Book 3 Chapter 245 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | vane nivasatāṃ teṣāṃ pāṇḍavānāṃ mahātmanām
varṣāṇy ekādaśātīyuḥ kṛcchreṇa bharatarṣabha |
2 | phalamūlāśanās te hi sukhārhā duḥkham uttamam
prāptakālam anudhyāntaḥ sehur uttamapūruṣāḥ |
3 | yudhiṣṭhiras tu rājarṣir ātmakarmāparādhajam
cintayan sa mahābāhur bhrātṝṇāṃ duḥkham uttamam |
4 | na suṣvāpa sukhaṃ rājā hṛdi śalyair ivārpitaiḥ
daurātmyam anupaśyaṃs tat kāle dyūtodbhavasya hi |
5 | saṃsmaran paruṣā vācaḥ sūtaputrasya pāṇḍavaḥ
niḥśvāsaparamo dīno bibhrat kopaviṣaṃ mahat |
6 | arjuno yamajau cobhau draupadī ca yaśasvinī
sa ca bhīmo mahātejāḥ sarveṣām uttamo balī yudhiṣṭhiram udīkṣantaḥ sehur duḥkham anuttamam |
7 | avaśiṣṭam alpakālaṃ manvānāḥ puruṣarṣabhāḥ
vapur anyad ivākārṣur utsāhāmarṣaceṣṭitaiḥ |
8 | kasya cit tv atha kālasya vyāsaḥ satyavatīsutaḥ
ājagāma mahāyogī pāṇḍavān avalokakaḥ |
9 | tam āgatam abhiprekṣya kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ
pratyudgamya mahātmānaṃ pratyagṛhṇād yathāvidhi |
10 | tam āsīnam upāsīnaḥ śuśrūṣur niyatendriyaḥ
toṣayan praṇipātena vyāsaṃ pāṇḍavanandanaḥ |
11 | tān avekṣya kṛśān pautrān vane vanyena jīvataḥ
maharṣir anukampārtham abravīd bāṣpagadgadam |
12 | yudhiṣṭhira mahābāho śṛṇu dharmabhṛtāṃ vara
nātaptatapasaḥ putra prāpnuvanti mahat sukham |
13 | sukhaduḥkhe hi puruṣaḥ paryāyeṇopasevate
nātyantam asukhaṃ kaś cit prāpnoti puruṣarṣabha |
14 | prajñāvāṃs tv eva puruṣaḥ saṃyuktaḥ parayā dhiyā
udayāstamayajño hi na śocati na hṛṣyati |
15 | sukham āpatitaṃ seved duḥkham āpatitaṃ sahet
kālaprāptam upāsīta sasyānām iva karṣakaḥ |
16 | tapaso hi paraṃ nāsti tapasā vindate mahat
nāsādhyaṃ tapasaḥ kiṃ cid iti budhyasva bhārata |
17 | satyam ārjavam akrodhaḥ saṃvibhāgo damaḥ śamaḥ
anasūyāvihiṃsā ca śaucam indriyasaṃyamaḥ sādhanāni mahārāja narāṇāṃ puṇyakarmaṇām |
18 | adharmarucayo mūḍhās tiryaggatiparāyaṇāḥ
kṛcchrāṃ yonim anuprāpya na sukhaṃ vindate janāḥ |
19 | iha yat kriyate karma tat paratropabhujyate
tasmāc charīraṃ yuñjīta tapasā niyamena ca |
20 | yathāśakti prayacchec ca saṃpūjyābhipraṇamya ca
kāle pātre ca hṛṣṭātmā rājan vigatamatsaraḥ |
21 | satyavādī labhetāyur anāyāsam athārjavī
akrodhano 'nasūyaś ca nirvṛtiṃ labhate parām |
22 | dāntaḥ śamaparaḥ śaśvat parikleśaṃ na vindati
na ca tapyati dāntātmā dṛṣṭvā paragatāṃ śriyam |
23 | saṃvibhaktā ca dātā ca bhogavān sukhavān naraḥ
bhavaty ahiṃsakaś caiva paramārogyam aśnute |
24 | mānyān mānayitā janma kule mahati vindati
vyasanair na tu saṃyogaṃ prāpnoti vijitendriyaḥ |
25 | śubhānuśayabuddhir hi saṃyuktaḥ kāladharmaṇā
prādurbhavati tadyogāt kalyāṇamatir eva saḥ |
26 | yudhiṣṭhira uvāca |
26 | bhagavan dānadharmāṇāṃ tapaso vā mahāmune
kiṃ svid bahuguṇaṃ pretya kiṃ vā duṣkaram ucyate |
27 | vyāsa uvāca |
27 | dānān na duṣkarataraṃ pṛthivyām asti kiṃ cana
arthe hi mahatī tṛṣṇā sa ca duḥkhena labhyate |
28 | parityajya priyān prāṇān dhanārthaṃ hi mahāhavam
praviśanti narā vīrāḥ samudram aṭavīṃ tathā |
29 | kṛṣigorakṣyam ity eke pratipadyanti mānavāḥ
puruṣāḥ preṣyatām eke nirgacchanti dhanārthinaḥ |
30 | tasya duḥkhārjitasyaivaṃ parityāgaḥ suduṣkaraḥ
na duṣkarataraṃ dānāt tasmād dānaṃ mataṃ mama |
31 | viśeṣas tv atra vijñeyo nyāyenopārjitaṃ dhanam
pātre deśe ca kāle ca sādhubhyaḥ pratipādayet |
32 | anyāyasamupāttena dānadharmo dhanena yaḥ
kriyate na sa kartāraṃ trāyate mahato bhayāt |
33 | pātre dānaṃ svalpam api kāle dattaṃ yudhiṣṭhira
manasā suviśuddhena pretyānantaphalaṃ smṛtam |
34 | atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
vrīhidroṇaparityāgād yat phalaṃ prāpa mudgalaḥ |