Book 3 Chapter 201 | |
1 | mārkaṇḍeya uvāca |
1 | evam uktas tu vipreṇa dharmavyādho yudhiṣṭhira
pratyuvāca yathā vipraṃ tac chṛṇuṣva narādhipa |
2 | vyādha uvāca |
2 | vijñānārthaṃ manuṣyāṇāṃ manaḥ pūrvaṃ pravartate
tat prāpya kāmaṃ bhajate krodhaṃ ca dvijasattama |
3 | tatas tadarthaṃ yatate karma cārabhate mahat
iṣṭānāṃ rūpagandhānām abhyāsaṃ ca niṣevate |
4 | tato rāgaḥ prabhavati dveṣaś ca tadanantaram
tato lobhaḥ prabhavati mohaś ca tadanantaram |
5 | tasya lobhābhibhūtasya rāgadveṣahatasya ca
na dharme jāyate buddhir vyājād dharmaṃ karoti ca |
6 | vyājena carate dharmam arthaṃ vyājena rocate
vyājena sidhyamāneṣu dhaneṣu dvijasattama tatraiva ramate buddhis tataḥ pāpaṃ cikīrṣati |
7 | suhṛdbhir vāryamāṇaś ca paṇḍitaiś ca dvijottama
uttaraṃ śrutisaṃbaddhaṃ bravīti śrutiyojitam |
8 | adharmas trividhas tasya vardhate rāgadoṣataḥ
pāpaṃ cintayate cāpi bravīti ca karoti ca |
9 | tasyādharmapravṛttasya guṇā naśyanti sādhavaḥ
ekaśīlāś ca mitratvaṃ bhajante pāpakarmiṇaḥ |
10 | sa tenāsukham āpnoti paratra ca vihanyate
pāpātmā bhavati hy evaṃ dharmalābhaṃ tu me śṛṇu |
11 | yas tv etān prajñayā doṣān pūrvam evānupaśyati
kuśalaḥ sukhaduḥkheṣu sādhūṃś cāpy upasevate tasya sādhusamārambhād buddhir dharmeṣu jāyate |
12 | brāhmaṇa uvāca |
12 | bravīṣi sūnṛtaṃ dharmaṃ yasya vaktā na vidyate
divyaprabhāvaḥ sumahān ṛṣir eva mato 'si me |
13 | vyādha uvāca |
13 | brāhmaṇā vai mahābhāgāḥ pitaro 'grabhujaḥ sadā
teṣāṃ sarvātmanā kāryaṃ priyaṃ loke manīṣiṇā |
14 | yat teṣāṃ ca priyaṃ tat te vakṣyāmi dvijasattama
namaskṛtvā brāhmaṇebhyo brāhmīṃ vidyāṃ nibodha me |
15 | idaṃ viśvaṃ jagat sarvam ajayyaṃ cāpi sarvaśaḥ
mahābhūtātmakaṃ brahman nātaḥ parataraṃ bhavet |
16 | mahābhūtāni khaṃ vāyur agnir āpas tathā ca bhūḥ
śabdaḥ sparśaś ca rūpaṃ ca raso gandhaś ca tadguṇāḥ |
17 | teṣām api guṇāḥ sarve guṇavṛttiḥ parasparam
pūrvapūrvaguṇāḥ sarve kramaśo guṇiṣu triṣu |
18 | ṣaṣṭhas tu cetanā nāma mana ity abhidhīyate
saptamī tu bhaved buddhir ahaṃkāras tataḥ param |
19 | indriyāṇi ca pañcaiva rajaḥ sattvaṃ tamas tathā
ity eṣa saptadaśako rāśir avyaktasaṃjñakaḥ |
20 | sarvair ihendriyārthais tu vyaktāvyaktaiḥ susaṃvṛtaḥ
caturviṃśaka ity eṣa vyaktāvyaktamayo guṇaḥ etat te sarvam ākhyātaṃ kiṃ bhūyo śrotum icchasi |