Book 3 Chapter 197 | |
1 | mārkaṇḍeya uvāca |
1 | kaś cid dvijātipravaro vedādhyāyī tapodhanaḥ
tapasvī dharmaśīlaś ca kauśiko nāma bhārata |
2 | sāṅgopaniṣadān vedān adhīte dvijasattamaḥ
sa vṛkṣamūle kasmiṃś cid vedān uccārayan sthitaḥ |
3 | upariṣṭāc ca vṛkṣasya balākā saṃnyalīyata
tayā purīṣam utsṛṣṭaṃ brāhmaṇasya tadopari |
4 | tām avekṣya tataḥ kruddhaḥ samapadhyāyata dvijaḥ
bhṛśaṃ krodhābhibhūtena balākā sā nirīkṣitā |
5 | apadhyātā ca vipreṇa nyapatad vasudhātale
balākāṃ patitāṃ dṛṣṭvā gatasattvām acetanām kāruṇyād abhisaṃtaptaḥ paryaśocata tāṃ dvijaḥ |
6 | akāryaṃ kṛtavān asmi rāgadveṣabalātkṛtaḥ
ity uktvā bahuśo vidvān grāmaṃ bhaikṣāya saṃśritaḥ |
7 | grāme śucīni pracaran kulāni bharatarṣabha
praviṣṭas tat kulaṃ yatra pūrvaṃ caritavāṃs tu saḥ |
8 | dehīti yācamāno vai tiṣṭhety uktaḥ striyā tataḥ
śaucaṃ tu yāvat kurute bhājanasya kuṭumbinī |
9 | etasminn antare rājan kṣudhāsaṃpīḍito bhṛśam
bhartā praviṣṭaḥ sahasā tasyā bharatasattama |
10 | sā tu dṛṣṭvā patiṃ sādhvī brāhmaṇaṃ vyapahāya tam
pādyam ācamanīyaṃ ca dadau bhartre tathāsanam |
11 | prahvā paryacarac cāpi bhartāram asitekṣaṇā
āhāreṇātha bhakṣyaiś ca vākyaiḥ sumadhurais tathā |
12 | ucchiṣṭaṃ bhuñjate bhartuḥ sā tu nityaṃ yudhiṣṭhira
daivataṃ ca patiṃ mene bhartuś cittānusāriṇī |
13 | na karmaṇā na manasā nātyaśnān nāpi cāpibat
taṃ sarvabhāvopagatā patiśuśrūṣaṇe ratā |
14 | sādhvācārā śucir dakṣā kuṭumbasya hitaiṣiṇī
bhartuś cāpi hitaṃ yat tat satataṃ sānuvartate |
15 | devatātithibhṛtyānāṃ śvaśrūśvaśurayos tathā
śuśrūṣaṇaparā nityaṃ satataṃ saṃyatendriyā |
16 | sā brāhmaṇaṃ tadā dṛṣṭvā saṃsthitaṃ bhaikṣakāṅkṣiṇam
kurvatī patiśuśrūṣāṃ sasmārātha śubhekṣaṇā |
17 | vrīḍitā sābhavat sādhvī tadā bharatasattama
bhikṣām ādāya viprāya nirjagāma yaśasvinī |
18 | brāhmaṇa uvāca |
18 | kim idaṃ bhavati tvaṃ māṃ tiṣṭhety uktvā varāṅgane
uparodhaṃ kṛtavatī na visarjitavaty asi |
19 | mārkaṇḍeya uvāca |
19 | brāhmaṇaṃ krodhasaṃtaptaṃ jvalantam iva tejasā
dṛṣṭvā sādhvī manuṣyendra sāntvapūrvaṃ vaco 'bravīt |
20 | kṣantum arhasi me vipra bhartā me daivataṃ mahat
sa cāpi kṣudhitaḥ śrāntaḥ prāptaḥ śuśrūṣito mayā |
21 | brāhmaṇa uvāca |
21 | brāhmaṇā na garīyāṃso garīyāṃs te patiḥ kṛtaḥ
gṛhasthadharme vartantī brāhmaṇān avamanyase |
22 | indro 'py eṣāṃ praṇamate kiṃ punar mānuṣā bhuvi
avalipte na jānīṣe vṛddhānāṃ na śrutaṃ tvayā brāhmaṇā hy agnisadṛśā daheyuḥ pṛthivīm api |
23 | stry uvāca |
23 | nāvajānāmy ahaṃ viprān devais tulyān manasvinaḥ
aparādham imaṃ vipra kṣantum arhasi me 'nagha |
24 | jānāmi tejo viprāṇāṃ mahābhāgyaṃ ca dhīmatām
apeyaḥ sāgaraḥ krodhāt kṛto hi lavaṇodakaḥ |
25 | tathaiva dīptatapasāṃ munīnāṃ bhāvitātmanām
yeṣāṃ krodhāgnir adyāpi daṇḍake nopaśāmyati |
26 | brāhmaṇānāṃ paribhavād vātāpiś ca durātmavān
agastyam ṛṣim āsādya jīrṇaḥ krūro mahāsuraḥ |
27 | prabhāvā bahavaś cāpi śrūyante brahmavādinām
krodhaḥ suvipulo brahman prasādaś ca mahātmanām |
28 | asmiṃs tv atikrame brahman kṣantum arhasi me 'nagha
patiśuśrūṣayā dharmo yaḥ sa me rocate dvija |
29 | daivateṣv api sarveṣu bhartā me daivataṃ param
aviśeṣeṇa tasyāhaṃ kuryāṃ dharmaṃ dvijottama |
30 | śuśrūṣāyāḥ phalaṃ paśya patyur brāhmaṇa yādṛśam
balākā hi tvayā dagdhā roṣāt tad viditaṃ mama |
31 | krodhaḥ śatruḥ śarīrastho manuṣyāṇāṃ dvijottama
yaḥ krodhamohau tyajati taṃ devā brāhmaṇaṃ viduḥ |
32 | yo vaded iha satyāni guruṃ saṃtoṣayeta ca
hiṃsitaś ca na hiṃseta taṃ devā brāhmaṇaṃ viduḥ |
33 | jitendriyo dharmaparaḥ svādhyāyanirataḥ śuciḥ
kāmakrodhau vaśe yasya taṃ devā brāhmaṇaṃ viduḥ |
34 | yasya cātmasamo loko dharmajñasya manasvinaḥ
sarvadharmeṣu ca ratas taṃ devā brāhmaṇaṃ viduḥ |
35 | yo 'dhyāpayed adhīyīta yajed vā yājayīta vā
dadyād vāpi yathāśakti taṃ devā brāhmaṇaṃ viduḥ |
36 | brahmacārī ca vedānyo adhīyīta dvijottamaḥ
svādhyāye cāpramatto vai taṃ devā brāhmaṇaṃ viduḥ |
37 | yad brāhmaṇānāṃ kuśalaṃ tad eṣāṃ parikīrtayet
satyaṃ tathā vyāharatāṃ nānṛte ramate manaḥ |
38 | dhanaṃ tu brāhmaṇasyāhuḥ svādhyāyaṃ damam ārjavam
indriyāṇāṃ nigrahaṃ ca śāśvataṃ dvijasattama satyārjave dharmam āhuḥ paraṃ dharmavido janāḥ |
39 | durjñeyaḥ śāśvato dharmaḥ sa tu satye pratiṣṭhitaḥ
śrutipramāṇo dharmaḥ syād iti vṛddhānuśāsanam |
40 | bahudhā dṛśyate dharmaḥ sūkṣma eva dvijottama
bhavān api ca dharmajñaḥ svādhyāyanirataḥ śuciḥ na tu tattvena bhagavan dharmān vetsīti me matiḥ |
41 | mātāpitṛbhyāṃ śuśrūṣuḥ satyavādī jitendriyaḥ
mithilāyāṃ vasan vyādhaḥ sa te dharmān pravakṣyati tatra gacchasva bhadraṃ te yathākāmaṃ dvijottama |
42 | atyuktam api me sarvaṃ kṣantum arhasy anindita
striyo hy avadhyāḥ sarveṣāṃ ye dharmaviduṣo janāḥ |
43 | brāhmaṇa uvāca |
43 | prīto 'smi tava bhadraṃ te gataḥ krodhaś ca śobhane
upālambhas tvayā hy ukto mama niḥśreyasaṃ param svasti te 'stu gamiṣyāmi sādhayiṣyāmi śobhane |
44 | mārkaṇḍeya uvāca |
44 | tayā visṛṣṭo nirgamya svam eva bhavanaṃ yayau
vinindan sa dvijo 'tmānaṃ kauśiko narasattama |