Book 3 Chapter 190 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | bhūya eva brāhmaṇamahābhāgyaṃ vaktum arhasīty abravīt pāṇḍaveyo mārkaṇḍeyam |
2 | athācaṣṭa mārkaṇḍeyaḥ |
3 | ayodhyāyām ikṣvākukulotpannaḥ pārthivaḥ parikṣin nāma mṛgayām agamat |
4 | tam ekāśvena mṛgam anusarantaṃ mṛgo dūram apāharat |
5 |
athādhvani jātaśramaḥ kṣuttṛṣṇābhibhūtaś ca kasmiṃś cid uddeśe nīlaṃ vanaṣaṇḍam apaśyat
tac ca viveśa |
6 | tatas tasya vanaṣaṇḍasya madhye 'tīva ramaṇīyaṃ saro dṛṣṭvā sāśva eva vyagāhata |
7 | athāśvastaḥ sa bisamṛṇālam aśvasyāgre nikṣipya puṣkariṇītīre samāviśat |
8 | tataḥ śayāno madhuraṃ gītaśabdam aśṛṇot |
9 | sa śrutvācintayat
neha manuṣyagatiṃ paśyāmi kasya khalv ayaṃ gītaśabda iti |
10 | athāpaśyat kanyāṃ paramarūpadarśanīyāṃ puṣpāṇy avacinvatīṃ gāyantīṃ ca |
11 | atha sā rājñaḥ samīpe paryakrāmat |
12 | tām abravīd rājā
kasyāsi subhage tvam iti |
13 | sā pratyuvāca
kanyāsmīti |
14 | tāṃ rājovāca
arthī tvayāham iti |
15 | athovāca kanyā
samayenāhaṃ śakyā tvayā labdhum nānyatheti |
16 | tāṃ rājā samayam apṛcchat |
17 | tataḥ kanyedam uvāca
udakaṃ me na darśayitavyam iti |
18 | sa rājā bāḍham ity uktvā tāṃ samāgamya tayā sahāste |
19 | tatraivāsīne rājani senānvagacchat
padenānupadaṃ dṛṣṭvā rājānaṃ parivāryātiṣṭhat |
20 | paryāśvastaś ca rājā tayaiva saha śibikayā prāyād avighāṭitayā
svanagaram anuprāpya rahasi tayā saha ramann āste nānyat kiṃ canāpaśyat |
21 | atha pradhānāmātyas tasyābhyāśacarāḥ striyo 'pṛcchat
kim atra prayojanaṃ vartata iti |
22 | athābruvaṃs tāḥ striyaḥ
apūrvam iva paśyāma udakaṃ nātra nīyateti |
23 |
athāmātyo 'nudakaṃ vanaṃ kārayitvodāravṛkṣaṃ bahumūlapuṣpaphalaṃ rahasy upagamya rājānam abravīt
vanam idam udāram anudakam sādhv atra ramyatām iti |
24 | sa tasya vacanāt tayaiva saha devyā tad vanaṃ prāviśat
sa kadā cit tasmin vane ramye tayaiva saha vyavaharat atha kṣuttṛṣṇārditaḥ śrānto 'timātram atimuktāgāram apaśyat |
25 | tat praviśya rājā saha priyayā sudhātalasukṛtāṃ vimalasalilapūrṇāṃ vāpīm apaśyat |
26 | dṛṣṭvaiva ca tāṃ tasyā eva tīre sahaiva tayā devyā vyatiṣṭhat |
27 | atha tāṃ devīṃ sa rājābravīt
sādhv avatara vāpīsalilam iti |
28 | sā tadvacaḥ śrutvāvatīrya vāpīṃ nyamajjat
na punar udamajjat |
29 | tāṃ mṛgayamāṇo rājā nāpaśyat |
30 |
vāpīm api niḥsrāvya maṇḍūkaṃ śvabhramukhe dṛṣṭvā kruddha ājñāpayām āsa
sarvamaṇḍūkavadhaḥ kriyatām iti yo mayārthī sa mṛtakair maṇḍūkair upāyanair mām upatiṣṭhed iti |
31 | atha maṇḍūkavadhe ghore kriyamāṇe dikṣu sarvāsu maṇḍūkān bhayam āviśat
te bhītā maṇḍūkarājñe yathāvṛttaṃ nyavedayan |
32 | tato maṇḍūkarāṭ tāpasaveṣadhārī rājānam abhyagacchat |
33 | upetya cainam uvāca
mā rājan krodhavaśaṃ gamaḥ prasādaṃ kuru nārhasi maṇḍūkānām anaparādhināṃ vadhaṃ kartum iti |
34 | ślokau cātra bhavataḥ |
34 | mā maṇḍūkāñ jighāṃsa tvaṃ kopaṃ saṃdhārayācyuta
prakṣīyate dhanodreko janānām avijānatām |
35 | pratijānīhi naitāṃs tvaṃ prāpya krodhaṃ vimokṣyase
alaṃ kṛtvā tavādharmaṃ maṇḍūkaiḥ kiṃ hatair hi te |
36 | tam evaṃvādinam iṣṭajanaśokaparītātmā rājā provāca
na hi kṣamyate tan mayā haniṣyāmy etān etair durātmabhiḥ priyā me bhakṣitā sarvathaiva me vadhyā maṇḍūkāḥ nārhasi vidvan mām uparoddhum iti |
37 | sa tad vākyam upalabhya vyathitendriyamanāḥ provāca
prasīda rājan aham āyur nāma maṇḍūkarājaḥ mama sā duhitā suśobhanā nāma tasyā dauḥśīlyam etat bahavo hi rājānas tayā vipralabdhapūrvā iti |
38 | tam abravīd rājā
tayāsmy arthī sā me dīyatām iti |
39 | athaināṃ rājñe pitādāt
abravīc cainām enaṃ rājānaṃ śuśrūṣasveti |
40 | sa uvāca duhitaram
yasmāt tvayā rājāno vipralabdhās tasmād abrahmaṇyāni tavāpatyāni bhaviṣyanty anṛtakatvāt taveti |
41 |
sa ca rājā tām upalabhya tasyāṃ surataguṇanibaddhahṛdayo lokatrayaiśvaryam ivopalabhya harṣabāṣpakalayā vācā praṇipatyt
anugṛhīto 'smīti |
42 | sa ca maṇḍūkarājo jāmātaram anujñāpya yathāgatam agacchat |
43 |
atha kasya cit kālasya tasyāṃ kumārās trayas tasya rājñaḥ saṃbabhūvuḥ śalo dalo balaś ceti
tatas teṣāṃ jyeṣṭhaṃ śalaṃ samaye pitā rājye 'bhiṣicya tapasi dhṛtātmā vanaṃ jagāma |
44 | atha kadā cic chalo mṛgayām acarat
mṛgaṃ cāsādya rathenānvadhāvat |
45 | sūtaṃ covāca
śīghraṃ māṃ vahasveti |
46 | sa tathoktaḥ sūto rājānam abravīt
mā kriyatām anubandhaḥ naiṣa śakyas tvayā mṛgo grahītuṃ yady api te rathe yuktau vāmyau syātām iti |
47 | tato 'bravīd rājā sūtam
ācakṣva me vāmyau hanmi vā tvām iti |
48 | sa evam ukto rājabhayabhīto vāmadevaśāpabhītaś ca sann ācakhyau rājñe
vāmadevasyāśvau vāmyau manojavāv iti |
49 | athainam evaṃ bruvāṇam abravīd rājā
vāmadevāśramaṃ yāhīti |
50 | sa gatvā vāmadevāśramaṃ tam ṛṣim abravīt
bhagavan mṛgo mayā viddhaḥ palāyate taṃ saṃbhāvayeyam arhasi me vāmyau dātum iti |
51 | tam abravīd ṛṣiḥ
dadāni te vāmyau kṛtakāryeṇa bhavatā mamaiva niryātyau kṣipram iti |
52 |
sa ca tāv aśvau pratigṛhyānujñāpya carṣiṃ prāyād vāmyasaṃyuktena rathena mṛgaṃ prati
gacchaṃś cābravīt sūtam aśvaratnāv imāv ayogyau brāhmaṇānām naitau pratideyau vāmadevāyeti |
53 | evam uktvā mṛgam avāpya svanagaram etyāśvāvantaḥpure 'sthāpayat |
54 | atharṣiś cintayām āsa
taruṇo rājaputraḥ kalyāṇaṃ patram āsādya ramate na me pratiniryātayati aho kaṣṭam iti |
55 | manasā niścitya māsi pūrṇe śiṣyam abravīt
gacchātreya rājānaṃ brūhi yadi paryāptaṃ niryātayopādhyāyavāmyāv iti |
56 | sa gatvaivaṃ taṃ rājānam abravīt |
57 | taṃ rājā pratyuvāca
rājñām etad vāhanam anarhā brāhmaṇā ratnānām evaṃvidhānām kiṃ ca brāhmaṇānām aśvaiḥ kāryam sādhu pratigamyatām iti |
58 | sa gatvaivam upādhyāyāyācaṣṭa |
59 |
tac chrutvā vacanam apriyaṃ vāmadevaḥ krodhaparītātmā svayam eva rājānam abhigamyāśvārtham abhyacodayat
na cādād rājā |
60 | vāmadeva uvāca |
60 | prayaccha vāmyau mama pārthiva tvaṃ; kṛtaṃ hi te kāryam anyair aśakyam
mā tvā vadhīd varuṇo ghorapāśair; brahmakṣatrasyāntare vartamānaḥ |
61 | rājovāca |
61 | anaḍvāhau suvratau sādhu dāntāv; etad viprāṇāṃ vāhanaṃ vāmadeva
tābhyāṃ yāhi tvaṃ yatra kāmo maharṣe; chandāṃsi vai tvādṛśaṃ saṃvahanti |
62 | vāmadeva uvāca |
62 | chandāṃsi vai mādṛśaṃ saṃvahanti; loke 'muṣmin pārthiva yāni santi
asmiṃs tu loke mama yānam etad; asmadvidhānām apareṣāṃ ca rājan |
63 | rājovāca |
63 | catvāro vā gardabhās tvāṃ vahantu; śreṣṭhāśvataryo harayo vā turaṃgāḥ
tais tvaṃ yāhi kṣatriyasyaiṣa vāho; mama vāmyau na tavaitau hi viddhi |
64 | vāmadeva uvāca |
64 | ghoraṃ vrataṃ brāhmaṇasyaitad āhur; etad rājan yad ihājīvamānaḥ
ayasmayā ghorarūpā mahānto; vahantu tvāṃ śitaśūlāś caturdhā |
65 | rājovāca |
65 | ye tvā vidur brāhmaṇaṃ vāmadeva; vācā hantuṃ manasā karmaṇā vā
te tvāṃ saśiṣyam iha pātayantu; madvākyanunnāḥ śitaśūlāsihastāḥ |
66 | vāmadeva uvāca |
66 | nānuyogā brāhmaṇānāṃ bhavanti; vācā rājan manasā karmaṇā vā
yas tv evaṃ brahma tapasānveti vidvāṃs; tena śreṣṭho bhavati hi jīvamānaḥ |
67 | mārkaṇḍeya uvāca |
67 | evam ukte vāmadevena rājan; samuttasthū rākṣasā ghorarūpāḥ
taiḥ śūlahastair vadhyamānaḥ sa rājā; provācedaṃ vākyam uccais tadānīm |
68 | ikṣvākavo yadi brahman dalo vā; vidheyā me yadi vānye viśo 'pi
notsrakṣye 'haṃ vāmadevasya vāmyau; naivaṃvidhā dharmaśīlā bhavanti |
69 | evaṃ bruvann eva sa yātudhānair; hato jagāmāśu mahīṃ kṣitīśaḥ
tato viditvā nṛpatiṃ nipātitam; ikṣvākavo vai dalam abhyaṣiñcan |
70 | rājye tadā tatra gatvā sa vipraḥ; provācedaṃ vacanaṃ vāmadevaḥ
dalaṃ rājānaṃ brāhmaṇānāṃ hi deyam; evaṃ rājan sarvadharmeṣu dṛṣṭam |
71 | bibheṣi cet tvam adharmān narendra; prayaccha me śīghram evādya vāmyau
etac chrutvā vāmadevasya vākyaṃ; sa pārthivaḥ sūtam uvāca roṣāt |
72 | ekaṃ hi me sāyakaṃ citrarūpaṃ; digdhaṃ viṣeṇāhara saṃgṛhītam
yena viddho vāmadevaḥ śayīta; saṃdaśyamānaḥ śvabhir ārtarūpaḥ |
73 | vāmadeva uvāca |
73 | jānāmi putraṃ daśavarṣaṃ tavāhaṃ; jātaṃ mahiṣyāṃ śyenajitaṃ narendra
taṃ jahi tvaṃ madvacanāt praṇunnas; tūrṇaṃ priyaṃ sāyakair ghorarūpaiḥ |
74 | mārkaṇḍeya uvāca |
74 | evam ukto vāmadevena rājann; antaḥpure rājaputraṃ jaghāna
sa sāyakas tigmatejā visṛṣṭaḥ; śrutvā dalas tac ca vākyaṃ babhāṣe |
75 | ikṣvākavo hanta carāmi vaḥ priyaṃ; nihanmīmaṃ vipram adya pramathya
ānīyatām aparas tigmatejāḥ; paśyadhvaṃ me vīryam adya kṣitīśāḥ |
76 | vāmadeva uvāca |
76 | yaṃ tvam enaṃ sāyakaṃ ghorarūpaṃ; viṣeṇa digdhaṃ mama saṃdadhāsi
na tvam enaṃ śaravaryaṃ vimoktuṃ; saṃdhātuṃ vā śakṣyasi mānavendra |
77 | rājovāca |
77 | ikṣvākavaḥ paśyata māṃ gṛhītaṃ; na vai śaknomy eṣa śaraṃ vimoktum
na cāsya kartuṃ nāśam abhyutsahāmi; āyuṣmān vai jīvatu vāmadevaḥ |
78 | vāmadeva uvāca |
78 | saṃspṛśaināṃ mahiṣīṃ sāyakena; tatas tasmād enaso mokṣyase tvam |
79 | mārkaṇḍeya uvāca |
79 | tatas tathā kṛtavān pārthivas tu; tato muniṃ rājaputrī babhāṣe
yathā yuktaṃ vāmadevāham enaṃ; dine dine saṃviśantī vyaśaṃsam brāhmaṇebhyo mṛgayantī sūnṛtāni; tathā brahman puṇyalokaṃ labheyam |
80 | vāmadeva uvāca |
80 | tvayā trātaṃ rājakulaṃ śubhekṣaṇe; varaṃ vṛṇīṣvāpratimaṃ dadāni te
praśādhīmaṃ svajanaṃ rājaputri; ikṣvākurājyaṃ sumahac cāpy anindye |
81 | rājaputry uvāca |
81 | varaṃ vṛṇe bhagavann ekam eva; vimucyatāṃ kilbiṣād adya bhartā
śivena cādhyāhi saputrabāndhavaṃ; varo vṛto hy eṣa mayā dvijāgrya |
82 | mārkaṇḍeya uvāca |
82 | śrutvā vacaḥ sa munī rājaputryās; tathāstv iti prāha kurupravīra
tataḥ sa rājā mudito babhūva; vāmyau cāsmai saṃpradadau praṇamya |