Book 3 Chapter 178 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | bhavān etādṛśo loke vedavedāṅgapāragaḥ
brūhi kiṃ kurvataḥ karma bhaved gatir anuttamā |
2 | sarpa uvāca |
2 | pātre dattvā priyāṇy uktvā satyam uktvā ca bhārata
ahiṃsānirataḥ svargaṃ gacched iti matir mama |
3 | yudhiṣṭhira uvāca |
3 | dānād vā sarpa satyād vā kim ato guru dṛśyate
ahiṃsāpriyayoś caiva gurulāghavam ucyatām |
4 | sarpa uvāca |
4 | dāne ratatvaṃ satyaṃ ca ahiṃsā priyam eva ca
eṣāṃ kāryagarīyastvād dṛśyate gurulāghavam |
5 | kasmāc cid dānayogād dhi satyam eva viśiṣyate
satyavākyāc ca rājendra kiṃ cid dānaṃ viśiṣyate |
6 | evam eva maheṣvāsa priyavākyān mahīpate
ahiṃsā dṛśyate gurvī tataś ca priyam iṣyate |
7 | evam etad bhaved rājan kāryāpekṣam anantaram
yad abhipretam anyat te brūhi yāvad bravīmy aham |
8 | yudhiṣṭhira uvāca |
8 | kathaṃ svarge gatiḥ sarpa karmaṇāṃ ca phalaṃ dhruvam
aśarīrasya dṛśyeta viṣayāṃś ca bravīhi me |
9 | sarpa uvāca |
9 | tisro vai gatayo rājan paridṛṣṭāḥ svakarmabhiḥ
mānuṣyaṃ svargavāsaś ca tiryagyoniś ca tat tridhā |
10 | tatra vai mānuṣāl lokād dānādibhir atandritaḥ
ahiṃsārthasamāyuktaiḥ kāraṇaiḥ svargam aśnute |
11 | viparītaiś ca rājendra kāraṇair mānuṣo bhavet
tiryagyonis tathā tāta viśeṣaś cātra vakṣyate |
12 | kāmakrodhasamāyukto hiṃsālobhasamanvitaḥ
manuṣyatvāt paribhraṣṭas tiryagyonau prasūyate |
13 | tiryagyonyāṃ pṛthagbhāvo manuṣyatve vidhīyate
gavādibhyas tathāśvebhyo devatvam api dṛśyate |
14 | so 'yam etā gatīḥ sarvā jantuś carati kāryavān
nitye mahati cātmānam avasthāpayate nṛpa |
15 | jāto jātaś ca balavān bhuṅkte cātmā sa dehavān
phalārthas tāta niṣpṛktaḥ prajālakṣaṇabhāvanaḥ |
16 | yudhiṣṭhira uvāca |
16 | śabde sparśe ca rūpe ca tathaiva rasagandhayoḥ
tasyādhiṣṭhānam avyagraṃ brūhi sarpa yathātatham |
17 | kiṃ na gṛhṇāsi viṣayān yugapat tvaṃ mahāmate
etāvad ucyatāṃ coktaṃ sarvaṃ pannagasattama |
18 | sarpa uvāca |
18 | yad ātmadravyam āyuṣman dehasaṃśrayaṇānvitam
karaṇādhiṣṭhitaṃ bhogān upabhuṅkte yathāvidhi |
19 | jñānaṃ caivātra buddhiś ca manaś ca bharatarṣabha
tasya bhogādhikaraṇe karaṇāni nibodha me |
20 | manasā tāta paryeti kramaśo viṣayān imān
viṣayāyatanasthena bhūtātmā kṣetraniḥsṛtaḥ |
21 | atra cāpi naravyāghra mano jantor vidhīyate
tasmād yugapad asyātra grahaṇaṃ nopapadyate |
22 | sa ātmā puruṣavyāghra bhruvor antaram āśritaḥ
dravyeṣu sṛjate buddhiṃ vividheṣu parāvarām |
23 | buddher uttarakālaṃ ca vedanā dṛśyate budhaiḥ
eṣa vai rājaśārdūla vidhiḥ kṣetrajñabhāvanaḥ |
24 | yudhiṣṭhira uvāca |
24 | manasaś cāpi buddheś ca brūhi me lakṣaṇaṃ param
etad adhyātmaviduṣāṃ paraṃ kāryaṃ vidhīyate |
25 | sarpa uvāca |
25 | buddhir ātmānugā tāta utpātena vidhīyate
tadāśritā hi saṃjñaiṣā vidhis tasyaiṣaṇe bhavet |
26 | buddher guṇavidhir nāsti manas tu guṇavad bhavet
buddhir utpadyate kārye manas tūtpannam eva hi |
27 | etad viśeṣaṇaṃ tāta manobuddhyor mayeritam
tvam apy atrābhisaṃbuddhaḥ kathaṃ vā manyate bhavān |
28 | yudhiṣṭhira uvāca |
28 | aho buddhimatāṃ śreṣṭha śubhā buddhir iyaṃ tava
viditaṃ veditavyaṃ te kasmān mām anupṛcchasi |
29 | sarvajñaṃ tvāṃ kathaṃ moha āviśat svargavāsinam
evam adbhutakarmāṇam iti me saṃśayo mahān |
30 | sarpa uvāca |
30 | suprajñam api cec chūram ṛddhir mohayate naram
vartamānaḥ sukhe sarvo nāvaitīti matir mama |
31 | so 'ham aiśvaryamohena madāviṣṭo yudhiṣṭhira
patitaḥ pratisaṃbuddhas tvāṃ tu saṃbodhayāmy aham |
32 | kṛtaṃ kāryaṃ mahārāja tvayā mama paraṃtapa
kṣīṇaḥ śāpaḥ sukṛcchro me tvayā saṃbhāṣya sādhunā |
33 | ahaṃ hi divi divyena vimānena caran purā
abhimānena mattaḥ san kaṃ cin nānyam acintayam |
34 | brahmarṣidevagandharvayakṣarākṣasakiṃnarāḥ
karān mama prayacchanti sarve trailokyavāsinaḥ |
35 | cakṣuṣā yaṃ prapaśyāmi prāṇinaṃ pṛthivīpate
tasya tejo harāmy āśu tad dhi dṛṣṭibalaṃ mama |
36 | brahmarṣīṇāṃ sahasraṃ hi uvāha śibikāṃ mama
sa mām apanayo rājan bhraṃśayām āsa vai śriyaḥ |
37 | tatra hy agastyaḥ pādena vahan spṛṣṭo mayā muniḥ
adṛṣṭena tato 'smy ukto dhvaṃsa sarpeti vai ruṣā |
38 | tatas tasmād vimānāgrāt pracyutaś cyutabhūṣaṇaḥ
prapatan bubudhe 'tmānaṃ vyālībhūtam adhomukham |
39 | ayācaṃ tam ahaṃ vipraṃ śāpasyānto bhaved iti
ajñānāt saṃpravṛttasya bhagavan kṣantum arhasi |
40 | tataḥ sa mām uvācedaṃ prapatantaṃ kṛpānvitaḥ
yudhiṣṭhiro dharmarājaḥ śāpāt tvāṃ mokṣayiṣyati |
41 | abhimānasya ghorasya balasya ca narādhipa
phale kṣīṇe mahārāja phalaṃ puṇyam avāpsyasi |
42 | tato me vismayo jātas tad dṛṣṭvā tapaso balam
brahma ca brāhmaṇatvaṃ ca yena tvāham acūcudam |
43 | satyaṃ damas tapo yogam ahiṃsā dānanityatā
sādhakāni sadā puṃsāṃ na jātir na kulaṃ nṛpa |
44 | ariṣṭa eṣa te bhrātā bhīmo mukto mahābhujaḥ
svasti te 'stu mahārāja gamiṣyāmi divaṃ punaḥ |
45 | vaiśaṃpāyana uvāca |
45 | ity uktvājagaraṃ dehaṃ tyaktvā sa nahuṣo nṛpaḥ
divyaṃ vapuḥ samāsthāya gatas tridivam eva ha |
46 | yudhiṣṭhiro 'pi dharmātmā bhrātrā bhīmena saṃgataḥ
dhaumyena sahitaḥ śrīmān āśramaṃ punar abhyagāt |
47 | tato dvijebhyaḥ sarvebhyaḥ sametebhyo yathātatham
kathayām āsa tat sarvaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ |
48 | tac chrutvā te dvijāḥ sarve bhrātaraś cāsya te trayaḥ
āsan suvrīḍitā rājan draupadī ca yaśasvinī |
49 | te tu sarve dvijaśreṣṭhāḥ pāṇḍavānāṃ hitepsayā
maivam ity abruvan bhīmaṃ garhayanto 'sya sāhasam |
50 | pāṇḍavās tu bhayān muktaṃ prekṣya bhīmaṃ mahābalam
harṣam āhārayāṃ cakrur vijahruś ca mudā yutāḥ |