Book 3 Chapter 177 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | yudhiṣṭhiras tam āsādya sarpabhogābhiveṣṭitam
dayitaṃ bhrātaraṃ vīram idaṃ vacanam abravīt |
2 | kuntīmātaḥ katham imām āpadaṃ tvam avāptavān
kaś cāyaṃ parvatābhogapratimaḥ pannagottamaḥ |
3 | sa dharmarājam ālakṣya bhrātā bhrātaram agrajam
kathayām āsa tat sarvaṃ grahaṇādi viceṣṭitam |
4 | yudhiṣṭhira uvāca |
4 | devo vā yadi vā daitya urago vā bhavān yadi
satyaṃ sarpa vaco brūhi pṛcchati tvāṃ yudhiṣṭhiraḥ |
5 | kim āhṛtya viditvā vā prītis te syād bhujaṃgama
kim āhāraṃ prayacchāmi kathaṃ muñced bhavān imam |
6 | sarpa uvāca |
6 | nahuṣo nāma rājāham āsaṃ pūrvas tavānagha
prathitaḥ pañcamaḥ somād āyoḥ putro narādhipa |
7 | kratubhis tapasā caiva svādhyāyena damena ca
trailokyaiśvaryam avyagraṃ prāpto vikramaṇena ca |
8 | tad aiśvaryaṃ samāsādya darpo mām agamat tadā
sahasraṃ hi dvijātīnām uvāha śibikāṃ mama |
9 | aiśvaryamadamatto 'ham avamanya tato dvijān
imām agastyena daśām ānītaḥ pṛthivīpate |
10 | na tu mām ajahāt prajñā yāvad adyeti pāṇḍava
tasyaivānugrahād rājann agastyasya mahātmanaḥ |
11 | ṣaṣṭhe kāle mamāhāraḥ prāpto 'yam anujas tava
nāham enaṃ vimokṣyāmi na cānyam abhikāmaye |
12 | praśnān uccāritāṃs tu tvaṃ vyāhariṣyasi cen mama
atha paścād vimokṣyāmi bhrātaraṃ te vṛkodaram |
13 | yudhiṣṭhira uvāca |
13 | brūhi sarpa yathākāmaṃ prativakṣyāmi te vacaḥ
api cec chaknuyāṃ prītim āhartuṃ te bhujaṃgama |
14 | vedyaṃ yad brāhmaṇeneha tad bhavān vetti kevalam
sarparāja tataḥ śrutvā prativakṣyāmi te vacaḥ |
15 | sarpa uvāca |
15 | brāhmaṇaḥ ko bhaved rājan vedyaṃ kiṃ ca yudhiṣṭhira
bravīhy atimatiṃ tvāṃ hi vākyair anumimīmahe |
16 | yudhiṣṭhira uvāca |
16 | satyaṃ dānaṃ kṣamā śīlam ānṛśaṃsyaṃ damo ghṛṇā
dṛśyante yatra nāgendra sa brāhmaṇa iti smṛtaḥ |
17 | vedyaṃ sarpa paraṃ brahma nirduḥkham asukhaṃ ca yat
yatra gatvā na śocanti bhavataḥ kiṃ vivakṣitam |
18 | sarpa uvāca |
18 | cāturvarṇyaṃ pramāṇaṃ ca satyaṃ ca brahma caiva ha
śūdreṣv api ca satyaṃ ca dānam akrodha eva ca ānṛśaṃsyam ahiṃsā ca ghṛṇā caiva yudhiṣṭhira |
19 | vedyaṃ yac cāttha nirduḥkham asukhaṃ ca narādhipa
tābhyāṃ hīnaṃ padaṃ cānyan na tad astīti lakṣaye |
20 | yudhiṣṭhira uvāca |
20 | śūdre caitad bhavel lakṣyaṃ dvije tac ca na vidyate
na vai śūdro bhavec chūdro brāhmaṇo na ca brāhmaṇaḥ |
21 | yatraital lakṣyate sarpa vṛttaṃ sa brāhmaṇaḥ smṛtaḥ
yatraitan na bhavet sarpa taṃ śūdram iti nirdiśet |
22 | yat punar bhavatā proktaṃ na vedyaṃ vidyateti ha
tābhyāṃ hīnam atītyātra padaṃ nāstīti ced api |
23 | evam etan mataṃ sarpa tābhyāṃ hīnaṃ na vidyate
yathā śītoṣṇayor madhye bhaven noṣṇaṃ na śītatā |
24 | evaṃ vai sukhaduḥkhābhyāṃ hīnam asti padaṃ kva cit
eṣā mama matiḥ sarpa yathā vā manyate bhavān |
25 | sarpa uvāca |
25 | yadi te vṛttato rājan brāhmaṇaḥ prasamīkṣitaḥ
vyarthā jātis tadāyuṣman kṛtir yāvan na dṛśyate |
26 | yudhiṣṭhira uvāca |
26 | jātir atra mahāsarpa manuṣyatve mahāmate
saṃkarāt sarvavarṇānāṃ duṣparīkṣyeti me matiḥ |
27 | sarve sarvāsv apatyāni janayanti yadā narāḥ
vāṅ maithunam atho janma maraṇaṃ ca samaṃ nṛṇām |
28 | idam ārṣaṃ pramāṇaṃ ca ye yajāmaha ity api
tasmāc chīlaṃ pradhāneṣṭaṃ vidur ye tattvadarśinaḥ |
29 | prāṅ nābhivardhanāt puṃso jātakarma vidhīyate
tatrāsya mātā sāvitrī pitā tv ācārya ucyate |
30 | vṛttyā śūdrasamo hy eṣa yāvad vede na jāyate
asminn evaṃ matidvaidhe manuḥ svāyambhuvo 'bravīt |
31 | kṛtakṛtyāḥ punar varṇā yadi vṛttaṃ na vidyate
saṃkaras tatra nāgendra balavān prasamīkṣitaḥ |
32 | yatredānīṃ mahāsarpa saṃskṛtaṃ vṛttam iṣyate
taṃ brāhmaṇam ahaṃ pūrvam uktavān bhujagottama |
33 | sarpa uvāca |
33 | śrutaṃ viditavedyasya tava vākyaṃ yudhiṣṭhira
bhakṣayeyam ahaṃ kasmād bhrātaraṃ te vṛkodaram |