Book 3 Chapter 170
1	arjuna uvāca
1	nivartamānena mayā mahad dṛṣṭaṃ tato 'param puraṃ kāmacaraṃ divyaṃ pāvakārkasamaprabham
2	drumai ratnamayaiś caitrair bhāsvaraiś ca patatribhiḥ paulomaiḥ kālakeyaiś ca nityahṛṣṭair adhiṣṭhitam
3	gopurāṭṭālakopetaṃ caturdvāraṃ durāsadam sarvaratnamayaṃ divyam adbhutopamadarśanam drumaiḥ puṣpaphalopetair divyaratnamayair vṛtam
4	tathā patatribhir divyair upetaṃ sumanoharaiḥ asurair nityamuditaiḥ śūlarṣṭimusalāyudhaiḥ cāpamudgarahastaiś ca sragvibhiḥ sarvato vṛtam
5	tad ahaṃ prekṣya daityānāṃ puram adbhutadarśanam apṛcchaṃ mātaliṃ rājan kim idaṃ dṛśyateti vai
6	mātalir uvāca
6	pulomā nāma daiteyī kālakā ca mahāsurī divyaṃ varṣasahasraṃ te ceratuḥ paramaṃ tapaḥ tapaso 'nte tatas tābhyāṃ svayambhūr adadād varam
7	agṛhṇītāṃ varaṃ te tu sutānām alpaduḥkhatām avadhyatāṃ ca rājendra surarākṣasapannagaiḥ
8	ramaṇīyaṃ puraṃ cedaṃ khacaraṃ sukṛtaprabham sarvaratnaiḥ samuditaṃ durdharṣam amarair api sayakṣagandharvagaṇaiḥ pannagāsurarākṣasaiḥ
9	sarvakāmaguṇopetaṃ vītaśokam anāmayam brahmaṇā bharataśreṣṭha kālakeyakṛte kṛtam
10	tad etat khacaraṃ divyaṃ caraty amaravarjitam paulomādhyuṣitaṃ vīra kālakeyaiś ca dānavaiḥ
11	hiraṇyapuram ity etat khyāyate nagaraṃ mahat rakṣitaṃ kālakeyaiś ca paulomaiś ca mahāsuraiḥ
12	ta ete muditā nityam avadhyāḥ sarvadaivataiḥ nivasanty atra rājendra gatodvegā nirutsukāḥ mānuṣo mṛtyur eteṣāṃ nirdiṣṭo brahmaṇā purā
13	arjuna uvāca
13	surāsurair avadhyāṃs tān ahaṃ jñātvā tataḥ prabho abruvaṃ mātaliṃ hṛṣṭo yāhy etat puram añjasā
14	tridaśeśadviṣo yāvat kṣayam astrair nayāmy aham na kathaṃ cid dhi me pāpā na vadhyā ye suradviṣaḥ
15	uvāha māṃ tataḥ śīghraṃ hiraṇyapuram antikāt rathena tena divyena hariyuktena mātaliḥ
16	te mām ālakṣya daiteyā vicitrābharaṇāmbarāḥ samutpetur mahāvegā rathān āsthāya daṃśitāḥ
17	tato nālīkanārācair bhallaśaktyṛṣṭitomaraiḥ abhyaghnan dānavendrā māṃ kruddhās tīvraparākramāḥ
18	tad ahaṃ cāstravarṣeṇa mahatā pratyavārayam śastravarṣaṃ mahad rājan vidyābalam upāśritaḥ
19	vyāmohayaṃ ca tān sarvān rathamārgaiś caran raṇe te 'nyonyam abhisaṃmūḍhāḥ pātayanti sma dānavāḥ
20	teṣām ahaṃ vimūḍhānām anyonyam abhidhāvatām śirāṃsi viśikhair dīptair vyaharaṃ śatasaṃghaśaḥ
21	te vadhyamānā daiteyāḥ puram āsthāya tat punaḥ kham utpetuḥ sanagarā māyām āsthāya dānavīm
22	tato 'haṃ śaravarṣeṇa mahatā pratyavārayam mārgam āvṛtya daityānāṃ gatiṃ caiṣām avārayam
23	tat puraṃ khacaraṃ divyaṃ kāmagaṃ divyavarcasam daiteyair varadānena dhāryate sma yathāsukham
24	antarbhūmau nipatitaṃ punar ūrdhvaṃ pratiṣṭhate punas tiryak prayāty āśu punar apsu nimajjati
25	amarāvatisaṃkāśaṃ puraṃ kāmagamaṃ tu tat aham astrair bahuvidhaiḥ pratyagṛhṇaṃ narādhipa
26	tato 'haṃ śarajālena divyāstramuditena ca nyagṛhṇaṃ saha daiteyais tat puraṃ bharatarṣabha
27	vikṣataṃ cāyasair bāṇair matprayuktair ajihmagaiḥ mahīm abhyapatad rājan prabhagnaṃ puram āsuram
28	te vadhyamānā madbāṇair vajravegair ayasmayaiḥ paryabhramanta vai rājann asurāḥ kālacoditāḥ
29	tato mātalir apy āśu purastān nipatann iva mahīm avātarat kṣipraṃ rathenādityavarcasā
30	tato rathasahasrāṇi ṣaṣṭis teṣām amarṣiṇām yuyutsūnāṃ mayā sārdhaṃ paryavartanta bhārata
31	tān ahaṃ niśitair bāṇair vyadhamaṃ gārdhravājitaiḥ te yuddhe saṃnyavartanta samudrasya yathormayaḥ
32	neme śakyā mānuṣeṇa yuddheneti pracintya vai tato 'ham ānupūrvyeṇa sarvāṇy astrāṇy ayojayam
33	tatas tāni sahasrāṇi rathānāṃ citrayodhinām astrāṇi mama divyāni pratyaghnañ śanakair iva
34	rathamārgān vicitrāṃs te vicaranto mahārathāḥ pratyadṛśyanta saṃgrāme śataśo 'tha sahasraśaḥ
35	vicitramukuṭāpīḍā vicitrakavacadhvajāḥ vicitrābharaṇāś caiva nandayantīva me manaḥ
36	ahaṃ tu śaravarṣais tān astrapramuditai raṇe nāśaknuvaṃ pīḍayituṃ te tu māṃ paryapīḍayan
37	taiḥ pīḍyamāno bahubhiḥ kṛtāstraiḥ kuśalair yudhi vyathito 'smi mahāyuddhe bhayaṃ cāgān mahan mama
38	tato 'haṃ devadevāya rudrāya praṇato raṇe svasti bhūtebhya ity uktvā mahāstraṃ samayojayam yat tad raudram iti khyātaṃ sarvāmitravināśanam
39	tato 'paśyaṃ triśirasaṃ puruṣaṃ navalocanam trimukhaṃ ṣaḍbhujaṃ dīptam arkajvalanamūrdhajam lelihānair mahānāgaiḥ kṛtaśīrṣam amitrahan
40	vibhīs tatas tad astraṃ tu ghoraṃ raudraṃ sanātanam dṛṣṭvā gāṇḍīvasaṃyogam ānīya bharatarṣabha
41	namaskṛtvā trinetrāya śarvāyāmitatejase muktavān dānavendrāṇāṃ parābhāvāya bhārata
42	muktamātre tatas tasmin rūpāṇy āsan sahasraśaḥ mṛgāṇām atha siṃhānāṃ vyāghrāṇāṃ ca viśāṃ pate ṛkṣāṇāṃ mahiṣāṇāṃ ca pannagānāṃ tathā gavām
43	gajānāṃ sṛmarāṇāṃ ca śarabhāṇāṃ ca sarvaśaḥ ṛṣabhāṇāṃ varāhāṇāṃ mārjārāṇāṃ tathaiva ca śālāvṛkāṇāṃ pretānāṃ bhuruṇḍānāṃ ca sarvaśaḥ
44	gṛdhrāṇāṃ garuḍānāṃ ca makarāṇāṃ tathaiva ca piśācānāṃ sayakṣāṇāṃ tathaiva ca suradviṣām
45	guhyakānāṃ ca saṃgrāme nairṛtānāṃ tathaiva ca jhaṣāṇāṃ gajavaktrāṇām ulūkānāṃ tathaiva ca
46	mīnakūrmasamūhānāṃ nānāśastrāsipāṇinām tathaiva yātu dhānānāṃ gadāmudgaradhāriṇām
47	etaiś cānyaiś ca bahubhir nānārūpadharais tathā sarvam āsīj jagad vyāptaṃ tasminn astre visarjite
48	triṣirobhiś caturdaṃṣṭraiś caturāsyaiś caturbhujaiḥ anekarūpasaṃyuktair māṃsamedovasāśibhiḥ abhīkṣṇaṃ vadhyamānās te dānavā ye samāgatāḥ
49	arkajvalanatejobhir vajrāśanisamaprabhaiḥ adrisāramayaiś cānyair bāṇair arividāraṇaiḥ nyahanaṃ dānavān sarvān muhūrtenaiva bhārata
50	gāṇḍīvāstrapraṇunnāṃs tān gatāsūn nabhasaś cyutān dṛṣṭvāhaṃ prāṇamaṃ bhūyas tripuraghnāya vedhase
51	tathā raudrāstraniṣpiṣṭān divyābharaṇabhūṣitān niśāmya paramaṃ harṣam agamad devasārathiḥ
52	tad asahyaṃ kṛtaṃ karma devair api durāsadam dṛṣṭvā māṃ pūjayām āsa mātaliḥ śakrasārathiḥ
53	uvāca cedaṃ vacanaṃ prīyamāṇaḥ kṛtāñjaliḥ surāsurair asahyaṃ hi karma yat sādhitaṃ tvayā na hy etat saṃyuge kartum api śaktaḥ sureśvaraḥ
54	surāsurair avadhyaṃ hi puram etat khagaṃ mahat tvayā vimathitaṃ vīra svavīryāstratapobalāt
55	vidhvaste 'tha pure tasmin dānaveṣu hateṣu ca vinadantyaḥ striyaḥ sarvā niṣpetur nagarād bahiḥ
56	prakīrṇakeśyo vyathitāḥ kurarya iva duḥkhitāḥ petuḥ putrān pitṝn bhrātṝñ śocamānā mahītale
57	rudantyo dīnakaṇṭhyas tā vinadantyo hateśvarāḥ urāṃsi pāṇibhir ghnantyaḥ prasrastasragvibhūṣaṇāḥ
58	tac chokayuktam aśrīkaṃ duḥkhadainyasamāhatam na babhau dānavapuraṃ hatatviṭkaṃ hateśvaram
59	gandharvanagarākāraṃ hatanāgam iva hradam śuṣkavṛkṣam ivāraṇyam adṛśyam abhavat puram
60	māṃ tu saṃhṛṣṭamanasaṃ kṣipraṃ mātalir ānayat devarājasya bhavanaṃ kṛtakarmāṇam āhavāt
61	hiraṇyapuram ārujya nihatya ca mahāsurān nivātakavacāṃś caiva tato 'haṃ śakram āgamam
62	mama karma ca devendraṃ mātalir vistareṇa tat sarvaṃ viśrāvayām āsa yathā bhūtaṃ mahādyute
63	hiraṇyapuraghātaṃ ca māyānāṃ ca nivāraṇam nivātakavacānāṃ ca vadhaṃ saṃkhye mahaujasām
64	tac chrutvā bhagavān prītaḥ sahasrākṣaḥ puraṃdaraḥ marudbhiḥ sahitaḥ śrīmān sādhu sādhv ity athābravīt
65	tato māṃ devarājo vai samāśvāsya punaḥ punaḥ abravīd vibudhaiḥ sārdham idaṃ sumadhuraṃ vacaḥ
66	atidevāsuraṃ karma kṛtam etat tvayā raṇe gurvarthaś ca mahān pārtha kṛtaḥ śatrūn ghnatā mama
67	evam eva sadā bhāvyaṃ sthireṇājau dhanaṃjaya asaṃmūḍhena cāstrāṇāṃ kartavyaṃ pratipādanam
68	aviṣahyo raṇe hi tvaṃ devadānavarākṣasaiḥ sayakṣāsuragandharvaiḥ sapakṣigaṇapannagaiḥ
69	vasudhāṃ cāpi kaunteya tvadbāhubalanirjitām pālayiṣyati dharmātmā kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ