Book 3 Chapter 148 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | evam ukto mahābāhur bhīmasenaḥ pratāpavān
praṇipatya tataḥ prītyā bhrātaraṃ hṛṣṭamānasaḥ uvāca ślakṣṇayā vācā hanūmantaṃ kapīśvaram |
2 | mayā dhanyataro nāsti yad āryaṃ dṛṣṭavān aham
anugraho me sumahāṃs tṛptiś ca tava darśanāt |
3 | evaṃ tu kṛtam icchāmi tvayāryādya priyaṃ mama
yat te tadāsīt plavataḥ sāgaraṃ makarālayam rūpam apratimaṃ vīra tad icchāmi nirīkṣitum |
4 | evaṃ tuṣṭo bhaviṣyāmi śraddhāsyāmi ca te vacaḥ
evam uktaḥ sa tejasvī prahasya harir abravīt |
5 | na tac chakyaṃ tvayā draṣṭuṃ rūpaṃ nānyena kena cit
kālāvasthā tadā hy anyā vartate sā na sāṃpratam |
6 | anyaḥ kṛtayuge kālas tretāyāṃ dvāpare 'paraḥ
ayaṃ pradhvaṃsanaḥ kālo nādya tad rūpam asti me |
7 | bhūmir nadyo nagāḥ śailāḥ siddhā devā maharṣayaḥ
kālaṃ samanuvartante yathā bhāvā yuge yuge balavarṣmaprabhāvā hi prahīyanty udbhavanti ca |
8 | tad alaṃ tava tad rūpaṃ draṣṭuṃ kurukulodvaha
yugaṃ samanuvartāmi kālo hi duratikramaḥ |
9 | bhīma uvāca |
9 | yugasaṃkhyāṃ samācakṣva ācāraṃ ca yuge yuge
dharmakāmārthabhāvāṃś ca varṣma vīryaṃ bhavābhavau |
10 | hanūmān uvāca |
10 | kṛtaṃ nāma yugaṃ tāta yatra dharmaḥ sanātanaḥ
kṛtam eva na kartavyaṃ tasmin kāle yugottame |
11 | na tatra dharmāḥ sīdanti na kṣīyante ca vai prajāḥ
tataḥ kṛtayugaṃ nāma kālena guṇatāṃ gatam |
12 | devadānavagandharvayakṣarākṣasapannagāḥ
nāsan kṛtayuge tāta tadā na krayavikrayāḥ |
13 | na sāmayajuṛgvarṇāḥ kriyā nāsīc ca mānavī
abhidhyāya phalaṃ tatra dharmaḥ saṃnyāsa eva ca |
14 | na tasmin yugasaṃsarge vyādhayo nendriyakṣayaḥ
nāsūyā nāpi ruditaṃ na darpo nāpi paiśunam |
15 | na vigrahaḥ kutas tandrī na dveṣo nāpi vaikṛtam
na bhayaṃ na ca saṃtāpo na cerṣyā na ca matsaraḥ |
16 | tataḥ paramakaṃ brahma yā gatir yogināṃ parā
ātmā ca sarvabhūtānāṃ śuklo nārāyaṇas tadā |
17 | brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś ca kṛtalakṣaṇāḥ
kṛte yuge samabhavan svakarmaniratāḥ prajāḥ |
18 | samāśramaṃ samācāraṃ samajñānamatībalam
tadā hi samakarmāṇo varṇā dharmān avāpnuvan |
19 | ekavedasamāyuktā ekamantravidhikriyāḥ
pṛthagdharmās tv ekavedā dharmam ekam anuvratāḥ |
20 | cāturāśramyayuktena karmaṇā kālayoginā
akāmaphalasaṃyogāt prāpnuvanti parāṃ gatim |
21 | ātmayogasamāyukto dharmo 'yaṃ kṛtalakṣaṇaḥ
kṛte yuge catuṣpādaś cāturvarṇyasya śāśvataḥ |
22 | etat kṛtayugaṃ nāma traiguṇyaparivarjitam
tretām api nibodha tvaṃ yasmin satraṃ pravartate |
23 | pādena hrasate dharmo raktatāṃ yāti cācyutaḥ
satyapravṛttāś ca narāḥ kriyādharmaparāyaṇāḥ |
24 | tato yajñāḥ pravartante dharmāś ca vividhāḥ kriyāḥ
tretāyāṃ bhāvasaṃkalpāḥ kriyādānaphalodayāḥ |
25 | pracalanti na vai dharmāt tapodānaparāyaṇāḥ
svadharmasthāḥ kriyāvanto janās tretāyuge 'bhavan |
26 | dvāpare 'pi yuge dharmo dvibhāgonaḥ pravartate
viṣṇur vai pītatāṃ yāti caturdhā veda eva ca |
27 | tato 'nye ca caturvedās trivedāś ca tathāpare
dvivedāś caikavedāś cāpy anṛcaś ca tathāpare |
28 | evaṃ śāstreṣu bhinneṣu bahudhā nīyate kriyā
tapodānapravṛttā ca rājasī bhavati prajā |
29 | ekavedasya cājñānād vedās te bahavaḥ kṛtāḥ
satyasya ceha vibhraṃśāt satye kaś cid avasthitaḥ |
30 | satyāt pracyavamānānāṃ vyādhayo bahavo 'bhavan
kāmāś copadravāś caiva tadā daivatakāritāḥ |
31 | yair ardyamānāḥ subhṛśaṃ tapas tapyanti mānavāḥ
kāmakāmāḥ svargakāmā yajñāṃs tanvanti cāpare |
32 | evaṃ dvāparam āsādya prajāḥ kṣīyanty adharmataḥ
pādenaikena kaunteya dharmaḥ kaliyuge sthitaḥ |
33 | tāmasaṃ yugam āsādya kṛṣṇo bhavati keśavaḥ
vedācārāḥ praśāmyanti dharmayajñakriyās tathā |
34 | ītayo vyādhayas tandrī doṣāḥ krodhādayas tathā
upadravāś ca vartante ādhayo vyādhayas tathā |
35 | yugeṣv āvartamāneṣu dharmo vyāvartate punaḥ
dharme vyāvartamāne tu loko vyāvartate punaḥ |
36 | loke kṣīṇe kṣayaṃ yānti bhāvā lokapravartakāḥ
yugakṣayakṛtā dharmāḥ prārthanāni vikurvate |
37 | etat kaliyugaṃ nāma acirād yat pravartate
yugānuvartanaṃ tv etat kurvanti cirajīvinaḥ |
38 | yac ca te matparijñāne kautūhalam ariṃdama
anarthakeṣu ko bhāvaḥ puruṣasya vijānataḥ |
39 | etat te sarvam ākhyātaṃ yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi
yugasaṃkhyāṃ mahābāho svasti prāpnuhi gamyatām |