Book 3 Chapter 110 | |
1 | lomaśa uvāca |
1 | eṣā devanadī puṇyā kauśikī bharatarṣabha
viśvāmitrāśramo ramya eṣa cātra prakāśate |
2 | āśramaś caiva puṇyākhyaḥ kāśyapasya mahātmanaḥ
ṛśyaśṛṅgaḥ suto yasya tapasvī saṃyatendriyaḥ |
3 | tapaso yaḥ prabhāvena varṣayām āsa vāsavam
anāvṛṣṭyāṃ bhayād yasya vavarṣa balavṛtrahā |
4 | mṛgyāṃ jātaḥ sa tejasvī kāśyapasya sutaḥ prabhuḥ
viṣaye lomapādasya yaś cakārādbhutaṃ mahat |
5 | nivartiteṣu sasyeṣu yasmai śāntāṃ dadau nṛpaḥ
lomapādo duhitaraṃ sāvitrīṃ savitā yathā |
6 | yudhiṣṭhira uvāca |
6 | ṛśyaśṛṅgaḥ kathaṃ mṛgyām utpannaḥ kāśyapātmajaḥ
viruddhe yonisaṃsarge kathaṃ ca tapasā yutaḥ |
7 | kimarthaṃ ca bhayāc chakras tasya bālasya dhīmataḥ
anāvṛṣṭyāṃ pravṛttāyāṃ vavarṣa balavṛtrahā |
8 | kathaṃrūpā ca śāntābhūd rājaputrī yatavratā
lobhayām āsa yā ceto mṛgabhūtasya tasya vai |
9 | lomapādaś ca rājarṣir yadāśrūyata dhārmikaḥ
kathaṃ vai viṣaye tasya nāvarṣat pākaśāsanaḥ |
10 | etan me bhagavan sarvaṃ vistareṇa yathātatham
vaktum arhasi śuśrūṣor ṛṣyaśṛṅgasya ceṣṭitam |
11 | lomaśa uvāca |
11 | vibhāṇḍakasya brahmarṣes tapasā bhāvitātmanaḥ
amoghavīryasya sataḥ prajāpatisamadyuteḥ |
12 | śṛṇu putro yathā jāta ṛśyaśṛṅgaḥ pratāpavān
mahāhrade mahātejā bālaḥ sthavirasaṃmataḥ |
13 | mahāhradaṃ samāsādya kāśyapas tapasi sthitaḥ
dīrghakālaṃ pariśrānta ṛṣir devarṣisaṃmataḥ |
14 | tasya retaḥ pracaskanda dṛṣṭvāpsarasam urvaśīm
apsūpaspṛśato rājan mṛgī tac cāpibat tadā |
15 | saha toyena tṛṣitā sā garbhiṇy abhavan nṛpa
amoghatvād vidheś caiva bhāvitvād daivanirmitāt |
16 | tasyāṃ mṛgyāṃ samabhavat tasya putro mahān ṛṣiḥ
ṛśyaśṛṅgas taponityo vana eva vyavardhata |
17 | tasyarśyaśṛṅgaṃ śirasi rājann āsīn mahātmanaḥ
tenarśyaśṛṅga ity evaṃ tadā sa prathito 'bhavat |
18 | na tena dṛṣṭapūrvo 'nyaḥ pitur anyatra mānuṣaḥ
tasmāt tasya mano nityaṃ brahmacarye 'bhavan nṛpa |
19 | etasminn eva kāle tu sakhā daśarathasya vai
lomapāda iti khyāto aṅgānām īśvaro 'bhavat |
20 | tena kāmaḥ kṛto mithyā brāhmaṇebhya iti śrutiḥ
sa brāhmaṇaiḥ parityaktas tadā vai jagatīpatiḥ |
21 | purohitāpacārāc ca tasya rājño yadṛcchayā
na vavarṣa sahasrākṣas tato 'pīḍyanta vai prajāḥ |
22 | sa brāhmaṇān paryapṛcchat tapoyuktān manīṣiṇaḥ
pravarṣaṇe surendrasya samarthān pṛthivīpatiḥ |
23 | kathaṃ pravarṣet parjanya upāyaḥ paridṛśyatām
tam ūcuś coditās tena svamatāni manīṣiṇaḥ |
24 | tatra tv eko munivaras taṃ rājānam uvāca ha
kupitās tava rājendra brāhmaṇā niskṛtiṃ cara |
25 | ṛśyaśṛṅgaṃ munisutam ānayasva ca pārthiva
vāneyam anabhijñaṃ ca nārīṇām ārjave ratam |
26 | sa ced avatared rājan viṣayaṃ te mahātapāḥ
sadyaḥ pravarṣet parjanya iti me nātra saṃśayaḥ |
27 | etac chrutvā vaco rājan kṛtvā niskṛtim ātmanaḥ
sa gatvā punar āgacchat prasanneṣu dvijātiṣu rājānam āgataṃ dṛṣṭvā pratisaṃjagṛhuḥ prajāḥ |
28 | tato 'ṅgapatir āhūya sacivān mantrakovidān
ṛśyaśṛṅgāgame yatnam akaron mantraniścaye |
29 | so 'dhyagacchad upāyaṃ tu tair amātyaiḥ sahācyutaḥ
śāstrajñair alam arthajñair nītyāṃ ca pariniṣṭhitaiḥ |
30 | tata ānāyayām āsa vāramukhyā mahīpatiḥ
veśyāḥ sarvatra niṣṇātās tā uvāca sa pārthivaḥ |
31 | ṛśyaśṛṅgam ṛṣeḥ putram ānayadhvam upāyataḥ
lobhayitvābhiviśvāsya viṣayaṃ mama śobhanāḥ |
32 | tā rājabhayabhītāś ca śāpabhītāś ca yoṣitaḥ
aśakyam ūcus tat kāryaṃ vivarṇā gatacetasaḥ |
33 | tatra tv ekā jaradyoṣā rājānam idam abravīt
prayatiṣye mahārāja tam ānetuṃ tapodhanam |
34 | abhipretāṃs tu me kāmān samanujñātum arhasi
tataḥ śakṣye lobhayitum ṛśyaśṛṅgam ṛṣeḥ sutam |
35 | tasyāḥ sarvam abhiprāyam anvajānāt sa pārthivaḥ
dhanaṃ ca pradadau bhūri ratnāni vividhāni ca |
36 | tato rūpeṇa saṃpannā vayasā ca mahīpate
striya ādāya kāś cit sā jagāma vanam añjasā |