Book 3 Chapter 106 | |
1 | lomaśa uvāca |
1 | te taṃ dṛṣṭvā hayaṃ rājan saṃprahṛṣṭatanūruhāḥ
anādṛtya mahātmānaṃ kapilaṃ kālacoditāḥ saṃkruddhāḥ samadhāvanta aśvagrahaṇakāṅkṣiṇaḥ |
2 | tataḥ kruddho mahārāja kapilo munisattamaḥ
vāsudeveti yaṃ prāhuḥ kapilaṃ munisattamam |
3 | sa cakṣur vivṛtaṃ kṛtvā tejas teṣu samutsṛjan
dadāha sumahātejā mandabuddhīn sa sāgarān |
4 | tān dṛṣṭvā bhasmasād bhūtān nāradaḥ sumahātapāḥ
sagarāntikam āgacchat tac ca tasmai nyavedayat |
5 | sa tac chrutvā vaco ghoraṃ rājā munimukhodgatam
muhūrtaṃ vimanā bhūtvā sthāṇor vākyam acintayat ātmānam ātmanāśvāsya hayam evānvacintayat |
6 | aṃśumantaṃ samāhūya asamajñaḥsutaṃ tadā
pautraṃ bharataśārdūla idaṃ vacanam abravīt |
7 | ṣaṣṭis tāni sahasrāṇi putrāṇām amitaujasām
kāpilaṃ teja āsādya matkṛte nidhanaṃ gatāḥ |
8 | tava cāpi pitā tāta parityakto mayānagha
dharmaṃ saṃrakṣamāṇena paurāṇāṃ hitam icchatā |
9 | yudhiṣṭhira uvāca |
9 | kimarthaṃ rājaśārdūlaḥ sagaraḥ putram ātmajam
tyaktavān dustyajaṃ vīraṃ tan me brūhi tapodhana |
10 | lomaśa uvāca |
10 | asamañjā iti khyātaḥ sagarasya suto hy abhūt
yaṃ śaibyā janayām āsa paurāṇāṃ sa hi dārakān khureṣu krośato gṛhya nadyāṃ cikṣepa durbalān |
11 | tataḥ paurāḥ samājagmur bhayaśokapariplutāḥ
sagaraṃ cābhyayācanta sarve prāñjalayaḥ sthitāḥ |
12 | tvaṃ nas trātā mahārāja paracakrādibhir bhayaiḥ
asamañjobhayād ghorāt tato nas trātum arhasi |
13 | paurāṇāṃ vacanaṃ śrutvā ghoraṃ nṛpatisattamaḥ
muhūrtaṃ vimanā bhūtvā sacivān idam abravīt |
14 | asamañjāḥ purād adya suto me vipravāsyatām
yadi vo matpriyaṃ kāryam etac chīghraṃ vidhīyatām |
15 | evam uktā narendreṇa sacivās te narādhipa
yathoktaṃ tvaritāś cakrur yathājñāpitavān nṛpaḥ |
16 | etat te sarvam ākhyātaṃ yathā putro mahātmanā
paurāṇāṃ hitakāmena sagareṇa vivāsitaḥ |
17 | aṃśumāṃs tu maheṣvāso yad uktaḥ sagareṇa ha
tat te sarvaṃ pravakṣyāmi kīrtyamānaṃ nibodha me |
18 | sagara uvāca |
18 | pituś ca te 'haṃ tyāgena putrāṇāṃ nidhanena ca
alābhena tathāśvasya paritapyāmi putraka |
19 | tasmād duḥkhābhisaṃtaptaṃ yajñavighnāc ca mohitam
hayasyānayanāt pautra narakān māṃ samuddhara |
20 | lomaśa uvāca |
20 | aṃśumān evam uktas tu sagareṇa mahātmanā
jagāma duḥkhāt taṃ deśaṃ yatra vai dāritā mahī |
21 | sa tu tenaiva mārgeṇa samudraṃ praviveśa ha
apaśyac ca mahātmānaṃ kapilaṃ turagaṃ ca tam |
22 | sa dṛṣṭvā tejaso rāśiṃ purāṇam ṛṣisattamam
praṇamya śirasā bhūmau kāryam asmai nyavedayat |
23 | tataḥ prīto mahātejāḥ kalipo 'ṃśumato 'bhavat
uvāca cainaṃ dharmātmā varado 'smīti bhārata |
24 | sa vavre turagaṃ tatra prathamaṃ yajñakāraṇāt
dvitīyam udakaṃ vavre pitṝṇāṃ pāvanepsayā |
25 | tam uvāca mahātejāḥ kapilo munipuṃgavaḥ
dadāni tava bhadraṃ te yad yat prārthayase 'nagha |
26 | tvayi kṣamā ca dharmaś ca satyaṃ cāpi pratiṣṭhitam
tvayā kṛtārthaḥ sagaraḥ putravāṃś ca tvayā pitā |
27 | tava caiva prabhāvena svargaṃ yāsyanti sāgarāḥ
pautraś ca te tripathagāṃ tridivād ānayiṣyati pāvanārthaṃ sāgarāṇāṃ toṣayitvā maheśvaram |
28 | hayaṃ nayasva bhadraṃ te yajñiyaṃ narapuṃgava
yajñaḥ samāpyatāṃ tāta sagarasya mahātmanaḥ |
29 | aṃśumān evam uktas tu kapilena mahātmanā
ājagāma hayaṃ gṛhya yajñavāṭaṃ mahātmanaḥ |
30 | so 'bhivādya tataḥ pādau sagarasya mahātmanaḥ
mūrdhni tenāpy upāghrātas tasmai sarvaṃ nyavedayat |
31 | yathā dṛṣṭaṃ śrutaṃ cāpi sāgarāṇāṃ kṣayaṃ tathā
taṃ cāsmai hayam ācaṣṭa yajñavāṭam upāgatam |
32 | tac chrutvā sagaro rājā putrajaṃ duḥkham atyajat
aṃśumantaṃ ca saṃpūjya samāpayata taṃ kratum |
33 | samāptayajñaḥ sagaro devaiḥ sarvaiḥ sabhājitaḥ
putratve kalpayām āsa samudraṃ varuṇālayam |
34 | praśāsya suciraṃ kālaṃ rājyaṃ rājīvalocanaḥ
pautre bhāraṃ samāveśya jagāma tridivaṃ tadā |
35 | aṃśumān api dharmātmā mahīṃ sāgaramekhalām
praśaśāsa mahārāja yathaivāsya pitāmahaḥ |
36 | tasya putraḥ samabhavad dilīpo nāma dharmavit
tasmai rājyaṃ samādhāya aṃśumān api saṃsthitaḥ |
37 | dilīpas tu tataḥ śrutvā pitṝṇāṃ nidhanaṃ mahat
paryatapyata duḥkhena teṣāṃ gatim acintayat |
38 | gaṅgāvataraṇe yatnaṃ sumahac cākaron nṛpaḥ
na cāvatārayām āsa ceṣṭamāno yathābalam |
39 | tasya putraḥ samabhavac chrīmān dharmaparāyaṇaḥ
bhagīratha iti khyātaḥ satyavāg anasūyakaḥ |
40 | abhiṣicya tu taṃ rājye dilīpo vanam āśritaḥ
tapaḥsiddhisamāyogāt sa rājā bharatarṣabha vanāj jagāma tridivaṃ kālayogena bhārata |