Book 3 Chapter 83 | |
1 | pulastya uvāca |
1 | atha saṃdhyāṃ samāsādya saṃvedyaṃ tīrtham uttamam
upaspṛśya naro vidvān bhaven nāsty atra saṃśayaḥ |
2 | rāmasya ca prasādena tīrthaṃ rājan kṛtaṃ purā
tal lohityaṃ samāsādya vindyād bahu suvarṇakam |
3 | karatoyāṃ samāsādya trirātropoṣito naraḥ
aśvamedham avāpnoti kṛte paitāmahe vidhau |
4 | gaṅgāyās tv atha rājendra sāgarasya ca saṃgame
aśvamedhaṃ daśaguṇaṃ pravadanti manīṣiṇaḥ |
5 | gaṅgāyās tv aparaṃ dvīpaṃ prāpya yaḥ snāti bhārata
trirātropoṣito rājan sarvakāmān avāpnuyāt |
6 | tato vaitaraṇīṃ gatvā nadīṃ pāpapramocanīm
virajaṃ tīrtham āsādya virājati yathā śaśī |
7 | prabhavec ca kule puṇye sarvapāpaṃ vyapohati
gosahasraphalaṃ labdhvā punāti ca kulaṃ naraḥ |
8 | śoṇasya jyotirathyāś ca saṃgame nivasañ śuciḥ
tarpayitvā pitṝn devān agniṣṭomaphalaṃ labhet |
9 | śoṇasya narmadāyāś ca prabhave kurunandana
vaṃśagulma upaspṛśya vājimedhaphalaṃ labhet |
10 | ṛṣabhaṃ tīrtham āsādya kośalāyāṃ narādhipa
vājapeyam avāpnoti trirātropoṣito naraḥ |
11 | kośalāyāṃ samāsādya kālatīrtha upaspṛśet
vṛśabhaikādaśaphalaṃ labhate nātra saṃśayaḥ |
12 | puṣpavatyām upaspṛśya trirātropoṣito naraḥ
gosahasraphalaṃ vindyāt kulaṃ caiva samuddharet |
13 | tato badarikātīrthe snātvā prayatamānasaḥ
dīrgham āyur avāpnoti svargalokaṃ ca gacchati |
14 | tato mahendram āsādya jāmadagnyaniṣevitam
rāmatīrthe naraḥ snātvā vājimedhaphalaṃ labhet |
15 | mataṅgasya tu kedāras tatraiva kurunandana
tatra snātvā naro rājan gosahasraphalaṃ labhet |
16 | śrīparvataṃ samāsādya nadītīra upaspṛśet
aśvamedham avāpnoti svargalokaṃ ca gacchati |
17 | śrīparvate mahādevo devyā saha mahādyutiḥ
nyavasat paramaprīto brahmā ca tridaśair vṛtaḥ |
18 | tatra devahrade snātvā śuciḥ prayatamānasaḥ
aśvamedham avāpnoti parāṃ siddhiṃ ca gacchati |
19 | ṛṣabhaṃ parvataṃ gatvā pāṇḍyeṣu surapūjitam
vājapeyam avāpnoti nākapṛṣṭhe ca modate |
20 | tato gaccheta kāverīṃ vṛtām apsarasāṃ gaṇaiḥ
tatra snātvā naro rājan gosahasraphalaṃ labhet |
21 | tatas tīre samudrasya kanyātīrtha upaspṛśet
tatropaspṛśya rājendra sarvapāpaiḥ pramucyate |
22 | atha gokarṇam āsādya triṣu lokeṣu viśrutam
samudramadhye rājendra sarvalokanamaskṛtam |
23 | yatra brahmādayo devā ṛṣayaś ca tapodhanāḥ
bhūtayakṣapiśācāś ca kiṃnarāḥ samahoragāḥ |
24 | siddhacāraṇagandharvā mānuṣāḥ pannagās tathā
saritaḥ sāgarāḥ śailā upāsanta umāpatim |
25 | tatreśānaṃ samabhyarcya trirātropoṣito naraḥ
daśāśvamedham āpnoti gāṇapatyaṃ ca vindati uṣya dvādaśarātraṃ tu kṛtātmā bhavate naraḥ |
26 | tata eva tu gāyatryāḥ sthānaṃ trailokyaviśrutam
trirātram uṣitas tatra gosahasraphalaṃ labhet |
27 | nidarśanaṃ ca pratyakṣaṃ brāhmaṇānāṃ narādhipa
gāyatrīṃ paṭhate yas tu yonisaṃkarajas tathā gāthā vā gītikā vāpi tasya saṃpadyate nṛpa |
28 | saṃvartasya tu viprarṣer vāpīm āsādya durlabhām
rūpasya bhāgī bhavati subhagaś caiva jāyate |
29 | tato veṇṇāṃ samāsādya tarpayet pitṛdevatāḥ
mayūrahaṃsasaṃyuktaṃ vimānaṃ labhate naraḥ |
30 | tato godāvarīṃ prāpya nityaṃ siddhaniṣevitām
gavāmayam avāpnoti vāsuker lokam āpnuyāt |
31 | veṇṇāyāḥ saṃgame snātvā vājapeyaphalaṃ labhet
varadāsaṃgame snātvā gosahasraphalaṃ labhet |
32 | brahmasthānaṃ samāsādya trirātram uṣito naraḥ
gosahasraphalaṃ vindet svargalokaṃ ca gacchati |
33 | kuśaplavanam āsādya brahmacārī samāhitaḥ
trirātram uṣitaḥ snātvā aśvamedhaphalaṃ labhet |
34 | tato devahrade ramye kṛṣṇaveṇṇājalodbhave
jātimātrahrade caiva tathā kanyāśrame nṛpa |
35 | yatra kratuśatair iṣṭvā devarājo divaṃ gataḥ
agniṣṭomaśataṃ vinded gamanād eva bhārata |
36 | sarvadevahrade snātvā gosahasraphalaṃ labhet
jātimātrahrade snātvā bhavej jātismaro naraḥ |
37 | tato 'vāpya mahāpuṇyāṃ payoṣṇīṃ saritāṃ varām
pitṛdevārcanarato gosahasraphalaṃ labhet |
38 | daṇḍakāraṇyam āsādya mahārāja upaspṛśet
gosahasraphalaṃ tatra snātamātrasya bhārata |
39 | śarabhaṅgāśramaṃ gatvā śukasya ca mahātmanaḥ
na durgatim avāpnoti punāti ca kulaṃ naraḥ |
40 | tataḥ śūrpārakaṃ gacchej jāmadagnyaniṣevitam
rāmatīrthe naraḥ snātvā vindyād bahu suvarṇakam |
41 | saptagodāvare snātvā niyato niyatāśanaḥ
mahat puṇyam avāpnoti devalokaṃ ca gacchati |
42 | tato devapathaṃ gacchen niyato niyatāśanaḥ
devasatrasya yat puṇyaṃ tad avāpnoti mānavaḥ |
43 | tuṅgakāraṇyam āsādya brahmacārī jitendriyaḥ
vedān adhyāpayat tatra ṛṣiḥ sārasvataḥ purā |
44 | tatra vedān pranaṣṭāṃs tu muner aṅgirasaḥ sutaḥ
upaviṣṭo maharṣīṇām uttarīyeṣu bhārata |
45 | oṃkāreṇa yathānyāyaṃ samyag uccāritena ca
yena yat pūrvam abhyastaṃ tat tasya samupasthitam |
46 | ṛṣayas tatra devāś ca varuṇo 'gniḥ prajāpatiḥ
harir nārāyaṇo devo mahādevas tathaiva ca |
47 | pitāmahaś ca bhagavān devaiḥ saha mahādyutiḥ
bhṛguṃ niyojayām āsa yājanārthe mahādyutim |
48 | tataḥ sa cakre bhagavān ṛṣīṇāṃ vidhivat tadā
sarveṣāṃ punar ādhānaṃ vidhidṛṣṭena karmaṇā |
49 | ājyabhāgena vai tatra tarpitās tu yathāvidhi
devās tribhuvaṇaṃ yātā ṛṣayaś ca yathāsukham |
50 | tad araṇyaṃ praviṣṭasya tuṅgakaṃ rājasattama
pāpaṃ praṇaśyate sarvaṃ striyo vā puruṣasya vā |
51 | tatra māsaṃ vased dhīro niyato niyatāśanaḥ
brahmalokaṃ vrajed rājan punīte ca kulaṃ naraḥ |
52 | medhāvikaṃ samāsādya pitṝn devāṃś ca tarpayet
agniṣṭomam avāpnoti smṛtiṃ medhāṃ ca vindati |
53 | tataḥ kālaṃjaraṃ gatvā parvataṃ lokaviśrutam
tatra devahrade snātvā gosahasraphalaṃ labhet |
54 | ātmānaṃ sādhayet tatra girau kālaṃjare nṛpa
svargaloke mahīyeta naro nāsty atra saṃśayaḥ |
55 | tato girivaraśreṣṭhe citrakūṭe viśāṃ pate
mandākinīṃ samāsādya nadīṃ pāpapramocanīm |
56 | tatrābhiṣekaṃ kurvāṇaḥ pitṛdevārcane rataḥ
aśvamedham avāpnoti gatiṃ ca paramāṃ vrajet |
57 | tato gaccheta rājendra bhartṛsthānam anuttamam
yatra devo mahāseno nityaṃ saṃnihito nṛpaḥ |
58 | pumāṃs tatra naraśreṣṭha gamanād eva sidhyati
koṭitīrthe naraḥ snātvā gosahasraphalaṃ labhet |
59 | pradakṣiṇam upāvṛtya jyeṣṭhasthānaṃ vrajen naraḥ
abhigamya mahādevaṃ virājati yathā śaśī |
60 | tatra kūpo mahārāja viśruto bharatarṣabha
samudrās tatra catvāro nivasanti yudhiṣṭhira |
61 | tatropaspṛśya rājendra kṛtvā cāpi pradakṣiṇam
niyatātmā naraḥ pūto gaccheta paramāṃ gatim |
62 | tato gacchet kuruśreṣṭha śṛṅgaverapuraṃ mahat
yatra tīrṇo mahārāja rāmo dāśarathiḥ purā |
63 | gaṅgāyāṃ tu naraḥ snātvā brahmacārī samāhitaḥ
vidhūtapāpmā bhavati vājapeyaṃ ca vindati |
64 | abhigamya mahādevam abhyarcya ca narādhipa
pradakṣiṇam upāvṛtya gāṇapatyam avāpnuyāt |
65 | tato gaccheta rājendra prayāgam ṛṣisaṃstutam
yatra brahmādayo devā diśaś ca sadigīśvarāḥ |
66 | lokapālāś ca sādhyāś ca nairṛtāḥ pitaras tathā
sanatkumārapramukhās tathaiva paramarṣayaḥ |
67 | aṅgiraḥpramukhāś caiva tathā brahmarṣayo 'pare
tathā nāgāḥ suparṇāś ca siddhāś cakracarās tathā |
68 | saritaḥ sāgarāś caiva gandharvāpsarasas tathā
hariś ca bhagavān āste prajāpatipuraskṛtaḥ |
69 | tatra trīṇy agnikuṇḍāni yeṣāṃ madhye ca jāhnavī
prayāgād abhiniṣkrāntā sarvatīrthapuraskṛtā |
70 | tapanasya sutā tatra triṣu lokeṣu viśrutā
yamunā gaṅgayā sārdhaṃ saṃgatā lokapāvanī |
71 | gaṅgāyamunayor madhyaṃ pṛthivyā jaghanaṃ smṛtam
prayāgaṃ jaghanasyāntam upastham ṛṣayo viduḥ |
72 | prayāgaṃ sapratiṣṭhānaṃ kambalāśvatarau tathā
tīrthaṃ bhogavatī caiva vedī proktā prajāpateḥ |
73 | tatra vedāś ca yajñāś ca mūrtimanto yudhiṣṭhira
prajāpatim upāsante ṛṣayaś ca mahāvratāḥ yajante kratubhir devās tathā cakracarā nṛpa |
74 | tataḥ puṇyatamaṃ nāsti triṣu lokeṣu bhārata
prayāgaḥ sarvatīrthebhyaḥ prabhavaty adhikaṃ vibho |
75 | śravaṇāt tasya tīrthasya nāmasaṃkīrtanād api
mṛttikālambhanād vāpi naraḥ pāpāt pramucyate |
76 | tatrābhiṣekaṃ yaḥ kuryāt saṃgame saṃśitavrataḥ
puṇyaṃ sa phalam āpnoti rājasūyāśvamedhayoḥ |
77 | eṣā yajanabhūmir hi devānām api satkṛtā
tatra dattaṃ sūkṣmam api mahad bhavati bhārata |
78 | na vedavacanāt tāta na lokavacanād api
matir utkramaṇīyā te prayāgamaraṇaṃ prati |
79 | daśa tīrthasahasrāṇi ṣaṣṭikoṭtyas tathāparāḥ
yeṣāṃ sāṃnidhyam atraiva kīrtitaṃ kurunandana |
80 | cāturvede ca yat puṇyaṃ satyavādiṣu caiva yat
snāta eva tadāpnoti gaṅgāyamunasaṃgame |
81 | tatra bhogavatī nāma vāsukes tīrtham uttamam
tatrābhiṣekaṃ yaḥ kuryāt so 'śvamedham avāpnuyāt |
82 | tatra haṃsaprapatanaṃ tīrthaṃ trailokyaviśrutam
daśāśvamedhikaṃ caiva gaṅgāyāṃ kurunandana |
83 | yatra gaṅgā mahārāja sa deśas tat tapovanam
siddhakṣetraṃ tu taj jñeyaṃ gaṅgātīrasamāśritam |
84 | idaṃ satyaṃ dvijātīnāṃ sādhūnām ātmajasya ca
suhṛdāṃ ca japet karṇe śiṣyasyānugatasya ca |
85 | idaṃ dharmyam idaṃ puṇyam idaṃ medhyam idaṃ sukham
idaṃ svargyam idaṃ ramyam idaṃ pāvanam uttamam |
86 | maharṣīṇām idaṃ guhyaṃ sarvapāpapramocanam
adhītya dvijamadhye ca nirmalatvam avāpnuyāt |
87 | yaś cedaṃ śṛṇuyān nityaṃ tīrthapuṇyaṃ sadā śuciḥ
jātīḥ sa smarate bahvīr nākapṛṣṭhe ca modate |
88 | gamyāny api ca tīrthāni kīrtitāny agamāni ca
manasā tāni gaccheta sarvatīrthasamīkṣayā |
89 | etāni vasubhiḥ sādhyair ādityair marudaśvibhiḥ
ṛṣibhir devakalpaiś ca śritāni sukṛtaiṣibhiḥ |
90 | evaṃ tvam api kauravya vidhinānena suvrata
vraja tīrthāni niyataḥ puṇyaṃ puṇyena vardhate |
91 | bhāvitaiḥ kāraṇaiḥ pūrvam āstikyāc chrutidarśanāt
prāpyante tāni tīrthāni sadbhiḥ śiṣṭānudarśibhiḥ |
92 | nāvrato nākṛtātmā ca nāśucir na ca taskaraḥ
snāti tīrtheṣu kauravya na ca vakramatir naraḥ |
93 | tvayā tu samyagvṛttena nityaṃ dharmārthadarśinā
pitaras tāritās tāta sarve ca prapitāmahāḥ |
94 | pitāmahapurogāś ca devāḥ sarṣigaṇā nṛpa
tava dharmeṇa dharmajña nityam evābhitoṣitāḥ |
95 | avāpsyasi ca lokān vai vasūnāṃ vāsavopama
kīrtiṃ ca mahatīṃ bhīṣma prāpsyase bhuvi śāśvatīm |
96 | nārada uvāca |
96 | evam uktvābhyanujñāpya pulastyo bhagavān ṛṣiḥ
prītaḥ prītena manasā tatraivāntaradhīyata |
97 | bhīṣmaś ca kuruśārdūla śāstratattvārthadarśivān
pulastyavacanāc caiva pṛthivīm anucakrame |
98 | anena vidhinā yas tu pṛthivīṃ saṃcariṣyati
aśvamedhaśatasyāgryaṃ phalaṃ pretya sa bhokṣyate |
99 | ataś cāṣṭaguṇaṃ pārtha prāpsyase dharmam uttamam
netā ca tvam ṛṣīn yasmāt tena te 'ṣṭaguṇaṃ phalam |
100 | rakṣogaṇāvakīrṇāni tīrthāny etāni bhārata
na gatir vidyate 'nyasya tvām ṛte kurunandana |
101 | idaṃ devarṣicaritaṃ sarvatīrthārthasaṃśritam
yaḥ paṭhet kalyam utthāya sarvapāpaiḥ pramucyate |
102 | ṛṣimukhyāḥ sadā yatra vālmīkis tv atha kāśyapaḥ
ātreyas tv atha kauṇḍinyo viśvāmitro 'tha gautamaḥ |
103 | asito devalaś caiva mārkaṇḍeyo 'tha gālavaḥ
bharadvājo vasiṣṭhaś ca munir uddālakas tathā |
104 | śaunakaḥ saha putreṇa vyāsaś ca japatāṃ varaḥ
durvāsāś ca muniśreṣṭho gālavaś ca mahātapāḥ |
105 | ete ṛṣivarāḥ sarve tvatpratīkṣās tapodhanāḥ
ebhiḥ saha mahārāja tīrthāny etāny anuvraja |
106 | eṣa vai lomaśo nāma devarṣir amitadyutiḥ
sameṣyati tvayā caiva tena sārdham anuvraja |
107 | mayā ca saha dharmajña tīrthāny etāny anuvraja
prāpsyase mahatīṃ kīrtiṃ yathā rājā mahābhiṣaḥ |
108 | yathā yayātir dharmātmā yathā rājā purūravāḥ
tathā tvaṃ kuruśārdūla svena dharmeṇa śobhase |
109 | yathā bhagīratho rājā yathā rāmaś ca viśrutaḥ
tathā tvaṃ sarvarājabhyo bhrājase raśmivān iva |
110 | yathā manur yathekṣvākur yathā pūrur mahāyaśāḥ
yathā vainyo mahātejās tathā tvam api viśrutaḥ |
111 | yathā ca vṛtrahā sarvān sapatnān nirdahat purā
tathā śatrukṣayaṃ kṛtvā prajās tvaṃ pālayiṣyasi |
112 | svadharmavijitām urvīṃ prāpya rājīvalocana
khyātiṃ yāsyasi dharmeṇa kārtavīryārjuno yathā |
113 | vaiśaṃpāyana uvāca |
113 | evam āśvāsya rājānaṃ nārado bhagavān ṛṣiḥ
anujñāpya mahātmānaṃ tatraivāntaradhīyata |
114 | yudhiṣṭhiro 'pi dharmātmā tam evārthaṃ vicintayan
tīrthayātrāśrayaṃ puṇyam ṛṣīṇāṃ pratyavedayat |