Book 3 Chapter 80 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | dhanaṃjayotsukās te tu vane tasmin mahārathāḥ
nyavasanta mahābhāgā draupadyā saha pāṇḍavāḥ |
2 | athāpaśyan mahātmānaṃ devarṣiṃ tatra nāradam
dīpyamānaṃ śriyā brāhmyā dīptāgnisamatejasam |
3 | sa taiḥ parivṛtaḥ śrīmān bhrātṛbhiḥ kurusattamaḥ
vibabhāv atidīptaujā devair iva śatakratuḥ |
4 | yathā ca vedān sāvitrī yājñasenī tathā satī
na jahau dharmataḥ pārthān merum arkaprabhā yathā |
5 | pratigṛhya tu tāṃ pūjāṃ nārado bhagavān ṛṣiḥ
āśvāsayad dharmasutaṃ yuktarūpam ivānagha |
6 | uvāca ca mahātmānaṃ dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram
brūhi dharmabhṛtāṃ śreṣṭha kenārthaḥ kiṃ dadāmi te |
7 | atha dharmasuto rājā praṇamya bhrātṛbhiḥ saha
uvāca prāñjalir vākyaṃ nāradaṃ devasaṃmitam |
8 | tvayi tuṣṭe mahābhāga sarvalokābhipūjite
kṛtam ity eva manye 'haṃ prasādāt tava suvrata |
9 | yadi tv aham anugrāhyo bhrātṛbhiḥ sahito 'nagha
saṃdehaṃ me muniśreṣṭha hṛdisthaṃ chettum arhasi |
10 | pradakṣiṇaṃ yaḥ kurute pṛthivīṃ tīrthatatparaḥ
kiṃ phalaṃ tasya kārtsnyena tad brahman vaktum arhasi |
11 | nārada uvāca |
11 | śṛṇu rājann avahito yathā bhīṣmeṇa bhārata
pulastyasya sakāśād vai sarvam etad upaśrutam |
12 | purā bhāgīrathītīre bhīṣmo dharmabhṛtāṃ varaḥ
pitryaṃ vrataṃ samāsthāya nyavasan munivat tadā |
13 | śubhe deśe mahārāja puṇye devarṣisevite
gaṅgādvāre mahātejā devagandharvasevite |
14 | sa pitṝṃs tarpayām āsa devāṃś ca paramadyutiḥ
ṛṣīṃś ca toṣayām āsa vidhidṛṣṭena karmaṇā |
15 | kasya cit tv atha kālasya japann eva mahātapāḥ
dadarśādbhutasaṃkāśaṃ pulastyam ṛṣisattamam |
16 | sa taṃ dṛṣṭvogratapasaṃ dīpyamānam iva śriyā
praharṣam atulaṃ lebhe vismayaṃ ca paraṃ yayau |
17 | upasthitaṃ mahārāja pūjayām āsa bhārata
bhīṣmo dharmabhṛtāṃ śreṣṭho vidhidṛṣṭena karmaṇā |
18 | śirasā cārghyam ādāya śuciḥ prayatamānasaḥ
nāma saṃkīrtayām āsa tasmin brahmarṣisattame |
19 | bhīṣmo 'ham asmi bhadraṃ te dāso 'smi tava suvrata
tava saṃdarśanād eva mukto 'haṃ sarvakilbiṣaiḥ |
20 | evam uktvā mahārāja bhīṣmo dharmabhṛtāṃ varaḥ
vāgyataḥ prāñjalir bhūtvā tūṣṇīm āsīd yudhiṣṭhira |
21 | taṃ dṛṣṭvā niyamenātha svādhyāyāmnāyakarśitam
bhīṣmaṃ kurukulaśreṣṭhaṃ muniḥ prītamanābhavat |
22 | pulastya uvāca |
22 | anena tava dharmajña praśrayeṇa damena ca
satyena ca mahābhāga tuṣṭo 'smi tava sarvaśaḥ |
23 | yasyedṛśas te dharmo 'yaṃ pitṛbhaktyāśrito 'nagha
tena paśyasi māṃ putra prītiś cāpi mama tvayi |
24 | amoghadarśī bhīṣmāhaṃ brūhi kiṃ karavāṇi te
yad vakṣyasi kuruśreṣṭha tasya dātāsmi te 'nagha |
25 | bhīṣma uvāca |
25 | prīte tvayi mahābhāga sarvalokābhipūjite
kṛtam ity eva manye 'haṃ yad ahaṃ dṛṣṭavān prabhum |
26 | yadi tv aham anugrāhyas tava dharmabhṛtāṃ vara
vakṣyāmi hṛtsthaṃ saṃdehaṃ tan me tvaṃ vaktum arhasi |
27 | asti me bhagavan kaś cit tīrthebhyo dharmasaṃśayaḥ
tam ahaṃ śrotum icchāmi pṛthak saṃkīrtitaṃ tvayā |
28 | pradakṣiṇaṃ yaḥ pṛthivīṃ karoty amitavikrama
kiṃ phalaṃ tasya viprarṣe tan me brūhi tapodhana |
29 | pulastya uvāca |
29 | hanta te 'haṃ pravakṣyāmi yad ṛṣīṇāṃ parāyaṇam
tad ekāgramanās tāta śṛṇu tīrtheṣu yat phalam |
30 | yasya hastau ca pādau ca manaś caiva susaṃyatam
vidyā tapaś ca kīrtiś ca sa tīrthaphalam aśnute |
31 | pratigrahād upāvṛttaḥ saṃtuṣṭo niyataḥ śuciḥ
ahaṃkāranivṛttaś ca sa tīrthaphalam aśnute |
32 | akalkako nirārambho laghv āhāro jitendriyaḥ
vimuktaḥ sarvadoṣair yaḥ sa tīrthaphalam aśnute |
33 | akrodhanaś ca rājendra satyaśīlo dṛḍhavrataḥ
ātmopamaś ca bhūteṣu sa tīrthaphalam aśnute |
34 | ṛṣibhiḥ kratavaḥ proktā vedeṣv iha yathākramam
phalaṃ caiva yathātattvaṃ pretya ceha ca sarvaśaḥ |
35 | na te śakyā daridreṇa yajñāḥ prāptuṃ mahīpate
bahūpakaraṇā yajñā nānāsaṃbhāravistarāḥ |
36 | prāpyante pārthivair ete samṛddhair vā naraiḥ kva cit
nārthanyūnopakaraṇair ekātmabhir asaṃhataiḥ |
37 | yo daridrair api vidhiḥ śakyaḥ prāptuṃ nareśvara
tulyo yajñaphalaiḥ puṇyais taṃ nibodha yudhāṃ vara |
38 | ṛṣīṇāṃ paramaṃ guhyam idaṃ bharatasattama
tīrthābhigamanaṃ puṇyaṃ yajñair api viśiṣyate |
39 | anupoṣya trirātrāṇi tīrthāny anabhigamya ca
adattvā kāñcanaṃ gāś ca daridro nāma jāyate |
40 | agniṣṭomādibhir yajñair iṣṭvā vipuladakṣiṇaiḥ
na tat phalam avāpnoti tīrthābhigamanena yat |
41 | nṛloke devadevasya tīrthaṃ trailokyaviśrutam
puṣkaraṃ nāma vikhyātaṃ mahābhāgaḥ samāviśet |
42 | daśa koṭisahasrāṇi tīrthānāṃ vai mahīpate
sāṃnidhyaṃ puṣkare yeṣāṃ trisaṃdhyaṃ kurunandana |
43 | ādityā vasavo rudrāḥ sādhyāś ca samarudgaṇāḥ
gandharvāpsarasaś caiva nityaṃ saṃnihitā vibho |
44 | yatra devās tapas taptvā daityā brahmarṣayas tathā
divyayogā mahārāja puṇyena mahatānvitāḥ |
45 | manasāpy abhikāmasya puṣkarāṇi manasvinaḥ
pūyante sarvapāpāni nākapṛṣṭhe ca pūjyate |
46 | tasmiṃs tīrthe mahābhāga nityam eva pitāmahaḥ
uvāsa paramaprīto devadānavasaṃmataḥ |
47 | puṣkareṣu mahābhāga devāḥ sarṣipurogamāḥ
siddhiṃ samabhisaṃprāptāḥ puṇyena mahatānvitāḥ |
48 | tatrābhiṣekaṃ yaḥ kuryāt pitṛdevārcane rataḥ
aśvamedhaṃ daśaguṇaṃ pravadanti manīṣiṇaḥ |
49 | apy ekaṃ bhojayed vipraṃ puṣkarāraṇyam āśritaḥ
tenāsau karmaṇā bhīṣma pretya ceha ca modate |
50 | śākamūlaphalair vāpi yena vartayate svayam
tad vai dadyād brāhmaṇāya śraddhāvān anasūyakaḥ tenaiva prāpnuyāt prājño hayamedhaphalaṃ naraḥ |
51 | brāhmaṇaḥ kṣatriyo vaiśyaḥ śūdro vā rājasattama
na viyoniṃ vrajanty ete snātās tīrthe mahātmanaḥ |
52 | kārttikyāṃ tu viśeṣeṇa yo 'bhigaccheta puṣkaram
phalaṃ tatrākṣayaṃ tasya vardhate bharatarṣabha |
53 | sāyaṃ prātaḥ smared yas tu puṣkarāṇi kṛtāñjaliḥ
upaspṛṣṭaṃ bhavet tena sarvatīrtheṣu bhārata prāpnuyāc ca naro lokān brahmaṇaḥ sadane 'kṣayān |
54 | janmaprabhṛti yat pāpaṃ striyo vā puruṣasya vā
puṣkare snātamātrasya sarvam eva praṇaśyati |
55 | yathā surāṇāṃ sarveṣām ādis tu madhusūdanaḥ
tathaiva puṣkaraṃ rājaṃs tīrthānām ādir ucyate |
56 | uṣya dvādaśa varṣāṇi puṣkare niyataḥ śuciḥ
kratūn sarvān avāpnoti brahmalokaṃ ca gacchati |
57 | yas tu varṣaśataṃ pūrṇam agnihotram upāsate
kārttikīṃ vā vased ekāṃ puṣkare samam eva tat |
58 | duṣkaraṃ puṣkaraṃ gantuṃ duṣkaraṃ puṣkare tapaḥ
duṣkaraṃ puṣkare dānaṃ vastuṃ caiva suduṣkaram |
59 | uṣya dvādaśarātraṃ tu niyato niyatāśanaḥ
pradakṣiṇam upāvṛtto jambūmārgaṃ samāviśet |
60 | jambūmārgaṃ samāviśya devarṣipitṛsevitam
aśvamedham avāpnoti viṣṇulokaṃ ca gacchati |
61 | tatroṣya rajanīḥ pañca ṣaṣṭhakālakṣamī naraḥ
na durgatim avāpnoti siddhiṃ prāpnoti cottamām |
62 | jambūmārgād upāvṛtto gacchet taṇḍulikāśramam
na durgatim avāpnoti svargaloke ca pūjyate |
63 | agastyasara āsādya pitṛdevārcane rataḥ
trirātropoṣito rājann agniṣṭomaphalaṃ labhet |
64 | śākavṛttiḥ phalair vāpi kaumāraṃ vindate padam
kaṇvāśramaṃ samāsādya śrījuṣṭaṃ lokapūjitam |
65 | dharmāraṇyaṃ hi tat puṇyam ādyaṃ ca bharatarṣabha
yatra praviṣṭamātro vai pāpebhyo vipramucyate |
66 | arcayitvā pitṝn devān niyato niyatāśanaḥ
sarvakāmasamṛddhasya yajñasya phalam aśnute |
67 | pradakṣiṇaṃ tataḥ kṛtvā yayātipatanaṃ vrajet
hayamedhasya yajñasya phalaṃ prāpnoti tatra vai |
68 | mahākālaṃ tato gacchen niyato niyatāśanaḥ
koṭitīrtham upaspṛśya hayamedhaphalaṃ labhet |
69 | tato gaccheta dharmajña puṇyasthānam umāpateḥ
nāmnā bhadravaṭaṃ nāma triṣu lokeṣu viśrutam |
70 | tatrābhigamya ceśānaṃ gosahasraphalaṃ labhet
mahādevaprasādāc ca gāṇapatyam avāpnuyāt |
71 | narmadām atha cāsādya nadīṃ trailokyaviśrutām
tarpayitvā pitṝn devān agniṣṭomaphalaṃ labhet |
72 | dakṣiṇaṃ sindhum āsādya brahmacārī jitendriyaḥ
agniṣṭomam avāpnoti vimānaṃ cādhirohati |
73 | carmaṇvatīṃ samāsādya niyato niyatāśanaḥ
rantidevābhyanujñāto agniṣṭomaphalaṃ labhet |
74 | tato gaccheta dharmajña himavatsutam arbudam
pṛthivyāṃ yatra vai chidraṃ pūrvam āsīd yudhiṣṭhira |
75 | tatrāśramo vasiṣṭhasya triṣu lokeṣu viśrutaḥ
tatroṣya rajanīm ekāṃ gosahasraphalaṃ labhet |
76 | piṅgātīrtham upaspṛśya brahmacārī jitendriyaḥ
kapilānāṃ naravyāghra śatasya phalam aśnute |
77 | tato gaccheta dharmajña prabhāsaṃ lokaviśrutam
yatra saṃnihito nityaṃ svayam eva hutāśanaḥ devatānāṃ mukhaṃ vīra analo 'nilasārathiḥ |
78 | tasmiṃs tīrthavare snātvā śuciḥ prayatamānasaḥ
agniṣṭomātirātrābhyāṃ phalaṃ prāpnoti mānavaḥ |
79 | tato gatvā sarasvatyāḥ sāgarasya ca saṃgame
gosahasraphalaṃ prāpya svargaloke mahīyate dīpyamāno 'gnivan nityaṃ prabhayā bharatarṣabha |
80 | trirātram uṣitas tatra tarpayet pitṛdevatāḥ
prabhāsate yathā somo aśvamedhaṃ ca vindati |
81 | varadānaṃ tato gacchet tīrthaṃ bharatasattama
viṣṇor durvāsasā yatra varo datto yudhiṣṭhira |
82 | varadāne naraḥ snātvā gosahasraphalaṃ labhet
tato dvāravatīṃ gacchen niyato niyatāśanaḥ piṇḍārake naraḥ snātvā labhed bahu suvarṇakam |
83 | tasmiṃs tīrthe mahābhāga padmalakṣaṇalakṣitāḥ
adyāpi mudrā dṛśyante tad adbhutam ariṃdama |
84 | triśūlāṅkāni padmāni dṛśyante kurunandana
mahādevasya sāṃnidhyaṃ tatraiva bharatarṣabha |
85 | sāgarasya ca sindhoś ca saṃgamaṃ prāpya bhārata
tīrthe salilarājasya snātvā prayatamānasaḥ |
86 | tarpayitvā pitṝn devān ṛṣīṃś ca bharatarṣabha
prāpnoti vāruṇaṃ lokaṃ dīpyamānaḥ svatejasā |
87 | śaṅkukarṇeśvaraṃ devam arcayitvā yudhiṣṭhira
aśvamedhaṃ daśaguṇaṃ pravadanti manīṣiṇaḥ |
88 | pradakṣiṇam upāvṛtya gaccheta bharatarṣabha
tīrthaṃ kuruvaraśreṣṭha triṣu lokeṣu viśrutam dṛmīti nāmnā vikhyātaṃ sarvapāpapramocanam |
89 | yatra brahmādayo devā upāsante maheśvaram
tatra snātvārcayitvā ca rudraṃ devagaṇair vṛtam janmaprabhṛti pāpāni kṛtāni nudate naraḥ |
90 | dṛmī cātra naraśreṣṭha sarvadevair abhiṣṭutā
tatra snātvā naravyāghra hayamedham avāpnuyāt |
91 | jitvā yatra mahāprājña viṣṇunā prabhaviṣṇunā
purā śaucaṃ kṛtaṃ rājan hatvā daivatakaṇṭakān |
92 | tato gaccheta dharmajña vasor dhārām abhiṣṭutām
gamanād eva tasyāṃ hi hayamedham avāpnuyāt |
93 | snātvā kuruvaraśreṣṭha prayatātmā tu mānavaḥ
tarpya devān pitṝṃś caiva viṣṇuloke mahīyate |
94 | tīrthaṃ cātra paraṃ puṇyaṃ vasūnāṃ bharatarṣabha
tatra snātvā ca pītvā ca vasūnāṃ saṃmato bhavet |
95 | sindhūttamam iti khyātaṃ sarvapāpapraṇāśanam
tatra snātvā naraśreṣṭha labhed bahu suvarṇakam |
96 | brahmatuṅgaṃ samāsādya śuciḥ prayatamānasaḥ
brahmalokam avāpnoti sukṛtī virajā naraḥ |
97 | kumārikāṇāṃ śakrasya tīrthaṃ siddhaniṣevitam
tatra snātvā naraḥ kṣipraṃ śakralokam avāpnuyāt |
98 | reṇukāyāś ca tatraiva tīrthaṃ devaniṣevitam
tatra snātvā bhaved vipro vimalaś candramā yathā |
99 | atha pañcanadaṃ gatvā niyato niyatāśanaḥ
pañca yajñān avāpnoti kramaśo ye 'nukīrtitāḥ |
100 | tato gaccheta dharmajña bhīmāyāḥ sthānam uttamam
tatra snātvā tu yonyāṃ vai naro bharatasattama |
101 | devyāḥ putro bhaved rājaṃs taptakuṇḍalavigrahaḥ
gavāṃ śatasahasrasya phalaṃ caivāpnuyān mahat |
102 | girimuñjaṃ samāsādya triṣu lokeṣu viśrutam
pitāmahaṃ namaskṛtya gosahasraphalaṃ labhet |
103 | tato gaccheta dharmajña vimalaṃ tīrtham uttamam
adyāpi yatra dṛśyante matsyāḥ sauvarṇarājatāḥ |
104 | tatra snātvā naraśreṣṭha vājapeyam avāpnuyāt
sarvapāpaviśuddhātmā gacchec ca paramāṃ gatim |
105 | tato gaccheta maladāṃ triṣu lokeṣu viśrutām
paścimāyāṃ tu saṃdhyāyām upaspṛśya yathāvidhi |
106 | caruṃ narendra saptārcer yathāśakti nivedayet
pitṝṇām akṣayaṃ dānaṃ pravadanti manīṣiṇaḥ |
107 | gavāṃ śatasahasreṇa rājasūyaśatena ca
aśvamedhasahasreṇa śreyān saptārciṣaś caruḥ |
108 | tato nivṛtto rājendra vastrāpadam athāviśet
abhigamya mahādevam aśvamedhaphalaṃ labhet |
109 | maṇimantaṃ samāsādya brahmacārī samāhitaḥ
ekarātroṣito rājann agniṣṭomaphalaṃ labhet |
110 | atha gaccheta rājendra devikāṃ lokaviśrutām
prasūtir yatra viprāṇāṃ śrūyate bharatarṣabha |
111 | triśūlapāṇeḥ sthānaṃ ca triṣu lokeṣu viśrutam
devikāyāṃ naraḥ snātvā samabhyarcya maheśvaram |
112 | yathāśakti caruṃ tatra nivedya bharatarṣabha
sarvakāmasamṛddhasya yajñasya labhate phalam |
113 | kāmākhyaṃ tatra rudrasya tīrthaṃ devarṣisevitam
tatra snātvā naraḥ kṣipraṃ siddhim āpnoti bhārata |
114 | yajanaṃ yājanaṃ gatvā tathaiva brahmavālukām
puṣpanyāsa upaspṛśya na śocen maraṇaṃ tataḥ |
115 | ardhayojanavistārāṃ pañcayojanam āyatām
etāvad devikām āhuḥ puṇyāṃ devarṣisevitām |
116 | tato gaccheta dharmajña dīrghasatraṃ yathākramam
yatra brahmādayo devāḥ siddhāś ca paramarṣayaḥ dīrghasatram upāsante dakṣiṇābhir yatavratāḥ |
117 | gamanād eva rājendra dīrghasatram ariṃdama
rājasūyāśvamedhābhyāṃ phalaṃ prāpnoti mānavaḥ |
118 | tato vinaśanaṃ gacchen niyato niyatāśanaḥ
gacchaty antarhitā yatra marupṛṣṭhe sarasvatī camase ca śivodbhede nāgodbhede ca dṛśyate |
119 | snātvā ca camasodbhede agniṣṭomaphalaṃ labhet
śivodbhede naraḥ snātvā gosahasraphalaṃ labhet |
120 | nāgodbhede naraḥ snātvā nāgalokam avāpnuyāt
śaśayānaṃ ca rājendra tīrtham āsādya durlabham śaśarūpapraticchannāḥ puṣkarā yatra bhārata |
121 | sarasvatyāṃ mahārāja anu saṃvatsaraṃ hi te
snāyante bharataśreṣṭha vṛttāṃ vai kārttikīṃ sadā |
122 | tatra snātvā naravyāghra dyotate śaśivat sadā
gosahasraphalaṃ caiva prāpnuyād bharatarṣabha |
123 | kumārakoṭim āsādya niyataḥ kurunandana
tatrābhiṣekaṃ kurvīta pitṛdevārcane rataḥ gavāmayam avāpnoti kulaṃ caiva samuddharet |
124 | tato gaccheta dharmajña rudrakoṭiṃ samāhitaḥ
purā yatra mahārāja ṛṣikoṭiḥ samāhitā praharṣeṇa ca saṃviṣṭā devadarśanakāṅkṣayā |
125 | ahaṃ pūrvam ahaṃ pūrvaṃ drakṣyāmi vṛṣabhadhvajam
evaṃ saṃprasthitā rājann ṛṣayaḥ kila bhārata |
126 | tato yogeṣvareṇāpi yogam āsthāya bhūpate
teṣāṃ manyupraṇāśārtham ṛṣīṇāṃ bhāvitātmanām |
127 | sṛṣṭā koṭis tu rudrāṇām ṛṣīṇām agrataḥ sthitā
mayā pūrvataraṃ dṛṣṭa iti te menire pṛthak |
128 | teṣāṃ tuṣṭo mahādeva ṛṣīṇām ugratejasām
bhaktyā paramayā rājan varaṃ teṣāṃ pradiṣṭavān adya prabhṛti yuṣmākaṃ dharmavṛddhir bhaviṣyati |
129 | tatra snātvā naravyāghra rudrakoṭyāṃ naraḥ śuciḥ
aśvamedham avāpnoti kulaṃ caiva samuddharet |
130 | tato gaccheta rājendra saṃgamaṃ lokaviśrutam
sarasvatyā mahāpuṇyam upāsante janārdanam |
131 | yatra brahmādayo devā ṛṣayaḥ siddhacāraṇāḥ
abhigacchanti rājendra caitraśuklacaturdaśīm |
132 | tatra snātvā naravyāghra vinded bahu suvarṇakam
sarvapāpaviśuddhātmā brahmalokaṃ ca gacchati |
133 | ṛṣīṇāṃ yatra satrāṇi samāptāni narādhipa
satrāvasānam āsādya gosahasraphalaṃ labhet |