Book 3 Chapter 72 | |
1 | damayanty uvāca |
1 | gaccha keśini jānīhi ka eṣa rathavāhakaḥ
upaviṣṭo rathopasthe vikṛto hrasvabāhukaḥ |
2 | abhyetya kuśalaṃ bhadre mṛdupūrvaṃ samāhitā
pṛcchethāḥ puruṣaṃ hy enaṃ yathātattvam anindite |
3 | atra me mahatī śaṅkā bhaved eṣa nalo nṛpaḥ
tathā ca me manastuṣṭir hṛdayasya ca nirvṛtiḥ |
4 | brūyāś cainaṃ kathānte tvaṃ parṇādavacanaṃ yathā
prativākyaṃ ca suśroṇi budhyethās tvam anindite |
5 | bṛhadaśva uvāca |
5 | evaṃ samāhitā gatvā dūtī bāhukam abravīt
damayanty api kalyāṇī prāsādasthānvavaikṣata |
6 | keśiny uvāca |
6 | svāgataṃ te manuṣyendra kuśalaṃ te bravīmy aham
damayantyā vacaḥ sādhu nibodha puruṣarṣabha |
7 | kadā vai prasthitā yūyaṃ kimartham iha cāgatāḥ
tat tvaṃ brūhi yathānyāyaṃ vaidarbhī śrotum icchati |
8 | bāhuka uvāca |
8 | śrutaḥ svayaṃvaro rājñā kausalyena yaśasvinā
dvitīyo damayantyā vai śvobhūta iti bhāmini |
9 | śrutvā taṃ prasthito rājā śatayojanayāyibhiḥ
hayair vātajavair mukhyair aham asya ca sārathiḥ |
10 | keśiny uvāca |
10 | atha yo 'sau tṛtīyo vaḥ sa kutaḥ kasya vā punaḥ
tvaṃ ca kasya kathaṃ cedaṃ tvayi karma samāhitam |
11 | bāhuka uvāca |
11 | puṇyaślokasya vai sūto vārṣṇeya iti viśrutaḥ
sa nale vidrute bhadre bhāṅgasvarim upasthitaḥ |
12 | aham apy aśvakuśalaḥ sūdatve ca suniṣṭhitaḥ
ṛtuparṇena sārathye bhojane ca vṛtaḥ svayam |
13 | keśiny uvāca |
13 | atha jānāti vārṣṇeyaḥ kva nu rājā nalo gataḥ
kathaṃ cit tvayi vaitena kathitaṃ syāt tu bāhuka |
14 | bāhuka uvāca |
14 | ihaiva putrau nikṣipya nalasyāśubhakarmaṇaḥ
gatas tato yathākāmaṃ naiṣa jānāti naiṣadham |
15 | na cānyaḥ puruṣaḥ kaś cin nalaṃ vetti yaśasvini
gūḍhaś carati loke 'smin naṣṭarūpo mahīpatiḥ |
16 | ātmaiva hi nalaṃ vetti yā cāsya tadanantarā
na hi vai tāni liṅgāni nalaṃ śaṃsanti karhi cit |
17 | keśiny uvāca |
17 | yo 'sāv ayodhyāṃ prathamaṃ gatavān brāhmaṇas tadā
imāni nārīvākyāni kathayānaḥ punaḥ punaḥ |
18 | kva nu tvaṃ kitava chittvā vastrārdhaṃ prasthito mama
utsṛjya vipine suptām anuraktāṃ priyāṃ priya |
19 | sā vai yathā samādiṣṭā tatrāste tvatpratīkṣiṇī
dahyamānā divārātraṃ vastrārdhenābhisaṃvṛtā |
20 | tasyā rudantyāḥ satataṃ tena duḥkhena pārthiva
prasādaṃ kuru vai vīra prativākyaṃ prayaccha ca |
21 | tasyās tat priyam ākhyānaṃ prabravīhi mahāmate
tad eva vākyaṃ vaidarbhī śrotum icchaty aninditā |
22 | etac chrutvā prativacas tasya dattaṃ tvayā kila
yat purā tat punas tvatto vaidarbhī śrotum icchati |
23 | bṛhadaśva uvāca |
23 | evam uktasya keśinyā nalasya kurunandana
hṛdayaṃ vyathitaṃ cāsīd aśrupūrṇe ca locane |
24 | sa nigṛhyātmano duḥkhaṃ dahyamāno mahīpatiḥ
bāṣpasaṃdigdhayā vācā punar evedam abravīt |
25 | vaiṣamyam api saṃprāptā gopāyanti kulastriyaḥ
ātmānam ātmanā satyo jitasvargā na saṃśayaḥ |
26 | rahitā bhartṛbhiś caiva na krudhyanti kadā cana
prāṇāṃś cāritrakavacā dhārayantīha satstriyaḥ |
27 | prāṇayātrāṃ pariprepsoḥ śakunair hṛtavāsasaḥ
ādhibhir dahyamānasya śyāmā na kroddhum arhati |
28 | satkṛtāsatkṛtā vāpi patiṃ dṛṣṭvā tathāgatam
bhraṣṭarājyaṃ śriyā hīnaṃ kṣudhitaṃ vyasanāplutam |
29 | evaṃ bruvāṇas tad vākyaṃ nalaḥ paramaduḥkhitaḥ
na bāṣpam aśakat soḍhuṃ praruroda ca bhārata |
30 | tataḥ sā keśinī gatvā damayantyai nyavedayat
tat sarvaṃ kathitaṃ caiva vikāraṃ caiva tasya tam |