Book 3 Chapter 71 | |
1 | bṛhadaśva uvāca |
1 | tato vidarbhān saṃprāptaṃ sāyāhne satyavikramam
ṛtuparṇaṃ janā rājñe bhīmāya pratyavedayan |
2 | sa bhīmavacanād rājā kuṇḍinaṃ prāviśat puram
nādayan rathaghoṣeṇa sarvāḥ sopadiśo daśa |
3 | tatas taṃ rathanirghoṣaṃ nalāśvās tatra śuśruvuḥ
śrutvā ca samahṛṣyanta pureva nalasaṃnidhau |
4 | damayantī ca śuśrāva rathaghoṣaṃ nalasya tam
yathā meghasya nadato gambhīraṃ jaladāgame |
5 | nalena saṃgṛhīteṣu pureva nalavājiṣu
sadṛśaṃ rathanirghoṣaṃ mene bhaimī tathā hayāḥ |
6 | prāsādasthāś ca śikhinaḥ śālāsthāś caiva vāraṇāḥ
hayāś ca śuśruvus tatra rathaghoṣaṃ mahīpateḥ |
7 | te śrutvā rathanirghoṣaṃ vāraṇāḥ śikhinas tathā
praṇedur unmukhā rājan meghodayam ivekṣya ha |
8 | damayanty uvāca |
8 | yathāsau rathanirghoṣaḥ pūrayann iva medinīm
mama hlādayate ceto nala eṣa mahīpatiḥ |
9 | adya candrābhavaktraṃ taṃ na paśyāmi nalaṃ yadi
asaṃkhyeyaguṇaṃ vīraṃ vinaśiṣyāmy asaṃśayam |
10 | yadi vai tasya vīrasya bāhvor nādyāham antaram
praviśāmi sukhasparśaṃ vinaśiṣyāmy asaṃśayam |
11 | yadi māṃ meghanirghoṣo nopagacchati naiṣadhaḥ
adya cāmīkaraprakhyo vinaśiṣyāmy asaṃśayam |
12 | yadi māṃ siṃhavikrānto mattavāraṇavāraṇaḥ
nābhigacchati rājendro vinaśiṣyāmy asaṃśayam |
13 | na smarāmy anṛtaṃ kiṃ cin na smarāmy anupākṛtam
na ca paryuṣitaṃ vākyaṃ svaireṣv api mahātmanaḥ |
14 | prabhuḥ kṣamāvān vīraś ca mṛdur dānto jitendriyaḥ
raho 'nīcānuvartī ca klībavan mama naiṣadhaḥ |
15 | guṇāṃs tasya smarantyā me tatparāyā divāniśam
hṛdayaṃ dīryata idaṃ śokāt priyavinākṛtam |
16 | bṛhadaśva uvāca |
16 | evaṃ vilapamānā sā naṣṭasaṃjñeva bhārata
āruroha mahad veśma puṇyaślokadidṛkṣayā |
17 | tato madhyamakakṣāyāṃ dadarśa ratham āsthitam
ṛtuparṇaṃ mahīpālaṃ sahavārṣṇeyabāhukam |
18 | tato 'vatīrya vārṣṇeyo bāhukaś ca rathottamāt
hayāṃs tān avamucyātha sthāpayām āsatū ratham |
19 | so 'vatīrya rathopasthād ṛtuparṇo narādhipaḥ
upatasthe mahārāja bhīmaṃ bhīmaparākramam |
20 | taṃ bhīmaḥ pratijagrāha pūjayā parayā tataḥ
akasmāt sahasā prāptaṃ strīmantraṃ na sma vindati |
21 | kiṃ kāryaṃ svāgataṃ te 'stu rājñā pṛṣṭaś ca bhārata
nābhijajñe sa nṛpatir duhitrarthe samāgatam |
22 | ṛtuparṇo 'pi rājā sa dhīmān satyaparākramaḥ
rājānaṃ rājaputraṃ vā na sma paśyati kaṃ cana naiva svayaṃvarakathāṃ na ca viprasamāgamam |
23 | tato vigaṇayan rājā manasā kosalādhipaḥ
āgato 'smīty uvācainaṃ bhavantam abhivādakaḥ |
24 | rājāpi ca smayan bhīmo manasābhivicintayat
adhikaṃ yojanaśataṃ tasyāgamanakāraṇam |
25 | grāmān bahūn atikramya nādhyagacchad yathātatham
alpakāryaṃ vinirdiṣṭaṃ tasyāgamanakāraṇam |
26 | naitad evaṃ sa nṛpatis taṃ satkṛtya vyasarjayat
viśrāmyatām iti vadan klānto 'sīti punaḥ punaḥ |
27 | sa satkṛtaḥ prahṛṣṭātmā prītaḥ prītena pārthivaḥ
rājapreṣyair anugato diṣṭaṃ veśma samāviśat |
28 | ṛtuparṇe gate rājan vārṣṇeyasahite nṛpe
bāhuko ratham āsthāya rathaśālām upāgamat |
29 | sa mocayitvā tān aśvān paricārya ca śāstrataḥ
svayaṃ caitān samāśvāsya rathopastha upāviśat |
30 | damayantī tu śokārtā dṛṣṭvā bhāṅgasvariṃ nṛpam
sūtaputraṃ ca vārṣṇeyaṃ bāhukaṃ ca tathāvidham |
31 | cintayām āsa vaidarbhī kasyaiṣa rathanisvanaḥ
nalasyeva mahān āsīn na ca paśyāmi naiṣadham |
32 | vārṣṇeyena bhaven nūnaṃ vidyā saivopaśikṣitā
tenāsya rathanirghoṣo nalasyeva mahān abhūt |
33 | āho svid ṛtuparṇo 'pi yathā rājā nalas tathā
tato 'yaṃ rathanirghoṣo naiṣadhasyeva lakṣyate |
34 | evaṃ vitarkayitvā tu damayantī viśāṃ pate
dūtīṃ prasthāpayām āsa naiṣadhānveṣaṇe nṛpa |