Book 3 Chapter 69 | |
1 | bṛhadaśva uvāca |
1 | śrutvā vacaḥ sudevasya ṛtuparṇo narādhipaḥ
sāntvayañ ślakṣṇayā vācā bāhukaṃ pratyabhāṣata |
2 | vidarbhān yātum icchāmi damadantyāḥ svayaṃvaram
ekāhnā hayatattvajña manyase yadi bāhuka |
3 | evam uktasya kaunteya tena rājñā nalasya ha
vyadīryata mano duḥkhāt pradadhyau ca mahāmanāḥ |
4 | damayantī bhaved etat kuryād duḥkhena mohitā
asmadarthe bhaved vāyam upāyaś cintito mahān |
5 | nṛśaṃsaṃ bata vaidarbhī kartukāmā tapasvinī
mayā kṣudreṇa nikṛtā pāpenākṛtabuddhinā |
6 | strīsvabhāvaś calo loke mama doṣaś ca dāruṇaḥ
syād evam api kuryāt sā vivaśā gatasauhṛdā mama śokena saṃvignā nairāśyāt tanumadhyamā |
7 | na caivaṃ karhi cit kuryāt sāpatyā ca viśeṣataḥ
yad atra tathyaṃ pathyaṃ ca gatvā vetsyāmi niścayam ṛtuparṇasya vai kāmam ātmārthaṃ ca karomy aham |
8 | iti niścitya manasā bāhuko dīnamānasaḥ
kṛtāñjalir uvācedam ṛtuparṇaṃ narādhipam |
9 | pratijānāmi te satyaṃ gamiṣyasi narādhipa
ekāhnā puruṣavyāghra vidarbhanagarīṃ nṛpa |
10 | tataḥ parīkṣām aśvānāṃ cakre rājan sa bāhukaḥ
aśvaśālām upāgamya bhāṅgasvarinṛpājñayā |
11 | sa tvaryamāṇo bahuśa ṛtuparṇena bāhukaḥ
adhyagacchat kṛśān aśvān samarthān adhvani kṣamān |
12 | tejobalasamāyuktān kulaśīlasamanvitān
varjitāṃl lakṣaṇair hīnaiḥ pṛthuprothān mahāhanūn śuddhān daśabhir āvartaiḥ sindhujān vātaraṃhasaḥ |
13 | dṛṣṭvā tān abravīd rājā kiṃ cit kopasamanvitaḥ
kim idaṃ prārthitaṃ kartuṃ pralabdhavyā hi te vayam |
14 | katham alpabalaprāṇā vakṣyantīme hayā mama
mahān adhvā ca turagair gantavyaḥ katham īdṛśaiḥ |
15 | bāhuka uvāca |
15 | ete hayā gamiṣyanti vidarbhān nātra saṃśayaḥ
athānyān manyase rājan brūhi kān yojayāmi te |
16 | ṛtuparṇa uvāca |
16 | tvam eva hayatattvajñaḥ kuśalaś cāsi bāhuka
yān manyase samarthāṃs tvaṃ kṣipraṃ tān eva yojaya |
17 | bṛhadaśva uvāca |
17 | tataḥ sadaśvāṃś caturaḥ kulaśīlasamanvitān
yojayām āsa kuśalo javayuktān rathe naraḥ |
18 | tato yuktaṃ rathaṃ rājā samārohat tvarānvitaḥ
atha paryapatan bhūmau jānubhis te hayottamāḥ |
19 | tato naravaraḥ śrīmān nalo rājā viśāṃ pate
sāntvayām āsa tān aśvāṃs tejobalasamanvitān |
20 | raśmibhiś ca samudyamya nalo yātum iyeṣa saḥ
sūtam āropya vārṣṇeyaṃ javam āsthāya vai param |
21 | te codyamānā vidhinā bāhukena hayottamāḥ
samutpetur ivākāśaṃ rathinaṃ mohayann iva |
22 | tathā tu dṛṣṭvā tān aśvān vahato vātaraṃhasaḥ
ayodhyādhipatir dhīmān vismayaṃ paramaṃ yayau |
23 | rathaghoṣaṃ tu taṃ śrutvā hayasaṃgrahaṇaṃ ca tat
vārṣṇeyaś cintayām āsa bāhukasya hayajñatām |
24 | kiṃ nu syān mātalir ayaṃ devarājasya sārathiḥ
tathā hi lakṣaṇaṃ vīre bāhuke dṛśyate mahat |
25 | śālihotro 'tha kiṃ nu syād dhayānāṃ kulatattvavit
mānuṣaṃ samanuprāpto vapuḥ paramaśobhanam |
26 | utāho svid bhaved rājā nalaḥ parapuraṃjayaḥ
so 'yaṃ nṛpatir āyāta ity evaṃ samacintayat |
27 | atha vā yāṃ nalo veda vidyāṃ tām eva bāhukaḥ
tulyaṃ hi lakṣaye jñānaṃ bāhukasya nalasya ca |
28 | api cedaṃ vayas tulyam asya manye nalasya ca
nāyaṃ nalo mahāvīryas tadvidyas tu bhaviṣyati |
29 | pracchannā hi mahātmānaś caranti pṛthivīm imām
daivena vidhinā yuktāḥ śāstroktaiś ca virūpaṇaiḥ |
30 | bhavet tu matibhedo me gātravairūpyatāṃ prati
pramāṇāt parihīnas tu bhaved iti hi me matiḥ |
31 | vayaḥpramāṇaṃ tattulyaṃ rūpeṇa tu viparyayaḥ
nalaṃ sarvaguṇair yuktaṃ manye bāhukam antataḥ |
32 | evaṃ vicārya bahuśo vārṣṇeyaḥ paryacintayat
hṛdayena mahārāja puṇyaślokasya sārathiḥ |
33 | ṛtuparṇas tu rājendra bāhukasya hayajñatām
cintayan mumude rājā sahavārṣṇeyasārathiḥ |
34 | balaṃ vīryaṃ tathotsāhaṃ hayasaṃgrahaṇaṃ ca tat
paraṃ yatnaṃ ca saṃprekṣya parāṃ mudam avāpa ha |