Book 3 Chapter 62 | |
1 | bṛhadaśva uvāca |
1 | sā tac chrutvānavadyāṅgī sārthavāhavacas tadā
agacchat tena vai sārdhaṃ bhartṛdarśanalālasā |
2 | atha kāle bahutithe vane mahati dāruṇe
taḍāgaṃ sarvatobhadraṃ padmasaugandhikaṃ mahat |
3 | dadṛśur vaṇijo ramyaṃ prabhūtayavasendhanam
bahumūlaphalopetaṃ nānāpakṣigaṇair vṛtam |
4 | taṃ dṛṣṭvā mṛṣṭasalilaṃ manoharasukhāvaham
supariśrāntavāhās te niveśāya mano dadhuḥ |
5 | saṃmate sārthavāhasya viviśur vanam uttamam
uvāsa sārthaḥ sumahān velām āsādya paścimām |
6 | athārdharātrasamaye niḥśabdastimite tadā
supte sārthe pariśrānte hastiyūtham upāgamat pānīyārthaṃ girinadīṃ madaprasravaṇāvilām |
7 | mārgaṃ saṃrudhya saṃsuptaṃ padminyāḥ sārtham uttamam
suptaṃ mamarda sahasā ceṣṭamānaṃ mahītale |
8 | hāhāravaṃ pramuñcantaḥ sārthikāḥ śaraṇārthinaḥ
vanagulmāṃś ca dhāvanto nidrāndhā mahato bhayāt ke cid dantaiḥ karaiḥ ke cit ke cit padbhyāṃ hatā narāḥ |
9 | gokharoṣṭrāśvabahulaṃ padātijanasaṃkulam
bhayārtaṃ dhāvamānaṃ tat parasparahataṃ tadā |
10 | ghorān nādān vimuñcanto nipetur dharaṇītale
vṛkṣeṣv āsajya saṃbhagnāḥ patitā viṣameṣu ca tathā tan nihataṃ sarvaṃ samṛddhaṃ sārthamaṇḍalam |
11 | athāparedyuḥ saṃprāpte hataśiṣṭā janās tadā
vanagulmād viniṣkramya śocanto vaiśasaṃ kṛtam bhrātaraṃ pitaraṃ putraṃ sakhāyaṃ ca janādhipa |
12 | aśocat tatra vaidarbhī kiṃ nu me duṣkṛtaṃ kṛtam
yo 'pi me nirjane 'raṇye saṃprāpto 'yaṃ janārṇavaḥ hato 'yaṃ hastiyūthena mandabhāgyān mamaiva tu |
13 | prāptavyaṃ suciraṃ duḥkhaṃ mayā nūnam asaṃśayam
nāprāptakālo mriyate śrutaṃ vṛddhānuśāsanam |
14 | yan nāham adya mṛditā hastiyūthena duḥkhitā
na hy adaivakṛtaṃ kiṃ cin narāṇām iha vidyate |
15 | na ca me bālabhāve 'pi kiṃ cid vyapakṛtaṃ kṛtam
karmaṇā manasā vācā yad idaṃ duḥkham āgatam |
16 | manye svayaṃvarakṛte lokapālāḥ samāgatāḥ
pratyākhyātā mayā tatra nalasyārthāya devatāḥ nūnaṃ teṣāṃ prabhāvena viyogaṃ prāptavaty aham |
17 | evamādīni duḥkhāni sā vilapya varāṅganā
hataśiṣṭaiḥ saha tadā brāhmaṇair vedapāragaiḥ agacchad rājaśārdūla duḥkhaśokaparāyaṇā |
18 | gacchantī sā cirāt kālāt puram āsādayan mahat
sāyāhne cedirājasya subāhoḥ satyavādinaḥ vastrārdhakartasaṃvītā praviveśa purottamam |
19 | tāṃ vivarṇāṃ kṛśāṃ dīnāṃ muktakeśīm amārjanām
unmattām iva gacchantīṃ dadṛśuḥ puravāsinaḥ |
20 | praviśantīṃ tu tāṃ dṛṣṭvā cedirājapurīṃ tadā
anujagmus tato bālā grāmiputrāḥ kutūhalāt |
21 | sā taiḥ parivṛtāgacchat samīpaṃ rājaveśmanaḥ
tāṃ prāsādagatāpaśyad rājamātā janair vṛtām |
22 | sā janaṃ vārayitvā taṃ prāsādatalam uttamam
āropya vismitā rājan damayantīm apṛcchata |
23 | evam apy asukhāviṣṭā bibharṣi paramaṃ vapuḥ
bhāsi vidyud ivābhreṣu śaṃsa me kāsi kasya vā |
24 | na hi te mānuṣaṃ rūpaṃ bhūṣaṇair api varjitam
asahāyā narebhyaś ca nodvijasy amaraprabhe |
25 | tac chrutvā vacanaṃ tasyā bhaimī vacanam abravīt
mānuṣīṃ māṃ vijānīhi bhartāraṃ samanuvratām |
26 | sairandhrīṃ jātisaṃpannāṃ bhujiṣyāṃ kāmavāsinīm
phalamūlāśanām ekāṃ yatrasāyaṃpratiśrayām |
27 | asaṃkhyeyaguṇo bhartā māṃ ca nityam anuvrataḥ
bhartāram api taṃ vīraṃ chāyevānapagā sadā |
28 | tasya daivāt prasaṅgo 'bhūd atimātraṃ sma devane
dyūte sa nirjitaś caiva vanam eko 'bhyupeyivān |
29 | tam ekavasanaṃ vīram unmattam iva vihvalam
āśvāsayantī bhartāram aham anvagamaṃ vanam |
30 | sa kadā cid vane vīraḥ kasmiṃś cit kāraṇāntare
kṣutparītaḥ suvimanās tad apy ekaṃ vyasarjayat |
31 | tam ekavasanaṃ nagnam unmattaṃ gatacetasam
anuvrajantī bahulā na svapāmi niśāḥ sadā |
32 | tato bahutithe kāle suptām utsṛjya māṃ kva cit
vāsaso 'rdhaṃ paricchidya tyaktavān mām anāgasam |
33 | taṃ mārgamāṇā bhartāraṃ dahyamānā dinakṣapāḥ
na vindāmy amaraprakhyaṃ priyaṃ prāṇadhaneśvaram |
34 | tām aśruparipūrṇākṣīṃ vilapantīṃ tathā bahu
rājamātābravīd ārtāṃ bhaimīm ārtatarā svayam |
35 | vasasva mayi kalyāṇi prītir me tvayi vartate
mṛgayiṣyanti te bhadre bhartāraṃ puruṣā mama |
36 | atha vā svayam āgacchet paridhāvann itas tataḥ
ihaiva vasatī bhadre bhartāram upalapsyase |
37 | rājamātur vacaḥ śrutvā damayantī vaco 'bravīt
samayenotsahe vastuṃ tvayi vīraprajāyini |
38 | ucchiṣṭaṃ naiva bhuñjīyāṃ na kuryāṃ pādadhāvanam
na cāhaṃ puruṣān anyān saṃbhāṣeyaṃ kathaṃ cana |
39 | prārthayed yadi māṃ kaś cid daṇḍyas te sa pumān bhavet
bhartur anveṣaṇārthaṃ tu paśyeyaṃ brāhmaṇān aham |
40 | yady evam iha kartavyaṃ vasāmy aham asaṃśayam
ato 'nyathā na me vāso vartate hṛdaye kva cit |
41 | tāṃ prahṛṣṭena manasā rājamātedam abravīt
sarvam etat kariṣyāmi diṣṭyā te vratam īdṛśam |
42 | evam uktvā tato bhaimīṃ rājamātā viśāṃ pate
uvācedaṃ duhitaraṃ sunandāṃ nāma bhārata |
43 | sairandhrīm abhijānīṣva sunande devarūpiṇīm
etayā saha modasva nirudvignamanāḥ svayam |