Book 3 Chapter 60 | |
1 | bṛhadaśva uvāca |
1 | apakrānte nale rājan damayantī gataklamā
abudhyata varārohā saṃtrastā vijane vane |
2 | sāpaśyamānā bhartāraṃ duḥkhaśokasamanvitā
prākrośad uccaiḥ saṃtrastā mahārājeti naiṣadham |
3 | hā nātha hā mahārāja hā svāmin kiṃ jahāsi mām
hā hatāsmi vinaṣṭāsmi bhītāsmi vijane vane |
4 | nanu nāma mahārāja dharmajñaḥ satyavāg asi
katham uktvā tathāsatyaṃ suptām utsṛjya māṃ gataḥ |
5 | katham utsṛjya gantāsi vaśyāṃ bhāryām anuvratām
viśeṣato 'napakṛte pareṇāpakṛte sati |
6 | śakṣyase tā giraḥ satyāḥ kartuṃ mayi nareśvara
yās tvayā lokapālānāṃ saṃnidhau kathitāḥ purā |
7 | paryāptaḥ parihāso 'yam etāvān puruṣarṣabha
bhītāham asmi durdharṣa darśayātmānam īśvara |
8 | dṛśyase dṛśyase rājann eṣa tiṣṭhasi naiṣadha
āvārya gulmair ātmānaṃ kiṃ māṃ na pratibhāṣase |
9 | nṛśaṃsaṃ bata rājendra yan mām evaṃgatām iha
vilapantīṃ samāliṅgya nāśvāsayasi pārthiva |
10 | na śocāmy aham ātmānaṃ na cānyad api kiṃ cana
kathaṃ nu bhavitāsy eka iti tvāṃ nṛpa śocimi |
11 | kathaṃ nu rājaṃs tṛṣitaḥ kṣudhitaḥ śramakarśitaḥ
sāyāhne vṛkṣamūleṣu mām apaśyan bhaviṣyasi |
12 | tataḥ sā tīvraśokārtā pradīpteva ca manyunā
itaś cetaś ca rudatī paryadhāvata duḥkhitā |
13 | muhur utpatate bālā muhuḥ patati vihvalā
muhur ālīyate bhītā muhuḥ krośati roditi |
14 | sā tīvraśokasaṃtaptā muhur niḥśvasya vihvalā
uvāca bhaimī niṣkramya rodamānā pativratā |
15 | yasyābhiśāpād duḥkhārto duḥkhaṃ vindati naiṣadhaḥ
tasya bhūtasya tad duḥkhād duḥkham abhyadhikaṃ bhavet |
16 | apāpacetasaṃ pāpo ya evaṃ kṛtavān nalam
tasmād duḥkhataraṃ prāpya jīvatv asukhajīvikām |
17 | evaṃ tu vilapantī sā rājño bhāryā mahātmanaḥ
anveṣati sma bhartāraṃ vane śvāpadasevite |
18 | unmattavad bhīmasutā vilapantī tatas tataḥ
hā hā rājann iti muhur itaś cetaś ca dhāvati |
19 | tāṃ śuṣyamāṇām atyarthaṃ kurarīm iva vāśatīm
karuṇaṃ bahu śocantīṃ vilapantīṃ muhur muhuḥ |
20 | sahasābhyāgatāṃ bhaimīm abhyāśaparivartinīm
jagrāhājagaro grāho mahākāyaḥ kṣudhānvitaḥ |
21 | sā grasyamānā grāheṇa śokena ca parājitā
nātmānaṃ śocati tathā yathā śocati naiṣadham |
22 | hā nātha mām iha vane grasyamānām anāthavat
grāheṇānena vipine kimarthaṃ nābhidhāvasi |
23 | kathaṃ bhaviṣyasi punar mām anusmṛtya naiṣadha
pāpān muktaḥ punar labdhvā buddhiṃ ceto dhanāni ca |
24 | śrāntasya te kṣudhārtasya pariglānasya naiṣadha
kaḥ śramaṃ rājaśārdūla nāśayiṣyati mānada |
25 | tām akasmān mṛgavyādho vicaran gahane vane
ākrandatīm upaśrutya javenābhisasāra ha |
26 | tāṃ sa dṛṣṭvā tathā grastām urageṇāyatekṣaṇām
tvaramāṇo mṛgavyādhaḥ samabhikramya vegitaḥ |
27 | mukhataḥ pātayām āsa śastreṇa niśitena ha
nirviceṣṭaṃ bhujaṃgaṃ taṃ viśasya mṛgajīvanaḥ |
28 | mokṣayitvā ca tāṃ vyādhaḥ prakṣālya salilena ca
samāśvāsya kṛtāhārām atha papraccha bhārata |
29 | kasya tvaṃ mṛgaśāvākṣi kathaṃ cābhyāgatā vanam
kathaṃ cedaṃ mahat kṛcchraṃ prāptavaty asi bhāmini |
30 | damayantī tathā tena pṛcchyamānā viśāṃ pate
sarvam etad yathāvṛttam ācacakṣe 'sya bhārata |
31 | tām ardhavastrasaṃvītāṃ pīnaśroṇipayodharām
sukumārānavadyāṅgīṃ pūrṇacandranibhānanām |
32 | arālapakṣmanayanāṃ tathā madhurabhāṣiṇīm
lakṣayitvā mṛgavyādhaḥ kāmasya vaśam eyivān |
33 | tām atha ślakṣṇayā vācā lubdhako mṛdupurvayā
sāntvayām āsa kāmārtas tad abudhyata bhāminī |
34 | damayantī tu taṃ duṣṭam upalabhya pativratā
tīvraroṣasamāviṣṭā prajajvāleva manyunā |
35 | sa tu pāpamatiḥ kṣudraḥ pradharṣayitum āturaḥ
durdharṣāṃ tarkayām āsa dīptām agniśikhām iva |
36 | damayantī tu duḥkhārtā patirājyavinākṛtā
atītavākpathe kāle śaśāpainaṃ ruṣā kila |
37 | yathāhaṃ naiṣadhād anyaṃ manasāpi na cintaye
tathāyaṃ patatāṃ kṣudraḥ parāsur mṛgajīvanaḥ |
38 | uktamātre tu vacane tayā sa mṛgajīvanaḥ
vyasuḥ papāta medinyām agnidagdha iva drumaḥ |