Book 3 Chapter 58 | |
1 | bṛhadaśva uvāca |
1 | tatas tu yāte vārṣṇeye puṇyaślokasya dīvyataḥ
puṣkareṇa hṛtaṃ rājyaṃ yac cānyad vasu kiṃ cana |
2 | hṛtarājyaṃ nalaṃ rājan prahasan puṣkaro 'bravīt
dyūtaṃ pravartatāṃ bhūyaḥ pratipāṇo 'sti kas tava |
3 | śiṣṭā te damayanty ekā sarvam anyad dhṛtaṃ mayā
damayantyāḥ paṇaḥ sādhu vartatāṃ yadi manyase |
4 | puṣkareṇaivam uktasya puṇyaślokasya manyunā
vyadīryateva hṛdayaṃ na cainaṃ kiṃ cid abravīt |
5 | tataḥ puṣkaram ālokya nalaḥ paramamanyumān
utsṛjya sarvagātrebhyo bhūṣaṇāni mahāyaśāḥ |
6 | ekavāsā asaṃvītaḥ suhṛcchokavivardhanaḥ
niścakrāma tadā rājā tyaktvā suvipulāṃ śriyam |
7 | damayanty ekavastrā taṃ gacchantaṃ pṛṣṭhato 'nviyāt
sa tayā bāhyataḥ sārdhaṃ trirātraṃ naiṣadho 'vasat |
8 | puṣkaras tu mahārāja ghoṣayām āsa vai pure
nale yaḥ samyag ātiṣṭhet sa gacched vadhyatāṃ mama |
9 | puṣkarasya tu vākyena tasya vidveṣaṇena ca
paurā na tasmin satkāraṃ kṛtavanto yudhiṣṭhira |
10 | sa tathā nagarābhyāśe satkārārho na satkṛtaḥ
trirātram uṣito rājā jalamātreṇa vartayan |
11 | kṣudhā saṃpīḍyamānas tu nalo bahutithe 'hani
apaśyac chakunān kāṃś cid dhiraṇyasadṛśacchadān |
12 | sa cintayām āsa tadā niṣadhādhipatir balī
asti bhakṣo mamādyāyaṃ vasu cedaṃ bhaviṣyati |
13 | tatas tān antarīyeṇa vāsasā samavāstṛṇot
tasyāntarīyam ādāya jagmuḥ sarve vihāyasā |
14 | utpatantaḥ khagās te tu vākyam āhus tadā nalam
dṛṣṭvā digvāsasaṃ bhūmau sthitaṃ dīnam adhomukham |
15 | vayam akṣāḥ sudurbuddhe tava vāso jihīrṣavaḥ
āgatā na hi naḥ prītiḥ savāsasi gate tvayi |
16 | tān samīkṣya gatān akṣān ātmānaṃ ca vivāsasam
puṇyaślokas tato rājā damayantīm athābravīt |
17 | yeṣāṃ prakopād aiśvaryāt pracyuto 'ham anindite
prāṇayātrāṃ na vinde ca duḥkhitaḥ kṣudhayārditaḥ |
18 | yeṣāṃ kṛte na satkāram akurvan mayi naiṣadhāḥ
ta ime śakunā bhūtvā vāso 'py apaharanti me |
19 | vaiṣamyaṃ paramaṃ prāpto duḥkhito gatacetanaḥ
bhartā te 'haṃ nibodhedaṃ vacanaṃ hitam ātmanaḥ |
20 | ete gacchanti bahavaḥ panthāno dakṣiṇāpatham
avantīm ṛkṣavantaṃ ca samatikramya parvatam |
21 | eṣa vindhyo mahāśailaḥ payoṣṇī ca samudragā
āśramāś ca maharṣīṇām amī puṣpaphalānvitāḥ |
22 | eṣa panthā vidarbhāṇām ayaṃ gacchati kosalān
ataḥ paraṃ ca deśo 'yaṃ dakṣiṇe dakṣiṇāpathaḥ |
23 | tataḥ sā bāṣpakalayā vācā duḥkhena karśitā
uvāca damayantī taṃ naiṣadhaṃ karuṇaṃ vacaḥ |
24 | udvepate me hṛdayaṃ sīdanty aṅgāni sarvaśaḥ
tava pārthiva saṃkalpaṃ cintayantyāḥ punaḥ punaḥ |
25 | hṛtarājyaṃ hṛtadhanaṃ vivastraṃ kṣucchramānvitam
katham utsṛjya gaccheyam ahaṃ tvāṃ vijane vane |
26 | śrāntasya te kṣudhārtasya cintayānasya tat sukham
vane ghore mahārāja nāśayiṣyāmi te klamam |
27 | na ca bhāryāsamaṃ kiṃ cid vidyate bhiṣajāṃ matam
auṣadhaṃ sarvaduḥkheṣu satyam etad bravīmi te |
28 | nala uvāca |
28 | evam etad yathāttha tvaṃ damayanti sumadhyame
nāsti bhāryāsamaṃ mitraṃ narasyārtasya bheṣajam |
29 | na cāhaṃ tyaktukāmas tvāṃ kimarthaṃ bhīru śaṅkase
tyajeyam aham ātmānaṃ na tv eva tvām anindite |
30 | damayanty uvāca |
30 | yadi māṃ tvaṃ mahārāja na vihātum ihecchasi
tat kimarthaṃ vidarbhāṇāṃ panthāḥ samupadiśyate |
31 | avaimi cāhaṃ nṛpate na tvaṃ māṃ tyaktum arhasi
cetasā tv apakṛṣṭena māṃ tyajethā mahāpate |
32 | panthānaṃ hi mamābhīkṣṇam ākhyāsi narasattama
atonimittaṃ śokaṃ me vardhayasy amaraprabha |
33 | yadi cāyam abhiprāyas tava rājan vrajed iti
sahitāv eva gacchāvo vidarbhān yadi manyase |
34 | vidarbharājas tatra tvāṃ pūjayiṣyati mānada
tena tvaṃ pūjito rājan sukhaṃ vatsyasi no gṛhe |