Book 3 Chapter 49 | |
1 | janamejaya uvāca |
1 | astrahetor gate pārthe śakralokaṃ mahātmani
yudhiṣṭhiraprabhṛtayaḥ kim akurvanta pāṇḍavāḥ |
2 | vaiśaṃpāyana uvāca |
2 | astrahetor gate pārthe śakralokaṃ mahātmani
nyavasan kṛṣṇayā sārdhaṃ kāmyake puruṣarṣabhāḥ |
3 | tataḥ kadā cid ekānte vivikta iva śādvale
duḥkhārtā bharataśreṣṭhā niṣeduḥ saha kṛṣṇayā dhanaṃjayaṃ śocamānāḥ sāśrukaṇṭhāḥ suduḥkhitāḥ |
4 | tad viyogād dhi tān sarvāñ śokaḥ samabhipupluve
dhanaṃjayaviyogāc ca rājyanāśāc ca duḥkhitāḥ |
5 | atha bhīmo mahābāhur yudhiṣṭhiram abhāṣata
nideśāt te mahārāja gato 'sau puruṣarṣabhaḥ arjunaḥ pāṇḍuputrāṇāṃ yasmin prāṇāḥ pratiṣṭhitāḥ |
6 | yasmin vinaṣṭe pāñcālāḥ saha putrais tathā vayam
sātyakir vāsudevaś ca vinaśyeyur asaṃśayam |
7 | yo 'sau gacchati tejasvī bahūn kleśān acintayan
bhavanniyogād bībhatsus tato duḥkhataraṃ nu kim |
8 | yasya bāhū samāśritya vayaṃ sarve mahātmanaḥ
manyāmahe jitān ājau parān prāptāṃ ca medinīm |
9 | yasya prabhāvān na mayā sabhāmadhye dhanuṣmataḥ
nītā lokam amuṃ sarve dhārtarāṣṭrāḥ sasaubalāḥ |
10 | te vayaṃ bāhubalinaḥ krodham utthitam ātmanaḥ
sahāmahe bhavanmūlaṃ vāsudevena pālitāḥ |
11 | vayaṃ hi saha kṛṣṇena hatvā karṇamukhān parān
svabāhuvijitāṃ kṛtsnāṃ praśāsema vasuṃdharām |
12 | bhavato dyūtadoṣeṇa sarve vayam upaplutāḥ
ahīnapauruṣā rājan balibhir balavattamāḥ |
13 | kṣātraṃ dharmaṃ mahārāja samavekṣitum arhasi
na hi dharmo mahārāja kṣatriyasya vanāśrayaḥ rājyam eva paraṃ dharmaṃ kṣatriyasya vidur budhāḥ |
14 | sa kṣatradharmavid rājan mā dharmyān nīnaśaḥ pathaḥ
prāg dvādaśa samā rājan dhārtarāṣṭrān nihanmahi |
15 | nivartya ca vanāt pārtham ānāyya ca janārdanam
vyūḍhānīkān mahārāja javenaiva mahāhave dhārtarāṣṭrān amuṃ lokaṃ gamayāmi viśāṃ pate |
16 | sarvān ahaṃ haniṣyāmi dhārtarāṣṭrān sasaubalān
duryodhanaṃ ca karṇaṃ ca yo vānyaḥ pratiyotsyate |
17 | mayā praśamite paścāt tvam eṣyasi vanāt punaḥ
evaṃ kṛte na te doṣo bhaviṣyati viśāṃ pate |
18 | yajñaiś ca vividhais tāta kṛtaṃ pāpam ariṃdama
avadhūya mahārāja gacchema svargam uttamam |
19 | evam etad bhaved rājan yadi rājā na bāliśaḥ
asmākaṃ dīrghasūtraḥ syād bhavān dharmaparāyaṇaḥ |
20 | nikṛtyā nikṛtiprajñā hantavyā iti niścayaḥ
na hi naikṛtikaṃ hatvā nikṛtyā pāpam ucyate |
21 | tathā bhārata dharmeṣu dharmajñair iha dṛśyate
ahorātraṃ mahārāja tulyaṃ saṃvatsareṇa hi |
22 | tathaiva vedavacanaṃ śrūyate nityadā vibho
saṃvatsaro mahārāja pūrṇo bhavati kṛcchrataḥ |
23 | yadi vedāḥ pramāṇaṃ te divasād ūrdhvam acyuta
trayodaśa samāḥ kālo jñāyatāṃ pariniṣṭhitaḥ |
24 | kālo duryodhanaṃ hantuṃ sānubandham ariṃdama
ekāgrāṃ pṛthivīṃ sarvāṃ purā rājan karoti saḥ |
25 | evaṃ bruvāṇaṃ bhīmaṃ tu dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
uvāca sāntvayan rājā mūrdhny upāghrāya pāṇḍavam |
26 | asaṃśayaṃ mahābāho haniṣyasi suyodhanam
varṣāt trayodaśād ūrdhvaṃ saha gāṇḍīvadhanvanā |
27 | yac ca mā bhāṣase pārtha prāptaḥ kāla iti prabho
anṛtaṃ notsahe vaktuṃ na hy etan mayi vidyate |
28 | antareṇāpi kaunteya nikṛtiṃ pāpaniścayam
hantā tvam asi durdharṣa sānubandhaṃ suyodhanam |
29 | evaṃ bruvati bhīmaṃ tu dharmarāje yudhiṣṭhire
ājagāma mahābhāgo bṛhadaśvo mahān ṛṣiḥ |
30 | tam abhiprekṣya dharmātmā saṃprāptaṃ dharmacāriṇam
śāstravan madhuparkeṇa pūjayām āsa dharmarāṭ |
31 | āśvastaṃ cainam āsīnam upāsīno yudhiṣṭhiraḥ
abhiprekṣya mahābāhuḥ kṛpaṇaṃ bahv abhāṣata |
32 | akṣadyūtena bhagavan dhanaṃ rājyaṃ ca me hṛtam
āhūya nikṛtiprajñaiḥ kitavair akṣakovidaiḥ |
33 | anakṣajñasya hi sato nikṛtyā pāpaniścayaiḥ
bhāryā ca me sabhāṃ nītā prāṇebhyo 'pi garīyasī |
34 | asti rājā mayā kaś cid alpabhāgyataro bhuvi
bhavatā dṛṣṭapūrvo vā śrutapūrvo 'pi vā bhavet na matto duḥkhitataraḥ pumān astīti me matiḥ |
35 | bṛhadaśva uvāca |
35 | yad bravīṣi mahārāja na matto vidyate kva cit
alpabhāgyataraḥ kaś cit pumān astīti pāṇḍava |
36 | atra te kathayiṣyāmi yadi śuśrūṣase 'nagha
yas tvatto duḥkhitataro rājāsīt pṛthivīpate |
37 | vaiśaṃpāyana uvāca |
37 | athainam abravīd rājā bravītu bhagavān iti
imām avasthāṃ saṃprāptaṃ śrotum icchāmi pārthivam |
38 | bṛhadaśva uvāca |
38 | śṛṇu rājann avahitaḥ saha bhrātṛbhir acyuta
yas tvatto duḥkhitataro rājāsīt pṛthivīpate |
39 | niṣadheṣu mahīpālo vīrasena iti sma ha
tasya putro 'bhavan nāmnā nalo dharmārthadarśivān |
40 | sa nikṛtyā jito rājā puṣkareṇeti naḥ śrutam
vanavāsam aduḥkhārho bhāryayā nyavasat saha |
41 | na tasyāśvo na ca ratho na bhrātā na ca bāndhavāḥ
vane nivasato rājañ śiṣyante sma kadā cana |
42 | bhavān hi saṃvṛto vīrair bhrātṛbhir devasaṃmitaiḥ
brahmakalpair dvijāgryaiś ca tasmān nārhasi śocitum |
43 | yudhiṣṭhira uvāca |
43 | vistareṇāham icchāmi nalasya sumahātmanaḥ
caritaṃ vadatāṃ śreṣṭha tan mamākhyātum arhasi |