Book 3 Chapter 33
1	draupady uvāca
1	nāvamanye na garhe ca dharmaṃ pārtha kathaṃ cana īśvaraṃ kuta evāham avamaṃsye prajāpatim
2	ārtāhaṃ pralapāmīdam iti māṃ viddhi bhārata bhūyaś ca vilapiṣyāmi sumanās tan nibodha me
3	karma khalv iha kartavyaṃ jātenāmitrakarśana akarmāṇo hi jīvanti sthāvarā netare janāḥ
4	ā mātṛstanapānāc ca yāvac chayyopasarpaṇam jaṅgamāḥ karmaṇā vṛttim āpnuvanti yudhiṣṭhira
5	jaṅgameṣu viśeṣeṇa manuṣyā bharatarṣabha icchanti karmaṇā vṛttim avāptuṃ pretya ceha ca
6	utthānam abhijānanti sarvabhūtāni bhārata pratyakṣaṃ phalam aśnanti karmaṇāṃ lokasākṣikam
7	paśyāmi svaṃ samutthānam upajīvanti jantavaḥ api dhātā vidhātā ca yathāyam udake bakaḥ
8	svakarma kuru mā glāsīḥ karmaṇā bhava daṃśitaḥ kṛtyaṃ hi yo 'bhijānāti sahasre nāsti so 'sti vā
9	tasya cāpi bhavet kāryaṃ vivṛddhau rakṣaṇe tathā bhakṣyamāṇo hy anāvāpaḥ kṣīyate himavān api
10	utsīderan prajāḥ sarvā na kuryuḥ karma ced yadi api cāpy aphalaṃ karma paśyāmaḥ kurvato janān nānyathā hy abhijānanti vṛttiṃ loke kathaṃ cana
11	yaś ca diṣṭaparo loke yaś cāyaṃ haṭhavādakaḥ ubhāv apasadāv etau karmabuddhiḥ praśasyate
12	yo hi diṣṭam upāsīno nirviceṣṭaḥ sukhaṃ svapet avasīdet sudurbuddhir āmo ghaṭa ivāmbhasi
13	tathaiva haṭhabuddhir yaḥ śaktaḥ karmaṇy akarmakṛt āsīta na ciraṃ jīved anātha iva durbalaḥ
14	akasmād api yaḥ kaś cid arthaṃ prāpnoti pūruṣaḥ taṃ haṭheneti manyante sa hi yatno na kasya cit
15	yac cāpi kiṃ cit puruṣo diṣṭaṃ nāma labhaty uta daivena vidhinā pārtha tad daivam iti niścitam
16	yat svayaṃ karmaṇā kiṃ cit phalam āpnoti pūruṣaḥ pratyakṣaṃ cakṣuṣā dṛṣṭaṃ tat pauruṣam iti smṛtam
17	svabhāvataḥ pravṛtto 'nyaḥ prāpnoty arthān akāraṇāt tat svabhāvātmakaṃ viddhi phalaṃ puruṣasattama
18	evaṃ haṭhāc ca daivāc ca svabhāvāt karmaṇas tathā yāni prāpnoti puruṣas tat phalaṃ pūrvakarmaṇaḥ
19	dhātāpi hi svakarmaiva tais tair hetubhir īśvaraḥ vidadhāti vibhajyeha phalaṃ pūrvakṛtaṃ nṛṇām
20	yad dhy ayaṃ puruṣaḥ kiṃ cit kurute vai śubhāśubham tad dhātṛvihitaṃ viddhi pūrvakarmaphalodayam
21	kāraṇaṃ tasya deho 'yaṃ dhātuḥ karmaṇi karmaṇi sa yathā prerayaty enaṃ tathāyaṃ kurute 'vaśaḥ
22	teṣu teṣu hi kṛtyeṣu viniyoktā maheśvaraḥ sarvabhūtāni kaunteya kārayaty avaśāny api
23	manasārthān viniścitya paścāt prāpnoti karmaṇā buddhipūrvaṃ svayaṃ dhīraḥ puruṣas tatra kāraṇam
24	saṃkhyātuṃ naiva śakyāni karmāṇi puruṣarṣabha agāranagarāṇāṃ hi siddhiḥ puruṣahaitukī
25	tile tailaṃ gavi kṣīraṃ kāṣṭhe pāvakam antataḥ dhiyā dhīro vijānīyād upāyaṃ cāsya siddhaye
26	tataḥ pravartate paścāt karaṇeṣv asya siddhaye tāṃ siddhim upajīvanti karmaṇām iha jantavaḥ
27	kuśalena kṛtaṃ karma kartrā sādhu viniścitam idaṃ tv akuśaleneti viśeṣād upalabhyate
28	iṣṭāpūrtaphalaṃ na syān na śiṣyo na gurur bhavet puruṣaḥ karmasādhyeṣu syāc ced ayam akāraṇam
29	kartṛtvād eva puruṣaḥ karmasiddhau praśasyate asiddhau nindyate cāpi karmanāśaḥ kathaṃ tv iha
30	sarvam eva haṭhenaike diṣṭenaike vadanty uta puruṣaprayatnajaṃ ke cit traidham etan nirucyate
31	na caivaitāvatā kāryaṃ manyanta iti cāpare asti sarvam adṛśyaṃ tu diṣṭaṃ caiva tathā haṭhaḥ dṛśyate hi haṭhāc caiva diṣṭāc cārthasya saṃtatiḥ
32	kiṃ cid daivād dhaṭhāt kiṃ cit kiṃ cid eva svakarmataḥ puruṣaḥ phalam āpnoti caturthaṃ nātra kāraṇam kuśalāḥ pratijānanti ye tattvaviduṣo janāḥ
33	tathaiva dhātā bhūtānām iṣṭāniṣṭaphalapradaḥ yadi na syān na bhūtānāṃ kṛpaṇo nāma kaś cana
34	yaṃ yam artham abhiprepsuḥ kurute karma pūruṣaḥ tat tat saphalam eva syād yadi na syāt purākṛtam
35	tridvārām arthasiddhiṃ tu nānupaśyanti ye narāḥ tathaivānarthasiddhiṃ ca yathā lokās tathaiva te
36	kartavyaṃ tv eva karmeti manor eṣa viniścayaḥ ekāntena hy anīho 'yaṃ parābhavati pūruṣaḥ
37	kurvato hi bhavaty eva prāyeṇeha yudhiṣṭhira ekāntaphalasiddhiṃ tu na vindaty alasaḥ kva cit
38	asaṃbhave tv asya hetuḥ prāyaścittaṃ tu lakṣyate kṛte karmaṇi rājendra tathānṛṇyam avāpyate
39	alakṣmīr āviśaty enaṃ śayānam alasaṃ naram niḥsaṃśayaṃ phalaṃ labdhvā dakṣo bhūtim upāśnute
40	anarthaṃ saṃśayāvasthaṃ vṛṇvate muktasaṃśayāḥ dhīrā narāḥ karmaratā na tu niḥsaṃśayaṃ kva cit
41	ekāntena hy anartho 'yaṃ vartate 'smāsu sāṃpratam na tu niḥsaṃśayaṃ na syāt tvayi karmaṇy avasthite
42	atha vā siddhir eva syān mahimā tu tathaiva te vṛkodarasya bībhatsor bhrātroś ca yamayor api
43	anyeṣāṃ karma saphalam asmākam api vā punaḥ viprakarṣeṇa budhyeta kṛtakarmā yathā phalam
44	pṛthivīṃ lāṅgalenaiva bhittvā bījaṃ vapaty uta āste 'tha karṣakas tūṣṇīṃ parjanyas tatra kāraṇam
45	vṛṣṭiś cen nānugṛhṇīyād anenās tatra karṣakaḥ yad anyaḥ puruṣaḥ kuryāt kṛtaṃ tat sakalaṃ mayā
46	tac ced aphalam asmākaṃ nāparādho 'sti naḥ kva cit iti dhīro 'nvavekṣyaiva nātmānaṃ tatra garhayet
47	kurvato nārthasiddhir me bhavatīti ha bhārata nirvedo nātra gantavyo dvāv etau hy asya karmaṇaḥ siddhir vāpy atha vāsiddhir apravṛttir ato 'nyathā
48	bahūnāṃ samavāye hi bhāvānāṃ karma sidhyati guṇābhāve phalaṃ nyūnaṃ bhavaty aphalam eva vā anārambhe tu na phalaṃ na guṇo dṛśyate 'cyuta
49	deśakālāv upāyāṃś ca maṅgalaṃ svasti vṛddhaye yunakti medhayā dhīro yathāśakti yathābalam
50	apramattena tat kāryam upadeṣṭā parākramaḥ bhūyiṣṭhaṃ karmayogeṣu sarva eva parākramaḥ
51	yaṃ tu dhīro 'nvavekṣeta śreyāṃsaṃ bahubhir guṇaiḥ sāmnaivārthaṃ tato lipset karma cāsmai prayojayet
52	vyasanaṃ vāsya kāṅkṣeta vināśaṃ vā yudhiṣṭhira api sindhor girer vāpi kiṃ punar martyadharmiṇaḥ
53	utthānayuktaḥ satataṃ pareṣām antaraiṣaṇe ānṛṇyam āpnoti naraḥ parasyātmana eva ca
54	na caivātmāvamantavyaḥ puruṣeṇa kadā cana na hy ātmaparibhūtasya bhūtir bhavati bhārata
55	evaṃ saṃsthitikā siddhir iyaṃ lokasya bhārata citrā siddhigatiḥ proktā kālāvasthāvibhāgataḥ
56	brāhmaṇaṃ me pitā pūrvaṃ vāsayām āsa paṇḍitam so 'smā artham imaṃ prāha pitre me bharatarṣabha
57	nītiṃ bṛhaspatiproktāṃ bhrātṝn me 'grāhayat purā teṣāṃ sāṃkathyam aśrauṣam aham etat tadā gṛhe
58	sa māṃ rājan karmavatīm āgatām āha sāntvayan śuśrūṣamāṇām āsīnāṃ pitur aṅke yudhiṣṭhira