Book 3 Chapter 30
1	yudhiṣṭhira uvāca
1	krodho hantā manuṣyāṇāṃ krodho bhāvayitā punaḥ iti viddhi mahāprājñe krodhamūlau bhavābhavau
2	yo hi saṃharate krodhaṃ bhāvas tasya suśobhane yaḥ punaḥ puruṣaḥ krodhaṃ nityaṃ na sahate śubhe tasyābhāvāya bhavati krodhaḥ paramadāruṇaḥ
3	krodhamūlo vināśo hi prajānām iha dṛśyate tat kathaṃ mādṛśaḥ krodham utsṛjel lokanāśanam
4	kruddhaḥ pāpaṃ naraḥ kuryāt kruddho hanyād gurūn api kruddhaḥ paruṣayā vācā śreyaso 'py avamanyate
5	vācyāvācye hi kupito na prajānāti karhi cit nākāryam asti kruddhasya nāvācyaṃ vidyate tathā
6	hiṃsyāt krodhād avadhyāṃś ca vadhyān saṃpūjayed api ātmānam api ca kruddhaḥ preṣayed yamasādanam
7	etān doṣān prapaśyadbhir jitaḥ krodho manīṣibhiḥ icchadbhiḥ paramaṃ śreya iha cāmutra cottamam
8	taṃ krodhaṃ varjitaṃ dhīraiḥ katham asmadvidhaś caret etad draupadi saṃdhāya na me manyuḥ pravardhate
9	ātmānaṃ ca paraṃ caiva trāyate mahato bhayāt krudhyantam apratikrudhyan dvayor eṣa cikitsakaḥ
10	mūḍho yadi kliśyamānaḥ krudhyate 'śaktimān naraḥ balīyasāṃ manuṣyāṇāṃ tyajaty ātmānam antataḥ
11	tasyātmānaṃ saṃtyajato lokā naśyanty anātmanaḥ tasmād draupady aśaktasya manyor niyamanaṃ smṛtam
12	vidvāṃs tathaiva yaḥ śaktaḥ kliśyamāno na kupyati sa nāśayitvā kleṣṭāraṃ paraloke ca nandati
13	tasmād balavatā caiva durbalena ca nityadā kṣantavyaṃ puruṣeṇāhur āpatsv api vijānatā
14	manyor hi vijayaṃ kṛṣṇe praśaṃsantīha sādhavaḥ kṣamāvato jayo nityaṃ sādhor iha satāṃ matam
15	satyaṃ cānṛtataḥ śreyo nṛśaṃsāc cānṛśaṃsatā tam evaṃ bahudoṣaṃ tu krodhaṃ sādhuvivarjitam mādṛśaḥ prasṛjet kasmāt suyodhanavadhād api
16	tejasvīti yam āhur vai paṇḍitā dīrghadarśinaḥ na krodho 'bhyantaras tasya bhavatīti viniścitam
17	yas tu krodhaṃ samutpannaṃ prajñayā pratibādhate tejasvinaṃ taṃ vidvāṃso manyante tattvadarśinaḥ
18	kruddho hi kāryaṃ suśroṇi na yathāvat prapaśyati na kāryaṃ na ca maryādāṃ naraḥ kruddho 'nupaśyati
19	hanty avadhyān api kruddho gurūn rūkṣais tudaty api tasmāt tejasi kartavye krodho dūrāt pratiṣṭhitaḥ
20	dākṣyaṃ hy amarṣaḥ śauryaṃ ca śīghratvam iti tejasaḥ guṇāḥ krodhābhibhūtena na śakyāḥ prāptum añjasā
21	krodhaṃ tyaktvā tu puruṣaḥ samyak tejo 'bhipadyate kālayuktaṃ mahāprājñe kruddhais tejaḥ suduḥsaham
22	krodhas tv apaṇḍitaiḥ śaśvat teja ity abhidhīyate rajas tal lokanāśāya vihitaṃ mānuṣān prati
23	tasmāc chaśvat tyajet krodhaṃ puruṣaḥ samyag ācaran śreyān svadharmānapago na kruddha iti niścitam
24	yadi sarvam abuddhīnām atikrāntam amedhasām atikramo madvidhasya kathaṃ svit syād anindite
25	yadi na syur manuṣyeṣu kṣamiṇaḥ pṛthivīsamāḥ na syāt saṃdhir manuṣyāṇāṃ krodhamūlo hi vigrahaḥ
26	abhiṣakto hy abhiṣajed āhanyād guruṇā hataḥ evaṃ vināśo bhūtānām adharmaḥ prathito bhavet
27	ākruṣṭaḥ puruṣaḥ sarvaḥ pratyākrośed anantaram pratihanyād dhataś caiva tathā hiṃsyāc ca hiṃsitaḥ
28	hanyur hi pitaraḥ putrān putrāś cāpi tathā pitṝn hanyuś ca patayo bhāryāḥ patīn bhāryās tathaiva ca
29	evaṃ saṃkupite loke janma kṛṣṇe na vidyate prajānāṃ saṃdhimūlaṃ hi janma viddhi śubhānane
30	tāḥ kṣīyeran prajāḥ sarvāḥ kṣipraṃ draupadi tādṛśe tasmān manyur vināśāya prajānām abhavāya ca
31	yasmāt tu loke dṛśyante kṣamiṇaḥ pṛthivīsamāḥ tasmāj janma ca bhūtānāṃ bhavaś ca pratipadyate
32	kṣantavyaṃ puruṣeṇeha sarvāsv āpatsu śobhane kṣamā bhavo hi bhūtānāṃ janma caiva prakīrtitam
33	ākruṣṭas tāḍitaḥ kruddhaḥ kṣamate yo balīyasā yaś ca nityaṃ jitakrodho vidvān uttamapūruṣaḥ
34	prabhāvavān api naras tasya lokāḥ sanātanāḥ krodhanas tv alpavijñānaḥ pretya ceha ca naśyati
35	atrāpy udāharantīmā gāthā nityaṃ kṣamāvatām gītāḥ kṣamāvatā kṛṣṇe kāśyapena mahātmanā
36	kṣamā dharmaḥ kṣamā yajñaḥ kṣamā vedāḥ kṣamā śrutam yas tām evaṃ vijānāti sa sarvaṃ kṣantum arhati
37	kṣamā brahma kṣamā satyaṃ kṣamā bhūtaṃ ca bhāvi ca kṣamā tapaḥ kṣamā śaucaṃ kṣamayā coddhṛtaṃ jagat
38	ati brahmavidāṃ lokān ati cāpi tapasvinām ati yajñavidāṃ caiva kṣamiṇaḥ prāpnuvanti tān
39	kṣamā tejasvināṃ tejaḥ kṣamā brahma tapasvinām kṣamā satyaṃ satyavatāṃ kṣamā dānaṃ kṣamā yaśaḥ
40	tāṃ kṣamām īdṛśīṃ kṛṣṇe katham asmadvidhas tyajet yasyāṃ brahma ca satyaṃ ca yajñā lokāś ca viṣṭhitāḥ bhujyante yajvanāṃ lokāḥ kṣamiṇām apare tathā
41	kṣantavyam eva satataṃ puruṣeṇa vijānatā yadā hi kṣamate sarvaṃ brahma saṃpadyate tadā
42	kṣamāvatām ayaṃ lokaḥ paraś caiva kṣamāvatām iha saṃmānam ṛcchanti paratra ca śubhāṃ gatim
43	yeṣāṃ manyur manuṣyāṇāṃ kṣamayā nihataḥ sadā teṣāṃ paratare lokās tasmāt kṣāntiḥ parā matā
44	iti gītāḥ kāśyapena gāthā nityaṃ kṣamāvatām śrutvā gāthāḥ kṣamāyās tvaṃ tuṣya draupadi mā krudhaḥ
45	pitāmahaḥ śāṃtanavaḥ śamaṃ saṃpūjayiṣyati ācāryo viduraḥ kṣattā śamam eva vadiṣyataḥ kṛpaś ca saṃjayaś caiva śamam eva vadiṣyataḥ
46	somadatto yuyutsuś ca droṇaputras tathaiva ca pitāmahaś ca no vyāsaḥ śamaṃ vadati nityaśaḥ
47	etair hi rājā niyataṃ codyamānaḥ śamaṃ prati rājyaṃ dāteti me buddhir na cel lobhān naśiṣyati
48	kālo 'yaṃ dāruṇaḥ prāpto bharatānām abhūtaye niścitaṃ me sadaivaitat purastād api bhāmini
49	suyodhano nārhatīti kṣamām evaṃ na vindati arhas tasyāham ity eva tasmān māṃ vindate kṣamā
50	etad ātmavatāṃ vṛttam eṣa dharmaḥ sanātanaḥ kṣamā caivānṛśaṃsyaṃ ca tat kartāsmy aham añjasā