Book 3 Chapter 12 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | kirmīrasya vadhaṃ kṣattaḥ śrotum icchāmi kathyatām
rakṣasā bhīmasenasya katham āsīt samāgamaḥ |
2 | vidura uvāca |
2 | śṛṇu bhīmasya karmedam atimānuṣakarmaṇaḥ
śrutapūrvaṃ mayā teṣāṃ kathānteṣu punaḥ punaḥ |
3 | itaḥ prayātā rājendra pāṇḍavā dyūtanirjitāḥ
jagmus tribhir ahorātraiḥ kāmyakaṃ nāma tad vanam |
4 | rātrau niśīthe svābhīle gate 'rdhasamaye nṛpa
pracāre puruṣādānāṃ rakṣasāṃ bhīmakarmaṇām |
5 | tad vanaṃ tāpasā nityaṃ śeṣāś ca vanacāriṇaḥ
dūrāt pariharanti sma puruṣādabhayāt kila |
6 | teṣāṃ praviśatāṃ tatra mārgam āvṛtya bhārata
dīptākṣaṃ bhīṣaṇaṃ rakṣaḥ solmukaṃ pratyadṛśyata |
7 | bāhū mahāntau kṛtvā tu tathāsyaṃ ca bhayānakam
sthitam āvṛtya panthānaṃ yena yānti kurūdvahāḥ |
8 | daṣṭoṣṭhadaṃṣṭraṃ tāmrākṣaṃ pradīptordhvaśiroruham
sārkaraśmitaḍiccakraṃ sabalākam ivāmbudam |
9 | sṛjantaṃ rākṣasīṃ māyāṃ mahārāvavirāviṇam
muñcantaṃ vipulaṃ nādaṃ satoyam iva toyadam |
10 | tasya nādena saṃtrastāḥ pakṣiṇaḥ sarvatodiśam
vimuktanādāḥ saṃpetuḥ sthalajā jalajaiḥ saha |
11 | saṃpradrutamṛgadvīpimahiṣarkṣasamākulam
tad vanaṃ tasya nādena saṃprasthitam ivābhavat |
12 | tasyoruvātābhihatā tāmrapallavabāhavaḥ
vidūrajātāś ca latāḥ samāśliṣyanta pādapān |
13 | tasmin kṣaṇe 'tha pravavau māruto bhṛśadāruṇaḥ
rajasā saṃvṛtaṃ tena naṣṭarṣkam abhavan nabhaḥ |
14 | pañcānāṃ pāṇḍuputrāṇām avijñāto mahāripuḥ
pañcānām indriyāṇāṃ tu śokavega ivātulaḥ |
15 | sa dṛṣṭvā pāṇḍavān dūrāt kṛṣṇājinasamāvṛtān
āvṛṇot tad vanadvāraṃ maināka iva parvataḥ |
16 | taṃ samāsādya vitrastā kṛṣṇā kamalalocanā
adṛṣṭapūrvaṃ saṃtrāsān nyamīlayata locane |
17 | duḥśāsanakarotsṛṣṭaviprakīrṇaśiroruhā
pañcaparvatamadhyasthā nadīvākulatāṃ gatā |
18 | momuhyamānāṃ tāṃ tatra jagṛhuḥ pañca pāṇḍavāḥ
indriyāṇi prasaktāni viṣayeṣu yathā ratim |
19 | atha tāṃ rākṣasīṃ māyām utthitāṃ ghoradarśanām
rakṣoghnair vividhair mantrair dhaumyaḥ samyakprayojitaiḥ paśyatāṃ pāṇḍuputrāṇāṃ nāśayām āsa vīryavān |
20 | sa naṣṭamāyo 'tibalaḥ krodhavisphāritekṣaṇaḥ
kāmamūrtidharaḥ kṣudraḥ kālakalpo vyadṛśyata |
21 | tam uvāca tato rājā dīrghaprajño yudhiṣṭhiraḥ
ko bhavān kasya vā kiṃ te kriyatāṃ kāryam ucyatām |
22 | pratyuvācātha tad rakṣo dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram
ahaṃ bakasya vai bhrātā kirmīra iti viśrutaḥ |
23 | vane 'smin kāmyake śūnye nivasāmi gatajvaraḥ
yudhi nirjitya puruṣān āhāraṃ nityam ācaran |
24 | ke yūyam iha saṃprāptā bhakṣyabhūtā mamāntikam
yudhi nirjitya vaḥ sarvān bhakṣayiṣye gatajvaraḥ |
25 | yudhiṣṭhiras tu tac chrutvā vacas tasya durātmanaḥ
ācacakṣe tataḥ sarvaṃ gotranāmādi bhārata |
26 | pāṇḍavo dharmarājo 'haṃ yadi te śrotram āgataḥ
sahito bhrātṛbhiḥ sarvair bhīmasenārjunādibhiḥ |
27 | hṛtarājyo vane vāsaṃ vastuṃ kṛtamatis tataḥ
vanam abhyāgato ghoram idaṃ tava parigraham |
28 | kirmīras tv abravīd enaṃ diṣṭyā devair idaṃ mama
upapāditam adyeha cirakālān manogatam |
29 | bhīmasenavadhārthaṃ hi nityam abhyudyatāyudhaḥ
carāmi pṛthivīṃ kṛtsnāṃ nainam āsādayāmy aham |
30 | so 'yam āsādito diṣṭyā bhrātṛhā kāṅkṣitaś ciram
anena hi mama bhrātā bako vinihataḥ priyaḥ |
31 | vetrakīyagṛhe rājan brāhmaṇacchadmarūpiṇā
vidyābalam upāśritya na hy asty asyaurasaṃ balam |
32 | hiḍimbaś ca sakhā mahyaṃ dayito vanagocaraḥ
hato durātmanānena svasā cāsya hṛtā purā |
33 | so 'yam abhyāgato mūḍho mamedaṃ gahanaṃ vanam
pracārasamaye 'smākam ardharātre samāsthite |
34 | adyāsya yātayiṣyāmi tad vairaṃ cirasaṃbhṛtam
tarpayiṣyāmi ca bakaṃ rudhireṇāsya bhūriṇā |
35 | adyāham anṛṇo bhūtvā bhrātuḥ sakhyus tathaiva ca
śāntiṃ labdhāsmi paramāṃ hatva rākṣasakaṇṭakam |
36 | yadi tena purā mukto bhīmaseno bakena vai
adyainaṃ bhakṣayiṣyāmi paśyatas te yudhiṣṭhira |
37 | enaṃ hi vipulaprāṇam adya hatvā vṛkodaram
saṃbhakṣya jarayiṣyāmi yathāgastyo mahāsuram |
38 | evam uktas tu dharmātmā satyasaṃdho yudhiṣṭhiraḥ
naitad astīti sakrodho bhartsayām āsa rākṣasam |
39 | tato bhīmo mahābāhur ārujya tarasā druma
daśavyāmam ivodviddhaṃ niṣpatram akarot tadā |
40 | cakāra sajyaṃ gāṇḍīvaṃ vajraniṣpeṣagauravam
nimeṣāntaramātreṇa tathaiva vijayo 'rjunaḥ |
41 | nivārya bhīmo jiṣṇuṃ tu tad rakṣo ghoradarśanam
abhidrutyābravīd vākyaṃ tiṣṭha tiṣṭheti bhārata |
42 | ity uktvainam abhikruddhaḥ kakṣyām utpīḍya pāṇḍavaḥ
niṣpiṣya pāṇinā pāṇiṃ saṃdaṣṭoṣṭhapuṭo balī tam abhyadhāvad vegena bhīmo vṛkṣāyudhas tadā |
43 | yamadaṇḍapratīkāśaṃ tatas taṃ tasya mūrdhani
pātayām āsa vegena kuliśaṃ maghavān iva |
44 | asaṃbhrāntaṃ tu tad rakṣaḥ samare pratyadṛśyata
cikṣepa colmukaṃ dīptam aśaniṃ jvalitām iva |
45 | tad udastam alātaṃ tu bhīmaḥ praharatāṃ varaḥ
padā savyena cikṣepa tad rakṣaḥ punar āvrajat |
46 | kirmīraś cāpi sahasā vṛkṣam utpāṭya pāṇḍavam
daṇḍapāṇir iva kruddhaḥ samare pratyayudhyata |
47 | tad vṛkṣayuddham abhavan mahīruhavināśanam
vālisugrīvayor bhrātror yathā śrīkāṅkṣiṇoḥ purā |
48 | śīrṣayoḥ patitā vṛkṣā bibhidur naikadhā tayoḥ
yathaivotpalapadmāni mattayor dvipayos tathā |
49 | muñjavaj jarjarībhūtā bahavas tatra pādapāḥ
cīrāṇīva vyudastāni rejus tatra mahāvane |
50 | tad vṛkṣayuddham abhavat sumuhūrtaṃ viśāṃ pate
rākṣasānāṃ ca mukhyasya narāṇām uttamasya ca |
51 | tataḥ śilāṃ samutkṣipya bhīmasya yudhi tiṣṭhataḥ
prāhiṇod rākṣasaḥ kruddho bhīmasenaś cacāla ha |
52 | taṃ śilātāḍanajaḍaṃ paryadhāvat sa rākṣasaḥ
bāhuvikṣiptakiraṇaḥ svarbhānur iva bhāskaram |
53 | tāv anyonyaṃ samāśliṣya prakarṣantau parasparam
ubhāv api cakāśete prayuddhau vṛṣabhāv iva |
54 | tayor āsīt sutumulaḥ saṃprahāraḥ sudāruṇaḥ
nakhadaṃṣṭrāyudhavator vyāghrayor iva dṛptayoḥ |
55 | duryodhananikārāc ca bāhuvīryāc ca darpitaḥ
kṛṣṇānayanadṛṣṭaś ca vyavardhata vṛkodaraḥ |
56 | abhipatyātha bāhubhyāṃ pratyagṛhṇād amarṣitaḥ
mātaṅga iva mātaṅgaṃ prabhinnakaraṭāmukhaḥ |
57 | taṃ cāpy ātha tato rakṣaḥ pratijagrāha vīryavān
tam ākṣipad bhīmaseno balena balināṃ varaḥ |
58 | tayor bhujaviniṣpeṣād ubhayor balinos tadā
śabdaḥ samabhavad ghoro veṇusphoṭasamo yudhi |
59 | athainam ākṣipya balād gṛhya madhye vṛkodaraḥ
dhūnayām āsa vegena vāyuś caṇḍa iva drumam |
60 | sa bhīmena parāmṛṣṭo durbalo balinā raṇe
vyaspandata yathāprāṇaṃ vicakarṣa ca pāṇḍavam |
61 | tata enaṃ pariśrāntam upalabhya vṛkodaraḥ
yoktrayām āsa bāhubhyāṃ paśuṃ raśanayā yathā |
62 | vinadantaṃ mahānādaṃ bhinnabherīsamasvanam
bhrāmayām āsa suciraṃ visphurantam acetasam |
63 | taṃ viṣīdantam ājñāya rākṣasaṃ pāṇḍunandanaḥ
pragṛhya tarasā dorbhyāṃ paśumāram amārayat |
64 | ākramya sa kaṭīdeśe jānunā rākṣasādhamam
apīḍayata bāhubhyāṃ kaṇṭhaṃ tasya vṛkodaraḥ |
65 | atha taṃ jaḍasarvāṅgaṃ vyāvṛttanayanolbaṇam
bhūtale pātayām āsa vākyaṃ cedam uvāca ha |
66 | hiḍimbabakayoḥ pāpa na tvam aśrupramārjanam
kariṣyasi gataś cāsi yamasya sadanaṃ prati |
67 | ity evam uktvā puruṣapravīras; taṃ rākṣasaṃ krodhavivṛttanetraḥ
prasrastavastrābharaṇaṃ sphurantam; udbhrāntacittaṃ vyasum utsasarja |
68 | tasmin hate toyadatulyarūpe; kṛṣṇāṃ puraskṛtya narendraputrāḥ
bhīmaṃ praśasyātha guṇair anekair; hṛṣṭās tato dvaitavanāya jagmuḥ |
69 | evaṃ vinihataḥ saṃkhye kirmīro manujādhipa
bhīmena vacanāt tasya dharmarājasya kaurava |
70 | tato niṣkaṇṭakaṃ kṛtvā vanaṃ tad aparājitaḥ
draupadyā saha dharmajño vasatiṃ tām uvāsa ha |
71 | samāśvāsya ca te sarve draupadīṃ bharatarṣabhāḥ
prahṛṣṭamanasaḥ prītyā praśaśaṃsur vṛkodaram |
72 | bhīmabāhubalotpiṣṭe vinaṣṭe rākṣase tataḥ
viviśus tad vanaṃ vīrāḥ kṣemaṃ nihatakaṇṭakam |
73 | sa mayā gacchatā mārge vinikīrṇo bhayāvahaḥ
vane mahati duṣṭātmā dṛṣṭo bhīmabalād dhataḥ |
74 | tatrāśrauṣam ahaṃ caitat karma bhīmasya bhārata
brāhmaṇānāṃ kathayatāṃ ye tatrāsan samāgatāḥ |
75 | vaiśaṃpāyana uvāca |
75 | evaṃ vinihataṃ saṃkhye kirmīraṃ rākṣasottamam
śrutvā dhyānaparo rājā niśaśvāsārtavat tadā |