Book 2 Chapter 45 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | anubhūya tu rājñas taṃ rājasūyaṃ mahākratum
yudhiṣṭhirasya nṛpater gāndhārīputrasaṃyutaḥ |
2 | priyakṛn matam ājñāya pūrvaṃ duryodhanasya tat
prajñācakṣuṣam āsīnaṃ śakuniḥ saubalas tadā |
3 | duryodhanavacaḥ śrutvā dhṛtarāṣṭraṃ janādhipam
upagamya mahāprājñaṃ śakunir vākyam abravīt |
4 | duryodhano mahārāja vivarṇo hariṇaḥ kṛśaḥ
dīnaś cintāparaś caiva tad viddhi bharatarṣabha |
5 | na vai parīkṣase samyag asahyaṃ śatrusaṃbhavam
jyeṣṭhaputrasya śokaṃ tvaṃ kimarthaṃ nāvabudhyase |
6 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
6 | duryodhana kutomūlaṃ bhṛśam ārto 'si putraka
śrotavyaś cen mayā so 'rtho brūhi me kurunandana |
7 | ayaṃ tvāṃ śakuniḥ prāha vivarṇaṃ hariṇaṃ kṛśam
cintayaṃś ca na paśyāmi śokasya tava saṃbhavam |
8 | aiśvaryaṃ hi mahat putra tvayi sarvaṃ samarpitam
bhrātaraḥ suhṛdaś caiva nācaranti tavāpriyam |
9 | ācchādayasi prāvārān aśnāsi piśitaudanam
ājāneyā vahanti tvāṃ kenāsi hariṇaḥ kṛśaḥ |
10 | śayanāni mahārhāṇi yoṣitaś ca manoramāḥ
guṇavanti ca veśmāni vihārāś ca yathāsukham |
11 | devānām iva te sarvaṃ vāci baddhaṃ na saṃśayaḥ
sa dīna iva durdharṣaḥ kasmāc chocasi putraka |
12 | duryodhana uvāca |
12 | aśnāmy ācchādaye cāhaṃ yathā kupuruṣas tathā
amarṣaṃ dhāraye cograṃ titikṣan kālaparyayam |
13 | amarṣaṇaḥ svāḥ prakṛtīr abhibhūya pare sthitāḥ
kleśān mumukṣuḥ parajān sa vai puruṣa ucyate |
14 | saṃtoṣo vai śriyaṃ hanti abhimānaś ca bhārata
anukrośabhaye cobhe yair vṛto nāśnute mahat |
15 | na mām avati tad bhuktaṃ śriyaṃ dṛṣṭvā yudhiṣṭhire
jvalantīm iva kaunteye vivarṇakaraṇīṃ mama |
16 | sapatnān ṛdhyato 'tmānaṃ hīyamānaṃ niśāmya ca
adṛśyām api kaunteye sthitāṃ paśyann ivodyatām tasmād ahaṃ vivarṇaś ca dīnaś ca hariṇaḥ kṛśaḥ |
17 | aṣṭāśītisahasrāṇi snātakā gṛhamedhinaḥ
triṃśaddāsīka ekaiko yān bibharti yudhiṣṭhiraḥ |
18 | daśānyāni sahasrāṇi nityaṃ tatrānnam uttamam
bhuñjate rukmapātrībhir yudhiṣṭhiraniveśane |
19 | kadalīmṛgamokāni kṛṣṇaśyāmāruṇāni ca
kāmbojaḥ prāhiṇot tasmai parārdhyān api kambalān |
20 | rathayoṣidgavāśvasya śataśo 'tha sahasraśaḥ
triṃśataṃ coṣṭravāmīnāṃ śatāni vicaranty uta |
21 | pṛthagvidhāni ratnāni pārthivāḥ pṛthivīpate
āharan kratumukhye 'smin kuntīputrāya bhūriśaḥ |
22 | na kva cid dhi mayā dṛṣṭas tādṛśo naiva ca śrutaḥ
yādṛg dhanāgamo yajñe pāṇḍuputrasya dhīmataḥ |
23 | aparyantaṃ dhanaughaṃ taṃ dṛṣṭvā śatror ahaṃ nṛpa
śarma naivādhigacchāmi cintayāno 'niśaṃ vibho |
24 | brāhmaṇā vāṭadhānāś ca gomantaḥ śatasaṃghaśaḥ
traikharvaṃ balim ādāya dvāri tiṣṭhanti vāritāḥ |
25 | kamaṇḍalūn upādāya jātarūpamayāñ śubhān
evaṃ baliṃ samādāya praveśaṃ lebhire tataḥ |
26 | yan naiva madhu śakrāya dhārayanty amarastriyaḥ
tad asmai kāṃsyam āhārṣīd vāruṇaṃ kalaśodadhiḥ |
27 | śaikyaṃ rukmasahasrasya bahuratnavibhūṣitam
dṛṣṭvā ca mama tat sarvaṃ jvararūpam ivābhavat |
28 | gṛhītvā tat tu gacchanti samudrau pūrvadakṣiṇau
tathaiva paścimaṃ yānti gṛhītvā bharatarṣabha |
29 | uttaraṃ tu na gacchanti vinā tāta patatribhiḥ
idaṃ cādbhutam atrāsīt tan me nigadataḥ śṛṇu |
30 | pūrṇe śatasahasre tu viprāṇāṃ pariviṣyatām
sthāpitā tatra saṃjñābhūc chaṅkho dhmāyati nityaśaḥ |
31 | muhur muhuḥ praṇadatas tasya śaṅkhasya bhārata
uttamaṃ śabdam aśrauṣaṃ tato romāṇi me 'hṛṣan |
32 | pārthivair bahubhiḥ kīrṇam upasthānaṃ didṛkṣubhiḥ
sarvaratnāny upādāya pārthivā vai janeśvara |
33 | yajñe tasya mahārāja pāṇḍuputrasya dhīmataḥ
vaiśyā iva mahīpālā dvijātipariveṣakāḥ |
34 | na sā śrīr devarājasya yamasya varuṇasya vā
guhyakādhipater vāpi yā śrī rājan yudhiṣṭhire |
35 | tāṃ dṛṣṭvā pāṇḍuputrasya śriyaṃ paramikām aham
śāntiṃ na parigacchāmi dahyamānena cetasā |
36 | śakunir uvāca |
36 | yām etām uttamāṃ lakṣmīṃ dṛṣṭavān asi pāṇḍave
tasyāḥ prāptāv upāyaṃ me śṛṇu satyaparākrama |
37 | aham akṣeṣv abhijñātaḥ pṛthivyām api bhārata
hṛdayajñaḥ paṇajñaś ca viśeṣajñaś ca devane |
38 | dyūtapriyaś ca kaunteyo na ca jānāti devitum
āhūtaś caiṣyati vyaktaṃ dīvyāvety āhvayasva tam |
39 | vaiśaṃpāyana uvāca |
39 | evam uktaḥ śakuninā rājā duryodhanas tadā
dhṛtarāṣṭram idaṃ vākyam apadāntaram abravīt |
40 | ayam utsahate rājañ śriyam āhartum akṣavit
dyūtena pāṇḍuputrasya tad anujñātum arhasi |
41 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
41 | kṣattā mantrī mahāprājñaḥ sthito yasyāsmi śāsane
tena saṃgamya vetsyāmi kāryasyāsya viniścayam |
42 | sa hi dharmaṃ puraskṛtya dīrghadarśī paraṃ hitam
ubhayoḥ pakṣayor yuktaṃ vakṣyaty arthaviniścayam |
43 | duryodhana uvāca |
43 | nivartayiṣyati tvāsau yadi kṣattā sameṣyati
nivṛtte tvayi rājendra mariṣye 'ham asaṃśayam |
44 | sa mayi tvaṃ mṛte rājan vidureṇa sukhī bhava
bhokṣyase pṛthivīṃ kṛtsnāṃ kiṃ mayā tvaṃ kariṣyasi |
45 | vaiśaṃpāyana uvāca |
45 | ārtavākyaṃ tu tat tasya praṇayoktaṃ niśamya saḥ
dhṛtarāṣṭro 'bravīt preṣyān duryodhanamate sthitaḥ |
46 | sthūṇāsahasrair bṛhatīṃ śatadvārāṃ sabhāṃ mama
manoramāṃ darśanīyām āśu kurvantu śilpinaḥ |
47 | tataḥ saṃstīrya ratnais tām akṣān āvāpya sarvaśaḥ
sukṛtāṃ supraveśāṃ ca nivedayata me śanaiḥ |
48 | duryodhanasya śāntyartham iti niścitya bhūmipaḥ
dhṛtarāṣṭro mahārāja prāhiṇod vidurāya vai |
49 | apṛṣṭvā viduraṃ hy asya nāsīt kaś cid viniścayaḥ
dyūtadoṣāṃś ca jānan sa putrasnehād akṛṣyata |
50 | tac chrutvā viduro dhīmān kalidvāram upasthitam
vināśamukham utpannaṃ dhṛtarāṣṭram upādravat |
51 | so 'bhigamya mahātmānaṃ bhrātā bhrātaram agrajam
mūrdhnā praṇamya caraṇāv idaṃ vacanam abravīt |
52 | nābhinandāmi te rājan vyavasāyam imaṃ prabho
putrair bhedo yathā na syād dyūtahetos tathā kuru |
53 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
53 | kṣattaḥ putreṣu putrair me kalaho na bhaviṣyati
divi devāḥ prasādaṃ naḥ kariṣyanti na saṃśayaḥ |
54 | aśubhaṃ vā śubhaṃ vāpi hitaṃ vā yadi vāhitam
pravartatāṃ suhṛddyūtaṃ diṣṭam etan na saṃśayaḥ |
55 | mayi saṃnihite caiva bhīṣme ca bharatarṣabhe
anayo daivavihito na kathaṃ cid bhaviṣyati |
56 | gaccha tvaṃ ratham āsthāya hayair vātasamair jave
khāṇḍavaprastham adyaiva samānaya yudhiṣṭhiram |
57 | na vāryo vyavasāyo me viduraitad bravīmi te
daivam eva paraṃ manye yenaitad upapadyate |
58 | ity ukto viduro dhīmān naitad astīti cintayan
āpageyaṃ mahāprājñam abhyagacchat suduḥkhitaḥ |