Book 2 Chapter 38 | |
1 | śiśupāla uvāca |
1 | vibhīṣikābhir bahvībhir bhīṣayan sarvapārthivān
na vyapatrapase kasmād vṛddhaḥ san kulapāṃsanaḥ |
2 | yuktam etat tṛtīyāyāṃ prakṛtau vartatā tvayā
vaktuṃ dharmād apetārthaṃ tvaṃ hi sarvakurūttamaḥ |
3 | nāvi naur iva saṃbaddhā yathāndho vāndham anviyāt
tathābhūtā hi kauravyā bhīṣma yeṣāṃ tvam agraṇīḥ |
4 | pūtanāghātapūrvāṇi karmāṇy asya viśeṣataḥ
tvayā kīrtayatāsmākaṃ bhūyaḥ pracyāvitaṃ manaḥ |
5 | avaliptasya mūrkhasya keśavaṃ stotum icchataḥ
kathaṃ bhīṣma na te jihvā śatadheyaṃ vidīryate |
6 | yatra kutsā prayoktavyā bhīṣma bālatarair naraiḥ
tam imaṃ jñānavṛddhaḥ san gopaṃ saṃstotum icchasi |
7 | yady anena hatā bālye śakuniś citram atra kim
tau vāśvavṛṣabhau bhīṣma yau na yuddhaviśāradau |
8 | cetanārahitaṃ kāṣṭhaṃ yady anena nipātitam
pādena śakaṭaṃ bhīṣma tatra kiṃ kṛtam adbhutam |
9 | valmīkamātraḥ saptāhaṃ yady anena dhṛto 'calaḥ
tadā govardhano bhīṣma na tac citraṃ mataṃ mama |
10 | bhuktam etena bahv annaṃ krīḍatā nagamūrdhani
iti te bhīṣma śṛṇvānāḥ paraṃ vismayam āgatāḥ |
11 | yasya cānena dharmajña bhuktam annaṃ balīyasaḥ
sa cānena hataḥ kaṃsa ity etan na mahādbhutam |
12 | na te śrutam idaṃ bhīṣma nūnaṃ kathayatāṃ satām
yad vakṣye tvām adharmajña vākyaṃ kurukulādhama |
13 | strīṣu goṣu na śastrāṇi pātayed brāhmaṇeṣu ca
yasya cānnāni bhuñjīta yaś ca syāc charaṇāgataḥ |
14 | iti santo 'nuśāsanti sajjanā dharmiṇaḥ sadā
bhīṣma loke hi tat sarvaṃ vitathaṃ tvayi dṛśyate |
15 | jñānavṛddhaṃ ca vṛddhaṃ ca bhūyāṃsaṃ keśavaṃ mama
ajānata ivākhyāsi saṃstuvan kurusattama goghnaḥ strīghnaś ca san bhīṣma kathaṃ saṃstavam arhati |
16 | asau matimatāṃ śreṣṭho ya eṣa jagataḥ prabhuḥ
saṃbhāvayati yady evaṃ tvadvākyāc ca janārdanaḥ evam etat sarvam iti sarvaṃ tad vitathaṃ dhruvam |
17 | na gāthā gāthinaṃ śāsti bahu ced api gāyati
prakṛtiṃ yānti bhūtāni bhūliṅgaśakunir yathā |
18 | nūnaṃ prakṛtir eṣā te jaghanyā nātra saṃśayaḥ
ataḥ pāpīyasī caiṣāṃ pāṇḍavānām apīṣyate |
19 | yeṣām arcyatamaḥ kṛṣṇas tvaṃ ca yeṣāṃ pradarśakaḥ
dharmavāk tvam adharmajñaḥ satāṃ mārgād avaplutaḥ |
20 | ko hi dharmiṇam ātmānaṃ jānañ jñānavatāṃ varaḥ
kuryād yathā tvayā bhīṣma kṛtaṃ dharmam avekṣatā |
21 | anyakāmā hi dharmajña kanyakā prājñamāninā
ambā nāmeti bhadraṃ te kathaṃ sāpahṛtā tvayā |
22 | yāṃ tvayāpahṛtāṃ bhīṣma kanyāṃ naiṣitavān nṛpaḥ
bhrātā vicitravīryas te satāṃ vṛttam anuṣṭhitaḥ |
23 | dārayor yasya cānyena miṣataḥ prājñamāninaḥ
tava jātāny apatyāni sajjanācarite pathi |
24 | na hi dharmo 'sti te bhīṣma brahmacaryam idaṃ vṛthā
yad dhārayasi mohād vā klībatvād vā na saṃśayaḥ |
25 | na tv ahaṃ tava dharmajña paśyāmy upacayaṃ kva cit
na hi te sevitā vṛddhā ya evaṃ dharmam abruvan |
26 | iṣṭaṃ dattam adhītaṃ ca yajñāś ca bahudakṣiṇāḥ
sarvam etad apatyasya kalāṃ nārhati ṣoḍaśīm |
27 | vratopavāsair bahubhiḥ kṛtaṃ bhavati bhīṣma yat
sarvaṃ tad anapatyasya moghaṃ bhavati niścayāt |
28 | so 'napatyaś ca vṛddhaś ca mithyādharmānuśāsanāt
haṃsavat tvam apīdānīṃ jñātibhyaḥ prāpnuyā vadham |
29 | evaṃ hi kathayanty anye narā jñānavidaḥ purā
bhīṣma yat tad ahaṃ samyag vakṣyāmi tava śṛṇvataḥ |
30 | vṛddhaḥ kila samudrānte kaś cid dhaṃso 'bhavat purā
dharmavāg anyathāvṛttaḥ pakṣiṇaḥ so 'nuśāsti ha |
31 | dharmaṃ carata mādharmam iti tasya vacaḥ kila
pakṣiṇaḥ śuśruvur bhīṣma satataṃ dharmavādinaḥ |
32 | athāsya bhakṣyam ājahruḥ samudrajalacāriṇaḥ
aṇḍajā bhīṣma tasyānye dharmārtham iti śuśruma |
33 | tasya caiva samabhyāśe nikṣipyāṇḍāni sarvaśaḥ
samudrāmbhasy amodanta caranto bhīṣma pakṣiṇaḥ |
34 | teṣām aṇḍāni sarveṣāṃ bhakṣayām āsa pāpakṛt
sa haṃsaḥ saṃpramattānām apramattaḥ svakarmaṇi |
35 | tataḥ prakṣīyamāṇeṣu teṣv aṇḍeṣv aṇḍajo 'paraḥ
aśaṅkata mahāprājñas taṃ kadā cid dadarśa ha |
36 | tataḥ sa kathayām āsa dṛṣṭvā haṃsasya kilbiṣam
teṣāṃ paramaduḥkhārtaḥ sa pakṣī sarvapakṣiṇām |
37 | tataḥ pratyakṣato dṛṣṭvā pakṣiṇas te samāgatāḥ
nijaghnus taṃ tadā haṃsaṃ mithyāvṛttaṃ kurūdvaha |
38 | te tvāṃ haṃsasadharmāṇam apīme vasudhādhipāḥ
nihanyur bhīṣma saṃkruddhāḥ pakṣiṇas tam ivāṇḍajam |
39 | gāthām apy atra gāyanti ye purāṇavido janāḥ
bhīṣma yāṃ tāṃ ca te samyak kathayiṣyāmi bhārata |
40 | antarātmani vinihite; rauṣi patraratha vitatham
aṇḍabhakṣaṇam aśuci te; karma vācam atiśayate |