Book 2 Chapter 30 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | rakṣaṇād dharmarājasya satyasya paripālanāt
śatrūṇāṃ kṣapaṇāc caiva svakarmaniratāḥ prajāḥ |
2 | balīnāṃ samyag ādānād dharmataś cānuśāsanāt
nikāmavarṣī parjanyaḥ sphīto janapado 'bhavat |
3 | sarvārambhāḥ supravṛttā gorakṣaṃ karṣaṇaṃ vaṇik
viśeṣāt sarvam evaitat saṃjajñe rājakarmaṇaḥ |
4 | dasyubhyo vañcakebhyo vā rājan prati parasparam
rājavallabhataś caiva nāśrūyanta mṛṣā giraḥ |
5 | avarṣaṃ cātivarṣaṃ ca vyādhipāvakamūrchanam
sarvam etat tadā nāsīd dharmanitye yudhiṣṭhire |
6 | priyaṃ kartum upasthātuṃ balikarma svabhāvajam
abhihartuṃ nṛpā jagmur nānyaiḥ kāryaiḥ pṛthak pṛthak |
7 | dharmyair dhanāgamais tasya vavṛdhe nicayo mahān
kartuṃ yasya na śakyeta kṣayo varṣaśatair api |
8 | svakośasya parīmāṇaṃ koṣṭhasya ca mahīpatiḥ
vijñāya rājā kaunteyo yajñāyaiva mano dadhe |
9 | suhṛdaś caiva taṃ sarve pṛthak ca saha cābruvan
yajñakālas tava vibho kriyatām atra sāṃpratam |
10 | athaivaṃ bruvatām eva teṣām abhyāyayau hariḥ
ṛṣiḥ purāṇo vedātmā dṛśyaś cāpi vijānatām |
11 | jagatas tasthuṣāṃ śreṣṭhaḥ prabhavaś cāpyayaś ca ha
bhūtabhavyabhavannāthaḥ keśavaḥ keśisūdanaḥ |
12 | prākāraḥ sarvavṛṣṇīnām āpatsv abhayado 'rihā
balādhikāre nikṣipya saṃhatyānakadundubhim |
13 | uccāvacam upādāya dharmarājāya mādhavaḥ
dhanaughaṃ puruṣavyāghro balena mahatā vṛtaḥ |
14 | taṃ dhanaugham aparyantaṃ ratnasāgaram akṣayam
nādayan rathaghoṣeṇa praviveśa purottamam |
15 | asūryam iva sūryeṇa nivātam iva vāyunā
kṛṣṇena samupetena jahṛṣe bhārataṃ puram |
16 | taṃ mudābhisamāgamya satkṛtya ca yathāvidhi
saṃpṛṣṭvā kuśalaṃ caiva sukhāsīnaṃ yudhiṣṭhiraḥ |
17 | dhaumyadvaipāyanamukhair ṛtvigbhiḥ puruṣarṣabhaḥ
bhīmārjunayamaiś cāpi sahitaḥ kṛṣṇam abravīt |
18 | tvatkṛte pṛthivī sarvā madvaśe kṛṣṇa vartate
dhanaṃ ca bahu vārṣṇeya tvatprasādād upārjitam |
19 | so 'ham icchāmi tat sarvaṃ vidhivad devakīsuta
upayoktuṃ dvijāgryeṣu havyavāhe ca mādhava |
20 | tad ahaṃ yaṣṭum icchāmi dāśārha sahitas tvayā
anujaiś ca mahābāho tan mānujñātum arhasi |
21 | sa dīkṣāpaya govinda tvam ātmānaṃ mahābhuja
tvayīṣṭavati dāśārha vipāpmā bhavitā hy aham |
22 | māṃ vāpy abhyanujānīhi sahaibhir anujair vibho
anujñātas tvayā kṛṣṇa prāpnuyāṃ kratum uttamam |
23 | taṃ kṛṣṇaḥ pratyuvācedaṃ bahūktvā guṇavistaram
tvam eva rājaśārdūla samrāḍ arho mahākratum saṃprāpnuhi tvayā prāpte kṛtakṛtyās tato vayam |
24 | yajasvābhīpsitaṃ yajñaṃ mayi śreyasy avasthite
niyuṅkṣva cāpi māṃ kṛtye sarvaṃ kartāsmi te vacaḥ |
25 | yudhiṣṭhira uvāca |
25 | saphalaḥ kṛṣṇa saṃkalpaḥ siddhiś ca niyatā mama
yasya me tvaṃ hṛṣīkeśa yathepsitam upasthitaḥ |
26 | vaiśaṃpāyana uvāca |
26 | anujñātas tu kṛṣṇena pāṇḍavo bhrātṛbhiḥ saha
īhituṃ rājasūyāya sādhanāny upacakrame |
27 | tata ājñāpayām āsa pāṇḍavo 'rinibarhaṇaḥ
sahadevaṃ yudhāṃ śreṣṭhaṃ mantriṇaś caiva sarvaśaḥ |
28 | asmin kratau yathoktāni yajñāṅgāni dvijātibhiḥ
tathopakaraṇaṃ sarvaṃ maṅgalāni ca sarvaśaḥ |
29 | adhiyajñāṃś ca saṃbhārān dhaumyoktān kṣipram eva hi
samānayantu puruṣā yathāyogaṃ yathākramam |
30 | indraseno viśokaś ca pūruś cārjunasārathiḥ
annādyāharaṇe yuktāḥ santu matpriyakāmyayā |
31 | sarvakāmāś ca kāryantāṃ rasagandhasamanvitāḥ
manoharāḥ prītikarā dvijānāṃ kurusattama |
32 | tad vākyasamakālaṃ tu kṛtaṃ sarvam avedayat
sahadevo yudhāṃ śreṣṭho dharmarāje mahātmani |
33 | tato dvaipāyano rājann ṛtvijaḥ samupānayat
vedān iva mahābhāgān sākṣān mūrtimato dvijān |
34 | svayaṃ brahmatvam akarot tasya satyavatīsutaḥ
dhanaṃjayānām ṛṣabhaḥ susāmā sāmago 'bhavat |
35 | yājñavalkyo babhūvātha brahmiṣṭho 'dhvaryusattamaḥ
pailo hotā vasoḥ putro dhaumyena sahito 'bhavat |
36 | eteṣāṃ śiṣyavargāś ca putrāś ca bharatarṣabha
babhūvur hotragāḥ sarve vedavedāṅgapāragāḥ |
37 | te vācayitvā puṇyāham īhayitvā ca taṃ vidhim
śāstroktaṃ yojayām āsus tad devayajanaṃ mahat |
38 | tatra cakrur anujñātāḥ śaraṇāny uta śilpinaḥ
ratnavanti viśālāni veśmānīva divaukasām |
39 | tata ājñāpayām āsa sa rājā rājasattamaḥ
sahadevaṃ tadā sadyo mantriṇaṃ kurusattamaḥ |
40 | āmantraṇārthaṃ dūtāṃs tvaṃ preṣayasvāśugān drutam
upaśrutya vaco rājñaḥ sa dūtān prāhiṇot tadā |
41 | āmantrayadhvaṃ rāṣṭreṣu brāhmaṇān bhūmipān api
viśaś ca mānyāñ śūdrāṃś ca sarvān ānayateti ca |
42 | te sarvān pṛthivīpālān pāṇḍaveyasya śāsanāt
āmantrayāṃ babhūvuś ca preṣayām āsa cāparān |
43 | tatas te tu yathākālaṃ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram
dīkṣayāṃ cakrire viprā rājasūyāya bhārata |
44 | dīkṣitaḥ sa tu dharmātmā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
jagāma yajñāyatanaṃ vṛto vipraiḥ sahasraśaḥ |
45 | bhrātṛbhir jñātibhiś caiva suhṛdbhiḥ sacivais tathā
kṣatriyaiś ca manuṣyendra nānādeśasamāgataiḥ amātyaiś ca nṛpaśreṣṭho dharmo vigrahavān iva |
46 | ājagmur brāhmaṇās tatra viṣayebhyas tatas tataḥ
sarvavidyāsu niṣṇātā vedavedāṅgapāragāḥ |
47 | teṣām āvasathāṃś cakrur dharmarājasya śāsanāt
bahvannāñ śayanair yuktān sagaṇānāṃ pṛthak pṛthak sarvartuguṇasaṃpannāñ śilpino 'tha sahasraśaḥ |
48 | teṣu te nyavasan rājan brāhmaṇā bhṛśasatkṛtāḥ
kathayantaḥ kathā bahvīḥ paśyanto naṭanartakān |
49 | bhuñjatāṃ caiva viprāṇāṃ vadatāṃ ca mahāsvanaḥ
aniśaṃ śrūyate smātra muditānāṃ mahātmanām |
50 | dīyatāṃ dīyatām eṣāṃ bhujyatāṃ bhujyatām iti
evaṃprakārāḥ saṃjalpāḥ śrūyante smātra nityaśaḥ |
51 | gavāṃ śatasahasrāṇi śayanānāṃ ca bhārata
rukmasya yoṣitāṃ caiva dharmarājaḥ pṛthag dadau |
52 | prāvartataivaṃ yajñaḥ sa pāṇḍavasya mahātmanaḥ
pṛthivyām ekavīrasya śakrasyeva triviṣṭape |
53 | tato yudhiṣṭhiro rājā preṣayām āsa pāṇḍavam
nakulaṃ hāstinapuraṃ bhīṣmāya bharatarṣabha |
54 | droṇāya dhṛtarāṣṭrāya vidurāya kṛpāya ca
bhrātṝṇāṃ caiva sarveṣāṃ ye 'nuraktā yudhiṣṭhire |