Book 2 Chapter 28 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | tathaiva sahadevo 'pi dharmarājena pūjitaḥ
mahatyā senayā sārdhaṃ prayayau dakṣiṇāṃ diśam |
2 | sa śūrasenān kārtsnyena pūrvam evājayat prabhuḥ
matsyarājaṃ ca kauravyo vaśe cakre balād balī |
3 | adhirājādhipaṃ caiva dantavakraṃ mahāhave
jigāya karadaṃ caiva svarājye saṃnyaveśayat |
4 | sukumāraṃ vaśe cakre sumitraṃ ca narādhipam
tathaivāparamatsyāṃś ca vyajayat sa paṭaccarān |
5 | niṣādabhūmiṃ gośṛṅgaṃ parvatapravaraṃ tathā
tarasā vyajayad dhīmāñ śreṇimantaṃ ca pārthivam |
6 | navarāṣṭraṃ vinirjitya kuntibhojam upādravat
prītipūrvaṃ ca tasyāsau pratijagrāha śāsanam |
7 | tataś carmaṇvatīkūle jambhakasyātmajaṃ nṛpam
dadarśa vāsudevena śeṣitaṃ pūrvavairiṇā |
8 | cakre tatra sa saṃgrāmaṃ saha bhojena bhārata
sa tam ājau vinirjitya dakṣiṇābhimukho yayau |
9 | karāṃs tebhya upādāya ratnāni vividhāni ca
tatas tair eva sahito narmadām abhito yayau |
10 | vindānuvindāv āvantyau sainyena mahatā vṛtau
jigāya samare vīrāv āśvineyaḥ pratāpavān |
11 | tato ratnāny upādāya purīṃ māhiṣmatīṃ yayau
tatra nīlena rājñā sa cakre yuddhaṃ nararṣabhaḥ |
12 | pāṇḍavaḥ paravīraghnaḥ sahadevaḥ pratāpavān
tato 'sya sumahad yuddham āsīd bhīrubhayaṃkaram |
13 | sainyakṣayakaraṃ caiva prāṇānāṃ saṃśayāya ca
cakre tasya hi sāhāyyaṃ bhagavān havyavāhanaḥ |
14 | tato hayā rathā nāgāḥ puruṣāḥ kavacāni ca
pradīptāni vyadṛśyanta sahadevabale tadā |
15 | tataḥ susaṃbhrāntamanā babhūva kurunandanaḥ
nottaraṃ prativaktuṃ ca śakto 'bhūj janamejaya |
16 | janamejaya uvāca |
16 | kimarthaṃ bhagavān agniḥ pratyamitro 'bhavad yudhi
sahadevasya yajñārthaṃ ghaṭamānasya vai dvija |
17 | vaiśaṃpāyana uvāca |
17 | tatra māhiṣmatīvāsī bhagavān havyavāhanaḥ
śrūyate nigṛhīto vai purastāt pāradārikaḥ |
18 | nīlasya rājñaḥ pūrveṣām upanītaś ca so 'bhavat
tadā brāhmaṇarūpeṇa caramāṇo yadṛcchayā |
19 | taṃ tu rājā yathāśāstram anvaśād dhārmikas tadā
prajajvāla tataḥ kopād bhagavān havyavāhanaḥ |
20 | taṃ dṛṣṭvā vismito rājā jagāma śirasā kavim
cakre prasādaṃ ca tadā tasya rājño vibhāvasuḥ |
21 | vareṇa chandayām āsa taṃ nṛpaṃ sviṣṭakṛttamaḥ
abhayaṃ ca sa jagrāha svasainye vai mahīpatiḥ |
22 | tataḥ prabhṛti ye ke cid ajñānāt tāṃ purīṃ nṛpāḥ
jigīṣanti balād rājaṃs te dahyantīha vahninā |
23 | tasyāṃ puryāṃ tadā caiva māhiṣmatyāṃ kurūdvaha
babhūvur anabhigrāhyā yoṣitaś chandataḥ kila |
24 | evam agnir varaṃ prādāt strīṇām aprativāraṇe
svairiṇyas tatra nāryo hi yatheṣṭaṃ pracaranty uta |
25 | varjayanti ca rājānas tad rāṣṭraṃ puruṣottama
bhayād agner mahārāja tadā prabhṛti sarvadā |
26 | sahadevas tu dharmātmā sainyaṃ dṛṣṭvā bhayārditam
parītam agninā rājann ākampata yathā giriḥ |
27 | upaspṛśya śucir bhūtvā so 'bravīt pāvakaṃ tataḥ
tvadartho 'yaṃ samārambhaḥ kṛṣṇavartman namo 'stu te |
28 | mukhaṃ tvam asi devānāṃ yajñas tvam asi pāvaka
pāvanāt pāvakaś cāsi vahanād dhavyavāhanaḥ |
29 | vedās tvadarthaṃ jātāś ca jātavedās tato hy asi
yajñavighnam imaṃ kartuṃ nārhas tvaṃ havyavāhana |
30 | evam uktvā tu mādreyaḥ kuśair āstīrya medinīm
vidhivat puruṣavyāghraḥ pāvakaṃ pratyupāviśat |
31 | pramukhe sarvasainyasya bhītodvignasya bhārata
na cainam atyagād vahnir velām iva mahodadhiḥ |
32 | tam abhyetya śanair vahnir uvāca kurunandanam
sahadevaṃ nṛṇāṃ devaṃ sāntvapūrvam idaṃ vacaḥ |
33 | uttiṣṭhottiṣṭha kauravya jijñāseyaṃ kṛtā mayā
vedmi sarvam abhiprāyaṃ tava dharmasutasya ca |
34 | mayā tu rakṣitavyeyaṃ purī bharatasattama
yāvad rājño 'sya nīlasya kulavaṃśadharā iti īpsitaṃ tu kariṣyāmi manasas tava pāṇḍava |
35 | tata utthāya hṛṣṭātmā prāñjaliḥ śirasānataḥ
pūjayām āsa mādreyaḥ pāvakaṃ puruṣarṣabhaḥ |
36 | pāvake vinivṛtte tu nīlo rājābhyayāt tadā
satkāreṇa naravyāghraṃ sahadevaṃ yudhāṃ patim |
37 | pratigṛhya ca tāṃ pūjāṃ kare ca viniveśya tam
mādrīsutas tataḥ prāyād vijayī dakṣiṇāṃ diśam |
38 | traipuraṃ sa vaśe kṛtvā rājānam amitaujasam
nijagrāha mahābāhus tarasā potaneśvaram |
39 | āhṛtiṃ kauśikācāryaṃ yatnena mahatā tataḥ
vaśe cakre mahābāhuḥ surāṣṭrādhipatiṃ tathā |
40 | surāṣṭraviṣayasthaś ca preṣayām āsa rukmiṇe
rājñe bhojakaṭasthāya mahāmātrāya dhīmate |
41 | bhīṣmakāya sa dharmātmā sākṣād indrasakhāya vai
sa cāsya sasuto rājan pratijagrāha śāsanam |
42 | prītipūrvaṃ mahābāhur vāsudevam avekṣya ca
tataḥ sa ratnāny ādāya punaḥ prāyād yudhāṃ patiḥ |
43 | tataḥ śūrpārakaṃ caiva gaṇaṃ copakṛtāhvayam
vaśe cakre mahātejā daṇḍakāṃś ca mahābalaḥ |
44 | sāgaradvīpavāsāṃś ca nṛpatīn mlecchayonijān
niṣādān puruṣādāṃś ca karṇaprāvaraṇān api |
45 | ye ca kālamukhā nāma narā rākṣasayonayaḥ
kṛtsnaṃ kollagiriṃ caiva muracīpattanaṃ tathā |
46 | dvīpaṃ tāmrāhvayaṃ caiva parvataṃ rāmakaṃ tathā
timiṃgilaṃ ca nṛpatiṃ vaśe cakre mahāmatiḥ |
47 | ekapādāṃś ca puruṣān kevalān vanavāsinaḥ
nagarīṃ saṃjayantīṃ ca picchaṇḍaṃ karahāṭakam dūtair eva vaśe cakre karaṃ cainān adāpayat |
48 | pāṇḍyāṃś ca draviḍāṃś caiva sahitāṃś coḍrakeralaiḥ
andhrāṃs talavanāṃś caiva kaliṅgān oṣṭrakarṇikān |
49 | antākhīṃ caiva romāṃ ca yavanānāṃ puraṃ tathā
dūtair eva vaśe cakre karaṃ cainān adāpayat |
50 | bharukacchaṃ gato dhīmān dūtān mādravatīsutaḥ
preṣayām āsa rājendra paulastyāya mahātmane vibhīṣaṇāya dharmātmā prītipūrvam ariṃdamaḥ |
51 | sa cāsya pratijagrāha śāsanaṃ prītipūrvakam
tac ca kālakṛtaṃ dhīmān anvamanyata sa prabhuḥ |
52 | tataḥ saṃpreṣayām āsa ratnāni vividhāni ca
candanāgurumukhyāni divyāny ābharaṇāni ca |
53 | vāsāṃsi ca mahārhāṇi maṇīṃś caiva mahādhanān
nyavartata tato dhīmān sahadevaḥ pratāpavān |
54 | evaṃ nirjitya tarasā sāntvena vijayena ca
karadān pārthivān kṛtvā pratyāgacchad ariṃdamaḥ |
55 | dharmarājāya tat sarvaṃ nivedya bharatarṣabha
kṛtakarmā sukhaṃ rājann uvāsa janamejaya |