Book 2 Chapter 16 | |
1 | vāsudeva uvāca |
1 | jātasya bhārate vaṃśe tathā kuntyāḥ sutasya ca
yā vai yuktā matiḥ seyam arjunena pradarśitā |
2 | na mṛtyoḥ samayaṃ vidma rātrau vā yadi vā divā
na cāpi kaṃ cid amaram ayuddhenāpi śuśrumaḥ |
3 | etāvad eva puruṣaiḥ kāryaṃ hṛdayatoṣaṇam
nayena vidhidṛṣṭena yad upakramate parān |
4 | sunayasyānapāyasya saṃyuge paramaḥ kramaḥ
saṃśayo jāyate sāmye sāmyaṃ ca na bhaved dvayoḥ |
5 | te vayaṃ nayam āsthāya śatrudehasamīpagāḥ
katham antaṃ na gacchema vṛkṣasyeva nadīrayāḥ pararandhre parākrāntāḥ svarandhrāvaraṇe sthitāḥ |
6 | vyūḍhānīkair anubalair nopeyād balavattaram
iti buddhimatāṃ nītis tan mamāpīha rocate |
7 | anavadyā hy asaṃbuddhāḥ praviṣṭāḥ śatrusadma tat
śatrudeham upākramya taṃ kāmaṃ prāpnuyāmahe |
8 | eko hy eva śriyaṃ nityaṃ bibharti puruṣarṣabha
antarātmeva bhūtānāṃ tatkṣaye vai balakṣayaḥ |
9 | atha cet taṃ nihatyājau śeṣeṇābhisamāgatāḥ
prāpnuyāma tataḥ svargaṃ jñātitrāṇaparāyaṇāḥ |
10 | yudhiṣṭhira uvāca |
10 | kṛṣṇa ko 'yaṃ jarāsaṃdhaḥ kiṃvīryaḥ kiṃparākramaḥ
yas tvāṃ spṛṣṭvāgnisadṛśaṃ na dagdhaḥ śalabho yathā |
11 | kṛṣṇa uvāca |
11 | śṛṇu rājañ jarāsaṃdho yadvīryo yatparākramaḥ
yathā copekṣito 'smābhir bahuśaḥ kṛtavipriyaḥ |
12 | akṣauhiṇīnāṃ tisṛṇām āsīt samaradarpitaḥ
rājā bṛhadratho nāma magadhādhipatiḥ patiḥ |
13 | rūpavān vīryasaṃpannaḥ śrīmān atulavikramaḥ
nityaṃ dīkṣākṛśatanuḥ śatakratur ivāparaḥ |
14 | tejasā sūryasadṛśaḥ kṣamayā pṛthivīsamaḥ
yamāntakasamaḥ kope śriyā vaiśravaṇopamaḥ |
15 | tasyābhijanasaṃyuktair guṇair bharatasattama
vyāpteyaṃ pṛthivī sarvā sūryasyeva gabhastibhiḥ |
16 | sa kāśirājasya sute yamaje bharatarṣabha
upayeme mahāvīryo rūpadraviṇasaṃmate |
17 | tayoś cakāra samayaṃ mithaḥ sa puruṣarṣabhaḥ
nātivartiṣya ity evaṃ patnībhyāṃ saṃnidhau tadā |
18 | sa tābhyāṃ śuśubhe rājā patnībhyāṃ manujādhipa
priyābhyām anurūpābhyāṃ kareṇubhyām iva dvipaḥ |
19 | tayor madhyagataś cāpi rarāja vasudhādhipaḥ
gaṅgāyamunayor madhye mūrtimān iva sāgaraḥ |
20 | viṣayeṣu nimagnasya tasya yauvanam atyagāt
na ca vaṃśakaraḥ putras tasyājāyata kaś cana |
21 | maṅgalair bahubhir homaiḥ putrakāmābhir iṣṭibhiḥ
nāsasāda nṛpaśreṣṭhaḥ putraṃ kulavivardhanam |
22 | atha kākṣīvataḥ putraṃ gautamasya mahātmanaḥ
śuśrāva tapasi śrāntam udāraṃ caṇḍakauśikam |
23 | yadṛcchayāgataṃ taṃ tu vṛkṣamūlam upāśritam
patnībhyāṃ sahito rājā sarvaratnair atoṣayat |
24 | tam abravīt satyadhṛtiḥ satyavāg ṛṣisattamaḥ
parituṣṭo 'smi te rājan varaṃ varaya suvrata |
25 | tataḥ sabhāryaḥ praṇatas tam uvāca bṛhadrathaḥ
putradarśananairāśyād bāṣpagadgadayā girā |
26 | bṛhadratha uvāca |
26 | bhagavan rājyam utsṛjya prasthitasya tapovanam
kiṃ vareṇālpabhāgyasya kiṃ rājyenāprajasya me |
27 | kṛṣṇa uvāca |
27 | etac chrutvā munir dhyānam agamat kṣubhitendriyaḥ
tasyaiva cāmravṛkṣasya chāyāyāṃ samupāviśat |
28 | tasyopaviṣṭasya muner utsaṅge nipapāta ha
avātam aśukādaṣṭam ekam āmraphalaṃ kila |
29 | tat pragṛhya muniśreṣṭho hṛdayenābhimantrya ca
rājñe dadāv apratimaṃ putrasaṃprāptikārakam |
30 | uvāca ca mahāprājñas taṃ rājānaṃ mahāmuniḥ
gaccha rājan kṛtārtho 'si nivarta manujādhipa |
31 | yathāsamayam ājñāya tadā sa nṛpasattamaḥ
dvābhyām ekaṃ phalaṃ prādāt patnībhyāṃ bharatarṣabha |
32 | te tad āmraṃ dvidhā kṛtvā bhakṣayām āsatuḥ śubhe
bhāvitvād api cārthasya satyavākyāt tathā muneḥ |
33 | tayoḥ samabhavad garbhaḥ phalaprāśanasaṃbhavaḥ
te ca dṛṣṭvā narapatiḥ parāṃ mudam avāpa ha |
34 | atha kāle mahāprājña yathāsamayam āgate
prajāyetām ubhe rājañ śarīraśakale tadā |
35 | ekākṣibāhucaraṇe ardhodaramukhasphije
dṛṣṭvā śarīraśakale pravepāte ubhe bhṛśam |
36 | udvigne saha saṃmantrya te bhaginyau tadābale
sajīve prāṇiśakale tatyajāte suduḥkhite |
37 | tayor dhātryau susaṃvīte kṛtvā te garbhasaṃplave
nirgamyāntaḥpuradvārāt samutsṛjyāśu jagmatuḥ |
38 | te catuṣpathanikṣipte jarā nāmātha rākṣasī
jagrāha manujavyāghra māṃsaśoṇitabhojanā |
39 | kartukāmā sukhavahe śakale sā tu rākṣasī
saṃghaṭṭayām āsa tadā vidhānabalacoditā |
40 | te samānītamātre tu śakale puruṣarṣabha
ekamūrtikṛte vīraḥ kumāraḥ samapadyata |
41 | tataḥ sā rākṣasī rājan vismayotphullalocanā
na śaśāka samudvoḍhuṃ vajrasāramayaṃ śiśum |
42 | bālas tāmratalaṃ muṣṭiṃ kṛtvā cāsye nidhāya saḥ
prākrośad atisaṃrambhāt satoya iva toyadaḥ |
43 | tena śabdena saṃbhrāntaḥ sahasāntaḥpure janaḥ
nirjagāma naravyāghra rājñā saha paraṃtapa |
44 | te cābale pariglāne payaḥpūrṇapayodhare
nirāśe putralābhāya sahasaivābhyagacchatām |
45 | atha dṛṣṭvā tathābhūte rājānaṃ ceṣṭasaṃtatim
taṃ ca bālaṃ subalinaṃ cintayām āsa rākṣasī |
46 | nārhāmi viṣaye rājño vasantī putragṛddhinaḥ
bālaṃ putram upādātuṃ meghalekheva bhāskaram |
47 | sā kṛtvā mānuṣaṃ rūpam uvāca manujādhipam
bṛhadratha sutas te 'yaṃ maddattaḥ pratigṛhyatām |
48 | tava patnīdvaye jāto dvijātivaraśāsanāt
dhātrījanaparityakto mayāyaṃ parirakṣitaḥ |
49 | tatas te bharataśreṣṭha kāśirājasute śubhe
taṃ bālam abhipatyāśu prasnavair abhiṣiñcatām |
50 | tataḥ sa rājā saṃhṛṣṭaḥ sarvaṃ tad upalabhya ca
apṛcchan navahemābhāṃ rākṣasīṃ tām arākṣasīm |
51 | kā tvaṃ kamalagarbhābhe mama putrapradāyinī
kāmayā brūhi kalyāṇi devatā pratibhāsi me |