Book 2 Chapter 13 | |
1 | śrīkṛṣṇa uvāca |
1 | sarvair guṇair mahārāja rājasūyaṃ tvam arhasi
jānatas tv eva te sarvaṃ kiṃ cid vakṣyāmi bhārata |
2 | jāmadagnyena rāmeṇa kṣatraṃ yad avaśeṣitam
tasmād avarajaṃ loke yad idaṃ kṣatrasaṃjñitam |
3 | kṛto 'yaṃ kulasaṃkalpaḥ kṣatriyair vasudhādhipa
nideśavāgbhis tat te ha viditaṃ bharatarṣabha |
4 | ailasyekṣvākuvaṃśasya prakṛtiṃ paricakṣate
rājānaḥ śreṇibaddhāś ca tato 'nye kṣatriyā bhuvi |
5 | ailavaṃśyās tu ye rājaṃs tathaivekṣvākavo nṛpāḥ
tāni caikaśataṃ viddhi kulāni bharatarṣabha |
6 | yayātes tv eva bhojānāṃ vistaro 'tiguṇo mahān
bhajate ca mahārāja vistaraḥ sa caturdiśam |
7 | teṣāṃ tathaiva tāṃ lakṣmīṃ sarvakṣatram upāsate
so 'vanīṃ madhyamāṃ bhuktvā mithobhedeṣv amanyata |
8 | caturyus tv aparo rājā yasminn ekaśato 'bhavat
sa sāmrājyaṃ jarāsaṃdhaḥ prāpto bhavati yonitaḥ |
9 | taṃ sa rājā mahāprājña saṃśritya kila sarvaśaḥ
rājan senāpatir jātaḥ śiśupālaḥ pratāpavān |
10 | tam eva ca mahārāja śiṣyavat samupasthitaḥ
vakraḥ karūṣādhipatir māyāyodhī mahābalaḥ |
11 | aparau ca mahāvīryau mahātmānau samāśritau
jarāsaṃdhaṃ mahāvīryaṃ tau haṃsaḍibhakāv ubhau |
12 | dantavakraḥ karūṣaś ca kalabho meghavāhanaḥ
mūrdhnā divyaṃ maṇiṃ bibhrad yaṃ taṃ bhūtamaṇiṃ viduḥ |
13 | muraṃ ca narakaṃ caiva śāsti yo yavanādhipau
aparyantabalo rājā pratīcyāṃ varuṇo yathā |
14 | bhagadatto mahārāja vṛddhas tava pituḥ sakhā
sa vācā praṇatas tasya karmaṇā caiva bhārata |
15 | snehabaddhas tu pitṛvan manasā bhaktimāṃs tvayi
pratīcyāṃ dakṣiṇaṃ cāntaṃ pṛthivyāḥ pāti yo nṛpaḥ |
16 | mātulo bhavataḥ śūraḥ purujit kuntivardhanaḥ
sa te saṃnatimān ekaḥ snehataḥ śatrutāpanaḥ |
17 | jarāsaṃdhaṃ gatas tv evaṃ purā yo na mayā hataḥ
puruṣottamavijñāto yo 'sau cediṣu durmatiḥ |
18 | ātmānaṃ pratijānāti loke 'smin puruṣottamam
ādatte satataṃ mohād yaḥ sa cihnaṃ ca māmakam |
19 | vaṅgapuṇḍrakirāteṣu rājā balasamanvitaḥ
pauṇḍrako vāsudeveti yo 'sau lokeṣu viśrutaḥ |
20 | caturyuḥ sa mahārāja bhoja indrasakho balī
vidyābalād yo vyajayat pāṇḍyakrathakakaiśikān |
21 | bhrātā yasyāhṛtiḥ śūro jāmadagnyasamo yudhi
sa bhakto māgadhaṃ rājā bhīṣmakaḥ paravīrahā |
22 | priyāṇy ācarataḥ prahvān sadā saṃbandhinaḥ sataḥ
bhajato na bhajaty asmān apriyeṣu vyavasthitaḥ |
23 | na kulaṃ na balaṃ rājann abhijānaṃs tathātmanaḥ
paśyamāno yaśo dīptaṃ jarāsaṃdham upāśritaḥ |
24 | udīcyabhojāś ca tathā kulāny aṣṭādaśābhibho
jarāsaṃdhabhayād eva pratīcīṃ diśam āśritāḥ |
25 | śūrasenā bhadrakārā bodhāḥ śālvāḥ paṭaccarāḥ
sustharāś ca sukuṭṭāś ca kuṇindāḥ kuntibhiḥ saha |
26 | śālveyānāṃ ca rājānaḥ sodaryānucaraiḥ saha
dakṣiṇā ye ca pāñcālāḥ pūrvāḥ kuntiṣu kośalāḥ |
27 | tathottarāṃ diśaṃ cāpi parityajya bhayārditāḥ
matsyāḥ saṃnyastapādāś ca dakṣiṇāṃ diśam āśritāḥ |
28 | tathaiva sarvapāñcālā jarāsaṃdhabhayārditāḥ
svarāṣṭraṃ saṃparityajya vidrutāḥ sarvatodiśam |
29 | kasya cit tv atha kālasya kaṃso nirmathya bāndhavān
bārhadrathasute devyāv upāgacchad vṛthāmatiḥ |
30 | astiḥ prāptiś ca nāmnā te sahadevānuje 'bale
balena tena sa jñātīn abhibhūya vṛthāmatiḥ |
31 | śraiṣṭhyaṃ prāptaḥ sa tasyāsīd atīvāpanayo mahān
bhojarājanyavṛddhais tu pīḍyamānair durātmanā |
32 | jñātitrāṇam abhīpsadbhir asmatsaṃbhāvanā kṛtā
dattvākrūrāya sutanuṃ tām āhukasutāṃ tadā |
33 | saṃkarṣaṇadvitīyena jñātikāryaṃ mayā kṛtam
hatau kaṃsasunāmānau mayā rāmeṇa cāpy uta |
34 | bhaye tu samupakrānte jarāsaṃdhe samudyate
mantro 'yaṃ mantrito rājan kulair aṣṭādaśāvaraiḥ |
35 | anāramanto nighnanto mahāstraiḥ śataghātibhiḥ
na hanyāma vayaṃ tasya tribhir varṣaśatair balam |
36 | tasya hy amarasaṃkāśau balena balināṃ varau
nāmabhyāṃ haṃsaḍibhakāv ity āstāṃ yodhasattamau |
37 | tāv ubhau sahitau vīrau jarāsaṃdhaś ca vīryavān
trayas trayāṇāṃ lokānāṃ paryāptā iti me matiḥ |
38 | na hi kevalam asmākaṃ yāvanto 'nye ca pārthivāḥ
tathaiva teṣām āsīc ca buddhir buddhimatāṃ vara |
39 | atha haṃsa iti khyātaḥ kaś cid āsīn mahān nṛpaḥ
sa cānyaiḥ sahito rājan saṃgrāme 'ṣṭādaśāvaraiḥ |
40 | hato haṃsa iti proktam atha kenāpi bhārata
tac chrutvā ḍibhako rājan yamunāmbhasy amajjata |
41 | vinā haṃsena loke 'smin nāhaṃ jīvitum utsahe
ity etāṃ matim āsthāya ḍibhako nidhanaṃ gataḥ |
42 | tathā tu ḍibhakaṃ śrutvā haṃsaḥ parapuraṃjayaḥ
prapede yamunām eva so 'pi tasyāṃ nyamajjata |
43 | tau sa rājā jarāsaṃdhaḥ śrutvāpsu nidhanaṃ gatau
svapuraṃ śūrasenānāṃ prayayau bharatarṣabha |
44 | tato vayam amitraghna tasmin pratigate nṛpe
punar ānanditāḥ sarve mathurāyāṃ vasāmahe |
45 | yadā tv abhyetya pitaraṃ sā vai rājīvalocanā
kaṃsabhāryā jarāsaṃdhaṃ duhitā māgadhaṃ nṛpam |
46 | codayaty eva rājendra pativyasanaduḥkhitā
patighnaṃ me jahīty evaṃ punaḥ punar ariṃdama |
47 | tato vayaṃ mahārāja taṃ mantraṃ pūrvamantritam
saṃsmaranto vimanaso vyapayātā narādhipa |
48 | pṛthaktvena drutā rājan saṃkṣipya mahatīṃ śriyam
prapatāmo bhayāt tasya sadhanajñātibāndhavāḥ |
49 | iti saṃcintya sarve sma pratīcīṃ diśam āśritāḥ
kuśasthalīṃ purīṃ ramyāṃ raivatenopaśobhitām |
50 | punar niveśanaṃ tasyāṃ kṛtavanto vayaṃ nṛpa
tathaiva durgasaṃskāraṃ devair api durāsadam |
51 | striyo 'pi yasyāṃ yudhyeyuḥ kiṃ punar vṛṣṇipuṃgavāḥ
tasyāṃ vayam amitraghna nivasāmo 'kutobhayāḥ |
52 | ālokya girimukhyaṃ taṃ mādhavītīrtham eva ca
mādhavāḥ kuruśārdūla parāṃ mudam avāpnuvan |
53 | evaṃ vayaṃ jarāsaṃdhād āditaḥ kṛtakilbiṣāḥ
sāmarthyavantaḥ saṃbandhād bhavantaṃ samupāśritāḥ |
54 | triyojanāyataṃ sadma triskandhaṃ yojanād adhi
yojanānte śatadvāraṃ vikramakramatoraṇam aṣṭādaśāvarair naddhaṃ kṣatriyair yuddhadurmadaiḥ |
55 | aṣṭādaśa sahasrāṇi vrātānāṃ santi naḥ kule
āhukasya śataṃ putrā ekaikas triśatāvaraḥ |
56 | cārudeṣṇaḥ saha bhrātrā cakradevo 'tha sātyakiḥ
ahaṃ ca rauhiṇeyaś ca sāmbaḥ śaurisamo yudhi |
57 | evam ete rathāḥ sapta rājann anyān nibodha me
kṛtavarmā anādhṛṣṭiḥ samīkaḥ samitiṃjayaḥ |
58 | kahvaḥ śaṅkur nidāntaś ca saptaivaite mahārathāḥ
putrau cāndhakabhojasya vṛddho rājā ca te daśa |
59 | lokasaṃhananā vīrā vīryavanto mahābalāḥ
smaranto madhyamaṃ deśaṃ vṛṣṇimadhye gatavyathāḥ |
60 | sa tvaṃ samrāḍguṇair yuktaḥ sadā bharatasattama
kṣatre samrājam ātmānaṃ kartum arhasi bhārata |
61 | na tu śakyaṃ jarāsaṃdhe jīvamāne mahābale
rājasūyas tvayā prāptum eṣā rājan matir mama |
62 | tena ruddhā hi rājānaḥ sarve jitvā girivraje
kandarāyāṃ girīndrasya siṃheneva mahādvipāḥ |
63 | so 'pi rājā jarāsaṃdho yiyakṣur vasudhādhipaiḥ
ārādhya hi mahādevaṃ nirjitās tena pārthivāḥ |
64 | sa hi nirjitya nirjitya pārthivān pṛtanāgatān
puram ānīya baddhvā ca cakāra puruṣavrajam |
65 | vayaṃ caiva mahārāja jarāsaṃdhabhayāt tadā
mathurāṃ saṃparityajya gatā dvāravatīṃ purīm |
66 | yadi tv enaṃ mahārāja yajñaṃ prāptum ihecchasi
yatasva teṣāṃ mokṣāya jarāsaṃdhavadhāya ca |
67 | samārambho hi śakyo 'yaṃ nānyathā kurunandana
rājasūyasya kārtsnyena kartuṃ matimatāṃ vara |
68 | ity eṣā me matī rājan yathā vā manyase 'nagha
evaṃ gate mamācakṣva svayaṃ niścitya hetubhiḥ |