Book 2 Chapter 11 | |
1 | nārada uvāca |
1 | purā devayuge rājann ādityo bhagavān divaḥ
āgacchan mānuṣaṃ lokaṃ didṛkṣur vigataklamaḥ |
2 | caran mānuṣarūpeṇa sabhāṃ dṛṣṭvā svayaṃbhuvaḥ
sabhām akathayan mahyaṃ brāhmīṃ tattvena pāṇḍava |
3 | aprameyaprabhāṃ divyāṃ mānasīṃ bharatarṣabha
anirdeśyāṃ prabhāvena sarvabhūtamanoramām |
4 | śrutvā guṇān ahaṃ tasyāḥ sabhāyāḥ pāṇḍunandana
darśanepsus tathā rājann ādityam aham abruvam |
5 | bhagavan draṣṭum icchāmi pitāmahasabhām aham
yena sā tapasā śakyā karmaṇā vāpi gopate |
6 | auṣadhair vā tathā yuktair uta vā māyayā yayā
tan mamācakṣva bhagavan paśyeyaṃ tāṃ sabhāṃ katham |
7 | tataḥ sa bhagavān sūryo mām upādāya vīryavān
agacchat tāṃ sabhāṃ brāhmīṃ vipāpāṃ vigataklamām |
8 | evaṃrūpeti sā śakyā na nirdeṣṭuṃ janādhipa
kṣaṇena hi bibharty anyad anirdeśyaṃ vapus tathā |
9 | na veda parimāṇaṃ vā saṃsthānaṃ vāpi bhārata
na ca rūpaṃ mayā tādṛg dṛṣṭapūrvaṃ kadā cana |
10 | susukhā sā sabhā rājan na śītā na ca gharmadā
na kṣutpipāse na glāniṃ prāpya tāṃ prāpnuvanty uta |
11 | nānārūpair iva kṛtā suvicitraiḥ subhāsvaraiḥ
stambhair na ca dhṛtā sā tu śāśvatī na ca sā kṣarā |
12 | ati candraṃ ca sūryaṃ ca śikhinaṃ ca svayaṃprabhā
dīpyate nākapṛṣṭhasthā bhāsayantīva bhāskaram |
13 | tasyāṃ sa bhagavān āste vidadhad devamāyayā
svayam eko 'niśaṃ rājaṃl lokāṃl lokapitāmahaḥ |
14 | upatiṣṭhanti cāpy enaṃ prajānāṃ patayaḥ prabhum
dakṣaḥ pracetāḥ pulaho marīciḥ kaśyapas tathā |
15 | bhṛgur atrir vasiṣṭhaś ca gautamaś ca tathāṅgirāḥ
mano 'ntarikṣaṃ vidyāś ca vāyus tejo jalaṃ mahī |
16 | śabdaḥ sparśas tathā rūpaṃ raso gandhaś ca bhārata
prakṛtiś ca vikāraś ca yac cānyat kāraṇaṃ bhuvaḥ |
17 | candramāḥ saha nakṣatrair ādityaś ca gabhastimān
vāyavaḥ kratavaś caiva saṃkalpaḥ prāṇa eva ca |
18 | ete cānye ca bahavaḥ svayaṃbhuvam upasthitāḥ
artho dharmaś ca kāmaś ca harṣo dveṣas tapo damaḥ |
19 | āyānti tasyāṃ sahitā gandharvāpsarasas tathā
viṃśatiḥ sapta caivānye lokapālāś ca sarvaśaḥ |
20 | śukro bṛhaspatiś caiva budho 'ṅgāraka eva ca
śanaiścaraś ca rāhuś ca grahāḥ sarve tathaiva ca |
21 | mantro rathaṃtaraś caiva harimān vasumān api
ādityāḥ sādhirājāno nānādvaṃdvair udāhṛtāḥ |
22 | maruto viśvakarmā ca vasavaś caiva bhārata
tathā pitṛgaṇāḥ sarve sarvāṇi ca havīṃṣy atha |
23 | ṛgvedaḥ sāmavedaś ca yajurvedaś ca pāṇḍava
atharvavedaś ca tathā parvāṇi ca viśāṃ pate |
24 | itihāsopavedāś ca vedāṅgāni ca sarvaśaḥ
grahā yajñāś ca somaś ca daivatāni ca sarvaśaḥ |
25 | sāvitrī durgataraṇī vāṇī saptavidhā tathā
medhā dhṛtiḥ śrutiś caiva prajñā buddhir yaśaḥ kṣamā |
26 | sāmāni stutiśastrāṇi gāthāś ca vividhās tathā
bhāṣyāṇi tarkayuktāni dehavanti viśāṃ pate |
27 | kṣaṇā lavā muhūrtāś ca divā rātris tathaiva ca
ardhamāsāś ca māsāś ca ṛtavaḥ ṣaṭ ca bhārata |
28 | saṃvatsarāḥ pañcayugam ahorātrāś caturvidhāḥ
kālacakraṃ ca yad divyaṃ nityam akṣayam avyayam |
29 | aditir ditir danuś caiva surasā vinatā irā
kālakā surabhir devī saramā cātha gautamī |
30 | ādityā vasavo rudrā marutaś cāśvināv api
viśvedevāś ca sādhyāś ca pitaraś ca manojavāḥ |
31 | rākṣasāś ca piśācāś ca dānavā guhyakās tathā
suparṇanāgapaśavaḥ pitāmaham upāsate |
32 | devo nārāyaṇas tasyāṃ tathā devarṣayaś ca ye
ṛṣayo vālakhilyāś ca yonijāyonijās tathā |
33 | yac ca kiṃ cit triloke 'smin dṛśyate sthāṇujaṅgamam
sarvaṃ tasyāṃ mayā dṛṣṭaṃ tad viddhi manujādhipa |
34 | aṣṭāśītisahasrāṇi yatīnām ūrdhvaretasām
prajāvatāṃ ca pañcāśad ṛṣīṇām api pāṇḍava |
35 | te sma tatra yathākāmaṃ dṛṣṭvā sarve divaukasaḥ
praṇamya śirasā tasmai pratiyānti yathāgatam |
36 | atithīn āgatān devān daityān nāgān munīṃs tathā
yakṣān suparṇān kāleyān gandharvāpsarasas tathā |
37 | mahābhāgān amitadhīr brahmā lokapitāmahaḥ
dayāvān sarvabhūteṣu yathārhaṃ pratipadyate |
38 | pratigṛhya ca viśvātmā svayaṃbhūr amitaprabhaḥ
sāntvamānārthasaṃbhogair yunakti manujādhipa |
39 | tathā tair upayātaiś ca pratiyātaiś ca bhārata
ākulā sā sabhā tāta bhavati sma sukhapradā |
40 | sarvatejomayī divyā brahmarṣigaṇasevitā
brāhmyā śriyā dīpyamānā śuśubhe vigataklamā |
41 | sā sabhā tādṛśī dṛṣṭā sarvalokeṣu durlabhā
sabheyaṃ rājaśārdūla manuṣyeṣu yathā tava |
42 | etā mayā dṛṣṭapūrvāḥ sabhā deveṣu pāṇḍava
taveyaṃ mānuṣe loke sarvaśreṣṭhatamā sabhā |
43 | yudhiṣṭhira uvāca |
43 | prāyaśo rājalokas te kathito vadatāṃ vara
vaivasvatasabhāyāṃ tu yathā vadasi vai prabho |
44 | varuṇasya sabhāyāṃ tu nāgās te kathitā vibho
daityendrāś caiva bhūyiṣṭhāḥ saritaḥ sāgarās tathā |
45 | tathā dhanapater yakṣā guhyakā rākṣasās tathā
gandharvāpsarasaś caiva bhagavāṃś ca vṛṣadhvajaḥ |
46 | pitāmahasabhāyāṃ tu kathitās te maharṣayaḥ
sarvadevanikāyāś ca sarvaśāstrāṇi caiva hi |
47 | śatakratusabhāyāṃ tu devāḥ saṃkīrtitā mune
uddeśataś ca gandharvā vividhāś ca maharṣayaḥ |
48 | eka eva tu rājarṣir hariścandro mahāmune
kathitas te sabhānityo devendrasya mahātmanaḥ |
49 | kiṃ karma tenācaritaṃ tapo vā niyatavratam
yenāsau saha śakreṇa spardhate sma mahāyaśāḥ |
50 | pitṛlokagataś cāpi tvayā vipra pitā mama
dṛṣṭaḥ pāṇḍur mahābhāgaḥ kathaṃ cāsi samāgataḥ |
51 | kim uktavāṃś ca bhagavann etad icchāmi veditum
tvattaḥ śrotum ahaṃ sarvaṃ paraṃ kautūhalaṃ hi me |
52 | nārada uvāca |
52 | yan māṃ pṛcchasi rājendra hariścandraṃ prati prabho
tat te 'haṃ saṃpravakṣyāmi māhātmyaṃ tasya dhīmataḥ |
53 | sa rājā balavān āsīt samrāṭ sarvamahīkṣitām
tasya sarve mahīpālāḥ śāsanāvanatāḥ sthitāḥ |
54 | tenaikaṃ ratham āsthāya jaitraṃ hemavibhūṣitam
śastrapratāpena jitā dvīpāḥ sapta nareśvara |
55 | sa vijitya mahīṃ sarvāṃ saśailavanakānanām
ājahāra mahārāja rājasūyaṃ mahākratum |
56 | tasya sarve mahīpālā dhanāny ājahrur ājñayā
dvijānāṃ pariveṣṭāras tasmin yajñe ca te 'bhavan |
57 | prādāc ca draviṇaṃ prītyā yājakānāṃ nareśvaraḥ
yathoktaṃ tatra tais tasmiṃs tataḥ pañcaguṇādhikam |
58 | atarpayac ca vividhair vasubhir brāhmaṇāṃs tathā
prāsarpakāle saṃprāpte nānādigbhyaḥ samāgatān |
59 | bhakṣyair bhojyaiś ca vividhair yathākāmapuraskṛtaiḥ
ratnaughatarpitais tuṣṭair dvijaiś ca samudāhṛtam tejasvī ca yaśasvī ca nṛpebhyo 'bhyadhiko 'bhavat |
60 | etasmāt kāraṇāt pārtha hariścandro virājate
tebhyo rājasahasrebhyas tad viddhi bharatarṣabha |
61 | samāpya ca hariścandro mahāyajñaṃ pratāpavān
abhiṣiktaḥ sa śuśubhe sāmrājyena narādhipa |
62 | ye cānye 'pi mahīpālā rājasūyaṃ mahākratum
yajante te mahendreṇa modante saha bhārata |
63 | ye cāpi nidhanaṃ prāptāḥ saṃgrāmeṣv apalāyinaḥ
te tatsadaḥ samāsādya modante bharatarṣabha |
64 | tapasā ye ca tīvreṇa tyajantīha kalevaram
te 'pi tat sthānam āsādya śrīmanto bhānti nityaśaḥ |
65 | pitā ca tvāha kaunteya pāṇḍuḥ kauravanandanaḥ
hariścandre śriyaṃ dṛṣṭvā nṛpatau jātavismayaḥ |
66 | samartho 'si mahīṃ jetuṃ bhrātaras te vaśe sthitāḥ
rājasūyaṃ kratuśreṣṭham āharasveti bhārata |
67 | tasya tvaṃ puruṣavyāghra saṃkalpaṃ kuru pāṇḍava
gantāras te mahendrasya pūrvaiḥ saha salokatām |
68 | bahuvighnaś ca nṛpate kratur eṣa smṛto mahān
chidrāṇy atra hi vāñchanti yajñaghnā brahmarākṣasāḥ |
69 | yuddhaṃ ca pṛṣṭhagamanaṃ pṛthivīkṣayakārakam
kiṃ cid eva nimittaṃ ca bhavaty atra kṣayāvaham |
70 | etat saṃcintya rājendra yat kṣamaṃ tat samācara
apramattotthito nityaṃ cāturvarṇyasya rakṣaṇe bhava edhasva modasva dānais tarpaya ca dvijān |
71 | etat te vistareṇoktaṃ yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi
āpṛcche tvāṃ gamiṣyāmi dāśārhanagarīṃ prati |
72 | vaiśaṃpāyana uvāca |
72 | evam ākhyāya pārthebhyo nārado janamejaya
jagāma tair vṛto rājann ṛṣibhir yaiḥ samāgataḥ |
73 | gate tu nārade pārtho bhrātṛbhiḥ saha kaurava
rājasūyaṃ kratuśreṣṭhaṃ cintayām āsa bhārata |