Book 1 Chapter 213 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | uktavanto yadā vākyam asakṛt sarvavṛṣṇayaḥ
tato 'bravīd vāsudevo vākyaṃ dharmārthasaṃhitam |
2 | nāvamānaṃ kulasyāsya guḍākeśaḥ prayuktavān
saṃmāno 'bhyadhikas tena prayukto 'yam asaṃśayam |
3 | arthalubdhān na vaḥ pārtho manyate sātvatān sadā
svayaṃvaram anādhṛṣyaṃ manyate cāpi pāṇḍavaḥ |
4 | pradānam api kanyāyāḥ paśuvat ko 'numaṃsyate
vikrayaṃ cāpy apatyasya kaḥ kuryāt puruṣo bhuvi |
5 | etān doṣāṃś ca kaunteyo dṛṣṭavān iti me matiḥ
ataḥ prasahya hṛtavān kanyāṃ dharmeṇa pāṇḍavaḥ |
6 | ucitaś caiva saṃbandhaḥ subhadrā ca yaśasvinī
eṣa cāpīdṛśaḥ pārthaḥ prasahya hṛtavān iti |
7 | bharatasyānvaye jātaṃ śaṃtanoś ca mahātmanaḥ
kuntibhojātmajāputraṃ ko bubhūṣeta nārjunam |
8 | na ca paśyāmi yaḥ pārthaṃ vikrameṇa parājayet
api sarveṣu lokeṣu sendrarudreṣu māriṣa |
9 | sa ca nāma rathas tādṛṅ madīyās te ca vājinaḥ
yoddhā pārthaś ca śīghrāstraḥ ko nu tena samo bhavet |
10 | tam anudrutya sāntvena parameṇa dhanaṃjayam
nivartayadhvaṃ saṃhṛṣṭā mamaiṣā paramā matiḥ |
11 | yadi nirjitya vaḥ pārtho balād gacchet svakaṃ puram
praṇaśyed vo yaśaḥ sadyo na tu sāntve parājayaḥ |
12 | tac chrutvā vāsudevasya tathā cakrur janādhipa
nivṛttaś cārjunas tatra vivāhaṃ kṛtavāṃs tataḥ |
13 | uṣitvā tatra kaunteyaḥ saṃvatsaraparāḥ kṣapāḥ
puṣkareṣu tataḥ śiṣṭaṃ kālaṃ vartitavān prabhuḥ pūrṇe tu dvādaśe varṣe khāṇḍavaprastham āviśat |
14 | abhigamya sa rājānaṃ vinayena samāhitaḥ
abhyarcya brāhmaṇān pārtho draupadīm abhijagmivān |
15 | taṃ draupadī pratyuvāca praṇayāt kurunandanam
tatraiva gaccha kaunteya yatra sā sātvatātmajā subaddhasyāpi bhārasya pūrvabandhaḥ ślathāyate |
16 | tathā bahuvidhaṃ kṛṣṇāṃ vilapantīṃ dhanaṃjayaḥ
sāntvayām āsa bhūyaś ca kṣamayām āsa cāsakṛt |
17 | subhadrāṃ tvaramāṇaś ca raktakauśeyavāsasam
pārthaḥ prasthāpayām āsa kṛtvā gopālikāvapuḥ |
18 | sādhikaṃ tena rūpeṇa śobhamānā yaśasvinī
bhavanaṃ śreṣṭham āsādya vīrapatnī varāṅganā vavande pṛthutāmrākṣī pṛthāṃ bhadrā yaśasvinī |
19 | tato 'bhigamya tvaritā pūrṇendusadṛśānanā
vavande draupadīṃ bhadrā preṣyāham iti cābravīt |
20 | pratyutthāya ca tāṃ kṛṣṇā svasāraṃ mādhavasya tām
sasvaje cāvadat prītā niḥsapatno 'stu te patiḥ tathaiva muditā bhadrā tām uvācaivam astv iti |
21 | tatas te hṛṣṭamanasaḥ pāṇḍaveyā mahārathāḥ
kuntī ca paramaprītā babhūva janamejaya |
22 | śrutvā tu puṇḍarīkākṣaḥ saṃprāptaṃ svapurottamam
arjunaṃ pāṇḍavaśreṣṭham indraprasthagataṃ tadā |
23 | ājagāma viśuddhātmā saha rāmeṇa keśavaḥ
vṛṣṇyandhakamahāmātraiḥ saha vīrair mahārathaiḥ |
24 | bhrātṛbhiś ca kumāraiś ca yodhaiś ca śataśo vṛtaḥ
sainyena mahatā śaurir abhiguptaḥ paraṃtapaḥ |
25 | tatra dānapatir dhīmān ājagāma mahāyaśāḥ
akrūro vṛṣṇivīrāṇāṃ senāpatir ariṃdamaḥ |
26 | anādhṛṣṭir mahātejā uddhavaś ca mahāyaśāḥ
sākṣād bṛhaspateḥ śiṣyo mahābuddhir mahāyaśāḥ |
27 | satyakaḥ sātyakiś caiva kṛtavarmā ca sātvataḥ
pradyumnaś caiva sāmbaś ca niśaṭhaḥ śaṅkur eva ca |
28 | cārudeṣṇaś ca vikrānto jhillī vipṛthur eva ca
sāraṇaś ca mahābāhur gadaś ca viduṣāṃ varaḥ |
29 | ete cānye ca bahavo vṛṣṇibhojāndhakās tathā
ājagmuḥ khāṇḍavaprastham ādāya haraṇaṃ bahu |
30 | tato yudhiṣṭhiro rājā śrutvā mādhavam āgatam
pratigrahārthaṃ kṛṣṇasya yamau prāsthāpayat tadā |
31 | tābhyāṃ pratigṛhītaṃ tad vṛṣṇicakraṃ samṛddhimat
viveśa khāṇḍavaprasthaṃ patākādhvajaśobhitam |
32 | siktasaṃmṛṣṭapanthānaṃ puṣpaprakaraśobhitam
candanasya rasaiḥ śītaiḥ puṇyagandhair niṣevitam |
33 | dahyatāguruṇā caiva deśe deśe sugandhinā
susaṃmṛṣṭajanākīrṇaṃ vaṇigbhir upaśobhitam |
34 | pratipede mahābāhuḥ saha rāmeṇa keśavaḥ
vṛṣṇyandhakamahābhojaiḥ saṃvṛtaḥ puruṣottamaḥ |
35 | saṃpūjyamānaḥ pauraiś ca brāhmaṇaiś ca sahasraśaḥ
viveśa bhavanaṃ rājñaḥ puraṃdaragṛhopamam |
36 | yudhiṣṭhiras tu rāmeṇa samāgacchad yathāvidhi
mūrdhni keśavam āghrāya paryaṣvajata bāhunā |
37 | taṃ prīyamāṇaṃ kṛṣṇas tu vinayenābhyapūjayat
bhīmaṃ ca puruṣavyāghraṃ vidhivat pratyapūjayat |
38 | tāṃś ca vṛṣṇyandhakaśreṣṭhān dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
pratijagrāha satkārair yathāvidhi yathopagam |
39 | guruvat pūjayām āsa kāṃś cit kāṃś cid vayasyavat
kāṃś cid abhyavadat premṇā kaiś cid apy abhivāditaḥ |
40 | tato dadau vāsudevo janyārthe dhanam uttamam
haraṇaṃ vai subhadrāyā jñātideyaṃ mahāyaśāḥ |
41 | rathānāṃ kāñcanāṅgānāṃ kiṅkiṇījālamālinām
caturyujām upetānāṃ sūtaiḥ kuśalasaṃmataiḥ sahasraṃ pradadau kṛṣṇo gavām ayutam eva ca |
42 | śrīmān māthuradeśyānāṃ dogdhrīṇāṃ puṇyavarcasām
vaḍavānāṃ ca śubhrāṇāṃ candrāṃśusamavarcasām dadau janārdanaḥ prītyā sahasraṃ hemabhūṣaṇam |
43 | tathaivāśvatarīṇāṃ ca dāntānāṃ vātaraṃhasām
śatāny añjanakeśīnāṃ śvetānāṃ pañca pañca ca |
44 | snāpanotsādane caiva suyuktaṃ vayasānvitam
strīṇāṃ sahasraṃ gaurīṇāṃ suveṣāṇāṃ suvarcasām |
45 | suvarṇaśatakaṇṭhīnām arogāṇāṃ suvāsasām
paricaryāsu dakṣāṇāṃ pradadau puṣkarekṣaṇaḥ |
46 | kṛtākṛtasya mukhyasya kanakasyāgnivarcasaḥ
manuṣyabhārān dāśārho dadau daśa janārdanaḥ |
47 | gajānāṃ tu prabhinnānāṃ tridhā prasravatāṃ madam
girikūṭanikāśānāṃ samareṣv anivartinām |
48 | kḷptānāṃ paṭughaṇṭānāṃ varāṇāṃ hemamālinām
hastyārohair upetānāṃ sahasraṃ sāhasapriyaḥ |
49 | rāmaḥ pādagrāhaṇikaṃ dadau pārthāya lāṅgalī
prīyamāṇo haladharaḥ saṃbandhaprītim āvahan |
50 | sa mahādhanaratnaugho vastrakambalaphenavān
mahāgajamahāgrāhaḥ patākāśaivalākulaḥ |
51 | pāṇḍusāgaram āviddhaḥ praviveśa mahānadaḥ
pūrṇam āpūrayaṃs teṣāṃ dviṣac chokāvaho 'bhavat |
52 | pratijagrāha tat sarvaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
pūjayām āsa tāṃś caiva vṛṣṇyandhakamahārathān |
53 | te sametā mahātmānaḥ kuruvṛṣṇyandhakottamāḥ
vijahrur amarāvāse narāḥ sukṛtino yathā |
54 | tatra tatra mahāpānair utkṛṣṭatalanāditaiḥ
yathāyogaṃ yathāprīti vijahruḥ kuruvṛṣṇayaḥ |
55 | evam uttamavīryās te vihṛtya divasān bahūn
pūjitāḥ kurubhir jagmuḥ punar dvāravatīṃ purīm |
56 | rāmaṃ puraskṛtya yayur vṛṣṇyandhakamahārathāḥ
ratnāny ādāya śubhrāṇi dattāni kurusattamaiḥ |
57 | vāsudevas tu pārthena tatraiva saha bhārata
uvāsa nagare ramye śakraprasthe mahāmanāḥ vyacarad yamunākūle pārthena saha bhārata |
58 | tataḥ subhadrā saubhadraṃ keśavasya priyā svasā
jayantam iva paulomī dyutimantam ajījanat |
59 | dīrghabāhuṃ mahāsattvam ṛṣabhākṣam ariṃdamam
subhadrā suṣuve vīram abhimanyuṃ nararṣabham |
60 | abhīś ca manyumāṃś caiva tatas tam arimardanam
abhimanyum iti prāhur ārjuniṃ puruṣarṣabham |
61 | sa sātvatyām atirathaḥ saṃbabhūva dhanaṃjayāt
makhe nirmathyamānād vā śamīgarbhād dhutāśanaḥ |
62 | yasmiñ jāte mahābāhuḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ
ayutaṃ gā dvijātibhyaḥ prādān niṣkāṃś ca tāvataḥ |
63 | dayito vāsudevasya bālyāt prabhṛti cābhavat
pitṝṇāṃ caiva sarveṣāṃ prajānām iva candramāḥ |
64 | janmaprabhṛti kṛṣṇaś ca cakre tasya kriyāḥ śubhāḥ
sa cāpi vavṛdhe bālaḥ śuklapakṣe yathā śaśī |
65 | catuṣpādaṃ daśavidhaṃ dhanurvedam ariṃdamaḥ
arjunād veda vedajñāt sakalaṃ divyamānuṣam |
66 | vijñāneṣv api cāstrāṇāṃ sauṣṭhave ca mahābalaḥ
kriyāsv api ca sarvāsu viśeṣān abhyaśikṣayat |
67 | āgame ca prayoge ca cakre tulyam ivātmanaḥ
tutoṣa putraṃ saubhadraṃ prekṣamāṇo dhanaṃjayaḥ |
68 | sarvasaṃhananopetaṃ sarvalakṣaṇalakṣitam
durdharṣam ṛṣabhaskandhaṃ vyāttānanam ivoragam |
69 | siṃhadarpaṃ maheṣvāsaṃ mattamātaṅgavikramam
meghadundubhinirghoṣaṃ pūrṇacandranibhānanam |
70 | kṛṣṇasya sadṛśaṃ śaurye vīrye rūpe tathākṛtau
dadarśa putraṃ bībhatsur maghavān iva taṃ yathā |
71 | pāñcāly api ca pañcabhyaḥ patibhyaḥ śubhalakṣaṇā
lebhe pañca sutān vīrāñ śubhān pañcācalān iva |
72 | yudhiṣṭhirāt prativindhyaṃ sutasomaṃ vṛkodarāt
arjunāc chrutakarmāṇaṃ śatānīkaṃ ca nākulim |
73 | sahadevāc chrutasenam etān pañca mahārathān
pāñcālī suṣuve vīrān ādityān aditir yathā |
74 | śāstrataḥ prativindhyaṃ tam ūcur viprā yudhiṣṭhiram
parapraharaṇajñāne prativindhyo bhavatv ayam |
75 | sute somasahasre tu somārkasamatejasam
sutasomaṃ maheṣvāsaṃ suṣuve bhīmasenataḥ |
76 | śrutaṃ karma mahat kṛtvā nivṛttena kirīṭinā
jātaḥ putras tavety evaṃ śrutakarmā tato 'bhavat |
77 | śatānīkasya rājarṣeḥ kauravyaḥ kurunandanaḥ
cakre putraṃ sanāmānaṃ nakulaḥ kīrtivardhanam |
78 | tatas tv ajījanat kṛṣṇā nakṣatre vahnidaivate
sahadevāt sutaṃ tasmāc chrutaseneti taṃ viduḥ |
79 | ekavarṣāntarās tv eva draupadeyā yaśasvinaḥ
anvajāyanta rājendra parasparahite ratāḥ |
80 | jātakarmāṇy ānupūrvyāc cūḍopanayanāni ca
cakāra vidhivad dhaumyas teṣāṃ bharatasattama |
81 | kṛtvā ca vedādhyayanaṃ tataḥ sucaritavratāḥ
jagṛhuḥ sarvam iṣvastram arjunād divyamānuṣam |
82 | devagarbhopamaiḥ putrair vyūḍhoraskair mahābalaiḥ
anvitā rājaśārdūla pāṇḍavā mudam āpnuvan |