Book 1 Chapter 165 | |
1 | arjuna uvāca |
1 | kiṃnimittam abhūd vairaṃ viśvāmitravasiṣṭhayoḥ
vasator āśrame puṇye śaṃsa naḥ sarvam eva tat |
2 | gandharva uvāca |
2 | idaṃ vāsiṣṭham ākhyānaṃ purāṇaṃ paricakṣate
pārtha sarveṣu lokeṣu yathāvat tan nibodha me |
3 | kanyakubje mahān āsīt pārthivo bharatarṣabha
gādhīti viśruto loke satyadharmaparāyaṇaḥ |
4 | tasya dharmātmanaḥ putraḥ samṛddhabalavāhanaḥ
viśvāmitra iti khyāto babhūva ripumardanaḥ |
5 | sa cacāra sahāmātyo mṛgayāṃ gahane vane
mṛgān vidhyan varāhāṃś ca ramyeṣu marudhanvasu |
6 | vyāyāmakarśitaḥ so 'tha mṛgalipsuḥ pipāsitaḥ
ājagāma naraśreṣṭha vasiṣṭhasyāśramaṃ prati |
7 | tam āgatam abhiprekṣya vasiṣṭhaḥ śreṣṭhabhāg ṛṣiḥ
viśvāmitraṃ naraśreṣṭhaṃ pratijagrāha pūjayā |
8 | pādyārghyācamanīyena svāgatena ca bhārata
tathaiva pratijagrāha vanyena haviṣā tathā |
9 | tasyātha kāmadhug dhenur vasiṣṭhasya mahātmanaḥ
uktā kāmān prayaccheti sā kāmān duduhe tataḥ |
10 | grāmyāraṇyā oṣadhīś ca duduhe paya eva ca
ṣaḍrasaṃ cāmṛtarasaṃ rasāyanam anuttamam |
11 | bhojanīyāni peyāni bhakṣyāṇi vividhāni ca
lehyāny amṛtakalpāni coṣyāṇi ca tathārjuna |
12 | taiḥ kāmaiḥ sarvasaṃpūrṇaiḥ pūjitaḥ sa mahīpatiḥ
sāmātyaḥ sabalaś caiva tutoṣa sa bhṛśaṃ nṛpaḥ |
13 | ṣaḍāyatāṃ supārśvoruṃ tripṛthuṃ pañca saṃvṛtām
maṇḍūkanetrāṃ svākārāṃ pīnodhasam aninditām |
14 | suvāladhiṃ śaṅkukarṇāṃ cāruśṛṅgāṃ manoramām
puṣṭāyataśirogrīvāṃ vismitaḥ so 'bhivīkṣya tām |
15 | abhinandati tāṃ nandīṃ vasiṣṭhasya payasvinīm
abravīc ca bhṛśaṃ tuṣṭo viśvāmitro muniṃ tadā |
16 | arbudena gavāṃ brahman mama rājyena vā punaḥ
nandinīṃ saṃprayacchasva bhuṅkṣva rājyaṃ mahāmune |
17 | vasiṣṭha uvāca |
17 | devatātithipitrartham ājyārthaṃ ca payasvinī
adeyā nandinīyaṃ me rājyenāpi tavānagha |
18 | viśvāmitra uvāca |
18 | kṣatriyo 'haṃ bhavān vipras tapaḥsvādhyāyasādhanaḥ
brāhmaṇeṣu kuto vīryaṃ praśānteṣu dhṛtātmasu |
19 | arbudena gavāṃ yas tvaṃ na dadāsi mamepsitām
svadharmaṃ na prahāsyāmi nayiṣye te balena gām |
20 | vasiṣṭha uvāca |
20 | balasthaś cāsi rājā ca bāhuvīryaś ca kṣatriyaḥ
yathecchasi tathā kṣipraṃ kuru tvaṃ mā vicāraya |
21 | gandharva uvāca |
21 | evam uktas tadā pārtha viśvāmitro balād iva
haṃsacandrapratīkāśāṃ nandinīṃ tāṃ jahāra gām |
22 | kaśādaṇḍapratihatā kālyamānā tatas tataḥ
hambhāyamānā kalyāṇī vasiṣṭhasyātha nandinī |
23 | āgamyābhimukhī pārtha tasthau bhagavadunmukhī
bhṛśaṃ ca tāḍyamānāpi na jagāmāśramāt tataḥ |
24 | vasiṣṭha uvāca |
24 | śṛṇomi te ravaṃ bhadre vinadantyāḥ punaḥ punaḥ
balād dhriyasi me nandi kṣamāvān brāhmaṇo hy aham |
25 | gandharva uvāca |
25 | sā tu teṣāṃ balān nandī balānāṃ bharatarṣabha
viśvāmitrabhayodvignā vasiṣṭhaṃ samupāgamat |
26 | gaur uvāca |
26 | pāṣāṇadaṇḍābhihatāṃ krandantīṃ mām anāthavat
viśvāmitrabalair ghorair bhagavan kim upekṣase |
27 | gandharva uvāca |
27 | evaṃ tasyāṃ tadā partha dharṣitāyāṃ mahāmuniḥ
na cukṣubhe na dhairyāc ca vicacāla dhṛtavrataḥ |
28 | vasiṣṭha uvāca |
28 | kṣatriyāṇāṃ balaṃ tejo brāhmaṇānāṃ kṣamā balam
kṣamā māṃ bhajate tasmād gamyatāṃ yadi rocate |
29 | gaur uvāca |
29 | kiṃ nu tyaktāsmi bhagavan yad evaṃ māṃ prabhāṣase
atyaktāhaṃ tvayā brahman na śakyā nayituṃ balāt |
30 | vasiṣṭha uvāca |
30 | na tvāṃ tyajāmi kalyāṇi sthīyatāṃ yadi śakyate
dṛḍhena dāmnā baddhvaiṣa vatsas te hriyate balāt |
31 | gandharva uvāca |
31 | sthīyatām iti tac chrutvā vasiṣṭhasya payasvinī
ūrdhvāñcitaśirogrīvā prababhau ghoradarśanā |
32 | krodharaktekṣaṇā sā gaur hambhāravaghanasvanā
viśvāmitrasya tat sainyaṃ vyadrāvayata sarvaśaḥ |
33 | kaśāgradaṇḍābhihatā kālyamānā tatas tataḥ
krodhadīptekṣaṇā krodhaṃ bhūya eva samādadhe |
34 | āditya iva madhyāhne krodhadīptavapur babhau
aṅgāravarṣaṃ muñcantī muhur vāladhito mahat |
35 | asṛjat pahlavān pucchāc chakṛtaḥ śabarāñ śakān
mūtrataś cāsṛjac cāpi yavanān krodhamūrcchitā |
36 | puṇḍrān kirātān dramiḍān siṃhalān barbarāṃs tathā
tathaiva daradān mlecchān phenataḥ sā sasarja ha |
37 | tair visṛṣṭair mahat sainyaṃ nānāmlecchagaṇais tadā
nānāvaraṇasaṃchannair nānāyudhadharais tathā avākīryata saṃrabdhair viśvāmitrasya paśyataḥ |
38 | ekaikaś ca tadā yodhaḥ pañcabhiḥ saptabhir vṛtaḥ
astravarṣeṇa mahatā kālyamānaṃ balaṃ tataḥ prabhagnaṃ sarvatas trastaṃ viśvāmitrasya paśyataḥ |
39 | na ca prāṇair viyujyanta ke cit te sainikās tadā
viśvāmitrasya saṃkruddhair vāsiṣṭhair bharatarṣabha |
40 | viśvāmitrasya sainyaṃ tu kālyamānaṃ triyojanam
krośamānaṃ bhayodvignaṃ trātāraṃ nādhyagacchata |
41 | dṛṣṭvā tan mahad āścaryaṃ brahmatejobhavaṃ tadā
viśvāmitraḥ kṣatrabhāvān nirviṇṇo vākyam abravīt |
42 | dhig balaṃ kṣatriyabalaṃ brahmatejobalaṃ balam
balābalaṃ viniścitya tapa eva paraṃ balam |
43 | sa rājyaṃ sphītam utsṛjya tāṃ ca dīptāṃ nṛpaśriyam
bhogāṃś ca pṛṣṭhataḥ kṛtvā tapasy eva mano dadhe |
44 | sa gatvā tapasā siddhiṃ lokān viṣṭabhya tejasā
tatāpa sarvān dīptaujā brāhmaṇatvam avāpa ca apibac ca sutaṃ somam indreṇa saha kauśikaḥ |