Book 1 Chapter 160 | |
1 | arjuna uvāca |
1 | tāpatya iti yad vākyam uktavān asi mām iha
tad ahaṃ jñātum icchāmi tāpatyārthaviniścayam |
2 | tapatī nāma kā caiṣā tāpatyā yatkṛte vayam
kaunteyā hi vayaṃ sādho tattvam icchāmi veditum |
3 | vaiśaṃpāyana uvāca |
3 | evam uktaḥ sa gandharvaḥ kuntīputraṃ dhanaṃjayam
viśrutāṃ triṣu lokeṣu śrāvayām āsa vai kathām |
4 | gandharva uvāca |
4 | hanta te kathayiṣyāmi kathām etāṃ manoramām
yathāvad akhilāṃ pārtha dharmyāṃ dharmabhṛtāṃ vara |
5 | uktavān asmi yena tvāṃ tāpatya iti yad vacaḥ
tat te 'haṃ kathayiṣyāmi śṛṇuṣvaikamanā mama |
6 | ya eṣa divi dhiṣṇyena nākaṃ vyāpnoti tejasā
etasya tapatī nāma babhūvāsadṛśī sutā |
7 | vivasvato vai kaunteya sāvitryavarajā vibho
viśrutā triṣu lokeṣu tapatī tapasā yutā |
8 | na devī nāsurī caiva na yakṣī na ca rākṣasī
nāpsarā na ca gandharvī tathārūpeṇa kā cana |
9 | suvibhaktānavadyāṅgī svasitāyatalocanā
svācārā caiva sādhvī ca suveṣā caiva bhāminī |
10 | na tasyāḥ sadṛśaṃ kaṃ cit triṣu lokeṣu bhārata
bhartāraṃ savitā mene rūpaśīlakulaśrutaiḥ |
11 | saṃprāptayauvanāṃ paśyan deyāṃ duhitaraṃ tu tām
nopalebhe tataḥ śāntiṃ saṃpradānaṃ vicintayan |
12 | artharkṣaputraḥ kaunteya kurūṇām ṛṣabho balī
sūryam ārādhayām āsa nṛpaḥ saṃvaraṇaḥ sadā |
13 | arghyamālyopahāraiś ca śaśvac ca nṛpatir yataḥ
niyamair upavāsaiś ca tapobhir vividhair api |
14 | śuśrūṣur anahaṃvādī śuciḥ pauravanandanaḥ
aṃśumantaṃ samudyantaṃ pūjayām āsa bhaktimān |
15 | tataḥ kṛtajñaṃ dharmajñaṃ rūpeṇāsadṛśaṃ bhuvi
tapatyāḥ sadṛśaṃ mene sūryaḥ saṃvaraṇaṃ patim |
16 | dātum aicchat tataḥ kanyāṃ tasmai saṃvaraṇāya tām
nṛpottamāya kauravya viśrutābhijanāya vai |
17 | yathā hi divi dīptāṃśuḥ prabhāsayati tejasā
tathā bhuvi mahīpālo dīptyā saṃvaraṇo 'bhavat |
18 | yathārcayanti cādityam udyantaṃ brahmavādinaḥ
tathā saṃvaraṇaṃ pārtha brāhmaṇāvarajāḥ prajāḥ |
19 | sa somam ati kāntatvād ādityam ati tejasā
babhūva nṛpatiḥ śrīmān suhṛdāṃ durhṛdām api |
20 | evaṃguṇasya nṛpates tathāvṛttasya kaurava
tasmai dātuṃ manaś cakre tapatīṃ tapanaḥ svayam |
21 | sa kadā cid atho rājā śrīmān uruyaśā bhuvi
cacāra mṛgayāṃ pārtha parvatopavane kila |
22 | carato mṛgayāṃ tasya kṣutpipāsāśramānvitaḥ
mamāra rājñaḥ kaunteya girāv apratimo hayaḥ |
23 | sa mṛtāśvaś caran pārtha padbhyām eva girau nṛpaḥ
dadarśāsadṛśīṃ loke kanyām āyatalocanām |
24 | sa eka ekām āsādya kanyāṃ tām arimardanaḥ
tasthau nṛpatiśārdūlaḥ paśyann avicalekṣaṇaḥ |
25 | sa hi tāṃ tarkayām āsa rūpato nṛpatiḥ śriyam
punaḥ saṃtarkayām āsa raver bhraṣṭām iva prabhām |
26 | giriprasthe tu sā yasmin sthitā svasitalocanā
sa savṛkṣakṣupalato hiraṇmaya ivābhavat |
27 | avamene ca tāṃ dṛṣṭvā sarvaprāṇabhṛtāṃ vapuḥ
avāptaṃ cātmano mene sa rājā cakṣuṣaḥ phalam |
28 | janmaprabhṛti yat kiṃ cid dṛṣṭavān sa mahīpatiḥ
rūpaṃ na sadṛśaṃ tasyās tarkayām āsa kiṃ cana |
29 | tayā baddhamanaścakṣuḥ pāśair guṇamayais tadā
na cacāla tato deśād bubudhe na ca kiṃ cana |
30 | asyā nūnaṃ viśālākṣyāḥ sadevāsuramānuṣam
lokaṃ nirmathya dhātredaṃ rūpam āviṣkṛtaṃ kṛtam |
31 | evaṃ sa tarkayām āsa rūpadraviṇasaṃpadā
kanyām asadṛśīṃ loke nṛpaḥ saṃvaraṇas tadā |
32 | tāṃ ca dṛṣṭvaiva kalyāṇīṃ kalyāṇābhijano nṛpaḥ
jagāma manasā cintāṃ kāmamārgaṇapīḍitaḥ |
33 | dahyamānaḥ sa tīvreṇa nṛpatir manmathāgninā
apragalbhāṃ pragalbhaḥ sa tām uvāca yaśasvinīm |
34 | kāsi kasyāsi rambhoru kimarthaṃ ceha tiṣṭhasi
kathaṃ ca nirjane 'raṇye carasy ekā śucismite |
35 | tvaṃ hi sarvānavadyāṅgī sarvābharaṇabhūṣitā
vibhūṣaṇam ivaiteṣāṃ bhūṣaṇānām abhīpsitam |
36 | na devīṃ nāsurīṃ caiva na yakṣīṃ na ca rākṣasīm
na ca bhogavatīṃ manye na gandharvīṃ na mānuṣīm |
37 | yā hi dṛṣṭā mayā kāś cic chrutā vāpi varāṅganāḥ
na tāsāṃ sadṛśīṃ manye tvām ahaṃ mattakāśini |
38 | evaṃ tāṃ sa mahīpālo babhāṣe na tu sā tadā
kāmārtaṃ nirjane 'raṇye pratyabhāṣata kiṃ cana |
39 | tato lālapyamānasya pārthivasyāyatekṣaṇā
saudāminīva sābhreṣu tatraivāntaradhīyata |
40 | tām anvicchan sa nṛpatiḥ paricakrāma tat tadā
vanaṃ vanajapatrākṣīṃ bhramann unmattavat tadā |
41 | apaśyamānaḥ sa tu tāṃ bahu tatra vilapya ca
niśceṣṭaḥ kauravaśreṣṭho muhūrtaṃ sa vyatiṣṭhata |