Book 1 Chapter 145 | |
1 | janamejaya uvāca |
1 | ekacakrāṃ gatās te tu kuntīputrā mahārathāḥ
ataḥ paraṃ dvijaśreṣṭha kim akurvata pāṇḍavāḥ |
2 | vaiśaṃpāyana uvāca |
2 | ekacakrāṃ gatās te tu kuntīputrā mahārathāḥ
ūṣur nāticiraṃ kālaṃ brāhmaṇasya niveśane |
3 | ramaṇīyāni paśyanto vanāni vividhāni ca
pārthivān api coddeśān saritaś ca sarāṃsi ca |
4 | cerur bhaikṣaṃ tadā te tu sarva eva viśāṃ pate
babhūvur nāgarāṇāṃ ca svair guṇaiḥ priyadarśanāḥ |
5 | nivedayanti sma ca te bhaikṣaṃ kuntyāḥ sadā niśi
tayā vibhaktān bhāgāṃs te bhuñjate sma pṛthak pṛthak |
6 | ardhaṃ te bhuñjate vīrāḥ saha mātrā paraṃtapāḥ
ardhaṃ bhaikṣasya sarvasya bhīmo bhuṅkte mahābalaḥ |
7 | tathā tu teṣāṃ vasatāṃ tatra rājan mahātmanām
aticakrāma sumahān kālo 'tha bharatarṣabha |
8 | tataḥ kadā cid bhaikṣāya gatās te bharatarṣabhāḥ
saṃgatyā bhīmasenas tu tatrāste pṛthayā saha |
9 | athārtijaṃ mahāśabdaṃ brāhmaṇasya niveśane
bhṛśam utpatitaṃ ghoraṃ kuntī śuśrāva bhārata |
10 | rorūyamāṇāṃs tān sarvān paridevayataś ca sā
kāruṇyāt sādhubhāvāc ca devī rājan na cakṣame |
11 | mathyamāneva duḥkhena hṛdayena pṛthā tataḥ
uvāca bhīmaṃ kalyāṇī kṛpānvitam idaṃ vacaḥ |
12 | vasāmaḥ susukhaṃ putra brāhmaṇasya niveśane
ajñātā dhārtarāṣṭrāṇāṃ satkṛtā vītamanyavaḥ |
13 | sā cintaye sadā putra brāhmaṇasyāsya kiṃ nv aham
priyaṃ kuryām iti gṛhe yat kuryur uṣitāḥ sukham |
14 | etāvān puruṣas tāta kṛtaṃ yasmin na naśyati
yāvac ca kuryād anyo 'sya kuryād abhyadhikaṃ tataḥ |
15 | tad idaṃ brāhmaṇasyāsya duḥkham āpatitaṃ dhruvam
tatrāsya yadi sāhāyyaṃ kuryāma sukṛtaṃ bhavet |
16 | bhīma uvāca |
16 | jñāyatām asya yad duḥkhaṃ yataś caiva samutthitam
vidite vyavasiṣyāmi yady api syāt suduṣkaram |
17 | vaiśaṃpāyana uvāca |
17 | tathā hi kathayantau tau bhūyaḥ śuśruvatuḥ svanam
ārtijaṃ tasya viprasya sabhāryasya viśāṃ pate |
18 | antaḥpuraṃ tatas tasya brāhmaṇasya mahātmanaḥ
viveśa kuntī tvaritā baddhavatseva saurabhī |
19 | tatas taṃ brāhmaṇaṃ tatra bhāryayā ca sutena ca
duhitrā caiva sahitaṃ dadarśa vikṛtānanam |
20 | brāhmaṇa uvāca |
20 | dhig idaṃ jīvitaṃ loke 'nalasāram anarthakam
duḥkhamūlaṃ parādhīnaṃ bhṛśam apriyabhāgi ca |
21 | jīvite paramaṃ duḥkhaṃ jīvite paramo jvaraḥ
jīvite vartamānasya dvandvānām āgamo dhruvaḥ |
22 | ekātmāpi hi dharmārthau kāmaṃ ca na niṣevate
etaiś ca viprayogo 'pi duḥkhaṃ paramakaṃ matam |
23 | āhuḥ ke cit paraṃ mokṣaṃ sa ca nāsti kathaṃ cana
arthaprāptau ca narakaḥ kṛtsna evopapadyate |
24 | arthepsutā paraṃ duḥkham arthaprāptau tato 'dhikam
jātasnehasya cārtheṣu viprayoge mahattaram |
25 | na hi yogaṃ prapaśyāmi yena mucyeyam āpadaḥ
putradāreṇa vā sārdhaṃ prādraveyām anāmayam |
26 | yatitaṃ vai mayā pūrvaṃ yathā tvaṃ vettha brāhmaṇi
yataḥ kṣemaṃ tato gantuṃ tvayā tu mama na śrutam |
27 | iha jātā vivṛddhāsmi pitā ceha mameti ca
uktavaty asi durmedhe yācyamānā mayāsakṛt |
28 | svargato hi pitā vṛddhas tathā mātā ciraṃ tava
bāndhavā bhūtapūrvāś ca tatra vāse tu kā ratiḥ |
29 | so 'yaṃ te bandhukāmāyā aśṛṇvantyā vaco mama
bandhupraṇāśaḥ saṃprāpto bhṛśaṃ duḥkhakaro mama |
30 | athavā madvināśo 'yaṃ na hi śakṣyāmi kaṃ cana
parityaktum ahaṃ bandhuṃ svayaṃ jīvan nṛśaṃsavat |
31 | sahadharmacarīṃ dāntāṃ nityaṃ mātṛsamāṃ mama
sakhāyaṃ vihitāṃ devair nityaṃ paramikāṃ gatim |
32 | mātrā pitrā ca vihitāṃ sadā gārhasthyabhāginīm
varayitvā yathānyāyaṃ mantravat pariṇīya ca |
33 | kulīnāṃ śīlasaṃpannām apatyajananīṃ mama
tvām ahaṃ jīvitasyārthe sādhvīm anapakāriṇīm parityaktuṃ na śakṣyāmi bhāryāṃ nityam anuvratām |
34 | kuta eva parityaktuṃ sutāṃ śakṣyāmy ahaṃ svayam
bālām aprāptavayasam ajātavyañjanākṛtim |
35 | bhartur arthāya nikṣiptāṃ nyāsaṃ dhātrā mahātmanā
yasyāṃ dauhitrajāṃl lokān āśaṃse pitṛbhiḥ saha svayam utpādya tāṃ bālāṃ katham utsraṣṭum utsahe |
36 | manyante ke cid adhikaṃ snehaṃ putre pitur narāḥ
kanyāyāṃ naiva tu punar mama tulyāv ubhau matau |
37 | yasmiṃl lokāḥ prasūtiś ca sthitā nityam atho sukham
apāpāṃ tām ahaṃ bālāṃ katham utsraṣṭum utsahe |
38 | ātmānam api cotsṛjya tapsye pretavaśaṃ gataḥ
tyaktā hy ete mayā vyaktaṃ neha śakṣyanti jīvitum |
39 | eṣāṃ cānyatamatyāgo nṛśaṃso garhito budhaiḥ
ātmatyāge kṛte ceme mariṣyanti mayā vinā |
40 | sa kṛcchrām aham āpanno na śaktas tartum āpadam
aho dhik kāṃ gatiṃ tv adya gamiṣyāmi sabāndhavaḥ sarvaiḥ saha mṛtaṃ śreyo na tu me jīvitaṃ kṣamam |