Book 1 Chapter 110 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | taṃ vyatītam atikramya rājā svam iva bāndhavam
sabhāryaḥ śokaduḥkhārtaḥ paryadevayad āturaḥ |
2 | pāṇḍur uvāca |
2 | satām api kule jātāḥ karmaṇā bata durgatim
prāpnuvanty akṛtātmānaḥ kāmajālavimohitāḥ |
3 | śaśvad dharmātmanā jāto bāla eva pitā mama
jīvitāntam anuprāptaḥ kāmātmaiveti naḥ śrutam |
4 | tasya kāmātmanaḥ kṣetre rājñaḥ saṃyatavāg ṛṣiḥ
kṛṣṇadvaipāyanaḥ sākṣād bhagavān mām ajījanat |
5 | tasyādya vyasane buddhiḥ saṃjāteyaṃ mamādhamā
tyaktasya devair anayān mṛgayāyāṃ durātmanaḥ |
6 | mokṣam eva vyavasyāmi bandho hi vyasanaṃ mahat
suvṛttim anuvartiṣye tām ahaṃ pitur avyayām atīva tapasātmānaṃ yojayiṣyāmy asaṃśayam |
7 | tasmād eko 'ham ekāham ekaikasmin vanaspatau
caran bhaikṣaṃ munir muṇḍaś cariṣyāmi mahīm imām |
8 | pāṃsunā samavacchannaḥ śūnyāgārapratiśrayaḥ
vṛkṣamūlaniketo vā tyaktasarvapriyāpriyaḥ |
9 | na śocan na prahṛṣyaṃś ca tulyanindātmasaṃstutiḥ
nirāśīr nirnamaskāro nirdvandvo niṣparigrahaḥ |
10 | na cāpy avahasan kaṃ cin na kurvan bhrukuṭīṃ kva cit
prasannavadano nityaṃ sarvabhūtahite rataḥ |
11 | jaṅgamājaṅgamaṃ sarvam avihiṃsaṃś caturvidham
svāsu prajāsv iva sadā samaḥ prāṇabhṛtāṃ prati |
12 | ekakālaṃ caran bhaikṣaṃ kulāni dve ca pañca ca
asaṃbhave vā bhaikṣasya carann anaśanāny api |
13 | alpam alpaṃ yathābhojyaṃ pūrvalābhena jātu cit
nityaṃ nāticaraṃl lābhe alābhe sapta pūrayan |
14 | vāsyaikaṃ takṣato bāhuṃ candanenaikam ukṣataḥ
nākalyāṇaṃ na kalyāṇaṃ pradhyāyann ubhayos tayoḥ |
15 | na jijīviṣuvat kiṃ cin na mumūrṣuvad ācaran
maraṇaṃ jīvitaṃ caiva nābhinandan na ca dviṣan |
16 | yāḥ kāś cij jīvatā śakyāḥ kartum abhyudayakriyāḥ
tāḥ sarvāḥ samatikramya nimeṣādiṣv avasthitaḥ |
17 | tāsu sarvāsv avasthāsu tyaktasarvendriyakriyaḥ
saṃparityaktadharmātmā sunirṇiktātmakalmaṣaḥ |
18 | nirmuktaḥ sarvapāpebhyo vyatītaḥ sarvavāgurāḥ
na vaśe kasya cit tiṣṭhan sadharmā mātariśvanaḥ |
19 | etayā satataṃ vṛttyā carann evaṃprakārayā
dehaṃ saṃdhārayiṣyāmi nirbhayaṃ mārgam āsthitaḥ |
20 | nāhaṃ śvācarite mārge avīryakṛpaṇocite
svadharmāt satatāpete rameyaṃ vīryavarjitaḥ |
21 | satkṛto 'saktṛto vāpi yo 'nyāṃ kṛpaṇacakṣuṣā
upaiti vṛttiṃ kāmātmā sa śunāṃ vartate pathi |
22 | vaiśaṃpāyana uvāca |
22 | evam uktvā suduḥkhārto niḥśvāsaparamo nṛpaḥ
avekṣamāṇaḥ kuntīṃ ca mādrīṃ ca samabhāṣata |
23 | kausalyā viduraḥ kṣattā rājā ca saha bandhubhiḥ
āryā satyavatī bhīṣmas te ca rājapurohitāḥ |
24 | brāhmaṇāś ca mahātmānaḥ somapāḥ saṃśitavratāḥ
pauravṛddhāś ca ye tatra nivasanty asmadāśrayāḥ prasādya sarve vaktavyāḥ pāṇḍuḥ pravrajito vanam |
25 | niśamya vacanaṃ bhartur vanavāse dhṛtātmanaḥ
tatsamaṃ vacanaṃ kuntī mādrī ca samabhāṣatām |
26 | anye 'pi hy āśramāḥ santi ye śakyā bharatarṣabha
āvābhyāṃ dharmapatnībhyāṃ saha taptvā tapo mahat tvam eva bhavitā sārthaḥ svargasyāpi na saṃśayaḥ |
27 | praṇidhāyendriyagrāmaṃ bhartṛlokaparāyaṇe
tyaktakāmasukhe hy āvāṃ tapsyāvo vipulaṃ tapaḥ |
28 | yadi āvāṃ mahāprājña tyakṣyasi tvaṃ viśāṃ pate
adyaivāvāṃ prahāsyāvo jītivaṃ nātra saṃśayaḥ |
29 | pāṇḍur uvāca |
29 | yadi vyavasitaṃ hy etad yuvayor dharmasaṃhitam
svavṛttim anuvartiṣye tām ahaṃ pitur avyayām |
30 | tyaktagrāmyasukhācāras tapyamāno mahat tapaḥ
valkalī phalamūlāśī cariṣyāmi mahāvane |
31 | agniṃ juhvann ubhau kālāv ubhau kālāv upaspṛśan
kṛśaḥ parimitāhāraś cīracarmajaṭādharaḥ |
32 | śītavātātapasahaḥ kṣutpipāsāśramānvitaḥ
tapasā duścareṇedaṃ śarīram upaśoṣayan |
33 | ekāntaśīlī vimṛśan pakvāpakvena vartayan
pitṝn devāṃś ca vanyena vāgbhir adbhiś ca tarpayan |
34 | vānaprasthajanasyāpi darśanaṃ kulavāsinām
nāpriyāṇy ācarañ jātu kiṃ punar grāmavāsinām |
35 | evam āraṇyaśāstrāṇām ugram ugrataraṃ vidhim
kāṅkṣamāṇo 'ham āsiṣye dehasyāsya samāpanāt |
36 | vaiśaṃpāyana uvāca |
36 | ity evam uktvā bhārye te rājā kauravavaṃśajaḥ
tataś cūḍāmaṇiṃ niṣkam aṅgade kuṇḍalāni ca vāsāṃsi ca mahārhāṇi strīṇām ābharaṇāni ca |
37 | pradāya sarvaṃ viprebhyaḥ pāṇḍuḥ punar abhāṣata
gatvā nāgapuraṃ vācyaṃ pāṇḍuḥ pravrajito vanam |
38 | arthaṃ kāmaṃ sukhaṃ caiva ratiṃ ca paramātmikām
pratasthe sarvam utsṛjya sabhāryaḥ kurupuṃgavaḥ |
39 | tatas tasyānuyātrāṇi te caiva paricārakāḥ
śrutvā bharatasiṃhasya vividhāḥ karuṇā giraḥ bhīmam ārtasvaraṃ kṛtvā hāheti paricukruśuḥ |
40 | uṣṇam aśru vimuñcantas taṃ vihāya mahīpatim
yayur nāgapuraṃ tūrṇaṃ sarvam ādāya tadvacaḥ |
41 | śrutvā ca tebhyas tat sarvaṃ yathāvṛttaṃ mahāvane
dhṛtarāṣṭro naraśreṣṭhaḥ pāṇḍum evānvaśocata |
42 | rājaputras tu kauravyaḥ pāṇḍur mūlaphalāśanaḥ
jagāma saha bhāryābhyāṃ tato nāgasabhaṃ girim |
43 | sa caitraratham āsādya vāriṣeṇam atītya ca
himavantam atikramya prayayau gandhamādanam |
44 | rakṣyamāṇo mahābhūtaiḥ siddhaiś ca paramarṣibhiḥ
uvāsa sa tadā rājā sameṣu viṣameṣu ca |
45 | indradyumnasaraḥ prāpya haṃsakūṭam atītya ca
śataśṛṅge mahārāja tāpasaḥ samapadyata |