Book 1 Chapter 99 | |
1 | bhīṣma uvāca |
1 | punar bharatavaṃśasya hetuṃ saṃtānavṛddhaye
vakṣyāmi niyataṃ mātas tan me nigadataḥ śṛṇu |
2 | brāhmaṇo guṇavān kaś cid dhanenopanimantryatām
vicitravīryakṣetreṣu yaḥ samutpādayet prajāḥ |
3 | vaiśaṃpāyana uvāca |
3 | tataḥ satyavatī bhīṣmaṃ vācā saṃsajjamānayā
vihasantīva savrīḍam idaṃ vacanam abravīt |
4 | satyam etan mahābāho yathā vadasi bhārata
viśvāsāt te pravakṣyāmi saṃtānāya kulasya ca na te śakyam anākhyātum āpad dhīyaṃ tathāvidhā |
5 | tvam eva naḥ kule dharmas tvaṃ satyaṃ tvaṃ parā gatiḥ
tasmān niśamya vākyaṃ me kuruṣva yad anantaram |
6 | dharmayuktasya dharmātman pitur āsīt tarī mama
sā kadā cid ahaṃ tatra gatā prathamayauvane |
7 | atha dharmabhṛtāṃ śreṣṭhaḥ paramarṣiḥ parāśaraḥ
ājagāma tarīṃ dhīmāṃs tariṣyan yamunāṃ nadīm |
8 | sa tāryamāṇo yamunāṃ mām upetyābravīt tadā
sāntvapūrvaṃ muniśreṣṭhaḥ kāmārto madhuraṃ bahu |
9 | tam ahaṃ śāpabhītā ca pitur bhītā ca bhārata
varair asulabhair uktā na pratyākhyātum utsahe |
10 | abhibhūya sa māṃ bālāṃ tejasā vaśam ānayat
tamasā lokam āvṛtya naugatām eva bhārata |
11 | matsyagandho mahān āsīt purā mama jugupsitaḥ
tam apāsya śubhaṃ gandham imaṃ prādāt sa me muniḥ |
12 | tato mām āha sa munir garbham utsṛjya māmakam
dvīpe 'syā eva saritaḥ kanyaiva tvaṃ bhaviṣyasi |
13 | pārāśaryo mahāyogī sa babhūva mahān ṛṣiḥ
kanyāputro mama purā dvaipāyana iti smṛtaḥ |
14 | yo vyasya vedāṃś caturas tapasā bhagavān ṛṣiḥ
loke vyāsatvam āpede kārṣṇyāt kṛṣṇatvam eva ca |
15 | satyavādī śamaparas tapasvī dagdhakilbiṣaḥ
sa niyukto mayā vyaktaṃ tvayā ca amitadyute bhrātuḥ kṣetreṣu kalyāṇam apatyaṃ janayiṣyati |
16 | sa hi mām uktavāṃs tatra smareḥ kṛtyeṣu mām iti
taṃ smariṣye mahābāho yadi bhīṣma tvam icchasi |
17 | tava hy anumate bhīṣma niyataṃ sa mahātapāḥ
vicitravīryakṣetreṣu putrān utpādayiṣyati |
18 | maharṣeḥ kīrtane tasya bhīṣmaḥ prāñjalir abravīt
dharmam arthaṃ ca kāmaṃ ca trīn etān yo 'nupaśyati |
19 | artham arthānubandhaṃ ca dharmaṃ dharmānubandhanam
kāmaṃ kāmānubandhaṃ ca viparītān pṛthak pṛthak yo vicintya dhiyā samyag vyavasyati sa buddhimān |
20 | tad idaṃ dharmayuktaṃ ca hitaṃ caiva kulasya naḥ
uktaṃ bhavatyā yac chreyaḥ paramaṃ rocate mama |
21 | tatas tasmin pratijñāte bhīṣmeṇa kurunandana
kṛṣṇadvaipāyanaṃ kālī cintayām āsa vai munim |
22 | sa vedān vibruvan dhīmān mātur vijñāya cintitam
prādurbabhūvāviditaḥ kṣaṇena kurunandana |
23 | tasmai pūjāṃ tadā dattvā sutāya vidhipūrvakam
pariṣvajya ca bāhubhyāṃ prasnavair abhiṣicya ca mumoca bāṣpaṃ dāśeyī putraṃ dṛṣṭvā cirasya tam |
24 | tām adbhiḥ pariṣicyārtāṃ maharṣir abhivādya ca
mātaraṃ pūrvajaḥ putro vyāso vacanam abravīt |
25 | bhavatyā yad abhipretaṃ tad ahaṃ kartum āgataḥ
śādhi māṃ dharmatattvajñe karavāṇi priyaṃ tava |
26 | tasmai pūjāṃ tato 'kārṣīt purodhāḥ paramarṣaye
sa ca tāṃ pratijagrāha vidhivan mantrapūrvakam |
27 | tam āsanagataṃ mātā pṛṣṭvā kuśalam avyayam
satyavaty abhivīkṣyainam uvācedam anantaram |
28 | mātāpitroḥ prajāyante putrāḥ sādhāraṇāḥ kave
teṣāṃ pitā yathā svāmī tathā mātā na saṃśayaḥ |
29 | vidhātṛvihitaḥ sa tvaṃ yathā me prathamaḥ sutaḥ
vicitravīryo brahmarṣe tathā me 'varajaḥ sutaḥ |
30 | yathaiva pitṛto bhīṣmas tathā tvam api mātṛtaḥ
bhrātā vicitravīryasya yathā vā putra manyase |
31 | ayaṃ śāṃtanavaḥ satyaṃ pālayan satyavikramaḥ
buddhiṃ na kurute 'patye tathā rājyānuśāsane |
32 | sa tvaṃ vyapekṣayā bhrātuḥ saṃtānāya kulasya ca
bhīṣmasya cāsya vacanān niyogāc ca mamānagha |
33 | anukrośāc ca bhūtānāṃ sarveṣāṃ rakṣaṇāya ca
ānṛśaṃsyena yad brūyāṃ tac chrutvā kartum arhasi |
34 | yavīyasas tava bhrātur bhārye surasutopame
rūpayauvanasaṃpanne putrakāme ca dharmataḥ |
35 | tayor utpādayāpatyaṃ samartho hy asi putraka
anurūpaṃ kulasyāsya saṃtatyāḥ prasavasya ca |
36 | vyāsa uvāca |
36 | vettha dharmaṃ satyavati paraṃ cāparam eva ca
yathā ca tava dharmajñe dharme praṇihitā matiḥ |
37 | tasmād ahaṃ tvanniyogād dharmam uddiśya kāraṇam
īpsitaṃ te kariṣyāmi dṛṣṭaṃ hy etat purātanam |
38 | bhrātuḥ putrān pradāsyāmi mitrāvaruṇayoḥ samān
vrataṃ caretāṃ te devyau nirdiṣṭam iha yan mayā |
39 | saṃvatsaraṃ yathānyāyaṃ tataḥ śuddhe bhaviṣyataḥ
na hi mām avratopetā upeyāt kā cid aṅganā |
40 | satyavaty uvāca |
40 | yathā sadyaḥ prapadyeta devī garbhaṃ tathā kuru
arājakeṣu rāṣṭreṣu nāsti vṛṣṭir na devatāḥ |
41 | katham arājakaṃ rāṣṭraṃ śakyaṃ dhārayituṃ prabho
tasmād garbhaṃ samādhatsva bhīṣmas taṃ vardhayiṣyati |
42 | vyāsa uvāca |
42 | yadi putraḥ pradātavyo mayā kṣipram akālikam
virūpatāṃ me sahatām etad asyāḥ paraṃ vratam |
43 | yadi me sahate gandhaṃ rūpaṃ veṣaṃ tathā vapuḥ
adyaiva garbhaṃ kausalyā viśiṣṭaṃ pratipadyatām |
44 | vaiśaṃpāyana uvāca |
44 | samāgamanam ākāṅkṣann iti so 'ntarhito muniḥ
tato 'bhigamya sā devī snuṣāṃ rahasi saṃgatām dharmyam arthasamāyuktam uvāca vacanaṃ hitam |
45 | kausalye dharmatantraṃ yad bravīmi tvāṃ nibodha me
bharatānāṃ samucchedo vyaktaṃ madbhāgyasaṃkṣayāt |
46 | vyathitāṃ māṃ ca saṃprekṣya pitṛvaṃśaṃ ca pīḍitam
bhīṣmo buddhim adān me 'tra dharmasya ca vivṛddhaye |
47 | sā ca buddhis tavādhīnā putri jñātaṃ mayeti ha
naṣṭaṃ ca bhārataṃ vaṃśaṃ punar eva samuddhara |
48 | putraṃ janaya suśroṇi devarājasamaprabham
sa hi rājyadhuraṃ gurvīm udvakṣyati kulasya naḥ |
49 | sā dharmato 'nunīyaināṃ kathaṃ cid dharmacāriṇīm
bhojayām āsa viprāṃś ca devarṣīn atithīṃs tathā |