Book 1 Chapter 57
1	vaiśaṃpāyana uvāca
1	rājoparicaro nāma dharmanityo mahīpatiḥ babhūva mṛgayāṃ gantuṃ sa kadā cid dhṛtavrataḥ
2	sa cediviṣayaṃ ramyaṃ vasuḥ pauravanandanaḥ indropadeśāj jagrāha grahaṇīyaṃ mahīpatiḥ
3	tam āśrame nyastaśastraṃ nivasantaṃ taporatim devaḥ sākṣāt svayaṃ vajrī samupāyān mahīpatim
4	indratvam arho rājāyaṃ tapasety anucintya vai taṃ sāntvena nṛpaṃ sākṣāt tapasaḥ saṃnyavartayat
5	indra uvāca
5	na saṃkīryeta dharmo 'yaṃ pṛthivyāṃ pṛthivīpate taṃ pāhi dharmo hi dhṛtaḥ kṛtsnaṃ dhārayate jagat
6	lokyaṃ dharmaṃ pālaya tvaṃ nityayuktaḥ samāhitaḥ dharmayuktas tato lokān puṇyān āpsyasi śāśvatān
7	diviṣṭhasya bhuviṣṭhas tvaṃ sakhā bhūtvā mama priyaḥ ūdhaḥ pṛthivyā yo deśas tam āvasa narādhipa
8	paśavyaś caiva puṇyaś ca susthiro dhanadhānyavān svārakṣyaś caiva saumyaś ca bhogyair bhūmiguṇair yutaḥ
9	aty anyān eṣa deśo hi dhanaratnādibhir yutaḥ vasupūrṇā ca vasudhā vasa cediṣu cedipa
10	dharmaśīlā janapadāḥ susaṃtoṣāś ca sādhavaḥ na ca mithyāpralāpo 'tra svaireṣv api kuto 'nyathā
11	na ca pitrā vibhajyante narā guruhite ratāḥ yuñjate dhuri no gāś ca kṛśāḥ saṃdhukṣayanti ca
12	sarve varṇāḥ svadharmasthāḥ sadā cediṣu mānada na te 'sty aviditaṃ kiṃ cit triṣu lokeṣu yad bhavet
13	devopabhogyaṃ divyaṃ ca ākāśe sphāṭikaṃ mahat ākāśagaṃ tvāṃ maddattaṃ vimānam upapatsyate
14	tvam ekaḥ sarvamartyeṣu vimānavaram āsthitaḥ cariṣyasy uparistho vai devo vigrahavān iva
15	dadāmi te vaijayantīṃ mālām amlānapaṅkajām dhārayiṣyati saṃgrāme yā tvāṃ śastrair avikṣatam
16	lakṣaṇaṃ caitad eveha bhavitā te narādhipa indramāleti vikhyātaṃ dhanyam apratimaṃ mahat
17	vaiśaṃpāyana uvāca
17	yaṣṭiṃ ca vaiṇavīṃ tasmai dadau vṛtraniṣūdanaḥ iṣṭapradānam uddiśya śiṣṭānāṃ paripālinīm
18	tasyāḥ śakrasya pūjārthaṃ bhūmau bhūmipatis tadā praveśaṃ kārayām āsa gate saṃvatsare tadā
19	tataḥ prabhṛti cādyāpi yaṣṭyāḥ kṣitipasattamaiḥ praveśaḥ kriyate rājan yathā tena pravartitaḥ
20	aparedyus tathā cāsyāḥ kriyate ucchrayo nṛpaiḥ alaṃkṛtāyāḥ piṭakair gandhair mālyaiś ca bhūṣaṇaiḥ mālyadāmaparikṣiptā vidhivat kriyate 'pi ca
21	bhagavān pūjyate cātra hāsyarūpeṇa śaṃkaraḥ svayam eva gṛhītena vasoḥ prītyā mahātmanaḥ
22	etāṃ pūjāṃ mahendras tu dṛṣṭvā deva kṛtāṃ śubhām vasunā rājamukhyena prītimān abravīd vibhuḥ
23	ye pūjayiṣyanti narā rājānaś ca mahaṃ mama kārayiṣyanti ca mudā yathā cedipatir nṛpaḥ
24	teṣāṃ śrīr vijayaś caiva sarāṣṭrāṇāṃ bhaviṣyati tathā sphīto janapado muditaś ca bhaviṣyati
25	evaṃ mahātmanā tena mahendreṇa narādhipa vasuḥ prītyā maghavatā mahārājo 'bhisatkṛtaḥ
26	utsavaṃ kārayiṣyanti sadā śakrasya ye narāḥ bhūmidānādibhir dānair yathā pūtā bhavanti vai varadānamahāyajñais tathā śakrotsavena te
27	saṃpūjito maghavatā vasuś cedipatis tadā pālayām āsa dharmeṇa cedisthaḥ pṛthivīm imām indraprītyā bhūmipatiś cakārendramahaṃ vasuḥ
28	putrāś cāsya mahāvīryāḥ pañcāsann amitaujasaḥ nānārājyeṣu ca sutān sa samrāḍ abhyaṣecayat
29	mahāratho magadharāḍ viśruto yo bṛhadrathaḥ pratyagrahaḥ kuśāmbaś ca yam āhur maṇivāhanam macchillaś ca yaduś caiva rājanyaś cāparājitaḥ
30	ete tasya sutā rājan rājarṣer bhūritejasaḥ nyaveśayan nāmabhiḥ svais te deśāṃś ca purāṇi ca vāsavāḥ pañca rājānaḥ pṛthagvaṃśāś ca śāśvatāḥ
31	vasantam indraprāsāde ākāśe sphāṭike ca tam upatasthur mahātmānaṃ gandharvāpsaraso nṛpam rājoparicarety evaṃ nāma tasyātha viśrutam
32	puropavāhinīṃ tasya nadīṃ śuktimatīṃ giriḥ arautsīc cetanāyuktaḥ kāmāt kolāhalaḥ kila
33	giriṃ kolāhalaṃ taṃ tu padā vasur atāḍayat niścakrāma nadī tena prahāravivareṇa sā
34	tasyāṃ nadyām ajanayan mithunaṃ parvataḥ svayam tasmād vimokṣaṇāt prītā nadī rājñe nyavedayat
35	yaḥ pumān abhavat tatra taṃ sa rājarṣisattamaḥ vasur vasupradaś cakre senāpatim ariṃdamam cakāra patnīṃ kanyāṃ tu dayitāṃ girikāṃ nṛpaḥ
36	vasoḥ patnī tu girikā kāmāt kāle nyavedayat ṛtukālam anuprāptaṃ snātā puṃsavane śuciḥ
37	tadahaḥ pitaraś cainam ūcur jahi mṛgān iti taṃ rājasattamaṃ prītās tadā matimatāṃ varam
38	sa pitṝṇāṃ niyogaṃ tam avyatikramya pārthivaḥ cacāra mṛgayāṃ kāmī girikām eva saṃsmaran atīva rūpasaṃpannāṃ sākṣāc chriyam ivāparām
39	tasya retaḥ pracaskanda carato rucire vane skannamātraṃ ca tad reto vṛkṣapatreṇa bhūmipaḥ
40	pratijagrāha mithyā me na skanded reta ity uta ṛtuś ca tasyāḥ patnyā me na moghaḥ syād iti prabhuḥ
41	saṃcintyaivaṃ tadā rājā vicārya ca punaḥ punaḥ amoghatvaṃ ca vijñāya retaso rājasattamaḥ
42	śukraprasthāpane kālaṃ mahiṣyāḥ prasamīkṣya saḥ abhimantryātha tac chukram ārāt tiṣṭhantam āśugam sūkṣmadharmārthatattvajño jñātvā śyenaṃ tato 'bravīt
43	matpriyārtham idaṃ saumya śukraṃ mama gṛhaṃ naya girikāyāḥ prayacchāśu tasyā hy ārtavam adya vai
44	gṛhītvā tat tadā śyenas tūrṇam utpatya vegavān javaṃ paramam āsthāya pradudrāva vihaṃgamaḥ
45	tam apaśyad athāyāntaṃ śyenaṃ śyenas tathāparaḥ abhyadravac ca taṃ sadyo dṛṣṭvaivāmiṣaśaṅkayā
46	tuṇḍayuddham athākāśe tāv ubhau saṃpracakratuḥ yudhyator apatad retas tac cāpi yamunāmbhasi
47	tatrādriketi vikhyātā brahmaśāpād varāpsarāḥ mīnabhāvam anuprāptā babhūva yamunācarī
48	śyenapādaparibhraṣṭaṃ tad vīryam atha vāsavam jagrāha tarasopetya sādrikā matsyarūpiṇī
49	kadā cid atha matsīṃ tāṃ babandhur matsyajīvinaḥ māse ca daśame prāpte tadā bharatasattama ujjahrur udarāt tasyāḥ strīpumāṃsaṃ ca mānuṣam
50	āścaryabhūtaṃ matvā tad rājñas te pratyavedayan kāye matsyā imau rājan saṃbhūtau mānuṣāv iti
51	tayoḥ pumāṃsaṃ jagrāha rājoparicaras tadā sa matsyo nāma rājāsīd dhārmikaḥ satyasaṃgaraḥ
52	sāpsarā muktaśāpā ca kṣaṇena samapadyata puroktā yā bhagavatā tiryagyonigatā śubhe mānuṣau janayitvā tvaṃ śāpamokṣam avāpsyasi
53	tataḥ sā janayitvā tau viśastā matsyaghātinā saṃtyajya matsyarūpaṃ sā divyaṃ rūpam avāpya ca siddharṣicāraṇapathaṃ jagāmātha varāpsarāḥ
54	yā kanyā duhitā tasyā matsyā matsyasagandhinī rājñā dattātha dāśāya iyaṃ tava bhavatv iti rūpasattvasamāyuktā sarvaiḥ samuditā guṇaiḥ
55	sā tu satyavatī nāma matsyaghātyabhisaṃśrayāt āsīn matsyasagandhaiva kaṃ cit kālaṃ śucismitā
56	śuśrūṣārthaṃ pitur nāvaṃ tāṃ tu vāhayatīṃ jale tīrthayātrāṃ parikrāmann apaśyad vai parāśaraḥ
57	atīva rūpasaṃpannāṃ siddhānām api kāṅkṣitām dṛṣṭvaiva ca sa tāṃ dhīmāṃś cakame cārudarśanām vidvāṃs tāṃ vāsavīṃ kanyāṃ kāryavān munipuṃgavaḥ
58	sābravīt paśya bhagavan pārāvāre ṛṣīn sthitān āvayor dṛśyator ebhiḥ kathaṃ nu syāt samāgamaḥ
59	evaṃ tayokto bhagavān nīhāram asṛjat prabhuḥ yena deśaḥ sa sarvas tu tamobhūta ivābhavat
60	dṛṣṭvā sṛṣṭaṃ tu nīhāraṃ tatas taṃ paramarṣiṇā vismitā cābravīt kanyā vrīḍitā ca manasvinī
61	viddhi māṃ bhagavan kanyāṃ sadā pitṛvaśānugām tvatsaṃyogāc ca duṣyeta kanyābhāvo mamānagha
62	kanyātve dūṣite cāpi kathaṃ śakṣye dvijottama gantuṃ gṛhaṃ gṛhe cāhaṃ dhīman na sthātum utsahe etat saṃcintya bhagavan vidhatsva yad anantaram
63	evam uktavatīṃ tāṃ tu prītimān ṛṣisattamaḥ uvāca matpriyaṃ kṛtvā kanyaiva tvaṃ bhaviṣyasi
64	vṛṇīṣva ca varaṃ bhīru yaṃ tvam icchasi bhāmini vṛthā hi na prasādo me bhūtapūrvaḥ śucismite
65	evam uktā varaṃ vavre gātrasaugandhyam uttamam sa cāsyai bhagavān prādān manasaḥ kāṅkṣitaṃ prabhuḥ
66	tato labdhavarā prītā strībhāvaguṇabhūṣitā jagāma saha saṃsargam ṛṣiṇādbhutakarmaṇā
67	tena gandhavatīty eva nāmāsyāḥ prathitaṃ bhuvi tasyās tu yojanād gandham ājighranti narā bhuvi
68	tato yojanagandheti tasyā nāma pariśrutam parāśaro 'pi bhagavāñ jagāma svaṃ niveśanam
69	iti satyavatī hṛṣṭā labdhvā varam anuttamam parāśareṇa saṃyuktā sadyo garbhaṃ suṣāva sā jajñe ca yamunādvīpe pārāśaryaḥ sa vīryavān
70	sa mātaram upasthāya tapasy eva mano dadhe smṛto 'haṃ darśayiṣyāmi kṛtyeṣv iti ca so 'bravīt
71	evaṃ dvaipāyano jajñe satyavatyāṃ parāśarāt dvīpe nyastaḥ sa yad bālas tasmād dvaipāyano 'bhavat
72	pādāpasāriṇaṃ dharmaṃ vidvān sa tu yuge yuge āyuḥ śaktiṃ ca martyānāṃ yugānugam avekṣya ca
73	brahmaṇo brāhmaṇānāṃ ca tathānugrahakāmyayā vivyāsa vedān yasmāc ca tasmād vyāsa iti smṛtaḥ
74	vedān adhyāpayām āsa mahābhāratapañcamān sumantuṃ jaiminiṃ pailaṃ śukaṃ caiva svam ātmajam
75	prabhur variṣṭho varado vaiśaṃpāyanam eva ca saṃhitās taiḥ pṛthaktvena bhāratasya prakāśitāḥ
76	tathā bhīṣmaḥ śāṃtanavo gaṅgāyām amitadyutiḥ vasuvīryāt samabhavan mahāvīryo mahāyaśāḥ
77	śūle protaḥ purāṇarṣir acoraś coraśaṅkayā aṇīmāṇḍavya iti vai vikhyātaḥ sumahāyaśāḥ
78	sa dharmam āhūya purā maharṣir idam uktavān iṣīkayā mayā bālyād ekā viddhā śakuntikā
79	tat kilbiṣaṃ smare dharma nānyat pāpam ahaṃ smare tan me sahasrasamitaṃ kasmān nehājayat tapaḥ
80	garīyān brāhmaṇavadhaḥ sarvabhūtavadhād yataḥ tasmāt tvaṃ kilbiṣād asmāc chūdrayonau janiṣyasi
81	tena śāpena dharmo 'pi śūdrayonāv ajāyata vidvān vidurarūpeṇa dhārmī tanur akilbiṣī
82	saṃjayo munikalpas tu jajñe sūto gavalgaṇāt sūryāc ca kuntikanyāyāṃ jajñe karṇo mahārathaḥ sahajaṃ kavacaṃ bibhrat kuṇḍaloddyotitānanaḥ
83	anugrahārthaṃ lokānāṃ viṣṇur lokanamaskṛtaḥ vasudevāt tu devakyāṃ prādurbhūto mahāyaśāḥ
84	anādinidhano devaḥ sa kartā jagataḥ prabhuḥ avyaktam akṣaraṃ brahma pradhānaṃ nirguṇātmakam
85	ātmānam avyayaṃ caiva prakṛtiṃ prabhavaṃ param puruṣaṃ viśvakarmāṇaṃ sattvayogaṃ dhruvākṣaram
86	anantam acalaṃ devaṃ haṃsaṃ nārāyaṇaṃ prabhum dhātāram ajaraṃ nityaṃ tam āhuḥ param avyayam
87	puruṣaḥ sa vibhuḥ kartā sarvabhūtapitāmahaḥ dharmasaṃvardhanārthāya prajajñe 'ndhakavṛṣṇiṣu
88	astrajñau tu mahāvīryau sarvaśastraviśāradau sātyakiḥ kṛtavarmā ca nārāyaṇam anuvratau satyakād dhṛdikāc caiva jajñāte 'straviśāradau
89	bharadvājasya ca skannaṃ droṇyāṃ śukram avardhata maharṣer ugratapasas tasmād droṇo vyajāyata
90	gautamān mithunaṃ jajñe śarastambāc charadvataḥ aśvatthāmnaś ca jananī kṛpaś caiva mahābalaḥ aśvatthāmā tato jajñe droṇād astrabhṛtāṃ varaḥ
91	tathaiva dhṛṣṭadyumno 'pi sākṣād agnisamadyutiḥ vaitāne karmaṇi tate pāvakāt samajāyata vīro droṇavināśāya dhanuṣā saha vīryavān
92	tathaiva vedyāṃ kṛṣṇāpi jajñe tejasvinī śubhā vibhrājamānā vapuṣā bibhratī rūpam uttamam
93	prahrādaśiṣyo nagnajit subalaś cābhavat tataḥ tasya prajā dharmahantrī jajñe devaprakopanāt
94	gāndhārarājaputro 'bhūc chakuniḥ saubalas tathā duryodhanasya mātā ca jajñāte 'rthavidāv ubhau
95	kṛṣṇadvaipāyanāj jajñe dhṛtarāṣṭro janeśvaraḥ kṣetre vicitravīryasya pāṇḍuś caiva mahābalaḥ
96	pāṇḍos tu jajñire pañca putrā devasamāḥ pṛthak dvayoḥ striyor guṇajyeṣṭhas teṣām āsīd yudhiṣṭhiraḥ
97	dharmād yudhiṣṭhiro jajñe mārutāt tu vṛkodaraḥ indrād dhanaṃjayaḥ śrīmān sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ
98	jajñāte rūpasaṃpannāv aśvibhyāṃ tu yamāv ubhau nakulaḥ sahadevaś ca guruśuśrūṣaṇe ratau
99	tathā putraśataṃ jajñe dhṛtarāṣṭrasya dhīmataḥ duryodhanaprabhṛtayo yuyutsuḥ karaṇas tathā
100	abhimanyuḥ subhadrāyām arjunād abhyajāyata svasrīyo vāsudevasya pautraḥ pāṇḍor mahātmanaḥ
101	pāṇḍavebhyo 'pi pañcabhyaḥ kṛṣṇāyāṃ pañca jajñire kumārā rūpasaṃpannāḥ sarvaśastraviśāradāḥ
102	prativindhyo yudhiṣṭhirāt sutasomo vṛkodarāt arjunāc chrutakīrtis tu śatānīkas tu nākuliḥ
103	tathaiva sahadevāc ca śrutasenaḥ pratāpavān hiḍimbāyāṃ ca bhīmena vane jajñe ghaṭotkacaḥ
104	śikhaṇḍī drupadāj jajñe kanyā putratvam āgatā yāṃ yakṣaḥ puruṣaṃ cakre sthūṇaḥ priyacikīrṣayā
105	kurūṇāṃ vigrahe tasmin samāgacchan bahūny atha rājñāṃ śatasahasrāṇi yotsyamānāni saṃyuge
106	teṣām aparimeyāni nāmadheyāni sarvaśaḥ na śakyaṃ parisaṃkhyātuṃ varṣāṇām ayutair api ete tu kīrtitā mukhyā yair ākhyānam idaṃ tatam