Book 1 Chapter 55 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | gurave prāṅ namaskṛtya manobuddhisamādhibhiḥ
saṃpūjya ca dvijān sarvāṃs tathānyān viduṣo janān |
2 | maharṣeḥ sarvalokeṣu viśrutasyāsya dhīmataḥ
pravakṣyāmi mataṃ kṛtsnaṃ vyāsasyāmitatejasaḥ |
3 | śrotuṃ pātraṃ ca rājaṃs tvaṃ prāpyemāṃ bhāratīṃ kathām
guror vaktuṃ parispando mudā protsāhatīva mām |
4 | śṛṇu rājan yathā bhedaḥ kurupāṇḍavayor abhūt
rājyārthe dyūtasaṃbhūto vanavāsas tathaiva ca |
5 | yathā ca yuddham abhavat pṛthivīkṣayakārakam
tat te 'haṃ saṃpravakṣyāmi pṛcchate bharatarṣabha |
6 | mṛte pitari te vīrā vanād etya svamandiram
nacirād iva vidvāṃso vede dhanuṣi cābhavan |
7 | tāṃs tathā rūpavīryaujaḥsaṃpannān paurasaṃmatān
nāmṛṣyan kuravo dṛṣṭvā pāṇḍavāñ śrīyaśobhṛtaḥ |
8 | tato duryodhanaḥ krūraḥ karṇaś ca sahasaubalaḥ
teṣāṃ nigrahanirvāsān vividhāṃs te samācaran |
9 | dadāv atha viṣaṃ pāpo bhīmāya dhṛtarāṣṭrajaḥ
jarayām āsa tad vīraḥ sahānnena vṛkodaraḥ |
10 | pramāṇakoṭyāṃ saṃsuptaṃ punar baddhvā vṛkodaram
toyeṣu bhīmaṃ gaṅgāyāḥ prakṣipya puram āvrajat |
11 | yadā prabuddhaḥ kaunteyas tadā saṃchidya bandhanam
udatiṣṭhan mahārāja bhīmaseno gatavyathaḥ |
12 | āśīviṣaiḥ kṛṣṇasarpaiḥ suptaṃ cainam adaṃśayat
sarveṣv evāṅgadeśeṣu na mamāra ca śatruhā |
13 | teṣāṃ tu viprakāreṣu teṣu teṣu mahāmatiḥ
mokṣaṇe pratighāte ca viduro 'vahito 'bhavat |
14 | svargastho jīvalokasya yathā śakraḥ sukhāvahaḥ
pāṇḍavānāṃ tathā nityaṃ viduro 'pi sukhāvahaḥ |
15 | yadā tu vividhopāyaiḥ saṃvṛtair vivṛtair api
nāśaknod vinihantuṃ tān daivabhāvyartharakṣitān |
16 | tataḥ saṃmantrya sacivair vṛṣaduḥśāsanādibhiḥ
dhṛtarāṣṭram anujñāpya jātuṣaṃ gṛham ādiśat |
17 | tatra tān vāsayām āsa pāṇḍavān amitaujasaḥ
adāhayac ca visrabdhān pāvakena punas tadā |
18 | vidurasyaiva vacanāt khanitrī vihitā tataḥ
mokṣayām āsa yogena te muktāḥ prādravan bhayāt |
19 | tato mahāvane ghore hiḍimbaṃ nāma rākṣasam
bhīmaseno 'vadhīt kruddho bhuvi bhīmaparākramaḥ |
20 | atha saṃdhāya te vīrā ekacakrāṃ vrajaṃs tadā
brahmarūpadharā bhūtvā mātrā saha paraṃtapāḥ |
21 | tatra te brāhmaṇārthāya bakaṃ hatvā mahābalam
brāhmaṇaiḥ sahitā jagmuḥ pāñcālānāṃ puraṃ tataḥ |
22 | te tatra draupadīṃ labdhvā parisaṃvatsaroṣitāḥ
viditā hāstinapuraṃ pratyājagmur ariṃdamāḥ |
23 | ta uktā dhṛtarāṣṭreṇa rājñā śāṃtanavena ca
bhrātṛbhir vigrahas tāta kathaṃ vo na bhaved iti asmābhiḥ khāṇḍavaprasthe yuṣmadvāso 'nucintitaḥ |
24 | tasmāj janapadopetaṃ suvibhaktamahāpatham
vāsāya khāṇḍavaprasthaṃ vrajadhvaṃ gatamanyavaḥ |
25 | tayos te vacanāj jagmuḥ saha sarvaiḥ suhṛjjanaiḥ
nagaraṃ khāṇḍavaprasthaṃ ratnāny ādāya sarvaśaḥ |
26 | tatra te nyavasan rājan saṃvatsaragaṇān bahūn
vaśe śastrapratāpena kurvanto 'nyān mahīkṣitaḥ |
27 | evaṃ dharmapradhānās te satyavrataparāyaṇāḥ
apramattotthitāḥ kṣāntāḥ pratapanto 'hitāṃs tadā |
28 | ajayad bhīmasenas tu diśaṃ prācīṃ mahābalaḥ
udīcīm arjuno vīraḥ pratīcīṃ nakulas tathā |
29 | dakṣiṇāṃ sahadevas tu vijigye paravīrahā
evaṃ cakrur imāṃ sarve vaśe kṛtsnāṃ vasuṃdharām |
30 | pañcabhiḥ sūryasaṃkāśaiḥ sūryeṇa ca virājatā
ṣaṭsūryevābabhau pṛthvī pāṇḍavaiḥ satyavikramaiḥ |
31 | tato nimitte kasmiṃś cid dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
vanaṃ prasthāpayām āsa bhrātaraṃ vai dhanaṃjayam |
32 | sa vai saṃvatsaraṃ pūrṇaṃ māsaṃ caikaṃ vane 'vasat
tato 'gacchad dhṛṣīkeśaṃ dvāravatyāṃ kadā cana |
33 | labdhavāṃs tatra bībhatsur bhāryāṃ rājīvalocanām
anujāṃ vāsudevasya subhadrāṃ bhadrabhāṣiṇīm |
34 | sā śacīva mahendreṇa śrīḥ kṛṣṇeneva saṃgatā
subhadrā yuyuje prītā pāṇḍavenārjunena ha |
35 | atarpayac ca kaunteyaḥ khāṇḍave havyavāhanam
bībhatsur vāsudevena sahito nṛpasattama |
36 | nātibhāro hi pārthasya keśavenābhavat saha
vyavasāyasahāyasya viṣṇoḥ śatruvadheṣv iva |
37 | pārthāyāgnir dadau cāpi gāṇḍīvaṃ dhanur uttamam
iṣudhī cākṣayair bāṇai rathaṃ ca kapilakṣaṇam |
38 | mokṣayām āsa bībhatsur mayaṃ tatra mahāsuram
sa cakāra sabhāṃ divyāṃ sarvaratnasamācitām |
39 | tasyāṃ duryodhano mando lobhaṃ cakre sudurmatiḥ
tato 'kṣair vañcayitvā ca saubalena yudhiṣṭhiram |
40 | vanaṃ prasthāpayām āsa sapta varṣāṇi pañca ca
ajñātam ekaṃ rāṣṭre ca tathā varṣaṃ trayodaśam |
41 | tataś caturdaśe varṣe yācamānāḥ svakaṃ vasu
nālabhanta mahārāja tato yuddham avartata |
42 | tatas te sarvam utsādya hatvā duryodhanaṃ nṛpam
rājyaṃ vidrutabhūyiṣṭhaṃ pratyapadyanta pāṇḍavāḥ |
43 | evam etat purāvṛttaṃ teṣām akliṣṭakarmaṇām
bhedo rājyavināśaś ca jayaś ca jayatāṃ vara |