Book 1 Chapter 16 | |
1 | sūta uvāca |
1 | tato 'bhraśikharākārair giriśṛṅgair alaṃkṛtam
mandaraṃ parvatavaraṃ latājālasamāvṛtam |
2 | nānāvihagasaṃghuṣṭaṃ nānādaṃṣṭrisamākulam
kiṃnarair apsarobhiś ca devair api ca sevitam |
3 | ekādaśa sahasrāṇi yojanānāṃ samucchritam
adho bhūmeḥ sahasreṣu tāvatsv eva pratiṣṭhitam |
4 | tam uddhartuṃ na śaktā vai sarve devagaṇās tadā
viṣṇum āsīnam abhyetya brahmāṇaṃ cedam abruvan |
5 | bhavantāv atra kurutāṃ buddhiṃ naiḥśreyasīṃ parām
mandaroddharaṇe yatnaḥ kriyatāṃ ca hitāya naḥ |
6 | tatheti cābravīd viṣṇur brahmaṇā saha bhārgava
tato 'nantaḥ samutthāya brahmaṇā paricoditaḥ nārāyaṇena cāpy uktas tasmin karmaṇi vīryavān |
7 | atha parvatarājānaṃ tam ananto mahābalaḥ
ujjahāra balād brahman savanaṃ savanaukasam |
8 | tatas tena surāḥ sārdhaṃ samudram upatasthire
tam ūcur amṛtārthāya nirmathiṣyāmahe jalam |
9 | apāṃpatir athovāca mamāpy aṃśo bhavet tataḥ
soḍhāsmi vipulaṃ mardaṃ mandarabhramaṇād iti |
10 | ūcuś ca kūrmarājānam akūpāraṃ surāsurāḥ
girer adhiṣṭhānam asya bhavān bhavitum arhati |
11 | kūrmeṇa tu tathety uktvā pṛṣṭham asya samarpitam
tasya śailasya cāgraṃ vai yantreṇendro 'bhyapīḍayat |
12 | manthānaṃ mandaraṃ kṛtvā tathā netraṃ ca vāsukim
devā mathitum ārabdhāḥ samudraṃ nidhim ambhasām amṛtārthinas tato brahman sahitā daityadānavāḥ |
13 | ekam antam upāśliṣṭā nāgarājño mahāsurāḥ
vibudhāḥ sahitāḥ sarve yataḥ pucchaṃ tataḥ sthitāḥ |
14 | ananto bhagavān devo yato nārāyaṇas tataḥ
śira udyamya nāgasya punaḥ punar avākṣipat |
15 | vāsuker atha nāgasya sahasākṣipyataḥ suraiḥ
sadhūmāḥ sārciṣo vātā niṣpetur asakṛn mukhāt |
16 | te dhūmasaṃghāḥ saṃbhūtā meghasaṃghāḥ savidyutaḥ
abhyavarṣan suragaṇāñ śramasaṃtāpakarśitān |
17 | tasmāc ca girikūṭāgrāt pracyutāḥ puṣpavṛṣṭayaḥ
surāsuragaṇān mālyaiḥ sarvataḥ samavākiran |
18 | babhūvātra mahāghoṣo mahāmegharavopamaḥ
udadher mathyamānasya mandareṇa surāsuraiḥ |
19 | tatra nānājalacarā viniṣpiṣṭā mahādriṇā
vilayaṃ samupājagmuḥ śataśo lavaṇāmbhasi |
20 | vāruṇāni ca bhūtāni vividhāni mahīdharaḥ
pātālatalavāsīni vilayaṃ samupānayat |
21 | tasmiṃś ca bhrāmyamāṇe 'drau saṃghṛṣyantaḥ parasparam
nyapatan patagopetāḥ parvatāgrān mahādrumāḥ |
22 | teṣāṃ saṃgharṣajaś cāgnir arcirbhiḥ prajvalan muhuḥ
vidyudbhir iva nīlābhram āvṛṇon mandaraṃ girim |
23 | dadāha kuñjarāṃś caiva siṃhāṃś caiva viniḥsṛtān
vigatāsūni sarvāṇi sattvāni vividhāni ca |
24 | tam agnim amaraśreṣṭhaḥ pradahantaṃ tatas tataḥ
vāriṇā meghajenendraḥ śamayām āsa sarvataḥ |
25 | tato nānāvidhās tatra susruvuḥ sāgarāmbhasi
mahādrumāṇāṃ niryāsā bahavaś cauṣadhīrasāḥ |
26 | teṣām amṛtavīryāṇāṃ rasānāṃ payasaiva ca
amaratvaṃ surā jagmuḥ kāñcanasya ca niḥsravāt |
27 | atha tasya samudrasya taj jātam udakaṃ payaḥ
rasottamair vimiśraṃ ca tataḥ kṣīrād abhūd ghṛtam |
28 | tato brahmāṇam āsīnaṃ devā varadam abruvan
śrāntāḥ sma subhṛśaṃ brahman nodbhavaty amṛtaṃ ca tat |
29 | ṛte nārāyaṇaṃ devaṃ daityā nāgottamās tathā
cirārabdham idaṃ cāpi sāgarasyāpi manthanam |
30 | tato nārāyaṇaṃ devaṃ brahmā vacanam abravīt
vidhatsvaiṣāṃ balaṃ viṣṇo bhavān atra parāyaṇam |
31 | viṣṇur uvāca |
31 | balaṃ dadāmi sarveṣāṃ karmaitad ye samāsthitāḥ
kṣobhyatāṃ kalaśaḥ sarvair mandaraḥ parivartyatām |
32 | sūta uvāca |
32 | nārāyaṇavacaḥ śrutvā balinas te mahodadheḥ
tat payaḥ sahitā bhūyaś cakrire bhṛśam ākulam |
33 | tataḥ śatasahasrāṃśuḥ samāna iva sāgarāt
prasannabhāḥ samutpannaḥ somaḥ śītāṃśur ujjvalaḥ |
34 | śrīr anantaram utpannā ghṛtāt pāṇḍuravāsinī
surā devī samutpannā turagaḥ pāṇḍuras tathā |
35 | kaustubhaś ca maṇir divya utpanno 'mṛtasaṃbhavaḥ
marīcivikacaḥ śrīmān nārāyaṇarogataḥ |
36 | śrīḥ surā caiva somaś ca turagaś ca manojavaḥ
yato devās tato jagmur ādityapatham āśritāḥ |
37 | dhanvantaris tato devo vapuṣmān udatiṣṭhata
śvetaṃ kamaṇḍaluṃ bibhrad amṛtaṃ yatra tiṣṭhati |
38 | etad atyadbhutaṃ dṛṣṭvā dānavānāṃ samutthitaḥ
amṛtārthe mahān nādo mamedam iti jalpatām |
39 | tato nārāyaṇo māyām āsthito mohinīṃ prabhuḥ
strīrūpam adbhutaṃ kṛtvā dānavān abhisaṃśritaḥ |
40 | tatas tad amṛtaṃ tasyai dadus te mūḍhacetasaḥ
striyai dānavadaiteyāḥ sarve tadgatamānasāḥ |