Bṛhadyamasmṛti (Yamasmṛti, 182-verse version)

adhyāya 1

athāto yamadharmasya prāyaścittaṃ vyākhyāsyāmaḥ /
caturṇām api varṇānāṃ prāyaścittaṃ prakalpayet // YamS-182v_1.1

brāhmaṇas tu śunā daṣṭo jambūkena vṛkeṇa vā /
udite grahanakṣatre dṛṣṭvā sadyaḥ śucir bhavet // YamS-182v_1.2

jalāgnibandhanabhraṣṭāḥ pravrajyānāśakacyutāḥ /
viṣaprapannagātrāś ca śastrāghātahatāś ca ye // YamS-182v_1.3

navaite pratyavasitāḥ sarvadharmabahiṣkṛtāḥ /
cāndrāyaṇena śudhyanti taptakṛcchradvayena ca // YamS-182v_1.4

ubhayāvasitāḥ pāpā ye śāmaśabalācyutāḥ /
indudvayena śudhyanti dattvā dhenuṃ tathā vṛṣam // YamS-182v_1.5

gobrāhmaṇahataṃ dagdhaṃ mṛtam udbandhanena tu /
pāśaṃ chittvā tatas tasya taptakṛcchradvayaṃ caret // YamS-182v_1.6

kṛmibhir brahmasaṃyuktaṃ makṣikaiś copaghātitam /
kṛcchrārdhaṃ saṃprakurvīta śaktyā dadyāt tu dakṣiṇām // YamS-182v_1.7

cāṇḍālabhāṇḍasaṃspṛṣṭaṃ pītvā bhūmigataṃ jalam /
gomūtrayāvakāhāraḥ ṣaḍrātreṇa viśudhyati // YamS-182v_1.8

cāṇḍālaghaṭabhāṇḍasthaṃ yas toyaṃ pibati dvijaḥ /
tatkṣanāt kṣipate yas tu prājāpatyena śudhyati // YamS-182v_1.9

yadi na kṣipate toyaṃ śarīre yasya jīryati /
prājāpatyaṃ na dātavyaṃ kṛcchraṃ sāṃtapanādikam // YamS-182v_1.10

caret sāṃtapanaṃ vipraḥ prājāpatyaṃ tu kṣattriyaḥ /
tadardhaṃ tu cared vaiśyaḥ pādaṃ śūdrasya dāpayet // YamS-182v_1.11

cāṇḍālānnaṃ bhakṣayitvā tadvat salilam eva ca /
māsaṃ kṛcchraṃ cared vipraś cāndrāyaṇam athāpi vā // YamS-182v_1.12

gomūtraṃ gomayaṃ kṣīraṃ dadhi sarpiḥ kuśodakam /
ekarātropavāsaś ca kṛcchraṃ sāṃtapanaṃ smṛtam // YamS-182v_1.13

cāṇḍālamūrtikā ye ca ye ca saṃkīrṇayonayaḥ /
teṣāṃ dattvā ca bhuktvā ca taptakṛcchraṃ samācaret // YamS-182v_1.14

cāṇḍālikāsu nārīṣu dvijo maithunakārakaḥ /
kṛtvā 'ghamarṣaṇaṃ pakṣaṃ śudhyate ca payovratāt // YamS-182v_1.15

iti śrīyāmye dharmaśāstre prathamo 'dhyāyaḥ ||

adhyāya 2

naṭīṃ śailūṣikāṃ caiva rajakīṃ veṇujīvinīm /
gatvā cāndrāyaṇaṃ kuryāt tathā carmopajīvinīm // YamS-182v_2.1

kāpālikānnabhoktṝṇāṃ tanayāgāmināṃ tathā /
ajñānāt kṛcchram uddiṣṭaṃ jñātvā caiva vratadvayam // YamS-182v_2.2

surāyāḥ saṃprapānena gomāṃsabhakṣaṇe kṛte /
taptakṛcchraṃ cared vipro mauñjīhomena śudhyati // YamS-182v_2.3

gokṣattriyaṃ tathā vaiśyaṃ śūdraṃ cāpy anulomajam /
jñātvā viśeṣeṇa tataś carec cāndrāyaṇaṃ vratam // YamS-182v_2.4

kukkuṭāṇḍakamātraṃ tu grāsaṃ ca parikalpayet /
anyathābhāvadoṣeṇa navame 'ti ca śudhyahni // YamS-182v_2.5

ekaikaṃ vardhayed grāsaṃ śukle kṛṣṇe ca hrāsayet /
amāyāṃ tu na bhuñjīta eṣa cāndrāyaṇo vidhiḥ // YamS-182v_2.6

prāyaścittam upakramya kartā yadi vipadyate /
pūtas tad ahared vāpi iha loke paratra ca // YamS-182v_2.7

yāvad ekaḥ pṛthag bhāvyaḥ prāyaścittaṃ na sevate /
apraśastā na te spṛśyās te sarve 'pi vigarhitāḥ // YamS-182v_2.8

abhojyāś cāpratigrāhyā asaṃpaṅktyāvivāhikāḥ /
pūyante tu vrate cīrṇe sarve te rikthabhāginaḥ // YamS-182v_2.9

iti śrīyāmye dharmaśāstre dvitīyo 'dhyāyaḥ ||

adhyāya 3

ūnaikādaśavarṣasya pañcavarṣāt parasya ca /
prāyaścittaṃ cared bhrāta pitā vā 'nyo 'pi bāndhavaḥ // YamS-182v_3.1

ato bālatarasyāpi nāparādho na pātakam /
rājadaṇḍo na tasyāsti prāyaścittaṃ na vidyate // YamS-182v_3.2

aśītyadhikavarṣāṇi bālo vā 'py ūnaṣoḍaśaḥ /
prāyaścittārdham arhanti striyo vyādhita eva ca // YamS-182v_3.3

pitṛvyabhrātṛbhāryāṃ ca bhaginīṃ mātur eva ca /
śvaśrūṃ pitṛṣvasāraṃ ca taptakṛcchraṃ samācaret // YamS-182v_3.4

rājñīm ācāryaśiṣyāṃ vā upādhyāyasya yoṣitaḥ /
etā gatvā striyo mohāt ṣaṇmāsaṃ kṛcchram ācaret // YamS-182v_3.5

dvau māsau bhakṣya bhojyaṃ ca dvau māsau yāvakena tu /
dvau māsau pañcagavyena ṣaṇmāsaṃ kṛcchram ācaret // YamS-182v_3.6

mātaraṃ gurupatnīṃ ca svasāraṃ duhitāṃ tathā /
gatvā tu praviśed agniṃ nānyā śuddhir vidhīyate // YamS-182v_3.7

astaṃ gate yadā sūrye cāṇḍālam ṛtumatstriyaḥ /
saṃspṛśet tu yadā kaścit prāyaścittaṃ kathaṃ bhavet // YamS-182v_3.8

jātarūpyaṃ suvarṇaṃ tu divā ''hṛtaṃ ca yaj jalaṃ /
tena snātvā ca pītvā ca gām ālabhya viśudhyati // YamS-182v_3.9

dāsanāpitagopālakulamitrārdhasīriṇaḥ /
ete śūdrās tu bhojyānnā yaś cā ''tmānaṃ nivedayet // YamS-182v_3.10

asac chūdreṣu annādyaṃ ye bhuñjanty abudhā dvijāḥ /
prāyaścittaṃ tathā prāptaṃ carec cāndrāyaṇavratam // YamS-182v_3.11

yaḥ karoty ekarātreṇa vṛṣalīsevanaṃ dvijaḥ /
tadbhakṣaṇe japen nityaṃ tribhir varṣair vyapohati // YamS-182v_3.12

vṛṣalīṃ yas tu gṛhṇāti brāhmaṇo madamohitaḥ /
sadā sūtakitā tasya brahmahatyā dine dine // YamS-182v_3.13

vṛṣalīgamanaṃ caiva māsam ekaṃ nirantaram /
iha janmani śūdratvaṃ punaḥ śvāno bhaviṣyati // YamS-182v_3.14

vṛṣalīphenapītasya niḥśvāsopagatasya ca /
tasyāṃ caiva prasūtasya niṣkṛtir na vidhīyate // YamS-182v_3.15

agre māhiṣakaṃ dṛṣṭvā madhye ca vṛṣalīpatim /
ante vārdhuṣikaṃ dṛṣṭvā nirāśāḥ pitaro gatāḥ // YamS-182v_3.16

mahiṣīty ucyate bhāryā sā caiva vyabhicāriṇī /
tān doṣān kṣamate yas tu sa vai māhiṣakaḥ smṛtaḥ // YamS-182v_3.17

pitur gehe tu yā kanyā paśyaty asaṃskṛtā rajaḥ /
bhrūṇahatyā pitus tasyāḥ kanyā sā vṛṣalī smṛtā // YamS-182v_3.18

yas tāṃ vivāhayet kanyāṃ brāhmaṇo madamohitaḥ /
asaṃbhaṣyo hy apāṅkteyaḥ sa vipro vṛṣalīpatiḥ // YamS-182v_3.19

prāpte dvādaśame varṣe kanyāṃ yo na prayacchati /
māsi māsi rajas tasyāḥ pitā pibati śoṇitam // YamS-182v_3.20

aṣṭavarṣā bhaved gaurī navavarṣā ca rohiṇī /
daśavarṣā bhavet kanyā ata ūrdhvaṃ rajasvalā // YamS-182v_3.21

mātā caiva pitā caiva jyeṣṭhabhrātā tathaiva ca /
trayas te narakaṃ yānti dṛṣṭvā kanyāṃ rajasvalām // YamS-182v_3.22

samarghaṃ dhanam utsṛjya mahārghaṃ yaḥ prayacchati /
sa vai vārdhuṣiko jñeyo brahmavādiṣu garhitaḥ // YamS-182v_3.23

śukrakṣayakarā vandhyā tyājyaiti parikīrtitā /
tasyās tu yo bhaved bhartā taṃ tu vidyād ajāvikam // YamS-182v_3.24

dūrāc chrāntaṃ bhayagrastaṃ brāhmaṇaṃ gṛham āgatam /
anarcayitvā yo bhuṅkte tat kṣaṇe 'sau vidhīyate // YamS-182v_3.25

ajāviko māhiṣaś ca tathā ca vṛṣalīpatiḥ /
tṛṇāgreṇāpi saṃspṛṣṭvā savāsā jalam āviśet // YamS-182v_3.26

yāvad uṣṇaṃ bhaved annaṃ yāvad bhuñjanti vāgyatāḥ /
pitaras tāvad aśnanti yāvan noktā havirguṇāḥ // YamS-182v_3.27

havirguṇā na vaktavyāḥ pitaro yānty atarpitāḥ /
pitṛbhis tarpitaiḥ paścād vaktavyaṃ śobhanaṃ haviḥ // YamS-182v_3.28

yāvato grasate grāsān havyakavyeṣv amantritaḥ /
tāvato grasate pretya dīptān grāsān ayomayān // YamS-182v_3.29

āsaneśv āsanaṃ dadyān na tu haste kadācana /
hasteśv āsanadāne ca nirāśāḥ pitaro gatāḥ // YamS-182v_3.30

āsane pādam ārūḍho vastrasyārdham adhaḥ kṛtam /
mukhena dhamitaṃ bhuṅkte dvijaś cāndrāyaṇaṃ caret // YamS-182v_3.31

aṅgulyāṃ yaḥ pavitrāṇi kṛtvā gandhān samarpayet /
pitṝṇāṃ nopatiṣṭheta rākṣasair vipralupyati // YamS-182v_3.32

hasangrāsaṃ ca yo bhuṅkte saśabdaṃ seṅgitaṃ tathā /
lehitaṃ vartitaṃ caiva ṣaḍ ete paṅktidūṣakāḥ // YamS-182v_3.33

śvitrī kuṣṭḥī tathā śūlī kunakhī śyāvadantakaḥ /
rogī hīnātiriktāṅgaḥ piśuno matsarī tathā // YamS-182v_3.34

durbhago hi tathā ṣaṇḍhaḥ pākhaṇḍī vedanindakaḥ /
haitukaḥ śūdrayājī ca ayājyānāṃ ca yājakaḥ // YamS-182v_3.35

nityaṃ pratigrahe lubdho yācako viṣayātmakaḥ /
śyāvadanto 'tha vaidyaś ca asadālāpakas tathā // YamS-182v_3.36

ete śrāddhe ca dāne ca varjanīyāḥ prayatnataḥ /
tathā devalakaś caiva bhṛtako vedavikrayī // YamS-182v_3.37

ete varjyāḥ prayatnena evam eva yamo 'bravīt /
nirāśāḥ pitaras tasya bhavanti ṛṇabhāginaḥ // YamS-182v_3.38

atha cen mantravidyukto vaiṣṇavo jñānavān hi saḥ /
havyakavye niyoktavya iti prāha svayaṃ yamaḥ // YamS-182v_3.39

tasmāt sarvaprayatnena śrāddhe yajñe ca karmaṇi /
adūṣyaṃ caiva viprendraṃ yojayettu prayatnataḥ // YamS-182v_3.40

tathaiva mantravidyuktaḥ śārīraiḥ paṅktidūṣanaiḥ /
varjitaṃ ca yamaḥ prāha paṅktipāvana eva saḥ // YamS-182v_3.41

nirmatsaraḥ sadācāraḥ śrotriyo brahmavidyuvā /
vidyāvinayasaṃpannaḥ pātrabhūto dvijottamaḥ // YamS-182v_3.42

vedāntavijjyeṣṭhasāmā alubdho veda tat paraḥ /
yojanīyaḥ prayatnena daive pitrye ca karmaṇi /
yad attaṃ ca hutaṃ tasmai hy anantaṃ nātra saṃśayaḥ // YamS-182v_3.43

ucchiṣṭocchiṣṭasaṃspṛṣṭaḥ śunā śūdreṇa vā dvijaḥ /
upoṣya rajanīm ekāṃ pañcagavyena śudhyati // YamS-182v_3.44

ucchiṣṭabhājanaṃ yena vipreṇa cānnavarjitam /
spṛṣṭaṃ tena pramādāc ca prājāpatyaṃ samācaret // YamS-182v_3.45

ucchiṣṭocchiṣṭasaṃspṛṣṭo brāhmaṇo brāhmaṇena hi /
daśarudrīṃ japet paścād gāyatryā śodhanaṃ param // YamS-182v_3.46

ucchiṣṭocchiṣṭasaṃspṛṣṭaḥ kṣattriyo vaiśya eva ca /
pramādocchiṣṭasaṃspṛṣṭaḥ śūdreṇa tu yadā dvijaḥ // YamS-182v_3.47

upoṣya rajanīm ekāṃ pañcagavyena śudhyati /
śvānakukkuṭamārjārāḥ kāko vā spṛśate yadi // YamS-182v_3.48

ucchiṣṭaṃ taṃ dvijaṃ yas tu ahorātreṇa śudhyati /
pañcagavyena śuddhiḥ syād ity āha bhagavān yamaḥ // YamS-182v_3.49

rajasvalāṃ spṛśed yas tu trirātraṃ tatra kārayet /
upoṣya dvijasaṃskāraṃ pañcagavyena śudhyati // YamS-182v_3.50

udakyā dṛṣṭipātena śrutaśabdena caiva hi /
snānaṃ devārcanaṃ dānaṃ havanaṃ ca praṇaśyati // YamS-182v_3.51

raktavastrasya vikretā lākṣārajakameva ca /
veṇujīvanakaivartatakṣacarmopajīvinaḥ // YamS-182v_3.52

eteṣāṃ sparśanāt pāpaṃ tathā caiva tu mohitaḥ /
pratigrahāc ca vipro vai narakaṃ pratigacchati // YamS-182v_3.53

udakyāḥ sparśane caiva brāhmaṇo vai pramādataḥ /
ṣaḍrātropoṣitaḥ snātvā pañcagavyena śudhyati // YamS-182v_3.54

sūtake vartamāne 'pi dāsavargasya kā kriyā /
svāmitulyaṃ bhavet tasya sūtakaṃ tu praśasyate // YamS-182v_3.55

yan na kārayate tat tan nānyaṃ pratyabravīd yamaḥ /
vivāhotsavayajñeṣu kārye caivam upasthite // YamS-182v_3.56

rajaḥ paśyati yā nārī tasya kālasya kā kriyā /
vipule ca jale snātvā śuklavāsās tv alaṅkṛtā // YamS-182v_3.57

āpo hiṣṭḥety ṛgabhiṣiktā''yaṃ gauriti vā ṛcā /
pūjānte homayet paścād ghṛtāhutyā śatāṣṭakaṃ // YamS-182v_3.58

gāyatryā vyāhṛtibhiś ca tataḥ karma samācaret /
yāvad dvijā na cārcyante annadānahiraṇyakaiḥ // YamS-182v_3.59

tāvaccīrṇavratasyāpi tat pāpaṃ na praṇaśyati // YamS-182v_3.60

yad dehakaṃ kākabalākacillāmedhyena liptaṃ tu bhavet kadācit /
śrotre mukhe vā parimastake vā snānena lepopahatasya śuddhiḥ // YamS-182v_3.61

abhakṣyāṇām apeyānām alehyānāṃ ca bhakṣaṇe /
retomūtrapurīṣāṇāṃ prāyaścittaṃ kathaṃ bhavet // YamS-182v_3.62

padmodumbarabilvānāṃ kuśāśvatthapalāśayoḥ /
eteṣām udakaṃ pītvā pañcagavyena śudhyati // YamS-182v_3.63

strīṇāṃ rajasvalānāṃ ca sparśaś caiva bhaved yadi /
caturṇām api varṇanāṃ prāyaścittaṃ kathaṃ bhavet // YamS-182v_3.64

spṛṣṭvā rajasvalā 'nyonyaṃ sagotrā cānyagotrakā /
kāmād akāmato vā 'pi trirātrāc cuddhir iṣyate // YamS-182v_3.65

spṛṣṭvā rajasvalā 'nyonyaṃ brāhmaṇī kṣattriyā tathā /
ardhakṛcchraṃ caret pūrvā pādakṛcchraṃ tathottarā // YamS-182v_3.66

spṛṣṭvā rajasvalā 'nyonyaṃ brāhmaṇī vaiśyinī tathā /
pādahīnaṃ caret pūrvā pādam ekaṃ tathottarā // YamS-182v_3.67

spṛṣṭvā rajasvalā 'nyonyaṃ brāhmaṇī śūdriṇī tathā /
kṛcchreṇa śudhyate śūdrī brāhmī dānena śudhyati // YamS-182v_3.68

vipraḥ spṛṣṭo niśāyāṃ tūdakyayā patitena vā /
divā ''nītena toyena snāpayed agnisaṃnidhau // YamS-182v_3.69

divā caivārkasaṃspṛṣṭaṃ rātrau nakṣatradarśanāt /
saṃdhyayor ubhayor vā 'pi pavitraṃ sarvadā jalam // YamS-182v_3.70

iti śrīyāmye dharmaśāstre tṛtīyo 'dhyāyaḥ ||

adhyāya 4

khātaṃ vāpī tathā kūpapāṣāṇe śastraghātite /
yaṣṭyā tu ghātite caiva mṛtpiṇḍānyeva sādhayet // YamS-182v_4.1

govadhe caiva yat pāpaṃ balīvardasya caiva hi /
prāyaścittaṃ bhavet tatra striyā vā puruṣasya vā // YamS-182v_4.2

khāte ca patitā yā gauḥ kūpe vā cāvaṭe 'pi vā /
āśaivālakuṇḍe vā 'pi śastraghātena caiva hi // YamS-182v_4.3

yaṣṭyā tu patitā yā gaur balīvardo mṛto 'pi vā /
vatso vatsataro vā 'pi prāyaścittī bhaven naraḥ // YamS-182v_4.4

nārī vā 'pi kumāro vā prāyaścittād viśudhyati /
pāpī prakhyāpayet pāpaṃ dattvā dhenuṃ tathā vṛṣam // YamS-182v_4.5

pracchannapāpino ye syuḥ kṛtaghnā duṣṭacāriṇaḥ /
narakeṣu ca pacyante yāvad ābhūtasaṃplavam // YamS-182v_4.6

tasmāc ca pāpinā grāhyaṃ prāyaścittaṃ yathā tathā /
pramādāc ca hatā yena kapilā vā tathetarā // YamS-182v_4.7

yathā brahmavadhe pāpaṃ kapilāyā vadhe tathā /
balīvarde 'pi ca tathā prāyaścittaṃ samaṃ smṛtam // YamS-182v_4.8

rodhane bandhane caiva mṛtpiṇḍanavagomaye /
utkṛṣṭenāpi gohantā prāyaścittena śudhyati // YamS-182v_4.9

muṣṭyā vā nihatā yā gauḥ śakaṭe vāripaṅkayoḥ /
govartapatitā gāvaḥ śvanadyām uttare 'pi vā // YamS-182v_4.10

etat te kathitaṃ sarvaṃ gavāṃ vighātam uttamam /
yatra yatra mriyed gauś ca prāyaścittaṃ pṛthak pṛthak // YamS-182v_4.11

vane ca patitā yā gauḥ pāmaratrāsaśaṅktitā /
mṛtā caiva yadā sā gauḥ prāyaścittī bhavec ca saḥ // YamS-182v_4.12

preṣitaḥ puruṣo vā 'pi prāyaścittaṃ ca yat smṛtam /
ābdikaṃ caiva śūdrasya vaiśyasya dviguṇaṃ bhavet // YamS-182v_4.13

triguṇaṃ kṣattriyasyaiva viprasyaiva caturguṇam /
goṣṭhe nivasanaṃ kāryaṃ goghno 'ham iti vācayet // YamS-182v_4.14

kaṣṭena vartamāno 'pi kālenaiva śucir bhavet /
gavāṃ madhye vased rātrau divā gā vai? (JN) hy anuvrajet // YamS-182v_4.15

na strīṇāṃ vapanaṃ kuryān na ca govrajanaṃ smṛtam /
na ca goṣṭhe vased rātrau na kuryād vaidikīṃ śrutim // YamS-182v_4.16

sarvān keśān samucchritya cchedayed aṅguladvayam /
evam eva tu nārīṇāṃ śiromuṇḍāpanaṃ smṛtam // YamS-182v_4.17

sūtake mṛtake caiva vidhiṃ prabrūhi no yama /
jātake vartamāne 'pi mṛtakaṃ ca yadā bhavet // YamS-182v_4.18

ko vidhiḥ sa vinirdiṣṭaḥ kathayasva yathā tatham /
evam ukto hi bhagavān yamaḥ prāha yathā tatham // YamS-182v_4.19

jātake naiva mṛtakaṃ kṣayaṃ yāti na saṃśayaḥ /
pūrvavratam anirdiṣṭaṃ mayā ca sūtakaṃ bhavet // YamS-182v_4.20

sūtakena na lipyeta iti prāha svayaṃ yamaḥ /
sūtakena na lipyeta vrataṃ saṃpūrṇatāṃ vrajet // YamS-182v_4.21

śrāddhaṃ dānaṃ tapo yajño devatārādhanaṃ tathā /
brahmahā ca surāpaś ca svarṇasteyī gurudruhaḥ // YamS-182v_4.22

saṃsargī pañcamo jñeyas tatsamo nātra saṃśayaḥ /
eteṣu dvādaśābdaṃ ca prāyaścittaṃ vidhīyate // YamS-182v_4.23

tathā pātakināṃ caiva ṣaḍabdaṃ caiva saṃsmṛtam /
upapātakināṃ caiva tripañcābdaṃ vidhīyate // YamS-182v_4.24

prājāpatyais tribhiḥ kṛcchraṃ kṛcchraṃ vai dvādaśābdikam /
ekabhaktaṃ tathā naktam upavāsam athāpi vā // YamS-182v_4.25

etad dinacatuṣkeṇa pādakṛcchraś ca jāyate /
tripādakṛcchro vijñeyaḥ pāpakśayakaraḥ smṛtaḥ // YamS-182v_4.26

dharmaśāstrānusāreṇa prāyaścittaṃ manīṣibhiḥ /
dātavyaṃ pāpamuktyarthaṃ prāṇināṃ pāpakāriṇām // YamS-182v_4.27

anutāpo yadā puṃso bhaved vai pāpinaḥ kila /
prāyaścittaṃ tadā deyam ity āha bhagavān yamaḥ // YamS-182v_4.28

ajñātvā dharmaśāstrāṇi prāyaścittaṃ dadāti yaḥ /
prāyaścittī bhavet pūtas tat pāpaṃ parṣadaṃ vrajet // YamS-182v_4.29

tasmāc chāstrānusāreṇa prāyaścittaṃ vidhīyate /
aṣṭaśālyāṃ mṛtā ye ca ye ca strīsūtake mṛtāḥ // YamS-182v_4.30

draṃṣṭrābhir bhakṣitā ye ca ye ca ātmahano janāḥ /
aṣṭaśālyāṃ mṛto vipraḥ prāyaścittaṃ tu bandhubhiḥ // YamS-182v_4.31

kāryaṃ tu ābdikaṃ caiva tathā strīṇāṃ ca dāpayet /
śuddhyarthaṃ nānyathā bhāvyam ity āha bhagavān yamaḥ // YamS-182v_4.32

durmṛtyumaraṇaṃ prāptā ye 'py adhogatim āgatāḥ /
teṣāṃ śuddhyartham evātra dvitryabdaṃ hi viśiṣyate // YamS-182v_4.33

brāhmaṇakṣattriyaviśāṃ śūdrānāṃ cāntyajātinām /
tāratam yena dātavyam iti prāha svayaṃ yamaḥ // YamS-182v_4.34

patitānāṃ ca viprāṇāṃ tathā strīṇāṃ vigarhitam /
kathaṃ śuddhir bhavet tāsāṃ teṣāṃ caiva viśeṣataḥ // YamS-182v_4.35

vyabhicārād ṛtau śuddhiḥ strīṇāṃ caiva na saṃśayaḥ /
garbhe jāte parityāgo nānyathā mama bhāṣitam // YamS-182v_4.36

duṣṭastrīdarśanenaiva pitaro yānty adhogatim /
ghṛtaṃ yonyāṃ kṣiped ghoraṃ parapuṃsagatā hi yā // YamS-182v_4.37

havanaṃ ca prayatnena gāyatryā cāyutatrayam /
brāhmaṇān bhojayet paścāc chatam aṣṭottareṇa hi // YamS-182v_4.38

vidhavā caiva yā nārī puṃsopagatasevinī /
tyājyā sā bandhubhiś caiva nānyathā yamabhāṣitam // YamS-182v_4.39

patitasya ca viprasya anutāparatasya ca /
pāpāc caiva nivṛttasya prāyaścittī bhavet tadā // YamS-182v_4.40

tāratam yena dātavyaṃ prāyaścittaṃ yathā vidhi /
sakāmo hi yadā vipraḥ pāpācāraparo bhavet // YamS-182v_4.41

diṣṭyā nivṛttapāpaughaḥ prāyaścittī tadārhati /
tathā kṣattriyavaiśyau vā śūdro vā 'pi yathā kramāt // YamS-182v_4.42

vidhav āgamane pāpaṃ sakṛc caiva tu yad bhavet /
asakṛc ca yadā jñātvā prāyaścittaṃ pravartate // YamS-182v_4.43

asakṛd gamanāc caiva carec cāndrāyaṇadvayam /
sakṛd gamane yat pāpaṃ prājāpatyadvayena hi // YamS-182v_4.44

punarbhūr vikṛtā yena kṛtā vipreṇa caiva hi /
vinā śākhāprabhedena punarbhūr bhaṇyate hi sā // YamS-182v_4.45

savarṇaś ca savarṇāyām abhiṣikto yadā bhavet /
brāhmaṇaḥ kāmalubdho 'pi śrāddhe yajñe ca garhitaḥ // YamS-182v_4.46

kṣattriyo brāhmaṇīsaktaḥ kṣattriṇyāṃ viśa eva vā /
vaiśyāyā gamane śūdraḥ patitāyā bhavān yathā // YamS-182v_4.47

prātilomye mahatpāpaṃ pravadanti manīṣiṇaḥ /
prāyaścittaṃ cā ''nulomye na bhavaty eva cānyathā // YamS-182v_4.48

mānasaṃ vācikaṃ caiva kāyikaṃ pātakaṃ smṛtam /
tasmāt pāpād viśuddhyarthaṃ prāyaścittaṃ dine dine // YamS-182v_4.49

prātah saṃdhyāṃ sanakṣatrām upāsītaiva yatnataḥ /
madhyāhne ca tathā raudrīṃ sāyaṃ caiva tu vaiṣṇavīm // YamS-182v_4.50

trividhaṃ pāpaśuddhyarthaṃ saṃdhyopāsanam eva ca /
saṃdhyāhīno hi yo vipraḥ snānahīnas tathaiva ca // YamS-182v_4.51

snānahīno malāśī syāt saṃdhyāhīno hi bhrūṇahā /
naśyet pāpaṃ hi yāṃ dhyātur upāsanaparo hi saḥ // YamS-182v_4.52

brahmalokaṃ vrajaty eva nānyathā yamabhāṣitam /
vidyāt apobhyāṃ saṃyuktaḥ śāntaḥ śucir alampaṭaḥ // YamS-182v_4.53

alubhdāhlādaniṣpāpā bhūdevā nātra saṃśayaḥ /
pātrībhūtāś ca vijñeyā viprās te nātra saṃśayaḥ // YamS-182v_4.54

tebhyo dattam anantaṃ hi ity āha bhagavān yamaḥ /
kukarmasthās tu ye viprā lolupā vedavarjitāḥ // YamS-182v_4.55

saṃdhyāhīnā vratabhraṣṭāḥ piśunā viṣayātmakāḥ /
tebhyo dattaṃ niṣphalaṃ syān nātra kāryāvicāraṇā // YamS-182v_4.56

pratigrahe saṃkucitā yadānyātaiyavidhṛtā |
bhūmidarśanāt pāpamocakā kṛtatretādvāpare kalau nauvarvīroṣitaḥ || YamS-182v_4.57

rājapratigrahāt sarvaṃ brahmavarcasam eva ca /
naśyatīti na saṃdeha ity āha bhagavān yamaḥ // YamS-182v_4.58

rājñāṃ pratigrahas tyājyo lokatrayajigīṣubhiḥ /
rājñaḥ pratigrahāc caiva brāhmaṇyaṃ hi vilupyate // YamS-182v_4.59

gāvo dūrapracāreṇa hiraṇyaṃ lobhalipsayā /
strī vinaśyati garbheṇa brāhmaṇo rājasevayā // YamS-182v_4.60

sevakāś cāpi viprāṇāṃ rājñāṃ sukṛtanāmabhiḥ /
kumbhīpākeṣu pacyante yāvad ābhūtasaṃplavam // YamS-182v_4.61

asevyāsevino viprā ayājyānāṃ ca yājakāḥ /
apāṅktās te ca vijñeyāḥ sarvadharmabahiṣkatāḥ // YamS-182v_4.62

iti śrīyāmye dharmaśāstre caturtho 'dhyāyaḥ ||

adhyāya 5

ataḥ paraṃ pravakṣyāmi śṛṇudhvaṃ munipuṅgavāḥ /
sarveṣām antyajātīnāṃ varṇādīnāṃ yathā kramam // YamS-182v_5.1

strīsaṃparkādikaṃ sarvaṃ jātam antyajasaṃjñakam /
yonisaṃkarajaṃ sarvaṃ varṇataś cāpi sarvaśaḥ // YamS-182v_5.2

viprakṣattriyaviṭśūdrāvarṇijātyeṣv anukramāt /
ete brāhmaṇakutsāḥ syus tasmād brāhmaṇyam uttamam // YamS-182v_5.3

vedācārarato vipro vedavedāṅgapāragaḥ /
tair apy anuṣṭhito dharma uktaś caiva viśeṣataḥ // YamS-182v_5.4

kārye caiva viśeṣeṇa tribhir varnair atandritaḥ /
balād dāsī kṛtā ye ca mlecchacāṇḍāladasyubhiḥ // YamS-182v_5.5

aśubhaṃ kāritāḥ karma gavādiprāṇihiṃsanam /
prāyaścittaṃ ca dātavyaṃ tāratam yena vā dvijaiḥ // YamS-182v_5.6

śrāddhakāle yadā jātā patnī yasya rajasvalā /
prasūtā vā na kārya ca daivikaṃ paitṛkaṃ tathā // YamS-182v_5.7

brāhmaṇā mantritāś caiva kṣaṇitā vā prayatnataḥ /
uddiśya pitṛpākaṃ ca kāryaṃ paitṛkam eva tat // YamS-182v_5.8

āśaucaṃ na bhavaty eva nātra kāryā vicāraṇā /
prasthāne vā pitā tasya pañcatvaṃ ca gato bhavet // YamS-182v_5.9

śrāddhādikām tu putreṇa ajñātena kṛtaṃ yadā /
kanyā pradānasamaye śrutavān pitaraṃ mṛtam // YamS-182v_5.10

kanyādānaṃ ca tat kāryaṃ vacanād bhavati kṣamaḥ /
pituḥ pātrādikaṃ karma paścāt sarvaṃ yathā vidhi // YamS-182v_5.11

ajñānāc ca kṛtaṃ sarvaṃ daivikaṃ paitṛkaṃ ca yat /
jātake mṛtake vā 'pi tat sarvaṃ saphalaṃ bhavet // YamS-182v_5.12

vyāsenoktasmṛtau svakīye ajñānāt pitari mṛte yadā jñātu sadaiva kāryaṃ pitṛkam eva vā // (YamS-182v_5.13)

aneke yasya ye putrāḥ saṃsṛṣṭā hi bhavanti ca /
jyeṣṭhena hi kṛtaṃ sarvaṃ saphalaṃ paitṛkaṃ bhavet // YamS-182v_5.14

vaidikaṃ ca tathā sarvaṃ bhavaty eva na saṃśayaḥ /
pṛthak piṇḍaṃ pṛthak śrāddhaṃ vaiśvadevādikaṃ ca yat // YamS-182v_5.15

bhrātaraś ca pṛthak kuryur nāvibhaktāḥ kadācana /
aputrasya ca putrāḥ syuḥ kartāraḥ sāṃparāyaṇāḥ // YamS-182v_5.16

saphalaṃ jāyate sarvām iti śātātapo 'bravīt /
na ca datto 'pyahīno 'tisnehena ca tathā 'paraḥ // YamS-182v_5.17

balād gṛhīto baddhaś ca bandhubhir datta eva ca /
bhrātuḥ putro mitraputraḥ śiṣyaś caiva tathaurasaḥ // YamS-182v_5.18

aputrasya ca vijñeyā dāyādā nātra saṃśayaḥ /
navaite putravatpālyāḥ paralokapradā hy amī // YamS-182v_5.19

aurasena samā jñeyā vacasoddālakasya ca /
idānīṃ bhāganirṇayam ṛṣiḥ śātātapo 'bravīt // YamS-182v_5.20

jyeṣṭhena vā kaniṣṭhena vibhāgasya vinirṇayaḥ /
samabhāgapradātā ca aputrebhyo na saṃśayaḥ // YamS-182v_5.21

samabhāgo grahītavyaḥ putramatyā sadaiva hi /
pitṛbhyo bhrātṛputrebhyo dāyādebhyo yathā kramāt // YamS-182v_5.22

adhikasya ca bhāgau dvau itarebhyaḥ? (JN) samāsataḥ /
ādhau pratigrahe krānte pūrvā tu balavattarā // YamS-182v_5.23

sarvesv eva vivādeṣu balavaty uttarā kriyā /
samavidyottaraṃ caiva pratyavaskandanaṃ tathā // YamS-182v_5.24

pūrvaṃ nyāsavidhiś caiva uttaraḥ syāc caturvidhaḥ /
sākṣiṣūbhayataḥ satsu sākṣiṇaḥ pūrvavādinaḥ // YamS-182v_5.25

pūrvapakṣe 'dharībhūte bhavanty uttaravādinaḥ /
asākṣivyavahāreṣu divyaṃ deyaṃ yathā vidhi // YamS-182v_5.26

iti śrīyāmye dharmaśāstre pañcamo 'dhyāyaḥ |