Vasubandhu: Abhidharmakośa

Abhidharmakośabhāṣyam

prathamaṃ kośasthānam

om namo buddhāya

yaḥ sarvathāsarvahatāndhakāraḥ saṃsārapaṅkājjagadujjahāra /
tasmai namaskṛtya yathārthaśāstre śāstraṃ pravakṣyāmyabhidharmakośam // VAkK_1.1 //

prajñāmalā sānucarābhidharmaḥ tatprāptaye yāpi ca yacca śāstram /
tasyārthato 'smin samanupraveśāt sa cā śrayo 'syetyabhidharmakośam // VAkK_1.2 //

dharmāṇāṃ pravicayamantareṇa nāsti kleśānāṃ yata upaśāntaye 'bhyupāyaḥ /
kleśaiśca bhramati bhavārṇave 'tra lokastaddhetorata uditaḥ kilaiṣa śāstrā // VAkK_1.3 //

sāsravānāsravā dharmāḥ saṃskṛtā mārgavarjitāḥ /
sāsravāḥ āsravāsteṣu yasmātsamanuśerate // VAkK_1.4 //

anāsravā mārgasatyaṃ trividhaṃ cāpyasaṃskṛtam /
ākāśaṃ dvau nirodhau ca tatrākāśamanāvṛtiḥ // VAkK_1.5 //

pratisaṃkhyānirodho yo visaṃyogaḥ pṛthak pṛthak /
utpādātyantavighno 'nyo nirodho 'pratisaṃkhyayā // VAkK_1.6 //

te punaḥ saṃskṛtā dharmā rūpādiskandhapañcakam /
sa evādhvā kathāvastu saniḥsārāḥ savastukāḥ // VAkK_1.7 //

ye sāsravā upādānaskandhāste saraṇā api /
duḥkhaṃ samudayo loko dṛṣṭisthānaṃ bhavaśca te // VAkK_1.8 //

rūpaṃ pañcendriyāṇyarthāḥ pañcāvijñaptireva ca /
tadvijñānāśrayā rūpaprasādāścakṣurādayaḥ // VAkK_1.9 //

rūpaṃ dvidhā viṃśatidhā śabdastvaṣṭavidhaḥ rasaḥ /
ṣoḍhā caturvidho gandhaḥ spṛśyamekādaśātmakam // VAkK_1.10 //

vikṣiptācittakasyāpi yo 'nubandhaḥ śubhāśubhaḥ /
mahābhūtānyupādāya sa hyavijñaptirucyate // VAkK_1.11 //

bhūtāni pṛthividhāturaptejovāyudhātavaḥ /
dhṛtyādikarmasaṃsiddhā kharasnehoṣṇateraṇāḥ // VAkK_1.12 //

pṛthivī varṇasaṃsthānamucyate lokasaṃjñayā /
āpastejaśca vāyustu dhātureva tathāpi ca // VAkK_1.13 //

indriyārthāsta eveṣṭā daśāyatanadhātavaḥ /
vedanānubhavaḥ saṃjñā nimittodgrahaṇātmikā // VAkK_1.14 //

caturbhyo 'nye tu saṃskāraskandhaḥ ete punastrayaḥ /
dharmāyatanadhātvākhyāḥ sahāvijñaptyasaṃskṛtai // VAkK_1.15 //

vijñānaṃ prativijñaptiḥ mana āyatanaṃ ca tat /
dhātavaḥ sapta ca matāḥ ṣaḍ vijñānānyatho mahaḥ // VAkK_1.16 //

ṣaṇṇāmanantarātītaṃ vijñānaṃ yaddhi tanmanaḥ /
ṣaṣṭhāśrayaprasiddhayarthaṃ dhatavo 'ṣṭādaśa smṛtāḥ // VAkK_1.17 //

sarvasaṃgraha ekena skandhenāyatanena ca /
dhātunā ca svabhāvena parabhāvaviyogataḥ // VAkK_1.18 //

jātigocaravijñānasāmānyādekadhātutā /
dvitve 'pi cakṣurādīnāṃ śobhārtha tu dvayodbhavaḥ // VAkK_1.19 //

rāśyāyadvāragotrārthāḥ skandhāyatanadhātavaḥ /
mohendriyarūcitraidhāttistraḥ skandhādideśanāḥ // VAkK_1.20 //

vivādamūlasaṃsārahetutvāt kramakāraṇāt /
caittebhyo vedanāsaṃjñe pṛthakskandhau niveśitau // VAkK_1.21 //

skandheṣva saṃskṛtaṃ noktamarthāyogāt kramaḥ punaḥ /
yathaudārikasaṃklesabhājanādyarthadhātutaḥ // VAkK_1.22 //

prāk pañca vārttamānārthyāt bhautikārthyāccatuṣṭayam /
dūrāśutaravṛttyānyat yathāsthānaṃ kramo 'thavā // VAkK_1.23 //

viśeṣaṇārthaṃ prādhānyabdahudharmāgrasaṃgrahāt /
ekamāyatanaṃ rūpamekaṃ dharmākhyamucyate // VAkK_1.24 //

dharmaskandhasahasrāṇi yānyaśītiṃ jagau muniḥ /
tāni vāṅnāma vetyeṣāṃ rūpasaṃskārasaṃgrahaḥ // VAkK_1.25 //

śāstrapramāṇā ityeke skandhādīnāṃ kathaikaśaḥ /
caritapratipakṣastu dharmaskandho 'nuvarṇitaḥ // VAkK_1.26 //

tathānye 'pi yathāyogaṃ skandhāyatanadhātavaḥ /
pratipādyā yathokteṣu saṃpradhārya svalakṣaṇam // VAkK_1.27 //

chidramākāśadhātvākhyam ālokatamasī kila /
vijñānadhāturvijñānaṃ sāsravaṃ janmaniśrayāḥ // VAkK_1.28 //

sanidarśana eko 'tra rūpaṃ sapratighā daśa /
rūpiṇaḥ avyākṛtā aṣṭau ta evārūpaśabdakāḥ // VAkK_1.29 //

tridhānye kāmadhātvāptāḥ sarve rūpe caturdaśa /
vinā gandharasaghrāṇajivhāvijñānadhātubhiḥ // VAkK_1.30 //

ārūpyāptā manodharmamanovijñānadhātavaḥ /
sāsravānāsravā ete trayaḥ śeṣāstu sāsravāḥ // VAkK_1.31 //

savitarkavicārā hi pañca vijñānadhātavaḥ /
antyāstrayastriprakārāḥ śeṣā ubhayavarjitāḥ // VAkK_1.32 //

nirūpaṇānusmaraṇavikalpenāvikalpakāḥ /
tau prajñāmānasī vyagrā smṛtiḥ sarvaiva mānasī // VAkK_1.33 //

sapta sālambanāścittadhātavaḥ ardhaṃ ca dharmataḥ /
navānupāttā te cāṣṭau śabdaśca anye nava dvidhā // VAkK_1.34 //

spraṣṭavyaṃ dvividhaṃ śeṣā rūpiṇo nava bhautikāḥ /
dharmadhātvekadeśaśca saṃcitā daśa rūpiṇaḥ // VAkK_1.35 //

chinatti chidyate caiva bāhyaṃ dhātu catuṣṭayam /
dahyate tulayatyevaṃ vivādo dagdhṛtulyayoḥ // VAkK_1.36 //

vipākajaupacayikāḥ pañcādhyātmaṃ vipākajaḥ /
na śabdaḥ apratighā aṣṭau naiḥṣyandika vipākajāḥ // VAkK_1.37 //

tridhānye dravyavānekaḥ kṣaṇikāḥ paścimāstrayaḥ /
cakṣurvijñānadhātvoḥ syāt pṛthak lābhaḥ sahāpi ca // VAkK_1.38 //

dvādaśādhyātmikāḥ hitvā rūpādīn dharmasaṃjñakaḥ /
sabhāgaḥ tatsabhāgāśca śeṣāḥ yo na svakarmakṛt // VAkK_1.39 //

daśa bhāvanayā heyāḥ pañca ca antyāstrayastridhā /
na dṛṣṭiheyamakliṣṭaṃ na rūpaṃ nāpyaṣaṣṭhajam // VAkK_1.40 //

cakṣuśca dharmadhātośca pradeśau dṛṣṭiḥ aṣṭadhā /
pañcavijñānasahajā dhīrna dṛṣṭiratīraṇāt // VAkK_1.41 //

cakṣuḥ paśyati rūpāṇi sabhāgaṃ na tadāśritam /
vijñānaṃ dṛśyate rūpaṃ na kilāntaritaṃ yataḥ // VAkK_1.42 //

ubhābhyāmapi cakṣurbhyāṃ paśyati vyaktadarśanāt /
cakṣuḥśrotramano 'prāptaviṣayaṃ trayamanyathā // VAkK_1.43 //

tribhirghrāṇādibhistulyaviṣayagrahaṇaṃ matam /
caramasyāśrayo 'tītaḥ pañcānāṃ sahajaśca taiḥ // VAkK_1.44 //

tadvikāravikāritvādāśrayāścakṣurādayaḥ /
ato 'sādhāraṇatvāddhi vijñānaṃ tairnirucyate // VAkK_1.45 //

na kāyasyādharaṃ cakṣuḥ ūrdhvaṃ rūpaṃ na cakṣuṣaḥ /
vijñānaṃ ca asya rūpaṃ tu kāyasyobhe ca sarvataḥ // VAkK_1.46 //

tathā śrotraṃ trayāṇāṃ tu sarvameva svabhūmikam /
kāyavijñānamadharasvabhūmi aniyataṃ manaḥ // VAkK_1.47 //

pañca bāhyā divijñeyāḥ nityā dharmā asaṃskṛtāḥ /
dharmārdhamindriyaṃ ye ca dvādaśādhyātmikāḥ smṛtāḥ // VAkK_1.48 //

abhidharmakośabhāṣye dhātunirdeśo nāma prathamaṃ kośasthānaṃ samāptamiti /

ye dharmā hetuprabhavā hetusteṣāṃ tathāgato hyavadat /
teṣāṃ ca yo nirodha evaṃvādī mahāśramaṇaḥ //

likhāpitamidaṃ śrīlāmāvākeneti /

dvitīyaṃ kośasthānam

caturṣvartheṣu pañcānāmādhipatyaṃ dvayoḥ kila /
caturṇṇāṃ pañcakāṣṭānāṃ saṃkleśavyavadānayoḥ // VAkK_2.1 //

svārthopalabdhyādhipatyāt sarvasya ca ṣaḍindriyam /
strītvapuṃstvādhipatyāttu kāyāt strīpuruṣendriye // VAkK_2.2 //

nikāyasthitisaṃkleśavyavadānādhipatyataḥ /
jīvitaṃ vedanāḥ pañca śraddhādyāścendriyaṃ matāḥ // VAkK_2.3 //

ājñāsyāmyākhyamājñākhyamājñātāvīndriyaṃ tathā /
uttarottarasaṃprāptinirvāṇādyādhipatyataḥ // VAkK_2.4 //

cittāśrayastadvikalpaḥ sthitiḥ saṃkleśa eva ca /
saṃbhāro vyavadānaṃ ca yāvatā tāvadindriyam // VAkK_2.5 //

pravṛtterāśrayotpattisthitipratyupabhogataḥ /
caturdaśa tathānyāni nivṛtterindriyāṇi vā // VAkK_2.6 //

duḥkhendriyamaśātā yā kāyikī vedanā sukham /
śātā dhyāne tṛtīye tu caitasī sā sukhendriyam // VAkK_2.7 //

anyatra sā saumanasyaṃ aśātā caitasī punaḥ /
daurmanasyamupekṣā tu madhyā ubhayī avikalpanāt // VAkK_2.8 //

dṛgbhāvanāśaikṣapathe nava trīṇi amalaṃ trayam /
rūpīṇi jīvitaṃ duḥkhe sāsravāṇi dvidhā nava // VAkK_2.9 //

vipāko jīvitaṃ dvedhā dvādaśa antyāṣṭakādṛte /
daurmanasyācca tattvekaṃ savipākaṃ daśa dvidhā // VAkK_2.10 //

mano 'nyavittiśraddhādīni aṣṭakaṃ kuśalaṃ dvidhā /
daurmanasyaṃ mano 'nyā ca vittistredhā anyadekadhā // VAkK_2.11 //

kāmāptamamalaṃ hitvā rūpāptaṃ strīpumindriye /
duḥkhe ca hitvā ārūpyāptaṃ sukhe cāpohya rūpi ca // VAkK_2.12 //

manovittitrayaṃ tredhā dviheyā durmanaskatā /
nava bhavanayā pañca tvaheyānyapi na trayam // VAkK_2.13 //

kāmeṣvādau vipāko dve labhyate nopapādukaiḥ /
teḥ ṣaḍ vā sapta vā aṣṭau vā ṣaḍ rūpeṣu ekamuttare // VAkK_2.14 //

nirodhayatyuparamānnārūpye jīvitaṃ manaḥ /
upekṣāṃ caiva rūpe 'ṣṭau kāme daśa navāṣṭau vā // VAkK_2.15 //

kramamṛtyau tu catvāri śubhe sarvatra pañca ca /
navāptirantyaphalayoḥ saptāṣṭanavabhirdvayoḥ // VAkK_2.16 //

ekādaśabhirarhattvamuktaṃ tvekasya saṃbhavāt /
upekṣajīvitamanoyukto 'vaśyaṃ trayānvitaḥ // VAkK_2.17 //

caturbhiḥ sukhakāyābhyāṃ pañcabhiścakṣurādimān /
saumanasyī ca duḥkhī tu saptabhiḥ strīndriyādimān // VAkK_2.18 //

aṣṭābhiḥ ekādaśabhistvājñājñāte ndriyānvitaḥ /
ājñāsyāmīndriyopetastrayodaśabhiranvitaḥ // VAkK_2.19 //

sarvālpairniḥśubho 'ṣṭābhirvinmanaḥkāyajīvitaiḥ /
yuktaḥ bālastathārūpye upekṣāyurmanaḥśubhaiḥ // VAkK_2.20 //

bahubhiryukta ekānnaviṃśatyāmalavarjitaiḥ /
dviliṅgaḥ āryo rāgī ekaliṅgadvayamalavarjitaiḥ // VAkK_2.21 //

kāme 'ṣṭadravyako 'śabdaḥ paramāṇuranindriyaḥ /
kāyendriyī navadravyaḥ daśadravyo 'parendriyaḥ // VAkK_2.22 //

cittaṃ caittāḥ sahāvaśyaṃ sarva saṃskṛtalakṣaṇaiḥ /
prāptyā vā pañcadhā caittā mahābhūmyādibhedataḥ // VAkK_2.23 //

vedanā cetanā saṃjñā cchandaḥ sparśo matiḥ smṛtiḥ /
manaskāro 'dhimokṣaśca samādhiḥ sarvacetasi // VAkK_2.24 //

śraddhāpramādaḥ praśrabdhirupekṣā hrīrapatrapā /
mūladvayamahiṃsā ca vīryaṃ ca kuśale sadā // VAkK_2.25 //

mohaḥ pramādaḥ kauśīdyamāśraddhayaṃ styānamuddhavaḥ /
kliṣṭe sadaiva akuśale tvāhrīkyamanapatrapā // VAkK_2.26 //

krodhopanāhaśāṭhyerṣyāpradāsamrakṣamatsarāḥ /
māyāmadavihiṃsāśca parīttakleśabhūmikāḥ // VAkK_2.27 //

savitarkavicāratvāt kuśale kāmacetasi /
dvāṃviṃśatiścaitasikāḥ kaukṛtyamadhikaṃ kvacit // VAkK_2.28 //

āveṇike tvakuśale dṛṣṭiyukte ca viṃśatiḥ /
kleśaiścaturbhiḥ krodhādyaiḥ kaukṛtyenaikaviṃśatiḥ // VAkK_2.29 //

nivṛte 'ṣṭādaśa anyatra dvādaśāvyākṛte matāḥ /
middhaṃ sarvāvirodhitvādyatra syādadhikaṃ hi tat // VAkK_2.30 //

kaukṛtyamiddhākuśalānyādye dhyāne na santyataḥ /
dhyānāntare vitarkaśca vicāraścāpyataḥ param // VAkK_2.31 //

ahrīragurutā avadye bhayādarśitva matrapā /
prema śraddhā gurutvaṃ hrīḥ te punaḥ kāmarūpayoḥ // VAkK_2.33 //

vitarkacārā vaudāryasūkṣmate māna unnatiḥ /
madaḥ svadharme raktasya paryādānaṃ tu cetasaḥ // VAkK_2.33 //

cittaṃ mano 'tha vijñānamekārthaṃ cittacaitasāḥ /
sāśrayā lambanākārāḥ saṃprayuktāśca pañcadhā // VAkK_2.34 //

viprayuktāstu saṃskārāḥ prāptyaprāptī sabhāgatā /
āsaṃjñikaṃ samāpattī jīvitaṃ lakṣaṇāni ca // VAkK_2.35 //

nāmakāyādayaśceti prāptirlābhaḥ samanvayaḥ /
prāptyaprāptī svasaṃtāna patitānāṃ nirodhayoḥ // VAkK_2.36 //

traiyadhvikānāṃ trividhā śubhādīnāṃ śubhādikā /
svadhātukā tadāptānāṃ anāptānāṃ caturvidhā // VAkK_2.37 //

tridhā naśaikṣāśaikṣāṇāṃ aheyānāṃ dvidhā matā /
avyākṛtāptiḥ sahajā abhijñānairmāṇikādṛte // VAkK_2.38 //

nivṛtasya ca rūpasya kāme rūpasya nāgrajā /
akliṣṭāvyākṛtāprāptiḥ sātītājātayostridhā // VAkK_2.39 //

kāmādyāptāmalānāṃ ca mārgasyāprāptiriṣyate /
pṛthagjanatvam tatprāptibhūsaṃcārād vihīyate // VAkK_2.40 //

sabhāgatā sattvasāmyaṃ āsaṃjñikamasaṃjñiṣu /
nirodhaścittacaittānāṃ vipākaḥ te bṛhatphalāḥ // VAkK_2.41 //

tathāsaṃjñisamāpattiḥ dhyāne 'ntye niḥsṛtīcchayā /
śubhā upapadyavedyaiva nāryasya ekādhvikāpyate // VAkK_2.42 //

nirodhākhyā tathaiveyaṃ vihārārthaṃ bhavāgrajā /
śubhā dvivedyāniyatā ca āryasya āpyā prayogataḥ // VAkK_2.43 //

bodhilabhyā muneḥ na prāk catustriṃśatkṣaṇāptitaḥ /
kāmarūpāśraye bhūte nirodhākhyādito nṛṣu // VAkK_2.44 //

āyurjīvitam ādhāra ūṣmavijñāyorhi yaḥ /
lakṣaṇāni punarjātirjarā sthitiranityatā // VAkK_2.45 //

jātijātyādayasteṣāṃ te 'ṣṭadharmaikavṛttayaḥ /
janyasya janikā jātirna hetupratyayairvinā // VAkK_2.46 //

nāmakāyādayaḥ saṃjñāvākyākṣarasamuktayaḥ /
kāmarūpāptasattvākhyā niḥṣyandāvyākṛtāḥ tathā // VAkK_2.47 //

sabhāgatā sā tu punarvipāko 'pi āptayo dvidhā /
lakṣaṇāni ca niḥṣyandāḥ samāpattya samanvayāḥ // VAkK_2.48 //

kāraṇaṃ sahabhūścaiva sabhāgaḥ saṃprayuktakaḥ /
sarvatrago vipākākhyaḥ ṣaḍvidho heturiṣyate // VAkK_2.49 //

svato 'nye kāraṇaṃ hetuḥ sahabhūrye mithaḥphalāḥ /
bhūtavaccittacittānuvartilakṣaṇalakṣyavat // VAkK_2.50 //

caittā dvau saṃvarau teṣāṃ cetaso lakṣaṇāni ca /
cittānuvarttinaḥ kālaphalādiśubhatādibhiḥ // VAkK_2.51 //

sabhāgahetuḥ sadṛśāḥ svanikāyabhuvaḥ agrajāḥ /
anyo 'nyaṃ navabhūmistu mārgaḥ samaviśiṣṭayoḥ // VAkK_2.52 //

prayogajāstayoreva śrutacintāmayādikāḥ /
saṃprayuktakahetustu cittacaittāḥ samāśrayāḥ // VAkK_2.53 //

sarvatragākhyaḥ kliṣṭānāṃ svabhūmau pūrvasarvagāḥ /
vipākaheturaśubhāḥ kuśalāścaiva sāsravāḥ // VAkK_2.54 //

sarvatragaḥ sabhāgaśca dvayadhvagau tryadhvagāstrayaḥ /
saṃskṛtaṃ savisaṃyoga phalaṃ nāsaṃskṛtasya te // VAkK_2.55 //

vipākaphalamantyasya pūrvasyādhipataṃ phalam /
sabhāga sarvatragayorniṣyandaḥ pauruṣaṃ dvayoḥ // VAkK_2.56 //

vipāko 'vyākṛto dharmaḥ sattvākhyaḥ vyākṛtodbhavaḥ /
niḥṣyando hetusadṛśaḥ visaṃyogaḥ kṣayo dhiyā // VAkK_2.57 //

yadvalājjāyate yattatphalaṃ puruṣakārajam /
apūrvaḥ saṃskṛtasyaiva saṃskṛto 'dhipateḥ phalam // VAkK_2.58 //

varttamānāḥ phalaṃ pañca gṛṇhanti dvau prayacchataḥ /
varttamānābhyatītau dvau eko 'tītaḥ prayacchati // VAkK_2.59 //

kliṣṭā vipākajāḥ śeṣāḥ prathamāryā yathākramam /
vipākaṃ sarvagaṃ hitvā tau sabhāgaṃ ca śeṣajāḥ // VAkK_2.60 //

cittacaitāḥ tathānye 'pi saṃprayuktakavarjitāḥ /
catvāraḥ pratyayā uktāḥ hetvākhyaḥ pañca hetavaḥ // VAkK_2.61 //

cittacaittā acaramā utpannāḥ samanantaraḥ /
ālambanaṃ sarvadharmāḥ kāraṇākhyo 'dhipaḥ smṛtaḥ // VAkK_2.62 //

nirudhyamāne kāritraṃ dvau hetū kurutaḥ trayaḥ /
jāyamāne tato 'nyau tu pratyayau tadviparyayāt // VAkK_2.63 //

caturbhiścattacaittā hi samāpattidvayaṃ tribhiḥ /
dvābhyāmanye tu jāyante neśvarādeḥ kramādibhiḥ // VAkK_2.64 //

dvidhā bhūtāni taddhetuḥ bhautikasya tu pañcadhā /
tridhā bhautikamanyonyaṃ bhūtānāmekadhaiva tat // VAkK_2.65 //

kuśalākuśalaṃ kāme nivṛtānivṛtaṃ manaḥ /
rūpārūpyeṣvakuśalādanyatra anāsravaṃ dvidhā // VAkK_2.66 //

kāme nava śubhāccittāccittāni aṣṭābhya eva tat /
daśabhyo 'kuśalaṃ tasmāccatvāri nivṛtaṃ tathā // VAkK_2.67 //

pañcabhyo 'nivṛtaṃ tasmātsapta cittānyanantaram /
rūpe daśaikaṃ ca śubhāt navabhyastadanantaram // VAkK_2.68 //

aṣṭābhyo nivṛtaṃ tasmāt ṣaṭ tribhyo 'nivṛtaṃ punaḥ /
tasmāt ṣaṭ evāmārūpye tasya nītiḥ śubhātpunaḥ // VAkK_2.69 //

nava cittāni tat ṣaṇṇāṃ nivṛtātsapta tattathā /
caturbhyaḥ śaikṣam asmāttu pañca aśaikṣaṃ tu pañcakāt // VAkK_2.70 //

tasmāccatvāri cittāni dvādaśaitāni viṃśatiḥ /
prāyogikopapattyāptaṃ śubhaṃ bhittvā triṣu dvidhā // VAkK_2.71 //

vipākajairyāpathikaśailpasthānikanairmitam /
caturdhāvyākṛtaṃ kāme rūpe śilpavivarjitam // VAkK_2.72 //

kliṣṭe traidhātuke lābhaḥ ṣaṇṇāṃ ṣaṇṇāṃ dvayoḥ śubhe /
trayāṇāṃ rūpaje śaikṣe caturṇāṃ tasya śeṣite // VAkK_2.73 //

abhidharmakośe indriyanirddeśo nāma dvitīyaṃ kośasthānaṃ samāptamiti / śrīlāmāvākasya

tṛtīyaṃ kośasthānam

oṃ namo buddhāya /

narakapretatiryañco manuṣyāḥ ṣaḍ divaukasaḥ /
kāmadhātuḥ sa narakadvīpabhedena viṃśatiḥ // VAkK_3.1 //

ūrdhvaṃ saptadaśasthāno rūpadhātuḥ pṛthak pṛthak /
dhyānaṃ tribhūmikaṃ tatra caturthaṃ tvaṣṭabhūmikam // VAkK_3.2 //

ārūpyadhāturasthānaḥ upapattyā caturvidhaḥ /
nikāyaṃ jīvitaṃ cātra niśritā cittasantatiḥ // VAkK_3.3 //

narakādisvanāmoktā gatayaḥ pañca teṣu tāḥ /
akliṣṭāvyākṛtā eva sattvākhyā nāntarābhavaḥ // VAkK_3.4 //

nānātvakāyasaṃjñāśca nānākāyaikasaṃjñinaḥ /
viparyayāccaikakāyasaṃjñāścārūpiṇasrayaḥ // VAkK_3.5 //

vijñānasthitayaḥ sapta śeṣaṃ tatparibhedavat /
bhavāgrāsaṃjñisattvāśca sattvāvāsā nava smṛtāḥ // VAkK_3.6 //

anicchāvasanānnānye catasraḥ sthitayaḥ punaḥ /
catvāraḥ sāsravāḥ skandhāḥ svabhūmāveva kevalam // VAkK_3.7 //

vijñānaṃ na sthitiḥ proktaṃ catuṣkoṭi tu saṃgrahe /
catasro yonayastatra sattvānāmaṇḍajādayaḥ // VAkK_3.8 //

caturdhā nara tiryañcaḥ nārakā upapādukāḥ /
antarābhavadevāśca pretā api jarāyujāḥ // VAkK_3.9 //

mṛtyupapattibhavayorantarā bhavatīha yaḥ /
gamyadeśānupetatvānnopapanno 'ntarābhavaḥ // VAkK_3.10 //

vrīhisantānasādharmyādavicchinnabhavodbhavaḥ /
pratibimbamasiddhatvādasāmyāccānidarśanam // VAkK_3.11 //

sahaikatra dvayābhāvāt asantānād dvayodayāt /
kaṇṭhokteścāsti gandharvāt pañcokteḥ gatisūtrataḥ // VAkK_3.12 //

ekākṣepādasāvaiṣyatpūrvakālabhavākṛtiḥ /
sa punarmaraṇātpūrva upapattikṣaṇātparaḥ // VAkK_3.13 //

sajātiśuddhadivyākṣidṛśyaḥ karmarddhivegavān /
sakalākṣaḥ apratighavān anivartyaḥ sa gandhabhuk // VAkK_3.14 //

viparyastamatiryāti gatideśaṃ riraṃsayā /
gandhasthānābhikāmo 'nyaḥ ūrdhvapādastu nārakaḥ // VAkK_3.15 //

saṃprajānan viśatyekaḥ tiṣṭhatyapyaparaḥ aparaḥ /
niṣkrāmatyapi sarvāṇi mūḍho 'nyaḥ nityamaṇḍajaḥ // VAkK_3.16 //

garbhāvakrāntayastisraścakravarttisvayaṃbhuvām /
karmajñānobhayeṣāṃ vā viśadatvād yathākramam // VAkK_3.17 //

nātmāsti skandhamātraṃ tu kleśakarmābhisaṃskṛtam /
antarābhavasaṃtatyā kukṣimeti pradīpavat // VAkK_3.18 //

yathākṣepaṃ kramādvṛddhaḥ santānaḥ kleśakarmabhiḥ /
paralokaṃ punaryāti ityanādibhavacakrakam // VAkK_3.19 //

sa pratītyasamutpādo dvādaśāṅgastrikāṇḍakaḥ /
pūrvāparāntayordve dve madhye 'ṣṭau paripūriṇaḥ // VAkK_3.20 //

pūrvakleśā daśāvidyā saṃskārāḥ pūrvakarmaṇaḥ /
saṃdhiskandhāstu vijñānaṃ nāmarūpamataḥ param // VAkK_3.21 //

prāk ṣaḍāyatanotpādāt tatpūrvaṃ trikasaṃgamāt /
sparśaḥ prāksukhaduḥkhādikāraṇajñānaśaktitaḥ // VAkK_3.22 //

vittiḥ prāk maithunāt tṛṣṇā bhogamaithunarāgiṇaḥ /
upādānaṃ tu bhogānāṃ prāptaye paridhāvataḥ // VAkK_3.23 //

sa bhaviṣyat bhavaphalaṃ kurute karma tat bhavaḥ /
pratisaṃdhiḥ punarjātiḥ jarāmaraṇamā vidaḥ // VAkK_3.24 //

āvasthikaḥ kileṣṭo 'yaṃ prādhānyā ttvaṅgakīrtanam /
pūrvāparāntamadhyeṣu saṃmohavinivṛttaye // VAkK_3.25 //

kleśāstrīṇi dvayaṃ karma sapta vastu phalaṃ tathā /
phalahetvabhisaṃkṣepo dvayormadhyānumānataḥ // VAkK_3.26 //

kleśāt kleśaḥ kriyā caiva tato vastu tataḥ punaḥ /
vastu kleśāśca jāyante bhavāṅgānāmayaṃ nayaḥ // VAkK_3.27 //

heturatra samutpādaḥ samutpannaḥ phalaṃ matam /
vidyāvipakṣo dharmo 'nyo 'vidyāmitrānṛtādivat // VAkK_3.28 //

saṃyojanādivacanāt kuprajñā cenna darśanāt /
dṛṣṭestatsaṃprayuktatvāt prajñopakleśadeśanāt // VAkK_3.29 //

nāma tvarūpiṇaḥ skandhāḥ sparśāḥ ṣaṭ saṃnipātajāḥ /
pañcapratighasaṃsparśaḥ ṣaṣṭho 'dhivacanāvhaya // VAkK_3.30 //

vidyāvidyetarasparśāḥ amalakliṣṭaśeṣitāḥ /
vyāpādānunayasparśau sukhavedyādayastrayaḥ // VAkK_3.31 //

tajjāḥ ṣaḍvedanāḥ pañca kāyikī caitasī parā /
punaścāṣṭādaśavidhā sā manopavicārataḥ // VAkK_3.32 //

kāme svālambanāḥ sarve rūpī dvādaśagocaraḥ /
trayāṇāmuttaraḥ dhyānadvaye dvādaśa kāmagāḥ // VAkK_3.33 //

svo 'ṣṭālambanam ārūpyo dvayoḥ dhyānadvaye tu ṣaṭ /
kāmāḥ ṣaṇṇāṃ caturṇā svaḥ ekasyālambanaṃ paraḥ // VAkK_3.34 //

catvāro 'rūpisāmante rūpagāḥ eka ūrdhvagaḥ /
eko maule svaviṣayaḥ sarve 'ṣṭādaśa sāsravāḥ // VAkK_3.35 //

uktaṃ ca vakṣyate cānyat atra tu kleśā iṣyate /
bījavannāgavanmūlavṛkṣavattuṣavattathā // VAkK_3.36 //

tuṣitaṇḍulavat karma tathaivauṣadhi puṣpavat /
siddhānnapānavadvastu tasmin bhavacatuṣṭaye // VAkK_3.37 //

upapattibhavaḥ kliṣṭaḥ sarvakleśaiḥ svabhūmikaiḥ /
tridhānye traya ārūpye āhārasthitikaṃ jagat // VAkK_3.38 //

kavaḍīkāra āhāraḥ kāme tryāyatanātmakaḥ /
na rūpāyatanaṃ tena svākṣamuktānanugrahāt // VAkK_3.39 //

sparśaṃcetanāvijñā āhārāḥ sāsravāstriṣu /
manomayaḥ saṃbhavaiṣī gandharvaścāntarābhavaḥ // VAkK_3.40 //

nirvṛttiśca iha puṣṭyarthamāśrayāśritayordvayam /
dvayamanyabhavākṣepanivṛttyartha yathākramam // VAkK_3.41 //

chedasaṃdhāna vairāgyahānicyutyupapattayaḥ /
manovijñāna eveṣṭāḥ upekṣāyāṃ cyutodbhavau // VAkK_3.42 //

naikāgrācittayoretau nirvātyavyākṛtadvaye /
kramacyutau pādanābhihṛdayeṣu manaścyutiḥ // VAkK_3.43 //

adhonṛsuragājānāṃ marmacchedastvabādibhiḥ /
samyaṅ mithyātvaniyatā āryānantaryakāriṇaḥ // VAkK_3.44 //

tatra bhājanalokasya saṃniveśamuśantyadhaḥ /
lakṣaṣoḍaśakodvedhamasaṃkhyaṃ vāyumaṇḍalam // VAkK_3.45 //

apāmekādaśodvedhaṃ sahasrāṇi ca viṃśatiḥ /
aṣṭalakṣaucchrayaṃ paścāccheṣaṃ bhavati kāñcanam // VAkK_3.46 //

tiryak trīṇi sahasrāṇi sārdhaṃ śatacatuṣṭayam /
lakṣadvādaśakaṃ caiva jalakāñcanamaṇḍalam // VAkK_3.47 //

samantatastu triguṇaṃ tatra merūryugandharaḥ /
īśādhāraḥ khadirakaḥ sudarśanagiristathā // VAkK_3.48 //

aśvakarṇo vinitako nimindharagiriḥ tataḥ /
dvīpāḥ bahiścakravāḍaḥ sapta haimāḥ sa āyasaḥ // VAkK_3.49 //

catūratnamayo meruḥ jale 'śītisahasrake /
magnāḥ ūrdhva jalāt merurbhūyo 'śītisahasrakaḥ // VAkK_3.50 //

ardhārdhahāniraṣṭāsu samocchrāyaghanāśca te /
śītāḥ saptāntarāṇyeṣāṃ ādyāśītisahasrikā // VAkK_3.51 //

ābhyantaraḥ samudro 'sau triguṇaḥ sa tu pārśvataḥ /
ardhārdhenāparāḥ śītāḥ śeṣaṃ bāhyo mahodadheḥ // VAkK_3.52 //

lakṣatrayaṃ sahasrāṇi viṃśatirdve ca tatra tu /
jambūdvīpo dvisāhasrastripārśvaḥ śakaṭākṛtiḥ // VAkK_3.53 //

sārdhatriyojanaṃ tvekaṃ prāgvideho 'rdhacandravat /
pārśvatrayaṃ tathāsya ekaṃ sārdhaṃ triśatayojanam // VAkK_3.54 //

godānīyaḥ sahasrāṇi sapta sārdhāni maṇḍalaḥ /
sārdhe dve madhyamasya aṣṭau caturasraḥ kuruḥ samaḥ // VAkK_3.55 //

dehā videhāḥ kuravaḥ kauravāścāmarāvarāḥ /
aṣṭau tadantaradvīpā gāṭhā uttaramantriṇaḥ // VAkK_3.56 //

ihottareṇa kīṭādri navakāddhimavān tataḥ /
pañcāśadvistṛtāyāmaṃ saro 'rvāggandhamādanāt // VAkK_3.57 //

adhaḥ sahasrairviśatyā tanmātro 'vīcirasya hi /
tadūrdhvaṃ sapta narakāḥ sarve 'ṣṭau ṣoḍaśotsadāḥ // VAkK_3.58 //

kukūlaṃ kuṇapaṃ cātha kṣuramārgādikaṃ nadī /
teṣāṃ caturdiśaṃ śītā anye 'ṣṭāvarvudādayaḥ // VAkK_3.59 //

ardhena meroścandrārkau pañcāśatsaikayojanau /
ardharātro 'staṃgamanaṃ madhyānha udayaḥ sakṛta // VAkK_3.60 //

prāvṛṇmāse dvitīye 'ntyanavamyāṃ vardhate niśā /
hemantānāṃ caturthe tu hīyate aharviparyayāt // VAkK_3.61 //

lavaśo rātryaharvṛddhī dakṣiṇottarage ravau /
svacchāyayārkasāmīpyādvikalendusamīkṣaṇam // VAkK_3.62 //

pariṣaṇḍāścatasro 'sya daśasāhasrikāntarāḥ /
ṣoḍaśāṣṭau sahasrāṇi catvāri dve ca nirgatāḥ // VAkK_3.63 //

karoṭapāṇayastāsu mālādhārāssadāmadāḥ /
mahārājikadevāśca parvateṣvapi saptasu // VAkK_3.64 //

merumūrdhni trayastriṃśāḥ sa cāśītisahasradik /
vidikṣu kūṭāścatvāra uṣitā vajrapāṇibhiḥ // VAkK_3.65 //

madhye sārdhadvisāhasrapārśvamadhyardhayojanam /
puraṃ sudarśanaṃ nāma haimaṃ citratalaṃ mṛdu // VAkK_3.66 //

sārdhadviśatapārśvo 'tra vaijayantaḥ bahiḥ punaḥ /
taccaitrarathapāruṣyamiśranandanabhūṣitam // VAkK_3.67 //

viṃśatyantaritānyeṣāṃ subhūmīni caturdiśam /
pūrvottare pārijātaḥ sudharmā dakṣiṇāvare // VAkK_3.68 //

tata ūrdhva vimāneṣu devāḥ kāmabhujastu ṣaṭ /
dvaṃdvāliṃṅganapāṇyāptivasitekṣitamaithunāḥ // VAkK_3.69 //

pañcavarṣopamo yāvat daśavarṣopamaḥ śiśuḥ /
saṃbhavatyeṣu saṃpūrṇāḥ savastrāścaiva rūpiṇaḥ // VAkK_3.70 //

kāmopapattayastistraḥ kāmadevāḥ samānuṣāḥ /
sukhopapattayastistro navatridhyānabhūmayaḥ // VAkK_3.71 //

sthānāt sthānadadho yāvattāvadūrdhvaṃ tatastataḥ /
nordhva darśanamastyeṣāmanyatrarddhiparāśrayāt // VAkK_3.72 //

caturdvīpakacandrārkamerukāmadivaukasām /
brahmalokasahasraṃ ca sāhasraścūḍiko mataḥ // VAkK_3.73 //

tatsahasraṃ dvisāhasro lokadhātustu madhyamaḥ /
tatsahasraṃ trisāhasraḥ samasaṃvartasaṃbhavaḥ // VAkK_3.74 //

jāmbūdvīpāḥ pramāṇena catuḥsārdhatrihastakāḥ /
dviguṇottaravṛddhayā tu purvagodottarāvhayāḥ // VAkK_3.75 //

pādabṛddhayā tanuryāva tsārdhakrośo divaukasām /
kāmināṃ rūpiṇāṃ tvādau yojanārdhaṃ tataḥ param // VAkK_3.76 //

ardhārdhavṛddhi ūrdhva tu parīttābhebhya āśrayaḥ /
dviguṇadviguṇā hitvānabhrakebhya striyojanam // VAkK_3.77 //

sahasrāmāyuḥ kuruṣu dvayorardhārdhavarjitam /
ihāniyatam ante tu daśābdāḥ ādito 'mitam // VAkK_3.78 //

nṛṇāṃ varṣāṇi pañcāśadahorātro divaukasām /
kāme 'dharāṇāṃ tenāyuḥ pañcavarṣaśatāni tu // VAkK_3.79 //

dviguṇottaramurdhvānāmubhayaṃ rūpiṇāṃ punaḥ /
nāstyahorātramāyustu kalpaiḥ svāśrayasaṃmitaiḥ // VAkK_3.80 //

ārūpye viṃśatiḥ kalpasahasrāṇya dhikādhikam /
mahākalpaḥ parīttābhāt prabhṛtyadharmadhastataḥ // VAkK_3.81 //

kāmedevāyuṣā tulyā ahorātrā yathākramam /
saṃjīvādiṣu ṣaṭsu āyustaisteṣāṃ kāmadevavat // VAkK_3.82 //

ardhaṃ pratāpane avīcāvantaḥkalpaṃ paraṃ punaḥ /
kalpaṃ tiraścāṃ pretānāṃ māsānhā śatapañcakam // VAkK_3.83 //

vāhādvarṣaśatenaikatiloddhārakṣayāyuṣaḥ /
arvudā dviṃśatiguṇaprativṛddhayāyuṣaḥ pare // VAkK_3.84 //

kurubāhyo 'ntarāmṛtyuḥ paramāṇvakṣarakṣaṇāḥ /
rūpanāmādhvaparyantāḥ paramāṇuraṇustathā // VAkK_3.85 //

lohāpśaśā vigocchidrarajolikṣāstadudbhavāḥ /
yavastathāṅgulīparva jñeyaṃ saptaguṇottaram // VAkK_3.86 //

caturviśatiraṅgulyo hasto hastacatuṣṭayam /
dhanuḥ pañcaśatānyeṣāṃ krośo raṇyaṃ ca tanmatam // VAkK_3.87 //

te 'ṣṭau yojanamityāhuḥ viṃśaṃ kṣaṇaśataṃ punaḥ /
tatkṣaṇaḥ te punaḥ ṣaṣṭirlavaḥ triṃśad guṇottarāḥ // VAkK_3.88 //

trayo muhūrttāhorātramāsāḥ dvādaśamāsakaḥ /
saṃvatsaraḥ sonarātraḥ kalpo bahuvidhaḥ smṛtaḥ // VAkK_3.89 //

saṃvarttakalpo narakasaṃbhavāt bhājanakṣayaḥ /
vivartakalpaḥ prāgvāyoryāvannaraka saṃbhavaḥ // VAkK_3.90 //

antaḥ kalpo 'mitāt yavaddaśavarṣāyuṣaḥ tataḥ /
utkarṣā apakarṣāśca kalpā aṣṭā daśāpare // VAkK_3.91 //

utkarṣa ekaḥ te 'śītisahasrādyāvadāyuṣaḥ /
iti loko vivṛtto 'yaṃ kalpāṃstiṣṭhati viṃśatim // VAkK_3.92 //

vivartate 'tha saṃvṛtta āste saṃvartate samam /
te hyaśītirmahākalpaḥ tadasaṃkhyatrayodbhavam // VAkK_3.93 //

buddhatvam apakarṣe hi śatādyāvattadudbhavaḥ /
dvayoḥ pratyekabuddhānāṃ khaḍgaḥ kalpaśatānvayaḥ // VAkK_3.94 //

cakravartisamutpattirnādho 'śītisahasrakāt /
suvarṇarūpyatāmrāyaścakriṇaḥ te 'dharakramāt // VAkK_3.95 //

ekadvitricaturdvīpāḥ na ca dvau saha buddhavat /
pratyudyānasvayaṃyāna kalahāstrajitaḥ avadhāḥ // VAkK_3.96 //

deśasthottaptapūrṇatvairlakṣaṇātiśayo muneḥ /
prāgāsan rūpivat sattvāḥ rasarāgāttataḥ śanaiḥ // VAkK_3.97 //

ālasyātsaṃnidhiṃ kṛtvā sāgrahaiḥ kṣetrapo bhṛtaḥ /
tataḥ karmapathādhikyādapahrāse daśāyuṣaḥ // VAkK_3.98 //

kalpasya śastrarogābhyāṃ durbhikṣeṇa ca nirgamaḥ /
divasān sapta māsāṃśca varṣāṇi ca yathākramam // VAkK_3.99 //

saṃvartanyaḥ punastistro bhavantyagnyambuvāyubhiḥ /
dhyānatrayaṃ dvitīyādi śīrṣa tāsāṃ yathākramam // VAkK_3.100 //

tadapakṣālasādharmyāt na caturthe 'styaniñjanāt /
na nityaṃ saha sattvena tadvimānodayavyayāt // VAkK_3.101 //

saptāgninā adbhirekā evaṃ gate 'dbhiḥ saptake punaḥ /
tejasā saptakaḥ paścādvāyusaṃvartanī tataḥ // VAkK_3.102 //

abhidharmakośabhāṣye lokanirdeśo nāma tṛtīyaṃ kośasthānam samāptamiti /

śrīlāmāvākasya yadatra puṇyam /

caturthaṃ kośasthānam

oṃ namo buddhāya /

karmajaṃ lokavaicitryaṃ cetanā tatkṛtaṃ ca tat /
cetanā mānasaṃ karma tajjaṃ vākkāyakarmaṇī // VAkK_4.1 //

te tu vijñaptyavijñaptī kāyavijñaptiriṣyate /
saṃsthānaṃ na gatiryasmātsaṃskṛtaṃ kṣaṇikaṃ vyayāt // VAkK_4.2 //

na kasyacidahetoḥ syāt hetuḥ syācca vināśakaḥ /
dvigrāhyaṃ syāt na cāṇau tat vāgvijñaptistu vāgdhvaniḥ // VAkK_4.3 //

trividhāmalarūpoktivṛddhayakurvatpathādibhiḥ /
kṣaṇādūrdhvamavijñaptiḥ kāmāptātītabhūtajā // VAkK_4.4 //

svāni bhūtānyupādāya kāyavākkarma sāsravam /
anāsravaṃ yatra jātaḥ avijñaptiranupāttikā // VAkK_4.5 //

naiḥṣyandikī ca sattvākhyā niṣyandopāttabhūtajā /
samādhijau pacayikānupāttābhinnabhūtajā // VAkK_4.6 //

nāvyākṛtāstyavijñaptiḥ tridhānvyat aśubhaṃ punaḥ /
kāme rūpe 'pyavijñaptiḥ vijñaptiḥ savicārayoḥ // VAkK_4.7 //

kāme 'pi nivṛtā nāsti samutthānamasadyataḥ /
paramārthaśubho mokṣaḥ svato mūlahyrapatrapāḥ // VAkK_4.8 //

saṃprayogeṇa tadyuktāḥ samutthā nāt kriyādayaḥ /
viparyayeṇākuśalaṃ paramāvyākṛte dhruve // VAkK_4.9 //

samutthānaṃ dvidhā hetutatkṣaṇotthānasaṃjñitam /
pravartakaṃ tayorādyaṃ dvitīyamanuvartakam // VAkK_4.10 //

pravartakaṃ dṛṣṭiheyaṃ vijñānam ubhayaṃ punaḥ /
mānasaṃ bhāvanāheyaṃ pañcakaṃ tvanuvartakam // VAkK_4.11 //

pravartake śubhādau hi syāttridhāpyanuvartakam /
tulyaṃ muneḥ śubhaṃ yāvat nobhayaṃ tu vipākajam // VAkK_4.12 //

avijñaptistridhā jñeyā saṃvarāsaṃvaretarā /
saṃvaraḥ prātimokṣākhyo dhyānajo 'nāsravastathā // VAkK_4.13 //

aṣṭadhā prātimokṣākhyaḥ dravyatastu caturvidhaḥ /
liṅgato nāmasaṃcārāt pṛthak te cāvirodhinaḥ // VAkK_4.14 //

pañcāṣṭadaśasarvebhyo varjyebhyo viratigrahāt /
upāsakopavāsasthaśramaṇoddeśabhikṣutā // VAkK_4.15 //

śīlaṃ sucaritaṃ karma saṃvaraścocyate punaḥ /
ādye vijñaptyavijñapto prātimokṣakriyāpathaḥ // VAkK_4.16 //

prātimokṣānvitā aṣṭau dhyānajena tadanvitaḥ /
anāsraveṇāryasattvāḥ antyau cittānuvartinau // VAkK_4.17 //

anāgamye prahāṇākhyau tāvānantaryamārgajau /
saṃprajñānasmṛtī dve tu manaindriyasaṃvarau // VAkK_4.18 //

prātimokṣasthito nityamatyāgā dvartamānayā /
avijñaptyānvitaḥ pūrvāt kṣaṇādūrdhvamatītayā // VAkK_4.19 //

tathaivāsaṃvarastho 'pi dhyānasaṃvaravān sadā /
atītājātayā āryastu prathame nābhyatītayā // VAkK_4.20 //

samāhītāryamārgasthau tau yuktau vartamānayā /
madhyasthasyāsti cedādau madhyayā ūrdhvaṃ dvikālayā // VAkK_4.21 //

asaṃvarasthaḥ śubhayāśubhayā saṃvare sthitaḥ /
avijñaptyānvito yāvat prasādakleśavegavān // VAkK_4.22 //

vijñaptyā tu punaḥ sarve kurvanto madhyayānvitāḥ /
atītayā kṣaṇādūrdhvamātyāgāt nāstyajātayā // VAkK_4.23 //

nivṛtānivṛtābhyāṃ ca nātītābhyāṃ samanvitaḥ /
asaṃvaro duścaritaṃ dauḥśīlyaṃ karma tatpathaḥ // VAkK_4.24 //

vijñaptyaivānvitaḥ kurvanmadhyastho mṛducetanaḥ /
tyaktānutpannavijñaptiravijñaptyāryapudgalaḥ // VAkK_4.25 //

dhyānajo dhyānabhūmyaiva labhyate anāsravastayā /
āryayā prātimokṣākhyaḥ paravijñapanādibhiḥ // VAkK_4.26 //

yāvajjīvaṃ samādānamahorātraṃ ca saṃvṛteḥ /
nāsaṃvaro 'styahorātraṃ na kilaivaṃ pragṛhyate // VAkK_4.27 //

kālyaṃ grāhyo 'nyato nīcaiḥ sthitenoktānuvāditā /
upavāsaḥ samagrāṅgo nirbhūṣeṇāniśākṣayāt // VAkK_4.28 //

śīlāṅgānyapramādāṅgaṃ vratāṅgāni yathākramam /
catvāryekaṃ tathā trīṇi smṛtināśo madaśca taiḥ // VAkK_4.29 //

anyasyāpyupavāso 'sti śaraṇaṃ tvagatasya na /
upāsakatvopagamātsaṃvṛt uktistu bhikṣuvat // VAkK_4.30 //

sarve cet saṃvṛtā ekadeśakāryādayaḥ katham /
tatpalanāt kila proktāḥ mṛdvāditvaṃ yathā manaḥ // VAkK_4.31 //

buddhasaṃghakarāndharmānaśaikṣānubhayāṃśca saḥ /
nirvāṇaṃ ceti śaraṇaṃ yo yāti śaraṇatrayam // VAkK_4.32 //

mithyācārātigarhyatvātsaukaryādākriyāptitaḥ /
yathābhyupagamaṃ lābhaḥ saṃvarasya na saṃtate // VAkK_4.33 //

mṛṣāvādaprasaṅgācca sarvaśikṣāvyatikrame /
pratikṣepaṇasāvadyānmadyādeva anyuguptaye // VAkK_4.34 //

sarvobhayebhyaḥ kāmāpto vartamānebhya āpyate /
maulebhyaḥ sarvakālebhyo dhyānānāsrava saṃvarau // VAkK_4.35 //

saṃvaraḥ sarvasattvebhyo vibhāṣā tvaṅgakāraṇaiḥ /
asaṃvarastu sarvebhyaḥ sarvāṅgebhyo na kāraṇaiḥ // VAkK_4.36 //

asaṃvarasya kriyayā lābho 'bhyupagamena vā /
śeṣāvijñaptilābhastu kṣetrādānādarehanāt // VAkK_4.37 //

prātimokṣadamatyāgaḥ śikṣānikṣepaṇāccyuteḥ /
ubhayavyañjanotpattermūlacchedānniśātyayāt // VAkK_4.38 //

patanīyena cetyeke saddharmāntadhito 'pare /
dhanarṇavattu kāśmīrairāpannasyeṣyate dvayam // VAkK_4.39 //

bhūmisaṃcārahānibhyāṃ dhyānāptaṃ tyajyate śubham /
tathārūpyāptamāryaṃ tu phalāptyuttaptihānibhiḥ // VAkK_4.40 //

asaṃvaraḥ saṃvarāptimṛtyudvivyañjanodayaiḥ /
vegādānakriyārthāyurmūlacchedaistu madhyamā // VAkK_4.41 //

kāmāptaṃ kuśalārūpaṃ mūlacchedordhvajanmataḥ /
pratipakṣodayāt kliṣṭamarūpaṃ tu vihīyate // VAkK_4.42 //

nṛṇāmasaṃvaro hitvā śaṇḍha paṇḍadvidhākṛtīn /
kurūṃśca saṃvaro 'pyevaṃ devānāṃ ca nṛṇāṃ trayaḥ // VAkK_4.43 //

kāmarūpajadevānāṃ dhyānajaḥ anāsravaḥ punaḥ /
dhyānāntarāsaṃjñisattvavarjyānāmapyarūpiṇām // VAkK_4.44 //

kṣemākṣemetaratkarma kuśalākuśaletarat /
puṇyāpuṇyamaniñjaṃ ca sukhevedyādi ca trayam // VAkK_4.45 //

kāmadhātau śubhaṃ karma puṇyamāneñjamūrdhvajam /
tadbhūmiṣu yataḥ karmavipākaṃ prati neñjati // VAkK_4.46 //

sukhavedyaṃ śubhaṃ dhyānādātṛtīyāt ataḥ param /
aduḥkhāsukhavedyaṃ tu duḥkhavedyamihāśubham // VAkK_4.47 //

adho 'pi madhyamastyeke dhyānāntaravipākataḥ /
apūrvācaramaḥ pākastrayāṇāṃ ceṣyate yataḥ // VAkK_4.48 //

svabhāvasaṃprayogābhyāmālambanavipākataḥ /
saṃmukhībhāvataśceti pañcadhā vedanīyatā // VAkK_4.49 //

niyatāniyataṃ tacca niyataṃ trividhaṃ punaḥ /
dṛṣṭadharmādivedyatvāt pañcadhā karma kecana // VAkK_4.50 //

catuṣkoṭikamityanye nikāyākṣepaṇaṃ tribhiḥ /
sarvatra caturākṣepaḥ śubhasya narake tridhā // VAkK_4.51 //

yadviraktaḥ sthiro bālastatra notpadyavedyakṛt /
nānyavedyakṛdapyāryaḥ kāme 'gre vāsthiro 'pi na // VAkK_4.52 //

dvāviṃśatividhaṃ kāmeṣvākṣipatyantarābhavaḥ /
dṛṣṭadharmaphalaṃ tacca nikāyo hyeka eva saḥ // VAkK_4.53 //

tīvrakleśaprasādena sātatyena ca yatkṛtam /
guṇakṣetre ca niyataṃ tatpitrorghātakaṃ ca yat // VAkK_4.54 //

dṛṣṭadharmaphalaṃ karma kṣetrāśayaviśeṣataḥ /
tadbhūmyatyantavairāgyāt vipāke niyataṃ hi yat // VAkK_4.55 //

ye nirodhāraṇāmaitrīdarśanārhatphalotthitāḥ /
teṣu kārāpakārāsya phalaṃ sadyo 'nubhūyate // VAkK_4.56 //

kuśalasyāvitarkasya karmaṇo vedanā matā /
vipākaścaitasikyeva kāyikyevāśubhasya tu // VAkK_4.57 //

cittakṣepo manaścitte sa ca karmavipākajaḥ /
bhayopaghātavaiṣamyaśokaiśca akurukāminām // VAkK_4.58 //

vaṅkadoṣakaṣāyoktiḥ śāṭhyadveṣajarāgaje /
kṛṣṇaśuklādibhedena punaḥ karma caturvidham // VAkK_4.59 //

aśubhaṃ rūpakāmāptaṃ śubhaṃ caiva yathākramam /
kṛṣṇaśuklobhayaṃ karma tatkṣayāya nirāsravam // VAkK_4.60 //

dharmakṣāntiṣu vairāgye cānantaryapathāṣṭake /
yā cetanā dvādaśadhā karma kṛṣṇakṣayāya tat // VAkK_4.61 //

navame cetanā yā sā kṛṣṇaśuklakṣayāya ca /
śuklasya dhyānavairāgyeṣvantyānantaryamārgajā // VAkK_4.62 //

anye narakavedyānyakāmavedyaṃ dvayaṃ viduḥ /
dṛgdheyaṃ kṛṣṇamanye anyatkṛṣṇaśuklaṃ tu kāmajam // VAkK_4.63 //

aśaikṣaṃ kāyavākkarma manaścaiva yathākramam /
maunatrayam tridhā śaucaṃ sarva sucaritatrayam // VAkK_4.64 //

aśubhaṃ kāyakarmādi mataṃ duścarita trayam /
akarmāpi tvabhidhyādimanoduścaritaṃ tridhā // VAkK_4.65 //

viparyayātsucaritam tadaudārikasaṃgrahāt /
daśa karmapathā uktā yathāyogaṃ śubhāśubhāḥ // VAkK_4.66 //

aśubhāḥ ṣaḍavijñaptiḥ dvidhaikaḥ te 'pi kurvataḥ /
dvividhāḥ sapta kuśalāḥ avijñaptiḥ samādhijāḥ // VAkK_4.67 //

sāmantakāstu vijñaptiḥ avijñaptirbhavenna vā /
viparyayeṇa pṛṣṭhāni prayogastu trimūlajaḥ // VAkK_4.68 //

tadanantarasaṃbhūterabhidhyādyāstrimūlajāḥ /
kuśalāḥ saprayogāntā alobhadveṣamohajāḥ // VAkK_4.69 //

vadhavyāpādapāruṣyaniṣṭhā dveṣeṇa lobhataḥ /
parastrīgamanābhidhyādattādānasamāpanam // VAkK_4.70 //

mithyādṛṣṭestu mohena śeṣāṇāṃ tribhiriṣyate /
sattvabhogāvadhiṣṭhānaṃ nāmarūpaṃ ca nāma ca // VAkK_4.71 //

samaṃ prāk ca mṛtasyāsti na maulaḥ anyāśrayodayāt /
senādiṣvekakāryatvāt sarve karttṛvadanvitāḥ // VAkK_4.72 //

prāṇātipātaḥ saṃcintya parasyābhrāntimāraṇam /
adattādānamanyasvasvīkriyā balacauryataḥ // VAkK_4.73 //

agamyagamanaṃ kāmamithyācāraścaturvidhaḥ /
anyathāsaṃjñino vākyamarthābhijñe mṛṣāvacaḥ // VAkK_4.74 //

cakṣuḥ śrotamanaścittairanubhūtaṃ tribhiśca yat /
taddaṣṭaśrutavijñātaṃ mataṃ coktaṃ yathākramam // VAkK_4.75 //

paiśunyaṃ kliṣṭacittasya vacanaṃ parabhedane /
pārūṣyamapriyaṃ sarva kliṣṭaṃ bhinna pralāpitā // VAkK_4.76 //

ato 'nyat kliṣṭamityanye lapanāgītanāṭyavat /
kuśāstavacca abhidhyā tu parasvaviṣamaspṛhā // VAkK_4.77 //

vyāpādaḥ sattvavidveṣaḥ nāstidṛṣṭiḥ śubhāśubhe /
mithyādṛṣṭiḥ trayo hyatra panthānaḥ sapta karma ca // VAkK_4.78 //

mūlacchedastvasaddṛṣṭayā kāmāptotpattilābhinām /
phalahetvapavādinyā sarvathā kramaśaḥ nṛṣu // VAkK_4.79 //

chinatti strī pumān dṛṣṭicaritaḥ so 'samanvayaḥ /
saṃdhiḥ kāṅkṣāstidṛṣṭibhyāṃ nehānantaryakāriṇaḥ // VAkK_4.80 //

yugapadyāvadaṣṭābhiraśubhaiḥ saha vartate /
cetanā daśabhiryāvacchubhaiḥ naikāṣṭapañcabhiḥ // VAkK_4.81 //

bhinnapralāpapārūṣyavyāpādā narake dvidhā /
samanvāgamato 'bhidhyāmithyādṛṣṭī kurau trayaḥ // VAkK_4.82 //

saptamaḥ svayamapyatra kāme 'nyatra daśāśubhāḥ /
śubhāstrayastu sarvatra saṃmukhībhāvalābhataḥ // VAkK_4.83 //

ārūpyāsaṃjñisattveṣu lābhataḥ sapta śeṣite /
saṃmukhībhāvataścāpi hitvā sanarakān kurūn // VAkK_4.84 //

sarve 'dhipatiniṣyandavipākaphaladā matāḥ /
duḥkhanānmāraṇādojonāśanāttrividhaṃ phalam // VAkK_4.85 //

lobhajaṃ kāyavākkarma mithyājīvaḥ pṛthak kṛtaḥ /
duḥśodhatvāt pariṣkāralobhotthaṃ cet na sūtrataḥ // VAkK_4.86 //

prahāṇamārge samale saphalaṃ karma pañcabhiḥ /
caturbhiramale anyacca sāsravaṃ yacchubhāśubham // VAkK_4.87 //

anāsravaṃ punaḥ śeṣaṃ tribhiravyākṛtaṃ ca yat /
catvāri dve tathā trīṇi kuśalasya śubhādayaḥ // VAkK_4.88 //

aśubhasya śubhādyā dve trīṇi catvāryanukramam /
avyākṛtasya dve trīṇi trīṇī caite śubhādayaḥ // VAkK_4.89 //

sarve 'tītasya catvāri madhyamasyāpyanāgatāḥ /
madhyamā dve ajātasya phalāni trīṇyanāgatāḥ // VAkK_4.90 //

svabhūmidharmāścatvāri trīṇi dve vānyabhūmikāḥ /
śaikṣasya trīṇi śaikṣādyāḥ aśaikṣasya tu karmaṇaḥ // VAkK_4.91 //

dharmāḥ śaikṣādikā ekaṃ phalaṃ trīṇyapi ca dvayam /
tābhyāmanyasya śaikṣādyā dve dve pañca phalāni ca // VAkK_4.92 //

trīṇi catvāri caikaṃ ca dṛggheyasya tadādayaḥ /
te dve catvāryatha trīṇi bhāvanāheyakarmaṇaḥ // VAkK_4.93 //

apraheyasya te tvekaṃ dve catvāri yathākramam /
ayogavihitaṃ kliṣṭaṃ vidhibhraṣṭaṃ ca kecana // VAkK_4.94 //

ekaṃ janmākṣipatyekam anekaṃ paripūrakam /
nākṣepike samāpattī acitte prāptayo na ca // VAkK_4.95 //

ānantaryāṇi karmāṇi tīvrakleśo 'tha durgatiḥ /
kauravāsaṃjñittvāśca matamāvaraṇatrayam // VAkK_4.96 //

triṣu dvipeṣvānantarya śaṇḍhā dīnāṃ tu neṣyate /
alpopakārālajjitvāt śeṣe gatiṣu pañcasu // VAkK_4.97 //

saṃghabhedastvasāmagrīsvabhāvo viprayuktakaḥ /
akliṣṭāvyākṛto dharmaḥ saṃghastena samanvitaḥ // VAkK_4.98 //

tadavadya mṛṣāvādastena bhettā samanvitaḥ /
avīcau pacyate kalpam adhikairadhikā rujaḥ // VAkK_4.99 //

bhikṣurdṛk carito vṛttī bhinatti anyatra bāliśān /
śāstṛmārgāntarakṣāntau bhinnaḥ na vivasatyasau // VAkK_4.100 //

cakrabhedaḥ sa ca mataḥ jambūdvīpe navādibhiḥ /
karmabhedastriṣu dvipeṣu aṣṭabhiradhikaiśca saḥ // VAkK_4.101 //

ādāvante 'rbudāt pūrvaṃ yugāccoparate munau /
sīmāyāṃ cāpyabaddhāyāṃ cakrabhedo na jāyate // VAkK_4.102 //

upakāriguṇakṣetranirākṛtivipādanāt /
vyañjanāntarito 'pi syāt mātā yacchoṇitodbhavaḥ // VAkK_4.103 //

buddhe na tāḍanecchasya prahārānnordhvamarhati /
nānantaryaprayuktasya vairāgyaphalasaṃbhavaḥ // VAkK_4.104 //

saṃghabhede mṛṣāvādo mahāvadyatamo mataḥ /
bhavāgracetanā loke mahāphalatamā śubhe // VAkK_4.105 //

dūṣaṇaṃ māturarhantyā niyatisthasya māraṇam /
bodhisattvasya śaikṣasya saṃghāyadvārahārikā // VAkK_4.106 //

ānantaryasabhāgāni pañcamaṃ stūpabhedanam /
kṣāntyanāgāmitārhattvaprāptau karmātivighnakṛt // VAkK_4.107 //

bodhisattvaḥ kuto yāvat yato lakṣaṇa karmakṛt /
sugatiḥ kulajo 'vyakṣaḥ pumān jātismaro 'nivṛt // VAkK_4.108 //

jambūdvīpe pumāneva saṃmukhaṃ buddhacetanaḥ /
cintāmayaṃ kalpaśate śeṣa ākṣipate hi tat // VAkK_4.109 //

ekaikaṃ puṇyaśatajam asaṃkhyeyatrayāntyajāḥ /
vipaśyī dīpakṛdatnaśikhī śākyamuniḥ purā // VAkK_4.110 //

sarvatra sarva dadataḥ kārūṇyāddānapūraṇam /
aṅgacchede 'pyakopāttu rāgiṇaḥ kṣāntiśīlayoḥ // VAkK_4.111 //

tiṣyastotreṇa vīryasya dhīsamādhyoranantaram /
puṇyaṃ kriyātha tadvastu trayaṃ karmapathā yathā // VAkK_4.112 //

dīyate yena taddānaṃ pūjānugrahakāmyayā /
kāyavākkarma sotthānaṃ mahābhogyaphalaṃ ca tat // VAkK_4.113 //

svaparārthobhayārthāya nobhayārthāya dīyate /
tadviśeṣaḥ punardātṛvastukṣetraviśeṣataḥ // VAkK_4.114 //

dātā viśiṣṭaḥ śraddhādyaiḥ satkṛtyādi dadāti ataḥ /
satkārodārarucitā kālānācchedyalābhitā // VAkK_4.115 //

varṇādisampadā vastu surūpatvaṃ yaśasvi vā /
priyatā sukumārartusukhasparśāṅgatā tataḥ // VAkK_4.116 //

gatiduḥkhopakāritvaguṇaiḥ kṣetraṃ viśiṣyate /
agraṃ muktasya muktāya bodhisattvasya ca aṣṭamam // VAkK_4.117 //

mātṛpitṛglānadhārmakathikebhyo 'ntyajanmane /
bodhisattvāya cāmeyā anāryebhyo 'pi dakṣiṇā // VAkK_4.118 //

pṛṣṭhaṃ kṣetramadhiṣṭhānaṃ prayogaścetanāśayaḥ /
eṣāṃ mṛdvadhimātratvāt karmamṛdvadhimātratā // VAkK_4.119 //

saṃcetanasamāptibhyāṃ niṣkraukṛtya vipakṣataḥ /
parivārādvipākācca karmopacittamucyate // VAkK_4.120 //

caitye tyāgānvayaṃ puṇyaṃ maitryādivadagṛṇhati /
kukṣetre 'pīṣṭaphalatā phalabījāviparyayāt // VAkK_4.121 //

dauḥśīlyamaśubhaṃ rūpaṃ śīlaṃ tadviratiḥ dvidhā /
pratikṣiptācca buddhena viśuddhaṃ tu caturguṇam // VAkK_4.122 //

dauḥśīlyataddhetvahataṃ tadvipakṣaśamāśritam /
samāhitaṃ tu kuśalaṃ bhāvanā cittavāsanāt // VAkK_4.123 //

svargāya śīlaṃ prādhānyāt visaṃyogāya bhāvanā /
caturṇāṃ brāhmapuṇyatvaṃ kalpaṃ svargeṣu modanāt // VAkK_4.124 //

dharmadānaṃ yathābhūta sūtrādyakliṣṭadeśanā /
puṇyanirvāṇanirvedhabhāgīyaṃ kuśalaṃ tridhā // VAkK_4.125 //

yogapravartitaṃ karma sasamutthāpakaṃ tridhā /
lipimudre sagaṇanaṃ kāvyaṃ saṃkhyā yathākramam // VAkK_4.126 //

sāvadyā nivṛtā hīnāḥ kliṣṭāḥ dharmāḥ śubhāmalāḥ /
praṇītāḥ saṃskṛtaśubhā sevyāḥ mokṣastvanuttaraḥ // VAkK_4.127 //

abhidharmakośe karmanirddeśo nāma caturtha kośasthānamiti //

pañcamaṃ kośasthānam

om namo buddhāya

mūlaṃ bhavasyānuśayāḥ ṣaḍrāgaḥ pratighastathā /
māno 'vidyā ca dṛṣṭiśca vicikitsā ca te punaḥ // VAkK_5.1 //

ṣaḍrāgabhedātsaptoktāḥ bhavarāgo dvidhātujaḥ /
antarmukhatvāttanmokṣasaṃjñāvyāvṛttaye kṛtaḥ // VAkK_5.2 //

dṛṣṭayaḥ pañca satkāyamithyāntagrahadṛṣṭayaḥ /
dṛṣṭiśīlavrataparāmarśāviti punardaśaḥ // VAkK_5.3 //

daśaite saptāsaptāṣṭau tridvidṛṣṭivivarjitāḥ /
yathākramaṃ prahīyante kāme duḥkhādidarśanaiḥ // VAkK_5.4 //

catvāro bhāvanāheyāḥ ta evāpratighāḥ punaḥ /
rūpadhātau tathārūpye ityaṣṭānavatirmatāḥ // VAkK_5.5 //

bhavāgrajāḥ kṣāntivadhya dṛggheyā eva śeṣajāḥ /
dṛgbhāvanābhyām akṣāntivadhyā bhāvanayaiva tu // VAkK_5.6 //

ātmātmīyadhruvocchedanāstihīnā gradṝṣṭayaḥ /
ahetvamārge taddṛṣṭiretāstāḥ pañca dṛṣṭayaḥ // VAkK_5.7 //

īśvarādiṣu nityātmaviparyāsāt pravartate /
kāraṇābhiniveśo 'to dūḥkhadṛggheya eva saḥ // VAkK_5.8 //

dṛṣṭitrayādviparyāsacatuṣkaṃ viparītataḥ /
nitīraṇāt samāropāt saṃjñācitte tu tadvaśāt // VAkK_5.9 //

sapta mānāḥ navavidhāstribhyaḥ dṛgbhāvanākṣayāḥ /
vadhādiparyavasthānaṃ heyaṃ bhāvanayā tathā // VAkK_5.10 //

vibhavecchā na cāryasya saṃbhavanti vidhādayaḥ /
nāsmitā dṛṣṭipuṣṭatvāt kaukṛtyaṃ nāpi cāśubham // VAkK_5.11 //

sarvatragā duḥkhahetudṛggheyā dṛṣṭayastathā /
vimatiḥ saha tābhiśca yāvidyāveṇikī ca yā // VAkK_5.12 //

navordhvālambanā eṣāṃ dṛṣṭidvayavivarjitāḥ /
prāptivarjyāḥ sahabhuvo ye 'pyebhiste 'pi sarvagāḥ // VAkK_5.13 //

mithyādṛgvimatī tābhyāṃ yuktāvidyātha kevalā /
nirodhamārgadṛggheyāḥ ṣaḍanāsravagocarāḥ // VAkK_5.14 //

svabhūmyuparamo mārgaḥ ṣaḍbhūminavabhūmikaḥ /
tadgocarāṇāṃ viṣayo mārgo hyanyo 'nyahetukaḥ // VAkK_5.15 //

na rāgastasya varjyatvāt na dveṣo 'napakārataḥ /
na māno na parāmarśau śāntaśuddhyagrabhāvataḥ // VAkK_5.16 //

sarvatragā anuśayāḥ sakalāmanuśerate /
svabhūmimālambanataḥ svanikāyamasarvagāḥ // VAkK_5.17 //

nānāsravordhvaviṣayāḥ asvīkārādvipakṣataḥ /
yena yaḥ saṃprayuktastu sa tasmin saṃprayogataḥ // VAkK_5.18 //

ūrdhvamavyākṛtāḥ sarve kāme satkāyadarśanam /
antagrāhaḥ sahābhyāṃ ca mohaḥ śeṣāstvihāśubhāḥ // VAkK_5.19 //

kāme 'kuśalamūlāni rāgapratighamūḍhayaḥ /
trīṇyakuśalamūlāni tṛṣṇāvidyā matiśca sā // VAkK_5.20 //

dvidhordhvavṛtternāto 'nyau catvāryeveti bāhyakāḥ /
tṛṣṇādṛṅmānamohāste dhyāyitritvādavidyayā // VAkK_5.21 //

ekāṃśato vyākaraṇaṃ vibhajya paripṛcchya ca /
sthāpyaṃ ca maraṇotpatti viśiṣṭātmānyatādivat // VAkK_5.22 //

rāgapratighamānaiḥ syadatītapratyupasthitaiḥ /
yatrotpannāprahīṇāste tasmin vastuni saṃyutaḥ // VAkK_5.23 //

sarvatrānāgatairebhirmānasaiḥ svādhvike paraiḥ /
ajaiḥ sarvatra śeṣaistu sarvaiḥ sarvatra saṃyutaḥ // VAkK_5.24 //

sarvakālāstitā uktatvāt dvayāt sadviṣayāt phalāt /
tadastivādāt sarvāstivādā iṣṭāḥ caturvidhāḥ // VAkK_5.25 //

te bhāvalakṣaṇāvasthānyathānyathikasaṃjñitāḥ /
tṛtīyaḥ śobhanaḥ adhvānaḥ kāritreṇa vyavasthitāḥ // VAkK_5.26 //

kiṃ vighnaṃ tatkathaṃ nānyat adhvāyogaḥ tathā sataḥ /
ajātanaṣṭatā kena gambhīrā khalu dharmatā // VAkK_5.27 //

prahīṇe duḥkhadṛggheye saṃyuktaḥ śeṣasarvagaiḥ /
prāk prahīṇe prakare ca śeṣaistadviṣayairmalaiḥ // VAkK_5.28 //

duḥkhahetudṛgabhyāsapraheyāḥ kāmadhātujāḥ /
svakatrayaikarūpāptāmalavijñānagocarāḥ // VAkK_5.29 //

svakādharatrayordhvaikāmalānāṃ rūpadhātujāḥ /
ārūpyajāstridhātvātpatrayānāsravagocarāḥ // VAkK_5.30 //

nirodhamārgadṛggheyāḥ sarve svādhikagocarāḥ /
anāsravāstridhātvantyatrayānāsravagocarāḥ // VAkK_5.31 //

dvidhā sānuśayaṃ kliṣṭamakliṣṭamanuśāyakaiḥ /
mohākāṅkṣā tato mithyādṛṣṭiḥ satkāyadṛktataḥ // VAkK_5.32 //

tato 'ntagrahaṇaṃ tasmācchīlāmarśaḥ tato dṛśaḥ /
rāgaḥ svadṛṣṭau mānaśca dveṣo 'nyatra ityanukramaḥ // VAkK_5.33 //

aprahīṇādanuśayādviṣayāt pratyupasthitāt /
ayoniśo manaskārāt kleśaḥ saṃpūrṇakāraṇaḥ // VAkK_5.34 //

kāme saparyavasthānāḥ kleśāḥ kāmasravo vinā /
mohena anuśayā eva rūpārūpye bhavāsravaḥ // VAkK_5.35 //

avyākṛtāntarmukhā hi te samāhitabhūmikāḥ /
ata ekīkṛtāḥ mūlamavidyetyāsravaḥ pṛthak // VAkK_5.36 //

tathaughayogā dṛṣṭīnāṃ pṛthagbhāvastu pāṭavāt /
nāsraveṣvasahāyānāṃ na kilāsyānukūlatā // VAkK_5.37 //

yathoktā eva sāvidyā dvidhā dṛṣṭivivecanāt /
upādānāni avidyā tu grāhikā ne ti miśritā // VAkK_5.38 //

aṇavo 'nugatāścaite dvidhā cāpyanuśerate /
anubadhnanti yasmācca tasmādanuśayāḥ smṛtāḥ // VAkK_5.39 //

āsayantyāsravantyete haranti śleṣayantyatha /
upagṛhṇanti cetyeṣāmāsravādiniruktayaḥ // VAkK_5.40 //

saṃyojanādibhedena punaste pañcadhoditāḥ /
dravyāmarśana sāmānyaddṛṣṭī saṃyojanāntaram // VAkK_5.41 //

ekāntākuśalaṃ yasmāt svatantraṃ cobhayaṃ yataḥ /
īrṣyāmātsaryameṣūktaṃ pṛthak saṃyojanadvayam // VAkK_5.42 //

pañcadhāvarabhāgīyaṃ dvābhyāṃ kāmānatikramaḥ /
tribhistu punarāvṛttiḥ mukhamūlagrahāttrayam // VAkK_5.43 //

agantukāmatāmārgavibhramo mārgasaṃśayaḥ /
ityantarāyā mokṣasya gamane 'tastrideśanā // VAkK_5.44 //

pañcadhaivordhvabhāgīyaṃ dvau rāgau rūpyarūpijau /
auddhatyamānamohāśca vidvaśād bandhanatrayam // VAkK_5.45 //

ye 'pyanye caitasāḥ kliṣṭāḥ saṃskāraskandhasaṃjñitāḥ /
kleśebhyaste 'pyupakleśāste tu na kleśasaṃjñitāḥ // VAkK_5.46 //

āhrīkyamanapatrapyamīrṣyāmātsaryamuddhavaḥ /
kaukṛtyaṃ styānamiddhaṃ ca paryavasthānamaṣṭadhā // VAkK_5.47 //

krodhamrakṣau ca rāgotthā āhrīkyauddhatyamatsarāḥ /
mrakṣe vivādaḥ avidyātaḥ styānamiddhānapatrapāḥ // VAkK_5.48 //

kaukṛtyaṃ vicikitsātaḥ kodherṣye pratighānvaye /
anye ca ṣaṭkleśamalāḥ māyā śāṭhyaṃ madastathā // VAkK_5.49 //

pradāśa upanāhaśca vihiṃsā ceti rāgajau /
māyāmadau pratighaje upanāhavihiṃsane // VAkK_5.50 //

dṛṣṭyāmarśāt pradāśastu śāṭhyaṃ dṛṣṭisamutthitam /
tatrāhrīkyānapatrāpyastyānāmiddhoddhavā dvidhā // VAkK_5.51 //

tadanye bhāvanāheyāḥ svatantrāśca tathā malāḥ /
kāme 'śubhāḥ trayo dvidhā pareṇāvyākṛtāstataḥ // VAkK_5.52 //

māyā śāṭhyaṃ ca kāmādyadhyānayoḥ brahmavañcanāt /
styānauddhatyamadā dhātutraye anye kāmadhātujāḥ // VAkK_5.53 //

samānasiddhā dṛggheyā manovijñānabhūmikāḥ /
upakleśāḥ svatantrāśca ṣaḍ vijñānāśrayāḥ pare // VAkK_5.54 //

sukhābhyāṃ saṃprayukto hi rāgaḥ dveṣo viparyayāt /
mohaḥ sarvaiḥ asaddṛṣṭirmanoduḥkhasukhena tu // VAkK_5.55 //

daurmanasyena kāṅkṣā anye saumanasyena kāmajāḥ /
sarve 'pyupekṣayā svaiḥ svairyathābhūmyūrdhvabhūmikāḥ // VAkK_5.56 //

daurmanasyena kaukṛtyamīrṣyā krodho vihiṃsanam /
upanāhaḥ pradāśaśca mātsaryaṃ tu viparyayāt // VAkK_5.57 //

māyā śāṭhyamatho mrakṣo middhaṃ cobhayathā madaḥ /
sukhābhyām sarvagopekṣā catvāryanyāni pañcabhiḥ // VAkK_5.58 //

kāme nivaraṇāni ekavipakṣāhārakṛtyataḥ /
dvayaketā pañcatā skandhavighātavicikitsanāt // VAkK_5.59 //

ālambanaparijñānāttadālambanasaṃkṣayāt /
ālambanaprahāṇācca pratipakṣodayāt kṣayaḥ // VAkK_5.60 //

prahāṇādhārabhūtattva dūṣaṇākhyaścaturvidhaḥ /
pratipakṣaḥ prahātavyaḥ kleśa ālambanāt mataḥ // VAkK_5.61 //

vailakṣaṇyādvipakṣatvāddeśavicchedakālataḥ /
bhūtaśīlapradeśādhvadvayānāmiva dūratā // VAkK_5.62 //

sakṛt kṣayaḥ visaṃyogalābhasteṣāṃ punaḥ pūnaḥ /
pratipakṣodayaphalaprāptīndriyavivṛddhiṣu // VAkK_5.63 //

parijñā nava kāmādyaprakāradvayasaṃkṣayaḥ /
ekā dvayoḥ kṣaye dve te tathordhvaṃ tisra eva tāḥ // VAkK_5.64 //

anyā avarabhāgīyarūpasarvāsravakṣayāḥ /
tisraḥ parijñāḥ ṣaṭ kṣāntiphalaṃ jñānasya śeṣitāḥ // VAkK_5.65 //

anāgamyaphalaṃ sarvā dhyānānāṃ pañca vāthavā /
aṣṭau sāmantakasyaikā maulārūpyatrayasya ca // VAkK_5.66 //

āryamārgasya sarvāḥ dve laukikasya anvayasya ca /
dharmajñānasya tisrastu ṣaṭ tatpakṣasya pañca ca // VAkK_5.67 //

anāsravaviyogāpterbhavāgravikalīkṛteḥ /
hetudvayasamudghātāt parijñā dhātvatikramāt // VAkK_5.68 //

naikayā pañcabhiryāvaddarśanasthaḥ samanvitaḥ /
bhāvanāsthaḥ punaḥ ṣaḍibharekayā vā dvayena vā // VAkK_5.69 //

tāsāṃ saṃkalanaṃ dhātuvairāgyaphalalābhataḥ /
ekāṃ dve pañca ṣaṭ kaścijjahātyāpnoti pañca na // VAkK_5.70 //

samāptaḥ parijñāprasaṅgaḥ //

abhidharmakośe 'nuśayanirddeśo nāma pañcamaṃ kośasthānaṃ samāptamiti //

śrīlāmāvākasya yadatra puṇyam /

ṣaṣṭhaṃ kośasthānam

om namo buddhāya //

kleśaprahāṇāmākhyātaṃ satyadarśanabhāvanāt /
dvividho bhāvanāmārgo darśanākhyastvanāsravaḥ // VAkK_6.1 //

satyānyuktāni catvāri duḥkhaṃ samudayastathā /
nirodhamārga iti eṣāṃ yathābhisamayaṃ kramaḥ // VAkK_6.2 //

duḥkhā stridūḥkhatāyogādyathāyogamaśeṣataḥ /
manāpā amanāpāśca tadanye caiva sāsravāḥ // VAkK_6.3 //

yatra bhinnena tadbuddhiranyāpohe dhiyā ca tat /
ghaṭārthavatsaṃvṛtisat paramārthasadanyathā // VAkK_6.4 //

vṛttasthaḥ śrutacintāvānbhāvanāyāṃ prayujyate /
nāmobhayārthaviṣayā śrutamayyādikā dhiyaḥ // VAkK_6.5 //

vyapakarṣadvayavataḥ nāsaṃtuṣṭamahecchayoḥ /
labdhe bhūyaḥspṛhātuṣṭiralabdhecchā mahecchatā // VAkK_6.6 //

viparyāsāttadvipakṣau tridhātvāptāmalau ca tau /
alobhaḥ āryavaṃśāśca teṣāṃ tuṣṭayātmakāstrayaḥ // VAkK_6.7 //

karmāntena tribhirvṛttiḥ tṛṣṇotpādavipakṣataḥ /
mamāha kāravastvicchātatkālātyantaśāntaye // VAkK_6.8 //

tatrāvatāro 'śubhayā cānāpānasmṛtena ca /
adhirāgavitarkāṇām śaṃkalā sarvārāgiṇām // VAkK_6.9 //

āsamudrāsthivistārasaṃkṣepādādikarmikaḥ /
pādāsthna ākapālārdhatyāgāt kṛtajayaḥ smṛtaḥ // VAkK_6.10 //

atikrāntamanaskāro bhrūmadhye cittadhāraṇāt /
alobho daśabhūḥ kāmadṛśyālambā nṛjāśubhā // VAkK_6.11 //

ānāpānasmṛtiḥ prajñā pañcabhūrvāyurgīcarā /
kāmāśrayā na bāhyānām ṣaḍ vidhā gaṇanādibhiḥ // VAkK_6.12 //

ānāpānau yataḥ kāyaḥ sattvākhyau anupāttakau /
naiḥṣyandikau nādhareṇa lakṣyete manasā ca tau // VAkK_6.13 //

niṣprannaśamathaḥ kuryāt smṛtyupasthānabhāvanām /
kāyaviccittadharmāṇāṃ dvilakṣaṇaparīkṣaṇāt // VAkK_6.14 //

prajñā śrutādimayī anye saṃsargālambanāḥ kramaḥ /
yathotpatti catuṣkaṃ tu viparyāsavipakṣataḥ // VAkK_6.15 //

sa dharmasmṛtyupasthāne samastālambane sthitaḥ /
ānityaduḥkhataḥ śūnyānātmatastānvipaśyati // VAkK_6.16 //

tata ūṣmagatotpattiḥ taccatuḥsatyagocaram /
ṣoḍaśākāram ūṣmabhyo mūrdhānaḥ te 'pi tādṛśāḥ // VAkK_6.17 //

ubhayākaraṇaṃ dharmeṇa anyairapi tu vardhanam /
tebhyaḥ kṣāntiḥ dvidhā tadvat kṣāntyā dharmeṇa vardhanam // VAkK_6.18 //

kāmāptaduḥkhaviṣayā tvadhimātrā kṣaṇaṃ ca sā /
tathāgradharmāḥ sarve tu pañcaskandhāḥ vināptibhiḥ // VAkK_6.19 //

iti nirvedhabhāgīyaṃ caturdhā bhāvanāmayam /
anāgamyā ntaradhyānabhūmikam dve tvadho 'pi vā // VAkK_6.20 //

kāmāśrayāṇi agradharmān dvayāśrayān labhate 'ṅganā /
bhūmityāgāttyajatyāryastāni anāryastu mṛtyunā // VAkK_6.21 //

ādye dve parihāṇyā ca maulestatraiva satyadṛk /
apūrvāptirvihīneṣu hānī dve asamanvitiḥ // VAkK_6.22 //

mūrdhalābhī na mūlacchit kṣāntilābhyanapāyagaḥ /
śiṣyagotrā nnivartya dve buddhaḥ syāt trīṇyapītaraḥ // VAkK_6.23 //

ābodheḥ sarvamekatra dhyānāntye śāstṛkhaḍgayoḥ /
prāktebhyo mokṣabhāgīyaṃ kṣipraṃ mokṣastribhirbhavaiḥ // VAkK_6.24 //

śrutacintāmayaṃ trīṇi karmāṇi ākṣipyate nṛṣu /
laukikebhyo 'gradharmebhyo dharmakṣāntiranāsravā // VAkK_6.25 //

kāmaduḥkhe tato 'traiva dharmajñānaṃ tathā punaḥ /
śeṣe duḥkhe 'nvayakṣāntijñāne satyatraye tathā // VAkK_6.26 //

iti ṣoḍaśacitto 'yaṃ satyābhisamayaḥ tridhā /
darśanālambakāryākhyaḥ so 'gradharmaikabhūmikaḥ // VAkK_6.27 //

kṣāntijñānānyanantarya muktimārgā yathākramam /
adṛṣṭadṛṣṭerdṛṅgmārgastatra pañcadaśa kṣaṇāḥ // VAkK_6.28 //

mṛdutīkṣṇendriyau teṣu śraddhādharmānusāriṇau /
ahīnabhāvanāheyau phalādyuapratipannakau // VAkK_6.29 //

yāvat pañcaprakāraghnau dvītīye 'rvāṅnavakṣayāt /
kāmādviraktāvūrdhvaṃ vā tṛtīyapratipannakau // VAkK_6.30 //

ṣoḍaśe tu phalasthau tau yatra yaḥ pratipannakaḥ /
śraddhādhimuktadṛṣṭyāptau mṛdutīkṣṇendriyau tadā // VAkK_6.31 //

phale phalaviśiṣṭasya lābho mārgasya nāstyataḥ /
nāprayukto viśeṣāya phalasthaḥ pratipannakaḥ // VAkK_6.32 //

navaprakārā doṣā hi bhūmau bhūmau tathā guṇāḥ /
mṛdumadhyādhimātrāṇāṃ punarmṛdvādibhedataḥ // VAkK_6.33 //

akṣīṇabhāvanāheyaḥ phalasthaḥ saptakṛtparaḥ /
tricaturvidhamuktastu dvitrijanmā kulaṃkulaḥ // VAkK_6.34 //

āpañcamaprakāraghno dvitīyapratipannakaḥ /
kṣīṇaṣaṣṭhaprakārastu sakṛdāgāmyasau punaḥ // VAkK_6.35 //

kṣīṇasaptāṣṭadoṣāṃśa ekajanmaikavīcikaḥ /
tṛtīyapratipannaśca so 'nāgāmi navakṣayāt // VAkK_6.36 //

so 'ntarotpannasaṃskārāsaṃskāraparinirvṛtiḥ /
ūrdhvastrotāśca sa dhyāne vyavakīrṇo 'kaniṣṭhagaḥ // VAkK_6.37 //

sa pluto 'rdhaplutaḥ sarvacyutaśca anyo bhavāgragaḥ /
ārūpyagaścaturdhānyaḥ iha nirvāpako 'paraḥ // VAkK_6.38 //

punastrīṃstrividhān kṛtvā nava rūpopagāḥ smṛtāḥ /
tadviśeṣaḥ punaḥ karmakleśendriyaviśeṣataḥ // VAkK_6.39 //

ūrdhvastroturabhedena sapta sadgatayo matāḥ /
sadasadvṛttyavṛttibhyāṃ gatāpratyāgateśca tāḥ // VAkK_6.40 //

na parāvṛttajanmāryaḥ kāme dhātvantaropagaḥ /
sa cordhvajaśca naivākṣasaṃcāraparihāṇibhāk // VAkK_6.41 //

ākīryate caturtha prāk niṣpatti kṣaṇamiśraṇāt /
upapattivihārārtha kleśabhīrutayāpi ca // VAkK_6.42 //

tatpāñcavidhyātpañcaiva śuddhāvāsopapattayaḥ /
nirodhalābhyanāgāmī kāyasākṣī punarmataḥ // VAkK_6.43 //

ābhavāgrāṣṭabhāgakṣidarhattve pratipannakaḥ /
navamasyāpyānantaryapathe vajropamaśca saḥ // VAkK_6.44 //

tatkṣayāptyā kṣayajñānaṃ āśaikṣo 'rhannasau tadā /
lokottareṇa vairāgyaṃ bhavāgrāt anyato dvidhā // VAkK_6.45 //

laukikenāryavairāgye visaṃyogāptayo dvidhā /
lokottareṇa cetyeke tyakte kleśāsamanvayāt // VAkK_6.46 //

bhavāgrādhavimuktordhvajātavattvasamanvayaḥ /
anāsraveṇa vairāgyamanāgāmyena sarvataḥ // VAkK_6.47 //

dhyānātsāmantakādvāntyo mukti mārgastribhūjaye /
nordhvaṃ sāmantakāt āryairaṣṭābhiḥ svordhvabhūjayaḥ // VAkK_6.48 //

vimuktyānantaryapathā laukikāstu yathākramam /
śāntādyudārādyākārāḥ uttarādharagocarāḥ // VAkK_6.49 //

yadyakopyaḥ kṣayajñānādanutpādamatiḥ na cet /
kṣayajñānamaśaikṣo vā dṛṣṭiḥ sarvasya sārhataḥ // VAkK_6.50 //

śrāmaṇyamamalo mārgaḥ saṃskṛtāsaṃskṛtaṃ phalam /
ekānnavatistāni muktimārgāḥ saha kṣayaiḥ // VAkK_6.51 //

catuṣphalavyavasthā tu pañcakāraṇasaṃbhavāt /
pūrvatyāgo 'nyamārgāptiḥ kṣayasaṃkalanaṃ phale // VAkK_6.52 //

jñānāṣṭakasya lābho 'tha ṣoḍaśākārabhāvanā /
laukikāptaṃ tu miśratvānāsravāptiḥ dhṛteḥ phalam // VAkK_6.53 //

brāhmaṇyaṃ brahmacakraṃ ca tadeva brahmavartanāt /
dharmacakraṃ tu dṛṅmārgaḥ āśugatvādyarādibhiḥ // VAkK_6.54 //

kāme trayāptiḥ antyasya triṣu nordhva hi dṛkpathaḥ /
asaṃvegādiha vidhā tatra niṣṭheti cāgamāt // VAkK_6.55 //

ṣaḍarhanto matāḥ teṣāṃ pañca śraddhādhimuktijāḥ /
vimuktiḥ sāmayikyeṣām akopyākopyadharmaṇaḥ // VAkK_6.56 //

ato 'samayamukto 'sau dṛṣṭiprāptānvayaśca saḥ /
tadgotrā āditaḥ kecitkeciduttāpanāgatāḥ // VAkK_6.57 //

gotrāccaturṇāṃ pañcānāṃ phalāddhāniḥ na pūrvakāt /
śaikṣānāryāśca ṣaḍgotrāḥ saṃcāro nāsti darśane // VAkK_6.58 //

parihāṇistridhā jñeyā prāptāprāptopabhogataḥ /
antyā śāsturakopyasya madhyā cānyasya tu tridhā // VAkK_6.59 //

mriyate na phalabhraṣṭaḥ tadakārya karoti na /
vimuktyānantaryapathā navākopye atisevanāt // VAkK_6.60 //

dṛṣṭayāptatāyāmekaikaḥ anāsravāḥ nṛṣu vardhanam /
aśaikṣo nava niśritya bhūmīḥ śaikṣastu ṣaṭ yataḥ // VAkK_6.61 //

saviśeṣaṃ phalaṃ tyaktvā phalamāpnoti vardhayan /
dvau buddhau śrāvakāḥ sapta navaite navadhendriyāḥ // VAkK_6.62 //

prayogākṣasamāpattivimuktyubhayataḥ kṛtāḥ /
pudgalāḥ sapta ṣaṭ tvete dvau dvau mārgatraye yataḥ // VAkK_6.63 //

nirodhalābhyubhayatovimuktaḥ prajñayetaraḥ /
samāpattīndriyaphalaiḥ pūrṇaḥ śaikṣo 'bhidhīyate // VAkK_6.64 //

aśaikṣaparipūrṇatvaṃ dvābhyām mārgaḥ samāsataḥ /
viśeṣamuktyānantaryaprayogākhya ścaturvidhaḥ // VAkK_6.65 //

dhyāneṣu mārgaḥ pratipatsukhā duḥkhānyabhūmiṣu /
dhanyābhijñā mṛdumateḥ kṣiprābhijñetarasya tu // VAkK_6.66 //

anutpādakṣayajñāne bodhiḥ tādanulomyataḥ /
saptatriṃśattu tatpakṣyāḥ nāmato dravyato daśa // VAkK_6.67 //

śraddhā vīryaṃ smṛtiḥ prajñā samādhiḥ prītyupekṣaṇe /
praśrabdhiśīlasaṃkalpāḥ prajñā hi smṛtyupasthitiḥ // VAkK_6.68 //

vīryaṃ samyakprahāṇākhyamṛddhipādāḥ samādhayaḥ /
pradhānagrahaṇaṃ sarve guṇāḥ prāyogikāstu te // VAkK_6.69 //

ādikarmikanirvedhabhāgīyeṣu prabhāvitāḥ /
bhāvane darśane caiva sapta vargā yathākramam // VAkK_6.70 //

anāsravāṇi bodhyaṅgamārgāṅgāni dvidhetare /
sakalāḥ prathame dhyāne anāgamye prītivarjitāḥ // VAkK_6.71 //

dvitīye 'nyatra saṃkalpāt dvayostaddvayavarjitāḥ /
dhyānāntare ca śīlāṅgaistābhyāṃ ca triṣvarūpiṣu // VAkK_6.72 //

kāmadhātau bhavāgre ca bodhimārgāṅgavarjitāḥ /
trisatyadarśane śīladharmāvetyaprasādayoḥ // VAkK_6.73 //

lābho mārgābhisamaye buddhatatsaṃghayorapi /
dharmaḥ satyatrayaṃ bodhisattvapratyekabuddhayoḥ // VAkK_6.74 //

mārgaśca dravyatastu dve śraddhā śīlaṃ ca nirmalāḥ /
noktā vimuktiḥ śaikṣāṅgaṃ baddhatvāt sā punardvidhā // VAkK_6.75 //

asaṃskṛtā kleśahānamadhimuktastu saṃskṛtā /
sāṅgaḥ saiva vimuktī dve jñānaṃ bodhiryathoditā // VAkK_6.76 //

vimucyate jāyamānasaśaikṣaṃ cittamāvṛteḥ /
nirudhyamāno mārgastu prajahāti tadāvṛtim // VAkK_6.77 //

asaṃskṛtaiva dhātvākhyā virāgo rāgasaṃkṣayaḥ /
prahāṇadhāturanyeṣāṃ nirodhākhyastu vastunaḥ // VAkK_6.78 //

nirvidyate duḥkhahetukṣāntijñānaiḥ virajyate /
sarvairjahāti yaiḥ evaṃ catuṣkoṭikasaṃbhavaḥ // VAkK_6.79 //

abhidharmakośe mārgapudgalanirdeśo nāma ṣaṣṭhaṃ kośasthānaṃ samāptamiti //

saptamaṃ kośasthānam

namo buddhāya //

nāmalā kṣāntayo jñānaṃ kṣayānutpādadhīrna dak /
tadanyobhayathāryā dhīḥ anyā jñānaṃ dṛśaśca ṣaṭ // VAkK_7.1 //

sāsravānāsravaṃ jñānaṃ ādyaṃ saṃvṛtijñāpakam /
anāsravaṃ dvidhā dharmajñānamanvayameva ca // VAkK_7.2 //

sāṃvṛtaṃ sarvaviṣayaṃ kāmaduḥkhādigocaram /
dharmākhyam anvayajñānaṃ tūrdhvaduḥkhādigocaram // VAkK_7.3 //

te eva satyabhedena catvāri ete caturvidhe /
anutpādakṣayajñāne te punaḥ prathamodite // VAkK_7.4 //

duḥkhahetvanvayajñāne caturbhyaḥ paracittavit /
bhūmyakṣapudgalotkrāntaṃ naṣṭājātaṃ na vetti tat // VAkK_7.5 //

ta dharmānvayadhīpakṣyamanyo 'nyaṃ darśanakṣaṇau /
śrāvako vetti khaṅgastrīn sarvānbuddho 'prayogataḥ // VAkK_7.6 //

kṣayajñānaṃ hi satyeṣu parijñātādiniścayaḥ /
na parijñeyamityādiranutpādamatirmatā // VAkK_7.7 //

svabhāvapratipakṣābhyāmākārākāragocarāt /
prayogakṛtakṛtyatvahetūpacayato daśa // VAkK_7.8 //

dharmajñānanirodhe yanmārge vā bhāvanāpathe /
tridhātupratipakṣastat kāmadhāto 'stu nānvayam // VAkK_7.9 //

dharmajñānānvayajñānaṃ ṣoḍaśākāram anyathā /
tathā ca sāṃvṛtaṃ svaiḥ svaiḥ satyākāraiścatuṣṭayam // VAkK_7.10 //

tathā paramanojñānaṃ nirmalaṃ samalaṃ punaḥ /
jñeyasvalakṣaṇākāraṃ ekaikadravyagocaram // VAkK_7.11 //

śeṣe caturdaśākāre śūnyānātmavivarjite /
nāmalaḥ ṣoḍaśabhyo 'nya ākāraḥ anye 'sti śāstrataḥ // VAkK_7.12 //

dravyataḥ ṣoḍaśākārāḥ prajñākāraḥ tayā saha /
ākārayanti sālambāḥ sarvamākāryate tu sat // VAkK_7.13 //

tridhādyaṃ kuśalānyanyāni ādyaṃ sarvāsu bhūmiṣu /
dharmākhyaṃ ṣaṭsu navasu tvanvayākhyaṃ tathaiva ṣaṭ // VAkK_7.14 //

dhyāneṣvanyamanojñānaṃ kāmarūpāśrayaṃ ca tat /
kāmāśrayaṃ tu dharmākhyam anyattraidhātukāśrayam // VAkK_7.15 //

smṛtyupasthānamekaṃ dhīrnirodhe paracittadhīḥ /
trīṇi catvāri śeṣāṇi dharmadhīgocaro nava // VAkK_7.16 //

nava mārgānvayadhiyoḥ duḥkhahetudhiyordvayam /
caturṇāṃ daśa naikasya yojyā dharmāḥ punardaśa // VAkK_7.17 //

traidhātukāmalā dharmā akṛtāśca dvidhā dvidhā /
sāṃvṛtaṃ svakalāpānyadekaṃ vidyādanātmataḥ // VAkK_7.18 //

ekajñānānvito rāgī prathame 'nāsravakṣaṇe /
dvitīye tribhiḥ ūrdhvastu caturṣvekaikavṛddhimān // VAkK_7.19 //

yathotpannāni bhāvyante kṣāntijñānāni darśane /
anāgatāni tatraiva sāṃvṛtaṃ cānvayatraye // VAkK_7.20 //

ato 'bhisamayāntyākhyaṃ tadānutpattidharmakam /
svādhobhūmi nirodhe 'ntyaṃ svasatyākāraṃ yātnikam // VAkK_7.21 //

ṣoḍaśe ṣaṭ sarāgasya vītarāgasya sapta tu /
sarāgabhāvanā mārge tadūrdhvaṃ saptabhāvanā // VAkK_7.22 //

saptabhūmijayābhijñākopyāptyākīrṇabhāvite ānantaryapatheṣūrdhvaṃ muktimārgāṣṭake 'pi ca // VAkK_7.23 //

śaikṣottāpanamuktau vā ṣaṭ saptajñānabhāvanā /
ānantaryapathe ṣaṇṇāṃ bhavāgravijaye tathā // VAkK_7.24 //

navānāṃ tu kṣayajñāne akopyasya daśa bhāvanā /
tatsaṃcare 'ntyamuktau ca proktaśeṣe 'ṣṭabhāvanā // VAkK_7.25 //

yadvairāgyāya yallābhastatra cādhaśca bhāvyate /
sāsravāśca kṣayajñāne labdhapūrvaṃ na bhāvyate // VAkK_7.26 //

pratilambhaniṣevākhye śubhasaṃskṛtabhāvane /
pratipakṣavinirdhāvabhāvane sāsravasya tu // VAkK_7.27 //

aṣṭādaśāveṇikāstu buddhadharmā balādayaḥ /
sthānāsthāne daśa jñānāni aṣṭau karmaphale nava // VAkK_7.28 //

dhyānādyakṣādhimokṣeṣu dhātau ca pratipatsu tu /
daśa vā saṃvṛtijñānaṃ dvayoḥ ṣaṭ daśa vā kṣaye // VAkK_7.29 //

prāṅinavisacyutotpādabaladhyāneṣu śeṣitam /
sarvabhūmiṣu kenāsya balamavyāhataṃ yataḥ // VAkK_7.30 //

nārāyaṇabalaṃ kāye saṃdhiṣvanye daśādhikam /
hastyādisaptakabalam spraṣṭavyāyatanaṃ ca tat // VAkK_7.31 //

vaiśāradyaṃ caturdhā tu yathādyadaśame bale /
dvitīyasaptame caiva smṛtiprajñātmakaṃ trayam // VAkK_7.32 //

mahākṛpā saṃvṛtidhīḥ saṃbhārākāragocaraiḥ /
samatvādādhimātryācca nānākaraṇamaṣṭadhā // VAkK_7.33 //

saṃbhāradharmakāyābhyāṃ jagataścārthacaryayā /
samatā sarvabuddhānāṃ nāyurjātipramāṇataḥ // VAkK_7.34 //

śiṣyasādhāraṇā anye dharmāḥ kecit pṛthagjanaiḥ /
araṇāpraṇidhijñānapratisaṃvidguṇādayaḥ // VAkK_7.35 //

saṃvṛtijñānamaraṇā dhyāne 'ntye akopyadharmaṇaḥ /
nṛjā anutpannakāmāptasavastukleśagocarāḥ // VAkK_7.36 //

tathaiva praṇidhijñānaṃ sarvālambaṃ tu tat tathā /
dharmārthayorniruktau ca pratibhāne ca saṃvidaḥ // VAkK_7.37 //

tisro nāmāthavāgjñānamavivartyaṃ yathākramam /
caturthīyuktamuktābhilāpamārgavaśitvayoḥ // VAkK_7.38 //

vāṅmārgālambanā cāsau nava jñānāni sarvabhūḥ /
daśa ṣaḍvārthasaṃvit sā sarvatra anye tu sāṃvṛtam // VAkK_7.39 //

kāmadhyāneṣu dharme vit vāci prathamakāmayoḥ /
vikalābhirna tallābhī ṣaḍete prāntakoṭikāḥ // VAkK_7.40 //

tatṣaḍ vidhaṃ sarvabhūmyanulomitam /
vṛddhikāṣṭhāgataṃ tacca buddhānyasya prayogajāḥ // VAkK_7.41 //

ṛddhiśrotramanaḥpūrvajanmacyutyudayakṣaye /
jñāta sākṣīkriyābhijñā ṣaḍ vidhā muktimārgadhīḥ // VAkK_7.42 //

catasraḥ saṃvṛtijñānaṃ cetasi jñānapañcakam /
kṣayābhijñā balaṃ yadvat pañca dhyānacatuṣṭaye // VAkK_7.43 //

svādhobhūviṣayāḥ labhyā ucitāstu virāgataḥ /
tṛtīyā trīpyupasthānāni ādyaṃ śrotraddhircakṣuṣi // VAkK_7.44 //

avyākṛte śrotracakṣurabhijñe itarāḥ śubhāḥ /
tisro vidyāḥ avidyāyāḥ pūrvāntādau nivarttanāt // VAkK_7.45 //

aśaikṣyantyā tadākhye dve tatsaṃtānamudbhavāt /
iṣṭe śaikṣasya nokte tu vidye sāvidyasaṃtateḥ // VAkK_7.46 //

ādyā tṛtīyā ṣaṣṭhī ca prātihāryāṇi śāsanam /
agyram avyabhicāritvāddhiteṣṭaphalayojanāt // VAkK_7.47 //

ṛddhiḥ samādhiḥ gamanaṃ nirmāṇaṃ ca gatistridhā /
śāsturmanojavā anyeṣāṃ vāhinyapyādhimokṣikī // VAkK_7.48 //

kāmāptaṃ nirmitaṃ bāhyaṃ caturāyatanaṃ dvidhā /
rūpāptaṃ dve tu nirmāṇacittaistāni caturdaśa // VAkK_7.49 //

yathākramaṃ dhyānaphalaṃ dve yāvat pañca nordhvajam /
tallābho dhyānavat śuddhāttatsvataśca tato 'pi te // VAkK_7.50 //

svabhūmikena nirmāṇaṃ bhāṣaṇaṃ tvadhareṇa ca /
nirmātraiva sahāśāstuḥ adhiṣṭhāyānyavarttanāt // VAkK_7.51 //

mṛtasyāpyastyadhiṣṭhānaṃ nāsthirasya apare tu na /
ādāvekamanekena jitāyāṃ tu viparyayāt // VAkK_7.52 //

avyākṛtaṃ bhāvanājaṃ trividhaṃ tūpapattijam /
ṛddhirmantrauṣadhābhyāṃ ca karmajā ceti pañcadhā // VAkK_7.53 //

divyaśrotrākṣiṇī rūpaprasādau dhyānabhūmikau /
sabhāgāvikale nityaṃ dūrasūkṣmādigocare // VAkK_7.54 //

durasthamāvṛtaṃ sūkṣmaṃ sarvataśca na paśyati /
māṃsacakṣuryato rūpamato divyaṃ dṛgiṣyate //

dvitrisāhasrakāsaṃkhyadṛśo 'rhatkhaḍgadaiśikāḥ /
anyadapyupapattyāptaṃ taddṛśyo nāntarībhavaḥ // VAkK_7.55 //

cetojñānaṃ tu tattredhā tarkavidyākṛtaṃ ca yat /
jānate nārakā ādau nṛṇāṃ notpattilabhikam // VAkK_7.56 //

abhidharmakośe jñānanirdeśo nāma saptamaṃ kośasthānam //

aṣṭamaṃ kośasthānam

oṃ namo buddhāya //

dvidhā dhyānāni catvāri proktāstadupapattayaḥ /
samāpattiḥ śubhaikāgyraṃ pañcaskandhāstu sānugam // VAkK_8.1 //

vicāraprītisukhavat pūrvapūrvāṅgavarjitam /
tathārūpyāḥ catuskandhāḥ adhobhūmivivekajāḥ // VAkK_8.2 //

vibhūtarūpasaṃjñākhyāḥ saha sāmantakaistribhiḥ /
nārūpye rūpasadbhāvaḥ rūpotpattistu cittataḥ // VAkK_8.3 //

ākāśānantyavijñānanatyākiṃcanyasaṃjñakāḥ /
tathāprayogāt māndyāttu nasaṃjñānāpyasaṃjñakaḥ // VAkK_8.4 //

iti maulaṃ samāpattidravyamaṣṭavidhaṃ tridhā /
sapta āsvādanavacchuddhānāsravāṇi aṣṭamaṃ dvidhā // VAkK_8.5 //

āsvādanāsaṃprayuktaṃ satṛṣṇaṃ laukikaṃ śubham /
śuddhakaṃ tattadāsvādyaṃ lokattaramanāsravam // VAkK_8.6 //

pañcādye tarkacārau ca prītisaukhyasamādhayaḥ /
prītyādayaḥ prasādaśca dvitīye 'ṅgacatuṣṭayam // VAkK_8.7 //

tṛtīye pañca tūpekṣā smṛtiḥ prajñā sukhaṃ sthitiḥ /
catvāryante 'sukhāduḥkhopekṣāsmṛtisamādhayaḥ // VAkK_8.8 //

dravyato daśa caikaṃ ca prasrabdhi sukhamādyayoḥ /
śraddhā prasādaḥ prītistu saumanasyaṃ dvidhāgamāt // VAkK_8.9 //

kliṣṭeṣva satprītisukhaṃ prasādaḥ saṃpradhīḥ smṛtiḥ /
upekṣāsmṛtiśuddhiśca kecit prasrabdhyupekṣaṇe // VAkK_8.10 //

aṣṭāpakṣālamuktatvādāniñjaṃ tu caturthakam /
vitarkacārau śvāsau ca sukhādi ca catuṣṭayam // VAkK_8.11 //

saumanasyasukhopekṣā upekṣāsumanaskate /
sukhopekṣe upekṣā pravido dhyānopapattiṣu // VAkK_8.12 //

kāyākṣiśrotravijñānaṃ vijñaptyutthāpakaṃ ca yat /
dvitīyādau tadādyāptaṃ akliṣṭāvyākṛtaṃ ca tat // VAkK_8.13 //

atadvān labhate śuddhaṃ vairāgyeṇopapattitaḥ /
anāsravaṃ tu vairāgyāt kliṣṭaṃ hānyupapattitaḥ // VAkK_8.14 //

tṛtīyādyāvadūrdhvādho 'nāsravānantaraṃ śubham /
utpadyate tathā śuddhāt kliṭaṃ cāpi svabhūmikam // VAkK_8.15 //

kliṣṭāt svaṃ śuddakaṃ kliṣṭaṃ evaṃ cādharaśuddhakam /
cyutau tu śuddhakāt kliṣṭaṃ sarvaṃ kliṣṭāttu nottaram // VAkK_8.16 //

caturdhā śuddhakaṃ hānabhāgīyādi yathākramam /
kleśotpattisvabhūmyūrdhvānāsravānuguṇaṃ hi tat // VAkK_8.17 //

dve trīṇi trīṇi caikaṃ ca hāna bhāgādyanantaram /
gatvāgamya dvidhā bhūmīraṣṭau śliṣṭai kalaṅghitāḥ // VAkK_8.18 //

vyutkrāntakasamāpattirvisabhāgatṛtīyagā /
svādhobhūmyāśrayā eva dhyānārūpyāḥ vṛthādharam // VAkK_8.19 //

āryākiṃcanyasāṃmukhyāt bhavāgre tvāsravakṣayaḥ /
satṛṣṇāḥ svabhavālambāḥ dhyānaṃ sadviṣayaṃ śubham // VAkK_8.20 //

na maulāḥ kuśalārūpyāḥ sāsravādharagocarāḥ /
anāsraveṇa hīyante kleśāḥ sāmantakena ca // VAkK_8.21 //

aṣṭau sāmantakānyeṣāṃ śuddhāduḥkhāsukhāni hi /
ārya cādyaṃ tridhā kecit atarka dhyānamantaram // VAkK_8.22 //

tridhā aduḥkhāsukhaṃtacca mahābrahmaphalaṃ ca tat /
savitarkavicāro 'dhaḥsamādhiḥ parato 'dvayaḥ // VAkK_8.23 //

ānimittaḥ samākāraiḥ śūnyatānātmaśūnyataḥ /
pravartate apraṇihitaḥ satyākārairataḥ paraiḥ // VAkK_8.24 //

śuddhāmalāḥ nirmalāstu te vimokṣamukhatrayam /
śūnyatāśunyatādyākhyāstrayo 'parasamādhayaḥ // VAkK_8.25 //

ālambete aśaikṣaṃ dvau śūnyataścāpyanityataḥ /
ānimittānimittastu śāntato 'saṃkhyayā kṣayam // VAkK_8.26 //

sāsravāḥ nṛṣu akopyasya saptasāmantavarjitāḥ /
samādhibhāvanā dhyānaṃ subhamādyaṃ sukhāya hi // VAkK_8.27 //

darśanāyākṣyabhijñeṣṭā dhībhedāya prayogajāḥ /
vajropamo 'ntye yo dhyāne sāsravakṣayabhāvanā // VAkK_8.28 //

apramāṇāni catvāri vyāpādādivipakṣataḥ /
maitryadveṣaḥ api karuṇā muditā sumanaskatā // VAkK_8.29 //

upekṣālobhaḥ ākāraḥ sukhitā duḥkhitā vata /
modantāmiti sattvācca kāmasattvāstu gocaraḥ // VAkK_8.30 //

dhyānayormuditā anyāni ṣaṭ su kecittu pañcasu /
na taiḥ prahāṇaṃ nṛṣveva janyante tryanvito dhruvam // VAkK_8.31 //

aṣṭau vimokṣāḥ prathamāvaśubhā dhyānayordvayoḥ /
tṛtīyo 'ntye sa cālobhaḥ śubhārūpyāḥ samāhitāḥ // VAkK_8.32 //

nirodhastu samāpattiḥ sūkṣmasūkṣmādanantaram /
svaśuddhakādharāryeṇa vyutthānaṃ cetasā tataḥ // VAkK_8.33 //

kāmāptadṛśyaviṣayāḥ prathamāḥ ye tvarūpiṇaḥ /
te 'nvayajñānapakṣordhvasvabhūduḥkhādigocarāḥ // VAkK_8.34 //

abhibhvāyatanānyaṣṭau dvayamādyavimokṣavat /
dve dvitīyavat anyāni punaḥ śubhavimokṣavat // VAkK_8.35 //

daśa kṛtsnāni alobhāṣṭau dhyāne 'ntye gocaraḥ punaḥ /
kāmāḥ dve śuddhākārūpye svacatuḥskandhagocare // VAkK_8.36 //

nirodha uktaḥ vairāgyaprayogāptaṃ tu śeṣitam /
tridhātvāśrayamārūpyasaṃjñaṃ śeṣaṃ manuṣyajam // VAkK_8.37 //

hetukarmabālāddhātvorārupyotpādanaṃ dvayoḥ /
dhyānānāṃ rūpadhātau tu tābhyāṃ dharmatayāpi ca // VAkK_8.38 //

saddharmo dvividhaḥ śāsturāgamādhigamātmakaḥ /
dhātārastasya vaktāraḥ pratipattāra eva ca // VAkK_8.39 //

kāśmīravaibhāṣikanītisiddhaḥ prāyo mayāyaṃ kathito 'bhidharmaḥ /
yaddurguhītaṃ tadihāsmadāgaḥ saddharmanītau munayaḥ pramāṇam // VAkK_8.40 //

nimīlite śāstari lokacakṣuṣi kṣayaṃ gate sākṣijane ca bhūyasā /
adṛṣṭatattvairniravagrahaiḥ kṛtaṃ kutārkikaiḥ śāsanametadākulam // VAkK_8.41 //

gate 'tha śāntiṃ paramāṃ svayaṃbhuvi svayaṃbhuvaḥ śāsanadhūrdhareṣu ca /
jagatyanāthe gaṇaghātibhirmataiḥ niraṅkuśaiḥ svairamihādya caryate // VAkK_8.42 //

iti kaṇṭhagataprāṇaṃ viditvā śāsanaṃ muneḥ /
balakālaṃ malānāṃ ca na pramādyaṃ mumukṣubhiḥ // VAkK_8.43 //

abhidharmakośe samāpattinirdeśo nāmāṣṭamakośasthānamiti //