Skandapurāṇa: Revākhaṇḍa (RKS)

Skandapurāṇa: Revākhaṇḍa (RKS)

RKS adhyāya 1
majjanamātaṅgagaṇḍacyutamadamadirāmodamattālijālam /
snānaiḥ siddhāṅganānāṃ kucayugavigalatkuṅkumāsaṅgapiṅgam // RKS_1.1 //

sāyaṃ prātarmunīnāṃ kuśakusumacayācchannatīrasthanīram /
pāyādvo narmadāmbhaḥ karikarabhakarākrāntarahastaraṅgam // RKS_1.2 //

mārkaṇḍeya uvāca:
himavacchikhare ramye siddhagandharvasevite /
yakṣavidyādharākīrṇe nānāgaṇasamanvite // RKS_1.3 //

brahmaviṣṇusurāḥ sarve skandanandigaṇeśvarāḥ /
candrādityau grahaiḥ sārdhaṃ nakṣatradhruvamaṇḍalam // RKS_1.4 //

vāyuśca varuṇaścaiva kubero 'tha yamastathā /
indrādyā devatās sarve gandharvagaṇa eva ca // RKS_1.5 //

brāhmyādyā mātaraśca ṛṣayaśca tapodhanāḥ /
mūrtimantaśca tīrthāni caṇḍabhṛṅgimahābalāḥ // RKS_1.6 //

dānavāsuradaityāśca piśācā bhūtarākṣasāḥ /
sūryakoṭisamaprakhyaṃ maṇimāṇikyaśobhitam // RKS_1.7 //

ratnavaidūryasopānavāpīkūpasahasrakam /
padmanīlotpalopetaṃ nānāvṛkṣasamanvitam // RKS_1.8 //

kāmyakāmaphalair vṛkṣaiḥ puṣpitaiḥ phalitair yutam /
haṃsakāraṇḍavākīrṇaṃ cakravākopakūjitam // RKS_1.9 //

kokakokilasaṃghuṣṭaṃ nānāpakṣisamākulam /
sthānaṃ sarve harasyāpuḥ siddhaiśca parisevitam // RKS_1.10 //

tatrāsīnaṃ mahādevaṃ śaṅkaraṃ lokaśaṅkaram /
stuvantaḥ ke 'pi deveśaṃ kecin nṛtyanti cāgrataḥ // RKS_1.11 //

divyasiṃhāsanāsīnam umayā sahitaṃ haram /
teṣāṃ madhye samutthāya skando vacanam abravīt // RKS_1.12 //

kṛtāñjalipuṭo bhūtvā sāṣṭāṅgaṃ praṇipatya ca /
sṛṣṭisaṃhārakarttāraṃ surāsuranamaskṛtam // RKS_1.13 //

brahmaviṣṇvindravaradaṃ bhaktānāṃ bhaktavatsalam /
tryambakasitakaṇṭhāya jñātājñātasvarūpiṇe // RKS_1.14 //

īśvarāyāvināśāya gajacarmāvaguṇṭhine /
kapālamālābharaṇadvīpicarmadharāya ca // RKS_1.15 //

bhasmoddhūlitadehāya namaste 'stu pinākine /
anantānantarūpāya kālāya parameṣṭhine // RKS_1.16 //

sadyo vāmas tathā ghoras tatpuruṣāya te namaḥ /
īśānāya pareśāya sadāśiva namo 'stu te // RKS_1.17 //

ṛgyajuḥ sāmarūpāya atharvāya namo 'stu te /
namaḥ kālāgnirūpāya sarvalokanivāsine // RKS_1.18 //

namaḥ kāntārddhadehāya varṣiṣṭhāya ca te namaḥ /
oṃ namaḥ śivāya rūpāya bhīmāya bhavarūpiṇe // RKS_1.19 //

śivāya bhavarūpāya bhīmarūpakapardine /
tvayā vyāptaṃ jagat sarvaṃ trailokyaṃ sacarācaram // RKS_1.20 //

jihvācāpalyabhāvena khedito 'si mayā prabho /
kṣamasva mama īśāna ajñānāñjñānato 'pi vā // RKS_1.21 //

īśvara uvāca:
varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te stavenānena suvrata /
dadāmi te na sandeho varaṃ manasi kāṅkṣitam // RKS_1.22 //

skanda uvāca:
yadi tuṣṭo 'si me deva varaṃ dātumamecchasi /
uttare tu diśābhāge harmyā hemamayāḥ śubhāḥ // RKS_1.23 //

saptabhaumāstu vistīrṇahemaprākāratoraṇāḥ /
nānāmaṇisamuktādyā vajravaidūryamaṇḍitāḥ // RKS_1.24 //

tatraiva madhurā vāṇī veṇuvīṇāḥ sahasraśaḥ /
prekṣaṇīyair nṛtyagītair divyakāntimanoharaiḥ // RKS_1.25 //

kasyaitāni gṛhāṇīti meroruttarataḥ śiva /
tvatprasādāt tu pṛcchāmi paraṃ kautūhalaṃ hi me // RKS_1.26 //

īśvara uvāca:
śṛṇu skanda suraśreṣṭha kathyamānaṃ nibodha me /
bhṛgusthāne pure ye vai rāhusūrvyasamāgame // RKS_1.27 //

kurukṣetre prabhāse ca mokṣe rudrapade tathā /
kedārakṣetrake sthāne rudre kanakhale tathā // RKS_1.28 //

bhairave lalitākṣetre śiva dhyātvā ca putraka /
ye pṛtāḥ śivanadyāṃ tu śivadhyānaparāyaṇā // RKS_1.29 //

teṣāṃ gṛhāṇi ramyāṇi svayaṃ karmaphalārjitaiḥ /
saptabhaumair gṛhair divyair vastrabhogāś ca puṣkalāḥ // RKS_1.30 //

dattāni ca mayaiteṣāṃ harmyabhogasukhāni ca /

skanda uvāca: sahasraśatabhaumāśca vaidūryamāṇamaṇḍitāḥ // RKS_1.31 //

kūṭaiḥ kapāṭakair naddhasiddhadvārāṇyanekaśaḥ /
nityotsavair nṛtyagītaiḥ kāmyair divyair manoharaiḥ // RKS_1.32 //

asaṃkhyātā gṛhā ramyāḥ sūryakoṭisamaprabhāḥ /
kasyaitānīha harmyāṇi pūrvabhāge maheśvara // RKS_1.33 //

dakṣiṇe paścime caiva nānābhogāḥ sahasraśaḥ /
surendrabhavane bhogāḥ kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm // RKS_1.34 //

kena karmmavipākena śūbhenāpyaśubhena vā /
kūṣmāṇḍavāsinaścakre ghore majjanti tāmase // RKS_1.35 //

pūyaśoṇitakūpeṣu kṛmikīṭapataṅginaḥ /
tiryagyonigatāḥ pāpaiḥ pīḍyamānās tu mānuṣāḥ // RKS_1.36 //

dāridryaduḥkhitā dīnāḥ pacyamānā bubhukṣitāḥ /
kena karmmavipākena śūbhāśubhagati prabho // RKS_1.37 //

etatsarvaṃ yathānyāyaṃ kathayasva prasādataḥ /

īśvara uvāca: ye mṛtā narmadātīre saṅgame tigmadārśite // RKS_1.38 //

teṣāṃ gṛhāṇi ramyāṇi pūrvabhāge ca ṣaṇmukha /
oṃkāradakṣiṇe bhāge pūrvato 'marakaṇṭake // RKS_1.39 //

narmadākoṭitīrthe ca ye mṛtāḥ skandamānuṣāḥ /
harmye manorame ramye te vasanti narottamāḥ // RKS_1.40 //

bhṛgāvagnau jale vāpi revākapilasaṅgame /
dānaṃ dattaṃ tapastaptaṃ te vasanti gṛhair imaiḥ // RKS_1.41 //

godāvaryyāṃ payasvinyāṃ tapatyāṃ caiva saṅgame /
tryambake dhautapāpe ca himādrau vindhyaparvate // RKS_1.42 //

maheśvaramaye sahye gokarṇe ca mahābale /
hariścandrapure candre śrīśaile tripurāntake // RKS_1.43 //

kṛṣṇāyāṃ sasamudrāyām ekādaśyāṃ mahānade /
kārtike yonikuṇḍe ca ye mriyante ca putraka // RKS_1.44 //

yāmye harmye hemamaye teṣāṃ śreṣṭhās svayambhuvaḥ /
nānā bhogāṃśca bhuñjanti yathā śakras triviṣṭape // RKS_1.45 //

sarasvatyāṃ tyajet prāṇān prabhāse śaśibhūṣaṇe /
pāriyātre mahākāle prayāge ca mahāpathe // RKS_1.46 //

teṣāṃ gṛhāṇi ramyāṇi nānābhogāśca puṣkalāḥ /
maṇimāṇikyadīptābhāḥ saumye koṭitrayodaśa // RKS_1.47 //

evaṃ tathaikāviṃśatyā bhūrve caivopaveśitāḥ /
dakṣiṇe navakoṭyastu bhṛtā harmyā hiraṇmayāḥ // RKS_1.48 //

gṛhā mauktikasaṃkāśāḥ koṭyaḥ ṣoḍaśa vāruṇe /
tīrthayātrāviśeṣeṇa dānadharmaviśeṣataḥ // RKS_1.49 //

bhuñjanti vividhān bhogān mayā tuṣṭena putraka /
meroruttarato bhāge dakṣiṇe vāruṇe tathā // RKS_1.50 //

krīḍanti ca manohārimandire devanirmite /
devānāṃ vārddhakistatra kartā viśvasya karmaṇaḥ // RKS_1.51 //

sarvaratnamayaṃ harmyaṃ bhuvanopari paśyasi /
pūrvabhāge mahāsena nārmadaḥ phalamaśnute // RKS_1.52 //

etatte kathitaṃ skanda paripṛṣṭaṃ tvayā ca yat /
devānāṃ ca hitārthāya tubhyaṃ sarvaṃ mayānagha // RKS_1.53 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe prathamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 2

skanda uvāca:
śrotukāmā ime sarve brahmaviṣṇusurottamāḥ /
prabhāvamīdṛśaṃ yasya tīrthasyā 'sya mahat phalam // RKS_2.1 //

narmadāyās tathotpattiṃ saṅgamaṃ liṅgapūjanam /
parvakāle ca devānāṃ parvate 'marakaṇṭake // RKS_2.2 //

ākhyānasahitaṃ deva kathayasva yathārthataḥ /
tīrthayātrāphalaṃ samyagvaṃśo manvantarāṇi ca // RKS_2.3 //

bhaktyā yuktaṃ ca yat kiṃcit kathayasva prasādataḥ /

sūta uvāca: śrutvā 'khyānamidaṃ puṇya purāṇaṃ skandakīrtitam // RKS_2.4 //

bhaviṣyabhūtatattvajñaḥ saptakalpānuvartakaḥ /
ājagāmā 'thamārkaṇḍaṛṣibhiḥ sahitastadā // RKS_2.5 //

sarvakāmasamṛddhātmā śreyān tvenaiva pūjitaḥ /
sapādalakṣamadhikam ṛṣīṇāṃ cogratejasām // RKS_2.6 //

brahmarṣayo devarṣayas tathā rājarṣayaḥ pare /
etaiḥ parivṛtaḥ śrīmān madhye 'raṇyāśramaṃ prati // RKS_2.7 //

tīrthayātrāphalaṃ prāpya narmadātaṭamāśritaḥ /
śrutvā mahāntaṃ mārkaṇḍaprabhāvaṃ lomaharṣaṇaḥ // RKS_2.8 //

ājagāma tato draṣṭumṛṣiṃ kalmaṣanāśanam /
narmadāpravāhe puṇye siddhagandharvasevite // RKS_2.9 //

yakṣavidyādharākīrṇe kinnarairupaśobhite /
nānādevagaṇākīrṇe nānāgaṇaniṣevite // RKS_2.10 //

revāvataraṇaṃ śrutvā prabhāvaṃ puṇyasaṅgatam /
nanṛtur devatās tatra siddhavidyādharā narāḥ // RKS_2.11 //

kahlāraiḥ śatapatraiśca punnāgair nāgacampakaiḥ /
āmrajambūkapitthaiśca dāḍimaiḥ panasaistathā // RKS_2.12 //

nimbajambīranāraṅgaiḥ kadalīṣaṇḍamaṇḍitaiḥ /
kumudair nāgavallyād yaiḥ śāleyaiśca tamālakaiḥ // RKS_2.13 //

bījapūrakakharjūrair drākṣāmadhurapāṭalaiḥ /
bilvacandanapīlvādyaiḥ kadambakuṭajaistathā // RKS_2.14 //

sarvakāmaphalairvṛkṣaiḥ phalitaṃ puṣpitaṃ bhṛśam /
haṃsakāraṇḍavākīrṇaṃ cakravākopaśobhitam // RKS_2.15 //

kokilābarhiṇaśukair nānāpakṣivināditam /
jātismarā pakṣiṇaśca vyājahrur mānuṣīṅgiram // RKS_2.16 //

gandharvakinnarayutair yakṣavidyādharoragaiḥ /
krīḍate mithunaṃ divyaṃ śanairgirivarottame // RKS_2.17 //

divyagandharvanṛtyaiśca veṇuvīṇāsahasraśaḥ /
divyodbhavaiḥ prekṣaṇīyaiḥ śobhitairgirigahvare // RKS_2.18 //

gītadhvanininādena divaṃ bhūmiṃ vyanādayan /
brahmarṣayo devarṣayas tathā rājarṣayaḥ pare // RKS_2.19 //

vedadhvanitayajñānām agnihotraprakāśataḥ /
ṛgyajuḥsāmātharvāṇi cāturvarṇyā dvijottamāḥ // RKS_2.20 //

pulastyaśca vasiṣṭhaśca pulahaśca kratustathā /
bhṛguratrirmarīciśca bhāradvājo 'tha kāśyapaḥ // RKS_2.21 //

manuryamo 'ṅgirāścaiva śātātapaparāśarau /
āpastambo 'tha śambaśca kāvyaḥ kātyāyano muniḥ // RKS_2.22 //

gautamaḥ śaṅkhalikhitau dakṣaḥ kātyāyanis tathā /
jāmadagnyo yājñavalkya ṛṣyaśṛṅgo vibhāṇḍakaḥ // RKS_2.23 //

gargaśaunakadālbhyā vyāsa uddālakaḥ śukaḥ /
nāradaḥ parvataścaiva durvāsāścogratāpasaḥ // RKS_2.24 //

śākalyo gālavaścaiva jābālirmudgalastathā /
viśvāmitraḥ kauśikaśca ṛṣayo devasammatāḥ // RKS_2.25 //

tathā dharmaśatānandavaiśampāyanavaiṣṇavāḥ /
śākalāyanavārddhakyau juhutiś cāvasus tathā // RKS_2.26 //

bālakhilyā mahātmāno bhūmimaṇḍalavāsinaḥ /
brahmadaṇḍaṃ samāruhā devalokaṃ vrajanti ye // RKS_2.27 //

ete cānye 'vrajaṃstatra ṛṣayo dhārmikāḥ pare /
jvalantastejasā sarve nirdhūmā iva pāvakāḥ // RKS_2.28 //

māsopavāsina kecit kecit pakṣopavāsinaḥ /
trirātrakāḥ sāntapanā nirāhārās tathā pare // RKS_2.29 //

kecit puṣpaphalāhārāḥ śāntā vātāśanistathā /
kecid gomayabhakṣyāśca jalāhārāstathāpare // RKS_2.30 //

sāgnihotrāśca vidvāṃso mokṣavedārthacintakāḥ /
itihāsapurāṇādi śrutismṛtiviśāradāḥ // RKS_2.31 //

ete cānye ca bahavo mārkaṇḍeyaṃ priyayā tapasvinaḥ /
etaiśca saṃtiṣṭhan ṛkṣairiva niśākaraḥ // RKS_2.32 //

tīrthayātrāphalaṃ śrutvā dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ /
abhijñair brāhmaṇaiḥ sārdhaṃ draupadyā priyayā saha // RKS_2.33 //

vidvadbhirvedavidbhiśca brahmiṣṭhair brahmacintakaiḥ /
narmadātīram āyāte mārkaṇḍeyāśramaṃ prati // RKS_2.34 //

pradakṣiṇatriḥ praṇamya sāṣṭāṅgaṃ ca punaḥ punaḥ /
upaviṣṭastadā tatra bhrātṛbhissaha dharmajaḥ // RKS_2.35 //

upaviṣṭaṃ nṛpaṃ dṛṣṭvā mārkaṇḍeyo mahāmuniḥ /
uvāca vacanaṃ devaṃ dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram // RKS_2.36 //

kuśalaṃ nṛpaśārdūla bhrātṛbhir brāhmaṇaiḥ saha /
prahasya so 'bravīdvākyaṃ mārkaṇḍaṃ munisattamam // RKS_2.37 //

adya me saphalaṃ janma jīvitaṃ ca sujīvitam /
kṛtakṛtyo 'bhavaṃ tvadya tvatpādāmbujadarśanāt // RKS_2.38 //

adya me 'ntarmalaṃ naṣṭaṃ pāpocchedananirmmalam /
dṛṣṭvā tapovanaṃ sarvaṃ jvalantaṃ sūryavarcasam // RKS_2.39 //

nirmuktaḥ kilbiṣādasmāt saptajanmāntarādvibho /
rantvā cottaradigbhāge devabhūmiṃ manoharām // RKS_2.40 //

gaṅgāṃ tripathagāṃ devīṃ yamunāṃ ca sarasvatīm /
gaṅgādvāraṃ himasthānaṃ kubjāgraṃ brahmayonikam // RKS_2.41 //

ugraṃ kanakhalañcaiva kedāraṃ bhairavaṃ tathā /
naimiṣaṃ ca gayātīrthaṃ kurukṣetraṃ ca puṣkaram // RKS_2.42 //

vārāṇasīṃ prayāgaṃ ca gaṅgāsāgarasaṅgamam /
kālañjaraṃ cāpyatīrthaṃ prabhāsaṃ śaśibhūṣaṇam // RKS_2.43 //

puṇyānyetāni cānyāni tyaktvā kṣetrāṇi suvrata /
sevyate kena kārvyeṇa narmadaiva mahānadī // RKS_2.44 //

bhaviṣyabhūtatattvajña trikālajña trivedika /
śrotukāmā ime sarve kathayasva prasādataḥ // RKS_2.45 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śṛṇu rājan mahābāho brāhmaṇair bhrātṛbhiḥ saha /
tatte 'haṃ kathayiṣyāmi purāṇaṃ skandakīrtitam // RKS_2.46 //

svāyambhuve 'tha munaya ādikalpe kṛte yuge /
devānāṃ saṅgame tatra kailāse ca śivālaye // RKS_2.47 //

kārtikyāṃ devadeveśaṃ haraṃ draṣṭuṃ samāyayuḥ /
prāk pṛṣṭaṃ kārttikeyena dharmādharmanidarśanam // RKS_2.48 //

śivena kathitaṃ pūrvaṃ pārvatyāḥ ṣaṇmukhasya ca /
viṣṇubrahmādidevānāṃ śṛṇvatāṃ yakṣarakṣasām // RKS_2.49 //

aṣṭalakṣāṇi sārddhāni śivaloke ca gīyate /
tadarddhaṃ vaiṣṇave loke cārddhārddhaṃ brahmaṇaḥ pure // RKS_2.50 //

caturaśītisahasrāṇi martyaloke ca gīyate /
ārādhitaḥ śivaḥ pūrvaṃ brahmādyaiśca surāsuraiḥ // RKS_2.51 //

tatastuṣṭaḥ sureśāno varaṃ dātuṃ yathepsitam /

devā ūcuḥ: yadi tuṣṭo 'si deveśa devānāṃ varado bhava // RKS_2.52 //

saptadvīpā vasumatī vasudhā karmmabhāginī /
navamadvīpaparyyantaṃ jambūdvīpaṃ pracakṣate // RKS_2.53 //

vāpī kūpasahasrāṇi navārṇaḥ sarito nahi /
na sṛtāścāpagāḥ śarvapitṛghorāvatāriṇīḥ // RKS_2.54 //

tilodakapradānena pitṝn pātuṃ hi sāmpratam /
tāriṇī sarvalokānām avatāraya narmadām // RKS_2.55 //

īśvara uvāca:
duṣprāpyaṃ tridaśaiḥ sarvair ayācyaṃ yācyate surāḥ /
vegaṃ śaknoti kaḥ soḍhuṃ tattoyabhramaṇasya ca // RKS_2.56 //

toyaṃ bhūtaṃ jagatsarvaṃ nipatiṣyajjavena tu /
yācadhvamanyāṃ saritaṃ sukhasādhyāntaraṅgiṇīm // RKS_2.57 //

devā ūcuḥ:
kā 'nyā tārayituṃ śaktā puṇyā soḍhuṃ saridvarā /
muktvā trinayaneśānīṃ narmadāṃ śokatāriṇīm // RKS_2.58 //

devānāṃ vacanaṃ śrutvā samāhūtā saridvarā /
āgatā ca tato devī sarvābharaṇabhūṣitā // RKS_2.59 //

pratyakṣā makarārūḍhā devadevasya cājñayā /
deva me dehi vaktavyaṃ kartavyā tu kṛpā mayi // RKS_2.60 //

niśamya tad vacasaumyaṃ narmadāyās trilocanaḥ /
uvāca vacanaṃ ślakṣṇaṃ martyaloke 'dya gamyatām // RKS_2.61 //

lokānāṃ ca hitārthāya martyānāṃ ca viśeṣataḥ /

narmadovāca: tavājñāṃ ca kariṣye 'haṃ nirādhārā kathaṃ vibho // RKS_2.62 //

ko māṃ dhartuṃ ca śaknoti mahī yāsyati viplavam /
ādideśa tataḥ sarvān parvatān parameśvaraḥ // RKS_2.63 //

ādiśyaitāṃśca tān sarvāṃs tato devaḥ svayaṃ śivaḥ /

parvatā ūcuḥ: na śaknumo vayaṃ sarve dhartuṃ vegaṃ ca nārmadam // RKS_2.64 //

bhedamāpnoti vai pṛthvī śatadhā yānti bhūbhṛtaḥ /
ṛkṣavānabravīddevaṃ dehyājñā tridaśeśvara // RKS_2.65 //

dhārayāmi ca satyena tvatprasādādumāpate /
tato 'vatāritā devī jambūdvīpe narādhipa // RKS_2.66 //

dārayitvā mahīṃ sarvāṃ saśailavanakānanām /
tato devagaṇair uktā maryādāṃ vaha suvrate // RKS_2.67 //

ekaviṃśatsahasrāṇi yojanānāṃ pramāṇataḥ /
sabhittvā saptapātālān rasātalatalaṃ yayau // RKS_2.68 //

devalokaṃ jagāmā 'tha pralaye samupasthite /
prathamā kathitā rājannavatārasya kalpanā // RKS_2.69 //

svārociṣe dvitīye tu ādikalpe yuge 'nagha /
na sāgarā na sarito na tīrthāni na saṅgamaḥ // RKS_2.70 //

tretāyuge 'vatīrṇā tu purā bhāgīrathī sarit /
jahnunā culukenaiva hṛdi madhye vyavasthitā // RKS_2.71 //

sā kathaṃ sevyate rājastyaktvā caiva tu kalpagām /
ajñānatamasāchannā viṣṇumāyāvimohitāḥ // RKS_2.72 //

tyaktvā vai narmadāṃ rājan sevante 'nyāṃ nadīṃ surāḥ /
yāvṛśaṃ sūryadevānāṃ maṇiratnaprabhāsu ca // RKS_2.73 //

antaraṃ tādṛśaṃ rājannarmadā 'nyāpagāsu ca /
śrutvākhyānam idaṃ puṇyaṃ śaṅkarasya prabhāvataḥ // RKS_2.74 //

sevyate saptagā tatra purāṇaṃ skandakīrtitam /
etatte kathitaṃ rājan yathādṛṣṭaṃ yathā śrutam // RKS_2.75 //

kṛtakṛtyaḥ sarvakāmān brāhmaṇair vedapāragaiḥ /
prāpnoṣi paramaṃ sthānaṃ vaṃśakṣayavivarjitam // RKS_2.76 //

śrutvākhyānam idaṃ puṇyaṃ pavitramaghanāśanam /
ye śṛṇvanti sadā nityaṃ gohatyā ca praṇaśyati // RKS_2.77 //

iti śrīrevākhaṇḍe ādikalpakathanaṃ dvitīyo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 3

yudhiṣṭhira uvāca:
revā 'vataraṇaṃ puṇyaṃ saṅgamaṃ liṅgamarcitam /
tīrthayātrāpramāṇaś ca yugamanvantārāṇi ca // RKS_3.1 //

parvatasyatu māhātmyaṃ tatra nadyāṃ yathocitam /
parvakālastu devānāṃ tīrthe tīrthe viśeṣataḥ // RKS_3.2 //

pattanasya tu māhātmyaṃ tatra vāsaṃ yathocitam /
bhṛgos tu kīrtanaṃ puṇyaṃ brahmahatyāvimocanam // RKS_3.3 //

kenā 'vatīrya kāryeṇa jambūdvīpe saridvarā /
śivalokaṃ gatā sā tu tan me vada mahāmune // RKS_3.4 //

uktānuktāśca yat kiṃcit kathayasva prasādataḥ /

mārkaṇḍeya uvāca: śrūyatāṃ rājarājendra kathyamānaṃ nibodha me // RKS_3.5 //

hiraṇyakaśipuścāsīd yuge cādye mahā 'suraḥ /
śivaprasādasampanno hyalaṃ mātṛbalotkaṭaḥ // RKS_3.6 //

nirjitā devatās tena palāyanaparāyaṇāḥ /
jagmuḥ śaraṇamudvignā bhayārtā bhayavihvalaḥ // RKS_3.7 //

śaṅkhacakradharaṃ devaṃ sasārārṇavatāraṇam /
śaraṇaśca prapannāḥ smo mādhavaṃ madhusūdana // RKS_3.8 //

agnihotrāś ca vedāśca na devānāṃ ca yājanam /
na svādhyāyo na yajñāśca na hutaṃ pitṛtarpaṇam // RKS_3.9 //

vyāvitaṃ dānavair duṣṭair dharmakarma ca nāśitam /
etasminnantare rājan viṣṇunā prabhaviṣṇunā // RKS_3.10 //

daityāśca nihatās sarve nṛsiṃhavapuṣā tu te /
punaḥpravartate dharmo devabrāhmaṇayājanam // RKS_3.11 //

kṣayitā dānavās sarve pāpakarmmaratā 'dhamāḥ /
gatā tenaiva kāryeṇa narmadā lokadhāriṇī // RKS_3.12 //

svārociṣe 'ntare prāpte ādikalpe kṛte yuge /
avatāraṃ punarmartye devī tridaśapūjitā // RKS_3.13 //

kariṣyati naraśreṣṭhalokānāṃ hitakāmyayā /
dharmakarmarataṃ jñātvā martyaṃ suragaṇārcitaḥ // RKS_3.14 //

mārkaṇḍeya uvāca:
āsītpurā cakravartī somavaṃśe purūravāḥ /
śaśāsa pṛthivīṃ sarvāṃ yathāśakrastriviṣṭapam // RKS_3.15 //

ekadā sa nṛpaśreṣṭhaḥ sabhāmadhye purūravāḥ /
papraccha brāhmaṇān vṛddhān vṛddhasevī dhṛtavrataḥ // RKS_3.16 //

yajñādibhirvinā kena mānavāḥ pāpamohitāḥ /
svargaṃ prāpurupāyena tanme vada yathātatham // RKS_3.17 //

brāhmaṇā ūcuḥ:
āste svarge mahārāja narmadā lokapāvanī /
avatārayatāṃ svargāllokānāṃ pāpahāriṇīm // RKS_3.18 //

teṣāṃ tadvacanaṃ śrutvā dvijānāṃ vidhṛtāmanām /
ārādhayāmāsa devamayutaṃ sāgrameva ca // RKS_3.19 //

kandamūlaphalaiḥ śākairjalāhārais tathāpi saḥ /
śivabhaktiparo nityaṃ viśuddhenāntarātmanā // RKS_3.20 //

tatastuṣṭo mahādevo varaṃ varaya putraka /
dadāmi te na sandeho yatheṣṭaṃ manasepsitam // RKS_3.21 //

purūravā uvāca:
yadi tuṣṭo mahādeva varaṃ dātuṃ mamecchasi /
hitāya sarvalokānām avatāraya narmadām // RKS_3.22 //

navakhaṇḍās saptadvīpās tv āpagās saritaḥ tathā /
nimagnaṃ narake ghore jagatsarvaṃ mayā śrutam // RKS_3.23 //

lakṣayojanaparyyantaṃ jambūdvīpaṃ nirāśrayam /
na devāstṛptimāyānti na mātṛpitṛmānuṣāḥ // RKS_3.24 //

etacchrutvā mahādevo naradevasya bhāṣitam /

hara uvāca: uvāca durlabhaṃ devairayācyaṃ yācyate nṛpa // RKS_3.25 //

varamanyaṃ prayacchāmi varjayitvā tu narmadām /

purūravā uvāca: nānyaṃ varaṃ mahādeva prāṇatyāge 'pi prārthaye // RKS_3.26 //

jñātvā tu niścayaṃ rājñastapasogreṇa sādhanam /
ājñāpitā mekalā sā 'vatara tvaṃ sureśvari // RKS_3.27 //

purūravāvipākena martyalokahitaṃ kuru /
ājñāpitāgatā sā ca śivasyāgre vyavasthitā // RKS_3.28 //

kṛtāñjalipuṭā bhūtvā mamādeśo 'dya dīyatām /

hara uvāca: svargāt prayāhi reve tvaṃ martyalokaṃ mamājñayā // RKS_3.29 //

purūravas tapaḥ satyaṃ kuru kalyāṇi sāmpratam /

narmadovāca: kathamīśa nirādhārā svargād yāsyāmyahaṃ dharām // RKS_3.30 //

tatastadvacanaṃ śrutvā devadeva umāpatiḥ /
āvāhayāmāsa sarvānaṣṭau kulanagottamān // RKS_3.31 //

uvāca parvatān devaḥ kaḥ sariddhāraṇe kṣamaḥ /

parvatā ūcuḥ: śatadhā bhedam āyānti jalāghātān mahādrayaḥ // RKS_3.32 //

abhāṣata tato vindhyo dhartumutsahate nadīm /
mama putraḥ sureśāgrya tvatprasādān na saṃśayaḥ // RKS_3.33 //

paryaṅka iti vikhyātaḥ kandarpadṛḍhavikramaḥ /
jyeṣṭhaḥ sarvagaṇair yukto mānyaḥ sarvamahībhṛtām // RKS_3.34 //

devairapi ca durjñeyaḥ śivāyāś carcane rataḥ /
santyeva parvatās sarve yadyapīha maheśvara // RKS_3.35 //

tathāpi dhāraṇe śaktaḥ sa eveha na saṃśayaḥ /
aśaktā vikalā vṛddhās sarva eva mahīdharāḥ // RKS_3.36 //

anujñāṃ dehi paryaṅkaḥ kṣamas tāṃ dhartum āpagām /
anujñātaś ca devena paryaṅkaḥ sa nagottamaḥ // RKS_3.37 //

uvāca dhārayiṣye 'haṃ tvat prasādān maheśvara /
tataḥ pracalitā devī mūrdhni paryaṅkabhūbhṛta // RKS_3.38 //

jalaughavegabhramaṇāt saśailavanakānanā /
plāvitā vasudhā sarvā akālakalitaṃ jagat // RKS_3.39 //

stutā devagaṇaiḥ sarvais tadā mekalakanyakā /
maryādāṃ vaha kalyāṇi lokānāṃ hitakāriṇī // RKS_3.40 //

tvayā vyāptam idaṃ sarva trailokyaṃ sacarācaram /
tataḥ saṃvṛtarūpeṇa śivājñātaś ca mekalā // RKS_3.41 //

pramāṇato yojanānāṃ sahasrāṇyekaviṃśati /
rasātalaṃ sā viviśe tarpayitvā pitāmahān // RKS_3.42 //

spṛśa māṃ tvaṃ svahastena ityuktaḥ sa purūravāḥ /
pītvā ca salilaṃ datte pitṛbhyaś ca tilodakam // RKS_3.43 //

agaman paramaṃ sthānaṃ yat surair api durlabham /
pavitraṃ paritas sarvaṃ trailokyaṃ sacarācaram // RKS_3.44 //

sevyate tena kāryyeṇa narmadā saptakalpagā /
etat te kathitaṃ rājann ākhyānaṃ ca śivoditam // RKS_3.45 //

vaivasvatam idānīṃ tu dvāparānte samudyate /
tvaṃ rājā bhrātṛbhiḥ sārddhaṃ satyasaṃdho dṛḍhavrataḥ // RKS_3.46 //

tretāyāḥ prathame pāde gaṅgā bhāgīrathī smṛtā /
adahat kapilaś cāsya pitṝṇām ayutāni ṣaṭ // RKS_3.47 //

mohitām āyayā viṣṇor gatā saptarasātalam /
eva mandākinī nāma tvanyā gaṅgā saridvarā // RKS_3.48 //

mekalātoyasampūrṇās sāgarās saptayantritāḥ /
tṛtīye ca tathā pāde avatīrṇā sarasvatī // RKS_3.49 //

sthāneśvaragatā sā tu punargaṅgā samāgame /
gaṅgākanakhale puṇyā gaṅgāsāgarasaṅgame // RKS_3.50 //

ūrdhvatīrthe prayāge ca vārāṇasyāṃ viśeṣataḥ /
prācī sarasvatī yatra kurukṣetre ca puṇyadā // RKS_3.51 //

praṇaṣṭe dvāvaśāditye pralaye samupasthite /
saptakalpakṣaye vṛtte na mṛtā tena narmadā // RKS_3.52 //

saritaś ca kṣayaṃ yānti gaṅgādyāś ca sahasraśaḥ /
narmadā tiṣṭhate devī saptakalpānugāminī // RKS_3.53 //

brāhmī sarasvatī mūrtivaiṣṇavī tripathā smṛtā /
narmadā śāṅkarī mūrtir nadyas tisrastridevatāḥ // RKS_3.54 //

gaṅgā ca yamunā caiva sarayūś ca sarasvatī /
śatabhāgā candrabhāgā ramyā sindhur mahānadī // RKS_3.55 //

irāvatī ca kapilā narmadā savitastikā /
daṇḍakī gaṇḍakī caiva ghargharā ca mahānadī // RKS_3.56 //

śoṇo mahānadaś caiva vedikā ca taraṅgiṇī /
brahmavāhā viṣṇuvāhā sāraṅgā gautamī tathā // RKS_3.57 //

viśvavāhā dhenumatī apārā aparā tathā /
vetravatī ca kumudā mahātāpī payoṣṇikā // RKS_3.58 //

veṇā ca dugdhikā śiprā 'jahāsā 'bhramatī tathā /
kṛṣṇā bhīmarathī caiva tuṅgabhadrā mahānadī // RKS_3.59 //

godāvarīti vikhyātā gaṅgā sā dakṣiṇā smṛtā /
nadyaś caiva tathā cānyās sarvatīrthāni sāgarāḥ // RKS_3.60 //

sarvāstāḥ pralayaṃ yānti varjayitvā tu kalpagām /
gaṅgā kiṃ varṇyate devī hareṇa śirasā dhṛtā // RKS_3.61 //

gaurī vārddhaśarīrasthā śivasya parameṣṭhinaḥ /
narmadā varṇyate devī saptakalpānugāminī // RKS_3.62 //

te deśāḥ parvatāḥ puṇyāste grāmāste 'pi cāśramāḥ /
yatra yātā saricchreṣṭhā narmadā saptakalpagā // RKS_3.63 //

tribhiḥ sārasvataṃ puṇyaṃ saptāhena tu yāmunam /
sadyaḥ punāti gāṅgeyaṃ darśanād eva narmadā // RKS_3.64 //

revātaṭeṣu ye vṛkṣāḥ patitāḥ kālaparyaye /
narmadātoyasaṃspṛṣṭās te 'pi yānti parāṅgatim // RKS_3.65 //

revāyā yatra kutrāpi saṅgame bharatarṣabha /
snānaṃ dānaṃ japo homaḥ svādhyāyaḥ pitṛpūjanam // RKS_3.66 //

devatārādhanaṃ dīkṣā nyāso dehavisarjanam /
yat kiṃcit kriyate martyais tad anantaphalaṃ smṛtam // RKS_3.67 //

gosahasraśataṃ dhenu mahādānāni kṛtsnaśaḥ /
vaiśākhyām athavā mādhyāṃ kārttikyāṃ grahaṇāyane // RKS_3.68 //

viṣuve saṃkrame bhānor vyatīpāte ca vaidhṛtau /
darśe dinakṣaye vṛddhau manvādiṣu yugādiṣu // RKS_3.69 //

kalpādau ca yugādau ca mātāpitroḥ kṣaye 'hani /
oṃkāre vā bhṛgau kṣetre viśeṣād upasaṅgame // RKS_3.70 //

revāyāṃ snānadānāni japahomārcanādikam /
yaḥ kuryān manujaśreṣṭhaḥ so 'śvamedhaphalaṃ labhet // RKS_3.71 //

brahmahatyādibhiḥ pāpair mucyate nā 'tra saṃśaya /
kulānāṃ śatam āgāmi samatītaṃ tathā śatam // RKS_3.72 //

uddharedātmanā sārddhaṃ revātīrthāvagāhanāt /
grāmārddhaṃ grāmam ekaṃ vā yo dadyān narmadātaṭe // RKS_3.73 //

sa labhed vipulāṃ lakṣmīmatyantaphalam aśnute /
narmadātīrasambhūtāṃ mṛdaṃ mūrdhni bibharti yaḥ // RKS_3.74 //

bibharti mūrtim arkasyatamonāśāya kevalam /
yatra yatra naraḥ snāyāt narmadāyā yudhiṣṭhira // RKS_3.75 //

prāpnuyād aśvamedhasya phalam etac chivoditam /
narmadātoyapānasya snānasya prekṣaṇasya ca // RKS_3.76 //

api cāndrāyaṇaśata tulyaṃ bhavati vā na vā /
narmadā kīrtayed yas tu prātar utthāya mānavaḥ // RKS_3.77 //

saptajanmakṛtaṃ pāpaṃ tatkṣaṇād eva naśyati /
saṅgamena samāyuktā narmadāliṅgasaṅgatā /
hayamedhaphalaṃ tatra snātvā śivapuraṃ vrajet // RKS_3.78 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe revādvitīyā 'vatārakathanaṃ nāma tṛtīyo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 4

yudhiṣṭhira uvāca:
hiraṇyatejasā pūrva rājñā vai narmadā kathaṃ /
martye 'vatāritā devī tat sarvaṃ vaktum arhasi // RKS_4.1 //

mārkaṇḍeya uvāca:
hiraṇyatejā rājarṣiḥ somavaṃśe mahīpate /
sarvadharmabhṛtāṃ śreṣṭhaḥ prajāpatisamo 'bhavat // RKS_4.2 //

ekachatrāṃ śaśāsorvīṃ saśailavanakānanām /
khyātā candrapurī tasya śakrasyevāmarāvatī // RKS_4.3 //

nirābādhāḥ prajās tatra bhayadāridryavarjitāḥ /
cirāyuṣo narās tatra samālakṣaṃ tu jīvinaḥ // RKS_4.4 //

svayaṃ kāmadughā dhenur dharaṇī sasyaśālinī /
kauśeyapaṭṭavastrāś ca vṛkṣe vṛkṣe samudbhavā // RKS_4.5 //

etasminn antare prāpte hy amāvāsyāṃ ravigrahe /
satkāro 'trāsti devānāṃ pitṝṇāṃ ca viśeṣataḥ // RKS_4.6 //

vāpīkūpasaro divyaṃ jambūdvīpaḥ prakīrtitaḥ /
sravantī nimnagā kācit tasmin dvīpe na vidyate // RKS_4.7 //

gavāṃ śatasahasrāṇi hemaratnaṃ maṇīṃs tathā /
kośaṃ hayān asaṃkhyātān mattāṃś ca varadantinaḥ // RKS_4.8 //

graste ca rāhuṇā sūrye brāhmaṇān pradadau nṛpaḥ /
puro dharmasahasrāṇi hemaratnamaṇīṃs tathā // RKS_4.9 //

atarpayat pitṝṃś cāpi havyakavyena bhārata /
kaśmalaṃ jalapānaṃ cāpaśyat pitṛjugupsitam // RKS_4.10 //

kṣutkṣāmakaṇṭhatālvoṣṭhān kaśmalāṃśca mṛdambhasā /
nagnān malinavastrāṃś ca śataśo 'tha sahasraśaḥ // RKS_4.11 //

hiraṇyatejā rājarṣiḥ paśyati sma tadā pitṝn /

hiraṇyatejā uvāca: ke yūyaṃ vikṛtākārāḥ pretabhūtā bubhukṣitāḥ // RKS_4.12 //

majjante narake ghore raurave lomaharṣaṇe /
kathayadhvaṃ yathānyāyaṃ karmmaṇā kena pāvitāḥ // RKS_4.13 //

pitara ūcuḥ:
śṛṇu rājan mahābhāga kathyamānaṃ nibodha ca /
sarid dhīnam idaṃ dvīpaṃ dharmakarmavināśitam // RKS_4.14 //

na devāstṛptim āyānti pitaro vā kathañcana /
pitṝn mocayitum śaktā durārādhyā surair api // RKS_4.15 //

āgamiṣyati dvīpe 'smin revā muktir bhaviṣyati /
etat te kathita rājan yatheṣṭaṃ kartum arhasi // RKS_4.16 //

hiraṇyatejā uvāca:
pitṝṇāṃ mokṣaṇaṃ kāryaṃ yathā yānti parāṅgatim /
mayā rājyena kiṃ kāryaṃ jīvitaś ca nirarthakam // RKS_4.17 //

evam uktvā yayau rājā hyudayaṃ siddhiparvatam /
kandamūlaphalāhāraḥ śivadhyānaparāyaṇaḥ // RKS_4.18 //

divyaṃ varṣasahasraṃ tu ugre tapasi saṃsthita /
rājñas tu paramāṃ bhaktiṃ jñātvā vai tatra tryambakaḥ // RKS_4.19 //

vṛṣārūḍhas trinetraś ca devadevo maheśvara /
pratyakṣa tasya rājñaś ca tad ātmānam adarśayat // RKS_4.20 //

sa dṛṣṭvā tādṛśaṃ rūpaṃ devadevasya bhārata /
triḥ pradakṣiṇamāvṛtya sāṣṭāṅgaṃ praṇipatya ca // RKS_4.21 //

stotraṃ cakāra devasya śambhor amitatejasaḥ /
namaste 'stu sureśāna śūlapāṇe namo 'stu te // RKS_4.22 //

pṛthivyāpaś ca tejaś ca vāyur ākāśam eva ca /
śabdaṃ sparśaś ca rūpaś ca raso gandhaś ca pañcamaḥ // RKS_4.23 //

buddhir manas tv ahaṅkāraḥ prakṛtiś ca gaṇāstrayaḥ /
sarvākṣaḥ sarvago devasakalo niṣkalo 'vyaya // RKS_4.24 //

jihvācāpalyabhāvena kleśito 'si mayā prabho /
brahmaviṣṇvādi devaiś ca tavādyanta na labhyate // RKS_4.25 //

kathaṃ tu mānuṣā pāpāḥ stotuṃ śaktā umādhavam /
hiraṇyatejasaḥ stotraṃ śrutvā devo jagatpatiḥ // RKS_4.26 //

varaṃ vṛṇu mahābhāga yat te manasi rocate /
uvāca vacanaṃ rājā śūlapāṇiṃ maheśvaram // RKS_4.27 //

yadi tuṣṭo 'si deveśa varaṃ dātuṃ mamecchasi /
saptakalpavahāṃ devīṃ narmadām avatāraya // RKS_4.28 //

pitṝṇāṃ majjatāṃ ghore narake dāruṇe bhṛśam /
mucyante te yathā pretās tṛptā yānti parāṅgātim // RKS_4.29 //

evaṃ varam ahaṃ manye tvat prasādād umāpate /

īśvara uvāca: ayācyaṃ yācitaṃ tāta brahmaviṣṇusurāsuraiḥ // RKS_4.30 //

nāvatārayituṃ śakyā tathānyair alpajīvibhiḥ /
anyaṃ yācasva bhadraṃ te varaṃ dāsye 'dhunā tava // RKS_4.31 //

rājovāca:
tato rājā mahābhāgaḥ provāca śaśibhūṣaṇam /
tvayi tuṣṭe mahādeve lokanāthe jagadgurau // RKS_4.32 //

sādhyāsādhyaṃ na vaktavyaṃ triṣu lokeṣu kiṃcana /
janmāntarasahasreṇa vara nānya vṛṇomyaham // RKS_4.33 //

tyaktvā caiva saricchreṣṭhāṃ narmadāṃ saptakalpagām /
dīyatāṃ mama deveśa bhṛtyabhṛtyo 'smi śādhi mām // RKS_4.34 //

hiraṇyatejaso jñātvā niścayaṃ mānasaṃ tadā /
āhūtā ca tato devī narmadā lokapāvanī // RKS_4.35 //

makarāsanamārūḍhā divyābharaṇabhūṣitā /
śyāmavarṇā mahātejā śivasyāgre vyavasthitā // RKS_4.36 //

umāmaheśvarau natvā pādagrahaṇapūrvakam /
uvāca vacanaṃ devīṃ kim arthaṃ deva saṃsmṛtā // RKS_4.37 //

ādeśaṃ deva me dehi tvad ādeśe sthitā hy aham /

īśvara uvāca: hiraṇyatejā nṛpatis tyaktvā rājya ca narmade // RKS_4.38 //

caturdaśaṃ tapas tepe ghorarūpaṃ sudāruṇam /
divyaṃ varṣasahasraṃ tu ugre tapasi saṃsthitaḥ // RKS_4.39 //

kandamūlaphalāhāraḥ śivadhyānaparāyaṇaḥ /
jambūdvīpe 'vatāraṃ tvaṃ kuruṣva dharaṇītale // RKS_4.40 //

kṣipraṃ yāhi varārohe saṃsārārṇavatāriṇi /
pretarūpān pitṝn sarvān narakasthān samuddhara // RKS_4.41 //

mucyante yena cāghaughād dhūtapāpā yathepsitam /

narmadovācā: maheśvaraṃ śūlapāṇim evam astviti cābravīt // RKS_4.42 //

nirādhārā kathaṃ deva jambūdvīpe samāśraye /
āhūtās te tatas tatra parvatāś ca kulākulāḥ // RKS_4.43 //

kṣaṇamātraṃ tu tiṣṭhadhvaṃ yena yāti saridvarā /
ūcuś ca parvatāstaṃ ca aśaktā dhāraṇe vayam // RKS_4.44 //

narmadovācā:
aśaktān dhāraṇe cainān prapaśyāmi jagatpate /
mama toyaughapātena kallolapravaṇāvṛtāḥ // RKS_4.45 //

śatadhā bhedam āyānti girayo vajradāritāḥ /
teṣāṃ madhye samutthāya prābravīd udayācalaḥ // RKS_4.46 //

śivaprasādasampanno hy ahaṃ dhārayituṃ kṣamaḥ /
tataḥ pracalitā devī dattvā pādaṃ nagopari // RKS_4.47 //

gaganāt pracyutā devī papāta dharaṇītale /
vāyuvegā punar bhūtvā vāruṇīṃ diśam āśritā // RKS_4.48 //

akālapīḍite loke jambūdvīpe carācare /
hāhākāro mahānāsīt triṣu lokeṣu bhārata // RKS_4.49 //

śrutvā ca kalkalāśabdaṃ bhīṣaṇaṃ lomaharṣaṇam /
pātālād utthitaṃ liṅgaṃ jvalitaṃ dīptatejasam // RKS_4.50 //

huṅkāreṇaiva tad bhadre narmadām abravīd vaca /
sarvapāpahare devi maryādāṃ vaha suvrate // RKS_4.51 //

tvad dhāraṇārtham īśena nisṛṣṭāḥ parvatāstrayaḥ /
vindhyaś caturthakas tatra śreṣṭhaḥ sarvamahībhṛtām // RKS_4.52 //

meruśca himavāṃs tatra kailāsaś ca tṛtīyakaḥ /
tadā bhittvā triśūlena kīlitā vasudhātale // RKS_4.53 //

dvātriṃśat tu sahasrāṇi pravāha pūrvapaścime /
sahasrārddhaś ca vistāraṃ dakṣiṇottaramānataḥ // RKS_4.54 //

nṛtyanti devatās sarvāḥ śaṅkhavāditranisvanaiḥ /
siddhā vidyādharā yakṣā gandharvā kinnarā narāḥ // RKS_4.55 //

ādityā vasavo rudrā viśvedevā marudgaṇāḥ /
stuvanti parayā bhaktyā narmadāṃ saptakalpagām // RKS_4.56 //

hiraṇyatejā rājarṣir narmadāṃ cedam abravīt /
anugrahaḥ kṛto devi pitṝṇāṃ tāraṇāya me // RKS_4.57 //

uvāca kalpagā rājaṃs tvatto 'nyaḥ ko nu vai bhuvi /
prabhāva īdṛśo yasya rājñaś cāmitatejasaḥ // RKS_4.58 //

tapastaptvā maheśasya mamārthaṃ tvaṃ yato 'nagha /
mātṛkāḥ paitṛkā ye ye sāntaḥ puraparigrahāḥ // RKS_4.59 //

mama prabhāvāt nṛpate umāmāheśvaraṃ puram /
namaskṛtya suraśreṣṭhāṃ putro 'haṃ te varānane // RKS_4.60 //

snānaṃ kṛtvā ca vidhivat pitṝndevāṃś ca tarpayan /
śrāddhaṃ piṇḍapradānaṃ ca tatra sarvamakalpayat // RKS_4.61 //

narakāduddhṛtās sarve devayānapathe sthitāḥ /
kṛmikīṭapataṅgāś ca pakṣiṇaścāṇḍajāś ca ye // RKS_4.62 //

bhūtagrāmaḥ samagraś ca reje vidyādhare pure /
etat te kathitaṃ rājann ādisargāvakalpanam // RKS_4.63 //

kīrtitāni mayā revāvatārāṇi viśāmpate /
āgatā yena mārgeṇa lokānugrahakāmyayā // RKS_4.64 //

eṣo 'vatāraḥ prathama ādikalpe kṛte yuge /
dvitīyas tu tathā skandadakṣasāvarṇike 'ntare // RKS_4.65 //

tṛtīyaḥ purūravasā tathā vaiṣṇavake 'ntare /
etat te kathitaṃ rājan yathā dṛṣṭaṃ purātanam // RKS_4.66 //

snānāvagāhanāt pānāt smaraṇāt kīrtanād api /
anekabhāvikaṃ ghoramaghaṃ naśyati tatkṣaṇāt // RKS_4.67 //

yudhiṣṭhira uvāca:
kailāso himavān meruḥ kena kāryyeṇa suvrata /
narmadātīram āsādya nikṣiptāḥ parvatāstrayaḥ // RKS_4.68 //

mārkaṇḍeya uvāca:
unmārgagāminīṃ revāṃ vindhyo vai dhartum akṣamaḥ /
āpagā toyapūreṇa plāvitaṃ jagatītalam // RKS_4.69 //

kṛtvā vrajantīṃ dṛṣṭvā vai śaṅkaro lokaśaṅkaraḥ /
bhittvā bhūmi triśūlena kīlitāḥ parvatāstrayaḥ // RKS_4.70 //

atrāntare ca vaidūryyagirau vai paryakalpata /
etat sarvaṃ samāsena śaṃsitaṃ ca mayānagha // RKS_4.71 //

kathayiṣye tathaivānyad yad yad icchasi bhārata // RKS_4.72 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe caturtho 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 5

yudhiṣṭhira uvāca:
rājñā 'vatāritā revā kathaṃ vai purukutsunā /
tat sarva śrotum icchāmi tvat to brahmavidāṃ vara // RKS_5.1 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śṛṇu rājan kathāṃ divyāṃ purā skandasya kīrtitām /
tat te 'haṃ kathayiṣyāmi śivenoktaṃ śrutaṃ mayā // RKS_5.2 //

kṣatriyasya kulotpannaḥ purukutsur mahāyaśāḥ /
tena varṣasahasraṃ vai pūrvamārādhito haraḥ // RKS_5.3 //

tapasā ca bhavenoktaṃ kas tvayā prārthito varaḥ /
dadāmi te varaṃ hy etad yena tvaṃ sukhamedhase // RKS_5.4 //

evam uktas tadā rājā prārthaye 'haṃ tavājñayā /
yadi tuṣṭo 'si me deva kāryaṃ tat kathayāmy aham // RKS_5.5 //

āste nadī mahābhāgā narmadā nāma viśrutā /
avatārayatāṃ śambho kumārīṃ divyarūpiṇīm // RKS_5.6 //

tasya tad vacanaṃ śrutvā śambhur vismayam āgataḥ /
suciraṃ kliśyamānena kṣatriyeṇa mahātmanā // RKS_5.7 //

aprārthyaṃ prārthitaṃ skanda duḥsādhyaṃ tridaśair api /
uktāśayaḥ sa rājarṣiḥ sādhyaṃ kiṃcin niṣevaya // RKS_5.8 //

mama vākyaṃ tu tac chrutvā kṣatriyas tu sa vihvalaḥ /
apatat sa mahābhāgo mūrchito dharaṇītale // RKS_5.9 //

āśvāsito mayā tatra svastho bhava viśāmpate /
martyaloke saricchreṣṭhāṃ narmadām avatāraye // RKS_5.10 //

tasyās tv āgamanaṃ śrutvā trastā devāḥ savāsavāḥ /
kaḥ śaknuyād imaṃ bhāraṃ soḍhuṃ vegaś ca nārmadam // RKS_5.11 //

dharaṇī bhārabhūtā ca naṣṭā bhraṣṭāś ca parvatāḥ /
aśaktās toyavarṣasya dhāraṇe saritas tathā // RKS_5.12 //

asti siddho mahāpuṇyaḥ paryaṅko nāma parvataḥ /
sa saheta mahābhāraṃ voḍhuṃ vegaśca nārmadam // RKS_5.13 //

sarve devā 'gatās tatra prārthituṃ taṃ nagottamam /
pṛṣṭās tu parvatendreṇa kena kāryyeṇa cāgatā // RKS_5.14 //

devā ūcuḥ:
ikṣvākuvaṃśasambhūtaḥ purukutsur narādhipaḥ /
tenāvatāritā puṇyā nadī nāmā tu narmadā // RKS_5.15 //

tejaḥ śabdam ca bhāraṃ ca tasyāḥ pātaṃ rayaṃ tathā /
asamarthā nagā voḍhuṃ tvāmṛte girisattama // RKS_5.16 //

paryaṅka uvāca:
āgacchatu mahādevī dhārayāmi na saṃśayaḥ /
āgacchantīṃ mahāpuṇyāṃ dhārayāmi ca sāmpratam // RKS_5.17 //

calitā narmadā śīghraṃ vegena samupasthitā /
kṛtvā tasyottamāṅgeṣu paryaṅkasyaiva bhūbhṛtaḥ // RKS_5.18 //

rājñā tu sahitā devī tridaśair api saṃyutā /
vainyena tu purā ceṣṭam aśvamedhena bhūbhujā // RKS_5.19 //

makhasthāne ca vainyasya veṇastambo mahānabhūt /
yaṃ dṛṣṭvā vismayaṃ prāptās sarve devās savāsavāḥ // RKS_5.20 //

veṇostasyaiva mūlāt tu nirgatā sā mahānadī /
kṛtāñjalipuṭā devāsthitāḥ sarve 'tra saṃsthitāḥ // RKS_5.21 //

jaya śabdaṃ prakurvantas tridaśā brahmavādinaḥ /
gaṇagandharvayakṣāś ca marutaś ca tathā 'śvinau // RKS_5.22 //

piśācā rākṣasā nāgā ṛṣayaś ca tapodhanāḥ /
sarve pādyena cārdhyeṇa bhītās te kiṅkarā iva // RKS_5.23 //

pādyopasaṃgrahaṃ kṛtvā narmadāṃ śaraṇaṃ gatāḥ /
adyaḥ naḥ saphalaṃ janma tapo 'dya saphalaś ca naḥ // RKS_5.24 //

kṛtārthā devatāḥ sarvā devi tvad darśanād iha /
tam eva puruṣaṃ manye yenaiṣā hy avatāritā // RKS_5.25 //

vadanti devatās sarvā martyalokaḥ paraṃ gataḥ /
ṛṣibhir daivataiḥ proktā spṛśa hastena devatāḥ // RKS_5.26 //

yena pūtatvam āyānti narmade naṣṭakilviṣāḥ /
narmadā tu vadatyevaṃ na spṛśāmi surān gaṇān // RKS_5.27 //

kumārī hy aham adyā 'pi mama bhartā na vidyate /
aho kaṣṭaṃ tu devāś ca cintayā vihvalīkṛtāḥ // RKS_5.28 //

tvatulyo rūpasampannaḥ kutaḥ prāpyo varottamaḥ /
yena tvaṃ darśitā loke sa te bhartā bhaviṣyati // RKS_5.29 //

brahmaṇas tu purā śāpāt samudraḥ purukutsukaḥ /
gato martye mahābāhurikṣvākukulanandanaḥ // RKS_5.30 //

purukutsur varas te 'stu kṣatriyo devasannibhaḥ /
udvāhitā tadā tena kṣatriyeṇa tu narmadā // RKS_5.31 //

uvāca vacanaṃ devān narmadā saptakalpagā /
devatvam īdṛśa yasya prajā dharme vyavasthitāḥ // RKS_5.32 //

kim anyat tasya vācyaṃ syāt purukutsor mahātmanaḥ /
svayambhuvo yathā putro mānasaḥ parikīrtitaḥ // RKS_5.33 //

purukutsus tathā cā 'yaṃ sarvadharmaparāyaṇaḥ /
uvāca vacanaṃ rājā purukutsuś ca narmadām // RKS_5.34 //

narmade devakanyā tvaṃ prasādaḥ kriyatāṃ mayi /
yāntu me pitaraḥ svargaṃ mama cā 'stu mahadyaśaḥ // RKS_5.35 //

narmadovāca:
eva bhavatu rājendra mattastvaṃ yadyadicchasi /
tat sarvaṃ bhavataś cādya matprasādād bhaviṣyati // RKS_5.36 //

evam uktvā yayau devī vāruṇīṃ ca diśāṃ tadā /
niṣkrāntā parvatāt tasmāt paryaṅkāt saritāṃ varā // RKS_5.37 //

yāti vegāt tathā devī dhanur muktaḥ śaro yathā /
vidārya medinīṃ sarvā parvatāṃ chikharāṇi ca // RKS_5.38 //

cūrṇayitvā ca tān sarvān vajrāśanihatān iva /
yatra yatra gatā vindhye tatra tatrāvagāhyate // RKS_5.39 //

tatra gaṅgāsahasrasya phala syāt tīrthavarjite /
tadā stutā mahādevī narmadā lokapāvanī // RKS_5.40 //

ṛṣibhir vaidikaiḥ sarvaiḥ sukhasantānakārikā /
vedā dharmasya mūlāni smṛtipuṣpaphalāni ca // RKS_5.41 //

bhakṣayanti dvijāḥ puṇyā agnihotraparāyaṇāḥ /
sevante narmadā te 'pi svargasopānapaddhatim // RKS_5.42 //

yatra yatra gatā skanda tatra tatraiva durlabhā /
darśane narmadāyās tu agniṣṭomaphala labhet // RKS_5.43 //

ye tu saṃsnānti sevante narmadām apy akāmataḥ /
phalaṃ bahu suvarṇasya te 'pi prāpsyanti mānavāḥ // RKS_5.44 //

yatra yatra gatā puṇyā śivasyāyatane śubhe /
gaṅgāsnānasya lakṣeṇa tatra snāne sama bhavet // RKS_5.45 //

agnihotreṇa yatpuṇya pitṛśrāddhena yatphalam /
sarvaṃ sampadyate tasya narmadāyā jalena tu // RKS_5.46 //

yatkiṃcid vaidikaṃ karmma brāhmaṇāḥ kurvate sadā /
narmadāyās taṭe śūddhir nātra kāryyā vicāraṇā // RKS_5.47 //

narmadāsaṅgamo yatra śivakṣetraṃ vinirdiśet /
gaṅgāyā lakṣamātreṇa tatsthānan tu viśiṣyate // RKS_5.48 //

kīrtanaṃ narmadāyās tu dānaṃ tīrthasya saṅgame /
na tena sadṛśaṃ rājan satyam etad bravīmyaham // RKS_5.49 //

narmadāṃ prātar utthāya ye smaranti vicakṣaṇāḥ /
pūrvajanmakṛtaṃ pāpamaihikaś ca vinaśyati // RKS_5.50 //

narmadāṃ mānavaḥ kaścit tatra yatrāvagāhate /
śatajanmārjitaṃ pāpaṃ tatkṣaṇāt naśyati dhruvam // RKS_5.51 //

narmadāyās taṭe caiva prāṇāṃstyajati mānavaḥ /
kalpakoṭisahasrāṇi svargaloke mahīyate // RKS_5.52 //

ye 'py adharmaparādhīnā narmadāyāṃ kathañcana /
te 'pi rudratvam āyānti satyam etad bravīmy aham // RKS_5.53 //

prāyaścittāni dīyante yatra revā na vidyate /
revātoye tu saṃprāpte prāyaścittaṃ na vidyate // RKS_5.54 //

narmadāṃ ca mahāpuṇyāṃ saptakalpādhivāsinīm /
satataṃ yaḥ smared bhaktyā sa śivaḥ parikīrtitaḥ // RKS_5.55 //

tatra vaiṇyeśvaraṃ devaṃ veṇumūle vyavasthitam /
svargadaṃ mokṣadaṃ viddhilokānāṃ pāpanāśanam // RKS_5.56 //

vindhyasyaiva tathā cāṣṭau mānasāḥ parikīrtitāḥ /
paryaṅkaḥ prathamo jñeyaḥ śreṣṭhaḥ sarvamahībhṛtām // RKS_5.57 //

asitāṅgo varāṅgaś ca tathā 'nye cāpi parvatāḥ /
pāvako jātavedāś ca kadambaḥ suranāyakaḥ // RKS_5.58 //

arcitās tair mahābhāgair dharmakarmaparāyaṇaiḥ /
udgamāt nirgamaṃ yāvad vāruṇīṃ diśamāsthitāḥ // RKS_5.59 //

sārddham ekaśataṃ tasyāḥ pravāhāḥ parikīrtitāḥ /
krośārddhasya tribhāgaśca vistāraḥ parikīrtitaḥ // RKS_5.60 //

śivasya vartate cātra brahmaviṣṇuṃ viḍaujasām /
koṭibhis tridaśānāntukā 'nyā dhartuṃ praśakyate // RKS_5.61 //

ātmānam ātmanā sā tu babhāra parameśvarī /
tridaśānāṃ hitārthāya mānavānāṃ ca bhārata // RKS_5.62 //

lakṣayojanaparyyantaṃ jambūdvīpaṃ pracakṣate /
dviguṇaḥ pariveṣas tu lavaṇodas tu bhārata // RKS_5.63 //

sahasrayojanaṃ viddhikanyādvīpañca bhārata /
tasyāḥ pañcaśatī gamyā tvagamyā ca tathā 'parā // RKS_5.64 //

śubhāśubhaphalaṃ cātra puṇyapāpavibhāgayoḥ /
prathamaṃ mānuṣo bhūtvā devatvamupapadyate // RKS_5.65 //

kṣīṇe puṇye punaryāti mānuṣatvaṃ pṛthak pṛthak /
karmmabhūmim imāṃ viddhi viditaṃ tava bhārata // RKS_5.66 //

dharmeṇa karmmaṇā svargaḥ syād eva sukṛte kṛte /
nadyāḥ pravāhe bhūbhāge kalpagāyā vyavasthitiḥ // RKS_5.67 //

lokānāṃ tāraṇārthāya avatīrṇā saridvarā /
atra svargaś ca mokṣaś ca narmadātīramāśritau // RKS_5.68 //

etat te kathitaṃ rājan yathā vṛṣṭaṃ surottamaiḥ // RKS_5.69 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe narmadāyāś caturthāvatāre pañcamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 6

yudhiṣṭhira uvāca:
mune mekalakanyāyā avatāraḥ śruto mayā /
idānīṃ śrotum icchāmi tīrthāni ca yathākramam // RKS_6.1 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śṛṇu rājan mahābhāga kathyamānaṃ nibodha me /
vatsagulmāt samārabhya yāvad vai bhṛgukacchakaḥ // RKS_6.2 //

atrāntare 'pi tīrthānāṃ saṃkhyā kena tu śakyate /
tathāpi te pravakṣyāmi yathā vṛṣṭaṃ viśāmpate // RKS_6.3 //

narmadā saumyabhāge tu anantapuramavyayam /
anantasiddhiliṅgaṃ ca sarvapāpaharaṃ param // RKS_6.4 //

tīrthaṃ vaiśravaṇaṃ nāma kauberaṃ dhanadaṃ tathā /
maṇibhadraṃ tathā yajñaṃ tat tīrthasya prabhāvataḥ // RKS_6.5 //

mokṣadaṃ kāmadaṃ puṇyaṃ sarvalokavyavasthitam /
ṛṣīṇāmāśramaṃ puṇyaṃ sarvadevam ayaṃ śubham // RKS_6.6 //

sāvarṇiḥ kauśikaś caiva muniś caivāghamarṣaṇaḥ /
śākalyaśca kuśākarṇiḥ śarabhaṅgo 'gnirbhagaḥ // RKS_6.7 //

ete cānye ca bahavo munayaḥ śaṃsitavratāḥ /
asya tīrthasya māhātmyāt tapas taptvā divaṅgatāḥ // RKS_6.8 //

vālmīkir ṛṣivaryo vai naiṣādīṃ yonimāśritaḥ /
prabhāvāt tasya tīrthasya brahmatejo vapurdharaḥ // RKS_6.9 //

ikṣvākuḥ kuvalayāśvo dilīpo nahuṣas tathā /
veṇur yayātī rājā ca ajapālasma haihayaḥ // RKS_6.10 //

ete cānye ca rājāno hy anantapuravāsinaḥ /
atrāntare maheśānaṃ mekalātīramāśritam // RKS_6.11 //

tam abhyarcya vidhānena sarve te tridivaṅgatāḥ /
akhilair anyatīrthaiś ca cirakālaphalapradaiḥ // RKS_6.12 //

atrāste svargadaḥ śrīmān svayaṃ devo maheśvaraḥ /
tīrthaṃ saptaṛṣir nāma saptasārasvataṃ nṛpa // RKS_6.13 //

amartyasambhavaṃ liṅgaṃ tathaivāraṇyakeśvaram /
aghaughanāśanaṃ tīrthaṃ tathānyat kalmaṣāpaham // RKS_6.14 //

pañcabrahmam ayaṃ tīrthaṃ sahasraśirasaṃ haram /
vārāhaṃ vāmanaṃ tīrthaṃ yamatīrthaṃ mahotkaṭam // RKS_6.15 //

saurabhaṅgaṃ sahasraṃ tu aśvamedhaṃ mahāmakham /
hiraṇyagarbhaṃ sāvitryāṃ cāturvedaṃ ca pāvanam // RKS_6.16 //

etat sarva vijānīhi lokānāṃ pāvanaṃ param /
tathā 'nantapuraṃ yāvat paryaṅkāt paścime śubham // RKS_6.17 //

atrāntare mṛtā ye ca dānadharmavivarjitāḥ /
te 'pi svarge mahīyante yāvad indrāś caturdaśa // RKS_6.18 //

tato dvīpeśvaraṃ nāma vyāsatīrthamanuttamam /
tatra snātvā tu labhate hayamedhaphalaṃ naraḥ // RKS_6.19 //

kāmikaṃ tatparaṃ tīrthaṃ na bhūtaṃ na bhaviṣyati /
pradakṣiṇāṃ ca yaḥ kuryād vyāsatīrthasya bhārata // RKS_6.20 //

pradakṣiṇīkṛtā tena saptadvīpā vasundharā /
naro vā yadi vā nārī śivaloke mahīyate // RKS_6.21 //

dvīpeśvare tatas snātvā vṛṣabhaṃ yaḥ prayacchati /
kāñcanena vimānena rudraloke mahīyate // RKS_6.22 //

kārtikasya caturdaśyāṃ kṛṣṇapakṣe jitendriyaḥ /
snāpayed yaḥ śivaṃ tatra hy upavāsaparāyaṇaḥ // RKS_6.23 //

sarvapāpavinirmukto rudraloke mahīyate /
vyāsatīrthaṃ tu vai gatvā sarve brahmādayaḥ surāḥ // RKS_6.24 //

stuvanti bhāvitātmānaṃ ṛṣayaś ca tapodhanāḥ /
ye cānye siddhagandharvakinnaroragarākṣasāḥ // RKS_6.25 //

narmadātaṭamāśritya modante gatakalmaṣāḥ /
stuvanti vividhaiḥ stotrair māṅgalyastuti saṃskṛtaiḥ // RKS_6.26 //

yasyāsti śaktirasaśaktir iha pravīraḥ prordhvī karotu yadi vā 'vanatiṃ karotu /
yaḥ pūjitaḥ suravaraḥ śaśiśekhareṇa nā 'rādhitaḥ sapadi bhūtapati surair vā // RKS_6.27 //

kiṃ vā na vṛṣṭaṃ hi pitāmahena na vā surair vā madhusūdanena /
kṣīrodamanthodbhavakālakūṭaṃ kaṇṭhe vṛtaṃ kena haraṃ vihāya // RKS_6.28 //

ekena dagdhaṃ tripuraṃ śareṇa kāmo lalāṭākṣinirīkṣaṇena /
bhinno 'ndhakaḥ śūlavareṇa yena kas tena sārddhaṃ kurute virodham // RKS_6.29 //

jalaughakallolataraṅgabhaṅgā gaṅgā dhṛtā yena jaṭāgrabhāge pādāmbujāṅguṣṭhanipīḍanena papāta laṅkādhipatir visaṃjñaḥ // RKS_6.30 //

surāsurāṇāmiha yat samakṣaṃ vidhvaṃsito dakṣamakhaḥ kṣaṇena praṇamya dakṣaḥ kṣayakārakasya lebhe varaṃ tārakamārakasya // RKS_6.31 //

sarvasya pūjyaṃ hi varottamāṅgaṃ sampūjyate liṅgavaraṃ harasya anena paryāptam atīva mūḍhaḥ prāptuṃ padaṃ yacchati yat karoti // RKS_6.32 //

brahmātra vṛddho harir atra liṅgaṃ surā 'surāś caiva samarcayanti tathāpi nūnaṃ suvicārayānti ko vā 'dhiko vā 'sti samo hareṇa // RKS_6.33 //

tenaiva cakrāṅkasaroruhāṅkau liṅgāṅkitaṃ yasya jagad bhagāṅkam haste prabaddhe navakaṅkaṇe vai paśyanti mūḍhāḥ khalu darpaṇena // RKS_6.34 //

puṇyaṃ pavitraṃ stavanaṃ vyāsenoktaṃ mahātmanā /
kṛtaṃ devādhināthasya sarvakalmaṣanāśanam // RKS_6.35 //

pratipūjya yathā nyāyam arghapādyair anukramāt /
uvāca madhuraṃ vākyaṃ prasādaḥ kriyatāṃ mayi // RKS_6.36 //

deyaṃ tasya phalaṃ deva yaḥ pumān chraddhayā 'rcati /
iti stutvā maheśānaṃ ṛṣayaḥ śaṃsitavratāḥ // RKS_6.37 //

narmadādakṣiṇe kūle prayātās te yathātatham /
anye ca ṛṣayo devā dvaipāyanam athābruvan // RKS_6.38 //

āśramas te mahābhāga vāyasair ākulīkṛtaḥ /
yathā na vāyasāḥ ke 'pi praviśanti tapovanam // RKS_6.39 //

mriyante te sadā sarve mūrdhā teṣāṃ viśīryate /
vyāsena śaptās te sarve vāyasā mahato bhayāt // RKS_6.40 //

tasmiṃs tīrthe mahārāja praviśanti na karhicit /
ṛṣayo vacanaṃ śrutvā vyāsasya tu mahātmanaḥ // RKS_6.41 //

narmadā dakṣiṇe kūle sarvameva kṛtaṃ kṣaṇāt /
tiṣṭhanti munayaḥ sarve devasyārādhane ratāḥ // RKS_6.42 //

ārādhya vidhinā devam astuvan parameśvaram /
yasyāsti śaktir ityādi vyāsastutiparāyaṇāḥ // RKS_6.43 //

stotraṃ tad etat tridaśeśvarasya vyāsena bhaktyā kṛtamīśvarasya /
prātaḥ paṭhed yaḥ smarati prayatnāt kāle sa jāto 'nucaro harasya // RKS_6.44 //

vyāsāṣṭakam idaṃ puṇyaṃ yaḥ paṭhecchivasannidhau /
vyāsas tasya bhavet prīto narmadā ca prasīdati // RKS_6.45 //

evaṃ stuto mahādevo vyāsena tu mahātmanā /
śivo vyāsasya santuṣṭa idaṃ vacanamabravīt // RKS_6.46 //

kiṃ karomi sthito vipra varaṃ brūhi yathepsitam /
varaṃ dadāmi te prīto yena tvaṃ sukhamedhase // RKS_6.47 //

vyāsa uvāca:
narmadādakṣiṇe kūle tiṣṭha tvaṃ cottare śiva /
āśramās te bhaviṣyanti sarve puṇyatamāḥ smṛtāḥ // RKS_6.48 //

evam uktvā tato vyāsaṃ tatraivāntara dhīyata /
vyāso 'pi cātra vatsyāmi dakṣiṇaṃ narmade vraja // RKS_6.49 //

tataś ca daṇḍakāṣṭhena cālayāmāsa narmadām /
narmadā cābravīd vākyaṃ pūrvamārgeṇa sā gatā // RKS_6.50 //

tato vyāsas tu saṃkruddho yugāntāgnir ivābhavat /
vyāsas tu kupito rājan santīrṇo dvijasattamaḥ // RKS_6.51 //

huṃkāritā ca sā devī nāgatā tatra narmadā /
nāhaṃ kopavata vipra pralayaṃ yāmi karhicit // RKS_6.52 //

saptakalpakṣaye vṛtte na mṛtā 'smīti narmadā /
tato dvijas tu saṃjāto dakṣiṇena tato gatā // RKS_6.53 //

na vāritā ca sā 'nena vyāsabhītā mahānadī /
uttare munayaḥ sarve kūle tiṣṭhanty anekaśaḥ // RKS_6.54 //

tataste hṛṣṭamanaso munayaḥ śaṃsitavratāḥ /
vyāsena cārjitaṃ śrāddhaṃ tathā 'nyair munipuṅgavaiḥ // RKS_6.55 //

pitaro dvādaśābdāni tārpitās te narādhipa // RKS_6.56 //

iti revākhaṇḍe narmadāmāhātye ṣaṣṭho 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 7

mārkaṇḍeya uvāca:
anyattīrthaṃ mahāpuṇyaṃ sarvapāpapraṇāśanam /
aśvamedhasamudbhūtā nadī yatra varāṅganā // RKS_7.1 //

snātvā ca saṅgame yatra hayamedhaphalaṃ labhet /
vyādhibhir mucyate yatra nārī vā yadi vānaraḥ // RKS_7.2 //

śrāddhaṃ tatra prakurvantaḥ pitṝṇāṃ prītivardhanam /
tripuryāṃ pūrvabhāge tu diśi yāmyāṃ śivaḥ sthitaḥ // RKS_7.3 //

anugrahārthaṃ lokānāṃ śaivakṣetraṃ vidurbudhāḥ /
pañcāśītiḥ kurukṣetre paścāśītir ivātra tu // RKS_7.4 //

rāhusūryasamāyoge samānaṃ kīrtitaṃ suraiḥ /
śrāddhe trīṇi ca lakṣāṇi purāṇe kīrtitāni vai // RKS_7.5 //

tīrthānāṃ tāni atraiva tiṣṭhanti nṛpasattama /
yatra tiṣṭhati deveśo mādhavo madhusūdanaḥ // RKS_7.6 //

utpalāvartanāmā ca sahasramastako hariḥ /
haraśca dvividhāve tau tṛtīyā caiva narmadā // RKS_7.7 //

tasyāḥ kiṃ varṇyate rājan devair api savāsavaiḥ /
tatra snātvā mahārāja sambhavo na punar bhavet // RKS_7.8 //

pāpayoniṃ ca na viśed yamalokaṃ na paśyati /
arcanād devadevasya gāṇapatyam avāpyate // RKS_7.9 //

utpanno hi harir yatra śaṅkhacakragadādharaḥ /
upāsyate suraiḥ sarvair brahmaśakrapurogamaiḥ // RKS_7.10 //

krośamātraṃ harikṣetraṃ kathaṃ śocanti mānavāḥ /
atrāntare mṛtā ye ca kṛmikīṭapataṅgamāḥ // RKS_7.11 //

te 'pi yānti harer lokaṃ kiṃ punarvaiṣṇavā nṛpa /
avaśaḥ svavaśo 'pi syāt prāṇatyāgaṃ karoti yaḥ // RKS_7.12 //

daśavarṣasahasrāṇi rājā vaidyādhare pure /
tilodakapradānena piṇḍadānena bhārata // RKS_7.13 //

pitaras tasya tṛpyanti tṛptā yānti parā gatim /
ekādaśyāṃ nirāhāro gandhapuṣpaiḥ samarcayet // RKS_7.14 //

rātrau jāgaraṇaṃ kṛtvā dīpamālāṃ prabodhayet /
dvādaśyāṃ pañcagavyaṃ tu haviṣyānnena pāraṇam // RKS_7.15 //

bhaktyā tu bhojayed viprān sahasraṃ ca sadakṣiṇām /
oṃ namo bhagavate vāsudevāya ||

imaṃ mantraṃ japan yastu śucir bhūtvā samāhitaḥ // RKS_7.16 //

na tasya punarādhānaṃ janma caiva yudhiṣṭhira /
anekabhāvikaṃ ghoraṃ tūlarāśim ivānalaḥ // RKS_7.17 //

tatkṣaṇād dahate kṛtsnamedhāṃsīvahutāśanaḥ /
kalpakalpānugau devau nārāyaṇamaheśvarau // RKS_7.18 //

dakṣiṇāṃ diśamāsthāya revātīre vyavasthitau /
arcitau ca tau deveśau surāsuragaṇais tathā // RKS_7.19 //

siddhavidyādharair yakṣair gandharvaiḥ kinnarair naraiḥ /
sthāṇuḥ puṇyajalāvarte hyavatāra purākṛtaḥ // RKS_7.20 //

anugrahāya lokānāṃ devānāṃ hitakāmyayā /
nanāda sumahānādaṃ ghorarūpaṃ bhayānakam // RKS_7.21 //

pinākinā ca śūlena bhittvā caiva rasātalam /
samānītā ca sāvitrī svargasopānapaddhatiḥ // RKS_7.22 //

mānavāḥ kṣīṇapāpāś ca tathā yānti parāṃ gatim /
ajñānatama sā dhvastā nāvarohānti ye janāḥ // RKS_7.23 //

ātmānaṃ nāvamanyante pāpopahatacetasaḥ /
kalpagāṃ ye na sevante teṣāṃ janma nirarthakam // RKS_7.24 //

aṣṭāviṃśatir atraiva liṅgānāṃ tu svayambhuvām /
pūjane saṃsthitā rājan chivasya ca mahātmanaḥ // RKS_7.25 //

sthāneśvaraṃ mahādevaṃ śūlapāṇiṃ tathā param /
sapteśvaraṃ ca kalpeśaṃ hiraṇyaṃ jātavedasam // RKS_7.26 //

prājāpatyaṃ siddhanāthaṃ śaśāṅkanayanaṃ tathā /
anukeśaṃ tathā skandam āśvinaṃ taijasaṃ tathā // RKS_7.27 //

brahmeśvaraṃ cāgnigarbhaṃ śrīkaṇṭhaṃ ca umāpatim /
nīlakaṇṭhaṃ ca khaṭvāṅgaṃ mahākālaṃ ghaṭeśvaram // RKS_7.28 //

trilocanaṃ tryambakaṃ ca devadevaṃ maheśvaram /
etāny anyāni caiveha siddhaliṅgāni bhārata // RKS_7.29 //

anaṅgaṃ kāmadevaṃ ca ratiprītisamanvitam /
siddhamanvantaraṃ caiva yatrānaṅgatrayodaśī // RKS_7.30 //

rambhātṛtīya tatraiva tathā kṛṣṇāṣṭamī nṛpa /
vidyādharī ca tatraiva urvaśī ca tilottamā // RKS_7.31 //

ahalyā menakā caiva tathā 'nyāś ca varāṅganāḥ /
dākṣāyaṇī cānumatī campakā saṃbharāyaṇī // RKS_7.32 //

etāścā 'nyāśca tatraiva bahvyaḥ siddhā viśāmpate /
keśavasya purī ramyā puṇyā pāpaharā nṛpa // RKS_7.33 //

surāsurāṇāṃ sarveṣāṃ dānavānāṃ ca bhārata /
svargamārgapradā devī tathā hariharātmikā // RKS_7.34 //

etat te kīrtitaṃ rājan yathā vṛṣṭaṃ purātanam /
snānāvagāhanāt pānācchravaṇāt kīrtanād api // RKS_7.35 //

anekabhāvikaṃ ghoramaghaṃ naśyati tatkṣaṇāt /
tatas tasmin mahābhāga kapilātīrthamuttamam // RKS_7.36 //

revāyā uttare kūle sarvapāpaharaṃ param /
tatra snātvā naro rājan nārī vāpi jitendriyā // RKS_7.37 //

tarpayitvā pitṝn devān mucyate ca ṛṇatrayāt /
brāhmaṇān bhojayitvā tu labhate paramāṅgatim // RKS_7.38 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe vyāsatīrthamahimavarṇano nāma saptamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 8

mārkaṇḍeya uvāca:
athānyat paramaṃ tīrthaṃ triṣu lokeṣu viśrutam /
tripurī nāma vikhyātaṃ revāyā uttaretaṭe // RKS_8.1 //

sapādalakṣatīrthāni yatra tiṣṭhanti bhārata /
śatamaṣṭottaraṃ tatra liṅgānāṃ tu svayambhuvām // RKS_8.2 //

tripuraḥ pātito rājan devadevena śūlinā /
stotavyaṃ kiṃ paraṃ tatra surāsuraniṣevitam // RKS_8.3 //

lokānugrahakaṃ devaṃ svayaṃ viddhi maheśvaram /
gokarṇaṃ nāma vikhyātaṃ bhogadaṃ mokṣadāyakam // RKS_8.4 //

kīrtanād devadevasya snapanenā 'rcanena ca /
toyena narmadāyās tu brahmahatyā praṇaśyati // RKS_8.5 //

gandhadhūpapradīpaiś ca tathā vibhavavistaraiḥ /
api varṣasahasreṇa puṇyasaṃkhyā na jñāyate // RKS_8.6 //

yadā tadā śive dānaṃ tasya saṃkhyā na vidyate /
dhanyās te mānavā rājan snātvā paśyanti ye haram // RKS_8.7 //

kailāse sa vasen martyas tripuryāṃ yo vasen nṛpa /
akāmāt kāmato vā 'pi prāṇatyāgaṃ karoti yaḥ // RKS_8.8 //

haṃsayuktavimānena kiṅkiṇīravaśālinā /
chatreṇa dhriyamāṇena sauvarṇena virājatā // RKS_8.9 //

jhallarītūryavādyena nṛtyagītotsavenaca /
surāsurair vīkṣyamāṇaḥ sarvālaṅkārabhūṣitaḥ // RKS_8.10 //

bhuṅkte tu vipulān bhogān yāvad icchan maheśvare /
evam evā 'pi cānyāni yāni kāmyāni mānuṣaiḥ // RKS_8.11 //

tripurāris tu deveśo yatra tiṣṭhati bhārata /
trayastriṃśat prasiddhānāṃ devānāṃ koṭibhiḥ śivaḥ // RKS_8.12 //

tripuryāṃ nivased yasmācchivakṣetramataḥ smṛtam /
krośadvayapramāṇaṃ tu śivakṣetra prakīrtitam // RKS_8.13 //

atrāntare mṛtā ye ca te prayānti śubhāṃ gatim /
brahmaṇā tu purā ceṣṭaṃ brahmayajñaṃ makhottamam // RKS_8.14 //

śakreṇa devarājena kṛtaṃ kratuśataṃ purā /
gokarṇaṃ ca mahādevaṃ sarvasiddhipradāyakam // RKS_8.15 //

vaṭeśvaraṃ tathā cānyaṃ siddhaliṅgaṃ sureśvaram /
īśvaraṃ caiva kāmeśamaśvibhyām arcitaṃ haram // RKS_8.16 //

anaṅgaṃ vāmadevaṃ ca kapoteśvaram eva ca /
sarveśvaraṃ somanāthaṃ ṛṇamocanam eva ca // RKS_8.17 //

kapālamocanaṃ devaṃ tathānyam aghanāśanam /
indreśvaraṃ ca brahmeśaṃ śivaṃ nārāyaṇaṃ bhavam // RKS_8.18 //

viśvadevaṃ siddhanātham amaraṃ cāndram eva ca /
siddhaṃ vidyādharaṃ yajñam atulaṃ vāsavaṃ tathā // RKS_8.19 //

īśānamagnigarbhaṃ ca kuberamatulaṃ tathā /
gāyatraṃ caiva sāvitraṃ rohiṇītīrthameva ca // RKS_8.20 //

dākṣāyaṇī caiva satī dakṣayajñaharā smṛtā /
ratnāvalī sūryapatnī sūryabhāmā ca vāruṇī // RKS_8.21 //

viṣṇur marīcir maitreyaṛṣyaśṛṅgo vibhāṇḍajaḥ /
tapasvī śaunako gargo durvāsā ugratāpasaḥ // RKS_8.22 //

pañcāyutāni siddhāni tripuryāṃ nṛpasattama /
api varṣasahasrāṇi na stotuṃ śakyate purī // RKS_8.23 //

tripurīkṣetramāhātmyaṃ śakreṇāpi narādhipa /
anekāni sahasrāṇi kṣatriyāṇāṃ yudhiṣṭhira // RKS_8.24 //

dīkṣāyajñavidhānena nākapṛṣṭhamupāsate /
itihāsaṃ pravakṣyāmi ādikalpe kṛte yuge // RKS_8.25 //

svāyambhuve 'ntare prāpte kāpile kālasaṃjñake /
manurnāma purā rājā cakravartī mahāyaśāḥ // RKS_8.26 //

ayodhyāṃ sa purīṃ lebhe sūryavaṃśo mahīpatiḥ /
samārādhya mahādevaṃ śaṅkaraṃ madhusūdanam // RKS_8.27 //

avadhyā dānavair yā tu nirmitā viśvakarmaṇā /
vāpīkūpasahasreṇa parikhā 'ṭṭālakena vā // RKS_8.28 //

dhanadasya purī yadvad alakā nāma viśrutā /
ayodhyā śobhanā rājan chakrasyevāmarāvatī // RKS_8.29 //

dhanadhānyasamākīrṇā sarvālaṅkārabhūṣitā /
brahmaghoṣaninādena bhūmiṃ divam ivākarot // RKS_8.30 //

sāgnihotraiś ca vidvadbhir brāhmaṇair vedapāragaiḥ /
caturvarṇāś ca dharmaś ca prākṛtā itare janāḥ // RKS_8.31 //

sapādalakṣavarṣāṇi prajā sarvā ca jīvati /
na kārmaṇyajarārogā durbhikṣaṃ na tu mṛtyubhīḥ // RKS_8.32 //

svayaṃ kāmadughā dhenuḥ pṛthivī sasyaśālinī /
anyāyena ca bhūteṣu dattā hartā na vidyate // RKS_8.33 //

navakhaṇḍāṃ saptadvīpāṃ saṃśailavanakānanām /
śaśāsa medinīṃ sarvāṃ yathā śakras triviṣṭapam // RKS_8.34 //

ekapatnīgṛhaṃ yadvad gṛhasthasya virājate /
yajñadānasahasreṇa tarpitās sarvadevatāḥ // RKS_8.35 //

yaṃ yaṃ prārthayate kāmaṃ taṃ tamāpa na saṃśayaḥ /
eko doṣaḥ paraṃ tatra nadī naivā 'tra vidyate // RKS_8.36 //

rāhusomasamāyoge devakhātaṃ samāyayau /
snānaṃ kartuṃ samādhāya brāhmaṇair vaidapāragaiḥ // RKS_8.37 //

vimānānāṃ sahasreṇa gatvā viśaṃ nṛpottamaḥ /
śaṅkhatūryaninādena veṇuvīṇāsvanena ca // RKS_8.38 //

sāntaḥ puraparīvāro vīkṣyamāṇo 'ṅganāgaṇaiḥ /
nirvartya parvakāle tu dānahomavidhikriyām // RKS_8.39 //

viveśa nagarīṃ puṇyām ayodhyāṃ devanirmitām /
paurṇamāsyāṃ gate yāme svasthe caiva nṛpottame // RKS_8.40 //

śrūyate kiṅkiṇīśabda ākāśe vyomacāriṇām /
gītavāditrayuktānāṃ sahasraṃ paṅktiḥ vājinām // RKS_8.41 //

manoharāṇāṃ yānānāṃ dṛṣṭvā caiva divaukasām /
jagāma vismayaṃ rājā bhavanopari śobhitaḥ // RKS_8.42 //

kasyaitāni vimānāni mamaiva bhavanopari /
śayane śayane caiva kāmabhogavivārjitaḥ // RKS_8.43 //

śokopahatacittasya cintayā vyākulīkṛtaḥ /
kim idaṃ sāhasaṃ loke vimānānāṃ nabhopari // RKS_8.44 //

evaṃ cintayatas tasya sā niṣkrāntā niśā nṛpa /
udite ca tathā sūrye dharmakarma samāpya vai // RKS_8.45 //

vaśiṣṭhaṃ prāha rājarṣir abhivādya namaskṛtam /
upaviṣṭaṃ yathā nyāyam āsane devanirmite // RKS_8.46 //

itihāsapurāṇādi śrāvayan vidhipūrvakam /
manunā ca purā pṛṣṭo vaśiṣṭho munipuṅgavaḥ // RKS_8.47 //

kasyaitāni vimānāni mamopari mahāmune /
kena karmmavipākena dānena niyamena ca // RKS_8.48 //

saṃśayo me mahābhāga trikālajña nivedaya /
kasmin deśe kṛto yajñaḥ svargakāmaphalapradaḥ // RKS_8.49 //

yena yāmya kṣayāṃl lokān nityāntaka vivārjitān /
kṣatravaṃśasamutpanno yas tu vai śikṣate kṣitim // RKS_8.50 //

mātṛkaṃ paitṛkaṃ vaṃśaṃ yajñam iṣṭvā divaṃ nayet /
sa jāto yena bhūlokaḥ sarvathāvadyavarjitaḥ // RKS_8.51 //

anye putratvam āpannāste tu kleśāya kevalam /
evam ukto vaśiṣṭhas tu manunā brāhmaṇaiḥ saha /
prasannas tv abravīt taṃ tu vaśiṣṭho munisattamaḥ // RKS_8.52 //

śṛṇuṣva tvaṃ mahābhāga kathyamānaṃ nibodha me /
brahmaṇā gaditaṃ pūrvaṃ kaśyapasya mahāmuneḥ // RKS_8.53 //

dakṣasyātrer guroś caiva prajāpatir akalpayat /
vedaśrutapurāṇoktaṃ tatra kṛtsnaṃ mayā śrutam // RKS_8.54 //

hanta te kathayiṣyāmi yathāvadanupūrvaśaḥ /
purāṇavedabāhyaṃ tu karmma yatkriyate nṛpa // RKS_8.55 //

na tat santaḥ praśaṃsanti dharmahāniś ca jāyate /
narmadātīramāśritya tripurī nāma viśrutā // RKS_8.56 //

yair iṣṭaṃ tatra yajñais tu dānahomabalikriyā /
teṣāṃ rājan vimānāni sthitāny upari veśmanaḥ // RKS_8.57 //

na tāṃ laṅghayituṃ śaktāḥ sarve devās savāsavāḥ /
atikrāmanti te svargaṃ śivena saha modante // RKS_8.58 //

viṣādaṃ tyaja rājendra gahanā karmmaṇāṃ gatiḥ /
anyakṣetre sahasraṃ tu dattaṃ taptaṃ hutaṃ tathā // RKS_8.59 //

ekaṃ tu kalpagā tīre tulyaṃ bhavati vā na vā /
śivena śrāvitaṃ cāsīt purāṇaṃ skandakīrtitam // RKS_8.60 //

jambūdvīpe mahārāja ekā devī tu narmadā /
pāpakarmadurācārān nayate sma divaukasam // RKS_8.61 //

te 'pi yānti na sandehaḥ kalpagātoyadarśanāt /
dharmadhvajāś ca ye martyās triṣu lokeṣu viśrutāḥ // RKS_8.62 //

saṃsārārṇavamagnānāṃ pāpopahatacetasām /
yānarūpāvarārohā trailokye sacarācare // RKS_8.63 //

ekavaktras tu tat puṇyaṃ na guṇān stotumarhati /
tyaktvā caiva mahābhāga brahmaviṣṇumaheśvarān // RKS_8.64 //

saṃkhyāṃ kartuṃ na śaknoti tapaso dānakarmmaṇām /
na gaṅgāyamunā cāpi nadī caiva sarasvatī // RKS_8.65 //

irāvatī vitastā ca vipāśā kapilā tathā /
śoṇaś ca ghargharaś caiva sāraṅgā badarī tathā // RKS_8.66 //

puṇyā mahānadī tāpī gaṇḍakī ca payoṣṇikā /
tuṅgabhadrā mahāpuṇyā bhīmarathyā mahānadī // RKS_8.67 //

tīrthāni sāgarāṇāṃ hi jambūdvīpe vasanti hi /
devakhātataḍāgeṣu garteṣu ca saritsu ca // RKS_8.68 //

kiṃ phalaṃ labhate martya iṣṭvā yajñair nṛpottama /
anyakṣetre kṛtaṃ pāpaṃ puṇyakṣetre vinaśyati // RKS_8.69 //

puṇyakṣetre kṛtaṃ pāpaṃ vajralepo bhaviṣyati /
ayaṃ yathā tathā dharmaḥ samaṃ bhārata vartate // RKS_8.70 //

tasmāt pāpaṃ na kurvīta cañcale jīvite sati /
śrutvākhyānam idaṃ rājā narmadākīrtanaṃ śubham // RKS_8.71 //

ādideśa tato 'mātyān bhṛtyāṃś caiva sahasraśaḥ /
rājopaskaram ādāya yūyaṃ gacchatamāciram // RKS_8.72 //

dhenūnāṃ pañcalakṣāṇi savatsānāṃ ca bhārata /
śyāmakarṇahayānāṃ ca lakṣamekaṃ śitatviṣām // RKS_8.73 //

ayutaṃ ca karīndrāṇāṃ ghaṇṭābharaṇasaṃyujām // RKS_8.74 //

hiraṇyakoṭīḥ pañcāśat sarvāsṛṅmaṇayas tathā /
sumuhūrte sunakṣatre candre caikādaśe śubhe // RKS_8.75 //

nānādeśanṛpaiḥ sārddhaṃ gītavāditramaṅgalaiḥ /
divyayānasamārūḍhaḥ stūyamāno muhur muhuḥ // RKS_8.76 //

brāhmaṇair vedavidbhiś ca prāyācca tripurīṃ nṛpaḥ /
saptakalpavahāṃ puṇyāṃ surāsuranamaskṛtām // RKS_8.77 //

ājanmarūḍhais tu pāpaiḥ sāntaḥ puraparicchadaḥ /
vimuktaḥ pṛthivīpālaḥ kalpagā toyadarśanāt // RKS_8.78 //

pṛthivyāṃ yāni tīrthāni āsamudrāntagocare /
mekalātoyasaṃsparśāt pavitrāṇīha tāny api // RKS_8.79 //

snānaṃ kṛtvā yathā nyāyaṃ pitṝn devāṃś ca tarpayan /
arcayitvā maheśānaṃ gandhapuṣpavilepanaiḥ // RKS_8.80 //

daśayojanaparyyantaṃ yajñarūpaṃ ca maṇḍapam /
akārayan mahābāhuḥ sarvadharmaparāyaṇaḥ // RKS_8.81 //

hemarūpyam ayaṃ sarvaṃ yac cānyad bhojyabhājanam /
agastyo gautamo gargo viṣṇuḥ śātātapas tathā // RKS_8.82 //

atriś caiva vaśiṣṭhaś ca pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ /
bhṛgur agnirmarīciś ca kaśyapo 'tha manus tathā // RKS_8.83 //

durvāsā yājñavalkyaś ca bharadvājo 'tha bhallukaḥ /
viśvāmitro jamadagnī ṛṣyaśṛṅgo vibhāṇḍakaḥ // RKS_8.84 //

dakṣaḥ parāśaro vyāsaḥ kāṣāyaṇabṛhaspatī /
ete cānye ca bahava ṛṣayaḥ śaṃsitavratāḥ // RKS_8.85 //

caturvidyāvedavido yajñakarmmaviśāradāḥ /
tīrthaṃ vai puṣkaraṃ yadvad brahmaviṣṇuśivātmakam // RKS_8.86 //

tatra prāvartayad yajñaṃ hayamedhamanuttamam /
āhūtā devatāḥ sarvā devendraḥ pākaśāsanaḥ // RKS_8.87 //

tarpitā arghapādyaiś ca madhuparkaiś ca viṣṭaraiḥ /
tato nivartito yajño yathokto vedakarmmaṇā // RKS_8.88 //

tarpitā brāhmaṇās sarve yathā vibhavavistaraiḥ /
hārakeyūrakaṭakaiḥ kaṇṭhābharaṇabhūṣaṇaiḥ // RKS_8.89 //

kecit kuṅjaram ārūḍhās tathā ca hayasaṃsthitāḥ /
divyayānasamārūḍhā divyamālāvalambinaḥ // RKS_8.90 //

vayāṃsi pakṣiṇo yatra tathā 'nye vanacāriṇaḥ /
yajñocchiṣṭeṣu lulitā jātāḥ sarve hiraṇmayāḥ // RKS_8.91 //

yaṃ yaṃ kāmaṃ prārthayate taṃ taṃ prāpnotyasaṃśayam /
ghoṣaṇā kriyatāṃ rāṣṭre daṇḍahastais tu kiṅkaraiḥ // RKS_8.92 //

pitṛdevamanuṣyāś ca tṛptā yānti parāṃ gatim /
brahmaviṣṇumaheśānā varaṃ dattvā divaṃ yayuḥ // RKS_8.93 //

atra yajñas tapodānaṃ sarvaṃ bhavati cākṣayam /
evaṃ nivartito yajño rājñaścāmitatejasaḥ // RKS_8.94 //

kṛtāñjalipuṭo bhūtvā manurity āha kalpagām /
cāndrāyaṇasahasrasya somayāgaśatasya ca // RKS_8.95 //

tvat toyapānamātreṇa samam bhavati vā na vā /
lokānāṃ tāraṇārthāya avatīrṇā mahānadī // RKS_8.96 //

tvayā vyāptaṃ jagatkṛtsnaṃ lokāścaiva carācarāḥ /
snānāvagāhanāt pānāt smaraṇāt kīrtanād api // RKS_8.97 //

anekabhāvikaṃ pāpaṃ tūlarāśim ivānalaḥ /
dahaty evaṃ hi toyaṃ te nātra kāryyā vicāraṇā // RKS_8.98 //

svargasopānabhūtā 'si pitṝṇāṃ hitakāmyayā /
divaṃ naya varārohe bhūtagrāmaṃ caturvidham // RKS_8.99 //

yāḥ kāścit sarito loke tīrthāni vividhāni ca /
teṣāṃ tvaṃ jananī devi pitṝṇāṃ tāriṇī parā // RKS_8.100 //

tvayā vinā tu yat tīrthaṃ dharmakarmaśubhodayam /
sūryeṇaiva vihīnaṃ hi nirālokaṃ jagad yathā // RKS_8.101 //

sūryācandramasorbhāvaḥ sāmānyaḥ sarvajantuṣu /
samaṃ varṣati parjanyaḥ sasyeṣu ca tṛṇeṣu ca // RKS_8.102 //

tathā tvaṃ sarvalokānāṃ mātā caiva garīyasī /
api varṣasahasreṇa guṇān kīrtayituṃ śubhe // RKS_8.103 //

brahmā bṛhaspatiś caiva na śakto 'pi varānane /
stotraṃ śrutvā mahābhāgā manoramitatejasaḥ // RKS_8.104 //

pratyuvāca varārohā makarāsanasaṃsthitā /
sarvābharaṇaśobhāḍhyā candrakāntinibhānanā // RKS_8.105 //

varaṃ vṛṇu mahābhāga tuṣṭā 'smi manasīpsitam /
namaskṛtya mahādevīṃ rājā vacanamabravīt // RKS_8.106 //

yadi tuṣṭā varārohe varaṃ dātuṃ mamecchasi /
tīrthabhūtaṃ jagat sarvaṃ kuruṣva varavarṇini // RKS_8.107 //

ayodhyāviṣaye deśe sravantyaḥ sambhavantviti /
nānāvidhās tu sarito gaṅgādyās tu surālaye // RKS_8.108 //

yathā ca patitās sarvās tathā tvaṃ kalpage kuru // RKS_8.109 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe tripurīvarṇano nāmāṣṭamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 9

narmadovāca:
tretāyāṃ prathame pāde tava vaṃśe nṛpottama /
bhagīratha iti khyātaḥ sa gaṅgā mānayiṣyati // RKS_9.1 //

sagarāḥ ṣaṣṭisāhasrā alābujasamudbhavāḥ /
kapilasya tu mārgeṇa haye pātālagāmini // RKS_9.2 //

piturājñā 'vasāne tu vidārya dharaṇīṃ tataḥ /
hayaṃ tu vāsudevena sāgarās te vidurbudhāḥ // RKS_9.3 //

praviṣṭāḥ sāgarās te tu rasātalatalaṃ gatāḥ /
tān ahaṃ pūrayiṣyāmi ātmatoyena suvrata // RKS_9.4 //

evaṃ vṛto varas tāvac cheṣaṃ vṛṇu nareśvara /
pāde dvitīye tretāyāḥ kālindī ca sarasvatī // RKS_9.5 //

sarayūr gaṇḍakī nāma mahābhāgā viniḥsṛtāḥ /
bhagīratha iti khyātas tava vaṃśe bhaviṣyati // RKS_9.6 //

bhāgīrathī ca vikhyātā bhaviṣyati saridvarā /
gaṅgā ca jāhnavī caiva samabhāgā prakīrtitā // RKS_9.7 //

khyātiṃ yāsyanti tās sarvāḥ kanyādvīpe na saṃśayaḥ /
āgacchantī tu sā gaṅgā jahnunā ca maharṣiṇā // RKS_9.8 //

hastenākṛṣya sā pītā yathānyat prākṛtaṃ jalam /
divyaṃ varṣasahasraṃ tu udare ca visarpitā // RKS_9.9 //

viṣaṇṇavadano rājā tadāsīt sa bhagīrathaḥ /
niṣkalaṃ me tapas taptaṃ śivasevā ca niṣkalā // RKS_9.10 //

mayā tu sevitaṃ hyetaj jagat sarvaṃ carācaram /
kiṃ karomīti niścitya maheśaṃ śaraṇaṃ gataḥ // RKS_9.11 //

śivājñā sayuto bhūtvā lokānāṃ hitakāmayā /
āgataśca punarmohāt tāṃ gaṅgāṃ sa mahāyaśāḥ // RKS_9.12 //

uvāca vacanaṃ rājan ṛṣiḥ krodhasamanvitaḥ /
gaṅgāyā mokṣaṇaṃ kartuṃ yo mām ārādhayiṣyati // RKS_9.13 //

gaṅgāyā mokṣaṇaṃ tatra kartavya nā 'tra saṃśayaḥ /
tasya tad vacanaṃ śrutvā jahnoramitatejasaḥ // RKS_9.14 //

tam evārāthayāmāsa tapasogreṇa bhārata /
tatas tuṣṭas tu bhagavān mumocottaravāhinīm // RKS_9.15 //

tataḥ prabhṛti loke 'smiñ jāhnavīti prakīrtitā /
etat te kathitaṃ rājaṃs tretāyāṃ yad bhaviṣyati // RKS_9.16 //

tatraivā 'nyaṃ pravakṣyāmi markaṭītīrthamuttamam /
yatra snātvā mahārāja kāmato 'kāmato 'pi vā // RKS_9.17 //

cāndrāyaṇaśatasyoktaṃ yat puṇyaṃ tad avāpnuyāt /

yudhiṣṭhira uvāca: saṃkṣepācchrutam etaddhi vistareṇa tapodhana // RKS_9.18 //

kathaṃ tu markaṭītīrthaṃ tan me kathaya suvrata /

mārkaṇḍeya uvāca: āsīt tretāyuge rājā satyaseno mahātapāḥ // RKS_9.19 //

rājñī tasya priyā cāsīn nāmnā śṛṅgāravallarī /
jātismarā tu subhagā kevalaṃ markaṭānanā // RKS_9.20 //

kadācit sa mahīpālo mṛgayā priyayā saha /
jagāma narmadātīraṃ nānādrumalatāyutam // RKS_9.21 //

sthāpayitvā tu tāṃ devīṃ vanāntaram agāt tataḥ /
krīḍamānā ca sā tatra vaṃśagulme svakaṃ śiraḥ // RKS_9.22 //

vṛṣṭvā vismayamāpannā pārśvasthaṃ kaṃcid abravīt /
gṛhītvaitacchiraḥ śīghraṃ narmadāyā jale kṣipa // RKS_9.23 //

nikṣiptamātre śirasi rājñī candrānanā 'bhavat /
etasminn antare rājā prāptas tatra priyā 'ntikam // RKS_9.24 //

sa dṛṣṭvā tādṛśaṃ tasyā mukhaṃ pūrṇaśaśiprabham /
pṛcchati sma priyāṃ rājā vismayāviṣṭacetanaḥ // RKS_9.25 //

kathayāmāsa vṛttāntaṃ pūrvajanmasamudbhavam /
atrāhaṃ markaṭīvāsaṃ tīre vai nārmade śūbhe // RKS_9.26 //

kadācit krīḍamānā 'haṃ vaṃśaṃ bhittvā hyakāmataḥ /
tataḥ kālavaśāj jīrṇaṃ śarīraṃ patitaṃ jale // RKS_9.27 //

śiras tatraiva saṃlagnaṃ kapivaktrā 'smi tena vai /
idānīṃ narmadātoye nikṣipte śirasi priya // RKS_9.28 //

mukhaṃ me tīrthamāhātmyāc candrabimbasamaprabham /
śrutvā sa tīrthamāhātmyaṃ vismayotphullalocanaḥ // RKS_9.29 //

purohitaṃ samāhūya snātuṃ tatra pracakrame /
snātvā tatra vidhānena hemakoṭiśataṃ dadau // RKS_9.30 //

tadā prabhṛti rājendra markaṭītīrthamucyate /
pūrvabhāgasthitaṃ tasya bhṛgutīrthamanuttamam // RKS_9.31 //

tatra snātvā tu kārtikyāṃ nara pāpāt pramucyate /
svargado mokṣadaś caiva devas tu narakeśvaraḥ // RKS_9.32 //

devasya cāgre vaṃśo vai sammukho yatra dṛśyate /
pūrvabhāge sthitaṃ tatra tasmin vaṃśe tu nirmale // RKS_9.33 //

trilocana iti khyātaṃ tathaiva bhrukuṭisthitam /
tṛtīyaṃ locanaṃ dṛṣṭvā bhṛgus tu munisattama // RKS_9.34 //

praṇamya daṇḍavadbhūmau stotuṃ samupacakrame /

bhṛgur uvāca: praṇamāmi jane saṃsthaṃ bhūteśaṃ bhūtidaṃ haram // RKS_9.35 //

bhāvyaṃ bhargaṃ paśupatiṃ bhuvaneśvaram eva ca /
doṣamātravihīnaṃ ca nityavijñānavigraham // RKS_9.36 //

paradravyāpaharaṇāt paradāraniṣevaṇāt /
parābhavāt parābhūtaṃ rakṣa māṃ kalmaṣāt prabho // RKS_9.37 //

ātmābhimānam uditaṃ kṣaṇabhaṅgurake tathā /
kupathābhimukhaṃ dīnaṃ trāhi māṃ parameśvara // RKS_9.38 //

dīnadvijavarasyārthe prajñāne parito bhava /
vṛṣṭvā sadā śaṅkarastvaṃ mūḍhaṃ māṃ kiṃ vilambase // RKS_9.39 //

tṛṣṇāṃ hara harātyarthaṃ lakṣmīṃ me dehi niścalām // RKS_9.40 //

nityaṃ chinatti mohaṃ pāpaṃ hanti tāraṇaṃ vidadhāti /
tava tīrthamātragamanaṃ tad api na saṃcitaṃ maheśāna // RKS_9.41 //

bhūtimūlavibhūḍhasya vibhāgaṃ tan nirarthakam /
karuṇāhṛdayaṃ nāma stotram etad bhṛgūditam // RKS_9.42 //

yaḥ paṭhet prātarutthāya sa yāti paramāṃ gatim /
stotreṇānena santuṣṭaḥ śivaḥ provāca taṃ bhṛgum // RKS_9.43 //

sarvaṃ dāsyāmi te vipravaraṃ yan manasīpsitam /
siddhiṃ caiva punaḥ ślāghyāṃ yat surair api durlabhām // RKS_9.44 //

bhṛguruvāca:
yadi tuṣṭo 'si deveśa varaṃ dātum ihecchasi /
mama nāmnā 'sya tīrthasya khyātir bhavati bhūtale // RKS_9.45 //

avatāraya cātmānaṃ bhṛgukṣetre maheśvara /

śaṅkara uvāca: evaṃ bhavatu viprendra tava nāmnā bhaviṣyati // RKS_9.46 //

kṣetraṃ pāpaharaṃ puṇyaṃ devānām api durlabham /
pitṛputravisaṃvādaḥ krodhājjātaḥ kathañcana // RKS_9.47 //

asya tīrthasya māhātmyāt sa tu śāntiṃ gamiṣyati /
tataḥ prabhṛti ye devā brahmādyāḥ kinnarā narāḥ // RKS_9.48 //

upāsate bhṛgukṣetraṃ yatra tuṣṭo maheśvaraḥ /
darśanāt sparśanāt tasya mucyate brahmahatyayā // RKS_9.49 //

snānaṃ yaḥ kurute tatra mucyate sa ṛṇatrayāt /
avatāraḥ kṛto rājan yuge tatra svayambhuvā // RKS_9.50 //

tatra kṣetre naraśreṣṭha aṣṭau rudrāḥ prakīrtitāḥ /
bhṛguś caiva tathā śūlī vedaścandramukhas tathā // RKS_9.51 //

aṭṭahāsas tathā kālaḥ karālī cāṣṭamas tathā /
aṣṭau rudrās samutpannās tasmin kṣetre yudhiṣṭhira // RKS_9.52 //

tena ramyaṃ ca dhanyaṃ ca bhṛgukṣetram udāhṛtam /
ayane viṣuve caiva saṃkrāntau grahaṇeṣu ca // RKS_9.53 //

vyatīpāte dinacchede chāyāyāṃ tu gajasya ca /
snānaṃ dānaṃ tathā homaṃ tarpaṇaṃ devatārcanam // RKS_9.54 //

sarvaṃ tad akṣayaṃ rājaṃs tasmin kṣetre na saṃśayaḥ /
snātasya ca bhṛgukṣetre ekarātroṣitasya ca // RKS_9.55 //

yat puṇyaṃ jāyate puṃso na tatkratuśatair api /
darśe bhādrapade māse śuklapakṣe viśeṣataḥ // RKS_9.56 //

naraḥ pradakṣiṇāṃ kṛtvā bhṛgutīrthasya saṃyataḥ /
tatkṣaṇād virajo bhūtvā śivaloke mahīyate // RKS_9.57 //

asya tīrthasya māhātmyān mucyate sarvapātakaiḥ /
markaṭyāḥ paścime bhāge hy arkatīrtham udāhṛtam // RKS_9.58 //

tatra nityaṃ sthito bhānuḥ sarvadevanamaskṛtaḥ /
naraḥ pradakṣiṇāṃ kṛtvā sarvapāpaiḥ pramucyate // RKS_9.59 //

māhātmyaṃ tasya devasya śṛṇu rājan samāsataḥ /
purā gandharvarājas tu mohano nāma nāmataḥ // RKS_9.60 //

brahmaṇas tu sabhāṃ prāptas tadārādhanatatparaḥ /
tatra durvāsasaṃ dṛṣṭvā rūpeṇānena garvitaḥ // RKS_9.61 //

ajñānenā 'vamānena sa jahāsa muniṃ nṛpa /
smerānanaṃ samālokya taṃ śaśāpa munis tadā // RKS_9.62 //

citrakuṣṭhī durācāro bhava tvaṃ rūpagarvitaḥ /
sa tu śāpabhayāt prāha muniṃ gandharvarāṭ tataḥ // RKS_9.63 //

śāpāntaṃ kuru me vipra bāliśasya prasādataḥ /

durvāsā uvāca: gaccha gandharvarāja tvaṃ tripuryāṃ narmadātaṭam // RKS_9.64 //

yasmin nāste svayaṃ devaḥ samagrabhayanāśanaḥ /
bhāsate bhāskaraṃ nāma vikhyātaṃ cottare taṭe // RKS_9.65 //

tatra snānān mahārāja śāpāntas te bhaviṣyati /
sa jagāma punar natvā tato vai narmadātaṭam // RKS_9.66 //

tatra snātvā vidhānena pūjayāmāsa bhāskaram /
trirātryārādhito bhānuḥ prātaḥ provāca taṃ nṛpa // RKS_9.67 //

varaṃ vṛṇu mahābhāga yat te manasi vartate /

gandharva uvāca: yadi tuṣṭo 'si deveśa varaṃ dātumihecchasi // RKS_9.68 //

citrakuṣṭhaṃ vinaśyeta tvat prasādena me prabho /
evam astviti taṃ prāha gandharvādhipatiṃ tadā // RKS_9.69 //

śāpān mukto jagāmātha svapuram prati bhārata /
etat te kathitaṃ rājan chivena parikīrtitam // RKS_9.70 //

sāvitryārādhanaṃ tatra putrārthaṃ kila bhārata /
tasmiṃs tīrthe naraḥ snātvā samabhyarcya ca bhāskaram // RKS_9.71 //

putravān vyādhim uktaśca jāyate nā 'tra saṃśayaḥ /
koṭīśvaraṃ tu tatraiva viddhidakṣiṇabhāgataḥ // RKS_9.72 //

tam abhyarcya vidhānena koṭiliṅgārcanāt phalam /
naraḥ prāpnoti rājendra satyaṃ satyaṃ vadāmyaham // RKS_9.73 //

koṭitīrthe naraḥ snātvā mucyate sarvakilbiṣaiḥ /
tatra yaḥ santyajet prāṇānavaśaḥ svavaśo 'pivā // RKS_9.74 //

sarvapāpavinirmuktaḥ śivaloke mahīyate // RKS_9.75 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe 'rkatīrthamāhātmye navamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 10

mārkaṇḍeya uvāca:
dakṣiṇe tasya tīrthasya kalpagātīramāśritam /
somenārādhitaṃ tīrthaṃ bhuktimuktiphalapradam // RKS_10.1 //

tatra snātvā divaṃ yānti mṛtās te na punarbhavāḥ /
dakṣiṇe tasya devasya sthitaḥ śakreśvaraḥ śivaḥ // RKS_10.2 //

śakreṇārādhitaḥ pūrvaṃ sarvakāmasamṛddhaye /
anyat tīrthaṃ pravakṣyāmi brahmakuṇḍam iti smṛtam // RKS_10.3 //

yatrāste bhagavān viṣṇū revā cottaravāhinī /
tatra snātvā mahārāja vaiṣṇavaṃ lokam āpnuyāt // RKS_10.4 //

darśe caiva vyatīpāte tilatoyapradānataḥ /
śrāddhasya karaṇāt tatra pitṝṇāṃ tṛptirakṣayā // RKS_10.5 //

udīcī narmadā yatra pratīcī yatra jāhnavī /
kṣetraṃ gaccha nṛpaśreṣṭha prācī yatra sarasvatī // RKS_10.6 //

brahmakuṇḍottare bhāge viddhi devaṃ sanātanam /
ambarīṣam iti khyātaṃ mādhavaṃ madhusūdanam // RKS_10.7 //

ekādaśyāṃ samabhyarcya snātvā yas tu narādhipa /
mucyate sarvapāpebhyo viṣṇulokaṃ sa gacchati // RKS_10.8 //

tasyaiva paścime bhāge haṃsatīrthaṃ narādhipa /
tatra snātvā purā rājan haṃsā vai tridivaṅgatāḥ // RKS_10.9 //

tatrāpi kurute śrāddhaṃ dānaṃ caiva narādhipa /
haṃsatīrthaprabhāveṇa tiryag yonau na jāyate // RKS_10.10 //

paścime tasya bhāge tu liṅgaṃ paramasiddhidam /
mahākālam iti khyātaṃ yan mayārādhitaṃ purā // RKS_10.11 //

tam abhyarcya vidhānena śivalokam avāpnuyāt /
athānyat saṃpravakṣyāmi tīrtharājam anuttamam // RKS_10.12 //

mātṛtīrtham iti khyātaṃ liṅgaṃ ca mātṛkeśvaram /
tatra snātasya rājendra hayamedhaphalaṃ bhavet // RKS_10.13 //

tat pravāham atikramya yad vā revottaraṃ mahat /
saptaviṃśodbhavaḥ śivas tatra lokeṣu gīyate // RKS_10.14 //

tatra snātvā pitṛbhyaś ca toyapiṇḍapradānataḥ /
sarvakāmasamṛddhātmā śivaloke mahīyate // RKS_10.15 //

tatra yad dīyate dānaṃ kiṃcidvāpi yudhiṣṭhira /
tasya saṃkhyā na vidyate ity āha bhagavān chivaḥ // RKS_10.16 //

tata pratīcyāṃ liṅgan tu brahmeśvaram iti śrutam /
brahmaṇā sādhitaṃ sadyaḥ sarvakāmaphalapradam // RKS_10.17 //

darśanāt tasya devasya sarvapāpaiḥ pramucyate /
aṅgāre vā caturdaśyāṃ tad abhyarcya vidhānataḥ // RKS_10.18 //

śivabhaktiparo martyaḥ śivaloke mahīyate /
anyat tīrthaṃ pravakṣyāmi svargadvāram anuttamam // RKS_10.19 //

tatra snāto naravyāghra svargaloke mahīyate /
tatra paścimabhāge tu liṅgaṃ siddheśvaraṃ param // RKS_10.20 //

tatra siddheśvaraṃ caiva tīrthaṃ pāpapraṇāśanam /
tatra snātvā divaṃ yānti ye mṛtā na punarbhavāḥ // RKS_10.21 //

pauṣe māsi sitāṣṭamyāṃ tamabhyarcya vidhānataḥ /
dattvā tu kapilāṃ dhenuṃ svargaloke mahīyate // RKS_10.22 //

tasmād uttarato viddhi saṅgamaṃ lokaviśrutam /
gaṅgāyamunayor nityaṃ revāyāś ca narādhipa // RKS_10.23 //

tatra snātasya rājendra aśvamedhaphalaṃ bhavet /
śrāddhaṃ tatra prakurvīta pitṝṇāṃ prītivarddhanam // RKS_10.24 //

rājovāca:
gaṅgā ca yamunā cātra samāyāte kathaṃ mune /
etad vistarataḥ sarvaṃ prabrūhi munipuṅgava // RKS_10.25 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śṛṇu rājan mahābhāga kathyamānaṃ nibodha me /
mataṅgo nāma rājarṣir āsīd dharmaparāyaṇaḥ // RKS_10.26 //

śivabhakto mahāyogī tripuryāṃ vedavittamaḥ /
ṣaṇmāsabhojī dharmātmā hatvā karivaraṃ svayam // RKS_10.27 //

ṣaṣṭhe māse tu saṃprāpte yathāvad vidhipūrvakam /
pitṛyajñaṃ tu nirvartya śeṣaṃ bhuṅkte narādhipa // RKS_10.28 //

evaṃ tapasi tapte tu kālena mahatā tataḥ /
saptarṣayaḥ samāyātās tena mārgeṇa bhārata // RKS_10.29 //

sa tān dṛṣṭvā namaskṛtya arghapādyair apūjayat /
kuśāsanopaviṣṭāṃs tu provāca munisattamaḥ // RKS_10.30 //

dhanyo 'smi pitṛmedhe yatsaṃprāptā me bhavādṛśāḥ /
tat tasya vacanaṃ śrutvā mataṅgasya mahāmune // RKS_10.31 //

ṛṣayaś cintayāmāsuranyo 'nyaṃ vai tadā nṛpa /
māṃsena pitṛmedho 'sya kathaṃ tyājyo bhaved iti // RKS_10.32 //

cintāviṣṭān munīn dṛṣṭvā vaśiṣṭhaḥ prāha taṃ munim /
gaṅgāyamunayor yoge snānaṃ kṛtvā mahāmune // RKS_10.33 //

bhokṣāmahe vayaṃ sarve nātra kāryā vicāraṇā /
tasya tadvacanaṃ śrutvā mataṅgaḥ prāha tān hasan // RKS_10.34 //

gaṅgāyamunayor yoge snānaṃ cātra bhaviṣyati /
ity uktvā dhyānamāsthāya sa gaṅgāṃ yamunāṃ tathā // RKS_10.35 //

samāhvayat muniśreṣṭhaḥ samāyāte tu tatkṣaṇāt /
snānaṃ kurudhvaṃ munayo gaṅgāyamunasaṅgame // RKS_10.36 //

te dṛṣṭvā tādṛśaṃ karmma munes tasya mahātmanaḥ /
vismayāviṣṭahṛdayāḥ praśaśaṃsuś ca taṃ munim // RKS_10.37 //

tatas tu munayaḥ sarve snānaṃ kṛtvā yathāvidhi /
pitṛyajñaṃ tu nirvartya mataṅgasya yayurdivam // RKS_10.38 //

gaṅgā ca yamunā caiva praviṣṭe sapta kalpagāṃ /
itthaṃ sa saṅgamo jātaḥ sarvapāpaharaḥ paraḥ // RKS_10.39 //

amāsomasamāyoge snānaṃ yaḥ kurute naraḥ /
sarvadharmasusampannaḥ śivabhaktiparāyaṇaḥ // RKS_10.40 //

uddhṛtya pūrvajān saptacaivāparāṃs tathā /
divyadehasamāpanno divyābharaṇabhūṣitaḥ // RKS_10.41 //

divyayāna samārūḍhaḥ stūyamāno 'psarogaṇaiḥ /
tatkṣaṇād virajo bhūtvā svargaloke mahīyate // RKS_10.42 //

asya tīrthasya māhātmyān mucyate sarvapātakaiḥ /
nairantaryeṇa ṣaṇmāsāj jitakrodho jitendriyaḥ // RKS_10.43 //

snānaṃ yaḥ kurute tatra pūjayec ca maheśvaram /
pathikaḥ kāraṇād vāpi mlecchadeśe 'pi vā kvacit // RKS_10.44 //

yatra tatra mṛtaḥ so 'pi prāpnuyāc chivasannidhim /
snānaṃ dāna tapo homaḥ saṃyoge caiva parvaṇi // RKS_10.45 //

yad atra kriyate tasya puṇyasaṃkhyā na vidyate /
etat te me kṛtaṃ rājaṃs tripurīkṣetravarṇanam // RKS_10.46 //

śravaṇaṃ yasya rājendra daivatair api durlabham /
etac chrutvā mahārāja narmadākīrtanaṃ śubham // RKS_10.47 //

namaskṛtya varārohāṃ kāmikaṃ yānamāsthitaḥ /
viveśa nagarīṃ puṇyām ayodhyāṃ devanirmitām // RKS_10.48 //

mudā paramayā yukto yathā pūrvaṃ tathaiva saḥ /
etat te kīrtitaṃ rājan yathāvad anupūrvaśaḥ // RKS_10.49 //

śivena kathitaṃ pūrvaṃ skandasya tu mahātmanaḥ /
śravaṇāt kīrtanāt caiva śivaloke mahīyate // RKS_10.50 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe mātaṅgākhyānaṃ nāma daśamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 11
athānyat paramaṃ tīrthaṃ surāsuranamaskṛtam /
yogatīrtham iti khyātaṃ sarvapāpapraṇāśanam // RKS_11.1 //

yogī snātvā vidhānena yogānte tridivaṃ gataḥ /
tatra snātvā naro rājaṃs tiryag yonau na gacchati // RKS_11.2 //

sarvapāpavinirmukto viṣṇuloke mahīyate /
athānyat paramaṃ tīrthaṃ dhruvo yatra prakāśate // RKS_11.3 //

dhruvatīrthe naraḥ snātvā sarvakāmaphalodaye /
dhruveśvaraṃ mahādevaṃ bhaktyā yas tu prapūjayet // RKS_11.4 //

daśāyutāni rājā vai pure vaidyādhare śubhe /
nākṣatraṃ nāma tīrthaṃ tu narmadātīram āśritam // RKS_11.5 //

yatra ṛkṣeśvaro devaḥ sarvapāpapraṇāśanaḥ /
saptaviṃśatisaṃsiddhiṃ nakṣatrāṇi gatāni vai // RKS_11.6 //

tasya tīrthasya māhātmyād divi dīvyantidevatāḥ /
tatra snātvā divaṃ yānti ye mṛtā na punarbhavāḥ // RKS_11.7 //

athānyat paramaṃ tīrthaṃ vārāhaṃ nāma viśrutam // RKS_11.8 //

mahāśūkararūpeṇa dhātrī yatra samuddhṛtā /
ekādaśyāṃ naraḥ snātvā kṛtvā caiva yathoditam // RKS_11.9 //

upavāsaparo bhūtvā dvādaśyāṃ tu yudhiṣṭhira /
vaiṣṇavas tu śucir bhūtvā vārāhaṃ ca samarcayet // RKS_11.10 //

puṣpopahāradhūpaiś ca gandhadīpavilepanaiḥ /
varṣalakṣaṃ tu sāgraṃ vai loke krīḍati vaiṣṇave // RKS_11.11 //

brahmacārī jitakrodho viṣṇudharmaparāyaṇaḥ /
bhaktyā bhojayate yas tu viprān vaiṣṇavakāṃs tathā // RKS_11.12 //

lekhayitvā viṣṇudharmān vastrālaṅkārabhūṣitān /
nivedayed brāhmaṇāya śrotriyāya viśeṣataḥ // RKS_11.13 //

purāṇaṃ narmadākhyānaṃ śrāvayec ca samāhitaḥ /
varadāś ca trayo devā brahmaviṣṇumaheśvarāḥ // RKS_11.14 //

bhavanti tasya satyaṃ vai nā 'tra kāryyā vicāraṇā /
yāvad akṣarasaṃkhyānaṃ yāvat patrasamuccayaḥ // RKS_11.15 //

tāvad yugasahasrāṇi svargaloke mahīyate /
vidyādānāt paraṃ dānaṃ nānya lokeṣu gīyate // RKS_11.16 //

adīpā ca yathā rātrir anādityaṃ yathā nabhaḥ /
vidyāhīnaṃ tathā sarvamandhe tamasi majjati // RKS_11.17 //

etatte kathitaṃ sarvaṃ vidyādānasya yat phalam /
sarvadānaphalaṃ tasya vidyādānaprabhāvataḥ // RKS_11.18 //

athānyat paramaṃ tīrthaṃ cāndrāyaṇam iti smṛtam /
śaśāṅke rohiṇīyukte paurṇamāsyāṃ mahotsave // RKS_11.19 //

śaśāṅkabhūṣaṇaṃ devaṃ sarvasiddhipradāyakam /
arcayitvā vidhānena svargaloke mahīyate // RKS_11.20 //

paurṇamāsyāṃ tu kurute rāhusūryasamāgame /
tilodakaṃ piṇḍadānaṃ putraḥ paramadhārmikaḥ // RKS_11.21 //

pitaras tasya tṛpyanti pāpopahatacetasaḥ /
sarvaṃ pākhaṇḍayuktaṃ ca āvṛtaṃ kalinā tathā // RKS_11.22 //

purāṇavedadharmāś ca dānaṃ yajñas tapas tathā /
ācchāditam idaṃ puṇyaṃ hetukaiḥ pāpakarmabhiḥ // RKS_11.23 //

nagnair malinadīnaiś ca kalau loke digambaraiḥ /
tasmād dharmaparair nityam upāsyā narmadā nadī // RKS_11.24 //

saumye tu dvādaśādityaṃ tīrthaṃ puṇyavivardhanam /
tatra snātvā naro rājann arcayitvā tu bhāskaram // RKS_11.25 //

saṃkrāntau viṣuve caiva sūryaloke mahīyate /
ekasmin bhojite vipre lakṣaṃ bhavati bhojitam // RKS_11.26 //

tilānnaṃ ca hiraṇyaṃ ca yathā śaktyā dadāti yaḥ /
śuklapakṣasya māghasya śubhā ṣaṣṭhī ca saptamī // RKS_11.27 //

tasyāṃ dānaprabhāveṇa hy upavāsaparāyaṇaḥ /
daśavarṣasahasrāṇi sūryaloke mahīyate // RKS_11.28 //

tīrtham āpsarasaṃ nāma yāmyāṃ diśi samāśritam /
campakā sīmapā nāmā keśinī bhāminī tathā // RKS_11.29 //

kaumudī suprabhā caiva utpalā ca mahodayā /
niṣādayoniṃ saṃprāptāḥ pūrvajanmani bhārata // RKS_11.30 //

etā āpsarasaṃ devaṃ gaurī caiva sureśvarī /
māghe māsi tṛtīyāyāṃ nirāhārāś ca nirjalāḥ // RKS_11.31 //

udakaiḥ snāpayitvā tu bilvapatrair apūjayan /
daśavarṣasahasrāṇi sāvadhānās tu nārmadaiḥ // RKS_11.32 //

sarvakāmasamṛddhāstā apsarobhiḥ supūjitāḥ /
sarvālaṅkāraśobhāḍhyā nānāvasanabhūṣitāḥ // RKS_11.33 //

tasya tīrthasya māhātmyāt saṃsiddhiṃ paramāṃ gatāḥ /
athānyat kathayiṣyāmi puṇyatīrtham anuttamam // RKS_11.34 //

yatra snātasya vidhivat kanyādānaphalaṃ bhavet /
śaṅkaraṃ nāma liṅgaṃ tu uttarasyāṃ diśi smṛtam // RKS_11.35 //

arcayitvā tu taṃ devaṃ darśe caiva narādhipa /
sarvapāpavinirmukto brahmaloke mahīyate // RKS_11.36 //

athātaḥ saṃpravakṣyāmi saṅgamaṃ lokaviśrutam /
dattātreyā nadī yatra saṅgatā saha revayā // RKS_11.37 //

saumyabhāge varārohāsurāsuranamaskṛtā /
tatra snātvā ca dattvā ca arcayitvā tu keśavam // RKS_11.38 //

pāpiṣṭhā ye durācārā dharmakarmabahiṣkṛtāḥ /
prabhāvāt tasya tīrthasya te 'pi yānti hareḥ puram // RKS_11.39 //

medhātithiḥ karaḥ skandaḥ sāvarṇiḥ kauśiko manuḥ /
kāśyapo gālavaś caiva maitreyas tapasāṃ nidhiḥ // RKS_11.40 //

ete cānye 'pi bahavo ṛṣayaḥ saṃśitavratāḥ /
tīrthasyā 'sya prabhāveṇa śaṃsiddhiṃ paramāṃ gatāḥ // RKS_11.41 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe tīrthamahimavarṇano nāmaikādaśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 12

mārkaṇḍeya uvāca:
atha śṛṇuṣva rājendra dakṣiṇāṃ diśamāśritam /
śaivaṃ gāñjālabhedaṃ ca saṃgamaṃ surapūjitam // RKS_12.1 //

tatra snātvā divaṃ yānti ye mṛtā na punarbhavāḥ /
yaḥ kuryāt pitṛdevānāṃ tarpaṇaṃ piṇḍapātanam // RKS_12.2 //

pitaras tasya tṛpyanti yāvac candrārkatārakam /
mahotsave ca kaumudyāṃ kārttikyāṃ caiva parvaṇi // RKS_12.3 //

gāñjāleśvaraliṅgaṃ ca arcayet siddhidāyakam /
harikeśaścakravartī kanyāpurapatiḥ purā // RKS_12.4 //

tīrthasyā 'sya prabhāveṇa mukto bhūd vatsagovadhāt /

mārkaṇḍeya uvāca: mamāsti saṃśayas tāta sumahāṃllomaharṣaṇaḥ // RKS_12.5 //

kathaṃ rājani gohatyā kathaṃ muktaś ca govadhāt /

mārkaṇḍeya uvāca: śṛṇu rājan kathāṃ divyām itihāsaṃ purātanam // RKS_12.6 //

somavaṃśe nṛpaścāsīt satyadharmavrate sthitaḥ /
devānīka iti khyāto harikeśas tadātmajaḥ // RKS_12.7 //

sarvalakṣaṇasampūrṇaś cakravartī mahābalaḥ /
anekāś ca makhās tena rājan niṣṭā mahātmanā // RKS_12.8 //

khyātaṃ kanyāpuraṃ tasya dhanadasyālakā yathā /
cirāyuṣaḥ prajāḥ sarvā dhanadhānyasamanvitāḥ // RKS_12.9 //

tuṅgabhadreti vikhyātā śrīśaile tripurāntike /
uktā pātālagaṅgeti mallikārjunadarśanāt // RKS_12.10 //

pūrvabhāge tatas tasya śrīdhāmaṃ nāma kheṭakam /
nānā munisamākīrṇaṃ devakoṭisamāvṛtam // RKS_12.11 //

lalitodvāhitā tatra śivena paramātmanā /
purā tvasyāyuṣā nāma prajāpatirakalpayat // RKS_12.12 //

suprabhā nāma tasyās tu vikhyātam abhavat tathā /
devyāḥ pūrvāvatāro 'yaṃ kathitas te viśāmpate // RKS_12.13 //

dvitīye himavatputrī pārvatī ca umā tathā /
tṛtīye dakṣaduhitā nāmnā gaurīti viśrutā // RKS_12.14 //

puṇyatīrthe ca kṣetre 'smin harikeśaḥ pratāpavān /
suprabhā nikaṭe nāma suprabho rājasattama // RKS_12.15 //

śaśāsa medinīṃ rājā sarvadharmaparāyaṇaḥ /
lakṣam ekaṃ tu dogdhrīṇāṃ rāhusūryasamāgame // RKS_12.16 //

niṣkāṇāṃ tu sahasraṃ vai pratigaṅgāmakalpayat /
sarvābharaṇaśobhāḍhyām ekāṃ gāṃ copaveśayat // RKS_12.17 //

brāhmaṇāṃś ca samāhūya vedavidyābahuśrutān /
pañcabhirdivasaiḥ pūrvaṃ rāhusūryasamāgame // RKS_12.18 //

prayāge tatra yoge vā ityuktaṃ vedapāragaiḥ /
daivopakṛtayogena pūrvakarmmakṛtena ca // RKS_12.19 //

āgneyī hūyate ceṣṭī rājñā 'nalasamāgame /
agnāvāhavanīye 'tra raudrairmantraiḥ sutejasaiḥ // RKS_12.20 //

pātālād utthito vahṇir yugāntāgnisamaprabhaḥ /
dagdhaṃ gomaṇḍalaṃ kṛtsnam ayutaṃ brahmacāriṇām // RKS_12.21 //

bhasmībhūtaṃ ca tatsarvaṃ maṇḍapaṃ puram eva hi /
harikeśo viṣaṇṇātmā praveṣṭuṃ vai hutāśanam // RKS_12.22 //

āsanād utthito rājā sāntaḥ puraparicchadaḥ /
amātyaiḥ saṃvṛtas tāvat samayajñair balottaraiḥ // RKS_12.23 //

hāhākāro mahānāsīt triṣu lokeṣu bhārata /
uvāca vacanaṃ rājā brāhmaṇān vedapāragān // RKS_12.24 //

brāhmaṇasyaiva hatyāyā gavāṃ caiva viśeṣataḥ /
api varṣasahasreṇa niṣkṛtir na vidhīyate // RKS_12.25 //

dhenūnāṃ caiva vatsānāṃ brāhmaṇānāṃ yathāgatiḥ /
sā gatir me bhaven nityaṃ satyam etad bravīmy aham // RKS_12.26 //

brāhmaṇa uvāca:
gaccha tvaṃ mahābhāga kalpagrāmaṃ purottamam /
agastir bhagavān yatra kaśyapo bhṛgur eva ca // RKS_12.27 //

bhāradvājo 'trigargau ca gautamo manur eva ca /
yājñavalkyo vaśiṣṭhaś ca ṛṣayaḥ śaṃsitavratāḥ // RKS_12.28 //

tatra gatvā mahārāja prāyaścittaṃ pragṛhyatām /
maharṣīṇāṃ matenaiva vedaśāstrārthadarśinām // RKS_12.29 //

evam ukto yayau rājā pādacārī dvijaiḥ saha /
viveśa nagarīṃ puṇyāṃ brahmalokasamāṃ nṛpaḥ // RKS_12.30 //

maharṣīṃs tatra tān dṛṣṭvā so 'bhivādya praṇamya ca /
niścayaṃ cirakālaṃ tu teṣāmevāgrata sthitaḥ // RKS_12.31 //

ṛṣaya ūcuḥ:
svāgataṃ te nṛpaśreṣṭha phalaṃ karmasahasraśaḥ /
kimāgamanakāryaṃ ca satyametad vadasva naḥ // RKS_12.32 //

teṣāṃ tadvacanaṃ śrutvā ṛṣīṇām ūrddhvaretasām /
kṛtāñjalipuṭo bhūtvā vṛttāntaṃ svaṃ nyavedayat // RKS_12.33 //

daivād vipadyate kāryaṃ saṃsiddhamapi bho dvijāḥ /
daśā 'yutaṃ gavāṃ dagdhaṃ dvijānām ayutaṃ tathā // RKS_12.34 //

anugrahaṃ bahu manye prāyaścittamathoditam /

brāhmaṇā ūcuḥ: daśalakṣāṇi gāyatryās tīrthe tīrthe japaṃ kuruṃ // RKS_12.35 //

ayutaṃ tu gavāṃ dattvā sahiraṇyaṃ nṛpottama /
koṭihomaṃ tu kurvīta sahasraśatadakṣiṇam // RKS_12.36 //

prayāgaṃ ca mahātīrthaṃ gacched vārāṇasīṃ śubhām /
kedāraṃ ca tatheśānaṃ gaṅgāsāgarasaṅgamam // RKS_12.37 //

pitṛtīrthaṃ gayāṃ caiva naimiṣaṃ puṣkaraṃ tathā /
māyāpurīṃ harikṣetraṃ gaṅgādvāraṃ mahāphalam // RKS_12.38 //

tīrtheṣveteṣu cānyeṣu yāvad dvādaśavatsarān // RKS_12.39 //

anena kramayogena śuddhis te nātra saṃśaya /
muktis te bhavitā rājan brāhmaṇānāṃ prabhāvataḥ // RKS_12.40 //

dattaṃ te śrutivākyena prāyaścittaṃ dvijottamaiḥ /
pādapūjā dvijendrāṇāṃ kartavyā ca vidhānataḥ // RKS_12.41 //

kurukṣetraṃ jagāmātha kartuṃ somasavaṃ nṛpaḥ /
vicintyaivaṃ svāghanyāsaṃ sarasvatyāṃ samāśrayat // RKS_12.42 //

japati sma śivastotraṃ haraṃ viṣṇuṃ sarasvatīm /
kurukṣetraṃ gamiṣyāmi kurukṣetre vasāmyaham // RKS_12.43 //

kurukṣetrasya nāmnā 'pi naraḥ pāpāt pramucyate /
akhilaśabdam ahauṣadhaprakṣālitasakalābhūtakalaṅkā /
munibhirupāsitatīrthā sarasvatīha haratu me duritam // RKS_12.44 //

rājñas tad vacanaṃ śrutvā prāha pāpaharā nadī /
viṣādaṃ tyaja rājendra śṛṇu me vacanaṃ param // RKS_12.45 //

upadeśaṃ pradāsyāmi sthātuṃ tava nṛpottama /
anekabhāvikaṃ ghoraṃ smaraṇād eva naśyati // RKS_12.46 //

brahmahatyā sahasraṃ tu gohatyālakṣam eva ca /
na ca mocayituṃ śaktā gaṅgā caiva saridvarā // RKS_12.47 //

carācare 'sya loke 'smin kartrī tiṣṭhati kalpagā /
dīpādityādibhir vīkṣya yathāndhatva praṇaśyati // RKS_12.48 //

tathā nāśayate pāpaṃ kalpagā saritāṃ varā /
dānair dagdhā purā cāhaṃ kṣatriyāṇām anekadhā // RKS_12.49 //

grastā 'haṃ tena pāpena nṛpadakṣiṇayā tataḥ /
śuklataḥ kṛṣṇatāṃ cāhaṃ prāptā bho pṛthivīpate // RKS_12.50 //

dvādaśā 'bde caturviṃśe snānaṃ kartuṃ samāgamam /
graste vai rāhuṇā sūrye koṭitīrthe narādhipaḥ // RKS_12.51 //

pratyakṣaṃ me śarīraṃ tvaṃ paśya tejaḥ samujjvalam /
snātvā tu śivamabhyarcya bahu svarṇaṃ makhottamam // RKS_12.52 //

kuru tatra nṛpaśreṣṭha tena te niṣkṛtir bhavet /
ye mṛtā brāhmaṇā gāvas teṣām asthipravāhanam // RKS_12.53 //

narmadodakasamparkād divi devatvamāpyate /
tilodakapradānena teṣāṃ muktiḥ parā bhavet // RKS_12.54 //

śrutvaitat kathitaṃ vākyaṃ sarasvatyā nṛpaśca tām /
namaskṛtya samutthāya kanyāpuramagāt tataḥ // RKS_12.55 //

sāntaḥ puraparīvāro mudā paramayā nṛpaḥ /
tenājñaptās tato bhṛtyāḥ sarvasambhārasabhṛtāḥ // RKS_12.56 //

yajñopaskaram ādāya mekalā yatra gacchata /
asthi bhasma yathānyāyaṃ nītaṃ karmakarais tataḥ // RKS_12.57 //

prāvāhayat kalpagāyāṃ mantrayuktena vāriṇā /
asthyādi pūjayitvā ca yathā vidham anuttamam // RKS_12.58 //

devāṃś ca brāhmaṇāṃs tatra tarpayitvā kṛtāñjaliḥ /
pravāho nirgatas tatra narmadāyāṃ samāviśat // RKS_12.59 //

sa gāñjāleti vikhyāto narmadā saṅgamo nṛpa /
gāñjālasiddhaliṅgaṃ ca sūryakoṭisamaprabham // RKS_12.60 //

divyayānasamārūḍhā dagdhāḥ kālāgninā tu ye /
āśīrvādaparās sarve harikeśaṃ pratuṣṭuvuḥ // RKS_12.61 //

tvat prasādān mahābhāga divi devatvam āgatāḥ /
devadundubhinirghoṣair veṇuvīṇāravais tathā // RKS_12.62 //

divyayānasamārūḍhā gatās te vaiṣṇavaṃ padam /
harikeśo nṛpaśreṣṭhaḥ parayā ca mudāyutaḥ // RKS_12.63 //

saptakalpavahāṃ devīṃ narmadā lokapāvanīm /
namaskṛtya saricchreṣṭhāṃ stutiṃ cakre samāhitaḥ // RKS_12.64 //

namaste 'stu saricchreṣṭhe saptakalpanivāsini /
yatra tatra naraḥ snātvā mukto bhavati kalmaṣāt // RKS_12.65 //

na tasya punarāvṛttirghore saṃsārasāgare /
janmāntarasahasreṇa na tvāṃ stambhayate balī // RKS_12.66 //

jahnunā hi purā pītā karatoyena jāhnavī /
tvayā ca pūritaṃ sarvaṃ viśvaṃ caiva carācaram // RKS_12.67 //

tvat prasādāt mahādevi muktiścāpi bhavārṇavāt /
pratyakṣā kalpagaitacca stotraṃ śrutvā nṛpoditam // RKS_12.68 //

narmadovāca:
varaṃ vṛṇu mahābhāga yat te manasi vartate /
tasyās tad vacanaṃ śrutvā harikeśo 'bravīd idam // RKS_12.69 //

yadi me varadādevi pūtaṃ māṃ parikalpaya /
snānāvagāhanāt pānāt smaraṇāt kīrtanād api // RKS_12.70 //

saptajanmakṛtaṃ pāpaṃ sadya eva praṇaśyatu /

revovāca: evam astu nṛpaśreṣṭha matprasādād bhaviṣyati // RKS_12.71 //

evamuktvā tato devī tatraivāntara dhīyata /
harikeśaścakravartī sāṣṭāṅgaṃ praṇipatya ca // RKS_12.72 //

kāmikaṃ yānamāruhya sarvālaṅkārabhūṣitaḥ /
viveśa nagaraṃ puṇyaṃ yathāśakro 'marāvatīm // RKS_12.73 //

kālāntare tataḥ prāpte rājyaṃ kṛtvā surālaye /
sāntaḥ puraparīvāro bhogān bhuṅkte sma puṣkalān // RKS_12.74 //

etatte kathitaṃ rājan mahābhāga viśāmpate /
dvāparaṃ vaṃśam aikṣvākaṃ brāhmaṃ vaivasvataṃ tathā // RKS_12.75 //

kāpilaṃ puṣkaraṃ ceti saptakalpān vidurbudhāḥ /
kāpilaṃ prathamaṃ viddhi prājāpatyaṃ dvitīyakam // RKS_12.76 //

brāhmaṃ raucaṃ ca sāvitraṃ bārhaspatyaṃ prabhāsakam /
mahendram agnikalpaṃ vaijayantaṃ mārutaṃ tathā // RKS_12.77 //

vaiṣṇavaṃ brahmarūpaṃ ca jyotiṣaṃ ca caturdaśam /
ete kalpās tu saṃkhyātā na mṛtā yeṣu narmadā // RKS_12.78 //

etat te kathitaṃ rājannitihāsaṃ purātanam /
dhanyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ mahatāṃ kīrtivarddhanam // RKS_12.79 //

śravaṇāt kīrtanād vāpi mucyate sarvakilviṣāt // RKS_12.80 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe narmadāmāhātmye gāñjālatīrthavarṇano nāma dvādaśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 13

mārkaṇḍeya uvāca:
athānyat paramaṃ tīrthaṃ sarvapāpavināśanam /
diśi yāmyāṃ samākhyātaṃ nāmnā vai bālukeśvaram // RKS_13.1 //

puṇyaṃ prakīrtitaṃ tatra liṅgam paramasiddhidam /
tatra snātvā yathānyāyaṃ hemabhāraphalaṃ labhet // RKS_13.2 //

śaṅkukarṇa iti khyāto yakṣaḥ paramasiddhidaḥ /
uttarāyaṇam āsādya kanyā revāsamāgame // RKS_13.3 //

saṃjagāma nṛpaśreṣṭha śivasaṃsaktamānasaḥ /
maṇimāṇikyaratnāni brāhmaṇārthamakalpayat // RKS_13.4 //

tāvan nṛpas tu taṃ sthānāt sthāṇuṃ caiva maheśvaram /
cālayāmāsa yakṣas tu tataḥ kruddho maheśvaraḥ // RKS_13.5 //

dadāha hastau yakṣasya vismayāviṣṭacetasaḥ /
ākāśavacasā proktaṃ viṣādaṃ tyaja putraka // RKS_13.6 //

surasaṅghāstrayastriṃśat nainaṃ cālayituṃ kṣamāḥ /
surāsuragurūn devaṃ sthāṇubhūtaṃ svayambhuvam // RKS_13.7 //

kiṃ punardānavā yakṣamānuṣāścālpacetasaḥ /
kṣamayitvā tu deveśaṃ śaṅkukarṇo maheśvaram // RKS_13.8 //

sūryakoṭisamaprakhyaṃ jvalantaṃ dīptatejasam /
ajñānāt kṛtam etat tu kṣantavyaṃ mayi putrake // RKS_13.9 //

uvāca vacanaṃ devaṃ varaṃ dehi maheśvara /
prasādya cābravīd yakṣas tava bhṛtyaṃ vaśaṃ gatam // RKS_13.10 //

gaṇatvaṃ gaṇamadhye tu dehi he surasattama /
yakṣatīrtham iti khyātaṃ liṅgaṃ vai bālukeśvaram // RKS_13.11 //

kartum arhasi deveśa tīrthe 'smin sacarācaraiḥ /
ayane cottare hy atra snānadānamanuttamam // RKS_13.12 //

imaṃ varam ahaṃ manye yadi tuṣṭo 'si śaṅkara /

śaṅkara uvāca: sarvakābhaphalāvāptir matprasādād bhaviṣyati // RKS_13.13 //

evam uktvā maheśānas tatraivāntara dhīyata /
śaṅkukarṇo mahātejās tīrthasyāsya prabhāvataḥ // RKS_13.14 //

divyayānaṃ samāruhya yayau māheśvaraṃ puram /
athānyat paramaṃ tīrthaṃ sarvapāpapraṇāśanam // RKS_13.15 //

diśi yāmyāṃ samākhyātaṃ nāmnā pūrṇamanoratham /
puṇyakīrtanaliṅgaṃ tu brahmahatyāpraṇāśanam // RKS_13.16 //

tatra snātvā mahārāja gosahasraphalaṃ labhet /
harivarmā purā cāsīd virāṭnagarādhipaḥ // RKS_13.17 //

sarvadharmaguṇopeto yajñayājī mahāyaśāḥ /
iṣṭas tatra mahāyajño yena vai kalpagātaṭe // RKS_13.18 //

golakṣaṃ tatra dattaṃ ca hemabhārapariṣkṛtam /
devāś ca tārpitās tatra brahmāviṣṇur bṛhaspatiḥ // RKS_13.19 //

brāhmaṇāḥ pūjitā bhaktyā nānāratnavibhūṣitāḥ /
praśaśaṃsuśca nṛpatiṃ surāḥ pūrṇamanorathāḥ // RKS_13.20 //

athānyat kathayiṣyāmi tīrthāt tīrthamanuttamam /
revāmatsyāsamāyoge surāsuranamaskṛtam // RKS_13.21 //

nābhāgasya ca saṃvādam āpastambasya cānagha /
manvantare cākṣuṣe vai saṃprāpte dvāpare yuge // RKS_13.22 //

nāmnā matsyeśvaraṃ liṅgaṃ jalamadhye vyavasthitam /
pūjyate nāgakanyābhir na taṃ paśyanti mānuṣāḥ // RKS_13.23 //

mahātejo maṇimayaṃ candrabimbasamaprabham /
smaraṇād yasya devasya brahmahatyā praṇaśyati // RKS_13.24 //

yudhiṣṭhira uvāca:
sādhubhiḥ saha saṃvāsāt ke guṇāḥ parikīrtitāḥ /
kāḥ kathāḥ kāni puṇyāni saṅgame sāptakalpage // RKS_13.25 //

mārkaṇḍeya uvāca:
atraivodāharantīmam itihāsaṃ purātanam /
nābhāgasya ca saṃvādam āpastamba taponidheḥ // RKS_13.26 //

maharṣiścātmavān pūrvam āpastambo dvijottamaḥ /
upavāsakṛtārambho babhūva bhagavāṃs tathā // RKS_13.27 //

nityam krodhaṃ ca kāmañca lobhaṃ mohaṃ visṛjya ca /
revāmatsyāsamāyoge viveśa salilāśaye // RKS_13.28 //

sa matsyaiḥ salilāvarte saritaścānugais tadā /
tatrānyotpatitair jālaiḥ samānīto mahāyaśāḥ // RKS_13.29 //

tasmād uttārayām āsuḥ salilād brahmanandanam /
taṃ dṛṣṭvā tapasā dīptaṃ kaivartā bhayavihvalāḥ // RKS_13.30 //

śirobhiḥ praṇipatyoccair idaṃ vacanamabruvan /
ajñānāt kriyamāṇānāmasmākaṃ kṣantum arhasi // RKS_13.31 //

kiṃ vā kiṃ ca priyaṃ te 'dya tadājñāpaya suvrata /
sa munistan mahad dṛṣṭvā matsyānāṃ kadanaṃ kṛtam // RKS_13.32 //

kṛpayā parayāviṣṭo dāśān provāca duḥkhitaḥ /
duḥkhitānīha bhūtāni yo na bhūtaiḥ pṛthag vidhaiḥ // RKS_13.33 //

kevalātma sukhecchāto 'ven nṛśaṃsataro 'sti kaḥ /
aho 'svastheṣvakāruṇyaṃ svaārthe caiva balirvṛthā // RKS_13.34 //

jñāninām api ced yas tu kevalātmahite rataḥ /
jñānino hi yathā svārtham āśritya dhyānam āśritāḥ // RKS_13.35 //

duḥkhārtānīha bhūtāni prayānti śaraṇaṃ tataḥ /
yo 'bhivāñchati bhoktuṃ vai sukhānyekān tato janaḥ // RKS_13.36 //

pāpāt parataraṃ taṃ hi pravadanti mumukṣavaḥ /
ko nu me syād upāyo hi yenāhaṃ duḥkhitātmanām // RKS_13.37 //

antaḥpraviśya bhūtānāṃ bhaveyaṃ sarvaduḥkhabhuk /
yanmamāsti śubhaṃ kiṃcit tad dīnān upagacchatu // RKS_13.38 //

yat kṛtaṃ duṣkṛtaṃ taiśca tadaśeṣamupaitu mām /
dṛṣṭvā tān kṛpaṇān vyaṅgān anaṅgān rogiṇas tathā // RKS_13.39 //

dayā na jāyate yasya sa rakṣa iti me matiḥ /
prāṇasaṃśayamāpannān prāṇino bhayavihvalān // RKS_13.40 //

yo na rakṣati śasto 'pi sa tatpāpaṃ samaśnute /
āhūtānāṃ nayārtānāṃ sukhaṃ yad upajāyate // RKS_13.41 //

tasya svargāpavargau ca kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm /
tasmāccaitān ahaṃ dīnāṃ chaktuṃ mīnān suduḥkhitān // RKS_13.42 //

yādṛṅmātraṃ na paśyāmi kiṃ punas tridaśālayam /
niśamyaitan muner vākyaṃ dāśāste jātasaṃbhramāḥ // RKS_13.43 //

yathārthaṃ tu tathā sarvaṃ nābhāgāya nyavedayan /
nābhāgo 'pi tataḥ śrutvā taṃ draṣṭuṃ brahmanandanam // RKS_13.44 //

tvaritaḥ prayayau tatra sāmātyaḥ sapurohitaḥ /
sa samyak pūjayitvā tu devakalpaṃ nṛpas tataḥ // RKS_13.45 //

provāca bhagavan vidvan kiṃ karomi tavājñayā /

āpastamba uvāca: śrameṇa mahatāviṣṭāḥ kaivartā duḥkhajīvinaḥ // RKS_13.46 //

mama mūlyaṃ prayaccheti yad yogyaṃ manyase nṛpa /

nābhāga uvāca: sahasrāṇi śataṃ mūlyaṃ niṣādebhyo dadāmy aham // RKS_13.47 //

niṣkrayārthaṃ hi bhagavan nītaṃ te brahmanandana /

āpastamba uvāca: nāhaṃ śatasahasreṇa niyamyaḥ pārthiva tvayā // RKS_13.48 //

sadṛśaṃ dīyatāṃ mūlyam amātyaiḥ saha cintaya /

nābhāga uvāca: koṭiṃ pradīyatāṃ mūlyaṃ niṣādebhyo dvijottama // RKS_13.49 //

yady etad api yogyaṃ no tato bhūyaḥ pradīyatām /

āpastamba uvāca: rājannārhā vayaṃ koṭimadhikaṃ cāpi pārthiva // RKS_13.50 //

sadṛśaṃ dīyatāṃ mūlyaṃ brāhmaṇaiḥ saha saṃvada /

rājovāca: arddhaṃ rājyaṃ samastaṃ vā niṣādebhyaḥ pradīyate // RKS_13.51 //

etan mūlyam ahaṃ manye kiṃ vālaṃ manyase dvija /

āpastamba uvāca: arddhaṃ rājyaṃ samastaṃ vā nāham arhāmi vai nṛpa // RKS_13.52 //

sadṛśaṃ dīyatāṃ mahyaṃ ṛṣibhiḥ saha cintaya /
maharṣes tadvacaḥ śrutvā nābhāgas tu vivādayan // RKS_13.53 //

cintayāmāsa dharmātmā sāmātyaḥ sapurohitaḥ /
tataḥ kaścid ṛṣis tatra lomaśastu mahātapāḥ // RKS_13.54 //

nābhāgam abravīt mābhaiḥ toṣayiṣyāmi taṃ munim /

rājovāca: brūhi mūlyaṃ mahābhāga me jñātikulabāndhavān // RKS_13.55 //

nirdagdhavān ṛṣiḥ kruddhas trailokyaṃ sacarācaram /
kiṃ punar mānavaṃ dīnam atyalpaṃ viṣayātmakam // RKS_13.56 //

lomaśa uvāca:
tvaṃ samartho mahārāja jagatpūjyā dvijottamāḥ /
gāvaśca divyāstasmād vai mūlyam asmai pradīyatām // RKS_13.57 //

tataḥ śrutvā tu vacanaṃ sa sāmātyapurohitaḥ /
harṣeṇa mahatāviṣṭaḥ provācedaṃ vaco munim // RKS_13.58 //

uttiṣṭhottiṣṭha bhagavan kṛtameva na saṃśayaḥ /
etad yogyataṃ mūlyaṃ bhavato munisattama // RKS_13.59 //

āpastamba uvāca:
uttiṣṭhāmy eva saṃprītyā samyak krīto 'smi pārthiva /
gobhyo mūlyaṃ na paśyāmi pavitraṃ pāpanāśanam // RKS_13.60 //

gāvaḥ pradakṣiṇī kāryyā vandanīyā hi nityaśaḥ /
maṅgalāyatana divyās sṛṣṭās tvetāḥ svayambhuvā // RKS_13.61 //

apyāgārāṇi viprāṇāṃ devatāyatanāni ca /
yadgomayena śuddhyanti kiṃ brūmo hyadhikaṃ tataḥ // RKS_13.62 //

gomūtraṃ gomayaṃ kṣīraṃ dadhi sarpis tathaiva ca /
gavāṃ pañca pavitrāṇi punanti sakalaṃ jagat // RKS_13.63 //

gāvo me cāgrato nityaṃ gāvaḥ pṛṣṭhata eva ca /
gāvo me hṛdaye caiva gavāṃ madhye vasāmyaham // RKS_13.64 //

eva yaḥ paṭhate nityaṃ trisandhyaṃ niyataḥ śuciḥ /
mucyate sarvapāpebhyaḥ svargalokaṃ sa gacchati // RKS_13.65 //

agre grāsaparo bhāvaḥ kartavyo bhaktito 'nvaham /
akṛtvā svayamāhāraṃ kurvannāpnoti durgatim // RKS_13.66 //

tenāgnayo hutās samyak pitaraś cāpi tārpitāḥ /
devāśca pūjitās tena yo dadāti gavāhnikam // RKS_13.67 //

mantraḥ
saurabheyī jagatpūjyā nitya viṣṇupade sthitā /
sarvadevamayī grāsaṃ mayā dattaṃ pratīkṣatām // RKS_13.68 //

rakṣaṇād brahmaputrāṇāṃ gavāṃ kaṇḍūyanāt tathā /
kṣīṇārtarakṣaṇāc caiva tataḥ svarge mahīyate // RKS_13.69 //

ādirhi gāvo yajñasya madhyaṃ cāntyaṃ prakīrtitāḥ /
kṣaranti tās tu sakalaṃ kṣīrājyamamṛtaṃ tathā // RKS_13.70 //

tasmād gāvaḥ pradātavyāḥ pūjanīyā hi nityaśaḥ /
svargasya saṅgamāyaitās sopānaṃ hi vinirmitāḥ // RKS_13.71 //

etacchrutvā niṣādāste gavāṃ māhātmyam uttamam /
praṇipatya mahābhāgam āpastambam athābruvan // RKS_13.72 //

niṣādā ūcuḥ:
sambhāṣā darśanasparśavarṇanaṃ kīrtanaṃ tathā /
pāvanāni samastāni sādhūnām iti naḥ śrutam // RKS_13.73 //

sambhāṣā darśanaṃ caivam ihāsmābhiḥ kṛtaṃ dvija /
kuruṣvānugrahaṃ tasmāt tvāṃ vayaṃ śaraṇaṃ gatāḥ // RKS_13.74 //

āpastamba uvāca:
etāṃ gāṃ pratigṛhṇantu tatas te muktakilbiṣāḥ /
niṣādāśca gatāḥ svargaṃ saha matsyair jalodbhavaiḥ // RKS_13.75 //

prāṇināṃ prītimutpādya ninditenā 'pi karmaṇā /
narakaṃ yadi paśyāmi vatsyāmi svargam eva vā // RKS_13.76 //

yanmayā sukṛtaṃ kiṃcin manovākkāyakarmabhiḥ /
kṛta tenāpi duḥkhārtāḥ sarve yāntu śubhāṃ gatim // RKS_13.77 //

tatas tasya prasādena maharṣer bhāvitātmanaḥ /
niṣādās tena vākyena saha matsyā divaṃ gatāḥ // RKS_13.78 //

tān dṛṣṭvā atha gatān svargaṃ samatsyān matsyajīvinaḥ /
sāmātyabhṛtyo nṛpatir vismayād idam abravīt // RKS_13.79 //

sevyāḥ śreyo 'rthibhiḥ santaḥ tīrthaṃ puṇyaṃ jalottamam /
kṣaṇopāsanamapyatra na teṣāṃ niṣkalaṃ bhavet // RKS_13.80 //

sadbhissaha samāsīta sadbhiḥ kurvīta satkathām /
āpastambo munis tatra lomaśaśca mahātapā // RKS_13.81 //

padais tu vividhair iṣṭair bodhayāmāsa tu nṛpam /
tataḥ saṃdhārayāmāsa dharmabuddhiṃ sudurlabhām // RKS_13.82 //

tatheti kṛtvā coktvā ca nṛpaṃ taṃ praśaśaṃsatuḥ /
aho dhanyo 'si rājendra yat te dharmaparāmatiḥ // RKS_13.83 //

dharmaḥ sudurlabhaḥ puṃsāṃ viśeṣeṇa mahīkṣitām /
yadi rājyamadāviṣṭaḥ svadharmaṃ na parityajet // RKS_13.84 //

tato jagati kas tasmāt punar abhyadhiko bhavet /
dhruvaṃ dharmaśca rājyaṃ vai mohaścaiva sadā dhruvaḥ // RKS_13.85 //

mahādhruvaśca narako rājyaṃ nindanti te budhāḥ /
rājyaṃ hi manyate mūḍho naro viṣayalolupaḥ // RKS_13.86 //

manīṣiṇas tu paśyanti sadaiva narakopamam /
tasmācchokaśca mohaśca na kartavyo madas tvayā // RKS_13.87 //

yadīcchasi mahārāja śāśvatīṃ gatimātmanaḥ /

mārkaṇḍeya uvāca: ityuktvā mahātmānau jagmatuḥ svaṃ svamāśramam // RKS_13.88 //

nābhāgo 'pi varaṃ labdhvā prahṛṣṭastvaviśat puram /
etat te kathitaṃ rājan ye gaṇāḥ satsamāgame // RKS_13.89 //

māhātmyaṃ vai gavāṃ tadvat kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi /
revāmatsyāsamāyoge gavāṃ māhātmyamuttamam // RKS_13.90 //

tatra snātvā mahārāja matsyeśvaramathā 'rcaya /
āpastambo mahābhāgo niṣādā matsyajīvinaḥ // RKS_13.91 //

matsyaiḥ saha gatāḥ svargaṃ tīrthasyāsya prabhāvataḥ /
divyakāntidharāḥ sarve loke krīḍanti vaiṣṇave // RKS_13.92 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe matsyeśvaratīrthavarṇanonāma trayodaśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 14

mārkaṇḍeya uvāca:
athānyat kathayiṣyāmi tīrthaṃ pāpavimokṣaṇam /
matsyāyāḥ śubhatāpyāśca saṅgame surasevitam // RKS_14.1 //

devo matsyeśvaro nāma nāgakanyābhirarcitaḥ /
tatra snātvā divaṃ yānti ye mṛtā na punarbhavāḥ // RKS_14.2 //

pañcavaktrāstrinetrāśca matsyatīrthaprabhāvataḥ /
kalahaṃsa iti khyāto devarṣir dhyānatatparaḥ // RKS_14.3 //

tasyāśramaṃ paraṃ ramyaṃ brahmarṣi viniṣevitam /
śākamūlaphalāhāro japadhyānaparāyaṇaḥ // RKS_14.4 //

so 'tiṣṭhad ayutaṃ sārddham ekapādena bhārata /
śivadhyānaparo bhūtvā sarvabhūtahite rataḥ // RKS_14.5 //

tatas tu dhyānayogena tasya devaḥ śatakratuḥ /
cakampe tapasā cāsau devarājo bhaviṣyati // RKS_14.6 //

hariṣyati na sandeho purīṃ caivāmarāvatīm /
brāhmaṇaśca sureśānaḥ kubjo vāmanarūpadhṛk // RKS_14.7 //

jagāma vṛddharūpeṇa kalahaṃsāśramam prati /
uvāca vacanaṃ śakro brāhmaṇaṃ tapasi sthitam // RKS_14.8 //

kimarthaṃ tapase śīghraṃ kāmam etad bravīhi me /
ārādhayasi kaṃ devaṃ satyam etat tapodhana // RKS_14.9 //

saṃhṛtya tapasā yogaṃ prahasannabravīd vacaḥ /
jānāmi tvāṃ mahābhāga śakras tvaṃ tridaśeśvaraḥ // RKS_14.10 //

na kāmaye 'ham indratvaṃ rājyaṃ kuru yathepsitam /
ārādhayāmyahaṃ devaṃ nānyaṃ devaṃ kathañcana // RKS_14.11 //

etacchrutvā vacas tasya maharṣer abravīd vṛṣaḥ /
varaṃ vṛṇu mahābhāga yathā drakṣyasi śaṅkaram // RKS_14.12 //

kalahaṃsa uvāca:
vinā 'haṃ tryambakaṃ yāce nānyād devādaho varam /
vijayī bhava śakra tvaṃ nānyaṃ vṛṇe varaṃ tvaham // RKS_14.13 //

evamukto yayau śakraḥ sarvakāmasamanvitaḥ /
jñātvā tasya parāṃ bhaktiṃ devadevo maheśvaraḥ // RKS_14.14 //

adarśayad athātmānaṃ nīlakaṇṭhaṃ trilocanam /
dṛṣṭvā rūpaṃ maheśasya sāṣṭāṅgaṃ praṇipatya ca // RKS_14.15 //

kalahaṃso muniśreṣṭhaḥ stotuṃ samupacakrame /
namo 'stu te mahādeva nīlakaṇṭhatrilocana // RKS_14.16 //

namaḥ śivāya śāntāya śūlahasta namo 'stu te /
namaḥ śivāya śambhavāyā 'nāthāya namo namaḥ // RKS_14.17 //

tryambakāya mahādevetyādi nāmādibhiḥstuta oṃ namo devāya śambhavāya bhūrbhuvaḥ svaḥ |
somarudradhvāntasūryāya namo rudrāgnaye namaḥ // RKS_14.18 //

namaḥ śambho pañcavaktra mahāśiva namo 'stu te /
svayambhūvana pātāla nīlakaṇṭha namo 'stu te // RKS_14.19 //

brahmaśarvasureśānahariharāya namo namaḥ /
jñānaśaktikriyāśakticarācara namo 'stu te // RKS_14.20 //

hāṭakāya namas tubhyam umānātha namo 'stu te /
brahmaviṣṇumaheśāya sarvajñāya namo namaḥ // RKS_14.21 //

sadyojātas tathā ghoras tat puruṣāya namo namaḥ /
tvayā vyāptam idaṃ sarvaṃ trailokyaṃ sacarācaram // RKS_14.22 //

ādimadhyāntarūpāya kalikāla namo 'stu te /
umākāntārdhadehāya śrīkaṇṭhoragabhūṣaṇa // RKS_14.23 //

anantagaṇarūpāya nāgayajñopavītine /
śabdaḥ sparśaś ca gandhaśca raso rūpaṃ ca pañcamam // RKS_14.24 //

buddhir manastv ahaṅkāro hy aṣṭamūrte namo 'stu te /
sūryo 'ryamā bhagas tvaṣṭā pūṣārkaḥ savitā raviḥ // RKS_14.25 //

gabhastimāṃś ca tvaṃ kālo mṛtyur dhātā prakāśakaḥ /
pṛthivyāpas tathā tejo vāyurākāśam eva ca // RKS_14.26 //

somo bṛhaspatiḥ śukro budho 'ṅgāraka eva ca /
indro vivasvān dīptāṃśuḥ śuciḥ śaurirjaneśvaraḥ // RKS_14.27 //

kalāste viṣṇubrahmādyā vedo vaiśravaṇo yamaḥ /
kalākāṣṭhāmuhūrtāś ca pakṣamāsartavas tathā // RKS_14.28 //

saṃvatsaras tvam evāsi kālacakro vibhāvasuḥ /
puruṣaḥ śāśvato yogo vyaktāvyaktaḥ sanātanaḥ // RKS_14.29 //

lokādhyakṣaḥ surādhyakṣo viśvakarmā tamonudaḥ /
varuṇaḥ śītabhāraś ca jīmūto jīvano 'rihā // RKS_14.30 //

bhūto yajño bhūtapatir lokapālair niṣevitaḥ /
manaḥ suparṇo bhūtādiḥ sadāśiva namo 'stu te // RKS_14.31 //

jihvācāpalyabhāvena khedito 'si mayā prabho /
brahmaviṣṇvādibhir devair yasyānto naiva labhyate // RKS_14.32 //

bhavasāgaramagnānāṃ kaḥ stotuṃ śaktimān bhavet /
ajñānāñjñānato vā 'pi śūlapāṇe kṣamasva tat // RKS_14.33 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śrutvā stotram idaṃ devaḥ kalahaṃsasya bhārata /
varaṃ vṛṇu mahāprājñaprītaḥ stotreṇa te 'nagha // RKS_14.34 //

kalahaṃsa uvāca:
yadi tuṣṭo 'si me deva varaṃ dātum ihecchasi /
kalahaṃseśvaraṃ nāma tīrthaliṅgaṃ sureśvara // RKS_14.35 //

akṣayā devadevā 'tra homadānabalikriyāḥ /
atrākṣayaṃ kṛtaṃ sarvaṃ tvat prasādāt maheśvara // RKS_14.36 //

śivājñā vartate te 'tra naraḥ svargamavāpnuyāt /
utkrāntiṃ kurute yas tu avaśaḥ svavaśo 'pi vā // RKS_14.37 //

stavenānena ya stautiyastvā stoṣyati śaṅkara /
brahmahā vā surāpo vā steyī ca gurutalpagaḥ // RKS_14.38 //

tīrthasyāsya prabhāveṇa sarve yāntu śivālayam /
idaṃ varamahaṃ manye sarvakāmasamṛddhaye // RKS_14.39 //

īśvara uvāca:
yaṃ yaṃ kāmayate kāmaṃ trailokye sacarācare /
matprasādān na sandeha sarvam etad bhaviṣyati // RKS_14.40 //

evamuktvā yayau devaḥ kailāsanilayaṃ nṛpa /
kalahaṃso 'tha munibhir brahmiṣṭhaiḥ sajitendriyaḥ // RKS_14.41 //

varṣāyutāni sāgrāṇi bhuṅkte bhogāñchivālaye /
divyayānasamārūḍhaḥ stūyamāno 'psarogaṇaiḥ // RKS_14.42 //

veṇuvīṇāninādena sarvālaṅkārabhūṣitaḥ /
daśa varṣasahasrāṇi tathaiva śivasannidhau // RKS_14.43 //

dakṣiṇottaradigbhāgapañcakrośapramāṇataḥ /
snānāt tatra divaṃ yāti mriyate vibudho bhavet // RKS_14.44 //

etat te kathitaṃ rājan kalahaṃsasya kīrtanam /
svārociṣe 'ntare prāpte ādikalpe kṛte yuge // RKS_14.45 //

kalahaṃsasya cākhyānān na sīdanti kalau janāḥ /
putradārāvṛtānāgha māyāmohasamanvitāḥ /
ākhyānasahitaṃ devaṃ karmaṇā manasā girā // RKS_14.46 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe śivamahimavarṇano nāma caturdaśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 15

yudhiṣṭhira uvāca:
bhūyaś cecchāmyahaṃ śrotuṃ narmadākīrtanaṃ śubham /
ākhyānasahitaṃ deva viditaṃ vada sāmpratam // RKS_15.1 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śṛṇu rājendra tīrthaṃ vai śivena kathitaṃ purā /
kāmadaṃ mokṣadaṃ caiva yajñadānaprabhāvataḥ // RKS_15.2 //

revāyā uttare kūle kapilāsaṃgamāt param /
vaidūryāt paścime bhāge vikhyātaṃ narmadāpuram // RKS_15.3 //

ardhakoṭis tu tīrthānāṃ mahādevena bhārata /
śatamaṣṭottara tatra liṅgānāṃ parikīrtitam // RKS_15.4 //

yatra vai vasurudraiśca brahmād yaiś ca surāsuraiḥ /
siddhagandharvayakṣaiś ca vidyādharamahoragaiḥ // RKS_15.5 //

vedadhvani ninādena vyāptamasti carācaram /
yatrāgnir huta homena tridivaṃ paryapūrayat // RKS_15.6 //

devarṣayo mahārāja tathā brahmarṣayaḥ pare /
āsan rājarṣayas tatra tāpasā vyavasāyinaḥ // RKS_15.7 //

brāhmaṇāś ca vasanti sma manasā brahmacintanāḥ /
āśramaṃ jamadagneś ca ṛṣikoṭisamāvṛtam // RKS_15.8 //

kaśyapo gālavo gargo bādarāyaṇaśākaṭau /
atriś caiva vaśiṣṭhaśca pulastya pulahaḥ kratuḥ // RKS_15.9 //

bhṛguś caiva marīciś ca bhāradvājo mahātapāḥ /
śākalya ṛṣyaśṛṅgaś ca manur viṣṇur yamo 'ṅgirāḥ // RKS_15.10 //

vāśiṣṭhadakṣau saṃvartaḥ śātātapaparāśarau /
āpastambaḥ śuko vyāsāḥ kātyāyanabṛhaspatī // RKS_15.11 //

hārītaḥ śaṅkhalikhitau yājñavalkyo 'tha gautamaḥ /
agastyaḥ pāvakākhyaś ca durvāsā ugratāpasaḥ // RKS_15.12 //

śatānandas tathā jahnur vaiśampāyanajaiminī /
lomaśaś ca vihaṅgaś ca śaunako harir eva ca // RKS_15.13 //

ete cānye 'pi munayo bahavaḥ saṃśitavratāḥ /
jvalantas tapasā tatra sūryatejaḥ samaprabhāḥ // RKS_15.14 //

caturvidyāvedavidaḥ śrutismṛtiviśāradāḥ /
saṃvatsarakṛtāhārā apāhārakarās tathā // RKS_15.15 //

māsopavāsinaś cānye tathā pakṣopavāsinaḥ /
śākāhārānirāhārāḥ tathā 'nye mārutāśanāḥ // RKS_15.16 //

kandamūlaphalāhārā mahātmānas tathā pare /
itihāsapurāṇādi nānāśāstravicintakāḥ // RKS_15.17 //

mokṣopāyadhṛtātmāno maunikāś ca na maunikāḥ /
ekapādārddhapādāś ca bhūmau kāraṇabhojinaḥ // RKS_15.18 //

ākhyānaṃ kathayiṣyāmi narmadāpuravāsinām /
jamadagnis tu nivasan muniḥ śivaparāyaṇaḥ // RKS_15.19 //

narmadāsaṅgame snātvā tatrābhyarcyamaheśvaram /
vividhair gandhapuṣpaiśca tathā 'gurumanoharaiḥ // RKS_15.20 //

dakṣiṇāmūrtim āśritya japannāsīt tathā muneḥ /
māsaṃ ca japatas tasya devadevo maheśvaraḥ // RKS_15.21 //

siddheśvaraṃ nāma liṅgaṃ siddhā yatra surāsurāḥ /
uvāca vacanaṃ devo brāhmaṇaṃ prati bhārata // RKS_15.22 //

tuṣṭo 'haṃ tava bhaktyā tu rudrajāpyena toṣitaḥ /

jamadagniruvāca: yadi tuṣṭo mahādeva varaṃ dātuṃ mamecchasi // RKS_15.23 //

homārthaṃ caiva dhenuṃ me dadasva parameśvara /
dharmakarmaśubhārtheṣu śivapūjāsu tarpaṇe // RKS_15.24 //

pitṛkārye devakārye gāvaḥ puṇyatamāḥ smṛtāḥ /
etasmāt kāraṇād īśa homadhenuṃ prayaccha me // RKS_15.25 //

dattā caiva mahābhāga sarvakāmasamṛddhaye /
evam uktvā dadau rājaṃs tatraivāntaradhīyata // RKS_15.26 //

yān yān prārthayate kāmāṃs tāṃs tān prāpnoty asau tataḥ /
ṛṣīṇāṃ ca sahasrāṇi kāmair bhojayate dvijaḥ // RKS_15.27 //

hiraṇmayaiḥ svarṇapātrair nānābhakṣyair yathecchayā /
kīrtir brahmarṣibhir mānyaiḥ sarvaiḥ suragaṇais tathā // RKS_15.28 //

jamadagner munīndrasya āśrame copavṛṃhitā /
etāvati gate kāle kārtavīryo nṛpottamaḥ // RKS_15.29 //

māhiṣmatīṃ parityajya svargasopānam uttamam /
ekasmin divase rājā mṛgayāṃ ca samāśritaḥ // RKS_15.30 //

vindhyaṃ girimanuprāpto revātīraṃ samāśritaḥ /
hatvā paśusahasrāṇi jamadagnyāśramaṃ gataḥ // RKS_15.31 //

dehyetāṃ māṃ nijāyogyāṃ gāṃ jagāda muniṃ prati /
kārtavīryavacaḥ śrutvā jamadagnir bhayākulaḥ /
cintayāmāsa suciraṃ kimetad iti vismitaḥ // RKS_15.32 //

dharmo hy adharmarūpeṇa karmabhiḥ puṇyasaṃcitaiḥ /
adharmo dharmaphalado gahanā karmaṇo gatiḥ // RKS_15.33 //

iti cintayatas tasye na kiṃcid bruvato muneḥ /
apahṛtya balād dhenuṃ ghātayitvā ca taṃ munim // RKS_15.34 //

sthānān niragamat tasmāt kārtavīryo nṛpādhamaḥ /
kaśādibhis tāḍitā tu homadhenur muhurmuhuḥ // RKS_15.35 //

śāpaṃ dattvā tatas tasya punar dhenur divaṅgatā /
kariṣyate kulāntaṃ ca raiṇukeyo nṛpādhama // RKS_15.36 //

hāhākāro mahānāsīlokānāṃ ca yudhiṣṭhira /
durācāras tataḥ ko 'yaṃ brāhmaṇānāṃ ca kopakṛt // RKS_15.37 //

atha śrutvā mahādevo bhārgavaḥ pitṛsūtakam /
sahasaivāgataḥ kopāt samidho 'gniriva jvalan // RKS_15.38 //

nihataṃ pitaraṃ dṛṣṭvā kopād dviguṇavikramaḥ /
jagāma sahasotthāya purīṃ māhiṣmatīṃ prati // RKS_15.39 //

kārtavīryārjunaṃ dṛṣṭvā kruddhaḥ provāca bhārgavaḥ /
tiṣṭha tiṣṭha kva gantāsi nihatya pitaraṃ mama // RKS_15.40 //

ityuktvā 'dāya paraśuṃ ciccheda ca bhujāvanam /
śirasaiva samaṃ kopāt kṣatriyāntakaro muniḥ // RKS_15.41 //

hate tasmin mahāvīrye kārtavīrye durātmani /
devadundubhayoneduḥ puṣpavṛṣṭiḥ papāta ca // RKS_15.42 //

tat kopād akarot sarvāṃ niḥkṣatrāṃ pṛthivīṃ tadā /
pratijñāṃ saphalīkṛtya sa jagāma tam āśramam // RKS_15.43 //

mātaraṃ ca namaskṛtya tataś cānyān munīśvarān /
devaṃ paraśurāmeśaṃ saṃsthāpya vidhipūrvakam // RKS_15.44 //

viśokairaṇḍikā caiva tṛtīyā pāvanī tathā /
pituścakāra tatraiva sahasaivottarāṃ kriyām // RKS_15.45 //

devadroṇīti vikhyātā tatrāste kapilā śilā /
tatra piṇḍapradānena divaṃ gacchanti pūrvajāḥ // RKS_15.46 //

etat te kathitaṃ rājan narmadāpuram uttamam /
śravaṇāt kīrtanāt tasya divi devatvam āpyate // RKS_15.47 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe kārtavīryākhyāne pañcadaśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 16

mārkaṇḍeya uvāca:
athānyaṃ saṃpravakṣyāmi saṅgamaṃ lokaviśrutam /
bṛhatyā narmadāyās tu surāsuraniṣevitam // RKS_16.1 //

nānādrumalatākīrṇaṃ vindhyaparvatasevitam /
campakair bakulair yuktamaśokaiḥ stabakair api // RKS_16.2 //

punnāgaiḥ kiṅkirātaiś ca sugandhair nāgakeśaraiḥ /
mallikotpalajātībhiḥ pāṭalaiḥ pārijātakaiḥ // RKS_16.3 //

āmrajambūkapitthaiś ca śrīphalaiḥ panasais tathā /
kharjūrair badarībhiś ca dāḍimair bījapūrakaiḥ // RKS_16.4 //

aruṣkaraiḥ kṣīravṛkṣair nāraṅgair upaśobhitaiḥ /
bharaṇāyātmavargasya saṃvidhāya vanecaraḥ // RKS_16.5 //

mukhagaṇḍūṣasalilaṃ śivāya sa samāharat /
ajñānabhaktigarbhas tu snāpayitvā phalaṃ dadau // RKS_16.6 //

vāsare vāsare caiva niṣādo dharmatatparaḥ /
saumyāyane ca cakṣur vai dattvā saumyaṃ tathātmanaḥ // RKS_16.7 //

evaṃ sampūjayāmāsa tryambakaṃ vidhipūrvakam /
etat te kathitaṃ rājan kalpagā netrasaṅgamam // RKS_16.8 //

yudhiṣṭhira uvāca:
bhagavan chrotum icchāmi mahākautūhalaṃ hi me /
saṃjāto muniśārdūla sa kathaṃ netrasaṅgamaḥ // RKS_16.9 //

mārkaṇḍeya uvāca:
ekasmin vāsare prāpte vyatīpāte ca saṃkrame /
sa puṣpabhāramādāya praviveśa śivālaye // RKS_16.10 //

tṛtīyam īkṣaṇaṃ tatra devasya ca na paśyati /
tadā tu cintayāmāsa vismayāviṣṭa cetanaḥ // RKS_16.11 //

kenāpahṛtam etasya netraṃ devasya pāpmanā /
ity uktvā ca svakaṃ netraṃ tīkṣṇabāṇena bhārata // RKS_16.12 //

lalāṭe devadevasya utkṛtya saṃnyaveśayat /
na kampo na ca kārpaṇyaṃ nā 'nyathā tasya mānasam // RKS_16.13 //

tatas tuṣṭaḥ sureśāno niṣādaṃ prati bhārata /
prahasan na bravīd devo varaṃ vṛṇu yathepsitam // RKS_16.14 //

śivaprasādasampannā buddhir anyā pracakrame /

mārkaṇḍeya uvāca: śrutvā tu vacanaṃ śambhoḥ sāṣṭāṅgaṃ praṇipatya saḥ // RKS_16.15 //

yadi tuṣṭo 'si deveśa varaṃ dātuṃ mamecchasi /
niṣādāsta ime sarve mṛgapakṣigaṇaiḥ saha // RKS_16.16 //

saputradārapaśavo ye cānye pāpayonayaḥ /
tvat prasādān maheśāna śivalokaṃ prayāntu te // RKS_16.17 //

etad varam ahaṃ manye bhūtānāṃ hitakāmyayā /
etacchrutvā vacas tasya niṣādādhipateḥ śivaḥ // RKS_16.18 //

uvāca sarvakāmāptiṃ matprasādāt tvamāpsyasi /
evam uktvā śivo rājaṃs tatraivāntaradhīyata // RKS_16.19 //

divyayānasamārūḍho niṣādo 'nucaraiḥ saha /
dhṛtasvarṇātapatraṃ tu vījyamāno 'psarogaṇaiḥ // RKS_16.20 //

divyābharaṇaśobhāḍhyaḥ sarvālaṅkārabhūṣitaḥ /
divyavastraparīdhāno divyagandhānulepanaḥ // RKS_16.21 //

surāsuraiḥ stūyamāno veṇuvīṇāpuras saraḥ /
prāyācchivapuraṃ kṣipraṃ tīrthasyāsya prabhāvataḥ // RKS_16.22 //

etat te kathitaṃ rājan chivanetrahradāśritam /
anekaśatasaṃkhyātāḥ pāpayoniratā narāḥ // RKS_16.23 //

narmadāśivasaṃyoge saṃsiddhiṃ paramāṃ gatāḥ /
avaśa svavaśo vā 'pi yas tu prāṇān parityajet // RKS_16.24 //

vased varṣasahasrāṇi umāmāheśvare pure /
śravaṇāt kīrtanāc cāpi mucyate bhavabandhanāt // RKS_16.25 //

dhanyās te puruṣā rājan ye mriyante śivāyane /
na teṣāṃ garbhabhūtiś ca janma caiva yudhiṣṭhira // RKS_16.26 //

putradāraparigrastā mohajālasamāvṛtāḥ /
kalpagāṃ tu na paśyanti pāpopahatacetasaḥ // RKS_16.27 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe narmadāmāhātmye hradākhyānaṃ nāma ṣoḍaśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 17

mārkaṇḍeya uvāca:
athānyat paramaṃ tīrthaṃ kathyamānaṃ nibodha me /
sahasrayajñaṃ vikhyātaṃ triṣu lokeṣu viśrutam // RKS_17.1 //

tatra snātvā ca japtvā ca pūjayitvā maheśvaram /
na tasya punarāvṛttir ghore saṃsārasāgare // RKS_17.2 //

kathayāmi tavākhyānam itihāsaṃ purātanam /
tārābalirnāma nāgaḥ kambalāśvatarau tathā // RKS_17.3 //

śvetoragās tathā cānye bhujaṅgāś ca tathā 'pare /
nāgeśvaraṃ te 'rcayanti nānāpuṣpavilepanaiḥ // RKS_17.4 //

nāgapūgāḥ samāsādya pūjayanti maheśvaram /
gargo 'ghamarṣaṇaś caiva cyavanaḥ śaunako 'ṅgirāḥ // RKS_17.5 //

ete cānye 'pi bahavo brahmavidyāṅgapāragāḥ /
nāgānāṃ cāśramaṃ hartuṃ tatra sarve hy upasthitāḥ // RKS_17.6 //

tatastaiḥ kupitair nāgair daṣṭāś caiva dvijottamāḥ /
viṣāghrātān munīn dṛṣṭvā kupitaś cāghamarṣaṇaḥ // RKS_17.7 //

vāhanaṃ vāsudevasya pakṣirājaṃ samāhvayat /
tatkṣaṇād āgataḥ pakṣī garuḍaḥ krodhamūrchitaḥ // RKS_17.8 //

kṛtāñjalipuṭo bhūtvā brāhmaṇaṃ cedamabravīt /
bhujaṅgān bhakṣayiṣyāmi brāhmaṇā nirviṣās tataḥ // RKS_17.9 //

brahmaśāpabhayārtena garuḍena viṣolbaṇāḥ /
bhakṣitāḥ pannagāḥ sarve mocitā munayo viṣāt // RKS_17.10 //

pakṣīndre ca gate sthāne bhakṣayitvā bhujaṅgamān /
avaśiṣṭās tu ye nāgā viviśuste rasātalam // RKS_17.11 //

āplave ca susaṃprāpte pravāho nārmadaḥ kṣaṇāt /
asthīni srāvayāmāsa tato nāgā divaṃ yayuḥ // RKS_17.12 //

sarpayoniṃ parityajya loke krīḍanti śāmbhave /
nāgeśvarasya revāyāḥ samparkāt pāpamokṣaṇam // RKS_17.13 //

tatra nāgahradaś cāste triṣu lokeṣu viśrutaḥ /
tatra snāto divaṃ yāti yo nāgeśvaramarcayet // RKS_17.14 //

ayaṃ te kathito rājannitihāsaḥ purātanaḥ /
śravaṇāt kīrtanād vā 'pi mucyate bhavabandhanāt // RKS_17.15 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe nāgeśvarākhyānaṃ nāma saptadaśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 18

mārkaṇḍeya uvāca:
athānyat kathayiṣyāmi tīrthaṃ ca janakottamam /
revāyā uttare kūle sarvasiddhipradāyakam // RKS_18.1 //

aśvamedhaṃ tu tatraiva śatamedhaṃ tathāparam /
sahasramedhaṃ vijñeyaṃ surāsuranamaskṛtam // RKS_18.2 //

lakṣamedhaṃ tathā cānyaṃ śivena parikīrtitam /
janako nāma rājarṣir yatreṣṭvā tridivaṃ yayau // RKS_18.3 //

svārociṣe 'ntare prāpte tretāyāṃ ca narādhipa /
purodhasaṃ yājñavalkyaṃ brahmarṣiṃ brahmavittamam // RKS_18.4 //

kaśyapasyāśramaṃ puṇyaṃ brahmarṣigaṇasevitam /
siddhagandharvagītāḍhyaṃ vedadhvaninināditam // RKS_18.5 //

yuktaṃ kāmaphalair vṛkṣaiḥ puṣpitaiḥ phalitaiḥ śubham /
dhanadasya purī yadvad alakā devanirmitā // RKS_18.6 //

tadvac ca śobhitaṃ nānāmuni vṛnda niṣevitam /
kāmadhenūs tathā divyāḥ śatasaṃkhyāḥ payasvinīḥ // RKS_18.7 //

yājñikānṛtvijaś caiva kratuṃ kartuṃ yathāvidhi /
yajñopaskarasaṃbhāraṃ sarvamādāya gacchati // RKS_18.8 //

ādideśa tato martyān bhṛtyāṃś caiva sahasraśaḥ /
bhakṣabhojyādi saṃbhārasaṃkhyāṃ kartuṃ na śakyate // RKS_18.9 //

evaṃ pravartitas tatra lakṣamedhaḥ kratūttamaḥ /
jagṛhur yajñabhāgaṃ ca śakrādyāḥ surasattamāḥ // RKS_18.10 //

nivartitas tato yajño harir brahmā śatakratuḥ /
nānavidhais tathā ratnair vāsoyugmaiś ca tārpitāḥ // RKS_18.11 //

svaṃ svaṃ yānaṃ samārūḍhā jagmurdevāstriviṣṭapam /
narmadāvabhṛthaṃ snātvā putradāropaśobhitaḥ // RKS_18.12 //

haraṃ hariṃ cā'rcayitvā varadānaprabhāvataḥ /
divyaṃ yānaṃ samārūḍho yathā śakro 'maraiḥ saha // RKS_18.13 //

dhṛtasvarṇātapatras tu bījyamāno 'psarogaṇaiḥ /
gīyamāno 'psarobhiś ca nānālaṅkārabhūṣitaḥ // RKS_18.14 //

dṛṣṭo janakarājā 'taḥ dharmarājaḥ samutthitaḥ /
yānasyā 'gre pādacārī arghapādyādisaṃyutaḥ // RKS_18.15 //

kṛtāñjalipuṭo bhūtvā vacanaṃ cedamabravīt /
tapasā dhyānayogena dānadevārcanair api // RKS_18.16 //

śivarevāprasādena jitā lokāstvayākhilāḥ /
uvāca janako rājā dharmarājaṃ yaśasvinam // RKS_18.17 //

tathaiva tava mūrtiś ca yathā bhānuḥ prabhākaraḥ /
brahmāviṣṇus tathā śambhuḥ sākṣī sakalakarmaṇām // RKS_18.18 //

evaṃ janakasaṃvāde dharmādharmavicāraṇāt /
etasminn antare prāptaḥ kiṅkiṇījālamaṇḍitam // RKS_18.19 //

veṇuvīṇāninādāḍhyam apsarogaṇasevitam /
vimānaṃ divyam ārūḍho devarājaḥ śatakratuḥ // RKS_18.20 //

nāradaḥ parvataś caiva tathānye munisattamāḥ /
dharmarājapuraṃ prāptāḥ śrutvā janakamāgatam // RKS_18.21 //

adhyāsus tam akrudhyantam āsanāni mahānti ca /
prasamīkṣya yathārhantu pūjitāś ca pṛthak pṛthak // RKS_18.22 //

teṣāṃ madhye mahārāja nārado dharmam abravīt /
ke deśāḥ parvatāḥ puṇyāḥ kā nadyaś cāśramāś ca ke // RKS_18.23 //

kāni tīrthāni loke 'smin yatra dattaṃ hutaṃ tapaḥ /
na kṣīyate manuṣyāṇāṃ tanme kathaya tattvataḥ // RKS_18.24 //

jānāmi tvāṃ mahārāja sūryaputro bravīhi me /
svarūpamadya sarveṣāṃ yathā vadanupūrvaśaḥ // RKS_18.25 //

dharma uvāca:
śrūyatāṃ muniśārdūlaśivaloke yathā śrutam /
kalmāṣapādo vikhyāto mathurāyāṃ narādhipaḥ // RKS_18.26 //

nābhāgo nāma rājarṣir ayodhyādhipatis tathā /
yānaṃ copari rājarṣer nābhāgasya mahātmanaḥ // RKS_18.27 //

adhaḥ kalmāṣapādasya dṛśyate sarvadaivataiḥ /
śivaloke vivādo 'bhūt tayos tatra mahātmanoḥ // RKS_18.28 //

kalmāṣapāda uvāca:
puṣkare daśayajñāś ca mayā ceṣṭā vidhānataḥ /
gaṅgāyāṃ naimiṣāraṇye prabhāse śaśibhūṣaṇe // RKS_18.29 //

gaṅgāyamunayor yoge vārāṇasyāṃ tathaiva ca /
iṣṭaṃ yajñaśataṃ sāgraṃ mayā tatra maheśvara // RKS_18.30 //

adhobhāge vimāno me nābhāgasya mamopari /
kalpagāṃ varjayitvā tu tīrthe tīrthe makhottamāḥ // RKS_18.31 //

kṛtā mayā mahādeva vimānaṃ me tathā 'pyadhaḥ /

īśvara uvāca: śṛṇu rājan mahābhāga kathyamānaṃ nibodha me // RKS_18.32 //

lakṣamedhaṃ nāma tīrthaṃ revāyā uttare taṭe /
lakṣamedheśvaraṃ nāmnā liṅgaṃ tatra paraṃ smṛtam // RKS_18.33 //

cakāra tatra nābhāgo yajñamekaṃ yathoditam /
tattīrthayajñamāhātmyād yānamasyopari sthitam // RKS_18.34 //

asaṃkhyeṣv api tīrtheṣu tvayeṣṭaṃ rājasattama /
vihāya kalpagāṃ tena tava yānamadhaḥ sthitam // RKS_18.35 //

dharma uvāca:
na śaṅkarāt paro devo na revāyāḥ parā nadī /
na satyāt paro dharmo kāruṇyaṃ sarvajantuṣu // RKS_18.36 //

mayā śrutaṃ sūryeloke sūryeṇāpi maheśvarāt /
etat te sarvamākhyātaṃ yathādṛṣṭaṃ purātanam // RKS_18.37 //

vāsīyo narmadātīre śivadhyānaparāyaṇaḥ /
na tasya vai yamaḥ śāstā yamalokaṃ na paśyati // RKS_18.38 //

brahmā viṣṇuḥ śivaḥ śāstā satyameva yathoditam /
dharmarājñā samagraṃ tu nāradādyāmaharṣayaḥ // RKS_18.39 //

dharmākhyānam idaṃ śrutvā mudāparamayāyutāḥ /
svaṃ svaṃ yānaṃ samāruhya śakrādyās tridivaṃ yayuḥ // RKS_18.40 //

dharmākhyānam idaṃ puṇyam itihāsaṃ purātanam /
kathitaṃ tava yatnena videhādyā narādhipāḥ // RKS_18.41 //

dānayajñaprabhāveṇa tridivaṃ varamāyayuḥ // RKS_18.42 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe janakayajño nāmāṣṭādaśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 19

yudhiṣṭhira uvāca:
saptasārasvataṃ tīrtha śaṃsa me 'tra mahāmune /
utpattiṃ cāsya tīrthasya kathayasva yathārthataḥ // RKS_19.1 //

mārkaṇḍeya uvāca:
saptasārasvato nāma gandharvaḥ śivagāyanaḥ /
vīṇāveṇuprekṣaṇīya yantragītaviśāradaḥ // RKS_19.2 //

maṇibhadrā subhadrā ca hemagarbhā tathā parā /
ābhirvarāpsarobhiś ca cikrīḍe prativāsaram // RKS_19.3 //

madirā naṣṭacaitanyaḥ kāmārtaḥ kāmamohitaḥ /
vihāya śāṅkarīṃ pūjāṃ bhakṣyabhojyarato 'bhavat // RKS_19.4 //

kiyatyapi gate kāle yayau draṣṭum umāpatim /
gītanṛtyaiś ca tuṣṭāva kailāse taṃ nagottame // RKS_19.5 //

gandharvaṃ taṃ samālokya cirakāle samāgatam /
śaśāpa nandī kopena śivabhaktiparāṅmukham // RKS_19.6 //

cāṇḍālayoniṃ gaccha tvaṃ pāpasyāsya prabhāvataḥ /
kṣutkṣāmastvaṃ nirāhāro martyaloke cariṣyasi // RKS_19.7 //

prasādya nandinaṃ so 'tha gandharvo vākyam abravīt /
śāpasyāntaṃ mahābhāga dātuṃ me tvamihārhasi // RKS_19.8 //

nandyuvāca:
narmadāyāṃ vyatīpāte snātvā 'bhyarcya maheśvaram /
antaṃ śāpasya saṃprāpya punastvaṃ cāgamiṣyasi // RKS_19.9 //

evaṃ tad vacanaṃ śrutvā cāṇḍālīṃ yonim āśritaḥ /
jātismaratvaṃ saṃprāpya saśailavanakānanām // RKS_19.10 //

babhrāma dharaṇīṃ sarvāṃ tīrthayātrāprasaṅgataḥ /
atha cakrāṅgayogena narmadā tīramāgataḥ // RKS_19.11 //

śaṅkarasthaṇḍile yāgaṃ tatra gatvā cakāra saḥ /
puṣpopahārair vividhair vīṇāvādyair manoharaiḥ // RKS_19.12 //

gandharvabhaktiṃ vijñāya pratyakṣo 'bhūt maheśvaraḥ /
sthaṇḍilādutthitaṃ liṅgaṃ mahāpāvanamambhasi // RKS_19.13 //

uvāca taṃ mahādevo gītavāditratoṣitaḥ /
varaṃ vṛṇu mahābhāga yatte manasi vartate // RKS_19.14 //

kalpagātoyasaṃsparśāt prāpnoṣi paramāṃ gatim /

gandharva uvāca: yadi tuṣṭo maheśāna varaṃ dātumihecchasi // RKS_19.15 //

saptasārasvataṃ tīrthaṃ liṅgaṃ sārasvataṃ tathā /
khyātiṃ yātu mahādeva tvatprasādāt mahītale // RKS_19.16 //

tiryag yonigatāḥ pāpāś cāṇḍālāś ca narādhamāḥ /
sarve te tridivaṃ yāntu tīrthasyāsya prabhāvataḥ // RKS_19.17 //

evam astviti taṃ coktvā maheśo 'ntaradhīyata /
divyayāna samārūḍhaḥ sarvālaṅkārabhūṣitaḥ // RKS_19.18 //

śivalokam avāpyaivaṃ yathāpūrvaṃ tathaiva saḥ /
saptasārasvate snātvā arcayitvā vṛṣadhvajam // RKS_19.19 //

kulaikaviṃśam uddhṛtya svargaloke mahīyate /
tatra snātvā divaṃ yānti ye mṛtā na punarbhavāḥ // RKS_19.20 //

śivājñā vartate rājaṃs tatra yastridivaṃ jayet /

yudhiṣṭhira uvāca: kaḥ sraṣṭā cāsya jagato hartā dhartā ca bho mune // RKS_19.21 //

yathārtham etad ācakṣva vistareṇa tapodhana /
tvatto 'haṃ śrotumicchāmi sarvam etan mudāyutaḥ // RKS_19.22 //

mārkaṇḍeya uvāca:
yathā śrutaṃ mayā pūrvaṃ purāṇaṃ skandakīrtitam /
tathā te kathayiṣyāmi śṛṇu rājan yathārthataḥ // RKS_19.23 //

skandena tu purā pṛṣṭo haraḥ kalpāntakārakaḥ /
carācaram idaṃ sarvaṃ kathaṃ gacchati saṃlayam // RKS_19.24 //

kutra gacchantyamī devāḥ kathaṃ caiṣāṃ sthitir bhavet /
kvaca gacchati vai brahmā kutra gacchati keśavaḥ // RKS_19.25 //

vedās tu kutra gacchanti saṣaḍaṅgapadakramāḥ /
agnayaḥ parvatāḥ sarve samudradvīpasaṃyutāḥ // RKS_19.26 //

siddhāḥ sarve sanakṣatrāḥ sūryādyāś ca tathā grahāḥ /
pātālabhuvanādīni devalokāś ca śāśvatāḥ // RKS_19.27 //

kalpānte ca suraśreṣṭha kva līyante ca devatāḥ /

hara uvāca: kathayāmi paraṃ guhyaṃ sṛṣṭisaṃhārakārakam // RKS_19.28 //

pralaye sarvabhūtāni sthāvarāṇi carāṇi ca /
śivaliṅge vilīyante naṣṭe jagati śāśvate // RKS_19.29 //

śūnyaṃ caitaj jagat sarvaṃ trailokyaṃ sacarācaram /
ātiṣṭhati yadā vahṇir visphuran sarvatomukhaḥ // RKS_19.30 //

tato bṛhaspatir gāyan vedatrayasamanvitam /
tadaivātibalo devaḥ kūrmarūpo mahādyutiḥ // RKS_19.31 //

narakāṃścādahat sarvās tataḥ prajvalito mahān /
sarvaṃ dagdhaṃ tu pātālaṃ nāgānāṃ bhuvanāni ca // RKS_19.32 //

kālarūpeṇa dagdhāni bhuvanāni caturdaśa /
jvālāmālākulībhūte vāṅmaye sacarācare // RKS_19.33 //

naṣṭe triviṣṭape sarve saśailavanakānane /
māyāmaye tu sarve 'smiṃs traiguṇye pralayaṃ gate // RKS_19.34 //

vinaśyati tato brahmā sahitaḥ sarvadaivataiḥ /
nāśayitvā ca bhūtāni brahmāṇḍaiḥ saha daivataiḥ // RKS_19.35 //

sthitā tu narmadā caikā sutīrthā surapūjitā /
narmadāyā 'vatāro 'yaṃ martyaloke vyavasthitaḥ // RKS_19.36 //

gatamindrasahasraṃ tu yāvad vai daśapañca ca /
atītaṃ brahmaṇaḥ ṣaṭkaṃ saptamo 'yaṃ prajāpatiḥ // RKS_19.37 //

tad evam agnimadhyasthaṃ tena sarvam acetanam /
avyakte sarvabhūtānām īśe jāgarti jāgrati // RKS_19.38 //

yadā svapiti śāntātmā tadā sarvaṃ nimīlitam /
sa viṣṇuḥ sṛṣṭikartā ca hartā ca jagataḥ prabhuḥ // RKS_19.39 //

ekībhūteṣu bhūteṣu vyapāsyan sarvatejasām /
punaḥ sṛṣṭiṃ prakurute devadevaḥ sadāśivaḥ // RKS_19.40 //

brahmā bhūtvā 'sṛjallokaṃ viṣṇur bhūtvā hyapālayat /
rudraḥ kālāgnirūpeṇa haratyante sa eva hi // RKS_19.41 //

tanmayā kathitaṃ sarvaṃ kim anyat paripṛcchasi /
iḍā nāma kalā hyeṣā śambhor vai saptakalpagā // RKS_19.42 //

akṣayā tena loke /# aṣṭau yugasahasrāṇi ahorātraṃ prajāpateḥ // RKS_19.43 //

anenaiva tu mānena śataṃ brahmā sa jīvati /
pitāmahaśatenaiva viṣṇor mānaṃ vidhīyate // RKS_19.44 //

nimeṣārddhaṃ ca śambhos tu sahasrāṇi caturdaśa /
etāvati vinaśyanti hy asaṃkhyātāḥ pitāmahāḥ // RKS_19.45 //

tatra dvādaśasāhasraṃ daivataṃ yugam ucyate /
tad ekasaptatiyugaṃ manvantaram ihocyate // RKS_19.46 //

etac caturdaśaguṇaṃ kalpam āhur manīṣiṇaḥ /
harārkacandramanavaḥ śakrasyāyuḥ prakīrtitam // RKS_19.47 //

lokapālādayo devāḥ sādhyāś caiva marudgaṇāḥ /
aṣṭāviṃśatiparyanta yugānāṃ santi te 'pi ca // RKS_19.48 //

etat te kalpagā kālamānaṃ nigaditaṃ mayā /
ye mṛtāḥ kalpagātīre dānayajñatapaḥ sthitāḥ // RKS_19.49 //

durgamaṃ yamalokaṃ ca na paśyanti kadācana /
tapasā dhyānayogena brahmārcanaparāyaṇāḥ // RKS_19.50 //

narmadātīramāsādya ye 'tra prāsādakārakāḥ /
dāruṇaṃ narakaṃ ghoraṃ nāśrayante yamālayam // RKS_19.51 //

narmadāṃ tu niṣevante vārddhakye tu subuddhayaḥ /
etad eva paraṃ dhyānaṃ śeṣam anyan nirarthakam // RKS_19.52 //

narmadādakṣiṇe tīre aśokavanikāsu ca /
aśokajananaṃ nāma tīrtha tatra vyavasthitam // RKS_19.53 //

aśokeśvaraliṅgaṃ tu sarvapāpapraṇāśanam /
tatra golakṣadānena yatphalaṃ tatra gacchataḥ // RKS_19.54 //

saptasārasvataṃ liṅgaṃ tathā liṅgaṃ surārcitam /
sāptarṣaṃ nāma liṅgaṃ ca liṅgaṃ yogeśvaraṃ tathā // RKS_19.55 //

candrakāntaṃ tathā liṅgaṃ varuṇeśvaram eva ca /
abhyarcya parayā bhaktyā yamalokaṃ na paśyati // RKS_19.56 //

tilodakapradānena piṇḍapātena bhārata /
pitṝn samuddharatyāśughorāt pūrvaṃ paraṃ śatam // RKS_19.57 //

tatra dattaṃ hutaṃ yac ca tasya saṃkhyā na vidyate /
purā devagaṇāḥ sarve tīrthasyāsya prabhāvataḥ // RKS_19.58 //

saṃsiddhiṃ paramāṃ prāpya divi devatvam āyayuḥ /
saṃsārasāgare rājan sañcaranti na dāruṇe // RKS_19.59 //

yudhiṣṭhira uvāca:
liṅgāni kīrtitānīha tathā tīrthāni yāni ca /
nānākhyānasametāni prasādāt kathayasva me // RKS_19.60 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śṛṇu rājan mahābhāga itihāsaṃ purātanam /
nāgeśvaraṃ siddhaliṅgaṃ sthitaṃ nāgahrade śubhe // RKS_19.61 //

siddhidaṃ sarvalokānāṃ nāgakanyābhirarcitam /
brahmatejovapuḥ śrīmān nāmnā caivāghamarṣaṇaḥ // RKS_19.62 //

dvādaśādityasaṃkāśo dīpyamāna ivānalaḥ /
āpastambo 'tha maitreyaḥ saṃvartaścātrir eva ca // RKS_19.63 //

ete cānye 'pi bahava ṛṣayaḥ saṃśitavratāḥ /
ayutāni munīndrāṇām aṣṭau tatrāśrame nṛpa // RKS_19.64 //

kandamūlaphalāhārāḥ śākāhārās tathā 'pare /
jalāhārās tathaivā 'nye kecid gomayabhakṣiṇaḥ // RKS_19.65 //

cāndrāyaṇaparāścā 'nye śrutismṛtiviśāradāḥ /
mokṣopāyaṃ vicinvanti brahmiṣṭhā brahmavittamā // RKS_19.66 //

aghamarṣā 'śramapadaṃ brahmalokasamaṃnṛpa /
dharmas tu vaiśyarūpeṇa jijñāsārthaṃ samāgamat /
saptasārasvate tīrthe so 'rcitvā vṛṣabhadhvajam // RKS_19.67 //

gandhapuṣpais tathā dīpair upahārair manoramaiḥ /
varteran ṛṣayas tatra śatamaṣṭottaraṃ tathā // RKS_19.68 //

bhikṣā ca bhikṣave dattā kaupīnaṃ mṛgacarma ca /
sāṣṭāṅgaṃ ca namaskṛtya tān devarṣigaṇān munīn // RKS_19.69 //

māsopavāsanirato nāśikāraṇyam āgamat /
putradārasnuṣās tasya nityaṃ tad gātagamānasāḥ // RKS_19.70 //

māse māse tvatikrānte ravisaṃkramaṇe nṛpa /
ṛtavaḥ ṣaḍatikrāntā nirāhāraṃ tapasyata // RKS_19.71 //

na bhogo na ca kārpaṇyaṃ na māno na ca matsaraḥ /
na kāmakrodhalobhāś ca nirjitās tena bhārata // RKS_19.72 //

vedārthe brāhmaṇārthe ca mama vittasya cārjanam /
viṣṇudharmaparo nityaṃ viṣṇvārāthana tat paraḥ // RKS_19.73 //

uttare cāyane māse saptasārasvate tathā /
snātvā devaṃ samabhyarcya liṅgarūpaṃ janārdanam // RKS_19.74 //

yathā vibhavayogena bhikṣāṃ dattvā yathā purā /

hara uvāca: varaṃ brūhi mahābhāga siddhastvaṃ dharmato yataḥ // RKS_19.75 //

mahārāja mahābhāga yat te manasi vartate /
idaṃ vimānam āruhya divyabhogasukhaṃ kuru // RKS_19.76 //

putradārasnuṣopeto viṣṇulokamito vraja /

śārṅga uvāca: yadi tuṣṭo 'si me deva varaṃ dātuṃ yathepsitam // RKS_19.77 //

varaṃ daśasahasrāṇi lokaṃ yāntu dvijottamāḥ /
idaṃ varamahaṃ manye harer nānyaṃ kadācana // RKS_19.78 //

ṛṣaya ūcuḥ:
vaiśyaḥ pāpo durācāro mahatāṃ lāghavaṃ yataḥ /
sarveṣām eva varṇānāṃ brāhmaṇo gurur ucyate // RKS_19.79 //

trīn varṇān yājayitvā ca tvaṃ yadā divamānayeḥ /
na dṛṣṭaṃ na śrutaṃ cāsīd evaṃ śrutipurāṇayoḥ // RKS_19.80 //

brāhmaṇasyāpamānena dharmo vai jāyate kvacit /
tapasā dhyānadharmābhyāṃ na yāsyasi divamune // RKS_19.81 //

api varṣasahasreṇa durgamaste surālayaḥ /
vraja tvaṃ vaiśyadharmeṇa svagṛhaṃ prati sāmpratam // RKS_19.82 //

sa evam ukto vipraistān sāṣṭāṅgaṃ praṇipatya ca /
uvāca vacanaṃ vaiśyo vimuktaṃ munipuṅgavam // RKS_19.83 //

ajñānāñjñānato vā 'pi kopaṃ kartuṃ na yujyate /
ajñātaṃ tvāṃ na gṛhṇīyāc chraddhāhīnaṃ ca devatā // RKS_19.84 //

sakrodhena tapas taptaṃ sarvaṃ bhavati niṣphalam /
daivatair api durjñeyā gahanā karmaṇo gatiḥ // RKS_19.85 //

satyena dhriyate dharmas tataḥ svargaḥ prajāyate /
svakarmanirataṃ caivam uddharantaṃ tathā dvijam // RKS_19.86 //

vaiśyaṃ brāhmaṇam ityāhur brāhmaṇaṃ vaiśyameva ca /
niṣṭhuraṃ nirghṛṇaṃ krūraṃ kṛtaghnaṃ dīrghakopinam // RKS_19.87 //

dvijaṃ vācālarūpaṃ tu dūrataḥ parivarjayet /

brāhmaṇā ūcuḥ: ko bhavān vaiśyarūpeṇa brahmā śakro janārdanaḥ // RKS_19.88 //

sāṅgopāṅgās tathā vedās tvayi dharmaḥ pratiṣṭhitaḥ /

śārṅga uvāca: dharmo 'haṃ vaiśyarūpeṇa jijñāsā 'rtham ihāgataḥ // RKS_19.89 //

idaṃ vimānamāruhya gamyatāṃ vaiṣṇavaṃ padam /
ete vimānam āruhya samprāptās tridaśālayam // RKS_19.90 //

saptasārasvataṃ natvā tīrthaṃ devaṃ haraṃ harim /
vaiśyaḥ putrādibhir yukto prāpa lokaṃ tu vaiṣṇavam // RKS_19.91 //

etat te kathitaṃ rājan narmadātīrthamuttamam // RKS_19.92 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe sṛṣṭisaṃhārasārasvatatīrthakathanaṃ nāmaikonaviṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 20

mārkaṇḍeya uvāca:
śāṇḍilyākalpagāyogaḥ sarvapāpaharaḥ paraḥ /
śāṇḍilyeśvaraliṅgaṃ ca sarvapāpaharaṃ param // RKS_20.1 //

snātamātro naras tasminn arcayitvā maheśvaram /
karmabhūmiṃ na labhate harasya vacanaṃ yathā // RKS_20.2 //

tilodakapradānena haviṣā piṇḍapātanāt /
tṛpyanti pitaras tasya yāvad indrāś caturdaśa // RKS_20.3 //

rāhusomasamāyoge kurukṣetre mahāphalam /
tatraiva janma rājarṣeḥ kārtavīryanṛpasya ca // RKS_20.4 //

snātvābhyarcya mahādevaṃ gandhapuṣpādyupaskaraiḥ /
sūryācandramasau yāvadumāmāheśvare pure // RKS_20.5 //

bhuṅkte sa vividhān bhogāṃs tāvad vai śivasannidhau /
tatra śāṇḍilyakauṇḍinyau māṇḍavyo munimattamaḥ // RKS_20.6 //

kauśikaś ca mahātejāḥ kaśyapo bhṛgur eva ca /
ete cānye 'pi bahavo japadhyānaparāyaṇāḥ // RKS_20.7 //

munīnāṃ ṣaṣṭisāhasraṃ tapasyugre vyavasthitam /
tasyāśramapadaṃ ramyaṃ śāṇḍilyākalpagāyuji // RKS_20.8 //

śāṇḍilyapuram ityeva brahmarṣi viniṣevitam /
dvādaśādityatīrthaṃ ca narmadādakṣiṇe taṭe // RKS_20.9 //

devadāru tathā tīrtham anyad devavanaṃ tathā /
daśalakṣāṇi tīrthāni tatra tiṣṭhanti saṃgame // RKS_20.10 //

dvādaśārkam idaṃ nāma tīrthaṃ pāpapraṇāśanam /
anyāni yāni liṅgāni kathitāni tavā 'nagha // RKS_20.11 //

mūṣakaśca tathā tīrthe mārjāreṇaiva bhakṣitaḥ /
niśāyāṃ mūṣakaḥ kaścidaṭamāna itas tataḥ // RKS_20.12 //

mārjareṇa tataḥ so 'pi bhakṣitaś ca dhṛtaḥ purā /
tato meghāgame kāle pravāhas tatra nirgataḥ // RKS_20.13 //

asthipravahaṇaṃ tasya nimagnaṃ tatra saṅgame /
tīrthasyāsya prabhāveṇa yakṣarājo 'bhavat nṛpa // RKS_20.14 //

bṛhadvṛndaḥ samākhyāto yakṣāyutasamāvṛtaḥ /
haṃsayuktavimānena yakṣaloke mahīyate // RKS_20.15 //

athānyat kathayiṣyāmi śāṇḍilyānarmadāśritam /
nāmnā cāpsarasaṃ liṅgaṃ muktāścāpsaraso yataḥ // RKS_20.16 //

jñānarūpamayaṃ devaṃ siddhaliṅgaṃ prakīrtitam /

yudhiṣṭhira uvāca: kasmādapsarasaḥ śaptāḥ kathaṃ yātāś ca saṅgamam // RKS_20.17 //

kathaṃ ca mokṣaṇaṃ śāpād viditaṃ kuru sāmpratam /

mārkaṇḍeya uvāca: śṛṇu rājan yathā nyāyaṃ kathayāmi tavā 'nagha // RKS_20.18 //

madhūtsavaṃ śivasyāgre vihāyendrotsavaṃ gatāḥ /
urvaśī ca tathā rambhā ahalyā ca tilottamā // RKS_20.19 //

ghṛtācī menakā caiva citrarekhā ca śālinī /
etāś cāpsaraso bahvyaḥ sarvā vai deva nirmitāḥ // RKS_20.20 //

vasante tā viśanti sma śakralokaṃ suraiḥ saha /
madirānandapānena mohitāḥ kāmapīḍitāḥ // RKS_20.21 //

samatīte vasante tu umāmāheśvaraṃ puram /
kailāsanilayaṃ devaṃ samārādhayituṃ gatāḥ // RKS_20.22 //

śāpasya bhayabhītās tā devedevasya suvratāḥ /
sāṣṭāṅgaṃ praṇipatyātha mantragītena tuṣṭuvuḥ // RKS_20.23 //

tāś caivāpsaraso gaurī jñātvā tatra parāṅmukhī /
gauryāḥ paramacittajñāḥ sarvābharaṇabhūṣitāḥ // RKS_20.24 //

anaṅgakusumā cānyā rūpayauvanaśālinī /
dhanapālī tathā cānyā vyomarekhā tathāparā // RKS_20.25 //

cāmaragrāhiṇī cānyā gāndharvī ca tathā 'parā /
hemadaṇḍā pratīhārā ūcurapsarasaḥ prati // RKS_20.26 //

umāmāheśvaraṃ nāma bhavatyo na samāgatāḥ /
aparādho 'yam evādya bhavatīnāṃ suduḥsahaḥ // RKS_20.27 //

anenaivāparādhena ajā martye bhaviṣyatha /
divyaṃ varṣaśataṃ sāgram evaṃ bhavata duḥkhitāḥ // RKS_20.28 //

apsarasa ūcuḥ:
śāpāntaṃ no varārohe dātumarhasi pārvati /
iti tāsāṃ vacaḥ śrutvā devī vacanam abravīt // RKS_20.29 //

śāṇḍilyākalpagāyoge narmadādakṣiṇe taṭe /
tatra snātvā divaṃ yānti śāṇḍilyeśvarapūjanāt // RKS_20.30 //

gaurītīrthaṃ tu tatraiva jñātuṃ yogyaṃ hi kalpagām /
uttīrṇā tena mārgeṇa lagnā skandasya pṛṣṭhataḥ // RKS_20.31 //

tatra snātvā śivaṃ natvā kailāsaṃ cā gamiṣyatha /
śāpabhraṣṭās tu tās sarvāḥ kṣmāṃ gatvā atiduḥkhitāḥ // RKS_20.32 //

śāpāvasāne samprāpte kalpagātīramāśritāḥ /
tatra snātvā tu śāṇḍilyaṃ pūjayitvā vidhānata // RKS_20.33 //

ajārūpadharās sarvās tasminnapsarasaḥ kṣaṇāt /
divyayānasamārūḍhās sarvālaṃkārabhūṣitāḥ // RKS_20.34 //

gaurītīrthaṃ tathaivāpur yathāpūrvaṃ tathaiva tu /
ajātīrtham iti khyātaṃ devaścājeśvaras tathā // RKS_20.35 //

sarvapāpaharaṃ caiva liṅgamāpsarasaṃ tathā /
tatra snātvā vyatīpāte nārī vā yadi vā naraḥ // RKS_20.36 //

avaśaḥ svavaśo vā 'pi prāṇatyāgaṃ karoti yaḥ /
daśavarṣasahasrāṇi rājā vidyādhare pure // RKS_20.37 //

kanakeśvaramanyat tu kanakāmokṣadaṃ śubham /
jvareśvaraṃ tatra liṅgaṃ jvaro yatra na vidyate // RKS_20.38 //

jvaritā ṛṣayo yatra babhūvur jvaravarjitāḥ /
pañcabrahmeśvaraṃ nāma liṅgaṃ pāpavimocanam // RKS_20.39 //

asuro malaketuś ca śakrasyaiva bhayena tu /
pañcabrahmātmakair mantraiḥ sthaṇḍilasthaṃ tu śaṅkaram // RKS_20.40 //

nānāvidhaiḥ puṣpadhūpaiḥ sampūjya svapuraṃ yayau /
aparāhṇe 'tha saṃsmāra sa pāpo liṅgamaiśakam // RKS_20.41 //

namaskṛtvā 'tha nirmālyaṃ yāvad uddhartum icchati /
tāvat tat sthāṇubhūtaṃ vai liṅgaṃ dṛṣṭvā mahāsuraḥ // RKS_20.42 //

viṣasādamahābāhuḥ kim etad iti vismitaḥ /
ākāśavācācoktaṃ vai viṣādaṃ tyajaputraka // RKS_20.43 //

pañcabrahmeśvaraṃ nāma liṅgam etat mahāsura /
ākāśavacanaṃ śrutvā namaskṛtya divaṃ yayau // RKS_20.44 //

pañcabrahmeśvaraṃ liṅgaṃ liṅgaṃ puṣpeśvaraṃ tathā /
tṛtīyaṃ tu tathā viddhi liṅgaṃ vai sthaṇḍileśvaram // RKS_20.45 //

nitye naimittike kārye grahaṇe candrasūryayoḥ /
śraddhayā saṅgame snātvā liṅgatritayapūjanāt // RKS_20.46 //

gacchanti pitaraḥ svargaṃ havirdānādibhir yathā /
manvantaraśataṃ yāvan modate brahmaṇaḥ pure // RKS_20.47 //

narmadāyāpyabhāge tu gopyaliṅgaṃ vyavasthitam /
brahmahatyādikaṃ pāpaṃ saptarātreṇa naśyati // RKS_20.48 //

tvaṣṭā pūṣeti vikhyātau balinau brahmarākṣasau /
vajreṇa svena śakreṇa hatau tau sindhucāriṇau // RKS_20.49 //

buddhvā brahmādibhirdevair brahmahā tveṣa vāsavaḥ /
indrāṇyā caiva saṃtyaktaḥ sarvaiḥ suragaṇais tathā // RKS_20.50 //

brahmahatyā samāyuktaḥ samprāpto vai himālayam /
candrahīnā yathā rātrir anādityaṃ yathā nabhaḥ // RKS_20.51 //

iyamābhāti vai tadvac chakrahīnā 'marāvatī /
tato devagaṇaiḥ sarvaiḥ preṣito havyavāhanaḥ // RKS_20.52 //

śakrasyānveṣaṇārthāya kṛśāno gamyatāṃ tvayā /
jale dṛṣṭvā nivartyā 'tha devatās saṃnyavedayat // RKS_20.53 //

tatas saṃpreṣito devaiḥ sarvavyāpī prabhañjanaḥ /
sa taṃ praveśayāmāsa provāca tridaśeśvaram // RKS_20.54 //

devānāṃ śāsanād eva samāgacchaṃ ca tvatkṛte /
tamānīya puraṃ divyaṃ brahmaviṣṇupurasmarāḥ // RKS_20.55 //

tato devagaṇāḥ sarve śakreṇa sahitā gatāḥ /
īśāno bhagavān yatra kailāse parvatottame // RKS_20.56 //

namaskṛtya mahādevaṃ surāsuranamaskṛtam /
praviṣṭāṃs tu yathānyāyaṃ papraccha bhagavān haraḥ // RKS_20.57 //

kimāgamanakāryaṃ vaḥ kuto vo bhayamāgatam /

devā ūcuḥ: eṣa tvāṃ prati saṃpraṣṭuṃ devarājaḥ śatakratuḥ // RKS_20.58 //

mokṣaṇaṃ brahmahatyāyāḥ syād yathā vai tathā kuru /

īśvara uvāca: vārāṇasyāṃ kratuṃ ceṣṭvā hayamedhaṃ yathā vidhi // RKS_20.59 //

tīrthayātrākrameṇaiva brahmahatyā praṇaśyati /
namaskṛtya tato devaṃ surāḥ kāśīpuraṃ yayuḥ // RKS_20.60 //

yajñopaskaramādāya tatra ceṣṭo makhottamaḥ /
pauṣkaraṃ naimiṣāraṇyaṃ kurukṣetraṃ tathā punaḥ // RKS_20.61 //

kedāraṃ bhairavaṃ tīrthaṃ gaṅgāsāgarasaṅgamam /
oghatīrthaṃ prayāgaṃ ca prabhāsaṃ śaśibhūṣaṇam // RKS_20.62 //

babhramuḥ sarvatīrthāni pṛthivyāṃ yāni kāni ca /
kṛṣṇamasya śarīrārddhamarddhaṃ gauraṃ nirīkṣya ca // RKS_20.63 //

vismayaṃ paramaṃ jagmuḥ sarve devagaṇās tathā /
vārāṇasīṃ purīṃ gatvā surā vijñāpayanti tam // RKS_20.64 //

antarikṣe purī khyātā vārāṇasyasamā tathā /
pañcakrośāntare tasyā brahmahatyā na sarpati // RKS_20.65 //

purāṇe śrūyate deva devarāja śatakrato /
yāvat tiṣṭhati gaṅgāyāṃ vārāṇasyāṃ samāgame // RKS_20.66 //

na tāvad brahmahatyā tu nirgame punarāviśet /

kāśyuvāca: nāhaṃ samarthā haraṇe muktvā kācit tu kalpagām // RKS_20.67 //

brahmahatyā yathā naśyed upadeśaṃ dadāmi te /
śāṇḍilyā narmadāyoge yāmye bhāge tu nārmade // RKS_20.68 //

tatra snātvā mahārāja trīṇi liṅgāni cārcayet /
pañcabrahmeśvaraṃ devaṃ puṣpeśvaram athāparam // RKS_20.69 //

tṛtīyaṃ tu tathā śakraliṅgaṃ caiva sthaṇḍileśvaram /
śivena kīrtitaṃ pūrvaṃ pārvatyāḥ ṣaṇmukhasya ca // RKS_20.70 //

kāśīpuryā vacaḥ śrutvā devadevaḥ śatakratuḥ /
taṃ deśaṃ samanuprāpya sarvaṃ snānādikaṃ vyadhāt // RKS_20.71 //

tat kṣaṇād divyadehaś ca sūryasaṃkramaṇaṃ yayau /
śarīrāt tasya nirgatya brahmahatyā ha vāsavam // RKS_20.72 //

asya tīrthasya māhātmyād ekahatyā tavaiva kā /
brahmahatyāsahasraṃ hi tamaḥ sūryodaye yathā // RKS_20.73 //

tīrthe 'smin na viśeddhatyā yojanāni caturdaśa /
etasminn antare śakraṃ pratyakṣaṃ prāha kalpagā // RKS_20.74 //

śivam astu mahārāja svagṛhaṃ yāhi sāmpratam /
iti tasyā vacaḥ śrutvā namaskṛtya tu narmadām // RKS_20.75 //

divyaṃ yānaṃ samārūḍho mudā paramayā yutaḥ /
apsarogaṇasaṃkīrṇaṃ siddhagandharvasevitam // RKS_20.76 //

tatrārūḍhaḥ surapatir yathāpūrvaṃ tathaiva ca /
dhṛtadivyātapatras tu vījyamāno 'psarogaṇaiḥ // RKS_20.77 //

stūyamānaḥ suragaṇaiḥ praviveśāmarāvatīm /
śivena kathitaṃ hy etat pārvatyāḥ ṣaṇmukhasya ca // RKS_20.78 //

mayā tu kathitaṃ rājaṃs tava brahmarṣipūrvakam // RKS_20.79 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe brahmahatyāchedano nāma viṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 21

yudhiṣṭhira uvāca:
bhūyaścecchāmy ahaṃ śrotuṃ narmadātīrthakīrtanam /
tṛptiṃ naivādhigacchāmi śṛṇvannapi mahāmune // RKS_21.1 //

idānīṃ śrotum icchāmi revākubjāsamāgamam /
ākhyānasahitaṃ brahman kathayasva prasādataḥ // RKS_21.2 //

kubjikā karmaṇā kena triṣu lokeṣu viśrutā /
etannastvaṃ paraṃ brahman saṃśayaṃ chettumarhasi // RKS_21.3 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śṛṇu rājan kathāṃ divyāṃ sarvapāpapraṇāśinīm /
kathitāmīśvareṇaiva pārvatyāḥ ṣaṇmukhasya me // RKS_21.4 //

ṛṣīṇāṃ brahmamukhyānāṃ gaṇānāṃ cānucāriṇām /
nānāṛkṣāṇi sūryasya jagadudyotakāriṇaḥ // RKS_21.5 //

śaśisūryopagamane tārā bhānti nabhastale /
nānyā payasvinī śaktā saṃsārārṇavatāraṇe // RKS_21.6 //

pitṛdevamanuṣyāṇāṃ muktvā caiva tu kalpagām /
tatra snātā divaṃ yānti ye mṛtā na punarbhavāḥ // RKS_21.7 //

cāndrāyaṇasahasraṃ ca brahmakūrcāyutaṃ tathā /
narmadātoyapānena tulyaṃ bhavati vā na vā // RKS_21.8 //

tilodakapradānena pitṝṇāṃ prītirakṣayā /
gāyanti pitaro gāthā tathaiva ca pitāmahāḥ // RKS_21.9 //

mātāmahādyāḥ satataṃ sarva eva parasparam /
api syāt svakule 'smākaṃ putraḥ paramadhārmikaḥ // RKS_21.10 //

havis tilayutaṃ dadyād yo revāsalilārcitam /
varṣalakṣaṃ tathā tena tṛptā yāmaḥ parāṃ gatim // RKS_21.11 //

yajñakriyā kṛtā tena samagrā bhūridakṣiṇā /
etat te kathitaṃ rājaṃ śivenokta yathā purā // RKS_21.12 //

svārociṣe 'ntare prāpte ādikalpe kṛte yuge /
mā gayāṃ gaccha kaunteya mā gaṅgāṃ mā sarasvatīm // RKS_21.13 //

tatra gaccha nṛpaśreṣṭha yatra kubjā sanarmadā /
vārāṇasīṃ prayāgaṃ ca gaṅgāsāgarasaṅgamam // RKS_21.14 //

kedāraṃ kanakhalaṃ ca prabhāsaṃ śaśibhūṣaṇam /
hariścandrapuraṃ cāndraṃ śrīśailaṃ tripurāntakam // RKS_21.15 //

māhendra malayaṃ caiva gokarṇaṃ ca mahābalam /
kālañjaraṃ nīlakaṇṭhaṃ tryambakaṃ dhūtakilbiṣam // RKS_21.16 //

rudrakoṭiṃ himasthānaṃ bhairavaṃ ca mahāpatham /
tīrthāny etāni cānyāni kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm // RKS_21.17 //

nānātīrthasahasrāṇi purāṇe kīrtitāni ca /
brahmaviṣṇuśivoktaṃ hi tatpramāṇaṃ hi siddhaye // RKS_21.18 //

some prasiddhā 'māvāsyā revākubjāsamāgame /
eraṇḍyāṃ caṇḍavegāyāṃ revayā saha saṃgame // RKS_21.19 //

rājan darśe yadā somaḥ saṃviśed ravimaṇḍale /
vyatīpāte ca saṃkrāntau vaidhṛtau viṣuve tathā // RKS_21.20 //

dakṣottarāyaṇe caiva ṣaḍaśītimukhe tathā /
darśe syād viṃśatiguṇaṃ vyatīpāte samāṃ śataḥ // RKS_21.21 //

saṃkrame vaidhṛtau rājaṃ chatārdhaṃ parikīrtitam /
amāsomasamāyoge rāhusomasamāgame // RKS_21.22 //

kurukṣetrāc chataguṇaṃ puṇyam āha śivaḥ svayam /
bilvāmrakaṃ siddhaliṅgaṃ brahmahatyāvyapohanam // RKS_21.23 //

darśanāt sparśanāt tasya śivaloke mahīyate /
kubjeśvaraṃ tathaivānyat na tat paśyanti mānavāḥ // RKS_21.24 //

narmadākubjikāmadhye nāgakanyābhir arcyate /
svārociṣe 'ntare prāpte ādikalpe kṛte yuge // RKS_21.25 //

kālāgnirudrasaṃkāśaṃ bhittvā pātālasaṅgamam /
sūryakoṭisamaprakhyaṃ pradīptajvalanaprabham // RKS_21.26 //

utthitaṃ kalpagāmadhye devā 'vāhanakāmyayā /
oṃkārasya yavaikena hīnaṃ liṅgaṃ nṛpottama // RKS_21.27 //

pṛthivyāṃ yāni tīrthāni loke 'smin sacarācare /
hīnān yasmād yavārddhena satyam etac chivoditam // RKS_21.28 //

tatra yas tyajati prāṇānamāsomasamāgame /
divyayānasamārūḍhaḥ stūyamāno 'psarogaṇaiḥ // RKS_21.29 //

dhṛtadivyātapatras tu sarvālaṅkārabhūṣitaḥ /
triṃśacchatasahasrāṇi vasec chivapure śubhe // RKS_21.30 //

tyajeddhi tatra yaḥ prāṇān na vaśaḥ svavaśo 'pi vā /
daśavarṣasahasrāṇi rājā vidyādhare pure // RKS_21.31 //

rantidevaś cakravartī śakratulyo mahīpatiḥ /
ayodhyādhipatiḥ śrīmān sarvadharmabhṛtāṃ varaḥ // RKS_21.32 //

kaṇvāśramapade ramye surāsuraniṣevite /
ākhyānasahitaṃ rājaṃ chṛṇu veda yathākramam // RKS_21.33 //

tīrthasaṃkhyāpramāṇaṃ ca itihāsaṃ purātanam /
haranti ke ca kārttikyāṃ kailāse parvatottame // RKS_21.34 //

brahmādayo gatās tatra viṣṇuśakrapurogamāḥ /
umayā sahito rudro gaṇakoṭisamanvitaḥ // RKS_21.35 //

nandiskandamahākālasurāsuraniṣevitaḥ /
saritaḥ sāgarāḥ śailās tīrthānāṃ koṭayas tathā // RKS_21.36 //

teṣāṃ madhye samutthāya skando vacanam abravīt /
kasyaitāni vimānāni dīvyante divi śaṅkara // RKS_21.37 //

sāptabhaumā gṛhā ramyā hemaprākāratoraṇāḥ /
gītanṛtyaninādena kāminīnāṃ manoharāḥ // RKS_21.38 //

īśvara uvāca:
śṛṇu skanda mahābhāga kathyamānaṃ yathoditam /
tīrthadānaprabhāveṇa tīrthajyeṣṭhakrameṇa tu // RKS_21.39 //

ye mṛtā narmadātīre parvate 'marakaṇṭake /
māheśvarāditīrtheṣu bhṛgukacchāvasānataḥ // RKS_21.40 //

imāni yāni tīrthāni liṅgamūrtidharāṇi ca /
saritaścāpi gaṅgādyās tāsu dānaprabhāvataḥ // RKS_21.41 //

etat te kathitaṃ skanda harmyās santi samuddhṛtāḥ /

mārkaṇḍeya uvāca: evaṃ purā mahārāja kailāse parvatottame // RKS_21.42 //

brahmā papraccha tīrthānāṃ śaṅkaraṃ vidhipūrvakam /
devakhātāni sarvāṇi saritaḥ sāgarās tathā // RKS_21.43 //

nadyaḥ sarvāś ca bhūpṛṣṭhe gaṅgādyā girisambhavāḥ /
uttamāḥ katicid deva kathayasva prasādataḥ // RKS_21.44 //

hara uvāca:
kathayāmi paraṃ tīrthaṃ pavitraṃ pāpanāśanam /
kautukena tvayā pṛṣṭā nadīnāmuttamā nadī // RKS_21.45 //

sarvāsāṃ saritāṃ madhya uttamā saptakalpagā /
sarveṣāṃ jananī ceha nadī trailokyasundarī // RKS_21.46 //

brahmovāca:
surasindhuṃ parityajya narmadā varṇyate katham /
viruddhaṃ sarvalokānāṃ devānāṃ ca viśeṣataḥ // RKS_21.47 //

brahmaṇas tu vacaḥ śrutvā agastyo vākyam abravīt /
madhye pade niyuktaś ca vaktum eva na yujyate // RKS_21.48 //

dharmāḥ sarve vedamūlā brāhmaṇā vedasambhavāḥ /
vedahīnā na sidhyanti yajñadānavidhikriyāḥ // RKS_21.49 //

svayambhūr bhagavāṃ chambhuḥ śambhuś ca bhagavān hariḥ /
vedāś ca bhagavāṃ chambhuḥ kalpagā śambhusambhavā // RKS_21.50 //

avyaktāvyaktarūpeṇa jagataḥ kāraṇecchayā /
saṃhārasṛṣṭirūpeṇa pralayotpattikāriṇī // RKS_21.51 //

bhagīrathaneminītā hariṇā 'trāvatāritā /
gaṅgā sā jahnunā pītā muninā culukena ca // RKS_21.52 //

kruddhaḥ pītvā munistāṃ tu sthito dhyānaparāyaṇaḥ /
divyaṃ varṣasahasraṃ tu sā tu tasyodare sthitā // RKS_21.53 //

vismayo devatānāṃ hi samāpede kutūhalam /
brahmādyā devatāḥ sarvā gatvā tasyāśramaṃ prati // RKS_21.54 //

śāpaśaṅkākulātmāno muniṃ vijñāpayanti te /
mahānadīṃ mune muñca pavitrāṃ pāpanāśinīm // RKS_21.55 //

martye vahatu sā nityaṃ lokasantāpahāriṇī /
devatā ṛṣiproktena muktā tena mahānadī // RKS_21.56 //

muktā tu jahnunā tatra tena sā jāhnavī smṛtā /
sā tu kiṃ varṇyate brahman pītāyā jahnunā purā // RKS_21.57 //

mayā culukamātreṇa śoṣitāḥ saptasāgarāḥ /
hariś ca bhagavān śambhuś śambhuś ca bhagavān iti // RKS_21.58 //

vindhyaḥ saptaśailarājo narmadāyāḥ prabhāvataḥ /
tenoddhatā devamārgā vartamānāni vāritāḥ // RKS_21.59 //

yajñaparvataparyaṅkāvubhau vindhyastau purā /
mayā nivāritau buddhyā devamārga pravṛttaye // RKS_21.60 //

evaṃ vigarhito brahmā saṃvādena parasparam /
tatas tuṣṭāḥ surāḥ sarve hy agastyaṃ prati bhārata // RKS_21.61 //

devadundubhayo neduḥ puṣpavṛṣṭiḥ papāta ca /
iti te kathito rājann itihāsaḥ purātanaḥ // RKS_21.62 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe kubjāmāhātmya ekaviṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 22

yudhiṣṭhira uvāca:
kathaṃ nivartito yajño rantidevasya dhīmataḥ /
kaṇvāśramapade ramye revākubjāsamāgame // RKS_22.1 //

nikhilaṃ śrotumicchāmi kathayasva śivoditam /

mārkaṇḍeya uvāca: śṛṇvantu munayaḥ sarve śrotukāmās samāgamam // RKS_22.2 //

mayā khyātam idaṃ puṇyam itihāsaṃ purātanam /
śaṇḍāmarko 'tha rājarṣir mānaso brahmaṇaḥ sutaḥ // RKS_22.3 //

sūryatejaḥ samaprakhyas tejasā prajvalann iva /
brahmiṣṭhaḥ satyavādī ca vedavedāṅgapāragaḥ // RKS_22.4 //

brahmacārī jitakrodhaḥ sarvabhūtahite rataḥ /
ṣaḍaśītisahasrāṇi munīnāṃ dīptatejasām // RKS_22.5 //

tapastatraiva tapyante mokṣopāyavicintakāḥ /
kandamūlaphalāhārā jalāhārās tathā pare // RKS_22.6 //

māsopavāsinaś cānye tathā pakṣopavāsinaḥ /
caranti ke sāntapanaṃ prājāpatyaṃ tathaiva ca // RKS_22.7 //

cāndrāyaṇaparāś cānye brahmakūrcās tathāpare /
śaṇḍāmarkāśritāḥ sarve sarveṣāṃ gurur eva ca // RKS_22.8 //

vedadhvanitanirghoṣair divaṃ bhūmiṃ vyanādayan /
nirdhūmo jvalanas tatra hūyamāno hutāśanaḥ // RKS_22.9 //

kāmakrodhavinirmuktair brahmacārijitendriyaiḥ /
śaṇḍāmarkāśramaṃ divyaṃ yuktaṃ brahmasamadvijaiḥ // RKS_22.10 //

tathākāmaphalair vṛkṣaiḥ puṣpitais tvatiśobhitam /
sarvāśramaguruś cāsīd rantidevo mahīpatiḥ // RKS_22.11 //

śāsitā dharaṇī tena saśailavanakānanā /
na narāḥ śokamātsaryarogadāridryaduḥkhitāḥ // RKS_22.12 //

cirāyuṣaḥ prajāḥ sarvā dhanadhānyasamākulāḥ /
svayaṃ kāmadughā gāvaḥ pṛthivī sasyaśālinī // RKS_22.13 //

kauśeyaṃ paṭṭasūtraṃ ca sarveṣāṃ vimalaṃ citam /
parjanyaḥ kāmavarṣī ca kāle kāle ṛtāvṛtau // RKS_22.14 //

nānā purāṇi ramyāṇi hemaratnānvitāni ca /
nānā cāmaramālā ca hemaratnāvagaṇṭhitā // RKS_22.15 //

kiṅkiṇījālasaṃchannā maṇimālāvilambitā /
budbudair ardhacandraiś ca pārijātakadambakaiḥ // RKS_22.16 //

gopuraiś ca mahādivyair nānānakanināditā /
nāṭyaharmyaiś ca saṅgītair vicitrakusumāvṛtaiḥ // RKS_22.17 //

bhūmir hemamayī caiva cārcitā yatra saṃcitaiḥ /
prāsādaś ca mahāratnair devadevasya śūlinaḥ // RKS_22.18 //

merumandarakailāse yādṛśaś ca virājate /
nānāratnaśilābhiś ca anekaśikharotkaraiḥ // RKS_22.19 //

candraśālāgavākṣaiś ca ratnamālāvibhūṣitaiḥ /
śatārdhasāptabhaumaiś ca tathaivāyutabhūmikaiḥ // RKS_22.20 //

candrānanapatākābhir yajñaiś cāpi virājitā /
evaṃ vidhā nṛpaśreṣṭha sarvaśobhā samanvitā // RKS_22.21 //

rantidevasya rājarṣer ayodhyānagarī śubhā /
itthaṃ śaśāsa dharaṇīṃ yathā śakrastriviṣṭapam // RKS_22.22 //

nṛpo yāgasahasraiś ca bhūmipṛṣṭhaṃ dadāha saḥ /
purodhasaṃ vaśiṣṭhaṃ ca papraccha munisattamam // RKS_22.23 //

kasmiṃs tīrthe tu nirvighnā yajñasiddhir mahāmune /
iti tasya vacaḥ śrutvā rājarṣer munisattamaḥ // RKS_22.24 //

uvāca rantidevaṃ ca vaśiṣṭho brahmavittamaḥ /
durvāsāḥ kaśyapo gargo nāradaḥ parvataḥ kratuḥ // RKS_22.25 //

agniś ca śaunakaś caiva bṛhaspatir athāṅgirāḥ /
bhṛgur atris tathā vatsyaḥ pulastyaḥ pulahastathā // RKS_22.26 //

kāśyapo gālavaś caiva ṛṣyaśṛṅgo vibhāṇḍakaḥ /
ahaṃ ca munayaś caite munayo brahmavarcasaḥ // RKS_22.27 //

sarveṣāṃ matamevaṃ vai mama caiva narādhipa /
anyatīrthāt paraṃ tīrthaṃ purāṇe parikīrtitam // RKS_22.28 //

koṭikoṭiguṇaṃ puṇyaṃ kalpagā yatra vartate /
evam eveti taṃ brūyāt satyam etat tvayoditam // RKS_22.29 //

tataścājñāpayām āsa bhṛtyāmātyapurodhasaḥ /
yajñopaskarasambhāraḥ śīghram eva vidhīyatām // RKS_22.30 //

ādideśa tato dūtān nānādeśeṣu satvarān /
ghoṣaṇā kriyatāṃ rāṣṭre samāgacchantu bhūmipāḥ // RKS_22.31 //

āgatās te tataḥ sarve rantidevasya śāsanāt /
yathā vibhavaśobhāḍhyāḥ śakratulyā mahībhṛtaḥ // RKS_22.32 //

gāvaś ca daśalakṣāṇi savatsāś ca payasvinīḥ /
hemabhārairbhūṣitāś ca kāmadhenupayasvinīḥ // RKS_22.33 //

lakṣamekaṃ hayānāṃ tu ayutaṃ dantināṃ tathā /
maṇimāṇikyaratnānāṃ tatra saṃkhyā na vidyate // RKS_22.34 //

anekāni sahasrāṇi karabhānāṃ ca bhārata /
divyayānaṃ samāruhya sāntaḥpuraparicchadaḥ // RKS_22.35 //

nānātūryair gītavādyair mekalātīram āgataḥ /
tatra maṇḍapakuṇḍāni yajñayūpā hiraṇmayāḥ // RKS_22.36 //

nānābhakṣāṇi bhojyāni pakvāni vividhāni ca /
nānābharaṇaratnaiś ca brāhmaṇāḥ samalaṃkṛtāḥ // RKS_22.37 //

yajñadīkṣāṃ ca jagrāha patnyā saha narādhipaḥ /
tataḥ pravartito yajño revātīre suśobhane // RKS_22.38 //

tatra jvalati nirdhūmaḥ pratyakṣo havyavāhanaḥ /
brahmaśakrādayo devā lokapālā marudgaṇāḥ // RKS_22.39 //

viśvedevāś ca sādhyāś ca vasavaścandrabhāskarau /
saritaḥ sāgarāḥ śailāḥ sarvatīrthāni cāpagā // RKS_22.40 //

mātaraḥ siddhagandharvāḥ sayakṣoragarākṣasāḥ /
umayā sahito rudro viṣṇuś caiva sureśvaraḥ // RKS_22.41 //

sarveṣā yajñabhāgāṃś ca pṛthak pṛthag akalpayat /
etasminn antare rājan vedadhvani niveditam // RKS_22.42 //

vismitā hyabhavan sarve śrutvā smṛtibhayānakam /
dānavā balavanto 'dya te krauñcapuravāsinaḥ // RKS_22.43 //

mahābāhuḥ subāhuś ca daityakoṭisamāvṛtāḥ /
āgatā narmadā tīre sabhṛtyabalavāhanāḥ // RKS_22.44 //

dakṣiṇāṃ diśamāśritya yajñavighnaṃ vicakrire /
brahmādyā munayaḥ sarve bhayatrastāś ca kampire // RKS_22.45 //

uvāca vacanaṃ brahmā devatulyaṃ purodhasam /
mayā vidhir vismṛtaś ca mantrādīnāṃ mahābhayāt // RKS_22.46 //

uvāca rantidevaṃ ca yajñadhvaṃsaṃ nivāraya /
brahmiṣṭhas tad vacaḥ śrutvā rantidevo mahīpatiḥ // RKS_22.47 //

yadi me vidyate satyaṃ śivabhaktiparā matiḥ /
daityarākṣasaduṣṭāś ca ye cānye vighnakārakāḥ // RKS_22.48 //

sarve te vilayaṃ yānti tamaḥ sūryodaye yathā /
paśyantu mama sāmarthyaṃ devā vigatakalmaṣāḥ // RKS_22.49 //

evamuktvā tato rājan kuśāgreṇa tu nārmadaḥ /
pravāho duṣṭarakṣārthaṃ dakṣiṇasyāṃ prakalpitaḥ // RKS_22.50 //

viṣṇuś caiva smṛtas tatra śaṅkhacakragadādharaḥ /
uttare devayānasya pravāhaḥ parikalpitaḥ // RKS_22.51 //

evaṃ kṛtvā tu ghoreṇa devamantreṇa suvrataḥ /
juhāvāhavanīye tu kuṇḍe bilvāmravetasam // RKS_22.52 //

tasmāt samutthitaṃ liṅgaṃ jvalat kālānalaprabham /
nānto nādir na madhyaṃ ca tasya liṅgasya bhārata // RKS_22.53 //

tataḥ surāsurāḥ sarve cakruḥ stotram idaṃ puraḥ /
oṃ namo bhuvaneśāya ādideva namo 'stu te // RKS_22.54 //

carācarakhyāpakāya sṛṣṭisaṃhārakāriṇe /
stotraṃ śrutvā mahādevaḥ śāntarūpo jagat patiḥ // RKS_22.55 //

babhūva paramaprītaś carācaragurus tadā /
tad dṛṣṭvā tādṛśaṃ karma rantidevasya dhīmataḥ // RKS_22.56 //

āgatya dānavādhīśo rantidevamapūjayat /
ādeśo dīyatāṃ mahyaṃ kiṃ karomīti cābravīt // RKS_22.57 //

uvāca vacanaṃ rājā prahasann iva bhārata /
ātithyakāle samprāpte yajñabhāgaṃ vadāmi te // RKS_22.58 //

devānāṃ yajñabhāṃgaṃ ca dānavānāṃ ca sarvaśaḥ /
parikalpya yathānyāyaṃ mudā paramayā yutaḥ // RKS_22.59 //

svaṃ svaṃ yānaṃ samāruhya dānavās te ca sarvaśaḥ /
liṅgaṃ bilvāmrakaṃ nāma juṣṭaṃ daivair jagat pateḥ // RKS_22.60 //

namaskṛtya mahādevaṃ rantidevaṃ pratuṣṭuvuḥ /
tataḥ pramuditā devā rantidevam apūjayan // RKS_22.61 //

umayā saha deveśaṃ gaṇakoṭisamanvitam /
brahmā viṣṇuś ca devāś ca varaṃ dattvā divaṃ yayuḥ // RKS_22.62 //

gateṣu teṣu deveṣu rantidevaḥ puraṃ yayau /
kadācid vṛtrahā tatra brahmahatyāsamāvṛtaḥ // RKS_22.63 //

revākubjāsamāyoge sarvaṃ snānādikaṃ vyadhāt /
tatkṣaṇād divyadehas tu sūryasaṃkāśatejasaḥ // RKS_22.64 //

śarīrāt tasya nirgatya brahmahatyāha vāsavam /
asya tīrthasya māhātmyād ekahatyā tavaiva kā // RKS_22.65 //

brahmahatyāsahasraṃ hi tamaḥ sūryodaye yathā /
tīrthe 'smin vinaśed yāvad yojanāni caturdaśa // RKS_22.66 //

etasminn antare śakraṃ pratyakṣaṃ prāha kalpagā /
śāntis te 'stu mahābhāga yatheṣṭaṃ gaccha sāmpratam // RKS_22.67 //

iti tasyā vacaḥ śrutvā tāṃ namaskṛtya kalpagām /
divyayānaṃ samāruhya mudā paramayā yutaḥ // RKS_22.68 //

apsarogaṇasaṃyuktaṃ divyagandharvanāditam /
tatrārūḍhaḥ surapatir yathā pūrvaṃ tathaiva saḥ // RKS_22.69 //

dhṛtadivyātapatras tu vījyamāno 'psarogaṇaiḥ /
stūyamānaḥ suragaṇaiḥ praviveśāmarāvatīm // RKS_22.70 //

śivena kathitaṃ pūrvaṃ pārvatyāḥ ṣaṇmukhasya ca /
mayā ca kathitaṃ rājaṃs tava brahmarṣipūrvakam // RKS_22.71 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe bilvāmrakotpattivarṇano nāma dvāviṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 23

mārkaṇḍeya uvāca:
harikeśa iti khyātaḥ śālagrāme dvijottamaḥ /
śiloñchavṛttirdharmātmā satyavrataparāyaṇaḥ // RKS_23.1 //

brāhmaṇī suvratā tasya dharmapatnī yaśasvinī /
pativratā mahābhāgā patiśuśrūṣaṇe ratā // RKS_23.2 //

kāle ṛtumatī sā tu ṛtugāmī ca sa dvijaḥ /
tasya putraśataṃ jajñe kapilāpuram āśritam // RKS_23.3 //

śiloñchavṛttiyogena prasthamekamupārjayat /
kṣutkṣāmāḥ te ca śiśavo rudanti karuṇaṃ tataḥ // RKS_23.4 //

śiśūn bubhukṣitān dṛṣṭvā mātā śokārtivihvalā /
garhayantī suduḥkhārtā brāhmaṇī patim abravīt // RKS_23.5 //

vṛddhau ca mātāpitarau sādhvī bhāryā sutaḥ śiśuḥ /
bharaṇīyāḥ prayatnena eṣa dharmaḥ sanātanaḥ // RKS_23.6 //

bharaṇaṃ poṣyavargasya putrāṇāṃ ca viśeṣataḥ /
etac chrutvā tu vacanaṃ brāhmaṇyāḥ śokavihvalaḥ // RKS_23.7 //

harikeśo 'bravīd vākyaṃ brāhmaṇīṃ prati bhārata /
na mayā saṃcitaṃ dhānyaṃ na vittaṃ gṛhamedhinā // RKS_23.8 //

grāme grāme bhikṣayitvā savibhāgaṃ pṛthak pṛthak /
dadāmi paramaṃ dhānyaṃ nānyāṃ vṛttiṃ tu kāraye // RKS_23.9 //

brāhmaṇy uvāca:
bālahatyāsamaṃ pāpaṃ bāle vṛddhe kṣudhārdite /
tasmāt pratigrahaṃ kṛtvā bhartavyā mama putrakāḥ // RKS_23.10 //

putreṇa lokaṃ jayati putreṇa sukhamedhate /
putreṇa svargam āpnoti pitṝṇāṃ paramā gatiḥ // RKS_23.11 //

ambarīṣasya nṛpater ayodhyādhipateḥ kila /
vartamāne mahāyajñe kurukṣetre dvijottamāḥ // RKS_23.12 //

gatāś ca brāhmaṇās tatra pratigrahajighṛkṣayā /
gāḥ kāṃcanaṃ dhanaṃ prāpya śālagrāmanivāsinaḥ // RKS_23.13 //

nānābharaṇaśobhāḍhyā āgatāḥ samalaṃkṛtāḥ /
yāhi yatra dvijāḥ sarve śālagrāmanivāsinaḥ // RKS_23.14 //

sutārthaṃ harikeśo 'tha rakṣite kurujāṅgale /
ambarīṣasya nṛpater vartamāne mahāmakhe // RKS_23.15 //

gṛhītvā brāhmaṇīṃ putrān kurukṣetraṃ jagāma ha /
praviṣṭaścādhvare tasmin yatra te santi ṛtvijaḥ // RKS_23.16 //

brahmaghoṣasvareṇaiva sa dṛṣṭvā divi devatāḥ /
yamo 'ṅgirāmunir viṣṇurvaśiṣṭho dakṣa eva ca // RKS_23.17 //

bṛhadviṣṇuḥ prasannātmā śātātapaparāśarau /
āpastambośanovyāsāḥ kātyāyanabṛhaspatī // RKS_23.18 //

hārītaḥ śaṅkhalikhitau yājñavalkyo 'tha gautamaḥ /
durvāsāḥ kāśyapo gargo bhāradvājo 'trireva ca // RKS_23.19 //

nāradaḥ parvataś caiva pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ /
vibhāṇḍako bhṛguś caiva śākaṭo bādarāyaṇaḥ // RKS_23.20 //

bālakhilyā brahmaputrā brahmatejo vapurdharāḥ /
aṣṭāśītisahasrāṇi brahmadaṇḍaṃ samāruhan // RKS_23.21 //

ambarīṣo mahārāja dṛṣṭvā brāhmaṇapuṅgavam /
brahmarṣīṃs tān namaskṛtya arghapādyair apūjayat // RKS_23.22 //

kimarthamāgato viprasabhāryaḥ sahaputrakaiḥ /
anugraham imaṃ manye yanmāṃ vadasi suvrata // RKS_23.23 //

ātithyakāle samprāpto yācayasva yathocitam /

brāhmaṇa uvāca: vittaṃ varṣaśataṃ yāvadekaikāya sutāya me // RKS_23.24 //

tvaṃ dehi jīvanāyāśa homadhenuṃ tathottamām /
ayutaṃ tu gavāṃ bhūpa hemabhārapariṣkṛtam // RKS_23.25 //

koṭimekāṃ hiraṇyasya vastrabhūṣaṇamuttamam /
iti tasya vacaḥ śrutvā dvijasya pṛthivīpatiḥ // RKS_23.26 //

śraddhayā parayā yuktaḥ sarvaṃ dattvā yathoditam /
śālagrāmapadaṃ yānaiḥ śīghraṃ prāveśayat tataḥ // RKS_23.27 //

kratum iṣṭvā sa rājarṣir mumude devavac ciram /
nānāvidhān sa bhuktvā 'tha bhogān patnīsutaiḥ saha // RKS_23.28 //

kālāntare tataḥ prāpte ṛṣir mṛtyuvaśaṃ gataḥ /
marudeśe nirudake brahmarakṣastvamāgataḥ // RKS_23.29 //

rājapratigrahād duṣṭāt punarjanma na vidyate /
brāhmaṇyaṃ yaḥ parityajya dravyalobhena mohitaḥ // RKS_23.30 //

viṣayāmiṣalubdhas tu kuryād rāja pratigraham /
narake raurave ghore tasyeha patanaṃ dhruvam // RKS_23.31 //

vṛkṣādāvāgninā dagdhāḥ prarohanti vanāgame /
rājapratigrahād dagdhā na prarohanti karhicit // RKS_23.32 //

śocanti pūrva janmāni anyajanmakṛtāni ca /
bhāryāputrakṛtenaiva gato 'haṃ narakārṇavam // RKS_23.33 //

evam uktvā kurukṣetraṃ putradārādibhiḥ saha /
tatra dvādaśavarṣāṇi uṣitvā sububhukṣitaḥ // RKS_23.34 //

ucchiṣṭaṃ kaśmalaṃ bhuṅkte rākṣasīṃ yonimāśritaḥ /
vārāṇasīṃ prayāgaṃ tu puṣkaraṃ naimiṣaṃ tathā // RKS_23.35 //

gaṅgāsāgarasam bhedaṃ kṣetraṃ kanakhalaṃ tathā /
kedāraṃ ca mahāpuṇyaṃ prabhāsaṃ śaśibhūṣaṇam // RKS_23.36 //

aṭitvā sarvatīrthāni pāpayonirato nṛpa /
cintayāmāsa dehaṃ me na nivṛttaṃ kathaṃcana // RKS_23.37 //

tasmāt pāpaviśaddhyarthaṃ praviśāmi hutāśanam /
bhāryā tasya saputrā vai bhartāraṃ suvratā 'bravīt // RKS_23.38 //

kiṃcid vijñāpayāmi tvāṃ yadi māṃ manyase vibho /
kṣaṇamātreṇa duḥkhena sādhayāmi sukhaṃ bahu // RKS_23.39 //

brāhmaṇasya hi dharmo 'yaṃ sarvas tad vahṇisādhanena /
tatsamāhṛtya dārūṇi pradīpya ca hutāśanam // RKS_23.40 //

ahaṃ viśāmyavidhavā bhartāraṃ prathamaṃ drutam /
na paśyāmi patantaṃ vai jvalane dāruṇe bhṛśam // RKS_23.41 //

uktā sā 'kāśavāṇyā ca mā te mṛtyubhayaṃ śubhe /
śrūyatāṃ mama vākyaṃ hi yathā dharmo na hīyate // RKS_23.42 //

kubjārevāsamāyoge brahmarakṣovimokṣaṇam /
tatra snātvā divaṃ yāti bilvāmrakam arcanāt // RKS_23.43 //

labhate brahmalokaṃ ca rakṣoyoneś ca mokṣaṇam /

brahmarākṣasa uvāca: kā 'si tvaṃ ca varārohe kasya cāsi yaśasvini // RKS_23.44 //

anugrahārthaṃ bhūtānāṃ pūrvajanma kṛtaiḥ śubhaiḥ /

ākāśavāṇy uvāca: dhanyā 'haṃ sarvabhūtānāmavyaktāvyaktarūpiṇī // RKS_23.45 //

evamustvā tu sā devī tatraivāntaradhīyata /
putradārānvito natvā harikeśaḥ sureśvaram // RKS_23.46 //

samprāpta sumudāyuktaḥ kubjārevāsamāgamam /
tatra snātvā yathānyāyam arcayitvā maheśvaram // RKS_23.47 //

hutāśanaṃ praviviśuḥ smṛtvā devaṃ hāriṃ haram /
svīyaṃ gṛhamivākleśāḥ kāmakrodhavivarjitāḥ // RKS_23.48 //

tatkṣaṇād divyadehās tu brahmatejovapurdharāḥ /
divyayānaṃ samāruhya brahmalokam avāpnuyuḥ // RKS_23.49 //

putradārasamāyukto harikeśo nṛpottama /
tasya tīrthasya māhātmyād divi dīvyati devavat // RKS_23.50 //

śatamaṣṭottaraṃ tatra liṅgānāṃ puṇyasaṅgame /
mārkaṇḍeśvaram ityekaṃ madhureśvaram eva ca // RKS_23.51 //

śūlapāṇiṃ tathaivānyam agastyeśvaram eva ca /
etāny anyāni caiveha siddhaliṅgāni santi vai // RKS_23.52 //

etat sarvaṃ yathā nyāyaṃ kathitaṃ tava suvrata /
kubjārevāsamāyogaṃ surāsuraniṣevitam // RKS_23.53 //

prātaryaḥ kīrtayed bhaktyā narmadāṃ saptakalpagām /
sarvapāpavinirmuktaḥ sa śaivaṃ labhate puram // RKS_23.54 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe kubjāmāhātmye trayoviṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 24

yudhiṣṭhira uvāca:
samutpattiṃ ca kubjāyā yasyāṃ vimalamānasāḥ /
sarvapāpavinirmuktā gandharvo ragarākṣasāḥ // RKS_24.1 //

etad vai śrotum icchāmi vistareṇa mahāmune /
kathyatāṃ muniśārdūla samākhyānaṃ purātanam // RKS_24.2 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śṛṇu rājan kathāṃ divyāṃ sarvapāpapraṇāśinīm /
citrāṅgadaḥ śakrasuto gandharvaḥ kāmamohitaḥ // RKS_24.3 //

samālambya kumārīṇāṃ daśalakṣāṇi bhārata /
reme yathecchayā so 'pi paścān muktaś ca kilviṣāt // RKS_24.4 //

ākhyānaṃ kathayiṣyāmi yathāvṛtta purātanam /
suvarṇo nāma gandharvas tasya bhāryā yaśasvinī // RKS_24.5 //

hemagarbheti vikhyātā śakrasyaiva yathā śacī /
sutā tasyāḥ sukāmeti viditānaṅgamohinī // RKS_24.6 //

rūpayauvanasampannā ūḍhā vai dhanadena sā /
gauryārādhanayogena tasyāḥ putro 'py ajāyata // RKS_24.7 //

ketumāla iti khyāto rājā vaidyādhare pure /
śaśirekhā priyā tasya bhārvyā vai rūpaśālinī // RKS_24.8 //

dve kanye janayāmāsa ratiḥ prītirmanorame /
dadau sa kāmadevāya pāṇigrahaṇapūrvakam // RKS_24.9 //

kanyānāṃ daśalakṣāṇi bhūṣaṇair bhūṣitāni ca /
tās tu yānasamārūḍhāḥ kāmarūpā manoramāḥ // RKS_24.10 //

vicitravastrābharaṇā gauryārādhana tat parā /
tāvanna bhujyate tābhis tāmbūlaṃ bhojanādikam // RKS_24.11 //

yāvanna kāryam asmābhir iti saṅkalpamādadhuḥ /
nityaṃ tairyatrikaṃ tās tu cakruḥ sarvā samāhitā // RKS_24.12 //

vasante samanuprāpte draṣṭuṃ prekṣaṇakaṃ purā /
puṣpakeṇa vimānena jagmus tā indramandiram // RKS_24.13 //

krīḍayitvā yathā nyāyaṃ madirāmadavihvalāḥ /
adṛṣṭvaiva bhavānīṃ tāś cakre tāmbūlabhakṣaṇam // RKS_24.14 //

citrāṅgadasya cāpāraṃ rūpaṃ dṛṣṭvā varāṅganāḥ /
mohitā nā 'bhijānanti madironmattamānasāḥ // RKS_24.15 //

taiś cāpi kāmitāḥ sarvā gandharvyo muditānanāḥ /
nānāvidhais tathā kāryaiś cikrīḍurmanmathād divi // RKS_24.16 //

atīte vatsare tās tu gandharvapuramāgatāḥ /
gaurīṃ draṣṭuṃ samājagmur umā māheśvaraṃ puram // RKS_24.17 //

namaskṛtya tato devīm idaṃ vacanam abruvan /
rakṣasvāsmākamīśāni cyutānāṃ niyamāt svakāt // RKS_24.18 //

tataś cukopa devī tān pāpakarmaratān prati /
vratādikaṃ hatā ye ye paradārāvidūṣakāḥ // RKS_24.19 //

apatrapā durācārāḥ sarvalokabahiṣkṛtāḥ /
tad adharmasya pāpasyāniṣkṛtir dharaṇītale // RKS_24.20 //

kumārīṃ kāmayed yas tu kāmalobhena mohitaḥ /
ṣaṣṭivarṣasahasrāṇi viṣṭhāyāṃ jāyate kṛmiḥ // RKS_24.21 //

etasminn antare rājaṃs tataścaitrāṅgadaḥ stuvan /
praṇamya śirasā devīm idaṃ vacanam abravīt // RKS_24.22 //

śāpasya sa bhayād bhūri vilalāpa narādhipa /
akāryaṃ kṛtam asmābhir gandharvatanayānvitaiḥ // RKS_24.23 //

prāyaścittaṃ kim asyādya pāpasya gada niṣkṛtim /
uvāca vacanaṃ devī gandharvaṃ kāmamohitam // RKS_24.24 //

dharmakriyāviluptasya svargalokacyutasya ca /
kumārīdūṣaṇe pāpaṃ mahatāṃ lomaharṣaṇam // RKS_24.25 //

kumārīdūṣaṇe pāpe niṣkṛtir na vidhīyate /
mama gandharvakanyāś ca madhupānair viḍambitāḥ // RKS_24.26 //

yūyaṃ tv anena pāpena gandharvāḥ kāmamohitāḥ /
kubjāvāmanahīnāṅgā bhaviṣyatha sahasraśaḥ // RKS_24.27 //

divyavarṣasahasraṃ tu martyaloke cariṣyatha /
kanyāvikṛtadoṣeṇa kubjāmarkaṭakānanāḥ // RKS_24.28 //

svakarmakṛtadoṣeṇa pāpaṃ bhuñjantu bhūtale /
eva śaptās tu te devyā sarve martya samāgaman // RKS_24.29 //

śocantaḥ svāni karmāṇi pūrvajanmakṛtāni ca /
babhramuḥ sarvatīrthāni loke caiva carācare // RKS_24.30 //

viṣaṇṇavadanās sarve pāpenā 'nena kārṣitāḥ /
śāpasyā 'ntaṃ na vindanti sarvatīrthān bhramantyapi // RKS_24.31 //

ekaviṃśatilakṣāṇi gandharvāṇi tathā 'nagha /
na devā na ca tīrthāni pāpasyā 'sya viśuddhaye // RKS_24.32 //

nānyad vā yujyate karma muktvā caiva hutāśanam /
karmaṇāṃ doṣadāhena muñcāmaḥ pāpakarmaṇaḥ // RKS_24.33 //

datto 'smākaṃ mahāśāpo pāpamārganivartakaḥ /
etasminn antare prāptaḥ sakuberaḥ purādhipaḥ // RKS_24.34 //

samprāpto naimiṣāraṇye yatra citrāṅgadādayaḥ /
tān dṛṣṭvā so 'bravīd devaḥ kṣaṇamātraṃ pratīkṣata // RKS_24.35 //

umāmāheśvare yāvad vacmi gatvā yathoditam /
evam uktvā yayau devaḥ kailāsaṃ parvatottamam // RKS_24.36 //

sāṣṭāṅgaṃ ca namaskṛtya umayā sahitaṃ haram /
jaya devi sureśāni saṃsārārṇavatāriṇi // RKS_24.37 //

tvayā sṛṣṭam idaṃ sarvaṃ trailokyaṃ sacarācaram /
vyāpinī śaktirūpeṇa sarveṣāṃ prāṇinām api // RKS_24.38 //

ityevam ādibhir vākyair devīṃ tuṣṭāva vāsavaḥ /
stotraiḥ stutā mahādevī śakraṃ vacanam abravīt // RKS_24.39 //

ārtiḥ kā te samutpannā yathārthaṃ kathayasva me /
uvāca vacanaṃ śakraḥ pārvatīṃ prati bhārata // RKS_24.40 //

varadā yadi me devi varaṃ dātuṃ tvam icchasi /
citrāṅgadādipāpasya mokṣaṇaṃ kriyatāṃ śubhe // RKS_24.41 //

devyuvāca:
śivājñā vartate loke pāpasyāsya viśuddhaye /
tasmāt pāpaviśuddhyarthaṃ triṣu lokeṣu viśrutam // RKS_24.42 //

devadevaṃ mahādevaṃ yācasva parameśvaram /
evaṃ devyā vacaḥ śrutvā śakraḥ provāca śaṅkaram // RKS_24.43 //

niṣkṛtis tv asya pāpasya kriyatāṃ vacanāt mama /

śaṅkara uvāca: yajñapākāśramaṃ gatvā mekalātīram āśritam // RKS_24.44 //

yajñaparvatamāsādya vindhyasyaiva sutottamam /
tatra yajñeśvaraṃ devaṃ liṅgaṃ paramasiddhidam // RKS_24.45 //

bilvāmrakaṃ tathā cānyat kalpagā tīram āśritam /
puṇyasthāne tu tatrāsya śāpasyānto bhaviṣyati // RKS_24.46 //

ekaviṃśatilakṣāṇi tatra muktāni saṅgame /
gandharvāṇāṃ mahārāja kubjabhāvam upeyuṣām // RKS_24.47 //

mahānadī nṛpaśreṣṭha kubjā tena prakīrtitā /
divyayānasamārūḍhāḥ stūyamānā marudgaṇaiḥ // RKS_24.48 //

mudā paramayā yuktā gāndharvaṃ lokam āpnuyuḥ /
bilvāmrakaṃ pūjayitvā gandharvā gatakilbiṣāḥ // RKS_24.49 //

yathā pūrvaṃ tathedānī tīrthasyā 'sya prabhāvataḥ /
harṣeṇa mahatā yuktaḥ śakro 'pi tridivālayam // RKS_24.50 //

jagāma tridaśaiḥ sārdhaṃ paripūrṇamanorathaḥ /
ṣaḍasya cottare bhāge ṣaḍasya dakṣiṇe tathā // RKS_24.51 //

evaṃ te kathito rājan revākubjāsamāgamaḥ /
aneke yasya māhātmyāt saṃsiddhiṃ paramāṃ gatāḥ // RKS_24.52 //

śravaṇāt kīrtanād vā 'pi mucyate bhavabandhanāt // RKS_24.53 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe kubjāmāhātmye citrāṅgadaśāpamocano nāma caturviṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 25

mārkaṇḍeya uvāca:
athānyat kathayiṣyāmi tīrthānāṃ tīrthamuttamam /
sarvapāpaharaṃ divyaṃ svargasopānasannibham // RKS_25.1 //

sapādakoṭitīrthāni pure māheśvare nṛpa /
raudraṃ vāruṇam āsādya krośamātrapramāṇataḥ // RKS_25.2 //

atrāntare mahārāja śivakṣetramudāhṛtam /
prāṇatyāgaṃ ca yaḥ kuryāc chivaloke ca modate // RKS_25.3 //

tiryagyonigatāḥ pāpāḥ kīṭapakṣimṛgādayaḥ /
te 'pi yānti śivasthānaṃ yatra devo maheśvaraḥ // RKS_25.4 //

tilodakapradānena mātṛkāḥ pitṛkās tathā /
pitaras tasya tṛpyanti yāvad ābhūtasamplavam // RKS_25.5 //

tatreṣṭā brahmaṇā pūrvamasaṃkhyeyāṃ makhottamāḥ /
śakraśca devarājratvaṃ tatreṣṭvā samavāptavān // RKS_25.6 //

kārtavīryeṇa tatraiva kṛtaṃ yajñaśataṃ purā /
ayodhyāyāṃ purā rājan yajñadānaparāyaṇaḥ // RKS_25.7 //

ādityasya sutaścāsīt sūryavaṃśe mahīpatiḥ /
jitvā 'surāṃs tathā daityān rakṣogaṇasamanvitān // RKS_25.8 //

manurnāmnā cakravartī śakrādīśād guṇottamaḥ /
purottame na sarpanti mṛtyurogajarās tathā // RKS_25.9 //

śatārddhasāptabhaumaiś ca gṛhair hemamayaiḥ śubhaiḥ /
vāpīkūpataḍāgānāṃ dīrghikānāṃ śatair yutā // RKS_25.10 //

suśobhitā prekṣaṇīyair nānārūpair vilāsibhiḥ /
veṇuvīṇādhvaniyutā nānāvādyaiḥ sahasraśaḥ // RKS_25.11 //

alakeva kuberasya śakrasyevāmarāvatī /
purī virājate tadvad ayodhyā devanirmitā // RKS_25.12 //

lakṣāṇi dve ca sārdhāṇi prajā jīvanti tatra ca /
tatraiva vaṃśe rājarṣīr abhūt paramadhārmikaḥ // RKS_25.13 //

nānāmakhasahasrair yo dadāha pṛthivīm imām /
na tad deśo na tat tīrthaṃ na tad rāṣṭaṃ na cāśramaḥ // RKS_25.14 //

neṣṭaṃ yatra mahāyajñaiḥ sālaṅkāyanabhūbhṛtā /
sasyamālādhṛtā pṛthvī dhanadhānyasamanvitā // RKS_25.15 //

svayaṃ kāmadughā gāvaḥ paṭṭavastramahīruhāḥ /
yajñaiḥ sarvair vivāhaiś ca vedair māṅgalyamaṅgalaiḥ // RKS_25.16 //

evaṃ tu satataṃ dhātrī kālena mahatā tataḥ /
anāvṛṣṭirabhūd rāṣṭre purā dvādaśavārṣikī // RKS_25.17 //

mṛtā jānapadāḥ sarve dvipadāś ca catuṣpadāḥ /
tṛṇagulmalatāvalyo bhūtagrāmaṃ caturvidham // RKS_25.18 //

hāhākāromahānāsīd devāsuranṛṇāṃ tathā /
sālaṅkāyanarājarṣiḥ cintayāmāsa bhārata // RKS_25.19 //

janmaprabhṛti me pāpaṃ kiṃcid eva na vidyate /
pūjayāmi hariṃ devaṃ saṃsārārṇavatāraṇam // RKS_25.20 //

brāhmaṇāṃś ca munīṃś caiva tarpayāmāsa cecchayā /
bṛhaspatisamaṃ buddhyā vaśiṣṭhaṃ brahmavādinam // RKS_25.21 //

papraccha nṛpatir bhaktyā sāṣṭāṅgaṃ praṇipatya ca /
anāvṛṣṭir abhūd vipra kathaṃ dvādaśavārṣikī // RKS_25.22 //

nā 'parādho mayā kaścit kṛto brāhmaṇadevayoḥ /
saṃśayo me mahāstatra vedānugrahatatpara // RKS_25.23 //

vaśiṣṭha uvāca:
śṛṇu rājan mahābāho anāvṛṣṭeś ca kāraṇam /
purā sāṃvatsare yajñe vṛddhāś ca munayo 'vadan // RKS_25.24 //

teṣāṃ ca vacanaṃ śrutvā kartavyaṃ janasaṃsadi /
tāvad eva muniścātriḥ pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ // RKS_25.25 //

bhṛguragnir marīciś ca kaśyapo 'tha vibhāṇḍakaḥ /
jamadagniś ca māṇḍavyo yamo viṣṇus tathāṅgirāḥ // RKS_25.26 //

bṛhaspatis tathā dakṣaḥ śātātapaparāśarau /
uśanā gautamaś caiva vyāsaḥ kātyāyanas tathā // RKS_25.27 //

viśvāmitro 'tha śāṇḍilyaḥ kakṣaḥ kātyāyanis tathā /
hārītaḥ śaṅkhalikhitau yājñavalkyo 'tha gālavaḥ // RKS_25.28 //

ātreyaḥ śaunako gargo jahnur uddālakas tathā /
kauśiko bhārgavo 'gastyo durvāsāścyavanas tathā // RKS_25.29 //

ete cānye 'pi bahavo ṛṣayaḥ sūryavarcasaḥ // RKS_25.30 //

dharmāṇāmupadeṣṭāro vedaśāstrānuyāyinaḥ /
anāvṛṣṭiṃ tu vai jñātvā pratyayodhyāṃ pratasthire // RKS_25.31 //

āgatān sa munīn dṛṣṭvā rājā paramadhārmikaḥ /
udatiṣṭhan mahābhāga divi śakra iva 'paraḥ // RKS_25.32 //

tān abhyarcya yathā nyāyam arghapādyādibhiḥ svayam /
upaviṣṭān yathā nyāyam āsane śubhadarśane // RKS_25.33 //

sa kāraṇam anāvṛṣṭeḥ tān papraccha mahātmanaḥ /
abruvan munayo vākyaṃ sālaṅkāyanabhūpatim // RKS_25.34 //

bhaviṣyabhūtatattvajñaṃ saptakalpāntavāsinam /
mārkaṇḍeyaṃ mahātmānaṃ sarveṣāṃ gurum arcaya // RKS_25.35 //

tasyāśramapadaṃ gatvā brāhmaṇaiḥ saha cintaya /
yaṃ yaṃ dharmaṃ sa vadati taṃ taṃ kartum ihārhasi // RKS_25.36 //

evamukto dvijaiḥ sarvaiḥ sālaṅkāyanabhūpatiḥ /
uvāca vacanaṃ sarvān munīndrāṃ chaṃsitavratān // RKS_25.37 //

anugraham imaṃ manye prasādaṃ munisattamāḥ /
ādideśa tato rājā bhrātarau dvārapālakau // RKS_25.38 //

sudhanvavīradhanvānau pratīhārau mahābalau /
rathe hayāni yujyantāṃ brāhmaṇārohaṇaṃ prati // RKS_25.39 //

brahmaśarmā devaśarmā mantriṇau tattvadarśinau /
papraccha gamanārthāya kartavyaṃ ca yathā 'diśat // RKS_25.40 //

mantriṇāvūcatuḥ:
samayajño mahābāho tvam eva vihitaṃ kuru /
rājā tadvacanaṃ śrutvā dharmaśāstraviśāradaḥ // RKS_25.41 //

uvāca ślakṣṇāyā vācā harṣagadgadamānasaḥ /
gantavyaṃ brāhmaṇaiḥ sārddhaṃ yatra kalpāntago muniḥ // RKS_25.42 //

evamuktvā yayau rājā brāhmaṇaiḥ saha bhārata /
divyayānasamārūḍhaḥ samprāptaḥ kalpagātaṭam // RKS_25.43 //

dharmāraṇyaṃ samāsādya mārkaṇḍaṃ munibhiḥ saha /
sa samīpe samāsīnaṃ praṇamya praṇatikṣamam // RKS_25.44 //

āpṛṣṭaḥ kuśalaṃ tena tadā vai brahmavādinā /
uvāca vacanaṃ rājā mārkaṇḍaṃ jñānacakṣuṣam // RKS_25.45 //

adya me kuśalaṃ brahmaṃs tvatpādāmbujadarśanāt /
kiṃtu māṃ bādhate nityaṃ bhaviṣyaṃ caiva tattvavit // RKS_25.46 //

mārkaṇḍeya uvāca:
apamārgeṇa prajānāṃ deva brāhmaṇahiṃsayā /
varṇāśramavilopena adharmo dharmabādhakaḥ // RKS_25.47 //

śambhur na pūjyate yatra rudrabhāgo na dīyate /
deśe tasmin anāvṛṣṭir durbhikṣaṃ maraṇaṃ dhruvam // RKS_25.48 //

vinaśyanti prajā rāṣṭre alpāyur nṛpatir bhavet /
abrahmaṇyā brāhmaṇāś ca śūdrā vai brahmavādinaḥ // RKS_25.49 //

śivajapaṃ yajñasūtraṃ śūdro dhārayate yadā /
aliṅgino liṅginaś ca avratā vratadhāriṇaḥ // RKS_25.50 //

svapāpaṃ kṛtavantaś ca tān svarāṣṭre pravāsinaḥ /
savyāṅge brahmasūtraṃ ca vahṇisūtraṃ ca kārayet // RKS_25.51 //

gardabhārohaṇaṃ tasya kārayel lokagārhitam /
etat te kathitaṃ rājann anāvṛṣṭeś ca kāraṇam // RKS_25.52 //

anāvṛṣṭyā sasyahānis tatkṣayān mriyate prajā /
prajākṣayād vedahānis taddhānau yajñasaṃkṣayaḥ // RKS_25.53 //

tatkṣayād dharmahāniś ca taddhānau varṇasaṅkaraḥ /
tatsaṅkarāt karmalopaḥ patanaṃ narake dhruvam // RKS_25.54 //

gaṅgāsāgarasambhede cāṇḍālāḥ saptasāmpratam /
kaṇadhūmaṃ pibantyāśu ūrdhvapādā hyadhaḥ śirāḥ // RKS_25.55 //

cakampire surāḥ sarve siddhagandharvakinnarāḥ /
devarājaḥ suraiḥ sārdhamāsanāc calito nṛpa // RKS_25.56 //

tapasas tu prabhāvo 'yam api dṛṣṭo narādhipa /
naimiṣe ca mahāraṇye surāsuranamaskṛte // RKS_25.57 //

śatamaṣṭottaraṃ sarve tāpasāḥ śūdrajanmanaḥ /
brahmakarma samāsādya sthitā dharmaparāyaṇāḥ // RKS_25.58 //

adharmacāriṇāṃ puṃsāṃ rājā pāpena lipyate /
ayajñayājakasthāne anāvṛṣṭir bhavet sadā // RKS_25.59 //

apūjanāt tathā nityaṃ devedevasya śūlinaḥ /
na svargo nāpavargaś ca na bhogāś cāpi puṣkalāḥ // RKS_25.60 //

brahmaviṣṇusurendrād yā arcayanti maheśvaram /
kiṃ punar mānuṣāḥ pāpā rājānaḥ pāpajīvinaḥ // RKS_25.61 //

nārcayanti maheśaṃ ye te narāḥ pāpabhāginaḥ /
na ca svargasya mokṣasya phalaṃ bhogam avāpnuyuḥ // RKS_25.62 //

tasmān nṛpa tvaṃ śreyāṃsi brāhmaṇaiḥ saha cintaya /
narmadātīramāsādya rudrayajñaṃ samārabha // RKS_25.63 //

teṣāṃ śirāṃsi home 'smin pātaya tvaṃ yathāvidhi /
samarcaya sureśānaṃ tataḥ śāntir bhaviṣyati // RKS_25.64 //

kāmavarṣī ca parjanyaḥ punaḥ sṛṣṭiḥ pravartate /
mucyatāṃ pāpadoṣeṇa rājyaṃ svargamavāpsyasi // RKS_25.65 //

tavaitat kathitaṃ rājan yathādṛṣṭaṃ mayā 'nagha /
tasya tad vacanaṃ śrutvā rājā paramadhārmikaḥ // RKS_25.66 //

namaskṛtya muniśreṣṭham ṛṣibhiḥ saha bhārata /
anugraham imaṃ manye tvatprasādād yathoditam // RKS_25.67 //

ādideśa pratīhārān yajñasambhārasiddhaye /
gatvā 'yodhyāṃ purīṃ ramyāmādeśaṃ makhasambhavam // RKS_25.68 //

yajñopaskaramādāya sarvair āgamya tām iti /
rājñīnāṃ ca kumārāṇāṃ sahasraṃ sāṣṭakaṃ tathā // RKS_25.69 //

sarvāṃś caiva mahīpālān nānādeśasamudbhavān /
saptarātrābhyantarato yathā yajñaḥ pravartate // RKS_25.70 //

namaskṛtya gatau tau tu pratīhārau puraṃ prati /
kathayāmāsatustatra yathoddiṣṭaṃ nṛpeṇa tu // RKS_25.71 //

aṣṭottarasahasraṃ tu rājñīnāṃ divyavāsasām /
kumārā ye ca rājāno ye cānye gṛhakarmiṇaḥ // RKS_25.72 //

asūtākṣatayonīnāṃ lakṣam ekaṃ tu yoṣitām /
rambhorvaśīsamānānāṃ rūpeṇāpratimatviṣām // RKS_25.73 //

mahoraskandhagātrāṇāṃ vāhānāmayutāni ṣaṭ /
suvarṇāratnapūrṇānāṃ mudrāṇāmayutaṃ tathā // RKS_25.74 //

savasānāṃ ca dhenūnāṃ triṃśal lakṣāṇi yantritaḥ /
pāṇḍurāṇāṃ hayānāṃ tu ayutāni daśaiva tu // RKS_25.75 //

ghaṇṭābharaṇaśobhānāṃ dantināmayutaṃ tathā /
yajñopaskaramādāya sarvasambhārasambhṛtam // RKS_25.76 //

prasthitau narmadāṃ rājñe sanniveśayatāṃ puraḥ /
praṇamya cābravīd rājā saptakalpāntavāsinam // RKS_25.77 //

ādeśo dīyatāṃ mahyaṃ makhaṃ yatra pravartate /

mārkaṇḍeya uvāca: vaidūryasya ca vāruṇyāṃ yajñayūpāṃś ca maṇḍapān // RKS_25.78 //

anyāṃś ca yajñasambhārān sarvāṃs tatraiva kāraya /
vaśiṣṭhaṃ vāmadevaṃ ca bhṛgumaṅgirasaṃ tathā // RKS_25.79 //

pulastyaṃ pulahaṃ caiva bhāradvājaṃ ca kaśyapam /
yājñavalkyaṃ muniṃ caiva muniṃ durvāsasaṃ tathā // RKS_25.80 //

vibhāṇḍakaṃ parvataṃ ca viśvāmitraṃ ca nāradam /
śaunakaṃ caiva gargaṃ ca saṃvartaṃ ca parāśaram // RKS_25.81 //

āpastambośano vyāsān sakātyāyanagautamam /
hārītaṃ śaṅkhalikhitau ṛṣyaśṛṅgaṃ ca somapam // RKS_25.82 //

aṣṭāśītisahasrāṇi vālakhilyān munīṃs tathā /
sarvadevanamaskāryo yajñaparvatasaṃjñitaḥ // RKS_25.83 //

hiraṇmayā mahāstambhā yādṛśair upaśobhitāḥ /
bahudhā yatra śobhante tathokte yajñamaṇḍape // RKS_25.84 //

kuṇḍasthalīḥ sruvās sarvāḥ kṛtvā hemamayā nṛpaḥ /
nānāvidhair bhakṣyabhojyai rasaiś ca vividhais tathā // RKS_25.85 //

saritaḥ sāgarāṃ śailāṃs tīrtharājaṃ ca sarvaśaḥ /
lokapālān mahābāhurasurān daityadānavān // RKS_25.86 //

candrādityau grahaiḥ sārdhaṃ nakṣatradhruvamaṇḍalam /
brahmādyāṃś ca surāṃs tatra maruto devatās tathā // RKS_25.87 //

viṣṇuṃ caiva sureśānaṃ yajñe tatpuruṣaṃ svayam /
āvāhayan mahādevaṃ gaṇakoṭisamanvitam // RKS_25.88 //

āvāhitas tataś cāgnir brāhmaṇair vedapāragaiḥ /
nirdhūmaḥ prajvalaṃś caiva sūryakoṭisamaprabhaḥ // RKS_25.89 //

vedadhvanitanirghoṣair divaṃ bhūmiṃ ca nādayan /
kaṇadhūmakṛtāhārāṃś cāṇḍālān saptavānaya // RKS_25.90 //

tān ānaya tathā śūdrān naimiṣāraṇyavāsinaḥ /

vaśiṣṭha uvāca: anugraham imaṃ manye yanmāṃ vadasi pārthiva // RKS_25.91 //

kuśāgreṇa tato rājā teṣāṃ mūrdhno nyapātayat /
taṃ dṛṣṭvā mānuṣaṃ homaṃ sāmiṣaṃ pretarūpiṇam // RKS_25.92 //

praṇaṣṭatoyā revā tu vihāya tridivaṃ gatā /
homāvasāne samprāpte snānārthaṃ narmadāṃ yayuḥ // RKS_25.93 //

śuṣkatoyāṃ tato 'paśyan narmadāṃ śaṃsitavratāḥ /
vismayaṃ paramaṃ prāptaḥ prāha durvāsasaṃ nṛpaḥ // RKS_25.94 //

cukopa rājā vipreṣu pāpakarmā durāsadaḥ /
parjanyārthaṃ vṛṣṭikāmaiḥ kṛto yajño nirarthakaḥ // RKS_25.95 //

payaḥ purātanaṃ naṣṭaṃ na jātaṃ varṣaṇaṃ kvacit /
rājñas tu vacanaṃ śrutvā durvāsāścā 'bravīt nṛpam // RKS_25.96 //

munīṃś ca sarvāṃs tatrasthān dharmatattvaviśāradān /
udakaṃ sarvalokānām īpsitaṃ ca na saṃśayaḥ // RKS_25.97 //

brāhmaṇānāṃ tapo homo vedamantrā vaśe sthitāḥ /
dakṣiṇā yajñarakṣā ca yajamānavaśe nṛpa // RKS_25.98 //

yajñopaskaraṇaṃ kiṃcid yaccānyad vedasammitam /
tatsarvaṃ yajamānena vedamūlaṃ dvijottamāḥ // RKS_25.99 //

vitoyā narmadā jātā parjanyo naiva varṣati /
tatsarvaṃ kṛtam evaṃ tu śrutir eṣā sanātanī // RKS_25.100 //

yā yayau tāṃ pratīkṣasva narmadāmāpagottamām /
tasya tadvacanaṃ śrutvā kṣamasvety abravīt nṛpaḥ // RKS_25.101 //

vaśiṣṭho vāmadevaśca vadatyevaṃ yudhiṣṭhira /
kāśīpuryāṃ prayāge vā gaṅgāyamunasaṅgame // RKS_25.102 //

tatraiva vartate yajñaḥ satyameva tapodhanāḥ /
kecid āhuḥ kurukṣetraṃ sthāne yatra sarasvatī // RKS_25.103 //

samuddiṣṭāni tīrthāni munibhis tu pṛthakpṛthak /
abravīt sahasā rājan durvāsā raudratāpasaḥ // RKS_25.104 //

nārado 'pi muniśreṣṭhaḥ tāpaso gatakilbiṣaḥ /
sarasvatyāṃ mahārāja tatra toyaṃ na vidyate // RKS_25.105 //

teṣāṃ tadvacanaṃ śrutvā sālaṅkāyanabhūpatiḥ /
abravīc ca tato vākyaṃ sarvān ṛṣigaṇān prati // RKS_25.106 //

kṣaṇamekaṃ pratīkṣadhvaṃ yāvad vahati kalpagā /
ityuktvā sa nṛpaśreṣṭhaḥ tatastuṣṭāva kalpagām // RKS_25.107 //

namaste 'stu sureśāni namaste śaṅkarātmaje /
iḍā ca piṅgalā caiva umā gaṅgā sarasvatī // RKS_25.108 //

gāyatrī vedamātā ca sāvitrī ca sarasvatī /
brāhmī ca vaiṣṇavī gaurī lokamātā yaśasvinī // RKS_25.109 //

samuddiṣṭāni tīrthāni pṛthivyāṃ yāni kāni ca /
tvayā 'vṛtāni sarvāṇi jagac ca sacarācaram // RKS_25.110 //

na tat paśyāmi tvadvārā 'vṛtaṃ yanna pradṛśyate /
tvattoyasnānamātreṇa tṛptā yānti parāṃ gatim // RKS_25.111 //

śrutvā stotram idaṃ devī rājñaś cāmitatejasaḥ /
makarāsanamārūḍhā pratyakṣā saptakalpagā // RKS_25.112 //

prāha brūhi varaṃ rājan yat te manasi vartate /

rājovāca: pūrvān sapta parān sapta pravāhān akṣayān kuru // RKS_25.113 //

varam etam ahaṃ manye saptakalpāntavāsini /

narmadovāca: datto varo mayā hyeṣa satyaṃ tava narādhipa // RKS_25.114 //

evamuktvā saric chreṣṭhā jalaughena pariplutā /
pravāhair vistṛtais tatra vahantī sā vyavasthitā // RKS_25.115 //

taṃ dṛṣṭvā tādṛśaṃ karma sālaṅkāyanabhūpateḥ /
tuṣṭuvur munayaḥ sarve satyadharmaparāyaṇāḥ // RKS_25.116 //

snānāvagāhanaṃ pānaṃ cakrus te pitṛtarpaṇam /
tato nirvatito yajño vipraiḥ sarvasvadakṣiṇaiḥ // RKS_25.117 //

yo yatkāmayate kāmaṃ tattasmai pratipāditam /
vastrālaṅkāradānaiś ca divyayānaiḥ suśobhanaiḥ // RKS_25.118 //

ṛtvijaḥ pūjitāḥ sarve sālaṅkāyanabhūbhṛtā /
yugapat pūjitāḥ sarve brahmaviṣṇumaheśvarāḥ // RKS_25.119 //

tataḥ śivālayaṃ gatvā liṅgaṃ tridaśapūjitam /
nāmnā māheśvarākhyātaṃ sarvakāmaphalapradam // RKS_25.120 //

umayā sahitaṃ śambhuṃ bhuktimuktipradāyakam /
oṃ maheśvarāya devāya śambhavāya namo namaḥ // RKS_25.121 //

ityādinā tu mantreṇa samabhyarcya vidhānataḥ /
kṛtāñjalipuṭo bhūtvā sthitas tatraiva pārthivaḥ // RKS_25.122 //

tato vinirgatā devī padamūlena śūlinaḥ /
pravāho narmadā bhede nārmadaḥ surapūjitaḥ // RKS_25.123 //

īśvarādyās tathā devāḥ sarve tuṣṭās tu bhārata /
varaṃ yācasva bhūpāla yatheṣṭaṃ manasepsitam // RKS_25.124 //

uvāca vacanaṃ devān rājā paramadhārmikaḥ /
yadi me varadā yūyaṃ kāmadāś ca prasādataḥ // RKS_25.125 //

idaṃ sthānaṃ tu na tyājyam īśvarād yaiḥ surair api /
yāntu rāṣṭre prajāvṛddhim anāvṛṣṭyā prapīḍitāḥ // RKS_25.126 //

idaṃ varam ahaṃ manye pāpā yāntu triviṣṭapam /
agniś cāhavanīyo 'tra svayaṃ tiṣṭhati sarvadā // RKS_25.127 //

devā ūcuḥ:
yat tvayā bhāṣitaṃ rājaṃs tat sarvaṃ tu bhaved iti /
evam uktvā yayuḥ sarve hy antardhānaṃ ca khecarāḥ // RKS_25.128 //

punaḥ pravardhitaṃ rāṣṭraṃ kāmavarṣī ca vāsavaḥ /
yajñaṃ nivartayitvā tu divyāmātyaiḥ samāvṛtaḥ // RKS_25.129 //

mahīpālasahasrais tu sāntaḥpuraparicchadaḥ /
viveśa nagarīṃ ramyām ayodhyāṃ devanirmitām // RKS_25.130 //

etat te kathitaṃ rājann umāmāheśvaraṃ prati /
tiryag yonigatāḥ pāpā mṛgapakṣisarīsṛpāḥ // RKS_25.131 //

avaśaḥ svavaśo vā 'pi śivalokamavāpnuyāt // RKS_25.132 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe pañcaviṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 26

mārkaṇḍeya uvāca:
athānyat kathayiṣyāmi maṇḍapeśvaram uttamam /
snātamātro naras tatra na viśed yonisaṅkaṭam // RKS_26.1 //

daśalakṣāṇi tīrthāni tasmiṃs tiṣṭhanti bhārata /
maṇḍapeśvaratīrthasya kūrmavṛddhivadarcanam // RKS_26.2 //

surāsuragaṇair iṣṭaṃ tasmiṃs tīrthe narādhipa /
anekabhāvikaṃ pāpaṃ tatkṣaṇād eva naśyati // RKS_26.3 //

tilodakapradānena piṇḍapātena bhārata /
tṛpyanti pitaraḥ sarve yāvat tiṣṭhati kalpagā // RKS_26.4 //

tatra yas tyajati prāṇān avaśasvavaśo 'pi vā /
daśavarṣasahasrāṇi rājā vaidyādhare pure // RKS_26.5 //

mānasau brahmaṇaḥ putrau bādarāyaṇa śākaṭau /
agastyasyāśramaṃ puṇyaṃ maharṣigaṇasevitam // RKS_26.6 //

kandamūlaphalaiḥ śākaiḥ śivabhaktiparāyaṇaiḥ /
ekadā 'vasare prāpte ajāpālo nṛpātmajaḥ // RKS_26.7 //

ayodhyādhipatiḥ śrīmān cakratulyaparākramaḥ /
aṣṭottaraṃ śataṃ vyāghrānajāḥ kṛtvā rarakṣa ca // RKS_26.8 //

sapādalakṣaṃ jīvanti prajāstasmin mahīpatau /
dhanāḍhyā dhanadasyeva praśaśāsa purīṃ tathā // RKS_26.9 //

sa kadācit mahābhāgaḥ sasainyo mṛgayāṃ gataḥ /
mahīpālasahasreṇa mudā paramayā yutaḥ // RKS_26.10 //

so 'paśyat parvatasyāgre merutulye mahīpatiḥ /
puṣpārāmasahasrāṇi harmyāṇi vividhāni ca // RKS_26.11 //

tatraiva śatasāhasraṃ yatīnām ūrdhvaretasām /
bhaktyā 'bhyarcya vidhānena deveśaṃ ca munīṃs tathā // RKS_26.12 //

praṇamyovāca madhuraṃ bādarāyaṇaśākaṭau /
pitṝṇāṃ tāraṇārthāya śrāddhakālatvasiddhaye // RKS_26.13 //

mahānayaṃ bhavadbhiś ca prasāda kriyatāṃ mayi /
abhyarcya tān munīn sarvān praṇipatya sthitas tataḥ // RKS_26.14 //

tasya tadvacanaṃ śrutvā ajāpālasya bhūbhṛtaḥ /
ṛṣīṇāṃ tāpasau vṛddhau bādarāyaṇaśākaṭau // RKS_26.15 //

ūcatustau tu vacanam ajāpālaṃ narādhipam /
na rājagrāhakāḥ sarve munayaḥ śaṃsitavratāḥ // RKS_26.16 //

rājapratigraho ghoro raudraḥ pāpo bhayāvahaḥ /
narake yātanāṃ ghorāṃ kaḥ soḍhuṃ śaktimān bhavet // RKS_26.17 //

svasti te 'stu nṛpaśreṣṭha panthānaḥ santu te śivāḥ /
evam uktvā tu cakrus te munayo vākyasaṃyamam // RKS_26.18 //

brahmaśāpabhayādbhīto nṛpastūṣṇīṃ babhūva ha /
gajānāṃ daśasāhasraṃ ghaṇṭābharaṇabhūṣitam // RKS_26.19 //

prādād viprāya saṃkalpya maṭhaṃ hemamayaṃ śubham /
kālañjaragiriṃ rājā triścakāra pradakṣiṇām // RKS_26.20 //

namaskṛtvā maheśānaṃ bhaktiyuktaḥ suhṛdvṛtaḥ /
jagāma svapuraṃ rājā yathā śakro 'marāvatīm // RKS_26.21 //

gate tasmin mahīpāle ṛṣayaḥ kāmamohitāḥ /
kecid gajasamārūḍhā nānāratnasamanvitāḥ // RKS_26.22 //

kecid aśvasamārūḍhā vījyamānāś ca cāmaraiḥ /
labhante vividhān bhogāṃs te brahmarṣitapodhanāḥ // RKS_26.23 //

devasvabhakṣakāḥ sarve strīlobhavaśavartinaḥ /
sukhaṃ ca paramaṃ prāptā devadravyena rājasāḥ // RKS_26.24 //

kālāntare tataḥ prāpte sarve mṛtyuvaśaṃ gatāḥ /
varjayitvā tu viprau dvau bādarāyaṇaśākaṭau // RKS_26.25 //

śvayoniṃ samanuprāptāḥ sarve te munipuṅgavāḥ /
amedhyabhakṣakāḥ pāpā devanirmālyabhakṣaṇāt // RKS_26.26 //

teṣāṃ samparkabhāvena śvavaktrau dvāv upasthitau /
śocantaḥ svāni karmāṇi vyāharantaḥ svakāṃ giram // RKS_26.27 //

papracchatuḥ śvayonīṃs tau bādarāyaṇaśākaṭau /
karmaṇā kena yūyaṃ vai śvayoniṃ samupāgatāḥ // RKS_26.28 //

ṛṣaya ūcuḥ:
devadravye gurudravye dravye caṇḍīśvarasya ca /
trividhaṃ pātakaṃ dṛṣṭaṃ dānabhakṣaṇalaṅghanāt // RKS_26.29 //

tasmāt samparkadoṣeṇa sārameyatvam āgatāḥ /
babhramuḥ sarvatīrthāni divyaṃ varṣaśataṃ tathā // RKS_26.30 //

naimiṣāraṇyam āsādya yathā yogaṃ vyavasthitāḥ /
teṣāṃ tadvacanaṃ śrutvā bādarāyaṇaśākaṭau // RKS_26.31 //

jagmatur brahmalokaṃ tau brahmaputrau yaśasvinau /
abhivādya yathānyāyaṃ brahmāṇaṃ jagatāṃ patim // RKS_26.32 //

ūcatuś ca svavṛttāntaṃ pitaraṃ tattvadarśinam /
atyantau muniśārdūlau dṛṣṭvā tau vikṛtānanau // RKS_26.33 //

uvāca vacanaṃ śrīmān brahmālokapitāmahaḥ /
devadravyāpahāreṇa duṣkṛtaṃ svargagarhitam // RKS_26.34 //

surāsuragaṇair yattu laṅghituṃ naiva śakyate /
kiṃ punar mānuṣaiḥ kṣudrair devadravyopajīvikaiḥ // RKS_26.35 //

teṣāṃ tu niyataṃ ghore narake patanaṃ smṛtam /
niṣkṛtirnarmadā teṣāṃ vihitā lokapāvanī // RKS_26.36 //

snātvā tu kalpagā toye 'bhyarcayitvā vṛṣadhvajam /
mucyate sarvapāpebhyaḥ satyametat mayoditam // RKS_26.37 //

pitāmahavacaḥ śrutvā bādarāyaṇaśākaṭau /
ṛṣibhiḥ saha tatraiva narmadātīramāśritau // RKS_26.38 //

sarinnānyā 'sti loke 'sminpāpasyāsya viśuddhaye /
tatas te munayaḥ sarve smarantaḥ pūrvaduṣkṛtam // RKS_26.39 //

ṣaṇmāsā 'bhyantare rājan chivadhyānaparāyaṇāḥ /
niṣkalmaṣāḥ babhūvus te tīrthasyāsya prabhāvataḥ // RKS_26.40 //

balyādyā munayaḥ sarve śatakratupurogamāḥ /
dadṛśus te kratuvaraṃ śivenaiva yathoditam // RKS_26.41 //

gṛhītvā 'tha munīn sarve brahmādyāś ca surāsurāḥ /
suprabhās tāṃs tu devatvaṃ maṇḍapeśvaradarśanāt // RKS_26.42 //

tena liṅgaṃ tu vikhyātaṃ loke 'smin maṇḍapeśvaram /
svārociṣe 'ntare prāpte tretāyāṃ tu nṛpottama // RKS_26.43 //

kṣatriyāṇāṃ sahasrāṇi tatra siddhāni bhārata /
etat sarvaṃ samākhyātaṃ samāsena mayā 'nagha // RKS_26.44 //

śravaṇāt kīrtanād rājan hayamedhaphalaṃ labhet // RKS_26.45 //

yudhiṣṭhira uvāca: amareśvarapūrveṇa paryaṅkāt paścime tathā // RKS_26.46 //

tīrthasaṃkhyāṃ krameṇaiva kathayasva tapodhana // RKS_26.47 //

mārkaṇḍeya uvāca: śṛṇu rājan mahābhāga pūrvabhāge vyavasthitam // RKS_26.48 //

śvetakiṃśukanāmānaṃ tīrthaṃ pāpapraṇāśanam /
narāḥ sukhena rūpeṇa yatra snātā divaṃ gatāḥ // RKS_26.49 //

śvetakiṃśukanāmāsti liṅgaṃ paramasiddhidam /
tāṭakeśvaradevaś ca tatra svargaphalapradaḥ // RKS_26.50 //

anyat tu varṇanāmeti tīrthaṃ pāpapraṇāśanam /
tryambakas tu mahādevo yatraloke varapradaḥ // RKS_26.51 //

tasya tīrthasya māhātmyād gaṇḍeśas tridivaṃ gataḥ /
gaṇḍakeśvaraliṅgaṃ tu liṅgaṃ śukleśvaraṃ tathā // RKS_26.52 //

narmadādantivanikāsaṅgamo lokaviśrutaḥ /
tatra liṅgeśvaraṃ liṅgaṃ sarvasiddhipradāyakam // RKS_26.53 //

bālakeśvaraliṅgaṃ tu tathā 'nyat pūrṇakeśvaram /
revāyā uttare kūle narmadāpuramuttamam // RKS_26.54 //

tīrthaṃ kapiśilā nāma sarvānarthavidūṣaṇam /
liṅgaṃ siddheśvaraṃ nāma tathā 'nyannāḍakeśvaram // RKS_26.55 //

atrāntare nṛpaśreṣṭha daśalakṣāṇi nāmataḥ /
tīrthāni daśalakṣāṇi kīrtitāni yathākramam // RKS_26.56 //

tato gacchen nṛpaśreṣṭha vaidūryāt paścimāṃ diśam /
śaśabhīnarmadāyogaṃ sarvapāpapraṇāśanam // RKS_26.57 //

bhuktidaṃ muktida caiva liṅgaṃ vai śaśabheśvaram /
triṣu lokeṣu vikhyātaṃ gardabhīyonimokṣaṇam // RKS_26.58 //

maṇḍaleśvaranāmeha tīrthaṃ liṅgaṃ narādhipa /
yatra māṇḍalikāḥ siddhā ajāpālo manus tathā // RKS_26.59 //

tatra ceṣṭvā tu manujaḥ sambhaven na punarbhave /
tilodakapradānena piṇḍapātena bhārata // RKS_26.60 //

pitaras tasya tṛpyanti yāvac candradivākarau /
tatra pradīyate dānaṃ tasya saṃkhyā na vidyate // RKS_26.61 //

kāntārakaṃ tato gacchet sarvatīrthavaraṃ śubham /
tatra snātā divaṃ yānti ye mṛtā na punarbhavāḥ // RKS_26.62 //

sapādalakṣamadhikaṃ tīrthānāṃ maṇḍaleśvare /
kīrtite tava rājendra yathādṛṣṭaṃ yathāśrutam // RKS_26.63 //

tretāyāṃ raghuvaṃśe tu kumārau rāmalakṣaṇau /
maithilyā saha rājendra uttīrṇo yatra kalpagām // RKS_26.64 //

jagmatuḥ piturājñāṃ vai kurvantau viṣṇurūpiṇau /
snātvā tīrthavare tatra bhaktyā 'bhyarcya maheśvaram // RKS_26.65 //

rājatīrthaṃ tu tadgopyaṃ liṅgaṃ vai lakṣaṇeśvaram /
sīteśvaraṃ tathā liṅgaṃ surāsuranamaskṛtam // RKS_26.66 //

tatra snātvā 'rcayitvā tu śūlapāṇiṃ maheśvaram /
sarvapāpavinirmukto gāṇapatyam avāpnuyāt // RKS_26.67 //

tatogacchet nṛpaśreṣṭha puṇyatīrthaṃ śivālayam /
māhiṣmatīṃ purīṃ ramyāṃ tāṃ dṛṣṭvā na cyutaḥ kvacit // RKS_26.68 //

yatra kālāgnirudro 'sti prajvalann iva hetubhiḥ /
trayastriṃśat tu tiṣṭhantu liṅgānāṃ koṭayas tathā // RKS_26.69 //

tataḥ koṭīśvaraṃ liṅgaṃ koṭitīrthe narādhipa /
yajñakoṭiphalaṃ tatra tasya liṅgasya pūjanāt // RKS_26.70 //

tatra dattasya dānasya koṭisaṃkhyā tu vidyate /
daśāśvamedhatīrthaṃ tu bhuktimuktiphalapradam // RKS_26.71 //

tilodakapradānena pitṝṇāṃ gatiruttamā /
snātamātro naras tatra sūryateja samaprabhaḥ // RKS_26.72 //

purāṇi pañcasāmānyāc chambhunā kīrtitāni vai /
prabhāsaś ca kurukṣetraṃ tathā māyāpurī śubhā // RKS_26.73 //

avantī ca mahākālaṃ tathā māheśvaraṃ puram /
eteṣu ca samagreṣu viddhi liṅgānyanukramāt // RKS_26.74 //

atra dattaṃ hutaṃ veṣṭam akṣayād api cākṣayam /
avaśaḥ svavaśo vā 'pi prāṇatyāgaṃ karoti ya // RKS_26.75 //

sa yāti paramaṃ sthānaṃ yatra devo maheśvaraḥ /
kīrtayet prātarutthāya puṇyāny etāni yo naraḥ // RKS_26.76 //

na sa pāpena lipyeta yamalokaṃ na paśyati /
tīrthaṃ pipīlikā nāma gatā yatra pipīlikāḥ // RKS_26.77 //

śivalokaṃ mahābhāga sarvalokottamottamam /
bandhyārevāsamāyogaṃ surāsuranamaskṛtam // RKS_26.78 //

saṅgame yatra rājendra liṅgaṃ vai munakeśvaram /
yoginas tat tu paśyanti na tat paśyanti mānuṣāḥ // RKS_26.79 //

vikhyātaṃ tat tu nagaraṃ narmadādakṣiṇe tate /
ayuta yatra liṅgānāṃ tīrthānāṃ ca narādhipa // RKS_26.80 //

liṅgaṃ caṇḍīśvaraṃ nāma tathaivoḍugaṇeśvaram /
vakeśvaraṃ tatra viddhi vakā yatra divaṃ gatāḥ // RKS_26.81 //

tīrthaṃ gaṅgāvahaṃ nāma liṅgaṃ vai sarvasiddhidam /
aṅgāreśam iti jñeyaṃ vimalaṃ tatra bhārata // RKS_26.82 //

somatīrthamiti jñeyaṃ śuklatīrtham ataḥ param /
tīrthānāṃ nirasaṃ nāma dhruvatīrthaṃ narādhipa // RKS_26.83 //

anekāni sahasrāṇi tīrthānāṃ caiva bhārata /
tīrthaṃ pipīlikā nāma bhuktimuktipradāyakam // RKS_26.84 //

krośamātraṃ tu vijñeyaṃ pūrvapaścimatas tathā /
tīrthānām ayutaṃ sārddhaṃ ṛṣidevaniṣevitam // RKS_26.85 //

tatra dattaṃ hutaṃ caiva tasya saṃkhyā na vidyate /
tatra yaḥ santyajet prāṇānavaśaḥ svavaśo 'pi vā // RKS_26.86 //

sarvapāpavinirmukta umāmāheśvare pure /
modate sarvakāmais tu yāvad indrāś caturdaśa // RKS_26.87 //

yasmād eva śivaṃ tasmādarcayec chāntamānasaḥ /
maitraḥ kāruṇiko nityaṃ prāpnoti paramaṃ padam // RKS_26.88 //

kṣaṇamātreṇa yatpuṇyaṃ tataḥ kuryān narādhipa /
na tad varṣaśatenā 'pi na tu yajñaśatair api // RKS_26.89 //

śakyaṃ sādhayituṃ rājaṃs tathā tīrthaśatair api /
sarvaprāṇiṣu kāruṇyaṃ dīnānātheṣu bhāvayan // RKS_26.90 //

maitrī ca muditā rājan puṇyaśīleṣu sarvadā /
puṇyavatsukhamāpekṣyaṃ sarvaprāṇiṣu yatnataḥ // RKS_26.91 //

akṣetre tu kṛtaṃ puṇyaṃ samaṃ bhavati bhārata /
narmadāsaṅgamo yatra tatra saṃkhyā na vidyate // RKS_26.92 //

anyadeśe kṛtaṃ pāpaṃ puṇyakṣetre vinaśyati /
puṇyakṣetre kṛtaṃ pāpaṃ vajralepo bhaviṣyati // RKS_26.93 //

uttīrṇo narmadāṃ yatra kārttikeyo mahābalaḥ /
liṅgaṃ tatra ca vijñeyaṃ siddhidaṃ kārttikeśvaram // RKS_26.94 //

candreśvaraṃ tathā liṅgaṃ liṅgaṃ caiva śikhīśvaram /
śaktīśvaraṃ tathā cānyat sarvapāpapraṇāśanam // RKS_26.95 //

teṣāñ caiva liṅgānām arcanaṃ bhaktibhāvataḥ /
brahmahatyādikāt pāpān mucyate nātra saṃśayaḥ // RKS_26.96 //

śivalokamavāpnoti pitṝṇāṃ svargatis tathā // RKS_26.97 //

yudhiṣṭhira uvāca: bhagavān chrotum icchāmi māhiṣmatyās tu paścime // RKS_26.98 //

sannidhau ca tileśasya sarvapāpapraṇāśanam /
rāsabhīnarmadābhedaṃ surāsuranamaskṛtam // RKS_26.99 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śṛṇu rājan mahābhāga itihāsaṃ purātanam /
narmadāgardabhībhedaṃ tiryagyonivimokṣaṇam // RKS_26.100 //

yasmiṃs tīrthe mahārāja satejāharikeśayoḥ /
apārādrāsabhatvāc ca muktiḥ kalmaṣanāśane // RKS_26.101 //

havirdhānas tu rājarṣirāsīt kalpo yudhiṣṭhira /
ātreyasya sutaś cāsīd brahmarṣirbrahmavittamaḥ // RKS_26.102 //

pāvakasya sutāyā tu pāṇigrahaṇadharmataḥ /
havirdhānāya sā dattā sutejā nāma nāmataḥ // RKS_26.103 //

kuśavalkaparīdhānā kandamūlaphalāśinī /
rūpayauvanasampannā pārvatīva manoharā // RKS_26.104 //

havirdhānas tu rājarṣirṛtuṃ buddhvā gatas tu tām /
āgato 'sau yuvā tatra sarvaśāstraviśāradaḥ // RKS_26.105 //

maharṣiṃ tvāgataṃ jñātvā sutejā kāmituṃ gatā /
sahasā 'laṃkṛtāṃ tāṃ tu karaṃ jagrāha sa dvijaḥ // RKS_26.106 //

tena sā dharṣitā tatra yatheṣṭaṃ kāmapīḍitā /
agnihotrasya śālāyāṃ dāmpatyaṃ kāmasaṃyutam // RKS_26.107 //

dadṛśe sa mahātmā vai dharmādharmaviśāradaḥ /
āsīd viṣaṇṇavadano dṛṣṭvā tāṃ pāvakātmajām // RKS_26.108 //

avadhyo brāhmaṇo duṣṭaḥ pāpātmā pāpakarmakṛt /
iyaṃ ca patnī duṣṭā me na vadhyā strīsvabhāvataḥ // RKS_26.109 //

tamuvāca vicāryaivaṃ brāhmaṇaṃ dārakarṣakam /
mātaraṃ gurupatnīṃ ca svasāraṃ duhitaraṃ tathā // RKS_26.110 //

gatvā tu praviśed agniṃ tataḥ śuddhyeta mānavaḥ /
gardabhas tvaṃ bhaved vipra gardabhī ca tathā vidhiḥ // RKS_26.111 //

divyaṃ varṣasahasraṃ tu amedhyaṃ bhakṣayiṣyathaḥ /
sutejāharikeśau tu havirdhānaḥ śaśāpa tau // RKS_26.112 //

pīḍitau karmaṇā tena gatau dvau badrikāśramam /
himasthānaṃ ca kedāraṃ bhairavaṃ naimiṣaṃ tathā // RKS_26.113 //

sūryākṣaṃ ca gayātīrthaṃ gaṅgāsāgarasaṅgamam /
vārāṇasīṃ prayāgaṃ ca oghatīrthaṃ ca puṣkaram // RKS_26.114 //

yogīśvaraṃ rudrakoṭiṃ mahendraṃ brahmasambhavam /
prabhāsaṃ ca kurukṣetraṃ tīrthaṃ saumyeśvaraṃ tathā // RKS_26.115 //

anekāni ca tīrthāni pṛthivyāṃ yāni kāni ca /
sārddhaṃ tayā tapasvinyā havirdhānasya śāpataḥ // RKS_26.116 //

anekaduḥkhasampanno harikeśo bhraman mahīm /
kharayoniniyuktas tu paradārābhikarṣakaḥ // RKS_26.117 //

kālena bhūyasā tatra harikeśas tayā saha /
tenaiva khararūpeṇa agastyaṃ ca mahāmunim // RKS_26.118 //

namaskṛtya muniṃ tatra sāṣṭāṅgaṃ praṇipatya ca /
gurutalpagapāpasya paradārābhigaminaḥ // RKS_26.119 //

prāyaścittaṃ vidhānena dīyatām me dvijottama /
mocaya tvamimāṃ yoniṃ brahmalokapadasthitaḥ // RKS_26.120 //

havirdhānāntikaṃ yāhi tato 'gastya uvāca tam /
tasya tadvacanaṃ śrutvā munīnāmūrdhvaretasām /
harikeśo 'bravīd vākyaṃ sutejā saha saṅgataḥ // RKS_26.121 //

anugraham imaṃ manye brāhmaṇānāṃ na saṃśayaḥ /
tato gatau tu taṃ rājan havirdhānasya cāśramam // RKS_26.122 //

namaskṛtya muniśreṣṭhaṃ harikeśo 'bravīd vacaḥ /
gurutalpagapāpo 'haṃ kṣamasva mayi putrake // RKS_26.123 //

śāpāntaṃ ca varaṃ manye dātum arhasi suvrata /
tasya tad vacanaṃ śrutvā harikeśasya durmateḥ // RKS_26.124 //

uvāca vacanaṃ vipras taṃ vai gardabharūpiṇam /
svakarmaṇā tanuṃ tvaṃ hi gārdabhīṃ prāptavānasi // RKS_26.125 //

janmāntarakṛtaiś caiva karmabhiḥ karmakāribhiḥ /
śubhaṃ vāpy aśubhaṃ vāpi prāpyate nātra saṃśayaḥ // RKS_26.126 //

karmaṇāṃ ca vipāko 'yamapi devaiḥ savāsavaiḥ /
jñātuṃ na śakyate vipra gāhanā karmaṇāṃ gatiḥ // RKS_26.127 //

doṣo na vidyate caiva tad brāhmaṇa kathaṃcana /
kiṃtu janmāntare yena karmaṇā tatkṛtaṃ tava // RKS_26.128 //

tasmādviśa hutāśaṃ tvamanayā mekalātaṭe /
śaṅkarād varamāsādya tāvat prāpsyasi sadgatim // RKS_26.129 //

evamukto yayau rājan harikeśas tayā saha /
harikeśaḥ sutejā ca narmadātīrasannidhau // RKS_26.130 //

dārūṇi ca samāhṛtya praviṣṭau ca hutāśanam /
tatkṣaṇād divyadehau tu snātvā spṛṣṭvā hyubhāv api // RKS_26.131 //

kāmikaṃ yānamārūḍhau sarvālaṅkārabhūṣitau /
asya tīrthasya māhātmyād yathā lakṣmījanārdanau // RKS_26.132 //

bhuñjantau vividhān bhogān gatau māheśvaraṃ purum /
tenā 'sau saṅgamaḥ puṇyastiryagyonivimokṣaṇaḥ // RKS_26.133 //

harikeśeśvaraṃ liṅgaṃ sutejānirmitaṃ tathā /
havirdhāneśvaraṃ nāma caturtho 'gastyanirmitam // RKS_26.134 //

catvāri puṇyaliṅgāni kāmamokṣapradāni tu /
tilodakapradānena tasmiṃs tīrthe narādhipa // RKS_26.135 //

mātṛkaṃ paitṛkaṃ caiva narakād uddharet pitṝn /
tatra snātā divaṃ yānti ye mṛtā na punarbhavāḥ // RKS_26.136 //

etat te kathitaṃ rājann ākhyānaṃ ca purātanam // RKS_26.137 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe gardabhītīrthavarṇano nāma ṣaḍviṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 27

mārkaṇḍeya uvāca:
gaurīkhaṇḍaṃ tato gacchet sarvadevanamaskṛtam /
tatra snānena labhate sarvatīrthaphalaṃ naraḥ // RKS_27.1 //

tilodakapradānena pitṝṇāṃ tṛptirakṣayā /
jāyate ca nṛpaśreṣṭha nātra kāryā vicāraṇā // RKS_27.2 //

gaurīkhaṇḍeśvaraṃ nāma liṅgaṃ pāpaharaṃ param /
tatrajñeyaṃ maṇimayaṃ jalamadhye vyavasthitam // RKS_27.3 //

na tat paśyanti manujāḥ sarvair devais tu pūjitam /

yudhiṣṭhira uvāca: gaurīkhaṇḍeśvaraṃ nāma tasmiṃs tīrthe kathaṃ mune // RKS_27.4 //

kathyatāṃ ca yathā nyāyaṃ viditaṃ yat tu sāmpratam /

mārkaṇḍeya uvāca: purādevagaṇaiḥ sarvaiḥ kumāraḥ śaṅkarātmaja // RKS_27.5 //

saināpatye niyuktaś ca tārakasya vadhaṃ prati /
kāmitās tena tatraiva sarvās tāḥ surayoṣitaḥ // RKS_27.6 //

upālabdhās tataḥ sarvā umāmāheśvare pure /
upālabdhaṃ tu taṃ śrutvā viṣaṇṇā caiva pārvatī // RKS_27.7 //

kāmitaṃ yatra yatraiva tatra tatreśvareśvarī // RKS_27.8 //

dṛṣṭvā 'tha lajjitaḥ so 'pi pakṣiṇā 'sau samāyayau /
devaiḥ parivṛtaḥ śrīmān mayūrastho mahābalaḥ // RKS_27.9 //

pṛṣṭhato 'nugatā mātā rudatīva sureśvarī /
uttīrṇā kalpagāṃ devī pūjayitvā maheśvaram // RKS_27.10 //

gaurīkhaṇḍaṃ tu vikhyātaṃ triṣu lokeṣu tena tat /
liṅgaṃ pratiṣṭhitaṃ tatra kumāreśvarasaṃjñitam // RKS_27.11 //

mayūreśvaraliṅgaṃ tu bhuktimuktiphalapradam /
yasya devasya māhātmyāt mayūrās tridivaṅgatāḥ // RKS_27.12 //

arcanāt tasya devasya tiryagyonirna jāyate /
tato gacchet mahārāja karamardāsamāgamam // RKS_27.13 //

tatra snāto mahārāja sa bhave na punar bhavet /
karamardeśvaraṃ liṅgaṃ pūjayet tatra bhārata // RKS_27.14 //

pitṝṇāṃ tarpaṇāt tatra svargaṃ prāpnoti mānavaḥ /

yudhiṣṭhira uvāca: kathayasva mahābhāga karamardāsamudbhavam // RKS_27.15 //

bhāviṣyabhūtatattvajñas trikālajñas trivedavit /

mārkaṇḍeya uvāca: kathayāmi yathādṛṣṭaṃ śṛṇu caikamanā nṛpa // RKS_27.16 //

maitreyasyāśramaṃ puṇyaṃ ṛṣibhis tu niṣevitam /
munīnāṃ tu sahasrāṇi kandāmūlaphalāśinām // RKS_27.17 //

nivasanti yadā tatra tapaḥ kartuṃ nirantaram /
kasmiṃścid anyakāle tu tasmin munivarāśrame // RKS_27.18 //

rājā kuśadhvajo nāma ekacchatrādhipo nṛpa /
āgamat kalātīraṃ rāhusūryasamāgame // RKS_27.19 //

avatīrṇān munīnsarvān yathārhaṃ praṇipatya ca /
pitṝṇāṃ śrāddhakālo 'dya prasādaḥ kriyatāṃ mayi // RKS_27.20 //

ṛṣaya ūcuḥ:
gavāṃ daśāyutānyekaprasūtānāṃ payomucām /
savatsānāṃ suvarṇānāṃ ghaṇṭābharaṇaśobhinām // RKS_27.21 //

yadi śaknoṣi dātuṃ tvaṃ homārthe pitṛdevayoḥ /
tatra pravartatāṃ śrāddhaṃ satyam etat tavoditam // RKS_27.22 //

teṣāṃ tadvacanaṃ śrutvā munīnāmūrdhvaretasām /
kuśadhvajo 'bravīd vākyaṃ brāhmaṇāṃs tān yathārthataḥ // RKS_27.23 //

anugrahamimaṃ manye yathoktaṃ brahmacāribhiḥ /
dadāmyahaṃ na sandeha ihaiva munipuṅgavāḥ // RKS_27.24 //

bhojayitvā tataḥ śrāddhe brāhmaṇāṃs tān nṛpottamaḥ /
sakuśaṃ jalam ādāya tebhyo dattā tu gās tadā // RKS_27.25 //

dattvā dāna mudāyuktaḥ sa jagāma svakaṃ puram /
sthitās tu brāhmaṇās tatra homakāryārthasiddhaye // RKS_27.26 //

ekasmin vāsare prāptā rākṣasā ghorarūpiṇaḥ /
bubhukṣitā mahādaṃṣṭrā vikṛtāsyā bhayānakāḥ // RKS_27.27 //

brāhmaṇānāṃ tadā gā vai bhakṣituṃ samupāgatān /
dṛṣṭvā tān vikṛtākārāṃs tīvranādaparāyaṇān // RKS_27.28 //

praṇaṣṭās tu tataḥ sthānān narmadājalam āviśan /
tatkṣaṇād divyalokasthāḥ sarvās tāḥ kāmadhenavaḥ // RKS_27.29 //

tatas te kṣudhitās sarve brāhmaṇān bhakṣituṃ gatāḥ /
hariṃ smaranti te sarve brāhmaṇāḥ śaṃsitavratāḥ // RKS_27.30 //

revājalaṃ praviṣṭā vai rākṣasaiḥ paripīḍitāḥ /
viṣṇoḥ prasvedajas tatra pravāho narmadāṃ gataḥ // RKS_27.31 //

gopadaṃ dṛśyate tatra sarvāmaranamaskṛtam /
karamardeśvaraṃ liṅgaṃ viṣṇucakrād viniḥsṛtam // RKS_27.32 //

pratiṣṭhitaṃ ca tatraiva viṣṇunā prabhaviṣṇunā /
gāvaś ca brāhmaṇāś caiva satyam etad bravīmi te // RKS_27.33 //

brahmalokaṃ gatāḥ sarve tīrthasyāsya prabhāvataḥ /
karamardeśvaraṃ tīrthaṃ sarvapāpapraṇāśanam /
kīrtitaṃ karmaṇā tena mahyām amitatejasā // RKS_27.34 //

tatra snātā divaṃ yānti ye mṛtā na punarbhavāḥ /
śravaṇāt kīrtanād asya gosahasraphalaṃ labhet // RKS_27.35 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe karamardeśvarīkīrtanaṃ nāma saptaviṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 28

yudhiṣṭhira uvāca:
māndhātā rājaśārdūlas triṣu lokeṣu viśrutaḥ /
etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ caritaṃ tasya dhīmataḥ // RKS_28.1 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śṛṇu rājan mahābhāga yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi /
ikṣvākuvaṃśasambhūto yuvanāśvo mahīpatiḥ // RKS_28.2 //

so 'yajat pṛthivīpālaḥ kratubhir bhūridakṣiṇaiḥ /
anapatyas tu rājarṣiḥ sa mahātmā dṛḍhavrataḥ // RKS_28.3 //

mantriṣvādhāya tadrājyaṃ vananiṣṭho mahīpatiḥ /
śāstradṛṣṭena vidhinā saṃyamyātmānam ātmanā // RKS_28.4 //

phalamūlānubhakṣaś ca sa cacāra mahattapaḥ /
śuṣkakaṇṭhaḥ pipāsārtaḥ pānīyārthe bhṛśaḥ nṛpaḥ // RKS_28.5 //

sampraviśyāśramasyāntaḥ pānīyaṃ so 'bhyayācata /
tasya śuṣkeṇa kaṇṭhena krośatas tu tadā bhṛśam // RKS_28.6 //

nā 'śrauṣīd vacanaṃ tatra cātakasyaiva vāsavaḥ /
bhagavāṃs tu tadā kaścid ṛṣis tasya mahīpateḥ // RKS_28.7 //

putrīyamagrataḥ kṛtvā mantraiścāpy abhimantritam /
rātrau ca kalaśaṃ tatra jalapūrṇaṃ pipāsitaḥ // RKS_28.8 //

abhyadravat sa vegena pītvāpas tatra cāsvapat /
sa pītvā śītalaṃ toyaṃ pipāsārto mahīpatiḥ // RKS_28.9 //

agnir nivartitas tasya sukhī caivā 'bhavat tadā /
tatas te 'cāpyabudhyanta munayaḥ śaṃsitavratāḥ // RKS_28.10 //

kasyedaṃ karma kupitāḥ papracchus taṃ nṛpaṃ tadā /
yuvanāśvo mametyevaṃ satyaṃ samabhipadyate // RKS_28.11 //

yuvanāśvam idaṃ prāha bhagavān bhārgavas tadā /
sutārthaṃ sthāpitaṃ hy etat tapasā caiva sambhṛtam // RKS_28.12 //

mayā karma kṛtaṃ caitat tapa āsthāya dāruṇam /
putrārthaṃ tava rājendra yena te balavān bhavet // RKS_28.13 //

mahābalo mahāvīryas tapobalasamanvitaḥ /
sutaḥ śakrasamo 'tyarthaṃ sarvadharmaparāyaṇaḥ // RKS_28.14 //

vidhinā mantrayuktena mayaitad upapāditam /
abhakṣaṇaṃ tvayā rājan yuktaṃ na kṛtam atra vai // RKS_28.15 //

nūnaṃ daivakṛtaṃ tvadya yat tat tvaṃ kṛtavān asi /
pipāsunā ca yatpītaṃ vidhimantrapuraskṛtam // RKS_28.16 //

jalaṃ tvayā mahārāja tena tvaṃ vīryavān asi /
anvahaṃ karma kṛtvā 'pi mahāntaṃ sukhamāpsyasi // RKS_28.17 //

vidhāsyāmo vayaṃ cātra putreṣṭiṃ paramāṃ tadā /
vīryeṇa śakratulyaṃ tvaṃ putraṃ vai janayiṣyasi // RKS_28.18 //

tato varṣaśate pūrṇe tasya rājño mahātmanaḥ /
vāmapārśvaṃ vinirbhidya sutaḥ sūrya ivāparaḥ // RKS_28.19 //

niścakrāma mahātejā na ca taṃ mṛtyur āviśat /
yuvanāśvasya nṛpates tadadbhutam ivābhavat // RKS_28.20 //

taṃ draṣṭuṃ samupāgataḥ śakraṃ pṛcchanti taṃ devāḥ /
sutaḥ kiṃ dhāsyatītyayam .... .... // RKS_28.21 //

eṣa māṃ dhāsyatītyevaṃ śakraḥ provāca tān surān /
pradeśinīṃ ca tasyāsye tataḥ śakraḥ samādadhau // RKS_28.22 //

sa tāṃ bālas tato hṛṣṭaḥ papau tasya pradeśinīm /
māndhāteti ca nāmāsya śakraścakre yathārthavat // RKS_28.23 //

avāpya sa śiśus tatra śakradattāṃ pradeśinīm /
avardhat mahīpālaḥ kiṃtu ṣoḍaśikāḥ samāḥ // RKS_28.24 //

āyurvedādiśāstrāṇi divyaśāstrāṇi sarvaśaḥ /
upatasthur mahārājaṃ dhyānamātreṇa taṃ tadā // RKS_28.25 //

dhanurājagavaṃ nāma śarāśśṛṅgodbhavāś ca ye /
abhedyaṃ kavacaṃ caiva sadyastam upatasthire // RKS_28.26 //

so 'bhiṣikto maghavatā devaiḥ sārddhaṃ ca bhārata /
dharmeṇa cākramal lokān sarvān viṣṇur iva kramaiḥ // RKS_28.27 //

tasyā 'pratihataṃ cakraṃ pracacāra mahātmanaḥ /
śatāni caiva rājānaḥ svayamevopatasthire // RKS_28.28 //

tasyaivam abhavat pūrvaṃ vasudhā vasudhāpate /
teneṣṭaṃ vividhair yajñair bahubhiś cāptadakṣiṇaiḥ // RKS_28.29 //

hṛṣṭamanā mahātejāḥ svadharmaṃ prāpya puṣkalam /
śakrasyārdhāsanaṃ dhīmān labdhavān amitadyutiḥ // RKS_28.30 //

āpālitā ca pṛthivī tena dharmeṇa dhīmatā /
nirjitā śāsanād eva saratnākarapattanā // RKS_28.31 //

tatkṛtānāṃ mahārāja kratūnāṃ dakṣiṇāvatām /
caturantā mahī vyāptā nāsīt kiṃcid anāvṛtam // RKS_28.32 //

daśalakṣasahasrāṇi rājyaṃ tasya mahātmanaḥ /
tena dvādaśavārṣikyām anāvṛṣṭyāṃ mahātmanā // RKS_28.33 //

vṛṣṭiṃ ca sasyavṛddhyarthaṃ miṣatā vajrapāṇinā /
tena somakulotpanno gandharvādhipatirmahān // RKS_28.34 //

gatvā samānayan meghaṃ pramathyābhihitaḥ śaraiḥ /
prajāś caturvidhās tena dhṛtās tatra mahātmanā // RKS_28.35 //

tenāptās tapasā lokāḥ sthāpitāḥ svena tejasā /
tasyaiva devavasatisthānam ādityatejasaḥ // RKS_28.36 //

yasya puṇyatame deśe dṛśyate 'marakaṇṭakaḥ /
iṣṭvā tatra kratuśatam oṅkārasyaiva cāgrataḥ // RKS_28.37 //

rājñā ca parvate tasmin stotram etad udāhṛtam /
namaste kālameghāya kālātmaka namo 'stu te // RKS_28.38 //

kālādhipaṃ namaste 'stu kālarūpaḥ pravartase /
kālātmā kālarūpeṇa viśvātmā viśvarūpadhṛk // RKS_28.39 //

viśveśvara namaste 'stu kālatyāge pravartakaḥ /
bhavāya bhavanāśāya bhavodbhava namo 'stu te // RKS_28.40 //

oṃ namo mahādevāya śambhavāya bhavāya ca /
ajapāya ajātāya ajāyatanamīḍhuṣe // RKS_28.41 //

prabhavāya śivatarāya akṣamāya namo namaḥ /
tryambakāya trimūrtāya trilokeśāya te namaḥ // RKS_28.42 //

akālāya ajarāya amarāya namo namaḥ /
oṃkāramādidevaṃ ca ye vai dhyāyanti nityaśaḥ // RKS_28.43 //

na teṣāṃ punarāvṛttir ghore saṃsārasāgare /
śrutvā stotram idaṃ devaḥ oṃkāraḥ kālarūpadhṛk // RKS_28.44 //

pratyuvāca mahīpālaṃ devadeva umāpatiḥ /
varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te stotreṇānena suvrata // RKS_28.45 //

tuṣṭo 'smīti na sandeho yatheṣṭaṃ tad dadāmyaham /

māndhātovāca: yadi tuṣṭo 'si deveśa varaṃ dātuṃ tvamicchasi // RKS_28.46 //

vaidūryo nāma śailendro māndhātākhyānamarhati /
devasthānam idaṃ deva tvat prasādād bhaviṣyati // RKS_28.47 //

atra dānaṃ tapaḥ pūjā tathā prāṇavisarjanam /
ye kurvanti narās teṣāṃ śivaloke nivāsitā // RKS_28.48 //

tasya tadvacanaṃ śrutvā māndhātuḥ parameśvaraḥ /
uvāca vacanaṃ devo māndhātāraṃ mahīpatim // RKS_28.49 //

sarvametat nṛpaśreṣṭha matprasādād bhaviṣyati /
evam astv iti taṃ coktvā varaṃ labdhvā mahīpati // RKS_28.50 //

jagāma svāṃ purīṃ śīghraṃ yathā śakro 'marāvatīm /
etat te sarvamākhyātaṃ māndhātuś caritaṃ mahat // RKS_28.51 //

yo mamāgre mahīpāla dṛṣṭo 'drir vai tvayānagha /
tadā prabhṛti māndhātā vaidūryo gīyate giriḥ // RKS_28.52 //

asya tīrthasya māhātmyāt māndhātṛpramukhā nṛpāḥ /
sarvakāmasamudyuktā loke krīḍanti vaiṣṇave // RKS_28.53 //

śravaṇāt kīrtanād vā 'pi hayamedhaphalaṃ labhet // RKS_28.54 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe māndhāturupākhyāne 'ṣṭāviṃśo 'dhyāya

RKS adhyāya 29

mārkaṇḍeya uvāca:
kṛte yuge 'tha samprāpte balir nāma mahāsuraḥ /
tasya putro mahāvīryaḥ sahasrabhujaviśrutaḥ // RKS_29.1 //

divyaṃ varṣasahasraṃ tu tena cārādhito haraḥ /
tuṣṭena tena samproktaḥ prārthayasva varaṃ vara // RKS_29.2 //

yatkiṃcid vai varaṃ proktaṃ tad dāsyāmi na saṃśayaḥ /
bāṇāsuro vadaty evaṃ yadi tuṣṭo 'si me prabho // RKS_29.3 //

puraṃ bhavatu me divyamajeyaṃ sarvadaivataiḥ /
tvām eva varjayitvā tu duṣprāpyaṃ sarvadaivataiḥ // RKS_29.4 //

mayi tiṣṭhati yat tiṣṭhet mayi gacchati gacchatu /
kāmikaṃ bhavanaṃ deva pura bhavatu me tadā // RKS_29.5 //

ukto bāṇāsuras tena baliputro mahāyaśāḥ /
viṣṇunābhihitaś cāsau kiṃ tvayā prārthito haraḥ // RKS_29.6 //

bāṇa uvāca:
mahyaṃ dattaṃ maheśena puram puravarottamam /
ajeyaṃ sarvadevānām asurāṇāṃ ca durlabham // RKS_29.7 //

yadi dattaṃ maheśena puraṃ tubhyaṃ yathepsitam /
mayā 'pi te pradattaṃ ca dvitīyaṃ tādṛśaṃ puram // RKS_29.8 //

viṣṇunā 'pi puraṃ dattaṃ dvitīyaṃ ca manoramam /
ekībhūtau tu tau devāyūcatus tau baleḥ sutam // RKS_29.9 //

gaccha bāṇāsura kṣipraṃ yatrāste kamalāsanaḥ /
gatas tatra baleḥ putro yatrātiṣṭhat pitāmahaḥ // RKS_29.10 //

pariṣvajya svahastena pṛṣṭaś caiva svayambhuvā /
bahuvarṣasahasraṃ tu tapo ghoraṃ tvayā kṛtam // RKS_29.11 //

varas tu kastvayā prāptas tapasārādhya śaṅkaram /
brahmaṇo vacanaṃ śrutvā pratyuvāca mahāsuraḥ // RKS_29.12 //

mayā tu prārthito rudro dattas tena prasādataḥ /
kāmarūpaṃ puraṃ prāptaṃ manoramyaṃ manoramam // RKS_29.13 //

tādṛśaṃ tu puraṃ dattaṃ dvitīyaṃ viṣṇunā punaḥ /
bāṇāsuravacaḥ śrutvā pratyuvāca mahāsuram // RKS_29.14 //

tvayā tu prārthito rudro dattaṃ tena mahātmanā /
mayā 'pi te puraṃ dattaṃ tenāsau tripuraḥ smṛtaḥ /
evaṃ prāptavaro rājan mahābalaparākramaḥ // RKS_29.15 //

sahasrabhujavistīrṇas tvavadhyaḥ sarvadaivataiḥ /
purāṇi dānavānāṃ tu amarāṇāṃ tu yāni ca // RKS_29.16 //

yakṣavidyādharāṇāṃ tu gandharvāṇāṃ ca rakṣasām /
bhagnāni tāni sarvāṇi sthaṇḍilāni hṛtāni ca // RKS_29.17 //

bhagnāmarāvatī tena purā śakrasya bhārata /
tripuraṃ hyabhavat sarvaṃ kailāsaḥ kevalaṃ pṛthak // RKS_29.18 //

udvignamānasā devā harapārśvam upāyayuḥ /
varo dattas tvayā tasmai brahmaṇā viṣṇunāpi ca // RKS_29.19 //

tena sārdhaṃ tu saṃgrāme śaktir nāstīti kasyacit /
yas tasya puratas tiṣṭhet tam asau bhasmatāṃ nayet // RKS_29.20 //

evaṃ śrutvā śivo vākyaṃ paraṃ kautūhalaṃ tataḥ /
saṃpreṣitās tadā devā brahmaviṣṇupurogamāḥ // RKS_29.21 //

sametya gamyatāṃ devās triṃśatkoṭyo mahābalāḥ /
vināśayata yatnena tripuraṃ purasaṃsthitam // RKS_29.22 //

tato gatāḥ surāḥ sarve baddhavairāḥ sahasraśaḥ /
vāṇāsurapuraṃ yatra sutīkṣṇaniśitāyudhāḥ // RKS_29.23 //

suyuddhabalasampannāḥ sarve te balaśālinaḥ /
mārgaṃ puraṃ ca deśaṃ ca chādayanto ghanā iva // RKS_29.24 //

saṃkṣiptenaiva kālena manasā cintitena ca /
sarve te tripuraṃ prāptā dhanuḥ kṣiptāḥ śarā iva // RKS_29.25 //

draṣṭuṃ daśa diśas tena preṣitā ye ca kiṅkarāḥ /
ūcur bāṇāsuraṃ te tu niścintas tvaṃ kathaṃ prabho // RKS_29.26 //

uktaṃ bāṇāsureṇā 'pi varo 'dya saphalo mama /
samīhitaphalaṃ prāptaṃ kuto gacchanti te surāḥ // RKS_29.27 //

tena te kṣaṇamātreṇa sarve devā jitās tadā /
hṛtāni ca tato 'strāṇi pātra bhojanaṃ yathā // RKS_29.28 //

indrasyāpi hṛtaṃ vajraṃ cakraṃ vai keśavasya tu /
jalaṃ pitāmahasyāpi pāśaṃ ca varuṇasya ca // RKS_29.29 //

kubaresya gadāṃ caiva marutaścāṅkuśaṃ tathā /
yamasyāpahṛto daṇḍaḥ śaktir vaiśvānarasya ca // RKS_29.30 //

kāmarūpaṃ puraṃ tasya haradattaṃ prasādataḥ /
na śakyate suraiḥ sarvair brahmaviṣṇupurogamaiḥ // RKS_29.31 //

bādhituṃ daityarājasya samantān militair api /
surā bāṇāsureṇaiva tato yuddhe parājitāḥ // RKS_29.32 //

bhagnāstūtsāharahitā harapārśvam upāgatāḥ /
śivenoktās tu te sarve tatra gatvā tu kiṃ kṛtam // RKS_29.33 //

saṃgrāmaḥ kīdṛśas tena bhavadbhiḥ saha nirmitaḥ /
tataḥ kiṃ kathyate deva na śaktās tasya karmaṇi // RKS_29.34 //

na tena saha saṃgrāme sammukhaṃ kenacit kṛtam /
devatāvacanaṃ śrutvā kruddhaḥ provāca śaṅkaraḥ // RKS_29.35 //

tripuraṃ ca mahāduṣṭām imaṃ vyāpādayāmyaham /
athavā cāpam ākṛṣya hy asuraṃ pradahāmy aham // RKS_29.36 //

yena jīvan naro yas tu surāṇāṃ kiṅkaro bhavet /
pativratā prasādenā tripuraṃ ca surāsuraiḥ // RKS_29.37 //

na śakyaṃ dharṣituṃ tasmān nāradaṃ preṣayāmy aham /
nāradaḥ preṣitas tatra kṣobhaya tvaṃ pativratāḥ // RKS_29.38 //

evam uktas tu devarṣir bāṇāsurapuraṃ yayau /
tvaritaṃ puramadhye tu yatra bāṇāsuro nṛpaḥ // RKS_29.39 //

taṃ tu deva ṛṣiṃ dṛṣṭvā hyasuro vākyam abravīt /
namaskṛtya ca sāṣṭāṅgam arghapādyaiḥ prapūjya ca // RKS_29.40 //

kuto 'trāgamanaṃ te 'dya kiṃ vā kāryaṃ mahāmune /
tasya tadvacanaṃ śrutvā muniḥ provāca taṃ tadā // RKS_29.41 //

kuśalaṃ te baleḥ putrasādaraṃ tu punaḥ punaḥ /
bāṇāsuro 'bravīd vākyaṃ kuśalaṃ tava darśanāt // RKS_29.42 //

devarṣir upaviṣṭas tu divyāsanasuśobhitaḥ /
rājñī cābhyarcayat tatra sa tasyai nāradas tadā // RKS_29.43 //

purāṇavedabāhyāni vṛttānyādeśayan muniḥ /
nārīṇāṃ calitaṃ cittaṃ kṛtvā devamunis tadā // RKS_29.44 //

āgato nāradaḥ śrīmān kailāsaṃ parvatottamam /
namaskṛtya mahādevaṃ vṛttāntaṃ saṃnyavedayat // RKS_29.45 //

ghātaya tripuraṃ deva sapuraṃ surakaṇṭakam /
nirgatas tu haras tasmāt kailāsanilayāt prabhuḥ // RKS_29.46 //

svakīyenaiva mārgeṇa yatra 'sau tripura 'suraḥ /
devī caṇḍeśvaro nandī mahākālo maheśvaraḥ // RKS_29.47 //

vṛṣo bhṛṅgiriṭiś caiva vighneśaḥ skanda eva ca /
puṣpadanto mahāvīro ghaṇṭākarṇo mahodaraḥ // RKS_29.48 //

gomukho hastikarṇaś ca sthūlajaṅgho vṛkodaraḥ /
gaṇāḥ pañcadaśa tv ete haratulyaparākramāḥ // RKS_29.49 //

asti siddho mahākṣetraṃ śrīśailo nāmaparvataḥ /
tatra sthitvā mahādevo hantavyas tripuraḥ priye // RKS_29.50 //

sthānaṃ māheśvaraṃ cakre vyāpī tatra pinākadhṛk /
ekapādena brahmāṇḍaṃ pātālaṃ cāpareṇa ca // RKS_29.51 //

himavantaṃ dhanuḥ kṛtvā guṇaṃ kṛtvā tu vāsukim /
śaraṃ vaiśvānaraṃ kṛtvā tasyā 'graṃ kālam eva tu // RKS_29.52 //

rathaṃ bhūmaṇḍalaṃ kṛtvā vedān kṛtvā hayāṃs tathā /
raśmīṃstakṣakakarkoṭau brahmāṇaṃ sārathiṃ svayam // RKS_29.53 //

cakrarakṣaṃ vāsudevamaghoraṃ mantrasaptakam /
tathā pāśupataṃ caiva mantrarājaṃ tathaiva ca // RKS_29.54 //

divyaṃ varṣasahasraṃ tu sthānaṃ kṛtvā sthito 'bhavat /
tiṣṭhato mama tatraiva kālena mahatā priye // RKS_29.55 //

lakṣyālakṣye tanū kṛtvā gaṇeśo vighnamācarat /
vāmapādanakhāgreṇa calitaḥ sthānakād aham // RKS_29.56 //

tato mayā hato nā 'sau rakṣituṃ tripuraṃ katham /
pravṛtto 'si gaṇādhīśa jagadvidhvaṃsakārakam // RKS_29.57 //

iti tasya vacaḥ śrutvā vighneśo vākyam abravīt /
ahaṃ na vighnaye tvāṃ cet katham anye 'rcayanti mām // RKS_29.58 //

apūjite mayi vibho yaḥ kāryaṃ kartum icchati /
tasmai vighnaṃ pradāsyāmi surāsuragaṇeṣvapi // RKS_29.59 //

evam astv iti taṃ prāha śaṅkaraḥ tad anantaram /
vadhyaṃ caiva gato lakṣyaṃ saṃśaktas tripuraṃ prati // RKS_29.60 //

tāpaso 'yaṃ durācāro daityaḥ parapuraṃ jayaḥ /
vināśāyā 'sya duṣṭasya kaṃcāhaṃ preṣaye śaram // RKS_29.61 //

tripurasya vadhārthāya kṣipraṃ pāśupataṃ mahat /
astram anyad vidhāsyāmīty uktvā devo haraḥ puram // RKS_29.62 //

aghorāstreṇa tad dagdhaṃ trikhaṇḍaṃ jarjarīkṛtam /
pātitaṃ tu jale tatra tato māṃ śaraṇaṃ gatāḥ // RKS_29.63 //

bhavāni dānavaiḥ sārddhaṃ teṣāṃ patnyaḥ sutekṣaṇāḥ /
āpatanti rudantyas tāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ // RKS_29.64 //

sarvāsāṃ nirdayo vahṇiḥ sa dadāha patīṃs tathā /
śrīśaile patitaṃ caikam anyac cāmarakaṇṭake // RKS_29.65 //

gaṅgāsāgarasambhede tṛtīyaṃ ca tathā priye /
putrapautrakalatrāṇi maṇihemapurāṇi ca // RKS_29.66 //

vināśaṃ yānti tān yatra liṅgamekaṃ na naśyati /
liṅgānāṃ navakoṭīnāṃ yadyekam api dahyate // RKS_29.67 //

prāṇatyāgaṃ kariṣyāmi hutāśe 'smiṃs tadā dhruvam /
dagdhaṃ tu tripuraṃ kṛtsnam aghorāstreṇa dāruṇam // RKS_29.68 //

pātitaṃ narmadā madhye jvalatkālānalaprabham /
tad bhittvā saptapātālaṃ rasātalatalaṃ yayau // RKS_29.69 //

tena jāleśvaraṃ tīrthaṃ triṣu lokeṣu viśrutam /
arcanāt tasya devasya mucyate brahmahatyayā // RKS_29.70 //

kalpakoṭisahasrāṇi vasec chivapure sukhī /
tatra snātvā divaṃ yānti ye mṛtā na punarbhavāḥ // RKS_29.71 //

tilodakapradānena piṇḍapātena bhārata /
pitaras tasya tṛpyanti śivo yāvac ca kalpagā // RKS_29.72 //

sārddhakoṭiś ca liṅgānāṃ gaṅgāsāgarasaṅgame /
sārddhakoṭiś ca patitā liṅgānāṃ puravardhane // RKS_29.73 //

daśārdhakoṭiḥ patitā śrīśaile tripurāntike /
tisraḥ koṭyārdhakoṭī ca patitāmarakaṇṭake // RKS_29.74 //

etāni bāṇaliṅgāni bhuktimuktipradāni tu /
tripuraghnam aghorāstraṃ jvalatkālāgnirudravat // RKS_29.75 //

kalpagāṃ varjayitvā tu kānyā dhārayituṃ kṣamā /
etādṛśaṃ tu patitaṃ tadastraṃ kalpagājale // RKS_29.76 //

jāleśvaraṃ tu kathitaṃ tripuraghnam idaṃ tava /
etat tīrthaṃ na jānanti lokāśca sacarācarāḥ // RKS_29.77 //

dahantaṃ tripuraṃ dṛṣṭvā devā vismayamāgatāḥ /
brahmādyā devatā yena saṃgrāmeṣu parājitāḥ // RKS_29.78 //

śareṇaikena tadvīryaṃ kṛtaṃ bhasmaikapuñjavat /
bāṇāsuraḥ pure dagdhe bhītaḥ stotramidaṃ jagau // RKS_29.79 //

oṃ namo 'nādideveśa vighneśvara maheśvara /
sarvajñājñānahṛj jñānapradānaika namo 'stu te // RKS_29.80 //

anantaguṇaratnāya pareśāya namo 'stu te /
parātpara parātīta utpattisthānakāraka // RKS_29.81 //

sarvārthasādhanopāya viśveśvara namo 'stu te /
nirañjana nirādhāra svabhāva nirupadrava // RKS_29.82 //

prasannaparameśāna yogeśvara namo 'stu te /
asuraghna piśācaghna bhūtavetālanāśana // RKS_29.83 //

bhūtanātha jagannātha sarvādhāra namo 'stu te /
sṛṣṭisaṃhāra nirvāṇasaptapātālasaṃśraya // RKS_29.84 //

śrīkaṇṭha nīlakaṇṭheśa mahākaṇṭha namo 'stu te /
tryambakāya triśūlāya trilokāya ca te namaḥ // RKS_29.85 //

kapāline kapālaiś ca baddhāṅga śaśiśekhara /
umākāntārdhadehāya surāsuranamaskṛta // RKS_29.86 //

yatra tvaṃ rūpasaṃsthaṃ calamacalatanuṃ vyāpakaṃ lakṣyahīnaṃ tejo 'bhyantar marālaṃ ghanam aghanam ajaṃ sphāṭikaṃ sphāṭikābham /
raktaṃ nīlaṃ ca pītaṃ sitam asitamanekālparūpaṃ prayuktaṃ madhyāntādivyapetaṃ sphuṭatanur ahitaṃ liṅgarūpaṃ namāmi // RKS_29.87 //

madhyāhne lakṣyayogena hṛdayakamale dhāraṇīśe na haṃse nākāśe vāyutattve 'naladharaṇijale vidyate naiva śakyam /
no nāde naiva vindau na karaṇanilaye nādimadhyāvasāne sthāneṣveṣu prabuddho na ca niyamayituṃ yaṃ sadādyaṃ namāmi // RKS_29.88 //

jihvācāpalyabhāvena varṇitaṃ me mahāprabho /
kṣantavyaṃ tatsureśāna kastvāṃ varṇayituṃ kṣamaḥ // RKS_29.89 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śrutvā stutiṃ ca bāṇasya tuṣṭo 'sau bhagavān haraḥ /
uvāca vacanaṃ śambhur asuraṃ prati bhārata // RKS_29.90 //

sevāparādhajo hy eṣa kṣāntaste daityanāyaka /
varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te yat te manasi vartate // RKS_29.91 //

śivasya vacanaṃ śrutvā bāṇo daityapatis tadā /
praṇamya cābravīd vākyaṃ surāsuranamaskṛtam // RKS_29.92 //

yadi tuṣṭo 'si me deva varaṃ dātuṃ tvamicchasi /
anenaiva śarīreṇa sāntaḥ puraparicchadaḥ // RKS_29.93 //

tava lokaṃ gamiṣyāmi yatra janma na vidyate /
atrotpattivipattibhyāṃ nirviṇṇo 'surayoniṣu // RKS_29.94 //

tribhir devaiḥ puraṃ dattaṃ bhinnaṃ tat puraṃ tvayā /
kathaṃ tat patitaṃ bhūmau gahanā karmaṇāṃ gatiḥ // RKS_29.95 //

dātābaliḥ prārthayitā ca viṣṇurdānaṃ mahī vājimakhasya kālaḥ /
āsīt phalaṃ bandhanam eva tasya namo 'stu tasyai bhavitavyatāyai // RKS_29.96 //

svargo durgaḥ surāḥ sainyaṃ gajāścairāvatādayaḥ /
śastraṃ vajram avāpyāste yatra devo bṛhaspatiḥ // RKS_29.97 //

nirjito meghanādena daśānanasutena ca /
sarvamātmavaśaṃ nītaṃ daivaṃ hi balavattaram // RKS_29.98 //

bāṇāsuravacaḥ śrutvā devadevo varapradaḥ /
mama bhaktiprasādena madantikam avāpsyasi // RKS_29.99 //

tato bāṇāsuraḥ śrīmān devadevaprasādataḥ /
divyayānasamārūḍhaḥ surāsuranamaskṛtaḥ // RKS_29.100 //

prāyāc chivapuraṃ yatra devadevo maheśvaraḥ /
narmadā sā 'bravīd vākyaṃ śambhuṃ prati viśāmpate // RKS_29.101 //

bindumātraṃ na me dagdham aghorāstreṇa śaṅkara /
dadāha tripuraṃ kṛtsnaṃ jvalatkālānalaprabham // RKS_29.102 //

śāntaṃ ca mama toyena rasātalatalaṃ yayau /

īśvara uvāca: puraṃ tu nikhilaṃ dagdham aghorāstraṃ sudussaham // RKS_29.103 //

sūryakoṭisamaprakhyaṃ madhyadeśe tavāmbhasaḥ /
agamat saumyarūpatvaṃ prabhāvāt tava narmade // RKS_29.104 //

saritaḥ sāgarāḥ śailā gaṅgādyāś ca sahasraśaḥ /
gopyaṃ tatkṣaṇamātreṇa bhasmapuñjo yathā jalam // RKS_29.105 //

soḍhuṃ kā 'nyā saricchreṣṭhā tvāṃ vinā bhuvi kalpage /
evam uktvā yayau devaḥ surāsuranamaskṛtaḥ // RKS_29.106 //

etat te kathitaṃ bhūpa ākhyānaṃ śrutisammitam /
jāleśvarasya tīrthasya samāsena yudhiṣṭhira // RKS_29.107 //

sevyate tena kāryeṇa narmadā saptakalpagā /
śravaṇāt kīrtanāt tasya rudrasyānucaro bhavet // RKS_29.108 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe 'mareśvaramāhātye ekonatriṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 30

mārkaṇḍeya uvāca:
ṛṣīṇāmayutaṃ rājan naimiṣāraṇyavāsinām /
gargaś ca śaunako dakṣaḥ sarveṣāṃ dharmataḥ pitā // RKS_30.1 //

teṣāṃ nivasatāṃ tatra āścaryam abhavat nṛpa /
hiraṇyā nāma nagarī dṛṣṭā vā yadi vā śrutā // RKS_30.2 //

hiraṇyavegā nāmnī tu nadīpuṣpaphaladrumā /
dhanadasya purī ramyā dhanāḍhyā ca yathā sthitā // RKS_30.3 //

sāptabhaumair gṛhair ramyair hemaprākāratoraṇaiḥ /
veṇuvīṇāninādaughair gandharvair nāditāyutaiḥ // RKS_30.4 //

nāgarāḥ pūjitāḥ sarve 'trādhiṣṭhitadhanānvitāḥ /
agnihotraiś ca vidvadbhir brāhmaṇair vedapāragaiḥ // RKS_30.5 //

evaṃ vidhā purī ramyā sarvotsavasamanvitā /
akāle mriyate yas tu sa rājñā gṛhyate punaḥ // RKS_30.6 //

mudā paramayā yukto vitteśo dhanado yathā /
prajāpatiṃ saṃpapraccha brahmaṇo mānasaṃ sutam // RKS_30.7 //

praṇipatya namaskṛtya dakṣaṃ taṃ munipuṅgavam /
anekāni sahasrāṇi munīnāṃ brahmavarcasām // RKS_30.8 //

sautrāmaṇiḥ somasaṃsthā kasmin deśe ca siddhyati /
ācakṣva muniśārdūla yataḥ tvaṃ sarvadharmavit // RKS_30.9 //

hiraṇyabāhuṃ provāca dakṣo vaivasvataṃ tadā /
tīrthaṃ hi puṣkaraṃ nāma triṣu lokeṣu viśrutam // RKS_30.10 //

tasminn iṣṭaṃ hutaṃ rājan sarvaṃ koṭiguṇaṃ bhavet /
brāhmaṇānāṃ prasādena nā 'tra kāryā vicāraṇā // RKS_30.11 //

tasya tad vacanaṃ śrutvā rājā provāca taṃ munim /
niṣpādyatāṃ ca yajño me bhagavan puṣkare śubhe // RKS_30.12 //

mānasaṃ brahmaṇaḥ putraṃ sarvavedaviśāradam /
tvāmṛte dīkṣituṃ kasya śaktir asmin mahītale // RKS_30.13 //

evam astv iti taṃ prāha dakṣo rājarṣisattamam /
tato jagāma rājarṣiḥ puṣkaraṃ sarvasambhṛtaḥ // RKS_30.14 //

gavāṃ ca daśalakṣāṇi sārddhaṃ lakṣaṃ tu vājinām /
dvipañcāśat sahasrāṇi gajendrāṇāṃ rathāyutam // RKS_30.15 //

maṇimāṇikyaratnāni vastrāṇy ābharaṇāni ca /
teṣāṃ saṃkhyā na vidyeta kuberasya dhanaṃ yathā // RKS_30.16 //

tato bhakṣāṇi bhojyāni pānāni vividhāni ca /
evaṃ pravartito yajñaḥ pavitre śreṣṭhapuṣkare // RKS_30.17 //

āhūtaś ca tato brahmā śakraś cāpi sureśvaraḥ /
anyadevaiś ca kiṃ kāryaṃ tābhyāṃ sarvaṃ prapūjitam // RKS_30.18 //

na rudro yajñabhāgārho vāsudevaḥ tvayājakaḥ /
na cādityo na varuṇo na devā na ca candramāḥ // RKS_30.19 //

vedamūlo yato yajño rājñaś cāmitatejasaḥ /
vedanirghoṣaśabdena yajñadhūmena bhārata // RKS_30.20 //

rodasyanantaraṃ rājan sarvam eva prapūritam /
etasminn antare yajñacchidrānveṣaṇatatparāḥ // RKS_30.21 //

samprāptā rājaśārdūla balena balavattarāḥ /
parājayaṃ ca devānām asurāṇāṃ jayaṃ tathā // RKS_30.22 //

kartuṃ prasthāpitāḥ sarve hy asurā devakaṇṭakāḥ /
tebhyo niketunā proktaṃ daityānām īśvareṇa hi // RKS_30.23 //

na rudro 'sti na viṣṇur vā brahmāste sa tu pūjakaḥ /
na kartavyaṃ bhayaṃ teṣāṃ brāhmaṇā jñānadurbalāḥ // RKS_30.24 //

gacchantu dānavā daityā bhūtavetālarākṣasāḥ /
pibantu somaṃ yajñāṅgaṃ bhakṣayantu tathā dvijān // RKS_30.25 //

vidhvaṃsitas tato yajño brāhmaṇāś caiva bhakṣitāḥ /
agnirvināśito yajñayūpaś ca yajñamaṇḍapaḥ // RKS_30.26 //

ṛṣīṇāṃ dharṣitāḥ patnyo nagnarūpais tathā balāt /
kumārā ṛṣayaś caiva bhayārtāḥ prāṇapīḍitāḥ // RKS_30.27 //

praṇaṣṭaś ca tato brahmā śakro devagaṇaiḥ saha /
evaṃ yajñe ca vidhvaste cakravartī nṛpottamaḥ // RKS_30.28 //

hiraṇyabāhuḥ kupito brāhmaṇān prati bhārata /
pāpiṣṭhāś ca durācārā gatās te bhikṣukā dvijāḥ // RKS_30.29 //

svasthānaṃ ca gatā daityā gṛhītvā yajñasambhṛtim /
ekākī hayamāruhya saha patnyā vrajāmy aham // RKS_30.30 //

na pauruṣasya kālo 'yaṃ kopasya ca kathaṃcana /
śambhurna devatā yatra śaṅkhacakragadādharaḥ // RKS_30.31 //

kathaṃ siddhyati yajñau 'sau na sūryo naiva candramāḥ /
lolupā brāhmaṇāḥ pāpāḥ tvaśaktā yajñarakṣaṇe // RKS_30.32 //

yadi me vidyate satyaṃ bhavantu brahmarākṣasāḥ /
sakaṇṭake nirudake pradeśe naṣṭacetanāḥ // RKS_30.33 //

dakṣādyair brāhmaṇaiḥ sarvaiḥ so 'bhiśapto mahīpatiḥ /
arakṣitā tvaṃ yajñasya kṣatriyāṇāṃ tathā 'dhamaḥ // RKS_30.34 //

kharo dvādaśavarṣāṇi bhaviṣyasi na saṃśayaḥ /
śāpād babhūvuranyo 'nyaṃ te kharabrahmarākṣasāḥ // RKS_30.35 //

etat te kathitaṃ vṛttaṃ na haro na hariḥ prabhuḥ /
na yajño na ca tad dānaṃ na tapo 'dhyayanaṃ na ca // RKS_30.36 //

vedoktaṃ karma na brāhmyaṃ na dharmaṃ na triviṣṭapam /
na vrataṃ vaṣaṭkāraḥ sarvapāpapraṇāśanaḥ // RKS_30.37 //

etasminn antare rājan devarṣir nāradas tadā /
ājagāma kratuṃ draṣṭuṃ puṣkaraṃ prati bhārata // RKS_30.38 //

tato viplāvite yajñe daityair duṣkṛtikāribhiḥ /
hiraṇyabāhuś ca paraṃ brāhmaṇaṃ brahmapāragam // RKS_30.39 //

uvāca vacanaṃ rājā devarṣir nāradaṃ tadā /
nāśito brāhmaṇair yajñaḥ kṣudrair me munipuṅgava // RKS_30.40 //

yajñadharmavidhau śakto ghātayāmyadhvarāntakam /
śakto 'smi trijagaj jetuṃ kim punar daitya dānavān // RKS_30.41 //

mayā cāpi kṛto yajño hariśaṅkaravarjanāt /
brahmaśāpavaśād bhīto gārdabhaṃ yonimāśritaḥ // RKS_30.42 //

kenopāyena devarṣe trikālajña trivedavit /
svargalokaṃ gamiṣyāmi ṛtvigbhir brāhmaṇaiḥ saha // RKS_30.43 //

anugraham imaṃ manye yan māṃ prāpto 'si nārada /

nārada uvāca: śṛṇu rājan mahābhāga kathyamānaṃ nibodha me // RKS_30.44 //

revācarukasambhedaṃ pañcaliṅgāni bhūmipa /
tatra snātā divaṃ yānti ye mṛtā na punarbhavāḥ // RKS_30.45 //

tatra gaccha naraśreṣṭha brāhmaṇair brahmarākṣasaiḥ /
na yajño na tapodānaṃ śivadhyānaparo bhava // RKS_30.46 //

sadyaḥ pramucyate pāpād brāhmaṇaiḥ śāpadūṣitaiḥ /
yatrāsuras tu nihato bhairavaṃ rūpamāśritaḥ // RKS_30.47 //

pāpapraṇāśanaṃ liṅgaṃ ṛṇamocanam eva ca /
catuṣkeśvaram aparaṃ tathā siddheśvaraṃ param // RKS_30.48 //

pañcamaṃ vāruṇaṃ liṅgaṃ siddhaṃ tatra pratiṣṭhitam /
evaṃ tu nāradaḥ prāha bhagavantaṃ nṛpottamam // RKS_30.49 //

yudhiṣṭhira uvāca:
bhagavan kīdṛśaṃ rūpaṃ yadā nṛtyati bhairavaḥ /
etad ācakṣva me sarvaṃ prasādaḥ kriyatāṃ prabho // RKS_30.50 //

mārkaṇḍeya uvāca:
gauryāpṛṣṭaḥ purā rājan kautukena sureśvaraḥ /
nṛtyarūpaṃ samākhyāhi kim anyaiḥ kathitair mama // RKS_30.51 //

śāntarūpaṃ tatas tyaktvā kṛtaṃ rūpaṃ sudāruṇam /
sthitaś caikena pādena prapīḍya vasudhātalam // RKS_30.52 //

dvitīyena ca pādena brahmāṇḍaṃ sacarācaram /
khyātaṃ dāruvanaṃ nāma pañcaliṅgasamanvitam // RKS_30.53 //

nihatya cāsuraṃ tatra punarnṛtyaṃ mayā priye /
tasmin dāruvane caṇḍi rudraṃ bhuvanadāruṇam // RKS_30.54 //

etat te kathitaṃ rājan purāṇaṃ skandakīrtitam /
śivena kathitaṃ pūrvaṃ pārvatyāḥ ṣaṇmukhasya ca // RKS_30.55 //

gaccha gaccha nṛpa sthānaṃ narmadācārusaṅgamam /
tatra te snātamātrasya śāpasyānto bhaviṣyati // RKS_30.56 //

evam uktvā yayau rājan devarṣir nāradas tadā /
hiraṇyabāhur nṛpatiḥ sāntaḥ puraparicchadaḥ // RKS_30.57 //

dakṣaśaunakagargādyaiḥ śāpabhraṣṭaiḥ samanvitaḥ /
ājagāma tataḥ śīghraṃ narmadācarusaṅgamam // RKS_30.58 //

tatra snātvā sa rājarṣir dattvā caiva tilodakam /
pañcaliṅgāni cābhyarcya tasmin dāruvane tadā // RKS_30.59 //

siddheśvaraṃ caruliṅgaṃ ṛṇamocanam eva ca /
pāpapraṇāśanaṃ cānyac caṇḍikeśvaram uttamam // RKS_30.60 //

pūjayitvā yathā nyāyaṃ bhuktimuktiphalapradam /
stotrais tuṣṭāva vividhaiḥ śivabhaktiparāyaṇaḥ // RKS_30.61 //

tvayā vinā tapodānaṃ na yajñaṃ na ca yājanam /
na svargaṃ na ca mokṣaṃ ca kāmayeya maheśvara // RKS_30.62 //

na haro na harir yatra sarva tan niṣkalaṃ bhavet /
tatas tuṣṭaḥ sureśāno varaṃ vṛṇvity uvāca tam // RKS_30.63 //

hiraṇyabāhū rājarṣiḥ prasādya śivam abravīt /
yadi tuṣṭo 'si me deva varaṃ dātuṃ tvam icchasi // RKS_30.64 //

tadāsyāḥ kharayoner māṃ mahādevavimocaya /
tyajanti cātra ye prāṇān pāpā api narādhamāḥ // RKS_30.65 //

te 'pi yānti tava sthānaṃ satyam etad vaco mama /
nirvighnā yajñasiddhiś ca śreyo dānaṃ tapas tathā // RKS_30.66 //

evam astv iti taṃ proktvā śivas tv antaradhīyata /
śāpān muktaḥ sa dharmātmā divyakāntivapurdharaḥ // RKS_30.67 //

kāmikaṃ yānam āruhya sāntaḥpuraparicchadaḥ /
dhriyamāṇātapatraś ca stūyamānaś ca māgadhaiḥ // RKS_30.68 //

mudā paramayā yukto hiraṇyapuramāviśat /
anyaṃ yājakam anveṣṭuṃ yajñārthaṃ brahmavādinam // RKS_30.69 //

etasminn antare prāpte nāradaḥ puram abhyagāt // RKS_30.70 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe revācarusaṅgamavarṇano nāma triṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 31

yudhiṣṭhira uvāca:
hiraṇyabāhuḥ śāpānte nagarīṃ prāpya nirvṛtaḥ /
dakṣādayaḥ kathaṃ muktās tasmāc chāpāc ca kathyatām // RKS_31.1 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śṛṇu rājan mahābāho kathyamānaṃ nibodha me /
hiraṇyabāhunā śaptā yāvan muktā dvijottamāḥ // RKS_31.2 //

babhramuḥ sarvatīrthāni āsamudrānta gocare /
teṣāṃ brahmādayaḥ śāpaṃ na nivartayituṃ kṣamāḥ // RKS_31.3 //

vārāṇasīṃ mahāpuṇyāṃ gaṅgāsāgarasaṅgamam /
himavantaṃ ca kedāramaurvatīrthaṃ ca bhārata // RKS_31.4 //

gaṅgā ca naimiṣāraṇyaṃ bhairavaṃ puṣkaraṃ tathā /
māyāpurīṃ tathā ramyām ugraṃ kanakhalaṃ tathā // RKS_31.5 //

raudraṃ caiva tatheśānaṃ surāsuranamaskṛtam /
gaṅgādvāraṃ himasthānaṃ prabhāsaṃ śaśibhūṣaṇam // RKS_31.6 //

rudrakoṭisamāyogaṃ gaṅgābhedaṃ sarasvatīm /
sthāneśvaraṃ tathā puṇyaṃ kurukṣetraṃ tathaiva ca // RKS_31.7 //

kurukṣetraṃ gamiṣyāmi kurukṣetre vasāmyaham /
kurukṣetrasya nāmnāpi naraḥ pāpaiḥ pramucyate // RKS_31.8 //

bhrameṇaivaṃ viṣaṇṇāste śāpasyānta na lebhire /
ninditāni ca tīrthāni pāpakarmaratais tataḥ // RKS_31.9 //

ākāśavacanaṃ śrutvā mahātīrthāni nindata /
haraṃ hariṃ ca yo dveṣṭi nābhinandati yaḥ surān // RKS_31.10 //

sa yāti yatra yatraiva duḥkhaṃ prāpnoty asaṃśayaḥ /
etasminn antare prāpto nārado devapūjitaḥ // RKS_31.11 //

dakṣaśaunakagargādīn sarvāṃstān munisattamān /
brahmarakṣastanūn dṛṣṭvā nārado vākyam abravīt // RKS_31.12 //

bhavantaḥ karmaṇā kena sañjātā brahmarākṣasāḥ /
tasyātha vacanaṃ śrutvā nāradasya mahāmuneḥ // RKS_31.13 //

so 'bhivādya namaskṛtya dakṣo vacanam abravīt /
yathotsavaṃ kṛtaṃ karma brahmalokahitāya yat // RKS_31.14 //

tadviparyāsamāpannaṃ gahanā karmaṇo gatiḥ /
karmopadiśa me kiṃcid yena muñcāpi duṣkṛtam // RKS_31.15 //

yatra yatra ca gacchāmo jalamannaṃ na vidyate /
anāvṛṣṭirabhūd ghorā tatra tatraiva nārada // RKS_31.16 //

nārada uvāca:
prasādyatāṃ muniśreṣṭhāḥ śāpasyāntaṃ kariṣyati /
hiraṇyabāhur dharmātmā hiraṇyapuramāsthitaḥ // RKS_31.17 //

yajñaṃ kartuṃ samāyāto revācarukasaṅgame /
pañcaliṅgāni cābhyarcya śāpāntaṃ ca kariṣyati // RKS_31.18 //

evamuktvā sa devarṣir brāhmaṇaiḥ śāpakarṣitaiḥ /
ājagāma tato divyāṃ hiraṇyanagarīṃ śubhām // RKS_31.19 //

hiraṇyabāhur nṛpatir vaśiṣṭhaś ca mahāmuniḥ /
vilokya tān munīn sarvān sa devarṣipurogamān // RKS_31.20 //

abhivādya yathā nyāyam arghapādyair apūjayat /
nāradas tu tato vākyaṃ rājānam idam abravīt // RKS_31.21 //

kuśalaṃ te nṛpaśreṣṭha sukhaṃ tiṣṭhasi suvrata /
nāradasya vacaḥ śrutvā sarvadharmaparāyaṇaḥ // RKS_31.22 //

uvāca vacanaṃ rājā nāradaṃ ślakṣṇayā girā /
adya me kuśalaṃ brahmaṃstavapādābjadarśanāt // RKS_31.23 //

kiṃ kartavyaṃ mayā te 'dya brahman me 'nugrahaṃ kuru /

nārada uvāca: kuru brahmamunīnāṃ tvaṃ śāpāntaṃ rājadarśanāt // RKS_31.24 //

nipātaya mahāduṣṭān daityān duṣkṛtakāriṇaḥ /
bandhanasthā hi moktavyā brāhmaṇās tu viśeṣataḥ // RKS_31.25 //

rājovāca:
vedaṃ paṭhanti ye 'jñānād vadantyarthaṃ na tasya ca /
pramāṇaṃ bhūtalokasya tadvat karma ca kurvataḥ // RKS_31.26 //

brahman vedena vidhivat te tu svargaṃ prayānti vai /
ahaṃkaravimūḍhāś ca mithyadānena yājakāḥ // RKS_31.27 //

patanti narake viṣṇuśaṅkaradveṣaṇe ratāḥ /
agastyaṃ ca vaśiṣṭhaṃ ca kṛtvā tau yājakau mune // RKS_31.28 //

kratumiṣṭvā vidhānena revācarukasaṅgame /
mocayiṣyāmyahaṃ śāpāt pañcaliṅgārcanād dvija // RKS_31.29 //

vedamantrahutaṃ tatra svayaṃ viṣṇur grahīṣyati /
rudraḥ kālāgnirūpeṇa grāhakaś ca bhaviṣyati // RKS_31.30 //

evaṃ yajñe tu sampūrṇe tuṣṭe nārāyaṇe śive /
dvijānāṃ mokṣaṇaṃ tatra bhaviṣyati na saṃśayaḥ // RKS_31.31 //

na mune devatā yatra śaṅkhacakragadādharaḥ /
ihaloke pare caiva gatis tasya na vidyate // RKS_31.32 //

evam uktvā yayau rājā sarvasaṃbhārasaṃbhṛtaḥ /
yajñopaskaram ādāya brāhmaṇair vedapāragaiḥ // RKS_31.33 //

revācarukasaṃbhede yajñamiṣṭvā vidhānataḥ /
vihāya pāpaṃ śaptāṃs tān mocayāmāsa sa dvijān // RKS_31.34 //

pañcaliṅgasamāyoge tīrthasyāsya prabhāvataḥ /
brahmayānasamārūḍho vījyamāno 'psarogaṇaiḥ // RKS_31.35 //

dhriyamāṇātapatrastu stūyamānaś ca vandibhiḥ /
prāyācchivapuraṃ divyamumāmāheśvaraṃ nṛpa // RKS_31.36 //

etat te kathitaṃ rājan purāṇākhyānam uttamam /
śrutvākhyānām idaṃ puṇyaṃ pañcaliṅgasamāgamam // RKS_31.37 //

yamalokaṃ na paśyed vai pāpayoniṃ na gacchati /
hayamedhaphalaṃ prāpya śivaloke mahīyate // RKS_31.38 //

pāpagrasto vimūḍhātmā viṣṇumāyāvimohitaḥ /
kathaṃ prayāti tat tīrthaṃ kālagrahavaśīkṛtaḥ // RKS_31.39 //

śravaṇāt kīrtanād asya mucyate bhavabandhanāt // RKS_31.40 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe pañcaliṅgamāhātmye ekatriṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 32

mārkaṇḍeya uvāca:
guhyātiguhyarūpāṇi pavitrāṇi yudhiṣṭhira /
śrāddhakāryasya siddhāni tīrthānīha nibodha me // RKS_32.1 //

atiguhyasya puṇyasya sarvato 'marakaṇṭake /
tam ārabhya giriśreṣṭhaṃ sarvaṃ puṇyataraṃ smṛtam // RKS_32.2 //

yāvat sā narmadā madhye puṇyasrotā mahānadī /
nāsti tasmāt paraṃ puṇyaṃ triṣu lokeṣu bhārata // RKS_32.3 //

tasyottaravibhāge 'sti nāmato yajñaparvataḥ /
kaniṣṭho vindhyaputras tu bhrātā paryaṅkabhūbhṛtaḥ // RKS_32.4 //

svayaṃbhuvā purā tasminn iṣṭaḥ sautrāmaṇirmakhaḥ /
tatraiveṣṭaṃ maghavatā hayamedhena bhārata // RKS_32.5 //

dadhīcinā 'tha devaiś ca tatraiveṣṭaṃ mahāmakhaiḥ /
niśkrāntā parvatāt tasmāc caturnāmā mahānadī // RKS_32.6 //

patitā narmadāyāṃ tu saṅgamo lokaviśrutaḥ /
tasyās tīre tu ye darbhāḥ pītavarṇāḥ kṣitiṃ gatāḥ // RKS_32.7 //

te śrāddhakaraṇe bhūpa pitṝṇāṃ mokṣadāyakāḥ /
sa yāvat saṅgamo nadyāḥ sa yāvad yajñaparvataḥ // RKS_32.8 //

etasminn antare rājan śrāddhaṃ yaḥ parikalpayet /
pitaras tasya tṛpyanti snānaṃ kuryāt pradakṣiṇam // RKS_32.9 //

siddheśvaraṃ nāmaliṅgaṃ catuṣkeśvaram eva ca /
saṃkhyā na bhūyo lokeṣu khyātamātraṃ mayā 'nagha // RKS_32.10 //

saṅgame vidyate devo na taṃ paśyanti mānavāḥ /
pūjyate nāgakanyābhiḥ sadevāsurasattamaiḥ // RKS_32.11 //

kathayāmi tavākhyānam itihāsaṃ purātanam /
ṛṣiḥ suparṇo yatrāsīd brahmayonir jitendriyaḥ // RKS_32.12 //

puruhūtā tasya bhāryā dharmapatnī pativratā /
naimiṣāraṇyavāsasya kandamūlaphalāśinaḥ // RKS_32.13 //

kṛṣṇājinaparīdhānavalkalādikavāsasaḥ /
trikālavahṇihotāro vedādhyayanatatparāḥ // RKS_32.14 //

vedasmṛtipurāṇoktamokṣopāyavicintakāḥ /
ṛṣayo daśalakṣāṇi naimiṣāraṇyavāsinaḥ // RKS_32.15 //

bālakhilyāś ca tatraiva brahmaṇo mānasāḥ sutāḥ /
brahmadaṇḍaṃ samāruhya devalokaṃ prayānti te // RKS_32.16 //

māsopavāsinas tatra jalāhārās tathāpare /
tiṣṭhanti bahavaḥ kecid ekapādena cāpare // RKS_32.17 //

tasmiṃs tapovane ramye siddhagandharvasevite /
prasādya cābravīd vākyaṃ puruhūtā nijaṃ patim // RKS_32.18 //

ṛtukāle tu parvaṇi māṃbhajasva mahāmune /
jāyate me yathā putraḥ sarvasantānapāvanaḥ // RKS_32.19 //

putreṇa lokān jayate tṛpyanti pitṛdevatāḥ /
aputrasya gatir nāsti tasmāt putram ajījanaḥ // RKS_32.20 //

brāhmaṇa uvāca:
amāvāsyādya gotre 'smin maithunaṃ varjitaṃ priye /
akartavyam idaṃ bhadre pitṝṇāṃ vārjitaṃ dhruvam // RKS_32.21 //

pitarastasya tan māṃsaṃ bhuñjate ṛtugāminaḥ /
divyaṃ varṣasahasraṃ tu taptaṃ me duṣkaraṃ tapaḥ // RKS_32.22 //

snātvā tatkṣaṇamātreṇa cāṇḍālas tridivaṅgataḥ /
dhik dhik dhig īritaṃ sarvaṃ na vedo na ca yājanam // RKS_32.23 //

prahasya cābravīd vākyaṃ niṣādī taṃ muniṃ prati /
viṣādaṃ tyaja viprarṣe satyam etad bravīmy aham // RKS_32.24 //

ahaṃkāravimūḍhātmā tvat samo nāsti tāpasaḥ /
na snānaṃ na japo homo na svādhyāyaḥ śivārcanam // RKS_32.25 //

niṣkalaṃ kleśamāpanno vāyubhakṣo nirāśrayaḥ /
tvat tapo dhyānayogaś ca svargaprāptiś ca tat katham // RKS_32.26 //

jābālir uvāca:
kā 'si tvaṃ ca varārohe niṣādī rūpamāśritā /
umā sarasvatī gaṅgā māṃ jijñāsitum āgatā // RKS_32.27 //

anugraham imaṃ manye dharmaṃ brūhi śucismite /
niṣādo naimiṣāraṇye mamāsīt munipuṃgava // RKS_32.28 //

kāmārtayā mayā darśe bhartā putrāya yācitaḥ /
akāle yācamānā 'haṃ tena śaptā mahātmanā // RKS_32.29 //

sa ca bhartā mayā śaptastato 'nyo 'nyaṃ samāgate /
asya tīrthasya mahātmyādāvāṃ muktau tu kilbiṣāt // RKS_32.30 //

tasmāt tvaṃ hi muniśreṣṭha śivārādhanatatparaḥ /
madarthaṃ kuru karmāṇi homajāpyādikaṃ muhuḥ // RKS_32.31 //

yāsyase tvaṃ same deśe satyam etad bravīmy aham /
ity uktvā sā yayau svargaṃ nijabhartrā samanvitā // RKS_32.32 //

tyaktvā svakalpaṃ jābāliḥ śivārādhanatatparaḥ /
acireṇaiva kālena brahmalokam upāgataḥ // RKS_32.33 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe brāhmaṇasya bhāryayā saha svargārohaṇaṃ nāma dvātriṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 33

mārkaṇḍeya uvāca:
paścime nīlagaṅgāyā narmadottarakūlataḥ /
vyatīpāteśvaraṃ nāma liṅgaṃ paramasiddhidam // RKS_33.1 //

somanāthaṃ svayaṃ viddhi somamūrtiṃ jagatpatim /
sāvitryā ca tapas taptaṃ tatra saptarṣibhis tathā // RKS_33.2 //

sāvitrīkuṇḍam ityetad vikhyātaṃ narmadātaṭaḥ /
narasya snānamātrasya kanyādānaphalaṃ bhavet // RKS_33.3 //

tilodakapradānena cānnadānena bhārata /
pitaras tasya tṛpyanti sāvitrīlokam āśritāḥ // RKS_33.4 //

dakṣasya duhitā cāsīt kumudā nāma viśrutā /
somāya dattvā tāṃ dakṣo mudā paramayā yutaḥ // RKS_33.5 //

tasyā sa janayāmāsa himāṃśuḥ putram adbhutam /
jñātvā 'mṛtamayaṃ taṃ tu surā yajñaphalārthinaḥ // RKS_33.6 //

himāṃśuṃ somaputraṃ ca te yayuś ca mudānvitāḥ /
anyā somasya paramā kalā yā ṣoḍaśī smṛtā // RKS_33.7 //

adhyāste sā candramasaṃ pitṛṇāṃ tāraṇāya ca /
vanaspatau gate some gavāṃ kṣīre haviḥṣu ca // RKS_33.8 //

somapāne mahāyajñe darśe diviṣadāṃ tadā /
pītaṃ śrutvā 'surāḥ sarve himāṃśuṃ pātum udyatāḥ // RKS_33.9 //

asurāṇāṃ bhayād vindhyaṃ himāṃśur girimāśrayat /
śrutvā te giridurgastham asurāḥ svabhayāt tadā // RKS_33.10 //

graste te rāhuṇā sūrye himāṃśuṃ prati bhārata /
kāyātikāyapramukhāḥ samprāptā dānavās tataḥ // RKS_33.11 //

rāhos tu bhrātaraḥ sarve saiṃhikeyā mahābalāḥ /
samāhṛtya himāṃśus taiḥ sudhārthe cirajīvibhiḥ // RKS_33.12 //

bhūtale pātitaḥ pāpaiḥ krandanti sma surās tadā /
uvāca sa patan bhūmau himāṃśuḥ somanandana // RKS_33.13 //

pātu māṃ deva īśāno dānavānāṃ bhayaṃkaraḥ /
etasminn antare bhūpa himāṃśo rakṣaṇāya vai // RKS_33.14 //

pātālād utthitaṃ liṅgaṃ jvalatkālānalaprabham /
tena bāṇena raudreṇa huṅkāreṇa mahāsurāḥ // RKS_33.15 //

bhasmīkṛtās tu tatraiva devadevena śūlinā /
tatas tam abravīd devo bhayamāsurajaṃ tyaja // RKS_33.16 //

śivabhaktiparo bhūtvā nirbhayas tiṣṭha putraka /
atha somaḥ suraiḥ sārddhaṃ gatvā brahmaniketanam // RKS_33.17 //

vṛttāntaṃ kathayāmāsa tatas tad vacanāt tu tāḥ /
brahmādyā devatāḥ sarvā jagmuḥ somapurogamāḥ // RKS_33.18 //

oṃkāraḥ kalpagātīre yatra tiṣṭhati bhārata /
dṛṣṭvā tu tryambakaṃ devaṃ ṣaṣṭisaṃhārakārakam // RKS_33.19 //

uvāca vacanaṃ devo brahmā lokapitāmahaḥ /
śrīmān amṛtarūpo 'yaṃ himāṃśuḥ somanandanaḥ // RKS_33.20 //

rakṣaṇīyas tvayā nātha devadānavaśaṅkayā /
saptaviṃśatiyogānāṃ gatiḥ proktā tu candramāḥ // RKS_33.21 //

tvaṃ gatiḥ sarvalokānāṃ tasmāt tvaṃ trātum arhasi /
teṣāṃ tad vacanaṃ śrutvā śiva ūce yathocitam // RKS_33.22 //

pūjayitvā tu deveśaṃ somanāthaṃ jagatpatim /
pātāleśvaranāmānaṃ gatāḥ sarve triviṣṭapam // RKS_33.23 //

tadā prabhṛti tatsthānaṃ triṣu lokeṣu viśrutam /
sāvitrīkuṇḍatoyena snānaṃ kṛtvā tamarcayet // RKS_33.24 //

na tasya punar āvṛttiḥ satyam etacchivoditam /
prabhāse yatphalaṃ rājan dṛṣṭaṃ ca śaśibhūṣaṇe // RKS_33.25 //

tatphalaṃ nṛpaśārdūla bhaved eva na saṃśayaḥ /
kālātikramaṇaṃ kuryāt tatra yo bhaikṣamāśritaḥ // RKS_33.26 //

na tasya punar āvṛttiḥ satyam etad bravīmyaham /
tilodakapradānena piṇḍapātena bhārata // RKS_33.27 //

patitānuddharej jatūn narakān nātra saṃśayaḥ /
śravaṇāt kīrtanād asya somaloke mahīyate // RKS_33.28 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe pātāleśvaramāhātmyaṃ nāma trayastriṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 34

mārkaṇḍeya uvāca:
kathayāmi tavākhyānam indradyumnasya bhārata /
ayodhyādhipatiḥ śrīmān sūryavaṃśe mahīpatiḥ // RKS_34.1 //

bubhuje sa mahīṃ sarvāṃ saśailavanakānanām /
cakravartī nṛpaśreṣṭhaḥ satyasaṃdho dṛḍhavrataḥ // RKS_34.2 //

sa śaśāsa mahīṃ sarvāṃ yathā śakro 'marāvatīm /
yajñahomasahasrais tu dadāha vasudhām imām // RKS_34.3 //

yajñotsavavivāhais tu vedamaṅgalamaṅgalaiḥ /
cāturvarṇyaṃ svadharmasthaṃ prākṛtā itare janāḥ // RKS_34.4 //

kāmaṃ kāmadughā dhenur dharaṇī sasyaśālinī /
papraccha sa tu rājarṣir vaśiṣṭhaṃ brahmavittamam // RKS_34.5 //

śakraś cāṅgirasaṃ yadvad ayodhyādhipatis tathā /
somasūryānvayasyaikaṃ tāraṇaṃ ca purodhasam // RKS_34.6 //

hayamedhaṃ mahāyajñaṃ kasmiṃs tīrthe yajāmy aham /
kathaya tvaṃ prasādena yathā dṛṣṭaṃ yathā śrutam // RKS_34.7 //

vaśiṣṭha uvāca:
brahmarṣayo vedavido yathā te cābruvan nṛpa /
yajño nivartitavyas tu ṛtvigbhir brāhmaṇais tava // RKS_34.8 //

marīciḥ kaśyapaś cāpi aṅgirā gautamas tathā /
durvāsāś cyavano dhūmraḥ kaṇvaś caiva mahāmuniḥ // RKS_34.9 //

ete cānye ca nṛpate munīndrāḥ śaṃsitavratāḥ /
papraccha tān mahārāja indradyumno mahīpatiḥ // RKS_34.10 //

kasmiṃs tīrthe kṛto yajñaḥ kāmabhogaphalapradaḥ /
etat sarvaṃ yathārthaṃ me vadantu munipuṃgavāḥ // RKS_34.11 //

ṛṣaya ūcuḥ: kecid vārāṇasīṃ bhūpa prayāgaṃ ca tathā pare // RKS_34.12 //

anye vai naimiṣaṃ tīrthaṃ puṣkaraṃ ca tathāpare /
kubjāmrakaṃ tathā cānye gaṅgādvāramathāpare // RKS_34.13 //

māyāpurīṃ tathā cānye sarvadevanamaskṛtām /
vadanty anye himasthānaṃ bilvakaṃ nīlaparvatam // RKS_34.14 //

kuśāvartaṃ tathaivā 'nye tathā rudramahālayam /
īśānaṃ caiva kedāraṃ sarvatīrtham ayaṃ śubham // RKS_34.15 //

aurvatīrthaṃ vadanty anye tathā badarikāśramam /
kālañjaraṃ nīlakaṇṭhaṃ devadāruvanaṃ tathā // RKS_34.16 //

hemakūṭaṃ virūpākṣam anye caṇḍīśvaraṃ tathā /
bhūteśvaraṃ bhasmagātraṃ prabhāsaṃ śaśibhūṣaṇam // RKS_34.17 //

tīrthāny etāni cānyāni kathitāni tavānagha /
matāntaraṃ munīnāṃ ca vividhaṃ parikīrtitam // RKS_34.18 //

durvāsāś cābravīd vākyaṃ prahasann iva taṃ nṛpam /
viprāṇāṃ jñānato jyaiṣṭhyaṃ kṣatriyāṇāṃ tu vīryataḥ // RKS_34.19 //

vaiśyānāṃ dhānyadhanataḥ śūdrāṇāṃ caiva janmataḥ /
mārkaṇḍeye vidyamāne saptakalpānuvartini // RKS_34.20 //

bhaviṣyabhūtatattvajñe trikālajñe trayīvidi /
brahmaviṣṇumaheśānapramāṇajñe tapodhane // RKS_34.21 //

kasyāsti dharmakathane sāmarthyaṃ dharmaniścaye /
dharmāraṇye mahārāja gamyatāṃ kalpagātaṭe // RKS_34.22 //

mārkaṇḍeyo vakṣyate yat tatra yajñaḥ pravartyatām /

indradyumna uvāca: yathā vadasi devarṣe tathā kāryaṃ mayānagha // RKS_34.23 //

ityuktvā munibhiḥ sārddhaṃ gantuṃ mārkaṇḍamāśramam /
uvāca vacanaṃ rājā pratīhāraṃ suvarcasam // RKS_34.24 //

mantriṇaṃ devagarbhaṃ ca bṛhaspatisamaṃ nṛpa /
yajñopaskarasambhāraṃ sarvamādāya satvaram // RKS_34.25 //

āgacchantu bhavanto 'tra mamādeśaparāyaṇāḥ /
sāgnibhir brāhmaṇaiḥ sārddhaṃ yāsyāmaḥ kalpagātaṭam // RKS_34.26 //

śīghraṃ sampādyatāṃ sarvaṃ yathā yajñaḥ pravartyatām /
sarveṣām eva viprāṇāṃ yānam eṣāṃ pṛthak pṛthak // RKS_34.27 //

śatāni cāṣṭau rājñīnāṃ yānamāsāṃ prakalpaya /
navakhaṇḍakṣitīśānāṃ samudradvīpavāsinām // RKS_34.28 //

nānānṛpasahasrāṇāṃ ghoṣaṇā kriyatāṃ muhuḥ /
candradvīpaṃ ca setuṃ ca tāmrapātraṃ śilāṣṭakam // RKS_34.29 //

bhogadvīpaṃ ca saumyaṃ ca gāndharvavāruṇaṃ tathā /
kumārikākhyaṃ navamaṃ navabhedaṃ pravartitam // RKS_34.30 //

jambūśākakuśakrauñcaśālmaliplakṣapuṣkarāḥ /
saptadvīpāḥ samākhyātāḥ samudrāś ca nibodha me // RKS_34.31 //

kṣārasarpir dadhikṣīramadirekṣujalātmakāḥ /
samudrāḥ parikhākārāḥ pṛthivīmānakīrtitāḥ // RKS_34.32 //

eteṣāṃ ghoṣaṇāṃ kāryāṃ mamādeśānuvartinām /
gavāṃ ca trīṇi lakṣāṇi savatsānāṃ payomucām // RKS_34.33 //

aśvānāṃ śyāmakarṇānāṃ sapādaṃ lakṣam eva ca /
dantināmayutaṃ caiva ghaṇṭābharaṇabhūṣitam // RKS_34.34 //

sahasrāṇi ca catvāri yānānāṃ kāmacāriṇām /
lakṣaṃ tu karabhāṇāṃ vai maṇimāṇikyam eva ca // RKS_34.35 //

agniśaucāni vastrāṇi brāhmaṇārthe tathaiva ca /
nānābhakṣāṇi bhojyāni pānāni vividhāni ca // RKS_34.36 //

lakṣaṃ karmakarāṇāṃ tu tiladarbhādikaṃ tathā /
devagarbhaṃ samādiśya mantriṇaṃ vadatāṃ varaḥ // RKS_34.37 //

tatrasthair brāhmaṇaiḥ sārddhaṃ divyaṃ yānaṃ samāśritaḥ /
mudā paramayā yuktaḥ sāntaḥ puraparicchadaḥ // RKS_34.38 //

dharmāraṇyaṃ tataḥ prāpto yatrāste saptakalpagaḥ /
oṃkāraṃ kalpagāṃ dṛṣṭvā vaidūryaṃ parvataṃ tathā // RKS_34.39 //

mukto 'smi kilbiṣādadya saptajanmakṛtād api /
evam uktvopaviṣṭo 'sau sāṣṭāṅgaṃ praṇipatya ca // RKS_34.40 //

yathārthaṃ pūjayāmāsa tam ṛṣiṃ sa nṛpottamaḥ /
dṛṣṭvā taṃ nṛpatiṃ prāha mārkaṇḍeyo mahāmuniḥ // RKS_34.41 //

kuśalaṃ nṛpaśārdūla ciraṃ dṛṣṭo 'si suvrata /
kim āgamanakāryaṃ te brāhmaṇair munipuṃgavaiḥ // RKS_34.42 //

indradyumna uvāca:
yajñaṃ kartuṃ samāyātaḥ kasmiṃs tīrthe dvijottama /
śivena kathitaṃ yatte purāṇaṃ skandakīrtitam // RKS_34.43 //

tadahaṃ śrotum icchāmi yajñakṣetraphalaṃ mahat // RKS_34.44 //

mārkaṇḍeya uvāca: pṛthivyāṃ yāni tīrthāni āsamudrāntagocare // RKS_34.45 //

snānaṃ kartuṃ samāyānti narmadāyāṃ narādhipā /
uttare yāni liṅgāni yāni tīrthāni dakṣiṇe // RKS_34.46 //

līyante koṭitīrtheṣu koṭitīrthaṃ tataḥ smṛtam /
śivena kathitaṃ pūrvaṃ pārvatyāḥ ṣaṇmukhasya ca // RKS_34.47 //

brahmaviṣṇvādidevānāṃ śakrasyāpi prakīrtitam /
tan mayā kathitaṃ rājan yathoddiṣṭaṃ tu śambhunā // RKS_34.48 //

oṃkārasannidhau revākoṭitīrthaṃ prakīrtitam /
atra dattaṃ hutaṃ ceṣṭaṃ tapas taptaṃ suduṣkaram // RKS_34.49 //

tasyānto naiva vidyate maheśvaravaco yathā /
rāhusomasamāyoge kurukṣetraṃ praśasyate // RKS_34.50 //

sarvadā sarvakāryeṣu narmadā puṇyadāyinī /
trayodaśaguṇaṃ viddhi tīrtham āhur manīṣiṇaḥ // RKS_34.51 //

śatakoṭiguṇaṃ tat tu koṭitīrthaṃ pracakṣate // RKS_34.52 //

candrasūryoparāge tu viśeṣeṇa narādhipa /
yaja tvaṃ koṭitīrtheṣu yadi svargam abhīpsasi // RKS_34.53 //

tasya tad vacanaṃ śrutvā rājā paramadhārmikaḥ /
pādau jagrāha tatraiva muner amitatejasaḥ // RKS_34.54 //

anugraham imaṃ manye yat tvayā kathitaṃ mama /
etasminn antare prāpte yajñayūpān upaskarān // RKS_34.55 //

nānādeśān kṣatriyāṃś ca gāś cāśvāṃś ca gajāṃs tathā /
tatkṣaṇād devagarbhaś ca pratīhāraḥ samārpayat // RKS_34.56 //

triṃśadyojanaparyantaṃ yajñayūpāṃś ca maṇḍapam /
cakāra svapramāṇāni kuṇḍāni vividhāni ca // RKS_34.57 //

vedadhvanitanirghoṣā divaṃ bhūmiṃ samaspṛśan /
nirdhūmaś cābhavad vahṇiḥ sūryakoṭisamaprabhaḥ // RKS_34.58 //

brahmāṇaṃ ca tathā viṣṇuṃ rudraṃ caiva samāhvayat /
rudrā ekādaśa tatra tathādityāś ca dvādaśa // RKS_34.59 //

viśvedevās tathāsādhyā marutaś ca tathā vasuḥ /
lokapālās tathā cāṣṭau samudrāḥ saritas tathā // RKS_34.60 //

vanaspatayas tathā śailās tīrthāni vividhāni ca /
dikpālā bhūtapālāś ca siddhagandharvakinnarāḥ // RKS_34.61 //

pitaraḥ somapāḥ sarve bhuktimuktiphalapradāḥ /
rākṣasā guhyakā bhūtā uragāś ca yathā tathā // RKS_34.62 //

sadmavātās tathākāśavāsinaś ca tathotsave /
ghṛtakṣīravahā nadyo dadhipāyasakardamāḥ // RKS_34.63 //

babhūva nṛpates tasya tasmin yajñe mahotsave /
bhakṣabhojyaiś ca vividhaiḥ kāmyayānadibhis tathā // RKS_34.64 //

tṛptā devāś ca munayo bhūtagrāmaṃ caturvidham /
evaṃ nivartito yajño brāhmaṇair bhūridakṣiṇaiḥ // RKS_34.65 //

surāsurais tathā divyair indradyumnaḥ stutas tadā /
yajñabhāgāṃś ca devānāṃ pṛthak pṛthag akalpayat // RKS_34.66 //

tathā bhāgo hi rudrāṇāṃ yathā sṛṣṭasvayambhuvā /

yudhiṣṭhira uvāca: rudrādityavasūtāṃ ca viśvedevahavirbhujām // RKS_34.67 //

pramāṇaṃ nāma gotrāṃś ca kathayasva mahāmune /

mārkaṇḍeya uvāca: atriścāṅgirasaḥ sarpirmarutaś ca bṛhaspatiḥ // RKS_34.68 //

dhruvo dhūmraś ca ketuś ca dharo dhātā haras tathā /
ekādaśa smṛtā rudrāḥ sarve kāmaphalapradāḥ // RKS_34.69 //

aryamā varuṇaś cendra pūṣā caiva gabhastimān /
mitraś caiva samākhyāto jaghanyo jalakṛt tathā // RKS_34.70 //

vivasvāṃś caiva parjanyo dhātā vai dvādaśa smṛtāḥ /
kaśyapasyāśrame jātās tejonidhaya utthitā // RKS_34.71 //

māsāvaraprayogeṇa saṃcaranti parecchayā /
ahorātramime sarve svarlokaṃ ca samantataḥ // RKS_34.72 //

vasūnaṣṭau mahārāja kathyamānāṃ śṛṇuṣva vai /
dhruvo dharaś ca somaś ca sāvitro hyanilo 'nala // RKS_34.73 //

pratyūṣaś caiva kalpaś ca aṣṭau te vasavaḥ smṛtāḥ /
viśvāyāś ca tathā putrā viśvedevāḥ prakīrtitāḥ // RKS_34.74 //

kraturdakṣas tathā satyaḥ kālaḥ kāmo ghnanis tathā /
purūravomārdravasau rocamānaś ca te daśa // RKS_34.75 //

muhūrtāyās tathā putrāḥ sādhyā devāḥ prakīrtitā /
ekahīnās tu pañcāśat marutaś caiva kīrtitāḥ // RKS_34.76 //

eṣāṃ nāmāni sarveṣāṃ khyātāny eva yudhiṣṭhira /
etatte kathitaṃ sarvaṃ yatpṛṣṭo 'haṃ tvayā 'nagha // RKS_34.77 //

tato dhruvaṃ visṛjyātha munīṃś ca brahmanandanān /
oṃkāraṃ ca tato jñātvā rājā pūjāṃ cakāra ha // RKS_34.78 //

maṇimāṇikyaratnaiś ca liṅgasyābharaṇaṃ kṛtam /
gandhadhūpaiś ca vividhaiḥ karpūrāgarucandanaiḥ // RKS_34.79 //

dhvajachatravitānaiś ca vyajanair divyacāmaraiḥ /
pūjayitvā vidhānena stotraṃ me tad udāhṛtam // RKS_34.80 //

oṃkāraṃ bindusaṃyuktaṃ nityaṃ dhyāyanti yoginaḥ /
kāmado mokṣadaś caiva oṃkārāya namo namaḥ // RKS_34.81 //

brahmaviṣṇvindravarada sarvadeva namo 'stu te /
kadrudāya pracetase sahasrākṣāyamīḍhuṣe // RKS_34.82 //

yā te rudra śivā tanūraghorā pāpakāśinī /
sarvānanaśirogrīva sarvabhūtaśivāya ca // RKS_34.83 //

sarvavyāpī ca bhagavāṃs tasmai sarvagate namaḥ /
sarvataḥ pāṇipādāntaḥ sarvato 'kṣiśiromukhaḥ // RKS_34.84 //

sarvataḥ śrutimāṃl loke sarvamāvṛtya tiṣṭhati // RKS_34.85 //

jihvācāpalyabhāvena khedito 'si maheśvara /
kṛtaṃ stotram idaṃ devasyendradyumnena bhārata // RKS_34.86 //

liṅgamadhye paraṃ liṅgaṃ jvalatkālānalaprabham /
yad dṛṣṭaṃ taduvācainaṃ rājānaṃ prati bhārata // RKS_34.87 //

varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te yat te manasi vartate // RKS_34.88 //

indradyumna uvāca: yadi tuṣṭo 'si me deva varaṃ dātuṃ mamecchasi // RKS_34.89 //

atratvamumayā sārdhaṃ devadroṇyāṃ samarcitaḥ /
āvāsaṃ kuru deveśa sarvadā yajñaparvate // RKS_34.90 //

avaśaḥ svavaśo vāpi prāṇatyāgaṃ karoti yaḥ /
tīrthe 'smin devadeveśa śivalokaṃ prayātu saḥ // RKS_34.91 //

sahasrayājī dharmajño dānayajñādhipas tathā /
andhāś ca vāmanāś caiva tiryagyonigatānarāḥ // RKS_34.92 //

maraṇād ubhayoḥ sāmyaṃ bhaved atra maheśvara /
parvataṃ veṣṭayed yas tu sūtreṇaikena parvaṇi // RKS_34.93 //

pṛthivī veṣṭitā tena saśailavanakānanā /
sarvatīrthaphalāvāptiḥ śivaloke prayāty asau // RKS_34.94 //

oṃkāra uvāca: sarvam etat nṛpaśreṣṭha kāmaḥ sampadyatāṃ tava // RKS_34.95 //

evamuktvā tato devaḥ tatraivāntaradhīyata /
surāsurairathādityaiḥ sādhyaiḥ sārddhaṃ yudhiṣṭhira /
svakīyaṃ yānamāruhya kailāsanilayaṃ yayau // RKS_34.96 //

rājā 'pi śrāvayāmāsa bhūtagrāmaṃ caturvidham /
mama yajñaprabhāveṇa sarve santu nirāmayāḥ // RKS_34.97 //

sarve tu tṛptim āyāntu mama yajñaprabhāvataḥ /
indradyumnas tu brahmāṇaṃ tatas tuṣṭāva bhārata // RKS_34.98 //

tuṣṭaḥ provāca dhātā taṃ varaṃ vṛṇu viśāmpate /

rājovāca: tuṣṭo 'si yadi me deva varaṃ dātum ihecchasi // RKS_34.99 //

narmadādakṣiṇe kūle liṅgamūrtidharo bhava /
imaṃ varam ahaṃ manye yadi tuṣṭo 'si me prabho // RKS_34.100 //

prāṇatyāge kṛte tatra brahmalokaṃ prayātu vai /
evaṃ bhavatu rājendra brahmā provāca satvaram // RKS_34.101 //

evamuktvā yayau brahmā rudralokaṃ suraiḥ saha /
viṣṇuṃ caiva tato rājā sāṣṭāṅgaṃ ca yudhiṣṭhira // RKS_34.102 //

keśavaṃ mādhavaṃ viṣṇuṃ govindaṃ madhusūdanam /
padmanābhaṃ hṛṣīkeśaṃ śrīdharaṃ ca trivikramam // RKS_34.103 //

dāmodaraṃ vāsudevaṃ hariṃ ca praṇamāmy aham /
śaṅkhacakragadāśārṅgavanamālāvibhūṣaṇam // RKS_34.104 //

lokanāthaṃ jagannāthaṃ śrīnāthaṃ sarvavittamam /
śrīkāntaṃ śrīdharaṃ śrīśaṃ śrīnivāsaṃ namāmyaham // RKS_34.105 //

acyutānantayajñeśa yajñādhipa namo 'stu te /
ṛksāmātharvarūpāya yajñarūpāya te namaḥ // RKS_34.106 //

nṛsiṃhamatsyavārāhakūrmarūpāya te namaḥ /
tīrthayānasamārūḍha garuḍadhvaja te namaḥ // RKS_34.107 //

sahasraśirasaṃ devaṃ sakalaṃ niṣkalaṃ param /
vedyaṃ puruṣamadhyakṣamādyaṃ nārāyaṇaṃ prabhum // RKS_34.108 //

praṇato 'smi sadā devaṃ daityāntakaraṇaṃ harim /
hiraṇyagarbhaṃ bhūgarbhaṃ yajñagarbhāmṛtodbhavam // RKS_34.109 //

śrīgarbhajñānagarbhāya vāsudeva namo 'stu te /
tvayā sṛṣṭaṃ jagatsarvaṃ carācaram idaṃ prabho // RKS_34.110 //

sraṣṭā pālayitā tvaṃ vai hartā tvaṃ ca yuge yuge /
viśvataścakṣuravyakto vijñeyo viśvato mukhaḥ // RKS_34.111 //

viśvātmā viśvato devo vāsudevo namo 'stu te /
tvamādityaś ca vāyuś ca tvamagnis tvaṃ ca candramāḥ // RKS_34.112 //

tvaṃ dhātā devadeveśa tvam indras tvaṃ prajāpatiḥ /
tvatprasādāt suraśreṣṭha yajñasiddhir mamābhavat // RKS_34.113 //

śrutvā stotram idaṃ devaḥ śaṅkhacakragadādharaḥ // RKS_34.114 //

uvāca vacanaṃ satyaṃ varaṃ vṛṇu viśāmpate /
dadāmi te na saṃdeho yajñasiddhim avāpsyasi // RKS_34.115 //

rājovāca:
oṃkārasaumyabhāge tu liṅgarūpī janārdanaḥ /
vaidūryaśikharasyāgre bhava tvaṃ lokapāvanaḥ // RKS_34.116 //

imaṃ varam ahaṃ manye yadi dātum ihecchasi /
yāsyanti vaiṣṇavaṃ sthānam ihābhyarcya vidhānataḥ // RKS_34.117 //

tiryagyoniṃ na gacchanti yamalokaṃ tathā narāḥ /
prāṇatyāge kṛte tatra narā gacchanti te padam // RKS_34.118 //

pitṝṇām annadānena pitaro vaiṣṇavaṃ padam /
prasādātte ca gacchantu satyaṃ satyaṃ vadāmy aham // RKS_34.119 //

tasya tadvacanaṃ śrutvā rājñaścāmitatejasaḥ /
uvāca vacanaṃ viṣṇur indradyumnaṃ viśāmpate // RKS_34.120 //

avatāraṃ kariṣyāmi ihaiva nṛpasattama /
sarvameva nṛpaśreṣṭha matprasādād bhaviṣyati // RKS_34.121 //

evamuktvā yayau devaḥ śaṅkhacakragadādharaḥ /
surāsuraiḥ stūyamānas tridivaṃ prati bhārata // RKS_34.122 //

eṣa te kathito rājann indradyumna mahādhvaraḥ /
tenāsau parvataḥ puṇyaḥ sarvalokeṣu viśrutaḥ // RKS_34.123 //

siddheśvaraṃ ca brahmāṇaṃ viddhi nārāyaṇaṃ harim /
śravaṇāt kīrtanād asya viṣṇuloke mahīyate // RKS_34.124 //

tatas tuṣṭāva tīrthāni rājā satyavrate sthitaḥ /
pitṛṇāṃ tāraṇārthāya tīrthebhyaś ca namo namaḥ // RKS_34.125 //

tīrthāny ūcuḥ:
varaṃ vṛṇu mahābhāga yatte manasi vartate /
tīrthānāṃ vacanaṃ śrutvā indradyumna uvāca ha // RKS_34.126 //

oṃkārasannidhau tīrthe sthātavyaṃ madanugrahāt /
evam astv iti rājānam uktvā cakruḥ saritstutim // RKS_34.127 //

kalpagāṃ tvāṃ namaskurmo harasya paramāṃ kalām /
atīva sarvalokānāṃ bhuvi khyātāṃ saridvarām // RKS_34.128 //

nāsmat prabhāvataḥ pūtā kiṃtu pūtā svabhāvataḥ /
yadvatsūryaprabhā puṇyā vahṇeś cāpi prabhā yathā // RKS_34.129 //

himāṃśoś caiva rājendra tathaiveyaṃ mahānadī /
ityuktvā taṃ ca rājānaṃ tīrthāny antardadhustadā // RKS_34.130 //

tatastuṣṭāva gaṅgāṃ vā arghaṃ dattvā nṛpottamaḥ /
gaṅgā bhāgīrathī devī tathā bhogavatī śubhā // RKS_34.131 //

jāhnavī mokṣadā bhadrā tāriṇī pāpanāśinī /
svarge mandākinī caiva devadevanamaskṛtā // RKS_34.132 //

gāyatrī vedamātā tvam umā kātyāyanī tathā /
kim anyad api te devi hareṇa śirasā dhṛtā // RKS_34.133 //

kasyāsti śaktiḥ stotuṃ tvāmṛte candrārdhaśekharāt /

gaṅgovāca: tuṣṭā 'smi te mahārāja varaṃ yācasva suvrata // RKS_34.134 //

gaṅgāyā vacanaṃ śrutvā rājā tāṃ pratyuvāca ha /

rājovāca: yadi tuṣṭā 'si deveśi varaṃ dātum ihecchasi // RKS_34.135 //

ihaiva kriyatāṃ vāso vara eṣa pradīyatām // RKS_34.136 //

gaṅgovāca: evaṃ bhavatu rājendra bhāgenaiva vahāmy aham // RKS_34.137 //

tatas tuṣṭāva gaṅgā tu kalpagāṃ saritāṃ varām /
śreṣṭhā tvaṃ kalpage devi namaskārye cirāyuṣi // RKS_34.138 //

tvat toyasya prabhāveṇa pāvitryam abhavac ca me /
kalpānte tu kṣayaṃ yānti saritaḥ sāgarādayaḥ // RKS_34.139 //

tīrthāni caiva sarvāṇi tvam evātraiva tiṣṭhasi /
pūjyā tridaśavandyā ca subhage ciragaminī // RKS_34.140 //

gaurīsamā jaṭāgre vai haramūrtir bhaviṣyasi /
evam uktvā tato gaṅgā namaskṛtya ca mekalām // RKS_34.141 //

divyayānasamārūḍhā stūyamānāpsarogaṇaiḥ /

sarasvaty uvāca: duhitā 'haṃ tava hyeṣā dharmataḥ paripālitā // RKS_34.142 //

saptakalpavahe dhanye tvacchuśrūṣāparāyaṇā /
āgatāhaṃ mahābhāge tvat pādābjadidṛkṣayā // RKS_34.143 //

snānaṃ kartuṃ tathā devi caturviṃśativatsaraiḥ /
kiṃ na vetsi mahābhāge māṃ dhareśvari vāhini // RKS_34.144 //

kariṇīrūpam āsthāya koṭitīrthe samāgatā /
sapādakoṭitīrthāni candrasūrye same grahe // RKS_34.145 //

snānārthaṃ kalpage devi ādiṣṭā viṣṇunā svayam /
dvāparasya caturthāṃśe kurupāṇḍavasenayoḥ // RKS_34.146 //

yuddhārthaṃ samitau puñjaṃ sarvatīrthamaye śubhe /
tatra yad dīyate dānaṃ tapyate 'tha tapas tathā // RKS_34.147 //

sarvaṃ śataguṇaṃ taddhi tvat toye kalpage punaḥ /
tad eva koṭiguṇitaṃ rāhugraste divākare // RKS_34.148 //

evam uktvā mahārāja kalpagāṃ ca sarasvatī /
indradyumnaṃ ca rājānaṃ svasthānaṃ cābhyagāt punaḥ // RKS_34.149 //

indradyumnas tato rājā svayaṃ tuṣṭāva bhārata /
tvat toyasya prabhāveṇa pitṛdevāś ca tārpitāḥ // RKS_34.150 //

pavitraṃ ca tvayā devi trailokyaṃ sacarācaram /
tvaṃ mātā sarvabhūtānāṃ nṛṇāṃ saṃsāratāriṇī // RKS_34.151 //

mekalāsi mahādevi kalpagā narmadā tathā /
jalapūrṇeti vikhyātā vindhyaparvatabhūṣaṇam // RKS_34.152 //

api varṣasahasreṇa kaḥ stotuṃ ca kṣamaḥ śubhe /
śrutvā stotram idaṃ devī nṛpasyāsya tadā 'bravīt // RKS_34.153 //

kṣatriyāṇāṃ sahasrais tu kṛto yajño 'tra pārthiva /
sadṛśas te mahārāja na bhūto na bhaviṣyati // RKS_34.154 //

varaṃ dadāmi te rājan yena siddhim avāpsyasi /
tasyās tad vacanaṃ śrutvā kalpagāyā yudhiṣṭhira // RKS_34.155 //

prahasann abravīd rājā brāhmaṇaiḥ sahitas tadā /
śivabhaktiparo nityaṃ saptakalpavahe śubhe // RKS_34.156 //

yadi tuṣṭā 'si me devi varaṃ dātuṃ tvamicchasi /
pravāhān kuru sapta tvaṃ dakṣiṇottarakūlayoḥ // RKS_34.157 //

sarvataḥ sarvage devi yadi māṃ bahu manyase /
imaṃ varam ahaṃ manye yadi tuṣṭā 'si suvrate // RKS_34.158 //

tasya tad vacanaṃ śrutvā indradyumnasya bhārata /
narmadā cābravīd vākyam indradyumnaṃ narādhipa // RKS_34.159 //

sarvam etat prabhāveṇa matprasādād bhaviṣyati /
atrāntare ca yad dānaṃ dīyate nā 'tra saṃśayaḥ // RKS_34.160 //

tasya saṃkhyā na vidyate satyam etad bravīmi te /
na teṣāṃ punar āvṛttir ity āha bhagavān nṛpa // RKS_34.161 //

antyajāḥ śvapacā vāpi mṛgāś caiva sarīsṛpāḥ /
sarve te tridivaṃ yānti nīlagaṅgāsamāgame // RKS_34.162 //

yajñam iṣṭvā nṛpaśreṣṭha indradyumno viśāmpate /
narmadāṃ ca namaskṛtya oṃkāraṃ caiva bhārata // RKS_34.163 //

svakīyaṃ yānam āruhya satyadharmaparāyaṇaḥ /
vṛto nṛpa sahasreṇa stūyamāno 'psarogaṇaiḥ // RKS_34.164 //

viveśa nagarīṃ puṇyām ayodhyāṃ devanirmitām /
etat te kathitaṃ rājann itihāsaṃ purātanam // RKS_34.165 //

tataḥ kālena mahatā rājyaṃ kṛtvā mahābalaḥ /
ayutaṃ sāgram eveha sa rājā tridivaṃ gataḥ // RKS_34.166 //

śravaṇāt kīrtanād asya gosahasraphalaṃ labhet /
yamalokaṃ na paśyec ca pāpayoniṃ na gacchati // RKS_34.167 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe indradyumnayajñanīlagaṅgāvatāro nāma catustriṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 35

yudhiṣṭhira uvāca:
vaidūryaparvataṃ ramyaṃ surasiddhaniṣevitam /
māndhātā kena kāryeṇa gato vai saptakalpagām // RKS_35.1 //

tathā pāśupatāstreṇa hatvā vai tripuraṃ haraḥ /
pātālaṃ bhedayitvā tu rasātalatalaṃ yayau // RKS_35.2 //

jāleśvaraṃ tathā liṅgam utthitaṃ kena hetunā /
nīlagaṅgā kathaṃ tatra kalpagā bhedamāgatā // RKS_35.3 //

bāṇāsuraḥ śive bhaktaḥ śivalabdhavaraḥ śuciḥ /
liṅgāni tāni teneha pūjitāni mahāmune // RKS_35.4 //

saṃkhyayā navakoṭyas tu tāni kṣiptāni tatra vai /
etat sarvaṃ samāsena kathayasva mahāmune // RKS_35.5 //

yathāśrutaṃ purākalpe purāṇe skandakīrtite /
brahmaviṣṇvādidevānāṃ pārvatyāḥ ṣaṇmukhasya ca // RKS_35.6 //

tathā tu kathyatāṃ tāta yathoddiṣṭaṃ śivena tu /

mārkaṇḍeya uvāca: śṛṇu rājan mahābāho kathyamānaṃ nibodha me // RKS_35.7 //

svārociṣe 'ntare prāpte ādikalpe kṛte yuge /
devānāṃ saṅgamaṃ yatra kailāse parvatottame // RKS_35.8 //

kārttikyāṃ ca surāḥ sarve haraṃ draṣṭum upāgatāḥ /
tatra devagaṇān sarvān skando vacanam abravīt // RKS_35.9 //

mayā śrutaṃ ca dṛṣṭaṃ ca śivena kathitaṃ purā /
aṣṭalakṣāṇi sārdhāni granthe 'smin kīrtitāni ca // RKS_35.10 //

śivaloke śivenaiva nibaddhāni yathā yathā /
tad ardhaṃ vaiṣṇave loke tad arddhaṃ brahmaṇaḥ pure // RKS_35.11 //

sapādalakṣaṃ sūryasya loke caiva vyavasthitam // RKS_35.12 //

caturbhiradhikāśītisahasrāṇi tathā kramam /
khyātāni martyaloke ca nātra kāryā vicāraṇā // RKS_35.13 //

sūtaḥ saṃgrahakartā ca saṃhitās tatra eva ca /
kalpaskando mahāskandaḥ purāṇaṃ saptadhā viduḥ // RKS_35.14 //

sargaś ca pratisargaś ca vaṃśo manvantarāṇi ca /
vaṃśānucaritaṃ ceti purāṇaṃ pañcalakṣaṇam // RKS_35.15 //

aśaktā mānuṣā loke alpajīvena jīvikāḥ /
yuddhihīnā durācārā bhaviṣyanti kalau yuge // RKS_35.16 //

na svādhyāyo vaṣaṭkāro na tapo na ca yājanam /
strīkāmā lolupā viprāḥ kāmyakṛtyās tu yācakāḥ // RKS_35.17 //

pratigrahaparā nityaṃ kuṭumbabharaṇārthinaḥ /
ātmānaṃ naiva budhyante strīṇāṃ snehavaśaṃgatā // RKS_35.18 //

kukarmāṇi kariṣyanti dharmiṣṭhāstāpasās tathā /
kalau yuge tathā prāpte kāle kaulā digambarāḥ // RKS_35.19 //

ekavarṇāḥ prajāḥ sarvā rājā mleccho bhaviṣyati /
hīne yuge tathā prāpte bauddhasthe caiva keśave // RKS_35.20 //

alpāyuṣaś caiva martyā alpavīryaparākramāḥ /
nānādeśopadravāś ca bhaviṣyanti mahāmune // RKS_35.21 //

vedān vai prārpayiṣyanti dvijāś cāṇḍālavaṃśinaḥ /
vedāveśaṃ kariṣyanti vedavikrayaṇaṃ tathā // RKS_35.22 //

rājadvāre gamiṣyanti dhanaprāptisamīhayā /
vikrayaṃ cāgnihotrāṇāṃ kanyānāṃ vikrayaṃ tathā // RKS_35.23 //

kariṣyanti dvijāḥ sarve śrotriyā vratavarjitāḥ /
pūrṇe tu dvādaśe varṣe narāḥ palitayauvanāḥ // RKS_35.24 //

daśa dvādaśavarṣā tu nārī garbhadharā bhavet /
nārī na puruṣaṃ manyet na mātāpitarau sutaḥ // RKS_35.25 //

nasnuṣā manyate śvaśrūṃ duhitā mātaraṃ tathā /
etad uddeśataḥ proktaṃ prakṛtaṃ śṛṇu bhārata // RKS_35.26 //

yajñaṃ kartuṃ mahārāja māndhātā nṛpasattamaḥ /
vaidūryaparvataṃ prāptaṃ pitṝṇāṃ tāraṇāya ca // RKS_35.27 //

devatānāṃ hitārthaṃ vai jaghāna tripuraṃ haraḥ /
jvalat pāśupatāstreṇa tad dagdham abhavat purā // RKS_35.28 //

pātālāt tena cānītaṃ liṅgaṃ jāleśvaraṃ tathā /
kāmadaṃ mokṣadaṃ caiva sadādevanamaskṛtam // RKS_35.29 //

lokānāṃ tāraṇārthāya nīlagaṅgā samāgatā /
megharājasamudbhūtā sarvapāpaharā parā // RKS_35.30 //

tasyāṃ śrāddhaṃ prakurvīta pitṝṇām akṣayecchayā /
bāṇāsurasya liṅgāni koṭitīrthe śivālaye // RKS_35.31 //

patitāni jale caiva narmadāyā narādhipa /
pūjitāni pavitrāṇi bhuktimuktipradāni tu // RKS_35.32 //

bāṇaliṅgāni rājendra khyātāni bhuvanatraye /
na pratiṣṭhā na saṃskāraḥ teṣāmāvāhanādi ca // RKS_35.33 //

evam eva prapūjyāni śivarūpāṇi bhārata /
etat te kathitaṃ sarvaṃ yatpṛṣṭo 'haṃ tvayā 'nagha // RKS_35.34 //

śṛṇu rājan kathāṃ divyām anyāṃ pāpapraṇāśinīm /
aghaghnī yā pratītā me kīrtayiṣyāmi te 'nagha // RKS_35.35 //

astīha parvataḥ śrīmān vaidūryo nāma nāmataḥ /
tatra puṇyāni tīrthāni tiṣṭhantyāyatanāni ca // RKS_35.36 //

kāmaṃ kāmaphalair vṛkṣaiḥ puṣpitaiḥ phalitais tathā /
divyapakṣininādaiś ca vānīravanarājibhiḥ // RKS_35.37 //

śālais tālaiś ca saralais tamālair upaśobhitā /
nadī pāpaharā puṇyā narmadā tatra bhārata // RKS_35.38 //

trailokye yāni tīrthāni puṇyānyāyatanāni ca /
saritaḥ sāgarāḥ śailādevāś ca sapitāmahāḥ // RKS_35.39 //

narmadāyāṃ nṛpaśreṣṭha siddhagandharvacāraṇāḥ /
snātum āyānti te sarve sarvasiddhis tu bhārata // RKS_35.40 //

kiṃ tatra parvate rājan yatra viśvāvasurmuniḥ /
na yakṣādhipatir yatra kubero naravāhanaḥ // RKS_35.41 //

vaidūryaśikhare puṇye tatra sākṣād vivasvataḥ /
nityaṃ puṣpaphalā yatra pādapā haritacchadāḥ // RKS_35.42 //

bahvāścaryaṃ tathā tatra dṛśyate parvatottame /
puṇye svargopame divye nityaṃ devarṣisevite // RKS_35.43 //

hlādinī puṇyatīrthānāṃ rājarṣe tatra vai sarit /
vaivasvatāntare prāpte rājannādikṛte yuge // RKS_35.44 //

oṃkārasyāvatāreṇa savaidūryamayo giriḥ /
tretāyuge maṇimayo dvāpare haimarūpakaḥ // RKS_35.45 //

kalau pāpaharaḥ prokto yathā devas tathā giriḥ /
etat te sarvamākhyātaṃ yathādṛṣṭaṃ purātanam // RKS_35.46 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe vaidūryaparvatavarṇanaṃ nāma pañcatriṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 36

mārkaṇḍeya uvāca:
vasudānas tu rājarṣiś cakravartī purā 'bhavat /
ayodhyādhipatiḥ śrīmān chakratulyaparākramaḥ // RKS_36.1 //

bubhuje pṛthivī sarvāṃ grāmam ekam ivātha saḥ /
īje yāgasahasreṇa hayamedhakṛtena ca // RKS_36.2 //

sapādalakṣamadhikaṃ sarvā jīvanti ca prajāḥ /
na tatra dīno duḥkhī vā daridro vā 'pi kaścana // RKS_36.3 //

svayaṃ kāmadughā dhenuḥ pṛthivī sasyaśālinī /
eva pālayatas tasya pṛthivīṃ pṛthivīpate // RKS_36.4 //

narmadādakṣiṇe kūle daityās tridaśakaṇṭakāḥ /
ketumālī suketuś ca sumukho dundubhis tathā // RKS_36.5 //

dharmavighnaṃ ca kartāraḥ samudbhūtāḥ surālaye /
ke 'pi no śaknuvantīha yajñaṃ kartuṃ bhayāt tadā // RKS_36.6 //

vasudāno 'bravīd vākyaṃ vaśiṣṭhaṃ brahmavittamam /
kasmiṃs tīrthe hi nirvighno hayamedho vidhīyate // RKS_36.7 //

yajñavidyā vidhānena nirdiśya mama kathyatām /
tasya tad vacanaṃ śrutvā vasudānasya dhīmataḥ // RKS_36.8 //

vaśiṣṭhaś cābravīd vākyaṃ rājānaṃ prati bhārata /
na śakyate mukhaḥ kartuṃ hayamedho viśeṣataḥ // RKS_36.9 //

amareśvarasya mūrtir vai dakṣiṇāśāmukhe sthitā /
dānavair nirjitās tatra sarve devāḥ savāsavāḥ // RKS_36.10 //

yajñabhāgaṃ grahītuṃ na śaknuvanti kadācana /
etasmāt kāraṇād rājan satyam etat tavoditam // RKS_36.11 //

tasya tadvacanaṃ śrutvā vaśiṣṭhasya mahātmanaḥ /
cukopa vasudānaś ca pratyāha ca purodhasam // RKS_36.12 //

hatvaitān rākṣasān pāpānadya vai devakaṇṭakān /
devānāṃ ca prasādena kariṣye yāgam uttamam // RKS_36.13 //

evamuktvā yayau rājā sarvasambhārasaṃvṛtaḥ /
brāhmaṇaiḥ sahito vidvān ṛtvigbhir vedapāragaiḥ // RKS_36.14 //

gavāṃ ca pañcalakṣāṇi savatsānāṃ payomucām /
sapādalakṣamaśvānāṃ dantinām ayutaṃ tathā // RKS_36.15 //

maṇimāṇikyaratnāni hemarūpyavasūni ca /
vividhaṃ bhakṣyabhojyaṃ ca ājyaṃ vrīhitilāṃs tathā // RKS_36.16 //

maṇḍapān yajñayūpāṃś ca samādāya nṛpottamaḥ /
evaṃ pravartite yajñe nirvighnena tu bhārata // RKS_36.17 //

āvabhṛtyodakaiḥ klinnā vasudhā hemanirmitā /
babhūvur lulitā ye tu kardame mṛgapakṣiṇaḥ // RKS_36.18 //

te hemavarṇakāḥ sarve babhūvus tatra bhārata /
yugapat pūjitā yatra brahmaviṣṇumaheśvarāḥ // RKS_36.19 //

homāc ca pṛthak kṣīrājyapravāhās tatra nirgatāḥ /
gavāṃ mūtrapravāhaś ca tatrābhūt nṛpasattama // RKS_36.20 //

snānodakaṃ ca devānām ṛṣibhir vedapāragaiḥ /
yat kṛtaṃ tat pravāhaś ca tatrāsīt nṛpasattama // RKS_36.21 //

pravāheṣu ca sarveṣu militeṣu tadā nṛpa /
āpagā kapilā nāma dṛṣṭā brahmarṣidaivataiḥ // RKS_36.22 //

narmadāsaṅgamas tatra rudrāvartaḥ prakīrtitaḥ /
tatas tu brāhmaṇāḥ sarve dakṣiṇābhiḥ prapūjitāḥ // RKS_36.23 //

gajāśvarathamārūḍhā nānābharaṇabhūṣitāḥ /
tuṣṭā devagaṇāḥ sarve ūcus taṃ pārthivaṃ tadā // RKS_36.24 //

varaṃ vṛṇu mahābhāga yajñenānena suvrata /

vasudāna uvāca: revākapilasambhede snātvā 'bhyarcya maheśvaram // RKS_36.25 //

vimānais tridivaṃ yāntu ye mṛtā na punarbhavāḥ /
imaṃ varam ahaṃ manye dīyatāṃ madanugrahāt // RKS_36.26 //

devā ūcuḥ:
kāmaṃ kāmaṃ phaliṣyanti cintitās te manorathāḥ /
varaṃ dattvā ca bho rājan prītā vai devatās tataḥ // RKS_36.27 //

svaṃ svaṃ vimānam āruhya muditās tridivaṃ yayuḥ /
vasudāno 'pi rājarṣir brāhmaṇair vedapāragaiḥ // RKS_36.28 //

mudā paramayā yukto hyayodhyām āyayau tadā /
tīrthasyāsya prabhāveṇa sāntaḥ puraparicchadaḥ // RKS_36.29 //

bhogāṃś ca puṣkalān bhuktvā gato māheśvaraṃ puram /
etat te kathitaṃ sarvaṃ revākapilasaṅgamam // RKS_36.30 //

śravaṇāt kīrtanād asya mucyate bhavabandhanāt // RKS_36.31 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe kapilāvatāro nāma ṣaṭtriṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 37

mārkaṇḍeya uvāca:
svāyambhuve 'ntare prāpte ādikalpe kṛte yuge /
arundhatīprasūtāyā dākṣāyaṇyās suto 'bhavat // RKS_37.1 //

viśravāṃ nāma rājā 'bhūc chakratulyaparākramaḥ /
mathurādhipatiḥ śrīmāṃś cakravartī mahābalaḥ // RKS_37.2 //

nirjitā 'maradaityāś ca sa rājā maghavā tviva /
sarvakāmasamṛddhāś ca brāhmaṇāś cetare janāḥ // RKS_37.3 //

evaṃ śāsayataḥ pṛthvīṃ dhanadhānyasamākulām /
na durbhikṣaṃ na dāridryaṃ kvacid astiṃ mahītale // RKS_37.4 //

etasminn antare prāpte prasthito 'marakaṇṭakam /
snātvā ca koṭitīrthe vai samabhyarcya maheśvaram // RKS_37.5 //

dakṣiṇāṃ mūrtim āśritya tasya devasya bhārata /
samādhistho bhaved yāvat sa rājā dharmavatsalaḥ // RKS_37.6 //

tāvat paśyati madhyāhne pratīcyādityamaṇḍalāt /
dvau sūryau pūrvadigbhāge gatau dvau dākṣiṇāṃ diśam // RKS_37.7 //

dvau pātālaṃ tathā corddhvaṃ dvau sūryau caṇḍarūpiṇau /
kālaḥ saṃvartako vahniḥ prajajvāla tadā nṛpa // RKS_37.8 //

raudrāś ca dāruṇā vātā vavuḥ pralayakāriṇaḥ /
digdāho bhūmikampaś ca utkāpātāś ca dāruṇāḥ // RKS_37.9 //

patitās siddhagandharvā devalokāt sakinnarāḥ /
vidyādharās tathā yakṣāḥ karmacchedādiva vyutāḥ // RKS_37.10 //

vidyādharyo rudantyaś ca tathaivāpsarasas tathā /
prajajvāla mahāvahṇiḥ saśailavanakānanām // RKS_37.11 //

bhasmīkṛtya dharāṃ sarvāṃ revākūlam ivāgamat /
tṛṣārto dāhasantaptas tadābhūt nṛpasattamaḥ // RKS_37.12 //

samudyataḥ payaḥ pātuṃ yāvat paśyati mekalām /
tāvat tan madhyamārge tu vāri kiṃcin na vidyate // RKS_37.13 //

pravāho reṇubhūtaś ca dṛśyate na tu narmadā /
saritaḥ sāgarān chailān babhrāma sa sarāṃsi ca // RKS_37.14 //

jalaṃ pātuṃ na kutrāpi labdhavān sa nṛpottamaḥ /
apaśyat narmadāṃ devīṃ vindhyaṃ girivarottamam // RKS_37.15 //

praviṣṭo narmadāmadhye nṛpaś cintākulo 'bhavat /
jalaṃ vinādya maraṇaṃ niyataṃ me na saṃśaya // RKS_37.16 //

antarhitaṃ jagat kṛtsnaṃ na ca kiṃcij jalaṃ vinā /
cintayitvā nṛpaśreṣṭha oṃkāraṃ ca samāśrayat // RKS_37.17 //

parvatārohaṇaṃ yāvat tṛṣārtaḥ kartum icchati /
tāvat paśyati rājāsau tatra vai kalpaśākhinam // RKS_37.18 //

phalitaṃ puṣpitaṃ ramyaṃ śākhābhir upaśobhitam /
taṃ dṛṣṭvā śayito rājā chāyāṃ prāpya suśītalām // RKS_37.19 //

śarīram amṛtaṃ bhūtaṃ jīvitāśābhavat tadā /
apaśyat puruṣaṃ tatra śayānaṃ dīptatejasam // RKS_37.20 //

tad ucchvāsena lokā vai kampitāś corddhvaśas tadā /
pātālāni tathā sapta niḥśvāsena yudhiṣṭhira // RKS_37.21 //

kumbhāḥ pārśve ca catvāras tasya tiṣṭhanti sodakāḥ /
tān dṛṣṭvā cintayāmāsa tṛṣārto nṛpasattamaḥ // RKS_37.22 //

bodhaye sukhasuptaṃ no nādattaṃ ca pibāmy aham /
kiṃ karomītī saṃcintya taṃ praṇamya sthito nṛpaḥ // RKS_37.23 //

mānuṣīṃ tanum āśritya sthito 'yaṃ puruṣottamaḥ /
svayaṃ prajāpatir devo hartā kartā jagatprabhuḥ // RKS_37.24 //

tato 'paśyad dvitīyaṃ ca puruṣaṃ dīptatejasam /
vṛṣārūḍhaṃ trinetraṃ ca śūlapāṇipinākinam // RKS_37.25 //

bhasmojjvalitagātraṃ ca jaṭāmukuṭadhāriṇam /
kapālamālābharaṇaṃ taḍijjyotiḥsamaprabham // RKS_37.26 //

daṃṣṭrākarālaṃ puruṣaṃ piṅgākṣaṃ śaśiśekharam /
taṃ dṛṣṭvā tādṛśaṃ rūpaṃ sarveṣāṃ lomaharṣaṇam // RKS_37.27 //

rājā tuṣṭāva deveśaṃ sarvadevanamaskṛtam /
jaya deva mahādeva ādideva namo 'stu te // RKS_37.28 //

tṛṣā māṃ bādhate deva śūlapāṇe śṛṇuṣva tat /
prayaccha śītalaṃ toyaṃ yena jīvāmi śaṅkara // RKS_37.29 //

tasya tadvacanaṃ śrutvā prahasann abravīc chivaḥ /
jalpatas tasya devasya cāsye dṛṣṭāḥ samantataḥ // RKS_37.30 //

surā brahmarṣayo lokāḥ sapta caiva carācarāḥ /
pātālāni ca bhūtāni gandharvoragarākṣasāḥ // RKS_37.31 //

tato dadarśa nārīṃ ca samudvignāṃ samāgatām /
rajo guṇṭhita sarvāṅgīṃ rudhireṇa pariplutām // RKS_37.32 //

anantadīptatejaskāṃ mārutoddhūtamūrdhajām /
bālaṃ nidhāya vāmorau kanyāṃ caiva stanāntare // RKS_37.33 //

brahmasūtratridaṇḍābhyāṃ kuṇḍalābhyāṃ alaṃkṛtām /
dṛṣṭvā tāṃ sa tato rājā provāca vacanaṃ tadā // RKS_37.34 //

jaya devi mahādevi lokānugrahakāriṇi /
tṛṣayāplutadeho 'haṃ jalaṃ pāyaya mām iha // RKS_37.35 //

tasya tadvacanaṃ śrutvā taṃ prāha parameśvarī /
stanyaṃ piba mahīpa tvaṃ yadi tvāṃ vādhate tṛṣā // RKS_37.36 //

tasyās tadvacanaṃ śrutvā cintayāmāsa pārthivaḥ /
stanaṃ pāsyāmi deveśi nārī vacanam abravīt // RKS_37.37 //

pratijñātaṃ mayā pūrvaṃ sutejas te nṛpottama /
agre nyasya stanaṃ tvāṃ vai paścād dāsyāmi bālakam // RKS_37.38 //

tasmāt piba mahābhāga stanyaṃ me nāsti pātakam /
tata provāca nṛpatis tāṃ nārīṃ kāmarūpiṇīm // RKS_37.39 //

akāryam etat sarveṣāṃ mādṛśānāṃ kutaḥ kathā /
anyo 'nyaṃ jalpatāṃ teṣāṃ sā tatrāntaradhīyata // RKS_37.40 //

kva gatā 'si mahādevīty uktvā vismayam āgataḥ /
svapnalabdhā yathā vārtā niṣkalā pratibhāsate // RKS_37.41 //

indrajālam ayaṃ yadvan mṛgatṛṣṇājalaṃ yathā /
evaṃ cintayatas tasya punaragre vyavasthitā // RKS_37.42 //

tāṃ dṛṣṭvaiva tato rājā sāṣṭāṅgaṃ praṇipatya ca /
kāsi tvaṃ hi varārohe satyam etad bravīhi me // RKS_37.43 //

umā kātyāyanī gaṅgā vedamātā sarasvatī /
brahmāṇī ca mahālakṣmīḥ kathayasva prasādataḥ // RKS_37.44 //

samānaḥ puruṣaḥ ko 'yaṃ kumbhāś catvāra eva ke /
vṛṣārūḍhastrinetraś ca ko 'yaṃ śūlapinākadhṛk // RKS_37.45 //

utsaṅge nihitaḥ ko 'yaṃ bālakaḥ kā ca kanyakā /
mūrkho 'haṃ nābhijānāmi jananaṃ maraṇaṃ yathā // RKS_37.46 //

stry uvāca:
pṛthivīṃ viddhi māṃ rājan saptadvīpairalaṃkṛtām /
saptapātālalokaiś ca saśailavanakānanām // RKS_37.47 //

saritaḥ sāgarāḥ śailāmamodaranivāsinaḥ /
vyāptaṃ mayā jagat sarvaṃ trailokyaṃ sacarācaram // RKS_37.48 //

paryaṅkaśāyinaṃ devaṃ śaṅkhacakragadādharam /
jagadyoniṃ hariṃ viddhi saṃsārārṇavatāraṇam // RKS_37.49 //

trinetraṃ śūlapāṇiṃ ca viddhi devaṃ maheśvaram /
vṛṣārūḍhaṃ mahādevaṃ lokanāthaṃ jagatpatim // RKS_37.50 //

utsaṅgasthaṃ śiśuṃ viddhi brahmāṇaṃ sṛṣṭikārakam /
tribhir vyāptaṃ jagatsarvaṃ brahmaviṣṇumaheśvaraiḥ // RKS_37.51 //

jagatsṛṣṭikaro brahmā svayaṃ pālayitā hariḥ /
saṃhārakārako rudras tribhir vyāptaṃ jagat tataḥ // RKS_37.52 //

kalaśāṃś caturo viddhi samudrān parvatasthitān /
stanamadhye gatāṃ kanyāṃ narmadāṃ viddhipāvanīm // RKS_37.53 //

etac chrutvā vaco rājā vismayaṃ paramaṃ gataḥ /
tataḥ kālena mahatā punaḥ sṛṣṭiḥ pravartate // RKS_37.54 //

sarvalokahitārthāya brahmaviṣṇumaheśvarāḥ /
kalpe kalpe mayā dṛṣṭam etat sarvaṃ yudhiṣṭhira // RKS_37.55 //

nyagrodhaḥ kalpavṛkṣaś ca oṃkāraḥ saptakalpagā /
ahaṃ vaidūryaśailaś ca paraliṅgāni bhārata // RKS_37.56 //

akṣayaṃ vā 'vyayaṃ caitat sarvaṃ jānīhi tattvataḥ /
etat te kathitaṃ rājan yat pṛṣṭo 'haṃ tvayā 'nagha // RKS_37.57 //

bhaktastvaṃ śravaṇe śraddhā purāṇānāṃ na saṃśayaḥ /
śravaṇāt kīrtanād asya mucyate bhavabandhanāt // RKS_37.58 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe kalpāntadarśanaṃ nāma saptatriṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 38

yudhiṣṭhira uvāca:
īdṛśaṃ yasya māhātmyaṃ tīrthasya ca paraṃtapa /
tṛptiṃ naivādhigacchāmi śṛṇvan vedavidāṃ vara // RKS_38.1 //

samarthaiḥ sarvakāryeṣu brāhmaṇair vedapāragaiḥ /
bhūyas tīrthasya māhātmyaṃ nivedaya mahāmate // RKS_38.2 //

mārkaṇḍeya uvāca:
asti tīrthaṃ mahārāja liṅgam anyaṃ yameśvaram /
darśanāt pūjanād asya yamalokaṃ na paśyati // RKS_38.3 //

narmadādakṣiṇe tīre kapilāyāś ca paścime /
viṣṇos tatra purī ramyā śakrasyevāmarāvatī // RKS_38.4 //

kalpakoṭiyugaṃ cāpi tasyāṃ tiṣṭhati mādhavaḥ /
purā devāsure yuddhe dānavair devakaṇṭakaiḥ // RKS_38.5 //

nirjitā devatāḥ sarvās tadāsīc ca dharārditā /
brahmādyā devatāḥ sarvā kṣīrodarṇavaśāyinam // RKS_38.6 //

tuṣṭuvuḥ praṇipatyainaṃ stutyaṃ cāntaḥstham avyayam /
jaya deva jagannātha daityāntaka janārdana // RKS_38.7 //

vārāharūpamāsthāya proddhṛtā vasudhā tvayā /
uddhṛtā matsyarūpeṇa vedāḥ sāgaramadhyataḥ // RKS_38.8 //

kūrmaśeṣādirūpaiś ca devānāmārtināśanam /
balir vāmanarūpeṇa tvayā baddho 'surāriṇā // RKS_38.9 //

hiraṇyakaśipur daityaḥ sarvalokabhayaṃkaraḥ /
tvayā nṛsiṃharūpeṇa nihato devakaṇṭakaḥ // RKS_38.10 //

vedamūla jagannātha rakṣa naḥ śaraṇāgatān /
śrutvā stotram idaṃ devo brahmāṇaṃ vākyam abravīt // RKS_38.11 //

kim arthaṃ ca tvayā brahman kṣīrode 'haṃ prabodhita // RKS_38.12 //

brahmovāca: tvayā vinā jagan nātha kṣoṇī channā surāribhiḥ // RKS_38.13 //

sūryeṇa ca vihīnaṃ hi nirālokaṃ jagadyathā // RKS_38.14 //

viṣṇur uvāca:
brahman bhayaṃ tyajāśūtvaṃ dānavo 'yaṃ durāsadaḥ /
acireṇaiva kālena ghātayāmi ca dānavam // RKS_38.15 //

evamuktvā suraiḥ sārddhamājagāma janārdanaḥ /
sudarśanena cakreṇa dānavānāṃ śirāṃsi ca // RKS_38.16 //

cakarta bhagavān viṣṇuḥ sarvalokahitāya vai /
bhayārtā dānavāḥ sarve palāyanaparāyaṇāḥ // RKS_38.17 //

viṣṇos trāsāt tu te sarve rasātalatalaṃ yayuḥ /
punaḥ pravartito yajño dvijadevatapasvinām // RKS_38.18 //

tasyāṃ puryāṃ mahābhāga devo 'bhūd daityasūdanaḥ /
tatra yas tyajati prāṇān avaśaḥ svavaśo 'pi vā // RKS_38.19 //

vaiṣṇavena vimānena viṣṇuloke mahīyate /
kapilā paścimāyāṃ tu nīlagaṅgāsamāgatā // RKS_38.20 //

aṣṭāyutāni tīrthāni viṣṇunā preritāni vai /
cakratīrthaṃ vāmanaṃ ca koṭitīrthaṃ yugaṃdharam // RKS_38.21 //

tatra snātvā naro rājan koṭitīrthaphalaṃ labhet /
sudarśanaṃ nāma tīrthaṃ daityasūdanam eva ca // RKS_38.22 //

viṣṇvāvartaṃ śivāvartaṃ lakṣmyāvartaṃ tathaiva ca /
tatra yad dīyate dānaṃ tasya saṃkhyā na vidyate // RKS_38.23 //

viṣṇos tu prīṇanaṃ kṛtvā anantaphalam aśnute /
krośamātrapramāṇaṃ hi viṣṇukṣetraṃ prakīrtitam // RKS_38.24 //

na viśed brahmahatyā ca satyam etacchivoditam /
māsopavāsaṃ yaḥ kuryād agnihotraṃ tathaiva ca // RKS_38.25 //

pativratā tvaṃ satyaṃ ca svādhyāyaṃ yajñakarma ca /
cāndrāyaṇaṃ parākaṃ ca pitṝṇāṃ ca tilodakam // RKS_38.26 //

pitaras tasya tṛpyanti loke krīḍanti vaiṣṇave /
ekarātraṃ trirātraṃ ca kṛcchraṃ sāntapanaṃ tathā // RKS_38.27 //

atikṛcchraṃ parṇakṛcchraṃ tathā 'nyad vaiṣṇavaṃ vratam /
ekādaśyāṃ na bhuṅkte yaḥ pakṣayor ubhayor api // RKS_38.28 //

sa gacchati paraṃ sthānaṃ yatrāste bhagavān hariḥ /
anyakṣetrāt koṭiguṇaṃ phalaṃ vai keśavo 'bravīt // RKS_38.29 //

tatra japtaṃ tapas taptaṃ sarvaṃ bhavatu cākṣayam /
śravaṇe dvādaśī puṇyā rohiṇyām aṣṭamī śubhā // RKS_38.30 //

tatropoṣya mahārāja viṣṇuloke mahīyate /
cāṇḍālaḥ śvapaco vā 'pi tiryagyonigato 'pi vā // RKS_38.31 //

atra yas tyajati prāṇān viṣṇulokaṃ sa gacchati /
kārttike caiva vaiśākha upavāsaṃ karoti yaḥ // RKS_38.32 //

daśakoṭy upavāsānāṃ phalaṃ prāpnoti mānavaḥ /
śaṅkareṇa purā gītaṃ purāṇe skandakīrtite // RKS_38.33 //

māsopavāsino dṛṣṭvā tatraiva ca pativratāḥ /
dharmarājaḥ svayaṃ gatvā arghaṃ tebhyo nivedayet // RKS_38.34 //

ṣaṣṭiyānasahasrais tu āgato bhagavān prabhuḥ /
sahasrayojanaṃ yāvad āyāti bhagavān yamaḥ // RKS_38.35 //

śuklavastraparīdhāno dharmatejo vapur dharaḥ /
sthitvā yānasya caivāgre bhaktyā pādau ca vandate // RKS_38.36 //

pradṛśya vaiṣṇavaṃ lokaṃ tato gatvā nivartate /
pratyāgateṣu yāneṣu apṛcchan svecchayā yamam // RKS_38.37 //

brahmaṇo mānasāḥ putrāḥ sapta caiva maharṣayaḥ /
kasmāc ca kāraṇād dharma pādacārī gataḥ svayam // RKS_38.38 //

kathayasva mahābhāga paraṃ vismayam āgatāḥ /
prahasya cābravīd dharmaḥ śṛṇvantu munisattamāḥ // RKS_38.39 //

pativratānāṃ dīptiṃ ca dīptiṃ māsopavāsinām /
aśaktā draṣṭum etāsāṃ vimānān dūrataḥ sthitān // RKS_38.40 //

tābhyaḥ pratyāgatāḥ sarve mama bhṛtyā bhayaṃkarāḥ /
etasmāt kāraṇād viprāḥ pādacārī gato hy aham // RKS_38.41 //

mārkaṇḍeya uvāca:
māhātmyāc cāmarāvatyāṃ harer amitatejasaḥ /
vāsaś ca yajanaṃ tatra kīrtitaṃ kalināśanam // RKS_38.42 //

athānyaḥ paramo devo brahmeśa iti viśrutaḥ /
revāyā uttare kūle saṃsthitaḥ pāpanāśanaḥ // RKS_38.43 //

arcanāt tasya devasya naśyetaino yudhiṣṭhira /
pitaras tṛptim āyānti brahmalokam avāpnuyuḥ // RKS_38.44 //

laṅkeśvarād dakṣiṇataḥ siddhaliṅgaṃ prakīrtitam /
arcanāt sparśanāt tasya gāṇapatyam avāpyate // RKS_38.45 //

viśveśvaraṃ mahāliṅgaṃ sarvadevam ayaṃ śubham /
śuklāṣṭamyāṃ ca vaiśākhe liṅgāyutaphalaṃ labhet // RKS_38.46 //

arcanāt tasya liṅgasya śivasyānucaro bhavet /
tato gacchen mahārāja revāyā uttare taṭe // RKS_38.47 //

pāpapraṇāśanaṃ caiva liṅgaṃ paramasiddhidam /
arcanāt tarpaṇāt snānād brahmahatyāṃ vyapohati // RKS_38.48 //

ṛṇānāṃ mocanaṃ caiva liṅgaṃ pāpapraṇāśanam /
anekabhāvikaṃ caiva ṛṇaṃ tasya praṇaśyati // RKS_38.49 //

tilodakapradānena ṛṇamocanadarśanāt /
pitaras tasya tṛpyanti yāvac candrārkatārakam // RKS_38.50 //

athānyat paramaṃ liṅgaṃ triṣu lokeṣu viśrutam /
dāruvane siddhaliṅgaṃ kathaṃ paśyanti kaśmalāḥ // RKS_38.51 //

narmadācarusambhede snānaṃ kṛtvā yathoditam /
snāpayitvodakeneśaṃ bilvapatraiś ca pūjanāt // RKS_38.52 //

na tasya punar āvṛttir umāmāheśvarāt purāt // RKS_38.53 //

catuṣkeśvaraṃ siddhaliṅgam āmalakyāḥ pramāṇataḥ /
arcitaṃ vai surair daityair na taṃ paśyanti mānavāḥ // RKS_38.54 //

karoty atra tu yaḥ śrāddhaṃ putraḥ paramadhārmikaḥ /
pitaras tasya tṛpyanti yāvad āhūta saṃplavam // RKS_38.55 //

śākalyasyāśramaṃ puṇyaṃ yojanāyutavistaram /
yajñaparvatam āsādya niḥsṛtā carukā nadī // RKS_38.56 //

śakreṇeṣṭaṃ purā tatra bṛhaspatipurodhasā /
etat puṇyatamaṃ loke gīyate sarvadaivataiḥ // RKS_38.57 //

candrasūryoparāge tu yatphalaṃ kurujāṅgale /
revācarukasaṃyoge tatphalaṃ śivakīrtitam // RKS_38.58 //

tatrākhyātaṃ dāruvanaṃ bhuvi sarvair niṣevitam /
munīnāṃ ṣaṣṭisāhasrais tretātapasi saṃsthitaiḥ // RKS_38.59 //

kandamūlaphalāhārair agnihotraparāyaṇaiḥ /
etat tīrthaprabhāveṇa gatās te brahmaṇaḥ purīm // RKS_38.60 //

nihatya cāndhakaṃ tatra nanarta bhagavāñchiva /
gaṇānāṃ nāyakāḥ sarve nānāvādyānavādayan // RKS_38.61 //

tatra nṛtyati deveśaḥ sarvā nṛtyanti devatāḥ /
tena dāruvanaṃ khyātaṃ liṅgaṃ pāpapraṇāśanam // RKS_38.62 //

arcanāt tasya devasya gāṇapatyam avāpnuyāt /
vimaleśvaraṃ tatra liṅgaṃ sarvadevam ayaṃ śubham // RKS_38.63 //

snānāt tatra divaṃ yānti ye mṛtā na punarbhavāḥ /
nirmalīkṛtadehās tu kṛtās tatra surāsurāḥ // RKS_38.64 //

pinākinā mahārāja nītāḥ sarve triviṣṭapam /
tilodakaiḥ piṇḍadānaiḥ pitṝn prīṇāti yo naraḥ // RKS_38.65 //

sa gacchati paraṃ sthānaṃ yatra devo maheśvaraḥ /
candrasūryagrahe prāpte dānasaṃkhyā na vidyate // RKS_38.66 //

śivam abhyarcya tatraiva gāṇapatyam avāpnuyāt /
vimaleśvaraṃ tatra liṅgaṃ svayaṃ viddhi maheśvaram // RKS_38.67 //

vyāghreśvaraṃ yatra liṅgaṃ vyāghrī yatra divaṃ gatā /
tilodakapradānena haviṣā piṇḍadānataḥ // RKS_38.68 //

pitṝn uddharate putraḥ śatapūrvāṃs tathā parān /
vaset sa vāruṇe loke yāvad indrāś caturdaśa // RKS_38.69 //

arcanāt tasya devasya kīrtanāc chravaṇād api /
indralokam avāpnoti satyam etan mayoditam // RKS_38.70 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe cakrasvāmivarṇano nāmāṣṭatriṃśattamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 39

yudhiṣṭhira uvāca:
liṅgaṃ vyāghreśvaraṃ nāma vighnakartṛsamāgame /
kathitaṃ yan mahābhāga sarvapāpavimokṣaṇam // RKS_39.1 //

prabhāvaṃ vedituṃ tasya punar icchāmy ahaṃ mune /

mārkaṇḍeya uvāca: śṛṇu rājan kathāṃ divyāṃ sarvapāpapraṇāśinīm // RKS_39.2 //

babhrur nāma purā cāsīdrājā paramadhārmikaḥ /
puṇḍravarddhanavāsī ca satyadharmaparāyaṇaḥ // RKS_39.3 //

pituḥ kṣayāhe samprāpte śrāddhakāle susaṃyataḥ /
nityaṃ naimittikaṃ karma pitrarthaṃ sa cakāra ha // RKS_39.4 //

yajñakāle nivṛtte 'tha buddhiṃ prāpya tu bhārata /
cintayāmāsa rājāsau kiṃkaromītī cābravīt // RKS_39.5 //

ṛṣayo nirapekṣāśāḥ kandamūlaphalāśinaḥ /
viprātithiṃ na paśyāmi kam bhojayitum utsahe // RKS_39.6 //

saṃcintya viprabhojyārthaṃ pākam apsu vyanikṣipat /
ṛgvedaś ca tato vākyaṃ kopāt prāha tatas tadā // RKS_39.7 //

idānīṃ dvāparasyānte vartate pāpasaṃbhavaḥ /
vaivasvate 'ntare prāpte brāhmaṇā labdhakāmukāḥ // RKS_39.8 //

te bhuñjan kāmukāḥ sarve rājadravyaṃ sakilbiṣam /
deśe kadācit puṇyāhe bhāradvājāśramaṃgataḥ // RKS_39.9 //

so 'bhivādya namaskṛtya muniṃ tatra vyavasthitaḥ /
bhāradvājo 'bravīd vākyaṃ tasmai dattvāsanaṃ mahat // RKS_39.10 //

svāgataṃ te mahārāja kuśalaṃ saha bhāryayā /
ciraṃ dṛṣṭo 'si dharmajña ekākī tvaṃ kathaṃcana // RKS_39.11 //

rājovāca:
adya me kuśalaṃ brahmaṃstvatpādāmbujadarśanāt /
maharṣe śrāddhakālo 'yāṃ pitṝṇāṃ mama vartate // RKS_39.12 //

bhojaye 'haṃ yathā vipraṃ tathā tvaṃ kartum arhasi /
tasya tadvacanaṃ śrutvā bhāradvājo 'bravīd vacaḥ // RKS_39.13 //

maharṣīṇāṃ sahasrāṇi tuṣṭānām ūrdhvaretasām /
haṃsalomaśamukhyānāṃ yadi bhojayituṃ kṣamaḥ // RKS_39.14 //

paścāt pravartate śrāddhaṃ satyam etad bravīmy aham /
dadyā hemamayaṃ pīṭhaṃ dadyā dhānyaṃ tathā vasu // RKS_39.15 //

madhudhenuṃ tathā divyāṃ payodhenuṃ tathaiva ca /
agniśaucasya kaupīnaṃ vastrasya tu viśāmpate // RKS_39.16 //

tasya tadvacanaṃ śrutvā bhāradvājasya bhūpatiḥ /
evamastviti taṃ coktvā sarvaṃ patnyai nyavedayat // RKS_39.17 //

mahokṣaṃ kalpayitvā pitṛkāryaṃ nivartaye /
śrautasmārtādikaṃ karma āmiṣaṃ pitṛtarpaṇam // RKS_39.18 //

ityādismṛtivākyāni paryālocya punaḥ punaḥ /
mahokṣaṃ ca tato hatvā tarpayāmāsa tān pitṝn // RKS_39.19 //

anaḍvāhaṃ paśuṃ jñātvā bhāradvājādayas tataḥ /
kupitāḥ karmaṇā tena rājñīṃ rājānam eva ca // RKS_39.20 //

kopasaṃbhārasaṃtaptā garhayanto 'bruvaṃs tadā /
surāmāṃsādimādhvīkaṃ kṛtvā gomāṃsabhakṣaṇam // RKS_39.21 //

taptakṛcchraṃ cared vipro mauñjībandhena śūddhyati /
abhakṣabhakṣaṇaṃ kṛtvā karīṣāgnau viśed dvijaḥ // RKS_39.22 //

ghātitāni tvayā cāṣṭau sahasrāṇi tapasvinām /
havyaṃ devā na gṛhṇanti kathaṃ ca pitaraḥ punaḥ // RKS_39.23 //

tvayā vai kratavaśceṣṭāste gatā vai śvayoniṣu /
vyarthamāsa tapaste 'dya mūlanāśas tvayā kṛtaḥ // RKS_39.24 //

babhrur uvāca:
vedoktaṃ yaḥ parityajya dharmamanyaṃ samācaret /
daśavarṣasahasrāṇi śvayonau jāyate dhruvam // RKS_39.25 //

vedārthanindakā ye vai brāhmaṇā jñānadurbalāḥ /
iha janmani śūdrāste mṛtāḥ śvāno bhavanti te // RKS_39.26 //

gomedho hayamedhaś ca naramedhas tathā 'paraḥ /
kṣatriyāstvatha jīvanti pūjyante devamānuṣaiḥ // RKS_39.27 //

rājñas tadvacanaṃ śrutvā bhāradvājo 'śapat nṛpam /
yasmān mahokṣamāṃsena tārpitā brāhmaṇās tvayā // RKS_39.28 //

bhavatu anena pāpena vyāghro vyāghrī tava priyā /
divyaṃ varṣasahasraṃ tu vasudhāṃ vicariṣyathaḥ // RKS_39.29 //

tasya tadvacanaṃ śrutvā muner amitatejasaḥ /
sudharmā cābravīd vākyaṃ rājapatnī yaśasvinī // RKS_39.30 //

vedoktakarmakartā tu yataḥ śaptaḥ patir mama /
pativratā ca nirdoṣā dharmiṣṭhā 'haṃ tathaiva ca // RKS_39.31 //

daśavarṣasahasrāṇi tena pāpena duḥkhitāḥ /
bhaviṣyatha mahāghorā yūyaṃ vai brahmarākṣasāḥ // RKS_39.32 //

nirjale marudeśe ca apare kaṇṭakāvṛte /
kṣudhārtāś ca tṛṣārtāś ca kākagṛdhrair anudrutāḥ // RKS_39.33 //

bhāradvājaś ca rājñī ca śaptvā tatra parasparam /
bhāradvājaś ca sārddhaṃ taiḥ kṛtvā puṇyaṃ tato nṛpa // RKS_39.34 //

brahmalokaṃ jagāmātha brāhmaṇaiḥ saha bhārata /
so 'bhivādya yathā nyāyaṃ brahmāṇaṃ surasattamam // RKS_39.35 //

sarvaṃ nyavedayat tatrābhakṣabhojyaṃ ca yatkṛtam /

brahmovāca: lokāpacaritaṃ karma [] kāryaṃ devavarjitam // RKS_39.36 // [Gap in Original]

uktāni ca niṣiddhāni dharmādharmavicāraṇe /
lokoktaṃ vihitaṃ karma trayī mārgaṃ vicāritam // RKS_39.37 //

kartavyaṃ tu prayatnena svargamokṣapradāyakam /
bodhitā brāhmaṇās tena brahmaṇā nṛpatis tadā // RKS_39.38 //

śāpāntaḥ kathitas teṣāṃ tenaiva parameṣṭhinā /
śāpasyānto mayā dṛṣṭo bhavatāṃ pāpakarmiṇām // RKS_39.39 //

puṇyakṣaye ca śaptās tu samprāpte tu yugāntare /
narmadātīravāsī yo mārkaṇḍeyo mahāmuniḥ // RKS_39.40 //

sa dāsyaty upadeśaṃ vo yena mokṣam avāpsyatha /
tataḥ kālena mahatā mārkaṇḍeyaṃ muniṃ gatāḥ // RKS_39.41 //

daivayogena te sarve kalpagā tīravāsinam /
abhivādya yathā nyāyaṃ tam ṛṣiṃ praṇipatya ca // RKS_39.42 //

sthitāḥ svakarma tatraiva vyāharantaḥ parasparam /
dṛṣṭvā tāṃś cintayāmāsa mārkaṇḍeyo mahāmuniḥ // RKS_39.43 //

mithunaṃ vyāghrarūpeṇa vyāharan mānuṣīṃ giram /
kena karmavipākena brāhmaṇā brahmarākṣasāḥ // RKS_39.44 //

evaṃ saṃcintya mārkaṇḍo bhāradvājam athābravīt /
dampatī vyāghrarūpeṇa brāhmaṇā brahmarākṣasāḥ // RKS_39.45 //

yūyaṃ ca vikṛtākārāḥ kathayadhvaṃ kathaṃ ca tat /

bhāradvāja uvāca: śṛṇu brahman samāsena kathyamānaṃ vaco mama // RKS_39.46 //

bhaviṣyabhūtatattvajña trikālajña trivedavit /
babhrur nāmā cakravartī puṇḍravardhanasaṃsthitaḥ // RKS_39.47 //

sudharmā nāma tasyaiva dharmapatnī pativratā /
ekadā śrāddhakāle tu nātithiṃ prāptavān dvijam // RKS_39.48 //

saṃcintyātha tad ātmānam āgato hyāśramaṃ mama /
pādau jagrāha śirasā tato vacanam abravīt // RKS_39.49 //

pitṝṇāṃ śrāddhakālo me prasādaḥ kriyatāṃ mayi /
tato mayopadiṣṭo 'sau munīṃs tvaṃ bhojayādhunā // RKS_39.50 //

mahokṣaṃ śātayitvā tu bhojitās te tapodhanāḥ /
śapto mayā ca śīghraṃ tvaṃ vyāghrayoniṃ gamiṣyasi // RKS_39.51 //

nirbhartsya māṃ ca tatpatnī śaśāpa brahmarākṣasāḥ /
yūyaṃ bhavata vai sarve marudeśe kṣudhārditāḥ // RKS_39.52 //

brahmāṇaṃ ca tataḥ prāptā vivādena parasparam /
brahmaṇā preṣitās te 'mī tvat sakāśam ihāgatāḥ // RKS_39.53 //

etat te kathitaṃ sarvaṃ kāraṇaṃ vikṛte mahat /
nānyat sthānaṃ prapaśyāmo yatrāsmākaṃ sthitir bhavet // RKS_39.54 //

na divā naiva rātriś ca na sūryo na ca candramāḥ /
na grahā naiva ṛkṣāṇi ṛṣayo yatra maṇḍalam // RKS_39.55 //

saritaḥ sāgarāḥ śailā bhūtagrāmaṃ caturvidham /
āsīd idaṃ tamo bhūtamādi madhyāntavārjitam // RKS_39.56 //

mugdhā vayaṃ na jānīmo na cājñāyata kiṃcana /
nyagrodhaṃ narmadāmadhye meghābhaṃ kālarūpiṇam // RKS_39.57 //

tvāṃ vai sarvadvijaśreṣṭhaṃ nānya paśyāmi kiṃcana /
tvaṃ pitā no guruś caiva harir dhātā svayaṃ śivaḥ // RKS_39.58 //

akāmataḥ kṛtaṃ pāpaṃ svayam etad upārjitam /
tvatprasādāt muniśreṣṭha muñcāmo ghorakilbiṣāt // RKS_39.59 //

nābhuktaṃ kṣīyate karma kalpakoṭiśatair api /
avaśyam eva bhoktavyaṃ kṛtaṃ karma śubhāśabham // RKS_39.60 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śākalyasyāśramaṃ puṇyaṃ brahmarṣigaṇasevitam /
vaidūryāt paścime bhāge yatra devo maheśvaraḥ // RKS_39.61 //

tatra gatvā ca yūyaṃ vai tapaścograṃ kariṣyatha /
japadhyānaparā nityaṃ kandamūlaphalāśinaḥ // RKS_39.62 //

evaṃ dvādaśavarṣāṇi saṃtiṣṭhadhvaṃ dvijottamāḥ /
yāvad vai vedamānena punaḥ sṛṣṭiḥ pravartate // RKS_39.63 //

tamo bhūtam idaṃ sarvaṃ na prājñāyata kiṃcana /
sarvaṃ cakāra bhagavān mahākālavapurdharaḥ // RKS_39.64 //

prāṇināṃ karmaṇā hyetaj jagatkālavaśaṅgatam /
vāyuragnirjalaṃ pṛthvī bhūtagrāmaś caturvidhaḥ // RKS_39.65 //

kālasya bhojanaṃ sarvaṃ bhasmapuñjam ivābhavat /
nāścaryam atra kartavyaṃ punaḥ sṛṣṭir bhaviṣyati // RKS_39.66 //

tasya tadvacanaṃ śrutvā sarve te pāpayonayaḥ /
namaskṛtya muniśreṣṭhaṃ mārkaṇḍaṃ kalpavāsinam // RKS_39.67 //

rājā ca rājapatnī ca ṛṣayo vimaleśvaram /
jagmuḥ kālena mahatā punaḥsṛṣṭiḥ pravartitā // RKS_39.68 //

svayaṃ prajāpatir brahmā sasarja vividhāḥ prajāḥ /
kalāḥ kāṣṭhā muhūrtāś ca jagatsthāvarajaṅgamam // RKS_39.69 //

saritaḥ sāgarān gulmān parvatāṃ ca latās tathā /
āpo 'gniṃ vai tathā vāyuṃ bhūtagrāmaṃ caturvidham // RKS_39.70 //

sūryaṃ ca dakṣiṇe netre so 'sṛjat prāṇinas tathā /
vāmanetre himāṃśuṃ ca sa tathā paryakalpayat // RKS_39.71 //

etad ṛkṣavaraiḥ sārddhaṃ pavitraṃ dhruvamaṇḍalam /
vivasvataḥ prabhāṃ caiva sarvalokaprakāśinīm // RKS_39.72 //

sṛṣṭā cāndramasī jyotsnā divā rātrī tathaiva ca /
apareṣu ca dvīpeṣu na sūryo naiva candramāḥ // RKS_39.73 //

raudrī prabhā 'sti tatraivaṃ punaḥ sṛṣṭiḥ pravartitā /
pūrṇe tu dvādaśe varṣe śāpānte samupasthite // RKS_39.74 //

arcayitvā maheśānaṃ revāvyāghrasamāgame /
bhāradvājādayaḥ sarve brahmalokam avāpnuyuḥ // RKS_39.75 //

kāmikaṃ yānam āruhya rājā muniyutas tadā /
tīrthasyāsya prabhāveṇa umāmāheśvare pure // RKS_39.76 //

vyāghreśvaro vyāghrakartṛsaṅgame tridaśārcitaḥ /
anyal liṅgaṃ na paśyāmi divyaṃ vai vimaleśvarāt // RKS_39.77 //

arcanāt tasya liṅgasya darśanāt sparśanāt tathā /
brahmahatyā praṇaśyeta pāpeṣv anyeṣu kā kathā // RKS_39.78 //

tīrtheṣu śrāddhakaraṇāt pitṝṇām akṣayā gatiḥ /
kalpakoṭisahasrāṇi kalpakoṭiśatāni ca // RKS_39.79 //

tīrthasyāsya prabhāveṇa loke krīḍanti vaiṣṇave /
etat te kathitaṃ sarvaṃ yathādṛṣṭaṃ yathāśrutam // RKS_39.80 //

śravaṇāt kīrtanād asya aśvamedhaphalaṃ labhet // RKS_39.81 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe vimaleśvaravarṇano nāmaikonacatvāriṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 40

yudhiṣṭhira uvāca:
manasā cintitaṃ yacca tad eva samupasthitam /
lakṣaṇaṃ sūtrayāgasya parvatasya tu veṣṭanam // RKS_40.1 //

kasmin kāle prakartavyaṃ vidhānāṃ vidhipūrvakam /
tvam eva vetsi sarvaṃ vai viditaṃ kuru sāmpratam // RKS_40.2 //

yena devāḥ sagandharvā mānuṣāḥ pāpayonayaḥ /
tatra yāgaprabhāveṇa divi devatvam āgatāḥ // RKS_40.3 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śrūyatāṃ rājaśārdūla sūtrayāgasya lakṣaṇam /
candrasūryoparāge tu ṣaḍaśītimukhe tathā // RKS_40.4 //

yugādau viṣuve caiva vyatīpāte ca saṃkrame /
kārttikyāṃ ca tathā māghyāṃ vaiśākhyāṃ caiva bhārata // RKS_40.5 //

sūryoparāgatulyāyāṃ ṣaṣṭhyāṃ hi kapilasya tu // RKS_40.6 //

vaiśākhamāsasya tu yā tṛtīyā navamyathorjasya ca śuklapakṣe /
māghe tvamā caiva nabhasyakṛṣṇā trayodaśī ceti yugādayas tathā // RKS_40.7 //

parvasveteṣu kaunteya sūtrayāgaṃ tu kārayet /
anantaphalasaṃyuktaṃ śivena kathitaṃ purā // RKS_40.8 //

sūtreṇa veṣṭayed yas tu parvataṃ śivasannibham /
umayā sahitaṃ devaṃ gaṇeśena tathaiva ca // RKS_40.9 //

tāvad yugasahasrāṇi svargaloke mahīyate /
putriṇī bhartṛsaṃyuktā nārī tadveṣṭinī bhavet // RKS_40.10 //

kauśeyaṃ paṭṭasūtraṃ ca kārpāsaṃ ca mahīpate /
navatantuṃ ca yaḥ kuryād daśa dvādaśatantukam // RKS_40.11 //

aṣṭādaśa mahārāja caturviṃśati vā kramāt /
kṣālayet koṭitīrthe tu gandhadhūpena vāsayet // RKS_40.12 //

badhnīyāt puṣpamālāṃ ca dīpamālāṃ ca bodhayet /
rātrau jāgaraṇaṃ kṛtvā oṃkāre vidhipūrvakam // RKS_40.13 //

śivadhyānaparo bhūtvā nirāhāro niśāṃ nayet /
prabhāte cotsavaṃ kuryād oṃkārābhyarcanaṃ tathā // RKS_40.14 //

nyagrodhe bandhayet sūtraṃ samādhistho nareśvara /
koṭitīrthaṃ tato gacchet sarvatīrthamayaṃ śubham // RKS_40.15 //

ṛṇamokṣaṃ pāpanāśaṃ narakeśvaram uttamam /
gandharveśvaraliṅgaṃ tu gacchet paramaśobhanam // RKS_40.16 //

adṛśyaṃ sarvabhūtānāṃ nāgakanyābhirarcyate /
tatra snātvā naro rājan gāndharvaṃ lokamāpnuyāt // RKS_40.17 //

tato gacchen nṛpaśreṣṭha aṅgāreśvaram uttamam /
darśanāt tasya liṅgasya gāṇapatyam avāpyate // RKS_40.18 //

aṅgāreṇa tapastaptaṃ divyaṃ varṣaśataṃ tathā /
grahatvamagamat so 'pi tīrthasya 'sya prabhāvataḥ // RKS_40.19 //

brahmāvartaṃ tato gacchet sarvatīrtham ayaṃ śubham /
tatra snātvā naro rājan chivalokam avāpnuyāt // RKS_40.20 //

tilodakapradānena pitṝṇāṃ paramā gatiḥ /
divyaṃ varṣasahasraṃ tu tapas tepe suduṣkaram // RKS_40.21 //

brahmā caiva purākalpe lokānugrahakārakaḥ /
liṅgaṃ madhyeśvaraṃ nāma jalamadhye vyavasthitam // RKS_40.22 //

pūjyate nāgakanyābhir na tat paśyanti mānavāḥ /
dārukeśvaraliṅgaṃ tu sarvapāpapraṇāśanam // RKS_40.23 //

arcanāt tasya devasya naro vidyādharo bhavet /
bhṛguliṅgaṃ tato gacched bhairavo yatra saṃsthitaḥ // RKS_40.24 //

bhṛguṃ gatvā naraśreṣṭha mucyate brahmahatyayā /
jāleśvaraṃ tato gacchet parvatīrthottamottamam // RKS_40.25 //

snānamātro naras tatra sa bhave na punar bhavet /
tilodakapradānena pitṝṇām akṣayā gatiḥ // RKS_40.26 //

bhairavaṃ rūpamāsthāya bāṇasya ca puratrayam /
pātitaṃ jalamadhye tu narmadāyā hareṇa vai // RKS_40.27 //

jvalatpāśupatāstreṇa tatraiva tad anantaram /
tad astrasaṅgamāc chīghraṃ pātālāc cotthitaṃ tataḥ // RKS_40.28 //

liṅgaṃ jāleśvaraṃ nāma brahmahatyāṃ vyapohati /
koṭitīrthaṃ tato gacchet snātvā ca vidhipūrvakam // RKS_40.29 //

valakṣaṃ bandhayet sūtram oṃkārasya tu bhārata /
oṃkāraṃ ca samabhyarcya dīpamālāṃ ca bodhayet // RKS_40.30 //

saphalaḥ sūtrayāgas tu tvatprasādān maheśvara /
yatīṃś ca bhojayet tatra dadyāc chaktyā ca dakṣiṇām // RKS_40.31 //

sārddhaṃ ca bandhubhṛtyaiś ca pāraṇaṃ kriyate nṛpa /
yaḥ śārīreṇa kaṣṭena paryaṭec chivaparvatam // RKS_40.32 //

pade pade yajñaphala tasya syāc chaṅkaro 'bravīt /
purā devagaṇaiḥ sarvaiḥ siddhagandharvakinnaraiḥ // RKS_40.33 //

vidyādharais tathā yakṣair asurair daityadānavaiḥ /
candrādityagrahaiś caiva nakṣatradhruvamaṇḍalaiḥ // RKS_40.34 //

viśvedevaiś ca sādhyaiś ca marudbhir vasubhis tathā /
devarājena cendrāṇyā sāvitryā caiva bhārata // RKS_40.35 //

arundhatyā sarasvatyā gāyatryā sa ca parvataḥ /
sūtreṇa veṣṭito bhaktyā phalaṃ prāptaṃ śivoditam // RKS_40.36 //

ahalyā menakā rambhā ghṛtācī corvaśī tathā /
tilottamā tathā cānyā saritaḥ sāgarāś ca vai // RKS_40.37 //

veṣṭanāt parvatasyāsya digdevatvamavāptavān /
yāvac candraś ca sūryaś ca yāvat tiṣṭhati medinī // RKS_40.38 //

sūtrayāgaprabhāveṇa tāvac chivapure vaset /
etat te kathitaṃ rājan sūtrayāgasya yatphalam // RKS_40.39 //

śravaṇāt kīrtanād asya rudrasyānucaro bhavet // RKS_40.40 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe sūtrayāgavarṇano nāma catvāriṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 41

yudhiṣṭhira uvāca:
kīrtanaṃ koṭitīrthasya mānasaṃkhyāpramāṇataḥ /
tīrthāni cottare yāmye prākāre saṃsthitāni ca // RKS_41.1 //

kathayasva prasādena tāni me munisattama /
teṣāṃ tu darśanād eva pāpaṃ duṣkṛtakarmiṇām // RKS_41.2 //

praṇaśyet tatkṣaṇād eva tamaḥ sūryodaye yathā /
mārkaṇḍeya uvāca:
uttare yāni tīrthāni yāni tīrthāni dakṣiṇe // RKS_41.3 //

līyante koṭitīrthe tu sākṣāc chivapade nṛpa /
pṛthivyāṃ yāni tīrthāni āsamudrāntagocare // RKS_41.4 //

tāni sākṣāt koṭitīrthe līyante parame pade /
kapilā 'marayor madhye narmadoṃkāramadhyataḥ // RKS_41.5 //

atrāntare nṛpaśreṣṭha koṭitīrthaṃ vyavasthitam /
daśāyutāni tīrthānāṃ pātālatalavāsinām // RKS_41.6 //

kapilānarmadāmadhye śivena sthāpitāni ca /
atrāntare mahārāja rudrāvartajalena tu // RKS_41.7 //

snātvā vidhānatas te vai gacchanti śivamandiram /
ye vasanty uttare kūle rudraloke vasanti te // RKS_41.8 //

vasanti vāmabhāge vai te lokaṃ yānti vaiṣṇavam /
ye pūrvapaścime bhāge vasanty amarakaṇṭake // RKS_41.9 //

rudrasya brahmaṇo lokaṃ te prayānti ca vaiṣṇavam /
jale caikādaśāgnau tu patane ṣoḍaśaiva tu // RKS_41.10 //

sahasrāṇi tathāśītir maraṇād gogṛhe tathā /
anaśane brahmalokaḥ sārddhaṃ lakṣamudāhṛtaḥ // RKS_41.11 //

kapilānarmadātoye jalāgnī sādhayanti ye /
caturyugasahasrāṇi rudraloke vasanti te // RKS_41.12 //

avaśaḥ svavaśo vā 'pi mṛgapakṣisarīsṛpāḥ /
tiryagyonigatāḥ pāpā mriyante ye yudhiṣṭhira // RKS_41.13 //

rājānas te prajāyante śubhe vaidyādhare pure /
rāhusomasamāyoge koṭitīrthe narādhipa // RKS_41.14 //

puṇyaṃ yat kīrtitaṃ puṃsāṃ tasya saṃkhyā na vidyate /
gayāyāṃ ca kurukṣetre puṣkare 'marakaṇṭake // RKS_41.15 //

tulyaṃ phalamavāpnoti rāhugraste divākare /
prācī sarasvatī yatra sthāṇuḥ sārasvataṃ jalam // RKS_41.16 //

sārddhaṃ dvādaśa lakṣaṃ tu dattaṃ tatra pravartate /
tat tulyaṃ tu bhavet sarvaṃ koṭitīrthe na saṃśayaḥ // RKS_41.17 //

nyāyopārjitavittasya rāhugraste divākare /
nānāvidhaṃ tu puṇyaṃ ca mataṃ vai parikīrtitam // RKS_41.18 //

brahmaviṣṇuśivoktaṃ ca pramāṇa sarvasammatam /
alpasattvā narā rājan kāle māyāvimohitāḥ // RKS_41.19 //

oṃkāraṃ ye na paśyanti tathā vai saptakalpagām /
gochāgayor mahārāja hemarūpye yad antaram // RKS_41.20 //

śūdrabrāhmaṇayor yadvad yathā vaddadhitakrayoḥ /
amareśvaratīrthaṃ hi jñeyaṃ tīrthāntaraiḥ saha // RKS_41.21 //

dīyate koṭitīrthe yadguñjāmātraṃ hiraṇyakam /
tasya saṃkhyā na vidyate yāvad āhūta saṃplavam // RKS_41.22 //

caturhastapramāṇaṃ tu koṭitīrthaṃ na saṃśayaḥ /
hastamātraṃ tathā cānye vitastiṃ ca tathā 'pare // RKS_41.23 //

caturaṅgulamayaṃ ke 'pi kecid aṅgulamānataḥ /
arddhāṅgulaṃ yavamātraṃ brahmasūtrapramāṇataḥ // RKS_41.24 //

caturviṃśe dvādaśābde kurukṣetrāt sarasvatī /
koṭitīrthe tathā snātuṃ rāhugraste divākare // RKS_41.25 //

kariṇīrūpamāsthāya āyāt svapuṇyakakṣayāt /
snānaṃ kṛtvā punaryāti kurukṣetraṃ na saṃśayaḥ // RKS_41.26 //

kāverīsaṅgamaṃ yāvad ārabhyo dadhisaṅgamam /
atrāntare mahārāja tīrthakoṭyo daśa smṛtāḥ // RKS_41.27 //

koṭitīrthaṃ samārabhya nīlagaṅgāvasānataḥ /
aṣṭalakṣāṇi tīrthānāṃ brahmasūtrapramāṇataḥ // RKS_41.28 //

kāveryāḥ pūrvabhāge ca yāvat paryaṅkaparvataḥ /
daśa lakṣāṇi tīrthānāṃ saṃkhyā ca kathitā tava // RKS_41.29 //

narmadāyāṃ samāsādya jamadagner mahāśramam /
śrīkaṇṭhaṃ nīlakaṇṭhaṃ ca liṅgaṃ pāpapraṇāśanam // RKS_41.30 //

kanyātīrthaṃ mahāpuṇyaṃ kapileśvaram uttamam /
kapilāvartasaṃjñaṃ tu tīrthaṃ pāpaharaṃ param // RKS_41.31 //

tatra pūṣā ca sūryas tu śivadhyānaparāyaṇaḥ /
divyaṃ varṣasahasraṃ tu tapas tepe suduṣkaram // RKS_41.32 //

tatas tuṣṭaḥ sureśānas tam uvāca tadā nṛpa /
varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te yat te manasi vartate // RKS_41.33 //

pūṣovāca:
yadi tuṣṭo 'si deveśa varaṃ dātuṃ tvam icchasi /
sūryapiṅgalasaṃjñaṃ tu liṅgaṃ paramasiddhidam // RKS_41.34 //

ākāśe pratapadraśmisahasrāṃśu samaprabham /
māse māse 'nyamitras tu saṃkramaś cānyarāśiṣu // RKS_41.35 //

imaṃ varam ahaṃ manye jagad dyotanakārakam /

īśvara uvāca: sarvasampatsamṛddhis te matprasādād bhaviṣyati // RKS_41.36 //

kṛte yuge mahārāja mayaitad dṛṣṭam eva ca /
caturdaśyāṃ tathā 'ṣṭamyāṃ piṅgaleśvarapūjanāt // RKS_41.37 //

koṭiyajñaphalaṃ prāpya śivaloke mahīyate /
revātīreṣu ye devāḥ krośamātraṃ svayaṃbhuvaḥ // RKS_41.38 //

sarve te siddhidā jñeyāḥ kāmabhogaphalapradāḥ /
kecit kūṣmāṇḍamātrā vai kecidvai puṣpamātrakāḥ // RKS_41.39 //

eraṇḍaphalamātrāś ca vajramauktikamānataḥ /
kṛte maṇimayāḥ proktās tretāyāṃ tu hiraṇmayāḥ // RKS_41.40 //

dvāpare raupyatāmrāś ca kalau cāśmamayāḥ smṛtāḥ /
brāhmaṃ kṛtayugaṃ prāhus tretāṃ vai kṣatriyaṃ tathā // RKS_41.41 //

dvāparaṃ vaiśyam ity evaṃ kaliṃ śūdraṃ tathaiva ca /
nāpuṇyāliṅgamāsādya mriyate 'marakaṇṭake // RKS_41.42 //

ko na mucyeta kaunteya saptajanmajakilbiṣāt /
yādṛśo 'yaṃ giriḥ puṇyaḥ sarvato 'marakaṇṭakaḥ // RKS_41.43 //

tādṛśaṃ nānupaśyāmi triṣu lokeṣu bhārata /
parvatasya samantāt tu tīrthakoṭir vyavasthitā // RKS_41.44 //

svargasopānamāsādya prātyakṣaṃ śivadarśanam /
supuṇyaṃ koṭitīrthaṃ vai tathā cāmarakaṇṭakam // RKS_41.45 //

svargadaṃ mokṣadaṃ viddhi sarvasiddhipradāyakam /
vaidūryaparvate siddho māndhātā ca kṛte yuge // RKS_41.46 //

kathito nṛpaśārdūla tathānyat kathayāmi te /
kāverīsaṅgamaḥ puṇyaḥ sarvalokeṣu viśrutaḥ // RKS_41.47 //

tatra snātvā divaṃ yānti ye mṛtā na punarbhavāḥ /
kāveryāṃ bhūtajābhaume vyatīpāto yadā bhavet // RKS_41.48 //

sahasraguṇitaṃ puṇyaṃ bhavet tasyās tu saṅgame /
śastreṇa nihatā ye vai tilamiśrāmbudānataḥ // RKS_41.49 //

te caikoddiṣṭaśrāddhena svargalokam avāpnuyuḥ /
cāṇḍālād guhakāt sarpād vidyuto brāhmaṇād api // RKS_41.50 //

daṃṣṭribhyaś ca paśubhyaś ca maraṇaṃ pāpakarmiṇām /
sarve te nṛpaśārdūla kāverīsaṅgame śubhe // RKS_41.51 //

śrāddhasya karaṇāt satyaṃ tṛptā yānti parāṃ gatim /
kubereṇa tapas taptaṃ divyaṃ varṣasahasrakam // RKS_41.52 //

ārādhitaḥ pūjitaś ca lokanātha umāpatiḥ /
śivaprasādasampanno lokapālatvamāptavān // RKS_41.53 //

tatra yas tyajati prāṇāṃs tasya puṇyaphalaṃ śṛṇu /
ṣaṣṭivarṣasahasrāṇi devarājyam avāpnuyāt // RKS_41.54 //

avaśaḥ svavaśo vā 'pi prāṇatyāgaṃ karoti yaḥ /
daśavarṣasahasrāṇi rājā vaidyādhare pure // RKS_41.55 //

revākāverikais toyais tilair āraṇyakais tathā /
pitaras tarpitās tatra tṛptā yānti parāṃ gatim // RKS_41.56 //

nānāmukhasahasrais tu kāverī prathitā bhuvi /
carācaraṃ yathā vyāptaṃ vāyunā sūryaraśmibhiḥ // RKS_41.57 //

tathā toyena kāveryā vyāptaṃ ca vasudhātalam /
narmadādakṣiṇe kūle vārāhe vindhyaparvate // RKS_41.58 //

pratyakṣā sarvadevānāṃ payoṣṇī nirgatā yataḥ /
somasya duhitā cāsīt himagarbhenduśītalā // RKS_41.59 //

hareṇārādhitā pūrvam umāmūrtiḥ payasvinī /
lokānāṃ tāraṇārthāya somagaṅgeti gīyate // RKS_41.60 //

viniṣkrāntā śarīrāc ca vārāhasya yaśasvinaḥ /
tatra snātvā naro rājan bhave vai na punar bhavet // RKS_41.61 //

tilodakapradānena pitaras tasya bhārata /
daśāyutasahasrāṇi loke krīḍanti śāṅkare // RKS_41.62 //

kārttikyāṃ yatphalaṃ tasya vārāhe vindhyaparvate /
saṃkhyā na śakyate snānād atra varṣaśatair api // RKS_41.63 //

śivena kathitaṃ pūrvaṃ purāṇe skandakīrtite /
tatra yad dīyate dānaṃ tasya saṃkhyā na vidyate // RKS_41.64 //

ye cārcayanti vārāhaṃ na te prākṛtamānuṣāḥ /
prāṇatyāge kṛte tatra śivalokam avāpnuyuḥ // RKS_41.65 //

rāhusomasamāyoge vārāhe vindhyaparvate /
kurukṣetrasamaṃ puṇyaṃ purā vai śaṅkaro 'bravīt // RKS_41.66 //

girer ārabhya vārāhāt payoṣṇyāḥ saṅgamāvadhi /
atrāntare nṛpaśreṣṭha tīrthakoṭir udāhṛtā // RKS_41.67 //

payoṣṇīsaṅgame tatra somāvartaḥ sa ucyate /
sa deśaḥ sarvataḥ puṇyaḥ satyam etat tavoditam // RKS_41.68 //

payoṣṇīsaṅgame pāpahare liṅgasya darśanāt /
tatra snānasya dānasya saṃkhyā kartuṃ na śakyate // RKS_41.69 //

tāpīpayoṣṇīsaṃbhedaś candrasūryagrahe nṛpa /
kurukṣetrācchataguṇaḥ śivena parikīrtitaḥ // RKS_41.70 //

caturbhujo harir yatra śrīpatiḥ puruṣottamaḥ /
viṣṇukṣetraṃ tu vijñeyaṃ krośamātraṃ tu tannṛpa // RKS_41.71 //

āśvinasya tu māsasya kṛṣṇapakṣe caturdaśī /
amāvāsyā sinīvālī parvāṇy etāny anukramāt // RKS_41.72 //

caturdaśyāṃ caturyoge pīyūṣaṃ vahate nṛpa /
pitaras tṛptim āyānti dine tasmin na saṃśayaḥ // RKS_41.73 //

suryagrahe kurukṣetre yatphalaṃ parikīrtitam /
tāpīpayoṣṇīsamparke tatphalaṃ parikīrtitam // RKS_41.74 //

dīpotsarge tu kaumudyāṃ phalaṃ saṃkhyā na vidyate /
puruṣaś cakravartī syād dīpaṃ tatra cakāra yaḥ // RKS_41.75 //

kārttikyām āśvine māsi pakṣayor ubhayor api /
māsam ekaṃ na bhuñjīta tasya puṇyaphalaṃ śṛṇu // RKS_41.76 //

yāvac candraś ca sūryaś ca himavāṃś ca mahodadhiḥ /
tāvat kālaṃ vaset svarge viṣṇuloke ca bhārata // RKS_41.77 //

narmadādakṣiṇe bhittvā pātālāt tu samutthitam /
kāverī kuṇḍam ity evaṃ triṣu lokeṣu viśrutam // RKS_41.78 //

snātamātro naras tatra gāṇapatyam avāpnuyāt /
kuṇḍeśvaraṃ siddhaliṅgaṃ surasiddhaniṣevitam // RKS_41.79 //

pramādāt kurute yas tu pūtaliṅgasya pūjanam /
na tatpuṇyasya saṃkhyāsti yāvac candrārkatārakam // RKS_41.80 //

tilodakapradānena piṇḍapātena bhārata /
asaṃkhyakālikā tṛptiḥ pitṝṇāṃ nāsti saṃśayaḥ // RKS_41.81 //

kāveryās tu prabhāveṇa narmadāsaṅgamāt punaḥ /
yajñāvarto 'bhavad deśaḥ satyam etacchivoditam // RKS_41.82 //

svayambhuvāni liṅgāni svargamokṣapradāni tu /
yatra tatra naraḥ snātvā kāveryā nṛpasattama // RKS_41.83 //

aśvamedhaphalaṃ prāpya viṣṇuloke mahīyate /
tyaktvā prāṇāṃs tu kauveryāṃ kauberaṃ lokam āpnuyāt // RKS_41.84 //

kaubereśvaraliṅgaṃ tu sarvasiddhipradāyakam /
kāverīnarmadāmadhye na tatpaśyanti mānavāḥ // RKS_41.85 //

pūjyate suradaityais tu nāgakanyābhir arcyate /
arcanāt tasya devasya dvādaśādityasannibhaḥ // RKS_41.86 //

sarvapāpavinirmuktaḥ śivaloke mahīyate /
kāverīnarmadābhede bāṇaliṅgaṃ pratiṣṭhitam // RKS_41.87 //

kubereṇa purā dṛṣṭaṃ saṅgameśvaranāmataḥ /
arcanāt tasya devasya lokapure vaset // RKS_41.88 //

gaṅgāyamunasaṃbhede yatphalaṃ parikīrtitam /
bhaume tu bhūtajāyoge vyatīpāte ca saṃkrame // RKS_41.89 //

rāhusomasamāyoge tad evāṣṭaguṇaṃ smṛtam /
aśītiś ca guṇāḥ proktā gaṅgāyamunasaṅgame // RKS_41.90 //

kāverīnarmadāyoge bāṇā aṣṭaguṇāḥ smṛtāḥ /
gaṅgāṣaṣṭisahasrais tu kṣetrapālaiḥ prapūjyate // RKS_41.91 //

tadardhairanyatīrthāni rakṣante nātra saṃśayaḥ /
amareśvarayāmye tu liṅgaṃ caiva jaleśvaram // RKS_41.92 //

darśanāt tasya liṅgasya gāṇapatyamavāpnuyāt /
lakṣaiś ca rakṣitā devair narmadā saptakalpagā // RKS_41.93 //

dhanvibhiḥ ṣaṣṭipuruṣaiḥ sahasraiś ca yudhiṣṭhira /
oṃkāraṃ śatasāhasryā parvato liṅgam eva ca // RKS_41.94 //

anyadeśe kṛtaṃ pāpaṃ puṇyakṣetre vinaśyati /
puṇyakṣetre kṛtaṃ pāpaṃ vajralepo bhaviṣyati // RKS_41.95 //

kṣaṇamātreṇa duḥkhena atyantasukhamaśnute // RKS_41.96 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe kāverīmāhātmyaṃ nāmaikacatvāriṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 42

mārkaṇḍeya uvāca:
revā bhittvā caṇḍavegā mahābhāgā viniḥsṛtā /
tatra snātvā naravyāghra brahmahatyāṃ vyapohati // RKS_42.1 //

tilodakaṃ tatra tīrthe haviṣā piṇḍadānataḥ /
pitṝn samuddhared ghorāt narakān nātra saṃśayaḥ // RKS_42.2 //

pāpamṛtyumṛtā ye tu caṇḍakarmakṛto narāḥ /
mucyante tena pāpena caṇḍavegāsamāgame // RKS_42.3 //

caṇḍeśvaraṃ tatra liṅgaṃ sarvadevamayaṃ śubham /
darśanāt pūjanād asya puṣpagandhādidānataḥ // RKS_42.4 //

brahmahatyā sahasrair hi tatkṣaṇād eva mucyate /
candrasenaḥ purā cāsīd durātmā pāpakarmakṛt // RKS_42.5 //

paradārarataścauro brahmaghno gurutalpagaḥ /
raghuvaṃśī ca pāpātmā ṛṣipatnīṃ ca brāhmaṇīm // RKS_42.6 //

anyāś ca yā vai subhagāḥ patiṃ hatvā samāharat /
naimiṣāraṇyavāsī ca śāṇḍilyo brahmavittamaḥ // RKS_42.7 //

saudāminī tasya bhāryā dharmapatnī yaśasvinī /
rūpayauvanasampannā candrakāntisamaprabhā // RKS_42.8 //

kāminī valkaladharā pīnonnatapayodharā /
ākhyānaṃ kathayiṣyāmi tasyās tasya purātanam // RKS_42.9 //

hayārūḍhaś candraseno naimiṣāraṇyavāsinaḥ /
śāṇḍilyasyāśramaṃ prāpto vane sa mṛgayan mṛgān // RKS_42.10 //

daṣṭā saudāminī tena śāṇḍilyasya priyā tadā /
uvāca vacanaṃ tāṃ vai tvaṃ me rājñī bhaved iti // RKS_42.11 //

valkalājinadhārī ca kuśakāśapavitrakaḥ /
kandamūlaphalāśī ca brāhmaṇaś ca patis tava // RKS_42.12 //

kiṃ kariṣyasi tat tena mama bhogāṃś ca puṣkalān /
sarvadā matprasādena bhuṅkṣva tvaṃ varavarṇini // RKS_42.13 //

tasya tad vacanaṃ śrutvā nṛpateḥ pāpakarmaṇaḥ /
āha saudāminī vākyaṃ candrasenaṃ nṛpādhamam // RKS_42.14 //

yācasva me patiṃ rājaṃs tasyāhaṃ vaśavārtinī /
śāṇḍilyam abravīd rājā tato 'mūṃ varayāmi te // RKS_42.15 //

kanyām imāṃ ca patnī te ced adya tvaṃ dadasva me /
maulye dadāmi te dravyamasyāḥ śatasahasraśaḥ // RKS_42.16 //

śāṇḍilya uvāca:
sarvāḥ striyaḥ kaitavabaddhamūlās tāsāṃ priyo nāsti manuṣyaloke /
yatheṣṭaceṣṭo bhava bhūmipāla kiṃ māṃ dvijaṃ pṛcchasi durbalaṃ ca // RKS_42.17 //

kāmāndhas tu tato rājā kare jagrāha tāṃ tadā /
sā nirīkṣyā hataṃ pāpaṃ jvalantī tīvrakopataḥ /
rajasvalā 'haṃ māṃ spṛṣṭvā cāṇḍālas tvaṃ bhaviṣyasi // RKS_42.18 //

tāṃ dṛṣṭvā tādṛśīṃ nagnāṃ bhayārtāṃ prāṇavallabhām /
cāṇḍālas tat kṣaṇāj jātaḥ sarvabhūtabhayāvahaḥ // RKS_42.19 //

hāhākāraṃ tataś cakruḥ sarve devāḥ samānuṣāḥ /
aśvam āruhya rājā 'sāv ayodhyām āviśat purīm // RKS_42.20 //

dṛṣṭvā cāṇḍālarūpaṃ taṃ brāhmaṇāḥ puravāsinaḥ /
rājaputrā mahīpālasyāntaḥpuranivāsinaḥ // RKS_42.21 //

babhūvur bhayabhītāś ca garhayanto mahīpatim /
vaśiṣṭhaṃ śaraṇaṃ prāptaḥ śocitvā cātmanas tanum // RKS_42.22 //

rājā viṣaṇṇavadana uvāca svapurohitam /
jagāmāhaṃ samuddeśaṃ naimiṣāraṇyavāsinam // RKS_42.23 //

śāṇḍilyaṃ ca namaskṛtya sāṣṭāṅgaṃ praṇipatya ca /
abravaṃ dehi bhāryāṃ svāṃ vittena bahulena me // RKS_42.24 //

śāṇḍilyasya tu patnyā vai tayā śapto 'ham antike /
śrutvā tasya caritraṃ ca pāpasya bho narādhipa // RKS_42.25 //

vaśiṣṭho 'py abravīd vākyaṃ candrasenaṃ narādhipam /
śāṇḍilyaṃ gaccha rājendra tāpasaṃ ṛtugāminam // RKS_42.26 //

saudāminīm ṛṣer bhāryāṃ jvalantīm iva tejasā /
evam astv iti coktvā taṃ namaskṛtya purodhasam // RKS_42.27 //

sa jagāma tam uddeśaṃ naimiṣāraṇyavāsinam /
śāṇḍilyaṃ tu namaskṛtya sāṣṭāṅgaṃ ca punaḥ punaḥ // RKS_42.28 //

abravīt taṃ muniśreṣṭhaṃ bhayatrasto narādhipaḥ /
kṣamasva me muniśreṣṭha tvadbhāryāṃ prati kāminaḥ // RKS_42.29 //

tvaṃ mātā me pitā cāsi raghuvaṃśaṃ samuddhara /
mayā tv apakṛtaṃ te 'dya tasya prāptaṃ phalaṃ hi vai // RKS_42.30 //

uvāca brāhmaṇaḥ prīto bhāryā caiva pativratā /
mārkaṇḍeyaḥ pitā rājan chiṣyo 'haṃ tasya dhīmataḥ // RKS_42.31 //

bhāryārtham iha saṃprāpto naimiṣāraṇyavāsinaḥ /
tvaṃ tu gaccha nṛpaśreṣṭha caṇḍavegāsamāgamam // RKS_42.32 //

caṇḍeśvaraṃ tamabhyarcya tatra snātvā nṛpottama /
avāpsyasi paraṃ sthānaṃ muktaś cāsmāc ca kilbiṣāt // RKS_42.33 //

tasya tad vacanaṃ śrutvā śāṇḍilyasya mahātmanaḥ /
śāṇḍilyaṃ ca namaskṛtya tathā saudāminīṃ nṛpaḥ // RKS_42.34 //

svasti vo 'stu gamiṣyāmi caṇḍavegāsamāgamam /
evamuktvā gatas tatra samāgatya kṣamāpatiḥ // RKS_42.35 //

caṇḍeśvaraṃ samabhyarcya tatra snātvā vidhānataḥ /
divyayānasamārūḍhaḥ stūyamāno 'psarogaṇaiḥ // RKS_42.36 //

sarvapāpavinirmuktas tīrthasyāsya prabhāvataḥ /
kṣaṇāc chivapuraṃ prāptaś candraseno mahīpatiḥ // RKS_42.37 //

svārociṣe 'ntare prāpte ādikalpe kṛte yuge /
bhūtānāṃ ca sahasrāṇi saṃsiddhiṃ tatra cānvayuḥ // RKS_42.38 //

etat te kathitaṃ rājaṃś caṇḍavegāsamāgamam /
śravaṇāt kīrtanād vāpi bhrūṇahatyā praṇaśyati // RKS_42.39 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe caṇḍavegāmāhātmyavarṇano nāma dvicatvāriṃśo 'dhyāya

RKS adhyāya 43

mārkaṇḍeya uvāca:
eraṇḍīnarmadāyogaṃ tato gacched yudhiṣṭhira /
tṛtīyā caṇḍavegā ca svargasopānapaddhatiḥ // RKS_43.1 //

tatra snātvā divaṃ yānti ye mṛtā na punarbhavāḥ /
tilodakapradānena piṇḍapātena bhārata // RKS_43.2 //

anekakālikā tṛptiḥ pitṝṇām upajāyate /
amāsomasamāyoge rāhugraste divākare // RKS_43.3 //

eraṇḍīsaṅgamasthāne puṇyasaṃkhyā na vidyate /
eraṇḍīśvaraliṅgaṃ tu sarvapāpapraṇāśanam // RKS_43.4 //

kuṅkumena samālipya gandhadhūpaiḥ prapūjayet /
divyaṃ varṣasahasraṃ tu modate śivasannidhau // RKS_43.5 //

darśanāt tasya liṅgasya gāṇapatyam avāpnuyāt /
bhadrarudreśvaraṃ nāma liṅgaṃ paramasiddhidam // RKS_43.6 //

bhadrarudrau purākalpe gandharvau bhrātarau tathā /
tam abhyarcya vidhānena gatau vaidyādharaṃ puram // RKS_43.7 //

gāyanti pitaro gāthāṃ tathaiva ca pitāmahāḥ /
tilodakapradānena piṇḍapātena bhārata // RKS_43.8 //

vaset manvantarāṇīha rudraloke caturdaśa /
astreṇa tu hatā ye vai daivāt pāpamṛtā narāḥ // RKS_43.9 //

caturdaśyāṃ tu śrāddhena vṛṣotsargeṇa bhārata /
vīralokam avāpyaiva tatra krīḍanti mānavāḥ // RKS_43.10 //

tatra yas tyajati prāṇān avaśaḥ svavaśo 'pi vā /
tīrthasyāsya prabhāveṇa sa bhave na punar bhavet // RKS_43.11 //

caturyugasahasrāṇi rājā vaidyādhare pure /
ākhyānaṃ kathayiṣyāmi yathādṛṣṭaṃ purā 'nagha // RKS_43.12 //

cākṣuṣe cāntare prāpte ādikalpe kṛte yuge /
nimirnāma purā rājā cakravartī viśāmpate // RKS_43.13 //

pakṣiyonau ca saṃprāptaḥ kopād vai brāhmaṇasya ca /
asya tīrthasya māhātmyād darśasomasamāgame // RKS_43.14 //

snātvā saṃtyajya tāṃ yoniṃ rājyaṃ kṛtvā divaṃ gataḥ /

yudhiṣṭhira uvāca: kathaṃ sa rājā saṃprāpto mānuṣīṃ ca tanuṃ punaḥ // RKS_43.15 //

etad āścaryabhūtaṃ me kathayasva mahāmate /

mārkaṇḍeya uvāca: sukanyāṃ nāma kanyāṃ vai yayāce cyavano nṛpam // RKS_43.16 //

rājñī candravatī nāma nimerāsīt pativratā /
sā putrīṃ janayāmāsa prāṇebhyo 'pi garīyasīm // RKS_43.17 //

ekadā tu nṛpaśreṣṭhaḥ sukhāsīno yadṛcchayā /
āgataṃ cyavanaṃ dṛṣṭvā arghapādyair apūjayat // RKS_43.18 //

adya me saphalaṃ janma tvatpādāmbujadarśanāt /
anugraham imaṃ manye bhojanaṃ kartum arhasi // RKS_43.19 //

tasya tadvacanaṃ śrutvā provāca cyavano muniḥ /
kanyāṃ dadāsi cet mahyaṃ bhāryārthaṃ dharmatatparām // RKS_43.20 //

tadā bhokṣye mahīpāla no cet pāpam avāpsyasi /

rājovāca: ekā me duhitā brahman rājñīṃ yācasva varṇinīm // RKS_43.21 //

kanyādāne na śakto 'haṃ satyam etat tavoditam /
tataḥ śrutvā vaco rājñīṃ munir vacanam abravīt // RKS_43.22 //

kanyāṃ dehi ca me rājñi gṛhiṇaḥ putrakāraṇāt /
prahasya cābravīd rājñī na te yogyā dvijottama // RKS_43.23 //

anyadācakṣva brahmarṣe tad dadāmi na saṃśayaḥ /
tataḥ kopācchaśāpaināṃ pakṣiyoniṃ tu gacchasi // RKS_43.24 //

śāpaṃ śrutvā tato rājñī śaśāpātha mahāmunim /
yadi me vidyate satyaṃ bhartṛbhaktiś ca niścalā // RKS_43.25 //

śaptā niraparādhāhaṃ netrahīno bhaviṣyasi /
parasparaṃ ca tau śaptau narmadātīramāgatau // RKS_43.26 //

cacāra cyavanaś cogrameraṇḍīsaṅgame tapaḥ /
divyaṃ varṣasahasraṃ tu valmīkena tu pūritaḥ // RKS_43.27 //

girer vai pūrvabhāge tu madhyāraṇyam iti smṛtam /
kadambavṛkṣam āsādya vane tasmiṃś ca dampatī // RKS_43.28 //

puṣpite phalite ramye saṃjātau pakṣirūpiṇau /
anye 'pi pakṣiṇas tatra samudbhūtāḥ sahasraśaḥ // RKS_43.29 //

jātismarā vyāharanto mānuṣīṃ giramuttamām /
sāraṅgāḥ pakṣiṇas te tu sarvadā hṛṣṭamānasāḥ // RKS_43.30 //

jyeṣṭhe māse tu saṃprāpte dāvāgnir adahad vanam /
praṇaṣṭāś cāṇḍajāḥ sarve jvālāmālākulīkṛtāḥ // RKS_43.31 //

koṭare tu samālambya putraiḥ saha yathā sukham /
ekadā garbhiṇī jātā pakṣiṇī tatra bhārata // RKS_43.32 //

bhartāraṃ pakṣiṇī prāha kiṃ tvaṃ tiṣṭhasi nirbhayam /
gatāś ca pakṣiṇaḥ sarve kiṃ tvaṃ saṃhārayiṣyasi // RKS_43.33 //

tasyās tad vacanaṃ śrutvā khecaro vākyam abravīt /
bhāryāṃ tyaktvā sutāṃś caiva yāmyekākī kathaṃ priye // RKS_43.34 //

iti loke na vede ca dṛṣṭaṃ kenāpi kutracit /
pāṇigraheṇa yā bhāryā suśīlā dharmacāriṇī // RKS_43.35 //

tyaktvā gacchati tāṃ mohād bhrūṇaghnaḥ sa tu kīrtitaḥ /

pakṣiṇy uvāca: ātmānaṃ rakṣa jīveśa mūlabhūtaṃ kulasya tu // RKS_43.36 //

bhūyo 'nyāste bhaviṣyanti bhāryāḥ śatasahasraśaḥ /
jīvamāne tu yā patyāvanyaṃ kāmayate varam // RKS_43.37 //

sā pāpiṣṭhā durācārā viṣṭhāyāṃ jāyate kṛmiḥ /
vidhavā bhartṛhīnā yā 'nugatā na svakaṃ patim // RKS_43.38 //

jīved varṣaśataṃ yāvat sā pāpiṣṭhā prakīrtitā /
patyau jīvati yā nārī mriyate bharturagrataḥ // RKS_43.39 //

bhartṛdattodakaśrāddhaiḥ sā yāti paramāṃ gatim /
prasādād yasya labhyeta putrālaṅkārakīrtayaḥ // RKS_43.40 //

ko 'nyaḥ priyataras tasmād iha loke paratra ca /
svayaṃ prāptas tu dāvāgniḥ śīghraṃ gaccha kathaṃ sutān // RKS_43.41 //

tyaktvā gacchāmi jīveśa saṃhāro vartate 'dhunā /
hastau pādau na vidyete pāvako naiva śāmyati // RKS_43.42 //

aśaktā nīyamāne tu pakṣiṇaścāṇḍajīvinaḥ /
sutāṃs tyaktvā tu yā mātā bhayārtā yāti garhitā // RKS_43.43 //

sā saptajanmaparyantaṃ sarpiṇī jāyate dhruvam /
evam uktvā tu tatraiva putrāṇāṃ ca parasparam // RKS_43.44 //

sā saṃgṛhya prayatnena yugmaṃ yugmaṃ dampatī /
saṃsthāpyairaṇḍikāyoge bhartā bhāryām uvāca ha // RKS_43.45 //

daṃṣṭribhyaś ca prayatnena rakṣaṇīyāḥ sutā mama /
gacchāmi ca sutān anyān ānetuṃ sāṃprataṃ priye // RKS_43.46 //

evamuktvā gataḥ pakṣī kadambāśritamandiram /
so 'paśyat tadā tatra mandiraṃ vahnisaṃkulam // RKS_43.47 //

snehāt praviṣṭaḥ putrārthī jvālāmālāvṛtaṃ gṛham /
taṃ dadāha tadā vahṇiḥ sasutaṃ sa mahīruham // RKS_43.48 //

dagdhas tu vahṇinā tena vahnipuñja ivābhavat /
bhasmībhūte vane tasmin prāvaṭ kālaḥ samāgataḥ // RKS_43.49 //

eraṇḍyantarjale tatra sarvaṃ tatplāvitaṃ nṛpa /
amāsomasamāyoge pakṣiṇas tasya cāsthi vai // RKS_43.50 //

eraṇḍyāḥ saṅgame prāptaṃ daivād vai nṛpasattama /
tatkṣaṇād divyadehas tu divyayānaṃ samāśritaḥ // RKS_43.51 //

dhriyamāṇātapatras tu vījyamāno 'psarogaṇaiḥ /
divyavastraparīdhāno divyālaṅkārabhūṣitaḥ // RKS_43.52 //

uparivyāharan bhāryāṃ sa jagāmātmanaḥ purīm /
āgaccha subhage śīghraṃ bhāryā tvaṃ me bhaviṣyasi // RKS_43.53 //

siddhavidyādharair yakṣaiḥ sādhuvādena pūjitaḥ /
puṣpavṛṣṭiḥ papātoccairdevarājopakalpitā // RKS_43.54 //

etasminn antare rājan patnīṃ bhūyo 'pi cābravīt /
kanyārthaṃ tvaṃ suśaptāsi cyavanena mahātmanā // RKS_43.55 //

muñcātmānam avāpya tvaṃ bhavanaṃ dharmacāriṇām /
smāritākāśavacasā nṛpeṇaivaṃ puraṃ gatā // RKS_43.56 //

sutān pragṛhya cāgatya bhartāram idam abravīt /
yā gatir mama bhartuḥ syāt sā me nityaṃ bhaviṣyati // RKS_43.57 //

uvāca vacanaṃ bhartā śīghraṃ viśa hutāśanam /
amāsomasamāyoge eraṇḍītīrthasaṅgame // RKS_43.58 //

tatra yat patitaṃ cāsthi pāpāt tvāṃ tārayiṣyati /
evam astviti taṃ coktvā pakṣiṇī satvaraṃ tadā // RKS_43.59 //

āhṛtya tṛṇakāṣṭhāni sampradīpya hutāśanam /
tato yānaṃ samārūḍhā bhartuḥ sā ca sutaiḥ saha // RKS_43.60 //

umāmaheśvaraṃ yadvac chrīpatiṃ ca yathā ramā /
tadvaccāvāpa bhartāraṃ tīrthasyāsya prabhāvataḥ // RKS_43.61 //

evaṃ yānaṃ samāruhya sabhāryas tu tadā nṛpaḥ /
candraseno devaseno yajñasenas tathāparaḥ // RKS_43.62 //

tribhiḥ putraiḥ parivṛto dharmavṛttiparāyaṇaḥ /
viveśa nagarīṃ ramyām ayodhyāṃ devanirmitām // RKS_43.63 //

mudā paramayā yuktaḥ sāntaḥ puraparicchadaḥ /
rājyaṃ kṛtvā varṣalakṣaṃ tataḥ prāptaḥ śivālayam // RKS_43.64 //

eraṇḍīśvaram abhyarcya eraṇḍyāḥ saṅgame nṛpa /
pañcāśītisahasrāṇi kṣatriyāṇāṃ mahātmanām // RKS_43.65 //

gatāni tatra rājendra satyaṃ vai śāmbhavaṃ puram /
etat te kathitaṃ rājann ākhyānaṃ vai purātanam // RKS_43.66 //

śravaṇāt kīrtanād vā 'pi gosahasraphalaṃ labhet // RKS_43.67 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe eraṇḍīsaṅgamamahimānuvarṇano nāma tricatvāriṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 44

yudhiṣṭhirauvāca:
sukanyārthe muniḥ śaptaś candravatyā mahāmune /
valmīkāc ca kathaṃ muktaś cyavanaḥ kāmamohitaḥ // RKS_44.1 //

paralokaṃ kathaṃ prāpto brāhmaṇo brahmavittamaḥ /
kathayasva mahābāho paraṃ kautūhalaṃ hi me // RKS_44.2 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śṛṇu tvaṃ rājaśārdūla kathyamānaṃ nibodha me /
nimiḥ putraṃ ca rājye vai sūryasenaṃ niveśya ca // RKS_44.3 //

ādideśātha matimāñ jyeṣṭhā vai bhaginī tathā /
cyavanāya pradātavyā brāhmaṇāya na saṃśayaḥ // RKS_44.4 //

eraṇḍyāḥ saṅgame ceṣṭvā hayamedhaṃ makhottamam /
sarvayajñakṛtaṃ puṇyaṃ brāhmaṇāya pradāsyasi // RKS_44.5 //

uktvaivaṃ sūryasenaṃ tu sa gataḥ śivamandire /
evam astviti taṃ coktvā sūryasenaḥ pratāpavān // RKS_44.6 //

evaṃ saṃcintya manasā sarvasaṃbhārasaṃvṛtaḥ /
sa jagāma suraiḥ sārddhaṃ kanyām ādāya bhūpatiḥ // RKS_44.7 //

maṇḍapāṃś caiva yūpāṃś ca pañcayojanavistarān /
sa cakāra tato rājā piturājñām anusmaran // RKS_44.8 //

yajñas tena samārabdhaḥ samāptavaradakṣiṇaḥ /
ramamāṇā sukanyā ca kanyābhir nṛpatisvasā // RKS_44.9 //

śrutvā śabdaṃ ca valmīke kartuṃ krīḍāṃ samāyayau /
tatrāpaśyat mānuṣaṃ sā cakṣur hīnamadhomukham // RKS_44.10 //

dṛṣṭvā sā kaṇṭakenaiva vivyādha ca gṛhaṃ gatā /
hāhākāro mahānāsīt kim etad iti bhārata // RKS_44.11 //

durmanāḥ sūryasenas tu brāhmaṇaiḥ saha satvaram /
ājuhāva tato devāv aśvinau pākaśāsanam // RKS_44.12 //

yajñaṃ nivartayāmāsa yathāvad vidhipūrvakam /
nivartya ca tato yajñaṃ rājā paramadhārmikaḥ // RKS_44.13 //

devān abhyarcayāmāsa cyavanāya mahātmane /
divyaṃ cakṣur dadadhvaṃ hi vapuḥ kāntaṃ navaṃ vayaḥ // RKS_44.14 //

evam abhyarthitair devair dattaṃ cakṣur yudhiṣṭhira /
rūpayau vanasaṃpannaṃ kāmadevasamaṃ vapuḥ // RKS_44.15 //

tataḥ prasādayitvā 'sau cyavanaṃ vākyam abravīt /
tatkṣamasva mahābhāga yatkṛtaṃ te sukanyayā // RKS_44.16 //

gṛhāṇa pāṇimasyās tvaṃ mune kopaṃ parityaja /
evam abhyarthito rājñā muniromity uvāca ha // RKS_44.17 //

tataś cāvabhṛthe yugmaṃ caṇḍavegāsamāgame /
saṃsthāpya vidhivad rājā tasmai dattvā kratoḥ phalam // RKS_44.18 //

cakāra pāṇigrahaṇaṃ sukanyāyā manoharam /
divyarūpadharau tau tu lakṣmīnārāyaṇāv iva // RKS_44.19 //

saṃjātau dampatī tatra harṣeṇotphullalocanau /
dattvā kanyāṃ munes tatra sūryasenaḥ puraṃ yayau // RKS_44.20 //

bubhuje vividhān bhogān chakratulyaparākramaḥ /
sūryasenaṃ sukanyāṃ ca cyavanaṃ śakram aśvinau // RKS_44.21 //

bhojanānte smared yas tu cakṣus tasya na hīyate /
etat te kathitaṃ rājaṃś caṇḍairaṇḍakasaṅgamam // RKS_44.22 //

tatra snāto divaṃ yāti na punargarbham āviśet /
yajeta vāśvamedhena nīlaṃ vā vṛṣam utsṛjet // RKS_44.23 //

ākhyānaṃ kathayiṣyāmi yathā dṛṣṭaṃ yathāśrutam /
babhrāma sarvatīrthāni durvāsāś cogratāpasaḥ // RKS_44.24 //

pitṛtīrthaṃ samāgamya pitṝṇāṃ hitakāmyayā /
tatra snātvārcayitvā ca śūlapāṇiṃ pitāmaham // RKS_44.25 //

jalāñjaliṃ kuśatilāṃ pitṛpiṇḍamavāsṛjat /
dattvā piṇḍaṃ munīn prāha paraṃ vismayamāgataḥ // RKS_44.26 //

kare gṛhṇanti pitaraḥ piṇḍānīha mayā śrutam /
tad adya bho na paśyāmi tīrthayātrā nirarthikā // RKS_44.27 //

tam ugratāpasaṃ jñātvā procuste munayas tadā /
kare gṛhṇanti pitaraḥ piṇḍaṃ darśe prakalpitam // RKS_44.28 //

satyam etan muniśreṣṭha nānyathā vedabhāṣitam /
taddarśaṃ ca pratīkṣa tvaṃ tīrthāntaradidṛkṣayā // RKS_44.29 //

cukopa vai tadā vipra ṛṣiś caivābravīd vacaḥ /
atra no pātaye piṇḍaṃ snānaṃ dānaṃ karomi na // RKS_44.30 //

durvāsās tu tataḥ prāha eraṇḍaṃ munipuṅgavam /
kare kamaṇḍaluṃ kṛtvā jalapūrṇaṃ mahāmunim // RKS_44.31 //

śarīraṃ kliśyase kasmāt tavātra niṣphalaṃ tapaḥ /
oṃkāraṃ kalpagāṃ gaccha gṛhītvaikaṃ kamaṇḍalum // RKS_44.32 //

ekaḥ pitāmahaḥ pūjyo gayāyāṃ prabhur avyayaḥ /
uktvaivam ṛṣibhiḥ sārddhaṃ giriṃ tv amarakaṇṭakam // RKS_44.33 //

ājagāma mahātejā gatvā tatra ca bhārata /
oṃkārasyārcanaṃ kṛtvā stotram etad udāharat // RKS_44.34 //

namaḥ kālāya devāya tridevāya trimūrtaye /
avyaktāvyaktarūpāya anantānantagāmine // RKS_44.35 //

ṛgyajuḥ sāmarūpāya sarvajñāya namo 'stu te /
bhavodbhava jagannātha umākānta namo 'stu te // RKS_44.36 //

asuraghnāya devāya tripuraghnāya te namaḥ /
sadyojātas tathā ghoraḥ puruṣeśāya te namaḥ // RKS_44.37 //

jayakālāgnirudrāya saṃvartāya namo namaḥ /
hṛṣīkeśvararudrāya puruṣeśāya te namaḥ // RKS_44.38 //

namaḥ śambhavāya mayobhavāya śaṅkarāya namo 'stu te /
brahmaviṣṇvindravarada trinetrāya namo 'stu te // RKS_44.39 //

śrīkaṇṭhanīlakaṇṭhāya namaḥ somārdhadhāriṇe /
kapālamāline tubhyaṃ namaḥ khaṭvāṅgadhāriṇe // RKS_44.40 //

namaḥ triśūlahastāya nāgābharaṇabhūṣiṇe /
namaḥ pinākine tubhyaṃ mahānātha namo 'stu te // RKS_44.41 //

śarvāya sarvarūpāya carācara namo 'stu te /
jihvācāpalyabhāvena khedito 'si mayā prabho // RKS_44.42 //

kṣamasva me sureśāna iha loke paratra ca /
tvatsamo nāsti deveśa kaścid anya umāpate // RKS_44.43 //

śrutvā stotram idaṃ divyaṃ śiva oṃkārarūpadhṛk /
varaṃ vṛṇu mahābhāga iti vākyam uvāca ha // RKS_44.44 //

durvāsā uvāca:
yadi tuṣṭo 'si deveśa yadi deyo varo mama /
pitṛtīrthasamaṃ tīrtham etad astv iti dehi me // RKS_44.45 //

oṃkāra uvāca:
etat sarvaṃ bhavatvadya matprasādāt tapodhana /
asādhyam api sādhyaṃ te trailokye sacarācare // RKS_44.46 //

evaṃ labdhvā varaṃ vipro girer vai pūrvabhāgataḥ /
uvāsa munibhiḥ sārddhaṃ durvāsā ugra tāpasaḥ // RKS_44.47 //

atrāntare nṛpaśreṣṭha brahmāṇaṃ prāha nāradaḥ /
pitṛtīrthaṃ gayā naṣṭā durvāsasaḥ kopatas tataḥ // RKS_44.48 //

āste sa narmadātīre oṃkāre 'marakaṇṭake /
nāradasya vacaḥ śrutvā brahmā lokānukampayā // RKS_44.49 //

haṃsayānaṃ samārūḍho devaiḥ saha nṛpottama /
ājagāmāśramaṃ tatra durvāsā yatra saṃsthitaḥ // RKS_44.50 //

dṛṣṭvā pitāmahaṃ devameraṇḍo munipuṃgavaḥ /
kamaṇḍaluṃ samādāya pādamūle tu brahmaṇaḥ // RKS_44.51 //

vinikṣipya yathā nyāyam arghaṃ dattvā ca tasthivān /
kamaṇḍalujalodbhūtaḥ pravāho narmadāṃ gataḥ // RKS_44.52 //

tataḥ saṃpūjya vidhivad durvāsās taṃ pitāmaham /

brahmovāca: udbhaved yadi te tīrthamamāsomasamāgame // RKS_44.53 //

idānīṃ pitṛtīrthaṃ tu janair nehopadṛśyate /
anivartyas tu śāpaste tatpūrṇaṃ kuru sāṃpratam // RKS_44.54 //

durvāsā uvāca:
mayā nivartitaḥ śāpo vacanāt te pitāmaha /
pitṝṇāṃ darśanaṃ tatra gayāpitṛvisarjinī // RKS_44.55 //

bhaviṣyati prasādāt te tasmiṃs tīrthe pitāmaha /
evam astv iti taṃ coktvā divaṃ brahmā yayau nṛpa // RKS_44.56 //

namaskṛtya maheśānaṃ surāsuranamaskṛtam /
harṣeṇa mahatāviṣṭaḥ pūjyamāno dvijottamaiḥ // RKS_44.57 //

durvāsās tu muniśreṣṭhas tatraivāntaradhīyata /
tena puṇyatamaṃ loke tatrairaṇḍī samāgatā // RKS_44.58 //

eraṇḍīśvaraliṅgaṃ tu surāsuranamaskṛtam /
puṇyakarmānupaśyed amāsomasamāgame // RKS_44.59 //

dṛṣṭvā tatparamaṃ liṅgaṃ yamalokaṃ na paśyati /
etat tu kathitaṃ rājan mayā tvāṃ prati bhārata // RKS_44.60 //

śravaṇāt kīrtanād asya gacchet māheśvaraṃ puram // RKS_44.61 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe durvāsaścaritre eraṇḍītīrthavarṇano nāma catuścatvāriṃśo 'dhyāyaḥ

RKS adhyāya 45

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet mahābhāga revāśalyāviśalyayoḥ /
tatra snātvā divaṃ yāti phalaṃ yajñeśvarājñayā // RKS_45.1 //

tatra yajñeśvarāṃ liṅgaṃ dhūpeśvaramanuttamam /
siddhidaṃ mokṣadaṃ viddhi na te paśyanti mānavāḥ // RKS_45.2 //

tilodakapradānena cānnadānena bhārata /
pitarastṛptim āyānti yāvac candrārkatārakam // RKS_45.3 //

paurṇamāsyāṃ tu some vai vyatīpāte ca saṃkrame /
dānaṃ yat kriyate tatra tasya puṇyaphalaṃ śṛṇu // RKS_45.4 //

bharatena kṛtas tatra hayamedhaḥ purā yathā /
tat te 'haṃ kathayiṣyāmi śṛṇu kaunteya sāmpratam // RKS_45.5 //

bharato nāma rājāsīt sūryavaṃśe viśāmpate /
praśaśāsa mahārāja kṛtsnaṃ vai sa mahītalam // RKS_45.6 //

yāvat tṛṇaṃ vijānīyā yāvatkīrtiś ca bhāskaraḥ /
tāvad vai bharatakṣetraṃ saśailavanakānanam // RKS_45.7 //

ekadā sa nṛpaśreṣṭho yajñakarmaparāyaṇaḥ /
bhṛgor dakṣiṇabhāge tu kuṇḍamaṇḍapamaṇḍitām // RKS_45.8 //

daśayojanavistīrṇāṃ yajñabhūmiṃ cakāra ha /
gavāṃ hi daśalakṣāṇi savatsānāṃ payomucām // RKS_45.9 //

lakṣam ekaṃ hayānāṃ ca dantinām ayutaṃ tathā /
maṇimāṇikyaratnāni vāsāṃsi vividhāni ca // RKS_45.10 //

yajñopaskaram ādāya sarvasaṃbhārasaṃvṛtaḥ /
vedadhvanininādena divaṃ bhūmiṃ ca saṃspṛśan // RKS_45.11 //

homena devatās tṛptāḥ saptalokanivāsinaḥ /
evaṃ pravartite yajñe rājñaś cāmitatejasaḥ // RKS_45.12 //

yajñavidhvaṃsanārthaṃ tu rākṣasā raudrarūpiṇaḥ /
mālyavāṃś ca sumālī ca sukeśī śaṅkhadūṣaṇau // RKS_45.13 //

rākṣasānā sahasrāṇi samāyātāstu satvaram /
bhagnāni yajñavastūni triṣu lokeṣu dāruṇaiḥ // RKS_45.14 //

praṇaṣṭā devatāḥ sarvā ṛtvijaś ca nipātitāḥ /
evaṃ vināśite yajñe rakṣobhiś ca tato 'nagha // RKS_45.15 //

kopāj jajvāla rājāpi hutāśana ivāhutaḥ /
jaghāna rākṣasān sarvān girīn vajradharo yathā // RKS_45.16 //

praṇaṣṭān bhayamītāṃś ca patitān dharaṇītale /
rākṣasair nihatān dṛṣṭvā brāhmaṇān ṛtvijas tathā // RKS_45.17 //

śokāviṣṭas tataḥ prāha bharato devamantriṇam /
gurus tvaṃ sarvadevānāṃ trikālajñas trivedavit // RKS_45.18 //

brahmahatyādikaṃ pāpaṃ mamārthe devakaṇṭakaiḥ /
prāyaścittaṃ mayā kāryaṃ kiṃ tvaṃ brūhi bṛhaspate // RKS_45.19 //

bṛhaspatir uvāca:
vidyāṃ saṃjīvanīṃ te 'haṃ dadāmi nṛpasattama /
jīvitā brāhmaṇā devāḥ śaśaṃsur devamantriṇam // RKS_45.20 //

tato nivartito yajñaḥ samagravaradakṣiṇaḥ /
yūpamūlasamudbhūtā śalyā caiva viśalyakā // RKS_45.21 //

praviveśa mahārāja narmadāṃ lokapāvanīm /
tato devāḥ samāruhya svaṃ svaṃ yānaṃ divaṃ yayuḥ // RKS_45.22 //

bharato 'pi dvijaiḥ sārddhaṃ praviveśa purīṃ tataḥ /
tena śalyā viśalyā ca vikhyātā bhuvanatraye // RKS_45.23 //

bharateśvaraliṅgaṃ ca brahmayonyāṃ samāsthitam /
etat te kathitaṃ rājanyathādṛṣṭaṃ yathāśrutam // RKS_45.24 //

śravaṇāt kīrtanād asya na viśed yonisaṅkaṭe // RKS_45.25 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe śalyāviśalyāmāhātmyānuvarṇano nāma pañcacatvāriṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 46
bhṛguṃ patanti ye śūrāḥ kāṃ gatiṃ prāpnuvanti te /
śrotumicchāmyahaṃ tve tat kathayasva mahāmune // RKS_46.1 //

mārkaṇḍeya uvāca:
anāśakena bho rājan bhṛgugograhasaṅgaraiḥ /
prāṇāṃs tyajanti ye śūrā gatiṃ teṣāṃ nibodha me // RKS_46.2 //

pṛthak pṛthaṅ nivāsāṃśca teṣāṃ karmmāṇi bhārata /
caturviṃśatikoṭyas tu saptaviṃśatir eva ca // RKS_46.3 //

umayā tu purā jñaptā madhyamottamakanyakāḥ /
anena vidhinā ye tu prāṇāṃs tyakṣyanti mānavāḥ // RKS_46.4 //

tāṃśca bhuṅgdhvaṃ mayā dattā yuṣmākaṃ suprasādataḥ /
amareśe pramṛtāśca bhraṃśituṃ ye patanti te // RKS_46.5 //

bhṛgūn dṛṣṭvā nṛpaśreṣṭha mucyante brahmahatyayā /
caturaśītibhṛgavo jambūdvīpe prakīrtitāḥ // RKS_46.6 //

tathā 'nye saptanirdiṣṭāḥ svargasopānam uttamam /
bhairavas tu bhṛguśreṣṭho jñeyastv amarakaṇṭake // RKS_46.7 //

śūdrāśca kṣatriyā vaiśyā antyajāścādhamāstathā /
ete tyajanti prāṇān vai varjayitvā dvijaṃ nṛpa // RKS_46.8 //

patito brāhmaṇas tatra brahmahā cātmahā bhavet // RKS_46.9 //

dvāviṃśatisahasrāṇi rāhusomasamāgame /
varṣāṇāṃ jāyate rājan rājā vaidyādhare pure // RKS_46.10 //

graste tu rāhuṇā sūrye dviguṇaṃ phalamaśnute /
avaśaḥ svavaśo vā 'pi jalapūrānalāhataḥ // RKS_46.11 //

mriyate yo bhṛguṃ prāpya sa vidyādhararāḍ bhavet /
bhṛgur bhairavarūpeṇa vindhyakailāsasannibhaḥ // RKS_46.12 //

garhayanti bhṛguṃ ye tu te liṅgabrahmabhedinaḥ /
bhairavaḥ kṣamate teṣāṃ neti skandena kīrtitam // RKS_46.13 //

manyāsācca cyuto vipro mātṛhā pitṛhā tathā /
svasṛgaḥ svasnuṣāgaśca tathā svajñātigastathā // RKS_46.14 //

eteṣāṃ patanaṃ śastaṃ karīṣāgnau prasādhanam /
mucyate tena pāpena śivalokaṃ sagacchati // RKS_46.15 //

hariścandrapure candre śrīśaile tripurāntike /
traiyambake dhautapāpe vārāhe vindhyaparvate // RKS_46.16 //

kāveryās tu tathā kuṇḍe patanāt svargam āpnuyāt /
bhṛgor dakṣiṇabhāge tu liṅgaṃ vai capaleśvaram // RKS_46.17 //

kṣetrasaṃrakṣaṇāyeha vikhyātaṃ pāpanāśanam /
dhanuḥ ṣaṣṭyāṃ tataḥ kṣetraṃ vijñeyaṃ cāpaleśvaram // RKS_46.18 //

ārohati giriṃ yas tu tam adṛṣṭvā tu mānavaḥ /
tasya puṇyaphalaṃ sarvaṃ sa gṛhṇāti na saṃśayaḥ // RKS_46.19 //

ālekhya ca paṭe sūryaṃ patākādaṇḍamaṇḍitam /
valayaṃ ca kare kṛtvā vījyamānas tu cāmaraiḥ // RKS_46.20 //

vīras tu patituṃ gacched ārohed bhṛguparvatam /
pade pade yajñaphalaṃ tasya syācchaṅkaro 'bravīt // RKS_46.21 //

pratīkṣante sarvakāle 'psarasaḥ kāmamohitāḥ /
divyaṃ yānaṃ samārūḍhā divyā bharaṇabhūṣitāḥ // RKS_46.22 //

vīras tu patitas tatra svaṃ ca tyaktvā kalevaram /
tatkṣaṇād divyadehas tu śakratulyaparākramaḥ // RKS_46.23 //

kāmadaṃ yānam āruhya vivādena parasparam /
gacchecchivapuraṃ sārddham apsarobhiḥ samanvitaḥ // RKS_46.24 //

klībasya sattvahīnasya uttīrṇasya bhṛgoḥ punaḥ /
pade pade brahmahatyā bhavet tasya na saśayaḥ // RKS_46.25 //

na cirāyur bhavet martyaḥ kasmāt mṛtyor bibhetyasau /
na ko 'pi rakṣituṃ śaktaḥ kālamṛtyuvaśaṃ gatam // RKS_46.26 //

sa pāpiṣṭho durācāraścāṇḍālo lokagarhitaḥ /
sanyāsādikam āruhya cyavate yas tu mānavaḥ // RKS_46.27 //

sanyāsāt pracyutaṃ vipraṃ dṛṣṭvā snānārkavīkṣaṇam /
kuryāt sarvaprayatena sparśāccāndrāyaṇaṃ smṛtam // RKS_46.28 //

ṛtān ṛtaṃ na vaktavyaṃ tena sārddhaṃ kadācana /
sthātavyaṃ caiva maunena no cet pāpam avāpnuyāt // RKS_46.29 //

niścite maraṇe prāpte kathaṃ mṛtyur upekṣate /
jarāmṛtyuśca rogāśca saṃsārodadhi samplave // RKS_46.30 //

evaṃ jñātvā nṛpaśreṣṭha hyārohed bhṛguparvatam /
etat te kathitaṃ rājan bhṛgor māhātmyamuttamam // RKS_46.31 //

na brūyād duṣṭabuddhīnāṃ kalau pākhaṇḍakarmmaṇām /
digambaraśvetapaṭabauddhādīnāṃ viśeṣataḥ // RKS_46.32 //

asaṃbhāṣyā durācārāḥ purāṇasmṛtinindakāḥ /
na taiḥ saha prakartavyaḥ saṃvādo hi kadācana // RKS_46.33 //

pratyekaṃ sarvadevānāṃ svayam āha vṛṣadhvajaḥ /
na manyante tu ye mūḍhās tīrtharājaṃ mayoditam // RKS_46.34 //

prayānti narakaṃ ghoraṃ bhṛgor ye 'vataranti te // RKS_46.35 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe bhṛguparvatamahimā 'nuvarṇano nāma ṣaṭcatvāriṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 47

yudhiṣṭhira uvāca:
oṃkārakīrtanaṃ vipradānaṃ yajñas tapas tathā /
sambhavaṃ pañcavaktrāṇāṃ liṅgānāṃ saṃbhavaṃ tathā // RKS_47.1 //

yugasaṃkhyāṃ kalāṃ caiva caritaṃ ca mahāmune /
kathayasva prasādena yathoddiṣṭaṃ tu śaṃbhunā // RKS_47.2 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śrūyatāṃ rājarājendra purāṇaṃ skandakīrtitam /
dvātriṃśatisahasrāṇi lakṣāṇyaṣṭādaśaiva ca // RKS_47.3 //

eṣā kṛtayuge saṃkhyā sandhyāsandhyāṃśamānataḥ /
lakṣyāṇy aṣṭau tathā cāṣṭau sahasrāṇi yudhiṣṭhira // RKS_47.4 //

dvāpare bhānam icchanti sandhyāsandhyāṃśamānata /
sahasrāṇi ca catvāri tathā lakṣacatuṣṭayam // RKS_47.5 //

mānaṃ kaliyugasyaitat sandhyāsandhyāṃśamānataḥ /
alpakṣīrapradā gāvo hy alpasasyā ca medinī // RKS_47.6 //

alpodakās tathā meghāḥ svalpavidyās tathā dvijāḥ /
pūrṇe tu ṣoḍaśe varṣe narāḥ palitayauvanāḥ // RKS_47.7 //

daśame dvādaśe varṣe nārī garbhadharā bhavet /
śūdrā dharmaparā nityaṃ kalau kāle digambarāḥ // RKS_47.8 //

ekavarṇāḥ prajāḥ sarvā rājā mleccho bhaviṣyati /
kalau yuge tathā prāpte kalirūpe ca mādhave // RKS_47.9 //

nāgnihotraṃ na vedāś ca na dharmo na ca yājanam /
na satyaṃ na tapo dānaṃ na sattvaṃ na ca devatāḥ // RKS_47.10 //

vedavikrayiṇo viprā antyajānāṃ gṛhe gṛhe /
vedādeśaṃ kariṣyanti vedaviplavakārakāḥ // RKS_47.11 //

kanyāvikrayiṇaḥ pāpās tathā kanyopajīvinaḥ /
sahasrāṃśo na dharmasya kalā caikā pravartitā // RKS_47.12 //

yatra siddhas tatra tīrthaṃ jale snāsyanti mānavāḥ /
śūdrā patnī dvijānāṃ tu bhaviṣyati gṛhe gṛhe // RKS_47.13 //

adharottarabhāvena bhaviṣyanti kalau narāḥ /
bauddhāḥ kṣapaṇakāḥ pāpā nagnā malinakaśmalāḥ // RKS_47.14 //

viḍambayanti bālānāṃ mohitāḥ pāpakarmaṇām /
na guruṃ manyate śiṣyaḥ putraś ca pitaraṃ tathā // RKS_47.15 //

svavaṃśadravyahartāraḥ pravrajyāveṣadhāriṇaḥ /
liṅgopajīvinaḥ pāpās tathā bhasmopajīvinaḥ // RKS_47.16 //

vaivasvate 'ntare prāpte kalau sarvaṃ bhaviṣyati /
etat te kathitaṃ rājan kalau yadyad bhaviṣyati // RKS_47.17 //

oṃkārasyaiva cotpattiṃ vidhānaṃ vidhipūrvakam /
kathayāmi samāsena yat pṛṣṭo 'haṃ tvayā 'nagha // RKS_47.18 //

kīrtanād asya devasya mucyate bhavabandhanāt /
oṃ mityekākṣara rājan vyāharan samanusmaran // RKS_47.19 //

yaḥ prayāti tyajan dehaṃ sa yāti paramāṃ gatim /
vedamātā ca gāyatrī oṃkāraprabhavā tathā // RKS_47.20 //

oṃmityekākṣare tattve brahmaviṣṇumaheśvarāḥ /
oṃkāro vedamūlaṃ tu śrutiśākhaḥ pratiṣṭhitaḥ // RKS_47.21 //

phalaṃ caiva tu puṣpaṃ ca parṇāni smṛtir āgamaḥ /
yathādau sarvavidyānām oṃkāraḥ paripaṭhyate // RKS_47.22 //

tathādau sarvadevānām ādidevo maheśvaraḥ /
sandhyātrayaṃ trikālādi oṃkāre parikīrtitam // RKS_47.23 //

agnitrayaṃ trayo lokās trivargaś ca pratiṣṭhitaḥ /
aṣṭaṣaṣṭiṃ ca tīrthānāṃ brahmaṇe śivakīrtitam // RKS_47.24 //

ekena ca śataṃ pūrṇaṃ rudrāṇāṃ parikīrtitam /
kedāre śatamekaṃ oṃkāraikottaraṃ śatam // RKS_47.25 //

pañcabrahma pañcavaktram oṃkāraṃ liṅgamuttamam /
pṛthivyāṃ yāni liṅgāni āsamudrāntagocare // RKS_47.26 //

na teṣāṃ pañcavaktrāṇi tyaktvoṃkāraṃ yudhiṣṭhira /
svāyambhuve 'ntare prāpte ādikalpe kṛte yuge // RKS_47.27 //

dānavair nirjitā devā narmadātīramāśritāḥ /
avadrutāḥ kaṅkolais tu kālikeyaiś ca kālakaiḥ // RKS_47.28 //

te devā brahmasahitā īśvaraṃ śaraṇaṃ gatāḥ /
bṛhaspatis tataḥ prāha brahmāṇaṃ prati bhārata // RKS_47.29 //

iṣṭiṃ kuru mahāraudrīṃ dānavānāṃ kṣayaṃkarīm /
uvāca vacanaṃ brahmā tadā taṃ devamantriṇam // RKS_47.30 //

mamaiva vismṛtā mantrā dānavānāṃ bhayena ca /
etasminn antare bhittvā pātālāni ca sapta ca // RKS_47.31 //

oṃkārapūrvakaṃ rājan bhūrbhuvaḥsvaś ca kīrtayan /
parvatād utthitaṃ liṅgaṃ jvalatkālānalaprabham // RKS_47.32 //

sūryakoṭisamaprakhyaṃ jvālāmālāsamāśritam /
ādimadhyāntahīnaṃ ca na dṛṣṭaṃ paramaṃ kvacit // RKS_47.33 //

caturvargaiś caturvedair vedāṅganigamaiḥ svayam /
uvāca vacanaṃ śambhurbrahmāṇaṃ lokabhāvanam // RKS_47.34 //

saumyāṃ caiva tu bho brahmaṃl lokānāṃ śāntikāriṇīm /
mayā samārpitā vedā iṣṭiṃ kuru yathepsayā // RKS_47.35 //

tato brahmā cakāreṣṭiṃ raudrīṃ daityakṣayaṃkarīm /
iṣṭiṃ caiva tata saumyāṃ lokānāṃ śāntikāriṇīm // RKS_47.36 //

tato 'surā mahārāja dṛṣṭvā ceṣṭiṃ bhayaṃkarīm /
brahmaśāpabhayodvignā gatās te tu diśo daśa // RKS_47.37 //

oṃkārasya prabhāveṇa sarve devās tu nirbhayāḥ /
tato 'bhyarcya sureśānaṃ devās te tridivaṃ yayuḥ // RKS_47.38 //

kalpāntagaṃ mahāliṅgaṃ surāsuranamaskṛtam /
kāmadaṃ mokṣadaṃ caiva oṃkāraṃ viddhi pārthiva // RKS_47.39 //

tasmiṃl liṅge tu līyante kalpānte sarvadevatāḥ /
amaraṃ brahma vetyāhur hariṃ siddheśvaraṃ tathā // RKS_47.40 //

piṅgaleśvaram ādityaṃ somaṃ pitrīśvaraṃ tathā /
yatra siddhās trayo vedāḥ saṣaḍaṅgapadakramāḥ // RKS_47.41 //

tena siddheśvaraṃ viddhi sarvasiddhipradāyakam /
kathitaṃ parvatasyāgre liṅgakoṭisamanvitam // RKS_47.42 //

arcanāt tasya liṅgasya viṣṇuloke mahīyate /
kalpe kalpe mahārāja kṣīyante sarvadevatāḥ // RKS_47.43 //

muktvā tu pañcaliṅgāni mārkaṇḍaṃ nārmadaṃ nṛpa /
avimuktaṃ ca kedāram oṃkāram amareśvaram // RKS_47.44 //

tathaiva ca mahākālam evaṃ liṅgaṃ tu bhārata /
puṇyāni pañcaliṅgāni prātar utthāya yaḥ paṭhet // RKS_47.45 //

sarvatīrthaphalaṃ prāpya śivaloke mahīyate /
ekā kālī mahākāle vased vai vyāpinī sadā // RKS_47.46 //

sapādakoṭistīrthānāṃ mahākāle vaset nṛpa /
śivalokena kāverī śivakṣetre sthitā nṛpa // RKS_47.47 //

catuḥ krośābhyantarato brahmahatyā na sarpati /
āgneyaṃ siddhaliṅgaṃ ca tasyās tīre samāśritam // RKS_47.48 //

śivakhyātam iti khyātaṃ tīrthe tu kurunandana /
snātamātro naras tatra sa bhave na punarbhavet // RKS_47.49 //

kīṭapakṣipataṅgādi tiryag yonigatā narāḥ /
mucyante tatra pāpena śivasya vacanaṃ yathā // RKS_47.50 //

tatra yaḥ kurute śrāddhaṃ pitṝṇāṃ ca tilodakam /
yugakoṭisahasraṃ tu pitaras te na tarpitāḥ // RKS_47.51 //

sarveṣām eva liṅgānāṃ divyaṃ vā 'tra prakīrtitam /
tatra snāto divaṃ yāti na viśed yonisaṅkaṭe // RKS_47.52 //

koṭiyajñaphalaṃ prāpya śivaloke mahīyate /
aṣṭakoṭis tu tīrthānāṃ kedāre kathitā nṛpa // RKS_47.53 //

darśanād arcanāt tasya sparśāt mokṣaphalaṃ nṛṇām /
kedārasyodake pīte punarjanma na vidyate // RKS_47.54 //

ahorātroṣito bhūtvā payaḥ pānaṃ karoti yaḥ /
tasyodare bhavel liṅgaṃ ṣaṇmāsād brahmacāriṇaḥ // RKS_47.55 //

kedāradarśanād eva śivaloke mahīyate /
vārāṇasī mahāpuṇyā triṣu lokeṣu viśrutā // RKS_47.56 //

antarikṣe purī sā tu mṛtyulokasya bāhyataḥ /
pañcakrośāntare yāvad brahmahatyā na sarpati // RKS_47.57 //

aṣṭāviṃśatikoṭyas tu liṅgānāṃ tatra bhārata /
gaṅgāvaruṇayor madhye snānaṃ kṛtvā yathoditam // RKS_47.58 //

sarvapāpavinirmukto devavan modate divi /
tatra yas tyajati prāṇān chivaṃ dhyātvā tu mānavaḥ // RKS_47.59 //

sahasrakulamuddhṛtya śivalokaṃ sa gacchati /
tatra yad dīyate dānaṃ tasya saṃkhyā na vidyate // RKS_47.60 //

tilodakapradānena pitṛṇāṃ prītirakṣayā /
tatra yas tyajati prāṇān avaśaḥ svavaśo 'pi vā // RKS_47.61 //

trinetraḥ śūlapāṇis tu śivasyānucaro bhavet /
avimuktasya liṅgasya sparśanāt muktir āpyate // RKS_47.62 //

kalātrayaṃ tu tatrāste kāśīpuryāṃ na saṃśayaḥ /
gaṅgāsāgarasaṃbhede catasrastu kalāḥ smṛtāḥ // RKS_47.63 //

gaṅgāsahasravaktreṇa praviṣṭā yatra sāgaram /
snānāvagāhanāt pānāt piṇḍadānāc ca tarpaṇāt // RKS_47.64 //

gacchec chivapuraṃ tatra pitṛbhiḥ saha mānavaḥ /
aparaṃ kālarudraṃ tu saptapātālavāsinam // RKS_47.65 //

hāṭakaṃ viddhi taṃ devaṃ na tu paśyanti mānavāḥ /
pūjyate suradaityaiś ca surasiddhaniṣevitam // RKS_47.66 //

gaṅgeśvaradvitīyaṃ tu tṛtīyaṃ sāgareśvaram /
caturthaṃ śūlapāṇiṃ tu catasraś ca kalā iti // RKS_47.67 //

kalāpañcātmakaṃ rudram āsamudrāntagocare /
varjayitvā maheśānam oṃkāraṃ kāmarūpiṇam // RKS_47.68 //

pañcabrahmapañcavaktraṃ navaśaktisamanvitam /
oṃkāraṃ kalpagātīre śivena kathitaṃ purā // RKS_47.69 //

tena puṇyātmake loke lokatritayapūjitam /
śaṅkhakundendusaṃkāśaṃ sadyovaktraṃ tu paścimam // RKS_47.70 //

ṛgvedo nirgato yasmād brahmā tatrādhidevatā /
uttaraṃ vāmadevaṃ tu pītābhaṃ sumanoharam // RKS_47.71 //

yajurvedodbhavaṃ viddhi viṣṇus tatrādhidevatā /
aghora meghavarṇābhaṃ yāmyāṃ ca diśi cāsthitam // RKS_47.72 //

sāmavedodbhavaṃ viddhi sūryakālāgnidaivatam /
pūrve tatpuruṣaṃ jñeyaṃ kuṅkumāruṇasannibham // RKS_47.73 //

atharvaṃ nirgataṃ turyam āpas tatrādhidevatāḥ /
īśānastava vaktraṃ tu pañcavarṇaṃ mahātanum // RKS_47.74 //

śrutisiddhāntasaṅgītaṃ somaṃ tatrādhidevatā /
ṣaṣṭhaṃ sadāśivaṃ nāma nirbhāgaṃ ca nirāmayam // RKS_47.75 //

nirlakṣaṃ lakṣahīnaṃ tu jñātvā mokṣe na saṃśayaḥ /
etat te kathitaṃ rājann oṃkārasya tu varṇanam // RKS_47.76 //

sahasrās yasya no śaktir ekavaktrasya kā kathā /
snāpayitvodakenaiva bilvapatreṇa pūjayet // RKS_47.77 //

caturvarṣasahasrāṇi rudraloke mahīyate /
oṃkāradakṣiṇāmūrtau prāṇatyāga karoti yaḥ // RKS_47.78 //

varṣakoṭisahasrāṇi vaset māheśvare pure /
prāsādaṃ ca maṭhaṃ cāpi sudhayeṣṭakasaṃyutam // RKS_47.79 //

citramālekhyamūle ca patākādhvajaśobhitam /
vitānāṃ kiṅkiṇīyuktaṃ netraṃ vaṃśodbhavaṃ śubham // RKS_47.80 //

pañcavarṇakaśobhāḍhyam oṃkārasya tu kārayet /
pañcāmṛtaiḥ snāpayitvā candanāgurukuṃkamaiḥ // RKS_47.81 //

samāveṣṭya parīdhānair nānāvastraiḥ suśobhanaiḥ /
hemamauktikaratnaiś ca saghṛtaṃ gugguluṃ dahet // RKS_47.82 //

ghaṇṭāṃ ca dīpakaṃ caiva vidhūmārārtikaṃ ca yat /
mṛdaṅgān paṭahāṃś caiva veṇuṃ vīṇāṃ ca gītakam // RKS_47.83 //

kāhalī śaṅkhavādyāni kāṃsyatālādyam eva ca /
vyajanaṃ geḍukaṃ chatraṃ cāmaraṃ dhvajadaṇḍakam // RKS_47.84 //

hema cānnadharādīni gṛhāṃś ca grāmapattanam /
yadvā tadvā nṛpaśreṣṭha oṃkārāya nivedayet // RKS_47.85 //

tasya dānaphalasyeha saṃkhyā kartuṃ na śakyate /
siddheśvarauṃkārayos tu candrasūryagrahagrahe // RKS_47.86 //

dhvajamālākulaṃ kuryāt tasya puṇyaphalaṃ śṛṇu /
yāvatī taṃ tu saṃkhyā 'sti vāyunoddhūyate punaḥ // RKS_47.87 //

tāvad yugasahasrāṇi śivaloke vasen nṛpa /
yugakoṭisahasrāṇi yugakoṭiśatāni ca // RKS_47.88 //

sarvakāmasamṛddhātmā brahmaviṣṇuśivālaye /
etat te kathitaṃ rājan oṃkārotpattilakṣaṇam // RKS_47.89 //

brahmaṇā tu kṛtaṃ tasya stotraṃ tvaṃ śṛṇu sāmpratam // RKS_47.90 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe oṃkāramahimānuvarṇano nāma saptacatvāriṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 48

mārkaṇḍeya uvāca:
brahmaṇe kathito mantra oṃkāreṇa tato 'nagha /
brahmāpi tadvacaḥ śrutvā stotrametad udāharat // RKS_48.1 //

oṃ vyomasaṃkhyāyite vyomaharāya sarvavyāpine /
anantāya anāthāya amṛtāya dhruvāya ca // RKS_48.2 //

śambhavāya śāśvatāya yogapīṭhasaṃsthitāya /
nityaṃ yogayogine vyomaharāya // RKS_48.3 //

oṃ namaḥ śivāya sarvaprabhavāya śivāya īśānāya // RKS_48.4 //

mūrdhāya tatpuruṣāya vaktrāya aghorāya hṛdayāya vāsudevāya guhyāya sadyojātāya mūrtaye oṃkārāya namo namaḥ // RKS_48.5 //

kalātīto 'vyayo buddho vajradehopamardanaḥ // RKS_48.6

adhyakṣaś ca vidhuḥ śāstā pinākī tridaśādhipaḥ /
agnī rudro hutāśaś ca piṅgalaḥ pāvano hara // RKS_48.7 //

jvalano dahano vastur bhasmāntaś ca kṣamāntakaḥ /
apamṛtyuharo dhātā vidhātā kartṛsaṃjñakaḥ // RKS_48.8 //

kālo dharmapatiḥ śāstā viyoktā navamaḥ priyaḥ /
nirmitto vāruṇo hantā krūradṛṣṭir bhayāvahaḥ // RKS_48.9 //

ūrdhvadṛṣṭir virūpākṣo daṃṣṭrāvān dhūmralocanaḥ /
vālo hyatibalaścaiva pāśahasto mahābalaḥ // RKS_48.10 //

śveto virūpo rudraś ca dīrghabāhurjaḍāntakaḥ /
śīghro laghurvāyuvego bhīmaś ca vaḍavāmukhaḥ // RKS_48.11 //

pañcaśīrṣā kapardī ca sūkṣmastīkṣṇaḥ kṣapāntakaḥ /
nidhīśo raudravān dhanvī saumyadehaḥ pramardanaḥ // RKS_48.12 //

anantapālako dhāraḥ pātāleśo vṛṣadhvajaḥ /
sadhūmraḥ śāśvataḥ śarvaḥ sarvapiṅgaḥ karālavān // RKS_48.13 //

viṣṇur īśo mahātmā ca sukho mṛtyuvivārjitaḥ /
śambhur vibhur gaṇādhyakṣas tryakṣaścaiva divaspatiḥ // RKS_48.14 //

saṃvādaś ca vivādaś ca prabhaviṣṇur vivardhanaḥ /
śatamekottaraṃ yāvad rudrāṇāṃ saṃkhyayā smṛtam // RKS_48.15 //

śatamekottaraṃ sarvam oṃkāre ca pratiṣṭhitam /
stotraṃ kṛtvā tathā brahmā devadevaṃ maheśvaram // RKS_48.16 //

bhūmau praṇamya sāṣṭāṅgaṃ kṛtvā caiva pradakṣiṇam /
manasā saṃsmaran devaṃ tasthau lokapitāmahaḥ // RKS_48.17 //

stotraṃ śrutvā bhagavato brahmaṇo lomaharṣaṇam /
devadevo 'bravīd vākyaṃ brahmāṇaṃ prati bhārata // RKS_48.18 //

stotreṇānena divyena tuṣṭo 'haṃ te varaṃ vṛṇu /
dadāmi te na sandeho duṣprāpyaṃ tridaśair api // RKS_48.19 //

brahmovāca:
yadi tuṣṭo 'si deveśa yadi deyo varo mama /
pañcavaktreṣu yajanaṃ brahma nāma bhavatv iha // RKS_48.20 //

hara uvāca:
evam bhavatu vai brahman satyam etat tavoditam /
brahmaṇo dharmapūjā vai tadā prabhṛti bhārata // RKS_48.21 //

brahmovāca:
paṭhiṣyanti stavaṃ raudram oṃkārasya tavāgrataḥ /
brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ sadā tadgatamānasāḥ // RKS_48.22 //

sarvakāmam avāpsyanti ceha loke paratra ca /
yaṃ yaṃ kāmayate kāmaṃ taṃ taṃ prāpnoti mānavaḥ // RKS_48.23 //

śatamekottaraṃ nityaṃ paṭhitvā ca divaṃ vrajet /
evam uktvā tadā brahmā namaskṛtya maheśvaram // RKS_48.24 //

divyayānasamārūḍho brahmalokaṃ mudā yayau /
caturyugasahasreṇa brahmaṇo 'haḥ prakīrtitam // RKS_48.25 //

anenaiva tu mānena śataṃ brahmā hi jīvati /
pitāmahaśataṃ yāvad viṣṇor mānaṃ vidhīyate // RKS_48.26 //

oṃkāranimiṣārdhena sahasrāṇi caturdaśa /
vinaśyanti paraṃ viṣṇorasaṃkhyātāḥ pitāmahāḥ // RKS_48.27 //

evaṃ brahmagatiṃ jñātvā śivam antaḥ sadārcayet /
śivājñā vartate liṅge tasmāl liṅgaṃ sadārcayet // RKS_48.28 //

dveṣṭi liṅgaṃ tu yo mohāt sarvadevanamaskṛtam /
sa yāti narakaṃ ghoraṃ śivasya vacanaṃ yathā // RKS_48.29 //

bauddhakṣapaṇapākhaṇḍā mithyātattvavicakṣaṇāḥ /
naṣṭās tu nāśitā ye vai śivārādhanavārjitāḥ // RKS_48.30 //

janmajanmāntarābhyāsāt te prayānti rasātalam /
purāṇeṣu tathā yuddhvā śivoktaṃ dharmam ācaret // RKS_48.31 //

saduṣṭaḥ pāpabuddhis tu yo 'nyaṃ dharmaṃ samācaret /
etat te kathitaṃ rājan purāṇaṃ skandakīrtitam // RKS_48.32 //

śravaṇāt kīrtanād asya śivaloke mahīyate // RKS_48.33 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe pañcabrahmātmakastavo nāmāṣṭacatvāriṃśo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 49

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet mahābhāga revākapilasaṅgamam /
tatra snātā divaṃ yānti ye mṛtā na punarbhavāḥ // RKS_49.1 //

tilodakapradānena pitṝṇāṃ paramā gatiḥ /
dināni navasārdhāni rāhugraste niśākare // RKS_49.2 //

vṛddhiṃ yāti mahārāja puṇyavṛddhyā na saṃśayaḥ /
graste tu rāhuṇā sūrye dināni ca daśaiva tu // RKS_49.3 //

vardhate kapilābhedas tadvad eva viśāmpate /
revāyāḥ kapilāyoge vārāṇasyāḥ samāgame // RKS_49.4 //

samānaṃ phalāṃ uddiṣṭaṃ tilodakenāpi vidyate /
vārāṇasīsamā revā kapilāyāś ca saṅgame // RKS_49.5 //

svāyambhuve 'ntare prāpte brahmalabdhavarodbhavāḥ /
rudrāvartaṃ brahmāvartaṃ sūryāvartaṃ tathā 'param // RKS_49.6 //

kapilānarmadāyoge jñeyam etat trayaṃ punaḥ /
narmadābhedanaṃ yatra caturhastapramāṇataḥ // RKS_49.7 //

revākapilayo rājaṃs tatrāvartadvayaṃ smṛtam /
pippalāvāhinī tatra saptapātālavāsinī // RKS_49.8 //

tatraiva kapilāvartaṃ pippalāvartam eva ca /
kāmayanti hi tīrthaṃ ca pitarastṛptidāyakam // RKS_49.9 //

tasmāt putraḥ prayatnena pitṛbhyaś ca yathāvidhi /
jalāñjaliṃ tilairmiśraṃ dadyāt piṇḍaṃ ca yatnataḥ // RKS_49.10 //

pitṝn samuddhared ghorāc chrāddhaṃ kṛtvā tu mānavaḥ /
revākapilayor yoge śuciḥ snātvā tu mānavaḥ // RKS_49.11 //

yaḥ paśyed amaraṃ tatra phalaṃ tasyāśvamedhikam /
candrasūryoparāge tu parvakāle viśeṣataḥ // RKS_49.12 //

gandhaṃ dhūpaṃ ca naivedyaṃ dīpamālāṃ ca kārayet /
tilataṇḍulamiśrair yaḥ kuryāl liṅgasya cārcanam // RKS_49.13 //

kuṅkumena samālipya raktavastraiḥ praveṣṭayet /
puṣpamālārcanaṃ kṛtvā hemaratnādibhis tathā // RKS_49.14 //

yāvac candraś ca sūryaś ca himavāṃś ca mahodadhiḥ /
tāvad yugasahastrāṇi rudraloke mahīyate // RKS_49.15 //

kauśeyaṃ paṭṭasūtraṃ ca kārpāsaṃ raktatāntavam /
vaijayantīvitānaṃ ca kalaśopari vardhayet // RKS_49.16 //

pañcaratnasamāyuktaṃ kiṅkiṇīravasaṃyutam /
tattantusaṃkhyayā yāvan muhūrtam iha bhārata // RKS_49.17 //

tāvatkālaṃ vaset svarga umāmāheśvare pure /
īśānam aparaṃ caiva sāmānyāt kathitaṃ purā // RKS_49.18 //

kapilāpūrvabhāge tu nātidūre vyavasthitam /
arcanāt tasya liṅgasya gāṇapatyam avāpnuyāt // RKS_49.19 //

śuklāṣṭam yāṃ kārttike tu phalaṃ śatagaṇottaram /
saṃkrame ca vyatīpāte tasya saṃkhyā na vidyate // RKS_49.20 //

upahārapradānena kapileśvarapūjanāt /
varṣāṇāmayutaṃ sārddhaṃ loke krīḍati bhāskare // RKS_49.21 //

mṛtavatsā tathā bandhyā garbhasrāvā ca yā bhavet /
raktavastraiḥ pañcaratnaiḥ snānaṃ sā ca samācaret // RKS_49.22 //

caturdaśyāṃ tathāṣṭamyāṃ kapilāyāṃ yudhiṣṭhira /
subhagā jīvaputrā ca satyametac chivoditam // RKS_49.23 //

umayā ca varo datto nārībhyaś ca prasādataḥ /
kapilā nirgatā yasmāt narmadāyāṃ prasarpati // RKS_49.24 //

tīrthānām aṣṭasāhasraṃ kāmabhogaphalapradam /
āste tatra mahārāja śivena kathitaṃ purā // RKS_49.25 //

kapilā ca tato deyā sarvābharaṇabhūṣitā /
brāhmaṇān bhojayet tatra yathā vibhavavistaraiḥ // RKS_49.26 //

upavāsaparo nityaṃ tārpitāḥ pitṛdevatāḥ /
hemajāleśvaraṃ nāma liṅgaṃ tatraiva siddhidam // RKS_49.27 //

arcanāt tasya devasya yamalokaṃ na paśyati /
vasudāno dhundhumāraś cakravartī purā 'bhavat // RKS_49.28 //

asya tīrthasya māhātmyād divi devatvamāptavān /
anekāni sahasrāṇi saṃsiddhiṃ paramāṃ gatāḥ // RKS_49.29 //

kṣatriyāṇāṃ nṛpaśreṣṭha koṭitīrthaprabhāvataḥ /
ulūkaiḥ pātitān yatra koṭitīrthe śirāṃsyatha // RKS_49.30 //

kākānāṃ jalamadhye tu śataśo 'tha sahasraśaḥ /
tatkṣaṇād divyadehās tu te kākā yānamāśritāḥ // RKS_49.31 //

vidyādharāṇāṃ rājāno mayā dṛṣṭāḥ purānagha /
vṛndāś ca jambukānāṃ tu vyāghrāṇāṃ ca bhayena vai // RKS_49.32 //

tathā meghāvṛte kāle narmadājalam āviśan /
yakṣalokaṃ tu te prāptāḥ sarvakāmaphalodayam // RKS_49.33 //

jambukeśvaram ityevaṃ tiryagyonivimokṣaṇam /
pṛthivyāṃ naimiṣaṃ tīrtham antarikṣe ca puṣkaram // RKS_49.34 //

vārāṇasīprayāgaṃ ca trailokye tv amareśvaram /
trayastriṃśatkoṭibhis tu surāsuranamaskṛtam // RKS_49.35 //

tatra snātaś ca rājendra hayamedhaphalaṃ labhet /
siddhā sarasvatī tatra tīrthasyāsya prabhāvataḥ // RKS_49.36 //

yaḥ kaścit kurute śrāddhaṃ pitṝṇāṃ prītivarddhanam /
sa yāti paramaṃ sthānaṃ pitṛbhiḥ saha mānavaḥ // RKS_49.37 //

liṅgaṃ sārasvataṃ nāma brahmahatyāvyāpohanam /
ākhyānaṃ kathayiṣyāmi itihāsaṃ purātanam // RKS_49.38 //

svāyambhuve 'ntare prāpte ādikalpe kṛte yuge /
ayodhyādhipatiḥ śrīmāñchakratulyaparākramaḥ // RKS_49.39 //

dhundhumāra iti khyātaḥ satyavādī jitendriyaḥ /
yajñayājī dānaśīlo devatātithipūjakaḥ // RKS_49.40 //

niravadyāḥ prajās tasya bhayadāridryavarjitāḥ /
sapādalakṣavarṣāṇi prajā jīvanti bhārata // RKS_49.41 //

yajñotsavavivāhaiś ca vedamaṅgalaniḥsvanaiḥ /
svayaṃ kāmadughā dhenuḥ pṛthivī sasyaśālinī // RKS_49.42 //

caturvarṣasahasrāṇi prākṛtā itare janāḥ /
kauśeyapaṭṭaṃ vṛkṣeṣu baddhaṃ sarvatra bhārata // RKS_49.43 //

yajñahomasahasrais tu sadā dohamayīṃ nṛpa /
evaṃ śaśāsa pṛthivīṃ yathā śakrastriviṣṭapam // RKS_49.44 //

ekasmin samaye rājā pratīhāram uvāca ha /
ādeśaya nṛpān sarvān nānādeśasamudbhavān // RKS_49.45 //

pratīhārasamādiṣṭāḥ samāyātās tato nṛpāḥ /
mṛgayāṃ tu sa taiḥ sarvaiḥ kartuṃ vindhyaṃ jagāma ha // RKS_49.46 //

vedadhvanitanirghoṣair dvijānām agnihotriṇām /
nāditā triṣu lokeṣu vikhyātā saptakalpagā // RKS_49.47 //

tatropaśobhitaṃ ramyaṃ vicitraṃ vanamaṇḍalam /
hatvā jīvasahasrāṇi kṣatriyaiḥ saha bhārata // RKS_49.48 //

viveśa ca vanaṃ sarvaṃ tataḥ paramadāruṇam /
bhīmarūpaṃ mahāghoraṃ duṣprekṣyaṃ ca suduḥsaham // RKS_49.49 //

meghanādena garjantaṃ sutarāṃ lomaharṣaṇam /
vārāhaṃ śvetavarṇaṃ ca daṃṣṭrāyugalabhīṣaṇam // RKS_49.50 //

taṃ dṛṣṭvā tādṛśaṃ tatra vārāhaṃ nṛpasattamaḥ /
uvāca kṣatriyān sarvān na dṛṣṭaṃ na mayā śrutam // RKS_49.51 //

etādṛśaṃ varāhasya rūpaṃ vai lomaharṣaṇam /
ityuktvā pāśam ādāya yāvaddhantuṃ samudyataḥ // RKS_49.52 //

tāvad vāyuvapur bhūtvā niryātaḥ prāṇapīḍitaḥ /
viveśa jalamadhye ca koṭitīrthe narādhipa // RKS_49.53 //

pṛṣṭhato 'nujagāma 'tha sa rājā hayavāhanaḥ /
praviṣṭamātraḥ payasi varāhas tu viśāmpate // RKS_49.54 //

tatkṣaṇād divyadehas tu kāmikaṃ yānamāsthitaḥ /
kimidaṃ prāha taṃ rājā vārāhaṃ devarūpaṇam // RKS_49.55 //

hṛdi vismayamāpanno satyam etac ca brūhi me /
tasya tadvacanaṃ śrutvā vārāho devarūpadhṛk // RKS_49.56 //

prahasann abravīd vākyaṃ śṛṇu rājan mahāmate /
aṅgadaṃ nāma tu gaṇaṃ viddhi māṃ śaṅkarasya tu // RKS_49.57 //

gaṇaiś ca devamukhyaiś ca umayā ca maheśvaraḥ /
krīḍan nāste kadācit tu tasyāgre nṛpasattama // RKS_49.58 //

tatra gītaṃ mayā gītaṃ ramyaṃ daṇḍakalakṣaṇam /
dṛṣṭvorvaśīṃ tathā rambhāmabhūvaṃ kāmamohitaḥ // RKS_49.59 //

vyāharaṃ chūkarīṃ vāṇīṃ visvaro vikṛtānanaḥ /
vihvalena mayā tatra hy apsarobhis tu krīḍitam // RKS_49.60 //

tādṛśaṃ māṃ tudṛṣṭvāvaikāmakrīḍāvaśagatam /
śaśāpa nandī kopātmā śukaro 'medhyabhug bhava // RKS_49.61 //

daśavarṣasahasrāṇi bhramiṣyasi mahītale /
brahmāpi naiva śaknoti śivasya tu prakīrtitam // RKS_49.62 //

tvaṃ tu gāmaṭamāno 'pi kiṅkarasyāpi kiṅkaraḥ /
kupitaṃ nandinaṃ jñātvā bhayabhītāntarātmanā // RKS_49.63 //

prasādito mayā nandī śāpāntaṃ varamādiśat /
darśanād dhundhumārasyakoṭitīrthaprabhāvataḥ // RKS_49.64 //

tyaktvā tu śūkarīṃ yoniṃ punaḥ pratyāgamiṣyasi /
etat te kathitaṃ rājanvārāhīṃ yonimāśritaḥ // RKS_49.65 //

yathā hi kilviṣāt muktas tīrthasyāsya prabhāvataḥ /
oṃkāradarśanād rājan revātoyapariṣkṛtaḥ // RKS_49.66 //

prāpto gandharvayoniṃ tu darśanāt tava suvrata /
viṣādaṃ tyaja rājendra gahanā karmaṇāṃ gatiḥ // RKS_49.67 //

dharme buddhiṃ samādhāya sarvabhūtahito bhava /
janmato maraṇaṃ rājan maraṇāj janmasambhavaḥ // RKS_49.68 //

jñātvā śubhāśubhaṃ karma tvam ātmānaṃ samuddhara /
svayam evārjitaṃ karma svayam evopabhujyate // RKS_49.69 //

svayaṃ kartā ca bhoktā ca śubhasyāpy aśubhasya ca /
svasti vo 'sti gamiṣyāmi evam uktvā jagāma ha // RKS_49.70 //

dhriyamāṇātapatras tu vījyamāno 'psarogaṇaiḥ /
śivadhyānaparo bhūtvā kailāse nyavasat sukham // RKS_49.71 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe vārāhasvargārohaṇaṃ nāmaikonapañcāśattamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 50

mārkaṇḍeya uvāca:
sa tasmin nṛpati śreṣṭhastṛṣitaḥ śrāntavāhanaḥ /
hayaṃ mumoca rājā vai sarvopaskaram eva ca // RKS_50.1 //

smaran ūrdhvagatiṃ tāvad upaviṣṭaḥ śilātale /
reṇudhvastas tato 'śvo vai praviṣṭaḥ saptakalpagām // RKS_50.2 //

pānasnānādikaṃ kṛtvā hyantarikṣasthito hayaḥ /
brahmatejaḥ sthito bhūtvā brahmayānaṃ samāśrayat // RKS_50.3 //

atyadbhutaṃ tu taṃ dṛṣṭvā paraṃ vismayam āgata /
uvāca vacanaṃ rājā turaṅgaṃ taṃ dvijarṣabham // RKS_50.4 //

kim etat kāraṇaṃ brahmañc chaṃsa me 'dyayathocitam /
uvāca tadvacaḥ śrutvā hayarūpo dvijottamaḥ // RKS_50.5 //

brahmarṣir gālavaś cāhaṃ kurukṣetre purā sthitaḥ /
aśvapratigrahād dagdhas tv aśvayoniṃ samāśrita // RKS_50.6 //

dāvāgninā ca yad dagdham udakāt tatprarohati /
duṣṭapratigrahād dagdho na prarohet kadācana // RKS_50.7 //

drumasenaḥ purā cāsīd rājā paramadhārmika /
ayodhyādhipatiś cāsau cakravartī mahābalaḥ // RKS_50.8 //

rāhusūryasamāyoge kurukṣetraṃ jagāma ha /
gajānaśvān samādāya hiraṇyaṃ gās tathaiva ca // RKS_50.9 //

māṇikyavajravaidūryavāsāṃsi vividhāni ca /
brāhmaṇārthe nṛpaśreṣṭha mudā paramayā yutaḥ // RKS_50.10 //

gṛhāṇi sāptabhaumāni dhūpitāni tu kāñcanaiḥ /
sarvakāmasam ṛddhāni brāhmaṇebhyo yathāvidhi // RKS_50.11 //

dattvā sa yācayāmāsa saktuprasthavrate sthitam /
rājottamakulaṃ vipramuñchavṛttiṃ samāśritam // RKS_50.12 //

śrāddhakālaḥ pitṝṇāṃ me bhojanaṃ kriyatām iti /

ṛṣir uvāca: rājño hi darśanaṃ ghoraṃ medhāmathanamakṣamam // RKS_50.13 //

dṛṣṭvā caiva mahīpālamādityaṃ cāvalokayet /
dvijāt parataro nāsti pratigrahaparāṅmukhāt // RKS_50.14 //

asat pratigrahaṃ gṛhṇan narakaṃ yāti vai dhruvam /
bhāryāpratigrahagrāhī yācasvā 'nyaṃ dvijottamam // RKS_50.15 //

ṛṣe rājā vacaḥ śrutvā pratīhāraṃ tathābravīt /
ghoṣaṇā kriyatāṃ śīghraṃ sthāneśvaranivāsinām // RKS_50.16 //

pratigrahāya yaḥ kaścit sa cāyātu iha satvaram /
kṛte tu ghoṣaṇe kaścit nāsīt nṛpapratigrahī // RKS_50.17 //

tatas tu kupito rājā sthānaṃ tac ca nininda ca /
abrahmaṇyam idaṃ sthānaṃ na vedo na ca yājanam // RKS_50.18 //

jugupsitvā tu tān sarvāṃs tūṣṇīṃ caiva babhūva ha /
tasya vākyaṃ tu tacchrutvā rājānaṃ cedam abruvam // RKS_50.19 //

gālavo 'haṃ dvijaśreṣṭhaś caturvedī mahātapāḥ /
yajñayājī tapasvī ca sarvabhūtahite rataḥ // RKS_50.20 //

anugraham imaṃ viddhi uddhariṣye bhavārṇavāt /

rājovāca: dadāmi te na sandehaḥ tvam eko munisattamaḥ // RKS_50.21 //

mudgalādyair dvijaiḥ sarvair vāryamāṇo 'pi cānagha /
gṛhīto 'śvarathas tatra mayābharaṇabhūṣitaḥ // RKS_50.22 //

tataḥ sa māṃ namaskṛtya drumaseno yayau nṛpa /
mayāpi cāgnihotrādikarma tyaktvā yathāsukham // RKS_50.23 //

nānāvidhāni divyāni strībhiḥ sārddhaṃ sukhāni tu /
krīḍato 'pi tadarthaṃ vai yāvat me ca kṣayaṃ gatam // RKS_50.24 //

evam uktvā yayau vipro brahmalokaṃ sanātanam /
ekākī ca tato rājā cintayāmāsa bhārata // RKS_50.25 //

ekākī yadi yāsyāmi gatāśvaś caraṇena tu /
rājāno māṃ hasiṣyanti vacanaiḥ svaiḥ parasparam // RKS_50.26 //

dasyubhir nihataścāsya haya ity evam ādibhiḥ /
aśvopaskaram ādāya śirasā ca kathaṃ mayā // RKS_50.27 //

praveṣṭavyaṃ puraṃ caitat mahālajjākaraṃ mama /
adya yāvat mayā tāvad brāhmaṇārohaṇaṃ kṛtam // RKS_50.28 //

pāpasyāsya viśuddhyarthaṃ pravekṣyāmi hutāśanam /
evaṃ vicintayābhāsa rājā tatraiva satvaram // RKS_50.29 //

dakṣiṇāṃ diśam āśritya śuṣkakāṣṭhāni cāharat /
tataḥ prajvālya kāṣṭhāni kṛtvā ca triḥpradakṣiṇam // RKS_50.30 //

namaskṛtya hutāśaṃ ca viveśa svagṛhaṃ yathā /
nirjitya tejasā tejaḥ pāvakasya tadā nṛpaḥ // RKS_50.31 //

caturbhujā trinetrā tu muktābharaṇabhūṣitā /
taṃ gṛhītvā kareṇaiva idaṃ vacanam abravīt // RKS_50.32 //

aprāptaṃ maraṇaṃ rājan kālo vihitas tava /
akasmāt sāhasaṃ deva yuktaṃ na pratibhāti me // RKS_50.33 //

kālaprāptaṃ pumāṃsaṃ tu na rakṣed īśvaraḥ svayam /

rājovāca: kā 'si tvaṃ ca varārohe hyumā gaṅgā 'thavā ramā // RKS_50.34 //

kathayasva mahābhāge mama tvaṃ bhaktidāyinī /

stryuvāca: nāhaṃ gaṅgā na vāṇī vā kapilāṃ viddhi māṃ nṛpa // RKS_50.35 //

enāṃ rudrād viniṣkrāntāṃ narmadātalavāhinīm /
vasudānasya yajñe tu revākapilasaṅgamaḥ // RKS_50.36 //

umā kātyāyanī gaṅgā yamunā gautamī tathā /
sarasvatī tathā śiprā varaṇā ca śubhāpagā // RKS_50.37 //

śatadrūś candrabhāgā ca sindhū revāmalā tathā /
vitastā carmaṇā devī somāvabhṛthamadhyataḥ // RKS_50.38 //

brahmaviṣṇumaheśānāṃ snānārthaṃ hṛtavāribhiḥ /
tilodakair munīnāṃ tu praṇītaḥ kalaśodakaiḥ // RKS_50.39 //

tathā somarasaiś caiva ghṛtakhaṇḍādimiśritaiḥ /
babhūvātipravāho vai ijyājanyo mahān purā // RKS_50.40 //

etad bhūtaṃ mahat puṇyam udayācalam āśritam /
rudrāvartapadaṃ cātra vidyate nṛpasattama // RKS_50.41 //

evam ukto yayau rājā devī cāntaradhīyata /
hṛṣṭas tuṣṭaś cakravartī mārkaṇḍeyāśramaṃ yayau // RKS_50.42 //

gatvā praṇamya tam ṛṣim upaviṣṭas tathāgrataḥ /

mārkaṇḍeya uvāca: kuśalaṃ te nṛpaśreṣṭha dharmācāravidāṃ vara // RKS_50.43 //

santyajya ca kathaṃ sainyam ekākī tvam ihāgataḥ /

rājovāca: adya me saphalaṃ janma tvatpādāmbujadarśanāt // RKS_50.44 //

dhundhumāras tathā rājā kathayāmāsa pūrvakam /
mārkaṇḍeyas tataḥ śrutvā vṛttāntaṃ pṛthivīpateḥ // RKS_50.45 //

revākapilayor yoge snātvā stotraṃ cakāra ha /
tatra snātā divaṃ yānti revākapilasaṅgame // RKS_50.46 //

umā kātyāyanī gaṅgā yamunā gautamī tathā /
sarasvatī tathā śiprā varaṇā ca śubhāpagā // RKS_50.47 //

śatadrūścandrabhāgā ca sindhū revāmalā tathā /
vitastā carmaṇādevī bāhudā vāruṇī tathā // RKS_50.48 //

sarayūr gaṇḍakī caiva ghargharā badarī tathā /
gomatī veṇukī caiva pārā vetravatī śubhā // RKS_50.49 //

vipāśā ca tathā vāhā śaṅkhinī ca payoṣṇikā /
godāvarī ca kāverī bhīmā kṛṣṇā tathā śubhā // RKS_50.50 //

subhadrā ca tathā bhadrā karatoyātha mālinī /
etāḥ sarvās tvamevāsi sarvage tvāṃ namāmy aham // RKS_50.51 //

lokatrayaṃ tvayā vyāptam apāṃ rūpeṇa suvrate /
prasīda tvaṃ mahābhāge lokatritayapāvanī // RKS_50.52 //

śrutvā stotram idaṃ devī mārkaṇḍeyāt tapodhanāt /
puṣpakaṃ yānamāruhya sarvābharaṇabhūṣitā // RKS_50.53 //

caturbhujā trinetrā ca candrabimbanibhānanā /
uvāca vacanaṃ devī mārkaṇḍeyaṃ mahāmunim // RKS_50.54 //

stotreṇānena tuṣṭāhaṃ varaṃ vṛṇu yathepsitam /

mārkaṇḍeya uvāca: parituṣṭāsi deveśi varaṃ dātuṃ tvam icchasi // RKS_50.55 //

kaluṣaṃ hara kalyāṇi lokānāṃ harasaṃbhave /
snānaṃ kṛtvā stuvan toye lokānāpuḥ śivājñayā // RKS_50.56 //

varaṃ dadasva devi tvaṃ dhundhumārāya sāṃpratam /
rājyaṃ kṛtvā divaṃ yātu sāntaḥpuraparicchadaḥ // RKS_50.57 //

yaṃ yaṃ cintayate kāmaṃ taṃ taṃ prāpnoti suvrate /
evaṃ bhavatu viprendra matto yadvāñchitaṃ tvayā // RKS_50.58 //

evam uktvā yayau devī kapilā lokapāvanī /
mārkaṇḍeyaṃ muniṃ rājā munibhiḥ parivāritam // RKS_50.59 //

praṇipatya yathā nyāyaṃ gataś ca svapuraṃ tadā /
tataḥ kālena mahatārājā dharmaparāyaṇaḥ // RKS_50.60 //

rājyaṃ kṛtvā kratūniṣṭvā dhundhumāro divaṃ gataḥ /
etat te kathitaṃ sarvaṃ mayā dṛṣṭaṃ purānagha // RKS_50.61 //

śravaṇāt kīrtanād asya mucyate bhavabandhanāt // RKS_50.62 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe kapilāmāhātmye dhundhumārasvargārohaṇaṃ nāma pañcāśattamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 51

yudhiṣṭhira uvāca:
dvīpasaṃkhyā bhuvo mānaṃ sāgarāṇāṃ ca kīrtanam /
pātālalokasaṃkhyānaṃ sarvato viditaṃ kuru // RKS_51.1 //

narakaṃ svargamānaṃ ca yatkiṃcid anyadīdṛśam /
uktānuktaṃ yatkiṃcit karmākarmaśubhāvaham // RKS_51.2 //

etat sarvaṃ samāsena skandapṛṣṭena śambhunā /
kathitaṃ tu purāṇaṃ vai yathāvṛttaṃ purātanam // RKS_51.3 //

bhaviṣyabhūtatattvajñas trikālajñas trivedavit /
tvam eva vetsi sarvaṃ ca prasādād vaktum arhasi // RKS_51.4 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śṛṇu rājan mahābhāga kathyamānaṃ nibodha me /
anekāni sahasrāṇi mayā dṛṣṭāni bhārata // RKS_51.5 //

yuge yuge kṣatriyāṇāṃ dānayajñakriyāṇi ca /
nānyas tu tvādṛśo rājā dṛṣṭas teṣāṃ tu madhyataḥ // RKS_51.6 //

etat sarvaṃ samāsena skandapṛṣṭena śambhunā /
kathitaṃ tu purāṇaṃ vai sarvaṃ te kathayāmy aham // RKS_51.7 //

candradvīpaḥ prabhāse tu tāmraparṇir gabhastimān /
nāgadvīpaś ca saumyaś ca gandharvo varuṇas tathā // RKS_51.8 //

navamaḥ kumārikākhyas tu iti dvīpāḥ prakīrtitāḥ /
navakhaṇḍavatī caiṣā kathitā te samāsataḥ // RKS_51.9 //

khaṇḍeṣv eteṣu sarveṣu pravāho nārmadaḥ smṛtaḥ /
jambūśākakuśakrauñcaśālmalyaś ca yudhiṣṭhira // RKS_51.10 //

plakṣaś ca puṣkaraścaiva saptadvīpāḥ prakīrtitāḥ /
kṣāraṃ kṣīraṃ dadhi sarpis tathaivekṣuraso 'pi ca // RKS_51.11 //

surodo madhurodaś ca samudrāḥ saptakīrtitāḥ /
bhūrlokaś ca bhuvarlokaḥ svarlokaś ca mahas tathā // RKS_51.12 //

janalokas tapolokaḥ satyalokas tathā paraḥ /
bhūrlokādityayor viddhi tv antarālaṃ yudhiṣṭhira // RKS_51.13 //

yojanānāṃ caturlakṣa pātālaṃ yatpramāṇataḥ /
rudrāś ca vasavaś cāṣṭau nivasanty atra bhārata // RKS_51.14 //

kathitāś ca mayā lokāḥ pātālāni nibodha me /
atalaṃ vitalaṃ caiva śarkaraṃ ca gabhastikam // RKS_51.15 //

mahātalaṃ ca sutalaṃ rasātalam ataḥ param /
sauvarṇamaṣṭamaṃ viddhi sarvakāmasamanvitam // RKS_51.16 //

vahnerdāho hy apāṃ śaityaṃ marutāṃ vahanaṃ tathā /
kāṭhinyaṃ ca tathā dhātryā gagane śuṣiraṃ tathā // RKS_51.17 //

svabhāva eva bhūtānāṃ svasvabhāvānusārataḥ /
prakṛtiṃ yānti bhūtāni nātra kāryā vicāraṇā // RKS_51.18 //

lakṣāṇi caturaśītiryonīnāṃ pāpakarmaṇām /
narakeṣu ca ghoreṣu dāruṇā yamayātanāḥ // RKS_51.19 //

niruddhāḥ prāṇinaḥ sarve nītās tu yamakiṅkaraiḥ /
yātanā vividhā raudrāstatrasthair anubhūyate // RKS_51.20 //

svakarmaphalayogena prāpnuvanti śubhāśūbham /
etad arthaṃ tapo homaṃ dānaṃ dhyānaṃ ca pāvanam // RKS_51.21 //

kāruṇyaṃ sarvabhūteṣu narmadāśrayaṇaṃ tathā /
revāyāḥ stavanaṃ pūjā sūryasya prabhavo yathā // RKS_51.22 //

ākhyānaṃ kathayiṣyāmi yathāvṛttaṃ purātanam /
mucukundasya saṃvādo dānavendrasya bhārata // RKS_51.23 //

kuvalayāśvo 'tha rājarṣiś cakravartī mahāyaśāḥ /
āsīt kṛtayuge rājan antare cākṣuṣe kila // RKS_51.24 //

śakrādaṣṭaguṇaṃ rājyaṃ rājñaś cāmitatejasaḥ /
anekāni sahasrāṇi dānāni vividhāni ca // RKS_51.25 //

dattāni tena rājñā vai sarvatīrtheṣv anuttamam /
iṣṭāśca kratavaś cāpi varjayitvā tu kalpagām // RKS_51.26 //

dānavo mucukundaś ca sarvadharmaparāyaṇaḥ /
brahmaṇyaḥ śivabhaktaś ca viṣṇubhakto jitendriyaḥ // RKS_51.27 //

rāhusomasamāyoge vaidūrye siddhaparvate /
oṃkāranāthasahitā yatrāste kalpagā sarit // RKS_51.28 //

anyāni yāni liṅgāni loke caiva carācare /
kalpānte tāni līyanta oṃkāre vai na saṃśayaḥ // RKS_51.29 //

śivena kathitaṃ hy etad viṣṇoś caiva śatakratoḥ /
pārvatyāḥ ṣaṇmukhasyāpi purāṇe skandakīrtite // RKS_51.30 //

āgataḥ kalpagāṃ devīṃ koṭitīrthe narādhipaḥ /
narmadākapilāyoge sarvasambhārasaṃvṛtaḥ // RKS_51.31 //

lakṣamekaṃ tu dogdhrīṇāṃ samādāya gavāṃ nṛpa /
ayutaṃ ca hayānāṃ ca sahasraṃ dantināṃ tathā // RKS_51.32 //

kāmikānāṃ tu yānānāṃ sahasraṃ hemamālinām /
dhanaṃ dhānya ca vāsāṃsi ratnāni vividhāni ca // RKS_51.33 //

snānaṃ kṛtvā yathānyāyaṃ brāhmaṇebhyo dadau tadā /
mūrtau tu dakṣiṇāṃ cāpi oṃkārasya narādhipa // RKS_51.34 //

yo yaṃ kāmayate kāmaṃ taṃ tasmai sa prayacchati /
rājā kuvalayāśvas tu dharmakarmaparāyaṇaḥ // RKS_51.35 //

rāhusūryasamāyoge kurukṣetraṃ yayau kila /
sāntaḥpuraparīvāro hy ayodhyādhipatiḥ svayam // RKS_51.36 //

rājaputrasahasrais tu vṛtaḥ snānepsayā kila /
lakṣamekaṃ hayānān ca dantinām ayutaṃ tathā // RKS_51.37 //

hemamāṇikyaratnāni vāsāṃsi vividhāni ca /
śraddhayā parayā yukto brāhmaṇebhyo dadau nṛpa // RKS_51.38 //

śeṣaṃ nirvāpitaṃ kṣetre sthāne vāyanapūrvakam /
kālāntare tataḥ prāpte kurukṣetraprabhāvataḥ // RKS_51.39 //

nānāyānasahasrais tu sāntaḥ puraparigrahaḥ /
dhriyamāṇā tapatras tu vījyamāno 'psarogaṇaiḥ // RKS_51.40 //

śaṅkhavāditraghoṣeṇa nānābharaṇabhūṣitaḥ /
vicacāra ca tatrastho vidyādhara ivāparaḥ // RKS_51.41 //

mucukundo 'pi daityendraḥ sarvakāmasamanvitaḥ /
kāmikaiś ca mahāyānair hemaratnavibhūṣaṇaiḥ // RKS_51.42 //

śrutvā vādyasahasrāṇi dharmarājo viśāmpate /
jagāma vismayaṃ ghoraṃ kim etad iti cābravīt // RKS_51.43 //

tataḥ kuvalayāśvo 'pi tasmin ahani tatpuram /
ubhau niveditau dūtairdharmarājasya dhīmataḥ // RKS_51.44 //

kuvalayāśvo 'tha rājarṣir mucukundo mahābalaḥ /
lokāntaram ubhāv etau vimānasthau samāgatau // RKS_51.45 //

tāvad utpatitaṃ yānaṃ mucukundasya copari /
yojanānāṃ sahasreṇa hyupary upari saṃsthitam // RKS_51.46 //

ayodhyādhipater yānam adhobhāge vyavasthitam /
papraccha dharmarājo 'pi citraguptaṃ tu lekhakam // RKS_51.47 //

kiṃ tu yānaṃ samāsādya arghapādyena pūjaye /
saptarṣīn ṛṣimukhyāṃś ca dharmādharmavicārakān // RKS_51.48 //

citragupto 'bravīd vākyaṃ tathā saptarṣayo 'bruvan /
mucukundaṃ samāsādya tvarghapādyena pūjaya // RKS_51.49 //

dānena kāpilenejyo dānavendro na cāparaḥ /
adhaḥ kuvalayāśvaśca mucukundas tathopari // RKS_51.50 //

evamukto dharmarājo dānavendram upāśrayat /
śvetavastraparīdhāno jvalatkuṇḍalabhūṣaṇaḥ // RKS_51.51 //

añjaliṃ ca tato baddhvā yānasyāgre vyavasthitaḥ /
kuśalaṃ te 'dya daityendra sarvadharmabhṛtāṃ vara // RKS_51.52 //

nirjitāste trayo lokā dānenā 'nena suvrata /
oṃkāradakṣiṇasyānte mūrtau kāpilasaṅgame // RKS_51.53 //

saptakalpavahātīre dānasaṃkhyā na vidyate /

mucukunda uvāca: dharmādharme tvam evādya svargadvārārgalo yataḥ // RKS_51.54 //

evam ukto yamas tatra daityendreṇa mahātmanā /
panthānaṃ darśayāmāsa daityendrasya yudhiṣṭhira // RKS_51.55 //

tatas tu preṣitas tena mucukundo jagāma ha /
mudā paramayā yukta umāmāheśvaraṃ puram // RKS_51.56 //

saṃsmārayitvā vidhivad daityendraṃ dharmarāṭ tataḥ /
āsādya kuvalayāśvaṃ dharmarājo 'bravīd idam // RKS_51.57 //

svāgataṃ te mahārāja kuśalaṃ tava sarvadā /

kuvalayāśva uvāca: parasparavirodhatvaṃ devadānavayoḥ sadā // RKS_51.58 //

māṃ tyaktvā dānavendras tu pādyārgheṇa tvayārcitaḥ /
viparītaṃ ca tatsarvaṃ dharmarāja kṛtaṃ katham // RKS_51.59 //

yama uvāca:
viṣādaṃ tyaja rājendra gahanā karmaṇāṃ gatiḥ /
nāhaṃ dātā ca hartā ca śubhāśubhaphalasya vai // RKS_51.60 //

karmasākṣī ca sarveṣāṃ devāsuranṛṇāṃ nṛpa /
sarasvatyāṃ kurukṣetre dānaṃ dattaṃ tvayānagha // RKS_51.61 //

dvāparānte tu dānaṃ vai revādānaṃ samaṃ nahi /
śivena kathitaṃ cāsīd brahmaviṣṇumarudgāṇān // RKS_51.62 //

kalāṃ nārhanti tīrthāni sārddhaṃ kalpagayā kvacit /
anṛtaṃ na mayā coktaṃ purāṇaṃ śrutisammatam // RKS_51.63 //

etasmin antare rājan dvayoḥ saṃvadatos tayoḥ /
uktaḥ kuvalayāśvas tu tadākāśagirā svayam // RKS_51.64 //

dharmaś cetthaṃ mahārāja mā kṛthās tvaṃ kathaṃcana /
kalpagā toyasaṃspṛṣṭo daityaḥ śivam avāptavān // RKS_51.65 //

sa rājā vismayāpannaḥ punarvyāvṛtya cāgataḥ /
narmadāṃ snātukāmo 'pi kapilāsaṅgamaṃ prati // RKS_51.66 //

tatra plutas tato rājā śivalokaṃ jagāma ha // RKS_51.67 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe mucukundakuvalayāśvasvargārohaṇaṃ nāmaikapañcāśattamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 52

yudhiṣṭhira uvāca:
ke vrajanti yamaṃ vipra kīdṛśā narakās tu te /
etan me sarvam ākhyāhi devalokaṃ vrajanti ke // RKS_52.1 //

mārkaṇḍeya uvāca:
yānti puṣpakayānena puṣparāgapradāyinaḥ /
devāyatanakartāraḥ śivalokaṃ vrajanti te // RKS_52.2 //

anāthamaṇḍapānāṃ tu te krīḍanti gṛhottamaiḥ /
devāgniguruviprāṇāṃ mātāpitroś ca pūjakāḥ // RKS_52.3 //

pūjyamānā narā yānti kāmikaiś ca yathā sukham /
dyotayanto diśaḥ sarvā yānti dīpapradānataḥ // RKS_52.4 //

pratiśrayapradānena sukhaṃ yānti yamālayam /
sarvakāmasamṛddhena tathā gacchati toyadaḥ // RKS_52.5 //

annaṃ pānaṃ prayacchanti sukhaṃ yānti nirākulāḥ /
dīpamālāṃ hi yacchanti guruśuśrūṣaṇe ratāḥ // RKS_52.6 //

pādābhyaṅgaṃ ca yaḥ kuryāt so 'śvapṛṣṭhena gacchati /
hemaratnapradānena yānti ratnavibhūṣitāḥ // RKS_52.7 //

sarvakāmasamṛddhātmā bhūmidānena gacchati /
annapānapradānena piban khādaṃś ca gacchati // RKS_52.8 //

ity evam ādibhir dānaiḥ sukhaṃ yānti śivālayam /
svarge ca vipulān bhogān prāpnoty annapradānataḥ // RKS_52.9 //

sarveṣām eva dānānāmannadānaparaṃ viduḥ /
sarvaprītikaraṃ puṇyaṃ balapuṣṭivivarddhanam // RKS_52.10 //

nānnadānasamaṃ dānaṃ triṣu lokeṣu viśrutam /
annādānasamaṃ dānaṃ triṣu lokeṣu viśrutam /
annād bhavanti bhūtāni mriyante tad abhāvataḥ // RKS_52.11 //

raktaṃ māṃsaṃ majjaśukre kramād annāt pravartate /
śukrād bhavanti bhūtāni tasmād annamayaṃ jagat // RKS_52.12 //

hemaratnāśvanāgendranārīsrak candanādibhiḥ /
nāsty āhārasamaṃ saukhyaṃ nāsti krodhasamo ripuḥ // RKS_52.13 //

ata eva mahāpuṇyam annadānaṃ ca bhārata /
annadaḥ prāṇadaḥ proktas tasmād annaprado bhavet // RKS_52.14 //

tasmād annapradānena dattāny anyāni sarvaśaḥ /
trailokye yāni dānāni bhogastrīvāhanāni ca // RKS_52.15 //

annapānādi yatkiṃcid aiśvaryaṃ ca yudhiṣṭhira /
annadānasya tatsarvam ihāmutra phalaṃ smṛtam // RKS_52.16 //

yasmād annena puṣṭāṅgaḥ kurute dharmasaṃcayam /
pavitramamṛtaṃ divyaṃ śuddhaṃ sattvaṃ rasāyanam // RKS_52.17 //

annapānāśvagovatsaśayyāchatrāṇy upānahau /
pretalokapraśastāni dānānyaṣṭau yudhiṣṭhira // RKS_52.18 //

evaṃ dānaviśeṣeṇa dharmarājapure narāḥ /
sukhenaiva tu gacchanti tasmād dharmaṃ samācaret // RKS_52.19 //

annadānaṃ mahārāja jalaṃ caiva tu puṣkalam /
pitṛbhyaḥ prayato dadyāt tīrthe caivāmareśvare // RKS_52.20 //

tīrthāni puṇyakṣetrāṇi yāni vai kīrtitāni ca /
kāmamokṣapradānīha sarvasiddhikarāṇi ca // RKS_52.21 //

sarveṣām eva teṣāṃ tu mātā vai parikīrtitā /
narmadā saritā śreṣṭhā saptakalpavahā śubhā // RKS_52.22 //

tapaso yajñadānānāṃ saṃkhyā tīrtheṣu vidyate /
narmadāyāṃ na saṃkhyāsti teṣām ity āha śaṅkaraḥ // RKS_52.23 //

yathā śivas tathā revā pūjanīyā prayatnataḥ /
eṣu ye tu kukarmāṇaḥ pāpā dānavivārjitāḥ // RKS_52.24 //

pathā ghoreṇa te yānti dakṣiṇena yamālayam /
ṣaḍaśītisahasrāṇi yojanānāṃ samantataḥ // RKS_52.25 //

puraṃ jñeyaṃ mahāraudraṃ nānārūpair adhiṣṭhitam /
samīpastham ivābhāti narāṇāṃ krūrakarmaṇām // RKS_52.26 //

pāpinām api dūrasthaṃ pathā raudreṇa yānti te /
tīvrakaṇṭakayuktena śarkarābhūṣitena ca // RKS_52.27 //

kṣuradhārāvṛtais tīkṣṇaiḥ pāṣāṇair nirmitena ca /
kecit tv anena mahatā dārudāraiś ca ghātakaiḥ // RKS_52.28 //

lohasūcībhir ugrābhir grastena ca kvacit kvacit /
latāpratānaviṣamaiḥ parvatair vṛkṣasaṃkulaiḥ // RKS_52.29 //

sutaptāṅgārayuktena yānti mārgeṇa duḥkhitāḥ /
kvacid viṣam agartābhis taptaloṣṭeṣṭakair api // RKS_52.30 //

sutaptabālukābhiś ca tathā tīkṣṇaiś ca śaṅkubhiḥ /
anekabhagnaśākhābhir āvṛtena kvacit kvacit // RKS_52.31 //

kaṣṭena tamasā kecid gacchanti hi yamālayam /
mārgasthāṅgārakais taptair grastā dāvāgnibhis tathā // RKS_52.32 //

kvacit taptaśilābhiś ca paṅkena kaṭimānataḥ /
kvacid duṣṭāmbunā vyāptaṃ duṣkarīṣāgninā kvacit // RKS_52.33 //

kvacid gṛdhrair bakair vyāghrair duṣṭaiḥ kīṭaiḥ sudāruṇaiḥ /
kvacin mahākulīrādyaiḥ kvacit tvajagaraiḥ punaḥ // RKS_52.34 //

makṣikābhiś ca raudrābhiḥ kvacit sarpair viṣolvaṇaiḥ /
mattamātaṅgayūthaiś ca samantāc ca pramāthibhiḥ // RKS_52.35 //

panthānamullikhadbhiś ca tīkṣṇaśṛṅgair mahābalaiḥ /
siṃhair viṣāṇamahiṣair raudrair mattaiś ca śvāpadaiḥ // RKS_52.36 //

ḍākinībhiś ca raudrābhir vikarālaiś ca rākṣasaiḥ /
vyādhibhiś ca mahāghoraiḥ pāvakaiś ca durāsadaiḥ // RKS_52.37 //

mahānalavimiśreṇa mahācaṇḍena vāyunā /
mahāpāṣāṇavarṣeṇa bhidyamānā nirāśrayāḥ // RKS_52.38 //

kvacit kvacit prataptena dīpyamānā vrajanti hi /
mahatā va bāṇavarṣeṇa bhidyamānāḥ samantataḥ // RKS_52.39 //

patadbhirvajrasaṅghātair ulkāpātaiś ca dāruṇaiḥ /
pradīptāṅgāravarṣeṇa hanyamānā vrajanti hi // RKS_52.40 //

mahāghoraravair ghorair vitrasyanto muhur muhuḥ /
niśitāyudhavarṣeṇa pūryamāṇāś ca sarvaśaḥ // RKS_52.41 //

mahākṣarāmbudhārābhiḥ sicyamānā muhurmuhuḥ /
mahāśītena raudreṇa kṣuradhārādibhis tathā // RKS_52.42 //

anyair bahuvidhākāraiḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ /
itthaṃ ca taptaraudreṇa mārgeṇa viṣameṇa ca // RKS_52.43 //

aviśrāntena mahatā hy avidūreṇa bhārata /
avidūreṇa kaṣṭena sarvaduḥkhāśrayeṇa ca // RKS_52.44 //

nīyante dehinaḥ sarve mūḍhāḥ pāpaparāyaṇāḥ /
yamadūtair mahāghorair yamājñākāribhir balāt // RKS_52.45 //

ekākinaḥ parādhīnā mitrabandhuvivarjitāḥ /
śocantaḥ svāni karmāṇi dahyante ca muhurmuhuḥ // RKS_52.46 //

pretabhūtavimiśrāś ca śuṣkakaṇṭhoṣṭhatālukāḥ /
kṛśāṅgā bhītabhītāś ca dahyamānā hutāgninā // RKS_52.47 //

baddhāḥ śṛṅkhalayā kecit majjantaḥ pāpino bhṛśam /
kṛṣyante dahyamānās tu yamadūtair balotkaṭaiḥ // RKS_52.48 //

urasyadhomukhasthāne tathaiva khalu duḥkhitāḥ /
keśapāśe vibaddhāś ca kṛṣyante pāpinas tathā // RKS_52.49 //

lalāṭe cāśugair biddhvā kṛṣyante dehinaḥ kvacit /
uttānā duṣṭapanthānaṃ nīyante pāpakarmaṇā // RKS_52.50 //

pārśvabāhuvibaddhāś ca jaṭhare paripīḍitāḥ /
grīvāpāśavikṛṣyāś ca ke 'pi yānti suduḥkhitāḥ // RKS_52.51 //

jihvāśaṅkupradānena samānīyakṛkāṭikāḥ /
arddhacandreṇa gṛhyante kṣipyamāṇā itas tataḥ // RKS_52.52 //

śiśne ca vṛṣaṇe caiva rajjvā baddhās tathā paro /
vicchinnahastapādāś ca chinnakarṇoṣṭhanāsikāḥ // RKS_52.53 //

vicchinnaśiśnavṛṣaṇāś chinnaśīrṣāṅgasaṃcayāḥ /
aṅkuśair bhidyamānās tu khādyamānāḥ sarīsṛpaiḥ // RKS_52.54 //

itaś cetaś ca dhāvanti krandamānā nirāśrayāḥ /
mudgārair lohadaṇḍaiś ca hanyamānā muhur muhuḥ // RKS_52.55 //

kaśābhir vividhābhiś ca ghorābhiś ca samantataḥ /
bhindipālaiś ca tudyante vamantaḥ śoṇitaṃ muhuḥ // RKS_52.56 //

pātyamānāś ca salile chāyāṃ vai prārthayanti ca /
dānahīnāḥ prayānty evaṃ prāyaścittakṛto narāḥ // RKS_52.57 //

gṛhītvā caiva pātheyaṃ sukhaṃ yāti yamālayam /
evaṃ pathā nikṛṣṭena prāptā yamapuraṃ narāḥ // RKS_52.58 //

prājñāpitais tathā dūtaiḥ praveśyante yamāgrataḥ /
tatra ye śubhakarmāṇas tān vai saṃsmārayed yamaḥ // RKS_52.59 //

svāgatāsanadānena pādyārgheṇa priyeṇa ca /
dhanyā yūyaṃ mahātmānātmano hitakāriṇaḥ // RKS_52.60 //

yais tu divyasukhārthaṃ hi bhavadbhiḥ sukṛtaṃ kṛtam /
narmadātaṭamāśritya parvate 'marakaṇṭake // RKS_52.61 //

dānaṃ dattaṃ tapastaptaṃ hutaṃ ceṣṭaṃ vidhānataḥ /
vārāṇasyāṃ kurukṣetre prayāge puṣkare tathā // RKS_52.62 //

gayāyāṃ naimiṣāraṇye gaṅgāsāgarasaṅgame /
kedāre bharaive cāpi prabhāse śaśibhūṣaṇe // RKS_52.63 //

mahākālavane ramye śrīśaile tripurāntake /
traiyambake dhautapāpe nīlakaṇṭhe tathaiva ca // RKS_52.64 //

gaṅgādvāre himadvāre tathā kālañjare girau /
eteṣvanyeṣu tīrtheṣu kṣetreṣu ca yathākramam // RKS_52.65 //

labdhaṃ janmaphalaṃ caiva bhavadbhir nātra saṃśayaḥ /
idaṃ vimānam āruhya divyastrībhogabhūṣitam // RKS_52.66 //

saṃgacchadhvaṃ śivaṃ svargaṃ sarvakāmasamanvitam /
tatra bhuktvā mahābhogān anantān puṇyasaṃkhyayā // RKS_52.67 //

yatkiṃcid anyad aśubhaṃ svalpaṃ tadapi bhokṣyatha /
ākhyātaṃ tu mayā tāvat kalpagātīravāsinaḥ // RKS_52.68 //

ārohanti vimānāni sarveṣāmupari sthitāḥ /
sarvatīrtheṣu saṃkhyāsti hyuktaṃ brahmādibhiḥ purā // RKS_52.69 //

tatra yad dīyate dānaṃ tena svarge mahīyate /
mriyate tatra yaḥ kaścid vratenānaśanena ca // RKS_52.70 //

divyayānaṃ samāśritya sa prayāti śivālayam /
etat te kathitaṃ rājan kalpagāpuṇyamuttamam // RKS_52.71 //

paśyanti puṇyakarmāṇo yamaṃ mitram ivātmanaḥ /
ye punaḥ krūrakarmāṇaste paśyanti bhayānakam // RKS_52.72 //

daṃṣṭrā karālavadanaṃ bhrukuṭīkuṭilekṣaṇam /
ūrddhvakeśaṃ mahāśmaśruṃ sphuradoṣṭhādharottaram // RKS_52.73 //

aṣṭādaśabhujaṃ krūraṃ nīlāñjanacayopamam /
sarvāyudhohyatakaraṃ garjantaṃ daṇḍapāṇinam // RKS_52.74 //

mahāmahiṣamārūḍhaṃ taptāgnisamalocanam /
raktamālyāmbaradharaṃ mahāmerum ivotthitam // RKS_52.75 //

pralayāmbudanirghoṣaṃ pibantam iva vāridhīn /
grasantam iva trailokyamudgiratam ivānalam // RKS_52.76 //

mṛtyus tasya samīpasthaḥ kālānalasamaprabhaḥ /
kālaś cāñjanasaṃkāśaḥ kṛtāntaś ca bhayānakaḥ // RKS_52.77 //

vividhā vyādhayastīkṣṇā nānārūpā bhayānakāḥ /
śaktiśūlāṅkuśadharāḥ pāśacakrāsipāṇayaḥ // RKS_52.78 //

vajradaṃṣṭrādharā raudrāḥ krūrāś cāñjanasannibhāḥ /
sarvāyudhodyatakarā yamadūtāś ca ghātakāḥ // RKS_52.79 //

evaṃ vidhaṃ yamaṃ tatra paśyanti pāpacāriṇaḥ /
nirbhayo yāti cātyarthaṃ yamo vā pāpakāriṇam // RKS_52.80 //

citraguptaś ca bhagavān dharmaṃ teṣāṃ prabodhayan /
bho bho duṣkṛtakarmāṇaḥ paradravyāpahārakāḥ // RKS_52.81 //

gārjitā rūpavīryeṇa paradāropamardakāḥ /
yas tu yat kurute karma tena tad bhujyate punaḥ // RKS_52.82 //

tat kim ātmopaghātārthaṃ bhavadbhir duṣkṛtaṃ kṛtam /
kim arthaṃ paritapyadhvaṃ pīḍyamānāḥ svakarmabhiḥ // RKS_52.83 //

bhujyante svāni karmāṇi nāsti doṣo 'tra kasyacit /
ete ca pṛthivīpālāḥ saṃprāptāś ca mahīpate // RKS_52.84 //

svakīyaiḥ karmabhir ghorair duṣprajñābalagarvitāḥ /
bho bho nṛpā durācārāḥ prajāvidhvaṃsakāriṇaḥ // RKS_52.85 //

svalpakālasya rājyasya kiṃ vai tad duṣkṛtaṃ kṛtam /
bhavadbhī rājyalobhena mohenānyāyavṛttibhiḥ // RKS_52.86 //

yadgṛhītaṃ phalaṃ tasya yūyaṃ bhuṅgdhvaṃ yathātatham /
kutra rājyaṃ kalatraṃ vā yadartham aśubhaṃ kṛtam // RKS_52.87 //

tatsarvasvaṃ parityajya yūyam ekākinas tathā /
tvad bāndhavā na paśyanti yena vidhvaṃsitāḥ prajāḥ // RKS_52.88 //

yamadūtaiḥ pātyamānā adhunā kīdṛśaṃ bhavet /
evaṃ bahuvidhair vākyair upalabdhā yamena te // RKS_52.89 //

śocanti svāni karmāṇi tūṣṇīṃ bhūtāś ca pārthiva /
iti vākyaiḥ samādiśya nṛpāṃs tān dharmarāṭ tataḥ // RKS_52.90 //

teṣāṃ pāpaviśuddhyarthaṃ yamo dūtān athābravīt /
bho bhoś caṇḍa mahācaṇḍa gṛhītvā nṛpatīnimān // RKS_52.91 //

viśodhayadhvaṃ pāpebhyaḥ krameṇa narakāgninā /
tataḥ śīghraṃ samāsthāya nṛpān saṃgṛhya pādayoḥ // RKS_52.92 //

bhrāmayitvā tu vegena cikṣipuryamakiṅkarāḥ /
sarve vegena mahatā supratapte mahītale // RKS_52.93 //

āsphālayanti mahati cāśmasāramaye drume /
tatas te sarva evāśu prahārair jarjarīkṛtāḥ // RKS_52.94 //

visaṃjñāś ca tadā santi niśceṣṭāś ca yudhiṣṭhira /
tatas te vāyunā spṛṣṭāḥ śanais tu jīvitāḥ punaḥ // RKS_52.95 //

tānānīya viśuddhyarthaṃ kṣipanti narakārṇave /
aṣṭāviṃśatir evādyās tīvrānarakakoṭayaḥ // RKS_52.96 //

saptamasya talasyānte ghore tamasi saṃsthitāḥ /
atighorā ca raudrā ca tathā ghoratamā sthitā // RKS_52.97 //

atyantaduḥkhajananī ghorarūpā ca pañcamī /
ṣaṣṭhī taraṇatārākhyā saptamī ca bhayānakā // RKS_52.98 //

aṣṭamī kālarātriś ca navamī ca ghaṭotkaṭā /
daśamī caiva caṇḍā ca mahācaṇḍā tato 'pyadhaḥ // RKS_52.99 //

caṇḍakolāhalā caiva pracaṇḍā ca parāgnikā /
jaghanyā hyavarā lomā bhīṣaṇī caiva nāyikā // RKS_52.100 //

karālā vikarālā ca vajraviṃśatirāśritā /
astā ca pañcakoṇā ca sudīrghā parivartulā // RKS_52.101 //

saptabhaumāṣṭabhaumā ca dīrghamāyetihāparā /
iti tā nāmataḥ proktā ghorā narakakoṭayaḥ // RKS_52.102 //

aṣṭāviṃśatiretās tu bhūtānāṃ mānataḥ smṛtāḥ /
tāsāṃ krameṇa vijñeyāḥ pañcapañcaiva nāyakā // RKS_52.103 //

pratyekaṃ sarvakoṭīnāṃ nāmatas tu viśāmpate /
rauravaḥ prathamas teṣāṃ rudanti yatra dehinaḥ // RKS_52.104 //

mahārauravapīḍābhir mahānto 'pi rudanti hi /
tamaḥ śītaṃ tathā coṣṇaṃ pañcaite nāyakāḥ smṛtāḥ // RKS_52.105 //

aghoraḥ prathamas tīkṣṇaḥ padmaḥ saṃjīvanaḥ śaṭhaḥ /
mahāmāyo vilomaś ca kaṇṭakaḥ kaṭakaḥ smṛtaḥ // RKS_52.106 //

tīvro vāmaḥ karālaś ca kiṅkarālaḥ prakampanaḥ /
mahācakraḥ supadmaś ca kālasūtraḥ pragarjanaḥ // RKS_52.107 //

sūcīmukhaḥ sunemiś ca khādakaḥ suprapīḍitaḥ /
kumbhīpākaḥ supākaś ca krakacaś ca sudāruṇaḥ // RKS_52.108 //

aṅgārarātriḥ pacanaḥ asṛkpūyabhavas tathā /
sutīkṣṇāḥ śaṇḍaśakunī mahāsaṃvartakaḥ kratuḥ // RKS_52.109 //

taptajantuḥ paṅkaleṣaḥ pūtimān ca hradastrapuḥ /
ucchvāsaś ca nirucchvāsaḥ sudīrghaḥ krūraśālmalī // RKS_52.110 //

uṣṭritastu mahānādaḥ pravāhaḥ supravāhanaḥ /
vṛṣāśrayo vṛṣāśvaś ca siṃhavyāghragajānanāḥ // RKS_52.111 //

śvaśūkarājamahiṣameṣamūṣakharānanāḥ /
grāhakumbhīranakrāsyā mahāghorā bhayānakāḥ // RKS_52.112 //

sarvabhakṣāḥ svabhakṣāś ca sarvakarmā 'śvavāyasāḥ /
gṛdhrolūka ulūkaś ca śārdūlakapikacchurāḥ // RKS_52.113 //

gaṇḍakaḥ pūtivaktraś ca raktāsyaḥ pūtimūtrikaḥ /
kaṇadhūmras tuṣārāgniḥ kṛmimān nirayas tathā // RKS_52.114 //

ātodyaś ca pratodyaś ca rudhirodyaś ca bhojanam /
kālātmago 'nubhakṣaś ca sarvabhakṣaḥ sudāruṇaḥ // RKS_52.115 //

karkaṭas tu viśālaś ca vikaṭaḥ kaṭapūtanaḥ /
ambarīṣaḥ kaṭāhaś ca kaṣṭā vaitaraṇī nadī // RKS_52.116 //

sutapto lohaśaṅkuś ca ekapādo 'śrupūraṇaḥ /
asipatravanaṃ ghoram asthiliṅgaṃ pratiṣṭhitam // RKS_52.117 //

tilātasīkṣuyantrāṇi kūṭapāpapramardanāḥ /
mahācullī vicullī ca taptalohamayī śilā // RKS_52.118 //

parvataḥ kṣuradhārākhyo mayo yamalaparvataḥ /
sūcīviṣṭhāndhakūpāś ca patanaḥ pātanas tathā // RKS_52.119 //

muśalī vṛṣalī caivāśivā saṅkaṭalā tathā /
tālapatrāsigahanaṃ mahāmohaka eva ca // RKS_52.120 //

saṃmohano 'sthibhaṅgaś ca taptācalamayo 'guṇaḥ /
bahuduḥkho mahāduḥkhaḥ kaśmalo yamalas tathā // RKS_52.121 //

hālāhalo virūpaś ca śvarūpaścyutamānasaḥ /
ekapādastripādaś ca tīvraś ca viditas tataḥ // RKS_52.122 //

aṣṭāviṃśatir ity ete kramaśaḥ pañcakāḥ smṛtāḥ // RKS_52.123 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe narakavarṇanaṃ nāma dvipañcāśattamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 53

mārkaṇḍeya uvāca:
koṭī nāmanurūpāś ca pañcapañcaiva nāyakāḥ /
rauravādyaṃ marīcyantaṃ narakānāṃ śataṃ smṛtam // RKS_53.1 //

catvāriṃśat samadhikaṃ mahānarakamaṇḍalam /
ekakramāt prabhujyante naraiḥ karmānurūpataḥ // RKS_53.2 //

kāmanābhir virūpābhir akarmapracayād drutam /
sugūḍhayā tato dhvānte taptaśṛṅkhalayā narāḥ // RKS_53.3 //

mahāvṛkṣasya śākhāyāṃ lambyante yamakiṅkaraiḥ /
tatas tān sarvataś caiva dolayanti hi kiṅkarāḥ // RKS_53.4 //

dolitāś cātivegena niḥsaṃjñāṃ yānti pāpinaḥ /
antarikṣe sthitānāṃ ca lohabhāraśataṃ tadā // RKS_53.5 //

pādayor badhyate teṣāṃ yamadūtair balotkaṭaiḥ /
tena bhāreṇa mahatā bhṛśaṃ santāpitā narāḥ // RKS_53.6 //

dhyāyanti svāni karmāṇi tūṣṇīṃ tiṣṭhanti niścalāḥ /
tataḥ kramād agnivarṇair lohadaṇḍaiḥ sakaṇṭakaiḥ // RKS_53.7 //

nihanyante prayatnena yamadūtaiś ca mastake /
viṣṭhāpūrṇe tataḥ kūpe kṛmīṇāṃ nilaye tataḥ // RKS_53.8 //

samantāt kiṅkarair ghoraiḥ pacyante pāpakāriṇaḥ /
tataḥ kṣāreṇa nīreṇa vahṇāvapi viśeṣataḥ // RKS_53.9 //

vārtākavat prapacyante tapte lohakaṭāhake /
amedhyakūpe prakṣipya jalajantu samākule // RKS_53.10 //

medosṛkpūyapūrṇāyāṃ vāpyāṃ kṣiptās tu te tataḥ /
bhakṣante kṛmibhis tīkṣṇair lohatuṇḍaiś ca vāyasaiḥ // RKS_53.11 //

pacyante māṃsavac cāpi pradīptāṅgārarāśiṣu /
protāḥ śūleṣu tīkṣṇeṣu narāḥ pāpasamanvitāḥ // RKS_53.12 //

pacyante pāpinas te vai yamadūtair anekadhā /
tailapūrṇakaṭāheṣu sutapteṣu tataḥ punaḥ // RKS_53.13 //

teṣāṃ cotpāṭyate jihvā asatyā priyavādinām /
sudṛḍhena sutaptena prapīḍyorasi pādataḥ // RKS_53.14 //

mithyāgamaprayuktasya dvijasyāpi tathaivaca /
yajñārthakośavistīrṇaṃ bhallais tīkṣṇaiḥ pratodyate // RKS_53.15 //

nirbhatsayanti ye mūḍhā mātaraṃ pitaraṃ teṣāṃ /
teṣāṃ vaktraṃ bālukābhir muhur āpūrya sicyate // RKS_53.16 //

tataḥ kṣāreṇa dīptena payasā tu punaḥ punaḥ /
drutaṃ sampūryate 'tyarthaṃ taptatailena tanmukham // RKS_53.17 //

viṣṭhābhiḥ kṛmipūrṇābhiḥ śvānavac caraṇair bhaṭaiḥ /
paripīḍya viṣāṇena praviṣṭā lohaśālmalīm // RKS_53.18 //

hanyante pṛṣṭhadeheṣu punar bhīmair mahābalaiḥ /
dantureṇātikuṇṭhena krakacena balīyasā // RKS_53.19 //

śiraḥ prabhṛti pāṭyante ghoraiḥ karmabhir ātmajaiḥ /
khādayanti svamāṃsāni pāyayanti svaśoṇitam // RKS_53.20 //

annaṃ pānaṃ na dattaṃ yair mūḍhair nāpy anumoditam /
ikṣuvatte prapīḍyante jarjarīkṛtya mudgaraiḥ // RKS_53.21 //

asitālavane ghore chidyante khaṇḍakhaṇḍaśaḥ /
sūcībhir bhinnasarvāṅgās tataḥ śūle praropitāḥ // RKS_53.22 //

cācalyamānāḥ kṛṣyante na mriyante tathāpi ca /
dehād utpāṭyate māṃsaṃ teṣām asthīni mudgaraiḥ // RKS_53.23 //

bahuśaḥ kṛṣyate tūrṇaṃ yamadūtair balotkaṭaiḥ /
te 'nucchvāsenānuchvāsās tiṣṭhanti narake ciram // RKS_53.24 //

ucchvāse ca sadocchvāsā bālukāvadanāvṛtāḥ /
rauraveṣu tu dante vai pīḍyante vividhaiś caraiḥ // RKS_53.25 //

mahārauravapīḍābhir mahānto 'pi rudanti hi /
upasthāsye gude pārśve pāde corasi mastake // RKS_53.26 //

nihanyante bhaṭais tīkṣṇaiḥ sutaptair lohamudgaraiḥ /
nindanti ye svarūpeṇa paradārān hasanti ca // RKS_53.27 //

āliṅganti patīn anyān na vindanti svakān striyaḥ /
kimu dhāvasi vegena na smarer atiśāśvatīm // RKS_53.28 //

vañcitaś ca tvayā bhartā pāpāndhaś ca yathā sukham /
lohakumbhe vinikṣiptāḥ citāś ca śanaiḥ śanaiḥ // RKS_53.29 //

samṛddhāgnau prapācyante praveśyante śilāsu ca /
kṣipyante cāndhakūpeṣu daśyante 'jagarair bhṛśam // RKS_53.30 //

ye nindanti mahātmānam ācāryaṃ dharmardarśinam /
śivabhaktaṃ ca vipraṃ ca śivadharmaṃ ca śāśvatam // RKS_53.31 //

teṣām urasi kaṇṭhe ca jihvāyāṃ dehasandhiṣu /
kīlakairoṣṭhapuṭake kīlyante yamakiṅkaraiḥ // RKS_53.32 //

evam ādimahāghorā yātanāḥ pāpakarmiṇām /
ekaika narake jñeyāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ // RKS_53.33 //

yātanā gahanā rājan sarveṣāṃ pāpakarmiṇām /
ityeva yātanānantāḥ sarveṣu narakeṣu ca // RKS_53.34 //

kastā varṣaśatenāpi vaktuṃ śaknoti mānavaḥ /
ity evaṃ vividhair ghoraiḥ pātyamānāḥ svakarmabhiḥ // RKS_53.35 //

kramāt sarveṣu pacyante narakeṣu na saṃśayaḥ /
mahāpātakinaś cāpi sarveṣu narakeṣu ca // RKS_53.36 //

ācandratārakaṃ yāvat pīḍyante vividhaiś caraiḥ /
tathā pātakinaḥ sarve nirayeṣv eṣu sarvadā // RKS_53.37 //

caturdikṣu supacyante narakeṣu na saṃśayaḥ /
upapātakinaś cāpi tadarddhaṃ yānti mānavāḥ // RKS_53.38 //

mṛtyur na jñāyate tāta kadā kasya bhaviṣyati /
prāpte cākasmike mṛtyau varṣaṃ vindati ko naraḥ // RKS_53.39 //

parityajya yataḥ sarvam ekākī yāsyasi dhruvam /
tasmāt sarvaprayatnena satyadharmaparo bhava // RKS_53.40 //

etat te sarvamākhyātaṃ narakāṇā tu lakṣaṇam // RKS_53.41 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe narakāyātanānuvarṇano nāma tripañcāśattamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 54

yudhiṣṭhira uvāca: tīryate kena dharmeṇa saṃsārābdhiḥ sudustaraḥ /

mārkaṇḍeya uvāca: tena nirbhartsitaiḥ pāpaiḥ kathyamānāṃ kathāṃ śṛṇu // RKS_54.1 //

rakto mūḍhaś ca loko 'yam akārye saṃpravartate /
na cātmānaṃ vijānāti na paraṃ na ca daivatam // RKS_54.2 //

na śṛṇoti paraṃ śreyaḥ sati cakṣuṣi nekṣate /
same pathi śanair gacchan plavate sma pade pade // RKS_54.3 //

evam ukto dharmarājaḥ saṃkṣepāt pāpadehinām /
vistareṇa yadā cakhyau teṣāṃ tac chṛṇu sāmpratam // RKS_54.4 //

yama uvāca:
mayā mukto na jānāti bodhyamāno budhair api /
saṃsāre kliśyate nānā rāgalobhavaśāt naraḥ // RKS_54.5 //

garbhapātena bhāvena śāstram uktaṃ na budhyate /
narair na śrūyate karma svargamokṣaprasādhakam // RKS_54.6 //

santapyati śivadhyāne sarvakāmārthasādhane /
narakād ātmanaḥ śreyo yadatra mahadadbhutam // RKS_54.7 //

pretabhūtā narāḥ sarve yamalokaṃ samāgatāḥ /
ākhyānaṃ kathayiṣyāmi yathoddiṣṭaṃ purātanam // RKS_54.8 //

sūryeṇa kathitaṃ tv āsīn narmadākhyānam uttamam /
devatānāṃ pitṝṇāṃ ca mama pitrānukampayā // RKS_54.9 //

sapādalakṣam adhikaṃ brahmaṇā kathitaṃ raveḥ /
tatra śrutaṃ mayā kṛtsnaṃ brahmaṇā tu śivāc chrutam // RKS_54.10 //

śivena kathitaṃ pūrvaṃ pārvatyāḥ ṣaṇmukhasya tu /
jambūdvīpaṃ samāsādya mānuṣīṃ yonim āśritaḥ // RKS_54.11 //

nāśrayennarmadāṃ devīṃ saptakalpavahāṃ tu yaḥ /
snānāvagāhanāt pānāt tathā dānakriyādibhiḥ // RKS_54.12 //

loke 'smin gatidā kānyā pāpopahatacetasām /
ye dhyāyanti mahādevīṃ narmadāṃ pāpahāriṇīm // RKS_54.13 //

aghāni teṣāṃ naśyanti tamaḥ sūryodaye yathā /
narmadāṃ saṃsmared yas tu kīrtayed yas tu vā girā // RKS_54.14 //

paralokaṃ samāyāto yamadūtair na bādhyate /
narmadāṃ kīrtayed yas tu pāpakarmā narādhamaḥ // RKS_54.15 //

narakān samayoddiṣṭān na ca krāmati karhicit /
gaṅgādyāḥ saritastatra tīrthakoṭir anekadhā // RKS_54.16 //

revātejaḥ pratāpena śuddhiṃ gacchanti tatkṣaṇāt /
narakasthaḥ smared yas tu mekalāṃ tu haraṃ harim // RKS_54.17 //

mucyate yamadūtaiḥ sa tatkṣaṇān nātra saṃśayaḥ /
yadi tiṣṭhati vaidūryaparvate 'marakaṇṭake // RKS_54.18 //

oṃkāraḥ parameśāno bhuktimuktiphalapradaḥ /
kimarthaṃ tv iha śocanti pāpopahatacetasaḥ // RKS_54.19 //

siddheśvaraṃ siddhaliṅgaṃ lokānugrahakārakam /
yajñeśvaraṃ ca madhye tu tatraiva śaśibhūṣaṇam // RKS_54.20 //

narmadā dakṣiṇe bhāge liṅgaṃ caiva maheśvaram /
caturthaṃ kapileśaṃ ca śivakṣetraṃ vidurbudhāḥ // RKS_54.21 //

ye 'rcayanti sadā bhaktyā puṣpadhūpārtitarpaṇaiḥ /
śivalokaṃ tu te yānti narakān nātra saṃśayaḥ // RKS_54.22 //

etat te sarvam ākhyātaṃ yathā pṛṣṭaṃ tvayānagha / pāpiṣṭhān nṝnadharmasthān kathayāmāsa bhārata (?) // RKS_54.23 // [steht so dort]

godānaṃ hemadānaṃ ca tiladānaṃ tathaiva ca /
annadānaṃ payodānaṃ sarvopaskaram eva ca // RKS_54.24 //

prāsādārāmadānaṃ ca ye kurvanti narottamāḥ /
yamalokaṃ na te yānti narakaṃ ghorarūpiṇam // RKS_54.25 //

mucyante sarvapāpebhyaḥ śivasya vacanaṃ yathā /
sanmānaṃ cāpamānena viyogeneṣṭasaṅgamam // RKS_54.26 //

yauvanaṃ jarayā grastaṃ kaṣṭāt saukhyamupadrutam /
valibhiḥ palitaiś cāpi jarjarīkṛtavigrahaḥ // RKS_54.27 //

kiṃ karoti naraḥ prājño jarayā jarjarīkṛtaḥ /
strīpuṃsor yauvanaṃ rūpaṃ yadanyo 'nyaṃ priyaṃkaram // RKS_54.28 //

tad eva jarayā grastam ubhayor api na priyam /
apūrvavat tathātmānaṃ śaithilyena samanvitam // RKS_54.29 //

yaḥ paśyan na virajyeta ko 'nyas tasmād acetanaḥ /
jarābhibhūtaḥ puruṣaḥ patnīputrādibāndhavaiḥ // RKS_54.30 //

aśaktatvād durācārair bhṛtyaiś ca paribhūyate /
dharmam arthaṃ ca kāmaṃ ca mokṣaṃ na jarayā yutaḥ // RKS_54.31 //

śaktaḥ sādhayituṃ tasmāt purā dharmaṃ samācaret /
vātapittakaphādīnāṃ vaiṣamyaṃ ca yudhiṣṭhira // RKS_54.32 //

vātādīnāṃ samūhaś ca dehajaḥ parikīrtitaḥ /
tasmād vyādhiparaṃ jñeyaṃ śarīram idam ātmanaḥ // RKS_54.33 //

vātotpatty atirekeṇa bādhito vai jvareṇa ca /
rogair nānāvidhibhavair bahuduḥkhāny anekadhā // RKS_54.34 //

tāni ca svātmavedyāni kim anyat kathayāmy aham /
ekottaraṃ mṛtyuśatam asmin dehe pratiṣṭhitam // RKS_54.35 //

atraikaṃ kālarūpaṃ ca śeṣāstvāgantavaḥ smṛtāḥ /
ye tv ihāgantavaḥ proktāste praśāmyanti bhaiṣajaiḥ // RKS_54.36 //

japahomapradānaiś ca kālamṛtyur na śāmyati /
apamṛtyuś ca sarvasya viṣam adyādisambhavaḥ // RKS_54.37 //

na cātipuruṣas tasmād apamṛtyor babheti vai /
vividhā vyādhayaḥ kaṣṭāḥ savaidyāḥ prāṇinas tathā // RKS_54.38 //

viṣāṇi tv abhicārāś ca mṛtyor dvārāṇi dehinām /
pīḍitaṃ rogasarpādyair api dhanvantariḥ svayam // RKS_54.39 //

svasthaṃ kartuṃ na śaknoti kālaprāptaṃ hi dehinam /
naiṣadhaṃ na tapo dānaṃ na mitrāṇi na bāndhavāḥ // RKS_54.40 //

paritrātuṃ no samarthāḥ kālena paripīḍitam /
nāsti mṛtyusamaṃ duḥkhaṃ nāsti mṛtyusamo ripuḥ // RKS_54.41 //

nāsti mṛtyusamaḥ kālaḥ sarveṣām eva dehinām /
sadbhāryā putramitrāṇi rājyaiśvaryasukhāni ca // RKS_54.42 //

mṛtyuśchinatti sarvāṇi vividhāny api bhārata /
idaṃ te kathitaṃ rājañjñātisaṃsāradustaram // RKS_54.43 //

pariṇāma iti jñātvā sarvaṅkālasya bhojanam /
tasmāt sarvaprayatnena saṃsevyā saptakalpagā // RKS_54.44 //

sarvaduḥkhāpahā nityaṃ sarvaśokavināśinī /
yo yān kāmayate kāmāṃstāṃstān devī prayacchati // RKS_54.45 //

idaṃ jñānam idaṃ dhyānaṃ pāṇḍityaṃ veda vedanam /
nivāsaḥ sarvabhūtānāṃ sevyate saptakalpagā // RKS_54.46 //

yajño dānaṃ tapaḥ satyaṃ svādhyāyaḥ pitṛtarpaṇam /
saphalaṃ labhate teṣāṃ yo revāmbu niṣevate // RKS_54.47 //

brahmakūrcasahasrāṇi somapānāyutaṃ tathā /
narmadātoyapānasya kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm // RKS_54.48 //

saṃyukto 'pi mahāpāpair nānājanmakṛtair api /
oṃkāradakṣiṇe ghoraṃ mucyate tatkṣaṇāj japan // RKS_54.49 //

godānānna paraṃ dānaṃ triṣu lokeṣu viśrutam /
narmadāpayasi snātvā yo dadyād gāṃ dvijanmane // RKS_54.50 //

saṃkhyāṃ kartuṃ yathāvac ca na devair api śakyate // RKS_54.51 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe karmagatiyamavākyaṃ nāma catuṣpañcāśattamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 55

yudhiṣṭhira uvāca:
dhenuḥ katividhā proktā kasmin kāle ca dīyate /
sarvopaskarasaṃyuktā tvatta icchāmi veditum // RKS_55.1 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śṛṇu rājan mahābāho kathyamānaṃ nibodha me /
kathayāmi tavākhyānam ādikalpe kṛte yuge // RKS_55.2 //

cakravartī śaśāṅko 'bhūt sarvadharmabhṛtāṃ varaḥ /
na ca varṇayituṃ śakyaḥ satyadharmavrate sthitaḥ // RKS_55.3 //

bubhuje sa mahīmetāmekacchatrāṃ samāhitaḥ /
navakhaṇḍāṃ saptadvīpā yathā śakro 'marāvatīm // RKS_55.4 //

hariścandrasya tasyāpi saṃvādaś cakravartinaḥ /
hariścandraḥ kurukṣetre gavām ayutam uttamam // RKS_55.5 //

hemabhāramalaṅkārasarvaratnavibhūṣitam /
brahmarṣir mudgalo nāma svayaṃ brahma pratiṣṭhitaḥ // RKS_55.6 //

mudgalāś ca dvijāḥ sarve satyadharmaparāyaṇāḥ /
śatamaṣṭottaraṃ sāgraṃ brāhmaṇā brahmavādinaḥ // RKS_55.7 //

hariścandro dadau tebhyo rāhusūryasamāgame /
dvijān sampūjya vidhicchraddhayā parayā yutaḥ // RKS_55.8 //

arcayitvā maheśānaṃ sthānaṃ paramasiddhidam /
cakrapāṇiṃ hṛṣīkeśaṃ mudā paramayā yutaḥ // RKS_55.9 //

sarasvatyāṃ nṛpaśreṣṭha tiladarbhānvitasya tu /
dānasyāsya prabhāveṇa lokāstenākhilā jitāḥ // RKS_55.10 //

antarikṣe purī prāptā sarvalokamanoharā /
hariścandrapurī khyātā sā 'smil loke carācare // RKS_55.11 //

satyadānasarvatyāgair ityādibhir alaṃkṛtaḥ /
hariścandrasamo rājā na bhūto na bhaviṣyati // RKS_55.12 //

evaṃ gāthā purā gītā śakrādyaiḥ surasattamaiḥ /
śaśāṅko 'pyakarot sarvaṃ narmadātīramāśritaḥ // RKS_55.13 //

dānaṃ yajña tapaḥ satyaṃ parvate 'marakaṇṭake /
dadau cārdhaprasūtāṃ brāhmaṇāya mahātmane // RKS_55.14 //

dānasyāsya prabhāveṇa hariścandrādhiko 'bhavat /
anekabhāvikaṃ pāpaṃ dagdhvā tūlaughavacchikhī // RKS_55.15 //

yāvad vatsasya pādau dvau mukhaṃ yonau pradṛśyate /
tāvad gauḥ pṛthivī jñeyā saśailavanakānanā // RKS_55.16 //

svarṇaśṛṅgī raupyakhurī savatsā kāṃsyadohanā /
narmadāsnānayuktā tu sakuśā tilasaṃyutā // RKS_55.17 //

oṃkārāmarayor madhye koṭitīrthe narādhipaḥ /
etāḥ sahasrasakhyātā brāhmaṇebhyo nyavedayat // RKS_55.18 //

etasminn antare nedurdevadundubhayo divi /
tatkṣaṇād yānam ārūḍho jvalan maṇigaṇair iva // RKS_55.19 //

stūyamānaḥ samīpasthair asaṃkhyātair vimānibhiḥ /
dhṛtasvarṇātapatras tu vījyamānas tu cāmaraiḥ // RKS_55.20 //

yojanānāṃ sahasreṇa hariścandro 'py adhaḥ sthitaḥ /
tad dṛṣṭvā tādṛśaṃ karma śaśāṅkasya viśāmpateḥ // RKS_55.21 //

sa vinindya kurukṣetraṃ vismayāviṣṭacetanaḥ /
mahānadyāṃ śaśāṅkena rāhusomasamāgame // RKS_55.22 //

dattaṃ dānaṃ na sāmānyaṃ bhaved iti samāsataḥ /
viṣaṇṇavadano bhūtvā hariścandro nṛpottamaḥ // RKS_55.23 //

brahmalokaṃ gataḥ kṣipraṃ yatra lokeśvaraḥ prabhuḥ /
abhivādya yathā nyāyaṃ papraccha sa pitāmaham // RKS_55.24 //

dānena nirjitā devāḥ śaśāṅkena mahātmanā /
kiṃ ca puṇyamidaṃ brahman kurukṣetrād viśiṣyate // RKS_55.25 //

amareśvaratīrthaṃ tu nāma revāsamudbhavam /
kenāpi na samaṃ bhūtam uparyupari dīpyate // RKS_55.26 //

iti śrutvā vacas tasya hariścandrasya dhīmataḥ /
uvāca vacanaṃ brahmā hariścandraṃ nṛpottamam // RKS_55.27 //

viṣādaṃ tyaja rājendra gahanā karmaṇāṃ gatiḥ /
śaśāṅkasadṛśo rājā na dṛṣṭo na śruto mayā // RKS_55.28 //

evaṃ vaktuṃ na yogyo 'haṃ na devāpi savāsavāḥ /
anekāni sahasrāṇi purā vai cakravartinā // RKS_55.29 //

iṣṭāni ca vidhānena parvate 'marakaṇṭake /
rāhusūryasamāyoge tīrthalakṣāṇi bhārata // RKS_55.30 //

sarasvatīṃ kurukṣetraṃ puṣkaraṃ naimiṣaṃ tathā /
tīrthāny etāni cānyāni snānaṃ kartuṃ samāyayuḥ // RKS_55.31 //

mekalāyāṃ hariścandra koṭitīrthe narādhipa /
tīrthānāṃ tyaja rājendra sāmyaṃ mekalayā saha // RKS_55.32 //

vārāṇasyā kurukṣetraṃ tolitaṃ ca mayā purā /
tīrthāni na samaṃ yānti tīrthasyāsya prabhāvataḥ // RKS_55.33 //

khyātamātraṃ kurukṣetraṃ lokayātrāpravartakam /
purāṇaṃ na śrutaṃ yais tu mithyājñānasamanvitaiḥ // RKS_55.34 //

sevyatāṃ kalpagā devī yadīcchet paramaṃ padam /
namaskṛtya vidhātāram ayodhyādhipatis tadā // RKS_55.35 //

mudā paramayā yuktaḥ sa yayāv amareśvaram /
etat sarvaṃ samākhyātaṃ yathāvat tava suvrata // RKS_55.36 //

yaḥ śṛṇoti naro rājan gosahasraphalaṃ labhet // RKS_55.37 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe godānamahimānuvarṇano nāma pañcapañcāśattamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 56

mārkaṇḍeya uvāca:
māhiṣmatyāḥ paścime vai tīrthaṃ pāpaharaṃ param /
aśokavanikā nāma sarvaśokavināśanam // RKS_56.1 //

snātvā tatrārcayed gaurīṃ yathā vibhavavistaraiḥ /
mātaṅgasyāśrama tadvat siddhagandharvasevitam // RKS_56.2 //

śuklakṛṣṇātṛtīyāyāṃ gandhadhūpavilepanaiḥ /
upahārair anekaiś ca dīpamālāprabodhanaiḥ // RKS_56.3 //

tatra yā pūjayen nārī gaurīṃ bhaktisamanvitā /
rūpasaubhāgyasampannaṃ labhate satpatiṃ tu sā // RKS_56.4 //

kārttikyāṃ tu gataprāṇā modamānā tu saṃyatā /
asya tīrthasya māhātmyāt prāptā māheśvaraṃ puram // RKS_56.5 //

mātaṅgo nāma devarṣiḥ purākalpe yudhiṣṭhira /
narmadātīramāśritya tapas tepe suduṣkaram // RKS_56.6 //

purā janmaniṣādaḥ sa jātiṃ smarati pūrvikām /
aghamarṣaṇadeśasthaḥ sarvadharma bubodha ca // RKS_56.7 //

maharṣīṇāṃ prasaṅgena narmadādarśanena ca /
pāpabuddhiṃ parityajya dharmabuddhiṃ cakāra saḥ // RKS_56.8 //

nirviṇṇo 'haṃ ca bhikṣuś cādhunā śvapacayoniṣu /
evam uktvā tato rājann aśokavanikāṃ gataḥ // RKS_56.9 //

jaṭāvalkaladhārī ca kandamūlaphalāśanaḥ /
divyaṃ varṣasahasraṃ tu śivārādhanatatparaḥ // RKS_56.10 //

śivadhyānaparaḥ so 'bhūd ugre tapasi saṃsthitaḥ /
divyaṃ varṣasahasraṃ hi tathā tasya tapasyataḥ // RKS_56.11 //

ekāśītisahasrāṇi jaṭāgrebhyo viniḥsmṛtāḥ /
svayaṃ patanti vividhā narmadātoyam adhyataḥ // RKS_56.12 //

tatkṣaṇād yakṣiṇīrūpā anantāś cāpramāṇikāḥ /
śyāmavarṇāḥ sutejaḥ kāḥ sarvābharaṇabhūṣitāḥ // RKS_56.13 //

yakṣalokaṃ vrajanty āśu tīrthasyāsya prabhāvataḥ /
mantrayantravihīno 'pi śivabhaktiparāyaṇaḥ // RKS_56.14 //

ṣaḍakṣaram imaṃ mantraṃ hṛdi cakre divāniśam /
oṃnamaḥ śivāya iti sarvamantrottamottamam // RKS_56.15 //

tasya bhaktiṃ parāṃ jñātvā devadeva umāpatiḥ /
pratyakṣarūpo bhagavān chūlapāṇiḥ samāgataḥ // RKS_56.16 //

uvāca vacanaṃ devo mātaṅgaṃ prati bhārata /
varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te dhyānenānena suvrata // RKS_56.17 //

mātaṅga uvāca:
yadi tuṣṭo 'si deveśa varaṃ dātum ihecchasi /
mātaṅganāmnā vikhyātiṃ tīrtham etat prayātu vai // RKS_56.18 //

cāṇḍālāḥ śvapacāś caiva pāpayonigatā 'pi /
japādi rahitāś cāpi mucyante 'trāpi kilbiṣāt // RKS_56.19 //

mātaṅganāmaliṅgaṃ tu narmadātīram āśritam /
snātvā yo 'trārcayet tasya bhaved bandhavimokṣaṇam // RKS_56.20 //

idaṃ varam ahaṃ manye tvatprasādāt maheśvara /
tasya tad vacanaṃ śrutvā praty uvāca śivāpatiḥ // RKS_56.21 //

evam bhavatu tatsarvaṃ matprasādān na saṃśaya /
evam uktvā yayau deva kailāsaṃ parvatottamam // RKS_56.22 //

varaṃ samprāpya mātaṅga umāmāheśvaraṃ puram /
kāmikaṃ yānam ārūḍhaḥ sarvābharaṇabhūṣita // RKS_56.23 //

jagāmāśu ciraṃ bhoktuṃ bhogān snānaprabhāvataḥ /
yā caitramāse 'māvāsyā kṛṣṇapakṣe caturdaśī // RKS_56.24 //

tasyāṃ tatra hutaṃ dattam anantaphalam aśnute /
tilodakapradānena pāpayonigatā 'pi // RKS_56.25 //

saktvāḍhyaguḍapiṇḍena pitṝn modayate tu yaḥ /
pitarastasya tṛpyanti yāvadindrāś caturdaśa // RKS_56.26 //

tilataṇḍulamiśraṃ yaḥ kuryāl liṅgasya pūjanam /
so 'pi varṣasahasrāṇi śivaloke mahīyate // RKS_56.27 //

aśokavanikā nāma mātaṅgaṃ tīrtham ucyate /
revāyā uttare kūle kathitaṃ tava bhārata // RKS_56.28 //

athānyat kathayiṣyāmi yāmyabhāge vyavasthitam /
tīrthaṃ mṛgavanaṃ nāma sarvapāpapraṇāśanam // RKS_56.29 //

tatra snātvā 'rcayed viṣṇuṃ śaṅkhacakragadādharam /
ekādaśyāṃ mahārāja nirāhāro niśāṃ nayet // RKS_56.30 //

hariṃ mṛgavane tatra gandhapuṣpaiś ca pūjayet /
ekasmin bhojite vipre lakṣaṃ bhavatu bhojitam // RKS_56.31 //

tilodakapradānena pitṝṇāṃ vaiṣṇavaṃ padam /
tatraiva sanniviṣṭaṃ tu vārāhaṃ tīrthamuttamam // RKS_56.32 //

yatra vārāharūpeṇa dharā caiva samuddhṛtā /
viśvarūpaṃ tathā cānyaddhariṇāmitatejasā // RKS_56.33 //

pativratā ca nārī vai tathā māsopavāsinī /
tatra snātvā vidhānena lokaṃ prāpnoti vaiṣṇavam // RKS_56.34 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe mātaṅgāśramavarṇano nāma ṣaṭpañcāśattamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 57

mārkaṇḍeya uvāca:
ākhyānaṃ kathayiṣyāmi khyātaṃ mṛgavanaṃ yathā /
vyādha kaścid durācāraḥ sarvabhūteṣu nirdayaḥ // RKS_57.1 //

pāśahasto dhanuṣpāṇir vicaran girikandare /
ājaghāna mṛgān sarvān kuṭumbārthe nṛpottama // RKS_57.2 //

jyeṣṭhe māsi tu saṃprāpte nidāghe jvalanaprabhe /
bhramati sma tṛṣārtaś ca vṛkṣamūle samāśritaḥ // RKS_57.3 //

rātrau svapiti niśceṣṭo duḥkhārtaś ca kṣudhānvitaḥ /
vanasaṃgharṣajo vahnir utthito girikandarāt // RKS_57.4 //

pradagdhaṃ ca vana tena mṛgavyāghrasamāvṛtam /
bhasmībhūtaṃ ca tatsarvaṃ reṇubhūtaṃ ca kṛtsnaśaḥ // RKS_57.5 //

meghāgamoktakāle tu pravāhe nārmade śubhe /
kanyārāśigate bhānau dvādaśyāṃ śravaṇena tu // RKS_57.6 //

narmadātoya saṃsargād yakṣā jātās tu pannagāḥ /
tatkṣaṇād divyadehās tu vaiṣṇavaṃ yānamāsthitāḥ // RKS_57.7 //

sa vyādhaś cābhavad rājā tīrthasyāsya prabhāvataḥ /
daśavarṣasahasrāṇi bhogān bhuṅkte manoharān // RKS_57.8 //

ye 'pi dagdhā mṛgās tatra te 'pi gandharvatāṃ gatāḥ /
vaiṣṇavenaiva yānena prāptās tu vaiṣṇavaṃ padam // RKS_57.9 //

avaśaḥ svavaśo vāpi yas tu prāṇān parityajet /
divyavarṣasahasraṃ tu viṣṇuloke sa modate // RKS_57.10 //

tilodakapradānena pitṝṇāṃ paramā gatiḥ /
manorathaṃ nāma tīrtham anyat paramasiddhidam // RKS_57.11 //

triṣu lokeṣu vikhyātaṃ revātīrasamudbhavam /
yaṃ yaṃ prārthayate kāmaṃ taṃ taṃ snātvāpi mānavaḥ // RKS_57.12 //

sarva ca samavāpnoti tīrthasyāsya prabhāvataḥ /
aṅgarāvartasaṃbhedo gosahasraphalapradaḥ // RKS_57.13 //

aṅgāreśvaradevaś ca tatra tiṣṭhati saṅgame /
snānamātro naras tatra gāṇapatyam avāpnuyāt // RKS_57.14 //

aṅgāraś ca caturthyāṃ ca yadā bhavati bhārata /
hiraṇyapuruṣaṃ kṛtvā raktavastreṇa veṣṭayet // RKS_57.15 //

ghṛtapūrṇaṃ tāmrapātraṃ guḍenāpi prapūritam /
tatsarvaṃ vidhivad dadyāc chrotriyāya viśeṣataḥ // RKS_57.16 //

dānatīrthaprabhāveṇa śakrārddhāsanabhāg bhavet /
yasmāt pāpāni duḥkhāni tīvrāṇy api bahūnyapi // RKS_57.17 //

tasmāt pāpaṃ na kartavyam ātmapīḍākaraṃ hi tat /
yasmin kāle ca deśe ca vayasā yādṛśena ca // RKS_57.18 //

kṛtaṃ śubhāśūbhaṃ karma tat tathā tena bhujyate /
tasmāt sadaiva dātavyam avicchinna tayārthine // RKS_57.19 //

vicchidyante 'nyathā bhogā grīṣme kusarito yathā /
saṃsevyate yathā devī saptakalpavahā śubhā // RKS_57.20 //

saṃsārasya samucchittyai jñānayogaṃ bravīmi te /
śivaprakāśakaṃ jñānaṃ yogas tatraiva cintitaḥ // RKS_57.21 //

durvijñeya gatir yogo narmadāśivasannidhau /
śivājñā vartate tatra snānapūjāvidhir yathā // RKS_57.22 //

sa siddhāntā 'virodhena pustakair na virodhayet /
dharmajñānāpavargārthaṃ sahitaṃ vindate naraḥ // RKS_57.23 //

pūrvottaravirodhena kutrārtho 'bhimato bhavet /
dṛṣṭvādyamūlatas tarkaṃ śrutyā saha vivarjayet // RKS_57.24 //

tasmād āgamayuktena sadātmārthavicāraṇam /
kartavyaṃ nānumānena kevalena vipaścitā // RKS_57.25 //

hīnottamādyasya phalaṃ bahudhā svaṃ ca tatsmṛtam /
tasmāt parīkṣāṃ kurvīta puṇyaṃ sādhu mahatphalam // RKS_57.26 //

pākhaṇḍino vikarmasthān vaiḍālavratikāṃ śaṭhān /
varjayed dūrato dhīmān haitukyān tīrthanindakān // RKS_57.27 //

digambarān śvetapaṭān ye cānye hetuvādinaḥ /
etaiḥ saha na saṃvādaṃ saṃsargaṃ na kathaṃcana // RKS_57.28 //

viparītaṃ kalau dharmaṃ nagnā muṇḍā malāśinaḥ /
tasmāt taṃ ca parityajya tretādharmaṃ samācaret // RKS_57.29 //

pramāṇaṃ sarvadharmeṣu brahmaviṣṇuśivoditam /
anyathā kurute yas tu narake patati dhruvam // RKS_57.30 //

sarveṣām eva śāstrāṇām evaṃ śāstraviniścayaḥ /
sevyatāṃ kalpagā devī śivapūjārataiḥ sadā // RKS_57.31 //

pitṝṇāṃ tarpaṇaṃ kuryād bhikṣāṃ dadyāc ca bhikṣave /
kāruṇyaṃ sarvabhūteṣu narmadākhyānacintanam // RKS_57.32 //

idaṃ jñānamaśeṣaṃ ca sarvakarmaviśodhanam /
ādimadhyāntarahitaḥ svabhāvavimalaḥ prabhuḥ // RKS_57.33 //

sarvajñaḥ paripūrṇaś ca śivo jñeyaḥ śivāgame /
sarvārthasādhakaṃ jñānaṃ tatpraṇītam asaṃśayam // RKS_57.34 //

yaḥ sarvajñaḥ susampūrṇaḥ svabhāvavimalaḥ śivaḥ /
sarvadoṣavinirmuktaḥ sa brūyāt katham anyathā // RKS_57.35 //

śivājñām antareṇāpi jagatsṛṣṭiḥ katham bhavet /
acaitanyāt pradhānena ajñatvāt puruṣasya ca // RKS_57.36 //

pradhānaṃ paramāṇvādi yāvat kiṃcid acetanam /
tanna kartṛ svayaṃ draṣṭṛ buddhimatkaraṇaṃ vinā // RKS_57.37 //

na yathā ghaṭam ānena mṛtpiṇḍaḥ svayam ṛcchati /
tathājñābuddhibhāvena na tiṣṭhet prakṛtiḥ svayam // RKS_57.38 //

dharmādharmopadeśo na dharmādharmavicāraṇam /
sarvajñena vinā jātu nādisarge prasiddhyati // RKS_57.39 //

yathānādi pravṛtto 'yaṃ ghoraḥ saṃsārasāgaraḥ /
śivo 'pi hi tathānādiḥ saṃsārān mocakaḥ smṛtaḥ // RKS_57.40 //

vyādhīnāṃ bhaiṣajaṃ yadvat pratipakṣaṃ svabhāvataḥ /
tadvatsaṃsāraghorāṇāṃ pratipakṣaḥ śivaḥ smṛtaḥ // RKS_57.41 //

vaidyaṃ vinā nirākrandāḥ kliśyante rogiṇo yathā /
śivena tu vinā sarvaṃ nirākrandaṃ jagat tathā // RKS_57.42 //

tasmād anādiḥ sarvajñaḥ paripūrṇaḥ paraḥ śivaḥ /
asti nātaḥ paritrātā pumān saṃsārasāgare // RKS_57.43 //

ye 'bhyasanti śivajñānaṃ hṛdaye śivabhāvitāḥ /
yadi vedāḥ pramāṇaṃ tu teṣāṃ jñānaṃ prajāyate // RKS_57.44 //

iyaṃ ca sarvabhūtānāṃ śaraṇaṃ bhuvi narmadā /
apāṃ rūpatayā devī lokānugrahakāriṇī // RKS_57.45 //

sthāvaraṃ jaṅgamaṃ caiva bhūtagrāmaṃ caturvidham /
bhagavaty uddharaty eṣāṃ patantaṃ narake dhruvam // RKS_57.46 //

evaṃjñātvā naraśreṣṭha śivam anvīkṣya kalpagām /
uccairgṛhāṇi divyāni dhanadhānyānvitāni ca // RKS_57.47 //

sarvopaskaradivyāni brāhmaṇebhyo nivedayet /
anāthāyātivṛddhāya vikalāya kuṭumbine // RKS_57.48 //

kāṣṭhamṛnmayagehaṃ ca yo dvijāya prayacchati /
evaṃ vidhān gṛhān ramyān sarvato 'marakaṇṭake // RKS_57.49 //

kārayed yaḥ pumān divyāṃs tasya puṇyaphalaṃ śṛṇu /
kiṃ tasya bahubhir dattair dānair bhavati bhārata // RKS_57.50 //

etad eva paraṃ dānaṃ sarvakāmārthasādhakam /
yaḥ śṛṇoti naro bhaktyā sarvapāpaiḥ pramucyate // RKS_57.51 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe narmadāmāhātmye saptapañcāśattamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 58

yudhiṣṭhira uvāca:
śrutvaitat paramaṃ guhyaṃ gavāṃ devasam udbhavam /
brahmakūrcasya māhātmyaṃ śrotum icchāmi tattvataḥ // RKS_58.1 //

ākhyāhi bhagavan sarvaṃ golokaḥ kīdṛśaḥ smṛtaḥ /
prāpyate karmaṇā kena ke tasminn aniśaṃ sthitāḥ // RKS_58.2 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śrūyatām abhidhāsyāmi namaskṛtya maheśvaram /
gomātṛlokaṃ paramaṃ sarvakām asamanvitam // RKS_58.3 //

yathāvat sarvalokānām uparyupari saṃsthitam /
pātālāni tataḥ sapta pātālaṃ ca tatas tathā // RKS_58.4 //

yāvat pramāṇaṃ paritaḥ paricchinnaṃ mahītalam /
tāvat pramāṇaṃ tasyāḥ samudrās tāni caiva tu // RKS_58.5 //

teṣāṃ pratyekam utsedhapramāṇaṃ parikīrtitam /
yojanānāṃ sahasrāṇi daśārdhāni tatas tataḥ // RKS_58.6 //

sahasrayojanotsedhas tasyābhyantaratas tathā /
vivarāṇāṃ samastānāṃ sahasrāṇi nava smṛtam // RKS_58.7 //

teṣāṃ ruciramāhātmyaṃ nāmatas tu mahītale /
divyadivyopasampannaḥ śrīmaccāmīkaradyutiḥ // RKS_58.8 //

nāgarājaḥ sadaivāste tasmin kṛtaniketanaḥ /
ananto 'nantadhāmā ca mukundo nṛpaśaivalaḥ // RKS_58.9 //

tato rasātalaṃ nāma śivasantoṣabhūmikam /
vāsuker nāgarājasya tatra cāru mahāpuram // RKS_58.10 //

pura ca suralomnas tu dānavādhipater mahat /
suparṇasya ca daityānām aśeṣāṇāṃ mahātmanām // RKS_58.11 //

tataḥ sutalanāmāsti śarkarāñcitabhūmikam /
nāgādīnāṃ svastikānāṃ tatraiva vasatiḥ sadā // RKS_58.12 //

dānavādhipatīnāṃ ca tatraiva nilayaḥ paraḥ /
vairocanahiraṇyākhyaprabhṛtīnāṃ mahātmanām // RKS_58.13 //

tataścātalam ityuktaṃ pātālānāṃ tasya tu vai /
teṣām ūrdhvavastusarveṣāṃ mṛnmayaṃ ca talaṃ kṣiteḥ // RKS_58.14 //

asurādhipates tāvat kālanemermahāpuram /
cārucāmīkarābhāsaṃ vainateyasya cāparam // RKS_58.15 //

tataś ca vitalaṃ nāma pātālaṃ raktabhūtalam /
tasmin mahāntako nāma dānavendrakṛtālayaḥ // RKS_58.16 //

tālako 'gnimukhas tasmin nalahrādaś ca dānavāḥ /
nivasanti kṛtāgārās tathā prahlādavarcasaḥ // RKS_58.17 //

pātālaṃ vitalaṃ nāma śuklaṃ kṣititalaṃ tataḥ /
kambalāśvatarau nāgau sahitau tatra tiṣṭhataḥ // RKS_58.18 //

mahājambhahayagrīvaprabhṛtīnāṃ mahātmanām /
vārāṇasyasurendrāṇāṃ nivāsas tatrakalpitaḥ // RKS_58.19 //

kṛṣṇaṃ kṣititalaṃ tasmāt pātālatalasaṃjñakam /
śaṅkukarṇamahānādanamucīnāṃ niketanam // RKS_58.20 //

pātālāt saptamād ūrdhvaṃ saptadvīpā mahī sthitā /
samudraiḥ saptabhir yuktā parvataiḥ samalaṃkṛtā // RKS_58.21 //

jambūdvīpaś ca tan madhye plakṣadvīpas tataḥ paraḥ // RKS_58.22 //

krauñcadvīpaś ca parataḥ śākadvīpaś ca tadbahiḥ /
parataḥ puṣkaradvīpaḥ saptamaḥ parikīrtitaḥ // RKS_58.23 //

kṣārodakaś cekṣurasaḥ surodaś ca ghṛtodadhiḥ /
dadhitoyaḥ kṣīrapūrṇaḥ svādūdaḥ saptamaḥ smṛtaḥ // RKS_58.24 //

saptadvīpasamudrāṇāṃ dviguṇadviguṇāntaraḥ /
pramāṇavistaro jñeyo niyutaḥ prathamaḥ smṛtaḥ // RKS_58.25 //

himavān hemakūṭaś ca niṣadhaś ceti dakṣiṇe /
nīlaś ca śvetaḥ śṛṅgaś ca meroruttarataḥ smṛtāḥ // RKS_58.26 //

merur asti sthito madhye jambūdvīpasya bhārata /
mālyavān pūrvato jñeyaḥ paścime gandhamādanaḥ // RKS_58.27 //

ete parvatarājāno jambūdvīpe nava smṛtāḥ /
plakṣadvīpādiṣu jñeyāḥ saptasaptaiva parvatāḥ // RKS_58.28 //

puṣkaradvīpamadhye tu parvato valayākṛtiḥ /
ekaḥ smṛtaḥ samantāc ca nāmato mānasaḥ smṛtaḥ // RKS_58.29 //

vindhyo nāma mahābhāgo jambūdvīpe vyavasthitaḥ /
yatraiṣā narmadādevī plavantī lokatāriṇī // RKS_58.30 //

vindhyasya cānujo bhrātā sahyo dakṣiṇataḥ smṛtaḥ /
urvī kūrmatalākārā kāñcanī parimaṇḍalā // RKS_58.31 //

aṇureva tathā sā tu nirdiṣṭātividaḥ kṣitiḥ /
tasyāḥ pramāṇaṃ nirdiṣṭaṃ daśayojanakoṭayaḥ // RKS_58.32 //

lokāloka iti khyātas tasyāḥ prānte samantataḥ /
sphīto hemamayaḥ śrīmān saralaḥ parimaṇḍalaḥ // RKS_58.33 //

yojanānāṃ sahasrāṇi cārdhamasya vyavasthitam /
tāvadeva ca vistīrṇaṃ tadardhe bhānurāhitaḥ // RKS_58.34 //

prakāśayati sa jyotiḥ parabhāge nihanyate /
lokāloka iti proktas tato 'sāvacalo mahān // RKS_58.35 //

lokālokāvasāno 'yaṃ bhūrlokaḥ parikīrtitaḥ /
gandharvayakṣarakṣobhiḥ piśācaiś ca niṣevitaḥ // RKS_58.36 //

mānuṣaiḥ paśubhiś caiva mṛgapakṣisarīsṛpaiḥ /
sthāvarairvividhākārair bhūtair etaiś ca ṣaḍvidhaiḥ // RKS_58.37 //

bhūrlokaś ca bhuvarloko yāvad ādityamaṇḍalam /
vasanti satataṃ rudrās satataṃ vaktrabhāskarāḥ // RKS_58.38 //

ādityamaṇḍalādūrdhvaṃ smṛtā svarlokasaṃsthitiḥ /
vimānakoṭayas tasminn aṣṭāviṃśatirāśayaḥ // RKS_58.39 //

meḍhībhūto vimānānāṃ sarveṣām upari dhruvaḥ /
niyutā anilaskandhāḥ saptāsminn antare sthitāḥ // RKS_58.40 //

pṛthivyāḥ prathamaḥ skandhaḥ sthitaś cāmeghamaṇḍalam /
āhavo nāma vai vāto vyūhānāṃ vyūhakṛt tathā // RKS_58.41 //

dvitīyaḥ pravaho nāma nibaddhaḥ sūryamaṇḍale /
tṛtīyaḥ saṃvaho māma suskandho 'sau pratiṣṭhitaḥ // RKS_58.42 //

caturthaḥ sodvahaḥ skandhaḥ sthito nakṣatramaṇḍale /
tato dvayor vinirdiṣṭā vimānodvahanakriyā // RKS_58.43 //

yojanānāṃ dhruvaḥ koṭir maharlokaḥ samucchritaḥ /
skandhaḥ parivaho nāma nibaddhaḥ saptamo dhruve // RKS_58.44 //

annādīni karoty eṣa parvaṇām upari sthitaḥ /
vinirvṛttaṃ vikārāṇām adhivāso mahātmanām // RKS_58.45 //

tatrādhikāridevānām aṣṭāviṃśati koṭayaḥ /
janāt svarlokam āgatya niyogāt padmajanmanaḥ // RKS_58.46 //

sthitā manvantaraṃ tatra svavyāpārāvasāyinaḥ /
āruhya ca maharlokam āgacchanti tataḥ punaḥ // RKS_58.47 //

brahmaṇo divasaikena devāḥ svarge caturdaśa /
krameṇa kṛtvā karmāṇi maharloke vasanti te // RKS_58.48 //

koṭidvayaṃ maharlokāj janalokaḥ samucchritaḥ /
sādhyānām asurās tatra vasanti sukhinaḥ sadā // RKS_58.49 //

yojanānāṃ catuḥkoṭyaḥ janād apy ucchritaṃ tapaḥ /
prajānāṃ patayas tatra sthitās tu brahmaṇaḥ sutāḥ // RKS_58.50 //

satyalokas tapolokāt koṭiṣaṭkaṃ samucchritam /
āste parivṛtas tatra devāsuragaṇair virāṭ // RKS_58.51 //

brahmalokād viṣṇuloko dviguṇena samucchritaḥ /
vistareṇa tadūrdhve ca divyalokaḥ samanvitaḥ // RKS_58.52 //

viṣṇulokāc ca parataḥ śrīmac chivapuraṃ mahat /
dvāviṃśat koṭivistīrṇaṃ tadūrdhve samupasthitam // RKS_58.53 //

sūryāyutapratīkāśaṃ sarvakāmasamanvitam /
anekāraṇyavinyāsaṃ svarganadyupaśobhitam // RKS_58.54 //

sarvaratnānvitair divyais taptajāmbūnadaprabhaiḥ /
sahasrakhaṇḍabhaumaiś ca sarvaśobhāsamanvitaiḥ // RKS_58.55 //

vimānaiḥ sarvato vyāptaṃ candrair ivanabhastalam /
apsarogaṇasaṃkīrṇaṃ sarvavidyādharānvitam // RKS_58.56 //

nṛtyagītaravopetair aprameyaguṇānvitaiḥ /
manojavair asaṃkhyātaiḥ parivārasamanvitaiḥ // RKS_58.57 //

kvacid dolāgṛhair ramyaiḥ kiṅkiṇīr avakānvitaiḥ /
udgatair ardhacandraiś ca ghaṇṭābharaṇabhūṣitaiḥ // RKS_58.58 //

maṇimuktāvitānaiś ca maṇiratnacayaiḥ śubhaiḥ /
sarvaratnārcitair dravyair muktādāmasuśobhanaiḥ // RKS_58.59 //

mahāsiṃhāsanair divyaiḥ sarvaratnavibhūṣitaiḥ /
kvacit puṇyagṛhair vyāptam asaṃkhyaguṇānvitaiḥ // RKS_58.60 //

sadā puṣpaphalair vṛkṣaiḥ kvacid vyāptaṃ manoramaiḥ /
puṣpodyānair mahāramyaiḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ // RKS_58.61 //

saptakalpavahā puṇyā tatraivāste saridvarā /
tatkalāyāḥ sahasrāṃśo jambūdvīpe pradṛśyate // RKS_58.62 //

avatīrṇā mahīpṛṣṭhe lokānugrahakāmyayā /
sarvātmanā 'vatāraś ca gaṅgādisaritām iha // RKS_58.63 //

amṛtasyandinībhiś ca nadībhir upaśobhitam /
hemaratnāñcitā vāpyaḥ sopānaiḥ sphāṭikair yutāḥ // RKS_58.64 //

sitaraktāsitaiḥ pītaiḥ sarojairyāḥ sugandhibhiḥ /
pañcavarṇaiś ca gurubhiḥ śobhitāḥ kāñcanākulaiḥ // RKS_58.65 //

mahāvikāśi saṃsnigdhaiḥ śrīmadbhiḥ pañcahastakaiḥ /
daśa dvādaśahastaiś ca tathā viṃśatihastakaiḥ // RKS_58.66 //

nālair marakataprakhyair manoharadalānvitaiḥ /
pūrṇanīlotpalaiś cānyair dīrghikāś ca kvacit kvacit // RKS_58.67 //

siṃhavyāghramukhair divyair gajavājimṛgānanaiḥ /
gomukhaiś chāgavadanaiḥ kapipakṣimukhais tathā // RKS_58.68 //

ekavaktrair mahāvaktrair bahuvaktrair avaktrakaiḥ /
ekapādais tripādaiś ca bahupādair apādakaiḥ // RKS_58.69 //

vāmanair jaṭilair muṇḍair dīrghagrīvair mahodaraiḥ /
mahākāyair mahānāsair mahākarṇair akarṇakaiḥ // RKS_58.70 //

nānārūpākṛtidharair nānābharaṇabhūṣitaiḥ /
nānāveṣadharair divyaiḥ kāmarūpair mahābalaiḥ // RKS_58.71 //

nānāprabhāvasaṃyuktair nānāśāstraviśāradaiḥ /
asaṃkhyā jātayaś cānyā nivasanti tathā vidhāḥ // RKS_58.72 //

kubjāvāmanakādīrghā varadehā varānanāḥ /
muṇḍāś ca vikaṭā nīcā hrasvadīrghaś ca tādṛśāḥ // RKS_58.73 //

lambodarā hrasvabhujā vinatā hrasvajānukāḥ /
mṛgendravadanāś cānyā gajavājimukhās tathā // RKS_58.74 //

hrasvakuñcitakeśāś ca sundarapriyadarśanāḥ /
pañcāśatkoṭayas tatra śivasya paricārikāḥ // RKS_58.75 //

maṇimāṇikyageheṣu ramante tā bahiḥ kvacit /
tatra geheṣu yad dvārisahasraśatabhūmiṣu // RKS_58.76 //

vicitrabhūmayas tatra vajravaidūryabhūṣitāḥ /
iti sarvaguṇopetaiḥ strīsahasrair varānanaiḥ // RKS_58.77 //

asaṃkhyātaiḥ puraṃ vyāptam īśvarasya samantataḥ /
tan madhye sarvatobhadraṃ divyamāyatanaṃ mahat // RKS_58.78 //

śuddhasphaṭikasaṃkāśaṃ sthānam ādyam umāpateḥ /
tatrāste bhagavān somaḥ pūjyamāno gaṇeśvaraiḥ // RKS_58.79 //

siddhaiḥ svasthānasaṃprāptair brahmaviṣṇvādibhis tathā /
dharmas tatra sthitaḥ śrīmānīśvarāyatane 'nagha // RKS_58.80 //

yatra vīravṛṣaḥ tatra nityaṃ gomātaraḥ sthitāḥ /
tatra sā narmadādevī pūjyamānā surāsuraiḥ // RKS_58.81 //

tenodakena tṛpyanti govatsāḥ sarvadevatāḥ /
brahmāviṣṇuḥ sureśāna umayā sahito 'nagha // RKS_58.82 //

surāś ca ṛṣayo bhūtāḥ pitaro mātaras tathā /
sa lokaḥ śivaloko 'tra narmadāloka eva ca // RKS_58.83 //

ye guṇā rudralokasya golokasya tathaiva ca /
nandā bhadrā subhadrā ca suśīlā surabhis tathā // RKS_58.84 //

iti gomātaraḥ pañca śivalokavinirgatāḥ /
ṣaṣṭhī tu narmadādevī lokānugrahakāmyayā // RKS_58.85 //

etāḥ sarvā jagatsarvaṃ sarvalokasya mātaraḥ /
tarpayanti mahārāja nityam atrātmikair guṇaiḥ // RKS_58.86 //

kāraṇāc ca śivasthānād īśvarecchāvaśā 'nugā /
oṃkārāt sarvalokānām imaṃ lokaṃ samāśritāḥ // RKS_58.87 //

tṛṇāni khādanti caranty araṇye pibanti toyāni sunirmalāni /
dugdhaṃ prayacchanti punanti dehaṃ gāvo yato jīvati jīvalokaḥ // RKS_58.88 //

kutas teṣāṃ hi pāpāni yeṣāṃ gṛhamalaṃkṛtam /
satataṃ bālavatsābhir gobhiḥ strībhiriva svayam // RKS_58.89 //

ye smaranti sadoṃkāraṃ narmadāṃ ca śivātmanā /
na teṣāṃ punarāvṛttirghore saṃsārasāgare // RKS_58.90 //

ye kurvanti parāṃ bhaktiṃ tṛṇatoyapradānataḥ /
prasādāt tu gavāṃ tāsāṃ śivalokaṃ vrajanti te // RKS_58.91 //

etāḥ sadānukūlena mātaraḥ sarvakāmadāḥ /
ye rakṣanti śubhā gāś ca śivalokaṃ vrajanti te // RKS_58.92 //

ye 'rcayanti śivaṃ bhaktyā sadvidhānaiḥ samāhitāḥ /
te vindanti mahābhogān puraṃ yānti śivasya vai // RKS_58.93 //

ye śivāśrayatīrthāni śraddhayā yānti mānavāḥ /
kalpagāṃ ca viśeṣeṇa śailaṃ cāmarakaṇṭakam // RKS_58.94 //

te krīḍanti mahābhogair brahmaviṣṇuśivālaye /
payo 'mṛtaṃ ghṛtaṃ kṣīraṃ madhudadhyādikaṃ tu yat // RKS_58.95 //

na paśyati mahābhāga kalpagāyāṃ vimohitaḥ /
etatte kathitaṃ rājan revāvataraṇaṃ śubham // RKS_58.96 //

asyākhyānena bhagavān /# prīyatāṃ me śivaḥ svayam // RKS_58.97 //#

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe śivalokavarṇano nāmāṣṭapañcāśattamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 59

yudhiṣṭhira uvāca:
dānadharmavidhānaṃ ca śrotum icchāmi kalpaga /
daridrā bhikṣavo vāpi kathaṃ yānti śivālayam // RKS_59.1 //

vidhinā kena dānena mucyate duṣkṛtaṃ tathā /
lokānāṃ ca hitārthāya kathayasva mahāmune // RKS_59.2 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śṛṇu rājan yathā nyāyaṃ kathayāmi tavānagha /
puṣkaraṃ bilvapatraṃ ca kuśāstoyaṃ ca nārmadam // RKS_59.3 //

svayambhūr bhagavān āha sāmānyaṃ dharmakāraṇam /
śraddhāpūtāḥ sarvadharmāḥ purāṇaṃ śrutayas tathā // RKS_59.4 //

tasyopadeśadharmeṇa narā yānti triviṣṭapam /
yas tūlapūrṇavistīrṇaṃ raktavastraṃ sasūtrakam // RKS_59.5 //

vyāghracarmakṛtaṃ vāpi navavastrāvaguṇṭhitam /
kṛṣṇājinopavītaṃ ca puṇyadhūpādhivāsitam // RKS_59.6 //

śivadhyānābhiyuktāya śraddhayā vinivedayet /
tat tūlavastratantūnāṃ romasaṃkhyāsti yāvatī // RKS_59.7 //

tāvad varṣasahasrāṇi śivaloke mahīyate /
modate sarvalokeṣu bhuktvā bhogān anekaśaḥ // RKS_59.8 //

punaś ca kṣitimāsādya siṃhāsanapatir bhavet /
tṛṇavalkalaparṇāni śayyā prāvaraṇādikam // RKS_59.9 //

dattvā tadarthine bhūmau śivaloke mahīyate /
śivamuddiśya naivedyaṃ yo dadyāc chivadarśine // RKS_59.10 //

śākaṃ mūlaṃ phalaṃ vāpi tasya puṇyaphalaṃ śṛṇu /
yāvat syāt taṇḍulādīnāṃ saṃkhyāphaladaleṣu ca // RKS_59.11 //

tāvad varṣasahasrāṇi śivaloke mahīyate /
bhikṣāṃ savyañjanāṃ dattvā śivabhaktāya bhaktitaḥ // RKS_59.12 //

varṣalakṣaṃ mahābhāga śivaloke mahīyate /
dadhibhaktaṃ susampūrṇaṃ bhikṣāpātraṃ suśobhanam // RKS_59.13 //

dadyād yaḥ śivabhaktāya tasya puṇyaphalaṃ śṛṇu /
varṣakoṭisamaṃ divyaṃ mahābhogaiḥ samanvitam // RKS_59.14 //

sthitvā śivapure divye tasyānte ca mahīpatiḥ /
suśītalena toyena śivabhaktaṃ sitāyujā // RKS_59.15 //

tarpayitvā śambhuloke varṣalakṣaṃ ca modate /
kalaśaṃ śarkaropetaṃ vastrapūtāmbupūritam // RKS_59.16 //

dadyād yaḥ śivabhaktāya tasya puṇyaphalaṃ śṛṇu /
śuddhasphaṭikasaṃkāśaṃ vimānaṃ sarvakāmikam // RKS_59.17 //

saṃprāpya śivaloke tu varṣakoṭiṃ sa modate /
palāśaparṇaiḥ patrair vā yaḥ kuryāt puṭakāni tu // RKS_59.18 //

pradadyācchivayogibhyas tāmrapātraprado hi saḥ /
yas tāmrapātraṃ sukṛtaṃ pradadyāc chivayogine // RKS_59.19 //

koṭiṣaṭ kaṃ sa kalpānāṃ śivaloke mahīyate /
śūlaṃ vahati yaḥ pāṇau śaktiṃ pṛṣṭhe kamaṇḍalum // RKS_59.20 //

taṃ bhojayitvā yatnena śivalokam avāpnuyāt /
bhojayec ca yathā śaktyā yaḥ śivavratacāriṇam // RKS_59.21 //

bhogaiḥ sa krīḍati śreṣṭhaiḥ śivaloke vyavasthitaḥ /
yaḥ śivāśramadharmaṃ ca gṛhasthaṃ bhojayed budhaḥ // RKS_59.22 //

vipulaiḥ sa mahābhogaiḥ śivaloke mahīyate /
śivāśramavratasthaṃ yaḥ kandādyair bhojayet naraḥ // RKS_59.23 //

sa divyānāpnuyād bhogān īśvarasya pure sthitaḥ /
evaṃ pāśupataṃ bhaktaṃ bhojayitvā praṇamya ca // RKS_59.24 //

nānāvidhair mahābhogaiḥ śivaloke mahīyate /
mahāvratadharāyaiva bhikṣāṃ yaḥ pratipādayet // RKS_59.25 //

sa divyaiḥ śobhanair bhogaiḥ śivaloke mahīyate /
sayamaniyam ācāraṃ śivabhaktiparaṃ naram // RKS_59.26 //

bhojayitvā yathāśaktyā śivaloke mahīyate /
jñānayogabahiḥsthā ye lokasāmānyadharmiṇaḥ // RKS_59.27 //

pūjayanti śivaṃ bhaktyā śivalokaṃ vrajanti te /
anāśikenāpi karīṣavahṇinā payaḥ pradānena tapobhir ugraiḥ // RKS_59.28 //

prayānti yajñaiś ca na tāṃ gatiṃ narā /
nīco 'pi yāṃ yāti hi rudrabhaktaḥ // RKS_59.29 //

yathā revājalasparśāl labhante sadgatiṃ narāḥ /
na tathā yajñadānādyair upāyair bharatarṣabha // RKS_59.30 //

ity eṣa śivalokas tu prasaṅgāt samudāhṛtaḥ /
golokaḥ kalpagālokaḥ śivabhaktaiḥ samanvitaḥ // RKS_59.31 //

jñānayogena ye śāntā japanti paramaṃ śivam /
te sarvaduḥkhanirmuktā bhavanti sukhinaḥ sadā // RKS_59.32 //

śivalokaś ca vijñeyo maṇḍalāvaraṇātmakaḥ /
pañcabhūtānyahaṃkāraḥ sattvaṃ prakṛtiraṣṭamī // RKS_59.33 //

īdṛśānāṃ tu nāgānāṃ koṭyo jñeyāḥ sahasraśaḥ /
sarvāṅgatvāt pradhānasya tiryagūrdhvamadhaḥ sthitam // RKS_59.34 //

viṣṇulokāt paraṃ sthānaṃ kumārasya mahātmanaḥ /
svacchamauktikasaṃkāśaṃ paramā śrīsamanvitam // RKS_59.35 //

skandalokāt paraṃ sthānam umādevyāḥ prakīrtitam /
taptacāmīkaraprakhyam aśeṣaguṇasaṃyutam // RKS_59.36 //

umāsthānāt paraṃ caiva harasthānaṃ taduttamam /
sūryakoṭipratīkāśaṃ sarvakām asamanvitam // RKS_59.37 //

gaṇair adhyuṣitaṃ sarvair asaṃkhyair yogatatparaiḥ /
hiraṇyagarbhakūrmādyair vasurudradivākaraiḥ // RKS_59.38 //

stūyate bhagavān nityaṃ tasyānti pratikāṅkṣibhiḥ /
jñānadhyānaparaiḥ śāntair bhikṣāhārair jitendriyaiḥ // RKS_59.39 //

prāpyaṃ taiś ca paraṃ sthānaṃ sūryāyutasamaprabham /
tatsatkarmakarair nityaṃ brāhmaṇair dagdhakalmaṣaiḥ // RKS_59.40 //

vasanti yadṛtaṃ siddhāśayās tu kleśavarjitāḥ /
narmadā sevyamānāś ca labhante tatpadaṃ narāḥ // RKS_59.41 //

etat te kathitaṃ pārtha yathoddiṣṭaṃ tu śambhunā /
yan mayā kathitaṃ dānaṃ narmadātīram āśritam // RKS_59.42 //

gacchanti ye 'nyat tīrthaṃ tu sahasrāṃśo viśiṣyate /
sarvajñāḥ sarvagāḥ śuddhāḥ paripūrṇā bhavanti te // RKS_59.43 //

śuddhakarmakarā ye tu paramaiśvaryasaṃyutāḥ /
sadehāś ca videhāś ca bhavanti svecchayā punaḥ // RKS_59.44 //

iti nityaṃ viśuddhaṃ ca sthānam ādyam umāpateḥ /
divyaṃ śrīkaṇṭhanāthasya jagadbhartuḥ samaṃsthitam // RKS_59.45 //

sthānaṃ navakamity evaṃ nirgatā yatra kalpagā /
paramāṣṭaguṇaiśvaryanityam akṣayam avyayam // RKS_59.46 //

śaśvadgurupraṇītena dhyānayogena ye narāḥ /
dhyāyanti devatāṃ nityaṃ te siddhā yānti tatpadam // RKS_59.47 //

ye 'bhyasanti śivajñānaṃ narmadātīram āśritāḥ /
kāmatṛṣṇāvinirmuktās te 'pi yānti ca tatpuram // RKS_59.48 //

apy ekadivasaṃ yāvac chivadhyānaparāyaṇaḥ /
śivadharmaparas tasya dharmasyānto na vidyate // RKS_59.49 //

yogadharmasu sāratvādabhedyaṃ pāpamudgaraiḥ /
vajrataṇḍulavaj jñeyaṃ tasmāt tasya phalaṃ mahat // RKS_59.50 //

dehāntenaiva dharmeṇa sthānamādyaṃ śivālayam /
yatrāste vipulair bhogaiḥ krīḍan kalpāyutaṃ naraḥ // RKS_59.51 //

tataḥ kalpāyutasyānte sthānaṃ kaumāram āpnuyāt /
tatrārdhasammitaṃ kālaṃ sa krīḍan sasukhaṃ vaset // RKS_59.52 //

tadante viṣṇulokaṃ ca saṃprāpya vasate punaḥ /
brahmalokaṃ gataś cānte tatrāpi vasate naraḥ // RKS_59.53 //

brahmalokaparibhraṣṭo vasec chivapure sukham /
tat tasmād brahmaviṣṇvādyāṃl lokān prāpnoty anukramāt // RKS_59.54 //

ity evaṃ sarvalokeṣu ramitvā kramaśas tataḥ /
manuṣyalokam āsādya śivaṃ revāṃ samāśrayet // RKS_59.55 //

mayā te kathitā 'nyatra yāni dānāni bhārata /
tāni sarve praśaṃsanti parvate 'marakaṇṭake // RKS_59.56 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe narmadāmāhātmye śivamahimānuvarṇano nāmaikonaṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 60

mārkaṇḍeya uvāca:
vaiṣṇavaṃ dānadharmaṃ ca kathyamānaṃ nibodha me /
viṣṇuyogaṃ samabhyasya sarvakleśāpanuttaye // RKS_60.1 //

viṣṇuṃ sampūjya vidhinā ghṛtasnānādibhiḥ stavaiḥ /
dvādaśyāṃ viṣṇum uddiśya dadyād ekāṃ payasvinīm // RKS_60.2 //

narmadātīram āsādya tasya puṇyaphalaṃ śṛṇu /
pūjyate dharmarājena yathā viṣṇus tathaiva saḥ // RKS_60.3 //

śaivānāṃ vaiṣṇavānāṃ ca sahasram bhojayet tu yaḥ /
garbhiṇī dhenusaṃmiśraṃ vṛṣabhair daśabhiryutam // RKS_60.4 //

arcitaṃ gandhapuṣpādyair hemavastrair alaṃkṛtam /
pradakṣiṇam upākramya mantrarājaṃ ca bhaktitaḥ // RKS_60.5 //

oṃ namo bhagavate vāsudevayeti samuccaran /
vedavidbhiḥ samākīrṇaṃ viṣṇor ārādhanaiḥ śubhaiḥ // RKS_60.6 //

narmadātoyam āsādya dīpamālāṃ prabodhayet /
gāvo mamāgrato nityaṃ gāvaḥ pṛṣṭhata eva ca // RKS_60.7 //

gāvo me hṛdaye vāpi gavāṃ madhye vasāmy aham /
imaṃ mantraṃ samutthāya japed āsāṃ puro gavām // RKS_60.8 //

gandhato yākṣatair miśrair gṛhītvā tāmrabhājanam /
śṛṅgapuccha jalasnātaḥ śuklavastrasamanvitaḥ // RKS_60.9 //

narmadāsnānapānena gavāṃ pucchāmbhasā tathā /
sarvakalmaṣanirmuktaḥ susiddhaḥ suciravrataḥ // RKS_60.10 //

snāpayitvā gatas tatra sa vipro narmadātaṭe /
paurṇamāsyāṃ pūrṇacandre rāhusomasamāgame // RKS_60.11 //

taireva sārddhaṃ viprendraiḥ saṃprapūjya hariṃ smaret /
bhṛtyaputrakalatrād yair yuktaḥ svajanabāndhavaiḥ // RKS_60.12 //

nivedayet tu kṛṣṇāya mantreṇa śraddhayānvitaḥ /
śrāddhe dāne ca home ca vivāhe maṅgale tathā // RKS_60.13 //

gomātaraḥ sthitā nityaṃ viṣṇuloke śivātmikāḥ /
śivāyaitā mayā dattā viṣṇave ca mahātmane // RKS_60.14 //

evaṃ viprāya yo dadyād yajñārthaṃ samalaṃkṛtāḥ /
evaṃ nivedya puruṣo gosahasraphalaṃ labhet // RKS_60.15 //

kulāni triṃśaduttārya narakād bhṛtyabāndhavān /
sthāpayed vaiṣṇave loke śivasya ca mahātmanaḥ // RKS_60.16 //

sarvajñaḥ paripūrṇaś ca viśuddhaḥ sarvagaḥ prabhuḥ /
saṃsārasāgarān mukto haritulyaḥ prajāyate // RKS_60.17 //

anenaiva vidhānena gṛhasthāḥ prāpnuyur divam /
vināpi jñānayogena gosahasrapradānataḥ // RKS_60.18 //

brāhmaṇaḥ kṣatriyo vāpi śūdro 'thāpi ca bhaktitaḥ /
narmadākapilāyoge yathā vibhavavistaraiḥ // RKS_60.19 //

brāhmaṇāya daridrāya dīkṣitāyopaśobhine /
candrasūryoparāge tu vyatīpāte ca saṃkrame // RKS_60.20 //

ṣaḍaśīti mukhe dadyād amāsomasamāgame /
kārttikyā vā yugādau vā puṇye vāhani bhārata // RKS_60.21 //

yaddhi gāyanti pitaro gāthām etāṃ narādhipa /
api syāt sa kule 'smākaṃ putraḥ paramadhārmikaḥ // RKS_60.22 //

narmadākapilāyoge koṭitīrthe ca muktide /
narakād uddhared asmān dattvā gā yas tu saṃyutāḥ // RKS_60.23 //

daśavarṣasahasrāṇi loke krīḍati vaiṣṇave /
tasmāt tvam api rājendra gosahasraprado bhava // RKS_60.24 //

devavad divi modante yena te pitaraḥ sadā /
kathayāmi tavāthāhamitihāsaṃ purātanam // RKS_60.25 //

yuvanāśvaḥ purā rājā cakravartī mahāyaśāḥ /
śakrāc chatagaṇaṃ puṇyaṃ prajāpālanatatparaḥ // RKS_60.26 //

ayodhyānagarī yasya brahmalokasamaprabhā /
tasyā kṛtayuge cādau sarvadharmaparāyaṇaḥ // RKS_60.27 //

bṛhaspatibrahmasamaṃ vaśiṣṭhaṃ svapurohitam /
abhivādya yathānyāyam uvāca munisattamam // RKS_60.28 //

kasmin sthāne yajed yajñaṃ tīrthe deśe surālaye /
vaśiṣṭhapramukhāḥ sarve munayaś cedam abruvan // RKS_60.29 //

pṛthivyāṃ naimiṣaṃ tīrthaṃ sarvatīrthamayaṃ śubham /
saphalo hayamedhas tu koṭikoṭigaṇottaraḥ // RKS_60.30 //

purāṇe kīrtitaṃ rājan matsyarūpeṇa viṣṇunā /
sūryeṇa kīrtitaṃ rājan manuputrāya cātmanaḥ // RKS_60.31 //

sarveṣāṃ tu purāṇānāṃ purāṇaṃ matsyakīrtitam /
vedāścaiva purā naṣṭā matsyarūpeṇa coddhṛtāḥ // RKS_60.32 //

vedahīnāś ca vartante dvijā vai yajñakarmasu /
evaṃ vidhaṃ tu tat tīrthaṃ yuvanāśva tavoditam // RKS_60.33 //

evaṃ śrutvā tato vākyaṃ vaśiṣṭhasya purodhasaḥ /
ādideśa tato 'mātyān dharmiṣṭhān satyavādinaḥ // RKS_60.34 //

yajñopaskaram ādāya samāgacchata satvaram /
ghoṣaṇā kriyatāṃ rāṣṭre daṇḍahastaiś ca kiṅkaraiḥ // RKS_60.35 //

āhūtās tu tato devā nṛpater yajñakarmaṇi /
brahmā viṣṇuḥ sureśaś ca skando vaiśravaṇas tathā // RKS_60.36 //

śambhuś caiva viśeṣeṇa surāsuranamaskṛtaḥ /
dhenūnāṃ daśalakṣāṇi hemaratnānvitāni ca // RKS_60.37 //

lakṣamekaṃ hayānāṃ ca dantinām ayutatrayam /
maṇimāṇikyamuktāś ca hiraṇyaṃ cāpy anantakam // RKS_60.38 //

nānāvidhāni dravyāṇi bhakṣyabhojyamalaṃkṛtam /
yajñadravyaṃ ca yac cānyat tat sarvasahito nṛpaḥ // RKS_60.39 //

nānāsahasrayānais tu nānādeśagatair nṛpaiḥ /
nānāvādyasahasrais tu nānāgītair manoharaiḥ // RKS_60.40 //

vedaghoṣeṇa mahatā divaṃ bhūmiṃ vinādayan /
viveśa naimiṣaṃ tīrthaṃ yatra devo maheśvaraḥ // RKS_60.41 //

hariṃ sadyaḥ prabhuṃ dṛṣṭvā mucyate yatra kilbiṣāt /
svargasopānam etat tu pratyakṣaṃ devalokavat // RKS_60.42 //

tatra snātvā 'bhyarcya hariṃ haraṃ svargam avāpnuyāt /
kīrtanān naimiṣasyāsya naro dahati tatkṣaṇāt // RKS_60.43 //

anekabhāvikaṃ ghoraṃ tūlarāśim ivānalaḥ /
dīkṣitā brāhmaṇā devāḥ kutaścit tu samāgatāḥ // RKS_60.44 //

ārtānām ayutaṃ tebhyo dadau devāya cānagha /
sahasram ekaṃ nṛpatirbhūṣaṇānāṃ ca bhārata // RKS_60.45 //

oṃ namaḥ śaṅkarāyeti mādhavāyeti cottamaḥ /
jaladarbhau samādāya pātre rājā hiraṇmaye // RKS_60.46 //

evaṃ saṃkalpya rājendra yajñavāṭam akārayat /
daśayojanaparyantaṃ yajñayūpāś ca hemajān // RKS_60.47 //

tato nirvartito yajño vaśiṣṭhapramukhair dvijaiḥ /
muditā devatāḥ sarvā divyayānasamāśritāḥ // RKS_60.48 //

jayaśabdaṃ pracakrus tā rājā nānyo bhavatsamaḥ /
nānyo mama samaḥ kaścid ityahaṃkāravān nṛpaḥ // RKS_60.49 //

yāvad yānaṃ samāruhya sāntaḥpuraparicchadaḥ /
niḥsṛto naimiṣāraṇyāt tāvat paśyati vānaram // RKS_60.50 //

tiṣṭha tiṣṭhety uvācātha śṛṇu rājan vaco mama /
kiṃ te yajñavidhānena devatādānakarmaṇi // RKS_60.51 //

ahaṃkāravimūḍhātmā kartāham iti manyase /
purāmareśvare yajñe satyadharmasya bhūpateḥ // RKS_60.52 //

varjayitvā mukham me 'bhūt kaṇṭhādho hemavarṇakam /
ye gatāḥ śiśavas teṣāṃ sarvāṅgāś ca hiraṇmayāḥ // RKS_60.53 //

kapilā narmadāyoge yajñatoyapravāhataḥ /
snānāvagāhanāt pānāl loḍanāt kardame tathā // RKS_60.54 //

gandharvalokaṃ samprāpto bhūtagrāmaś caturvidhaḥ /
tvadīye lulitaṃ yajñe naimiṣāraṇyasambhave // RKS_60.55 //

paṅkena liptaṃ gātraṃ me kṣālitaṃ cāmbunā tathā /
na kiṃcit phalamāsīn me tava yajño nirarthakaḥ // RKS_60.56 //

gavāṃ tvayāyute dattaṃ dhanaṃ dhānyaṃ tathā bahu /
bhūbhujā satyadharmeṇa kiṃtu tāvan nirarthakam // RKS_60.57 //

dānena tapasā vāpi trayo lokāḥ samarjitāḥ /
sarveṣām eva tīrthānāṃ mātā vai mekalā smṛtā // RKS_60.58 //

etat te kathitaṃ rājan yathābhūd amareśvare /
svasti vo 'stu gamiṣyāmi tvaṃ vāyodhyā prati vraja // RKS_60.59 //

aham eva gamiṣyāmi narmadāṃ saptakalpagām /
śrutvā tvadīyaṃ yajñaṃ hi naimiṣāraṇyam āgataḥ // RKS_60.60 //

nirāśo 'haṃ gamiṣyāmi nābhūn me kāṃcanaṃ mukham /
vānarasya vacaḥ śrutvā yuvanāśvo 'bravīd vacaḥ // RKS_60.61 //

kastvaṃ vānararūpeṇa satyam etad bravīṣi me /

vānara uvāca: ahaṃ jābālinaḥ putraḥ kadambo nāma viśrutaḥ // RKS_60.62 //

tiryagyonau praviṣṭaś ca prākṛtaiḥ karmabhiḥ svakaiḥ /
bhrāntāni sarvatīrthāni veṣeṇānena suvrata // RKS_60.63 //

paritrāṇaṃ paraṃ nābhūt satyadharmamakhottame /
vapur hiraṇmayaṃ sarvaṃ mukhavarjaṃ mamābhavat // RKS_60.64 //

vānarasya vacaṃ śrutvā sannivṛtya nṛpottamaḥ /
ārādhya devadeveśaṃ naimiṣe yajñapūruṣam // RKS_60.65 //

uvāca vacanaṃ ślakṣṇaṃ praṇipatya prasādya ca /
madīyayajñe dānena tapasā niyamena ca // RKS_60.66 //

śamicchaṃ chrāvayāmāsa eko vānararūpadhṛk /
hiraṇmayaṃ mukhaṃ cāsya yathā syāt tvaṃ tathā kuru // RKS_60.67 //

uvāca vacanaṃ devo yuvanāśvaṃ mahīpatim /
pratyakṣaṃ naimiṣaṃ tīrthaṃ sūryakoṭisamaprabham // RKS_60.68 //

pṛthivyāṃ naimiṣaṃ tīrtham antarikṣe ca puṣkaram /
triṣu lokeṣu vikhyāto giriś cāmarakaṇṭakaḥ // RKS_60.69 //

na ca śrutaṃ tvayā tāta purāṇaṃ skandakīrtitam /
mātā sā yatra saritāṃ tīrthānāṃ ca saridvarā // RKS_60.70 //

nāmasaṃkīrtanādasyā mucyate bhavabandhanāt /
viṣādaṃ tyaja tīrthānāṃ pradhāno 'marakaṇṭakaḥ // RKS_60.71 //

satyadharmaḥ punas tatra kariṣyati makhottamam /
revākapilayor yoge mukhaṃ tatra hiraṇmayam // RKS_60.72 //

bhaviṣyati na sandehas tava vānarasattama /
naimiṣaṃ sa namaskṛtya ādidevaṃ haraṃ harim // RKS_60.73 //

sthānaṃ svaṃ ca jagāmātha mudā paramayā yutaḥ /
naimiṣasya vacaḥ śrutvā ayodhyādhipatis tathā // RKS_60.74 //

viveśa nagarīṃ puṇyāṃ yathā śakro 'marāvatīm /
vānaro 'pi gatas tatra satyadharmo yataḥ svayam // RKS_60.75 //

praṇamya satyadharmākhyam idaṃ vacanam abravīt /
revākapilayor yoge tvadīye ca mahāmakhe // RKS_60.76 //

avabhṛthasnānajanite kardame luṭhanān mama /
śarīraṃ kāñcanībhūtaṃ mukham evāvaśiṣyate // RKS_60.77 //

yajñamiṣṭvā punas tatra mukhaṃ me kāñcanaṃ kuru /
gandharvādhipatir bhūyo mukto vānarayonitaḥ // RKS_60.78 //

hemībhūtavapus tatra yadā vānarasattamaḥ /
devandundubhinādena nānālaṅkārabhūṣitaḥ // RKS_60.79 //

haṃsayuktena yānena vījyamāno 'psarogaṇaiḥ /
jagāma śāṅkaraṃ lokaṃ tīrthasyāsya prabhāvataḥ // RKS_60.80 //

tatra ye śvāpadās sarve te 'pi snātvā divaṅgatāḥ /
etat te kathitaṃ pārtha yathāvṛttaṃ purātanam // RKS_60.81 //

śravaṇāt kīrtanāc cāsya gosahasraphalaṃ labhet // RKS_60.82 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe narmadāmāhātmye ṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 61

yudhiṣṭhira uvāca:
śrutvā nānāvidhān dharmāstvatprasādān mahāmune /
nāhaṃ tṛptiṃ tu gacchāmi narmadākhyānakīrtanāt // RKS_61.1 //

mārkaṇḍeya uvāca:
gāvaḥ pavitramatulaṃ gāvaḥ sarvārthasādhakāḥ /
tasmāddhi gopradānena śivabhaktyā pramucyate // RKS_61.2 //

yasmin deśe bhaven nityaṃ śivabhaktisamanvitaḥ /
so 'pi deśo bhavet pūtaḥ kiṃ punaś ca sabāndhavaḥ // RKS_61.3 //

uktāni ṣaṭsahasrāṇi purāṇe mekalātaṭe /
ityāha jñānayogasya dharmayogasya tattvavit // RKS_61.4 //

dharmādharmagatīnāṃ ca svarūpam upavarṇitam /
tīrthākhyānasamāyuktaṃ narmadākhyānam uttamam // RKS_61.5 //

kīrtanāc chravaṇāt tasya mucyate bhavabandhanāt /
vidyāṃ siṃhāsane divye vastrapuṣpādhivāsitām // RKS_61.6 //

pūjayitvā haraṃ viṣṇuṃ śṛṇuyād vācayet tathā /
śrīmatsiṃhāsanaṃ vāpi kḷptaṃ haimaṃ suśobhanam // RKS_61.7 //

hemavastroparicchannaṃ nānāratnavibhūṣitam /
rājataṃ tāmrakaṃ kāṃsyaṃ brahmacārivinirmitam // RKS_61.8 //

tat tu tārasamudbhūtaṃ śṛṅgavad ratnabhūṣitam /
divyaṃ siṃhāsanaṃ vāpi pūjāṃ kṛtvā prayatnataḥ // RKS_61.9 //

gandhādhivasitakaraḥ śrīmadāsanasaṃsthitaḥ /
śambhvāyatanatīrtheṣu narendra bhavaneṣu ca // RKS_61.10 //

bodhayet paramaṃ dharmaṃ gṛhagrāmapureṣu ca /
narmadākīrtanācchrotā śivaloke mahīyate // RKS_61.11 //

idaṃ tīrtham idaṃ tīrthaṃ paryaṭan neti vai naraḥ /
narmadaiva paraṃ tīrtham ity āha bhagavān chivaḥ // RKS_61.12 //

asmiṃstīrthe naraśreṣṭha śrāddhaṃ kāryaṃ vidhānataḥ /
svāgatena yamaḥ prītaś cāsanena śatakratuḥ // RKS_61.13 //

pitaraḥ pādaśaucena atrādyena prajāpatiḥ /
viprapādodakaklinnā yāvat tiṣṭhati medinī // RKS_61.14 //

tāvat puṣkarapātreṣu pibanti pitaro jalam /
vidyāvate snātakāya bhikṣave śrotriyāya ca // RKS_61.15 //

tathā paramahaṃsāya viṣṇuvratadharāya ca /
sarvopaskaraṇaṃ dattvā śivaloke mahīyate // RKS_61.16 //

anāhitāgniṃ yo vipram āhitāgniṃ karoti ca /
brāhmaṇaḥ kṣatriyo vaiśyaḥ svavittenaiva kārayet // RKS_61.17 //

ardhārdhaṃ saphalaṃ tasya yāvaj jīvaṃ na saṃśayaḥ /
viṣṇuloke 'ntakāle ca bhogān bhuṅkte ca puṣkalān // RKS_61.18 //

svadravyeṇa ca yo yajñaṃ karoti vidhivad dvijaḥ /
narmadātīram āsādya brahmaloke sa modate // RKS_61.19 //

dhātrīṃ hiraṇmayīṃ kṛtvā brāhmaṇāya prakalpayet /
kalpagā tīram āśritya viṣṇuloke mahīyate // RKS_61.20 //

tilataṇḍulakarpūrasusambhojyavimiśritaiḥ /
kuṅkumair vastradhānyaiś ca nirmitaṃ śivasannidhau // RKS_61.21 //

parvakāle ca yo dadyāt parvate mekalātaṭe /
vaset viṣṇulokeṣu naraḥ svarge na saṃśayaḥ // RKS_61.22 //

pratyakṣadhenuṃ yo dadyāt hemaratnavibhūṣitām /
ghṛtadhenuṃ guḍadhenuṃ śarkarādhenum eva ca // RKS_61.23 //

revākapilayor yoge dattvaitān narasattamaḥ /
sarvapāpavinirmukto loke krīḍati vaiṣṇave // RKS_61.24 //

yadi tatra mahārāja bhikṣānnaṃ ca niveditam /
tasya saṃkhyā na vidyeta sa yāvat saṃgamo nṛpa // RKS_61.25 //

etat sarvaṃ yathānyāyaṃ kathitaṃ tava suvrata /
vaivasvate 'ntare 'thānyac chṛṇu tvaṃ nṛpasattama // RKS_61.26 //

vīraṇasya tu rājarṣer maitreyo 'bhūt purohitaḥ /
tena cāyatanaṃ viṣṇoḥ kāritaṃ narmadātaṭe // RKS_61.27 //

puryāś caivāmarāvatyā diśi yāmyāṃ vyavasthitam /
tadāyatanamāhātmyān narmadāyāḥ prabhāvataḥ // RKS_61.28 //

modate vaiṣṇave loke yugasyārddhaṃ dvijottamaḥ /
śṛṇu tvaṃ yāni tīrthāni revāyāḥ paścimottare // RKS_61.29 //

vanaṃ meghavanaṃ nāma yajñaparvatam āśritam /
rantidevaḥ purā tatra cakravartī yudhiṣṭhira // RKS_61.30 //

gavi nītaṃ kulaṃ yena sa devāsuramānuṣam /
pitaro mocitā yena gobhir vinihatāḥ purā // RKS_61.31 //

cāṇḍālaiś ca hatā ye ca prāpnuvanti parāṃ gatim /
cāṇḍālād udakāt sarpād vidyuto brāhmaṇād api // RKS_61.32 //

dantibhyaś ca paśubhyaś ca maraṇaṃ pāpaśālinām /
viṣṇor balipradānena kriyāṇāṃ karaṇena ca // RKS_61.33 //

tīrthapiṇḍapradānena te yānti paramāṃ gatim /
dadhīcir nāma rājarṣir avantyadhipatis tathā // RKS_61.34 //

sarvadharmabhṛtāṃ śreṣṭhaḥ śakratulyaparākramaḥ /
purā devāsure yuddhe daityair devā vinirjitāḥ // RKS_61.35 //

devānāṃ brāhmaṇānāṃ ca hantāro daityakaṇṭakāḥ /
naṣṭāḥ svapāpadoṣeṇa sabhṛtyakulabāndhavāḥ // RKS_61.36 //

devāḥ samuditāḥ sarve lokapālāḥ savāsavāḥ /
nirvighnaṃ pṛthivīṃ kṛtvā lokaṃ caiva carācaram // RKS_61.37 //

vindhyaṃ giriṃ gatās te tu yasmin vahati kalpagā /
samarthaṃ bhūpatiṃ jñātvā dadhīciṃ kurusattama // RKS_61.38 //

dattāny astrāṇi rakṣārthaṃ tasya rājñaḥ surottamaiḥ /
vajraṃ śaktiṃ tathā pāśaṃ daṇḍaṃ khaḍgaṃ dhvajaṃ gadām // RKS_61.39 //

triśūlaṃ ceti devānām āyudhāni pracakṣate /
tāni dattvā yathā nyāyaṃ nākapṛṣṭhaṃ mudā yayuḥ // RKS_61.40 //

purāṇamatamājñāya dadhīciḥ satyavikramaḥ /
śāpasyaiva bhayād bhīto namaskṛtya pragṛhya ca // RKS_61.41 //

prabhāvāt toyatāṃ nītvā śarīrāntar nyaveśayat /
tataḥ kālāntare prāpte dānavā baladarpitāḥ // RKS_61.42 //

jambhakumbhahayagrīvapramukhāḥ punarutthitāḥ /
dānavānāṃ balaṃ jñātvā trastā devāḥ savāsavāḥ // RKS_61.43 //

kāryakāle samutpanne saṃsmṛtyāstrāyudhāni ca /
nārada preṣayāmāsuḥ dadhīciṃ prati bhārata // RKS_61.44 //

avantīṃ sa purīṃ prāpya devarṣir nāradas tathā /
viveśa bhavanaṃ rājño maṇikāñcanavedikam // RKS_61.45 //

utthito nṛpaśārdūlo muniṃ dṛṣṭvā sutejasam /
pūjayitvā yathā nyāyaṃ hemakāsanasaṃsthitam // RKS_61.46 //

taṃ tu dṛṣṭvā sukhāsīnaṃ rājā vacanam abravīt /
kim arthaṃ mānuṣe loke devalokāt samāgataḥ // RKS_61.47 //

nārada uvāca:
yuddhaṃ mahat samutpannaṃ devānāṃ dānavaiḥ saha /
samarpaya tvaṃ śastrāṇi kṣīyante dānavā yathā // RKS_61.48 //

kuru kāryaṃ ca devānāṃ satyadharmavrate sthitaḥ /

dadhīcir uvāca: śṛṇu kāryaṃ ca devarṣe devānāṃ hitakāmyayā // RKS_61.49 //

acireṇaiva kālena kṣayaṃ yāsyanti dānavāḥ /
mayā tāny eva śastrāṇi rakṣaṇārthaṃ mahāmune // RKS_61.50 //

āpobhūtāni pītāni śarīre santi tāni vai /
upāyena hi gṛhṇantu dāsyāmy etāni vai punaḥ // RKS_61.51 //

ityuktvā ca nṛpaśreṣṭha ājuhāva ca gāḥ purā /
māṃsādibhakṣitaṃ gobhir asthivarjaṃ viśāmpate // RKS_61.52 //

astragrāmas tataḥ prāpto lokapālair yathā tathā /
gonardaṃ nāma nagaraṃ tat tu lokeṣu viśrutam // RKS_61.53 //

dānavā nihatā devaiḥ punaḥ sṛṣṭiḥ pravartitā /
acintayat tadā tatra rantidevo mahīpatiḥ // RKS_61.54 //

govidyutpaśucāṇḍālasarpairvinihatā narāḥ /
devalokaṃ na te yānti na teṣāmudakakriyā // RKS_61.55 //

śocayitvā ciraṃ kālaṃ sāntaḥpuraparigrahaḥ /
prakṣālya narmadātoye tadasthīni vyasarjayat // RKS_61.56 //

liṅgaṃ brahmeśvaraṃ tatra yajñaparvatasannidhau /
dharmasaṃśayam āpanno rantidevo mahīpatiḥ // RKS_61.57 //

papraccha muniśārdūlān vaśiṣṭhapramukhān dvijān /
triḥpradakṣiṇam āvṛtya yathā nyāyam idaṃ vacaḥ // RKS_61.58 //

ke deśāḥ parvatāḥ puṇyā nadyaḥ kāḥ kīrtitāḥ śubhāḥ /
narakasthān pitṝn yatra tadvadeyuḥ samuddharet // RKS_61.59 //

akṣayaṃ ca pitṛśrāddhaṃ pitṝṇām akṣayā gatiḥ /

ṛṣaya ūcuḥ: mārkaṇḍeyāśramaṃ gaccha asmābhiḥ saha bhūpate // RKS_61.60 //

so 'pi sarvaṃ vijānīyāt kalpagā tīramāśritaḥ /
tac chrutvā rantidevo 'pi munibhiḥ paribhāṣitaḥ // RKS_61.61 //

jagāma munibhiḥ sārddhaṃ kalpagātīravāsinam /
sa rājā brāhmaṇaiḥ sārddhaṃ praṇipatya tathā 'rcayat // RKS_61.62 //

samutthāyābravīd vākyam upaviṣṭaḥ kuśāsane /

mārkaṇḍeya uvāca: kān na mocayate ghorān pitṝn saṃsārasāgarāt // RKS_61.63 //

śṛṇvantu mama vākyāni munayo viditātmanaḥ /
sarvatīrthamayī revā sarvārthātmamayī śubhā // RKS_61.64 //

śivenaitat nigaditaṃ purāṇe skandakīrtite /
kubjārevāsamāyoge viśeṣāt surapūjite // RKS_61.65 //

tatra snātā divaṃ yānti ye mṛtā na punarbhavāḥ /
tatra śrāddhena yogena pitṝṇāṃ paramā gatiḥ // RKS_61.66 //

idaṃ te kathitaṃ rājan kubjārevāsamāgame /
arcayitvā maheśānaṃ tatra bilvāmrakāhvayam // RKS_61.67 //

sarvapāpavinirmukto gāṇapatyam avāpnuyāt /
sārdhakoṭis tu kanyānāṃ tatra siddhiṃ parāṃ gatāḥ // RKS_61.68 //

śaptāstāḥ pūrvamunibhiḥ kāmadoṣeṇa bhārata /
vidyādharāś ca yakṣāś ca gandharvāḥ kinnarās tathā // RKS_61.69 //

śaptāstenaiva doṣeṇa kuberapuravāsinaḥ /
sarve te siddhim āpannāḥ kubjārevāsamāgame // RKS_61.70 //

amāsomasamāyoge kārttikyāṃ caiva parvaṇi /
vārāṇasī prayāgaś ca puṣkaraṃ naimiṣaṃ tathā // RKS_61.71 //

ete snātuṃ samāyānti kubjārevāsamāgame /
śravaṇāt kīrtanād asya śivaloke mahīyate // RKS_61.72 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe rantidevopākhyānaṃ nāmaikaṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 62

rantideva uvāca:
yathā śaptās tu tāḥ kanyās tāsāṃ nāmāni kalpaga /
śrotum icchāmi tattvena keṣu sthāneṣu pūjitā // RKS_62.1 //

mārkaṇḍeya uvāca:
vārāṇasyāṃ viśālākṣī naimiṣe liṅgadhāriṇī /
prayāge lalitādevī kāmukā gandhamādane // RKS_62.2 //

mānase kumudā nāma viśvayonis tathāmbare /
gomante gomatī nāma mandare kāmacāriṇī // RKS_62.3 //

madotkaṭā caitrarathe tapantī hastināpure /
kānyakubje tathā gaurī prabhā kamalaparvate // RKS_62.4 //

ekāgre kīrtimatyākhyā viśvā viśveśvare tathā /
puṣkare puruhūteti kedāre mārgadāyinī // RKS_62.5 //

nandā himavataḥ pṛṣṭhe gokarṇe bhadrakārṇikā /
sthāneśvare bhavānīti bilvake bilvapatrikā // RKS_62.6 //

śrīśaile mādhavī nāma bhadrā bhadreśvare tathā /
jayā vārāhaśaile tu kamalā kamalālaye // RKS_62.7 //

rudrakoṭyāṃ tu rudrāṇī koṭiḥ kālañjare tathā /
mahāliṅge tu kapilā mākoṭe mukuṭeśvarī // RKS_62.8 //

śālagrāme mahādevī śivaliṅge jalapriyā /
māyāpuryāṃ kumārī tu santāne lalitā tathā // RKS_62.9 //

utpalākhye sahasrākṣī hiraṇyākṣe mahotpalā /
tīrthāyāṃ maṅgalā nāma vimalā puruṣottame // RKS_62.10 //

vipāśāyāmamoghākṣī pāṭalā puṇḍravardhane /
nārāyaṇī supārśve ca trikūṭe bhadrasundarī // RKS_62.11 //

vipule vipulā nāma kalyāṇī pralayācale /
koṭīvikoṭi tīrthe tu yamunāyāṃ mṛgāvatī // RKS_62.12 //

karavīre mahālakṣmīr umādevī vināyake /
ārogyā vaidyanāthe tu mahākāle maheśvarī // RKS_62.13 //

abhayā kṛṣṇatīrthe tu amṛtā vindhyakandare /
māṇḍavye māṇḍukā nāma svāhā māheśvare pure // RKS_62.14 //

chāgalambā pracaṇḍe ca caṇḍikā 'marakaṇṭake /
someśvare varāhī tu prabhāse puṣkarāvatī // RKS_62.15 //

devamātā sarasvatyāṃ pārā pārāvate tathā /
mahālaye mahābhāgā payoṣṇyāṃ piṅgaleśvarī // RKS_62.16 //

saṃhitā kṛtaśauce tu kārttikeye tu śāṅkarī /
utpalā varṣake lolā subhadrā śoṇasaṅgame // RKS_62.17 //

mālāsiddhatale lakṣmīranantā bhāratāśrame /
jālandhare siddhamukhī tārā kiṣkindhaparvate // RKS_62.18 //

devadāruvane puṣṭir medhā kaśmīramaṇḍale /
bhīmādevī himādrau tu tuṣṭir vastreśvare tathā // RKS_62.19 //

kapālamocane siddhir mātā kāyāvarohaṇe /
śaṅkhoddhāre dhṛtir nāma dhvaniḥ piṇḍārake tathā // RKS_62.20 //

kalā tu candrabhāgāyām akṣode śivadhāriṇī /
vaijayanty amṛtā nāma badaryām oṣadhī tathā // RKS_62.21 //

oṣadhī cottarakurau kuśadvīpe kuśodakā /
manmathā himakūṭe tu pramate satyavādinī // RKS_62.22 //

aśvatthe vandinī nāma nidhirvaiśravaṇe tathā /
gāyatrī vedavadane pārvatī śivasannidhau // RKS_62.23 //

devaloke tathendrāṇī brahmaṇāsye sarasvatī /
sūryabimbe prabhā nāma mātṛkā vaiṣṇavī tathā // RKS_62.24 //

arundhatī satīnāṃ ca apsarassu tilottamā /
citirbrahmakalā nāma śaktiḥ sarvaśarīriṇām // RKS_62.25 //

etad uddeśataḥ proktaṃ nāmāṣṭaśatam uttamam /
aṣṭottaraṃ tu tīrthānāṃ śatam ekaṃ hy udāhṛtam // RKS_62.26 //

yaḥ paṭhet prātarutthāya sa yāti paramāṃ gatim /
eṣu tīrtheṣu ye snātvā etāḥ paśyānti mānavāḥ // RKS_62.27 //

sarvapāpavinirmuktās te yānti paramāṃ gatim /
yaḥ karoti tanutyāgam umāsthāneṣu mānavaḥ // RKS_62.28 //

sa bhittvā brahmasadanaṃ padamāpnoti śāṅkaram /
nāmāṣṭakaśataṃ yas tu śrāvayec chivasannidhau // RKS_62.29 //

tṛtīyāyāṃ tathāṣṭamyāṃ bahuputro bhaven naraḥ /
godāne śrāddhakāle ca vivāhe maṅgale tathā // RKS_62.30 //

devārcanavidhau vāpi paṭhan brahmatvam āpnuyāt /
śrutvaitat stotramatulaṃ namaskṛtya ca parvatam // RKS_62.31 //

rājā svapitṛmokṣāya yajñārthaṃ prāha kalpagam /
kasmiṃs tīrthe bhaved yajñaḥ pitṝṇāṃ mokṣadāyakaḥ // RKS_62.32 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe mātṛstutirnāma dviṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 63

mārkaṇḍeya uvāca:
revātaṭe mahāpuṇye pitṝṇāṃ mokṣaṇaṃ prati /
kuru yajñaṃ mahābhāga mucyante pitaro yathā // RKS_63.1 //

iti śrutvā mahārāja namaskṛtya ca kalpagām /
vaśiṣṭhapramukhaiḥ sārddhaṃ jagāma svapuraṃ nṛpaḥ // RKS_63.2 //

sa vatsānāṃ ca lakṣaikamaprasūtāyutaṃ tathā /
viṃśatiḥ śyāmakarṇānāṃ hayānāṃ ca daśāyutam // RKS_63.3 //

maṇimāṇikyamuktādi bhūṣitoccaiḥ śravastviṣām /
ayutaṃ ca karīndrāṇāṃ ghaṇṭābharaṇaśobhinām // RKS_63.4 //

maṇimāṇikyaratnānāṃ saṃkhyāṃ kartuṃ na śakyate /
nānādeśanṛpaiḥ sārddhaṃ brāhmaṇair vedapāragaiḥ // RKS_63.5 //

veṇuvīṇāninādena brahmaghoṣaraveṇa ca /
āpūrayan diśaḥ sarvā divaṃ bhūmiṃ ca saṃspṛśan // RKS_63.6 //

harṣeṇa mahatā yukto yajñasambhārasaṃvṛtaḥ /
rantidevo mahīpālaḥ kalpagātīram āśritaḥ // RKS_63.7 //

anekabhakṣabhojyānāṃ tatra saṃkhyā na vidyate /
aṣṭayojanaparyantaṃ yajñayūpāś ca maṇḍapāḥ // RKS_63.8 //

hemaratnamayāḥ stambhā maṇimauktikabhūṣitāḥ /
hiraṇmayāni kuṇḍāni vedikāś ca sahasraśaḥ // RKS_63.9 //

sruvaś ca yajñapātrāṇi sarvaṃ svarṇam ayaṃ tathā /
samāhūtās tato devā brahmaviṣṇumaheśvarāḥ // RKS_63.10 //

candrādityau grahaiḥ sārddhaṃ nakṣatradhruvamaṇḍalam /
siddhā vidyādharā yakṣāḥ surāsuramahoragāḥ // RKS_63.11 //

devarājaś ca devāś ca bṛhaspatipurogamāḥ /
tato yajñaḥ samārabdho brāhmaṇair vedapāragaiḥ // RKS_63.12 //

homena tarpitā devāḥ sarvalokanivāsinaḥ /
nirdhūmaś ca jvalad vahṇiḥ saptajihvāsamanvitaḥ // RKS_63.13 //

pratyakṣo havyavāhaś ca svayaṃ yajñe narādhipa /
tato nivartito yajño brāhmaṇair āptadakṣiṇaiḥ // RKS_63.14 //

ghoṣaṇā bhrāmitā rāṣṭre pratīhāraiḥ sahasraśaḥ /
yo yaṃ kāmayate kāmaṃ so 'tra taṃ tvetyasaṃśayaḥ // RKS_63.15 //

āhūtāḥ pūrvajās tatra mātṛkāḥ paitṛkās tathā /
apamṛtyuvaśaṃ prāptās tiryagyonigatāś ca ye // RKS_63.16 //

te sarve śubhayonitvam āpannā yajñayogataḥ /
arcitā narmadādevīṃ pratyakṣā rūpadhāriṇī // RKS_63.17 //

arcito bhagavāṃs tatra pārvatyā sahito haraḥ /
śrīpatiś ca śriyā sārddhaṃ śaṅkhacakragadādharaḥ // RKS_63.18 //

śakrādayas tathā devāḥ sapatnīkā alaṃkṛtāḥ /
gāścāśvāṃś ca karīndrāṃś ca brāhmaṇebhyo nyavedayat // RKS_63.19 //

yac cānyad vidyate kiṃcid dhanaṃ dhānyaṃ payo dadhi /
agniśaucāni vastrāṇi sarvaṃ tebhyo nyavedayat // RKS_63.20 //

yugapat pūjitā devā brahmaviṣṇumaheśvarāḥ /
arcitā narmadādevī śailamūle vyavasthitā // RKS_63.21 //

pravāho nirgato yatra kubjārevāsamāgame /
pitaras tarpitā devāḥ prāptāś ca paramāṃ gatim // RKS_63.22 //

divyayānasamārūḍho dadhīciś ca nṛpottamaḥ /
śatamaṣṭottaraṃ pūrvaṃ paścimaṃ tad anantaram // RKS_63.23 //

devayānapathe santaḥ śataśo 'tha nṛpottama /
ūcuś ca devās te sarve brahmādyā rantidevakam // RKS_63.24 //

vṛṇīṣva bhadraṃ te prītāḥ satyenānena bhūmipa /
prāpto 'si paramaṃ lokaṃ pitṛbhir mātṛbhiḥ saha // RKS_63.25 //

rantidevo 'bravīd vākyaṃ yūyaṃ me varadā yadi /
kalaśaḥ sthāpito yatra brāhmaṇair vedapāragaiḥ // RKS_63.26 //

caturvedadharairbhaktaiḥ pañcabrahmatanuḥ svayam /
śivaliṅgaṃ bhavet tatra jvālāmālāsamaprabham // RKS_63.27 //

yajñaparvatam āsādya pravāho yajñanirgataḥ /
snāne vinirgatā kubjā caruke carukā tathā // RKS_63.28 //

carmilā cāṅghrimūle tu śilpe śilpā vinirgatā /
dhanado devatāś cānyāḥ sampūjya praṇipatya ca // RKS_63.29 //

kalpagāṃ ca namaskṛtya kāmikaṃ yānam āśritāḥ /
stotraṃ cakre mahābhāga liṅgarūpasya śūlinaḥ // RKS_63.30 //

lokanātho jagatsraṣṭā praṇipatya yathāvidhi /

brahmo vāca: nāsti rudrasamo devo nāsti rudrasamo guruḥ // RKS_63.31 //

nityadāmalakāyāya svaprabhāmalamūrtaye /
śivabhasmāṅgarāgāya deveśāya namo 'stu te // RKS_63.32 //

nīlakaṇṭhāya devāya sarvāyāmitamūrtaye /
bahurūpāya kāntāya śāśvatāya namo 'stu te // RKS_63.33 //

parāya parameśāya sarvajñāya namo 'stu te /
sarvapraṇatadehāya svayam apraṇatāya ca // RKS_63.34 //

pūjyānām api pūjyāya namastryakṣāya śūline /
brahmendraviṣṇuvedyāya utpattisthitihetave // RKS_63.35 //

devastuta namaste 'stu bhuktimuktipradāya ca /
vāmāya vāmarūpāya vāmomāropabhāsine // RKS_63.36 //

vāmakāntārdhavehāya īśānāya namo 'stu te /
śrutvā stotram idaṃ devo brahmaṇaḥ so 'mitadyutiḥ // RKS_63.37 //

vṛṇīṣva vāñchitaṃ yajñe varam ity āha śaṅkaraḥ /
dadāmi te na sandeho yas tvayā vara īpsitaḥ // RKS_63.38 //

uvāca vacanaṃ brahmā śaṅkaraṃ sarvagaṃ prabhum /
pañcavaktraṃ pañcaliṅgaṃ brahmapūjyaṃ prakīrtitam // RKS_63.39 //

bilvā niveditā yasminn āmrāś ca viniveditāḥ /
bilvāmrakannāma liṅgaṃ saṃsārārṇavatāraṇam // RKS_63.40 //

prasiddhiṃ paramāṃ yātu bhagavaṃs tvatprasādataḥ /
vāmanā mekalā yatra yatredaṃ liṅgam uttamam // RKS_63.41 //

tatra snātvā naravyāghra śivalokam avāpyate /
idaṃ varam ahaṃ manye lokānugrahakārakam // RKS_63.42 //

śaṅkaras tu tathety evaṃ prāha brahmāṇam avyayam /
evam uktvā maheśāno gaṇakoṭisamāvṛtaḥ // RKS_63.43 //

stūyamānaḥ suraiḥ sarvaiḥ jagāma bhavanaṃ svakam /
brahmādyā devatāś caiva gatāḥ svaṃ svaṃ niveśanam // RKS_63.44 //

rantidevaḥ pratuṣṭāva liṅgarūpadharaṃ śivam /
niśamya rantidevasya stotraṃ prāha maheśvaraḥ // RKS_63.45 //

varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te stotreṇānena suvrataṃ /
rantidevo 'bravīd vākyaṃ yadi me varadaḥ śivaḥ // RKS_63.46 //

idaṃ tīrthaṃ na moktavyaṃ mahādeva sadā tvayā /
aghaughasamaplutā ye tu tiryagyonigatā narāḥ // RKS_63.47 //

asya tīrthasya māhātmyāt te yāntu paramāṃ gatim /
atra yad dīyate dānaṃ sarvaṃ bhavati cākṣayam // RKS_63.48 //

idaṃ varam ahaṃ manye yadi tuṣṭo 'si śaṅkara /

śaṅkara uvāca: amāsomasamāyoge kārttikyāṃ caiva parvaṇi // RKS_63.49 //

atra yad dīyate dānaṃ tad anantaṃ samaśnute /
etat te kathitaṃ rājaṃs tīrthaṃ pāpapraṇāśanam // RKS_63.50 //

viśvedevāḥ parāṃ siddhim asmiṃs tīrthe samāgatāḥ /
agastyaśaunakaś caiva parāśaro 'ghamarṣaṇaḥ // RKS_63.51 //

saṃsiddhiṃ paramāṃ prāptā nānā munigaṇās tathā /
atrāyutaṃ munīnāṃ ca tapasā divamāruhat // RKS_63.52 //

saṃkrame ca vyatīpāte grahaṇe candrasūryayoḥ /
amāsomasamāyoge ṣaḍaśītimukhe tathā // RKS_63.53 //

puṇyaṃ daśaguṇaṃ vṛddhiṃ satyam etac chivoditam /
sapādakoṭis tīrthānāṃ kubjārevāsamāgame // RKS_63.54 //

dakṣiṇottarabhāge tu krośamātraṃ pratiṣṭhitam /
avaśaḥ svavaśo vā 'pi prāṇān yas tu parityajet // RKS_63.55 //

rājā varṣasahasrāṇi vidyādharapure bhavet /
kṛmikīṭapataṅgādyās tīrthe 'smin prāṇamokṣaṇe // RKS_63.56 //

divyaṃ varṣasahasraṃ tu rājā vidyādhare pure /
bilvāmrakaṃ siddhaliṅgaṃ kāmabhogaphalapradam // RKS_63.57 //

kubjeśvaraṃ mahac cānyad brahmahatyāṃ vyapohati /
atrāntare mahārāja śivakṣetraṃ vidurbudhāḥ // RKS_63.58 //

revākubjāsamāyoge yavānāṃ saptatistathā /
amāsomasamāyoge snānāc chāntiḥ prakīrtitā // RKS_63.59 //

vārāṇasī kurukṣetraṃ prayāgo naimiṣaṃ tathā /
puṣkaraṃ ca gayā caiva kedāraṃ tīrtham uttamam // RKS_63.60 //

phalam eteṣu sāmānyam amāsomasamāgame /
akṣayaṃ ca phalaṃ proktaṃ kubjārevāsamāgame // RKS_63.61 //

tilodakapradānena mātṛkaṃ paitṛkaṃ sutaḥ /
narakād uddharet sarvān pūrvān api parān api // RKS_63.62 //

so 'pi rājā gṛhaṃ prāptaḥ sarvān uddhṛtya pūrvajān /
ayaṃ te kathito rājan kubjārevāsamāgamaḥ // RKS_63.63 //

rantidevo hariścandraḥ puruhūtaḥ purūravāḥ /
atreṣṭvā vividhair yajñair divyanti divi devavat // RKS_63.64 //

śravaṇāt kīrtanād asya tīrthasya narasattama /
sarvapāpaviśuddhātmā śivaloke mahīyate // RKS_63.65 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe kubjāmāhātmye triṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 64

mārkaṇḍeya uvāca:
athānyat kathayiṣyāmi tīrthaṃ tīrthavaraṃ śubham /
yāmyapradeśe revāyā āśramaḥ surapūjitaḥ // RKS_64.1 //

suvarṇadvīpapavikhyāto devadroṇīsamāvṛtaḥ /
hārīto gautamo viṣṇuḥ sāvarṇiḥ kauśikas tathā // RKS_64.2 //

ete cānye ca bahavo munayaḥ śaṃsitavratāḥ /
māsopavāsinaḥ kecid anye pakṣopavāsinaḥ // RKS_64.3 //

cāndrāyaṇaparāś cānye tathānye kṛcchracāriṇaḥ /
phalamūlāśinaḥ kecit tathānye vāyubhakṣakāḥ // RKS_64.4 //

kaṇadhūmaṃ pibanty anye jalāhārās tathā pare /
ekapādāḥ sthitāḥ kecid anye cārdhapadāḥ sthitāḥ // RKS_64.5 //

dantolūkhalinaḥ kecidanye sūryāvalokinaḥ /
brāhmaṇāś ca brahmavidaḥ śrutismṛtiviśāradāḥ // RKS_64.6 //

itihāsapurāṇāni mokṣopāyavicintakāḥ /
agnihotraparā nityaṃ japayajñakriyāparāḥ // RKS_64.7 //

vedadhvanitanirghoṣais tārayanti jagattrayam /
na tasmin saṃcaret pāpaṃ tamaḥ sūryodaye yathā // RKS_64.8 //

mekalādakṣiṇe tīre brahmaloka iva sthitaḥ /
āmrajambūkadambaiś ca kapitthair bilvadāḍimaiḥ // RKS_64.9 //

kadalībījapūrādyair jambīraiḥ panasais tathā /
nyagrodhabadarair mukhyair bahuvṛkṣavibhūṣitam // RKS_64.10 //

punnāgair nāgabakulair aśokais tilakais tathā /
mandāraiś campakaiś cāmrātakair nīlotpalotpalaiḥ // RKS_64.11 //

patrapuṣpaphalopetair vṛkṣaiḥ sarvair alaṃkṛtam /
nānāpakṣigaṇopetaṃ siddhagandharvasevitam // RKS_64.12 //

vyāharatyaṇḍajāḥ sarve mānuṣāṇāṃ girā nṛpa /
etad guṇasamāyuktaṃ suvarṇadvīpam uttamam // RKS_64.13 //

svāyambhuve 'ntare rājann ādikalpe kṛte yuge /
arcanād devadevasya suvarṇadvīpavāsinaḥ // RKS_64.14 //

apahāya tamaḥ kṛtsnaṃ loke krīḍanti śāṅkare /
pitṝṇām annadānena tilatoyapradānataḥ // RKS_64.15 //

malāpakarṣaṇaṃ kṛtvā vasanti brahmaṇaḥ pure /
puṇyāyāṃ bhūpakārtikyāṃ sarvatīrthaphalapradaḥ // RKS_64.16 //

naitat paśyanti manujāḥ kalau māyāvimohitāḥ /
kalpagā yāmyabhāge tu tīrthakoṭiranekadhā // RKS_64.17 //

prasiddhaṃ siddhamunibhir jñāyate kevalaṃ hi tat /
nāstikair bhinnamaryādaiḥ purāṇasmṛtinindakaiḥ // RKS_64.18 //

tailābhyaktair na vedoktakarai revātaṭe tathā /
kalimāyāvimūḍhaiś ca sthānaṃ tanna pradṛśyate // RKS_64.19 //

hiraṇyagarbhāsthāne tu yasmin vahati kalpagā /
yajñagarbheśvaraṃ nāma śivaliṅgaṃ prakīrtitam // RKS_64.20 //

pūjyate siddhagandharvaiḥ surāsuramahoragaiḥ /
yatra vaivasvato rājā sūryaputro mahāyaśāḥ // RKS_64.21 //

tasya tīrthasya māhātmyāc candrabimbānano 'bhavat /
caitrasyaiva tu māsasya śuklapakṣe narādhipa // RKS_64.22 //

caturdaśyāṃ paurṇamāsyāṃ yatra sannihito haraḥ /
tilodakapradānena piṇḍadānena bhārata // RKS_64.23 //

pitṝn samuddharet tatra narakād bhūridakṣiṇaḥ /
nivased vaiṣṇave loke yāvac candrārkadarśanam // RKS_64.24 //

tatra yaddīyate dānaṃ kurukṣetrasamaṃ hi tat /
prāṇatyāge kṛte tatra na paśyanti yamālayam // RKS_64.25 //

revāyā uttare kūle paryaṅko nāma parvataḥ /
sa ca vindhyasutaḥ śrīmān sarvadevamayaḥ śubhaḥ // RKS_64.26 //

tatra pāpaharo viṣṇuḥ svayaṃ tiṣṭhati keśavaḥ /
narapāpaharo yas tu narmadātaṭam āśritaḥ // RKS_64.27 //

tatra snātvā mahārāja gosahasraphalaṃ labhet /
tarpitāḥ pitaras tasya tṛptā yānti hareḥ puram // RKS_64.28 //

ekādaśīṃ dvādaśīṃ vā tatra yaḥ kurute naraḥ /
na tasya punarāvṛttir martyaloke durāsade // RKS_64.29 //

krośamātrapramāṇaṃ ca harikṣetraṃ prakīrtitam /
apamṛtyumṛtā ye ca te yānti paramāṃ gatim // RKS_64.30 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe viṣṇukīrtanaṃ nāma catuḥṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 65

mārkaṇḍeya uvāca:
narmadāyāmyabhāge tu tīrthaṃ pāpapraṇāśanam /
māṇḍavyasyāśramaṃ puṇyaṃ siddhagandharvasevitam // RKS_65.1 //

vibhāṇḍakaś ca gārgyaś ca ṛṣyaśṛṅgādayas tathā /
tasmin sahasrasaṃkhyātā munayaḥ śaṃsitavratāḥ // RKS_65.2 //

aśokavanikāṃ rājan chṛṇu sāmpratamuttamam /
tatra sannihito deva umayā sahito haraḥ // RKS_65.3 //

āviṣṭaś cāśrame tatra viśoko vimalaḥ śivaḥ /
viśokayā saricchreṣṭhā narmadā yatra saṅgatā // RKS_65.4 //

tatra snātā divaṃ yānti ye mṛtā na punarbhavāḥ /
aśokeśvaraliṅgam ca pratyakṣaṃ siddhiśaṅkaram // RKS_65.5 //

śāpabhraṣṭā dvijās tatra nāradena vimocitāḥ /
tasya tīrthasya māhātmyāt modante divi devatāḥ // RKS_65.6 //

nānāvṛkṣaphalaiḥ puṣpaiḥ sarvakāmasamanvitaiḥ /
nānā pakṣigaṇairjuṣṭaṃ nānāvṛkṣaniṣevitam // RKS_65.7 //

siddhavidyādharair yakṣair gandharvaiḥ kinnarais tathā /
veṇuvīṇāninādena śaṅkhavāditraniḥsvanaiḥ // RKS_65.8 //

śobhate sarvadā rājan narmadā vindhyasaṅgamaḥ /
aśokā devatā yatra brahmaśakrapurogamāḥ // RKS_65.9 //

viśvedevāśramaṃ taddhi sarvadevanamaskṛtam /
viśvāyāś ca tathā putrā viśvedevāḥ prakīrtitāḥ // RKS_65.10 //

aśokavanikāyāṃ ca janayāmāsa kaśyapaḥ /
vaivasvate 'ntare prāpte tretāyāṃ narasattama // RKS_65.11 //

pañcāyutāni tāni tīrthāni nivasanti śubhāni ca /
tatra siddhā ca sāvitrī devamātāditis tathā // RKS_65.12 //

devayānī tathendrāṇī rohiṇī saṃbharāyaṇī /
dākṣāyaṇī lokavandyā lopāmudrā mahāyaśā // RKS_65.13 //

ratnāvalī sūryabhāryā dhruvā tārā gaṇeśvarī /
aśokās tena vihitās tatrasthāḥ śatasaṃkhyakāḥ // RKS_65.14 //

asya tīrthasya māhātmyān mucyate kilbiṣān naraḥ /
śuklapakṣe caturdaśyām āśvine māsi bhārata // RKS_65.15 //

aputriṇī tathā bandhyā durbhagā bhartṛvarjitā /
pañcaratnaphalaiḥ snātā divyakumbhaiḥ samarcayet // RKS_65.16 //

sahasrajanma sā bhūyaḥ putriṇī subhagā bhavet /
aśokavanikā kṣetre tatra gauryā varaḥ kṛtaḥ // RKS_65.17 //

yasmin vahati sā devī narmadā saptakalpagā /
tatreṣṭaṃ dharmarājena varuṇena mahātmanā // RKS_65.18 //

nairṛtyena tathānyaiś ca lokapālair yathā vidhi /
pratyakṣo havyavāhaś ca lokapālānupāgataḥ // RKS_65.19 //

atrir marīciḥ kaśyapaś cakrus tatra makhottamam /
anyakṣetrāc chataguṇā tatra dānādikā kriyā // RKS_65.20 //

vārāṇasī kurukṣetraṃ gayā vai naimiṣaṃ tathā /
māyāpurī puṣkaraṃ ca prayāgaḥ śaśibhūṣaṇam // RKS_65.21 //

kāśyapī sarvatīrthāni yatra tiṣṭhati kalpagā /
aśokavanikāyās tu nānyat tīrthaṃ samaṃ viduḥ // RKS_65.22 //

iṣṭaṃ yatra purā rājan hayamedhaṃ makhottamam /
brahmaṇā mocitāḥ pūrvaṃ viprāḥ kauleyayonitaḥ // RKS_65.23 //

asya tīrthasya māhātmyāt pāṭalīputravāsinaḥ /

yudhiṣṭhira uvāca: hayamedhamakheneṣṭaṃ kathaṃ tāta svayambhuvā // RKS_65.24 //

kathaṃ ca mocitā viprāḥ pūrvaṃ kauleyayonitaḥ /
ko vā rājā purā brahman devarājasamo 'bhavat // RKS_65.25 //

etat sarvaṃ yathā nyāyaṃ śaṃsa me munisattama /

mārkaṇḍeya uvāca: śṛṇu rājan mahābhāga samākhyānaṃ purātanam // RKS_65.26 //

aśokavanikā tīrthaṃ kalpagā taṭamāśritam /
na jānanti mahāmūḍhā manujāḥ pāpamohitāḥ // RKS_65.27 //

guptād guptataraṃ tīrthaṃ sarvatīrthottamottamam /
viśokeśvaraliṅgaṃ tu tasmin paramasiddhidam // RKS_65.28 //

pūjyate siddhagandharvair na tat paśyanti mānuṣāḥ /
darśanāt sparśanāt tasya brahmahatyāṃ vyapohati // RKS_65.29 //

svāyambhuve 'ntare prāpte ādikalpe kṛte yuge /
raviś candro mahārāja cakravartī mahāyaśāḥ // RKS_65.30 //

somavaṃśe janiṃ prāptaḥ kāñcīpurapatis tathā /
śaśāsa pṛthivīṃ sarvāṃ yathā śakras triviṣṭapam // RKS_65.31 //

gatas tu pṛthivīpālo nānāvṛkṣasamākulam /
nānāpakṣigaṇairjuṣṭaṃ nānāmuniniṣevatam // RKS_65.32 //

yatrāgastyeśvaraṃ nāma śambhorāyatanaṃ śubham /
sevyate munibhiḥ sarvair agastyād yais tapodhanaiḥ // RKS_65.33 //

rāhusūryasamāyoge raviścandro nṛpottamaḥ /
saptakalpavahā yatra śailaścāmarakaṇṭakaḥ // RKS_65.34 //

hastyaśvarathapādātaiḥ sakośabalavāhanaiḥ /
tapasyantaṃ mahātmānaṃ munisaṅghaiḥ samāvṛtam // RKS_65.35 //

maitrāvaruṇikaṃ nāma jvalantamiti pāvakam /
teṣāṃ madhye samutthāya śāṇḍilyaś ca mahātapāḥ // RKS_65.36 //

urasā pṛthivīṃ gatvā so 'gastiṃ paripṛcchati /
raviścandro mahātejāḥ samāyātas tavāśramam // RKS_65.37 //

purohito 'ham asyāsmi jānīhi tvaṃ taponidhe /
tvat pādārcanam ākāṅkṣī manyase ced anugrahaḥ // RKS_65.38 //

agastya uvāca:
āgacchatu nṛpaśreṣṭhaḥ śīghraṃ siṃhāsane sthitaḥ /
āgatas tad anujñātaḥ pādau jagrāha tasya ca // RKS_65.39 //

arghapādyaiś ca sampūjya papraccha kuśalaṃ muniḥ /
kuśalaṃ te mahābhāga sāntaḥ puraparicchadaḥ // RKS_65.40 //

uvāca vacanaṃ rājā munīndraṃ prati bhārata /
adya me saphalaṃ janma rājyaṃ jīvanam eva ca // RKS_65.41 //

muktaś ca kilbiṣād asmāt tvātpādāmbujadarśanāt /
sarvatra kalpagā puṇyā sarvatīrthamayī śubhā // RKS_65.42 //

kasmin sthāne yaje yajñaṃ śaṃsa me munisattama /
yathā saṃsiddhyate yajñaḥ surāṇāṃ tṛptir akṣayā // RKS_65.43 //

etat sarvaṃ yathā nyāyaṃ trikālajña nivedaya /

agastya uvāca: śṛṇu rājan mahābhāga kathyamānaṃ nibodha ca // RKS_65.44 //

śivena kathitaṃ pūrvaṃ pārvatyāḥ ṣaṇmukhasya ca /
brahmaviṣṇvādidevānāmanyeṣāṃ ca divaukasām // RKS_65.45 //

mayā tatra śrutaṃ rājan mārkaṇḍena cirāyuṣā /
tatte 'haṃ kathayiṣyāmi mekalātīrthasambhavam // RKS_65.46 //

śṛṇudhvaṃ munayaḥ sarve yat praṣṭavyāvatāraṇam /
kasya śaktir mahārāja varjayitvā maheśvaram // RKS_65.47 //

pramāṇaṃ sarvatīrthānāṃ saṃkhyāṃ vā kartum āditaḥ /
uddeśamātravaktā 'haṃ mārkaṇḍasya mahāmuneḥ // RKS_65.48 //

etat te kathitaṃ rājan yathāvṛttaṃ purātanam // RKS_65.49 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe narmadāmāhātmye pañcaṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 66

mārkaṇḍeya uvāca:
evaṃ śrutaṃ purā rājñā raviścandreṇa dhīmatā /
uvāca vacanaṃ śrīmānagastyo munisattama // RKS_66.1 //

sarasvatī na gaṅgā ca yamunā vā na sāgarāḥ /
na caivānyāni tīrthāni prayāgapramukhāny api // RKS_66.2 //

ekaiva narmadā puṇyā saptakalpavahā śubhā /
lakṣayojanaparyantaṃ jambūdvīpaṃ prakīrtitam // RKS_66.3 //

narmadātoyapānena lokāloke carācare /
tapohīnā narāś caiva te 'pi yānti śivālayam // RKS_66.4 //

yo 'yaṃ kāmayate kāmaṃ sa taṃ prāpnoti puṣkalam /
sādhu sādhu mahābhāga pṛṣṭo 'haṃ yat tvayānagha // RKS_66.5 //

narmadā kathitā divyā hṛdyā kasya na rocate /
santi tīrthāni yāvanti dakṣiṇottarakūlayoḥ // RKS_66.6 //

tvatprītidāni tāvanti kathayāmi nṛpottama /
anyāni granthalakṣeṇa na ca kīrtayituṃ kṣamaḥ // RKS_66.7 //

trayo vedāstrayo lokās tisraḥ sandhyāstrayo 'gnayaḥ /
siddhagandharvayakṣāś ca sakinnaramahoragāḥ // RKS_66.8 //

vidyādharaś cāpsarasaḥ kalpagātaṭamāśritāḥ /
oṃkārādīni liṅgāni vaidūryādinagāḥ purā // RKS_66.9 //

dvāpare ca kaliṃ prāpya pāvanatvam avāpnuyuḥ /
brahmaviṣṇvādidevānāṃ maryādā kathyate 'dhunā // RKS_66.10 //

prabhābhirdyotamānāyā revāyā dakṣiṇottare /
yajñabhūmiriyaṃ khyātā surāsuranamaskṛtā // RKS_66.11 //

aśokavanikā tatra tasyā devo maheśvaraḥ /
tatra siddhyati nirvighno yajña ity āha śaṅkaraḥ // RKS_66.12 //

uvāca vacanaṃ rājā agastyaṃ munisattamam /
svasti vo 'stu gamiṣyāmi tvayā saha mahāmune // RKS_66.13 //

aśokavanikāṃ prāptaḥ sa rājā munibhirvṛtaḥ /
revāyā dakṣiṇe kūle puṇyatīrthesu śobhane // RKS_66.14 //

daśayojanaparyantaṃ yajñayūpāś ca maṇḍapam /
maṇimāṇikyaratnaughaiḥ sarvadvāreṣu śobhitāḥ // RKS_66.15 //

patākādhvajaśobhāḍyā nānāvastrāvaguṇṭhitāḥ /
viśvāmitro bharadvājaḥ kaśyapo bhārgavas tathā // RKS_66.16 //

brahmadṛśyo lomaśaś ca tathānye munisattamāḥ /
vālakhilyā mahābhāgā mānasā brahmaṇaḥ sutāḥ // RKS_66.17 //

ete cānye ca bahavo munayaḥ śaṃsitavratāḥ /
tataḥ pravartito yajño brāhmaṇair āptadakṣiṇaiḥ // RKS_66.18 //

tṛptāś ca devatāḥ sarvāḥ pratijagmus triviṣṭapam /
jagmuḥ sarve ca muditā munayaḥ svāśramaṃ prati // RKS_66.19 //

tato nivartito yajño durvāsāḥ kupito gataḥ /
nātra vaivasvato nāhaṃ nāradaḥ parvatas tathā // RKS_66.20 //

kathaṃ nivartito yajñaḥ pāparkarminarādhamaiḥ /
āgatas tu yamas tatra nāradaḥ parvatas tathā // RKS_66.21 //

lekhakaścitraguptaś ca kālo mṛtyus tathaiva ca /
ete ca kupitāḥ sarve yajñabhāgaṃ vinā nṛpa // RKS_66.22 //

tān sarvān kupitān dṛṣṭvā raviścandro 'bravīd vacaḥ /
aśokeśvaradevasya narmadāyāḥ prasādataḥ // RKS_66.23 //

ko me samartho vighnāya surāsuragaṇeṣv api /
tathaiva ko 'nyo jantūnāṃ yajñavighnasya hetave // RKS_66.24 //

yajñakāle ca saṃprāpto ya kaścid api mānavaḥ /
pūjanīyas tathārcyaś ca yathā devaścaturbhujaḥ // RKS_66.25 //

yathāyātā mahābhāgā brahmaputrā mahaujasaḥ /
dadāmi vo na sandeho manasā yadabhīpsitam // RKS_66.26 //

durvāsā uvāca:
paripūjyaś ca naḥ putro nāradaḥ parvatas tathā /
ekākī prārthaye nāhaṃ militvā prārthayāmahe // RKS_66.27 //

raviścandra uvāca:
yo yaṃ kāmayate kāmaṃ taṃ tasmai pradadāmy aham /
iti sarve 'pi tenaiva prastutā munipuṅgavāḥ // RKS_66.28 //

suprītā vihitā rājann arghapādyapradānataḥ /

yudhiṣṭhira uvāca: munayaḥ kena kāryeṇa pāṭalīputravāsinaḥ // RKS_66.29 //

devyā śaptāḥ śvayoniṃ ca gatā muktāś ca te katham /

mārkaṇḍeya uvāca: purā tapodhanāḥ sarve jaṭāvalkaladhāriṇaḥ // RKS_66.30 //

naipāle vai paśupatiṃ devadevaṃ maheśvaram /
pūjayanti śivaṃ bhaktyā gauryā virahitaṃ haram // RKS_66.31 //

ardhanārīśvaraṃ devaṃ surāsuranamaskṛtam /
saṃśaptās tena kāryeṇa pārvatyā liṅgabhedinaḥ // RKS_66.32 //

varṣaṃ sahasraṃ hi mitaṃ śvayoniṃ ca gamiṣyatha /
nirmālyabhakṣakāḥ pāpāścaṇḍadravyasya bhakṣakāḥ // RKS_66.33 //

teṣāṃ kṛte mahārāja durvāsā nṛpam abravīt /
śvayoniṃ samanuprāptās tatra kāle munīśvarāḥ // RKS_66.34 //

mocaya tvaṃ tato rājann asmat priyacikīrṣayā /
pārvatyā te 'bhiśaptāś ca narake majjanti dāruṇe // RKS_66.35 //

uvāca vacanaṃ rājā muniṃ durvāsasaṃ tataḥ /
mocayāmi na sandehas tasmāt pāpād dvijottamān // RKS_66.36 //

preṣitāḥ kiṅkarās tena sīdanto yatra te vane /
praṇipatya ca te sarve tānūcuś ca vanecarān // RKS_66.37 //

smārayanti pūrvajātim ādiṣṭāḥ prabhuṇā yathā /
tatas tad vacanāt prāptās te 'śokavanikāṃ drutam // RKS_66.38 //

raviścandraścakravartī tān vilokya tapodhanān /
mudā paramayā yuktaḥ prāha tān prahasann iva // RKS_66.39 //

aśokeśvaradevasya mekalāyāḥ prabhāvataḥ /
mama dānaprabhāveṇa maharṣīṇāṃ prasādataḥ // RKS_66.40 //

tyaktvā śvayoniṃ munayaḥ śivalokaṃ prayāntu vai /
etat pāpaṃ mahāghoraṃ mayi sarvaṃ niṣīdatu // RKS_66.41 //

tatkṣaṇān muktaśāpāste kāmikaṃ yānam āsthitāḥ /
ūcur maharṣayo vākyaṃ raviścandraṃ śatakratum // RKS_66.42 //

tvaṃ mātā tvaṃ pitāsmākaṃ gururmokṣapradāyakaḥ /
evam uktvā yayus te tu umāmāheśvaraṃ param // RKS_66.43 //

sādhu sādhu mahābhāga tvaṃ tu yajñataponidhiḥ /
nā 'nyastvayā samaḥ kaścit somavaṃśe mahīpatiḥ // RKS_66.44 //

tvayā hi nirjitaṃ sarvaṃ trailokyaṃ sacarācaram /
evam uktvā suraśreṣṭhāḥ sādhuvādais tam ārcayan // RKS_66.45 //

devadundubhayo neduḥ puṣpavṛṣṭiḥ papāta ca /

durvāsā uvāca: kṣatriyeṣu tvayā tulyo na dṛṣṭo na śruto mayā // RKS_66.46 //

prāṇatyāgo hi sukaro dharmatyāgo hi duṣkaraḥ /
varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te yatte manasi vartate // RKS_66.47 //

prahasann abravīd vākyaṃ rājā durvāsasaṃ munim /
mama dānaprabhāveṇa narā duṣkṛtabuddhayaḥ // RKS_66.48 //

prāpnuvan tu paraṃ lokaṃ vara eṣa mama priyaḥ /
evamastviti tasyāgre 'bhidhāya munipuṅgavaḥ // RKS_66.49 //

sa mudā parayā yuktas tatraivāntaradhīyata /
tad dṛṣṭvā tādṛśaṃ karma rājñaś cāmitatejasaḥ // RKS_66.50 //

śaṅkayā parayā yukto dharmarājo 'bravīd idam /
varaṃ dadāmi bhadraṃ te yajñabhāgabahiṣkṛtaḥ // RKS_66.51 //

śvayonitvaṃ gatā viprā mocitāḥ karmabandhanāt /
īdṛśaṃ tava sāmarthyaṃ jānāmi ca nṛpottama // RKS_66.52 //

pṛthivyāṃ duṣkaraṃ karma yajñaś caiva viśeṣataḥ /
yo dadāti mahābhāga svakīyaṃ puṇyamuttamam // RKS_66.53 //

yamaloko jitas tena devaloko jitas tathā /
varayogyo 'si rājendra satyam etat mayoditam // RKS_66.54 //

raviścandra uvāca:
yadi tuṣṭaḥ sūryaputra varaṃ dātuṃ mamecchasi /
mama yajñaśatenaiva dānena tapasā tathā // RKS_66.55 //

pāpayonigatā ye tu ye ca duṣkṛtakāriṇaḥ /
prayāntu tvatprasādena dharmarāja śivālayam // RKS_66.56 //

imaṃ varam ahaṃ manye prasādaḥ kriyatāṃ mayi /

yama uvāca: evaṃ bhavatu rājendra satyadharmaparāyaṇa // RKS_66.57 //

prāpnuhi tvaṃ paraṃ lokaṃ satyenānena suvrata /
yatas te mocitāḥ sarvāḥ kaśmalāt pāpayonayaḥ // RKS_66.58 //

kṣatriyāḥ śataśo rājann anye caiva sahasraśaḥ /
pāpāt samuddhṛtā ye ca teṣāṃ saṃkhyā na vidyate // RKS_66.59 //

evamuktvā nṛpaśreṣṭhaṃ dharmarājo mahābhujaḥ /
kāmikaṃ yānamāruhya surāsuranamaskṛtam // RKS_66.60 //

yayau svabhavanaṃ rājan nāradaḥ parvatas tathā /
tasyām aśītilakṣāṇi tīrthānāṃ narasattama // RKS_66.61 //

aśokavanikāyāṃ tu kīrtitāni tavānagha /
śravaṇāt kīrtanāt teṣāṃ gosahasraphalaṃ bhavet // RKS_66.62 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe 'śokavanikāvarṇano nāma ṣaṭṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 67

mārkaṇḍeya uvāca:
athātaḥ kathayiṣyāmi tīrthaṃ pāpapraṇāśanam /
revāyā uttare kūle puraṃ vāgīśvarābhidham // RKS_67.1 //

vāgurnāma nadī tatra revayā saha saṃgatā /
tatra snātā divaṃ yānti ye mṛtā na punarbhavāḥ // RKS_67.2 //

vāgīśā tatra cāmuṇḍā dānavakṣayakāriṇī /
maṇibhadro vīrabhadras tathā 'nye śataśo nṛpāḥ // RKS_67.3 //

babhūvur muktaśāpās te tīrthasyāsya prabhāvataḥ /
tilapiṇḍapradānena pitṝṇāṃ paramā gatiḥ // RKS_67.4 //

brahmadattaścakravartī sūryavaṃśe mahīpatiḥ /
ayodhyādhipatiḥ śrīmān cakratulyaparākramaḥ // RKS_67.5 //

dhanadhānyasamāyukto bhayadāridryavarjitaḥ /
prajās tasmin mahīpāle sarvā 'pi mudānvitāḥ // RKS_67.6 //

iṣṭaḥ kratuvarastena narmadāvāgusaṅgame /
brahmādyā devatāḥ sarvāḥ śakraviṣṇupurogamāḥ // RKS_67.7 //

pratyakṣaś ca maheśāno gaṇeśvarasamanvitaḥ /
lokapālāś ca marutaścandrādityau dhruvas tathā // RKS_67.8 //

ṛkṣāṇi yogasiddhāś ca somamukhyāś ca sarvaśaḥ /
vaśiṣṭho munibhiḥ sārddhaṃ videhādhipatis tathā // RKS_67.9 //

evamādyāḥ samāhūtā mitrāvaruṇa eva ca /
sarve hiraṇmayās tatra yajñayūpāś ca maṇḍapāḥ // RKS_67.10 //

daśayojanaparyantaṃ yajñabhūmir mahībhṛtaḥ /
svārociṣe 'ntare rājann ādikalpe kṛte yuge // RKS_67.11 //

gavāṃ śatasahasrāṇi hemabhārānvitāni ca /
hayānāṃ śyāmakarṇānām ayutaṃ sāgram eva ca // RKS_67.12 //

dantinām ayutaṃ caiva ghaṇṭābharaṇabhūṣitam /
maṇimāṇikyam uktāś ca bhakṣyabhojyāny anekadhā // RKS_67.13 //

evaṃ rājā brahmadattaḥ sarvabhūpālasattamaḥ /
yajñaṃ pravartayāmāsa sarvasambhārasaṃbhṛtaḥ // RKS_67.14 //

vedanirghoṣaśabdena gītavādyaraveṇa ca /
nānāyānasamārūḍhaiḥ stūyamāno marudgaṇaiḥ // RKS_67.15 //

brahmadattasya yajñena vāgīśasya prasādataḥ /
narmadāyāḥ prasādena pretās tṛptiṃ parāṃ gatāḥ // RKS_67.16 //

yudhiṣṭhira uvāca:
kathaṃ tu brahmadattasya kalpagātīrayājanam /
kathaṃ pretā vinirmuktāḥ pretās te kena karmaṇā // RKS_67.17 //

etat sarvaṃ yathā nyāyaṃ kathayasva tapodhana /

mārkaṇḍeya uvāca: śṛṇu rājan yathā nyāyam itihāsaṃ purātanam // RKS_67.18 //

kārttikyām utsavaṃ prāpya puṣkare jyeṣṭhapuṣkare /
ayogandhaḥ svayaṃbhūś ca puṇḍarīkākṣa eva ca // RKS_67.19 //

pitāmahaḥ svayaṃ tatra surāsuraguruḥ pitā /
kāvyaś ca hotṛsadanau vedagarbhaḥ kṛtadhvanaḥ // RKS_67.20 //

svastikaś caiva sāvitro vāmadevo 'ghamarṣaṇaḥ /
ete cānye ca munayo brahmatejo 'śasaṃbhavāḥ // RKS_67.21 //

tathā te hi yathāśaktā ṛtukālābhigāminaḥ /
gārhasthye ca sthitā bhāryā bhartṛśuśrūṣaṇe ratāḥ // RKS_67.22 //

cīravalkaladhāriṇyaḥ śākasyāmākabhakṣikāḥ /
viṣaṇṇās tena dharmeṇa satyastā apyagarhayan // RKS_67.23 //

dvijasya ṣaṭ ca karmāṇi yajanaṃ yājanaṃ tathā /
adhyāpanaṃ cādhyayanaṃ dānaṃ caiva pratigrahaḥ // RKS_67.24 //

bhūṣaṇaṃ paridhānaṃ ca yoṣitāṃ bhartṛsevanam /
evaṃ ca garhitā rājan yoṣidbhiḥ patayas tathā // RKS_67.25 //

bhītās te vismitāḥ sarve viṣaṇṇavadanās tathā /
hariścandraḥ purā rājā na bhūto na bhaviṣyati // RKS_67.26 //

dānena nirjitaṃ yena trailokyaṃ sacarācaram /
rāhusūryasamāyoge kurukṣetraṃ jagāma ha // RKS_67.27 //

tyaktvā te puṣkaraṃ tīrthaṃ dhanalobhena mohitāḥ /
sahasrasaṃkhyāmunayaḥ sabhāryāḥ sasutāś ca te // RKS_67.28 //

yatra rājā hariścandraḥ pratigrahavilipsayā /
munīnāha hariścandro mudā paramayā yutaḥ // RKS_67.29 //

dhanyā me saphalā yātrā kurukṣetre ravigrahe /
kṣudhārtā duḥkhitāś caiva bālā vṛddhāḥ kṛśāturāḥ // RKS_67.30 //

valkalājinavastrāś ca yauvane pretarūpiṇaḥ /
yanno yūyam abhiprāptāḥ patnīputraiś ca saṃyutāḥ // RKS_67.31 //

uvāca vacanaṃ rājā sāṣṭāṅgaṃ praṇipatya ca /
ādeśo dīyatāṃ mahyaṃ kiṃ karomi bhavatkṛte // RKS_67.32 //

evamuktvā dadau śrīmānekaikasya pṛthak pṛthak /
lakṣaṃ lakṣaṃ hiraṇyasya tathā gāvaḥ sahasraśaḥ // RKS_67.33 //

sahasraṃ turagāṇāṃ ca dantināṃ śatam eva ca /
sāptabhaumān gṛhān ramyān hemaprākāratoraṇān // RKS_67.34 //

nānāvidhavilāsāṃś ca yathā dhanapatiḥ svayam /
kalpāntare mṛtā jātāḥ pretarūpā bhayaṅkarāḥ // RKS_67.35 //

lamboṣṭhā lambavṛṣaṇā vikṛtānanasaṃyutāḥ /
pratigrahaprabhāveṇa dvijasya patanaṃ dhruvam // RKS_67.36 //

jātismarāḥ svaṃ śocanti ekākīnās tu te bahiḥ /
na bhāryā na ca me putrā na bhṛtyā na ca bāndhavāḥ // RKS_67.37 //

na te pratigrahair dagdhā yathā pūrvaṃ tathaiva ca /
vayam ekākino dagdhā vṛkṣā iva havirbhujā // RKS_67.38 //

rājapratigrahair dagdhā na prarohanti mānavāḥ /
vaiśvānareṇa dagdhānāṃ punarjanma prajāyate // RKS_67.39 //

na mātā na pitā putro draviṇaṃ na ca bāndhavāḥ /
yamadūtair gṛhītānāṃ dharma ekaḥ sahānugaḥ // RKS_67.40 //

śocitvā suciraṃ kālaṃ bhāryāputravivarjitāḥ /
bhramitvā ca mahīṃ sarvāṃ puṣkaraṃ tīrthamāgatāḥ // RKS_67.41 //

pretarūpān munīn dṛṣṭvā viṣādaṃ paramaṃ gataḥ /
tān uvāca muniśreṣṭhaḥ kathaṃ pretatvam āgatāḥ // RKS_67.42 //

pretā ūcuḥ:
hariścandraḥ satyadharma sūryavaṃśe mahīpatiḥ /
ayodhyādhipatiḥ śrīmān devatulyaparākramaḥ // RKS_67.43 //

tasya pratigraho 'smābhirāptaḥ sūryagrahe sthite /
tena pretatvam āpannāḥ sarve brahmarṣayo mune // RKS_67.44 //

etat te kathitaṃ brahman mokṣo 'smākaṃ vidhīyatām /
bhaviṣyabhūtatattvajño brahmaputras taponidhiḥ // RKS_67.45 //

uvāca vacanaṃ śrīmān nāradas tāṃs tapodhanān /
kasminnavasare puṇye kārttikyāṃ divyaparvaṇi // RKS_67.46 //

śivena kīrtitaṃ pūrvaṃ pārvatyāḥ ṣaṇmukhasya ca /
śrutaṃ mayāpi tatraiva purāṇaṃ skandakīrtitam // RKS_67.47 //

kānyā pāpakṣayaṃ kartuṃ śaktā revāṃ vinā nṛpa /
gaṅgādyāḥ sarito viprāḥ puṇyatīrthās tathāpi ca // RKS_67.48 //

vāgīśaṃ ca puraṃ tatra narmadātaṭamāśritam /
adhvare brahmadattasya mokṣaṇaṃ tu bhaviṣyati // RKS_67.49 //

uddeśaṃ tu tato dattvā nāradastridivaṃ gataḥ /
te 'pi pretā mahābhāga dhyātvā śivam umāpatim // RKS_67.50 //

abhijagmus tam uddeśaṃ vāgīśapuram uttamam /
tatra snātvābhyarcya śivaṃ hariṃ bhāskaram eva ca // RKS_67.51 //

adhvare brahmadattasya muktāḥ sarve 'pi kilbiṣāt /
brahmayānaṃ samāruhya brahmalokaṃ samāgatāḥ // RKS_67.52 //

pratapanti yathādityā brahmatejovapurdharāḥ /
tasyopari nareśasya puṣpavṛṣṭiḥ papāta vai // RKS_67.53 //

etat te kathitaṃ rājan yathāvṛttaṃ purātanam /
śravaṇāt kīrtanād asya gosahasraphalaṃ labhet // RKS_67.54 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe vāgīśvarākhyāna nāma saptaṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 68

mārkaṇḍeya uvāca:
pratigrahagrahagrastā lobhamohavimohitāḥ /
majjanti narake ghore yatra gatvā na nirgatāḥ // RKS_68.1 //

saphalā vedayajñāś ca tīrthayātrā ca bhārata /
tathā kliśyanti cātmānaṃ pratigrahaparā narāḥ // RKS_68.2 //

dātā ca yācakaś caiva karābhyām eva sūcitau /
atho gacched grahītā tu dātā gacchati corddhvataḥ // RKS_68.3 //

sahasrāvartakaṃ nāma tīrthaṃ pāpapraṇāśanam /
tatra snātasya vidhivad vṛṣotsargaphalaṃ bhavet // RKS_68.4 //

āsaptamaṃ kulaṃ caiva punīte nā 'tra saṃśayaḥ /
revāyā uttare kūle sahasrāyudhasaṃkhyayā // RKS_68.5 //

tataś cānte mahābhāga kārāyā vanam uttamam /
agniṣṭomaphalaṃ yatra snātvā svargaṃ ca gacchati // RKS_68.6 //

revāyā uttare bhāge tīrtha paramaśobhanam /
saugandhikaṃ vanaṃ nāma brahmacāriśucivratāḥ // RKS_68.7 //

siṣicuḥ pitaras tat tu brahmādyāḥ sutapodhanāḥ /
siddhacāraṇagandharvāḥ sakinnaramahoragāḥ // RKS_68.8 //

praviśya tad vanaṃ martyaḥ sarvapāpāt pramucyate /
tataḥ sarasvatī cāsti nadīnām uttamā nadī // RKS_68.9 //

lakṣyā devasutā rājan mahāpuṇyā prakīrtitā /
tatra snānaṃ prakurvīta mānavo nṛpate jale // RKS_68.10 //

tarpayitvā pitṝn devān aśvamedhaphalaṃ labhet /
īśānādhyuṣitaṃ nāma tatra tīrthaṃ sudurlabham // RKS_68.11 //

tatra snātvā vyatīpāte saṃkrāntau grahaṇe naraḥ /
sahasrakapilādāne vājimedhe ca yatphalam // RKS_68.12 //

sugandhāṃ chātakumbhāś ca pañcayajñāṃś ca bhārata /
abhigamya naraśreṣṭha svargaloke mahīyate // RKS_68.13 //

triśūlākhyaṃ tu tatraiva tīrtham āsādya bhārata /
tatrābhiṣekaṃ yaḥ kuryād arcayet pitṛdaivatam // RKS_68.14 //

gaṇeśatvaṃ sa labhate tyaktvā dehaṃ na saṃśayaḥ /
tato gacchen mahārāja brahmasthānam anuttamam // RKS_68.15 //

revāyā uttare kūle kāmabhogaphalapradam /
brahmodam iti vikhyātaṃ prakāśyaṃ bhuvi bhārata // RKS_68.16 //

tatra saptarṣayaḥ prāptāḥ snānārthaṃ bharatarṣabha /
kapiñjalo muniśreṣṭho havyavāhaś ca bhārata // RKS_68.17 //

bhagavān devayānaś ca viśvāvasumahāmuniḥ /
asya tīrthasya māhātmyād brahmalokam avāpnuyuḥ // RKS_68.18 //

pitaraḥ śrāddhadānena prayātā brahmaṇaḥ puram /
udumbarasya kṛtvā tu vidhivad darśanaṃ tataḥ // RKS_68.19 //

antarddhānam avāpnoti tapasā dagdhakilbiṣaḥ /
tato gacchen mahārāja śaṅkaraṃ lokaśaṅkaram // RKS_68.20 //

kṛṣṇapakṣe caturdaśyām abhigamya vṛṣadhvajam /
labhate sarvakāmāṃś ca svargalokaṃ hi gacchati // RKS_68.21 //

narmadāyāmyabhāge tu gopyād gopyatara mahat /
siddhaliṅgaṃ maṇimayaṃ na tatpaśyanti mānavāḥ // RKS_68.22 //

nāgendrasurasiddhaiś ca nāgakanyābhir arcyate /
sapādakoṭistīrthānāṃ śaṅkare kurunandana // RKS_68.23 //

vasūnāmāśramaṃ puṇyaṃ munīnāṃ brahmacāriṇām /
śivabhaktiparāṇāṃca kandamūlaphalāśinām // RKS_68.24 //

pitṝṇām akṣayā tṛptis tilatoyapradānataḥ /
mudā paramayā yukto dātā yāti śivālayam // RKS_68.25 //

dhruvo dharaś ca somaś ca sāvitraś cānalo 'nilaḥ /
pratyūṣaś ca prabhāsaś ca vasavo 'ṣṭau prakīrtitā // RKS_68.26 //

śaṅkarasya prasādena divi devatvam āgatāḥ /
kalpagāsaumyabhāge tu somatīrtham anuttamam // RKS_68.27 //

tatra snātvā naro rājan svargaloke mahīyate /
saptasārasvataṃ tīrthaṃ tato gacchen nṛpottama // RKS_68.28 //

brahmaṇā ca kṛtaṃ stotraṃ puṇyakīrte niśāmaya /

brahmovācā: vākpatir vacasāṃ nityaṃ vāsudevo 'stu me gatiḥ // RKS_68.29 //

haṃsaḥ sureśo vaktā vā vasūnāmantarā vasan /
hotā diviṣadīśāno vāsudevo 'stu me gatiḥ // RKS_68.30 //

svāhākāraḥ svadhākāro vaṣaṭkāro haviṣyabhuk /
ṛṅmūrtiryajuṣāṃ mūrtirvāsudevo 'stu me gatiḥ // RKS_68.31 //

kṣetrajñaḥ paramaḥ sūkṣmo jagatāṃ tārako hariḥ /
īśvaro hṛdayāvāso vāsudevo 'stu me gatiḥ // RKS_68.32 //

śravaṇyaḥ śravaṇopāyaḥ puṇyaślokaḥ śuciśravāḥ /
varado vāsudevo 'gnir vāsudevo 'stu me gatiḥ // RKS_68.33 //

puruṣaḥ puṇḍarīkākṣaḥ purāṇo bhuvaneśvaraḥ /
ādityāntargato vahṇir vāsudevo 'stu me gatiḥ // RKS_68.34 //

kaṃsakāliyahantā ca subalo balamardanaḥ /
śiśupālanihantā 'gnir vāsudevo 'stu me gatiḥ // RKS_68.35 //

kālaneminihantā 'gniryaḥ kāle niyatāntakaḥ /
śatāsuraśarīraghno vāsudevo 'stu me gatiḥ // RKS_68.36 //

kaṅkāsuranihantā ca madhukaiṭabhanāśanaḥ /
śaṅkhacakragadāpāṇir vāsudevo 'stu me gatiḥ // RKS_68.37 //

śuklaḥ salilaśāyī ca viṣṇuḥ pāpakṣayāhvayaḥ /
indro vacanasatpālo vāsudevo 'stu me gatiḥ // RKS_68.38 //

hṛṣīkeśaś cendrapālopendro garuḍāsanaḥ /
sahasranāmā dharmajño vāsudevo 'stu me gatiḥ // RKS_68.39 //

śaṅkhī ca nandakī cakrī śārṅgadhanvā gadādharaḥ /
dhīro vapuṣmān medhāvī vāsudevo 'stu me gatiḥ // RKS_68.40 //

bṛhatsaṃkarṣaṇaḥ śambhuḥ svayambhūr bhūtabhāvanaḥ /
nipuṇo lakṣaṇaḥ śuddho vāsudevo 'stu me gatiḥ // RKS_68.41 //

traikālikastrikālajñastrayī kartā trilocanaḥ /
trisāmā devakīsūnur vāsudevo 'stu me gatiḥ // RKS_68.42 //

avyaktātmā mahātmā ca antarātmā janārdanaḥ /
prāṇaścendriyabhūtātmā vāsudevo 'stu me gatiḥ // RKS_68.43 //

paramātmā paraṃ brahma parameśaḥ parā gatiḥ /
parameṣṭhī paraṃ jyotir vāsudevo 'stu me gatiḥ // RKS_68.44 //

viśvātmā viśvakartā ca viśvasya patirātmavān /
dyāvāpṛthivyoḥ kartā ca vāsudevo 'stu me gatiḥ // RKS_68.45 //

sahasraśīrṣā bhagavān sahasrākṣaḥ sahasrapāt /
sahasrakoṭidhārī vā vāsudevo 'stu me gatiḥ // RKS_68.46 //

iti vāgīśvaro vāgmī pūjitaḥ parameśvaraḥ /
bhaktasya bhagavān viṣṇuḥ prīyatāṃ me janārdanaḥ // RKS_68.47 //

janmaprabhṛti yat kiṃcin mayā sukṛtamarjitam /
tatsamagraṃ phalaṃ cāstu śāśvataṃ puruṣottama // RKS_68.48 //

idam abhyasyato nityaṃ pūjitaḥ syāt sakeśavaḥ /
vināśayati pāpāni prakāśayati tat phalam // RKS_68.49 //

eṣa niṣkaṇṭakaḥ panthā yatra sampūjyate hariḥ /
kupathaṃ taṃ vijānīyād yatra nārādhyate hariḥ // RKS_68.50 //

vāsudevaparā vedā sudevaparākriyā /
vāsudevātmakā viprā vāsudevaparāśrayaḥ // RKS_68.51 //

sarve devā vāsudevaṃ yajante sarve devā vāsudevāt prasūtāḥ /
sarveṣāṃ vā vāsudevo 'pi devo nānyat kiṃcid avāsudevātiriktam // RKS_68.52 //

nānyaḥ puṇyataro devo nāsti viṣṇuparaṃ tapaḥ /
nāsti viṣṇuparaṃ jñānaṃ sarvaṃ viṣṇumayaṃ jagat // RKS_68.53 //

ye paṭhanti narā bhaktyā viṣṇunāmāṅkitastavam /
te yānti vaiṣṇavaṃ lokaṃ paraṃ brahma sanātanam // RKS_68.54 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śrutvā stotram idaṃ devo brahmaṇaḥ samahātmanaḥ /
śriyā prabodhitaḥ kṛṣṇaḥ śayāno yoganidrayā // RKS_68.55 //

dṛṣṭvā 'bravīt surān sarvān nānārūpān bhayānakān /
kimasti vaḥ samutpannaṃ māṃ didṛkṣur ihāgatāḥ // RKS_68.56 //

uvāca vacanaṃ brahmā keśavaṃ prati bhārata /
tvāṃ vinātra jagannātha kas trātā devakaṇṭakaiḥ // RKS_68.57 //

dānavair veṣṭitā dhātrī svargaścaiva vināśitaḥ /
dharmakāmādikā yajñā vedā viplāvitās tathā // RKS_68.58 //

danubhārabharākrāntā rasātatatalaṃ gatā /
jaṭāsuraś ca jābālirdaityo mayasutas tathā // RKS_68.59 //

daśakoṭyas tu daityānāṃ samagrabalaśālinām /
śivaprasādayuktānāṃ svargaviplavakāriṇām // RKS_68.60 //

tasmāt pravartitaṃ cakramuddhara svavasundharām /
śrutvā vākyam idaṃ devo bhayārtaṃ prāṇapīḍitam // RKS_68.61 //

uvāca vacanaṃ devo bhayaṃ tyajata daityajam /
acireṇaiva kālena haniṣyāmi mahāsurān // RKS_68.62 //

vārāharūpamāsthāya preṣitaṃ kalpagājale /
daṃṣṭrāgreṇa dhṛtā dhātrī dānavānāṃ kṣayaḥ kṛtaḥ // RKS_68.63 //

punaḥ pravartitā sṛṣṭir yathāpūrvaṃ tathaiva ca /
brahmādyā muditā devāḥ pratijagmus triviṣṭapam // RKS_68.64 //

etat te kathitaṃ rājan vārāhaṃ kalpagātaṭe /
śravaṇāt kīrtanād asya hayamedhaphalaṃ labhet // RKS_68.65 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe vārāhamahimānuvarṇano nāmāṣṭaṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 69

mārkaṇḍeya uvāca:
tato devapathaṃ tīrthaṃ sarvadevamayaṃ śubham /
tatra snātaś ca vidhivat sarvayajñaphalaṃ labhet // RKS_69.1 //

māse māse kuśāgreṇa somayāgaṃ karoti yaḥ /
sa revājalapūtasya kalāṃ nārhati ṣoḍaśīm // RKS_69.2 //

liṅgaṃ devapathaṃ nāma surāsuranamaskṛtam /
śraddhayā tad darśanena pitṝṇāṃ paramā gatiḥ // RKS_69.3 //

caitre māse caturdaśyā pakṣayor ubhayor api /
snānārthaṃ sarvatīrthāni jagmuḥ kartuṃ ca satkriyām // RKS_69.4 //

yaddevaloke devānām īpsitaṃ ca nṛpadhvaja /
sahasrāṇi munīndrāṇāṃ tasmiṃś śivamupāsate // RKS_69.5 //

cāndrāyaṇaparāḥ kecid brahmakūrcaparās tathā /
kandamūlaphalāhārā jalāhārā jalapriyāḥ // RKS_69.6 //

agnihotraparā nityaṃ tathā hutahutāśanāḥ /
upāsate devapathaṃ saṃsiddhiṃ paramāṃ gatāḥ // RKS_69.7 //

athānyat saṃpravakṣyāmi tīrthaṃ pāpapraṇāśanam /
sahasrayajñaṃ paramaṃ sarvakāmaphalapradam // RKS_69.8 //

ekādaśyāṃ mārgaśīrṣe pūjayitvā janārdanam /
sahasrayajñasyeṣṭasya phalaṃ prāpnoti mānavaḥ // RKS_69.9 //

na paśyed yamalokaṃ ca tiryagyoniṃ na gacchati /
tīrthasyāsya prabhāveṇa naro vigatakalmaṣaḥ // RKS_69.10 //

etat te kathitaṃ rājan puṇyākhyānam anuttamam /
śravaṇāt kīrtanād asya viṣṇuloke mahīyate // RKS_69.11 //

śuklatīrthaṃ tato gacchet sarvatīrthamayaṃ śubham /
yatra snāto 'pi labhate daśadhenuphalaṃ naraḥ // RKS_69.12 //

śuklīkṛtās tena devā brahmaviṣṇumaheśvarāḥ /
sapādakoṭistīrthānāṃ śuklatīrthe vyavasthitā // RKS_69.13 //

aṣṭahastapramāṇaṃ ca śuklatīrthaṃ yudhiṣṭhira /
tatra kālāgnirudraś ca śrīkaṇṭhaś ca tathā paraḥ // RKS_69.14 //

tais tais tapobhirugraiś ca tatra siddhiṃ parā gatāḥ /
śuklatīrthaprabhāveṇa modante divi devatāḥ // RKS_69.15 //

śakro 'pi ca purādhyakṣaṃ devadevam umāpatim /
revātoyena saṃsnāpya bilvapatraiḥ samārcayat // RKS_69.16 //

paurṇamāsyām amāvasyāṃ somaḥ sūryaḥ prabhāvatīm /
tatra snāto grahaiḥ sārddhaṃ nakṣatradhruvamaṇḍalaiḥ // RKS_69.17 //

tena devāś ca dīvyante śuklatīrthaprabhāvataḥ /
kaśyapasyāśramaṃ puṇyaṃ surasiddhaniṣevitam // RKS_69.18 //

munīnām ayutaṃ tatra svayaṃ tiṣṭhati bhārata /
kandamūlaphalāhārā jalāhārās tathā pare // RKS_69.19 //

śākāhārā nirāhārā brahmakūrcās tathā pare /
cāndrāyaṇaparāḥ kecidanye māsopavāsinaḥ // RKS_69.20 //

ṛṣikoṭyas trayastriṃśac chukleśvaramupāsate /
rāhugraste tathā candre paurṇamāsyāṃ tithau tathā // RKS_69.21 //

āyānti sarvatīrthāni snātum etac chivoditam /
sthāneśvare yatphalaṃ syād rāhusūryasamāgame // RKS_69.22 //

tatphalaṃ prāpnuyāt sarvaṃ śuklatīrthe na saṃśayaḥ /
hemadhenudharādīni rūpyadā gajadās tathā // RKS_69.23 //

etad dattvā mahārāja puṇyasaṃkhyā na vidyate /
dhanadena kubereṇa devagandharvadānavaiḥ // RKS_69.24 //

rāhusūryasamāyoge śuklatīrthe maheśvaraḥ /
candanāgurukarpūrapuṣpamālābhir arcitaḥ // RKS_69.25 //

vitānadhvajamukhyaiś ca dīpamālāprabodhanaiḥ /
asya tīrthaprabhāveṇa yakṣarājo dhaneśvaraḥ // RKS_69.26 //

bhogā nānāvidhās tena samprāptā divi devatāḥ /
sarvatīrtham ayaṃ tīrthaṃ sarvadevam ayaṃ ca yat // RKS_69.27 //

api varṣasahasreṇa śuklatīrthasya varṇanam /
na śakyate suraiḥ kartuṃ purāṇe skandakīrtite // RKS_69.28 //

pāpayonigato yaś ca tiryagyonigataś ca yaḥ /
brahmahā ca surāpaś ca śivanirmālyabhakṣakaḥ // RKS_69.29 //

mucyate tena pāpena tīrthasyāsya prabhāvataḥ /
tatra snānaṃ naraḥ kṛtvā pūjayitvā vṛṣadhvajam // RKS_69.30 //

surāsuragaṇaiḥ sarvaiḥ pūjyate narasattama /
etat te kathitaṃ rājan mahāpātakanāśanam // RKS_69.31 //

pitāmahena yatreṣṭo yajñe yajñeśvaraḥ purā /
stotraṃ kṛtvā yathā nyāyaṃ devadevasya śūlinaḥ // RKS_69.32 //

pūjayitvā tu śukleśaṃ brahmā stotram udāharat /
namaḥ śivāya śāntāya jñānavijñānarūpiṇe // RKS_69.33 //

sūkṣmāya sūkṣmarūpāya sarvasūkṣmāya hetave /
sūkṣmāṇām api sūkṣmāya namaḥ sūkṣmatamāya ca // RKS_69.34 //

divyāya divyarūpāya divyadehāya setave /
divyānām api divyāya namo divyatamāya ca // RKS_69.35 //

vyomaprabhāya bhāvāya aghorāya namo namaḥ /
vyomapramāṇadhāmāya vāmeśāya namo namaḥ // RKS_69.36 //

parāya parameśāya pāramārthikahetave /
parāya paramuktāya namaḥ paratarāya ca // RKS_69.37 //

ekajihvadvijahvāya bahujihvāya te namaḥ /
tathaivāsaṃkhyajihvāya triṇetrāya namo namaḥ // RKS_69.38 //

pūjyāya pūjyapūjyāya sarvapūjyaikahetave /
nityāyānityarūpāya nityanityaikahetave // RKS_69.39 //

nityānām api nityāya namo nityatamāya ca /
śaktāya śaktirūpāya sarvaśaktyekahetave // RKS_69.40 //

śaktānām api śaktāya namaḥ śaktatamāya ca /
śuddhāya sarvaśuddhāya sarvaśuddhyekahetave // RKS_69.41 //

kālāya kālarūpāya sarvakālaikahetave /
kālānām api kālāya namaḥ kālatamāya te // RKS_69.42 //

sarvamantraśarīrāya sarvamantraikahetave /
mantrāṇām api mantrāya namo mantratamāya ca // RKS_69.43 //

aprameyamaheśāya īśānāya namo namaḥ /
yogāya yogarūpāya yogapuruṣa te namaḥ // RKS_69.44 //

ekakaṇṭhadvikaṇṭhāya bahukaṇṭhāya te namaḥ /
asaṃkhyakaṇṭhayuktāya nīlakaṇṭhāya te namaḥ // RKS_69.45 //

anantāya maheśāya hartre kartre namo 'stu te /
namaste 'stu mahādeva namaste 'stu sadāśiva // RKS_69.46 //

namaste 'stu mahāśuddha namas tubhyaṃ namo namaḥ /
namo bhasmāṅgarāgāya namaḥ khaṭvāṅgadhāriṇe // RKS_69.47 //

sarvātmane namas tubhyaṃ viśveśāya namo namaḥ /
sarvajñāya namas tubhyaṃ sanāthāya namo namaḥ // RKS_69.48 //

avyaktāya namas tubhyaṃ śāśvatāya namo namaḥ /
kailāsavāsine tubhyaṃ namaḥ pātālavāsine // RKS_69.49 //

tvayā vyāptam idaṃ sarvaṃ lokālokaṃ carācaram /
api varṣasahasreṇa kaḥ stotuṃ śaktimān bhavet // RKS_69.50 //

iti stavena divyena yaḥ stauti parameśvaram /
vidhūya sarvapāpāni rudraloke mahīyate // RKS_69.51 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe śambhustutirnāmaikonasaptatitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 70

yudhiṣṭhira uvāca:
kimarthaṃ saṃstuto devo brahmaṇā tena tatra vai /
śuklatīrtham idaṃ kasmādāste yatra maheśvaraḥ // RKS_70.1 //

etat sarvaṃ samākhyāhi pṛcchato me mahāmune /

mārkaṇḍeya uvāca: śṛṇu rājan kathāṃ divyāṃ svargārhaṇyām anuttamām // RKS_70.2 //

yāṃ śrutvā sarvapāpebhyas tīrthasnānena mucyate /
yayātir nāma dharmātmā satyadharmaparāyaṇaḥ // RKS_70.3 //

cakravartī nṛpaśreṣṭhaḥ sarvadharmabhṛtāṃ varaḥ /
iyāja sa mahāyajñaiḥ śatakratur ivāparaḥ // RKS_70.4 //

nadī madhumatī puṇyā revayā yatra saṅgatā /
yatra yajñaḥ samārabdha ṛtvigbhir brāhmaṇaiḥ saha // RKS_70.5 //

madhyeśvaraṃ yatra liṅgaṃ svayaṃdevo maheśvaraḥ /
tatra snātā divaṃ yānti ye mṛtā na punarbhavāḥ // RKS_70.6 //

cakreṇa viṣṇunā tatra ghātitau madhukaiṭabhau /
arcanāt tasya devasya gosahasraphalaṃ labhet // RKS_70.7 //

tilatoyapradānena piṇḍadānena bhārata /
pitaras tasya tṛpyanti yāvad indrāścaturdaśa // RKS_70.8 //

tatra yajñaḥ samārabdho hariśaṅkaravarjitaḥ /
jaṭāsuras tatra daityaś chidraṃ dṛṣṭvā samāgataḥ // RKS_70.9 //

tatovidhvaṃsito yajño dānavair baladarpitaiḥ /
yajñayūpā yajñapātraṃ daśa dikṣu nipātitāḥ // RKS_70.10 //

bhukto hutapuroḍāśaḥ somapānaṃ ca taiḥ kṛtam /
praṇaṣṭā devatāḥ sarvā dānavānāṃ bhayena ca // RKS_70.11 //

aṣṭottaraśataṃ devā mṛgarūpeṇa nirgatāḥ /
dhanado yakṣarūpeṇa praṇaṣṭaḥ svapurīṃ gataḥ // RKS_70.12 //

mahiṣārūḍho dharmarājo gajārūḍhaś śatakratuḥ /
meṣārūḍho havyavāho nirgatā vratamāsthitāḥ // RKS_70.13 //

varuṇaś ca samāyātaḥ praṇaṣṭaḥ svapurīṃ gataḥ /
makarāsanamārūḍho vāyuś ca mṛgam āśritaḥ // RKS_70.14 //

īśāna īśarūpeṇa vṛṣārūḍhaḥ palāyitaḥ /
astrāṇi lokapālānāṃ hṛtāni danusambhavaiḥ // RKS_70.15 //

ekākī yānam āruhya kathaṃ yāmi striyā saha /
cintayitvā nṛpaśreṣṭhaś cāstraṃ jagrāha bhārata // RKS_70.16 //

tiṣṭha tiṣṭheti coktvā vai daityasiṃha durāsadam /
na kṣatrakulasaṃjātā jātu dṛṣṭvā palāyitāḥ // RKS_70.17 //

daśa dvādaśavarṣāṇi vimukhās tava pūrvajāḥ /
na cātrāhvānito rudro rudra bhāgo na kalpitaḥ // RKS_70.18 //

yajñe 'smin yajñapuruṣo nāhūto bhagavān hariḥ /
tena doṣeṇa me yajño dānavaiś ca vināśitaḥ // RKS_70.19 //

evam uktvā nṛpaśreṣṭho rudraṃ dhyātvā maheśvaram /
raudrarūpaṃ samāsthāya jyāghoṣaṃ ghoṣarūpiṇam // RKS_70.20 //

jagrāha kopān nistriṃśaṃ nijaghāna ca dānavān /
āhūtāś ca punardevāḥ sarve brahmapurogamāḥ // RKS_70.21 //

ūcus te vacanaṃ devā rājānaṃ prati bhārata /
tvayā samo 'tra rājarṣe na bhūto na bhaviṣyati // RKS_70.22 //

devānāṃ vacanaṃ śrutvā yayātir vākyam abravīt /
punaḥ pravartito yajño haraviṣṇuprasādataḥ // RKS_70.23 //

yuktaṃ palāyanaṃ cātra kṣatriyasya na vidyate /
stutas tu tena kāryeṇa śūlapāṇiḥ pinākadhṛk // RKS_70.24 //

pātālād utthitaṃ tatra liṅgaṃ kālānalaprabham /
śuklīkṛtaṃ jagat sarvaṃ prabhayā tasya bhārata // RKS_70.25 //

varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te tam uvāca vṛṣadhvajaḥ /

yayātir uvāca: yadi tuṣṭo 'si me deva varaṃ dātuṃ mamecchasi // RKS_70.26 //

idaṃ sthānaṃ na moktavyam umayā saha śaṅkara /
yajñadānādikaṃ sarvam akṣayaṃ cātra sarvadā // RKS_70.27 //

tapohīnā narā ye ca dānahīnāḥ sakilbiṣāḥ /
te sarve tvatpuraṃ yāntu śuklatīrthaprabhāvataḥ // RKS_70.28 //

tam uvāca mahādevaḥ satyam etat tavoditam /
yaṃ yaṃ kāmayate kāmaṃ taṃ taṃ prāpnoti mānavaḥ // RKS_70.29 //

asya tīrthasya mahātmyāl liṅgasyāsya samarcanāt /
narakaṃ naiva paśyanti janmajanmani bhārata // RKS_70.30 //

etat te kathitaṃ rājan yathā skandaśivoditam /
tatra ye nihatā daityāḥ prāptās te 'pi śivālayam // RKS_70.31 //

svaṃ svaṃ yānaṃ samārūḍhā yayur devās triviṣṭapam /
mudā paramayā yuktaḥ stūyamāno nṛpottamaḥ // RKS_70.32 //

yayātir nāma rājarṣī rājyaṃ kṛtvā divaṃ gataḥ /
śravaṇāt kīrtanād asya śivaloke mahīyate // RKS_70.33 //

RKS adhyāya 71

mārkaṇḍeya uvāca:
dīptakeśvaradeveśaṃ siddhaliṅgaṃ prakīrtitam /
nātaḥ parataraṃ kiṃcit triṣu lokeṣu viśrutam // RKS_71.1 //

darśanād dīptadevasya sparśanād arcanāt tathā /
anekabhāvikaṃ ghoraṃ kṣaṇamātreṇa naśyati // RKS_71.2 //

arcayed dinam ekaṃ tu yo muhūrtaṃ tu mānavaḥ /
na tasya punarāvṛttir ghore saṃsārasāgare // RKS_71.3 //

mokṣadā nāma cāmuṇḍā viddhi gaurīṃ sarasvatīm /
stutaḥ sahasranāmnā vai viṣṇunā brahmaṇā svayam // RKS_71.4 //

stutāni tāni liṅgāni revāyā uttare taṭe /
oṃkāraścādhidevaś ca bilvāmrakamaheśvaraḥ // RKS_71.5 //

śukleśvaro bhṛguś ceti dvīpeśvaratrilocanau /
vaivasvate 'ntare prāpte ādikalpekṛteyuge // RKS_71.6 //

śrīpatiḥ paramādyaś ca dvitīyaś ca pitāmahaḥ /
tṛtīyo devarājaś ca caturthaḥ sūrya eva ca // RKS_71.7 //

pañcamaḥ kathitaḥ somaḥ ṣaṣṭho rāhuḥ prakīrtitaḥ /
saptamaś ca śaniś caiva tvaṣṭamaḥ ketukaḥ smṛtaḥ // RKS_71.8 //

vaiśvānaraś ca navamo daśamaś ca digīśvaraḥ /
ekādaśo vaikramaś ca dvādaśo vāruṇas tathā // RKS_71.9 //

trayodaśaś ca vāyur vai dhanadaś ca caturdaśaḥ /
nānā padaprakāreṇa stuto deva umāpatiḥ // RKS_71.10 //

viṣṇunā devanāthena brahmaṇā ca surāsuraiḥ /
sthiraḥ sthāṇuḥ prabhābhānuḥ pravaro varado varaḥ // RKS_71.11 //

hariśca hariṇākhyaś ca sarvabhūtaharaḥ prabhuḥ /
pravṛttiś ca nivṛttiś ca niyamaḥ śāśvato dhruvaḥ // RKS_71.12 //

śmaśānavāsī bhagavān khecaro gocaras tathā /
abhivandyo mahākarmā tapasvī bhūtabhāvanaḥ // RKS_71.13 //

unmattaveṣapracchannaḥ sarvalokaprajāpatiḥ /
mahārūpo mahākāyaḥ sarvalokaprajāpatiḥ // RKS_71.14 //

parātmā sarvabhūtānāṃ virūpo vāmano manuḥ /
lokapālo pihitātmā prasanno bhavanāśanaḥ // RKS_71.15 //

pravṛttaś ca mahāṅgaś ca nicayo niyatāśrayaḥ /
sarvakāmaḥ svayambhūś ca ādinādikaro nidhiḥ // RKS_71.16 //

sahasrākṣo virūpākṣaḥ somo nakṣatrasādhakaḥ /
candraḥ sūryaḥ śaniḥ keturgraho grahapatirvaraḥ // RKS_71.17 //

tapodraṣṭā balaḥ sthātur mṛgabāṇārpaṇo 'naghaḥ /
mahātapā dīrghatapā ādirdīnānukampanaḥ // RKS_71.18 //

savatsarakaro mantraḥ pramāṇaṃ paramaṃ tapaḥ /
yogī yogamahāvīryo mahāretā haro haraḥ // RKS_71.19 //

mahācetāś ca sarvajñaḥ sabījo 'paharo haraḥ /
kamaṇḍaludharo dhanvī prāṇahastaḥ pratāpavān // RKS_71.20 //

aṃśo 'nīśas tathā śūlī khaṭvāṅgī paṭṭiśī tathā /
śuciś ca śucirūpaśca tejastejaskaro nidhiḥ // RKS_71.21 //

uṣṇīṣī ca suvaktrāśca udakyo vitanas tathā /
hariś ca harinetraś ca sutīrthaḥ kṛṣṇa eva ca // RKS_71.22 //

śṛgālarūpī sarvārthaḥ śuṇḍīśuddhaḥ kamaṇḍaluḥ /
ajaś ca gandhamālī ca mṛgarūpī kapālabhṛt // RKS_71.23 //

ūrdhvaretā ūrdhvasākṣī ūrdhvabāhurnabhaḥ sthalaḥ /
trijaṭī ca nivāsaś ca rudraḥ senāpatirvibhuḥ // RKS_71.24 //

ahaś caro rātricaraḥ suvāsaśca diśāmpatiḥ /
rājahā daityahā caiva dhātārūpaguṇātmakaḥ // RKS_71.25 //

siṃhaśārdūlarūpaś ca ārdracarmadharo haraḥ /
kālayogī mahānādaḥ sarvavāsaścatuṣpathaḥ // RKS_71.26 //

durvārapretacārī ca bhūtacārī maheśvaraḥ /
bahubhūto bahudhanaḥ sarvārtho rucirā gatiḥ // RKS_71.27 //

nṛtyapriyo nṛtyakartā nartakaś ca balāhakaḥ /
ghoro mahātapā vāso nityo giridharo nabhaḥ // RKS_71.28 //

sahasrabhūto vijñeyo vyavasāyaś ca niścayaḥ /
amarṣo marṣaṇo dakṣo dakṣakratuvināśanaḥ // RKS_71.29 //

dakṣayajñāpahārī ca sumaho madhyamas tathā /
tejo 'pahārī balihā muditaś cārcito bhavaḥ // RKS_71.30 //

gambhīraghoṣo gambhīro gabhīro havyavāhanaḥ /
nyagrodharūpo nyagrodhaṛkṣavarṇaḥ prabhur vibhuḥ // RKS_71.31 //

tīkṣṇabāṇaś ca haryakṣo maheśaḥ karmakālavit /
dīkṣaḥ prasādito yajñaḥ samudro vaḍavānalaḥ // RKS_71.32 //

hutāśaś ca hṛtāśāsyaḥ prasannātmā hṛtāśanaḥ /
mahātejāḥ sutejāś ca vijayo jaya eva ca // RKS_71.33 //

jyotiṣāmayanaṃ siddhiḥ sandhirvigraha eva ca /
śikhī daṇḍī jaṭī jvālī mūrtodo durbalo bahiḥ // RKS_71.34 //

vaiṇavī pāpavetālaḥ kālāgniḥ kāladaṇḍakaḥ /
nakṣatravigraho vṛddhirajo gandhavaho 'grajaḥ // RKS_71.35 //

prajāpatir harir bāhurvibhāgaḥ sarvatomukhaḥ /
vimocanaḥ suragaṇo hiraṇyakavaco bhavaḥ // RKS_71.36 //

arajo dhūlidhārī ca mahācārī śrutaśravāḥ /
anādiḥ sarvabhūtādiḥ sarvasyādyaḥ pitā guruḥ // RKS_71.37 //

vyālarūpo mahāvāsī hīnamālī taraṅgavit /
tripadas tryambako 'vyaktaḥ sarvabandhavimocakaḥ // RKS_71.38 //

sāṃkhyaprasādo durvāsāḥ sarvasādhuniṣevitaḥ /
praskandano vibhāgaś ca tulyo yajñavibhāgavit // RKS_71.39 //

sarvavāsī sarvacārī durvāsā bhairavo yamaḥ /
himo himakaro yajñaḥ sarvadhātā budhottamaḥ // RKS_71.40 //

lohitākṣo mahākṣaś ca vijayākhyo viśāradaḥ /
saṃgraho vigrahaḥ karma sarpa rājavibhūṣaṇaḥ // RKS_71.41 //

mukhyo vimuktadehaś ca dehacārī ca kardamaḥ /
sarvācāraḥ prasādaś ca khecaro balarūpadhṛk // RKS_71.42 //

ākāśavṛttirūpaś ca nipāta uragaḥ khalaḥ /
raudrarūpaḥ surādityo vasuraśmiḥ suvarcasaḥ // RKS_71.43 //

vasuvego mahāvego manovego niśācaraḥ /
sarvāvāsaḥ śriyāvāsa āpadīśakalo haraḥ // RKS_71.44 //

munir ātmagatir lokaḥ sahasravadano vibhuḥ /
yakṣī ca yakṣarājaś ca śyeno dīptir viśāmpatiḥ // RKS_71.45 //

unmado madanākāro 'py arthānarthakaro mahān /
siddhayogo 'pahārī ca siddhaḥ sarvārthasādhakaḥ // RKS_71.46 //

bhikṣuś ca bhikṣurūpaś ca vibhuḥ ṣaṇṇāṃ mṛdutvacaḥ /
mahāseno viśākhaś ca yaṣṭibhāgo gavāmpatiḥ // RKS_71.47 //

vajrahastaś ca viṣṭambhir viṣṭhaḥ stambhana eva ca /
ṛkṣo ripukaraḥ kālo madhurmadhukalocanaḥ // RKS_71.48 //

vācaspatyo vājaseno naiṣṭhaścāśramasūcakaḥ /
brahmacārī lokacārī sarvacārī suratnavit // RKS_71.49 //

īśāna īśvaraḥ kālo niśācārī tvam ekadhṛk /
amitaścāprameyaś ca nadīnadakaro 'vyayaḥ // RKS_71.50 //

nandīśvaraḥ sunandī ca nandano nandavarddhanaḥ /
nāgahāro vihārī ca kālo brahmavidāṃ varaḥ // RKS_71.51 //

caturmukho mahāliṅgaścaturliṅgas tathaiva ca /
liṅgādhyakṣaḥ suradhyakṣo kālādhyakṣo yugāvahaḥ // RKS_71.52 //

umāpatirumākānto jāhnavī dhṛtimān varaḥ /
sarvārthaḥ sarvabhūtārtho nityaḥ sarvavrataḥ śuciḥ // RKS_71.53 //

yo na brahmādibhir devo jāyate na maharṣibhiḥ /
stotavyaḥ sa kathaṃ nātha paramātmā parātparaḥ // RKS_71.54 //

jihvācāpalyam asmākaṃ kṣamasva parameśvara /
śivaṃ kuruṣva devānāṃ svargyāṇāṃ puṣṭivardhanam // RKS_71.55 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śrutvā stotramidaṃ devaḥ śrīmān dvīpeśvaraḥ śivaḥ /
prasannabravīd devān prārthayadhvaṃ varaṃ surāḥ // RKS_71.56 //

devā ūcuḥ:
yadi tuṣṭo maheśāno devānāṃ varadaḥ prabhuḥ /
tad vināśāya daityānāṃ trātā bhava maheśvara // RKS_71.57 //

pāpakarmādhamaś caiva pañcaliṅgāni yo 'rcayet /
so 'pi tāṃ gatim āpnoti durlabhā yā mahāmakhaiḥ // RKS_71.58 //

śakreṇābhivṛtas tatra devadeva umāpatiḥ /
purā nāmnāṃ sahasreṇa surāsuranamaskṛtaḥ // RKS_71.59 //

śivaprasādasampanno devarājas tato 'bhavat /
dhanadena stutas tatra devo lakṣeśvaraḥ prabhuḥ // RKS_71.60 //

mokṣadā nāma gaurīṃ ca tāṃ devīṃ viddhi bhārata /
mokṣeśvaraṃ siddhaliṅgaṃ surāsuranamaskṛtam // RKS_71.61 //

siddhair vidyādharair yakṣair gandharvaiḥ kinnarair naraiḥ /
devatvaṃ samanuprāptaṃ pañcaliṅgasamarcanāt // RKS_71.62 //

kubero mārutaś caiva varuṇo nirṛtis tathā /
vaivasvato yamaś caiva tataś ca narakeśvaraḥ // RKS_71.63 //

tasya liṅgasya māhātmyāt sūryaputro mahāyaśāḥ /
anyair abhiṣṭutas tatra pūrvaṃ dvīpeśvaraḥ prabhuḥ // RKS_71.64 //

bhaktyā nāmasahasreṇa stutaḥ pūjyatamaḥ śivaḥ /
somenāto 'bhavat tatra śambhoḥ śirasi bhūṣaṇam // RKS_71.65 //

rohiṇyā 'bhyarcitā gaurī subhagā tena sābhavat /
ṛkṣair yogatarais tadvat stuto devaḥ pinākadhṛk // RKS_71.66 //

tatas tair bhāskareṇaiva tabhaḥ sthalamalaṃ kṛtam /
vyādhayaḥ kālamṛtyuś ca citraguptaś ca lekhakaḥ // RKS_71.67 //

tathā śakraḥ suragaṇair etaiḥ parivṛtaḥ prabhuḥ /
pāpiṣṭhānāṃ mahāraudro dharmiṣṭhānāṃ prasādavān // RKS_71.68 //

koṭyo 'ṣṭau cordhvakeśā raudrāś ca vikṛtānanāḥ /
pativratāsahasraiś ca tathā māsopavāsibhiḥ // RKS_71.69 //

kilkilāravaśabdaiś ca dharmarājapurottamam /
vyāptaṃ tu paritaḥ śrīmadasaṃkhyātair manoramaiḥ // RKS_71.70 //

śrutvā teṣāṃ ravaṃ sārddhaṃ dharmarājaḥ sabhāsadaiḥ /
śvetavastraparīdhānaḥ śvetamālyānulepanaḥ // RKS_71.71 //

pādacārī gataḥ kṣipraṃ yatra te yānasaṃsthitāḥ /
kṛtāñjalipuṭo bhūtvā papraccha śubhakarmaṇaḥ // RKS_71.72 //

yathā śaktena yogena dharmaṃ dharmottaraṃ mahat /
kasmād deśāt samāyātāḥ kathaṃ puṇyamupārjitam // RKS_71.73 //

vimānārūḍhā ūcuḥ:
kurukṣetre tapas taptaṃ gaṅgāyāṃ ca viśeṣataḥ /
sarveṣām eva lokānāṃ dvāraṃ taddhi pratiṣṭhitam // RKS_71.74 //

dharmādharmaṃ tava balaṃ kāraṇaṃ ceti tattvataḥ /
vārāṇasī prayāgaś ca gaṅgāsāgarasaṅgamaḥ // RKS_71.75 //

pitṛtīrthaṃ mahāpuṇyaṃ puṣkaraṃ naimiṣaṃ tathā /
kedāraṃ bhairavaṃ caiva tathā rudramahālayam // RKS_71.76 //

sarasvatīrudrakoṭiḥ prabhāsaṃ śaśibhūṣaṇam /
nānātīrthasahasreṣu dānayajñatapaḥ kṛtam // RKS_71.77 //

etat te kathitaṃ sarvaṃ sūryaputramahāyaśaḥ /
anye dṛṣṭvā yathā nyāyaṃ dharmarājaṃ tatas tathā // RKS_71.78 //

ūcuḥ sarve vacaḥ ślakṣṇaṃ dharmarājaṃ yathoditam /
na tvaṃ prabhuḥ sukṛtināṃ brahmā viṣṇuḥ śivaḥ prabhuḥ // RKS_71.79 //

pāpakarmaratā ye tu teṣāṃ śāstā yamaḥ svayam /

yama uvāca: gatvā kailāsamāyāmi yāvat tāvat pratīkṣatām // RKS_71.80 //

evam uktvā yayau rājan kailāsaṃ sa nagottamam /
yasmin śivādyās te sarve pārvatī ṣaṇmukhas tathā // RKS_71.81 //

stuvanti devatāḥ sarvādevadevam umāpatim /
nṛtyanti cāgrataḥ kecid utpatya nipatanti ca // RKS_71.82 //

taṃ dṛṣṭvā tādṛśaṃ śambhuṃ stuvantaṃ dīptatejasam /
stuvannāmasahasreṇa devadevaṃ pinākinam // RKS_71.83 //

sāṣṭāṅgaṃ ca namaskṛtya dharmarājo 'bravīd idam /
ye 'smatpurīṃ samāyātās teṣāṃ kā gatir ucyate // RKS_71.84 //

prahasann abravīd devo dharmarājaṃ yudhiṣṭhira /
atra prayāntu te sarve ye revātīravāsinaḥ // RKS_71.85 //

anyatīrthanivāsā ye bhogān bhuñjantu te divi /
śivavākyaṃ tataḥ śrutvā brahmāviṣṇur yathātatham // RKS_71.86 //

tuṣṭā devasya vākyena sarvadevagaṇeśvaruḥ /
āgataḥ kṣaṇamātreṇa dharmarājaḥ purottamam // RKS_71.87 //

śivoktāḥ preṣitāḥ sarve śivalokaṃ yudhiṣṭhira /
yathā yathā samādiṣṭās tato 'nye 'pi śūbhānvitāḥ // RKS_71.88 //

purākalpe mayā dṛṣṭaṃ kārttikyāṃ devatāgame /
tato gacchen mahārāja vaiṣṇavaṃ tīrthamuttamam // RKS_71.89 //

kokilā nāma vikhyātaṃ sarvapāpavimokṣaṇam /
vaiṣṇavaṃ kṣetramity āha devadevo janārdanaḥ // RKS_71.90 //

sapādakoṭistīrthānāṃ tatrāste caiva bhārata /
upoṣyaikādaśīṃ puṇyāṃ dīpamālāṃ prabodhayet // RKS_71.91 //

na tasya punarāvṛttir martyaloke durāsade /
sarvakāmasamṛddhena vimānāgreṇa bhārata // RKS_71.92 //

asaṃkhyakālikā tṛptiḥ pitṝṇāṃ nātra saṃśayaḥ /
vipre ca toṣite tatra dānasaṅkhyā na vidyate // RKS_71.93 //

atrāntare tyajet prāṇānavaśaḥ svavaśo 'pi vā /
daśavarṣasahasrāṇi rājā vaidyādhare pure // RKS_71.94 //

dhruvo dhruvatvaṃ svarge tu tārātejaḥ samujjvalan /
martyayoniṣu sambhūtā bhūtagrāmā tathāpare // RKS_71.95 //

arcanrāḍ devadevasya divi devatvam āpnuvan /
devapuṇyakṣaye martyā bhaktyā puṇyaiś ca devatāḥ // RKS_71.96 //

svargamartyaprabhedo 'yaṃ dharmādharmaprabhedataḥ /
kenāpi tatprakāreṇa pūjanīyo maheśvaraḥ // RKS_71.97 //

yad vā tad vā śive deyaṃ bhaktiyuktena cetasā /
arundhatyā sā bharaṇyā sāvitryā ca tathā tathā // RKS_71.98 //

ahalyayā menakayā marutvatyā ca rambhayā /
apsarogaṇasaṅghaiś ca surasiddhagaṇais tathā // RKS_71.99 //

narmadātaṭam āśritya pūjito yena śaṅkaraḥ /
tena vai vipulā bhogāḥ prāptā mokṣaś ca bhārata // RKS_71.100 //

na pūjayed dharaṃ yas tu śivamāyāvimohitaḥ /
na tasya svargamokṣau ca kailāsaṃ prati kā kathā // RKS_71.101 //

na ca svargasya rājyasya bhājanaṃ ca narādhipa /
sarvatīrthamayī revā sarvadevamayo haraḥ // RKS_71.102 //

sarvadharmamayī buddhiḥ kṣamāsatyam ayaṃ tapaḥ /
brahmacaryaṃ tapomūlaṃ pañcendriyavinigrahaḥ // RKS_71.103 //

kṣamā satyaṃ japo 'dhītaṃ tapaḥ saṃyamalakṣaṇam /
etat te kathitaṃ rājaṃ śivena kathitaṃ purā // RKS_71.104 //

mayā ca tava rājendra bhrātṝṇāṃ ca viśeṣataḥ /
na sāmānyatarā devī kathitā yā mayā tava // RKS_71.105 //

dvīpeśvaraḥ kapileśvaras tathā vai narakeśvaraḥ /
etān devān samutthāya yathāvat parikīrtayet // RKS_71.106 //

sarvatīrthaphalaṃ prāpya śivaloke mahīyate /
aghaughe ca parikṣīṇe prāpyate saptakalpagā // RKS_71.107 //

śivaḥ saṃnihito yasyāṃ śivakṣetraṃ tataḥ param /
śravaṇāt kīrtanād asya śivaloke mahīyate // RKS_71.108 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe dvīpeśvaravarṇano nāmaikasaptatitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 72

mārkaṇḍeya uvāca:
narmadāsaṅgamaṃ puṇyaṃ surasiddhaniṣevitam /
tatra snātvā divaṃ yānti pūjayitvā maheśvaram // RKS_72.1 //

āgacchantī purā loke narmadā bharatarṣabha /
stutā pūrvaṃ namaskṛtya devair brahmarṣibhis tathā // RKS_72.2 //

tvayā pavitritaṃ puṇyaṃ martyalokaṃ carācaram /
apāṃ rūpagatā revā harasya paramā kalā // RKS_72.3 //

umā kātyāyanī gaṅgā yamunā ca sarasvatī /
cāmuṇḍā carcikā devī revā tvaṃ saptakalpagā // RKS_72.4 //

śivajā pravahā puṇyā mekalādrisutā stutā /
yajñayūpā ca mūrdhā ca svargamokṣapradā tathā // RKS_72.5 //

tāriṇī sarvabhūtānāṃ pāpaghnī ca taraṅgiṇī /
lakṣmīḥ svāhā svadhā caiva puruhūtā yaśasvinī // RKS_72.6 //

tvayā vyāptaṃ jagatkṛtsnam apāṃ rūpeṇa suvrate /
saṅgamaṃ siddhaliṅgaṃ ca surāsuranamaskṛtam // RKS_72.7 //

atra dattaṃ hutaṃ sarvam etad bhavati cākṣayam /
atyadbhutaṃ mahārāja narmadāsnānam arcanam // RKS_72.8 //

anekāni sahasrāṇi vimānāni yudhiṣṭhira /
nānāratnaprabhājālaiḥ sūryakoṭisamāni ca // RKS_72.9 //

gatāni dharmarājasya purīṃ vīṇādiniḥ svanaiḥ /
nādayanti divaṃ bhūmiṃ vedanirghoṣaṇādibhiḥ // RKS_72.10 //

ekasmin samaye dṛṣṭvāścaryaṃ vaivasvato nṛpaḥ /
atriś caiva vaśiṣṭhaś ca pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ // RKS_72.11 //

ityādyāḥ sapta munayo dharmādharmavicārakāḥ /
śivena sthāpitāḥ pūrvaṃ hariṇā brahmaṇā tathā // RKS_72.12 //

yudhiṣṭhira uvāca:
akṣīṇakarmabandhus tu puruṣo munisattama /
paraṃ padam avāpnoti tan me kathaya kalpaga // RKS_72.13 //

mārkaṇḍeya uvāca:
viṣṇunā kathitaṃ pūrvaṃ brahmaṇe ca mahātmane /
prapadye puṇḍarīkākṣaṃ devaṃ nārāyaṇaṃ harim // RKS_72.14 //

lokanāthaṃ sahasrākṣam akṣaraṃ paramaṃ padam /
bhagavantaṃ prapadye 'haṃ bhūtabhavyabhavatprabhum // RKS_72.15 //

sraṣṭāraṃ sarvabhūtānām anantabalapauruṣam /
padmanābhaṃ hṛṣīkeśaṃ prapadye satyam avyayam // RKS_72.16 //

hiraṇyagarbhaṃ bhūgarbham amṛtaṃ viśvatomukham /
anaśvaramanāthaṃ ca prapadye bhāskaradyutim // RKS_72.17 //

sahasraśirasaṃ devaṃ vaikuṇṭhaṃ tārkṣyavāhanam /
prapadye sūkṣmam acalaṃ vareṇyam abhayapradam // RKS_72.18 //

nārāyaṇaṃ hariṃ caiva yogātmānaṃ sanātanam /
śaraṇyaṃ sarvalokānāṃ prapadye dhruvamīśvaram // RKS_72.19 //

yaḥ prabhuḥ sarvabhūtānāṃ yena sarvam idaṃ tatam /
yaḥ saṃhārakaro devaḥ sa me viṣṇuḥ prasīdatu // RKS_72.20 //

yasmāj jātaḥ purā brahmā padmayoniḥ prajāpatiḥ /
prasīdatu sa me viṣṇuḥ pitāmahaparaḥ prabhuḥ // RKS_72.21 //

purā laye tu saṃprāpte naṣṭe loke carācare /
ekas tiṣṭhati yogātmā sa me viṣṇuḥ prasīdatu // RKS_72.22 //

jayed yaḥ pṛthivīṃ satyaṃ kālo dharmaḥ kriyāphalam /
gaṇākāraḥ sa tāṃ vāco vāsudevaḥ prasīdatu // RKS_72.23 //

yogāvāsa namastubhyaṃ sarvāvāsa varaprada /
yajñabhogin pañcabhogin nārāyaṇa namo 'stu te // RKS_72.24 //

caturmūrte jagaddhāma lakṣmīvāsa varaprada /
viśvāvāsa namaste 'stu sākṣībhūta jagatpate // RKS_72.25 //

ajeyaḥ ṣaḍvibhāgaikaviśvamūrtir vṛṣākapiḥ /
mṛgādhipaś ca kālaś ca namas te jñānasāgara // RKS_72.26 //

avyaktādaṇḍam utpannam avyaktād aparaḥ prabhuḥ /
yasmāt parataraṃ nāsti tam asmi śaraṇaṃ gataḥ // RKS_72.27 //

cintayanto hi yaṃ nityaṃ brahmeśānādayaḥ prabhum /
ekāṃśena jagatsarvaṃ yo viṣṭabhya vibhuḥ sthitaḥ // RKS_72.28 //

agrāhyo nirguṇaḥ śāstā tam asmi śaraṇaṃ gataḥ /
divākarasya somasya madhye jyotir iva sthitam // RKS_72.29 //

kṣetrajña iti yaṃ prāhuḥ sa mahātmā prasīdatu /
sāṃkhyayogena ye cānye siddhāś caiva maharṣayaḥ // RKS_72.30 //

yaṃ viditvā vimucyante sa mahātmā prasīdatu /
namaste sarvatobhadra sarvato 'kṣiśiromukha // RKS_72.31 //

nirvikāra namaste 'stu ādikalpa hṛdi sthita /
atīndriya namastubhyaṃ paramātman namo 'stu te // RKS_72.32 //

ye ca tvām abhijānanti saṃsāre na vasanti te /
rāgadveṣavinirmuktā lobhamohavivārjitāḥ // RKS_72.33 //

aśarīraḥ suguptaḥ san sarvadeheṣu tan mayaḥ /
avyaktabuddhy ahaṃkāramahābhūtendriyāṇi ca // RKS_72.34 //

tvayi tāni na teṣu tvaṃ te ca tāni na tu svayam /
avyakto nātikūṭastho guṇānāṃ prabhurīśvaraḥ // RKS_72.35 //

āvarto hetur ahitaḥ prabhuḥ svātmavyavasthitaḥ /
namaste puṇḍarīkākṣa vāsudeva namo 'stu te // RKS_72.36 //

īśvaro 'si jagannātha kim ataḥ paramucyate /
bhaktānāṃ muktidas tvaṃ ca guruś ca tridaśeśvaraḥ // RKS_72.37 //

same bhūtapatis tvaṃ hi prabhur janmani janmani /
ahaṃkāreṇa baddho vā tathā sattvādibhir gaṇaiḥ // RKS_72.38 //

pṛthivīṃ yātu me ghrāṇaṃ yātu me rasanājalam /
cakṣurhutāśanaṃ yātu sparśo me yātu mārutam // RKS_72.39 //

śabdaś cākāśam āyātu mano vai kāraṇaṃ tathā /
ahaṃkāraś ca me buddhiṃ tvayi buddhir mamāstv iti // RKS_72.40 //

viyogaḥ sarvakaraṇair guṇair bhūtais tathā 'stu me /
sattvaṃ rajastamaś caiva prakṛtiṃ svāṃ viśantu me // RKS_72.41 //

prabhoḥ prabhumanavadyaṃ prapadye 'haṃ naraḥ prabhum /
sahasraśirasaṃ devaṃ maharṣiṃ bhūtabhāvanam // RKS_72.42 //

brahmayoniś ca viśvasya sa me viṣṇuḥ prasīdatu /
brahmapatnyāṃ pralīyante naṣṭe sthāvarajaṅgame // RKS_72.43 //

āhūtasaṃplave caiva līyate prakṛtau mahat /
hūyate ca punas tābhyāṃ sa me viṣṇuḥ prasīdatu // RKS_72.44 //

agnisomārkadevānāṃ brahmarudrendrayoginām /
yaste jayati tejāṃsi sa me viṣṇuḥ prasīdatu // RKS_72.45 //

ajastvaṃ jagataḥ panthā amūrtirvīśvamūrtijit /
navaṃ pradhānaṃ ca mahān puruṣaś cetano 'lasaḥ // RKS_72.46 //

agopyo yaḥ parataras tam eva śaraṇaṃ gataḥ /
somasūryopamas tejo yo 'vatārayati svayam // RKS_72.47 //

vijāyante diśo yasmāt sa mahātmā prasīdatu /
guṇavān nirguṇaś caiva cetano 'cetano svagaḥ // RKS_72.48 //

sūkṣmaḥ sarvagato dehaḥ sa mahātmā prasīdatu /
sūryamadhye sthitaḥ somas tasya madhye tu saṃsmṛtaḥ // RKS_72.49 //

bhūtatvād yo 'calo dīptaḥ sa mahātmā prasīdatu /
ekatvāt tava nānātvaṃ ye viduryānti te param // RKS_72.50 //

samaḥ sarveṣu bhūteṣu pradveṣyātmajanapriyaḥ /
samaṃ bhajaty anākāṅkṣī bhajate nānyacetasaḥ // RKS_72.51 //

yo 'yaṃ sarvātmanā jñeyaḥ sa me viṣṇuḥ prasīdatu /
carācaram idaṃ sarvaṃ bhūtagrāmaṃ caturvidham // RKS_72.52 //

tvayi taṃ tantuvat protaṃ sūtre maṇigaṇā iva /
na te dharmo hy adharmo 'sti na garbho janma vā punaḥ // RKS_72.53 //

jarājanmavimokṣārthaṃ tam eva śaraṇaṃ gataḥ /
indriyāṇi guṇaś caiva śvāsocchvāsaś ca yoniṣu // RKS_72.54 //

kevalaṃ dāruvad dehaṃ naśyaṃ yat paramāpadam /
svayam ekākibhāvo me janmato 'tra punarbhavaḥ // RKS_72.55 //

tvad buddhis tvad gataprāṇā tvad bhaktas tvat parāyaṇaḥ /
tvām evāhaṃ smariṣyāmi maraṇe paryupasthite // RKS_72.56 //

pūrvadehe kṛtā ye tu vyādhayaḥ praviśantu mām /
vātādayaś ca duḥkhāni ṛṇaṃ tan muñcatāt prabho // RKS_72.57 //

śreyasāṃ ca paraṃ śreyas tv anyeṣāṃ ca yaśasvinām /
sarvapāpaviśuddhyarthaṃ puṇyaṃ yatparamaṃ padam // RKS_72.58 //

prātar utthāya satataṃ madhyāhne ca dinakṣaye /
ajasraṃ ca tathā japyaṃ sarvapāpopaśāntidam // RKS_72.59 //

hariṃ kṛṣṇaṃ hṛṣīkeśaṃ vāsudevaṃ janārdanam /
praṇato 'smi jagannāthaṃ sa me pāpaṃ vyapohatu // RKS_72.60 //

govardhanadharaṃ devaṃ gobrāhmaṇahite ratam /
praṇato 'smi gadāpāṇiṃ sa me pāpaṃ vyapohatu // RKS_72.61 //

śaṅkhinaṃ cakriṇaṃ viṣṇuṃ śārṅgiṇaṃ madhusūdanam /
praṇato 'smi patiṃ lakṣmyāḥ sa me pāpaṃ vyapohatu // RKS_72.62 //

dāmodaraṃ mudā yuktaṃ puṇḍarīkākṣam avyayam /
praṇato 'smi sthitaṃ sthityai sa me pāpaṃ vyapohatu // RKS_72.63 //

nārāyaṇaṃ naraṃ saumyaṃ mādhavaṃ ca janārdanam /
śrīvatsaṃ śrīvapuḥ śrīmac chrīdharaṃ śrīniketanam // RKS_72.64 //

praṇato 'smi śriyaḥ kāntaṃ sa me pāpaṃ vyapohatu /
yam īśaṃ sarvabhūtānāṃ dhyāyanti ca tamakṣaram // RKS_72.65 //

vāsudevamanirdeśyaṃ tam asmi śaraṇaṃ gataḥ /
sarvabandhavinirmukto yaṃ praviśya punarbhavam // RKS_72.66 //

puruṣo naiva prāpnoti tam asmi śaraṇaṃ gataḥ /
kṛtvā brahmavapuḥ sarvaṃ sadevāsuramānuṣam // RKS_72.67 //

yaḥ karoti punaḥ sṛṣṭiṃ tam asmi śaraṇaṃ gataḥ /
brahmarūpadharaṃ devaṃ yonirūpaṃ janārdanam // RKS_72.68 //

sṛṣṭitve saṃsthitaṃ nityaṃ praṇato 'smi janārdanam /
yasmān nānyat paraṃ kiṃcid yasmin sarvam idaṃ jagat // RKS_72.69 //

yaḥ sarvamadhyago 'nantaḥ sarvagaṃ taṃ namāmy aham /
yo 'sti bhūteṣu sarveṣu sthāvare jaṅgameṣu ca // RKS_72.70 //

viṣṇur eva sa vai pāpaṃ mamāśeṣaṃ praṇaśyatu /
na vṛttaṃ nirvṛtaṃ karma viṣṇor yatkarma vā kṛtam // RKS_72.71 //

anekajanmakarmotthaṃ pāpaṃ naśyati me tathā /
niśāyāṃ ca tathā prātar madhyāhṇe cāparāhṇayoḥ // RKS_72.72 //

ajñānāc ca kṛtaṃ pāpaṃ karmaṇā manasā girā /
yatkṛtaṃ cāśubhaṃ kiṃcit tatsarvaṃ naśyatu kṣaṇāt // RKS_72.73 //

tatsarvaṃ vilayaṃ yātu toyeṣu lavaṇaṃ yathā /
parapīḍāṃ ca nindāṃ ca kurvato janma nārjitam // RKS_72.74 //

paradravyaparakṣetravāñchā krodhodbhavaṃ ca yat /
tatsarvaṃ vilayaṃ yātu toyeṣu lavaṇaṃ yathā // RKS_72.75 //

viṣṇave vāsudevāya haraye keśavāya ca /
janārdanāya kṛṣṇāya namo bhūyo namo namaḥ // RKS_72.76 //

nābhāgo nāma rājarṣir narmadātīrasaṅgame /
cakāra stotram atulaṃ vaiṣṇavaṃ tu prajāpatiḥ // RKS_72.77 //

brahmaṇo 'ṅgirasā prāptaṃ tasmād indreṇa bhārata /
vaśiṣṭhaḥ śrāvayāmāsa nābhāgaṃ rājasattamam // RKS_72.78 //

snātvā ca narmadātoye dattvā dānāny anekaśaḥ /
kāmikaṃ yānamāruhya nābhāgaḥ svapurīṃ yayau // RKS_72.79 //

stauti nāmasahasreṇa yaḥ stavena janārdanam /
na tasya punarāvṛttirghore saṃsārasāgare // RKS_72.80 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe viṣṇustutirnāma dvisaptatitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 73

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchec ca rājendra meghanādam iti smṛtam /
jalamadhye mahādevo yatra tiṣṭhaty adarśitaḥ // RKS_73.1 //

yudhiṣṭhira uvāca:
jalamadhye mahādevas tiṣṭhate kena hetunā /
uttaraṃ dakṣiṇaṃ kūlaṃ varjayitvā dvijottama // RKS_73.2 //

mārkaṇḍeya uvāca:
etad ākhyānam atulaṃ puṇyaṃ śrutisukhāvaham /
purāṇe yacchrutaṃ tāta tat te vakṣyāmy aśeṣataḥ // RKS_73.3 //

purā tretāyuge tāta paulastyo devakaṇṭakaḥ /
trilokavijayī raudraḥ surāsurabhayaṃkaraḥ // RKS_73.4 //

devadānavayakṣāṇāṃ gandharvoragarakṣasām /
avadhyo varadānena yatra paryaṭate mahīm // RKS_73.5 //

tatra devagirau ramye dānavo baladarpitaḥ /
mayo nāmeti vikhyāto mahānāsīn nṛpeśvara // RKS_73.6 //

rāvaṇas taṃ tato gatvā vinayāvanataḥ sthitaḥ /
pūjito dānasaṃmānair mayaṃ vacanam abravīt // RKS_73.7 //

kasyeyaṃ padmapatrākṣī pūrṇacandranibhānanā /
kiṃ nāmadheyā tapate tapa ugraṃ kathaṃ vibho // RKS_73.8 //

maya uvāca:
dānavānāṃ patiḥ śreṣṭho mayo 'haṃ nāmanāmataḥ /
bhāryā tejavatī nāma mameyaṃ tanayā śubhā // RKS_73.9 //

mandodarīti vikhyātā tapate patikāraṇāt /
śrutvā tu vacanaṃ tasya rāvaṇo madadarpitaḥ // RKS_73.10 //

praśritaḥ praṇato bhūtvā mayaṃ vacanam abravīt /
paulastyo nāma rājāhaṃ devadānavadarpahā // RKS_73.11 //

prārthayāmi mahābhāga sutāṃ tvaṃ dātum arhasi /
jñātvā paitāmahaṃ vaṃśaṃ mayenāpi mahātmanā // RKS_73.12 //

sutā dattā rāvaṇāya kṛtvā vidhividhānataḥ /
gṛhītvā tāṃ tadā rakṣaḥ pūjyamāno niśācaraiḥ // RKS_73.13 //

divyair yānair vimānaiś ca krīḍate tu tayā saha /
putraṃ putravatāṃ śreṣṭho janayāmāsa bhārata // RKS_73.14 //

tenaiva jātamātreṇa ravo mukto mahātmanā /
saṃvartakasya meghasya yena loko jaḍīkṛtaḥ // RKS_73.15 //

śrutvā tanninadaṃ ghoraṃ trasto lokapitāmahaḥ /
nāma cakre tadā tasya meghanādo bhaviṣyati // RKS_73.16 //

etan nāmakṛtaṃ so 'pi paramaṃ vratam āsthitaḥ /
bhāvayāmāsa deveśam umayā saha śaṅkaram // RKS_73.17 //

vratair niyamadānaiś ca homair jāpyairvidhānataḥ /
kṛcchracāndrāyaṇair divyaiḥ kliśyate ca kalevaram // RKS_73.18 //

evam anyad dine tāta kailāsaṃ dharaṇīdharam /
gatvā liṅgam ayaṃ prāpya prasthito dakṣiṇāmukhaḥ // RKS_73.19 //

narmadātaṭam āśritya snātukāmo mahābalaḥ /
nikṣipyāpūjayad devaṃ kṛtvā jāpyaṃ janeśvaraḥ // RKS_73.20 //

gantukāmaḥ paraṃ mārgaṃ laṅkāyāṃ nṛpasattama /
ekaṃ samuddhṛtaṃ liṅgaṃ gṛhitaṃ savyapāṇinā // RKS_73.21 //

prathamaṃ ca dvitīyaṃ ca bhaktyā paulastyanandanaḥ /
tadā devamahāliṅgaṃ patitaṃ narmadāmbhasi // RKS_73.22 //

pāhi pāhīti tenokto liṅgena parameṣṭhinā /
dvitīyaṃ patitaṃ tāvad uttare narmadātaṭe // RKS_73.23 //

meghanādeti vikhyātaṃ liṅgaṃ tatra suśobhanam /
madhyameśvaranāmeti jalamadhye vyavasthitam // RKS_73.24 //

yāvad uddhartukāmo 'sau saptapātālam āgamat /
devayor niścayaṃ jñātvā nivṛtto 'sau niśācaraḥ // RKS_73.25 //

jagāmākāśam āviśya pūjyamāno niśācaraiḥ /
tadā prabhṛti tattīrthaṃ meghanādeti viśrutam // RKS_73.26 //

meghāraveti vikhyātam uttare kheṭakaḥ śubhaḥ /
pūrve tu garjanaṃ nāma sarvapāpakṣayaṃkaram // RKS_73.27 //

tasmiṃs tīrthe tu rājendra yas tu snānaṃ samācaret /
ahorātroṣito bhūtvā sa labhecchāśvataṃ śubham // RKS_73.28 //

piṇḍadānaṃ tu yaḥ kuryāt tasmiṃs tīrthe narādhipa /
tena dvādaśa varṣāṇi pitaras tarpitā divi // RKS_73.29 //

yas tu bhojayate viprāṃs tasmiṃs tīrthe narādhipa /
yatphalaṃ yogināṃ tatra labhate nātra saṃśayaḥ // RKS_73.30 //

agniveśaṃ jale vāpi athavāpi hy anāśakam /
anivartikā gatis tasya syād idaṃ śaṅkaro 'bravīt // RKS_73.31 //

evaṃ te naraśārdūla garjiteśvaram uttamam /
kathitaṃ smaraṇād eva sarvapāpakṣayaṃ karam // RKS_73.32 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe meghanādeśvaramahimānuvarṇano nāma trisaptatitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 74

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchec ca rājendra dārutīrtham anuttamam /
dāruko yatra saṃsiddhim indrasya dayitaḥ sakhā // RKS_74.1 //

yudhiṣṭhira uvāca:
dārukeṇa kathaṃ tāta tapaścīrṇaṃ purā 'nagha /
vidhānaṃ śrotum icchāmi sarvapāpakṣayaṃ karam // RKS_74.2 //

mārkaṇḍeya uvāca:
ahaṃ te kathayiṣyāmi vicitraṃ yat purātanam /
vṛttaṃ samabhavat tatra ṛṣīṇāṃ bhāvitātmanām // RKS_74.3 //

sūto vajradharasyāsīt mātalirnāmanāmataḥ /
sa putraṃ śaptavān pūrvaṃ kathaṃcit kāraṇāntare // RKS_74.4 //

śāpahetor vepamāna indrasya caraṇau śubhau /
prapīḍya tatra devendraṃ vijñāpayati bhārata // RKS_74.5 //

mama tātābhiśaptasya anāthasya sureśvara /
karmaṇā kena śāpasya ghorasyānto bhaviṣyati // RKS_74.6 //

śakra uvāca:
narmadātaṭam āśritya toṣaya tvaṃ maheśvaram /
tiṣṭha yāvad yugasyāntaṃ punarjananam āpsyasi // RKS_74.7 //

punarbhūtvā yadukule dāruko nāma nāmataḥ /
ārohayitvā deveśaṃ śaṅkhacakragadādharam // RKS_74.8 //

mānuṣaṃ tatra sampannaṃ tataḥ siddhim avāpsyasi /
evam uktas tu devena sahasrākṣeṇa bhārata // RKS_74.9 //

praṇamya śirasā bhūmim āgato 'sau hataprabhaḥ /
narmadā taṭam āśritya karśitasvakalevaraḥ // RKS_74.10 //

vratopavārsair vividhair japahomaparāyaṇaḥ /
mahādevaṃ mahātmānaṃ varadaṃ śūlapāṇinam // RKS_74.11 //

abhajat parayā bhaktyā yāvad āhūtasamplavam /
aṃśāvataraṇe viṣṇos tato bhūtvā mahāmatiḥ // RKS_74.12 //

toṣayitvā jagannāthaṃ tato yātaḥ sa sadgatim /
eṣa te sambhavas tāta dārutīrthasya suvrata // RKS_74.13 //

kathitas tu mayā pūrvaṃ yathā me śaṅkaro 'bravīt /
tato yudhiṣṭhiro rājā vismayāviṣṭacetanaḥ // RKS_74.14 //

bhrānto 'valokayāmāsa stabdharomā muhur muhuḥ /
tasmiṃs tīrthe naraḥ snātvā vidhipūrvaṃ nareśvara // RKS_74.15 //

upāsya sabhyāṃ tatraiva saṃtarpya pitṛdevatāḥ /
dehatyāgaṃ ca tatraiva yaḥ karoti samāhitaḥ // RKS_74.16 //

so 'śvamedhaphalaṃ prāpya ramate śivasannidhau /
tasmiṃs tīrthe tu yo bhaktyā bhojayed brāhmaṇaṃ śuciḥ // RKS_74.17 //

sa tu viprasahasrasya labhate phalam uttamam /
snānaṃ dānaṃ tapo homaḥ svādhyāyaḥ pitṛtarpaṇam // RKS_74.18 //

yatkṛtaṃ tu śubhaṃ tatra tatsarvaṃ labhate 'kṣayam // RKS_74.19 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe dārutīrthatamahimānuvarṇano nāma catuḥsaptatitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 75

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchec ca rājendra devatīrtham anuttamam /
yatra devās trayastriṃśat taptvā siddhiṃ parāṃ gatāḥ // RKS_75.1 //

purā devāsure yuddhe dānavair baladarpitaiḥ /
indro devagaṇaiḥ sārddhaṃ svarājyāc cyāvito bhṛśam // RKS_75.2 //

hastyaśvarathayānaughair mardayitvā ca vāhinīm /
viśaktā bhejire mārgaṃ prahārair jarjarīkṛtāḥ // RKS_75.3 //

jambhaśumbhaniśumbhādyais tu huṇḍagrahakaiḥ saha /
balibhir bādhitāḥ sarve brahmāṇam upatasthire // RKS_75.4 //

praṇamya śirasā devaṃ brahmāṇaṃ parameṣṭhinam /
vyajñāpayanta deveśam indrāgnikapurogamāḥ // RKS_75.5 //

paśya paśya mahābhāga dānavair ākulīkṛtāḥ /
bādhitāḥ putradārābhyāṃ tvām eva śaraṇaṃ gatāḥ // RKS_75.6 //

paritrāyasva deveśa sarvalokapitāmaha /
nānyā gatiḥ sureśāna muktvā tvāṃ parameṣṭhinam // RKS_75.7 //

brahmovāca:
dānavānāṃ vighātārthaṃ narmadātaṭam āśritāḥ /
tapaḥ kuruta bho devās tapo hi paramaṃ balam // RKS_75.8 //

nānyopāyo na vai mantro na vidyā na ca vikramaḥ /
vinā revājalaṃ puṇyaṃ sarvapāpakṣayaṃ karam // RKS_75.9 //

dāridryavyādhimaraṇabandhanavyasanāni ca /
etāni caiva pāpasya phalānīti matir mama // RKS_75.10 //

evaṃ jñātvā vidhānena tapaḥ kuruta duṣkaram /
pūjyate śāmbhavaṃ sarvaiḥ prāpnuyātābhayaṃ tataḥ // RKS_75.11 //

tacchrutvā vacanaṃ devā brahmaṇaḥ parameṣṭhinaḥ /
narmadāmāgatāḥ sarve tadendrāgnipurogamāḥ // RKS_75.12 //

vicerus tatra vipulaṃ tapaḥ paramaduḥsaham /
sakalpaiḥ paramāṃ rājaṃs tat te siddhim avāpnuvan // RKS_75.13 //

tadā prabhṛti tat tīrthaṃ devatīrtham iti śrutam /
gīyate sarvalokeṣu sarvapāpakṣayaṃkaram // RKS_75.14 //

tatra śraddhātmanā yo 'pi vidhināpi samanvitaḥ /
snānaṃ samācared bhaktyā sa labhen mauktikaṃ phalam // RKS_75.15 //

yas tam arcayate devaṃ sarvadevais tu pūjitam /
labhate cāśvamedhasya phalaṃ yāgasya cottamam // RKS_75.16 //

yas tu bhojayate viprāṃs tasmiṃs tīrthe narādhipa /
tatra devaśilā ramyā mahāpuṇyādrirvadhinī // RKS_75.17 //

saṃnyāsena mṛtānāṃ tu narāṇāmakṣayā gatiḥ /
agnipraveśaṃ yaḥ kuryād devatīrthe yudhiṣṭhira // RKS_75.18 //

rudraloke vaset tāvad yāvad āhūtasamplavam /
evaṃ snānaṃ japo homaḥ svādhyāyo devatārcanam // RKS_75.19 //

sukṛtaṃ duṣkṛtaṃ vāpi tatra tīrthe 'kṣayaṃ bhavet /
etāvad vidhir uddiṣṭā utpattiś caiva bhārata // RKS_75.20 //

devatīrthasya caritaṃ sarvatīrtheṣv anuttamam // RKS_75.21 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe devatīrthamahimānuvarṇano nāma pañcasaptatitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 76

mārkaṇḍeya uvāca:
tatogacchec ca rājendra guhāvāsīti cottamam /
yatra siddho mahādevo guhāvāsīti śaṅkaraḥ // RKS_76.1 //

yudhiṣṭhira uvāca:
kena kāryeṇa viprendra guhāvāsīti śaṅkaraḥ /
etad vistarataḥ sarva kathayasva mamānagha // RKS_76.2 //

śrotum icchāmy ahaṃ deva sarvaṃ kautūhalaṃ hi me /

mārkaṇḍeya uvāca: mahāpraśnaḥ kṛto māṃ yo mahāprājña nareśvara // RKS_76.3 //

purāṇe vistaro 'py asya na śakyo hi mayādhunā /
vṛddhabhāvāt kathayitum ahaṃ ca bahukālikaḥ // RKS_76.4 //

pūrva dāruvane viprā vasanti sma suraiḥ samāḥ /
brahmacārī gṛhasthaś ca vānaprastho yatis tathā // RKS_76.5 //

svadharmaniratānāṃ ca kathitaṃ paramaṃ padam /
tāvadvasantasamaye kasmiṃścit kāraṇāntare // RKS_76.6 //

vimānastho mahādevo gamyamānomayā saha /
dadarśa ca janāvāsaṃ vedadhvaninināditam // RKS_76.7 //

agatāgatasaṃvāsaṃ sarvapāpakṣayaṃ karam /
taddṛṣṭvā muditāṃ devīṃ harṣagadgadayā girā // RKS_76.8 //

uvāca vacanaṃ devo dṛṣṭvā tāpasayoṣitaḥ /
nānyaṃ devaṃ na vai dharmaṃ dhyāyanti himanandini // RKS_76.9 //

etac chrutvā paraṃ vākyaṃ devadevena bhāṣitam /
kautūhalasamāviṣṭā śaṅkaraṃ punar abravīt // RKS_76.10 //

yat tvayoktaṃ mahādeva patidharmaparāstriyaḥ /
tāsām anaṅgo bhūtvā tvaṃ caritraṃ kṣobhaya prabho // RKS_76.11 //

mahādeva uvāca:
tvayoktaṃ vacanaṃ devi na caitad rocate priye /
brāhmaṇā hi mahābhāgā na teṣāṃ vipriyaṃ caret // RKS_76.12 //

manyupraharaṇā viprāś cakrapraharaṇo hariḥ /
cakrāt tīkṣṇataro manyus tasmād vipraṃ na kopayet // RKS_76.13 //

na te devā na te lokās te nāgā nāsurās tathā /
dṛśyante ca tribhir lokair etair uṣṭair na vañcitāḥ // RKS_76.14 //

teṣāṃ kṣobhakaraḥ prāyaḥ svargabhogaphalacyutaḥ /
yeṣāṃ tuṣṭā mahābhāgā brāhmaṇāḥ kṣitidevatāḥ // RKS_76.15 //

teṣāṃ dharmas tathārthaś ca kāmo mokṣo na saṃśayaḥ /
evaṃ jñātvā mahābhāge āgrahastyajyatām ayam // RKS_76.16 //

etal lokaviruddhaṃ hi yadīcchasi vaśe sukham /

devy uvāca: nāhaṃ te dayitā deva nāhaṃ te vaśavartinī // RKS_76.17 //

anyāyadharṣaṇāṃ cātra sarvāsāṃ kuru suvrata /
lokāloke mahādeva aśakyaṃ nāsti te vibho // RKS_76.18 //

kriyatāṃ mama devaitatparaṃ kautūhalaṃ prabho /
evam ukto mahādevo devyāḥ priyahite rataḥ // RKS_76.19 //

kṛtvā kāpālikaṃ rūpaṃ yayau dāruvanaṃ prati /
mahāhināṃ jaṭājūṭaṃ niyamya śaśibhūṣaṇaḥ // RKS_76.20 //

kaṅkatrāṇaṃ paraṃ kṛtvā tathā sauvarṇakuṇḍale /
vyāghracarmaparīdhāno hārakeyūrabhūṣitaḥ // RKS_76.21 //

nūpurārāvanirghoṣaiḥ kampayaṃś ca vasundharām /
mahāḍamarughoṣeṇa vīraghaṇṭāninādinā // RKS_76.22 //

prabhātasamaye prāpte tatra dāruvanaṃ gata /
tāvad viprajanaḥ sarvaḥ puṣpamūlaphalāśanaḥ // RKS_76.23 //

nirgato bahubhiḥ sārdhaṃ paṭhyamāna itas tataḥ /
taddṛṣṭvā mahadāścaryarūpaṃ devasya bhārata // RKS_76.24 //

yuvatījanaḥ pramattaś ca kāmena kaluṣīkṛtaḥ /
surūpaṃ paramaṃ dṛṣṭvā sarvās tāś ca varānanāḥ // RKS_76.25 //

kleśabhāvaṃ tadāgacchan yāś ca dāruvane striyaḥ /
vikārā bahavas tāsāṃ devaṃ dṛṣṭvā manojavam // RKS_76.26 //

saṃjātā viprapatnīnāṃ tāṃ śṛṇuṣva nṛpottama /
paridhānaṃ na jānanti paribhraṣṭaṃ karodyatāḥ // RKS_76.27 //

dātukāmā tathā bhaikṣyaṃ ceṣṭituṃ naiva śakyate /
kācid dṛṣṭvā mahādevaṃ rūpayauvanagarvitā // RKS_76.28 //

utsaṅge saṃsthitaṃ vālaṃ patitaṃ vyasmarat tataḥ /
kāmabāṇahatā cānyā bāhubhyāṃ pīḍati stanau // RKS_76.29 //

niḥśvasantī tathā cānyā na kiṃcit parijalpate /
evam akṣobhayat sarvā maheśaḥ patidevatāḥ // RKS_76.30 //

cālitāstā viditvā tu nirjagmur dvārisatvarāḥ /
saṃcitāḥ paramaṃ kṛtvā sarvā devo maheśvaraḥ // RKS_76.31 //

kṣobhayitvā gaṇaṃ strīṇāṃ gataś cādarśanaṃ ca tam /
tato vipragaṇaḥ sarvaḥ samāyāto dadarśa ha // RKS_76.32 //

kṣobhitaṃ strījanaṃ sarvaṃ hareṇa krodhamāviśat /
krodhāviṣṭo dvijaḥ kaścid daṇḍam udyamya dhāvati // RKS_76.33 //

kuṭhārahasto hy aparas tathānyo darbhamuṣṭimān /
itaścetaśca te sarve bhramitvā tac ca kānanam // RKS_76.34 //

ekībhūtā mahātmāno vyājahuś ca ruṣā giram /
yadi dattaṃ hutaṃ kiṃcid guravastoṣitā yadi // RKS_76.35 //

tena satyena devasya liṅgaṃ patatu bhūtale /
evaṃ satyaprabhāveṇa vacanena dvijanmanām // RKS_76.36 //

devasya paśyato liṅgaṃ patitaṃ dharaṇītale /
hāhākāro mahānāsīl lokāloke tu bhārata // RKS_76.37 //

devasya patitaṃ liṅgaṃ jagaty eva mahākṣayam /
patamānasya liṅgasya śabdo 'bhūt tatra dāruṇaḥ // RKS_76.38 //

patanti parvatāgrāṇi śoṣam āyānti sāgarāḥ /
devasya patite liṅge vimānair devadānavāḥ // RKS_76.39 //

sametya sahitāḥ sarve brahmaṇā parameṣṭhinā /
kṛtāñjalipuṭā devaṃ stuvanti vividhaiḥ stavaiḥ // RKS_76.40 //

tatas tuṣṭo jagannātho devānāṃ varado 'bhavat /
devo 'pi patite liṅge śāpena dharaṇītale // RKS_76.41 //

gatvā dāruvanaṃ viprāṃs toṣayāmāsa bhārata /
viśvāmitro vaśiṣṭhādyā jābālir atha kāśyapaḥ // RKS_76.42 //

sametya sahitāḥ sarve tam ūcus tripurāntakam /
mahājano 'pi balavān nāvajñeyaḥ sureśvaraḥ // RKS_76.43 //

kṣāntiyukto 'pi bhūtvā ca bhaviṣyasi gataklamaḥ /
vidhvaṃsitā vipradārā yad etal liṅgam uttamam // RKS_76.44 //

patitaṃ te mahādeva etat puṇyaṃ bhaviṣyati /
tatpuṇyaṃ nāgnihotreṇa agniṣṭomair na labhyate // RKS_76.45 //

yaccharma rudra prāpsyanti mānavā liṅgapūjayā /
devānāṃ caiva yakṣāṇāṃ gandharvoragarakṣasām // RKS_76.46 //

vacanena tu viprāṇām etat puṇyaṃ bhaviṣyati /
brahmaviṣṇvindrarudrāṇāṃ darśanena ca yatphalam // RKS_76.47 //

tatphalaṃ tasya liṅgasya darśane sakalaṃ labhet /
evam ukto jagannāthaḥ praṇipatya dvijottamān // RKS_76.48 //

mudā paramayā yuktas tāṃś caiva pratyabhāṣata /
brāhmaṇā jaṅgamaṃ tīrthaṃ nirjalaṃ sarvakāmikam // RKS_76.49 //

yeṣāṃ vākyodayenaiva śuddhyanti malanā janāḥ /
kiṃcit tīrthaṃ na hi kṣetramūṣaraṃ gahvarāṇi ca // RKS_76.50 //

brāhmaṇāc chreṣṭham uddiṣṭaṃ yatra gatvā viśuddhyati /
pṛthivyāṃ yāni tīrthāni gaṅgādyāḥ saritas tathā // RKS_76.51 //

ekasyā vipravākyasya kalā nārhanti ṣoḍaśīm /
abhinandya dvijān sarvān anujñāto mahānṛṣiḥ // RKS_76.52 //

tato 'gāc ca mahādevo narmadātaṭam uttamam /
parama vratam āsthāya guhāvāsaṃ mahārbudam // RKS_76.53 //

maunaṃ cacāra bhagavāñjapadhyānarataḥ sadā /
samāpte niyame tāta sthāpayitvā maheśvaram // RKS_76.54 //

vandyamānaḥ suraiḥ sārdhaṃ kailāsam agamat prabhuḥ /
narmadāyās taṭe yena sthāpitaḥ parameśvaraḥ // RKS_76.55 //

tenaiva kāraṇenāsau narmadeśvaramuttamam /
yad yad ācarati śreṣṭhas tattad evetaro janaḥ // RKS_76.56 //

sa yatpramāṇaṃ kurute lokas tad anuvartate /
tatra tīrthe naraḥ snātvā vidhinā sujitendriyaḥ // RKS_76.57 //

arcayitvā mahādevam aśvamedhaphalaṃ labhet /
pitṛbhyo dadate yas tu tilapuṣpakuśodakam // RKS_76.58 //

trisaptapuruṣās tasya svarge pāṇḍava modante /
yas tu bhojayate viprān yathāśaktyā narottamaḥ // RKS_76.59 //

tasya tīrthaprabhāveṇa dattaṃ bhavati cākṣayam /
suvarṇaṃ rajataṃ vāpi brāhmaṇebhyo yudhiṣṭhira // RKS_76.60 //

dadate toyam āspṛśya so 'gniṣṭomaphalaṃ labhet /
aṣṭamyāṃ ca caturdaśyāṃ pūjayec ca viśeṣataḥ // RKS_76.61 //

narmadeśvaram āsādya avāptaṃ janmanaḥ phalam /
agniveśe jale vāpi anāśakamṛtaś ca yaḥ // RKS_76.62 //

anivartikā gatis tasya yathā me śaṅkaro 'bravīt /
etat kīrtayate yas tu narmadeśvaram uttamam // RKS_76.63 //

bhaktyā śṛṇoti yo rājann aśvamedhaphalaṃ labhet // RKS_76.64 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe dāruvanaprasaṅge narmadeśvarakīrtanaṃ nāma ṣaṭsaptatitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 77
tato gacchec ca rājendra kapilātīrtham uttamam /
snānamātraḥ prasaṅgena narmadeśvarakīrtanam // RKS_77.1 //

tasmiṃs tīrthe tu rājendra kapilāṃ yaḥ prayacchati /
yāvanti romakūpāni tatprasūtikuleṣu ca // RKS_77.2 //

tāvanty abdasahasrāṇi viṣṇuloke mahīyate /
jale vāgnipraveśe vā athavānaśake naraḥ // RKS_77.3 //

tatra tīrthe mṛto yas tu na garbhe jāyate kvacit /
eva hi vidhir uddiṣṭaḥ sakalo nṛpasattama // RKS_77.4 //

tīrthasya ca phalaṃ puṇyaṃ kim anyat paripṛcchasi /
dhanyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ sarvaduḥkhaghnam uttamam // RKS_77.5 //

etac chrutvā naro rājan sarvapāpaiḥ pramucyate /
tato gacchet tu rājendra karañjeśvaram uttamam // RKS_77.6 //

tatra siddho mahābhāga daityo vai lokaviśrutaḥ /

yudhiṣṭhira uvāca: ko 'sau siddho mahābhāga tatra tīrthe mahātapāḥ // RKS_77.7 //

kasya putro 'tha kiṃkāryaṃ kālaḥ kaḥ kathaya dvija /

mārkaṇḍeya uvāca: purā cādiyuge rājan mānaso brahmaṇaḥ sutaḥ // RKS_77.8 //

vedavedāṅgatattvajño marīcir nāma nāmataḥ /
tasyā 'pi kaśyapo rājan kālena mahatānagha // RKS_77.9 //

putro 'tha mānaso jātaḥ sākṣād brahmeva cāparaḥ /
kṣamā damā dayā dānaṃ satyaṃ śaucam athārjavam // RKS_77.10 //

marīces tu guṇās tv ete santi bhānti ca bhārata /
evaṃ guṇagaṇāḥ kīrtiḥ kaśyape dvijasattame // RKS_77.11 //

jñātvā prajāpatir dakṣo bhāryārthe svasutāṃ dadau /
aditir vai danuś caiva tathā hyekādaśā parāḥ // RKS_77.12 //

yāsāṃ putrāś ca pautrāś ca jātā bhrātarasaṃkhyakāḥ /
aditir janayāmāsa putrānindrapurogamān // RKS_77.13 //

nāgān pretapiśācāṃś ca patatrīn yakṣarākṣasān /
siṃhavyāghravarāhāṃś ca anyā ity evam ādayaḥ // RKS_77.14 //

jātās tasya mahābāho kaśyapasya prajāpateḥ /
yais tu lokatrayaṃ vyāptaṃ sthāvaraṃ jaṅgamaṃ mahat // RKS_77.15 //

tathānyaś ca mahābhāgo danoḥ putro vyajāyata /
sarvalakṣaṇasampannaḥ karañjo nāma nāmataḥ // RKS_77.16 //

baler iva mahābhāga cacāra sumahat tapaḥ /
vareṇa chandayāmāsa tripurāntakaraḥ prabhuḥ // RKS_77.17 //

bhoḥ karañja mahāsattva parituṣṭo 'smi te 'nagha /
varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te yat te manasi vartate // RKS_77.18 //

karañja uvāca:
yadi tuṣṭo 'si me deva tripurāntakara prabho /
tataḥ putraiś ca pautraiś ca sahitaṃ me dhanaṃ kuru // RKS_77.19 //

tathety uktvā mahādeva umayā sahitas tadā /
vṛṣārūḍho gaṇaiḥ sārdhaṃ tatraivāntaradhīyata // RKS_77.20 //

gate cādarśanaṃ deve so 'pi daityo mudānvitaḥ /
svanāmnā ca mahādevaṃ sthāpayitvā gṛhaṃ yayau // RKS_77.21 //

tadā prabhṛti tattīrthaṃ karañjeśvaram uttamam /
snānamātro naro rājan mucyate brahmahatyayā // RKS_77.22 //

tasmiṃs tīrthe mahārāja tarpayet pitṛdevatāḥ /
so 'gniṣṭomasya yatpuṇyaṃ phalaṃ prāpnoty asaṃśayam // RKS_77.23 //

anāśakaṃ tu yaḥ kuryāt tasmiṃs tīrthe narottama // RKS_77.24 //

athāgnau ca jale prāṇān bhūtale vāpi yas tyajet /
svarge sa tu vasen nūnaṃ varṣāṇām ayutadvayam // RKS_77.25 //

dhanavān sukule cānte jāyate vipule kule /
vedavedāṅgatattvajñaḥ sarvaśāstraviśāradaḥ // RKS_77.26 //

rājā vā rājatulyo vā jāyate nātra saṃśayaḥ /
putrapautrasamāyuktaḥ sarvavyādhivivarjitaḥ // RKS_77.27 //

etat te sarvamākhyātaṃ yat tvaṃ māṃ paripṛcchasi /
tīrthasya tu phalaṃ yuktyā sarvadāneṣu bhārata // RKS_77.28 //

etat puṇyaṃ pāpaharaṃ dhanyaṃ duḥkhapraṇāśanam /
paṭhatāṃ śṛṇvatāṃ caiva tīrthamāhātmyam uttamam // RKS_77.29 //

yas tu śrāvayate śrāddhe sa tatpitṛparāyaṇaḥ /
akṣayaṃ tasya sarvaṃ syāc chaṅkaras tv idam abravīt // RKS_77.30 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe karañjeśvaramahimānuvarṇano nāma saptasaptatitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 78 atha aṣṭasaptatitamo 'dhyāyaḥ

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchec ca rājendra kuṇḍaleśvaram uttamam /
yatra siddhiṃ gato devaḥ kuṇḍadhāro nṛpottama // RKS_78.1 //

tapaḥ kṛtvā tu vipulaṃ surāsurabhayaṃ karam /
kuṇḍadhāro mandarasthaḥ krīḍate sa nṛpottama // RKS_78.2 //

yudhiṣṭhira uvāca:
kasyānvaye samutpannaḥ kasya putro mahāmatiḥ /
tapas taptvā suvipulaṃ toṣito yena śaṅkaraḥ // RKS_78.3 //

etad vistaratas tāta kathayasva mamānagha /

mārkaṇḍeya uvāca: purā tretāyuge rājan paulastyo nāma viśravāḥ // RKS_78.4 //

upaye me mahābhāga bharadvājasutāṃ nṛpa /
putraḥ putraguṇairyuktas tasyāṃ jāto dhanaṃ jayaḥ // RKS_78.5 //

jātamātraṃ sutaṃ jñātvā brahmā lokapitāmahaḥ /
cakāra nāma suprīta ṛṣidevasamanvitaḥ // RKS_78.6 //

yasmād viśravaso jāto mama pautratvam āgataḥ /
tasmād vaiśravaṇo nāma mayā dattaṃ tavānagha // RKS_78.7 //

yaḥ svayaṃ sarvadevānāṃ dhanagoptā bhaviṣyati /
caturtho lokapālānām akṣayo yakṣapo 'pi vā // RKS_78.8 //

yakṣo yakṣādhipaḥ śreṣṭhaḥ kuṇḍadhāro 'bhavat sutaḥ /
susvaṃrūpavayaḥ prāpya mātāpitroranujñayā // RKS_78.9 //

tapaś cakāra vipulaṃ narmadātīram āśritaḥ /
yatra vyāghreśvaraṃ liṅgaṃ vyāghrakheṭakam uttamam // RKS_78.10 //

kuṇḍadhāreṇa tatraiva tapas taptaṃ sudāruṇam /
grīṣme pañcāgnimadhyastho varṣāsvāsārathāraṇaḥ // RKS_78.11 //

śiśire jalamadhyastho vāyubhakṣaḥ śataṃ samāḥ /
evaṃ varṣaśate pūrṇe ekāṅguṣṭho 'bhavat tataḥ // RKS_78.12 //

cakravad bhramate sūryamabhito bharatarṣabha /
caturthe pañcame tāvat tutoṣa vṛṣavāhanaḥ // RKS_78.13 //

varaṃ vṛṇīṣva he vatsa yat te manasi rocate /
tad dadāmi na sandehas tapasā toṣito hy aham // RKS_78.14 //

kuṇḍadhāra uvāca:
yadi tuṣṭo 'si me deva varaditsur ihāgataḥ /
tato mannāmakaṃ liṅgaṃ tīrthaṃ caitad bhavatv iti // RKS_78.15 //

tathetyuktvā mahādevaḥ somo 'ntardhānamāgamat /
jagāmā kāśam āviśya kailāsaṃ dharaṇidharam // RKS_78.16 //

gate cādarśana deva so 'pi yakṣo mudānvitaḥ /
sthāpayāmāsa deveśaṃ kuṇḍaleśvaramuttamam // RKS_78.17 //

alaṃkṛtvā gajaṃ dhenuṃ dhūpapuṣpavilepanaiḥ /
vitānaiś cāmaraiś chatrais tathaiva liṅgapūjanaiḥ // RKS_78.18 //

tarpayitvā dvijān samyag annapānādi bhūṣaṇaiḥ /
prīṇayitvā mahādevaṃ tataḥ svabhavanaṃ yayau // RKS_78.19 //

tadā prabhṛti tat tīrthaṃ triṣu lokeṣu viśrutam /
yudhiṣṭhira paraṃ puṇyaṃ kuṇḍaleśvarasaṃjñakam // RKS_78.20 //

tatra tīrthe tu yaḥ kaścid upavāsaparāyaṇaḥ /
arcayed devam īśānaṃ sarvapāpaiḥ pramucyate // RKS_78.21 //

suvarṇaṃ rajataṃ vāpi maṇiṃ mauktikam eva ca /
brāhmaṇebhyo dadātyatra sa mukhyo modate divi // RKS_78.22 //

tatra tīrthe naraḥ snātvā ṛgyajuḥ sāmasu dvijaḥ /
ṛcam ekāṃ japitvā ca caturvedaphalaṃ labhet // RKS_78.23 //

tasmiṃs tīrthe tu godānam annadānam athāpi vā /
yaḥ prayacchati viprebhyas tatphalaṃ śṛṇu pāṇḍava // RKS_78.24 //

yāvanti tasya romāṇi tatprasūtikuleṣu ca /
tāvad varṣasahasrāṇi svargaloke mahīyate // RKS_78.25 //

svargavāso bhavet tasya putrapautrasamanvitaḥ /
tasmiṃs tīrthe mahābhāga vyāghraś caiva pipāsitaḥ // RKS_78.26 //

niṣādānāṃ bhayenaiva aṭavyāmaṭati svayam /
niṣādānāṃ bharyair naṣṭaḥ patito narmadājale // RKS_78.27 //

jalapluto mahābhāga liṅgarūpadharo 'bhavat /
uktaścākāśavāṇyā vai vyāghreśvaram anuttamam // RKS_78.28 //

pūjyaṃ vai triṣu lokeṣu khyātiṃ yāsyaty asaṃśayam /
tatra tīrthe naraḥ snātvā tal liṅgam arcayet tu yaḥ // RKS_78.29 //

brahmahatyādipāpebhyo mucyate nātra saṃśayaḥ /
etat te kathitaṃ rājan kuṇḍaleśvaram uttamam // RKS_78.30 //

śravaṇāt kīrtanād asya gosahasraphalaṃ labhet // RKS_78.31 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe kuṇḍaleśvaramahimā anuvarṇanonāma aṣṭasaptatitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 79

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet tu rājendra pippaleśvaram uttamam /
yatra siddho mahāyogī pippalādo mahātapāḥ // RKS_79.1 //

yudhiṣṭhira uvāca:
pippalādasya caritaṃ śrotumicchāmy ahaṃ prabho /
māhātmyaṃ tasya tīrthasya yatra siddho mahātapāḥ // RKS_79.2 //

kasya putro mahābhāga kimarthaṃ taptavāṃs tapaḥ /
etad vistarataḥ sarvaṃ kathayasva mamānagha // RKS_79.3 //

mārkaṇḍeya uvāca:
mithilāstho mahābhāga vedavedāṅgapāragaḥ /
yājñavalkyaś ca purataś cacāra vipulaṃ tapaḥ // RKS_79.4 //

tāpasī tasya bhaginī yājñavalkyasya dhīmataḥ /
cacāra sāpi tatrasthā śuśrūṣantī mahattapaḥ // RKS_79.5 //

tatas tv ekasmin samaye snātāhani rajasvalā /
antarvāsaṃ kṛtavatī dṛṣṭvā karkaṭakaṃ rahaḥ // RKS_79.6 //

yājñavalkyo 'pi tad rātrau paridhānena tena vai /
svapnaṃ dṛṣṭvātyajac chukraṃ prabhāte 'nvaiṣayat punaḥ // RKS_79.7 //

tata sā brāhmaṇī tāta kim anveṣyasi bhārata /
kena kāryaṃ tava vibho vadasva mama tattvataḥ // RKS_79.8 //

yājñavalkya uvāca:
apavitro mayā bhadre svapno dṛṣṭo 'dya vai niśi /
śuklaṃ me cātra vastraṃ svaṃ nikṣiptaṃ tan na dṛśyate // RKS_79.9 //

tacchrutvā brāhmaṇī vākyaṃ bhītabhītābhavan nṛpa /
tadvastraṃ tu mayā brahman snātvāntardhānakaṃ kṛtam // RKS_79.10 //

tasyās tad vacanaṃ śrutvā hāhetyuktvā mahātapāḥ /
papāta sahasā bhūmau chinnamūla iva drumaḥ // RKS_79.11 //

kim etad iti jalpantam ākāśād vāgvinirgatā /
toṣayantī ca taṃ vipraṃ provāca nṛpate tadā // RKS_79.12 //

nāsya doṣo mayā dṛṣṭas tava caiva śubhavrate /
tava garbhodayo yena tatra daivaṃ parāyaṇam // RKS_79.13 //

na vināśo 'sya kartavyo yāvat kālasya paryayaḥ /
tatheti vrīḍitā sā ca durmaneti vimānataḥ // RKS_79.14 //

pālayāmāsa taṃ garbhaṃ yāvat putro vyajāyata /
jātamātraṃ tu taṃ garbhaṃ kathayitvā na kaṃcana // RKS_79.15 //

aśvasthavṛkṣamāsādya sotsasarja mahītale /
yāni sattvāni lokeṣu sthāvarāṇi carāṇi vai // RKS_79.16 //

tāni vai pālayantv enaṃ bālakaṃ tyajati sma sā /
evamuktvā tataḥ sādhvī brāhmaṇī nṛpasattama // RKS_79.17 //

yathāgataṃ jagāmātha sāvasthāya muhūrtakam /
pādau pāṇī vinikṣipya vimṛjya nayane śūbhe // RKS_79.18 //

āsyaṃ ca vikṛtaṃ kṛtvā rurodoccairanāthavat /
tena śabdena vitrastāḥ sthāvarā jaṅgamāś ca ye // RKS_79.19 //

akampayat mahīṃ tāta saśailavanakandarām /
tato jñātvā mahadbhūtaṃ kṣudhāviṣṭaṃ dvijarṣabham // RKS_79.20 //

na jahāti nagaś chāyāmārpayac ca tataḥ payaḥ /
āpyāyitas tatas tena amṛtenaiva bhārata /
tataḥ sa cintayāviṣṭo nirmame grahagocaram // RKS_79.21 //

tena krūrasam ācāraḥ krūradṛṣṭyā nirīkṣitaḥ /
papāta sahasā bhūmau śanaiścārī śanaiścaraḥ // RKS_79.22 //

śanaiścaraṃ bālako 'pi pādenaiva parāmṛśat /
pīḍitaḥ so 'pi bālena uvāca vacanaṃ tadā // RKS_79.23 //

kiṃ mayā 'pakṛtaṃ vipra pippalāda mahāmune /
niṣkrāman gagane caiva pātito dharaṇītale // RKS_79.24 //

sauriṇāpy evam uktas tu pippalādo mahāmuniḥ /
krodharūpo 'bravīd vākyaṃ tac chṛṇuṣva narādhipa // RKS_79.25 //

pitṛmātṛvihīnasya bālabhāvasya durmate /
pīḍāṃ karoṣi kasmāt tvaṃ saure tvam avaśeṣitaḥ // RKS_79.26 //

śanaiścara uvāca:
krūrasvabhāvasaṃjātā mama dṛṣṭi dvijottama /
muñca tvaṃ māṃ ca kartāhaṃ yad bravīṣi na saṃśayaḥ // RKS_79.27 //

pippalāda uvāca:
adya prabhṛtibālānāṃ janmataḥ ṣoḍaśīḥ samāḥ /
pīḍā tvayā na kartavyā eṣa te samayaḥ paraḥ // RKS_79.28 //

evam astv iti taṃ coktvā prajagāma yathāgataḥ /
devamārgaṃ śanaiścārī praṇamya ṛṣisattamam // RKS_79.29 //

tataś cādarśanaṃ tatra gatavān sa mahāgrahaḥ /
vicintayānaś caikākī krodhena kaluṣīkṛtaḥ // RKS_79.30 //

āgneyīṃ hi diśaṃ dhyātvā janayāmāsa pāvakam /
kṛttvā māṃsaṃ juhāvāgnau kriyāsambhavatattvataḥ // RKS_79.31 //

tāvac ca janitā kṛtyā jvālāmālāvibhūṣitā /
hutabhuksadṛśākārā kiṃkaromīti cābravīt // RKS_79.32 //

śoṣayāmi samudraṃ kiṃ cūrṇayāmi ca parvatam /
bhūmiṃ ca veṣṭayāmīha pātayitvā nabhastalam // RKS_79.33 //

kasya mūrdhni patiṣyāmi ghātayāmi ca kaṃ dvija /
śīghramādiśa me kāryaṃ na kālātikramo bhavet // RKS_79.34 //

tasyās tad vacanaṃ śrutvā pippalādo mahātapāḥ /
krodharaktāntanayana idaṃ vacanam abravīt // RKS_79.35 //

mahatā krodhavegena mayā tvaṃ cintitā śubhe /
pitā me yājñavalkyas tu taṃ tvaṃ ghātaya māciram // RKS_79.36 //

evamuktā tu sā śīghraṃ sphuṭantīva nabhas talam /
mithilāstho mahāprājño yatra tepe mahātapāḥ // RKS_79.37 //

yāvat paśyati diṅmārgaṃ jvalanārkasamaprabham /
yājñavalkyo mahātejās tadbhūtaṃ samupasthitam // RKS_79.38 //

tāṃ dṛṣṭvā sahasāyāntīṃ bhītabhīto mahāmuniḥ /
bhūtenākramito vipro janakaṃ nṛpatiṃ yayau // RKS_79.39 //

śaraṇārtham anuprāptaṃ viddhi māṃ nṛpasattama /
mahābhūtāc ca māṃ rakṣa yadi śaknoṣi mānada // RKS_79.40 //

rājovāca:
brahmatejobhavam bhūtam anivāryaṃ durāsadam /
prabhur naivādya śaknomi anyaṃ gaccha mahāmate // RKS_79.41 //

tataś cānyaṃ nṛpaśreṣṭhaṃ śaraṇārthī mahātapāḥ /
jagāma tena caivokta indrasya śaraṇaṃ yayau // RKS_79.42 //

devarāja namaste 'stu mahābhūtāc ca rakṣa mām /
tasya tad vacanaṃ śrutvābravīd indras tadā vacaḥ // RKS_79.43 //

na ca śaktaḥ paritrātuṃ brahmatejo hi duḥsaham /
tataś ca brahmabhavanaṃ brāhmaṇo brahmavittamaḥ // RKS_79.44 //

jagāma viṣṇubhavanaṃ śakto 'pi tyaktavān bhayāt /
tataḥ sa paramodvigno nirāśo jīvite nṛpa // RKS_79.45 //

anugamyamāno bhūtena agacchac ca maheśvaram /
tasya yogabalopeto mahādevasya pāṇḍava // RKS_79.46 //

nakhamāṃsāntare lupto yathā devo na paśyati /
adṛṣṭam agamad bhūtaṃ jvalanārkasamaprabham // RKS_79.47 //

muñca muñceti puruṣa muñceśvaram uvāca ha /
evam ukto mahādevas tena bhūtena bhārata // RKS_79.48 //

yogīndraṃ darśayām āsa nakhamāṃsāntare sthitam /
saṃsthāpya kṛtyāṃ bhūteśo jvalatkālānalaprabhām // RKS_79.49 //

uvāca mā bhaistvaṃ vipra mā ca gaccha mahāmune /
tatas taṃ sūkṣmadehasthaṃ mahādevo 'bravīd idam // RKS_79.50 //

kimasya tvaṃ mahābhūta kartā kṛtya vadasva me /

kṛtyovāca: krodhadīptena deveśa pippalādena cintitā // RKS_79.51 //

asya dehe patiṣyāmi ahiṃsyāṃ viddhi māṃ prabho /
etac chrutvā mahādevo bhūtasya vadanāc cyutam // RKS_79.52 //

variṣṭhaṃ bandhayāmāsa yājñavalkyasya ghātakam /
yogīśvaraṃ taṃ viprendraṃ dattvābhītiṃ yudhiṣṭhira // RKS_79.53 //

visarjayitvā devas taṃ tatraivāntaradhīyata /
preṣayitvā tu taṃ bhūtaṃ pippalādo 'pi durmanāḥ // RKS_79.54 //

mātāpitṛvihīnas tu narmadātaṭam āśritaḥ /
ekaniṣṭho nirāhāro varṣāṇi ṣoḍaśaiva tu // RKS_79.55 //

toṣayāmāsa deveśam umayā saha śaṅkaram /

hara uvāca: parituṣṭo 'smi te vipra tapasānena suvrata // RKS_79.56 //

varaṃ vṛṇīṣva te dadyāṃ manasābhīpsitaṃ śubham /

pippalāda uvāca: yadi me bhagavāṃs tuṣṭo yadi deyo varo mama // RKS_79.57 //

atra sannihito deva mama nāmnā ca śaṅkara /
evam uktas tathety uktvā pippalādaṃ mahāmunim // RKS_79.58 //

jagāmādarśanaṃ devo bhūtasaṅghair niṣevitaḥ /
pippalādo gate deve snātvā tatra mahāmbhasi // RKS_79.59 //

sthāpayitvā mahadevaṃ jagāmottaraparvatam /
tatra tīrthe naro bhaktyā snātvā mantrayuto nṛpa // RKS_79.60 //

tarpayitvā pitṝn devān pūjayitvā maheśvaram /
aśvamedhasya yajñasya phalaṃ prāpnoty anuttamam // RKS_79.61 //

mṛto rudrapuraṃ yāti pippaleśvarasannidhau /
athavā bhojayed viprān pitṝn uddiśya bhaktitaḥ // RKS_79.62 //

dvādaśābdasahasrāṇi tṛptā gacchanti sadgatim /
saṃnyāsena tu yaḥ kaścit tatra tīrthe tanuṃ tyajet // RKS_79.63 //

anivartikā gatis tasya yathā me śaṅkaro 'bravīt /
etat sarvaṃ samākhyātaṃ yat tvaṃ māṃ paripṛṣṭavān // RKS_79.64 //

māhātmyaṃ pippalādasya pippaleśvaram uttamam /
etat puṇyaṃ pāpaharaṃ dhanyaṃ duḥkhapraṇāśanam // RKS_79.65 //

paṭhatāṃ śṛṇvatāṃ caiva sarvapāpapramocanam // RKS_79.66 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe pippaleśvaramahimānuvarṇano nāmaikonāśītitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 80

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet tu rājendra vimaleśvaram uttamam /
tatra devaśilā ramyā mahādevena bhāṣitā // RKS_80.1 //

garjanaṃ kheṭakaṃ nāma tatra devaśilā śubhā /
tatra snātvā tu yo bhaktyā tarpayet pitṛdevatāḥ // RKS_80.2 //

tasya te dvādaśābdāni sutṛptā divi moditāḥ /
tasmiṃs tīrthe tu yo bhaktyā brāhmaṇān pūjayen nṛpa // RKS_80.3 //

svalpenāpi hi dānena tasya cānto na vidyate /

yudhiṣṭhira uvāca: kāni dānāni viprendra śastāni dharaṇītale // RKS_80.4 //

yāni dattvā naro bhaktyā mucyate sarvakilbiṣaiḥ /

mārkaṇḍeya uvāca: suvarṇaṃ rajataṃ tāmraṃ maṇiṃ mauktikam eva ca // RKS_80.5 //

bhūmidānaṃ tathā gāvo mocayanty aṃśumān naram /
tatra tīrthe tu yaḥ kaścit kurute prāṇasaṃkṣayam // RKS_80.6 //

rudraloke vaset tāvad yāvad āhūtasaṃplavam /
tataḥ puṣkariṇīṃ gacchet kurukṣetrasamāṃ nṛpa // RKS_80.7 //

pūrvaṃ puṣkariṇī nāma kurukṣetraṃ kalau smṛtam /
tatra snātvā yajed devaṃ tejorāśiṃ divākaram // RKS_80.8 //

ṛcam ekāṃ japet saumyaḥ sāmavedaphalaṃ labhet /
yajurvedasya japanaṃ ṛgvedasya tathaiva ca // RKS_80.9 //

tryakṣaraṃ vā japen mantraṃ dhyāyamāno divākaram /
ādityahṛdayaṃ japtvā mucyate sarvakilbiṣaiḥ // RKS_80.10 //

tatra tīrthe tu yaḥ snātvā vidhinā pūjayed dvijān /
tasya koṭiguṇaṃ dānaṃ jāyate nātra saṃśayaḥ // RKS_80.11 //

kārtikyāṃ ca tathā mādhyāṃ vaiśākhyāṃ tu viśeṣataḥ /
amāvāsyāṃ vyatīpāte saṃkrame vaidhṛtau ravau // RKS_80.12 //

kurukṣetre naraḥ snātvā rudrasyānucaro bhavet /
anāśake jale hy agnau pañcāgnau vā tathāpi vā // RKS_80.13 //

tasmiṃs tīrthe mṛto yas tu sa yāti paramāṃ gatim /
brāhmaṇaḥ kṣatriyo vaiśyaḥ śūdro vā nṛpasattama // RKS_80.14 //

vihitaṃ karmakurvāṇaḥ sa gacchati satāṃ gatim /

yudhiṣṭhira uvāca: kiṃ japan mucyate vyādher jñātvā varṇaṃ dvijottama // RKS_80.15 //

kiṃ kurvan mucyate prāṇī yāti lokam anāmayam /

mārkaṇḍeya uvāca: śṛṇu rājann avahita itihāsaṃ purātanam // RKS_80.16 //

guhyatīrthe samāsādya brāhmaṇo muktavān yathā /
purā dvijavaraś cāsīd govindo nāma nāmataḥ // RKS_80.17 //

tasya bhāryā susampannā brāhmaṇī ca pativratā /
tasyāṃ saṃjanayāmāsa putram ekaṃ ca sundaram // RKS_80.18 //

sa bāla eva bhavane krīḍate śiśulīlayā /
kadācid brāhmaṇaśreṣṭhaḥ kāṣṭhamānayituṃ gataḥ // RKS_80.19 //

vanān nītvā kāṣṭhabhāraṃ gṛhe paścāc ca kṣiptavān /
krīḍann āste śiśus tatra kāṣṭhabhāreṇa pīḍitaḥ // RKS_80.20 //

mamāra bālakas tatra dvijo na jñātavāṃs tadā /
brāhmaṇy api tadā tasmai na śaśaṃsa bhayāt tathā // RKS_80.21 //

purnadvijaḥ sa govindo vipinaṃ saṃjagāma ha // RKS_80.22 //

brāhmaṇy uvāca:
rāvaṇo brahmaṇaḥ pautras trailokyaṃ yasya śaṅkate /
sa hato rāmacandreṇa saputrāmātyabāndhavaḥ // RKS_80.23 //

evaṃ putraṃ vinā saukhyaṃ martye nāke na vidyate /
yaśa ākhyāyitaṃ yasya svargārthaṃ yasya bhāratī // RKS_80.24 //

miṣṭānnaṃ brāhmaṇasyārthe svargavāso 'pi vidyate /
putrotpattivināśābhyāṃ nāparaṃ sukhaduḥkhayoḥ // RKS_80.25 //

brahmahatyāśvamedhābhyāṃ nāparaṃ pāpapuṇyayoḥ /
kiṃ bravīmīti he vatsa nānusaukhyaṃ sutaṃ vinā // RKS_80.26 //

evaṃ bahuvidhaṃ duḥkhaṃ pralapitvā punaḥ punaḥ /
bālaṃ gṛhagate vipre saṃgopya brāhmaṇī tathā // RKS_80.27 //

evaṃ tasyāṃ vilapantyāṃ gatā rātrir yudhiṣṭhira /
bhūmyāṃ prasuptaṃ govindaṃ putraśokena pīḍitā // RKS_80.28 //

yāvan nirīkṣate bhāryā bhartāraṃ duḥkhapīḍitam /
kṛmirāśim ayaṃ tāvad govindaṃ nṛpasattama // RKS_80.29 //

duḥkhād duḥkhatare magnā dṛṣṭvā taṃ pātakānvitam /
evaṃ duḥkhanimagnāyāḥ śarvarī vigatā tadā // RKS_80.30 //

punaḥ prātas tu govindo darbhāya ca vanaṃ gataḥ /
evaṃ na jñātavān vipraḥ kāṣṭhena ca hataṃ sutam // RKS_80.31 //

gatāś ca divasāḥ pañcabrāhmaṇyā gopitaṃ ca yat /
paśupālaḥ pañcame 'hni mahiṣīruttamāś ca gāḥ // RKS_80.32 //

araṇye mahiṣīr muktvā gāś ca bhoktuṃ gṛhaṃ gataḥ /
vijñaptaḥ paśupālena govindo brāhmaṇottamaḥ // RKS_80.33 //

yāvad bhakṣāmy ahaṃ svāmin mahiṣīr gāś ca rakṣaya /
tataḥ sa tvarito gāś ca brāhmaṇo mahiṣīḥ prati // RKS_80.34 //

jagāma mahiṣīr gāś ca viprasya tasya rakṣataḥ /
dhāvamānasya gāvaś ca mahiṣyaḥ saṅgamaṃ gatāḥ // RKS_80.35 //

tatra praviṣṭās tu jale nadyā revāsusaṅgame /
taj jalaṃ pītamātraṃ tu tvarayā tena vāritāḥ // RKS_80.36 //

akāmāt salilaṃ pītvā prakṣālya nayane śubhe /
ājagāma tataḥ paścād bhavanaṃ dinasaṃkṣaye // RKS_80.37 //

bhuktvā duḥkhānvito rātrau govindaḥ śayanaṃ yayau /
nidrābhibhūto duḥkhena śrameṇaiva tu kheditaḥ // RKS_80.38 //

punas taṃ cārdharātre tu tasya bhāryā nirīkṣate /
kṛmibhir veṣṭitaṃ gātraṃ kvacit paśyaty aveṣṭitam // RKS_80.39 //

punaḥ sā vismayāviṣṭā tasya bhāryā guṇānvitā /
uvāca duṣkṛtaṃ tasya sādhvasāviṣṭacetanā // RKS_80.40 //

bhāryovāca:
atīte pañcame cāhṇi indhanaṃ kṣipatā tu te /
gṛhe paścāt sthito bālas tv ajñāto ghātitas tvayā // RKS_80.41 //

mayā tat pātakaṃ ghoraṃ tvat kṛtaṃ na prakāśitam /
tena pracchannapāpena dahyamānā divāniśam // RKS_80.42 //

na sukhaṃ tava gātrasya na ca paśyāmi cātmanaḥ /
nidrā praṇaṣṭā me nātha ratiś caiva tvayā saha // RKS_80.43 //

śrūyate mānave śāstre śloko gīto maharṣibhiḥ /
smṛtvā smṛtvā ca taṃ rātrau paritāpo na śāmyati // RKS_80.44 //

kīrtanān naśyate 'dharmo vardhate 'sau ca gūhanāt /
iha loke pare caiva pāpasyānto na vidyate // RKS_80.45 //

evaṃ saṃcintyamānāhaṃ sthitā rātrau bhayāturā /
kṛmirāśimayaṃ tvāṃ tu paśyāmi kathayāmi kim // RKS_80.46 //

punaś ca kānta tvad dehaṃ bhrūṇahatyākṛmiplutam /
kvacit tudanti te caiva kvacinnaṣṭāḥ samantataḥ // RKS_80.47 //

etatsaṃsmṛtya saṃsmṛtya vimṛśantī punaḥ punaḥ /
na jāne kāraṇaṃ kiṃcit pṛcchāmi kathayasva me // RKS_80.48 //

taḍāgaṃ vāpi saritaṃ tīrthaṃ vā devatālayam /
yaṃ gato 'si prabhāvo 'yaṃ tasya nānyasya me matiḥ // RKS_80.49 //

evam uktas tv asau vipraḥ kathayāmāsa bhārata /
bhāryayā pūrvavṛttāntaṃ ramamāṇo nṛpottama // RKS_80.50 //

golulāyī nivṛttyarthaṃ narmadā saṅgamaṃ gataḥ /
nābhimātre jale magnas toyaṃ pītaṃ yatheṣṭataḥ // RKS_80.51 //

nānyat tīrthaṃ vijānāmi narmadā ca saridvarā /
evaṃ śrutvā ca tatsarvam upavāsaḥ kṛtaḥ kṣaṇāt // RKS_80.52 //

bhartrā saha gatā tatra saṅgame varavarṇinī /
snātvā vidhiprayuktena saṅgame surapūjite // RKS_80.53 //

tarpayāmāsa deveśaṃ śaṅkaraṃ ca sahomayā /
pañcāmṛtaiḥ snāpayitvā brāhmaṇyā sahito dvija // RKS_80.54 //

gandhamālyādidhūpaiś ca naivedyaiś ca suśobhanaiḥ /
apūjayat tatra liṅgaṃ devīṃ kātyāyanīṃ śubhām // RKS_80.55 //

rātrau jāgaraṇaṃ kṛtvā bhartrā tena sahaiva sā /
tataḥ prabhāte vimale dvijaṃ sampūjya yatnataḥ // RKS_80.56 //

godānena hiraṇyena vastreṇānnena bhārata /
govindaḥ pūjayāmāsa svaśaktyā brāhmaṇaṃ śubham // RKS_80.57 //

uktaś cākāśavāṇyā tu tīrthaṃ guhyāvatī tv idam /
guhyeśvaraṃ tatra liṅgaṃ pātālādutthitaṃ tadā // RKS_80.58 //

guhyāvatīnarmadayoḥ saṅgamo guṇavānabhūt /
muktapāpo gṛhaṃ yātaḥ svabhāryāsahito dvijaḥ // RKS_80.59 //

etat tīrthaṃ pāpaharaṃ bālahatyāpraṇāśanam /
tatra snātvā ca japtvā ca dattvā brāhmaṇabhojanam // RKS_80.60 //

upāsya śrāddhakaraṇāt tilodakapradānataḥ /
nivasecchivaloke hi yāvad āhūta saṃplavam // RKS_80.61 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe guhyāvatītīrthamahimānuvarṇano nāmāśītitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 81

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet tu rājendra uttare narmadātaṭe /
meghanādasamīpe tu viśvarūpā saridvarā // RKS_81.1 //

nirgatā viśvarūpasya śarīrād upakurvataḥ /
purā dāruvane devo liṅgahīnaḥ kṛto dvijaiḥ // RKS_81.2 //

narmadātaṭam āśritya tapaḥ kurvaṃs tadā nṛpa /
viśvarūpo 'bhavad devo nirgatā saritāṃ varā // RKS_81.3 //

gatā sā narmadātoyaṃ saṅgamo guṇavān abhūt /
tasmiṃs tīrthe naraḥ snātvā sa bhave na punar bhavet // RKS_81.4 //

tatra yat kriyate karma sarvaṃ tadakṣayaṃ bhavet /
sārikā siddhim āyātā patitā tīrthasaṅgame // RKS_81.5 //

pūrvam apsarasāṃ śreṣṭhā śakraśāpād akāmataḥ /
citrāṅgadena ramitā kācit kaṣṭamavāpa ha // RKS_81.6 //

sārikā bhava kalyāṇi varṣāṇāṃ sā 'graviṃśatim /
mṛtvā tvaṃ narmadātoye viśvarūpā susaṅgame // RKS_81.7 //

vicitrā bahucārvaṅgī sañjātā sārikā nṛpa /
jātismarā surābhāvā narmadātaṭam āśritā // RKS_81.8 //

tataḥ kāle ca saṃprāpte prajvālya pāvakaṃ śubham /
praviṣṭā sā śubhācārā viśvarūpā susaṅgame // RKS_81.9 //

divyadehadharī rājan prāptā śakrasya mandiram /
etad antaram āsādya sārikātīrthamucyate // RKS_81.10 //

tatra yat kriyate karma śrāddhaṃ yajñaḥ śivārcanam /
sarvaṃ koṭiguṇaṃ vidyān meghanādasya darśanāt // RKS_81.11 //

avaśaḥ svavaśo vāpi yas tu prāṇān parityajet /
na tasya punarāvṛttirghore saṃsārasāgare // RKS_81.12 //

khyātāni pañcaliṅgāni yāni dṛṣṭvā śivaṃ vrajet /
mānavo manujaśreṣṭha śṛṇu tāni yudhiṣṭhira // RKS_81.13 //

meghanādaṃ ca goṣṭheśaṃ vāgīśaṃ kākaḍeśvaram /
lakṣeśvaraṃ pañcaliṅgāny ekāhe yas tu pūjayet // RKS_81.14 //

anenaiva śarīreṇa sa naro hi śivaṃ vrajet /
koṭiyajñaphalaṃ prāpya paścān mokṣamavāpnuyāt // RKS_81.15 //

ākhyānaṃ kathayiṣyāmi purāvṛttaṃ tavānagha /
dharmasenaḥ purā rājā ayodhyādhipatirbalī // RKS_81.16 //

dharmeṇa rājyaṃ kṛtavān yajñāṃś ca bahudakṣiṇān /
śṛṇvan sa dharmaśāstrāṇi narmadācaritaṃ tathā // RKS_81.17 //

śrutvā vinirgato rājā revāyā uttare taṭe /
meghanādaṃ samabhyarcya snātvā vai narmadājale // RKS_81.18 //

udgacchati dinakare aśvārūḍho nareśvaraḥ /
uttarāṃ diśamāśritya gato goṣṭheśvaraṃ śivam // RKS_81.19 //

yathāvidhānaṃ sampūjya vāgīśvaraṃ gatas tataḥ /
tatra snātvā vidhānena pūjayitvā śivaṃ nṛpaḥ // RKS_81.20 //

candanāgurukarpūrair dhūpair dīpair vidhānakaiḥ /
aśvārūḍho nṛpaśreṣṭhaḥ kākaḍeśvaram āgataḥ // RKS_81.21 //

taṃ prapūjya tato rājā gatvā vai nārmade jale /
lakṣeśvaraṃ pūjayitvā sthitaṃ vai vidhipūrvakam // RKS_81.22 //

meghanādaṃ tato gatvā sūryaścāstam upāgamat /
dhyātvā svayaṃ kālarūpaṃ yāvat tiṣṭhati vai nṛpaḥ // RKS_81.23 //

tāvad ghoro 'pi turago hy antarikṣacaras tadā /
divyadehadharaḥ saścāpy apsarobhiḥ samāvṛtaḥ // RKS_81.24 //

vimāne devarājasya yayāvindrapurīṃ sthitaḥ /
śunī pṛṣṭhe tu yā rājñastīrthayātrāṃ prakurvatī // RKS_81.25 //

divyadehadharā sāpi vimānena gatā divi /
dharmaseno 'pi tāṃ dṛṣṭvā vismayāviṣṭacetanaḥ // RKS_81.26 //

aśvarūpaṃ jagādātha kim etad iti bhārata /
uvācākāśago vācaṃ kathaṃ tvaṃ khidyase nṛpa // RKS_81.27 //

śarīrajena kaṣṭena tapaḥ sādhyā vibhūtayaḥ /
pādacārī hi gaccha tvaṃ parapādair gato hyasi // RKS_81.28 //

bhūyo yātrāṃ prakuruṣe tadā siddhim avāpsyasi /
tato rājā ca tasyātha śrutvā tadvacanaṃ tadā // RKS_81.29 //

punar dvitīyadivase prasthito liṅgapūjanam /
pañcaliṅgān samabhyarcya samāyātas tu narmadām // RKS_81.30 //

meghanādaṃ yadāpaśyad dvāre devaṃ ca dṛṣṭavān /
pañcavaktraṃ daśabhujaṃ trinetraṃ śūlapāṇinam // RKS_81.31 //

vṛṣārūḍhaṃ jagadgarbhaṃ śaśāṅkakṛtaśekharam /
dṛṣṭvā taṃ devadeveśaṃ tuṣṭāva parameśvaram // RKS_81.32 //

jaya deva mahādeva mahāpātakanāśana /
saṃsārasāgare magnaṃ māṃ samuddhara sāmpratam // RKS_81.33 //

hara uvāca:
varaṃ vṛṇu mahābhāga yat te manasi vartate /
tad dadāmi na sandehaś śvibhakto hi putraka // RKS_81.34 //

yadi tuṣṭo 'si me deva tanmāṃ sahacaraṃ kuru /
ekāhe pañcaliṅgāni pūjayiṣyati yo naraḥ // RKS_81.35 //

sa tavānucaro deva bhavatv eṣa varo mama /
dharmasenavacaḥ śrutvā bhavatv evaṃ haro 'bravīt // RKS_81.36 //

taṃ gṛhītvā tu rājānaṃ kailāsaṃ sa jagāma ha /
svadehasthaṃ cakārāsau dharmasenaṃ nṛpaṃ nṛpa // RKS_81.37 //

etat te kathitaṃ rājann itihāsaṃ purātanam /
śravaṇāt kīrtanād asya aśvamedhaphalaṃ labhet // RKS_81.38 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe pañcaliṅgamahimānuvarṇano nāmaikāśītitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 82

mārkaṇḍeya uvāca:
athānyat kathayiṣyāmi tīrthaṃ pāpapraṇāśanam /
mayūrakukkuṭaṃ nāma brahmahatyā vyapohanam // RKS_82.1 //

mṛkaṇḍasyāśramaṃ puṇyaṃ narmadādakṣiṇe taṭe /
mṛkaṇḍo nāma bhūpāla ṛṣiḥ paramadhārmikaḥ // RKS_82.2 //

tapas tepe mahābhāga divyair varṣasahasrakaiḥ /
tasyāśramapade ramye munayaḥ śaṃsitavratāḥ // RKS_82.3 //

vasanti sma jalāhārāḥ śuṣkapatrakṛtāśanāḥ /
kecit tanna nirāhārā mokṣopāyavicintakāḥ // RKS_82.4 //

etasminn antare rājan gandharvau śakragāyanau /
hetiprahetināmānau gatau śakrasabhāṃ nṛpa // RKS_82.5 //

vadhūrapsarasāṃ śreṣṭhā dṛṣṭā tābhyāṃ yudhiṣṭhira /
dṛṣṭamātrau tu gandharvau kāmabāṇaprapīḍitau // RKS_82.6 //

hetiḥ kukkuṭaśabdena prahetir barhiṇas tathā /
ghoṣyamāṇau sumadhuraṃ sādayāmāsa tu ca tām // RKS_82.7 //

vṛtrahā tad abhiprāyaṃ jñātvā śāpaṃ dadau tavā // RKS_82.8 //

pūrṇe divyaśate varṣe paścād atrāgamiṣyathaḥ /
tiryagyonau tu saṃprāptau gandharvau hi yudhiṣṭhira // RKS_82.9 //

jātismarau durācārau pakṣiṇau priyadarśīnau /
sarvatīrthāny uttaran tau nāradaṃ ca dadarśatuḥ // RKS_82.10 //

gandharvāv ūcatuḥ:
bhaviṣyāvaḥ śubhācāra brahmaputra tapodhana /
karmaṇā kena cāvāṃ hi muktāvetau vadasva tat // RKS_82.11 //

nārada uvāca:
narmadā dakṣiṇe tīre mṛkaṇḍasyāśramaṃ śubham /
tiryagyonivimokṣaṃ ca tīrthaṃ hi paramaṃ matam // RKS_82.12 //

jalāplutau narmadāyāḥ sarvaṃ tatra bhaviṣyati /
tato hetiḥ prahetiś ca susnātau divyarūpiṇau // RKS_82.13 //

ekena snānamātreṇa pakṣiṇau divyatāṃ gatau /
snātvā tu vidhinā 'nena dhyātvā devaṃ sadāśivam // RKS_82.14 //

uccāryyāghoramantraṃ tau sadā dhyānasthitau nṛpa /
etasminn antare rājan pātālādutthitaṃ śubham // RKS_82.15 //

śatasūryaprakāśaṃ hi liṅgaṃ tatra yudhiṣṭhira /
kukkuṭeśvaram ekaṃ tu mayūreśvaram eva ca // RKS_82.16 //

gandharvau tu vimānasthau gatau śakrasya mandiram /
tasmiṃs tīrthe naraḥ snātvā bhave naiva punar bhavet // RKS_82.17 //

snātvā tilodakaṃ dattvā pitṝṇāṃ paramā gatiḥ /
avaśaḥ svavaśo 'vāpi yastu prāṇān parityajet // RKS_82.18 //

na tasya punarāvṛttir ghore saṃsārasāgare /
tatra kīṭāḥ pataṅgāś ca pakṣiṇo 'tha sarīsṛpāḥ // RKS_82.19 //

maṇḍūkāḥ pāpavṛkṣāś ca mṛtā yānti śivaṃ padam // RKS_82.20 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe mṛkaṇḍāśramakīrtano nāma dvyaśītitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 83

mārkaṇḍeya uvāca:
tato 'nyat paramaṃ tīrthaṃ candramatyās tu saṅgame /
candreśvaraṃ siddhaliṅgaṃ tathā siddheśvaraṃ punaḥ // RKS_83.1 //

ghaṇṭeśvaraṃ mahiṣeśam aśvatīrtham ataḥ param /
vṛṣasenaṃ hayagrīvaṃ śukatīrtham ataḥ param // RKS_83.2 //

rameśvaraṃ tato gacchet tīrthaṃ pāpapraṇāśanam /
mekalāyās taṭe rājan mahāpātakanāśanam // RKS_83.3 //

yadā dāruvane pūrvaṃ mahādevena mohitāḥ /
brāhmaṇānāṃ striyas tatra ramamāṇāḥ samāgatāḥ // RKS_83.4 //

cintayantyaś ca tā mokṣaṃ mekalātīram āśritāḥ /
tābhiś ca ramamāṇābhir āvṛtaṃ śivapūjanam // RKS_83.5 //

nīlotpaladalair bilvair mallikājātikundakaiḥ /
śūnyaṃ prapūjitaṃ yāvattāval liṅgaṃ samutthitam // RKS_83.6 //

pātālādāgataṃ liṅgaṃ jvalat kālānalaprabham /
rameśvareti vikhyātaṃ ramamāṇāt samutthitam // RKS_83.7 //

strīṇāṃ uvāca deveśaḥ śāpamokṣo bhavatv iti /
gacchantu sarvāḥ svagṛhaṃ sāmprataṃ gatakalmaṣāḥ // RKS_83.8 //

ityuktvā devadeveśas tatraivāntaradhīyata /
tasmiṃs tīrthe naraḥ snātvā sa bhave na punarbhavet // RKS_83.9 //

anāśakena cāgnau hi ye mṛtā na punarbhavāḥ /
tilodakaṃ pitṝṇāṃ tu piṇḍadānaṃ yathāvidhi // RKS_83.10 //

śrāddhenaiva ca dānena pitṝṇāṃ paramā gatiḥ /
indreṇa brahmaṇā pūrvaṃ viṣṇunā dhanadena ca // RKS_83.11 //

rakṣasā rāvaṇenātha tathā cendrajitā nṛpa /
japo japtas tapas taptaṃ yajñāni vividhāni ca // RKS_83.12 //

kṛtāni nṛpaśārdūla gatā hi paramāṃ gatim /
anyac ca kathayiṣyāmi hāriṇaṃ tīrtham uttamam // RKS_83.13 //

hariṇeśaṃ siddhaliṅgaṃ tathā vai dhanurīśvaram /
bāṇeśvaraṃ paraviddhi tathā vai lubdhakeśvaram // RKS_83.14 //

liṅgarūpāṇi pūjayitvā śivaṃ vrajet /
ākhyānaṃ kathayiṣyāmi purāvṛttaṃ yudhiṣṭhira // RKS_83.15 //

arjuno lubdhako nāma mandajātisamudbhavaḥ /
paryaṭan mṛgayāṃ rājan narmadātīramāgataḥ // RKS_83.16 //

dṛṣṭvā yūthaṃ mṛgāṇāṃ tu dhāvamānaḥ punaḥ punaḥ /
palāyamānāḥ sarve te ekaḥ paścāt sthito mṛgaḥ // RKS_83.17 //

hato madhyadine so 'dya kuraṅgo narmadātaṭe /
patito 'sau gataprāṇo divyadehadharaḥ punaḥ // RKS_83.18 //

vimāne haṃsayukte vai brahmalokaṃ jagāma ha /
gate tu hariṇe so 'tha lubdhakaś cintayānvitaḥ // RKS_83.19 //

mahāpāpāny anekāni kṛtāni tu mayā punaḥ /
kā gatiṃ yāmyahaṃ cātha śreyase maraṇaṃ mama // RKS_83.20 //

cintayitvā tato rājan patito narmadājale /
tatkṣaṇād divyadeho 'sau gandharvapuram āyayau // RKS_83.21 //

gate tasmin devaloke dhanurbāṇau jale sthitau /
catvāry etāni liṅgāni khyātāni bhuvanatraye // RKS_83.22 //

hariṇeśvaraṃ ca bāṇeśaṃ lubdheśaṃ dhanurīśvaram /
rameśvaraṃ pañcamaṃ tu pañcaliṅgāni kīrtayet // RKS_83.23 //

na tasya punarāvṛttir ghore saṃsārasāgare /
tasmiṃs tīrthe naro rājan snātvā śivapuraṃ vrajet // RKS_83.24 //

brahmahatyādi pāpāni vilayaṃ yānti pārthiva /
anāśake cārdhajale mṛtaḥ śivamavāpnuyāt // RKS_83.25 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe rameśvarahariṇeśvaralubdhakeśvaradhanurīśvarabāṇeśvarakathano nāma tryaśītitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 84

mārkaṇḍeya uvāca:
tatra snātvā tu bhaktyā ya upavāsaparāyaṇaḥ /
kṣapājāgaraṇaṃ kuryād dadyād dānaṃ ca yatnataḥ // RKS_84.1 //

devasya snapanaṃ kuryād amṛtaiḥ pañcabhis tathā /
samālabhed yathāśaktyā pūjāṃ kṛtvā vidhānataḥ // RKS_84.2 //

pātraṃ parīkṣya dātavyam ātmanaḥ śreya icchatā /
pitaras tasya tṛpyanti dvādaśābdaṃ na saṃśayaḥ // RKS_84.3 //

gacchati tatra dātā ca yatra devo nirañjanaḥ /
gṛhamadhye praviṣṭas tu smaran nāmāsya śaktitaḥ // RKS_84.4 //

nīlādrau tu ca yatpuṇyaṃ tat samastaṃ labheta saḥ /
śūlabhede ca yaḥ kuryāc chrāddhaṃ parvaṇi parvaṇi // RKS_84.5 //

viśeṣāc caiva māsānte tasya puṇyaphalaṃ śṛṇu /
kedāre caiva yatpuṇyaṃ kubjāyāṃ ca tathā nṛpa // RKS_84.6 //

kanakhale caiva yat puṇyaṃ gaṅgāsāgarasaṅgame /
sitāsite tu yat puṇyam anyatīrthe viśeṣataḥ // RKS_84.7 //

arbude caiva yatpuṇyaṃ puṇyam cāmaraparvate /
gaṅgādyaiḥ sarvatīrthaiś ca phalaṃ prāpnoti mānavaḥ // RKS_84.8 //

asmiṃs tīrthe tathā puṇyaṃ labhate nātra saṃśayaḥ /
vidhimantrasamāyuktaṃ tarpayet pitṛdevatāḥ // RKS_84.9 //

kulāni tārayatyeva daśa pūrvāparāṇi saḥ /
dakṣiṇāṃ caiva martyaś ca śucir bhūtvā samāhitaḥ // RKS_84.10 //

nyāsaṃ kṛtvā tu pūrvoktaṃ pradadyād aṣṭapuṣpakam /
śāstroktair aṣṭabhir mantrair mānasaiḥ śṛṇu tāṃs tathā // RKS_84.11 //

vārijaṃ saumyam āgneyaṃ vāyavyaṃ pārthivaṃ punaḥ /
vānaspatyaṃ bhavet puṣpaṃ prājāpatyaṃ tu saptamam // RKS_84.12 //

aṣṭamaṃ śivapuṣpaṃ ca śṛṇv eteṣāṃ vinirṇayam /
vārijaṃ salilaṃ jñeyaṃ saumyaṃ madhuyutaṃ payaḥ // RKS_84.13 //

āgneyaṃ dhūpadīpaṃ ca vāyavyaṃ candanādikam /
pārthivaṃ kandamūlādyaṃ vānaspatyaphalātmakam // RKS_84.14 //

prājāpatyam annādyaṃ ca śivapuṣpam upāsanam /
ahiṃsā prathamaṃ puṣpaṃ puṣpamindriyanigrahaḥ // RKS_84.15 //

tṛtīyaṃ ca dayāpuṣpamebhis tuṣyanti devatāḥ /
tapasā cārcayed bhaktyā atra tīrthe narādhipa // RKS_84.16 //

chatraṃ ca cāmaraṃ dadyāc chayyāṃ copānahau tathā /
tena pūjanamātreṇa pūjitāḥ puruṣās trayaḥ // RKS_84.17 //

svargaloke vaset tāvad yāvad āhuta saṃplavam /
śūlapāṇes tu yo bhaktyā snapanaṃ caiva kārayet // RKS_84.18 //

pañcāmṛtena yaścaiva yakṣakardamakuṃkumaiḥ /
samālabhec ca deveśaṃ śrīkhaṇḍairagarādibhiḥ // RKS_84.19 //

nānāvidhaiś ca puṣpaiś cārcāṃ kurvanti ye dvijāḥ /
rudraṃ puruṣasūktaṃ ca loke yaḥ svasvasūtrakam // RKS_84.20 //

iṣe tvādikamantrādi jyotir brāhmaṇam eva ca /
gāyatrī ca madhuścaiva maṇḍalabrāhmaṇam eva ca // RKS_84.21 //

etaj japaṃ tu ye bhaktyā yajurvedasamudbhavam /
devavrataṃ nāma daivyaṃ puruṣās tatpuraṃ yayuḥ // RKS_84.22 //

āsīt purā mahārāja andhako nāma durjaya /
ārādhayāmāsa śivaṃ cirakālam upasthitaḥ // RKS_84.23 //

prasanno bhagavān devo varaṃ yācasva suvrata /
varaṃ labdhvā tadā daityo 'dhāvat saharṣato 'ndhakaḥ // RKS_84.24 //

pure janāś ca dṛśyante bhājanair ratnapūritaiḥ /
sākṣatair bhājanais tasya śatasāhasrayoṣitaḥ // RKS_84.25 //

mantrān paṭhanti viprāś ca māṅgalyanisvanena ca /
bhūpaṃ cāmātyabhṛtyaiś ca rājyāśvarathadantibhiḥ // RKS_84.26 //

vardhāpayanti te sarve ye kecit puravāsinaḥ /
hṛṣṭaḥ puṣṭo vasaṃs tatra sa surair nābhibhūyate // RKS_84.27 //

varalabdhaṃ tu taṃ jñātvā gīrvāṇāḥ śaṅkitās tadā /
ekībhūtāś ca te sarve śakrasya śaraṇaṃ yayuḥ // RKS_84.28 //

samāgatān surān dṛṣṭvā śakro vacanam abravīt /
kathaṃ samāgatās sarve yūyaṃ ca tridivaukasaḥ // RKS_84.29 //

kathaṃ ca bhayam utpannaṃ kathayadhvaṃ mahāsurāḥ // RKS_84.30 //

devā ūcuḥ: mṛtyuloke 'bhavat pāpas tv andhako nāma durmadaḥ // RKS_84.31 //

tasmāc ca bhayamāpannā bhavac charaṇam āgatāḥ /
etasminn antare raudro dānavo baladārpitaḥ // RKS_84.32 //

ekākī syandanārūḍha āyudhair vividhair yutaḥ /
andhako rājaśārdūla yayau śakrapurīṃ tataḥ // RKS_84.33 //

svarṇaprākārasaṃyuktāṃ śobhitāṃ vividhair gṛhaiḥ /
durgamāṃ śatruvargasya sadā pārthivasattama // RKS_84.34 //

praviveśāsuras tatra līlayā svagṛhaṃ yathā /
samutthāya tataḥ śakraḥ svakīyaṃcāsanaṃ dadau // RKS_84.35 //

upaviṣṭo 'ndhakas tatra śakrasyaivāsane śubhe /

śakra uvāca: kiṃ vo hy āgamanaṃ cātra kiṃ kāryaṃ kathayasva me // RKS_84.36 //

yadasmadīyaṃ vittaṃ ca tatte dāsyāmi dānava /

andhaka uvāca: na cāhaṃ kāmaye vittaṃ na gajān na turaṃgamān // RKS_84.37 //

svakīyaṃ darśayasvādya svargaśṛṅgārabhūmikam /
airāvataṃ mahānāgaṃ saindhavoccaiḥ śravohayam // RKS_84.38 //

urvaśyādīni sarvāṇi vāditratritayāni ca /
anyāḥ svīyā vibhūtīś ca darśayasva śacīpate // RKS_84.39 //

tasyaitad vacanaṃ śrutvā śakro 'pi bhayavihvalaḥ /
sarvāṇi ca padārthāni darśayāmāsa cāndhakam // RKS_84.40 //

tadāgatya suraiḥ sārdhaṃ yakṣagandharvakinnaraiḥ /
nṛtyanty apsarasas tatra vāditrair vividhair nṛpa // RKS_84.41 //

tat tasya vibhramac cittaṃ dṛṣṭvāpy apsarasas tadā /
tena devagaṇās sarve trastāḥ pārthivasattama // RKS_84.42 //

saṃgrāmair vividhais tatra cakravajrāribhīṣaṇaiḥ /
santāpitāḥ surās sarve kṣayaṃ nītā hy anekaśaḥ // RKS_84.43 //

āditya marutād yāś ca bhagnās saṃgrāmamaṇḍale /
yathā siṃhakarākrāntāḥ śvāpadā vyacaran vane // RKS_84.44 //

tad vad ekena te devāḥ kṛtās sarve parāṅmukhāḥ /
balād deśeṣu grāmeṣu prajāḥ pīḍayate 'niśam // RKS_84.45 //

ākampya gṛhyate kṣīraṃ śākaṃ vāsas tathaiva ca /
na sammāne vacas teṣāṃ prajāsantāpane rataḥ // RKS_84.46 //

gṛhītvā śakrabhāryāṃ ca dānavo 'pi gṛhaṃ gataḥ /
tataḥ surāś ca śakraś ca brahmāṇaṃ śaraṇaṃ yayuḥ // RKS_84.47 //

gajaiś ca parvatākārair aśvaiś caiva gajopamaiḥ /
syandanair gaganākāraiḥ siṃhaśārdūlayojitaiḥ // RKS_84.48 //

kacchapair makaraiś cāpi mṛgameṣais tathoragaiḥ /
brahmalokamanuprāptā devāś cendrapurogamāḥ // RKS_84.49 //

dṛṣṭvā padmodbhavaṃ devaṃ praṇamyeśaṃ pratuṣṭuvuḥ /
jayadeva jagannātha jayasaṃbhūti kāraka // RKS_84.50 //

padmayone suraśreṣṭha tvām eva śaraṇaṃ gatāḥ /
sodvegaṃ bhāṣitaṃ śrutvā devānāṃ bhāvitātmanām // RKS_84.51 //

meghagambhīrayā vācā brahmā provāca vāsavam /
kiṃ vo hyāgamanaṃ devās sarveṣāṃ vai vivarṇatā // RKS_84.52 //

kenāvamānitās sarve tatsarvaṃ me nivedyatām /

devā ūcuḥ: anyako nāma nāmneti dānavo baladarpitaḥ // RKS_84.53 //

tena devagaṇās sarve dhanaratnair vivarjitāḥ /
hatvā devagaṇān nātha parśucakrāsitomaraiḥ // RKS_84.54 //

gṛhītvā śakrabhāryāṃ vai dānavo vigato balāt /
tataḥ śrutvā vacas teṣāṃ brahmā lokapitāmahaḥ // RKS_84.55 //

cintayāmāsa bhagavān vadhaṃ tasya tu rakṣasaḥ /
avadhyo dānavaḥ pāpaḥ sarvair api surāsuraiḥ // RKS_84.56 //

tataḥ pratuṣṭuvuḥ sarve devāḥ śakrapurogamāḥ /
jaya tvaṃ deva deveśa lakṣmyā cārdhaśarīravān // RKS_84.57 //

āśu rakṣaya deveśa tasmāt te śaraṇaṃ gatāḥ /

janārdana uvāca: svāgataṃ vo mahābhāgā bruvatāṃ caiva svāgatam // RKS_84.58 //

kiṃ kāryaṃ procyatāṃ sarvaṃ kāraṇaṃ yanmayepsitam /
parābhavaḥ kṛto yena sa gacchatu yamālayam // RKS_84.59 //

evamuktās surās sarve kathayanti sma tattvataḥ /
pradarśayanti cāṅgāni vepamānās tv adhomukhāḥ // RKS_84.60 //

hṛtarājyāḥ kṛtā nātha andhakena parājitāḥ // RKS_84.61 //

piteva putrān parirakṣa deva jahīha śatruṃ saha putragotraiḥ /
tatheti coktvā kamalāsanaṃ prabhuḥ surāsurair vanditapādapīṭhaḥ // RKS_84.62 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe 'ndhakopākhyāne caturaśītitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 85

mārkaṇḍeya uvāca:
śaṅkhaṃ cakraṃ gadāṃ pāśaṃ saṃgṛhya parameśvaraḥ /
utthitaḥ śayanāt tūrṇaṃ devānāṃ ca jayapradaḥ // RKS_85.1 //

keśava uvāca:
pātāle yadi vā svarge martye vā yadi vā surāḥ /
andhakaṃ taṃ vadhiṣyāmi yena santāpitās surāḥ // RKS_85.2 //

gacchantu svagṛhaṃ devās santoṣe bhāvitātmanaḥ /
viṣṇos tu vacanaṃ śrutvā brahmādyās tu savāsavāḥ // RKS_85.3 //

svaṃ svaṃ yānaṃ samāruhya hṛdi tuṣṭā divaṃ yayuḥ /
tato devo mādhavas tu yatra tiṣṭhati cāndhakaḥ // RKS_85.4 //

tatra gatvā hṛṣīkeśa āgneyāstraṃ mumoca ha /
dṛṣṭvā jvalantaṃ cāgneyaṃ keśavena visarjitam // RKS_85.5 //

visarjayāmāsa tadā vāruṇaṃ cāstram uttamam /
vāruṇāstreṇa bāṇena āgneya śoṣitaṃ tadā // RKS_85.6 //

andhakaś cintayāmāsa kena bāṇo visarjitaḥ /
kasyeyaṃ pauruṣī śaktiḥ ko yāsyati yamālayam // RKS_85.7 //

tato 'ndhakaḥ kopayukto bāṇamārgasya saṃcaran /
dṛṣṭvā yuddhapathe prāptaṃ devaṃ taṃ cāndhako 'bravīt // RKS_85.8 //

na śarma prāpnuṣe cātra mama dṛṣṭyā nirīkṣitaḥ /
tathā na śaknuṣe tvaṃ tu śārdūlād gavayo hare // RKS_85.9 //

āgataṃ ca yathābhakṣaṃ mārjārasya ca mūṣakam /
tathā na śaknuṣe tvaṃ tu saṃsthito 'pi mamāgrataḥ // RKS_85.10 //

tatas tu deva deveśaṃ śaṅkhacakragadādharam /
caturbhujāvadāt taṃ ca dvandvayuddhapradāyinam // RKS_85.11 //

dṛṣṭvā gadādharaṃ devaṃ sāṣṭāṅgaṃ praṇato bhuvi /

andhaka uvāca: jaya kṛṣṇa parastvaṃ hi viṣṇo jiṣṇo namo namaḥ // RKS_85.12 //

hṛṣīkeśāya keśāya jagaddhātre 'cyutāya ca /
namaḥ paṅkajanābhāya namaḥ paṅkajamāline // RKS_85.13 //

janārdanāya devāya pītāmbaradharāya ca /
govindāya namo nityaṃ namaścodadhiśāyine // RKS_85.14 //

namaḥ karālavaktrāya nṛsiṃhāya ninādine /
śārṅgiṇe smitavaktrāya śaṅkhacakragadābhṛte // RKS_85.15 //

namo vāmanarūpāya krāntalokatrayāya ca /
namo varāharūpāya yajñarūpāya te namaḥ // RKS_85.16 //

vāsudeva namastubhyaṃ namaḥ kaiṭabhanāśine /
vasudevasutaśceśa namaste suranāyaka // RKS_85.17 //

viṣṇo devādhideveśa jagaddhātaḥ prajāpate /
praṇāmaṃ ye 'pi kurvanti tebhyaś cāpi namo namaḥ // RKS_85.18 //

samastabhūtadevāya vāsudevāya dhīmate /
tasmai yajñavarāhāya viṣṇave 'mitatejase // RKS_85.19 //

guṇānāṃ hi vidhānāya namaste 'stu punaḥ punaḥ /

deva uvāca: tuṣṭo hy ahaṃ dānavendra varaṃ vṛṇu yathepsitam // RKS_85.20 //

dadāmi te varaṃ cādya yācamānasya sāmpratam /

andhaka uvāca: yadi tuṣṭo 'si me deva varaṃ dātum ihecchasi // RKS_85.21 //

tadā dadasva me deva yuddhaṃ paramaśobhanam /

śrībhagavān uvāca: kathaṃ dadāmi te yuddhaṃ toṣito 'haṃ tvayā punaḥ // RKS_85.22 //

na tvāṃ prati bhavet kopaḥ kathaṃ yudhye 'ham andhaka /
yadi te vartate buddhir yuddhaṃ prati na saṃśayaḥ // RKS_85.23 //

tarhi tvaṃ gaccha śīghraṃ vai devaṃ prati maheśvaram /

andhaka uvāca: prasādāt tasya devasya vijayī bhuvanatraye // RKS_85.24 //

kathaṃ yuddhaṃ care tena śaṅkareṇa vadasva naḥ /
etac chrutvā dānavasya bhagavān abravīd idam // RKS_85.25 //

ahaṃ te kathayiṣyāmi yena yuddhaṃ tvayā saha /
kailāsaśikharaṃ gatvā dhunu taṃ ca punaḥ punaḥ // RKS_85.26 //

dhunite parvate tasmin kampitaṃ bhuvanatrayam /
patanti śikharāgrāṇi śīryamāṇānyanekaśaḥ // RKS_85.27 //

catvāraḥ sāgarā rājannekībhūtāḥ samantataḥ /
umayā sahito rudro viṣayāsaktacetanaḥ // RKS_85.28 //

kampamānaś ca patitaḥ pārvatyā saha śaṅkaraḥ /
gāḍhamāliṅgya deveśam umā vacanam abravīt // RKS_85.29 //

kimarthaṃ kampate śailaḥ kathaṃ vai kampate dharā /
pātālāni tu saptaiva kampate svargasaptakam // RKS_85.30 //

kiṃ vā yugakṣayo deva tan mamākhyātum arhasi /

maheśvara uvāca: kasyaiṣā durmatir jātā 'pi pārśvacarasya nu // RKS_85.31 //

lalāṭe ced ayaṃ bhagnaḥ prayāsyati yamālayam /
kailāse saṃsthito dhyāne supto 'haṃ pratibodhitaḥ // RKS_85.32 //

vadhiṣye taṃ na sandehaḥ ṣaṇmukho vā bhaved yadi /
tataḥ sa cintayāmāsa jānātītyandhako 'py ayam // RKS_85.33 //

upāyaṃ cintayāmāsa yenāsau vadhyate kṣaṇāt /
tatas samāgatā devā indrabrahmapurogamāḥ // RKS_85.34 //

rathaṃ devamayaṃ kṛtvā sarvalakṣaṇasaṃyutam /
kecid devāḥ sthitāś cakre kecit tuṇḍāgrasaṃsthitāḥ // RKS_85.35 //

kecidakṣe sthitā rājan yugaraśmiṣu saṃsthitāḥ /
rathastambhe dhvajāgre tu kecid anyatra saṃsthitāḥ // RKS_85.36 //

evaṃ devamayaṃ kṛtvā samārūḍho jagatprabhuḥ /
niryayau dānavo yatra krodhenā 'pi maheśvaraḥ // RKS_85.37 //

dānavānardayāmāsa ākāśaṃ cāśumān iva /
na tatra dṛśyate sūryo na kāṣṭhā na ca candramāḥ // RKS_85.38 //

tato dānavarājena āgneyāstraṃ suyojitam /
dahyamānaṃ śarais tatra sarvaṃ gīrvāṇamaṇḍalam // RKS_85.39 //

dahyamānāḥ śaraiś caivaṃ devaṃ śaraṇamāyayuḥ /
tato devādhidevena vāruṇāstraṃ visarjitam // RKS_85.40 //

vāruṇāstreṇa tenaiva āgneyāstraṃ praśāmitam /
dānavena tato muktaṃ vāyavyāstraṃ nṛpottama // RKS_85.41 //

pannagāstraṃ ca devo 'pi kopāviṣṭaḥ pramuktavān /
māruto bhakṣitaḥ sarpaiḥ krodhāviṣṭair na saṃśayaḥ // RKS_85.42 //

dānavena tadā muktaṃ garuḍāstraṃ balīyasā /
tena tac chatadhā nītaṃ pannagāstraṃ na dṛśyate // RKS_85.43 //

tato devādhidevena nārasiṃhaṃ visarjitam /
astrairastrāṇi saṃvārya yudhyete ca parasparam // RKS_85.44 //

samaṃ yuddham abhūt tāta surāsurabhayaṅkaram /
cakreṇālīkanārācaistomaraiḥ khaḍgamudgaraiḥ // RKS_85.45 //

vatsadantais tathā bhallaiḥ karṇikāraiś ca śobhanaiḥ /
evaṃ na śakyate hantuṃ dānavair vividhāyudhaiḥ // RKS_85.46 //

tato daṃṣṭrākarālena khaḍganārācatomaraiḥ /
śvaśrūn dṛṣṭvā yathā yāti lajjamānā hy adhomukhī // RKS_85.47 //

na saṃspṛśanti gātrāṇi śastā gauḍavadhūryathā /
āyudhāni tatas tyaktvā bāhuyuddham upasthitau // RKS_85.48 //

karaiḥ karāṃs tu saṃgṛhya praharantau hi muṣṭibhiḥ /
bandhaiḥ karaprahārādyair yudhyete sma parasparam // RKS_85.49 //

dānavo 'pi ca taṃ devaṃ kakṣāntaram apīḍayat /
niśceṣṭaś ca tadā devo mūrchitas tu maheśvaraḥ // RKS_85.50 //

mūrcchāgataṃ tu taṃ jñātvā cintayāmāsa dānavaḥ /
hā hā kaṣṭaṃ kṛtaṃ vādya pāpena ca durātmanā // RKS_85.51 //

kiṃ nu kāryaṃ mayā cātra kathaṃ vāpi vrajāmy aham /
taṃ gṛhītvātha deveśaṃ gataḥ kailāsaparvatam // RKS_85.52 //

muktvā śayānammuccetam andhako 'pi yayau kṣaṇāt /
tatas sa cetano bhūtvā devadevo maheśvaraḥ // RKS_85.53 //

yāvat paśyati cātmānaṃ svakīye bhavane sthitam /
tāvat sa cintayāmāsa parābhūto durātmanā // RKS_85.54 //

krodhavegasamāviṣṭo niryayau dānavaṃ prati /
āyasaṃ laguḍaṃ dhṛtvā prabhur bhārasahasrakam // RKS_85.55 //

dānavaṃ dṛṣṭavān devaḥ prākṣipat tasya mūrdhani /
khaḍgena tāḍayāmāsa dānavaḥ prahasan raṇe // RKS_85.56 //

gṛhītvā deva deveśaḥ kauveraṃ bāṇamuttamam /
hṛdaye tāḍayāmāsa jvalitena ca tatkṣaṇāt // RKS_85.57 //

tatas sa dānavas tatra rudhirodgāramudgiran /
adhomukhas tato bhūtvā śūlena vidalīkṛtaḥ // RKS_85.58 //

śūlāgravikṣataḥ pāpaś cakravad bhramate tadā /
ye tu bhūmau patanti sma dehato raktabindavaḥ // RKS_85.59 //

tebhya udabhavan pāpā dānavāḥ śastrapāṇayaḥ /
vyākulaś ca tato devo dānavaiś ca punaḥ punaḥ // RKS_85.60 //

devena saṃsmṛtā durgā cāmuṇḍā bhīṣaṇā tadā /
āgatā bhīṣaṇā devī āyudhāyutasaṃyutā // RKS_85.61 //

mahādaṃṣṭrā mahākāyā piṅgākṣī lambakarṇikā /
uvāca devī deveśaṃ samādiśa maheśvara // RKS_85.62 //

deva uvāca:
piba tvaṃ rudhiraṃ bhadre yatheṣṭaṃ dānavasya ca /
patitaṃ ca pṛthivyāṃ tu durge yatnād gṛhāṇa tat // RKS_85.63 //

dānavasya vadhe cādya sahāyaṃ kartum arhasi /
tato hatāś ca te sarve khaḍgenāpi sahasraśaḥ // RKS_85.64 //

andhako 'pi ca tān dṛṣṭvā dānavān nidhanaṃ gatān /
tato vāgbhiḥ supuṣṭābhiḥ stuvan devaṃ maheśvaram // RKS_85.65 //

tiṣṭha tiṣṭheti deveśaṃ caṇḍīṃ prati mahābalaḥ /
śūlavikṣatarandhreṇa raktaṃ vai srāvayan bahu // RKS_85.66 //

pṛthivīṃ pūrayāmāsa catuḥ sāgaramekhalām /
antarikṣe sthitenāpi śūlāgre saṃsthitena ca // RKS_85.67 //

skandhe dhṛtena devena rudhiraughapravarṣiṇā /
pṛthivī pūritā tena saśailavanakānanā // RKS_85.68 //

rudhireṇa kaṭiṃ yāvad vārito 'pi maheśvaraḥ /
tato hṛdayaparyantaṃ devasya ca samāgamat // RKS_85.69 //

vyākulāś ca tato devāḥ praṇaṣṭāś ca diśaṃ gatāḥ /
sa tu svasya śarīrasya aṅgāny aṣṭau vyamardayat // RKS_85.70 //

aṣṭau bhairavarūpāś ca samutpannā maheśvarāt /
daṃṣṭrākarālinaḥ sarve hāhākāraṃ prakurvataḥ // RKS_85.71 //

kharparāgrakarās sarve khaḍginaḥ kartinas tathā /
pibantu rudhiraṃ sarvam ityāha parameśvara // RKS_85.72 //

pītaṃ tu taiś ca rudhiraṃ kṣīṇaṃ raktaṃ sthitaṃ sthalam /
śarīraṃ śoṣitaṃ tasya asthicarmāvaśeṣitam // RKS_85.73 //

dānavaś cāndhakaḥ prāha antarikṣacaras tathā /

andhaka uvāca: jayadeva jagannātha umāṅgārdhaśarīrabhṛt // RKS_85.74 //

vṛṣabhāsanamārūḍha śaśāṅkakṛtaśekhara /
jayakhaṭvāṅgahastāya gaṅgāṃ śirasi dhāriṇe // RKS_85.75 //

smarapramathanāyeha īśvarāya namo 'stu te /
pūṣṇodantavināśāya gaṇanātha namo namaḥ // RKS_85.76 //

jaya surūpadehāya arūpāya namo namaḥ /
brahmottamāṅganāśāya viśveśvara sanātana // RKS_85.77 //

śmaśānavāsine nityaṃ nityaṃ bhairavarūpiṇe /
tvaṃ sarvagaś ca kartā tvaṃ tvaṃ hartā nānya eva ca // RKS_85.78 //

tvaṃ bhūmis tvaṃ diśaś caiva jyotis tvaṃ tejasas tathā /
tvaṃ vāyuḥ sarvabhūtānāṃ janturūpo maheśvaraḥ // RKS_85.79 //

tvaṃ somastvaṃ budhaś caiva tvaṃ gururbhārgavas tathā /
sauristvaṃ devadeveśa bhūmiputras tathaiva ca // RKS_85.80 //

ṛkṣāṇi yāni dṛśyante gagane śaśibhāskarau /
etāny eva ca sarvāṇi tvatprasādān maheśvara // RKS_85.81 //

evaṃ bahuvidhaṃ stutvā devadevaṃ sa dānavaḥ /
saṃhatābhyāṃ ca hastābhyāṃ taṃ praṇamya maheśvaram // RKS_85.82 //

śaṅkara uvāca:
sādhu sādhu mahāsattva varaṃ yācasva dānava /
dātāhaṃ yācakas tvaṃ tu dadāmīti yathepsitam // RKS_85.83 //

andhaka uvāca:
yadi tuṣṭo 'si deveśa yadi deyo varo mama /
tadātmanaḥ samīpe 'haṃ sthāpitavyo hi nānyathā // RKS_85.84 //

bhasmī jaṭī triśūlī ca trinetrī ca caturbhujaḥ /
vyāghracarmottarīyaś ca nāgayajñopavītakaḥ // RKS_85.85 //

etadicchāmy ahaṃ sarvaṃ yadi dāsyasi śaṅkara /
śūlāgrastho vadad yāvat tāvat tuṣṭo maheśvaraḥ // RKS_85.86 //

īśvara uvāca:
dadāmi te varaṃ cādya yas tvayā paribhāṣitaḥ /
mayā tvam uditaḥ pūrvaṃ bhṛṅgirīṭir bhaviṣyasi // RKS_85.87 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe 'ndhakavarapradāno nāma pañcāśītitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 86

mārkaṇḍeya uvāca:
andhakasya varaṃ dattvā tenaiva saha śaṅkaraḥ /
umayā sahitaścāpi kailāsaṃ parvataṃ gataḥ // RKS_86.1 //

tatas samāgatā devā brahmādyās saha vāsavāḥ /
hṛṣṭapuṣṭāś ca te sarve maheśa taṃ praṇemire // RKS_86.2 //

deva uvāca:
svāgataṃ vo mahābhāgā ye kecit tv iha cāgatāḥ /
nihato dānavas tatra bhavadarthe na saṃśayaḥ // RKS_86.3 //

raktena tasya me śūlaṃ nirmalaṃ ca na dṛśyate /
kartavyaṃ kiṃ mayā cādya kathyatāṃ hi pitāmaha // RKS_86.4 //

sutas tu bhavato brahman yaścā 'sau nihato mayā /
kartumicchāmyahaṃ samyak tīrthayātrāṃ na saṃśayaḥ // RKS_86.5 //

utthāya gamyatāṃ sarve ye kecit tv iha cāgatāḥ /
tatas sarvaiḥ suraiḥ sārdhaṃ prabhāsaṃ prati niryayau // RKS_86.6 //

prabhāsād yāni tīrthāni gaṅgāsāgarasaṅgame /
avagāhya tu sarvāṇi nirmalatvaṃ na vidyate // RKS_86.7 //

nīlībhūtaṃ yathāvastraṃ sitatvaṃ naiva gacchati /
tathā kṛṣṇatriśūlasya nirmalatvaṃ na jāyate // RKS_86.8 //

narmadā tu tato gatvā devo devaiḥ samanvitaḥ /
uttaraṃ dakṣiṇaṃ kūlam avagāhya prayatnataḥ // RKS_86.9 //

gatvā tu dakṣiṇe kūle parvate bhṛgusaṃjñite /
tatra sthitvā mahādevo devaiḥ saha dharāpate // RKS_86.10 //

manoharaṃ tu tatsthānaṃ sarveṣāṃ hi divaukasām /
jñātvā tīrthaviśeṣaṃ tu sthito devo maheśvaraḥ // RKS_86.11 //

giriṃ bibheda śūlena tena bhinnaṃ rasātalam /
nirmalaṃ cābhavac chūlaṃ na lepo dṛśyate kvacit // RKS_86.12 //

pātālān niḥsṛtā gaṅgā nāmnā bhogavatīti sā /
tatra tīrthaṃ samutpannaṃ śūlabhedeti viśrutam // RKS_86.13 //

sūrye rāhugate tatra mahāpuṇyā sarasvatī /
dvitīyaṃ saṅgamaṃ tatra yathā veṇī sitāsitam // RKS_86.14 //

tatra brahmā svayaṃ devo brahmeśaṃ liṅgam uttamam /
yasya yāmyadiśābhāge svayaṃ devo janārdanaḥ // RKS_86.15 //

vidyate ca svayaṃ tatra viṣṇuḥ pīṭheṣu saṃsthitaḥ /
śūlena ca kṛtā rekhā tatra toyavahā nṛpa // RKS_86.16 //

tat toyaṃ ca gataṃ tatra yatra revā nadījalam /
tatra liṅgaṃ mahāpuṇyaṃ cakratīrtheti viśrutam // RKS_86.17 //

śūlabhede ca deveśaḥ snānaṃ kṛtvā yathā vidhi /
ātmānaṃ manyate śuddhaṃ na kiṃcit kaluṣaṃ tanau // RKS_86.18 //

tasya caivottare bhāge deva devaṃ jagadgurum /
śūlapāṇiṃ tataḥ prāpya pūjayāmāsa yatnataḥ // RKS_86.19 //

sarvatīrtham ayaṃ tīrthaṃ sarvatīrthādhikaṃ param /
sarvapuṇyādhikaṃ puṇyaṃ sarvadruḥkhaghnam uttamam // RKS_86.20 //

tatra tīrthaṃ pratiṣṭhāpya devadevo jagadguruḥ /
rakṣakāṃs tu tato muktvā tatra sthāpya vināyakam // RKS_86.21 //

kṣetrapālaśataṃ cāṣṭau tīrthaṃ rakṣanti yatnataḥ /
vighnāni tasya kurvanti yas tatra sthātum icchati // RKS_86.22 //

kecit kuṭumbacintāṃ tu kecic cintāṃ kṛṣīṣu ca /
sevāṃ ca kurvate kecid dravyārjanaparāyaṇāḥ // RKS_86.23 //

parokṣavādaṃ kurvanti anye hisāratā janāḥ /
paradārān prasarpanti anye ca vittacintakāḥ // RKS_86.24 //

anye 'pi ca vadanty evaṃ kathaṃ tīrtheṣu gamyate /
kṣudhayā pīḍyate bhāryā hy apatyāni tathaiva ca // RKS_86.25 //

mohajāle nipatitāḥ pāpācārāś ca ye narāḥ /
tebhyo rakṣanti tat tīrthaṃ devasya ca gaṇāḥ śubham // RKS_86.26 //

puṇyā janāḥ sthirā ye ca snānaṃ teṣāṃ ca jāyate /
payoṣṇyāṃ devanadyāṃ ca bhogavatyāṃ viśeṣataḥ // RKS_86.27 //

etac ca saṅgamaṃ puṇyaṃ yathā veṇyāṃ sitāsite /
dṛṣṭvā tīrthaṃ tu te sarve gīrvāṇā hṛṣṭamānasāḥ // RKS_86.28 //

devasya sannidho bhūtvā varṇayanti parasparam /
idaṃ tīrthaṃ ca deveśa gayātīrthasamaṃ viduḥ // RKS_86.29 //

guhyād guhyataraṃ tīrthaṃ na bhūtaṃ na bhaviṣyati /
śūlapāṇiṃ samabhyarcya brahmādyāś ca suraiḥ saha // RKS_86.30 //

ye gaṇāś caiva gandharvā yamo varuṇavāsavau /
nṛtyagītais tathā stotraiḥ sarve caiva surāsurāḥ // RKS_86.31 //

devena bhodito yatra śūlāgreṇa nṛpottama /
trayo gartās tu saṃjātās toyapūrṇā narādhipa // RKS_86.32 //

āryāvartā naraśreṣṭha mahākuliśalāñchitāḥ /
sarvapāpakṣayakarāḥ sarvaduḥkhāpahārakāḥ // RKS_86.33 //

tasmiṃs tīrthe naraḥ snātvā upavāsaparāyaṇaḥ /
dīkṣāmantravihīno 'pi mucyate bhavabandhanāt // RKS_86.34 //

yaḥ punar vidhivat snātvā mantraiḥ pañcabhir eva ca /
vedoktaiḥ pañcabhir mantraiḥ sahiraṇyair ghaṭais tathā // RKS_86.35 //

akṣarair daśabhiś caiva pañcākṣarais tribhis tathā /
pṛthagbhūtair dvijātīnāṃ tīrthaṃ śastaṃ narādhipa // RKS_86.36 //

brahmakṣatraviśāṃ vāpi śūdrasyātha striyās tathā /
dhyātvā devatrayaṃ rājan snānaṃ caiva yathāvidhi // RKS_86.37 //

daśākṣareṇa mantreṇa toyaṃ pibati yo naraḥ /
kedāre ca yathā pītaṃ tathā kuṇḍe na saṃśayaḥ // RKS_86.38 //

pañcarephasamāyuktaṃ kṣakārākṣarabhūṣitam /
oṃkāradvayasaṃyuktam etad atrānukīrtanam // RKS_86.39 //

yas tatra kurute snānaṃ vidhiyukto jitendriya /
tilamiśreṇa toyena tarpayet pitṛdevatāḥ // RKS_86.40 //

kulaṃ tārayate viṃśaddaśapūrvān daśāparān /
gaṅgāyāṃ pañcatīrthe ca śrāddhaṃ vai kurute tu yaḥ // RKS_86.41 //

sa tatra phalam āpnoti śūlabhede na saṃśayaḥ /
yas tatra vidhinā yukto dānaṃ dadyāc ca bhaktitaḥ // RKS_86.42 //

tadakṣayaṃ phalaṃ tatra kṛtasya sukṛto 'thavā /
gayākṣetre yathāpuṇyaṃ sarvakāryeṣu caiva hi // RKS_86.43 //

śūlabhede tathā puṇyaṃ snānadānāditarpaṇaiḥ /
bhaktyā ca yo dadāt yatra kāṃcanaṃ gāṃ mahīṃ jalam // RKS_86.44 //

annaṃ kṛṣībhavaṃ śayyāṃ vāsāṃsi bhūṣaṇāni ca /
annādibhir dhanaiś caiva gṛhaṃ pūrṇaṃ ca sarvataḥ // RKS_86.45 //

yugyayuglāṅgalaṃ mukhyaṃ navaṃ caiva dhurandharau /
dānāny etāni yo dadyād brāhmaṇe vedapārage // RKS_86.46 //

śrotriyaṃ ca kulīnaṃ ca śuciṃ ca vijitendriyam /
jñātvā dānaṃ ca yo dadyāt tasyānto naiva vidyate // RKS_86.47 //

trayodaśadineṣv ekaṃ trayodaśaguṇaṃ bhavet // RKS_86.48 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe śūlabhedotpattirnāma ṣaḍaśītitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 87

mārkaṇḍeya uvāca:
uttānapādo rājendra pṛcchati sma maheśvaram /
siddhāś ca kīdṛśā deva apūjyāś caiva kīdṛśāḥ // RKS_87.1 //

śrāddhe caivāhnike yajñe dāne caiva viśeṣataḥ /
etad ākhyāhi me deva kasya dānaṃ na dīyate // RKS_87.2 //

īśvara uvāca:
yathā kāṣṭhamayo hastī yathā carmamayo mṛgaḥ /
brāhmaṇaś cānadhīyānastrayaste nāmadhārakāḥ // RKS_87.3 //

rogī hīnātiriktāṅgaḥ kāṇaḥ paunarbhavas tathā /
avakīrṇaḥ kuṇḍagolau śrāddhe dāne na śuddhyati // RKS_87.4 //

māhiṣyo vṛṣalaḥ steno vārdhakyo 'tha viśeṣataḥ /
ete viprāḥ sadā tyājyāḥ paścān mānaṃ praśaṃsati // RKS_87.5 //

pratigrahaṃ tu gṛhṇāti kālajñānaṃ vinā dvijaḥ /
tasya dānaṃ na dātavyaṃ vṛthā bhavati niṣphalam // RKS_87.6 //

daridrān dehi rājaṃs tvaṃ mā samṛddhān kadācana /
vyādhitasyauṣadhaṃ pathyaṃ nīrujasya kimauṣadham // RKS_87.7 //

uttānapāda uvāca:
vidhiś ca kīdṛśī deva kathaṃ śrāddhasya ca kriyā /
dānaṃ ca dīyate yena tan mamākhyātum arhasi // RKS_87.8 //

deva uvāca:
śrāddhaṃ kṛtvā gṛhe bhaktyā susnāto vijitendriyaḥ /
vāgyatas tarpayet tāvad yāvat saṃkhyāmalaṅghayan // RKS_87.9 //

śūlabhedaṃ tato gatvā snānaṃ kṛtvā yathāvidhi /
pañcasthāneṣu yaḥ śrāddhaṃ havyakavyādibhiś caret // RKS_87.10 //

piṇḍadānaṃ ca ya kuryāt pāyasair madhusarpiṣā /
tasya tatphalam āpnoti tasmiṃs tīrthe na saṃśayaḥ // RKS_87.11 //

upānahau ca yo dadyād brāhmaṇebhyo viśeṣataḥ /
gacched vimānamārūḍhas tv amaraiḥ parivāritaḥ // RKS_87.12 //

uttamaṃ ca gṛhaṃ dadyāt saptadhānyaiś ca pūritam /
sa svargaloke vasati kāñcane bhavanottame // RKS_87.13 //

tiladhenuṃ ca yo dadyāt savatsāṃ vidhipūrvakam /
nākapṛṣṭhe vaset tāvad yāvad āhūtasaṃplavam // RKS_87.14 //

gṛhe vā yadi vāraṇye tīrthe vā kupatheṣu ca /
toyam annaṃ ca yo dadyād yamalokaṃ na paśyati // RKS_87.15 //

akṣayaṃ cānnadānaṃ ca toyabhūmis tathaiva ca /
annadānāt paraṃ dānaṃ na bhūto na bhaviṣyati // RKS_87.16 //

uttānapāda uvāca:
kanyādānaṃ kathaṃ deva kartavyaṃ kathayasva tat /
pratigrahaṃ tathā toṣyaṃ kanyodvāham upaskaram // RKS_87.17 //

dātavyaṃ kasya vai dānaṃ dattaṃ bhavati cākṣayam /
uttamaṃ madhyamaṃ vāpi kanīyāṃsaṃ kathaṃcana // RKS_87.18 //

rājasaṃ tāmasaṃ vāpi niḥśreyasam athāpi vā /

īśvara uvāca: sarveṣām eva dānānāṃ kanyādānaṃ viśiṣyate // RKS_87.19 //

yo dadyāt parayā bhaktyā abhigamya ca yatnataḥ /
kulīnasya svarūpasya guṇajñasya viśeṣataḥ // RKS_87.20 //

sulagne ca muhūrte ca dadyāt kanyām alaṃkṛtām /
aśvān nāgāṃś ca vāsāṃsi yo dadyāc caiva bhaktitaḥ // RKS_87.21 //

tasya vāso bhavet tatra padaṃ yatra nirāmayam /
yena sā duhitā dattā prāṇebhyo 'pi garīyasī // RKS_87.22 //

tena sarvam idaṃ dattaṃ trailokyaṃ sacarācaram /
dhanaṃ kanyārthataḥ kalpyo na rocayati durmatiḥ // RKS_87.23 //

sa bhavet karmacāṇḍālaḥ kośakāro bhaven mṛtaḥ /
kanyārthaṃ yācate yas tu sa dhanī nirdhano 'pi vā // RKS_87.24 //

abhojyo bhavate martyaḥ sarvavastuṣu varjitaḥ /
gṛhe tasya ca yo 'śnīyāj jihvālampaṭako nṛpa // RKS_87.25 //

cāndrāyaṇena śuddhaḥ syāt taptakṛcchram athāpi vā /

rājovāca: vittaṃ na vidyate yasya kanyodvāhe 'vatiṣṭhati // RKS_87.26 //

kathaṃ codvāhanaṃ kuryād etad ācakṣva me prabho /

deva uvāca: svavittenānukartavyaṃ kanyodvāhanam eva ca // RKS_87.27 //

kanyā nāma samuccārya na doṣo yācakasya ca /
abhigamyottamaṃ dānam āhūtaṃ caiva madhyamam // RKS_87.28 //

adhamaṃ procyamānaṃ tu sevādānaṃ ca niṣphalam /
asamarthe na dātavyaṃ kanyādānaṃ tathaiva ca // RKS_87.29 //

samarthas tārayed vidvān kāṣṭhaṃ kṣiptaṃ yathā jale /
yathā naukā tathā vidvāṃs tārayet paramaṃ taṭam // RKS_87.30 //

āhitāgnis tu yo bhūtvā gṛhnañ śūdrapratigraham /
iha janmani śūdratvaṃ mṛtaḥ śvā copajāyate // RKS_87.31 //

vṛthā kleśāś ca jāyante brāhmaṇasyāgnihotriṇaḥ /
asat pratigrahaṃ gṛhṇan nāpadaṃ ca vinā dvijaḥ // RKS_87.32 //

tatsarvaṃ nāśayet tasya bhinnā naukā yathāmbhasi /
atikleśavaśārjitaṃ vināśayati tatkṣaṇāt // RKS_87.33 //

evaṃ duḥkhārjitaṃ puṇyaṃ śūdre gacchati nānyathā /
lakṣadākṣiṇyalābhāya pradānaṃ cāparādhakam // RKS_87.34 //

kīrtipātreṣu yad dattaṃ vṛthā bhavati pārthiva // RKS_87.35 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe dānamahimānuvarṇanaṃ nāma saptāśītitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 88

uttānapāda uvāca:
kasmin kāle ca kriyate śrāddhaṃ dānaṃ ca śaṅkara /
tīrthayātrā kathaṃ kāryā ātithyaṃ kathayasva naḥ // RKS_88.1 //

śaṅkara uvāca:
piturarthaṃ yathā puṇyaṃ sārvakālikam uttamam /
idaṃ tīrthaṃ tathā puṇyaṃ snānadānāditarpaṇaiḥ // RKS_88.2 //

viśeṣeṇa ca kurvanti śrāddhaṃ caturyugādiṣu /
manvantarādayo vatsa śrūyatāṃ ca caturdaśa // RKS_88.3 //

āśvine navamī śuklā dvādaśī kārtikasya ca /
tṛtīyā caitramāse tu tathā bhādrapadasya ca // RKS_88.4 //

āṣāḍhadaśamī tathā māghasyaiva casaptamī /
śrāvaṇasyāṣṭamī kṛṣṇā tathāṣāḍhī tu pūrṇimā // RKS_88.5 //

phālgunasya amāvāsyā pauṣasyaikādaśī śubhā /
kārttikī phālgunī caitrī jyaiṣṭhī pañcadaśī sitā // RKS_88.6 //

manvantarādayaś caiva hyanantaphaladāḥ smṛtāḥ /
ayane tūttare caiva dakṣiṇe ca tathaiva hi // RKS_88.7 //

kārttikyāṃ ca tathā mādhyāṃ vaiśākhyāṃ ca tṛtīyayā /
caitryāṃ caiva tathā ṣaṣṭhyāṃ prauṣṭhapadyāṃ tathaiva ca // RKS_88.8 //

śrāddhakālāś ca te sarve dattaṃ bhavati cākṣayam /
madhumāse site pakṣa ekādaśyām upoṣitaḥ // RKS_88.9 //

kṣapājāgaraṇaṃ kuryād viṣṇoḥ padasamīpataḥ /
dadyād dānaṃ tathā śaktyā hiraṇyaṃ go 'mbarāṇi ca // RKS_88.10 //

dhūpaṃ dīpaṃ ca naivedyaṃ srakpuṣpacandanāni ca /
arcāṃ karoti yo viṣṇoḥ kathāṃ paurāṇakīrtanam // RKS_88.11 //

ṛgyajuḥsāmātharvāṇāṃ sūktaṃ taj japati dvijaḥ /
sarvapāpavinirmukto viṣṇulokaṃ sa gacchati // RKS_88.12 //

prabhāte kurute śrāddhaṃ dvijān bhojya prayatnataḥ /
daded dānaṃ yathā śaktyā hiraṇyaṃ go 'mbarāṇi ca // RKS_88.13 //

pitarastasya tṛpyanti yāvad āhūtasaṃplavam /
śrāddhadaś ca vaset tatra yatra devo janārdanaḥ // RKS_88.14 //

trayodaśyāṃ tato gacched guhāvāsīti tiṣṭhati /
dṛṣṭvā mārkaṇḍamīśānaṃ sarvapāpaiḥ pramucyate // RKS_88.15 //

uttānapāda uvāca:
guhāmadhye yathā deva liṅgaṃ paramaśobhanam /
pratiṣṭhā yena devasya tan mamākhyātum arhasi // RKS_88.16 //

īśvara uvāca:
triṣu lokeṣu vikhyātaṃ mārkaṇḍeśvarasaṃjñikam /
bṛhadrathāntaraṃ yac ca sāmavedaṃ dvijottamaḥ // RKS_88.17 //

atharvātharvaśīrṣāṇi tathā hṛcca vṛṣākapim /
śivasaṃkalpitaṃ japtvā mucyate sarvapātakaiḥ // RKS_88.18 //

sa yāti paramaṃ sthānaṃ yatra devo maheśvaraḥ /
pādaśaucaṃ tathā tasya kurvate ye ca bhaktitaḥ // RKS_88.19 //

godānenaiva yatpuṇyaṃ labhante nā 'tra saṃśayaḥ /
brāhmaṇān bhojayet tatra pāyasair madhusarpiṣā // RKS_88.20 //

ekena bhojitenāpi sahasraṃ tena bhojitam /
suvarṇaṃ rajataṃ vastraṃ dadyād bhaktyā dvijātiṣu // RKS_88.21 //

tena tṛpyanti te devā manuṣyāḥ pitaras tathā /
candrasūryagrahe bhaktyā snānaṃ kurvanti ye narāḥ // RKS_88.22 //

devārcanaṃ ca yaḥ kuryāj japaṃ homaṃ viśeṣataḥ /
dahyād dānaṃ yathāśaktyā brāhmaṇe vedapārage // RKS_88.23 //

aśvaratnaṃ gajaratnaṃ tūlāpuruṣam eva ca /
yo dadyāc chakaṭaṃ tatra saptadhānyaprapūritam // RKS_88.24 //

yuktaṃ ca lāṅgalaṃ dadyād yuvānau tu dhurandharau /
gobhūtilahiraṇyaṃ ca pātre dātavyam īpsitam // RKS_88.25 //

apātre viduṣā kiṃcit na deyaṃ śreya icchatā /
sarvabhūtāni cātmaiva yato dhārayate mahī // RKS_88.26 //

tato viprāya sā deyā sarvasasyānuśālinī /
anyac ca śṛṇu rājendra godānasya ca yatphalam // RKS_88.27 //

yāvad vatsasya pādau dvau mukhaṃ yonyāṃ ca dṛśyate /
tāvad gauḥ pṛthivī jñeyā yāvad garbhaṃ na muñcati // RKS_88.28 //

yena kenāpy upāyena brāhmaṇāya samarpayet /
pṛthvī dattā bhavet tena saśailavanakānanā // RKS_88.29 //

tārayantī ca sā dattā kulānām ekaviṃśatim /
raupyakhurīṃ kāṃsyadohāṃ savatsāṃ ca payasvinīm // RKS_88.30 //

prayacchanti janāḥ puṇyā rāhugraste niśākare /
sarvasyaiva tu dānasya saṃkhyā cāsti narādhipa // RKS_88.31 //

candrasūryoparāge ca dānasaṃkhyā na vidyate /
yatra gāvaḥ pradṛśyante sarvatīrthāni tatra vai // RKS_88.32 //

tatra yajñaṃ vijānīyāt nātra kāryā vicāraṇā /
punaḥ smṛtvā tu tat tīrthaṃ gamanaṃ kurute naraḥ // RKS_88.33 //

athavā śrūyate yas tu rudrasyānucaro bhavet // RKS_88.34 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe śūlabhedamahimānukathanaṃ nāmāṣṭāśītitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 89

īśvara uvāca:
anyac cākhyānakaṃ vakṣye purāvṛttaṃ narādhipa /
sakuṭumbo gataḥ svargam ṛṣir dīrghatapā mahān // RKS_89.1 //

śaṅkara uvāca:
kāśirājeti vikhyātaś citraseno mahābalaḥ /
tasya puryāṃ sa vasate sarvakāmasamanvitaḥ // RKS_89.2 //

sā purī janasampūrṇā nānāratnopaśobhitā /
vārāṇāsīti vikhyātā gaṅgātīre samāśritā // RKS_89.3 //

indraprasthasamaprakhyā gaurīgokulasaṃyutā /
bahudvijasamākīrṇā vedadhvanitaniḥsvanā // RKS_89.4 //

vaṇigjanairbahuvidhaiḥ krayavikrayasaṃyutaiḥ /
aṭṭāṭṭālaiḥ pratolībhir utsavādyais tu maṇḍitā // RKS_89.5 //

devatāyatanair divyair ārāmair upaśobhitā /
nānāpuṣpaphalair ramyaiḥ kadalīṣaṇḍamaṇḍitā // RKS_89.6 //

tasyā uttaradigbhāge ārāmaścottamaḥ śubhaḥ /
samandāravanaṃ nāma triṣu lokeṣu viśrutam // RKS_89.7 //

nānādrumalatākīrṇaṃ nānāpuṣpopaśobhitam /
bahumandārasaṃyuktaṃ tena mandārakaṃ vanam // RKS_89.8 //

vipro dīrghatapā nāma sarvadā tatra tiṣṭhati /
tapas tapati so 'tyarthaṃ tena dīrghatapāḥ smṛtaḥ // RKS_89.9 //

sa tiṣṭhate sapatnī kas tiṣṭhate putrasaṃyutaḥ /
śuśrūṣayanti taṃ sarve sutāḥ pañca samīpagāḥ // RKS_89.10 //

tasya putraḥ kanīyāṃs tu ṛṣyaśṛṅgo mahātapāḥ /
vedādhyayanasaṃyukto brahmacārī guṇānvitaḥ // RKS_89.11 //

yogābhyāsarato nityaṃ kandamūlaphalāśanaḥ /
tiṣṭhate mṛgarūpeṇa mṛgamadhye vasan sadā // RKS_89.12 //

dinārambhe dinānte ca mātāpitragrataḥ sthitaḥ /
abhivādayate nityaṃ bhāktamān ṛṣiputrakaḥ // RKS_89.13 //

punarjagāma tatraiva kānane girigahvare /
krīḍan bālamṛgaiḥ sārdhaṃ rājabāṇamṛtas tu saḥ // RKS_89.14 //

rājovāca:
āśrame vasatas tatra sudīrghatapasas tadā /
sūnus tasya kanīyāṃs tu kathaṃ mṛtyuvaśaṃ gataḥ // RKS_89.15 //

śrībhagavān uvāca:
śṛṇuṣvaikamanā bhūtvā kathāṃ citrāṃ mahīpate /
śravaṇād eva tasyā hi sarvapāpaiḥ pramucyate // RKS_89.16 //

kāśirājo mahārājā mahābalaparākramaḥ /
citrasena iti khyāto vārāṇasyāṃ vasaty asau // RKS_89.17 //

evaṃ vasaṃs tatra rājye mantriṇo vākyam abravīt /
mṛgayā ca gamiṣyāmi yūyaṃ rājye pratiṣṭhitāḥ // RKS_89.18 //

gamyatāṃ mantribhiḥ prokto gato 'sau vasudhādhipaḥ // RKS_89.19 //

chatraiśchatrāṇi dṛśyante gacchantaṃ kānanaṃ prati /
rajastatrotthitaṃ bhūri gajavājipadāhatam // RKS_89.20 //

tenaivācchāditaṃ sarvaṃ sādityaṃ bhūmimaṇḍalam /
na tatra dṛśyate sūryo na kāṣṭhā na ca candramāḥ // RKS_89.21 //

pādapāś ca na dṛśyante girisātūni sarvaśaḥ /
tatrāpi ca mahārāja mṛgayūtham adṛśyata // RKS_89.22 //

adhāvan puruṣāḥ sarve sarājārājaputrakāḥ /
vṛndalopo 'bhavat teṣāṃ śīghraṃ jagmur diśo daśa // RKS_89.23 //

ekamārgaṃ gato rājā citraseno mahīpatiḥ /
ekākī sa gatas tatra yatra yatra ca te mṛgāḥ // RKS_89.24 //

praviṣṭas tu tato durge kānane pakṣivarjite /
valmīgulmalatākīrṇe praviṣṭo naiva dṛśyate // RKS_89.25 //

ekākyapaśyadātmānaṃ na cāśvaṃ na padātikān /
na ko 'pi cātra jānāti nāhaṃ vedmi diśo daśa // RKS_89.26 //

evaṃ kaṣṭaṃ gato rājā citraseno narādhipaḥ /
chāyāṃ samāśritas tatra viśramya ca punaḥ punaḥ // RKS_89.27 //

kṣuttṛṣārto bhraman durge kānane girigahvare /
tato 'paśyat saro divyaṃ padminīṣaṇḍamaṇḍitam // RKS_89.28 //

haṃsakāraṇḍavākīrṇaṃ cakravākopakūjitam /
saro dṛṣṭvā tu rājendraḥ saṃprahṛṣṭatanūruhaḥ // RKS_89.29 //

kumudāni gṛhītvā tu tatra snānaṃ samācarat /
tarpayitvā pitṝn devān manuṣyāṃś ca yathā vidhi // RKS_89.30 //

papau pānīyamamalaṃ yathāvat samabhīpsitam /
uttīrya sa jalāt tīre dṛṣṭvā vṛkṣaṃ samīpataḥ // RKS_89.31 //

cintayā 'nupaviṣṭo 'sau kiṃ tu karma karomy aham /
tataś chāyāśritān paśyan vanoddeśe mṛgān bahūn // RKS_89.32 //

kecit pūrvamukhās tatra apare dakṣiṇāmukhā /
vāruṇyabhimukhāḥ kecit kecit kauberam āśritāḥ // RKS_89.33 //

kecin nidrāṃ prakurvanti ūrdhvakarṇāḥ sthitāḥ pare /
mṛgamadhye sthito yogī ṛṣyaśṛṅgo mahātapāḥ // RKS_89.34 //

mṛgān dṛṣṭvā tato rājā prahārārtham acintayat /
vadhitvā ca mṛgaṃ caikaṃ bhakṣayāmi yadṛcchayā // RKS_89.35 //

svasthāvastho bhaviṣyāmi mṛgamāṃsasya bhakṣaṇāt /
kāśīṃ prati gamiṣyāmi mārgam anveṣayaṃs tataḥ // RKS_89.36 //

vicintyaivaṃ tato rājā vṛkṣamūlaṃ samāśritaḥ /
cāpaṃ dhṛtvā karāgreṇa prākṣipat tac charaṃ vibhuḥ // RKS_89.37 //

kṣiptamātre śare tasmin sarve naṣṭā mṛgās tataḥ /
teṣāṃ madhye sa caiveka ṛṣyaśṛṅgo mahātapāḥ // RKS_89.38 //

śareṇa viddhaḥ patitaḥ kṛṣṇa kṛṣṇeti cābravīt /
hāhā śabdaṃ kṛtaṃ tena kenāhaṃ pātito 'dhunā // RKS_89.39 //

kasyaiṣā durmatirjātā yayā buddhir mamopari /
mṛgamadhye sthitaścāhaṃ na kiṃcadaparāddhavān // RKS_89.40 //

vācāṃ tāṃ mānuṣīṃ śrutvā sa rājā vismayānvitaḥ /
śīghraṃ gatvā tato 'paśyad brāhmaṇaṃ brahmavarcasam // RKS_89.41 //

hā hā kaṣṭaṃ kṛtaṃ me 'dya yenāsau ghātito mayā /

brāhmaṇa uvāca: na te siddhir bhavet kiṃcin mayi pañcatvam āgate // RKS_89.42 //

tavaiva vihitā hatyā mayi pañcatvam āgate /
jananī me pitā vṛddhau bhrātaro hi tapasvinaḥ // RKS_89.43 //

bhrātṛjāyā mariṣyanti mayi pañcatvam āgate /
etā hatyā bhaviṣyanti tava śuddhiḥ kathaṃ bhavet // RKS_89.44 //

upāyaṃ kathayiṣyāmi kartuṃ tvaṃ yadi manyase // RKS_89.45 //

rājovāca:
upāyaḥ kathyatāṃ me 'dya yas te manasi vartate /
kariṣye tadahaṃ sarvaṃ prayatnena mahāmune // RKS_89.46 //

śṛṅgy uvāca:
pṛcchāmi tvāṃ kutaḥ ko vā kathaṃ tvam iha cāgataḥ /
brahmakṣatraviśāṃ madhye 'ntyajaḥ śūdro 'thavā punaḥ // RKS_89.47 //

rājovāca: nāhaṃ vipro na vaiśyo 'haṃ na śūdraḥ kṣatriyo hy aham /

śṛṅgyuvāca: māṃ gṛhītvāśramaṃ puṇyaṃ yatra tau pitarau mama // RKS_89.48 //

āvedayasva dayasva cātmānaṃ putrapāpinam āgatam /
tau dṛṣṭvā māṃ kariṣyete kāruṇyaṃ ca tavopari // RKS_89.49 //

upāyaṃ vā kariṣyete yena śāntir bhaviṣyati /
tasya tad vacanaṃ śrutvā citraseno nṛpottamaḥ // RKS_89.50 //

skandhe kṛtvā ca taṃ vipraṃ jagāmāśramakaṃ prati /
na śaknoti ca taṃ voḍhuṃ viśramya ca punaḥ punaḥ // RKS_89.51 //

tāvat paśyati taṃ vipraṃ mūrchitaṃ vikalendriyam /
mumoca citrasenas tu chāyāṃ nyagrodhakasya ca // RKS_89.52 //

viśrāmaṃ ca tataḥ kṛtvā vācaṃ kurvan muhur muhuḥ /
paśyatas tasya rājendra ṛṣyaśṛṅgo mahātapāḥ // RKS_89.53 //

pañcatvam agamac chīghraṃ dhyānayogena yogavit /
dāhayāmāsa taṃ vipraṃ vidhidṛṣṭena karmaṇā // RKS_89.54 //

snānaṃ kṛtvā tu śokārto ruroda ca mumoha ca /
tataś cānantaraṃ rājā udvegaṃ paramaṃ gataḥ // RKS_89.55 //

kathaṃ yāsye gṛhān adya vārāṇasyāṃ hato hy aham /
brahmahatyā samāviṣṭo juhomy agnau kalevaram // RKS_89.56 //

athavā ṛṣivākyena gacchāmy evāśramaṃ prati /
kathayāmi yathāvṛttaṃ gatvā tasya mahā ṛṣeḥ // RKS_89.57 //

evaṃ vicintya rājāsau jagāmāśramasannidhau /
ṛṣyaśṛṅgasya cāsthīni gṛhītvā sa nṛpottamaḥ // RKS_89.58 //

dṛṣṭimārge sthitas tasya brahmarṣer bhāvitātmanaḥ /

dīrghatapā uvāca: āgaccha svāgataṃ te 'dya āsane upaviśyatām // RKS_89.59 //

dīrghatapāsmy ahaṃ te 'dya madhuparkaḥ saviṣṭaraḥ /

rājovācā: arghasyaiva na yogyo 'haṃ maharṣer bhāvitātmanaḥ // RKS_89.60 //

mṛgamadhye sthito vipra tava putro mayā hataḥ /
putraghnaṃ śādhi māṃ vipra tīvradaṇḍena daṇḍaya // RKS_89.61 //

mṛgabhrāntyā hato vipra ṛṣyaśṛṅgo mahātapāḥ /
iti jñātvā ca māṃ vipra kuruṣva ca yathocitam // RKS_89.62 //

mātā tasya vacaḥ śrutvā gṛhān nirgatya vihvalā /
hā hatāsmīty uvācātha patitā ca mahītale // RKS_89.63 //

vilalāpa suduḥkhārtā putraśokena pīḍitā /
hā putra putreti vadan karuṇaṃ kurarī yathā // RKS_89.64 //

śrutyadhyayanasampūrṇo japahomaparāyaṇaḥ /
āgataṃ tvāṃ gṛhadvāre kadā pṛcchāmi putraka // RKS_89.65 //

trilokyām api śrūyate candanaṃ kila śītalam /
putragātapariṣvaṅgaś candanād api śītalaḥ // RKS_89.66 //

pariṣvajitum icchāmi tvām ahaṃ putrasupriyam /
pañcatvaṃ ca gamiṣyāmi tvad vihīnā suduḥkhitā // RKS_89.67 //

evaṃ vilapatī dīnā putraśokena pīḍitā /
mūrchitā vihvalā dīnā nipapāta mahītale // RKS_89.68 //

bhāryāṃ ca patitāṃ dṛṣṭvā putraśokena pīḍitaḥ /
cukopa muniśreṣṭhaś citrasenaṃ nṛpaṃ tadā // RKS_89.69 //

dīrghatapā uvāca:
yāhi yāhi mahāpāpa mā mukhaṃ darśayasva me /
kiṃ tvayā ghātito vipra hy akāmāc ca suto mama // RKS_89.70 //

brahmahatyā bhaviṣyanti bahavas te narādhipa /
sakuṭumbasya me tvaṃ hi mṛtyur evam upāgataḥ // RKS_89.71 //

evam uktvā tato vipro vicintya ca punaḥ punaḥ /
krodhaṃ parityajya tato munimārgaṃ jagāma ha // RKS_89.72 //

ṛṣir uvāca:
udvegaṃ tyaja bho rājan duruktaṃ gaditaṃ mayā /
putraśokābhibhūtena duḥkhamāptena mānada // RKS_89.73 //

kiṃ karoti naraḥ prājñaḥ preryamāṇaḥ svakarmabhiḥ /
prāyeṇa hi manuṣyāṇāṃ buddhiḥ karmānusāriṇī // RKS_89.74 //

anenaiva prakāreṇa yat tvayā likhitaṃ mama /
paraṃ tava bhaviṣyanti viprahatyā na saṃśayaḥ // RKS_89.75 //

brahmakṣatraviśāṃ madhye śūdro vā cāntyajādiṣu /
kastvaṃ kathaya satyaṃ me kasmāc ca nihataḥ sutaḥ // RKS_89.76 //

citrasena uvāca:
vijñāpayāmi viprarṣe kṣantavyaṃ ca mamopari /
nāhaṃ vipro 'smi bho tāta na śūdro naiva vaiśyajaḥ // RKS_89.77 //

nacāpi cāntyajātīyaḥ kṣatriyo 'haṃ dvijottama /
kāśirājo mṛgān hantum āgato vanam uttamam // RKS_89.78 //

bhramatā pātitas tatra mṛgarūpadharo muniḥ /
kiṃ kartavyaṃ mayā vipra upāyaṃ kathayasva me // RKS_89.79 //

dīrghatapā uvāca:
brahmahatyā na śakyeta ekena tarituṃ vibho /
deśe kāle yathāśaktyā tacchṛṇuṣva narādhipa // RKS_89.80 //

catvāro me sutā rājan sabhāryā mātṛpūrvakāḥ /
mayā saha na jīvanti ṛṣyaśṛṅgasya kāraṇe // RKS_89.81 //

upāyaṃ śobhanaṃ tāta kathayāmi śṛṇuṣva bhoḥ /
śakyate yadi cet kartuṃ sukhopāyaṃ nareśvara // RKS_89.82 //

sakuṭumbasamastān no dāhayasvānale nṛpa /
asthīni narmadātoye śūlabhede vinikṣipeḥ // RKS_89.83 //

narmadādakṣiṇe kūle śūlabhedeti viśrutam /
sarvapāpaharaṃ tīrthaṃ sarvatīrthottamottamam // RKS_89.84 //

śucir bhūtvā mamāsthīni kṣipa tvaṃ śūlabhedake /
mucyate sarvapāpebhyo mama vākyāt na saṃśayaḥ // RKS_89.85 //

rājovāca:
ādeśo dīyatāṃ tāta kariṣyāmi na saṃśayaḥ /
sarvasvam api yat kiṃcid rājyaṃ kośaḥ striyaḥ sutāḥ // RKS_89.86 //

tava dānaṃ prayacchāmi vipra māṃ tvaṃ prasīda ca /
parasparaṃ vivadator munirājños tadā nṛpa // RKS_89.87 //

sphuṭitvā hṛdayaṃ śīghraṃ muner bhāryā mṛtā tadā /
putraśokasamākrāntā nirjīvā patitā kṣitau // RKS_89.88 //

putrāś ca mātṛśokena sarve pañcatvam āgatāḥ /
snuṣāś caiva tu tāḥ sarvā mṛtāś ca saha bhartṛbhiḥ // RKS_89.89 //

pañcatvaṃ tu gatān sarvān munimukhyān nirīkṣya tān /
viprāś cāhvānitās tena te tatrāśramavāsinaḥ // RKS_89.90 //

tebhyo nivedayāmāsa yathā vṛttaṃ narottamaḥ /
saṃhatais tair anujñātaḥ kathaṃcid dahya yatnataḥ // RKS_89.91 //

dehaṃ svaṃ pāvanaṃ kṛtvāsthīni pragṛhya yatnataḥ /
yāmyāṃ hi prasthito rājā pādacārī mahīpatiḥ // RKS_89.92 //

na śaknoti yadā gantuṃ chāyāmāśritya tiṣṭhati /
viśramya ca punar gacchan viśramya ca punaḥ punaḥ // RKS_89.93 //

sacailaṃ kurute snānamasthīn voḍhā pade pade /
vinā jalaṃ nirāhāraḥ so 'gacchad dakṣiṇāmukhaḥ // RKS_89.94 //

acireṇaiva kālena sa gato narmadātaṭe /
āśramasthān dvijān sarvān papraccha rājasattamaḥ // RKS_89.95 //

kathyatāṃ me dvijaśreṣṭhāḥ śūlabhedasya mārgakaḥ // RKS_89.96 //

viprā ūcuḥ: narmadādakṣiṇe kūle gato drakṣyasi nānyathā // RKS_89.97 //

ṛṣivākyena vai rājā gato 'tha hi nareśvaraḥ /
sa dadarśa tatas tīrthaṃ bahudvijasamākulam // RKS_89.98 //

bahudrumalatākīrṇaṃ bahupuṣpopaśobhitam /
bahumūlaphalopetaṃ bahuśvāpadaśobhitam // RKS_89.99 //

ṛṣisaṅghaiḥ samākīrṇaṃ nānāvratadharaiḥ śubhaiḥ /
ekapādasthitāḥ kecid apare sūryavarcasaḥ // RKS_89.100 //

ekadṛṣṭisthitāḥ kecid ūrdhvabāhusthitāḥ pare /
cāndrāyaṇaparā kecit kecit pakṣopavāsinaḥ // RKS_89.101 //

māsopavāsinaḥ kecit kecid ṛtumupoṣitāḥ /
śīrṇaparṇāśinaḥ kecit kecin mārutabhojanāḥ // RKS_89.102 //

yogābhyāsaratāḥ kecid dhyāyantaḥ paramaṃ padam /
gārhastham āsthitāḥ kecit kecic caivāgnihotriṇaḥ // RKS_89.103 //

evaṃ vidhān dvijān dṛṣṭvā jānubhyām avanīṃ gataḥ /
praṇamya śirasā rājan rājā vacanam abravīt // RKS_89.104 //

kasmin deśe tu tat tīrthaṃ kathayadhvaṃ dvijottamāḥ /
sarveṣāṃ vāñchitāṃ siddhiṃ dadyāc ca phalam īpsitam // RKS_89.105 //

ṛṣiruvāca:
dhanvantaraśataṃ gaccha bhṛgutuṅgasya mūrdhani /
kuṇḍaṃ drakṣyasi vistīrṇaṃ toyapūrṇaṃ suśobhanam // RKS_89.106 //

teṣāṃ tadvacanaṃ śrutvā gataḥ kuṇḍasya mūrdhani /
dṛṣṭvā hi caiva tattīrthaṃ bhrāntir jātā nṛpasya hi // RKS_89.107 //

vīkṣya kuṇḍaṃ mahābhāgaṃ gaṅgāṃ caiva viśeṣataḥ /
prācīṃ sarasvatīṃ dṛṣṭvā bhrāntirjātā nṛpasya hi // RKS_89.108 //

tato vismayamāpannaś cintayāno muhurmuhuḥ /
ākāśasaṃsthitaṃ dṛṣṭvā sāmiṣaṃ kuraraṃ tathā // RKS_89.109 //

bhramamāṇaṃ gṛhītvā taṃ vadhyamānaṃ nirāmiṣaiḥ /
parasparaṃ hi yudhyante sarve cāmiṣabhakṣakāḥ // RKS_89.110 //

hataś cañcuprahārais tu kuraraḥ patito 'mbhasi /
śūlena śūlinā yatra bhūbhāgaṃ bheditaṃ purā // RKS_89.111 //

tat tīrthasya prabhāveṇa sa sadyaḥ puruṣo 'bhavat /
vimānasthaṃ tu taṃ dṛṣṭvā krauṃca vai divyarūpiṇam // RKS_89.112 //

apsarobhir gīyamānaṃ nṛpas tat tīrtham āgataḥ /
asthīni bhūmau nikṣipya snānaṃ kṛtvā yathā vidhi // RKS_89.113 //

tilamiśreṇa toyena tarpayitveṣṭadevatāḥ /
dhṛtvāsthīni tato rājā nikṣipyāntarjale tathā // RKS_89.114 //

kṣaṇam ekaṃ tato vīkṣya rājā ūrdhvamukhaḥ sthitaḥ /
tāṃ dadarśa tataḥ sarvān devamūrtidharān śubhān // RKS_89.115 //

divyavastraiś ca saṃvītān divyābharaṇabhūṣitān /
vimānaiḥ kāñcanair divyair apsarogaṇasevitaiḥ // RKS_89.116 //

pṛthagbhūtāś ca tān sarvān vimāneṣu vyavasthitān /
utpatataḥ samālokya sa rājā harṣito 'bhavat // RKS_89.117 //

ṛṣir vimānam ārūḍhaś citrasenam athābravīt /
bho bhoḥ sādhu mahārāja citrasena mahāmate // RKS_89.118 //

tvatprasādān nṛpaśreṣṭha gatirdivyā mamādya vai /
idaṃ ca yattvayā kiṃcit kṛtaṃ paramaduṣkaram // RKS_89.119 //

svasuto 'pi na śaknoti pitṝṇāṃ kartum īdṛśam /
madīyavacanād rājan niṣpāpas tvaṃ bhaviṣyasi // RKS_89.120 //

yat tvaṃ drakṣyasi rājendra kāmikaṃ manasepsitam /
āśīrvādaṃ tato dattvā citrasenāya dhīmate // RKS_89.121 //

svargaṃ jagāma svasutais tato dīrghatapā muniḥ // RKS_89.122 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe dīrghatapākhyāno nāmaikonanavatitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 90

uttānapāda uvāca:
dṛṣṭvā tattīrthamāhātmyaṃ citraseno nareśvaraḥ /
vipulaṃ tīkṣṇadhāraṃ ca kaṇṭhe cāsi nṛpottama // RKS_90.1 //

devān sarvān hṛdi dhyāyan brahmaviṣṇumaheśvarān /
vinikṣipannathātmānau pratyakṣau viṣṇuśaṅkarau // RKS_90.2 //

kare dhṛtvā tu rājānaṃ rudro vacanam abravīt /

hara uvāca: prāṇatyāgaṃ mahārāja akāle mā kuruṣva ha // RKS_90.3 //

adyāpi tu yuvāsi tvaṃ na yuktaṃ maraṇaṃ tava /
svasthānaṃ gaccha vai śīghraṃ bhogān bhuṅkṣva yathepsitān // RKS_90.4 //

bhuṅkṣva niṣkaṇṭakaṃ rājyaṃ nākaṃ śakra ivāparaḥ /

citrasena uvāca: na rājyaṃ kāmaye deva na putrān na ca bāndhavān // RKS_90.5 //

na bhāryāṃ na ca kośaṃ ca na gāśca na turaṅgamān /
muñcasva māṃ mahādeva avighnaṃ kriyatāṃ mama // RKS_90.6 //

svargaprāptir mamādyaiva tvatprasādān maheśvara /

deva uvāca: yasyāgrato bhaved viṣṇurbrahmā rudras tathaiva ca // RKS_90.7 //

svargeṇa tasya kiṃ kāryaṃ gato 'sau kiṃ kariṣyati /
tuṣṭāva tvāṃ trayo devā vṛṇīṣva varam uttamam // RKS_90.8 //

yathepsitaṃ mahārāja satyam etanna saṃśayaḥ /

citrasena uvāca: yadi tuṣṭās trayo devā brahmaviṣṇumaheśvarāḥ // RKS_90.9 //

adya prabhṛti yuṣmābhiḥ sthātavyam iha sarvadā /
gayāśiraṃ yathā puṇyaṃ kṛtaṃ yuṣmābhir eva ca // RKS_90.10 //

tathaivedaṃ tu kartavyaṃ śūlabhedaṃ ca pāvanam /
yatra yatra sthitā yūyaṃ tatra tatra vasāmy aham // RKS_90.11 //

gaṇānām iha sarveṣām avadhyo 'haṃ sureśvara /

īśvara uvāca: adya prabhṛti tiṣṭhāma śūlabhede nareśvara // RKS_90.12 //

kalāṃśena trayo devās trikālaṃ nivasāmahe /
nandisaṃjño gaṇaś ca tvaṃ bhaviṣyasi na saṃśaya // RKS_90.13 //

bhaviṣyaty agrapūjā te matsamīpe sadā nṛpa /
prakṣipya ca nijāsthīni yathā dīrghatapā yayau // RKS_90.14 //

sakuṭumbo vimānasthaḥ svarge tiṣṭhati tatkuru /
evaṃ devā varaṃ dattvā citrasenāya pārthiva // RKS_90.15 //

kuṇḍamūrdhani yāsyāmastrayo devās tadā sthitāḥ /
parasparaṃ vadanty evam idaṃ tīrthaṃ tathā śubham // RKS_90.16 //

yathā gayāśiraṃ puṇyaṃ sarvamāsi ca paṭhyate /
tathā revātaṭe puṇyaṃ śūlabhedaṃ na saṃśayaḥ // RKS_90.17 //

brahmovāca:
idaṃ tīrthaṃ mahārāja yathāpuṇyaṃ gayāśiraḥ /
snātvā caivodake tasmin naro nirmalatāṃ vrajet // RKS_90.18 //

ekaṃ gayāśiraṃ muktvā sarvatīrthāni śaṅkara /
śūlabhedasya tīrthasya kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm // RKS_90.19 //

kuṇḍasya dakṣiṇe bhāge daśahastapramāṇataḥ /
aindravāruṇavāyavyāṃ pramāṇantv ekaviṃśatiḥ // RKS_90.20 //

etat pramāṇaṃ tīrthasya piṇḍadānādikarmasu /
narāḥ puṇyāś ca te sarve atra dānaṃ kṛtaṃ ca yaiḥ // RKS_90.21 //

viṣṇus trinetrarūpeṇa brahmarūpī pitāmahaḥ /
tasmiṃs tīrthe sthitā nityaṃ pūjāṃ gṛhṇanti bhaktitaḥ // RKS_90.22 //

jātaṃ jātaṃ nirīkṣyante svaputraṃ hi pitāmahāḥ /
kadā yāsyati putro 'sau kadā dātā bhaviṣyati // RKS_90.23 //

pañcasthāneṣu yaḥ śrāddhaṃ kurute bhaktimān naraḥ /
svakulāni tu sarvāṇi pretabhūtāni tārayet // RKS_90.24 //

ekaviṃśatpitṛpakṣe mātṛpakṣaikaviṃśatim /
bhāryāyā ekādaśaiveti sarvāṇy etāni tārayet // RKS_90.25 //

dvijadevaprasādena pitṝṇāṃ ca tathaiva hi /
śrāddhado vasate tatra yatra devo maheśvaraḥ // RKS_90.26 //

ātmano ghātakā ye ca goghnāḥ straiṇahatāś ca ye /
daṃṣṭribhir jalapātena vidyutpātena ye hatāḥ // RKS_90.27 //

na teṣām agnisaṃskāro na śaucaṃ nodakakriyā /
tatra tīrthe tu yaḥ śrāddhaṃ teṣāṃ kuryāt svabhaktitaḥ // RKS_90.28 //

mokṣaprāptir bhavet teṣāṃ tristhāneṣu na saṃśayaḥ /
tṛptis tu jāyate teṣāṃ varṣam ekaṃ na saṃśayaḥ // RKS_90.29 //

ajānatā kṛtaṃ pāpaṃ bālabhāveṣu yatkṛtam /
tatsarvaṃ naśyati kṣipraṃ sakṛtsnānena bhūpate // RKS_90.30 //

rajakena yathā dhautavastraṃ nirmalatāṃ vrajet /
pāpopaliptas tīrthe 'smin snāto nirmalatāṃ vrajet // RKS_90.31 //

saṃnyāsaṃ kurute yas tu tasmiṃs tīrthe narādhipa /
dhyāyamāno mahādevaṃ sa gacchet paramaṃ padam // RKS_90.32 //

krīḍitvā ca yathā kāmaṃ svecchayā śivamandire /
vedavedāṅgatattvajño jāyate vipule kule // RKS_90.33 //

rūpavān subhagaś caiva sarvavyādhivivarjitaḥ /
sarvadharmasamopetaḥ sarvācārasamanvitaḥ // RKS_90.34 //

etat te kathitaṃ rājaṃs tīrthasya phalamuttamam /
tacchrutvā mānavo nityaṃ mucyate sarvapātakaiḥ // RKS_90.35 //

yaś cainaṃ śrāvayed bhaktyā ākhyānaṃ dvijasannidhau /
śrāddhe devagṛhe caiva paṭhet parvaṇi parvaṇi // RKS_90.36 //

gīrvāṇās tasya tuṣyanti manuṣyāḥ pitṛbhiḥ saha /
paṭhatāṃ śṛṇvatāṃ caiva naśyed vai pāpasaṃcayaḥ // RKS_90.37 //

likhitvā tīrthamāhātmyaṃ brāhmaṇebhyo dadāti yaḥ /
jātismaraṃ sa labhate prāpnoty abhimataṃ phalam // RKS_90.38 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe citrasenakathāvarṇano nāma navatitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 91

rājovāca:
anyac ca śrotum icchāmi kena gaṅgāvatāritā /
rudraśīrṣasthitā puṇyā devī katham ihāgatā // RKS_91.1 //

puṇyā devaśilānāma tasyā māhātmyamuttamam /
etadākhyāhi me sarvaṃ prasādāt puruṣottama // RKS_91.2 //

rudra uvāca:
śṛṇuṣvaikamanā bhūtvā yathā gaṅgāvatāritā /
purā devī mahābhāga brahmādyaiḥ sakalaiḥ suraiḥ // RKS_91.3 //

abhyarthayaj jagannāthaṃ devadevaṃ jagadgurum /
ghaṭamadhye sthitā gaṅgā mocitā ca subhūtale // RKS_91.4 //

bhāratī ca tato muktā rudreṇa śiraso bhuvi /
narāstīrthe taṭe tasyāḥ snānaṃ kurvanti bhaktitaḥ // RKS_91.5 //

pibanti ca jalaṃ nityaṃ na te yānti yamālayam /
yatra sā patitā kuṇḍe śūlabhede narādhipa // RKS_91.6 //

devanadyāḥ pratīcyāṃ ca yatra prācī sarasvatī /
yāmyāṃ ca śūlabhedākhyam asti tīrtham anuttamam // RKS_91.7 //

tatradevaśilā ramyā svayaṃ devena nirmitā /
tatra snātvā tu yo bhaktyā brāhmaṇaṃ bhojayen nṛpa // RKS_91.8 //

alpasyaiva tu dānasya tasya cānto na vidyate /

uttānapāda uvāca: kāni dānāni śastāni deveśa dharaṇītale // RKS_91.9 //

yāni dattvā naro bhaktyā mucyate sarvakilbiṣaiḥ /
devaśilāyā māhātmyaṃ snānadānāddhi yatphalam // RKS_91.10 //

vratopavāsani yamair yat prāpyaṃ tad vadasva me /

śrībhagavān uvāca: āsīt purā mahāvīryaścedinātho mahābalaḥ // RKS_91.11 //

vīrasena iti khyāto maṇḍalādhipatīśvaraḥ /
tasya rājye ripurnāsti na vyādhirna ca taskaraḥ // RKS_91.12 //

na cādharmo 'bhavat tatra dharma eva hi sarvadā /
sadā mudānvito rājā sabhāryo bahuputrakaḥ // RKS_91.13 //

ekā ca duhitā tasya surūpā girijā iva /
dṛṣṭā sā pitṛmātṛbhyāṃ bandhuvargajanaiḥ saha // RKS_91.14 //

kṛtvā vaivāhikaṃ kāryaṃ kāle prāpte yathā vidhi /
anantaraṃ cedipatir dvādaśābde maheśvaraḥ // RKS_91.15 //

tatas tasyāstu yo bhartā sa mṛtyuvaśam āgataḥ /
vidhavāṃ tāṃ sutāṃ dṛṣṭvā rājā śokasamanvitaḥ // RKS_91.16 //

uvāca vacanaṃ rājā svabhāryāṃ duḥkhapīḍitaḥ /
bhadre duḥkham idaṃ jātaṃ yāvaj jīvaṃ suduḥsaham // RKS_91.17 //

naiṣā rakṣayituṃ śakyā rūpayauvanadarpitā /
nopāyo vidyate bhāryye bhānumatyāś ca rakṣaṇe // RKS_91.18 //

parasparaṃ vivadatos tacchrutvā kanyakā 'bravīt /

bhānumaty uvāca: na vrīḍāmi tavāgre 'haṃ jvalantī dāhakenaca // RKS_91.19 //

satyaṃ notpadyate doṣo madarthe ca narādhipa /
adya prabhṛty ahaṃ tāta na veṣaṃ dhāraye kvacit // RKS_91.20 //

sthūlavastrair nijāṅgāni paridhāsyāmi saṃyatā /
cariṣyāmi vratān sarvān purāṇavihitān api // RKS_91.21 //

ātmānaṃ śoṣayiṣyāmi toṣayantī janārdanam /
mamaiṣā vartate buddhir yadi tvaṃ tāta manyase // RKS_91.22 //

bhānumatyā vacaḥ śrutvā rājā snehārdito 'bhavat /
tīrthayātrāṃ samuddiśya kośaṃ dattvā ca puṣkalam // RKS_91.23 //

visṛjya rājā svasutāṃ vṛddhān kṛtvā tu rakṣaṇe /
puruṣaṃ sāyudhaṃ cānyaṃ brāhmaṇaṃ ca purohitam // RKS_91.24 //

avagāhya taṭe dhyātuṃ gaṅgāyāṃ sā narādhipa /
nityam āpūjayad viprān gandhamālyādibhūṣaṇaiḥ // RKS_91.25 //

dāsīdāsaprabhṛtayas tasyā ye rakṣaṇe kṣamāḥ /
tataḥ piturmatenaiva gaṅgātīre samāsthitāḥ // RKS_91.26 //

dvādaśābdāni sā tīre gaṅgāyāḥ samavasthitā /
tyaktvā gaṅgāṃ kvacid rājaputrī kāṣṭhāṃ tu dakṣiṇām // RKS_91.27 //

prāptā sā sacivaiḥ sārddhaṃ yatra revā mahānadī /
ṣaṇmāsaṃ ca sthitā tatra oṃkāre 'marakaṇṭake // RKS_91.28 //

nānāvidheṣu tīrtheṣu tīrthāt tīrthaṃ jagāma ha /
snātvā snātvā dvijān pūjyabhaktiyuktā hy adhiṣṭhitā // RKS_91.29 //

vāruṇīṃ ca diśaṃ gatvā devanadyāś ca saṅgame /
dadarśa cāśramaṃ puṇyam ṛṣisaṅghair niṣevitam // RKS_91.30 //

dṛṣṭvā ṛṣisamūhaṃ sā praṇipatyedam abravīt /
māhātmyaṃ cāsya tīrthasya nāma caivāsya kīrtaya // RKS_91.31 //

ṛṣir uvāca:
cakratīrthaṃ tu vikhyātaṃ cakraṃ dattaṃ purā hareḥ /
maheśvareṇa tuṣṭena devadevena śūlinā // RKS_91.32 //

atra tīrthe tu yaḥ snātvā tarpayet pitṛdevatāḥ /
anivartikā gatis tasya bhavitā nātra saṃśayaḥ // RKS_91.33 //

dvitīye 'hni tato gacchec chūlabhedaṃ tapasvini /
rātrau jāgaraṇaṃ kṛtvā paṭhet paurāṇikīṃ kathām // RKS_91.34 //

viṣṇupūjāṃ prakurvīta puṣpadīpanivedanaiḥ /
prabhāte bhojayed viprān dānaṃ dadyāt svabhaktitaḥ // RKS_91.35 //

caturthe 'hṇi tathā gacched yatra prācī sarasvatī /
brahmadevād viniṣkrāntā pāvanārthaṃ narādhipa // RKS_91.36 //

tatra snātvā naro gatvā tarpayet pitṛdevatāḥ /
śrāddhadas tu vaset tatra yatra devaḥ pitāmahaḥ // RKS_91.37 //

pañcame 'hṇi tato gacchel liṅgaṃ mārkaṇḍasaṃjñitam /
tatra snātvā tu yo bhaktyā arcayet pitṛdevatāḥ // RKS_91.38 //

śrāddhaṃ kṛtvā yathā nyāyam anindyān pūjayed dvijān /
pitarastasya tṛpyanti dvādaśābdaṃ na saṃśayaḥ // RKS_91.39 //

sarvadevamayaṃ sthānaṃ sarvatīrthamanuttamam /
koṭitīrthasamaṃ sthānaṃ koṭiliṅgottamottamam // RKS_91.40 //

trirātraṃ kurute yas tu śuciḥ snānaṃ jitendriyaḥ /
pakṣaṃ māsaṃ ca ṣaṇmāsam abdam ekaṃ kadācana // RKS_91.41 //

na tasya vasatir martye nāke vāsaḥ sadākṣayaḥ /
niyamasthas tu mucyeta trijanmajanitādaghāt // RKS_91.42 //

vinā pumāṃsaṃ yā nārī dvādaśābda tu suvratā /
tiṣṭhate sākṣayaṃ kālaṃ rudraloke mahīyate // RKS_91.43 //

muneś ca vacanaṃ śrutvā mudāṃ paramikāṃ yayau /
tato 'vagāhate tīrthamaharniśamatandritam // RKS_91.44 //

dṛṣṭvā tīrthaprabhāvaṃ tu rājñī vacanam abravīt /
śrūyatāṃ vacanaṃ me 'dya brāhmaṇāḥ sapurohitāḥ // RKS_91.45 //

na tyajām īdṛśaṃ sthānaṃ yāvaj jīvāmy aharniśam /
mātre pitre tathā bhrātre sadbhir vācyam idaṃ vacaḥ // RKS_91.46 //

vartate śūlabhede sā niyatā vratacāriṇī /
ekāntaropavāsena śanair māsamupoṣitā // RKS_91.47 //

devaśilāsthitā nityaṃ dhyāyamānā tu keśavam /
aharniśaṃ sthitā bhūmau dṛṣṭā rājñī śubhānanā // RKS_91.48 //

vratasthā niyatāhārā nāmnā bhānumatī śubhā /
gateṣu dvijamukhyeṣv āyayau śabarayugmakam // RKS_91.49 //

uvāca vacanaṃ tatra tāṃ dṛṣṭvā śabarāṅganā /
naivā 'syāḥ sadṛśī kācit triṣu lokeṣu viśrutā // RKS_91.50 //

sākṣād asau devakanyā hyavatīrṇā mahītale /
bhāryāyā vacanaṃ śrutvā śabaras tām uvāca ha // RKS_91.51 //

kamalāni yathā lābhaṃ dattvā tvaṃ bhuṅkṣva satvaram /
mama caivārcane buddhir na bhoktavyaṃ mayā 'dya vai // RKS_91.52 //

na mayā varjitaṃ bhadre pāpavṛddhyā 'śubhaṃ kṛtam /

śabary uvāca: na pūrvaṃ tu mayā svāmin bhuktaṃ tasmiṃs tu vāsare // RKS_91.53 //

bhuktaśeṣaṃ mayā bhuktaṃ yāvat kālaṃ smarāmy aham /
bhāryāyā niścayaṃ jñātvā snānaṃ kartuṃ jagāma ha // RKS_91.54 //

ardhottarīyavastreṇa snānaṃ kṛtvā tu bhaktitaḥ /
sarvadevaṃ namaskṛtya gato devaśilāṃ prati // RKS_91.55 //

tasthau sa śaṅkamāno 'pi dhyāyamāno janārdanam /
kumudadvayaṃ śabaryā tu dāsīhaste niveditam // RKS_91.56 //

dṛṣṭvā rājñī tathā puṣpe dāsīṃ caiva tadābravīt /
tvedaṃ puṣpadvayaṃ labdhaṃ kathyatāṃ tac ca sāmpratam // RKS_91.57 //

śīghraṃ gacchāvagaccha tvaṃ puṣpaṃ caivānayāparam /
anena vasunā caiva kamalāni samānaya // RKS_91.58 //

bhānumatyā vacaḥ śrutvā gatā sā śabarīṃ prati /
śrīphalāni ca puṣpāṇi bahūny anyāni dehi me // RKS_91.59 //

śabary uvāca:
śrīphalāni ca dāsyāmi puṣpāṇi ca viśeṣataḥ /
mūlyena me spṛhā nāsti gatvā rājñīṃ nivedaya // RKS_91.60 //

gatā dāsī nivedyātha rājñī ca svayam āgatā /
uvāca śabaraṃ rājñī puṣpaṃ mūlyena dehi me // RKS_91.61 //

śabara uvāca:
na mūlyaṃ kāmaye devi phalapuṣpasamudbhavam /
śrīphalāni ca puṣpāṇi yatheṣṭaṃ mama gṛhyatām // RKS_91.62 //

arcāṃ kuru yathānyāyaṃ vāsudevaṃ jagatpatim /

rājñī uvāca: vinā mūlyaṃ na gṛhṇāmi kamalāni tavādhunā // RKS_91.63 //

dhānyasya khaṇḍikām ekām etāṃ prati nigṛhyatām // RKS_91.64 //

śabara uvāca: nāhāraṃ cintayāmyadya muktvā devaṃ varānane // RKS_91.65 //

devakāryaṃ vinā bhadre nānyābuddhiḥ pravartate /

rājñī uvāca: na tvayānnaṃ parityājyaṃ sarvamanne pratiṣṭhitam // RKS_91.66 //

tasmāt sarvaprayatnena mamānnaṃ pratigṛhyatām /
tapasvino mahābhāgā ye cāraṇyanivāsinaḥ // RKS_91.67 //

te maddvāre sthitāḥ sarve yācante te 'nnakāṅkṣiṇaḥ /

śabara uvāca: niṣedho 'dhikṛtaḥ pūrvaṃ mayā satyaṃ na saṃśayaḥ // RKS_91.68 //

satyamūlaṃ jagat sarvaṃ satye caiva pratiṣṭhitam /
satyena tapate sūryaḥ satyena dyotate śaśī // RKS_91.69 //

satyena vāyavovānti dharā satye pratiṣṭhitā /
tasmāt sarvaprayatnena satyaṃ satyaṃ na lopayet // RKS_91.70 //

rājñī uvāca:
ārāmopahṛtaṃ puṣpam āraṇyaṃ puṣpam eva ca /
krītaṃ prahigrahāl labdhaṃ puṣpam evaṃ caturvidham // RKS_91.71 //

uttamaṃ phalamāraṇyaṃ gṛhītvā svayam eva hi /
madhyamaṃ phalamārāmyamadhamaṃ krītam eva ca // RKS_91.72 //

pratigraheṇa yal labdhaṃ niṣphalaṃ tad vidurbudhāḥ /

purohita uvāca: gṛhāṇa rājñi puṣpāṇi pūjāṃ kuru janārdane // RKS_91.73 //

upakāraṃ prakurvantī pūjāṃ cakre yathāvidhi /
rātrau jāgaraṇaṃ kṛtvā kathā paurāṇikī śrutā // RKS_91.74 //

śabaras tu tato bhāryām idaṃ vacanam abravīt /
dīpārthaṃ gṛhyatāṃ sneho yathālābhena sundari // RKS_91.75 //

dattvā dīpaṃ tataḥ kṛtvā dhūpaṃ pūjāṃ janārdane /
kṛtvā jāgaraṇaṃ rātrau dhyāyamānas tu keśavam // RKS_91.76 //

tataḥ prabhātasamaye dṛṣṭvā snānotsukaṃjanam /
kecic ca śūlabhede tu devanadyāṃ tathaiva ca // RKS_91.77 //

sarasvatyāṃ tathā kecinmārkaṇḍeye tathā hrade /
cakratīrthe tathā kecit snānaṃ kurvanti bhaktitaḥ // RKS_91.78 //

śucibhūtās tu te sarve janā devaśilopari /
śrāddhaṃ kurvanti vai tatra prayatnena dvijarṣabhāḥ // RKS_91.79 //

tān dṛṣṭvā śabaro bilvaiḥ piṇḍaṃ nirvartayet tataḥ /
bhānumatyā tathā saktupiṇḍanirvapaṇaṃ kṛtam // RKS_91.80 //

anindya bhojayed vipraṃ dambhadoṣavivarjitam /
haviṣyeṇa tathā dadhnā śarkarāmadhusarpiṣā // RKS_91.81 //

pāyasena ca gavyena kṛśareṇa viśeṣataḥ /
bhojayitvā tathā rājñī dānaṃ dattvā yathāvidhi // RKS_91.82 //

pādukopānahau chatraṃ śayyā govṛṣam eva ca /
vividhāni ca dānāni hemaratnamayāni ca // RKS_91.83 //

tatra tīrthe mahārāja kapilāṃ yaḥ prayacchati /
tena dattā mahī rājan saśailavanakānanā // RKS_91.84 //

uttānapāda uvāca:
tilapradaḥ prajā iṣṭā dīpadaścakṣuruttamam /
bhūmidaḥ svargam āpnoti dīrghāyuś ca hiraṇyadaḥ // RKS_91.85 //

gṛhado rogarahito raupyado rūpamuttamam /
vāsodaś candralokaṃ tu aśvadaḥ sūryalokabhāk // RKS_91.86 //

vṛṣadas tu śriyaṃ puṇyāṃ godānāt tu triviṣṭapam /
śayyādānaṃ ca yo dadyāt sa svargamabhayapradaḥ // RKS_91.87 //

dhānyadaḥ śāśvataṃ saukhyaṃ brahmado brahma śāśvatam /
sarveṣām eva dānānāṃ brahmadānaṃ viśiṣyate // RKS_91.88 //

bhāryām aśvaṃ mahīṃ vāsas tilakāṃ ca na sarpiṣam /
ye nayena hi bhāvena dānaṃ viprāya yacchati // RKS_91.89 //

tena tena hi bhāvena prāpnoti padapūjitam /
dṛṣṭvā dānāni sarvāṇi rājñyā dattāni yāni ca // RKS_91.90 //

uvāca śabaro bhāryāṃ yac chṛṇuṣva narādhipa /

śabara uvāca: purāṇaṃ paṭhitaṃ bhadre brāhmaṇair vedapāragaiḥ // RKS_91.91 //

śrutaṃ ca tan mayā sarvaṃ dānadharmaparaṃ śubham /
pūrvajanmārjitaṃ pāpaṃ snānadānavratena ca // RKS_91.92 //

tatsarvaṃ ca kṣayaṃ jātaṃ madīyena priye śṛṇu /
atra dattaṃ hutaṃ taptaṃ sarvaṃ bhavati cākṣayam // RKS_91.93 //

te dvijā bhānumatyā ca śūlabhedaṃ gatās tataḥ /
dadṛśuḥ śabaraṃ kuṇḍe śabaryā saha saṃsthitam // RKS_91.94 //

īśānyāṃ ca tato gatvā bhṛguparvatamūrdhani /
martukāmas tathārūḍho bhāryayā saha pārthiva // RKS_91.95 //

rājaputry uvāca:
tiṣṭha tiṣṭha mahāsattva śṛṇuṣva vacanaṃ mama /
kimarthaṃ tyajasi prāṇānadyāpi ca yuvā bhavān // RKS_91.96 //

kiṃ santāpaḥ samudvegaḥ kiṃ duḥkhaṃ vyādhir eva ca /
śiśuś ca dṛśyate 'dyāpi kāraṇaṃ kathayasva me // RKS_91.97 //

śabara uvāca:
kāraṇaṃ nāsti me kiṃcin na duḥkhaṃ kiṃcid eva hi /
saṃsārasārabhūtatve nānyā buddhiḥ pravartate // RKS_91.98 //

duḥkhena labhate yasmān manuṣyatvaṃ varānane /
mānuṣyaṃ janma cāsādya yo na dharmaṃ samācaret // RKS_91.99 //

sa gacchen narakaṃ ghoram alpadoṣeṇa sundari /
tasmāt patitum icchāmi asmiṃs tīrthe tapasvini // RKS_91.100 //

rājaputry uvāca:
adyāpi vartate kālaḥ svadharmā vividhāḥ kriyāḥ /
kṛtvā prakṛtadharmāṇi tatra dānena śuddhyati // RKS_91.101 //

ahaṃ dāsyāmi te dhānyaṃ vāsāṃsi draviṇāni ca /
nityaṃ tvamācarerdharmaṃ dhyāyamāno janārdanam // RKS_91.102 //

śabara uvāca:
na cāhaṃ kāmaye devi dhānyaṃ vastrāṇi caiva hi /
yaḥ parasyānnam aśnāti sa naro 'śnāti kilbiṣam // RKS_91.103 //

rājaputry uvāca:
kandamūlaphalāhāro bhuktvā vai bhakṣyamuttamam /
avagāhya ca tīrthāni sarvapāpaiḥ pramucyase // RKS_91.104 //

tato vimuktapāpas tu yaḥ kaścit puruṣaḥ śuciḥ /
karmaṇā tena caiva tvaṃ gatiṃ samprāpsyase śubhām // RKS_91.105 //

śabara uvāca:
atra madhye mayā tyaktāḥ prāṇā dṛṣṭvā hitaṃ ca yat /
satyanna lopaye devi iti me niścitā matiḥ // RKS_91.106 //

prasādaḥ kriyatāṃ devi kṣamasva tvaṃ janaiḥ saha /
baddhottarīyavastreṇa ātmānaṃ ca prayatnataḥ // RKS_91.107 //

bhāryayā sahitas tatra hariṃ dhyātvā papāta ha /
nagārdhaṃ patito yāvad gatajīvo narādhipa // RKS_91.108 //

tūṣṇīṃ bhūtaṃ tu taṃ dṛṣṭvā kuṇḍasyopari bhūmipa /
trimūrtigarte tatkāle śabaro bhāryayā saha // RKS_91.109 //

divyaṃ vimānam ārūḍho gataś ca gatimuttamām // RKS_91.110 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe śabarasvargārohaṇaṃ nāmaikanavatitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 92

rājovāca:
tatas tayāpi deveśa bhānumatyā hi kiṃkṛtam /
etan me saṃśayaṃ deva kathayasva prasādataḥ // RKS_92.1 //

hara uvāca:
cintayitvā tu sā rājñī gatā kuṇḍasya sannidhau /
dṛṣṭvā tīrthasya māhātmyaṃ rājñī harṣeṇa pūritā // RKS_92.2 //

viprān bahūn samāhūya pūjayāmāsa tatkṣaṇāt /
dadau ca vividhaṃ dānaṃ brāhmaṇebhyo narādhipa // RKS_92.3 //

dattvā ca dakṣiṇām evaṃ madhumāse ca bhūmipa /
amāyāṃ ca tato rājñī gatā parvatamūrdhani // RKS_92.4 //

nagaśṛṅgaṃ samāruhya kṛtvā tu karasampuṭam /
vijñāpya brāhmaṇān sarvān idaṃ vacanam abravīt // RKS_92.5 //

mama mātā pitā bhrātā tathā 'nye caiva bāndhavāḥ /
sarve kṣamantu te sarvair idaṃ vācyaṃ tadā vacaḥ // RKS_92.6 //

ityuktvā śūlabhede tu tapaḥ kṛtvā sudāruṇam /
visṛjya caivam ātmānaṃ tasmiṃs tīrthe divaṃgatā // RKS_92.7 //

brāhmaṇā ūcuḥ:
sandeśaṃ kathayiṣyāmas tvayoktaṃ śobhanavrate /
mātāpitroś ca suśroṇi mā te 'bhūd atra saṃśayaḥ // RKS_92.8 //

tato visṛjya lokaṃ tu sthitā parvatasannidhau /
ardhottarīyavastraṃ tu gāḍhaṃ kṛtvā punaḥ punaḥ // RKS_92.9 //

tato visṛjya cātmānam ekacittā narādhipa /
nagārddhaṃ patitā yāvat tāvad dṛṣṭā surāsuraiḥ // RKS_92.10 //

divyaṃ vimānam āruhya kailāsaṃ sā jagāma ha /
tataḥ sā paśyatāṃ teṣāṃ janānāṃ tridivaṃ gatā // RKS_92.11 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe bhānumatīsvargārohaṇaṃ nāma dvinavatitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 93

deva uvāca:
tataḥ puṣkariṇīṃ gacchet sarvapāpapraṇāśinīm /
śrutvā tasyāḥ prabhāvaṃ tu sarvapāpaiḥ pramucyate // RKS_93.1 //

revāyā uttare kūle tīrthaṃ paramaśobhanam /
yatrāste sarvadā devo divyamūrtirdivākaraḥ // RKS_93.2 //

kurukṣetraṃ yathāpuṇyaṃ sarvakāmikam uttamam /
idaṃ tīrthaṃ tathā puṇyaṃ sarvakāmaphalapradam // RKS_93.3 //

kurukṣetre yathā vṛddhir dānasya jagatīpate /
puṣkariṇyāṃ tathā vṛddhir dānasyāpi na saṃśayaḥ // RKS_93.4 //

yavam ekaṃ tu yo dadyāt sauvarṇaṃ cātra vai nṛpa /
puṣkariṇyāṃ tathā snānaṃ sarvaṃ sthāneśvare smṛtam // RKS_93.5 //

sūryagrahe yathā śaktyā dattvā dānaṃ yathā vidhi /
hasty aśvaratharatnāni gṛhaṃ gāś ca dhurandharān // RKS_93.6 //

suvarṇaṃ rajataṃ vāpi brāhmaṇebhyo dadāti yaḥ /
trayodaśadinaṃ yāvat trayodaśaguṇaṃ bhavet // RKS_93.7 //

tilamiśreṇa toyena tarpayet pitṛdevatāḥ /
dvādaśābdaṃ bhavet tṛptis tatra tīrthe mahīpate // RKS_93.8 //

yas tatra kurute śrāddhaṃ pāyasair madhusarpiṣā /
śrāddhaṃ maghādi ṛkṣeṣu pitṝṇāṃ dattam akṣayam // RKS_93.9 //

akṣatair badarair bilvair iṅgudair vai tilaiḥ saha /
akṣayaṃ phalamāpnoti tasmiṃs tīrthe na saṃśayaḥ // RKS_93.10 //

tatra snātvā tu yo devaṃ pūjayec ca divākaram /
sa gacchet paramaṃ lokaṃ tridaśair api vanditaḥ // RKS_93.11 //

ṛcamekāṃ paṭhed yas tu yajuṣaḥ sāmna eva ca /
samagrasya sa vedasya phalam āpnoti vai dvijaḥ // RKS_93.12 //

tripuṣkaraṃ japen mantraṃ dhyāyamāno divākaram /
sa gacchet paramaṃ lokaṃ tridaśair api vanditam // RKS_93.13 //

yastatra vidhivat prāṇāṃs tyajate nṛpasattama /
sa gacchet paramaṃ sthānaṃ yatra devo divākaraḥ // RKS_93.14 //

mārkaṇḍeya uvāca:
bhūyo 'py anyat pravakṣyāmi ādityeśvaram uttamam /
sarvaduḥkhaharaṃ pārtha sarvavighnavināśanam // RKS_93.15 //

asya tīrthasya cānyāni tīrthāni kurunandana /
na labhante śriyaṃ nāke martye pātālagocare // RKS_93.16 //

kurukṣetraṃ yathā gaṅgā naimiṣaṃ puṣkaraṃ tathā /
vārāṇasī ca kedāraṃ prayāgo nṛpanandana // RKS_93.17 //

ravitīrthasya sarvāṇi kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm /
ravitīrthe ca yad dattaṃ śṛṇuṣva kurunandana // RKS_93.18 //

snehārthe kathayiṣyāmi vārdhakye nāsti paṇḍitaḥ /
śṛṇvantu ṛṣayaḥ sarve taponiṣṭhā mahātmānaḥ // RKS_93.19 //

śrutaṃ me rudrasānnidhye skandarudragaṇaiḥ saha /
pārvatyā prārthitaḥ śambhūravitīrthasya yatphalam // RKS_93.20 //

śambhunāpi tadākhyātaṃ girijāyāḥ puras tadā /
tatsarvam ekacittena rudrodgītaṃ śrutaṃ mayā // RKS_93.21 //

durbhikṣopahatā viprā narmadā taṭam āśritāḥ /
uddālako vaśiṣṭhaś ca māṇḍavyo gautamas tathā // RKS_93.22 //

yājñavalkyo 'tha śāṇḍilyaścyavano bhārgavas tathā /
nāśake turvibhāṇḍaś ca bālakhilyādayas tathā // RKS_93.23 //

śātātapo 'pi śaṅkhaś ca jaiminir gobhilas tathā /
jaigīṣavyaḥ śatānīka ṛṣisaṅghāḥ samāgatāḥ // RKS_93.24 //

tīrthayātrā kṛtā tais tu narmadāyā samantataḥ /
ādityeśaṃ samāyātāḥ prasaṅgād ṛṣisattamāḥ // RKS_93.25 //

vṛkṣais saṃchāditaṃ sarvaṃ dhavaistindukapāṭalaiḥ /
jambīrair arjunaiḥ kundair jaṭākesarakiṃśukaiḥ // RKS_93.26 //

punnāganārikerais tu khadiraiḥ kalpapādapaiḥ /
anekaśvāpadākīrṇaṃ mṛgamālāsamākulam // RKS_93.27 //

ṛkṣahastisamāyuktaṃ citrakaiś ca suśobhitam /
praviśya ṛṣayaḥ sarve vane puṣpaphalākule // RKS_93.28 //

vanānte ca nārī śubhrā dṛṣṭā raktāmbarānvitā /
raktamālyā suśobhāḍhyā rastacandanacarcitā // RKS_93.29 //

raktābharaṇasaṃyuktā śaśihastā bhayāvahā /
tasyāḥ samīpago dṛṣṭaḥ kṛṣṇajīmūtasannibhaḥ // RKS_93.30 //

mahākāyo bhīmavaktraḥ pāśahasto bhayāvahaḥ /
anādhṛṣyo vayovṛddha āturaḥ piṅgalocanaḥ // RKS_93.31 //

dīrghajihvaḥ karālāsyas tīkṣṇādaṃṣṭro durāsadaḥ /
vṛddhāṃ striyaṃ kuruśreṣṭha te paśyan viprapuṃgavāḥ // RKS_93.32 //

tataḥ samīpagā vṛddhā sa ca vṛddhaś ca bhārata /
svādhyāyaniratair viprais tau pṛṣṭau pāpakarmiṇau // RKS_93.33 //

vṛddhāvūcatuḥ:
yuṣmākaṃ yaminaḥ sarve tiṣṭhadhvaṃ tīrthamadhyataḥ /
śīghraṃ praviśyatāṃ sarve narmadā caiva sevyatām // RKS_93.34 //

tayoḥ śrutvā tu vacanaṃ brāhmaṇāḥ śaṃsitavratāḥ /
jagmus te narmadākacchaṃ dṛṣṭvā revāṃ dvijottamāḥ // RKS_93.35 //

natāḥ kecit stuvanty anye jayadevi namo 'stu te // RKS_93.36 //

ṛṣaya ūcuḥ:
namo 'stu te siddhagaṇair niṣevite namo 'stu te sarvapavitramaṅgale /
namo 'stu te viprasahasrapūjite /
namo 'stu te rudrasamudbhave pare // RKS_93.37 //

namo'stu te sarvapavitrapāvane namo 'stu te devi vare prasīda naḥ /
namo 'stu te śītajale sukhaprade saridvare pāpahare dayānvite // RKS_93.38 //

anekabhūtāṅgasuśobhitāṅge gandharvayakṣoragapāvitāṅge /
mahāgajaughā mahiṣā varāhāḥ krīḍanti toye sumahormimālaiḥ // RKS_93.39 //

namāmaḥ sarve varade sukhaprade 'smān paśupāśabaddhān /
pāpairanekaiḥ paśupāśabaddhā bhramanti tāvannarakeṣu nityam // RKS_93.40 //

yāvat tavāmbho nahi saṃspṛśanti spṛṣṭaṃ karaiścandramaso raveś ca /
anekasaṃsārabhayārditānāṃ pāpair anekaiḥ pariveṣṭitānām // RKS_93.41 //

gatis tvam ambhojasamānavaktre dvandvair anekair abhisaṃvṛtānām /
nadyas tu pūjyā vimalā bhavanti /
tvāṃ devi cāsādya na saṃśayo 'tra // RKS_93.42 //

dukhāturāṇām abhayaṃ dadāsi devair anekair abhipūjitāsi /
viṇmūtradehārṇavamagnadehā bhavanti tāvan narakeṣu martyāḥ // RKS_93.43 //

mahāniloddhūtataraṅgabhaṅgaṃ jalaṃ na yāvat tava saṃspṛśanti /
mlecchāḥ pulindās tvatha yātudhānāḥ pibanti cāmbhastava devi puṇyam // RKS_93.44 //

te 'pi pramuñcanti bhayāt tu ghorāt kim atra viprā bhayapāpabhītāḥ /
ghore yuge 'smin kalināmnyapuṇye tvaṃ bhrājase kālajalaughapūrṇe // RKS_93.45 //

devyatra nakṣatrapathe 'pi gaṅgā tava prasādād divi devyatiṣṭhat /
kāle yatheṣṭaṃ paripālaya tvaṃ yāsyāma lokaṃ tava suprasādāt // RKS_93.46 //

vayaṃ tathā tvaṃ kuru naḥ prasādaṃ tvām āśritās tvāṃ śaraṇaṃ gatā vai /
gatis tvam evātra piteva putraṃ tvam ādideva prabhave vicitre // RKS_93.47 //

kāle 'py anāvṛṣṭibhavaṃ kṣayaṃ ca rakṣasva (?) /
sarvaṃ jagataḥ svarūpam .... .... // RKS_93.48 //

evaṃ stutā mahādevī narmadā saritāṃ varā /
pratyakṣā sā parābhūtā brāhmaṇānāṃ yudhiṣṭhira // RKS_93.49 //

narmadovāca:
tuṣṭāhaṃ varadā viprā dāsye vo vāñchitaṃ phalam /
tato 'varṣan mahāmeghā dhānyaṃ ca pracuraṃ tathā // RKS_93.50 //

kandamūlaphalaṃ śākaṃ sukhaṃ sarvasaṃśritam /

mārkaṇḍeya uvāca: paṭhanti ye stotram idaṃ narendra śṛṇvanti bhaktyā parayaā prapannāḥ // RKS_93.51 //

tebhyo 'ntakāle sariduttameyaṃ gatiṃ viśaddhāṃ nitarāṃ dadāti /
prātaḥ samutthāya samāna evaṃ saṃkīrtayed rudramumāṃ ca devīm // RKS_93.52 //

pāpāni sarvāṇi layaṃ grayānti samāśrayante ca mahānubhāvāḥ /
pāpais tu muktā divi modayante śambhorgirā caiva tu nānyathā ca // RKS_93.53 //

mārkaṇḍeya uvāca:
dṛṣṭās te puruṣā nānyā narmadātaṭam āśritāḥ /
snānadevārccanairyuktāḥ pañcaiva tu mahābalāḥ // RKS_93.54 //

te dṛṣṭā brāhmaṇaiḥ sarvair vedavedāṅgapāragaiḥ /

viprā ūcuḥ: dinānte ca striyor yugmaṃ dṛṣṭaṃ raudraṃ bhayāvaham // RKS_93.55 //

trayo vṛddhāś ca puruṣāḥ pāśahastā bhayāvahāḥ /
durddharā durnisaṃkāśā itaścetaś ca cañcalāḥ // RKS_93.56 //

vyāharanti bhiyā vācā ākāṅkṣā darśanasya ca /
aparaspariṇas sarve nirīkṣante parasparam // RKS_93.57 //

teṣu saṅgheṣu yatproktaṃ tatsarvaṃ kathayāmi te /

puruṣā ūcuḥ: tīrthāvagāhanaṃ sarvaiḥ pūrvapaścimadakṣiṇe // RKS_93.58 //

uttare ca kṛtaṃ bhaktyā na pāpaṃ tad vyapohitam /
niṣpāpāś cātra sañjātās tīrthasyāsya prabhāvataḥ // RKS_93.59 //

śṛṇvantu ṛṣayaḥ sarve agnijvālopamā dvijāḥ /
pātakāni ca ghorāṇi yāny acintyāni dehinām // RKS_93.60 //

pāpiṣṭhena tu cānena garordārā vidūṣitāḥ /
hṛtaṃ cānyena mitrasya suvarṇaṃ ca tathā ca vai // RKS_93.61 //

brahmahatyā kṛtā raudrā kṛtaṃ cānyena pātakam /
surāpānaṃ tu cāpy asya saṃjātaṃ cānyakāmataḥ // RKS_93.62 //

govadhaṃ pāpam etena kṛtam ekena pāpinā /
akāmato 'pi sarveṣāṃ pātakāni narādhipa // RKS_93.63 //

brāhmaṇās tāṃs tu te dṛṣṭvā pāpiṣṭhā gatakalmaṣāḥ /
tīrthasyāsya prabhāveṇa narmadāyāḥ prabhāvataḥ // RKS_93.64 //

na kvācit pātakānāṃ tu praveśaś cātra jāyate /
evaṃ saṃcintya te sarve pāpiṣṭhāś ca parasparam // RKS_93.65 //

kṣipram eva samuddhṛtya vicintya hṛdaye harim /
snātvā revājale puṇye tārpitvā pitṛdevatāḥ // RKS_93.66 //

natvā tu bhāskaraṃ devaṃ hṛdi dhyātvā janārdanam /
kṛtvā pradakṣiṇāṃ bhaktyā jvalite jātavedasi // RKS_93.67 //

patitāḥ pāṇḍavaśreṣṭha pāpodvignāś ca pāpinaḥ /
sāttvikīṃ kāmanāṃ kṛtvā tyaktvā prāṇān divaṅgatāḥ // RKS_93.68 //

niṣpāpās te mahābhāgair narmadāyottare taṭe /
vimānasthās tadā dṛṣṭā brāhmaṇais te yudhiṣṭhira // RKS_93.69 //

āścaryamatulaṃ dṛṣṭam ṛṣibhir narmadātaṭe /
tadā prabhṛti te sarve rāgadveṣavivarjitāḥ // RKS_93.70 //

ravitīrthaṃ dvijā hṛṣṭāḥ sevante mokṣakāṅkṣayā // RKS_93.71 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe 'rkatīrthamahimānuvarṇano nāma trinavatitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 94

mārkaṇḍeya uvāca:
tīrthasyāsya ca yatpuṇyaṃ tac chṛṇuṣva narādhipa /
paṇḍito vṛddhabhāvena bhaktyā trāto nareśvara // RKS_94.1 //

uddeśaṃ kathayiṣyāmi dṛṣṭvā vāntaram eva ca /
kurukṣetraṃ yathāpūtaṃ ravitīrthaṃ śrutaṃ tathā // RKS_94.2 //

īśvareṇa purākhyātaṃ ṣaṇmukhasya yudhiṣṭhira /
śrutaṃ rudragaṇaiḥ sarvair ahaṃ tatra samīpagaḥ // RKS_94.3 //

mārtaṇḍagrahaṇe prāpte ye vrajanti ṣaḍānana /
ravitīrthe kurukṣetre tulyam eva phalaṃ bhavet // RKS_94.4 //

snāne dāne tathā jāpye home caiva viśeṣataḥ /
kurukṣetre tathā puṇyaṃ nātra kāryā vicāraṇā // RKS_94.5 //

grāme vā yadi vāraṇye puṇyā sarvatra narmadā /
ravitīrthe viśeṣeṇa raviparvaṇi bhūmipa // RKS_94.6 //

tatra sūryadine bhaktyā vyatīpāte ca vaidhṛtau /
saṃkramaṇe grahaṇe vā 'pi ye vrajanti jitendriyāḥ // RKS_94.7 //

kāmakrodhavinirmuktā rāgadveṣais tathaiva ca /
kathāṃ ca vaiṣṇavīṃ pārtha vedādhyayanam eva ca // RKS_94.8 //

ṛgvedaṃ vā yajurvedaṃ sāmavedam atharvaṇam /
ṛcam ekāṃ tu japtvaiva samastaphalam āpnuyuḥ // RKS_94.9 //

gāyatryā ca caturvedaphalam āpnoti mānavaḥ /
prabhāte pūjayed devam annadānahiraṇmayaiḥ // RKS_94.10 //

tatra snātvā dvije yogye kapilāṃ yaḥ prayacchati /
pṛthivī tena vai dattā saśailavanakānanā // RKS_94.11 //

bhūrlokaś ca bhuvarloko maharloko janas tathā /
tapaḥ satya tathā lokaṃ pātālāny ekaviṃśatiḥ // RKS_94.12 //

tena dattaṃ bhavet sarvaṃ godānaṃ yena vai kṛtam /
teṣām abdakṛtaṃ pāpaṃ naśyed vai nātra saṃśayaḥ // RKS_94.13 //

yudhiṣṭhira uvāca: puṇyā gatiḥ kathaṃ tāta etat kathaya tattvataḥ /

mārkaṇḍeya uvāca: purā kṛtayugasyādau brahmālokapitāmahaḥ // RKS_94.14 //

utpādya tathā sakalaṃ bhūtagrāmaṃ caturvidham /
ākulā pṛthivī tena saṃjātā pāṇḍunandana // RKS_94.15 //

tataḥ paścād vicintyedaṃ kathaṃ loko bhaviṣyati /
kathaṃ svargaṃ prayāsyanti mānavā bhaktisaṃyutāḥ // RKS_94.16 //

bhānuś caiva kathaṃ prīto lokānāṃ jāyate bhṛśam /
virañceścintyamānasya agnikuṇḍāt samutthitā // RKS_94.17 //

jvalantī tejasā pūrṇā ghaṇṭā lulitaniḥsvanā /
dṛṣṭvā tāṃ tu mahābhāgāṃ kapilāṃ kuṇḍamadhyagām // RKS_94.18 //

brahmālokagurustāṃ tu praṇamyedam uvāca ha /
namaste kāpile puṇye sarvalokeṣv anuttame // RKS_94.19 //

māṅgalye maṅgale devi triṣu lokeṣu vandite /
tvaṃ lakṣmīs tvaṃ dhṛtirmedhā pavitrā tu varānane // RKS_94.20 //

umādevīti vikhyātā tvaṃ śacī nātra saṃśayaḥ /
vaiṣṇavī tvaṃ mahādevī brahmāṇī tvaṃ varānane // RKS_94.21 //

kumārī tvaṃ mahābhāge bhaktiḥ śraddhā tathaiva ca /
kālarātrī tu bhūtānāṃ kumārī parameśvarī // RKS_94.22 //

tvaṃ truṭistvaṃ ghaṭī caiva muhūrtakṣaṇam eva ca /
saṃvatsarartavo māsās tvaṃ kālaḥ puruṣaḥ sadā // RKS_94.23 //

nāsti kiṃcit tvayā hīnaṃ trailokye sacarācare /
evaṃ stutā tu sā tena kapilā parameṣṭhinā // RKS_94.24 //

tam uvāca mahābhāgā prahṛṣṭā parameṣṭhinam /
prasannā tava vākyena devadeva jagadguro // RKS_94.25 //

brahmovāca:
jagaddhitāya janitā mayā tvaṃ parameśvari /
svargān martyamito yāhi lokānāṃ hitakāmyayā // RKS_94.26 //

sarvadevamayīṃ tvāṃ tu sarvalokamayīṃ tathā /
vidhinā ye pradāsyanti teṣāṃ vāsas triviṣṭape // RKS_94.27 //

evamuktā tataḥ puṇyā kapilā parameṣṭhinā /
ājagāma bhuvaḥ pṛṣṭhe vandyamānā surottamaiḥ // RKS_94.28 //

pavitrā vasudhā tena saṃjātā pāṇḍunandana /
tasyā aṅgeṣu ye devās tān me nigadataḥ śṛṇu // RKS_94.29 //

mukhe hy agniḥ sthito devo danteṣu ca bhujaṅgamāḥ /
dhātā vidhātā coṣṭhau ca aśvinau karṇasaṃsthitau // RKS_94.30 //

vajrapāṇiḥ sthitaḥ śṛṅge śṛṅgamadhye pitāmahaḥ /
kālo madhyagatas tāta pāśabhṛd varuṇas tathā // RKS_94.31 //

yamaś ca bhagavān deva āsyasyopari saṃsthitaḥ /
nābhimadhye sthitaś chando devā jaṅghāsu bhārata // RKS_94.32 //

vasundharā sthitā nābhyāṃ parvatāḥ sandhiṣu sthitāḥ /
vṛkṣā gulmāni vallyaś ca sandhimārge vyavasthitāḥ // RKS_94.33 //

ṛṣayo romakūpeṣu saṃsthitāḥ pāṇḍunandana /
snāyusthāḥ pitaraḥ sarve prasravaṃ sarvatīrthajam // RKS_94.34 //

sarveṣāṃ gomayaṃ śreṣṭhaṃ pavitraṃ pāpanāśanam /
khureṣu pannagāḥ sarve pucchāgre sūryaraśmayaḥ // RKS_94.35 //

evaṃ bhūtā tu kapilā sarvadevamayī kila /
ye dhyāyanti gṛhe bhaktyā te muktā nātra saṃśayaḥ // RKS_94.36 //

prātarutthāya yo bhaktyā nityaṃ kuryāt pradakṣiṇam /
pradakṣiṇīkṛtā tena saptadvīpā vasundharā // RKS_94.37 //

kapilāpañcagavyena yaḥ snāpayati śaṅkaram /
viṣṇuṃ vā jagadādhāraṃ sūryaṃ vā tv anyadaivatam // RKS_94.38 //

pañcāmṛtena saṃsnāpya bhaktyā gavyena pāṇḍava /
abdaṃ vā śrotriye nityaṃ kapilāṃ yaḥ prayacchati // RKS_94.39 //

tulyam etat phalaṃ proktaṃ śaṅkareṇa yudhiṣṭhira /
ya pradāsyati viprāya ravitīrthe suyantritaḥ // RKS_94.40 //

kapilāṃ vātha kṛṣṇāṃ vā śvetāṃ raktāṃ ca pāṭalām /
kṣīriṇīṃ taruṇīṃ śubhrāṃ savatsāṃ vastrasaṃyutām // RKS_94.41 //

svarṇaśṛṅgīṃ raupyakhurīṃ viṣṇurūpaṃ dvijaṃ smaran /
ātmānaṃ viṣṇurūpaṃ ca dhenum ādityarūpiṇīm // RKS_94.42 //

yo dadāti mahābāho tasya vāsas triviṣṭapo /
brahmahatyā vinirmuktaḥ surāpānaṃ ca dāruṇam // RKS_94.43 //

gurvaṅganāgamaḥ steyo svāmidroho gavāṃ vadhaḥ /
mitraviśvāsaghātaṃ ca gurunindāsamudbhavam // RKS_94.44 //

sthitirnaṣṭe ca vaṃśe ca nirmālyasyāvalaṅghanam /
kanyāgamāgamaś caiva abhakṣasya tu bhakṣaṇam // RKS_94.45 //

vṛṣalī gamanaṃ raudraṃ kurūpāgamanodbhavam /
agnidaṃ garadaṃ caiva kūṭasākṣyasamudbhavam // RKS_94.46 //

tatsarvaṃ nāśayet pāpaṃ dhenurdānena pāṇḍava /
surabhisaṃgame puṇye niṣṭhute pāpanāśane // RKS_94.47 //

śrāddhaṃ pretasya yo bhaktyā dāpayet kuntinandana /
tasya prīto bhavet sūryaḥ suprīto bhava eva ca // RKS_94.48 //

dānaṃ yad dīyate tatra sūryam uddiśya bhaktitaḥ /
mitraloke sukhaṃ yāti narmadāyāḥ prasādataḥ // RKS_94.49 //

dadhicchande madhucchande devayāne sukhaprade /
bhīmeśvare kuruśreṣṭha samaṃ puṇyaṃ praśasyate // RKS_94.50 //

pṛthivyāṃ sāgarāntāyāṃ prakhyātaṃ tīrthapañcakam /
ye na jānanti bhūmisthā te mṛtā nātra saṃśayaḥ // RKS_94.51 //

snānaṃ devārcanaṃ jāpyaṃ homaṃ brāhmaṇapūjanam /
bhūmidānena vastreṇa annadānena bhaktitaḥ // RKS_94.52 //

upānacchatraśayānā gṛhadānena pāṇḍava /
grāmakanyāpradānena gajadānahayena ca // RKS_94.53 //

vidyāśakaṭadānena sarveṣām abhayapradaḥ /
sa yāti sarvatīrthāni ravitīrthaṃ yudhiṣṭhira // RKS_94.54 //

tīrthayātrāprabhāveṇa vyādhayo yānti saṃkṣayam /
śatravo mitratāṃ yānti viṣaṃ vā hy amṛtāyate // RKS_94.55 //

grahāḥ sarve 'bhavan prītāḥ prītas tasya divākaraḥ /
tīrthasyāsya payaḥ pītvā yat puṇyaṃ jāyate nṛṇām // RKS_94.56 //

abdam aśvatthasevāyāṃ kapilāyās tu dānataḥ /
tatphalaṃ kathayiṣyāmi bhaktyā tava mahīpate // RKS_94.57 //

pāpāḥ sarve vilīyante bhinnapātre jalaṃ yathā /
tīrthasyābhimukhaṃ vṛttaṃ gacchatāṃ nātra saṃśayaḥ // RKS_94.58 //

iha bāhyāntaraṃ tīrthaṃ kathitaṃ tava pārthiva /
pāpiṣṭhānāṃ kṛtaghnānāṃ svāmimitravirodhinām // RKS_94.59 //

tīrthākhyānaṃ śubhaṃ teṣāṃ gopitavyaṃ sadā budhaiḥ // RKS_94.60 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe ādityeśvaratīrthakīrtano nāma caturnavatitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 95

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet tu rājendra karañjeśvaram uttamam /
yatra te nihatās tāta dānavās tatpadānugaiḥ // RKS_95.1 //

indrādyaiś caiva saṃhṛṣṭaiḥ stuto yajñaḥ subuddhibhiḥ /
teṣāṃ ye putrapautrāś ca pūrvavairamanusmaran // RKS_95.2 //

tatra sthās tu surāḥ sarve sthāpayitvā hy umāpatim /
indracandrayamāḥ sūryaḥ sthāpayitveṣṭasiddhaye // RKS_95.3 //

hṛṣṭapuṣṭāḥ surāḥ sarve jagmur ākāśasasthitāḥ /
dānavānāṃ mahābhāga karoṭyaḥ patitā yataḥ // RKS_95.4 //

tadā prabhṛti tat tīrthaṃ karoṭīti mahīpate /
vikhyātaṃ bhārate loke bhūpṛṣṭhe pāṇḍunandana // RKS_95.5 //

aṣṭamyāṃ ca caturdaśyāṃ śubhe pakṣe tu bhaktitaḥ /
upoṣya śūlinaś cāgre rātrau kurvīta jāgaram // RKS_95.6 //

tatkathālāpasaṃyuktaṃ vedodgītaṃ tathaiva ca /
prabhāte vimale prāpte sthāṇuṃ sampūjya yatnataḥ // RKS_95.7 //

pañcāmṛtena saṃsnāpya śrīkhaṇḍenaiva cārcayet /
śatapallavapuṣpaiś ca pūjayec ca prayatnataḥ // RKS_95.8 //

bahurūpaṃ japenmantraṃ dakṣiṇāṃ tu pradāya ca /
tatphalaṃ samavāpnoti ādityeśvara nārmade // RKS_95.9 //

śrutatīrthaprabhāvaṃ vai yaḥ paṭhec ca narādhipa /
tatsarvaṃ kathayiṣyāmi bhaktyā tava mahīpate // RKS_95.10 //

yathoktena vidhānena nābhimātre jale sthitaḥ /
śrāddhaṃ tatraiva pretāya kārayeta jitendriyaḥ // RKS_95.11 //

vividhairagrapāṭhaiś ca vedādhyayanatatparaiḥ /
gohiraṇyena sampūjya vastratāmbūlabhojanaiḥ // RKS_95.12 //

bhūṣaṇaiḥ paṭṭadānaiś ca brāhmaṇaṃ pāṇḍunandana /
tasmiṃs tīrthe tu sampūjya kāmikaṃ bhojanaṃ dadet // RKS_95.13 //

bhavet koṭigaṇaṃ tasya nātra kāryā vicāraṇā /
tatra tīrthe yathā bhaktyā tyajed dehaṃ ca mānada // RKS_95.14 //

tasya tīrthe bhavet puṇyaṃ tac chṛṇuṣva narādhipa /
yāvad asthimanuṣyasya tiṣṭhate narmadāmbhasi // RKS_95.15 //

tāvad vasati dharmātmā śivaloke sudurlabhe /
tataḥ kālāt pracyutaś ca devo mānuṣyatāṃ gataḥ // RKS_95.16 //

koṭidhvajapatiḥ śrīmān jāyate nātra saṃśayaḥ /
sarvadharmasamāyukto medhāvī jīvaputrakaḥ // RKS_95.17 //

vikhyātaś ca dharāpṛṣṭhe dīrghāyur mānavo bhavet /
indracandrayamaiḥ rudrair ādityair vasubhis tathā // RKS_95.18 //

viśvedevais tathā sarvaiḥ sthāpitās tridaśeśvaraḥ /
narmadottarakūle tu lokānāṃ hitakāmyayā // RKS_95.19 //

mānavaḥ pretam uddiśya prāsādaṃ kārayet tu yaḥ /
tasmin naravaraśreṣṭhaḥ sa sadgatim avāpnuyāt // RKS_95.20 //

nyāyopārjitadravyeṇa yaḥ śrāddhaṃ kurute 'tra vai /
brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ striyaḥ śūdrāś ca satkṛtāḥ // RKS_95.21 //

te 'pi yānti pare loke śāṅkare surapūjite /
yaḥ śṛṇoti naro bhaktyā māhātmyaṃ tīrthajaṃ nṛpa // RKS_95.22 //

tasya pāpaṃ praṇaśyeta ṣaṇmāsena tu yatkṛtam /

mārkaṇḍeya uvāca: tato gacchet tu rājendra kumāreśvaram uttamam // RKS_95.23 //

prasiddhaṃ sarvatīrthānām agastyeśvaram uttamam /
ṣaṇmukhena tapastaptaṃ sarvapātakanāśanam // RKS_95.24 //

snānaṃ ca parayā bhuktyā siddhiḥ prāptā narādhipa /
devasainyādhipo rājan sarvaśatruvimardanaḥ // RKS_95.25 //

ugratejā mahātmā ca saṃjātas tīrthasevanāt /
tadā prabhṛti tattīrthaṃ vikhyātaṃ narmadātaṭe // RKS_95.26 //

tasmiṃs tīrthe tu yo bhaktyā ekacitto jitendriyaḥ /
aṣṭamyāṃ ca caturdaśyāṃ kārttikasya viśeṣataḥ // RKS_95.27 //

snāpayed girijānāthaṃ dadhidugdhena sarpiṣā /
gītaṃ tatra prakartavyaṃ piṇḍadānaṃ yathāvidhi // RKS_95.28 //

brāhmaṇaiḥ śrotriyaiḥ pārtha ṣaṭkarmanirataiḥ sadā /
yatkiṃcid dīyate tatra akṣayaṃ pāṇḍunandana // RKS_95.29 //

sarvatīrthāt paraṃ tīrthaṃ nirmitaṃ śaśinā nṛpa /
etat te sarvam ākhyātaṃ kumāreśvarajaṃ phalam // RKS_95.30 //

kumāradarśanāt puṇyaṃ prāpyate pāṇḍunandana /
mṛtaḥ svargam avāpnoti satyam īśvarabhāṣitam // RKS_95.31 //

tato gacchet tu rājendra agastyeśvaram uttamam /
tatra siddho mahābhāga agastyo munipuṅgavaḥ // RKS_95.32 //

yudhiṣṭhira uvāca:
kathaṃ siddho mahābhāga agastyo munipuṅgavaḥ /
kumbhodbhavo mahābhāga mitrāvaruṇasambhavaḥ // RKS_95.33 //

narmadātaṭam āśritya tatsarvaṃ kathayasva me /

mārkaṇḍeya uvāca: mahāpraśno mahārāja paripṛṣṭaś ca yas tvayā // RKS_95.34 //

tat te 'haṃ sampravakṣyāmi śṛṇuṣvaikamanāḥ sadā /
purākṛtayuge tāta bhārārtā jagatī sthitā // RKS_95.35 //

vijñaptukāmā deveśaṃ nākapṛṣṭhaṃ gatā nṛpa /
indrāya kathayāmāsa daityabhārārditaṃ jagat // RKS_95.36 //

indra uvāca:
brahmā ca jagataḥ kartā tavaiva mama sundari /
brahmalokaṃ gamiṣyāmi mantribhirdaivataiḥ saha // RKS_95.37 //

tataḥ sarve gatās tatra yatrāsau kamalāsanaḥ /

bṛhaspatir uvāca: brahman nirlambanā jātā daityabhārād vasundharā // RKS_95.38 //

asahantī tu taṃ bhāraṃ yāti devī rasātalam /
pratīkāraṃ pṛthivyāś ca kuruṣva jagatīpate // RKS_95.39 //

sarvasattvopakārāya sṛṣṭis tvayi jagatpate /

pitāmaha uvāca: kartā 'smi sarvajagatām ayonikalaśodbhavaḥ // RKS_95.40 //

agastyas tapasāṃ rāśiḥ śakto daityanivāraṇe /
ekataḥ sarvadevānāṃ balaṃ tejaś ca jāyate // RKS_95.41 //

ekato ṛṣimukhyasya jāyate nātra saṃśayaḥ /
brahmaṇo vacanaṃ śrutvā sarve devāḥ savāsavāḥ // RKS_95.42 //

tathaiva kāraṇaṃ cānyat kathayanti sma bhārata /
vijñātaṃ devadeveśa viśvāmitracikīrṣitam // RKS_95.43 //

triśaṅkvarthe ca yajño 'yaṃ viśvāmitreṇa sādhitaḥ /
spardhayā ca vaśiṣṭhasya yajñāṅgāni samāsṛjat // RKS_95.44 //

spardhayā sṛjatākāśaṃ bhūmiṃ cānyāṃ samāsṛjat /
yathā tu himavac chailaḥ pūrvāparamahodadhim // RKS_95.45 //

vyāpyaiva saṃsthito bhūmyāṃ devakāryārthasādhakaḥ /
tathāsau spardhate vindhyaḥ spardhayā kauśikasya ca // RKS_95.46 //

tiṣṭhanti devakāryāṇi kauśikena sureśvara /
kāryadvayapratīkāraṃ cintaya svajagadguro // RKS_95.47 //

brahmovāca:
ekas tv asya gurur vipro hy agastyo munipuṅgavaḥ /
utpathe vartamānasya kauśikasya durāsadaḥ // RKS_95.48 //

agastyo mārgabhettā vai bhaviṣyati na saṃśayaḥ /
gurur ātmavatāṃ śāstā sarveṣāṃ vai na saṃśayaḥ // RKS_95.49 //

vardhanaṃ parvatasyāsya devamārgapravartanam /
śāsaḥ kauśikaviprasya vasudhāyāṃ samantataḥ // RKS_95.50 //

kṣamaḥ samastakāryāṇāṃ mitrāvaruṇanandanaḥ /
evaṃ tu niścayaṃ kṛtvā devāḥ sendrapitāmahāḥ // RKS_95.51 //

yayurvasundharāsārdhaṃ himavantaṃ nageśvaram /
dadṛśus te sthitaṃ vipraṃ dhyāyamānaṃ ca yoginam // RKS_95.52 //

sudṛḍhaṃ niścaladhyānaṃ mokṣamārganiyāmakam /
taṃdṛṣṭvā stotum ārabdhāḥ sendracandrāḥ savāruṇāḥ // RKS_95.53 //

devā ūcuḥ:
jayam icchasva devānāṃ bhagavan kalaśodbhava /
prasādasumukho bhūtvā devānāṃ bhayamāgatam // RKS_95.54 //

agastya uvāca:
kiṃ kāryaṃ tu samutpannaṃ yena dūraṃ samāgatāḥ /
ekāntavāsinaṃ nityaṃ taṃ māṃ yūyaṃ surāś ca bhoḥ // RKS_95.55 //

ucyatāṃ yan mayā kāryaṃ tatsarvaṃ karavāṇy aham /
tato mandāniloddhūtakamalākaraśobhinā // RKS_95.56 //

guruṃ netrasahasreṇa prerayāmāsa vṛtrahā /

vākpatir uvāca: tvayā pūrvaṃ mahābhāga devakāryārthasiddhaye // RKS_95.57 //

samudrāḥ karṣitāḥ sarve īśvareṇa yathā jagat /
vidhvastāstridaśāḥ sarve dānavair baladarpitaiḥ // RKS_95.58 //

jitā devās tu te sarve dānavebhyaḥ parāṅmukhāḥ /
teṣāṃ varāpahārāya samudrāḥ śoṣitāḥ purā // RKS_95.59 //

sāmprataṃ duḥkhitā dhātrī paśyemāṃ bhūtadhāriṇīm /
daityabhāreṇa duḥkhārtā bhūmirjātā rasātalam // RKS_95.60 //

gantavyaṃ dakṣiṇāmāśāṃ taporāśe dvijottama /
narmadodadhimaryādāṃ kuru puṇyāṃ mahādvija // RKS_95.61 //

vṛddhiṃ vindhyanagasyāpi devakāryaṃ samuddhara /
kauśiko 'tha kanīyāṃs te ya unmārgapravartakaḥ // RKS_95.62 //

agastya uvāca:
devakāryaṃ kariṣyāmi sukhaṃ tiṣṭha vasundhare /
gacchāmi dakṣiṇām āśāṃ śaktaḥ śiṣyasya vāraṇe // RKS_95.63 //

vardhanaṃ parvatasyāsya vārayāmi na saṃśayaḥ /

devā ūcuḥ: yāmyāṃ gatvā suraiḥ sārdhaṃ draṣṭavyo yaṃ na saṃśayaḥ // RKS_95.64 //

siṃhasthe bhāskare vipra yena yāsyanti bhaktitaḥ /
naśyate ca dhanaṃ dhānyaṃ teṣāṃ saukhyaṃ na saṃśayaḥ // RKS_95.65 //

adhikārāya devānāṃ sa ca dṛṣṭo bhaviṣyati /
tatpratijñāya gīrvāṇāḥ samaṃ vasudhayā gatāḥ // RKS_95.66 //

agastyaṃ tapasāṃ rāśiṃ nirgacchantaḥ samantataḥ /
agastyapadavikṣepāc calitā ca vasundharā // RKS_95.67 //

manovegena samprāptaḥ kauśiko yatra tāpasaḥ /
kauśiko 'pi guruṃ dṛṣṭvā sāṣṭāṅgaṃ praṇipatya ca // RKS_95.68 //

dhanye 'haṃ muniśārdūlaprīto 'haṃ tava darśanāt /
arghapātraṃ samādāya dadhyakṣatasamanvitam // RKS_95.69 //

dūrvā ca candanaṃ pūjyabhaktyā pātre samāhitam /
gurupādaparikṣipta uvāca madhuraṃ tadā // RKS_95.70 //

ādeśo dīyatāṃ tāta tava preṣyo dvijottama /

agastya uvāca: devakāryavighātaṃ ca kauśika tvaṃ visarjaya // RKS_95.71 //

devakāryavisṛṣṭena karmaṇā na pravartase /
yadi te niścalā bhaktir viśvāmitra mamopari // RKS_95.72 //

tadā tvaṃ varjayeḥ sarvam unmārgasya pravartanam /

viśvāmitra uvāca: gurur ātmavatāṃ śāstā rājā śāstā durātmanām // RKS_95.73 //

iha pracchannapāpānāṃ śāstā vaivasvato yamaḥ /
spardhayā ca vaśiṣṭhasya triśaṅkurme suyācitaḥ // RKS_95.74 //

adya prabhṛti tat sarvaṃ tyaktam eva dvijottama /
ityuktaḥ prayayau śīghraṃ revātīraṃ sudurlabham // RKS_95.75 //

uttaraṃ taṭam āsādya tapas tatra samārabhat /
narmadā triṣu lokeṣu pavitrā pāpanāśinī // RKS_95.76 //

niścayaṃ paramaṃ kṛtvā mitrāvaruṇanandanaḥ /
śilātale niviṣṭas tu cacāra vipulaṃ tapaḥ // RKS_95.77 //

vāyubhakṣaḥ sadā kālaṃ kumbhayonir mahātapāḥ /
jñāto bhaktiyutaḥ śreṣṭha īśvareṇa yudhiṣṭhira // RKS_95.78 //

pratyakṣo dvādaśe varṣe saṅgataḥ pārvatīpatiḥ /

īśvara uvāca: sādhu sādhu muniśreṣṭha tapasā dyotitaṃ nabhaḥ // RKS_95.79 //

niścayaṃ tava tuṣṭo 'smi mitrāvaruṇanandana /
varṣāyutasahasreṇa nānyeṣāṃ varado hy aham // RKS_95.80 //

agastya uvāca:
saṃsārapalvalātītasṛṣṭijanmavivarjita /
durlakṣyāsurasaṅghānāṃ pramatheśa namo 'stu te // RKS_95.81 //

nandiskandagaṇā devā vṛthā kliśyanti mohitāḥ /
sanatkumāramukhyāś ca ṛṣayaḥ śaṃsitavratāḥ // RKS_95.82 //

tvad rūpaṃ te na jānanti śambho nātha namo 'stu te /
brahmādyā devatāḥ sarve dhyāyanti tvām aharniśam // RKS_95.83 //

naite paśyanti tvad rūpaṃ dhātardeva namo 'stu te /

īśvara uvāca: prasannas tava viprendra ūrdhvaretas tv ayonija // RKS_95.84 //

tava bhaktigṛhīto 'haṃ prasanna umayā saha /

agastya uvāca: yadi tuṣṭo 'si deveśa yadi deyo varo mama // RKS_95.85 //

pratyakṣo bhava tīrthe 'smin yadi satyaṃ varapradaḥ /
antarjale sadākālaṃ dharmādhyakṣo maheśvara // RKS_95.86 //

śilāyāṃ bhava nityaṃ ca narmadāyottare taṭe /
devakāryasya kartāhaṃ tvatprasādāj jagatpate // RKS_95.87 //

tatheti coktvā vṛṣavāhano 'pi jagāma kailāsanagaṃ nageśaḥ /
ayonijo yogabalena yuktaḥ pravidyayā liṅgabalāc chivasya // RKS_95.88 //

jagāma dakṣiṇām āśāṃ surasaṅghair abhiṣṭutaḥ /
tapovanaṃ yathāpuṇyaṃ devadānavasevitam // RKS_95.89 //

praviṣṭo muniśārdūlaḥ pavitraṃ devakambalam /
niścalā suṣamādevī saṃsthitā dharaṇī tathā // RKS_95.90 //

puṣpāṇi vavṛṣurdevā jayaśabdaṃ punaḥ punaḥ /

yudhiṣṭhira uvāca: tasya tīrthasya yatpuṇyaṃ kathyatāṃ munisuvrata // RKS_95.91 //

ādimadhyāvasāne ca brāhmaṇaiḥ saha bāndhavaiḥ /
pitṝṇāṃ sarvatīrthānāṃ sarvasattvopakārakam // RKS_95.92 //

mārkaṇḍeya uvāca:
pitṝn mokṣadaṃ proktaṃ sarvakāle janādhipa /
śivākhyāṃ kārttike māsi kṛṣṇapakṣe caturdaśīm // RKS_95.93 //

upoṣya yo naro bhaktyā kāmakrodhavivarjitaḥ /
śamītaruṃ samāsthāya rātrau kurvīta jāgaram // RKS_95.94 //

tatkathālāpasaṃyukto dharmākhyānair dvijaiḥ saha /
gavāṃ ghṛtena deveśaṃ rātrau ca snāpayet punaḥ // RKS_95.95 //

ghaṭenaiva ghaṭārdhena tadardhena svaśaktitaḥ /
ghṛtena bodhayed dīpaṃ ghṛtaṃ viprāya dāpayet // RKS_95.96 //

pañcāmṛtena gavyena snāpayet parameśvaram /
prabhāte pūjayed viprān svadāraniratān sadā // RKS_95.97 //

vedābhyasanaśīlāṃś ca paradāravivarjitān /
śūdrasevāratā nityaṃ dhūrtakarmaratā janāḥ // RKS_95.98 //

patitāḥ kūṭasākṣyeṇa pratigraharatāḥ sadā /
vedadveṣaṇaśīlāś ca kubjāś ca vikalāḥ sadā // RKS_95.99 //

hīnātiriktagātrā ye dvijāḥ śrāddhe vivarjitāḥ /
vedoktena viśuddhāṅgāḥ pūjyā nityaṃ yudhiṣṭhira // RKS_95.100 //

bhūmidānena vastreṇa kanyādānair viśeṣataḥ /
śrāddhakāleṣu yogeṣu bhartavyā bhaktitatparaiḥ // RKS_95.101 //

godānaṃ tatra kartavyaṃ śreyo 'rtham ātmanas tathā /
savatsāṃ kṣīriṇīṃ śubhrāṃ puṣṭāṃ vai śīlasaṃyutām // RKS_95.102 //

kambalaṃ parayā bhaktyā pādukopānahau tathā /
hiraṇyarukmiṇīṃ kanthāṃ tāmbūlaṃ bhojanaṃ tathā // RKS_95.103 //

ghaṇṭābharaṇaśobhāḍhyāṃ vastrayugmāvaguṇṭhitām /
svarṇaśṛṅgīṃ raupyakhurīṃ kāṃsyadohena saṃyutām // RKS_95.104 //

uccārya parayā bhaktyā yāvad āhūtasaṃplavam /
sarva koṭiguṇaṃ pārtha śubhaṃ vā yadi vāśubham // RKS_95.105 //

tīrthākhyānaṃ ca yo bhaktyā paṭhate śṛṇute 'thavā /
mucyate sarvapāpebhyaḥ śivaloke vasaty api // RKS_95.106 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe 'gastyatīrthavarṇano nāma pañcanavatitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 96

mārkaṇḍeya uvāca:
athānandeśvaraṃ gacchet sarvadevanamaskṛtam /
rudrasya paramānando yatra jāto yudhiṣṭhira // RKS_96.1 //

tattīrthaṃ kathayiṣyāmi sūryapāpakṣayaṃ karam /

yudhiṣṭhira uvāca: ānandaś caiva saṃjāto rudrasya dvijasattama // RKS_96.2 //

kathayasva mahābhāga saṃkṣepān munisattama /

mārkaṇḍeya uvāca: kathayāmi nṛpaśreṣṭha ānandeśvaram uttamam // RKS_96.3 //

dānavānāṃ vadhaṃ kṛtvā devadevaś ca śaṅkaraḥ /
pūjito daivataiḥ sarvaiḥ kinnarair yakṣapannagaiḥ // RKS_96.4 //

ānandaṃ paramaṃ prāpya nanarta vṛṣavāhanaḥ /
bhairavaṃ rūpam āsādya gaurī cārddhāṅgadhāritā // RKS_96.5 //

bhūtavetālakaṅkālair bhairavair bhairavo vṛtaḥ /
narmadāyottare tīre dakṣiṇe pāṇḍunandana // RKS_96.6 //

tuṣṭair marudgaṇais tatra sthāpitaḥ kamalāsanaḥ /
tadā prabhṛti vai deva ānandeśvara ucyate // RKS_96.7 //

aṣṭamyāṃ ca caturdaśyāṃ paurṇamāsyāṃ narādhipa /
vidhiṃ snātvārcayed devāṃ sugandhena vilepayet // RKS_96.8 //

brāhmaṇān pūjayet tatra yathāśaktyā yudhiṣṭhira /
godānaṃ tatra kartavyaṃ vastradānaṃ tathaiva ca // RKS_96.9 //

vasantasya trayodaśyāṃ śrāddhaṃ tatraiva kārayet /
iṅgudair badarair bilvair akṣatena jalena vā // RKS_96.10 //

pretānāṃ kārayec chrāddham ānandeśvaratīrthake /
pretā ānanditāḥ syus te yāvad āhūta samplavam // RKS_96.11 //

santatirdhanasaukhyaṃ ca saptajanmani jāyate /
ānandaś ca bhavet teṣāṃ janma janma yudhiṣṭhira // RKS_96.12 //

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet tu rājendra mātṛtīrtham anuttamam /
saṅgamasya samīpasthaṃ narmadādakṣiṇe taṭe // RKS_96.13 //

mātaras tatra rājendra saṃjātā narmadātaṭe /
umayā yācitas tatra vyālayajñopavītakaḥ // RKS_96.14 //

uvāca yoginīvṛndaṃ kaṣṭaṃ kaṣṭaṃ na śobhanam /
uvāca varadaś cāsmi yogivṛndavarapradaḥ // RKS_96.15 //

yoginya ūcuḥ:
ajeyāḥ sarvadevānāṃ tvat prasādān maheśvara /
tīrthānāmabhisaṃkhyāne prakhyātā vasudhātale // RKS_96.16 //

evaṃ bhavatu yoginyas tatraivāntaradhīyata // RKS_96.17 //

mārkaṇḍeya uvāca:
tasmiṃs tīrthe tu yo martyo navamyāṃ vijitendriyaḥ /
upoṣya parayā bhaktyā pūjayen mātṛmaṇḍalam // RKS_96.18 //

tasya tā mātaraḥ prītāḥ prīto 'yaṃ vṛṣavāhanaḥ /
bandhyāyā mṛtavatsāyā aputrāyā yudhiṣṭhira // RKS_96.19 //

snapanaṃ cārabhet tatra mantrajñair brāhmaṇottamaiḥ /
sahiraṇyena kumbhena pañcaratnaphalānvitam // RKS_96.20 //

snāpayet putrakāmā ca kāṃsyapātreṇa mantrataḥ /
putrān sā labhate nārī vīryayuktān guṇānvitān // RKS_96.21 //

yaṃ yaṃ kāmam abhidhyāyet taṃ taṃ sā labhate nṛpa /
mātṛtīrthāt paraṃ tīrthaṃ nāsty anyat pāṇḍunandana // RKS_96.22 //

tasyaivānantaraṃ tāta jalamadhyeśvaraṃ param /
liṅgeśvaramiti khyātaṃ surāsuranamaskṛtam // RKS_96.23 //

yudhiṣṭhira uvāca:
atyaktā sā tu revā yā kathaṃ tyaktā ca śambhunā /
jalamadhye hi tiṣṭheta śūlapāṇiḥ pinākadhṛk // RKS_96.24 //

tadahaṃ śrotum icchāmi tava vākyād dvijottama /

mārkaṇḍeya uvāca: āścaryabhūtā loke 'smin pratiṣṭhā pāṇḍunandana // RKS_96.25 //

paṇḍito vṛddhabhāvena kathayāmi nṛpottama /
ādau kṛtayuge tāta dānavo baladarpitaḥ // RKS_96.26 //

kālabāṣpa iti prokto durjayo devadānavaiḥ /
tapaś cacāra vipulaṃ narmadāyā jale śubhe // RKS_96.27 //

ārādhayan mahādevam ugreṇa tapasā bhṛśam /
tatas tutoṣa bhagavān sapatnīko maheśvaraḥ // RKS_96.28 //

īśvara uvāca:
bho bho vatsa varaṃ brūhi tuṣṭo 'haṃ tava bhaktitaḥ /
devasya vacanaṃ śrutvā kālabāṣpo 'bravīd vacaḥ // RKS_96.29 //

devāś caiva mayā bhagnāḥ prasādāt tava śūlinaḥ /
saṃgrāme ca viṣaṇṇo 'haṃ tasmād ārādhanaṃ kṛtam // RKS_96.30 //

hastaṃ śirasi yasyaiva dāsyāmi ca maheśvara /
na sa jīvet pumāṃl loke varam etaṃ dadasva me // RKS_96.31 //

īśvara uvāca:
yat te 'bhilaṣitaṃ daitya tat tathaiva bhaviṣyati /
iti śrutvā vaco daityaḥ śambhum evābhidudruve // RKS_96.32 //

hastaṃ te mūrdhni dāsyāmi na tatsatyaṃ vacas tava /
rudraḥ palāyitas tena keśavaṃ śaraṇaṃ gataḥ // RKS_96.33 //

nivedya keśavaṃ sarvaṃ tasminn eva nyalīyata /

keśava uvāca: hanmy ahaṃ taṃ mahādeva duṣṭaṃ daityajaneśvaram // RKS_96.34 //

hastaṃ śirasi tasyaiva dāpayāmi maheśvara /
tatas tvaritamāpannaḥ praviṣṭo namadātaṭe // RKS_96.35 //

kṛṣṇaḥ strīveṣadhārī ca daityasaṃmukham āgataḥ /
dvātriṃśallakṣaṇopetā niyuktā kāmasāyakaiḥ // RKS_96.36 //

madhumāthavake śambhuṃ dhyātvā sarvatra kaiśavī /
vanaṃ babhrāma sarvatra suśīlā vaṭapādapam // RKS_96.37 //

kṣobhayantīva cittāni sā reme dharmanandana /
riṅgamāṇaś ca daityo 'sau kālabāṣpaḥ sudurjanaḥ // RKS_96.38 //

praviṣṭaḥ sa vane ramye yatra sā śubhalocanā /
ahaṃ bhavāmi te bhartā durjayo devadānavaiḥ // RKS_96.39 //

trailokyasvāminī tvaṃ ca prasīda mama sundari /

śrīkṛṣṇa uvāca: yadi māṃ manyase bhāryāṃ pratyayaś ca bhaven mama // RKS_96.40 //

dānava uvāca:
svayaṃ bhavāmi tanvaṅgi śapathaṃ mama sādhanam /
tad ahaṃ ca kariṣyāmi iti me satyabhāṣitam // RKS_96.41 //

stryuvāca: kuruṣva tvaṃ mahābhāga śiro haste pradīyatām /

mārkaṇḍeya uvāca: kāmāndhenaiva rājendra nikṣipto mastake karaḥ // RKS_96.42 //

tatkṣaṇād abhavad bhasma dagdhas tṛṇacayo yathā /
keśavasyopari tadā puṣpavṛṣṭiḥ papāta ha // RKS_96.43 //

gatāḥ sarve divaṃ devāḥ svasthānaṃ vigatajvarāḥ /
kṣaurābdhim agamad viṣṇuḥ kālabāṣpe nipātite // RKS_96.44 //

ya idaṃ śṛṇuyād bhaktyā caritaṃ dānavasya ca /
śrāddhaṃ tatraiva yaḥ kuryāt kāmakrodhavivarjitaḥ // RKS_96.45 //

uddhṛtās tena sarve vai narakāc ca pitāmahāḥ /
kṣetre tasmiṃs tu yo dadyād brāhmaṇe vedapārage // RKS_96.46 //

tasya dānaphalaṃ sarvaṃ kurukṣetrād viśiṣyate /
sparśate ya idaṃ liṅgaṃ śaṅkareṇa ca nirmitam // RKS_96.47 //

sparśamātro manuṣyas tu rudravāso 'bhijāyate /
etasmāt kāraṇād rājaṃl lokapālāśca devatāḥ // RKS_96.48 //

durgādevī tathā caiva madhuhantā caturbhujaḥ /
dānavādyāś ca sarve 'pi rakṣaṇe ceśvarasya ca // RKS_96.49 //

rakṣante ca sadākālaṃ gṛhavyāpārarūpataḥ /
putrabhrātṛsamā bhūtvā svāmisambandharūpiṇaḥ // RKS_96.50 //

liṅgeśvaraṃ tu rājendra devairadyā 'pi rakṣyate // RKS_96.51 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe bhasmāsuravadho nāma ṣaṇṇavatitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 97

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchec ca rājendra dhanadaṃ tīrtham uttamam /
narmadādakṣiṇe kūle sarvapāpakṣayaṃkaram // RKS_97.1 //

sarvatīrthaphalaṃ tatra prāpyate nātra saṃśayaḥ /
caitramāse trayodaśyāṃ śuklapakṣe jitendriyaḥ // RKS_97.2 //

upoṣya parayā bhaktyā rātrau kurvīta jāgaram /
pañcāmṛtena rājendra snāpayed varadaṃ vibhum // RKS_97.3 //

pūjayedbhaktiyuktena gītavādyaṃ pradāpayet /
prabhāte pūjayed viprānātmanaḥ śreya icchatā // RKS_97.4 //

pratigrahāvimuktāś ca vidyāsiddhāntavādinaḥ /
bhartavyā hi priyair bhaktyā parivādavivarjitāḥ // RKS_97.5 //

pūjayed gohiraṇyena vastrālaṃkaraṇena ca /
hastyaśvarathadānena sarvapāpakṣayo bhavet // RKS_97.6 //

trijanmajanitaṃ pāpaṃ dhanadasya prabhāvataḥ /
svargadaṃ durvinītānāṃ vinītānāṃ ca muktidam // RKS_97.7 //

dhanavān sa naravyāghra bhavej janmani janmani /
kulīnatvaṃ svarūpatvaṃ duḥkhaṃ nāsti nirantaram // RKS_97.8 //

vyādhes tu na bhayaṃ teṣāṃ nanded dhanadasevanāt /
dhanasya ca yas tīrthe vidyāṃ vai pradadāti hi // RKS_97.9 //

sa yāti bhāskaraṃ lokaṃ sarvaduḥkhavivarjitaḥ /

mārkaṇḍeya uvāca: ahaṃ te kathayiṣyāmi cetihāsaṃ purātanam // RKS_97.10 //

dve bhāryye kaśyapasyāstāṃ sarvalokeṣv anuttame /
garutmān vinatāputraḥ kadrūputroragāḥ smṛtāḥ // RKS_97.11 //

santoṣeṇa dvayaṃ tāta tiṣṭhataḥ kāśyape gṛhe /
kadrvās tu bhaginī tatra iṣṭā ca vinatā tathā // RKS_97.12 //

krīḍed vinatayā sārdhaṃ kaśyapo 'pi prajāpatiḥ /
tatas tv ekadine pārtha āśramasthā suśobhanā // RKS_97.13 //

uccaiḥśravohayaṃ dṛṣṭvā ativegaṃ nabhaḥsthitam /
paśya paśya ca tanvaṅgi aśvaṃ sarvatra pāṇḍuram // RKS_97.14 //

dhāvamānam aviśrāntaṃ javena mānasopamam /

kadrūr uvāca: katham etat tu tanvaṅgi kṛṣṇaṃ jalpasi pāṇḍuram // RKS_97.15 //

asatyaṃ bhāṣitaṃ bhadre yamalokaṃ gamiṣyasi /

vinatovāca: satyānṛte tu vacane paṇo 'yaṃ me 'stu te 'dhunā // RKS_97.16 //

sahasraṃ caiva varṣāṇām ajñātvā dāsyatāṃ vrajet /
asatyā yadi me vāṇī kṛṣṇa uccaiḥśravāhayaḥ // RKS_97.17 //

tadāhaṃ tvad gṛhe dāsī sarvadaiva bhavāmi hi /
yadi tūccaiḥśravāḥ śveto dāsī tvaṃ madgṛhe punaḥ // RKS_97.18 //

evaṃ parasparaṃ dvābhyāṃ dāsīyam abravīd iti /
svāśramaṃ hi gatā kadrū rātrau cintāturā sthitā // RKS_97.19 //

śvetavarṇaṃ tu kathitaṃ śyāmaṃ tamaśvakaṃ tadā /
putrāṇāṃ kathitaṃ pārtha paṇaścaiva kṛto mayā // RKS_97.20 //

śrutaṃ sarvais tathā vākyaṃ sarpair mātṛpaṇas tadā /
jātā dāsī na sandehaḥ śveto bhāskaravāhanaḥ // RKS_97.21 //

kadrūr uvāca:
yathāhaṃ na bhave dāsī tatkāryaṃ ca vicintyatām /
uccaiḥśravo romakūpe viśadhvaṃ yūyameva ca // RKS_97.22 //

ekaṃ muhūrtaṃ tiṣṭhadhvaṃ yāvat kṛṣṇaḥ pradṛśyate /
kṣaṇenaikena bhavatāṃ dāsī sā bhavate mama // RKS_97.23 //

dāsītve yā tu tanvaṅgī vinatā satyagārvitā /
tataḥ svasthānagāḥ sarve bhavantu sukhinaḥ sadā // RKS_97.24 //

sarpā ūcuḥ:
yathā tvaṃ jananī caiva sarveṣāṃ bhuvi pannagī /
tathā sāpi viśeṣaṇa vañcitavyā na mātṛvat // RKS_97.25 //

tataḥ sā tena vākyena kruddhā kālānalopamā /
mama vākyam akurvāṇā ye kecid bhuvi pannagāḥ // RKS_97.26 //

havyavāhamukhaṃ sarve yāsyantīty avicāriṇaḥ /
tena vākyena bhītāste hayaromasuveṣṭitāḥ // RKS_97.27 //

naṣṭāḥ kecid diśo divyāḥ kadrūśāpabhayānvitāḥ /
kecid gaṅgājale naṣṭāḥ kecin naṣṭāḥ sarasvatīm // RKS_97.28 //

kecin mahodadhiṃ nītāḥ praviṣṭā vindhyakandare /
āśritya narmadātoyaṃ maṇināgottamo nṛpa // RKS_97.29 //

cacāra vipulaṃ bhaktyā uttare narmadātaṭe /
mātṛśāpadharo nāgaḥ praviṣṭo narmadājale // RKS_97.30 //

tvatprasādena bho nātha mātṛśāpaṃ tarāmy aham /
havyavāhamukhaṃ yasmāt prayāmi na jagatpate // RKS_97.31 //

īśvara uvāca:
havyavāhamukhaṃ vatsa na yāsyasi mamājñayā /
mama lokanivāso 'pi tava putra bhaviṣyati // RKS_97.32 //

maṇināga uvāca:
asmin sthāne mahādeva sthīyatām aṃśabhāgataḥ /
sahasrāṃśena bhāgena sthīyatāṃ narmadājale // RKS_97.33 //

upakārāya lokānāṃ mama nāmnā ca śaṅkara /

īśvara uvāca: sthāpaya svaparaṃ liṅgamājñayā mama pannaga // RKS_97.34 //

ityuktvāntardadhe devastadaiva śivayā saha /
tatra tīrthe tu ye bhaktyā śucayo yatamānasāḥ // RKS_97.35 //

pañcamyāṃ ca caturdaśyām aṣṭamyāṃ śuklapakṣake /
arcayanti sadā pārtha nopasarpanti te yamam // RKS_97.36 //

dadhnā ca madhunā caiva ghṛtena kṣīrato janāḥ /
snāpayanti virūpākṣam umādehārdhadhāriṇam // RKS_97.37 //

kāmāṅgadahanaṃ devaṃ mahāsuraniṣūdanam /
saṃsnāpayanti ye bhaktyā paśyanti paramaṃ padam // RKS_97.38 //

ṣaṭkarmaniratās tāta śūdrapraṇayavarjitāḥ /
te 'pi yānti paraṃ lokaṃ sarvapāpavivarjitāḥ // RKS_97.39 //

vrātyāṃś ca durdharān ṣaṇḍhān vārdhakyāṃś ca kṛṣīvalān /
bhinnadṛṣṭikarān viprān kaścinnaiva ca pūjayet // RKS_97.40 //

vṛṣalī mandire yasya mahiṣaṃ yas tu vāhayet /
te viprā dūratas tyājyā vrate śrāddhe nṛpeśvara // RKS_97.41 //

kāṇāḥ kuṇḍāś ca golāś ca vaidyāś caiva vivarjitāḥ /
naite pūjyā dvijāḥ pārtha maṇināgeśvare śubhe // RKS_97.42 //

yadīcched ūrdhvagamanāṃ pitṛṇām ātmanas tathā /
sarvāṅgarucirāṅgāś ca sadā pūjyā dvijās tu vai // RKS_97.43 //

sa yāti paramaṃ lokaṃ yāvad āhūtasamplavam /
tataḥ svargāc cyutaḥ so 'pi jāyate vipule kule // RKS_97.44 //

maṇināgeśvaraṃ devaṃ yaḥ paśyati narādhipa /
dhenuṃ śayyāṃ tathā chatraṃ kanyāṃ dāsīṃ subhaktitaḥ // RKS_97.45 //

pātre dadyāt tu rājendra yadīcchec chreya ātmanaḥ /
surabhīṇi ca puṣpāṇi gandhavastrāṇi dāpayet // RKS_97.46 //

dīpaṃ dhānyaṃ gṛhaṃ śubhraṃ sarvopaskarasaṃyutam /
dadate ye narā bhaktyā te vrajanti triviṣṭapam // RKS_97.47 //

maṇināge nṛpa svarṇapannago yaḥ pradīyate // RKS_97.48 //

pātakāni pralīyanta āmapātre jalaṃ yathā /
narmadātoyasaṃsiddhaṃ bhojyaṃ viprāya dīyate // RKS_97.49 //

te 'pi pāpair vinirmuktāḥ krīḍante daivataiḥ saha /
tyāgino bhogasaṃyuktā dharmākhyānaratāḥ sadā // RKS_97.50 //

devadvijaguror bhaktās tīrthasevāparāyaṇāḥ /
mātāpitṛsvāmibhaktāḥ krodhadrohavivarjitāḥ // RKS_97.51 //

etaiḥ sarvair guṇair yuktā ye narāḥ pāṇḍunandana /
jāyante svargakāmāś ca svarge vāso bhaviṣyati // RKS_97.52 //

sarvatīrthavaraṃ tīrthaṃ maṇināgaṃ nṛpottama /
tīrthākhyānam idaṃ puṇyaṃ yaḥ paṭhec chṛṇuyād api // RKS_97.53 //

so 'pi pāpavinirmuktaḥ śivaloke mahīyate /
na viṣaṃ kramate teṣāṃ vicaranti yathecchayā // RKS_97.54 //

bhādrapadyāṃ ca yaḥ ṣaṣṭhyāṃ bhādre snāyāc ca darśake /
tasya puṇyaphalāvāptir ākhyānakathanena tu // RKS_97.55 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe maṇināgatīrthavarṇano nāma saptanavatitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 98

mārkaṇḍeya uvāca:
dakṣiṇe narmadātīre tīrthaṃ paramaśobhanam /
sarvapāpaharaṃ puṇyaṃ gopāleśvaram uttamam // RKS_98.1 //

godehān niḥsṛtaṃ liṅgaṃ puṇyaṃ bhūmitale nṛpa /

yudhiṣṭhira uvāca: godehāt niḥsṛtaṃ kasmāl liṅgaṃ pāpakṣayaṃ karam // RKS_98.2 //

dakṣiṇe narmadā tīre maṇināgasamīpataḥ /
saṃkṣepāt kathyatāṃ vipra gopāleśvaram uttamam // RKS_98.3 //

mārkaṇḍeya uvāca:
kāmadhenus tapas tatra putrārthaṃ ca cakāra ha /
dhyāyatī parayā bhaktyā devadevaṃ maheśvaram // RKS_98.4 //

tuṣṭas tasyā jagannāthaḥ kapilāyā maheśvaraḥ /
niḥsṛto dehamadhyāt tu akṣayaḥ parameśvaraḥ // RKS_98.5 //

maheśvara uvāca:
tuṣṭo devi jaganmātaḥ kapile parameśvari /
ārādhanaṃ kṛtaṃ kasmād vada devi varānane // RKS_98.6 //

surabhir uvāca:
lokānām upakārāya sṛṣṭāhaṃ parameṣṭhinā /
loke kāryaṃ hi sarvaṃ vai matprasādāt prasidhyati // RKS_98.7 //

lokāḥ sarve prapaśyanti tvatpasādāt triśūlinam /
tīrthe tvaṃ bhava bhoḥ śambho lokānāṃ hitakāmyayā // RKS_98.8 //

mārkaṇḍeya uvāca:
tadā prabhṛtitattīrthaṃ vikhyātaṃ vasudhātale /
snānenaikena rājendra sarvapāpaṃ vyapohati // RKS_98.9 //

gopāleśe tu godānaṃ yas tu bhaktyā pradāpayet /
yogye dvijottame deyā yogyā dhenuḥ sakāñcanī // RKS_98.10 //

savastrā taruṇī śubhrā kṣīriṇī vṛṣasaṃyutā /
kṛṣṇapakṣe caturdaśyām aṣṭamyāṃ vā yudhiṣṭhira // RKS_98.11 //

sarveṣu caiva māseṣu kārttike ca viśeṣataḥ /
dāpayet parayā bhaktyā dvije svādhyāyatatpare // RKS_98.12 //

vidhinā ca pradāsyanti vidhinā pratigṛhṇate /
ubhayoḥ puṇyakarmāṇi prekṣakāḥ puṇyabhājanāḥ // RKS_98.13 //

piṇḍadānaṃ prakartavyaṃ pretānāṃ bhāvasaṃyutaiḥ /
piṇḍenaikena rājendra pretā yānti parāṃ gatim // RKS_98.14 //

bhaktyā praṇāmaṃ rudrasya ye kurvanti dine dine /
teṣāṃ pāpaṃ pralīyeta bhinnapātre jalaṃ yathā // RKS_98.15 //

tasmiṃs tīrthe tu yo rājan vṛṣaṃ caiva samutsṛjet /

yudhiṣṭhira uvāca: vṛṣotsarge kṛte tāta yatphalaṃ bhavate nṛṇām // RKS_98.16 //

tatsarvaṃ kathayasvādya prayatnena dvijottama /

mārkaṇḍeya uvāca: sarvalakṣaṇasampanne vṛṣe caiva tu yatphalam // RKS_98.17 //

tad ahaṃ sampravakṣyāmi śṛṇu tvaṃ dharmanandana /
kārttike caiva vaiśākhe paurṇamāsyāṃ narādhipa // RKS_98.18 //

rudrasya sannidhau bhūtvā śuciḥ snātvā jitendriyaḥ /
vṛṣotsargaṃ tathā rājan kārayed dharaprītaye // RKS_98.19 //

sthāne sthitvā pavitre tu catasro vatsikāḥ śubhāḥ /
vṛṣabhāya ca muñceta sarvalakṣaṇasaṃyutāḥ // RKS_98.20 //

prīyatāṃ ca mahādevo brahmāviṣṇus tathā pare /
vṛṣabhe romasaṃkhyā tu sarvāṅgeṣu narādhipa // RKS_98.21 //

tāvad varṣapramāṇaṃ tu śivaloke mahīyate /
śivaloke uṣitvā tu paścān martye ca jāyate // RKS_98.22 //

kule mahati sambhūto dhanadhānyasamākule /
surūpe rūpavāṃś caiva vidyāḍhye satyavādinām // RKS_98.23 //

gopāleśvarakaṃ puṇyaṃ mayākhyātaṃ yudhiṣṭhira /
godehāt niḥsṛtaṃ liṅgaṃ narmadādakṣiṇe taṭe // RKS_98.24 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe gopāleśvaramahimānuvarṇano nāmāṣṭanavatitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 99

mārkaṇḍeya uvāca:
narmadāyottare kūle tīrthaṃ paramaśobhanam /
sarvapāpaharaṃ puṇyaṃ nāmnā vai gautameśvaram // RKS_99.1 //

sthāpitaṃ gautamenaiva lokānāṃ hitakāmyayā /
svargasopānarūpeṇa tīrthaṃ puṃsāṃ yudhiṣṭhira // RKS_99.2 //

gaccha tvaṃ parayā bhaktyā yatra devo jagadguruḥ /
pātakānāṃ vināśāya svargavāsāptaye nṛpa // RKS_99.3 //

saukhyasya vardhanaṃ liṅgaṃ jayadaṃ duḥkhanāśanam /
piṇḍadānena caikena kulānāṃ uddharet trayam // RKS_99.4 //

yat kiṃcid dīyate bhaktyā svalpaṃ vā yadi vā bahu /
tatsarvaṃ śatasāhasram ājñayā gautamasya ca // RKS_99.5 //

tīrthānāṃ paramaṃ tīrthaṃ svayaṃ rudreṇa bhāṣitam /

mārkaṇḍeya uvāca: dakṣiṇe narmadākūle tīrthaṃ paramaśobhanam // RKS_99.6 //

śaṅkhacūḍeśvaraṃ tatra prasiddhaṃ bhūmimaṇḍale /
śaṅkhacūḍeśvaras tatra saṃsthitaḥ pāṇḍunandana // RKS_99.7 //

vainateyabhayāt pārtha saṃsthito narmadātaṭe /
tatra tīrthe tu yo bhaktyā śucir bhūtvā samāhitaḥ // RKS_99.8 //

snāpayec chaṅkhacūḍaṃ tu kṣaudreṇa dadhisarpiṣā /
rātrau jāgaraṇaṃ kṛtvā devasyāgre narādhipa // RKS_99.9 //

dadhibhaktena sampūjya brāhmaṇān chaṃsitavratān /
godānaṃ ca tathā deyaṃ sarvapāpakṣayaṃ karam // RKS_99.10 //

tasmiṃs tīrthe tu yaḥ pārtha sarpadaṣṭo 'pi naśyati /
so 'pi yāti paraṃ lokaṃ śaṅkhacūḍasya cājñayā // RKS_99.11 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe śaṅkhacūḍatīrthamahimānuvarṇano nāma navanavatitamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 100

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet tu rājendra parāśaravarottamam /
parāśaro mahātmā ca narmadāyās taṭe śubhe // RKS_100.1 //

tapaś cacāra vipulaṃ putrārthaṃ pāṇḍunandana /
himācalasutā gaurī lakṣmīnārāyaṇānvitā // RKS_100.2 //

toṣitā parayā bhaktyā narmadāyottare taṭe /
parāśareṇa ṛṣiṇā tasya tuṣṭā varaṃ dadau // RKS_100.3 //

devy uvāca:
bho bho ṛṣivaraśreṣṭha tuṣṭāhaṃ tava bhaktitaḥ /
varaṃ yācasva viprendra parāśaramahāmate // RKS_100.4 //

parāśara uvāca:
yadi tuṣṭāsi me devi yadi deyo varo mama /
putro me dīyatāṃ śīghraṃ sarvaśāstraviśāradaḥ // RKS_100.5 //

tīrthaṃ cātra bhaved devi sannidhānaṃ vareṇa tu /
lokopakārahetv arthaṃ sthīyatāṃ girinandini // RKS_100.6 //

parāśarābhidhānena narmadādakṣiṇe taṭe /
parāśaravacaḥ śrutvā devī himavataḥ sutā // RKS_100.7 //

evaṃ bhavatu te vipra ityuktvāntaradhīyata /
parāśaro mahātmā ca sthāpayāmāsa pārvatīm // RKS_100.8 //

śaṅkaraṃ sthāpayāmāsa surāsuranamaskṛtam /
arcitaṃ sarvadevānāṃ dānavānāṃ durāsadam // RKS_100.9 //

parāśaro mahātmā ca kṛtārtho vigatajvaraḥ /
tasmiṃs tīrthe tu yo bhaktyā śuciḥ prayatamānasaḥ // RKS_100.10 //

māse caitre ca vikhyāte śrāvaṇe nṛpanandana /
māsi mārgaśire caiva śuklapakṣe tu sarvadā // RKS_100.11 //

śaṅkaraṃ pāṇḍavaśreṣṭha girijāṃ pūjayet tathā /
aṣṭamyāṃ ca caturdaśyāṃ sūryaparvaṇi sarvadā // RKS_100.12 //

striyo vā puruṣā vāpi kāmakrodhavivarjitāḥ /
tatra gatvā śūcau sthāne narmadādakṣiṇe taṭe // RKS_100.13 //

upoṣya parayā bhaktyā vrataṃ kuryur mahāmune /
rātrau jāgaraṇaṃ kṛtvā dīpadānaṃ svaśaktitaḥ // RKS_100.14 //

sapatnīkānuttamāṃś ca śīlaśraddhāsamanvitān /
pūjayed brāhmaṇān pārtha annadānahiraṇmayaiḥ // RKS_100.15 //

vastreṇa cchatradānena śayyā tāmbūlabhojanaiḥ /
śrāddhaṃ kāryaṃ nṛpaśreṣṭha āmaśrāddhaṃ praśasyate // RKS_100.16 //

āmaṃ caturguṇaṃ proktaṃ brāhmaṇānāṃ yudhiṣṭhira /
vedoktena vidhānena dvijāḥ pūjyāḥ prayatnataḥ // RKS_100.17 //

hastamātrakuśaiś caiva tilaiś ca vāñcchitair nṛpa /
vipraṃ codaṅmukhaṃ caiva ātmānaṃ dakṣiṇāmukham // RKS_100.18 //

āmaṃ darbheṣu niḥkṣipya ityuccārya dvijāgrataḥ /
pretā yāntu paraṃ lokaṃ tīrthasyāsya prabhāvataḥ // RKS_100.19 //

pāpaṃ me praśamaṃ yātu yātu vṛddhiḥ sadā śubham /
vṛddhiṃ yātu sadā vaṃśo jñātivargo dvijottama // RKS_100.20 //

evam uccārya viprendraṃ deyaṃ parāśarāśrame /
gobhūnīlahiraṇyāni annaṃ vastraṃ ca śaktitaḥ // RKS_100.21 //

dātavyaṃ pāṇḍavaśreṣṭha parāśaravarāśrame /
yaḥ śṛṇoti naro bhaktyā so 'pi pāpaiḥ pramucyate // RKS_100.22 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe parāśaratīrthamahimānuvarṇano nāma śatatamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 101

mārkaṇḍeya uvāca:
bhīmeśvaraṃ tato gacchet sarvapāpakṣayaṃkaram /
sevyate ṛṣisaṅghaiś ca bhīmavratadharair api // RKS_101.1 //

tatra tīrthe tu yaḥ snātvā sopavāso jitendriyaḥ /
japaṃś caikākṣaraṃ mantram ūrdhvabāhur divākaram // RKS_101.2 //

tasya janmārjitaṃ pāpaṃ tatkṣaṇād eva naśyati /
saptajanmārjitaṃ pāpaṃ gāyatryā naśyate dhruvam // RKS_101.3 //

daśabhir janmajanitaṃ śatena ca purākṛtam /
trijanmanā sahasreṇa gāyatrī hanti kilbiṣam // RKS_101.4 //

vaidikaṃ laukikaṃ cāpi jāpyaṃ japtaṃ janeśvara /
tatkṣaṇād dahate pāpaṃ tṛṇaṃ ca jvalano yathā // RKS_101.5 //

tadeva balamāśritya kadācit pāpam ācaret /
ajñānāt tasya tatkṣipraṃ na phalaṃ hi kadācana // RKS_101.6 //

tatra tīrthe tu godānaṃ śaktimātreṇa dāpayet /
tad akṣayaṃ phalaṃ sarvaṃ jāyate pāṇḍunandana // RKS_101.7 //

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet tu rājendra nāradeśvaram uttamam /
tīrthānāṃ paramaṃ tīrthaṃ nirmitaṃ nāradena tu // RKS_101.8 //

yudhiṣṭhira uvāca:
nāradena muniśreṣṭha kasya tīrthaṃ vinirmitam /
etad ākhyāhi me sarva prasanno yadi sattama // RKS_101.9 //

mārkaṇḍeya uvāca:
parameṣṭhisutaścāpi nārado bhagavānṛṣiḥ /
narmadāyotare kūle tapas tepe purākṛte // RKS_101.10 //

navanāḍīnirodhena kāṣṭhāvasthāṃ gatena ca /
toṣitaḥ śrīmahādevo nāradena yudhiṣṭhira // RKS_101.11 //

īśvara uvāca:
tuṣṭo 'haṃ tava viprendra yogīśvara ayonija /
varaṃ prārthaya he deva yat te manasi vartate // RKS_101.12 //

nārada uvāca: tvatprasādena bho deva yogaś caiva prasidhyatu /

īśvara uvāca: yogo bhavatu bhaktis te sarvakālaṃ mamaiva tu // RKS_101.13 //

svecchācāro bhave gaccha svargapātālagocare /
martye ca bhramase yogin na kenāpi nivāryase // RKS_101.14 //

saptasvarāstrayo grāmā mūrchanās tv ekaviṃśatiḥ /
mama priyakaraṃ divyaṃ nṛtyaṃ gītaṃ ca yoginā // RKS_101.15 //

kaliṃ ca paśyase nityaṃ devadānavakinnaraiḥ /
tvat tīrthaṃ bhūtale puṇyaṃ matprasādād bhaviṣyati // RKS_101.16 //

ityuktvāntardadhe devo nāradas tatra liṅginam /
sthāpayāmāsa rājendra sarvasattvopakārakam // RKS_101.17 //

mārkaṇḍeya uvāca:
pṛthivyām uttamaṃ tīrthaṃ nirmitaṃ nāradena tu /
tasmiṃs tīrthe naraśreṣṭha nāgacched vijitendriyaḥ // RKS_101.18 //

māsi bhādrapade ramye kṛṣṇapakṣe caturdaśīm /
upoṣya parayā bhaktyā rātrau kurvīta jāgaram // RKS_101.19 //

chatraṃ tatra pradātavyaṃ brāhmaṇe śubhalakṣaṇam /
śastreṇa nihatā ye tu teṣāṃ śrāddhaṃ pradāpayet // RKS_101.20 //

yānti te paramaṃ lokaṃ piṇḍadānaprabhāvataḥ /
kapilā caiva dātavyā tatra deśe narādhipa // RKS_101.21 //

asya śrāddhaprabhāveṇa brāhmaṇānāṃ narādhipa /
narmadātoyapānasya nyāyārjitadhanasya ca // RKS_101.22 //

eteṣāṃ ca prabhāveṇa pretā yāntu parāṃ gatim /
ityuccārya dvije deyā dakṣiṇā ca svaśaktitaḥ // RKS_101.23 //

haviṣyānnaṃ viśālākṣa dvijānāṃ caiva dāpayet /
vidyādānena caikena akṣayā gatirāpyate // RKS_101.24 //

tasmiṃs tīrthe tu rājendra yo dadyād agrajanmane /
kāṃcanaṃ sa tilaṃ caiva sa gacchec ca triviṣṭapam // RKS_101.25 //

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchettu rājendra tīrthadvayam anuttamam /
dadhichandaṃ madhuchandaṃ sarvapāpakṣayaṃ karam // RKS_101.26 //

dadhicchande naraḥ snātvā yo dadyāc ca dvije dadhi /
upatiṣṭhati tasyaitat saptajanmasu bhārata // RKS_101.27 //

na vyādhir na jarā tasya na śoko na ca matsaraḥ /
daśacandraśataṃ yāvaj jāyate vipule kule // RKS_101.28 //

madhucchande tu madhunā miśritaṃ ca tilodakam /
na ca vaivasvataṃ devaṃ paśyate saptajanmasu // RKS_101.29 //

madhunā saha miśraṃ ca tilaṃ yas tu prayacchati /
tasya putrasya pautrasya dāridryaṃ naiva jāyate // RKS_101.30 //

madhunā saha saṃmiśraṃ tilaṃ yas tu prayacchati /
madhunā saha saṃmiśraṃ yas tu piṇḍaṃ pradāpayet // RKS_101.31 //

tasmiṃs tīrthe tu yaḥ snātvā vidhivad dakṣiṇāmukhaḥ /
pitā pitāmahaś caiva tathaiva prapitāmahaḥ // RKS_101.32 //

ṣoḍaśābdāni tuṣyanti nātra kāryā vicāraṇā /

mārkaṇḍeya uvāca: tato gacchet tu rājendra nanditīrtham anuttamam // RKS_101.33 //

yatra siddhaś ca vai nandī tat sarvaṃ kathayāmy aham /
narmadāṃ purataḥ kṛtvā purā nandī maheśvaram // RKS_101.34 //

tapas taptaṃ japaṃś caiva tīrthāt tīrthaṃ jagāma ha /
dadhicchandaṃ madhucchandaṃ yāvat tyaktvā ca gacchati // RKS_101.35 //

tatas tuṣṭo mahādevo nandinaṃ tamuvāca ha /

maheśvara uvāca: bho bhoḥ prasanno nandīśa varaṃ vṛṇu yathepsitam // RKS_101.36 //

tapasā tena tuṣṭo 'haṃ tīrthayātrākṛtena ca /

nandy uvāca: na cāhaṃ kāmaye vittaṃ na cāhaṃ kulasantatim // RKS_101.37 //

muktiṃ na kāmaye cānyad deveśa caraṇāmbujam /
kṛmikīṭapataṅgeṣu tiryagyonigateṣu ca // RKS_101.38 //

janmajanmani yāsyāmi tvadbhaktiracalā ca me /
tatheti cokto devena parameśena nandikaḥ // RKS_101.39 //

gṛhītvā taṃ kare śīghraṃ jagāma nilayaṃ haraḥ /
tasmiṃs tīrthe tu yaḥ snātvā bhaktyā tryakṣaṃ prapūjayet // RKS_101.40 //

agniṣṭome ca yatpuṇyaṃ phalaṃ prāpnoti mānavaḥ /
tatra tīrthe mahāpuṇye prāṇatyāgaṃ karoti yaḥ // RKS_101.41 //

śivasyānucaro bhūtvā modate kalpamakṣayam /
tataḥ kālena mahatā jāyate vipule kule // RKS_101.42 //

vedavedāṅgatattvajñe jīvec ca śaradāṃ śatam /
etat te kathitaṃ pārtha sarvatuṣṭipradaṃ śubham // RKS_101.43 //

durlabhaṃ satyasaṃjñasya sarvapāpakṣayaṃ karam // RKS_101.44 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe nanditīrthavarṇano nāmaikaśatatamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 102

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet tu rājendra varuṇeśvaram uttamam /
yatra siddhaḥ purā devo varuṇo nṛpasattama // RKS_102.1 //

piṇyākaśākaparṇaiś ca kṛcchracāndrāyaṇādibhiḥ /
ārādhya girijānāthaṃ tataḥ siddhiṃ gatā janāḥ // RKS_102.2 //

tatra tīrthe naraḥ snātvā saṃtarpya pitṛdevatāḥ /
pūjayec chaṅkaraṃ bhaktyā sa gacchet paramaṃ padam // RKS_102.3 //

kuṇḍikāṃ vardhanīṃ vāpi mahadvā jalabhājanam /
annena sahitaṃ pārtha tasya puṇyaphalaṃ śṛṇu // RKS_102.4 //

yatphalaṃ labhate martyaḥ satre dvādaśavārṣike /
tatphalaṃ samavāpnoti nātra kāryā vicāraṇā // RKS_102.5 //

sarveṣām eva dānānām annadānam anuttamam /
yadyat prītikaraṃ caiva toyaṃ ca nṛpasattama // RKS_102.6 //

tatra tīrthe mṛtānāṃ ca narāṇāṃ bhāvitātmanām /
vāruṇe ca pure vāso yāvad āhūta samplavam // RKS_102.7 //

bhuktvā tatra bahuṃ kālaṃ martyaloke 'bhijāyate /
annadānaprado nityaṃ jīvec ca śaradāṃ śatam // RKS_102.8 //

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchec ca rājendra agnitīrtham anuttamam /
yatra siddho mahātejās tapaḥ kṛtvā hutāśanaḥ // RKS_102.9 //

sarvabhakṣīkṛto yaś ca daṇḍake muninā purā /
narmadātaṭam āśritya pūto jāto hutāśanaḥ // RKS_102.10 //

tatra tīrthe naraḥ snātvā samabhyarcya jagadgurum /
umayā sahita bhaktyā sarvapāpaiḥ pramucyate // RKS_102.11 //

tatra tīrthe naraḥ snātvā datte vai kāṃcanaṃ nṛpa /
brāhmaṇebhyo jalaṃ dattvā labhate vārbudaṃ phalam // RKS_102.12 //

dadhicchande madhucchande nandīśe vāruṇe tathā /
āgneye tatphalaṃ tāta snātvā mucyeta kilbiṣaiḥ // RKS_102.13 //

te vandyā mānuṣe loke dhanyāś cāptamanorathāḥ /
yair hi dṛṣṭaṃ mahāpuṇyaṃ narmadātīrthapañcakam // RKS_102.14 //

svargalokam avāpuste yāvad indrāś caturdaśa /
tataḥ svargāc cyutāś cāpi rājānaḥ santi dhārmikāḥ // RKS_102.15 //

sarvapāpavinirmuktā bhuñjate te 'calāṃ mahīm /
ākhaṇḍalapratāpo 'yaṃ narmadātaṭasevane // RKS_102.16 //

gaṅgākanakhale puṇyā kurukṣetre sarasvatī /
grāme vā yadi vāraṇye puṇyā sarvatra narmadā // RKS_102.17 //

revātīraṃ vasen nityaṃ toyaṃ yas tu sadā pibet /
snāto 'sau sarvatīrtheṣu somapānaṃ dine dine // RKS_102.18 //

gaṅgādyāḥ saritaḥ sarvāḥ samudrāś ca sarāṃsi ca /
kalpānte saṃkṣayaṃ yānti na mṛtaikā ca narmadā // RKS_102.19 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe tīrthapañcakavarṇano nāma dvyadhikaśatatamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 103

yudhiṣṭhira uvāca:
hanūmadīśvaran nāma kathaṃ jātaṃ mahāmate /
brahmahatyāharaṃ tīrthaṃ revāyādakṣiṇe taṭe // RKS_103.1 //

mārkaṇḍeya uvāca:
sādhu pṛṣṭaṃ mahābāho somavaṃśavibhūṣaṇa /
guhyād guhyataraṃ tīrthaṃ nākhyātaṃ kasyacin mayā // RKS_103.2 //

tava snehāt pravakṣyāmi pīḍito vārdhakena tu /
jātaṃ pūrvaṃ mahāyuddhaṃ rāmarāvaṇayor api // RKS_103.3 //

pulastyo brahmaṇaḥ putras tasya vai viśravāḥ sutaḥ /
rāvaṇas tasya saṃjāto daśagrīvo 'pi rākṣasaḥ // RKS_103.4 //

trailokyavijayī jātaḥ prasādāc chūlinas tathā /
gīrvāṇā nirjitāḥ sarve rāmasya gṛhiṇī hṛtā // RKS_103.5 //

yad bhrātā kumbhakarṇo vai sītā sā vanamāśritā /
vibhīṣaṇena pāpo 'yaṃ mandas tyakto vicārya ca // RKS_103.6 //

sa jitaḥ kārtavīryeṇa sa jito jāmadagninā /
sa hato rāmacandreṇa tasya rājyaṃ hṛtaṃ tathā // RKS_103.7 //

tato rāmeṇa rakṣo 'pi jitaḥ saṃkhye mahābalaḥ /
vanaṃ bhagnaṃ hato rakṣo gatvā vāyusutena vai // RKS_103.8 //

rāvaṇasya sutaḥ saṃkhye hataś cākṣakumārakaḥ /
evaṃ rāmāyaṇe jāte sītā mokṣe kṛte tataḥ // RKS_103.9 //

ayodhyāyāṃ gate rāme hanūmāś ca mahābalaḥ /
kailāsaṃ hi gataḥ pārtha praṇāmārthaṃ maheśvare // RKS_103.10 //

tiṣṭha tiṣṭheti cokto vai nandinā vānarottamaḥ /
brahmahatyāyutas tvaṃ hi rākṣasānāṃ vadhena hi // RKS_103.11 //

bhairavasyāsanaṃ puṇyaṃ na gantā 'si mahābala /

hanumān uvāca: nandiṃs tvaṃ hi varaṃ yaccha pātakasyopaśāntaye // RKS_103.12 //

bhūtvā niṣpātako 'haṃ vai praṇamāmi maheśvaram /

nandy uvāca: rudradehodbhavā puṇyā narmadā saritāṃ varā // RKS_103.13 //

śravaṇāj janmacaritaṃ kīrtanād dviguṇaṃ vrajet /
saptajanmārjitaṃ pāpaṃ naśyed revāvagāhanāt // RKS_103.14 //

tasmāt tīre vasa tvaṃ ca revāsaṅgamadakṣiṇe /
dhyāyamāno virūpākṣaṃ triśūlakarasaṃsthitam // RKS_103.15 //

jaṭāmukuṭasaṃkāśaṃ vyālayajñopavītakam /
umārdhāṅgadharaṃ devaṃ gorājāsanasaṃsthitam // RKS_103.16 //

vatsarān subahūn yāvad dhyāyatas tasya tatra vai /
tatra tuṣṭo mahādeva āgataḥ saha bhāryayā // RKS_103.17 //

uvāca madhurāṃ vāṇīṃ meghagambhīrayā girā /
sādhu vatsa tvayā cātra kaṣṭaṃ tapasi saṃsthitam // RKS_103.18 //

hanūmāṃś ca haraṃ dṛṣṭvā umārdhāṅgadharaṃ sthitam /
sāṣṭāṅgaṃ praṇato bhūtvā jayadeva namo 'stu te // RKS_103.19 //

jaya cāndhakaghātāya bāṇāsuravimardine /
jaya bhūtapanāthāya jaya bhairavabhūṣaṇa // RKS_103.20 //

jaya kāmavināśāya gaṅgāṃ śirasi dhāriṇe /
evaṃ stuto mahādevo varado vānarasya ca // RKS_103.21 //

īśvara uvāca: varaṃ prārthaya tvaṃ vatsa prārthitaṃ rabhasaṃ vada /

hanumān uvāca: brahmarakṣovadhāj jātā brahmahatyā maheśvara // RKS_103.22 //

niṣpāpo 'haṃ bhaveyaṃ vai yuṣmat sambhāṣaṇena ca /

īśvara uvāca: narmadātīrthaṃ māhātmyadhyānayogaprabhāvataḥ // RKS_103.23 //

manmūrtidarśanāt sadyo niṣpāpo nātra saṃśayaḥ /
ityuktvāntardadhe deva umāsārdhaṃ trilocanaḥ // RKS_103.24 //

hanumadīśvaraṃ tatra sthāpayāmāsa bhaktitaḥ /
ātmayogabalenaiva brahmacaryaprabhāvataḥ // RKS_103.25 //

īśvarasya prabhāveṇa kāmadaṃ sthāpitaṃ śivam /
acchedyam apratarkyaṃ ca vināśotpattivarjitam // RKS_103.26 //

mārkaṇḍeya uvāca:
hanumadīśvare tatra pratyayaṃ yatpurābhavat /
yadvṛttaṃ dvāparasyādau tretānte ca nareśvarā // RKS_103.27 //

suparṇo nāma rājarṣir babhūva vasudhātale /
tasya rājye sadā saukhyaṃ dīrghāyur mānavaḥ sadā // RKS_103.28 //

śatabāhurbabhūvāsya putro bhīmaparākramaḥ /
āsaktaḥ sa sadākālaṃ japadhyāne nareśvara // RKS_103.29 //

krīḍate pṛthivīṃ sarvāṃ parvatāṃś ca vanāni ca /
vadhārthaṃ mṛgayūthānām āgato vindhyaparvate // RKS_103.30 //

mṛgajātisamākīrṇe hastijātisamāśrite /
hasticitrakaśobhāḍhye mṛgavārāhasaṃkule // RKS_103.31 //

krīḍitvā ca tato rājā cāsane saṃsthitaḥ sa ca /
vanamadhye tadā dṛṣṭvā bhramantaṃ piṅgalaṃ dvijam // RKS_103.32 //

rājovāca:
eko vane vane kasmād bhramase pustikākaraḥ /
itaśceto nirīkṣaṃs tvaṃ kathayasva dvijottama // RKS_103.33 //

brāhmaṇa uvāca: kānyakubjāt samāyātaḥ preṣito rājakanyayā /

rājovāca: kathayasva prasādena kasmāt kāryād vada prabho // RKS_103.34 //

brāhmaṇa uvāca:
śikhaṇḍī caiva rājā vai kānyakubjaṃ bubhukṣate /
aputraḥ sa mahīpālaḥ kanyā jātā manorathaiḥ // RKS_103.35 //

he nṛpa
jātismarā śubhācārā narmadāyāḥ prabhāvataḥ /
pitroktā sā ca kanyā vai vivāhāya prakalpitā // RKS_103.36 //

asāre cādya saṃsāre kanyādānaṃ dadāmyaham /

kanyovācā: yasmin kāle hy ahaṃ lipse tasmin kāle pradīyatām // RKS_103.37 //

putrīvākyena rājāsau vismayāviṣṭacetanaḥ /

śikhaṇḍy uvāca: kathyatāṃ me mahābhāge bhāṣitaṃ hi tvayā katham // RKS_103.38 //

pitṛvākyena sā vālā śirasāvanatā bhuvi /
kathayāmāsa yadvṛttaṃ hanumadīśvare nṛpa // RKS_103.39 //

kalāpiny asmy ahaṃ tāta sthitā bhartṛsahānugā /
uraṅgameśa sānnidhye revāyā uttare taṭe // RKS_103.40 //

hanumato vane puṇye krīḍāmi sma yadṛcchayā /
bhartṛyuktā tatra guhye vañjule sarale drume // RKS_103.41 //

āgatā lubdhakās tatra kṣudhārtā vanam uttamam /
bhartṛkopayutaiḥ pāpair hatāhaṃ patinā saha // RKS_103.42 //

grīvāṃ nimoṭayāmāsur bhakṣaṇotpāṭanaṃ kṛtam /
hutāśanamukhe te tu hasantaś cāśu lubdhakāḥ // RKS_103.43 //

bharjayitvā tato māṃsaṃ bhakṣayitvā yathecchayā /
suptāḥ svasthendriyā rātrau vigatā śarvarī kṣayam // RKS_103.44 //

tanmāṃsaśeṣaṃ juṣṭaṃ vai jambukair gṛdhravāyasaiḥ /
maccharīrodbhavaṃ cāsthi snāyumāṃsena saṃyutam // RKS_103.45 //

gṛhītvā patriṇaikena ākāśāt patatā tadā /
sāmiṣaṃ pakṣiṇaṃ dṛṣṭvā pakṣiṇo 'nye samāgatāḥ // RKS_103.46 //

dṛṣṭvā pakṣisamūhaṃ tu asthikhaṇḍaṃ vyasarjayat /
vihagānāṃ samastānāṃ dhāvatāṃ cāpi paśyatām // RKS_103.47 //

patitaṃ narmadātoye hanumadīśvare nṛpa /
madīyamasthikhaṇḍaṃ ca patitaṃ narmadājale // RKS_103.48 //

tasya tīrthaprabhāveṇa jātāhaṃ kṣatriye kule /
bhūpa kanyāpy ahaṃ jātā sampūrṇaśaśivanmukhī // RKS_103.49 //

jātismarā narendrāsmi jātāhaṃ kṣatriye kule /
etat te sarvam ākhyātaṃ kāraṇaṃ nṛpasattama // RKS_103.50 //

madarthaṃ viṣamasthāne śakuntamṛgajātiṣu /
yadi preṣayase tāta kam api narmadājale // RKS_103.51 //

tasyāhaṃ kathayiṣyāmi sthānacihnaṃ samagrakam /
kanyāyā vacanaṃ śrutvā śikhaṇḍī hyāha māṃ nṛpa // RKS_103.52 //

grāmaviṃśaṃ ca dāsyāmi gaccha tvaṃ narmadātaṭe /
prekṣaṇaṃ me pratijñātam alakṣyā 'pīḍitena tu // RKS_103.53 //

gaccha tvaṃ narmadāṃ puṇyāṃ sarvapāpakṣayaṃkarīm /
agrajāṃ somanāthasya hanumadīśvare śubhe // RKS_103.54 //

ardhakrośe tu revāyā vistīrṇe vaṭapādapaiḥ /
kadambakavanaiś caiva saṃpradhāne vanasya ca // RKS_103.55 //

nyagrodhavaṭasānnidhye asthilakṣyaṃ pradṛśyate /
mṛttikāmasthisaṃgṛhya gaccha revān dvijottama // RKS_103.56 //

āśvinasya site pakṣe tripurāritithau sthite /
snāpaya śūlinaṃ bhaktyā rātrau kuru ca jāgaram // RKS_103.57 //

prabhāte kṣipyatāṃ śīghraṃ nābhimātre jale sthitaḥ /
ity uccārya dvijaśreṣṭha sugatis tasya jāyate // RKS_103.58 //

asthi kṣiptvā punaḥ snānaṃ kartavyamaghanāśanam /
kathitaṃ kanyayā yac ca tatsarvaṃ pustake kṛtam // RKS_103.59 //

āgato 'haṃ nṛpaśreṣṭha tasmiṃs tīrthe mahālaye /
sābhijñānaṃ tato dṛṣṭvā gṛhītvāsthi nṛpottama // RKS_103.60 //

pūrvoktena vidhānena nikṣiptaṃ narmadājale /
puṣpavṛṣṭiḥ papātātha sādhu sādhviti brāhmaṇa // RKS_103.61 //

vimānaṃ tu tato divyaṃ dṛṣṭaṃ hanumadīśvare /
tato brāhmaṇarājānau gṛhītvānaśanaṃ sthitau // RKS_103.62 //

ātmānaṃ śoṣayitvā ca īśvarārādhane ratau /
evaṃ sandhyāyato devaṃ śatabāhur dvijottamaḥ // RKS_103.63 //

māsārdhāt tu mṛto rājā śatabāhur mahāmatiḥ /
kiṅkiṇījālaśobhāḍhyaṃ vimānaṃ tatra cāgatam // RKS_103.64 //

sādhu sādhu nṛpaśreṣṭha vimānārohaṇaṃ kuru /

rājovāca: ūrdhvamārgaṃ na gacchāmi vipro yāvan na saṃsthitaḥ // RKS_103.65 //

upadeśaprado mahyaṃ garurūpo dvijottamaḥ /

devā ūcuḥ: hanumadīśvare rājanye mṛtāḥ santi mānavāḥ // RKS_103.66 //

te yānti śivalokaṃ vai sarvapāpakṣayaṃ karam /
naiva pāpakṣayaś cāsya brāhmaṇasya nareśvara // RKS_103.67 //

gṛhaṃ ca gṛhiṇī vittaṃ brāhmaṇasya pravartate /
śatabāhus tato vipraṃ bhāṣayāmāsa bhaktitaḥ // RKS_103.68 //

tyaja mūlam adharmasya lobham ekaṃ dvijottama /
ity uktvā prayayau rājā svargaṃ svargijanaiḥ saha // RKS_103.69 //

dinaiḥ kaiścid gato vipraḥ svargaṃ sukṛtibhiḥ saha /
vāhinyāḥ kāśirājasya putryāḥ tīrthaprabhāvataḥ // RKS_103.70 //

ātmanaḥ kanyayā datte pūrvajanmārjitaṃ tapaḥ /
aṣṭamyāṃ ca caturdaśyāṃ sarvakālaṃ munīśvara // RKS_103.71 //

viśeṣād āśvine māse kṛṣṇapakṣe caturdaśī /
snāpayed īśvaraṃ bhaktyā kṣaudrakṣīreṇa sarpiṣā // RKS_103.72 //

dadhnā ca khaṇḍayuktena tilatoyena vā punaḥ /
śrīkhaṇḍena sugandhena cārcayet taṃ maheśvaram // RKS_103.73 //

tataḥ sugandhapuṣpaiś ca bilvapatraiś ca pūtanam /
śrāddhaṃ yaḥ kārayet tatra brāhmaṇair vedapāragaiḥ // RKS_103.74 //

sarvalakṣaṇasampūrṇaiḥ kulīnair gṛhapālakaiḥ /
tarpayed brāhmaṇaṃ bhaktyā annavastrahiraṇyakaiḥ // RKS_103.75 //

narakasthā divaṃ yānti ity uccārya dvijātayaḥ /
svargasthāḥ paramaṃ lokam ityuktvā praṇamed dvijān // RKS_103.76 //

patitān varjayed viprān vṛṣalī yasya mandire /
svavṛṣaṃ tu parityajya vṛṣair anyair vṛṣāyate // RKS_103.77 //

vṛṣalīṃ tāṃ vidurdevā na śūdrā vṛṣalī bhavet /
brahmahatyā surāpānaṃ gurudāraniṣevaṇam // RKS_103.78 //

suvarṇaharaṇaṃ tasya mitradrohabhavaṃ tathā /
naśyanti pātakāḥ sarve ity evaṃ śaṅkaro 'bravīt // RKS_103.79 //

vākpralāpena kiṃ vatsa bahunoktena kiṃ tu vā /
sarvapāpasamopeto dadyād dānaṃ dvijottame // RKS_103.80 //

sarvadevamayī dhenuḥ sarvadevātmikā sthitā /
śṛṅgāgreṣu mahīpāla śakro vasati nityaśaḥ // RKS_103.81 //

hari skandhe śiro brahmā lalāṭe vṛṣavāhanaḥ /
candrārkau locane jñeyau jihvāyāṃ tu sarasvatī // RKS_103.82 //

marudgaṇāḥ sadā sādhyās tasyāṅgāni nareśvara /
oṃkāraścaturo vedāḥ saṣaḍaṅgapadakramāḥ // RKS_103.83 //

ṛṣayo romakūpeṣu asthikhyātā mahānagāḥ /
daṇḍahasto mahākāyaḥ kṛṣṇo mahiṣavāhanaḥ // RKS_103.84 //

pṛṣṭhabhāgasthito nityaṃ śubhāśubhanirīkṣakaḥ /
catvāraḥ sāgarāḥ puṇyāḥ kṣīradhārāḥ staneṣu ca // RKS_103.85 //

viṣṇudehodbhavā gaṅgā darśanāt pāpahāriṇī /
evaṃ yā saṃsthitā yasmāt tasmād eṣā sadā budhaiḥ // RKS_103.86 //

lakṣmīś ca gomaye yasyāḥ pavitrā sarvamaṅgalā /
gomayāl lepanaṃ tasmāt kartavyaṃ pāṇḍunandana // RKS_103.87 //

gandharvāpsaraso gaṅgā gokhureṣu ca saṃsthitāḥ /
aśvinau karṇayor nityaṃ vartete raviputrakau // RKS_103.88 //

pṛthivyāṃ sāgarāntāyāṃ yāni tīrthāni pāṇḍava /
tāni sarvāṇi prāptāni gavāṃ pādeṣu nityaśaḥ // RKS_103.89 //

yudhiṣṭhira uvāca:
sarvatīrthasamā gāvo gīrvāṇaiḥ samalaṃkṛtāḥ /
etatkathaya me tāta kasmād goṣu samāśritāḥ // RKS_103.90 //

mārkaṇḍeya uvāca:
sarvadevamayo viṣṇurgāvo viṣṇuśarīrajāḥ /
deyās tasmāt sadā vandyāḥ kalpitā vibudhair janaiḥ // RKS_103.91 //

śvetā vā kapilā vāpi kṣīriṇī pāṇḍunandana /
sarvāsāṃ kṣīriṇīr gāvaḥ śvetavastrāvaguṇṭhitāḥ // RKS_103.92 //

kāṃsyadohanikā deyāḥ svarṇaśṛṅgīrvibhūṣitāḥ /
hanūmadīśvarasyāgre bhaktyā vipreṣu dāpayet // RKS_103.93 //

nisargasthena sā deyā svargamātmana icchatā /
asamartho yamas teṣāṃ viṣṇulokaṃ prayānti te // RKS_103.94 //

viṣṇulokacyutaḥ so 'pi prayāti dvijamandiram /
tatraiva jāyate putro vidvān vanasamanvitaḥ // RKS_103.95 //

sarvapāpaharaṃ tīrthaṃ hanumadīśvaraṃ śubham /
śṛṇoti mucyate pāpād varṇasaṅkarasambhavāt // RKS_103.96 //

darśe saṃcintayed yas tu mucyate nātra saṃśayaḥ // RKS_103.97 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe hanumadīśvaravarṇano nāma tryadhikaśatatamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 104

mārkaṇḍeya uvāca:
āścaryaṃ kathitaṃ tāta yadabhūn narmadātaṭe /
somanāthasyatīrthaṃ hi vārāṇasyā samaṃ nṛpa // RKS_104.1 //

yudhiṣṭhira uvāca:
nimagno duḥkhasaṃsāre hṛtarājyo dvijottama /
yuṣmad vāṇī jalaiḥ snāto nirduḥkho 'haṃ sabāndhavaḥ // RKS_104.2 //

mārkaṇḍeya uvāca:
sādhu sādhu mahābāho somavaṃśa vibhūṣaṇa /
pṛṣṭaṃ te durlabhaṃ tīrthaṃ guhyād guhyataraṃ yathā // RKS_104.3 //

ādau pitāmahas tāta samas tasya janasya ca /
manasā tasya saṃjātā ṛṣayo daśa puṅgavāḥ // RKS_104.4 //

marīciratryaṅgirasau pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ /
pracetāś ca vaśiṣṭhaś ca bhṛgur nārada eva ca // RKS_104.5 //

jajñe pracetaso dakṣo mahātejāḥ prajāpatiḥ /
dakṣasyāpi sutā jātāḥ pañcāśat kanyakāḥ kila // RKS_104.6 //

dadau sa daśa dharmāya kaśyapāya trayodaśa /
tathaiva ca mahābhāga saptaviṃśatim indave // RKS_104.7 //

tāsāṃ hi rohiṇī candrasyābhīṣṭā sābhavat tadā /
tasyāś ca kāraṇaṃ kṛtvā śapto dakṣeṇa candramāḥ // RKS_104.8 //

kṣayarogyabhavac candro vivakṣāyāḥ prajāpateḥ /
dakṣaśāpaprabhāveṇa nistejāḥ śarvarīpatiḥ // RKS_104.9 //

gataḥ pitāmahaṃ somo vepamānaḥ praṇamya ca /
brahmayone namas tubhyaṃ vedagarbha namo 'stu te // RKS_104.10 //

brahmovāca:
sarvatra durlabhā revā triṣu sthāneṣu bhārata /
oṃkāre ca bhṛgukṣetre narmadā hy urageśvare // RKS_104.11 //

kāṣṭhavat saṃsthitaḥ somo dhyāyate parameśvaram /
yāvad varṣaśataṃ pūrṇaṃ tāvat tuṣṭo maheśvaraḥ // RKS_104.12 //

pretyakṣaḥ somanāthasya vṛṣāsana umārdhagaḥ /
sāṣṭāṅgaṃ praṇato bhūtvā jaya deva namo 'stu te // RKS_104.13 //

jaya śaṅkara pāpakṛtānta namo jaya īśvara nātha namo 'stu namaḥ /
jaya vāsukibhūṣaṇa bhūtapate jaya śūlakapāladharāya namaḥ // RKS_104.14 //

jaya andhakadehavināśa namo jaya dānavadehavadhāya namaḥ /
jaya niṣkalasakalakalāya namo jaya kālakalādamanāya namaḥ // RKS_104.15 //

jaya nīlakaṇṭha umāpate jaya sūkṣmanirañjanaśabda namaḥ /
jaya ādya anādya ananta namo jaya pāṇipinākatriśūla namaḥ // RKS_104.16 //

evaṃ stuto mahādevaḥ somanāthena pāṇḍava /
tuṣṭas tasya nṛpaśreṣṭha umayā saha śaṅkaraḥ // RKS_104.17 //

īśvara uvāca: varaṃ varaya bhadraṃ te yat te manasi vartate /

soma uvāca: dakṣaśāpena dagdho 'haṃ kṣīṇadeho maheśvara // RKS_104.18 //

pāpapraśamanaṃ deva kuru sarvaṃ mamaiva tu /

maheśvara uvāca: bhavadbhaktigṛhīto 'haṃ tūṣṭaś caivomayā saha // RKS_104.19 //

niṣpāpaḥ somanāthasya saṃjātas tīrthasevanāt /
ity uktvāntardadhe devaḥ somo dhyātvā kṣaṇaṃ nṛpa // RKS_104.20 //

sthāpayāmāsa liṅgaṃ tu siddhidaṃ prāṇināṃ bhuvi /
sarvaduḥkhaharaṃ devaṃ brahmahatyāvināśanam // RKS_104.21 //

mārkaṇḍeya uvāca:
somanāthaprabhāvaṃ ca saṃkṣepāt kathayāmi te /
śambaro nāma rājābhūt tasya putras trilocanaḥ // RKS_104.22 //

trilocanasutaḥ kaṇṭhaḥ pāpaniṣṭho mahādhamaḥ /
vane vibhramatas tasya mṛgayūthaṃ tv adṛśyata // RKS_104.23 //

mṛgayūthaṃ hataṃ sarvaṃ trilocanasutena ca /
mṛgarūpī dvijo madhye vicaran nirjane vane // RKS_104.24 //

tadā hatas tu śastreṇa kaṇṭhena ṛṣisattamaḥ /
brahmahatyāyutaḥ kaṇṭho nistejā vyacaran mahīm // RKS_104.25 //

vicarann api saṃprāpto narmadānāgasaṃgame /
kadambapāṭalākīrṇe bilvanāraṅgaśobhite // RKS_104.26 //

ciñcinī campakopete agastitaruśobhite /
unmattabhṛṅgasaṃyukte tathā sarvatra śobhite // RKS_104.27 //

citrakair mṛgamārjāraiḥ siṃhaiḥ sarvatra śūkaraiḥ /
śaśakair gavayair yukte śikhaṇḍiravanādite // RKS_104.28 //

praviṣṭas tadvane kaṇṭhas tṛṣārtaḥ śramakarṣitaḥ /
snāto revājale puṇye saṅgame pāpanāśane // RKS_104.29 //

patrāṇi ca vicitrāṇi bhakṣayan saha kiṅkaraiḥ /
suptaḥ pādapachāyāyāṃ śrānto mṛgavadhena ca // RKS_104.30 //

ānarca parayā bhaktyā somanāthaṃ yudhiṣṭhira /
pītvā toyaṃ kaṇṭhamātraṃ sarvapāpakṣayaṃkaram // RKS_104.31 //

tāvat tīrthavare vipraḥ snānārthaṃ saṃgamaṃ prati /
mārgago brāhmaṇo bhūyas tatas tad gatamānasaḥ // RKS_104.32 //

mārge vṛkṣe samārūḍhā strī caikā ca bhayaṅkarī /
uvāca brāhmaṇaṃ sā hi tiṣṭha tiṣṭha dvijottama // RKS_104.33 //

trasto nirīkṣate yāvad diśaḥ sarvā nareśvara /
tāvad vṛkṣa samārūḍhāṃ striyaṃ raktāmbarāvṛtām // RKS_104.34 //

raktapuṣpadharāṃ vālāṃ raktacandanacarcitām /
raktābharaṇaśobhāḍhyāṃ pāśahastāṃ dadarśa ha // RKS_104.35 //

stry uvāca:
sandeśaṃ śṛṇu me vipra yadi gacchasi saṃgamam /
madbhartā tiṣṭhate tatra śīghram eva visarjaya // RKS_104.36 //

ekākinī ca te bhāryā tiṣṭhate vanamadhyagā /
ityākarṇya gato vipraḥ saṅgamaṃ suradurlabham // RKS_104.37 //

vṛkṣachāyāsthitaṃ kaṇṭhaṃ brāhmaṇo hi dadarśa ha /

brāhmaṇa uvāca: vanānte ca mayā dṛṣṭā bālā kamalalocanā // RKS_104.38 //

raktāmbaradharā tanvī raktacandanarcarcitā /
raktamālyā suśobhāḍhyā pāśahastā mṛgekṣaṇā // RKS_104.39 //

vṛkṣārūḍhāvadad vākyaṃ bhartāraṃ preṣayasva mām /

kaṇṭha uvāca: kasmin sthāne tu viprendra tiṣṭhate mṛgalocanā // RKS_104.40 //

kasya sā kena kāryeṇa etat sarvaṃ vada hi me /

brāhmaṇa uvāca: saṃgamād ardhakrośe ca udyānānte praśobhite // RKS_104.41 //

tatra tiṣṭhati sā nārī sotkaṇṭhitamanā vibho /
tato bhṛtyam uvācedaṃ kaṇṭho rājā yudhiṣṭhira // RKS_104.42 //

pṛccha tvaṃ gaccha kā cāsi āgatā kva gamiṣyasi /
tataḥ kṣipraṃ gatas tatra yatra nārī sthitābhavat // RKS_104.43 //

vṛkṣasthāṃ dadṛśe bālām uvāca nṛpasattama /
tvāṃ rājā pṛcchate bāle kāsi tvaṃ kva gamiṣyasi // RKS_104.44 //

stry uvāca:
gurur ātmavatāṃ śāstā rājā śāstā durātmanām /
iha pracchannapāpānāṃ śāstā vaivasvato yamaḥ // RKS_104.45 //

brahmahatyāsya saṃjātā mṛgarūpadvijodvadhāt /
mayā yukto 'pi rājāsau muktas tīrthaprabhāvataḥ // RKS_104.46 //

atrārdhakrośamātraṃ vai brahmahatyā na saṃviśet /
somanāthaprabhāvāc ca tīrthaṃ vārāṇasīsamam // RKS_104.47 //

gaccha tvaṃ preṣayeḥ kaṇṭhaṃ śīghram eva na saṃśayaḥ /
samastaṃ kathayāmāsa tad vṛttāntaṃ nṛpaṃ prati // RKS_104.48 //

tasya vākyena rājāsau papāta dharaṇītale /

bhṛtya uvāca: kasmāt tvaṃ śocase nātha pūrvajātaṃ śūbhāśubham // RKS_104.49 //

ityākarṇya vacas tasya sa rājā tvidam abravīt /
prāṇatyāgaṃ karomy atra somanātha samīpataḥ // RKS_104.50 //

śīghram ānīyatāṃ vahṇir indhanāni bahūny api /
ānītaṃ tatkṣaṇāt sarvaṃ bhṛtyaiḥ svair vaśavartibhiḥ // RKS_104.51 //

snānaṃ kṛtvā śubhe toye saṃgame pāpanāśane /
arcitvā parayā bhaktyā somanāthaṃ nareśvara // RKS_104.52 //

triḥpradakṣiṇakaṃ kṛtvā jvalite jātavedasi /
praviṣṭaḥ kaṇṭharājas tu hṛdi kṛtvā janārdanam // RKS_104.53 //

pītāmbaradharaṃ devaṃ mahāmukuṭadhāriṇam /
viṣṇor dhyānena cātraiva sugatir me bhavatv iti // RKS_104.54 //

papāta puṣpavṛṣṭiś ca sādhu sādhu nṛpātmaja /
āścaryamatulaṃ dṛṣṭvā nirīkṣa ca parasparam // RKS_104.55 //

hutaṃ taiḥ pāvake bhṛtyair hṛdi dhyātvā gadādharam /
vimānasthā divaṃ sarve saṅgatāḥ pāṇḍunandana // RKS_104.56 //

mārkaṇḍeya uvāca:
somanāthaprabhāvo 'yaṃ śṛṇuṣvaikamanā nṛpa /
aṣṭamyāṃ ca caturdaśyāṃ sarvakāle śubhe dine // RKS_104.57 //

viśeṣāc chuklapakṣe ca sūryavāreṇa saptamī /
upoṣya yo naro bhaktyā rātrau kurvīta jāgaram // RKS_104.58 //

pañcāmṛtena gavyena snāpayet parameśvaram /
śrīkhaṇḍalepanaṃ kuryāt puṣpadhūpādikaṃ tathā // RKS_104.59 //

ghṛtena bodhayed dīpaṃ gītaṃ nṛtyaṃ ca kārayet /
somavāreṇa cāṣṭamyāṃ prabhāte pūjayed dvijam // RKS_104.60 //

ātmavantaṃ jitakrodhaṃ dvijanindāvivarjitam /
sarvāṅgaruciraṃ śāntaṃ svadāraparipālakam // RKS_104.61 //

gāyatrīṃ paṭhamānaṃ ca vikarmarahitaṃ sadā /
punar bhūrvṛṣalī śūdrī vartate yasya mandire // RKS_104.62 //

hīnāṅgās tv atiriktāṅgā yeṣāṃ pūrvāpare na hi /
vrate śrāddhe tathā dāne dvijā varjyāḥ sadā budhaiḥ // RKS_104.63 //

puṃścalī taruṇī bhāryā dvijaḥ svādhyāyavarjitaḥ /
ātmanā saha dātāramadho nayati pāṇḍava // RKS_104.64 //

śālmalī naukayā tulyāḥ svadharmaniratā dvijāḥ /
dātāraṃ caivam ātmānaṃ tārayanti taranti ca // RKS_104.65 //

śrāddhaṃ someśvare pārtha yaḥ kuryāduta mānavaḥ /
pitaras tasya tṛpyanti yāvad ābhūtasamplavam // RKS_104.66 //

annaṃ vastraṃ hiraṇyaṃ ca yo dadyād agrajanmane /
sa yāti śāṅkaraṃ lokam iti me satyabhāṣitam // RKS_104.67 //

hayaṃ yo vai dadāt yatra sampūrṇābharaṇānvitam /
raktaṃ vā pītavarṇaṃ vā sarvalakṣaṇalakṣitam // RKS_104.68 //

kuṅkumena viliptāṅgam aprajaṃ ca daded iti /
sragdāmabhūṣitaṃ kaṇṭhe sitavastrāvaguṇṭhitam // RKS_104.69 //

aṅghrirādhīyatāṃ skandhe madīyaṃ hayam āruha /
ārūḍhe brāhmaṇe bhūyo bhāskaraḥ prīyatām iti // RKS_104.70 //

sa yāti śāṅkaraṃ lokaṃ sarvapāpavivarjitaḥ /
tasmāl lokāc cyutaś cāpi rājā bhavati dhārmikaḥ // RKS_104.71 //

tasya vaṃśe sadā rājyaṃ na naśyati kadācana /
dīrghāyur jāyate putro bhāryā ca vaśavartinī // RKS_104.72 //

jīved varṣaśataṃ sāgraṃ sarvaduḥkhavivarjitaḥ /
somasya coparāge tu yo gacched vijitendriyaḥ // RKS_104.73 //

sopavāso jitakrodho gāṃ tu dadyād dvijanmane /
savatsāṃ kṣīrasaṃyuktāṃ śvetavarṇāṃ balānvitām // RKS_104.74 //

śabalīṃ pītavarṇāṃ vā dhūmrāṃ vā nīlakandharām /
kapilāṃ vā savastrāṃ vā ghaṇṭābharaṇabhūṣitām // RKS_104.75 //

raupyakhurāṃ kāṃsyadohāṃ svarṇaśṛṅgīṃ nareśvara /
śvetayā vardhate vaṃśo raktā saubhāgyavardhinī // RKS_104.76 //

śabalī tāmravarṇā ca duḥkhaghnā ca prakīrtitā /
kapilā tu haret pāpaṃ trijanmabhir upārjitam // RKS_104.77 //

tasya lokam avāpnoti māndhātuś ca janeśvara /
pakṣānte ca vyatīpāte vaidhṛtau ravisaṃkrame // RKS_104.78 //

dinakṣaye gajacchāyā grahaṇe bhāskarasya ca /
ye vrajanti viśuddhāṅgā vairañcye suradurlabhe // RKS_104.79 //

mātṛhā guruhā yo hi ātmahā tu viśeṣataḥ /
drupadādyaṃ japen nityaṃ prāṇāyāmaṃ tathā nṛpa // RKS_104.80 //

gāyatrīṃ vaiṣṇavīṃ caiva saurīṃ śaivīṃ yadṛcchayā /
so 'pi pāpaiḥ pramucyeta ity evaṃ śaṅkaro 'bravīt // RKS_104.81 //

yaḥ kuryāt somanāthasya tatra kartā pradakṣiṇam /
pradakṣiṇīkṛtaṃ tena jambūdvīpaṃ nareśvara // RKS_104.82 //

brahmahatyā surāpānaṃ gurudāraniṣevaṇam /
bhrūṇahā śudhyate tatra evam eva na saṃśayaḥ // RKS_104.83 //

tīrthākhyānam idaṃ puṇyaṃ yaḥ śṛṇoti jitendriyaḥ /
vyādhito rājarogena atulāṃ śriyam āpnuyāt // RKS_104.84 //

putrārthī labhate putraṃ niṣkāmaḥ svargam āpnuyāt /
mucyate sarvapāpebhyas tīrthaṃ śrutvā varaṃ nṛpa // RKS_104.85 //

etat te sarvam ākhyātaṃ somanāthasya yat phalam // RKS_104.86 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe somanāthatīrthamahimānuvarṇano nāma caturadhikaśatatamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 105

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet tu rājendra piṅgalāvartakaṃ nṛpa /
saṅgamasya samīpasthaṃ revāyā uttare taṭe // RKS_105.1 //

havyavāhena rājendra sthāpitaḥ piṅgaleśvaraḥ /

yudhiṣṭhira uvāca: havyavāhena viprendra sthāpitaś ceśvaraḥ katham // RKS_105.2 //

mārkaṇḍeya uvāca:
retasā yadi rudreṇa tarpito havyavāhanaḥ /
prāpto rudreṇa saumyena dehaṃ prāpya jagāma saḥ // RKS_105.3 //

havyavāhamukhe kṣipte rudreṇāmitatejasā /
rudrasya tejasā dagdhaḥ tīrthayātrāṃ karoti saḥ // RKS_105.4 //

cacāra parayā bhaktyā dhyānam ugraṃ hutāśanaḥ /
vāyubhakṣaḥ śataṃ sāgraṃ yāvad āsīt hutāśanaḥ // RKS_105.5 //

tāvat tuṣṭo mahādevo hutāśanam uvāca ha /
havyavāha varaṃ brūhi yat te manasi vartate // RKS_105.6 //

hutāśana uvāca:
namaste sarvalokeśa ugrarūpa namo 'stu te /
yuṣmad retena saṃpluṣṭaḥ kubjo jāto maheśvara // RKS_105.7 //

śarīrārto hy ahaṃ kṛṣṇaḥ saṃsthito narmadātaṭe /
ityuktvāntardadhe devo nīrujastvaṃ bhaviṣyasi // RKS_105.8 //

havyavāhena rājendra sthāpitaḥ piṅgaleśvaraḥ /
jitakrodho 'pi yas tatra upavāsaṃ samācaret // RKS_105.9 //

atirātraphalaṃ tatra ante rudram avāpnuyāt /
guṇānvitāya dīnāya kapilāṃ tatra bhārata // RKS_105.10 //

alaṃkṛtvā savastrāṃ ca savatsāṃ rūpasaṃyutām /
yaḥ prayacchati viprāya sa gacchet paramaṃ padam // RKS_105.11 //

tato gacchet tu rājendra tīrthaṃ paramaśobhanam /
sthāpitaṃ hy ṛṣisaṅghaiś ca brahmavaṃśodbhavair dvijaiḥ // RKS_105.12 //

ṛṇamocanavikhyātaṃ revātaṭasamāśritam /
ṣaṇmāsaṃ manujo bhaktyā tatra yas tarpayet pitṝn // RKS_105.13 //

divyaiḥ pitryair manuṣyaiś ca ṛṇair ātmakṛtaiḥ saha /
mucyate tatkṣaṇāt so 'tha snātvā vai narmadājale // RKS_105.14 //

pratyakṣaṃ pātakaṃ tatra dṛśyate caiva rūpi ca /
tatra tīrthe tu yo rājann ekacitto jitendriyaḥ // RKS_105.15 //

snānaṃ dānaṃ naro dhīmān kārayed bhaktitatparaḥ /
ṛṇatrayavimuktas tu vīryavān modate divi // RKS_105.16 //

mārkaṇḍeya uvāca:
tasyaivānantaraṃ pārtha kapilātīrtham uttamam /
sthāpitaṃ kapilenaiva sarvapāpapraṇāśanam // RKS_105.17 //

aṣṭamyāṃ ca site pakṣe caturdaśyāṃ nareśvara /
snāpayet parayā bhaktyā kapilākṣīrasarpiṣā // RKS_105.18 //

madhunā khaṇḍayuktena dadhyakṣataphalena ca /
kapileśaṃ nṛpaśreṣṭha niśīthe taṃ jagatprabhum // RKS_105.19 //

śrīkhaṇḍena sugandhena guṇṭhayec ca maheśvaram /
tataḥ sugandhapuṣpaiś ca śvetaiś ca nṛpanandana // RKS_105.20 //

arcayanti jitakrodhā na te yānti yamālayam /
asipatravanaṃ ghoraṃ yamavallīṃ sudāruṇām // RKS_105.21 //

te vrajanti sukhaṃ pārtha kapileśe supūjite /
snātvā revājale puṇye pūjayed brāhmaṇaṃ śubham // RKS_105.22 //

gopradānena vastreṇa annena kila bhāratā /
chatraśayyāpradānena bhūmau rājā bhavet tu saḥ // RKS_105.23 //

nīrogas tīvratejāś ca jīvatputraḥ priyaṃvadaḥ /
śatravo mitratāṃ yānti jāyate nātra saṃśayaḥ // RKS_105.24 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe kapileśvaramahimānuvarṇano nāma pañcādhikaśatamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 106

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet tu rājendra pūtakeśvaram uttamam /
narmadādakṣiṇe kūle sarvapāpakṣayaṃkaram // RKS_106.1 //

susthāpitaḥ śivas tatra lokānāṃ hitakāmyayā /
yas tatra manujaḥ śambhuṃ pūjayet pāṇḍunandana // RKS_106.2 //

sarvān kāmān avāpnoti na sa yāti yamālayam /
kṛṣṇāṣṭamyāṃ caturdaśyāṃ sarvakāmā narādhipa // RKS_106.3 //

ye 'rcayanti mahākālaṃ na te yānti yamālayam // RKS_106.4 //

jalaśāyīti nāmnā vai vikhyātaṃ vasudhātale /
dānavānāṃ vadhaṃ kṛtvā suptas tatra janārdanaḥ // RKS_106.5 //

cakraṃ ca kṣālitaṃ tatra devadevena śauriṇā /
sudarśanaṃ ca niṣpāpaṃ revātoyaprabhāvataḥ // RKS_106.6 //

yudhiṣṭhira uvāca:
cakratīrthaṃ samācakṣva ṛṣisaṅghair niṣevitam /
viṣṇoḥ prabhāvamatulaṃ revāyāś caiva yatphalam // RKS_106.7 //

mārkaṇḍeya uvāca:
sādhu sādhu mahābhāga viṣṇunā ca yudhiṣṭhira /
gṛhyād guhyataraṃ tīrthaṃ nirmitaṃ cakriṇā svayam // RKS_106.8 //

tat te 'haṃ sampravakṣyāmi kathāṃ pāpapraṇāśinīm /
āsīt purā mahādaityo nalamegha iti śrutaḥ // RKS_106.9 //

tena devā jitāḥ sarve hṛtarājyā narādhipa /
nalameghabhayāt pārtha viṣṇurudrāḥ savāsavāḥ // RKS_106.10 //

yamaskandajaleśāgnivāyavo vai dhaneśvaraḥ /
vasuvākpatisiddhāś ca pracetāś ca pitāmahaḥ // RKS_106.11 //

gatā devāḥ paraṃ lokaṃ viṣṇurudranamaskṛtam /
stuvanti vividhaiḥ stotrair vāgīśapramukhā surāḥ // RKS_106.12 //

namaḥ śivamūrtaye tubhyaṃ prāk sṛṣṭeḥ kevalātmane /
guṇatrayavibhāgāya paścād bhedam upeyuṣe // RKS_106.13 //

indrādipramukhān devān vivarṇānavanīpate /
prasādābhimukho devaḥ pratyuvāca divaukasaḥ // RKS_106.14 //

svāgataṃ surasaṅghāś ca kāntir naṣṭā purātanī /
himapluṣṭaprabhāṇīva jyotiṣāṃ ca mukhāni vai // RKS_106.15 //

prasabhādarciṣām etad anudgīrṇaṃ surāyudham /
vṛtrasya hantuḥ kuliśaṃ kuṇṭhitaśrīva lakṣate // RKS_106.16 //

kiṃcāyamaridurvāraḥ pāṇau pāśaḥ pracetasaḥ /
mantropahṛtavīryasya phaṇino dainyam āgataḥ // RKS_106.17 //

kuberasya manaḥ śalyaṃ śaṃsatīva parābhavam /
apaviddhāṅgado bāhurbhagnaśākha iva drumaḥ // RKS_106.18 //

yamo 'pi vyalikhad bhūmiṃ daṇḍenāpi hatatviṣā /
kuru tasmai namo dehanirviṇṇo yāti lāghavam // RKS_106.19 //

amī ca dvādaśādityāḥ pratāpakṣayaśītalāḥ /
citranyastā iva gatāḥ prakāmālokanīyatām // RKS_106.20 //

mayi sṛṣṭiś ca lokānāṃ rakṣā yuṣmāsv avasthitā /
tato mandānilodbhūtakamalākaraśobhinā // RKS_106.21 //

gurunetrasahasreṇa prerayāmāsa vṛtrahā /
sadvinetro harastryakṣaḥ sahasranayanādhikau // RKS_106.22 //

vācaspatir uvācedaṃ prāñjalirhaṃsavāhanam /
yuṣmad vaṃśodbhavas tāta nalamegho mahābalaḥ // RKS_106.23 //

tena devagaṇāḥ sarve nirastā dānavena ca /
nalamegho na vadhyo 'taś calitena mayā suraiḥ // RKS_106.24 //

vinā mādhavadevena sādhyo bhavati naiva hi /
śaṅkhapadmagadāpāṇe jaya cakradhara prabho // RKS_106.25 //

iti devastutiṃ śrutvā prabuddho jalaśāyikaḥ /
uvāca madhurāṃ vāṇīṃ meghagambhīrayā girā // RKS_106.26 //

kimarthaṃ bodhito brahman samastaiś ca surāsuraiḥ /

brahmovāca: nalameghabhayeneha samprāptās tava mandiram // RKS_106.27 //

na vadhyaḥ kasyacit pāpo nalamegho janārdana /
tava hastena duṣṭātmā mṛtyuṃ prāpsyati nānyathā // RKS_106.28 //

janārdana uvāca:
svasthānaṃ yāntu gīrvāṇā vadhiṣyāmi mahābalam /
sthānaṃ śaṃsantu me devā vasate yatra durmatiḥ // RKS_106.29 //

devā ūcuḥ:
himālayaguhāṃ kṛṣṇa vasate dānaveśvaraḥ /
caturviṃśatsahasrais tu kanyābhis tu samāvṛtaḥ // RKS_106.30 //

turaṅgaiḥ syandanaiś caiva saṃkhyā teṣāṃ na vidyate /
bhavanāni vicitrāṇi asaṃkhyāni bahūny api // RKS_106.31 //

dviradāḥ parvatākārā hayāś ca dviradopamāḥ /
mahābalo 'vasat tatra gīrvāṇabhayadāyakaḥ // RKS_106.32 //

śrutvā devo vacas teṣāṃ devānāmāturātmanām /
garuḍaṃ cintayāmāsa śatrusaṅghavidāraṇam // RKS_106.33 //

cakraṃ kareṇa saṃgṛhya gadāṃ śaṅkhaṃ tataḥ prabhuḥ /
śārṅgaṃ ca muśalaṃ sīraṃ gṛhītvā hi janārdanaḥ // RKS_106.34 //

ārūḍhaḥ pakṣirājaṃ tu vadhārthaṃ dānavasya ca /
dānavasya gṛhe pārtha utpātā ghoradarśanāḥ // RKS_106.35 //

gomāyurgṛhamadhye tu kapoto gṛham āviśat /
vinā vātena tasyaiva dhvajadaṇḍaṃ papāta ha // RKS_106.36 //

sarpamūṣakayor buddhaṃ tathā keśarināgayoḥ /
unmārgāḥ saritas tatra vahante cakramāśritāḥ // RKS_106.37 //

akāle tarupuṣpāṇi dṛśyante tatra parvate /
tataḥ prāpto jagannātho himavantaṃ nageśvaram // RKS_106.38 //

pāñcajanyaṃ ca kṛṣṇena pūritaṃ purasannidhau /
pāñcajanyasya śabdena ārūḍho dānaveśvaraḥ // RKS_106.39 //

nalamegha uvāca:
ko 'yaṃ mṛtyuvaśaṃ prāptas tv ajñānena samāvṛtaḥ /
dhundhumāra vraja śīghraṃ svasainyaparivāritaḥ // RKS_106.40 //

balādānaya taṃ baddhvā mamāgre balaśālinam /

dhundhumāra uvāca: ānayāmi na sandehaḥ surapakṣāṃś ca sāmpratam // RKS_106.41 //

syandanaiśca samāyukto gajavājibhaṭaiḥ saha /
dṛṣṭas tāto jagad yoniḥ suparṇastho mahābalaḥ // RKS_106.42 //

gṛhyatāṃ gṛhyatām eṣa ity uktās te ca kiṅkarāḥ /
caturdikṣu ca vartante kiṅkarāḥ keśavasya ca // RKS_106.43 //

suparṇenāgnibāṇena hanyante śalabhā iva /
dhundhumāro 'pi kṛṣṇena śaraghātena tāḍitaḥ // RKS_106.44 //

hato vakṣasthalopānte patitaḥ syandanopari /
hāhākāraṃ tataḥ sarve dānavāś cakrurudyatāḥ // RKS_106.45 //

nalameghas tataḥ kruddho rathārūḍho vinirgataḥ /
dadarśa keśavaṃ pārtha śaṅkhacakragadādharam // RKS_106.46 //

nalamegha uvāca:
hanyatāṃ dānavāḥ kṛṣṇo nihato yena dānavaḥ /
hatvā ca me camūmukhyamadhunā ca kva yāsyati // RKS_106.47 //

ityuktvā dānavaḥ pārtha dharṣayāmāsa sāyakaiḥ /
dānavasya śarāṃs tatra chedayāmāsa keśavaḥ // RKS_106.48 //

garutmān bhakṣayāmāsa tatsainyam atibhīṣaṇam /
kṛṣṇena dviguṇās tatra preṣitā hi śilīmukhāḥ // RKS_106.49 //

dviguṇād dviguṇīkṛtya preṣayāmāsa dānavaḥ /
te 'pi cāṣṭaguṇāḥ kṛṣṇaṃ chādayāmāsurojasā // RKS_106.50 //

tataḥ kruddhena devena āgneyaṃ preṣitaṃ tadā /
vāruṇaṃ prativāyavyaṃ nalamegho vyasarjayat // RKS_106.51 //

nārasiṃhaṃ nṛsiṃho 'yaṃ preṣayāmāsa pāṇḍava /
nārasiṃhaṃ tato dṛṣṭvā nalamegho mahābalaḥ // RKS_106.52 //

uttīrṇaḥ syandanāc chīghraṃ khaḍgaṃ gṛhya kareṇa tu /
preṣayāmāsa kṛṣṇāya taṃ hantuṃ balavattaraḥ // RKS_106.53 //

kruddho 'tha dānavaḥ pārtha āgataḥ keśavaṃ prati /
khaḍgena ghātayāmāsa gadāpāṇiṃ janārdanam // RKS_106.54 //

maṇḍalāgraṃ tato gṛhya keśavo hṛṣṭamānasaḥ /
hato vakṣasthale daityo nalamegho mahābalaḥ // RKS_106.55 //

janārdanaṃ tadā daityo nārācena jaghāna ha /
janārdanas tataḥ kruddho nalameghaṃ mṛdhe nṛpa // RKS_106.56 //

amoghaṃ cakram ādāya śiras tasya nyapātayat /
patatā śirasā tasya vasudhā ca prakampitā // RKS_106.57 //

samudrāḥ kṣubhitāḥ pārtha bhayād unmārgagāminaḥ /
puṣpavaṣṭiṃ tato devā vavṛṣuḥ keśavopari // RKS_106.58 //

avadhyaḥ surasaṅghānāṃ sa hataḥ keśavena tu /
svasthānaś ca gato devo nalameghe nipātite // RKS_106.59 //

janārdano 'pi kaunteya narmadātaṭam āśritaḥ /
lakṣmīsamanvitaḥ kṛṣṇo vilīno narmadātaṭe // RKS_106.60 //

cakraṃ vimocitaṃ pāpakṣālanāya malānvitam /
patitaṃ narmadātoye jalaśāyi samanvitam // RKS_106.61 //

nirdhūtakalmaṣaṃ jātaṃ narmadāyāḥ prabhāvataḥ /
nalameghavadhotpannaṃ yatpāpaṃ manujādhipa // RKS_106.62 //

tatsarvaṃ kṣālitaṃ śīghraṃ revāyāmbhasi bhārata /
tadā prabhṛti loke 'smin jalaśāyī mahītale // RKS_106.63 //

cakratīrthaṃ vadanty anye anekāghaughanāśanam // RKS_106.64 //

tat tīrthasya prabhāvaṃ vai śṛṇuṣvaikamanā nṛpa /
nāgānāṃ ca yathānanto gīrvāṇānāṃ janārdana // RKS_106.65 //

māsānāṃ mārgaśīrṣo 'pi nadīpuṇyā hi narmadā /
māsi mārge site pakṣe ekādaśyāṃ śubhe dine // RKS_106.66 //

gatvā ye manujās tatra kāmakrodhavivarjitāḥ /
snāpayanti śriyaḥ kāntaṃ nāgaparyaṅkaśāyinam // RKS_106.67 //

rājendra parayā bhaktyā kṣaudrasāgarasarpiṣā /
guḍena toyamiśreṇa jagad yoniṃ janārdanam // RKS_106.68 //

snāpyamānāś ca paśyanti ye lokāgatapātakāḥ /
te yānti paramaṃ lokaṃ surāsuranamaskṛtam // RKS_106.69 //

ghṛtena bodhayed dīpam athavā tailamiśritam /
rātrau jāgaraṇaṃ kṛtvā devaḥ syān nātra saṃśayaḥ // RKS_106.70 //

kathāṃ ca vaiṣṇavīṃ bhaktyā ye śṛṇvanti narottamāḥ /
brahmahatyādipāpebhyo mucyante nātra saṃśayaḥ // RKS_106.71 //

ye kurvanti pradakṣiṇaṃ jalaśāyi jagadgurum /
pradakṣiṇīkṛtaṃ tena jambūdvīpaṃ nareśvara // RKS_106.72 //

tataḥ prabhāte vimale pitṝn saṃtarpya yatnataḥ /
śrāddhaṃ vai brāhmaṇais tatra pūjyaiḥ pāṇḍavasattama // RKS_106.73 //

svadāranirataiḥ śāntaiḥ paradāravivarjitaiḥ /
vedābhyasanaśīlaiś ca svakarmanirataiḥ śubhaiḥ // RKS_106.74 //

nityaṃ sajjanaśīlaiś ca trisandhyāparipālakaiḥ /
tādṛśaiḥ kārayec chrāddham iccheyuḥ śreya ātmanām // RKS_106.75 //

te dhanyā mānuṣe loke puṇyāś caivātra mānuṣāḥ /
ye vasanti sadā kālaṃ pade brahmāśraye hrade // RKS_106.76 //

jalaśāyinaṃ ca paśyanti pratyakṣaṃ suranāyakam /
pakṣopavāsaṃ ye kecid vrataṃ cāndrāyaṇaṃ śubham // RKS_106.77 //

māsopavāsam ugraṃ ca tathānyat paramaṃ vratam /
tatra tīrthe tu yaḥ pārtha kuryāt svargam avāpnuyāt // RKS_106.78 //

ataḥ paraṃ pravakṣyāmi tiladhenos tu yatphalam /
tathā yasmin yathā deyaṃ dānaṃ tasya śrutaṃ phalam // RKS_106.79 //

etat kathāntare puṇye munīndraiḥ pāpanāśanam /
śrutaṃ hi naimiṣāraṇye nāradādyair anekadhā // RKS_106.80 //

idam ākhyānam āyuṣyaṃ puṇyaṃ kīrtivivardhanam /
viprāṇāṃ śrāvayed yas tu sarvaṃ tat phalam āpnuyāt // RKS_106.81 //

bahūnāṃ na pradeyāni gogṛhaṃ śayanaṃ kila /
vibhaktadakṣiṇā hy eṣā dātāraṃ nopatiṣṭhati // RKS_106.82 //

ekasmai sā pradātavyā bahūnāṃ na yudhiṣṭhira /
sā ca vikrayamāpannā dahed āsaptamaṃ kulam // RKS_106.83 //

tilāḥ śvetās tathā kṛṣṇās tilāḥ proktāś ca varṇataḥ /
tilānāṃ ca pramāṇāni dhenor vatsasya kārayet // RKS_106.84 //

dātavyā vatsakenātha bahūnāṃ kāmināṃ na tu /
yasmin deśe ca yan mānaṃ tilānāṃ ca vicārataḥ // RKS_106.85 //

tena mānena sā kāryā akṣayaṃ phalam icchatā /
arcanīyā prayatnena gandhapuṣpākṣatair vibho // RKS_106.86 //

nāsāyāṃ sarvagandhāś ca jihvāyāṃ ṣaḍ rasā dhṛtāḥ /
muktāphalāni vā dantajaṅghāpuccheṣu yojayet // RKS_106.87 //

kukṣau kārpāsakaṃ deyaṃ nābhyāṃ padmaṃ sakāñcanam /
oṣṭhe madhughṛtaṃ dadyāt kuryāt sarpiś ca romake // RKS_106.88 //

kambale kambalaṃ dadyāl lalāṭe tāmrabhājanam /
skandhe tu śakalā deyā lohadaṇḍaṃ ca saṅkaṭe // RKS_106.89 //

guḍaṃ caiva gude dadyāc chroṇyāṃ madhughṛte tathā /
yavase pāyasaṃ dadyād ghṛtakṣaudrasamanvitam // RKS_106.90 //

svarṇaśṛṅgī raupyakhurī muktālāṅgulabhūṣaṇā /
vastraṃ sadannaṃ dātavyaṃ kāṃsyapātrasudohanā // RKS_106.91 //

yat tu bālakṛtaṃ pāpaṃ yad vā kṛtam ajānatā /
vācā kṛtaṃ karmakṛtaṃ manasā yac ca cintitam // RKS_106.92 //

jalamātre ṣṭhīvane ca muśale vā vilaṅghite /
vṛṣalīgamane caiva gurudāraniṣevaṇe // RKS_106.93 //

kanyāyāṃ gamane caiva suvrarṇasteya eva ca /
surāpānaṃ ca yac cāpi tiladhenuḥ punāti hi // RKS_106.94 //

ahorātropavāsena vidhivat sā mayoditā /
yāsau yamapure caiva nadī vaitaraṇī smṛtā // RKS_106.95 //

bālukāyāḥ sthale caiva pacyate yatra duṣkṛtī /
avīcinarakopetau yau vai yugalaparvatau // RKS_106.96 //

yatra lohamukhāḥ kākā yatra sthānaṃ bhayānakam /
asipatravanaṃ yatra taptaṃ ca bālukam // RKS_106.97 //

tatsukhena vyatikramya dharmarājā 'śramaṃ vrajet /
dharmarājas tu taṃ dṛṣṭvā sūnṛtaṃ vākyam abravīt // RKS_106.98 //

vitānaṃ vitataṃ yogyaṃ maṇiralavibhūṣitam /
atrāgaccha nṛpaśreṣṭha gaccha tvaṃ paramāṃ gatim // RKS_106.99 //

mā ca pāparate dānaṃ na tad dānaṃ paraṃ hitam /
mā vikāle virūpe ca na vyaṅge tu tathaiva ca // RKS_106.100 //

avedaviduṣe caiva brāhmaṇe madaviklave /
mitraghne ca kṛtaghne ca vratahīne tathaiva ca // RKS_106.101 //

vedāntagāya dātavyā tasya tat tvaṃ vijānate /
vedāntage tu sā deyā śrotriye 'bhūtabālakā // RKS_106.102 //

sarvāṅgarucire deyā pavitre ca priyaṃvade /
paurṇamāsyām amāvāsyāṃ kārtikyāṃ cāpi bhārata // RKS_106.103 //

vaiśākhyāṃ mārgaśīrṣe ca grahaṇe candrasūryayoḥ /
ayane viṣuve caiva vyatīpāte ca sarvathā // RKS_106.104 //

ṣaḍaśītimukhe caiva gajachāyāsu sarvadā /
eṣa te kathitaḥ kalpastiladhenor mayānagha // RKS_106.105 //

bhittvā ca bhāskaraṃ lokaṃ harilokaṃ vrajanti te /
etat te sarvamākhyātaṃ cakratīrthaphalaṃ nṛpa // RKS_106.106 //

śravaṇāt kīrtanād vā 'pi gosahasraphalaṃ labhet // RKS_106.107 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe cakratīrthamāhātmyavarṇano nāma ṣaḍadhikaśatatamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 107

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet tu rājendra tīrthaṃ paramaśobhanam /
candrādityaṃ nṛpaśreṣṭha sthāpitaṃ caṇḍamuṇḍayoḥ // RKS_107.1 //

āsītpurā mahābhāgau caṇḍamuṇḍau tu dānavau /
tapaś ca ceratus tatra narmadāyāṃ yudhiṣṭhira // RKS_107.2 //

dhyāyato bhāskaraṃ devaṃ tamo nāśaṃ jagadgurum /
tābhyāṃ ca toṣitaḥ so 'pi sahasrāṃśur uvāca ha // RKS_107.3 //

sādhusādhv iti tau pārtha narmadāyās taṭe śūbhe /
caṇḍamuṇḍau varaṃ brūtaṃ viśiṣṭaṃ manasepsitam // RKS_107.4 //

caṇḍamuṇḍāv ūcatuḥ:
ajeyau caiva deveśa sarveṣāṃ devatānṛṇām /
rogaiś ceva parityaktau savikāśaṃ divākara // RKS_107.5 //

tat tatheti śubhaṃ vākyaṃ bhāskaras tāv avīdat /
tataś cāntardadhe bhānurdānavābhyāṃ ca bhāskaram // RKS_107.6 //

sthāpitaṃ parayā bhaktyā pūjayed yo jitendriyaḥ /
gīrvāṇatā manuṣyasya prāptā tatraiva vartate // RKS_107.7 //

vasate bhāskare loke vairañce devasannidhau /
ghṛtena bodhayed dīpaṃ ṣaṣṭhyāṃ ṣaṣṭhyāṃ nareśvara // RKS_107.8 //

mucyate sarvapāpebhyo mṛto yāti puraṃ raveḥ /
candrādityam iti khyātaṃ tatra tīrthaṃ narottama // RKS_107.9 //

vijayante sadā kālaṃ candrādityaṃ vrajanti ye // RKS_107.10 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe candrādityeśvaramahimānuvarṇano nāma saptādhikaśatatamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 108

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet tu rājendra yamahāsamanuttamam /
sarvapāpaharaṃ pārtha revāyāstaṭam āśritam // RKS_108.1 //

yudhiṣṭhira uvāca:
yamahāsaṃ kathaṃ jātaṃ pṛthivyāṃ munipuṅgava /
etat sarvaṃ samākhyāhi mama kautūhalaṃ param // RKS_108.2 //

mārkaṇḍeya uvāca:
sādhu sādhu mahābhāga pṛṣṭaṃ te dharmanandana /
snānārthaṃ narmadāyāṃ tu āgatas te pitā purā // RKS_108.3 //

rajakena yathā dhautaṃ nirmalaṃ vasanaṃ bhavet /
tathaiva paśyatā rājan revājalam anuttamam // RKS_108.4 //

hāsyaṃ kṛtaṃ yamenātha utthitaṃ liṅgam uttamam /
tatas tadā hi rājendra vāguvācā 'śarīriṇī // RKS_108.5 //

yamahāsam idaṃ tīrthaṃ khyātiṃ yāsyati sarvadā /
snāpayitvā śivaṃ tatra yamaḥ svargaṃ jagāma ha // RKS_108.6 //

yamahāse tu rājendra jitakrodho jitendriyaḥ /
viśeṣādāśvine māsi kṛṣṇapakṣe caturdaśīm // RKS_108.7 //

upoṣya parayā bhaktyā sarvapāpaiḥ pramucyate /
rātrau jāgaraṇaṃ kṛtvā dīpaṃ devasya bodhayet // RKS_108.8 //

ghṛtena caiva rājendra śṛṇu tasyaiva yatphalam /
mucyate sarvapāpais tu agamyāgamanodbhavaiḥ // RKS_108.9 //

abhakṣyabhakṣaṇaiḥ pāpaiḥ pāpair vā peyasambhavaiḥ /
avāhyavāhaneyac ca adrohya drohaṇe tathā // RKS_108.10 //

snānamātreṇa tac caiva naśyet pāpamanekadhā /
yamalokaṃ na paśyec ca na tyajet pāṇḍunandana // RKS_108.11 //

bahūnāṃ paramaṃ guptaṃ tīrthaṃ bhūmyāṃ nṛpātmaja /
tad akṣayaphalaṃ teṣāṃ yamahāse pradāyinām // RKS_108.12 //

amāvāsyāṃ jitakrodho yas tu pūjayate dvijān /
bhūmidānena yo bhaktyā tiladānena bhārata // RKS_108.13 //

kṛṣṇājinapradānena tiladhenupradānataḥ /
vasubhe vṛddhiyoge ca ye pradāsyanti bhaktitaḥ // RKS_108.14 //

odanaṃ vāri dhūrvāhaṃ hayaṃ cāpi mahābalam /
kanyāṃ vastramajāṃ gāṃ vai mahiṣīm athavāśvinīm // RKS_108.15 //

ye yacchanti nṛpaśreṣṭha nopasarpanti te yamam /
yamo 'pi bhavati prīto janmajanma yudhiṣṭhira // RKS_108.16 //

yamasya vāhanaṃ strīṃ ca mahiṣīṃ tatra bhārata /
tasya dānena satataṃ yamaḥ prīto bhaven nṛpa // RKS_108.17 //

na sa yāti yame loke yadi pāpaiḥ samāśritaḥ /
etasmāt kāraṇāt pārtha mahiṣīdānaṃ uttamam // RKS_108.18 //

aurṇavastradvayaṃ kāryaṃ lohavarṇaṃ ca veṣṭitam /
dāpayed dharmarājāya prīyatāṃ me dvijottama // RKS_108.19 //

anenaiva tu dānena yamaḥ prīto 'stu me sadā /
ityuccārya dvijasyāgre yamalokaṃ bhayāvaham // RKS_108.20 //

asipatravane ghore yamavallī sudāruṇā /
raudrā vaitaraṇī ceti kumbhīpākaḥ sudāruṇaḥ // RKS_108.21 //

kālasūtraṃ mahābhīmaṃ tathā yamalaparvatau /
krakacaṃ tailayantraṃ ca sthāne gṛdhrāḥ sudāruṇāḥ // RKS_108.22 //

aniśvāso mahāraudro bhīṣaṇo rauravas tathā /
ete ghorāś ca narakāḥ śrūyante dvijasattama // RKS_108.23 //

tatprasādena te saumyās tīrthasyāsya prabhāvataḥ /
dānasyāsya prabhāveṇa yamahāsaprabhāvataḥ // RKS_108.24 //

yamalokaṃ na vai yāti narakaṃ naiva paśyati // RKS_108.25 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe yamahāsamahimānuvarṇano nāmāṣṭādhikaśatatamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 109

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet tu rājendra koṭīśvaram anuttamam /
ṛṣikoṭiḥ samāyātā tatra vai kurunandana // RKS_109.1 //

kṛṣṇadvaipāyanas tatra mokṣārthaṃ munipuṅgavaḥ /
mantrayitvā dvijaiḥ sarvair vedamaṇḍalapāragaiḥ // RKS_109.2 //

pañcāmṛtena gavyena tilamiśreṇa tatpara /
pitṛṇāṃ tarpaṇaṃ kṛtvā piṇḍadānaṃ yathāvidhi // RKS_109.3 //

śrāvaṇasya tu māsasya pūrṇimāyāṃ viśeṣataḥ /
prāpyate cākṣayā tṛptir yāvad āhūtasamplavam // RKS_109.4 //

pitṝṇāṃ paramaṃ guhyaṃ revājalam upāśritam /
mokṣadaṃ sarvabhūtānāṃ nirmitaṃ munipuṅgavaiḥ // RKS_109.5 //

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet tu rājendra vyāsatīrtham anuttamam /
durlabhaṃ manujaiḥ pārtha antarikṣe vyavasthitam // RKS_109.6 //

yudhiṣṭhira uvāca:
kasmād vai vyāsatīrthaṃ tu antarikṣe vyavasthitam /
etad ācakṣva saṃkṣepān na ca granthasya vistaraḥ // RKS_109.7 //

mārkaṇḍeya uvāca:
sādhu sādhu mahābāho dharmavān guruvatsalaḥ /
svadharmanirataḥ pārtha tīrthayātrākṛtādaraḥ // RKS_109.8 //

durlabhaṃ sarvajantūnāṃ vyāsatīrthaṃ nareśvara /
dharṣito vṛddhabhāvena vaikalyena narādhipa // RKS_109.9 //

gatacetās tu sañjātas tathā bhoḥ pāṇḍunandana /
guhyād guhyataraṃ tīrthaṃ nākhyātaṃ kasyacin mayā // RKS_109.10 //

kālas tatraiva rājendra na vased vāsavājñayā /
antarikṣe ca saṃjātaṃ revāyāś ceṣṭitaṃ yataḥ // RKS_109.11 //

virañcir naiva śaknoti revāyā guṇakīrtanam /
vyāsatīrthaṃ viśeṣeṇa śrutamātraṃ vadāmy aham // RKS_109.12 //

pratyakṣaḥ pratyayo yatra dṛśyate hi kalau yuge /
vihaṅgo gacchate naiva bhittvā śūlaṃ sudāruṇam // RKS_109.13 //

tasyotpattiṃ samāsena kathayāmi nṛpātmaja /
āsīt pūrvaṃ mahārāja ṛṣiś caiva parāśaraḥ // RKS_109.14 //

tena cograṃ tapas taptaṃ gaṅgāmbhasi tu bhārata /
prāṇāyāmena cātiṣṭhat praviṣṭo jāhnavījale // RKS_109.15 //

pūrṇe ca dvādaśe varṣe niṣkrānto jalamadhyataḥ /
bhikṣārthe cāgato grāmaṃ nāvi tatraiva tiṣṭhatī // RKS_109.16 //

tatra dṛṣṭā parotsṛṣṭā bālā tena manoramā /
tāṃ ca dṛṣṭvā sa kāmārta uvāca madhurākṣaram // RKS_109.17 //

māṃ ramasvādya tvaṃ kāsi kāmukaṃ mṛgalocane /
nāvārūḍhe nadītīre mama cittapramāthinī // RKS_109.18 //

evamuktā tu sā tena praṇamya ṛṣisattamam /
nāvaṃ rakṣāmy ahaṃ vipra jānāmi svāminaṃ na tu // RKS_109.19 //

mamedaṃ ca vayo brahmañc cheṣaṃ tvaṃ jñātum arhasi /
evamuktas tayā so 'pi kṣaṇaṃ dhyātvābravīd idam // RKS_109.20 //

ahaṃ jñānabalād bhadre jānāmi tava sambhavam /
kaivartaputrikā na tvaṃ rājaputrī hi sundarī // RKS_109.21 //

kanyovāca:
kaḥ pitā kathyatāṃ brahman kasyāhamudarodbhavā /
kasmin vaṃśe prajātāhaṃ kaivartatanayā katham // RKS_109.22 //

parāśara uvāca:
kathayāmi ca te tātaṃ yaṃ tvaṃ māṃ paripṛcchasi /
vasu nāmā ca rājābhūt somavaṃśe pratāpavān // RKS_109.23 //

jambūdvīpādhipo bhadre śatrusaṃtrāsanas tathā /
śatāni sapta bhāryāṇāṃ putrāṇāṃ tu daśaiva hi // RKS_109.24 //

dharmeṇa pālitā lokāḥ śivapūjārataḥ sadā /
mlecchās tasya virodhena śākadvīpanivāsinaḥ // RKS_109.25 //

teṣāṃ ca sādhanārthāya gatollaṅghya mahodadhim /
saṃyuktaḥ putrabhṛtyaiś ca pauruṣe mahati sthitaḥ // RKS_109.26 //

sagrāmas taiḥ samārabdhaścārvaṅgi vasunā saha /
jitā mlecchāḥ samastāś ca vasunā hyavanībhṛtā // RKS_109.27 //

karadās te kṛtās tena sabhṛtyabalavāhanāḥ /
pradhānā tasya mahiṣī tava mātā mṛgekṣaṇā // RKS_109.28 //

pravāsasthe ca bhūpāle saṃjātā ca rajasvalā /
nārīṇāṃ tu sadā kāle manmatho hy adhiko bhavet // RKS_109.29 //

viśeṣeṇa ṛtau kāle bhidyate kāmasāyakaiḥ /
manmathena tu saṃtaptācintayat sā śubhekṣaṇā // RKS_109.30 //

dūtaṃ sampreṣayāmyadya vasurājasamīpataḥ /
vyāhṛtaḥ satvaro dūto gaccha tvaṃ nṛpasannidhau // RKS_109.31 //

dūta uvāca:
pararājye vasurdevi gato rājā dviḍantakṛt /
tatra gantuṃ na śakyeta jalayantrair vinā śubhe // RKS_109.32 //

jalayānāni sarvāṇi neyāni ca pare taṭe /
tasya vākyena sā nārī viṣaṇṇā madapīḍitā // RKS_109.33 //

rājñīṃ dṛṣṭvā sakhī brūte kasmāt tvaṃ parikhidyase /
lekho 'yaṃ preṣyatāṃ devi śukahaste yathā tathā // RKS_109.34 //

samudraṃ laṅghayitvā tu śakunto yāti sundari /
vyāhṛto lekhakas tatra likha lekhaṃ 'mamājñayā // RKS_109.35 //

tvāṃ vinā paṭṭarājñī sā vasurāja na jīvati /
ṛtukālaś ca samprāptaḥ samastaṃ cāvadhāryatām // RKS_109.36 //

likhito bhūrjapatre ca vṛttaḥ sa lekhakena tu /
śūkaḥ pañjaramadhyastha ānītas tatra sannidhau // RKS_109.37 //

rājñī uvāca taṃ tatra gṛhyalekhaṃ śuka vraja /
gataḥ pakṣī tataḥ śīghraṃ vasurājasamīpataḥ // RKS_109.38 //

kṣipto lekhaḥ śukenaiva satyabhāmā visarjitaḥ /
lekhārthaṃ cintayāmāsa vīryaṃ gṛhya nareśvaraḥ // RKS_109.39 //

amoghapuṭikāṃ kṛtvā pratilokena viśrutaḥ /
śūkasya cārpayāmāsa gaccha rājñī samīpataḥ // RKS_109.40 //

vasurājaṃ praṇamyātha bījaṃ gṛhya papāta ha /
samudropari saṃprāptaḥ śuko yāti yathecchayā // RKS_109.41 //

sāmiṣaṃ ca śukaṃ jñātvā śyenas tatrāpi dhāvitaḥ /
hataścañcuprahāreṇa śukaḥ śyenena bhārata // RKS_109.42 //

mūrchāpannasya tadvīrya patitaṃ jalamadhyataḥ /
matsyena gilitaṃ tatra tadvīryaṃ pārthivasya ca // RKS_109.43 //

dāśairmatsyo gahītaś ca ānītaḥ svagṛhaṃ prati /
yāvat taṃ pāṭayāmāsūryamalaṃ dadṛśe tadā // RKS_109.44 //

śaśimaṇḍalasaṅkāśaṃ sūryatejaḥ samaprabham /
dṛṣṭvā te dharṣitāḥ sarve kaivartā jāhnavītaṭe // RKS_109.45 //

harṣitās te gatāḥ sarve pradhānasya ca mandiram /
putraṃ rājñe pradāyaiva putrīṃ ca pratyapālayat // RKS_109.46 //

tat tvaṃ devi varārohe kaivartakanyakā nahi /
tataḥ sā cintayāmāsa parāśaravacas tadā // RKS_109.47 //

evamuktā tu sā tena dattvātmānaṃ nareśvara /
uvāca sādhvī bho brahman matsyagandho nivartyatām // RKS_109.48 //

tatas tena tu sā bālā divyagandhābhivāsitā /
kṛtā yogabalenaiva jvālayitvā vibhāvasum // RKS_109.49 //

kṛtvā pradakṣiṇaṃ vahner uddhṛtā tena sā tadā /
jvalamānasya madhye tu kāmasthānāni so 'spṛśat // RKS_109.50 //

jñātvā kāmotsukaṃ vipraṃ bhītā sā nṛpanandana /
uvāca sahasā bālā divā ca lokasannidhau // RKS_109.51 //

tatas tena kṣaṇaṃ dhyātā pūrayantī digambaram /
āgatā tāmasī tāta yayā vyāptaṃ samantataḥ // RKS_109.52 //

tataḥ savismayaṃ tena rahobālā mṛgekṣaṇā /
kāmenaiva hi taptena strīsaukhyaṃ krīḍatā tadā // RKS_109.53 //

tatas tena muhūrtenāpatyabhāreṇa pīḍitā /
bālakaṃ tatra jaṭilaṃ subhagaṃ daṇḍadhārakam // RKS_109.54 //

kamaṇḍaludharaṃ śāntaṃ mekhalākaṭibhūṣaṇam /
dhṛtopavītakaṃ skandhe viṣṇumāyāvivārjitam // RKS_109.55 //

mātā hi śaṅkitā tatra dṛṣṭvā putrasya cāpalam /
vepamānā tato bālā gatā sā śaraṇaṃ muneḥ // RKS_109.56 //

rakṣa rakṣa muniśreṣṭha parāśara mahāmune /
jātamaty adbhutaṃ vipraṃ kaupīnāmbaramekhalam // RKS_109.57 //

daṇḍahastaṃ jaṭāyuktamuttarīyavibhūṣitam /

parāśara uvāca: mā bhaiṣīstvaṃ suto jātaḥ kanyaiva tvaṃ bhaviṣyasi // RKS_109.58 //

nāmnā satyavatī ceti dvitīyā gandhayojanā /
śantanur nāma rājā vai sa te bhartā bhaviṣyati // RKS_109.59 //

prathamā mahiṣī tasya somavaṃśavibhūṣaṇā /
gaccha tvaṃ svāśramaṃ bhadre pūrvarūpeṇa saṃsthitā // RKS_109.60 //

mā vaikalyaṃ kuruṣvedaṃ dṛṣṭaṃ jñānasya me balam /
ity uktvā prayayau vipraḥ sā bālā sthalamāśritā // RKS_109.61 //

natvā putraṃ parābhaktyā sāṣṭāṅgaṃ praṇayena ca /
taṃ prayāntamathālokya satyavaty abravīt sutam // RKS_109.62 //

kāmo deyas tvayābhīṣṭaḥ sneho vai yadi mātari /
kimapy upādiśa tvaṃ māṃ yena siddhim avāpnuyām // RKS_109.63 //

vyāsa uvāca:
īśvarārādhane yatnaṃ kuruṣva tvaṃ sadāmbike /
tataḥ sā putravākyena viṣaṇṇā pāṇḍunandana // RKS_109.64 //

yojanagandhovāca:
tvad viyogād ahaṃ putra pañcatvaṃ yāmi nānyathā /
nāsti putrasamaḥ sneho nāsti bhrātṛsamaṃ balam // RKS_109.65 //

putra uvāca:
mā viṣādaṃ kuruṃ tvaṃ hi satyaṃ vai pitṛbhāṣitam /
āpatkāle tvayāhaṃ vai smartavyaḥ kāryasiddhaye // RKS_109.66 //

āpadastārayiṣyāmi kṣamyatāṃ mātarātmaje /
ityuktvā tu yayau vyāsaḥ kanyā sā 'pi piturgṛham // RKS_109.67 //

parāśarasutas tatra niṣaṇṇo vanamadhyataḥ /
tretāyugāvasāne tu dvāparādau nareśvara // RKS_109.68 //

vyāso virañcaye jāta ākhyāto nāradena ca /
ṛṣir mahānubhāvas tu putraḥ pārāśarasya ca // RKS_109.69 //

kaivartakanyakājāto jānīhi jāhnavī taṭe /
vākyoktyā nāradasyaiva āgatāḥ surasattamāḥ // RKS_109.70 //

bhānuḥ pitāmahaḥ śakra ṛṣisaṅghaiḥ samāvṛtaḥ /
āśīrvādaṃ pṛthag dattvā sādhu sādhviti bhāṣitaḥ // RKS_109.71 //

pitāmahena bālo 'sau jātamakarmādi saṃskṛtaḥ /
dvaipāyano dvīpajanmā pārāśaryaḥ parāśarāt // RKS_109.72 //

kṛṣṇagātrāt kṛṣṇanāmā havyādātur viśiṣyati /
virañcinābhiṣikto 'sau ṛṣisaṅghaiḥ punaḥ punaḥ // RKS_109.73 //

vyāsas tvaṃ sarvalokānām ity uktvā prayayuḥ punaḥ /
tīrthayātrā samārabdhā kṛṣṇadvaipāyanena tu // RKS_109.74 //

gaṅgāvagāhitā tena kedāraṃ puṣkaraṃ tathā /
gayā ca naimiṣaṃ tīrthaṃ kurukṣetre sarasvatī // RKS_109.75 //

ujjayinyāṃ mahākālaṃ somanāthaṃ yayau tataḥ /
pṛthivyāṃ sāgarāntāyāṃ snāto vyāso mahāmuniḥ // RKS_109.76 //

aṭan vai narmadāṃ prāpto rudradehodbhavāṃ nadīm /
sāhlādaṃ narmadāṃ dṛṣṭvā cittaṃ viśrāmyapārthiva // RKS_109.77 //

tapaś cacāra vipulaṃ narmadātaṭam āśritaḥ /
grīṣme pañcāgnimadhyastho varṣāsu sthaṇḍileśayaḥ // RKS_109.78 //

sārdravāsās tu hemante dhyāyamāno maheśvaram /
sṛṣṭisaṃhārakartāram acchedyaṃ ca sadāśivam // RKS_109.79 //

nityaṃ siddheśvaraṃ liṅgaṃ pūjayan pāṇḍunandana /
arcanāt siddhaliṅgasya dhyānayogaprabhāvataḥ // RKS_109.80 //

pratyakṣa īśvaro jātaḥ kṛṣṇadvaipāyanasya tu /
toṣito 'haṃ tvayā vipra varaṃ prārthaya śobhanam // RKS_109.81 //

vyāsa uvāca:
yadi tuṣṭo 'si me deva yadi deyo varo mama /
pratyakṣo narmadātīre svayaṃ bhavādya me vibho // RKS_109.82 //

atītānāgatajñānaṃ tvatprasādān maheśvara /

īśvara uvāca: evaṃ bhavatu te vipra matpasādāt na saṃśayaḥ // RKS_109.83 //

tvayā bhaktigṛhīto 'haṃ pratyakṣo narmadātaṭe /
ityuktvā prayayau devaḥ kailāsaṃ nagam uttamam // RKS_109.84 //

patnīsaṃgrahaṇaṃ jātaṃ putro jāto yadāsya ca /
devair adhyāsitaḥ sarvaiḥ sendrabrahmapurogamaiḥ // RKS_109.85 //

putrajanmatatojñātvā āgatā ṛṣisattamāḥ /
tīrthayātrāprasaṅgena parāśarapurogamāḥ // RKS_109.86 //

manvatriviṣṇuhārītayājñavalkyośano 'ṅgirāḥ /
yam āpastambasaṃvartā kātyāyanabṛhaspatī // RKS_109.87 //

evam ādi sahasrāṇi lakṣakoṭir anekadhā /
vyāsāśrame śubhe puṇye prāptāḥ sarve dvijottamāḥ // RKS_109.88 //

dṛṣṭvā vyāsas tu viprendrānabhyutthāya kṛtodyamaḥ /
pitṛpūrvaṃ praṇamyādau teṣāṃ vārtāṃ pradāpayan // RKS_109.89 //

kṛtāñjalipuṭo bhūtvā idaṃ vākyam uvāca ha /
uddhṛtaṃ tu mamānandaṃ yuṣmat sambhāṣadarśanāt // RKS_109.90 //

āraṇyāni ca śākāni phalāny āraṇyakāni ca /
tāni dāsyāmi sarveṣāṃ yuṣmākaṃ pitṛpūrvakam // RKS_109.91 //

niyamaiḥ saṃyutān sarvān pratyekaṃ praṇanāma ca /
tatas taṃ praṇataṃ dṛṣṭvā tatra dvaipāyanaṃ dvijam // RKS_109.92 //

vardhayitvā jayāśīrbhis tato vīkṣa parasparam /
parāśaraḥ samastaiś ca vīkṣito munipuṅgavaiḥ // RKS_109.93 //

uttaraṃ dīyatāṃ tāta kṛṣṇadvaipāyanasya ca /
evam uktas tu taiḥ sarvair bhagavāṃś ca parāśaraḥ // RKS_109.94 //

uvāca svātmajaṃ vyāsam ṛṣibhir yac cikīrṣitam /
necchanti dakṣiṇe kūle vratabhaṅgabhayāt suta // RKS_109.95 //

paraṃ vai bhoktukāmāś ca tava śraddhāviśeṣataḥ /

vyāsa uvāca: karomi bhavatāṃ yuktam atraiva sthīyatāṃ kṣaṇam // RKS_109.96 //

yāvad āsādya saritaṃ karomi vidhipūrvakam /
evam uktvā śucir bhūtvā narmadātaṭam āśritaḥ // RKS_109.97 //

stotraṃ jagāda sahasā taṃ nibodha janeśvara // RKS_109.98 //

vyāsa uvāca:
jaya devi namo varade śivade jaya pāpavimardini śūlakare /
jaya bhairavadehavilīnakare jaya devi pitāmahasannamite // RKS_109.99 //

jaya bhāskaraśakrasadānamite jaya ṣaṇmukhatātasute varade /
jaya devaśarīrasamūhamaye jaya sāgaragāmini bhūmisute // RKS_109.100 //

jaya jaya lokasamastakṛtābharaṇe jaya duḥkhadaridravināśakare /
jaya putra kalatravivṛddhikare jaya devi sudarśanapāpahare // RKS_109.101 //

etad vyāsakṛta stotraṃ yaḥ paṭhec chivasannidhau /
gṛhe vā śuddhabhāvena kāmakrodhavivarjitaḥ /
vyāsas tasya bhavet prītaḥ prīto 'yaṃ vṛṣavāhanaḥ // RKS_109.102 //

stutā ca narmadādevī tato vacanam abravīt /

narmadovāca: stutivādena tuṣṭāsmi bho bho vyāsamahāmune // RKS_109.103 //

yam icchasi varaṃ samyak taṃ te sarvaṃ dadāmy aham /

vyāsa uvāca: yadi tuṣṭāsi me devi yadi deyo varo mama // RKS_109.104 //

ātithyam uttare kūle mama dātuṃ tvam arhasi /

narmadovāca: ayuktaṃ cintitaṃ vyāsa amārge tvaṃ pravartase // RKS_109.105 //

indracandrayamāḥ śaktā unmārgeṇa na vāhitum /
anyaṃ yācasva he vatsa yatkiṃcid bhuvi durlabham // RKS_109.106 //

eva śrutvā vaco devyā vyāso mūrcchāṃ gatas tadā /
vṛthā kleśaś ca saṃjātaḥ patito dharaṇītale // RKS_109.107 //

dharaṇī kampitā sarvā saśailavanakānanā /
mūrchāpannaṃ tato vyāsaṃ jñātvā devāḥ parāśaram // RKS_109.108 //

āyātā devatāḥ sarve hāhākāraṃ prakurvataḥ /
utthāpayantas te vyāsam ūcuśca saritāṃ varām // RKS_109.109 //

brāhmaṇārthaṃ tu saṃkliṣṭā nāmahetoḥ saridvare /
gavārthe brāhmaṇārthe ca prāṇān parityajet // RKS_109.110 //

evaṃ sā narmadā proktā brahmādyaiś ca surair drutam /
vikūlatāṃ vai pradadau samantād revābhiṣiktaḥ sa jalena pūtaḥ // RKS_109.111 //

sacetanaḥ satyavatī suto 'yaṃ nanāma devaiḥ saha narmadāntaiḥ /

vyāsa uvāca: tīrthaṃ samastaṃ tvayi devatānāṃ phalaṃ pradiṣṭaṃ mama mandabhāgyam // RKS_109.112 //

narmadovāca:
yato yato vyāsamahānubhāva sumerunāmno dharaṇīdharasya /
vindhyasya cānyasya ca te hi mārgaṃ yāsyāmi vai dharmadharasya dhanyā // RKS_109.113 //

evamukto mahātejā vyāsaḥ satyavatīyutaḥ /
dakṣiṇe cālayāmāsa svāśramān munipuṅgavān // RKS_109.114 //

daṇḍahasto mahātejā huṅkārair nṛpanandana /
vyāsahuṅkārabhītā ca calitā rudranandinī // RKS_109.115 //

daṇḍena darśayan mārgaṃ devī tatra pravartitā /
vyāsamārgagatāṃ devīṃ dṛṣṭvā cendrapurogamāḥ // RKS_109.116 //

puṣpavṛṣṭiṃ dadur vyāse stutiṃ kurvanti kinnarāḥ /
praphullanayanā jātāḥ parāśaramukhā dvijāḥ // RKS_109.117 //

kiṃ kurmo 'tra mahimnā te karmaṇā te varaṃ jitāḥ /

vyāsa uvāca: tapaḥ kṛtvā suvipulaṃ dānaṃ dattvā mahatphalam // RKS_109.118 //

etad eva naraiḥ kāryaṃ sādhūnāṃ paritoṣaṇam /
suvibhaktā mahābhāgā anugrāhyasya samprati // RKS_109.119 //

tasmān mamāśrame puṇye sthīyatāṃ nātra saṃśayaḥ /
ātithyaṃ śākaparṇaiś ca udakena vimiśritaiḥ // RKS_109.120 //

pratipannaṃ samastaiś ca parāśaramukhair dvijaiḥ /
śrayadhvam āśramaṃ puṇyaṃ narmadāyottare taṭe // RKS_109.121 //

mārkaṇḍeya uvāca:
snānatarpaṇakṛtyāni kṛtāni ca dvijottamaiḥ /
vyāsakuṇḍaṃ tato gatvā homaṃ samyagakārayan // RKS_109.122 //

śrīphalair bilvapatraiś ca dhyānayuktāś ca juhvati /
gautamo bhṛgumāṇḍavyau nārado lomaśas tathā // RKS_109.123 //

parāśaras tathā śaṅkhaḥ kauśikaś cyavano muniḥ /
pippalādo vaśiṣṭhaś ca nāśiketur mahātapāḥ // RKS_109.124 //

viśvāmitro hy agastyaś ca uddālakayamau tathā /
śāṇḍilyo jaiminiḥ kāvyo yājñavalkyośanāṅgirāḥ // RKS_109.125 //

atriḥ śātātapaś caiva bharato mudgalas tathā /
vātsyāyano mahātejāḥ saṃvartaḥ śaktir eva ca // RKS_109.126 //

jātūkarṇo bharadvājo bālakhilyādayas tathā /
ekacittā dvijā rājan mantratantraṃ prakurvataḥ // RKS_109.127 //

tataḥ samutthitaṃ liṅgaṃ jvalatkālānalaprabham /
sāṣṭāṅgaṃ praṇato vyāso devaṃ dṛṣṭvā trilocanam // RKS_109.128 //

āśīrvādaṃ punar viprā dattvā vyāsaṃ tadā yayuḥ /
tataḥ prabhṛti tattvajña tīrthaṃ khyātaṃ tu pāṇḍava // RKS_109.129 //

snānadānavidhānaṃ ca yasmin kāle pratiṣṭhitam /
kathayāmi samastaṃ te bhrātṝṇāṃ caiva pāṇḍava // RKS_109.130 //

kārttikasyāsite pakṣe caturdaśyāṃ nṛpottama /
upoṣya yo naro bhaktyā rātrau kurvīta jāgaram // RKS_109.131 //

snāpayed īśvaraṃ bhaktyā kṣaudreṇa kṣīrasarpiṣā // RKS_109.132 //

dadhnā ca khaṇḍayuktena kuśatoyena vā punaḥ /
śrīkhaṇḍena sugandhena pūjayeta maheśvaram // RKS_109.133 //

tataḥ sugandhapuṣpaiś ca bilvapatraiś ca pūjayet /
kumudena ca kundena kuśapuṣpākṣatādibhiḥ // RKS_109.134 //

unmattapuṣpaiś ca rasaiḥ saumyaiś caivāpy anuttamaiḥ /
arcayet parayā bhaktyā dvīpeśvaram anuttamam // RKS_109.135 //

mandārādikapuṣpaiś ca pūjayet parameśvaram /
guḍamaṇḍapradānena pātakaṃ divasārjitam // RKS_109.136 //

māsārjitaṃ ca naśyeta guḍamaṇḍaśatena ca /
ṣaṇmāsaṃ ca sahasreṇa arkābdaṃ dviguṇena tu // RKS_109.137 //

ājanmajanitaṃ pāpam ayutena praṇaśyati /
paurṇamāsyāṃ nṛpaśreṣṭha snānaṃ kurvīta bhaktitaḥ // RKS_109.138 //

mantroktena vidhānena kṛtvā pāpakṣayaṃkaram /
vāruṇaṃ ca tathā jñeyaṃ sarvapāpakṣayaṃ karam // RKS_109.139 //

devān pitṝn manuṣyāṃś ca vidhivat tarpayen nṛpa /
ṛcam ekāṃ japet snātaḥ sāmavedaphalaṃ labhet // RKS_109.140 //

yajurvedam atharvāṇaṃ gāyatryā sarvam āpnuyāt /
japed aṣṭākṣaraṃ mantraṃ sauraṃ vā śaivam eva ca // RKS_109.141 //

athavā vaiṣṇavaṃ mantraṃ dvādaśākṣaram eva ca /
pūjayed brāhmaṇān bhaktyā sarvalakṣaṇalakṣitān // RKS_109.142 //

svadharmaniratān viprān dambhalobhavivarjitān /
hīnāṅgānadhikāṅgāṃś ca patitāñ chūdrasevitān // RKS_109.143 //

śūdrānnena ca saṃyuktā vṛṣalī yasya mandire /
paunarbhavās tathā duṣṭā gurunindāparāyaṇāḥ // RKS_109.144 //

vedādhyayanahīnāś ca hetukāḥ kākavṛttayaḥ /
īdṛśān varjayec chrāddhe dāne caiva vrate tathā // RKS_109.145 //

gāyatrī pāṭhamātreṇa varaṃ vipraḥ supaṇḍitaḥ /
nāyaṃ bhṛtacaturvidyaḥ sarvāśīsarvavikrayī // RKS_109.146 //

īdṛśān varjayec chrāddhe vrate dāne hiraṇmaye /
upānahau ca vastraṃ ca śayyāṃ vā chatramāsanam // RKS_109.147 //

yo dadyād brāhmaṇe bhaktyā so 'pi svarge mahīyate /
pratyakṣā surabhī tatra tiladhenus tathā matā // RKS_109.148 //

tiladhenupradātāraḥ svasvadātāra eva ca /
kṛṣṇājinapradātāro dātāraḥ kuñjarasya ca // RKS_109.149 //

kanyāvidyāpradātāro 'kṣayaṃ lokam avāpnuyuḥ /
dhūrvahau dakṣiṇāyuktau dhānyopaskarasaṃyutau // RKS_109.150 //

dāpayet sarvakāmāya iti me satyabhāṣitam /
sūtreṇa veṣṭayed īśam athavā jagatīruham // RKS_109.151 //

mandiraṃ parayā bhaktyā athavā parameśvaram /
atha pradakṣiṇā kāryā vinā śūdreṇa mānavaiḥ // RKS_109.152 //

jambūplakṣāhvayau dvīpau śālmaliś ca bhaven nṛpa /
kuśaḥ krauñcas tathā śākaḥ puṣkaraś ceti saptamaḥ // RKS_109.153 //

saptasāgaraparyantā veṣṭitā tena bhārata /
dvīpeśvare tu rājendra vṛṣotsargo jitendriyaiḥ // RKS_109.154 //

vṛṣasya mokṣaṇe naiva aiśvaraṃ lokam āpnuyāt /
yas tu vai pāṇḍuro vaktre lalāṭe caraṇe tathā // RKS_109.155 //

lāṅgūle ca mukhe śubhraḥ sa vai nākasya darśanaḥ /
nīlo 'yamīdṛśaḥ prokto dadyād dvīpeśvare śūbhe // RKS_109.156 //

pāmarāste 'py asaṃkhyātā nāke gacchanti pārthiva /
saure caṇḍeśvare loke pure vai cakrapāṇinaḥ // RKS_109.157 //

sa bhuṅkte svecchayā lokaṃ vyāsatīrthaprabhāvataḥ /
sapatnīkāṃs tato viprān pūjayet tatra bhaktitaḥ // RKS_109.158 //

sitaratnāni vastrāṇi pradadyādagrajanmane /
kṛtvā pradakṣiṇāyugmaṃ prīyatāṃ me jagadguruḥ // RKS_109.159 //

nāsti viprasamo bandhur iha loke paratra ca /
yamaloke mahāghore patitaṃ yo 'bhirakṣati // RKS_109.160 //

puruṣāḥ parayā bhaktyā vedaśāstrārthacintakāḥ /
dvīpeśvaraṃ mahādevaṃ saṃsmaranti gṛhe sthitāḥ // RKS_109.161 //

teṣāṃ na jāyate śoko na hānir na ca duṣkṛtam /
prathamaṃ pūjayet tatra liṅgaṃ siddheśvaraṃ nṛpa // RKS_109.162 //

yatra siddho mahābhāgaḥ satyavatyāś ca nandanaḥ /
asyaivārcanataḥ siddhaḥ pārāśaryo munis tataḥ // RKS_109.163 //

tasmiṃs tīrthe tu ye rājan prāṇatyāgaṃ prakurvate /
te yānti paramaṃ lokaṃ nātra kāryā vicāraṇā // RKS_109.164 //

samā sahasrāṇi mṛto jale hi yo vai nimagnaḥ patane ca ṣoḍaśa /
mahāhave ṣaṣṭiraśītigogṛhe tvanāśake bhārata cākṣayā gatiḥ // RKS_109.165 //

atha yogena tenaiva prāpyate cākṣayā gatiḥ /
sūryalokaṃ tato gatvā śivalokaṃ vrajanti te // RKS_109.166 //

pitāpitāmahaś caiva tathaiva prapitāmahaḥ /
anubhūtā nirīkṣante āgacchantaṃ svagotrajam // RKS_109.167 //

tiṣṭhate caiva gotreṣu yo dadyāc ca tilodakam /
kārtikyāṃ ca tathā māghyāṃ vaiśākhyāṃ ca viśeṣataḥ // RKS_109.168 //

svargaṃ ca te prayāntyante svasvaputraprabhāvataḥ /
etat te kathitaṃ sarvaṃ dvīpeśvaraphalaṃ śubham // RKS_109.169 //

yaḥ paṭhet prātar utthāya yaḥ śṛṇoti naro nṛpa /
so 'pi pāpair vinirmukto modate śivamandire // RKS_109.170 //

īśvaraṃ sarvatīrthānāṃ nirmitaṃ ṛṣipuṅgavaiḥ /
kāmadaṃ sarvajantūnāṃ revāyāṃ ca nṛpottama // RKS_109.171 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe dvīpeśvaravyāsatīrthavarṇano nāma navādhikaśatatamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 110

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet tu rājendra prabhāseśvaram uttamam /
vikhyātāṃ triṣu lokeṣu svargasopānam uttamam // RKS_110.1 //

yudhiṣṭhira uvāca:
prabhāsaṃ nāma tīrthaṃ tu yathājātaṃ mahāphalam /
svargasopānamārgaṃ ca saṃkṣepāt kathayasva me // RKS_110.2 //

mārkaṇḍeya uvāca:
durbhagā ravipatnī ca prabhā nāmeti viśrutā /
tayā cārādhitaḥ śambhur ugreṇa tapasā purā // RKS_110.3 //

vāyubhakṣā sthitā varṣaṃ śivadhyānaparāyaṇā /
tatas tuṣṭo mahādevaḥ prabhāṃ tāṃ pāṇḍunandana // RKS_110.4 //

uvāca kliśyate kasmād bāle tvaṃ brūhi ceṣṭitam /
ahaṃ ca bhāskaropetaś cāntaraṃ naiva vidyate // RKS_110.5 //

prabhovāca:
nānyo devas tathā śambho bhartā puṣyati na kvacit /
saguṇo vāpi cākhyāto nirguṇo dravyavarjitaḥ // RKS_110.6 //

priyo vā yadi vā dveṣyaḥ strīṇāṃ bhartā hi devatā /
durbhagā tvena dagdhāhaṃ lokamadhye maheśvara // RKS_110.7 //

alabdhasaukhyā bhartuś ca tena kliśye maheśvara /

deva uvāca: vallabhā bhāskarasya tvaṃ matprabhāvād bhaviṣyasi // RKS_110.8 //

pārvaty uvāca:
vallabhā tava vākyena bhāskare na bhaviṣyati /
vṛthā kleśo bhaved eva prabhāyās tatra kā kathā // RKS_110.9 //

devīvākyena rudreṇa dhyātas timiranāśanaḥ /
āgato gaganād bhānur narmadāyottare taṭe // RKS_110.10 //

bhānur uvāca: kasmād āhvānito deva andhakāsuranāśana /

deva uvāca: prabhāṃ pālaya he bhāno santoṣeṇa pareṇa ca // RKS_110.11 //

prabhāyā mandire nityaṃ sthīyatāṃ himanāśana /
evaṃ labdhavarā devāt prabhā sthāpyāha śaṅkaram // RKS_110.12 //

svāṃśena sthīyatām atra tīrthamunmīlayānagha /

mārkaṇḍeya uvāca: sarvadevam ayaṃ liṅgaṃ sthāpitaṃ pāṇḍunandana // RKS_110.13 //

prabhāseśvaranāmedaṃ sarvaloke ca durlabham /
anyāni yāni tīrthāni kāle te 'pi phalanti vai // RKS_110.14 //

prabhāsaṃcāpi rājendra sadyaḥ puṇyaphalapradam /
māghamāse ca saptamyāṃ viśeṣaphaladaṃ bhavet // RKS_110.15 //

aśvaṃ yo dāpayet tatra yathoktaṃ brāhmaṇe nṛpa /
indrasya prāpyate lokam athavā bhāskaraṃ vrajet // RKS_110.16 //

daurbhāgyaṃ naśyate tatra snānamātreṇa pāṇḍava /
tatra tīrthe tu yo bhaktyā kanyādānaṃ prayacchati // RKS_110.17 //

brāhmaṇāya vivāhārthe dāpeyat pāṇḍunandana /
samānavayase vipre kulīne dhanine tathā // RKS_110.18 //

yo dadāti mahārāja mahāpātakasaṃyutaḥ /
tasya pāpaṃ ca naśyeta udake lavaṇaṃ yathā // RKS_110.19 //

svāmidrohodbhavaṃ pāpaṃ yatpāpaṃ steyasambhavam /
kūṭasākṣyapradaṃ pāpaṃ cāṇḍālavratacāriṇām // RKS_110.20 //

dāmbhikaṃ vṛkṣakacchedam agamyāgamanodbhavam /
grāmakūṭodbhavaṃ yac ca garadaṃ vā pravārakam // RKS_110.21 //

vidyāvikrayaṇe yac ca saṃsargodbhavapātakam /
patnīdrohodbhavaṃ ghoraṃ sarvadrohodbhavaṃ nṛpa // RKS_110.22 //

brahmahatyā ca yatpāpaṃ yatpāpaṃ bhūmihāriṇaḥ /
govadhe caiva yatpāpaṃ gurvagnibrāhmaṇeṣu ca // RKS_110.23 //

jambūplakṣāhvayau dvīpau śālmaliś ca bhaven nṛpa /
kuśakrauñcas tathā śākaḥ puṣkaraś caiva saptamaḥ // RKS_110.24 //

tatpāpaṃ vilayaṃ yāti kanyādānena pāṇḍava /
bhittvātha bhāskaraṃ lokaṃ śubhaṃ vrajet // RKS_110.25 //

krīḍate rudralokastho yāvad indrāś caturdaśa /
sarvapāpakṣaye jāte śivo bhavati bhāvataḥ // RKS_110.26 //

tāvad bhramati tattīrthaṃ prabhāsaṃ pāṇḍunandana /
so 'śvamedhaphalaṃ prāpya satyam īśvarabhāṣitam // RKS_110.27 //

godānaṃ ca mahatpuṇyaṃ sarvapāpakṣayaṃkaram /
pratyakṣaṃ surabhīṃ tatra jaladhenuṃ tathādṛtaḥ // RKS_110.28 //

tiladhenupradātā ca aśvadātā tathaiva ca /
kanyāvidyāpradātā ca akṣayaṃ lokam āpnuyāt // RKS_110.29 //

bhūrivastrāṃ kṣīrayuktāṃ dhānyopaskarasaṃyutām /
dāpayet sarvakāmo 'tha surabhīṃ nṛpasattama // RKS_110.30 //

saptasāgaraparyantā veṣṭitā tena bhārata /
dvīpeśvare tu rājendra vṛṣotsargaṃ jitendriyaiḥ // RKS_110.31 //

sarvakālaṃ tu kartavyaṃ caturdaśyāṃ viśeṣataḥ // RKS_110.32 //

iti śrīskandapurāṇe prabhāsatīrthamahimānuvarṇano nāma daśādhikaśatatamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 111

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet tu rājendra narmadādakṣiṇe taṭe /
sthāpitaṃ vāsuker nāmnā aśeṣāghaughanāśanam // RKS_111.1 //

yudhiṣṭhira uvāca:
āḥ kasmāt kāraṇāt tāta sthāpitaṃ dakṣiṇe taṭe /
tattvaṃ sarvaṃ mamākhyāhi tv aśeṣaṃ dharmakāraṇam // RKS_111.2 //

mārkaṇḍeya uvāca:
śṛṇu tvaṃ kuruśārdūla yaḥ praśnaḥ kriyate tvayā /
bhairavaṃ rūpamāsthāya nṛtyaṃ śambhuś cakāra ha // RKS_111.3 //

tac chramāj jāyate svedo gaṅgātoyavimiśritaḥ /
tatraiva pannagaḥ snāto haratoyavimiśrite // RKS_111.4 //

mandākinī tataḥ kruddhā vyālasyopari bhārata /
ajagaratvamāpnoṣi uragaṃ cābravīt tadā // RKS_111.5 //

vāsukir uvāca:
anugrāhyo 'smy ahaṃ pāpo bhavatyā harasambhṛte /
trailokyapāvanī puṇyā sarit tvaṃ śubhalakṣaṇe // RKS_111.6 //

saṃsāracchedanakarī ārtā nāmārtināśinī /
svargadvārasthite devi dayāṃ kuru mamopari // RKS_111.7 //

gaṅgovāca:
cara tvaṃ vipulaṃ nāga tapo vai śaṅkaraṃ prati /
tatas tapaś cacārāsāv īśvarārādhanaṃ param // RKS_111.8 //

tataś ca dhyāyato devaṃ damayukto 'bhavat sa ca /
tato varṣaśate pūrṇe uparuddho jagadguruḥ // RKS_111.9 //

āgatya tatsamīpasthaḥ ślakṣṇāṃ vāṇīm udāharat /
varaṃ varayatu śreṣṭhaṃ pannaga tvaṃ mahābala // RKS_111.10 //

pannaga uvāca:
yadi tuṣṭo 'si me deva varaṃ dātuṃ triśūlabhṛt /
tadā me dīyatāṃ sthānaṃ svakīyaṃ vṛṣavāhana // RKS_111.11 //

īśvara uvāca:
prasanno 'haṃ mahābāho revāṃ gaccha śubhāṃ tvaram /
yāmye caiva taṭe puṇye snānaṃ kṛtvā vidhānataḥ // RKS_111.12 //

ityuktvā 'ntardadhe devo vāsukis tvaritānvitaḥ /
rūpeṇājagareṇātha viveśa narmadājale // RKS_111.13 //

mārgeṇa tasya taj jātaṃ jāhnavyāḥ srota uttamam /
nirdhūtakalmaṣaḥ sarpaḥ sa jāto narmadājale // RKS_111.14 //

sthāpitaś ceśvaras tatra narmadāyā yudhiṣṭhira /
tena nāgeśvaro bhūmyāṃ sarvapāpavināśanaḥ // RKS_111.15 //

aṣṭamyāṃ ca caturdaśyāṃ madhunā snāpayec chivam /
vimuktaḥ sarvapāpebhyo jāyate hy analo yathā // RKS_111.16 //

aputrā ye narāḥ pārtha snānaṃ kurvanti saṃgame /
te labhante śubhān putrān kārtavīryopamān api // RKS_111.17 //

śrāddhaṃ tatraiva ye bhaktyā upavāsaparāyaṇāḥ /
kurvanti tārayanti svān narakān nṛpanandana // RKS_111.18 //

evam ākhyātavān asmi tava snehād viśeṣataḥ /

mārkaṇḍeya uvāca: tato gacchec ca rājendra mārkaṇḍeśvaram uttamam // RKS_111.19 //

narmadādakṣiṇe kūle gīrvāṇair vanditaṃ śubham /
guhyād guhyataraṃ tīrthaṃ nākhyātaṃ kasyacin mayā // RKS_111.20 //

sthāpitaṃ ca mayā puṇyaṃ svargabhogaṃ ca muktidam /
jñānaṃ tatraiva me jātaṃ prasādāc chaṅkarasya ca // RKS_111.21 //

anyasūktaṃ ca yo dhyāyed drupadaṃ ca jale japet /
so 'pi ghorād aghaughāc ca mucyate pāṇḍunandana // RKS_111.22 //

vācikair mānasaiś cāpi karmajair api pāṇḍava /
pañcendriyāṇyavaṣṭabhya yāmyāmāśāṃ ca saṃsthitaḥ // RKS_111.23 //

yo japet salile bhaktyā ityevaṃ śaṅkaro 'bravīt /
śrāddhaṃ tatraiva yo bhaktyā kurute nṛpanandana // RKS_111.24 //

pitaras tasya vai tṛptā yāvadāhūtasamplavam /
āmalair badarair bilvair akṣatair vā jalena vā // RKS_111.25 //

tarpayet tatra yaḥ pretān pretā yānti śubhāṃ gatim // RKS_111.26 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe mārkaṇḍeśvaramahimānuvarṇano nāmaikādaśādhikaśatatamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 112

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet tu rājendra tīrthaṃ paramaśobhanam /
uttare narmadākūle yajñavāṭasya madhyataḥ // RKS_112.1 //

saṃkarṣaṇaṃ ca vikhyātaṃ pṛthivyāṃ pāpanāśanam /
tapaścīrṇaṃ purā rājan narmadāyās taṭe śubhe // RKS_112.2 //

balabhadreṇa rājendra prāṇinām upakārakam /
gīrvāṇaiś caiva tatraiva sannidhau nṛpanandana // RKS_112.3 //

umayā sahitaḥ śambhuḥ sthitas tatraiva keśavaḥ /
yas tatra snāpayed bhaktyā jitakrodho jitendriyaḥ // RKS_112.4 //

ekādaśyāṃ site pakṣe mantreṇa snāpayec chivam /
śrāddhaṃ tatra ca yo bhaktyā pretānāṃ vai pradāpayet // RKS_112.5 //

sa yāti paramaṃ sthānaṃ balabhadravaco yathā /
tato gacchec ca rājendra manmatheśvaram uttamam // RKS_112.6 //

snānamātro naro rājan yamalokaṃ na paśyati /
anapatyā tu yā nārī snāpayet pāṇḍunandana // RKS_112.7 //

putraṃ sā labhate pārtha satyavantaṃ dṛḍhavratam /
tatra snātvā naro rājan muniḥ prayatamānasaḥ // RKS_112.8 //

upoṣya parayā bhaktyā gosahasraphalaṃ labhet /
tatra nṛtyaṃ prakurvanti ye narā bhaktimānasāḥ // RKS_112.9 //

gītavāditrasaṃyuktaṃ rātrau jāgaraṇaṃ śubham /
sahāmbiko mahādevas tuṣṭo vai manmatheśvaraḥ // RKS_112.10 //

kiṃ kariṣyati saṃruṣṭo yamas taṃ na ca paśyati /
kāmena sthāpitaṃ tatra etasmāt kāraṇāt nṛpa // RKS_112.11 //

annadānena bho rājan kīrtitaṃ phalam uttamam /
sopānaṃ svargamārgasya pṛthivyāṃ manmatheśvaraḥ // RKS_112.12 //

viśeṣāt tatra saṃkhyātaṃ śrāddhadānena bhārata /
annadānena bho rājan kīrtitaṃ phalam uttamam // RKS_112.13 //

etat te sarvam ākhyātaṃ tava bhaktyā tu bhārata // RKS_112.14 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe manmatheśvaramahimānuvarṇanonāma dvādaśādhikaśatatamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 113

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet tu rājendra eraṇḍīsaṅgameśvaram /
prakhyātaṃ sarvalokeṣu brahmahatyāpraṇāśanam // RKS_113.1 //

yudhiṣṭhira uvāca:
kāraṇaṃ naiva jāne 'haṃ tatsarvaṃ kathayasva me /
evam uktas tu dharmātmā dharmaputreṇa dhīmatā // RKS_113.2 //

kathayāmāsa tatsarvam ṛṣisaṅghaiḥ samāvṛtaḥ /

mārkaṇḍeya uvāca: kathitaṃ comayā pūrvaṃ śambhunā parameṣṭhinā // RKS_113.3 //

tat te 'haṃ sampravakṣyāmi śrūyatāṃ bhrātṛbhiḥ saha /

maheśvara uvāca: atrir nāmāhvayo deva mānaso brahmaṇaḥ sutaḥ // RKS_113.4 //

agnihotrarato nityaṃ devatā 'tithipūjakaḥ /
somaḥ saṃsthāpito 'traiva kṛto vipreṇa parvate // RKS_113.5 //

anasūyeti nāmnā vai tasya bhāryā guṇānvitā /
pativratā patiprāṇā patyuḥ kāryahite ratā // RKS_113.6 //

evaṃ jātaḥ sadā kālo na putro na ca putrikā /
aparāhṇe mahābāho sukhāsīnau tu tau kvacit // RKS_113.7 //

vadataḥ sukhaduḥkhāni daivadattāni yāni ca /

atrir uvāca: saumye śubhe priye kānte surūpe priyabhāṣiṇi // RKS_113.8 //

pūrṇacandranibhākāre priyakāme nirālase /
na tvayā sadṛśī loke trailokye sacarācare // RKS_113.9 //

patiputrapriyā nārī suhṛjjanahite ratā /
putreṇa lokāj jayati putreṇa paramā gatiḥ // RKS_113.10 //

nāsti putrasamo bandhuḥ pṛthivyāṃ caiva dṛśyate /
asipatravane ghore patantaṃ yo 'bhirakṣati // RKS_113.11 //

durbhikṣeṣv api dainyādau vṛddhakāle 'pi putrakaḥ /
putraṃ vinā ca kiṃ bhadre jīvitaiḥ sadhanair api // RKS_113.12 //

vyādhibhiḥ paribhūto 'pi nirviṇṇo 'pi yadā sutaḥ /
lokalajjānayatrastaḥ pavitraṃ kartum arhati // RKS_113.13 //

etad guṇasamāyukto nirguṇaḥ saguṇaḥ sutaḥ /
putrahīne kutaḥ saukhyam iha loke paratra ca // RKS_113.14 //

ahaś ca madhyarātre ca cintyamānaś ca sarvadā /
śuṣyanti mama gātrāṇi grīṣme kusarito yathā // RKS_113.15 //

anasūyovāca:
yat tvayā sūcitaṃ vipra tatsarvaṃ śocayāmy aham /
tavodvegakaraṃ kāryaṃ tan me dahati cetasi // RKS_113.16 //

ye ca putrā bhaviṣyanti dīrghāyur guṇasaṃyutāḥ /
tatkāryaṃ ca samīkṣe 'haṃ yena tuṣṭaḥ prajāpatiḥ // RKS_113.17 //

atrir uvāca:
tapas taptaṃ mayā bhadre janmaprabhṛtiduṣkaram /
vratopavāsair niyamaiḥ śākāhāreṇa sundari // RKS_113.18 //

kṣīṇaṃ dehaṃ tu paśyāmi aśakto 'haṃ śubhānane /
sthātuṃ śocāmi cātmānaṃ rahasyaṃ kathitaṃ mayā // RKS_113.19 //

anasūyovāca:
bhartaḥ pativratā nārī patiputravivarddhinī /
trivargasādhanā sā ca sevyā sā vipule jane // RKS_113.20 //

japastapastīrthayātrā putrejyāmantrasādhanam /
vadanti guravaḥ sarve yathoktaṃ gurubhāṣitam // RKS_113.21 //

anujñātā ca duḥkhe 'haṃ tapas tapsyāmi duṣkaram /
putrārthinī bahudināny ahaṃ yāmi surottamam // RKS_113.22 //

atrir uvāca:
sādhu sādhu mahāprājñe mama santoṣakāriṇi /
anujñātā mayā bhadre putrārthaṃ tapa ācara // RKS_113.23 //

devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ pitṝṇām anṛṇaṃ kuru /
na bhāryā sadṛśo bandhus triṣu lokeṣu vidyate // RKS_113.24 //

nahi devāḥ praśaṃsanti bhāryayā rahitaṃ sukham /
sammukhe sammukhā yāti vilome ca parāṅmukhī // RKS_113.25 //

tena bhāryā praśaṃsanti sadevāsuramānuṣāḥ /
mahāvrate mahāprajñe satyarūpe śubhe kṣaṇe // RKS_113.26 //

tapaścarasva śīghraṃ tvaṃ putrārthaṃ ca mamājñayā /
etad vākyāvasāne sā sāṣṭāṅgaṃ praṇatā 'bravīt // RKS_113.27 //

tvatprasādena viprendra sarvam etad avāpnuyām /
haṃsalīlāgatir yāntī lolākṣī varavarṇinī // RKS_113.28 //

viṣamasthānasūyā tu prāptāsau narmadāṃ nadīm /
somanāthena tat tulyaṃ nātra kāryā vicāraṇā // RKS_113.29 //

ye smaranti divā rātrau yojanānāṃ śatair api /
mucyante sarvapāpebhyo rudraloke vasanti te // RKS_113.30 //

narmadāyāḥ samīpe tu dve taṭe dve ca yojane /
praviśantī tapas tatra revāyāṃ varavarṇinī // RKS_113.31 //

yasyā darśanamātreṇa naśyate pāpasaṃcayam /
tataḥ tasyottare tīre pare parṇāśanā śubhā // RKS_113.32 //

niyamasthā viśālākṣī śākāhāreṇa sundarī /
stuvantī tu tato devāñ chubhaiḥ stotraiś ca saṃyatā // RKS_113.33 //

grīṣmeṣu ca mahādevī pañcāgniṃ sādhayet tataḥ /
varṣākāle sārdravāsācarac cāndrāyaṇaṃ vratam // RKS_113.34 //

hemante ca tataḥ prāpte toyavāsābhavat tataḥ /
prātaḥ snānaṃ tataḥ sāndhyaṃ kuryād devāditarpaṇam // RKS_113.35 //

devānām arcanaṃ kṛtvā homaṃ kṛtvā yathā vidhi /
evaṃ varṣaśate prāpte viṣṇurudrapitāmahāḥ // RKS_113.36 //

samprāptā dvijarūpeṇa eraṇḍyāḥ saṅgamaṃ prati /
saṃsthitā agratas tasyā vedam abhyuccaranti te // RKS_113.37 //

anasūyā japaṃ tyaktvā nirīkṣantī muhurmuhuḥ /
utthitā sā viśālākṣī arghaṃ dattvā yathāvidhi // RKS_113.38 //

adya me saphalaṃ janma adya me saphalaṃ tapaḥ /
darśanena tu viprāṇāṃ sarvapāpaiḥ pramucyate // RKS_113.39 //

pradakṣiṇāṃ tataḥ kṛtvā sāṣṭāṅgaṃ praṇatā 'bravīt /
kandamūlaphalair divyair adyāhaṃ tarpayāmi vaḥ // RKS_113.40 //

viprā ūcuḥ:
tapasā tu vicitreṇa tava satyena suvrate /
tṛptā vai sarvakāmais tu tapasvinyāś ca darśanāt // RKS_113.41 //

asmākaṃ kautukaṃ jātaṃ kim arthaṃ tapyate tvayā /
svargamokṣaṃ tu rakṣārthaṃ tapas tapyasi duṣkaram // RKS_113.42 //

anasūyovāca:
tapasā sidhyate svargas tapasā paramā gatiḥ /
tapasā caiva bho viprāḥ sarvakāmam avāpnuyāt // RKS_113.43 //

brāhmaṇā ūcuḥ:
tanvī śyāmā viśālākṣī snigdhāṅgī rūpasaṃyutā /
haṃsalīlāgatis tvaṃ hi kiṃ cātmānaṃ viśoṣasi // RKS_113.44 //

anasūyovāca:
yuvatve ca tapaḥ kāryaṃ yuvatve paramā gati /
yuvatve ca sutotpattir vṛddhatve sarvam apriyam // RKS_113.45 //

viprā ūcuḥ:
sādhu sādhu mahāprājñe varaṃ prārthaya suvrate /
yat tvayā cābhilaṣitaṃ tatsarvaṃ pradadāmy aham // RKS_113.46 //

ahaṃ viṣṇur ahaṃ rudro hy ahaṃ sākṣāt pitāmahaḥ /
gūḍharūpadharā loke svacihnair upalakṣitāḥ // RKS_113.47 //

tasyā vākyāvasāne tu svarūpaṃ darśayanti te /
svaiḥ svai rūpaiḥ sthitā devāḥ sūryakoṭisamaprabhāḥ // RKS_113.48 //

caturbhujo vāsudevaḥ śaṅkhacakragadādharaḥ /
atasīpuṣpavarṇas tu pītavāsā janārdanaḥ // RKS_113.49 //

garutmān vāhanaṃ yasya śriyā ca sahito hariḥ /
prasannavadanaḥ śrīmāñ chivarūpo vyavasthitaḥ // RKS_113.50 //

sitavāsā mahābhāgaś caturvadanasaṃyutaḥ /
haṃsoparisamārūḍho hy akṣamālākaro 'nagha // RKS_113.51 //

āgato narmadātīre brahmā lokapitāmahaḥ /
vṛṣabhaṃ tu samārūḍho daśabāhusamanvitaḥ // RKS_113.52 //

bhasmoddhūlitagātras tu pañcavaktrastrilocanaḥ /
jaṭāmukuṭasaṃyuktaś candrārdhakṛtaśekharaḥ // RKS_113.53 //

etadrūpadharo devaḥ sarvavyāpī maheśvaraḥ /
anasūyā tu tatraiva devānāṃ darśanāt param // RKS_113.54 //

vepamānā rahasye tu tān paśyantī muhur muhuḥ /
ahaṃ brahmā hy ahaṃ viṣṇur ahaṃ rudraḥ prakīrtitaḥ // RKS_113.55 //

ānanditā tu sā devī dṛṣṭvaitān mahāvrata /

anasūyovāca: kiṃ vyāpārāś ca ke yūyaṃ viṣṇurudrapitāmahāḥ // RKS_113.56 //

tad ahaṃ śrotum icchāmīmaṃ praśnaṃ kathayantu te /

brahmovāca: prāvṛṭkālo hy ahaṃ prokta āpaś caiva prakīrtitaḥ // RKS_113.57 //

megharūpo hy ahaṃ prokto varṣāmi vasudhātale /
ahaṃ sarvāṇi bhūtāni prāksandhyā hyudite ravau // RKS_113.58 //

etasmāt kāraṇād bhāvarahasyaṃ kathitaṃ mayā /

viṣṇur uvāca: hemantatvāc ca vihitaṃ viṣṇurūpaṃ carācaram // RKS_113.59 //

pālanīyaṃ jagat sarvaṃ viṣṇor māhātmyam uttamam /

rudra uvāca: grīṣmakālo hy ahaṃ proktaḥ sarvabhūtakṣayaṃkaraḥ // RKS_113.60 //

śoṣayāmi jagatsarvaṃ rudrarūpas tapasvini /
evaṃ brahmā ca viṣṇuś ca rudraś caiva mahīpate // RKS_113.61 //

tisraḥ sandhyās trayo devās trayaḥ kālās trayo 'gnayaḥ /
tathā brahmā ca viṣṇuś ca rudraś caikatvam āgatāḥ // RKS_113.62 //

varaṃ dadāmi te bhadre yat te manasi vartate /

anasūyovāca: vandhyā lokair ahaṃ loke khyāpyamānā ca sarvadā // RKS_113.63 //

brahmā viṣṇuś ca rudraś ca prasādāt sumukhā yataḥ /
parituṣṭās trayo devā durdharṣā 'pi mamopari // RKS_113.64 //

asmiṃs tīrthe tu sānnidhyaṃ varaṃ dadatu me 'dhunā /

devā ūcuḥ: evaṃ bhavatu te vākyaṃ yat tvayā prārthitaṃ śubhe // RKS_113.65 //

pratyakṣā vaiṣṇavī māyā eraṇḍī caiva nāmataḥ /

anasūyovāca: yadi tuṣṭās trayo devā mama bhaktiprabodhitāḥ // RKS_113.66 //

mama putrā bhavantv atra harirudrapitāmahāḥ /

viṣṇur uvāca: arthadāḥ putratāṃ yānti na kadācic chrutaṃ mayā // RKS_113.67 //

bhadre dadāmi tān putrān devatulyaparākramān /
pitṛtulyaguṇopetān somayāji bahuśrutān // RKS_113.68 //

anasūyovāca:
īpsitaṃ tu pradātavyaṃ yan mayā prārthitaṃ hare /
nānyathā tac ca kartavyaṃ nivasantu mamodare // RKS_113.69 //

śrībhagavān uvāca:
pūrvaṃ tu bhṛgusaṃvāde garbhavāsa upārjitaḥ /
tasyāhaṃ caiva pāraṃ tu na ca paśyāmi śobhane // RKS_113.70 //

smaramāṇaḥ purāvṛttaṃ cintayāmi punaḥ punaḥ /
evaṃ saṃcintyamānau hi pitāmahamaheśvarau // RKS_113.71 //

ayonijā bhaviṣyāmastava putrāḥ suśobhane /
yonivāsaṃ ca vai devā naiva yānti varānane // RKS_113.72 //

ity uktvā ca tayā sārdhaṃ pratyakṣāste 'bhavaṃs tadā /
trayo devā gatāḥ pārtha narmadāyottare taṭe // RKS_113.73 //

prāptā varaṃ tu sā devī priyaṃ māhendraparvate /
kṣīṇadehā ca sā nārī śuṣkadehā sudāruṇā // RKS_113.74 //

kṛtayajñopavītā sā taponiṣṭhā śubhekṣaṇā /
śilātale niṣaṇṇā sā 'paśyat kāntā mahāvratam // RKS_113.75 //

hṛṣṭā tuṣṭā mahādevī tiṣṭha kānteti cābravīt /
tāṃ dṛṣṭvā sa munir dhīmān punaḥ kāntām uvāca ha // RKS_113.76 //

atrir uvāca:
sādhu sādhu mahāprājñe anasūye mahāvrate /
asādhyaṃ sarvanārīṇāṃ varaṃ prāptāsi durlabham // RKS_113.77 //

anasūyovāca:
tvatprasādān maharṣe 'haṃ varaṃ prāptā ca durlabham /
tenāhaṃ te prayacchāmi putrān ṛṣitapodhanān // RKS_113.78 //

evam uktvā tato devī harṣeṇa mahatā yutā /
alokayat tadā kāntaṃ tenāpi śubhadarśanā // RKS_113.79 //

darśanād eva saṃjātaṃ lalāṭe maṇḍalaṃ śubham /
navayojanasāhasraraśmi jālasamāvṛtam // RKS_113.80 //

kadambagolakākāraṃ trigaṇaṃ parimaṇḍalam /
tasya madhye tu deveśaḥ puruṣo divyarūpadhṛk // RKS_113.81 //

hemavarṇaḥ sa vai devaḥ sūryakoṭisamaprabhaḥ /
pūrvaputro 'nasūyāyāḥ sākṣād devaḥ pitāmahaḥ // RKS_113.82 //

candramā iti vikhyātaḥ somaḥ putro nṛpātmaja /
iṣṭaḥ putro varīyāṃs tu kalāṣoḍaśasaṃyutaḥ // RKS_113.83 //

pratipac ca dvitīyā ca tṛtīyā ca tathā nṛpa /
caturthī pañcamī ṣaṣṭhī saptamī cāṣṭamī tathā // RKS_113.84 //

navamī daśamī caiva tathā caikādaśī parā /
dvādaśī ca trayodaśī caturdaśī tataḥ param // RKS_113.85 //

tataḥ pañcadaśī devī pūrṇamāsī prakīrtitā /
amāvāsyā tu vikhyātā atha sā ṣoḍaśī kalā // RKS_113.86 //

caturvidhasya lokasya sūkṣmo bhūtvā varānane /
āpyāyate jagat sarvaṃ somo 'yaṃ sacarācaram // RKS_113.87 //

surāsurāś ca gandharvā rākṣasāḥ pannagās tathā /
piśācāś ca tathādityāḥ pitaraś ca pitāmahaḥ // RKS_113.88 //

sarve tam upajīvanti hutaṃ dravyaṃ tu tatsthitam /
vanaspatigate some yacchindyāc ca vanaspatim // RKS_113.89 //

bhuṅkte duḥkhaṃ ca vai mūḍho dahaty abdakṛtaṃ śubham /
vanaspatigate some yo bhakṣed dantadhāvanam // RKS_113.90 //

candramā bhakṣitas tena pitṛvaṃśas tu ghātitaḥ /
amāvāsyāṃ tu rājendra snānaṃ kuryād yathāvidhi // RKS_113.91 //

abdam ekaṃ viśālākṣi pitṝṇāṃ paramā gatiḥ /
hiraṇyaṃ rajataṃ vastraṃ yo dadati dvijātiṣu // RKS_113.92 //

sarvaṃ lakṣaguṇaṃ rājaṃl labhate nātra saṃśayaḥ /
etad guṇaviśiṣṭo 'sau somarūpaḥ prajāpatiḥ // RKS_113.93 //

saṃjātaḥ prathamaḥ putro 'nasūyāyās tu nandanaḥ /
dvitīyas tu mahābhāga durvāsā nāma nāmataḥ // RKS_113.94 //

sṛṣṭisaṃhārakartā ca svayaṃ sākṣān maheśvaraḥ /
indro 'pi śāpitas tena dvitīyena varānane // RKS_113.95 //

dvitīyasya tu putrasya sambhavaḥ kathito mayā /
dattātreyas tu nāmnā vai tṛtīyo madhusūdanaḥ // RKS_113.96 //

jagadvyāpī jagannāthaḥ svayaṃ devo janārdanaḥ /
avatīrṇo mahābhāgabrahmaśambhusamanvitaḥ // RKS_113.97 //

putraprāptipadaṃ tīrthaṃ narmadāyottare taṭe /
anasūyākṛtaṃ pārtha sarvapāpakṣayaṃ karam // RKS_113.98 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe eraṇḍītīrthamahimānuvarṇano nāma trayodaśādhikaśatatamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 114

mārkaṇḍeya uvāca:
etasyānantaraṃ pārtha sauvarṇaṃ tīrtham uttamam /
vikhyātaṃ triṣu lokeṣu sarvapāpakṣayaṃkaram // RKS_114.1 //

revāyāṃ durlabhaṃ snānaṃ saṅgamasya samīpataḥ /
vibhaktaṃ hastamātraṃ ca puṇyakṣetre narādhipa // RKS_114.2 //

suvarṇaśilake snātvā śāntiṃ yāti parāṃ śubhām /
nirmitvā bhāskaraṃ devaṃ hotavyaṃ tu hutāśane // RKS_114.3 //

bilvena ghṛtamiśreṇa bilvapatreṇa bhūriṇā /
prīyatāṃ hi jagannātho vyādhir naśyatu me sadā // RKS_114.4 //

dvijebhyaś cet prayuktaṃ syād yāgasya phalam āpnuyāt /
tatra dānena prītātmā mṛtaḥ svargam avāpnuyāt // RKS_114.5 //

śuklapakṣe tathāṣṭamyāṃ sopavāso jitendriyaḥ /
yas tatra kurute śrāddhaṃ nṛdevabhaktito naraḥ // RKS_114.6 //

samuddharet kule tatra daśapūrvān daśāparān /
kāṃcanaṃ vāpi yo dadyād dhenuṃ caiva suśobhanām // RKS_114.7 //

sa yāti paramaṃ sthānaṃ yatra devo maheśvaraḥ /
pūjayitvā śivaṃ tatra śatrūṇāṃ vijayo bhavet // RKS_114.8 //

putravān guṇavāṃś caiva sarvavyādhi vivarjitaḥ /
ity evaṃ kathitaṃ rājan sauvarṇaṃ tīrtham uttamam // RKS_114.9 //

mārkaṇḍeya uvāca:
etasminn antare tīrthaṃ karaṇḍeśvaram uttamam /
prakhyātaṃ sarvalokeṣu narmadāyottare taṭe // RKS_114.10 //

sarvapāpaharaṃ proktaṃ sarvaduḥkhaghnam uttamam /
tato gacchec ca rājendra tīrthaṃ paramaśobhanam // RKS_114.11 //

saubhāgyakaraṇaṃ divyaṃ narāṇāṃ pāpanāśanam /
tatra yā durbhagā nārī naro vā nṛpanandana // RKS_114.12 //

snātvā 'rcayed umāṃ rudraṃ saubhāgyaṃ tasya jāyate /
tṛtīyāyām ahorātraṃ sopavāso jitendriyaḥ // RKS_114.13 //

nimantrayed dvijaṃ tatra sapatnīkaṃ surūpiṇam /
gandhamālyair alaṃkṛtya puṣpadhūpādhivāsitam // RKS_114.14 //

bhojayet pāyasānnena kṛśareṇātha bhaktitaḥ /
bhojayitvā yathā nyāyaṃ pradakṣiṇam athācaret // RKS_114.15 //

tvaṃ tu devo mahādeva sapatnīko vṛṣadhvaja /
yathā te deva deveśa na viyogaḥ kadācana // RKS_114.16 //

somanāthākhyakārpaṇyāt taṃ dhyāyām īha cintayan /
jyeṣṭhe śukle tṛtīyāyāṃ saubhāgye narmadājale // RKS_114.17 //

snātvā dattvā ca subhagā na priyeṇa viyujyate /

yudhiṣṭhira uvāca: na daurbhāgyaṃ na dāridryaṃ na śoko na ca durgatiḥ // RKS_114.18 //

etat sarvaṃ bhaved yena tatsarvaṃ kathayasva me /

mārkaṇḍeya uvāca: daurbhāgyaṃ durgatiṃ caiva dāridryaṃ śokavardhanam // RKS_114.19 //

vaidhavyaṃ saptajanmani jāyate na yudhiṣṭhira /
karmaṇā yena pāpānāṃ kṣayas tac ca vadāmi te // RKS_114.20 //

jyeṣṭhe māse site pakṣe tatīyāyāṃ viśeṣataḥ /
tatra snātvā tu yo bhaktyā pañcāgniṃ sādhayet tapaḥ // RKS_114.21 //

so 'pi pāpair aśeṣais tu mucyate nātra saṃśayaḥ /
gugguluṃ dāhayed yas tu gaurī śivasamīpataḥ // RKS_114.22 //

tasmin karmaṇi viprasya uktāni bhavate tataḥ /
dehapāte kṛte svargam ity evaṃ śaṅkaro 'bravīt // RKS_114.23 //

śvetairaktais tathā pītair vastraiś ca vividhaiḥ śubhaiḥ /
brāhmaṇīrbrāhmaṇāṃś caiva pūjayitvā yathāvidhi // RKS_114.24 //

puṣpair nānāvidhaiś caiva gandhadhūpaiḥ suśobhanaiḥ /
kaṇṭhe sūtraṃ samādhāya kuṅkumena vilepayet // RKS_114.25 //

kalpayitvā striyaṃ gaurīṃ brāhmaṇaṃ śivarūpiṇam /
tābhyāṃ dadyāt samādṛtya dānam utsṛjya vāriṇā // RKS_114.26 //

karṇaveṣṭaṃ tvaṅgadaṃ ca kāñcanīṃ mudrikāṃ tathā /
saptadhānyaṃ tathā deyaṃ bhojanaṃ nṛpasattama // RKS_114.27 //

anyāni caiva dānāni tasmiṃs tīrthe narottama /
sarvadānaiś ca yatpuṇyaṃ tatpuṇyaṃ triguṇaṃ bhavet // RKS_114.28 //

tatra sāhasraguṇitaṃ nātra kāryā vicāraṇā /
śaṅkareṇa samaṃ tatra bhuṅkte bhogān anuttamān // RKS_114.29 //

saubhāgyaṃ tasya vipulaṃ jāyate nātra saṃśayaḥ /
aputro labhate putraṃ nirdhano dhanam āpnuyāt // RKS_114.30 //

kāmadaṃ tīrtharājaṃ tu narmadāyāṃ vyavasthitam // RKS_114.31 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe saubhāgyatīrthamahimānuvarṇano nāma caturdaśādhikaśatatamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 115

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet tu rājendra bhāṇḍāraṃ tīrtham uttamam /
dāridryabhedakaraṇaṃ puruṣāṃś caikaviṃśatim // RKS_115.1 //

dhanadena tapastaptaṃ prasannaḥ padmasambhavaḥ /
tatraiva svasvadānena prāptaṃ vittamanantakam // RKS_115.2 //

tatra gatvā tu yo bhaktyā snātvā vittaṃ prayacchati /
tasya vittaparicchedo na bhavec ca kadācana // RKS_115.3 //

tasyaivānantaraṃ rājan rohiṇītīrtham uttamam /
vikhyātaṃ triṣu lokeṣu sarvapāpaharaṃ param // RKS_115.4 //

yudhiṣṭhira uvāca:
rohiṇītīrthamāhātmyaṃ sarvapāpapraṇāśanam /
śrotum icchāmi tat tvena tan me tvaṃ vaktum arhasi // RKS_115.5 //

mārkaṇḍeya uvāca:
tasminn ekārṇave ghore naṣṭe sthāvarajaṅgame /
tasyodare śayānasya devadevasya pāṇḍava // RKS_115.6 //

nābhyām abhūn mahatpadmaṃ ravimaṇḍalasannibham /
kīrṇakākesarayutaṃ patraiś ca samalaṃkṛtam // RKS_115.7 //

tatra brahmā samutpannaś caturvadanapaṅkajaḥ /
kiṃ karomīti deveśa cintyamānaḥ svadehataḥ // RKS_115.8 //

bhagavān abhavat tatra marīcir bharatādhipa /
marīceḥ kaśyapo jātaḥ sarvasṛṣṭikaras tataḥ // RKS_115.9 //

dakṣasyāpi tadā jātāḥ pañcāśat kanyakās tu vai /
dadau sa daśa dharmāya kaśyapāya trayodaśa // RKS_115.10 //

tathaiva ca parāḥ kanyāḥ saptaviṃśatim indave /
rohiṇī nāma yā tāsāṃ madhye tārādhipānanā // RKS_115.11 //

abhīṣṭā sarvanārīṇāṃ bhartuścāpi viśeṣataḥ /
punaḥ sā niścayībhūtā tapase bho narādhipa // RKS_115.12 //

tataḥ sā narmadātīre cacāra vipulaṃ tapaḥ /
ekarātraṃ dvirātraṃ ca ṣaḍdvādaśa tathāparaiḥ // RKS_115.13 //

pakṣamāsopavāsaiś ca karṣayantī kalevaram /
ārādhayantī satataṃ mahiṣāsuramārdinīm // RKS_115.14 //

snātvā snātvā jale nityaṃ narmadāyāḥ śuciḥ smitā /
tatas tuṣṭā mahābhāgā devī nārāyaṇī nṛpa // RKS_115.15 //

prasannā te mahābhāge vratena niyamena ca /
dadāmi te na sandeho varaṃ vṛṇu yathepsitam // RKS_115.16 //

evaṃ śrutvā tu vacanaṃ rohiṇī śaśinaḥ priyā /
varaṃ vavre tato devīm idaṃ vacanam abravīt // RKS_115.17 //

sarvāsāṃ ca sapatnīnāmadhikā śaśinaḥ priyā /
yathā bhavāni hy acirāt tvatprasādāt tathā kuru // RKS_115.18 //

evam astv iti sā proktā bhavānyā bhaktitatparaiḥ /
stūyamānā suragaṇais tatraivāntaradhīyata // RKS_115.19 //

tadā prabhṛti sā devī rohiṇī śaśinaḥ priyā /
saṃjātā sarvalokasya vallabhā nṛpasattama // RKS_115.20 //

tatra tīrthe tu yā nārī naro vā snāti bhaktitaḥ /
vallabhā bhavate sā tu bhartur vai rohiṇī yathā // RKS_115.21 //

tatra tīrtheṣu yaḥ kaścit prāṇatyāgaṃ karoti ca /
saptajanmani tasyaiva viyogo naiva jāyate // RKS_115.22 //

mārkaṇḍeya uvāca:
tato gacchet tu rājendra cakratīrtham anuttamam /
senāpureti vikhyātaṃ sarvapāpakṣayakaram // RKS_115.23 //

saināpatye 'bhiṣiktena devadevena cakriṇā /
abhiṣikto mahāsenaḥ sa devendrapurogamaiḥ // RKS_115.24 //

dānavasya vadhārthāya vijayāya divaukasām /
bhūmidānena viprendrāṃs tarpayitvā yathā vidhi // RKS_115.25 //

śaṅkhabherīninādena paṭahānāṃ ca niḥsvanaiḥ /
vīṇābhiś ca mṛdaṇgaiś ca jhallarīkāṃsyatālakaiḥ // RKS_115.26 //

tacchrutvā ninadaṃ ghoraṃ dānavo baladarpitaḥ /
surāṇāmāvighātārtham abhiṣekasya cāgrataḥ // RKS_115.27 //

hastyaśvarathapattyādyaiḥ paripūrṇo ravākulaiḥ // RKS_115.28 //

tatas tu tām raudravasya vāhinīṃ śaraiḥ suśārṅgojjhitakaiḥ sutīkṣṇaiḥ /
vidhvasya hastyaśvarathān mahātmā cakraṃ vimuktaṃ madhughātinā ca // RKS_115.29 //

dṛṣṭvā tu bhīṣaṇaṃ cakramabhivyāptaṃ ṣaḍānanaḥ /
tyaktvā tatrāpy avasthānaṃ cakāra vipulaṃ tapaḥ // RKS_115.30 //

cakraṃ muktaṃ vināśāya hariṇā lokadhāriṇā /
vihvalāṃ dāhayāmāsa papāta vimale jale // RKS_115.31 //

niṣpāpaṃ tac ca saṃjātaṃ narmadāyāḥ prabhāvataḥ /
prāvṛṭkāle śubhe pakṣe dvādaśyāṃ caiva bhārata // RKS_115.32 //

yaś ca yāti jitakrodhaś cakratīrthaṃ haripriyam /
so 'pi pāpaiḥ pramucyeta yamaṃ ghoraṃ na paśyati // RKS_115.33 //

rātrau jāgaraṇaṃ kṛtvā dīpaṃ devasya dāpayet /
kathāṃ ca vaiṣṇavīṃ tatra devadevaṃ samāhitaḥ // RKS_115.34 //

bhīmavrataṃ ca pārākaṃ kṛcchraṃ cāndrāyaṇaṃ tathā /
vrataṃ sāntapanaṃ deva trirātravratakaṃ bhṛśam // RKS_115.35 //

tared vaitaraṇīm ante bhīmaṃ cakramaharniśam /
kūṭaśālmalivṛkṣāṃś ca kadācin naiva paśyati // RKS_115.36 //

etat te kathitaṃ sarvaṃ cakratīrthasya yatphalam // RKS_115.37 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe cakratīrthamahimānuvarṇano nāma pañcadaśādhika śatatamo 'dhyāyaḥ ||

RKS adhyāya 116

mārkaṇḍeya uvāca:
dhūmapātaṃ tato gacchen mahāpātakanāśanam /
samīpe cakratīrthasyā viṣṇunā nirmitaṃ purā // RKS_116.1 //

mekalāṃ paramāṃ devīm imāṃ trailokyapāvanīm /
kadācit payasāṃ rājā sāntaḥpuraparicchadaḥ // RKS_116.2 //

śiṣṭair iṣṭair bandhubhiś ca arghapātreṇa saṃyutaiḥ /
hastābharaṇasaṃyuktaiḥ puṇyair amalakāntibhiḥ // RKS_116.3 //

candramaṇḍalamānaiś ca yuktair muktāphalais tathā /
pravālalatikābhiś ca indranīlasamanvitaiḥ // RKS_116.4 //

arghaṃ dadau tadā tasyai varuṇaḥ saritāṃ patiḥ /
gaṅgādyāḥ saritaḥ sarvās tāpī cāpi payoṣṇikā // RKS_116.5 //

nandinī nalinī puṇyā sarvam arghaṃ dadus tadā /

narmadovāca: madīye saṅgame divye snātvā santarpayanti ye // RKS_116.6 //

tasya saptakulotpannāṃs tārayāmi na saṃśayaḥ /
jalāñjaliṃ tato dattvā samudro vākyam abravīt // RKS_116.7 //

dhanyo 'haṃ kṛtakṛtyo 'haṃ tvayā devi varānane /
samāyātāsi bhadraṃ te māṃ cātra pāvanaṃ kuru // RKS_116.8 //

narmadovāca: pavitro 'si mahābhāga ekākī tvaṃ mahodadhe /

mārkaṇḍeya uvāca: evaṃ bhagavatī rājan narmadā mekalā śubhā // RKS_116.9 //

pūjitā sāgareṇāpi śubhe siṃhāsane sthitā /
pāṇigrahaṃ gṛhītā sā purukutsena bhārata // RKS_116.10 //

purukutsasya bhāryā sā gṛhadharmeṇa saṃyutā /
sadā vai vartate rājaṃs tatraiva saṅgame śubhe // RKS_116.11 //

puṣpavṛṣṭis tadā hy āsīt tridaśānāṃ mahotsave /
tatra svayaṃvaraścāsīt saritaḥ pṛthivīpate // RKS_116.12 //

tatra yaḥ kurute śrāddhaṃ sthānaṃ ca pitṛtarpaṇam /
lakṣayajñaphalaṃ prāpya sa mukto nātra saṃśayaḥ // RKS_116.13 //

evaṃ trailokyapūjyā te narmadā lokapāvanī /
tasyā māhātmyam atulaṃ kīrtitaṃ hi mahābhuja // RKS_116.14 //

bhaktyā śrutvā mahābhāga rudraloke mahīyate /
ādimadhyāvasāneṣu revāmāhātmyam uttamam // RKS_116.15 //

yaḥ kaścic chṛṇuyād bhaktyā tasya syād vāñchitaṃ phalam /
śrutvā māhātmyam atulaṃ yo naro hi jitendriyaḥ // RKS_116.16 //

dānaṃ kuryāt tadā tasya sarvakāmārthasiddhayaḥ /
pustakaṃ pūjayitvā tu dhūpadīpakacandanaiḥ // RKS_116.17 //

dānaṃ tatra prakartavyaṃ brāhmaṇāṃś cāpi pūjayet /
śravaṇena tu dānena suprītā narmadā bhavet // RKS_116.18 //

tīrthe tīrthe ca kathitaṃ tatpūrvaṃ pāṇḍunandana /
puṇyaṃ śrutvā tu māhātmyaṃ tad dānenaiva pāṇḍava // RKS_116.19 //

etasmāt kāraṇād dānaṃ śrutvā dānaṃ hi kāraṇam /
tac chrutvā rājaśārdūlo mārkaṇḍeyasya bhāṣitam // RKS_116.20 //

arghaṃ dattvā yathānyāyaṃ pūjayitvā ṛṣīn sadā /
aśvairgajais tathā rathair bhrātṛbhiḥ saha dharmarāṭ // RKS_116.21 //

tīrthayātrāṃ cakārāśu narmadāyāṃ yudhiṣṭhira /
uttare dakṣiṇe tīre snānapānāvagāhanam // RKS_116.22 //

iti śrīskandapurāṇe revākhaṇḍe yudhiṣṭhiramārkaṇḍeyasaṃvāde narmadācaritravarṇano nāma ṣoḍaśādhikaśatatamo 'dhyāyaḥ ||

iti śrīskandapurāṇasya revākhaṇḍaḥ ||