This e-text was provided to GRETIL in good faith that no copyright rights have been infringed.
If anyone wishes to assert copyright over this file, please contact the GRETIL management at
The Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL) is a resource platform providing standardized machine-readable texts in Indian languages that have been contributed by various individuals and institutions.
Apparent errors have been silently corrected.
GRETIL normalizes all texts contributed consistently for each language. Sanskrit texts are normalized in accordance with the scheme of the International Alphabet of Sanskrit Transliteration (IAST) in order to facilitate word search across its corpus without additional transformations.
All characters that were fully equivalent to an IAST-conformant character in the text file contributed have been made to conform to the character list below.
Non-conformant characters with additional information including accents, capitalization, and whitespace have been preserved as
If indicated unambiguously in the text file contributed quotation marks have been replaced with the
Unnumbered
Interpretive markup which is visible only in analytic transformations of this file consists of:
A reference is given in the
ācāryadaṇḍinaḥ kāvyādarśaḥ
caturmukhamukhāmbhoja- vanahaṃsavadhūr mama &
pūrvaśāstrāṇi saṃhṛtya prayogān upalakṣya ca &
iha śiṣṭānuśiṣṭānāṃ śiṣṭānām api sarvathā &
idam andhatamaḥ kṛtsnaṃ jāyeta bhuvanatrayam &
ādirājayaśobimbam ādarśaṃ prāpya vāṅmayam &
gaur gauḥ kāmadughā samyak prayuktā smaryate budhaiḥ &
tad alpam api nopekṣyaṃ kāvye duṣṭaṃ kathaṃ cana &
guṇadoṣān aśāstrajñaḥ kathaṃ vibhajate janaḥ &
ataḥ prajānāṃ (vl. padānāṃ) vyutpattim abhisaṃdhāya sūrayaḥ &
taiḥ śarīraṃ ca kāvyānām alaṃkārāś ca darśitāḥ &
padyaṃ gadyaṃ ca miśraṃ ca tat tridhaiva vyavasthitam &
chandovicityāṃ sakalas taprapañco nidarśitaḥ &
muktakaṃ kulakaṃ koṣaḥ saṃghāta iti tādṛśaḥ &
sargabandho mahākavyam ucyate tasya lakṣaṇam &
itihāsakathodbhūtam itarad vā sadāśrayam &
nagarārṇavaśailārtucandrārkodayavarṇanaiḥ &
vipralambhair vivāhaiś ca kumārodayavarṇanaiḥ &
alaṃkṛtam asaṃkṣiptaṃ rasabhāvanirantaram &
sarvatra bhinnavṛttāntair upetaṃ lokarañjanam &
nyūnam apy atra yaiḥ kaiś cid aṅgaiḥ kāvyaṃ na duṣyati &
guṇataḥ prāg upanyasya nāyakaṃ tena vidviṣām &
vaṃśavīryaśrutādīni varṇayitvā ripor api &
apādaḥ padasaṃtāno gadyam ākhyāyikā kathā &
nāyakenaiva vācyānyā nāyakenetareṇa vā &
api tv aniyamo dṛṣṭas tatrāpy anyair udīraṇāt &
vaktraṃ cāparavaktraṃ ca socchvāsatvaṃ ca bhedakam &
āryādivat praveśaḥ kiṃ na vaktrāparavaktrayoḥ &
tat kathākhyāyiketyuktā jātiḥ saṃjñādvayāṅkitā &
kanyāharaṇasaṃgrāmavipralambhodayādayaḥ &
kavibhāvakṛtaṃ cihnam anyatrāpi na duṣyati &
miśrāṇi nāṭakādīni teṣām anyatra vistaraḥ &
tad etad vāṅmayaṃ bhūyaḥ saṃskṛtaṃ prākṛtaṃ tathā &
saṃskṛtaṃ nāma daivī vāg anvākhyātā maharṣibhiḥ &
mahārāṣṭrāśrayāṃ bhāṣāṃ prakṛṣṭaṃ prākṛtaṃ viduḥ &
śaurasenī ca gauḍī ca lāṭī cānyā ca tādṛśī &
ābhīrādigiraḥ kāvyeṣv apabhraṃśa iti smṛtāḥ &
saṃskṛtaṃ sargabandhādi prākṛtaṃ skandhakādi yat &
kathā hi sarvabhāṣābhiḥ saṃskṛtena ca badhyate &
lāsyacchalitaśampādi prekṣārtham itarat punaḥ &
asty aneko girāṃ mārgaḥ sūkṣmabhedaḥ parasparam &
śleṣaḥ prasādaḥ samatā mādhuryaṃ sukumāratā &
iti vaidarbhamārgasya prāṇā daśa guṇāḥ smṛtāḥ &
śliṣṭam aspṛṣṭaśaithilyam alpaprāṇākṣarottaram &
anuprāsadhiyā gauḍais tad iṣṭaṃ bandhagauravāt &
prasādavat prasiddhārtham indor indīvaradyuti &
vyutpannam iti gauḍīyair nātirūḍham apīṣyate &
samaṃ bandheṣv aviṣamaṃ te mṛdusphuṭamadhyamāḥ &
kokilālāpavācālo mamaiti malayānilaḥ &
candanapraṇayodgandhir mando malayamārutaḥ &
ity anālocya vaiṣamyam arthālaṃkāraḍamabarau &
madhuraṃ rasavad vāci vastuny api rasasthitiḥ &
yayā kayā cic chrutyā yat samānam anubhūyate &
eṣa rājā yadā lakṣmīṃ prāptavān brāhmaṇapriyaḥ &
itīdaṃ nādṛtaṃ gauḍair anuprāsas tu tatpriyaḥ &
varṇāvṛttir anuprāsaḥ pādeṣu ca padeṣu ca &
candre śaranniśottaṃse kundastabakavibhrame &
cāru cāndramasaṃ bhīru bimbaṃ paśyaitad ambare &
ity anuprāsam icchanti nātidūrāntaraśrutim &
smaraḥ kharaḥ khalaḥ kāntaḥ kāyaḥ kopaś ca naḥ kṛśaḥ &
ityādi bandhapāruṣyaṃ śaithilyaṃ ca niyacchati &
āvṛttiṃ varṇasaṃghātagocarāṃ yamakaṃ viduḥ &
kāmaṃ sarvo 'py alaṃkāro rasam arthe niṣiñcati &
kanye kāmayamānaṃ māṃ na tvaṃ kāmayase katham &
kāmaṃ kandarpacāṇḍālo mayi vāmākṣi nirdayaḥ &
śabde 'pi grāmyatāsty eva sā sabhyetarakīrtanāt &
padasaṃdhānavṛttyā vā vākyārthatvena vā punaḥ &
kharaṃ prahatya viśrāntaḥ puruṣo vīryavān iti &
bhaginībhagavatyādi sarvatraivānumanyate &
aniṣṭhurākṣaraprāyaṃ sukumāram iheṣyate &
maṇḍalīkṛtya barhāṇi kaṇṭhair madhuragītibhiḥ &
ity anūrjita evārtho nālaṃkāro 'pi tādṛśaḥ &
dīptam ity aparair bhūmnā kṛcchrodyam api badhyate &
arthavyaktir aneyatvam arthasya hariṇoddhṛtā &
mahī mahāvarāheṇa lohitād uddhṛtodadheḥ &
nedṛśaṃ bahu manyatne mārgayor ubhayor api &
utkarṣavān guṇaḥ kaś cid yasminn ukte pratīyate &
arthiṇāṃ kṛpaṇā dṛṣṭis tvanmukhe patitā sakṛt &
iti tyāgasya vākye 'sminn utkarṣaḥ sādhu lakṣyate &
ślāghyair viśeṣaṇair yuktam udāraṃ kaiś cid iṣyate &
ojaḥ samāsabhūyastvam etad gadyasya jīvitam &
tadgurūṇāṃ laghūnāṃ ca bāhulyālpatvamiśraṇaiḥ &
astamastakaparyastasamastārkāṃśusaṃstarā &
iti padye 'pi paurastyā badhnanty ojasvinīgiraḥ &
payodharataṭotsaṅgalagnasaṃdhyātapāṃśukā &
kāntaṃ sarvajagatkāntaṃ laukikārthān atikramāt &
gṛhāṇi nāma tāny eva taporāśir bhavādṛśaḥ &
anayor anavadyāṅgi stanayor jṛmbhamāṇayoḥ &
iti sambhāvyam evaitad viśeṣākhyānasaṃskṛtam &
lokātīta ivātyartham adhyāropya vivakṣitaḥ &
devādhiṣṇyam ivārādhyam adyaprabhṛti no gṛham &
alpaṃ nirmitam ākāśam anālocyaiva vedhasā &
idam atyuktir ity uktam etad gauḍopalālitam &
anyadharmas tato 'nyatra lokasīmānurodhinā &
kumudāni nimīlanti kamalāny unmiṣanti ca &
niṣṭḥyūtodgīrṇavāntādi gauṇavṛttivyapāśrayam &
padmāny arkāṃśuniṣṭhyūtāḥ pītvā pāvakavipruṣaḥ &
iti hṛdamahṛdyaṃ tu niṣṭhīvati vadhūr iti &
gurugarbhabharaklāntāḥ stanantyo meghapaṅktayaḥ &
utsaṅgaśayanaṃ sakhyāḥ stananaṃ gauravaṃ klamaḥ &
tad etat kāvyasarvasvaṃ samādhir nāma yo guṇaḥ &
iti mārgadvayaṃ bhinnaṃ tatsvarūpanirūpaṇāt &
ikṣukṣīraguḍādīnāṃ mādhuryasyāntaraṃ mahat &
naisargikī ca pratibhā śrutaṃ ca bahunirmalam &
na vidyate yady api pūrvavāsanāguṇānubandhi pratibhānam adbhutam &
tadastatandrair aniśaṃ sarasvatī śramād upāsyā khalu kīrtim īpsubhiḥ &
ity ācāryadaṇḍinaḥ kṛtau kāvyādarśe mārgavibhāgo nāma prathamaḥ paricchedaḥ
kāvyaśobhākārān dharmān alaṃkārān pracakṣate &
kiṃ tu bījaṃ vikalpānāṃ pūrvācāryaiḥ pradarśitam &
kāś cin mārgavibhāgārtham uktāḥ prāg apy alaṃkriyāḥ &
svabhāvākhyānam upamā rūpakaṃ dīpakāvṛttī &
samāsātiśayotprekṣā hetuḥ sūkṣmo lavaḥ kramaḥ &
udāttāpahnutiśleṣaviśeṣās tulyayogitā &
sahoktiḥ parivṛttyāśīḥ saṃkīrṇam atha bhāvikam &
nānāvasthaṃ padārthānāṃ rūpaṃ sākṣād vivṛṇvatī &
tuṇḍair ātāmrakuṭilaiḥ pakṣair haritakomalaiḥ &
kalakvaṇitagarbheṇa kaṇṭhenāghūrṇitekṣaṇaḥ &
badhnann aṅgeṣu romāñcaṃ kurvan manasi nirvṛtim &
kaṇṭhekālaḥ karasthena kapālenenduśekharaḥ &
jātikriyāguṇadravyasvabhāvākhyānam īdṛśam &
yathākathaṃcit sādṛśyaṃ yatrodbhūtaṃ pratīyate &
ambhoruham ivātāmraṃ mugdhe karatalaṃ tava &
rājīvam iva te vaktraṃ netre nīlotpale iva &
tvadānanam ivonnidram aravindam abhūd iti &
tavānanam ivāmbhojam ambhojam iva te mukham &
tvanmukhaṃ kamalenaiva tulyaṃ nānyena kena cit &
padmaṃ tāvat tavānveti mukham anyac ca tādṛśam &
samuccayopamāpy asti na kāntyaiva mukhaṃ tava &
tvayy eva tvanmukhaṃ dṛṣṭaṃ dṛśyate divi candramāḥ &
mayy evāsyā mukahśrīr ity alam indor vikatthanaiḥ &
yadi kiṃ cid bhavet padmaṃ subhru vibhrāntalocanam &
śaśīty utprekṣya tanvaṅgi tvanmukhaṃ tvanmukhāśayā &
kiṃ padmam antarbhrāntāli kiṃ te lolekṣaṇaṃ mukham &
na padmasyendunigrāhyasyendulajjākarī dyutiḥ &
śiśirāṃśupratspardhi śrīmat surabhigandhi ca &
sarūpaśabdavācyatvāt sā samānopamā yathā &
padmaṃ bahurajaś candraḥ kṣayī tābhyāṃ tavānanam &
brahmaṇo 'py udbhavaḥ padmaś candraḥ śaṃbhuśirodhṛtaḥ &
candreṇa tvanmukhaṃ tulyam ity ācikhyāsu me manaḥ &
śatapatraṃ śaraccandras tvadānanam iti trayam &
na jātu śaktir indos te mukhena pratigarjitum &
mṛgekṣaṇāṅkaṃ te vaktraṃ mṛgeṇaivāṅkitaḥ śaśī &
na padmaṃ mukham evedaṃ na bhṛṅgau cakṣuṣī ime &
candrāravindayoḥ kāntim atikramya mukhaṃ tava &
sarvapadmaprabhāsāraḥ samāhṛta iva kvacit &
candrabimbād iva viṣaṃ candanād iva pāvakaḥ &
candanodakacandrāṃśucandrakāntādiśītalaḥ &
candrabimbād ivotkīrṇaṃ padmagarbhādivoddhṛtam &
pūṣṇyātapa ivāhṇīva pūṣā vyomnīva vāsaraḥ &
vākyarthenaiva vākyārthaḥ ko 'pi yady upamīyate &
tvadānanam adhīrākṣam āvir daśanadīdhitiḥ &
nalinyā iva tanvaṅgyās tasyāḥ padmam ivānanam &
vastu kiṃcid upanyasya nyasanāt tatsadharmaṇaḥ &
naiko 'pi tvādṛśo 'dyāpi jāyamāneṣu rājasu &
adhikena samīkṛtya hīnam ekakriyāvidhau &
divo jagarti rakṣāyai pulomārir bhuvo bhavān &
kāntyā candramasaṃ dhāmnā sūryaṃ dhairyeṇa cārṇavam &
na liṅgavacane bhinne na hīnādhikatāpi vā &
strīva gacchati ṣaṇḍho 'yaṃ vakty eṣā strī pumān iva &
bhavān iva mahīpāla devarājo virājate &
ityevamādau saubhāgyaṃ na jahāty eva jātu cit &
haṃsīva dhavalaś candraḥ sarāṃsīvāmalaṃ nabhaḥ &
īdṛśaṃ varjyate sadbhiḥ kāraṇaṃ tatra cintyatāṃ &
ivavadvāyathāśabdāḥ samānanibhasaṃnibhāḥ &
pratipakṣapratidvandvipratyanīkavirodhinaḥ &
pratibimbapraticchandasarūpasamasaṃmitāḥ &
kalpadeśīyadeśyādiḥ prakhyapratinidhī api &
samāsaś ca bahuvrīhiḥ śaśāṅkavadanādiṣu &
ākrośaty avajānāti kadarthayati nindati &
tasya muṣṇāti saubhāgyaṃ tasya kāntiṃ vilumpati &
tatpadavyāṃ padaṃ dhatte tasya kakṣāṃ vigāhate &
tasya cānukarotīti śabdāḥ sādṛśyasūcakāḥ & upamāyām ime proktāḥ kavīnāṃ buddhisaukhyadāḥ //ity upamācakram// // DKd_2.65 //
upamaiva tirobhūtabhedā rūpakam ucyate &
aṅgulyaḥ pallavāny āsan kusumāni nakhārciṣaḥ &
ity etad asamastākhyaṃ samastaṃ pūrvarūpakam &
tāmrāṅgulidalaśreṇi nakhadīdhitikesaram &
aṅgulyādau dalāditvaṃ pāde cāropya padmatām &
akasmād eva te caṇḍi sphuritādharapallavam &
mañjarīkṛtyadharmāmbhaḥ pallavīkṛtya cādharam &
valgitabhru galaddharmajalam ālohitekṣaṇam &
avikṛtya mukhāṅgāni mukham evāravindatām &
madapāṭalagaṇḍena raktanetrotpalena te &
ekāṅgarūpakaṃ caitad evaṃ dviprabhṛtīny api &
smitapuṣpojjvalaṃ lolanetrabhṛṅgam idaṃ mukham &
idam ārdrasmitajyotsnaṃ snigdhanetrotpalaṃ mukham &
rūpaṇād aṅgino 'ṅgānāṃ rūpaṇārūpaṇāśrayāt &
madaraktakapolena manmathas tvan mukhendunā &
haripādaḥ śirolagnajahnukanyājalāṃśukaḥ &
viśeṣaṇasamagrasya rūpaṃ ketor yadīdṛśam &
na mīlayati padmāni na nabho 'py avagāhate &
akriyā candrakāryāṇām anyakāryasya ca kriyā &
gāmbhīryeṇa samudro 'si gauraveṇāsi parvataḥ &
gāmbhīryapramukhair atra hetubhiḥ sāgaro giriḥ &
rājahaṃsopabhogārhaṃ bhramaraprārthyasaurabham &
iṣṭaṃ sādharmyavaidharmyadarśanād gauṇamukhyayoḥ &
ayam ālohitacchāyo madena mukhacandramāḥ &
candramāḥ pīyate devair mayā tvanmukhacandramāḥ &
mukhacandrasya candratvam ittham anyopatāpinaḥ &
mukhendur api te caṇḍi māṃ nirdahati nirdayam &
mukhapaṅkajaraṅge 'smin bhrūlatānartakī tava &
naitan mukham idaṃ padmaṃ ta netre bhramarāv imau &
mukhāditvaṃ nivartyaiva padmāditvena rūpaṇāt &
na paryanto vikalpānāṃ rūpakopamayor ataḥ & diṅmātraṃ darśitaṃ dhīrair anuktam anumīyatām //iti rūpakacakram// // DKd_2.96 //
jātikriyāguṇadravyavācinaikatra vartinā &
pavano dakṣiṇaḥ pārṇaṃ jīrṇaṃ harati vīrudhām &
caranti caturambhodhivelodyāneṣu dantinaḥ &
śyāmalāḥ prāvṛṣeṇyābhir diśo jīmūtapaṅktibhiḥ &
viṣṇunā vikramasthena dānavānāṃ vibhūtayaḥ &
ityādidīpakāny uktāny evaṃ madhyāntayor api &
nṛtyanti niculotsaṅge gāyanti ca kalāpinaḥ &
mando gandhavahaḥ kṣāro vahnir induś ca jāyate &
jalaṃ jaladharodgīrṇaṃ kulaṃ gṛhaśikhaṇḍinām &
tvayā nīlotpalaṃ karṇe smareṇāstraṃ śarāsane &
śuklaḥ śvetārciṣo vṛddhyai pakṣaḥ pañcaśarasya saḥ &
ityādidīpakatve 'pi pūrvapūrvavyapekṣiṇī &
avalepam anaṅgasya vardhayanti balāhakāḥ &
avalepapadenātra balāhakapadena ca &
haraty ābhogam āśānāṃ gṛhṇāti jyotiṣāṃ gaṇam &
anekaśābdopādānāt kriyaikavātra dīpyate &
hṛdyagandhavahās tuṅgās tamālaśyāmalatviṣaḥ &
atra dharmair abhinnānām abhrāṇāṃ dantināṃ tathā &
anenaiva prakāreṇa śeṣāṇām api dīpake & vikalpānām avagatir vidhātavyā vicakṣaṇaiḥ //iti dīpakacakram// // DKd_2.115 //
arthāvṛttiḥ padāvṛttir ubhayāvṛttir eva ca &
vikasanti kadambāni sphuṭanti kuṭajadrumāḥ &
utkaṇṭhayati meghānāṃ mālā vṛndaṃ kalāpinām &
jitvā viśvaṃ bhavān atra viharaty avarodhanaiḥ & viharatv apsarobhis te ripuvargo divaṃ gataḥ //ity āvṛtticakram// // DKd_2.119 //
pratiṣedhoktir ākṣepas traikālyāpekṣayā tridhā &
anaṅgaḥ pañcabhiḥ puṣpair viśvaṃ vyajayateṣubhiḥ &
ityanaṅgajayāyogabuddhir hetubalād iha &
kutaḥ kuvalayaṃ karṇe karoṣi kalabhāṣiṇi &
sa vartamānākṣepo 'yaṃ kurvaty evāsitotpalam &
satyaṃ bravīmi na tvaṃ māṃ draṣṭuṃ vallabha lapsyase &
so 'yaṃ bhaviṣyad ākṣepaḥ prāg evātimanasvinī &
tava tanvaṅgi mithyaiva rūḍham aṅgeṣu mārdavam &
dharmākṣepo 'yam ākṣiptam aṅganāgātramārdavam &
sundarī sā na vety eṣa vivekaḥ kena jāyate &
dharmyākṣepo 'yam ākṣipto dharmī dharmaṃ prabhāhvayam &
cakṣuṣī tava rajyete sphuraty adharapallavaḥ &
sa eṣa kāraṇākṣepaḥ pradhānaṃ kāraṇaṃ bhiyaḥ &
dūre priyatamaḥ so 'yam āgato jaladāgamaḥ &
kāryākṣepaḥ sa kāryasya maraṇasya nivartanāt &
na ciraṃ mama tāpāya tava yātrā bhaviṣyati &
ity anujñāmukhenaiva kantasyākṣipyate gatiḥ &
dhanaṃ ca bahu labhyaṃ te sukhaṃ kṣemaṃ ca vartmani &
ity ācakṣāṇayā hetūn priyayātrānubandhinaḥ &
jīvitāśā balavatī dhanāśā durbalā mama &
asāv anādarākṣepo yad anādaravad vacaḥ &
gaccha gacchasi cet kānta panthānaḥ santu te śivāḥ &
ity āśīrvacanākṣepo yad āśīrvādavartmanā &
yadi satyaiva yātrā te kāpy anyā mṛgyatāṃ tvayā &
ity eṣa paruṣākṣepaḥ paruṣākṣarapūrvakam &
gantā ced gaccha tūrṇaṃ te karṇau yānti purā ravāḥ &
sācivyvākṣepa evaiṣa yad atra pratiṣidhyate &
gaccheti vaktum icchāmi matpriya tvatpriyaiṣiṇī &
yatnākṣepaḥ sa yatnasya kṛtasyāniṣṭavastuni &
kṣaṇaṃ darśanavighnāya pakṣmaspandāya kupyataḥ &
so 'yaṃ paravaśākṣepo yat premaparatantrayā &
sahiṣye virahaṃ nātha dehy adṛśyāñjanaṃ mama &
duṣkaraṃ jīvanopāyam upanyasyoparudhyate &
pravṛttaiva prayāmīti vāṇī vallabha te mukhāt &
roṣākṣepo 'yam udriktasnehaniryantritātmanā &
mugdhā kāntasya yātroktiśravaṇād eva mūrchitā &
iti tatkālasaṃbhūtamūrchayākṣipyate gatiḥ &
nāghrātaṃ na kṛtaṃ karṇe strībhir madhuni nārpitam &
asāv anukrośākṣepaḥ sānukrośam ivotpale &
amṛtātmani padmānāṃ dveṣṭari snigdhatārake &
iti mukhyendur ākṣipto guṇān gauṇenduvartinaḥ &
artho na saṃbhṛtaḥ kaś cin na vidyā kā cid arcitā &
asāv anuśayākṣepo yasmād anuśayottaram &
kim ayaṃ śaradambhodaḥ kiṃ vā haṃsakadambakam &
ity ayaṃ saṃśayākṣepaḥ saṃśayo yan nivartyate &
citram ākrāntaviśvo 'pi vikramas te na tṛpyati &
ayam arthāntarākṣepaḥ prakrānto yan nivāryate &
na stūyase narendra tvaṃ dadāsīti kadā cana &
ityevamādir ākṣepo hetvākṣepa iti smṛtaḥ & anenaiva diśānye 'pi vikalpāḥ śakyam ūhitum // ity ākṣepacakram// // DKd_2.168 //
jñeyah so 'rthāntaranyāso vastu prastutya kiṃ cana &
viśvavyāpī viśeṣasthaḥ śleṣāviddho virodhavān &
ityevamādayo bhedāḥ prayogeṣv asya lakṣitāḥ &
bhagavantau jagannetre sūryācandramasāv api &
payomucaḥ parītāpaṃ haranty eva śarīriṇām &
utpādayati lokasya prītiṃ malayamārutaḥ &
jagad ānandayaty eṣa malino 'pi niśākaraḥ &
madhupānakalāt kaṇṭhān nirgato 'py alināṃ dhvaniḥ &
ayaṃ mama dahaty aṅgam ambhojadalasaṃstaraḥ &
kṣiṇotu kāmaṃ śītāṃśuḥ kiṃ vasanto dunoti mām &
kumudāny api dāhāya kim ayaṃ kamalākaraḥ & na hīndugṛhyeṣūgreṣu sūryagṛhyo madhur bhavet //ity arthāntaranyāsacakram// // DKd_2.179 //
śabdopātte prātīte vā sādṛśye vastunor dvayoḥ &
dhairyalāvaṇyagāmbhīryapramukhais tvam udanvataḥ &
ity ekavyatireko 'yaṃ dharmeṇaikatravartinā &
abhinnavelau gambhīrāv amburāśir bhavān api &
ubhayavyatireko 'yam ubhayor bhedakau guṇau &
tvaṃ samudraś ca durvārau mahāsattvau satejasau &
sa eṣa śleṣarūpatvāt saśleṣa iti gṛhyatām &
sthitimān api dhīro 'pi ratnānām ākaro 'pi san &
vahann api mahīṃ kṛtsnāṃ saśailadvīpasāgarām &
śabdopādānasādṛśyavyatireko 'yam īdṛśaḥ &
tvanmukhaṃ kamalaṃ ceti dvayor apy anayor bhidā &
abhrūvilāsam aspṛṣtamadarāgaṃ mṛgekṣaṇam &
pūrvasmin bhedamātroktir asminn ādhikyadarśanam &
tvanmukhaṃ puṇḍarīkaṃ ca phulle surabhigandhinī &
candro 'yam ambarottaṃso haṃso 'yaṃ toyabhūṣaṇam &
pratīymānaśauklyādisāmyayor viyadambhasoḥ &
pūrvatra śābdavat sāmyam ubhayatrāpi bhedakam &
aratnālokasaṃhāryam ahāryaṃ sūryaraśmibhiḥ &
sajātīvyatireko 'yaṃ tamojāter idaṃ tamaḥ & dṛṣṭirodhitayā tulyaṃ bhinnam anyair adarśi tat //iti vyatirekacakram// // DKd_2.198 //
prasiddhahetuvyāvṛttyā yat kiṃciṭ kāraṇāntaram &
apītakṣībakādambam asaṃmṛṣṭābhalāmbaram &
anañjitāsitā dṛṣṭir bhrūr anāvarjitā natā &
yad apītādijanyaṃ syāt kṣībatvādyanyahetujam &
vaktraṃ nisargasurabhi vapur avyājasundaram &
nisargādipadair atra hetuḥ sākṣān nivartitaḥ & uktaṃ ca surabhitvādi phalaṃ tat sā vibhāvanā //iti vibhāvanācakram// // DKd_2.204 //
vastu kiṃcid abhipretya tattulyasyānyavastunaḥ &
piban madhu yathākāmaṃ bhramaraḥ phullapaṅkaje &
iti prauḍhāṅganābaddharatilīlasya rāgiṇaḥ &
viśeṣyamātrabhinnāpi tulyākāraviśeṣaṇā &
rūḍhamūlaḥ phalabharaiḥ puṣṇann aniśam arthinaḥ &
analpaviṭapābhogaḥ phalapuṣpasamṛddhimān &
ubhayatra pumān kaś cid vṛkṣatvenovarṇitaḥ &
nivṛttavyālasaṃsargo nisargamadhurāśayaḥ &
ity āpūrvasamāsoktiḥ pūrvadharmanivartanāt & samudreṇa samānasya puṃso vyāpattisūcanāt //iti samāsokticakram// // DKd_2.213 //
vivakṣā yā viśeṣasya lokasīmātivartinī &
mallikāmālabhāriṇyaḥ sarvāṅgīṇārdracandanāḥ [[com: sarvāṅgaṃ vyāpnotīti sarvāṅgīṇam]] &
candrātapasya bāhulyam uktam utkarṣavattayā &
stanayor jaghanasyāpi madhye madhyaṃ priye tava &
nirṇetuṃ śakyam astīti madhyaṃ tava nitambini &
aho viśālaṃ bhūpāla bhuvanatritayodaram &
alaṃkārāntarāṇām apy ekam āhuḥ parāyaṇam & vāgīśamahitām uktim imām atiśayāhvayam //ity atiśayokticakram// // DKd_2.220 //
anyathaiva sthitā vṛttiś cetanasyetarasya vā &
mādhyaṃdinārkasaṃtaptaḥ sarasīṃ gāhate gajaḥ &
snātuṃ pātuṃ bisāny attuṃ kariṇo jalagāhanam &
karṇasya bhūṣaṇam idaṃ mamāyātivirodhinaḥ &
apāṅgabhāgapātinyā dṛṣṭer aṃśubhir utpalam &
limpatīva tamo 'ṅgāni varṣatīvāñjanaṃ nabhaḥ &
keṣāṃ cid upamābhrāntir ivaśrutyeha jāyate &
upamānopameyatvaṃ tulyadharmavyapekṣayā &
yadi lepanam eveṣṭaṃ limpatir nāma ko 'paraḥ &
kartā yady upamānaṃ syān nyagbhūto 'sau kriyāpade &
yo limpaty amunā tulyaṃ tama ity api śaṃsataḥ &
yathendur iva te vaktram iti kāntiḥ pratīyate &
tad upaśleṣaṇārtho 'yaṃ limpatir dhvāntakartṛkaḥ &
manye śaṅke dhruvaṃ prāyo nūnam ityevamādibhiḥ & utprekṣā vyajyate śabdair ivaśabdo 'pi tādṛśaḥ // ity utprekṣācakram// // DKd_2.234 //
hetuś ca sūkṣmaleśau ca vācām uttamabhūṣaṇam &
ayam āndolitaprauḍhacandanadrumapallavaḥ &
prītyutpādanayogyasya rūpasyātropabṛṃhaṇam &
candanāraṇyam ādhūya spṛṣṭvā malayanirjharān &
abhāvasādhanāyālam evaṃbhūto hi mārutaḥ &
nivartye ca vikārye ca hetutvaṃ tadapekṣayā &
hetur nirvartanīyasya darśitaḥ śeṣayor dvayoḥ &
utpravālāṇy araṇyāni vāpyaḥ saṃphullapaṅkajāḥ &
mānayogyāṃ karomīti priyasthānasthitāṃ sakhīm &
gato 'stam arko bhātīndur yānti vāsāya pakṣiṇaḥ &
avadhyair indupādānām asādhyaiś candanāmbhasām &
iti lakṣyāḥ prayogeṣu ramyā jñāpakahetavaḥ &
anabhyāsena vidyānām asaṃsargeṇa dhīmatām &
gataḥ kāmakathonmādo galito yauvanajvaraḥ &
vanāny amūni na gṛhāṇy etā nadyo na yoṣitaḥ &
atyantam asad āryāṇāṃ analocitaceṣṭitam &
udyānasahakārāṇām anudbhinnā na mañjarī &
prāgabhāvādirūpasya hetutvam iha vastunaḥ &
dūrakāryas tatsahajaḥ kāryānantarajas tathā &
te 'mī prayogamārgeṣu gauṇavṛttivyapāśrayāḥ &
tvadapāṅgāhvayaṃ jaitram anaṅgāstraṃ yad aṅgane &
āvirbhavati nārīṇāṃ vayaḥ paryastaśaiśavaṃ &
paścāt paryasya kiraṇānudīrṇaṃ candramaṇḍalam &
rājñāṃ hastāravindāni kuḍmalīkurute kutaḥ &
pāṇipadmāni bhūpānāṃ saṃkocayitum īśate &
iti hetuvikalpānāṃ darśitā gatir īdṛśī // iti hetucakram// &
kadā nau saṃgamo bhāvīty ākīrṇe vaktum akṣamam &
padmasaṃmīlanād atra sūcito niśi saṃgamaḥ &
madarpitadṛśas tasyā gītagoṣṭhyām avardhata &
ity anudbhinnarūpatvād ratyutsavamanorathah & anullaṅhgyaiva sūkṣmatvam abhūd atra vyavasthitaḥ //iti sūkṣmacakram// // DKd_2.264 //
leśo leśena nirbhinnavasturūpanigūhanam &
rājakanyānuraktaṃ māṃ romodbhedena rakṣakaḥ &
ānandāśru pravṛttaṃ me kathaṃ dṛṣṭvaiva kanyakām &
ity evam ādisthāne 'yam alaṃkāro 'tiśobhate &
yuvaiṣa guṇavān rājā yogyas te patir ūrjitaḥ &
vīryotkarṣastutir nindaivāsmin bhāvanivṛttaye &
capalo nirdayaś cāsau janaḥ kiṃ tena me sakhi &
doṣābhāso guṇaḥ ko 'pi darśitaś cāṭukāritā & mānaṃ sakhijanoddiṣṭaṃ kartuṃ rāgād aśaktayā // iti leśacakram// // DKd_2.272 //
uddiṣṭānāṃ padārthānām anūddeśo yathākramam &
dhruvaṃ te coritā tanvi smitekṣaṇamukhadyutiḥ & snātum ambhaḥpraviṣṭāyāḥ kumudotpalapaṅkajaiḥ // iti kramaḥ// // DKd_2.274 //
preyaḥ priyatarākhyānaṃ rasavad rasapeśalam &
adya yā mama govinda jātā tvayi gṛhāgate &
ity āha yuktaṃ viduro nānyatas tādṛśī dhṛtiḥ &
somaḥ sūryo marudbhūmir vyoma hotānalo jalam &
iti sākṣātkṛte deve rājño yad rātavarmaṇaḥ &
mṛte 'ti pretya saṃgantuṃ yayā me maraṇaṃ matam &
prāk prītir darśitā seyaṃ ratiḥ śṛṅgāratāṃ gatā &
nigṛhya keśeṣv ākṛṣṭā kṛṣṇā yenāgrato mama &
ity āruhya parāṃ koṭiṃ krodho raudrātmatāṃ gataḥ &
ajitvā sārṇavām urvīm aniṣṭvā vividhair makhaiḥ &
ity utsāhaḥ prakṛṣṭātmā tiṣṭhan vīrarasātmanā &
yasyāḥ kusumaśayyāpi komalāṅgyā rujākarī &
iti kāruṇyam udriktam alaṃkāratayā smṛtam &
pāyaṃ pāyaṃ tavārīṇāṃ śoṇitaṃ pāṇisaṃpuṭaiḥ &
idam amlānamānāyā lagnaṃ stanataṭe tava &
aṃśukāni pravālāni puṣpaṃ hārādibhūṣaṇam &
idaṃ maghonaḥ kuliśaṃ dhārāsaṃnihitānalam &
vākyasyāgrāmyatāyonir mādhurye darśito rasaḥ & iha tv aṣṭarasāyattā rasavattā smṛtā girām //iti rasavaccakram// // DKd_2.292 //
apakartāham asmīti hṛdi te mā sma bhūd bhayam &
iti muktaḥ paro yuddhe niruddho darpaśalinā & puṃsā kenāpi taj jñeyam ūrjasvītyevamādikam //ity ūrjasvi// // DKd_2.294 //
artham iṣṭam anākhyāya sākṣāt tasyaiva siddhaye &
daśaty asau parabhṛtah sahakārasya mañjarīm &
saṃgamayya sakhīṃ yūnā saṃkete tadratotsavaṃ & nirvartayitum icchantyā kayāpy apasṛtaṃ tataḥ //iti paryāyoktam// // DKd_2.297 //
kiṃcidārabhamāṇasya kāryaṃ daivavaśāt punaḥ &
mānam asyā nirākartuṃ pādayor me patiṣyataḥ & upakārāya diṣṭyaitad udīrṇaṃ ghanagarjitam // iti samāhitam// // DKd_2.299 //
āśayasya vibhūter vā yan mahatvam anuttamam &
guroḥ śasanam atyetuṃ na śaśāka sa rāghavaḥ &
ratnabhittiṣu saṃkrāntaiḥ pratibimbaśatair vṛtaḥ &
pūrvatrāśayamāhātmyam atrābhyudayagauravam & suvyañjitam iti proktaṃ udāttadvayam apy adaḥ // ity udāttam// // DKd_2.303 //
apahnutir apahnutya kiṃcid anyārthadarśanam &
candanaṃ candrikā mando gandhavāhaś ca dakṣiṇaḥ &
śaiśiryam abhyupetyaiva pareṣvātmani kāminā &
amṛtasyandikiraṇaś candramā nāmato mataḥ &
iti candratvam evendau nivartyārthāntarātmatā &
upamāpahnutiḥ pūrvam upamāsv eva darśitā & ity apahnutibhedānāṃ lakṣyo lakṣyeṣu vistaraḥ //ity apahanutiḥ// // DKd_2.309 //
śliṣṭam iṣṭam anekārtham ekarūpānvitaṃ vacaḥ &
asāv udayam ārūḍhaḥ kāntimān raktamaṇḍalaḥ &
doṣākareṇa saṃbadhnannakṣatrapathavartinā &
upamārūpakākṣepavyatirekādigocarāḥ &
asty abhinnakriyaḥ kaś cid aviruddhakriyo 'paraḥ &
niyamākṣeparūpoktir avirodhī virodhy api &
vakrāḥ svabhāvamadhurāḥ śaṃsantyo rāgam ulbaṇam &
madhurā rāgavardhinyaḥ komalāḥ kokilāgiraḥ &
rāgam ādarśayann eṣa vāruṇīyogavardhitam &
nistriṃśatvam asāv eva dhanuṣy evāsya vakratā &
padmānām eva daṇḍeṣu kaṇṭakas tvayi rakṣati &
mahībhṛdbhūrikaṭakas tejasvī niyatodayaḥ &
acyuto 'py avṛṣacchedī rājāpy aviditakṣayaḥ & devo 'py avibudho jajñe śaṃkaro 'py abhujaṅgavān //iti śleṣacakram// // DKd_2.322 //
guṇajātikriyādīnāṃ yat tu vaikalyadarśanam &
na kaṭhoraṃ na vā tīkṣṇam āyudhaṃ puṣpadhanvanaḥ &
na devakanyakā nāpi gandharvakulasaṃbhavā &
na baddhā bhrūkuṭir nāpi sphurito daśanacchadaḥ &
na rathā na ca mātaṅgā na hayā na ca pattayaḥ &
ekacakro ratho yantā vikalo viṣamā hayāḥ &
saiṣā hetuviśeṣoktis tejasvīti viśeṣaṇāt & ayam eva kramo 'nyeṣāṃ bhedānām api kalpane//iti viśeṣokticakram// // DKd_2.329 //
vivakṣitaguṇotkṛṣtair yat samīkṛtya kasya cit &
yamaḥ kubero varuṇaḥ sahasrākṣo bhavān api &
saṃgatāni mṛgākṣīṇāṃ taḍidvilasitāni ca & kṣaṇadvayaṃ na tiṣṭhanti ghanārabdhāny api svayam //iti tulyayogitā// // DKd_2.332 //
viruddhānāṃ padārthānāṃ yatra saṃsargadarśanam &
kūjitaṃ rājahaṃsānāṃ vardhate madamañjulam &
prāvṛṣeṇyair jaladharair ambaraṃ durdināyate &
tanumadhyaṃ pṛthuśroṇi raktauṣṭham asitekṣaṇam &
mṛṇālabāhu rambhoru padmotpalamukhekṣaṇam &
udyānamārutoddhūtāś cūtacampakareṇavaḥ &
kṛṣṇārjunānuraktāpi dṛṣṭiḥ karṇāvalambinī &
ity anekaprakāro 'yam alaṃkāraḥ pratīyate //iti virodhacakram// &
sukhaṃ jīvanti hariṇā vaneṣv aparasevinaḥ &
seyam aprastutaivātra mṛgavṛttiḥ praśasyate & rājānuvartanakleśanirviṇṇena manasvinā //ity aprastutapraśaṃsā// // DKd_2.342 //
yadi nindann iva stauti vyājastutir asau smrtā &
tāpasenāpi rāmeṇa jiteyaṃ bhūtadhāriṇī &
puṃsaḥ purāṇād ācchidya śrīs tvayā paribhujyate &
bhujaṅgabhogasaṃsaktā kalatraṃ tava medinī &
iti śleṣānuviddhānām anyeṣāṃ copalakṣyatām & vyājastutiprakārāṇām aparyantas tu vistaraḥ //iti vyājastutiḥ// // DKd_2.347 //
arthāntarapravṛttena kiṃ cit tatsadṛśaṃ phalam &
udayann eṣa savitā padmeṣv arpayati śriyam &
yāti candrāṃśubhiḥ spṛṣṭā dhvāntarājī parābhavam & sadyo rājaviruddhānāṃ sūcayantī durantatām //iti nidarśanam// // DKd_2.350 //
sahoktiḥ sahabhāvena kathanaṃ guṇakarmaṇām &
saha dīrghā mama śvāsair imāḥ samprati rātrayaḥ &
vardhate saha pānthānāṃ mūrcchayā cūtamañjarī &
kokilālāpasubhagā sugandhivanavāyavaḥ &
ity udāhṛtayo dattāḥ sahokter atra kāś cana //iti sahoktiḥ// &
śastraprahāraṃ dadatā bhujena tava bhūbhujām & cirārjitaṃ hṛtaṃ teṣāṃ yaśaḥ kumudapāṇḍuram //iti parivṛttiḥ// // DKd_2.356 //
āśīrnāmābhilaṣite vastuny āśaṃsanaṃ yathā & pātu vaḥ paramaṃ jyotir avāṅmanasagocaram //ity āśīḥ// // DKd_2.357 //
ananvayasasaṃdehāv upamāsv eva darśitau &
utprekṣābheda evāsāv utprekṣāvayavo 'pi ca &
aṅgāṅgibhāvāvasthānaṃ sarveṣāṃ samakakṣatā &
ākṣipanty aravindāni mugdhe tava mukhaśriyam &
limpatīva tamo 'ṅgāni varṣatīvāñjanaṃ nabhaḥ &
śleṣaḥ sarvāsu puṣṇāti prāyo vakroktiṣu śriyam & bhinnaṃ dvidhā svabhāvoktir vakroktiś ceti vāṅmayam //iti saṃsṛṣtiḥ// // DKd_2.363 //
tad bhāvikam iti prāhuḥ prabandhaviṣayaṃ guṇam &
parasparopakāritvaṃ sarveṣāṃ vastuparvaṇām &
vyaktir uktikramabalād gambhīrasyāpi vastunaḥ & bhāvāyattām idaṃ sarvam iti tad bhāvikaṃ viduḥ //iti bhāvikam// // DKd_2.366 //
yac ca saṃdhyaṅgavṛttyaṅgalakṣaṇādy āgamāntare &
panthāḥ sa eṣa vivṛtaḥ parimāṇavṛttyā saṃhṛtya vistaram anantam alaṅkriyāṇām &
ity ācāryadaṇḍinaḥ kṛtau kāvyādarśe 'rthālaṅkāravibhāgo nāma dvitīyo paricchedaḥ //