Bhattacarya: Vacaspatyam


Based on Bhaññàcàrya: Vàcaspatyam (6 Vol). Chaukhamba Sanskrit Series 94, reprint of the 1873-1884 edition. Varanasi : 1962


Input by Cologne Digital Sanskrit Lexicon (CDSL)
[GRETIL-Version vom 08.09.2017]


LICENSE
This file is based on vcp.txt, available at
http://www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de/scans/VCPScan/2013/web/webtc/download.html
(C) Copyright 2014 The Sanskrit Library and Thomas Malten under the following license:

All rights reserved other than those granted under the Creative Commons Attribution
Non-Commercial Share Alike license available in full at
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/legalcode, and summarized at
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/ .
Permission is granted to build upon this work non-commercially, as long as credit is explicitly
acknowledged exactly as described herein and derivative work is distributed under the same license.
(http://www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de/scans/VCPScan/2013/downloads/vcpheader.xml)


MARKUP
#<Headwords>#
%<Quotes>%
@<Page references>@


ADDITIONAL NOTE
Consonants doubled  after repha (r) have been reduced
to single consonants in order to facilitate searchability.



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.

Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:

description             character  =ASCII

long a                  à             224
long A                  â             226
long i                  ã             227
long I                  ä             228
long u                  å             229
long U                  æ             230
vocalic r               ç             231
vocalic R               è             232
long vocalic r          é             233
vocalic l               ë             235
long vocalic l          í             237
velar n                 ï             239
velar N                 ð             240
palatal n               ¤             164
palatal N               ¥             165
retroflex t             ñ             241
retroflex T             ò             242
retroflex d             ó             243
retroflex D             ô             244
retroflex n             õ             245
retroflex N             ö             246
palatal s               ÷             247
palatal S               ø             248
retroflex s             ù             249
retroflex S             ú             250
anusvara                ü             252
capital anusvara        ý             253
visarga                 þ             254

long e                  ¹             185
long o                  º             186
l underbar              ×             215
r underbar              Ÿ             159
n underbar              ­             173
k underbar              É             201
t underbar              Â             194

Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings
and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf

For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm

___________________________________________________________________





#<vàcaspatyam>#
#<a>#

#<a># puø avati rakùati atati sàtatyetra tiùñhatãti và ava--ata-- và óa . viùõau %<akàroviùõuruddiùñaukàrastu mahe÷varaþ . makàrastu smçtobrahmà praõavastu trayàtmaka>% iti . asya (viùõoþ) apatyam ata i¤ iþ (kàmaþ) asya (viùõoþ) patnã ïãp ã (lakùmãþ) .

#<a># avyaø ava--prãõanàdau óa svaràdipàñhàdavyayatvam . abhàve, pratiùeghe svalpe'rthe anukampàyàü, sambodhane, a ananta! . adhikùepe, a pacasi tvaü jàlma! . %<upasargasvaravibhaktipratiråpakà÷ceti>% svaràdigaõasåtre a iti siddhàntakaumudyàmudàhçtaü manoramàyà¤ca a saübodhane adhikùepe niùedhe ceti vyàkhyàtam . %<abhàve nahyanona>% ityamarañãkàyàü na¤àde÷o'yamityuktam . sa ca àde÷aþ nakhanamucyàdibhinna÷abdaghañake uttarapadasthe halàdau ÷abde pare bhavati . sa tu na¤arthe eva sthànitulyàrthakatvàdàde÷asya . na¤arthà÷ca tatsàdç÷yamabhàva÷ca tadanyatvaü tadalpatà . aprà÷astyaü virodha÷ca na¤arthàþ ùañ prakãrtitàþ .. ityukteþ ùaóvidhàþ . tatra abràhmaõaityàdau bràhmaõasàdç÷yavattvena kùattriyàdãnàü bodhakatà, aghañamityàdau ghañàbhàvasya, apañaityàdau pañabhinnasya, anudarà kanyetyàdau alpodaratvasya, apa÷avo vai anye go'÷vebhyaityàdau gavà÷vabhinnapa÷ånàmaprà÷astyasya, asuraþ asitaityàdau ca surasita virodhasya bodhakatà . tatràyaü vi÷eùaþ na¤aþ sarvatra abhàve bhede ca ÷aktiþ sàdç÷yodau tu niråóhalakùaõà . tatra aghañamityàdau avyayãbhàve, adhana ityàdau bahuvrãhau bhàva kçdantottarapadake %<abhedaþ aj¤ànamityàdau>% na¤tatpuruùe ca abhàvabodhakatà . bhàvakçdantabhinnottarapadana¤tatpuruùe tu aghaña ityàdau bhinnatvabodhakateti . atredaü bodhyam . samàse haladau uttarapade na¤aþ sthàne a ityàde÷avidhànena samàsaevàsya na¤arthakasya aityasya prayogaþ nànyathà, sambodhanàdyarthakasya tu pçthakprayogaþ kintu %<na¤onalopastiïi kùepe>% iti vàrtikena tiïantapade pare'pi na¤àde÷asya vidhànàt tasyaiva pçthakprayogaþ . adhikaü na¤÷abdàrthàvasare vakùyate . ajãvanirityàdau adhikùepàrthakatà ajasramityàdau upaø saø . tasya ca kriyàyogàt pratiyedhàrthakatà .

#<açõin># triø na çõã na¤ taø çkàrasyàtra haltvàbhyupagamàt na nuñ nalopamàtram . çõibhinne, çõa÷ånye, . divasyàùñame bhàge ÷àkaü pacati yo naraþ . açõã càpravàsã ca sa vàricara! modate iti bhàratam haltvànà÷rayaõe nuñi ançõãtyapi tatraivàrthe .

#<aü÷a># vibhàjane adaø cuø ubhaø . aü÷ayati te àü÷i÷at ta . aïkàpayatãtivat àpuki aü÷àpayatãtyeke . ac aü÷aþ u--aü÷uþ õini aü÷ã kta aü÷itaþ .

#<aü÷a># puø aü÷a--bhàve'c . vibhàge sakçdaü÷o nipatati sakçtkanyà pradãyate . sakçdàha dadànãti trãõyetàni sakçt sakçditi smçtiþ . karmaõi ac . vibhàjye %<dvàvaü÷au pratipadyeta vibhajannàtmanaþ piteti>% %<dvyaü÷aharo'rdhaharo và putravittàrjanàt piteti>% ca smçtiþ . saükhyàsåcakàïkavibhàjye tathàïke, ca %<anyonyahàràbhihatau haràü÷àviti>% aü÷àhati÷chedabadhena bhakteti bhajecchido'÷airatha tairvimi÷rairiti ca lãlàø . karaõe ac . avayave %<aü÷uraü÷uùñe deva! somàpyàyasveti>% yajuø . aü÷uraü÷uþ sarvopyavayava iti vedadãpaþ . %<aü÷inaþ svàü÷agàtyantàbhàvaü prati mçùàtmateti>% vedàntapariø . %<aü÷o nànàvyapade÷àditi>% ÷àrãraka såtram, jãvasya niravayavabrahmàvayavatvàbhàvamà÷aïkya bhàùyakçtà aü÷a iveti vyàkhyàtam . tatsamànàrthakaü %<mamaivàü÷o jãvaloke jãvabhåtaþ sanàtana>% iti gãtàvàkyam . caturda÷yaùñamàü÷e ca kùãõo bhavati candramàþ amàvàsyàùñamàü÷e ca tataþ kila bhavedaõuriti, smçtiþ . vi÷eùàvayave, rà÷icakrasya ùaùñyuttara÷atatrayadhà vibhàjake bhàge, rà÷estriü÷addhà vibhàjake avayave, akùasyà÷àþ samàkhyàtàþ ùaùñyuttara÷atatrayamiti kùetraü horà ca drekvàõaü navàü÷odvàda÷àü÷akaþ . triü÷à÷a÷ceti vij¤eyaþ ùaóvarga iti ca jyotiùam navamito'ü÷aþ (rà÷etriü÷abhàgaþ) navàü÷aþ evaü dvàda÷àü÷àdayaþ . sa ca aü÷aþ ùaùñikalàtmakaþ kalà tu ùaùñivikalàtmikà . navamirvibhakte rà÷eþ triü÷àtmake navàü÷e ca . %<dvibhartçkà meùanavàü÷ake syàt>% ityupakramya %<niþsvà mçgàü÷e>% iti, %<viguõà ghañàü÷e>% iti ca vyavahàracamatkàraþ . 6, 1, 203 pàø såø vçùàdiùu pàñhàt asya àdyudàttatvam .

#<aü÷aka># triø aü÷a--õvul . vibhàjake . striyàm aü÷ikà . j¤àtau dàyàde puø aü÷a + svàrthe kan . aü÷a÷abdàrthe %<triü÷àü÷akastathà rà÷e rbhàga>% ityabhidhãyate iti jyotiùam navamite rà÷itriü÷abhàgàtmake navàü÷e, %<dvibhartçkà meùanavàü÷ake syàt ityupakramya>% %<vçùàü÷ake sà pa÷u÷ãlayukteti>% siühàü÷ake sà pitçvàsasaüsthiteti, ca jyoø sauradine naø .

#<aü÷ala># triø aü÷a + balopàdhike matvarthe lac . balavati . aü÷aü làti là + ka . aü÷agràhake triø .

#<aü÷asavarõana># naø samànovarõaþ yogaviyogayogyatà savarõaþ tataþ karaõàrthe õici bhàve lyuñ savarõanam aü÷ayoþ atulyacchedayoþ rà÷yoþ samacchedakaraõam 6 taø . lãlàvatyukte atulyacchedarà÷yoþ yogaviyogayogyatàsampàdake samacchedasàdhane kriyàvi÷eùe, tatràdàvaü÷asavarõanamityuktamya anyonyahàràbhihatau haràü÷au rà÷yoþ samacchedavidhànamevamiti lãlàvatyàmuktam .

#<aü÷ahara># triø aü÷aü harati hç--ac . aü÷ahàrake %<dvyaü÷aharo'rdhaharo và putravittàrjanàt piteti>% smçtiþ . anudyamane eva hç¤o'c iti niyamàt anyatra aõ . bhàrahàraþ .

#<aü÷àvataraõa># naø 6 taø . bhàrate àø paø 64 aø ukte devànàü svasvabhàgavi÷eùeõa vàsudevaàdiråpeõa pçthivyàmàvirbhàvena naradehagrahaõaråpe avataraõe .

#<aü÷in># triø aü÷a--õini . aü÷akàrake %<punarvibhàgakaraõe sarve và syuþ samàü÷ina>% iti smçtiþ aü÷a + matvarthe ini . avayavini . %<aü÷inaþ svàü÷agàtyantàbhàva prati mçùàtmateti>% vedàntaparibhàùà .

#<aü÷u># puø aü÷a--mçgaø ku . kiraõe såtre såkùmàü÷e prakà÷e prabhàyàü vege ca %<aü÷avo'tra patità raveþ kimu>%? ityudbhañaþ %<såryàü÷ubhirbhinnamivàravindamiti>% kumàø . tatra svaparaprakà÷akasya tejaþpadàrthasya samantàt prasçtaþ spar÷ayogyaþ ki¤cinnivióaþ såkùmàü÷avi÷eùaþ kiraõaþ, sa ca pràya÷aþ såryasya, tasya tejasà pradãptacandràde÷ca . tadapekùayà alpasthànaprasàrã ki¤cidviralaþ spar÷àyogyaþ tejaþsåkùmàü÷aþ prabhà, sà ca ratnàdivastunaþ . candràdestu anyàpekùayà'dhikaprasçtatvàt kiraõasambhavaþ ataeva tatra ÷ãtàü÷uþ sitakiraõa ityàdiprayogaþ . spar÷ayogyaþ tejaþpadàrthasya kiraõàdapi nivióaþ såkùmàü÷aþ àtapaþ, kiraõàpekùayà ativiralaprasàrã spar÷àyogyaþ paraprakà÷asàdhanamatisåkùmàü÷avi÷eùaþ àlokaþ . prabhàyàm àloke và na spar÷o'nubhåyate . tatra aü÷u÷abdasya kiraõavàcitve sahasràü÷uþ uùõàü÷uþ ÷ãtàü÷urityàdayaþ . prabhàparatve ratnàü÷uþ nakhàü÷urityàdayaþ . %<ajasramà÷ràvitavallakãguõakùatojjvalàïguùñhanakhàü÷ubhinnayeti>% %<dvijàvalãbàlani÷àkaràü÷ubhiriti>% ca màghaþ . såtràü÷aparatve aü÷ukaü paññàü÷ukaü cãnà÷ukamityàdayaþ . prakà÷aparatve upàü÷u upahçtaprakà÷atvàccàsya guptatvaü pratãyate taccàrthikam . såkùmavibhàgaparatve pràü÷uþ pronnatàvayavatvà ccàsya dãrghatvaü pratãyate taccàrthikam iti .

#<aü÷uka># naø aü÷avaþ såtràõi viùayo'sya aü÷u + ç÷yàdiø ka . vastre . %<yatràü÷ukàkùepavilajjitànàmiti>% kumàraþ . såkùmavastre uttarãyavastre patre (teja pàta) ÷uklavastre ca . aü÷u + svàrthe kan . aü÷u÷abdàrthe puø .

#<aü÷udhara># puø dhç--ac 6 taø . sårye aü÷ubhçdàdayo'pyatra kiraõàdidhàrake vegadhàrake ca triø .

#<aü÷upañña># naø aü÷unà såkùmasåtreõa yuktaü paññam . såkùmasåtra ghañitapaññavastre . %<÷rãphalairaü÷upaññànàmiti>% viùõuø .

#<aü÷upati># puø 6 taø . sårye, tasya sarvatejasvinàü kiraõàdhàyakatvàt candràdigrahàdau tejodàyakatvàccàsya tathàtvam ataevoktaü vçhatsahitàyàm %<salilamaye ÷a÷ini ravedãrdhitaya>% iti %<mårtitve parikalpitaþ ÷a÷ibhçta>% iti vçhajjàtake ca . %<ambiü vàvàdityaþ sàyaü pravi÷atãti>% %<udyantaü vàvàdityamagniranusamàrohatãti>% ca ÷rutau agnau såryàü÷uprave÷àbhidhànam . ata eva màghe tasya tviùàü patitvena tasyàstamaye tàsàmanumaraõàrthaü jvalanaprave÷a uktaþ . yathà %<rucidhàmni bhartari bhç÷aü vimalàþ paralokamabhyupagate vivi÷uþ . jvalanaü tviùa iti>% . evaü aü÷usvàmã tviñpatiprabhçtayo'pyatra .

#<aü÷umat># puø aü÷u + astyarthe matup . sårye, aü÷u÷àlyàdayopyatra . såryavaü÷ye asama¤jaþputre dilãpajanake ràjabhede tatkathà ràø àø 43 aø . aü÷umati padàrthamàtre triø .

#<aü÷umatã># strãø aü÷u såkùmaüpatramasyàþ aü÷u + matup + ïãp . ÷àlaparõyàm (÷àlapàn) .

#<aü÷umatphalà># strãø a÷umàniva raktaü phalaü mocakaü yasyàþ jàtivàcakatve'pi phalàntatayà na ïãù ajàø ñàp, aü÷umàniva samantàt prasçtaü phalatãti phala--ac và . kadalãvçkùe .

#<aü÷umàlin># puø aü÷ubhirmalate saübadhnàti mala--õini 3 ta0, aü÷avaþ màleva tataþ astyarthe ini và . sårye, dvàda÷a saükhyàyà¤ca . kiraõàdijàlavati triø striyàü ïãp .

#<aü÷ula># puø aü÷uüprabhàü buddhipratibhàü làti là--ka . càõakye munau, munimàtre ca . aü÷ugràhake triø .

#<aü÷uhasta># puø aü÷uþ kiraõohasta iva jalàdyàkarùaõasàdhanaü yasya . sårye . %<÷arairusrairivodãcyàn uddhariùyan rasàniveti>% raghau såryakiraõànàü rasàkarùakatvasya dçùñàntavidhayoktatvàdasya kiraõasya rasàkarùakatvàddhastatvam . tasya ca sahasràü÷ånàü rasàkarùakatvamagre sahasràü÷u÷abde vakùyate .

#<aü÷vàdi># puø . baø . svaravi÷eùàrthaü pàõinigaõapàñhokte ÷abdasamåhe, %<prateraü÷vàdayastatpuruùe>% (6, 3, 193 pà0) sa ca gaõaþ aü÷u jana, ràjan, uùñra, kheñaka, ajira, àrdrà ÷ravaõa, kçttikà ardhapura .

#<aüsa># vibhàjane adaø cuø ubhaø aüsayati te àüsisat ta . àpuki aüsàpayatãtyeke . vi + vi÷leùakaraõe pracyàvane ca %<vyaüsayàmàsa tat sainyamiti>% bhàratam . ac aüsaþ .

#<aüsa># puü aüsa--karmabhàvàdau ac . aü÷a÷abdàrthe, skandhe ca . %<aüsaniùaktabàhuþ>% %<aüsàropicàpeneti>% ÷ànto'pi skandhe .

#<aüsatra># naø aüsaü skandhaü tràyate trai--ka . skandhàvarake kavacabhede .

#<aüsakåña># puünaø aüsaþ kåña iva vçhattvàt . vçhatskandhe ràjanyoccàüsakåñakrathanapañurañadghoradhàraþ kuñhàra iti prabodha0

#<aüsa(se)bhàra># puø aüse dhçtaþ bhàraþ ÷àø taø và aluk . skandhadhçtabhàre .

#<aüsa(se)bhàrika># triø aüsa(se) bhàreõa harati bhastràø ùñhan . skandhabhàrahàrake, striyàü ïãù .

#<aüsala># triø aüsa + balopàdhike astyarthe lac . balavati .

#<aüsya># triø aüse bhavaþ aüsa + yat . skandhabhave, %<ye aüsyà ye aïgyàþ såcikà>% iti vedaþ . aüsa--karmaõi yat . vibhàjye triø .

@<[Page 37b]>@
#<aüha># bhàsane adaø ubhaø . aühayati te à¤jihat ta .

#<aühati># strãø hanti duritamanayà hana--ati, aühàde÷aþ . dàne .

#<aühas># naø amati gacchati pràya÷cittena ama--asun huk ca . pàpe %<mu¤cantvaühasa>% iti vedaþ svadharmatyàge %<lobho'nçtaü cauryamanàryamaüho jyeùñhà ca màyà kalaha÷ca daõóa>% iti bhàgavate kaliü prati parãkùidvàkyam aühaþ svadharmatyàgaþ iti ÷rãdharasvàmiraghunandanàdayaþ .

#<aühiti># strãø ahi--ktin grahàditvàt iñ . dàne .

#<aühu># triø ahi--mçgaø ku . pàpakàriõi . %<à vo'rvàcã sumatirvavçtyàdaüho÷cidyà>% iti (yaø 8, 7) %<aühoþ>% pàpakàriõaþ hanana÷ãlasyeti vedadãpaþ .

#<aühura># triø ahi--madguràdiø urac . gatiyukte %<sapta maryàdàþ kavayastatakùustàsàmekàmidamabhyaühuro gàt>% iti vedaþ .

#<aühri># puø aühati gacchatyanena ahi--vaïkryàdiø krin . pàde vçkùàdãnàü måle, tena aühripo vçkùaþ . catuþsaükhyàyà¤ca .

#<aühripa># puø aühriõà målena pibati siktatoyam pà--ka . vçkùamàtre .

#<aühriskandha># puø ahreþ skandhaiva . gulphe aïguùñhàïgulimadhyabhàgasya uparibhàge ca .

#<aka># vakragatau bhvàø paø ghañàdi . akati àkãt . akayati .

#<aka># naø na kam sukham guõavacanasya na¤yoge virodhyarthàbhidhàyità naø taø . duþkhe . nàsti kaü sukhaü yasmàt . pàpe . nàka÷abde akaü duþkhaü pàpaü và .

#<akaca># puø akàya duþkhàya càyate càya--óa . ketugrahe tasya codayena lokopaplavasya ÷àstraprasiddhiþ ketu÷abde vistaraþ . upaplavàya lokànàü dhåmaketurivotthita iti kumàø . nàsti kacoyasya . ke÷a÷ånye (ñàkarogayukta) triø .

#<akaóama># naø a, ka, óa, ma, ityàdikrameõa àdyakoùñhàdau varõasamudàyo'styatra ac . gràhyagopàlamantrasya ÷ugà÷ubhavicàropayogini cakrabhede . tatsvaråpaü yathà rudrayàmale--%<rekhàdvayaü pårbapare madhye rekhàdvayaü likhet . catuùkoõe catårekhà'kaóamaü cakramaõóalam . bhràmayitvà mahàvçttaü nirmàya varõamàlikhet . akàràdikùakàràntàn klãvahãnàn likhettataþ . ekaikakramato lekhyànmeùàdikavçùàntakàn . vàmàvartena gaõayet krama÷o vãravallabha! . dakùamàrgeõa gaõayennàmàdivarõakàdikàn . meùàditohi nàmàntaü krama÷aþ mantrapaõóitaþ . siddhasàdhyasusiddhàrãn punaþ siddhàdikàn punaþ . navaikapa¤came siddhaþ sàdhyaþ ùaóda÷ayugmake . susiddhastrimunau rudre vedàùñadvàda÷e ripuþ>% iti . (klãvavarõàþ ç é ë í varõàþ) %<gopàle'kaóamaü smçtamiti>% tatraivoktam . etacca gopàlamantraviùaye siddhàdicakratvena vyavahriyate .

#<akathaha># naø a, ka, tha, ha, ityàdivarõasaüghakrameõa varõasamudàyo'styasmin ac . tantroktamantragrahaõàrthaü tattanmantràõàü ÷ubhà÷ubhavicàropayogini cakrabhede tatsvaråpaü yathà rudrayàmale . %<vakùye'kathahacakràkhyaü sarvacakrottamottamam . yasya vicàramàtreõa kàmaråpã bhavennaraþ .. tatprakàraü vãranàtha . krama÷aþ krama÷aþ ÷çõu . caturasre likhet varõan catuþkoùñhasamanvite .. catuþkoùñha--catukoùñhacaturgçhasamanvitam . mandiraü ùoóa÷aü proktaü sarvakarmàrthasiddhidam .. caturasraü likhet koùñhaü catuùkoùñhasamanvitam . puna÷catuùkaü tatràpi likheddhãmàn krameõa tu .. sarveùu gçhamadhyeùu pràdakùiõya krameõa tu . akàràdikùakàràntàn likhitvà gaõayettataþ .. candramagniü rudravarõaü navamaü yugalantathà .. vedamaïkaü da÷a rasaü vasuü ùoóa÷ameva ca . caturda÷aü bhàskaraü ca sapta pa¤cada÷eti ca .. vahnãndu koùñhagaü varõapa¤cà÷aikaü mayoditam . etadaïkasthitàn varõàn gaõayet tadanantaram .. nàmàdyakùaramàrabhya yàvat mantràdimàkùaram . caturbhiþ koùñhairekaikamiti koùñhacatuùñayam .. punaþ koùñhagakoùñheùu savyato nàmakàditaþ . siddhaþ sàdhyaþ susiddho'riþ krama÷o gaõayet va÷ã .. siddhaþ sidhyati kàlena sàdhyastu japahomataþ . susiddho grahaõàjj¤ànã ÷atrurhanti ciràyuùam . siddhastu bàndhavaþ proktaþ sàdhyaþ sevaka ucyate . susiddhaþ poùakaþ proktaþ ÷atmurghàtaka ucyate . siddhakoùñhasthità varõà bàndhavàþ sarvakàmadàþ . japena bandhuþ siddhaþ syàt sevako'dhikasevanàt .. puùõàti poùako'bhãùñaü ghàtako nà÷ayet dhruvam . siddho yathoktakàlena dviguõàt siddhasàdhyakaþ .. tatsusiddho'rdhajapyena siddhàrirhanti bàndhavàn . sàdhyasiddho dviguõataþ sàdhyasàdhyo nirarthakaþ .. tatsusiddho dvighnajapàt sàdhyàrirhanti gotrajàn . susiddhasiddho'rdhajapàt tat sàdhyo dviguõàdhikàt . tatsusiddho grahàdeva susiddhàriþ sagotrahà .. arisiddhaþ sutàn hanyàt arisàdhyastu kanyakàþ . tatsusiddhastu patnãghnastadarirhanti sàdhakamiti>% .. etacca sarbamantreùu siddhàdicakratvena vyavahriyate .

#<akaniùñha># puø ake vedanindàråpe pàpe niùñhà'sya . buddhe . naø taø . kaniùñhabhinne jyeùñhe madhyamàdau ca triø .

#<akaniùñhapa># puø akaniùñhàn buddhàn pàtãti pà--ka . buddhàdhipabhede . naø taø . kaniùñhabhinnapàlake triø .

@<[Page 38b]>@
#<akampita># puø kampitaü buddhivçtte÷càlanaü tannàsti yasya . buddhabhede . kapi--kartari kta naø taø . saïkalpitavastubhyo'nuparate dçóhàdhyavasàye triø . bhàve kta naø vaø . kampana÷ånye triø .

#<akaraõa># naø kç--bhàve lyuñ arthàbhàve naø taø . karaõàbhàve nivçttau %<akaraõe pratyavàyànubandhitvaü nityatvamiti>% mãmàüsakàdayaþ . %<akaraõàt mandakaraõaü ÷reya>% iti smàrtàþ akaraõa¤ca nyàyàdimate karaõàbhàvaþ, mãmàüsakavedàntimate nivçttiþ . ata eva aùñasyàü màüsaü nà÷nãyàdityàdau sarvatra niùedhasamabhivyàhçtakriyàviùayakanivçttàveva vidhyarthànvayaþ ityuktaü mãmàüsakaiþ . ÷aïkaràcàryeõa ca %<nàsato vidyate bhàvonàbhàvo vidyate sata>% iti gãtà ÷lokabhàùye mahatà prabandhena satpadàrthàdabhàvotpatti nirasyatà niùedhasya nivçttiråpatvamurarãkçtam . nivçtti÷ca pravçttivirodhã bhàvaråpodharmavi÷eùaþ . nàsti karaõaü dehendriyàdikamasya . sarvakaraõa÷ånye paràtmani puø . %<apàõipàdojavanograhãtetyàdi>% ÷rutau tasya sarvakaraõa÷ånyatvamuktam .

#<akaraõi># strãø na¤ + kç--àkro÷e ani . karaõaü mà bhådityàkro÷àtmake ÷àpe . %<tasyàkaraõirevàstu>% iti .

#<akarà># strãø akaü duþkhaü sevanàt lokànàü ràti gçhõàti nà÷ayatãti rà--ka . àmalakyàm . nàsti karo'sya . kara÷ånye triø . na karoti kç--ac naø taø . kàrakabhinne karaõa÷ãlabhinne nivçttipare ca triø .

#<akaruõa># triø nàsti karuõà yasya yatra và . dayà÷ånye dainya÷ånye ca .

#<akarka÷a># triø na karka÷aþ . kàrka÷yavirodhimçdutvavati komale

#<akarõa># triø nàsti karõo'sya . ÷ravaõendriya÷ånye %<pa÷yatyakarõa>% iti ÷rutiþ . sarpe puø tasya cakùuùaiva ÷ravaõàttadindriya÷ånyatvam . ràdheyaþ karõaþ tachånye triø . %<anarjuna makarõaü và jagadadyeti ni÷citamiti>% bhàratam .

#<akartana># triø uccasthaü phalaü kartituü ÷ãlamasya kçta--yuc naø taø . uccavirodhihrasvatvavati svarve . kçta--bhàve lyuñ naø baø . chedanàkartari triø .

#<akartavya># triø kç--karmàdau tavya naø taø . karaõànarhe niùiddhe padàrthe . bhàve kta naø baø . kriyà÷ånye kåñasthe caitanye naø . %<na me pàrthàsti kartavyaü triùu lokeùu ki¤caneti>% gãtàyàmã÷varasya sarvakriyàniùedhàt tathàtvam .

#<akartç># triø kartç + naø taø . kartçbhinne kartçsada÷e kàrake %<akartari ca kàrake>% pàø . kartçbhinne, kriyà÷ånye ca %<puruùo'kartà bhoktà>% ceti sàükhyamatam .

#<akarmaka># triø nàsti karma yasya baø kap . vyàkaraõokte karma÷ånye dhàtau, %<laþ karmaõi ca bhàve càkarmakebhya iti>% pàø . %<phalavyàpàrayorekaniùñhatàyàmakarmaka iti>% hariþ . striyàü ñàpi kàpi ataittvam akarmikà . %<prasiddheravivakùàtaþ karmaõo'karmikà kriyeti>% hariþ .

#<akarmaõya># triø na karmane prabhavati karman + yat naø taø . karmànarhe %<akarmaõyaü tithimalaü vidyàdekàda÷ãü vineti>% tiø taø .

#<akarman># anupalambhàdivat arthàbhàve naø taø . karmàbhàve %<karmaõohyapi boddhavya bodhyavya¤ca vikarmaõaþ . akarmaõa÷ca boddhavyaü gahanà karmaõogatiriti>% gãtà akarmaõaþ akriyàyà iti tadbhàùyam . duùñaü karma aprà÷astye naø taø . duùñakàrye akarmàdàvabhirata iti smçtiþ . naø baø . kàrya÷ånye triø %<akarmà dasyurabhita>% iti vedaþ .

#<akala># puø nàsti kalà'vayavo'sya . niraü÷e paramàtmani %<cinmayasyàdvitãyasya niùkalasye>% tyuktestasya tathàtvam . gãtàdikalà÷ånye, avayava÷ånye ca triø .

#<akalkana># triø kalkanaü dambhaþ naø baø . dambharahite %<akalkano niràrambhaþ>% iti gãtà . vaidyakoktauùadhapàkavi÷eùaþ kalkanaü, tacchånye ca . nàsti kalko'sya baø kap . akalkako'pyatra . ata eva gãtàyàmakalkaka ityapi kvacit pàñhaþ .

#<akalkà># strãø na kalkaþ maloyasya naø baø . nirmalatvena ÷ubhràyàü jyosnàyàm . malàdi÷ånye triø .

#<akalya># triø kalàsu sàdhuþ kalà + yat kalyaþ niràmayaþ naø taø . asvàsthyavati . kalyate iti kala--yat kalyaü kalpanãyaü mithyàbhåtaü naø taø . satye api tvanãnayadapanãtà÷eùa÷alyamakalyasandha iti da÷akuø . akalyasandhaþ satyasandha ityarthaþ .

#<akavà># triø na kavyate varõyate kava--à naø taø . avarõanãye %<pra prajàyante akavà mahobhiriti>% vedaþ .

#<akasmàt># avyaø na kasmàt ki¤citkàraõàdhãnatvaü yatra aluk saø . kàraõànadhãne atarkitopanate . %<kathamayamakasmàdgaganacàriõàmàkà÷e karuõadhvaniþ ÷råyate>% iti nàñakam %<sàmànyalakùaõà kasmàdakasmàt parilupyate>% iti pakùadharaþ . %<akasmàt nagaropànte kathaü dhåmàyate citeti>% hàsyàø . pàø càrvàdigaõe tathà pàñhàcca na pa¤camyà luk tena àpatitabhavàdyarthe ñha¤i ñilope àkasmika iti .

#<akàõóa># triø naø taø . anavasare anucitakàle %<tàtastamakàõóe eva pràõaharapratãkàramupaplavamiti>% kàdaø . asya niø etadantatvamiti kecit . baø . skandha÷ånye vçkùe puø .

#<akàma># triø na kàmayate kàma--õiï--ac . icchà÷ånye %<nàkàmo dàtumarhatãti>% smçtiþ . kàmanàviùayaphalànanusandhàyini . %<akàmo viùõukàmoveti>% smçtiþ smaravikàra÷ånye ca . %<bhayàdakàmà'pihi dçùñivibhramamiti>% ÷akuø .

#<akàmatas># aø akàma + pa¤camyàstasil . anicchàta ityarthe %<akàmataþ kàmacàre cauravaddaõóamarhatãti>% smçtiþ .

#<akàya># puø nàsti kàyo'sya . kàya÷ånye ràhau tasya càmçtàharaõakàle viùõunà cchinnamastakatve'pi amçtaprà÷anena amaraõamityanusandheyam . %<amçtàsvàdanavi÷eùàcchinnamapi ÷iraþ kilàsurasyedam . pràõairaparityaktaü grahatàü yàtaü vadantyeke iti>% vçhatsaø . deha÷ånye triø . paramàtmani puø . niùkalasyà÷arãriõaityuktestasya tathàtvam .

#<akàra># puø a + svaråpàrthe kàra . asvaråpe varõe evamikàràdayo'pi tattadvarõasvaråpeùu . kàraþ karaõaünaø baø . kriyàrahite triø .

#<akàraõa># triø nàsti kàraõaü heturudde÷yaü và yasya . heturahite udde÷yarahite ca %<kimakàraõameva dar÷anaü vilapantyairataye na dãyate>% iti kumàø tato'kàraõavairã naþ %<kàraõàdapare pare iti>% naiùadham . niùprayojane ca . naø taø . kàraõabhinne %<akàraõaguõotpannà>% iti bhàùàø .

#<akàrin># triø kç--õini naø taø . kartçbhinne, karaõànnivçtte ca .

#<akàrpaõya># triø nàsti kàrparõyaü yasya . dainya÷ånye, kçpaõatà÷ånye ca .

#<akàrya># naø apra÷astaü kàryam aprà÷astyye naø taø . kutsitakàrye niùiddhakàrye ca . %<akàryamiva pa÷yàmi svamàüsamiva bhojane>% . %<kimakàryaü kadaryàõàmiti>% hitoø . kartavyabhinne triø .

#<akàla># puø aprà÷astye naø taø . apra÷astakàle vihitakarmasu paryudastayà'bhihite guru÷ukràdyastakàlàdau, sa ca malamàsa, guru÷ukrabàlyavçddhatvàstamaya, siühamakarànyataragurusthiti, pårbarà÷yanàgatàticàrigurukavatsara, pårbarà÷isaükramiùyamàõàti càrigurukapakùatraya, vakragurukàùñàviü÷atidivasa, bhåmikampàdyadbhutasaptàha, siühàditya, gurvàditya, pauùamàsacatuùñayànyatamaikadvitritadadhikànyatamadinavçttyàkàlikavçùñyuttaraikatrisaptàhànyatamadinàdi, råpo malamàsatattvàdyuktaþ tattadvihitakarmasu paryudastatayà'bhihitaþ kàlaþ etatpramàõàni saprati prasavaü malamàsatattvamuhårtacintàmaõyàdau draùñavyàni %<akàle vãkùito viùõurhanti puõyaü puràkçtamiti>% puø . apràptaþ anucitaþ kàlaþ ÷àø taø . apràptakàle %<nàkàle mriyate ka÷cit pràpte kàle na jãvatãti>% puràõam . %<akàlajaladodaya>% iti raghuþ . %<akàlamçtyuharaõa>% miti tantram . %<vartyàdhàrasnehayogàt yathà dãpasya saüsthitiþ . vikriyàpi hi dçùñaivamakàle pràõasaükùaya>% iti yàj¤aø . %<akàlajantu virasaü na dhànyaü guõavat smçta>% miti, vaidyaø . %<nàkàlavçùñau kurvãta vratabandha÷ubhrakriyàmiti>% smçtiþ anucitakàle vçùñàviti tadarthaþ . varamekàhutiþ kàle nàkàle lakùakoñayaþ iti tiø taø . nàsti kàlopàdhijanyajàtamatra . janya÷ånye pralaye . akàlakàlameghamedureti kàdaø . apràptaþ kàlo yasya pràdibhyaþ dhàtujasyeti baø antyalopa÷ca . apràptakàle anucitakàle padàrthe triø . kàlaþ kçùõaþ naø taø . kçùõaviruddha÷ubhravarõe puø . kçùõavirodhi÷ubhratvavati triø .

#<aki¤cana># triø nàsti ki¤cana yasya mayåraø taø . nirdhane, %<aki¤canaþ san prabhavaþ sa sampadà>% miti kumàø . daridre, %<aki¤cane ki¤cananàyikàïgake kimàrakåñàbharaõena na ÷riya>% iti naiùadham .

#<aki¤canatà># strãø aki¤canasya bhàvaþ tal . saünyàsàïge sarvadravyatyàgaråpe yamavi÷eùe %<vrataü dànaü parivrajyà tapasyà niyamasthitiþ . ahiüsà'såyatàsteyabrahmàki¤canatà yama>% iti smçtiþ brahma vedamantraþ ã÷varamananaü vetyarthaþ . nirdhanatve ca . bhàve tva . tatraivàrthe naø . %<sthàne bhavànekanaràdhipaþ mannaki¤canatvaü makhajaü vyanaktãti>% raghuþ .

#<aki¤cijj¤a># triø na ki¤cit jànàti j¤à--ka a÷ràddhabhojãtivat asamarthasaø . ki¤cidanabhij¤e, ki¤cidj¤àna÷ånye, alpaj¤àne, j¤àna÷ånye ca .

#<aki¤citkara># triø na ki¤cit karoti kç--ac asamartha saø . ki¤cidakàrake kriyà÷ånye, niùprayojane ca .

#<akuõñha># triø nàsti kuõñhà yasya . pratibandha÷ånye, karma dakùe ca .

#<akutobhaya># triø nàsti kuto'pi bhayaü yasya mayåø saø . kuta÷cidapi bhaya÷anye .

@<[Page 40b]>@
#<akupya># naø gupyate nisvatàvya¤jakatayà--lajjàkaratvàt gupa--kyap niø kasya paþ kupyaü raityàdi naø taø . svarõe, råpye ca .

#<akumàra># triø na kumàraþ . atãtakaumàràvasthe taruõe .

#<akula># triø apra÷astaü kulamasya naø baø . apra÷astakule %<kulànyakulatàü yàtãti>% manuþ .

#<aku÷ala># triø na ku÷alaü maïgalamasya . maïgalavirodhyamaïgalayukte . naø taø . ku÷alavirodhini abhadre naø . dakùabhinne triø .

#<akåpàra># puø na kåpamçcchati ç--aõ . vçhatkacchape . na ku pçthvãü pipårti pç--pàlanapåraõayoþ aõ bàø dãrghaþ, na kutsitaü pàraü gantavyade÷o yasya và, pçø dãrghaþ . mahàpàre samudre, dåragàmini sårye ca puø . pçø . akåvàro'pyatra .

#<akçta># triø kç--karmaõi kta naø taø . kçtabhinne anyathàkçte . %<kçtàkçtàvekùaõàdau brahmà çtvik niyujyate>% iti yàj¤ikaprasiddhiþ . %<akçtavyåhàþ pàõinãyà>% iti paribhàùà . na kçto vyåhaþ vi÷eùeõa åhoyaiþ vinà÷onmukhaü dçùñvà kçtamapi kàryaü nà÷ayantãti tadarthaþ siø kauø . balapårbakçte çõalekhyapatràdau ca %<sarvàn balakçtànarthànakçtàn manurabravãditi>% manuþ . %<balàt kuruta pàpàni santu tànyakçtàni vaþ . sarvàn balakçtànarthànakçtàn manurabravãditi>% naiùadham . putrikàtvena akalpitàyàü duhitari strã . %<akçtà và kçtà vàpi yaü vindet sadç÷àt sutamiti>% smçtiþ . bhàve kta abhàvàrthe naø taø . karaõàbhàve nivçttau %<naiva tasya kçtenàrtho nàkçteneha ka÷caneti>% gãtà .

#<akçtaj¤a># triø na kçtaü jànàti j¤à--ka asamaø saø . kçtopakàràsmàrake, kçtaghne, %<àtmàràmàþ pårõakàmàþ akçtaj¤à gurudruha>% iti bhàgavatam .

#<akçtin># triø kçtamanena kçta + ini naø taø . kàryàkùame kriyàsu pàñavarahite .

#<akçtya># naø kç--kyap aprà÷astye naø taø . duùñakàrye cauryàdikaraõe . na kçtyamasya naø baø . karmarahite triø .

#<akçtrima># triø na kçtrimaþ naø taø . kçtrimabhinne svabhàvasiddhe . %<kçtrimàkçtrimayormadhye kçtrime kàryasaüpratyaya>% iti pari%<bhàùà akçtrimasneharasànuviddhamiti>% .

#<akçtvà># aø na kçtvà na + kç--ktvà . karaõànantarye %<akçtvà kulasantatimiti>% manuþ .

#<akçùñapacya># triø akçùñe kùetre pacyate paca--kyap 7 taø . halàdyakçùñakùetre pacyamàne nãvàràdau ÷asye .

@<[Page 41a]>@
#<akçùõa># puø nàsti kçùõaþ malo yasya . niùkalaïke candre %<candramà vai brahmà'kçùõa>% iti ÷rutiþ . naø taø . kçùõatvavirodhi÷ubhratve puø . tadvati, ÷uddhe ca triø .

#<akçùõakarman># triø na kçùõaü ÷uddhaü karma yasya . ÷uddhakarmakàriõi puõya÷ãle .

#<aketu># puø nàsti ketu÷cihnaü yasya . cihnarahite aj¤àne, %<ketuü kçõvannaketave>% iti vedaþ yaø (29, 37) aketave aj¤ànàyeti vedadãpaþ . cihnadhvajàbhyàü rahite triø .

#<akau÷ala># triø na--ku÷alaþ aku÷alastato bhavàdau aõ àdyaco và na vçddhiþ . aku÷alabhavàdau . àdyaco và vçddhau àkau÷alo'pyatra . ku÷alasya bhàvaþ aõ + naø taø . asauùñhave naø .

#<akkà># strã aka--ka, acyate ityak anva--kvip gatiþ tasyai kàyati kai ka và . màtari jananyàm .

#<akta># triø ajyate anja--karmaõi kta . kçtà¤jane, %<aktaü rihàraõàü vyantu vaya iti>% %<aktàþ ÷arkarà upadadhà tãti>% ca ÷rutiþ parimite, vyàpte, saïkule ca .

#<aktu># puø anja--tu niø . ràtrau, tadupalakùite tamasi ca %<rudraü divà vardhayà rudramaktau>% itivedaþ .

#<aktra># naø anja--bàø ktra . varmaõi .

#<akra># triø ancu gatau rak . sthire . %<udu svarurnavajà nàkraþ>% itivedaþ .

#<akrama># triø nàsti kramaþ paripàñã pàdaþ kramaõaü và'sya . paripàñã÷ånye tyaktakrame ekakàle . %<taccàrthakriyàcàritvaü kramàkramàbhyàü vyàptaü na ca kramàkramàbhyàmanyaþ prakàraþ samastãti>% sarvadaø pàda÷ånye àkramaõa÷ånye ca . kramabhàve gha¤ abhàvàrthe naø taø . kramaõàbhàve puø . avyayãbhàvaþ . kramàbhàve avyaø .

#<akràntà># strã na kramyate sma kaõñakàvçtatvàt krama--kta naø taø . vçhatyàm . kràntabhinne viùõunà krànte ca triø .

#<akratu># triø nàsti kraturyaj¤aþ saükalpovà yasya . yaj¤arahite saükalparahite ca paramàtmani puø %<nyakratånyarthino mçdhravàca>% iti vedaþ .

#<akriyà># strãø abhàvàrthe naø taø . kriyàbhàve %<pradhànasyàkriyà yatra sàïgaü tat kriyate punaþ . tadaïgasyàkriyàyàntu nàvçttirna ca tatkriyeti>% %<akriyà trividhà prokteti>% ca smçtiþ . naø baø . karma÷ånye guõàdau ca triø . sarvakarma÷ånye paramàtmani puø .

#<akråra># triø na kråraþ . krårabhinne sarale, svanàmaprasiddhe vçùõivaü÷ye kùattriyabhede puø .

#<akrodha># puø na krodhaþ abhàvàrthe naø taø . krodhàbhàve yamabhede ahiüsà kùàntirakrodhaþ satyàsteyàparigrahà iti puràõam . akrodhaü ÷ikùayantyanye krodhanà ye tapãdhanà iti naiùaø naø baø . krodha÷ånye triø .

#<aklama># puø na klamaþ abhàvàrthe naø taø . ÷ramàbhàve . naø baø . ÷rama÷ånye triø .

#<akliùña># kli÷a--bhàve ktanaø 7 baø . kle÷arahite karmàdau . kli÷akartari kta naø taø . ÷ràntabhinne triø .

#<akle÷a># puø abhàvàrthe naø taø . kle÷àbhàve . naø baø . kle÷a÷ånye triø .

#<akùa># vyàptau saühatau ca bhvàø paø veñ . akùati akùõoti àkùãt àùñàm àkùiùñàm ànakùe . kta aùñaþ ktin aùñiþ ÷atç akùõuvan i akùi--kanin akùa .

#<akùa># naø a÷nute vyàpnoti viùayàn svavçttyà saüyogena và a÷a--sa . indriye, %<akùàõi paõóitajanà vidurindriyàõi>% uø netre, adhokùaja iti . tutthe (tuüte) sauvarcale ca . jyotiùokte rà÷icakràvayavabhede . %<÷aïkurnaronà kathitaþ saeva svàrdhàdraveryà viùuvaddinàrdhe . natiþ palo'kùa÷ca saeva tajj¤aistatronnatiryàsya saeva lamba iti>% siddhànta÷iromaõigaõitàdhyàyokte viùuvaddinàrdhe khàrdhàpekùayà natiråpe palàü÷abhede puø . etadvivaraõam bhàskaràcàryeõa pramitàkùaràyàü svayameva kçtam . yathà %<nirakùade÷e (laïkàvibhàge) yadeva viùuvanmaõóalaü tadeva samamaõóalaü tataþ kùitijàdanyadunmaõóalaü nàma valayaü nàsti tatra dhruvau ca kùitijasaüj¤e, atha nirakùade÷àt draùñà yathà yathà uttarato gacchati tathà tathà udakdhruvamunnataü pa÷yati tathà yairbhàgai rdhruvaunnatastaireva bhàgaiþ akùasaüj¤aiþ svasvastikàt dakùiõatoviùuvanmaõóalaü nataü pa÷yatãti>% . %<candrà÷vi 12 nighnà palabhàrdhità ca laïkàvadhiþ syàdiha dakùiõo'kùa>% iti bhàsvatã . udagdi÷aü yàti yathà yathà narastathà tathà syànnatamçkùamaõóalam . udagdhruvaü pa÷yati connataü kùitestadantare yojanajàþ palàü÷akà iti siddhànta ÷iø golàdhyàyaþ yadi bhåparidhi (4967) yojanai÷cakràü÷àþ (360) labhyante tadàpasàrayojanaiþ kimiti, yadyçkùaparidhinà (360) bhåparidhiþ (4967) labhyate tadà akùàü÷aiþ kimiti, trairà÷ikena phalaü nirakùade÷alaïkàsvade÷ayorantarayojanàni syuriti, suyameva pramitàkùaràyàü vyàkhyàtam, tathaiva golàdhyàyoktaü dar÷itam . %<yojanasaükhyà bhàü÷ai (360) rguõità svaparidhi (4967) hçtà bhavantyaü÷àþ (akùàü÷àþ) . akùàü÷ebhyo bhåmau kakùàyàü (çkùa 360 kakùàyàm) và yojanàni ca vyastamiti>% . vyastamiti bhåparidhiguõità bhàü÷ahçtà akùasaükhyà (yojanasaükhyà) bhavatãti . nirakùade÷àt kùiticatuthàü÷e kila merustatra navatiþ palàü÷àþ (akùàü÷àþ) iti ca tatraivoktam . pà÷ake karùaparimàõe ca naø vibhãtakavçkùe (vayaóà) tuùe, àtmani rudràkùe sarpe jàtàndhe garuóe ca puø . tatra rudràkùe akùamàlà . karùe anubhavati dhàràbhirakùamàtràbhiriti, vibhãtake %<yathà vai dve àmalake, dve và kaule dvau vàkùau iti>% ÷rutiþ . vyavahàre akùadar÷akaþ . ràvaõasutabhede puø . tatkathà ràmàø suø 43 aø .

#<akùaka># puø akùaiva kàyàti kai--ka . tini÷avçkùe . svàrthekan . akùa÷abdàrthe prakçtiliïgam .

#<akùakåña># puø akùasya cakùuùaþ kåñaiva . netratàràyàü, svàrthe kan . tatraiva .

#<akùakùetra># naø akùanimittaü kùetram ÷àø taø . jyotiùokteùu akùasàdhanàrthaü kùetratayà kalpiteùu akùapraveùu aùñasu kùetreùu . tàni ca siddhànta÷iromaõau gaõitàdhyàye dar÷itàni yathà . %<bhujo'kùabhà koñirinàïgulonà karõo'kùakarõaþ 1 khalumålametat kùetràõi yànyakùabhavàni teùàü vidyeva mànàrthaya÷aþsukhànàm .. lambajyakà koñirathàkùajãvà bhujo'tra karõastribhuje 2 tribhajyà . kujyà bhujaþ koñirapakramajyà karõo'grakà ca tribhujaü tathedam3 .. tathaiva koñiþ samavçtta÷aïkuragrà bhujastaddhçtiratra karõaþ 4 . bhujo'pamajyà samanà cakarõaþ kujyonità taddhçtiratra koñiþ 5 .. agràdikhaõóaü kathità ca koñirudvçttanà doþ ÷ravaõo'pamajyà 6 . udvçttanà koñirathàgrakàgrakhaõóaü bhujastacchravaõaþ kùitijyà 7 .. khaõóaü yadårdhvaü samavçtta÷aïko ryattaddhåtestàvatha koñikarõau . agràdikhaõóaü bhuja 8 evamaùñau kùetràõyamånyakùabhavàni tàvat ..>% kùetràõi dar÷ayet, tatra dakùiõottaramaõóale viùuvadvçttasampàtàdadho yàvàüllambaþ kùitijasamasåtraparyantaþ sà tatra koñiþ, lambanipàtakumadhyayorantaraü sà'kùajyà tatra bhujaþ, bhåmadhyàllambàgragàmisåtraü trijyà sà tatra karõaþ, idamapyakùakùetram, iùñàhoràtravçtta yatra kùitije lagnaü tasya pràk svastikasya càntaramagrà (càpàü÷àþ) teùàü jyà'grà tàvatã ca pratyakkùitije agràgrayornivaddhaü såtramudayàstasåtram ahoràtravçttonmaõóalasampàtasya pràcyaparasåtrasya ca yadantaraü sà kràntijyà, sà tatra koñiþ, agrà karõaþ, tadagrayorantaraü sà kujyà sa bhujaþ idamakùakùetraü, tathàhoràtravçttasamamaõóalasampàtàdadhovalambaþ, samavçtta÷aïkuþ sà koñiþ, agrà bhujaþ, ahoràtravçtte jyàkhaõóakaü taddhçtiþ karõaþ, idamakùakùetraü, tathà kçjyonità taddhçtirahoràtravçtte jyàrdvaü sà koñiþ, unmaõóale kràntijyà sa bhujaþ, samavçtta÷aïguþ karõaþ, idamakùakùetram, tathàhoràtronmaõóalayoþ sampàtàdavalamba unmaõóala÷aïguþ sa bhujaþ, unmaõóalavçtte kràntijyà karõaþ, unmaõóala÷aïka målasya pràcyaparasåtrasya ca yadantaraü tadagràdikhaõóaü sà tatra koñiþ, idamakùakùetraü, tathonmaõóala÷aïkaþ koñiþ, ÷aïkumålodayàstasåtradorantaramagràgrakhaõóaü sa bhujhaþ, koñibhujàgrayorantarasåtraü sà kujyà sa tatra karõaþ, idamakùakùetraü, tathonmaõóala÷aïkanà hãnaþ sama÷aïkustatsama÷aïkorårdhvaü khaõóaü sà koñiþ, kujyonà taddhçtistaddhçterårdhvakhaõóaü sa karõaþ, agràdikhaõóaü sa bhujaþ, idamakùakùetram etànyaùñau tàvatkathitàni evamanyànyapi bhavanti .

#<akùaja># naø akùàt indriyasannikarùàt jàyate jana--óa . indriyaviùayasannikarùotpanne pratyakùaj¤àne vajre asthiråpàyavajàtatvàttasya tannàmatvam . pràguktàkùàrthajàte triø . jyotiùokte akùabhave kùetràdau ca .

#<akùaõika># triø na kùaõikaü naø . sthire ni÷cale ca . %<harivãkùaõàkùaõikacakùuùeti>% màghaþ . akùaõikacakùuùà sthiradçùñyà stimitanetrayetyarthaþ iti mallinàthaþ .

#<akùaõvat># triø akùaasyàsti matup masya vaþ . netrayukte %<pa÷yadakùaõvànna viveda>% iti %<akùaõvantaþkarmavantaþ samarthà>% iti ca vedaþ .

#<akùata># puø baø na kùatàþ . akùatà÷ca yavàþ proktà iti kàø smçtyukte yave . napuüsakamiti kecit %<dårvàkùatàni>% ceti puràõam . taõóule, %<akùatairnàrcayedviùõuü na tulasyà vinàyakamiti>% tantram . ÷asyamàtre naø . kùayayuktabhinne utkarùànvite avidàrite ca triø . %<akùatà và kùatà và pãti>% manuþ . kùaõa--bhàve kta naø taø . kùayàbhàve naø . %<akùata¤càriùñaü cà stu>% iti ÷ràddhaviprasamãpe kçtakarmaõo'kùayapràrthanà .

#<akùadar÷aka># puø akùàõàmçõàdànàdivyavahàràõàü dar÷akaþ dç÷a--õvul 6 taø . vivàdanirõetari dharmàdhikaraõàdhyakùe . dyatadar÷ake triø .

#<akùadç÷># puø akùàn vyavahàràn pa÷yati dç÷a--kvin kutvam . akùadar÷aka÷abdàrthe . akùàrthadraùñari triø .

#<akùadevin># triø akùairdãvyati diva--õini 3 taø . pà÷akàdidyåtakrãóàkàrake .

#<akùadya># triø akùairdãvyati diva--kvip åñh . pà÷akàdidyåtakàrake .

@<[Page 43a]>@
#<akùadyåta># naø akùairdyåtam 3 taø . pà÷akàdikrãóàyàm .

#<akùadyåtàdi># puø baø . %<nirvçtte'kùadyåtàdibhya>% iti pàõinyukte ñhakpratyayanimitte ÷abdasamåhe . akùadyåta, jànuprahçtajaïghàprahçta jaïghàprahata, pàdasvedana, kaõñakamardana, gatànugata, gatàgata--yàtopayàta, anugata iti . akùadyåtena rnivçttam àkùadyåtikaü vairamityàdi .

#<akùadhara># puø akùaü cakraü rathàvayavaü tatkãlakamiva kaõñakaü và dharati dhç--ac 6 taø . viùõau cakre ÷àkhoñakavçkùe ca cakradhàrakamàtre triø .

#<akùadhur># strãø akùasya cakrasya dhåragraü bhàrovà 6 taø na a samàø . cakràgre cakrabhàre ca .

#<akùadhårta># triø akùe taddevane dhårtaþ . dyåtaku÷ale dyåtakàriõi ca (juyàri) .

#<akùadhårtila># puø akùasya ÷akañasya dhårtiü bhàraü làti là--ka . ÷akañavàhanakartari vçùe .

#<akùan># naø akùa--bàhuø kanin . netre dakùiõe'kùan iti vçhaø upaø %<bhadraü karõebhiþ ÷çõavàma devà bhadraü pa÷yemàkùabhiryajatrà>% iti vedaþ .

#<akùa(kùi)pañala># naø akùõaþ netrasya pañalamivàcchàdakatvàt . netrasyàvarake ko÷abhede netrarogabhede (chàni) ca . pañalastharogabhedàdi ÷u÷rute uktaü yathà %<masåradalamàtràntu pa¤cabhåtaprasàdajàm . khadyotavisphuliïgàbhàü siddhàü tejobhiravyayaiþ .. àvçtàü pañalenàkùõorvàhyena vivaràkçtim . ÷ãtasàtmyàü nçõõàü dçùñimàhurnayana cintakàþ .. rogàüstadà÷rayàn ghoràn ùañ ca ùañ ca pracakùmahe . pañalànupraviùñasya timirasya ca lakùaõam .. ÷iràbhirabhisampràpya viguõo'bhyantare bhç÷am . prathame pañale doùo yasya dçùñau vyavasthitaþ .. avyaktàni sa råpàõi sarvàõyeva prapa÷yati . dçùñirbhç÷aü vihvalati dvitãyaü pañalaü gate . makùikàþ ma÷akàn ke÷àn jàlakàni ca pa÷yati . maõóalàni patàkà÷ca marãcãþ kuõóalàni ca .. pariplavàü÷ca vividhàn varùamabhraü tamàüsi và . dårasthànyapi råpàõi manyate ca samãpataþ .. samãpasthàni dåre ca dçùñergocaravibhramàt . yatnavànapi càtyarthaü såcãpà÷aü na pa÷yati .. årdhaü pa÷yati nàdhastàttçtãyaü pañalaü gate . mahàntyapi ca råpàõi cchàditànãva vàsasà .. karõanàsàkùiyuktàni viparãtàni vãkùate .. yathàdoùa¤ca rajyeta dçùñirdoùe balãyasi .. adhaþsthite samãpasthaü dårastha¤coparisthite . pàr÷vasthite tathà doùe 'pàr÷vasthànãva pa÷yati .. samantataþ sthite doùe saïkulànãva pa÷yati . dçùñimadhyagate doùe sa ekaü manyate dvidhà .. dvidhàsthite tridhà pa÷yedbahudhà cànavasthite . timiràkhyaþ sa vai doùa÷caturthapañalaïgataþ .. ruõaddhi sarvato dçùñiü liïganà÷aþ sa ucyate . tasminnapi tamobhåte nàtiråóhe mahàgade .. candràdityau sanakùatràvantarikùe ca vidyutaþ . nirmalàni ca tejàüsi bhràjiùõåni ca pa÷yati .. sa eva liïganà÷astu nãlikàkàcasaüj¤itaþ>% iti . akùàõàü vyavahàràõàü pañalamastyasya ac 6 taø . akùadar÷ake dharmàdhyakùe puø .

#<akùapari># avyaø akùeõa pà÷akena viparãtaü vçttam . akùa÷alàketyàdinà pariõà avyaø . pà÷akakrãóàyàü yathà guñikàpàte jayobhavati tadviparãtapàtane .

#<akùapàñaka># puø akùe vyavahàre pàñayati dãpyate paña dãptauõvul . vyavahàranirõetari dharmàdhyakùe .

#<akùapàda># puø akùaü netraü dar÷anasàdhanatayà jàtaþ pàdo'sya . nyàyasåtrakàrake gautame munau, sa hi svamatadåùakasya vyàsasya mukhadar÷anaü cakùuùà na kartavyamiti pratij¤àya pa÷càt vyàsena prasàditaþ pàde netraü prakà÷ya taü dçùñavàniti pauràõikã kathà . %<akùapàdapraõãte ca kàõàde sàükhyayogayoþ . tyàjyaþ ÷rutiviruddho'rtha iti>% padmapuràõam .

#<akùapãóà># strãø akùamindriyaü rasanàråpaü pãóayati àsvàdanàt pãóa--ac . yavatiktàlatàyàm . pãóa--bhàve aï + 6 taø . indriyapãóàyàm .

#<akùama># triø na kùamate kùama--ac naø taø . asamarthe . kùama--bhàve aï abhàvàrthe naø taø . kùamàbhàve ãrùyàyàm strã . %<akùamà bhavataþ keyamiti>% bhàratam . naø baø . kùamàrahite triø .

#<akùamàlà># strã akùàõàü rudràkùàõàü màlà . rudràkùa vãjagrathitamàlàyàm . akàràdikùakàràntaþ akùa statkçtà tatpratinidhãbhåtà và màlà ÷àø taø . ekapa¤cà÷advarõamàlàyàm tatpratinidhãbhåtàyàü sphañikàdigrathitàyàm vàhyamàlàyà¤ca %<÷oùyamàõapuùkaravãjaü grathyamanàkùa màlamiti>% kàdaø . %<vibhàntamacchasphañikàkùamàlayeti>% màghaþ . tadvivaraõam . %<kramotkramagate màlà màtçkàrõe kùameruke . làvasànaiþ sàùñavargairantaryajanakarmaõãti>% sanatkumàrãye . %<padmavãjàdibhirmàlà vahiryàge ÷çõuùva tàþ . rudràkùa÷aïkhapadmàkùaputrajãvakamauktikaiþ . sphàñikairmaõiratnai÷ca suvarõai rvidrumaistathà . rajataiþ ku÷amålai÷ca gçhasthasyàkùamàliketi>% tantrasàre etatvistàrastataevàgantavyaþ . akùasya nakùatracakrasya màleva bhåùaõatvàt . arundhatyàü, sà hi uttarasyàü di÷i gagane saptarùimaõóalacakre vasiùñhasamãpemàlàråpeõa vartate sarvebhya÷ca ujvalatvàttasyà màlàråpeõa sthitatvàcca nakùatracakrabhåùaõatvam .

#<akùaya># triø nàsti kùayo'sya . kùayarahite sarvadà vartamàne %<gayàyàmakùayavañe pitéõàü dattamakùayamiti>% vàyupuràõam %<abhijidrohiõodaye yadatra dãyate jantostadakùayamudàhçtamiti>% smçtiþ . paramàtmani puø . kùayovàsaþ, tacchånye aniketane saünyàsini, daridre ca . akùayaü puõyamatràsti ac . akùayapuõyasàdhane tithibhede ca %<amà vai somavàreõa ravivàreõa saptamã . caturthã bhaumavàreõa akùayàdapi càkùayeti>% bhaviùyapuràõam .

#<akùayatçtãyà># strã karmaø . vai÷àkha÷uklapakùatçtãyàyàm . %<vai÷àkhe màsi ràjendra! ÷uklapakùe tçtãyikà . akùayà sà tithiþ proktà kçttikàrohiõãyutà . tasyàü dànàdikaü sarvamakùayaü samudàhçtamiti>% . %<yà ÷uklà kuru÷àrdala! vai÷àkhe màsi vai tithiþ . tçtãyà sàkùayà loke trida÷airabhivanditeti>% ca bhaviùyapuràõam . %<vai÷àkhasya site pakùe tçtãyà'kùayasaüj¤iteti>% skandapuràõam .

#<akùayya># triø kùetuü ÷akyaü kùi--yat niø naø taø . kùayànarhe . akùaye ca %<teùàü piõóo mayà dattohyakùayyamupatiùñhatàmiti>% vàyu0

#<akùayyodaka># naø nakùayya makùayya mudakaü yatra ÷ràddhe piõóadànànantaraü deye madhutilami÷rite udake . %<akùayyodaka dànantu arghyadànavadiùyate . ùaùñhyaiva nityaü tat kuryàt na caturthyà kadàcaneti>% chandogapaø .

#<akùara># naø na kùaratãti kùara--calane ac naø taø . paramabrahmaõi kåñasthe caitanye %<akùaraü paramaü brahmeti>% gãtà . kriyà÷ånye triø jãve paramàtmani ca puø . kùaraþ sarvàõi bhåtàni kåñasyo'kùara ucyate iti %<yasmàt kùaramatãto'hamakùaràdapi cottamaþ . ato'smi loke vede ca prathitaþ puruùottama iti>% ca gãtà . kùaraõa÷ånye sthire triø . a÷rute vyàpnoti vedàdi÷àstràõi a÷a--saran . akàràdivarõe naø %<akùaràõàmakàro'smi dvandvaþsàmàsikasya ceti>% gãtà . varõasmàrakalipisannive÷e, %<akùaraü varõanirmàõaü varõamapyakùaraü viduþ . akùaraü na kùaraü vidyàda÷notervà sare'kùaramiti>% ujjvalaø . udake mokùe ca naø .

#<akùaracaõa># triø akùareõa varõavinyàsalipyà vittaþ akùara + caõap . lekhanàjãvake .

@<[Page 44b]>@
#<akùara(cu)ca¤cu># triø akùareõa varõavinyàsalipyà vittaþ akùara + cu(ca)¤cup . lekhanàjãvake .

#<akùaracchandas># naø akùareõa varõasaükhyayà kçtaü chandaþ . varõavçtte %<chandastu dvividhaü proktaü vçttaü jàtiriti dvidhà vçttamakùarasaükhyàtaü jàtirmàtràkçtà bhavediti>% chandomaø tasya ca tatkçtatvàttathàtvam . akùaraü ni÷calaü chando'bhipràyo'sya baø . parame÷vare puø dçóhàdhyavasàye triø .

#<akùarajananã># strã akùaràõàü jananãva . lekhanyàm (kalam) .

#<akùarajãvaka># triø akùareõa tallipilekhanena jãvati jãvaõvul 3 taø . akùaralekhanopajãvake .

#<akùaratålikà># strã akùaràõàü tallipilekhànàü tålikeva sàdhanatvàt . lekhanyàm (kalam) .

#<akùaranyàsa># puø akùaràõi tatsmàrakàkàravi÷eùà nyasyante atra + ni + asa--àdhàre gha¤ 6 taø . lipyàm, patrikàyàm . bhàve gha¤ 6 taø . akùarasmàrakarekhàdyàkàravi÷eùalekhane, hçdayàdyàdhàraspar÷apårbakaü tattadakùaràõàü smaraõoccàraõaråpe tantraprasiddhe varõanyàse, %<savindån và nyasedetàn nirvindån và yathàkramamiti>% tantram . vistàraþ màtçkà÷abdàrthe draùñavyaþ . akùaravinyàso'pyuktàrtheùu .

#<akùarajãvika># triø akùaraü tallipilekhanaü jãvikà vartanopayo'sya . lipilekhanopajãvini .

#<akùarajãvin># triø akùareõa tallipilekhanena jãvati jãvaõini 3 taø . akùaralekhanena vçttinirvàhakàrake . striyàü ïãp .

#<akùaramukha># triø akùaràõi tanmayàni ÷àstràõi và mukhe yasya . ÷àstràbhij¤e akùaràbhij¤e ca 6 taø . akàraråpe varõena0

#<akùara÷as># avyaø akùaramakùaramiti vãpsàtha kàrake ÷as . pratyakùaramityarthe, %<paccha akùara÷aþ iti>% gçhyam .

#<akùarasaüsthàna># naø akùaràõàü tatsmàrakarekhàvi÷eùàõàü saüsthànamatra baø . varõasmàraka--rekhàvi÷eùayukta--lipyàm . %<likhitàkùarasaüsthànamityamaraþ>% .

#<akùaràïga># naø akùaràõàmaïgaü tatsmàrakarekhàvi÷eùàõàmavayavaþ 6 taø . lipyàm, lekhanasàdhanadravye ca .

#<akùaràja># puø akùeõa tatkrãóayà ràjeva . dyåtàsakte .

#<akùarã># strã a÷nute gaganàbhogaü meghaiþ a÷a--saran gauø ïãù . varùàyàm

#<akùavatã># strã akùà pà÷akàþ sàdhanatvena vidyante'tra akùa + matup masya vaþ ïãp . dyåtakrãóàyàm .

#<akùavàña># puø akùàõàü pà÷akakrãóànàü vàñaþ vàsasthànam . dyåtasthàne, pà÷akàdhàre phalake ca . akùasya rathacakra kùuõõasthànasyeva vàñaþ . mallabhåmau tatra hi rathacakrakùuõõapàü÷usadç÷apàü÷umattvàt tatsadç÷atvam .

#<akùavid># triø akùaü pà÷akakrãóàü vyavahàraü và vetti vidakvip . akùavidyàbhij¤e vyavahàràbhij¤e ca akùavettràdayo 'pyatra . striyàm akùavettrã .

#<akùavidyà># strã 6 taø . pà÷akàdidyåtavidyàyàm .

#<akùavçtta># naø akùaü rà÷icakraråpaü vçttaü veùñanàkàraü koõa ÷ånyaü kùetram . rà÷icakraråpe vçttakùetre . akùe pà÷aka krãóàyàü vçttaþ vyàpçtaþ 7 taø . pà÷akakrãóàsakte %<yadakùavçttamanu dattaü na etaditi>% ÷rutiþ .

#<akùa÷auõóa># puø akùeùu tatkrãóàyàü ÷auõóaþ pravãõaþ 7 taø . dyåtakrãóàku÷ale .

#<akùasåtra># naø akùasya japamàlàyàþ såtram . japamàlà÷raya sàdhane såtre %<sàkùasåtrakamaõóaluriti>% puràõam .

#<akùàgrakãlaka># naø akùasya rathanàbhikùetrasyàgranaddhaü kãlakam . 6 taø . cakranàbhikùetràgraprote kãlake .

#<akùànah># naø akùe cakre ànahyate badhyate à + nahakvip . cakrasaübaddhe kàùñhabhede . %<akùànaho nahyatanota saumyà>% iti vedaþ .

#<akùànti># strãø kùama--ktin virodhyarthe naø taø . ãrùyàyàü, krodhe ca . naø baø . kùamà÷ånye triø .

#<akùàralavaõa># triø kùàreõa uùaramçttikayà nirvçttaü aõ kùàraü kçttimaü lavaõaü naø taø . akçtrimalavaõe %<munyannàni payaþ somomàüsaü yaccànupàkçtam . akùàralavaõa¤caiveti>% manuþ . %<caturthakàlama÷nãyàdakùàralavaõaü tatheti>% manuþ akùàralavaõamakçtrimalavaõamitipràyaø raghuø . kùàralavaõabhinne saindhavalavaõe naø . naitasyàü ràtràvannaü paceyustriràtramakùàralavaõànnà÷inaþ syurdvàda÷aràtraü mahàguruùviti, à÷vanàyanagçhyam . akùàralakùaõaü kùàramçttikàdi--kçtalavaõabhinnaü saindhavaü sambhàri ceti ÷uø raghuø . %<gokùãraü goghçta¤caiva dhànyamudgàstilàyavàþ . sàmudraü saindhava¤caiva akùàralavaõaü smçtam>% iti smçtyukte goghçtàdidravyagaõe ca .

#<akùàvapana># naø akùàn pà÷akàn àvapati kùipatyasmin à + vapa--àdhàre lyuñ 6 taø . pà÷akapàtanàdhàre phalake .

#<akùàvalã># strã 60 taø . japasàdhana--rudràkùavãjàvalau japamàlàyàm %<rakùàvalãmivàkùàvalãü kaõñhenodvahantã>% tikàdaø .

#<akùàvàpa># triø akùàn pà÷akàn àvapati kùipati à + vapa--aõ upaø saø . dyåtakàrake, tadadhyakùe ca .

@<[Page 45b]>@
#<akùi># naø a÷nute viùayàn a÷a--ksi . netre, indriyamadhye tasyaiva viùayade÷aü pràpya viùayagràhakatvaü sarvavàdisasmatamanyeùàntu sarvamate na tathàtvamato'sya viùayavyàpakatà . etadanta bahuvrãheþ svàïgaparatve ùajantatà padmàkùaþ padmàkùã, asvàïgaparatve ajantatà dãrghàkùà veõuyaùñiþ, avyayãbhàve ajantatà pratyakùaü samakùamityàdi tatpuruùe 'svàïgaparatve'jantatà gavàkùaþ . ida¤ca ÷abdàdiùu vàhyendriyagràhyavi÷eùaguõeùu madhye råpasyaiva gràhakatayà taijasaü netragolake'dhiùñhitaü ki¤cit vastu . taijasatvàccàsya såryàdikiraõavadà÷udåraparyantànudhàvanamàgamana¤ca . tacca paramàõutulyamiti naiyàyidayaþ tadapekùayà sthålamiti sàükhyàdayaþ . ubhayamate'pi na tasya pratyakùayogyatà . tadàdhàragolake dve vàhye àntaraõi ca catvàri ko÷avat pañalàni, màüsàdayaþ pa¤càü÷àþ, pakùmàdãni pa¤ca maõóalàni ùañ sandhaya÷ca santi . tadviraõaü yathà vidyàddvyaïkulabàhulyaü svàdbhuùñhodarasammitam . dvyaïkulaü sarvataþ sàrdhvaü bhiùagnayanavudbudam .. suvçttaü gostanàkàraü sarbabhåtaguõodbhavam . palaü bhuvo, 'gnito, raktaü, vàtàt kçùõaü, sitaü jalàt .. àkà÷àda÷rumàrgà÷ca jàyante netravudbude . dçùñi¤càtra tathà vakùye yathàvàdãdvi÷àradaþ .. netràyàmatribhàgantu kçùõamaõóalamucyate . kçùõàt saptamamicchanti dçùñiü dçùñivi÷àradàþ .. maõóalàni ca sandhãr÷ca pañalàni ca locane . yathàkramaü vijànãyàt pa¤ca ùañ ca ùaóeva ca .. pakùmavartma÷vetakçùõadçùñãnàü (5) maõóalàni tu . anupårbantu tanmadhyà÷catvàro'nye yathottaram .. pakùmavartmagataþ sandhirvartma ÷uklagato'paraþ . ÷uklakçùõagatastvanyaþ kçùõadçùñigato'paraþ .. tataþ kanãnakagataþ ùaùñha÷càpàïgagaþ smçtaþ . dve vartmapañale vidyàccatvàryanyàni càkùaõi . jàyate timiraü yeùu vyàdhiþ paramadàruõaþ . tejojalà÷ritaü vàhyaü teùvanyat pi÷ità÷ritam .. medastçtãyaü pañalamà÷ritantvakùi càparam . pa¤camàü÷asamaü dçùñesteùàü bàhulyamiùyate iti ÷u÷rute ..

#<akùika># puø akùàya cakràvayavàya hitam ñhan . ra¤janadrume (àtaica) .

#<akùikåñaka># naø akùõaþ kåña iva kan . netragolake netratàràyà¤ca .

#<akùigata># triø akùõi gataþ sarvadàbhàvanàva÷àdakùyasannikçùño'pi upasthita iva . dveùye ÷atrau netragocare ca . tvayi kilàkùigate nayanaistribhiriti naiø .

#<akùitara># naø akùãva tarati té--ac . jale nirmalatvànnetra tulyatvam .

#<akùibhå># strã akùõaþ bhårviùayaþ . cakùurgocare pratyakùe, satye netradçùñavastuna eva satyatàsaüvàditayà tasya satyatvam . satyasyàkùibhuvo yathà, iti ÷rutiþ .

#<akùibheùaja># naø 6 taø netrarogavi÷eùanivàrake paññikàlodhravçkùe .

#<akùibhruva># naø bhruvau ca akùiõã ca samàø dvaø . ràjadantàdiø akùi÷abdasya bahvackatve'pi pårbaniø acsamàø . bhrånetrasaüghàte %<saumitrirakùibhruvamujjihàna>% iti bhaññiþ .

#<akùiva># puø akùi vàtiü prãõàti a¤janena và--ka . (sajanà) ÷obhà¤janavçkùe sàmudralavaõe ca .

#<akùivikåõita># naø akùõaþ vikåõitaü lajjàdinà samyak prasàràbhàvàt saïkocoya tra . apàïgadar÷ane kañàkùa pàte

#<akùãva># naø na kùãvate màdyati kùãva--ka, kta và naø taø . ÷obhà¤jane (sajanà) sàmudralavaõe ca . mattabhinne triø . bàntoyamityanye .

#<akùu># naø akùa--u . ÷ãghre . %<jårõo makùuvàhaüsoyajatrà>% iti vedaþ .

#<akùudhya># triø akùudhe hitam akùudh + yat . kùudhàbhàvasàdhane dravye . %<akùudhyà atçùyàste gçhàmàsmadbibhãtaneti>% vedaþ .

#<akùetra># naø apra÷astaü kùetraü naø taø . ÷asyànutpàdake kùetre upade÷ànarhe ÷iùye, apàtre ca . %<akùetre vãjasutsçùñamantaraiva vina÷yatãti>% puràø .

#<akùetravid># triø kùetraü dehatattvaü tattvato na jànàti vida--kvip asaø saø . kùetratattvànabhij¤e àtmatvena dehàbhimànini jãve . %<akùetravid kùetramidaü hyapràñ praiti kùetravidànu÷iùña>% iti vedaþ .

#<akùetrin># puø kùetraü ÷asyotpattisthànaü kalatraü và matvarthe ini naø taø . kùetrasvàmibhinne . %<ye'kùetriõo vãjavantaþ parakùetre pravàpina iti>% smçtiþ .

#<akùoña># puø akùa--oñ akùasyavibhãtakasyeva uñàni parõànyasya và . parvatãyapãlubhede (àsvaroña) svàrthe kan tatraiva .

#<akùoóa># puø akùa--oóa akùaþ vibhãtaka iva oóati patraiþ saühanyate uóa--ac và . parvatãyapãluvçkùe (àkharoña) svàrthe kan tatraiva .

#<akùobhya># triø kùobhyate vicàlyate kùubha--õic karmaõi yat naø taø . bhramayituma÷akye %<ikùvàkubalamakùobhyamiti>% puràø . tantrokte dvitãyavidyàmantrãpàsake taddevatàyàþ ÷irasi nàgaråpeõa sthite çùibhede puø . akùobhyo'syàçùiþ prokta, iti tantram .

#<akùobhyakavaca># naø akùobhàya hitamakùobhyaü karmaø . tantrokte kavacabhede tacca tantrasàre draùñavyam .

@<[Page 46b]>@
#<akùauhiõã># strã åhaþ samåhaþ saüvikalpakaj¤ànaü và so'syàmasti ini, akùàõàü rathànàü sarveùàmindriyàõàm và åhinã õatvaü vçddhi÷ca . rathagajaturaïgapadàti--saükhyàvi÷eùànvite senàsamåhe . akùauhiõyàmityadhikaiþ saptatyà càùñabhiþ ÷ataiþ . saüyuktàni sahasràõi gajànàmekaviü÷atiþ . evameva rathànàntu saükhyànaü kãrtitaü budhaiþ . pa¤caùaùñiþ sahasràõi ùañ ÷atàni da÷aiva tu . saükhyàtàsturagàstajj¤airvinà rathyaturaïgamaiþ . néõàü ÷atasahasraü tu sahasràõi na vaivatu . ÷atàni trãõicànyàni pa¤cà÷acca padàtaya iti . rathàþ 21870 . gajàþ 21870 . rathavàhakà÷vabhinnàþ a÷vàþ 65610 . padàtayaþ 109350 .

#<akùõa># triø a÷nute vyàpnoti a÷a--ksna . vyàpake akhaõóe kàle naø akùõayà dakùiõe'üse ÷reõyàü ÷reõyàmaüse, iti vedaþ .

#<akhañña># puø khañña--ac naø taø . piyàlavçkùe (piyàsàla)

#<akhaññi># strã khañña--i naø taø và ïãp . a÷iùñvyavahàre .

#<akhaõóa># triø khaói--gha¤ naø taø . saüpårõe, sakale %<akhaõóasàmràjyapatitatvametãti>% jàtakam khaõóabhinne puø naø .

#<akhaõóana># puø na khaõóyate niravayavatvàt khaói--lyuñ naø taø khaõóanànarhe paramàtmani, pårõa triø .

#<akhaõóita># triø khaói--kta naø taø . sampårõe, khaõóitabhinne ca .

#<akhaõóitartu># puø akhaõóitaþ çtuþ tatsampat puùpàdiprasavaråpà yatra puùpàdi--sarvasampadyukte çtukàle .

#<akhalãkàra># puø na khalaþ akhalastasya kàraþ akhala + cvi--kç--gha¤ . saprayojanatàvidhàne akhalànyathàsampàdane .

#<akheñika># puø na kheñatyasmàt khiña--bhaye ùikan . vçkùamàtre .

#<akhàta># puø naø khana--kta naø taø . devakhàte, manuùyàdyakhàte ca . khàtabhinne triø . %<khàtamakhàtamuta saktamiti>% vedaþ .

#<akhàdya># triø khàkha--arhàrthe õyat naø taø . bhojanànarhe gomàüsàdau, bhakùyabhinne ca .

#<akhidra># triø khida--rak naø taø . khedarahite %<marutoyàtemakhi drayàmabhiriti>% vedaþ .

#<akhinna># triø khida--bhàve kta taø baø . kle÷arahite anàyàsasàdhye karmaõi khedarahite kartari ca . kartari kta naø taø . akliùñe .

#<akhila># triø na khilyate na kaõa÷aàdãyate khila--ka naø taø . samagre . khilàbhinne kçùñabhåmyàdau strã . nàsti khilamava÷iùñaü yasya ÷eùa÷ånye %<vedo'khilodharmamålaü smçti÷ãle ca tadvidàmiti>% manuþ . tena siühàsaü paitryamakhilaü càrimaõóalamiti raghuþ . %<na ni÷àkhilayàpi vàpikà prasasàda grahileva màninãti>% naiø .

#<aga># idit gatau bhvàdiø paraø . aïgati . àïgãt . lyuñ aïganam asun aïgaþ .

#<aga># vakragatau bhvàdiø paraø ghañàdi . agati àgãt . agayati .

#<aga># puø na gacchatãti gama--óa naø taø . vçkùe, parvate, ca . gamanàkartari ÷ådràdau triø . na gacchati vakragatyà pa÷cimam . sårye tasya hi vakragatyabhàvaþ jyotiùaprasiddhaþ . %<vakra÷ãghragati÷caiva bhavet bhaumàdipa¤cake>% ityukteþ àryabhañña mate tu pçthivyàeva gatimattvena dinaràtrisambhavàt såryasya na gatimattvam . saptasaükhyàyà¤ca kulàcalànàü saptatvena teùà¤ca pràdhànyàt %<pradhànena vyapade÷àbhavantãti>% nyàyàt tathàtvam .

#<agaccha># puø gama--bàø ÷a naø taø . vçkùe .

#<agaja># naø agàt parvata÷ilàto jàyate jana--óa . ÷ilàjatudravye . parvatajàtamàtre triø .

#<agaõya># triø gaõayituma÷akyam gaõa--÷akyàrthe yat naø taø . gaõayituma÷akye asaükhye . %<guõairagaõyairati÷ãla÷àlibhiriti>% . arhe yat naø taø . gaõanànarhe, aki¤citkare triø .

#<agati># strã gama--ktin naø taø . upàyàbhàve . bahuø . gati÷ånye, upàya÷ånye ca triø . svàrthe kan, ÷eùàdvà kap tatraivàrthe triø %<màmagatikamiti>% ÷aïkaràcàryaþ .

#<agada># puø nàsti gadã rogã yasmàt 5 baø . auùadhe 6 baø . %<auùadhànyagadovidyà daivã ca vividhà sthitiþ . tapasaiva prasidhyantãti>% puràõam . roga÷ånye triø . gada--bhàùaõe ac--naø taø . akathake triø .

#<agada># nãrogatve kaõóvàø paraø . agadyati àgadyãt--àgadãt .

#<agadaïkàra># puø agadaü karoti agada + kç--aõ mum ca . vaidye .

#<agama># puø na gacchatãti gama--ac naø taø . vçkùe . agantari triø .

#<agamya># triø na--gantumarhati gama--yat naø taø . gamanànarhe %<agamyà sà bhavattatra yatràbhåt sa mahàraõa iti>% caõóã . antyajàtistriyàü strã . %<agamyàü ca striyaü gatveti>% %<agamyàgamana¤caiva jàtibhraü÷akaràõi ùaóiti>% ca smçtiþ durbodhye %<yoginàmapyagamyo'sàviti>% puràõam .

#<agarã># strã nàsti garo viùaü yasyàþ 5 baø gauø ïãù . måùikaviùahàriõi devatàóavçkùe . viùahàriõi dravyamàtre triø .

#<agaru># naø na girati gé--u naø taø . svanàmaprasiddhe agurucandane . %<kausumasrajametà¤ca candanàgarucarcitàmiti>% durgàpåjàmantraþ %<candanàguru>% iti pàñhàntaram .

#<agarhita># triø naø taø . ninditabhinne ÷uddhe, %<yatki¤citsnehasaüyuktaü bhakùyaü bhojyamagarhitamiti>% smçtiþ .

#<agasti># puø agaü vindhyàcalam asyati as--ktic ÷akandhvàdiø . agastyanàmake munau . agastyasyàpatyàni bahuùu ya¤oluk . tadgotràpatyeùu baø vaø . tatsambandhitvàt dakùiõyàü di÷i . agastyajanmakathà ca . %<tayoràdityayoþ satre dçùñvàpsarasamurva÷ãm reta÷caskanda tat kumbhe nyapatadvà÷atãvare tenaiva tu måhårtena vãryavantau tapasvinau, agastya÷ca va÷iùñha÷ca tàvçùã saübabhåvatuþ . bahudhà patitaü retaþ kalase ca jale sthale . sthale va÷iùñhastu muniþ saübhåvarùisattamaþ . kumbhetvagastyaþ sambhåtaþ jale matsyo mahàdyutiþ . udiyàya tato'gastyaþ kùaõamàtre mahàtapàþ iti>% puràõam . tasya ca vindhyàcalastambhanakathà kà÷ãkhaõóe'nusandheyà . vçhatsahiütàyàmasya gaganamaõóale dakùiõasyàü tàràråpeõa sthitiruktà tacca agastyacàra÷abde draùñavyam .

#<agastidru># puø agastipriyaþ drurvçkùaþ ÷àkaø taø . vakavçkùe . agastivçkùàdayopyatra .

#<agastya># puø agaü vindhyàcalaü styàyati stabhràti styai--ka . agastyanàmake munau . agastyacaritàmà÷àü pratasthe digjigãùayeti raghuþ . yaskàø ya¤ . àgastyastadapatye .

#<agastyagãtà># strã agastyena gãtà vidyàbhedaþ . bhàrate ÷àntiparvaõi prasiddhe vidyàbhede .

#<agastyacàra># puø agastyasya nakùatraråpeõa dakùiõasthasya càraþ ÷ubhà÷ubhasåcakagatyàdi . varàhasaühitokte agastyanàmakanakùatrasya udayàdau . yathà %<vindhyamastambhayadya÷ca tasyodayaþ ÷råyatàm>% ityupakramya . %<udaye ca puneragastyanàmnaþ ku--samàyogamalapradåùitàni . hçdayàni satàmiva svabhàvàt punarambåni bhavanti nirmalàni .. pàr÷vadvayàdhiùñhitacakravàkàmàpuùõatã sasvanahaüsapaïktim . tàmbålaraktotkaùitàgradantã vibhàti yoùeva saritsahàsà .. indãvaràsannasitotpalànvità saridbhåmatùañpadapaïktibhåùità . sabhrålatàkùepakañàkùavãkùaõà vidagdhayoùeva vibhàti sasmarà .. indroþ payodavigamopahitàü vibhåtim draùñuü taraïgavalayà kumudaü ni÷àsu . unmãlayatyalinilãnadalaü supakùma vàpã vilocanamivàsitatàrakàntam .. nànàvicitràmbujahaüsakokakàraõóavàpårõataóàgahastà . ratnaiþ prabhåtaiþ kusumaiþ phalai÷ca bhåryacchatã vàghamagastyanàmne .. salilamamarapàj¤ayo¤jhitaü yadghanapariveùñitamårtibhirbhujaïgaiþ . phaõijanitaviùàgnisampraduùñaü bhavati ÷ivaü tadagastyadar÷anena .. smaraõàdapi pàpamapàkurute kimuta? stutibhirvaruõàïgaruhaþ . munibhiþ kathito'sya yathàrghavidhiþ kathayàmi tathaiva narendrahitam .. saükhyàvidhànàt pratide÷amasya vij¤àya sandar÷anamàdi÷ejj¤aþ . taccojjayinyàmagatasya kanyàü bhàgaiþ svaràkhyaiþ sphuñabhàskarasya .. ãùatprabhinne'ruõara÷mijàülairnai÷e'ndhakàre di÷i dakùiõasyàm . sàüvatmaràveditadigvibhàge bhåpo'rghamurvyàü prayataþ prayacchet>% .. ityuktvànte upasahçtaü yathà %<dç÷yate sa kila hastagate'rke rohiõãmupagate'stamupetãti>% .

#<agastyasaühità># strã agastyanirmità saühità . ràmacandraviùõuvàmanàdipåjetikartavyatàbodhake ÷àstrabhede .

#<agastyodaya># puø agastyasya nakùatraråpeõa dakùiõasthasya udayaþ . agastyanakùatrodaye tasya ca nakùatrasya dakùiõasthitatvena uttaradigvàsinàü sarvadà dar÷anayogyatà nàsti, tasyodaya÷ca bhàdra÷eùe bhavati %<yastu bhàdrapade màsi udite kalasodbhave iti>% puràõam . tadvivaraõam agastyacàra÷abde dar÷itam .. tasyodayejalàdãnàü prasannatvaü %<prasasàdodayàdambhaþ kumbhayonermahaujasaþ iti>% rathàvuktam .

#<agàdha># triø gàdha--pratiùñhàyàm gha¤--naø baø . atigabhãre . chidre naø . gàdhaþ nimnasãmà sa nàsti yasyeti . nãcasãmàrahite %<sàsmyagàdhe bhaye magneti>% puràø durbodhe ca . %<agàdhasyànaghàguõà>% ityamaraþ .

#<agàdhajala># puø agàdhaü jalamatra . atigabhãrajale hrade .

#<agàra># naø agam na gacchantamçcchati pràpnoti aga + çaõ . gçhe . tatràgàraü dhanapatigçhàniti meghaø .

#<agira># puø na gãryate duþkhena gé--bàø ka naø taø . svarge .

#<agiraukas># puø agiraþ svarga okovàsasthànaü yasya . deve .

#<agu># puø na gauþ kiraõo'sya . ràhugrahe såryàlokàbhàve tamasi . go÷ånye triø .

#<aguõa># puø naø taø . guõavirodhini doùe . %<tadvaþ sarvaü pravakùyàmi prasave ca guõàguõamiti>% smçtiþ naø baø . guõarahite triø %<bhaktiprãtipraõayasahitaü mànadambhàdyapetaü ceto'smàkaü guõavadaguõaü goduhàü dehametat>% ityuddhavadåtaþ .

#<aguru># naø na gururyasmàt . svanàmaprasiddhe, agurucandane %<dhåpai÷càgurugandhibhiriti>% ÷iü÷apà vçkùe (÷i÷u) ca . gurubhinne, upade÷aka÷ånye triø . guruvarõabhinne laghuvarõe puø %<agurucaguùkaü bhavati gurå dvau ghanakucayugme, ÷a÷ivadanàsàviti>% ÷rutabodhaþ . gauravarahite gauravaviparãtalàghavavati triø .

#<aguru÷iü÷apà># strã aguruþsàro yasyàþ tàdç÷ã ÷iü÷apà madhyapadalopitaø . (÷i÷u) iti prasiddhe ÷iü÷apàvçkùe .

#<agåóhagandha># naø na gåóho gandho yasya 6 baø . hiïgudravye . tanniryàsasyotkañagandhatvàttathà . aguhyasaurabhe dravyamàtre triø .

#<agçbhãta># triø na gçhãtam chàndasatvàt hasya bhaþ . agçhãte, jayajaya jahyajàmagçbhãtaguõàmiti, bhàgaø ÷ruø .

#<agaukas># puø agaþ parvata okaþ sthànaü yasya . ÷arabhe pa÷au parvatavàsini triø .

#<agnàmarut># puø dviø dvaø ànaï . ekahavirudde÷yayo stannàmnordevayoþ . tau devate asya aõ . àgnimàrutaü haviþ .

#<agnàviùõu># puø dviø dvaø ànaï . ekahavirbhoktrostannàmakayordevayoþ .

#<agnàyã># strã agni + aiï--ïãù . agneryoùiti svàhà khyàyàm . %<varuõànã nacàgnàyã tasyàþ simantinã samevi>% bhaññiþ . sà ca dakùakanyà tasyà÷càgnipriyatàkathà mahàbhàrate %<dakùasyàhaü priyà kanyà svàhà nàma mahàbhuja! .. bàlyàd prabhçti nitya¤ca jàtakàmà hutà÷ane sa na mekàmanàü puttra! samyag jànàti pàvakaþ . icchàmi ÷à÷vataü vàsaü vastuü puttra! sahàgninà . skanda uvàca . havyaü kavya¤ca yat ki¤ciddvijàø nàmàtha saüskçtam . hoùyantyagnau sadà devi! svàhetyuktvà samuddhçtam . adya prabhçti dàsyanti suvçttàþ satpathe sthitàþ . evamagnistvayà sàrdhaü sadà vatsyati ÷obhane>%! vanaø màrkaø paø .

#<agni># puø aïgati årdhvaü gacchati agi--ni nalopaþ . agnau svanàmaprasiddhe tejobhede, tejasi àkà÷àdvàyurvàyoragniragneràpodbhyaþ pçthivã, iti ÷rutiþ . tatra tejaþpadàrthastàvaddvividhaþ såkùmaþ sthåla÷ca . såkùmavàyusaübhåtaþ såkùmavàyusaübhåtaþ såkùmaþ pa¤cãkçtastu sthålaþ %<tàsàü trivçtaü trivçtamekaikàü karotãti>% ÷rutau trivçtkaraõasya pa¤cãkaraõasyàpyulakùaõatvam . pa¤cãkaraõaprakàra÷ca pa¤cãkaraõa÷abde vakùyate . tathà ca bhåtàntaràùñamabhàgami÷ritena svasvàrdhabhàgena utpannaþ pa¤cãkçtaþ . tasya ca pa¤càtmakatve'pi %<vai÷eùyàttadvàda iti>% ÷àrãrakokteþ bhåyastvàt taijasatvavyavahàraþ . so'yaü sthålo vahniþ prakàràntareõa trividhaþ bhaumaþ divyaþ jàñhara÷ceti bhedàt . tatra pàrthivakàùñhàdi prabhavaþ bhaumaþ mahànasàdyagniþ, jalavàyvàdibhavaþ divyaþ vidyudulkàvajràdiþ . ubhàvapi årdhvajvalanasvabhàvaþ . udare bhavastçtãyaþ . trayo'pyamã svasaüyuktapàkadàhaprakà÷ana samarthàþ . sarve'pyamã loke ÷àstre ca vahnyàdi÷abdena vyavahniyante teùàü vi÷eùaguõàþ ÷abdaspar÷aråpàõi %<yoyoyàvatitha÷caiùàü sa sa tàvadguõaþ smçtaþ>% iti manunà bhåtamadhye tçtãyasya tejasaþ triguõatvamuktaü vyaktamuktaü mahàbhàrate ÷abdaþ spar÷a÷ca råpa¤ca tejaso'tha guõàstrayaiti ata eva %<vahnau bhçgabhugadhvaniriti>% pa¤cada÷yàmuktam vahne÷ca tejojalabhåmyàtmakatvena lohita÷uklaråpatvam ata eva chàndogye trivçtkaraõànantaram vahnestriråpatvamuktaü yathà %<yadagneþ rohitaü råpaü tejasastadråpaü, yacchuklaü tadapàü, yat kçùõa tadannasyeti>% vivçta¤caitadbhàùyakçtà %<yattaddevatànàü trivçtkaraõamuktaü tasyaivodàharaõamucyate . udàharaõaü nàmaikade÷aprasiddhyà÷eùaprasiddhyarthamudàhriyata iti . tadetadàha yadagneþ trivçtkçtasya rohitaü råpaü prasiddhaü loke tadatrivçtkçtasya tejaso råpamiti viddhi . tathà yacchuklaü råpamagneþ tadapàmatrivçtkçtànàmeva yat kçùõaü tasyaivàgneþ råpaü tadannasya pçthivyà atrivçtkçtàyà iti viddhãti>% . ata eva tattacchàstrakàvyàdiùu vahneraruõaråpatayà varõanaü dç÷yate . agnimårtidhyàne ca aruõaråpatvamanupadaü dar÷ayiùyate . loke càruõatvenaiva pratyakùeõàsàvupalabhyate eva¤ca naiyàyikoktaü tejasaþ ÷uklabhàsvararåpatvaü pratyakùavedaviruddhatvàdupekùyameva . tatra bhaumadivyayoþ pràya÷olokasiddhatvena divyasyàgre divya÷abde vakùyamàõatvàcca jàñhare vahnau vi÷eùo'bhidhãyate . %<nàbherurdhaü hçdayàdadhastàdàmà÷ayamàcakùate tadgataü sauraü tejaþ pittamityàcakùate>% iti bhàùyavivaraõe ànandagiriþ vaidyakavacanatvenovàca . ata eva tasya kaukùeya iti saüj¤à . chàndogye ca %<ya hçdayasya nàóyastàþ piïgalà÷càõimnastiùñhanti ÷uklasya nãlasya pãtasya lohitasye tyasau và àdityaþ piïgalaþ eùa ÷ukla eùa nãla eùa pãta eùa lohita iti>% . vyàkhyàta¤caitat bhàùyakçtà . %<atha yà età vakùyamàõà hçdayasya puõóarãkàkàrasya brahmopàsanasthànasya sambandhinyo nàóyo hçdayamàüsapiõóàtsarvato viniþsçtà àdityamaõóalàdira÷mayastà÷caitàþ piïgalasya varõavi÷eùavi÷iùñasyàõimnaþ såkùmarasasya rasena pårõàstadàkàrà eva tiùñhanti vartanta ityarthaþ . tathà ÷uklasya nãlasya pãtasya lohitasya ca rasasya pårõà iti sarvatràdhyàhàryam . saireõa tejasà pittàkhyena pàkàbhinirvçttena kaphenàlpena samparkàpiïgalaü bhavati, sauraü tejaþ pittàkhyam . tadeva vàtabhåyastvànnãlaü bhavati . tadeva ca kaphabhåyastvàcchuklaü, kaphena samatàyàü pittam, ÷oõitabàhulyena lohitam . vaidyakàdvà varõavi÷eùà anveùñavyàþ . kathaü bhavatãti? ÷rutistvàhàdityasambandhàdeva, tattejaso nàóãùvanugatasyaite varõa vi÷eùà>% iti . kathamasau và'dityaþ piïgalo? varõata eùa àdityaþ ÷uklo'pyeùa nãla eùa pãta eùa lohita àditya eva, tasya cànnarasasya dhàtvantarasamparkava÷àt varõavi÷eùa ityànandagiriþ . asyaivajàñharasya pipàsàhetutvaü chàndogye uktaü yathà %<atha yatraitat puruùaþ pipàsati nàma teja evaitat pãtaü nayate iti>% . vyàkhyàta¤ca bhàùyakçtà dravakçtasyà÷itasyànnasya netryaþ àpo'nna÷uïgaü dehaü kledayantyaþ ÷ithilãkuryuþ abbàhulyàt, yadi tejasà na ÷oùyeta . nitarà¤ca tejasà ÷oùyamàõàsvapsu dehabhàvena pariõamamànàsupàtumicchà pipàsà puruùasya jàyate tadà puruùaþ pipàsati nàma, tadetadàha %<teja eva tattadà pãtamabàdi ÷oùayat dehalohitàdibhàvena nayate pariõamayatãti>% . tasya rasapàkaprakàramàha yogàrõave . %<àyuùyaü bhuktamàhàraü sa vàyuþ kurute dvidhà saüpravi÷yànnamadhyantu, pçthak kiññaü pçthag jalam (kiññam annamalabhedam) . agnerårdhvaü ca saüsthàpya tadannaü ca jalopari . jalasyàdhaþ svayaü pràõaþ sthitvàgniü dhamate ÷anaiþ (dhamate saüdhukùayati) vàyunà dhmàyamàno'gniratyuùõaü kurute jalam . annaü taduùõatoyena samantàt pacyate punaþ . dvidhà bhavati tat pakvaü pçthak kiññaü pçthag rasam . rasena tena tà nàóãþ pràõaþ pårayate punaþ . pratyarpayanti sampårõàrasàni tàþ samantata iti>% . evaü rasapàkottaraü dhàtupàko'bhihitaþ padàrthàdar÷e . yathà %<tvagasçgmàsamedo'sthimajja÷ukràõi dhàtavaþ . sapta syustatra coktà tvak raktajodaravahninà . pakkàdbhavedannarasàdevaü raktàdibhistathà . svasvako÷àgninà pàkàt prajàyante tvagàdaya iti>% . etammålameva %<tasya ùoóhà ÷arãràõi ùañ tvaco dhàrayanti ceti>% yàj¤avalkyavacanavyàkhyàyàü mitàkùaràkçtà spaùñamuktam yathà tasyàtmanoyàni jaràyujàõóajàdãni ÷arãràõi tàni pratyekaü ùañprakàràõi raktàdiùaódhàtuparipàkahetubhåtaùaóagnisthànayogitvena . tathàhi annarasojàñharavahninà pacyamànã raktatàü pratipadyate, raktaþ svako÷asthàgninà pacyamànaü màüsatvam, màüsa¤ca svako÷asthànalaparipakkaü medastvam, medo'pi svako÷avahninà pakkamasthitàm, asthyàpi svako÷a÷ikhiparipakkaü majjatvam, majjàpi svako÷apàvakaparipacyamànaü caramadhàtutayà pariõamate iti jàñharasya prakàràntareõa pàcanàdida÷avidhakarmakàritvàt da÷avidhatvamuktaü padàrthàdar÷e yathà %<bhràjakora¤jaka÷caiva kledakaþ snehakastathà dhàrako bandhakasyaiva dràvakàkhya÷ca saptamaþ . vyàpakaþ pàcaka÷caiva ÷leùmako da÷adhà mata iti>% . vaidyakecàsya caturvidhakàryavi÷eùakàritvàccàturvidhyamuktam . viùama÷ca samastãkùõo manda÷ceti caturvidhaþ . kaphapittàna làdhikyàt tatsàmyàjjàñharo'nalaþ . viùamo vàtajàn rogàn, tãkùõaþ pittasamudbhavàn, karotyagnistathàmagdo vikàràn kaphasambhavàn . samàþ samo'gnira÷itamàtràþ samyak pacatyasau iti .. agneratitãkùõatve bhasmakasaüj¤à sa hi samyagàhàràbhàve ÷oõitàdidhàtånapi pàcayitvà à÷u dehaü nà÷ayatãti rakùitaþ àhasma . aghikaü kàya÷abde vakùyate . vàhyasya bhaumasyàgneþ karmavi÷eùe nàmànyuktàni vidhànapàrijàte . yathà %<laukike pàvakohyagniþ prathamaþ parikãrtitaþ . agnistumàruto nàma garbhàdhàne prakãrtitaþ .. puüsave camaso nàma ÷obhanaþ ÷ubhakarmasu . (÷uïgakarmaõãti raghu0) . tacca sãmantàntargatakarmabhedaþ . sãmante hyanalo nàma pragalmo jàtakarmaõi .. pàrthivo nàmakaraõe prà÷ane'nnasya vai ÷uciþ . sabhyanàmà tu cåóàyàü bratàde÷e samudbhavaþ .. godàne såryanàmà syàt ke÷ànte yàjakaþ smçtaþ . vai÷vànaro visarge syàdvivàhe valadaþ smçtaþ .. caturthãkarmaõi ÷ikhã dhçtiragnistathà'pare . (apare karmaõi) àvasathyastathàdhàne vai÷vadeve tu pàvakaþ . brahmàgnirgàhapatye syàddakùiõàgnirathe÷varaþ . viùõuràhavanãye syàdagnihotre trayomatàþ lakùahome'bhãùñadaþ syàt koñihome mahà÷anaþ . eke ghçtàrciùàü pràhuragnidhyànaparàyaõàþ .. rudràdau tu mçóo nàma ÷àntike ÷ubhakçttathà . àdi÷abdàt laghurudra÷atarudràtirudràlakùyante . (pårõàhutyàü mçóo nàmeti raghu0) . pauùñike varada÷caiva krodhàgni÷càbhicàrake . va÷yàrthe va÷akçt prokto vanadàhe tu poùakaþ . udare jañharã nàma kravyàdaþ ÷avabhakùaõe . samudre vàóavo hyagnirlaye saüvartakastathà .. saptaviü÷atisakhyàtà agnayaþ karmasu smçtàþ . taü tamàhåya hotavyaü yo yatra vihito'nalaþ .. anyathà viphalaü karma sarvaü tadràkùasambhavet . àdityàdigrahàõàü ca sàmprataü hyagnirucyate .. àditye kapilo nàma piïgalaþ soma ucyate . dhåmaketu stathà bhaume jañharo'gnirbudhe smçtaþ .. vçhampatau ÷ikhã nàma ÷ukre bhavati hàñakaþ . ÷anai÷care mahàtejà ràhau ketau hutà÷anaþ iti ..>% yaj¤àdau tu pa¤ca bhedàþ %<àvasathyàhavanãyau dakùiõàgnistathaiva ca . anvàhàryo gàrhapatya ityete pa¤ca vahnayaþ>% iti ÷àø ràghaø . %<pa¤càgnayo ye ca triõàciketà>% iti ÷rutiþ . agnerdhyeyaråpaü yathà %<rudratejaþsamudbhåtaü dvimårdhànaü dvinàsikam . ùaõnetraü ca catuþ÷rotraü tripàdaü saptahastakam . yàmyabhàge caturhrastaü savyabhàge trihastakam . sruvaü sruca¤ca ÷aktiü ca akùamàlàü ca dakùiõe . tomaraü vyajanaü caiva ghçtapàtrantu vàmake . bibhrataü saptabhirhastairdvimukhaü saptajihvakam . dakùiõa¤ca caturjihvaü trijihvamuttaraü mukham . dvada÷akoñimårtyàkhyaü dvipa¤cà÷atkalàyutam . svàhàsvadhàvaùañkàrairaïkitaü meùavàhanam . raktamàlyàmbaradharaü raktaü padmàsanasthitam .. raudraü tu vahninàmànaü vahnimàvàhayàmyaham>% . iti rudrakalpaþ . agnerbhautikatve'pi karmàïgahomasàdhanatayà evaü dhyàtavyatà . agnyabhimànini cetanàdhiùñhite ÷arãràdàva÷i upacàràt agni÷abdaprayogaþ . agnyadhiùñhàtari devabhede %<agniü dåtaü vçõãmahe hotàraü vi÷vavedasa>% mityàdau vede tasyaiva àhvànapårvakopàsyatvamuktam . tadadhiùñhitadehabhede'pi, sa eva vi÷vanaràjjanmàsàdya agnilokàdhipatyaü cakàreti kà÷ãkhaõóe uktaü tatkathà vai÷vànara÷abde vakùyate . agnidevatàke kçttikànakùatre %<a÷viyamadahane>% tyàdinà jyotiùe kçttikànakùatrasya tatsvàmikatvokteþ taddevatàke pratipattithau vahnestadàdhipatyaü tithi÷abde vakùyate . tasya bahutve'pi vedatrayabhedena dakùiõàgnigàrhapatyàhavanãyanàmatayà pràdhànyena tritvàt %<pradhànena vyapade÷à bhavantãti>% nyàyàt tatsaükhyàsadç÷asaükhyàke tritvasaükhyànvite, svodayàt svàgnilabdhaü (30) %<yadbhuktaü bhogyaü ravestyajediti>% nãlakaõñhaþ . citrakavçkùe (cite) svarõe tasya tattejojàtatvàttathà tat kathà agniretaþ÷abde vakùyate bhallàtakavçkùe (bhelà) nimbuka vçkùe (nevu) pitte dhàtau tasya tadutpannatvàttathà yathà ca tasya tadutpannatvaü tathoktaü pràk . tatsvàmike agnikoõe ca . evamagnivàcakàþ sarve'pi ÷abdàþ kçttikànakùatràdau vartante . vittaü brahmaõi kàryasiddhiratulà ÷akre hutà÷e bhayamiti tithitaø . %<hutà÷e agnikoõe>% analavidhu÷atàkhyeti jyotiùam . (analaþ kçttikà) evaü yathàyathamudàhàryam . agnyabhimànina÷ca devàþ kuta utpannàþ? kasmin kasmin . karmaõi? và teùàmadhiùñhàtçtvaü taduktaü bhàrate .
     aïgirà uvàca kuru puõyaü prajàsargaü bhavàgnistimiràpahaþ . mà¤ca deva! kçruùvàgne! prathamaü puttrama¤jasà .. tacchrutvà'ïgiraso vàkyaü jàtavedàstadà'karot . ràjan! . vçhaspatirnàma tasyàpyaïgirasaþ sutaþ . j¤àtvà prathamajaü tantu vahneràïgirasaü sutam . upetya devà papracchuþ kàraõaü tatra bhàrata . sa tu pçùñastadà devaistataþ kàraõamabravãt . pratyagçhõaüstu devà÷ca tadvaco'ïgirasastadà . tatra nànàvidhànagnãn pravakùyàmi mahàprabhàn . karmabhirbahubhiþ khyàtànnànàrthàn bràhmaõeùviha . vaø màrkaø saø 216 adhyàø brahnaõo yastçtãyastu puttraþ kurukulodvaha! . tasyàbhavat ÷ubhà bhàryà prajàstasyà¤ca me ÷çõu . vçhatkãrtirvçhajjyotirvçhadbrahmà vçhanmanàþ . vçhanmantro vçhadbhàsastathà ràjan! vçhaspatiþ . prajàsu tàsu sarvàsu råpeõàpratimà'bhavat . deva! bhànumatã nàma prathamà'ïgirasaþ sutà . bhåtànàmiva sarveùàü tasyàü ràgastadà'bhavat . ràgàdràgeti yàmàhurdvitãyà'ïgirasaþ sutà . yàü kapardisutàmàhurdç÷yàdç÷yeti dehinaþ . tanutvàt sà sinãbàlã tçtãyà'ïgirasaþ sutà . pa÷yatyarciùmatã bhàbhirhavirbhi÷ca haviùmatã . mahàmakheùvàïgirasã doptimatsu mahàmate! . mahàyatãti vikhyàtà saptamã kathyate sutà . yàntu dçùñvà bhagavartã janaþ kuhukuhàyate . ekànaü÷eti tàmàhuþ kuhåmaïgirasaþ sutàm . 317 aø vçhaspate÷càndramasã bhàryà'bhådyà ya÷asvinã . agnãn sà'janayat putràn ùaóekà¤càpi puttrikàm . àhutiùveva yasyàgnerhaviùàjyaü vidhãyate . so'gnirvçhaspateþ puttraþ ÷aüyurnàma mahàvrataþ . càturmàsyeùu yasyeùñyàma÷vamedhe'grajaþ pa÷uþ . dãpto jvàlairanekàbhairagnireùo'tha vãryavàn . ÷aüyãrapratimà bhàryà satyà'satyà'tha dharmaja! .. agnistasya suto dãptastisraþ kanyà÷ca suvratàþ prathamenàjyabhàgena påjyate yo'gniradhvare . agnistasya bharadvàjaþ prathamaþ puttra ucyate paurõamàsyeùu sarveùu haviùàjyaü srucodyatam . bharato nàmataþ so'gnirdvitãyaþ ÷aüyutaþ sutaþ . tisraþ kanyà bhavantyanyà yàsàü sa bharataþ patiþ . maratastu sutastasya bharatyekà ca puttrikà . bharato bharatasyàgneþ pàvakastu prajàpateþ . mahànatyarthamahitastathà bharatasattamaþ . bharadvàjasya bhàryà tu vãrà vãrasya piõóadà . pràhuràjyena tasyejyàü somasyeva dvijàþ ÷anaiþ . haviùà yo dvitãyena somena saha yujyate . rathaprabhårathàdhvànaþ kumbharetàþ sa ucyate . saraüyvàü janayan siddhiü bhànu bhàbhiþ samàvçõot . àgneyaü mànayannityamàdhàne hyeùa ùåyate . yastu na cyavate nityaü ya÷asà varcasà ÷riyà . agnirni÷cyavano nàma pçthivãü stauti kevalam . vipàpmà kaluùairmukto vi÷uddha÷càrciùà jvalan . vipàpo'gniþ sutastasya satyaþ samayadharmakçt . akro÷atàü hi bhåtànàü yaþ karãti hi niùkçtim . agniþ sa niùkçtirnàma ÷obhayatyabhisevitaþ . anukåjanti yeneha vedanàrtàþ svayaü janàþ . tasya puttraþ svano nàma pàvakaþ sa rujaskaraþ . yastu vi÷vasya jagato buddhimàkramya tiùñhati . taü pràhuradhyàtmavido vi÷vajinnàmapàvakam . antaragniþ smçto yastu bhuktaü pacati dehinàm . sa jaj¤e vi÷vabhuïnàma sarvalokeùu bhàrata! . brahmacàrã yatàtmà ca satataü vipulavratàþ . bràhmaõàþ påjayantyenaü pàkayaj¤eùu pàvakam . pavitrà gotamã nàma nadã yasyà'bhavat priyà . tasmin karmàõi sarvàõi kriyante dharmakartçbhiþ . vaóavàgniþ pibatyambho yo'sau paramadàruõaþ . årdhvabhàgårdhvabhàï nàma kaviþ pràõà÷ritastu yaþ . udagdhàraü haviryasya gçhe nityaü pradãyate . tataþ sviùñaü bhavedàjyaü sviùñakçt paramaþ smçtaþ . yaþ pra÷ànteùu bhåteùu manyurbhavati pàvakaþ . kruddhasya tarasà jaj¤e manyantã càtha puttrikà . svàheti dàruõà krårà sarvabhåteùu tiùñhati . tridive yasya sadç÷o nàsti råpeõa ka÷vana atulyatvàt kçto devairnàbhrà kàmastu pàvakaþ . saüharùàddhàrayan krodhaü dhanvã sragvã rathe sthitaþ samaye nà÷ayecchatrå namogho nàma pàvakaþ . uktho nàma mahàbhàga . tribhirukthairabhiùñutaþ . mahàvàcantvajanayat samà÷vàsaü hi yaü viduþ . 218 aø kà÷yapo hyatha và÷iùñhaþ pràõa÷ca pràõaputtrakaþ . agniràïgirasa÷caiva cyavanastrisuvarcakaþ . acarat sa tapastãvraü puttràrthe bahuvàrùikam . puttraü labheyaü dharmiùñhaü ya÷asà brahmaõà samam . mahàvyàhçtibhirdhyàtaþ pa¤cabhistaistadà tvatha . jaj¤e tejo mahàrciùmàn pa¤cavarõaþ prabhàvanaþ . samiddho'gniþ ÷irastasya bàhå såryanibhau tathà . tvaïnetre ca suvarõàbhe kçùõe jaddhve ca bhàrata! . pa¤cavarõaþ sa tapasà kçtastaiþ pa¤cabhirjanaiþ . pà¤cajanyaþ ÷ruto devaþ pa¤cavaü÷akarastu saþ . da÷a varùasahasràõi tapastatvà mahàtapàþ . janayat pàvakaü ghoraü pitéõàü sa prajàþ sçjat . vçhadrathantaraü mårdhno vaktràdvà tarasà harau . ÷ivaü nàbhyàü balàdindraü vàyvagnã pràõato'sçjat . bàhubhyàmanudàttau ca vi÷vàbhåtàni caiva ha . etàn dçùñvà tataþ pa¤ca pitéõàmasçjat sutàn . vçhadrathasya praõidhiþ ka÷yapasya mahattaraþ . bhànuraïgiraso dhãraþ putro varcasya saubharaþ . pràõasya cànudàttastu vyàkhyàtàþ pa¤caviü÷atiþ . devàn yaj¤amuùa÷cànyàn sçjat pa¤cada÷ottaràn . sumãmamatibhãma¤ca bhãmaü bhãmabalàbalam . etàn yaj¤amuùaþ pa¤ca devànàü hyasçjattapaþ . sumitraü mitravanta¤ca mitraj¤aü mitravardhanam mitradharmàõamityetàn devànabhyasçjattapaþ . surapravãraü vãra¤ca sure÷aü suravarcasam . suràõàmapi hantàraü pa¤caitàna sçjattapaþ . trividhaü saüsrità hyete pa¤ca pa¤ca pçthak pçthak . muùõantyatra ÷rità hyete svargato yaj¤ayàjinaþ . teùàmiùñaü harantyete nighnanti ca mahaddhaviþ . spardhayà havyavàhànàü nighnantyete haranti ca . dyàü vahirvai tadàdànaü ku÷alaiþ saüpravartitam . tadete nopasarpanti yatra càgniþ sthito bhavet . citàgnerudvahannàjyaü pakùàbhyàü tat pravartitam . mantraiþ pra÷amità hyete naùñaü muùõanti yaj¤iyam . vçhadukathastapasaiva puttro bhåmimupà÷ritaþ . agnihotre håyamàne pçthivyàü sadbhirijyate . rathantara÷ca tapasaþ puttro'gniþ paripañhyate . mitravindàya vai tasmai haviradhvaryavo viduþ . mumude paramaprãtaþ saha puttrairmahàya÷àþ . 219 aø gurubhirniyamairjàto bharato nàma pàvakaþ . agniþ puùñimatirnàma tuùñaþ puùñiü prayacchati . bharatyeùa prajàþ sarvàstato bharata ucyate . agnirya÷ca ÷ivo nàma ÷aktipåjàpara÷ca saþ . duþkhàrtànà¤ca sarveùàü ÷ivakçt satataü ÷ivaþ . tapasastu phalaü dçùñvà sampravçddhaü tapo mahat . uddhartukàmo matimàn puttro jaj¤e purandaraþ . åùmà caivoùmaõo jaj¤e so'gnirbhåteùu lakùyate . agmi÷càpi manurnàma pràjàpatyamakàrayat . ÷ambhumagnimatha pràhurbràhmaõà vedapàragàþ . àvasathyaü dvijàþ pràhurdãptamagniü mahàprabham . årjaskaràn havyavàhàn suvarõasadç÷aprabhàn . tatastapo hyajanayat pa¤ca yaj¤asutàniha . pra÷ànto'gnirmahàbhàga . pari÷rànto gavàmpatiþ . asuràn janayan ghorànmartyàü÷caiva pçthakhidhàn . tapasa÷ca manuü puttraü bhànu¤càpyaïgiràþ sçjat . vçhadbhànuntu taü pràhurbràhmaõà vedapàragàþ . bhànorbhàryà suprajà tu vçhadbhàsà tu såryajà . asçjetàntu ùañ puttràn ÷çõu teùàü prajàvidhim . durbalànàntu bhåtànàmasån yaþ samprayacchati . tamagniü baladaü pràhuþ prathamaü bhànutaþ sutam . yaþ pra÷ànteùu bhåteùu manyurbhavati dàruõaþ . agniþ sa manyumànnàma dvitãyo bhànutaþ sutaþ . dar÷e ca paurõamàse ca yasyeha havirucyate . viùõurnàmeha yo'gnistu dhçtimàn nàma so'ïgiràþ . indreõa sahitaü yasya haviràgrayaõaü smçtam . agniràgrayaõo nàma bhànorevànvayastu saþ . càturmàsyeùu nityànàü haviùàü yo niragrahaþ . caturbhiþ sahitaþ puttrairbhànorevànvayastu saþ . ni÷à tvajanayat kanyàmagnãùomàvubhau tathàü . bhànorevàbhavadbhàryà suùuve pa¤ca pàvakàn . påjyate haviùàgreõa càturmàsyeùu pàvakaþ . parjanyasahitaþ ÷rãmànagnirvai÷vànarastu saþ . asya lokasya sarvasya yaþ prabhuþ paripañhyate . so'gnirvi÷vapatirnàma dvitãyo vai manoþ sutaþ . tataþ sviùñaü bhavedàjyaü sviùñakçt paramastu saþ . kanyà sà rohiõã nàma hiraõyaka÷ipoþ sutà . karmaõà'sau babhau bhàryà sa vahniþ sa prajàpatiþ . pràõànà÷ritya yo dehaü pravarta yati dehinàm . tasya sannihito nàma ÷abdaråpasya sàdhanaþ . ÷uklakçùõagatirdevo yo bibharti hutà÷anam . akalbhaùaþ kalmaùàõàü kartà krodhà÷ritastu saþ . kapilaü paramarùi¤ca yampràhuryatayaþ sadà . agniþ sa kapilo nàma sàïkhyayogapravartakaþ . agraü yacchanti bhåtànàü yena bhåtàni nityadà . karmasviha vicitreùu so'graõãrvahnirucyate . imànanyàn samasçjat pàvakàn prathitàn bhuvi . agnihotrasya duùñasya pràya÷cittàrthamulvaõàn . saüspç÷eyuryadà'nyo'nyaü katha÷cidvàyunà'gnayaþ . iùñiraùñàkapàlena kàryà vai ÷ucaye'gnaye . dakùiõàgniryadà dvàbhyàü saüsçjeta tadà kila . iùñiraùñàkapàlena kàryà vai vãtaye'gnaye . yadyagnayo hi spç÷yeyurnive÷asthà davàgninà . iùñiraùñàkapàlena kàryà tu ÷ucaye'gnaye . agniü rajasvalà vai strã saüspç÷edagnihotrikam . iùñiraùñàkapàlena kàryà dasyumate'gnaye . mçtaþ ÷råyeta yo jãvaþ pareyuþ pa÷avo yadà . iùñiraùñàkapàlena kàryà suramate'gnaye . àrto na juhuyàdagniü triràtraü yastu bràhmaõaþ . iùñiraùñàkapàlena kàryà syàduttaràgnaye . dar÷a¤ca paurõamàsa¤ca yasya tiùñhet pratiùñhitam . iùñiraùñàkapàlena kàryà ratikçte'gnaye . såtikà'gniryadà càgniü saüspç÷edagnihotrikam . iùñiraùñàkapàlena kàryà càgnimate'gnaye . 220 adhyàø àpasya duhità bhàryà sahasya paramà priyà . bhåpatirbhuvabhartà càjanayat pàvakaü param! bhåtànà¤càpi sarveùàü yaü pràhuþ pàvakaü patim . àtmà bhuvanabharteti sànvayeùu dvijàtiùu . mahatà¤caiva bhåtànàü sarveùàmiha yaþ patiþ . bhagavàn sa mahàtejà nityaü carati pàvakaþ . agnirgçhapatirnàma nityaü yaj¤eùu påjyate . hutaü vahati yo havyamasya lokasya pàvakaþ . apàü garbho mahàbhàgaþ sattvabhugyo mahàdbhutaþ . bhåpatirbhuvabhartà ca mahataþ patirucyate . dahanmçtàni bhåtàni tasyàgnirbharato'bhavat . agniùñome ca niyataþ kratu÷reùñho bharasya tu . sa vahniþ prathamo nityaü devairanviùyate prabhuþ . àyàntaü niyataü dçùñvà pravive÷àrõavaü bhayàt . devàstatràüdhigacchanti màrgamàõà yathàdi÷am . dçùñvà tvagniratharvàõaü tato vacanamabravãt . devànàü vaha havyaü, tvamahaü vãra! sudurbalaþ . atha tvaü gaccha madhvakùaü priyametat kuruùva me . preùya càgniratharvàõamanyaü de÷aü tato'gamat . matsyàstasya samàcakhyuþ kruddhastànagnirabravãt . bhakùyà vai vivadhairbhàvairbhaviùyatha ÷arãriõàm . atharvàõaü tathà càpi havyavàho'bravãdvacaþ . anunãyamàno hi bhç÷aü devavàkyàddhi tena saþ . naicchadvoóhuü haviþ sarvaü ÷arãra¤càpi so'tyajat . sa taccharãraü santyajya pravive÷a dharàntadà . bhåmiü spçùñà'sçjaddhàtån pçthak pçthagatãva hi . påyàt sa gandhaü teja÷ca asthibhyo devadàru ca . ÷leùmaõaþ sphañikaü tasya pittànmàrakataü tathà . yakçt kçùõàyasaü tasya tribhireùa prabhuþ prajàþ . nakhàstasyàbhrapañalaü ÷iràjàlàni vidrumam . ÷arãràdvividhà÷cànye dhàtavo'syàbhavannçpa! . evaü tyaktvà ÷arãra¤ca parame tapasi sthitaþ . bhçgvaïgiràdibhirbhåyastapasotthàpitastadà . bhç÷aü jajjvàla tejasvã tapasàpyàyitaþ ÷ikhã . dçùñvà çùiü bhayàccàpi pravive÷a mahàrõavam tasminnaùñe jagadbhãtamatharvàõamathà÷ritam .. arcayà màsurevainamatharvàõaü suràdayaþ . atharvà tvasçjallokànàtmanàlokya pàvakam . miùatàü sarvabhåtànàmunmamàtha mahàrõavam . evamagnirbhagavatà naùñaþ pårbamatharvaõà . àhåtaþ sarvabhåtànàü havyaü vahati sarvadà . evaü tvajanayaddhiùõyàn vedãktàn vividhàn bahån . vicaran vividhàn de÷àn bhramamàõastu tatra vai . sindhuü nadaü pa¤canadaü devikà'tha sarasvatã . gaïgà ca ÷atakumbhà ca sarayårgaõóasàhvayà carmaõvatã satã caiva bhedhyà medhàtithistadà . tàmràvatã vetravatã nadyastrisro'tha kau÷ikã . tamasà narmadà caiva nadã godàvarã tathà . veõõãpaveõõà bhãmà ca vaddhavà caiva bhàrata .. bhàratã suprayogà ca kàverã murmurà tathà . tuïgaveõà kçùõaveõà kapilà ÷oõa eva ca . età nadyastu dhiùõyànàü màtaro yàþ prakãrtitàþ . adbhutasya priyà bhàryà tasya puttrã vibhårasiþ . yàvantaþ pàvakàþ proktà somàstàvanta eva tu .. atre÷càpyanvaye jàtà brahmaõo mànasàþ prajàþ . atriþ puttràn sraùñukàmàüstànevàtmanyadhàrayat . tasya tadvrahmaõaþ kàyànnirharanti hutà÷anàþ evamete mahàtmànaþ kãrtitàste'gnayo mayà .. aprameyà yathotpannàþ ÷rãmantastimiràpahàþ . adbhutasya tu màhàtmyaü yathà vedeùu kãrtitam . tàdç÷aü viddhi sarveùàmeko hyeùa hutà÷anaþ . eka evaiùa bhagavàn vij¤eyaþ prathamo'ïgiràþ . bahudhà niþsçtaþ kàyàt jyotiùñomakaturyathà . ityeùa vaü÷aþ sumahànagnãnàü kãrtitomayà . yo'rcito vividhairmantrairhavyaü vahati dehinàm . bhàø vaø màrkaø 221 adhyàø . sàsya devateti--óhak àgneyamagnidevatàke haviràdau triø . agninà dçùñaü màma óhak . àgneyaü sàma . àgneyã çk triø . agnaye hitaü óhak . àgneyamauùadham triø . laukikaprayogànusàreõa %<aïgernalopa÷ceti>% auõàdikasåtreõa agni÷abdasya vyutpattirdar÷ità vaidikaprayoge tu agni÷abdasya pravçttinimittabhedopayoginyo yàskena bahvyo vyutpattayodar÷itàþ . yathà %<athàto'nuktamiùyàmo'gniþ pçthivãsthànastaü prathamaü vyàkhyàsyàmo'gniþ kasmàdagraõãrbhavatyagraü yaj¤eùu praõãyate'ïgaü nayati saünamamàno'knopano bhavatãti sthaulàùñhãvirna knopayati na snehayati tribhya àkhyàtebhyo jàyata iti>% ÷àkapåõiritàdaktàddagdhàdvà nãtàtsa khalveterakàramàdatte gakàramanaktervà dahatervà nãþ parastasyaiùà bhavatãti agnimãle iti . asyàyamarthaþ . sàmànyena sarvadevatànàü lakùaõasyàbhihitatvàdanantaraü thataþ pratipadaü vi÷eùeõa vaktavyatvamàkàïkùitamato'nukrameõa vakùyàmaþ . tatra pçthivãloke sthito'gniþ prathamaü vyàkhyàsyaüte . kasmàtpravçttinimittàdagni÷abdena devatàbhidhãyata? iti pra÷nasyàgraõãrityàdikamuttaram . devasenàmagre svayaü nayatãtyagraõãþ . etadekamagni÷abdasya pravçttinimittam . tathà ca bràhmaõàntaram . %<agnirvai devànàü senànãriti>% . etadevàbhipretya bahvçcà mantrabràhmaõe àmananti . %<agnirmukhaü prathamo devatànàmiti>% mantraþ . %<agnirvai devànàmavama iti>% bràhmaõam . tayà taitrirãyà÷càmananti . %<agniragre prathamo devatànàmiti>% mantraþ . %<agniravamo devatànàmiti>% ca . vàjamanoyinastvevamàmananti . %<sa và eùo'gre devatànàmajàyata tasmàdagnirnàmeti>% . yaj¤eùvagnihotreùñipa÷usomaråpeùvagraü pårbadigvartyàhavanãyade÷aü prati gàrhapatyàtpraõãyata iti dvitãyaü pravçttinimittam . sannamamànaþ samyak svayameva prahvãbhagavannaïgaü svakãyaü ÷arãraü nayati kàùñhadàhe haviþpàke ca prerayatãti tçtãyaü pravçttinimittam . sthålàùñhãvinàmakasya maharùeþ putro niruktakàraþ ka÷cidaknopana ityagni÷abdaü nirvakti . tatra na knopayatãtyukte na snehayati kintu kàùñhàdikaü råkùayatãtyuktaü bhavati . ÷àkapåõinàmako niråktakàro dhàtutrayàdagni÷abdaniùpattiü manyate . itaþ iõ gatau iti dhàtuþ . akto'nju vyaktimnakùaõagatiùu iti dhàtuþ . dagdho daha bhasmãkaraõe iti dhàtuþ . nãto õ㤠pràpaõe iti dhàtuþ . agni÷abdo hyakàragakàrani÷abdànapekùamàõa etidhàtorutpannàdayana÷abdàdakàramàdatte . anaktidhàtugatasya kakàrasya gakàràde÷aü kçtvà tamàdatte . yadvà dahati dhàtujanyàddagdha÷abdàdgakàramàdatte . nãriti nayatidhàtuþ sa ca hrasvo bhåtvà paro bhavati . tato dhàtutrayaü militvàgni÷abdo bhavati . yaj¤abhåmiü gatvà svakãyamaïgaü nayati kàùñhadàhe haviþpàke ca prerayatãti samudàyàrthaþ . tasyà gni÷abdàrthasya devatàvi÷eùasya pràdhànyena stutidar÷anàyaiùàgnimãle ityçgabhatãti çgvedabhàùye màdhavàcàryaþ etasya vai÷yanaràdi÷abdapravçttinimittadar÷anenànekàstutayo yàskena dar÷itàstà÷ca tattacchabdàvasare dar÷ayiùyante .

#<agnika># puø agnivat kàyati makà÷ate kai--ka . indragopakãñe .

#<agnikaõa># puø agneþ kaõaþ 6 taø . agnicyutakùudràü÷e .

#<agnikarman># naø agnau karma 7 taø . home agnihotràdau %<agnikarma tataþ kçtveti>% smçtiþ agnikàryàdayo'pyatraü naø .

#<agnikalà># strã 6 taø agneravayavabhede . sà ca da÷avidhà tàsà¤ca yàdilàntavarõadevatàtvaü yathoktaü ÷àradàtilake . %<dhåmràrciråùmà jvalinã jvàlinã visphuliïginã . su÷rãþ suråpà kapilà havyakavyavahe api . yàdãnàü da÷avarõànàü kalà dharma pradà amåþ>% iti .

#<agnikàrikà># strã agniü karoti àùatte karaõe kartçtvopacàràt kartari õvul . agnyàdhànasàdhaneagnãdhràyàmçci . sà ca agniü dåtaü purodadhe, ityàdyà yajurvede evamanyavede'pyanusandheyà .

#<agnikàùñha># naø agneþ uddãpanaü kàùñham ÷àø taø . agurukàùñhe .

#<agnikukkuña># puø agneþ kukkuñaiva raktavarõasphuliïgavattvàt . jvaladagnivyàptatçõapu¤je (nuóà) iti khyàte .

#<agnikuõóa># naø agneràdhànàrthaü kuõóam . agnyàdhànàrthe sthànabhede tatsthànavivaraõaü kuõóa÷abde'nusandheyam .

#<agnikumàra># puø 6 taø . kàrtikeye tasyàgniretojàtatvamuktaü mahàbhàrate vanaparvaõi 223 adhyàye saptarùipatnãråpadar÷anàt jàtasmaravikàrasyàgnesteùàü gàrhapatya--prave÷ena ani÷aü taddar÷anena jàtàdhikavikàra tayànirvedapårbakaü vanagamanamupakramya, svàhà taü dakùaduhità prathamaü kàmayattadà .. sà tasya chidra manvaicchacciràt prabhçti bhàvinã . apramattasya devasya na càpa÷yadanindità .. sà taü j¤àtvà yathàvattu vahniü vanamupà gatam . tattvataþ kàmasantaptaü cintayàmàsa bhàvinã .. ahaü saptarùipatnãnàü kçtvà råpàõi pàvakam . kàmayiùyàmi kàmàrtà tàsàü råpeõa mohitam .. evaïkçte prãti rasya kàmàvàpti÷ca me bhavet .. 223 adhyàø màrkaõóeya uvàca . ÷ivà bhàryà tvaïgirasaþ ÷ãlaråpaguõànvità . tasyàþ sà prathamaü råpaü kçtvà devã janàdhipa . jagàma pàpakàbhyàsaü ta¤covàca varàïganà .. màmagne! kàmasantaptàü tvaü kàmayitumarhasi . kariùyasi na cedevaü mçtàü màmupadhàraya .. ahamaïgiraso bhàryà ÷ivà nàma hutà÷ana! . ÷iùñàbhiþ prahità pràptà mantrayitvà vini÷cayam .. agniruvàca . kathaü màü tvaü vijànãùe kàmàrtamitaràþ katham . yàstvayà kãrtitàþ sarvàþ saptarùãõàü priyàþ striyaþ .. ÷ivovàca . asmàkaü tvaü priyo nityaü bibhãmastu vayaü tava . tvaccittamiïgitairj¤àtvà preùitàsmi tavàntikam .. maithunàyeha saüpràptà kàmaü pràptuü drutaü cara . yàtaro màü pratãkùante gamiùyàmi hutà÷ana! .. màrkaõóeya uvàca . tato'gnirupayeme tàü ÷ivàü prãtimudàyutaþ . prãtyà devã samàyuktà ÷ukraü jagràha pàõinà .. vyacintayanmamedaü ye råpaü drakùyanti kànane . te bràhmaõãnàmançtaü doùaü vakùyanti pàvake .. tasmàdetadrakùamàõà garuóã saübhavàmyaham . vanànnirgamana¤caiva sukhaü mama bhaviùyati .. màrkaõóeya uvàca . suparõã sà tadà bhåtvà nirjagàma mahàvanàt . apa÷yat parvataü ÷vetaü ÷arastambaiþ susaüvçtam .. dçùñiviùaiþ sapta÷ãrùairguptaü bhogibhiradbhutaiþ . rakùobhi÷ca pi÷àcai÷ca raudrairbhåtagaõaistathà ràkùasãbhi÷ca saüpårõamanekai÷ca mçgadvijaiþ .. sà tatra sahasà gatvà ÷ailapçùñhaü sudurgamam . pràkùipat kà¤cane kuõóe ÷ukraü sà tvarità ÷ubhà .. ÷iùñànàmapi sà devã saptarùãõàü mahàtmanàm . patnãsvaråpakaü kçtvà kàmayàmàsa pàvakam .. divyaü råpamarundhatyàþ kartuü na ÷akitaü tayà . tasyàstapaþ prabhàvena bhartç÷u÷råùaõena ca .. ùañkçtvastatra nikùiptamagneretaþ kuråttama! . tasmin kuõóe pratipadi kàminyà svàhayà tadà .. tat skannaü tejasà tatra saüvçtaü janayat sutam . çùibhiþ påjitaü skannamanayat skandatàü tataþ . ùañ÷irà dviguõa÷rotro dvàda÷àkùibhujakramaþ . ekagrãvaikajañharaþ kumàraþ samapadyata .. vanaø màø saø 223 adhyàyaþ agnikumàratve'pi tasya rudrakumàratvaü tadapyuktaü tatraiva tato brahmà sahàsenaü prajàpatirathàbravãt . abhigaccha mahàdevaü pitaraü tripuràrdanam .. rudreõàgniü samàvi÷ya svàhàmàvi÷ya comayà . hitàrthaü sarvalokànàü jàtastvama paràjita! .. ubhàyãnyà¤ca rudreõa ÷ukraü siktaü mahàtmanà asmin girau nipatitaü mi¤jikàmi¤cikaü tataþ .. sambhåtaü lohitode tu ÷ukra÷eùamavàpatat . såryara÷miùu càpyanya danyaccaivàpatadbhuvi . àsaktamanyadvçkùeùu tadevaü pa¤cadhàpatat .. iti 224 adhyàye . agnitanayàgnisutàdayo'pyatra .

#<agniketu># puø agneþ keturiva . dhåme tasyàgniprabhavatvena taccihnãbhåtatvam gagane uddhåyamànatvàt tatpatàkatva¤ca .

#<agnikoõa># puø agneþ agnidevatàkaþ koõaþ antaràladik 6 taø . agnidaivatye pårbadakùiõayormadhye digbhàge . %<indrovahniþ pitçpatirnairétovaruõomarut . kuveraã÷aþ patayaþ pårbàdãnàü di÷àü kramàt>% ityukteþ tasya pårbadakùiõadi÷ormadhyadikpatitvam . upacàràt tatsvàmino'gnervàcakà api atraiva . %<pratipat navamã pårbe ràmarudrau ca pàvake>% iti jyotiùe %<÷akre hutà÷e bhayamiti>% ca agnikoõaparatayà pàvakàdi÷abdaþ prayuktaþ .

#<agnigarbha># puø agniriva jàrako garbho'sya . agnijàravçkùe . agnirgarbhe'sya . såryakàntamaõau (àtasi) tasya såryakiraõasamparkàt agnyutthàpakatvàttathàtvam . agnimanthana kàùñharåpàraõau ca . agniþ sthito garbhe'syàþ . ÷amãlatàyàm strã . %<agnigarbhàü ÷amãmiveti>% raghuþ . ÷amyà garbhe'gnisthitikathà bhàø ànu÷àø paø 85 adhyàye %<rudrasya retaþprasphannamagnau nipatita¤ca yat tattejo'gnirmahadbhåtaü dvitãyamamiva pàvakam . badhàrthaü deva÷atråõàü gaïgàyàü janayiùyatãti>% brahmavàkyànantaraü kàrtikeyotpattyarthamanvimàõasya kuta÷cit kàraõena guptasyàgneþ %<naùñamàtmani saülãnaü nàdhijagmurhutà÷anamityanena>% devaistasyànàsàdane ukte nànàsthàne'nveùaõàt pari÷eùe ÷amãgarbhe pràptiruktà, yathà %<a÷vatthànnirgatovahniþ ÷amãgarbhamupàvi÷aditi>% . ÷amãgarbhecàsya sthitiü kathayataþ ÷ukasya jihvàparivçttiråpa÷àpadànamuktvà devaistasmai varàn dattvà ÷amãgarbhe bahniralakùya ta ityuktvà ca %<ityuktvà taü ÷amãgarbhe bahnimàlakùya devatàþ tade vàyatanaü cakruþ puõyaü sarvakriyàsvapi . tataþ prabhçti càgniþ sa ÷amãgarbheùu dç÷yate . utpàdane tathopàyamadhijagmu÷ca mànavà>% iti . agneþ sakà÷àt garbho'syàþ pçthivyàü strã . vahninà gaïgàyàmàsiktagarbhasya dhàrayituma÷akyasya pçthivyàü sumerau gaïgayà nikùepaõamuktaü tatraiva . sà vahninà vàryamàõà devairapi saridvarà . samutsarja taü garbhaü merau girivare tadeti, uktvà tejasà tasya garbhasya bhàskarasyeva ra÷mibhiþ yaddravyaü parisaüsçùñaü pçthivyàü parvateùu ca tat sarvaü kà¤canã bhåtaü samantàt pratyadç÷yata . pçthivã ca tadà devã khyàtà vasumatãti ca sa tu garbho mahàtejàþ gàïgeyaþ pàvakodbhavaþ divyaü ÷aravaõaü pràpya vavçdhe'dbhutadar÷ana iti bhàø ànuø 85 aø . ataeva ÷rutau %<yathàgnigarbhà pçthivã yathà dyaurindreõa garbhiõã>% ityuktam . agniriva garbhomadhyabhàgo'syàþ . agnidãptàyàü mahàjyotiùmatãlatàyàm strã .

#<agnigçha># naø agnikàryàrthaü gçhaü ÷àø taø . homàrthe gçhe 6 taø . ÷rautasmàrtàgnikçtyàdhàre gçhe na . agnyagàràdayo'pyatra . %<vasaü÷caturtho'gnirivagnyagàre>% iti raghuþ .

#<agnigrantha># puø agnipratipàdakaþ granthaþ ÷àø taø . agni homàdi--pratipàdake ÷àstre %<agnigranthaparyantamadhãte>% siø kauø agnigranthaþ agnipratipàdakaþ grantha iti tattvaboø . evameva matkçtasaralàyàmuktam .

#<agnighçta># naø agnyuddãpanaü ghçtaü ÷àø taø . vaidyakokte ghçtabhede yathà cakradattaþ . %<pippalãpipalãmålaü citrako hastipippalã . hiïgucavyà'jamodà ca pa¤caiva lavaõàni ca .. dvau kùàrau havuùà caiva dadyàdardhapalonmitàn . dadhikà¤jika÷uktàni snehamàtràsamàni ca . àrdrakaü sarasaü prasthaü ghçtaprasthaü vipàcayediti . etadagnighçtaü nàma mandàgnãnàü pra÷asyate iti>% .. %<bhallàtakasahasràrdhaü jaladroõe vipàcayet . aùñabhàgàva÷eùa¤ca kaùàyamavatàrayet . ghçtaprasthaü samàdàya kalkànãmàni dàpayet . vyåùaõaü pippalãmålaü citrako hastipiplã .. hiïgucavyàjamodà ca pa¤caiva lavaõàni ca . dvau kùàrau havuùà caiva dadyàdardhaùalãnmitàn .. dadhikà¤cika÷uktàni snehamàtràsamàni ca . àrdrakaü sarasa¤caiva ÷obhà¤janarasantathà .. tat sarvamekataþ kçtvà ÷anairmçdvagninà pacet . etadagnighçtaü nàma mandàgnãnàü pra÷asyate>% iti ca .

#<agnicayana># puø agni÷cãyate àdhãyate anena ci--karaõe lyuñ 6 taø . agnyàdhànasàdhane mantrabhede, bhàve lyuñ 6 taø . agnyàdhàne naø .

#<agnicit># triø agniü citavàn ci--bhåtàrthe kvip . mantrapårbakakçtavahnisthàpane agnihotriõi . bhàve kvip . agnyàdhàne .

#<agnicityà># strã agne÷cityà ci--bhàve kyap niø strãtvam . agnicayane agnyàdhàne %<upavi÷edagnipucchasya sàgnicityàyàmiti>% gçhyam . %<cityàgnicitye>% ceti pàø .

#<agnicitvat># triø agnicit agnicayanamastyasmin matup masya vaþ tàntatvàn na padatvam . agnicayanayukteùu yaj¤eùu %<adhvareùvagnicitvatsviti>% bhaññiþ striyàü ïãp .

#<agnija># puø agnaye agnyuddãpanàya jàyate sevanàt prabhavati jana--óa 4 taø . agnijàravçkùe . agnerjàyate jana--óa 5 taø . svarõe naø . kàrtikeye puø . tatkathà'gnikumàra÷abde draùñavyà . agnijàtamàtre triø %<agnijàauùadhijà sahãnàmiti ÷ruti>% %<agnã÷varasya bhaktànàü na bhayaü vidyudagnijamiti>% kà÷ãkhaõóaþ .

#<agnijanman># puø agnerjanmà'sya 5 taø . kàrtikeye tadvivaraõam agnikumàra÷abde'nusandheyam . svarõe naø .

#<agnijàra># puø jàrayati jç--õic--kartari aõ agniriva jàraþ . svanàmakhyàte vçkùe, auùadhabhede ca . rasya latve agnijàlopyatra .

#<agnijihva># triø agnirjihvàsvàdasàdhanaü yasya . agnimukhe deve %<ye agnijihvà uta và yajatrà>% ÷rutiþ agnireva jihvà'sya . varàhamårtidhàraõakàle viùõorvaràharåpe agnijihvo darbharometi varàharåpavarõane viùõuþ . 6 taø . agnijihvàyàü strã sà ca saptavidhà tàsàü nàmàni yathà %<karàlã ghåminã ÷vetà lohità nãlalohità suvarõà padmaràgà ca jihvàþ sapta vibhàvasoriti>% kathaü tàsàmagnimukhe sthitistacca agni÷abde taddhyàne dar÷itam agnerjihveva ÷ikhà'syàþ baø . làïgalãvçkùe strã .

#<agnijvàlà># strã agnerjvàleva ÷ikhà'syàþ . gajapippalãvçkùe . (viùalàïgalà) 6 taø . agni÷ikhàyàm .

#<agnitap># triø agninà tapyate tapa--kvip . agninà tapasyàkàrake paràvãràsa etanamaryàsa bhadrajànayaþ . agnitapo yathà satheti, ÷rutiþ .

#<agnitapas># triø agnibhiþ sammukhasthasåryasahitacaturdikstha pàvakaistapyate tapa--asun 3 taø . %<grãùme pa¤càgnimadhyastha>% iti smçtyuktatãvratapasyàkàrake . tapatãti tapàþ agniriva tapàþ . agnisadç÷oùõaspar÷avati . %<yadà balamyapãyatojasuübhedvçhaspatiragnitapobhirarkairiti>% ÷rutiþ .

#<agnitejas># triø agneriba tejo'sya . agnitulyatejaske padàrthe agniloke'gnitejasa, iti kà÷ãø . %<viùõoþ kramo'si sapatnahà pçthivãsaü÷rito agnitejà iti>% ÷rutiþ . 6 taø . agnestejasi naø .

#<agnitraya># naø tryavayavaü trayaü tri + ayañ 6 taø . yathàvidhànena kçtàdhàne agnitritaye . pitràdãnyapakramya %<etaeva trayolokà etaeva trayo'gnayaþ . pità gàrhapatyàgnirmàtà dakùiõàgniþ, àcàrya àvahanãya iti>% viùõåkte gàrhapatyadakùiõàgnyàvahavanãyavahnitrayaråpe pitràdau ca . asya và strãtve ïãp agnitrayãtyapyatra .

#<agnida># triø agniü gçhàdauü dàhàrthaü dadàti dà--ka . gçhàdau dàhàrthaü vahnidàyake àtatàyibhede %<agnidogarada÷caiva ÷astrapàõirdhanàpahaþ . kùetradàràpahàrã ca ùaóete àtatàyina iti>% smçtiþ .

#<agnidagdha># triø agninà agnyeùñividhànena dagdhaþ dahakarmaõi kta . ÷àstravidhànena saüskçtàgninà kçtadàhe agnidagdhà÷ca ye jãvà ye'pyadagdhàþ kule mameti, vàyu puø . agninà kçtadàhe padàrthamàtre triø . %<agnidagdhàvimaupakùàviti>% ràmàø .

#<agnidamanã># strã agnirdamyate anayà dama--õic--karaõe lyuñ 6 taø ïãp . kaõñakàrikàtaþ kùudre--kaõñakàvçte gucchasthakùudraphalavati (gaõiyàrã) iti khyàte kùupabhede .

#<agnidàtç># strãø agniü vidhànena dadàti dà--tçc . antyeùñividhànena dàhakàrake %<ya÷càgnidàtà pretasya piõóaü dadyàt saeva hi>% iti smçtiþ . striyàü ïãp .

@<[Page 57a]>@
#<agnidãpana># triø agni jañharasthànalaü dãpayati dãpa--õiclyu 6 taø . jañharànaloddãpake padàrthamàtre auùadhabhede naø .

#<agnidãptà># strã agnirjañharànalodãptaþ sevanàt yasyàþ . jyotiùmatãlatàyàm .

#<agnidåta># puø agnirdåta iva yasmin yasya và'vàhakatvàt . agnyàdhànànantaramàhåtadevake yaj¤àdau, yamaü ha %<yaj¤o gacchatyagnidåto araü kçta>% iti vedaþ tatràhåte deve ca ataeva yaj¤e agnerdåtatvamagnisthàpane mantre agniü dåtaü purodadhe iti %<agniü dåtaü vçõãmahe iti>% ca ÷rutàvuktam .

#<agnidevà># strã agnirdevo'syàþ . kçttikàtàràyàm %<a÷viyamadahana÷a÷ikamalaja÷ålabhçdaditijãvaphaõipitara iti>% jyotiùe a÷vinyàdãnàü krama÷o'÷vyàdidevatàtvakathanàt tatkramàt kçttikàyà agnidaivatyam .

#<agnidh># puø agniü dadhàti mantravidhinà sthàpayati dhà--kvip niø àlopaþ 6 taø . agnyàdhànakartari . %<adhvaryuü và madhupàõiü suhastamagnidhaü và dhçtadakùaü damånasamiti>% vedaþ .

#<agnidhàna># naø agnirvidhinà dhãyate'smin dhà--àdhàre lyuñ 6 taø . agnihotragçhe %<padaü kçõute agnidhàne>% iti vedaþ .

#<agninakùatra># naø 6 taø . agnidaivatye kçtrikànakùatre agnitàràvahnitàrakàdayo'pyatra .

#<agninayana># naø agnernayanaü mantravidhinà saüskàraþ nã--bhàve lyuñ 6 taø . agnisaüskàraråpe vidhinà agnipraõayane 6 taø . agninetre naø .

#<agniniryàsa># agneþ jañharànalasyeva dãpako niryàso'sya . agnijàravçkùe .

#<agninetra># puø agnirnetà hutahaviþpràpayità yasya ac samàø . devatàmàtre . %<havyaü vahati devànàmiti>% ÷rutau hi tasya devebhyo havyavàhakatvamuktam . 6 taø . vahninayate naø .

#<agnipada># naø 6 taø . agnyàdhànasthàne agnibodhaka÷abde ca . tatra dãyate ityarthe vyuùñàditvàt aõi àgnipadam .

#<agniparikriyà># strã agneþ parikriyà paricaryà pari + kçbhàve ÷a 6 taø . agnicaryàyàü homàdikaraõe .

#<agniparvata># puø agnisàdhanaü parvataþ . svataþ agnisampàdake parvatabhede .

#<agnipuccha># puø naø agneragnyàdhànasthànasya puccha iva . àhitàgnisthànàt pçùñhabhàge . %<dakùiõata àvahanãyasyopavi÷edagnipucchasya sàgnicityàyàmiti>% gçhyam .

#<agnipuràõa># naø agninà proktaü puràõam . vedavyàsa praõãteùu aùñàda÷asu mahàpuràõeùu madhye'ùñame vahninokte puràõabhede tadvivaraõaü yathà . %<àgneyamaùñamaü smçtamiti>% bhàgavate . %<paramagnipuràõa¤ca ruciraü parikãrtitam . caturda÷a sahasràõi paraü pa¤ca÷atàdhikam>% iti brahmavaivarte . tatràbhidheyasaükùepaþ . bhagavato'vatàraþ, sçùtiprakàraþ, viùõupåjà, agnipåjà, mudràdilakùaõam, dãkùà, abhiùekaþ, maõóapalakùaõam ku÷amàrjanàvidhiþ, pavitràropaþ, devatàyatanàdinirmàõaprakàraþ, ÷àlagràmalakùaõa--påje, devapratiùñhàniyàmakadãkùà, devapratiùñhàvidhiþ, vrahmàõóasvaråpaü, gaïgàditãrthamàhàtmyaü, dvãpavarõanam årdhàdholokavarõanà, jyoti÷cakrasvaråpam . yuddhajayopàyaùañkarmavidhànam, yantramantrauùadhaprakàraþ kubjikàrcanàvidhiþ, koñihomacidhànam, brahmacaryadharmaþ, ÷ràddhakalpaþ grahayaj¤aþ, vaidikasmàrtakarmaõã, pràya÷cittam, tithibhede vratabhedaþ, vàravratanakùatravrate, màsavratam, dãpadànavidhiþ, nåtanavyåhà rambhàdi, narakaniråpaõam, dànabratam, nàóãcakram, sandhyàvidhiþ, gàyatryarthaþ, ÷ivastotraü, ràjyàbhiùekaþ, ràjadharmaþ, ràjàdhyeya÷àstram, ÷ubhà÷ubha÷akunàdi, maõóalàdi, raõadãkùàvidhiþ, ÷rãràmanatiþ, ratnalakùaõam, dhanurvidyà, vyavahàravidhiþ, devàsurayoryuddham, àyurvedaþ, gajàdicikitsà, påjàprakàraþ . ÷àntividhiþ, chandaþ÷àstram, sàhityaü, ÷iùñànu÷àsanam, sçùñyàdipralayavarõane, ÷àrãrakaråpaü, narakavarõanam, yogaþ, vrahmaj¤ànam, puràõamàhàtmya¤ca .. ete viùayàþ saükùepeõa dar÷ità vistarastastraiva draùñavyaþ ..

#<agnipraõayana># naø agneþ praõayanaü mantrapårbakaü saüskàraþ pra + nã--bhàve lyuñ 6 taø . ÷àstroktavidhànena vahnisaüskàrabhede %<dakùiõata àharanãye'vasthitasyàgneþ saumikàyàmuttaravedyàü nayanaü yadasti tadetadagnipraõayanamiti>% gçhyam .

#<agnipraskandana># naø 6 taø . yathàvidhànamagnikàryaråpahomàkaraõe prajà÷ca yauvanaü pràpya vina÷iùyantyano! tava . agnipraskandanaparastva¤càpyevaü bhaviùyasãti, svaputramanuü prati yayàtivàkyam bhàraø àdi paø .

#<agniprastara># puø agniü prastçõàti stç--ac agnervà prastaraþ . (cakmakãti) khyàte vahyutthàpake prastarakhaõóe .

#<agnibàhu># puø agnerbàhuriva dãrgha÷ikhatvàt . dhåme .

#<agnibha># naø agniriva bhàti bhà--ka . svarõe agnitulyavarõatvàttasya tathàtvam . vahnitulyavarõapadàrthe triø . bhaø nakùatraü 6 taø . agnidaivatye kçtrikànakùatre naø .

#<agnibhå># puø agnerbhavati bhå--kvip . kàrtikeye agnikumàra ÷abde tadudbhavakathà . agnisambhave triø . svarõe naø hçsvàntaþ . agnibhavàdayo'pyatra .

#<agnibhåti># puø agniriva bhåtiþ tejasvitvàdai÷varyamasya . baudvabhede 6 taø . pàvakavibhåtyàü tadvãrye ca strã . 6 baø . vahnisambhave triø .

#<agnibhràjas># triø agniriva bhràjate bhràja--asun . vahnitulyadãptiyukte . %<agnibhràjasovidyuto garbhastya iti>% vedaþ .

#<agnimaõi># puø agnerutthàpakomaõiþ ÷àø taø . såryàditaijasadravyasamparkàt agnyutthàpake såryakàntàbhidhe maõau (àtasã) (cakmakãti) khyàte prastare ca .

#<agnimat># puø agniràdhànàdastyasya matup . yathàvidhànenàhitàgnike sàgnike dvije %<dàràsvagniü viniþkùipya pravasedanagnimàn dvijaþ>% iti smçtiþ .

#<agnimath># puø agniü mathnàti araõidvayagharùaõena niùpàdayati mantha--kvip nalopaþ . agnyàdhànàrthamaraõidvayagharùaõena vahnisampàdake yàj¤ike . karaõe kvip . agnimanthasàdhane mantre, araõikàùñhe ca triø .

#<agnimantha># puø agnirmathyate'nena mantha--karaõa gha¤ . gaõikàrãvçkùe (gaõiyàri) tatkàùñhayorgharùaõe hi à÷u bahnirudbhàvyate . tanmanthanasàdhane mantre ca . karaõe lyuñ 6 taø . agnimanthano'pyuktàrthe triø striyàü ïãp .

#<agnimàndya># naø agnerjañharànalasya màndyaü pàcanakuõñhatà . dhàtuvaiùamyeõa jañharànalasya pàcana÷aktiràhitye %<agnã÷varasya bhaktànàü na vidyudagnijaü bhayam agnimàndyabhayaü naiveti>% kà÷ãkhaõóaþ . agnimàndye'jãrõatà syàt tatràlpabhojanaü kàryaü yathà . muhurmuhurajãrõe'pi bhojyamasyopakalpayet iti cakraø . tatkàraõamuktam . snehapãtasya vàntasya viriktasya srutàsçjaþ . niråóhasya ca kàyàgnirmando bhavati dehinaþ .. so'nnairatyarthagurubhirupayuktaiþ pra÷àmyati . alpomahadbhirbahubhi÷chàdito'gnirivendhanaiþ .. sacàlpairlaghubhi÷cànnairupayuktairvivardhate . kàùñhairaõubhiralpai÷ca sandhukùita ivànalaþ .. hçtadoùapramàõena sadàhàravidhiþsmçtaü iti su÷rute .

#<agnimàruti># agni÷ca marucca tayorapatya vàhvàderàkçti gaõatvàdi¤ tato vçddhiþ devatàdvandve ca ànaïaü bàdhitvà %<idvçddhàviti>% iti %<devatàdvandve ca>% iti dvipadavçddhau pçø pårbapadasya husvaþ . agastye munau tasya ca kalpàntare tàbhyàmutpattiranusandheyà .

@<[Page 58b]>@
#<agnimukha># puø agnirmukhamiva yasya . deve . hutadravyaü hi devairagniråpamukhadvàreõaivà÷yate . %<havyaü vahati devànàmiti>% ÷rutestatraiva tàtparyàt . %<agnimukhà vai devà>% iti %<agnirmukhaü prathamaü devatànàyiti ca>% ÷rutiþ . agnirmukhe'gre'sya . deve, %<agniragre prathamaü devànàmiti>% ÷rutau vahne reva devànàmagrotpattestathàtvam . yathà càgnerdevamukhatvaü tadàditva¤ca tathà'gni÷abde niruktavyàkhyàne çgvedabhàùye pràk dar÷itam agnidhikamagnihotra÷abde vakùyate . agnirmukhaü pradhànamupàsyo yasya . agnihotriõi dvije . agniþ dàhakatvàt ÷àpàgnirmukhe yasya . vipre %<vàgvajrà vaiviprà>% iti ÷rutau teùàü vàgvajratvakathanàt agnimukhatvam . agniriva spar÷àt duþkhadàyakaü mukhamagramasya . bhallàtakavçkùe (bhelà) citrakavçkùe ca . tanniryàsaspar÷ena hi dehe kùatotpattestayostathàtvam . agneþ jañharànalasya mukhaü dvàram . vaidyakokte cårõabhede naø yathà %<hiïgubhàgo bhavedeko vacà ca dviguõà bhavet . pippalã triguõà caiva ÷çïgaveraü caturguõam .. yamànikà pa¤caguõà ùaóguõà ca harãtakã . citrakaü saptaguõitaü kuùñha¤càùñaguõaü bhavet .. etadvàtaharaü cårõaü pãtamàtraü prasannakçt . pibeddadhnà mastunà và surayà koùõavàriõà .. sodàvartamajãrõa¤ca plãhànamudarantathà aïgàni yasya ÷ãryante viùaü và yena bhakùitam .. ar÷oharaü dãpana¤ca ÷leùmaghnaü gulmanà÷anam . kàüsaü ÷vàsaü nihantyà÷u tathaiva yakùmanà÷anam .. cårõamagnimukhaü nàma na kvacit pratihanyate>% iti cakradattaþ .

#<agnimukhã># strã agniriva mukhamagraü yasyàþ gauràditvàt ïãù . (bhelà) bhallàtakavçkùe, làïgalikàvçkùe (viùalàïgalà) agnireva mukhaü mukhatvena kalpitaü yasyàþ gauràø . gàyatrãmantre . %<kadàcidapi no vidvàn gàyatrãmudake japet . gàyatryagnimukhã yasmàttasmàdutthàya tàü japediti>% gobhilaþ . tasyà÷ca %<so'kàmayataü yaj¤aü sçjeyeti sa mukhataeva trivçtamasçjata taü gàyatrã chando'nyasçjyatàgnirdevatà bràhmaõomanuùyovasantaçtustasmàt trivçt stomànàü mukhaü, gàyatrã cchandasàmagnirdevànamiti>% ÷rutau . agninà samaüprajàpatimukhajàtatvàt tathàtvam . asmi÷ca pakùe . agneriva mukhaü prajàpatimukhaü mukhamutpattidvàramasyà iti vigrahaþ gauràø . gàyatrãmantra÷ca gàyatrã÷abde vakùyate . vipre tu puø . agniriva uttapta mukhaü yasyàþ gauø ïãù . pàka÷àlàyàm strã agnirmukhamàdyo yasya agniprabhçtau deve triø .

@<[Page 59a]>@
#<agnirakùaõa># naø agniþ rakùyate'nenàtra và rakùa--lyuñ . ràkùasàdibhyo'gnirakùàkàrake mantrabhede, agnihotre, agnihotragçhe ca . bhàve lyuñ . agnyàdhàne .

#<agnirajas># puø agniriva rajyate dãpyate ranj asun nalopaþ . raktavarõe indragopanàmakakãñe . 6 taø . agnivãrye, svarõe ca naø .

#<agnirahasya># triø gneþ rahasyaü tadupàsanàdyaïgajàtamatra . analopasanàbodhake ÷àstre agnikalpe .

#<agniruhà># strã agniriva rohati ruha--ka . màüsàdanyàü tadaïkurasya vahnitulyavarõatayotpannatvàt tathàtvamasyàþ .

#<agniråpa># triø agneriva råpaü varõo'sya, agniriva råpyate 'sau råpa--karmaõi ac và . vahnitulyavarõe agnisadç÷amànye ca 6 taø . agnervarõe agni÷abdokte vahnerdhyeyaråpe ca naø .

#<agniretas># naø 6 taø . agni÷ukre, tajjàtatvàt suvarõe ca tatkathà ca praskannarudra÷ukrasya agnisaükràntasyàgninà devatà pràrthanayà gaïgayàmàhitasya tayà ca voóhumasamarthayà %<samutsasarja taü garbhaü merau girivare tadetyanena>% merau pàtane kçte tasya tejasaiva merusthaü sarvaü vastu suvarõãkçtaü yathoktamànu÷àsanike paø bhàø . %<tejasà tasya garbhasya bhàskarasyeva ra÷mibhiþ yaddravyaü parisaüsçùñaü pçthivyàü parvateùu ca . tat sarvaü kà¤canãbhåtaü samantàt pratyadç÷yata>% iti . ante ca %<tasmàt suvarõaü màïgalyaü ratnànàmuttamottamam . sahajaü kàrtikeyasya vahnestejaþ paraü matamiti>% 86 adhyàye .

#<agniloka># puø 6 taø . agnyadhiùñhite meru÷çïgàdhaþsthe bhuvanabhede . sa ca . sadratnakà¤canamayaü ÷ikharatrayaü ca merormuràrikapuràripuràõi teùu . teùàmadhaþ÷atamakhajvalanàntakànàü rakùo 'mbupànila÷a÷ã÷apuràõi càùñau iti siø ÷iø golàdhyàye dar÷itaþ . ayameva pakùaþ yuktiyuktaþ . puràõe tu antarãkùaeva tasya sthitiruktà . kà÷ãkhaõóe, vimànayànena gacchatà ÷iva÷armaõà pçùñàbhyàü viùõudåtàbhyàü såryalokàdårdhaü ÷akrapurãvarõanottaraü taddakùiõasyàm agniloko varõitaþ yathà %<etasyà dakùiõe bhàge yeyaü pårdç÷yate ÷ubhà . imàmarciùmatãü pa÷ya vãtihotrapurãü ÷ubhàm . jàtavedasi ye bhaktà ste vasantyatra suvratàþ . agniprave÷aü kuryurye dçóhasatvà jitendriyàþ . striyo và satvasampannàste sarvatràgnitejasaþ . agnihotraratàvipràstathàgnibrahmacàriõaþ . pa¤càgnivratino yevai te'gneloke'gnitejasaþ . ÷ãte ÷ãtàpanuttyai yastvighmabhàràn prayacchati . kuryàdagnãùñikàü vàpi sa vasedagnisannidhau . anàthasyàgnisaüskàraü yaþ kuryàdvà dayànvitaþ . a÷aktaþ prerayedanyàn so'gniloke mahãyate . jañharàgnivivçddhvyai yodadyàdàgneyamauùadham . mandàgnaye sa puõyàtmà vahniloke vasecciram . yaj¤opaskaravaståni yaj¤àrthaü draviõantu và . yathà÷akti pradadyàdyo hyarciùmatyàü vaset sa vai . agnireko dvijàtãnàü niþ÷reyasakaraþ paraþ . gururdevo vrataü tãrthaü sarvamagnervini÷citam . apàvanàni sarvàõi vahnisaüsargataþ kvacit . pàvanàni bhavantyeva tasmàt sa pàvakaþ smçtaþ . api vedaü viditvà yastyaktvà vai jàtavedasam . anyatra badhnàti ratiü bràhmaõo na sa vedavit . antaràtmà hyayaü sàkùànni÷cito hyà÷u÷ukùaõiþ . màüsagràsàn pacet kukùau strãõàü no màüsape÷ikàm . taijasã ÷àmbhavã mårtiþ pratyakùà dahanàtmikà . kartrã hantrã pàlayatnã vinainàü kiü vilokyate . citrabhànu rayaü sàkùànnetraü tribhuvane÷ituþ . andhantamomaye loke vinainaïkaþ prakà÷akaþ . dhåpapradãpanaivedyapayodadhighçtaikùavam . etadbhuktaü niùevante sarve divi divaukasaþ>% iti .

#<agnivat># triø agnirastyasya agni + matup vede masya vaþ . sàgnike vipre, %<yapuryayastu caruragnivàü iva>% iti vedaþ . tulyàrthe vati . agnitulyakriyàyàdau avyaø .

#<agnivadhå># strã 6 taø . svàhàyàm dakùakanyàyàm . agnàyã÷abde vivaraõaü draùñavyam .

#<agnivarcas># triø agnervarca iva barco dãptirasya . agnitulyadãptimati, %<syandanenàgnivarcasà>% iti bhàraø . 6 taø . agnitejasi naø .

#<agnivardhaka># triø agnerjañharànalasya vardhakaþ vçdha + õic-- õvul . jañharàgnyuddãpake auùadhabhede, pathyàhàre ca .

#<agnivarõa># triø agnervarõa iva varõo råpaü yasya . agnitulyavarõe, %<bràhmaõastu suràü pãtvà agnivarõàü suràü pibediti>% spçtiþ . såryavaü÷ye nçpatibhede puø tatkathà raghau 19 saø . 6 taø . agneþ råpe puø .

#<agnivallabha># puø agnervallabhaþ sukhena dàhyatvàt . sàlavçkùe . agnipriye triø .

#<agnivàsas># naø agniriva ÷uddhaü vàso vastram . agnitulya÷uddhe vastre . 6 baø . tàdçgvastravati triø .

#<agnivàha># puø agniü vàhayati gamayati anupnàpayati và vàheþ aõ . chàge, dhåme ca . vahnivàhakamàtre triø .

@<[Page 60a]>@
#<agnivàhana># naø 6 taø . chàge, %<raktaü jañàdharaü vahniü kàrayeddhåmravàsasam . jvàlàmàlàkulaü saumyaü trinetraü ÷ma÷rudhàriõam . caturvàhuü caturdantaü deve÷aü vàyusàrathim . caturbhi÷chagalairyukte vàyucihne rathe sthitam>% iti puràõe chàgavàhanatvamuktam .

#<agnivid># puø agniü vindate vinda--kvip . agnihotriõi sàgnike . agnirahasyaü vettãti vida--kvip . agnirahasya÷àstràbhij¤e puø .

#<agnivindu># puø agnervinduriva . visphuliïge agnikaõe .

#<agnivãja># naø 6 taø . agnervãje tadretojàtatvàt upacàràt svarõe . %<rudratejaþsamudbhåtaü hema vãjaü vibhàvasoriti>% svarõadànamantraþ . tatkathà agniretaþ÷abde draùñavyà . tantrãkte rakàravarõe %<agnivãjaü samuddhçtya mukhavçttasamanvitamiti>% tantram .

#<agnivãrya># naø ànervãryam . vahniretasi, tatparàkrame ca . tadvãryajàtatvàdupacàràt svarõe . baø . agnitulyaparakramavati tri0

#<agni÷araõa># naø 6 taø . agnyàdhànagçhe agnihotragçhe .

#<agni÷arman># triø agniriva ÷çõàti tãvrakopatvàt ÷é--manin . tãvrakopànvite . çùibhede puø . vàhvàdiø i¤i àgni÷armiþ tadapatye . naóàdiø phak . àgni÷armàyaõaþ tadgotràpatye .

#<agni÷àlà># strã agnãnàü ÷àlà gçham . agnyàdhànasthàne asyà và napuüsakatvam . %<havirdhànamagni÷àlaü patnãnàü sadanam>% iti vedaþ .

#<agni÷ikha># puø agneriva agniriva và ÷ikhà yasya . kuïkumavçkùe, kusumbhavçkùe, agnitulya÷ikhe--jàïgalãvçkùe ca . agnitulyajañàvati triø . agni÷ikheva ÷ikhà'gramasya . làïgalikàvçkùe strã (viùalàïgalà) agnitulyàgrabhàge triø %<vàõairagni÷ikhairiveti>% puràø . svarõe kusumbhapuùpe ca naø . 6 taø . agnijvàlàyàü strã ÷arairagni÷ikhopamai riti, bhàraø .

#<agni÷u÷råùà># strã 6 taø . vahneþ vidhànena sevopayogini home .

#<agni÷ekhara># puø agniriva ÷ekharamagraü yasya . kuïkumavçkùe, kusumavçkùe, jàïgalãvçkùe ca . agnitulyàgravati triø .

#<agniùñut># puø agniþståyate'tra stu--àdhàre kvip ùatvam . agniùñomasya vikçtibhåte ekàhasàdhye yàgabhede . sàmasahitàbhàùye saü÷ayapårvakaü tacca karmàntaramiti sàyaõàkùàryeõa nirõãtam yathà . %<uktvàgniùñutametasya vàravantãya--sàma hi . revatãùvçkùu kçtveti ÷rutaü pa÷uphalàptaye . revatyàdirguõaþ karma pçthagvà pårbavad guõaþ . revatã--vàravantãya--sambandhàkhyaþ pa÷u--pradaþ . sàmno'tra phala--karmabhyàü sambandhe vàkya--bhinnatà . tenãktaguõa--saüyuktamanyat karmocyate phale>% .. %<trivçdagniùñomastasya vàyavyàsu çkùu ekaviü÷àgniùñoma--sàma kçtvà brahmavarcasa--kàmo yajeta>%--ityasya sannidhau ÷råyate--%<etasyaiva revatãùu vàravantãyamagniùñomasàma kçtvà pa÷u--kàmohyetena yajeta>% iti . asyàyamarthaþ . prakçtau tçtãyasavane arbhiva--pavamànasyopari yaj¤àyaj¤ãyaü sàma gãyate, tena ca sàmnà agniùñomayàgasya samàpyamànatvàdagniùñhoma sàmetyucyate, tacca prakçtau %<yaj¤àyaj¤ãyo và agnaye>% ityàdyàgneyãùvçkùu gãyate asmiüstvagniùñuti brahmavarcasakàmena vàyavyàsvçkùu tat sàma gàtavyam, tacca prakçtàvivaika viü÷a--stoma--yuktam . pa÷ukàmasya tu %<revatãrnaþ sadhamàde>% ityàdiùu revatãùvçkùu %<vàravantãyaü>% sàma gàyediti, tatra revatãnàmçcàü vàravantãyanàmakena sàsrà yaþ sambandhaþ so'yaü pa÷u--phalàyàgniùñuti vidhãyate, etasyaiveti prakçtaparàmar÷akenaitacchabdenànya--vyàvartakenaivakàreõa càgniùñutaþ samarpyamàõatvàt yathà pårbàdhikaraõe indriyaphalàya prakçtàgnihotre dadhi--guõovihitaþ tadvat, iti pràpte, bråmaþviùamo dçùñàntaþ, dadhnohoma--janakatvaü na ÷àstreõa bodhanãyaü tasya lokato'vagantuü ÷akyatvàt . phala--sambandhaþ ekaeva ÷àstrabodhyaþ iti na tatra vàkyabhedaþ, iha tu revatyçgàdhàrakavàravantãya--sàmro'gniùñut--karma--sàdhanatvaü phala sàdhanatvaü cetyubhayasya ÷àstraika--bodhyatvàd durvàrovàkya--bhedaþ tena pa÷uphalakaü yathoktaguõa--vi÷iùña--karmàntaramatra vidhãyate . etacchadbaþ evakàra÷ca vidhãyamàna--karmàntara--viùayatayà yojanãyau iti . %<yajeta và÷vamedhena svarjità gosavena và . abhijidvi÷vajidbhyàü và trivçtàgniùñutàpi và>% iti smçtiþ .

#<agniùñubh># puø agnistubhyate'tra kvip ùatvam . yaj¤abhede .

#<agniùñoma># puø agneþ stomaþ stutisàdhanaü tçcasamudàyo'vasàne'tra . yàgavi÷eùe sa ca yàgaþ tàõóyamahàbràhmaõe ùaùñhàdhyàye %<prajàpatirakàmayata bahu syàü prajàyeyeti saetamagniùñomamasçjata>% ityupakramya %<eùa vàva yaj¤oyadagniùñoma>% iti %<ekasmà anyo yaj¤aþ kàmàyàhriyate sarvebhyo'gniùñoma>% iti càgniùñomaü stutvà %<dvàda÷a stotràõyagniùñoma>% ityàdinà saprapa¤caü dar÷itaþ . agniùñoma ÷abdasya vyutpattirbhàùyakçtà sàyaõàcàryeõa dar÷ità yathà %<yaj¤àyaj¤ãya ityasyàmàgneyyàmutpannena agneùñomasàmnà samàpte ragniùñoma iti nàma sampannamiti>% . tadvidhànaparipàñã ca vaudhàyanãye ke÷avasvàminà dar÷ità tata eva sà'vagantavyà . tàõóye ùaùñhàdhyàye ca %<agniùñome dvàda÷a stotràõi dvàda÷a ÷astràõã>% tyuktvà aùñamàdhyàyaparyantaü yàni stotràõi ÷astràõi và prayojyàni tànyabhihitàni tàni ca tata evàvagantavyàni teùàü svaråpàdi tattacchabdàrthe vakùyate tatra apragãtamantrasàdhyà stutiþ ÷astraü pragãtamantrasàdhyà tu stotramiti tayerbhedaþ . ekàhasàdhye agniùñunnàmake yaj¤e ca tat pramàõam agniùñucchabde . agniùtomasya vyàkhyànaþ kalpaþ ñhak . àgniùñomikaþ agniùñomabodhakakalpe .

#<agniùñomasàma># naø agniùñome avasàne vihitaü sàma gànavi÷eùaþ . agniùñomayaj¤asamàpake tçtãyasavane vihite %<yaj¤àyaj¤ãya>% ityasyàmàgnyeyyàmçci gãyamàne sàmavede prakçtau (agniùñome) tçtãyasavane àrbhavapavamànasyopari yaj¤àyaj¤ãyaü sàma gãyate tena ca sàmnà agniùñomasya samàpyamànatvàdagniùñomasàmetyucyate iti sàø bhàø . %<brahmaõo và eùa raso yadyaj¤àj¤ãyaü stuvanti brahmaõaeva rase yaj¤aü pratiùñhàpayantãti>% tàõóyabràhmaõam tacca sàma yaj¤àyaj¤ãya÷abde vakùyate .

#<agniùñha># puø agnau sthàtumarhati sthà--ka ùatvam . vahnau sthiti yogye lauhamaye kañàhàdipàtre .

#<agnisaüskàra># puø agninà saüskàraþ mantrapårbakadàhaþ . vidhànena agnikçtadàhe . %<anàthasyàgnisaüskàraü yaþ kuryàdvà dayànvitaþ>% iti kà÷ãø .

#<agnisaïkà÷a># triø agniriva saïkà÷ate kà÷a--dãptau ac . agnitulyavarõe tattu lyatejaske ca .

#<agnisambhava># puø agniriva sambhavati sam + bhå--ac . araõyakusumbhe . 5 taø svarõe naø . agnisambhåtamàtre triø .

#<agnisahàya># puø agninà saha ayate aya--ac 3 taø . vàyau, dhåme ca . agnisahàyadhåmavadvarõavattvàt ÷ãghragatitvàcca vanakopate ca .

#<agnisàkùika># triø agniþsàkùã yatra kap . vahniü sàkùãkçtya kçte karmaõi . %<sakhyaü kçtvàgnisàkùikamiti>% ràmàø .

#<agnisàra># naø agnau sàro yasya atyantànalottàpane'pi sàràü÷àdahanàt . rasà¤jane 6 taø . vahnisàre tu astrã .

@<[Page 61b]>@
#<agnistambha># puø agniþ dàha÷aktau nirudhyate anena . agnidàhana÷aktinirodhake mantre, oùadhe ca . 6 taø . agnerdàha÷aktipratirodhe puø .

#<agniùvà(sva)tta># puø baø vaø agnitaþ (÷ràddhãyaviprakararåpànalàt suùñhu àttaü grahaõaü yeùàü à--dà--kta ùatvamiti bahavaþ . marãciputre pitçgaõavi÷eùe . %<agniùvà(svà)ttàþ varhiùadaþ åùmapà àjyapàstatheti>% manuþ . taittirãyabràhmaõe tu anyathà niruktaü yathà %<agniùvàttànçtumato havàmahe . narà÷aüse somapãthaü ya à÷uþ . te no arvantaþ suhavà bhavantu . ÷anno bhavantu dvipade ÷aü catuùpade>% iti agniùvàttà agniùvàttanàmakàþ pitaraþ pitçvi÷eùàþ . te ca càturmàsyagatapitçyaj¤abràhmaõe spaùñamabhihitàþ, %<ye và ayajvàno gçhamedhina sve pitaro'gniùyàttà>% iti . manuùyajanmanyagniùñomàdiyàgamakçtvà smàrtakarmaniùñhàþ santo mçtvà ca pitçtvaü gatàþ . tànagniùvàttàn iti tadbhàùye màdhavàcàryaþ .

#<agnihut># puø agniü hutavàn hu--kvip 6 taø . kçtàgnihavane agnihotriõi .

#<agnihotra># naø agnaye håyate'tra hu--tra 4 taø . mantrakaraõavahnisthàpanapårbatadudde÷yakahome . agnihotrasambandhitvàt haviùi, vahnau puø . kà¤cidàkhyàyikàmupakramya agnihotra÷abdaniruktividhànàdyuktaü taittirãyabràhmaõe %<so'gnirabibhet àhutibhirvaitamàpnotãti sa prajàpatiü punaþ pràvi÷at taü prajàpatirabravãt jàyasveti so'bravãt kiü bhàgadheyamabhijaniùya iti tubhyamevedaü håyàtà ityabravãt saetadbhàgadheyamabhyajàyata . yadagnihotram>% iti purà prajàpatestàpaü dçùñvà palàyanàduparato'gniþ prajàpatestvapakramyàgata eva, tataþ prajàpatistasminnagnau pårboktaü ghçtaü svàhàkàreõa yàmàhutiü prathamamajuhot . tadàhutisàmarthyena puruùamasçjata . tathà dvitãyàdyàhutibhiþ a÷vàdãnasçjata . tataþ prajànàü punarutpatteþ svasya prajàpatitvaü susyitam . tadànãmagnirbhãto'bhåt . tasyàyamabhipràyaþ . prajàpatiþ punaþ punaràhutibhireva màü pràpnoti na tu bhàgaü prayacchati . tàstvàhutãrdevà eva gçhõanti . tasmàdbhàgarahitaþ sevituü na ÷aknomãti vicàrya pårbavat palàyanamakçtvà tasmin prajàpatàveva praviùñaþ . sa ca prajàyasveti punaþ punaragnimabravãt sacàgnistadudara eva sthitvà bhàgarahito'haü kùudhitaþ sevituü na ÷aknomi bhàgo me'pekùitaþ . kiü bhàgamabhilakùyàhamutpatsya ityuktam . agninà uktaþ prajàpatiridamagnihotragataü havistubhyameva håyàtà iti bhàgaü dattavàn . tato'gnihotrahaviþsvaråpaü bhàgadheyamabhilakùyàgnirutpannaþ . tasmàdagnaye hotraü homo'smin karmaõãti bahuvrãhivyutpattyà agnihotramiti karmanàma . agnaye hotramiti tatpuruùavyutpattyà havirnàma iti tadbhàùyam . tatkàla÷ca tatraivoktaþ %<taddhåyamànamàdityã'bravãt . mà hauùãþ . ubhayorvai nàvetaditi so'gnirabravãt . kathaü nau hoùyantãti . sàyameva tubhyaü juhavan pràtarmahyamityabravãt . tasmàdagnaye sàyaü håyate såryàya pràtaþ>% iti . taddhaviragnyarthaü prajàpatinà håyamànaü dçùñvà mà hauùãrityevamàdityo nivàra yàmàsa . hetu¤caivamavãcat . yo'yamagnirya÷càhaü tayorubhayoràvayoretaddhaviþ, na tvekasyàgneþ iti . tadànãmubhayorbhàgavyavasthà jàtà . agminà pçùñà yà kàlabhedena vyavasthà tàmuvàca . tasmàdagnaye sàyaü juhuyàt, såryàya pràtarjuhuyàt iti tadbhàùyam . tacca nityaü kàmya¤ca %<yàvajjãmagnihotraüjuhotãti>% ÷rutyà nityasya %<upasadbhi÷caritvà màsamekamagnihotraü juhotãti>% ÷rutyà ca kàmyasya vidhànamuktam . asya yajurvedoktatve'pi sarvavedibhiþ kartavyatà %<yannàmnàtaü sva÷àkhàyàü pàrakyamavirodhi ca vidvadbhistadanuùñheyamagnihotràdi karmavaditi>% chandogaø paø kàtyàø . %<agnihotraü trayovedà stridaõóo bhasmadhàraõam . buddhipauruùahãnànàü jãviketi vçhaspatiriti>% càrvàkamatam .

#<agnihotrahavanã># strã agnihotro'gniþ havirvà håyate'nayà hukaraõe lyuñ 6 taø . agnihotrahavirgrahaõyàmçci .

#<agnihotrahut># puø agnihotramagniü juhoti smahu--kvipa 6 taø . kçtàgnihotre %<yatra suhçdà sukçtàmagnihotra hutàü yatra loka>% iti, ÷rutiþ .

#<agnihotrin># puø agnihotra + matvarthe ini . agnisthàpanapårbakaü pràtaràdikàle agnihotrahomakartari sàgnike .

#<agnãdh># puø idhyate indha--bhàve kvip 6 taø . agnyuddãpane %<agnãdhaþ ÷araõe raõ bha¤ceti>% kàtyàø vàø . ÷araõàrthe raõi àgnãdhraþ . kartari kvip . agnyàdhànakartari .

#<agnãdhra># puø agnim àdadhàti dhç--ka dãrghaþ . vahnyàdhànakàrake brahmàparaparyàye çtvigbhede . agniü dhàrayatyasmai sampradàne gha¤arthe ka dãrghaþ . agnikçtye homàdau puø .

@<[Page 62b]>@
#<agnãndra># puø dviø dvandvaø indraparatvànnàt . etannàmakayo rekahavirbhoktrordevayoþ .

#<agnãndhana># triø agniridhyate'nena indha--lyuñ 6 taø . mantrabhede . striyàü ñittvàt ïãp . bhàve lyuñi . agni kçtye naø .

#<agnãya># triø agneradårabhavaü sthànàdi--utkaràø cha . vahnisannikçùñasthàne .

#<agnãvaruõa># puø dviø dvandvaø ãt . etayorekahavirbhoktrordevayoþ .

#<agnãùoma># puø dviø dvandvaø ãt ùatva¤ca . etannàmakayoreka havirbhoktrordevayoþ . %<agnãùomãyaü pa÷umàlabheteti>% ÷rutiþ .

#<agnãùomapraõayanã># strã agnãùomau praõãyete saüskriyete anayà atra và pra + nã--karaõe àdhàre và lyuñ ïãp . tayoþ saüskàrikàyàmçci pàtryà¤ca . bhàve lyuñ . tayoþ saüskàre naø .

#<agnãùomãya># triø agnãùomau devate asya cha . taddevatàke pa÷vàdau kapàlaråpapàtràdisaüskçte havirbhede ca %<agniùomãyamekàda÷akapàlaü nirvapatãti>% %<yo'gnãùomãmayasya pa÷ora÷nàtãti>% ca ÷rutiþ .

#<agnyagàra># naø agneþ agnihotrasaübandhivahneragàraü 6 taø . agnihotragçhe %<vasaü÷caturtho'gnirivàgnyagàre>% iti raghuþ . agnigçhàdayopyatra .

#<agnyàdhàna># naø agneràdhànam à--dhà¤--lyuñ 6 taø . vedamantradvàrà vahnisthàpane . 7 bahuø . agnihotrayàge .

#<agnyàdheya># puø agniràdheyo yena . agnihotriõi sàgnike dvije tatprakàra÷ca puõyamevàdadhãtàgnimityupakramya kàtyàyanasaühitàyàü dar÷itaþ kalpagranthe ca vistarã draùñavyaþ .

#<agnyàlaya># puø agneràlayaþ à + lã--àdhàre ac 6 taø . vedamantradvàrà vahnisthàpanayogye gçhe, tadàdhàre--kuõóe, sthaõóile ca .

#<agnyàhita># puø agniràhito yena à + dhà¤--karmaõi kta, và paranipàtaþ . agnihotriõi sàgnike dvije .

#<agnyutpàta># puø agninà divyànalena kçta utpàtaþ (aniùñasåcakopadravaþ) ud + pata--gha¤ 3 taø . àkà÷asthànala vikàrasåcitopadrave, ulkàpàtàdàva÷ubhasåcake, dhåmaketukçtavikàre ca . sa ca nàbhasa utpàtaþ ulkàdiråpaþ pa¤ca vidhaþ dhiùõyolkà÷anividyuttàràbhedàt . teùàü lakùaõàdikaü phalasahitam vçhatsaühitàyàmuktaü 33 aø yathà %<divi bhukta÷ubhaphalànàü patatàü råpàõi yàni tànyulkàþ . dhiùõyolkà÷anividyuttàrà iti pa¤cadhà bhinnàþ .. ulkà pakùeõa phalaü tadvaddhiùõyà÷anistribhiþ pakùaiþ . vidyudahobhiþ ùaóbhistadvattàrà vipàcayati .. tàrà phalapàdakarã phalàrdhadàtrã prakãrtità dhiùõyà . tisraþ sampårõaphalà vidyudayolkà÷ani÷ceti .. a÷aniþ svanena mahàtà nçgajà÷vamçgà÷mave÷matarupa÷uùu . nipatati vidàrayantã dharàtalaü cakrasaüsthànà .. vidyutsatvatràsaü janayantã tañatañasvanà sahasà . kuñilavi÷àlà nipatati jãvendhanarà÷iùu jvalità .. dhiùõyà kç÷àlpapucchà dhanåüùi da÷a dç÷yate'ntaràbhyadhikam . jvalitàïgàranikà÷à dvau hastau sà pramàõena .. tàrà hastaü dãrghà ÷uklà tàmràbjatanturåpà và . tiryagadha÷cordhvaü và yàti viyatyuhyamàneva . ulkà ÷irasi vi÷àlà nipatantã vardhate pratanupucchà . dãrghà bhavati ca puruùà bhedà bahavo bhavantyasyàþ . pretapraharaõakharakarabhanakrakapidaüùñrilàïgalamçgàbhàþ . godhàhidhåmaråpàþ pàpà yà cobhaya÷iraskà .. dhvajajhaùakarigirikamalenduturagasantaptarajatahaüsàbhàþ . ÷rãvatsavajra÷aïkhasvastikaråpàþ ÷ivasubhikùàþ .. ambaramadhyàdbahvyo nipatantyo ràjaràùñranà÷àya . bambhramatã gaganopari vibhramamàkhyàti lokasya .. saüspç÷atã candràrkau tadvisçtà và sabhåprakampà ca . paracakràgamançpabadha--durbhikùàvçùñibhayajananã pauretaraghnamulkàpasavyakaraõaü divàkarahimàü÷voþ . ulkà ÷ubhadà purato divàkaraviniþsçtà yàtuþ .. ÷uklà ratkà pãtà kçùõà colkà dvijàdivarõàbhà . krama÷a÷caitàn hanyurmårdhoraþpàr÷vapucchasthàþ .. uttaradigàdipatità vipràdãnàmaniùñadà råkùà . çjvã snigdhàkhaõóà nãcopagatà ca tadvçddhyai .. ÷yàmà vàruõanãlà'sçgdahanàsitabhasmanibhà råkùà . sandhyàdinajà vakràdalità ca paràgamabhayàya .. nakùatragrahadhàte tadbhaktãnàü kùayàya nirdiùñà . udaye ghnatã ravãndå pauretaramçtyave'ste và .. bhàgyàdityadhaniùñhàmåleùålkàhateùu yuvatãnàm . viprakùatriyapãóà puùyànilaviùõu deveùu .. dhruvasaumyeùu nçpàõàmugreùu sadàruõeùu cauràõàm . kùipreùu kalàviduùàü pãóà sàdhàraõe ca hate .. kurvantyetàþ patità devapratimàsu ràjaràùñrabhayam . ÷akropari nçpatãnàü gçheùu tatsvàminàü pãóàm .. à÷àgrahopaghàte tadde÷yànàü khale kçùiratànàm . caityatarau sampatità satkçtipãóàü karotyulkà .. dvàri purasya purakùayamathendrakãle jana kùayo'bhihitaþ . brahmàyatane vipràn vinihanyàdgomino goùñhe .. kùveóàsphoñitavàditagãtãtkruùñasvanà bhavanti yadà . ulkà nipàtasamaye bhayàya ràùñrasya sançpasya .. yasyà¤ciraü tiùñhati khe'nuùaïgo daõóàkçtiþ sà nçpaterbhayàya . yà cohyate tantudhçteva khasthà yà và mahendradhvajatulyaråpà .. ÷reùñhinaþ pratãpagà tiryagà nçpàïganàþ . hantyadhomukhã nçpàn bràhmaõànathordhçgà .. varhipuccharåpiõã lokasaïkùayà vahà . sarpavat prasarpiõã yoùitàmaniùñadà .. hanti maõóalà puraü chatravat purohitam . vaü÷agulmavat sthità ràùñradoùakàriõã .. vyàlasåkaropamà visphuliïgamàlinã . khaõóa÷o'tha và gatà sasvanà ca pàpadà .. surapaticàpapratimà ràjyaü nabhasi vilãnà jaladàn hanti . pavanavilomà kuñilaü yàtà na bhavati ÷astà vinivçttà và .. abhibhavati yataþ puraü balaü và bhavati bhayaü tata eva pàrthivasya . nipatati ca yathà di÷à pradãptà jayati ripånaciràttayà prayàtaþ>% .. tatkàraõamuktaü gargasaühitàyàm %<atilobhàdasatyàdvà nàstikyàdvàpyadharmataþ . naràpacàrànniyatamupasargaþ pravartate . tato'paràdhànniyatamapavarjanti devatàþ . tàþ sçjantyadbhutàüstàüstu divyanàbhasabhåmijàn . ta eva trividhà loke utpàtà devanirmitàþ . vicaranti vinà÷àya råpaiþ saübodhayanti ca>% iti . aniùñasåcakaråpabhedà÷ca vçhatsaühitàvàkye pràk dar÷itàþ . tallakùaõaü kà÷yapena sàmànyata uktam %<vçhacchikhà ca såkùmàgrà raktanãla÷ikhojjvalà . pauruùeya pramàõena ulkà nànàvidhà smçteti>% .

#<agnyuddhàra># puø agneþàdhanàrthamuddhàraþ araõimanthanena utthàpanam . araõidvayagharùaõenànalotpàdane . tatprakàrastu %<a÷vattho yaþ ÷amãgarbhaþ pra÷astãrvãsamudbhavaþ . tasya yà pràïmukhã ÷àkhà vodãcã vordhagàpi và .. araõistanmayã proktà tanmayyevottaràraõiþ . sàravaddàrava¤catramovilã ca pra÷asyate .. saüsaktamålo yaþ ÷amyàþ sa ÷amãgarbha ucyate . alàbhe tva÷amãgarbhàduddharedavilambitaþ .. caturviü÷atiraïguùñhadairvyaü ùaóapi pàrthivam . catvàra ucchraye mànamaraõyoþ parikãrtitam .. aùñàïgulaþ pramanthaþ syàccatraü syàddvàda÷àïgulam . ovilã dvàda÷aiva syàdetanmanthanayantrakam .. aïguùñhàïgulamànantu yatra yatropadi÷yate . tatra tatra vçhatparvagranthibhirminuyàt sadà .. gobàlaiþ ÷aõasaümi÷raistrivçttamamalàtmakam . vyàmapramàõaü netraü syàt pramayyastena pàvakaþ .. mårdhàkùikarõavaktràõi kandharà càpi pa¤camã . aïguùñhamàtràõyetàni dvyaïguùñhaü vakùa ucyate .. aïguùñhamàtraü hçdayaü tryaïguùñhamudaraü smçtam . ekàïguùñhà kañirj¤eyà dvau vastirdvau ca guhyakam .. årå jaïghe ca pàdau ca catustryekai ryathàkramam . araõyavayavàhyete yàj¤ikaiþ parikãrtitàþ .. yattadguhyamiti proktaü devayonistu socyate . asyàü yo jàyate vahniþ sa kalyàõakçducyate .. anyeùu ye tu mathnanti te rogabhayamàpnuyuþ . prathame manthane tveùa niyamo nottareùu ca .. uttaràraõiniùpannaþ pramanthaþ sarbadà bhavet . yonisaïkaradoùeõa yujyate hyanyamanthakçt .. àrdrà sa÷uùirà caiva ghårõàïgã pàñità tathà . na hità yajamànànàmaraõi÷cottaràraõiþ .. paridhàyà'hataü vàsaþ pràvçtya ca yathàvidhi . bibhçyàt pràïmukho yantramàvçtà vakùyamàõayà .. catravradhnapramanthàgraü gàóhaü kçtvà vicakùaõaþ . kçtvottaràgrà maraõiü tadvradhnamupari nyaset .. catràdhaþ kãlakàgrasthàmovilãmudagagrakàm . viùñambhàddhàrayed yantraü niùkampaü prayataþ ÷uciþ>% iti kàtyàø saø ..

#<agnyupasthàna># naø agnirupasthãyate'nena upa + sthà lyuñ 6 taø . vahnerupàsanamantre . striyàü ïãp . bhàve lyuñ 6 taø . vahnerupàsane naø .

#<agra># naø aïga--rak nalopaþ . uparibhàge, ÷eùabhàge, àlambane pårbabhàge, utkarùe samåhe ca . pradhàne, adhike, prathame ca triø . tatra pårbabhàge agrakàyaþ %<athàgrahaste mukulãkçtàïgulàviti>% kumàø . årdhve %<÷çïgàõi yasyàgrasaroruhàõi iti>% kuø . àlambane, %<manumekàgramàsãnamiti>% manuþ pradhàne %<athàgramahiùã ràj¤a>% iti prathame agrahàyaõeùñiriti . puro'rthe, agrasaraþ . ÷eùabhàge, %<harmyàgraråóheùu tçõàïkureùviti>% raghuþ . %<såcyagreõa na dàtavyaü vinà yuddhena ke÷aveti>% %<bàlàgra÷atabhàgasya ÷atadhà kalpitasya ceti>% %<àràgramàtrohyaparo'pi dçùñaþ iti>% ca ÷rutiþ . adhike %<athàgraraya÷àlineti>% . ÷çïge, %<kailàsàgrasamàsãnamiti>% tantram utkarùe, agràdagraü rohatãti tàø bràø agramutkarùamiti màdhavàcàryaþ adhike %<sàgraü varùa÷atamiti>% ràmàø akùaråpapalaparimàõe (jyotiùoktasya akùaråpapalasya parimàõàrthe'ü÷abhede) ca . akùakùetrasàdhanàrthàyàü siddhànta÷iromaõyuktàyàm akùakùetrakarõena guõitàyàü svakoñyà hçtàyàü kràntijyàyàü strã . %<kràntijyake karõaguõe vibhakte koñyà bhujenàptamitàgrakà syàt>% iti siø ÷iø . %<kràntijyà akùa÷rutikarõena guõità dviþ sthàpyà ekatra svakoñyà bhaktà satã agrà bhavatãti>% pramitàø . %<rekhà pràcyaparà sàdhyà viùuvadbhàgragà tathà . iùñacchàyàviùuvatãrmadhyamagràbhidhãyate>% iti såryasiddhàntapàribhàùite'rthe ca strã . vivçta¤caitat raïganàthena yathà %<athàgràj¤ànàrthamàha . tasmiü÷caturasre pårvàpararekhàta uttarabhàge viùuvadbhàgragàkùabhàgaprade÷asthàkùabhàïgulàntaritetyarthaþ . pràcyaparà rekhà pårbàpararekhànukàrà rekhà tathà sarvatastulyàntareõa yatheùñacchàyàkùarekhàbhujàntareõa kàryà . anantaramiùñacchàyàviùuvatãriùñacchàyàkùarekhàkùabhàgrarekhayorityarthaþ . madhyaü caturasre'ïgulàtmakamantaràlaü sarvatastulyam . agrà karõavçttàgrocyate . atropapattiþ . bhujasya karõavçttàgrà palabhàsaüskàreõàgrà uktà taddakùiõagole palabhàdhikottarabhujasadbhàvena palabhonã bhujo'greti, pràcyaparasåtràduttarabhàge'kùabhàgrarekhà bhujamadhye bhavatãti dvayo rekhayorantaramagrà palabhonabhujaråpà . evamuttaragola uttarabhujasya palabhàlpatvàdbhujonapalabhàgreti palabhàrekhà pràcyaparasåtràduttarabhàgasthà bhujarekhàto'pyagràntareõottaradi÷ãti dvayo rekhayorantaraü bhujonapalabhàråpaü karõavçttàgrà . evaü dakùiõabhujasya palabhonàgràtvàt palabhàyuto'greti pràcyaparasåtràdbhujàgràpalabhàgràrekhayoþ krameõa yàmyottaratvàt tayorantaràlaü palabhàbhujaikyaråpamagrà palabhàyàþ ÷aïkutalànukalpatvàt sadottaratvaü chàyàsambandhàdyuktam>% iti . %<agra÷abdasyàvayavaråpaikade÷aparatve hastàgraü tadvatparatve agrahasta>% iti yathoktam vàmanena, %<hastàgràgrahastayorguõaguõinorbhedàditi>% . agra + bhavàdyarthe yat . agryaþ . gha agriyam . ku÷àgramiva cha . ku÷àgrãyaþ . ivàrthe ÷àkhàdiø ya agryaþ .. agraþ çùibhedastadgotràpatye naóàdiø phak . àgràyaõaþ . tattadartheùu .

#<agrakàya># puø agraþ kàyaþ avayavàvayavinorabhedàt agrahastavat karmaø . dehapårbabhàge .

#<agraga># triø agre gacchatãti gasa--óa 7 taø . purogàmini .

#<agragaõya># triø agre gaõyate gaõa--yat 7 taø . agragaõanãye, pradhàne ca .

#<agragàmin># triø agre gacchati gama--õini 7 taø . purogàmini . %<praùñho'gragàminãti>% pàø . atràõatvanirde÷àt agragàminetyàdau na õatvam . striyàü ïãp .

#<agraja># puø agre purastàt jàyate jana--óa . agrajàte jyeùñhabhràtari %<jagàdàgre gajàgrajam>% iti màghaþ . jyeùñhabhaginyàü strã . varõeùu madhye agrajàtatvàt vipre .

#<agrajaïghà># strã agrà jaïghà avayavàvayavinorabhedàt kaø saø . jaïghàgrabhàge .

#<agrajanman># puø agre janma yasya jana--manin vyadhiø bahuø . jyeùñhabhràtari, vipre ca . agrajàtamàtre triø . agràt pradhànàïgàt mukhàt janmàsya vyaø baø . brahmaõomukhotpanne vipre, tasya tanmukhotpatti÷ca tàõóyamahàbràhmaõe uktà yathà %<so'kàmayata yaj¤aü sçjeyeti sa mukhata eva trivçtamasçjata taü gàyatrãcchando'nvasçjyatàgnirdevatà bràhmaõomanuùyo vasanta çtustasmàttrivçt stomànàü mukhaü, gàyatrã cchandasàm, agnirdevatànàü, bràhmaõo manuùyàõàü, vasanta çtånàü, tasmàdbràhmaõo mukhena vãryaïkaroti mukhatã hi sçùñaþ>% iti . vyàkhyàta¤caitat bhàùye %<saþ prajàpatirakàmayat kimiti>%? sarvasàdhakaü yaj¤aü sçje yeti sa etamagniùñomamapa÷yat tamàharadityuktasyaivedaü vivaraõaü saþ prajàpatiþ mukhata àtmano mukhàdeva trivçtamàvçttitrayasàdhyametannàmakaüstomamasçjata taü trivçtamanu pa÷càdgàyatrãchandaþ gàyatraü nàma chando'sçjyata tadanu agnirdevatà'sçjyata tamanu manuùyã bràhmaõo'sçjyata tathà tamanu vasantàkhya÷ca çturasçjyata yasmàdyadete mukhataeva sçùñàþ tasmàdete trivçdàduyaþ svasvajàtãyànàü madhye mukhyà abhavan trivçdàdãnàü mukhyànàü madhye bràhmaõasya mukhyatvaprayuktaü vãryaü lokasiddhaü dar÷ayati tasmànmukhasçùñatvena mukhyatvàt bràhmaõo mukhenedànãmapi vãryaü svàdhyàyapravacanàdijanyaü sàmarthyaïkaroti tasmàdityuktaü vivçõoti hi yasmàdbràhmaõo mukhataþ sçùñastasmàdityarthaþ .. evamuktamarthaü yo veda so'pi mukhena vãryaüïkaroti mukhasàdhyena svàdhyàyapravacanàdinaivàbhãùñaü sàdhayati ityarthaþ iti . %<bràhmaõo'sya mukhamàsãti>% puruùasåktam ata eva viprasya mukhajàtatvena mukhasàdhyasvàdhyàyàbhyasane eva vãryaü bhavatãtyapyuktam ataeva manunà %<vedameva sadàbhyasye>% dityuktam hàrãtasaühitàyàü tu %<ùañ karmàõi, nijànyàhurbràhmaõasya mahàtmanaþ . taireva satataü yastu vartayet sukhamedhate adhyàpanaü càdhyayanaü yàjanaü yajanaü tathà . dànaü prati graha÷ceti ùañ karmàõãti cocyate>% iti veda¤caiva sadàbhyasyet ÷ucau de÷e samàhitaþ dharma÷àstraü tathà pàñhyaü bràhmaõaiþ ÷uddhamànasaiþ vedavat pañhitavya¤ca ÷rotavya¤ca divàni÷i ÷rutihãnàya vipràya smçtihãne tathaiva ca dànaü bhojana sanyacca datta kulavinà÷anam . tasmàt sarvaprayatnena veda ÷àstraü pañhet %<dvija iti>% ca . sattvapradhànà vapràþ syuriti bhàratokteþ viprasya satvapradhànatayà %<bràhmaõakùattriyavi÷àü ÷ådràõà¤ca parantapa! . karmàõi pravibhaktàni svabhàvaprabhavairguõaiþ . ÷amodamastapaþ ÷aucaü kùàntiràrjavameva ca . j¤ànaü vij¤ànamàstikyaü brahmakarma svabhàvajamiti>% gãtàyàü sàtvikadharmàevàsya svàbhàvikà ityuktam . vivçta¤caitat ÷rãdhara svàminà %<tatra bràhmaõasya svàbhàvikàni karmàõyàha ÷ama iti, ÷ama÷cittoparamaþ (vàhyaviùayànnivartanam) damovàhyendriyoparamaþ (svasvaviùayànnivartanam) tapaþ pårboktaü (saguõabrahmopàsanàdi) ÷aucaü vàhyamàbhyantara¤ca . kùàntiþ (÷ãtoùõàdidvandvasahiùõutà) àrjavam avakratà (vàhyàbhyantarayoþ kàpañhyàbhàvaþ) j¤ànaü ÷àstrãyaü vij¤ànamanubhavaþ àstikyam asti paraloka iti ni÷cayaþ . etat ÷amàdi bràhmaõasya svabhàvàt jàtaü karmeti>% . mukhajàtàdayopyatra agre prathamaü janma yasya . caturmukhe brahmaõi, %<yo vai brahmàõaü vidadhàti pårbaü ya÷càsmai prahiõoti vedamiti>% %<hiraõya garbhaþ samavartatàgre>% iti ca ÷rutau parabrahmasakà÷àt tasya prathamotpattiruktà, tadutapattiprakàrastu manunà %<so'bhidhyàya ÷arãràt svàt sisçkùurbahudhà prajàþ . apa eva sasarjàdau tàsu vãjamavàsçjat . tadaõóamabhavaddhaimaü sahasràü÷usamapramam tasmin jaj¤e svayaü brahmà sarvalokapitàmaha>% ityanenoktaþ .

#<agrajàta># puø agre jàtaþ jana--kta 7 taø . jyeùñhamràtari, vipre ca . jyeùñhabhaginyàü strã . pårvajàtamàtre triø .

#<agrajàti># puø agrà ÷reùñhà jàtiryasya, jana--ktin karmaø . vipre .

#<agrajihvà># strã agrà jihvà agrahastavat kaø . jihvàgrabhàge .

#<agraõã># triø agre nãyate'sau õã--kvip 7 taø õatvam . prabhau ÷reùñheca . agraü nayati devebhya iti . vahnau puø yathàcàsyàgraõãtvaü tathàgni÷abde niruktavyàkhyàyàmuktam .

#<agratas># avyaø agre agràdvà agra + tasil . pårvavçttau, pårvabhàgàvadhike ca .

#<agrataþsara># triø agrataþ sarati gacchati sç--ña 7 taø . agragàmini . striyàü ïãp .

#<agradànin># puø agredànaü udde÷yatvekàstyasya agradàna + ini pretodde÷ena yaddànaü dãyate tatpratigràhiõi %<agradànãti>% khyàte vipre . %<lobhã viprasya ÷ådràõàmagre dànaü gçhãtavàn . grahaõàttiladànànàmagradànã babhåva sa>% iti puràø .

#<agradànãya># puø agre dànamarhati cha . agradànivipre .

#<agranakha># puø agro nakhaþ agrahastavat kaø . nakhàgre .

@<[Page 66a]>@
#<agranàsikà># strã agrà nàsikà agrahastavat kaø . nàsikàgrabhàge .

#<agranthika># puø nàsti granthirvastragranthiþ sasàrabandhagranthirvà'sya . nirgranthike muktakacche jainabhede àtmaj¤e ca %<bhidyate hçdayagranthi>% rityanena tasya saüsàragranthi÷ånyatvoktestathàtvam . granthi÷ånye triø .

#<agraparõã># strã agre parõaü yasyàþ jàtitvàt ïãp . (àlku÷ãti) khyàte vçkùe .

#<agrapåjà># strã agre påjà . pràthamikapåjàyàm . %<agrepåjàmiha sthitvà gçhàõemàmiti>% puràø .

#<agrabhàga># puø bhajyate iti bhàgaþ ekade÷aþ bhaja--gha¤ agraþ pårbaþ bhàgaþ karmaø . ÷ràddhàdau prathamamuddhçtya deye dravye avayavinaþ ÷eùabhàge ca . yathà ÷aràgrabhàgaþ .

#<agrabhuk># triø agre devapitràdibhyo'dattvà bhuïkte bhujakvip 7 taø . audarike .

#<agrabhå># puø agre bhavati utpadyate bhå--kvip 7 taø . pårbajàte jyeùñhabhràtari vipre ca jyeùñhabhaginyàü strã . pårbajàte triø .

#<agramahiùã># strã karmaø . pradhànastriyàm . %<athàgramahiùã ràj¤a>% iti .

#<agramàüsa># naø agraü pradhànaü bhakùyatvena manyate man--sa, dãrghaþ karmaø . hçdayasthe padmàkàre (phulakà) iti nàmake màüse . kecit vyukvàgramàüsamekaü nàmetyàhuþ . (agramàsa) iti prasiddhe rogabhede ca .

#<agramukha># naø agraü mukham agrahastavat karmaø . mukhàgre .

#<agrayaõa># naø agramayanàt uttaràyaõàt õatvam ÷akaø tatvidhà nakàlo'sya ac . màrge màsi sàgnikakartavyenava÷asyeùñiråpe yaj¤abhede . niragnikartavye navànna÷ràddhe ca . %<akçtàgrayaõa¤caiva dhànyajàtaü dvijottameti>% varjyànne smçtiþ . %<akçtàgrayaõamakçtanava÷asyeùñi÷ràddhaü yathàyogyaü sàgnikaniragniparamiti>% ÷ràddhatattve raghunandanaþ .

#<agrayàna># naø agre yànaü yasya yà--lyuñ saüj¤àtve'pyaõatvam . purogàmini sainye . agragàmimàtre triø .

#<agrayàyin># triø agre yàsyati yà--õini 7 taø . purogàmini %<puttra÷ca te raõa÷irasyayamagrayàyãti>% ÷reùñheca .

#<agrayãdhin># puø agre sthitvà yudhyati yudha--õini 7 taø . mainyànàmagre sthitvà yoddhari .

#<agralohità># strã agramuparibhàgaþ lohitaü yasyàþ baø . cilloti prasiddhe ÷àkabhede .

#<agravoja># puø agraü ÷àkhàgraü vãjamutpàdakaü yasya . chinnàgratarukhaõóaråóhe (kalama) itiprasiddhe kàõóajàte kuraõñakàdivçkùe .

#<agrasandhànã># strã agre phalotpatteþ pràka sandhãyate j¤àyate'bayà kàryaü sam + dhà--karaõe lyuñ ïãp . yamapa¤jikàyàm . yatra hi pràõivargasya pràgbhavãyakarmànusàreõa ÷ubhà÷ubhasåcakaü sarvaü likhyate sà yamapa¤jikà, . kai÷cit yamapaññiketi sàü kathyate . agrasandhànakàriõi triø .

#<agrasandhyà># strã agraü sandhyàyàþ, sarvo'pyekade÷aþ kàlavàcinà samasyate, ityukteþ ekaø taø . sandhyàpårbasamaye . agrà pårbà sandhyà iti karmaø . pràtaþsandhyàyàm %<karkandhånàmupari tuhinaü ra¤jayatyagrasandhyeti>% ÷akuntalà .

#<agrasara># triø agre sarati gacchati sç--ña 7 taø . agragàmini . %<yuddhàyàgrasaro'bhavaditi>% striyàü ïãp .

#<agrasàrà># strã agraü ÷ãrùamàtraü sàro'syàþ . phala÷ånya÷ikhàyàü ma¤jaryàm . agàt agamàrabhya sàro'sya . vaü÷àdau puø .

#<agraha># puø grahaþ parigrahaþ naø taø . parigrahàbhàve . bahuø . parigraha÷ånye sanyàsiprabhçtau, j¤àna÷ånye triø .

#<agrahara># triø agre hriyate dãyate'sau agra--hç--ac . agradeye vastuni, bhàgàgre puø agra--hç--kartari ac . agrahàriõi triø %<pràgraharaþ kumàra>% iti .

#<agrahasta># puø agra÷càsau hasta÷ceti guõaguõinorabhedàt karmaø . hastasyàgrabhàge %<athàgrahaste mukulãkçtàïgulàviti>% kuø .

#<agrahàyaõa># puø agraþ ÷reùñhaþ hàyanovrãhiratra õatvam . màrga÷ãrùe màsi . tasya ca %<màsànàü màrga÷ãrùo'smãti>% gãtàyàü bhagabadvibhåtiråpatvokteþ ÷reùñhadhànyavattvàcca tathàtvam .

#<agrahàyaõeùñi># strã agrà pràthamikã hàyananimittà iùñiþ . nava÷asyeùñau yàgabhede .

#<agrahàra># puø agraü prathamaü hriyate utpanna÷asyàduddhçtya sthàpyate hç--karmaõi gha¤ . kùetrotpanna÷asyàduddhçtya bràhmaõã dde÷ena sthàpye dhànyàdau gurukulàdàvçttavrahmacàriõe deye kùetràdau, gràmabhede ca %<sa kasmi÷cidagrahàre kàloü nàmaikasyeti>% da÷akuø . agraü harati--aõ . agrahàrake triø .

#<agràkùi># naø agra¤ca tadakùi netraü ceti guõaguõinorabhedàt karmaø svàïgaparatvàt nàcsamàø . netràgre apàïge agràkùõà vãkùamàõastu tiryagbhràtaramabravãditi ràmàø .

#<agràõãka># naø agra¤ca tadanãkaü ceti guõaguõinorabhedàt karmaø õatvam . agnayàyisainye . %<agràõãkaü raghuvyàghrau ràkùasànàü babha¤jatuþ iti>% ràmàø .

#<agràyaõãya># naø agraü ÷reùñhamayanaü j¤ànaü tatra sàdhu cha . bauddhàgamasiddhe pravàdabhede %<utpàdapårbamagràyaõãyamatha vãryatà pravàdaþ syàt iti>% hemacandraþ .

#<agràvalehita># naø agraü prathamabhàga uddhatyàvalehitamàsvàditaü yasya . ÷ràddhàdyarthaprastutànnàdagrabhàgamuddhatyàsvàdanena ÷ràddhaü dànàdyanarhatàprayãjakadoùaduùñe annàdau %<dviþsvinnaü paridandha¤ca tathaivàgràvalehitamiti>% ÷ràddhavarjye brahmapuràõam %<agràvalehitaü ÷ràddhàrthopakalpitaü sakçdupabhuktàgrabhàgamiti>% raghuø .

#<agràsana># naø agramarghàdidànàt pårbaü kalpitamàsanam . ÷ràddhànnabhojanàrthe arghadànàdito'gre kalpite viprasyopave÷anàrthe àsane %<màmagràsanato'vakçùñamava÷amiti>% mudràø .

#<agràhya># triø graha--õyat--naø taø . grahaõàyogye ÷ivanirmàlyàdau pratigrahàyogye tilà÷vàdau ca . %<agràhyaü ÷ivanirmàlyaü patraü puùpaü phalaü jalamiti>% puràø . %<bràhmaõaþ pratigçhõãyàdvçttyarthaü sàdhutastathà . avya÷vamapi màtaïgatilalauhàü÷ca varjayet . kçùõàjinahayagràhã na bhåyaþ puruùobhavet . ÷ayyàlaïkàravastràdi pratigçhya mçtasya ca . narakànna nivartante dhenuü tilamayãü tathà>% . tathà %<brahmahatyà suràpànamapi steyaü tariùyati . àturàdyadgçhãtantu tat kathaü? vai tariùyati>% . %<etadàdidravyàdànaü gahãturdoùajanakam>% iti raghuø . %<ayàcitàhçtaü gràhyamapi duùkçtakarmaõaþ . anyatra kulañàùaõóapatite yo dviùastatheti>% manuþ . tena kulañàdidravyam agràham . ÷aucàdau karmaõi anupàdeyamçttikàyàm strã . %<antarjale devagçhe valmãke måùikasthale . kçta÷aucàva÷iùñe ca agràhyàþ pa¤ca mçttikà>% iti smçtiþ . avicàraõãye triø %<agràhyastvanivedita>% iti smçtiþ . àvedanakàle'niveditaþ pa÷càt nivedito'pi vyabahàre na vicàraõãyaþ iti tadarthaþ .

#<agrima># puø agre bhavaþ agra + óimac . jyeùñhabhràtari . ÷reùñhe, uttame ca triø . %<vãràõàmagrimo bhåtvà yuyudhe pàrthivaiþ saheti>% puràø .

#<agriya># puø agre bhavaþ agra + gha . jyeùñhabhràtari . ÷reùñhe, uttame, agrajàtamàtre ca triø . sandhyà agriyà bhavantãti tàø bàø .

@<[Page 67b]>@
#<agrãya># puø agre bhavaþ agra + cha . jyeùñhabhràtari . ÷reùñhe, utte ca triø . %<agrãyabhàgaü dadate'sya daityà>% iti vedaþ .

#<agru(grå)># strã agi--kru nalopaþ và åï . nadyàmaïgulyà¤ca . nirukte tannàmnoretasyà uktestadarthatvam . %<janãyantonyagruva>% iti vedaþ .

#<agrega># triø agre gacchatãti gama--óa aluk saø . purogantari .

#<agregà># triø agre gacchati gama--viñ aluk saø . purogantari .

#<agrega># triø agre gacchatãti gama--óå aluk saø . purogàmini sevake .

#<agrediùiùu(ùå)># puø didhiü dhairyaü syati nirasyati, so--kå ùatvam didhiùåþ dviråóhà punarbhåyoùit agre gaõanãyà didhiùåryasya aluk saø kababhàvaþ pçø và hrasvaþ . punarbhåvivàhakàriõi . pràganåóhajyeùñhabhaginyàþ pràgåóhakaniùñhabhaginyàü strã . jyeùñhàyàü yadyanåóhàyàü kanyàyàmuhyate'nujà . sà càgredidhiùårj¤eyà pårvà tu didhiùåþ smçteti, manuþ etatpakùe ca agre jyeùñhàvivàhàt pårbaü didhiùåþ jyeùñhàvivàhakàlà sahanaråpadhairyalopakàriõãti vigrahaþ . dãrghànta evàyam .

#<agrediùiùåpati># puø 6 taø . anåóhajyeùñhàyàü bhaginyàm satyàü kaniùthàyàbhaginyà voóhari %<ya÷càgredidhiùåpatiriti>% smçtiþ .

#<agrepà># triø agre sthitvà pàti pà--kvip aluk saø . purato bhåtvà pàlake %<agrepà çbhavo mandasànà>% iti vedaþ .

#<agrepå># triø agre kçtvà påyate på--kvip aluk saø . puraþ pavitrakàrake %<somasya ràj¤o bhakùayanti tenàgrepuva>% iti vedaþ .

#<agrevaõa># vanasyàgraü--ràjaø pårbaø . aluk saø õatvam, niø edantatvam . vanàgrabhàge .

#<agresara># triø agre sarati sç--ña--aluk saø . purogàmini . striyàü ïãp .

#<agresarika># triø sç--bhàve--ap aluk saø agre sare agra gatau prasçtaþ ñhan . purogàmi--sevake .

#<agropaharaõãya># triø agramupahriyate yasmai upa + hç--sampradàne anãyar . ÷ràddhàdyarthamupakalpitasyànnàderagre dànodde÷ye vàstudevàdau . agre upahriyate karmaõi anãyar . prathamadànàrhe dravye .

#<agrya># puø agrejàtaþ yat . jyeùñhe bhràtari . ÷reùñhe triø %<dç÷yate tvagryayà buddhyeti>% gãtà .

#<agha># idit gatau bhvàdiø àtmaø sakaø señ . aïghate . àïghiùña . kri--àïghiþ asun aïghaþ .

#<agha># pàpakaraõe adantacuràø ubhayaø akaø . aghayati--te . àjighat ta . ac--agham aghaþ .

@<[Page 68a]>@
#<agha># naø curàø agha--bhàve ac . pàpe %<haratyaghaü samprati heturaiùyata>% iti màghaþ . kartari ac . pàpakàrake triø %<aghàyurindriyàràmo moghaü pàrtha! sa jãvatãti>% gãtà aghaü hetutvenàstyasya ar÷àø ac . vyasane duþkhe ca naø tayoþ pàpajanyatvàttattvam . tatra vyasane %<kaccit mçgãõàmanaghà prasçtiriti>% raghu . %<anaghà avyasaneti>% mallinàthaþ . %<na vardhayedaghàhànãti>% %<aghàheùu nivçtteùu susnàtàþ kçtamaïgalà iti>% ca smçtiþ aghasya vyasanasya iùñaviyogaråpasya tajjanyaduþkhasya và ahàni aghàhàiti tadarthaþ . duþkhe, %<upaplutamaghau ghena nàtmànamavabudhyate iti>% duþkhaughenetyarthaþ %<dayàlumanaghaspçùñaü puràõamajaraü viduriti>% màghaþ . paraduþkhena duþkhitve eva tatpraharaõàya dayàloricchà, ã÷vasya tu dayàlutve'pi na duþkhaspar÷aþ ànandasvaråpatvàditi, tattàtparyàrthaþ svaya÷àüsi vikramavatàmavatàü na badhåùvaghàni iti bhàø . aghàni vyasanànãtyarthaþ . påtanàvakàsurayorbhràtari asurabhede puø . %<kçùõacaritamivàghanà÷ana miti>% ÷leùaþ . etatkathà càghanà÷ana÷abde dç÷yà .

#<aghakçt># triø aghaü pàpaü satataü karoti kç--kartari tàcchãlàdiùu vàkvip 6 taø . pàpakàriõi, satatapàpa÷ãle ca .

#<aghana># triø naø taø . nivióatàviruddha÷aithilyayukte .

#<aghanà÷ana># triø aghaü nà÷ayati na÷a--õic--lyu . pàpanà÷ake japyadànàdau %<japet sarvàghanà÷anamiti>% smçtiþ . striyàü ïãp . aghasyàsurabhedasya nà÷anaþ . ÷rãkçùõe, sa hi ajagararåpeõa jighàüsantaü taü hatavàn tatkathà bhàgavate %<athàghanàmàbhyapatanmahàsurasteùàü sukhakrãóanavãkùaõàkùamaþ . nityaü yadantanijajãvitepsubhiþ pãtàmçtairapyamaraiþ pratãkùyate .. dçùñvàrbhakàn kçùõamukhànaghàsuraþ kaüsànu÷iùñaþ sa vakãvakànujaþ . ayantu me sodaranà÷akçttayordvayorghnamenaü savalaü haniùye . ete yadasmatsuhçdostilàpàþ kçtàstadà naùñasamà vrajaukasaþ . pràõe gate varùmasu kànucintà prajàsavaþ pràõabhçtohi saüyate .. iti vyavasyàjagaraü vçhadvapuþ sa yojanàyàmamahàdripãvaram . dhçtvàdbhutaü vyàptaguhànanaü tadà pathi vya÷eta grasanà÷ayà khalaþ>% .. ittham aghanàmake'sure sthite tadudare govatsavatsapàleùu gateùu svayamapi hariþ pravi÷ya atyantaü svadehavardhanena taü hatavàn ityapyuktam . %<tacchrutvàbhagavàn kçùõastvavyayaþ sàrbhavatsakam . cårõãcikãrùoràtmànaü tarasà vavçdhe gale .. tato'tikàyasya niruddhamàrgiõãhyadãrõadçùñerbhramatastvitastataþ . pårõontaraïge pavanoniruddhomårdhvanvinirbhidya vinirgato vahiþ>% iti .. %<kçùõacaritamivàghanà÷anamiti>% ÷leùaþ .

#<aghabhojin># triø aghaü pàpaphalakaü bhuïkte bhuja--õini 6 taø . devapitratithyudde÷àmàvena svàrthapàcake . %<aghaü sa kevalaü bhuïkte yaþ pacatyàtmakàraõàt>% iti viùõuþ . %<bhu¤jate te tvaghaü pàpà ye pacantyàtmakàraõàt>% iti gãtà .

#<aghamarùaõa># naø aghaü pàpaü mçùyate utpannatve'pi nà÷anena karmàkùamatvàt sahyate'nena mçùa--lyuñ 6 taø . utpannapàùanà÷àrthaü japye mantrabhede tacca drupadàdivetyàdi, çta¤ca satya¤cetyàdi àpohiùñhetyàdi såkta¤ca . tacca antarjale japyam tatphala¤coktaü bràhmaõasarvasve . yathà baudhàyanaþ %<çta¤ca satya¤càdyaghamarùaõam trirantarjale japan sarvasmàt pàpàt pramucyate>% . yogiyàj¤avalkyaþ %<hatvà lokànimàüstrãn hi triþ pañhedaghamarùaõam . yathà÷vamedhàbabhçthamevaü tanmanurabravãt>% iti . hàrãtaþ %<pàtakopapàtakamahàpàtakànàmekatamasannipàte'ghamarùaõameva japet>% iti . vçhadviùõuþ %<yathà÷vamedhaþ kraturàñ sarvapàpàpanodanaþ . tathàghamarùaõaü såktaü sarvapàpapraõà÷anam>% iti . yogiyàj¤avalkyaþ %<snànamabdaivatairmantrairmàrjanaü pràõasaüyamaþ . aghamarùaõasåktena a÷vamedhàvabhçtsamam>% iti . ÷aïkhaþ %<jalanimagnaþ pràõàn saüyamya triràvçttàghamarùaõasåktena snàyàt nàstyaghamarùaõàt paramantarjale>% iti . gautamaþ %<antarjale'ghamarùaõaü triràvartayan sarvapàpebhyo mucyate>% iti . atriþ %<api càpasu nimajjitvà triþ pañhedaghamarùaõam . yathà÷vamedhàvabhçthaü tathaitanmanurabravãt>% iti . va÷iùñhaþ %<api càpsu nimajjànaþ triþ pañhedaghamarùaõam . yathà÷vamedhàvabhçthaü tàdç÷aü manurabravãt>% iti . àpastambaþ %<api càpsu nimajjitvà triþ pañhedaghamarùaõam>% . yathà÷vamedhayaj¤o hi manustàdç÷amàha nat iti . baudhàyanaþ triràtraü càpyupavasan trirahnàbhyupayannapaþ . pràõànambuni saüyamya triþ pañhedaghamarùaõam . %<yathà÷vamedhàbabhçthamevaü tanmanurabravãt>% iti . yogiyàj¤avalkyaþ %<tryahaü copavased yastu trirahnàbhyupayannapaþ . mucyate pàtakaiþ sarvaiþ jatvà triraghamarùaõam>% iti . rahasye vçhanmanuþ %<màtaraü bhaginãü gatvà màtçsvasàraü snuùàü sakhãü sanàbhyà¤ca agamyàgamanaü kçtvà aghamarùaõam antarjale triràvartya etasmàt pàpàt påto bhavatãti>% . tathà %<gurutalpagamanaü kçtvà adhamarùaõamantarjale triràvartya etasmàt pàpàt påto bhavatãti>% . atra pàpagauravamàkalayya saüyatena màsyekaü yàvat jalamavagàhyàghamarùaõasåktaü triràvartya snàtavyam . tathà ca laghuyamaþ %<mahàpàtakakartàra÷catvàra÷ca vi÷eùataþ . agniü pravi÷ya ÷uddhyanti snàtvà vàgha iti kratau . rahasyakaraõe caiva màsamabhyasya pauruùam . aghamarùaõa¤ca và såktaü ÷udhyeccàntarjalesthitaþ>% iti . vçhadyamaþ %<atha brahmahatyàü kçtvà pràcãü và udãcãü và di÷amupaniùkramya prabhåtenendhanenàgniü prajvàlyàghamarùaõaü càùñasahasramàvartya juhuyàt tasmàt pràpàt påto bhavatãti>% . hàrãta÷ca %<antarjale triràvartya mucyate brahmahatyayeti>% . vçddhàpastambaþ %<akàryakaraõe caiva abhakùyasya ca bhakùaõe . aghamarùaõasåktena pãtvàpaþ ÷udhyate naraþ>% . va÷iùñhaþ %<manasà pàpaü kçtvà aghamarùaõaü japet>% iti . vçddhàpastambaþ %<kùatriyàgamane vai÷yàgamane caiva tàpasãm . triràvartya vi÷uddhaþ syàt ÷ådràgàmyaghamarùaõam>% iti . tàpasãmiti tàpasãm çcamityarthaþ ÷aïkhalikhitau brahmahà %<triràtripoùito'ntarjale'dhamarùaõaü triràvartayet>% iti . yàj¤avalkyaþ triràtropoùitojaptvà brahmahà tvaghamarùaõam . antarjale vi÷uddhyettu dattvà gàntu payasvinãm iti . prakà÷aviùaye ùaudhàyanaþ %<tãrthaü gatvà tataþ ÷uciràtmà udakànte sthaõóile uddhçtya sakçcchinnavàsasà sakçt pårõena pàõinà àdityàbhimukhaþ aghamarùaõamadhyàyamadhãyãta iti>% . ùaóaïganyàsaü kçtvà vàmahaste jalaü nidhàya dakùiõahastena jalamàcchàdya ha yaü raü laü vaü iti trirabhimantrya målamuccaran galitodakavindu bhistatvamudrayà saptadhà mårdhànamabhyukùya ÷eùajalaü dakùiõahaste samàdàya tojoråpaü dhyàtvà ióayàkçùya dehàntaþpàpaü prakùàlya kçùõavarõaü tajjalaü dhyàtvà piïgalayà virecya puraþ kalpitavajra÷ilàyàü phaóiti mantreõa pàpapuruùasvaråpaü tajjalaü niþkùipedityagharùaõam iti tantrasàre tàntrikàghamarùaõamuktam tatpramàõaü tu tatraivàvagamyam .

#<aghamàra># triø aghaü màrayati mç--õic--aõ upaø . pàpanà÷ake devàdau, %<yamomçtyuraghamàro nirçta>% iti vedaþ .

#<agharuda># triø aghaü roditi svakarmàkùamatayà yasmàt rudaapàdàne kvip 6 taø . pàpàpanodanahetau, pàpanà÷ane mantre . %<mà tvàgharudorudan>% iti vedaþ . aghe vyasane roditi na tu tatpratãkàràya ghañata ruda + kartari kvip . rodanenaiva vyasanottàrake tatpratãkàràrthamanudyate triø .

@<[Page 69b]>@
#<agharma># puø naø taø . uùmavirodhi÷ãte tadvati triø . %<agharma kàla>% iti kàdaø .

#<aghala># triø aghaü làti gçhõàti nà÷ayatãti là--ka . pàpàpanodake . %<çtyorye aghalàdåtà>% iti vedaþ .

#<aghavat># triø aghamastyasya matup masya vaþ . pàpavati sambodhane aghoþ--aghavan . %<aghoyajeti>% mugdhabodham .

#<aghaviùa># puø aghaü vyasanakàri--viùaü yasya . sarpe .

#<agha÷aüsa># puø aghamaniùñaü ÷aüsati icchati ÷aüsa--aõ upasaø . aniùñasaüpàdake caure %<apàgha÷aüsaünudatàmaràti miti>% vedaþ . bhàve ac 6 taø . vyasanasåcane puø .

#<agha÷aüsin># triø aghaü ÷aüsati såcayati ÷aüsa--õini 6 taø . vyasanasåcake vyasanà÷aüsàkartari vacaþ kråraü mayoktamagha÷aüsineti . striyàü ïãp .

#<aghàyu># triø aghaü pàpaü paravyasanaü và kartumicchati agha + kyac--u . pàpàcaraõecchàvati, paravyasanacikãrùake ca . %<tvà vçkà adhàyavovidan>% iti yajuø . parasyàghaü kartumicchantãti vedadãpaþ . aghamàyàti à + yà u 6 taø . hiüsànirate . %<badho'ghàyånàmiti>% tàø bràø .

#<aghàyus># triø aghaü pàpasàdhanasàyurasya . sarvàvasthàsu pàpakàrake %<aghàyurindriyàràmomoghaü pàrtheti>% gãtà .

#<aghàrin># triø aghaü vyasanamçcchati ç--õini . vyasanayukte striyàü ïãp . %<aghàriõãvike÷yorudatya>% iti vedaþ .

#<aghàsura># puø karmaø . asurabhede aghanà÷ana÷abde tatkathà .

#<aghàha># puø aghastha vyasanasyàhaþ acasamàø . vyasanadine a÷aucadine %<aghàhaü naiva vardhayediti>% %<aghàheùu nivçtteùu susnàtàþ kçtamaïgalàþ . à÷aucyàdvipramucyanta iti>% ca smçtiþ .

#<aghora># triø na ghoraþ bhayànakaþ . bhayànakabhinne saumyaråpe yà te rudra! %<÷ivà tanåraghorà pàpakàsinã>% iti vedaþ . %<aghorà saumyà ata eva pàpakàsinã ÷ivà ca iti>% vedadãpaþ . nàsti ghoro yasmàt . atibhayànake triø . rudramårtibhede puø . ã÷ànàghoranàmànau, vàmadevastataþ param . sadyojàta iti proktaþ krama÷o'rcanakarmaõãti puràø . aghoraþ ÷iva upàsyatvenàstyasyàm aghora + ac . bhàdrakçùõacaturda÷yàü strã . %<bhàdre màsyasite pakùe hyaghoràkhyà caturda÷ã . tasyàmàràdhitaþ sthàõurnayecchivapuraü dhruvamiti>% puràø .

#<aghoùa># puø nàsti ghoùo'syàtra và . varõotpàdanàrthe vàhya prayatnabhede tatprayatnayukteùu varõeùu ca . te ca varõàþ khayàü yamàþ khayaþ + kaüpau visargaþ ÷ara eva ca . ete ÷vàsànupradànà aghoùà÷cetyuktàþ veditavyàþ . vivaraõaü matkçta÷abdàrtharatne såcãpatre draùñavyam . ÷abda÷ånye triø .

#<aghoùavat># triø aghoùaþ varõoccàraõavàhyaprayatnaþ astyasya matup masya vaþ . khayàü yamàþ--svaya + kaüpau visargaþ ÷araecetyukteùu varõeùu .

#<aghnya># puø na hanti sçùñikartçtvàt na + hana--yak nipàtanàt sàdhu . prajàpatau . na hanyate strãhatyàyàþ, %<abaùyà¤ca striyaü pràhustiryagyonigatàmapãti>% niùiddhatvàt karmaõi niø . hananakarmatà÷ånyàyàü striyàü gavi strã . aghnyà %<gavàü patiraghnya>% iti vedaþ . %<patiü vo aghnyànàmiti>% vedaþ %<gàvaþ prà÷nantyaghnyà iti>% ca vedaþ .

#<aghreya># triø na ghràtuü ÷akyaþ arhaþ và ghrà--÷akyàdyarthe yat naø taø . ghràõànarhe durgandhe vastumàtre, madye naø . %<madiràghràõamàtreõa bràhmaõyàdeva hãyate>% iti smçtau madyasya ghràõaniùedhàt tasya tathàtvam .

#<aïka(nka)># saükhyàkaraõe cihrayuktakaraõe adantacuràdiø ubhaø sakaø señ . aïkaya--ti te à¤cika--t--ta . aïkàpayati te iti kecit . %<preyàüsamàïkayadasau na vidhau kalaïka>% ityudbhañaþ . %<puk cetyaïkàpayatyapãti>% kàmadhenuþ . ac aïkaþ . kta aïkitaþ lyuñ aïkanam asun aïkaþ .

#<aïka># puø naø aïka--karaõe, kartari và ac . cihne %<rativalayapadàïke càpamàsajya kaõñhe>% iti kumàø . kalaïke, %<eko hi doùo guõasannipàte nimajjatãndoþ kiraõeùvivàïka>% iti kumàø . dç÷yakàvyàïgabhede tallakùaõaü yathà %<pratyakùanetçcarito rasabhàvasamujjvalaþ . bhavedagåóha÷abdàrthaþ kùudracårõakasaüyutaþ .. vicchinnàvàntaraikàrthaþ ki¤citsaülagnavindukaþ . yukto na bahubhiþ kàryairvãjasaühçtimàn na ca .. nànàvidhànasaüyukto nàtipracurapadyavàn . àva÷yakànàü kàryàõàmavirodhàdvinirmitaþ .. nànekadinanirvartyakathayà samprayojitaþ . àsannanàyakaþ pàtrairyutastricaturaistathà .. dåràhvànaü badho yuddhaü ràjyade÷àdiviplavaþ . vivàho bhojanaü ÷àpotsargau mçtyåratantathà .. dantacchedyaü nakhachedyamanyad vrãóàkara¤ca yat . ÷ayanàdharapànàdi nagaràdyuparãdhanam .. snànànulepane caibhirvarjito nàtivistaraþ . devãparijanàdãnàmamàtyabaõijàmapi .. pratyakùacitracaritairyukto bhàvarasodbhavaiþ . antaniùkàntanikhilapàtro'ïka iti kãrtitaþ>% iti sàø .. dç÷yakàvya råpakabhede ca puø . yathà %<nàñakamatha prakaraõaü bhàõavyàyogasamavakàraóimàþ . ãhàmçgàïkavãthyaþ prahasanamiti råpakàõi da÷a>% iti vibhajya %<utsçùñikà'ïka ekàïkonetàraþ vyàpçtà naràþ . raso'tra karuõaþ sthàyã bahustrãparidevitam .. pràkhyàtamitivçtta¤ca kavirbuddhyà prapa¤cayet . bhàõavat sandhivçttàïgànyasmin jayaparàjayau .. yuddha¤ca vàcà kartavyaü nirvedavacanaü bahu>% . iti lakùitam %<ima¤ca kecit nàñakàdyantaþpàtyaïkaparicchedàrtham utsçùñikàïkanàmànam>% àhuþ . anye tu %<utkràntà vilomaråpà sçùñiryatreti utsçùñikàïkaþ>% iti sàø . parvate, samãpe, yuddhabhåùaõe, dehe, aparàdhe, sthàne, citrayuddhe paramparàsambaddhe cihne ca puø . kroóe puø naø %<ananyanàrãkanãyamaïkamiti>% kumàø . %<aïke nidhàya taü bàlaü punaþ saüskàramarhatãti>% smçtiþ . %<punaraïkà÷rayaõã bhavàmi te>% iti kumàø . %<premõopakaõñhaü muhuraïkabhàjo ratnàvalãrambudhiràbabandheti>% màghaþ . %<aïkaþ samãpam utsaïga÷ca>% iti mallinàthaþ . ekatvàdisaükhyàbodhakarekhàsannive÷e%<aïkayutiþ kila saïkalitàkhyeti>% lãlàø . navasaükhyàyà¤ca puø .

#<aïkatantra># naø aïkànàmekàdiparàrdhàntasaükhyàbodhakarekhàvi÷eùàõàü pratipàdakam tantraü ÷àstram . aïka÷àstre vyaktàvyaktaråpe, pàñãgaõitavãjagaõitàdau .

#<aïkati># puø anca--gatauü ati kutvam . vàte . påjanàrthàt karmaõi ati . brahmaõi, agnau, agnihotriõi ca . gantari triø striyàm và ïãp aïkatã ca .

#<aïkadhàraõa># naø 6 taø . cihnadhàraõe taptamudràdivaiùõavacihnadhàraõe ca . dhç--õic bhàve yuc . aïkadhàraõàpyatra strã .

#<aïkana># naø aïka--karaõe lyuñ . aïkanasàdhanadravye gadà (ganãti) prasiddhe . bhàve lyuñ . cihnakaraõamàtre naø . %<anyatràïkanalakùmabhyàü vàhanirmocane>% iti smçtiþ . aïkanaü tri÷ålàdicihnakaraõamiti pràø raghuø . bhàve yuc . aïkanàùyatra strã .

#<aïkapàdavrata># naø bratabhede .

#<aïkapàli># strã pà--ali 6 taø và ïãp . kroóaprànte . aïkena pàlayatãti pàli--i 3 taø . upamàtari (dhàimà) iti prasiddhàyàm . aïkasya pàliriva . àliïgane .

#<aïkapàlã># strã aïkapàli + ïãp . aïkapàli÷abdàrthe vedikàkhyagandhadravye ca .

@<[Page 71a]>@
#<aïkapà÷a># puø aïkaþ pà÷a iva bandhaneneva pàtanaheturatra . lãlàvatyukte ekàdyaïkànàü sthànavinimayena saükhyàbhedabodhake, tadaikyasaükhyàsaïkalanopayogini ca prakriyàbhede %<sthànàntamekàdicayàvaghàtaþ saükhyàvibhedo niyataiþ syuraïkaiþ . bhakto'ïkamityàïkasamàsanighnaþ sthàneùu yuktomitisaüyutiþ syàditi>% . yathà 1, 2, etayoraïkayoþ sthànadvaye, sthitiþ tayàþ sthànavinimaye kati bhedà, bhedabhinnànà¤ca saükhyaikyamitiþ keti 1 ca pçùñe anenaiva prakaraõena 12, 22, etau dvau bhedau aikyàïkamitiþ 33 ityuttaraü taccànenaiva bhavati . %<na guõo na haro na katirna ghanaþ pçùñastathàpi duùñànàm . garvitagaõakabahånà syàt pàto'va÷yamaïkapà÷e'sminniti>% lãlàvatã .

#<aïkapåraõa># naø aïkayostatsaükhyayoþ påraõaü guõanam . aïkayorguõane .

#<aïkabandha># puø aïkasya bandhaþ . kroóabandhe . yathà paryaïkabandhaþ . parito'ïkasya bandhanam .

#<aïkaloóya># puø aïkena loóyate'sau loóa--õyat 7 taø . ci¤coóavçkùe .

#<aïkalopa># puø aïkasya viyojyasaükhyàyà iùñasaükhyàto lopaþ viyojanam . iùñasaükhyàtaþ kasyà÷cit saükhyàyà viyojane yathà navàïkasaükhyàtaþ pa¤càïkasaükhyàyà viyojane catuþsaükhyà'va÷iùyate . evam anyatràpi .

#<aïkas># naø anca--asun kutvam . cihne, ÷arãre ca . %<pathàmaïkàüsyanvàpanãphaladiti>% vedaþ .

#<aïkasa># naø aïko'sminnasti ac . cihnayukte . %<÷yenasyeva dhrajato'ïkasaü parãti>% yajuþ . aïkasaü vastramàprapadikamiti .

#<aïkàïka># naø aïke madhye aïkàþ÷atapatràdicihnàni yasya . jale %<àpo vai aïkàïkàþ chanda>% iti, aïkàïkaü chanda iti ca ÷rutiþ .

#<aïkita># triø aïka--kta . cihnayuktãkçte, %<svàhàsvadhàvaùañkàrairaïkitaü meùavàhanamiti>% vahnidhyànam .

#<aïkin># triø aïkaþ àliïganasthànatvena asyàsti aïka + ini . aïkenàliïkya vàdanãye mçdaïgàdivàdyabhede, krãóavi÷iùñe ca . %<ùà÷àyàmaïgino ye carantãti>% vedaþ .

#<aïkinã># strã aïkànàü cihnànàü samåhaþ khalàdiø ini ïãp . cihnasaüghàte . astyarthe ini ïãp . aïkayuktastriyàm .

#<aïkura># astrãø aïka--urac . vãjàdabhinavotpanne, mçttikàmudbhidya jàte tçõavçkùàdau %<harmyàgraråóheùu tçõàïkureùvit>% raghuþ . jale, ÷ãghrotpattisàdharmyàt rudhire, lomni ca mukule ca %<cåtàïkuràsvàdakaùàyakaõñha>% iti kumàø .

@<[Page 71b]>@
#<aïkuraka># puø aïkyate tçõàdinà sa¤cãyate'sau anca--ghurac tataþ ka . pa÷vàdãnàü vàsasthàne (vàsà iti) khyàte .

#<aïkurita># triø aïkuraþ jàto'sya tàø itac . jàtàïkure .

#<aïku÷a># astrãø aïka--u÷ac . hasticàlanopayogini vakràgre lauhàstrabhede (óàïa÷a) iti khyàte . %<tirogataü sàïku÷amudvahan ÷ira>% iti màghaþ . %<sannive÷ya ku÷àvatyàü ripunàgàïku÷aü ku÷amiti>% raghuþ . pratibandhe ca %<niraïku÷àþ kavaya iti>% mallinàthaþ pakùàø phak . àïku÷àyanaþ aïku÷annikçùñasthàne triø .

#<aïku÷agraha># puø gçhõàtãti graha--ac 6 taø . aïku÷adhàriõi niùàdini . %<anvetukàmo'vamatàïku÷agraha>% iti màghaþ .

#<aïku÷adurdhara># puø duþkhena dhàryate vyavasthàpyate dur--dhàri--khal hrasvaþ aïku÷ena--durdharaþ 3 taø . durdàntahastini .

#<aïku÷adhàrin># puø aïku÷aü dhàrayati dhàri--õini . hastipàlake .

#<aïku÷amudrà># strã aïku÷àkàrà mudrà . %<çjvã¤ca madhyamàü kçtvà tammadhyaparvamålataþ . tarjanãü ki¤cidàku¤cet sà mudrà'ïku÷asaüj¤iteti>% tantrokte tãrthàvàhanàdyarthaü kalpite aïkulisannive÷a råpemudràbhede .

#<aïku÷ã># strã aïku÷aþ cittanàgarodhanopàyaþ vivekaþ astyasyàþ ac gauø . jainãyadevãbhede .

#<aïkåra># puø aïka--kharjåràditvàt årac . abhinavotpanne tçõavçkùàdau .

#<aïkåùa># astrãø aïka--åùac . hastitràlanopayogini vakràgre lauhamaye'strabhede (óàïa÷a) .

#<aïkoña(ñha)># (la) puø aïkyate lakùyate kãlàkàrakaõñaiþ . aïkaoña (oñha) (ola) và . pãtavarõasàre gandhayuktapuùpe dãrghakaõñakayukte raktavarõaphale (àkoóa) iti khyàte vçkùe .

#<aïkãlaka># puø aïkola + svàrthe--ka . àkoóa iti khyàte vçkùe .

#<aïkolikà># strã vala--ac niø saüprasàraõe--ulaþ aïkàya taddànàya ulaþ svàrthe ka . àliïganakriyàyàm .

#<aïkolasàra># puø aïkolasya sàraþ 6 taø . aïkoñavçkùajàte viùabhede .

#<aïkollikà># strã . pçø sàdhuþ . aïkoñhavçkùe .

#<aïkya># puø aïke kroóe sthàpayitvà vàdyate'sau yat, aïke sàdhuþ aïka + ya và . %<sàrdhatàlatrayàyàmaþ caturda÷àïgulànanaþ . harãtakyàkçtiryaþ syàdaïkyo'ïke sa hi vàdyate ityukte>% kroóesthàpanapårbakaü vàdanãye mçdaïgàdau . aïkanãye triø .

#<aïga># cihnayuktakaraõe adantacuràdi ubhayaø sakarmakaþ señ . aïgaya--ti te à¤jiga--t ta . matàntare aïgàpayati te .

@<[Page 72a]>@
#<aïga># naø asa--gatyàdã vàø gan . citte (aïgajaþ kàmaþ) %<hiraõyagarbhàïgabhuvamiti>% dehe %<hastenaspar÷a tadaïgamindra>% iti kumàø . aïga÷abdasya ceùñàvadantyàvayaviråpàvayavivàcitve'pi tadavayave'pi hastapàdàdau vyavahàraþ avayavatvasàmyàt teùà¤ca pratyaïga÷abdenàpi vyavahàraþ . tatràïga÷abdasya dehàrthatve tadãyasvaråpaü tadavayavabhedà÷ca su÷rute dar÷itàþ . yathà ÷ukra÷oõitaü garbhà÷ayasthamàtmaprakçtivikàrasaümårchitaü garbha ityucyate ta¤ca cetanàvasthitaü vàyurvibhajati, teja enaü pacati, àpaþ kledayanti, pçthivã saühantyàkà÷aü vivardhayati . evaü vivardhitaþ sa yadà hastapàdajihvàghràõakarõanitambàdibhiraïgairupetastadà ÷arãramiti saüj¤àü labhate tacca ùaóaïgaü ÷àkhà÷catasro, madhyaü pa¤camaü, paùñhaü ÷ira iti . %<ataþparaü pratyaïgàni vakùyante . mastakodarapçùñhanàbhilalàñanàsàcivukavastigrãvà ityetà ekaikàþ . karõanetranàsàbhrå÷aïkhàüsagaõóakakùastanavçùapàr÷va sphigajànu--bàhåruprabhçtayo dve dve, viü÷atiraïgulayaþ . srotàüsi ca vakùyamàõàni . eùa pratyaïgavibhàga uktaþ .. tasya punaþsaïkhyànam . tvacaþ kalà dhàtavo malà doùà yakçtplãhànau phupphusa uõóuko hçdayamà÷ayà antràõi vukkau srotàüsi kaõóarà jàlàni kårcà rajjavaþ sevanyaþsaïghàtàþ simantà asthãni sandhayaþ snàyavaþ pe÷yo marmàõi ÷irà dhamanyo yogavahàni srotàüsi ca .. tvacaþ sapta . kalàþ sapta . à÷ayàþ sapta . dhàtavaþ sapta . sapta ÷irà÷atàni . pa¤ca pe÷ã÷atàni . nava snàyu÷atàni . trãõyasthi÷atàni . dve da÷ottare sandhi÷ate . saptottaraü marma÷atam . caturviü÷atirdhamanyaþ . trayo dãùà, trayo malàþ . nava srotàüsãti samàsaþ iti>% ..
     avayave %<÷eùàïganirmàõavidhau vidhàturiti>% kumàø . apàïga iti . upàye, %<sarvakàrya÷arãreùu muktvàïgaskandhapa¤cakamiti>% %<mantro yodhaivàdhãraþ sarvàïgaiþ saüvçtairapãti>% ca màghaþ . pradhànopayogini upakaraõe, %<phalavatsannidhàvaphalaü nadaïgamiti>% mãmàüsà . %<pradhànasyàkriyà yatra sàïgaü tat kriyate punaþ tadaïgasyàkriyàyàntviti>% smçtiþ . %<hastya÷varathapàdàtaü senàïgaü syàccatuùñayamiti>% sambodhane avyaø . %<tvamaïga yasyàþ patiru¤jhi takrama>% iti naiùadham . aïgamastyasya ac . aïgavati %<yenàïgavikàra iti>% pàø aïgasyàïgina ityarthaþ antike ca triø . janmàdilagne naø %<aïgàdhã÷aþ svagehe budhagurukavibhiþ saüyuto vãkùito veti>% jàtakam . de÷abhede puø . tasya vivaraõam aïgàdhipa÷abde . %<aïgeùu vaïgeùu khaseùu yojyà>% iti %<aïgavaïgakhaseùveveti>% ca jyotiùam aïgànàü ràjà àïgaþ bahvarthe aïgàþ . aïgade÷e bhavaþ aõ . àïgaþ . bahvarthe aïgàþ . aïgena dehena nirvçttaþ ñhak . àïgikaþ . aïgade÷astadràjàno và bhaktirasya aõ àïgaþ . aïgasyedam aïgãyaþ . %<yasmàt pratyayavidhistadàdi pratyaye'ïgamiti>% pàõiniparibhàùite pratyayàvadhibhåte ÷abdabhede, %<iõaþ ùãdhvaü luïliñàü dho'ïgàditi>% pàø . aïgàdàgatam aõ . àïgaþ aïganimitte kàrye %<varõàdàïgaü balãya iti>% paribhàø . upakàraõàni ca yathà yathamuhyàni diïmàtramatrocyate . tatra %<svàmyamàtyasuhçt koùo ràùñraü durgaü balàni ca ràjyàïgànãtyuktàni>% %<svàmyamàtyau puraü ràùñraü koùadaõóau suhçttathà . sapta prakçtayo hyetàþ saptàïgaü ràjyamucyate>% ityuktàni ràjyàïgàni . dar÷àdau ca prayàjàdãni, vaidikakarmaõà¤ca tattatkriyàkalàpàþ tattaddravyàõi càïgàni %<sàïgàddhi vaidikakarmaõaþ phalàva÷yambhàva iti>% mãmàø . vedasya vyàkaraõàdãni aïgàni, %<÷ikùà kalpo vyàkaraõaü niruktaü chandasà¤citiþ . jyotiùàmayana¤caiva vedàïgàni ùaóeva tu iti>% . eteùà¤ca lakùaõàdikamagre vakùyate . eteùàü vedàrthaj¤ànopayogitvàdaïgatvam ataeva ÷rutau %<bràhmaõena niùkàraõaþ ùaóaïgaþ sarahasyovedodhyetavya>% ityuktam ÷ikùàyàü teùàü vedàrthaj¤anopayogitvà daïgatvaü dar÷itam yathà %<chandaþ pàdau tu vedasya hastau kalpo'tha pañhyate . jyotiùàmayanaü cakùurniruktaü ÷rotramucyate . ÷ikùà ghràõaü tu vedasyaü mukhaü vyàkaraõaü smçtaü tasmàd sàïgamadhãtyaiva brahmaloke mahãyate iti>% ato vedàrthaj¤ànopayogitayà eteùàü granthànàü vedàïgatvam . %<dve vidye veditavye>% ityupakramya %<paràcàparà ca tatràparà çgvedo yajurvedaþ sàmavedo'tharvavedaþ ÷ikùà kalpã vyàkaraõaü niruktaü chandojyotiùamiti sà parà yayàkùaramadhigamyate>% iti ÷rutau vyàkaraõàdãnàmaparavidyàtvena kãrtanaü %<teùà¤ca sàdhanabhåtadharmahetutvàt ùaóaïgasahitànàü dharmasàdhanatvenàparavidyàtvamiti>% bhàùye uktam . àyurvedàdãnàmupavedatvaü nyàyàdãnàmupàïgatvaü yathà ca teùàü tathàtvaü tathà tattacchabde dar÷ayiùyate .
     tathà jyotiùasyàïgàni nànàvidhàni tatra pràdhànyàt trividhàni yathoktaü varàhasahitàyàm . %<jyotiþ÷àstramanekabhedaviùayaü skandhatrayàdhiùñhitam tatkàtrsnyopanayasya nàma munibhiþ saïkãrtyate saühità . skandhe'smin gaõitena yà grahagatistantràbhidhànantvasauü horànyo'ïgavini÷caya÷ca kathitaþ skandhastçtãyo'paraþ>% iti .
     narapatijayacaryàyàntu ùaóvidhànyàïgàni samàsenoktvà teùàü vistàro dar÷ito yathà %<svaracakràõi cakràõi bhåbalàni balàni ca . jyotiùaü ÷akuna¤caiva ùaóaïgànyatra vacmyaham .. yàmaleùu ca sarveùu yànyuktàni svarodaye . viü÷atiþsvaracakràõi tannàmàni vadàmyaham . màtràvarõo grahojãvo rà÷irbhaü piõóayogakau . dvàda÷àbdodbhava¤cakraü varùàyanartumàsakam .. pakùàha nàóikaü cakrantithivàrarkùayogakam . tatkàlenduphalaïkàùñhàsvarandehodbhavantathà .. (iti svaracakranàmàni) . pårbamukteùu ÷àstreùu mayà j¤àtàni yàni ca catura÷ãti÷cakràõi teùàü nàmàni vacmyaham .. ekà÷ãtipada¤cakraü ÷atapatraü navàü÷akam . chatraü siühàsanaü cakraü kårmaüpa¤cavidhàtmakam .. bhårde÷aü nagaraü kùetraü gçhakårma¤ca pa¤cakam . padmacakraü phaõã ÷àkhyaü ràhukàlànalantridhà .. såryakàlànalaü cakraü candrakàlànalantathà . ghorakàlànalaü proktaü gåóhakàlànalaü balam .. rà÷isåryasamàyoge cakraü kàlànalaü matam . saüghaññakaü sapta j¤eyaü sapta kàlànalàni ca .. tithivàra¤ca nakùatraü tridhà caiva kulàkulam . kumbhacakvaü dvidhà proktaü rà÷inakùatrasambhavam .. prastàra¤cakravedhàkhyaiþ prabhedaistu carandvidhà . bhåcaraü svecaraü, pànyaü nàóãcakraü tridhà matam .. kàlacakraü phaõidvandvaü såryàkhyaü candrajantathà . kavicakraü dvidhà proktaü sthànasvàmyçkùapårbakam .. khalakàkhyaü dvidhà caiva kçttikàsthàna bhàdikam . koñacakràùñakaü prokta¤caturasnàdibhedataþ .. gajama÷vaü rathaü vyåhaü kuntaü khaógaü churãndhunuþ . sauriü sevàü naraõóimbhampakùimàrgàyavç÷cikam .. saptarekhodbhava¤cakraü pa¤carekhendubhàskaram . trividha màtrikàcakraü vijayaü ÷yenatoraõam .. ahilàïgalavãjoptivarùàkhyaü saptanàóikam . cakraü sàüvatsara¤caiva sthànacakraü tathaiva ca .. etàni sarvacakràõi j¤àtvà yuddhaü samàcaret . jayediha na sandeho ÷akratulpe'pi bhåbhuji .. (iti cakranàmàni) . svarodayai÷ca cakrai÷ca ÷atruryatra samã'dhikaþ . tatra yuddhe balaü j¤eyaü bhåbalairvijayàrthinàm .. teùàü nàmànyahaü vakùye khyàtànàü brahmayàmale catura÷ãtisaükhyànàü yadbalena jayã raõe .. uóóã jàlandharã pårõà kàmakãlaikavãrakà . ÷ilindhrã ca mahàmàrã kùetrapàlã ca vaü÷ajà .. rudrakàlànalà kàlã kàlarekhà niràmayà . jayalakùmãrmahàlakùmãrjayà vijayabhairavã .. bàlã yoge÷varã caõóã jànubandhakakartarã . ÷àrdålã siühalã tanvã mahàmàyà mahe÷varã .. devakoñã ÷ivà ÷aktã dhåmravàõà varàñikà . trimuõóà matsarã dharmà'mçtàghçùñà'kùayà jayà .. durmatã pravarà gaurãkàlã naraharã balà . khecarã bhåcarã guhyà dvàda÷ã viùñikevalà .. trailokyavijayà ÷aurã karàlã vaóavàparà . raudrã ca ÷i÷umàtaïgã abhedyà dahanã matà .. bahubalà bargabhåmã kapàlã cànilànalà . candràrkabimbabhåmã ca grahabhårà÷ilagnagà .. ràhukàlà nalãbhåmã svarabhåmi rdvidhà matà . rudrastrimàsika÷caiva ràhucàùñavidhastathà .. candraþ saptavidhaþ sårya÷caturdhà yoginã tridhà . kàlabalantribheda¤ca tithinakùatravàrajam .. imàni bhåbalànyatra j¤àtvà yaþ pravi÷edraõe . arayastasya na÷yanti meghà vàtahatà yathà .. (iti bhåbalàni) . ÷atroþ samàdhike nàmni svarai÷cakrai÷ca bhåbalaiþ . sthànasenàdhike ÷atraubalavij¤ànasaüyute .. abhaïge càpyabhede ca duþsàdhyedurjayeripau . jayopàyamahaü vakùye mantrayantràdikaü balam .. raõàbhiùecanaü dãkùà raõàrcà raõakaïkaõam . bãrapaññaü raõepaññaü jayapaññasya bandhanam .. mekhalàkavaca nyàsaü mudràrakùàü ca kaïkaõam . auùadhantilakaü ghaõñhàguñikàü ca kapardikàm .. yogeghañita÷astràõi ÷astrarakùàya mohanam . ÷astralepàü÷ca vividhàn vàõànàmpicchabandhanam .. ÷ambalaïkàhalaõóhakkàü murujambhasvadhàraõam . màraõaü mohanaü stambhavidveùoccàñanaü va÷am .. patàkàpicchakaü yantràtparavidyàvinà÷am . ÷àntikaü nijasainyasya sarvopadravanà÷anam .. balànyetàni yoj¤àtvà saügràmaü kurute nçpaþ . asàdhyastasya naivàsti ÷atruþko pi mahãtale .. (balàbalanàmàni) . gaõitaü vyavahàra¤ca horàj¤ànaü parisphuñam . triskandhaü jyotiùaü vakùye jayacaryàü svarodaye .. khecarànayanaü spaùñaü pa¤càïgaü tithisàdhanam . udayàstamana¤cakrakràntiü vakùye yathàmati .. natonmatapramàõa¤cabhàvasandhiprasàdhanam . grahàõàü ùaóbalaü vakùye rà÷ibhàvabalànvitam .. rà÷isaüj¤àprabheda¤ca khecaràõàü tathaiva ca . néõàü janmaphalaü vakùye çkùarà÷yaü÷alagnajam .. phala¤cadràrkayogànàü grahàõàü svoccanãcakam . àyurdàyaü da÷à÷caiva tàsàïkàlaprave÷anam .. tasmàllagnaü grahànspaùñànda÷àntarda÷ayoþ phalam . grahavargàùñakaü spaùñaü tasmàddinaphalaü vadet .. tàjikàjjanmalagnasya sàdhana¤ca parisphuñam . varùamàsadivàlagnantadda÷àntatphalantataþ .. chàyotpattiü tridhà vakùye viùumadhye dineùñakam . dinamànaü dinaü bhuktamudayabhaü ghañãùu ca siddhacchàyàtriùaùñi¤ca duùñamàsaptaviü÷ati . lagnodayànsvade÷ãyàn tebhyolagnasya sàdhanam .. lagnamànantathà horàdreùkàõaü saptamàü÷akam . navàü÷aü dvàda÷aü triü÷am udaye saptasàdhanam .. titheþ prakaraõaü vakùye vàranakùatrayogajam . yogàkhyaü karaõàkhya¤ca muhårtàn saükramodbhavam .. candratàràbala¤caiva pakùabhedena saüyutam . ÷ubhà÷ubhàü÷ca yogàü÷ca tithivàrarkùayogajàn .. siddhaü saüvartaka¤caiva tathà vàra÷ubhà÷ubham . avamantridinaü vakùye tato yogantripuùkaram .. yamaghaõñaü yamadaüùñràü krakacàrgalapàtakàn . kumàrantaruõaü vçddhaü ÷ålàti÷ålayoginãm .. vàra÷ålantathà kàlaü kàlavelàü parisphuñam . kàlahoràrdhayàma¤ca kulikaïkaõñakadvayam .. phalaü grahasya dhiùõyasya vatsabhàrgavayoþ phalam . da÷àü càntarda÷àü sthålàü vakràticàrayoþ phalam .. pãóàsthànàni kheñànàü grahàvasthàü tathaivaca . bhàvaphalaü sandhiphalaü latàvedhamupagrahàn .. ÷ãghravakragrahodde÷aïgocaraü gocaravyadham . vivàha¤ca pratiùñhà¤ca dãkùàyàtràprave÷anam .. vàstudãpordhavinyàsaü kàlaviü÷opakàüstathà . jalayogàrthakàõóa¤ca varùamàsadinàrdhakçt .. tithyàdipa¤cakaü kheña¤candrantatkàla sambhavam . avasthànnaùñamuùñi¤ca lokacintàü vadàmyaham .. aïgaspandàdi sarvàõi kàlacihnàni yàni ca . duùñariùñànyahaü vakùye tathà teùà¤ca ÷àntikam .. jyotiraïgamidaü sarvaü ye jànanti manãùiõaþ . dãpavattànvijànãyànmohàndhakàranà÷ane>% iti ..
     gargasaühitàyàü tu catuviü÷atisaükhyàni aïgàni upàïgàni catvàriü÷aditi jyotiraïgàni catuþùaùñividhànyuktàni yathà %<yathaiva vedasyàïgàni ùaóuktàni manãùibhiþ . catuþùaùñistathàïgàni jyotiùasya vidurbudhà>% ityupakramya gaõitaj¤ànapårbakaü tajj¤ànamàva÷yakamityuktvà tadvibhàgà dar÷ità yathà %<tasmàt kçtsnamadhãtyàgre vedàïgaü kàlasàdhanam . jyotiùàmayanàïgàni catuþùaùñintataþ pañhet . yeùàmagre karmaguõau candralagne tvanantaram . nakùatrakendrabhe caiva dvivargaþ prathamaþ smçtaþ . ràhau vçhaspatau ÷ukre, dhåmraketau ÷anai÷care . aïgàrake budhe'rke ca càrànaùñau tataþ pañhet . cakreùvanantaraü cakraü mçgacavraü tathaiva ca . ÷vacakraü vàtacakraü ca cakràïgeùu catuùñayam . vàstuvidyàïgavidyà ca vàyasànàü tathaiva ca . j¤eyàstisrastu vidyaità vçddhagargamatàþ ÷ubhàþ . svàtãyogaü tathàùàóhàrohiõyàyogameva và . etàn kçtsnàn vijànoyàt bhayogàn vai vi÷eùataþ . rahasyaü cetãhàïgàni caturviü÷atirãritàþ . ataårdhvaü pravakùyàmi upàïgànãha nàmataþ . anupårvàdvivànena catvàriü÷addhi nàmataþ . grahako÷o grahayuddhaü graha÷çïgàñakaü tathà . kçtsnaü grahe÷varàõà¤ca grahapàkàstathaiva ca . vipathà÷càgnivarùà÷ca senàvyåhastathaiva ca . mayåracitropaniùadupahàrapra÷àntayaþ . tatràntike tulàko÷odbhavantatropadhàrayet . sarvabhåtahitàücaiva tathà puùpalatàü viduþ . upànahostathà cchedovastracchedastathaiva ca . kçtsnobhuvanako÷a÷ca garbhàdhànàdikaü tathà nirghàto bhåmikampa÷ca pariveùàstathaiva ca . çtusvabhàvàþ santyevaü tatholkà÷copadhàrayet . sàüvasarastathà yuktaþ ÷àstràõàü de÷akobhavet . balàbalaü tu vij¤eyaü bahu yatra balaü vadet . catuþùaùñyaïgametattu saüvatsaramudàhçtamiti>% . eva¤ca gaõitàditrayaü pradhànàïgatvàt skandhasaüj¤am anyàni tu apradhànànyaïgànãti kvacit saükùepata uktàni, kvacicca vistarata iti vi÷eùaþ . gargoktavibhàgàbhipràyeõaiva mudràràkùase %<kçtapari÷ramo'smi catuþùaùñyaïge jyotiùe>% iti såtradhàravàkyam . vçhatsaühitàyàü tu gargoktànyeva pràya÷o'ïgàni pradar÷itàni teùàü svaråpàdikaü tattacchabdevakùyate .
     dç÷yakàvye mukhapratigarbhavimarùopasaühçtiråpasandhipa¤cakasya catuþùaùñiraïgàni yathoktaü sàhityadarpaõe %<upakùepaþ parikaraþ parinyàso vilobhanaü . yuktiþ pràptiþ samàdhànaü vidhànaü paribhàvanà .. udbhedaþ karaõaü bhedaþ etànyaïgàni vai mukhe>% (iti mukhasya 12) %<vilàsaþ parisarpa÷ca vidhçtaü tàpasaü tathà . narma narmadyuti÷caiva tathà pra÷amanaü punaþ .. virodha÷ca pratimukhe tathà syàt paryupàsanam . puùpaü vajramupanyàso varõasaühàra ityapi>% (iti pratimukhasya 13) .. abhåtàharaõaü màrgo råpodàharaõaü kramaþ . saügraha÷cànumàna¤ca pràrthanàkùiptireva ca .. troñakàdhibalodvegà garbhe syurvidravastathà (iti garbhasya 12) . apavàdo'tha sampheño vyavasàyo dravo dyutiþ . ÷aktiþ prasaïgaþ kheda÷ca pratiùedho virodhanam .. prarocanà vimarùe syàdàdànaü chàdanaü tathà (iti vimarùasya 13) . %<sandhirvibodho grathanaü nirõayaþ paribhàùaõam . kçtiþ pramàda ànandaþ samayo'pyupagåhanam .. bhàùaõaü pårbavàkya¤ca kàvyasaühàra eva ca . pra÷astiriti saühàre j¤eyànyaïgàni nàmataþ>% (upasaühàrasya 14) .. catuþùaùñividhaü hyetadaïgaü proktaü manãùibhiþ . kuryàdaniyate tasya sandhàvapi nive÷anam . rasànuguõatàü vãkùya rasasyaiva hi mukhyatà . 6 paricchede

#<aïgakarman># naø aïgasya karma mardanànulepanàdi parikarma . mardanàdidehasaüskàre vyàpàre .

#<aïgagraha># puø aïgasya rogàdinà grahaþ 6 taø . dehavedanàyàm .

#<aïgaja># puø aïgàt jàyate jana--óa . puttre duhitari strã . %<aïgàdaïgaü sambhavati puttravadduhità nçõàmiti>% smçtiþ . dehajàtamàtre triø . rudhire naø . roge puø . lomni naø . %<tavottarãyaü karicarma sàïgajamiti>% bhàraø . aïgajanmàdayo'pyuktàrthe . aïgaü manaþ tasmàt jàte kàme puø .

#<aïgajvara># puø aïgamaïgam adhikçtya jvaraþ . ràjayakùmaroge . %<niravocamahaü yakùma aïgajvaramiti>% vaidyakam .

#<aïgaõa(na)># naø agi--gatau aïgyate gçhànniþsçtya gamyate atra lyuñ pçø và õatvam . ajire, catvare, (uñhàna) iti khyàte sthàne %<ajani païgurapàïganijàïgaõabhramikaõe'pãti>% naiùadham . dantyanàntatvamapi . %<prakañàïganopabhogàpyakhaõóitacaritreti>% kàdaø . aïganaü catvaramaïganà strã ceti tadathaþ . karaõe lyuñ . yàne .

#<aïgati># puø aïgati yàtyanena agi--karaõe ati . vàhane strãtvamapãtyeke và ïãp . aïgyate gamyate sevàdinà karmaõi ati . brahmaõi, agnau ca . kartari ati . agnihotriõi puø .

#<aïgada># naø aïgaü dàyati ÷odhayati dai--ka . (tàóa, vàju) iti prasiddhe bàhubhåùaõe . bàliputtre--vànare puø . saca kiskindhyàdhipasya vànararàjasya bàlinastàràgarbhajaþ puttrastaccaritaü ràmàyaõe sundaralaïkàkàõóayorvistãrõam . aïgadànakartari triø . dakùiõadiggajakariõyàü strãtyeke . aïgaü dadàti samarpayati dà--ka . aïgadànakartari triø yoùiti strã .

#<aïganà># strã pra÷astamaïgamasti asyàþ aïga + na . aïgasauñhavavatyàü yoùiti, yoùinmàtre ca, %<aïganà vàmanasya syàt>% iti haimokteþ vàmanadiggajayoùiti ca .

#<aïganàpriya># puø prã--ka 6 taø . a÷okavçkùe tatpuùpeõa hi striyaþ svàïgaü bhåùayantãti lokasiddham . yoùitpriyamàtre tu triø . dakùiõadiggaje vàmane puø .

#<aïgadanirvyåha># aïgadasya keyårasya niryåha iva . keyåra÷ãrùasthe cåóàkàre'grabhàge .

@<[Page 75b]>@
#<aïganyàsa># puø aïgeùu hçdayàdiùu mantrabhedasya nyàsaþ . mantravi÷eùasya uccàraõapårbakaü karaspar÷ena kartavye tantrokte nyàsabhede %<aïganyàsaü karanyàsaü vãjanyàsantathaiva ceti>% tantram .

#<aïgapàli># strã aïgaü pàlyate sambadhyate'tra aïga--pàla--i . àliïgane .

#<aïgapàlikà># strã aïgaü dehaü pàlayatãti pàli--õvul 6 taø . (dhài mà) iti khyàtàyàm upamàtari . aïgapàlanakàrake triø .

#<aïgapràya÷citta># naø aïgasya dehasya ÷uddhyarthaü pràya÷cittam . a÷auceùu pa¤ca÷ånàjanyaduritakùayàrthaü kàrye da÷àhàttu paraü samyak vipro'dhãyãtaü dharmavat . %<dàna¤ca vidhivaddeya ma÷ubhàttàrakaü hi taditi>% smçtyukte dànaråpe pràya÷citte .

#<aïgabhå># puø aïgàt dehàt manaso và bhavati bhå--kvip . puttre, manoje kàme ca dehamanãjàtamàtre triø . %<hiraõyagarbhàïgabhuvaü muniü hariþ>% iti màghaþ . nàradasya tanmanojàtatvàt brahmàïgabhåtvam . aïgànàmaïgamantràõàü bhåþ . kçtàïganyàse triø . %<brahmàïgabhårbrahmaõi yojitàtmeti>% kumàø .

#<aïgamantra># puø aïgeùu hçdayàdiùu ùañsu nyàsyo mantraþ . tantrokte ùaóadãrghabhàji mantrabhede .

#<aïgamarda># puø aïgaü mardayati saüvàhayati mçda--õic ac 6 taø . dehasaüvàhake--sevake . aïgamardanakàrake triø . bhàve gha¤ . dehamardane puø .

#<aïgamardaka># puø aïgaü mardayati mçda--õic--õvul 6 taø . dehasaüvàhake--sevake . dehamardanakàrake triø .

#<aïgamardin># puø aïgaü mardayati mçda--õic--õini 6 taø . aïgamardake sevake . aïgamardanakàrake triø striyàü ïãp .

#<aïgayaj¤a># puø aïgãbhåtaþ pradhànayaj¤opakaraõãbhåtaþ yaj¤aþ . %<navagrahamakhaü kçtvà tataþ karma samàcaredi>% tyukte karmamàtràïge grahayàgàdau, dar÷àdyaïge samidyàgàdau ca te ca samidho yajati, tanånapàtaü yajati, ióo yajati, varhiryajati, svàhàkàraü yajati, ityevaü pa¤cavidhàþ . eteùà¤ca sakçdanuùñhànenaiva tantranyàyena pradhànayàgànàmàgneyàdãnàmupakàriteti mãmàüsà . aïgayàgàdayo'pyatra . %<aïgànyayàkùãdabhitaþ pradhànamiti>% bhaññiþ .

#<aïgarakta># naø yuø aïge'vayave raktaþ ranja--kta 7 taø . kampilyade÷ajàte raktavarõacårõavati (guóàrocanà) iti vàõijeùu vaidyeùu ca prasiddhe vçkùabhede . 6 baø raktàïgamàtre triø .

#<aïgarakùaõã># aïgaü rakùyate'nayà rakùa--karaõe lyuñ 6 taø ïãp . lauhajàlamaye aïgarakùaõasàdhane varmabhede aïgarakùaõasàdhanamàtre triø . bhàve lyuñ . dehatràõe naø .

#<aïgaràga># puø aïgaü rajyate'nena ranja--karaõe gha¤ . aïgalepane kuïkamàdau . bhàve gha¤ . aïgasya vilepane puø .

#<aïgaràja># puø aïgànàü janapadànàü ràjà ac samàø . aïgade÷àdhipe, karõe ca tatkathà aïgàdhipa÷abde dç÷yà . aïgançpàdayo'pyatra .

#<aïgaràj># puø aïgeùu tannàmakade÷eùu ràjate ràja--kvip 7 taø . aïgade÷àdhipe karõe, tadde÷aràjamàtre ca .

#<aïgaruha># naø aïge rohati ruha--kvip 7 taø . dehaje lomake÷àdau . %<vihaïgaràjàïgaruhairivàyatairiti>% màghaþ .

#<aïgalepa># puø aïgaü lipyate'nena lipa--karaõe gha¤ 6 taø . aïgaràgadravye . bhàve gha¤ 7 taø . dehe candanàdyanulepane .

#<aïgava># naø aïge svàvayave vàti antarbhavati ati÷oùaõàt saïkucitàïgamiva bhavati và--óa 7 taø . ÷uùkaphale .

#<aïgavikala># triø aïgena vikalaþ . dehavyàkulatàyukte .

#<aïgavikçti># puø vi--kç--ktin aïgasya vikçti÷càlanàdiryasmàt 5 taø . (mçgãnàóà) iti khyàte apasmàraroge . 6 taø . aïgasya vikàre strã .

#<aïgavikùepa># puø vi--kùipa--gha¤ aïgasya vikùepaþ càlanaü yatra baø . aïgulyàdivinyàsabhedena dehacàlanaråpe nçtye . tadbhedàdi yathà . deharucyà pratãto yastàlamànasamà÷rayaþ . savilàso'ïgavikùepãnçtyamityabhidhãyate . tàõóava¤ca tathà làsyaü dvividhaü nçtyamucyate . pebalirbahuråpa¤ca tàõóavaü dvividhaü matam . aïgavikùepa bàhulyaü tathàbhinaya÷ånyatà . yatra sà pevalistasyà de÷ãti nàma lokataþ . chedanaü bhedanaü yatra bahuråpà mukhàbalã . tàõóavaü bahuråpantat dàruõàt galamårdhataþ .churitaü yovata¤ceti làsyaü dvividhamucyate . yatràbhinayabhàvàdye rasairà÷leùacumbanaiþ . nàyikànàyakau raïge nçtyata÷churitaü hi tat . madhuraü baddhalãlàbhirnañhãbhiryatra nçtyate va÷ãkaraõavidyàbhaü tallàsyaü yauvataü matam . geyàduttiùñhate vàdyaü vàdyàduttiùñhate layaþ . layatàlasamàrabdhaü tatonçtyaüpravartate iti saïgãtadàmodaraþ . bhàve gha¤ . aïgacàlane .

#<aïgavidyà># strã aïgaråpà vyàkaraõàdi÷àstraråpà vidyà j¤ànasàdhanam . j¤ànasampàdake vyàkaraõàdi÷àstre . pra÷nakàle aïgànàü dehàvayavànàü ceùñàdinà ÷ubhà÷ubhabodhake jyotiraïge ÷àstre ca . sà ca vidyà vçhatsaühitàyàü dar÷ità yathà athàïgànyårvoùñhastanavçùaõapàdaü ca da÷anà bhujau hastau gaõóau kacagalanakhàïguùñhamapi yat . sa÷aïkhaü kakùàüsa÷ravaõagudasandhãti puruùe, striyàü bhrånàsàsphigvalikañisulekhàïgulicayam .. jihvà grãvà piõóike pàrùõiyugmaü jaïghe nàbhiþ karõapàlã kçkàñã . vaktraü pçùñhaü jatrujànvasthipàr÷vaü hçttàlvakùã mehanorastrikaü ca .. napuüsakàkhyaü ca ÷iro lalàñam à÷vàdyasaüj¤airaparai÷cireõa . siddhirbhavejjàtu napuüsakairno råkùakùatairbhagnakçtai÷ca pårbaiþ .. spaùñe và càlite vàpi pàdàïguùñhe'kùirug bhavet . aïgulyàü duhituþ ÷okaü ÷irodhatte nçpàdbhayam .. viprayogamurasi svagàtrataþ karpañà hçtiranarthadà bhavet . syàtpriyàptirabhigçhya karpañaü pçcchata÷caraõapàdayojituþ .. pàdàïguùñhena vilikhedbhåmiü kùetrotthacintayà . hastena pàdau kaõóåyettasya dàsãmayà ca sà .. tàlabhårjapañadar÷ane'ü÷ukaü cintayetkacatuùàsthibhasmagam . vyàdhirà÷rayati rajjujàlakaü valkalaü ca samavekùya bandhanam .. pippalãmarica÷uõñhivàridairlodhrakuùthavasanàmbu jãrakaiþ . gandhamàüsi÷atapuùpayà vadet pçcchatastagarakeõa cintanam . strãpuruùadoùapãóitasarvàdhvasutàrthadhànyatanayànàm . dvicatuþùañpadakùitãnàü vinà÷ataþ kãrtitairdçùñaiþ .. nyagrodhamadhåkatindu kajambåplakùàmrabadarijàtiphalaiþ . dhanakanakapuruùalohàü÷ukaråpyodumbaràptirapi karagaiþ .. dhànyaparipårõapàtraü kumbhaþ pårõaþ kuñumbavçddhvikarau . gajago÷unàü purãùaü dhanayuvatisuhçdvinà÷akaram .. pa÷uhastimahiùapaïkajarajatavyàghrairlabheta sandçùñaiþ . avidhananivasanamalayaja kau÷eyàbharaõamaïghàtam .. pçcchà vçddha÷ràvakasuparivràó dar÷ane nçbhirvihità . mitradyåtàrthabhavà gaõikànçpasåtikàrthakçtà .. ÷àkyopàdhyàyàrhatanirgranthinimittanigamakaivartaiþ . cauracamåpatibaõijàü dàsayodhàpaõasthabadhyànàm .. tàpase ÷auõóike dçùñe proùitaþ pa÷upàlanam . hçdgataü pçcchakasya syàdu¤chavçttau vipannatà .. icchàmi praùñuü bhaõa pa÷yatvàryaþ samàdi÷etyukte . saüyogakuñumbotyà làbhai÷varyodgatà cintà .. nirdi÷eti gadite jayàdhvagà, pratyavekùya mama cintitaü vada . à÷u sarvajanamadhyaga tvayà dç÷yatàmiti ca bandhucaurajà .. antaþsthe'ïge svajana udito vàhyaje bàhya evaü pàdàïguùñhàïgalikalanayà dàsadàsãjanaþ syàt . jaïghe preùyo bhavati bhaginã nàbhito hçtsvabhàryà pàõyaïguùñhàïgulicayakçtaspar÷ane putrakanye .. màtara jañhare, mårdhni guruü, dakùiõavàmakau . bàhå bhràtàtha tatpatnã spçùñvaivaü cauramàdi÷et .. antaraïgamavamucya vàhyagaspar÷anaü yadi karoti pçcchakaþ . ÷leùmamåtra÷akçtastyajannadhaþ pàtayetkaratalasthavastu cet .. bhç÷amavanàmitàïgaparimoñanatã'pyathavà, janadhçtariktabhàõóamavalokya ca caurajanam . hçtapatitakùatàsmçtavinaùñavibhagnagatonmuùitamçtàdyaniùñaravato labhate na hçtam .. nigaditamidaü yattat sarvaü tuùàsthiviùàdikaiþ saha mçtikaraü pãóàrtànàü samaü ruditakùutaiþ . avayavamapi spçùñàntaþsthaü dçóhaü marudàhared atibahu tadà bhuktvànnaü saüsthitaþ suhito vadet .. lalàñaspar÷anàcchåkadar÷anàcchàlijaudanam . uraþspar÷àt ùaùñikànnaü grãvàspar÷e ca yàvakam .. kukùikucajañharajànuspar÷e màùàþ payastilayavàgvaþ . àsvàdayata÷cauùñhau lihato madhuraü rasaü j¤eyam .. vispçkke sphoñayejjihvàmamle vaktraü vikåõayet . kañutiktakaùàyoùõairhikket, ùñhãvecca saindhave .. ÷leùmatyàge ÷uùkatiktaü tadalpaü, ÷rutvà kravyàdaü prekùya và màüsami÷ram . bhrågaõóauùñhaspar÷ane ÷àkunaü tad bhuktaü tenetyuktametannimittam .. mårdhagalake÷ahanu÷aïkhakarõajaïghaü vastiü ca spçùñvà . gajamahiùameùa÷åkarago÷a÷amçgamàüsasayugbhuktam .. dçùñe ÷rute'pya÷akune godhàmatsyàmiùaü vadedbhuktam . garbhiõyàgarbhasya ca nipatanamevaü prakalpayetpra÷ne .. puüstrãnapuüsakàkhye dçùñe'numite puraþsthite spçùñe! tajjanma bhavati pànànnapuùpaphaladar÷ane ca ÷ubham .. aïguùñhena bhrådaraü vàïguliü và spçùñvà pçcchedgarbhacintà tadà syàt . madhvàjyàdyairhemaratnaprabàlairagrasthairvà màtçdhàtnyàtmajai÷ca .. garbhayutà jañhare karage syàd duùñanimittava÷àttadudàsaþ . karùati tajjañharaü yadi pãñho tpãóanataþ karage ca kare'pi . ghràõàyà dakùiõedvàre spçùñe màsottaraü vadet . vàme dvau karõa evaü mà dvicaturghnaþ ÷rutistane .. veõãmåle trãn sutàn kanyake dve karõe putràn pa¤ca haste trayaü ca . aïguùñhànte pa¤cakaü càmupårvyà pàdàïguùñhe pàrùõiyugne'pi kanyàm .. savyàsavyorusaüspar÷e såte kanyàsutadvayam . spçùñe lalàñamadhyànte catustritanayàn vadet .. ÷irolalàñabhråkarõagaõóahanuradà galam . savyàpasavyaskandha÷ca hastau cibukanàlakam .. uraþ kucaü dakùiõamapyasavyaü hçt pàr÷vamebaü jañhara kañi÷ca . sphik pàyusandhyå ruyugaü ca jànå jaïghe ca padàviti kçttikàdau .. iti nigaditametadgàtrasaüspar÷alakùma prakañamabhimatàptyai vãkùya ÷àstràõi samyak . vipulamatirudàro vetti yaþ sarvametannarapatijanatàbhiþ påjyate'sau sadaiva .. iti vçhatsaühitàyàmaïgavidyà prakaraõam . %<vàstuvidyàïgavidyà ceti>% gargaþ . aïgavidyàyà vyàkhyàno granthaþ çgayanàø aõ . àïgavidyastadvyàkhyànagranthe .

#<aïgavidhi># puø aïgasya pradhànopakàriõaþ vidhiþ vidhànam . guõavidhyaparaparyàye vidhibhede . tathàhi iùñasàdhanatàkàryatvàdibodhakavàkyaü vidhiþ . sa ca pramàõàntarairapràptasyaiva bodhakatayotpattividhiþ %<vidhiratyantamapràptau>% ityukteþ . tathà ca pramàõàntaràpràptakarmaõi iùñasàdhanatàkàryatàdibodhakaü vàkyaü pràthamikapravçttijanakapratãtijanakatvàt utpattividhiþ . yatra tu pràptasyaiva karmaõã'nuvàdena tasya dravyadevatàdau iùñasàdhanatàdikaü bodhyate so'yamaïgavidhiþ saca svaviùaye pràthamikapravçttijanakapratãtijanakatvàt vidhireva . kintu pradhànavidhividheyakarmaõã'ïgabodhakatayà aïgavidhirityeva vi÷eùaþ yathà, agnihotraü jçhotãtyutpattividhivàkyena pràptasyàgnihotrasya guõavidhànàya pravçttaü dadhnà juhotãti vàkyaü pràptàgnihotrànuvàdena dadhikaraõatvamàtraü bodhayat dadhni iùña sàdhanatàbodhanena tatra pravartayatãti dadhnà juhotãti vàkyaü guõavidhiraïgavidhiriti ca ucyate . evamanyànyudàhàryàõi . taccàïgaü kvacit kàlaþ kvacit dravyaü kvacit devatàdi iti nànàvidham ataevoktaü %<kàrmàsannihitaü naiva buddhau viparivartate . ÷abdàttu tadupasthànamupàdeye guõobhavediti>% bhaññaiþ . vivçta¤caitat raghunandanena pramàõàntaràsannihitaü karma prathamaü buddhau na viùayãbhavati pràthamikã ÷abdàdeva tasya karmaõa upasthitiriti upàdeye vidheye karmaõi tithyàdirguõa iti .

#<aïgavaikçta># naø vikçtasya bhàvaþ vikçta + aõ aïgena aïgaceùñayà vaikçtaü hçdayabhàvo j¤àpyate yatra bahuø . àkàra iti khyàtàyàm--hçdayagatabhàvàvedekaceùñàyàm . 6 taø . aïgasya vikàre naø .

#<aïgavaiguõya># naø aïgasya pradhànopakàriõaþ vaiguõyamanyathàkaraõam . pradhànakarmàïgãbhåtadravyàderanyathàkaraõe yaddoùanivàraõàrthaü viùõusmaraõaü kartavyatayà vihitaü %<yadamàïgaü kçtaü karma jànatà vàpyajànatà sàïgaü bhavatu tat sarvaü harernàmànukãrtanàditi>% smçtiþ . ataeva ÷ràddhàdipaddhatau karmànte yat ki¤cidaïgavaiguõyaü jàtaü taddoùapra÷amanàya viùõusmaraõamahaü kariùye ityabhilàpavàkyam .

@<[Page 78a]>@
#<aïga÷uddhi># strã ÷uddhyate'nayà iti ÷udha--karaõe ktin 6 taø . snànàdau dehasaüskàrasàdhane . bhàve ktin . deha÷odhane .

#<aïgas># naø anaja--asun kutva¤ca . pakùiõi ityujjvaladattaþ .

#<aïgasaüskàra># puø aïgaü saüskriyate'nena sam--kç + karaõe gha¤ suñ . dehasaü÷odhanàdisaüskàrakàraõe snàne godhåmacårõàdinàïgamardane ca . bhàve gha¤ 6 taø . aïgasya saüskàre vilepanàdau . aïgaü saskaroti sam + kç--kartari aõ 6 taø . dehasaüskàrake naramàtre triø .

#<aïgasaüskriyà># strã 6 taø . aïgasaüskàre .

#<aïgaspar÷a># puø aïgasya a÷aucidehasya itaraiþ spar÷astadyogatà . itarakartçkaspar÷ayogyatàyàm . a÷aucinàm dehaspar÷aniùedhe %<caturthe'hani kartavyamasthisa¤cayanaü dvijaiþ . tataþ sa¤cayanàdårdhvamaïgaspar÷o vidhãyate>% iti dakùasmçtau caturthadivase a÷aucidehasya spar÷ayogyatàbhidhànàt caturthadivase dehaspar÷ayogyatà . etacca %<yàvadgotramasaüspç÷ya>% mityàdyuktavyatiriktaviùayaü mahàgurunipàte putràdibhinnaviùaya¤ca taccàïgàspç÷yatva÷abde vakùyate .

#<aïgahàra># puø aïgaü hriyate càlyate'tra hç--àdhàre gha¤ 6 taø . aïgulyàdivinyàsabhedena nçtye . taccàïgavikùepa÷abde dar÷itam . bhàve gha¤ 6 taø . aïgasya haraõamàtre puø .

#<aïgahàni># strã aïgasya pradhànopakàriõaþ karmaõaþ hàniþ pradhànakarmopayoginaþ guõàderanyathà sampàdane'sampàdane ca . %<daivàd bhramàt pramàdàccedaïgahàniþ prajàyate . smaraõàdeva tadviùõoþ saüpårõaü syàditi ÷rutiriti>% puràø .

#<aïgahàri># puø aïgàni hriyante atra hç--bàø õi . aïgahàràrthe sthale raïgabhåmau .

#<aïgahãna># triø aïgena hãnam . sàdhanãbhåtadravyakàlàdyaïgakaraõa÷ånye karmaõi %<aïgahãnaü kriyàhãnaü vidhihãna¤ca yad bhavet . sat sarvaü pårõatàmetu bhàskarasya prasàdataþ>% iti smçtiþ . %<aïgahãno dahedràùñraü mantrahãnastu çtvijam . yajamànamadakùiõyo nàsti yaj¤asamo ripuþ>% iti puràø . vikale, chinnadehe ca triø . aïgena dehena hãnaþ rahitaþ . kàme puø . tasyànaïgatvàttattvam . aïgaü hãnaü yathocitapramàõàdalpaü yasya . hastapàdàdyavavayavasya yathocitaparimàõàbhàvayukte triø . %<dhànyacauro'ïgahãnatvamàtirekya¤ca mi÷raka iti>% manuþ . và paranipàte'hãnàïgo'pyatràrthe . aïgasya hãnatàyàü kàraõamuktaü su÷rute . %<dvihçdayà¤ca nàrãü dauhçdinãmàcakùate . dauhçdavimànanàt kubjaü kuõiü kha¤jaü jaóaü vàmanaü vikçtàkùamanakùaü và nàrã sutaü janayati . tasmàt sà yadyadicchettattasyai dàpayet . labdhadauhçdà hi vãryavantaü ciràyuùa¤ca puttraü najayati .. bhavanti càtra .. indriyàrthàüstu yànyàn sà bhoktumicchati garbhiõã . garbhàbàdhabhayàttàüstàn bhiùagàhçtya dàpayet . sà pràptadauhçdà puttraü janayeta guõànthitam . alabdhadauhçdà garbhe labhetàtmani và bhayam .. yeùu yeùvindriyàrtheùu dauhçde vai vimànanà . jàyeta tat sutasyàrtistasmiüstasmiüstathendriye>% iti ..

#<aïgàïgibhàvaþ># puø aïgasya aïgina÷ca bhàvaþ . gauõamukhyabhàve upakàryopakàrakabhàve ca yathà dar÷àdãn prati prayàjàdãnàmaïgatvaü, prayàjadãü÷ca prati dar÷àdãnàmaïgitvam . %<aïgàïgibhàvamaj¤àtvà kathaü sàmarthyamanvaya>% iti ca mãmàø .

#<aïgàdhipa># puø aïgasya de÷abhedasya adhipaþ . aïgade÷àdhipe prasiddhatayà karõe tasya tadràjyapràptiþ bhàrate àø . yadyayaü phàlguno yuddhe nàràj¤à yoddhumicchati . tasmàdeùo'ïgaviùaye mayà ràjye'bhiùicyate .. vai÷ampàyana uvàca . tatastasmin kùaõe karõaþ salàjakusumairghañaiþ . kà¤canaiþ kà¤cane pãñhe mantravidbhirmahàrathaþ . abhiùikto'ïgaràjye sa ÷riyà yukto mahàbala iti saca de÷aþ magadhade÷asthagiribrajàt sannikçùñaþ pårbasyàü di÷i sthitaþ . sabhàparvaõi magadhade÷avarõane girivrajamupavarõya %<aïgavaïgàdaya÷caiva ràjàna÷ca mahàbalàþ . gautamà÷ramamabhyetya ramantesma puràrjuneti>% aïgavaïgançpàõàü sannikçùñatvamuktam . bhãmapràcyadigvijaye ca %<vijitya yudhi kaunteyo màgadhànabhyayàdbalã .. daõóa¤ca daõóadhàra¤ca vijitya pçthivãpatãn . taireva sahitaþ sarvairgiribrajamupàdravat . jàràsandhiü sàntvayitvà kare ca vinive÷ya ha . taireva sahitaþ sarvaiþ karõamabhyadravadbalã .. sa kampayanniva mahãü balena caturaïgiõà . yuyudhe pàõóava÷reùñhaþ karõenàmitraghàtinà .. sa karõaü yudhi nirjitya va÷e kçtvà ca bhàrata . tato vijigye balavàn ràj¤aþ parvatavàsinaþ .. atha modàgirau caiva ràjànaü balavattaram . pàõóavo vàhuvãryeõa nijaghàna mahàmçdhe iti>% .. eva¤ca girivrajàt pårbaü modàgireþ pa÷càt sa de÷aþ . vçhatsaühitàyàntu tasya bhàratavarùe àgneyyàü sthitiruktà . yathà %<agneyyàü di÷i ko÷ala kaliïgavaïgopavaïgajañharàïgà>% iti . aïgasya jyotiþ÷àstroktalagnasya adhipaþ . lagnàdhipe puø . %<aïgàdhipe balani sarvavibhåtisampaditi>% jyotiø .

@<[Page 79a]>@
#<aïgàdhã÷a># puø 6 taø . aïgade÷àdhipe karõe lagnàdhipe ca %<aïgàdhã÷aþ svagehe budhagurukavibhiþ saüyuta>% iti jàtakam . aïgàdhã÷varàdayo'pyatra .

#<aïgàra># astrãø aïga--àran . ardhadagdhe--agnisaükrànte agni÷ånye và (àïàra) iti prasiddhe kàùñhakhaõóe . %<ghçtakumbhasamà nàrã taptàïgàrasamaþ pumàniti>% %<jvaladaïgàrasannibhamiti>% %<aïgàre ÷atadhaute'pi màlinyaü naiva gacchatãti>% . %<uùõo dahati càïgàraþ ÷ãtaþ kçùõàyate karamiti>% ca puràø . %<asau vàvàdityo'gnirdi÷o'ïgàrà>% iti chà0bràø . %<vyaïgàre bhuktavajjane>% iti smçtiþ . %<aïgirà aïgàra>% iti yajuø . %<ye'syàïgàrà àsaüste'ïgiraso'bhavanniti>% aitaø bràø . bhaumagrahe puø raktavarõe naø tadvati triø . pà÷àø yat aïgàryà strã tatsaïghe .

#<aïgàraka># astrã aïgàra + svàrthe kan . aïgàre %<aïgàrakastvavantyà¤ceti>% puràø . %<aùñàvaïgàrake tatheti>% jyotiùam . %<aïgàrake kumàra¤cabudhe nàràyaõaü tatheti>% puràø . asya càro yathà %<yadyudayarkùàdvakraü karoti navamàùñamasaptamarkùeùu . tadvakramuùõamudaye pãóàkaramagnivàrtànàm .. dvàda÷ada÷amaikàda÷anakùatràdvakritaþ kujo'÷rumukham . dåùayati rasànudaye karoti rogànavçùñiü ca .. vyàlaü trayoda÷arkùàccaturda÷àdvà vipacyate 'stamaye . daüùñrivyàlamçgebhyaþ karoti pãóàü subhikùaü ca .. rudhirànanamiti vakraü pa¤cada÷àt ùoóa÷àcca vinivçtte tatkàlaü mukharogaü sabhayaü ca subhikùamàvahati .. asimu÷alaü saptada÷àdaùñàda÷ato'pi và tadanu vakre . dasyugaõebhyaþ pãóàü karotyavçùñiü sa÷astrabhayam .. bhàgyàryamodito yadi nivartate vai÷vadaivate bhaumaþ . pràjàpatye'stamitastrãnapi lokànnipãóayati .. ÷ravaõoditasya vakraü puùye mårdhàbhiùiktapãóàkçt . yasminnçkùe'bhyuditastaddigvyåhàn janàn hanti .. madhyena yadi maghànàü gatàgataü lohitaþ karoti tataþ . pàõóyo napo vina÷yati ÷astrodyogàdbhayamavçùñiþ .. bhittvà maghàü vi÷àkhàü bhindan bhaumaþ karoti durbhikùam . marakaü karoti ghoraü yadi bhittvà rohiõãü yàti .. dakùiõato rohiõyà÷caran mahãjo'rghavçùñinigrahakçt . dhåmàyan sa÷ikho và vinihanyàt pàriyàtrasthàn .. pràjàpatye ÷ravaõe måle tisçùåttaràsu ÷àkre ca . vicaran ghananivahànàmupaghàtakaraþ kùamàtanayaþ .. càrodayàþ pra÷astàþ ÷ravaõamaghàdityamålahasteùu . ekapadà÷vivi÷àkhàpràjàpatyeùu ca kujasya .. vipulavimalamårtiþ kiü÷ukà÷oka varõaþ sphuñaruciramayåkhastaptatàmraprabhàbhaþ . vicarati yadi màrgaü cottaraü medinãjaþ ÷ubhakçdavanipànàü hàrtida÷ca prajànàm ..>% iti vçhatsaühità . tasya bhaktide÷àdi grahabhaktyadhyàye tatraivoktaü yathà
     %<÷oõasya narmadàyà bhãmarathàyà÷ca pa÷cimàrdhasthàþ . nirvindhyà vetravatã siprà godàvarã veõà .. mandàkinã payoùõã mahànadã sindhumàlatãpàràþ . uttara pàõóyamahendràdrivindhyamalayopagà÷colàþ .. dravióavidehà ndhrà÷makabhàsàpurakauïkaõàþ samantri÷akàþ . kuntalakeraladaõóakakàntipuramlecchasaïkarajàþ .. nàsikyabhogavardhanaviràñavindhyàdripàr÷agà de÷àþ . ye ca pibanti sutoyàü tàpãü ye càpi gomatãsalilam .. nàgarakçùikarapàratahutà÷anàjãvi÷astravàrtànàm . àñavikadurgakarvañabadhakanç÷aüsàvaliptànàm .. narapatikumàraku¤jaradàmbhikaóimbhàbhighàtapa÷upànàm . raktaphalakusumavidru macamåpaguóamadyatãkùõànàm .. ko÷abhavanàgnihotrikadhàtvàkara÷àkyabhikùucauràõàm . ÷añhadãrghavairabahvà÷inàü ca vasudhàsuto'dhipatiþ>% iti . aïgàramiva ivàrthekan . raktavarõatvàt kuraõñakavçkùe, (bhãmaràja) iti khyàte--bhçïgaràjavçkùe ca puø . alpàrthe kan . visphuliïga iti vikhyàte--aïgàrakùudràü÷e naø . %<dårvà làkùà haridre dve ma¤jiùñhà sendravàruõã . vçhatã saindhavaü kuùñhaü ràsnà màüsã ÷atàvarã . àranàlàóhakenaiva tailaprasthaü vipàcayet . tailamaïgàrakaü nàma sarvajvaravinà÷anamiti>% cakradattavaidyakokte tailabhede naø .

#<aïgàrakàrin># triø aïgàraü karoti kç--õini . kàùñhaü dugdhvà vikrayàrthamaïgàrakàrake .

#<aïgàrakamaõi># puø aïgàrakasyapriyaþ maõiþ . prabàle tasya ca raktavarõatvàt tatpriyatvaü %<màõikyaü bhàskare deyaü candre muktàü pradàpayet prabàla¤ca kuje dadyà>% dityàdinà tatkçtà÷ubhapratãkàràya prabàladànokteþ tatpriyatvam .

#<aïgàrakuùñhaka># puø aïgàravarõaü kuùñhamiva kan . hitàvalãnàmakauùadhibhede .

#<aïgàradhànã># strã aïgàràõi dhãyante'syàm dhà--àdhàre lyuñ ïãp . (àïañhà) iti khyàte aïgàràdhànapàtryàm svàrthe kan . aïgàradhànikàpyatraiva .

#<aïgàraparipàcita># naø aïgàreõa (jvaladagnivyàptakàùñhakhaõóena) paripàcyate pari + paca--svàrthe õic--kta 3 taø . (kavàva) iti prasiddhe--pakvamàüsàdau .

@<[Page 80a]>@
#<aïgàraparõa># naø aïgàramiva parõamasya . vanabhede . astyarthe ac . tatsvàmini citrarathagandharve puø . bhàrate caitrarathe paø . citrarathagandharvasya arjunàdãn prati uktiþ . %<àràttiùñhata mà mahyaü samãpamupasarpata . kasmànmàü nàbhijànãta pràptaü bhàgãrathãjalam . aïgàraparõaü gandharvaü vitta màü svavanà÷rayam . ahaü mànã tatherùu÷ca kuverasya priyaþ sakhà . aïgàraparõamityevaü khyàtaü cedaü vanaü mameti>% .

#<aïgàrapàtrã># strã 6 taø aïgàradhànyàm (àïñà) iti khyàtapàtre .

#<aïgàrapuùpa># puø aïgàramiva lohitavarõaü puùpaü yasya baø . (jiüyàputi) iti khyàte iïgudãvçkùe .

#<aïgàrama¤jarã># strã aïgàrà raktavarõà ma¤jarã baø samàsàntakababhàvàhrasvatve saüj¤àtvàt . (karamcà) iti khyàte raktakara¤javçkùe .

#<aïgàravallã># strã aïgàrà iva raktaphalatvàt raktàvallã karmaø . raktavarõaphalayatyàm (kuüca) iti prasiddhàyàm gu¤jàlatàyàü kara¤javçkùe ca . svàrthe kan . aïgàravallikà tatraiva .

#<aïgàraveõu># puø aïgàravarõoveõuþ . vaü÷abhede . tajjàte ñhak anu÷atàdiø dvipadavçddhiþ . àïgàravaiõukaü, tajjàte triø .

#<aïgàra÷akañã># strã ÷aknoti voóhuü ÷akañam, alpaü ÷akañaü, ÷akañã, ghaùñyàdivat alpàrthe ïãp aïgàrasya ÷akañã 6 taø . (àïñà) (dhunàcãti) ca prasiddhe aïgàràdhàre pàtrabhede .

#<aïgàràvakùepaõa># naø aïgàramavakùipyate'nena karaõe lyuñ . aïgàrakùepaõasàdhane pàtre . bhàve lyuñ . aïgàrakùepaõe .

#<aïgàri># strã aïgàra + matvarthe ñhan pçùodaràditvàt kalopaþ . aïgàràdhàre (àïñà) iti prasiddhe pàtrabhede .

#<aïgàrikà># strã aïgàra vidyate'syàþ aïgàra + matvarthe ñhan ñàp . (àïñà) iti khyàte aïgàrapàtre .

#<aïgàriõã># strãø aïgàra + matvarthe ini . aïgàradhànikàyàm (àïñà iti) khyàte pàtre . aïgàravati triø .

#<aïgàrita># puø aïgàramivàcaratãti aïgàra + kvip tataþ kartari kta . palà÷akalikàyàm . aïgàraü karotãtyarthe õici karmaõi kta, aïgàra + tàrakàø itac và . dagdhapràye kàùñhàdau triø .

#<aïgàrãya># triø aïgàrebhya etàni prakçtiråpàrthe aïgàra + cha . aïgàraprakçtibhåte kàùñhàdau .

#<aïgikà># strã aïgam àcchàdayati aïga + ini--svàrthe kan striyàü ñàp . (àïràkhà) iti prasiddhe ka¤cukavastre .

#<aïgin># triø aïga + ini . avayavavi÷iùñe, dehavati ca . %<yenàïgavikàra iti>% såtrasya %<yenàïgena vikçtenàïginovikàra iti>% vçttiþ . aïginaü nàïgabàdhena hanyàdapi kadàcaneti mãmàø . pradhàne, %<ekaeva bhavedaïgã ÷çïgàro vãra eva veti>% %<ye rasasyàïgino dharmàþ ÷auryàdaya ivàtmana iti>% ca sàhiø .

#<aïgiras># puø aïgati agi--gatau asi iruñ . brahmaõomànasaputre svanàmakhyàte munibhede . bhàrate vanaø màrkaø %<brahmaõo mànasàþ puttrà viditàþ ùaõmaharùayaþ marãciratryaïgisau pulastyaþ pulahaþ kratuþ>% iti %<tvamagne prathamo'ïgirà çùirdevànàmiti>% ÷rutau agneraïgirastvamuktaü tatkathà bhàrate vanaø màrkaø . %<yadà krudvo hutavahastapastaptuü vanaü gataþ .. tadà ca bhagavànagniþ svayamevàïgiràbhavat . santàpayaü÷ca prabhayà nà÷ayaü stimiràõi ca .. puràïgirà mahàvàho! cacàra tapa uttamam . à÷ramastho mahàbhàgo havyavàhaü vi÷eùayan . tathà sa bhåtvà tu tadà jagat sarvaü vyakà÷ayat .. tapa÷caraüstu hutabhuk santaptastasya tejasà . bhç÷aü glàna÷ca tejasvã na sa ki¤cit prajaj¤ivàn .. atha sa¤cintayàmàsa bhagavàn havyavàhanaþ . anyo'gniriha lokànàü brahmaõà saüprakalpitaþ .. agnitva vipranaùña hi tampamànasya me tapaþ . kathamagniþ punarahaü bhaveyamiti cintya saþ . apa÷yadagnivallokàüstàpayanta mahàmunim .. so'pàsarpacchanairbhãtastamuvàca tadàïgiràþ . ÷ãghrameva bhavasyàgnistvaü punarlokabhàvanaþ . vij¤àta÷càsi lokeùu triùu saüsthànacàriùu .. tvamagniþ prathamaü sçùño brahmaõà timiràpahaþ . svasthànaü pratipadyasva ÷ãghrameva tamonuda! .. agniruvàca . naùñakãrtirahaü loke bhavàn jàto hutà÷anaþ . bhavantameva j¤àsyanti pàvakaü na tu màü janàþ .. nikùipàmyahamagnitvaü tvamagniþ prathamo bhava . bhaviùyàmi dvitãyo'haü prajàpatyaka eva ca .. aïgirà uvàca . kuru puõyaü prajàsargaü bhavàgnistimiràpahaþ . mà¤ca deva! kuruùvàgne! prathamaü puttrama¤jasà .. màrkaõóeya uvàca . tacchutvàïgiraso vàkyaü jàtavedàstathàkarot . ràjan vçhaspatirnàma tasyàpyaïgirasaþ sutaþ iti>% .. tasya ca yathà agniputtratvaü yena yena råpeõa ca àvirbhàvastathoktamagni÷abde . agnau ca . %<÷ivo bhava pràjàpatyo mànuùãbhyàmaïgiraþ iti yaø aïgiromiþ çùibhiþ sampàditatvàt aïgasauùñhavàdvà aïgirà agniråpaþ he aïgiraþ! agniråpeti>% vedadãpaþ . aïgirasaþ gotràpatyam ÷ivàø aõ . àïgirasaþ bahuùu luk . aïgirasastadgotràpatye baø vaø . %<sarve sàntà adantàþ syuþ>% ityukteþ pçø salope aïgira÷abdo'pyatra, %<yenànavagve aïgire>% iti vedaþ . manvatriviùõuhàrãta yàj¤avalkyo÷ano'ïgirà iti yàj¤yaø %<evaü tyaktvà ÷arãraü tu parame tapasi sthitaþ . bhçgvaïgiràdibhirbhåyastapasàpyàyitastadeti>% bhàraø .

#<aïgirasvat># puø aïgirà agniþ sahàyatvena vidyate'sya matup masya vaþ sàntatvàt na padatvam . vàyau %<yamàya tvàïgirasvate pitçmàte svàheti>% yajuþ . %<aïgiroyuktàya vàtàyeti>% vedadãpaþ .

#<aïgãkàra># puø anaïgam asvopakaraõaü asvakãyam aïgaü kriyate aïga + cvi + kç--gha¤ . svãkàre abhyupagame . %<aïgãkuru dç÷orbhaïgãmaïgãbhavatu manmatha>% iti %<navàïgã kuraïgãdçgaïgãkarotviti>% jagannàthaþ . %<aïgãkurvan svamàhàtmyaü bhç÷aü jajvàla pàvaka>% iti puràø .

#<aïgãkçta># triø aïgãti cvyantaü tatpårbakàt kç¤aþ kta . svãkçte %<aïgãkçtaü sukçtinaþ paripàlayantã>% ticaurapa¤cà÷ikà . %<nàïgãkçtamutsçjantãti>% nãtisàø .

#<aïgu># puø agi--un . pàõau haste %<aïguùñhaþ>% .

#<aïguri(rã)># strã aïga--uli--ralayorekatra smaraõàt ratvam . (àïgula) iti prasiddhàyàm hastapàda÷àkhàyàm và ïãp . atraivàrthe %<aïgurãvoragakùateti>% raghuþ .

#<aïgurãya># naø aïgurau bhavam aïguri + cha bàlamålàditvàt và latvàbhàvaþ . aïgulibhåùaõe (àïguñãti) prasiddhe .

#<aïgurãyaka># naø aïgurãya + svàrthe kan . aïgulibhåùaõe (àïguñãti) khyàte bhåùaõabhede .

#<aïgula># puø aïga--ula . hastapada÷àsvàyàm (àügula) iti khyàtàyàm . vàtsyàyanamunau ca . %<yavodarairaïgulamaùñasaükhyairiti>% bhàskaràcàryokte aùñayavodaraparimàõetu naø . aïgau pàõau lãyate và óa . aïguùñhe naø . %<samantàdaïgulotsedhaü hastamàtraü tu sthaõóilamiti>% puràø .

#<aïguli># strã aïga--uli . hastapada÷àkhàyàm (àïgula) iti khyàtàyàm . aïguliü granthibhedasya chedayet prathame grahe iti smçtiþ (hàta ÷uóà) iti khyàte gajakarõikàvçkùe, gaja÷uõóàgre ca . puüstvamapi %<saüvçtàdharoùñhamaïgulineti>% ÷akuø .

@<[Page 81b]>@
#<aïgulitoraõa># naø aïguleþ toraõamiva kçtam . candanàdidvàrà kçte lalàñasthàrdhacandràkçtitilake .

#<aïgulitra># naø aïguliü tràyate trai--ka 6 taø . (càmàñãti) prasiddhe jyàkarùaõakçtakhedavàraõàrtham aïgulibaddhe carmaõi %<baddhagodhàïgulitre>% iti bhaññiþ .

#<aïgulitràõa># aïgulistràyate'nena trai--ka 6 taø . (càmàñãti) prasiddhe jyàkaùaõakçtasvedanivàraõàrtham aïgulibaddhe carmaõi .

#<aïgulimudrà># strã aïguleþ mudaü ràti rà--ka 6 taø . dhàrayiturnàmàkùaramudràsahite (àïguñãti) prasiddhe aïgulãbhåùaõe . %<upahitasmçtiraïgulimudrayeti>% ÷akuø .

#<aïgulimoñana># naø aïgulyormoñanaü mardanaü yatra baø . aïguli dvayamardanajàte (tuói) iti prasiddhe ÷abde .

#<aïguliùaïgà># strã aïgulau saïgo yasyàþ ùatvam 7 baø . (yàu) iti prasiddhe aïgulisaülepakàrake yavàgådravye .

#<aïgulisaüj¤à># strã aïgulyà saüj¤à saüïketaj¤àpanad . aïguliceùñàbhedena abhãùñakarmaõi deye saïketavi÷eùe %<mukhàrpitaikàïgulisaüj¤ayaiveti>% kumàø .

#<aïgulisande÷a># puø aïgulyà aïgulidhvaninà sandi÷yate sam + di÷a--bhàve gha¤ . aïgulidhvanidvàrà saüj¤àdàne .

#<aïgulisphoñana># naø aïgulyoþ sphoñanaü tàóanaü yatra 7 baø . (tuói) iti prasiddhe aïgulidvayamardanajàte ÷abde 6 taø . aïgulisphoñanamàtre ca .

#<aïgulã># strã aïguli + và ïãp . aïguli÷abdàrthe %<cyutamapi labdhapadaü yadaïgulãùviti>% ÷akuø %<tarjayannaïgulãbhiriti>% .

#<aïgulãpa¤caka># naø aïgulãnàü pa¤cakam pa¤casaükhyà . hastasthànàmaïgulãnàü samudàye tà÷ca aïguùñhatarjanãmadhyamànàmikà kaniùñhàþ .

#<aïgulãya># naø aïgurãyakavat và ratvàbhàvaþ . (àüguñãti) prasiddhe aïgulibhåùaõe . %<tava sucaritamaïgulãya! nånamiti>% ÷akuø . ivàrthe kan . tattulyapariõàhavattvàttatraiva naø .

#<aïgulãsambhåta># puø aïgulyàü sambhåtaþ 7 taø . nakhe . aïgulãsambhåtamàtre triø .

#<aïgulyàdi># puø 6 taø . pàõinyukte ivàrthe vihitakanpratyayanimitte ÷abdagaõasamåhe . saca gaõaþ aïguli bharuja babhru valgu maõóara maõóala ÷aùkulã hari kapi muniruha khala uda÷vit goõã uras kuli÷a iti . aïgulãva + kan aïgulãyakamityàdiþ .

#<aïguùñha># puø aïgau pàõau pràdhànyena tiùñhati sthà--ka 7 taø ùatvam . vçddhàïgulau . %<ambàmbeti>% såtre'ïgu÷abdaprayogàt aïgu÷abdaþ hastavàcãtij¤àpitam . %<aïguùñhodaramadhye tu yavo yasya viràjate>% iti sàmuø .

#<aïguùñhamàtra># triø aïguùñha + parimàõàrthe màtrac . aïguùñhamadhyaparvaparimite . %<aïguùñhamàtrohyavaro'pi dçùña>% iti ÷rutiþ . %<aïguùñhamàtraü puruùaü ni÷cakarùa balàdyama>% iti bhàratam . %<aïguùñhàïgulamànantu yatra yatropadi÷yate . tatra tatra vçhatparvagranthabhirminuyàt sadeti>% kàtyàø .

#<aïgåùa># puø agi--åùan . nakule vàõe ca .

#<aïghas># naø aïghate narakamanena aghi--gatau asun . pàpe %<yuùmacchàsanalaïganàïghasi mayà magnena nàma sthitamiti>% veõãø .

#<aïghàri># puø ç--iõ 6 taø pçø . dãpti÷ãle . kavirasi %<aïghàrirasãti>% yajuø . %<aïghàrirdãpti÷ãla iti>% vedadãpaþ .

#<aïghi># puø aghigatau--in . pàde, vçkùamåle ca .

#<aïghri># puø aghi--gatau karaõe krin . caraõe, vçkùamåle, adhàri padmeùu tadaïghriõà ghçõeti naiø . aïghripaþ (pàdapaþ) chandasàü caturthabhàge ca . %<prathamàïghrisamoyasyeti>% vçttaø .

#<aïghripa># puø aïghriõà målena pibati siktajalam pà--ka 3 taø . vçkùamàtre .

#<aïghriparõikà># strã aïghrau måle tadàrabhya và parõamasyàþ jàtau ïãp svàrthe kan . siühapucchàkàrapuùpavati (càkuliyà) iti khyàte vçkùe . kàbhàve aïghriparõãtyapi tatraiva .

#<aïghrivallikà># strã aïghreràrabhya vallãva parõavattvena, tataþ svàrthe ke hrasve ñàp . siühapucchàkàrapuùpavatiü (càkuliyà) iti prasiddhe vçkùe . kàbhàve .. aïghrivallãtyapi tatraiva .

#<aca># avispaùñakathane gatau ca ubhayaø bhvàdiø sakaø señ ktvà veñ . acati te . àcãt àciùña . kta aktaþ ktvà acitvà--aktvà %<svàhàyaj¤amityaïgulã acate>% iti kàtyàø . %<acatesaïkocayati>% iti vedadãpaþ .

#<aca(ancu)># gatau påjàyà¤ca paø sakaø señ . tatra aca idit ¤odicca (ancu) avyakta÷abde ca . a¤cati à¤cãt ancu--gatau acyàt påjàyàma¤cyàt . kta aktaþ påjàyàmubhayoþ a¤citaþ aci--vartamàne kta a¤citaþ . ancu--ktvà a¤citvà--aktvà aci--a¤citvà . %<ayama¤cati pa¤ca÷arànucara>% iti sàø ñãø . pra + prakarùe pårbadikkàlavçttau ca prà¤cati pràï(pårbakàlaþ) pràcã (pårbà dik) parà + pratigatau, àbhimukhyàbhàve, pa÷càdbhàve, vahirbhàve ca parà¤cati (paràgacchati) paràï (vàhyaþ) . apa + apasaraõe apà¤cati . sam + sundaragamane, yathocitagamane ca sama¤cati samyaï . anu + pa÷càdgatau . anva¤cati anvaï . ud + årdhvagamane, uttaradigvçttau ca uda¤cati (udgacchati) %<uda¤cadromà¤camiti>% udaï de÷aþ udãcã (uttarà dik) . pari + samantàdgatau . parya¤cati . prati + pratãpagatau, pa÷càdgatau, pa÷càdvartitve ca pratya¤cati (pratãpaü gacchati) . pratyaï, pratãcã (pa÷cimà dik) . àtmani vyàptyarthakapratinà yogàt pratyak÷abdaþ tasya sarvaviùayavyàpakatvàt pratyaktvam . ni + nyånãbhàve nya¤cati nyaï nyagbhàvaþ nyakkàraþ . ava + adhogatau, dakùiõadigvçttau ca . avà¤cati avàï (aghomukhaþ) avàcã (dakùiõà dik) yathà ca uttaradakùiõayoþ årdhàghobhàvastayà avàk÷abde vakùyate .

#<aca># gatau påjàyàm idit ubhaø sakaø señh ktvà veñ . a¤cati te à¤cãt à¤ciùña . ktvà aïktvà--a¤citvà . upasargàt ancuvat . %<nya¤cate pratyahaü moho yasmànnya¤canti càraya>% iti kaviraø .

#<acakùus># triø naø baø . mandanetre, netrahãne ca . %<sacakùuracakùuriva sakarõo'karõa iveti>% ÷rutiþ . naø taø . cakùurbhinne naø .

#<acatura># triø na santi catvàri yatra niø acsamàø . catuþsaükhyà÷ånye . caturonipuõaþ naø taø . dakùabhinne apañau triø .

#<acapala># triø na capalaþ . càpalyavirodhisthairyayukte .

#<acara># triø na carati calati--cara--ac naø taø . caratvavirodhisthairyavati sthàvare sthiti÷ãle pçthivyàdau %<caràõàmannamacaramiti>% manuþ . calana÷ånye triø . jyotiùokte meùakarkañatulàmakararà÷iråpacararà÷ibhinneùu sthirarà÷iùu vçùasiühavç÷cikakumbharà÷iùu naø .

#<acarama># triø naø taø . antimatvavirodhimadhyatvàdyavasthàvati %<vayasyacarame>% iti pàø . acaramaü vayaþ kaumàràdi .

#<acala># puø na calaþ .. (goüja) iti khyàte ÷aïkau . parvate, %<acalàþ sàgaràþ gràmàþ pràsàdadhavalà gçhàþ dhàritaü ca tvayàsarvamiti>% pçthivãpràrthanàmantraþ . %<acalaeùa bhavàniva ràjate>% iti màghaþ . pçthivyàü strã . bhåmeracalatvàdikamuktaü siø ÷iø goø %<bhåmeþ piõóaþ ÷a÷àïkaj¤akaviravikujejyàrkinakùatrakakùàvçttairvçtto vçtaþ san mçdanilasalilavyomatejomayo'yam . nànyàghàraþ sva÷aktyaiva viyati niyataü tiùñhatãhàsya pçùñhe niùñhaü vi÷vaü ca ÷a÷vatsadanujamanujàdityadaityaü samantàt . sarvataþ parvatàràmagràmacaityacayai÷citaþ . kadambakusumagranthiþ kesaraprakarairiva . yathoùõatàrkànalayo÷ca, ÷ãtatà vidhau, drutiþ ke, kañhinatvama÷mani . maruccalã bhåracalà svabhàvato yato vicitrà vata vastu÷aktayaþ . àkçùña÷akti÷ca mahã tayà yat khasthaü guru svàbhimukhaü sva÷aktyà . àkçùyate tatpatatãva bhàti same samantàt kva? patatviyaü khe>% iti . àryabhaññamate tu asyà÷calatve'pi acalàþ parvatàþ santyatra astyarthe'ci . acalavattvàt svakakùàto vahirgamanàbhàvàdvà acalatvam . tena ca tasyà÷calatvaü dçùñàntavidhayoktaü tacca vistarato bhågola÷abde vakùyate . calana÷ånye triø %<tasmàttvamacalobhaveti>% kalasasthàpanamantraþ . %<tasmànmama gçhe nityaü lakùmi! tvamacalà bhaveti>% puràø . %<samàdhàvacalà buddhiriti, gãtà, acalà bhaktirã÷vare>% iti puràø . na calati svabhàvàt . ÷ive puø tasya sthàõutvàt tathàtvam . brahmaõi naø . %<niùkalaü niùkriyaü ÷àntamiti>% ÷rutyà asya sarvakriyà÷ånyatvokteracalatvam . àtmani puø %<nityaþ sarvagataþ sthàõuracalo'yaü sanàtana>% iti gãtà .

#<acalakanyà># strã acalasya himàcalasya kanyà . pàrvatyàü, sà hi himàcalena menàyàmutpàdità . tatkathà ca %<prasåtirabhavattasya menàyàþ kanyakà suteti>% ÷ivapuràõe prapa¤cena dar÷ità . tanmålaü kumàre coktam %<athàvamànena pituþ prayuktà dakùasya kanyà bhavapårbapatnã . satã satã yogavisçùñadehà tàü janmane ÷ailabadhåü prapede . sà bhådharàõàmadhipena tasyàü samàdhimatyàmudapàdi bhavyeti>% iti acalasutàdayopyatra .

#<acalakãlà># strã acalàþ kãlà iva yasyàþ . pçthivyàm . acalasya sumeroþ kãla iva, acalaþ kãlaivàvaùñambhakatvàdvà . kiùkambhaparvateùu mandaràdiùu puø . te ca sumerumupavarõya, %<viùkambha÷ailàþ khalu mandaro'sya sugandha÷ailo vipulaþ supàr÷va iti>% siø ÷iø goø dar÷itàsteùàü svaråpàdi tattacchabde vakùyate .

#<acalajà># strã acalàt himàlayàt jàyate jana--óa 5 taø . pàrvatyàü, tatkathà pårba÷abde uktà . parvatajàtamàtre triø acalajàtàdayo'pyatra .

#<acalatviù># puø acalà bahuprakùàlanenàpi màlinyànapagamàt sthirà tviñ kàntiryasya . kokile . sthirakàntimati triø . karmadhàø . sthiràyàü kàntau strã .

#<acaladviù># puø acalebhyaþ dveùñi dviùa--kvip 4 taø . indre tasyàcalapakùacchedakatvàttathàtvaü tatkathà gotrabhicchabde vakùyate . acalaripvàdayo'pyatra puø . parvatajàte triø .

#<acalapati># puø 6 taø . himàcale . yathà tasya tatpatitvaü tathàcalaràja÷abde vakùyate .

#<acalabhràtç># puø bauddhabhede .

#<acalaràja># puø acalànàü ràjà ac samàø . himàcale %<÷ailànàü himavantaü ca nadãnà¤caiva sàgaram . gandharvàõàmadhipatiü cakre citrarathaü vidhiriti>% brahmapuràõe tasyàcalaràjatvamuktam acalàdhipàdayopyatra .

#<acàpala># naø capalasya bhàvaþ aõ naø taø . cà¤calyaviroghisthiratàyàm . baø . cà¤calya÷ånye sthire triø .

#<acàpalya># naø capalasya bhàvaþ ùya¤ naø taø . cà¤calya virodhisthiratàyàm vaø . baø . cà¤calya÷ånye triø .

#<acikkaõa># triø na cikkaõaþ . cikkaõatàvirodhiråkùatvavati .

#<acitta># triø nàsti cittaü yasya . citta÷ånye cetanà rahite %<acittahastidhenoùñhagiti>% acittàdade÷akàlà ññhagiti ca pàø . sthàvaràdãnàntu na citta÷ånyatvaü kintu vi÷iùñacetanàràhityameveti acetana÷abde vakùyate .

#<acintanãya># triø cintayituü anumàpakahetvabhàvena tarkayituma÷akyaþ citi--÷akyàrthe karmaõi anãyar naø taø . anumàpakahetvabhàvena tarkayituma÷akye . %<acintanãya stu tava prabhàva iti>% raghuø . tadarthe yat . acintyo'pyuktàrthe triø %<acintyàvyaktaråpàya nirguõàya guõàtmane samastajagadàdhàramårtaye brahmaõe namaþ>% iti såryaø .

#<acintita># triø na cintitaþ . pårbaråpàdikàraõànusàndhànàdikamantareõa atarkite %<vidherniyogàdetanme acintitamupasthitamiti>% puràø .

#<acira># naø na ciram . alpakàle, alpakàlasthàyini vastumàtre triø . acireõaiva kàlena vaü÷anà÷o bhaveddhruvamiti puràø . aciràü÷uþ aciraprabhà aciradyutiþ .

#<aciratviù># strã acirà alpakàlasthàyinã tviñ kàntirasyàþ . vidyuti . alpakàlakàntiyukte triø .

#<aciradyutiþ># strã acirà alpakàlasthàyinã dyutiryasyàþ . vidyuti . alpakàlasthàyidyutimati triø . karmaø . alpakàlasyàyinyàü kàntau strã .

@<[Page 84a]>@
#<aciraprabhà># strã acirà acirasthàyinã prabhà yasyàþ . vidyuti . %<cyutà divaþ sthàsnurivàciraprabheti>% bhaññiþ . alpakàlasthàyiprabhàvati triø . karmaø . aciràyàü dãptau strã .

#<acirabhàs># strã acirà alpakàlasthàyinã bhàþ yasyàþ . vidyuti . alpakàlasthàyidãptimati triø .

#<acirarocis># strã aciraü rociryasyàþ . vidyuti . acirakàntimati triø . karmaø . acirakàntau naø .

#<acirasya># avyaø cirasyetyavyayena naø taø . svalpakàle .

#<aciràü÷u># strã acirà aü÷avo'syàþ . vidyuti . %<aciràü÷usamaprabheti>% puràø . alpakàlasthàyikiraõavati triø . karmaø . acirakiraõe puø .

#<aciràt># avyaø aciram atatãti kvip . ÷ãghre, avilambe ca .

#<aciràbhà># strã acirà àbhà yasyàþ . vidyuti .

#<aciràya># avyaø na ciràya . svalpakàle ÷ãghre ca .

#<acireõa># avyaø cireõetyavyayasya naø taø . alpakàle ÷ãghre ca .

#<aciùõu(ùñu)># triø aca--gatau bàø iùõu(ùñu)c . gamana÷ãle . %<tvaùñà dadhacchuyamindràya vçùõe'pàko'ciùõu(ùñu)riti>% yajuø aci(ùñu)ùõuþ sarvagata iti vedadãpaþ .

#<acetana># triø cetanà j¤ànam naø baø . cetanà÷ånye . citalyu naø taø . j¤ànavi÷iùñabhinne . j¤àna¤ca dvividhaü viùayàkàramanovçttiråpaü tatphalitacaitanyaråpa¤ca tatra vçttiråpaü j¤ànaü cittasyaiva dharmaþ %<kàmaþ saükalpo vicikitsà ÷raddhà'÷raddhà dhçtiradhçtirhrãrdhãrbhãrityetat sarvaü mana eveti>% ÷rutau tasya cittadharmatvàvagamàt . dvitãyaü tadujjvalitacaitanyamàtmadharmaþ . prakà÷aråpacaitanyasya sarvadà sthitàvapi vçttisahakàreõaiva tadgatàj¤ànanivàraõe caitanyaü samujjvalati nànyathà ataeva %<buddhivçtticidàbhàsau dvàvetau vyàpnuto ghañam . tatràj¤ànaü dhiyà na÷yedàbhàsàttu ghañaþ sphuret>% ityuktamiti vedàntinaþ . sàükhyàstu viùayoparaktà vçtti÷citau prativimbati tenaiva viùayàvabhàsaþ %<tasmiü÷ciddarpaõe sphàre samastà vastudçùñayaþ . imàstàþ prativimbanti sarasãva tañadrumà>% iti manyante . naiyàyikàstu sàükhyavedàntimatasiddhaü yat vçttiråpaü j¤ànaü tatsthànãyamàtmana÷caitanyamurarãcakruþ . tàdç÷avçttau tatsthànãyaj¤àne ca àtmamanaþsaüyogàdayaþ kàraõàni . àbhyantarasukhàdiviùayagrahaõe manaþkaraõam, indriyàõi tu svasvagràhyavipayagrahaõe karaõàni, %<indriyàrthasannikarùotpanna j¤àna pratyakùamiti>% gautamasåtre %<prativiùayàdhyavasàya iti>% sàükhyasåtre ca tathaiva svasvaviùayeùvindriyàõàü gràhakatà uktà . tacca tattacchabdàvasare dar÷ayiùyate . eva¤ca àbhyantare sukhàdau mana iva, vàhyeùu ÷abdàdiùu ÷rotràdãni asàdhàraõakàraõàni . manastu vàhyeùu sarvatra sàdhàraõakàraõamiti bhedaþ . eva¤ca j¤ànakàraõendriya÷ånye evàcetana÷abdasya pravçttiþ . ataevoktaü %<sendriyaü cetanaü dravyaü nirindriyamacetanamiti>% . eva¤ca vçkùàdãnàmapi antaþkaraõàdimattvamastyeva . anyathà sukhaduþkhànubhavo na syàt . teùàü hi khakarmànusàriduþkhabhogàrthameva pàpenaiva sthàvaratvapràptiþ . ataeva %<mahàpàtakajàn ghoràn narakàn pràpya dàruõàn . karmakùayàt prajàyante mahàpàtakinastviha>% ityupakramya %<tçõagulmalatàtva¤ca krama÷o gurutalpagaþ>% iti yàj¤avalkyena cetanasyaiva pàpàva÷eùabhogàrthaü tçõàdiråpeõa janmoktam %<÷arãrajaiþ karmadoùairyàtisthàvaratàü nara>% iti ca sàmànyataþ ÷àrãrikapàpàt vçkùàdiråpasthàvarajanma tenaivoktamatasteùàü duþkhabhogarthameva vçkùàdiråpatvapràptau indriyàbhàve kathaïkàraü te duþkhamanubhaveyurityava÷yaü teùu indriyàdimattvamastyeva . ataeva padmaü saro'ntara gacchati, ÷àkhà cchinnàpi cetanasaüyogàt punaþ prarohatãtyupalabhyate . ataeva ca ÷rutau %<atha jãvo yàü jahàti sà ÷uùyatã>% tyuktam . tena teùàü jãvasaübandho'styeva kintu vi÷iùñacetanà÷ånyatvàdeva teùu acetanatvavyavahàra iti bhedaþ . padàrthàdar÷e %<deha÷caturvidho j¤eyo jantorutpattibhedataþ . udbhijja åùmajo'õóottha÷caturthastu jaràyuja>% iti sthàvaràõàü dehasambandha uktaþ . %<cetanàdhiùñhite bhogàyatananirmàõamanyathà påtibhàvaprasaïga>% iti sàüïkhye ca cetanasambandhe eva bhogàyatanaråpadehotpattiruktà . teùà¤ca bhogàyatanadehavattve'pi sarvendriyasthànagolakàderabhàvàt na dar÷anàdi kintu tvàcapratyakùa ghràõajapratyakùa ca bhavatyeva ataeva agnyàdikharatarakiraõaspar÷e teùàü ÷uùkatà, oùadhivi÷eùajadhåmàdisamparke ca tadghràõàt puùpaphalotpattiþ . ata eva teùàü dvãndriyatvena vyavahàraþ yathoktam %<pa¤cendriyà manuùyàdyàþ sarpàdyà÷caturindriyàþ . trãndriyàþ kçmikãñàdyà dvãndriyà vçkùajàtaya>% iti . manaso vidyamànatve'pi hçdayaråpavi÷iùñasthànàbhàvàt na spaùñamavabodhaþ . su÷rute hi hçdayasthànamupavarõya %<taddhçdayaü vi÷iùñacetanà÷rayamityuktam>% tena teùàü vi÷iùñacetanà÷rayahçdayasthàna÷ånyatvàt vi÷iùñacetanàvattvaü nàsti sukhaduþkhànubhavamàtraü tu teùàü jàyate eveti vi÷eùaþ tenaiva svasvakarmaphalànuråpaduþkhànubhavàt svasvakarmaphalabhàktvam iti susthitam . cetanà÷ånye padàrthamàtre triø . %<acetanaü cetanàvadiva liïgamiti>% sàø kàø . tattadvi÷eùaj¤àna÷ånye ca . tantu duþkhàbhisantaptaü vilapantamacetanamiti puràø . atra duþkhànutaptatvena tadanubhavasyokteþ tathàbhåte'pi cetane acetanatvoktiþ vivekaj¤àna÷ånyatvaparatvenaiva, evamanyatràpi . %<ahaïkàralaye suptau bhaveddeho'pyacetana>% ityuktistu dehasya caitanyaprakà÷àvacchedakatayà, jàgare svapne ca caitanyamupacarya suùuptau avacchedyàhaïkàraråpamanaso layàt kathamavacchedakatvaü? syàdityatã'cetanatvamityevaüparà . anyathà %<÷arãrasya na caitanyaü mçteùu vyabhicàrataþ>% ityukteþ dehe sadà caitanyàbhàvasya siddhatvàt suùuptau tathàtvakathananarthakaü syàt . suùuptàvapi indriyàõàü manasa÷ca vi÷iùñavyàpàraràhityena layatvopacàraþ kintu àtmani tadàpi caitanyamastyeva . %<ànandabhuk cetomukhaþ pràj¤a>% iti ÷ruteþ sukhamahamasvàpsaü na ki¤cidavediùamiti suptotthitasya paràmar÷àcca ànandànubhavasya tatràpi sattvàt sutaràü dehasya tadanubhavaj¤ànàvacchedakatvamastyeveti vi÷eùaþ . vistarastu suùupti÷abde vakùyate .

#<acetas># triø na cetati cita--asun naø taø . cetanà÷ånye acetane ghañàdau, tattadviùayaj¤ànarahite ca . %<gatasaüj¤amacetasamiti>% puràø . nàsti ceto'sya . cittarahite triø .

#<acetàna># triø cita--÷ànac vede na muk naø taø . caitanyarahite %<acetànasya mà patho vi drukùaþ iti>% vedaþ .

#<aceùña># triø nàsti ceùñà yasya . ceùñàrahite . ceùñà ca %<àtmajanyà bhavedicchà--icchà janyà bhavet kçtiþ . kçtijanyà bhavecceùñà ceùñàjanyà bhavetkriyà>% ityukteþ yatnasàdhyà kriyàjanakavyàpàraråpà . cetanàdhiùñhitadeheùveva karmavi÷eùaþ na tadanadhiùñhite tathà ca yasmin dehe àtmano yatno bhavati taddehàvacchedenaiva ceùñà jàyate nànyasmin sà ca udyamaråpaiva . manovàyubhinnadravyasya na svataþkriyà sambhavati kintu gurudravyàdyàghàtanodanàdinaiva kriyà bhavati nà yathà . tathà ca hastàdicàlanadar÷anàt tatkàraõãbhåtanodanàdikamanumãyate tacca nãdanam àtmakartçkameva anyasyànupalabdheþ . adhikaü ceùñà÷abde vakùyate .

#<aceùñatà># strã aceùñasya bhàvaþ . ceùñàràhitye .

@<[Page 85b]>@
#<acaitanya># triø nàsti caitanyaü cetanà yasya . caitanya÷ånye . %<acaitanyamidaü vi÷vaü daivaü caitanyameva yaditi>% . naø taø . caitanyabhinne naø .

#<accha># avyaø na cchyati dçùñiü sammukhatvàt cho--ka naø taø . àbhimukhye . %<acchà nçcakùà asarat pavitre iti>% vedaþ . %<accha gatyarthavadeùviti>% såtre %<acchagatya acchodya ityudàhçtya abhimukhaü gatvà abhimukhamuktveti>% vyàkçtam siø kauø .

#<accha># triø na chyati dçùñim, cho--ka naø taø . svacche nirmale . nirmale hi vastuni dçùñiþ prasarati na tu samale àbhyantaraparyantaü dhàvatãti nirmalasyaiva tadapratibandhakatvàttathàtvam . %<svacchandocchaladacchakacchakuhareti kàvyapraø . sphañike puø . na chàti bhakùayati nà÷itasattvaü>% chà--bhakùaõe ka naø taø . bhallåke puø . acchabhallukaityekaü nàmetyanye .

#<acchandas># triø nàsti adhyeyatvena chandovedo'sya tuk . vedàdhyayana÷ånye anupanãte bàlake, sarvathà tacchånye ÷ådràdau ca . nàsti chando vçttànusàrã, parimitamàtràkùaràdisannive÷avi÷eùo yatra 7 vaø tuk . chandaþ÷ånye gadyàtmake, cårõake và ÷abdasamåhe . nàsti chandobhipràyo yasya baø tuk . abhipràya÷ånye . và kapi . acchandasko'pyuktàrtheùu .

#<acchàvàka># puø acchaü nirmalam accha àbhimukhyena và vakti ÷aüsati vaca--kartari saüj¤àyàü gha¤ (nipàtasya ceti) dãrghaþ . ÷aüsanakartari hotçsahakàriõi somayàgasambandhini çtvigbhede . sa ca à÷valàyanena dar÷itaþ . pràgapi somenaike, ityupakramya, %<tasyartvijaþ, catvàrastripuruùàþ, tasya tasyottare trayaþ, hotà, maitràvaruõo'cchàvàkogràvastut, adhvaryuþ, pratiprasthità neùñonnetà, brahmà, bràhmaõàcchaüsyàgnãdhraþ potà, udgànà, prastotà pratihartà subrahmaõya iti, ete'hãnaikàhairyàjayanti, eta evàhitàgnaya iùñaprathamayaj¤à gçhapatisaptada÷à dãkùitvà samàpyàgnãüstanmukhàþ satràõyàsate>% iti . %<asyàyamarthaþ, dar÷apårõamàsàbhyàmiùñvà pa÷càdvà tadyajamànaþ purastàdvà somena yajeta tasya somayàgasya hotàdhvaryurbrahmodgàteti catvàraþ çtvijo mukhyàþ te ca pratyekaü tribhiþ tribhiþ puruùairupetà atastasya tasya ekaikasyottare trayaþ puruùà bhavanti, ta ete hotràdinàmakàþ ùoóa÷artvijo dviràtràdibhirahãnasaüj¤akairagniùñomàdibhirekàhasaüj¤akairyàjayanti . etaeva hotràdayaþ ùoóa÷artvijaþ svayamapyàhitàgnayaþ prathamayaj¤enàgnomeneùñvà gçhapatisaüj¤akena saptada÷asaükhyàpårakeõa sahità dvàda÷àhàdisatràrthaü dãkùitvà svasvasambandhino'gnãnekatra sthàpayitvà tatpradhànàþ satràõyupatiùñheyuþ iti>% màùyam . %<yadacchàvàkamanusantiùñhate iti>% tàø bràø . acchàvàka÷abdo'styatra cha . acchàvàkãyam taccabdayukte såktabhede, tacca såktam acchàvàka! vadasvetyukto'cchà vo agnimavasa iti tçcamanvàhetyàdinà dar÷itam . acchàvàkasyeyam yat . acchàvàkyà . acchàvàkartvik--pàñhyàyàmçci . %<eùà hotrà yadacchàvàkyà>% iti tàø bràø . %<acchàvàkyà acchàvàkasambandhinã hotrà÷aüsanaråpà kriyeti>% tadbhàùyam .

#<acchàvàkasàman># naø acchàvàkena geyaü sàma . %<ya eka idvidayata iti tçce geye sàmabhede etasyaiva nàmàntaramudvaü÷ãya miti>% %<traikakubhaü codvaü÷ãya¤càntataþ pratiùñhàpye iti>% tàõóyaø bràø . traikakubhaü brahmasàma bhavati, udvaü÷ãyamacchàvàkasàmeti, %<ya eka idvidayate iti>% tçce geyaü sàma udvaü÷ãyamete sàmanã iti tadbhàùyam .

#<acchàvàkãya># naø acchàvàkasya çtvigbhedasya karma bhàvo và %<hotràbhya>% iti cha . ÷aüsanaråpe acchàvàkakarmaõi, tadbhàve ca .

#<acchidra># triø na chidraü tattatkàryeùu pramàdàdinà skhalanaü, randhraü và yatra . pramàdàdinà skhalanarahite . %<acchidreõa vicetavyà de÷àþ sagirikandarà>% iti ràø . %<yaj¤acchidraü tapa÷chidraü yacchidraü påjane mama acchidramastu tatsarvamiti>% %<acchidraü tu bhavatvetat sarveùà¤ca ÷ivàya naþ>% iti ca puràø . %<tattathà kriyatàü ràjan yathà'cchidraþ kraturbhavediti>% bhàraø . randhrarahite ca .

#<acchinna># triø chida--bhàve kta naø baø . khaõóanarahite, chedana rahite, santate ca %<vasudhàràü prakurvãta acchinna ghçtadhàrayeti>% puràø . karmaõi kta naø taø . chinnabhinne triø .

#<acchinnapatra># puø acchinnaü santataü patramasya . ÷àkhoñakavçkùe santatapatrayuktavçkùamàtre ca . acchinnaparõàdayo'pyatra .

#<acchedika># triø chedanaü nàrhati ñhan . chedanànarhe .

#<acchedya># triø na chettumarhati chida--arhàrthe karmaõi yat . chedanànarhe . àtmani puø %<acchedyo'yanadàhyo'yamakledyo'÷oùya eva ceti>% gãtà . àtmana÷ca avayavàbhàvàt avayavadvaidhãkaraõaråpacchedanànarhatvàt tathàtvam .

#<acchoda># naø acchaü nirmalamudakaü yasya udàde÷aþ . himàlaya prade÷asthe kàdambarã prasiddhe sarovarabhede . %<àhlàdanaü dçùñeþ, acchodaü nàma saro dçùñavàniti>% kàdaø . nadãbhede strã . agniùvàttàdãn prakramya, %<eteùàü mànasã kanyà acchodà nàma nimnagà>% iti puràø .

#<acyuta># puø kharåpasàmarthyànna cyuto na cyavate na cyaviùyate và cyu--kàlasàmànye kartari kta naø taø . parame÷vare %<÷àsvataü ÷ivamacyutamiti>% ÷rutiþ . %<yasmànna cyutapårbã'hamacyutastena karmaõeti>% bhagadvàkyam . %<tena cyutyabhàva råpapravçttimittene>% tyànandagiriþ . tadavatàrabhede vàsudeve %<iyamacyutalãlàóhyà sadvçttà jàti÷àlinãti>% chandoma¤jarã acyutasya lãlà acyutà abhraùñà lãlà ca . ùaóbhàvavikàrarahite ca %<acyutaþ prathitaþ pràõa>% iti sahasra nàmabhàùye tathaiva vyàkhyàtam . nàràyaõe ca %<garuóamårtirivàcyutasthitiramaõãyeti>% kàdaø . acyutasya viùõoþ sthitiþ acyutà aca¤calà ca sthitiriti tadarthaþ . calanarahite abhraùñe sthire triø . %<akùitamasi acyutamasãti>% vedaþ . dvàda÷asargayukte kàvyabhede puø hemacandraþ . na cyotati kùarati cyuta--ka naø taø . kùaraõa÷ånye triø .

#<acyutàgraja># puø acyutasya vàsudevasya upendrasya và agrajaþ 6 taø . baladeve . vasudevàjjanmakàle baladevasya tato'grajananàt tathàtvam . indre . ka÷yapàjjanmakàle ca adityàmagrotpannatvàt tasya tathàtvamiti bhedaþ . tayo÷ca tadagrajatvaü saïkarùaõa÷abde indràvaraja÷abde ca valyate .

#<acyutàïgaja># puø acyutasya vàsudevasya aïgajaþ . kçùõaputtre pràdhànyàt kàmadeve .

#<acyutàtmaja># puø 6 taø kàmadeve . sa hi rukmiõyàü kçùõàt jàta iti bhàø 10 skandhe .

#<acyutàvàsa># puø acyutena oùyate'tra à--vasa--àdhàre gha¤ 6 taø . a÷vatthavçkùe . %<a÷vatthaþ sarvavçkùàõàmi>% tyuktestasya tatropasyatvàttadàvàsatvam .

#<acyuti># strã cyu--ktin naø taø . kùaraõàbhàve . bahuø . cyuti÷ånye triø .

#<aja># ùatau kùepaõe ca bhvàdiø paraø sakaø señ . ajati . avaiùãt--àjãt . tçc ajità--vetà . gha¤ . àjaþ . %<ajanti vahniü sadanànyaccha>% iti vedaþ .

#<aja># dãptau idit curàdiø ubhayaø señ akaø . a¤jayati te . à¤jijat ta .

#<aja># puø na jàyate jana óa naø taø . ã÷vare, %<na jàto na janiùyate>% iti ÷ruteþ %<na hi jàtã na jàye'ha na janiùye kadàcana . kùetraj¤aþ savabhåtànàü tasmàdahasajaþsmçtaþ>% iti bhàraø . jãve ca %<ajonityaþ ÷à÷vato'yaü puràõo na hanyate hanyamàne ÷arãre>% iti gãtà . %<jahàtyenàü bhuktabhogàmajo'nya iti>% ÷rutiþ . sa hi svãpàdhibhåta buddhiniùñhakarmabhiràrabdhadehamadhiùñhàya buddhiniùñhakartçtvàdikamàtmanyabhimanyamànaþ jãva iti vyavahriyate %<na jàyate mriyate và katha¤cit nàyaü bhåtvà bhavità và na bhåya>% iti gãtàyàü tasya janmàdi÷ånyatvamuktaü tacca %<jàyate asti vardhate vipariõamate apakùãyate na÷yatãti>% yàskoktaùaóbhàvavikàràõàmupalakùaõamàdyantayoþ janmanà÷aråpavikàrayo rabhàvakathanena tadantaþpàtinàmapi sandaü÷apatitanyàyena grahaõàva÷yambhàvàt . sa ca brahmàbhinna eveti vedàntimatam buddhiråpopàdhãnàü nànàtvàt na sarvavyavahàrasàïkaryam . bahava iti sàïkhyàdayaþ %<janmàdivyavasthàtaþ puruùabahutvamiti>% puruùasyopàdhibhåtabuddhibhede'pi %<upàdhirbhidyate na tu tadvàniti>% såtreõa upàdhibhede'pi upahitasyaikatvena na bhedaþ, vi÷iùñasyànatiriktatayà na janmàdivyavastheti puruùabahutvamaïgãcakruþ kartçtvàdikaü buddhigatamapi svopàhitacaitanye eva prativimbati tena tadaviviktacaitanye tadavabhàsàt puruùasya bhogaþ, %<cidavasànobhoga iti>% såtre tathaiva pratipàdanàt eva¤ca yàvatyaþ buddhivyaktayastàvanta eva puruùàþ svasvopàdhikçtaü karmàdikaü svakartçkatayà abhimanyamànàstatprayuktaü sukhaduþkhàdikamàtmãyatvena abhimanyamànàþ bhoktàraiti vyavahriyante ataevoktam %<buddherbhoga ivàtmanãti>% . %<kàmaþ saükalpo cikitsà ÷raddhà'÷raddhà dhçtiradhçtirhrãrdhãrbhãrityetat sarvaü mana eveti>% ÷ruteþ j¤ànàdivçttãnàü manojanyatvàt manodharmatvam sàükhyavedàntinostulyam jãvasya vibhutvàïgãkàre'pi svopàdhibuddhyadhiùñhànadeha eva vi÷eùasaüyogàt tatraiva àtmatvàbhimànaþ nànyadeheùu, teùàü svabhogàrthaü svopàdhibuddhikçtakarmàrabdhatvàbhàvàt . evaü sukhaduþkhànusandhànamapi svopàdhikçtakarmavi÷eùàdeveti tattadbhedavyavastheti . j¤ànakàraõamanasà¤ca puruùabhedena bhinnatvàt na parànusandhànenàparasyànusandhànaprasaïga iti sàükhyabhedàntayostulyam . vi÷iùñasyàtiriktatvànatirikta eva tayorvisaüvàdaþ . naiyàyikavai÷eùikàdayastu j¤ànàdayo jãvadharmàþ jãvà÷ca vahavaþ nityà vibhava÷ca kartçtvaü bhoktçtva¤ca jãvànàmeva dharmaþ, teùàü vibhutve'pi svàdçùñàrabdhadeheùveva saüyogavi÷eùaþ saeva janma, tadviyoga÷ca saraõamityeva vi÷eùaþ na tu svato janmanà÷àviti svãcakruþ . tena tanmate'pi na ajatvavyàghàtaþ . evaü sarvadar÷anàïgãkçtasaraõàvajatvam . màdhvàstu jãvasyàõutvamã÷varàdutthitatva¤ca %<etasyaiva visphuliïgàvyuccarantãti>% ÷rutestatraiva tàtparyàt %<bàlà gra÷atadhàrasya ÷atadhà kalpitasya ca . bhàgo jãvaþ sa vij¤eya>% ityukte÷ca jãvasyàõutvam aõutve'pi teùàü sarvadehagatasukhàdyanusandhànaü guõadvàraiva, yathà gçhaikade÷asthitaü kastårãprabhçtisugandhi dravyaü saurabheõa sarvaü gçhamàmodayati evaü hçdayasthaü visphuliïgaråpaü caitanyaü sarvadehagataü prakà÷aü kurvat ÷abdàdãn viùayàü÷càvabhàsayat sarvavyàpãtyucyate na tu svaråpataþ %<aõoraõãyàn mahato mahãyàniti>% ÷ruteþ svaråpaguõàbhyàü aõutvamahattvayoþ sambhavaparatàyàmeva tàtparyàt . ajatvavyapade÷astu bhåtàrabdhatvàbhàvakçtaü gauõamato'tra aja÷abdo bhàkta eva ityurarãcakruþ . càrvàkamate tu àtmano nàjatvaü dehàkàrapariõatabhåtacatuùñayasyaiva teùàü mate jãvatvàt tadvivaraõaü cetana÷abde vakùyate . saugatàdimate tu jãvànàü saüvidanatiriktatayà sarvasaüvidanusyåtatvàt janmàntarabhàvinaþ apavargaråpaphalàdeþ svãkàràcca nityatva, nityatvàcca ajatvamiti bhedaþ . %<satvaü rajastama iti prakçte rguõàstairyuktaþ paraþ puruùa eka ihàsya dhatte . sthityàdaye hariviri¤cihareti saüj¤à>% mityukte÷ca ã÷varasyaiva khopàdhimàyàgatasatvarajaàdyupàdhibhiþ janmasthitinà÷anaråpakàryakaraõàrthamàyàvirbhàvàt ajasvaråpànanatirekàt teùàmajatvaü tena brahmaõi, viùõau, hare ca puø . na jàyate ityajà . sàükhyamatasiddhapradhànàparaparyàye sàmyàvasthàpannasatvarajastamoråpaguõatrayàtmake strã . %<ajàmekàü lohita÷uklakçùõavarõàþ saråpàþ bahvãþ prajàþ sçjamànàmiti>% ÷rutiþ . satvàdiguõànusàreõa ÷vetàdiråpayuktabahukàryasraùñçtvàcca tasyàþ nànàvarõatvamiti sàükhyàþ . vedàntinastu etàü ÷rutiü tejo'bannaråpaparatayà vyàcakruþ . tathà hi %<hantàhamimàstisro devatà anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõãti>% tejo'bannàbhimàninãstisro devatà anupravi÷yetyukteþ prakràntatejo'bannànàmeva bhautikasçùñyupàdànatvàvagamàt tàsàmeva prakçtitvena ajatvam, tàsà¤ca lohitàdiråpàõi tatprakaraõa÷eùe uktàni %<yallohitaü råpaü tattejaso råpaü, yacchuklaü tadapàü, tat kçùõaü tadannasyeti>% . eva¤cokta÷rutyuktalohitàdiråpàõàmeveha ÷rutau praptvabhij¤ànàt ajà÷abdena tejo'bannaråpaprakçtergrahaõamiti tena ajàmityàdi÷rutau ajà÷abdena tàdç÷aprakçtireva bodhyate . tathà ca tàdç÷yàü tejobannàbhimànidevatàyàü strã . ajà÷aübdãktà nànàguõàþ santyasya ac . chàge tasya nànàvarõatvàttathàtvam . chàgyàü strã jàtitve'pi ajàditvàt ñàp . %<ajàgalastanacchàyeti>% jyotiùam . dvàda÷adhà vibhaktasya rà÷icakrasya meùaråpe prathame rà÷au %<jãvàrkibhànujejyanàü kùetràõi syurajàdayaiti>% jyotiùam tasya meùaråpatve'pi meùasya ajatulyàjàdhiùñhitaråpàbhyàü tattvam . meùe ca ajena brahmaõà dakùayaj¤abhaïgasamaye meùaråpadhàraõena palàyamànatvàt ajàdhiùñhitaråpavattvàt meùasya upacàràt ajatvam . màkùikadhàtau puø . janana÷ånye gaganàdau triø . àt viùõorjàyate iti . candre kàme, ca puø . %<candramà manaso jàta iti>% ÷rutau viùõormanãjanyatvàccandrasya ajatvam .. kàmasya vàsudevàt rukmiõyàü jàtatvaü bhàgavate prasiddham da÷arathapitari raghuràjaputtre ràmacandrasya pitàmahe såryavaü÷ye nçpabhede ca . tasyàjatva¤ca ajaråpabrahmaõo måhårtajàtatvàt yathoktaü raghau %<bràhmye måhårte kila tasya devã kumàrakalpaü suùuve kumàram . ataþ pità brahmaõa eva nàmnà tamàtmajanmànamajaü cakàreti>% taccarita¤ca tatraiva pa¤camàdyaùñamasargànte draùñavyam . chàgatulyàkàravattvàt auùadhivi÷eùe strã . tallakùaõaü %<ajàstanàbhakandà tu sakùãrà kùuparåpiõã . ajà mahauùadhã j¤eyà ÷aïkhakundendupàõóareti>% vaidyakam . çùibhede puø . gargàø ya¤ . àjyaþ tadapatye . bahuùu luk . ajàþ . naóàø phak . àjàyanaþ tadgotràpatye . upamànatayà pårvanirde÷e tadantapàdasya nàntyalopaþ . ajapàdaþ striyàntu kumbhapaø ïãp antyalopaþ padàde÷a÷ca . ajapadãti bhedaþ . ekàda÷arudramadhye prathame rudre puø . tadvivaraõam ajaikapàda÷abde da÷yam .

#<ajakaõa># puø ajasya karõa iva parõaü yasya! chàgatulya lambàyamànapatrayukte (sàla) iti khyàte vçkùe maricavçkùe ca . 6 taø chàgakarõe .

#<ajakarõaka># puø ajakarõa iva kàyati patradvàrà prakà÷ate kai--ka . (sàla) iti khyàte vçkùe .

#<ajakava># astrãø ajã viùõuþ ko brahmà tau vàti tripuràsurabadhadvàrànena và + karaõe ka 6 taø . ÷ivadhanuùi . ÷ivo hi anenaiva dhanuùà tripuràsurasya badhena viùõuü brahmàõaü ca prãõitavàn iti tasya dhanuùo'jakavatvam ajakau avatãti . ajakàvamapyatra . %<dhanuùyajagavaü yugyamajakàvamajãkavamiti>% ÷abdàrõavaþ . ajakaü chàgaü vàti prãõàti và--ka . (vàvui iti) khyàte varvarãvçkùe puø . tadbhakùaõe tasya prãtyàdhikyàttathàtvam .

#<ajakà># strã ajasya vikàraþ avayavaþ galastanaþ purãùaü và kan . ajàgalasthe stanàkàre màüsakhaõóe, tatpurãùe ca .

#<ajakàjàta># puø 5 taø . ajakeva jàtaþ . %<ajàpurãùapratimo rujàvàn salohito lohitapicchilàsraþ . vidàrya kçùõaü pracayo'bhyupaiti taü càjakàjàtamiti vyavasyediti>% vaidyakokte rogabhede .

#<ajakàva># naø ajakà ajàgalastanaiva vàti prakà÷ate và--ka . ajàgalastanàkàrakàùñhàvayavayukte maitràvaruõe yaj¤ãyapàtrabhede, %<ajakàvaü durdç÷ãkaü tirodadhe>% iti vedaþ . ajaiva ajakà tatpurãùaü và tadvat vàti prakà÷ate và--ka . ajakàjàtàkhye rogabhede puø . ÷ivadhanuùi naø .

#<ajakùãra># naø ajàyàþ kùãraü 6 taø puüvadbhàvaþ . chàgãstanyadugdhe %<ajakùãreõa pàcayediti>% vaidyakam .

#<ajaga># naø ajaü viùõuü gacchati ÷aratvena gama--ta . ÷ivadhanuùi . ajena brahmaõà gamyate gãyate và karmaõi gama--óa--gai--ka và . viùõau puø . ajena gacchati, ajaü chàgaü yaj¤àïgatvena và gacchati gama--óa . vahnau puø . praj¤àø svàrthe aõ àjagamapi ÷ivadhanuùi sthàõordhanuùyàjagamityamaramàlà .

#<ajagandhà># strã ajasya gandha iva gandho'syàþ . (vanajoyàna) iti khyàtàyàü vanayàmànyàm ajamodàyàm .

#<ajagandhikà># strã ajasya gandha iva gandho yasyàþ baø kap, kàpi ata ittvam, ajasya gandha iva gandhaþ astyasya ñhan và . (vàvui iti) prasiddhe varvarã÷àke .

#<ajagandhinã># strã ajasya meùasya gandhã le÷aþ ekade÷aþ ÷çïgamiti yàvat so'syàþ phalàkàreõàstãti ajagandha + ini ïãp . (gàóara÷iïgà) iti prasiddhe aja÷çïgãvçkùe .

#<ajagara># puø ajaü chàgaü girati galati gé--ac . vçhatsarpe . ajagaraü agastya÷àpàt vçhatsarpabhàvàpannaü nahuùamadhikçtya kçto granthaþ aõ . àjagarama ajagarakathàyàm naø . tacca vanaparvaõi àjagaropàkhyànaråpam .

#<ajagava># puø ajago viùõuþ ÷aratvena tripuràsurabadhakàle'syàsti ajaga + astyarthe va . ÷ivadhanuùi %<÷ivo'pyajagavaü càpaü vidhunvan tarasà raõe>% iti puràø .

#<ajagàva># puø ajagaü viùõumavati ava--aõ upaø saø . ÷ivadhanupi .

#<ajaghanya># triø na jaghanyaþ adhamaþ naø taø . adhamabhinne ÷reùñhe ca . %<tvaùñà ca dvàda÷oviùõurajaghanyojaghanyaja>% iti bhàraø .

#<ajajãvika># triø ajaeva krayavikrayàdibhyàü pàlanàdinà và jãvikà jãvanopàyo'sya . chàgakrayavikrayàdinà jãvikàvati .

#<ajañà># strã nàsti jañà ÷iphà yasyàþ . (bhuüiàmalà) iti prasiddhe ÷iphàrahite vçkùabhede . pçø . ajaóàpyatra

#<ajaóà># strã ajaóayati spar÷amàtràdaïgamardanàrthaü càlayati ajaóa + õic--tataþ ac . (àlku÷ãti) prasiddhe vçkùejaóabhinne jàóyavirodhicà¤calyavati triø .

#<ajathyà># strã ajànàü samåhaþ aja + thyan strãtvàt ñàp . ajasamåhe . tadvannànàvarõatvàt svarõayåthikàyà¤ca .

#<ajadaõóã># strã ajasya brahmaõodaõóo'syàþ 5 baø gauràø ïãù . brahmadaõóãvçkùe brahmaõo yaj¤àrthadaõóasya tadãyakàùñhena karaõàttathàtvam .

#<ajadevatà># puø 6 taø . chàgàdhideve vahnau %<raudrã dhenurvinirdiùñà chàga àgneya ucyate>% iti ÷uø viùõudhaø .

#<ajanani># strã na + jana--àkro÷e ani . àkru÷yamàne janmàbhàve . %<tasyàjananirevàstu jananãkle÷akàriõãti>% màghaþ . và ïãp ajananãtyapyatra . arthàbhàve avyayãø . jananyàabhàve avyaø .

#<ajanman># puø nàsti janma yatra . janmanivçttau mokùe %<tasmàt sayogàdadhigasya yogamajanmane'kalpata janmanãru>% riti raghuþ . 6 taø . janmarahite triø .

#<ajanya># strã laukikahetubhirna janyate jana--õic--yat naø taø . ÷ubhà÷ubhasåcakedaivakçte bhåkampàdàvutpàte . janyabhinne triø .

#<ajapa># puø aspaùñaü japati nindàrthe na¤, japa--ac . kupàñhake ajaü pàti rakùati pà--ka 6 taø . chàgapàlake triø .

#<ajapati># puø 6 taø . chàga÷reùñhe, meùarà÷ipatau maïgale ca .

#<ajapatha># puø ajasya taccaraõayogyaþ panthàþ ajena brahmaõà nirmitaþ panthà và apsamàø . chàgacaraõayogyapathe gaganasthe pathàkàre setau ca (yamanàlà) chàyàpathe .

#<ajapathya># triø ajapatha iva devapathàø ivàrthe yat . saïkãrõapathe naganasetutulye ca .

#<ajapada># puø ajasyeva padaü caraõo'sya . ajaikapànnàmake rudrabhede .

#<ajapà># strã prayatnena na japyà aprayatnoccàritatvàt japakarmaõi ac . ÷vàsapra÷vàsayoþ vahirgamanàgamanàbhyàm akùaraniùpàdanaråpejape, sa ca haüsaþ, sohamityàkàrasyaiva, tadàkàramantre ca . %<ucchvàsaireva ni÷vàsairhaüsa ityakùaradvayam tasmàt pràõa÷ca haüsàkhya àtmàkàreõa saüsthitaþ . nàbherucchvasya ni÷vàsàt hçdayàgre vyavasthitaþ . ùaùñi÷vàsai rbhavet pràõaþ ùañ pràõànàóikà matà . ùaùñirnàóyastvahoràtram japasaükhyàkramomataþ . ekaviü÷atisàhasraü ùañ÷atàdhikamã÷vari! . japati pratyahaü pràõã sàndrànandamayãü paràm . vinà japena deve÷i! japo bhavati mantriõaþ . ajapeyaü tataþ proktà bhavapà÷anikçntanãti>% tantram .

#<ajapàda># puø ajasya pàda iva pàdo'sya hastyàø na antyàkàralopaþ . rudrabhede taddevatàkatvàt pårbabhàdrapadanakùatre ca . pàcchabdena tu samàse ajapàdapi uktàrthe puø .

#<ajapàla># triø ajàn chàgàn pàlayati pà + õic--aõ 6 taø . chàgapàlake .

#<ajabandhu># puø ajasya bandhuriva mårkhatvàt . ajatulyamandabuddhau . %<silàcã nàma kànãnà ajabandhuþ pità taveti>% .

#<ajabhakùa># puø ajairbhakùyate'sau bhakùa--karmaõi gha¤ 6 taø . (vàvui iti) prasiddhe varvarãghçkùe tatpatraü hi ajairatiprãtito bhakùyate .

#<ajamàra># puø ajaü màrayati vikrayàrthaü mç--õic--aõ upaø . (kaùài) iti ajamàüsavikrayopajãve, tatpradhànade÷e ca . bhavàdau kurvàø õya . àjamàryastadbhavàdau triø .

#<ajamãóha># puø ajomãóhaþ yaj¤e siktaþ yatra baø . (àjamãra) prasiddhe de÷e . ràjani aõ . àjamãóhaþ tadde÷àdhipe prasiddhatayà yudhiùñhire .

#<ajamukha># puø ajasya meùasya mukhameva mukhatvena kalpitamasya . dakùe prajàpatau, tasya hi ÷ivadveùe mukhena ÷ivanindàkaraõàt dakùayaj¤e ÷ivàj¤ayà vãrabhadreõa tasyotpàñane kçte pa÷càt ÷ivaprasàdane punarutpàdanàya vãrabhadre niyojite ajamukhenaiva tanmukhaü kalpitaü tacca kà÷ãkhaõóe vivçtaü yathà . %<vãrabhadro'pi tat sarvaü sarvàj¤àü pratipadya ca . vinà dakùasya vadanaü yathàpårbamakalpapayat . ã÷varaü ye hi nindanti te måkàþ pa÷avo dhruvam tato meùamukhaü dakùaü vãrabhadro'vyakalpa yaditi>% .

#<ajamodà># strã ajasya moda iva modo gandho yasyàþ ajaü modayati ànandayati modi--aõ và . ajagandhavatyàü, vanayamànyàm yamànãmàtre ca .

#<ajambha># puø nàsti jambho danto'sya baø . bheke sårye ca . danta÷ånye triø . ajàtadante avasthàbhede ca .

@<[Page 90a]>@
#<ajaya># puø vãrabhåminagarasannidhàne (ajaya) iti nàmake nadavi÷eùe iti kalpadrumaþ . tanmålaü mçgyaü saüskçta÷àstre tannadasya kutràpyanullekhàt . ajena chàgena yàti yà--ka 3 taø . chàgavàhane agnau puø . ji--ac naø taø . jayàbhàve %<làbhàlàbhã jayà jayàviti>% gãtà . baø . jaya÷ånye triø . avyayãø . jayàbhàve avyaø . nàsti jayo màdakatvenàsyàm . (siddhi, bhàïga) iti ca prasiddhanàmikàyàm vijayàyàm strã .

#<ajayya># triø ji--÷akyàrthe yat naø taø . jetuma÷akye durjaye ÷atrau paõe ca . %<daivairajayyàn ditijàn vijigye>% iti bhàraø . %<tatràjayyaü jigàya tàn>% iti mugdhaø .

#<ajarà># triø nàsti jarà'syàþ . (ghçtakumàrã) iti prasiddhe vçkùe tasya jaràbhàvàttattvam . avyayãbhàve ac samàø ajarasam jaràbhàve avyaø . nàsti jarà yasya, deve . teùàü ùaóbhàvavikàramadhye jàyate'sti vardhate iti tisçõàmeva da÷ànàü sadbhàvàt taduttaravartinãnàü %<vipariõamate apakùãyate na÷yatãti>% tisçõàmabhàvàdajaratvam . jarà÷ånye triø . %<ajaràmaravat pràj¤o vidyàmarthàü÷ca cintayediti>% nãtiø . bràhmaõajàtau strã . sà satyà sà'jaràmareti puràø . na jãryati kùãyate jé--ac naø taø . parabrahmaõi naø . vçddhadàrakanàmavçkùabhede puø . gçhagodhikàyàm strã .

#<ajarya># naø na jãryati na + jé--kartari yat . sauhàrde %<tena saïgatamaryeõa ràmàjaryaü kuru drutamiti>% bhaññiþ .

#<ajalambana># naø aja iva lambyate gçhyate kçùõavarõatvàt karmaõi lyuñ . sroto'¤jane .

#<ajaloman># puø ajasya lomeva loma (ma¤jarã) yasya baø . (÷åka÷imbo) iti khyàte ajalomavanma¤jarãvi÷iùñe vçkùabhede . và óàp và ïãp ca . ajalomà--ajalomã cetyapyatra strã .

#<ajavas># puø ju--asun naø taø . vega÷ånye . %<ajavaso javinãbhirvivç÷can>% iti vedaþ .

#<ajavasti># strã ajasya bastiriva vastirasya . çùibhede . gçùñyàø apatyàrthe óha¤ . àjavasteyaþ tadapatye puø strã . striyàm àjavasteyã . yaskàdipàñhàt bahuùu luki . ajavastayaþ tadapatyeùu .

#<ajavàha># puø ajaü vàhayati yatra àdhàre gha¤ 6 taø . de÷abhede . kacchàdiø bhavàdyarthe aõ . àjavàhaþ tadde÷a jàtàdai triø .

#<ajavãthã># strã ajena brahmaõà nirmità vãthã padaü ÷àø taø . gaganaseturåpe (yamanàlà) iti khyàte chàyàpathe . yàmàrabhya agastyasthànaparyantaü pitçyànapathaþ . %<pitçyàno'javãthyà÷ca yadagastyasya càntaramiti>% puràø .

#<aja÷çïgã># strã ajasya meùasya ÷çïgamiva phalamasyàþ vaø . (gàóala÷iïgà) iti prasiddhe meùa÷çïgatulyaphalavatyàü meùa÷çïgyàm .

#<ajastunda># naø ajasya tundamiva tundamasmin tannagaravàsinàmityarthàt suñ . nagarabhede . %<ajastundaü nàma nagaramiti>% siø kauø .

#<ajasra># naø na + jasa ra . santate vicchedarahite . tathàbhåtakàlasthàyini vastumàtre triø . %<ajasramà÷ràvitavallakãguõeti>% màghaþ %<ajasradãkùàprayatasya madguroriti>% raghuþ .

#<ajahatsvàrthà># strã na jahat svàrthoyàm hà--÷atç naø baø . svàrthàparityàgena paràrthàvabodhikàyàü lakùaõàyàm . yathà ÷veto dhàvatãtyàdau ÷vetaguõàparityàgena tadvati lakùaõà . %<jahatsvàrthàjahatsvàrthe dve vçttãü te punastridhà>% iti hariþ .

#<ajahalliïga># puø na jahat liïgaü yam hà--÷atç naø vaø . niyataliïgake vi÷eùyasyànyaliïgakatve'pi svaliïgàtyàgena svaliïgapare vi÷eùaõa÷abde . tathà cànyatra vi÷eùaõasya vi÷eùyànusàriliïgatvaniyame'pi asya na tathà niyamaþ . yathà vedaþ ÷rutirvà pramàõam .

#<ajahà># strã na jahàti ÷åkàn . hà--÷a naø taø . (àlku÷ãti) khyàte vçkùe .

#<ajàgara># puø jàgarayati jàgaraþ na jàgaro yasmàt 5 baø . sevanena nidràràhityakàrake %<yadapekùayà'nyasmin jàgaraõakartçtva nàsti>% tàdç÷e (bhãmaràja) iti khyàte bhçïgaràje . %<bhçïgaràjaþ sujàgara>% iti rabhasavàkyàt tasyàtyantanidràràhityakàritvam .

#<ajàji(jã)># strã ajena chàgena vãyate gandhotkañatvàt tyajyate aja--in vãbhàvàbhàvaþ 6 taø . sarvabhakùeõàpi chàgena gandhotkañatayà tyajyamàne, (jãrà) iti prasiddhe jãrake vçkùe . kàkodumbarikàvçkùe ca (peyàrà) ..

#<ajàjãva># puø ajena tadrakùaõapoùaõàdinà tatkrayavikrayàdinà và àjãvati à + jãva--ac 3 taø . chàga pàlake tatkrayavikrayàbhyàmàjãvini ca .

#<ajàtakakud># puø na jàtaü kakudamaüsakåñaü yasya na--baø kakuda÷abdasyàntyàkàralopaþ . apårõakakudi alpavayaske gavàdivatse .

@<[Page 91a]>@
#<ajàtadanta># triø na jàto danto'sya, yasmin vayasi và . dantajanana÷ånye, avasthàbhede ca . %<ajàtadantà ye kecid ye ca garbhe prapãóità>% iti vàyupuràø . %<ajàtadantamaraõe pitrorekàhamiùyate>% iti ÷uø kårmapuràø . tatkàla÷ca nçõàü ùaõmàsàbhyantaramiti ÷uddhitattve sapa¤caü niråpitam . pa÷vàdãnàntu pradhànadantotpattyabhàve evàjàtadantatvavyavahàraþ (àdàütà) ityàdi loke prasiddhiþ . sa ca pràyeõa dvivarùottarakàlaparyanttaþ .

#<ajàtapakùa># triø na jàtau uóóayanasàmarthyayuktau pakùàvasya . anudbhinnapakùake pakùiõi . ajàtapakùàþ ÷akunà ivàbabhuridi bhàraø .

#<ajàta÷atru># puø jàtasya jantumàtrasya na ÷atruþ a÷ràddhabhojãtyàdivat na¤o vya vahitena ÷atru÷abdenànvayàt asamarthasamàsaþ, na jàtaþ ÷atrurasya và . yudhiùñhire ràjani . %<na dveùñi yajjanamatastvamajàta÷atruþ, iti>% veõãø . evamajàtàrirapi tatraiva . %<hanta jàtamajàtàreþ prathamena tvayàriõeti>% màghaþ .

#<ajàti># strã jana--ktin naø taø . anutpattau . baø . jàti÷ånye, nyàyokte--jàtyàdau, nitye ca triø .

#<ajàdanã># strã ajaistçptyàdyate'sau anyena duþkhaspar÷atve'pi ajai--ràdyate iti ada--karmaõi lyuñ 6 taø . duràlabhà iti (viciti) iti ca prasiddhe spar÷ena duþkhadàyake vçkùabhede .

#<ajàdi># puø 6 taø . ïãbbàdhakañàbnimitte pàõinyukte ÷abdasamåhe sa ca gaõaþ . eóakà, kokilà, cañakà, a÷và måùikà, bàlà, hoóà, vatsà, pàkà, mandà vilàtà, pårbàpahàõà, aparàpahàõà (sambhastràjina÷aõapiõóebhyaþ phalàt) . (sadackàõóaprànta÷ataikebhyaþ puùpàt) . (målànna¤aþ) (÷ådrà càmahat--pårvà jàtiþ) jyeùñhà kaniùñhà madhyamà (puüyoge'pi) kru¤cà uùõihà devavi÷à daüùñrà .

#<ajàni># puø nàsti jàyà yasya baø jàyàyà niïàde÷aþ jàyàrahite .

#<ajànika># triø ajena tadvikrayapàlanàdinà àno jãvanam astyasya ñhan . ajàjãvini . tasya karma bhàvo và purohitàø yak . àjànikyam tatkarmaõi tadbhàve ca naø .

#<ajàneya># puø aje'pi vikùepe'pi àneyo yathàsthànaü pràpaõãya àrohã yena aja--vikùepe ap vãbhàvàbhàvaþ à + nã--karmàõa yat tataþ 3 baø . bahu÷astraprahàrapratirodhe'pi nirbhayena yathàsthànamàrohiõaþ pràpake a÷ve, uttamà÷ve ca nirbhaye triø .

#<ajàntrã># strã ajasyàntramiva antraü tadàkàravatã ma¤jarã asyàþgauø ïãù . nãlavuhnàyàm (nãlavonà) .

#<ajàpakka># naø %<chàga÷akçdrasamåtrakùãrairdadhnà ca sàdhitaü sarpiþ . sakùàraü yakùmaharaü kà÷a÷vàsopa÷àntaye paramamiti>% cakradattokte ghçtabhede naø .

#<ajàpàlaka># triø ajàn àpàlayati à + pà--õic õvul upaø . ajapàlake, tenàjãvake ca .

#<aji># triø ajati aja--in vyabhàvaþ . gati÷ãle . padàjiþ . bhàve in . gatau, kùepe ca striyàü và ïãp .

#<ajita># triø naø taø . jitabhinne paràjitabhinne . jidhàtordvikarmakatvàt anirjita÷atrau, aparàjitade÷àdau càsya pravçttiþ ekasya karmaõo'vivakùàyàmanyasya vivakùàyàü tatraiva karmaõi ktaþ . bhåriprayogastu anirjita÷atràveva tathà ca %<gauõe karmaõi duhyàde>% rityukteþ gauõakarmaõaevàbhidhànaniyamàt tasyaiva jayakarmatàyàü ktenàbhidhàtuü yogyatvam . %<na ca te'styajitaü ki¤ciditi purà0, nàstyeùàmajito de÷a>% ityàdau gauõakarmaõo'vivakùayaiva jayapràpta de÷àdau jita÷abdaprayogàt tatoga¤samàsa iti bhedaþ . ràgàdibhirjitatvàbhàvàt ÷ive, viùõau, buddhe, ca puø .

#<ajina># naø ajati kùipati rajaàdi, àvaraõena aja--inac na vyàde÷aþ . carmaõi, carmàvçtatvàdeva rajaàdãnàü na dehaprave÷a ityata÷carmaõorajovikùepasàdhanatvàttathàtvam . %<celàjinaku÷ottaramiti>% smçtiþ . %<aiõenàjinena bràhmaõamiti>% gçhyam . %<gajàjinaü ÷oõitavinduvarùi ceti>% %<athàjinàùàóhadhara iti>% ca kumàø . adårabhavàdàvarthe kç÷àø chaõ . àjinãyaþ tadadårabhavàdau triø .

#<ajinapatrà(trã)># (trikà) strã ajinaü carmeva su÷liùñaü patraü pakùo yasyàþ baø . (càmcikà) iti prasiddhe pakùibhede gauø ïãù (trã) tatràrthe . tataþ syàrthe ke hrasve yàpipatrikàpi tatràrthe .

#<ajinaphalà># strã ajinaü carmavikàratvàt bhastrà iva phalaü yasyàþ ajinapårbakatvena jàtilakùaõaü ïãpaü bàdhitvà ajàø ñàp . (ñepàrã) iti prasiddhe, bhastràkàraphale vçkùabhede .

#<ajira># naø aja--kiran vãbhàvàbhàvaþ . (uñàna) iti khyàte catvare . ÷ãghragantari triø . %<÷yenà ajirà iti>% tàø bràø %<ajiràþ kùipragamana÷ãlà iti>% bhàùyam ata eva kùipranàmni nirukte ajiramiti pañhitam ÷ãghravegavattvàt nadyàü strã . nirukte ca ajireti nadã nàmnipañhitam çùibhede puø tadapatyam ÷ubhràø óhak . àjireyaþ tadapatya puø strã . utkaràø cha . ajirãyaþ tatsambandhini triø .

#<ajiràdi># baø pàõininà saüj¤àyàü matupi dãrghavighau paryudaste ÷abdasamåhe saca gaõaþ ajira, svadira, pulina, haüsa, kàraõóava, cakravàka iti . ajiravatã . tadbhinne tu amaràvatãti .

#<ajihma># triø hà--man dvitvàlopau tataþ naø taø . sarale %<ajihmàma÷añhàü ÷uddhàü jãvedbràhmaõajãvikàmiti>% puràø .

#<ajihmaga># puø ajihmaü saralaü gacchati gabha--óa . vàõe . %<vegavadbhirajihmagairiti>% . saralagàmini triø . %<vrajeddi÷amajihmaga>% iti .

#<ajihva># puø ji--van huk ca jihvà rasanà sà nàsti yasya baø . bheke . teùàü jihvà÷ånyatvamuktaü bhàrate ànuø . %<uvàca devàn maõóåko rasàtalatalotthitaþ . rasàtalatale devà! vasatyagniriti prabho! . santàpàdiha sampràptaþ pàvaka prabhavàdaham . sa saüsupto jale devà! bhagavàn havyavàhanaþ . apaþ saü sçjya tejobhistena santàpità vayam . tasya dar÷anamiùñaü vo yadi devà! bibhàvasoþ . tatrainamadhigacchadhvaü kàryaü vo yadi vahninà . gamyatàü sàdhayiùyàmo vayaü hyagnibhayàt suràþ! . etàvaduktvà maõóåkastvarito jalamàvi÷at . hutà÷anastu bubudhe maõóåkasya ca pai÷unam . ÷a÷àpa sa tamàsàdya na rasàn vetsyasãti vai . taü vai saüyujya ÷àpena maõóåkaü tvarito yayau . anyatra vàsàya vibhurna càtmànamadar÷ayat . devàstvanugraha¤cakrurmaõóåkànàü bhçgåttama! . yattacchçõu mahàbàho! gadato mama sarva÷aþ . agni÷àpàdajihvàpi rasaj¤ànavahiùkçtàþ . sarasvatãü bahuvidhàü yåya¤cãccàrayiùyatha . vilavàsagatàü÷caiva niràhàrànacetasaþ . gatàsånapi saü÷uùkàn bhåmiþ sandhàrayiùyati . tamoghanàyàmapi vai ni÷àyàü vicariùyatha iti>% . jihvà÷ånye triø .

#<ajãkava># ajyà ÷arakùepaõena kaü brahmàõaü vàti prãõàti và--ka . ÷ivadhanuùi .

#<ajãgarta># ajyai gamanàya gartamasya . sarpe . vàhvàø i¤ . àjãgartastadapatye puüstrã .

#<ajãrla># naø jé--bhàve kta naø taø . jañharànalamàndyena bhuktànnàderapàke, naø 7 baø . rogabhede . %<bhavedajãrõaü prati yasya ÷aïkà snigdhasya jantorbalino'nnakàle . pårbaü sa÷uõñhãmabhayàsa÷aïkaþ saüprà÷ya bhu¤jãta hitaü hi pathyamiti>% cakraø . %<ajãrõe bheùajaü vàri jãrõe bàri balapradamiti>% vaidyakam . kartari kta jãrõovçddhaþ . tadbhinne triø .

#<ajãva># triø nàsti jãvo jãvanaü và yasya . jãvarahite ghañàdau, mçte, jantumàtre ca .

#<ajãvani># strã na + jãva--ani . àkru÷yamàne jãvanàbhàve ninditajovane ca %<ajãvanistava bhåyàt>% iti mugdhaø . %<tasya bhåyàdajãvaniriti>% .

#<ajura># triø aja--kurac vyabhàvaþ . vega÷ãle balavati %<avakrakùiõaü vçùabhaü yathàjuramiti>% vedaþ .

#<ajeya># triø jetuma÷akye ji--yat naø taø . jayàyogye . ajeyàkhye ghçte naø . %<pivedghçtamajeyàkhyamiti>% vaidyakam .

#<ajaikapàda(d)># puø ajasya chàgasya ekaþ pàda iva pàdo yasya upamàø baø na pàdasyantyàkàralopaþ . rudravi÷eùe, taddevatàke pårbabhàdrapadanakùatre ca . pàcchabdena samàse ajaikapàdapi tatràrthe . vãrabhadra÷ca 1 ÷ambhu÷ca 2 girã÷a÷ca 3 mahàya÷àþ . %<ajaikapàda (4) hirbudhnaþ 5 pinàkã 7 càparàjitaþ 7 . bhuvanàdhã÷vara÷caiva 8 kapàlã ca 9 vi÷àmpate! sthàõu 10 rbharga÷ca 11 bhagavàn rudràstvekàda÷a smçtà>% ityukteùu ekàda÷asu rudreùu madhye caturthe rudre . anyatra tu ajaikapàdarhirbudhnà 3 viråpàkùa÷ca 4 revataþ 5 . hara÷ca 6 bahuråpa÷ca 7! tryambaka÷ca 8 sure÷varaþ 9 . rudrà ekàda÷a proktà jayanta 10 ÷càparàjitaþ 11 ityevaü tadbhedàþ . eteùàmeva dhyànàni vakùyante . tena aja iti nàmàntaraü ekapàditi ca nàmàntaramiti draùñavyam . %<tena ajanàmà mahàrudram>% ityàdi ajasya dhyànam . %<ekapàdàbhidho vipretyàdi>% ekapàdasya dhyànamiti vakùyate

#<ajjåkà># strã arjayati yà sà arji--åka, pçø rakàrasya jatvam . ve÷yàyàm . nàñya evàsya prayogaþ nànyatra .

#<ajjhañà># strã ajati doùaü kùipati aj--kvip jhañati saühanyate jhaña--ac tataþ karmaø pçø kutvavãbhàvàbhàvaþ . (bhuüi àmalà) iti prasiddhe vçkùe .

#<ajjhala># naø a¤cati kvip ak halati vilikhati hala--ac karmaø pçø na kutvam . carmàdimaye pratiyodhàyudhapratirodhake (óhàla) iti khyàte phalake .

#<aj¤a># triø na jànàti j¤à--ka naø taø . j¤àna÷ånye caitanya÷ånye, vi÷eùaj¤àna÷ånye, mårkhe, vedàntimatasiddhàj¤ànaråpapadàrthavati ca . taihi ahamaj¤a ityanubhavasya aj¤ànaviùayatvaü svãkriyate aj¤àna¤ca na j¤ànàbhàvaþ kintu padàrthàntaraü taccàj¤àna÷abde vistareõa vakùyate . pràj¤aþ prakarùeõàj¤aþ suùu ptyavasthàpanne jãve tadànãü vi÷eùaj¤ànàbhàvàt pràj¤atvam . acetane, jaóe, %<vatsavivçddhinimittaü kùãrasya yathà pravçttiraj¤asyeti>% sàükhyakàø . alpaj¤e, ki¤cijj¤e ca .

#<aj¤àta># triø na j¤àtaþ . j¤ànàviùayãbhåte padàrthe . %<aj¤àtakula÷ãlasya vàsodeyo na kasyacit>% iti hitopaø .

#<aj¤àna># naø na j¤ànam . j¤ànàbhàve, j¤ànavirodhini tadabhàve %<tatràj¤ànaü dhiyà na÷yediti>% vedàntimatasiddhe padàrthàntare ca %<aj¤ànenàvçtaü j¤ànaü tena muhyanti jantava>% iti gãtà . aj¤ànatimiràndhasya j¤ànà¤jana÷alàkayeti, gurunatiþ . aj¤àna¤ca j¤ànàbhàva iti naiyàyikàþ . padàrthàntaramiti vedàntinaþ . tathàhi ahaü na jànàmi ahamaj¤a ityàdivi÷iùñànubhavaþ sàrvalaukikaþ sa ca j¤ànàbhavaviùaya iti naiyàyikairyaduktaü tanna yuktaü vi÷iùñabuddhau vi÷eùaõa j¤ànasya hetutàyàþ sarvavàdisiddhatayà àtmadhirmikaj¤ànàbhàvaprakàrakaj¤àne janayitavye tadvi÷iùñaj¤ànàbhàvaghañakaj¤ànaråpasya vi÷eùaõasya j¤ànaü pårbamapekùitam àtmani tàdç÷e j¤àne ca tadànãü sati kathaïkàraü j¤ànàbhàvavi÷iùña buddhiþ syàt yasmin dharmiõi j¤ànamasti tatra j¤ànàbhàvaj¤ànasya bàdhitatvameva abhàvabuddheþ pratiyogij¤ànarodhitàyàþ sarvamasmatatvàt . ki¤ca j¤ànàbhàvaþ kiü j¤ànasàmànyàbhàva uta tatpràgabhàvaþ atha taddhvaüso và tatra viùayo bhavati, nàdyaþ pårboktayuktyà j¤ànàbhàvànubhavàsambhavena pratyàkhyàtatvàt . na dvitãyaþ pràgabhàvasya sàmànyadharmànavacchinnapratiyogitàkatayà tattajj¤ànapràgabhàvasyaiva viùayatà vàcyà sà ca na sambhavati sàmànyàkàreõa j¤ànàbhàvasyaiva pratãyamànatvàt anyathà j¤ànavatyapi puruùe tàdç÷apratãtiþ syàt agre janiùyamànànantaj¤ànapràgabhàvànàmàtmani sattve'pi teùà¤ca tattajj¤ànapratiyogikatvena j¤ànasàmànyavi÷iùñabuddhau virodhitàbhàvàt . nàntyaþ pràgabhàvarãtyà tasyàpi pratyàkhyàtatvàt . atastàdç÷ànubhavasya viùayarakùàrthaü j¤ànàbhàvàtiriktamaj¤ànaü kalpanãyam . taccànumànenaiva . anumàna¤cetthamuktaü prameyavivaraõopanyàse . vivàdàdhyàsitaü j¤ànaü svapràgabhàvàtiriktasvaviùayàvaraka saviùayakavastupårbakaü bhavitumarhati prakà÷atvàt andhakàre prathamotpannapradãpaprabhàvaditi . yathà andhakàre prathamotpannà pradãpaprabhà svaviùayasya ghañàderàvarakatamoråpapadàrthapårbikà evaü j¤ànamapi prakà÷atvasàmyàt svaviùayasya ghañàderàvarakaü ka¤cit padàrthaü samànaviùayakaü niyatam pårbamapekùate . utpanne ca j¤àne pradãpyaprabhayà tama iva tannivartate j¤ànapràgabhàvena siddhasàdhanatàvàraõàya svapràgabhàvàtirikteti vi÷eùaõam . tacca aj¤ànaü j¤ànavirodhi sattvàsattvàbhyàmanirvacanãyam . tacca ÷uktikàdyaj¤ànaü ÷uktau rajatàdikamiva brahmaõi prapa¤camutpàdayati . ataeva tadbhàvaråpaü bhàvasyaiva bhàvapadàrthopadànatvasambhavàt . abhàvasya tu adhikaraõasvaråpatvàïgãkàràt na bhàvasyàbhàvopàdànatvavyàghàtaþ . tasya bhàvaråpatve'pi na traikàlikàbàdhyatvaråpam sattvaü tattvaj¤ànena bàdhyatvàt nàpi pràtãtikarajatàdivadasattvam vyavahàrayogyatvàt . ataþ sadasadbhyàmanirvacanãyaü vyavahàrikasattvavat yat ki¤cit bhàvaråpaü padàrthàntaramevàj¤ànamiti susthitam . asya càj¤ànasya dve ÷aktã àvaraõaü vikùepa÷ca tatra yà kadàcit svaviùayamàvçõoti (viùayatvasaüpràptyanarhaü karoti) sà àvaraõa÷aktiþ yà tu svakàryabuddhivçttyà indriyàdidvàrà viùayade÷aü pràpya viùayagataü svakàraõaniùñhavaraõa÷aktiü nà÷ayati sà vikùepa÷aktiþ yathoktaü %<buddhivçtticidàbhàsau dvàvetau vyàpnuto ghañam . tatràj¤ànaü dhiyà na÷yet àbhàsàttu ghañaþ sphurediti>% . yathà ca ÷uktiviùayàj¤ànaü svaviùaya÷ukti màvçtya sva÷aktyaiva tatra utpàditaü rajataü viùayãkçtya tadgatamàvaraõa÷aktiü nà÷ayati evaü brahmaviùayakàj¤ànaü sva÷aktyaiva brahmaõi utpàditaü prapa¤caü viùayãkçtya tattadàkàrabuddhivçttiråpà vikùepa÷aktiþ tadgatàvaraõa÷aktiü nivàrayatãti dçùñànusàriõãyaü kalpanà . adhikamàkare draùñavyam . nàstivi÷iùñaj¤ànamasya . vi÷iùñaj¤ànàbhàvavati aj¤e triø .

#<ajman># strã ajati gacchati svargaü dànenànayà ajakaraõe manin na vãbhàvaþ . gavi, iti niruktakàraþ .

#<a¤cati># puø naø anca--gatau kartari ati . vàyau, gantari triø .

#<a¤cala># puø a¤cati pràntam anca--alac . vastraprànte %<kùãõà¤calamiva pãnastanajaghanàyàþ kulãnàyàþ>% iti bhåmau dattvà padamiha samàdhehi celà¤cale'sminniti ca udbhaññaþ . pràntabhàge %<dçga¤calaiþ pa÷yati kevalaü manàgiti>% udbhaññaþ .

#<a¤cita># triø anca--kta . påjite, àku¤cite ca . %<apikha¤janama¤janà¤citamiti>% naiùaø . %<a¤citasavyapàda iti>% bhaññiþ . %<a¤citaþ ÷ålapàõiriti>% puràø . grathite ca %<ardhà¤cità satvaramutyitàyà>% iti raghuþ .

@<[Page 94a]>@
#<a¤jana># naø ajyate'nena anja--karaõe lyuñ . kajjale . %<api kha¤janama¤janama¤janà¤citamiti>% naiùaø . %<maitraü prasàdhanaü snànaü dantadhàvanama¤janam . pårbàhõaeva kurvãteti>% smçtiþ . %<vilocanaü dakùiõama¤janena saübhàvyeti>% raghuþ . a¤janavi÷eùà÷ca su÷rute dar÷ità yathà %<catvàra ete yogàþ syurubhayora¤jane hitàþ . kubjakà÷oka÷àlàmrapriyaïgunalinotpalaiþ .. puùpairhareõukçùõàhvàpathyàmalakasaüyutaiþ . sarpirmadhuyutai÷cåõai rveõunàóyàmavasthitaiþ .. a¤jayed dvàvapi bhiùak pitta÷leùmavibhàvitau . àmrajambådbhava puùpa tadrasena hareõukàm .. piùñvà kùaudràjyasaüyuktàü prayojyamatha và¤janam . nalinotpalaki¤jalkagairikai rgo÷akçdrasaiþ .. guóikà¤janametadvà dinaràtryandhayorhitam . rasà¤janarasakùaudratàlã÷asvarõagairikam .. go÷akçdrasamaüyuktaü pittopahatadçùñaye . ÷ãtaü sauvãrakaü vàpi piùñvàtha rasabhàvitam .. kårmapittena matimàn bhàvayedrauhitena và . cårõà¤janamidaü nityaü prayojyaü pitta÷àntaye .. kà÷marãpuùpamadhukadàrvãlodhrasà¤janaiþ . sakùaudrama¤janantadvaddhitaü netràmaye sadà .. srotojaü saindhavaü kçùõàü reõukà¤càpi peùayet . ajamåtreõa tà vattyaþkùaõadàndhyà¤jane hitàþ .. kàlànusàrivàü kçùõàü nàgaraü madhukaü tathà . tàlã÷apatraü kùaõade gàïgeya¤ca ÷akçdrase .. kçtàstà vartayaþ piùñvàchàyà÷uùkàþ sukhàvahàþ . manaþ÷ilàbhayàvyoùabalàkàlànusàrivàþ .. saphenà vartayaþ piùñà÷chàgakùãrasamanvitàþ . gomåtrapittamadirà÷akçddhàtrãrase pacet .. kùudrà¤janaü rase cànyadyakçtastraiphale'pi và . gomåtràjyàõavamalapippalãkùaudrakañphalam .. saindhavopahitaü yu¤jyànnihitaü veõugahvare . medoyakçdghçta¤chàgaü pippalyaþ saindhavaü madhu .. rasamàmalaka¤càpi pakkaü samyaïnidhàpayet . ko÷e khadiranirmàõe tadvatkùudrà¤janaü hitam .. hareõumagadhàjàsthimajjailàyakçdanvitam . ÷akçdrasenà¤janaü và ÷leùmaprahatadçùñaye .. vipàcya godhàyakçdardhapàñitaü supåritaü màgadhikàbhiragninà . niùevitaü tatsakçda¤janena nihanti naktàndhyamasaü÷ayaü khalu .. tathà yakçcchàgabhavaü hutà÷ane vipàcya samyagmagadhàsamanvitam . prayojitaü pårbavadà÷vasaü÷ayaü jayet kùapàndhyaü sakçda¤janannçõàm .. plãhà yakçccàpyapabhakùite ubhe prakalpya ÷ålye ghçtatailasaüyutam . te sàrùapasnehasamàyute'¤janaü naktàndhyamà÷veva hataþ prayojite . nadãja÷imbãkañukànyathà¤janammanaþ÷ilà dve ca ni÷e yakçdrase . sa candaneyaü guñikàtha và¤janaü pra÷asyate vai divaseùvapa÷yatàm>% iti .. sauvãre, rasà¤jane ca . a¤janavarõo'styasya . ar÷aø ac . jyeùñhadiggaje puø uttaradiggajayoùiti ke÷ariyoùiti vànaryà¤ca strã . %<a¤janàgarbhasambhåto vàyuputtro mahàbala iti>% tantram . bhàve lyuñ . mi÷rãkaraõe, lepane vyaktikaraõe màlinye ca naø %<nira¤janaü divyamupaiti sàmyamiti>% niravadyaü nira¤janamiti ca ÷rutiþ . a¤jaõic--yuc . ÷akyalakùyàrthàtiriktàrthabodhake àlaïkàrikokte vya¤janàvçttiråpe ÷abda÷aktibhede strãø %<anyàrthadhãkçt vyàpçtira¤janeti>% kàvyaprakà÷aþ . tata eva bhàve lyuñ tatravàrthe naø .

#<a¤janake÷o># strã a¤janamiva ke÷o yasyàþ 5 taø . ke÷asaüskàrake haññavilàsinãnàmake grandhadravye . yatsaüyogàt ke÷asyàtãva kçùõatà syàt .

#<a¤jana÷alàkà># strã a¤janasàdhanaü ÷alàkà . a¤jana dànàtha ÷àlàkàyàm %<j¤ànà¤jana÷alàkayeti>% gurunatiþ .

#<a¤janàgiri># puø a¤janavarõo giriþ kiü÷ukàø dãrghaþ . nãlaparvate tadvivaraõaü nãlagiri÷abde .

#<a¤janàdri># puø a¤janamiva kçùõaþ adriþ . nãlaparvate %<a¤janàdrinibhàü ÷yàmàmiti>% kàlãdhyànam .

#<a¤janàdhikà># strã a¤janàdadhikà kçùõatvàt 5 taø . (àjanài) iti khyàte kãñabhede .

#<a¤janàvatã># strã a¤janaü vidyate'syàþ adhikakçùõavaõatvàt a¤jana + matup vatvaü dãrghaþ . ã÷ànakãõasya hastinyàm . kàlà¤janavçkùe puø .

#<a¤janikà># strã a¤janavarõo'styasyàþ ñhan kàpi pårbàkàrasya ittvam . (àjanài) iti prasiddhe a¤janàkhye kãñabhede . a¤janà svàrthe kan . pratãkadiggajastriyàm . purohiø yak . à¤janikyam tadbhàve naø .

#<a¤janã># strã ajyate candanakuïkumàdibhirasau anaja--karmaõi lyuñ ïãp . kuïkumàdyanuliptàyàm striyàm . karaõe lyuñ . kañukàvçkùe, kàlà¤ja navçkùe ca . %<a¤janãdàrukàùñhamayastambhaþ maitràvaruõaþ>% iti yàj¤ikàþ nyàyyàyàü striyà¤ca .

#<a¤jali># puø anja--ali . saüyutakarapuñe, ÷ravaõa¤jalipuñapeyamiti veõãø . %<nyàyaprasånà¤jaliriti>% udayanaþ kuóavaparimàõe ca a¤jaliparimitadravyeca %<prakãrõaþ puùpàõàü haricaraõayora¤jalirayamiti>% veõãø .

#<a¤jalikà># strã a¤jaliriva kàyati prakà÷ate kai--ka ñàp . bàlamåùikàyàm .

@<[Page 95a]>@
#<a¤jas># naø anakti gacchati mi÷rayati và'nena anju--gatau mi÷raõe ca asun . vege, bale, aucitye ca . %<a¤jasa upasaükhyànamiti>% vàrtikàt tçtãyàyàþ aluk . a¤jasàkçtam . %<a¤jaþ samudramapajagmuràpa>% iti vedaþ .

#<a¤jasa># triø anja--asac . sarale abakre .

#<a¤jasà># avyaø anja--bhàve ac a¤jaü gatiü vilambaü và syati so--bàø kà . vilambàkùame, ÷aighrye, yàthàrthye ca . %<raso'¤jasà ÷àsatà raja>% iti vedaþ .

#<a¤ji># puø ajyate'nena anja--karaõe in . tilakàdau cihne %<agnaye'nãkavate rohità¤jiranaóvàniti>% yaø rohito rakto'¤jistilako'syeti vedadãpaþ . %<tasmai dantà¤jaye iti>% bhavadeve vedamantraþ .

#<a¤jiùñha(ùõu)># puø anakti svabhàbhirvi÷vas . anja--iùñha--(ùõu)ca . sårye .

#<a¤jã># strãø a¤ji + và ïãp . peùaõayantre, maïgale ca .

#<a¤jãra># puø anja--bàø ãran (peyàrà) iti khyàte vçkùe .

#<aña># gatau bhvàdiø sakaø paraø señ . añati àñãt . %<bho vañã bhikùàmañeti>% siø kau . pari + parito bhramaõe paryañan .

#<aña># gagau idit bhvàø àtmaø sakaø señ . àõñate àõñiùña .

#<añani(nã)># strã añati maurvãm aña--ani và ïãp . dhanuragre guõàropaõasthàne .

#<añaru(rå)ùa># puø añati bhramati aña--ac taü roùati hinasti ruùa--ka, añaiþ añadbhirvà råùyate na yujyate råùa--ka và . (vàsaka) iti khyàte vçkùe .

#<añavi(vã)># strã añanti carame vayasi yatra aña--avi và ïãp . vane . vindhyàñavãti kàø vindhyagirisannikçùña prasiddhavanam . %<kàntàraprade÷eùvañavãùu ceti>% ràmàø .

#<añà># strã aña--bàø aï . paryañane .

#<añàñyà># strã aña--yaï--bhàve a strãtvàt ñàp . paribhramaõe, vçthàgamane ca . yaïluki . añàñàpyatra .

#<añña># atikrame badhe ca bhvàdiø àtmaø sakaø señ . aññate . àññiùña . dopadho'yaü tena aññiñiùate àññiñat . kvipi at . ñopadhasya tu àñiññiùate añiññat kvip añ .

#<añña># anàdare curàdiø ubhayaø sakaø señ . aññayati te! àñiññat .

#<añña># puø aññayati anàdriyate'nyadyatra añña--àdhàre gha¤ . pràsàdasyoparigçhe, pràcãroparisthasainyagçhe, ca yatra sthità hi narà anyàn hãnatayà nàdriyante, yasmin vasata÷ca anyotkarùe'nàdaraþ . ucce bhç÷e ca triø anne %<añña÷ålà janapadàþ ÷iva÷ålà÷catuùpathà>% iti bhàraø %<aññamannaü ÷åla vikreyaü yeùàmiti>% nãlakaõñhaþ ÷uùke ca naø . kùaumavastre pràsàde ca puø %<sudhàdhavalàññahàseti>% kàdaø . %<dadç÷e nagarã laïkà sàññapràkàratoraõeti>% ràmàø . gçha÷abde pràsàdalakùaõàdi vakùyate .

#<aññañña># avyaø añño'nàdaraþ aññaprakàraþ aññasya guõavàcitayà prakàre dvitvam ÷akandhvàdiø pararåpam . atyucce, %<aññañña hàsama÷ivaü ÷ivadåtã cakàra heti>% caõóã

#<aññana># naø aññyate'nàdriyate ripuranena añña--karaõe lyuñ . cakràkàraphalakàstre . bhàve lyuñ . anàdare naø .

#<aññasthalã># strã aññapradhànà sthalã ÷àø taø . pràsàdapradhàne de÷abhede dhåmàø bu¤ . àññasthalakaþ tadde÷abhave triø .

#<aññahàsa># puø aññenàti÷ayena hàsaþ hasa--gha¤ 3 taø . uccahàse .

#<aññahàsaka># puø aññahàsa iva kàyati kai--ka . kundavçkùe tasya ÷ubhrapuùpatvàt uccahàsatulyatvam .

#<aññahàsin># puø aññamuccairhasati hasa--õini . ÷ive . uccahàsini triø .

#<aññàñña># puø aññaññavat na pararåpam . atyucce sarvotkarùe anàdaràdhikye .

#<aññàlaka># puø añña iva pràsàdagçhamiva alati paryàpto bhavati ala--ac . pràsàdoparisthe gçhe . svàrthe kan . tatràrthe %<gopuràññàlakavatãü harmyapràkàra÷obhanàmiti>% ràø .

#<aññàlikà># strã aññàla + syàrthe kan . iùñakàdinirmite ràjagçhe .

#<aññàlikàkàra># puø aññàlikàü karoti racayati kç--aõ upaø . (ràja) pràsàdakàrake %<kulañàyàü ca ÷ådràyàü citrakàrasya vãryataþ . bhavedaññàlikàkàraþ patito jàradoùata>% ityukte saïkãrõajàtibhede .

#<añha># gatau bhvàdiø paraø sakaø señ . añhati . àñhãt .

#<añha># gatau idit àø bhvàdiø sakaø señ . aõñhate . àõñhiùña .

#<aóa># adyame bhvàdiø paraø sakaø señ . aóati àóãt .

#<aóa># vyàptau svàdiø paraø akaø señ . yeda evàsya prayogaþ . aóõoti . àóãt .

#<aóóa># abhiyoge, samàdhàne ca bhvàdiø paraø sakaø señ . aóóati . àóóãt . dodhapadho'yam aóóióiùati àóóióat . kvip at . óopadhasya tu àóióóiùati àóióóat añ

@<[Page 96a]>@
#<aõa># ÷abde bhvàdiø paraø akaø señ . aõati . àõãt .

#<aõa># jãvane divàø àtmaø akaø señ . aõyate àõiùña .

#<aõa(na)ka># triø aõati yatheccham nadati aõa--ac tataþ kutsàyàm ka . adhame, nindite ca . %<pàpàõake kutsitairiti pà0>% . aõaka kulàlaþ siø kauø . dantyamadhya÷càyamityanye .

#<aõavya># triø aõoþ såkùma÷asya cãnàdikasya bhavanaü kùetram aõu + yat . cãnakàdisamutpattiyogye (sunàbhåbhi) kùetre .

#<aõi># puø strã aõati ÷abdàyate aõa--in . (àrà) iti khyàte rathacakràgrasthite kãlake, såcyàdyagrabhàge ca . strãtve và ïãp . atra àderdãrghatàpãùyate . tena àõiþ àõã .

#<aõiman># puø aõorbhàvaþ aõu + imanic . såkùmatve såkùmaparimàõe, ai÷varyabhede ca yadva÷àt såkùmãbhåya sarvatra gantuü ÷aknoti . ai÷varyàõi ca . %<aõimà laghimà pràptiþ pràkàmyaü mahimà tathà . ã÷itvaü ca va÷itva¤ca tathà kàmàvasàyità>% ityuktàni . eteùàü svaråpàõi ai÷varyapadàrthaniråpaõe vakùyante . %<yathà ke÷aþ sahasradhà bhinnastàvatàõimneti>% vedaþ .

#<aõiùñha># triø ati÷ayena aõu--iùñhan . aõutare atisåkùme . %<annama÷itaü tredhà vidhãyate tasya yaþ sthaviùñho dhàtustatpurãùaü, yanmadhyastanmàsaü, yo'õiùñhastanmana>% iti chàø uø .

#<aõãmàõóavya># puø aõã ÷ålàgraü taccihnitaþ màõóavyaþ . tannàmake munibhede . tasya tatprotatvakathà bhàraø àø paø . %<babhåva bràhmaõaþ ka÷cinmàõóavya iti vi÷rutaþ . dhçtimàn sarvadharmaj¤aþ satye tapasi ca sthitaþ .. sa à÷ramapadadvàri vçkùamåle mahàtapàþ . årdhvabàhurmahàyogã tasthau maunabratànvitaþ .. tasya kàlena mahatà tasmiüstapasi vartataþ . tamà÷ramapadaü pràprà dasyavo loptrahàriõaþ .. anusàryamàõà bahubhã rakùibhirbharatarùabha! . te tasyàvasathe loptraü dasyavaþ kurusattama! . nidhàya ca bhayàllãnàstatraivànàgate bale .. teùu lãneùvatho ÷ãghraü tatastadrakùiõàü balam . àjagàma tato'pa÷yaüstamçùiü taskarànugàþ . tamapçcchaü svato ràjaüstathàvçttaü tapodhanam . katamena pathà yàtà dasyavo dvijasattama! . tena gacchàmahe brahman! pathà ÷ãghrataraü vayam .. tathà tu rakùiõàü teùàü bruvatàü sa tapodhanaþ . na ki¤cidvacanaü ràjannabravãt sàdhvasàdhu và .. tataste ràjapuruùà vicinvànàstamà÷ramam . dadç÷ustatra lãnàstàü÷cauràü staddra vyameva ca .. tataþ ÷aïkà samabhavadnakùiõàü taü muniü prati . saüyamyainaü tato ràj¤e dasyåü÷caiva nyavedayan .. taü ràjà saha tai÷caurairanva÷àdbadhyatàmiti . sa rakùibhistairaj¤àtaþ ÷åle proto mahàya÷àþ .. tataste ÷åla àropya taü muniü rakùiõa stadà . pratijagmurmahãpàlaü dhanànyàdàya tànyatha .. ÷ålasthaþ sa tu dharmàtmà kàlena mahatà tataþ . niràhàro 'pi viprarùirmaraõaü nàbhyapadyata . dhàrayàmàsa ca pràõànçùãü÷ca samupànayat .. ÷ålàgre tapyamànena tapastena mahàtmanà . santàpaü paramaü jagmurmunayastapasànvitàþ .. te ràtrau ÷akunà bhåtvà sannipatya tu bhàrata! . dar÷ayanto yathà÷akti tamapçcchan dvijottamam .. ÷rotumicchàmahe brahman! kiü pàpaü kçtavànasi . yeneha samanupràptaü ÷åle duþkhabhayaü mahat .. vai÷ampàyan uvàca . tataþ sa muni÷àrdålastànuvàca tapodhanàn . dopataþ kaü gamiùyàmi na hi me'nyo'paràdhyati .. taü dçùñvà rakùiõastatra tathà bahutithe'hani . nyavedayaüstathà ràj¤e yathàvçttaü naràdhipa! .. ÷rutvà ca vacanaü teùàü ni÷citya saha bandhubhiþ . prasàdayàmàsa tadà ÷ålasthamçùisattamam .. ràjovàca . yanmayàpakçtaü mohàdaj¤ànàdçùisattama! . prasàdaye tvàü tatràhaü na me tvaü kroddhumarhasi .. evamuktastato ràj¤à prasàdamakaronmuniþ . kçtaprasàdaü ràjà taü tataþ samavatàrayat .. avatàrya ca ÷ålàgràttacchålaü ni÷cakarùa ha . a÷annuvaü÷ca niùkraùñuü ÷ålaü måle sa cicchide .. sa tathàntargatenaiva ÷ålena vyacaranmuniþ . tenàtitapasà lokàn vijigye durlabhàn paraiþ . aõãmàõóavya iti ca tato lokeùu gãyate>% iti ..

#<aõãyas># triø ati÷ayena aõuþ aõu + ãyasun . aõutare atisåkùme %<aõãraõãyàn mahato mahãyàn iti>% ÷rutiþ . striyàü ïãp .

#<aõu># triø aõa--un . kùudre, såkùmaparimàõavati, dravye, le÷e ca . (cinà, kàïanã, ÷yàmà) prabhçti såkùmadhànye puø . %<anaõuùu da÷amàü÷o'õuùvathaikàda÷àü÷a>% iti lãlàø . aõu÷abdohi parimàõavi÷eùavàcã . tatra parimàõasya catasrovidhà sthçlasåkùmadãrghahrasvatvaråpàþ %<athàde÷onetineti>% ityupakramya %<asthålamanaõvahrasvamadãrghamityàdi>% ÷rutyà caturvidhaparimàõasyaiva brahmaõi niùedhena parimàõacàturvidhyalàbhaþ etanmålakameva ÷àrãrakabhàùye, vai÷eùikasåtre, nyàyakadalyà¤ca uktabhedamàdàyaiva parimàõacàturvidhyamuktam . tatràrambhakadravyabhåyastvàbhåyastvàbhyàü sthålasåkùmatve hrasvadãrghatve tu tattacchabde vakùyete . eva¤ca såkùmapadàrthe àrambhakàlpatvàt aõutva yatra càrambhakadravyàntaraü nàsti sa tàdç÷aparimàõavattvàt paramàõurityucyate . eva¤ca aõu÷abdasya ÷uklàdi÷abdavat aõutvaparimàõavi÷iùñadravyavàcakatvam . aõutva¤ca såkùmatvam atisåkùmatva¤ca . tatra såkùmaparatvena sarùapacãnakàdidravyàõàmàrambhakadravyàlpatvàt tatra pravçttiþ . tadabhipràyeõaiva %<anaõuùu da÷amàü÷o'õuùyathaikàda÷àü÷a>% iti lãlàø . ÷rutau ca %<aõoraõãyàniti>% nirde÷aþ . atisåkùmaparatve ca %<nityà syàdaõu lakùaõeti>% bhàùàø tasya nityatva¤ca àrambhakàvayavà bhàvàt %<anityà ca bhavedanyà saivàvayavayoginãti>% bhàùàparicchede'vayavayogenaivànityatvakathanàt paramàõostadabhàvenaiva nityatvaü bhaïkyoktamiti naiyàyikàþ . vedàntinastu såkùmabhåtànàmapi brahmaõa utpattimurarãcakruþ . yathà ca etanmatayãþ yuktàyuktatve tathà àrambhavàda÷abde vakùyate . såkùmàrthagràhitvena aõubuddhirityàdau, aõurjãva ityàdau ca durj¤eyatvena tatraitasya bhàktatvam . eva¤ca aõutvaparimàõaråpaguõamàdàya tadvatyevàsya pravçttiþ tena tatra triø striyàntu guõavacanatayà và ïãp . aõvã . aõvyomàtràvinà÷inyo da÷àrdhànà¤ca yaþ smçtà iti manuþ . %<asthålamanaõu ityàdi>% ÷rutiþ atra na¤tatpuruùa samàsaniùpannasya anaõu÷abdasya %<paravalliïgaü dvandvatatpuruùayoriti>% pàõinyukteþ paravalliïgatvena aõu÷abdasyàpi napuüsakatva mityavasãyate . adhikaü paramàõu÷abde vakùyate .

#<aõuka># triø aõuprakàraþ aõu--sthålàø kan . aõuprakàre svàrthe kan . aõu÷abdàrthe cãnakàdidhànye puø .

#<aõutva># naø aõorbhàvaþ . aõuparimàõe .

#<aõudharma># puø aõuþ såkùmo durvij¤eyo dharmaþ . durbodhe dharme %<nahi subodhãpyaõureùa dharma iti>% puràø .

#<aõubhà># strã aõvã såkùmà bhà dãptiryasyàþ baø . vidyuti .

#<aõumàtra># triø aõuþ parimàõamasya aõu + màtrac . alpaparimàõe %<sa aõumàtreõa na saübadhyate>% iti ÷àrãrakabhàø .

#<aõurevatã># strã aõuþ såkùmà revatã tàreva . dantivçkùe .

#<aõuvãkùaõa># naø aõuþ såkùmo vãkùyate'nena karaõe lyuñ . såkùmapadàrthadar÷anasàdhane yantrabhede, bhàve lyuñ . såkùmapadàrthàlocane naø .

#<aõuvrãhi># puø karmaø . såkùmadhànye ÷yàmàdau cãnakàdau ca .

#<aõóa># naø amanti saüprayogaü yànti anena ama--óa ñavargàditve'pi óasya nettvam . puüso'vayavabhede muùke, pakùióimbe, %<tadaõóamabhavaddhaimaü sahasràü÷usamaprabhamiti>% manuþ . %<brahmàõóabhàõóodarabhràmyaditi>% vãraø . vãrye ca . svàrthe kan . tatraiva . asmin kukkuñyàdãnàü puüvat . kukkuñàõóam .

#<aõóakañàha># naø aõóaü brahmàõóaü kañàhamiva pràõijàtakçtakarmapàkasàdhanatvàt . ÷ubhà÷ubhakarmapàkasàdhane brahmàõóa golake . %<tadbrahmàõóakañàhasaüpuñatañe>% iti siø ÷iø goø .

#<aõóakoñarapuùpã># strãø aõóamiva koñare madhye puùpaü yasyàþ jàtitvàt ïãp . nãlavuhnàvçkùe .

#<aõóakoùa(÷a)># puø aõóasya muùkasya koùa(÷aþ) ivàvarakatvàt . aõóàkàre carmàvçte puücihnabhede .

#<aõóaja># puø aõóàt óimbàt jàyate jana--óa . aõóajàte pakùiõi, sarpe, matsye, (kàükalàsa) iti khyàte kçkalàse ca . aõóajàtamàtre triø . mçganàbhikaståryàntu strã %<aõóajàstu pakùiõaþ sarpà nakrà matsyàþ kacchapà>% ityàdayaþ sarva evàõóajàtatvàt aõóajàþ . teùàmutpattiprakàraþ padàrthàdar÷e dar÷ito yathà %<aõóato vartulãbhåtàcchukra÷oõitasaüyutàt kàlena bhinnàt pårõàtmà nirgacchan prakramiùyatãti>% . aõóajàtàdayo'pyatra .

#<aõóàlu># puø aõóaþ astyasya aõóa + àluc . óimbavi÷iùñe matsye .

#<aõóira># puø aõóaþ pumavayavabhedaþ asyàstãti aõóa--ãran . vi÷iùñasàmàrthyavati puruùe, samarthe ca .

#<ata># vandhane idit bhvàø paraø sakaø señ . antati . àntãt %<samantati kapota iva gatadhimiti>% vedaþ .

#<ata># bandhane bhvàdiø paraø sakaø señ . atati . àtãt .

#<ata># pràpaõe, sàtatye, gatau ca bhvàdiø paraø sakaø señ . atati . àtãt . kta atitaþ . in (padàtiþ) %<atithirabhyatati gçhàn prati>% iti vedaþ .

#<at># avyaø ata--kvip . à÷carye . åryàdiø . adbhutam .

#<ataka># puø atati satataü gacchati ata--kan . pathike .

#<ataña># puø tañyate àhanyate'mbhasà iti tañaü jalàdhàtasthànaü tannàsti yasya baø . (àóarãri) prasiddhe àlambanasthàna÷ånye, %<manorathànàmatañaprapàtàþ>% iti . parvatàdyuccasthàne, bhåmeradhobhàge ca .

#<atathocita># triø na tathàråpamucitaü yasya . yasya yadråpamucitaü tadvirodhiråpàpanne .

#<atadguõa># puø %<tadrå pànanuhàrastu hetau satyapyatadguõa iti>% darpaõokte arthàlaïkàrabhede, hanta sàndreõa ràgeõa bhçte'pi hçdaye mama . guõagaura! niùaõõo'pi kathaü? nàma na rajyasãti . atràtiraktahçdayasaübandhàt ucitamapi raktatvaü na niùpannamiti hetusadbhàve'pi tadråpànanuharaõàttathàtvam .

#<atadguõasaüvij¤àna># puø na tasya guõãbhåtasya samyak j¤ànaü yatra . ÷àbdikokte bahuvrãhibhede . yathà labdhakarõamàdàyetyàdau guõãbhåtakarõàderapi dharmidvàrà ànayane'nvayastathà dçùñasamudramànayetyàdau guõãbhåtasya samudrasya nànayane'nvayaþ ityataþ lambakarõaityàdistadguõasaüvij¤ànaþ dçùñasamudra ityàdi÷ca atadguõasaüvij¤ànaþ bahuvrãhiriti bhedaþ . evamudàharaõàntaràõi j¤eyàni .

#<atantra># triø na tantraü kàraõaü tadadhãnà vivakùà và yasya . kàraõànadhãne vivakùà÷ånye ca . %<hrasvagrahaõamatantramiti>% siddhàntakauø .

#<atandra># triø nàsti tandrà nidrà, tatsadç÷am àlasyaü và yasya . nidràrahite, analase ca .

#<atandrita># triø tandrà jàtà'sya tàraø itac naø taø . ajàtanidre analase ca %<atandrità sà svayameva vçkùakàn>% iti kumàø .

#<ataptatanu(nå)># triø na taptà payovratàdinà tanurasya . payovratàdinà dehakàr÷yakàrake . dãrghàntapàñhopyatraiva %<vi÷vato'taptatanårna tadàma>% iti tàø bràø . na taptà taptamudrayà tanurasya . taptamudrayà akçtacihne triø %<nàtaptatanuriti>% ÷ruti statparatayaiva vaiùõavairvyàkhyàtà .

#<atarka># triø tarkyate'nena tarkastarkahetuþ sa nàsti yasya . nirhetuke, tarkahãne ca .

#<atarkita># triø na tarkitam . tarkahetuvyàpàrànusandhànena hañhàdàgate, anumitabhinne ca . %<atarkitamupasthitamiti>% puràø .

#<atala># naø asya bhåkhaõóasya talaü pçùoø idamo'ttvam . maptapàtàlamadhye prathamakhaõóe bhåmeradhobhàge . tallokà÷ca sapta, atala, vitala, sutala, talàtala, mahàtala, rasàtala, pàtàlasaüj¤akà adhodhastiùñhanti teùàü nive÷asthàna¤ca %<svàdådakàntarvaóayànalo'sau pàtàlalokàþ pçñhivãpuñànãti>% siø ÷i goø uktam . vi÷eùastattacchabde vakùyate . tala÷ånye triø nàsti talaþ pratiùñhà yasya . apratiùñhe triø .

#<atalaspar÷a># triø na talasyàghobhàgasya spar÷o yatra vaø . atigabhãre .

#<atalaspç÷># triø na tale spç÷yate karmaõi kvin . agàdhe .

#<atas># avyaø idam + tasil . etaddhetukàrthe %<athàto brahma jij¤àseti>% såtre ataþ÷abdo hetvartha iti bhàùyam . %<athàto dharmajij¤àseti>% jaiø . %<ata÷caràcaraü vi÷vamiti>% kubhàø .

@<[Page 98b]>@
#<atasa># puø ata--gatau asac . vàte . sàtatyàrthakàt ataþ asac, àtmani . gauràditvàt ïãùi atasã . (tisi, masinà) iti khyàte vçkùe strã . %<tasyàtasãsånasamànabhàsa>% iti màghaþ . %<atasãpuùpavarõàbheti>% durgàdhyàne atasã ÷aõa iti smàrtokteþ ÷aõavçkùe ca . tatsåtrajàte kùaumavastre naø .

#<ati># avyaø ata--i . påjàyàm, utkarùe, atikramaõe, ca . svabhàvohyatiricyate %<teùu hàrdã tathàpyatãti>% caõóãø . tatpuruùapårbapadasthaþ atikràntàrthe %<atyàdayaþ kràntàdyarthe dvitãyayeti>% vàø . atiràjã ati÷vã . utkarùàrthe kugatipràdaya÷ceti samàse atidhanamatibalamiti . %<vikramàtikramàbuddhibhç÷àrthàti÷ayeùvatãti>% gaõaratnokte÷ca vikramàdiùu tatra, vikrame atirathaþ, (rathàdhikavikramavàn) atikrame, atimati (buddhyatikramaþ) abuddhau atigahanam (buddheraviùayaþ) bhç÷e atitaptam (bhç÷ataptam) ati÷aye ativegaþ (ati÷ayito vegaþ) evamanyànyapyudàhàryàõi . asya kriyàyoge upasargatà atikrame påjàyà¤ca karmapravacanãyasaüj¤à tena tadyoge dvitãyàdi tatràtikrame ràjànamati, påjàyàm atistutamityàdau upasargatvabàdhànna ùatvam .

#<atikatha># triø atikràntaþ kathàm . kathanàyogye, a÷raddheye, naùñe ca .

#<atikathà># strã atyutkañà kathà . atyutkañavarõane, vyarthabhàùaõe ca .

#<atikandaka># puø atiriktaþ kandaþ yasya kap . hastikandanàmake vçkùe .

#<atikarùaõa># triø atyantaü karùati kçùa--lyu . atyantatàpadàyake, atyantàkarùake ca .

#<atika÷a># triø atikràntaþ ka÷àm tatprahàramanàdçtya svecchànusàreõa pravçttatvàt atyàø taø . ka÷àprakàramullaïghya yathecchavyàpçte durdànte a÷ve .

#<atikàya># triø atyutkañaþ kàyo'sya . vikañadehe, ràvaõaputre ràkùasabhede puø tatkathà laïkàkàõóe %<cukopa sa mahàtejà brahmadattavaro vibhuþ atikàyo mahàvãrya>% ityupakramya %<àca cakùe mahàtejà ràmàya ràvaõànujaþ . da÷agrãvo mahàtejàþ ràjà vai÷ravaõàtmajaþ . tasya putrã hyasau vãro ràvaõapratimoraõe iti>% tasya sàmarthye vibhãùaõena nivedite lakùõaõena saha tasya yuddhamàsãt tena ca tasya ÷ira÷cicchide iti %<tadàtikàyasya ÷iro jahàreti>% ràmàø laïkàø .

#<atikulva># triø ati + kula--va--kicca . atiloma÷e .

#<atikçcchra># naø atikràntaü kçcchraü prajàpatyaü tadadhikaduþkhasàdhyatvàt %<atyàdayaþ kràntàdyarthe dvitãyayeti>% saø . dvàda÷aràtrasàdhye pràya÷cittaråpe vratabhede %<ekaikaü gràsama÷nãyàt tryahàõi trãõi pårbavat . tryaha¤copavasedantya matikçcchraü caran dvijaþ iti>% manuþ . %<tryahàõi trãõi navàhàni pårbavat pràtaþsàyamayàcitaiþ pràjàpatyavaditi>% raghunandanaþ . prajàpatye hi %<tryahaü pràtastryahaü sàyaü, tryahamadyàdayàcitamiti>% manunaiva pràtaþkàlàdau bhakùaõamuktaü pårbavadityanena taddharmàtide÷aþ . asya puüliïgatvamapi %<atikçcchraþ parõakçcchraþ saumyaþ kçcchràtikçcchaka>% iti vi÷vàmitravacane puüstvanirde÷àt . %<avagurya caret kçcchramatikçcchraü nipàtane iti>% manuþ . ati÷ayitaü kçcchraü pràø saø . atikaùñe . tadvati triø .

#<atikçta># triø maryàdàtikrameõa kçtam . maryàdàtikrameõa kçte padàrthe %<sarvatràtikçtaü loke vyasanàyopakalpate>% iti puràø .

#<atikçti># strã ati + kç--ktin . maryàtikrameõa karaõe . atyàø saø . vçttaratnàkarokte %<tathàtikçtirutkçtiriti>% pa¤caviü÷atyakùarapàdake varõavçttabhede .

#<atike÷ara># puø atiriktàni ke÷aràõyasya baø . kubjakavçkùe .

#<atikrama># puø ati--krama--gha¤ hrasvaþ . ullaïghane . atikràntaþ kramamiti atyàø saø . laïghitakrame triø . dur + ati + krama--karmaõi khal . duþkhenàtikramaõãye triø . %<kàlo hi duratikrama>% iti %<svabhàvo duratikrama>% iti ca puràø . bhàve lyuñ . atikramaõam atraiva naø . bhàve ktin . atikràntiratràrthe strã .

#<atikruddha># puø pràø saø . %<aùñàviü÷atyakùaroya ekatriü÷adathàpi và . atikruddhaþ sa vij¤eyo ninditaþ sarvakarmasu iti>% tantroktamantrabhede . atikopànvite triø .

#<atikråra># puø pràø saø . %<krårà vakrà atikrårà>% iti jyotiùaparibhàùite vakragatyàpanne bhauma÷aniråpakråragrahe . atyantakråre triø . %<triü÷adakùarako mantrastrayastrinda÷adathàpi và . atikrçraþ sa vij¤eyo ninditaþ sarvakarmasu>% iti tantroktemantrabhede puø .

#<atigaõóa># puø atyàø saø %<atigaõóaþ sukarmà ceti>% jyotiùaparibhàùite viùkumbhàvadhi ùaùñheyoge . %<gaõóàtigaõóayornàóãpa¤cakaü parivarjayediti>% jyoø ativçddhogaõóogalaþ . vçddhagaõóe puø . pràø baø . ativçddhagaõóavati triø .

#<atigandha># puø ati÷ayito gandho yasya baø . campakavçkùe . ati÷ayitagandhavati triø .

#<atigandhàlu># puø atigandha + matvarthe àluc . puttradàtçlatà yàm ràjanighaø .

#<atigarvita># triø atyantaü garvitaþ . atyantagarvayukte atyabhimànini garva÷ca àtmani asato guõàderutkarùàbhimànaþ tasyàtyantatvamanyasmin apakarùaj¤ànapårbakatvam .

#<atigava># triø atikrànto gàü buddhyà ùacsamàø . atyantamårkhe atikràntaþ gàü vàcam . vàkpathàtãte avarõanãye ca triø .

#<atigahvara># triø atikrànto gahvaraü durbodhatvena prave÷àyogyatvàt atyàø saø . durbodhe atigahane .

#<atiguõa># puø ati÷ayito guõaþ . ati÷ayavinayadàkùiõyàdau . atikrànto guõam . guõahãne triø . ati÷ayitã guõã'sya pràø baø . utkçùñaguõavati triø .

#<atiguru># puø ati÷ayito guruþ påjyatamatvàt pràø saø . %<trayaþ puruùasyàtiguravo bhavanti pità màtàcàrya÷ceti>% viùõåkte pitràdau . atyantagurutvavati pàradàdau dravye triø . striyàü và ïãp . atigurvã .

#<atiguhà># strã atikrànto guhàü madhyàvakà÷ena . pç÷niparõyàm .

#<atigraha># triø ati÷ayitaþ graho j¤ànaü, svasvakàryasya grahaõaü và yeùàm . svasvaviùayagràhakeùu netràdiùu j¤ànendriyeùu, àdànàdisvasvakàryakàrakeùu vàgàdiùu karmentriyeùu ca . atikrànto graham . atyantadurbodhe triø . ati÷ayito graho j¤ànam . sarvathà samyagj¤àne puø . atigrahaõàdayo'pyuktàrtheùu .

#<atighnã># strã ati÷ayena hanti duþkhaü hana--ñak . duþkhàsambhinne sukhàvasthàbhede .

#<aticarà># strã atikramya svasthànaü saro'ntaraü carati gacchati cara--ac . padminyàm, tattulyàkàravattvàt sthalapadminyàü, padmacàriõyàü latàyà¤ca . atikramaõakàriõi triø .

#<aticàraþ># puø atikramya svasvabhogakàlamullaïghya càraþ rà÷yantaragamanam . jyotiùokte bhaumàdipa¤cakasya svasvàkràntarà÷iùu bhogakàlamullaïghya rà÷yantaragamane . aticàra÷ca grahagati÷abde vakùyamàõena %<ravirmàsaü ni÷ànàthaþ sapàdadivasadvaya>% mityàdinoktabhogakàlabhedollaïghanena grahàõàü ati÷ãghragatayà alpakàlenaiva àkràntarà÷imupabhujya rà÷yantaragamanam . tacca vistareõa grahagati÷abde vakùyate . %<yadàticàraü suraràjamantrãti>% %<aticàraü gate jãve>% iti %<go'jàlikumbhetarago'ticàrama>% iti ca jyotiùam . guroraticàre kàlà÷uddhi÷ca akàla÷abde dar÷ità . atikramya gamane ca .

@<[Page 100a]>@
#<aticàrin># triø ati + cara--õini . pårboktàticàravati grahe . %<aticàrã yadà jãva>% iti jyotiùam . atikramya ati÷ayena và gantçmàtre triø .

#<aticchatra># puø atikrànta÷chatram tulyàkàreõa atyàø saø . (chàtiyà) iti prasiddhe sthalatçõavi÷eùe, (tàlamàkhanà) iti prasiddhe jalatçõabhede ca . svàrthe kan . aticchatrako'pyatràrthe, chatràkàrapatrapuùpavati (sålphà) iti prasiddhe ÷àkabhede tu strã . kùãrasvàmimate chatrà ityeva nàma . chatràtikramakàriõi triø . atikrame'vyayãø . chatràtikrame avyaø .

#<aticchandas># naø atikràntaþ chandaþ vçttànusàrivarõavinyàsabhedam atyàø saø . ukthàdichando'tikrameõa vinyaste'kùaravinyàsabhede %<pràjàpatyà acchandasa>% iti %<acchandasaþ ÷aüsatãti>% ca vedaþ . chando vedo'bhipràyo và . tadatikràntari vedoktakarmahãne, atikràntàbhipràye ca triø .

#<atijagatã># strã atikràntà jagatãü dvàda÷àkùarapàdàmekàkùaràdhikyàt atyàø saø . trayoda÷àkùarapàdake chandobhede . jagatãü bhuvanamatikràntavati triø . puüsi klãve ca hrasvàttaþ .

#<atijava># triø ati÷ayito javoyasya baø . ativegavati drutagàmini ca . pràø saø . ati÷ayitavege puø . %<sagarasantatisantaraõecchayà pracalitàtijayena>% ityudbhañaþ .

#<atijàgara># puø ati÷ayito jàgaro nidràràhityaü yasya baø . nãlavake pakùiõi tasya sarvadà jàgaråkatvàttattvam . nidràràhityavati triø .

#<atióãna># naø atikràntaü óãnaü gatibhedaü atyàø saø . pakùiõàm atidãrghagamane .

#<atita(mà)ràm># avyaø ati + tara(ma)p àmu . atyante %<vegavànatitaràmàyàti cenmàruta>% ityudbhañaþ .

#<atitàra># triø ati÷ayitastàraþ . muktàderati÷aya÷uddhau %<atitàrahàreti>% kàdambaø . atyucca÷abde puø tadvati triø .

#<atitãkùõa># triø ati÷ayena tãkùõaþ kañuraso yasya baø . marãcàdau (sajanà) iti prasiddhe ÷obhà¤jane puø . atitigme puø . tadvati triø .

#<atithi># puø atati gacchati na tiùñhati ata--ithin . adhvayogena àgantuke gçhàgate, %<ekaràtraü hi nivasan hyatithirbràhmaõaþ smçtaþ . anityàsya sthitiryasmàttasmàdatithirucyate>% . naikagràmãõamatithiü vipraü sàïgatikaü tatheti viùõu saø . tasya ca vai÷vadevabaleþ pràgeva påjyatà paratra àhàradànamàtraü yathoktaü manunà %<vai÷vadeve tu nirvçtte yadyanyo'tithiràvrajet tasmà annaü yathà÷akti pradadyàditi>% kintu tasyàpyatithitvameva yathoktaü %<priyo và yadi dveùyo mårkhaþ paõóita eva và . saüpràpto vai÷vadevànte vipraþ so'tithiriùyate>% iti smçtyà . atithipratãkùaõa¤ca muhårtàùñamabhàgaparyantam . %<àcamya ca tataþ kuryàt pràj¤o dvàràvalokanam måhårtasyàùñamaü bhàgamudvãkùyohyatithirbhavet>% iti màrkaø . viùaye ca tasya indriyeùu saüsargamàtrakàle eva cetasi sthitirnottarakàlamiti gatiranumãyate . %<prathamaü pathi locanàtithimiti>% naiùaø .

#<atithipåjà># strã 6 taø . gçhasthakartavyapa¤cayaj¤àntargate nçyaj¤aråpe'tithipåjane atithisatkàràdayo'pyatra .

#<atidàna># naø ati÷ayitaü dànam pràø saø . atyutkañadàne %<atidàne balirbaddha>% iti nãtiø .

#<atidiùña># triø ati + di÷a--kta . atide÷aviùaye yathà %<prakçtivat vikçtiþ kartavyeti>% vàkyena prakçtãbhåtadar÷ayàgàderaïgakàryàõi prayàjàdãni vikçtau pa÷vàdiyàge'tidi÷yante . atide÷onàma itaradharmasya itarasmin prayogàya àde÷aþ iti mãbhàüsàyàü sthitam .

#<atidãpya># puø ati÷ayena dãpyate ati + dãpa--chartari yat . raktacitrake (làlacità) iti khyàte vçkùe .

#<atideva># puø atikràntodevàn atyàø saø . sarvadeva÷reùñhe rudre %<dràvaõàccàtideva iti>% vedaþ .

#<atide÷aþ># puø atikramya svaviùayamullaïghya anyatra viùaye de÷a upade÷aþ atidi÷yate và karaõe karmaõi và gha¤ . %<anyatraiva praõãtàyàþ kçtsnàyà dharmasaühateþ . anyatra kàryataþ--pràptiratide÷aþ sa ucyate . pràkçtàt karmaõo yasmàttat--samàneùu karmasu . dharmaprave÷o yena syàdatide÷aþ sa ucyate>% ityadhikaraõamàlàdhçtàbhiyuktavàkyokte anyatrapràpte'nyadharme tatpràpake ÷àstrabhedeca . yathà %<prakçtivat vikçtiþ kartavyetyàdiþ>% sa càtide÷aþ pa¤cavidhaþ ÷àstràtide÷aþ, kàryàtide÷aþ, nimittàtide÷aþ, vyapade÷àtide÷aþ, råpàtide÷a÷ca . etasya udàharaõàdikamàkare j¤eyam . atide÷a÷ca pràyeõa ivavadàdisàdç÷yavàcaka÷abdena yathà prakçtivat vikçtirityàdi aya¤ca vaidikakarmaõãva vyàkaraõàdi÷àstre, laukike vyavahàre ca vidyate yathà %<iõvadika, ityatra vyàkaraõe råpàtide÷aþ>% %<karmaõà karmavattulyakriya>% ityàdau, puüvadityàdau ca kàryàtide÷aþ, õidvadityàdau nimittàtide÷aþ, vyapade÷ivadbhàvaityàdau saüj¤àtide÷a ityevaü prakàrà atide÷àþsanti .. loke ca gosadç÷ogavayaityàdau råpàtide÷aityàdi . ataevopamànaråpapramàõe asyàtide÷avàkyasya karaõatvaü sahakàribhàvovetyàdi tattacchàstrakàrairaïgãkçtam atide÷ena nirvçttam ñhak . àtide÷ikaü triø . %<àtide÷ikavidhiranitya>% iti paribhàùà .

#<atidhanvan># puø atyutkçùñaü dhanuryasya pràø baø dhanuùo'naï . utkuùñadhanuryukte yodhe . dhanvà maruþ atyàø saø . marusthalàtikramakàriõi triø .

#<atidhçti># strã atikràntà dhçtim aùñàda÷àkùarapàdikàü vçttimekàkùaràdhikyàt atyàø saø . ånaviü÷atyakùarapàdake chandobhede . dhçtirdheryaü santoùo và . tadatikramakàriõi triø .

#<atinu(nau)># triø atikràntonàvam atyàø saø klãve hrasvaþ . naukàtikramakàriõi . puüsi striyàü ca atinauþ .

#<atinidra># avyaø nidrà samprati na yujyate avyayãø . nidràyà ayogyakàle . atikrànto nidràm atyàø saø . atikràntanidre nidràrahite triø . ati÷ayità nidrà'sya . dãrghanidre triø . pràø saø . dãrghanidràyàü strã .

#<atipatti># strã ati + pata--ktin . atipatane, atikrame . %<kàlàtipattau dviguõàmiti>% smçtiþ . padaktin pattirniùpattiþ atyàø saø . aniùpattau strã . %<liïnimitte ëï kriyàtipattàviti>% pàø . kriyàtipattiþ kriyàyà aniùpattiriti vçttiþ . pattiü senàmatikrànte triø .

#<atipatra># puø atiriktaü vçhatpatramasya . hastikandavçkùe .

#<atipa(tha)thin># puø ati÷ayitaþ sundaraþ panthàþ pràø saø ateþ påjàrthatvàt na samàø . satpathe . atãtapathe tu samàø .

#<atipada># triø atikràntaþ padaü caraõam . varõavçttànusàripàdàtikrànte %<atipadà gàyatrã atipadà jagatãti>% .

#<atipanna># triø ati + pada--kta . atikrànte . %<tathàtipanna÷i÷usaüskàrà÷ceti>% muhårtaciø .

#<atiparokùa># triø atikràntam parokùam . pratyakùe, tadviùaye ca .

#<atipàta># puø atikramya pàtaþ gatiþ ati + pata--gha¤ . atikrame %<na cet kàryàtipàtaþ>% iti ÷akuø .

#<atipàtaka># naø atikrànto'tyantaduùñatvenànyat pàtakaü atyàø saø . puüsàü màtçsnuùàduhitçgamanajanye, strãõà¤ca puttrapitç÷va÷uragamanajanye pàtakavi÷eùe . %<màtçgamanaü, duhitçgamanaü, snuùàgamana¤cetyatipàtakànãti>% %<atipàtakinastvete pravi÷eyurhutà÷anamiti>% %<eteùvakçtapràya÷città atipàtakinaþ paryàyeõa kalpaü pacyante>% iti ca viùõu saø . %<sadyo'gniprave÷anatipàtakina>% iti hàrãtaþ . %<atha narakànubhåtaduþkhànàü tiryaktvamuttãrõànàü mànuùye lakùaõàni kuùñhyatipàtakãti>% viùõusaø . pàtakamatikràntavati puõya÷ãle triø .

#<atiprage># avyaø atipragãyate'smin kàle ati + pra + gai--ke . atyantapràtaþkàle . %<nàtiprage nàtisàyaü na ni÷ãthe na coùasãti>% smçtiþ .

#<atipramàõa># triø atikràntaþ pramàõam atyàø saø . pramàõàtikrànte yasya yatpramàõamucitaü tato'dhikapramàõavati . pràø saø . atyantapramàõe vçhatpramàõe naø .

#<atipravçddha># triø atyantaü pramàõàtirekeõa pravçddham . pramàõavatirekeõa vçddhimati . atipravçddhi÷ca nadyàderjalasya tãràdyatikrameõa, kùattriyàdeþ svakartavyatàmåóhatayà maryàdàdyatikrameõa vãryàdhikyena và vçddhiþ %<tasyàtipravçddhasya bràhmaõàn prati anàdara>% iti . %<atipravçddhaü prahitàstravçùñibhiriti>% raghuþ .

#<atipra÷na># puø atikramya maryàdàü pra÷naþ . maryàdàtikrameõa pra÷ne saduttare jàte'pi punarjij¤àsàyàm . yathà vçhadàraõyake yàj¤avalkyaü prati vàlàkyatipra÷naþ tatra brahmamãmàüsàyàm tena kçtàyàmapi vçthàtipra÷nakaraõàt tasya muõóapatanaü såryavaràt jàtamiti vçhadàraõyake'nusandheyam .

#<atiprasakti># strã ati + pra + sanja--ktin . atyantàsaktau, pramaïgamatikramyànyatra sambandhe atiprasaïge ca . lakùyelakùaõasambandhaþ prasaïgaþ, alakùye tatsambandho'tiprasaïgaþ . %<atiprasaktyanàpàdaketi>% jagadã÷aþ .

#<atiprasaïga># puø ati + pra + sanja gha¤ . atiprasaktipadàrthe . prasaïgamatikràntavati triø .

#<atiprasiddha># triø ati + pra + sidha--kta . ativikhyàte subhåùite ca .

#<atiprauóhà># strã prakarùeõa uhyate'tra prauóhaþ vivàhakàlaþ pràø baø ati÷ayità và prauóhà vçddhiyuktà . vivàhayogyakàlàyàm ati÷ayavçddhiyuktàyà¤ca striyàm strãõantu da÷avarùàtãtakàla eva atiprauóhakàlaþ . %<atiprauóhà ca yà nàrãti>% smçtiþ atipravçddhe triø .

#<atibala># triø ati÷ayitaü balaü yasyàþ 5 baø . atyantabalàdhàyi kàyàü pãtavarõàyàü (veóiyàlà) iti khyàtàyàü latàyàü, vi÷vàmitreõa ràmàya datte astravidyàbhede ca strã . yathà %<gçhàõa dve ime vidye balàmatibalàü tathà . na te ÷ramo jarà vàbhyàü bhavità nàïgavaikçtam .. na ca suptaü pramattaü và dharùayiùyanti nairçtàþ . na ca te sadç÷o ràma! vãryeõànyo bhaviùyati . sadevanaranàgeùu lokeùviha pumàüstriùu . na saubhàgye, na dàkùiõye, na buddhi÷ru tipauruùe .. nottare pratipattavye tvattulyo và bhaviùyati . etadvidyàdvayaü pràpya ya÷a÷càvyayamàpsyasi .. balàmativalàü caiva j¤ànavij¤ànamàtarau . kùutpipàse ca te ràma . nàtyarthaü pãóayiùyataþ .. jaya÷ca durgakàntàraprade÷eùvañavãùu ca . sàratàü triùu lokeùu gamiùyasi ca ràghava! .. pitàmahasute hyete vidye càyurbalàvahe . pàtraü tvamasi kàkutstha! vidyayorgrahaõe'nayoþ .. svabhàvajairguõairdivyaiþ karmajairbahulairvçtaþ . bhåyastava guõotkarùamete vidye kariùyataþ .. tato ràmo jalaü spçùñvà prà¤jaliþ praõataþ sthitaþ . pratijagràha te vidye vi÷vàmitràt tapodhanàditi>% . ati÷ayitaü balam pràø saø . atyante bale, sàmarthye, sainye ca naø . atiriktaü balamasya . atyantabalayukte triø %<jayatyatibalo ràmo lakùmaõa÷ca mahàbala>% iti ràmàø . atirathe ca bhàrate atirathaviùayaeva, %<eùa hyatibalomata>% iti bhãùmeõa bhåri÷aþ prayuktatvàt balakàryatvàcca tasya tathàtvam .

#<atibàlà># strã atikrànto bàlaü bàlyàvasthàm . dvivarùavayaskàyàm %<varùamàtrà tu bàlà syàdatibàlà dvivàrùikãti>% smçtyuktàyàm gavi %<ativçddhàmatikç÷àmatibàlàü ca rogiõàm hatvà carediti>% smçtiþ . atyantabàle triø .

#<atibrahmacarya># puø atikrànto brahmacaryam atyàø saø . strãsaïgamakàriõi brahmacaryatyàgini .

#<atibhàraþ># puø atyantobhàraþ gurutvam svakàryakaraõe kùamatàvi÷eùo và . atyantagaurave atyantabhàre, %<na càtibhàraþ samarthànàmiti>% . ati÷aye %<sà muktakaõñhaü vyasanàtibhàràt cakranda vignà kurarãva bhåya>% iti raghuþ . vege ca .

#<atibhàraga># puø atibhàreõa vegena gacchati gama--óa 3 taø . khare a÷vatare gardabhàdvaóavàjàte a÷vabhede .

#<atibhã># strã atibibhetyasyàþ dar÷anàt ati + bhã--kvip . vajrajvàlàyàm . taddar÷ane hi lokànàmatibhãtirlokasiddhà .

#<atibhåmi># strã ati÷ayità bhåmirmaryàdà pràø saø . atimaryàdàyàm, àdhikye ca . %<pràpya manmathamadàdatibhåmiü duþsahastanabharàþ suratasyeti>% màghaþ . atikrame'ghyayãø . maryàdàtikrame'vyaø . bhåmiü maryàdàü và'tikrànte triø .

#<atibhojana># naø atyantaü maryàdàmatikramya bhojanam . yasya yàvat bhojanamucitaü tadatikrameõa bhojane .

@<[Page 102b]>@
#<atimaïgalya># puø atimaïgalàya hitam atimaïgala + yat . vilvavçkùe . pràø baø . atimaïgalahite triø .

#<atimaryàda># avyaø . atikrame avyayãø . maryàdàtikrame . atikrànto maryàdàm atyàø saø . maryàdàmatikràntavati . yasya vastunaþ yàvatã sãmà tadatikrànte nirmaryàde triø .

#<atimàtra># triø atikrànto màtràmalpaü atyàø saø . ati÷ayite, màtràtikramakartari ca . ati÷ayità màtrà pramàõamasya . bhç÷àrthe triø . %<munivrataistàmatimàtrakarùitàmiti>% kumàø . atikràntomàtràü pramàõam atyàø saø . vçhatpramàõe triø .

#<atimàtra÷as># avyaø atimàtra + ÷as . atipramàõakàrakavçttivãpsàrthe .

#<atimàna># puø atyantaþ mànaþ abhimànaþ . anucitàbhimàne %<atimàne ca kaurava>% iti càõakyaþ . atikràntomànaü pramaõàm atyàø saø . pramàõàdhike triø .

#<atimànuùa># triø atikrànto mànuùacaritram atyàø saø . manuùyàyogye divye karmàdau . %<karma tasyàtimànuùamiti>% puràø . tathàbhåte råpàdau ca .

#<atimitra># naø atyantaü paramaü mitram . atyantabàndhave %<janmasampad vipat kùemaü pratyariþ sàdhakobadhaþ mitraü paramamitra¤ceti>% jyotiùokte nçõàü janmatàràvadhi navamàùñàda÷asaptaviü÷àtmake paramamitratàrake ca .

#<atimukta># triø ati÷ayena muktaþ videhakaivalyaü gataþ ati + muca--kartari kta . nirvàõamuktimati . atikrànto muktàü ÷aubhryàt atyàø saø . màdhavãlatàyàü, tini÷avçkùe ca puø .

#<atimuktaka># triø atimukta + svàrthe kan . nirvàõamuktimati ati÷ayitamukte ca . mucà bhàve kta ati÷ayena muktaü banghahãnatà yasya kap . tindukavçkùe, tàlavçkùe ca puø .

#<atimukti># strã atyantà muktiþ . videhakaivalye tattvaj¤ànànantaram %<tasya tàvadeva ciraü yàvat vimokùye iti>% ÷rutidar÷ite ÷arãratyàge, atimokùàdayopyatràrthe puø .

#<atimçtyu># puø atikrànto mçtyum atyàø saø . mokùe %<tameva viditvà'timçtyumeti nànyaþpanthà vidyate>% iti ÷rutiþ . svàdçùñàdibhiþ ÷arãrasaübandhohi janma, tadviyoga÷ca maraõam tadabhimàninojãvasya . sati ca j¤àne tanmålàj¤àne nivçtte taddhetuka÷arãrasaübanvàdikaü tantudàhe pañadàhavat svayaü nivartate ata eva j¤ànavato dehàdisaübandhaü ÷rutirniràsa %<a÷arãraü bàva santaü priyàpriye na smç÷ata iti>% . tathà ca dehasaübandhàbhàve kathaü maraõasambhavaþ . %<na jàyate mriyate và katha¤ciditi>% gãtàvàkyena tasya maraõaniùedhàt . %<na tasya pàõàhyutkràmanti ihaiva samavalãyante>% iti ÷rutyà tattvaj¤àninaþ pràõotkrabhaõaråpamaraõaniùedhena j¤ànino na mçtyuriti vedàntisiddhàntaþ . anyamate tu etaddehàt pràõotkràntàvapi na punardehasambandhottaraü punarmaraõamiti tadràhityameva mokùa iti bhedaþ . ataevoktaü ÷rutyà %<mçtyumukhàt pramucyate>% iti tena punarmçtyukàraõãbhåtàdçùñakùaya eva j¤ànena janyate %<j¤ànàgniþ sarvakarmàõãti>% ÷àstreõa pràrabdhakarmàriktakarmakùayasyaiva j¤ànena sàdhyatàyàþ sarvasammatatvàt viduùa÷ca etaddehàrambhakàdçùñavat etaddehavigamàdçùñasyàpi pràrabdhaphalakatayà na tasya nà÷a iti . adhikamàkare draùñavyam .

#<atimaithuna># naø atyantaü sva÷aktimatikramya maithunaü strãsaïgamaþ . sva÷aktyatikrameõa strãsaïgame . %<atimaithunàdamaithunàdveti>%

#<atimodà># strã ati÷ayito modogandhaþ yasyàþ naø . navamallikàyàm . atyantàmodavati triø .

#<atirakta># triø atyantaþ raktaþ raktavarõaþ anuràgayukto và . atilohitavarõe, atyantànurakte ca . atyantaraktavarõe puø .

#<atiratha># puø atikrànto rathaü rathinam atyàø saø . %<amitàn yodhayedyastu saüprokto'tirathastu sa>% ityuktalakùaõe yodhavi÷eùe . %<ye rathàþ pçthivãpàla! tathaivàtirathà÷ca ye>% ityupakramya %<kçtavarmà hyatiratha>% iti %<madraràjo maheùvàsaþ ÷alyo me'tiratho mata>% ityàdinà bahavo'tirathà bhàø udyoø rathàtirathàsaükhyàne dar÷itàþ . rathàtikramakàrake triø .

#<atirasà># strã ati÷ayito raso yasyàþ baø . (ràsnà) iti khyàtàyàü mårvàlatàyàm .

#<atiràja># triø atikrànto ràjànam ñac samàø . atikràntançpe . striyàü ïãp .

#<atiràjan># puø ati÷ayitaþ påjito ràjà na påjanàditi niùedhàt na ñac . påjyançpatau .

#<atiràtra># puø ati÷ayità ràtriþ tataþ astyarthe ac . ekaràtrasàdhye yàgabhede . sa ca gavàmayane prathamasaüsthaþ yathoktaü tàõóyabràhmaõe . %<prajàpatirvà idamagra àsãt so'kàmayata bahu syàü prajàyeyeti saetamatiràtramapa÷yattamàharattenàhoràtre pràjanayaditi>% gavàmamayanasatramupakramya, %<athàsya satrasya pårboktànyahàgi krameõa vidhàsyan atiràtrasaüstham prathamaü vidhàtumàheti>% bhàùye avataraõikàü dattvà vyàkhyàtaü yathà %<sa evaü kàmayamànaþ prajàpatiþ sçùñyupàyatvena etaü gavàmayanasyàdyamatiràtramapa÷yaditi>% . ta¤ca stutipårbakaü vidhitsannàha . %<yadeùo'triràtro sa evàhoràtre eva prajanayantãti>% %<eùa prajàpatinà dçùño'tiràtraþ gavàmayanasya prathamamaharbhavatãti yat tena satrànanutiùñhanto yajamànà ahoràtre eva prajanayanti utpàdayanti svàvãne kurvantãti>% bhàùyam . itthamupakramya caturthàdhyàyaprathamakhaõóaparyante tatra vihitàni stotra÷astràdãnyuktàni . %<atiràtre ùoóa÷inaü gçhõàti, nàtiràtre ùoóa÷inaü gçhõàtãti>% ÷rutyantaram . ùoóa÷ã pàtrabhedaþ .

#<atiri># naø atikràntaü ràyaü klãvatvàt hrasvaþ . dhanàtikrànte kulàdau . tçtãyàdyaci tu atiriõà atiriõe ityevamekaikameva råpaü, na puüvadbhàvaþ tasya igantàïgatvàbhàvàt . puüsi, striyà¤ca atiràþ atiràyàvityàdi .

#<atirikta># triø ati + ric--kta . ati÷ayite, ÷reùñhe, bhinne, ÷ånye ca . bhàve kta . ati÷aye, àdhikye ca naø . tatra bhede %<atiriktamathàpi yadbhavediti>% bhàùàø %<na vçkùavçtti vyatirikteti>% kumàø . yasya yàvatpramàõaü yuktaü tato'dhikatve %<hãnàïgãmatiriktàïgãmiti>% smçtiþ .

#<atiruc># puø rocate iti ruk strãõàmårude÷aþ atikrànto rucam atyàø saø . jànude÷e . atikràntakàntike triø . pràø saø . ati÷ayitakàntau strã .

#<atiråkùa># triø ati÷ayitaþ råkùaþ pràø saø . atyantaråkùe sneha÷ånye ca . tathàbhåte kaïgukodavàdidhànye puø . atikràntoråkùam . ati÷ayasnigdhe triø .

#<atiråpa># puø atikrànto råpam . råpavarjite parame÷vare . %<a÷abdamaspar÷amaråpamavyayamiti>% ÷rutyà tasya råpahãnatàpratipàdanàttathàtvam . ÷uklàdiråpahãne vàyvàdau triø . ati÷ayitaü råpam pràø saø . sundararåpe naø . %<atiråpavatã kanyà>% .

#<atireka># puø ati + ric--gha¤ . ati÷aye, bhede, pràdhànye, àdhikye ca . %<saüpårõametayorj¤eyamatireke pare'hanãti>% tithitaø .

#<atiroga># puø ati÷ayito rogaþ pràø saø . kùayaroge pràø baø . atyantarogayukte triø .

#<atirodhàna># naø na tirodhànam . prakà÷e, vyavadhànàbhàve ca .

#<atiroma÷a># puø ati÷ayitaü roma atiroman + astyarthe ÷a . vanajàte chàge, vçhadvànare ca . atyantaromàóhye triø .

#<atirohita># triø na tirohitaþ . prakà÷ite sphuñe'rthe %<atirohitàrthamanyaditi>% pramitàø . avyavahite ca .

@<[Page 104a]>@
#<atiloma÷a># puø atiromavat . vanajàte chàge vçhadvànare ca . atilomayukte triø . nãlavuhnàyàü strã .

#<ativaktç># triø ati + vaca--tçc . vàvadåke, vàcoyuktidakùe ca .

#<ativakra># puø pràø saø %<ativakrà nagàùñake>% iti jyotiùokte såryasya saptamàùñamasthitiva÷àt pårbagativiparãtapa÷càdgati÷àlini bhaumàdigrahapa¤cake . atyantakuñile triø .

#<ativayas># triø atikrànto vayaþ kàlakçtàvasthàü, vayasaü pakùiõaü và . pràptavàrdhake, atikràntapakùiõi ca .

#<ativarõà÷ramin># puø atikrànto varõànà÷ramiõa÷ca atyàø saø . bràhmaõàdivarõabhinne brahmacaryàdyà÷ramibhinne ca %<yo vedàntamahàvàkya÷ravaõenaiva kevalam àtmànamã÷varaü veda so'tivarõà÷ramã bhave>% dityàdyuktalakùaõe ekyàtmaj¤ànini

#<ativartana># naø ati + vçta--lyuñ . atireke . atikramya daõóaü vartante kartari lyu . yànasàrathyàdeþ, daõóàbhàvaprayojake chinnanasyàdida÷ake manunà %<yànasya caiva yàtu÷ca yànasvàmina eva ca da÷àtivartanànyàhurityupaknamya, chinnanasye bhagnayuge tiryakpratimukhàgate akùabhakùe ca yànasya cakrabhaïge tathaiva ca . chedane caiva yantràõàü yantrara÷myostathaiva ca . àkro÷e càpyapaihãti na daõóaü manuravrãditi>% daõóàbhàvakàraõàni da÷a dar÷itàni j¤eyàni . atyàø saø . atãtajãvanopàye triø .

#<ativartin># triø atãtya vartate ati + vçta--õini . ati÷ayini, agrage ca .

#<ativartula># puø ati÷ayitaþ vartulaþ . (vàñulàkalài) iti khyàte vartulàkàrake kalàye . atyantavartule triø .

#<ativàda># puø ati + vàda--gha¤ . atyuktau, %<ativàdaratà ye ca>% iti puràõam . %<ativàdaü ÷aüsatyativàdena>% iti vedaþ . kañhoravàkye, apriyavàkye ca .

#<ativàdin># triø sarvànatãtya vadatãti ati + vada--õini . sarvànatikramya vadana÷ãle, sarvamatakhaõóanena khamatavyavasthàpake ca . %<vijànan vidvàn bhavate nàtivàdãti>% ÷rutiþ .

#<ativàha># puø atãtya dehamanyadehe vàhaþ pràpaõam 7 taø . aihikabhogasàdhanàdçùñakùaye såkùmabhåtamàtràsahitasåkùma÷arãràvacchinnajãvasya dehàntaràdisaüyogàya nayane, atiyàpane ca . ativàhe niyuktaþ ñhak . àtivàhikaþ tatraniyukte triø .

#<ativàhaka># puø atãtyaitaü dehaü vàhayati dehàntaraü pràpayati ati + vaha--õvul . ã÷varaniyojite arciràdyabhimànidevabhede . tathàhi %<arciùohaþ, ahna àpåryamàõapakùam, àpåryamàõapakùàt yàn ùaõmàsàn udaïïeti tàn màsàn, màsebhyaþ saüvatsaraü, saüvatsaràdàdityamàdityàccandramam candramaso vidyutaü, tatpuruùo'mànavaþ saenaü brahma gamayatãti>% ÷rutau vàkya÷eùe amànavapuruùasya brahmalokapràpakatva÷ruteþ tatpårvàõàmapi arciràdãnàü cetanatvamiti %<àtivàhikàstalliïgàditi>% såtre nirõãtam . %<agnirjyotirahaþ ÷uklaþ ùaõmàsà uttaràyaõamiti>% gãtàvyàkhyàyà¤ca arciràdayastadabhimàninyo devatà iti ÷rãdharasvàmibhirapyuktam yukta¤ca avçtrikendriyàdikasåkùma÷arãrasya sthànàntaranayanaü cetanakartçkaü vinà'nupannamityatastadànoü tasya sthànàntaragamanasiddhaye kalpitacetanànàmeva prerakatvamiti . anyacca, %<pa¤capràõamanobuddhida÷endriyasamanvitam apa¤cãkçtabhåtotthaü såkùmàïgaü bhogasàdhana>% mityuktasya bhogasàdhanasya ni÷ceùñasya såkùma÷arãrasya tadavacchinnajãvasya ca sthànàntaranayanamà÷rayabhåtena vinà na sambhavatãti tadà÷rayabhåtaü bhåtapa¤cakaü ca kalpyate yathoktaü manunà %<aõvyomàtràvinà÷inyo da÷àrdhànàntu yàþ smçtàþ . tàbhiþ sàrdham>% ityuktam ÷àrãrakasutre ca %<tadantarapratipattau raühati sampariùvakta iti>% bhåtamàtropaùñabdhasyaiva saüsaraõamuktaü sàükhye va %<citraü yathà÷rayamçte sthàõvàdibhyo vinà yathà cchàyà . tadvadvinà vi÷eùairna tiùñhati nirà÷rayaü liïgamiti, saüsarati nirupabhogaü bhàvairativàsitaü liïgamiti>% coktam . ativàhaprakàrastu utkramaõa÷abde vi÷eùeõa vakùyate . ati + vaha--õic õvul ativàhakàrake, atiyàpake ca triø .

#<ativàhika># triø ativàhaþ astyasya ñhan . ativàhayogye ativàha÷abdokte såkùma÷arãre .

#<ativàhita># triø ati + vaha--õic--kta . yàpite, atikramite ca .

#<ativàhya># triø ati + vaha--õic karmaõi--yat . ativàha yogye kàlàdau .

#<ativikaña># puø ati÷ayena vikañaþ . duùñahastini . atikaràle triø .

#<ativiùà># strã atikràntà viùam atyàø saø . (àtaic) iti khyàtàyàm latàyàm . %<trividhà'tiviùà j¤eyà ÷uklà kçùõà tathà'ruõà . rasavãrya vipàkeùu nirviùeva guõàdhiketi>% vaidyakam . viùàtikramakàrake triø .

#<ativçtta># triø atikramya vartate vçta--kta . ati÷ayite, atikrànte %<tadyuddhamativçttamiti>% nàñaø .

@<[Page 105a]>@
#<ativçtti># strã ati + vçta--ktin . atikrame . vçttirjãvikà tàmatikrànte triø .

#<ativçddha># triø atyantaü vçddhaþ . atyantavçddhiyukte, atijarati ca . tçõàdicarvaõàsamarthàyàü gavi strã . %<ativçddhàmatikç÷àmiti>% smçtiþ %<ativçddhàm tçõacchedanàsamarthàmiti>% raghuø . catuþ÷ataü samàrabhya yàvadvarõasahasrakam . ativçddhaþ sa mantrastu sarva÷àstreùu varjita iti tantrokte mantrabhede puø .

#<ativçùñi># strã ati + vçùa--ktin . atyantavçùñau ÷asyopaghàtakopadravaråpe %<ativçùñiranàvçùñiþ ÷alabhàþ måùikàþ svagàityàdyukte>% ãtibhede %<nirãtibhàvaü gamite'tivçùñaya>% iti naiùaø .

#<ativedha># puø atyantoyedhaþ samparkaþ . %<aruõodayavedhaþ syàt sàrdhantu ghañikàdvayam . ativedhodvighañikà prabhàsandar÷anà dçveþ>% itismçtyukte ekàda÷yàþ da÷amãsamparkarbhede, %<yàtudhànaü vrataü yoge, mahàvedhe tu ràkùasam . jambhàsurasyàtivedhaþ>% iti brahmavaiø jambhàsurasya phaladàyakaü na tu kartuþ phaladam tena nindà÷ravaõàt sà ekàda÷ã naivopàsyeti .

#<ativegita># triø ativego jàto'sya tàràø itac . jàtàdhikavege %<bhaumàdayo'lpamårtitvàcchãghramandoccasaüj¤akaiþ devatairapakçùyante sudåramativegitàþ>% iti såryaø .

#<ativela># triø atikrànto velàü maryàdàm kålaü và atyàø saø . ati÷ayite, nirmayyàde, samudràdikålàtikramakàrake ca . atikrame avyayãø . velàtikrame avyaø .

#<ativoóhç># triø ati + vaha--tçc . ativahanakartari pràpake %<agnirvai patho'tivoóhà sa etànativahatãti>% ÷rutiþ . striyàü ïãp .

#<ativyathana># naø ati + vyatha--õic--lyuñ ghañàø hrasvaþ . atyantapãóane, %<sapatraniùpatràdativyathane>% iti pàø .

#<ativyathà># strã atyantà vyathà . atyantapãóàyàm .

#<ativyaya># triø ati÷ayitovyayaþ . aparimitavyaye yasyayàvàn vyayaucitastato'dhikavyaye vyayaniyama÷ca, %<pàdena tasya pàrakyaü kuryàt sa¤cayamàtmavàn . ardhena càtmabharaõaü nityanaimittikaü tathà pàdàrdhàrdhena sarvasya målabhåtaü vivardhayet evamàrabhataþ puüsàmarthaþ sàphalyamçcchatãti>% màrkaø puràø . %<ativyayàt svalpakàlàt kli÷yedarthaparikùayàditi>% nãtiø .

#<ativyàpti># strã ati÷ayena lakùyamalakùya¤càvi÷iùya vyàptiþ vyàpanam . ati÷ayavyàpane (lakùyasyevàlakùyasyàpi vyàpane) . tathà ca yatra yasya sthitirucità tato'nyatràpi tasya sambandhe prasakte ativyàptiþ . yathà pçthivyàþ gandhã lakùaõaü tatraiva tasya sthitirucità tasya vàyvàdau sattvaprasaïge ativyàptiþ . yathà và dhåme vahnervyàpakatà na tu jale, tatra prasaktau ativyàptiþ . eva¤ca pçthivyà råpavattvaü lakùaõam jalàdàvativyàptam . %<parigaõanaü kartavyamavyàptyativyàptidoùavàraõàyeti>% siddhàø kauø .

#<ati÷akkarã># puø atikràntà ÷akkarãmekàkùaràdhikyàt . pa¤cada÷àkùarapàdake vçttabhede ÷akkarã sàtipårbà syàditi, vçttaø .

#<ati÷akti># strã ati÷ayità ÷aktiþ karmasàghanaü sàmarthyam dehajaü balam và pràø saø . ati÷ayite sàmarthye, adhikavorye ca %<sa vãryamati÷aktibhàgi>% tyamaraþ . atikràntaþ ÷aktim atyàø saø . sàmarthyàtikramakàrake triø . ati÷ayità ÷aktiryasya baø . ati÷ayabalavati triø . atikrame'vyayãø . ÷aktyatikrame avyaø .

#<ati÷aya># puø ati + ÷ãï--ac . àdhikye, atireke ca . atikràntaþ ÷ayaü hastam atyàø saø . hastàtikramakàrake triø . ati÷aya + astyarthe ac . ati÷ayavati . %<ati÷ayaraya÷àlineti>% kàdaø . dvàre vyàpàre ca %<ciradhvastaü phalàyàlaü na karmàti÷ayaü vile>% tyudayanaþ .

#<ati÷ayana># naø ati + ÷ã--bhàve lyuñ . atireke ati÷ayàrthe . atikràntaü ÷ayanam atyàø saø .

#<ati÷ayita># triø ati + ÷ãï--kta . adhike, atikrànte ca .

#<ati÷ayin># triø ati + ÷ã--ini . ati÷ayànvite striyàü ïãp . %<idamuttamamati÷ayini vyaïgye vàcyàditi>% kàvyapraø .

#<ati÷ayokti># strã ati÷ayena uktirnirde÷aþ yatra . alaïkàra÷àstraprasiddhe (sàø 10 pari0) %<siddhatve'dhyavasàyasyàti÷ayoktirnigadyate bhede'pyabhedaþ sambandhe'sambandhastadviparyayau . paurvàparyàtyayaþ kàryahetvoþ sà pa¤cadhà mate>% tyuktalakùaõe arthàlaïkàrabhede yathà %<vi÷leùaduþkhàdiva baddhamauna>% mityatra cetanagataü maunitvamanyat, acetanagata¤cànyaditi dvayorbhede'pi abhedaþ . %<anyadevàïgalàvaõyamanyàþ saurabhasampada>% ityatra làvaõyàderabhede'pi anya÷abdena bheedaþ iti %<asyàþ sargavidhau prajàpatirabhåccandro nu? kàntiprada>% ityàdau ÷loke %<vedàbhyàsajaóaü kathaü nu? viùayavyàvçttakautåhalo nirmàtuü prabhave>% dityàdinà vidhàtuþ sraùñçtvasambandhe'pi tadasambandhaþ . %<yadi syànmaõóale saktamindorindãvaradvayam tadopamãyate tasyà vadanaü càrulocanamiti>% yadi ÷abdabalàdàhçtasambhàvanàyaiva sambandhàt tadviparyayaþ . %<samameva samàkràntaü dvayaü dviradagàminà tena siühàsanaü pitramakhila¤càrimaõóala>% mityatra kàryakàraõayoþ paurbàparyàbhàvaþ .

#<ati÷àyana># naø ati--÷ãï lyuñ %<ati÷àyane iùñha>% nityàdisåtranirde÷àt niø dãrghaþ . àdhikye, prakarùe ca . %<bhåmanindàpra÷aüsàyàü nityayoge'ti÷àyane iti>% kàrikà .

#<ati÷ãta># naø ati÷ayitaü ÷ãtam pràø saø . atyanta÷ãtalaspar÷e . tadvi÷iùñe triø .

#<ati÷eùa># puø ati÷iùyate karmaõi gha¤ . svalpàva÷iùñe, %<sa hi khàditvàti÷eùàn jàyàyà àjahàreti>% .

#<ati÷obhana># triø ati + ÷ubha--lyu . atyanta÷obhànvite, ÷reùñhe ca .

#<ati÷va># triø atikràntaþ ÷vànaü valena ùac samàø . varà hàdau . sevàyàü strã, sevàyàþ kukkuravat paràdhãnavçttitvàt tathàtvam . ataeva manunà %<na ÷vavçttyà kadàcaneti>% sevàyàþ kukkuravçttitvena niùeùaþ kçtaþ .

#<ati÷van># puø ati÷ayitaþ sundaraþ ÷và ateþ påjàrthatvàt na samàø . uttamakakkure tadadårade÷àdau pakùàø phak . àti÷vàyanaþ tadadårade÷àdau triø .

#<atiùñhà># triø atãtya sarvàn tiùñhati sthà--kvip--ùatvam . sarvàtãte . %<atiùñhà và eùà chandasàü yadaticchandà atiùñhà a÷vamedho yaj¤ànàmiti>% vçø uø .

#<atisa¤caya># puø atãtya àva÷yakakçtyaü sa¤cayaþ . madhumakùikàdãnàmiva svaparava¤canenàtimàtrasa¤caye .

#<atisandha># triø atikràntaþ sandhàü sandhànaü maryàdàü và atyàø saø . sandhànavarjite, atikràntamaryàde ca .

#<atisandheya># triø atikaùñena sandheyaþ anusandheyaþ saüyojyovà . kaùñànusandheye, kaùñena saüyojanãye ca .

#<atisandhyà># strã atyàsannà sandhyà yasyàþ baø saø . pårbadivasãyaràtri÷eùadaõóàdiparadinasåryodayaparyantaþ, såryàstàt pårbottaradaõóàtmaka÷ca kàlaþ sandhyà . tasyàþ àsanne kàle . %<nàtisandhyàsamãpata>% iti smçtiþ .

#<atisara># triø atãtya svagatimullaïghya sarati ati + sç--ac . aticàriõi, agrasare ca yàü asàvatisaràü÷cakàreti

#<atisarga># puø ati + sçja--gha¤ . dàne . %<sraùñurvaràtisargàttu mayà tasya duràtmanaþ>% iti raghuþ . sargaü sçùñimati kràntari, nitye, mukte ca triø . atisçjyate yatheùñaü karma kriyatai'nena . kàmacàrànuj¤àyàm yathecchaü kriyatàbhityàdyabhilàparåpàyàm %<vidhinimantraõàmantraõàdhãùñapraiùyàtisargeti>% pàø . atisargaþ kàmacàrànuj¤eti vçttiþ .

#<atisarjana># naø ati + sçja--lyuñ . dàne, badhe, vipralambhe, ati÷ayadàne ca . %<jvalanàtisarjanàditi>% kumàø .

#<atisarva># triø atikràntaþ sarvàn atyàø saø gauõatvànna sarvanàmatà . sarvàtige sarvàtãte . %<atisarvàya sarvàyeti>% mugdhaø .

#<atisàntapana># naø atikràntaü sàntapanamadhikadinasàdhyatvàt atyàø saø . %<gomåtragomayakùãradadhisarpiþku÷odakànyekàhaü dvitãyamupavasettat sàntapanam, tryahàbhyastai÷càtisàntapanamiti>% viùõåkte vratabhede .

#<atisàmyà># strã atyantaü sàmyaü madhunà'syàþ . madhuyaùñilatàyàm . pràø saø . atyantasàdç÷ye naø .

#<atisàyam># avyaø atyàsannaü sàyam yasya baø saø . sàyaükàlasamãpe kàle %<nàtiprage nàtisàyamiti>% smçtiþ .

#<ati(tã)sàra># puø atisàrayati malam dravãkçtya ati + sç--õic--ac và ateþ dãrghaþ . rogabhede udàràmaye . tasya nidànàdi su÷rute uktaü yathà gurvatisnigdharåkùoùõadravasthålàti÷ãtalaiþ . viruddhàdhya÷anàjãrõairviùamai÷càpi bhojanaiþ . snehàdyairatiyuktai÷ca mithyàyuktairviùairbhayaiþ . ÷ãkàdduùñàmbumadyàtipànaiþ sàtnyartuparyayaiþ . jalàbhiramaõairvegavighàtaiþ kçmidoùataþ . nçõàü bhavatyatãsàro lakùaõaü tasya vakùyate . (tasya saüpràptiþ) saü÷àmyàpàü dhàturagniü pravçddhaþ ÷akçnmi÷ro vàyunàdhaþ praõunnaþ . saratyatãvàtisàraü tamàhurvyàdhiü ghoraü ùaóvidhaü taü vadanti . ekaika÷aþ, 3 sarva÷a÷càpi 4 doùaiþ ÷okenànyaþ 5 ùaùñha àmena 6 coktaþ .. (tasya pårbaråpam) hçnnàbhipàyådarakukùitoda--gàtràvasàdànilasannirodhàþ . viñsaïga àdhmànamathà'vipàko bhaviùyatastasya puraþsaràõi . (vàyujaþ) ÷ålàviùñaþ saktamåtro'ntrakåjã srastàpànaþ sannakañyårujaïghaþ . varcomu¤catyalpamalpaü saphenaü råkùaü ÷yàvaü sànilaü màrutena . (pittajaþ) durgandhyuùõaü vegavanmàüsatoyaprakhyaü bhinnaü svinnadeho'titãkùõam . pittàtpãtaü nãlamàlohitaü và tçùõà mårchà dàhapàkajvaràrtyoþ (kaphajaþ) tandrànidràgauravotkle÷asàdã vegà÷aïkã sçùñaviñko'pi bhåyaþ . ÷uklaü sàndraü ÷leùmaõà ÷leùmayukta bhaktadveùã nisvanaü sçùñaromà .. (tridoùajaþ) tandràyukte mohamàdàsya÷oùã varcaþ kuryànnaikavarõaü tçùàrtaþ . sarvodbhåtaþ sarvaliïgopapattiþ kçcchra÷càyaü bàlavçddheùvasàdhyaþ .. (÷okajaþ) taistairbhàvaiþ ÷ocato'lpà÷anasya vàùpo vegaþ paktimàvidhyajantoþ . koùñhaü gatvà kùobhayan yasya raktaü taccàdhastàtkàkanantãprakà÷am .. varcomi÷raü niþ purãùaü sagandhaü nirgandhaü và sàryate tena koùñhàt . ÷okotpanno du÷cikitsyo'timàtraü rogo vaidyaiþ kaùña eùa pradiùtaþ .. (àmajaþ) àmàjãrõaiþ pradrutàþ kùobhayantaþ koùñhaü doùàþ sampraduùñàþ sabhaktam . nànàvarõaü naika÷aþ sàrayanti kçcchràjjantoþ ùaùñhamenaü vadanti ..

#<ati(tã)sàrakin># triø atisàro rogo'syàsti atisàra + ini--kuk--c . atisàrarogavati .

#<atisàrin># puø atyantaü sàrayati malam ati + sç--õini . atisàraroge .

#<atisçjya># triø ati + sçja--kyap . tyàjye, sarjanãye ca .

#<atisçùña># triø ati + sçja--kta . datte, prerite ca .

#<atisaurabha># puø ati÷ayitaü saurabhamasya baø . atyantàmodavati àmre . saurabhànvite vastumàtre triø . pràø saø . atyantasurabhigandhe naø .

#<atisauhitya># naø pràø saø . atyantatçptau %<nàtisauhityamàcararediti>% smçtiþ .

#<atistuti># strã ati + stu--ktin ateþ påjàrthatvàdupasargatva bàdhànna ùatvam . avidyamànaguõànukãrtane .

#<atispar÷a># triø atikràntaþ spar÷aü varõoccàraõaprayatnabhe daü dànaü và . jihvàgràdeþ sampårõaspar÷àbhàvena ãùatspar÷amàtreõa ucàrye yavaralàtmake varõe svaravarõe ca %<aco'spçùñà ya õaõtvãùannemaspçùñàþ ÷alastatheti>% ÷ikùàyàü teùàmuccàraõe'spar÷e ùatspar÷ayoruktestathàtvam . dànahãne kçpaõe adhame ca . %<atispar÷o varvaratà tta rephe>% iti . pràø saø . atyantaspar÷e .

#<atisphira># triø pràø saø . atyantasphårti÷àlini, ativçddhe ca .

#<atihasita># naø ati + hasa--kta . uccahàse . gha¤ . atihàso'pyatra puø .

#<atihasti># jàmadhàtuþ hasto nirasyati hastinà'tikràmati và ati + hasta + õi--atihastayati .

#<atãkùõa># triø naø taø . tãkùõatvavirodhimçdutvavati . viùayuddhalauharåpatãkùõa÷abdàrthabhinne naø .

#<atãta># triø ati + iõa--kta . atikrànte, bhåtakàle ca . tadvçttau àrabdhaparisamàpte padàrthamàtre triø . atãta÷ca vartamànadhvaüsapratiyogã . bhavati ca apacadityàdau pàkàdervartamànadhvaüsapatiyogitvam . sa ca kàlo dvividhaþ adyatanaþ anadyatana÷ca adyatanastu atãtàyàþ ràtreþ pa÷càrdhena, àgàminyàþ pårbàrdhena ca sahitaþ kàlaþ . tatra vçttidhvaü sa pratiyogã adyatanàtãtaþ tadariktaþ anadyatanaþ . tatrànadyatane bhåte laï (apacat) %<anadyatane laïiti>% såtràt tasyaiva vakturapàrokùyavivakùàyàü liñ (papàca) %<parokùànadyatane lióiti>% såtràt . bhåtasàmànye luï . apàkùãt . sma÷abdàdiyoge laño'pi bhåtatvamarthaþ . kàlastu kriyànvayã sarvatra, %<kriyàbhedàya kàlastviti>% haryukteþ . atãtatvàdikantu sarvatra prayogakàlamàdàyaiva vyavahriyate ityàdikamàkare dç÷yam . atãtakàle, %<÷ãte'tãte vasanama÷anamiti>% %<kàlàtãtà vçthà sandhyeti>% %<saüvatsare vyatãte tu punaràgamanàya ceti>% tatkàlavçttau %<alamatãtavàrtayetyàdi>% .

#<atãndra># puø atikrànta indram guõaiþ atyàø . indraguõàtige viùõau indràtigasàtre triø %<atãndramatirudraü ca bhavata÷caritaü paramiti>% puràø .

#<atãndriya># triø atikràntamindriyaü tadaviùayatvàt atyàø saø . indriyàyogye apratyakùe, netra÷rotranàsikàrasanàtvakcetàüsãndriyàõi tairj¤àtuma÷akye viùaye . %<j¤ànaü yannirvikalpàkhyaü tadatãndriyamiùyate>% bhàùàø %<yattat såkùmamatãndriyamiti>% gãtà . ã÷vare ca tasya tathàtvam vàhyendriyàyogyatvenaiva anyathà %<manasaivànudraùñavya>% iti ÷rutau j¤ànaviùayatvamuktaü virudhyeta . %<yanmanasà na manute>% ityàdikaü tu a÷uddhamanaso'viùayatvaparam . ata eva %<vi÷uddhacetasà gamyamiti>% vàkyàntaram . ki¤ca vedàntimate j¤ànaü dvividhaü vçttiråpaü tadavacchinnamanovçttiprativimbitacaitanyaråpa¤ca tatra vàhyendriyàõàü råpàdiùveva gràhakatvamã÷varasya råpàderabhàvena vàhyendriyayogyatvàbhàve'pi manovçttiviùayatvamastyeva atisåkùmatvàcca nà÷uddhamanoviùayatvamityeva bhedaþ . kintu manovçttiviùayatve'pi tadavacchinnacaitanyàviùayatvàttasya mànasàviùayatvam ataevoktamabhiyuktaiþ %<phalavyàpyatvamevàsya ÷àstrakçdbhirniràkçtam . brahmaõyaj¤ànanà÷àya vçttivyàptirapekùiteti>% . anyathà viùayagatàj¤ànanivçttiü prati svaviùayakamanovçtteþ kàraõatayà tadabhàve kathaükàraü? tadgatàj¤ànanivçttiþ syàt etatpakùe'pyatãndriyatvaü tajjanyavçttyavacchinnacaitanyàviùayatvena draùñavyam .

#<atãva># avyaø atyeva--ivaþ avadhàraõe pràø saø . avadhçtàti÷aye'tyantàti÷aye ca . atãva vivyathe iti bhàraø . %<atãva sukumàràïgãti>% . %<uccaiþ÷irasàmatãveti>% kuø .

#<atula># puø nàsti tulà ÷ubhrapuùpatàyàmasyàþ . tilakavçkùe tulàrahite triø . %<ràmastvatulavikrama>% iti ràmàø .

@<[Page 108a]>@
#<atulya># triø na tulyaþ . asadç÷e asamàne %<atulyamahasàsàrdhaü ràmeõa mama vigraha>% iti bhaññiþ .

#<atuùa># triø nàsti tuùo'sya . avaghàtàdinà nistuùãkçte dhànyàdau %<atuùàniva yavàn kçtveti>% .

#<atuhinara÷mi># puø na tuhinaþ ahima uùõo ra÷mirasya . uùõara÷mau sårye . naø taø . uùõara÷mau puø .

#<atåtuji># puø na + tuja--ki dvitvadãrghe . adàtari . %<atåtujiü cit tåtujira÷i÷naditi>% çø tåtujirdàteti bhàø .

#<atårta># triø na tårpyate turã hiüsàyàm kta ãdittvàdiñ na . ahiüsite . atårtoþ ràjà ÷rava icchasàna iti çø . atårtaþ ahiüsita iti bhàø .

#<atçõàda># triø na tçõamatti ada--aõ--upaø naø taø . tçõàbhakùake dugdhamàtrapoùye gavàdivatse . %<atha vatsaü jàtamàhuratçõàdamiti>% vedaþ .

#<atçdila># puø na tçdyate badhyate tçda--kilac naø taø . hantumanarhe parvate .

#<atçpti># strã tçptiþ santoùaþ abhàvàrthe--naø taø . tçptyabhàve baø . tçptirahite, asantoùiõi, lolupe ca triø .

#<atejas># naø na tejaþ virodhe naø taø . tejovirodhini tamasi chàyàyàm . nàsti tejo'sya và na kamp . tejorahite triø kapi . atitejasko'pyatra triø .

#<atka># puø atati satataü vikçtim ata--kana kittvam . ÷arãràvayave %<starãrnàtkaü vyutaü vasàneti>% ÷rutiþ . atati satataü gacchati . pànthe triø .

#<attave># avyaø ada--tumarthe taveï . attumityarthe %<haviùe'ttave iti>% yajuø . %<attave havirbhakùitumiti>% vedadãpaþ .

#<attà># strã atati satataüsambadhnàti ata--tak ióabhàvaþ . màtari, striyàþ--÷va÷rvà¤ca . svàrtheke kàpi ata ittve . attikàpyatra .

#<atti># triø atyate sarvadà sambadhyate kargmaõi ktin . màtari, jyeùñhabhaginyàü, striyàþ--÷va÷rvà¤ca . svàrthe kan . tatraivàrthe .

#<attç># puø ad--tçc . parame÷vare, %<attà caràcaragrahaõàditi>% ÷àrãrakasåtram tasya attçtva¤ca %<yasya brahma ca kùàtra¤cobhe mavata odano mçtyuryasyopasecanamiti>% ÷rutau sarvabhakùakatvenokteþ . adhikamaditi÷abde vakùyate bhakùaõakartçmàtre triø striyàü ïãp . %<arakùitàramattàraü nçpaü vidyàdadhogatimiti>% bhàraø .

#<atna># naø atati jayaparàjayàvatra ata--na . yuddhe . niru0

#<atnu># puø ata--nu . vàyau . satatagantari . pathike triø . uõà0

#<atya># triø atati ÷ãghraü gacchati kartari yat . ÷ãghrage'÷ve, %<a÷vo'syatyo'si mayosãti>% tàø bràø . %<a÷umatyaü na vàjinamiti>% vedaþ .

#<atyagniùñoma># puø atikrànto'gniùñomamadhikaphaladatvàt atyàø saø . %<agniùñomo'tyagniùñoma ukthaþ ùoóa÷ã ràjapeyo'tiràtro'ptoryàma iti>% gavàmayanasaüsthayaj¤abhede .

#<atyaïku÷a># puø atikrànto'ïku÷aü tatpãóanamanàdçtya yatheùñaü pravçttatvàt atyàø saø . aïku÷àghàtànàdareõa yathecchaü pravçtte utkañe durdànte gaje .

#<atyaïgala># triø atikrànto'ïguliü tatparimàõam ac samàø . aïguliparimàõadhike .

#<atyadhva># triø atikrànto'dhvànam atyàø saø ac samàø . atikràntapathe pràø saø . ataþ påjanàrthatvànna samàø . atyadhvan . supathi puø .

#<atyanta># naø atikrànto'ntaü sãmàm atyàø saø . ati÷aye . tadyukte sarvaparicchedàtikrànte triø . atikrame'vyayãø . paricchedàtikrame nà÷àtikrame ca avyaø . %<kiü và tavàtyantaviyogaduþkhe>% iti raghuø %<atyantahimottarànilà iti>% kumàø . %<susvamatyantama÷nute>% iti gãtà . %<÷arãrasya guõànà¤ca dåramatyantamantaramiti>% ca puràø . atyante bhavaþ ñhak àtyantikaþ . atyantabhave vastuni triø . nà÷àtikrànte triø %<atyantaü nirjagadyometi>% pa¤cada÷ã .

#<atyantakãpana># triø atyantaü bhç÷aü kupyati ati + kupa--lyu . bhç÷akopànvite atikopayukte .

#<atyantagàmin># triø atyantam antàtyayaü ati + antaatyaye avyayãbhàvaþ tadgacchati gama--kartari õini . àtyantike ati÷ayagamana÷ãle ca . striyàmatyantagàminã .

#<atyantanivçtti># strã atyantà nivçttiþ . svapratiyogijàtãyapràgabhàvàsamànàdhikaraõe dhvaüse . yasyàü satyàü svapratiyogijàtãyasyànyasya punaratpattirna bhavet tàdç÷ã nivçttiratyantanivçttiþ %<atha trividhaduþkhàtyantanivçttiratyantapuruùàtha iti>% sàükhyasåtram . sà ca mokùàvasthàyàmeva, mokùe hi vivekenàvidyànivçttau tatkàryasya duþsvàdeþ sutaràü samålamuccheda iti tatra na punardukhotpàdaþ atastatra duþkhàtyantanivçttiþ .

#<atyantasaüyoga># puø atyantena sàkalyena saüyogaþ saübandhaþ vyàptiriti yàvat antamavasànamatikràntaþ saüyogo và . santatasambandhe, vyàptau ca . %<kàlàdhvanoratyantasaüyoga>% iti pàø .

#<atyantasukumàra># puø atyanta sukumàra iti . (kàïnã) kaïganã vçkùe ràjaniø .

@<[Page 109a]>@
#<atyantàbhàva># puø atyantaþ antamatikràntaþ nityaþ abhàvaþ karmaø . nàstãti vàkyàbhilapyamàne nà÷apràgabhàvabhinne saüsargàbhàve . yathà nyàyamate bhåtale ghañàbhàvaþ pratãyate sa ca bhåtale ghañonàsti iti vàkyena abhilapyate so'yamabhàvaþ, na nà÷aþ, nàpi pràgabhàvaþ tayoþ samavàyi de÷avçttitvaniyamàt bhåtalàde÷ca tadabhàvàt . nà÷apràgabhàvayostu na atyantatà pratiyogikàle tayorasattvàt . nàpi tayornityatà pràgabhàyasya prayoginà÷yatvàt dhvaüsasya ca pratiyogijanyatvàt . bhedasya nityatve'pi saüsargàbhàvatvàbhàvàt na tathàtvam . atyantàbhàvasya nityatve'pi pratiyogisattvakàle na tatpratãtiþ abhàvapratyakùe yogyànupalabdherhetutayà yogyasya ghañàdiråpapratiyogina upalabdhau tadanupalabdherabhàvàt . nàpi ekasmin màvàbhàvayoþ sattvaü viruddham ekasminnapi vçkùe kapisaüyogatadbhàvayoravacchedabhedena sattvadar÷anàt tathà ca ekasminnapi bhåtale'vacchedabhedena tayoþ sattvaü na virudhyate . dravyàdau guõatadabhàvayoþ kàlaråpàvavacchadabhedena sthitirapi na viruddhà . tathà ca pratiyogisattvakàle dravye guõàtyantàbhàvabuddhiþ pratibandhakasadbhàvena paraü nodeti ityeva virodhamàtram . adhikamabhàva÷abde vakùyate . %<pràgabhàvastathàdhvaüso'pyatyàntàbhàva eva ceti>% bhàùàø .

#<atyantika># triø atyantaü gacchati atyanta + ñhan . ati÷ayitagamanakàriõi . ati÷ayitamantikaü nikañaü pràø saø . atinikañe naø . tadvçttau triø . nàhaivàtyantike nodåre tat sthàpayediti . atyàø saø . atikràntasàmopye dåre naø . tadvçttau triø .

#<atyantãna># triø antasyàtyayaþ atyantam atyaye vyayãø atyantaü gàmã atyanta + kha . ati÷ayitagati÷ãle . %<lakùmãü paramparãõàü tvamatyantãnatvamunnayeti>% bhaññiþ .

#<atyamla># puø ati÷ayito'mlorasaþ phalapatràdau yasya baø . (tetula) iti prasiddhe tintióãvçkùe . atyantàmlarasavati vastumàtre triø . vanavãjapåre (ñàvàdevu) iti prasiddhe vçkùe strã . amlarasasya lakùaõàdyuktaü su÷rute yathà %<yo dantaharùamutpàdayati mukhasràvaü janayati ÷raddhà¤cotpàdayati so'mla iti>% amlo jaraõaþ pàcanaþ pavananigrahaõo'nulomanaþ koùñhavidàhã vahiþ÷ãtaþ kledanaþpràya÷o hçdya÷ceti sa evaü guõo'pyeka evàtyarthamupasevyamàno dantaharùanayanasaümãlanaromasaüvejanakaphavilayana÷arãra÷aithilyànyàpàdayati tathà kùatàbhihatadagdhadaùñabhagna÷ålarugõapracyutà'vamåtritavisarpitacchinnabhinnaviddhotpiùñàdãni pàcayatyàgneyasvabhàvàt paridahati kaõñhamuro hçdaya¤ceti . amladravyàõi ca tatra kànicit pràdhànyena dar÷itàni yathà . dàóimàmalakamàtuluïgàmràtaka--kapitthakaramardavarakolapràconàmalakatintióãkako÷àmrabhavyapàràvatavetraphalalakucàmlavetasadanta÷añhadadhitakrasurà÷uktasauvãrakatuùodakadhànyàmlaprabhçtãni samàsenàmlavarga iti .

#<atyamlaparõã># strã atyaslaü parõaü yasyàþ jàtitvàt ïãp . atyamlapatrayukte vanavãjapåre (ñàvàlevu) iti khyàte vçkùe .

#<atyaya># puø ati + iõa--ac . atikrame, abhàve, vinà÷e, doùe, kçcchre, atikramya gamane, kàryasyàva÷yambhàvàbhàve ca . %<pràõàtyaye ca saüpràpte yo'nnamatti yatastataþ . na sa pàpena lipyeta padmapatramivàmbhaseti>% smçtiþ . %<kùurasya dhàrà ni÷ità duratyayeti>% puràø atyayaü kàlàtikramaü na sahate ñhak àtyayikaþ . vilambàkùame kàrye triø . %<àtyayikeùu kàryeùu sadya evàdhivàsayediti>% puràõam .

#<atyartha># naø atikràntamarthamanuråpasvaråpaü atyàø saø . ati÷aye . tadvati triø . atyaye avyayãø . arthàbhàve avyaø .

#<atyalpa># triø ati÷ayito'lpaþ pràø saø . atyantàlpe aõutare ca .

#<atya÷ana># naø ati÷ayitama÷anam . atibhojane %<nacaivàtya÷anaü kuryàditi>% .

#<atyaùñi># strã atikràntà aùñiü ùoóa÷àkùarapàdikàü vçttimekàkùaràdhikyàt atyàø saø . saptada÷àkùarapàdake chandobhede .

#<atyàkàra># puø ati÷ayena àkàraþ tirakhyàraþ ati + à + ké--gha¤ . tiraskàre . %<÷làghàtyàkàratadaveteùviti>% pàø ati÷ayita àkàro mårtiþ pràø saø . vçhaddehe puø . ati÷ayita àkàro yasya baø . tadvi÷iùñe triø .

#<atyàga># puø na tyàgaþ abhàvàrthe naø taø . tyàgàbhàve %<upetyàtikrame doùa÷ruteratyàgadar÷anàditi>% smçtiþ .

#<atyàgin># triø tyaja--ghiõun mandàrthe na¤ taø . karmaphalànanusandhànena karmànuùñhàyini, tyàgibhinne ca .

#<atyàcàra># puø atyutkaña àcàraþ pràø saø . anucitàcaraõe . atikrame avyayãø . acàràtikrame avyaø .

#<atyàjya># naø na tyaktuü ÷akyam ÷akyàrthe õyat na kutvam . tyàgà÷akye tyàgànarhe ca .

#<atyàdàna># triø atikrà tam àdànam . àdànàtikrànte ati÷ayitasàdànam pràø saø . bhç÷àdàne .

@<[Page 110a]>@
#<atyàdhàna># naø ati + à + dhà--lyuñ . atikramaõe, sambandhamàtre, uparisthàpane ca . atyaye avyayãø . àgnyàdhànàtikrame avyaø . atikramya jyeùñhamàdhànam . jyeùñhàtikrameõa agnyàdhàne naø .

#<atyàya># puø ati + aya--gha¤ . atikrame, prajàha tisro %<atyàyamãyuriti>% ÷rutiþ . atikràntalàbhe triø . pràø saø . ati÷ayite làbhe puø .

#<atyàyu># naø ati + à + yà--ku . yaj¤iyapàtrabhede . %<mårdhàsyatyàyu pàtramasãti>% tàø %<atyàyunàmnàbhidheyamiti>% bhàùyam .

#<atyàråóhi># strã ati + à + ruha--ktin . àrohaõàti÷aye . vikhyàtyati÷aye atiprasiddhau ca .

#<atyàla># puø ati÷ayena samantàt alati paryàpnoti ati + à + ala--ac . (làlacità) iti khyàte raktacitrakavçkùe, tasya atyalpakàlena samantàt vyàpanàt tattvam .

#<atyà÷à># strã pràø saø . apåraõãyadhanàditçùõàyàm . atyàø saø . à÷àtakrànte triø .

#<atyà÷rama># triø atikrànta à÷ramàn tadvihitadharmàn atyàø saø . sarvà÷ramatyàgini pa¤camà÷ramiõi saünyàsini . atràtyà÷ramin ityapyatra . ati÷ayita à÷ramaþ pràø saø . uttamà÷rame saünyàse puø .

#<atyàhiüta># naø atyantamàdhãyate tannivàraõàrthaü mano dãyate'smin à + dhà--àdhàre kta . atyantabhãtau, pràõahàni÷aïkàkare anarthe ca . %<kimatràtyàhitamiti>% nàñakam .

#<atyukti># strã ati÷ayena anaucityena và uktiþ ati + vacaktin . ati÷ayoktau, anyàyyoktau, nirguõasya jaóasya và àropitaguõena stavane . %<atyuktau na yadi prakupyasi mçùàvàda¤ca no manyase>% ityudbhañaþ .

#<atyuktà(kthà)># strã uktà(kyà) ekàkùarapàdikà vçttiþ tàm atikràntà atyàø saø . dvyakùarapàdake chandobhede . atyukthastu ukthanàmakasàmabhedàtikràntari triø .

#<atyucchrita># triø atyantamucchritaþ . atyantonnate unnateþ paramasãmàpanne .

#<atyutkaña># triø atyanta uktañaþ . atyantogre . %<atyutkañaiþ pàpapuõyairihaiva phalama÷nute>% iti puràø .

#<atyutkçùña># triø atyantamutkçùñaþ . parasãmàpannotkarùayute .

#<atyåma÷à># avyaø åryàdigaõokte anukaraõa÷abde hiüsàyàdyotako'yamityanye atyåma÷àkçtya . gaõaratne tu ayaü na dç÷yate gaõapàñhe tu dç÷yate iti vivecyam .

@<[Page 110b]>@
#<atyåha># puø ati÷ayena åhate ÷abdàyate ati + åha--ac . kàlakaõñhe (óeo) iti prasiddhe dàtyåhe pakùiõi . ati÷ayena åhastarkaþ pràø saø . ati÷ayitavitarke . (nãla) iti khyàtauùadhau nãlikàyàü strã . atyaye'vyayãø . vitarkàbhàve avyaø .

#<atra># avyaø asmin etasmin và idam + etad--và saptamyàstral prakçtera÷bhàva÷ca . asmin etasmin vetyarthe . %<ko'tra bhåmibalaye janàn mudheti>% màghaþ . na tràyate kenàpi trai--bàø karmaõi ka . anyatràõàyogye kùatriye %<pràõaþ kùaõitoþ prakùatramatramàpnotãti>% yacca na tràyate kenacidatraü kùatraü pràpnãtyarthaþ .

#<atrapa># triø nàsti trapà yasya . nirlajje .

#<atrabhavat># triø ayamityarthe atra %<anyebhyo'pãti>% prathamàrthe tral tataþ karmaø . påjye, %<jayamatrabhavànnånamaràtiùvabhilàùuka>% iti bhàraø .

#<atrasta># triø na trastaþ . tràsarahite tràsopàdhirahite ca %<jugogàtmànamatrasta>% iti raghuþ . tràsopàdhimantareõetyarthaþ mallinàthaþ .

#<atràsa># puø na tràsaþ abhàvàrthe naüø taø . tràsàbhàve naø baø . tràsa÷ånye triø .

#<atri(ttri)># puø ada--trin marãciratryaïgirasau pulastyaþ pulahaþ kratuþ . brahmaõomànasàþ putrà ÷iùñha÷ceti sapta te ityukte saptarùimadhye munibhede . %<agniratriü gharma uruùñhadanta iti ÷rutiþ>% . atra pakùe và talope atrirityapi . tribhinne triø bahuvacanàntaþ . asya uttaradi÷i tàràråpeõàpi sthitiþ vçhatsaühitàyàmuktà yathà %<ekàvalova ràjati sasitotpalamàlinã sahàseva . nàthavatãva ca divyaiþ kauverã saptabhirmunibhiþ .. dhruvanàyakopade÷ànnarãnartãvottarà bhramadbhi÷ca . yai÷càramahaü teùàü kathayiùye vçddhagargamatàt .. àsanmaghàsu munayaþ ÷àsati pçthvãü yudhiùñhire nçpatau . ùaódvikapa¤cadviyutaþ ÷akakàlastasya ràj¤a÷ca .. ekaikasminnçkùe ÷ataü ÷ataü te caranti varùàõàm . pràguttarata÷caite sadodayante sasàdhvãkàþ .. pårve bhàge bhagavàn marãcirapare sthito va÷iùñho'smàt . tasyàïgiràstato'tristasyàsannaþ pulastya÷ca .. pulahaþ kraturiti bhagavànàsannànukrameõa pårbàdyàþ . tatra va÷iùñhaü munivaramupà÷ritàrundhatã sàdhvã .. ulkà÷anidhåmàdyairhatà vivarõà vira÷mayo hrasvàþ . hanyuþ svaü svaü vargaü vipulàþ snigdhà÷ca tadvçddhyai>% iti .. atrervargà÷ca tatraivoktà yathà %<atreþ kàntàrabhavà>% iti . adhikaü saptarùi ÷abdedç÷yam . ada--trini . atrãtyapyatra uõàdiø .

#<atrijàta># puø atrernetràt jàtaþ jana--kta 5 taø . candre, candro hi prajàsargàrthaü tapasya to'trernetràt jàtoyathà . pità somasya vai ràjan jaj¤e'trirbhagavànçùiþ . brahmaõo mànasàt pårbaü prajàsargaü vidhitsataþ . tatràtriþ sarvabhåtànàü tasthau svatanayairvçtaþ . karmaõà manasà vàcà ÷ubhànyeva cacàra saþ . ahiüsraþ sarvabhåteùu dharmàtmà ÷aüsitavrataþ . kàùñhakuóya÷ilàbhåta årdhvabàhurmahàdyutiþ . anuttaraü nàma tapo yena taptaü mahat purà . trãõi varùasahasràõi divyànãti ha naþ ÷rutam . tatrordhvaretasastasya sthitasyànimiùasya ha . somatvaü tanuràpede mahàsattvasya bhàrata . årdhvamàcakrame tasya somatvaü bhàvitàtmanaþ . netràbhyàü vàri susràva da÷adhà dyotayan di÷aþ . taü garbhavidhinà hçùñà da÷a devyo dadhustadà . sametya dhàrayàmàsurna ca tàþ sama÷aknuvan . sa tàbhyaþ sahasaivàtha digbhyo garbhaþ prabhànvitaþ . papàta bhàsayan lokàn ÷ãtàü÷uþ sarvabhàvanaþ . yadà na dhàraõe ÷aktàstasya garbhasya tà di÷aþ . tatastàbhiþ sahaivà÷u nipatàta vasundharàm . patitaü somamàlokya brahmà lokapitàmahaþ . rathamàropayàmàsa lokànàü hitakàmyayà . sa hi vedamayastàta! dharmàtmà satyasaïgaraþ . yukto vàjisahasreõa siteneti hi naþ ÷rutam . tasminnipatite devàþ puttre'treþ paramàtmani . tuùñuvurbrahmaõaþ puttrà mànasàþ sapta ye ÷rutàþ iti harivaü÷e .

#<atridçgja># puø atrerdç÷onetràjjàyate jana--óa 5 taø . candre atrinetrajàdayo'pyatra . tadvivçtiratrija÷abde dç÷yam .

#<atribhàradvàjikà># strã atribhàradvàjavaü÷ayoþ maithunam %<dvandvàdvun vairamaithunayoriti>% vun %<vairamaithunakàdivu>% nnityamarokteþ strãtvam . tadvaü÷ajàtayoþ strãpuüsayormaithune .

#<atrisaühità># strã atreþ saühità smçtiþ . varõà÷ramàcàràdibodhake atripraõãte dharma÷àstrabhede .

#<atvarà># strã na tvarà ÷ãghram abhàvàrthe naø taø . tvaràbhàve %<trãõi ÷ràddhe pra÷aüsanti ÷aucamakrodhamatvaràmiti>% smçtiþ .

#<atsaruka># puø nàsti tsaruriva muùtibandhanasthànaü yasya . muùñibandhanasthàna÷ånye khaógàkàre yaj¤iyapàtrabhede camase .

#<atha># avyaø cu0--artha--óa pçùoø ralopaþ . saü÷aye, àrambhe ànantarye, pra÷ne, vikalpe, prakaraõe, samuccaye pakùàntare ca . maïgalaü tu nàsyàrthaþ kintu arthàntaraprayukto'pyayaü ÷rutyà maïgalasàdhanaü bhavati . %<oïkàra÷càtha÷abda÷ca dvàvetau brahmaõaþ purà . kaõñhaü bhittvà viniryàtau tena màïgalikàvubhà>% vityukte stasya ÷ravaõena maïgalasàdhanatvam ataeva ÷àrãrakabhàùye %<arthàntaraprayukto'tha÷abdaþ ÷rutyà maïgalamàracayatã>% tyuktam . tatra %<athàto brahmajij¤àsetyàdau>% sàdhanacatuùñayànantaryàrthe %<atha prajànàmadhipa>% ityàdau cànantarye, %<atha yogànu÷àsana>% mityatra adhikàraråpàrambhe %<÷abdonityaþ athà nitya>% ityàdau saü÷aye, saü÷aya÷ca ekadharmikaü koñidvayaj¤ànaü tatra koñyupasthàpanasya saü÷ayahetutvàt prakçte tasyaiva saü÷aya÷abdàrthatà vikalpa÷ca saü÷ayavi÷eùa eva . %<atha ÷aknoùi bhoktumityàdau>% pra÷ne, atha ÷abdànu÷àsanamityatra maïgalàrthatayopàdànamarthastu adhikàra eva %<atha saraõamava÷yameva jantoriti>% veõyàm, atha cettvamimaü dharmyaü saügràmaü na kariùyasãtyàdau gãtàyàü ca pakùàntare, athàtodharmaü vyàkhyàsyàma ityàdau kàtrsnye, %<bhãmo'thàrjuna>% ityàdau samuccaye, svaràdipàñhàdasyàvyayatvam .

#<athakim># avyaø atha + kàyateþ kavatervà bàø óimi . svãkàre . svãkàra÷ceha nàdànaü, kintu anyoktapadàrthasya vaktuþ tathàtvenàbhyupabhàtmakaj¤ànam, tatra dyotakatvamasya ÷abdasya, yathà kasyacit %<itthaü vçttamiti>% pra÷ne athakimityàdinà pçùñavastunaþ yathàvçttatvàbhyupagamaþ sa ca vaktureva .

#<atharvaõa># puø atharvà taduktavidyà'styasya j¤àtçtvàt ac pçø na ñilopaþ . ÷ive, trikàõóaø .

#<atharvaõi># puø atharvaõi tadukta÷àntyàdau ku÷alaþ bàø is sittvena bhatvàbhàvàt na ñilopaþ . atharvavedoktakarmàbhij¤e bràhmaõe purohite ca mediniþ .

#<atharvan># puø atha + ç--vanip ÷akaø . atharvanàmakamunivi÷eùe, sa ca kalpabhede brahmaõo jyeùñhaþ putraþ yathoktaü muõóake . %<brahmà devànàü prathamaü saübabhåve>% tyupakramya brahmavidyàü sarvavidyàpratiùñhàmatharvàya jyeùñhaputràya pràhetyuktam %<anekeùu brahmaõaþ sçùñiprakàreùu anyatamasya sçùñiprakàrasya mukhe ayamatharvà sçùña>% iti bhàùyam . %<atharvaõe yàü pravadeta brahmàtharvà purovàcàïgire iti>% atharvàyetyukteþ athava ÷abdo'danto'pi %<sarve nàntà adantàþ syurityukteþ>% pçùoø nalopaþ . atharvaõà'dhãtatvàt vedavede puø . tataþ tadvedàdhãte và ñhak àtharvaõikaþ, atharvaõà dçùñaü sàma aõ àtharvaõam . tena proktam adhãyate kçtañhako luk . atharvàõaþ . tatproktàdhyàyiprabhçtiùvartheùu .

@<[Page 112a]>@
#<atharvavid># puø atharvavedaü taduktaü karma và vetti vida--kvip . atharvavedasya %<÷anno devãrabhãùñaya>% ityàdikasya, tadvihitàbhicàràdikarmaõa÷ca vettari va÷iùñhàdau . %<guruõà'tharvavidàkçtakriya>% iti raghuþ .

#<atharvaveda># puø karmaø . vedabhede tadvivçtiþ %<atharvasya nava ÷àkhàþ, paippalàdà ÷aunakã dàmodà auptà brahmadà pa÷a÷aunakã devadar÷ãcàraõavidyà ceti teùàmadhyayanaü dvàda÷aiva sahasràõi tasya pa¤ca kalpà bhavanti kalpe kalpe pa¤ca ÷atàni bhavanti nakùatrakalpo, vidhànakalpaþ saühitàbidhikalpaþ, abhicàrakalpaþ, ÷àntikalpa÷ceti>% caraõavyåhoktà . tasyàdhyayanapracàrabhedàdi viùõupuràõe'bhihitaü yathà %<atharvàõàmatho vakùye saühitànàü samuccayam . atharvavedaü sa muniþ sumanturamitadyutiþ .. ÷iùyamadhyàpayàmàsa kabandhaü so'pi tad dvidhà . kçtvà tu devadar÷àya tathà pathyàya dattavàn .. devadar÷asya ÷iùyàstu maudgo brahmabalistathà . ÷auktàyaniþ pippalàdastathànyo munisattama! .. pathyasyàpi trayaþ ÷iùyàþ kçtà yairdvija! saühitàþ . jàjaliþ kumudàdi÷ca tçtãyaþ ÷aunako dvijaþ .. ÷aunakastu dvidhà kçtvà dadàvekàntu babhrave . dvitãyàü saühitàü pràdàt saindhavàyanasaüj¤ine .. saindhavamu¤jake÷àbhyàü bhinnà vedà dvidhà punaþ . nakùatrakalpo vedànàü saühitànàü tathaiva ca .. caturthaþ syàdàïgirasaþ ÷àntikalpa÷ca pa¤camaþ . ÷reùñhàstvatharvaõàmete saühitànàü hi kalpakàþ iti>% .. etasya upaniùadaþ ekatriü÷at tàsàü nàmàni yathà pra÷naþ 1 muõóakaü 2 màõóåkyam 3 atharva÷iraþ 4 atharva÷ikhà 5 vçhajjàvàliþ 6 nçsiühatàpanã 7 nàradaparivràjakaþ 8 sãtà 9 ÷arabhaþ 10 nàràyaõaþ 11 ràmarahasyam 12 ràmatàpanã 13 ÷àõóilyaþ 14 paramahaüsaparivràjakaþ 15 annapårõà 16 såryàtyà 17 pà÷upatam 18 parabrahma 19 tripuràtàpanã 20 devã 21 bhàvanà 22 bhasma 23 jàvàliþ 24 gaõapatiþ 25 mahàvàkyam 26 gopàlatàpanã 27 kçùõatàpanã 28 hayagrãvaþ 29 dattàtreyaþ 30 garuóaþ 31 età÷ca pràya÷aþ brahmavidyàtadaïgopàsanàpratipàdikàþ muktikoø .

#<atharva÷ikhà># strã atharvaõaþ vedasya ÷ikheva brahmavidyàpratipàdakatvena ÷reùñhatvàt . tadvedãye brahmapratipàdake tannàmake upaniùadbhede .

#<atharva÷iras># naø atharvaõaþ ÷iraiva brahmavidyàpratipàdakatayà areùñhatvàt svanàmakhyàte atharvopaniùadbhede .

@<[Page 112b]>@
#<atharvàïgirasa># puø atharvà càïgirà÷ca niø ac . etayomunyoþ . upacàràt taddçùñamantràdibhede ca %<atharvàïgirasaü nãlarudra devyaparàjiteti>% tacca . %<atharvàõaü pitaraü devabandhuü màtçgarbhaü pituramuü yuvànam .. yaimaü yaj¤aü manasà ciketa praõo vocastamiheha bruvaþ iti>% . %<aïgirasonaþ pitaro navagvà atharvàõo bhçgavaþ saumyàsaþ . teùàü vayaü sumatau yaj¤iyànàmapi bhadre saumanase syàma .. aïgirobhiryaj¤iyairàgahãha yama vairåpairiha màdayasva . vivasvantaü huve yaþ pità te'smin varhiùyà niùadya .. imaü yama prastaramà hi rohàïgirobhiþ saüvidànaþ . à tvà mantràþ kavi÷astà vahantvenà ràjan haviùo màdayasva .. itaeta udàruhan divaspçùñànyàruhan . prabhurjayo yathà pathà dyàmaïgiraso yayuriti>% såkta¤ca .. athaø 18, 1, 58, 61,

#<atharvàdhipa># puø 6 taø . %<sàmavedàdhipo bhaumaþ ÷a÷ijo'tharvavedaràóityukte>% budhe .

#<atharvã># strã na + thurva ac pçø ulopaþ gauø ïãù . ahiüsikàyàm %<yàbhirvi÷yalàü dhanasàmatharvyamiti>% vedaþ .

#<athavà># avyaø atheti vàyate atha + và--kà . pakùàntare %<atha và kçtavàgdvàre iti>% %<athavà mçdu vastu hiüsitumiti>% ca raghuþ . %<atha và hetumànniùñhavirahàpratiyogineti>% bhàùàø .

#<atho># avyaø artha--óo pçùoø ralopaþ . atha÷abdàrthe àrambhàdau . %<athàtho saü÷aye syàtàmadhikàre ca maïgale vikalpànantara pra÷nakàtrsnyàrambhasamuccaye ityukte>% atha÷abdàrthe .

#<ada># bandhane bhvàø paraø idit sakaø señ . andati àndãt .

#<ada># bhakùaõe ca adàø paraø sakaø aniñ . atti avasat jaghàsa attà atsyati . sani jighatsati . kta--odanàrthe annam anyatra jagdham gha¤ ghasaþ--àdaþ ktin jagdhiþ . %<yo'nnamatti yatastata>% iti smçtiþ . %<attà caràcaragrahaõàditi>% ÷àø såø . %<kimadanti bhçïgà>% iti .

#<adaüùñra># puø nàsti daüùñrà da÷anasàdhanadantavi÷eùaþ yasya . bhagnà÷ãdante sarpe . pradhànadantarahite triø .

#<adakùa># triø virodhàrthe naø taø . dakùatvavirodhimàndyavati .

#<adakùiõa># triø dakùiõo'nukålaþ ku÷ala÷ca virodhàrthe naø taø . dakùiõatvaviruddhanaipuõyapratikålatvavati, vàmàïge ca . nàsti dakùiõà karmasamàptau deyà yatra . dakùiõà÷ånye yaj¤àdau . dakùiõàdànasya nityatvaü dakùiõà÷abde vakùyate %<hatayaj¤amadakùiõamiti>% .

#<adagdha># triø ÷àstravidhinàgninà na dagdhaþ . ÷àstravidhinà'kçtàgnisaüskàre . %<agnidagdhà÷ca ye jãvà ye'pyadagdhàþ kule mameti>% ÷ràddhamantraþ . dagdhabhinne triø .

#<adaõóya># triø na daõóamarhati yat . daõóànarhe %<adaõóyàn daõóayan ràjà daõóyàü÷caivàpyadaõóayanniti>% yàj¤aø . %<api bhràtà suto'rghyo và ÷va÷uromàtulo'pi và nàdaõóyo nàma ràj¤o'sti dharmàt pracalitaþ svakàditi>% manuþ . smçtyàdau karmavi÷eùe daõóaþ tadabhàva÷ca ukto'nusandheyaþ tatra kecidadaõóyàþ saügçhyante . %<anirda÷àhàü gàü såtàü vçùàn devapa÷åüstathà . sapàlàn và vipàlàn na daõóyàn manuravravãt>% . yànavàhakadaõóàbhàve prayojakamuktam ati vartana÷abde, kùetre deyapràvaraõavi÷eùamuktvà tadakaraõe daõóàbhàvo manunoktaþ yathà %<tatràparivçtaü dhànyaü vihiüsyuþ pa÷avo yadi na tatra praõayeddaõóaü nçpatiþ pa÷urakùiõàmiti>% %<mahokùotsçùñapa÷avaþ såtikàgantukàdayaþ pàloyeùà¤ca te mocyà daivaràjapariplutà>% iti %<adaõóyà hastino'÷và÷ca prajàpàlà hi te smçtàþ . adaõóyàþ kàõakuõñhà÷ca vçùabhaþ kçtalakùaõa iti>% smçtiþ .

#<adattà># strã dà--kta naø taø . pariõayàrthamadattàyàü striyàm . %<adattàyàü mçtàyàntu tryahàcchudhyanti bàndhavà>% iti smçtiþ adattamàtre triø . aprà÷astye naø taø . adattantu bhayakrodhetyàdyabhihitalakùaõe dànàbhàsenàrpite dattvàpi pratyàhartuü yogye triø . taccoktaü nàradena yathà %<adattantu bhayakrodha÷okavegarujànvitaiþ . tathotkoca parãhàsavyatyàsacchalayogataþ .. bàlamåóhàsvatantràrtamattonmattàpavajitam . kartà mamedaïkarmeti pratilàbhecchayà ca yat . apàtre pàtramityukte kàrye và dharmasaühite . yaddattaü syàdavij¤ànàdadattamiti tat smçtamiti>% . asyàrthaþ bhayena vandigràhàdibhyo dattam . krodhena ÷atrvàdivairaniryàtanàyànyasmai dattam . puttràvihonatàdinimitta÷okàviùñena dattam . utkocena kàryapratibandhaniràsàrthamadhikçtebhyo dattam . parihàsenopahàsena dattam . ekaþ svadravyamanyasmai dadàtyanyo'pi tasmai dadàdãti dànavyàtyàsaþ . chalayogataþ ÷atadànamabhisandhàya sahasramiti paribhàùya dadàti . bàlenàpràptaùoóa÷avayaskena måóhena, lokavedànabhij¤ena asvatantreõa puttradàsàdinà, àrtena rogàbhibhåtena, mattena madanãyapramattena, unmattena, vàtikàdyunmàdagrastena và apavarjitaü dattam . tathà'yaü madãyamidaü karma kariùyatãti pratilàbhecchayà dattam . acaturvedàya caturvedo'hamityuktavate dattam . yaj¤aü kariùyàmãti dhanaü labdhvà dyåtàdau viniyu¤jànàya dattamityevaü ùoóa÷aprakàramapi dattamadattamityucyate pratyàharaõãyatvàt . àrtadattasyàdattatvaü dharmakàryavyatiriktaviùayam . %<svasthenàrtena và dattaü ÷ràvitaü dharmakàraõàt . adattvà tu mçte dàpyastatsuto nàtra saü÷aya>% iti kàtyàyanasmaraõàt . tathedamaparaü saükùiptàrthavacanaü sarvavivàdasàdhàraõam . %<yogàdhamanavikrãtaü yogadànapratigraham . yasya vàpyupadhiü pa÷yet tat sarvaü vinivartayet>% iti . yoga upàdhiþ . yogenopàdhivi÷eùeõàdhivikrayadànapratigrahàþ kçtàstadupàdhivigame tàn vikrayàdãn vinivartayediti . yaþ punaþ ùoóa÷aprakàramapyadattaü gçhõàti, ya÷càdeyaü prayacchati, tayordaõóo nàradenoktaþ . %<gçhõàtyadattaü yo lobhàt ya÷càdeyaü prayacchati . adeyadàyako daõóyastathà'dattapratãccha ka>% iti . mitàkùaràø .

#<adattàdàyin># triø adattamàdatte à + dà--õini 6 taø . adattasya gràhake %<adattàdàyino hastàt lipseta bràhmaõo dhanam yàjanàdhyàpanenàpi yathà stenastathaiva sa>% iti smçtiþ .

#<adatra># triø ada--bàø atran . adanãye %<adatrayà dayate vàryàõãti>% çø 5, 49, 3, adatrayà, adanãyànãti bhàø .

#<adadrya¤c># triø amuma¤cati adas + anca--kvip adryàgamaþ . adogate, striyàm adadrãcã asarvanàmasthànàdyaci tu adadrãcaþ ityàdi . asya dasya và matvottve amudryaï amumuyaï ityàdayo'pyatra .

#<adanta># puø nàsti danto'sya . påùaråpe àdityabhede và kap tatraiva . %<yadyapyadantakaþ påùà paiùñamatti sadà carumiti>% chandogapaø . tasyàdantatà ca dakùayaj¤abhaïgasamaye vãrabhadreõa kçtà yathà bhàgavate 4 skandhe . %<påùõo hyapàtayaddantàn kàliïgasya yathà balaþ . ÷apyamàne garimaõi yo'hasaddar÷ayan data>% iti . ataeva tasyàdantatayà piùñavarubhuktvaü tadapi tatraivoktam prahmaprasàditena ÷ivena pa÷càt dakùàdi varadànasamaye %<påùà tu yajamànasya dadbhirjakùitu piùñabhugiti>% ÷rutàvapi %<prapiùñabhàgo'dantako hi taü devà adhyagàmiti>% adantakatvena piùñakabhàgitvamuktam . dantahãne, ajàtadante ca triø . %<ye'pyadantàþ kule mameti>% vàyuø . nçõàü dantajananakàlastu ùaõmàsa eva ÷uddhitattve nirõãtaþ pa÷ånàntu %<varùamàtrà tu bàlà syàdatibàlà dvivàrùikã . ataþ parantu sà gauþ syàttaruõã dantajanmanãti>% aïgirovacane dvivarùottarakàle gavàü dantajanmakathanaü pa÷umàtropalakùaõam atraiva kàle (àdàütà) iti loke prasiddhiþ sà ca gavàmiva mahiùà÷vàdãnàmapi tathaiva . at ante yasya baø . akàrànta÷abde puø .

#<adabdha># danbha--kta naø taø . ahiüsite %<adabdhebhiþ pàyubhiþ pàhyasmàniti>% çø 1, 959, adabdhairahiüsitairiti bhàø . %<adabdàsurbhràjamànohyeva>% iti vedaþ .

#<adabdhàyu># puø adabdhena ahiüsanena àyauti à--yà--ku3 taø . ahiüsàyukte agne'dabdhàyo a÷ãtatameti yajuø adabdhàyo . ahiüsita! yajamàna iti vedadãpaþ .

#<adabha># triø na dabhyate karmaõi bàø ka . ahiüsye %<tàvçdhantàvanu dyånmartàya devàvadabhà>% iti çø 5, 86, 5 adabhau ahiüsyau iti bhàø .

#<adabhra># triø danbha--rak dabhramalpaü naø taø . analpe %<adabhradarbhàmadhi÷apya sa sthalãmiti>% bhàraviþ .

#<adambha># puø abhàvàrthe naø taø . dambhàbhàve . nàstidambho yasya . dambharahite triø . %<adambhaü ÷añhatàü hãnaü karma kuryàdalolupa>% itipuràø .

#<adamya># triø na damyate'sau . adamanãye . gavàmekavarùaparyanta kàle'damyatà %<pàda÷càpràptake deya iti>% smçtiþ apràptakaþ apràptadamyàvastha iti raghuø tena %<ekavarùe gavi hate kçcchrapàdo vidhãyate>% ityekavàkyatayà ekavarùakàlaparyantakàla eva vatsànàmadamyatvaü pratãyate .

#<adar÷ana># naø na dar÷anam abhàvàrthe naø taø . dar÷anàbhàve lope, vinà÷e ca %<lopo'dar÷anamiti>% pàø . nàsti dar÷anaü yasyàþ baø . dar÷anàviùaye dçùñi÷ånye ca triø .

#<adala># puø dalyate bhidyate iti dalaü patraü dala--karmaõi gha¤ naø baø . dala÷ånye (hijala) iti khyàte vçkùe . patra÷ånye vçkùamàtre triø . ghçtakumàryàü strã . dalaþ khaõóaþ . tacchånye triø .

#<adas># triø na dasyate utkùipyate'ïguliryatra idantayà nirdhàraõàya purovartinyevàïgulinirde÷aþ sambhavati nàpurovartini . na + das--kvip . apurovattini parokùe j¤àte vastuni . sarvanàmatà . %<amuùya vidyà rasanàgranartakãti>% naiùadham . paraloke %<nacàmutra phalaprada iti>% puràø . %<idamastu sannikçùñaü samãpataravarti caitadoråpam . adasastu viprakçùñaü taditi parokùe vijànãyàdityukte>% viprakçùñe evàsya prayogaþ . yacchabdàkàïkùitatacchabdàprayoge'sya tadarthabodhakatà . yathà %<ànandayati te netre yo'dhunàsau samàgata ityàdau>% . ataevoktaü kàvyaprakà÷e idaü÷abdavadadaþ÷abdastacchabdàrthamabhidhatte ityuktam yacchabdasya tu nikañasthitatve tacchabdasyàpi prasiddhaparàmarùiteti vadatà ca tena tacchabdasyeva idamadaþ÷abdayorapi prasiddhàrthakatà tatraivoktà . yathà %<karabàlakaràladoþsahàyo yudhi yo'sau vijayàrjunaikamallaþ . yadi bhåpatinà sa tatra kàrye>% ityàdau prasiddhàrthakatà . anyathà sa ityanena punaruktatvàpatteþ ataeva darpaõakçtà %<ànandayati te netre yo'sau subhru! samàgata>% iti padye yacchabdasya sannikçùñatayà tacchàrthàvàcakatvamà÷aïkya ànandayati te netre yo'dhunàsau samàgata ityevaü pàñhaþparivartitaþ . yacchabdenànàkàïkùitatvetu na tacchabdàrthàbhidhàyitvaü kintu prasiddhàdyabhidhàyakatà yathà asau maruccumbitacàruke÷ara ityàdau nàtra tacchabdàrthapratãtiriti kàvya prakà÷e uktam . tathà ca yacchabdenàkàïkùàsthale eva yacchabdasyàsannikçùñatayopàttasyàdaþ÷abdasya tacchabdàrthakatà nànyatheti susthitam . %<ado'nupade÷e iti>% såtranirde÷àt anupade÷e adasaþ gatisaüj¤à tena adaþ kçtyàdaþ kçtamityàdau gatitvena samàse lyap . varaü prati upade÷e tu adaþ kçtvà adaþ kuru ityàdau na gatitvam . asya gatisaüj¤àtve nàvyayatvamapi . tenàvyayapårbakatayà lyap arthastu adaþ÷abdasyeva .

#<adàtç># triø naø taø . dàtçbhinne %<adàtà vaü÷adoùeõeti>% puràø . %<adàtà puruùastyàgã dhanaü saütyajya gacchatãti>% nãtiø . striyàü ïãp .

#<adàna># naø na dànamabhàvàrthe naø taø . dànàbhàve . nàstidànaü tyàgomadajalaü và yasya . dàna÷ånye triø . madajala÷anye gaje puø . %<sadà dànapàrakùãõaþ ÷astaeva karã÷varaþ . adànaþ pãnakàyastu nindyataeva gardabha>% iti .

#<adànta># triø naø taø . indriyadamanàkàrake avinãte ca %<adàntoviùayàsakta>% iti puràø .

#<adàbhya># triø dambha õyat nalopopadhàvçddhã naø taø . ahiüsye . yatte somàdàbhyaü nàma jàgçvãti yaø 7, 2, he soma! te tvadãyamahisitaü jàgçvi jàgaraõa÷ãlamiti vedadãpaþ .

#<adàya># triø nàsti dàyo yeùàm . dàyànarhepatitaj¤àtyàdau . %<adàyà÷ca striyomatà>% iti smçtiþ .

@<[Page 115a]>@
#<adàyàda># triø dàyaü pitràdidhanaü sambandhitayà adanti bhu¤jate ada--aõ 6 taø naø taø . sambandhidhanàgràhake patitàdi sapiõóabhede adàyàdà÷ca parigaõitamàtràdibhinnàþ striyaþ, %<adàyà÷ca striyomatàþ>% iti smçteþ . dvàda÷avidhàn putrànuktvà kànãna÷ca sahoóha÷ca krãtaþ paunarbhavastathà . svayaüdatta÷ca ÷audra÷ca ùaóadàyàdabàndhavà iti manåktàþ kànãnàdaya÷ca veditavyàþ tathà vibhàgànàrhà api klãvàdayo'dàyàdà ityavasare vàcyam . sapiõóabhinne ca .

#<adàyika># triø dàyamarhanti dàya + ñhak--naø baø . dàyàda÷ånye %<adàyikaü ràjagàmãti>% smçtiþ dàyagràhakaputràdi÷ånyaü tadarthaþ .

#<adàhya># triø na dagdhumarhati daha--arhàrthe õyat naø taø . ÷àstroktavidhinà agnisaüskàrànarhe patitàdau te ca smçtau dar÷ità yathà . %<÷çïgidaüùñrinakhivyàlaviùavahnistriyà jalaiþ . àdaràt parihartavyaþ kurvan krãóàü mçtastu yaþ . nàgànàü vipriyaü kurvan dagdha÷càpyatha vidyutà . nigçhãtaþ svayaü ràj¤à cauryadoùeõa kutracit . paradàràn ramanta÷ca dveùàttatpatibhirhatàþ . asamànai÷ca saükãrõai÷càõóàlàdyai÷ca vigraham . kçtvà tairnihatà ye tu càõóàlàdãn samà÷ritàþ . garàgniviùadà÷caiva pàùaõóàþ krårabuddhayaþ . krodhàt pràyaü viùaü vahniü ÷astramudvandhanaü jalam . girivçkùaprapràta¤ca ye kurvanti naràdhamàþ . ku÷ilpajãvina÷caiva sånàlaïkàrakàriõaþ . mukhebhagà÷ca ye kecit klãvapràyà napuüsakàþ . brahmadaõóahatà ye ca ye ca vai bràhmaõairhatàþ . mahàpàtakinoye ca patitàste prakãrtitàþ . patitànàü na dàhaþ syànnàntyethirnàsthisa¤cayaþ . nacà÷rupàtaþ piõóaü và kàrthyaü ÷ràddhàdikaü kvacit . etàni patitànà¤ca yaþ karoti vimohitaþ . taptakçcchradvayenaiva tasya ÷uddhirnacànyathà>% iti . dagdhuma÷akye nirayavatvàt paramàtmani . %<nainaü chindanti ÷astràõi nainaü dahati pàvaka>% ityupakramya %<acchedyo'yamadàhyo'yamakledyo'÷oùyaeva ceti>% gotàyàü tasyàdàhyatvoktestathàtvam .

#<aditi># strã na dãyate khaõóyate vçhattvàt do--ktic naø taø . dàtuü chettuü na yogyàyàü pçthivyàm %<cakùuraditàvasanamiti>% tàø bràø %<aditau pçthivyàmiti>% bhàùyam . vàci niruktaø . ditirdanujamàtà virodhàrthe naø taø . tadvirodhinyàü devamàtari %<prajaj¤ire mahàbhàgà dakùakanyàstrayoda÷a . aditiditirdanuþkàlà danàyuþ siühikà tathà . krodhà pràdhà ca vi÷và ca vinatà kapilà muniþ . kadru÷ca manujavyàghra! dakùakanyaiva bhàrateti>% bhàratam àdipaø . età eva ka÷yapàya dakùeõa dattà yathoktaü tatraiva %<dakùastvajàyatàïguùñhàddakùiõàdbhagavànçùiþ brahmaõaþ pçthivãpàla! ÷àntàtmà sumahàtapàþ . vàmàdajàyatàïguùñhàdbhàryà tasya mahàtmanaþ . tasyàü pa¤cà÷ataü kanyàþ sa evàjanayat prabhuþ . dadau sa da÷a dharmàya saptaviü÷atimindave . divyena vidhinà deva! ka÷yapàya trayoda÷eti>% aditiradãnàdevamàteti niruø . taddevatàke punarvasunakùatre . atti pràõijàtam ada--itic . sarvanà÷ake mçtyau, pamame÷vare ca puø . %<sa yadyadevàsçjata tattadattumadhriyata sarvaü và attãti tadaditeradititvam, sarvasyaitasyàttà bhavati sarvamasyànnaü bhavati ya evametadaditeradititvaü vede>% ti bçø uø ditiþ khaõóanam . tacchånye akhaõóe . %<kùatriyàsi yaj¤iyàsyaditirasãti>% yajuø %<aditirakhaõóiteti>% vedadãpaþ .

#<aditija># puø aditerjàyate jana--óa . deve . %<dvàda÷aivàditeþ puttràþ ÷akramukhyàþ naràdhipa! . teùàmavarajo viùõuryatra lokàþ pratiùñhità iti>% bhàratam dvàda÷a àdityàþ ÷akràdayaþ ÷akramukhyà÷ca devà÷cetyarthaþ .

#<aditinandana># puø 6 taø . deve aditisutàdayo'pyatra .

#<adãna># triø dã--kta naø taø . akàtare kàtaryarahite .

#<aduùña># triø naø taø . smçtyuktaduradçùñasàdhanatàråpadoùarahite . %<aduùñà santatà dhàrà>% iti smçtiþ duùñàni ca duùña÷abde vakùayante .

#<adåra># naø naø taø . dåratvavirodhisàmãpye %<adåre jagadambàyàþ ÷àradãyo mahotsava>% iti puràø . tadvati triø . %<parasparàkùisàdç÷yamadåro¤jhitavartmasviti>% raghuþ .

#<adåùita># triø naø taø . dåùitabhinne smçtyukte doùànarhe dravyabhede ca . dåùita¤ca aspç÷yaspar÷avattvena, paryuùitatvena, virasatvena, doùajanakàdçùñavi÷eùahetutvena ca smçtyàdau duùñatvena kãrtitam tasyaiva kvacidviùaye pratiprasavaþ smçtàvuktastàdç÷apadàrthaevàdåùitam . dåùitavivaraõaü duùña÷abde vakùyate .

#<adç÷># triø nàsti dçk dçùñirasya . andhe cakùurindriya÷ånye . na pa÷yati dç÷a--kartari kvip naø taø . adar÷ake triø .

#<adç÷ya># triø naø taø . dç÷yabhinne . na draùñumarhati . dar÷anànarhe, parame÷vare ca . %<yattadadç÷yamavij¤eyamagràhyamiti>% ÷rutiþ .

#<adçùña># naø dç÷a--kta naø taø . puõyàpuõyaråpe bhàgye indriyàyogyatvàt tasyàdçùñatvam . adçùñasattve pramàõa¤ca . %<sàpekùatvàdanàditvàt vaicitryàt vi÷vavçttitaþ . pratyàtmaniyamàt bhukterasti heturalaukika>% iti %<ciradhvastaü phalàyàlaü na karmàti÷aya vineti>% ceti kusuø . asyàbhipràyaþ . iha hi jagati uccàvaca vicitràþ sukhaduþkhànubhavaråpà bhogàþ pratyàtmavedanãyàþ, te ca na nityà utpattivinà÷a÷àlitvàt ataeva na sadàtanàþ kintu kàdàcitkà eva, sati ca teùàü kàdàcitkatve hetusàpekùatvameva tathà hi vimatà bhogavyaktayaþ hetusàpekùàþ kàdàcitkatvàt ghañavat . yadyat kàdàcitkaü tattat hetusàpekùaü yathà ghañaþ bhavanti ca bhogavyaktayaþ kàdàcitkàþ tasmàt hetusàpekùà iti pa¤càvayavanyàyena bhogànàü hetusàpekùatvasiddhiþ sa ca hetuþ na laukikapratyakùàdiviùayaþ ka÷cit sambhavati tadanvayavyatirekàbhàvàt na ca kàlasyaiva taddhetutvenàrthàntaràpàtaþ . kàlasya sàdhàraõakàraõatayà civitrabhogaü pratyaniyàmakatvàt anyathà kàlasyaikaråpatayà sarbadà sarvabhogaprasaïgaþ . etena tattatkàlatvena kàraõatàkalpane'pi na nistàraþ tattatkàlavyaktãnàü puruùamàtrasàdhàraõyena pratyàtmavicitrabhogopapàdakatvànupapatteþ . ato vicitrabhogànyathànupapattyà tadàdhàyakamalaukikaü kàraõaü yat kalpanãyaü, tadevàdçùñam . evamanumànena àgamapràmàõyànabhyupagantén prati alaukikàdçùñasàdhanam . àgamena tu tatsiddhirevamabhiyuktairabhyupetà %<svargakàmo yajeteti>% vàkye samabhivyàhçtasvargasàdhanatvaü yàge vidhipratyayena bodhyate tacca na sambhavati, svargàdeþ kàlàntarabhàvitayà à÷uvinà÷ino yàgàdestadànãmasattvena kàraõatvàsambhavàt ato vidhibodhitaü yàgàderiùñasàdhanatva phalakàlaparyantasthàyisvajanyavyàpàraü vinànupapannamityanupapattij¤ànena dvàrãbhåtamapårbaü kalpyate . tadamipràyeõaiva ciradhvastamityàdyuktam . ataeva %<pauruùaü daivasampattyà kàle phalati pàrthiva! . trayametanmanuùyasya piõóitaü syàt phalàvahamiti>% ÷àstràntare kàryajananasàmagryàü daivapadàbhidheyàpårbasya kãrtanam . taccàdçùñaü dvividhaü puõyaü pàpa¤ca vihitànuùñhànajanyaü puõyaü, niùiddhànuùñhànajanya pàpam, tadubhayamapi trividhaü, pràrabdhaü phaladànonmukhaü sa¤cita ¤ceti . dehàdyàrambhakamadçùñaü pràrabdhaü, bahånàmadçùñànàü cirasa¤citànàü madhye phalavipàkàya unmukhaü phaladànonmukhaü, tadbhinnaü sa¤citam . tatra %<ye samarthà jagatyasmin sçùñisaühàrakàrakàþ . te'pi kàlena lãyante iti>% ÷àstràt %<kalanàt sarvabhåtànàü kàla ityabhidhãyate>% ityukte÷ca kàlasya sarvanà÷akatve'pi nàdçùñanà÷akatvam %<nàbhuktaü kùãyate karma kalpakoñi÷atairapãti>% ÷àstràntaràt kintu bhogàdeva kùayaþ . tathà puõyasya karmanà÷àjalaspar÷àdito'pi nà÷aþ, pàpasya pràya÷cittàdinà nà÷aþ . pràrabdhàtiriktapuõyàpuõyakarmaõàü tattvaj¤ànàt nà÷aþ . %<j¤ànàgniþ sarvakarmàõi bhasmasàt kurute'rjuneti>% gãtàdi÷àstràt . idamadçùñaü vedàntibhirnànumanyate tairhi karmaõaþ såkùmàvasthàpannasaüskàravi÷eùa evàdçùñasthànãyatayàïgãkriyate iti bhedaþ . taccànu÷aya÷abde vistarato vàcyam . taccàdçùñamàtmadharma iti naiyàyikà vai÷eùikàdaya÷càbhyupagacchanti . vedàntisàïkhyapàta¤calàstu buddhidharma iti bhedaþ . teùàü mate hi kartçtvasya buddhidharmatayà %<÷àstrade÷itaü phalamanuùñhàtaroti>% nyàyàüt tatraivàdçùñotpatterucitatvam anyakçtakarmaõà anyasyàdçùñotpattau atiprasaïgàt %<kçtahànàkçtàbhyàgamaprasaïga÷ceti>% såtreõa ca tathaiva pratipàditatvàdadhikamàkare draùñavyam . asya ca adçùña÷abdavàcyatve %<pratyakùamanimittaü vidyamànopalambhanatvàditi>% jaiminisçtraü mànam . tasyàyamabhipràyaþ %<nodanàlakùaõo'rthodharma>% iti dharme vedaikasamadhigamyatvamupakùiptaü tasya draóhãkaraõàrthamidaü såtraü pravçttam . %<anuùñhànàdårdhvamutpadyamànasya dharmasya pårbamavidyamànatvàt na pratyakùayogyatàsti uttarakàle'pi råpàdiràhityànnendriyairavagamyatà . ataevàdçùñamiti sarvairabhidhãyate>% iti çø bhàùyam . såtràrthastu pratyakùaü cakùuràdi na tadgrahaõe nimittaü teùàü vidyamànopalambhahetutvàt dharmasya ca pràk avidyamànatvàt . liïgaràhityàcca nànumànaviùayatvamapyasti . sukhaduþkhayostadgamakatvena liïgatvasambhave'pi tayorliïgatvaj¤ànamapi vedaikagamyaü, kasya karmaõaþ? kiü phala? mityadhyavasàyasya vedaikasamadhigamyatvàt sukhaduþkhàbhyàü sàmànyena dharmàdharmamàtrànumàne'pi tadvi÷eùapratipattau vedasyaiva sàdhanatvàditi pratij¤àtaü dharmasya nodanàmàtapramàprakatvaü susthitamiti . dçùñabhinne triø %<sarvamadçùñaü ÷ucãti>% smçtyantaram . %<adçùñamapyarthamadçùñavaibhavàt karoti suptirjanadar÷anàtithimiti>% naiùaø . aj¤àtamàtre triø . %<adçùñavirahavyathamiti>% . hitoø . %<adçùñamadbhirnirõiktamiti>% smçtiþ %<adçùñamupaghàta÷aïkàbhiraj¤àtamiti>% raghuø . adçùñahetuke bhayàdau ca . daivikàgnibhayàderadçùñasàdhyatvàdadçùñatvam .

@<[Page 117a]>@
#<adçùñapårva># triø na pårvaü dçùñaþ saha supeti saø paraniø . pårbamadçùñe . %<adçùñapårvaü hçùito'smi dçùñveti>% gãtà .

#<adçùñi># strã viruddhà dçùñiþ virodhàrthe abhàvàrthe và naø taø . kråradçùñau, saroùavakradçùñau, dar÷anàbhàve ca . baø . dçùñi÷ånye triø .

#<adeya># triø naø taø . deyabhinne dànàyogye ca . dànàyogya¤ca puttràdi--%<svaü kuñumbàviroghena deyaü dàrasutàdçte nànvaye sati sarvasvaü yaccànyasmai prati÷rutamiti>% yàj¤aø %<anvàhitaü yàcitakamàdhiþ sàdhàraõa¤ca yat . nikùepaþ putradàrà÷ca sarvasva¤cànvaye sati . àpatkhapi ca kaùñàsu vartamànena dehinà . adeyànyàhuràcàryà yaccànyasmai prati÷rutam>% ityevaü smçtiniùiddhadàne vastuni %<yo'dattaü pratigçhõàti ya÷càdeyaü prayacchatãti>% tadàdànamapi smçtau niùiddham . %<madyamadeyamapeyamagràhyamiti>% smçtiþ .

#<adevatra># triø na devàn tràyate prãõàti anena trai--karaõe ka . devaprãõanàsàdhane annàdau %<adevatràdaràdhasa>% ÷rutiþ .

#<adevamàtçka># puø naø taø . devamàtçkade÷abhinne nadãvçùñyambu sampannavrãhipàlitade÷e . %<vitanvati kùemamadevamàtçkà>% iti bhàraø .

#<adevayu># triø na deva yàti pràpnoti yà--ku . devàpràpake . %<ayajvànamadevayumiti>% çø 5, 9, 11 .

#<ade÷a># puø naø taø . garhitade÷e ayogyade÷e ca . %<nàde÷e tarpaõaü kuryàt na sandhyàü nàpi påjanamiti>% smçtiþ . %<striyaü spç÷edade÷eya>% iti smçtiþ . garhitade÷à÷ca smçtau dar÷itàþ kecit saügçhyante . %<càturvarõyavyavasthà tu yasmin de÷e na vartate . taü mlecchade÷aü jànãyàdàryàvartaü tataþparam>% iti viùõuø . %<ànartakàïgamagadhàþ suràùñràþ dakùiõàpathaþ . tapà ca sindhuþ sauvãrà ete saïkãrõayonaya iti>% %<padbhyàü sa kurute pàpaü yaþ kaliïgàn prapadyate . çùayo niùkçtistasya pràhurvai÷vànaraü haviriti>% baudhàø . %<aïgavaïgakaliïgàü÷ca tãrthayàtràü vinà vrajan . pràya÷cittaü prakurvãteti>% smçtiþ . iùñade÷e'pi kecit ÷ràddhatarpaõàdau vi÷eùatovarjyàþ yathà %<råkùaü kçmiyutaü klinnaü saïkãrõàniùñagandhikam . de÷aü tvaniùña÷abda¤ca varjayet ÷ràddhakarmaõãti>% . %<na mlecchaviùaye ÷ràddhaü kuryànmlecchettutaü tathà neùñakàcarite pitén tarpayediti>% ÷aïkhalikhitau . %<parakãyagçhe yastu pitén saütarpayedyadi . tadbhåmisvàminastasya haranti ùitaro balàditi>% evamanye'pi garhyatvayojakàþ smçtyàdyuktà veditavyàþ . %<ade÷akàle yaddànaü--taddànaü tàmasaü vidu>% riti sãtà .

@<[Page 117b]>@
#<adaiva># naø daivaü vai÷vadevika÷ràddhaü tannàsti yatra . vai÷vadevika÷ràddha÷ånye nitya÷ràddhe . tasya pàrvaõetikartavyatayà vai÷vadeva ÷ràddhapràptau %<adaivikantu tat kàryamiti>% smçtau paryudàsà nnàtra vai÷vadaivikam dhikaü nitya÷ràddha÷abde vakùyate . adaivikamapyatra . daivaü bhàgyam . tacchånye, durbhàgyavati ca triø .

#<adoùa># puø doùaþ smçtyuktaduradçùñasàdhanatvam abhàvàrthe naø taø . smçtyuktaduradçùtasàdhanatvadoùàbhàve . naø baø . doùa÷ånye triø . alaïkàroktadoùa÷ånyayoþ ÷abdàrthayoþ %<tadadoùau ÷abdàrthau saguõàvanalaükçtã punaþ kvàpãti>% kàvyapraø . %<adoùaü guõavat kàvyamiti>% sarasvatãkaø .

#<adga># naø adyate devaiþ ada--karmaõi gan . puroóà÷e ujjvaladaø .

#<addhvà># avyaø atyate at taü santataü gamanaü j¤ànaü và dadhàti kvip . yàthàrthye, sàkùàtkàre, sphuñe, avadhàraõe, ati÷aye ca . %<addhà ÷riyaü pàlitasaïgàràyeti>% raghuþ . yasya syàdaddhà na vicikitsyàstãti ÷rutiþ . ayaü svaràdiþ, càdi÷ca tenobhayasvaratà . sàkùàdàdiùu pàñhàt addhàkçtyetyàdau samàse lyap .

#<adbhuta># naø atatãtyat avyayamàkasmikàrthe tathà bhàti bhà--óu tac . àkasmike ulkàpàtàdau, àlaïkàrikaprasiddhe navarasàntargatavismayasthàyibhàvake rasabhede yathoktam %<adbhuto vismayasthàyibhàvo gandharvadaivataþ .. pãtavarõo vastu lokàtigamàlambanaü matam . guõànàü tasya mahimà bhaveduddãpanaü punaþ .. stammaþ svedo'tha romà¤cagadgadasvarasambhramàþ . tathà netravikàsàdyà anubhàvàþ prakãrtitàþ .. vitarkàvegasambhàntiharùàdyà vyabhicàriõaþ iti>% . yathà %<dordaõóà¤citacandra÷ekharadhanurdaõóàvabhaïgodyataùñaïkàradhvaniràryabàlacaritaprastàvanàóiõóimaþ . dràkparyastakapàlasaüpuñamiladbrahmàõóabhàõóodaramràmyatpiõóitacaõóimà kathamaho? nàdyàpi vi÷ràmyati>% iti .. tadvati triø . %<kampàdyadbhutasaptàhe iti>% jyotiø . adbhutasvaråpavibhàgàdi %<prakçtiviruddhamadbhutavacanan prakçtiviruddhamadbhutamàpadaþ pràk prabodhàya devàþ sçjantãti>% jyotiùatattve àrthavaõa vàkye . %<àpajj¤ànàya bhåmyàdãnàü pårbaü svabhàvapracyàvaþ devakartçko'dbhuta>% iti raghuø . teùàü traividhyàdi agnyutpàta ÷abde uktam . %<udayati sma tadadbhutamàlibhiriti>% naiùaø . %<tamamadbhutaü bàlakamambujekùaõamiti>% bhàgaø .

#<adbhutasvana># puø adbhutaþ svano yasya baø . mahàdeve . karmaø . à÷carya÷abde . baø . tathà bhåta÷abdavati triø .

@<[Page 118a]>@
#<admani># puø atti sarvàn ada--manin . agnau .

#<admara># triø ada--kartari kmarac . bhakùaõa÷ãle .

#<adya># avyaø asminnahani idam÷abdasya nipàtaþ saptamyarthe . asmin divase . kçùõa! tvadãyapadapaïkajapi¤jarànte adyaiva me vi÷atu mànasaràjahaüsa ityudbhañaþ . adyatve ityàdibhàùyaprayogàt tadvçttàvapi asya bodhakatà . tenàdhàràrthatve'pi asya samàsàntaravañakatà %<adyadina màrabhya iti>% %<adyaprabhçtyavanatàïgoti>% kumàraþ . eva¤ca vartamàne kàle vartamànakàlavçttau ca vçttiþ %<adyàvadhi bhavadbhyo bhinno'hamiti>% veõãø .

#<adyatana># triø adya bhavaþ adya + ñyu tuóàgama÷ca . adyabhave vastumàtre . striyàmadyatanã . adyatana÷ca atãto bhaviùyacceti dvidhà . tatra adyatanabhåte luï apàkùãt . adyatanabhaviùyati ëñ . pakùyati . anadyatanabhåte tu laï--apacat anadyatane bhaviùyati luñ paktvà .

#<adyatva># naø adya tadvçtterbhàvaþ adya + tva . etaddina vasavçttitve vartamànatve .

#<adya÷vãnà># strã adya ÷vaþ paradine và prasoùyate adya--÷vas + kha ñilopaþ . àsannaprasavàyàü prauóhagavrbhiõyàm . %<adya÷vãnàvaùñabdhe>% iti pàø .

#<adrava># puø abhàvàrthe naø taø . dravàbhàve . naø baø . drava÷ånye triø %<adravaü mårtimat svàïgaü pràõisthamavikàrajamiti>% mahàbhàùyaø .

#<adravya># naø aprà÷astye naø taø . apra÷astadravye ayogyapadàrthe %<nàdravye nihità kàcit kriyà phalavatã bhavediti>%

#<adri># puø ada--krin . parvate, tadavayave prastare gràvaõi . vçkùe, sårye, meghe, parimàõabhede ca tadbheda÷ca parimàõa÷abde vakùyate tatra gràvaõi, adriùutaþ, meghe %<adrimàtà, parvate, duhitaramanukampyàmadriràdàya dorbhyàmiti>% kumàø .

#<adrikarõã># strã adriþ adrinàmikà girirbàlamåùikà tasyàþ karõaþ karõatulyaü puùpàntaþsthaü patraü yasyàþ gauràditvàt ïãù . bàlamåùikàkarõatulyapuùpàbhyantarapatràyàü aparàjitàyàm .

#<adrikãlà># strã adrayaþ kulàcalàþ parvatàþ kãlàþ ÷aïkava iva yasyàþ baø . pçthivyàm . adreþ sumeroþ kola iva và . viùkumbhaparvate puø . tadvivaraõaü acalakãlà÷abde dç÷yam .

#<adrija># naø adrau jàyate jana--óa 7 taø . (÷ilàjatu) iti svanàmaprasiddhe gandhadravye . (geri) iti prasiddhe upadhàtàviti kecit . pàrvatyàü strã . parvatabhavamàtre triø . saiühalãvçkùe strã ràjaniø . adrijàtàdayo'pyuktàrtheùu parvatajàte davànale, såryaje haüse, råpe àtmani ca puø .

#<adritanayà># strã 6 taø . pàrvatyàü tadvivçtiþ acalakanyà ÷abde draùñavyà adrisutàdayo'pyatra . %<adrisutàsamàgamotka>% iti kumàø .

#<adridviù># puø adribhyaþ dveùñi dviùa--kvip . indre . tasya taddveùñçtraü gotrabhicchabde dç÷yam .

#<adridugdha># puø adribhirgràvabhirdugdhaþ abhiùutaþ 3 taø . gràvàbhiùute some, %<tiro roma pavate adridugdha>% iti çø . 9, 97, 11, %<adridugdhaþ gràvàbhiùuta>% iti bhàø .

#<adridroõi># strã adrerdroõiriva . parvatabhavanadyàm %<adridroõãranapasàramàrgà>% iti da÷aø .

#<adripati># puø 6 taø . himàcale tadvivaraõam acalaràja÷abda .

#<adribarhas># triø adrerbarha iva barho'sya . adrisàre atikañhine %<pãdåùaü dyauraditiradrivarhà>% iti çø 10, 63, 3 .

#<adribudhna># puø upamàø baø . atikañhine . %<ayaü nidhiþ sarame adribudhna iti>% çø 10, 108, 7, .

#<adribhid># puø adriü bhinatti bhida--kvip 6 taø . indre . gotrabhicchabde tadbhedena vivaraõam .

#<adribhå># strã adràvapi bhavati bhå--kkip 7 taø . aparàjità latàyàm tasyàþ parvate'pyatikañhorabhåmike jàyamànatvàttathàtvam . pàrvatyàü strã . parvatajàtamàtre triø .

#<adrimàtç># puø adrirmeghastajjalaü mimãte mà--tçc . meghajalanirmàtari %<svarvit ko÷aü divo adrimàtaramiti>% çø 9, 86, 3 .

#<adriràja># puø adrãõàü ràjà ñacsamàø . himàcale . adriùu ràjatekvip adriràóapi atraiva puø . vivaõamacalaràja÷abde .

#<adriùuta># puø adribhiþ gràvabhiþ sutaþ abhiùutaþ 3 taø ùatvam . gràvàbhiùute some . %<nçdhåto adriùutovarhiùãti>% çø 9, 72, 4 adriùutaþ gràvabhirabhiùuta iti bhàùyam .

#<adrisahata># puø adribhiþ saühatam abhiùutam . gràvàbhiùute some %<svasàro adrisaühatàviti>% çø 9, 98, 6, adririva saühataþ kañhinaþ . atikañhine triø .

#<adrisàra># puø adreþ sàra iva . lauhe . adreriva sàro'sya atikañhine triø .

#<adrisàramaya># triø adrisàràtmakaþ . atyantakañhine .

@<[Page 119a]>@
#<adrã÷a># puø adrãõàm adrervà ã÷aþ 6 taø . himàcale, ÷ive ca .

#<adruhvan># triø druha--kvanip naø taø . drohàkartari--%<tà vàü samyagadruhvàõeùamiti>% çø 5, 70, 2, %<he adruhvàõà adrogdhàràviti>% bhàùyam .

#<adrogha># triø druha--gha¤ vede ghatvam naø baø . droharahite %<tvaü dehi sahasriõaü rayiü no'drogheõeti>% çø 3, 32, 6, %<adro ùeõa droharahiteneti>% bhàø . naø taø . drohàbhàve puø .

#<adroghàvita># triø adroghaþ avito yena . adroharakùake . %<kçõuta dhåmaü vçùaõa sakhàyo'droghàvità>% iti vedaþ .

#<adroha># puø abhàvàrthe naø taø . drohàbhàve %<adrohonàbhimàniteti>% %<adrohaþ sarvabhåtànàmiti>% ca puràø .

#<advaya># naø na dvayam . dvitvàbhàve . nàsti dvayaü dvitvaü tajj¤ànaü và yasya . sarvàtmatayà àtmaj¤e brahmàtmaikyaj¤e, abhede ca . %<arthato'pyadvayànandamatãtadvaitabhànata>% iti veø sàø . brahmàdvayaü pa÷yata iti advayaü vij¤ànàbhedaþ padàrthànàmastyasya vàdakatvena astyarthe ac . bauddhabhede te hi %<sahopàlambhaniyamàdabhedo nãlataddhiyorityanena>% padàrthànàü saüvidabhinnatvaü vadanti vivaraõaü bauddha÷abde dç÷yam .

#<advayavàdin># puø advayaü vadati sarvameva vastu citkhaüråpaü nànyadato dvitãyamastãti vadatãti vada--õini . advaitavàdini vaidàntike, vàhyarthàbhàvena j¤ànàtmakaü sarvaü vastu svãkurvati bauddhe ca .

#<advayas># triø nàsti dvayaü dvitvamasya baø yãgavibhàgàt asic samàø . dvitvarahite . %<sakhà su÷evo advayà iti>% çø 1, 187, 3, %<advayà dvayarahita>% iti bhàùyam .

#<advayànanda># puø nàsti dvayaü dvitvaü bhedaþ tajj¤ànaü và yasya yatra và tàdç÷a ànandaþ . brahmaråpànande advaitànande . %<arthato'pyadvayànandamatãtadvaitabhàvata iti>% veø sàø .

#<advayàvin># triø advayamastyarthe vini chandasi dãrghaþ devapitçyànaråpamàrgadvayarahite . %<putrasya pàthaþ padamadvayàvina>% iti çø 1, 4 159, 3, advayàvinaþ màrgadvayarahitasyeti bhàùyam .

#<advayu># triø dvayaü dviprakàro'styasya bàø u naø taø . dviprakàraråpakàpañya÷ånye antarvàhyaikaråpe %<upa dvayu¤càdvayu¤ca vasava iti>% çø 8, 18, 15 .

#<advàra># naø ninditaü dvàram . prave÷ànarhe guptadvàre %<advàreõa prave÷anamiti>% %<advàreõa na càtãyàdgràmaü và ve÷ma và puramiti>% ca puràø . nàsti dvàramasya baø . prave÷àyogye duùprave÷e, agamye anupàye ca triø .

#<advitãya># triø dvidhà itaü bhedaü gatam dvãtam tasya bhàvaþ dvaitaü tannàsti yasya baø . sajàtãyàdibheda÷ånye kevale paramàtmani . vastvadvitãyamiti màø %<ekamevàdvitãyaü brahmeti>% ÷rutiþ . %<atra ekam, eva, advitãyamiti>% padatrayeõa brahmaõi bhedatrayaràhityamuktam . tathàhi bhedastàvat tridhà svagatabhedaþ sajàtãyabhedaþ vijàtãyabheda÷ceti . vçkùàdãnàü svàvayava÷àkhàdibhyo bhedaþ svagatabhedaþ, ghañàt ghañàntarasya bhedaþ sajàtãyabhedaþ, ghañasya pañàdito bhedaþ vijàtãyabhedaþ . brahmaõa÷ca %<tadananyatvamàrambhaõa÷abdàdibhya>% iti såtreõa svakàryàt ghañàdito'nanyatvàt na svagatabhedaþ . ghañàdervyavahàrikasattvavattvena pàramàrthikasattvavato brahmaõaþ vijàtãyatve'pi tato'bhedaeva tadbhinnasyàbhàvàt %<sarvaü khalvidaü brahmeti>% ÷rutyantaràt tatsajàtãyavastvantaràbhàvàdeva tadbhedaþ siddhaevetyàdikamàkare dç÷yam . dvitãya÷ånye, asahacare triø .

#<adviùeõya># triø dveùñuü ÷ãlamasya, dviùa--eõyan--kicca naø taø . priyaråpe, %<mayobhuradviùeõyaþ sakheti>% çø 1, 187, 3, adveùiõyaþ adveùyarasaþ priyarasa iti bhàùyam .

#<adveùa># puø na dveùaþ abhàvàrthe naø taø . dveùàbhàve . baø . dveùarahite triø . %<adveùo hastayordadhe>% iti çø 1, 24, 4, %<adveùaþ dveùarahitaþ nàsti dveùo'syeti>% bhàùyam . etena adveùaþ÷abde etanmantrasyodàharaõatvenopanyàsaþ keùà¤cit bhàùyàdar÷anamålakaþ .

#<adveùas># triø dviùa--asun naø taø . dveùànà÷raye dveùàkartari %<adveùo maruto gàtumetaneti>% ç0, 5, 87, 8, %<adveùaþ adveùasa>% iti bhàùyam .

#<advaita># naø dvidhà itam dvãtaü tasya bhàvaþ dvaitaü bhedaþ abhàvàrthe naø taø . abhede, %<advaitaü sukhaduþkhayoranuguõaü sarvàsvavasthàsu yaditi>% uttaracaritam . nàsti dvaitaü bhedo yatra . bhedarahite triø brahmaõi naø . %<advaitatattva iva satyatare'pi loka>% iti naiùadham .

#<advaitasiddhi># puø advaitasya jagato brahmàbhedasya siddhiratra . svanàmakhyàte vedàntaprakaraõabhede 6 taø . tatsiddhau strã .

#<adha># avyaø atha vede %<supàüsulugityàdinà>% varõavyatyayaþ . atha÷abdàrthe %<adhà nibaddha uttara>% iti çø 4, 18, 9, adhà %<athànantaramiti>% bhàø . adhàpãùasya poùeõeti yaø 12, 8, adheti avyayam athàrthe %<nipàtasya ceti>% pàø dãrùa iti vedadãpaþ .

@<[Page 120a]>@
#<adhaþkàya># puø adhaþ adharaü kàyasya ekade÷isaø . nàbheradhaþprade÷e netyanuvçttau %<ke÷ànnãvimadhaþkàyaü saüspç÷an dharaõãmapãti>% smçtiþ . %<adhaþkàyaü nãveradhaþprade÷amiti>% raghuø .

#<adhaþkàra># puø adharamityarthe adhaþ tasya kàraþ . nyånãkaraõe, tiraskàre, adharãkaraõe ca .

#<adhaþkùipta># triø adhomukhena kùiptam kùipa--kta ÷àkaø taø . adhomukhatayà sthàpite nya¤cite nyubjãkçte, 'dhastànnihite ca .

#<adhaþpuùpã># strã adhomukhaü puùpaü yasyàþ (anantamåla) gojihvàyàm avàkpuùpyàm (bhàñui) iti khyàte vçkùe ityanye .

#<adhaþ(dha÷÷a)÷ayyà># strã adhovartinã ÷ayyà và satvam . khañvàvarjanena bhåmi÷ayyàyàm %<agnãndhanaü brahmacaryamadhaþ÷ayyàü gurorhitam . à samàvartanàt kuryàditi>% manuø .

#<adhana># triø nàsti dhanamasya . dhanahãne daridre svàtantryarahite ca . %<adhano hi dhanaü labbdhà tçõavat manyate jagaditi>% nãtiø . %<bhàryà putra÷ca dàsa÷ca traya evàdhanàþ smçtàþ . yatte samadhigacchanti yasyaite tasya taddhanamiti>% manuþ . %<svàtantryaràhityaparamiti>% dàyabhàgaþ .

#<adhama># triø ava--ama--dhàde÷aþ . kutsite, hãne ca . %<sarvatra trividhà bhedà uttamàdhamamadhyamà>% iti . %<adhamasamavariùñhà nyarkakendràdisaüsthe ÷a÷ini vinayavittaj¤ànadhãnaipuõànàmiti>% jyotiùokte néõàü vittaj¤ànàdiùu adhamatvasåcake ravicandrayoþ sthitivi÷eùaråpe yogabhede .

#<adhamabhçtaka># puø karmaø . %<uttamastvàyudhãyo'tra madhyamastu kçùãvalaþ . adhamo bhàravàhã syàdityevaü trividho bhçta iti>% smçtyukte, pa¤cavidha÷u÷råùakamadhye bhçtakarbhede .

#<adhamarõa># triø çõaü ava÷yadeyam tat adhamaü ÷odhyaü yasya baø . ava÷yadeyarõa÷odhake (khàtaka) iti prasiddhe çõagrahãtari .

#<adhamarõika># triø adhamamçõamava÷yadeyaü dàtçtvenàstyasya ñhan . adhamarõa÷abdàrthe . %<grahãtà ca kramàddàpyo dhaninàmadhamarõika>% iti yàj¤aø %<yairyairupàyairarthaü svaü pràpnuyàduttamarõikaþ . taistairupàyaiþ saügçhya dàpayedadhamarõikamiti>% manuþ . astyarthe ini . adhamarõãtyapyatraiva triø striyàü ïãp .

#<adhamàïga># naø adhamam aïgam karmaø . caraõe . tasya sarvàïgàpekùayà adharasthatvàt adhamatvam .

#<adhamàrdha># naø adhamamardham . nàbheradhobhàge . tataþ bhavàdau yat . adharmàddhyam tadbhavàdau, tatsambandhini ca triø .

#<adhara># puø na dhriyate dhçïa--ac naø taø . (ñhoña) iti khyàte årdhva, nãce và oùñhe . %<pibasi ratisarvasvamadharamiti>% ÷akuø . %<nirmçùñaràgo'dhara>% iti sàø darpaø . %<umàmuhe vimbaphalàdhoroùñhe>% iti kumàø . %<adharaü khalu vimbanàmakaü phalamàbhyàmiti bhavyamanvayam . labhate'dharavimbaityadaþ padamasyà radanacchade vadaditi>% naiùaø . dharaõaü dharaþ baø . tatsambandharahite hãne, 5 baø . tale nãce ca smaramandire strãcihnabhede puø naø . hãnavàdini triø . aghaü sarvanàmakàryabhàk . tatràyaü vi÷eùaþ pårvaparàvaradakùiõottaràparàgharàõi vyavasthàyàmasaüj¤àyàmiti (pàø ga0) . ityukteþ vyavasthàyàmevàsya sarvanàmatàvyavasthà ca svàbhidheyàpekùo'vadhiniyamaþ . avadhitva¤ca dai÷ikaü kàlika¤ca tatra %<pårbàparàdi÷abdsànàü keùà¤cit pravibhàgataþ . sàmànyenàbhivàne'pi pravçttirde÷akàlayoritya>% bhiyuktokteþ keùà¤cideva ubhayàvadhitvaniyamaþ na sarveùàm, tathàhi pårbàparàvaraparottara÷abdà mukhyavçttyà dikkàlayorvartante tadavacchinnade÷agràmàdau ca . tatra pårbasyaü di÷i vasati, pårbasyàdi÷a àgataþ pårbadiksambandhàt pårbà vàpã . evaü pårbasmin màse vasati pårvasmàt màsànnivçttaþ . tatkàlasambandhàt pårbo guruþ pårbasmin guroràgataþ pårbasmàt pràsàdàdàgata ityàdi . evam aparàvarapara÷abdatrayasyàpi te ca vinàpi dikkàlasambandhaü de÷avçttimantaþ iti bhedaþ . aparade÷asambandhàdaparo gràmaþ avaro và . aparasmin avarasmin và parvate vasati . sannikarùe viprakarùe ca sarvàsu dikùu tulyo'yaü vyapade÷aþ . na tu te diggatasambandhena tattadartha bodhakàþ ekasyàmeva di÷i sthitayornikañànikañayoþ paràvaràdivyapade÷apravçtteþ . etacchabdàpekùayà mukhyavçttyà vakùyamàõakàrikàyàü de÷agrahaõam sàrthakaü anyasya tu svato de÷avçttitvam . sannikarùàsannikarùayorde÷avat kàlo'pyà÷rayaþ . tena paraþ aparaþ avaro và kàlaþ . ataeva parakàlasambandhàt paraþpàõiniþ aparakàlasaübandhàdaparaþ kaiyañàdiriti . dakùiõàdhara÷abdau tu di÷i digavacchinne parvatàdau ca vartete na tu kàle, nàpi kàlàvacchinne iti bhedaþ . dakùiõasyàü vasati, dakùiõe parvate và vasati, avarasyàü di÷i vasati adharadiksambandhàt adharapràsàde và vasati iti . tena %<svastvaj¤àtidhane'nàmni kàladigde÷avçttayaþ . pårbàparàvaradharàparà÷ca dakùiõottarau>% iti gaõaratne sarveùàü kàlàdivçttitvoktàvapi dakùiõàdharayostu na kàlavçttitvamiti tenaiva svakçtavyàkhyànaråpe gaõaratnamahodadhau sthirãkçtam . dakùiõasyàü di÷i strãø dakùiõadi÷a÷ca bhågole yathàdharatvaü tathà udak÷abde vakùyate . sarvanàmnàü vçttau puüvadbhàvàt adharasyàü bhavaþ adharatana ityàdi adharasyàü vartate adharavçttiþ adharà adharasyàþ adharasyàmityarthe adharata ityàdi .

#<adharatas># avyaø adhara--tasil . prathamàpa¤camãsaptamyarthavçttau adhobhàge ityarthe .

#<adharattàt># avyaø adhara + astàti pçø . adharata ityarthe . %<purastàt savitottarattàdadharattàditi>% çø 10, 36, 14,

#<adharamadhu># naø adharasya madhviva àsvàdàti÷ayàt . adhararase .

#<adharastàt># avyaø adhara + saptapyàdyarthe astàti . adharataityarthe

#<adharàc># triø adharàü dakùiõàü di÷ama¤cati kvip . dakùiõa diggantari . pràï và udaï và'dharàï và pradhmàyãtàbhinaddhàkùa iti chàø uø . striyàmadharàcãti . sà ca dakùiõasyàü di÷i ca .

#<adharàcãna># triø adharàci bhavaþ adharàc + kha . adhaþprade÷abhave . %<adharàcãnamakçõodapàmapa>% iti çø 2, 17, 5,

#<adharàcya># triø adharacyàü bhavaþ yat . dakùiõadigbhave adhodigbhave ca . %<arasaü pràcyaü viùamarasaü yadudãcyam athaikamadharàcyamiti>% vedaþ .

#<adharàt># avyaø adhara + astyarthe àti . adharataityasyàrthe . %<pa÷càdottaràdadharàdàpurastàditi>% çø 6, 9, 9, adharàt dakùiõata ityarthaþ .

#<adharãõa># triø adhare bhavaþ adhara + kha . adharabhave .

#<adhareõa># avyaø adharasmin de÷e, di÷i và adhara + enap . prathamàsaptamãvçttau àsanne nãce de÷àdau, sannikçùñadakùiõadi÷i ca .

#<adharedyus># avyaø adhare dine adhara + edyus . kàlavçttitvamupacàràt . adharadivase .

#<adharottara># naø adhara¤ca uttara¤ca samàø dvaø . nyånàdhikyavati nimnonnate . %<adyàt kàkaþ puroóà÷aü÷vàvalihyàddhavistathà svàmyaü ca na syàt kasmiü÷cit pravartetàvarottaramiti>% manuþ .

#<adharma># puø dhriyate'nena dhç--manin virodhe naø taø . dharmavirodhini vedàdiniùiddhakarmajanye pàpe, taddhetubhåtapràõihiüsàdau ca . %<nodanàlakùaõo'rthodharma>% iti såtrakàreõa niùedhalakùaõo'nartho'dharma iti tallakùaõaü såcitam tatra vedapratipàdyo'rthogharmaþ, tanniùedhapratipàdyo'narthaþ adharmaþ . sa ca niùiddhakarmàdhãnaþ pàpanàmà adçùñabhedaþ . anartha÷ca aniùñasàdhanam . tatsattvayuktistu %<vihitasyànanuùñhànànninditasya ca sevanàt anigrahàccendriyàõàm naraþ patanamçcchatãti>% . %<÷arãrajaiþ karmadoùairyàti sthà caratàü nara>% ityàdinà ÷àstreõa karmaõàmà÷uvinà÷inàü kàlàntarabhàvinarakàdijanmavi÷eùàn prati hetutvoktàvapi tathàtvaü madhyasthadvàrãbhåtamadçùñaü vinà na sambhavatãti tat kalpyate ataþ %<ciradhvastaü phalàyàlamityàdinà>% adçùña÷abde dar÷itayukte÷ca pàpasattvasàdhanam . %<adharmeõadhate tàvat tato bhadràõi pa÷yati . tataþ sapatnàn jayati samålastu vina÷yatãti>% manuþ . %<abhyutthànamadharmasya tadàtmànaü sçjàmyahamiti>% gãtà . adharmabhedàtgativi÷eùokte÷càdharmasattvam yathà karmabhirniyatairbaddho janturduþkhànyupà÷nute . yena yena tu bhàvena karmaõà puruùo gatim . prayàti paruùàü ghoràü tatte vakùyàmyataþ param . adhãtya caturo vedàn dvijo mohasamanvitaþ . patitàt pratigçhyàtha kharayonau prajàyate . kharo jãvati varùàõi da÷a pa¤ca ca bhàrata! . kharo mçto balãvardaþ sapta varùàõi jãvati . balãvardo mçta÷càpi jàyate brahmaràkùasaþ . brahmarakùa÷ca màsàüstrãüstato jàyeta bràhmaõaþ . patitaü yàjayitvà tu kçmiyonau prajàyate . tatra jãvati varùàõi da÷a pa¤ca ca bhàrata! . kçmibhàvàdvimuktastu tato jàyeta gardabhaþ . gardabhaþ pa¤ca varùàõi pa¤ca varùàõi ÷åkaraþ . kukkuñaþ pa¤ca varùàõi pa¤ca varùàõi jambukaþ . ÷và varùamekaü bhavati tato jàyeta mànavaþ . upàdhyàyasya yaþ pàpaü ÷iùyaþ kuryàdabuddhimàn . sa jãva iha saüsàràüstrãnàpnoti na saü÷ayaþ . pràk ÷và bhavati ràjendra! tataþ kravyàttataþ kharaþ . tataþ pretaþ parikliùñaþ pa÷càjjàyeta bràhmaõaþ . manasà'pi gurorbhàryàü yaþ ÷iùyo yàti pàpakçt . sa ugràn praiti saüsàrànadharmeõeha cetasà . ÷vayonau tu sa sambhåtastrãõi varùàõi jãvati . tatràpi nidhanaü pràptaþ kçmiyonau prajàyate . kçmibhàvamanupràpto varùamekantu jãvati . tatastu nidhanaü pràpto brahmayonau prajàyate . yadi puttrasamaü ÷iùyaü gururhanyàdakàraõe . àtmanaþ kàmakàreõa so'pi hiüsraþ prajàyate . pitaraü màtara¤caiva yastu puttro'vamanyate . so'pi ràjan! mçto jantuþ pårbaü jàyeta gardabhaþ . gardabhatvantu sampràpya da÷a varùàõi jãvati . saüvatsarantu kummãrastato jàyeta mànavaþ . puttrasya màtàpitarau yasya ruùñàvubhàvapi . gurvapadhyànataþ so'pi mçto jàyeta gardabhaþ . kharo jãvati màsàüstu da÷a ÷và ca caturda÷a . vióàlaþ sapta màsàüstu tato jàyeta mànavaþ . màtàpitaràvàkru÷ya sàrikaþ samprajàyate . tàóayitvà tu tàveya jàyate kacchapo nçpa! . kacchapo da÷avarùàõi trãõi varvàõi ÷allakaþ . vyàlo bhatvà ca ùaõmàsàüstato jàyeta mànuùaþ . bhartçpiõóamupà÷nan yo ràjadviùñàni sevate . so'pi mohasamàpanno mçto jàyeta vànaraþ . vànaro da÷a varùàõi pa¤ca varùàõi måùikaþ . ÷và'tha bhåtvà'tha ùaõmàsàüstato jàyeta mànuùaþ . nyàsàpahartà tu naro yamasya viùayaü gataþ . saüsàràõàü ÷ataü gatvà kçmiyonau prajàyate . tatra jãvati varùàõi da÷a pa¤ca ca bhàrata! . duùkçtasya kùayaü kçtvà tato jàyeta mànuùaþ . asåyako nara÷càpi mçto jàyeta ÷àrïgakaþ . vi÷vàsahartà ca naro mãno jàyeta durmatiþ . bhåtvà mãno'ùña varùàõi mçgo jàyeta bhàrata . mçgastu caturo màsàüstata÷chàgaþ prajàyate . chàgastu nidhanaü pràpya pårõe saüvatsare tataþ . kãñaþ prajàyate jantustato jàyeta mànuùaþ . dhànyàn yavàüstilàn màùàn kulatthàn sarùapàü÷caõàn . kalàyànatha mudgàü÷ca godhå mànatasãstathà . ÷asyasyànyasya hartà ca mohàjjanturacetanaþ . sa jàyate mahàràja! måùiko nirapatrapaþ . tatra pretyamahàràja! mçgo jàyeta ÷åkaraþ . ÷åkaro jàtamàtrastu rogeõa mriyate nçpa! . ÷và tato jàyate mçóhaþ karmaõà tena pàrthiva! . bhåtvà ÷và pa¤ca varùàõi tato jàyeta mànavaþ . paradàràbhimarùantu kçtvà jàyeta vai vçkaþ . ÷và ÷çgàlastato gçdhro vyàlaþ kaïko vakastathà . bhràturbhàryàntu pàpàtmà yo dharùayati mohitaþ . puüskokilatvamàpnoti so'pi saüvatsaraü nçpa! . sakhibhàryàü gurorbhàryàü ràjabhàryàntathaiva ca . dharùayitvà tu kàmàya mçto jàyeta ÷åkaraþ . ÷åkaraþ pa¤ca varùàõi da÷a varùàõi ve vçkaþ . vióàlaþ pa¤ca varùàõi da÷a varùàõi kukkuñaþ . pipãlakastu màsàüstrãn kãñaþ syànmàsameva tu . etànàsàdya sasàràn kçmiyonau prajàyate . tatra jãvati màsàüstu kçmiyonau caturda÷a . tato'dharmakùayaü kçtvà punarjà mànavaþ . upasthite vivàhe tu yaj¤e dàne'thavà vibho! . mohàtkaroti yo vighna sa mçto jàyate kçmiþ . kçmirjãvati varùàõi da÷a pa¤ca ca bhàrata! . adharmasya kùayaü kçtvà tato jàyeta mànavaþ . pårbaü dattvà tu yaþ kanyàü dvinãye dàtumicchati . so'pi ràjana . mçto jantuþ kçmiyonau prajàyate . tatra jãvati varùàõi trayoda÷a yudhiùñhira! . adharmasaïkhaye muktastato jàyeta mànuùaþ . devakàryamakçtvà tu pitçkàryamathàpi và . anirvàpya sama÷nan vai mçto jàyeta vàyasaþ . vàyasaþ ÷atavarùàõi tato jàyeta kukkuñaþ . jàyate vyàlaka÷càpi màsaü tasmàttu mànuùaþ . jyeùñhaü pitçsama¤càpi bhràtaraü yo'vamanyate . so'pi mçtyumupàgamya krau¤cayonau prajàyate . krau¤co jãvati màsàüstu da÷a dbau sapta pa¤ca ca . tato nidhanamàpanno mànuùatvamupà÷nute . vçùalo brahmaõãü gatvà kçmiyonau prajàyate . tataþ sampràpya nidhanaü jàyate ÷åkaraþ punaþ . ÷åkaro jàtamàtrastu rogeõa mriyate õçpa! . ÷và tato jàyate måóhaþ karmaõà tena pàrthiva! . ÷và bhåtvà kçtakarmà'sau jàyate mànuùastataþ . tatràpatyaü samutpàdya mçto jàyeta måùikaþ . kçtaghnastu mçto ràjan! yamasya viùayaü gataþ . yamasya puruùaiþ kruddhairbadhaü pràpnoti dàruõam . daõóaü samudgaraü ÷ålamagnikumbha¤ca dàruõam . asipatravanaü ghoraü bàlukàü kåña÷àlmalãm . età÷cànyà÷ca vahvãþ sa yamasya viùayaü gataþ . yàtanàþ pràpya tatrogràstato badhyati bhàrata! . tato hataþ kçtaghnaþ sa tatrograirbharatarùabha! . saüsàracakramàsàdya kçmiyonau prajàyate . kçbhirbhavati varùàõi da÷a pa¤ca ca bhàrata! . tato garbhaü samàsàdya atraiva mriyate ÷i÷uþ . tato garbha÷atai rjanturbahubhiþ samprapadyate . saüsàràü÷ca bahån gatvà tatastiryak prajàyate . tato duþkhamanupràpya bahuvarùagaõàniha . apunarbhavasaüyuktastataþ kårmaþ prajàyate . dadhi hçtvà vaka÷càpi plavo matsyànasaüskçtàn . corayitvà tu durbuddhirmadhudaü÷aþ prajàyate . phalaü và målakaü hçtvà apåpaü và pipãlikàþ . corayitvà tu niùpàvaü jàyate halagolakaþ . pàyasaü corayitvà tu tittiritvamavàpyate . hçtvà piùñamayaü påpaü kumbholåkaþ prajàyate . ayo hçtvà tu durbuddhirvàyaso jàyate naraþ . kàüsyaü hçtvà tu durbuddhirhàrãto jàyate naraþ . ràjataü bhàjanaü hçtvà kapotaþ saüprajàyate . hçtvà tu kà¤canaü bhàõóaü kçmiyonau prajàyate . patrorõaü corayitvà tu krakaratvaü sa gacchati . kau÷ikantu tato hçtvà naro jàyeta vartakaþ . aü÷ukaü corayitvà tu ÷uko jàyeta mànavaþ . corayitvà dukålantu mçto haüsaþ prajàyate . krau¤caþ kàrpàsikaü hçtvà mçto jàyeta mànavaþ . corayitvà naraþ paññaü tvàvika¤caiva bhàrata! . kùauma¤ca vastramàdàya ÷a÷o jantuþ prajàyate sarõàn hçtvà tu puruùo mçto jàyeta varhiõaþ . hçtvà raktàni vastràõi jàyate jãvajãvakaþ . varõakàdãüstathà gandhàü÷corayitveha mànavaþ . chucchundaritvamàpnoti ràjan! lobhaparàyaõaþ . tatra jãvati varùàõi tato da÷a ca pa¤ca ca . adharmasya kùayaü kçtvà tato jàyeta mànavaþ . corayitvà paya÷càpi balàkà samprajàyate . yastu corayate tailaü naro mohasamanvitaþ . so'pi ràjan! mçto jantustailapàyã prajàyate . a÷astraü puruùaü hatvà sa÷astraþ puruùàdhamaþ . arthàrthã yadi và vairã sa mçto jàyate kharaþ . kharo jãvati varùe dve tataþ ÷astreõa badhyate . sa mçto mçgayonau tu nityodvigno'bhijàbata . mçgo badhyati ÷astreõa gate saüvatsare tu saþ . hato mçgastato mãnaþ so'pi jàlena badhyate . màse caturthe sampràpte ÷vàpadaþ samprajàyate . ÷vàpado da÷a varùàõi dvãpã varùàõi pa¤ca ca . tatastu nidhanaü pràpya kàlaparyàyanãditaþ . adharmasya kùayaü kçtvà tato jàyeta mànuùaþ . striyaü hatvà tu durbuddhiryamasya viùayaü gataþ . bahukle÷àn samàsàdya saüsàràü÷caiva viü÷atim . tataþ pa÷cànmahàràja! kçmiyãnau prajàyate . kçmirviü÷ativarùàõi bhåtvà jàyeta mànuùaþ . bhojanaü corayitvà tu makùikà jàyate naraþ . makùikàsaïghava÷ago bahån màsàn bhavatyuta . tataþ pàpakùayaü kçtvà mànuùatvamavàpnute . dhànyaü hçtvà tu puruùo loma÷aþ samprajàyate . tathà piõyàkasaümi÷rama÷anaü corayannaraþ . sa jàyate vastusamo dàruõo måùiko mahàn . da÷an vai mànuùaü nityaü pàpàtmà sa prajàyate . ghçtaü hçtvà tu durbuddhiþ kàkamadguþ prajàyate . matsyamàüõmatho hçtvà kàko jàyeta durmatiþ . lavaõaü corayitvà tu caurikàkaþ prajàyate . vi÷vàsena tu nikùiptaü yo vai nihnauti mànavaþ . sa gatàyurnarastàdçk matsyayonau prajàyate . matsyayonimanupràpya mçto jàyeta mànavaþ . mànuùatvamanupràpya kùãõàyurupapadyate . pàpàni tu naraþ kçtvà tiryag jàyeta bhàrata! . na càtmanaþ pramàõante dharmaü jànanti ki¤cana . ye pàpàni naràþ kçtvà nirasyanti vrataiþ sadà . sukhaduþkhasamàyuktà vyàdhitàste bhavantyuta . asaüvàsàþ prajàyante mlecchà api na saü÷ayaþ . naràþ pàpasamàcàrà lobhamohasamanvitàþ . varjayanti ca pàpàni janmaprabhçti ye naràþ . arogà råpavanta÷ca dhanina÷ca bhavantyuta . striyo'pyetena kalpena kçtvà pàpamavàpnuyuþ . eteùàmeva jantånàü bhàryàtvamupayànti tàþ . parasvaharaõe doùàþ sarva eva prakãrtitàþ . etadvai le÷amàtreõa kathita te mayà'nagha! . aparàn malkathàyoge bhåyaþ ÷roùyasi bhàrata! . etanmayà mahàràja! brahmaõo vadataþ purà . surarùãõàü ÷rutaü madhyepçùña÷càpi yathàtatham . mayà'pi tacca kàtrsnyena yathàvadanuvarõitam . etacchrutvà mahàràja! dharme kuru manaþ sadà haø vaüø . %<mahàpàtakajàn ghorànnarakàn pràpya dàruõàn . karmakùayàt prajàyante mahàpàtakinastviha . mçga÷va÷åkaroùñràõàü brahmahà yonimçcchati . kharapukkasaveõànàü suràpo nàtra saü÷ayaþ . kçmikãñapataïgatvaü svarõahàrã saspnuyàt . tçõagulmalatàtva¤ca krama÷ogurutalpaga>% iti . %<÷va÷åkarakharoùñràõàü go'jàvimçgapakùiõàm . caõóàlapukkasànà¤ca brahmahà yonimçcchati . kçmikãñapataïgànàü vióbhujà¤caiva pakùiõàm . hiüsràõà¤caiva satvànàü suràpã bràhmaõo vrajet . låtàhisarañànà¤ca tira÷càü càmbu càriõàm . hiüsràõà¤ca pi÷àcànàü stenovipraþsahasra÷aþ . tçõagulmalatànàü ca kravyàdàü daüùñriõàmapi . krårakarmakçtà¤caiva ÷ata÷ogurutalpaga>% iti . %<brahmahà kùayayogã syàt suràpaþ ÷yàvadantakaþ . hemahàrã ca kunakhã du÷carmà gurutalpagaþ . yo yena saüvasatyeùàü sa talliïgo'bhijàyate . annahartàmayàvo syànmåkovàgapahàrakaþ . dhànyami÷ro'tiriktàïgaþ pi÷unaþ påtinàsikaþ . tailahçttailapàyã syàt påtivaktrastu såcakaþ . yadvà tadvà paradravyamapahçtya balànnaraþ . ava÷yaü yàti tiryaktva¤jagdhvà caivàhutaü haviriti>% . %<parasya yoùitaü hçtvà brahmasvamapahçtya ca . araõye nirjale de÷e bhavati brahmaràkùasaþ . hãnajàtau prajàyeta pararatnàpahàrakaþ . patra÷àkaü ÷ikhã hçtvà, gandhàn chucchundariþ ÷ubhàn . maõimuktàprabàlàni hçtvà lobhena mànavaþ . vividhàni ca ratnàni jàyate hemakartçùviti>% . %<måùiko dhànyahàrã, syàdyànamuùñraþ, kapiþ phalam . jalaü plavaþ, payaþ kàko, gçhakàrã hyapaskaram . madhu daü÷aþ, palaü gçdhro, gà ïgodhà, 'gniüvakastathà . ÷vitrã vastraü, ÷và rasantu, cãrã lavaõahàrakaþ . pradar÷anàrthametattu mayoktaü steyakarmaõi . dravyaprakàràhi yathà tathaiva pràõijàtayaþ>% iti . %<dravyasyàpahriyamàõasya yàdç÷àþ prakàràstàdç÷à eva pràõijàtayaþ steyakarmaõyapahartàro bhavanti yathà kàüsyahàrã haüsa iti . athavà yatphalasàdhanandravyamapaharati tatsàdhanavikalo yathà païgatàma÷vahàraka iti>% mitàø . %<brahmahà kuùñhã, taijasàpahàrã maõóalã, devabràhmaõàkro÷akaþ khalati, rgaradàgnidàvunmattau, gurupratihantàpasmàrã, godhna÷càndho, dharmapatnãü muktvànyatra pravçttaþ ÷abdavedhã pràõivi÷eùaþ, kuõóà÷ã bhagabhakùo, deva--bràhmaõa--svàpahàrã pàõóurogã, nyàsàpàro ca kàõaþ, strãpaõyopajãvã ùaõóhaþ, kaumàradàratyàgã durbhago, miùñaikà÷ã vàtagulmã, abhakùyabhakùakogaõóamàlã, bràhmaõãgàmã nirvãjã, krårakarmà vàmano, vastràpahàrã pataïgaþ, ÷ayyàpahàrã kùapaõakaþ, ÷aïkha÷uktyapahàrã, kapàlã dãpàpahàrã kau÷iko, mitradhruk kùayã, màtàpitroràkro÷akaþ kha¤jana>% iti ançtavàgulvaõo, muhurmuhuþsaülagnavàk jalodarã, dàratyàgau kåñasàkùã÷lãpadã, ucchånajaïghàcaraõo, vivàhavighnakartà chinnoùñhaþ, avaguraõaþ chinnahasto, màtçghno'ndhaþ, snuùàgàmã, vàtavçùaõaþ, catuùpathe viõmåtravisarjane måtrakçcchrã, kanyàdåùakaþ ùaõóhaþ, ãrùyàlurma÷akaþ, pitrorvivadamàno'pasmàrã, nyàsàpahàryanapatyo, ratnàpahàryatyantadaridrovidyàvikrayã puruùamçgaþ, vedavikrayã dvãpã, bahuyàjakojalaplavaþ, ayàjyayàjakovaràhaþ, animantritabhojã vàyasaþ, miùñaikabhojã bànaraþ, yatastato'÷nanmàrjàraþ, kakùavanadahanàtskhadyotaþ, dàrakàcàryomukhavigandhiþ, paryuùitabhojã kçbhiþ, adattàdàyã balãvardo, matsarã bhramaraþ, agnyutsàdã maõóalakuùñhã, ÷ådràcàryaþ÷vapàkaþ, gohartà saprpaþ, snehàpahàrã kùayã, annàpahàryajãrõã, j¤ànàpahàrã mårkhaþ, caõóàlãpukvasãgamane'jagaraþ, pravrajitàgamane marupi÷àcaþ, ÷ådràgamane dãrghakãñaþ, savarõàbhigàmã daridraþ, jalahàrã matsyaþ, kùãrahàrã valàkà, vàrdhuùiko'ïgapãnaþ, avikreyavikrayã gçdhraþ, ràjamahiùãgàmã napuüsakaþ, ràjàkro÷akogardabhaþ, gogàmã maõóåkaþ, anadhyàyàdhyayane ÷çgàlaþ, paradravyàpahàrã parapreùyaþ, matsyabadhegarbhavàsã ityevaü nànàsmçti vacanaiþ gativi÷eùo mitàkùaràyàü dar÷itastena tatkàlaparyantasthàyità'dharmasyeti gamyate . baø anicsamàø adharmà . puõyaråpadhamma÷ånye triø . nàsti nivçttaþ dharmo yasyaø anicsamàø adharmà . kùãõapuõye triø . %<tàrakàvarùamivàdharmavinà÷api÷unamiti>% kàdaø . guõàdyaparaparyàyaþ adharmastaduhite brahmaõi naø .

#<adharmacàrin># triø na dharmaü carati anutiùñhati cara + õini 6 taø naø taø . dharmakçtyànanuùñhàyini, pàpànuùñhàyini ca striyàü ïãp .

@<[Page 124b]>@
#<adharmamaya># triø adharmeõa pracuraþ pràcuryàrthe mayañ . pàpapracure . striyàü ïãp .

#<adharmàtman># triø adharmapradhànaþ àtmà yasya . pràdhànyena pàpàcàriõi .

#<adharmàstikàya># puø àrhatamatasiddheùu jãvàdipa¤cakàstikàyeùu madhye sthitisvabhàvake padàrthabhede vivaraõamarhacchabde dç÷yam .

#<adharmin># triø adharmaþ pàpamastyasya ini . pàpavati striyàü ïãp .

#<adharmiùñha># triø ati÷ayena adharmã iùñhan bhatvàññilopaþ . bhç÷apàpayukte .

#<adharmya># triø na dharmàya hitaü yat . pàpàpàdake, %<pa¤cànàü tu trayo dharmyà dvàvàdharmyau smçtàviheti>% manuþ .

#<adhavà># strã na vidyamàno dhavo bhartà yasyàþ . mçtabhartçkàyàü vidhavàyàm striyàm .

#<adha÷cara># puø adhaþkhanitvà carati ac . caure, adhobhàgagantari triø .

#<adha÷caura># puø adhobhàge khanitvà corayati cura--ac svàrthe aõ . sandhiü kçtvà cauryakàrake . (sindhiyàla) .

#<adha÷÷iras># naø adhovarti ÷iraþ sasya ÷atvam và . avàïmastake .

#<adhas># avyaø adhara + asi adhara÷abdasthàne adhàde÷a÷ca . pàtàle, adhasthànamàtre ca . tatràpi arthava÷àt prathamàpa¤camãsaptamyarthà unneyàþ . tatra prathamàrthe adhoramyaü, pa¤camyarthe adhovçkùàt patati, saptamyarthe adhogçhe ÷ete ityàdi . %<adhaþ katha¤ciddhçtabhåmibhàgamiti>% kumàø . patatyadhodhàma visàri sarvataþ, iti màghaþ .

#<adhastana># triø adhobhavaþ adhas + ñyu tuñ ca . adhobhave striyàü ïãp . %<evamàgàmiyàgãyamukhyakàlàdadhastanaþ khakàlàduttaro gauõaþ kàlaþ pårbasya karmaõa iti>% smçtiþ . %<adhastanaþ pårvatanaþ dçkùavacchàstreùu vyavahàra>% iti nyàyàditi raghunandanokteþ pårbatane'rpi .

#<adhastarà(mà)m># avyaø ati÷ayena adhaþ, tara(ma)p àmu . atyantàdhare . dravye tu nàmu . adhastarode÷aityàdi .

#<adhastàt># avyaø adhara + astàti adhàde÷aþ . adhaþ÷abdàrthe . aya¤ca prathabhàpa¤camãsaptyamyarthe eva %<dharmeõa gamanamårdhaü gamanamadhastàd bhavatyadharmeõeti>% 44 sàïkhyakàø .

#<adhaspadam># naø adhovçtti padaü và satvam . nimnapade .

#<adhàmàrgava># puø na dhãyate adhàþ tàdç÷aü màrgaü vàti và--ka . apàmàrge iti kùãrasvàmã .

#<adhàrmika># triø dharmaü carati àsevate ñhak virodhàrthe naø taø . adharme--svàrasikapravçttimati %<adharmàcceti vaktavyamiti>% ñhaki tu àdharmika ityapyatra triø .

#<adhi># avyaø na + dhà--ki . adhikàre, ai÷varye, svatve, adhikçtyetyarthe, upari, àdhikye, ati÷aye ca . asya ai÷varye, svatve ca karmapravacanãyatvena tadyoge saptamo, adhi ràme bhåþ, adhi bhuvi ràma iti . %<adhiþ adhyayanai÷varyava÷itvasmaraõàdhikeùu>% iti gaõaratne uktam tatropàdhyàyàdadhãte ityàdàvadhyayane, iïo'dhyayanàrthakatvasya adhirdyotakaþ . ai÷varye adhipatiþ, va÷itve adhãnaþ, adhigataminam atyàø saø . smaraõe màturadhyeti ikaþ smaraõàrthatvamadhirdotayati . adhike, adhikamiti adhi + kan . %<adhiparã anarthakàviti>% pàø ukteþ ànarthakye gatitvàbhàvàt nopasargatvaü tena adhyàgacchati ityàdau gatisaüj¤àbàdhàt %<gatirgatàviti>% pàø nighàto na . ataeva asya dhàtvarthatvamàtradyotakatve'pi vi÷iùñakriyàdyotakatvàbhàvàt anarthakatvavyavahàraþ vi÷iùñakriyàyogàbhàvàcca nopasargatvam tena %<tasminnàtmavaturbhàge pràïnàkamadhitasthuùãti>% raghau na ùatvam sati ca kriyàvi÷eùadyotakatve adhitaùñhàvityàdàviva upasargatvena ùatvamiti bhedaþ . mugdhabodhe tu %<nàtràrcàyàü svato nàtikrame'tiþ paryadhã gatàviti>% gatyarthadyotakatve nopasargatvamityuktam tena nàkamadhitasthuùãtyasya gatavatãtyarthakatayopasargatvàbhàvànna ùatvamiti vivekaþ . tathà adhike, %<ito và sàtimãmahe divo và pàrthivàdadhi>% iti çø 1, 6, 10 %<adhãmahe àdhikyena yàcàmahe>% iti bhàùyam . upari %<ye nàkasyàdhi rocane divãti>% çø 1, 19, 6, %<nàkasya duþkharahitasya såryasya uparãti>% bhàùyam, adhikàre %<yadatra sàmadhikariùyatãti>% siø kauø . vibhàùà kç¤ãti pàø . và gatitvamatra viniyokturã÷varatvaü gamyate adhikàrã viniyogaþ . àdhikye %<adhigatya jagatyadhã÷varàditi>% naiùaø adhigatyetyàdau gamervi÷iùñaj¤ànàrthatvadyotakatvàt upasargatvam %<dhàtvarthaü bàdhate ka÷cit ka÷cittamanuvartate, tameva vi÷inaùñyanya upasargagatistridhe>% tyukteþ vi÷iùñaj¤ànàrthatà, tena gatisamàse lyap . %<adhigataü vidhivad yadapàlayadityàdau>% dàyatvena labdhamityarthaþ . evamanyatràpi vi÷eùàrthadyotakatà vij¤eyà . àdhãyate duþkhamaneneti à + dhà--ki và pçø hrasvaþ . manaþpãóàyàm puø .

#<adhika># triø adhyàråóha eva svàrthe kan uttarapadalopa÷ca . pradhàne atirikte, %<ånaü na satveùvadhiko babàdhe>% iti raghuþ . àdhikyaü ca yogyaparimàõàtikramaþ ati÷ayavçddhi÷ca . tatrànuråpàtikrame akàlaprasavà nàrya ityupakramya %<hãnàïgãmadhikàïgã¤ca jàyante yadi và traya>% ityariùñamuktamudàhàryam . %<hãnàïgamadhikàïga¤ca ÷ràddhabhojye vivarjayediti>% smçtiþ . %<iyamadhikamanoj¤à valkalenàpi tanvãti>% ÷akuø . %<adhikaü phalama÷nute>% iti puràø . asàdharaõe ca . %<bràhmaõasyàdhikaü labdhaü, kùatriyasya vijitaü, nirviùñaü vai÷ya÷ådrayoriti>% gautamaþ bràhmaõasyàdhikaü labdhamiti bràhmaõasya pratigrahàdinà yallabdhaü tadadhikamasàdhàraõam . kùattriyasya vijitamityatràdhikamityanuvartate kùattriyasya vijayadaõóàdilabdhamasàdhàraõam . %<nirviùñaü vai÷ya÷ådrayoriti>% . atràpyadhikamityanuvartate vai÷yasya kçùigorakùàdilabdhannirviùñantadasàdhàraõaü, ÷ådrasya dvija÷u÷råùàdinà bhçtiråpeõa yallabdhantadasàdhàraõam . evamanulomajànàatilomajànà¤ca lokaprasiddheùu svatvahetuùu yadyadasàdhàraõamuktaü såtànàma÷vasàrathyamityàdi tattat sarvaü nirviùña÷abdenocyate sarvasyàpi bhçtiråpatvàt %<nirve÷o bhçtibhogayoriti>% trikàõóãsmaraõàt . tattadasàdhàraõaü veditavyam iti mitàkùarà . darpaõokte arthàlaïkàrabhede yathà darpaõe %<à÷rayà÷rayiõorekasyàdhikye'dhikamucyate>% . %<kimadhikamasya vråmo mahimànaü vàridherhariryatra . aj¤àta eva ÷ete kukùau nikùipya bhuvanàni>% ityatrà÷rayasya . %<yugàntakàlapratisaühçtàtmano jaganti yasyàü savikà÷amàsata . tanau mamustatra na kaiñabhadviùastapodhanàbhyàgamasambhavà mudaþ>% iti màghe tu à÷ritasvàdhikyam . bhàvàrthe ùya¤--àdhikyam . ucita pramàõàtireke naø .

#<adhikatara># triø adhika + tarap . dvayormadhye utkçùñe ekasmin, atyantotkçùñe ca .

#<adhikatama># triø adhika + tamap . bahånàü madhye ekasmin utkçùñe, atyantokçùñe ca .

#<adhikamàsa># puø karmaø . malamàse tadviraõamaghimàsa÷abde .

#<adhikaraõa># naø adhi + kç--lyuñ . àdhàre, vyàkaraõa÷àstre %<kartçkarmavyavahitàmasàkùàddhàrayat kriyàm . upakurvat kriyàsiddhau ÷àstre'dhiraõaü smçtamiti>% hariparibhàùite adhikaraõasaüj¤ake kartçkarmadvàrà kriyà÷raye kàrake, yathà gehesthàlyàmannaü pacatãtyàdau gçhasya kartçdvàrà, sthàlyà÷ca karmadvàrà, paramparayà pàkakriyà÷rayatvàt, gçhàdeþ . %<àdhàro'dhikaraõamiti>% %<saptamyadhikaraõe iti>% pàø . adhikaraõaü ca yasya guõàdeyà dharmã sa eva . yathà guõakarmajàtãnàü dravyam, dravyasya ca saüyogàdisambandhena dravyàntaraü, tatràdhikasyaivàdhikaraõatvaü yathà kuõóàdervadaràdãnàmadhikaraõatvam gçhàderghañàdãnàü, na tu vaiparãtye . dravyàdiùu guõàdereva, samavàyena tàdàtmyena và matabhedena adhikaraõatvaü natu guõàdãnàü dravyàdhikaraõatvamityeva mantavyam . kriyate nirõayàrthaü vicàro'smin . pårbottaramãmàüsà÷àstraprasiddhe ekàrthapratipàdake viùayasaü÷ayapårbapakùasiddhànta nirõayàtmakapa¤càïgabodhakavàkyasamudàye nyàye . tathà hi %<viùayovi÷aya÷caiva pårbapakùastathottaraü nirõaya÷ceti>% siddhàntaþ ÷àstre'dhikaraõaü smçtamiti mãmàüsà . tatra vicàràrhaü vàkyaü viùayaþ, tasyàrthaviùaye vi÷ayaþ idamitthaü na veti vikalpaþ . tatra sandihyamànayoþ pakùayoþ asatpakùe yuktipradar÷anavàkyaü pårbapakùavàkyaü, pårbapakùoktàü yuktiü khaõóa yitvà satpakùe yuktipradar÷anavàkyam siddhàntaþ . tata÷cetyàdyabhilàpena siddhàntasiddhàrthopasaühàrakaü vàkyaü nirõàyakavàkyamiti yathà %<svàdhyàyo'dhyetavya>% ityàdivàkyaü vicàràrthatvena viùayaþ . atràdhyayanamakùaragrahaõamàtram? arthagrahaõaparyantàdhyayanaü? veti saü÷ayaþ . tatra akùaragrahaõamàtramadhyayanamiti pårbapakùaþ . arthaj¤ànasahitàkùaragrahaõamiti siddhàntaþ . tena vidhivàkyasya sàrthavedàdhyayanameva phalito'rtha iti nirõaya itthaü tat pratipàdakàvayavapa¤càtmakãnyàyo'tràvasãyate . evamanyadapyudàhàryam . uttaramãmàüsàyàmapi etàni yathàyathaü yojyàni vi÷eùastvayaü vedànte pa¤càvayavà anvavidhà yathoktaü màdhavàcàryeõa . %<tatraikaikamadhikaraõaü pa¤càvayavaü viùayaþ sandehaþ saïgatiþ pårbapakùaþ siddhànta÷ceti pa¤càvayavà iti>% saïgati÷ca %<÷àstre'dhyàye tathà pàde nyàyasaïgatayastridhà . ÷astràdiviùaye j¤àte tattatsaïgatiråhyatà>% sityanena saïgatitraividhyaü tenaiva dar÷itaü tadvivaraõaü saïati÷abde vakùyate . tatra vedàntàdhikaraõaü yathà athàto brahmajij¤àseti prathamàdhikaraõam %<avicàryaü vicàryaü và brahmàdhyàsàniråpaõàt . asandehàphalatvàbhyàü na vicàraü tadarhati . adhyàso'haübuddhisiddho'saïgaü brahma ÷rutãritam sandehànmuktabhàvàcca vicàryaü brahma vedata>% iti màdhavaþ . vyàkhyàta¤caitat svenaiva yathà %<àtmà và are draùñavyaþ ÷rotavya>% ityatra àtmadar÷anaü phalamuddi÷ya tatsàdhanatvena ÷ravaõaü vidhãyate . ÷ravaõaü nàma vedàntavàkyànàü brahmaõi tàtparyaü nirõetumanukålonyàyavicàraþ tadetadvicàravidhàyakaü vàkya viùayaþ . na càya viùayaþ ÷lokayorna saügçhãtaþ, sandehasaügraheõaivàrthàt tat saügrahapratãteþ brahmavicàràtmakanyàyanirõayàtmaka÷àstramanàrambhaõãyamàrambhaõãyaü veti sandehaþ . pårbottarapakùayuktidvaya sarvatra sandehavãjamunneyam . tatrànàrabhyamiti tàvatpràptaü viùayaprayojanayorabhàvàt . saüdigdhaü hi vicàraviùayobhavati brahmà tvasandigdhaü tathà hi tat kiü brahmàkàreõa sandihyeta? àtmàkàreõa? và, nàdyaþ %<satyaü j¤ànamanantaübrahmeti>% vàkyena brahmàkàrasya ni÷cayàt . na dvitãyaþ ahaüpratyayenàtmàkàrasya ni÷cayàt . adhyàsàtmaviùayatvena mrànto'yaü pratyaya iti cet na adhyàsàniråpa õàt tamaþprakà÷avadviruddhasvabhàvayorjaóàjaóayordehàtmanoþ ÷uktirajatavadanyonyatàdàtmyàdhyàsona niråpayituü ÷akyate . tasmàdabhràntàbhyàü ÷rutyahaüpratyayàbhyàü ni÷citasyàsaüdigdhatvànna vicàrasya viùayo'sti . nàpi prayojanaü pa÷yàmaþ . uktaprakàreõa brahmàtmani÷caye'pi muktyadar÷anàt tasmàdbrahma na vicàramarhati ataþ ÷àstramanàrambhaõãyamiti pårbapakùaþ . atrocyate . ÷àstramàrambhaõãyaü viùayaprayojanasadbhàvàt ÷rutyahaüpratyayayoþ sandigdhaü brahmàtmavastu . %<ayamàtmà brahmeti>% ÷rutirasaïgaü brahmàtmatvenopadi÷ati . ahaümanuùyaityàdyaha buddhirdehàditàdàtmyàdhyàsenàtmànaü gçhõàti, adhyàsasyadurniråpatvamalaïkàràya, tasmàt saüdigdhaü vastu viùayaþ tanni÷cayena muktilakùaõaü prayojanaü ÷rutyà, vidvadanubhavena ca siddham . tasmàdvedàntavàkyavicàramukhena brahmaõo vicàràrhatvàcchàstramàrambhaõãyamiti siddham iti . abhedànvayipadàrthabodhakatulyavibhaktika÷abde dha . %<samànàdhikaraõastatpuruùaþ karmadhàraya>% iti pàø . samànàdhikaraõaþ abhedànvayipadàrthabodhakatulyavibhaktikapadaghañitastatpuruùaþ karmadhàraya ityarthaþ tàdç÷apadaghañitatvenànyapadàrthatve samànàdhikaraõabahuvrãhiþ pãtamambaraü yasyeti vàkye pãtàmbara ityàdi . abhedànvayipadàrthabodhakabhinnapadaghañitatve vyadhikaraõabahuvrãhiriti yathà padmaü nàbhau yasyeti vàkye padmanàbhaþ . su÷rutokteùu dvàtriü÷attantrayuktiùu tattrayuktibhede ca tantrayukti÷abde tadvivaraõam .

#<adhikaraõavicàla># puø adhikaraõasya vicàlaþ anyathàkaraõaü vi--cala gha¤ 6 taø . dravyasya avasthàntarakaraõena saükhyàntarakaraõe, vicàlo nàma yadekamanekaü kriyate anekaü vaikaü kriyate iti . ekasya rà÷eþ pa¤cadhà vibhàge, pa¤cà tmakasya và ekadhà vibhàge ca adhikaraõasya saükhyàyà vicàlaþ . %<adhikaraõavicàle ceti>% pàø .

@<[Page 127a]>@
#<adhikaraõika># puø adhikaraõam dharmàdhikaraõam à÷rayatayà'styasya ñhan . vicàrakaraõàya dharmàdhikaraõamaõóape niyukte pràóvivàkàdau . tatra niyuktaþ ñhak . àdhikaraõiko'pyatra puø .

#<adhikarma(n)># avyaø karmaõi vibhaktyarthe'vyayãø và acsamàø . karmàdhikçtyetyarthe . adhikaü karma pràø saø . adhikakarmaõi . naø baø . adhikakarmayukte triø .

#<adhikarmakara># triø adhikaü karma tatkaroti kç--ànulomyàdau ña . ÷u÷råùakabhede dàsabhede . kvip adhikarmakçdapyatra triø .

#<adhikarmakçta># triø adhikaü karma adhikarma tat kçtaü yena niùñhàntasya paraniø . %<sarveùvadhikçto yaþ syàt kuñumbasya tathopari . so'dhikarmakçto j¤eya>% iti smçtyukte ÷u÷råùakabhede .

#<adhikarmika># puø adhikçtya haññaü karmaõe'lam adhikarma--ñhan . haññàdhyakùe, haññasthabaõigbhyaþ ÷ulkàdànakarmaõi niyukta .

#<adhikàïga># naø adhiko'ïgàt . varmadharairyodhairhçdayamadhye varmadàrñyàrthaü baddhapaññikàdau . baø . adhikàïgavati triø . %<ajàvighàtane caiva adhikàïgaþ prajàyate>% iti ÷àtàø .

#<adhikàra># puø adhi + kç--gha¤a . àrambhe, yatheùñaü krayavikrayà dikartçtvasampàdake svàmitve, %<adhikàraþ phale svàmyamadhikàrã prabhurbhavediti>% mãmàüsokte vihitakarmaphalasvàmitve, viniyojyapuruùasya sambandhe, yathà yàjanàdikarmaõi bràhmaõàdeþ, ràj¤àü prajàpàlanàdau, vai÷yasya kçùyàdau, ÷ådrasya dvijasevàyàm, %<naimittiko'yaü pràya÷cittàdhikàra>% iti mitàkùarà . svàmitve--%<sarve syuradhikàraõa>% iti smçtiþ . tatra ca vaidikàdikarmasu kartavyatàj¤ànàdhãnapravçttiheturadhikàraþ . yayà yàjanàdau bràhmaõasyetyàdi . ÷ådrasya nàdhyayanàdiùvadhikàraþ yathoktaü %<niùekàdi÷ma÷ànànto yasya vedodito vidhiþ . tasya ÷àstre'dhikàro'sminnànyasyaiva kadàcaneti>% manunà . na kevalam adhyayane ÷ådràõàmadhikàraþ yàgàdàvapyanadhikàraþ yathoktaü jaibhinãyasåtrabhàùyàdau . %<càturvarõyamavi÷eùàt>% ityà÷aïkya %<nirde÷àdvà trayàõàü syàdagnyàdheye hyasambandhaþ kratuùu bràhmaõa÷rutirityàtreya>% iti . và÷abdaþ pakùaü vyàvartayati, %<trayàõàm>% adhikàraþ syàt kutaþ? agnyàdheye nirde÷àt agnyàdheye trayàõàü nirde÷o bhavati, %<vasante bràhmaõo'gnimàdadhãta, grãùme ràjanyaþ, ÷aradi vai÷yaþ>% iti ÷ådrasya àdhàne ÷rutirnàsti ityanagniþ ÷ådraþ asamartho'gnihotràdi nirvattayitum . tasmàt %<agnihotraü juhuyàt svargakàmaþ>% ityevamàdiùu ÷ådrasya pràùikà ÷rutirnàsti . bràhmaõàdãn evàdhikçtya sà pravartate, te hi samarthà agnimattvàt, àhavanãyàdayo na ÷çdrasya, avidhànàt, saüskàra÷abdatvàcca àhavanãyàdãnàm . tasmàt anadhikçto'gnihotràdiùu ÷ådraþ ityàtreyaþ manyate sma iti bhàø . tathà karmapratipàdaka sarva÷àstra vihitakarmasu manuùyàõàmevàdhikàraþ na tira÷càü na và devàdãnàü yathoktaü tatraiva %<phalàrthatvàt karmaõaþ ÷àstraü sarvàdhikàraü syàt>% ityà÷aïkya %<karturvà ÷rutisaüyogàdvidhiþ kàtsnyerna gamyate>% iti såø và÷abdaþ pakùaü vyàvartayati . na caitadasti tiryagàdãnàmapi adhikàraþ iti . kasya tarhi? . yaþ samarthaþ kçtsnaü karma abhinirvartayitum . na caite, ÷aknavanti tiryàgàdayaþ kçtsnaü karmàbhinirvartayitum, tasmàt eùàü na sukhasyàbhyupàyaþ karma, kathaü yo na ÷akyate kartum, so'bhyupàyaþ syàt? iti . na devànàü, devatàntaràbhàvàt na hi àtmànam udi÷ya tyàgaþ sambhavati, tyàga evàsau na syàt, na çùãõàm, àrùeyàbhàvàt na bhçgvàdayo bhçgvàdibhiþ sagotrà bhavanti, na caiùàü sàmarthyaü pratyakùam . api ca tirya¤co na kàlàntaraphalena arthinaþ, àsannaü hi kàmayante . %<nanu ca uktaü, kàlàntaraphalàrthinaþ tira÷caþ pa÷yàmaþ, ÷unaþ ÷yenàü÷caturda÷yàm aùñamamyàü ca upavasataþþ>% iti ucyate na janmàntaraphalàrthina upavasanti . kathaü avagamyate? vedàdhyayanàbhàvàt, ye vedamadhãyate te etadviduþ, %<idaü karma kçtvà, idaü phalamamutra pràpnoti iti>% na caite vedamadhãyate, nàpi smçti÷àstràõi, nàpyanyebhyaþ avagacchanti, tasmàt na vidanti dharmam . avidvàüsaþ katham anutiùñheyuþ, tasmàt na dharmàya upavasanti iti . kimartha÷ca tarhyeùàm upavàsaþ? . ucyate, rogàt arucireùàm . kathaü punarniyate kàle rogo bhavati? . ucyate niyatakàlà api rogà bhavanti yathà tçtãyakà÷càturthakà÷ceti . tasmàt manuùyàõàm adhikàraþ iti . na ca tira÷càü dravyaparigrahaþ, na hi ete dravyaü svecchayà upayu¤janà dç÷yante, tasmàt anã÷ànà dhanasya . yattu, devagràmo hastigràmaþ iti, upacàramàtnaü tat . tasmàt api na tira÷càm adhikàraþ iti . yàni punarliïgàni, %<devà vai satramàsata>% ityevamàdãni, arthabàdàþ te vidhiprarocanàrthàþ . vidyate hi vidhiranyaþ teùu sarveùu, na ca vidherviùinaikyavàkyabhàvo bhavati, vacanavyaktibhedàt . stutistu sà, itthaü nàma satràõi àsitavyàni, yat kçtakçtyà api àsate devàþ, àsannacetanà api tirya¤caþ, acetanà api vanaspatayaþ, kimaïga punarvidvàüso manuùyà iti bhàø . brahmavidyàyàntu sarveùàü devàdãnàmadhikàra iti %<taduparyapi vàdaràyaõaþ sambhavàt>% iti ÷àø såtreõa vyavasthàpitaü, vyàkhyàta¤caitat ÷àïkaràcàryeõa yathà vàóhaü manuùyànadhikàrotu ÷àstraü na tu manuùyànevetãha brahmavij¤àne niyamo'sti teùàü manuùyàõàmupariùñàt ye devàdayastànapyadhikaroti ÷àstramiti vàdaràyaõa àcàryo manyate kasmàt? sambhavàt . sambhavati hi teùàmapyarthitatvàdyadhikàrakàraõam . tatràrthitvaü tàvat mokùaviùayaü devàdãnàmapi, sambhavati vikàraviùayavibhåtyanityatàlocanàdinimittam . tathà sàmarthyamapi teùàü sambhavati mantràrthavàdetihàsapuràõalokebhyo vigrahavattvàdyavagamàt . naca teùàü ka÷cit pratiùedho'sti . nacopanayanàdi÷àstreõaiùàmadhikàro nivartitaþ upanayanasya vedàdhyayanàrtha tvàt teùà¤ca svayaüpratibhàtavedatvàt . api caiùàü vidyàgrahaõàrthaü brahmacaryàdi dar÷ayati %<eka÷ataü ha vai varùàõi maghavàn prajàpatau brahmacaryamuvàsa>% %<bhçgurvai vàruõirvaruõaü pitaramupasasàda adhãhi bhagavo! brahmetyàdi>% . yadapi karmasvanadhikàrakàraõamuktam, na devànàü, devatàntaràbhàvàt . na çùãõàmàrùeyàntaràbhàvàditi . na tadvidyàkhasti na hãndràdãnàü vidyàsvadhikriyamàõànàmindràdyudde÷ena ki¤cit kçtyamasti na ca bhçgvàdãnàü bhçgvàdisagotratayà . tasmàddevàdãnàmapi vidyàsvadhikàraþ kena vàryeta? iti . tata÷ca vidvattva karmaphalàrthitva--tattatkarmakaraõasamarthatvàparyudastatvàni adhikàraprayojakànãti siddham tatràpi vidhànena sarvakarmatyàgaråpe sannyàse viprasyaivàdhikàra iti sarvavàdisammatam dvijamàtràõàmadhikàra iti keùà¤cinmatam . adhikamàkare dç÷yam . kvaciccàdhikçtasyàdhikàraþ . yathà dar÷àdyadhikçtasya prayàjàdiùvadhikàraþ %<pradhànàdhikàro aïgàdhikàrã bhavatãti>% nyàyàt . %<tàmbålàdhikàro datta iti>% hitoø . %<hçtàdhikàràü malinàmiti>% smçtiþ . karmaõi gha¤ . kartavye %<svàdhikàre pramatta>% iti meghaø . prakaraõe, vyàkaraõa÷àstre pårbasåtropàttapadàderuttaratra såtreùu anuvartane . %<adhikàro'yam à pa¤camàdhyàyasamàpteriti>% siø kauø . tatràdhikàra÷ca pratyayàdikarmàdyarthamuttarottarasåtreùu pårvasåtropàtta÷abdasyànuvartanam . yathà %<pratyayaþ, para÷ca>% iti såtropàttapratyayapara÷abdayoþ à pa¤camàdhyàyasamàpteþ sarvatra såtreùu anuvartanam . sa càdhikàraþ trividhaþ %<siühàvalokitaü caiva maõóåkaplutameva ca . gaïgàpravàhavaccàpi adhikàrastridhà mata>% ityuktabhedatrayàt . tadudàharaõantu vyàkaraõe'vagamyam . niyojyatayà viùayãkaraõe, %<sarvàdhikàraü ÷àstramiti>% jaiø såø . tadabhipràyeõa %<vàóhaü manuùyànadhikàrotu ÷àstra>% miti manuùyàdhikàra tvàcchàstrasyeti ca ÷aø bhàø . sarvamadhikaroti karmaõyupapade aõ evameva manuùyàdhikàratvàdityatràpi

#<adhikàravidhi># puø adhikàre phalasvàmye vidhirvidhànam . mãmàüsakokte vidhibhede karmajanyaphalabhoktçtàj¤àpake vidhau yathà svargakàmo yajeta ityanena yàgajanyaphalabhoktà svargakàmãti j¤àpyate . tatra niyojyapravartanàvidhiþ adhikàraþ yathà %<ràjà ràjasåyena yajeteti>% tatra ràjasåye ràj¤a eva niyojyatayà tatra pravartanàttasya tathàtvam svasvakarmaõi niyoge ca .

#<adhikàrità># strã adhikàriõo bhàvaþ tal . vidvattvaphalàrthitvakarmakaraõa÷aktimattvàparyudastatvaprayojye adhikàre %<bhàryàputravihãnasya--nàsti yaj¤e'dhikàriteti>% smçtiþ . bhàvàrthe tva . adhikàritvam atraivàrthe naø .

#<adhikàrin># triø adhikaroti adhi + kç--õini . svàmini vihitakarmaphalabhoktari, ÷àstreõa kartavyatãüpade÷ena niyojite, kàmanàviùayaphala--tadupàyopade÷ena pravartite ca striyàü ïãp . vedàntamatasiddhe anubandhacatuùñayamadhye anubandhabhede vedàntasàre vedànta÷àstràlocanahetubhåtànubandhacatuùñayaniråpaõàya %<adhikàrã tu vidhivadadhãtavedavedàïgatvenàpàtato'dhigatàkhilavedàrthaþ iha janmani janmàntare và kàmyaniùiddhavarjanapurasmaraü nityanaimittikapràya÷cittopàsanànuùñhànena nirgatanikhilakalmaùatayà nitàntanirmalasvàntaþ sàdhanacatuùñayasampannaþ pramàte>% tyuktam . sa càdhikàrã uttamamadhyamàdhamabhedena trividhaþ %<adhikàritraividhyànna niyama>% iti %<adhikàribhedànna miyama>% iti ca sàükhyasåtrabhyàü tathokteþ . tatra uttamàdhikàriõaþ vidhànena vihitasarvakarmatyàgapårbakaü niràkàrabrahmaj¤àne'dhikàraþ madhyamàdhikàriõaþ vihitavarõà÷ramàdi karmakaraõapårbakaü sopàdhibrahmopàsane, adhamasya tu varõà÷ramavihitakarmavidhànapårbakaü sàkàrabrahmopàsane %<ye mandàste tu sajjante brahmaõoråpakalpane>% ityukteþ . ataevoktam %<pra÷àntacittàya jitendriyàya prakùãõadoùàya yathoktakàriõe--pradeyametat satataü mumukùave>% iti . atra yathoktakàriõeityanena pràk j¤ànotpatteþ varõà÷ramavihitaü karmànuùñheyamevetyuktaü ÷àø såtrakçtà'pi %<vihitatvàdà÷rama karmàpi>% ityuktam gãtàyàmapi %<àrurukùormuneryogaþ karma kàraõamucyate . yogàråóhasya tasyaiva ÷amaþ kàraõamucyate>% ityanena àrurukùoþ yathoktakarmàdhikàraþ uktaþ %<kaùàye karmabhiþ pakve tatoj¤ànaü prajàyate>% ityanena kaùàya÷abdavàcyacittadoùakùayàrthaü karmàva÷yakatetyuktam . %<dve brahmaõã veditavye para¤càparameva ceti>% ÷rutàvapyadhikàribhedàt niràkarasopàdhikayoþ dvayorvrahmaõorvedyatoktà . gãtàyàmapi %<loke'smin dvividhà niùñhà purà proktà mayànagha! j¤ànayogena sàüïkhyànàü, karmayogena yoginàmiti>% adhikàribhedàt j¤ànakarmaõoradhikàra ityuktam . %<samyak saüsàdhanaü karma kartavyamadhikàriõà . niùkàmeõa sadà pàrtha! kàmyaü kàmànvitena ceti>% bhaviø puø . %<adhikàriõà'rthinà viduùà samartheneti>% raghuø tena vidvattvaü tattatkarmajanyaphalàrthitvam tattatkarmakaraõayogyatvam aparyudastatva¤ca adhikàritàprayojakam . tatra phalàrthitva¤ca sati kàme eva, mumukùutve tu na phalàrthitvàva÷yakateti bhedaþ . màrkaõóeyapuràõe rucivàkyena %<piténnamasye divi ye ca mårtàþ svadhàbhujaþ kàmyaphalàbhisandhau . pradàna÷aktàþ sakalepsitànàü vimuktidà ye'nabhisaühiteùviti>% anena phalàrthinaü prati tattatphaladàtçtvaü, tadanarthinaü mumukùuü prati muktidàtçtvamiti spaùñamuktam evaü devatànàmapyadhikàribhedena phaladàtçtvam . anabhisaühitesu anuddiùñeùu phaleùvityarthaþ . adhikàro'styasya ini . svàmitvavati %<sarve syuradhikàriõa>% iti smçtiþ striyàü ïãp . kçtàtra devã vacanàdhikàriõãti naiùaø .

#<adhikàrthavacana># naø adhikàrthasya stutinindàbhyàmàropitasya vastudharmàdatiüriktasya guõasya vacanam . stutyarthavàde, nindàrthavàde ca . yathà vàtacchedyaü tçõamityatra durbalatvena nindà, kàkapeyà nadãtyatra ca pårõajalatvena stutiþ gamyate %<kçtyairadhikàrthavacane>% iti pàø .

#<adhikàma># puø adhikaþ kàmaþ . atyantàbhilàùe . baø . tadvati triø . kàme vibhaktyarthe avyaø . kàmamadhikçtyetyarthe avyaø .

#<adhikçcchra># puø adhikaü kçcchraü kaùñaü sàdhanatayà'styasya ac . %<vilvairàmalakairvàpi kapitthairathavà ÷ubhaiþ . màsena loke'dhikçcchraþ kathyate dvijasattamaiþ>% iti (÷aïkhasa0) ukte màsasàdhye vratabhede . pràø saø . adhikakaùñe naø . tadvati triø .

#<adhikçta># puø adhi + kç--kta . àyavyàyàdyavekùake, adhyakùe karmajanyaphalasambandhini niyukte, svàmitvavati ca triø . %<mahãpatãnàü pçthagarhaõàrthaü samàdide÷àdhikçtànadhi÷rãriti>% raghuþ .

#<adhikçti># strã adhi + kç--ktin . adhikàre .

#<adhikrama># puø adhi + krama--bhàve gha¤ amantatvànna vçddhiþ . àrohaõe .

#<adhikùit># triø adhi + bhàve kartari và kvip--tuk ca . parikùaye, tatkàriõi ca . vi÷àmàsàmabhayànàmadhikùitam çø 10, 92, 24 .

#<adhikùipta># triø adhi + kùipa--kta . sthàpite, nindite, kçtàdhikùepe, prerite, tiraskçte ca .

#<adhikùepa># puø adhi + kùipa--bhàve gha¤ . tiraskàre, sthàpane, preraõe ca .

#<adhigata># triø adhi + gama karmaõi--kta . pràpte, j¤àte ca . %<adhigataü vidhivat yadapàlayaditi>% raghuþ %<adhigatasakalakalàkalàpakamiti>% kàdaø . adhigatàkhilavedàrtha iti veø sàø .

#<adhigama># puø adhi + gama--gha¤ . j¤àne, pràptau, svãkàre ca . %<adhyàtmayogàdhigameneti>% gãtà . nidhyàdeþ pràptau ca . %<svàmã çkthakrayasaüvibhàgaparigrahàdhigameùviti>% gautaø . %<adhigamo nidhyàdeþ pràptiriti>% mitàø .

#<adhigava># avyaø gavi vibhaktyarthe avyayoø vede ac samàø . gavãtyarthe %<svàdãyo yadadhigavaü kùãramiti>% vedaþ .

#<adhiguõa># puø adhiko guõaþ pràø saø . ati÷athitavinayodaguõe . baø . tadvati triø . %<yàc¤à moghà varamadhiguõe nàdhame labdhakàmà>% iti nãtiø . guõe--vibhaktyarthe avyayãø . guõamadhikçtyetyarthe avyaø . adhigato guõo yena . jyàdhiråóhe dhanuùi naø .

#<adhijihva># puø adhikà jihvà yasya . dvijihve sarpe tasya dvijihvatva¤ca amçtàsvàdà÷ayà ku÷avilehanàt . yathoktaü bhàø àø paø . %<yatraitadamçta¤càpi sthàpitaü ku÷amaüstare . tadvij¤àya hçtaü sarpàþ pratimàyàkçta¤ca tat . somasthànamida¤ceti darbhàüste lilihustadà . tato dvidhà kçtà jihvà sarpàõàü tena karmaõà . amavaü÷càmçtaspar÷àddarbhàste'tha pavitriõaþ . evaü tadamçtaü tena hçtamàhçtameva ca . dvijihvà÷ca kçtàþ sarpà garuóena sahàtmanà>% iti .

@<[Page 130a]>@
#<adhijihvikà># strã jihveva ivàrthe kan adhiråóhà jihvikà và . (àljibha) upajihvàyàm .

#<adhijya># naø adhyàråóhà jyà yatra pràø ba0, adhigataü jyàü và atyàø saø . àropitaguõake dhanuùi %<tvayi càdhijyakàrmuke>% iti ÷akuø .

#<adhijyotiùa># avyaø jyotiùi vibhaktyarthe avyayãø ac samàø . såryatàrakàdijyotãüùyadhikçtyerthe .

#<adhityakà># strã adhi + tyakan . parvatasyoparibhåmau . %<àråóhaü sthalamadhityaketi>% siø kauø . %<sthàõuü tapasyantamadhityakàyàmiti>% kumàø . %<adhityakàyàmiva dhàtumayyàmiti>% raghuþ .

#<adhidanta># puø adhyàråóho dantam atyàø saø . dantopari jàtadante (gajaüdàta) . pràø baø . tadvati triø . dante vibhaktyarthe avyayãø . dantamadhikçtyetyarthe avyaø .

#<adhideva># puø adhikçtodevaþ yena guõàti÷ayàt pràø baø . sarvadevàdhipe parame÷vare . deve vibhaktyarthe avyayãø . devamadhikçtyetyarthe avyaø . adhidevaü bhavaþ ñha¤ . anu÷atikàø dvipadavçddhiþ . àdhidaivikaü devebhyo jàte duþkhàdau triø .

#<adhidevatà># strã adhiùñhàtrã devatà ÷àø taø . adhiùñhàtryàü devatàyàm . devatànàm adhiùñhàtçtva¤ca sannidhànamàtreõa tattatpadàrthànàü tattatkarmasu niyantçtvaråpam . tacca sàkùàt parame÷varasyaiva yathoktam vçø uø antaryàmi bràhmaõe . %<yaþ pçthivyàü tiùñhan pçthivyà antaro, yaü pçthivã na veda, yasya pçthivã ÷arãraü, yaþ pçthivãmantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ .. yo'psu tiùñhannadbhyo'ntaro, yamàpo na viduryasyàpaþ ÷arãraü, yo'po'ntaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yo'gnau tiùñhannagnerantaro yamagnirna veda, yasyàgniþ ÷arãraü, yo'gnimantaro yamayatyepa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yo'ntarikùe tiùñhannantarikùàdantaro, yamantarikùaü na veda yasyàntarikùaü ÷arãraü yo'ntarikùamantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yo vàyau tiùñhanvàyorantaro, yaü vàyurna veda, yasya vàyuþ ÷arãraü, yo vàyumantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yo divi tiùñhandivo'ntaro, yaü dyaurna veda, yasya dyauþ ÷arãraü, yo divamantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . ya àditye tiùñhannàdityàdantaro, yamàdityo na veda, yasyàdityaþ ÷arãraü, ya àdityamantaro, yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yo dikùu tiùñhandigbhyo'ntaro yaü di÷o na viduryasya di÷aþ ÷arãraü, yo di÷o'ntaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . ya÷candratàrake tiùñhaü÷candratàrakàdantaro, ya¤candratàrakaü na veda, yasya candratàrakaü ÷arãraü, ya÷candratàrakamantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . ya àkà÷e tiùñhannàkà÷àdantaro, yamàkà÷o na veda, yasyàkà÷aþ ÷arãraü, ya àkà÷amantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yastamasi tiùñhaüstamaso'ntaro, yaü tamo na veda, yasya tamaþ÷arãraü, yastamo'ntaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yastejasi tiùñhaüstejaso'ntaro, yaü tejo na veda, yasya tejaþ ÷arãraü, yastejo'ntaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçta ityadhidaivatam . athàdhibhåtam yaþ sarveùu bhåteùu tiùñhansarvebhyo bhåtebhyo'ntaro, yaü sarvàõi bhåtàni na viduryasya sarvàõi bhåtàni ÷arãraü, yaþ sarvàõi bhåtànyantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçta ityadhibhåtam . athàdhyàtmam yaþ pràõe tiùñhanpràõàdantaro, yaü, pràõo na veda, yasya pràõaþ ÷arãraü, yaþ pràõamantaro yamayatyeùa ta àtmantaryàmyamçtaþ . yo vàci tiùñhanvàco'ntaro, yaü vàïna veda, yasya vàk ÷arãraü, yo vàcamantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . ya÷cakùuùi tiùñhaü÷cakùuùo'ntaro, yaü cakùurna veda, yasya cakùuþ÷arãraü, ya÷cakùurantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yaþ ÷rotre tiùñha¤chotràdantaro, yaü ÷rotraü na veda, yasya ÷rotraü ÷arãraü, yaþ÷rotramantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yo manasi tiùñhanmanaso'ntaro, yaü mano na veda, yasya manaþ ÷arãra yo mano'ntaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yastvaci tiùñhaüstvaco'ntaro, yaü tvaïna veda, yasya tvak ÷arãraü, yastvacamantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yo vij¤àne tiùñhanvij¤ànàdantaro, yaü vij¤ànaü na veda, yasya vij¤ànaü ÷arãraü, yo vij¤ànamantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ . yo retasi niùñhanretaso'ntaro, yaü reto na veda, yasya retaþ ÷arãraü, yo reto'ntaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçto'dçùño draùñà,'÷rutaþ ÷rotà, 'mato mantà, 'vij¤àto vij¤àtà, nànyo'to'sti draùñà, nànyato'sti ÷rotà, nànyato'sti mantà, nànyato'sti vij¤àtaiùa ta àtmàntaryàmyamçto'to'nyadàrtam>% iti . tasyaivàü÷aüvi÷eùeõàvirbhåtànàü digàdyabhimànidevànàmindriyàdhiùñhàtçtvaü yathà %<vaikàrikàdahaïkàràddevà vaikàrikà da÷a . digvàtàrkapraceto'÷vivahnãndropendramitrakà>% iti ÷àraø . %<÷aktisàmarthyàdvikçtaparame÷varàdutpannatvenà'haïkàrasya tadutpannadevànà¤ca vaikàrikatvamiti>% ràghavabhaññena vyàkhyàtam . %<vaikàrikà digàdyà÷ca candreõaikàda÷a smçtàþ . indriyàõàmadhiùñhàtçdevàste parikãrtità>% iti taddhçtàbhiyuktoktiþ . tathà ca ÷rotrasya dik, tvaco vàtaþ, netrasya arkaþ, rasanàyàþ varuõaþ, ghràõasya a÷vinau, vàgindriyasya vahniþ, hastasya indraþ, pàdasya upendraþ, pàyoþ mitraþ, upasthasya (kaþ) prajàpatiþ, manasaþ candraþ, ityete ekàda÷endriyàõàmadhiùñhàtçdevàþ . %<ã÷varaü bhàskare vidyàdumàü vidyànni÷àkare . skandamaïgàrake vidyàdbudhe nàràyaõaü viduþ . gurau vedanighiü vidyàt ÷ukre ÷akro vidhãyate . ÷anai÷care yamaü vidyàdràhoþ kàlaü tathaiva ca . citragupto'dhipaþ ketorityete grahadevatàþ>% iti (matsyapurà0) uktà grahàõamadhidevàþ . eteùàü punaradhiùñhàtçdevà÷ca pratyadhidevatàtvena vyavahriyante te ca pratyadhidevatà÷abde dar÷ayiùyante . adhidevatàpyatraiva . %<àdityàbhimukhàþ sarve sàdhipratyadhidevatà>% iti matsyapuø . %<÷a÷àïkamårteradhidevatàkçtiriti>% bhaññiþ . candràdhidevatà umà .

#<adhidaivata># naø adhiùñhàtç daivatam pràø saø . adhidevatà÷abdàrthe %<÷ivàdhidaivataü dhyàyet vahnipratyadhidaivatamiti>% %<vicintyo màdhidaivata>% miti ca viùõudhaø puø . daivate vibhaktyarthe avyayãbhàvaþ . daivatamadhikçtyetyarthe avyaø . %<athàdhidaivatam àdityo và>% iti chandoø uø %<ityadhidaivatamiti vçø u0>% . adhidaivamapyatra avyaø . %<adhidaivaü kimucyate iti>% gãtà .

#<adhinàtha># puø adhiko nàthaþ pràø saø . adhã÷vare . %<tatràdhinàthamadhikçtya divastathàsàviti>% naiùaø .

#<adhinàya># puø adhinãyate vàyunà gandhàdhàrasåkùmàü÷anayanadvàrà tattatsthànaü hriyate'sau aghi + nã--gha¤ . gandhe .

#<adhipa># puø adhipàti adhi + pà--ka . prabhau ã÷vare . %<atha prajànàmadhipaþ prabhàte>% iti raghuþ . %<÷riyaþ kuråõàmadhipasyeti>% bhàraø .

#<adhipati># puø adhikaþ patiþ, adhi + pà--óati và . ã÷vare svàmini %<sa và eùa sarveùàü bhåtànàmadhipatiriti>% ÷rutiþ . %<sarvasyàdhipatirhi sa>% iti manuþ . %<tato bhujaïgàdhipateþ phaõàgrairiti>% kumàø . patyantatvàt bhàvàdau yak àdhipatyam . atyantai÷varye naø . %<÷ailàthipatyaü svayamanvatiùñhaditi>% kumàø . sapårbapadakatvàt striyàü ïãù na÷càntàde÷aþ . %<viùñambhinãü di÷àmadhipatnãmiti yajuø 14, 5, adhipatnãü svàminãmiti>% dãpaþ .

#<adhipà># triø adhipàti adhi + pà kvip adhipatau, adhipàlake ca %<svaryada÷mannadhipà u andho'bhi>% çø 7, 88, 2 .

#<adhipu(på)ruùa># puø adhikaþ uttamaþ pu(på)ruùaþ pràø saø . paraüme÷vare . pu(på)ruùe vibhaø avyayãø . pu(på)ruùamadhikçtyetyarthe avyaø .

#<adhipraja># triø adhikà prajà yasya . bahuprajàyukte . pràø saø . bahuprajàyàü strã .

#<adhibhå># puø abhibhavati svàmãbhavati svàmyarthe'tràdhiþ adhi + bhå--kvip . prabhau .

#<adhibhåta># avyaø bhåteùu vibhaø avyayãø . bhåtànyadhikçtyetyarthe %<adhibhåtaü kimucyata>% ityarjunapra÷ne %<adhibhåtaü kùarobhàva>% iti bhagavaduttaram iti gãtà . %<bhåtaü pràõimàtramadhikçtya bhavatãtyadhibhåtamucyate>% iti ÷rãdharaþ . adhibhåtaü bhavaþ anu÷atikàø dvipadavçddhiþ àdhibhautikam . bhåtànyadhikçtya jàte duþkhàdau triø .

#<adhibhojana># naø adhikamatyantaü bhojanam pràø saø . atyantabhojane . bhojanaü nirukte dhananàmasu pañhitam adhikaü dhanaü målyaü yasya . atimålyalabhye vastuni triø . da÷a vasràdhibhojanà iti çø 6, 47, 23 adhibhojanà adhikaü dhanaü målyaü yeùàü tàdç÷àni da÷a vastràõãti bhàùyam .

#<adhimantha># puø adhikaü mathyate'nena adhi + mantha--karaõe gha¤ . %<utpàñyata ivàtyarthaü netraü nirmathyate tathà . ÷iraso'rdhaü tu taü vidyàdadhimanthaü svalakùaõaiþ>% ityukte araõikàùñhamanthanàvayavabhede .

#<adhimàüsa># naø adhikaü màüsamatra . %<vistãrõaü mçdu bahulaü yakçtprakàraü ÷yàvaü và tadadhimàüsajàrma vidyàditi>% vaidyakokte rogabhede .

#<adhimàüsaka># puø adhiko màüso yatra baø kap . %<hanåsthe pa÷cime dante mahà÷otho mahàrujaþ . kàlàsnàyã kaphakçto vij¤eyaþ so'dhimàüsaka>% iti vaidyakokte dantarogavi÷eùe .

#<adhimàtra># triø adhikà màtrà yasya, adhikaü pramàõamasya màtrac và . adhikapramàõe .

#<adhimàsa># puø adhiko ravimàsàdatiriktaþ ÷uklapratipadàdidar÷ànta÷càndro màsaþ pràø saø . malamàse %<asaükràntamàso'dhimàso nirukta>% itismçtyukto ravisaükràntivarjito màso'ghimàsaþ . tathà hi %<mãnàdistho raviryeùàmàrambhaþ prathame kùaõe . te caitràdyà>% ityuktadi÷à mãnasthe ravau yasya càndramàsasyàrambhaþ sa caitraþ evaü meùastharavàrabdho vai÷àkha ivyevaü sthite yasmin càndramàse raveþ rà÷yantarasaükramo na jàtaþ, tasya taduttarasya ca càndramàsasya ubhayormeùasthe ravau svàrambhàt ubhayorapi vai÷àkhatà, tatràdyo'dhimàsaþ saükràntihãnatvàt dvitãyaþ ÷uddhaþ iti smçtau prasiddham . yathà malamàsatattve laghuhàrãtaþ .. %<indràgnã yatra håyate>% ityuktvà %<tamatikramya tu raviryadà gacchet katha¤cana . àdyomalimlucoj¤eyodvitãyaþ prakçtaþ smçtaþ . tasmiüstu prakçte màsikuryàt ÷ràddhaü yathàvidhi . tathaivàbhyudayaü kàryaü nityamekaü tu marvadà>% . %<yadà taü dar÷àntamàsamatikramya tatpåbbamàsàntyakùaõavçttirà÷isthaþ san såryo'tivàhya gacchet màsàntare rà÷yantarasaüyogaü gacchettadàdyo'tikràntomàsomalimlucoj¤eyaþ>% . jyotiùe . %<amàvàsyàdvayaü yatra ravisaükràntivarjitam malamàsaþ sa viüj¤eyoviùõuþ svapiti karkañe>% . %<amàvàsyàdvayaü amàvàsyàntyakùaõadvayaü ravisaükràntibhyàü kriyotpattiråpottarasaüyogaråpàbhyàü yathàkramaü varjitaü tena dar÷àntyakùaõadvayayoreva kriyotpattyuttarasaüyogàbhyàü yathàkramaü saüyogenàdhimàsaþ . saükrànterekakùaõe kriyotpattiraparakùaõe pårbasaüyoganà÷aþ uttarasaüyogotpatti÷ceti kùaõadvayavçttitvamiti mãmàüsakasiddhàntàt>% . gçhyapari÷iùñajyotiþparà÷arau . %<raviõà laïghitomàsa÷càndraþ khyàtomalicaþ . tatra yadvihitaü karma uttare màsi kàrayet>% parà÷araþ . %<pakùadvaye'pi saükràntiryadi na syàt sitàsite . tadà tanmàsavihitamuttare màsi kàrayet>% . atra laïghanamasaükramaõa¤ca ravestadà bhavati yadà tanmàsa tatpårbamàsàntyakùaõayorekarà÷yavasthitasya tanmàsànantarasaüyogaþ, na tvekarà÷isthitasya màsavyàpanamàtraü tathàtve caturda÷yàmekarà÷au saükràntasya pratipatprathamakùaõe'pararà÷au, tatpararà÷au ca dvitãyàyàü pratipadi và raveþ saüyoge'parasyàpi malamàsatà syàt . ataeva jyotiùe %<amàvàsyàparicchinnaü ravisaükràntivarjitam . malamàsaü vijànãyàdgarhitaü sarvakarmasu . tasyàrkodar÷aka÷caikarà÷au dar÷advayàtigaþ>% . %<atraikarà÷isthàrkasya dar÷advayàtigatvamuktam . etacca pårbopada÷itayormàsayoþ pårbasyaiva sammavati na parasya>% . malamàsakàraõantu jyotiùe . %<divasasya haratyarkaþ ùaùñibhàgamçtau sadà . karotyekamaha÷chedaü tathaivaika¤ca candramàþ . evamardhatçtãyànàmabdànàmadhimàsakam . grãùme janayataþ pårbaü pa¤càbdànte tu pa÷cimama>% . %<tena divasasya titheþ ùaùñibhàgaü daõóamekaü ravirharati chedayati uttare chedamityabhidhànàt . tata÷ca çtau màsadvaye ùaùñinàóãcchedàdahnastithe÷chedamàkarghaõaü karoti . evaü candro'pi . evamityuktakrameõa varùe dvàda÷a tithyàtmakakàlàkarùàdardhatçtãyànàmante ardhaü tçtãyaü yeùàü te tathà . grãùme màdhavàdiùu ùañkeùu pårbaü màdhavàditrikapatitaü, pa¤càbdànte tu pa÷cimaü ÷ràvaõàditrikapatitaü malamàsa¤candràrkau janayataþ>% . mihiraþ . màdhavàdiùu ùañkeùu màsi dar÷advayaü yadà . dviràùàóhaþ sa vij¤eyaþ ÷ete tu ÷ràvaõe'cyutaþ . %<mithunopagato bhànuramàvàsyàdvayaü spç÷et . dviràùàóhaþ sa vij¤eyoviùõuþ svapiti karkañe>% . %<amàvàsyàdvayaü tadantyakùaõadvayaü spç÷et saüyujyàt na tanmadhye rà÷yantarasaüyoga ityarthaþ>% . %<kanyàsiühakulãreùu yadà dar÷advayaü bhavet . àgàmini tadà varùe kulãre màdhavaþ svapet>% . yadyapi %<yàü tithiü samanupràpya tulàü gacchati bhàskaraþ . tayaiva sarvasaükràntiryàvanmeùaü na gacchati>% iti ràjamàrtaõóavacanàttulàdiùaõmàse tithivçddhyabhàvàdvarùe dvàda÷avçddhiranupapannà tathàpi %<madhye viùuvatorbhànuryànyahàni tu vardhayet . taiþ sambhåyàdhikomàsaþ patatyeva trayoda÷aþ>% iti %<gçhyapari÷iùñavàkye viùuvatormeùatulàsaükràntyormadhye meùàdiùaõmàsa eva tithivçddhiruktà ahargaõane meùàdiùaõmàse mandabhuktyà saptadinavçddhistulàdau ÷ãghrabhuktyà dinadvayahràsaþ>% iti tathà ca jyotiþ÷àstram %<meùàdãnàmaharvçndaü ùaõõàü saptàùñacandrakam (187) . tulàdãnàmaùñasaptacandrakantu (178) likhet pçthak>% . candra ekaþ %<aïkasya vàmà gatiþ>% ityaïkavidàü samayàt vyutkrameõàïkà bodhyàþ . tena dinavçddhi 5 kramasa¤cayàbhyàü 6 meùàdiùañke eva ekàda÷atithivçddhiþ . eva¤ca %<gate'bdadvitaye sàrdhe pa¤capakùe dinadvaye . divasasyàùñame bhàge patatyeko'dhimàsakaþ>% . iti %<ràjamàrtaõóoktaþ saptada÷adinàdhikàùñamàsàdhikavarùadvaye'dhimàsaþ . sa ca saure màsi saptada÷adinottaraü càndramàsalaïghanàsambhavàt sàvanamànena j¤eyaþ iti>% . siddhànta÷iromaõau tu 4320000000 kalpapramàõavarùeùu 1593300000 etanmità adhimàsàbhavantãtyuktam yathà %<lakùàhatà devanaveùucandràþ kalpe'dhimàsàþ kathitàþ sudhãbhiriti>% . %<atropapattiþ prakçtàstàvadravimàsàstebhya÷càndramàsà yàvadbhiradhikàstàvanto'dhimàsà>% iti . tadevàha . %<raveþ koñinighnàþ kçtà'ùñenduvàõàþ>% 51840000000 %<suràgnyabdhiràmeùavo lakùanighnàþ 53433300000 . ÷à÷àïkasya màsàþ pçthak såryamàsairvihãnàstu kalpe'thavà te'dhimàsàþ iti>% .. iùñavarùeadhimàsànayanaü tatraivoktaü yathà %<kathitakalpagatàrkasamàgaõo raviguõo gatamàsasamanvitaþ . khadahanai (30) rguõitastithisaüyutaþ pçthagato'dhikamàsasamàhatàt (1593300000) .. ravidinà (1555200000000) ptagatàdhikamàsakaiþ kçtadinaiþ sahito dyugaõo vidhoþ>% iti . atra vàsanà kalpagatàbdà dvàda÷aguõità ravimàsà jàtàste caitràdigatacàndratulyaiþ sauraireva yutàstriü÷adguõà iùñamàsapratipadàdigatatithitulyaiþ sauraireva dinairyutàþ evante saurà jàtàstebhyaþ pçthak sthitebhyo'dhimàsànayanaü trairà÷ikena, yadi kalpasauradinaiþ kalpàdhimàsà labhyante tadaibhiþ kimiti phalam gatàdhimàsàþ . tai rdinãkçtaiþ pçthak sthitaþ sauràhargaõasahita÷càndro bhavati yataþ sauracàndràntaramadhimàsadinànyeva iti . såryasiddhànte'pyuktam . %<bhavanti ÷a÷ino màsàþ såryendu bhagaõàntaram . ravimàsonitàste tu ÷eùàþ syuradhimàsakàþ>% iti .. såryacandrabhagaõayorantaraü candrasya màsaþ bhavanti te càndramàsà ravimàso nitàþ santaþ ÷eùà ava÷iùñà ye càndramàsàste'dhikamàsà eva bhavanti nànye . anena càndratvamaghimàsànàü spaùñãkçtam . atropapattiþ . triü÷attithyàtmakasya ravãnduyutikàlaråpadar÷àntàvadhe÷càgdrasya, dvàda÷arà÷imitena såryendvantareõaiva siddhiþ kathamanyathà dar÷ànte jàtasya manda÷ãghrayoþ såryendvoryogasya punardar÷ànte sambhavaþ . dvàda÷arà÷yantaraü tvekaü bhagaõàntaramato bhagaõàntareõa càndro màsaþ siddhaþ . sauramàsàpekùayà yadantareõa càndramàsànàmadhikatvaü ta evàdhimàsà iti .

#<adhiyaj¤aþ># puø adhikçtoyaj¤o yasmàt pràø baø . parame÷vare . %<adhiyaj¤aþ kathaü? ko'tre>% tyarjuna pra÷ne . %<adhiyaj¤o'hame vàtra dehe dehabhçtàü vara!>% iti bhagavaduttaram gãtàyàm . %<atràsmin dehe'ntaryàmitve na sthito'hamadhiyaj¤aþ yaj¤àdikarmapravartakastatphaladàtà ceti>% ÷rãdharaþ . yathà ca tasya sarvàntaryàmitvaü tathà adhidevatà÷abde'ntaryàmibràhmaõe purastàddar÷itam . yaj¤e vibhaø avyayãø . yaj¤amadhikçtyetyarthe avyaø . adhiyaj¤aü brahma japediti manuþ, yàge vibhaø avyayãø . adhiyàgamapyuktàrthe avyaø . adhikaþ adhikàïgayàgaþ pràø saø . adhikàïge yàge puø .

#<adhiyoga># puø adhikoyogaþ pràø saø . jyotiùaprasiddha yàtrika÷ubhayoge . sa ca gamanasamayalagne--tasmàdvà caturthe, pa¤came, saptame, navame, da÷ame, và atyatamasyàne budhajãvabhàrgavàõàü madhye dvayoþ sthitau satyàü bhavati . %<yoge kùemamathàdhiyogamane kùemaü vipåõàü badha iti>% muhåø .

#<adhiyodha># puø àdhikyena yudhyati adhi + yudha--ac . atiyoddhari . vibhaø avyayãø . yodhe ityarthe avyaø .

#<adhiratha># adhyàråóhaþ rathaü rathinam atyàø saø . atirathe . karõapitari puø . %<vive÷àdhirathoraïgaü yaùñipràõo hvayanniveti>% bhàø àdiø . tasyàpatyam i¤ . àdhirathiþ karõe puø . karõaparvaõi bhåriprayogo'sya .

#<adhiràj># puø adhiràjate adhi + ràja--kkip . sàmràjyavati, nçpe, sampannançpe ca %<pràyopaviùño gaïgàyàmanàdçtyàdhiràñ ÷riyamiti>% bhàgaø . adhika÷obhànvite triø .

#<adhiràja># puø adhiko ràjà ñac samàø . adhã÷vare sàmrà jyavati, nçpe ca . %<÷ailàdhiràjatanayà na yayau na tasthàviti>% %<himàlayonàma nagàdhiràja>% iti ca kumàø .

#<adhiràjya># naø adhikaü ràjyaü pràø saø . sàmràjye . %<atyanyàn pçthivãpàlàn pçthivyàmadhiràjyabhàgiti>% .

#<adhiràùñra># naø adhikçtaü ràùñramatra pràø baø . ràjye . vibhaø avyayãø . ràùñramadhikçtyetyarthe avyaø .

#<adhirukma># triø adhigataü rukmamàbharaõaü yena pràø baø . adhi gatasuvarõàbharaõe mànave . adhirukmà vinãyate iti çø 8, 46, 33, adhirukmà adhikarukmàbharaõeti bhàùyam .

#<adhiråóha># triø adhi + ruha--kartari--kta . uparibhàge àrohaõakartari, ativçddhimati ca .

#<adhiropita># triø adhi + ruha--õic--puk karmaõi kta . ati÷ayenàropite .

#<adhirohaõa># naø adhi + ruha bhàve--lyuñ . uparyàrohaõe . gha¤ . adhiroho'pyatra puø .

#<adhirohaõã># strã adhiruhyate'nayà adhi + ruha--karaõe lyuñ . (mai) iti, (siói) iti ca prasiddhe kàùñhavaü÷àdinirmite uccasthànàrohaõasàdhane sopànavçnde . adhirohaþ sàdhanatvenàkhyasyàþ ini . adhirohiõãtyapyatra iti ÷abdakalpadrumaþ tanmålaü mçgyam . ràyamukuñàdibhiþ lyuñaivatatpadasàdhanànnàsya inyantyatà .

#<adhiloka># avyaø loke vibhaø avyayãø . loke ityarthe .

#<adhivaktç># triø adhi + vaca--tçc . pakùapàtena vaktari . %<vi÷vàhendro adhivaktà>% iti çø 1, 100, 10, adhivaktà pakùapàtena vacanayukta iti bhàø . striyàü ïãp .

#<adhivacana># naø adhi + vaca--lyuñ . pakùapàtena kathane . %<adhikavacanaü pakùapàtena vacana>% miti màdhavàcàryaþ .

@<[Page 134a]>@
#<adhivastra># triø adhyàvçtaü vastraü yena pràø baø . uparinihita vastre . %<yaj¤ebhiràvçto'dhivastrà badhåriveti>% çø 8, 2 6, 13, adhivastrà uparinihitavastreti bhàø .

#<adhivàka># puø adhi--vaca--gha¤ . pakùapàtena vacane . %<tamindhaneùu hiteùvadhivàkàya harati>% iti çø 8, 15, 5, %<adhivàkàya pakùapàtavacanàyeti>% bhàø .

#<adhivàsa># puø adhi + vasa nivàse--gha¤ . nivàse %<÷rãþ kaiñabhàrihçdayaikakçtàdhivàseti>% devãmàø . adhi + vàsa surabhãkaraõe bhàve gha¤ . saurabhe %<kakudmikanyàvaktràntarvàsalabdhàdhivàsayeti>% màghaþ %<adhivàsaspçhayeva màruta>% iti raghuþ . adhivàsayati devatà anena adhi + vasa--õic karaõe gha¤ . yaj¤àrambhapårbadivase devatàsthàpanàdikarmaõi . %<adhivàsaþ pare'hanãti>% smçtiþ %<madhyaràtre'dhivàsayediti>% smçtyuktestasya pårbedyurmadhyaràtre kartavyatà . %<àtyayikeùu kàryeùu sadyaevàdhivàsaye>% dityukte ryàgadine'pi kvacit kartavyatà . gandhamàlyàdyaiþ saüskàre ca .

#<adhivàsana># naø adhivàsayati sthàpayati devatà anena adhi + vasa--õic lyuñ . yàgapårbadine devatàdyàvàhanapårbakapåjanàdikarmabhede . adhivàsyate surabhãkriyate adhi + vàsa surabhãkaraõã bhàve lyuñ . gandhamàlyàdibhiþ surabhãkaraõaråpasaüskàrabhede taddravyàõi ca %<mahã gandhaþ ÷ilà dhànyaü dårvà puùpaü phalaü dadhi . ghçtaü svastikasindåraü ÷aïkhakajjalarocanàþ . siddhàrthaü kà¤canaü ropyaü tàmracàmaradarpaõam . dãpaþ pra÷astipàtra¤ca vij¤eyamadhivàsane>% iti smçtyuktàni vedyàni . %<sàyaü ùaùñhyàntu kartavyaü pàrvatyà adhivàsanamiti>% puràø .

#<adhivàsita># triø adhi + vàsa--surabhãkaraõe karmaõi kta . surabhãkçte gandhamàlyàdibhiþ kçtasaüskàre . adhi + vàsanivàse õic karmaõi kta . kçtàdhivàsane devàdau .

#<adhivàhana># naø adhi + vaha--õic--lyuñ . upari pràpaõe vàhane, ca . vibhaø avyayoø . vàhanaü yànamadhikçtyetyartheavyaø .

#<adhivikartana># naø adhi + vi + kçta--chedane lyuñ . atyantacchedane %<à÷àsanaü vi÷àsanamatho adhivikartanamiti>% çø 10, 85, 35 .

#<adhividya># avyaø vidyàyàü vibhaktyaø avyayãø . vidyàmadhikçtyetyarthe . %<adhividyaü prakà÷ate iti>% vàkyapadãyam .

#<adhivinnà># strã adhi + vida--làbhe karmaõi kta . kçtàdhivedanàyàü yasyà upari vivàhàntaraü kçtaü tasyàü striyàm %<adhivinnà tu yà nàrã nirgacchedruùità gçhàditi>% manuþ . adhivinnastriyai deyamàdhivedinakaü samamiti yàj¤aø .

#<adhivettç># puø adhi + vida--làbhe kartari tçc . vivàhottaraü vivàhàntarakartari .

#<adhiveda># avyaø vede--vibhaktyaø avyayãø . vedamadhikçtyetyarthe . adhi + vida--bhàve gha¤ . vivàhottaraü vivàhàntarakaraõe pu0

#<adhivedana># naø adhi + vida--làbhe bhàve lyuñ . vivàhoparivivàhàntarakaraõe . tatra niyuktàdi ñhak . àdhivedanikam adhivedanaviùayaniyukte tatralabdhe ca dhanàdau triø . %<adhivinnastriyai deyamàdhivedanikaü samamiti>% yàj¤aø . %<àdhivedanikàdyaü ca strãdhanaü parikãrtitamiti>% smçtiþ . adhivedanakàlanimitte tu matkçtabahuvivàhavàde vistarata ukte tataevàvaseye .

#<adhivedanãya># strã adhi + vida--làbhe karmaõi--anãyar . yadvivàhopari vivàhàntarakaraõayogyaü tàdç÷yàü striyàm . karmaõi yat . adhivedyàpyatra strã . %<bandhyàùñame'dhivedyàbde>% iti manuþ .

#<adhi÷rapaõa># naø adhi + ÷rà--pàke õic--puk hrasva÷ca bhàve lyuñ . pàcane .

#<adhi÷raya># puø adhi + ÷rã--pàke bhàve ac . cållyàmuparisthàpanaråpe viklittihetubhåte vyàpàre, pàke .

#<adhi÷rayaõa># naø adhi upari ÷rayaõaü pàkàrthaü sthàpanaü ÷rã¤bhàve lyuñ . cållyà upari sthàpane, tatpårbakapàke ca . adhi÷rãyate pacyate'tra, àdhàre lyuñ ïãp . cållyàm (àkà) iti, (cålà), iti ca khyàtàyàm strã .

#<adhi÷rayaõãya># triø adhi÷rayaõàya pàkàya hitam cha . pàkasàdhanapàtre . adhi÷rayitumarhati adhi + ÷rã--pàke arhàrthe karmaõi anãyar . pàkàrhe vastuni triø .

#<adhi÷rayitavai># avyaø adhi + ÷rã--pàke vede kçtyàrthe tavai . pacanãye %<gaureva dugdhamadhi÷rayitavai bråyàditi>% vedaþ .

#<adhi÷rã># triø adhikà ÷rãryasya . adhika÷obhànvite adhikasampattimati ca %<iyaü mahendraprabhçtãnadhi÷riya>% iti kumàø %<samàdide÷àdhikçtànadhi÷rãriti>% raghuþ .

#<adhiùavaõa># naø adhiùåyate somaþ yatra adhi + ùå abhiùave àdhàre lyuñ . somàbhiùavasàdhanacarmàdipàtre . %<aü÷åniva gràvàbhiùavaõe>% iti vedaþ . bhàve lyuñ . abhiùave .

#<adhiùavaõyà># triø adhiùavaõàya hitam yat . abhiùavasàùane phalake . %<yatra dvàviva jaghanàdhiùavaõyà kçtà>% iti çø 1, 28, 2 adhiùavaõyà ubhe adhiùavaõaphalake iti bhàø .

@<[Page 135a]>@
#<adhiùñhàtç># triø adhi + sthà--tçc ùatvam . adhyakùe, niyamitakàryavi÷eùàkaraõena kçtàkçtàvekùake, niyantari ca . %<àtmendriyàdyadhiùñhàteti>% bhàùàø . adhideve ca . %<indriyàõàmadhiùñhàtçdevàste parikãrtità>% iti puràø . te ca adhidevatà÷abde dar÷itàþ sarvàdhiùñhàtà tu parame÷vara eva tadapi tatraivàntaryàmibràhmaõena dar÷itam . %<tatsànnidhyàdadhiùñhàtçtvaü maõivaditi>% sàükhyasåø . yathàyaskàntamaõeþ sànnidhyamàtreõa ÷alyaniùkarùakatvaü na saïkalpàdinà tathaivàdipuruùasya saüyogamàtreõa prakçtermahattattvaråpeõa pariõamanam . idameva ca sopàdhisraùñçtvamityarthaþ . tathàcoktam . niricche saüsthite ratne yathà lohaþ pravartate . sattàmàtreõa devasya tathà ceyaü jagajjaniþ . ata àtmani kartçtvamakartçtvaü ca saüsthitam . %<niricchatvàdakartàsau kartà sannidhimàtrataþ>% iti sàüø bhàø . striyàü ïãp .

#<adhiùñhàna># naø adhi + sthà--lyuñ . niyamitakàryavi÷eùàkaraõena sànnidhyamàtreõa niyamanàya, sthitau, vedànta÷àstraprasiddhe àropàdhikaraõe ca . vedàntinà¤ca adhyàsasyàïgamadhiùñhànaü yathà tathà'dhyàsa÷abde vakùyate . adhikaraõe lyuñi . pure àdhàramàtre, à÷raye ca . %<tadadhiùñhànà÷rayadehe tadvàda iti>% sàüø såø . %<tasya liïgasya yadadhiùñhànamà÷rayo vakùyamàõabhåtapa¤cakaü tasyà÷raye ùàñkau÷ike dehe iti bhàùyat>% . karaõe lyuñi . cakre, prabhàve ca cakreõa, prabhàvena ca hi pravçttayuddhakçtyàdisambhavaþ . adhiùñhàna¤ca niyantçtvaü yathoktaü sàükhye . %<saühataparàrthatvàt triguõàdiviparyayàdadhiùñhànàditi>% %<ita÷ca puruùo'sti adhiùñhànàt triguõàtmakànàmadhiùñhãyamànatvàt yadyat sukhaduþkhamohàtmakaü tat sarvaü pareõàdhiùñhãyamànaü dçùñaü yathà rathàdi yantràdibhiþ, sukhaduþkhamohàtmaka¤cedaübuddhyàdi, tasmàdetadapi pareõàdhiùñhàtavyam . sa ca parastraiguõyàdanya àtmeti>% sàø kauø . bhàve lyuñ . sannidhimàtre . %<atràdhiùñhànaü kurviti>% àvàhanamantraþ . %<bhokturadhiùñhànàdbhogàyatananirmàõamanyathà påtibhàvaprasaïgàt>% iti sàükhyasåø bhoktuþ pràõasyàdhiùñhànàt vyàpàràdeva bhogàyatanasya ÷arãrasya nirmàõaü bhavati . anyathà pràõavyàpàràbhàve ÷ukra÷oõitayoþ påtibhàvaprasaïgàt mçtadehavadityarthaþ . tathàca rasasa¤càràdivyàpàravi÷eùaiþ pràõo dehasya nimittakàraõaü dhàrakatvàditi bhàva iti bhàø . nanu pràõinaþ nirvyàpàrasyàdhiùñhàne prayojanàbhàva iti tatràha . %<bhçtyadvàrà svàmyàdhiùñhitirnaikàntyàt>% iti sàø såø . dehanirmàõe vyàpàraråpamadhiùñhànaü svàmina÷cetanasyaikàntyàt apekùà nàsti kintu pràõaråpabhçtyadvàrà yathà ràj¤aþ puranirmàõa ityarthaþ . tathà ca pràõasyàdhiùñhàtçtvaü sàkùàt, puruùasyàdhiùñhàtçtvaü pràõasaüyogamàtreõeti siddham . kulàlàdãnàü ghañàdinirmàõeùvapyevam . vi÷eùastvayaü tatra cetanasya buddhyàde÷càpyupayogo'sti buddhipårbakaü sraùñçtvàditi . yadyapi pràõàdhiùñhànàdeva dehanirmàõaü tathàpi pràõadvàrà pràõisaüyogo'pyapekùyate puruùàrthameva pràõena dehanirmàõàdityà÷ayena bhokturadhiùñhànàdityuktam iti bhàø . adhiùñhãyate karmaõi lyuñ . adhiùñhite runnidhimàtreõa niyantrite . %<indriyàõi mano buddhirasyàdhiùñhànamucyate>% iti gãtà .

#<adhiùñhita># triø adhi--sthà--karmaõi kta . adhyuùite %<vilokya vçddhokùamadhiùñhitaü tvayeti>% kumàø . sannivimàtreõa niyojite ã÷varàdhiùñhitàþ sarve svaü svaü kàryaü hi kurvate iti puràø .

#<adhihari># avyaø harau, vibhaø avyayãø . harimadhikçtyetyarthe

#<adhãkàra># puø adhi + kç--gha¤ upasargasya dãrghatvam . adhikàra÷abdàrthe %<sarvàkareùvadhãkàro mahàyantrapravartanam>% ityupapàtakagaõanàyàü manuþ . %<svàgataü svànadhãkàràniti>% kumàø .

#<adhãta># naø adhi + iïa--bhàve kta . adhyayane, karmaõi kta . kçtàdhyayane abhyaste ca triø %<ãùadãùadanadhãtavidyayeti>% kusuø . %<adhãtavedavedàïgatveneti>% veø sàø .

#<adhãti># strã adhi + iï adhyayane ktin . adhyayane %<adhãtibodhàcaraõapracàraõairiti>% naiùaø . adhi + ika--smaraõe ktin . smaraõe %<nå te pårbasya vaso adhãtau tçtãye>% iti çø 2, 4, 8, %<adhãtau smaraõe>% iti bhàpyam .

#<adhãtin># triø adhãtamanena adhãta + ini . kçtàdhyayane . %<tvaguttaràsaïgavatãmadhãtinãmiti>% kumàø . etadinyantayoge ca karmaõi saptamã vede'dhãtãtyàdi kintu karmàvivakùayà prathamaü bhàve eva ktaþ pa÷càt karmaõà yogaþ kçtapårbã kañamityatraüva . yathoktaü hariõà . %<akarmakatve satyeva ktànte bhàvàbhidhàyini . pa÷càt kriyàvatà kartrà yogo bhavati karmaõeti>% . vistaraþ satkçtasaralàyàü draùñavyaþ .

#<adhãna># triø adhigataminaü prabhum atyàø saø . àyatte . vittàdhãna ityàdau tu vitte avi--iti vàkye samàse adhyuttarapadàt kha . %<kva nu màü tvadadhãnajãvitàmiti>% kumàø . %<dàràdhãnastathà svargaþ pitéõàmàtmana÷ca ha>% iti manuþ . %<ikùvàkåõàü duràpe'rthe tvadadhãnà hi siddhayaþ>% iti raghuþ .

#<adhãra># triø dhãraþ dhairyànvitaþ naø taø . ca¤cale, %<kàntasyà dharamaõim adhãramàcucumbeti>% da÷akuø . kàtare, rogàdinàkulacitte ca . vidyuti, nàyikàbhede ca strã . tallakùaõaü nàyikà÷abde vakùyate

#<adhãvàsa># adhi + vasa àcchàdane karaõe gha¤ . sarvata àvarake mahàka¤cuke vastrabhede . %<adhãvàsaü parimucyoùõãùaü saüveùñya nivãte>% iti kàtyàø 15, 5, 13, upari sarvataþ saüchàdyate'nenetyadhãvàsaþ mahàka¤cuka iti tadvyàkhyà . %<adhãvàsena pracchàdayatãti>% kàtyàø 20, 6, 15, %<upariùñàdàvarakaü vàso'dhãvàsa>% iti vedadãpaþ .

#<adhã÷a># triø adhika ã÷aþ pràø saø . sàrvabhaume adhipatau ca . %<aïgàdhã÷aþ svagehe budhagurukavibhiþ saüyuta>% iti jàtaø .

#<adhã÷vara># triø adhika ã÷varaþ pràø saø . striyàü ïãù . ràjani %<adhigatya jagatyadhã÷varàditi>% naiùaø . prabhau ca .

#<adhãùña># naø adhi + divàø iùa--bhàve kta . satkàrapårvakaniyoge, %<vidhinimantraõàmantraõàdhãùñasaüpra÷napràrthaneùu liïiti>% pàø %<adhãùñaü satkàrapårbakavyàpàra>% iti siø kauø . karmaõi kta . satkàrapårvakaü niyojite triø .

#<adhunà># avyaø asmin kàle idam÷abdasya naø . saüpratãtyarthe %<pramadànàmadhunà>% vióambaneti kumàø . adhunà bhavàrthe ñha¤ . àdhunikaþ idànãntane triø .

#<adhunàtana># triø adhunà + bhavàrtheóyul tuñca . idànãmbhave striyàü ïãp .

#<adhura># nàsti dhåþ cintà bhàro và yasya acsamàø . bhàra÷ånye cintà÷ånye ca, naø taø . adhåþ--abhàre acinte ca . akùe tu nàcsamàø . adhårakùaþ iti .

#<adhåmaka># puø nàsti dhåmo yatra kap . dhåma÷ånye jvaladagnau .

#<adhçta># puø na dhçtaþ . sarveùàü dhàrakatvena kenàpi na dhçte parama÷vare, ÷rutau %<sa bhavagavaþ! kasminnu pratiùñhitaþ?>% iti pra÷ne %<sve mahimnã>% tyuttaram tenànyàdhçtatvàt svapratiùñhatvàcca tasya tathàtvam . adhçtaþ svadhçtaþ svàsya iti viùõu sahasraø .

#<adhçti># strã dhçtirdhàraõaü dhairyaü và abhàvàrthe naø taø . dhàraõàbhàve, dhairyàbhàve, ca .

#<adhçùña># triø dhçùa--nirlajjatve kta naø taø . lajjà÷ãle . dhçùa--abhibhave kta naø taø . anabhibhåte yantaü nomitràvaruõàvadhçùñamiti çø 6, 67, 2, adhçùñamanabhibhåtamiti bhàø . ahiüsite ca . %<dåtàsovasavo'dhçùñà>% iti çø 6, 50, 4, %<adhçùñà ahiüsità>% iti bhàø .

#<adhçùya># triø na dhçùyaþ naø taø . anabhibhavanãye %<adhçùya÷càbhigamya÷ca yàdoratnairivàrõava>% iti rathuþ . dhçùa--nirlajjatve bhàve kyap tannàsti yasya . apragalbhe, lajjà÷ãle ca triø .

#<adhenu># strã naø taø . dohana÷ånyàyàü gavi . %<adhenuü dasrà staryamiti>% çø 1, 117, 20, %<adhenum adrogdhrãmiti>% bhàø .

#<adhairya># naø abhàvàrthe naø taø . ghairyàbhàve . baø . dhairya÷ånye triø .

#<adhoakùa># triø adhaþ akùasya, adhastàt akùati a÷nute và akùa--ac, a÷a--sa và vede atolopàbhàvaþ . adharastàd vyàpake . %<adhoakùàþ sindhavaþ srotyàbhiriti>% çø 3 63, 9, %<yadàpaþ akùasyàdhastàdbhavanti tadà rathàdãni netuü ÷akyante>% iti bhàø .

#<adho'ü÷uka># naø adharamaü÷ukam adhara + prathamàrthe asi adharasya adhàde÷a÷ca . paridhànavastre .

#<adho'kùa># naø adharamakùaü yatra màrge adhara + prathamàrthe asi baø . havirdhànàkùàdhomàrge . %<dakùiõasyàkùaü prà¤co niùkràmatãti>% kàø 12, 4, 14, dakùiõahavirdhànàkùàdhogàrgeõa pràïmukhà niþsarantãti vedadãpaþ .

#<adho'kùaja># puø akùàt indriyàt jàyate jana--óa 5 taø . akùajaü pratyakùaj¤ànam adharaü gràhakatvàbhàvàddhãnaü yasya adhara--prathamàrthe asi adhàde÷a÷ca . indriyàyogye, %<adho na kùãüyate jàtu yasmàttasmàdadho'kùaja>% ityuktalakùaõe, và viùõau . %<vyàptã vàyuragho'kùaja>% iti viùõusahaø . %<dyaurakùaü pçthivã càdhastayoryasmàdajàyata . madhye vairàjaråpeõa tato'dhokùajaiùyate>% iti bhàùye tathà ca aõóakapàladvayamadhye viràóråpeõa jàtatvàdasya tathàtvam . adhobhåte svasvaviùayebhyo nivartanena pratyakpravàühite akùagaõe jàyate prakà÷ate iti adhokùaja iti và . tatraivàrthe .

#<adhogati># strã adharasmin adhastàt narakàdau gatiþ narakàdigamane %<sàdhakànàü tvadhogatiriti>% tantraø . narakasya ca pàpaphalatvena puõyàdadharatvàt adharatvam %<aurve ca sarve narakàþ sadaityà>% iti (siø ÷iro0) aurvasthàne eva narakasthitiruktà aurvasthiti ÷ca . %<svàdådakàntarbaóavànalo'sau pàtàlalokàþ pçthivãpuñànã>% tyanena pàtàlasannikçùñe tatraivoktà . ato narakànàmadhaþsthatvam, bhågola÷abde vivaraõaü dç÷yam . jaghanyaguõavçttàstu adhogacchanti tàmasà ityukteþ tàmasànàmadhogatitvam . adhogatitva¤ca pàpàdeva . adhaþprade÷amàtre gamane ca %<målànàmadhogatiriti>% kàdaø . adho'dhastàt gatiryasya baø . narakagàmini triø %<anapekùitamaryàdaü nàstikaü vipraluptakam arakùitàramattàraü nçpaü vidyàdadhogatimiti>% manuþ 8, 39, 41, adhogatiü narakagàminamiti kullåkabhaññaþ .

#<adhogàmin># triø adharasmin adhaþ gacchati gama--õini . narakagàmini, adhobhàge--gantari ca . striyàü ïãp .

#<adhoghaõñà># strã adharàt adhastàdàrabhya ghaõñeva tadàkàraphalavattvàt . apàmàrge ratnamàlà .

#<adhojànu># naø adharaü jànunaþ prathamàrthe asi . jànuno'dhare bràhmaõàdãnàü pramàõavi÷eùamabhidhàya sarveùàü vàdhojànu iti kàø 21, 4, 18, %<và vilpàrthe sarveùàü jànunoradhastàt adhojànviti>% tadvyàkhyà .

#<adhojihvikà># strã alpà jihvà jihvikà alpàrthe kan adho'dharà jihvikà karmaø . (àlajibha) iti khyàtàyàm tàlusthajihvikàyàm .

#<adhodàru># naø adharaü dàru adhara + prathamàrthe asi . kàùñhamayadvàrasyàdharakàùñhe (govaràñ) .

#<adhodi÷># strã adharà di÷ adhara + prathamàrthe asi karmaø . dakùiõasyàü di÷i . asyà adharatva¤codak÷abde vakùyate .

#<adhodçùñi># triø adharasmin adhaþ dçùñirasya . yogàbhyàsasamaye nàsikàgramàtradar÷anayukte, tatprakàrastu %<ki¤cit prakà÷astimitogratàrairbhråvikriyàyàü virataprasaïgaiþ . netrairavispanditapakùmamàlairlakùyãkçtaghràõamadhomayåkhairiti>% kumàre %<karaõànyavahiùkçtya sthàõuvanni÷calàtmakaþ . àtmànaü hçdaye dhyàyennàsàgranyastalocana>% iti yogasàre gãtàyàmapi %<sampa÷yan nàsikàgraü svamityàdinà>% dar÷itaþ . adhodar÷anayuktamàtre triø . %<adhodçùñirnaikçtika>% iti manuþ 4, 196 . karmaø . adhasthadçùñau strã .

#<adho'dhas># adhas + adhastàt sàmãpye dvitvam . samãpàdhode÷e %<navànadhodhovçhataþ payodharàniti>% màghaþ .

#<adhopahàsa># puø adhaþ adhobhàgasya smaramandirasya upahàsaþ sandhi÷chàndasaþ . strãõàmadhobhàgasyopahasane . %<yaevaü vidvànadhopahàsaü caratyàsàü, strãõàü sukçtaü vçïkta>% iti vçø upaø . vçïkte àvarjayatãti bhàùyam .

#<adhobhakta># naø adharaü bhaktaü yasmàt adhara + prathamàrthe asi 5 taø . bhaktabhojanànte pãyamànajale .

#<adhobhàga># adharobhàgaþ adhara + prathamàrthe asi karmaø . adharabhàge %<pårbabhàgo guruþ puüsàmadhobhàgastu yoùitàmiti>% .

@<[Page 137b]>@
#<adhobhuvana># naø adharamadhaþ bhuvanam lokaþ . saptasu pàtàleùu . tatsthàna¤ca bhåmerardhaü kùàrasindhorudaksthaü jambudvãpaü pràhuràcàryavaryàþ ardhe'nyasmin dvãpaùañkasya yàmye kùàrakùãràdyambudhãnàü nive÷aþ .. lavaõajaladhiràdau dugdhasindhu÷va tasmàdamçtamamçtara÷miþ ÷rã÷va yasmàdbamåva . mahitacaraõapadmaþ padmajanmàdidevairvasati sakalavàso vàsudeva÷ca yatra .. dadhno ghçtasyekùurasasya tasmànmadyasya ca svàdujalasya càntyaþ . svàdådakàntarbaóavànalo'sau pàtàlalokàþ pçthivãpuñànãti siø ÷iø .. adhikaü bhågola÷abde vakùyate .

#<adhomukha># triø adho mukhaü yasya baø . jyotiùa÷àstre prasiddheùu nakùatrabhedeùu . yathà %<målà÷leùà kçttikà ca vi÷àkhà bharaõã tathà . maghà pårbàtrayaü caiva adhomukhagaõaþ smçta>% iti . gojihvàkhyavçkùe (anantamåla) avàïmukhe striyàü và ïãù . %<stabdhadçùñiradhomukha>% iti %<adhomukhairårdhamukhaisya patribhiþ>% iti raghuþ . mudràbhede ca tatsvaråpaü mudrà÷abde vakùyate .

#<adhoràma># puø adhobhàge adhastàdbhàge ràmaþ ÷uklaþ dçùñitarpakatvàt tasya ràmatvam . adhobhàge ÷uklavarõe %<à÷vinàvadhoràmàviti>% yaø 24, 1, %<adhoràmau adhobhàge ÷uklavarõàvajàviti>% vedadãpaþ .

#<adholoka># puø adho'dharo lokaþ karmaø . bhåmeradhaþsthapàtàle . adhobhuvana÷abde vivaraõam .

#<adhovarcas># triø adhogàmi varca jyotiryasya . avàcãnajyotiùke %<tatte vidvàn varuõa! prabranãmyadhovarcasa>% iti vedaþ .

#<adhovàyu># puø adhogàmã vàyuþ ÷àø taø . apànavàyau parda÷abdakàrake vàte %<adhovàyusamutsarge prahàse'nçtabhàùaõe>% ityupakramya %<karma kurvannupaspç÷e>% dityuktaü smçtau .

#<adhyakùa># triø adhigato'kùaü vyavahàram atyàø saø . nçpasya chatradhàraõàdivyavahàreùvadhikçte . adhyakùõoti vyàpnoti adhi + akùa--ac . vyàpake . adhigataü målatayà akùamindriyam atyàø saø . pratyakùaj¤àne . ar÷a àditvàt aci . tadviùaye triø . %<dravyàdhyakùe tvacoyogo manasà j¤ànakàraõamiti>% bhàùàø . %<senàpatibalàdhyakùàviti>% manuþ . adhiùñhàtari sannidhimàtreõa niyantari ca %<mayàdhyakùeõa prakçtiþ såyate sacaràcaramiti>% gãtà %<yadadhyakùeõa jagatà vayamàropitàstvayeti>% kumàø kùãrikàvçkùe puø ÷abdàrõavaþ .

#<adhyakùara># avyaø akùare--vibhaø avyayãø . akùaramadhikçtyetyarthe .

#<adhyagni># avyaø agnau agnisamãpe và vibhaktyarthe sàmãpye'rthe và avyayãø . agnau agnisamãpe vetyarthe . tatra sthàne vivàhàdau strãbhyo datte dhanàdau naø . smçti÷àstre càsminnarthe pàribhàùàsya kçtà yathà %<vivàhakàle yat strãbhyo dãyate hyagnisannidhau . tadadhyagni kçtaü sadbhiþ strãdhanaü parikãrtitamiti>% kàtyàø . %<adhyagnyadhyàvàhànikaüdattaü ca prãtikarmaõi bhràtçmàtçpitçpràptaü ùaóvidhaü strãdhanaü smçtamiti>% manuþ . pitçmàtçpatibhràtçdattamadhyagnyupàgatam . àdhivedanikàdya¤ca strãdhanaü parikãrtitamiti yàj¤aø . %<vivàhakàle'gnàvadhikçtya màtulàdidattamiti>% mitàkùarà . adhyagnikçtamityekaü padaü dattamadhyagnyupàgatamityekavàkyatvàt kçtaü dattamityarthaþ ityeke .

#<adhyac># triø adhi + ancu--kvip . adhigantari .

#<adhyaõóà># strã adhikamaõóamiva vãjaü yasyàþ 6 taø . adhika vãjavatyàm (bhuüi àmalà) iti khyàtàyàm bhåmyàmalakyàm .

#<adhyadhikùepa># puø adhiko'dhikùepaþ pràø saø . atyantanindàyàmati÷ayatiraskàre ca %<guråõàmadhyadhikùepa>% iti .

#<adhyadhãna># triø àdhikyena adhãnaþ . atyantàdhãne garbhadàse tasya janmàvadhi dàsatvàt krayavikrayàrhatvàcca tathàtvam .

#<adhyaya># puø adhi--iï--ik và bhàve ac . adhyayane smaraõe ca .

#<adhyayana># naø adhi + iïa--lyuñ . pañhane, gurumukhoccàraõànusàriõi uccàraõe ca . adhyayana¤càkùaramàtrapàñha iti vaidikàþ sàrthàkùaragrahaõamiti mãmàüsakàþ . %<ijyàdhyayanadànàni tapaþ satyaü kùamà damaþ . alobha iti màrgo'yaü dharmasyàùñividhaþ smçta>% iti %<abràhmaõàdadhyayanamàpatkàle vidhãyate>% iti %<÷rutàdhyayanasampanna>% iti ca smçtiþ adhyayanaü ca vedàdhyayanaü tatra ca traivarõikànàmadhikàraþ yathoktaü manunà . %<adhyàpanamadhyayanaü yajanaü yàjanaü tathà, dànaü pratigraha¤caiva vràhmaõànàmakalpayat .. prajànàü rakùaõaü dànamijyàdhyayanameva ca . viùayeùvaprasakti¤ca kùattriyasya samàsataþ . pa÷ånàü rakùaõaü dànamijyàdhyayanameva ca . baõikpathaü kusãda¤ca vai÷yasya kçùimeva ca>% iti manuþ . vedàdhyayana¤ca brahmayaj¤atvenàbhidhãyate tacca brahmayaj¤a÷abde vakùyate tacca sàrthàdhyayanameva pra÷astaü yathoktaü bràhmaõasarvasve %<kårmapuràõe . na vedapàñhamàtreõa santoùaü kàrayedguruþ . pàñhamàtràvasanastu païke gauriva sãdati . yo'dhãtya vidhivadviprovedàrthaü na vicàrayet sa sànvayaþ ÷ådrasamaþ pàtratàü na prapadyate>% . vyàsaþ %<vedasyàdhyayanaü kàryaü dharma÷àstrasyacàpi yat . ajànatàrthaü tat sarvaü tuùàõàü kaõóanaü yathà>% tathà %<yathà pa÷urbhàravàhã na tasya bhajate phalam . dvijastathàrthànabhij¤o na vedaphalama÷nute>% . tathà %<pàñhamàtraratànnityaü dvijàtãü÷càrthavarjitàn . pa÷åniva ca tàn pràj¤ovàïmàtreõàpi nàrcayet . ÷rutahãnamadhãtaü yanneha nàmutra tadbhavet . ÷rutantu kevalamapi samuddhàràya kalpate>% . sthàõurayaü bhàrahàraþ kilàbhådadhãtya vedaü na vijànàti yo'rtham . arthavit sakalaü bhadrama÷rute nàkameti j¤ànavidhåta pàùmyà . vyàsaþ . %<yo'dhãte nàrthatattvaj¤astasya taddhàraõaü vçthà . bhàravàhãva bhçtakaþ kevalaü kle÷abhàgbhavet . tasmàdarthaparij¤àne yatnaþ kàryovijànatà>% . vyàsaþ . %<j¤ànaü karma ca saüyuktaü muktyarthaü kathitaü yathà . adhãtaü ÷rutasaüyuktaü tathà ÷reùñhaü na kevalam>% vyàsaþ . %<adhãtya yatki¤cidapi vedàrthàdhigame rataþ . svargalokamavàpnoti dharmànuùñhànaviddvijaþ>% . manuþ %<veda÷àstràrthatattvaj¤o yatra tatrà÷rame vasan . ihaiva loke tiùñhan sa brahmabhåyàya kalpate>% . vyàsaþ . %<samuccitaü stokamapi ÷rutàdhãtaü vi÷iùyate . caturõàmapi vedànà kevalàdhyayanàt dvijàt>% . vçhadvyàsaþ %<anåcànàgranthinaþ ÷reùñhà granthibhyo dhàriõovaràþ . dhàribhya÷càrthatattvaj¤àstepyo'pyadhyàtmacintakàþ>% iti .. etacca syàdhyeyo'dhyetavya iti ÷rutau mãmàüsakaiþ vistarato vyavasthàpitam .

#<adhyardha># triø adhikamardhaü yasya baø . svàrdhena sahite vastumàtre . %<ekàdhikaü harejjyeùñhaþ putro'dhyardhaü tato'nuja>% iti manuþ . ekàdhikamaü÷aü dvàvaü÷àviti yàvat jyeùñhaputtro gçhõãyàt adhikarmaddhaü yatràü÷e sàrdhamaü÷aü iti kullåø . ardha÷abdaþ råpakàrdheråóhaþ tena sàrdharåpake ca . adhyardhapårbàt krãtàdyarthe %<adhyardhapårbadvigorlugasaüj¤àyàmiti>% pàø adhyardhapårbàt dvigo÷càrhãyasya ña¤o luk . adhyardhakaüsam . %<viü÷atikàtkha>% iti ùàø . khavidhànna luk . adhyardhaviü÷atikãnaü %<khàryàãkan>% pàø . ardhyardhakhàrãkam %<paõapàdamàùa÷atàdyat>% pàø . adhyardhapaõyaü adhyardhapàdyam adhyardhamàùyam adhyardha÷atyam %<÷àõàdveti>% pàø yat ñha¤ tasya lukca veti adhyardha÷àõyam adhyardha÷àõam . ityàdayaþ ÷abdàþ tatkrãtàrthe triø . adhyçdhnoti yatra adhi + çdha--àdhàre gha¤ . vàyau . %<katyeva devà yàj¤avalka! iti>% yàj¤avalkyaü prati ÷àkalyapra÷ne tatra yàj¤avalkyena %<adhyardha>% ityuttaraü (vçø u0) dattam tasya vi÷eùaj¤ànàya %<katamo'dhyardha>%? iti punaþ ÷àkalyapra÷ne, %<yo'yaü pavata>% ityuktaü tatra pavata ityanena vàyurukaþ . %<tadàhuryadayamekaeùa pavate atha kathamadhyardha>%? iti . vàyorekatvena adhyardha÷abdàrthasya sàrdhatvasyàsambhave punaràkùipte %<yadasmin idaü sarvamadhyàrdhnot tenàdhyardha>% ityuttaram tena adhikavçddhihetutvàt vàyoradhyardhatvàt tathàtvam adhi + çdha--laï adhyàrdhnot .

#<adhyavasàya># puø adhi + ava--so--gha¤ . idamevameveti viùayaparicchede ni÷caye . sa càtmadharma iti naiyàyikàþ buddhidharma iti sàükhyàdayaþ . %<upàttaviùayàõàmindriyàõàü vçttau satyàü buddheþ rajastamo'bhibhave sati yaþ sattvasamudrekaþ so'yamadhyavasàya iti vçttiriti càkhyàyate>% iti sàükhyatattvakaumudãparibhàùitalakùaõaþ, %<kartavyamiti yo'yaü ni÷cayaþ citsànnidhyàt pràptacaitanyàyà buddheþ pariõàmaþ so'yamadhyavasàya>% ityuktalakùaõo và ni÷cayaþ . prativiùayàdhyavasàyo dçùñamiti sàüø kàø . utsàhe ca . utsàha÷ca karmasu sukaratvena j¤ànàt udyamabhedaþ .

#<adhyavasàyita># triø adhyavasàyo jàto'sya tàràø itac . jàtàdhyavasàye .

#<adhyavasàyin># triø adhi + ava--so--õini . utsàhànvite ni÷cayavati ca .

#<adhyavahanana># naø adhi--upari avahananam . pårbàvaghàtena vituùãkaraõe'pi punaravaghàte . tena ca %<vrãhãnavahantãti>% niyamapàlanam .

#<adhya÷ana># naø adhikama÷anam . %<sàjãrõe bhujyate yattu tadadhya÷anamucyate>% iti su÷rutokte ajãrõe'pi aghikà÷ane . %<yathoktaiþ prakopaõairviruddhàdhya÷anastrãprasaïgetyàdi>% su÷rutam .

#<adhyasta># triø adhi + asa--karmaõi kta . kçtàdhyàse àropite, adhyàsa÷càgre vakùyate tadviùaye mithyàbhåte padàrthe . ÷uktau rajatamadhyastam brahmaõi jagadadhyastamityàdi .

#<adhyàtma># avyaø àtmànaü dehamindriyàdikaü kùetraj¤aü brahma và'dhikçtya ñac samàø . dehamindriyàdikam àtmànaü brahma vàdhikçtyetyarthe . tatra dehàdhikàre %<adhyàtmamiti>% vçø uø adhidevatà÷abde dç÷yam, tatra pràõàdyadhikàreõa antaryà- . mitvamuktam . kùetraj¤àdhikàre %<adhyàtmayogàdhigameneti>% . %<adhyatmaratiràsãno niràkàïkùo niràmiùa>% iti manuþ . %<àtmànaü brahmàdhikçtyeti>% kullåø . %<jaràmaraõamokùàya màmà÷ritya yatanti ye . te brahma tadviduþ kçtsnamadhyàtmaü karma càkhilamiti>% gãtà . %<te janàþ paraü brahma kçtsnamadhyàtma¤ca viduþ . ye tat pràptavyaü dehàdivyatiriktaü ÷uddhamàtmàna¤ca jànantãti>% ÷rãdhaø . %<akùaraü paramaü brahma svabhàvo'dhyàtmamucyate>% iti gãtà . %<svasyaiva brahmaõa evàü÷atayà jãvasvaråpeõa bhàvobhavanaü sa evàtmànaü dehamadhikçtya bhoktçtvena vartamàno'dhyàtma÷abdenocyate>% iti ÷rãdharaþ . tena dehàdhikàreõa bhoktçtayà brahmaõo'ü÷asya jãvabhavane'sya pàribhàùikatvaü såcitam %<adhyàtmavidyà vidyànàü vàdaþ pravadatàmahamiti>% gãtà sà ca vidyà nyàya vai÷eùikamate dehabhinnatvena, sàükhyàdimate prakçtibhinnatvena àtmanaþ svaråpàdipratipàdikà . vedàntimate tu brahmàbhinnatveneti bhedaþ . sarveùàü mate'pyàtmatattvaj¤ànaråpatvàttasyà adhyàtmavidyàtvam . tatra naiyàyikavai÷eùikamate àtmà dvividhaþ jãvàtmà paramàtmà ca . tatra jãvàtmànamadhikçtya udayanàcàryeõa àtmatattvavivekaråpaprakaraõaü, paramàtmànamadhikçtya ca kusumà¤jalinàmakamaparaü prakaraõaü niramàyi . sàükhye ã÷varànabhyupamena puruùasya prakçtyàdibhyo vivekaj¤ànàya ùaóadhyàyãråpaü kapilamuninà, tanmålakamã÷varakçùõena ca sàükhyakàrikàþ saptatiþ niramàyiùata, vàcaspatinà ca tà vyàkhyàtàþ tataeva vistaro'vaseyaþ . pàta¤jale tu jãvànàmã÷varasya ca bhedasvãkàre'pi ã÷varapraõidhànena puruùasya prakçtyàdibhyo bhedasàkùàtkàra iti bhedaþ . adhikaü tattacchabde vakùyate . %<mayi karmàõi sarvàõi saünyasyàdhyàtmacetaseti>% gãtà . %<adhyàtmacetasà vivekabuddhyà>% . adhyàtmaü jàtaþ ñha¤ . anu÷atikàø dvipadavçddhiþ . àdhyàtmikaü daihike mànasike ca duþkhàdau triø .

#<adhyàtmadç÷># triø adhyàtmaü pa÷yati ddç÷a--kvin . àtmaj¤e viùayatyàgenàtmamàtradar÷ake .

#<adhyàtmayoga># puø àtmànaü kùetraj¤amadhikçtya yogaþ . viùayebhyaþ pratisaühçtya cetasaàtmani samavadhàne . %<adhyàtma yogàdhigameneti>% .

#<adhyàtmaràmàyaõa># naø àtmànamadhikçtya kçtaü ràmasyàyanaü yatra . vàlmãkipraõãte adhyàtmaj¤ànapratipàdake prasaïgato ràmacaritaj¤àpake svanàmakhyàte granthabhede .

#<adhyàtma÷àstra># naø adhyàtma pratipàdakaü ÷àstram . àtmasvaråpàdi pratipàdakagranthe .

#<adhyàpaka># puø adhyàpayati adhi + iï õic--õvul . adhyayanakàrayitari, upàdhyàye ca . %<bhçtakàdhyàpakoyastu bhçtakàdhyàpitastatheti>% manuþ . asya akàntatve'pi yàjakàdigaõe pàñhàt ùaùñhãsamàsaþ tena vedàdhyàpakaþ nyàyàdhyàpaka iti . adhyàpaka÷ca dvividhaþ àcàrya upàdhyàya÷ca yathoktaü viùõunà %<yaståpanãya vratàde÷aü kçtvà vedamadhyàpayettamàcàryaü vidyàt . yastvenaü målyenàdhyàpayedakade÷aü và tamupàdhyàyamiti>% .

#<adhyàpana># naø adhi + iï--õic--bhàve lyuñ . pàñhanàyàm . %<yàjanàdhyàpanaü tatheti>% manuþ . %<adhyàpana¤ca trividhaü dharmàrthamçkthakàraõam ÷u÷råùàkàraõa¤ceti trividhaü parikãrtitamiti>% hàrãtasaühitoktestrividhamadhyàpanam adhyàpanaprakàràdi yathà %<nàparãkùitaü yàjayet nàdhyàpayet nopanayeta .. yo'dharmeõàha ya÷càdharmeõa pçcchati tayoranyataraþ praiti, vidveùaü vàdhigacchati .. dharmàrtho yatra na syàtàü ÷u÷råùà vàpi tadvidhà . tatra vidyà na vaptavyà ÷ubhaü vãjamivoùare . vidyàha vai bràhmaõamàjagàma gopàya màü ÷evadhiste'hamasmi . asåyakàyànçjave'yatàya na màü bråyàvãryavatã tathà syàm .. yameva vidyàþ ÷ucimapramattaü medhàvinaü brahmacaryopapannam . yaste na druhyet katamàü÷ca nàha tasmai màü bråyà vidhipàya brahman iti>% .. yuci tu strãtvàt ñàpi, adhyàpanà tasminnevàrthe strã .

#<adhyàpita># triø adhi--iï--õic karmaõi kta . pàñhite %<adhyàpitasyo÷anàsàpi nãtimiti>% kumàø .

#<adhyàpya># triø adhi iï--õic--karmaõi yat . pàñhanãye adhyàpayitumarhe chàtre %<brahmà¤jalikçto'dhyàpyo laghuvàsà jitendriya>% iti manunàdhyapanãyàrhatà dar÷ità .

#<adhyàya># puø adhi + iï--gha¤ . adhyayane, karmaõi gha¤a . vedàdi÷àstrasya ekàrthakaviùayasamàptidyotake vi÷ràmasthàne aü÷avi÷eùe, %<sargovargaþ paricchedodghàtàdhyàyàïkasaügrahàþ . ucchàsaþ parivarta÷va pañalaþ kàõóameva ca . sthànaü prakaraõa¤caiva parvollàsàhnikàni ca . puràõàdau paricchedà aneke parikãrtità>% ityuktànyatamaprakàre ca %<saükalpite stotrapàñhe saükhyàü kçtvà pañhet sudhãþ adhyàya pràpya viramenna tu madhye kadàcana . kçte viràme madhye tu adhyàyàdiü punaþ pañhediti>% maø såø %<svàdhyàyo'dhyetavya>% iti ÷rutiþ .

#<adhyàråóha># triø adhi + à + ruha karmaõi kartari và kta . àkrànte, adhyàrohaõakartari upariùñàt arohaõakartari, samàråóhe, adhike ca .

#<adhyàropa># puø adhi + à--ruha--õic--pàntàde÷aþ gha¤ atasmin tadbuddhiràropaþ mithyàj¤ànam ki¤cidadhiùñhànamadhikçtya tàdç÷àropaþ adhyàropaþ yathà asarpabhåtàü rajjumadhikçtya sarpàropaþ tathaiva ajagadråpe brahmaõi jagadråpàropaþ . tàdç÷e mithyàj¤àne . %<sa eùa vãjàïkuràdivadavidyàkçtaþ saüsàra àtmani kriyàkàrakaphalàdhyàropalakùaõo'nàdirananta>% iti vçø upaø bhàùyam .

#<adhyàropaõa># naø adhi + ruha--õic pàntàde÷aþ lyuñ . ati÷ayenàropaõe dhànyàdervapane .

#<adhyàvàpa># puø adhi + à + vapa--ùa¤ . adhivapane sasyànàmàvàpe . àdhàre gha¤ . tadàdhàrakùetre .

#<adhyàvàhanika># naø adhyàvàhanaü pitçgçhàt bhartçgçhàgamanaü tatkàle labdham adhi + à + vaha--lyuñ tataþ labdhàrthe ñhan . %<yat punarlabhate nàrã nãyamànà hi paitçkàt . adhyàvàhanikaü nàma strãdhanaü parikãrtitamiti>% smçtyuktalakùaõe pitçkulàt bhartçkulagamanakàle tebhyaþ pràpte strãdhane . %<adhyagnyadhyàvàhanika strãdhanaü ùaddhvidhaü smçtamiti>% smçtiþ .

#<adhyàsa># puø adhi + asa--kùepe gha¤ . mithyàj¤àne àha ko'yamadhyàso? nàmeti pra÷ne %<smçtiråpaþ paratra pårbadçùñàvabhàsa>% iti ÷àø bhàùyam . smçteþ råpamiva råpamasya saüskàraprabhavatvàt . paratra anyasmin svabhinne svàbhàvavati ca pårbadçùñasya pårbànubhåtasyàvabhàso j¤ànam . yathà ÷uktau rajatabhinnàyàü pårbadçùñasya rajatasyàbhedaj¤ànam, svàbhàvavati ca sphañike pårbànubhåtasya lohitaråpasya và j¤ànam . tathàbhåte mithyàbhåtaj¤àne . tatra càdhyàse adhiùñhàna÷uktyàdau indriyasaüprayoge satyapi tasya vi÷eùaråpeõàj¤ànàt sàmànyàkàreõa idantvàdiråpeõa j¤ànaü, sàdç÷yaj¤ànam, àropyamàõasya saüskàra÷ceti kàraõatrayaü sati ca tasmin càkacakyàdidoùavi÷eùàt adhiùñhànavi÷eùaj¤ànaü pratirudhya, rajatàdisaüskàre codbodhite tatrànirvacanãyaü rajatàdikaü ÷uktyàdyaj¤ànenotpàdyate tadàkàravçtti÷ca janyate tatra àvidyikarajatàdyanutpattau idaü rajataü pa÷yàmãtyàdyanubhavànupapattiþ naca smaraõena tasyopapattiþ smaraõasya viùayàpravartakatvàt taduttaraü pravartate ca tattadgrahaõàya sarvaþ . nàpi alaukikapratyakùaråpatà sàkùàtkaromãtyanubhavasya sàkùàtkàraviùayatvàt anyathànumànàdãnàmapi alaukikapratyakùatvàpatteþ tatpårbaü niyataü tattajj¤ànasyàva÷yambhàvena vi÷iùñàlaukikapratyakùàpatterdunaivàratvàt ataþ tattadgrahaõàya pravartakasya tattajj¤ànasya pratyakùatvasamarthanàya anirvacanãyaü rajatàdikam adhiùñhànàj¤ànena tatràdhiùñhàne utpadyate iti kalpyaü pratyakùe hi viùayasannikarùaþ kàraõetvena këptaþ de÷àntarastharajatàdikaü tu na indriyasannikçùñamityagatyà tathà kalapyate . ataeva ÷rutau %<yatra dvaitamiva bhavati taditara itarat pa÷yatãti>% %<atha rathàn rathayogàn pathaþ sçjate>% iti ca jàgare dvaitasya iva÷abdena mithyàtvaü såcitam . svapna ca rathàdeþ spaùñaü sçùñiruktà . tathàca brahmaõi jagadàderanirvacanãyasya tadaj¤ànenotpattiþ . iyàüstu vi÷eùaþ rajatàdeþ svapnarathàde÷ca pratãtisamakàlatvaü, viyadàdestu vyavahàrikatvam . dehàtmapratyayo yadvat pramàõatvena kalpitaþ laukikaü tadvadevedaü pramàõaü tvàtmani÷cayàdityukteþ vyavahàrakàle viyadàdiprameyàõàü satyatvaü, %<paramàrthadçùñyà tu mithyàtvamiti>% %<anyadàrtamityàdi>% ÷rutyà ca brahmabhinnànàü mithyàtvàvagamàt . adhikamàkare dç÷yam .

#<adhyàsana># naø adhi + àsa--upave÷e lyuñ . nivàse . vibhaø avyayãø . àsane ityarthe avyaø .

#<adhyàsita># triø adhi + àsa àdhàrasya karmasaüj¤àyàü karmaõi kta . adhiùñhite . %<dhenvà tadadhyàsitakàtaràkùyeti>% raghuþ .

#<adhyàhàra># puø adhyàruhyate j¤ànàyànusandhãyate adhi + à + hç--gha¤ . àkàïkùàviùayapadànusandhàne, åhe, tarke, apårbotprekùaõe ca . åhasvaråpamåha÷abde tarkasvaråpaü ca tarka÷abde vakùyate .

#<adhyuùita># triø adhi + vasa--àdhàrasya karmasaüj¤ayà karmaõi kta . adhiùñhite sthànàdau .

#<adhyuùñra># triø adhigatamuùñraü vàhanatvena atyàø saø . uùñravàhanayukte ÷akañàdau . (uñhagàói) .

#<adhyåóha># triø adhi upari åóhaþ . avalambanatvena uparibhàveõa avalambite . %<tasmàdçcyadhyåóhaü sàma gãyate>% iti chàø upaø . çcamavalambyaiva sàmno gãyamànatayà çcyadhyåóhatvam . adhikavçddhiyukte, samçddhe ca . kçtasàpatnikàyàü prathamàyàü %<yasyà upari vivàhàntaraü kçtaü>% tàdç÷yàü striyàm strã .

#<adhyådhnã># strã adhikamådhoyasyàþ anï ïãp ca . samçddhàpãnàyàü dhenvàm adhyådhnãü hotre prayacchatãti ÷rutiþ åbadhàdhyådhnãvaniùõuùu samuccaya iti kàø 1, 8, 81 .

#<adhyetavya># triø adhi--iïa karmaõi kta . pàñhye %<svàdhyàyo'dhyetava iti>% ÷rutiþ . arhàrthe tavya . adhyetumarhe %<÷rotavyamiha ÷ådreõa nàdhyetavyaü kadàcaneti>% smçtiþ .

#<adhyeùaõa># naø adhi--iùa--preraõe lyuñ . satkàrapårbakamàcàryàdeþ preraõe, pravartanamàtre ca . yuci ñàp tasminnevàrthe strã . adhikà eùaõà pràrthanà . adhikapràrthane strã .

@<[Page 141b]>@
#<adhri># triø na--ghç--ki . adhçte . na + dhçùa--óri, adhçùye .

#<adhrigå># triø adhri + gama--kå--óicca åïàde÷o và . adhçtagamane . %<yadadhrigàvo'dhrigå idàcidahno a÷vinà>% iti çø 8, 22, 11, %<adhrigàvo'dhçtagamanà adhrigåadhçtagamanàviti>% bhàø .

#<adhrija># triø adhrimadhçtamadhçùyaü và janayati jana--antarbhåtaõyarthe, óa . adhçtajanake adhçùyajanake ca . iti cinmanyumadhrija iti çø 5, 7, 10 %<adhrijaþ adhçtamanyaiþ agnivyatiriktaiþ adhçùyaü và janayità>% iti bhàø .

#<adhruva># triø naø taø . ani÷cite, ca¤cale, asthire ca . %<yodhruvàõi parityajya adhruvàõi niùevate . dhruvàõi tasya na÷yanti adhruvaü naùñameva hi>% iti hitoø .

#<adhruùa># puø %<÷othaþ sthålastodadàhaprakà÷ã raktàjj¤eyaþ so'dhruùo rugjvaràóhya iti>% su÷rutokte vikçtaraktàdije jvarakàrake ÷otharogabhede .

#<adhvaga># puø adhvat + gama--óa . pathike adhvagamanaprakàra÷ca viùõusaühitàyàmuktaþ . yathà %<naiko'dhvànaü prapadyeta nàdhàrmikaiþ sàrdham, na vçùalaiþ, na dviùadbhiþ, nàtipratyåùam, nàtisàyam, na sandhyayoþ, na madhyàhne, na sannihitapànãyam, nàtitårõam, na ràtrau, na santata vyàdhitàrtairvàhanaiþ, na hãnàïgaiþ, na rogibhiþ, na dãnaiþ, na gobhiþ, nàdàntaiþ, yavasodakairvàhanànàmadattvàtmanaþ kùuttçùõàpanodane na kuryàt . na catuùpathamadhitiùñhet, na ràtrau vçkùamålam, na ÷ånyàlayaü, na tçõam, na pa÷ånàü bandhanàgàram, na ke÷atuùakapàlàsthibhasmàïgàràn, na kàrpàsàsthi . catuùpathaü pradakùiõãkuryàt devatà¤ca . praj¤àtàü÷ca vanaspatãn, agnibràhmaõagaõikàpårõakumbhàdar÷acchatradhvajapatàkà÷rã vçkùavardhamànanandyàvartàü÷ca, tàladantacàmaràgnigajàjagodadhikùãramadhusiddhàrthakàü÷ca, vãõàcandanàyudhàrdra gomayapuùpa÷àkagorãcanàdårvàprarohàü÷ca, uùõãùàlaïkàramaõikanakarajatavastràsanayànàmiùàü÷ca, bhçïgàroddhçtorvaràrajjubaddhapa÷ukumàrãmãnàü÷ca dçùñvà pràyàditi . mattonmattavyaïgàn dçùñvà nivarteta vàntaviviktamuõóamalinavasanajañilavàmanàü÷ca, kaùàyipravrajitamalinàü÷ca, tailaguóa÷uùkagomayendhanatçõaku÷apalà÷abhasmàïgàràü÷ca, labaõaklãvàsavanapuüsakakàrpàsarajjunigaóamuktake÷àü÷ca, vãõàcandanàrdrakà÷oùõãùàlaïkaraõakumàrãþ prasthànakàle'bhivandayediti . devabràhmaõagurudãkùitànàü chàyàü nàkràmet, niùñhyåtavàntarudhiraviõmutrasnànodakàni và . na vatsatantrãü rlaïghayet . pravarùati na dhàvan, na vçthà nadãü taret . na devatàbhyaþ pitçbhya÷ca kàmaü pradàya, na bàhubhyàm, na bhinnayà nàvà . na kacchamadhitiùñhet . na kåpamavalokayet, na laïghayet . vçddhabhàrinçpasnàtastrãrogivaracakriõàm panthàdeyo nçpasteùàü mànyaþ snàta÷ca bhåpateriti>% . %<santànakatarucchàyasuptavidyàdharàdhvagamiti>% kumàø . sårye, uùñre, ca . pathigàmukamàtre triø . gaïgàyàü strã a÷vatare puø .

#<adhvagat># triø adhvànaü gacchati kvip . pathike .

#<adhvagabhogya># puø adhvagena atisaulabhyàt ayatnalabhyaphalatvàcca bhogyaþ 3 taø . (àmaóà) iti prasiddhe àmràtakavçkùe . anàyàsena tatphalasya bhogyatvàttasya tathàtvam .

#<adhvajà># strã adhvani jàyate jana--óa 7 taø . (sonà) iti khyàte svarõapuùpãvçkùe .

#<adhvan># puø atti balam ada--kvanip dhàde÷aþ . pathi, %<api laïghitamadhvànaü bubudhe na budhopamaþ>% iti raghuþ . adhvànamadhvàntavikàralaïghya iti kuø . naiko'dhvànaü gacchediti viùõu saø . àkà÷e puø niruktakàraþ . adhikaduràrohaõe ca . sarvabhakùakatvàt kàle, hiüsreca . adyate khaõóa÷o bhakùyate'neneti karaõe kvanip . avayave . pràø saø . upasargapårvàdacsamàø . vyadhvaþduradhvaþ (kupathaþ) pràø baø . kadàde÷aþ kadadhvà . avayava÷ca vedasya ÷àkhà'pi yathà evaüvi÷atyadhvayuktamçgvedamçùayo viduþ . sahasràdhvà sàmavedo yajureka÷atàdhvakamiti .

#<adhvanãna># triø adhvànamalaü gacchati adhvan + kha . pathike . pathigamanakùame .

#<adhvanya># triø adhvànamalaü gacchati adhvan + yat . pathike . pathi kùipragabhanakùame ÷ãghragàmini . %<kùipraü tato'dhvanyaturaïgayàyãti>% bhaññiþ .

#<adhvapati># triø 7 taø . màrgapàlake . sårye puø divaiva pathikànàü gamanàt ràtrau ca %<na ràtràviti>% viùõunà gamananiùedhàt såryasya tatpàlakatvam adhvanàmadhvapate! prasà tira svasti me'smin devayàne pathãti yajuø . %<adhvapate! màrgapàlakarave>% iti vedadã÷aþ .

#<adhvara># puø adhvànaü satpathaü ràti rà + ka . yaj¤e . %<adhvareùviùñinàü pàteti>% bhaññiþ . %<tamadhvare vi÷vajiti kùitã÷amiti>% raghuþ . àkà÷e niruktakàraþ . aùñavasumadhye dvitãyavasau ca . nadhvarati kuñilà na bhavati dhvç--ac naø taø . akuñile ca . daivyà hotàrà urdhamadhvaraü na iti 27, 18 %<imaü yaj¤amavatàmadhvaraü na>% iti yajuø . 27, 17 adhvaraü %<akuñilaü ÷àstroktamiti>% vedadãpaþ . sàvadhàne triø naóàø phak . àdhvaràyaõaþ .

#<adhvarakarman># naø adhvaraeva karma . yaj¤aråpakarmaõi .

#<adhvaramãmàüsà># strã adhvarasya yaj¤asya kartavyatàj¤ànàya mãmàüsà vicàraþ . jaiminãyaprokte athàto dharmajij¤àsetyàdi dharmamãmàüsàkhye ÷àstre .

#<adhvaratha># puø adhvaivaüratho yasya baø . pathipraj¤e dåte . adhvane hitaþ paryàpto ratho yasya baø . pathigamanopayukte rathe . cakravi÷iùñorathastàvat krãóàrthaþ, devayànàrthaþ vinayàrthaþ pathigamanàrthaþ gantrãrathaceti bhedàt pa¤cavidhaþ . iti hemacandraþ .

#<adhvaryu># puø adhvaramicchati adhvara + kyac--yuc tato'ntyàkàralopaþ . yajurvedaj¤e homakàriõi çtviji . %<nirmimãte kriyàsaïghairadhvaryuryaj¤iyaü vapu>% riti sàø bhàø . somayàge ùoóa÷asu dhvatvikùu caturùu pradhàneùu madhye çtvidbhede tadvivaraõam acchàvàka÷abde dç÷yam . %<hotà prathamaü ÷aüsati tamadhvaryuþ protsàhayatãti>% siø kauø . %<tvamadhvaryuruta hotàsi pårbàþ pra÷àstàpotà januùà purohita>% iti çø 1, 94, 6 . yopadhatvàt striyàü na ïãp . adhvaryorbhàvaþ karma udgàø aõ àdhvaryavam tadbhàvàdau naø .

#<adhva÷alya># puø adhvani ÷alyamivàcaratãti kvip + ac . pathikànàü pàdavastràdau ÷alyavadvedhakàrake (àpàï) iti khyàte apàmàrgavçkùe .

#<adhvasman># triø dhvansa--manin kicca naø taø . dhvaüsarahite %<adhvasmabhiþ pathibhiþ bhràjadçùñaya>% iti çø 2, 24, 5, adhvasmabhiþ dhvaüsarahitairiti bhàø adhvasmànodiviùviti çø 13040 .

#<adhvàti># puø adhvànamatati ata i 6 taø . pathike . addhà ni÷cayamatati addheti dopado dhàntaþ . medhàvini niruktaø .

#<adhvànta÷àtrava># puø adhvàntasya màrgasãmàyàþ ÷àtrava iva . ÷conàkavçkùe . 6 taø . màrgasãmàripau puø .

#<adhvàyana># naø adhvani ayanaü gatiþ . yàtràyàm %<adhyàyana¤ca grahacàrakarma saureõa mànena sadàdhyavasye>% diti viùõudhaø puràø . %<adhvàyanamadhvagamanaü yàtreti yàvaditi>% raghuø .

@<[Page 143a]>@
#<ana># jãvane adàø paraø akaø señ . aniti ànãt . gha¤ ànaþ, acnaþ, lyuñ ananam . ànayati aniniùati . kvip at sarvaü khalvidaü brahma tajjalàniti vi÷ve canedanà çø 430, 3, anà pràõeneti bhàø chàø upaø yadyeùa àkà÷a ànando na syàt kohyevànyàt? kaþ pràõyàt? iti ÷rutiþ %<pràõivastava mànàrthamiti>% bhaññiþ . pràdyupasargatovi÷eùagatyarthatà . pra + pràggatau, pràõaþ apa + adhogatau apànaþ, ud + urdhvagatau udànaþ, vi + à + viùvaggatau vyànaþ, sam + samantàdgatau samànaþ . %<yadvai pràõiti sa pràõaþ yadapàniti so'pànaþ>% iti ÷rutiþ . jãvanaü ca pràõadhàraõaü tena dhàtvarthagçhãtakarmakatvàdakarmakaþ yasya saüyogàt dehanirmàõamityuktamadhiùñhàna÷abde . upasarganimittàt halantatve'pyasya õatvaü pràõ .

#<ana># jãvane divàø àtmaø akaø señ . anyate àniùña .

#<ana># puø à + nã--bàø óa pçø àïã hrasvaþ ana--bàø ac và . ànayane pràõane ca %<pràõo'pàno vyàna udànaþ samàno'na ityetatsarvaü pràõa iti>% vçø upaø . %<atha pràõa ucyate . pràõo mukhanàsikasa¤càryàhçdayavçttiþ . praõayanàt pràõaþ . apanayanànmutrapurãùàderapàno'dhovçttiþ ànàbhisthànaþ . vyàno vyànayanakarmà, vyànaþ pràõàpànayoþ sandhirvãryavatkarmahetu÷ca . udàna utkarùordhvagamanàdiheturàpàdatalamastakasthàna årdhvavçttiþ . samànaþ samaü nayanàdbhuktasya pãtasya ca koùñhasthàno'nnapaktà . ana ityeùàü vçttivi÷eùàõàü sàmànyabhåtà sàmànyadehaceùñàsagvandhinã vçttirevaü yathoktaü praõàdivçttijàtametat sarvaü pràõa eveti>% bhàø . pràõe ca %<sa hovàca kiü me'nnaü bhaviùyatãti>% yatki¤cididamà ÷vabhya à ÷akunibhya iti hocustaddhà etadanasyànnamano ha vai nàma pratyakùamiti chàø uø %<sa hovàca mukhyaþ pràõaþ, kiü me'nnaü bhaviùyatãti>% mukhyapràõaü praùñàramiva kalpayitvà vàgàdãn prativakténiva kalpayantã ÷rutiràha . yadidaü loke'nnajàtaü sarvaprasiddhamà ÷vabhya à ÷vabhiþ saha, à ÷akunibhyaþ saha ÷akunibhiþ sarvaü pràõinàü yadannaü tattavànnamiti hocurvàgàdaya iti . pràõasya sarvamannaü pràõo'ttà sarvasyànnasyetyevaüpratipattaye kalpitàkhyàyikàråpàdvyàvçtya svena ÷rutiråpeõàha . tadvai etadyatki¤cilloke pràõibhirannamadyate anasya pràõasya tadannam bhà0

#<anaü÷a># triø nàsti aü÷odàyagrahaõàdhikàro'sya . aü÷ànadhikàriõi smçtyukte klãvapatitàdau . te ca %<sarve hi dharmayuktà bhàgino dravyamarhanti yastvadharmeõa dravyàõi pratipàdayati jyeùñho'pi tamabhàgaü kurvãteti>% àpaø . savarõàjopyaguõavànnàrhaþ syàt paitçke dhane . tatpiõóadàþ ÷rotriyà ye teùàü tadabhidhãyate . uttamarõàdhamarõebhyaþ pitaraü tràyate sutaþ . atastadviparãtena nàsti tena prayojanam . tayà gavà kiü kriyate yà na dhenurna garbhiõã . ko'rthaþ putreõa jàtena yo na vidvàn na dhàrmikaþ . ÷àstra÷auryàrtharahitastapovij¤ànavarjitaþ . àcàrahãnaþ puttrastu måtroccàrasamastu sa iti vçhaø ÷ràddhàdeþ puttrakartçkatayà mahàphala÷rutestatkarmavetanaü dhanasambandhitvaü atastadakurvataþ kuto vetana? miti dàø bhàø . ataevàha manuþ . %<sarvaeva vikarmasthà nàrhanti bhràtaro dhanam>% . tathà anaü÷au klãvapatitã jàtyandhabadhirau tathà . unmattajaóamåkà÷ca ye ca kecinnirindriyàþ iti . %<patitastatsutaþ klãvaþ païgarunmattako jaóaþ . andho'cikitsyarogàrto bhartavyàste niraü÷akà>% iti kàtyàø . devalaþ %<mçte pitari na klãvakuùñhyunmattajaóàndhakàþ . patitaþ patitàpatyaü liïgã dàyàü÷abhàginaþ . teùàü patitavarjebhyo bhaktavastraü pradãyate . tatsutàþ pitçdàyàü÷aü labheran doùavarjità>% iti . baudhàyanaþ . %<atãtavyavahàràn gràsàcchàdanairbibhçyuþ, andhajaóaklãvavyasanivyàdhitàdãü÷càkarmiõaþ patitatajjàtavarjam iti>% . %<pitçdviñ patitaþ paõóo ya÷ca syàdaupapàtikaþ . aurasà api naite'ü÷aü labheran kùetrajàþ kutaþ? . iti>% nàraø akramoóhàsuta÷caiva sagotràdyastu jàyate . pravrajyàvasita÷caiva na rikthaü teùu càrhati . akramoóhàsutastvçkthã savarõa÷ca yadà pituþ . asavarõaprasåta÷ca kramoóhàyà÷ca yo bhavet . pratilomaprasåtoyastasyàþ puttro na rikathabhàk . gràsàcchàdanamàtraü tu deyaü tadbandhubhirmatam bandhånàmapyabhàve tu pitryaü dravyaü tadàpnuyàt . svapitryaü taddhanaü pràptaü dàpanãyà na bàndhavà iti kàtyàø . evaü dar÷itàþ . aü÷aþ avayavaþ . tacchånye nirayave àkà÷àdau, parame÷vare ca .

#<anaü÷umatphalà># strã na aü÷umat mocakàbhyantarasthatvàt phalaü yasyàþ . kadalyàm jañàdharaþ .

#<anaka># puø aõakavat . adhame, kutsite ca .

#<anakù># triø na akùõoti vyàpnoti viùayamindriyeõa akùa--kvip naø taø . andhe cakùurindriya÷ånye . %<prati÷roõaþ sthà vyanagacaùñeti>% çø 2, 15, 7, pårbamandhaþ adhunà cakùurlàbhàt vyacaùñeti bhàø .

#<anakùa># triø nàsti akùaü cakraünetràdikamindriyaü và yasya baø . cakra÷ånye, cakùuràdãndriya÷ånye ca . %<apànakùàso badhirà ahàsata>% iti çø 9, 73, 6, anakùàsa÷cakùurvarjitàþ iti bhàø vede saumyàsa iti vat anakùàsa iti . råpasiddhiþ .

#<anakùara># naø apra÷astànyakùaràõi yatra baø . sadguõasyàkùepake doùodghoùakavàkye, avàcye nindàvacane, (gàli) iti pramiddhe duùñavacane ca . na santi akùaràõi j¤eyatvenàsya . akùaraj¤àna÷ånye mårkhe triø .

#<anakùi># puø apra÷astaü mandamakùi naø taø . mandanetre . baø . ùacsamàsàntaþ . tatra anakùa ityeva . tadvati . striyàü ïãù .

#<anagàra># triø nàsti agàramasya . gçha÷ånye . aniketane . pravrajite, munyàdau ca puø .

#<anagna># triø na nagnaþ . adigambare àcchadanavati ca %<yahvonavasanà anagnà>% iti çø 3, 1, 6, . sa hovàca kiü me vàso bhaviùyatãtyàpa iti hocustasmàdvà etada÷iùyantaþ purastàccopariùñàccàdbhiþ paridavati lambhuko yathà vàso bhavatyanagno ha bhavatãti chàø uø . %<tasmàtpràõasya vàsa àpastasmàdvà etada÷iùyanto bhokùyamàõà bhuktavanta÷ca bràhmaõà vidvàüsa etatkurvanti . kiü adbhirvàsasthànãyàbhiþ purastàdbhojanàtpårbamupariùñàcca bhojanàdårdhva¤ca paridadhati paridhànaü kurvanti mukhyasya pràõasya lambhuko lammana÷ãlo vàsobhavati . vàsaso labdhaiva bhavatãtyarthaþ . anagno bhavati . vàsaso lambhukatvenàrthasiddhaivànagnatà ityanagno ha bhavatãtyu ttarãyavàn bhavatãtyetat>% iti bhàùyam .

#<anagni># puø nàsti agniþ ÷rautaþ smàrto và'sya . ÷rotena smàrtena và vidhinà anàhitàgnau gçhasthabhede, sarvathà agni÷ånye, pravrajite ca . %<anagniraniketa÷ca munirmålaphalà÷ana>% ini manuþ . naø taø . agnibhinne puø . %<anagnàviva ÷uùkaidho na tajjvalati karhiciditi>% smçtiþ . 7 baø . agnicayanarahite yaj¤e ca . anagnàvuttaravedim, kàtyàø 26, 7, 11, %<anagnau agnirahite anagnicitye yaj¤e, uttaravediü pratigacchatãti>% tadvàkhyà .

#<anagnitrà># na agniü tràyate rakùati asamaø saø . agnirakùaõàkare pàpiùñhe anagnitrà abhyamanta kçùñãþ çø 1, 189, 3, %<anagnitràþ pàpinyaþ kçùñayaþ prajà>% iti bhàø .

#<anagnidagdha># triø na agninà dagdhaþ asaø saø . ÷ma÷ànakarmaõi agnisaüskàrahãne %<ye agnidagdhà ye anagnidagdhà madhye diva>% iti çø 10, 15 24, %<anagnidagdhàþ ÷ma÷ànakarma na pràptà>% iti bhàø . vipràõàü pitçbhede %<agnidagdhànagnidagdhàn kàvyàn varhiùadastathà agniùvattàü÷ca saumyàü÷ca vipràõàmeva nirde÷editi>% manuþ . vahninà adagdhe ca .

#<anagha># triø nàsti aghaü pàpaü duþkhaü vyamanaü kàluùyaü và yasya . pàpa÷ånye, duþkhahãne, vyasana÷ånye, mala÷ånye, svacche ca . viùõau puø %<anagho vijayo jeteti>% viø sahaø . %<sa àtmà'pahatapàpmetyàdi>% ÷rutau tasya pàparàhityoktestathàtvam . tatra duþkha÷ånye, %<dayàlumanaghaspçùñamiti>% màghaþ . doùarahite %<agàdhasyànaghà guõà>% ityamaraþ . vyasanarahite %<kaccit mçgãnàmanaghà prasåtiþ? iti>% raghuþ .

#<anaïga># naø nàsti aïgamàkàro yasya . àkà÷e, citte ca . kandarpe puø . aïga÷ånyamàtre triø . tatràkà÷asya niravayavatvàt, nyàyavai÷eùikanaye cittasyàõutvena ca nirayavatvàttathàtvam . kàmasya haranetreõa dagdhàïgatvàt anaïgatvam . tatkathà ca ÷ivapuràõe %<kàmodhanuùi saüyojya puùpavàõaü tadà mune! pàrvatãsambhukhe sthàõau moktukàmo vyavasthitaþ . harastu dhairyamàlambà kimetaditi cintayan . dadar÷a pçùñhataþ kàmaü puùpavàõadhanurdharam . vivçddhamanyostasyàtha tçtãyanayanàn mune! . sphurannudarciragnistu papàta madanopari . krodhaü saühara he deva! iti yàvat vadanti khe . indràdisakalà devàstàvadbhasmãcakàra tam>% iti .. %<tvamanaïgaþ kathamakùatà ratiriti>% %<tanutàü duþkhamanaïga! mokùyatãti>% ca kumàø . aïgamupakaraõaü naø taø . aïgabhinne . naø baø . tacchånye triø .

#<anaïgakrãóà># strã anaïgena krãóà . kàmahetukakrãóàyàm . %<aùñàvardhe gà dvyabhyastà yasyàþ sànaïgakrãóetyukteti>% (vçtta0) ukte màtràvçttabhede ca .

#<anaïgalekha># puø anaïgasya tadvya¤jako lekhaþ . kàmavya¤jakalekhe . %<anaïgalekhakriyayopayogamiti>% kumàø .

#<anaïga÷ekhara># puø krameõa laghugurunive÷avati daõóakabhede, chandovi÷eùe . yathà %<laghurguruþ krameõa yatra badhyate sudhãbhiricchayà sa daõóakastvanaïga÷ekharaþ smçtaþ>% iti chandoø .

#<anaïgàsuhçt># puø 6 taø . ÷ive tasya taddehabhasmãkaraõàttattvam .

#<anaccha># triø na acchaþ nirmalaþ naø taø . kaluùe, aprasanne ca .

#<ana¤jana># naø na ajyate lipyate anja--karmaõi lyuñ naø taø . niþsabandhe, àkà÷e, parabrahmaõi ca . %<nira¤janaü sàmyamupati divyamiti>% ÷rutyà tasya sambandharàhityoktestathàtvam . a¤janaü doùastadrahite nàràyaõe puø . tathàbhåtavantumàtre triø . kajjala÷ånye triø . %<netre dåramana¤jane pulakiteti>% sàø daø .

#<anaóujjihvà># strã anaóuhojihveva . gojihvàyàm (anantamåla) . tasyà gojihvàkçtipatratvàttathàtvam .

#<anaóuh># puø anaþ ÷akañaü vahatãti niø . (eóe) iti prasiddhe gavi . striyàü gavi ïãpi anaóuhã, anaóvàhãti ca . ç÷yàdiø ka . anuóutkaþ anaóudàsannade÷àdau triø . çùibhede . tadgotràpatye gargàø ya¤ . ànuóuhyaþ tadapatye puø strã .

#<anaõu># puø na aõuþ . sthåladhànye %<anaõuùu da÷amàü÷o'õuùvathaikàda÷àü÷aþ>% lãlàø . aõubhinne sthåle triø striyàü ïãp .

#<anatikrama># naø naø taø . atikramàbhàve .

#<anatikramaõãya># triø naø taø . atikramaõãyabhinne anullaïghanãye .

#<anatidbhuta># triø sarvàõi atikramya na bhavati ati--bhå--óutac naø taø pçø . sarvàtikrameõàbhåte yathàrthabhåte . %<brahmà ta indra! girvaõaþ kriyante anatidbhutà>% iti çø 8, 91, 3, anatidbhutà sarvànatikramya na bhavanti indraguõavyàpakàni yathàrthabhåtànãti bhàø .

#<anatipra÷nya># triø atipra÷namarhati yat naø taø . atipra÷nànarhe vastuni . %<sahãvàca gàrgi! màtipràkùãþ mà te mårdhà vyapaptadanatipra÷nyàü vai devatàmatipçcchasãti>% vçø u0

#<anatirikta># triø naø . adhike . nyàyokte svànadhikaraõavçttibhinne ca %<anatiriktavçttitvamavacchedakatvamiti>% gadàø .

#<anativilambità># strã na ativilambità abhàvàrthe naø taø . ativilambàbhàve vàgguõabhede ca . vàgguõà÷ca hemacandre dar÷itàþ yathà %<saüskàravattvamaudàryamupacàra parãtatà . meghagàmbhãyyanirghoùapratinàdavidhàyità dakùiõatvamupanãtaràgatvaü ca mahàrthatà . avyàhatatvaü ÷liùñatvaü saü÷ayànàmasambhavaþ . niràkçtànyottaratvaü hçdayaïgamità'pi ca . mithaþ sàkàïkùatà prastàvaucityaü tattvaniùñhatà . aprakãrõaprasçtatvamasaü÷làghyànyanindità . àbhijàtyamatisnigdhamadhuratvaü pra÷asyatà . amarmavedhi taudàryaü dharmàrthapratividdhatà . kàrakàdyaviparyàsovibhramàdiviyuktatà citrakçttvamadbhutatvaü tathànativilambità anekajàtivaicitryamàropitavi÷eùatà . satvapradhànatà varõapadavàkyaviviktatà . avyutthitirakheditvampa¤catri÷acca vàgguõàþ>% iti .

#<anaddhà># avyaø na addhà . ani÷cave %<anaddhà vaitadyadimàllokànatãti>% vedaþ . naha--kta naø taø . aparibaddhe triø .

#<anaddhàpuruùa># na addhà svakàrye ni÷cayo yasya tàdç÷aþ puruùaþ . devapitçkàryavimukhe . %<anaddhàpuruùamãkùate>% iti kàø 16, 3, 13, %<anadvàpuruùaü devapitçkàrye vimukhamadhyaryumiti>% vedadãpaþ .

#<anadya># puø na adyaü bhakùyam aprà÷astye naø taø . gaura÷arùape ràjanighaø . bhakùyabhinne triø .

#<anadyatana># puø na adyatanaþ . adyatanabhinne bhåte bhaviùyati ca kàle %<anadyatane laïi>% ti %<anadyatane luïiti>% ca pàø . anadyatane bhåte laïa apacat, anadyatane bhaviùyati luñ pakteti %<parokùànadyatane lióiti>% pàø papàca . tatkàlavçttau triø . adyatana÷ca %<atãtàyàràtreþ pa÷càrdhena, àgàminyàþ ràtreþ pårbàrdhena sahitodivaso'dyatana>% iti siø kauø tadbhinnaþ kàlaþ .

#<anadhikàra># puø na adhikàraþ abhàvàrthe naø taø . adhikàràbhàve . baø . adhikàra÷ånye .

#<anadhikàracarcà># strã anadhikàrasya carcà cintà . yatra yasyàdhikàro nàsti tasya tadviùaye cintàyàm .

#<anadhikàrin># triø na adhikàrã . adhikàribhinne .

#<anadhikçta># triø na adhikçtaþ . adhikçtabhinne .

#<anadhigata># triø naø taø . gatabhinne, pràptabhinne, j¤àtabhinne ca anadhigatàbàdhitàrthaj¤ànatvena pramàõatamiti veø paø .

#<anadhiùñhita># triø na adhiùñhitaþ . adhiùñhitabhinne .

#<anadhãna># triø na adhãnaþ parasya . svàdhãne . saüj¤àyàm kan . auñatakùe . sa hi kuñyàü vasan na kasyacit adhãnaþ

#<anadhyakùa># naø adhyakùam abhàve naø taø . pratyakùàbhàve %<mano'pi na tathà j¤ànàdyanadhyakùaü tadà bhavet>% iti bhàùàø dravyavatyakùaü prati à÷rayamahattvasya kàraõatvena manasa÷ca ayaugapadyàjj¤ànànàü tasyàõutvamiheùyate ityukteþ aõutvena j¤ànàdiprakàrakaü ahamjànàmotyàdyàkàraü j¤ànaü pratyakùaü na syàt j¤ànà÷rayatvena abhimatasya manaso mahattvàbhàvàditi tadà÷ayaþ . baø . adhyakùarahite triø .

#<anadhyàya># puø adhyàyo'dhyayanamabhàvàrthe naø taø . adhyayanàbhàve . na adhãyate'smin kàle iti adhikaraõe gha¤ . adhyayanàya niùiddhe càturmàsyadvitãyàdau smçtiùåktànadhyàyakàle %<aùñakàsu ca saükràntau ÷ayane bodhane hareþ . anadhyàyaü prakurvã>% tetyàdukte kàle, %<nirghàte bhåmicalane>% ityàdyàkàlikànadhyàyakàle ca . anadhyàyakàlà÷ca smçtau dar÷itàþ yathà %<prekocacà dvitãyàstàþ pretapakùe gate tu yà . yà tu kojàgare yàte caitràvalyàþ pare'pi yà . càturmàsye samàpte ca dvitãyà yà bhavettithiþ . paràsvetàsvanadhyàyaþ puràõaiþ parikàrtita>% iti ràjamàrtaõóaþ . %<caitrakçùõadditãyàyàü tisçùvevàùñakàsu ca màrge ca phàlgune caiva àùàóhe kàrtike tathà . pakùayormàghamàsasya dvitãyàü parivarjayediti>% bhujabalaþ . %<manvàdau ca yugàdau ca ÷iùyànnàdhyàpayedbudhaþ>% . nirõayàmçte %<ràtrau yàmadvayàdarvàk saptamã ca trayoda÷ã . pradoùaþ sa tu vij¤eyo vedàdhyayanagarhitaþ .. ràtrau navasu nàóãùu caturthã yadi dç÷yate . pradoùaþ sa tu vij¤eyovedàdhyayanagarhita>% iti .. nirõayasindhau prajàpatiþ . %<ùaùñhã ca dvàda÷ã caiva ardharàtronanàóikà . pradoùe tvanadhãyãta tçtãyà navanàóikà>% .. vçddhagargaþ . %<smçtiùåktànanadhyàyàn saptamã¤ca trayoda÷ãm . pakùayormàghamàsasya dvitoyàü parivarjayet>% iti . anadhyàyàstu dvividhà nityà naimittikà÷ceti tatra nityàþ . %<àùàóhephàlgune jyeùñhe yà dvitãùà vidhukùaye . càturmàsyadvitãyàstàþ pravadanti maharùayaþ>% .. gargo'pi .. %<kçùõapakùe dvitãyàyàü phàlgunàùàóhakàrtike . ÷uklà÷vayugdvitãyàyàü naivàdhyayanamàcaret>% iti .. %<etàyugàdayaþ proktàþ svàdhyàyaü varjayedbudha>% iti u÷aø . gautamaþ . %<càturmàsyadvitãyàsu, manvàdiùu yugàdiùu . aùñakàsu ca saükràntau ÷ayane bodhane hareþ . anadhyàyaü prakurvãta tathà sopapadàsu ceti>% . sopapadàstu . %<sità jyaiùñhe dvitãyà ca à÷vine da÷amã tathà . caturthã dvàda÷ã màdhe etàþ sopapadàþ smçtà iti>% gargoktàþ . vçhanmanuþ %<pakùadvaye caturda÷yoraùñamãdvitãye tathà . pakùàdàvapi pakùànte brahma nàdhãyate naraiþ .. aùñamã hantyupàdhyàyaü ÷iùyaü hanti caturda÷ã . amàvasyobhayaü hanti pratipat pàñhamàtrata>% iti . manuþ naimittikànadhyàyànàha sma . %<sandhyàgarjitanirghàtabhåkampolkànipàtane . vratabandhaü na kurvãta>% iti .. tathàpastambaþ .. %<ulkàyàmagnyutpàte ca sarvàsàü vidyànàmàkàlikamiti>% .. smçtyantare .. %<vidyudgarjitavçùñãnàü sannipàtoyadà bhavet . anadhyàyaü prakurvãtetyàdi>% . vrate'hni pårbasandhyàyàü vàrido yadi garjati . taddinaü syàdanadhyàyaü vrataü tatra vivarjayet .. sàyaü sandhyàstanite, pràtaþsandhyàstanite ahoràtrau, vidyutyapararàtràvadhi vidyuti, nakta¤càpararàtràditi gautaø . smçtiratnàvalyàm %<kàlavçùñau ca tatkàlamakàle ca triràtrakam . atimàtràthavà vçùñirnàdhãyãta dinatrayam . anuràdharkùamàrabhya ùoóa÷arkùeùu bhàskaraþ . yàvaccarati caitàvadakàlaü munayo viduþ .. tathà ca varàhaþ . màrgànmàsàt prabhçti munayovyàsavàlmãkigargà÷caitraü yàvat pravarùaõavidhau netikàlaü vadanti . nàóãjaïghaþ suragurumuniþ pràha vçùñerakàlau màsàvetàva÷ubhaphaladau pauùamàghau na ÷eùàþ>% . tatràkàlavçùñau pa÷umartyacaraõàïkitàyàmeva doùonànyathà ukta¤ca muhårtacintàmaõau %<yadi màssu caturùu pauùamàsàdiùu bhavedakàlavçùñiþ . pa÷umartyacaraõàïkitàyàü yàvadvasudhà nahi tàvadadoùa>% iti . tatra dinasaükhyàpyuktà tatraiva . ekainaikamahaþ proktaü dvitãyena triràtrakam . tçtãyena tu saptàhaü da÷aràtramataþ paramiti, pauùe dinatrayaü varjyaü màghe caiva dinadvayam . phàglune dinamekantu caitretu ghañikàdvaya mityàva÷yakakàryaviùayam . anadhyàyasya pårbedyustasya caivàpare'hani . vratabandhaü visarga¤ca vidyàrambhaü na kàrayet, iti naimittikànadhyàyaþ . manurapi nityàdyanadhyàyamàha sma . %<imànnityànadhyàyànadhãyàno vivarjayet . adhyàpana¤ca kurvàõaþ ÷iùyàõàü vidhipårbakam .. karõa÷rave'nile ràtrau divà pàü÷usamåhane . etau varùàsvanadhyàyàvadhyayaj¤àþ pracakùate . vidyutstanitavarùeùu maholkànà¤ca saüplave . àkàlikamanadhyàyameteùu manurabravãt . etàüstvabhyuditàn vidyàt yadà pràduùkçtàgniùu . tadà vidyàdanadhyàyamançtau càbhradar÷ane . nirghàte bhåmicalane jyotiùà¤copasarjane . etànàkàlikàn vidyàdanadhyàyànçtàvapi . pràduùkçteùvagniùu tu vidyutstanitanisvane . sajyotiþ syàdanadhyàyaþ ÷eùe ràtrau yathà divà . nityànadhyàyaeva syàdgràmeùu nagareùu ca . dharmanaipuõyakàmànàü påtigandhe ca sarvadà . antargata÷ave gràme vçùalasya ca sannidhau . anadhyàyo rudyamàne samavàye janasya ca . udake madhyaràtre ca viõmåtrasya visarjane . ucchiùñaþ ÷ràddhabhuk caiva manasàpi na cintayet . pratigçhya dvijo vidvànekoddiùñasya ketanam . tryahaü na kãrtayedbrahma ràj¤o ràho÷ca såtake . yàvadekànuddiùñasya gandho lepa÷ca tiùñhati . viprasya viduùo dehe tàvadbrahma na kãrtayet . ÷ayànaþ prauóhapàda÷ca kçtvà caivàva÷akthikàm . nàdhãyãtàmiùaü jagdhvà såtakànnàdyameva ca . nãhàre vàõa÷abde ca sandhyayoreva cobhayoþ . amàvàsyàcaturda÷yoþ paurõamàsyaùñakàsu ca . amàvàsyà guruü hanti ÷iùyaü hanti caturda÷ã . brahmàùñakàpaurõamàsyau tasmàttàþ parivarjayet . pàü÷uvarùe di÷àü dàhe gomàyuvirute tathà . ÷vakharoùñre ca ruvati païktau ca na pañhed dvijaþ . nàdhãyãta ÷ma÷ànànte gràmànte govraje'pi và . vasitvà maithunaü vàsaþ ÷ràddhikaü pratigçhya ca . pràõi và yadi và pràõi yatki¤cicchràddhikaü bhavet . tadàlabhyàpyanadhyàyaþ pàõyàsyo hi dvijaþ smçtaþ . caurairupaplute gràme saübhrame càgnikàrite . àkàlikamanadhyàyaü vidyàt sarvàdbhuteùu ca . upàkarmaõi cotsarge triràtraü kùapaõaü smçtam . aùñakàsu tvahoràtramçtvantàsu ca ràtriùu . nàdhãyãtà÷vamàråóho na vçkùaü, na ca hastinam . na nàvaü, na kharaü, noùñraü, neriõastho, na yànagaþ . na vivàde, na kalahe, na senàyàü, na saïgare . na bhuktamàtre, nàjãrõe, na vamitvà, na såktake . atithi¤cànanuj¤àpya, màrute vàta và bhç÷am . rudhire ca srute gàtràcchastreõa ca parikùate . sàmadhvanàvçgyajuùã nàdhãyãta kadàcana . vedasyàdhãtya vàpyantamàraõyakamadhãtya ca>% iti . yàj¤avalkyastu . %<tryahaü preteùvanadhyàyaþ ÷iùyartviggurubandhuùu . upàkarmaõi, cotsarge, sva÷àkha÷rotriye mçte . sandhyàgarjitanirghàta bhåkampolkànipàtane . samàpya vedaü dyuni÷amàraõyakamadhãtya ca . pa¤cada÷yàü caturda÷yàmaùñamyàü ràhusåtake . çtusandhiùu bhuktvà và ÷ràddhikaü pratigçhya ca . pa÷umaõóåkanakulamàrjàra÷vàhimåùikaiþ . kçte'ntare tvahoràtraü, ÷akrapàte, tathocchraye . ÷vakroùñugardabholåkasàmavàõàrtanisvane . amedhya÷ava÷ådràntya÷ma÷ànapatitàntike . de÷e'÷ucàvàtmani ca vidyutstanitasaüplave . bhuktvàrdrapàõirambho'ntarardharàtre'timàrute . pàü÷uvarùe di÷àü dàhe sandhyànãhàrabhãtiùu . dhàvataþ påtigandhe ca ÷iùñe ca gçhamàgate . kharoùñrayànahastya÷vanauvçkùeriõarohaõe . saptatriü÷adanadhyàyànetàüstàtkàlikàn viduþ>% iti . va÷iùñhaþ . %<tasyànadhyàyàþ sandhyàstamite syustatra ÷ave divàkortau nagareùu kàma gomayaparyuùite parilikhite và ÷ma÷ànànte ÷ayànasà ÷ràddhikasya . mànava¤càtra ÷lokamudàharanti . phalàgvàpastilàn bhakùyamathànyacchràddhikaü bhavet . pratigçhyàpyanadhyàyaþ pàõyàsyà, bràhmaõàþ smçtà iti .. dhàvataþ påtigandhiprasçteriõavçkùamàråóhasya, nàvi, senàyà¤ca, bhuktvà càrdhaghràõe, vàõa÷abde, caturda÷yàmamàvàsyàyàmaùñamyàmaùñakàsu prasàritapàdopasthasyopà÷ritasya gurusamãpe mithunavyapetàyàü vàsasà mithunavyapetenànirmukte na gràmàntecharditasya, måtritasyoccaritasya, yajuùà¤ca sàyaü÷abde, vàjãrõe nirghàtabhåmau ca na candrasåryoparàgeùu, diïnàdaparvatanàdakamprayàteùåpalarudhirapàü÷uvarùeùvàkàlikam . ulkàvidyutsajyotipamapartvàkàlikaü và . àcàrye ca prete triràtrarmàcàryaputra÷iùyabhàryàsvahoràtram . çtvigyonisambandheùu ca>% iti . ÷aïkhyo'pyàha . anavyàyeùvavyayanaü varjayecca prayatnataþ . caturda÷ãü pa¤cada÷ãmaùñamãü ràhusåtakam . ulkàpàtaü mahãkampama÷aucaü gràmaviplavam . indraprayàgaü surataü ghanasaüghàtanisvanam . vàdyakolàhalaü yuddhamanadhyàyaü vivarjayet . nàdhãyãtàbhiyukto'pi prayatnànna ca vegata iti . %<yaddinamahaþ kriyate taddinamanadhyàya>% ityukteþ devotsavàdidine'pi anadhyàya iti kecit tena sàrasvatotsave÷rãpa¤camãdivase rathayàtrosavàdau cànadhyàyaþ . %<mahànavamyàü dvàda÷yàü bharaõyàmapi parvasu . tathàkùayatçtãyàyàü ÷iùyànnàdhyàpayedbudhaþ . màghamàse tu saptamyàü rathàkhyàyà¤ca varjayediti>% hàrãtaþ . evaü nànàsmçtyukteùveùu ca yena sarvasaügrahastathàcaraõãyam .

#<anana># naø ana--bhàve lyuñ . jãvane, gatau ca %<pràgananavàn pràõa>% ityàdi veø sàø .

#<ananugata># triø na anugataþ . anugatabhinne anugata÷ca tulyàkàrapratãtiprayojako dharmabhedaþ yathà ùaña iti vuddhau ghañatvam evaü pañatvam tasya sarvatra ekaråpeõa pratãyamànatvàt . ananugata¤ca tattadyaktitvàdikaü tasya sarvatra pratãtyabhàvàt . apa÷càdgate, anadhãne ca .

#<ananugama># puø na anugamaþ abhàvàrthe naø taø . anugamàbhàve anugama÷ca tulyapratãtiprayojakadharmànusaraõam etasya nyàyàdidar÷aneùu bhåriprayogaþ .

#<ananta># puø nàsti antaþ guõànàü yasya baø . %<gandharvàpsarasaþ siddhàþ kinnaroragacàraõàþ . nàntaü guõànàü jànanti tenànanto'yamucyate>% ityuktalakùaõe viùõau, ananta! %<saüsàramahàsamudre magnàn samabhyuddhara vàsudeva!>% iti bhaviùyapuràø . %<viùõurvãro'nanta>% iti viùõusaø . meghe . bahu÷ãrùa katvàdaparicchinne ÷eùanàge, tadavatàre balabhadre ca . antaþ paricchedaþ de÷ataþ kàlataþ vastuta÷ca nàsti yasya . tasmin parabrahmaõi naø %<satyaü j¤ànamanantaü brahmeti>% ÷rutiþ . %<na vyàpitvàdde÷ato'nto nityatvànnàpi kàlataþ . na vastuto'pi sarvàtmyàdànantyaü brahmaõi tridhà . de÷akàlànyavastånàü kalpitatvàcca màyayà . na de÷àdikçto'ntã'sti brahmànantaü tataþ sphuñamiti>% pa¤cada÷ã . àkà÷e ca . bahuvistàravati sinduvàravçkùe puø . avadhi÷ånye, iyattà÷ånye vastumàtre, sakale ca triø %<anantaratnaprabhavasya yasyeti>% kumàø . jinabhede puø .

#<anantacaturda÷ã># strã anantasya viùõoràdhànàrthà caturda÷ã . bhàdrapada÷uklacaturda÷yàm .

#<anantajit># anantàni bhåtàni jitavàn ji--kvip . sarvabhåtajayini vàsudeve . %<sahasrajidanantajiditi>% viùõusahaø . anantàn cittadoùàn jayati . jinadevabhede puø .

#<anantatãrthaklat># puø anantàni anekàni tãrthàni ÷àstràõi karoti kç--kvip . jainabhede . bahutãrthagantari triø .

#<anantatçtãyà># strã %<nabhasye vàtha vai÷àkhe màrga÷ãrùe'thavà punaþ . ÷uklapakùatçtãyàyà>% mityupakramya padmapuràõe tattadanyatamatithiùuvratavi÷eùamabhidhàya %<uktànantatçtãyaiùà sutànandaphalapradà>% ityanena paribhàùitàyàü bhàdramàrgavai÷àkhànyatamamàsãya÷uklatçtãtàyàm hemàø vrataø .

#<anantadçùñi># puø anantà dçùñayo netràõi yasya . indre parame÷vare ca .

#<anantadeva># puø ananto deva iva . ÷eùanàge, anante ÷eùanàge dãvyati diva--ac . ÷eùa÷àyini nàràyaõe .

#<anantamåla># puø anantàni målànyasya . svanàmakhyàte målapradhàne vçkùabhede .

#<anantara># triø nàsti antaraü vyavadhànaü yatra . avyavahite, vyavadhàna¤ca dvividhaü dai÷ikaü kàlika¤ca . tatra dai÷ike %<viùayànantaro ràjà ÷atru>% rityamaraþ . %<eùa brahmarùide÷o vai àryàvartàdanantara>% iti manuþ . kàlike . %<tadida kriyatàmanantaraü bhavatà bandhajanaprayojanamiti>% kumàø . %<pituranantaramuttarako÷alàmiti>% raghuþ . kàlikamapi dvividhaü pårbàparakàlakçtavyavadhànabhedàt uttarakàlakçtamuktodàraõe %<anantarodãritalakùmabhàjàvityatra>% pårbakàlàvadhikçtam . madhya÷ånye, avakà÷a÷ånye, avadhi÷ånye ca . %<tadetadbrahmàpårbamanaparamanantaramavàhyamiti>% sa yathà %<saindhavaghano'nantaro'vàhya>% iti ca vçø uø . avyavahitakàle . %<puràõapatràpagamàdanantaraü--lateva sannaddhamanoj¤apallavà>% iti raghuþ . tatra vyàptau dvitãyà . tatkàlavçttisaünahanakriyàvi÷eùaõatayà klãvatvàdi . evamanyatra eva¤ca etasya klãvoktirarvàcãnànàü pràmàdikã . etena anantarasyàbhàvaþ abhà vàrthe'vyayãbhàva ityà÷ayena màntatvakalpanamapi tattadudàharaõeùu ananvayàdupekùyameva . uktodàharaõeùu %<athàsya godànavidheranantaramiti>% %<anantaraü bharturupasthitodayeti>% ca raghau %<yogàcchàntiranantaramityàdau>% ca vyavadhànàbhàvàrthakatve samabhivyàhçtapadàrthànàü hi nànvayaþ tasya de÷akàlàdibodhakatvàbhàvena vyàptyarthe dvitãyàyà apyasa mbhavaþ . ataþ bahuvrãhibalàt kàlabodhakatayà uktodàharaõàdiùu vyàptyarthe dvitãyeti bodhyam . naø taø . antarabhinne triø tasya apuri sarvanàmatà . anantare bhavaþ gahàø cha . anantarãyaþ avilambabhave triø .

#<anantaraja># puø strã anantarasyàþ anantaravarõàyàþ jàyate jana--óa puüvadbhàvaþ . kramoóhàje putràdau . anantaraü jàtaþ . jyeùñhe kaniùñhe ca bhràtari . tathàbhåtabhaginyàü strã .

#<anantaraya># puø antarayati dårãkaroti antara + kçtyarthe õi bhàve ac antarayaþ dårãkaraõam abhàvàrthe naø taø . aparityàge . %<yaduktho yaj¤akratoranantarayàyeti>% çø 4, 1, 6, %<anantarayàya aparityàgàyeti>% bhàø .

#<anantaràya># triø nàsti antaràyaþ pratibandhako yasya . niùpratibandhake nirvighne %<tàetànavànantaràyamanvàheti>% vçø uø .

#<anantarà÷i># puø anantasya àkà÷aråpa÷ånyasya rà÷iþ . vãjagaõitokte ÷ånyabhàgahàràdyarthaü parikalpite rà÷au .

#<anantaråpa># puø anantàni råpàõyasya . parame÷vare viùõau %<anantaråpo'nanta÷rãriti>% viø saø . %<indromàthàbhipururåpaãyata>% iti ÷rutyà tasya bahuråpratvapratipàdanàttattvam .

#<anantargabhin># antargarbho'sya astyarthe ini naø taø . antargarbha÷ånye pavitràrthe ku÷e . %<anantargarbhiõaü sàgraü kau÷aü dvidalameva ceti>% àø tattve chandoø paø . anantargarbhiõamantargarbha÷ånya miti raghunandanaþ .

#<anantavijaya># puø anantàn vijayate'nena dhvanidvàrà . yudhiùñhira÷aïkhe %<anantavijayaü nàma kuntãputtroyudhiùñhiraþ>% iti gãtà .

#<anantavãrya># puø . baø . jainabhede .

#<anantavrata># naø anantasya vratamupàsanàrtham 6 taø . bhàdra÷uklacaturda÷yàü kartavye svanàmakhyàte vrate . %<anantavratametaddhi sarvapàpaharaü ÷ubham>% ityupakramya %<tathà ÷uklacaturda÷yàü màsi bhàdrapade bhavediti>% bhaviø puràø .

#<ananta÷akti># puø anantà aparicchedà ÷aktirasya . parame÷vare %<paràsya ÷aktirvividhaiva ÷råyate>% iti ÷rutau tasya bahu÷akti÷ravaõàt tathàtvam .

#<ananta÷ãrùà># strã anantàni bahåni ÷ãrùàõi yasyàþ . vàsukipatnyàm . vàsuko parame÷vare ca puø %<sahasra÷orùà puruùa>% iti ÷rutyà tasya bahu÷ãrùatvoktestathàtvam .

#<ananta÷rã># puø anantà aparimità ÷rãþ parà ÷aktirasya . parame÷vare %<paràsya ÷aktirvividhaiva ÷råyate iti>% ÷rutyà tasya bahu÷aktipratipàdanàttathàtvam .

#<anantà># strã nàsti anto'syàþ baø . vi÷alyàyàmoùadhau (anantamåla) iti khyàte målabhede, pàvatyàm, pçthivyàm, duràlabhàyàü, dårvàyàü, haritakyàü, àmalakyàm, guóåcyàm, agnimanthavçkùe, agni÷ikhàvçkùe, ÷yàmalatàyàm, pipapalyàü, nãladårvàyàm, ÷vetadårvàyàü, ÷àrivoùadhau ca .

#<anantya># naø anantasyedam yat . hiraõyagarbhapade .

#<ananda># triø na nandayati nanda--õic--ac naø taø . ànandayitçbhinne anandà, nàma te lokà iti kañhaø vaø .

#<ananna># naø naø taø . adanãyabhinne . %<na ki¤cidanannaü bhavati à ÷vabhyaþ à ÷akunibhya>% iti chàø uø .

#<ananya># triø na anyaþ sarvanàø . anyabhinne svammin %<ananyaratiràsãna>% iti manuþ ananyasmin svasmin ratiranuràgo'syeti tadarthaþ . nàsti anyo yasya upàsyatvena viùayatvena và . anyàsevake %<ananyà÷cintayantomàmiti>% ananyaviùaye ca . %<puruùaþ sa paraþ pàrtha! bhaktyà labhyastvananyayeti>% ca gãtà . asya na¤a uttaratra padàntarasattve asamarthasamàsà÷rayaõàt tadarthenaivànvayaþ . yathà %<ananyadçùñiþ savitàramaikùatetyàdau>% anyatra dçùñyabhàvasya, ananyacetà ityàdau anyatra ceto'bhàvasya, ananyakàma ityàdau anyatra kàmàbhàvasya ca bodhanamevamanyatra .

#<ananyagatika># triø nàsti anyà gatirasya kap . anyopàyarahite tanmàtrà÷raye ca . %<atanyagatike jane vigatapàtake càtake>% ityudbhañaþ .

#<ananyaja># puø nàsti anyadyasmàt sarvavastubhedànàü tadàtmakatvàt ananyo viùõuþ tasmàt jàyate jana--óa 5 taø . kàmadeve . tasya kçùõàt rukmiõyàü janmeti bhàgaø 10 maskaø %<tasyà¤ca tàdç÷ãmavasthàü gatàyàü janasyànanyajeneti>% da÷akuø .

#<ananyadeva># puø na anyadyasmàt sarvàtmakatvàt tàdç÷odevaþ . parame÷vare viùõau sarvadevamayoharirityuktestathàtvam .

#<ananyapårvà># strã na anyaþ pårbo yasyàþ sà anyapårbà na bhavati . anyàbhuktàyàü striyàm %<manuprabhçtibhirmànyairbhuktà yadyapi ràjabhiþ . tathàpyananyapårbaiva tasminnàsãdvasundhareti>% raghuþ .

#<ananyabhàj># triø na anyam anyàü và bhajate bhaja--õvi asaø saø puüvadbhàvaþ . anyasyànyasyà và sevanàkàriõi . %<bhajate màmananyabhàgiti>% gãtàþ %<ananyabhàjaü patimàpnuhãti>% kumàø .

#<ananyavçtti># triø na anyà vibhinnà ekaråpà vçttirmanovçttirasya . ekatànacitte . na anyà vçttirjãvanopàyo'sya . ekamàtrajãvane triø .

#<ananyasàdhàraõa># triø na anyasyànyadharmasya sàdhàraõaþ sadç÷aþ . anyadharmàsadç÷e %<ananyasàdhàraõameva karmeti>% kumàø .

#<ananvaya># tri nàsti anvayo yatra baø . anvaya÷ånye . ÷àbdabodhe parasparaü saüsarga÷ånye anvaya÷cànvaya÷abde vakùyate arthàlaïkàrabhede puø . tallakùaõaü yathà %<upamànopameyatve ekasyaiva tvananvaya>% iti sàø daø . %<ràjãvamiva ràjãvaü jalaü jalamivàjanã>% tyàdau ca ananvayàt tadalaïkàratvaü tathà hi upamànopameyabhàve sàdç÷yaj¤ànàvà÷yakatvena tasya bodhane niyate tadbhinnatve sati tadgatabhåyodharmavattva råpasàdç÷yasya bhedagarbhitatayà svapratiyogikabhedasya svasminnasambhavenàpàtato'nanvaya eva tàtparyeõa tu itarasàdç÷yàbhàvaparatvalakùaõayànvayastathà ca ràjãvaü ràjãvetaràsadç÷amiti bodhàttasyotkarùo vyajyate . evaü %<ràmaràvaõayoryuddhaü ràmaràvaõayorive>% tyatràpi .

#<anapa># triø na santi àdhikyenàpo yatra na¤pårbakatve'pi bahuvrãhau acsamàø . svalpajale pallalàdau .

#<anapakarman># naø apakarma apàkaraõaü abhàvàrthe naø taø . tyàgàbhàvopalakùite dattasya àdàne %<dattasyànapakarma ceti>% manuþ apakarma apàtre pàtrabuddhyà krodhàdinà và dattasyànapakarma, punargrahaõam . %<çõasyàpakarma ceti>% smçtiþ . anapakarma apàkaraõàbhàvaþ a÷odhanamityarthaþ . anapakriyàpyatra strã . apàkaraõàbhàve . %<çõànàmanapakriyeti>% smçtiþ .

#<anapacyuta># triø apa + cyu--bhàve kta naø baø . vinà÷arahite %<svaryaü suvajramanapacyutamiti>% çø 4, 17, 4, anapacyutaü vinà÷arahitamiti bhàø .

#<anapatya># triø nàsti apatyaü yasya . apatya÷ånye . na hitamapatyànàmiti, patàya patanàya hitaü pata + yat và naø taø tataþ naø taø . apatyàhite, patanakàraõe ca %<yuyota no anapatyànãti çø 3, 54, 18, anapatyàni apatyànàü puttràõàmahitàni, patanakàraõaü na bhavatyapatyaü tadanyàni patanakàraõànãti>% bhàùyam .

@<[Page 150a]>@
#<anapatrapa># triø nàsti apatrapà anyahetukà lajjà yasya . anyahetukalajjàhãne .

#<anapabhraü÷a># puø na apabhraü÷aþ naø taø . apabhraü÷abhinne vyàkaraõapratipàdyasaüskàravati sàdhu÷abde %<anabhraü÷atànàdiryadvàbhyudayonyatà . vyàkriyàvya¤janãyà và jàtiþ kàpãha sàdhuteti>% hariþ .

#<anapàkarman># naø apàkarma apàkaraõam abhàvàrthe naø taø . apàkaraõàbhàve çõàdera÷odhane .

#<anapàyin># triø na apaiti apa--iõa--õini naø taø . ni÷cale sthire %<anapàyini saü÷rayadrume gajabhagne iti>% kumàø .

#<anapàvçt># triø apàvartanamapàvçt apa + à + vçta--bhàve kvip naø baø . punaràvçtti÷ånye . itthà sçjànàha anapàvçdarthamiti çø 6, 3, 5, %<anapàvçt apàvçt apàvartanam punaràgamanaü na bhavatãti>% bhàø .

#<anapihita># triø na apihitamàvaraõaü bhàve kta tannàsti yasya . àvaraõa÷ånye . eùa vànapihitastasyaiva tadapidhànaü yacchikheti bràø %<anapihita àvaraõa÷ånya>% iti raghuø .

#<anapekùa># triø na apekùate anurudhyate ac naø taø . apekùà÷ånye ananurovini . %<utsçjya pramadàmetàmanapekùo yathàmakhamiti>% ràmàø .

#<anapeta># triø na apetaþ vahirgataþ apagato và . avahirgate apetabhinne anugate . %<dharmapathyarthanyàyàdanapete>% iti pàø %<dharmàdanapetam dharmyamityàdi>% siø kauø .

#<anapta># triø na àptaþ vede pçø hrasvaþ . àptabhinne . %<anaptamapsu duùñaramiti>% çø 8, 16, 3, %<anaptaü ÷atrubhiranàptamiti>% bhàø .

#<anapnam># triø nàsti apno råpaü yasya . råpahãne %<jammàyà anapnasa iti>% çø 2, 3, 9, %<anapnasaþ karmahãnà>% iti bhàùyokteþ karmahãne ca .

#<anaphà># puø (candràt) %<ravivarjaü dvàda÷agairanapheti>% dãpikokteþ yogabhede %<sacchãlaü sukhànvitaü prabhuü khyàtiyuktamanaphàyàmiti>% dãpikà .

#<anabhij¤a># triø na abhijànàti . aj¤e j¤àna÷ånye .

#<anabhidheya># naø na abhidheyaþ . avàcye .

#<anabhibhava># puø na abhibhavaþ abhàvàrthe naø taø . abhibhavàbhàve paràjayàbhàve .

#<anabhibhavanãya># triø na abhibhavanãyaþ . aparàjeye .

#<anabhibhåta># triø na abhibhåtaþ . aparàbhåte .

@<[Page 150b]>@
#<anabhimata># triø na abhimataþ . asammate, vimate ca .

#<anabhimlàtavarõa># triø abhi + mlà--tan na abhimlàtaþ kùãõovarõo yasya . dãpyamàne . %<so apàü napàdanabhimlàtavarõa>% iti çø 2, 35, 13 anabhimlàtavarõaþ dãpyamàna iti bhàø . ÷ivàø aõ . ànabhimlàtaþ tadapatye puø strã .

#<anabhilàùa># puø na abhilàùaþ abhàve naø taø . abhilàùàbhàve . naø baø . abhilàùa÷ånye triø .

#<anabhivyakta># triø na abhivyaktaþ naø taø . aparisphuñe .

#<anabhi÷asta># triø abhi + ÷ansa--kta naø taø . anindite . %<paràsyànabhi÷astà divyà>% iti çø 9, 88, 7, %<anabhi÷astà anindità>% iti bhàø . parivàdàgraste ca .

#<anabhi÷astya># triø abhi÷astiü nindàmarhati abhi÷astyaþ naø taø . anindanãye pra÷asye niruktakàraþ .

#<anabhisaühita># triø na abhisaühitaþ naø taø . abhisandhinà phalodde÷ena akçte %<vimuktidà ye'nabhiüsaühiteùviti>% ruciø .

#<anabhihita># triø na abhihitaþ . anukte pratyayàdinà uktàrthabhinne anabhihite iti pàø asya upakàdigaõe pàñhàt tatkàryam .

#<anabhãùña># triø na abhãùñaþ . abhãùñabhinne %<anabhãùñadakùiõavàtamçgagamanàmiti>% kàø daø .

#<anabhyàvçtti># strã na abhyàvçttiþ abhyàsaþ abhàvàrthe naø taø . abhyàsàbhàve . %<manàganabhyàvçttyà và kàmaü kùàmyatu yaþ kùamãti>% màghaþ .

#<anabhyàsamitya># triø na abhyàse nikañe ityaþ iõa--karmaõi kyap mum . dårataþ parihartavye siø kauø .

#<anamitra># triø nàsti amitro'sya . ÷atru÷ånye %<indroyàü cakre àtmane anamitràü ÷acãpatiriti>% arthaø 12, 1, nçpabhede puø .

#<anamãva># triø amãvaþ rogaþ naø baø . rogahone %<anamãvà iùaskaraditi>% çø 3, 162, 14, anamãvà %<rogavarjitàni iùo'nnànãti>% bhàø %<pradànamãvasya ÷uùmiõya>% iti tàø bràø . %<arogo'mãvastadrahitasyeti>% bhàø .

#<anambara># puø nàsti ambaraü kacchasahitaü yasya . bauddhabhede'sya muktakacchatayà tathàtvam digambara÷abde'sya vivaraõam . nagne triø .

#<anaya># puø ayaþ ÷ubhàvaho vidhistadanyaþ naø taø . a÷ubhadaive . nayodyåte dakùiõàvartena ÷àràõàmiùñasthànanayanaü virodhe naø taø . (dugaóãti) khyàte dyåtabhede ÷àràõà vàmàvartenàbhãùñasthànanayane puø . nayonãtiþ nã--ac naø taø . nayàbhàve anãtau durnaye, duùñe, karmaõi ca . %<vijànato'pi hyanayasya raudrateti>% bhàraø . naø 7 baø . àpadi %<jãvedetena ràjanyaþ sarveùàmanayaü gata iti>% manuþ . %<sarvataþ pratigçhõãyàt bràhmaõastvanayaü gataþ>% iti manuþ %<anayamàpadamiti>% kulëø . 6 baø . nayahãne triø .

#<anaraõya># puø såryavaü÷ye nçpabhede tatkathà ràmàø uttaràkàõóe sa ràvaõena paribhåto mçtaþ .

#<anarkàbhyudita># puø na ãùat, arko'bhyudito yasmin . ãùadarkodayakàle . %<anarkàbhyudite kàle màghe kçùõacaturda÷ãiti>% yamaþ %<màghe màsi rañantyàpaþ ki¤cidabhyudite ravau>% ityanenaikavàkyatvàt na¤a ãùadarthatà .

#<anargala># triø nàsti argalaü pratibandhakaü yasya . apratibandhake pratibandhaka÷ånye %<turaïgamutsçùñamanargalaü punariti>% raghuþ .

#<anargha># triø argho målyaü naø baø . amålye .

#<anargharàghava># naø ràghavacaritakhyàpake muràrimi÷raracite nàñakabhede .

#<anarghya># triø na arghyaþ påjyo yasya, yasmàdvà . anyapåjya÷ånye atyantapåjanãye ca %<anarghyamargheõa tamadinàtha>% iti kumàø .

#<anartha># puø arthaþ prayojanaü virodhe naø taø . aniùñe . %<ekaikamapyanarthàya kimu tatra catuùñayamiti>% hitoø . %<nodanàlakùaõo'rtho dharma>% iti såtre niùedhalakùaõo'nartho'dharma iti bhaïgyà såcite narakàdisàdhanatvàdaniùñahetàvadharme ca . %<dàturbhavatyanarthàya paratràdàtureva ceti>% manuþ . baø . abhãùñarahite viùõau puø àptakàmatvàttattvam . artho'bhidheyaþ prayojanaü và nàsti yasya baø kap . artharahitamàtre triø .

#<anarthaka># naø artho'bhidheyo'prà÷astye naø baø kapsamàø . samudàyàrtha÷ånye pralàpe, asambaddhe vàkye ca . vyarthe triø . %<dhigidaü jãvitaü loke kimu? sàrthamanarthakamiti>% .

#<anarthalupta># triø dçùñenàrthena aluptaþ asamaø saø . dçùñàrthenàlupte %<anarthaluptà iti>% kàtyàø 6, 10, 20, .

#<anarthàntara># taø anyo'rthaþ arthàntaraü mayåraø taø tataþ naø taø . abhede, ekàrthe .

#<anarva># triø ç--va arvaþ gatiþ ÷aithilyaü sa nàsti yasya . a÷ithile trinàbhi cakramajaramanarvamiti çø 1, 164, 2, %<anarvama÷ithilamiti>% bhàø .

#<anarvan># triø arva--hiüsàyàü kanin %<arvà bhràtçvya>% iti ÷ruteþ arlà sapatnaþ naø taø . ÷atrubhinne . %<jano'narvàõaü ta parita>% iti çø 1, 136, 5, %<anarvàõamadveùyamiti>% bhàø . arvà a÷vaþ . tacchånye triø . na tràde÷aþ .

#<anarvi÷># triø anasà ÷akañena vi÷ati pràpnoti vi÷akvip 3 taø aharàø ruþ, ç--karmaõi vic araü gantavyaü prati vi÷ati vi÷a--kvip và naø taø . ÷akañena kàùñhàdyàharaõàya vanaprave÷ini, gantavyaü sthalaü gantuma÷akte ca . %<anå dyånamanarvi÷e pa÷ciùe turàyeti>% çø 1, 121, 7,

#<anar÷aràti># triø anar÷àya apàpiùñhàya ràtirdànaü yasya . apàpiùñhe dàtari anar÷aràtiü vasudàmupastuhãti çø 8, 99, 4, anar÷aràtimana÷lãladànama÷lãlaü pàpamiti nirukta0

#<anarha># na arhaþ . ayogye . %<tàn havyakavyayorviprànanarhàn manurabravãditi>% manuþ .

#<anala># puø nàsti alaþ paryàptiryasya bahudàhyadahane'pi tçpterabhàvàt naø baø . vahnau, %<vyabhicacàra na tàpakaro'nala>% iti naiùadham analaþ nalàbhàvovahni÷ca anupalambhavadabhàvàrthe naø taø . avyayãbhàvasiddhatve klãvatà syàt . %<åce nalo'yamiti taü prati cittamekaü bråte'sya cànyadanalo'yamitãdamãyamiti>% %<àvarjanaü tamanu te nanu sàdhu nàmagràhaü mayànalamudãritametadatra>% iti %<saiùànalaü sahajaràgabharàditi>% ca naiùadham %<vayobhiþ khàdayantyanye prakùipantyanale'psu veti>% smçtiþ . jañharànalasya pittajàtatvàt dehasthe pittadhàtau ca . aùñavasumadhye pa¤came vasau, mediniþ tacca %<dharodhruvaþ somanàmà tathà'po'pyanilonala>% iti vasubhedabodhakavacane nalaityatnànalaityakàrapra÷leùabhràntyaivoktaü kintu vasånàü svaråpakhyàpake viùõudharmottaravacane %<sruvàkùamàlike dakùe vàme ÷aktikapàlabhçt savyordhàdikramàdyo'sau nalàkhyastu vasuþ smçta>% iti nalanàmatvasyaiva pratãternalaeva vasubheda ityavadheyam . analadaivatatvàt kçttikànakùatre analavidhi÷atàkhyeti jyotiø . (cità) iti khyàte citrake vçkùe, puø . tasya sarvataþ paryàptatve'pi paryàpteþ sãmàbhàvàttattvam, (bhelà) iti khyàte bhallàtake vçkùe ca . ana--kalac . ùaùñivarùamadhye pa¤cà÷atsaükhyàte varùe ùaùñivarùagaõananàmabhedàdi varùa÷abde vakùyate . pitçdevabhede %<kavyavàlo'nalaþ somaþ yama÷caivàryamà tathà agniùvàttàþ varhiùadaþ somapàþ pitçdevatà>% iti vàyu puràø . anàn pràõàn làti àtmatvena analaþ jãvaþ . tadråpeõa sarvàntaryàmitayà sthite viùõau õala--gandhe bandhe và na nalati na badhyate và ac . gandha÷ånye parame÷vare viùõau %<agandhanasya ÷arma rasa>% iti %<tathà rasaü nityamagandhavacceti>% ca ÷rutestasya gandha÷ånyatvàt tathàtvam . ala paryàptau ac naø taø . aparyàpte aparimite parame÷vare %<pavanaþpàvano'nala>% iti viø sahaø . bhàùyakçtà ca uktavyutpattiþ viùõuviùayatve dar÷ità .

#<analadãpana># triø analaü jañharànalaü pittadhàtuvardhanena dãpayati vardhayati dãpa--õic--lyu . jañharànaloddãpake %<madhuro madhuraþ pàke dãùaghno'naladãpana iti>% %<saugandhyàt påtikoùñhaghnaþ saukùmyàccànaladãpana>% iti ca su÷rutokte dravyabhede .

#<analaprabhà># strã analasya prabheva prabhà yasya baø . jyotiùmatãnàmikàyàü latàyàm .

#<analapriyà># strã 6 taø . svàhàkhyàyàü dakùakanyàyàm vahnipatnyàm .

#<anali># puø aniti ana--ac anaþ aliryatra baø ÷akaø . vakavçkùe tatpuùpasya bahumadhumattvena tanmadhubhirbhramaràõàü jãvanadhàraõàttathàtvam .

#<analpa># triø na alpaþ . pracure bhåyiùñhe .

#<anavakà÷a># puø naø taø . avakà÷àbhàve . baø . avakà÷a ÷ånye triø .

#<anavagãta># triø ava + gai--kta naø taø . anindite .

#<anavagraha># triø nàsti avagraho yasya . pratibandha÷ånye %<ava÷yabhavyeùvanavagrahagraheti>% naiùaø . naø taø . vçùñipratibandhàbhàve .

#<anavadya># triø na avadyaü nindyam . nindyabhinne doùa÷ånye ca %<anavadyatçõàrdino mçgàniti>% naiùaø . %<anavadyavidyoddyoteneti>% dàyabhàø . %<anavadyori÷àdà>% iti çø 9, 69, 10, %<anavadyogarhàrahita>% iti bhàø . %<agniþ ÷ardhamanavadyaü yuvànamiti>% çø 1, 71, 8 .

#<anavadhàna># naø na avadhãyate manaþ saüyujyate kartavyakarmaõi yathàvasthitaü pravartyate'nena ava + dhà--karaõe lyuñ avadhànam cittavçttibhedaþ abhàve naø taø . avadhànàbhàve manaþsaüyogavi÷eùàbhàve pramàde, naø baø . tadvati triø .

#<anavadhànatà># strã avadhànaü nàsti yasya tasya bhàvaþ . pramàde . kartavye'kartavyatàbodhena tatonivçttiþ, akartavye kartavyatàbodhena tatra pravçtti÷ca pramàdaþ . %<kartavyàkaraõaü yatràkartavyasyàthavà kriyà . ucyate dvitayaü tatra pramàdo'navadhànateti>% .

#<anavapçgõa># triø ava + pçc saüparke kta ióabhàvàdi chàndasam naø taø . asampçkte . %<anavapçgõà vitatà vasànamiti>% çø 1, 152, 4 .

@<[Page 152b]>@
#<anavabrava># puø ava + brå--ac na vacàde÷aþ naø taø . apavàdavarjite %<vijeùa kçdindra ivànavavravo'smàkamiti>% çø 10, 84, 5 .

#<anavabhra># triø na bhraü÷ate bàø óa . avabhraü÷a÷ånye %<praskambhadeùõà anavabhraràdhasa>% iti çø 1, 166, 7 . %<anavabhraràdhasaþ anavabhraùñahaviràdidhanà>% iti bhàø .

#<anavama># triø na avamaþ . nyånatàhãne ÷reùñhe %<sudharmànavamàü sabhàmiti>% raghuþ .

#<anavara># triø na avaraþ . avarabhinne ÷reùñhe ajaghanye so'yamindràdanavaro vàsudeva÷ca bhàrateti bhàraø .

#<anavarata># triø ava + rama + bhàve kta avaratam viràmaþ tannàsti yasya baø . nirantare vi÷ràma÷ånye .

#<anavaràrdhya># triø avarasmin ardhe bhavaþ yat naø taø . utkçùñe ÷reùñhe ca ÷ãrùabhàge sthàpanãyatayàsya tattvam .

#<anavalamba># triø nàsti avalambo yatra . àlambanahãne . %<na paraü pathi pakùapàtità'nalambe kimu? màdç÷e'pi seti>% naiùaø .

#<anavalobhana># na avalupyate pumàn yena ava + lupa--lyuñ pçø pasya bhaþ . garbhasaüskàrabhede . %<upaniùadi garbhalambanam puüsavanamanavalobhana¤ceti>% àø gçø .

#<anavasa># triø ava--prãõanàdau asac avasaþ bhojanaü prãti karatvàt naø baø . pathyà÷anahãne %<anavaso anabhã÷u>% iti çø 6, 66, 7, %<anavasaþ ùathyà÷anarahita>% iti bhàø .

#<anavasara># triø avasaraþ ucitaþ kàlaþ nàsti yamya baø . ucitakàlavihãne . atarkyai÷yarye tvayyanavasaraduþsthàhatadhiya iti mahiø stoø . naø taø . avasaràbhàve .

#<anavasita># triø avasitaþ samàpto ni÷cito và naø taø . ani÷cite asamàpte ca . anavasitànyau bhgau gururanteiti (vçtta0) ukte chandobhede strã .

#<anavaskara># triø avaskriyate ÷odhyate ava--ké--ap suóàgamaþ avaskaro malaþ sa nàsti yasya baø . malahãne .

#<anavasthà># strã ava + sthà--aï avasthitiþ naø taø . avasthàbhàve, tarkadoùavi÷eùe upapàdyasya samarthanàya upapàdakasyànusaraõaü tarkaþ yatra tarke upapàdyopapàdakayorvi÷rànti rnàsti tàdç÷atarkasyànavasthàdoùaþ tatra sa tarko na gràhyaþ . adhikaü tarka÷abde vakùyate %<pràmàõikã anavasthà na doùàyeti>% jagaø . nàsti avasthà yasya . avasthiti÷ånye triø . %<a÷arãraü ÷arãreùu anavastheùvavasthitasiti>%

@<[Page 153a]>@
#<anavasthàna># naø ava + sthà--lyuñ naø taø . avasthànàbhàve . vaø . vàyau puø . ca¤calamàtre triø .

#<anavasthita># triø na avasthitaþ . ca¤cale, asthire %<dayitàsvanavasthitaü nçõàmiti>% kumàø . vyabhicàravati ca . %<caturõàmapi varõànàü nàrãrhatvànavasthità>% iti manuþ anavasthitàvyabhicàriõãriti kullåø . vyabhicàriõyà÷ca patyau nitàntàvasthànàbhàvàt tathàtvam . avasthàtu makùame ca %<prasthitaü tamanavasthitaü priyà>% iti raghuþ anavasthitam avasthàtumakùamamiti malliø .

#<anavasthiti># naø na avasthitiþ . abhàvàrthe naø taø . avasthànàbhàve .

#<anavahvara># triø ava + hvç--kauñilye ac naø taø . akuñile sarale %<sacete anavahvaramiti>% çø 2, 41, 6 . %<anavahvaramakuñilamiti>% bhàø .

#<anavàpta># triø na avàptaþ . apràpte %<nànavàptamamàptavyaü triùu lokeùu ki¤caneti>% gãtà .

#<anavàya># triø ava + iõ va¤ avàyaþ avayavaþ naø baø . niravayane %<anavàyaü kimãdine>% iti çø 7, 104, 2 .

#<anavekùaka># triø na avekùakaþ naø taø . paryàlocanà hãne sadasadvivekahãne .

#<anavekùà># strã na avekùà apekùà abhàvàrthe naø naø . apekùàbhàve .

#<ana÷ana># a÷a--lyuñ naø taø . bhakùaõàbhàve, upavàse, sa ca bhojanaviùayanivçttiråpaþ vratabhedaþ ahoràtrabhojanàbhàva eva tasya prayogopàdhità . tena yatki¤citkùaõe abhojane'pi na upavàsapadaprayãgaþ . triràtràdipadasamabhivyahàre tu bhojanàbhàvamàtraparateti bhedaþ . naø baø . bhojana÷ånye triø .

#<ana÷vara># triø na na÷varaþ . na÷varabhinne, sthàyini, nitye ca .

#<anas># naø aniti ÷abdàyate ana--asun . ÷akañe %<dåràdanasà rathena>% çø 3, 33, 10 . aniti jãvatyanena karaõe lyuñ . odane, odanasthàne, ùitari ca màtari strã . uttarapadasyaþ avyayãø ÷aradàø ñacsamàø . adhyanasam tatpuruùe'pi saüj¤àyàü jàtau ca ñacsamàø . upànasaü mahànasam ano'tra bhaktasthànam . %<apoùà anasa>% iti çø 4, 30, 10 .

#<anasåya># triø nàsti asåyà yasya . paraguõeùu doùàropa÷ånye %<÷raddhàvànanasåya÷ceti>% gãtà %<÷raddhadhàno'nasåya÷ceti>% manuþ .

#<anasåyaka># na asåyakaþ . asåyà÷ånye %<yathà tathà hi saddhçttamàtiùñhatyanasåyaka>% iti manuþ .

@<[Page 153b]>@
#<anasåyà># strã asu--kaõóvàditvàt yak--bhàve aï asåyà guõeùu doùàropaþ abhàvàrthe naø taø . %<na guõàn guõinohanti stauti cànyaguõànapi . na haseccànyadoùàü÷ca sà'nasåyà prakãrtite>% tyuktalakùaõe asåyàbhàve . %<ekameva tu ÷ådrasya prabhuþ karma samàdi÷at . eteùàmeva varõànàü ÷u÷råùàmanasåyayeti>% %<yatki¤cidapi dàtavyaü yàcitenànasåyayeti>% ca manuþ . atrimunipatnyàü ca ÷akuntalàsahacarãbhede ÷akuø .

#<anasåyu># triø asu--upatàpe kaõùñvàø yak u naø taø . asåyà÷ånye %<idantu te guhyatamaü pravakùyàsyamanasåyave>% itigãtà .

#<anastamita># triø na astamitaþ gataþ asamaø saø . astamapràpte .

#<anastha># puø nàsti asthi yasya bàø acsamàø . asthivarjite avayave %<purastàdanasya jaråravaraüvamàõa>% iti çø 8, 1, 34, asthi avayavaþ . tacchånye niravayave sàükhyaprasiddhe pradhàne, ã÷varamàyàyà¤ca %<yadanasthà bibharti>% çø 1, 164, 4, %<anasthà niravayavà prakçtirã÷varàyattamàyàveti>% bhàø . samàsàntàbhàve anasthi . asthi÷ånye triø .

#<anasvat># triø anaþ ÷akañamastyasya matup masya vaþ sàntatvànna padatvam . ÷akañayukte anasvantaþ ÷rava aiùanta pajvàþ çø 1, 126, 5 .

#<anahaïkàra># puø na ahaïkàraþ abhàvàrthe naø taø . ahaïkàràbhàve . baø . tacchånye triø ahaïkàra÷càhaïkàra÷abde vakùyate .

#<anahaïkàrin># triø . ahamiti garvaü karoti aham + kç õini . naø taø . garva÷ånye .

#<anahaükçta># triø ahamiti kçtamahaïkàraþ, bhàve kta naø baø . ahaïkàra÷ånye %<mudu vàpyanahaïkçta>% iti manuþ .

#<anahaïkçti># strã ahamiti kriyate bhàve ktin naø taø . ahaïkàràbhàve naø baø . ahaïkàra÷ånye triø .

#<anahaüvàdin># triø ahamiti garveõa na vadati vada--õini, garvarahite %<muktasaïgo'nahaüvàdãti>% gãtà .

#<anàkàra># triø nàsti àkàro'sya . avayavahãne àkà÷àdau, ã÷vare ca .

#<anàkàla># puø à samyak annàdisaspannaþkàlaþ àkàlaþ naø taø . ÷a÷yàdisaspannakàlabhinne durbhikùe kàle .

#<anàkula># triø na àkulaþ naø taø . avyagre, ekàgre, sthire, asaïkãrõavàkye ca .

#<anàkçta># naø netyanena kçtaþ nàkçtaþ niràkçtaþ naø taø . anivàrite %<na vakkà jaraõà anàkçta>% iti çø 1, 141, 7, %<anàkçtaþ anivàrita>% iti bhàø .

#<anàkràntà># strã àkramitumayogyà sarvataþkaõñhakàvçtatvàt à + krama--kta naø taø . kaõñakàrivçkùe . àkràntabhinne triø .

#<anàkùàrita># naø na àkùàritaþ apakçtaþ . anapakçte . %<anàkùàritapårboya>% iti kàtyàsaüø . %<anàkùàrito'napakçta>% iti pràø vivekaþ .

#<anàga># triø na à samyaggacchati svargamanena nàgaþ adharmaþ naø baø . pàparahite %<mitrono atràditiranàgàn>% çø 10, 12, 9, %<anàgàn apàpàn>% iti bhàø .

#<anàgata># triø na àgataþ . bhaviùyatkàlavçttau, heyaü duþkhamanàgatamiti pàø såø àgatabhinne ca %<anàgatàrtave>% tyamaraþ %<tàvadbhayasya bhetavyaü yàvadbhayamanàgatamiti>% hitoø %<anàgatàdiliïgena na syàdanumitistadeti>% bhàùàø .

#<anàgatavidhàtç># triø anàgatasya bhaviùyataþ aniùñasya vidhàtà pratividhànakartà . àgàmiduþkhasya liïgadvàrànumànena tannivàraõopàyànuùñhàtari %<anàgatavidhàtà ca pratyutpannamatistathà . dvàvetau sukhamedhete yadbhaviùyovina÷yatãti>% hitoø .

#<anàgatàbàdha># anàgataþ àbàdhaþ duþkham . bhàvidaihikàdiduþkhe . yadàcaraõena bhàviduþkhànutpàdastàdç÷à upàyàþ su÷rute dar÷ità yathà %<athàto'nàgatàbàdhapratiùedhanãyaü vyàkhyàsyàma>% tyupakramya . %<utthàyotthàya satataü svasthenàrogyamicchatà . dhãmatà yadanuùñheyaü tat sarvaü sampravakùyate .. tatràdau dantapavanaü dvàda÷àïgulamàyatam . kaniùñhikàpariõàhamçjvagrathitamavraõam . ayugmagranthi yaccàpi pratyagraü ÷astabhåmijam . avekùyartu¤ca doùa¤ca rasaü vãrya¤ca yojayet .. kapàyaü madhuraü tiktaü kañukaü pràtarutthitaþ . nimba÷ca tiktake ÷reùñhaþ, kaùàye khadirastayà .. madhåko madhure ÷reùñhaþ, kara¤jaþ kañuke tathà . kùaudravyoùatrivargàktaü satailaü saindhavena ca .. cårõena tejovatyà÷ca dantànnityaü vi÷odhayet, . ekaikaü gharùayeddantaü mçdunà kårcakena ca .. danta÷odhanacårõena dantamàüsànyabàdhayan .. taddaurgandhyopadehau tu ÷leùmàõaü càpakarùati . vai÷adyamannàbhiruciü maumanasyaü karoti ca .. na khàdedgalatàlvoùñhajihvàrogamamudbhave . athàsyapàke ÷vàse ca kàsahikkàvamãùu ca .. durbalo jãrõabhakta÷ca mårchàrto madapãóitaþ . ÷irorugàrtastçùitaþ ÷ràntaþ pànaklamànvitaþ .. arditã karõa÷ålã ca dantarogã ca mànavaþ, . jihvànirlekhanaü raupyaü sauvarõaü vàrkùameva ca .. tanmalàpaharaü ÷astaü mçdu ÷lakùõaü da÷àïgulam . mukhavairasyadaurgandhya÷ophajàóyaharaü sukham, .. dantadàróhyakaraü rucyaü snehagaõóåùadhàraõam . kùãravçkùakaùàyairvà kùãreõa ca vimi÷ritaiþ .. bhillodakakaùàyeõa tathaivàmalakasya và . prakùàlayenmukhaü netre khasthaþ ÷ãtodakena và .. nilãkàü mukha÷oùa¤ca pióakàü vyaïgameva ca . raktapittakçtàn rogàn sadya eva vinà÷ayet, .. mukhaü laghu nirãkùeta dçóhaü pa÷yati cakùuùà, . mataü sroto'¤janaü ÷reùñhaü vi÷uddhaü sindhusambhavam .. dàhakaõóåmalaghna¤ca dçùñikledarujàpaham, . akùõoråpàvaha¤caiva sahate màrutàtapau .. na netrarogà jàyante tasmàda¤janamàcaret . bhuktavàn ÷irasà snàtaþ ÷rànta÷chardanavàhanaiþ .. ràtrau jàgarita÷càpi nà¤jyàjjvarita eva ca, . karpårajàtikakkolalavaïgakañukàhvayaiþ .. sacårõapågaiþ sahitaü patraü tàmbålajaü ÷ubham . mukhavai÷adyasaugandhyakàntisauùñhavakàrakam .. hanudantasvaramalajihvendriyavi÷odhanam . praseka÷amanaü hçdyaü galàmayavinà÷anam . pathyaü suptotthite bhukte snàte vànte ca mànave . raktapittakùatakùãõatçùõàmårchàparãtinàm .. rukùadurvalamartyànàü na hitaü càsya÷oùiõàm, . ÷irogatàüstathà rogàn ÷iro'bhyaïgo'pakarùati .. ke÷ànàü màrdavaü dairghyaü bahutvaü snigdhakçùõatàm . karoti ÷irasastçptiüsutvakkamapi cànanam .. santarpaõaü cendriyàõàü ÷irasaþ pratipåraõam . madhåkaü kùãra÷uklà ca saralaü devadàru ca . kùçdrakaü pa¤canàmànaü samabhàgàni saüharet . teùàü kalkakaùàyàbhyàü cakratailaü vipàcayet .. sadaiva ÷ãtalaü jantormårdhni tailaü pradàpayet, . ke÷aprasàdhanã ke÷yà rajojantumalàpahà, .. hanumanyà÷iraþkarõa÷ålaghnaü karõapåraõam, . abhyaïgo màrdavakaraþ kaphavàtanirodhanaþ .. dhàtånàü puùñijanano mçjàvarõabalapradaþ, . sekaþ ÷ramaghno'nilanudbhagnasandhiprasàdhakaþ .. kùatàgnidagdhàbhihatavidhçùñànàü rujàpahaþ . jalasiktasya vardhante yathà måle'ïkuràstaroþ .. tathà dhàtu vivçddhirhi snehasiktasya jàyate . ÷iràmukhairomakåpairdhamanãbhi÷ca tarpayan .. ÷arãrabalamàdhatte yuktaþ sneho'vagàhane . tatra prakçtisàtmyartude÷adoùavikàravit .. tailaü ghçtaü và matimàn yu¤jyàdabhyaïgasekayoþ . kevalaü sàmadoùeùu na katha¤cana yojayet .. taruõajvaryajãrõã ca nàbhyaktavyau katha¤cana . tathàvirikto vànta÷ca niråóho ya÷ca mànavaþ .. pårbayoþ kçcchratà vyàdhyorasàdhyatvamathàpivà . ÷eùàõàü tadahaþ proktà agnimàndyàdayogadàþ .. santarpaõasamutthànàü rogàõàü naiva kàrayet, . ÷arãràyàsajananaü karma vyàyàmasaüj¤itam .. tat kçtvà tu sukhaü dehaü vimçdnãyàt samantataþ . ÷arãropacayaþ kàntirgàtràõàü suvibhaktatà .. dãptàgnitvamanàlasyaü sthiratvaü làghavaü mçjà . ÷ramakumapipàsoùõa÷ãtàdãnàü sahiùõutà .. àrogyaü càpi paramaü vyàyàmàdupajàyate . na càsti sadç÷aü tena ki¤cit sthaulyàpakarùaõam .. na ca vyàyàminaü martyamardayantyarayo bhayàt . nacaina sahasàkramya jarà samadhirohati .. sthirãbhavati màüsa¤ca vyàyàmàbhiratasya ca . vyàyàmakùuõõagàtrasya padbhyàsudvartitasya ca .. vyàdhayo nopasarpanti siühaü kùudramçgà iva . vayoråpaguõairhãnamapi kuryàt sudar÷anam .. vyàyàma kurvato nityaü viruddhamapi bhojanam . vidagdhamavidagdhaü và nirdoùaü paripacyate .. vyàyàmo hi sadàpathyobalinàü snigdhabhojinàm . sa ca ÷ãte vasante ca teùàü pathyatamaþ smçtaþ .. sarveùvçtuùvaharahaþ pumbhiràtmahitaipibhiþ . balasyàrdhena kartavyo vyàyàmo hantyato'nyathà .. hçdi sthànasthito vàyuryadà vaktraü prapadyate . vyàyàmaü kurvato jantostadbalàrdhasya lakùaõam .. vayobala÷arãràõi de÷akàlà÷anàni ca . samãkùya kuryàt vyàyàmamanyathà rogamàpnuyàt .. kùayastçùõàrucicchardiraktapittabhramaklamàþ . kàsa÷oùajvara÷vàsà ativyàyàmasambhavàþ .. raktapittã kç÷aþ ÷oùã ÷vàsakàsakùatàturaþ . bhuktavàn strãùu ca kùãõo bhramàrta÷ca vivarjayet>% .. udvartanaü vàtaharaü kaphamedovilàpanam . sthirãkaraõamaïgànàü tvakprasàdakaraü param .. ÷iràmukhaviviktatvaü tvaksthasyàgne÷ca tejanam . uddharùaõotsàdanàbhyàü jàyeyàtàmasaü÷ayam, .. utsàdanàdbhavet strãõàü vi÷eùàt kàntimadvapuþ . praharùasaubhàgyamçjàlàghavàdiguõànvitam, .. udgharùaõantu vij¤eyaü kaõóåkãñànilàpaham . årvoþ sa¤janayatyà÷u phenakaþ sthairyalàghave kaõóåkãñànilastambhamalarogàpaha÷ca saþ . tejanaü tvaggatasyàgneþ ÷iràmukhavirecanam .. uddharùaõantviùñikayà kaõóåkãñavinà÷anam . nidràdàha÷ramaharaü svedakaõóåtçùàpaham .. hçdyaü malaharaü ÷reùñhaü sarvendriyavi÷àghanam . tandràpàpopa÷amanaü tuùñidaü puüstvavardhanam, .. raktaprasàdanaü càpi snànamagne÷ca dãpanam . uùõena ÷irasaþ snànamahita¤cakùuùaþ sadà .. ÷ãtena ÷irasaþ snànaü cakùuùyamiti nirdi÷et . ÷leùmamàrutakope tu j¤àtvà vyàdhibalàbalam .. kàmamuùõaü ÷iraþsnànaü bhaiùarjyàrthaü samàcaret . ati÷ãtàmbu÷ãte ca ÷leùmamàrutakopanam .. atyuùõamuùõakàle ca pitta÷oõitavardhanam . taccàtisàrajvaritakarõa÷lànilàrtiùu .. àdhmànàrocakàjãrõabhuktavatsu ca garhitam, . saubhàgyadaü varõakaraü prãtyojobalavardhanam .. svedadaurgandhyavaivarõya÷ramaghnamanulepanam . snànaü yeùàü niùiddhantu teùàmapyanulepanam . rajoghnamatha caujasyaü saubhàgyakaramuttam, . sumano'mbararatnànàü dhàraõaü prãtivardhanam .. mukhàlepàddaóhaü cakùuþpãnagaõóaü tathànanam . avyaïgapióakaü kàntaü bhavatyambujasannibham, .. pakùmalaü vi÷adaü kàntamamalojjvalamaõóalam . netrama¤janasaüyogàdbhaveccàmalatàrakam, . ya÷asyaü svargyamàyuùyaü dhanadhànyavivardhanam . devatàtithivipràõàü påjanaü gotravardhanam, .. àhàraþ prãõanaþ sadyobalakçddehadhàrakaþ . àyustejaþsamutsàhasmçtyojo'gnivivardhanaþ, .. pàdaprakùàlanaü pàdamalaroga÷ramàpaham . cakùuþprasàdanaü vçùyaü rajoghnaü prãtivardhanam .. nidràkaro dehasukha÷cakùuùyaþ ÷ramasuptinut, . pàdatvaïmçdukàrã ca pàdàbhyaïgaþ sadà hitaþ .. pàdarogaharaü vçùyaü rajoghnaü prãtivardhanam, . sukhapracàramaujasyaü sadà pàdatradhàraõam .. anàrogyamanàyuùyaü cakùuùorupaghàtakçt . pàdàbhyàmanupànadbhyàü sadà caükramaõaü nçõàm, .. pàpopa÷amanaü ke÷anakharomàpamàrjanam . harùalàghavasaubhàgyakaramutsàhavardhanam .. vàõavàraü mçjàvarõatejobalavivardhanam, . pavitraü ke÷yamuùõãùaü vàtàtaparajo'paham .. varùànilarajogharmahimàdãnàü nivàraõam .. varõyaü cakùuùyamaujasyaü ÷aïkaraü chatradhàraõam .. ÷unaþ sarãsçpavyàlaviùàõibhyo bhayàpaham, . ÷ramaskhalanadoùaghnaü sthavire ca pra÷asyate .. satvotsàhabalasthairyadhairyavãrya vivardhanam . avaùñambhakara¤càpi bhayaghnaü daõóadhàraõam, .. àsthà varõakaphasthaulyasaukumàryakarã sukhà, . adhvà varõakaphasthaulyasaukumàryavinà÷anaþ, . atyadhvà viparãto'smàjjaràdaurbalyakçcca saþ .. yattu caükramaõaü nàtidehapãóàkaraü bhavet, . tadàyurbalameghàgnipradamindriyabodhanam .. ÷ramànilaharaü vçùyaü puùñinidràdhçtipradam . susvaü ÷ayyàsanaü duþkhaü viparãtaguõaü matam, .. vyàlavyajanamaujasyaü makùikàdãnapohati . ÷oùadàha÷ramasvedamårchàghno vyajanànilaþ, .. protinidràkaraü vçùyaü kaphavàta÷ramàpaham . saüvàhanaü màüsaraktatvakprasàdakaraü kham, . pravàtaü rokùyavaivarõyastambhakçddàhapaktinut . svedamårchàpipàsàghnamapravàtamato'nyathà, .. sukhaü vàtaü praseveta grãùme÷aradi mànavaþ . nivàtaü hyàyuùe sevyamàrogyàya ca sarvadà, . àtapaþ pittatçùõàgnisvedamårchàbhramàsrakçt, . dàhavaivarõyakàrã ca chàyà caitànapohati, . agnirvàtakaphastambha÷ãtavepathunà÷anaþ . àmàbhiùyandajaraõo raktapittapradåùaõaþ, . puùñivarõabalotsàhamagnidãptimatantritàm . karoti dhàtusàmya¤ca nidràkàle niùevità, .
     tatràdita eva nãcanakharomõà ÷ucinà ÷uklavàsasà laghåùõãùacchatropànatkena daõóapàõinà kàle hitamitamadhurapårbàbhibhàùiõà bandhubhåtena bhåtànàntu, guruvçddhànumatena susahàyenànanyamanasà khalåpacaritavyaü, tadapi na ràtrau na ke÷àsthikaõñakà÷matuùabhasmotkarakapàlàïgàràmedhyasthànabalibhåmiùu, na viùamendrakãlacatuùpatha÷vabhràõàmupariùñàt, . na ràjadviùñaparudhapai÷unyànçtàni vadet na devabràhmaõapitçparivàdàü÷ca . na narendradviùñonmattapatitakùudranãcàcàrànupàsãta . vçkùaparvataprapàtaviùamavalmãkaduùñavàjiku¤jaràdyadhirohaõàni pariharet pårõanadãsamudràviditapalvala÷vabhrakåpàvataraõàni, bhinna÷ånyàgàra÷ma÷ànavijanàraõyavàsàgnisaübhramavyàlabhujaïga--kãñasevàgràmàghàtakalaha÷astrasannipàtàgnisaübhramavyàlasarãsçpa÷çïgisannirkaùàü÷ca .. nàgnigogurubràhmaõapreïkhàdampatyantareõàbhiyàyàt . na ÷avamanuyàyàt . devagobràhmaõacaityadhvajarogipatitapàpakàriõà¤ca chàyàü nàkramet . nàstaü gacchantamudyantaü vàdityaü vãkùeta . gàndhayantãü para÷asyaü và carantãü parasmai na kasmaicidàcakùãta, na colkàpàtendradhanåüùi . nàgniü mukhenopadhamet . nàpo bhåmiü và pàõipàdenàbhihanyàt .. na vegàn ghàrayet . na vahirvergàn gràmanagaradevatàyatana÷ma÷àna catuùpathasalilà÷ayapathisannikçùñànutsçjannaprakà÷aü na vàyvagnisalilasomàrkagogurupratimukham .. na bhåmiü vilikhet . nàsaüvçtamukhaþ sadasi jçmbhodgàra÷vàsakùavathanutsçjet . na paryastikàvaùñambhapàdaprasàraõàni gurusannidhau kuryàt . na bàlakarõanàsàsrotoda÷anavivaràõyabhikuùõãyàt . na vãjayet ke÷amukhanakharavastragàtràõi . na gàtranakhavaktravàditraü kuryàt . na kàùñhaloùñatçõàdãnabhihanyàdbhindyàdvà . na prativàtàtapaüseveta . na bhuktamàtro'gnimupàsãta, notkañukastiùñhet . nàlpakàùñhàsanamadhyàsãta . na grovàü viùamaü ùàrayet . na viùamakàyaþ kriyàü bhajet bhu¤jãta và . na pratatamãkùeta vi÷eùàjjyotirbhàskarasåkùmacalabhràntàni . na bhàraü ÷irasà vahet . na svapnajàgaraõa÷ayanàsanacaïkamaõayànavàhanapradhànavanalaïghanaplavanaprata raõahàsyabhàùyavyavàyavyàyàmàdãnucitànapyatiseveta .. u citàdapyahitàt krama÷o viramet hitamanucitamapyàseveta krama÷o na caikàntataþ pàdahãnàt .. nàvàk÷iràþ ÷ayãta . na bhinnapàtre nà¤jalipuñenàpaþ pibet . kàle hitamitasnigdhamadhurapràyamàhàraü vaidyapratyavekùitama÷nãyàt . gràmagaõagaõikàpaõika÷atru÷añhapatitabhojanàni pariharet ÷eùàõyapi càniùñaråparasagandhaspar÷a÷abdamànasànyanyànyevaüguõànyapi và saübhåya dattàni tànyapi makùikàbàlopahatàni, . nàprakùàlitapàõipàdo bhu¤jãta måtroccàrapãóito na sagdhyayornàpà÷rito nàtãtakàlaü hãnamatimàtra¤ceti na bhu¤jãtoddhçtasneham .. nodake pa÷yedàtmànaü, na nagnaþ pravi÷ejjalam . na naktaü dadhi bhu¤jãta na vàpyaghçta÷arkaram .. nàmudgayåùaü nàkùaudraü noùõairnàmalakairvinà . anyathà kçùñhavãsarpàdiü janayet . dyåtamadyàtisevàpratibhåsàkùitvasamàhvànagoùñhãvàditràõi na seveta . sraja¤chatropànahau kanakamatãtavàsàüsi na cànyairdhçtàni dhàrayet . bràhmaõamagniü gà¤ca nocchiùñaþ spç÷et .. bhavanti càtra .. sukhamàtraü samàsena sadvçttasyaitadãritam . àrogyamàyurartho và nàsadbhiþ pràpyate nçbhiþ .. yasmin yasminnçtau ye ye doùàþ kupyanti dehinàm . teùu teùu pradàtavyà rasàste te vijànatà .. varùàsu na pibettoyaü pibeccharadi màtrayà . varùàsu caturo màsànmàtràvadudakaü pibet .. uùõaü haime vasante ca kàmaü grãùme tu ÷ãtalam . hemante ca vasante ca sãdhvariùñau pibennaraþ .. ÷çta÷ãtaü pibet grãùme pràvçñkàle rasaü pibet . yåùaü yarùati tasyànte prapibecchãtalaü jalam .. svasya evamato'nyastu doùàhàramatànugaþ . snehaü saindhavacårõena pippalãbhi÷ca saüyutam .. pibedagnivivçddhyarthaü na ca vegànvidhàrayet . agnidãptikaraü néõàü rogàõàü ÷amanaü prati .. pràvçñ÷aradvasanteùu samyak snehàdimàcaret . kaphe pracchardanaü, pitte vireko, vastirãraõe .. ÷asyate triùvapi sadà vyàyàmo doùanà÷anaþ . bhuktaü viruddhamapyannaü vyàyàmànna prakupyati .. utsargamaithunàhàra÷odhane syàttu tanmanàþ . necchedrogabhayàtpràj¤aþ pãóàü và kàyamànasãm .. atistrãsaüprayogàcca rakùedàtmànamàtmavàn . ÷ålakàsajvara÷vàsakàr÷yapàõóvàmayakùayàþ .. ativyavàyàjjàyante rogà÷càkùepakàdayaþ . àyuùmanto mandajarà vapurvarõabalànvitàþ .. sthiropacitamàüsà÷ca bhavanti strãùu saüyatàþ . tribhistribhirahobhirhi samãyàt pramadàü naraþ .. sarveùvçtuùu dharmeùu pakùàtpakùàd vrajet budhaþ . rajasvalàmakàmà¤ca malinàmapriyàü tathà .. varõavçddhàü vayovçddhàü tathà vyàdhiprapãóitàm . hãnàïgãü garbhiõãü dveùyàü yonidoùasaganvitàm .. sagotràü gurupatnã¤ca tathà pravajitàmapi . sagdhyàparvasvagamyà¤ca nopeyàt pramadàü naraþ .. gosarge càrdharàtre ca tathàmadhyandineùu ca . lajjàsamàvahe de÷e vivçte'÷uddha eva ca .. kùudhito vyàdhita÷caiva kùubdhacitta÷ca mànavaþ . vàtaviõmåtravegã ca pipàsuratidurbalaþ .. tiryagyonàvayonau ca pràpta÷ukravidhàraõam . duùñayonau visargantu balavànapi varjayet .. retasa÷càtimàtrantu mårdhvàvaraõameva ca . sthitàvuttàna÷ayane vi÷eùeõaiva garhitam .. krãóàyàmapi medhàvã hitàrthã parivarjayet . rajasvalàü pràptavato narasyàniyatàtmanaþ .. dçùñyàyustejasàü hàniradharma÷ca tato bhavet . liïginãü gurupatnã¤ca sagotràmatha parvasu .. vçddhà¤ca sandhyayo÷càpi gacchato jãvitakùayaþ . garbhiõyàü garbhapãóà syàdvyàdhitàyàü balakùayaþ .. hãnàïgãü malinàü dveùyàü kàmaü bandhyàmasaüvçte . de÷e'÷uddhe ca ÷ukrasya manasa÷ca kùayo bhavet .. kùudhitaþ kùubdhacitta÷ca madhyàhne tçùito'balaþ . sthitasya hàniü ÷ukrasya vàyoþ kopa¤ca vindati .. atiprasaïgàdbhavati ÷opaþ ÷ukrakùayàvahaþ . vyàdhitasya rujà plãhà mçtyurmåcchà ca jàyate . pratyåùasyardharàtre ca vàtapitte prakupyataþ .. tiryagyonàvayonau ca duùñayonau tathaiva ca . upadaü÷astathà vàyoþ kopaþ ÷ukrasya ca kùayaþ .. uccàrite måtrite ca retasa÷ca vidhàraõe . uttàne ca bhavecchãghraü ÷ukrà÷maryàstu sambhavaþ .. sarvaü pariharettasmàdetallokadvaye hitam . ÷ukraü copasthitaü mohànna sandhàryaü katha¤cana .. vayoråpaguõopetàü tulya÷ãlàü guõànvitàm . abhikàmo'bhikàmàntu hçùño hçùñàmalaükçtàm .. seveta pramadàü yuktyà vàjãkaraõavçühitaþ . bhakùyàþ sa÷arkaràþ kùãraü sasitaü, rasa eva ca .. snànaü savyajanaü svapno vyavàyànte hitàni tu iti . eteùàmanyathàcaraõe yathàyathaü duþsrànyutpadyante .

#<anàgatàrtavà># strã strãpuùpavikà÷anam àrtavam na àgatamàrtavaü yasyàþ . strãdharma÷ånyàyàü nagnikàyàü kanyàyàm .

#<anàgandhiva># triø na àgandhitaþ àghràtaþ . anàghràte, %<sarvadoùànàgandhitaü prativacanamàheti>% vçø uø bhàø .

@<[Page 157b]>@
#<anàgama># puø nàsti àgamaþ svatvahetuþ krayàdiryatra . svatvahetukrayàdi÷ånye %<anàgamaü tu yo bhuïkte bahånyabda÷atànyapãti>% smçtiþ adhikamàgama÷abde vakùyate .

#<anàgas># triø nàsti àgo'paràdhaþ pàpaü và yasya . aparàdha÷ånye pàpa÷ånye ca %<àrtatràõàya vaþ ÷astraü na prahartumanàgasãti>% ÷akuø . %<anàgame ÷aüsati bàlacàpalamiti>% naiùaø . anàgasaþ tamaditiþ kçõotu çø 4, 39, 3, %<anàgasaü pàparahitamiti>% bhàø . %<tavànàgaso aditaye syàma>% çø 1, 24, 25, %<anàgasaþ aparàdharahitàþ syàmeti>% bhàø .

#<anàcàra># puø aprà÷astye'bhàve và naø taø . kadàcàre, àcàràbhàve ca . %<sarvade÷eùvanàcàraþ pathi tàmbålacarvaõamiti>% smçtiþ . anàcàrodvividhaþ vihitasyànuùñhànàbhàvaþ niùiddhasyàcaraõa¤ca . tatra àcàra÷abde vakùyamàõà bhàvàbhàvaråpàþ ÷àstre kartavyatayà ye vihitàsteùàmananuùñhànam anàcàraþ . niùiddha÷abde vakùyamàõàni varjanãyatayà ÷àstre yàni uktàni teùàmanuùñhànamapyanàcàraþ . tatràyaü vi÷eùaþ yatra de÷e parabhparàprasiddhaþ yo'nàcàraþ sa, alpadoùàdhàyakaþ yathoktaü màdhavãye baudhàyanena %<pa¤cadhà vipratipattirdakùiõata urõàvikrayo, anupanãtena bhàryayà ca saha bhojanam, paryuùitabhojanam, màtulapitçùvasçduhitçpariõayanam, tathottarataþ sãdhupànamubhayatodadbhirvyavahàra>% ityàdikamabhidhàya %<itara itarasmin kurvan duùyati de÷apràmàõyàditi>% . %<itarodàkùiõàtya itarasmin uttarade÷e màtulasutàdisambandhaü kurvan duùyati na svade÷e, tathà itara udãcya itarasmin dakùiõe de÷e sãdhupànàdikaü kurvan duùyati na svade÷e kutaþ de÷apràmàõyàt de÷anibandhanatvàdàcàrapramàõyasyeti>% màdhavaþ . devalaþ %<yasmin de÷e ga àvàraþ nyàyadçùñaþ sukalpitaþ . sa tasminneva kartavyo na tu de÷àntare smçtaþ iti . yasmin de÷e pure gràme trividhe nagare'pi và . yo yatra vihito dharmastaü dharmaü na vicàlayediti>% . %<de÷ànu÷iùñaü kuladharmamagryaü svajàtidharmaü na hi saütyajecceti>% smçtyantaraü vçhaspatirapi paramparàsiddhànànàcàràn de÷avi÷eùeùvàha sma . %<uduhyate dàkùiõàtyairmàtulasya sutà dvijaiþ . matsyàdà÷ca naràþ pårbe vyabhicàraratàþ striyaþ . uttare madyapà÷caiva spç÷yà néõàü rajasvalà iti>% evamanyepyanàcàrà de÷abhede paramparàgatàþ tattatspçtiùåktà vedyàþ . baø . àcàrahãne triø .

#<anàj¤àta># triø na àj¤àtaþ . samyagj¤ànàviùayãbhåte %<àj¤àtaü yadànàj¤àtaü yaj¤asya kriyate mitha>% iti yajuø .

#<anàtapa># puø à + tapa--ac naø taø . àtapasya rodrasyàbhàve, chàyàyàü ca . anàtapavi÷oùitamiti vaidyakam chàyà÷uùkamiti tadarthaþ . baø . àtapa÷ånye triø .

#<anàtura># triø na àturaþ . àturabhinne svasthe aroge ca %<yaddevàþ ÷arma ÷araõaü yadbhadraü yadanàturamiti>% çø 8, 47, 10, %<bheje dharmamanàtura>% iti raghuþ .

#<anàtmaka># triø nàsti àtmà sthiraþ yatra kap . kùiõika vij¤ànamate, sthiràtma÷ånye jagati ca . nairàtmyavàde hi cetayità sthira àtmà na svãkriyate kintu kùaõikavij¤ànenaiva sarvavyavahàrasiddhirityataþ paràbhimatàtma÷ånyatvam jagataþ . vistaraþ kùastiktavij¤àna÷abde dç÷yaþ .

#<anàtmaj¤a># triø àtmànaü yathàkharåpaü na jànàti j¤à--ka jataø saø . àtmasvaråpànabhij¤e àtmaceùñitànabhij¤e khaparavivecanà÷ånthe ca .

#<anàtman># puø na àtmà aprà÷astye bhedàrthe ca naø taø . %<apràptaþ pràpyate yo'yamatyantaü tyajyate'thavà . jànãyàttamanàtmànaü buddhyanta vapuràdikam>% itthevaü pratipàdite àtmabhinne apakçùñàtmani dehàdau anàtmani dehàdau àtmeti bà buddhiþ sà'vidyeti veø praø . %<devà÷ca asurà÷ca ubhayaevànàtmàna>% iti ÷rutiþ %<anàtmanyàtmabuddhiryà sà'vidyà parikãrtiteti>% purà .

#<anàtmavat># triø àtmà'bdhaþkaraõaü va÷yatvenàstyasya matup masya vaþ naø taø . ajitendriye . %<anàtmavantaþpa÷uvadbhu¤jate ye 'pramàõata>% iti su÷rutam .

#<anàtmya># naø àtmana idaü àtman + yat àtmyam ÷arãraü naø baø . a÷arãre etasminnadç÷ye'nàtmye'nirukte iti taiø bràø %<anàtmye a÷arãre>% iti bhàø .

#<anàtha># triø nàsti nàthaþ prabhurasya . prabhuhãne %<kiü bhràtà sadyadanàthamiti>% çø 10, 10, 11, . vilapantamanàthavaditi bhàraø .

#<anàdara># puø àduraþ goravahetukà sammànanà virodhe naø taø . parimave, tiraskàre, avaj¤àyàm ca teùàmàdaravirodhiptvyàttathàta . %<guõepu ràgo vyasaneùvanàdaraþ>% nãtiø . baø . àdara÷ånye triø .

@<[Page 158b]>@
#<anàdi># puø àdiþ kàraõam pårbakàlo và sa nàsti ya sya parame÷vare . nàsti àdiþ pràthamikoyasmàt 5 baø . hiraõyagarbhe puø tasya ca %<hiraõyagarbhaþ samavartatàgre>% iti ÷rutau sçùñeþ pragutpattyuktestathàtvam . àdi÷ånye triø . %<jagadàdiranàdistvamiti>% kumàø . %<anàdinidhanaü brahma ÷abdatattvaü pracakùate>% iti hariþ . %<anàdinidhanà devã vàgutsçùñà svayambhuveti>% puràø . %<anàdibhårbhuva iti>% viùõu saø . %<anàditvàt nirguõatvàditi>% gãtà .

#<anàdimat># àdimat kàryaü tadbhinnaþ . kàryabhinne .

#<anàdiùña># triø na àdiùñaþ vi÷eùaråpeõa upadiùñaþ . vi÷eùaråpeõàkathite %<asya pàpasya, idaü pràya÷citta>% mityàdiråpeõa vi÷eùato'nirdiùñe pràya÷citte %<upapàtakayuktànàmanàdiùñeùu caiva hi . prakà÷e ca rahasye ca>% iti vi÷vàmitraþ .

#<anàdçta># naø àdçtam àdaraþ bhàve kta abhàvàrthe naø taø . àdaràmàve avaj¤àyàm . karmaõi kta naø taø . àdçtabhinne avaj¤àte tiraskçte ca triø .

#<anàdeya># naø na àdeyaþ . smçtyàdiùu niùiddhatayà àdànànarhe vastuni %<anàdeyasya càdànàdàdeyasya ca varjanàditi>% manuþ . apratigràhye ca apratigràhyadravyàõi ca apratigràhya÷abde vakùyante .

#<anàde÷a># puø na àde÷aþ abhàve naø taø . upade÷àbhàve . %<mantrànàde÷e gàyatrãti>% smçtiþ .

#<anàdya># triø na àdyaü bhakùyam . abhakùye smçtiniùiddhatayà bhakùaõànarhe . %<eùo'nàdyàdanasyokto vratànàü vividhovidhiriti>% %<j¤ànàj¤ànakçtaü kçtsnaü ÷çõutànàdyabhakùaõe>% iti ca manuþ . anàdyàni ca abhakùya÷abde dar÷ayiùyante . àdya÷åtye anàdau triø .

#<anàdhàra># triø nàsti àvàro yasya . à÷raya÷ånye %<ayatra nityadravyebhya à÷ritatvamiheùyate>% (bhàùà0) ukteþ nyàyamate nityadravyamàtre, à÷raya÷ånyatvàcca yuktamanàdhàratvam %<amba ràntadhçte>% rityàdi ÷àø såtreõa ambaraparyàntàmàü sarveùàmàdhàratvamã÷varasyeti nàmbaràdau anàvàratvaü kintu brahmaõa eveti vedàntinaþ .

#<anàdhçù># triø à + dhçùa--kta naø taø . anabhibhåta àdharùaõarahite %<revatãranàdhçùaþ siùàsava>% iti õarvaø 6, 2, 2 .

#<anàdhçùña># triø na àdhçùñaþ paràbhåtaþ . aparibhåte %<mahã na àyasyanàdhçùña>% iti çø 7, 15, 14, . vàryamanàdhçùñaü rakùakhinà, çø 8, 22, 18 .

@<[Page 159a]>@
#<anàdhçùya># triø à + dhçùa--karmaõi kyap na àdhçùyaþ naø taø . anabhibhavanãye %<anàdhçùyaü vçùabhaü tumramindramiti>% çø 4, 18, 10, %<tava devairanàdhçùyamiti>% ràmàø .

#<anànuda># triø anudadàti anu + dà--ka naø taø pçø dãrghaþ . samànadàtç÷ånye atulyadàtari . %<anànudo vçùabhododhata>% iti çø 2, 21, 4, %<pramåtadhanadànena anyaþ samàno dàtà nàstãti>% bhàø .

#<anàpi># triø àpyate àpa--karmaõi in àpiràpto bandhu÷ca naø baø . àpta÷ånye . %<anàpiraj¤à asajàtyàmatiriti>% çø 10, 39, 6, %<anàpirabandhuriti>% bhàø %<amràtçvyo anà tvamanàpirindra>% iti çø 8, 21, 13 .

#<anàpta># triø àpto bandhuþ yathàrthaj¤ànavàn, pràpta÷ca, naø taø . bandhubhinne, apràpte, yasyànàptaþ såryasyeva çø 1, 100, 2, %<anàptaþ parairapràptaþ>% iti bhàø . yathàrthani÷cayavadbhinne %<yugyasthàþ pràjake'nàpte sarve daõóyàþ ÷ataü ÷atamiti>% manuþ .

#<anàbhayin># triø àbibheti à + bhã--uõàø ini naø taø . samyagbhãtabhinne . %<anàbhayinnarimà te>% çø 8, 2, 1, .

#<anàbhå># triø àbhimukhyena bhavati àbhåþ stotà naø taø . stotçbhinne àbhimukhyàpràpte ca . %<indraþ÷nathayannanàbhuva>% iti çø 1, 51, 9, .

#<anàman># naø ananamanaþ anaü jãvanam amayati rujati ama-- kanin . ar÷oroge . nàsti nàmàsya nàma÷ånye malamàse puø tasya vaidikakarmànarhatayà'nàmatvàttattvam . nàma÷ånye triø anàmikàyàmapi puø ÷abdaratnàø . svàrthe kan . tatràrthe .

#<anàmaya># puø ama--gha¤ àmaü tàpaü yàtyanena yà--ka àmayo rogaþ naø taø . rogàbhàve àrogye . %<bràhmaõaü ku÷alaü pçcchet kùàtrabandhumanàmayamiti>% manuþ . naø 5 baø . vàhyàbhyantarapãóànivàrake viùõau puø %<puõyakãrtiranàmaya>% iti viùõu saø . roga÷ånye triø . %<janmabandhavinirmuktàþ padaü gacchantyanàmayamiti>% gãtà .

#<anàmayitna,># ama--õic--bàø itnuc naø taø . vyathakabhinne %<hastàbhyàmanàmayitnubhyàmiti>% çø 10, 137, 7, .

#<anàmà># strã brahmaõaþ ÷ira÷chedanasàdhanatayà grahaõàyogyatvàt nàsti nàma grahaõayogyaü yasyàþ, nàsti aïguùñhatarjanyàdivat vi÷eùanàmàsya và manantatvàt óàp . svanàmaprasiddhàyàü madhyamàkaniùñhayoþ madhyagàyàmaïgulyàm . svàrthe kan . anàmikàpyatra . tayà hi ÷ivena brahma÷iracchinnamiti puràõe prasiddhvam tena tasyà apavitrajàtãyatà ataeva tasyàþ pavitrãkaraõàrthaü yaj¤àdau pavitranàmakaku÷adhàraõaü tatra kriyate . %<anàmikàdhçtà darbhà hyekànàmikayàpi và, dvàbhyàmanàmikàbhyàü tu dhàrye darbhapavitrake>% iti chandoø paø .

#<anàmçõa># triø àmçõàti hinasti à + mçõa--ka naø baø . hiüsakarahite . anàmçõaþ kuvidàdasya çø 1, 331, .

#<anàyatta># triø na àyattaþ . ava÷e anadhãne . %<etàvajjanmasàkalyaü yadanàyattavçttiteti>% hitoø .

#<anàyana># naø na àyanaü càlanam yatra . ekànte hemaø ekàntànàyanamityekaü nàmeti kecit .

#<anàyàsa># puø à--yasa gha¤ alpàrthe naø taø . prayatnàbhàve, alpaprayàse, akle÷e ca . %<÷arãraü pãóyate yena ÷ubhenàpya÷ubhena và . atyantaü tanna kurvãta anàyàsaþ sa ucyate>% atriø . baø . prayatna÷ånye triø . %<mamàpye'kasminnanàyàse karmaõi sahàyena bhavatà bhavitavyamiti>% ÷akuø .

#<anàyàsakçta># naø anàyàsena alpaprayatnena kçtaü naø taø . alpàyàsena sàdhye phàõñe kvàthe .

#<anàyuùya># naø àyuùe hitam àyus + yat naø taø . àyurahitakare atibhojanàdau . %<anàrogyamanàyuùyamasvargya¤càtibhojanam>% iti %<nahãdç÷amanàyuùyaü loke ki¤cana vidyate yàdç÷aü puruùasyaiva paradàropasevanamiti>% ca manuþ . %<tatra prathamadivase çtumatyàü maithunagamanamanàyuùyaü puüsàmiti>% su÷rutam evamanyànyapi bahåni anàyuùyàõi tatra sthàne sthàne dar÷itàni . tata eva tàni bodhyàni .

#<anàrata># naø à + rama--kta àrataü viratiþ atyantàbhàve naø taø . santate, aviràme avicchede ca . %<anàrataü tena padeùu lambhità>% iti bhàraø . baø . tadvati triø .

#<anàrabhya># avyaø à + rabha--lyap na àrabhya . ki¤cidanadhikçtyetyarthe . %<anàrabhyàdhãtatvàditi>% mãmàüsà . na àrabhyaþ naø taø . àrabhyabhinne triø . anàrabhyatvàditi kàø 1, 8, 3, %<naivàyamàrambhaõã'rtha>% iti vyàkhyà . %<anàrabhyatvàcceti>% iti kàtyàø 20, 8, 29, . %<tasmàdanàrabhyo'yamartha>% iti vyàkhyà .

#<anàrabhyàdhãta># triø na àrabhya ki¤cit adhãtaþ . ki¤cidanadhikçtya adhãte, yeùàü mantràõàü karmavi÷eùe viniyogo noktasteùàü mantràõàmanàràbhyàdhãtatvàt brahmayaj¤e eva viniyoga iti mãmàüsàyàü sthirãkçtam . %<sàmànyena tu viniyogo yadyapi brahmayaj¤avi÷eùa>% iti çø bhàø màdhavaþ .

@<[Page 160a]>@
#<anàrambhaþ># puø na àrambhaþ amàvàrthe naø taø . àrambhàbhàve anuùñhànàbhàve . %<na karmaõàsanàrambhànnaiùkarmyaü puruùo'÷nute iti>% gãtà .

#<anàrogya># naø na àrogyam . àrogyàbhàve . nàsti àrogyaü yasmàt 5 baø . àrogyàsàdhane %<anàrogyamanàyuùyamasvargyaü càtibhojanamiti>% manuþ .

#<anàrjava># puø çjorbhàva àrjavaü saralatà svàcchandyaü và naø 7 baø . roge . abhàvàrthe avyayãø . çjutvàbhàve avyaø . 6 baø . kuñile triø .

#<anàrtava># triø çturasya pràptaþ çtu + aõ naø taø . svakàla råpe--çtau--anutpanne kumumàdau . çtoþ strãkusumasyedam vikà÷anam àrtavaü tannàsti yasyàþ . adçùñarajaskàyàü striyàü strã .

#<anàrya># puø na àryaþ naø taø . àryabhinne asaccarite . %<anàrya iti màmàryà iti>% ràmàø . naø 7 baø . àryànà÷naye de÷e .

#<anàryaka># naø . na àryo yatra de÷e tatra àryàvartàdibhinne dvãpàntaràdau bhavaþ anàrya + kan . agarukàùñhe .

#<anàryaja># naø . anàrye de÷e jàyate jana--óa . anàryade÷ajàte agarukàùñhe . tadde÷ajàtamàtre triø .

#<anàryatikta># puø anàryapriyastiktaþ ÷àkaø taø . (ciràtà) iti khyàte bhånimbe vçkùe .

#<anàrùa># triø çùijuùñatvàdçùirvedastatroktaþ àrùaþ naø taø . avaidike vedàprayukte . %<saübuddhau ÷àkalyasyetàvanàrùe>% iti pàø . %<anàrùe avaidike>% iti siø kauø . çùiõà dçùñam aõ àrùam naø taø . çùiõà'dçùñe . %<aõi¤oranàrùayorguråpottamayoriti>% pàø . %<anàrùayo kiü? và÷iùñhãti>% siø kauø .

#<anàloci(ói)ta># triø na àloci (ói) taþ . avivecite . %<anàlocitakàryasya vàgjàlaü vàgmino vçtheti>% màghaþ anirlociteti và pàñhaþ .

#<anàvila># triø na àvilaþ . prasanne svacche kàluùyarahite .

#<anàviddha># triø na àviddhaþ . avàdhite . %<anàviddhayà tanvà tvàjaya>% çø 6, 75, 1 .

#<anàvçtta># triø na àvçttaþ abhyastaþ . apunargate prathamagate ca . %<malamàse'pyanàvçttàü tãrthayàtràü vivarjayediti>% smçtiþ .

#<anàvçtti># strã na àvçttiþ punargamanam . abhyàsàbhàve, àgamanàbhàve ca %<anàvçttiþ ÷abdàditi>% ÷àø såø . %<tatra pràptavivekasyànàvçttãti>% sàüø såø . baø . tadvati triø .

#<anàvçùñi># strã à + vçùa--ktin abhàvàrthe naø taø . %<ativçùñiranàvçùñiþ ÷alabhàmåùikàþ svagàþ . pratyàsannà÷ca ràjànaþ ùaóete ãtayaþ smçtà>% ityukte ãtibhede %<dvàda÷avàrùikyàmanàvçùñyàmiti>% hitoø .

#<anà÷aka># puø à samyak yatheccham à÷aþ a÷anam à + a÷a gha¤ naø baø kap na÷yati na÷a--õvul naø taø và . yathecchabhoga÷ånye, ana÷vare ca %<tametaü bràhmaõà vividivanti vedànuvacanena yaj¤ena tapasà'nà÷akeneti>% ÷rutiþ . phalakàmanà÷ånyatvena, bhogàya phalàjanakatvàt tàdç÷akarmaõa÷ca bhogena kùayàbhàvàcca tathàtvam .

#<anà÷akàyana># na na÷yati anà÷aka àtmà tasyàyanaü pràptyupàyaþ . àtmaj¤ànasàdhane brahmacaryabhede, %<atha yadanà÷akàyanamityàcakùate brahmacaryameva tadeùa hyàtmà na na÷yati yaü brahmacaryeõànuvindate>% iti chàø uø .

#<anà÷asta># triø à + ÷antu stutau--kta naø taø . astute . %<anà÷asta ivàsmasi>% çø 1, 29, 1, .

#<anà÷in># triø na na÷yati na÷a--õini, karmaphalama÷nute a÷a--õini và naø taø . ana÷vare àtmani, ã÷vare ca, %<anà÷ino'prameyasyeti>% gãtà %<anyo'na÷nannabhicàka÷ãti>% ÷ruterã÷varasya phalabhoktçtvàbhàvàttathàtvam . nà÷arahite triø %<na÷yato vinipàtenàvinipàte tvanà÷inau>% manuþ .

#<anà÷u># triø na÷a--uõ--a÷a--vyàptau karmaõi uõ và naø taø . vinà÷arahite, avyàpne ca . %<dhanvan vidye anà÷ava>% iti çø 1, 135, 9, anà÷avaþ vinà÷arahitàþ avyàptà và iti bhàø . na à÷uþ ÷ãghraþ naø taø . kùiprabhinne . avipre cidvayodaùadanà÷uneti çø 6, 45, 2, %<anà÷unà akùipragamaneneti>% bhàø .

#<anà÷ramin># puø na à÷ramã naø taø . gçhasthàdyà÷rama÷ånye %<anà÷ramã na tiùñhettu kùaõamekamapi dvija>% iti smçtiþ .

#<anà÷raya># triø nàsti à÷rayo yasya . àlambanarahite .

#<anà÷vas># triø a÷a--bhojane kvasu niø . goga÷ånye upeyinanà÷vànanåcàna÷ceti pàø %<dhçtajayadhçteranà÷uùa>% iti bhàraviþ .

#<anà÷vàsa># puø abhàvàrthe naø taø . àsthàbhàve vi÷vàsàbhàve %<pratyakùapårbakatvàdanumànasya sarvatrànà÷vàsaprasaïgàditi>% vçø uø bhàø .

@<[Page 161a]>@
#<anàs># triø àsyate niràsyate ùñhãvanamanena à + asa--kùepe karaõe kvip àþ mukhaü nàsti tat sàdhanatvenàsya . àsyavyàpàra÷abdarahite . %<anàsodasyåüramçõa>% iti çø 5, 29, 10, %<anàsaþ àsyarahitàni tadvyàpàra÷ånyànãti>% bhàø .

#<anàsika># triø nàsti nàsikà'sya . bhagnanàsike vikçta nàsike ca .

#<anàsthà># strã à + sthà--aï àsthà àdaraþ abhàvàrthe naø taø . anàdare . %<strã pumànityanàsthaiùà vçttaü hi mahitaü satàmiti>% kumàø %<anàsthayà sånakaraprasàriõãmiti>% naiùaø . naø baø . àdararahite triø .

#<anàsthàna># triø àsthãyate'smin à + sthà--àdhàre lyuñ àsthànobhåprade÷aþ naø taø . àsthànàyogye jalàdau . %<anàrambhaõe tadavãrayethàmanàsthàne>% iti çø 1, 116, 5 . àsthànaü sabhà . tacchånye ca .

#<anàsràva># à + sru--vede gha¤ naø baø . kle÷arahite . loke tu ap anàsrava iti . teùàmasi tvamuttamamanàsràvamarogaõamiti athaø 2, 3, 2 .

#<anàha># puø naha--gha¤ naø taø . malàdibandhàbhàvopalakùitegrahaõãroge .

#<anàhata># naø à--hana--bhàve kta àhataü chedo bhogo và naø baø . chedabhogàdirahite navãne vastre . tantra÷àstre prasiddhe hçdayasthite suùumõàmadhyasthe dvàda÷adalapadme ÷abdo brahmamayaþ, ÷abdo'nàhato yatra dç÷yate anàhatàkhyaü tat padmaü munibhiþ parikãrtitamityuktalakùaõe . nàbhisthaü maõipåraü cakraü varõayitvà %<tadårdhve'nàhataü padmamudyadàdityasannibham . kàdiñhàntàkùarairarkapatrai÷ca samadhiùñhitam . tanmadhye vàõaliïgantu såryàyutasamaprabham . ànandasadanaü tattu puruùàdhiùñhitaü paramiti>% tantrasàre uktam . asmin pakùe ca àhatamàghàtaþ kaõñhatàlvàdyabhighàtaþ tannàsti sàdhanatvenàsya tàdç÷aþ ÷abdaþ asyàsti ar÷a àditvàt ac . anàhata÷abdena ca parà, pa÷yantã, madhyamà, vaikharãtiprasidvànàü vàgvçttãnàü madhye madhyamà vàk kathyate tasyà÷ca hçdayapadme kaõñhàdisthànamanàhatyaivotpannatvàdanàhatatvam, adhikaü madhyamà÷abde vakùyate . baø . àghàtarahite vastumàtre triø .

#<anàhàra># puø na àhàraþ abhàvàrthe naø taø . bhojanàbhàve %<anàhàreõàtmànaü tava dvàri vyàpàdayiùyàmãti>% hitoø . %<anàhàreõa dehina>% iti puràø .

@<[Page 161b]>@
#<anàhàrya># triø àhàryaþ kçtrimaþ àharaõãya÷ca naø taø . akçtrime svàbhàvike, àharaõãyabhinne ca .

#<anàhitàgni># puø na àhitaþ agniryena . vidhinà akçtàgnyàdhàne niragnau dvijabhede . %<yo'nàhitàgniþ ÷atagurayajvà tu sahasragu>% riti manuþ . %<anàhitàgni÷rute÷ceti>% kàtyàø 4, 1, 29, %<anàhitàgnerapi piõóapitçyaj¤aþ ÷råyate>% iti tadvyàkhyà sà ca ÷rutistatraiva dar÷ità %<apyanàhitàgninà kàrya iti>% %<yadi sa dar÷àïgaü syàt anàhitàgne rdar÷apaurõamàsàbhàvànna ÷råyeteti>% tadyàkhyà .

#<aniketa># puø nàsti niketaþ niyamena nivàso yasya baø . niyatanivàsa÷ånye parivràjake . %<anagniraniketaþ syànmuni rmålaphalà÷ana>% iti %<anagniraniketaþ syàdgràmamannàrtha mà÷rayediti>% ca manuþ %<aniketaþ sthiramatiritiþ>% gãtà aniketano'pyuktàrthe .

#<anikùu># naø na ikùuþ sàdç÷ye, aprà÷astye và naø taø . ikùusadç÷e guóahetau (nañà) iti khyàte kà÷abhede .

#<anigãrõa># triø na nigãrõaþ . anapahnutabhede, %<viùayasyànigãrõasyànyatàdàtmyapratãtikçt sàropà syàditi>% sàø daø . (anigãrõasya) anapahnutabhedasya (viùayasya) àropaviùayasya àropyamàõasya, (anyasya) àropà÷rayasya tàdàtmyamabhedastatpratãtikçt tadbodhasàdhanaü vçttiþ sàropà lakùaõeti tadarthaþ yathà a÷vaþ ÷veto dhàvatãtyàdau ÷vetaguõavàna÷vo'napahnutabhedaþ san svasamaveta÷vetaguõatàdàtmyena pratãyate ityatastatra sàropà lakùaõà .

#<anicchà># strã na icchà abhàvàrthe naø taø . icchàbhàve sphuñàmanicchàü vivarãtumutsukàmiti naiùaø . %<caret sàntapanaü kçcchraü pràjàpatyamanicchayeti>% manuþ .

#<anitya># triø na nityaþ . na÷vare, janye ca . %<nityà'nityà ca ca sà dvedhà nityà syàdaõulakùaõà . anityà tu tadanyàsyàditi>% bhàùàø . %<yadi nityamanityena nirmalaü malavàhinà . ya÷aþ kàyena labhyeteti>% hitoø %<rajasvalamanitya¤ca bhåtàvàsamimaü tyajediti>% manuþ . asthire %<anityovijayo yasmàt dç÷yate yudhyamànayoþ . paràjaya÷ca saügràme tasmàdyuddhaü vivarjayediti>% manuþ . kçtàkçtaprasaïgi nityaü virodhe naø taø . kçtàkçtaprasaïga÷ånyevaikalpike, %<samàsàntavidheranityatvamiti>% pàø bhàø . yàvadà÷rayamavasthànàyogye, %<varõe cànitye>% iti pàø . avyavasthite, (yàvadà÷rayamadanavasthite) %<iha khalu dravyaü vyavasthitaü na rasàdayaþ, yathà àme phale, ye rasàdayaste pakve na santi, nityatvàcca nityaü dravyam anityà guõà yathà kalkàdipravibhàgaþ, saeva samprannarasagandho vyàpannarasagandho và bhavatãti>% su÷rutam ataeva %<satve nivi÷ate'paiti pçthagjàtiùu dç÷yate . àdheya÷càkriyàja÷caso'satvaprakçtirguõa>% iti guõalakùaõe guõànàmutpyadavinà÷oktiþ . sadàtanabhinne kàle ca . %<anityaü hi sthiti ryasmàttasmàdatithirucyate>% iti manuþ . anityamityatra vyàptau, kàlàdhikaraõe và dvitãyà na màntàvyayatvamasya tathàtve pramàõàbhàvàt . sadàkàlavçttiparatve'pi dhàtåpasthàpyasàdhyakriyàvi÷eùaõatvena sa¤càroratimandiràvadhãtyàdivat dvitãyeti bodhyam . nityam màntamavyayam naø taø . kecit .

#<anidrà># strã na nidrà abhàvàrthe naø taø . nidràbhàve %<hçdgrahalaulyamanidrà stambha>% iti su÷rutam . nidràràhitye ca rogavi÷eùa eva kàraõam . nàsti nidrà yasya . nidràrahite àlasyarahite triø anidrau ùaóahoràtraü tapovanamarakùatàmiti %<prajà nityamanidreõa yathà÷aktyabhirakùità>% iti ca ràmàø . %<anidreõa analaseneti>% tadarthaþ .

#<anindita># triø na ninditaþ . nindàrahite pra÷aste %<aninditaiþ strãvivàhairanindyà bhavati prajeti>% manuþ .

#<anindra># triø na indroyàjyoyasya . indropàsanà÷ånye màmanindràþ kçõavannanukthàþ çø 5, 2, 3, %<anindrà indramayajanta>% iti bhàùyam .

#<anibaddha># triø na nibaddhaþ . anàyatte, %<anàyato anibaddha>% iti çø 4, 13, 5 . grathitabhinne ca .

#<anibàdha># triø nàsti nibàdhaþ saübàdhà yasya . saübàdharahite %<urau mahàü anibàdhe vavardha>% iti çø 3, 1, 11, anibàdhe asaübàdhe iti bhàø .

#<anibhçta># triø nibhçtaþ naø taø . ca¤cale %<bhuvamanibhçtaveleti>% bhàø . %<velà÷ca¤calà>% iti malliø .

#<anibhçùña># triø ni + bhran÷a kta niø naø taø . abàdhite . anibhçùñataviùirhantyojasà %<çø 2, 25, 4, anibhçùñataviùiþ avàdhitabala>% iti bhàø .

#<animaka># puø ana--jãvane ÷abde ca bhàve bàø iman animaþ jãvanaü tena kàyati prakà÷ate kai--ka . bheke . tasya maraõe'pi punarujjãvanàttathàtvam . kokile, bhramare ca tayãþ madhura÷abdena prakà÷amànatvàttathàtvam . animàya jãvanàya kaü jalaü yasya . padmake÷are . animàya kaü sukhaü yasmàt . madhåke (maula) vçkùe mediniþ .

@<[Page 162b]>@
#<animàna># triø ni + mà--bhàve lyuñ naø baø . paricchedarahite sa no mahàü animàno dhåmaketuþ çø 1, 27, 11 %<animànaþ aparicchinna>% iti bhàø .

#<animitta># naø na nimittam . nimittàbhàve kàraõàbhàve %<anàturaþ svàni khàni na spç÷edanimittata>% iti manuþ naø vaø . kàraõa÷ånye triø .

#<animiù># triø ni + miùa--bhàve kvip sa nàsti yatra . spanda÷ånye dar÷ane %<ime divo animiùà>% iti çø 7, 60, 7, %<mitraþ kçùõãranimiùà>% iti çø 3, 59, 1, animiùà nimiùarahiteneti bhàø .

#<animi(me)ùa># puø nàsti nimi(me)ùaþ cakùuþspandanaü yasya miùa gha¤ kuñàdiø na guõaþ, miùa--bhvàdi gha¤--và, . cakùuþspandana÷ånye deve %<sureùu nàpa÷yadavaikùatàkùõornçpe nimeùaü nijasammukhe seti>% naiùadhe suràõàü nimeùa÷ånyatvamuktam %<asvapnajo animiùà>% iti 2, 27, 9 saükrandano animiùa ekavãra iti ca çø 10103, 1 . matsye ca . nimiùo dçùñipratibandhastacchånye viùõau ca . %<naimi÷a'nimiùakùetre>% iti bhàgaø animiùaþ viùõuþ aluptadçùñitvàt tasya kùetre iti ÷rãdharaþ . na nimiùati calatãti ni + miùa --ka naø taø . mahàkàle . kriyà÷ånye vastumàtre triø . spandana÷ånye triø . %<÷ataistamakùõàmanimeùavçttibhiriti>% raghuþ .

#<aniyata># triø na niyataþ . niyamenaikaråpa÷ånye, anitye asthàyini %<ratyàdayo'pyaniyate rase syurvyabhicàriõa>% iti sàø daø . niyatakàraõàdyanapekùe ca %<riùñaü trividhaü munayãniyatamaniyataü yogaja¤ceti>% jyotiø . aniyantrite ca .

#<aniyantrita># triø ni + yantra cuø kta naø taø . aniyamite ucchçïkhale ca .

#<aniyama># puø na niyamaþ abhàvàrthe naø taø . niyamà bhàve . %<pa¤camaü laghu sarvatra saptamaü dvicaturthayoþ . ùaùñhe pàde guru j¤eyaü ÷eùeùvaniyamomata>% iti chandoø .

#<anirà># strã nàsti irà annaü yasyàþ 5 baø . ativçùñyàdau ãtau . %<vyasyan vi÷và anirà>% iti yajuø 11, 47, aniràþ ativçùñyàdyà iti vedadãpaþ . na ãrayituü ÷akyate ãra--ka pçø hrasvaþ naø taø . prerayituma÷akye . %<apatyà asthuranirà>% iti çø 8, 48, 11, %<anirà prerayituma÷akyà>% iti bhàø . 7 baø . annarahite dàridrye ca %<yuyutamasmadaniràmamãvàmiti>% çø 7, 71, 2, %<aniràmannadàridryamiti>% bhàø .

@<[Page 163a]>@
#<aniràkaraõa># na niràkaraõamabhàvàrthe naø taø . nivàraõàbhàve %<aniràkaraõàt kartustyàgàïgakarmaõepsitamiti>% hariþ .

#<anirukta># triø niùkràntaü uktamavayavàrthaü nirbaddhamuktamavayavàrtho yena và niruktaü nirvacanam naø taø . vi÷eùaråpeõa nirvacana÷ånye %<etasminnadç÷ye'nàtmye'nirukte>% iti aitaø . nirvacana¤ca nirukte yàskena dar÷itaü yathà %<atha nirvacanam tadeùu padeùu svarasaüskàrau samarthau, pràde÷ikena guõenànvitau syàtàü, tathà tàni nirbråyàdathànanvite'rthe'pràde÷ike vikàre'rthanityaþ parãkùyeta kenacidvçttisàmànyenàvidyamàne sàmànye'pyakùaravarõasàmànyànnirbråyàt natvena na nirbråyànna saüskàramàdriyeta viùayavatyo hi vçttayo bhavanti . yathàrthaü vibhaktãþ saünamayetprattamavattamiti dhàtvàdã eva ÷iùyete . athàpyasternivçttisthàneùvàdilop bhavati staþ santãti, athàpyantalopo bhavati gatvà gatamiti, athàpyupadhàlopo bhavati jagmaturjagnuriti, athàpyupadhàvikàro bhavati ràjà daõóãti, athàpi varõalopã bhavati tattvà yàmãti athàpi dvivarõalopaþ tçca iti, atha pyàdiviparyayo bhavati jyotirdhano vindurvàdya iti athàpyàdyantaviparyayo bhavati stoko rajjuþ sikatàstarku iti athàpyantavyàpattirbhavati>% iti .. tathà prakçtipratyayànapekùayaiva samudàyena vi÷iùñàrthabodhakamapi niruktaü yathoktam çø bhàø màdhavena yathà %<prakçtipratyayàrthamanapekùya vi÷iùñaikàrthabodhakaü padaü niruktamiti>% . anirdiùñe %<aniruktapràtaþsavanaþ prathama>% iti kàtyàø 22, 5, 7, %<aniruktaü pràtaþsavanaü yasyàsau prathama>% iti tadvyàkhyà .

#<aniruddha># puø na kenàpi yuddhena niruddhaþ ni + rudha--kta naø taø . kàmadevaputre, uùàpatau, vàsudevasaïkarùaõapradyubhnàniruddhàkhyacaturvyåhasya parame÷carasya kathamapyaniùedhyasya atyantacalasya cetaso'dhiùñhàtari aniruddhàkhye aü÷e ca aniruddhaþ surànanda iti viùõuø saø . %<na kenàpi pràdurbhàveùu nirudhyate>% iti bhàø %<aniruddho'pratiratha>% iti viùõu sahaø . %<caturùu vyåheùvaniruddha>% iti bhàø %<saükarùaõovàsudevaþ pradyumna÷càniruddhakaþ . vyåha÷caturvidho j¤eyaþ såkùmaü sampårõaùaóguõamiti>% ràmàø dar÷aø . vivaraõaü ràmànuja÷abde vakùyate . apratiruddhe triø .

#<aniruddhapatha># naø na niruddhaþ panthà yatra baø . àkà÷e tatra hi kasyàpi gatirodhanàbhàvaþ . ruddhavartsabhinne triø .

@<[Page 163b]>@
#<aniruddhabhàvinã># strã 6 taø . uùàyàü vàõakanyàyàü tasyàstatpatnãbhavanakathà ca uùàpati÷abde dç÷yà .

#<anirj¤àta># triø na nirj¤àtaþ ni÷cito pràpto và . apràpte ani÷cite ca %<kriyà hi anirj¤àtakàlàdikriyàyàþ paricchedakatvàt lakùaõaü bhavatãti>% prauø manoø . anirj¤àtapràptyarthaü pratãkùaõaü pratãkùeti kañhaø uø bhàø . pràptaü hi yathà svaråpaü j¤àtuü ÷akyate nàptàptamityato'pràptasyànirj¤àtatvam .

#<anirõaya># na nirõayaþ abhàve naø taø . ni÷cayàbhàve avadhàraõàbhàve .

#<anirda÷a># triø na nirgatàni da÷a dinàni yasya óacsamàø . anapagatada÷àhe . %<ugrànnaü såtikànna¤ca paryàcàntamanirda÷amiti>% anirda÷a¤ca pretànnamiti, %<tàvat syàda÷ucirvipro yàvattat syàdanirda÷amiti>% %<vigataü tu vide÷asthaü ÷çõuyàdyo hyanirda÷amiti>% %<anirda÷àyàþ goþkùãramauùñrameka÷aphaü tatheti ca>% manuþ . anirda÷àhamapyatra triø . %<anirda÷àhàü gàü såtàmiti>% manuþ .

#<anirde÷ya># triø na nirde÷yaü jàtiguõakriyàsaüj¤àbhirnirdeùñuma÷akyam nir + di÷--÷akyàrthe õyat naø taø . nirvi÷eùe nirdharmake paramàtmani tasya jàtiguõàdyabhàvena %<idaü taditi>% nirde÷àyogyatvàttattvam . %<yattat såkùmamanirde÷yamiti>% ÷rutiþ . %<brahman! brahmaõyanirde÷ye nirguõe guõavçttaya>% iti bhàgaø 10 ma ÷rutyaø . anirde÷yavapuþ ÷rãmàniti viùõu saø . %<idaü taditi nirdeùñuü yanna ÷akyate parasmai, svayaü vedyatvàditi>% bhàùyam .

#<anirdhàrita># triø na nirdhàritaþ . avaghàritabhinne ani÷cite .

#<anirmàlyà># strã nir--mala--õyat naø taø . pçkkànnàmako ùadhau ÷abdaratnàø .

#<anirvacanãya># puø nirvacanaü niruktiþ lakùaõàdinà j¤àpanam . ebaüråpatayà nirvaktuma÷akye paramàtmani . sattvàsattvàbhyàmekatararåpeõa nirvaktuma÷akye vedàntimate jagati, aj¤àne ca naø . %<aj¤àna¤ca sadasadbhyàmanirvacanãyaü triguõàtmajaü j¤ànavirodhi bhàvaråpaü yatki¤ciditi>% veø sàø .

#<anirvacanãyasarvasva># naø anirvacanãyaü sarvasvaü yasya . ÷rãharùapraõãte khaõóanakhaõóakhàdyàparaparyàye granthabhede tatra hi sarveùàü padàrthànàmidantayà nirvaktuma÷akyatà vyavasthità .

#<anirvçti># strã na nirvçtiþ svàcchandyamabhàvàrthe naø taø . svàcchandyàbhàve tadråpopalakùite dàridrye ca %<anirvçtini÷àcarã mama gçhàntaràlaü gate>% tyudbhañaþ . baø . tadvati triø .

#<anirveda># puø na nirvedaþ abhàvàrthe naø taø . nirvedàbhàve vairàgyàbhàve avairàgye, asantoùe ca anirvedaþ ÷riyomålamanirvedamayaü sukham %<anirvedo hi satataü sarvàrtheùvanuvartate>% iti ràmàø .

#<anila># puø anityanena ana--ilac . vàyau, tenaiva sarveùàü pràõadhàraõàttattvam . %<taptakçcchraü caran vipro jalakùãraghçtànilàn>% iti somàgnyarkànilendràõàü vittàppatyoryamasya ceti manuþ . %<sa sakhà dãpa ivànilàhata>% iti kumàø . anila÷ca màyàsahakçtena brahmaõà viyadutpàdya tadråpàviùñena tatoda÷àü÷ata utpàditaþ dravyabhedaþ tasmàdetasmàdvà àtmana àkà÷aþ saübhåtaþ àkà÷àt vàyuþ vàyoragnirityàdi÷rutiþ, sa ca svàbhàvika÷oùaspar÷agativegàkhyaguõavàn viyata utpannatvàt ÷abdaguõavàü÷ca . yathoktaü pa¤cada÷yàü màyà satyekade÷asthà yathà tatraikade÷agam . viyat, tatràpyekade÷agato vàyuþ prakalpitaþ . ÷oùaspar÷ogatirvego vàyudharmà ime matàþ . trayaþ svabhàvàt sanmàyàvyobhràü ye te'pi vàyugàþ . vàyurastãti sadbhàvaþ, satovàyau pçthakkçte . nistatvaråpo màyàyàþ svabhàvo viyatodhvaniriti %<puràõoktaü tàratamyaü da÷àü÷e bhåtapa¤cake>% iti ca . tadàviùñenaiva brahmaõà vahnirutpàdita iti vedàntimatam sàükhyamate satu spar÷atanmàtràdutpannaþ . vai÷eùikanaye tu spar÷a, saükhyà, parimàõa, pçthaktvasaüyogavibhàgaparatvàparatvavegaguõako'nilaþ ã÷varàdeva adçùñava÷àdutpadyate iti bhedaþ sa ca sthålaþ såkùma÷ca . tatra sthålaþ saptavidhaþ saptaskandhà÷ritaþ yathoktaü siddhànta÷iramaõau %<bhåvàyuràvaha iha pravahastadårdhvaþ syàdudvahastadanu saüvahasaüj¤aka÷ca . anyastato'pi suvahaþ paripårvako'smàdvàhyaþ paràvaha ime pavanàþ prasiddhàþ . bhåmervahirdvàda÷ayojanàni bhåvàyuratràmbudavidyudàdyam . tadårdhvago yaþ pravahaþ sa nityaü pratyaggatistasya tu madhyasaüsthà . nakùatrakakùà khacaraiþ sameto yasmàdatastena samàhato'yam . bhapa¤jaraþ khecaracakrayukto bhramatyajasra pravahànilena iti>% . bhåvàyau vidyudàdaya utpadyante ityuktam teùàü svaråpàdi taññãkàyàmuktaü ÷rãpativàkyena . %<nirghàtolkàghanasuradhanurvidyudantaþ kuvàyoþ saüdç÷yante khanagarapurãveùapårbaü tathànyat>% iti . tatra vidyutaþ . %<sujalajaladhimadhye vàóavo'gniþ sthito'smàt salilabharanimagnàdutthità dhåmamàlàþ . viyati pavananotàþ sarvatastà dravanti dyumaõikiraõataptà vidyutastatsphuliïgàþ>% . karakàþ .. %<uddhåtaiþ pàüsubhirbhåmeþ pracaõóapavanoccayàt . meghamaõóalamànãtairmàlinyaparivarjitaiþ . mi÷raõàjjalavindånàü piõóabhàvo bhavediha . dçùadvannipatantyete dravante ca punaþ kùitau>% . vidyutpàtasaübhavastu . %<akasmàdvaidyutaü tejaþ pàrthivàü÷akami÷ritam . vàtyàvadbhramadàghàte pratikålànukålayoþ . vàyvostat patati pràyo hyakàlaü pràpya varùaõe . yataþ pràvçùi naivete pàüsavaþ prasaranti hi . tat tredhà pàrthivaü càpyaü taijasaü, tattadutthitaþ . gato nirjharadàhai÷ca bhåmisthairanubhåyate>% . indradhanuþ . såryasya vividhavarõàþ pavanena vidhaññitàþ karàþ sàbhre . viyati dhanuþsaüsthànà ye dç÷yante tadindradhanuþ, . pariveùaþ . %<saümårchità ravãndvoþ kiraõàþ pavanena maõóalãbhåtàþ . nànàvarõàkçtayastanvabhre vyobhri pariveùaþ>% . ulkà . %<yàsàü gatirdivi bhavedgaõitena gamyàstàstàrakàþ sakalakhecarato'tidåre . tiùñhanti yà aniyatodgataya÷ca tàrà÷candràdadho hi nivasanti tadà÷ritàstàþ . ÷ãtàü÷uvajjalamayàstapanàt sphuranti tà÷càvahapravahamàrutasaüdhisaüsthàþ . pårbànilaistimitabhàvamupàgate'smiüstàràþ patanti kuhacidgurutàva÷ena>% . atha rajaþsaühatiþ . %<varùànte nirjalà meghà vàyunà viralãkçtàþ . ãùadbàùpàva÷eùàstu patanti vasudhàtale . dhåmàvayavaråpaistai÷chàdyante girayo drumàþ . ràmàràmàdayaste tu punararkàü÷u÷obhitàþ . bhåvàyunà vi÷ãrõàstu vilãyante nabhastale . tadrajaþsaühatirdhenumahiùãkùãranà÷akçt>% . saüdhyàràgaþ . %<bhåmyutthitai rajãdhåmairdigantavyomni saüsthitaiþ . såryàlpakiraõairmi÷rairàruõyamavabhàsate . viralàvayavaü vastu yaddçùñervyavadhàyakam . tenàbhramaruõãbhåtaü dç÷yate ÷akracàpavat . saüdhyàràgaþ sa vij¤eyo dinàdau ca dinàtyaye . ràkàyàü tu ni÷àvaktre tathaivendukarodyame>% iti . tadadhiùñhàtçdehotpattirmanvantarabhedena vàmanapuràõàdau dar÷ità yathà pulastya uvàca . pravi÷ya jañharaü ÷uddhodaityamàtuþ purandaraþ . dadar÷ordhvamuhaü vàlaü kañinyastakaraü mahat .. tenaiva garbhaü ditijaü vajjeõaü ÷ataparvaõà . ciccheda saptadhà brahman! sa ruroda suvisvaram . ÷akro'pi pràha mà måóha! rudasveti saghargharam . ityevamuktvà caikaikaü bhåya÷ciccheda saptadhà .. te jàtà maruto nàma devàdityàþ ÷atakratoþ . màturevàpacàreõa balavãryapuraskçtàþ iti .. %<yadamã bhavatà proktà marutoditi sambhavàþ . tat kena pårbamàsan vai marunmàrgeõa kathyatàmiti>% nàradpra÷ne pulastyoktiþ . %<÷råyatàm pårbamarutàmutpattiü kathayàmi te . svàyambmubaü samàrabhya yàvanmanvantaraü tvidam .. svàvambhuvasya putro'bhånmanornàma priyavrataþ . tasyàsãt savano nàma putrastrailokyapåjitaþ .. khamutpapàtàtha sa kàmacàrã samaü mahiùyà vasumànaputryà . raràma tanvyà saha kàmacàrã tato'mbaràt pràcyavatàsya ÷ukram .. patibhiþ samanuj¤àtàþ papuþ puskarasaüsthitam . taü ÷ukraü pàrthivendrasya manyamànàstadàmçtam .. pãtamàtreõa ÷ukreõa pàrthivendrobhadbhavena ca . brahmatejovihãnàstà jàtàþ patnyastapasvinàm .. suùuvuþ sapta tanayàüste rudanto'tha bhairavam . teùàü rudita÷abdena sarvamàpåritaü jagat .. athàjagàma bhagavàn brahmalokàt pitàmahaþ . samabhyetyàbravãdbàlàn mà rudadhvaü mahàbalàþ! .. maruto nàma yåyaü vai bhaviùyadhvaü viyaccaràþ . ityevamuktvà deve÷o brahmà lokapitàmahaþ .. tànàdàya viyaccàrã màrutànàdide÷a ha . te càsan maruta÷càdyà manoþ svàyambhuvàntare>% .. svàrociùe tu maruto vakùyàmi ÷çõu nàrada! . svàrociùasya putra÷ca ÷rãmànàsãt kratudhvajaþ .. tasya putràbhavan sapta saptàrciþpratimà mune! . tapo'rthaü te gatàþ ÷ailaü mahàmeruü nabha÷caràþ .. àràdhayanto bràhmaõaü padamaindramathepsavaþ . tato vipa÷cinnàmà sa sahasràkùo bhayàturaþ .. pçtanàmapsaromukhyàü pràha nàrada! vàkyavit . yathà hi tapaso vighnaü teùàü bhavati sundari! .. tathà kuruùva mà teùu, siddhirbhavatu vai yathà . ityevamuktà ÷akreõa pçtanà råpa÷àlinã .. tatràjagàma tvarità yatra tapyanti te tapaþ . à÷ramasyàvidåre tu nadãmandodavàhinã .. tasyàü snàtuü samàyàtàþ sarvaeva sahodaràþ . sà tu snàtuü sucàrbaïgã tvavatãrõà mahànadãm .. dadç÷uste nçpàþ snàtuü tata÷cakùubhire mune! . teùà¤ca pràcyavat ÷ukraü, tat papau jalacàriõã .. ÷aïkhinã gràhamukhyasya mahà÷aïkhasya vallabhà . te vai viniùñatapaso jagmå ràjyantu paitçkam .. atho bahutithe kàle sà gràhã ÷aïkharåpiõã . samuddhçtà mahàjàlairmatsyabandhena mànino .. sa tàü dçùñvà mahà÷aïkhi sthalasthàü matsyajãvanaþ . nivedayàmàsa tadà kratudhvajasuteùu vai .. tathàbhyetya mahàtmàno yogino yogadhàriõaþ . nãtvà svamandiraü sarve puravyàpyàü samutsçjan .. tataþ kramàcchaïkùinãsà suùuve sapta vai ÷i÷ån . jàtamàtreùu putreùu mokùabhàvamagàcca sà .. amàtçpitçkà bàlà jalamadhya vicàriõaþ . stanyàrthino vai rurudurathàbhyàgàt pitàmahaþ .. mà rudadhvamiti pràha maruto nàma puttrakàþ! . yåyaü devà bhaviùyadhvaü vàyavo'mbaracàriõaþ .. ityevamuktvàthàdàya sarvàüstàn daivatàn prati . niyojya ca marunmàrge vairàjabhavanaü gataþ .. evamàsaü÷ca maruto manoþ svàrociùàntare . auttame maruto ye ca tàn ÷çõuùva tapodhana! .. auttamasyànvavàye ca ràjàsãnniùadhàdhipaþ . vapuùmàniti vikhyàto vapuùà bhàskaropamaþ .. tasya puttro gaõa÷reùñho jyotiùmàn dhàrmiko'bhavat . sa puttràrthã tapastepe nadãü mandàkinãmanu .. tasya bhàryà ca su÷roõã devàcàryasutà ÷ubhà . tapa÷caraõayuktasya babhåva paricàrikà .. tejoyuktà sucàrvaïgã dçùñà saptarùibhirvane . tàü tathà càru sarvàïgãü dçùñvàtha tapasà kç÷àm . papracchustapaso hetuntasyàstadbhartureva ca . sà'bravãttanayàrthàya àvàbhyàü vai tapaþ kriyà .. te càsyai varadà brahman! jàtàþ sapta maharùayaþ . vrajadhvaü tanayàþ sapta bhaviùyanti na saü÷ayaþ .. yuvayo rguõasaüyuktà maharùãõàü prasàdataþ . ityevamuktvà jagmuste sarva eva maharùayaþ .. so'pi ràjarùiragamat sabhàryo nagaraü nijam . tato vahutithe kàle sà ràj¤o mahiùã priyà .. avàpa garbhaü tanvaïgã tasmàt nçpatisattamàt . gurviõyàmatha bhàryàyàü mamàràsau naràdhipaþ .. sà càpyàroóhumicchantã bhartàraü vai pativratà . nivàrità tadàmàtyairna tathàpi vyatiùñhata .. taü samàliïgya bhartàraü citàyàmàruroha sà . tato'gnimadhyàt salile màüsape÷yapatanmune! .. sàmbhasà sukha÷ãtena saüsiktà saptadhà'bhavat . te'jàyantàtha maruta auttamasyàntare manoþ .. tàmasasyàntare ye ca maruto'pyabhavan purà . tànahaü kãrtayiùyàmi gãtançtyakalipriya! .. tàmasasya manoþ puttra çtadhvaja iti ÷rutaþ . sa puttràrthã juhàvàgnau svamàüsaü rudhiraü tathà .. asthãni roma ke÷àü÷ca snàyumajjàyakçdvraõam . ÷ukraü ca vitraso ràjà sutàrthã ceti naþ ÷rutam .. saptàrcirmadhyàcca tataþ ÷ukrapàtàdanantaram . mà mà kùipasvetyasarat ÷abdaþ so'pi nçpo mçtaþ .. tatastasmàddhutavahàt sapta tattejasopamàþ . ÷i÷avaþ samajàyanta te rudanta÷ca tanmune! .. teùàntu dhvanimàkarõya bhagavàn padmasambhavaþ . samàgamya nivàryàtha sa cakre marutaþ sutàn .. te tvàsanmaruto brahmaü stàmase devatàgaõàþ . ye'bhavanraivate tàü÷ca ÷çõuùva tvaü tapodhana! .. revatasyànvavàye tu ràjàsãdiùujidbalã . ripujinnàma sa khyàto na tasyàsãt sutaþ kila .. sa samàràdhya tapasà bhàskaraü tejasàü nidhim . avàpa kanyàü suratiü tàü pragçhya gçhaü yayau .. tasyàü pitçgçhe brahman! vasatyà¤ca pità mçtaþ . sàpi duþkhaparãtàïgã svàü tanuü tyaktumudyatà .. tatastàü vàrayàmàsurçùayaþ sapta mànasàþ . tasyàmàsaktacittàstu sarva eva tapodhanàþ .. apàrayantã tadduþkhaü prajjvàlyàgniü vive÷a ha . te càpa÷yanta çùayastaccittà bhàvitàstathà .. tàü mçtàü çùayo dçùñvà kaùñaü kaùñeti vàdinaþ . prajagmurjvalanàccàpi saptàjàyanta dàrakàþ .. te ca màtrà vinà bhåtà rurudustàn pitàmahaþ . nivàrayitvà kçtavàn lokanàtho marudgaõàn .. revatasyàntare jàtà maruto'mã tapodhana! . ÷çõuùva kãrtayiùyàmi càkùuùasyàntare manoþ .. àsãnmàïkãti vikhyàto tapasvã satyavàk ÷uciþ . saptasàrasvate tãrthe so'tapyata mahattapaþ .. vighnàrthaü tasya tapaso devàþ sampraiùayan badhåm . sà càbhyetya nadãtãraü kùobhayàmàsa bhàvinã .. tato'sya pràcyavacchukraü saptasàrasvate jale . tàü caivàpya÷apanmåóhàü munirmàïkaniko badhåm .. gacchàlajje'timåóhe! tvaü pàpasyàsya phalaü mahat . vidhvaüsayiùyati hayo bhavatãü yaj¤asaüsadi .. evaü ÷aptvà çùiþ ÷rãmàn jagàmàtha svamà÷ramam . svarasvatãbhyaþ saptabhyaþ sapta vai maruto'bhavan . ete tavoktà marutaþ purà yathà jàtà viyadvyàptikarà maharùe! . yeùàü ÷rute janmani pàpahànirbhavecca dharmàbhyudayo mahànvai .. ataþparaü pravakùyàmi maruto'gnãn pitén grahàn . àvaho nivaha÷caiva udvahaþ saüvahastathà .. vivahaþ pravaha÷caiva parivàhastathaiva ca . antarãkùe ca vàhye te pçthaïmàrgavicàriõaþ .. mahendrapravibhaktàïgà marutaþ sapta kãrtitàþ . såryàgni÷ca ÷ucirnàmà vaidyutaþ pàvakaþ smçtaþ .. nirmathya pacamàno'gnistrayaþ proktà ime'gnayaþ . agnãnàü puttrapauttrà÷ca catvàriü÷annavaiva tu . marutàmapi sarveùàü bij¤eyàþ sapta saptakà iti .. teùàü nàmànyuktàni vahnipuràõe yathà
     %<ekajyoti÷ca dvijyotistrijyotirjyotireva ca . eka÷akro dvi÷akra÷ca tri÷akra÷ca mahàbalaþ .. indra÷ca gatyadç÷ya÷ca tataþ patisakçtparaþ . mita÷ca sammita÷caiva sumita÷ca mahàbalaþ .. çtajit satyajiccaiva suùeõaþ senajittathà . antimitro'namitra÷ca purumitro'paràjitaþ .. çta÷ca çtavàha÷ca dhartà ca dharuõo dhruvaþ . vidhàraõo nàma tathà devadevo mahàbalaþ .. ãdçkùa÷càpyadçkùa÷ca ete da÷a mità÷inaþ . vratinaþ prasadçkùa÷ca sabhara÷ca mahàya÷àþ .. dhàtà durgodhitirbhãmastvabhiyuktastvapàt sahaþ . ghutirghapuranàyyo'tha vàsaþ kàmo jayo viràñ .. ityekonà÷ca pa¤cà÷anmarutaþ pårvamambhavàþ iti>% .. eva¤ca anilasya ånapa¤cà÷adbhedavattvena saptabhedavattvena ca gaõadevatàtvam aya¤cànilàdhiùñhàtà dikpàlabhedaþ tasya ca gandhavatãnàmikà purã meroþ ÷çïgevaruõakuverapurayormadhye'sti . tasya pårbàdidigbhedena vahanabhedena ca ÷ubhà÷ubhasåcakatvamuktaü %<pårbaþ pårvasamudravãci÷ikharaprasphàlanàghårõita÷candràrkàü÷usañàbhighàtakalito vàyuryadàkà÷ataþ . naikàntasthitanãlameghapañalàü ÷àradyasaüvardhitàü vàsantotkañasasyamaõóitatalàü vidyàttadà medinãm .. yadàgneyo vàyurmalaya÷ikharàsphàlanapañuþ plavatyasminyoge bhagavati pataïge pravasati . tadà nityoddãptà jvalana÷ikharàliïgitatalà svagàtroùmocchàsairvamati vasudhà bhasmanikaram .. tàlãpatralatàvitànatarubhiþ ÷àsvàmçgànnartayan yoge'smin plavati dhvanan suparuùo vàyuryadà dàkùiõaþ . sarvodyogasamunnatà÷ca gajavattàlàïku÷airghaññitàþ kãnà÷à iva mandavàrikaõikànmu¤canti meghàstadà .. såkùmailàlavalãlavaïganicayàn vyàghårõayat sàgare bhànorastamaye plavatyavirato vàyuryadà nairçtaþ . kùuttuùõàbhçtamànuùàsthi÷akalaprastàrabhàracchadà mattà pretavadhårivogracapalà bhåmistadà lakùyate .. yadà reõåtpàtaiþ pravikañasañàñopacapalaþ pravàtaþ pa÷càrdhe dinakarakaràpàtasamaye . tadà sasyopetà pravarançvaràbaddhasamarà dharà sthàne sthàneùvaviratavasàmàüsarudhirà .. àùàóhãparvakàle yadi kiraõapaterastakàlopapattau vàyavyo vçddhavegaþ plavati ghanaripuþ pannagàdànukàrã . jànãüyàdvàridhàràpramuditamuditàü muktamaõóåkakaõñhàü sasyodbhàsaikacihnàü sukhabahulatayà bhàgyasenàmivorvãm . merugrastamarãcimaõóalatale grãùmàvasàne ravau vàtyàmãdikadambagandhasurabhirvàyuryadà cottaraþ . vidyudbhràntisamastakàntikalanàmattàstadà toyadà unmattà iva naùñacandrakiraõàü gàü pårayantyambubhiþ .. ai÷àno yadi ÷ãtalo'maragaõaiþ saüsevyamàno bhavet punnàgàgurupàrijàtasurabhirvàyuþ pracaõóadhvaniþ . àpårõodakayauvanà vasumatã sampannasasyàkulà dharmiùñhàþ praõatàrayo nçpatayo rakùanti varõàüstadà>% iti vçhatsaühitàyàm .. atha vedyakoktà digbhavavàyuguõàþ . %<pràgvàto madhuraþ kùàro vahnimàndyakaro guruþ . verasya gauravauùõàni karotyapsvoùadhãùu ca .. bhagnotpiùñakùatàdyeùu ràga÷vayathudàhakçt . sannipàtajvara÷vàsatvagdoùàr÷oviùakramãn .. kopayedàmavàta¤ca ghanasaüghàtakàraõam, .. dàkùiõo màrutobalya÷cakùuùyaþ ÷asyaghàtakaþ . madhura÷càmladàhã ca kaùàyànuraso laghuþ .. raktapittapra÷amanã na ca màrutakopanaþ . gaõóåpadàdikãñànàü janakaþ pràõakàrakaþ, .. pà÷cimo'gnivapurvarõabalàrogyavivardhanaþ . kaùàyaþ ÷oùaõaþ svaryo rocano vi÷ado laghuþ .. apàü laghutvavai÷adya÷aityavaimalyakàrakaþ . sarvadravyeùvabhivyaktaprabhàvarasavãryakçt .. vraõasaüropaõastvacyo dàha÷othatçùàpahaþ, .. auttaro màrutaþ snigdho mçdurmadhura eva ca . kaùàyànurasaþ ÷ãtaþ sarvadoùaprakopa(õaþ)naþ .. kùãõakùata viùàrtànàü hitodàhatçùàpahaþ . ÷ãtàdhikaþ sanãhàraþ sa vidyutstanayitnumàn, .. viùvagvàyuranàyuùyaþ pràõinàü naikadoùakçt . sarvartunindako hantà kçtyotpàtapuraþsaraþ>% iti .. tàlàdivyajanavàyuguõàþ . mårchàdàhatçùàsveda÷ramaghno vyajanànilaþ . tàlavçntamayo vàtastridoùa÷amano laghuþ . vaü÷avyajanajo vàto råkùoùõo vàtapittadaþ . bàlavyajanamaujasyaü makùikàdãn vyapohati .. màyårà vastrajà vaitrà vàtà doùatrayàpahà iti .
     såkùmastu vàyuþ ÷arãrasthaþ pràõàdibhedena da÷avidhaþ da÷avidhakàrya karaõàt . yathoktam vaidyake pràõo'pànaþ samàna÷codànavyànau ca vàyavaþ . nàgaþ kårma÷ca kçkaro devadatto dhana¤jayaþ .. pràõastu prathamo vàyurnaràõàmadhipaþ prabhuþ . nityamàvàpayet sarvàn pràõinàmurasi sthitaþ .. niþ÷vàsocchvàsaka÷caiva pràõo jãvaü samà÷ritaþ . prasàràku¤cano vàyuþ prakà÷o dhàraõastathà .. pràõastvevaüvidhaü kuryàt pràõinàü pràõadhàrakaþ . pràõanaü kurute yasmàt tasmàt pràõaþ prakãrtitaþ . pràõo hi bhagavàn ã÷aþ pràõo viùõuþ pitàmahaþ . pràõena dhàryate lokaþ sarvaü pràõamayaü jagat .. indriyàõi pravartante yàvat pràõànilo hçdi . naùñe na dç÷yate sarvaü tasmàt pràõantu rakùayet, .. rajjubaddho vathà ÷yeno gato'pyàkçùyate punaþ . guõavaddhastathà jãvaþ pràõàpànena kçùyate, .. apànayaüstathàhàraü manujànàü yato'dhamaþ . ÷ukramåtravraje vàyurapànastena kãrtitaþ, .. pãtaü bhakùitamàghràta raktaü pittakaphànilàn . samaü nayati gàtreùu samàno nàma màrutaþ .. samàno'gnisamãpasthaþ koùñhe ca vàti sarvataþ . annaü gçhõàti pacati virecayati mu¤cati .. spandayatyadharaü vaktraü netragàtraprakopa(naþ)õaþ, . udvejayati marmàõi udàno nàma màrutaþ .. vyànovinàmayatyaïgaü vyàno vyàdhiprakopa(naþ)õaþ . prãtervinà÷aka÷càyaü vàrdhakotpàdakastridhà iti ..
     pràõàdãnàü sthànàni . %<÷iraso nàsikàgràntamudànasthànamucyate . nàbheþ pàdatalaü yàvadapànasya prakãrtitam .. ÷arãravyàpako vyànaþ pràõaþ sakalanàyakaþ . udgàre nàga ityuktaþ kårma÷conmãlane sthitaþ .. kçkaraþ kùudhite caiva devadatto vijçmbhite . dhana¤jayasthito meóhre mçtasyàpi na ma¤cati .. bhåtàvàptistatastasyàjàyatendriyagocaràt .. utsàhocchvàsaniþ÷vàsaceùñà dhàtugatiþ samà . samo mokùe gatimatàü vàyoþ karmàvikàrajam>% iti sukhabodhaþ .. pràõàdaya÷ca pa¤casåkùmabhåtarajoguõebhyaþ samastebhya utpadyante iti vedàntimatam sakalendriyàõàü vyàpàra eva pràõo na padàrthàntaramiti sàükhyamataü vivaraõaü pràõa÷abde dç÷yam .
     udànàdãnàü karmavi÷eùà uktà yathà udàno nàma yaüstårdhvamupaiti pavanottamaþ . tena bhàùitagãtàdipravçttikupitastu saþ .. årdhvajatrugatàn rãgàn vidadhàti vi÷eùataþ .. yo vàyuþ pràõanàmàsau sukhaü gacchati dehaghçk .. so'nnaü prave÷ayatyantaþ pràõàü÷càpyavalambate . pràya÷aþ kurute duùño hikkà÷vàsàdikàn gadàn .. àmapakkà÷ayacaraþ samàno vahnisaügataþ . so'nnaü pacati tajjàü÷ca vi÷eùàn vivinakti hi .. sa duùño vahnimàndyàtisàragulmàn karoti hi . pakvà÷ayàlayo'pànaþ kàle karùati càpyayam .. samãraõaþ ÷akçnmåtra÷ukragarbhàrtavànyadhaþ . kruddhastu kurute rogàn ghoràn vastigudà÷rayàn .. ÷ukradoùapramehàü÷ca vyànàpànaprakopajàn . kçtsnadehacaro vyàno rasasaüvyåhano yataþ .. svedàsçksràvaõa¤càpi pa¤cadhà ceùñayatyapi . gatyapakùepaõotkùepanimeùonmeùaõàdikàþ .. pràyaþ sarvàþ kriyàstasmin pratibaddhàþ ÷arãriõàm . prasyandanaü codvahanaü påraõa¤ca virecanam .. dhàraõa¤ceti pa¤caità÷ceùñàþ proktà nabhasvataþ . kruddhaþ sa kurute rogàn pràya÷aþ sarvadehagàn .. yugapat kupità ete dehaü bhindyurasaü÷ayam iti ca vaidyake uktam .
     tatra dehasthasya vàyorvikàrahetulakùaõàdikamuktaü vaidyake %<vyàyàmàdapatarpaõàt prapatanàdbhaïgàt kùayàjjàgaràt vegànà¤ca vidhàraõàdati÷ucaþ ÷aityàdatitràsataþ . råkùakùà rakaùàyatiktakakukairobhiþ prakopaü vrajet vàyurvàridharàgame pariõate cànne'paràhõe'pi ca>% .. vikçtavàyulakùaõam . %<àdhmànastambharaukùyasphuñanavimathanakùobhakampapratodàþ kaõñhadhvaüsàvasàdau ÷ramakavilapanaü ÷raüsa÷ålaprabhedàþ . pàruùyaü karõanàdo viùamapariõatibhraüsadçùñipramohà vispandodghaññanàdiglapanamana÷anaü tàóanaü pãóana¤ca .. nàmonnàmau viùàdo bhramapariùadanaü jçmbhaõaü romaharùo vikùepàkùepa÷oùagrahaõa÷uùiratà chedanaü veùñana¤ca . varõaþ ÷yàvo'ruõo và tçóapi ca mahatã svàpavi÷leùasaïgà vidyàt karmàõyamåni prakupitapavane syàt kaùàyo rasa÷ca>% .. ki¤ca %<vadanavirasatà syàdvarcasaþ karka÷atvaü bhavati vapuùi kàr÷yaü ràtrinidrànivçttiþ . tvaci ca paruùatà syàt syàcca vaiùamyamagneriti pavanavikàre lakùaõaü proktametat>% .. tatpra÷amanakàraõam yathà . %<råkùaþ ÷ãto laghuþ såkùma÷calo'tha vi÷adaþ kharaþ . viparãtaguõairdravyairmàrutaþ saüpra÷àmyati>% .. %<snigdhoùõasthiravçùyabalyalavaõasvàdvamlatailàtapasnànàbhya¤janavastimàüsamadiràsaüvàhanonmardanaiþ . snigdhasvedaniråhaõopa÷amanaþ snehopanàhàdikaü pànàhàravihàrabheùajamidaü vàtaü pra÷àntaü nayet>% .. çtubhedena vihàràdinà ca tasya prakopapracayapra÷amàdyuktaü yathà %<grãùme sa¤cãyate vàyuþ pràvçñkàle prakupyati . pràyeõopa÷amaü yàti svayameva sabhãraõaþ .. ÷aratkàle vasante ca pittaü pràvçóçtau kaphaþ . cayakopa÷amàndoùàn vihàràhàra sevanaiþ .. samànairyàntyakàle'pi viparãtairviparyayaþ>% iti .. narapatijayacaryoktamanilacakrantu cakra÷abde vakùyate . anàhatacakrasthavàyumaõóaülavivaraõaü tantroktaü ùañcakra÷abde dç÷yam . taddevatàke svàtinakùatre, aùñavasumadhye pa¤came vasau ca . %<yarodhruvaþ somanàmà tathàpo'pyanilo nalaþ . pratyåùa÷ca prabhàsa÷ca vasavo'ùñau prakãrtità>% iti viùõudharmoø puràø . viùõau, tasya pràõàtmanà sarvadehadhàraõàt tathàtvam %<ahaþ saüvartako vahniranilo dharaõãdhara>% iti viùõuø saø . ÷arãrasthe dhàtubhede ca . tasya vivaraõamuktapràyam . %<pittaü païguþ kaphaþ païguþ païgavo maladhàtavaþ . vàyunà yatra nãyante tatra varùanti meghavat .. vàyuràyurbalaü vàyurvàyurdhàtà ÷arãriõàm . vàyurvi÷vamidaü sarvaü prabhurvàyuþ prakãrtitaþ .. vàhyamaõóalacakreùu yathà ràjà pra÷asyate . tathà ÷arãramadhye'pi vàyurekaþ paro vibhuriti>% vaidyakam .. doùadhàtumalàdãnàü netà ÷ãghraþ samãraõaþ .. rajoguõabhayaþ såkùmo råkùa÷ãto laghu÷calaþ .. utsàhocchàsaniþ÷vàsaceùñàvegapravartanaiþ . samyaggatyà ca dhàtånàmindriyàõà¤ca pàñavaiþ .. anugçhõàtyavikçto hçdayendiyacittadhçk . svaro mçduryogavàhã saüyogàdubhayàrthakçt . dàhahçttejasà yuktaþ ÷ãtakçt somasaü÷rayàt .. vibhàgakaraõàdvàyuþ pradhànaü doùasaügrahaiþ . pakkà÷ayakañãsakthi÷rotràsthispar÷anendriyam .. sthànaü vàtasya tatràpi pakvàdhànaü vi÷eùataþ iti .

#<anilaghnaka># puø anilaü vàtarogaü hanti han + ka tataþ saüj¤àyàü kan . (vayaóà) iti khyàte vçkùe tatphalasya hi vàtanà÷akatvam .

#<anilasakha># puø anilasya vàyoþ sakhà ñac . vahnau . anila bagdhvàdayo'pyatra %<maghà vi÷àkhànilabagdhviti>% jyotiø .

#<anilàntaka># puø anilo vàtarogastasyàntakaþ antaü karotãti anta + õic--õvul . (jãyàputi) iti khyàte vçkùe .

#<anilàmaya># puø anilakçta àmayaþ ÷àkaø taø . vàtaroge .

#<anivartin># triø na nivartate ni--vçta--õini naø taø . kàryàntamagatvà anivçtte . saügràmeùvanivartinàmiti ràmàø na nivartate kuta÷cet alupta÷aktikatvàt ã÷vare, viùõau ca puø saügràmàdanivartitvàttathàtvam %<anivartã nivçttàtmeti>% viùõusahasranàma .

#<anivi÷amàna># triø na nivi÷amànaþ . nive÷anaråpasthiti÷ånye sarvadà gantari, %<punànà yat mantrànivi÷amànà>% iti çø 7, 49, 1, anivi÷amànàþ sarvadà gacchantya iti bhàùyam .

#<ani÷a># triø ni÷à taddhetukatvenopacàràt ceùñàvinà÷aþ sà nàsti yasya baø . avirate, nirantare, sadàbhaye vastuni, ràtrivarjite ca . %<tadubhayorani÷aü hi virodhità kathamaho samatà mama tàpane>% ityudbhañaþ .

#<ani÷am># na ni÷ete'tra ni + ÷ã--bàø óamu naø taø . sàtatye svaràderàkçtigaõatvena tasya tatra pàñha iti prauø maø .

#<ani÷÷asta># triø nir + ÷ansu--kta naø taø . anindite %<na vo'tãtçùàmàniþ÷astà>% iti çø 4, 34, 11, %<ani÷astà anindità>% iti bhàø .

#<aniùña># triø iùa--kta virodhe naø taø . iùñasya susvàdervirodhini pratikålavedanãye duþkhe, tatsàdhane--pàpe, viùàdau, apakàreø ca . iùñanà÷àdaniùñàpteþ karuõàkhyo rasobhavediti sàø daø . %<dhyàyatyaniùñaü tatsarvaü pàõigràhasya cetaseti>% %<evaü yadyapyaniùñeùu vartante>% iti aniùñaü và pyàniùñeùu taü dharmaü na vicàlayediti manasàniùñacintanamiti ca manuþ . nàgabalàyàü strã . yaja--kta naø taø . akçtayàge devàdau .

#<aniùñin># triø na iùñamanena yaja--bhàve kta tataþ ini naø taø . kçtayàgabhinne . %<aniùñinovàjapeyena>% iti kàtyàø 151, 2 .

#<aniùpatra># naø niþsçtaü patraü pakùo'tra tàdç÷aü na bhavati . anisçtapakùaka÷areõa vedhanàdau . %<vi÷àkhyàü và stãrõamucchritaü và vidhyantyaniùpatramiti>% kàtyàø 13, 3, 12, %<aniùpatramityaniþsçtapatrakaü vidhyanti kùatriyà>% iti tadvyàkhyà .

#<anãka># puø naø anityanena ana--ãkan ardharcàdi . saitye, tasya hi jãvanarakùakatvam . na nãyate apasàryate'smàt . nã--kvip baø kap hrasvàbhàvaþ . yuddhe, tatohi pràyomaraõànnapunaràvçttiþ . %<ratheùuvo'nãkeùvadhi÷riya>% iti çø 8, 20, 12 anãkeùu senàmukheùviti bhàø . %<dçùñvà tu pàõóavànãkaü vyåóhaü duryodhanastadeti>% gãtà mukhe, tasya pràõavàyuniþsàraõadvàratvàt tathàtvam %<agneranãkamapaàvive÷àpàmiti>% yajuø 8, 24, %<anãkaü mukhamiti>% vedadãpaþ .

#<anãkastha># triø anãke yuddhe tiùñhati sthà--ka . yuddhagate sainye .

#<anãkinã># strã anãkànàü saüghaþ anãkaü yuddhaü prayojanatayà astyasyàþ và anãka + ini . senàsaüghe hastyàdisaükhyàvi÷eùavatyàü senàyà¤ca tatsaükhyà coktà bhàrate %<eko ratho gaja÷caiko naràþ pa¤ca padàtayaþ . traya÷ca turagàstajj¤aiþ pattirityabhidhãyate .. pattintu triguõàmetàmàhuþ senàmukhaü budhàþ . trãõi senàmusvànyeko gulma ityabhidhãyate .. trayo gulmà gaõo nàma vàhinã tu gaõàstrayaþ . smçtàstisrastu vàhinyaþ pçtaneti vicakùaõaiþ .. camåstu pçtanàstisrastisra÷camvastvanãkinãti>% . tata÷ca hastinaþ 2187 . rathàþ 2187 . a÷vàþ 6561 . padàtayaþ 10935 samuditàþ 21870 .

#<anã÷a># puø nàsti ã÷o niyantà yasya baø . sarvaniyantari viùõau, svàmi÷ånye triø . naø taø . ã÷varabhinne %<bhajeran màtçkaü rikathamanã÷àste hi jãvatoriti>% manuþ . asvatantre, %<ekohyanã÷aþ sarvatreti>% vyàsa smçtiþ . ã÷a--bhàve aï naø taø . dãnabhàve strã %<nimçgo'nã÷ayà ÷ocatãti>% muø uø . donabhàvo'nã÷eti bhàø .

#<anã÷vara># naø na ã÷varaþ niyantà yatra . niyantç÷ånye savaükhyàdimate jagati %<jagadàhuranã÷varamiti>% gãtà ã÷varasya na bhavati asamaø saø . ã÷varasambandhibhinne %<dhyànenànã÷varàn guõàniti>% manuþ . niyantç÷ånye, svàmi÷ånye ca .

#<anãha># triø ãha--bhàve aï naø baø . spçhà÷ånye, ni÷ceùñe ca .

#<anu># avyaø ana--u . %<anu vedàdhyayanànuùñhànasàmãpyapa÷càdbhàvànubandhasàmyàbhimukhavisargalakùaõeùviti>% gaõaratnokteùu artheùu tatra vede anuvàka iti . adhyayane anvadhãte, anuùñhàne, anutiùñhati, sàmãpye anumeghaü varùati, pa÷càdbhàve tadanu, anubandhane, anu÷ete anu÷ayaþ, sàmye, anukaroti, àbhimukhye anumàtaraü vatsodhàvati, hãne anu hariü suràþ visarge (pravçttyapratibandhe) anujànãte, lakùaõe, anu vanama÷anirgataþ . %<anurlakùaõe>% iti %<tçtãyàrthe>% iti (sahàrthe) %<hãne>% iti, lakùaõetthambhåtàkhyànabhàga vãpsàsu pratiparyanava iti, ca (pà0) ukteùu artheùu, tatra lakùaõe, japamanupràvarùat . %<hetubhåtajapopalakùitam varùaõam>% siø kauø sahàrthe, nadãmanu avasità senà, %<nadyà saha saübaóvà senà>% siø kauø hãne, harimanu suràþ harerhãnà ityarthaþ, lakùaõe vçkùamanu vidyotate vidyut, tatra ca vçkùaprakà÷ena vidyudvidyotade÷aj¤àpanàt vçkùo lakùaõamiti prauø manoø . (itthambhåtaþ) ka¤cit prakàraü pràptaþ àkhyàyate anena, itthambhåtàkhyànaü prakàravi÷eùaniråpakaü tasminnarthe, yathà bhaktoharimanu, hareritthambhåtaþ, bhaktivi÷eùayukta ityarthaþ . bhàge bhàgo'syàsti ar÷aàdyac bhàgasvàmini, harimanu lakùmãþ, harisvàmikabhàgavatãtyarthaþ . vãpsàyàü viùayabhåtàyàü, vçkùaü vçkùamanu si¤cati, yàvadvçkùavyàpakaþ sekaþ . iyàüstu bhedaþ anyatrànu÷abdaþ tattadarthasya dyotakaþ atra tu dvivacanenaiva vyàptibodhanàt anostadviùayatvamàtram . pàõinyukteùveùvevàrtheùvasya karmapravacanãyasaüj¤à tena tadyoge dvitãyà evaü karmapravacanãyasaüj¤ayà gatyupasargasaüj¤ayorbàdhanàt na ùatvàdi na và anuvyacaladityàdau gatirgatàvityàdinà nighàtaþ . %<anuryat samayà iti>% %<yasya càyàma iti ca>% (pà0) ukte sàmãpye, anuvanama÷anirgata iti vanasamãpaü gata ityarthaþ àyàme, anugaïgaü vàràõasã, gaïgàdairghyasadç÷adairghyopalakùità vàràõasãtyarthaþ nityasamàsaþ yogyatve ca . anuråpam . %<råpàdiyogyamiti>% siø kau0, anukramam . kramànatikrame atràpi nityasamàsaþ eteùàmudàraharaõàni ÷àstràntareùu dç÷yàni digmàtramudàhriyate . tatra pa÷càdarthe %<tadanu nanu kayàsau bråhi yàto'dhvavçóyeti>% lãlàø . %<tadanu jvalanaü madarpitamiti>% kumàø asau %<kumàrastamajo'nujàta>% iti raghuþ . %<ratyà ca sà÷aïkamanuprayàta>% iti kumàø anuùñhàne, %<÷ailàdhipatyaü svayamanvatiùñhaditi>% kumàø sàdç÷ye, %<anugarjitasandigdhà>% iti kumàø . anugarjitaü garjanasadç÷aü pratiråpagarjitamityarthaþ . anugatàdyarthe nityasamàsaþ . tathaiva so'bhådanvartho %<ràjà prakçtira¤canàditi>% raghuþ . tatra anvarthaþ anugato'rtho yasyeti pràø baø và anityasamàsa uttarapadalopo và iti tatra anugatàrthopãti bhedaþ . evameva anåpa ityàdàvapi . upàsane ca %<anvàsitamarundhatyeti>% raghuþ pa÷càdupave÷anapårbakasevàyàü dhàtorlakùaõàyàmunurdyotakaþ . evam etadyoge vasateþ àdhàrasya karmatà anuvasati gràmaü devadattaþ %<mathuràmanåùyeti>% muø boø kriyàsamabhivyàhçtasyànu÷abdasya tattatkriyàsadç÷atattatkriyàyàü lakùaõàdyotakatvaü tatra àdyakriyà÷rayasya karmatvam yathà màtaramanuroditãtyàdau màtårodanasadç÷arodanasya bodhanena prathamarodanà÷rayasya màtuþ karmatvamevamanyatra . karmaõi tiïàdyukte tu prathamà .

#<anuka># triø anukàmayate anu + kàmataryarthe kan . kàmuke %<anukàbhikàbhãkàþ kamayiteti>% pàø %<vàcamanukàmàtmano'kuruteti>% kauø bràø .

#<anukam># avyaø anukàmayate anu--kama--kvip . vitarke . càderàdikçtigaõatvàt asya càdigaõe pàñhaþ iti prauø manoø .

#<anukampaka># triø anukampate dayate anu--kampa--õvul . dayàkàrake . %<sarvabhåtànukampaka>% iti manuþ .

#<anukampana># triø anu + kampa--yuc . dayà÷ãle . %<sarvabhåtànukampana>% iti ràmàø . bhàve lyuñ . dayàyàü naø .

#<anukampà># strã anu + kampa--aï . dayàyàm, dayayà hi duþkhahetukànyakampaü dçùñvà tatsadç÷akampakaraõàt dayàyàstathàtvam ataevànukampadhàtoranurodanavat sakarmakatvam . dayà ca paraduþkhapraharaõecchà anupårbakakampatestadarthaparatvamityeke dhàtvarthagçhãtakarmakatvena tatràkarmakatvamiti bhedaþ . %<teùàmevànukampàrthaü pradeyaü prãtipårvakamiti>% smçtiþ . %<bhåtànukampà tava cediyaü gauriti>% raghuþ . ki¤ciccalane ca .

#<anukampya># triø anukampamarhati anukampa + yat . tarasvini vegavati . anukampyate arhàrthe yat . dayàrhe triø . %<duhitaramanukampyàmadriràdàya dorbhyàmiti>% kumàø .

#<anukaraõa># naø sàvç÷ye anu + kç--lyuñ . sadç÷akriyàdikaraõe . tacca guõakriyàvayavàdibhiþ sadç÷ãkaraõam . anukriyate'neneti karaõe lyuñ . sadç÷ãkaraõasàdhane . yathà pañatsàüprabhçti÷abdàþ avyakta÷abdànukaraõàni . %<avyaktasyànu karaõasyàta itau>% iti pàø .

#<anukarùa(õa)># puø anukçùyate svasaübaddhena cakreõa anu + kçùa--gha¤ . rathàdhaþsthite cakropari baddhe kàùñhe . kartari lyu . nànto'pyuktàrthe . bhàve lyuñ . pårvavàkyopàttapadàderuttaratrànvayàrthamàkarùaõe, àkarùaõamàtre ca naø .

#<anukalpa># puø kalpyate vidhãyate iti kçpa--õic--ac kalpo vihitaþ hãnaþ kalpo mukhyakalpàdadhamaþ pràø saø . gauõakalpe, pratinidhau . %<eùa vai prathamaþ kalpaþ pradàne havyakavyayoþ . anukalpastvayaü j¤eya>% iti . %<prabhuþ prathamakalpasya yo'nukalpena vartate>% iti ca manuþ %<samarthaþ prathame kalpe yo'nukalpe pravartate>% iti smçtiþ . %<bhàryàþ kàryàþ sajàtãyàþ sarveùàü ÷reyasyaþsyuritimukhyaþ kalpastato'nukalpastu catasrobràhmaõasyetyàdi>% paiñhãnasi smçtiþ . anukalpa÷ca mukhyadravyadyàbhàve susadç÷adavyàntaràdi pratinidhiråpam . yathà yavàdyabhàve godhåmàþ madhvàdyabhàve guóàdayaþ . evaü upavàsàsàmarthye naktaü haviùyànnàdi smçtiùåktaü veditavyam . anugataü kalpaü vedàïgabhedam atyàø saø . kalpànugate granthe anukalpapratipàdakagranthe ca tadvettari ukthàdiø ñhak .. ànukalpikaþ anukalpagranthavettari triø .

#<anukàma># puø anuråpaþ kàmaþ pràø saø . yogyàbhilàùe . sadç÷aü kàmasya sàdç÷yàrthe kàmamanatikramya yàthàrthye và avyayãø . kàmasàdç÷ye yathàkàme ca avyaø . anukàmaü tarpayethàmiti çø 1, 17, 3, %<anukàmaü parà dà iti>% çø 8, 48, 8, %<anukàmaü yathàkàmamiti>% bhàø . anukàmayate anu + kàma--ac . atikàmuke triø .

#<anukàmãna># triø kàmasya abhilàùasya sadç÷amanukàmaü sàdç÷ye'vyayãø tataþ gacchatãtyarthe kha . yatheùñagamana÷ãle . %<anukàmãnatàü tyajeti>% bhaññiþ .

#<anukàra># puø anu--kç--gha¤ . guõakriyàdibhiþ sadç÷ãkaraõe . vivaraõamanukaraõa÷abde dç÷yam

#<anukàrin># triø anukaroti anu + kç--õini striyàü ïãp . guõakriyàdibhiþ sadç÷ãkàrake . %<anukàriõi pårbeùàü yuktaråpamidaü tava>% iti ràmàø .

#<anukàrya># anukriyate'sau anu + kç--karmaõi arhàrthe bà õyat . anukaraõãye sadç÷ãkaraõàrhe pa÷càtkaraõãye ca . %<yaþ pa÷càt pårbakàryàõi kuryàdai÷varyamohitaþ pårbaü caivànukàryàõãti>% ràmàø .

#<anukàla># avyaø kàlasya yomyam yàthàrthye avyayãø . kàlayogyatve . %<bhojanàcchàdanaü dadyàdanukàlaü vi÷eùata>% iti .

#<anukãrtana># naø anu + kçta--õic--lyuñ kãrtàde÷aþ . kathane %<sàïgaü bhavati tat sarvaü harernàmànukãrtanàditi>% smçtiþ .

#<anukåla># triø kålamàvaraõaü snehenànubandha iti yàvat anugatastam atyàø saø . sahacare, sahàye, svapakùapàtini, %<nàrãõàmanukålamàcarasi cejjànàsãti>% kàø praø . %<anukålayatãndro'pi svargadrumavibhåùaõairiti>% kumàø anukålayati anukålaü karotãti nàmadhàtuþ . dantãvçkùe strã ràjaniø . alaïkàra÷àstraprasiddhe %<anukåla ekarati>% rityukte nàyakabhede %<ekasyàmeva nàyikàyàmàsakto'nukålanàyaka>% iti tadarthaþ yathà %<asmàkaü sakhi! vàsasã na rucire, graiveyakaü nojjvalaü, no vakrà gatiruddhataü, na hasitaü, naivàsti ka÷cinmadaþ . kintvathe'pi janà vadanti subhago'pyasyàþ priyo nyànyato dçùñiü nikùipatãti vi÷vamiyatà manyàmahe duþsthitam>% iti .. %<anukålaü pràtikålyamànukålyànubandhi cet>% iti (sàø da0) ityukte'rthàlaïkàrabhede naø . yathà %<kupitàsi yadà tanvi! nidhàya karajakùatam . badhàna bhujapà÷àbhyàü kaõñhamasya dçóhaü tadà ..>% sarveùàmàtmatvenànukåle parame÷vare puø %<anukålaþ ÷atàvartaiti>% viùõusaø . sarveùàmàtmatvàdanukålaþ na hi svasmin pratikålaü svayamàcaratãti bhàø .

#<anukçti># strã anu + kç--ktin . %<anukaraõe . omityetadanukçtirhasma và>% iti ÷rutiþ .

#<anukçùña># anu + kçùa--karmaõi kta . kçtàkaùeõe, anuvartite ca .

#<anukta># triø na uktaþ . anabhihite akathite ukti÷ca pràyeõa tiïkçttaddhitasamàsaiþ tatra tiïà hariþ sevyate, kçtà caitreõa gataþ, taddhitena, ÷atena krãtaþ yat . ÷atyaþ, samàsena, àråóho vànaroyamiti vàkye àråóhavànaro vçkùaþ sarvatra karmaõa uktatvàt pràtipàdikàrthe prathamà . tairuktabhinne tu gràmaü gacchati, gràmaü gata, vede'dhãtã, ityàdau %<anabhihite>% iti dvitãyàdyeva evamanyakàrake'pyudàhàryam %<anuktasamuccaya÷cakàra>% iti raghuø aniyojite ca %<asàvanukto'pi sahàya eva iti>% kumàø .

#<anuktha># triø nàsti ukthaü stotraü yasya . stotra÷ånye %<kiü yàmanindràþ kçõavannanukthà>% iti çø 5, 2, 3, %<anukthàþ astutaya>% iti bhàø .

#<anukrama># triø anugataþ kramam atyàø saø . anugatakrame kramànullaïghite, anukrama÷ca yasyottaraü yasya pàñhaþ karaõaü và ucitaü tadanatikrameõa tasyànuùñhànaråpà parapàñã . %<pracakrame vaktumanukramaj¤à>% iti raghuþ . krama÷ca sthànaü tatsvaråpàdi krama÷abde vakùyate . kramamanatikramya yathàrthe avyayãø . kramànatikrame avyaø .

#<anukramaõikà># strã anukramyate yathottaraü paripàñyà àrabhyate'nayà anu + krama--karaõe lyuñ strãtvàt ïãp svàrthe kani hrasvaþ . anukramaj¤àpake, granthàdyaü÷abhede uktasya vaktavyasya vàrthasaïghasya grantha÷eùe, kvacidàdau và saügràhake puràõàderaü÷avi÷eùe . svàrthe kàbhàve'nukramaõãtyapi, tatraiva . tatra àdo yathà %<bhàratasyetihàsasya ÷råyatàü parvasaügrahaþparbànukramaõã pårbaü dvitãyaþ parvasaügraha>% bhàraø àdiø . ante yathà %<anukramaõikàdhyàyaü tathà màhàtmyamuttamamiti>% kà÷ãkhaø . evamanyatra dç÷yam .

#<anukrã># puø anukriyate anu--kç--uõàø bàø ã kicca . sàdyaskrakratubhede, ùañ sàdyaskrà ityupakramya %<hãnasyànukrãþ>% iti kàtyàø 22, 2, 19, uktam %<anukrãrnàma sàdyaskraþ kratuþ sa hãnasya bhavatãti>% tadvyàkhyà .

#<anukrã÷a># puø anukro÷atyanena anu + kru÷a--àhvàne rodane ca gha¤ . dayàyàm . paraduþkha praharaõecchàråpadayayà hi parakro÷aü dçùñvà tadanu rodanaü kriyate iti tasyàstathàtvam . anugataþ kro÷aü gatisaø . pràptakro÷àdhvake triø .

#<anukùaõa># naø vãpsàyàm avyayãø . pratikùaõe anavarate, anugataü kùaõam atyàø saø . ajasravçttau triø .

#<anuga># triø anugacchati anu + gama--óa . pa÷càdgàmini, %<gotrarikthànugaþ piõóaþ vyapaiti dadataþ svadheti>% chidraü nivàrayet sarvaü ÷va÷åkaramukhànugamiti pramadàhyutpathaü netuü kàmakrodhava÷ànugamiti ca manuþ . sahacare, ànulomyaü gate, sevake ca . %<tadbhåtanàthànuga! nàrhasi tvamiti>% raghuþ .

#<anugaïga># avyaø gaïgàyàm vibhaktyarthe avyayãø . gaïgàyàmityarthe . parimukhàø ¤ya . ànugaïgyam anugaïgambhave triø .

#<anugata># triø anu + gama--kta . pa÷càdgate, sahagate, ànulomyaü gate, sàmànyadharmagrahaõena saügçhãte'khile vi÷eùe, adhãne ca . %<àgacchadyatra kàkutsthaþ svargàya samupasthitaþ vimànavarakoñãbhirdevairanugatastadeti>% ràmàø .

#<anugati># strã anu + gama--ktin . anugamane, pa÷càdgatau, %<balasya caturaïgasya nàyakànugatirnaya>% iti %<gatànugatikanyàyaþ>% .

#<anugama># puø anu + gama--gha¤ vçddhyabhàvaþ . pa÷càdgamane, %<vçhaterdhàtorarthànugamàditi>% ÷àø bhàø . sahàyãbhavane, sàmànyadharmeõa sarveùàü vi÷eùaråpàõàü saügrahe ca . %<sambandhasyànanugamo na doùàyeti>% dàyaø ÷rãkçùõaþ . ànulomyakaraõe, %<kalau tvanugamànvite>% iti smçtiþ .

#<anugamana># naø anu + gama--bhàve lyuñ . pa÷càdgamane . %<÷avànugamanà÷aucaü snànamàtreõa ÷udhyatãti>% smçtiþ bhartç÷arãrànugamanamahaü kariùyàmãti ÷uø taø raghuø .

#<anugava># naø goþsadç÷a àyàmaþ %<yasya càyàma>% iti samàse niø ac . gavàyàmatulyàyàmayukte ÷akañàdau .

#<anugavãna># triø goþ pa÷càt paryàptaü và gacchati anugu--kha . goþ pa÷càdgàmini gopàle . %<anugvalaügàmãti>% (pà0) ukteþ paryàptagantari ca .

#<anugàdin># triø anugadati anu + gada--õini . anuvàdake striyàü ïãp . anugàdyeva svàrthe, %<anugàdinaùñhak ca>% pàø ñhak ànugàdikaþ tadarthe .

#<anugàmin># triø anugacchati anu + gama--õini . pa÷càdgantari, sahacare ca . striyàü ïãp . %<dçùñvà striyamivàyàntãü bràhmaõãmanugàminãmiti>% ràmàø .

#<anuguõa># triø anukålo guõo yasya . anukåle, anugate, anu råpe ca . %<advaitaü sukhaduþkhayoranuguõaü sarvàsvavasthàsu yaditi>% uttaracaø . anuråpaþ guõa upakaraõam . yogyopakaraõe %<rasànuguõatàmetãti>% sàø daø . sadç÷aguõayukte triø . %<kàntàratàpasàvikùå vaü÷akànuguõau matàviti>% su÷rutam . anugataþ guõaü tantrãsåtraü và guõànurakte triø tantrãyuktavãõàyàü strã %<utkaõñhitasya hçdayànuguõà vayasyeti>% anuguõà vãõeti tadarthaþ . guõe vibhaktyarthe, guõamanatikramya và avyayãø . guõe ityarthe, guõànatikrame ca . tadbodhakagranthamadhãte vasantàdiø ñhak . ànuguõikastadadhyetari, tadvettari ca triø .

#<anugupta># triø anu + gup--kta . àcchàdite . %<anuguptà apa àhçtyeti>% gobhilaþ %<anuguptà àcchàdità>% iti raghuø .

#<anugçhãta># triø anugraha--kta . kçtànugrahe .

#<anugra># triø na ugraþ . ÷àntasvabhàve asamarthe, anuddhate ca . %<bhagamanugro adhayàti ratnamiti>% çø 7, 38, 6, %<anugraþ asamartha>% iti bhàø anugràsa÷ca vçtrahan çø 8, 1, 14, anugrà anudgårõà iti (bhà0) ukteþ anudgårõeca .

#<anugraha># puø anu + graha--ap . abhãùñasampàdanecchàråpe prasàde, ànukålye, aniùñanivàraõapårbakeùñasàdhanecchàråpàyàmabhyupanto, %<viråponmattaniþsvàsànàsakutsàpårvakaü hi yat . påraõaü dànamànàbhyàmanugraha udàhçta>% ityuktalakùaõe daridràdipoùaõe ca . %<nigrahànugrahe ÷aktaþ prabhurityabhidhãyate>% iti tantram . %<anugrahaü saüsmaraõapravçttamiti>% kumàø . %<pàdàrpaõànugrahapåtapçùñhamiti>% raghuþ . graho grahaõaü såryàdigraho và anugatastam gati saø . grahànugate såryàdigrahànuge ca triø .

#<anugràhya># triø anu + graha--õyat . anugrahàrhe %<yadi te'hamanugràhyo yadi smarasi me guõàniti>% %<sarvathànugràhyo devatànàmasaü÷aya>% iti ca ràmàø .

#<anucara># triø anucarati anu + cara--ña striyàü ïãp ac và striyàü ñàp . sahacare, pa÷càdgàmini, dàsàdau, %<vratàya tenànucareõa dhenoriti>% %<anyedyuràtmànucarasya bhàvamiti ca>% raghuþ . anugata÷caraü dåtaü gatisaø . dåtànuge triø . sevake ca, %<gandharvà guhyakàyakùà vibudhànucarà÷ca ye>% iti manuþ %<catvàri ca ÷atànyanucaraõàmiti>% kauø bràø apsaraso mahendrànucarà da÷eti %<saumitrisãtànucarasyeti>% bhaññiþ . %<pàlàgalã sànucaryaþ ÷atena ÷atena>% iti kàtyàø 20, 1, 12, etadvyàkhyàyàü bahu÷aþ anucarã÷abdaprayogastatra draùñavyaþ pàlàgalã dàsaputrã .

#<anucàraka># triø anucarati anu + cara--õvul . anugantari, sevake ca . tasya dharmyam aõ . ànucàrikam sevakadharmye kàrye triø .

#<anucita># triø na--ucitaþ . aparicite, ayukte ca .

#<anucintana># naø anu + cinti--lyuñ . anusmaraõe satatacintàyàm dvàda÷e mçtyubhàve ca vaiparãtyànucintanamiti jyotiø .

#<anucintà># strã anu + cinti--a . satatacintàyàm .

#<anucca># triø na uccaþ virodhe naø taø . ucca tàvirodhinimnatvavati . jyotiùokte grahàõàü nãcasthàne ca . tàni sthànàni ucca÷abde vakùyante .

#<anucchiùña># triø ud + ÷iùa--kta naø taø . ucchiùñabhinne àhàryadravyasya bhuktàva÷iùñamucchiùñaü tadbhinne .

#<anuja># triø anu pa÷càt jàyate anu + jana--óa . pa÷càjjàte sahodare bhràtari . tàdç÷yàü bhaginyàü strã . ekàdhikaü harejjyeùñhaþ putro'dhyardhaü tato'nuja iti manuþ . %<cacàra sànujaþ ÷ànta>% iti raghuþ %<parivettànuje'nåóhe>% iti manuþ .

#<anujanman># puø anu janma yasya . sahodare kaniùñabhràtari . %<jananàtha! tavànujanmanàmiti>% bhàraviþ .

@<[Page 173a]>@
#<anujàta># triø anu + jana--kta . pa÷càjjàtamàtre, %<dantajàtenujàte ca kçtacåóe ca saüsthite>% iti mamuþ . anujàte dantajanmànantaraü saüsthita iti kullåø %<bhràtastavànujàtà'haü bhuïkùva bhaktamidaü ÷ubham>% iti smçtiþ . %<asau kumàrastamajonujàta>% iti raghuþ . anantarajàtatvàt puttrasya tathàtvam .

#<anujàvara># triø anujàdapyavaraþ . atyantanikçùñe . %<etàmevànujàvaràya kuryàditi>% tàø bràø . anu pa÷càjjàyate ityanujaþ kanãyàn sahi nikçùñaþ tasmàdapyavaro nikçùña iti bhàø vede na smaibhàvaþ loke tu anujàvarasmai .

#<anujãvin># triø anujãvitumà÷rayituü ÷ãlamasya anu + jãvaõini . sevake, à÷rite ca .

#<anujãvya># triø anujãvyate'sau anu + jãva--õyat . à÷raõãye sevye .

#<anuj¤à># strã anu + j¤à--aï . svayaüpravçttasyànyasya pravçttyavighàtakaraõena pravartanàråpàyàmanumatau . %<guroranuj¤àmadhigamya màtaþ>%! iti raghuþ . %<tadvà etadanuj¤àkùaraü yaddhiki¤canànujànàtyomityeva tadàheti>% ÷rutiþ .

#<anuj¤àta># triø anu + j¤à--kta . kçtànuj¤e yasmai karaõàyànuj¤à kçtà tasmin jane .

#<anujyeùñha># triø anugato jyeùñham pràø saø . jyeùñhànugate . jyeùñhamanatikragya yàthàrthye avyayãø . jyeùñhànuråpe jyeùñhànatikrame ca avyaø .

#<anutara># naø anutãryate'nena anu--té--karaõe ap . nadãpàràrthaü deye ÷uklàdau, àtare .

#<anutarùa># naø anutçùyate'nenedaü và karaõe karmaõi và gha¤ . suràpànapàtre, madye ca . bhàve gha¤ . madyapàne, abhilàùe, pànecchàyà¤ca . %<sopacàramupa÷àntavicàraü sànutarùamanutarùapadeneti>% màghaþ .

#<anutàpa># puø anu + tapa--gha¤ . idamanucitaü kçtamiti svakçtavastuno duþkhajanakatayà j¤ànena pa÷càttàpe . %<khyàpanenànutàpena>% iti manuþ . %<tasyàþ kariùyàmi dçóhànutàpamiti>% kumàø .

#<anutila># triø anugatastilam atyàø saø . tilànugate kùetràdau, tilai vibhaktyarthe avyayãø tatra bhavaþ parimukhàdiø ¤ya . ànutilyaþ tilabhave triø .

#<anutålana># naø tålenànukuùõàti tçõàdyagraü tålenànuvaññayati anu + tåla + anukoùaõe õic--bhàve lyuñ . tålena tçõàgràderanughaññane .

#<anutka># triø naø taø . utkaõñhitabhinne svasthe .

@<[Page 173b]>@
#<anutkarùa># puø na utkarùaþ abhàve naø taø . uktarùàbhàve baø . utkarùa÷ånye triø .

#<anutta># triø na + unda--kta nasattaniùattànuttetyàdinà niø . aklinne %<indra! tubhyamidadrivo'nuttamiti>% çø 1, 80, 7, nuda--kta naø taø . anunne aprerite . %<anuttamàte maghavanniti>% çø 1, 165, 9, %<anuttamapreritamiti>% bhàø .

#<anuttama># naø na uttamoyasmàt . atyutkçùñe . kàïkùan gatimanuttamàmiti, %<iha kãrtimavàpnoti pretya cànuttamaü sukhamiti>% %<ya÷o'smin loke pràpnoti pretya cànuttamaü sukhamiti>% ca manuþ .

#<anuttara># triø uttarauttamaþ naø 5 baø . atyanta÷reùñhe . 6 baø . uttaravàkyarahite %<bhavatyavaj¤à ca bhavatyanuttaràditi>% naiùaø . naø taø . uttaradigbhinnàyàü tadvirodhinyàü dakùiõasyàü di÷i, strã . uttamabhinne apakçùñe triø . na uttarati calati ud + té--ac naø taø . sthire triø .

#<anuttàna># triø na uttànaþ virodhe naø taø . uttànabhinne avatàne avàïmukhe .

#<anuttaraïga># triø udgatastaraïgo vãci÷cà¤calyaü và yasmàt pràø baø naø taø . anudgatataraïge aca¤cale ca %<apàmivàdhàramanuttaraïgamiti>% kumàø ÷ivapakùe aca¤calamityarthaþ .

#<anutpatti># strã na utpattiþ abhàve naø taø . utpattyabhàve %<kùayaü kecidupàttasya duritasya pracakùate . anutpattiü tathà cànye pratyavàyasya manvate>% smçtiþ .

#<anutpattika># triø nàsti utpattiryasya kap . utpàda÷ånye .

#<anutpanna># triø na utpanna naø taø . utpannabhinne ajanye .

#<anutpàda># puø na utpàda utpattiþ abhàvàrthe naø taø . utttyabhàve . baø . utpatti÷ånye triø .

#<anutsàda># puø na utsàdaþ avasàdanam bhàve naø taø . ava sàdàbhàve ucchedàbhàve . naø baø . uccheda÷ånye triø .

#<anutsàha># puø na utsàhaþ amàve naø taø . utsàhàbhàve baø . utsàha÷ånye triø .

#<anutsikta># triø na utsiktaþ garvitaþ . agarvite garva÷ånye .

#<anutsuka># triø naø taø . utsuka--bhinne utkaõñhà÷ånye .

#<anutsåtra># triø utkràntaþ såtram atyàø saø naø taø . såtrànugate %<anutsåtrapadanyàsà sadvçttiþ sannibandhaneti>% màghaþ . såtraü pàõinãyasåtraü nãti÷àstra¤ceti vivekaþ .

#<anuda># triø na nudati nuda--ka naø taø . prerakabhinne anudadàti tulyaü dadàti anu + dà ka . tulyaråpadàtari etasya udàharaõam pràguktre anànuda÷abde dç÷yam .

#<anudaka># triø nàsti udakaü yatra . udaka÷ånye marude÷àdau alpàrthe naø taø . alpajale palvalàdau %<udvanvatãranudakà÷ca yà>% iti çø 7, 51, 4, udakadànavi÷eùa÷ånye ÷ràddhabhede %<puroóà÷amàtrà anudakà>% iti kàtyàø 10, 5, 11, . %<anudakàþ pratyavanejanapariùecanàdi varjità>% iti tadvyakhyà .

#<anudagra># na udgatamagramasya . mçdau atãkùõe unnatàgrabhinne ca nàsti udagroyasmàt 5 baø . atyunnate triø .

#<anudara># triø na udaraü yasyàlpàrthe naø baø . alpodara÷àlini kç÷odare, anudarà kanyeti siø kauø striyàü ñàp .

#<anudar÷ana># anu + dç÷a--lyuñ . anucintane, %<janmamçtyujaràvyàdhi duþkhadoùànudar÷ana>% miti gãtà .

#<anudàtta># naø na udàttaþ virodhe naø taø . udàttasvarabhinne nãcairuccàrite svarabhede . svaràhi trividhàþ udàttaþ anudàttaþ svarita iti bhedàt tatra %<uccairudàttaþ>% %<nãcairanudàttaþ>% %<samàhàraþ svarita>% iti ca pàø . tàlvàdiùu, sabhàgeùu syàneùårdhvabhàge niùpannojudàttaþ, tatraiva nãcabhàge niùpanno'c anudàttaþ . %<tasyàdita udàttamardhahasvamiti>% pàø . yasyàdito'rdhasudàttamantyamanudàttaü tàdç÷aþ svaraþ svaritaþ iti %<anudàttaü padamekavarjamiti>% asyaiva nighàta nãcàdi saüj¤à udàttànudàttatvàdikaü svaravarõasyaiva na tu vya¤janànàü, yathoktam ÷ikùàyàm %<udàtta÷cànudàtta÷ca svarita÷ca svaràstrayaþ hçsvodãrghaþ pluta÷ceti kàlatoniyamastvacãti>% . %<prayatnapreritovàyuryadordhvabhàge pratihato'caü niùpàdayati sa udàttaþ . evamadhoniùpannojanudàtta iti>% ÷abdenduø . %<udàttànudàttasvaritànàü sannikarùa aika ÷rutyam>% iti à÷vaø gçhyam .

#<anudàra># naø na udàraþ . atidàtçbhinne, amahati ca . nàsti udàro yasmàt 5 baø . atimàtra dàtari, ati mahati ca . anugato dàràn atyàø saø . dàrànugate . yasmin prasãdasi punaþ sa bhavatyudàro'nudàra÷ceti kàø praø . udàratvànudàratvayoràpàtato virodhaþ . udàratvànugatadàratvàbhyàü tatparihàraþ .

#<anudita># puø ud + iõ + kta ãùadarthe naø 7 baø . kiraõamàtreõa . ãùaduditasårye praviralatàrake kàle . udite'nudite caiveti manuþ naø taø . uditabhinne triø . vrada--kta naø taø . akathite triø .

@<[Page 174b]>@
#<anudina># avyaø vãpsàrthe avyayãø . pratidine %<pàràvataþ khalu ÷ilàkaõamàtrabhogã kàmã bhavedanudinaü vada ko'tra hetu>% rityudbhañaþ . anudivasàdayopyatra .

#<anudçùñi># strã anugatà anukålà và dçùñiþ pràø saø . anugatadçùñau, anukåladçùñau ca . baø . tathàdçùñimati triø . tathàbhåtastriyàþ apatyaü kalyàõyàø óhak inaï ca . ànudçùñineyaþ tadapatye puüstrãø . anudçùñeþ puüso'patyam ÷ubhràø óhak . ànudçùñeyaþ tadapatye puüstrãø .

#<anude÷a># puø anu + di÷a--gha¤ . yathàkramoccàraõe, upade÷e ca %<yathàsaükhyamanude÷aþ samànàmiti>% pàø . anudi÷yate karmaõi gha¤ . upade÷ye %<anude÷àdyàþ puroóà÷etyàdi>% kàtyàø 18, 6, 15 .

#<anudde÷a># puø na udde÷aþ abhàvàrthe naø taø . udde÷àbhàve .

#<anuddhata># triø na uddhataþ virodhe naø taø . vinayayukte .

#<anuddharaõa># naø na uddharaõam abhàvàrthe naø taø . uddhàràbhàve

#<anuddhàra># puø na uddhàraþ abhàvàrthe naø taø . uddhàràbhàve . na uddhàraþ vibhàjyavi÷eùasyotthàpanaü yatra . viü÷oddhàra÷ånye vibhàge triø . anuddhàrovibhàgaþ syàditi smçtiþ .

#<anuddhçta># triø na uddhçtamutthàpitam . anutthàpite %<payo'nuddhçtasàra¤ceti>% haviùyaviùaye smçtiþ .

#<anudbhaña># triø na udbhañaþ virodhe naø taø . apralbhe mçdau .

#<anudyama># puø na udyamaþ abhàve naø taø . udyamàbhàve . naø baø . udyama÷ånye triø .

#<anudyåta># naø anu + diva--kta . dyåtasya pa÷càt purnadyåte . tadadhikçtya kçtagranthatayoktamanudyåtaparva sabhàparvaõi dç÷yam .

#<anudyoga># puø na udyogaþ abhàve, naø taø . udyogàbhàve baø . udyama÷ånye triø .

#<anudruta># triø anu + dru--kta . anugate dhanurdharai ràjasutairanudrutamiti raghuþ %<anudrutaþ saüyati yena kevalaü balasya ÷atruþ pra÷a÷aüsa ÷ãghratàmiti>% màghaþ . %<ardhamàtraü drutaü j¤eyaü drutàrdha¤càpyanudrutamityukte>% màtràcaturthabhàgakàle tàlabhede naø .

#<anudvàha># puø na udvàhaþ abhàvàrthe naø taø . vivàhàbhàve naø taø . tacchånye triø .

#<anudvigna># triø na udvignaþ virodhe naø taø . udvignabhinne avyàkulacitte .

#<anudvega># puø na udvegaþ abhàvàrthe naø taø . udvegàbhàve naø baø . tacchånye triø %<anudvegakaraü vàkyaü satàü svàbhàvikaü matamiti>% nãtiø .

@<[Page 175a]>@
#<anudhàvana># naø anu + dhàva--lyuñ . pa÷càdgamane, tattvani÷cayàyànusaraõe, anusandhàne ca .

#<anudhyà># strã anu + dhyai--aï . ÷ubhànucintane, anugrahe, àsaktau ca .

#<anudhyàna># naø anu + dhyai--lyuñ . anukùaõacintane %<yà naþ prãtirviråpàkùa! tvadanudhyànasambhaveti>% kumàø .

#<anudhyàya># puø anu + dhyai--kartari gha¤ . anucintake ÷ubhànucintake . %<bàlasyà÷aktasya và tadanudhyàyamanaseti>% pràø taø smçtiþ .

#<anudhyeya># triø anu + dhyai--karmaõi yat . anugràhye yadãya÷ubhànucintanaü kriyate tasmin . %<anudadhyuranudhyeyaü sànnidhyaiþ pratimàgatairiti>% raghuþ .

#<anunaya># puø anu + nã + ac . vinaye, praõipàte, pràrthane, sàntvane ca . %<kathaü nu? ÷akyo'nunayomaharùervi÷ràõanàdanyapayasvinãnàmiti>% raghuþ .

#<anunàda># puø anuråpoþnàdaþ pràø saø . pratidhvanau prati÷abde anuråpa÷abde .

#<anunàdin># triø anu + nadati anu + nada--õini . pratiråpa ÷abdakàrake %<gambhãreõànunàdineti>% ràmàø .

#<anunàyikà># strã anugatà nàyikàm . nàyikànugatàyàm %<sakhã prabrajità dàsã preùyà dhàtreyikà tathà . anyà÷ca ÷ilpakàriõyo vij¤eyà hyanunàyikà>% ityuktadàsyàdo .

#<anunà÷a># puø anu + na÷a--gha¤ . anumaraõe . adårade÷àdàvarthe saïkà÷àdiø õya ànunà÷yaþ tadadårade÷àdau triø .

#<anunàsika># triø anugato nàsikàm atyàø saø . nàsikayà saha svasvasthànenoccàryamàõeùu varõabhedeùa . te ca %<amo'nunàsikà na hrau>% iti ÷ikùàyàü dar÷itàþ hakàrarakàrabhinnàþ ampratyaharàntargatàþ varõàþ . %<mukhanàsikàvacano'nunàsika>% iti pàõinyuktesteùàü tattatsthànasahitanàsikayoccàryamàõatvàttattvam %<upade÷e'janunàsika>% iti pàø . ampratyàhàramadhye rabhinnà yabalàþ niranunàsikàþ sànunàsikà÷ca tatrànunàsikasthàne utpannayavalàmeva sànunàsikatvam %<yalodvidhà'ro niranunàsikaþ sànunàsikaþ . ¤amo'nunàsikastena tatsthàne sànunàsika>% ityabhiyuktokteþ yathà yayyaümyate vidvàlliükhati, sarvatsaraþ anye niranunàsikàþ . vetyanuvçttau %<aõo'pragçhyasyànunàsika>% iti pàõityukterapragçhyà evàõo'nunàsikàþ .

#<anunãta># triø anu + nã--kta . kçtànunaye yasya sàntvanàrthaü vinayàdikaü kriyate tasmin . %<sa cànunãto'pi bhç÷aü cukopeti>% bhàratam .

@<[Page 175b]>@
#<anuneya># triø anu + nã--karmaõi yat . anunayakaraõàrhe, anunetuü yogye ca .

#<anupakàra># puø na upakàraþ abhàvàrthe naø taø . upakàràbhàve virodhe naø taø . apakàre .

#<anupakàrin># triø na upakàrã virodhe naø taø . apakàriõi striyàü ïãp .

#<anupakùita># triø upa + kùi--kta vede niùñhàtasya na natvam naø taø . anupakùãõe . suvãryaü varùiùñhamanupakùitam çø 3, 13, 7 anupakùitam %<anupakùãõamiti>% bhàø . loke tu anupakùãõaþ triø .

#<anupañhita># naø anu + pañha--bhàve kta . gurumukhapàñhànusàripàñhe anupañhitamanena iùñàdiø ini . anupañhitã kçtànupàñhe triø striyàü ïãp .

#<anupatana># naø anu + pata--lyuñ . anukålapatane, anuråpapatane ca .

#<anupati># avyaø patyuþ sàmãpyam avyayãø . patisamãpe . %<anupati patnãruttara uttara>% iti kàtyàø 12, 2, 16, dãkùàkartà patisamãpe tatpatnãþ dãkùayatãti tadvyàkhyà .

#<anupatha># puø anukålaþ panthàþ ac samàø . anukålamàrge %<antaspathà anupathà>% iti çø 5, 52, 10, anupathàþ anukålamàrgà iti bhàø . pathaþsamãpe pathi và avyayãø . pathisamãpe pathãtyarthe và avyaø . parimukhàø ¤ya . ànupathyam pathibhavàdau triø .

#<anupada># naø anuråpaü padam pràø samàø . anakålapade anuråpasthàne %<à÷iùàmanupadamiti>% %<arghànupadamà÷iùa>% iti ca raghuþ . padasya pa÷càt avyayãø . padasya pa÷càdityarthe pa÷càdgamane ca . bhavàdau parimukhàø ¤ya ànupadyaþ tatra bhavàdau triø . suptiïantaü padaü tatsadç÷aü granthamadhãte vetti và ukthàø ñhak . ànupadikaþ tadadhyetari tadvettari ca triø .

#<anupad># naø anupadyate pratidinaü labhyate anu + pada--kvip . pratidinalabhye'nne . %<anupadasyànupade tvà>% yaø 15, 8, %<pratidinamanupadyate'nupadannamiti>% vedadãpaþ .

#<anupadika># triø anupadamastyasya gantçtvena ñhan . pa÷càdgate

#<anupadin># anupadamanveùñà anupada + ini . anupadam anveùñari (anveùaõakartari) %<anupadyanveùñeti>% pàø %<mçgasyànupadã ràmo jagàma gajavikrama>% iti bhaññiþ .

#<anupadiùña># triø upa + di÷a--kta naø taø . upade÷àkarmaõi .

#<anupadãnà># strã anu, padasya àyàmatulyàyàmaþ àyàme'vyayãø anupadaü baddhetyarthe kha . pàdatulyàyàmavatyàü pàdabaddhàyàü pàdukàyàm (mojà) ityàdi khyàtàyàm .

@<[Page 176a]>@
#<anupadhi># triø nàsti upadhi÷chalaü yatra . niùkapañe saralavyavahàre .

#<anupanãta># puø na upanãtaþ naø taø . akçtopanayanasaüskàre j¤ànalakùaõàdhãnaj¤ànàviùayãbhåte triø .

#<anupanyàsa># triø na upanyàsaþ abhàve naø taø . upanyàsàbhàve kathanàbhàve . naø baø . kathana÷ånyevàgàrambha÷ånye triø .

#<anupapatti># strã upa + pada--ktin upapattiryuktiþ naø taø . yuktyabhàve, asaïgatau ca . %<tàtparyànupapattita>% iti bhàùàø . upapatti÷ca nyàyàdimate vyatirekavyàptij¤ànàdhãnànumitiþ àpàdakaj¤ànàdhãnà àpàdyani÷cayaråpà 'nubhåtirvà . yathà pãnodevadatto divà na bhuïkte ityukte divà'bhojinaþ pãnatvaü ràtribhojanaü vinànupapannamiti abhoktuþ pãnatvàsambhavena ràtribhojanaü ni÷cãyate tathà hi pãnatvasya bhojanavyàpyatayà pãnatvàbhàvasya ca ràtribhojitvàbhàvavyàpyatàni÷cayena pãnatvena ràtribhojanamanumãyate sà cànumitiþ arthàpattitvena vyavahriyate iti naiyàyikàþ . mãmàüsakavedàntibhistu kalpayàmi arthàpayàmãti vilakùaõànubhavàt anumitibhinnaiva seti svãkriyate . adhikamarthàpapatti÷abde vakùyate .

#<anupapanna># triø upa + pada--kta naø taø . upapatti÷ånye .

#<anupabàdha># triø nàsti upabàdhà pratibandho'sya . pratibandha÷ånye .

#<anupama># triø nàsti upamà yasya . atulye anyasàdç÷yarahite atyutkçùñe . balaü pramàõaü ÷akti÷ca parairanupamaü mameti ràø . kumudadiggajayoùiti strãtyamaraþ . supratãkadiggajastriyàü strãti mediniþ .

#<anupameya># triø kenàpi na upamãyate'sau upa + mi--karmaõi yat naø taø . anyairatulye, anyasàddç÷yarahite .

#<anupayukta># na upayuktam ucitaü bhuktaü và naø taø . samucitabhinne ananuråpe bhuktabhinne ca .

#<anupayoga># puø na upayogaþ ànukålyaü bhojanaü và naø taø . ànukålyàbhàve, bhojanàbhàve ca . naø baø . ànukålya÷ånye, bhojana÷ånye ca triø .

#<anuparata># triø uparataþ nivçttaþ naø taø . anivçtte viùayaràganivçtti÷ånye .

#<anuparati># strã na uparatiþ viùayaràgaþ abhàve naø taø . viùayaràgàbhàve .

#<anupalakùita># triø na upalakùitaþ vi÷eùeõa j¤àtaþ . vi÷eùeõàj¤àte atarkite .

#<anupalabdhi># strã na upalabdhiþ abhàve naø taø . làbhàbhàve pratyakùàdyabhàve ca . tatra anupalabdhi÷ca na kevalaü indriyàdisannikarùàbhàvamàtreõa, kintu tatsannikarùe'pi kàraõàntaràdapi bhavati yathoktaü sàükhyasåtre . %<saukùmyàttadanupalabdhiriti>% . tadeva kàrikàyàü vivçtam atidåràt sàmãpyàdindriyaghàtànmano'navasthànàt . saukùmyàdvyavadhànàdabhibhavàt samànàbhihàràditi %<nàsti ghaño'nupalabdheriti>% . yogyapadàrthasyànupalabdhi÷ca abhàvaj¤ànasàmagrã . tadvivaraõaü yogyànupalabdhi÷abde dç÷yam .

#<anupavãta># puø na upavãtaü yaj¤asåtraü vidhinà jàtamasya . anupanãte mànavake . upavãtaråpayaj¤asåtra÷ånye ca .

#<anupa÷ama># puø na upa÷amaþ ÷àntiþ nivçttirvà abhàve taø taø . ÷àntyabhàve, nivçttyabhàve ca .

#<anupasaühàrin># puø nyàyamate paribhàùite duùñahetuvi÷eùe . sa ca anvaye vyatireke ca dçùñàntarahitatvena duùñohetuþ . yathà sarvamanityaü prameyatvàdityanumàne sarvasyàpi pakùatvena anvaye dçùñànto nàsti nàpi vyatireke dçùñàntaþ, sarvasyàpi prameyatayà tadabhàvasya kutràpyasiddheþ . %<tathaivànupasaühàrã kevalànvayipakùaka>% iti . %<àdyaþ sàdhàraõastu syàdanyo'sàdhàraõo mataþ . tathaivànupasaühàrã tridhà naikàntiko mata>% iti ca bhàùàø muktàvalyàntu sarvamabhidheyaü prameyatvàdityàdikaü tadudàharaõatvenopanyastaü kevalànvayipakùaka ityasya ca kevalànvayisàdhyaka ityetat paratayà vyàkhyàta¤ca . yathà kevalànvayidharmàvacchinnapakùaka ityarthaþ . sarbamabhidheyaü prameyatvàdityàdau sarvasyaiva pakùatvàt sàmànyàdhikaraõyagrahasthalàntaràbhàvànnànumitiþ idantu na samyak . pakùaikade÷e ghañasahacàràgrahe'pi kùaterabhàvàt astu và sahacàragrahastàvatàpi pakùe aj¤ànaråpàsiddhireva na tuhetvàbhàsatvaü tasya, tathàpi kevalànvayisàdhyakatvaü tattvamityuktam . upasaühàràkàrake triø .

#<anupasecana># triø nàsti upasecanaü vya¤janaü yatra . dadhyàdivya¤jana÷ånye anne %<sa yattadannasya mahimànaü vidyàdi>% tyupakramya %<nàlpa iti bråyànnànupasecana>% iti uktam, athaø 11, 3, 4 .

#<anupaskçta># triø upa + kç--pratiyatne kta suñ naø taø . akçtapàkàdisaüskàre avikçte ca %<munyannàni payaþ somo màüsaü yaccànupaskçtamiti>% manuþ anupaskçtaü pàkopaskàrarahitamiti raghuø . %<avikçtamiti>% kullåø . apariùkçte %<abjama÷mamaya¤caiva ràjata¤cànupaskçtamiti>% manuþ . dçùñaprayojanànapekùe, %<vràhmaõàrthe gavàrthe và dehatyàgo'nupaskçta>% iti manuþ %<dçùñaprayojanànapekùa>% iti kullåø . anindite ca %<eùo'nupaskçtaþ prokta>% iti manuþ anupaskçtaþ avirhita iti kullåø .

#<anupasthàna># naø na upasthànam abhàve naø taø . upasthànàbhàve naø baø . tacchånye triø .

#<anupasthàpya># triø na upasthàpyaþ . asmaraõãye . prathamàntapadànupasthàpyatvàditi jagaø .

#<anupasthiti># strã na upasthitiþ abhàve naø taø . upasthityabhàve, smçtyabhàve ca .

#<anupahata># naø na upahataþ bhogacchedàdinà . sada÷e nave abhukte vastre %<anupahatamatidhavalamiti>% kàdaø . upaghàta ÷ånye triø .

#<anupàkçta># triø upa--à--kç--kta naø taø . mantrairyaj¤e pa÷orarcanàdisaüskàra upàkaraõaü tadrahite .

#<anupàta># puø anuråpaþ trairà÷ikena pàtaþ . pàñãgaõitoktena trairà÷ikena yuktasaükhyàpàte . %<puràntaraü cedidamuttaraü syàt tadakùavi÷leùalavaistadà kim? . cakràü÷akairityanupàtayuktyà yuktaü niruktaü paridheþ pramàõam>% siø ÷iø .. %<nirakùade÷aþ svade÷àdyathà yathà dakùiõato bhavati tathà tathà khasvastikàdviùuvadvçttaü natam tayorantare'kùàü÷àþ . te ca nirakùade÷ajàpasàrayojanairanupàtenotpadyante . ataþ kasmiü÷cit pure'kùàü÷àn j¤àtvà tasmàt puràduttarato'nyasmin pure j¤eyàþ . tatasteùàmantaràü÷aiþ puràntarayojanai÷cànupàtaþ . yadyantaràü÷aiþ puràntarayojanàni labhyante tadà cakràü÷aiþ 360 kimiti phalaü bhåparidhiyojanàni>% iti pramiø . tadànayana¤ca %<pramàõamicchà ca samànajàtã àdyantayoþ staþ, phalamanyajàti madhye, tadicchàhatamàdyahçt syà>% dityukta trairà÷ikarãtyà antarayojanasaükhyàïkena rà÷icakrasaükhyà360 'ïke guõite puràntarayojanàïkena vibhakte labdhaü paridhimànasaükhyà . pa÷càtpatane ca . anugataþ pàtaü ràhuüråpagrahabhedam . pàtagrahànugate . anu + pata--õic õamul . pa÷càdpàtayitvetyarthe avyaø . kintu karmopapadena saha %<amaivàvyayeneti>% pàø nityasamàsaþ %<latànupàtaü kusumànyagçhõàditi>% bhaññiþ .

#<anupàtaka># naø anupàtayati narakaü gamayati pata--õicõvul pàtakaü brahmahatyàdi tatsadç÷am pràø saø . brahmahatyàdimahàpàtakasadç÷e vedanindàdijanye pàpavi÷eùe tàni ca pa¤catriü÷atprakàrahetådbhavatvena tàvatsaükhyàtàni anuratra sàdç÷ye tena patanahetumahàpàtakatulyatvàdasya anupàtakatvamiti pràø viø . tàni ca viùõunà dar÷itàni yathà %<yàgasthasya kùattriyasya vai÷yasya ca, rajasvalàyà÷càrntarvatnyà÷càtrigotràyà÷càvij¤àtasya garbhasya ÷araõàgatasya ca ghàtanaü brahmahatyasamànãti, kauñasàkùyaü suhçdbadha etau suràpànasamau . bràhmaõasya bhåmyapaharaõaü nikùepàpaharaõaü suvarõasteyasamam . pitçvyamàtàmahamàtula÷va÷urançpapatnyabhigamanaü gurudàragamanasamam . pitçùvasçmàtçùvasçsvasçgamana¤ca ÷rotriyartvigupàdhyàyamitrapatnyabhigamana¤ca svasuþ sakhyàþ sagotràyà uttamavarõàyàþ kumàryà antyajàyà rajasvalàyàþ ÷araõàgatàyàþ pravrajitàyà nikùiptàyà÷ca .. anupàtakinastvete mahàpàtakino yathà a÷vamedhena ÷uddhyanti tãrthànusarõena và iti>% .. narakàõyabhidhàya eteùvakçtapràya÷città atipàtakinaþ parthàyeõa kalpaü pacyante, manvantaraü tu mahàpàtakinaþ, anupàtakina÷ca, upapàtakina÷caturyugamiti viùõuø saø . tathà ca mahàpàtaka sadç÷ànyetàni pàtakàni . anyànyapi manunà saükùipya dar÷itàni yathà %<ançta¤ca samutkarùe ràjagàmi ca pai÷unam . guro÷càlãkanirbandhaþ samàni brahmahatyayà .. brahmojjhatà vedanindà kauñasàkùyaü suhçdbadhaþ . garhitànàdyayorjagdhiþ suràpànasamàni ùañ .. nikùepasyàpaharaõaü narà÷varajatasya ca . bhåmivajramaõãnà¤ca rukmasteyasamaü smçtam .. retaþsekaþ khayonãùu kumàrãùvantyajàsu ca . sakhyuþ putrasya ca strãùu gurutalpasamaü viduriti>% ..

#<anupàtakin># triø anupàtakamastyasya ini striyàü ïãp . anupàtakayukte %<anupàtakinastvete mahàpàtakinastathà>% smçø .

#<anupàtin># triø anupatati anugacchati anu + gama--õini anugàmini .

#<anupàna># naø anu bheùajena saha pa÷càdvà pãyate karmaõi lyuñ . auùadhena saha, tatpa÷càdvà peye madhuguóàdau . pànasya jalasya samãpe avyayãø . jalasàmãpye avyaø .

#<anupàvçtta># triø na upàvçttaþ . aparàvçttaü .

#<anupuùpa># puø anugataü puùpaü tadvikà÷am atyàø saø . ÷aravçkùe tasya puùpeõaiva prakà÷àttathàtvam .

#<anupårva># triø anugataü pårbaü paripàñãü gatisaø . yathàkramapràpte yathàhànyanupårbaü bhavati çø 10, 18, 5 %<yathàvadanupårva÷a>% iti varõànàmanupårba÷a iti ca manuþ . anupårba + ÷as . anupårba÷aþ . %<vçttànupårbe ca na càtidãrghe>% iti kumàø %<tato'nupårbàyatavçttabàhuriti>% bhàraviþ pårvamanugatau gãpucchàkàràviti malliø anugataþ pårbam . pa÷càdgàmini triø . àgneyaþ prathamo gacchatyanvàrabdho'nupårbà itare, kàtyàø 8, 8, 29 %<itare da÷a pa÷avaþ ananvàravdhà eva anupårbàþ anugàmino bhaveyuriti>% vyàø nikçùñapramàõe ca %<anupårbàitare>% kàtyàø 8, 8, 20, %<anupårbàüþ nikçùñà hyanugacchanti atra ca pramàõena nikçùñatvam . ata÷ca dakùiõasya varsiùñhatvamuktaü tata uttarasya tadapekùayà hãnapramàõatvaü tadapekùayà tata uttarasya, tadapekùayà taduttarasyetyevamekàda÷o yåpaþ sarvato nikçùño yathà bhavati tathà kartavyamiti>% vyàkhyà . anupårba + bhàvàdau ùya¤ . ànupårbyaü tadbhàve ùittvàt càturãvat và strã %<sàjatya¤ca samànànupårbãkatveneti>% jagaø . vede pçø pårbapadahrasvaþ . anupårbã ànupårbye stro . %<varùiùñhara÷anaþ puruùo'nupårbyà itareùàmiti>% kàtyàø 16, 1, 9, %<anupårbyà dvivyàmayà ra÷anayà>% iti vyàkhyà .

#<anupçùñhya># triø anupçùñhaü badhyate anupçùñha + yat . pçùñhamadhye badhyapà÷àdau %<anupçùñhyàmàyamya pà÷ayoriti>% kàtyàø 16, 8, 5 .

#<anupeta># triø na upetaþ . upagatabhinne . upagamana¤ca upanayanàrthaü gurusamãpagamanam, tacchånye ca . na strã juhuyànnànupeta iti smçtiþ %<anupetaþ anupanotaþ>% iti raghuø . %<yaü pravrajantamanupetamapetakçtyamiti>% bhàgaø atràpi ÷ukasya vidvattvena kçtyasàmànyàbhàvena anupanãtatayaiva pravrajyoktiþ .

#<anupradàna># naø anupradãyate varõavi÷eùaråpatà àdhãyate anena ana + pra + dà--karaõe lyuñ . varõotpàdanavàhyaprayatnabhede %<ete ÷vàsànupradànà aghoùà÷ca vivçõvate>% iti siø kauø . ÷vàsaþ anupradànaü vàhyaprayatno yeùàmiti tattvaboø . %<anupradànàt saüsargàt sthànàt karaõavinyayàt . jàyate varõavai÷eùyaü parimàõàcca pa¤camàditi>% ÷ikùà .

#<anupravacana># naø anuråpaü gurumukhoccàritànuråpaü pravacanam . guråccàritànuvacane . tatprayojanamasya cha . anupravacanãyaþ tathàbhåta dhyayanaprayojanayukte triø .

#<anupravacanàdi># puø 6 taø . pàõinyukte tadasya prayojanamityarthe vihitapratyayanimitte prakçtibhåte ÷abdasamåhe . anupravacana, utthàpana, upasthàpana, saüve÷ana, anuprave÷ana, anuvàdana, anuvacana, anuvàcana, anvàrohaõa, pràrambhaõa, àrambhaõa, àrohaõa .

#<anuprave÷a># puø anu + pra + vi÷a + bhàve gha¤ . anuråpaprave÷e %<pupoùa dçddhiü harida÷vadãdhiteranuprave÷àdiva bàlacandramà>% iti raghuþ . amàvàsyàyà¤candràrkayoþ ekarà÷yavasthitatvena såryamaõóalàdadhaþ sthitatvàccàrkàccandrasyàntaragatau såryara÷merindau prave÷aþ taduttara¤ca krama÷aþ prave÷àdhikyam %<salilamaye ÷a÷iti raverdãdhitayomårchitàstamonai÷am . kùapayanti darpaõodaranihità iva mandirasyàntariti>% vçhatsaø . yathà ca tasyàdhasthaþtvaü tathà indu÷abde vakùyate . tathàhi yàvadyàvacca såryàt candramàþ pårbaü gacchati tàvattàvadeva vyavadhànànuråpeõa såryara÷mestatra krama÷aþprave÷aþ .

#<anupràsaþ># puø anugataþ rasàdyanuguõaü prakçùñamàsaü varõanyàsaü samavarõaracanàü samavarõoccàraõaü và gatasaø . alaïkàraprasiddhe svaravaiùamye'pi samavarõànàü tulyaracanàråpe anupràsaþ ÷abdasàmyaü vaiùasye'pi svarasya yat (sàø da0) ukte ÷abdàlaïkàrabhede . sa ca pa¤cadhà te ca sodàharaõamuktà darpaõe yathà %<cheko vya¤janasaïghasya sakçt sàgyamanekadhà>% . cheka÷chekànupràsaþ . anekadheti svaråpataþ kramata÷ca . rasaþ sara ityàdikramabhedena sàdç÷yaü nàsyàlaïkàrasya viùayaþ . yathà %<àdàya vakulagandhànandhãkurvan pade pade bhramaràn . ayameti mandamandaü kàverãvàripàvanaþ pavanaþ>% .. atra gandhànandhãti saüyuktayoþ, kàverãvàrãtyasaüyuktayoþ . pàvanaþ pavana iti bahånàü vya¤janànàü sakçdàvçttiþ . cheko vidagdhaþ tatprayojyatvàdeùa chekànupràsaþ . %<anekasyaikadhà sàmyamasakçdvàpyanekadhà . ekasya sakçdapyeùa vçttryanupràsa ucyate>% .. ekadhà svaråpata eva na tu kramato'pi . anekadhà svaråpataþ kramata÷ca . sakçdapãtyapi÷abdàdasakçdapi . yathà %<unmãlanmudhagandhalubdhamadhupavyàdhåtacåtàïkurakrãóatkokilakàkalãkalakalairudgorõakarõajvaràþ . nãyante pathikaiþ kathaü kathamapi dhyànàvadhànakùaõapràptapràõasamàsamàgamarasollàsairamã vàsaràþ>% . atra rasollàsairamã iti rasayorekadhaiva sàgyam . na tu tenaiva krameõàpi . dvitãye pàde tu kalayorasakçt tenaiva krameõa ca . prathame ekasya takàrasya sakçt . rasaviùayavyàpàravatã varõaracanà vçttistadanugatatvena prakarùeõa vyasanàddhattyanupràsaþ . %<uccàryatvàdyadaikatra sthàne tàluradàdike . sàdç÷yaü vya¤janasyaiva ÷rutyanupràsa ucyate>% .. yathà %<dç÷à dagdhaü manasijaü jãvayanti dç÷aiva yàþ . viråpàkùasya jayinãstàþ stumo vàmalocanàþ>% .. atra %<jãvayantãti>% %<yà iti>% %<jayinãriti>% atra jakàrayakàrayorekatra sthàne tàlau uccàryatvàt sàdç÷yam . eva dantyakaõñhyànànapyudàhàryam . eùa ca sahçdayànàmatãva ÷rutisukhàvahatvàcchrutyanupràsaþ . %<vya¤janaü cedyathàvasthaü sahàdyena svareõa tu . àvartyate'ntyayojyatvàdantyànupràsa eva tat>% .. %<yathàvasthamiti>% yathà sambhavamanusvàravisargasvarasaüyuktàkùaravi÷iùñam . eùa ca pràyeõa pàdasya padasya cànte prayojyaþ . pàdàntago yathà %<ke÷aþ kà÷astavakavikàsaþ kàyaþ prakañitakarabhavilàsaþ . cakùurdagdhavaràñakakalpaü tyajati na cetaþ kàmamanalpam>% .. padàntago yathà . mandaü hasantaþ pulakaü vahanta ityàdi . %<÷abdàrthayoþ paunaruktyaü bhede tàtparyamàtrataþ . làñànupràsa ityukto'nupràsaþ pa¤cadhà tataþ>% iti . yathà smeraràjãvanayane! nayane kiü nimãlite? . pa÷ya nirjitakandarpaü kandarpava÷agaü priyam .. atra vibhaktyarthasyàpaunaruktye'pi mukhyatarasya pràtipadikàü÷adyãtyadharmiråpasyàbhinnàrthatvàllàñànupràsatvameva . %<nayane tasyaiva nayane>% atra dvitãya nayana÷abdo bhàgyavattàdiguõavi÷iùñatvaråpatàtparyamàtreõa bhinnàrthaþ . yathà và . %<yasya na savidhe dayità davadahanastuhinadãdhitistasya . yasya ca savidhe dayità davadahanastuhinadãdhitistasya>% .. atrànekapadànàü paunarukyam . eùa ca pràyeõa làñajanapriyatvàllàñànupràsa iti .

#<anuplava># puø anu--plu--ac . sahàye, anucare, dàse ca . %<sànuplavaþ prabhurapi kùaõadàcaràõàmiti>% raghuþ .

#<anubandha># puø anu + bandha--yathàyathaü bhàvàdau gha¤ . bandhane, icchàpårvakadoùavi÷eùàbhyàse, %<anubandhàdikaü dçùñvà sarvaü kàryaü yathàkramamiti>% smçtiþ . %<anubandhaþ paunaþpunyenàbhinive÷a>% iti raghuø . ÷àstrasyàdau vaktavyeùu adhikàriviùayaprayojasambandheùu, %<anubandhonàmaviùayaprayojanàdhikàrisambandha>% iti %<asya vedàntaprakaraõatvàttadãyairevànubandhaistadvattàsiddheriti ca>% vedàø sàø %<j¤àtàrthaü j¤àtasambandhaü ÷rotuü ÷rotà pravartate . granthàdau tena vaktavyaþ sambandhaþ sa prayojana>% ityukteþ viùayaprayojanàdãnàmàrambhaprayojakatvàt taddhetutvam . asmin pakùe ca anubadhyate aneneti karaõe gha¤ . mukhyànuyàyini apradhàne, bàlakàdau prakçtasyànuvartane, saübandhe, vàtapittàdidoùàõàmapràdhànye, prakçtipratyayàgamàde÷ànàü vikaraõàgamaguõavçddhyàdikàryavi÷eùàrthamanubandhanãye pariniùpannapadakàleùu a÷råyamàõatayà na÷vare itsaüj¤atayà kçtalope varõàdau, %<padànióvióvikaraõàdyanubandhagaõoditam karmoccàraõamàtreõa spaùñamatrànubandhata iti>% kavikalpadrumaþ . phalasàdhane punaþpunaranuùñhànàbhyàse, %<anubandhaü parij¤àya de÷akàlau ca tattvataþ . sattvàparàdho càlokya daõóaü daõóyeùu pàtayediti>% manuþ . vandhe'pi mediniþ . àrambhe, ÷abdaratnàø . anusaraõe ÷àntajvaro'pi ÷odhyaþ svàdanubandhabhayànnara iti su÷rutam . santatasambandhe (avicchede) %<sànubandhàþ katha na syuþ sampado me niràpada>% iti raghuþ . anuvadhyate anurudhyate karmaõi gha¤ . pa÷càdbhàvini ÷ubhà÷ume . %<anubandhaü kùayaü hiüsàmanapekùya ca pauruùam>% iti gãtà pa÷càtsambandheca . %<yadagre cànubandhe ca sukhaü mohunamàtmana>% iti gãtà .

#<anubandhin># triø anubaghnagàta anu + bandha--õini . mahacare anugate, anurodhini, vyàpake ca . striyàü ïãp . %<guõà guõànubandhitvàttasya saprasavà iva>% iti ravuþ . %<adha÷ca målànyanusantatàni karmànubandhãni manuùyaloke>% iti gãtà . %<såkùmànubandhã såkùma÷ca sugandhã rocako mçduriti>% %<medaþkaùàyaiþ khalu roga eùa sudustaro varùagaõànubandhã>% iti ca su÷rutam .

#<anubandhã># strã anubadhyate'ti÷vàsena vyàpriyate'nayà anu-- bandha--gha¤ gauràø ïãù . hikkàroge, tçùõàyà¤ca .

#<anubandhya># triø badhàrthaü bandho'nubandhaþ anu + bandha--karmaõi õñhat . badhàrthaü badhye gavàdau . %<nànubandhyàbavà'pi và . tathoddhàravibhàga÷ca naiva saüprati vartate>% iti smçtiþ .

#<anubodha># puø anu + vudha--õic--gha¤ . pårvaliptacandanàdergandhoddãpanàrthaü punarmardanàdau, pa÷càdbodhe ca .

#<anubràhmaõa># naø bràhmaõaü mantretaravedabhàgastatsadç÷am . bràhmaõa sadç÷e granthe . tadadhãte veda và ini . anubràhmaõã bràhmaõasadç÷agranthàdhyàyini, tadvettari ca triø striyàü ïãp .

#<anubhava># puø anu + bhå--ap . smçtibhinne j¤àne . viùayànuråpabhavanàcca vuddhivçtteranubhavatvam . %<vçttisàråpyamitaratra>% pàtaø såtre, viùayànuråpatvaü cittavçtterabhihitam . tathàhi yathà payaþ praõàlyà kùetràdikaü pràpya caturasràdyà kàreõa pariõamate evameva indriyàdipraõàlyà'ntaþkaraõaü vahirnisçtya viùayàkàreõa pariõamate tàdç÷apariõàmaråpavçttyà ca viùayagatamaj¤ànaü nivàrayatãti antaþkaraõasya viùayaråpànuråpabhavanàt anubhavatvam . smçtau tu viùayasannikarùàbhàvàt na viùayàkàratàpràptiriti tadbhinne j¤àne evàsya prayogopàdhità iti sàükhyabedàntimatam . anubhavasya pratyakùàõumànopamà÷àbdabhedena catasro vidhàþ iti naiyàyikàdayaþ . vedàntino mãmàüsakà÷ca arthàpattyanupalabdhiråpamadhikaü tadbhedadvayamurarãcakruþ . vai÷eùikàþ saugatà÷ca pratyakùànumàråpameva anubhavadvayaü svãcakruþ anyeùàü sarveùàmanayorantarbhàvàt . sàükhyàdayaþ pratyakùànumà÷àbdà eveti bhedatrayãmaïgãcakruþ . càrvàkàþ pratyakùamàtramiti bhedaþ . %<anubhavaü vacasà sakhi lumpasãti>% naiùaø .

#<anubhàva># puø anubhàvayati udbodhayatyanena anu + bhå--õickaraõe--gha¤ . koùadaõóàdijàte ràj¤àü tejovi÷eùe . sàmarthye ca . kartari ac . alaïkàra÷àstraprasiddhe rasavya¤jake %<bhàvaü manogataü sàkùàt svagataü vya¤jayanti ye . te'nubhàvà>% iti khyàtàþ, ityuktalakùaõe bhråbhaïgàdau . %<vibhàvenànubhàvena vyaktaþ sa¤càriõà tatheti>% sàø daø . anubhàvasya lakùaõabhedàdikamuktvà darpaõe . udbuddhaü kàraõaiþ svaiþsvairvahirbhàvaü prakà÷ayan . loke yaþ kàryaråpaþ so'nubhàvaþ kàvyanàñyayoþ .. yaþ khalu loke sãtàdivandràdibhiþ svaiþsvairàlambanoddopanakàraõairàmàderantarudbuddhaü ratyàdikaü vahiþ prakà÷ayan kàrya mityucyate sa kàvyanàñyayoþ punaranubhàvaþ . kaþ punarasàvityàha . %<uktàþ strãõàmalaïkàrà aïgajà÷ca svabhàvajàþ . tadråpàþ sàttvikà bhàvàstathà ceùñàþ parà api>% .. tadråpà anubhàvasvaråpàþ . tatra ca yo yasya rasasyànubhàvaþ sa tatsvaråpavarõane tatra tatra dar÷itaþ . tatra sàttvikàþ . %<vikàràþ sattvasambhåtàþ sàttvikàþ parikãrtitàþ>% . sattvaü nàma svàtmavi÷ràmaprakà÷akàrã ka÷canà''ntaro dharmaþ . %<sattvamàtrodbhavatvàtte bhinnà apyanubhàvataþ>% .. gobalãvardanyàyena iti ÷eùaþ . ke te ityàha . stambhaþ svedo'tha romà¤caþ svarabhaïgo'tha vepathuþ . vaivarõyama÷ru pralaya ityaùñau sàttvikàþ smçtàþ .. tatra . stambha÷ceùñàpratãghàto bhayaharùàmayàdibhiþ . vapurjalodgamaþ svedo ratigharma÷vamàdibhiþ .. harpàdbhutabhayàdibhyo romà¤co romavikriyà . madasaümadapãóàdyairvaisvaryaü gadgadaü viduþ .. ràgadveùa÷ramàdibhyaþ kampo gàtrasya vepathuþ . viùàdamadaropàdyairvarõànyatvaü vivarõatà .. a÷ru netrodbhavaü vàri krodhaduþkhapraharùajam . pralayaþ sukhaduþkhàbhyàü ceùñàj¤ànaniràkçtiþ iti .. %<anubhàvavi÷eùàttu senàparigatairiva>% raghuþ . tejasi ca . gurubhirabhiniviùñaü lokapàlànubhàvairiti raghuþ . màhàtmye, %<jàme vo rakùasàkràntàvanubhàvaparàkramau iti>% raghuþ .

#<anubhàvaka># triø anubhàvayati bodhayati anu--bhå--õicõvul . bodhake %<yatpadena vinà yasyànanubhàvakatà bhavet àkàïkùeti>% bhàùàø . %<yana padena vinà yatpadasyànvayànanubhàvakatvaü tena saha tasyàkàïkùeti>% siddhàntamuktàvalã .

#<anubhàvin># triø anubhavati anu + bhå--õini . sàkùàtkàràdikàrake . %<anubhàvã tu yaþ ka÷cit kuryàt sàkùyaü vivàdinàmiti>% manuþ . manupa÷càt bhavati . pa÷càjjàte kaniùñàdau . %<anubhàvinàü parivàpanamiti>% àpaø smçtiþ . anupa÷càdbhavanoti anubhàvinaþ kaniùñhà iti ratnàkaraþ %<svà÷aucamanubhavantãti anubhavakàrakà>% iti ÷uø taø raghuø .

#<anubhàùaõa># naø anu sahitaü bhàùaõam . sahabhàùaõe .

#<anubhå># strã anu + bhå--kvip . anubhavaråpe j¤ànabhede %<ayamàtmà sarvànubhåriti>% vçø upaø . %<satyaü j¤ànamanantaü brahmeti>% ÷rutyà brahmaõoj¤ànaråpatvàt sarvaj¤ànaråpatvam .

#<anubhåta># triø anu + bhå--karmaõi kta . anubhavaviùayãbhåte padàrthe anu + bhå--kartari kta . pa÷càjjàte triø .

#<anubhåti># strã anu + bhå--ktin . anubhave tadvivaraõamanubhava÷abde dç÷yam . %<anubhåti÷caturvidhà pratyakùamapyanumitistathopamiti÷àbdaje>% iti bhàùàø .

#<anubhåtiprakà÷a># puø anubhåteranubhavasya vedànta÷ravaõajanyasya prakà÷àrthaü màdhavàcàryapraõãte upaniùattàtparyaj¤àpake prakaraõabhede

#<anumata># triø anu + mana--kta . svayaüpravçtte idaü kriyatàmiti protsàhanàrthamanuj¤àte . anumodite ca %<kçtamanumataü dçùñaü và yairidaü guru pàtakamiti>% veõãø . %<guruõànumataþ snàtvà samàvçtto yathàvidhi>% iti manuþ . %<sagyagvinãyànumato gçhàyeti>% ca raghuþ . %<ubhayànumataþ sàkùãti>% smçtiþ .

#<anumati># strã anu + mana--ktin . anuj¤àyàm . %<anumatyà vyapeyàditi>% smçtiþ . anumanyate kalàhãnatve'pi pçrõimàvihitayàgàdikaraõàyànuj¤àyate 'syàm adhikaraõe ktin . kalàhonacandravatyàü ÷uklacaturda÷ãyutapårõimàtithau . anumato ràketi devapatnyàviti nairuktàþ paurõamàsyàviti yàj¤ikà yà pårvà paurõamàsã sànumatiryottarà sà ràketi vij¤àyate .. anumatiranumananàt . %<anumatiràkàsinãbàlãvu håbhya÷carava>% iti kàø 18, 6, 21, kuhvai %<caivànumatyai ca prajàpataya eva ceti>% manuþ .

#<anumantç># triø anu + mana--tçc . svayamudàsãne kàryàdau pravçttasyànyasyãtsàhavardhanàrthamanuj¤àkartari . %<anumantà vi÷asità niyantà krayavikrayãti>% manuþ %<upadraùñànumantà ca bhartà bhoktà mahe÷vara>% iti gãtà . %<anumantà anumodayitaiva sannidhimàtreõànugràhaka>% iti ÷rãdharaþ .

#<anumantraõa># puø anu mantroccàraõàt pa÷càt mantraõam mantreõa saüskàràdikaraõam . mantroccàrapårvake yàgàdiùu saüskàrabhede %<prayàjànumantraõamiti>% kàtyàø 3, 3, 2 .

#<anumaraõa># naø anu + mç--lyuñ . bhartari mçte taddehàpràptau tatpàdukàdigrahaõena pçthakcitàrohaõena strãõàü dehatyàge . %<bhartrànumaraõaü kàle yàþ kurvanti tathàvidhàþ . kàmàt krodhàt bhayàdvàpi sarvàþ påtàþ bhavanti tàþ>% iti smçtiþ anupårbakamaraõasya maraõasadç÷amaraõàrthakatvena sakarmakatvam ataeva %<bhavatà nànumçtàpi labhyate>% iti raghau karmaõi ktaprayogaþ . anumaraõaü ca bhartuþ de÷àntaràdimaraõe dehàdyalàbhe eva %<de÷àntare mçte patyau sàdhvã tatpàdukàdvayam . nidhàyorasi saü÷uddhà pravi÷ejjàtavedasamiti>% smçtiþ . tatra kùatriyàdãnàmevàdhikàro na vipràyàþ, yathoktam . %<pçthakcitàü samàruhya na viprà gantumarhatãti>% ÷uø taø smçtau .

#<anumà># strã anu + mà--aï . paràmar÷aj¤ànàdhãne (vyàptadhåmàdiliïgavi÷iùñaj¤ànàdhãne) j¤ànabhede yathà %<parvato vahnimànityàdi>% tathàhi dhåmàdihetau mahànasàdau pràk bhåyaþsahacàradar÷anàt dhåmatvavahnitvasàmànyadharmeõa sakalavahnidhåmàdivyàptini÷cayaþ anantaraü de÷àntaraü gatavato vahnyarthinaþ parvatàdau dhåmadar÷ane sati tatra vahnivyàptismçtirjàyate ekasambandhij¤ànasyàparasambandhismàrakatàyà niyamena, dhåmadar÷anàt dhåmagatàyà vahnervyàpteþ smaraõasambhavàt . tatastàdç÷adhåmavàn ayaü parvata iti ni÷cayaråpaparàmar÷ena tatra vahnimànayamiti ni÷cinoti so'yaü ni÷cayaþ anumitiråpaþ anubhavabheda iti . tatra ca dhåmàdiliïgaj¤ànameva karaõaü natu j¤àyamànaliïgaü karaõamiti navyanaiyàyikasiddhàntaþ pràcãnamate j¤àyamànaliïgameveti bhedaþ %<anumàyàü j¤àyamànaü liïgaü tu karaõaü na hãti>% bhàùàø . %<so'yaü niyantritàrthatvànna pratyakùaü na cànumeti>% ÷aø ÷aø praø .

#<anumàtç># triø anu + mà--tçc . anumànakartari %<nahi kariõi dçùñe cãtkàreõa tamanumimate'numàtàra>% iti vàcaspatiþ .

#<anumàna># naø anu--mi--mà--và bhàvàdau lyuñ . vyàpyasya j¤ànena vyàpakasya ni÷caye, yathà vahnirdhåmasya vyàpaka iti dhåmastasya vyàpta ityevaü tayoþ bhåyaþ sahacàraü pàkasthànàdau dçùñvà pa÷càt parvatàdau uddhåyamàna÷ikhasya dhåmasya dar÷ane tatra vahnirastãti ni÷cãyate . karaõe lyuñi . taddhetubhåte dhåmàdau . %<taccànubhànaü trividhamiti>% cittàmaõiþ . ÷rutereca svataþ pràmàõyaü, yatra ÷rutiþ sàkùàt na ÷råyate tatra smçtivàkyàt ÷rutivàkyamanubhãyate iti ÷rutyanumàpakaü smçtivàkyamapyanumànapadenàbhidhãyate iti mãmàüsakàþ . virodhe tvanapekùamasati hyanumànamiti jaiø måø . iyaü smçtiþ vedamålikà àptavàkyatvàdityevamanumànàkàraþ iti . dçùñamanumànamàptavacana¤ca sarvapramàõasiddhatvàditi sàø kàø . %<atãndriyasya siddhiranumànàditi>% sàükhyaø såø %<pratyakùaparikalitamapyarthamanumànena vubhutsante>% iti vàcaø pratyakùamanumànaü ca ÷àstra¤ca vividhàgamamiti manuþ . %<evamanumàne niråpite tasmàt puruùadhaureyasiddhiriti>% cintàø nànumànaü rasàdãnàmiti sàø daø %<saparikara manumànaü niråpyeti>% cintàmaõidãdhitiþ .

#<anumànacintàmaõi># puø gaïge÷opàdhyàyakçte nyàya÷àstrasyànumànatattvaj¤àpake prakaraõabhede . tatra ca àdau anumitisvaråpàdiniråpaõaü tatastatkàraõavyàptij¤ànàrthaü vyàptiniråpaõam tatovyàptigrahopàyaniråpaõam tato vyàptigrahànukålatarkaniråpaõam, uktàsu bahvãùu vyàptiùu kathaïkàraü tàsàmanugamastanniråpaõam tataþ vyàptij¤ànopàyatayà sàmànyalakùaõàniråpaõam tato hetoþ pari÷uóvij¤ànàrthamupàdhiniråpaõam . tato'numityaïgapakùatàniråpaõam paràrthànumànasya pa¤càvayavanyàyasàdhyatayà tanniråpaõam . anumitau paràmar÷asya (sàdhyavyàptimaddhetuvi÷iùñaj¤ànàtmakasya) svaråpàdiniråpaõam .. tatohetutraividhyasya (kevalànvayi kevalavyatirekyanvayavyatirekitvaråpasya) niråpaõam tato varjanãyatayà hetordoùàõàü (hetvàbhàsànàm) niråpaõam tatràdau sàsànyatohetvàbhàsalakùaõam tataþ savyabhicàrasya, sàdhàraõasya, asàdhàraõasya, anuråpasaühàriõaþ, asiddhe÷ca krama÷aþ, tato bàdhasya niråpaõam ityetatparyantaü saparikaramanumànaü heyatayà taddoùàü÷ca niråpya tàdç÷ànumànena ã÷varasya siddhirdar÷ità tasyàràdhanasahakçtena ùoóa÷apadàrtha tattvaj¤ànenàtyantikaduþkhanivçttiråpàpavargasiddhirityete padàrthàþ tatratyà avadheyàþ .

#<anumànadãdhiti># strã anumànaråpacintàmaõerdãdhitiriva . raghunàtha÷iromaõikçtàyàmanumànacintàmaõivyàkhyàyàm .

#<anumàrga># avyaø màrge vibhaktyarthe yàthàrthye, pa÷càdarthe và avyayãø . màrge ityarthe, màrgànuråpe, màrgasya pa÷càdarthe ca . %<anumàrgàgatàyà¤ceti>% kàdaø .

#<anumàùa># avyaø màùe vibhaktyarthe avyayãø . màùe ityarthe . parimukhàø ¤ya . ànumàùyaþ tadbhavàdau triø .

#<anumàsaü># avyaø vãpsàrthe avyayãø . pratimàse, anumàse bhavaþ ñha¤ . ànumàsikaþ pratimàsabhave %<piõóànvàhàryakaü ÷ràddhaü kuryànmàsànumàsikam>% iti manuþ .

#<anumita># triø anu + mi--karmaõi kta . kçtànumàne anumànaviùayãbhåte . %<anumito'pi hi vàùpanirãkùaõàd vyabhicacàra na tàpakaro'nala>% iti naiùaø .

#<anumiti># strã anu--mà--ktin . anumàne vyàptivi÷iùñasya pakùadharmatàj¤ànàdhãne anubhavabhede %<sa pakùastatra vçttitvaj¤ànàdanumitirbhavediti>% bhàùàø . anumiti÷ca dvividhà svàrthà paràrthà ca tatra hetau vyàptini÷caye sati tasya ca pakùe vçttitvaj¤ànàt upàdeyapadàrthagrahaõàya pravartikà yànumitiþ sà svàrthà . vivadamànaü prati ka¤citpadàrthaü sàdhayituü madhyasthàdyavalambanena pratij¤àhetådàharaõopanayananigamanaråpapa¤càvayavanyàyasàdhyà paràrthà .

#<anumitsà># strã anu + mi--san--bhàve a . anumàtumicchàyàm siùàdhayiùàyàm . anumitsàyàü hi siddhisattvepyanumitirudeti tadabhàve sàdhyavattàni÷cayayaråpasiddhi sattve nànumitiþ . tatràyaü vi÷eùaþ sàmàthikaraõyena siddhisattve'pi avacchedàvacchedenànumitirbhavatyeva na tatrànumitsàpekùà tathà ca avacchedàvacchedena siddhireva avacchedàvacchedena sàmànàdhikaraõyena cànumitiü prativadhnàti eva¤ca tatraiva icchàpekùeti . ataeva vàcaspatinà %<pratyakùaparikalpitamapyarthamanumànena bubhtsante tarkarasikà>% ityuktam .

#<anumçta># triø anu pa÷càt ÷okàdinà mçtaþ . ÷okàdinà mçtasya pa÷càt mçte . anu + mç--karmaõi kta . yasya pa÷càt mniyate tasmin %<bhavatà nànumçtà'pi labhyate>% iti raghuþ .

#<anumeya># triø anumãyate'sau anu + mi--karmaõi yat . anumityarhe, anumàtuü yogye %<etàvatà nanvanumeya÷obhãti>% kumàø . %<phalànumeyàþ pràrambhàþ saüskàràþ pràktanà iva>% iti raghuþ .

#<anumoda># puø anu + muda--õic--gha¤ . prakçtakarmaõi pravçttivighàtàklaraõenànyavotsàhànukålavyàpàre . tvayà yat kçtaü tanmonumatamityàdyabhilàpavyaïgye . bhàvelyuñ . tatraivàrthe naø .

#<anumodita># triø anu + nuda--õic--karmaõi kta . kçtànumodane svànumatatvaj¤àpanena protsàhite bhavatà yadvyavasitaü tanmesàdhvasumoditam . pràrthyamàno'rthinà yatra hyartho naiva vighàtitaþ . dànakàle'thavà tåùõãü sthitaþ, so'rtho'numodita iti (pràø vi0) ukte'rthe ca .

#<anuyava># avyaø yave vibhaktyarthe avyayãø . yave ityarthe . parimukhàø bhavàdau ¤ya . ànuyavyam tatrabhave padàrthe triø .

#<anuyàja># puø anu + yaja--gha¤ yaj¤àïgatvàt kutvàbhàvaþ . dar÷apaurõamàsàïgeùu prayàjàdiùu pa¤casu yàgeùu . %<yajatiùu ye yajàmahe nànuyàjeùu>% iti ÷rutiþ . %<prayàjànme anuyàjàü÷ca kevalàniti>% çø 10, 51, 9, anuyàjànumantraõam kàø 3, 5, 14 .

#<anuyàta># triø anu yà--kartari ktaþ . pa÷càdgantari, ruhagantari ca karmaõiø ktayasya pa÷càdgamyate tàdç÷e jane .

#<anuyàtra># avyaø yàtràyàü vibhaktyarthe pa÷càdarthe và avyayãø . yàtràyàmityarthe, yàtràyàþ pa÷càdbhàve ca . anugatà anuråpãkçtà yàtrà yena pràø baø . anuyàyivarge . %<tyaktabhogasya me ràjan! vane vanyena jãvataþ . kiü kàrya manuyàtreõeti>% ràmàø anugatà yàtrà pràø saø . pa÷càdyàtràyàü strã . tatprayojanamasyetyarthe ñhak . ànuyàtrikaþ anucare sevake triø .

#<anuyàtrika># triø anuyàtrà pa÷càd yàtrà anugamanamastyasya ñhan . pa÷càdgantari anucare %<sarvànevànuyàtrikavargàn tvayà saheti>% ÷akuø .

#<anuyàyin># triø anuyàti pa÷càt gacchati anu + yà--õini striyàü ïãp . pa÷càdgantari, sevake, anucare %<nyaùedhi ÷eùo'pyanuyàyivargaþ>% iti raghuþ sadç÷e, mukhyasyànugantari ÷i÷au ca .

#<anuyukta># triø anu + yuja--kta . jij¤àsite padàrthe . kçtapra÷ne, yaü prati kasyacit padàrthasya jij¤àsàrthaü pra÷naþ kriyate tasmiü÷ca . sa cànuyukto vyàcaùñàmiti khaõóanakhàdyam .

#<anuyuga># avyaø yuge vibhaø avyayãø . yuga ityarthe . tatra bhavaþ parimukhàø ¤ya . ànuvugyaþ anuyugabhave triø .

#<anuyåpa># avyaø yåpe vibhaø avyayãø . yåpa ityarthe . tatra bhavaþ parimukhàø ¤ya . ànuyåpyaþ yåpabhave triø .

#<anuyoktç># triø anu + yuja--tçc striyàü ïãp . pra÷nakàrake . bhçtakàdhyàpake ca .

#<anuyoga># puø anuyujyate kathanàya niyujyate anu + yujagha¤ . pra÷ne . sati hi pra÷ne, pçùñaþ kathanàya pravartate . %<nigçhyànuyoge ceti>% pàø . anupårbàt yujeþ pra÷nàrthakatà . tena %<tvayà kiyadveti tamanvayuïkta>% iti raghau pra÷nàrthakatayà nirde÷aþ .

#<anuyogakçt># puø anuyogaü pra÷naviùayasaü÷ayaü kçntati kçta chedane kvip . àcàrye . kç--kvip . pçcchake triø .

@<[Page 183a]>@
#<anuyogin># triø anuyuïkte anu + yuja--ghinuõ . pra÷nakàrake .

#<anuyojya># triø anuyujyate niyujyate anu + yuja--÷akyàrthe àva÷yakàrthe và õyat . pra÷nàrhe ava÷yaniyojye, tvayà kathamitthaü kçtamityàkùepeõa kçtapra÷ne, àj¤àkàrake, dàsàdau ca %<vàsavànuyojyo duùmantaþ praõamati>% ÷akuø .

#<anurakta># triø anu + ranja kta . anuràgayukte, anugataþ raktaü ràgam atyàø saø . pràptaraktavarõe .

#<anurakti># strã anu + ranja--ktin . anuràge .

#<anura¤jaka># triø anura¤jayati anuraktaü karoti anu + ranjaõic--õvul . anuràgayuktakàrake .

#<anura¤jana># naø anu + ranja--õic--bhàve lyuñ . anuràgayukta karaõe %<vi÷veùàmanura¤janena janayannànandamiti>% ràmàø . kartari lyu . anura¤jake triø .

#<anura¤jita># triø anu + ranja--õic--karmaõi kta . yasya anuràgaþ kçtaþ tasmin, anuraktãkçte jane .

#<anuraõana># anu + raõa--lyuñ . ghaõñàdi÷abdaja pratidhvanyàtmake ÷abdasantàne vya¤janaråpa÷abda÷aktibhede, dhvanibhede ca .

#<anurata># triø anu + rama--kartari kta . anurakte, abhirate ca .

#<anurati># strã anu + rama--bhàve ktin . anuràge .

#<anurasa># triø anugato rasam . màdhuryàdirasànugate %<bhåmijaü guru nàtivàtalaü bhåmita÷càsyànurasa>% iti %<madhurànurasaü råkùaü lavaõànarasaü laghu . nàryàstu madhuraü stanyaü kaùayànurasaü himamiti>% ca su÷rutam .

#<anurahasa># triø anugataü rahaþ atyàø saø acsamàø . nirjanade÷ànugate .

#<anuràga># puø anu + ranja + gha¤ . atyantaprãtau, snehe ca . anuråpo ràgaþ pràø saø . anuråparàge . %<anuràgavantamapi locanayoriti>% màghaþ %<praõàdastu ÷abdaþ syàdanuràgaja>% ityamaraþ . %<priyànuràgasya manaþsamunnateriti>% raghuþ . anugato raþgaü gatisaø . pràptalauhityavarõe triø .

#<anuràgin># triø anu + ranja--ghinuõ kutvam . anuràgayukte striyàü ïãp . %<ve÷yà¤cànanuràgiõãmiti>% sàø da0

#<anuràtra># avyaø ràtrau vibhaø avyayãø acsamàø . ràtràvityarthe, pratiràtre ca . %<tasmàt stryanuràtraü patyàvicchate>% iti ÷rutiþ . anugato ràtrim . ràtryanugate triø .

#<anuràdhà># strãø anugatà ràdhàü vi÷àkhàm atyàø saø . saptaviü÷atidhàvibhaktasya rà÷icakrasya saptada÷abhàgàtmake nakùatrabhede %<revatyuttararohiõãmçga÷iromålànuràdhàmagheti>% jyotiø . %<ràdhe vi÷àkhesuhavànuràdhàjyeùñhàsu nakùatreùviti>% ÷rutiþ . %<÷ikhiguõarasendriyànala÷a÷iviùayaguõartupa¤cavasupakùàþ . viùayaikacandrabhåtàrõavàgnirudrà÷vivasudahanàþ . bhåta÷atapakùavasavo dvàtriü÷acceti tàrakàmànam . krama÷o'÷vinyàdãnàü kàlastàràpramàõena . nakùatrajamudvàhe phalamabdaintàrakàmitaiþ sadasat . divasairjvarasya nà÷o vyàdheranyasya và vàcyaþ>% iti vçø uktestasyàþ catustàràtmakatvam . a÷viyamadahanakamalaja÷a÷i÷ålabhçdaditijãvaphaõipitaraþ . yonya ryamadinakçttvaùñçpavana÷akràgnimitrà÷ca . ÷akro nirçtistoyaü vi÷ve devà harirvasurvaruõaþ . ajapàdo'hirbudhnyaþ påùà cetã÷varà bhànàm iti vçhatsaühitoktestasyà mitradevatàkatvam . tasya ca yogatàrà %<jyeùñhà÷ravaõamaitràõàü vàrhampatyasya madhyamà>% iti såryasiø uktermadhyamà tàrà . tatra bhavaþ aõo luk %<luktaddhitalukãti>% pàø strãpratyayasya luk . anuràdhastajjàte triø . nakùatreõa yuktaþ kàla ityaõastu lup %<lupi yuktavadvyaktivacanamiti>% pàø anuràdhà anuràdhànakùatrayuktakàle tataþ saptamyarthe tçtãyeti bhedaþ . pçø dãrghaþ . anåràdhàpyatra .

#<anuruddha--># tri anu + rudha--karmaõi kta . apekùite .

#<anurudh># triø anu + rudha--kvip . anuroddhari apekùake . karmaõi kvipi vede upasargadãrghaþ . anuruddhe . àkùitpårvàsvaparà anårud çø 3, 55, 5, %<anårud anuruddhamiti>% bhàø .

#<anuråpa># avyaø råpasya sàdç÷ye yogyatve và avyayãø . råpasya sàdç÷ye, yogyatàyà¤ca . ar÷a àdyaci . tadvati triø . %<athànuråpàbhinive÷atoùiõeti>% kumàø . %<satvànuråpà sarvasya ÷raddhà bhavati bhàrata>% gãtà . dvàda÷àhasàdhye yàge vahiùyavamànagatànàü trayàõàü tçcànàü madhye madhyame tçce . %<stotriyànuråpau tçcau bhavataþ vçùaõvantastçcà bhavanti tatra uttamaþ paryàsa>% iti tàø bràø . pràkçtànàü vahiùpavamànagatànàü trayàõàü tçcànàü stotriyaþ, anuråpaþ, paryàsa÷ceti trãõi nàmànãti bhàø .

#<anurodha># puø anu + rudha--gha¤ . anusaraõe, àràdhyàderiùñasampàdanecchàyà¤ca . %<mivasyànurodhena dvividhaü smçtamàsanamiti>% %<nànurodho'styanadhyàye>% iti ca manuþ .

#<anurodhin># triø anu + rudha--õini . apekùake . striyàü ïãp . %<pativratànàü samayànuroùinãti>% ràmàø .

#<anulàpa># puø anurvãpsàyàü vàraüvàraü lapyate lapa--va¤ . muhurbhàùaõe .

#<anulipta># triø anu + lipa--kta . gandhàdinà kçtànulepe %<vandanàgurukarpårakuïkumo÷ãrapatrakaiþ anulipto narairbhaktyà haririùñaü pramacchatãti>% puràø .

#<anulepa># puø anu + lipa--bhàve gha¤ . candanàdimardane . karaõe gha¤ . anulepasàdhàne candanàdau .

#<anulepaka># triø anulimpati anu + lipa--õvul . candanàdibhiþ svadehadevàrcàdyanulepakàrake . striyàü ñàp . tasyàþ dharmyaü mahiùyàø aõ . ànulepikam taddharmye triø .

#<anulepana># naø anu + lipa--bhàve lyuñ . candanàdimardane %<dhàtrãphalaü tathà dadyàdanulepanakàraõàditi>% puràø . karaõe lyuñ . anulepasàdhane candanàdau dravye .

#<anulepita># triø anu + lipa--õic--karmaõi kta . anuliptãkçte

#<anulepin># triø anulimpati anu + lipa--õini . anulepake

#<anuloma># puø yathàkrame avyayãø acsamàø . yathàkrame . anulomavilomàbhyàü màtçkàrõàn japedbudha iti tantraø %<tatra pratilomamàlimpennànulomamiti>% su÷rutam anugataþ loma ànuråpyam roma và pràø saø . ànuråpyapràpte, yathàkramapràpte ca triø %<savarõàsu putràþ savarõà bhavanti anulomajà màtçvarõà>% iti viùõusaø anulomaü kçùñaü kùetraü pratilolaü karùati siø kauø . anugatarome ca . %<anulomàþ sulomà÷ca rucirà romaràjaya>% iti .

#<anulomaja># puø strãø anulomena yathàkrameõa jàtaþ jana--óa . pariõãtakùatriyàdistrãùu vipràdibhya utkçùñebhyo varõebhyo jàte mårdhàvasiktàdau saïkãrõavarõe . anulomajà÷ca %<viprànmårdhàvasikto hi kùatriyàyàü, vi÷aþstriyàm . ambaùñhaþ, ÷ådryàü niùàdajàtiþ pàra÷avo'pi và>% %<vai÷yà÷ådryostu ràjanyàt, màhiùyograu nutau smçtau, vai÷yàttu karaõaþ ÷ådryàü, vinnàsveùa vidhiþ smçta>% iti ca yàj¤aø saø .

#<anulomajanman># puø strãø anulomaü pitçvarõànukrameõa janma yasya . anulomajàte mårdhàvasiktàdau . striyàü óàp . %<anye'nulomajanmànaþ pratilomabhavà apãti>% kà÷ãø .

#<anuvaü÷a># avyaø vaü÷e vibhaktyarthe avyayãø . vaü÷e ityarthe tatra bhavaþ parimukhàø ¤ya . ànuva÷yastatra bhave triø .

#<anuvaktç># triø anuvakti gurumukhàt ÷rutvà tadanuråpaü vadati anu + vaca--tçc . gurumukhoccàritànuråpapàñhake . striyàü ïãp .

#<anuvakra># triø anukrameõa vakraþ . ativakre %<yasya vakrànuvakràgrahà>% iti mu÷rutam ativakratva¤ca grahàõàm %<ativakrà nagàùñaga>% iti såryàkràntarà÷yapekùayà saptàùñamasthànasthitau bhavati .

@<[Page 184b]>@
#<anuvacana># naø anuråpaü vacanam pràø saø . anuråpakathane %<tametaü bràhmaõàvividiùanti vedànuvacanena>% iti %<tri÷aïkorvedànuvacanamiti>% ca ÷rutiþ .

#<anuvatsara># puø anukålo vatsaro dànàdivi÷eùàya . %<÷akàïkùàt pa¤cabhiþ ÷eùàt mamàdyàdiùu vatsaràþ . samparãdànupårbà÷ca tathodàpårbakà matà>% ityukte vatsarabhede . %<saüvatsare tathà dànaü tilasya tu mahàphalam . paripårbe tathà dànaü yavànà¤ca dvijottama! . idàpårbe ca vastràõàü dhànyànà¤cànupårbake udàsaüvatsare dànaü rajatasya mahàphalamiti>% viùõuø dhaø vuràø . anuvarùàdayopyatra .

#<anuvartana># naø anu + vçta--lyuñ . anugamane, anusaraõe, vyàkaraõàdau pårbasåtra÷ruta÷abdasyottarasåtre'nvayàrthamanusaraõe ca .

#<anuvartin># triø anu + vçta--õini . pà÷cadgàmini anuyàyini ca striryà ïãp . %<sa÷arãrà gatà svargaü bhartàramanuvartinã>% iti ràmàø .

#<anuvàka># puø anåcyate anu + vaca--gha¤ kutvam . gàna÷ånye çgvi÷eùe, çgyajuþsamåhe, ÷astranàmnà khyàte vedàü÷e . %<agnirekàkùareõetyanuvàkaü dvàda÷avat kçtveti>% kàtyàø 14, 5, 26, %<catuþkaõóikàtmakamanuvàkaü dvàda÷avaditi>% vedadãpaþ . %<adhyàyànuvàkayorluk>% pàø vimukta÷abdo'styasya aõ tasya và luk . vaimukto vimukto và adhyàyaþ anuvàko và .

#<anuvàkyà># strã anu + vaca--õyat kutvam . çtvigbhedaþ pra÷àstà tatpàñhyàyàü devatàhvànasàdhane çci . %<puro'nuvàkyà yàjyà veti>% yajuø %<dve çcau suràgrahàõàrthe thàjyànuvàkye prathamànuvàkyà, sutamiveti yàjyeti>% vedadãpaþ . %<puro'nuvàkyà yàjyà ca ÷asyaiveti>% vçø upaø . puro'nuvàkyà pràkprayogakàlàd yàþ prayujyante çcaþ sà çgjàtiþ puro'nuvàkyetyucyate iti bhàø .

#<anuvàc># puø anuvàcayati anu + vaca--õic--kvip . anuvàcake adhyàpake .

#<anuvàcana># naø anu + vaca--õic--lyuñ . adhyàpane . tatprayojanamasya anupravaø cha . anuvàcanãyaþ adhyàpake triø .

#<anuvàta># puø anugato vàtaþ ÷iùyàdide÷àt gurvàdide÷agantari vàyau %<prativàte'nuvàte ca nàsãta guruõà saheti>% manuþ .

#<anuvàda># puø anu + vada--gha¤ . vidhipràptasya vàkyàntareõa kathane yathà agnihotraü juhotãti vàkyena pràptasya homasyu dadhnà juhotãti vàkyena punaranuvàdena dadhikaraõakatvamàtraü tatra vidheyam . tatra homasyànuvàdaþ evamanyatràpyåhyam anuvàdaþ pårbasyeti kàø 4, 3, 18, ya iùñyetyanena vàkyena paurõamàsyàmamàvasyàyàü và vikçtãnàmanuùñhànamucyate tacca prakçtitaþ pràptameva ataþ kàraõàt ya iùñyetyanuvàda iti tadvyàø . anuvàda÷ca trividha bhåtàrthànuvàdaþ stutyarthànuvàdaþ guõànuvàda÷ceti . tatra sadeva saumyedamagra àsãdityàdau bhåtàrthànuvàdaþ . vàyurvaikùipiùñhà devatetyàdau, stutyarthànuvàdaþ . vàyavyaü ÷vetaü chàganàlabhatetyàdau, pràptàyà vàyudevatàyàþ stutyaryatvàt tasya stunyaryànuvàdatvam . agnihotraü juhotãti pràptasyàgnihotrahomasya guõavidhànàrthaü pravçttaü dadhnà juhotãtyàdi guõànuvàdaþ . evasanyànyapyudàhàryàõi . anukùaõakathane . %<ka uttamaþ ÷lokaguõànuvàdàt pumàn virajyeta vinà pu÷ughnàditi>% bhàgaø siddhopade÷e ca %<anuvàde caraõànàmiti>% pàø . %<siddhopade÷e>% iti siø kauø .

#<anuvàdaka># triø anuvadati anu + vada--õvul . anuvàdakàrake anuvadana÷ãle ca .

#<anuvàdin># triø anuvadati anu + vada--õini . anuvàdakàrake, anuvadana÷ãle, yuktagãtànuvàdini ca striyàü ïãp .

#<anuvàdya># triø anu + vada--õyat . udde÷ye pràptàvapi ki¤cidvidhànàrthamanukãrtanãye . anuvàdyamanuktvaiva na vidheyamudãrayediti vçddhàþ tathà ca . parvato vahnimànityeva prayoktavyaü va vaiparãtyena, tathà prayoge tu àlaïkàrikaiþ vàkyagatavidheyà vimar÷adoùo bhavatoti pratipàditam yathà %<nyakkàro hyayameva me yadarayaþ>% iti vàkye ayameva nyakkàra iti prayoktavye tadvaiparãtyena prayogàttathàtvam . ataeva %<vçddhiràdaic>% iti pàø såtre àdaic vçddhisaüj¤aþ syàdityarthake vçddhervidheyatvena pårbanirve÷àva÷yambhàve'pi vçddhi÷abdasya maïgalàrthatvena pràkprayogo bhàùyàdau samarthitaþ yathà %<pårboccàritaþ>% saüj¤ã paroccàritaþ saüj¤etyàkùipya %<etadekamàcàryasya maïgalàrthaü mçùyatàm . màïgalika àcàryo mahataþ ÷àstraughasya maïgalàrthaü vçddhi÷abdamàditaþ prayuïkte . maïgalàdãni hi ÷àstràõi prathante vãrapuruùakàõi ca bhavantyàyuùmatpuruùàõi ca adhyetàra÷ca vçddhiyuktà yathà syurityantena>% . %<màïgaliko maïgalaprayojanaþ . mahato'rthataþ ekaikaü såtraü ÷àstramiti ÷àstraudhasyetyuktam . maïgalàdãnãtyàdinà svaprayojanaü ÷rotçprayojana¤coktam . prathante vistçtàni bhavanti tena samàptirarthàkùipteti>% bhàø udyoø .

@<[Page 185b]>@
#<anuvàsana># naø anu + vàsa--sorabhye lyuñ . dhåpàdibhiþ surabhãkaraõe, vaidyaukokte snehàdyaiþ vastikarmaõi ca . %<dvidhàvastiþ parij¤eyo niruha÷cànuvàsanam . kaùàyàdyairniruhaþ syàt snehàdyairanuvàsanam>% iti vaidyakam . anuvasati, anuvàsaraü dãyate và pçø . su÷rutokte anuvàsanadravye puø . tatra yathàpramàõaguõavihitaþ snehavastivikalpo'nuvàsanaþ pàdàvakçùñaþ . anuvasannapi na duùyatyanudivasaü và dãyata ityanuvàsanaþ . tasyàpi vikalpo'rdhàrdhamàtràvakçùño'parihàryo màtràvastiriti . %<niruhaþ ÷odhano lekhã snehano vçühaõo mataþ . niruha÷odhitàn màrgàn samyak sneho'nugacchati . apetasarvadoùàsu nàóãùviva vaha¤jalam . sarvadoùahara÷càsau ÷arãrasya ca jãvanaþ . tasmàddhi ÷uddhadehasya snehavastirvidhãyate>% iti . %<tatronmàdabhaya÷okapipàsàrocakàjãrõà÷apàõóurogabhramamadamårchà cchardi--kuùñha--mehodara--sthaulya÷vàsakàsakaõñha÷oùa÷okoùasçùñakùatakùãõacatustrimàsagarbhiõã durbalàgnyutsahà bàlavçddhau ca vàtarogàddhate kùãõà nànuvàsyà nàsthàpayitavyà udarã ca pramehã ca kuùñhã sthåla÷ca mànavaþ . asàdhyatà vikàràõàü syàdeùàmanuvàsanàt>% iti ca su÷rutam . ajàdivasticarmadhanavastràdinirmitena (pickàrãti) prasiddhayantreõa dhàtuvaiùamyadoùanà÷àya liïgadvàreõa yonidvàreõa và dãyamànaü snehàdidravyamanuvàsana iti vaidyakaprasiddhiþ . adhikaü vastikarma÷abde vakùyate . anuvàsanaü prayojanamasya anupravacaø cha . anuvàsanãyaþ anuvàsanahetau triø .

#<anuvàsita># triø anu--vàsa--kta . surabhãkçte, vastikarmaõà cikitsite ca .

#<anuvàsya># triø anu + varu--karmaõi yat . surabhãkàrye vastikarmaõà cikitsye ca . %<ava÷yaü sthàpanãyà÷ca nànuvàsyà katha¤caneti>% su÷rutam .

#<anuvidhàyin># triø anu + vidhatte anu + vi + dhà--õini . pa÷càdvidhàyini, anugate ca . %<guõànàü tadanvayavyatirekànuvidhàyitvamiti>% sàø daø .

#<anuviddha># triø anu + vyadha--kta . saüsçùñe . %<na so'sti pratyayo loke yaþ ÷abdànugamàdçte . anuviddha ivàrtho hi sarvaþ ÷abdena bhàsate>% iti vàkyapaø . %<kãñànuviddhvaratnàdisàdhàraõyena kàvyatà . duùñeùvapi matà yatra rasàdyanugamaþ sphuña>% iti sàø daø .

#<anuvindhya># puø avantide÷ãye nçpatibhede %<vindhyànuvindhyàvàvantyàviti>% bhàø bhãø paø .

@<[Page 186a]>@
#<anuvçt># triø anu pa÷càt vartate anu + vçta--kvip . pa÷càdvartini pa÷càdbhàvini anugate ca %<anuvçdasyanuvçte>% iti tàø bràø .

#<anuvçtta># triø anu + vçta--kta . anugate, pårvasåtràdaparasåtre àkàïkùàpåraõàrtham anvite padàdau, anukrameõa vçttatàpràpte krama÷aþ vartulàkàre . anugato vçttaü ÷ãlam atyàø saø . ÷ãlànugate triø .

#<anuvçtti># strã anu + vçta--ktin . anusaraõe, sevane, pårbasåtràduttarasåtre àkàïkùàpåraõàrthamanusaraõe ca . %<ku÷ã dakçùibàõijya÷ulka÷àlànuvçttibhiþ kçtopakàràdàpta¤ca ràjasaü samudàhçtamiti>% nàradaþ . %<anuvçttiþ seveti>% raùuø . %<anuvçttiü dhruvaü te'dvya kurvantyanyamahãmçtàmiti>% devãø tatsattve tatsattvaråpe anvaye, samanvaye ca . evaü vyàvçttyanuvçttibhyàmannamayatvaü manasaþ siddhamiti chàø upaø bhàø . %<janmàdyasya yato'nyayàditi>% bhàgavaø . %<anva÷abdenànuvçttiriti>% ÷rãgharaþ nahyavabuddhasvabhàvà bhiùajaþ svasthànuvçttiü roganigrahaõa¤ca kartuü samarthà iti su÷rutam %<yàsàü satyapi sadguõànusaraõe doùànuvçttiþ pareti>% sàø daø . doùaþ doùà ca tadanuvçttiþ mevà anusaraõa¤ceti tadarthaþ .

#<anuvedha># puø anu + vidha--gha¤ . saüsarge . %<nahi kãñànuvedhàdayo ratnasya ratnatyaü vyàhantumã÷à>% iti sàø daø .

#<anuvela># naø vãpsàrthe avyayãø . pratisamaye anukùaõe %<iti sma pçcchatyanuvelamàdçta>% iti raghuþ . ar÷aàdiø astyarthe ac . tadvçttau triø .

#<anuvellita># naø anu + vella--kta . su÷rutokte braõalepanabandhabhede . bandhàcca %<ko÷adàmasvastikànuve÷litapratolãmaõóalasthagikà yamakasvaññàcãnavibandhavitànagopaõà pa¤càïgã ceti caturda÷a bandhavi÷eùàþ teùà nàmabhirevàkçtayaþ pràyeõa vyàkhyàtà>% iti su÷rutoktàþ veditavyàþ . tatra anuvellitaü tu ÷àkhàsu iti vaidyakaprasiddhiþ .

#<anuve÷a># puø anu + vi÷a--gha¤ . jyeùñhàtikrameõa kaniùñhasya vivàhe %<yavãyaso'nuve÷o hi jyeùñhasya vidhilopaka>% iti bhàraø .

#<anuve÷ya># triø anukrameõa ve÷amahati yat . prative÷yànantaravàsini . %<pràtive÷yànuve÷yau ca kalyàõe viü÷atidvije>% iti manuþ . anuve÷yaþ pràtive÷yànantaragçhavàsãti kullåø .

#<anuvya># triø anuvyayati anugacchati anu + vye--ka . anugate tato devà anuvyamivàsuþ kàø 1, 2, 5, anuvyam anugamanaü nyagbhåtiü pràptà iva babhåvuriti tadvyàø .

#<anuvyàkhyàna># taø anuråpaü vyàkhyànam pràø saø . mantràdãnàmanuråpàrthaprakà÷ake vyàkhyàne .

#<anuvyàhàra># puø anu + vi + à + hç--gha¤ . anuvàde, sahakathane ca .

#<anuvrajana># naø anu + vraja + bhàve lyuñ . anugamane anuvrajanaü ca gacchato'tisnigdhàdeþ jalasamãpaparyantànudhàvanam tathaivopamàvidhayà varõitaü naiùadhe %<vanàntaparyantamupetya saspçhaü krameõa tasminnatha tãrõadçkpathe . nyavartidçùñiprakaraiþ puraukasàmanuvrajadbandhusamàjabandhubhiriti>% .

#<anuvrajyà># strã anu + vraja--kyap . anusaraõàdiråpe sevane . %<abràhmaõàdadhyayanamàpatkàle vidhãyate . anuvrajyà ca ÷u÷råùà yàvadadhyayanaü guroriti>% manuþ .

#<anuvrata># triø anukålaü vrataü karma yasya . anukålakarmayukte . anuvratàya randhayannapavratàyeti çø 1, 5, 9, anuvratàya anukålakarmyaõe iti bhàø . vai÷yàþ kùatramanuvratàþ ràmà0

#<anu÷atikàdi># naø 6 baø pàõinãyagaõapàñhokte ¤iti õiti kiti ca taddhite pare dvipadayoràdyacovçddhinimittãbhåte ÷abdasamåhe, saca gaõaþ . anu÷atika, anuhoóa, anusaüvaraõa, anusaüvatsara, aïgàraveõu, asihatya, asyahatya, asyaheti, badhyoga, puùkarasad, anuharat, kurukata, kurupa¤càla, udaka÷uddha, ihaloka, paraloka, sarvaloka, sarvapuruùa, sarvabhåti, prayoga, parastrã, (ràjapuruùàt ùya¤i) såtranaóa, àkçtigaõoyam . tenàbhigama, adhibhåta, adhideva, caturvidyà, ityàdayo'nye'pi .

#<anu÷aya># puø anu + ÷ãï--ac . atyantadveùe, pa÷càttàpe, pårbavaire ca . anugataþ ÷ayaü hastaü gatisaø hastànugate triø . tatra krãtàdipadàrthavi÷eùeõànu÷ayasvaråpàdi nàradenoktam . %<krãtvà målyena yaþ paõyaü kretà na bahu manyate . krãtànu÷aya ityetaddhivàdapadamucyate>% . tatra ca yasminnahani paõyaü krãtantasminnevàhni tadavikçtaü pratyarpaõãyamiti tenaivoktam . %<krãtvà målyena yat paõyaü duþkrãtaü manyate krayã . vikretuþ pratideyantattasminnevàhnyavikùatamiti>% . dvitãyàdidine tu pratyarpaõe vi÷eùastenaivoktaþ . %<dvitãye'hni dadat kretà målyàttriü÷àü÷amàharet . dviguõantu tçtãye'hni parataþ kretureva taditi>% . parato'nu÷ayo na kartavya ityarthaþ . etacca vãjàdivyatiriktopabhogàdivina÷varavastuviùayam . vãjàdikraye punaranya eva pratyarpaõe'vadhirityàha . %<da÷aikapa¤casaptàhamàsatryahàrdhamàsikam . vãjàyovàhyaratnastrã dohyapuüsàü parãkùaõam>% . vãjaü vrãhyàdivãjam . ayo lauham . vàhyo balãvardàdiþ . ratnaü muktàprabàlàdi . strãüdàsã . dohyaü mahiùyàdi . pumàn dàsaþ . eùàü vãjàdãnàü yathàkrameõa da÷àhàdekaþ parãkùàkàlo vij¤eyaþ . parãkùyamàõe ca vãjàdau yadyasamyagbuddhyà'nu÷ayo bhavati tadà da÷àhàbhyantara eva krayanivçkùiþ . na punarårdhvamityupade÷aprayojanam . yattu manuvacanam . %<krãtvà vikrãya và ki¤cit yasyehànu÷ayo bhavet . so'ntarda÷àhàt taddravyaü dadyàccaivàdadãta veti>% . taduktalohàdivyatiriktopabhogàdivina÷varagçhakùetrayàna÷ayanàsanàdiviùayam . sarva¤caitadaparãkùitakrãtaviùayam . yat punaþ parãkùitanna punaþ pratyarpaõãyamiti samayaü kçtvà krãtaü taddiketre na pratyarpaõãyam taduktam . %<kretà paõyaü parãkùeta pràk svayaü guõadoùataþ . parãkùyàbhimataü krãtaü vikreturna bhavet punariti>% mitàø . tata÷ca krãtasya, vikrãtasya, anyathà và kçtasya vastunaþ, asamãcãnatvabuddhyà yaþ pa÷càttàpaþ so'nu÷aya iti bodhyam . bhuktakarmaõo'va÷eùe ca %<kçtàtyaye'nu÷ayavàn dçùñasmçtibhyàü yathetamanevamiti>% ÷àø såø svargàrthakarmaõo bhuktaphalasyàva÷eùaþ ka÷cidanu÷ayo nàma bhàõóànusàrisnehavat yathà hi snehabhàõóaü viricyamànaü na sarvàtmanà viricyate bhàõóànusàryeva ka÷cit sneha÷eùo'vatiùñhate tathànu÷ayo'pãti bhàø . tatra dçùñaü pratyakùaü ÷rutiþ sà hi sànu÷ayànàmevàvarohaü dar÷ayati yathà %<tadya iha ramaõã caraõà abhyàsoha yatte ramaõãyàü yonimàpadyeran bràhmaõayoniü và kùatiyayoniü và vai÷yayoniü và atha ya iha kapåyacaraõà abhyàsoha yatte kapåyàü yonimàpadyeran ÷vayoniü và ÷åkarayoniü càõóàlayoniü veti>% . caraõa÷abde nànu÷ayaþ (÷eùaþ) såcyate . dçùña÷càyaü janmanaiva pràõyuccàvacaråpaupabhogaþ gavibhajyamàna àkasmikatvàsambhavàt anu÷ayasaóàyaü såcayati abhyudayapratyavàyayoþ sukçtadupkçtahetukatvasya sàmànyataþ ÷àstreõàvagamitatvàditi ca ÷àø bhàø .

#<anu÷ayànà># strã anu + ÷ãïa--÷ànatt . parakãyanàyikàbhede . tadvivaraõaü nàyikà÷abde dç÷yam . anutàpakartari triø .

#<anu÷ayin># puø anu + ÷ãï--ini . yàvatkarmakùayaü candraloke sthitvà sàva÷eùe eva karmaõi pa÷càttàpànvitatayà bhåmiloke janmagrahaõàyàgantuü pravçtte jãve . %<yo yã hyannamatti anu÷ayibhiþ tadaü÷ena bhàvitatvàt saüskçtatvàcca saü÷liùñaretaþsigiti>% chàø bhàø . tasya retaþsigàkçtyàþ pårbasammåtatvàt tadråpeõa garbhà÷ayamanupraviùño'nu÷ayã retaþsigàkçtirbhavatãti ànandaø . pa÷càttàpayute triø . puõùasya anu÷ayata eva bhuktabhogàyàþ prakçtestyàgaþ ÷rutàvapyuktaþ . ajàmekàü lohita÷aklakçùõàü bahvãþ prajàþ sçjamànàü svaråpàþ . ajohyeko juùamàõo'nu÷ete jaràtyenàü bhuktabhogàmajo'nya iti %<yaü saüpadya jahàtyajàmanu÷ayã suptaþ kulàyaü yatheti>% bhàgaø .

#<anu÷ayã># strã anu÷ayyate pa÷càttapyate'syàm . anu + ÷ãïadhikaraõe ac gauràø ïãù . pàdarogabhede, %<haredanu÷ayãü vaidyaþ kriyayà ÷leùmavidradheriti>% bhàvaprakà÷aþ .

#<anu÷ara># puø anu÷çõàti anu + ÷é--kartari--ac . ràkùase .

#<anu÷àsana># naø anu÷iùyate yàthàrthyena niråpyate anu + ÷àsa-- bhàve lyuñ . yàthàrthyaj¤àpane, niråpaõe, kartavyopade÷e ca . %<çõe deye pratij¤àte pa¤cakaü ÷atamarhati . apahnute taddviguõaü tanmanoranu÷àsanamiti>% manuþ anu÷àsanavirodhàditi vçddhàþ . karaõe lyuñ . tatpratipàdake ÷àstre yathà %<atha ÷abdànu÷àsanam>% . anu÷iùyante'sàdhu÷abdebhyo vivicya bodhyante'neneti karaõalyuóantatayà ÷àstrapadena sàmànàdhikaraõyamiti bhàùyapradãpoddyotaþ . %<atha÷abdànu÷àsanaü nàma ÷àstramadhikçtaü veditavyamiti bhàùyam>% . %<atha yoganu÷àsàtamiti>% pàta¤jalasåtram yogo'nu÷iùyate'nena tàdç÷aü ÷àstramadhikçtamiti tadarthaþ ubhayatra atha÷abdasyàdhikàràrthaü tvàttathàtvam %<nàmaliïgànu÷àsanamityamaraþ>% anu÷àsanaü dhamànaråpaõaü prayojanamasya ñhak ànu÷àsanikam . mahàbhàratàntargatànu÷àsanaparvaõi .

#<anu÷àsitç># triø anu÷àsti yàthàrthyena kartavyamupadi÷ati anu + ÷àsa--tçc . kartavyopade÷ake . striyàü ïãp . auõàø tçn . anu÷àstàpi tatràrthe triø striyàü ïãp .

#<anu÷àsin># triø anu + ÷àsa--õini . kartavyopade÷ake daõóa yitari ca %<eùastenànu÷àsã ràjeti>% vikraø .

#<anu÷iùña># triø anu + ÷àsa--karmaõi kta . kçtànu÷àsane, yasya hitopade÷aþ kriyate tasmin, daõóite ca .

#<anu÷ãta># avyaø ÷ãte vibhaø avyayãø . ÷ãte ityarthe, pàramukhàø bhavàdau ¤ya . ànu÷ãtyaþ tadbhavàdau triø .

#<anu÷ãlana># naø anukùaõaü ÷ãlanaü pràø saø . satatàbhyàsaü anukùaõàcaraõe %<ànukålyena kçùõànu÷ãlanaü bhaktirutta seti>% bhaktirasàø kçùõasyatadguõakãrtanasyànu÷ãlanaü tadarthaþ

@<[Page 188a]>@
#<anu÷oka># puø anu + ÷uca--gha¤ . pa÷càcchoke anu÷ocane .

#<anu÷ocana># naø ana + ÷uca--lyuñ . anu÷oke . %<iùñaü dattamadhãtaü và vina÷yatyanukãrtanàt . ÷làghànu÷ocanàbhyàü ca bhagnatejo vibhidyate>% iti ÷uø taø devalaþ . anu÷ocanaü dhanavyayena pa÷càttàpa iti raghunandanaþ . svàrthe õici yuc . anu÷ocanà tatraivàrthe strã .

#<anu÷ocanãya># triø anu÷ucyate anu + ÷uca--karmaõi anãyar . anu÷ocanàrhe yamuddi÷ya ÷oka kriyate tasmin .

#<anu÷o(÷u)cita># naø anu + ÷uca--bhàve kta udupadhatvàt và na kittvam . anu÷ocane . anu÷ocitumàrabdhaþ àrambhàrthe kta và guõaþ . kçta÷ocanàrambhe triø .

#<anu÷loka># naø anu÷lokyate gãyate anu + ÷loka--karmaõi ac . mahàvrate geye sàmabhede, %<÷lokena stuvate purastàt sadasaþ, anu÷lokena pa÷càditi>% tàø bràø . tacca vegànagranthe 112 prapàø àdyam sàsa .

#<anuùakta># triø anu + sanja--kta . saülagne . %<ye'tra nakàrànuùaktà>% iti siø kauø .

#<anuùaïga># puø anu + sanja--gha¤ . dayàyàü dayayà hi anyaduþkhenànyaduþkhasambandhàttathàtvam . prasaïge, prasaïga÷ca anyodde÷ena pravçttasya tannàntarãyakavidhayànyasiddhiþ yathà viprabadhapràya÷cittena tannàntarãyakavidhayà avagoradaõóanipàtanapràya÷cittasiddhiþ . %<kùayaü kecidupàttasya duritasya pracakùate . anutpattiü tathàcànye pratyavàyasya manvate . nityakriyàü tathàcànye hyanuùaïgaphalàü ÷rutimiti>% pràø taø àpaø smçø . anuùaïgeõa phalaü yasyà iti tadarthaþ . ekatra vàkye ÷rutasya ÷abdasyànyatra vàkye'nvayàrthamàkarùaõe . yathà %<nityakriyàü tathà cànye>% iti vàkye pårvavàkyopàttasya manvate iti kriyàpadasyànvayàrthamàkarùaõam . tathà pa¤càvayavanyàyavàkyeùu upanayavàkyasthasya ayamiti padasya nigamanakàkye'nvayàrthamàkarùaõam . yathà vahnivyàpyo dhåmo dhamàvàü÷càyamiti upanayavàkyasthasya ayamiti ÷abdasya tasmàdvahnimàniti vàkye'nvayena ayaü vahnimàniti bodhaþ . ataeva ÷àstrakàraiþ pårbatra ÷ruta÷abdasyottaratrànukarùaõaboghanàya etatpadamanuùa¤janãyamityuktam .

#<anuùaïgin># triø anukùaõaü sajate anu + sanja ghinuõ . anukùaõaü prasakte . %<saptakasyàsya vargasya sarvatraivànuùaïgiõaþ . parbaü pårbaü gurutaraü vidyàdvyasanamàtmana>% iti manuþ . anuùaïgiõaþ pràyeõàvasthitasyeti kullåø . vyàpake ca . vibhutànuùaïgi bhayameti jana iti %<kiràø vibhutàyàþ prabhutvasyànuùaïgi vyàpakamiti>% taññãkàyàü mallinàthaþ .

#<anuùaj># avyaø anu + sanja--kvip . ànupårbo . svaràderàkçtigaõatvàdaya tadgaõãyaþ iti manoø . pçø dãrghaþ . ànuùagapyatràrthe avyaø .

#<anuùikta># triø anu + sica--kta . satatasikte pa÷càtsikte ca .

#<anuùecana># naø anu + sica--bhàve lyuñ . anukùaõasecane pa÷càtsecane ca .

#<anuùñuti># strã anu + stu--ktin . anukrameõa stutau yaþ pårbyamanuùñhutimã÷e iti çø 8, 68, anuùñutim anukrameõa kriyamàõàü stutimiti bhàùyam .

#<anuùñubgarbhà># strã 6 baø . %<àdyaþ pa¤càkùaraþ>% pàdaþ uttare'ùñàkùaràstrayaþ anuùñubgarbhaiva soùõiksetyuktalakùaõe chandobhede . %<adyaþ pa¤cakastrayo'ùñakà anuùñubgarbhà>% iti kàø sarvà0

#<anuùaõóa># avyaø ùaõóaþ padmasamåhastatra vibhaø avyayãø . ùaõóe ityarthe . tatra jàtàdi kacchàdiø aõ . ànuùaõóastajjàte triø .

#<anuùñubh># strã anu + stunbha--kvip ùatvam . sarasvatyàm, aùñàkùarapàdake, chandobhede vàci ca . anuùñupchanda iti yaø 15, 5, %<anu nirantaraü stubhyate'nayà anuùñup vàk>% vàgeva saüstup chandaþ %<vàganuùñup chanda>% iti ÷ruteriti vedadãø . %<anuùñobhanàdanuùñubiti>% bràhmaõe niruktiþ . gàyatryuùõiganuùñup ceti vçttaø . anuùñup ca dvividhà yathà katha¤cidaaùñàkùarapàdikà jàtiþ, vi÷eùasannive÷ayuktàkùaraü chanda÷ca . tatra jàteþ 256 bhedàþ . %<pa¤camaü laghu sarvatra saptamaü dvicaturthayoþ . guru ùaùñha¤ca pàdànàü ÷eùerùvaniyamo mata>% iti chandoma¤jaryuktalakùaõaü dvitãyam . tasya ca pa¤camalaghutvaü vyabhicarati ca %<yiyakùamàõenàhåta>% iti màghaþ . tasya ca màtràvçttaråpatvaü yathà prayoge pràyikaü pràhuþ ke'pyetadvaktalakùaõam . loke'nuùñubiti khyàtam tasyàùñàkùaratà kçteti chandomaø . ataeva vçttaratàkare %<vaktraü nàdyànnasau syà mabderyo'nuùñubhi khyàtamiti>% vaktranàmatoktà . varõavçttasya tu vitànamiti nàma yathoktaü vçttaratnàkare %<vitànamàbhyàü yadanyaditi .>% àbhyàü samànikàpramàõikàbhyàmanyat sarvamityarthaþ . atha chandàüsi gàyatryuùõiganuùñubvçhatãpaïktitriùñu bityàdyupakramya caturvi÷atyakùaràdãni caturuttaràõi, ånàdhikenaikena nicçdbhårijau, dvàbhyàü viràñsvaràjau, pàdapåraõàrthaü tu kùiprasaüyogaikàkùarãbhàvàt vyåhediti %<anàde÷e'ùñàkùaràþ pàdà÷catuùpadà÷carca iti tçtãyamanuùñubiti>% ca kàtyàø sarvànukraø %<÷ucimanuùõihà pràõamanuùñubheti>% yajuø .

#<anuùñha># triø anukrameõa tiùñhati anu + sthà--ka ùatvam . anukrameõa sthàtari hità vi÷và anuùñhà pravaõeùu jighnate iti çø 1, 54, 10, anuùñhàþ anukrameõa tiùñhantãriti bhàùyam . bhàve aï ñàp . anuùñhàne strã .

#<anuùñhàtç># triø anu + sthà--tçc striyàü ïãp . vidhànakartari %<÷àstrade÷itaü phalamanuùñhàtarãti>% nyàyavàkyam .

#<anuùñhàna># naø anu + sthà--bhàve lyuñ ùatvam . vihitakarmàdikaraõe . alabdhalàbhàdikamabhidhàya %<etaccaturvidhaü vidyàt puruùàrthaprayojanam . asya nityamanuùñhànaü samyak kuryàdatantrita>% iti manuràha sma %<uparudhyate tapo'nuùñhànam>% ÷akuø .

#<anuùñhita># triø anu + sthà--karmaõi kta . vidhànena kçte dharmakàryàdo %<asmàbhiryadanuùñheyaü gandharvaistadanuùñhitamiti>% bhàø vaø paø .

#<anuùñhu># avyaø anu + sthà--ku . samyagityarthe pàürthivànàmçtån pràsàsadvidadhàvanuùñhu iti çø 1, 95, 3, anuùñhu ityetadavyayaü samyakasamànàrthaü suùñhu yatheti bhàø .

#<anuùñheya># triø anu + sthà--karmaõi yat . vidheye . %<asmàbhiryanuùñheyaü bhandharvaistadanuùñhitamiti>% bhàø vaø paø .

#<anuùõa># triø na uùõaþ naø taø . uùõabhinne ÷ãtapadàrthe %<anuùõàbhiraphenàbhiradbhistãrthena dharbhaviditi>% manuþ . na uùõaþ virodhe naø taø . alase . alaso hi ÷ãtabàdhàbhàve'pi ÷ãtabàdhàmabhinayan kartavyakarnmaõi jaóa iva bhavati dakùastu ÷ãte'pi tadagaõayitvà kartavyakaraõàva ajaóa iva san vyàptiyate iti tayoruùõànuùõatà . atra kàriõyarthe kani anuùõako'pi . utpale naø . uùõabhinne ÷ãtale spar÷e puø %<anuùõàùõãtapàkaja>% iti bhàùàø . anuùõaþ spar÷a÷ca pçthivãsamãraõayoþ, tayorauùõyopalabdhistu tejaþsaüyogavi÷eùàditi bodhyam .

#<anuùõagu># puø anuùõàþ ÷ãtalà gàvaþ kiraõàþ asya . candre anuùõakiraõàdayo'pyatra puø .

#<anuùõavallikà># strã anuùõà ÷ãtalà vallãva ivàrthe kani ñàpi ata ittvam . nãladårvàyàm .

#<anusaüvatsara># avyaø saüvatsare vibhaktaø vãùmàyàü và avyayoø . vatsare ityarthe, prativarùe ca . tatra bhavàdau ñha¤, anu÷atikàø ubhayapadavçddhiþ . ànusàvatasarikaþ prativarùabhave triø .

#<anusaüvaraõa># naø anu + sam + vç--lyuñ . anukrameõa gopane . anusaüvaraõàya hitam ñhaõ anu÷atikàø dvipadavçddhiþ . ànusàüvaraõikaþ tadbhavàdo triø .

#<anusaühita># triø anu + sam + dhà--karmaõi kta . kçtànusandhàne yasya j¤ànàrthamanveùaõàdikam kriyate tasmin . saühitàyàü vibhaø avyayãø . saühitàyàmityarthe . athaike pràhuranusaühitamiti çgvedapràtiõàkhyam .

#<anusantati># strã anukrameõa santatiþ . avicchedadhàràyàm %<anusantipàtinaþ pañutvabhiti>% màghaþ .

#<anusandhàna># naø anu + sam + ghà¤--lyuña . agneùaõe, cintane ca

#<anusandheya># triø anu + sam + dhà karmaõi ahàdyarthe và yat . ansandhàtuü yogye, anusandhàtavye ca .

#<anusara># triø anusarati pa÷càd gacchati . anu + sç--ña striyàü ïãp . anucare sahagantari ca .

#<anusaraõa># naø anu + sç--lyuñ . anugamane, sadç÷ãkaraõe ca .

#<anusavana># avyaø savanasya pa÷càt avyayãø . savanasya (snànasya) pa÷càt savane, anusavanamenamàlabheranniti kàø 25, 13, 26, enaü jvaràchabhibhåtaü dãkùitaü sarve çtvijaþ savanànteùu spu÷eyuriti tadavyàkhyà .

#<anusàya># avyaø sàye vibhaø avyayãø . sàyàhne ityarthe tatrabhavaþ pàrimukhàø ¤ya . ànusàyyaþ tatrabhave triø .

#<anusàra># puø anu + sç--gha¤ . anusaraõe, %<dharma÷àstrànusàreõa krodhalobhavivarjitaþ>% iti yàø smçtiþ . %<kçtànusàràdadhikà vyàtàraktà na sidhyatãti>% manuþ .

#<anusàraõà># strã anu + sç + õic--yuc sàraõà anugatya sàraõà càlanà . anudhàvane, apasàraõàyàm, bhãtihetoranudhàvane hi bhãtasya càlanà bhavatãti tasya saraõàhetutvam %<tasmàt palàyamànànàü kuryànnàtyanu sàraõàm>% bhàø ÷àø paø .

#<anusàrin># triø anusarati pa÷càd gacchati anu + ç--õini . anugalari . %<kçùõasàre dadaccakùustvayi càdhijyakàrmuke . mçgànusàriõaü sàkùàt pa÷yàmãva pinàkina>% miti ÷akuø . %<yadà yadà satàü hànirvedamàrgànusàriõàmiti>% puràø .

#<anusåyà># strã anusåyate anu + så--kyap . ÷akuntalàsahacarãbhede ÷akuø . anusåyetyeke .

#<anusçti># strã anu + sç--ktin . anusaraõe . anusarati vulàntaraü karcàri saüj¤àyàü ktic . kulañàyàü striyàü, strã . tasyàþ apatyaü matàntare kalyàõyàdiø óhak inaï ca . ànusçtineyaþ tadapatye puø strãø .

#<anusçùñi># strã anu + sçja--ktin . anusarjane . kartari saüj¤àyàü ktic . pratyutpannamatau striyàü strã . tasyàþ apatyam kalyàõyàdiø óhak inaï ca . ànusçùñineyaþ tadapatye puø strãø .

#<anusevin># triø anukùaõaü saivate anu + seva--õini striyàü ïãp . satatasevini %<krårakarmànusevinãmiti>% ràmàø .

#<anustaraõa># triø anustãrtyate anu + sté--kvaraõe lyuñ . àcchàdane carmàdau striyàü ïãp . %<anustaraõyà vapàmutkhidya ÷iromukhaü pracchàdayediti>% tàø bràø . tatsàdhane strãgavyàü strã . %<anustaraõãü gàmajàü vaikavarõàü kçùõàmeke savye vàhau baddhveti>% ÷rutiþ . %<seyaü gauþ stçtaü dãkùitamanustçtatvàddhiüsitatvàccànustaraõãtyucyate>% iti tanniruktabràhmaõam . anutãryate vaitaraõã nadã anayà anu + té--karaõe lyuñ pçø suñ . vaitaraõãnadyuttàrikàyàü gavi strã . %<tasmàt puruùàya puruùànuttaraõã kriyate iti>% ÷rutiþ .

#<anusmçti># strã anu + smç--ktin . anu råpacintane àlambanasadç÷atayà cintane %<anusmçtervàdaririti>% ÷àø såø . pràde÷amàtratvena ayam (parame÷varaþ) apràde÷amàtro'pyanusmaraõãyaþ pràde÷amàtrapratyayavattvàya . evamanusmçtinimittà parame÷vare pràde÷amàtra÷rutiriti vàdariràcàryomanyate iti bhàø . pràde÷amàtro'hyaparo'pi dçùña ityàdau ÷rutyau pràde÷amàtra÷ravaõamanusmçtyarthamityatra tattàtparyam .

#<anusyåta># triø anu + siva--kta åñ . grathite, satatasaübandhe ca . %<sraksåtravat sarvànusyåteti>% tiø taø raghunandanaþ .

#<anusamàhàra># puø anu + sam + à + hç--gha¤ . anusandhàne %<anusamàharatãtyasyànusandhatte>% iti bhàùye vyàkhyànàttathàttam .

#<anusvàra># puø svç--ap udàttàdisvaravattvàt svaràþ svaravarõàeva svàràþ anugataþ svàràn atyàø saø . svarà÷rayeõa uccàryamàõe vindarekhayà vyajyamàne'nunàsike varõabhede . anusvàro visarga÷ceütyupakrasya %<à÷rayasthànabhàgina>% ityuktestasya tayàtvam . sànusvàro visargã ca dãrgha÷caiva gururbhavet chandomaø . %<anusvàro visarga÷ca + kaüpau càpi parà÷ritau . ayogavàhà vij¤eyà à÷raya thànamàgina>% iti ÷ikùà .

#<anuharaõa># naø anu + hç--lyuñ . de÷abhàùàceùñàdinà sadç÷ãkaraõe, sàdç÷yadharmàviùkaraõe ca .

#<anuhàra># puø anu + hç--ùa¤ . anukaraõe pa÷càddharaõe ca .

#<anuhàrya># triø anu + hç--õyat . sadç÷ãkàrye .

@<[Page 190b]>@
#<anuhçta># triø anu + hç--ka . anakçte sadç÷ãkçte .

#<anuhoóa># triø hoóe vibhaktyaø avyayãø . hàóe ityarthe . tatra bhavàdau ñhak anu÷atikàø dvipadavçddhiþ . ànuhoóikaþ . hoóabhave triø .

#<anåka># puø anu + uca--samavàye ka niø kutvam . gatajanmani . su÷ãle naø . vaïkryàdhàre pçùñhàsthibhede puø . yanna ÷ãrùõo'vadyati nàüsayornànåkasya nàparasakthayoriti ÷ataø 3, 8, 3, 27, bhàùyakçtà tathaiva vyàkhyàtama . cayanasàdhane yaj¤iye iùñakopadhàyakapàtrabhede naø . %<ayugmàgaõamadhyamànåke>% iti kàtyàø 16, 7, 22 . ayugmo ya iùñakà gaõaþ tàsàü madhyamà'nåke upadheyà iti . %<ekà ca>% kàtyàø 16, 7, 23 . yàücaikeùñakà sàpyanåka eva . abhito yugmàþ 24, anåkamabhito yugmà ardhàrdhikayà iti tadvyàø . %<sàdhyamanåkaü vaktràditi>% vçhatsaühitoktepuruùalakùaõabhede naø .

#<anåkà÷a># puø anu + kà÷a--gha¤ upaø dãrghaþ . adhastanadehàdiprakà÷e %<prakà÷enàntaramanåkà÷ena kahapraniti>% yaø 25, 2 %<ançkà÷enàdhastanadehakàntye ta>% vedadãpaþ .

#<anåcàna># puø anu + vaca--kàna niø . ÷ikùàdiùaóaïgasahitavedàdhyayanakàriõi, vedàrthànuvacanasamarthe ca . %<idamåcuranucànàþ prãtikaõñakitatvaca>% iti kumàø %<saha dvàda÷avarùa upetya caturviü÷ativarùaþ sarvàn vedànadhãtya mahàmanà anåcànamànã stabdha eyàya>% chàø upaø . %<bàlàkirhànåcànamanà àseti>% chàø uø .

#<anåcya># triø anåcyate anu + vaca--kyap . anuvàcyete pàñhye %<pa÷càdaraõye'nåcyamiti>% %<vimukhenàraõye'nåcyamiti>% ca kàø 18, 4, 20, 24 .

#<anåóha># triø anu + vaha--kta . avivàhite . %<parivettànujo'nåóhe jyeùñhe dàraparigrahà>% dityamaraþ . striyàü ïãp .

#<anåta># strã ve--ktin abhàve naø taø . gamanàbhàve . %<aståtã anåtã hiri÷ipraþsatvà>% iti çø 6, 29, 6 . %<anåtyà anàgamaneneti>% bhàø .

#<anådita># triø anu + vada--kta . yasya tulyàrthakamàùàntareõànuvàdaþ kçtaþ, tasmin padàrthe anuvàdaviùaye ca .

#<anådya># avyaø anu + vada--lyap . anuvàdaü kçtvetyarthe . anu + vada--kyap . anåcye anuvàdàrhe .

#<anåna># triø na åna þ naø taø . paripårõe, samagre, ahãne ca . %<anåparàjasya guõairanånàmiti>% raghuþ . nånaü ni÷citaü naø taø . ani÷cite . svàrthe kan tatraivàrthe .

@<[Page 191a]>@
#<anåpa># triø anugatà àpo yatra 7 baø acmàsaø atautvam . jalaptàye sthàne . %<÷akañaþ ÷àkinã gàvo jàlamaspandanaü vanam . anåpaü pa÷avo ràjà durbhikùe nava vçttaya>% iti àhniø taø chàgaleyaþ . tatsthale sarvadàvàsini mahiùe puø . %<bahvamburbahuvçkùa÷ca vàta÷leùmàmayànvitaþ . de÷o'nåpa iti khyàta>% ityukte %<anåpasara>% iti prasiddhe de÷abhede puø . %<anåparàjasya guõairanånàmiti>% raghuþ .

#<anåpaja># naø anåpe jalapràye de÷e jàyate jana--óa 7 taø . (àdà) iti khyàte àrdrake, tasya jalapràyãdbhavatvàttathàam . tatsthànajàtamàtre triø .

#<anåpya># triø anåpade÷e bhavaþ yat . anugatajalade÷abhave %<÷anna àpo dhanvanyàþ ÷amanaþ santvabåpyà>% iti snànamàtraþ .

#<anåbandhya># triø anu + bandha--õyat upasaø dãrghaþ . badhàrthaü bandhanãye yaj¤iye pa÷au, %<va÷àmagabandhyàmàlabheta>% iti ÷ataø 2, 4, 4, 14, %<anubandhyavedeti>% à÷vaø .

#<anåyàja># puø anu + yaja gha¤ upasargasya và dãrghaþ . anuyàjàrthe .

#<anåru># puø na sta årå yasya baø . såryasàrathau vinatàjyeùñhaputre aruõe . tasya apårõe eva garbhe màtrà aõóasya sthoñanàdåruprabhçtçdbhàvakalatvam gatkathà bhàø àdipaø . yathà %<tataþ putràrthinã devã vrãóità ca tapasvinã . aõóaü bibheda vinatà tatra putramapa÷yata . pårbàrdhakàyasampannabhitareõàprakà÷atà . sa putraþ krodhasaürabdhaþ ÷a÷àpainàmiti ÷rutiþ . yo'hamevaü kçto màtastayà lobhaparãtayà . ÷arãreõàsamagreõa taùmàddàsã bhaviùyasi . pa¤cavarùa÷atànyasyà yayà viùpardhase saha . eùa ca tvàü suto màtardàsãtvànmocayiùyati . yadyenamapi màtastvaü màmivàõóavibhedanàt . na kariùyasyanaïgaü và vyaïgaü vàpi ya÷asvinam . pratipàlayitavyaste janmakàlo'sya dhãrayà . vi÷iùñaü balamãpsantyà pa¤cavarùa÷atàtparaþ . evaü ÷aptvà tataþ putro vinatàmantarãkùagaþ . aruõo dç÷yate brahman prabhàtasamaye sadà . àdityarathamadhyàste sàrathyaü mamakalpayaditi>% . %<gataü tira÷cãnamanårusàratheriti>% màghaþ .

#<anårusàrathi># puø anåruþ sàrathiþ rathaniyantà yasya . sårye tatkathà'nupadamuktà .

#<anåràdha># triø anu + ràdha--ùa¤ upasaø dãø . anuràdhanãye %<indraü vayamanåràdhaü havàmahe>% iti athaø 19, 15, 2 .

#<ançca># puø nàsti abhyastatayà çk yasya ac samàsàntaþ . çkthånye anupanãte bàlake . %<ançcabahvacàvadhyetarye veti>% siø kauø . %<yathà càj¤e'phalaü dànaü tathà vipro'nçco 'phalaþ>% manuþ . %<ançcaþ anadhãyàna iti>% kullåø . %<ançco màõavaka rati>% mugdhabodham . samàsàntavidheranityatvàt kvacit na ac . %<tena sahasraü hi sahasràõàmançcàü yatra bhu¤jate iti>% %<tathànçce havirdattvà na dàtà labhate phalamiti>% ca manuþ . samàsàntapakùe ançce iti vivakùayà saptamã, tadabhàvapakùe caturthãti bhedaþ . adhyetarãtyukteþ %<ançk sàmeti>% siø kauø . ajabhàvapakùe vibhàùayà kap . ançkkaþ çk÷ånye triø .

#<ançju># triø na çjuþ . ÷añhe vakre kuñile ca . %<na pàõipàda capalo na netracapalo'nçjuþ>% rati manuþ . %<yà bhràturagre ançjorçõamiti>% çø 4, 3, 13 . %<lagnàt pàpàvçjvançjå vyayàrthasthau yadà tadà . kartarã nàma sà j¤eyà mçtyudàridrya÷okadeti>% muhårtaciø . çjurmàrgagàmã pårbagatiþ, ançjuþ vakrã pa÷càdgatiriti tadarthaþ .

#<ançõa># triø na çõaü yasya . çõa÷ånye . çõa¤ca ava÷yadeyam tacca uttamarõàya dàtavyatvena svãkçtaü dhanam . taccàva÷yaü ÷odhyaü tada÷odhane çõànàmanapakriyetyukterupapàtakaü bhavati . ava÷ya÷odhyatvena tatsadç÷am vedàdhyayanàdikamapi çõa÷abdena vyavahriyate %<jàyamàno rva puruùastribhirçõairçõã bhavati svàdhyàyena çùibhyaþ, yaj¤ena devebhyaþ prajayà pitçbhya>% iti ÷rutiþ eva¤ca vedàdhyayanàdinà çùyàdãnàmçõa÷odhane ançõo bhavatãti smçtyàdau prasiddham . eva¤ca %<çõàni trãõyapàkçtya mano mokùe nive÷ayediti>% çõa÷ånyasyaiva mokùàdhikàraþ . ataeva manunà %<da÷alakùaõakaü dharmamanutiùñhan samàhitaþ . vedàntaü vidhivacchrutvà saünyasedançõã dvija>% iti ançõasyaiva saünyàso'bhihitaþ . %<jyeùñhena jàtamàtreõa putrã bhavati mànavaþ . pitéõàmançõa÷caiva sa tasmàt sarvamarhatãti>% manuþ . %<eùa và ançõaþ yaþ putrãti>% ÷rutiþ . kçtopakàrasya pratyupakàro'pi çõatvena svãkriyate . tadabhipràyeõaiva %<pràõairda÷arathaprãterançõaü kaõñavartibhiriti>% raghau varõitam .

#<ançõin># triø na çõã striyàü ïãp . çõibhinne divasyàùñame bhàge ÷àkaü pacati yo naraþ . ançõã càpravàsã ca sa vàricara! modate, iti bhàø vaø paø . %<ekamapyakùaraü yastu guruþ ÷iùye nivedayet . pçthivyàü nàsti taddravyaü yaddattvà so'nçõã bhavediti>% puø .

#<ançta># naø na çtam . satyabhinne mithyàbhåte . %<yadvàhamabhidudroha yadvà ÷epa utànçtamiti>% çø 1, 23, 22 . %<priya¤ca nànçtaü bråyàdeùa dharmaþ sanàtana>% iti manunà mithyàbhåtaü priyavàkyamapi niùiddhaü tatra sàkùyançtabhàùaõasyàtãvanindyatà yathà %<yàvato bàndhavàn yasmin hanti sàkùye'nçtaü vadanniti>% %<eùàmanyatame sthàne yaþ sàkùyamançtaü vadediti>% ca manuþ . %<ye ca pàùakçtàü lokà mahàpàtakinàü tathà . agnidànà¤ca ye lokàþ ye ca strãbàladhàtinàm . sa tàn sarvànavàpnoti yaþ sàkùyamançtaü vadediti>% yàø . bråhi sàkùit! yayàtattvaü lambante pitarastava . tava vàkyamudãkùyaivamutpatanti patanti ca .. bhagno muõóaþ kapàlã ca bhikùàrthaü kùutpipàsitaþ . andha÷atrukale gacched yastu sàkùyançtaü vadet .. pa¤ca kanyànçte hanti da÷a hanti gavànçte . ÷atama÷vànç hanti, sahasraü puruùànçte .. va÷iø saø . kvacidvipaye tadapavàdaþ . %<varõinàü hi badho yatra tatra sàkùyançtaü vadediti>% yàø . pràõàtyaye sarvadhanàpahàre viprasya càrthe hyançtaü vadecca . vivàhakàle ratisaüprayoge pa¤cànçtànyàhurapàtakàni bhàø kaø paø . kçùikarmaõi naø meø .

#<ançtaka># triø anate prasçtaþ kan . asatyakayanarate %<lubdhà ançtakà÷caiva tiùye jàyanti bhàrata>%! bhàø bhãø paø .

#<ançtavàdin># triø ançtaü vadati vada--õini . mithyàvàdini

#<ançtu># puø na çtuþ varùàdikàlaþ . svasvayogyavarùartubhinne kàle %<tadà vidyàdanadhyàyamançtau càbhradar÷ane>% iti manuþ . nàsti çtuþ strãpuùpavikà÷o yasmin kàle . strãpuùpavikà÷a÷ånye kàle puø . %<ançtàvçtukàle ca mantrasaüskàrakçt patiriti>% manuþ .

#<anç÷aüsa># triø na nç÷aüsaþ virodhe naø taø . ahiüsre dayàlau . tasya bhàvaþ yuvàdiø aõnç÷aüsam, bràhmaõàø ùya¤ ànç÷aüsya¤ca dayàyàm .

#<aneka># triø na ekaþ ekabhinnatayà utsargataþ bahuvacanàntatà . bahusaükhyakeùu . %<anekàni sahasràõi kaumàrabrahmacàriõà>% miti manuþ . %<patantyaneke jaladherivormayaþ>% iti màghaþ %<aneke sevante bhavadadhikagãrvàõanivahàniti>% ÷yàmàstrotram . eka÷abdasya sarvanàmatvena na¤tatpuruùe tadbhinnavàcakatayà gauõatve'pi atacchabdavat sarvanàmakàryaü tena aneke iti, anekeùàmiti, anekatretyàdi . eva¤ca eka÷abdasya samàhàradvigutvaniùedhàdaneka÷abdasya bahusaükhyàvàcakatve'pi na samàhàraþ . tena anekaràjanyarathà÷vasaïkulamiti kiràø samàhàre anekaràjanyarathà÷vãti syàt . %<yatrànekavidhamàntaryaü tatra sthànata àntaryaü balãya iti>% paribhàø siø kauø . %<anekapitçkànàntu pitçto bhàgakalpaneti>% yàj¤aø . %<anekabàhådaravaktranetramiti>% %<anekajanmasaüsiddhastato yàti paràü gatimiti>% ca gãtà nàsti ekaþ %<dvyekayordvivacanaikavacane>% itivat ekatvaü yatreti bahuvrãhau aneka÷abdasya ekavacanàntatàpãùyate . %<anekamanyapadàrthe>% iti pàø såø . àkà÷amekaü hi yathà ghañàdiùu pçthagbhavet %<tathàtmaiko'pyaneka÷ceti>% yàj¤aø . %<anekamà÷ritaü liïgamiti>% sàø kàø . %<eko'nyàrthe pradhàne ca prathame kevale tathà . sàdhàraõe maïgale'lpe saükhyàyà¤ca prayujyate>% ityukteùvartheùu eka÷abdasya vçtteþ taduktàrthabhinne triø . tatra ca saükhyànyarthe eva bahuvacanàntatànyatra yatheùñateti manoø . utkaràdiø bhavàrthe cha . anekãyaþ tadbhave triø . bhàve vràø . ùya¤ . anaikyaü bahutve naø .

#<anekaja># puø anekavàraü jàyate jana--óa vçttau saükhyàvàcakasya sujarthatà . dvivàraü jàte pakùiõi, tasya garbhàõóàbhyàü jàtatvena dvivàrajàtatayà dvijatvàdanekajatvam . 5 taø . bahubhyo jàte triø .

#<anekadhà># avyaø aneka + prakàre dhàc . bahuprakàre %<anekadhà kçtàþ putrà çùibhirye puràtanairiti>% smçtiþ . %<tatraikasthaü jagat kçtsnaü pravibhaktamanekadheti>% gãtà .

#<anekapa># puø anekàbhyàü mukha÷uõóàbhyàü pibati pà--ka . dvipe hastini . %<màlavanàtho'pyanekànekapayåthasanàthaþ>% daø kuø .

#<anekamårti># puø anekà lokànàmanugrahàya avatàreùu nànàvidhà mårtayo'sya . parame÷vare %<anekamårtiravyakta>% iti viùõusahaø .

#<anekaråpa># puø anekàni råpàõyasya . bahuråpe parame÷vare %<råpaü råpaü pratiråpo babhåveti>% ÷rutau tasya bahuråpatvoktestathàtvam . nànàvidharåpayuktamàtre pañàdau triø .

#<anekalocana># puø anekàni locanàni yasya . indre, parame÷vare ca %<sahasràkùaþ sahasrapàditi>% ÷rutau anekavà hådaravaktranetramiti gãtàyà¤ca tasya anekanetratvoktestathàtvam

#<anekavarõasamãkaraõa># naø anekavarõàþ aj¤àtavi÷eùasaükhyakànekarà÷ayaþ samãkriyante j¤àtasaükhyakasamatayà kriyante yatra . vãjabhede yathoktaü bhàskaravãjagaõite %<athànekavarõasamãkaraõaü vãjam . tatra såtraü sàrdhavçttatrayam .>% %<àdyaü varõaü ÷odhayedanyapakùàdanyàn råpàõyanyata÷càdyabhakte . pakùe'nyasminnàdyavarõonmitiþ syàdvarõasyaikasyonmitãnàü bahutve .. samãkçtacchedagame tu tàbhyastadanyavarõonmitayaþ prasàdhyàþ . antyonmitau kuññavidherguõàptã te bhàjyatadbhàjakavarõamàne .. anye'pi bhàjye yadi santi varõàstanmànamiùñaü parikalpya sàdhyam . vilomalotthàpanato'nyavarõamànàni bhinnaü yadi mànamevam .. bhåyaþ kàryaþ kuññako 'tràntyavarõaü tenotthàpyotthàpayedvyastamànàt>% . %<idamanekavarõasamãkaraõaü vãjaü yatrodàharaõe dvitryàdayo'vyaktarà÷ayo bhavanti teùàü yàvattàvadàdayo varõàþ màneùu kalpyàstatra pårbàcàryaiþ kalpitàþ yàvattàvat, kàlaka, nãlaka, pãtaka, lohitaka, ÷vetaka, citraka, kapilaka, piïgalaka, dhåmraka, pàñalaka, ÷avalaka, ÷yàmalaka, mecakà, ityàdi . atha và kàdãnyakùaràõi avyaktànàü saüj¤àþ asaïkaràrthaü kalpyàþ . ataþ pràgvadudde÷akàlàpavadvighiü kurvatà gaõakena pakùau samau kàryau pakùà và samàþ kàryàþ . tataþ såtràvatàro'yaü tayoþ samayoranekasmàt pakùàditarapakùasyàdyaü varõaü ÷odhayettadanyavarõàn råpàõi ca itarapakùàcchodhayettataþ àdyavarõa÷eùeõetarapakùe bhakte bhàjakavarõonmitiþ . bahuùu pakùeùu yayoryayoþ sàgyamasti tayorevaü kçte sati anyà unmitayaþ syuþ . tatastàsånmitiùu ekavarõonmitayo yadyanekadhà bhavanti tatastàsàü madhye dvayordvayoþ samã kçtacchedagamenàdyaü varõaü ÷odhayedityàdinànyavarõonmitayaþ syuþ . evaü yàvatsambhavastato'ntyonmitau bhàjyavarõe yo'ïkaþ sa bhàjyarà÷iþ, yo bhàjake sa bhàjakaþ, råpàõi kùepaþ, ataþ kuññakavidhinà yo guõa utpadyate tadbhàjyavarõamànaü, yà labdhistadbhàjakavarõamànaü, tayormànayordaóhabhàjakabhàjyàviùñena varõena guõitau kùepakau kalpyau . tataþ svasvamànena sakùepeõa pårbavarõonmitau varõàvutthàpya svacchedena haraõe yallabhyate tat pårbavarõasya mànam . evaü vilomakotthàpanato'nyavarõamànàni bhavanti . yadi tu anyonmitau dvyàdayã varõà bhavanti tadà teùàmiùñàni mànàni kçtvà svasvamànaistànutthàpya råpeùu prakùipya kuññakaþ kàryaþ . atha yadi vilomakotthàpane kriyamàõe pårbavarõonmitau tanmitirbhinnà labhyate tadà kuññakavidhinà yo guõa utpadyate sa kùepaþ sa bhàjyavarõamànaü tenànyavarõamàneùu taü varõamutthàpya pårbonmitiùu vilomakotthàpanaprakàreõànyavarõamànàni sàdhyàni . iha yasya varõasya yanmànamàgataü vyaktamavyaktaü, vyaktàvyaktaü và tasya mànasya vyaktàïkena guõane kçte tadvarõàkùarasya nirasanamutthàpanamucyate>% tadvyàkhyà . udàharaõaü tatraiva dç÷yam .

#<anekavidha># triø anekà vidhà prakàrà yatra . bahuprakàre %<yatrànekavidhamàntaryaü tatra sthànata àntaryaü balãya>% iti pariø .

#<aneka÷as># avyaø aneka + vãpsàrthe kàrake ÷as . anekavàràrthe %<aneka÷o nirjitaràjakastvabhiti>% bhaññiþ .

#<anekàgra># triø na ekàgraþ . ÷ånyahçdaye ekàgratà÷ånye

#<anekànta># triø na ekànto niyamo avyabhicàro yatra . aniyame, ani÷citaphalake ca . vyabhicàravati duùñahetau puø . %<anekànto viruddha÷càpyasiddhaþ pratipakùitaþ . kàlàtyayàpadiùña÷ca hetvàbhàsà÷ca pa¤cadheti>% bhàùàø . saca trividhaþ %<àdyaþ sàdhàraõastu syàdanyo'sàdhàraõo mataþ . tathaivànupasaühàrã tridhà'naikàntiko mata>% iti bhàùàø . ekànto'styasya praj¤àø õa . aikàntaþ naø taø anaikàntopyatra kvacit %<bhàùàyàm anaikànto viruddha ÷cetyeva>% pàñhaþ . tathà ca sàdhàraõàditritayànyànyatvamanekàntatvam .

#<anekàntavàdin># puø asti nàsti vetyekàntaü na vadati vada--õini 6 taø . bauddhabhede . tasya astinàstikàyavàditvena tathàtvaü vivaraõamarhacchabde dç÷yam .

#<anekàrtha># triø aneke arthà abhidheyà yasya . nànàrthe ÷abde . yathà gavàdaya akùàdaya÷ca . %<anekàrthasya ÷abdasya saüyogàdyairniyantrite . ekatràrthe'nyadhãheturvya¤janà sàbhidhà ÷rayeti>% sàø daø . ayamà÷ayaþ %<saüyoga÷ca vibhàga÷ca sàhacaryaü virodhità . arthaþ prakaraõaü liïgaü ÷abdasyànyasya sannidhiþ . sàmarthyamaucitã de÷aþ kàkvàdyuktiþ svavàcakaþ . ÷abdàrthasyànavacchede vi÷eùasmçtihetava>% iti haryukteranekàrtha÷abdànàü sarvatra ÷aktau samànàyàü satyàü, saüyogàdyairitaràrthabodhapratirodhanena vi÷eùàrtha eva smàryate . tadbhinnàrthasya tu vya¤janayà bodhaþ ityalaïkàrikàõàü matam . tathàca saüyogàdayaþ ÷aktyà anyàrthopasthitau pratibandhakàþ . vya¤janà vçttyà tadupasthàpane tu na . %<anekàrtha÷abdebhyaþsarveùàmarthànàmavi÷eùeõopasthitau satyàmapi saüyogàdayaþ anya÷akyaviùaya÷àbdabodhamàtraü pratibadhnanti natu vyaïgyaviùayamiti>% rasagaïgàdharaþ . naiyàyikàdayastu anekàrtha÷abdànàü ÷akyatàcchedakalàghavalàbhe tatraiva ÷aktiranyatra lakùaõà tatra saüyogàdayaþ anyàrthabodhanaü naiva prativaghnanti . tathà ca saüyogàdayaþ sati tàtparye, tadviùayãbhåtàrthaviùayasmçtiü tajjanyànvayabuddhiü và na prativadhnanti kintu tàtparyamàtronnàyakà ityalaü vya¤janàvçttyeti svãcakruriti bhedaþ . aneke arthàþ prayojanàni yatra yasya và . anekaprayojanavati triø %<anekàrthàbhiyoge ca yàvatsaüsàdhayeddhanã>% iti smçtiþ . karmaø . vahuprayojane puø baø vaø .

#<anekà÷rita># puø anekeùu à÷ritaþ 7 taø . vai÷eùikanaye saüyogàdiùu, sàmànyeùu ca . %<saüyoga÷ca vibhàga÷ca saükhyà dvitvàdikàstathà . dvipçthaktvàdayastadvadete'nekà÷rità guõà>% iti bhàùàø %<nityatve sati anekasavavetatvaü jàtitvamiti>% muktàø . ekasyà eva vyakternànàvyaktiniùñhatve'sya prayogopàdhità . bhavanti ca saüyogàdayaþ sàmànyaü ca tathà . råpàdernànàvyaktiùu sattve'pi naikavyakteriti na tasya tathàtvamiti bhedaþ .

#<anejat># naø na ejat . sarbdhadaikaråpe brahmaõi . %<anejadekaü manaso javãya>% iti ã÷opaø . %<ejanaü kampanaü svabhàvapracyutistadvivarjitaü sarvadà ekaråpamiti>% bhàø . kampana÷ånye triø striyàü ïãp .

#<aneóamåka># triø eóo badhiro måko vàk÷aktirahita÷ca nàsti yasmàt 5 baø . (kàlà, vovà) iti khyàte ÷ravaõavacana÷aktirahite, ÷añhe ca .

#<anedya># triø nidi kutsane kyap niø nalopaguõau naø taø . pra÷aste pradhàne niruktakàraþ .

#<anenas># triø nàsti vyasanamadharmo và yasya . vyasanapàpàdirahite %<ràjà bhavatyanenàstu mucyante ca sabhàsadaþ>% iti vyavaø taø manvàdismçø . %<aneno vomaruto yàma>% iti çø 6, 66, 7 . %<anenaþ pàparahitaü yathà bhavatãti>% bhàùyam %<tvànenà namasà tura>% iti 7, 86, 4 . %<anenà apàpa>% iti bhàùyam .

#<anemà># puø nã--manin naø taø . pra÷asye niruktakàraþ .

#<anehas># puø na hanyate hana--asi prakçterehàde÷aþ . kàle . sau anaï . anehà %<kàloddiùño'pyanehàpã>% tyamaraþ . na hanyate karmaõi asi . ahiüsanãye triø . %<÷ambhuvaü mantraü devà anehasamiti>% çø 1, 40, 6 . %<anehasaü kenàpyàhiüsyàmiti>% bhàø . %<pàpinovayam yajàmahe supratårtimanehasam>% çø 1, 40, 4 . %<yathà no'sme kùayàya dhiùaõe anehaþ>% çø 6, 503 .

#<anaikàgrya># naø ekàgrasya bhàvaþ ùya¤ abhàve naø taø . aikàgryàbhàve . naø baø . aikàgrya÷ånye triø . %<àcàràõàmanaikàgryaü sarveùàmupalakùaõàditi>% bhàgaø .

#<anaikànta># puø anekànta÷abdàrthe . tatraiva vyutpattirdar÷ità %<anaikànto viruddha÷ceti>% bhàùàø pàñhàntaram .

@<[Page 194b]>@
#<anaikàntika># puø ekàntaü niyataü vyàpnoti ekànta + ñhak ekànto niyamo vyàptirastyasya ñhan svàrthe aõ và naø taø . anekànta÷abdàrthe anekànta÷abde'dhikaü dç÷yam %<trighà'naikàntiko mata>% bhàùàø . aikàntiko ni÷citaråpastadbhinne tri0

#<anaikya># naø na aikyam abhàve naø taø . aikyàbhàve .

#<anaitihya># triø na aitihyaü yatra . paramparà÷ravaõaråpaitihya pramàõa÷ånye . %<anàgatamanaitihyaü kathaü brahmàdhigacchati>%? bhàø ÷àø paø .

#<a(à)naipuõa># naø anipuõasya bhàvaþ aõ àdyaco và vçddhiþ . anipuõatve . ùya¤ a(à)naipuõyamapyatra naø .

#<a(à)nai÷varya># naø anã÷varasya bhàvaþ àdyaco và vçddhiþ . anã÷varatve adhãnatve . nàsti ai÷varyaü yasya . anai÷varyaþ ai÷varya÷ånye triø .

#<ano># avyaø na + nã--óo . abhàvàrthe . %<abhàve, nahyano nàpã>% tyamare ano ityekaü nàmeti nãlakaõñhaþ . anye tu a iti, no iti, ca chittvà nàmadvayamityàhuþ .

#<anokaha># puø anasaþ ÷akañasyàkaü gatiü hanti pratirodhaü karoti hana--óa 6 taø . vçkùe . %<vçntàcchlathaü harati puùpamanokahànàmiti>% anokahàkampitapuùpagandhãti ca raghuþ . %<udyantamuddrutamanokahajàlamadhye iti>% màghaþ .

#<anodana># triø nàsti odanaråpaü bhakùyaü yatra . annavarjanayukte vrate . %<naktaü haviùyànnamanodanaü và>% iti smçtiþ .

#<anoïkçta># triø na oïkàramuccàrya kçtaþ om + kç--kta naø taø . oïkàroccàraõàbhàvena kçte . %<bràhmaõaþ praõavaü kuryàdàdàvante ca sarvadà . sravatyanoïkçtaü pårbaü parastàcca vi÷ãryati>% manuþ . omiti svãkàre tathà kçtam . aïgãkçte triø .

#<anca># vya ktau cuø ubhaø sakaø señ . a¤cayati--te à¤cicatta karmaõi a¤cyate . õijabhàve acyate iti bhedaþ %<pårõàt pårõamudacyate>% iti ÷rutiþ .

#<ancu># gatau acivat 82 pçø dç÷yam .

#<anja># gatau kàntau mrakùaõe vyaktau ca rudhàø vartamàne kta ådit veñ paraø . anakti . sici parasmaipade nityamiñ . à¤jãt--àna¤ja . a¤jità--aïktà . a¤jiùyati--ïkùyati . kta aktaþ . ktin aktiþ . ktvà--aktvà a¤jitvà . vi + prakà÷ane . vyanakti vyajyate %<vyanakti kàlatritaye'pi yogyatàmiti>% màghaþ . gha¤ vyaïgaþ . õyat vyaïgyaþ . %<savyaïgyamuttamaü kàvyamiti>% . õic . vya¤jayati lyuñ . vya¤janam . %<anyàrthadhãkçt vyàpçtira¤janam>% kàø praø . kartari lyu . vya¤janà ekatràrthe'nyadhãheturvya¤janà sàbhidhà÷rayeti sàø daø .

#<anta># naø ama--tan . svaråpe, svabhàve ca . ÷eùe puø naø . nà÷e, sãmàyàü, ni÷caye, ÷eùàvayave ca puø . nikañe, manohare ca triø . tatra svaråpe %<mçdulatàntalatàntamalokayaditi>% màghaþ . nà÷e patatyavirataü vàri nçtyanti ÷ikhino mudà . %<adya kàntaþ kçtànto và duþkhasyàntaü kariùyatãti>% udbhañaþ . %<vairasyàntaü kariùyati>% ràmàø . sãmàyàü %<vanàntaparyantamupetya saspçhamiti>% naiùaø . %<odakàntàt snigdho'nugantavya>% iti ÷rutiþ . sãmà'vadhiþ sa ca dai÷ikaþ kàlika÷ca . tatra dai÷ika uktodàharaõe kàlikastu . %<pakùànte niùphalà yàtrà màsànte maraõaü dhruvamiti>% jyotiø . %<da÷àhànte punaþ kriyeti>% smçtiþ ÷eùasãmàyàm %<amuü vanàntàdvanitavahàriõamiti>% màghaþ . %<digante ÷råyante madamalinagaõóàþ karañina>% iti bhàminãø . %<gaïgàprapàtàntaviråóha÷aùpasiti>% raghuþ . ÷eùàvayave %<netràntamudvãkùate>% iti vedànta ityàdi . ni÷caye . %<ubhayorapi dçùño'ntastvanayostattvadar÷ibhiriti>% gãtà . ubhayoþ sadasatorityarthaþ . nikañe antapàlaþ . smabhàve ÷uddhàntaþ . ÷eùe ni÷àntaþ .

#<antaþkaraõa># naø kç--karaõe lyuñ antarabhyantarasthaü karaõaü, karma0, tadvçttipadàrthànàü sukhàdãnàü karaõaü j¤ànasàdhanaü 6 taø và . j¤ànasukhàdisàdhane àbhyantare manobuddhicittàdipadàbhilapyamàne indriye . taccàntaþkaraõam vedàntimate caturvidham . %<mano buddhirahaïkàra÷cittaü karaõamàntaram . saü÷ayo ni÷cayo garvaþ smaraõaü viùayà ime>% ityuktakàryabhedàt . anyatra vyaktamuktam %<yadà tu saükalpavikalpakçtyaü tadà bhavettanmana ityabhikhyam . syàdbuddhi saüj¤aü ca yadà tu vetti suni÷citaü saü÷ayaråpahãnam . anusandhànaråpaü taccitta¤ca parikãrtitam . ahaükçtyàtmavçttyà tu tadahaïkàratàü gatamiti>% . etadanusàreõaiva ÷àràdàyàmuktam %<antaþkaraõamàtmanaþ . manobuddhirahaïkàra÷citta¤ceti prakãrtitamiti>% . tasya ca j¤ànàdipratyakùakaraõatvàdantaþkaraõatvam . tatsàdhakamanumàna¤cettham j¤ànasukhàdipratyakùaü svagràhakendriyasàpekùaü pratyakùatvàt råpàdipratyakùavat . naca cakùuràdãnàü tatkaraõatvaü sambhavati råpàditvàbhàvàdityantaþkaraõasiddhiriti naiyàyikàdayaþ . sàükhyàdayastu mahattattvàparaparyàyamevàntaþkaraõamaïgãcakruþ . pa¤catanmàtrebhyo bhåtebhya÷càhaïkàraråpadravyasiddhimuktvà %<tenà'ntaþkaraõasyeti>% sàüø såø tatsiddhiruktà tadanumàne ca bhàùye evaü prayogàdikaü dar÷itam . ahaïkàradravyaü ni÷cayavçttimaddravyopàdànakaü ni÷cayakàryadravyatvàt yannaivaü tannaivaü yathà puruùàdiriti . atràpyayaü tarkaþ, sarvo'pi lokaþ padàrthamàdau svaråpato ni÷citya pa÷càdabhimanyate ayamahaü, mayedaü kartavyamityàdiråpeõeti, tàvat siddhameva . tatràhaïkàradravyakàraõàkàïkùàyàü vçttyoþ kàryakàraõabhàvena tadà÷rayayoreva kàryakàraõabhàvo làghavàt kalpyate kàreõasya vçttilàbhena kàryavçttilàbhasyautsargikatvàditi . yadyapi antaþkaraõamekaü tathàpi vaü÷aparvasvivàntarabhedamà÷rityàntaþkaraõatraye kramaþ, kàryakàraõabhàva÷coktaþ yogopayogi÷rutismçtiparibhàùànusàràditi mantavyam . taduktaü và÷iùñhe . %<ahamarthodayo yo'yaü cittàtmà vedanàtmakaþ . etaccittadrumasyàsya vãjaü viddhi mahàmate! .. etasmàt prathamodbhinnàdaïkuro'bhinavàkçtiþ . ni÷cayàtmà niràkàro buddhirityabhidhãyate .. asya buddhyabhidhànasya yàïkurasya prapãnatà . saïkalparåpiõã tasyà÷cittacetomanobhidhà>% iti . ahamartho'gtaþkaraõasàmànyam . atra vàkye bãjàïkuranyàyenaikasyaivàntaþkaraõavçkùasya vçttimàtraråpeõa cittàdyavasthàbhedàþ kramikàstrividhàþ pariõàmà uktà iti . sàïkhya÷àstre ca cintanàvçttikasya cittasya buddhàvevàntarbhàvaþ . ahaïkàrasya càtra vàkye buddhàvantarbhàvaþ iti .. kàrikàyàmapi %<antaþkaraõaü trividhaü da÷adhà vàhyaü trayasya viùayàkhyamiti>% traividhyamuktvà %<sàntaþkaraõà buddhiþ sarvaü viùayamavagàhate yasmàt, tasmàttribidhaü karaõaüdvàri, dvàràõi ÷eùàõãti>% tattrayasyaiva pràdhànyamuktam . eva¤ca puruùasya sannidhimàtràdadhiùñhàtçtvaü gauõaü mukhyamadhiùñhàtçtvantu antaþkaraõasyaiva yathoktam %<antaþkaraõasya tadujjvalitatvàllauhavadadhiùñhàtçtvam>% sàüø såø .. %<antaþkaraõasyànupacaritamadhiùñhàtçtvaü saïkalpàdidvàrakaü pratyetavyam . nanvadhiùñhàtçtvaü ghañàdivadacetanasya na yuktaü tatràha . lauhavat tadujjvalitatvàditi . antaþkaraõaü hi taptalauhavaccetanojjva litaü bhavati . atastasya cetanàüyamànatayàdhiùñhàtçtvaü ghañàdivyàvçttamupapadyata ityarthaþ . nanvevaü caitanyenàntaþkaraõasyojjva lane citeþ saïgitvamagnivadeva syàditi cenna nityojjvalacaitanyasaüyogavi÷eùamàtrasya saüyogavi÷eùa janyacaitanyaprativimbasya vàntaþkaraõojjvalanaråpatvàt . na tu caitanyamantaþkaraõe saükràmati yena saïgità syàt .. agnerapi hi prakà÷àdikaü na lauhe saükràmati, kintvagnisaüyogavi÷eùa eva lauhasyojjvalanamiti . nanvevamapi saüyogena pariõàmitvamiti cenna sàmànyaguõàtiriktadharmotpattàveva pariõàmavyavahàràditi . ayaü ca saüyogavi÷eùo'ntaþkaraõasyaiva sattvodrekaråpàt pariõàmàdbhavatãti phalabalàt kalpyate puruùasyàpariõàmitvena saüyoge tannimittakavi÷eùàsambhavàditi . ayameva ca saüyogavi÷e÷o buddhyàtmanoranyo'nyaprativimbane heturiti>% sàø praø bhàø . antaþkaraõasya ca vçttayastridhà %<÷àntàghoràstathàmåóhà manaso vçttayastridhà . vairàgyaü kùantiraudàryamityàdyàþ ÷àntavçttayaþ . tçùõà snehoràgalobhàvityàdyà ghoravçttayaþ . sammohobhayamityàdyà kathità måóhavçttayaþ>% iti tàsveva vçttiùu j¤ànatvopacàràt tatsàdhanatvamindriyàõàm %<antaþkaraõavçttau j¤ànatvopacàràditi>% pa¤capàdikàvivaraõam . ÷àntàdãnàmeva sàtvikyàdiråpeõa vyavahàraþ . tà÷ca vçttayaþ krama÷o'krama÷a÷ca vçttaya iti sàüø såø ukteþ yugapadapi bhavantãti sàükhyàdayaþ . naiyàyikàdayastu %<ayaupadyàjj¤ànànà>% mityukteþ kramikatvamevàïgãcakruþ . taccàntaþkaraõamaõuparimàõamiti naiyàyikàdayaþ . yàvaddehakàrya kàritvàt jalàvagàhe ekadaiva sarvadehagata÷aityàdyupalabdhermadhyaparimàõamiti sàükhyàdayaþ . teùàü ca caturõàü candracaturmukha÷aïkaràcyutà adhiùñhàtàrodevà iti .

#<antaþkuñila># puø antarmadhye kuñilaþ . vakràkàramadhyàvayavavati ÷aïkhe . vakràntaþkaraõe triø .

#<antaþkçmi># puø antarabhyantare kçmiryasya . (guñi) iti khyàte kçmikoùaphale . madhyasthakçmiyukte phalàdau triø .

#<antaþkoñarapuùpã># strã antaþkoñare abhyantare puùpaü yasyàþ jàtitvàt ïãp . antaþkoñarapuùpavatyàü nãlavuhnàyàm .

#<antaþpadavã># strã 7 taø . suùumõàmadhyagate pathi .

#<antaþpa÷u># puø antaþgràmamadhye pa÷avo yatra . gràmamadhye pa÷usthitikàle pràhõe, sàyàhne ca %<antaþpa÷au pa÷ukàmasya sàyaü pràtaþ>% kàtyàø 4, 15, 14 . %<antaþpa÷au kàle gràmamadhye pa÷avo yasmin kàle, sàyaü pa÷uùu gràmamadhyeùu àgateùu, pràta÷ca gràmàdaniþsçteùviti>% tadvyàø .

#<antaþpàta># puø antarmadhye patatãti pata--kartari õa . sandhisthàne . bhàve gha¤ . madhyapatane .

@<[Page 196b]>@
#<antaþpàtin># triø antaþpatati pata--õini 6 taø . madhyapraviùñe . striyàü ïãp .

#<antaþpàtya># puø antarmadhye pàtyate pata--õic--àdhàre yat . madhye pàtanàdhàre de÷e %<antaþpårbeõa yåpaü parãtyàntaþpàtyade÷e sthàpayatãti>% kàtyàø 15, 6, 22, %<sthàpitagavànàü pataye svabhràtre dravyaü ÷atamadhikaü và dattvà yåpàt pårbadi÷i parãtyàntaþpàtyade÷e sthàpayediti>% vedadãpaþ .

#<antaþpura># naø antarabhyantaraü puraü gçhaü karmaø . (andara) iti prasiddhe ràj¤àü strãõàü sthànayogye gçhe . %<tritayamidamapårbaü dçùñamantaþpure te>% ityudbhañaþ %<vyàyamyàplutya madhyàhne bhoktumantaþpuraü vi÷et iti>% bhuktavàn vihareccaiva strãübhirantaþpure saheti . %<antaþpurapracàra¤ca praõidhãnà¤ca ceùñitamiti>% ca manuþ . tatra sthitatvàt ràjamahilàyàmapi . %<dàkùinyenadadàti vàcamucitàmantaþpurebhyo yadeti>% ÷akuø . pur÷abdasamàse aci strãtvàt ïãp . antaþpurãtyapi strã .

#<antaþpuracara># puø antaþpure carati cara--ña 7 taø . ràjantaþpuracàriõi ka¤cukyàdau . antaþpurasthastriyàm strã ïãp .

#<antaþpurasahàya># puø antaþpure sahàyaþ . ràj¤àmantaþpurasahacare vidåùakàdau .

#<antaþpuràdhyakùa># puø 6 taø . %<vçddhaþ kulodgataþ ÷aktaþ pitçpaitàmahaþ ÷uciþ . ràj¤àmantaþpuràdhyakùo vinãta÷ca tatheùyate>% iti narapatyuktalakùaõe'ntaþpuràdhivçte . anye'pi pa¤ca tathà, %<pa¤càpare vàmanako jaghanyaþ kubjo'paro maõóalako'tha sàmã . pårboktabhåpànucarà bhavanti saïkãrõasaüj¤àþ ÷çõulakùaõaistàn .. sampårõàïgo vàmano (1) bhagnapçùñhaþ ki¤ciccorurmadhyakakùàntareùu . khyàto ràj¤o hyeùa bhadrànujãvã sphãto dàtà vàsudevasya bhaktaþ .. màlavyasevã tu jaghanyanàmà khaõóendutulya÷ravaõaþ susandhiþ . ÷ukreõa sàraþ pi÷unaþ kavi÷ca råkùacchaviþ sthålakaràïgulãkaþ .. kråro dhanã sthålamatiþ pratãtastàmracchaviþ syàt parihàsa÷ãlaþ . uro'ührihasteùvasi÷aktipà÷apara÷vadhàïka÷ca jaghanthanàmà (2) .. kubjo (3) nàmnàyaþ sa ÷uddho hyadhastàt kùãõaþ ki¤citpårvakàye nata÷ca . haüsàsevã nàstiko'rthairupeto vidvàn ÷åraþ såcakaþ syàt kçtaj¤aþ .. kalàsvabhij¤aþ kalahapriya÷ca prabhåtabhçtaþ pramadàjita÷ca . sampåjya lokaü prajahàtyakasmàt kubjo'yamuktaþ satatodyata÷ca .. maõóalakanàmadheyo 4 rucakànucaro'bhicàravit ku÷alaþ . kçtyàvaitàlàdiùu karmasu vidyàsu cànurataþ .. vçddhàkàraþ khararåkùamårdhajaþ ÷atrunà÷ane ku÷alaþ . dvijadevayaj¤ayogaprasaktadhãþ strãjito matimàn .. sàmãti (5) yaþ so'tiviråpadehaþ ÷a÷ànugàmã khalu durbhaga÷ca . dàtà mahàrambhasamàptakàryo guõaiþ ÷a÷asyaiva bhavet samànaþ>% vçhatsaühitoktalakùaõàdibhedapa¤cakàt .

#<antaþpurika># triø antaþpure niyuktaþ ñhak saüj¤àpårbakavidheranityatvànnavçddhiþ . antaþpuràdhyakùe ka¤cukyàdau %<asmatpràrthanàmantaþpurikàbhyo nivedayeti>% caõóakauø .

#<antaþpuùpa># naø antargataü puùpaü strãrajaþ . dvàda÷avarùàdårdhamabhyantarajàte strãõàü rajasi . %<varùadvàda÷akàdårdhvaü yadi puùpaü vahirnahi . antaþpuùpaü bhavatyeva paõasoóumbaràdivat>% . iti kà÷yapasaühità .

#<antaþprakçti># strã antarvartinã prakçtiþ ràjyàïgam . ràj¤àü sannikçùñaprakçtau amàtyàdau . %<antaþprakçtikopanaü hi ràj¤àü mahadvyasanamiti>% nãtiø .

#<antaþpraj¤a># triø antaþsthà pratyaktattvaviùayiõã praj¤à yasya . àtmànusandhànapare .

#<antaþpraviùña># triø antaþkaraõe, madhye và praviùñaþ . hçdayagate, abhyantaragate ca . %<antaþpraviùñakarõapallavaprativimbeneti>% kàdaø ..

#<antaþ÷arãra># naø antaþ sthåladehamadhyasthaü ÷arãram . sthåladehamadhyavartini vedàntamatasiddhe såkùma÷arãre . tacca %<pa¤capràõamanobuddhida÷endriyasamanvitam . apa¤cãkçtabhåtotthaü såkùmàïgaü bhogasàdhana>% mityuktaü saptada÷àvayavaü bhogasàdhanaü såkùmamaïgam . ÷arãrasya madhye avyayãø . dehamadhye ityarthe avyaø . antardehàdayo'pyuktàrthayoþ . antareva dehaþ . manoråpadehe naø .

#<antaþ÷alya># naø antaþkaraõasya ÷alyamiva pãóakatvàt . manaso duþkhadàyake .

#<antaþsaüj¤a># triø antaþ abhyantaravartinã kathanàyogyatvàt aprakà÷yà saüj¤à cetanà yasya . vçkùàdau . te ca manunà dar÷ità yathà %<udbhijjà sthàvaràþ sarve vãjakàõóaprarohiõaþ . oùadhyaþ phalapàkàntàþ bahupuùpaphalopagàþ . apuùpàþ phalavantoye te vanaspatayaþ smçtàþ . puùpiõaþ phalina÷caiva vçkùàståbhayataþ smçtàþ . gucchagulmaü tu vividhaü tathaiva tçõajàtaya, . vãjakàõóaruhàõyeva pratànàþ vallya eva ca . tamasà bahuråpeõa veùñitàþ karmahetunà . antaþsaüj¤àbhavantyote sukhaduþkhasamanvità>% iti .

#<antaþsattvà># strã antarabhyantare garbhe sattvaü pràõi sàro và yasyàþ yasya và 6 baø . garbhiõyàü striyàm . antaþsàre triø .

@<[Page 197b]>@
#<antaþsukha># triø antaràtmani tadanusandhàne eva sukhaü yasya . àtmànusandhànamàtrasukhe vàhyasukha÷ånye . %<yo'ntaþsukho'ntaràràma iti>% gãtà .

#<antaþsveda># puø antaþsvedo madasyandanaü madajalaü yasya 6 baø . madasràviõi hastini .

#<antaka># puø antayati antaü karoti anta + õic--õvul . mçtyau %<vyàjenàpi kçtà ràjan no dar÷ayati sàntakamiti>% nàraø puø . dehinàü svasvakarmànusàreõa vinà÷anàya ã÷varaniyukte yamàkhye devabhede %<çùiprabhàvànmayi nàntakã'pi prabhuþ prahartuü kimutànyahiüsrà>% iti raghuþ . vinà÷akamàtre triø %<krodhàndhastasya tasya svayamiha jagatàmantakasyàntako'hamiti>% veõãø . parame÷vare puø tasya sarvabhåtànàü pralaye saühartçtvàttathàtvam, %<mahãdadhi÷ayo'ntaka>% iti viùõusahaø .

#<antakara># triø antaü nà÷aü karoti kç--ña upaø saø . nà÷akàrake . %<ahamantakaro nånaü dhvàntasyeva divàkara>% iti bhaññiþ . striyàü ïãp .

#<antakaraõa># triø antaü karoti nandyàø lyu . nà÷akàrake . %<dyåtaü samàhvaya¤caiva ràjà ràùñràdvivàsayet . ràjyàntakaraõàvetau dvau doùau pçthivãkùitàmiti>% manuþ . bhàve lyuñ . nà÷ane naø .

#<antakarman># naø antasya nà÷asya paricchedasya và karma utpàdanam . nà÷ane . %<ùo antakarmaõi iti>% pàø dhàtuø . syaternà÷anàrthatvàt sakarmakatvam tena %<ràghava! sya ÷arairghorairghoraü ràvaõamàhave>% ityàdau vàraõasya karmatà syeti syaterlãño madhyamaikavacanàntaråpam . paricchedakaraõe avàsàsãcca vaiyàsakãmityàdi .

#<antakàrin># triø antaü karoti kç--õini 6 taø . antakàrake vinà÷ake . striyàü ïãp . õvul . antaükàrako'pyuktàrthe triø .

#<antakàla># puø 6 taø . mçtyukàle, %<sthitvà'syàmantakàle'pi brahma nirvàõamçcchatãti>% gãtà .

#<antakçt># triø antaü karoti kç--kvip 6 taø . vinà÷ake .

#<antaga># triø antaü gacchati gama--óa upaø saø . kàryàntagàmini, nirava÷eùakàryakàrake, pàragàmini, ca %<yatnena bhojayecchràddhe bahvçcaü vedapàragam . ÷àkhàntagamathàdhvaryaü chandogaü ca samàptikamiti>% manuþ .

#<antacara># triø ante ÷eùàvadhau carati cara--ña . kàryàdi÷eùagàmini .

#<antatas># avyaø anta + sàrvavibhaktikastasi . antena ante antàdityàdyarthe . tatra tçtãyàrthe . %<vai÷yo'dbhiþ pràsitàbhistu ÷ådraþ spçùñàbhirantata>% iti manuþ . %<÷udhyeta strã ca ÷ådra÷casakçtspçùñàbhirantata>% iti yàø . saptamyarthe %<saha dyàvàpçthivyo÷ca tathà sviùñakçte'ntata>% iti manuþ . antataþ upaspç÷ya ÷uciriti gobhiø . antataþ antàvacchede ityarthaþ tàmantato'pakramyetyàdau tu pa¤camyarthe . apekùàyàü, sambhàvanàyà¤ca . avayave, ÷àsane ca vi÷vaø .

#<antama># triø antika + tamap %<tàde÷ceti>% vede tika÷abdalopaþ . antikatame atyantunikañasthite . ÷ikùà antumasyeti çø 1, 27, 5, %<tanå'pà antamo bhaveti>% çø 6, 46, 10, . bhàùyakçtoktàrthatayaiva vyàkhyàtam .

#<antapàla># triø puø antaü samãpade÷aü dvàraü pàlayati . dvàrapràle . %<sudyumnastvantapàlebhyaþ ÷rutvà likhitamàgatamiti>% bhàø ÷àø paø .

#<antar># avyaø ama--aran tuóàgama÷ca . madhye, %<antaþ÷àktà vahiþ÷aivàþ sabhàyàü vaiùõavà matà>% iti tantram . %<antarvi÷vàni bheùajà>% çø 1, 23, 20 %<apsvantaramçtamapsu>% iti çø 1, 23, 19, %<na ÷ma÷ruõi gatànyàsyànna dantàntaradhiùñhitamiti>% manuþ %<pratibalajaladheranturaurvàyamàõa>% iti %<antarjvàlàvalãóheti>% ca veõãø . sarvamadhyasthe parame÷vare dehamadhyasthe jãve ca antaþpraj¤aþ antarjyotirityàdi . citte antargatà madanavahni÷ikhàvalã yetyudbhañaþ %<antargataü pràõabhçtàü hi vedeti>% raghuþ . pràpte, svãkàre ca . asya ca madhyàrthe'vyayãbhàvaþ . antarjaladhi anturgçhamityatyàdi avyaø .

#<antara># naø antaü ràti dadàti rà--ka . avakà÷e, avadhau, paridhànàü÷uke antardhàne, bhede, parasparavailakùyaõyaråpe vi÷eùe, tàdarthye, chidre, àtmãye, vinàrthe, vahirarthe, vyavadhàne, madhye, sadç÷e ca . àsanne triø . %<kçùvàyuja÷cidantaram çø 1, 10, 9, antaraü kçùva àsannaü kuru>% bhàø %<pàyurantaro niùaïgàya>% çø 1, 31, 13, %<antaraþ samãpavartãti>% bhàø %<na yatparo nàntara iti>% çø 2, 41, 8, %<antaraþ samãpavartãti>% bhàø nikañasthe %<yaj¤ohãlo vo antara iti>% 8, 18, 19, antaraþ antike vartamàna iti bhàø . antarayati dårãkaroti antara--õic + ac . apasàraõe . antargate triø . %<hrado astvantaram>% çø 7, 101, 5 %<anturamantargatamiti>% bhàø . vçø upaø antaryàmibràhmaõe antargate bahu÷aþ prayuktaþ tacca (130) pçùñhe dç÷yam . yo anturomitramaho vanuùyàt çø 6, 5, 4, antaraþ abhyanturavartãti bhàø . purohito'ntaroyàsidåtyam çø 1, 44, 12, %<antaraþ devayajanamadhye vartamàna>% iti bhàø . avakà÷e, %<mçõàlasåtrànturamapyalabhyam>% kumàø . %<tatràntare jaghnuramuü kañàkùaiþ>% màghaþ . madhye, %<dilãpasånoþ sa vçhadbhujàntaramiti>% raghuþ . %<àvayorantare jàtàþ parvatàþ sarito drumà>% iti ràmàø . vyavadhàne girirvà vyavadhàyakaþ . mahànadyantaraü yatra tadde÷àntaramucyate vçø manuþ . %<nirantaràbhyantaravàtavçùñiùu>% kumàø nirantaramavyavadhànam ityarthaþ . %<ekànture ànulomyàditi>% manuþ . bhede %<saiva vi÷inaùñi punaþpradhànapuruùàntaraü såkùmamiti>% sàø kàø . %<÷arãrasya guõànà¤ca dåramatyantamantaramiti>% hitoø . %<yadantaraü sarùapa÷ailaràjayoryadantaraü vàyasavainateyayoriti>% ràmàø . vyasane . %<praharedantare ripum>% . vahiryoge %<antare ca puràt càõóàlàvàsà>% iti . upasaüvyàne (uttarãyavastre,) antaraü paridadhàti . sadç÷e, %<sthàne'ntaratama>% iti pàø antara÷abdasya purãbhinne eva vi÷eùye sarvanàmakàryam %<sumedhasàmantarasmai>% iti siø kau0, muø boø . puryàntu na, antaràyai nagaryai . tatràpi vahiryoge upasaüvyàne eva sarvanàmatà . mayåravyaüsàditvàt na¤àde÷àntara÷abdasya svajàtãyabhinne vçttiþ ÷abdasvàbhàvàt %<ràjàntaraü ràjasutàü ninàyeti>% raghuþ . anyo ràjà mayåø %<ràjàntaramiti>% mallinàø %<de÷àntaramçte patyau sàdhvã tatpàdukàdvayamiti>% smçtiþ svameva mårtyantaramaùñamårtiriti %<artho'yamarthàntarabhàvya eva>% iti ca kumàø . antarasya bhàvaþ bràhmàø ùya¤ . àntaryaüsàdç÷ye naø %<yatrànekavidhamàntaryaü tatra sthànata àntaryaü balãya>% iti pariø siø kauø . antare bhavaþ aõ àntaraþ tadbhave triø . %<ka÷cana àntaro bhàva iti>% sàø daø . %<antaþkaraõamàntaramiti>% vedàø vyavakalane (viyojane) %<kuryàd yathà sthànanakamantaraü veti>% lãlàø .

#<antaragni># puø antarvartã agniþ . jañharànale %<dãptàntaragniþ pari÷uddhakoùñha>% iti %<÷àmyanti càyaü ciramantaragneriti>% %<icchàbhighàtabhaya÷okahate'ntaragnau>% iti ca su÷rutam . agnermadhye avyaø . agnimadhye avyaø .

#<antaraïga># puø antaraü sadç÷amaïgaü yasya . atyantapriye, %<samãpago'ntaraïgaþpriyo bhavatãti>% chàø upaø bhàø . %<caramagirikuraïgã÷çïgakaõóåyanena svapiti sukhamidànãmantaraïgaþ kuraïgaþ>% iti . vahiraïga÷àstrãyanimittasamudàyamadhye antabhåtàni aïgàni nimittàni yasya . vyàkaraõokte paranityavahiraïgabàdhake naimittikakàryabhede, tadbodhaka÷àstre ca . yathà gràmaõinã kule ityàdau %<iko'cãti>% pàø nityapràpta numaü bàdhitvà %<hrasvo napuüsake>% iti pàø hrasvaþ . pårbaü kçte tu numi ajantatvàbhàvàt hrasvo na syàt . tata÷ca numråpakàryaü pratyayasthàjråpaü nimittamapekùateiti tadvahiraïga, hrasvastu prakçtimàtrasàpekùatvàt antaraïga iti tasya vahiraïganimittakakàryabàdhakatve vãjam . %<paranityàntaraïgàpavàdànàmuttarottaraü baloya iti>% %<asiddhaü vahiraïgamantaraïga>% iti ca pariø siø koø . etanmålikaiva %<vahiraïgavidhibhyastu antaraïgavidhirbalãti>% kàrikà . antaþ àsannamaïgaü karmaø . àràdupakàrake naø yathà brahmasàkùàtkàre ÷ravaõamanana nididhyàsanàni, saüpraj¤àtasamàghau ca dhàraõàdãni trãõi antaraïgàõi . yamàdayastu pa¤ca vahiraïgàõi . tathà hi yamaniyamàsanapràõàyàmapratyàhàradhàraõàdhyànasamàdhayaityaùñau saüpraj¤àtasamàdheraïgàni tatra yamàdayaþ vahiraïgàõi, pratibandhakasya cittakàyapràõendriyamalasya nivartanena paramparayà upakàrakatvàt, dhàraõàdayastu saüpraj¤àtasamàdheþ samànaviùayatayà sàkùàtsvaråpopakàrakatvàdantaraïgàõãti ata eva dhàraõàditrayamabhidhàya %<trayamantaraïgaü pårbebhya>% iti pàtaø såtre dhàraõàditrayasyàntaraïgatvamuktam . dhàraõàdisvaråpàdi tattacchabde vakùyate . asaüpraj¤àtasamàdhau tu sarvàõyeva vahiraïkàõi asamànaviùayatvàditi bodhyam .

#<antaracakra># naø antaraü madhyavarti cakram . tantrokteùu dehasthasuùumõàmadhyastheùu målàdhàràdiùu ùañsu padmàkàracakreùu . vivaraõa ùañcakra÷abde dç÷yam . 6 taø . àtmãyasamåhe naø .

#<antaraj¤a># triø antaraü bhedaü vi÷eùaü jànàti j¤à--ka 6 taø . vi÷eùaj¤e %<nàntaraj¤àþ ÷riyo jàtu priyairàsàü na bhåyate>% iti kiràø .

#<antaraõa># naø antaraü vyavahitaü karoti antara + õic--bhàve lyuñ . antaritakaraõe vyavadhàpane, %<havirantaraõe pràk pradhànejyàyà>% iti kàtyàø 25, 5, 15, %<yadi nàma havirantaritaü na gçhãtameva, pràk pravànejyàyàþ smçtvà anvàharet hariùo'ntaraõaü bahånàü madhye ekasyàgrahaõamiti>% tadvyàø .

#<antaratama># triø ati÷ayena antaraþ sadç÷aþ, atyantasadç÷e %<sthàne'ntaratama>% iti pàø . sàdç÷ya¤ca %<tulyàsyaprayatnamiti>% pàø såtropàtta sthànàdisàmyam, yathà kakà ràdãnàü ïakàràdiùu tulyasthànaprayatnavattvena sàmyam evaü sakàrasya thakàre . àtmãyatame ca .

#<antaratas># avyaø saptamyarthe tasi . madhye ityàdyarthe . %<tçõamantarataþkçtvà ràvaõaü vàkyamabravãt>% iti ràmàø .

#<antaradç÷># puø antare dçg yasya . antaraj¤e paramàtmànusandhà yini . antaraübhedaü pa÷yati dç÷a--kvip 6 taø . vibhedaj¤e triø .

#<antarade÷a># puø karmaø . madhyade÷e tadvivaraõaü madhyade÷a÷abde dç÷yam

#<antarapu(på)ruùa># puø antaraþ madhyavartã puruùaþ và dãrghaþ . antayàmini parame÷vare . manyante ca pàpakçto %<na ka÷cit pa÷yatãti naþ>% . tàüstu devàþ prapa÷yanti svasyaivàntarapåruùa iti manuþ .

#<antarapåjà># strã 7 taø tantrokte manaþkalpitopacàreõa påjàyàm tatprakàrastu antaryàga÷abde vakùyate .

#<antaraprabhava># puø antarebhyo bhinnavarõamàtçpitçbhyaþ prabhavati pra + bhå--ac 5 taø . saïkãrõavarõe mårdhàvasiktàdau . antaraprabhavà÷ca dvividhàþ anulomajàþ, pratilomajà÷ca tatrotkçùñavarõàt apakçùñavarõàyàü striyàü jàtàþ mårdhàvasiktàdayaþ anulomajàþ, apakçùñavarõàt utkçùñavarõàyàü striyàü jàtàþ pratilomajàþ såtàdayaþ . %<bhagavan! sarvavarõànàü yathàvadanupårba÷aþ . antaraprabhavànà¤ca dharmànno vaktumarhasãti>% manuþ . eteùàü bhinnavarõajàtatvàt antaranàmatvamapi manunà hi anulomajàn pratilomajàü÷ca uktvà %<tànantaranàmnastu màtçdoùàt pracakùate>% ityuktam . adhikaü varõasaïkara÷abde vakùyate .

#<antaraya># puø antarmadhye ayaþ gamanam iõ--ac . madhyagatau vyavadhàne . lyuóantamapyatra naø . antaraü yàti yà--ka . dehamadhyasthacittagate triø .

#<antara÷àyin># puø antare ÷ete ÷ã + õini . cittasthe jãve . tasya tatra prativimbaråpeõa sthitatvàttathàtvam .

#<antarastha># puø antare dehamadhye tiùñhati sthà--ka 7 taø . dehamadhyasthacittasthe jãve .

#<antarà># avyaø antareti iõ--óà . nikañe, madhye, vinàrthe ca . tatra madhye %<antarà patite piõóe sandehe và punarharediti>% yàø . %<antarà mçtasåtake>% iti smçtiþ . %<pa÷umaõóåkamàrjàra÷vasarpanakulàdibhiþ antarà gamane, vidyàdanadhyàyamaharni÷amiti>% manuþ . %<saumitrerni÷itairvàõairantarà ÷akalãkçtà>% iti raghuþ . akùetre vãjamutsçùñamantaraiva vina÷yati iti manuþ . dvayormadhye %<ansaràntareõa yukte>% pàø ukteþ etatsambandhipadàt dvitãyà . antarà tvàü màü haririti siø kauø . varjane nikañe ca mediniþ .

#<antaràtman># puø karmaø . jãvàtmani . %<tadapi na hariõàkùãü vismaratyantaràtmeti>% sàø daø .

#<antaràpatyà># strã antare garbhamadhye'patyaü yasyàþ . garbhavatyàü striyàm .

#<antaràya># triø antaraü vyavadhànamayate aya--ac . vyavadhànakàrake . %<asya te vàõapàtapathavartinaþ kçùõasàrasyàntaràyau tapasvinau saüvçttau>% ÷akuø . vighne ca %<tvamantaràyo bhavasi cyuto vidhiriti>% raghuþ . %<vairã na ced vepathurantaràya>% iti sàø daø samàdhyantarà yà÷ca layàdayaþ vedàntasàre dar÷itàþ yathà . asyàïginonirvikalpakasya layavikùepakaùàyarasàsvàdalakùaõà÷catvàrovighnàþ sambhavanti . layastàvadakhaõóavastvanavalambanena cittavçtternidrà . akhaõóavastvanavalambanena cittavçtteranyàvalambanaü vikùepaþ . layavikùepaõàbhàve'pi cittavçtte ràgàdivàsanayà stabdhãmàvàdakhaõóavastvanavalambanaü kaùàyaþ . akhaõóavastvanavalambanenàpi cittavçtteþ savikalpànandàsvàdanaü rasàsàsvàdaþ, samàdhyàrambhasamaye savikalpànandàsvàdanaü và . anena vighnacatuùñayena rahitaü cittaü nirvàtadãpavadacalaü sadakhaõóacaitanyamàtramavatiùñhate yadà, tadà nirvikalpakasamàdhirityucyate . taduktam . %<laye saübovayet cittaü vikùiptaü ÷amayetpunaþ . sakaùàyaü vijànãyàt ÷amapràptaü na càlayet . nàsvàdayedrasaü tatra niþsaïgaþ praj¤ayà bhavet>% iti . yoga÷àstroktàþ pradhànapuruùasàkùàtkàràt pràmbhavàþ pràtibhàdayaþ siddhayaþ vivekasàkùàtkàrasyopasargàparaparyàyà antaràyàþ yathoktaü pàta¤jalasåtre %<tataþ pràtibha÷ràvaõavedanàdar÷àsvàdavàrtà jàyante>% ityanena pràtibhàdisiddhãruktvà %<te samàdhàvupasargà vyutthàne siddhaya iti>% ayamarthaþ . yogaja÷ukladharmànugçhãtena manomàtreõa sarvagocaraj¤ànaü pràtibhasiddhiþ . divyànàü ÷abdaspar÷aråparasagandhànàü grahaõe yogajadharmànugçhãtàni ÷ravaõàdãni yathàkramaü samarthàni yadà bhavanti tadà ÷ràvaõavedanàdar÷àsvàdavàrtàkhyàþ siddhayaþ . tathà ca divya÷abdagrahaõe yadà yoginaþ ÷ravaõaü samarthaü bhavati tadà ÷ràvaõamiti saüj¤à evaü divyaspar÷agrahaõasamarthà tvak vedanàsaüj¤à, divyaråpagrahaõe samarthaü netraü dar÷asaüj¤am . divyarasàsvàde samarthà rasanà àsvàdasaüj¤à, divyagandhagrahaõe samarthaü ghràõaü vàrtàsaüj¤à . te pràtibhàdayaþ niþ÷reyasaphale samàdhau tasya yoginaþ vyutthànasamaye yogaviràmakàle jàyamànàþ upasargà bhavanti . ato mokùàrthã tànupekùeteti upade÷aprayojanam nahyàtmasàkùàtkàraü vinà siddhikoñyàpi kçtakçtyatà bhavatãti .

#<antaràràma># puø antare sarvàbhyantare'tisåkùmatvàt àtmani àramate krãóati à + rama kartari gha¤ . àtmàbhirate . %<yo'ntaþsukho'ntaràràma>% iti gãtà .

#<antaràla># naø antaraü vyavadhànasãmàmàràti gçhõàti à + ràka rasya latvam . madhye abhyantare . %<tutoùa pa÷yan vitçõàntaràlà>% iti bhaññiþ . %<vadhåprave÷o'ùñidinàntaràla>% iti muhåø diïnàmànyantaràle pàø . saïkãrõavarõe ca . %<varõànàü sàntaràlànàü sa sadàcàra ucyate>% manuþ . tadvartini triø svàrthe aõi àntaràlamapyatra naø .

#<antaràladik># strã antaràlà dik . di÷o madhyàyàü vidi÷i ai÷ànyàdau koõe .

#<antaràvedi(dã)># strã antarà madhyasthà vediþ và ïãp . gajayoryu vyamànayormadhyasthàyàü mçõmayavedyàm . %<jayan÷rãrantaràvedã mattavàraõayoriva>% raghuþ . antareti pçthakpadamiti malliø . %<samåhe càntaràvedyàmiti>% trikàø .

#<antarikùa># naø antaþ svargapçthivyormadhye ãkùyate ãkùa--karmaõi gha¤, antaþ çkùàõi asya và pçùoø pakùe hrasvaþ çkàrasya ritvaü và . pakùimeghasa¤càrayogye bhålokasvargamadhyavartini àkà÷aprade÷e . %<pçthivã hiïkàro'ntarikùaü prastàva>% iti chàø upaø . %<antarikùagatàü÷caiva munãn devàü÷ca iti>% manuþ . %<tiryak càntarikùaü vyapohitamiti>% athaø . %<aditirdyauraditirantarikùamiti>% çø 1, 89, 10 . %<aditiradãünà akhaõóanãyà và pçthivã devamàtà và saiva dyaurdyotana÷ãlo nàkaþ tata÷ca saivàntarikùam antarà dyàvàpçthivyormadhye ãkùyamàõaü vyometi>% bhàø . %<vi÷vamàprà antarikùamiti>% çø 1, 52, 13 . antarikùamantarikùàntaü dyàvàpçthivyormadhye vartamànamàkà÷aü vi÷vaü sarvamiti bhàø . %<diva¤ca pçthivãü càntarikùamatho svariti>% sandhyàmantraþ . tata÷ca dyàvàpçthivãmadhyasthàkà÷asyaiva bhuvarlokaråpasyàntarikùatvam . %<sàdayàmyantarikùasya dhartrãmiti>% yaø 14, 5 . antarikùasya bhuvarlokasya dhartrãmiti vedadãpaþ . atra antarãkùamapi . asyacàntarãkùaniruktiþ ÷rutau . %<yo'nvare nàkà÷a àsãdantarãkùamabhavadãkùaü hi tannàma tataþ puràntarà và idànãmãkùamabhåditi>% tasmàdantarãkùamiti .

#<antarikùaprà># triø antarikùaü pràti pårayati prà--påraõe vic . antarikùapårake %<antarikùapràü taviùãbhiràvçtamiti>% çø 1, 15, 2 . %<antarikùaü dyulokaü svatejasà pràti prayatãti>% vic, bhàø .

#<antarikùaprut># triø antarikùaü pravate pruïgatau kvip . antarikùacare %<antarikùaprudbhirapodakàbhiriti>% çø 1, 116, 3 .

#<antarikùasad># triø antarikùe sãdati sa¤carati sada--gatau kvip . àkà÷acàriõi . haüsaþ ÷uciùadvasusadantarikùasaditi çø 4, 40, 5 . %<antarikùasada antarikùasa¤càrãti>% bhàø .

#<antarikùasadya># triø antarikùe sadyam sadanaü sada--bhàve yat . arikùasadane . %<upari sadyaü và eùa jayati yo jayatyantarikùasadyamiti>% kauø bràhmaø .

#<antarikùya># triø antarikùe bhavaþ yat . antarikùabhave . pavatàmantarikùyà iti çø 9, 36, 5 .

#<antarita># triø antar--iõa--kartari kta 2 taø . antargate antaraü vyavadhànaü karotãti õici karmaõi kta . vyavaghànã gate, vyavadhàpite, tiraskçte àcchàdite, %<dvirephavçndàntaritaiþ saroruhairiti>% kiràø . apasàrite, %<kuryàt yathàsthànakamantaraü veti>% lãlàvatyàmantara÷abdasya viyojane prayogàt tatprakçtikatayà viyojite ca .

#<antarindriya># naø karmaø . antaþkaraõe .

#<antarãkùa># naø antarikùavatsarvam .

#<antarãkùajala># naø antarãkùàt patitaüjalam ÷àø taø . divyodake àkà÷àtpatitajale

#<antarãpa># puø antarmadhye gatà àpo'sya baø ac samàø àtaãttvam . dvãpabhede . dvãpasya hi jalamadhyasthatvàt antargatajalatvàttathàtvam iyàüstu bhedaþ caturdikùu jalasattve tasya antarãpatvam dvayordi÷orjalasattve dvãpatvamityanayorbhedaþ . kàkàkùigolakanyàyàt dvãpo'striyàmantarãpamityatràpi astriyàmityasya anvaya iti tenàyaü puüstrãø iti kecit .

#<anta rãya># naø antare bhavaü gahàditvàt cha . %<nàbhau dhçta¤ca yadvastramàcchàdayati jànunã . antarãyaü pra÷astaü tadacchinnamubhayàntayo>% rityevaülakùaõe paridhàne vastre . bhavàdyarthe dhåmàø vu¤ . àntarãyakaþ tadbhave triø .

@<[Page 201b]>@
#<antare># avyaø antareti iõ--vic . madhye . %<ànande'thàntare'ntarà, antareõa ca madhye syurityamaraþ>% .

#<antareõa># avyaø antareti iõ--õa ñavargàditve'pi õasya nettvam . vinàrthe, madhyàrthe ca . tatra vinàrthe %<antareõà¤jaliü baddhvà lakùmaõasya prasàdanamiti>% ràmàyaõam . madhye %<antareõa vai yoniü garbhaþ sa¤carati>% kauø bràø . %<antareõàpàü guõam iti>% smçtiþ . tatra vinàrthe, dvitãyàtçtãye paryàyeõa, %<÷rãrne÷ena vinà ÷ambhunàntareõàcyutaü sukhamiti>% muø boø . ubhayormadhye'rthe dvitãyà %<antareõàhavanãyaü gàrhapatya¤ceti>% kauø bràø .

#<antargaóu># triø antarmadhye gaóuriva nirarthakaþ . grãvàprade÷e jàtasya galamàüsapiõóasya gaóoryathà nirarthakatvam tadvannirarthake . kimanenàntargaóuneti sarvadar÷ana saüø . %<antargaóu nirarthakamiti>% mediniþ .

#<antargata># triø antaþantakaraõe gataþ . antaþkaraõasthe dehasthe ca %<antargataü pràõabhçtàü hi veda>% iti raghuþ . %<yeùàmantargataü pàpaü janànàü puõyakarmaõàmiti>% puràø %<antargatà madanavahni÷ikhàvalã yà sà bàdhyate kimiha candanacarciteneti>% udbhañaþ . abhyantarasthe ca %<antargata÷ave gràme vçùalasya ca sannidhàviti>% . %<netravaktravikàreõa gçhyate'ntargataü manaþ>% iti ca manuþ . antargataphalàrambhàþ ÷asyànàmiva sampadaþ iti raghuþ .

#<antargarbha># triø antarabhyantarastho garbho'sya . abhyantarasthagarbhayukte . %<ku÷au samàvapra÷ãrõàgràvanantargarbhàviti>% kàtyàø 2, 3, 31 . garbhasya madhyam avyayãø . garbhamadhye avyaø .

#<antargarbhin># triø antarmadhye garbho'styasya ini . madhyasthagarbhayukte . %<anantargarbhiõaü sàgraü kau÷aü dvidalameva ceti>% pavitralakùaõe kàtyàyana smçtiþ .

#<antargçha># naø antaþsthaü gçham . vàràõasãsthe saptàvaraõavati sthànavi÷eùe %<anyasthàne kçtaü pàpaü vàràõasyàü vina÷yati . vàràõasyàü kçtaü pàpaü pa¤cakro÷yàü vina÷yati . pa¤cakro÷yàü kçtaü pàpamantargçhe vina÷yati>% .. kà÷ãmàø antargehamapyatra %<anyatra yatkçtaü pàpaü tatkà÷yàü pariõa÷yati vàràõasyàü kçtaü pàpa mantargehe vina÷yati antargehe kçtaü pàpaü pai÷àcyanarakàvahamiti>% %<devo virajasaþ pãñhàdantargehaü vive÷a heti>% ca kà÷ãø . madhyasthagçhe ca . gçhasya madhyam avyayãø gçhasya madhye avyaø .

#<antarghaõa># puø antarhanyate kroóãbhavatyasmin antar + hana--ap niø ghàde÷aþ õatvam . dvàramatikramya sthite sàvakà÷e de÷e %<tasminnantarghaõe pa÷yan praghaõe saudhasadmanaþ>% iti bhaññiþ .

#<antarjañhara># avyaø jañharasya madhyam avyayãø . jañharasya madhye, upacàràt tatsthakoùñhe naø .

#<antarjàta># triø antardehamadhye jàtaþ . dehàbhyantarajàte .

#<antarjànu># avyaø jànunormadhyam avyayãø . jànunormadhye %<antarjànu ÷ucau de÷a upaviùña udaïmukhaþ . pràï và bràhmeõa tãrthena dvijo nityamupaspç÷editi>% yàø %<jànunormadhye hastau kçtveti>% raghuø .

#<antarjyotis># naø antargataü jyotiþprakà÷akatvàt caitanyam . sarvàntaryàmini parabrahmaråpacaitanye tasya sarvàntaryàmitvàttathàtvam .

#<antarjvalana># naø antaþ dehàntarasya jvalanam . rogakçte dehàntardàhe . antaþstho jvalanaþ . jañharànale puø .

#<antardadhana># naø antardadhyate àdhãyate màdakatà'nena dadhakaraõe lyañ . kiõuprabhçtau madyavãje .

#<antarda÷à># strã antargatà da÷à àdhipatyakàlaþ . jyotiùokte mahàda÷àntargate grahàõàü svàdhipatyayuktakàlabhede . da÷à ca nànàvidhà tà÷ca da÷à÷abde vakùyante . tatràùñottarãyada÷àyàmantarda÷à'bhidhãyate vaïge ca tasyà eva pracalitatvam . %<ùañsåryasya da÷à j¤eyàþ ÷a÷inoda÷a pa¤ca ca . aùñàvaïgàrake j¤eyà budhe saptada÷a smçtàþ . ÷anai÷care da÷a proktà gurorekonaviü÷atiþ . ràhordvàda÷a varùàõi bhçgorapyekaviü÷ati>% rityupakramya satyàcàryaþ %<kçttikàditraye såryaþ somo raudracatuùñaye . maghàditritaye bhaumo budho hastacatuùñaye .. anuràdhàtraye saurirguruþpårbàcatuùñaye . dhaniùñhàtritaye ràhuþ ÷eùe ÷ukraþprakãrtitaþ .. såryopaplavabhaumàrkida÷àtikaùñadà nçõàm . guruj¤acandra÷ukràõàü yathepsitaphalapradà>% .. antarda÷àj¤ànaü yathà . %<svada÷àbhirda÷àü hatvà navabhirbhàgamàharet . labdhà màsàstu taccheùaü pårayitvà tu triü÷atà .. aïkairhçtvà dinaü labhyaü taccheùe vaùñipårite . navabhi÷ca hçte labdhà j¤eyà daõóàstadantare .. raveþ ùaóvarùamadhye tu vedà 4 màsà ravernijàþ . candrasya da÷a màsà÷ca digdinaü pa¤camàsakàþ . kujasya, j¤asya rudràstu màsà digdivasàþ, ÷aneþ . çtumàsàdyu viü÷a÷ca gurorvarùodyuviü÷atiþ . ràhormàsàùñakaü j¤eyaü bhçgorvarùastu màsakau evaü grahàõàmanyeùàmåhyà÷caivàntaràdayaþ . yadgrahasyàntare yastu yatsaükhyakàlamàptavàn . tatsaükhyaü svàntare tasmai sa dadyàditi ni÷cayaþ . svàntare grahaõe svàü÷aü svàü÷ena pårayet sadà iti>% jyoø taø . viü÷ottarãye tu . àcaü kuràjã÷abuke÷upårbà vahnyàdito bhàtkrama÷astrivàram . mànaü rasà÷ànagadanticandrakalàïkacandràdrirasàdriviü÷à ityukteþ kçttikàdikrameõa ravyàdãnàü trivàraü rasàdimità varùà mahàda÷à . yathà kçttikàyàü jàtau raveþ ùañvarùàþ, rohiõyàü jàtau candrasya 10 varùàþ, mçge, kujasya 7 varùàþ, àrdràyàü ràhoþ 18 varùàþ, punarvasau jãvasya 16 varùàþ, puùye jàtau ÷aneþ 19 varùàþ, a÷leùàyàü budhasya 17 varùàþ, maghàyàü ketoþ 7 varùàþ, pårbaphàlmunyàü jàtasya ÷ukrasya 20 varùàþ, evamuttaraphàlganyàdiùu navasu uttaràùàóhàdiùu navasu ca ravyàdãnàü yathàkramaü ùaóàdivarùàþ . tadantarda÷à tu %<svada÷àbhirda÷àü hatvà vasubhirbhàgamàharediti>% vi÷eùaþ . tata÷ca ubhayorda÷ayoranupàtenàntarda÷àmànamunneyam yathà yadi 108 varùaiþ 6 varùàþ tadà 6 varùaiþ kimiti ityàdikrameõa trairà÷ikena tattanmànam evaü 120 varùaiþ yadi 6 varùàþ tadà 6 varùaiþ kimityàdikrameõa trairà÷ikena tattanmànasiddhiþ . evaü yoginyàdida÷àyàmapi antarda÷àmànamunneyam .

#<antarda÷àha># avyaø da÷àhasya madhyam avyayãø . da÷àhàbhyantare %<antarda÷àhe syàtà¤cet punarmaraõajanmanã>% iti manuþ da÷àhapadaü svasvajàtyuktà÷aucadinaparamu .

#<antardahana># naø antarabhyantare dahanam . rogakçte dehàbhyantaradàhe . antaþsthaþ dahanaþ . jañharànale puø .

#<antardàha># puø antarmadhye dàhaþ . dehàbhyarasantàpe .

#<antarduùña># triø antaþ antaþkaraõe duùñaþ . duùñàntaþkaraõe .

#<antardvàra># naø antargataü dvàram . gçhamadhyasthe guptadvàre . jàladvàre kùãrasvàmã (khiókã) dvàre ÷avaraþ .

#<antardhà># strã antar + dhà striyàü bhàve'ï . antardhàne tirodhàne %<antardhàmupayayurutpalàvalãùu>% iti màghaþ .

#<antardhàna># naø antar + dhà--lyuñ . tirodhàne dç÷yapadàrthasya dar÷anàyogyasthàne sthitau, munyàdãnàü ÷arãratyàge ca . %<antardhànaü gate ràmeiti>% ràmàyaõam .

#<antardhi># puø antar + dhà--ki . àcchàdane, vyavadhàne, antardhàne ca %<antardhau yenàdar÷anamicchati>% pàø .

#<antarnagara># naø nagarasya madhyam avyayãø . nagaramadhye antaþsthaü nagaram karmaø . antaþpure . %<da÷ànanàntarnagaraü dadar÷eti>% ràmàø .

@<[Page 203a]>@
#<antarbhàva># puø antarmadhye bhàvaþ prave÷aþ . madhyaprave÷e samudàyamadhyapàte . %<àtmànamàtmanà bibhradastoti vyavadi÷yate antarbhàvàcca tenàsau karmaõà na sakarmaka>% iti harikàø svaviùayakaj¤ànaviùayatve ca bhavati ca vahnimahnodhaviùayatvàdvahnervahnimadantarbhàvaþ . antaþsthobhàvaþ . cittavçttibhede .

#<antarbhàvanà># strã antaþsthà vya¤jakaceùñàkàràdirahità bhàvanà . vya¤jakaceùñàdi÷ånye cintane .

#<antarbhàvita># triø antar + bhå--õic--kta . madhyaprave÷ite samudàyàntarbhåtãkçte . %<antarbhàvitasattvaü cet kàraõaü tadasattvataþ . nàntarbhàvitasattvaü cet kàraõaü tadasattvata>% iti khaõóanakhaõóakhàdyam . avyavahitapårbavartitayà kàraõasya yat sattvasurarãkriyate tasya sattvamasti na và tasya sattvasvãkàre punastatsattvasya sattvasvãkàre'navasthàpàtaþ tata÷ca uttaratra ekasya sattvamanaïgãkçtyaiva anavasthà vàraõãyà tathàca kàraõasattve'pi kutaþ tathà nàïgãkriyate . evaü ca vinàpi sattvaü, tadaïgãkçtya kàraõatàsvãkàre na ko'pi doùo'sti iti tadà÷ayaþ .

#<antarbhåta># triø antarmadhye bhåtaþ bhå + kta . madhyasthite, antargate ca . %<kàlabhàvàdhvade÷ànàmantarbhåtakriyàntaraiþ . sarvairakarmakairyoge karmatvamupajàyate>% iti harikàø %<eùa vai bhagavàn viùõurantarbhåtaþ sanàtana>% iti puràø .

#<antarmanas># triø antargataü vàhyavyàpàra÷ånyatayà antareva sthitaü mano yasya . vyàkulacitte, samàhitamanaske ca . duþkhitasya hi vàhyetaditaravyàpàra÷ånyatayà tatpratã kàracintanàyàntareva manasaþ sthitatvàt tathàtvam samàdhisthasya tu vàhyaviùayaparihàreõa dhyeyàtmamàtragãcaramanaskatayà tathàtvamiti bhedaþ .

#<antarmukha># triø antaþparamàtmà mukhaü prave÷advàraü yasya . vàhyavastuparihàreõa paramàtmaviùayakatayà prave÷ayukte cittàdau . antarabhyantare mukhaü yasya . su÷rutokte vraõasràvaõasàdhane ÷astra bhede naø . %<såcãku÷apatràcãmukha÷aràrãmukhàntarmusvatrikårcakàni visràvaõe>% iti su÷rutam . antaþkaraõaü avidyàvçttiråpaü dvàraü sukhànubhave yasya . svaråpasukhànubhavahetunà avidyàvçttiråpàntaþkaraõena suùuptau ànandànubhavakàrake pràj¤àkhye jãvabhede %<ànandabhuk cetomukhaþ pràj¤aþ>% iti ÷rutau pràj¤asya ànandabhoge cetomusvatvoktyà tathàtvam . mukhasya madhyam avyayãø . mukhasya madhye ityarthe avyaø .

#<antarmàtçkà># strã antaþsthà ùañcakrasthà màtçkà akàràdivarõàþ . tantrokteùu ùañpadmastheùu akàràdiùu varõeùu . te ca varõà antarmàtçkànyàsa÷abde'nupadaü vakùyante .

#<antarmàtçkànyàsa># puø antaþsthàyà màtçkàyà nyàsaþ uccàraõapårbakaü tattatsthàneùu nyàsaþ . antasthamàtçkàvarõànàü smaraõapårbakaü tattatsthàneùu nyàse . yathà %<nyàso'yamàntara>% ityupakramya %<dvyaùñapatràmbuje kaõñhe svaràn ùoóa÷a vinyaset . dvàda÷acchadahçtpadme kàdãn dvàda÷a vinyaset . da÷apatràmbuje nàbhau óakàràdãnnyasedda÷a . ùañpatramadhye liïgasthe bakàràdãnnyasecca ùaña . àdhàre caturovarõàn nyasedvàdãn caturdale . hakùau bhråmadhyage padme dvidale vinyaset priye! . tanmadhye paravindu¤ca sçùñisthitilayàtmakam . evaü samàhitamanà dhyàyennyàsoyamàntaraþ>% iti tantrasàraþ .

#<antarmçta># puø strã antargarbhà÷aye mçtaþ . garbhà÷aye mçte bàlakàdau %<bhavatyucchàsapåti¤ca ÷ålaü càntarmçte ÷i÷au>% iti su÷rutam .

#<antarya># triø antare bhavaþ digàø ya . madhyabhave .

#<antaryàga># puø antarantaþkaraõena manasà kalpitopacàrairyàgaþ påjà homa÷ca . tantrokte mànasopacàraiþ påjane, homabhede ca . %<arcayan viùayaiþ puùpaistatkùaõàt tanmayo bhavet . nyàsaistanmayatàbuddhiþ sohaübhàvena påjayet>% . tanmayeti tadekatvaj¤ànaü sohamiti, %<mantràkùaràõi tacchaktau protàni paribhàvayet . tàmeva paramavyomni paramànandavçühite . dar÷ayatyàtmasadbhàvaü påjà homàdibhirvineti>% . viùayapuùpàõi yathà . amàyàmanahaïkàramaràgamagadaü tathà . amohakamadambha¤ca anindà'kùobhakau tathà . amàtsaryamalobha¤ca da÷apuùpaü vidurbudhàþ . ahiüsà paramaü puùpaü puùpamindriyanigrahaþ . dayà puùpaükùamà puùpaü j¤ànaü puùpa¤ca pa¤camam . ityaùñasaptabhiþ 15 puùpaiþ påjayet paradevatàm . atha homaþ . %<àtmànamaparicchinnaü vibhàvyàtmànamantarà paramàtmaj¤ànamekasvaråpaü saüvibhàvya ca . caturasraü tu citkuõóamànandamekhalàyutam . ardhamàtràkçtiryonistayà caiva vibhåùitam . nàbhau dhyàtvà tanmayasthaj¤ànàgnau juhuyàt yathà . målànte nàbhicaitanyaråpàgnau haviùà srucà . j¤ànapradãpite nityamakùavçttãrjuhomyaham>% . (svàhà iti prathamàhutiþ, målànte) gharmàdharmahavirdãpte àtmàgnau manasà srucà . suùumõàvartmanà nityamakùavçttãrjuhãmmaham . (svàheti dvitãyàhutiþ, målànte) %<prakà÷àkà÷ahastàbhyàü avalambanmanaþsrucà . dharmàdharmakalàsnehapårõamagnaujuhomyaham>% . (svàheti tçtãyàhutiü juhuyàt . tato målànte) . %<antarnirantaranirindhanaedhamàne màyàndhakàraparipanthini saüvidagnau . kasmiü÷cidadbhutamarãcivikà÷amåmau vi÷vaü juhomi vasughàdi÷ivàsanàntam . ityantaryajanaü kçtvà sàkùàdbrahmamayo bhavet . na tasya pàpapuõyàni jãvanmuktobhaveddhruvam>% . %<ayamantaryàgoj¤àninàmeva . athàntaþpa¤camakàrayajanaprakàraþ .. taduktaü kulàrõave antaryajane>% . %<surà ÷aktiþ ÷ivomàüsaü tadbhoktà bhairavaþsvayam . tayoraikyasamutpanne ànandomokùa ucyate . ànandaü brahmaõoråpaü tacca havye vyavasthitam . tasyàbhivya¤jakaü dravyaü yãgibhistena pãyate . liïgatrayavi÷eùaj¤aþ ùañcakrapadmabhedataþ . pãñhasthànàni càgamya mahà padmavanaü vrajet . àmålàdhàramàbrahmarandhaü gatvà punaþ punaþ . ciccandrakuõóalã÷aktisàmaramyamahodayaþ . vyomapaïkajaniùyandasudhàpànarato naraþ . madhupànamidaü devi! cetaranmadyapànakam . puõyàpuõyaü pa÷uü hatvà j¤ànakhaógena yogavit . pare layaü nayeccittaü palà÷ãti nigadyate . mànasàdindriyagaõaü saüyamyàtmani yojayet . màüsà÷ã sa bhaveddevi! itare pràõighàtakàþ . ÷iva÷aktyàtmamithunasaüyogànandanirbharàþ . muktàste saithunaü tatsyàditare strãniùevakàþ>% iti taø sàø %<antaþpåjàü vidhàyaiva vàhyapåjàü samàcarediti>% tantram .

#<antaryàma># puø antaryàmo yasmàt . graharåpe sàmàparàkhye pàtrabhede . triùñubhaþ svàraü svàràdantaryàmaþ %<antaryàmàt pa¤cada÷a>% iti yajuø 13, 55 svàràt sàbhno'ntaryàmaü grahaü niramimãteti ÷ruteriti vedadãpaþ . tacca yaj¤iyaü pàtrabhedaþ . %<suhavà såryàyàntaryàmamanumantrayediti>% ÷rutiþ %<unnetuþ pàtrayojanamityupakramya>% kharottarapårbàrdhe upàü÷vantaryàmayoþ kàtyàø 9, 1, 2, kharasya uttarapårbàrdheã÷ànakoõe, upàü÷vantaryàmayoþ pàtrayo ryojayati sàdayatãti và tadvyàø .

#<antaryàmin># puø antarmadhye'nupravi÷ya yamayati svasvakarmaõi indriyàdãni jãvaü và vyàpàrayati yama + õic--õini . %<antaràvi÷ya bhåtàni yo bibhartyàtmaketubhiþ . antaryàmã÷varaþ tàkùàt bhave>% dityukte ã÷vare %<antareùa yamayatãtyàdi>% vçhadàraõyakàntaryàmibràhmaõoktestasya tathàtvam . àtmaketubhiþ nijavyàpàraiþ pràõàdivçttibhirityarthaþ . vàyau ca tasya sarvapràõiùu adhyàtmavàyuråpeõa sthitatvàttathàtvam . antargatavastuj¤àtari triø .

#<antaryàmivràhmaõa># naø antaryàmina ã÷varasya j¤àpakam bràhmaõaü mantretaravedabhàgaþ . vçhadàõyakàntargate antaryàminaþ ã÷varasya j¤àpake bràhmaõe . tacca 130 pçùñe dar÷itam .

#<antarloma># naø antargatamàcchàdyaü loma ac samàø . àcchàdye lomni .

#<antarvaü÷ika># triø antarvaü÷e ràj¤àmàbhyantaragçhe niyuktaþ niyuktàrthe ñhak saüj¤àpårbakavidheranityatvànna vçddhiþ, antarvaü÷aþ niyojyatayà'styasya ñhan và . ràj¤àmantaþpure rakùaõàrthaü niyukte kubjavàmanàdau .

#<antarvaõa># avyaø vanasya madhyam õatvam . vanasadhye ityarthe .

#<antarvatnã># antarastyasya garbha iti vàkye %<antarvatpativatornugiti>% pàø antaþ÷abdasyàdhikaraõa÷aktipradhànatayà'stisàmànàdhikaraõyàbhàvàt apràptau matup adupapatve masya vaþ nuk ca . garbhavatyàm striyàm . %<tasyàmevàsya yàminyàmantarvatnã prajàvatã sutàvasåta sampannàviti>% raghuþ . antaþ÷abdasya tatsthalakùaõayà astyarthe matup masya vaþ . antaþsthapadàrthavati triø . %<pumànantarvàü sthaviraþ payasvàniti>% athaø 9, 4, 3, .

#<antarvami># puø antaþsthita eva vàõayati udgàra÷abdaü kàrayati vaõa--÷abde in õasya matvam . (óhekura) itikhyàtasyodgàra÷abdasya kàrake ajãrõanàmake rogabhede .

#<antarvartin># triø antaþ madhye vartate vçta--õini . madhyavartini . %<antarvartinãü vibhaktimà÷rityeti>% siø kauø .

#<antarvà># triø antaþ antaraïgabhàvam antaþkaraõaüvà vàti gacchati snigdhatvena và--gatigandhanayoþ vic . putrapa÷vàdiùu .

#<antarvàõi># triø antargatà antaþkaraõe sthità ÷àstravàkyàtmikà vàõã yasya baø samàsàntavidheranityatvànna kap hrasva÷ca . bahu÷àstravàkyàbhij¤e paõóite .

#<antarvàvat># triø antarvàþ putràdirastyasmin matup masya vaþ . putràdimati %<antarvàvat kùayaü dadhe>% iti çø 1, 40, 7, %<antarvàvat antaþsthitaputràdimattvàt bahuguõopetaü kùayaü gçhamiti>% bhàø .

#<antarvàùpa># triø antargataü vàùpam . vàhyàprakà÷ite kaõñhapathàpràpte rodanajanyajalakaõe . baø . tadyuktapadàrthe triø . %<antarvàùpavilocane>% iti .

#<antarvigàha># puø antarbhåtvà vigàhaþ . madhyaprave÷aü . lyuñ . antarvigàhanamapyatra naø hemaø .

#<antarvedi># puø antargatà vediryatra de÷e . brahmàvartade÷e, sa ca de÷aþ à prayàgàt harirdvàraparyanto gaïgàyamunayormadhyade÷aþ . vedyà madhyam avyayãø . vedimadhye avyaø . ÷rapaõasya pa÷càdupavi÷atyantarvedi và kàtyàø 2, 5, 11, %<antarvedi vedyàþ kariùyamàõàyàþ prade÷o lakùyate tasya de÷asyàbhyantare upavi÷atãti>% tadvyàø %<anyadantarvedi>% kàtyàø 13, 3, 3 . antarvedi vihitaü karnma ñhan . antarvedikam antarvedivihite iùñyàdau karmaõi %<nityamaiùñikapaurtikamiti>% manubacane aiùñikamantarvedikamiti kållåø .

#<antarvedã># strã pçthivyà madhyasthitatvàdantarvedãva . haridvàràvadhiprayàgaparyante ÷a÷asthalãti brahmàvarta iti ca khyàte de÷e

#<antarve÷ika># triø antarve÷e antaþpure niyuktaþ ñhak saüj¤à pårbakavidheranityatvàt na vçddhiþ . antaþpurarakùaõàya niyukte ka¤cukyàdau . antarve÷mikàdayo'pyatra .

#<antarhatya># avyaø antar + hana--lyap . madhye hatvetyarthe %<antaraparigrahe>% pàø aparigraha evàsya gatitvena samàsaþ parigrahe tu na, %<antarhatvà gataþ hataü parigçhyeti>% siø kauø .

#<antarhàsa># puø antaraprakà÷o hàsaþ . gåóhahàsye, 6 taø . tadvati triø .

#<antarhita># triø antar + dhà--kta . gupte, tirohite ca . %<antarhitaõyartha>% iti siø kauø .

#<antavat># triø anto nà÷aþ paricchedo và'sya matup masya vaþ . ava÷yana÷vare %<antavanta ime dehà nityasyoktàþ ÷arãriõa>% iti gãtà . paricchedayukte sãmàvati ca . %<sa haitànantavata upàste'ntavataþ sa lokàn jayatãti>% vçø uø . %<antavataþ paricchinnàniti>% bhàø . striyàü ïãp .

#<anta(nte)vàsin># puø ante samãpe vastuü ÷ãlamasya vasa--õini saptamyà và aluk . ÷iùye . striyàü ïãp . samãpasthite triø .

#<antavelà># strã antasthà velà'vadhiþ kàlo và 6 taø . ÷eùasãmàyàm, nà÷asamaye ca .

#<anta÷ayyà># strã ÷ayanaü ÷ayyà ÷ãï--bhàve kyap antasya nà÷àrthaü ÷ayyà caturthyarthe 6 taø . maraõàrthaü bhåmi÷ayyàyàm, taddhetutvàt ÷ma÷àne ca . anta eva ÷ayyà nirvyàpàratvasàdç÷yàt karmaø . maraõe .

#<antasad># puø ante nikañe sãdati sada--kvip . antevàsini ÷iùye . %<tamupàsate gurumivàntasada>% iti kiràø . samãpage triø .

#<antassalila># naø antaraprakà÷aü salilam . bhåmimadhyasthe jale %<gaïgàyà antassalilavàhitvànna doùa>% iti raghuø . satvàbhàvapakùe antaþsalilamapyatra . antargataü salilaü yasyàþ . aprakà÷itajalàyàü sarakhatãnadyàü strã . salilasya madhyam avyayãø . jalamadhye avyaø . antaþsalilamavagàheteti smçtiþ .

#<antastàpa># puø antaþsthitaþ tàpaþ . cittatàpe, dehamadhyatàpe ca .

#<anta(nte)sthà># puø antaþ spar÷oùmaõorvarõayormadhye tiùñhatãti sthàkvip . yaralavàkhyeùu varõeùu te hi kàdimàvamànaspar÷ànàü ÷aùasaharåpoùyaõa÷camadhyasthàþ . và visargalope'ntasthà api . %<hakàraü pa¤camairyuktamantasthàbhi÷ca saüyutam . aurasyaü taü vijànãyàt kaõñhyamàhurasaüyutamiti>% pàø ÷iø . sthà--ka . antaþstho'pyatra madhyasthitamàtre triø . bhavàdau gahàø cha . antaþsthãyaþ madhyasthabhave triø .

#<antàdi># triø àdi÷ca anta÷ca dvaø ràjaø và paranipàtaþ . àdyantayoþ . %<antàdivacceti>% pàø .

#<antànala># puø antasya pralayasyànalovahniþ . pralayànale, antyeùñikarmàïgavahnau ca .

#<antàra># puø antaü vanaparyantade÷amçcchati ç--aõ upaø . %<aghiùñhàtàramantàraü pa÷ånàü puruùaü viduriti>% bhàratokte pa÷upàlake .

#<antàva÷àyin># puø ante paryantade÷e'va÷ete ava + ÷ã--õini . càõóàlàdau tasya gràmàntasthatvàttathàtvam .

#<antàvasàyin># puø nakhake÷ànàmantamavasàtuü chettuü ÷ãlamasya ava + so--õini yuk ca . nàpite . ante vçddhe vayasi avasyati ni÷cinoti tattvam . munibhede . antàya svatoùàrthaü jantunà÷àya avasyati . pràõihiüsake càõóàlàdau .

#<anti># (kà) strã antyate saübadhyate anta--i . nañàbhinayanakàle taduktau jyeùñhabhaginyàm . svàrtheke ñàpi antiketyapi . sàmãpyàrthe avyaø %<mugdhaprabhãtavadupeyaturanti màtroriti>% bhàgaø %<yo no agne'bhidàsatyanti dåre padãùña sa>% iti çø 1, 79, 11, %<anti antike>% bhàø . %<nahã nu vo maruto antyasme>% çø 1, 167, 9 . asya sàmãpyàrthatvàt padàntareõa avyayãbhàve . tattadarthasàmãpye vçùaõàvantidevagiti çø 1, 180, 7 .

#<antika># triø antyate saübadhyate sàmãpyena, anta--gha¤ sosyàstãti matvarthãyaþ ñhan . sàmãpyavati . %<vipràntike pitén dhyàyanniti>% %<÷anaiþ piõóàntike punariti>% %<vaseyu÷ca gçhàntike>% iti ca manuþ . %<tàmantikanthastabalipradãpàmiti>% raghuþ . svàrthe ñhani sàmãpye naø . cållyàma naø . oùadhibhede strã . antaü ÷eùasãmàü vyàpnoti anta + kan . paryantavyàpake triø . %<ke÷àntiko bràhmaõasya daõóaþ kàryaþ pramàõataþ . lalàñasasmito ràj¤aþ syàttu nàsàntiko vi÷a>% iti %<ùañtriü÷adàbdikaü caryaü gurau traivedikaü vratam . tadardhikaü pàdikaü và grahaõàntikameva veti>% ca manuþ . %<janànte syàjjanàntikamiti>% sàø daø .

#<antikatama># triø ati÷ayenàntikaþ ati÷àyane tamap . atyàsanne vede tu %<tàde÷ceti>% tikalope antamo'pyuktàrthe .

#<antikà÷raya># puø antikaü samãpam à÷rayate à + ÷rã--ac . nikañasthe, avalambanasthàne ca .

#<antitas># avyaø antika + tasil kalopaþ anti÷abdàdvà tasil . antike ityarthe %<nakiùñaü ghnantyantitonadåràditi>% çø 2, 27, 13, %<antitaþ antikàditi>% bhàø .

#<antima># triø ante bhavaþ anta + óimac . antabhave, carame ca . %<ajàtamçtamårkhànàü varamàdyau nacàntimaþ . sakçddoùakaràvàdyàvantima÷ca pade pade>% hitoø .

#<antivàma># triø anti antike vàmaü vananãyaü dhanamasya . nikañasthadhane %<antivàmà dåre>% iti çø 7, 77, 4 . %<anti asmadantike vàmaü dhanaü yasyàþ sàntivàmeti>% bhàø .

#<antevasat># puø ante nikañe bidyàgrahaõàya vasati vasa--÷atç 7 taø aluksamàø . ÷iùye ante÷abdasya pçthaksthitàvapi tatsabhabhivyàhàramàtreõa tadarthatà . %<basannivànte vinayena jiùõuþ>% kiràø .

#<antevàsin># puø ante nikañe vidyàgrahaõàya vasati vasaõini 7 taø aluksamàø . ÷iùye %<yàjyàntevàsinorvàpi na tvanyata iti sthitiriti>% manuþ %<kalàpivai÷ampàyanàntevàsibhya÷ceti>% %<àcàryopasarjanànta÷càntevàsãti>% ca pàø . %<vàmadevàntevàsã tadà÷ramavàsãti>% da÷akuø . gràmàderantevàsini càõóàlàdau triø .

#<antodàtta># naø ante udàttaþ svaro yasya . antodàttasvarayukte pade %<pathimathoþ sarvanàmasthàne>% pàø såtre %<sarvanàmasthàne kim? jyotiùmataþ patho rakùeti udàttanivçttisvareõàntodàttaü padamiti>% siø kauø . ante antà vayave udàttaþ . yàdç÷asamudàyasya anta udàttaþ tàdç÷e samudàye %<karùàtvato gha¤o'nta udàtta>% ityadhikàre vihite antodàttasvare, kàrùaþpàka ityàdi . %<dhàtoþ>% pàø antodàttaþ . %<gopàyatanna>% iti siø kauø . %<phiùo'nta udàtta>% ityadhikàre ÷àntanavàcàryapraõãtasåtraiþ pràtipadikasyànta udàttaþ . tàni ca såtràõi siø kauø uttaràrdhe 551, pçùñhàdau upàttàni . tàdç÷asåtrotpàttànàü pràtipàdikànàmantodàttatà bodhyà .

#<antya># triø ante paryante vasatãti anta + yat . càõóàle . %<antyàdapi varaü dharmaü strãratnaü duùkulàdapãti>% manuþ %<antya÷caõóàla>% iti kullåø . bhlecche, caõóàülàntyastriyo gatvà bhuktvà ca pratigçhya ca patatyaj¤ànato vipro j¤ànàt sàmyaü tu gacchati narkùavçkùanadãnàbhnãü nàntyaparvatanàmikàmiti %<nàntyo na vikalendriya>% iti ca manuþ . %<antya÷caõóàlàdiriti>% %<nakùatravçkùanadãmlecchaparvatanàmikàmiti>% ca kullåø . mlecchànàü sarvàpakarùàntabhavatvàttathàtvam . avasànabhave, %<jàyàyai pårvamàriõyai dattvàgnãnantyakarmaõãti>% manuþ %<nànàvãjeùvantya eva sàmarthyàt>% kàtyàø 2, 4, 10, %<asahyapãóaü bhagavan! çõamantyamavehi me>% iti %<visasarjatadantyamaõóanamiti>% ca raghuþ %<kriyatàü kathamantyamaõóanamiti>% kumàø . avasàna¤ca dai÷ikaü kàlika¤ca uktodàharaõe yathàyathaü bodhyam antàya paricchedàya hitaþ yat . paricchedakàrake vai÷iùikokte vi÷eùapadàrthe %<antyo nityadravyavçttirvi÷eùaþ parikãrtita>% iti bhàùàø pralaye paramàõånàü gaganàdãnà¤ca anyasya vi÷eùakàrakasyàbhàvàt vi÷eùasyaiva paricchedakaratvamiti tasyàntyatvam . sustàyàm strã . antime vastuni triø . yathà nakùatràõàü madhye revatã, rà÷ãnàü madhye mãnaþ, varõànàü madhye hakàra ityàdi . saükhyàbhede naø %<jaladhi÷càntyaü madhyaü paràrdhamiti da÷aguõottarà saükhye>% ti bhàskçràcàryokte paràrdha÷atabhàge . gaõita÷àstrokte sarvasya vàmasthitàïke %<sthàpyo'ntyavargo dviguõàntyanighna>% iti lãlàø . lagnàvaghidvàda÷arà÷au puø ùaùñhe'ùñame'ntye bhuvicenthihe÷a iti nãlaø tàø . %<trikoõàùñakayåkàntyagrahàyadvat phalaü tathà iti>% jyotiø . antebhavaþ digàø yat . siddhànta÷iromaõyuktàyàü carajãvayà yutonàyàü trijyàyàm strã . yathà %<kùitijyayaivaü dyuguõa÷ca sà hçti÷carajyayaivaü triguõo'pi sàntyakà>% . %<dyujyaiva kùitijyayottaragole yutà, yàmye rahità hçtirbhavati . evaü trijyà carajãvayà yutonàntyà syàt . atropapattiþ . atra gole'horàtravçttakùitijasaüpàtayorbaddha yat tadudayàstasåtram . evamunmaõóalasaüpàtayorbaddhaü tadahoràtravçttavyàsasåtram . tadudayàstasåtrayorantaraü sarvatra kujyà . atha yàmyottaravçttasaüpàtayorbaddhaü tat tanmitaü tasya vyàsasåtram . tayorvyàsasåtrayoryaþ saüpàtastasmàduparitanaü khaõóaü dyujyà . so'ttaragole'dhaþsthayà kujyayà yutà yàvat kriyate tàvaddinàrdhorkodayàstasåtrayorantaraü syàt . dakùiõe tu kujyayà hãnà . yatastatrodayàstasåtràdadhaþ kujyà . yadarkodayàstasåtrayorantaraü sà ca hçtirucyate . evamantyàpi . atràhoràtravçttavyàsàrdhaü trijyàtulyairaïkairaïkyate tàvat trijyàtulyaü bhavati . tairaïkairyàvat kujyà gaõyate tàvaccarajyàtulyà bhavati . atha carajyayà trijyà yutonà'ntyàsaüj¤à bhavati . nahyantyàhçtyoþ kùetrasaüsthànabhedaþ . kintvaïkànàü gurulaghutvàt kevalaü sakhyàkçto bheda ityupapannam>% pramitàø .

#<antyakamman># naø ante nà÷e bhavaü karma . antyeùñikriyàyàm . %<jàyàyai pårvamàriõyai dattvàgnãnantyakarbhaõi>% %<vràtyànàü yàjanaü kçtvà pareùàmantyakarma ca abhicàramahãüna¤ca tribhiþ kçcchrairvyapohati>% iti %<jàtakarmàntyakarmàõi nava÷ràddhaü tathaiva ceti>% ca manuþ . %<tamenaü mçtamito'smàdgràmàt agnaye>% iti chàø upaø agnaye'gnyarthamçtvijoharanti puttrà vàntyakarmaõi iti chàø upaø bhàø .

#<antyaja># puø strãø antyaþ san jàyate jana--óa . ÷ådre tastha varõamadhye ÷eùabhavatvàttathàtvam . %<yena kenacidaïgena hiüsyàccecchreùñhamantyaja>% iti manuþ . %<antyajaþ ÷ådraþ>% iti kullåø . ÷eùajàtamàtre triø . antya÷càõóàla iva jàyate janaóa . rajakàdiùu saptaùu jàtiùu puø strãø %<rajaka÷carmakàra÷ca naño varuóa ca . kaivartamedabhillà÷ca saptaite antyajàþ smçtàþ>% atrisaühità . %<na ÷ådraràjye nivasedityadhikçtya nopasçùñe'ntyajairnçbhiriti>% %<sahasraü tvantyajastriyàmiti>% ca manuþ .

#<antyajanman># puø strãø antyaü janma yasya . ÷ådre, %<pratigrahastu kriyate ÷ådràdapyantyajanmana>% iti manuþ . ÷eùajàtamàtre triø .

#<antyajàti># puø strãø antyà jàtiryasya . ÷ådre . %<÷arãrajaiþ karmadoùairyàti sthàvaratàü naraþ . vàcikaiþ pakùimçgatàü mànasairantyajàtitàmiti>% manuþ . caõóàlàdau ca . %<antyajàtiravij¤àto nive÷a÷càsya ve÷manãti>% àpaø .

#<antyabha># naø karmaø . mãnarà÷au, revatãnakùatre ca tayãþ rà÷i cakrasyànte sthitatvàttathàtvam .

#<antyayoni># puø strãø antyà yonirutpattiryasya . ÷ådre, caõóàlàdau ca %<÷ådrà÷ca santaþ ÷ådràõàmantyànàmantyayonaya>% iti manuþ .

@<[Page 207b]>@
#<antyavarõa># puø strãø karmaø . ÷ådre . padavàkyàderavasànasthitàkùare puø .

#<antyànupràsa># puø karmaø . ÷abdàlaïkàraråpe anupràsabhede (178) pçùñhe'sya vivaraõam .

#<antyàvasàyin># puø strãø %<niùàdastrã tu caõóàlàt puttramantyàvasàyinam . ÷ma÷ànagocaraü såte>% iti manåkte niùàdastriyàü caõóàlajàte (muradàpharàsa) iti khyàte saïkãrõavarõe striyàü ïãp . %<caõóàlaþ ÷vapacaþkùattà såto vaidehakastathà . màgaghàyogavau caiva saptaite'ntyàvasàyinaþ>% ityaïgirasoktacàõóàdiùu ca . %<antyàvasàyinàmannama÷nãyàdyastu kàmata>% iti aïgiraþsmçtiþ .

#<antyà÷rama># puünaø karmaø . caturthà÷rame bhikùuråpa÷eùà÷rame .

#<antyà÷ramin># puø antyà÷ramo'styasya ini . caturthà÷ramayukte .

#<antyàhuti># strã karmaø . antyeùñau sàgnikasya mçtasya dehasaüskàrake yaj¤abhede %<antyàhutiü hàvayituü saviprà>% iti bhaññiþ .

#<antyåti># strã anti antikasya và åtiþ rakùaõam ava--kvip kalopaþ . àsannarakùaõe %<ahamantyåtimayobhuvamiti>% çø 1, 138, 1 .

#<antyeùñi># strã antebhavà iùñiþ . sàgnikasya mçtasya dehasaüskàràrthamiùñibhede tatsamatvàt niragnerdàhamàtrasaüskàre ca . %<patitànàü na dàhaþsyàt nàntyeùñirnàsthisa¤caya>% iti ÷uø taø smçtiþ .

#<antra># naø antyate deho badhyate'nena ati--bandhane karaõe ùñran . dehabaündhane--%<uktàþ sàrdhàstrayo vyàmàþ puüsàmantràõi såribhiþ ardhavyàmena hãnàni strãõàmantràõi nirde÷et>% . iti vaidyakoktaparimàõavati nàóãbhede . %<sàrdhatri vyàmànyantràõi puüsaþ strãõàmardhavyàmahãnàni>% su÷rutam . %<niryadantravibhåùitamiti durgàdhyànam>% %<yasyàntramannairupalepibhiriti>% su÷rutam .

#<antrakåja># puø antrasya kåjaþ ÷abdabhedaþ . antravikåjane %<pakvà÷ayastho'ntrakåjaü ÷ålaü nàbhau karoti veti>% su÷rutam .

#<antrapàcaka># antrasthaü doùaü pàcayati . tvacisàre niryàsaviùe auùadhibhede %<sthàvara¤jaïgama¤caiva dvividhaü viùamucyate>% ityupakramya . da÷àdhiùñhànamàdyantu dvitãyaü ùoóa÷à÷rayamityabhidhàya %<målaü putraü phalaü puùpaü tvak kùãraü sàra eva ca niryàsàþ dhàtava÷caiva kanda÷ca da÷amaþ smçta>% iti vi÷eùataþ sthàvarasya sthànamuktvà %<antrapàcakakartrarãyasaurãyakakaraghàñaka rambhanandanavaràñakàni sapta tvaksàraniryàsaviùàõà¤ceti>% 252 pçø su÷rute uktam . vivaraõaü viùa÷abde dç÷yam .

#<antramàüsa># naø àntrikaü chidramàrgeõa dhautaü nirmaladhàriõà . tasya khaõóàn saüvidhàya vesavàra (vesama) yutàn pacet . niþsàraü virasodgàramantramàüsamudàhatamiti vaidyakokte pakvamàüsabhede àntrike .

#<antravçddhi># puø antranimittà vçddhiþ . su÷rutokte rogabhede sa ca rogaþ muø 289 pçø su÷rute dar÷ito yathà %<vàtapitta÷leùma÷oõitamedomåtràntranimittàþ sapta vçddhayaþ . tàsàü måtràntranimitte vçddhã vàtasamutthe kevalamutpattiheturanyatamaþ .. adhaþprakupito'nyatamo hi doùaþ phalako÷avàhinãrabhiprapadya dhamanãþ phalako÷ayorvçddhiü janayati tàü vçddhimityàcakùate .. tàsàü bhaviùyantãnàü pårbaråpàõi bastikañãmuùkameóhreùu vedanà màrutanigrahaþ phalako÷a÷opha÷ceti tatrànilaparipårõàü vastimivàtatàü paruùàmanimittànilarujaü vàtavçddhimàcakùate, pakvoóumbarasaïkà÷àü jvaradàhoùmavatãü cà÷u samutthànapàkàü pittavçddhiü, kañhinàmalpavedanàü ÷ãtàü kaõóåmatãü ÷leùmavçddhiü, kçùõasphoñàvçtàü pittavçddhiliïgàü, raktavçddhiü mçdusnigdhàü kaõóåmatãmalpavedanàü tàlaphalaprakà÷àü medovçddhim .. måtrasandhàraõa÷ãlasya måtravçddhirbhavati sà gacchato'mbupårõà dçtiriva kùubhyati måtrakçccha vedanàü vçùaõayoþ ÷vayathuü ko÷ayo÷càpàdayati tàü måtravçddhiü vidyàt .. bhàraharaõabalavadvigrahavçkùaprapatanàdibhiràyàsavi÷eùairvàyuratipravçddhaþ prakupita÷ca sthålàntrasyetarasya caikade÷aü dviguõamàdàyàdhogatvà vaïkùaõasandhimupetya granthiråpeõa sthitvà'pratikriyamàõe ca kàlàntareõa phalako÷aü pravi÷ya muùka÷ophamàpàdayatyàdhmàto vastirivàtataþ pradãrghaþ ÷opho bhavati sa÷abdamavapãóita÷coddhvamupaiti . vimukta÷ca punaràthamati tàmantravçddhimasàdhyàmityàcakùate>% iti . %<ùaõmàsànupayujyaitamantravçddhiü vyapohati>% su÷rutam .

#<andikà># strã adi + bandhane õvul . nàñyoktau jyeùñhabhaginyàmityamarañãkàyàü nãlakaõñhaþ .

#<andå># strã andyate badhyate'nena adi + kå . nigaóe strãpàdabhåùaõabhede ca . svàrthe kan %<ke'õa iti>% hrasvaþ . anduko'pyatra svàrthikapratyayasya prakçtito liïgavacanàtikramasya devatà÷abdàdau dar÷anàt puüstvam .

#<a(à)ndola># dolane adaø cuø ubhaø sakaø señ . a(à)ndosayati te àndudolat--ta . lyuñ . a(à)ndolanam %<kintvàsàmaravindasundaradç÷àü dràkcàmaràndolanàdi>% tyudbhañaþ . a(à)ndolitaþ . curàderàkçtigaõatvanàyamutprekùitaþ sa ca dãrghàdiþ . àndolat ka dolane iti kavikalpadrumokteþ hrasvànta ityanye tanmålaü mçgyam .

#<andha># dçùñivighàte adaø cuø ubhaø dhàtvarthagçhãtakarmakatvàdakarmakaþ señ . andhayati--te àndidhat--ta . andhayan andhitaþ . %<kanakamçgatçùõàndhitadhiyeti>% sàø daø . dçùñiratra netrendriyajaü pratyakùaü vivekaj¤àna¤ca tadvighàtà÷rayasya kartçtvam .

#<andha># triø andha--ac . netradvaya÷ånye ekacakùurhãne tu nàsya prayogaþ anupahatanetràntareõa tasya dar÷anasambhavàt . andha÷ca dvividhaþ janmàndhaþ, utpattau netradvayavànapi rogàdinà upahatanetradvaya÷ca ubhayatraiva tatprayogàt . %<jaóamåkàndhabadhiràniti>% %<unmatto'ndha÷ca varjyàþ syuriti>% ca manuþ . %<ihaivàste tu sà loke gaurandhevaikave÷manãti>% %<anaü÷au klãvapatitau jàtyandhabadhirau>% tatheti smçtyantaram %<andhogaganaü na pa÷yatãti>% vyuø gadàø %<vçddho'ndhaþ patireùa ma¤cakagata>% iti sàø daø . cakùuþsattve'pi àlokàdi sahakàrikàraõàntaràbhàvena dçùñiràhitye'pi asya prayogaþ . yathà %<divàndhàþ pràõinaþ kecidràtràvandhàstathà pare . keciddivà tathà ràtrau pràõinastulyadçùñaya>% iti devãø . tatra pecakànàü dar÷ane àlokàbhàvasyaiva sahakàritayà teùàü divàndhatvam . kapotàdãnàü tu såryàlokàbhàve'pi dãpàdyàlokàntarasadbhàve ràtràvandhatà . manuùyàõàntu divà såryàlokàt, ràtrau dãpàdyàlokàt ubhayatra dçùñimattvànnàndhatvam . vivekaj¤àna÷ånye %<krodhàndhastasya tasya svayamiha bhaviteti>% veõoø %<naivànyatra madàndhasindåraghañeti>% gaïgàstotram . %<smaràndhà gàóhatàruõyà samastaratakovideti>% sàø daø %<aj¤ànatimiràndhasyeti>% gurunatiþ . parivràjakabhede, tasya %<sacakùuracakùuriva sakarõaþ akarõa ive>% tyàdi ÷rutyà vàhyavastudar÷ana÷ånyacakùuþ÷ånyatvokterandhatvam ataeva %<tiùñhatovrajatovàpi yasya cakùurna dåragam . catuùpadàü bhuvaü muktvà, parivràóandha ucyate>% ityanena tasyàndhatvaü paribhàùitam . naùñadravalàbhàlàbhopayogitayà jyotiùaparibhàùite rà÷ibhede ca . %<meùo vçùo mçgendra÷ca divàndhàþ parikãrtitàþ . nçyukkarkañakanyà÷ca ràtràvandhàþ prakãrtità>% iti tathà ca meùàdiùu divà naùñadravyasya làbhaþ tatra grahãtu÷caurasya divàndhatvàt . mithunàdiùu tu ràtrau naùñadravyasya làbhaþ tatra grahãtu÷caurasya ràtràvandhatvàt anyatra naùñasya na làbha ityetatparatayà tatràndhatvam bhàktam . andhayatãtyandham andha--cuø preraõe õic--ac, andha--karaõe ac và . tamasi andhakàre %<andhaü tamaste pravi÷anti ye ke càtmahanojanà iti>% ÷rutiþ . yathàrtha j¤ànàvarake vedàntimatasiddhe aj¤àne ca %<àsãdidaü tamobhåtamiti>% manau %<tamasàvçtatattveneti>% %<tamasai vàvçtaü tattvaü nànupa÷yati måóhaghãriti>% ca puràõe tamaþ÷abdenàj¤ànasyaivàbhidhànàttathàtvam . jale naø mediø . tasya manuùyàõàmandhakàritvàttathàtvam teùàü hi jalamadhye unmãlitanetràõàmapi na dar÷anamityanubhavasiddham .

#<andhaka># puø andha--õvul . daityabhede sa ca daityaþ ditau ka÷yapàdutpannaþ tasya vareõa mahàdevairabadhyatàmàpede yathoktaü harivaü÷e 145 aø %<ditiruvàca hataputtrà'smi bhagavan! devairdharmabhçtàmbara! . abadhyaü puttramicchàmi devairamitavikramam . ka÷yapa uvàca . abadhyaste sutã devi! dàkùàyaõi! bhavediti . devànàü saü÷ayo nàtra ka÷cit kamalalocane! . devadevamçte rudraü tasya na prabhavàmyaham . àtmà tataste puttreõa rakùitavyo hi sarvathà . anvàlabhata tàü devãü ka÷yapaþ satyavàgatha . aïgulyodarade÷e tu sà putraü suùuve tataþ . sahasrabàhuü kauravya! sahasra÷irasaü tathà . dvisahasrekùaõa¤caiva tàvaccaraõameva ca . sa vrajatyandhavadyasmàdanandho'pi hi bhàrata! . tamandhako'yaü nàmneti procustatra nivàsinaþ . abadhyo'smãti lokàn sa sarvàn bàdhati bhàrata! . haratyapi ca ratnàni sarvàõyàtmabalà÷rayàt . vàsayatyàtmavãryeõa nigçhyàpsarasàü gaõàn . svave÷manyårjito'tyarthaü sarvalokabhayaïkaraþ . paradàràpaharaõaü pararatnavilopanam . cakàra satataü mohàdandhakaþ pàpani÷cayaþ>% iti %<ni÷itatri÷åladãritàndhakamahàsura iti>% kàdaø . andha eva andhakaþ svàrthe kan . munibhede sa ca vçhaspatijyeùñhabhràtuþ utathyàt mamatàyàmutpannaþ vçhaspati÷àpàdandhatvamàpede . tasya jàtyandhatvàt dãrghatamà iti nàmàntaraü tatkathà bhàø àø paø 104 aø %<utathyasya yavãyàüstu purodhàstridivaukasàm . vçhaspatirvçhattejà mamatàmanvapadyata .. uvàca mamatà tantu devaraü vadatàmbaram .. antarvatnã tvahaü bhràtrà jyeùñhenàramyatàmiti . aya¤ca me mahàbhàga! kukùàveva vçhaspate! . autathyo vedamatràpi ùaóaïgaü pratyadhãyata .. amodharetàstva¤càpi dvayornàstyatra sambhavaþ . tasmàdevaü gate'dya tvamupàramitumarhasi .. evamuktastayà samyak vçhaspatirudàradhãþ . kàmàtmànaü tadàtmànaü na ÷a÷àka niyantritum .. sa babhåva tataþ kàmã tayà sàrdhamakàmayà . utsçjantaü tu taü retaþ sa garbhastho'bhyabhàùata .. bhostàta! mà gamaþ kàmaü dvayornàstãha sambhavaþ . alpàvakà÷o bhagavan! pårba¤càhamihàgataþ . amogharetà÷ca bhavànna pãóàü kartumarhasi .. a÷rutvaiva tu tadvàkyaü garbhasthasya vçhaspatiþ . jagàma maithunàyaiva mamatàü càrulocanàm .. ÷ukrotsargaü tato buddhvà tasyà garbhagato muniþ . padbhyàmarãdhayanmàrgaü ÷ukrasya ca vçhaspateþ .. sthànamapràptamatha tadretaþ pratihatantadà . papàta sahasà bhåmau tataþ kruddho vçhaspatiþ .. tadçùñvà patitaü ÷ukraü ÷a÷àpa saruùànvitaþ . utathyaputraü garbhasthaü nirbhatsya bhagavànçùiþ .. yanmàü tvamãdç÷e kàle sarvabhåtepsite sati . evamàtya vacastasmàttamo dãrghaü pravekùyasi .. sa vai dãrghatamà nàma ÷àpàdçùirajàyata . vçhaspatervçhatkãrtervçhaspatirivaujasà .. jàtyandhovedavit pràj¤aþ patnãü lebhe sa vidyayà . taruõãü råpasampannàü pradveùãü nàma bràhmaõãm .. sa putràn jana yàmàsa gautamàdãn mahàya÷àþ>% iti . yàdavabhede ca %<sàttvatàn sattvasampannàt kau÷alyà suùuve sutàn . bhajinaü bhajamàna¤ca divyaü devàvçdhaü nçpam . andhaka¤ca mahàbàhuü vçùõi¤ca yadunandanam . teùàü visargà÷catvàro vistareõeha tàn ÷çõu . andhakàt kà÷yaduhità caturo'labhmatàtmajàn . kukuraü bhajamàna¤ca ÷abhaü kambalavarhiùam>% . iti harivaü÷e 38 aø . %<dåtaü saüpreùayàmàsa vçùõyandhakanive÷anam, tato vçùõyandhakàþ kçùõamiti>% harivaü÷aþ .

#<andhakaripu># puø 6 taø . mahàdeve tasya tannà÷akatvàttathàtvam yathà harivaü÷e 146 aø %<mumoca bhagavà¤chålaü pradãptàgnisamaprabham . tata papàta harotsçùñamandhakorasi durdharam . bhasmasàccàkarodraudramandhakaü sàdhukaõñhakamiti>% . andhakahantràdayo'pyatra . andhakasyàndhakàrasya ripurapasàrakatvàt . sårye; candre, vahnau, ca puø .

#<andhakavarta># puø andhaka iva vartate vçta--ac . parvatabhede gahàø cha . andhakavartãyastadbhave triø .

#<andhakàra># puünaø andhaü karãti kç--aõ upaø saø . tamasi tacca tejodravyasàmànyàbhàvaråpamiti naiyàyikàþ . nãlaü tamodhàvatãti prayogàt nãlaråpavat dhàvanàdikriyàvacca dravyàntaram, àlokasya anyatra càkùuùapratyakùe sahakàritve'pi tatpratyakùe pecakapratyakùaiva na sahakàrità vastusvàbhàvyàditi bheda iti mãmàüsakàdayaþ . %<divàkaràdrakùati yo guhàsu lãnaü divàbhãtamivàndhakàramiti>% kumàø %<sukhaü hi duþkhànyanubhåya ÷obhate ghanàndhakàreùviva dãpadar÷anamiti>% mçcchaø %<athàndhakàraü girigahvaràõàmiti>% raghuþ . andhakàrasya dçùñivighàtakatvaü manuùyàõàmeva teùàmevàlokasahakàreõa dar÷anodayàt unduràdãnàntu tadabhàve'pi dçùñerudayàt . tata÷ca àlokaråpasahakàrivighañanenàsya dçùñirodhakatvamavaseyam . yathàrthaj¤ànavirodhini vedàntimatasiddhe aj¤àne ca .

#<andhakàramaya># triø andhakàra + pràcurye mayañ . pracuràndhakàre .

#<andhakàri># puø andhakaþ tadàkhyasyàsurasyàriþ 6 taø . ÷ive andhakaripu÷abde'sya vivçtiþ .

#<andhakàsuhçt># puø andhakasya asån harati hç--kvip tuk ca, andhakasyàsurasya asuhçt ripurvà 6 taø . mahàdeve .

#<andhakåpa># puø andhayatãtyandhaþ sa càsau kåpaþ . sàndhakàre kåpe . andhaþ kåpo yatra 7 baø . narakabhede yathà yastviha vai bhåtànàmã÷varakalpitavçttãnàmaviviktaparavyathànàü svayaü puruùopakalpitavçttirviviktaparavyathovyathàmàcarati sa paratràndhakåpe tadabhidroheõa nipatati .. tatrahyasau taistairjantubhiþ pa÷umçgapaükùisarãsçpairma÷akayåkamatkuõamakùikàdibhiþ, ye ke càbhidrugdhàstai÷ca sarvato'bhidruhyamàõastamasi vihatanidrànirvçtiralabdhàvasthànaþ parikràmati yathà ku÷arãre jãvaþ ãti bhàgaø 5 skaø . andhasya dçùñyabhàvasya kåpa iva . mohe . sahi sarvadçùñyabhàvasyàkaraþ iti tasya tathàtvam .

#<andhaïkaraõa># naø andhaþkriyate'nena cvyarthe kç--karaõe khyun . andhakaraõasàdhane .

#<andhatamasa># naø andhayati andha + ac tàmyati aneneti tama--karaõe--asi karmaø ac samàsàntaþ . nivióàndhakàre, tadyukte narakabhede ca .

#<andhatàmasa># naø tama eva tàmasaü praj¤àø svàrtheaõ andhayatoti andhaü karmaø . nivióàndhakàre .

#<andhatàmisra># naø tamisrà tamastatiþ tamisraiva tàmisram andhavatãtyandham karmaø . nivióàndhakàre . andham andhakàrakaü tàmisraü yatra 7 baø . narakavi÷eùe puø naø . %<tàmisramandhatàmisraü mahàrauravarauravau narakaü kàlasåtra¤ca nahànarakamevacetyàdinà>% manunà gaõiteùu ekaviü÷atinarakabhedeùu dvitãye narale tatsvaråpam . yastu paravittàpatyakalatràõya÷aharati sa hi kàlapà÷abaddho yamapuruùairatibhayànakai stàmisre narake balànnipàtyate .. ana÷anànipànadaõóatàóanasantarjanàdibhiryàtanàbhiryàtyamàno janturyatra ka÷malamàsàditaekadaika mårchàmupayàti tàsisrapràye .. evameva andhatàmisre . yastu va¤citvà puruùaü dàràdãnupayuïkte yatra ÷arãrã nipàtyamàno yàtanàstho vedanayà naùñamatirnaùñadçùñi÷ca bhavati yathà vanaspatirvç÷cyamàrnamålastasmàdandhatàmisraü tamupadi÷anti iti bhàgaø 5 skaø .. sàükhya÷àstra prasiddhe bhayavi÷eùaviùayake'bhinive÷e puø . tàmisro'ùñàda÷adhà tathà bhavatyandhatàmisraþ iti sàø kàø . abhinive÷astràsaþ divyàdivya÷abdaviùayatvena da÷aviùayakatvàt aõimàdyaùñavidhai÷varyaviùayatvàccàùñàda÷adhà . tathà hi devàþ khalvaõimàdikamaùñavidhamai÷varyamàmàdya da÷a ÷abdàdãn bhu¤jànàþ %<÷abdàdayo bhogyàstadupàyà÷càõimàdayo'smàkaü asuràdibhi rmàsma upaghàniùateti bibhyati tadidaü bhayamabhinive÷o'ndhatàmisro'ùñàda÷aviùayatvàdaùñàda÷adheti>% sàø kauø . vedàntimatasiddhe %<dehe neùñe ahameva naùño'smãtyevaü>% råpe aj¤àne ca .

#<andhatva># naø andhasya bhàvaþ . netraghàte cakùuùaþ svagràhyàsàmarthye %<ekàda÷endriyabadhà>% ityàdi sàø kàø (49) vyàkhyàne kaumudyàm bàdhiryaü kuùñhitàndhatvajaóatà'jighratà tathà . måkatà kauõyapaïgutvaklaivyodàvartamandatà ityàdinà ÷rãtràdãnàü krameõa indriyàõàü ghàtodar÷itaþ .

#<andhapåtanà># strã 384 su÷rutokte bàlagrahabhede %<skandagraha÷ca prathamaþ skandàpasmàra eva ca ÷akunà revatã caiva påtanà càndhapåtane>% tyuddi÷ya . %<yodveùñi stanamatisàrakàsahikkàchardãbhirjvarasahitàbhirardyamànaþ durvarõaþ satatamadhaþ÷ayo'mlagandhistaü bråyurvararbhiùajo'ndhapåtanàrtamiti>% tallakùaõamuktam .

#<andhamåùikà># strã andhaü dçùñyabhàvaü muùõàti muùa--õvul dãrghaþ . devatàóavçkùe tatsevane hi cakùuùmattà bhavatãti vaidyakaprasiddham .

#<andhambhaviùõu># triø anandho'ndhobhavati bhå--cvyarthe sviùõuc . andhãbhavitari .

#<andhambhàvuka># triø andha cvyarthe bhå--khuka¤ . andhãbhavitari

#<andham># naø adyate ada--asun num dha÷ca . odane . amçtàndhasodevàþ . %<dvijàti÷eùeõa yadetadandhasà>% kiràø %<vipànaü ÷ukramandhasa iti>% yajuø 19, 75 .

#<andhàhi># puø andho'hiriva . (kuciyà) iti prasiddhe matsye .

#<andhavartman># puø andhaü såryaprakà÷arahitatvàdaprakà÷aü vartma yatra . vàyoþ saptame skandhe . %<marudindraþ sarabhasaþ sàmaj¤omànuùãtipàþ devãvi÷o'ndhavartmà ca skandhaþ saptama à dhruvàditi>% puràø .

#<andhàtamasa># naø karmaø anyebhyo'pãti dãrghaþ . nivióàndhakàre . rajanyàntu strã .

#<andhikà># strã andhayati andha--preraõe õic õvul . dyåtakrãóàyàm tayà hi janaþ andhaiva viveka÷ånyaþ kriyate . sarùapyà¤ca tasyà÷càtyantasevanàt dçùñikùayaþ vaidyakaprasiddhaþ .

#<andhu># puø andha--ku . kåpe . kåpatulyacchidravattvàt puücihne ca . %<vàkpàõipàdapàyvandhusaüj¤ànyàhurmanãùiõa>% iti ÷àø tiø . andhurliïgamiti ÷abdàø ciø .

#<andhula># puø andha--ulac . ÷irãùavçkùe . tatpuùpadar÷anàt viyoginàmandhatvàttathàtvam .

#<andha># puø andha--ran . de÷abhede sa ca de÷aþ . %<jagannàthàdårdhabhàgàdarvàk ÷rãbhramaràtmakàt tàvadandhràbhidhode÷a ityuktaþ>% .. vaidehena kàràvarasya striyàmutpàdite antyajabhede ca . vyàdhabhede iti kà÷yapaþ .

#<anna># naø anityanena ana--nan, adyate iti ada--kta và %<annàõõa iti>% pàø nirde÷àt annàrthatayà na jagdhiþ . odane, svinnànne, %<÷asyaü kùetragataü proktaü satuùaü dhànyanucyate . àmaü tu vituùaü j¤eyaü svinnamannamudàhçtam>% iti vasiø smçø . annamålaü hi jãvanamityukteþ teùàü pràõahetutvàttathàtvam . tatràmànne'pi anna÷abdaprayogaþ %<àmànnaü haraye dattvà pakvaü kçtvàtha khàdayet . ùaùñirvarùasahasràõi viùñhàyàü jàyate kçmiriti>% puràõe %<càõóàlànnaü bhuktvà triràtra mupavaset siddhaü bhuktvà paràka>% iti viùõusåtre, àdityàjjàyate vçùñirvçùñerannaü tataþ prajà iti mànave ca tatra prayogàt svinnamannamudàhçtamiti va÷iùñhoktistu paribhàùàrthà na tu tanmàtrasyaivànnatàbodhanàrthà . ataeva %<annamà÷ritya pàpàni tiùñhanti harivàsare>% ityàdiniùeghe àmànnabhakùaõasyàpi grahaõam annàni ca vividhàni %<annàni vividhànãha bhavanti girisambhave>%! ityupakramya aùñàda÷avidhàni dhànyànyabhidhàya %<annavarjabrate devi! etànyeva vivarjaye>% dityanena padmapuràõe annabarjanavrate teùàü varjanãyatvàbhidhànàt aùñàda÷a dhànyàni ca dhànya÷abde vakùyante %<annama÷itaü trevà vidhãyate tasya yaþsthaviùñhodhàtustatpurãùaü yanmadhyamastanmàüsaü yo'õiùñhastanmana>% iti ÷rutyà %<annamayaü hi somya mana iti>% ÷rutyantaroktaü manaso'nnamayatvaü yat samarthitaü tat sarvaprakàrànnavikàratvenaiva . tata÷ca %<ràjànnaü teja àdatte>% ityàdau niùiddhatàpi sarveùàbheva . %<÷ådreùu dàsagopàlakulamitàrdhasãriõaþ . bhojyànnàþ nàpita÷caiva ya÷càtmànaü nivedaye>% dityàdàvapi dàsàderbhojyànnatàpratiprasavaþ aùñàda÷ànnaviùayaeva dàsàdaya÷ca saükãrõajàtibhedàþ parà÷aroktà veditavyàste ca tattacchabde dar÷ayiùyante . %<gorasaü tilasaktåü÷ca tilapiõyàkameva ca . apåpàn bhakùayet ÷ådràdyaccànyat payasàkçtamiti>% saüvartavacanantu àpadi ÷ådrànnanivçttànàmapi bhakùyatàrtham . %<kandupakvaü tailapakvaü pàyasaü daghi saktavaþ . etànya÷ådrànnabhujàü bhojyàni manuravravãditi>% hàrãtavacane a÷ådrànnabhujàmiti vi÷eùaõàttathàvagateþ evameva pràø viø . %<annaü hi bhåtànàü ÷reùñhaü tasmàt sarvauùadhamucyate>% iti ÷rutau annasya sarvauùadhiråpatvokteþ sarveùàüvrãhyàdyoùadhãnàmannatvaü vyaktamuktaü %<pçthivyà oùadhaya oùathibhyo'nnamiti>% ÷rutau ca oùadhijamàtrasya annatvamuktam %<adyate'danti ca bhåtàni tasmàdannamityucyate>% iti tanniruktirapi ÷rutau dar÷ità . pçthivyàü, tasyà÷ca annahetutvàdanna÷abdavàcyatà . %<adbhyo'nnamiti ÷ruteþ>% %<yat kçùõaü råpaü tadannasyeti>% chàø upaø ÷rute÷ca . ata eva bhàùyakçtà %<hantàhamimàstisrã devatà>% iti ÷rutau idamà tejobannàtmikàyà devatàyàþ paràmar÷aþ ityuktam . udake ca niruktaø tasya ca %<vçùñerannaü tataþ prajà iti>% manunà annahetutvoktestathàtvam . tathà'niti pràõityaneneti vyutpatteþ udakasya pràõahetutvàdannatvam %<àpomayaþ pràõa>% ityuktvà tatsamarthanàya àpaþ pãtàstredhà vidhãyante tàsàü yaþsthaviùñhodhàtustanmåtraü yomadhyamaþ tallohitaü yo'õiùñhaþ sa pràõa iti chàndogye'pàü pràõahetutvamuktam . tathà %<ùoóa÷akalo và asau puruùaþ>% ityupakragya %<pa¤cada÷àhàni mà÷ãþ kàmamapaþ pibàpomayaþ pràõo na pibito vicchetsyate>% iti tatraiva jalapànàbhàve pràõaviccheda uktaþ . pràõànandahetutvàdvà annasya tathàtvam yathà àpo và annàdbhåyasyastasmàdyadà suvçùñirna bhavati vyàdhãyatte pràõàþ annaü kaõãyo bhaviùyatãti atha yadà susuùñirbhavati ànandinaþ pràõàþ bhavanti annaü bahu bhaviùyatãti chàø upaø . sårye puø siø kauø tasya annahetuvçùñihetvàttathàtvam %<àdityàjjàyate vçùñirvçùñerannaü tataþ prajà>% iti manunà taddhetutvoktestathàtvam bhogasàdhane upakaraõe, naø %<striyo'nnaü pa÷avo'nna¤ca vi÷o'nna¤ca mahãkùitàmiti>% manuþ . bhakùyadravye ca %<pràõasyànnamidaü sarvaü prajàpatirakalpayat . sthàvara jaïgama¤caiva sarvaü pràõasya bhojanamiti>% manunà jaïgamasyàpyannatvokteþ .

#<annakiñña># naø 6 taø . annapàka÷abde vakùyamàõe annamalabhede .

#<annakoùñha># puø annasya brãhyàdeþ svalpaü koùñhamiva alpàrthe kan . (kuñã) iti khyàte dhànyàdeþ sthàpanasthàne .

#<annada># triø annaü dadàti dà--ka . annadàtari %<vàridastçptimàptoti sukhamakùayyamannada>% iti manuþ . annapårõàkhyadevãbhede strã tatpåjàdi annadàkalpagranthe dç÷yam .

#<annadàsa># puø annena pàlito dàsaþ . annamàtralàbhena pràptadàsatve bhaktadàse (peñabhàtà) annasya dàsamàtre ca, %<annasya puruùo dàsa>% iti bhàrate puruùasya annahetunaiva dàüsatvokteþ .

#<annadoùa># puø annasya bhojanapratigrahàdikçtaþ doùaþ pàpavi÷eùaþ dhàtuvaiùamyaü và . abhakùyànnabhakùaõajanite agràhyà nnapatigrahajanite ca pàpahetau apathyabhojanajadhàtuvaiùamyakçte ca doùabhede %<àlasyàdannadoùàcca mçtyurvipràn jighàüsati>% manuþ . abhakùyàõyannàni dvividhàni smçtyàdau niùiddhatayà uktàni, tàni ca abhakùya÷abde vakùyante . vaidyake roganidànatayà uktàni ca, tàni dhàtuvaiùamyasampàdanadvàrà roganidànatayà vaidyake prasiddhàni yathà mandàgneþ gurvannàdãni .

#<annapàka># puø 6 taø . annasya brãhyàderlaukikadahanena viklittyanukålavyàpàraråpe pacane, bhuktànnasya jañharànalena rasaraktàdiråpàlaràpàdane ca tatra laukikapàkaþ cållyuparisthàpanapårbàdhaþsantàpanàdirlokasiddhaþ . jàñharapàko yathà padàrthàdar÷e yogàrõave . %<àyuùyaü bhuktamàhàraü sa vàyuþ kurute dvidhà saüpravi÷yànnamadhyantu pçthak kiññaü pçthagjalam . agnerårdhvaü jalaü sthàpya tadannaü ca jalopari . jalasyàdhaþ svayaü pràõaþ sthitvàgniü dhamate ÷anaiþ . vàyunà dhmàyamàno'gniratyuùõaü kurute jalam . annaü taduùõatoyena samantàt pacyate punaþ . dvidhà bhavati tat pakvaü pçthak kiññaü pçthagjalam . rasena tena tà nàóãþ pràõaþ pårayate punaþ . pratarpayanti sampårõàstà÷ca dehaü samantataþ . rasaþ sa nàóãmadhyasthaþ ÷arãre coùmaõà bhç÷am . pacyate pacyamànastu bhavet pàkadvayaü punaþ . carmàveùñya samantàcca rudhira¤ca prajàyate>% iti tvagàdidhàtupàkastu 49 pçùñhe uktaþ .

#<annapàna># naø annasya abhyavahàryamàtrasya pànamugabhogaþ . yàvadadanãyàdibhakùaõe, %<athàto'nnapànavividhàdhyàyaü vyàkhyàsyàma>% iti pratij¤àya %<tasyà÷itapãtalãóhasvàditasya nànàdravyàtmakasyeti>% su÷rute uktatvàt sarveùàmannapànatvam .

#<annapårõà># annaü pårõaü yayà . devãbhede annapårõe! sadàpårõe! ÷aókara pràõaballame! . j¤ànavairàgyasirdhyathaü bhikùàü me dehi pàrvatãti, ÷aïkaràcàryaþ . eùà ca kà÷ã÷varagçhiõã kà÷ãkhaõóe etasyàbhåri÷o varõanam .

#<annapårõe÷varã># strã bhairavãbhede, tantrasàre'syà vivaraõam . annapårõàyàmapi %<bhikùàü dehi kçpàvalokanakarã màtànnapårõe÷varãti>% ÷aïkaràcàryaþ .

#<annaprà÷ana># naø prakçùñaü vidhànena prathamamà÷anaü prà÷anaü 6 taø . ùaùñhàùñamamàsàdau vàlakàdervidhànena prathamamannabhojane . %<ùaùñhe'nnaprà÷anaü màsi yadveùñaü maïgalaü kule>% iti manuþ . tato'nnaprà÷anaü ùaùñhe màsi kàryaü yathàvidhi . %<aùñame vàsya kartavyaü yadveùñaü maïgalaü kule>% iti smçtyantaram . ùaùñha iti mukhyakalpa iti raghuø . tatràyaü vi÷eùaþ kçtyacintàmaõau . %<annasya prà÷anaü kàryaü màsi ùaùñhe'ùñame budhaiþ strãõàntu pa¤came màsi saptame prajagau>% muniþ . tatra vihitatithyàdi yathà paùñhe màsi ni÷àkare ÷ubhakare riktetare và tithau saumyàdityasitendujãvadivase pakùe ca kçùõetare . pràje÷àditi pauùõavaiùõavayugairhastàdiùañkottarairàgneyàppatipaitryabhai÷ca nitaràmannàdibhakùaþ ÷ubha iti, bhujaø bhãø . pràje÷àdaya÷ca rohiõyàdayaþ 4, 5, 7, 8, 27, 1, 22, 23, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 12, 21, 26, 3, 20, 10, . tathàcaitanmitàni nakùatràõi tatra . vihitàni . tatra varjyàni . dvàda÷ãsaptamãnandàriktàùu pa¤caparvasu . balamàyurya÷ohanyàt ÷i÷ånàmannabhakùaõam . kçtyaciø . %<vedhaü sarvatra varjaye>% dityukternakùatravedhasyàpi tatra varjyatà .

#<annabhakta># triø annàrthaü bhaktaþ dàsaþ . annamàtradànena pratipàdite dàsabhede bhaktadàse vivçtirasya dàsa÷abde dç÷yà .

#<annamaya># puø annasya vikàraþ anna + vikaràrthe mayañ . sthåla÷arãre . sthåla÷arãrasya annavikàratvàdannamayatvam ataevoktam, %<pitçbhuktànnajàdvãryàjjàto'nnenaiva vardhate, dehaþ so'nnamayonàtmà pràk cordhaü tadabhàvata iti>% vçddhoktiþ %<savà eùa puruùo'nnarasa>% iti ÷rutau annarasatvoktestasya annamayatvam . %<annàdretaþ retasaþ puruùaþ>% iti ÷rutau ca dehasyànnaùayatve prakàrodar÷itaþ .. annavikçtimàtre triø . %<annamayaü hi saumya! mana>% iti ÷rutiþ vivaraõaü ko÷a÷abde . annaprakçtamucyate'smin %<tat kçtavacane>% pàø mayañ . annapracure yaj¤àdau %<annamayoyaj¤a>% iti siø kauø .

#<annamala># naø puø annasya malaþ kiññaþ . nissàritarasabhàgabhedeü (siñi) iti khyàte'nnakiññe %<varcaskaþ mala>% iti siø kauø . suràyà¤ca %<surà vai malamannànàü purãùaü malamucyate . tasmàt bràhmaõaràjanyau vai÷ya÷ca na suràü pibediti>% pràø viø smçtiþ .

#<annarasa># puø annasya rasaþ sàràü÷aþ svàdo và . bhuktasya annasya sàràü÷e %<savà ayaü puruùo'nnarasa>% iti ÷rutiþ apathyaiþ saha saübhuïkte vyàdhirannarase yatheti vaiø . rasastu jañharànalenànnasya paripàkàt ka÷cit sàràü÷aþ . annapàka÷abde tadvivaraõam . annasyàsvàde ca .

#<annavikàra># puø annasya vikàraþ . ÷oõitàdiùu saptasu dhàtuùu %<pradhànena vyapade÷àbhavantãti>% nyàyàt caramadhàtàvevàsya prayogopàdhitvàt carame dhàtau ÷ukre ràø niø . ÷ukrotpattyaryameva hi krama÷aþ÷oõitàdipàkàttasya pràdhànyam . ata eva %<annàdreta>% iti ÷rutau annato retasa utpattirdar÷ità sà ca paramparayaiva .

#<annàda># triø annamattuü ÷aknoti ada--aõ upaø . annabhojanasàmarthyavati dãptàgnau . annavànannàdobhavati ya evaü vidvàniti chàø upaø . %<annàdaþ dãptàgniriti>% ÷àø bhàø . %<tviùimànapacitimàn ya÷asvã brahmavarcasyannàda>% iti kàtyàø 3, 3, 5 . annabhakùake triø %<ñióóhàõa¤ityàdi>% pàø såtre àdyantayostaddhitasàhacaryàt taddhitàõantàdeva ïãp anyatona, tenàtaþ striyàü ñàp .

#<annàdin># triø annamatti ada--õini 6 taø . annabhakùake . %<bhaikùeõa vartayennityaü naikànnàdã bhavedvratãti>% manuþ striyàü ïãp .

#<annàdya># naø annaråpamàdyaü bhakùyam . annaråpabhakùye . %<agnimannàdamannàdyàyàdadhe>% yaø 3, 5, . annamàdyaü yasya . annaprabhçtau triø %<annàdyàya vyåhadhvaü somoràjà yamàgamaditi>% dantadhàvanamantraþ . %<annàdyenodakena và>% iti manuþ .

#<annàyus># triø annamàyurjãvanasàdhanamasya . annajãvane %<sa eùo'nnasya grahoyadvàyurannàyurvà eùa yadvàyuriti>% aiø upaø . annàyurannanibandhanàyurannajãvana ityarthaþ .

#<annàvçdha># triø annaü vardhate'nena vçdha--karaõe kvip 6 taø pårbapadadãrghaþ . annavardhake . ata utvà pitubhçtojanitrãrannàvçghaü praticarantyannairiti çø 10, 1, 4, .

@<[Page 213b]>@
#<annà÷ana># naø annasya vidhànena à÷anam . annaprà÷anàrthe .

#<anya># triø ana--aghnyàdiø ya . bhinne, sadç÷e ca . %<utthitaü dçdç÷e'nyacca kabandhebhyo na ki¤caneti>% raghuþ . %<÷arãreõa samaü nà÷aü sarvamanyaddhi gacchati>% hitoø . %<anyaducchçïkhalaü satvamanyacchàstraniyantitamiti>% màghaþ dhanyàstàguõaratnarohaõabhuvodhanyàmçdanyaiva seti sàø daø sadç÷e anyoktiþ mukhyatve'sya sarvanàmatà . %<nànvaye sati sarvasvaü yaccànyasmai prati÷rutamiti>% yàø . %<vyàptiþ sàdhyavadanyasminniti>% bhàùàø . vçtrahannanyeùàü yà ÷atakratoriti çø 8, 33, 14, atyasmit yåpe, nidadhàti . reta iti çø 3, 55, 17 . dvandve'ntyasya na tatkàryam, %<sàdhvanyànàü sakhidviùe>% iti muø boø jasi tu và sàdhyanye--sàdhvanyàþ . tasyedamityarthe cha duk . anyadãyaþ .

#<anyakàruka># praø anyat karoti kç--uõ svàrthe kan kàrukaþ . purãùakiññe hàràø . anyasya kàrake triø .

#<anyacitta># naø anyadiva svavyàparàkùamaü cittaü karmaø . viùayàlocanàsamarthe citte . 6 taø . anyamanaske triø .

#<anyat># avyaø . ana--bàø yati . anyàrthe . %<devadattogacchati anyacca yaj¤adatta>% iti gaõaø mahoø svaràdipàñhàdavyayatvam .

#<anyatama># triø anya + óatamaiti, mugdhabodham . bahånàü madhye nirdhàrite ekasmin . nyàyamate anekabhedàvacchinnapratiyogitàkabhedavati tacca tadbhinnatve sati tadbhinnatve sati tadbhinnabhinnatvam . yathà dhañapañagçhànyatama ityàdau ghañàdibhedatrayabhedo ghañapañagçheùveva, tadbhinneùu sarvatra tattrayabhedasattvàt . anekatva¤ca apekùàbodhaviùayatvaü tathà ca yàvantaþ padàrthàþ anyatamaghañakaprathamabhedapratiyogitayà vivakùitàstàvantaeva bhedà gràhyàstathà ca tàvatpadàrthabhinnabhedavattvamevànyatama÷abdàrthaþ . %<anyatarànyatama÷abdau avyutpanno pràtipadike iti>% kaiyañaþ . tenànyatamasya na sarvanàmakàryam %<kiüyattadonirdhàraõe iti>% pàø kiüyattadbhyo'nyatra óataràdividhànàbhàvànna óatamàntatvam ato'vyutpannatvam . iti bhàø praø uø . ataeva sarvanàmasaüj¤àsåtre óataraóatamàntayoruktatve'pi anyatara÷abdasya pçthaggrahaõam . %<karmàdiùañkànyatamatvaü kàrakatvamiti>% sàrama¤jarã %<adhaþprakupito'nyatamo hi doùa>% iti su÷rutam .

#<anyatara># triø anya + óatara muø boø . dvayormadhye nirdhàrite ekasmin . nyàyamate medadvayàdicchannapratiyogitàkabhedavati tacca tadbhinnatve sati tadbhinnabhinnatvamadhikamanyatama÷abde dç÷yam avyutpannatve'pi asya sva÷abdenopàttatvàt sarvanàmakaryam . kiüyattadbhyo'nyatra óataràdyabhàvàt avyutpannatvamiti bhàùyaø praø udyotaø . ÷ubhràdiø apatye ñhak . ànyatareyastadapatye puüstrãø .

#<anyataredyus># avyaø anyatarasminnahani edyus . anyataradivase .

#<anyatas># avyaø anya + saptamyàdyarthe tasil . anyatra anyaüsmàdityàdyarthe . tatra saptamyarthe %<naiva na priyatamobhayathàso yadyamuüna vçõute vçõute và . ekatastu dhigamåmaguõaj¤àmanyataþ kathamadaþpratilambhaþ iti>% naiø %<ekatastu sakalàni nimitta nyanyato manasaþ pratittiriti>% nãtiø %<guro ryatra parãvàdonindà vàpi pravartate . karõau tatra pidhàtavyau gantavyaü và tato'nyata>% iti manuþ . pa¤camyarthe tu %<yà niyuktànyataþ putraü devaràdvàpyavàpnuyàditi>% manuþ .

#<anyatastya># triø anyato'nyasmin svetarapakùe bhavaþ anyatas + tyap . sapatne . %<sa ya etamupàste jiùõurhàparàjiùõurbhavatyanyatastyajàyãti>% ÷rutiþ .

#<anyatkàraka># triø anyasya kàrakaþ 6 taø duk ca . anyasyakàrake .

#<anyatra># avyaø anyasmin + anya + tral . anyasminnityarthe . %<anyatra nidradravyebhya à÷ritatvamiheùyate iti>% bhàùàø na cànumànagamyaü ÷àstrapràmàõyaü yenànyatra dçùñaü nidar÷anamapekùate iti anyatra prajàpativratàdibhyaþ iti ca ÷àrãø bhàø . prakaraõabalàcca kàlo de÷o và vi÷eùyaþ tatra kàlaþ . %<anyatra nidhanàt patyuþ patnã ke÷ànna vàpayedityàdau>% nidhanakàlabhinne kàle ityarthaþ . uktodàharaõe tu de÷a iti . %<itaràbhyo'pi dç÷yante iti>% pàø ukteþ tatrabhavànityàdivat prathamàrthe tral . prathamàrthe %<devà anyatrà÷vibhyàü satvaü niùeduriti>% kauø bràø . anyatra anye ityarthaþ %<anyatra dharmàdanyatràdharmàdanyatra kçtàkçtàt anyatra bhåtàdbhavyàcceti>% kañhaø upaø . dharmàdanyaityarthaþ .

#<anyathà># avyaø anya + prakàràrthethàc . anyaprakàre %<yadabhàvi na tadbhàvi bhàvi cenna tadanyatheti>% hitoø . %<avàpyate và kathamanyathà dvayamiti>% kumàø . niùkàraõe mediø abhàvàrthe ca %<anyathànupapattiriti>% .

#<anyathàkàram># avyaø anyathà + kç + õamul . anyaprakàreõa kçtvetyarthe yasya yathàkaraõamucitaü tatonyaråpeõa kçtvetyarthe .

#<anyathàkhyàti># strã anyathà anyaråpeõa khyàtirj¤ànam . yasya yaddharmavattvena j¤ànamucitaü tasya tadbhinnadharmeõa j¤àne . yathà hrado vahnimànityàdij¤ànam tacca bhramàtmakaü tadabhàva vati tatprakàrakatvàt . tacca vi÷iùñamekaü j¤ànaü tasyaiva pravartakatvàt tathà ca ÷uktau rajatatvabhramàt rajatàrthinastadgrahaõe pravçttirupajàyate iti naiyàyikàdayaþ . mãmàüsakàdayastu tatra j¤ànadvayam vahnij¤ànaü hradaj¤àna¤ca asaüsargàgrahava÷àcca tayoþ vi÷iùñaj¤ànakàryakàrità sati ca hrade vahnerasaüsargaj¤àne tatra na pravçttirityato'saüsargàgraha eva tat pravartakaþ apravçttistu tadabhàve ityàhuþ . vedàntinastu dharmiõo'sannikuùñasthale nànyathàkhyàtiþ kintu alaukikapadàrthàntarotpattyà tasya laukikaü pratyakùaü jàyate yathà idaü rajatamiti j¤ànaü tadvivaraõamadhyàsa÷abde 140 pçùñhe uktam . ato'sata eva tatra khyàtirityasatkhyàtiþ dharmisannikarùasthale tu japàsannikçùñasphañikàdau anyathà khyàtiriti bheda ityaïgãcakruþ .

#<anyathànupapatti># strã anyathà abhàve na upapattiþasambhavaþ svàbhàvaprayojyàsambhave, arthàpapattipramàõe ca tathà hi pãno devadatto divà na bhuïkte ityàdau divà'bhokturdevadattasya pãnatvaü ràtribhojanaü vinà'nupapannam (asambhavi) iti j¤ànàt ràtribhojanàkartçvçttipãnatvena ràtribhojanaü kalapyate tathà ca bhojanasya pãnatvavyàpakatayà vyàpakàbhàvasya ca vyàpyà bhàvavyàpyatayà sàdhyàbhàvavyàpakãbhåtàbhàvapratiyogitvaråpavyatirekavyàptij¤ànàt anumitiråpàrthàpattirudeti . seyamarthàpattiþ mãmàüsakamate pramàõàntaraü naiyàyikànàü mate vyatirekavyaptij¤ànahetukànumitiriti bhedaþ .

#<anyathàbhàva># puø anyathà anyaråpeõa bhàvaþ . yasya yathàråpamucitaü tasya tato'nyathàråpeõa bhavane . anyaråpà÷aye ca . %<ato mayyanyathàbhàvã na kartavya iti>% chàø upaø bhauø j¤àte'pi viùaye tavànuktirityevaü råpo bhàva ityarthaþ .

#<anyathàbhåta># triø anyathà anyaprakàreõa bhåtaþ . prakàràntaratàü pràpte . %<anyathàbhåtakhiriti>% muø boø .

#<anyathàvçtti># strã anyathà'nyaråpeõa vçttiþ . cittàdeþ anyaprakàreõa vçttau, (pariõàme) anyathàsthitau ca .

#<anyathàsiddha># triø anyathà anyaprakàreõa siddhaþ . anyaprakàreõa siddhe padàrthe, nyàyàdimate anyathàsiddhiråpàõàü kàraõatàpratibandhakànàü doùàõàmà÷raye vastuni ca . anyathàsiddhàni ca pa¤ca tatra ghañàdau daõóatvàdikamàdyam daõóàdiråpaü dvitãyaü, kulàlajanakaþ tçtãyaþ, gaganàdi caturtham ràsabhàdi pa¤camam, yathoktaü bhàùàyàm %<yena saha pårbabhàvaþ kàraõamàdàya và yasya . anyaü prati pårbabhàve j¤àte yatpårbabhàvavij¤ànam .. janakaü prati pårbavartitàmaparij¤àya na yasya gçhyate . atiriktamathàpi yadbhavenniyatàva÷yakapçrbabhàvinaþ .. ete pa¤cànyathàsiddhà daõóatvàdikamàdimam . ghañàdau, daõóaråpàdi dvitãyamapi dar÷itam .. tçtãyantu bhaved vyoma kulàlajanako'paraþ . pa¤camo ràsabhàdiþ syàdeteùvàva÷yakastvasau>% iti ..

#<anyathàsiddhi># strã anyathà anyaprakàreõa siddhiþ . anyaprakàreõa siddhau nyàyàdyuktakàraõatàpratibandhakaråpe pa¤cavidhe doùe ca .

#<anyadartha># puø anyo'rthaþ karmaø duk . bhinnàrthe . 6 taø 3 taø và anyàrthaþ anyasyànyena và'rthe puø . anyaþ arthoyasya anyàrthaþ bhinnàrthake triø . %<anyàrtha upanyàsa iti>%

#<anyadà># avyaø anyasmin kàle dà . anyasmin kàle ityarthe %<anyadà bhåùaõaü puüsàü kùamà lajjeva yoùitàmiti>% màghaþ

#<anyadà÷à># strã anyà à÷à duk . bhinnapràrthane . anyasvà÷à 6 taø . anyasya và¤chàyàm anyalàbhà÷aye .

#<anyadà÷is># strã anyà à÷ãþ duk . anyà÷ãrvàde anyasya anyena và÷ãriti 6 taø 3 taø và . anyà÷ãrityeva . anyasya anyena và'÷àsyapràrthane .

#<anyadàsthà># strã anyasmin àsthà duk . anyasminnàsthàyàm anyasyàsthà 6 taø . anyàsthetyeva anyasyàsthàyàm .

#<anyadàsthita># triø anyamàsthitaþ duk . anyaråpàsthite 3 taø . anyàsthita ityeva anyenàsthite .

#<anyadãya># triø anyasyàyam gahàø cha duk ca . anyasambandhini

#<anyadutsuka># triø anyasmin utsukaþ duk . anyaviùayotkaõñhite . anyena utsukaþ 3 taø . anyotsuka ityeva tatraivàrthe triø .

#<anyadåti># strã anyà åtiþ duk . anyarakùaõe . anyasya åtiþ 6 taø . anyotirityeva anyasya rakùaõe .

#<anyadràga># puø anyasmin ràgaþ duk . anyaviùayaràge . anyena anyasya và ràgaþ 3 taø 6 taø và . anyaràga ityeva anyakaraõake anyasambandhini ca ràge .

#<anyapuùña># puüstrãø anyayà nàtçbhinnayà puùñaþ sarvanàmno vçttau puüvadbhàvaþ . kokile %<apyanyapuùñàþ pratikåla÷abdàþ ÷roturvitantrãriva tàóyamàneti>% kumàø . %<balipuùñakulàdivànyapuùñairiti>% màghaþ .

#<anyapårvà># strã anyaþ pårvo yasyàþ . pårvapatimaraõàdau pa÷càt kçtatadbhinnapatikàyàü punarbhåstriyàm . anyapårvà ca saptavidhàþ yathoktaü nàradena %<parapårbàþ striyastvanyàþ sapta proktà yathàkramam . punarbhåstribidhà tàsàü khairiõã tu caturvidhà . kanyaivàkùatayoniryà pàõigrahaõadåùità . punarbhåþ prathamà proktà punaþsaüskàrakarmaõà . de÷adharmànavekùya strã gurubhiryà pradãyate . utpannasàhasànyasmai sà dvitãyà prakãrtità>% . (utpannasàhasà utpannavyabhicàrà) . %<asatsu devareùu strã bàndhavairyà pradãyate . savarõàya sapiõóàya sà tçtãyà prakãrtità>% . strã prasåtà'prasåtà và patyàveva tu jãvati . kàmàrthamà÷rayedanyamprathamà svairiõã tu sà . kaumàrampatimutsçjya yà tvanyaü puruùaü ÷rità . punaþ patyurgçhaü yàyàtsà dvitãyà prakãrtità . mçte bhartari tu pràptàn devaràdãnapàsya yà . upagacchetparaü kàmàtsà tçtãyà prakãrtità . pràptà de÷àddhanakrãtà kùutpipàsàturà tu yà . tavàhamityupagatà sà caturthã prakãrtità iti . anyà api saptavidhàþ kàtyàyanena dar÷ità yathà %<sapta paunarbhavàþ kanyà varjanãyàþ kulàdhamàþ . vàcà dattà manodattà kçtakautukamaïgalà . udakaspar÷ità yà ca yà ca pàõigçhãtikà . agniü parigatà yà ca punarbhåprabhavà ca yà . ityetàþ kà÷yapenoktà dahanti kulamagnivat>% iti . anyapårbàvedana¤ca yugàntaraviùayamiti màdhavàcàryàdayaþ naùñe mçte pravrajite klãve và patite patau . pa¤casvàpatsu nàrãõàü patiranyovidhãyate parà÷aravàkyasya tena yugàntaraviùayakatvasya vyavasthàpranàt . kaliyuge'pi tatkartavyateti àdhunikàmanyante tatra balàbale tattadgranthe evàvagantavye . anyasvàmikamàtre'pi manuprabhçtibhirmànyairbhuktà yadyapi ràjabhiþ . tathàpyananyapårbeva tasminnàsãt vasundhareti raghuþ . tataþ ar÷aàditvàdac, anyà pårvà yasya và . tatpariõetari punarbhåpatau puø .

#<anyabhàva># puø anyaråpo bhàvaþ . anyaråpabhavane anyaråpacittabhàve ca . bràø ùya¤ . ànyabhàvyaü tadbhàve naø .

#<anyabhçt># puüstrãø anyayà bhriyate bhç--karmaõi kvip . kokile .

#<anyabhçta># puüstrãø anyayà bhçtaþ puùñaþ . kokile . %<kalamanyabhçtàsu bhàùitamiti>% raghuþ . anyapuùñamàtre triø .

#<anyamanas># triø anyasmin manoyasya . svagràhyaviùayaparihàreõa utkaõñhayà vyàkulãbhàvena anyatràsaktacitte . và kap . anyamanasko'pyatra triø .

#<anyamàtçja># puø anyasyà màturjàyate jana óa 5 taø puüvad . sàpatne bhràtari %<asaüsçùñyapi càdadyàt saüsçùñonànyamàtçja>% iti yàj¤aø tàdç÷abhaginyàü strã .

#<anyaliïga># puø anyasya svavi÷eùyasya liïgamiva liïgamasya . vi÷eùyaliïgànusàriliïgake ÷abde . và kap . anyaliïgako'pyuktàrthe %<j¤eyàþ saptànyaliïgakà>% ityamaraþ .

#<anyavarõa># puüstrã anyo varõaþ yasya . savijàtãyavarõe yathà bràhmaõasya kùatriyaþ kùatriyasya vai÷yajàtirityàdi .

#<anyavàdin># puø anyathà pratij¤àtàrthàdanyathà vadati vadaõini . hãnapratij¤e vàdini--prativàdini ca . %<anyavàdã kriyàdveùã nopasthàyã nirutaraþ . àhåtaþ prapalàyã ca hãnaþ pa¤cavidhaþ smçta>% iti nàradasaühità .

#<anyavivardhita># puüstrãø anyayà svamàtçbhinnayà vivardhitaþ puüvat . kokile . paravardhitamàtre triø .

#<anyavrata># triø anyat vaidikàdbhinnaü vrataü karma yasya . ÷rutismçti--vihitavyatiriktakarmakàrake asuràdau yatheùñàcàrimànuùe ca . apadveùo apahvaro'nyavratasya çø 5, 202, akarmà dasyurabhi no amanturanyavrato'mànuùaþ çø 10, 22, 8, .

#<anya÷àkha># puø anyà svàdhyàyabhinnà ÷àkhà vedabhàgabhedo yasya . svàdhvàyaveda÷àkhàbhinna÷àkhàdhyàyini %<anya÷àkhodbhavodatto gçhãta÷copanàyita>% iti dattakaø caø smçtiþ . và--kap . anya÷àkhako'pyuktàrthe . sva÷àkhàmutsçjya anya÷àkhàmadhyetari ca . svàrthe kan . ÷àkhàraõóe .

#<anyasàdhàraõa># triø anyena sàdhàraõaþ . anyena sadç÷e, %<apyaprasiddhaü ya÷ase hi puüsàmananyasàdhàraõameva karmeti>% kuø anyasya sàdhàraõyavati svaparasvatvàspadãbhåte sàdhàraõe vittàdau .

#<anyàdçkùa># triø anya iva pa÷yati anya + dç÷a--%<kartari kçt>% pàø ukteþ karmakartari ksa, karmaõi sak iti muø boø . anyàdç÷e . kvin . anyàdçgapyatra striyàü ïãp . ka¤ . anyàdç÷astatràrthe %<ime nånamãdç÷à anyàdç÷à>% iti chàø upaø . striyàü ïãp .

#<anyàya># puø nyàyo vicàraþ, saïgatiþaucityaü, pratij¤àdipa¤cakapratipàdakavàkya¤ca abhàvàrthe naø taø . vicàràbhàve, saïgatyamàve, anaucitye, pa¤càïganyàyàbhàve ca nyàya÷abdàrthe tvadhikaü vakùyate . naø baø . vicàra÷ånye, aucitya÷ånye, asaïgate, pratij¤àdipa¤cakavàkya÷ånye ca triø . %<anyàyenàpi taü yàntaü ye'nuyànti sabhàsada>% iti smçtiþ . %<anyàyenàpi yadbhuktaü bahånyabda÷atàni ceti>% nàradasaø .

#<anyàyya># triø na nyàyyaþ . nyàyàdanapetabhinne anucite .

#<anyàrtha># puø anyo'rthaþ và dugabhàvaþ . bhinnàrthe . anyorthaþabhidheyaü prayojanaü tàsya . bhinnàbhidheyavàcake ÷abde bhinnaprayojanake padàrthe ca triø .

#<anyåna># triø na nyånam . hãnabhinne vyàpyabhinne ca . %<anyånànatiriktavçttitvamavacchedakatvamiti>% nyàyaprakaraõam .

#<anyånàdhika># triø na nyånaü nàpyadhikam . samànabhàvapràpte nyånàdhikatàrahite .

#<anyånànatirikta># triø anyånaþ ahãnaþ anatiriktaþ nàdhikaþ vi÷eùaõayãrapyekasya vi÷eùyatàvivakùayà kaø . samàne . %<anyånàtatiriktàïgãü yoùitaü saumyadar÷anàmiti>% smçtiþ . anyånànatiriktavçttitvamiti nyàø praø .

#<anyedyuùka># triø anyedyuþ anyasminnahani bhavaþ kan udu padhatvàt ùatvam . anyadivasabhave . %<anyedyuùkamahoràtràdekakàlaü pravartate iti>% su÷rutam .

#<anyedyus># avyaø anyasminnahani anya + edyus . anyadivase ityarthe %<paredyavyada . pårbedyurunyedyu÷càpi cintayanniti>% bhaññiþ %<anyedyuràtmànucarasya bhàvamiti>% raghuþ .

#<anyoóhà># strã anyena uóhà . parakãyanàyikàyàm %<yàtràdiniratà'nyoóhà kulañà galitatrapeti>% sàø daø .

#<anyodarya># puø anyasmin svamàtçbhinne udare garme bhavaþ udara + yat . ekapitçke bhinnamàtçke vaimàtreye bhràtari . anyodaryastu saüsçùño nànyodaryãdhanaü hareriti yàj¤aø smçtiþ . tathàbhagigyàü strã . anyodarajàtamatre triø ataeva dàyabhàge dvicanavyàkhyàne bhràtçputtràdãnàmapi atyodaryapadàrthatayà dàyàdhikàra uktaþ .

#<anyonya># triø anya + karmavyatihàre (ekajàtãyakriyàkaraõe) dvitvam pårbapade su÷ca . parasparàrthe . %<anyonyamutpãóaya dutpalàkùyàþ stanadvayaü pàõóu tathà pravçddhamiti>% %<anyonya saüsaktasahastriyàmam>% %<anyonyasaüspar÷animãlitàkùau>% iti %<anyonyalolàni vilocanàninãti>% ca kumàø kçtadvitvasyàpi sarvanàmatà tenànyo'nyasmai ityàdi . %<anyonyasminnanyonyàtmakatàmadhyasyeti>% ÷àrãø bhàø . %<tàvetàvanyonyasmin pratiùñhitau>% iti vçø uø anyonyasyà evaitacchriyà pratiùñhamànàya iti kauø vràø %<anyonyamubhayorekakriyàyàþ karaõaü matami>% tyuktalakùaõe arthàlaïkàrabhede naø . %<tvayà sà ÷omate tanvã tayà tvamapi ÷obhase . rajanyà ÷obhate candra÷candreõàpi ca yàminã>% sàø daø .

#<anyonyàdhyàsa># puø anyonyasmin anyonyatàdàtmasyàdhyàsaþ àropaþ . vedàntimatasiddhe parasparatàdàtmàrope yathà antaþkaraõe cetanàdhyàsaþ, cetane và antaþkaraõa tàdàtmàdhyàsaþ %<jalavyomnà ghañàkà÷o yathà sarvastirohitaþ . tathà jãve ca kåñasthaþ so'nyonyàdhyàsa ucyate>% iti vçddhàþ .

#<anyo'nyàbhàva># puø anyonyasmin anyo'nyasya abhàvaþ . bhede . bhedo hi yathà ghañe pañasya, tathà pañe ghañasya sadà'sti, saüsargàbhàvastu naivaü, ghañe bhåtalasyàbhàce'pi bhåtale ghañasya kadàcit sattvasaübhavena sadàbhàvàbhàvàt . %<abhàvastu dvidhà saüsargànyo'nyàbhàvabhedata>% iti bhàùàø tàdàtmyasaübandhàvacchinnapratiyogitàkàbhàvatvam anyonyàbhàvatvamiti muktàø . tacca akhaõóopàdhiriti nànyonyà÷rayaþ iti tu navyàþ .

#<anyonyà÷raya># triø anyonyamà÷rayatãti à + ÷ri--ac . parasparasàpekùe . nyàyamate tarkavi÷eùe puø . sa ca ekasya j¤ànàdijananàya yathà'nyaj¤ànàdyapekùà tathàtasya j¤ànàdi jananàyetarasya j¤ànàpedyakùeti svàpekùàpekùitvanimittako'niùñaþ prasaïgaþ . apekùà ca j¤aptau, utpattau, sthitau ca gràhyà tatra j¤aptau ghaño'yam yadyetadghañaj¤ànajanyaj¤ànaviùayaþ syàt tadaitadghañabhinnaþ syàt tatra svaj¤ànasya svaj¤ànajanyatvenàniùñaü prasajyeta svàpekùàpekùij¤ànatvàt svàpekùitghañaj¤ànaråpaviùayasya tajjanakaj¤ànaviùayàdbhedaråpamaniùña¤ca sajyeta atoghañasya ghañabhedaprasaïgo'niùñaþ . utpattau yathà ghaño'yaü yadyetadghañajanyajanyaþ syàt tadaitadghañabhinnaþ syàdityàdi . etadghañasya utpattau etadghañajanyasàpekùatve kàraõasya kàryàdbhedaniyatayà etadghañasya etadghañabhedaråpo'niùñaþprasaïgaþ . sthitau yathà ghaño'yaü yadyetadghañavçttivçttiþ syàt tadà tathàtvenopalabhyeta na ca tathà upalabhyate tathàtve ca ghañasya ghañavçttitvàpakùiraniùñà prasajyeta . eteùu j¤aptivipayatayaiva pràya÷o'niùñaprasaïgaþ . sarvatra tanmålakameva svagrahasàpekùagraha sàpekùagrahakatvamanyonyà÷rayatvaü tatra tatra vyavahriyate . ataeva parasparaj¤ànasàpekùaj¤ànà÷rayo'nyonyà÷raya iti smàrtairuktam . eva¤ca anyonyapadasya tajj¤àne, tadutpattau, ttasthitau ca lakùaõà tadà÷rayaþ anyonyà÷raya iti tritayasàdhàraõaþ vigrahaþ .

@<[Page 217b]>@
#<anvakùa># triø anugatamakùamindriyaü gatisaø . pratyakùe, anupade, anugate ca . akùõaþ mamãpam avyayãø ñacsamàø . cakùurnikañe avyaø .

#<anvagbhàva># puø anåcobhàvaþ . pa÷càdgantçtve, ànugatye .

#<anvac># triø anu + anca--kvin . anugàmini, striyàü ïãp . %<samànabandhå amçte anåcã>% çø 1, 113, 2, anåcã anva¤cantyàviti bhàø . %<tasmàdime anva¤ca÷ca tãrya¤ca÷ca>% ÷aø bràø . pa÷u÷cànvak kàtyàø 6, 5, 6 . anu pa÷càda¤catãti tadvyàø . anupade naø avyaø amaraþ . %<anvagyayau madhyamalokapàlaiti>% raghuþ anupadaü yathàvityarthaþ svaràderàkçtigaõatvena tadgaõãyaþ anumàne avyaø proø manoø .

#<anvan># triø ana--vanip . anugantari . %<anvàsi ràtryaitveti>% tàø bràø striyàü ïãp . bhàùyakçtà tu anupårbàdvàteretadråpamityuktam . tena anu + và--ka pçø råpasiddhiþ . striyàü ñàp .

#<anvaya># puø anu + iõ--bhàve ac . santatau, anugatau, %<janmàdyasya yato'nvayàditi>% bhàgaø . vçttau, ànukålye, kàrye--kàraõasyànusaraõe, kàryasattàpàdakasvasattàkasya kàraõasya kàrye sthitau, svasattàniyatasattàvatkàryasaübandhe, ca . kartari ac . vaü÷e tasya pårbapuruùadehàvayavànugamanàttathàtvam . %<tadanvaye ÷uddhimati prasåtaþ ÷uddhimattara>% iti %<raghåõàmanvayaü vakùye>% iti %<tasyànvaye bhåpatireùa jàta>% iti %<atha stute vandibhiranvayaj¤airiti>% ca raghuþ padànàü, svopasthàpyapadàrthànàü và parasparasaübandhe . %<tàtparyàkhyàü vçttimàhuþ padàrthànvayabodhane>% iti sàø daø %<parasparanirapekùàõàmekasminnanvayaþ samuccaya>% iti siø kauø . %<mukhyàrthasyetaràkùepo vàkyàrthànvayasiddhaye>% iti sàø daø . tatsattve tatsattvaråpe %<guõànàü tadanvayavyatirekànuvidhàyitvàditi>% sàø daø . anveti indriyam kartari ac . pratyakùe, %<syàt sàhasaü tvanvayavat prasabhaü karma yat kçtam . niranvayaü bhavet steyamiti>% manuþ . anugatamàtre triø . %<kà tvamekàkinã bhãru! niranvayajane vane>% iti bhaññiþ anugatajana÷ånye ityarthaþ .

#<anvayabodha># puø ekapadàrthe dharmiõi aparapadàrthasya anvayaü sambandhaü bodhayati àkàïkùàdinà, budha--õic--aõ upaø saø . ÷abdaj¤ànajanye ÷àbdabodharåpànubhavabhede . sa ca bodhaþ na pratyakùaü nàpyanumeti naiyàyikàþ . kintu tatovilakùaõakàraõakatvàdbhinna iti yathoktaü prakà÷ikàyàm . ÷abdo yadi svàrthasyànubhave bhaveddhetustarhi pràtyakùikaevaupanàyike, tatra nàkàïkùàdyupayogaþ, tadbhinne cedànumànika eva na ca tatra sadyaþ, sàkàïkùatvàdidhãmàtreõa, vyàptibodhasyàpyadhikasyàpekùaõàdityà÷aïkàmamanetumanvayavodhanàmakamanubhavàtaraü dar÷ayati . %<sàkàïkùa÷abdairyobodhastadarthànvaya gocaraþ . so'yaü niyantritàrthatvànna pratyakùaü na cànusà>% . ÷àbdadhiyaþ pratyakùatvàbhyupagame pratyakùàdisàmànyaü prati ÷àbdasàmagryàþ pratibandhakatvàsambhavàt, ÷àbdànyapratyakùatvàdyavacchinnaü prati tasyàstathàtvamapekùya ÷àbdadhiyaþ pratyakùàdbhinnatvakalpanàyàmeva làghavàcca . liïgajanyatvenànvayabuddheranumititvasiddhàvanàyattyà ÷àbdànyànumityàü tatsàmagryàþ pratibandhakatvaü vàcyamato liïgajatvameva ÷àbdadhiyaþ khaõóayati . %<yogyatàrthagatà''kàïkùà ÷abdaniùñhà'nubhàvikà . pratyekaü và militvà và naite liïgamasiddhitaþ>% . gavàdàvastitvàderanubhavàrthaü na tàvadastitvabàdhaviraharåpaü liïgaü bàdhani÷cayàbhàvenànyathàsiddhasya yogyatàni÷cayasyànàva÷yakatvàt yogyatàmàtraliïgakasaüsargànumànasyànvaya buddhitve ghañaþ karmatvamityàdisthalãyasyàpi tasya tathàtvàpàtàcca . yogyatàyàþ saü÷ayasthale'pyagvayabuddherànubhavikatvàt . gavàdàvastitvàderanvayabodhànukålànupårbãparyavasità tvàkàïkùà khayamasiddhà kathamastitvàdyanvayabodhaü sàdhayet tatra gavàstitvàderyogyatàvi÷iùñamapyàkàókùàvattvaü na tadanvayasya numàpakaprasiddherityàdi .

#<anvayin># triø anveti anu--iõa--õini . ÷àbdabodhopayogi saübandhavati anugate ca anvayaþ vaü÷àdiþ astyasya ini . pràguktànvayavati striyàü ïãp . nyàyanaye anvayavyàptiyukte hetau puø %<kevalànvayã>% .

#<anvarthà># triø anugato'rtham atyàø saø . arthànugate vyutpattiyukte ÷abde %<tathaiva so'bhådanvarthaþ ràjà prakçtira¤janàditi>% raghuþ .

#<anvavasarga># puø anu + ava + sçja--gha¤ anugato'vasargamicchànuråpapracàram, atyàø sa0, anuråpaü svecchànuråpatayà avasçjyate na pratirudhyate anena iti và anu + ava + sçja--gha¤ . yarthaùña kriyatàmityevaü råpàyàmanuj¤àyàm kàmàcàrànuj¤àne, %<apiþ padàrthasaübhàvanànvavasargagarhàsamuccayeùu>% pàø api si¤ca api stuhi ityàdau yatheùñaü kuryà ityàdyartho'pinà dyotyate na tu kutràpi anuj¤ayà pratirodhaþ kriyate iti tasya tathàtvam .

#<anvavàya># puø anvavàyyate utpattyànusaübadhyate anu + ava + aya--gha¤, iõ--ac và anunvaveti anugacchati dehàvayavam anu + ava + iõ--kartari ac và . vaü÷e, santàne ca .

#<anvayavyatirekin># triø anvayavyatirekau sto'syaø ini . sàdhyasàdhake hetuvi÷eùe, yathà vahnisàdhane dhåmaþ . sa hi vahnimati mahànasàdau, vahnyabhàvavati jalàdau ca bhàvàbhàvàbhyàü vahneraranvayavyàpteþ vyatirekavyàpte÷ca tatheti nyàyamate prasiddham . anvayo'nvayavyàptirvyatireko vyatirekavyàptistau vidyete asya ini . anvayavyàptimati vyatirekavyàptimati ca hetau . yathà vahnau sàdhye dhåmasya anvayavyatirekavyàptikatvam . tatra ca dhåmasattve vahni sattvaråpànvayavyàptiþ vahnivyatireke ca dhåmàbhàvaþ vyatirekavyàptirityubhayavyàptisattvàttathàtvam .

#<anvayavyàpti># strã anvayena vyàptirvyàpanaü niyatatayà sthitiþ 3 taø . yatra dhåmastatra vahnirityevaü råpàyàü vyàptau . anvayena tasya sattvena vyàptiþ itarànvayasya sàdhyasyànvayaþ vyàpakatà . yathà dhåmasattvena vahnisattà ityatodhåmasattvena vahnervyàpakatà . sà ca sàdhyasàmànàdhikaraõyaråpà .

#<anvayàgata># triø anvayàt vaü÷aparamparàyàþ àgataþ . dàyapràpte dhanàdau %<÷rutaü ÷auryaü tapaþkanyà÷iùyayàjyànvayàgatam dhanaü saptavidhaü ÷uddhamiti>% nàrasaø .

#<anvavekùà># strã anu + ava + ãkùa--aï . apekùàyàmanurodhe .

#<anvaùñakà># strã anugato'ùñakàm . ÷ràddhakàlabhede sa ca agrahàyaõyà årdhvaü tisraþ kçùõàùñamyaþ aùñakàþ, taduttaravartinyastisraþ kçùõanavamyaþ tadråpaþ . tà÷ca sàgnikasya màtràdi÷ràddhakàlaþ . tathàhi %<aùñakà yordhvamàgrahàyaõyàstamisràùñamãti>% gobhiø . %<pitçdànàya måle syuraùñakàstisra eva ca kçùõapakùe variùñhà÷ceti>% brahmapuø . à÷valàyanagçhye tu tà÷catasra ityuktam yathà . hemanta÷i÷irayo÷caturõàmaparapakùàõàmaùñamãùvaùñakà iti . %<ekasyàü catusçùu veti>% vikalpa÷raüvaõàt sàmarthyabhedena ekasyàü tisçùu caturùu và aùñakà÷ràddham anvaùñakà÷ràddhaü ca kàryamiti gamyate . tatra pa÷ukalpasthàlãpàkàdyaïgajàtamuktvà %<aparedyurànvakakyamiti>% såtreõa taduttaravartikçùõanavamãsu tadvihitam tacca màtràdibhyo'pi deyam %<pitçbhya÷ca hutvà manthavarjamustrãbhya÷ca suràcàmamiti>% tatraivokteþ manunà'pi %<pitéü÷caivàùñakàsvarcennityamanvaùñakàsu>% cetyuktam atra pitçpadamaùñakàpakùe svaparam, anvakàpakùe %<striyà puüvat>% ityeka÷eùeõa màtçpitàmahãprapitàmahãsahitapitràdiparam . eva¤ca à÷valàyanagçhye manuvacane ca pitràderapi devatàtva÷ravaõàt màtràdimàtradaivatyaü raghunandanoktaü cintyaü vastutaþ ÷àkhibhedena sapatnãkapitç÷ràddhaü màtràdidevatàkaü và tacchàddhamiti vyavasthà . %<pitràditrikapatnãùu bhojyà màtéþ prati dvijàþ . strãõàmeva tu tadyasmànmàtç÷ràddhamihocyate>% ÷aïkhavacanantu tàsàü vçthak÷ràddhavidhànàrtham . etacca anvaùñakà÷ràddhaü sàgnikamàtreõa kartavyam . tathà ca viùõuþ . %<anvaùñakàùvaùñakàvadagnau hutvà màtre pitàmahyai prapitàmahyai pårbavadbràhmaõàn bhojayitvà>% iti . atra homatvadevàgnipràpteragnigrahaõaü tanniyamàrtham . na càgnaukaraõahome viprapàõyàde rvidhànàdatràpi tatheti vàcyam prakçtibhåta÷ràddhavidhyuktasyàdhàràntarasya vikçtãbhåta÷ràddhe vi÷eùavihitàdhàreõa bàdhàt . na và laukikàgnau homaþ %<na paitryayaj¤iyo homolaukikàgnau vidhãyate>% iti manuvacanena niùedhàt . ÷ràddhacintàmaõàvapyevam . ÷ràø taø raghunandanaþ .

#<anvaùñamadi÷a># avyaø aùñamãü di÷amanulakùyãkçtya avyayãø acsamàø . pa÷cimottarayordi÷oraùñamàbhimukhãkçtadigbhàge . sa ca vàyukoõaþ tasya ca pa÷cimottarayorvàmàvartadakùiõàvartàbhyàmaùñamabhàgatvàttathàtvam %<araõye samitpàõiþ sandhyàmupàste nityaü vàgyata uttaràbhimukho'nvaùñamadi÷amànakùatradar÷anàditi>% àø taø sàükhyàø gçø . anvaùñamadi÷amiti ubhayadigaùñamabhàgamiti raghuø .

#<anvaha># avyaø ahri ahri vãpsàrthe'vyayãø ac samàø . pratyahamityarthe .

#<anvàkhyàna># naø anu + à + khyà--lyuñ . tàtparyàvadhàràõàrthaü vyàkhyàne tatpratipàdane ca %<vastvanvàkhyànaü kriyànvàkhyànaü ceti>% àtmasvaråpànvàthyànapareùviti ca vçø uø bhà0

#<anvàcaya># puø pradhànasya pa÷càdanyaþ àcãyate bodhyate yatna anu + à + ci + ac . udde÷yasiddhyànudde÷yasiddhyarthopade÷e . yathà bhikùàü gaccha yadi gàü pa÷yestà¤cànaya, atra bhikùàyàmeva udde÷aþ na gavànavane, tatsiddhyumuraü gavànayanamanuddiùñamapi sàdhyatayà nirdiùñam . %<cànvàcaye samàhàre>% ityamaraþ . %<càrthe dvandva iti>% pàø såtre %<samuccayànvàcayetaretarayogasamàhàrà÷càrthà>% iti siø kauø .

#<anvàje># avyaø anu--àjayatyanena anu + à + ji--óe . durbalasya balàdhàne . balasya hi jayahetutvaü prasiddham . saptamyantapratiråpako'yam . %<upàje anvàje iti>% pàø và upapadasamàse anvàjekçtyetyàdau lyap . pakùe anvàjekçtvà .

#<anvàde÷a># puø anu + à + di÷a--gha¤ . pårbopàttasya ki¤citkàryàntaraü vidhàtuü punarupade÷e . yathà anena vyàkaraõamadhãtaü nyàyamenaü prapàñhayeti nyàyapàñanàrthaü punarupade÷aþ . kathitakathate, anuvàdàrthe ca . %<idamo'nvàde÷e'÷anudàtta>% iti pàø .

#<anvàdhàna># naø vahnisthàpanasya pa÷càt àdhànam . àhita vahnau--dvayoþ tisçõàü và samidhàmàdhàne . sthaõóilàdikaraõànantaram %<tadabhyukùyàgniü pratiõàyyànvàdhàya parisamuhyeti>% àø gçø såtre hi agnyàdhànottaraü tadàdhànamuktam . %<agnyanvàdhànamadhvaryuryajamàno>% veti kàtyàø 2, 1, 2 .

#<anvàdhi># puø pa÷càt àdhãyate anu + à + dhà--ki . svasamãpe àhitasya vastunaþ svàmine dànàya paratràdhàne tadviùaye dhane ca %<arthamàrgaõakàryeùu anyasmin vacanànmama . dadyàstvamiti yodattaþ sa ihànvàdhirucyate iti>% kàtyàø saø . santata àviþ . santatamànasavyàthàyàm .

#<anvàdheya># naø vivàhasya pa÷càt àdheyam dattam . anu + à + dhà--yat . vivàhàt param pitràdibhiþ strãbhyo dattadhane strãdhanabhede vivàhàt paratoyattu labdhaü bhartçkulàt striyà anvàdheyaü taduktaü tu labdhaü bandhukulàttatheti nàø saø . %<bandhudattaü tathà ÷uklamanvàdheyakameva ca . aprajàyàmatãtàyàü bàndhavàstadavàpnuyuriti>% yàø .

#<anvàyatana># avyaø àyatanasya madhyam avyaø . gçhamadhye ityarthe anugatamàyatanam atyàø saø . gçhànugate triø .

#<anvàyatta># triø anu + yata--kta . anugate %<prastotaþ! yà devatà prastàvamanvàyattà tà¤cedavidvàniti>% %<vasavo'nvàyattà>% iti ca chàø upaø .

#<anvàrabdha># triø anu + à + labha--kartari kta lasya raþ . kçtaspar÷e %<viùõoþ karmàõãti vàcayati yåpamanvàrabdhamiti>% kàø 6, 3, 12, %<anvàrabdhaü spçùñavantamiti>% vedadopaþ . karmaõi kta . pa÷càdbhàge--spçùñe, pa÷càllagne ca . %<anvàrabdhena savyena pàõinà dakùiõena tu iti>% àø taø yàø . %<anvàrabdhena pa÷càllagneneti>% raghuø . %<dvàbhyàü patnãbhyàmanvàrabdha>% iti bauø såø .

#<anvàrabhya># triø saha àlabhyaþ lasya raþ . sahaspç÷ye .

#<anvàrambha># naø pa÷càt àlambhaþ lasya raþ . spar÷e anupårbakalabherhi spar÷àrthatvam . %<anaóvàhamanvàrabhàmahe>% iti yajuø 35, 13 spar÷àrthe prayogàt . %<anaóvàhamanvà rabhàmahe àlabhàmahe spç÷àma>% iti vedadãpaþ .

#<anvàråóha># triø anu + à + ruha--kta . adhiråóhe . pa÷càdàråóhe ca .

#<anvàrohaõa># naø pa÷càt àrohaõam . pa÷càdabhartari mçte pa÷càt saha và striyà÷citàrohaõetacca %<brahmacaryaü tadanvàrohaõaü veti>% viø såtre vihitam vivçtamanumaraõa÷abde .

#<anvàsana># naø anu + àsa--lyañ . anåpave÷anena sevane .

#<anvàsita># triø anu + àsa--karmaõi kta . pa÷càdupave÷anàdinà sevite %<anvàsitamarundhatyeti>% raghuþ .

#<anvàhàrya># naø màsi màsi àhriyate anu + à + hç-- karmaõi õyat . %<yacchràddhaü karmaõàmàdau yà cànte dakùiõà bhavet . àmàvàsyaü dvitãyaü syàdanvàhàryaü vidurbudhà iti>% kàtyàyanaparibhàùite nàndãmukha÷ràddhe, amàvàsyàyàü màsi màsi kartavye ÷ràddhe, dakùiõàyà¤ca pitçõàü màsikaü ÷ràddhamanvàhàryaü vidurbudhà iti manuþ . %<sarvàõyevànvàhàryavanti>% gobhiø . anvàhàryaü nàndãmukha÷ràddham dakùiõà ca tadubhayavanti . svàrthe kan tatraiva . %<piõóànvàhàryakaü ÷ràddhaü kuryànmàsànumàsikamiti>% manuþ màsimàsikartavya÷ràddhasyànumàsamàhriyamàõatvàt nàndãmukhasya saüskàràdau àhriyamàõatvàt, dakùiõàyàþ karmaõàü pa÷càt àhriyamàõatvàcca tathàtvam .

#<anvàhàryapacana># puø anvàhàryaü tadarthànnaü pacyate'nena paca + lyuñ . dakùiõàgnau çgvedavidhinà sthàpite'gnau . %<atha hainamanvàhàryapacano'nu÷a÷àsàpo di÷o nakùatràõi candramà iti chàø upaø . anvàhàryapacano dakùiõàgniràpo di÷o nakùatràõi candramà ityetamomama catasrastanavastaturdhà ahamanvàhàryapacanaþ vibhajya àtmànaü sthitaþ iti>% bhàø . %<prasiddhaü hi dar÷apaurõamàsayoranvàhàryapacane haviþ ÷rapayantãti>% ànaø giø . %<yasminnagnàvçcà và sàmnà và yajuùà và samidhaü vàbhyàdadhyàdàhutiü và juhuyàdante dakùiõàü và hareyuranu và gamayeyurdakùiõà vàhyena harantyànvàhàryapacanobhaviùyatãti anu và gamayanti>% iti ÷ataø bràø tasya niruktirdar÷ità .

#<anvàhita># triø anu + à + dhà--kta . kçtànvàdhàne, vahnauprakùiptasamidvi÷eùe anvàropite àdheþsvàminodànàrthamaparasya haste nikùipte ca . anvàhitaü yàcitakamityàdi yàø .

#<anvicchà># strã anu + iùa--a niø . anveùaõe .

@<[Page 220b]>@
#<anvita># triø anu + iõa + kta . anugate, yukte, sahasambaddhe, ÷àbdabodhe vi÷eùyatàpràpte ca %<prakçtyarthànvitasvàrthabodhakatvaü pratyayànàmiti>% nyàyaþ .

#<anviùña># triø anu + iù--kta . anveùite kçtànveùaõe . %<yadvàyuranviùñamçgaiþ kiràtai>% riti kumàø . kçtànusandhàne ca %<anviùñaþ syàt pramàtaiva pàpmadoùàdivarjita>% iti ÷àø bhàø .

#<anviti># triø iõa--ktin namaskàreõa anukålà itiþ yasya . natyà anukålatàpràpte %<anvitirasi dive tveti>% tàø bràø . %<anvitiþ anukålanatiyukto'sãti>% bhàø .

#<anvãkùà># strã pa÷càt ãkùà paryàlocanà pràø saø . vedavàkya÷ravaõasya pa÷càt tadarthani÷cayàrthaü tadarthaparyàlocane, anvãkùàyai hità ñhak . ànvãkùikã tarkavidyà . %<ànvãkùikã kau÷alànàmiti>% gãtà . lyuñ . anvãkùaõamapyatra naø .

#<anvãta># triø anu + ã--gatau kartari kta . anugate anvita÷abdàrthe

#<anvãpa># triø anugatà àpo yatra sthànàdau acsamàø aci àta ãt . anugatajale sthàne, de÷e vàcye tu %<ådanorde÷e>% iti pàø åt, anåpode÷aþ .

#<anvçca># avyaø çci vibhaø avyayãø ac samàø . çcãtyarthe . %<triùñhubha÷cànvàha tàsàyukto bandhuruktaü vevàmanvçcamiti>% ÷ataø bràø .

#<anveùa># puø anu + iùa--bhàve gha¤ . anveùaõe anusandhàne gaveùaõe %<vayaü tattvànveùànmadhukara! hatàstvaü khalu kçtãti>% ÷akuø .

#<anveùaõa># naø anu + iùa--bhàve lyuñ . anusandhàne gaveùaõe naùñadravyasya dar÷anàya làbhàya và vyàpàrabhede . %<randhrànveùaõadakùàõàü dviùàmàmiùatàü yayau>% raghuþ .

#<anveùaõà># strã anugatà eùaõà %<iùeranicchàrthakasyeti>% pàø yuc ñàp . tattvànusandhàne tarkàdinà j¤àtapadàrthasya ÷uddhyarthaü yuktyàdinà samarthane gaveùaõe ca .

#<anveùita># triø anu + eùç--gatau--iùa--svàrthe õic--karmaõi và kta . gaveùite, kçtànusandhàne ca .

#<anveùin># anu + iùa--õini . gaveùaõakartari %<tau sãtànveùiõau gçdhraü lånapakùamapa÷yatàmiti>% raghuþ . striyàü ïãp .

#<anveùñavya># triø anu + iùa--karmaõi tavya . anusandheye so'nveùña vyaþ sa vijij¤àsitavya iti ÷rutiþ %<anveùñavyàtmavij¤ànàt pràkpramàtçtvamàtmana>% iti ÷àø bhàø .

#<anveùñç># triø anu + iùa--÷ãlàrthe tçc và ióabhàvaþ . gaveùaõa ÷ãle tatkartari ca %<anupadamanveùñà>% pàø . iñpakùe anveùitàpyatra . ubhayayataþ striyàü ïãp .

#<ap># strã baø vaø . àpa--kvip hrasva÷ca . jale . %<prattaü jalaü dvya¤jalamantike'pàm>% bhaññiþ . %<adbhireva pàrayitvà naityikànte bhujikriyeti>% smçtiþ agneràpaþ, adbhyonnamiti ÷rutiþ %<apaeva sasarjàdau tàsu vãjamavàsçjaditi>% manuþ . samàsànte ac samàsàntaþ . %<bahvapàni taóàni sàrasàþ samupàsate>% ityudbhañaþ . kçtasamàsàntasya upasarga dvyantaþparasya àtaãttvam . samãpaüprepam dvãpaþ antarãpam . anupårbàttu de÷e vàcye åt . anåpode÷aþ anyatra anvãpogràma ityàdi . påjàrthakasupårbàt na ac . svàmpi nagaràõi . apàü vikàraþ mayañ . ammayaþ và ùya¤ . àpyam . svàrthe càtuø ùya¤ . àpyaü jale naø .

#<apa># avyaø na pàti pà--óa . viyoge vikçtau, viparãte, nidar÷ane, ànande, varjane, caurye ca . %<apa--viyoga vikçti--viparãta--nidar÷anànanda--varjana--caurya--vàraõeùu>% iti gaø maø . viyoge apayàti %<satve nivi÷ate'paitãti>% pàø bhàø . %<bhãtyà ràmàdapàsarat? . vikçtau, apakçtaþ apacayaþ>% viparãte, apa÷abdaþ %<taeva ÷aktivaikalyapramàdàlasatàdibhiþ . anyathoccàritàþ ÷abdà apa÷abdà itãrità>% iti haryukteþ sàdhu÷abdànàü vaiparãtyenãccàraõaevàpa÷abdatvasya paribhàùitatvàdasya viparãta÷abdatvam . nidar÷ane nide÷e apadi÷ati . ànande apahasati, varjane %<apaparã varjane>% iti pàø ukteþ karmapravacanãyasaüj¤à tadyoge pa¤camã . apa trigartàt vçùñodevaþ . caurye apaharati . vàraõeapavartayati %<samena kenàpavartyeti>% lãlàø . apakarùe apakarma . adhaþ prade÷e, ca apàïa apànaþ . adhogatimànityarthaþ .

#<apakarman># naø apakçùñaü karma pràø saø . duùñàcaraõe . apàkaraõe ca %<çõasyànapakarma ceti>% dattasyànapakarma ceti smçtiþ pràø vaø . duùñàcaraõavati triø . striyàü và ïãp .

#<apakartç># triø apa + kç--tçc striyàü ïãp . apakàrakàrake .

#<apakarùa># puø apa + kçùa--bhàve gha¤ . ucitadharmàpekùàto hãnatàyàü, %<tatra pçthivyàdãnàmanyonyànuprave÷akçtaþ salilabhavaraso'tyutkarùàpakarùeõa ceti>% yathà hi varõànàü pa¤cànàmutkarùàpakarùakçtena saüyogavi÷eùeõeti ca su÷rutaþ %<utkarùa¤càpakarùa¤ja manuùyeùviha janmata iti>% manuþ . utkarùàpakarùavihãnomadhyaþ siø kauø . svakartavyakàlàt pårbakàlakaraõe, parasåtrapadànàmanvayàrthaü pårbasåtre àkarùaõe àkarùaõamàtre ca . apakçùyate karmaõi gha¤ . svakàlataþ pårbaü kartavye yathà apakarùasasiõóanam . tathà ca %<mukhyaü ÷ràddhaü màsimàsi aparyàptàvçtuü prati . dvàda÷àhena và kuryàdekàhe dvàda÷àthaveti>% smçtau maraõottaraü mçtàhe màsi màsi kartavyànàü mçhàhanimittakamàsikàdãnàü dvàda÷àheùu ekàheùu ca kartavyatvokteþ sarvàpakarùaþ . tathà'pakarùe ca hetava ekaputratvàdayaþ . %<ànantyàt kuladharmàõàü putrasya càyuùaþ kùayàt . asthite÷ca ÷arãrasya dvàda÷àhe pra÷asyate iti>% smçtyuktàþ . tatra pà÷càttyànàü kuladharmàt dvàda÷àha eva kartavyatàyàþ kulaparamparàcàraþ . vaïgãyànàntu ekaputrasyaiva àyuùaþkùayasambhàvanàyàmiti bhedaþ . ayameva sarvàpakarùaþ, àva÷yakavçddhyàrambhakàle tu na sarvàpakarùaþ . kintu pa÷càdbhàvinàmevàpakarùa iti bhedaþ . evaü navamamàsàdiùvapyapakarùaõe na sarvàprakarùa iti bodhyam .

#<apakarùaka># triø apakarùati apa + kçùa--kartari õvul . apakarùakàrake %<rasasyànapakarùakatve teùàü doùatvamapi nàïgãkriyate>% iti %<doùàstasyàpakarùakà>% iti ca sàø daø .

#<apakarùaõa># triø apakarùati apaharati kartari lyu . apahàrake %<nacàsti sadç÷aü tena ki¤citsthaulyàpakarùaõamiti>% %<varùàyàü baddhavinmåtràråkùàþ ÷leùàpakarùaõà>% iti su÷ruø bhàve lyuñ . àkarùaõe naø . %<sa÷alyaþ kli÷yate pràõairvi÷alyovina÷iùyati . iti màmàvi÷accintà tasya ÷alyàpakarùaõe>% ràmàø .

#<apakàma># triø apagataþ kàmo yasya yatra yasmàdvà pràø baø . apagatakàme và uttarapadalopàbhàve apagatakàmo'pyuktàrthe %<apakàmaü syandamànà avãvarata vohitamiti>% athaø 313, 3, . kàbhasyàtyayaþ atyaye avyayãø . kàmàtyave avyaø %<÷atrorakàmaü kçõoti dhanvaneti>% çø 6, 75, 2, %<apakàmaü kàmasyàpàyamiti>% bhàø .

#<apakàra># puø apa + kç--bhàve gha¤ . aniùñasampàdane taddhetau drohe ca %<droho'pakàra iti>% siø kauø . %<upakartràriõà sandhirna mitreõàpakàriõà . upakàràpakàrau hi lakùyaü lakùaõametayoriti>% màghaþ . %<apakàro'niùñacinte>% tyukteraniùñaü bhåyàditi cintane ca tato jàtàstvimà dhorà nànàråpà mahàviùàþ apakàràya bartante iti su÷rutaþ .

#<apakàragira># strã apakàreõa dveùeõa gãryate gé--kvip . bhartsanavàkye . %<bhartsanaü tvapakàragãþ>% ityamaraþ .

#<apakàrin># triø apa + kç--kartari õini . apakàrakàrake, aniùñacintake drogdhari ca . %<upakartràriõà sandhirna mitreõàpakàriõeti>% màghaþ svavãryeõaiva tàn ÷iùyànmànavànapakàriõa iti manuþ .

#<apakçta># triø apa + kç--karmaõi kta . yasyàniùñaü kçtaü tasmin kçtadrohe %<kiü mayàpakçtaü tasyeti>% . bhàve kta . apakàre naø . %<mitrasya caivàpakçte dvividhovigrahaþ smçta>% iti manuþ .

#<apakçti># strã apa + kç--bhàve ktin . apakàre, aniùñacintane, drohe ca .

#<apakçtya># naø apakçùñaü kçtyam pràø saø . apakçùñakarmaõi . apa + kç--bhàve kyap . apakàre naø . bhàve striyàü kyap . apakçtyà apakàre strã .

#<apakçùña># triø apa + kçùa--kta . adhame, hãne, svakàlàt pårvakàle kçte, parasåtràdanvaùàrthaü pårbasåtre àkçùñe, àkçùñamàtre ca %<svoccàpakçùñà bhagaõaiþ pràïmukhaüyànti madgrahà>% iti såryasiddhàntaþ .

#<apakti># strã na paktiþ abhàvàrthe naø taø . pàkàbhàve .

#<apakrama># puø apa + krama--bhàve gha¤ . apayàne . apakramàduhaivaiùàmetadbibhayà¤cakàra ÷ataø bràø 4, 3, 3, 11 . apakramyate yasmàt apàdàne gha¤ . apayànàvadhisthàne %<vikùipatyeùa vikùepaü candràdãnàmapakramàditi>% såø siø . %<apakramàt kràntivçttasthaspaùñagrahabhogasthànàditi>% raïganàthaþ . apagataþ kramaþparipàñã yasmàt pràø saø . kramavihãne akrame triø và uttarapadalopàbhàve apagatakramo'pyuktàrthe triø . kramasyàtyayaþ avyayãø . kramàtyaye avyaø . ktvi veñkatvàt và vçddhiþ . apakràmo'pyuktàrthe . %<yasyasyàbhikràntyà'pakràmàya>% iti aiø vràø .

#<apakramaõa># triø apa + krama--bhàve lyuñ . apayàne palàyane ca . %<apakramaõamevàkha sarvakàmairahaü vçõe>% iti ràmàø . %<purastànnàpakramaõamastyatraivànvicchateti>% ÷ataø vràø .

#<apakramin># triø apa + krama--kartari õini veñkàmantatvàt và hrasvaþ . apayànakartari %<tànevaitadanapakramiõo'kuruta>% ÷ataø bràø vçddhau apakràmãtyapi striyàü ïãp .

#<apakriyà># strã apa + kç--màve striyàü ÷a . drohe, apakàre ca . caturthopàyasàdhye tu ripau sàntvamapakriyeti màghaþ . %<janmaveùatapasàü virodhinãü mà kçthàþ punaramåmapakriyàmiti>% kiràø .

#<apakro÷a># puø apa + kru÷a--gha¤ . nindane . upakro÷o'pyatra . bhàve lyuñ . apakro÷anamapyatra naø .

@<[Page 222b]>@
#<apakva># triø na pakvaþ . apariõate apakvayogã apariõatayogã yathà yogàbhyàsa ucitaþ tathàbhyàsa÷ånyaþ ityarthaþ . àme taõóulaphalàdau ca . %<apakvena vartitavyaü phalamålàdinàpi veti>% smçtiþ .

#<apakùa># triø nàsti pakùo garut yasya . pakùa÷ånye uóóayana÷akti÷ånye ca . pakùaþ sahàyaþ . tacchånye .

#<apakùapàta># puø pakùe sahàyatàyàü pàtaþ ànukålyam abhàvàrthe naø taø . pakùapàtàbhàve sahàyatà'karaõe . %<apakùapàtàt vaktavyaü sabhàyàmiti ni÷caya iti>% nãtiø .

#<apakùapàtin># triø pakùe sahàyatàyàü patati pata--õini 70 taø tataþ naø taø . pakùapàtiminne yathàrthavàdini .

#<apakùepaõa># naø apa--kùipa--lyuñ . adhaþsthànasaüyogahetau kriyàvi÷eùe, adhaþpàtane ca . avakùepaõamamyatràrthe . utkùepaõaü tathàpakùepaõamàku¤canaü tathà prasàraõa¤ca gamanaü karmàõyetàni pa¤ca ceti bhàùàø avakùepaõamiti và pàñhaþ .

#<apagaõóa># puø gaõóovçddho vaiparãtyàrthakenàpa÷abdena pràø saø . atibàle apogaõóa iti haimaø . apogaõóa÷abde vivaraõaü dç÷yam .

#<apagata># triø apa + gama--kartari kta . apayàte palàyite ca . bhàve gha¤ . tatràrthe puø .

#<apagama># puø apa + gama--bhàve gha¤ na vçddhiþ . apayàne apasaraõe . %<nidràpagamahetubhyo vibodha÷cetanàgama>% iti sàø daø %<puràõapatràpagamàdanantaraü lateva sannandhamanoj¤apallaveti>% raghuþ .

#<apagara># puø apa + nindàrthe gé--bhàve ap . nindane . anyadantarvedãtyupakramya %<abhigaràpagarau>% kàtyàø 13, 3, 3, %<apagaronindeti>% tadvyàø .

#<apagà># strã apagacchati niùyandate apa + gama--óa . àpagàyàm nadyàm . apayànakartari triø .

#<apagà(go)ram># avyaø apa + gurã--udyamane õamul eca àcca và . udyamyetyarthe %<asyapagàram asyavagoraü veti>% siø kauø .

#<apagoha># puø apa + guha--gha¤ . tarodhàne gopane ca . %<sa vidvànapagohaü kaõãnàmàvirbhavanniti>% çø 2, 15, 7, %<apagohaü tirobhàvamiti>% bhàùyam .

#<apaghana># puø apahanyate saühatya karma kçtvà viyujyate apa + hanaap ghanàde÷aþ . ÷arãre, hastàdyavayave ca . ÷arãràdi hi puruùopabhogàya prathamaü saühatya tattatkarma niùpàdya bhogàdçùñakùaye punarviyujyate iti tasya tathàtvam . dehàdeþ saühatya kàritvaü ca pàta¤jalàdau dar÷itaü yathà . %<paràrthaü saühatya kàritvàditi>% pàtaø . itarasàhityenàrthakriyàkàritvaü saühatyakàrità, saühanana¤ca àrambhakasaüyogabhedaþ . tathà ca dehàdikaü paràrthaü (svetarasya bhogàpavargaphalakam,) saühatatvàt ÷ayyàsanàdivadityanumànaprayogaþ . ataeva sàükhyasåtre %<saühataparàrthatvàditi>% saühantçsiddhiruktà . saühatànàü dehà dãnàü svetarasya bhogàdiphalakatvàt saüghàtàtiriktaþ puruùo'numãyate nahi acetanànàü dehàdãnàü svataþ saüghàtaþ sambhavati ataþ saüghàtasiddhaye puruùasiddhiriti samuditàrthaþ . %<saüyogà÷ca vibhàgàntà>% ityukteþ saüyogabhedaråpasaühananasyàva÷yaü viyogàntatvàt dehàdãnàü tadavayavànà¤ca krameõàrambhakasaüyoganà÷ena parasparaviyoga ityato'ïgàderava÷yaviyogavattvàt tathàtvam ataeva %<antavanta ime dehà nityasyoktàþ ÷arãriõa>% iti gãtàyàmàrambhakasaüyoganà÷apårbakaparasparaviyogena nà÷a uktaþ . %<lauhodghanaghanaskandhà lalitàpaghanàü striyamiti>% bhaññiþ . apagatoghanomegho yasmàt pràø baø và gatalopaþ . meghàvaraõa÷ånye triø và gatalopàbhàve apagataghano'pyuktàrthe .

#<apaghàta># puø apa--hana--bhàve gha¤ . apakçùñahanane duùñahetukamaraõe ca .

#<apaghàtaka># puø apahanti apa + hana--õvul . vinà÷ake . %<jij¤àsà tadarapaghàtake hetau>% sàø kàø pàñhàntaram .

#<apaghàtin># triø apa + hana--kartari õini . apahananakartari striyàü ïãp .

#<apaca># puø na paktuü ÷aktaþ paca--%<ackàva÷aktàviti>% pàø . ac . paktuma÷akte . %<apacaþ paktuma÷akta>% iti siø kauø .

#<apacaya># puø apa + ci bhàve ac . hànau, apaharaõe, vyaye ca .

#<apacarita># naø apakçùñaü caritaü pràø saø . apakçùñacarite sadoùàcaraõe, %<àhosvit prasavo mamàpacaritairviùñambhito vãrudhàmiti>% ÷akuø .

#<apacàra># puø apa + cara--bhàve gha¤ . ahitàcaraõe apathyasevane %<kçtàpacàro'pi parairanàviùkçtavikriyaþ . asàdhyaü kurute kopaü pràpte kàle gadoü yatheti>% màghaþ . %<apacàraþ apakàraþ apathya¤ceti>% malliø . %<yonipradoùàcca bhavanti ÷i÷ne pa¤copadaü÷à vividhàpacàrairiti>% vaidyaø . vaiparãtyàdihetukadoùe %<nàpacàramagaman kvacit kriyà>% iti màghaþ . %<apacàraü lopaviùayaviparyàsàdidoùamiti>% malliø . vinà÷e ca %<mahàdhvare vidhyapacàradoùa>% iti kiràø . %<apacàraþ karmalopadoùa>% iti malliø . %<mudgàpacàre màùapratinidhàviti>% mãmàüsà . apakarmaõi ca %<gåhamànà'pacàraü sà bandhupakùabhayàttadà>% bhàø àø paø 111 aø .

#<apacàrin># triø apa + cara--tacchãlàrthe kartari ghinuõ . apakarmakaraõa÷ãle striyàü ïãp . %<patyau bhàryàpacàriõãti>% manuþ . %<bhàryà apacàriõã vyabhicàriõã jàrapatiü kùamamàõe bhartari pàpaü saü÷leùayatãti>% kullåkabhaññaþ .

#<apacikãrùà># strã apakartumicchà apa + kç--san--bhàve striyàm a . apakartumicchàyàm .

#<apacikãrùu># triø apakartumicchuþ apa + kç--san--u . apakàrakaraõecchàvati .

#<apacit># triø apa + ci--kvip . apacayakàrake . %<itastàþ sarvàna÷yantu bàdhakà apacitàmiva>% athaø 6, 25, 1 .

#<apacita># triø apacàyyate ànandena påjyate càya--påjanàdau kta càyate÷ciþ apa÷abdasyànandapårbakatvam . ànandena påjite . påjito hi ànandapårbakaü påjyate . apa + cikta . jàtàpacaye avayavàdyapacayayukte, hãne, vyayite ca . %<tatràpacitavalàþ pràõinobhavanti>% su÷rutaþ .

#<apaciti># strãø apa + càya--ktin càyate÷ciþ . påjàyàm %<vihitàpacitirmahãbhçtà>% iti màghaþ . apa + ci--ktin . apacaye hãnatàyàm, apakùayaråpabhàvavikàrabhede ca .

#<apacã># strã apakçùñaü pacyate'sau paca--karmakartari ac aprà÷antye naø taø gauø ïãù . gaõóamàloparijàte rogabhede %<athàto'granthyapacyarvudagaõóamàlànàü nidànaü vyàkhyàsyàma>% ityupakramya %<ananyavarõairupacãyamànaü cayaprakarùàdapacãüvadanti kaõóåyanànte'lparujàþ prabhinnàþ sravanti na÷yanti bhavanti cànye>% iti su÷rute tallakùaõamuktam . %<te granthayo kecidanàptapàkàþ sravanti na÷yanti bhavanti cànye . kàlànubandhaü ciramàdaghàti saivàpacãti pravadanti keciditi>% vaiø %<nàóãü kaphànilakçtàmapacãü vraõàü÷ceti>% apacãü gaõóamàlàü ca grahaõãü ÷othameva veti casu÷rutaþ .

#<apacãyamàna># triø apa + ci--karmakartari ÷ànac . apakùãyamàõe .

#<apacchàya># puø apagatà dehacchàyà kàntirvàsya pràø baø và gatalopa÷ca . deve dehacchàyà÷ånyatvàtteùàmapacchàyatvam . ataeva %<bhajantu råpaü kiyadasya devà÷chàyà nalasyàsti tathàpi naiùàm . itãrayantãva tathà niraikùi sà (chàyà) naiùadhe natvamareùu teùu>% iti naiùadhe devànàü chàyàràhityaü lakùaõatvena varõitam . apagatakàntau triø .

#<apacyava># puø apa + cyuï--gatau bhàve ap . apasaraõe nirgamane %<yatra nàryapacyavamupacyava¤ca ÷ikùate>% iti çø 1, 28, 3 %<apacyavyaü ÷àlàyànirgamamiti>% bhàø . apa--cyu--kùaraõe, ap . apakùaraõe .

#<apacyuta># triø apa + cyu--kartari kta . apakùayapràpte naùñapràyekùarite ca .

#<apajarguràõa># triø apa + gé--yaï lak--tàcchãlye càna÷ . àcchàdanàdimocana ÷ãle %<jigartimindro apajarguràõa>% iti çø 5, 29, 4, .

#<apa¤cãkçta># triø apa¤càtmakaþ pa¤càtmakaþ kçtaþ naø taø . pa¤càtmakatàmanàsàdite såkùmabhåte, pa¤cãkàraprakàrastu pa¤cãkaraõa÷abde vakùyate %<pa¤capràõamanobuddhida÷endriyasamanvitam apa¤cãkçtabhåtotthaü såkùmàïgaü bhogasàdhanamiti>% vedàø paø .

#<apajaya># puø apa + ji--bhàve ac . paràjaye .

#<apañàntara># triø pañena tiraskariõyà antaramatra naø taø . avyavahite, àsanne, saüsakte ca . apadàntaramityapyatraivàrthe .

#<apañã># strã alpaþ pañaþ pañã naø taø . (kànàt) iti khyàte kàõóapañe vastrapràvaraõe sa ca %<dåùyàdholambivàyusa¤càràrthaþ pañhabheda>% iti mallinàthaþ .

#<apañãka># triø nàsti pañã yasya kap . pràvara÷apaña÷ånye, apagatà ñãkàvyàkhyàgranthoyasya . ñãkàj¤àna÷ånye %<apañãkojaóomàghe bhç÷aü jàóyena tàóyate>% ityudbhañaþ .

#<apañãkùepa># puø apañyàþ kàõóapañasya kùepaþ . pràvaraõapañakùepe . nàñyai hi pràvaraõapañe anyairàkùipte eva pàtraprave÷o'bhinayasampradàyastamullaïghya pàtreõa yatra kàõóapañaü svayaü kùiptvà pravi÷yate tena càkasmikatvaü tatprave÷asya gamyate . etatprayoga÷ca bhari÷o nàñakeùu .

#<apañu># triø pañurdakùaþ naø taø . rogiõi, dakùatàrahite, kàryàkùame, dakùatàviroghimandatve ca . bhàve tva apañutvam . apàñave . tal . apañutàpyatraiva tvàntaü naø talantaü strã . guõavacanatvàt imanic . apañimà tatraiva puø .

#<apaõya># triø na paõyaþ vikreyaþ aprà÷astye naø taø . smçtyàdiniùiddhavikraye padàrthe . pràya÷cittasahitàni apaõyàni ca pràya÷cittaviveke dar÷itàni yathà viùõuþ . kçùõavastraraïgaratnaguóagandhamadhurasorõàvikrayã triràtramupavaset . raïgaþ sindårakusumbhàdi . etat sakçdvikraye paiñhãnasiþ . %<tathà'vikreyàõi bràhmaõasya lavaõaü pakvànnaü madhurakùãraü dadhi ghçtamudakaü sarvagandhãlàkùàraktavàso guóastailaü gràgyara÷ånàmeka÷àphàþ ke÷inaþ . sarve càraõyàþ pa÷abovidyàpårtamiùñaü gàvaþ ÷aïkha÷corõà ceti vikrayeõa teùàmekaikasmin pràjàpatya¤caret>% . tathàcyavanaþ daghimadhåcchipiùñasarpiþpakvànnatilatakrakùãrarasaviùatilà÷vanãlãkauùaiyavàsolàkùàrasalavaõavikraye pràjàpatya¤caret . etaccàbhyàsaviùayaü tatra dhenurekà dàtavyà . hàrãtaþ . %<làkùàlavaõamàüsatailakùãradadhighçtatakragandhacarmaraktavàsasàmekatamavikraye càndràyaõam>% tathà ÷àtàtapaþ . %<àmamàüsa suràsomalàkùàlavaõasarpirùàm . vikraye sarvapaõyànàü dvija÷càndràyaõa¤caret>% . aitaccàtyantàbhyàse càndràyaõe càùñadhenavaþ . bhaviùyapuràõe . %<guóaü tilàüstathà nãlãü ke÷agodhåmakanyakàþ . vikraye bràhmaõo'pà¤ca kçcchraü sàntapana¤caret>% . etadvàratrayàbhyàse sàntapane dhenudvayam . hàrãtaþ %<athorõike÷ike÷ariõà¤ca dhenvanaóuda÷ma÷astravistavikraye taptacchrahçvidhiþ . hiïguguggulurasasarjarasaharitàlamanaþ÷ilà¤jana gairikakùàralavaõamaõimauktikaprabàladantanakha÷ukti÷aïkhaveõuvaiõavamçõmayavikraye ca . àràmataóàgodapànapuùkariõãpårtasuhçdvikrayeùu triùavaõasnàyyadhaþ÷àyã caturthakàlabhuk saüvatsareõa påtobhavatãti>% . àràmàdinikhilavikraye hyotaditidharmapradãpaþ . tathà %<hãnonmànamàpanasaïkara saïkãrõavikraye ca>% . atra ca kàmàkàmasakçdabhyàsàpekùayàvaiùamyadoùaþ samarthanãyaþ . hãnamànonmànamàpanaü tulàdãnàïkarasaïkãrõatvaü dravyasyàdravyeõa . viùõuþ %<pràõibhåpuõyasoma vikrayã taptahracchraü kuryàt . annauùadhipuùpamålacarmabidalatuùakàrpàsake÷abhasmàsthigorasapiõyàkatilatailavikrayã pràjàpatyam>% . vidalaþ pàcitavaü÷àdinirmitaþ . tathà %<÷leùma jatumadhåcchviùña÷aïga÷ruktitrapu÷ã÷akakçùõalohoóumbarakhaógapàtravikrayã mahàsàntapanam>% . ÷leùmà carmavikàraþ varuóeti yasya paryàyaþ . mahàsàntapane dhenudvayam, sumantuþ devarùisomacaitryànnàpatyakåpodapànadàràtmanàü vikraye kçcchradvayam . ghçtatilatailaraktavastrapakvànnànàü pràjàpatyaücaret . govikrayanindàmàha yamaþ . %<gavàü vikrayakàrã ca gavi romàõi yàni tu . tàvadvarùasahasràõi gavàü goùñhe kramirbhavet>% .. yacca manunoktaü sadyaþ patati màüsena làkùayà lavaõena ca . tryaheõa ÷ådrãbhavati bràhmaõaþ kùãravikrayãti, tannindàti÷ayàrtham . gautamaþ . %<pa÷avaþ hiüsàyoge>% asyàrthaþ yatra vikrãtàþ santaþ pa÷avohiüsyante tatra teùàmapyapaõyatvam . yàni cànyàni gurutarapràya÷cittabodhakavacanàni tàni vahutarakàlàbhyàse samåhyàni ÷ådrasya tvatyantàpadi doùàbhàvamàha parà÷araþ . %<lavaõaü madhu madyaü và dadhi takraü ghçtaü payaþ . na duùyet ÷ådrajàtãnàü kuryàt sarveùu vikrayam>% .. kàlikàpuràõe . %<vikrayaü sarvavastånàü kurvan ÷ådro na doùabhàk .. madhucarmasuràü làkùàü tyaktvà màüsa¤ca pa¤camam>% . etadapyàpadi, doùàpavàdamàha gautamaþ . %<vinimayastu rasànàü rasaiþ pa÷ånà¤ca labaõakçtànnayostilànà¤ca samenàmena pakvasya saüyatyarthe>% . pa÷ånàü samànajàtãyairasamànajàtãyairvà pa÷ubhireva parivarto na tu dravyàntareõa . pakvànnasya càmena taõóulàdinà tàvatparimitenetyarthaþ . atra sama÷abdàdatyadravyaparivarte na niyamaþ . manuþ %<rasàrasairvimàtavyà natve va lavaõaü rasaiþ . ghçtànna¤càhçtànnena tiladhànyena tatsamàþ>% .. va÷iùñhaþ %<rasàrasaiþ samatohãnato và vimàtavyà natveva lavaõaü rasaiþ tilataõóulapakvànnavidyàmanuùyà÷ca vihitàþ parivartakena>% . nàradaþ . %<a÷aktau bheùajasyàrthe yaj¤ahetostathaiva ca . yadyava÷yantu vikreyàstilà dhànyena tatsamàþ>% .. etena %<kàmamutpàdya kçùyàttu svayameva kçùãbalaþ . vikrãõãta tilàn ÷uddhàn dharmàrthamacirasthitàniti>% manuvacanam tilavinimayaparam ..

#<apatantraka># puø apagataü tantraü bhiùajàmadhãnatà yatra kap . vàtarogabhede %<vàyurårdhvaü vrajet sthànàt kupito hçdayaü ÷iraþ . sandhau ca pãóayatyaïgànyàkùipennamayecca saþ . nimãlitàkùo ni÷ceùñastabdhàkùo vàpi kåjati . nirucchvàso'tha và kçcchràducchvasya naùñacetanaþ . svasthaþ svàddhçdaye mukte àvçte ca pramuhyati . kaphànvitena vàtena j¤eya eùo'patantraka iti>% su÷rute 255 pçø tallakùaõamuktam . %<apatantrakàturaü nàpatarpayediti>% su÷rutaþ .

#<apatarpaõa># naø apa + tçpa--bhàve lyuñ . rogàdau--upavàse, tçptyabhàve ca . apagataü tarpaõaü yasya và gatalopaþ tapaõa÷ånye triø %<kriyàbhi÷cikitset sthålamapatarpaõaü yuktàbhiriti>% su÷rutaþ .

#<apatànaka># puø apakramya antaràntarà tanute tana kartari--õvul . vàtarogabhede %<yadà tu ghamanãþ sarvàþ kupito'bhyeti màrutaþ . tadàkùipatyà÷umuhurmuhçrdehaü muhu÷caraþ . muhurmuhustadàkùepàdàkùepaka iti smçtaþ . so'patànakasaüj¤oyaþ pàtayatyantàntareti mu÷rute àkùepakavàtarogasyaivàntaràntaràpatane apatànakasaüj¤à>% muø 254 pçø kçtà %<abhighàtanimitta÷ca ÷oõitàbhisvavàcca yaþ . garbhapàtanimitta÷ca na sidhyatyapatànaka>% iti tatraiva tasyàsàdhyatoktà %<abhuktavatà pãtamamladadhimaricavacàyuktamanatànakaü hanti tailasarpirvasàkùaudràõi ceti>% su÷ruø .

@<[Page 225b]>@
#<apatnã># strã nàsti patiryasyàþ %<vibhàùà sapårbasyeti>% pàø và na ïãp ca . patirahitàyàü striyàm . pakùe apatirityapi kapi tu apatikeceva tatraivàrthe .

#<apatnãka># puø nàsti sannikarùe karmayogyà, mçtyà và patnã yasya kap . asannikçùñapatnãke, karmàyogyapatnãke, mçtapatnãke ca . %<apatnãkasyàhavanãye tacchràpiõaþ>% kàtyàø 2, 5, 18 . apatnãkasya rajodoùaprasavapravàsàdinà asannihitapatrãkasya tacchràpiõa àhavanãya÷ràpiõaþ àhavanãye haviþ÷rapaõaü kurbato yajamànasya %<àhavanãye àjyamadhi÷rayatã>% tyukteþ . àhavanoya÷ràpiõo'pi sannihitàyàü patnyàü gàrhapatya evàjyamadhi÷rayati, ÷àkhàntare caivaü ÷råyate %<yasya vratye'hani patnyanàlaübhuktã (rajasvalà) syàttàmanaparudhya yajeteti>% . kecit apatnãko mçtapatnãka ityàhuþ tasyàpyekàkina evàghànaü ÷råyate à÷valàyanabràhmaõe, %<patnyàü mçtàyàmagnibhirdagdhàyàü punarvivàhàsambhave àtmàrthamagnyàdhànamàhàpastambaþ dar÷apaurõamàsàgrayarõàrthaü, ÷eùàõi karmàõi na bhavantãti>% tathà trikàõóe maõóanaþ %<tasmànnagnyaikade÷ena dagdhavyà pårvamàriõã patnã jyeùñhetarà vàpi yaj¤apàr÷ve niråpitam>% .. kàtyàyanaþ (karmapradãpe) %<mçtàyàmapi bhàryàyàü vaidikàgnãnnahi tyajet . upàdhinàpi tatkarma yàvajjãvaü samàpayediti>% . tadvyàø (upàdhinà svarõàditatpratimårtyà) . nàsti patnãsahità yasya kap . patnãsyahityarahite . %<pitçyaj¤amupakramya>% . %<apatnãkaþ>% kàtyàø 5, 7, 5 . pitçyaj¤o bhavati kebalasyaikàkino yajamànasyaivàdhikàro na tu patnãsahitasya . ato'tra patnyàþ pratiùedhàt %<patnãü samuhyeti praiùasyàbhàvaþ . àjyàvekùaõaü tvàjyasaüskàratvàdadhvaryuþ karotãti>% tadvyàø .

#<apatya># naø na patanti pitaro'nena pata--và karaõe yat naø taø . putraduhitçråpe saütàne . nàputrasya loko'stãti ÷ruteþ putràbhàve svargàdilokànutpatteþ %<putreõa lokàn jayati pautreõànantyama÷nute atha putrasya pautreõa vradhnasyàpnoti piùñapamiti>% yàø smçte÷ca tadutpàdene svargalokalàbhokteþ %<punnàmno narakàdyasmàt pitaraü tràyate sutaþ . tasmàt putra>% iti smçtyà narakanistàrakatvasya ÷rute÷ca sutàdãnàü patanàhetutvàt tathàtvam pautràdãnàmapi patanàhetutvàt apatyatvam . ataeva %<apatyaü pautraprabhçti gotrabhiti>% pàø såtre pautràdãnàmapyapatya÷abdapàcyatoktà . pautràdãnàü tugotrasaüj¤àpãti vi÷eùaþ . %<apatyaü pitureva syàt tataþ pràcàmapãti ceti>% siø kauø kàø . %<apatyairiva nãvàrabhàgagheyocitairmçgairiti>% raghuþ . %<so'patyaübhràturutpàdyeti>% apatyalàbhàt yà tu strãti, %<apatyaü dharma÷u÷råùeti>% ca manuþ .

#<apatyadà># strãø apatyaü taddhetuü garbhaü dadàti . sevanena garbhadàyake oùadhivi÷eùe garbhadàyividyàdau ca . apatyadàyimàtre mantràdau triø .

#<apatyapatha># puø apatyasya garbhàt tannisàraõasya tadutpatte÷ca panthàþ ac samàø . putraniþsàraõadvàre strãõàü guhyasthànabhede %<sa yadà viguõànilalapãóo'patyapathamanekadhàpratipadyate iti>% strãõàntu viü÷atiradhikà, da÷a tàsàü stanayoraikakasmin pa¤ca pa¤ca, yauvane tàsàü parivçddhiþ . apatyapathe catasra iti . %<tiryagàmatasya parighasyeva tira÷cãnasya pàr÷vàdårdhamårdhamutkùipya garbhamapatyapartha pratyàrjavamànãyàpaharet pàr÷vàpavçtta÷irasamasaüprapãóya årdhamutkùipya ÷iro'patyapadhamànãyàpaharediti>% ca su÷rutaþ .

#<apatya÷atru># strã apatyaü ÷atrurgarbhabhedanena nà÷akaü yasyàþ . karkañyàm sà hi garbhe'patyajanane tanniþsàraõasamaye garbhasphoñanànmiyate iti lokaprasiddheþ svanà÷àya karkañã garbhaü dhatta ityukte÷ca tathàtvam! 6 taø . apatyanà÷ake, karkañe sarpe ca .

#<apatyasàc># puüstrãø apatyaiþ sacate saübadhyate saca--vede--õvi . apatyasamavete . %<apatyasàcaü ÷rutyaü raràthàm>% çø 1, 117, 23 .

#<apatra># puø nàsti patraü dalaü pakùovàsya . vaü÷akarãre (koóha) aïkure ca tadavasthàyàü tayoþ patra÷ånyatayotpattestathàtvam . galitapatre vçkùe, galitapakùe vihage ca .

#<apatrapa># triø apagatà trapà lajjà yasmàt pràø baø và gatalopaþ . lajjàhãne lopàbhàve apagatatrapã'pyuktàrthe .

#<apatrapà># strã aparam apekùya trapà, apa + trapa--bhàve striyàm a và . anyahetukalajjàyàm lajjàmàtre ca . %<apatrapà cetasi ca nyaùedhaditi>% naiùadham .

#<apatrapiùõu># triø apa + trapa--÷ãlàrthe iùõuc . svabhàvato lajjà÷ãle .

#<apatha># naø na panthàþ aprà÷astye naø taø . %<apathaü>% puø naø pàø . %<vibhàùeti>% pàø và ac samàø . apakçùñapathe ninditapathe kupathe . %<ghanàgame ràjapathe hi picchile kvacidbudhairapyapathena gamyate>% iti naiø . %<ko và na padamaprathe'kàryata mayà>% iti prabodhaø . %<athaitadapathamivaiti yadetàüdi÷amiti>% ÷ataø bràø . nàsti panthàþ sundaramàrgo yatra baø ac samàø . sundarapatha÷ånye gràmàdau triø . patho'bhàvaþ avyayãø ac samàø . màrgàbhàve avyaø .

#<apathin># puø na panthàþ aprà÷astye naø taø và ajabhàvaþ . apakçùñapathe .

#<apathya># naø pathye vaidyakoktabhojanàdiniyamàya nãtyuktàcàràya và hitam yat naø taø . vaidyakoktimullaïghya, aniùñe mojanàdau ahitàcàre ca %<akàryaü kàryasaïkà÷amapathyaü pathyamasmetam>% ràmàø . %<saütàpayanti kimapathyabhujaü na rogà>% iti vaiø . pathyàpathye ca su÷rute dar÷ite yathà %<athàto hitàhitãyamadhyàyaü vyàkhyàsyàmaþ . yadvàyoþ pathyaü tatpittasyàpathyamityanena hetunà na ki¤ciddravyamekàntena hitamahitaü vàstãti>% kecidàcàryà bruvate tattu na samyak . iha khalu yasmàd dravyàõi svabhàvataþ saüyogata÷caikàntahitànyekàntàhitàni hitàhitàni ca bhavanti . tatraikàntahitàni jàtisàtmyàt salilaghçtadugdhaudanaprabhçtãni . ekàntàhitàni dahanapacanamàraõàdiùu pravçttànyagnikùàraviùàdãni . saüyogàdaparàõi viùatulyàni bhavanti . hità'hitàni tu yadvàyoþ pathyaü tatpittasyàpathyamityataþ sarvapràõinàmayamàhàràrthaü varga upadi÷yate . tadyathà rakta÷àliùaùñikakaïgukamukundakapàõóukapãtakapramodakakàlakà÷anakapuùpakakardamaka÷akunàhçtasugandhakakalamanãvàrakodravoddàlaka÷yàmàkagodhåmaveõuyavàdayaþ . eõahariõakuraïgamçgamàtçkà÷vadaüùñràkaràlakrakarakapotalàvatittirikapi¤jalavartãravartikàdãnàü màüsàni . mudgavanamudgamakuùñhakalàyamasåramaïgalyacaõakahareõvàóhakãsatãnàþ . cillãvàståkasuniùaõõakajãvantãtaõóulãyakamaõóåkaparõyaþ . gavyaü ghçtaü saindhavadàóimàmalakamityeùa vargaþ sarvapràõinàü sàmànyataþ pathyatamaþ . tathà brahmacaryà-nivàta÷ayanoùõodakani÷àsvapnavyàyàmà÷caikàntataþ pathyatamàþ . ekàntahitànyekàntàhitàni pràgupadiùñàni .. hitàhitàni tu yadvàyoþ pathyaü tatpittasyàpathyamiti .. saüyogatastvaparàõi viùatulyàni bhavanti . tadyathà . vallãphalakavakakarãràmlaphalalavaõakulatthapiõyàkadadhitailavirohipiùña÷uùka ÷àkàjàvikamàüsamadyajàmbavacilicimamatsyagodhàvaràhàü÷ca naikadhyama÷nãyàt payasà .
     rogaü sàtmya¤ca de÷a¤ca kàlaü deha¤cabuddhimàn . avekùyàgnyàdikàn bhàvàn rogavçtteþ prayojayet . avasthàntarabàhulyàdrogàdãnàü vyavasthitam . dravyaü necchanti bhiùaja icchanti svastharakùaõe . dvayoranyataràdàne vadanti viùadugdhayoþ . dugdhasyaikàntahitatàü viùamekàntato'hitam .. evaü yuktarasàdyeùu dravyeùu salilàdiùu . ekàntahitatàü viddhi vatsa! su÷ruta! nànyathà ..
     ato'nyànyapi saüyogàdahitàni vakùyàmaþ .. na ca viråóhadhànyairvasàmadhupayoguóamàùairvà gràmyànåpodakapi÷itàdãni càbhyavaharet . na payomadhubhyàü rohiõã÷àkaü jàtu ÷àkaü và÷nãyàt . balàkàü vàruõãkulmàùàbhyàm . kàkamàcãü pippalãmaricàbhyàü, nàóãbhaïga÷àkakukkuñadadhãni ca naikadhyam . madhu coùõodakànupànaü pittena và màüsàni . suràkç÷arapàyasàü÷ca naikadhyam . sauvãrakeõa saha tila÷aùkulãm . matsyeþ sahekùuvikàràn .. guóena kàkamàcãü, madhunà målakaü, guóena vàràhaü, madhunà ca saha viruddham . kùãreõa målakam . àmrajàmbava÷vàvicchåkarasagodhà÷ca sarvàü÷camatsyànvi÷eùeõa cilicimaü payasà . kadalãphalaü tàlaphalena, payasà, dadhnà, takreõa và . lakucaphalaü payasà, dadhnà, màùasåpena và madhunà, ghçtena ca pràk payasaþ payaso'nte và .
     ataþ karmaviruddhàn vakùyàmaþ .. kapotàn sarùapatailabhçùñànnàdyàt . kapi¤jalamayåralàvatittirigodhà÷cairaõóadàrvagnisiddhà eraõóatailasiddhà và nàdyàt . kàüsyabhàjane da÷aràtraparyuùitaü sarpirmadhu coùõairuùõe và . matsyaparipacane ÷çïgaveraparipacane và siddhàü kàkamàcãm . tilakalkasiddhamupodikà÷àkam . nàrikelena varàhavasàparibhçùñàü balàkàm . bhàsamaïgàra÷ålyaü nà÷nãyàditi ..
     ato mànaviruddhàn vakùyàmaþ .. madhvambunã madhusarpiùã mànatastulye nà÷noyàt . snehau madhusnehau jalasnehau và vi÷eùàdàntarãkùodakànupànau . ata årdhvaürasadvandvàni rasato vãryato vipàkata÷ca viruddhàni vakùyàmaþ . tatra madhuràmlau rasavãryaüviruddhau madhuralavaõau ca madhurakañukauca sarvataþ . madhuratiktau rasavipàkàbhyàü madhurakaùàyau càmlalavaõauü rasataþ . amlakañukau rasavipàkàbhyàmamlatiktàvamlakaùàyau ca sarvataþ . lavaõakañukau rasavipàkàmyàü lavaõatiktau lavaõakaùàyau ca sarvataþ . kañutiktau rasavãryàbhyàü kañukaùàyau tiktakaùàyau ca rasataþ . taratamayogayuktàü÷ca bhàvànatirukùànatisnigdhànatyuùõànati÷ãtànityevamàdãn vivarjayet . bhavanti càtra .. viruddhànyevamàdãni rasavãryavipàkataþ . tànyekàntàhitànyeva ÷eùaü vidyàddhitàhitam .. vyàdhimindriyadaurbalyaü maraõa¤càdhigacchati . viruddharasavãryàdãn bhu¤jàno'nàtmavànnaraþ .. yatki¤ciddoùamutkle÷ya bhuktaü kàyànna nirharet . rasàdiùvayathàrthaü và tadvikàràya kalpate .. viruddhà÷anajàn rogàn pratihanti virecanam . vamanaü ÷amanaü vàpi pårbaü và hitasevanam .. sàtmyato'lpatayà vàpi dãptàgnestaruõasya ca . snigdhavyàyàmabalinàü viruddhaü vitathaü bhavet .. vyàyàma÷olo balavàn ÷i÷u÷ca snigdho'gnimàü÷càpi mahà÷ana÷ca . àpnoti rogànna viruddhajàtànabhyàsato và'lpatayà ca jantuþ . atha vàtaguõàn vakùyàmaþ ..
     pårbaþ samadhuraþ snigdho lavaõa÷caiva màrutaþ . guruvidàhajanano raktapittàbhivardhaünaþ .. kùatànàü viùajuùñànàü balinaþ ÷leùmalà÷ca ye . teùàmeva vi÷eùeõa sadà rogavivardhanaþ .. vàtalànàü pra÷asta÷ca ÷ràntànàü kapha÷oùiõàm . teùàmeva vi÷eùeõa vraõakledavivardhanaþ .. madhura÷càvidàhã ca kaùàyànurasolaghuþ . dakùiõo màrutaþ ÷reùñha÷cakùuùyo balavardhanaþ . raktapittapra÷amano na ca vàtaprakopaõaþ .. viùado råkùaparuùaþ svaraþ snehabalàpahaþ . pa÷cimo màrutastãkùõaþ kaphamedovi÷oùaõaþ . sadyaþ pràõakùayakaraþ ÷oùaõastu ÷arãriõàm .. uttaro màrutaþ snigdho mçdurmadhura eva ca . kaùàyànurasaþ ÷ãto doùàõàmaprakopaõaþ .. tasmàcca prakçtisthànàü kledano balavardhanaþ . kùãõakùayaviùàrtànàü vi÷eùeõatu påjitaþ iti pçø 1, 20 .

#<apad># triø na padyate j¤àyate pada--karmaõi kvip naø taø . aj¤eye . %<gàyatryasyekapadã dvipadã tripadã catuùpadyapadasi na padyase>% iti ÷ataø bràø 14, 8, 15, 10 . nàsti pàdo'syàþ pàdo'ntyalopaþ kumbhaø ïãp pàdaþ pacca . pàda÷ånyàyàüstriyàm . puüsi tu antyalopo na ïãp . apàd . %<àpàda÷ãrùà gåhamàna>% iti çø 4 1, 11 . %<apàdahasto'pçtan yadindramiti>% çø 1, 32, 7 . %<atha yadapàt samabhavattasmàdahiriti>% ÷ataø bràø . %<apàdapàõirjavanograhãteti>% ÷rutiþ .

#<apada># naø na padam aprà÷astye naø taø . aprakçùñasthàne suptiïantabhinne ca nàpadaü ÷àstre prayu¤jãteti vçddhàþ .

#<apadàna># naø apadàyati pari÷udhyati yena karmaõà apa + daipa÷odhane karaõe lyuñ . pari÷uddhàcaraõe yena karmaõà sarvaiþ pari÷uddhatvena j¤àyate tasmin karmaõi .

#<apadàntara># triø na padàntaraü vyavadhànaü yatra . avyavahite sannikçùñe, saüsakte ca .

@<[Page 228a]>@
#<apadi÷a># avyaø di÷ayormadhye apa + di÷à + avyayãø . di÷omadhye vidik iti koõa iti ca khyàte . dik÷abdena samàse tu ÷aradàø ñac iti bhedaþ .

#<apadiùña># triø apa + di÷a--karmaõi kta . kathite prayukte . %<kàlàtyayàpadiùña÷ca hetvàbhàsà÷ca pa¤cadheti>% bhàùàø .

#<apade÷a># puø apa + di÷a--gha¤ . lakùye, svaråpàcchàdanaråpe, chale, nimitte sthàne ca . %<rakùàpade÷ànmunihomadheno riti>% raghuþ . %<na dharmasyàpade÷ena pàpaü kçtvà vrataü carediti>% . %<bhakùyabhojyàpade÷ai÷ca bràhmaõànàü ca dar÷anaiþ>% . %<÷auryakarmàpade÷eneti>% %<sàkùyabhàve praõidhibhirvayoråpasamanvitaiþ . apade÷ai÷ca saünyasya hiraõyaü tasya tattvata iti>% ca manuþ . upade÷e ca . %<dãkùàyà apade÷àt>% kàtyàø 22, 122 . apade÷a upade÷a ityarthaþ . apakçùñode÷aþ pràø baø và kçùñapadalopaþ . apakçùñade÷e, anucitasthàne ca .

#<apade÷ya># triø apa + di÷a--karmaõi yat . chalena kathanãye . apade÷e anucitasthàne bhavaþ digàø yat . anucitasthànabhave triø . %<apadi÷yàpade÷ya¤ca punaryastvapadhàvatãti>% manuþ . yatra yasya dànamucitaü tato'nyatra sthàne dànasyànucitatvàt tathàtvam .

#<apadravya># naø apakçùñaü dravyam pràø baø và kçùñabhàgalopaþ . apakçùñadravye %<adåùitànàü dravyàõàü dåùaõe bhedane tatheti>% mànava vyàkhyàyàm %<apadravyapradànena dåùaõe>% iti kullakaþ .

#<apadvàra># naø apakçùñaü dvàraü pràø baø và kçùñalopaþ . apakçùñadvàre %<niryiyàsurapadvàrairiti>% su÷rutaþ .

#<apadhà># strã apa + vàraõe dhà--bhàve striyàm aï . vàraõàrthaü nirodhe, %<gà udàjadapadhà balasya>% iti çø 2, 12, 3 . %<apadhàapadhàyàþ nirodhàditi>% bhàø .

#<apadhyàna># naø apakçùñaü dhyànam pràø saø . aniùñacintane . vaiparotyacintane ca .

#<apadhvaüsa># puø apa + dhvansa--bhàve gha¤ . nà÷e, yasya yathàråpamucitaü tataþ pracyave ca . %<pathàmapadhvaüsenaitvindra>% iti athaø 1, 3, 5 .

#<apadhvaüsaja># puüstrã apadhvasyate'nena apadhvaüsaþ varõànàü bhinnaråpatàsaümàdakaþ saïkarastasmàjjàyate jana--óa 5 taø . bhinnavarõasaïgamajàte karaõàdau saïkãrõavarõe . %<÷ådràõàü tu sadharmàõaþ sarve'padhvaüsajàþ smçtà>% iti manuþ %<ye dvijànàmapasadà ye càpadhvaüsajàþ smçtà>% iti ca manuþ . teùàü pitrãþ samavarõatvàpràpteþ svaråpapracyavena jàtatvàt tathàtvam .

@<[Page 228b]>@
#<apadhvaüsin># triø apadhvaüsayati apa + dhvansa--õic--õini . nà÷ake . %<sarvainasàmapadhvaüsi japyaü syàdadhamarùaõamiti>% manuþ

#<apadhvasta># triø apa + dhvansa--kta . nindite, parityakte avacårõite ca .

#<apadhvànta># naø apakçùñaü dhvàntaü dhvanitam dhvana--kta vede niø svanàrthe'pi ióabhàvaþ . bhinnakàüsyasvarasame ÷abde %<vçhaspaterapadhvàntamiti>% chàø upaø . vàrhaspatyaü tadapadhvànta bhinnakàüsyasvarasamamiti bhàø .

#<apanaya># puø apa + nã--ac . dårãkaraõe sthànàntaranayane ca . %<apanayo và'dçùñatvàditi>% kàtyàø 25, 9, 2 . %<tasya taõóulàpanayo vacanàditi>% kàtyàø 25, 44, 3 . apanayaterdårãkaraõàrthatvàttathàtvam ataeva %<avinayamapanaya viùõo!>% iti ÷aïkaràcàryeõa dårãkaraõàrthatayà prayuktam . apakçùño nayo vaiparãtye pràø saø và . ninditanãtau duùñanãtau ca . apakàre %<tataþ sapatnàpanayasmaraõànu÷ayasphureti>% màghaþ .

#<apanayana># naø apa + nã--lyuñ . dårãkaraõe, khaõóane ca . apanãyate'nena apa + nã--karaõe lyuñ . apakàrasàdhane . apagataü nayanaü yasya . netrahãne triø .

#<apanasa># triø apagatà nàsikà yasya pràø baø nasàde÷a÷ca . apagatanàsike . %<asiü kaukùeyamudyamya cakàràpanasaü mukhamiti>% bhaññiþ .

#<apanãta># triø apa + nã--kta . khaõóite, dårãkçte, apasàrite ca .

#<apanutti># strã apa + nuda--ktin . svaõóane dårãkaraõe . %<parijana÷ramàpanuttyai>% iti chàø upaø . %<pàpànàmapanuttaye iti>% %<gurutalpàpanuttaye>% iti ca manuþ .

#<apanuda># triø apa + nuda--ka . dårãkàrake, khaõóake, ÷odhake ca .

#<apanoda># puø apa + nuda--bhàve gha¤ . svaõóane, dårãkaraõe, apasàraõe ca . %<tasyàpanodàya phalapravçttàviti>% raghuþ . %<brahmahatyàpanodàya mitabhuïniyatendriya>% iti manuþ .

#<apanodana># naø apa + nuda--lyuñ . apasàraõe khaõóane ca %<enasà sthålasåkùmàõàü cikãrùannapanodanamiti>% manuþ . kartari lyu . dårãkàrake triø . %<yathà÷vamedhaþ kraturàñ sarvapàpàpanodanaþ . tathà'ghamarùaõaü japyaü sarvapàpàpanodanam>% iti . %<paràkonàma kçcchro'yaü sarvapàpàpanodana>% iti ca manuþ .

#<apanna># triø pata--kta niø baø taø . apatite . %<à÷avo'pannagçhasyeti>% yajuø 6, 24 . na pannaü patitaü gçhaü yasyeti vedadoùaþ . pannaga ityatra hi panna÷abdasya patitàrthakatvaü dçùñam ..

@<[Page 229a]>@
#<apapàñha># puø apakçùñaþ pàñhaþ . yathà yasya pàñhaþ samucitaþ tato'nyathà pàñhe apakçùñapàñhe %<dvàda÷àpapàñhà asya jàtà iti>% siø kauø .

#<apapàtra># triø apakçùñaü pàtraü bhojanapàtraü yasya . caõóàlau teùàü hi bhojane pàtràõàmaprakçùñatvaü tatrànyairbhojanànarhatvàtteùàü tathàtvam %<caõóàla÷vapacànàntu bahirgràmàn prati÷rayaþ apapàtrà÷ca kartavyà iti>% manuþ .

#<apabarhis># triø apagataü barhiryatra pràø baø và gatalopaþ . barhirhomarahite %<so'pabarhiùau dvàvanuyàjau>% iti ÷rutiþ . %<apabarhiùa÷caturaþ prayàjàn yajati>% . ÷ataø vràø . apabarhiùa iti pçthakpadamityeke .

#<apabhaya># triø apagataü bhayaü yasya pràø baø và gatalopaþ . gatabhaye bhoti÷ånye . lopàbhàve apagatabhayo'pyuktàrthe triø .

#<apabhartç># puø apakçùñobhartà pràø saø . apakçùñabhartari

#<apabhã># triø apagatà bhãrasya pràø baø và gatalopaþ . bhãti÷anye apabhãtirapyatra strã .

#<apabhåti># strã apakçùñà bhåtiþ pràø saø . apavçùñavibhåtau %<yamamã purodadhire brahmàõamapabhåtaye>% iti ÷rutiþ .

#<apabhra÷a># puø apa + bhran÷a--gha¤ . apakùaraõe adhaþpatane %<atyàråóhirbhavati mahatàmapyapabhraü÷aniùñhà>% ÷akaø . %<apabhraü÷ati svabhàvàt pracyavate>% apa + bhran÷a--kartari ac . sàdhu÷abdasya ÷aktivephalyapayuktànyathàccàraõayukte apa÷abde . %<ta eva ÷aktivaikalyapramàdàlasatàdibhiþ . anyathoccàritàþ ÷abdà apa÷abdà itãrità>% iti hariõà sàdhu÷abdànàmevànyathoccàraõe'pa÷abdatokteþ tasya svabhàvato bhraü÷àt tathàtvam . %<anapabhraü÷atànàdiryadàbhyudayayogyateti>% hariþ . %<àbhãràdigiraþ kàvyeùvapabhraü÷agiraþ smçtàþ . ÷àstreùu saüsmçtàdanyadapabhraü÷atathoditamiti>% daõóã .

#<apama># triø apakçùñaü mãyate apa + mà--bàø ka . apakçùñatayà j¤àte %<bhago'nà÷o÷cidavità'pamasya cit>% . çø 10, 39, 3 . %<apamasya jàtyàtinikçùñasya>% bhàø . apakçùyabhågolàdupari mãyate . bhågãlànàcchàditàntarikùamàge jyotiùaparibhàùitàyàü såryàdigatyarthatiryagrekhàyàm kràntau yathà . %<nàóikàmaõóalàt tiryagatràpamaþ, kràntivçttàvadhiþ kràntivçttàccharaþ . vikùepavçttàvadhistiryagevaü sphuño nàóikàvçttakheñàntaràle'pama>% iti siø ÷iø . kràntivçtte yat sphuñagrahasthànaü tasya nàóãvçttàt tiryagantaram apamaþ kràntiþ . atha vimaõóale yat grahasthànaü tasya kràntivçttàt yat tiryagantaraü sa vikùepaþ atha vimaõóalasya pràk ca nàóãvçttàt yat tiryagantaram saþ apamaþ sphuñà kràntiþ grahasya uttarato yàmyadi÷aü yàmyàntàt tadanu saumyadigbhàgam . pramiø %<parisaratàü gaganasadàü calanaü ki¤cidbhavedapamaþ>% iti . siø ÷iø .

#<apamajyà># strã apamasya dhanuràkçtikùetrasya jyeva . kràntivçttàkhyajãvàyàm . vivaraõam kràntijyà÷abde dç÷yam .

#<apamaõóala># naø apakràntaü maõóalàt bhåmaõóalàt niràø taø . siddhànta÷iromaõyukte kràntivçtte . yathà %<grahasya gole kathità'pamaõóalaü prakalpya kakùàbalayaü yathoditamiti>% %<kràntivçttaü kakùàmaõóalaü prakalpyeti>% pramitàø . %<eùa bhagolaþ kathitaþ khecaragolo'yameva vij¤eyaþ . atràpasaõóale và såtràdhàraiva yasya tasyaiveti>% siø ÷iø .

#<apamarda># puø apa + mçda--gha¤ . vimardane %<hayahastikarãùàbhyàmapamardaþ kçtomahàniti>% ràmàø .

#<apamàna># puø apakçùñaü mãyate'nena apa + mà--karaõe lyuñh . anàdare %<apamànaü puraskçtya svakàryaü sàdhayennara>% iti nãtiþ . %<mànàpamànayostulyastulyo mitràripakùayo>% riti gãtà . vedasya bràhmaõànà¤ca apamànàdadhogatiþ puràø apakçùño màno yasmàt apa + mana--karaõe gha¤ và . anàdare puø . nàpamànaþ prayoktavyaþ kàmakrodhakçtaþ kvaciditi ràmàø . %<athàpamànena pituþprayukteti>% kumàø .

#<apamànita># triø apamànaü jàtamasya tàraø itac . yasyàpamànaü kçtaü tasmin kçtàpamàne anàdçte .

#<apamàrga># puø apakçùño màrgaþ pràø saø và kçùñalopaþ . kutsitavartmani .

#<apamàrjana># naø apa + mçja--bhàve lyuñ vçddhiþ . saü÷odhane . %<kàüsyàpamàrjanamasãmadhuraü saindhavaü natamiti>% su÷rutaþ adhastànmàrjane ca . apamàrjanaprokùitàbhyàmapamçùña iti kàtyàø 9, 10, 4 . %<apamàrjanaügrahapàtramukhàdàrabhyàdhastàdapamàrjanamiti>% tadvyàø .

#<apamita># triø apa--mà--kta . avaj¤àte anàdçte .

#<apamityaka># naø apamitya apamànamaïgãkçtya gçhyate kan . çõe

#<apamukha># naø apagataü paràbhåtaü mukham pràø taø . paràvçtte vadane pràø baø gatalopaþ . paràvçttavadanavati padàrthe triø .

#<apamårdha># triø apagato mårdhà yasya . ÷iraþ÷ånye kabandhe .

#<apamçtyu># puø apakçùñaþ duùñahetujanyatvena mçtyurmaraõam . viùodbandhanàdihetuke mçtyau . apamçtyuhetava÷ca ÷uddhipattve kaurme dar÷ità yathà %<÷çïgidaüùñrinakhivyàlaviùavahnistriyà jalaiþ . àdaràt parihartavyaþ kurvan krãóàü mçtastu yaþ . nàgànàü vipriyaü kurvan dagdha÷càpyatha vidyutà . nigçhãtaþ svayaüràj¤à cauryadoùeõa kutracit . paradàràn ramanta÷ca dveùàttatpatibhirhatàþ . asamànai÷ca saïkãrõai÷càõóàlàdyai÷ca vigraham . kçtvà tairnihatàstàüstu càõóàlàdãn samà÷ritàþ . gavàgniviùadà÷caiva pàùaõóàþ krårabuddhayaþ . krodhàt pràyaü viùaü vahniü ÷astramudbandhanaü jalam . girivçkùaprapàta¤ca ye kurvanti naràdhamà>% iti .

#<apamçùita># triø naø apa + mçùa--kta vàkye vàcye niø . kùànte vàkye . anyatra apamçùñamityeva soóhe kùànte paràmçùñe ca .

#<apaya÷as># naø apakçùñaü ya÷aþ . ya÷oviparãtàyàmakãrtau %<apaya÷o yasyàsti kiü mçtyunà>% itinãtiþ . apagataü ya÷o yasya . kãrti÷ånye triø .

#<apaya÷askara># triø na ya÷askaraþ kç--hetau ña virodhe naø . akãrtihetau .

#<apayàna># naø apa + yà--bhàve lyuñ . apakramya palàyane %<apayàne'pi na bhavàn samartho laghuvikraya>% iti ràmàø .

#<apara># naø na påryate yataþ pç--apàdàne, ap . gajasya pa÷càdbhàge . %<baddhàparàõi parito nigaóànyalàvoditi>% màghaþ . parito baddhaþ aparaþ pa÷cimagràdoyairiti malliø . na pçõàti santoùayati pç--ac . ÷atrau, bhinne triø . %<anye kçtayuge dharmàstretàyàü dvàpare'pare>% iti manuþ %<tamà samudràdapare pare nçpàþ>% naiùaø pa÷cimàyàü di÷i strã %<aparadiggaõiketi>% màghaþ parakàlavçttau triø . %<pårbàü sandhyàü japan tiùñhet svakàle càparàü ciramiti>% manuþ . pa÷càdvçttau triø %<pårbàparau toyanidhã vagàhya>% kumàø . çgvedàdividyàyàü strã . %<dvevidye viditavye iti hasma brahmavido vadanti parà caivàparà ca tatràparà çgvedo yajurvedaþ sàmavedo'tharvavedaþ ÷ikùà kalpo vyàkaraõaü niruktaü chando jyotiùamiti>% çø bhàø dhçnà ÷rutiþ . asya ca kàlade÷àdiniyame sarvanàmakàryam . tatra %<pårbàdibhyo navabhyo và iti>% pàø và tatkarma . aparatva¤ca dai÷ikaü kàlikaü ca dvividhaü, tatra svàpekùayà udayàcalaviprakçùñatvam dai÷ikamaparatvam svàpekùayàdhikasåryaspandanavattvaü kàlikam . uktodàhçtau dai÷ikam kàlikantu . %<aparaü bhavato janma paraü janma vivasvata>% iti gãtà . alpade÷avçttiråpe vyàpye triø %<sàmànyaü dvividhaü proktaü para¤càparameva ca . vyàpakatvàt paràpi syàt vyàpyatvàdaparàpi ca>% bhàùàø . dravyatvàdeþ ghañatvàdyapekùayà adhikade÷avçttitvàt paratvaü sattàpekùayàalpade÷avçttitvàt aparatvamiti muktàø . %<dravyatvàdika jàtistu paràparatayocyate>% iti bhàùàø . %<svàyambhuvasya ca mano ùaóvaü÷yà manavo'pare>% iti aparakàlikà bhinnà và ityarthaþ . nikçùñe . %<bhåmiràpo'nalo vàyuþ svaü manobuddhireva ca ahaïkàra itãyaü me bhinnà prakçtiraùñadhà aparevamitastvanyàü prakçtiü viddhi me paràmiti>% gãtà . tatra bhåmyàdãnàmitarapadàrthyakçtitve'pi jaóatvàt saühatya kàritvàt svayamasamarthatvena jãvasya bhogàdyarthameva pravçttimattvàcca nikçùñatvam . jãvasya tu tadapekùayà paratvam ..
     uttarakàlikatvàt taddhikàralakùaõe kàrye %<tadetadbrahmà'pårbamanaparamanantamiti>% vçhaø upaø . nàsti aparaü kàryaü yasyeti bhàø . vastutaþ svaråpapracyavàbhàvena kåñasthasya na kàryakàritvamata eva %<na kartçtvaü na karmàõi lokasya sçjati prabhuþ aj¤ànenàvçtaü j¤ànaü tena muhyanti jantava iti>% gãtàyàm tasyàkartçtvamuktaü kartçtvantu aj¤ànopahite÷varasyeti na virodhaþ . samudàyinaþ ÷eùabhàge apararàtraþ aparàhõaþ ekade÷i saø . asya pårbapadasthasya pa÷càde÷aþ pa÷càrdham naø ÷eùàrdhe . aparasmin bhavaþ óimac pa÷cimaþ ÷eùabhave . prathamàpa¤camyàdide÷akàlavçtte rapara÷abdàt prathamàdyarthe ati . pa÷càt . adhikamadhaþ÷abde dç÷yam . asya digvàcakatvàt tena samàse de÷avàcinaþ õidàdi taddhite uttarapadasyaiva vçddhiþ aparapà¤càlaka ityàdi .

#<aparakta># triø apagato raktaþ ÷oõito yasmàt . apagataraktavarõe apa + ragja--kta . virakte anuràga÷ånye ca triø .

#<aparaja># puø aparasmin kàle jàyate jana--óa 7 taø . rudrabhede %<namaþ pårbajàya càparajàya>% ceti yajuø 16, 32 .

#<aparati># strã apa + rama--bhàve ktin . aviratau .

#<aparatra># avyaø aparasmin kàlàdau . aparasmin de÷e . kàle và .

#<aparatva># naø aparasya bhàvaþ tva . aparabhàve tacca vai÷eùikokto guõabhedaþ . tadapi dvividhaü dai÷ikaü kàlika¤ca tatsvaråpamapara÷abde uktam . tatra ca kàraõamapekùàbuddhivi÷eùaþ tasya nà÷àcca paratvàparatvayornà÷aþ . %<saüyoga÷ca vibhàga÷ca paratva¤càparatvakamiti>% %<paràparatvadhãheturekà nityà digucyate>% iti ca bhàùàø . tatra dai÷ikàparatvaü alpasåryasaüyogaj¤ànajanyaü, kàlikaü tu alpasåryaparispandaj¤ànajanyabhiti bhedaþ . kàlike kàlohetuþ dai÷ike tu digiti bhedaþ . %<paratva¤càparatva¤ca dvividhaü parikãrtitam . dai÷ikaü kàlika¤càpi mårta eva tu dai÷ikam .. paratvaü såryasaüyogabhayastvaj¤ànato bhavet . aparatvaü tadalpatvabuddhitaþ syàditãritam .. tayorasamàvàyo nu diksaüyogasvadà÷raye . divàkaraparispandapårbotpannatvabuddhitaþ .. paratvamaparatvantu tadanantarabuddhitaþ . atra tvasàmavàyã syàt saüyogaþ kàlapiõóayoþ .. apekùàbuddhinà÷ena nà÷astveùàmudàhçta>% iti bhàùàø .

#<aparadakùiõa># avyaø aparà ca dakùiõà ca %<diïnàmànyantaràle iti>% pàø såtraü bàdhitvà tiùñhadguprabhçtipàñhàt avyayãø . pa÷cimadakùiõayorantaràle nairçte koõe . tadgaõapàñhàcca naitasya samàsàntaraghañakateti vi÷eùaþ .

#<aparapakùa># puø aparaþ ÷eùaþ pakùaþ . kçùõapakùe sa hi candrasya vçddhihràsapakùayormadhye ÷eùaþ, caitra÷uklapratipadyeva varùàrambhaõàt ÷uklasya pårbatvam sutaràü kçùõasyàparatvam . %<pårbapakùo devànàmaparapakùaþ pitéõàmiti>% ÷rutiþ . %<yathà caivà'parapakùaþ pårbapakùàdvi÷iùyate>% iti manuþ %<atha ÷ràddhamamàvàsyàyàü pitéõàü dadyàt pa¤camãprabhçti và'parapakùasyeti>% smçtiþ a÷vayukkçùõapakùasya pretapakùatvena aparapakùatvavyavahàraþ . %<amàvàsyàmçtoya÷càparapakùamçtastathà . tasya pàrvaõamuddiùñaü munibhiþ pa¤capàtrakamiti>% smçtiþ kacit pretapakùetyeva pàñhaþ . %<tulàdiùaóa÷ãtyahnàü ùaóa÷ãtimukhaü kramàt . taccatuùñayameva syàddvisvabhàveùu rà÷iùu .. ùaóvi÷e dhanuùo bhàge dvàviü÷e'nimiùasya ca . mithunàùñàda÷e bhàge kanyàyàstu caturda÷e .. tataþ ÷eùàõi kanyàyà yànyahàni tu ùoóa÷a . kratubhistàni tulyàni pitéõàü dattamakùayam>% iti såryasiddhàntokteþ ùaóa÷ãtimukhàva÷iùñànàü ùoóa÷ànàü dinànàü ÷ràddhapra÷astakàlatvàdaparapakùatvam atha và nàsti paro yasmàt tàdç÷aþ pakùaþ . tàthàcàkùayapuõyadatvena atyutkçùñatvàttathàtvam . pa¤càda÷àhasyaiva pakùatve'pi ùoóa÷ànàü dinànàü ki¤cidadhikapakùatvàt pakùatvam teùàü sauratve'pi càndre pakùe vyavahàrasya gauõateti bhedaþ . vikalpyamànayoþ pakùayormadhye ÷eùapakùe ca .

#<apararàtra># puø aparaü ràtreþ ekadeø taø ac samàø . ràtri÷eùe %<apararàtre sàyaüdohamiti>% kàtyàø 7, 4, 30, %<apararàtrakçtam>% siø kauø .

#<aparava># puø apakçùñoravaþ pràø taø . akãrtau apaya÷àsa .

#<aparavaktra># naø %<ayuji nanaralà guruþ same njamaparavaktramidaü tatojarau>% iti vçttaratnàkarokte ardhasame màtràvçttamede vadantyaparavaktràkhyaü vaitàlãyaü vipa÷citaþ . puùpitàgràbhidhaü kecidaupacchandasikaü tatheti vçø raø . aparavaktrà striyàmiti kecidàhuþ .

#<aparavairàgya># naø karmaø . pàta¤jalokte vairàgyabhede . yathà %<dçùñànu÷ràvikaviùayavitçùõasya va÷ãkàrasaüj¤aü vairàgyamiti>% yatamànavyatirekaikendriyava÷ãkàrasaüj¤à÷catasraþ tatra ràgàdãnàü cittasthànàü kaùàyàõàü viùayeùvindriyapravartakànàü pàkàya prayatno yatamànasaüj¤aü vairàgyaü tataþ pakvànàü keùà¤citkaùàyàõàü vakùyamàõebhyo viràgàvadhàraõaü vyatirekasaüj¤aü vairàgyaü, tataþ pakvànàü sarveùàmindriyapravartanà'÷aktànàü manasyaitsukyaråpeõàvasthànamekendriyasaüj¤aü vairàgyam, striyonnapànamityàdiùu dçùñeùu, guråccàraõamanu ÷ruvaþ ÷ravaõaü yasya so'nu÷ravo vedaþ tadukteùvànu÷ràvikeùu svargàdidivyaviùayeùu martyeùu ca vinà÷aparitàpasàti÷ayatvàsåyàdidoùàõàmabhyàsena sàkùàtkàràdvitçùõasyopekùàbuddhiþ vaü÷ãkàrasaüj¤aü vairàgyamityarthaþ . etàni ca saüpraj¤àtasamàdherantaraïgàõi asaüpraj¤àtasaüsàdhestu bahiraïgàõi iti pàø vçø .

#<aparaspara># naø apara÷ca para÷ca kriyàsàtatye dvitvaü su÷ca . kriyàsàtatye . kriyàvatàü sàtatye tu triø . aparàsparàþ puümàüsaþ, yoùito và gacchanti aparasparàõi kulàni yànti . satatamavicchedena gacchantãtyarthaþ . %<aparasparàþ sàrthà gacchanti>% siø kauø .

#<aparahaimana># triø aparahemante bhavaþ aparahemanta + bhavàrthe aõ talopaþ uttarapadavçddhiþ . hemanta÷eùabhave . evaü pårbahaimanaþ hemantapårvabhave triø .

#<aparà># strã apasçtya ràti gçhõàti janma yasyàþ rà--apàdàne bàø óa . jaràyau tato'payànàdeva garbhànnismaraõàjjanmeti tasyàstathàtvam . adhikamapara÷abde dç÷yam .

#<aparàga># puø apa + ranja--gha¤ nalopakutve . ananuràge viràge %<anuràgàparàgau ca pracàraü maõóalasya ceti>% manuþ .

#<aparàgni># puø dvivaø karmaø . gàrhapatyadakùiõàgnyoþ, %<antareõàparàgnã gatvà dakùiõeneti>% kàtyàø 4, 13, 12, %<aparàgnã gàrhapatyadakùiõàgnã>% iti tadvyàø . antimàgnau antyeùñikarmàïgavahnau puø ekava0

#<aparàïga># naø aparasya rasàderaïgam . guõãbhåtavyaïgye kàvyabhede . %<agåóhamaparasyàïgamiti>% kàvyaø praø . aparasya rasàdeþ vàkyàrthãbhåtasya và vàcyasyàïgam yathà %<ayaü sa ra÷anotkarùã pãnastanavimardanaþ . nàbhyårujaghanaspa÷ãü nãvãvisraüsanaþ kara iti>% . atra ÷çïgàrasya karuõàïgatvàttathàtvam vàcyàïgavyaïgyaü tatra dç÷yam .

#<aparàïmukha># triø na paràïmukhaþ naø taø . anivçtte kartavyakarmaõo'soóhatayà tatonivçttirahite striyàü ïãp .

#<aparàc># triø na parà¤cati paràvartate parà + a¤ca--kvin naø taø . anivçtte paràvçttabhinne striyàü ïãp .

#<aparàjita># puø parà + ji--kta naø taø . ÷ive, viùõau, tayoþ kenàpyaparàjitatvàttathàtvam çùibhede ca . paràjitabhinne triø . dårvàyàü, ÷ephàlikàyàü, jayantãvçkùe, asanavçkùe, ÷aïkùinãvçkùe, hapuùàvçkùe asanaparõyàm, ai÷ànyàü di÷i %<aparàjitàü vàsthàya vrajeddi÷amajihmaga>% iti manuþ %<apàjitàmai÷ànãü di÷amiti>% kullåø . catuvç÷àkùarapàdake %<nanarasalagaiþ svarairaparàjiteti>% vçø raø uke chandobhede, durgàyàü devyàü %<aparõà càparàjiteti>% durgàstotram nàsti paràjitaü ÷atroþ paràjayo yasyàþ 5 taø . vijayada÷amyàm påjanena aparàjayadàtçdurgàmårtibhede . sà ca à÷vina÷uklada÷amyàü ÷ravaõayutàyàmaparàhõe sandhyàyàü và påjyà yathà hemàdrau vratakhaõóe %<à÷vina÷uklapakùamupakramya>% %<da÷amyàü ca naraiþ samyak påjanãyà'paràjità . kùemàrthaü vijayàrtha¤ca pårboktavidhinà naraiþ . navamã÷eùayuktàyàü da÷amyàmaparàjità . dadàti vijayaü devã påjità jayavardhinã>% skàndam . %<à÷vine ÷uklapakùe tu da÷amyàü påjayennaraþ . ekàda÷yàü na kurvãta påjana¤càparàjitamiti>% nirõayasindhau skàndam . %<udaye da÷amã ki¤cit saüpårõaikàda÷ã yadi, ÷ravaõarkùaü yadà kàle sà tithirvijayàbhidheti>% hemàdrau kà÷yapaþ . %<kàle'paràhõe>% iti nirõayasindhuþ . tasyà÷ca aparàhõapåjyatà hemàdrau dar÷ità tataeva tadagavantavyam . %<nàdhayovyàdhayastasya bhavanti na paràjayaþ ÷riyaü puõyamavàpnoti vijaya¤ca sadà bhuvãti>% tatpåjàyàþ phalatvena aparàjayasyoktestasyàstathàtvam . tatpåjàïgada÷amyà api aparàjayahetutvàt vijayahetutvàcca aparàjiteti vijayeti ca nàma ataeva %<påjana¤càparàjita>% mityukamaparàjitàmadhikçtyakçtatvàt påjanasyàparàjitatvam tatra påjanaprakàrastu hemàdrau vratakhaõóe aparàjitada÷amoprakaraõe dç÷yaþ . yoginãbhede tatsvaråpaü dhyàna÷abde nakùyate . aþviùõaþ paràjitaþ tulyavarõatayà yayà . viùõukràntàyàü svanàmakhyàtàyàü latàyàü ca strã . adhikaü vijayada÷amyàü vakùyate .

#<aparàddha># triø apa + ràdha--kartari kta . aparàdhini, svocitakàryàkàrake, skhalite ca %<nimittàdaparàddheùordhànuùkasyeva valgitamiti>% màghaþ bhàve kta . aüparàdhe .

#<aparàddhapçùatka># puø aparàddho lakùyàt cyutaþ pçùatko vàõo yasya . lakùyàgràhisàyake dhànuùke .

#<aparàddhç># triø apa + ràdha--tçc . aparàdhakartari svocitakàryàkàrake striyàü ïãp .

#<aparàdha># puø apa + ràdha--gha¤ . svocitakarmàkaraõe àgasi %<kamaparàdhalavaü mama pa÷yasãti>% sàø daø . daõóayogyakarmakaraõe . %<yathà'paràdhadaõóanàmiti>% raghuþ . devaviùaye aparàdha÷ca ÷àstravidhyullaïghanena, niùiddhasevanena ca jàtaduritavi÷eùaþ . tatra nigame dvàtriü÷ad aparàdhà dar÷ità yathà %<yànairvà pàdukairvàpi gamanaü bhagavadgçhe . devotsavàdyasevà ca apraõàmastadagrataþ .. ucchiùñe vàthavà'÷auce bhagavaddar÷anàdikam . ekahastapraõàma÷ca purastàdapradakùiõam .. pàdaprasàraõaü càgre tathà paryaïkabandhanam . ÷ayanaü bhakùaõaü vàpi mithyàbhàùaõameva ca .. uccairbhàùà mithojalpo rodanàni ca vigrahaþ . nigrahànugrahau caiva nçùu ca krårabhàùaõam .. kambalàvaraõaü caiva paranindà parastutiþ . a÷lãlabhàùaõaü caiva adhovàyuvimokùaõam .. ÷aktau gauõopacàra÷ca aniveditabhakùaõam . tattatkàlodbhavànà¤ca phalàdãnàmanarpaõam .. viniyuktàva÷iùñasya pradànaü vya¤janàdike . pçùñhãkçtyàsanaü caiva pareùàmabhivàdanam .. gurau maunaü nijastotraü devatànindanaü tathà . aparàghàstathà viùõordvàtriü÷at parikãrtitàþ iti>% .. àhnikatattve tu vàràhamålakà anyavidhà dvàtriü÷at dar÷ità yathà . %<bhagavadbhaktànàü kùatriyasiddhànnabhojanam 1 aniùiddhadine dantadhàvanamakçtvà viùõorupasarpaõam 2 maithunaü kçtvà 'snàtvà viùõorupasarpaõam 3 mçtaü naraü spçùñvà'snàtvà viùõukarmakaraõam 4 rajasvalàü spçùñvà viùõugçhaprave÷anam 5 mànavaü ÷avaü spçùñvà'snàtvà viùõusannidhàvavasthànam 6 viùõuü sthç÷ataþ pàyuvàyuprayogaþ 7 viùõoþkarma kurvataþ purãùatyàgaþ 8 viùõu÷àstramanàdçtya ÷àstràntarapra÷aüsà 9 atimalinaü vàsaþ paridhàya viùõukarmàcaraõam 10 avidhànenàcamya viùõorupasarpaõam . 11 viùõoraparàdhaü kçtvà viùõorupasarpaõam 12 kruddhasya viùõuspar÷anam 13 niùiddhapuùpeõa viùõvarcanam 14 raktaü vàsaþ paridhàya viùõorupasarpaõam 15 andhakàre dãpena vinà viùõoþ spar÷anam 16 kçùõavastraü paridhàya viùõoþ karmàcaraõam 17 vàyasoddhåtavàsaþ paridhàya viùõoþ karmàcaraõam 18 viùõave kukkurocchiùñadànam 19 varàhamàüsa bhuktvà viùõorupasarpaõam 20 hasajàlapàdasarà rimàüsaü bhuktvà viùõorupasarpaõam 21 dãpaü spçùñvà hastamaprakùàlya viùõoþspar÷anaü karmakaraõaü và 22 ÷ma÷ànaü gatvà'snàtvà viùõåpasarpaõam 23 pinyàkaü bhuktvà viùõorupasarpaõam 24 viùõave varàhamàüsanivedamam 25 madyamàghràya pãtvà spçùñvà và viùõugçhaprave÷anam 26 parakãyeõà÷ucinà vastreõa parihitena viùõukarmàcaraõam 27 viùõave navànnamapradàya tadbhojanam 28 gandhapuùpe apradàya dhåpadãpadànam 29 upànahàvàruhya viùõusthànaprave÷anam 30 bheri÷abdena vinà viùõupabodhanam 31 ajãrõe sati viùõu spar÷anam 32 iti>% etadupalakùaõam %<aparàdhasahasràõi, aparàdha÷atàni ceti>% mantraliïgàt %<ahanyahani yomartyo gãtàdhyàyantu saüpañhet . dvàtriü÷adaparàdhaistu ahanyahani mucyate>% iti narasiühapuràø .

#<aparàdhaya># triø aparàdhaü yàti yà--óa . aparàdhapràpte . bràhmaø bhàve karmaõi ca ùya¤ àparàdhayyaü tasya bhàve tatkarmaõi ca naø .

#<aparàdhin># triø apa + ràdha--õini . kçtàgasi aparàdhakàrake, striyàü ïãp .

#<aparànta># puø aparasyàþ pa÷cimàyàþ antaþ sãmàbhåtode÷aþ . de÷abhede'sya pa÷cimadi÷aþ sãmàbhåtatvàttathàtvam sa ca de÷aþ katama iti tàvannirõãyate %<tasyànãkairvisarpadbhiraparàntajayodyataiþ ràmàstrotsàrito'pyàsãt sahyalagna ivàrõava iti>% raghuþ . tenàsya sahyaparvata sannikçùñatvam . %<avakà÷aü kilodanvàn ràmàyàbhyarthito dadau . aparàntamahãpàlavyàjena raghave karamiti>% raghuþ tenàrõavasannikçùñatvaü ca pratãyate . tatraiva de÷e ragho %<trikåñameva tatroccaü jayastambhaü cakàra sa>% iti trikåña parvatavarõanàt trikåñayuktatva¤ca tasya pratãyate . pàrasãkàüstatojetumityanantarokte÷ca pàrasãkade÷àt pårbatvaü pratãyate pàrasãkade÷a÷ca pà÷càttyaþ %<saügràmastumulastasya pà÷càttyaira÷vasàdhanairiti>% teùàü pà÷càttyatvasya tatraiva varõanàt . vçhatsaühitàyà¤ca %<nava bhàratavarùe madhyàt pràgàdivibhàjitàde÷à>% ityupakramya %<aparasyàü maõimàn meghavàn vanaughaþ kùuràrpaõo'stagiriþ . aparànta÷àntikahaihayapra÷astàdrikoïkaõà>% ityàdinà madhyasthànàttasya pa÷cimadiksthatvamuktam tatra ca muralà nàma nadã . %<muralàmàrutoddhåtamiti>% radhau tatra tasyà varõanàt tadavàntarade÷aþ keralaþ . %<bhayotsçùñavibhåùàõàü tatra keralayoùitàmiti>% raghau tathà varõanàt . janapadavàcitvàt taddhitàõoluki tadde÷abhave tadràjani ca baø vaø . %<unmårdhànaþ sannipatyàparàntairiti>% màghaþ .

#<aparàrka># puø smçtisaügrahabhede .

#<aparàrdha># puø na paràrdham . paràrdhabhinne . aparamardhamiti vàkye tu aparasya pa÷càde÷e pa÷càrdhamityeva .

#<aparàvartin># triø na paràvartate parà + vçta--õini naø taø . aparàïmukhe kàryasamàptimakçtvà'nivartini striyàü ïãp .

#<aparàhõa># puø aparamahna ekaø taø ñac ahnàde÷aþ . dina÷eùabhàge sa ca dvidhà vibhaktasya, tridhà vibhaktasya ca dinastha ÷eùamàgaþ . %<pçrbaüdinaü manuùyàõàmaparàhõaþ pitéõàmiti>% ÷rutau dvidhà vibhajanàt pårbàhõovai devànàü madhyandinaü manuùyàõàmaparàhõaþ pitéõàmiti ÷rutau tridhà vibhajanàcca tayosteùu và ÷eùasya tathàtvam . tathà ca dvidhà vibhaktasya dinasya ÷eùàrdham, tridhà vibhaktasya tçtãyàrdhaü ca aparàhõaþ . %<yayàstaü savità yàti pitarastàmupàsate . tithiü tebhyo'paràhõo hi svayaü dattaþ svayaübhuveti>% smçtiþ . %<tathà ÷ràddhasya pårbàhõàdaparàhõo vi÷iùyate>% manuþ . pa¤cadhà vibhaktasya tu caturthabhàge ca tasya ca karmayogyetaràpekùayà'paratvàt tathàtvam . antimatrimuhårtasya tu ràkùasavelàtvena karmànarhatvàt karmayogya÷eùabhàgatvàbhàvànnàparàhõatvam . tathà ca %<pràtaþkàlomuhårtàü strãn saïgavastàvadeva tu . madhyàhnastrimuhårtaþsyàdaparàhõastatastathà . sàyàhnastrimuhårtaþ syàt ÷ràddhaü tatra na kàrayet . ràkùasã nàma sà velà garhità sarvakarmasviti>% tritrimuhårtàtmakatayà pa¤cadhà vibhaktadinasya caturthe bhàge karmàrhàparàhõatvena paribhàùaõàttathàtvam . laukike tu madhyàhnàtparataþ, såryàstàt pràkkàlo'paràhõatvena vyavahriyate iti bhedaþ . tataþ bhavàrthe và vun aparàhõakaþ tadbhave triø . pakùe tadarthe ñha¤àparàhõikaþ . tadbhave triø . ÷ràddhe caivàparàhõika iti smçtiþ . striyàü ïãp . %<pàrvaõe pitçkçtye ca tithirgràhyàparàhõikãti>% smçtiþ .

#<aparàhõatana># triø aparàhõe bhavaþ ñyul tuñ ca . aparàhõabhave triø striyàü ïãp . %<ghakàletyàdinà>% pàø saptasyà và aluki aparàhaõetano'pyuktàrthetriø .

#<aparikalita># triø na parikalitaþ naø taø . aj¤àte, adçùñe, a÷rute ca .

#<aparikrama># triø nàsti parikramaþ udyogoyasya . anudyukte . %<jànannapi ca kiü kuryàda÷akta÷càparikrama iti>% smçtiþ . paritaþ kramaþ kramaõam abhàvàrthe naø taø . paritaþ kramaõàbhàve puø . parigataþ kramam naø taø . kramàparigate aparapàñãke triø .

#<aparikliùña># triø kli÷a bhàve kta na parikliùñaü kle÷oyatra . anàyàsasàdhye . kartari kta naø taø . kle÷ayuktabhinne triø .

#<aparigata># triø naø taø . j¤àtabhinne, apràpte ca .

#<aparigçhãta># triø naø taø . asvãkçte, agçhãte, aj¤àte ca

#<aparigraha># puø abhàve naø taø . parigrahàbhàve, pàta¤jalokte yamabhede ca yathà %<ahiüsàsatyàsteyabrahmacaryàparigrahà yamàþ>% såø tatràparigrahã nàma dehayàtrànirvàhakàtiriktabhogasàdhanadhanàdyanaïgãkàraþ . tasya phalamapi tatraiva dar÷itam yathà %<aparigrahasthairye janmakathantàsaüboghaþ>% aparigraha÷ãlasya tatsthairye sati kiüråpaü janma kiüprakàrakaü, kiühetukaü, kiüphalakam, kimavasànamiti ÷arãrasyàpi parigrahavirodhinã jij¤àsà bhavati ÷arãrasyàpi parigràhyatvàvi÷eùàtkathaü tatparigraho na syàditi jij¤àsàva÷yambhàvàt . tataþ kàryakaraõasaübandhàt puruùasyàj¤asya janma devanaratiryakatvaprakàram . kle÷akarmahetukaü, duþkhaikaphalakam, puruùatattvàvasànamityàcàryàdàgamata÷ca ni÷citya adehaþ sannaparigrahayamasya paramàü kàùñhàmanubhavatãtyarthaþ iti tadvçø . %<lobhasya purataþ ke'mã? satyàsteyàparigrahà>% iti praø caø . nàsti dehayàtrànirvàhakavyatiriktasya parigrahaþ saügraho yasya . parivràjake %<nirà÷ãraparigraha>% iti gãtà . tasya ca kaupãnàdiparigrahaõe'pi tasya ÷arãrayàtrànirvàhakatvànna kùatiþ %<kaupãnàcchàdanàrthaü hi vàsovai bibhçyàdyatiþ . yogasambhàrabhedàü÷ca gçhõãyàt pàduke tatheti>% smçtau tatparigrahavidhànàt .

#<aparicita># triø pari + ci--kta naø taø . anu÷ãlitabhinne, pårbamaj¤àte ca .

#<aparicchada># triø na paricchadoyasya aprà÷astye naø baø . apakçùñavastràdyupakaraõayukte daridre .

#<aparicchanna># triø paricchannaþ pariùkçtaþ naø taø . aparipkçte, màrjana÷uddhyàdirahite .

#<aparicchinna># naø na paricchinnaþ . iyattàrahite niþsãmani kåñasthe caitanyàtmake brahmaõi tadetadbrahmàpårbamanaparamanantamiti vçø uø ÷rutyà tasyàntaràhityoktestathàtvam iyattàrahitamàtre triø %<jagatyaparyàptetyàdi>% màghavyàkhyàyàmaparyàptaþ aparicchanna iti malliø .

#<apariccheda># puø abhàvàrthe na0! paricchedàbhàve iyattàbhàve . naø baø . iyattà÷ånye triø .

#<aparij¤àna># naø abhàve naø taø . tattvavivakàbhàve . naø baø . tacchånye triø .

#<apariõata># triø pari + nama--kta naø taø . aparipakve . yasya yathà pariõàma ucitastathàtvamapràpte anyaråpatàmapràpte ca .

#<apariõaya># puø pariõayo vivàhaþ abhàve naø taø . vivàhàbhàve .

#<apariõãta># triø pari + nã--kta naø taø . vivàhasaüskàrahãne kaumàràvasthàyukte .

#<aparitoùa># puø abhàve naø taø . santoùàbhàve .

#<aparipakva># triø naø taø . paripakvabhinne yasya yathà pariõatirucità tathàråpatàmapràpte, %<yathà aparipakvayogãti>% . viklittipràpti÷ånye àme taõóulaphalàdau ca .

#<aparimàõa># naø abhàve naø taø . parimàõàbhàve iyattàràhitye naø baø . tacchånye triø .

#<aparimita># triø naø taø . iyattà÷ånye parimàõa÷ånye .

#<aparimeya># triø parimàtuü yogyaþ naø taø . parimàtumayogye iyattàrahite .

#<aparimlàna># puø na parimlàyati kartari kta . raktavarõe (àyalà) khyàte mahàsahàvçkùe ràø niø . tasya bahumardane'pi mlàniràhityàt tathàtvam . mlànivarjite triø .

#<apariviùña># triø pari + viùa--karmaõikta naø taø . veùñana÷ånye avyàpte . %<årjayantyà apariviùñamàsyamiti>% çø 2, 13, 8 . apariviùñaü malàdibhiravyàptamiti bhàø . viùñamàhàràrthamupahçtaü naø taø . pariveùana÷ånye bhoüjaparinàrthamanupaóhaukite triø .

#<aparivçta># triø na parivçtaþ . anàcchàdite . paritoveùñanarahite anàvçte kùetràdau %<tatràparivçtaü ÷asyaü vihiüsyuþ pa÷avoyadãti>% manuþ kùetràdyàvaraõaprakàro'pi tena dar÷itaþ %<vçtiü tatra prakurvãta yàmuùñronàvalokayet chidra¤ca vàrayet rsavaü ÷va÷åkaramukhànugamiti>% tena tàdç÷acchidrahãnavaraõa÷ånye'pi aparivçtatvam asaüspçùñe ca %<mahobhiraparãvçto vasati pracetàþ>% çø 2, 10, 3, aparãvçto'saüspçùñaþ iti bhàø vededãrghaþ .

#<apari÷eùa># puø abhàve naø taø . pari÷eùàbhàve iyattàràhitye . naø baø . iyattà÷ånye triø .

@<[Page 235a]>@
#<apariùkàra># puø abhàve naø taø . màrjanàdi÷odhanasaüskàràbhàve . naø baø . tacchånye triø .

#<apariùñi># strã apa + vaiparãtye riùa--hiüsàyàm ktin . påjàyàm hemaø . påjàyà÷ca hiüsàhetukadveùa÷ånyatvàt tathàtvam .

#<aparisamàpti># strã abhàve naø taø . iyattàbhàve samàptyabhàve ca . naø baø . tacchånye triø .

#<aparisara># puø abhàve naø taø . vistàràbhàve pracàràbhàve ca naø baø . tacchånye triø .

#<apariharaõãya># triø na parihartuü ÷akyate hç--÷akyàdyarthe karmaõi anãyar . parihartuma÷akye, parihartumayogye ca .

#<aparihàrya># triø na parihartumarhati ÷akyate và hç--õyat . parihartumayogye, parihartuma÷akye ca .

#<aparãkùita># triø naø taø . råpavarõaparimàõàdinà yathàrtha tattvànusandhàna÷ånye %<etaccàparãkùitakrayaviùayamiti>% mitàkùarà parãkùite tu %<parãkùitaü tu yat krãtaü tat sarvaü na nivartayediti>% taddhçtà smçtiþ .

#<aparãta># triø naø taø . parito'vyàpte anabhigate ca %<÷avasà'parãtà>% iti çø 1, 100, 3, %<aparãtàþ aparairanabhigatà>% iti bhàø . aparigate, aparyàpte ca %<aparãtaü nçto ÷ava>% iti çø 8, 24, 9, %<aparãtam ÷atrubhiraparigatamavyàptamiti và>% bhàø .

#<aparuù># triø apagatà ruñ yasya . vigatakrodhe %<aparuùà paruùàkùaramãriteti>% raghuþ .

#<aparåpa># naø apa ànande à÷carye và pràø saø . à÷caryaråpe ànandahetupra÷aüsitaråpe ca . %<tato'paråpaü jàyate tasmàdavyeùyadenasa iti>% athaø 1 2, 4, 9, apakçùñaråpe ca . pràø baø . tadvati triø .

#<aparedyus># avyaø aparasmin ahani edyus . aparadine ityarthe %<pårbedyuraparedyurvà ÷ràddhakarmaõyupasthite nimantrayeta vipràn vai>% iti smçtiþ .

#<aparo'kùa># avyaø na paro'kùam indriyàsannikçùñam . pratyakùe viùayendriyasannikarùotpanne j¤àne %<sambhàvanàdiniràse tu vicàravipàkàttenaiva pramàõena janitaü j¤ànaü pratibandhàbhàvàt phalaü janayadaparo'kùamityucyate>% iti vçddhàþ . phalaü j¤àtatàmiti bhàññàþ citibuddheþ prativimbamiti sàükhyàþ buddhau citaþ prativimbamiti vedàntinaþ . saüskàram viùayatàvi÷eùaü veti tàrkikàdayaþ . tathà hi prathamamindriyeõa viùayaþ saübadhyate tato viùayàlocanàråpaü vinirvikalpakasthànãyaü sàmànyàkàraü j¤ànaü jàyate tataþ viùayàvaraõaråpapratibandhanà÷àt citprativimbaråpaü phalaü janayajj¤ànamaparokùamityucyate iti vedàntinaþ . naiyàyikàstu viùayendriyasannikarùàt prathamaü nirvikalpakaråpaü vi÷eùyavi÷eùaõayoþ saüsargànavagàhi j¤ànaü jàyate taduttaraü viùayapratyakùamityaïgãcakraþ . sàükhyàdayastu viùayendriyasannikarùàt buddhestattadviùayakàreõa pariõàme jàte tata÷cetanà÷aktau buddheþ prativimbaråpaü phalamutpadyate tatraiva j¤ànatvavyavahàromukhyaþ buddhivçttau tu gauõa iti manyante . %<yuktito'pi na bàdhyate diïmoharadaparokùàdçte>% sàüø såø . brahmaõastu aj¤ànaråpàvaraõàbhàvàt sarvadà prakà÷amànatvàt nendriyàdisannikarùàpekùeti tasya sarvadà pratyakùaråpatvam %<yat sàkùàdaparokùàdbrahmeti>% ÷rutiþ aparokùàdaparokùamityarthaþ . ar÷àø astyarthe ac . tadviùaye triø .

#<aparokùànubhåti># puø aparokùà pratyakùà anubhåtiryasmàt . vedàntaprakaraõabhede . karmaø . pratyakùaråpe j¤àne strã .

#<aparodha># puø apa + rudha--bhàve gha¤ . %<bàdhane abhiprayàyamabhiùuõvanti de÷ànaparodhena>% kàtyàø 24, 3, 31 .

#<aparõà># strã nàsti parõànyapi vçttisàdhanàni yasyàþ . ÷ailaràjaduhitari umàyàü sà hi ÷ivapràptyarthaü vratakàle parõànyapi tyaktavatã yathoktaü kumàre %<svayaü vi÷ãrõadrumaparõavçttità parà hi kàùñhà tapasastayà punaþ . tadapyapàkãrõa mataþ priyaüvadàm vadantyaparõàmiti tàü puràvida>% iti %<caturthe tyaktaparõà ca aparõàkhyàmavàpa seti>% ÷iø puø .

#<apartu># triø apagata çturyasya . vasantàdyçtuvigamayukte . %<yatra vijàyate yàmanyaparturiti>% athaø 3, 28, 1, apagataçtuþ strãpuùpaü yasyàþ . nivçttarajaskàyàü striyàü strã .

#<aparyanta># triø nàsti paryantomaryàdà yasya . niþsãmani iyattàrahite %<tadakùayamaparyantaü durjayaü vànaraü balam>% ràø .

#<aparyàpta># triø pari + àpa--kta naø taø . asamarthe, asampårõe, svakàryàkùame ca paribhuktamavaj¤àtamaparyàptamasaüskçtam yaþ prayacchati viprebhyastadbhasmanyavatiùñhatãti aparyàptaü svakàryàkùamamiti ÷uø taø raghuø . aparicchinne iyattàrahite %<jagatyaparyàptasahasrabhànuneti>% màghaþ %<aparyàptaþ aparicchanna>% iti malliø .

#<aparyàpti># strã na paryàptiþ abhàvàrthe naø taø . aparicchede asàmarthye ca . %<mukhyaü ÷ràddhaü màsimàsi aparyàptàvçtuü pratãti>% smçtiþ . naø baø . pariccheda÷ånye triø .

#<aparyàya># puø na paryàyaþ paripañã abhàve naø taø . pakramàbhàve . naø baø . krama÷ånye triø .

@<[Page 236a]>@
#<aparyuùita># triø na paryuùitaþ . abhinave sadyobhave puùpàdau . %<aparyuùitani÷chidraiþ prokùivairjantuvarjitairiti>% naraø puø .

#<aparvadaõóa># puø aparvà daõóa iva . ràmatçõàkhya÷arabhede tasyetara÷arasyeva granthiyuktatvàbhàvàttathàtvam .

#<aparvan># triø nàsti parva granthiþ granthaprakaraõaparicchedo và yasya . granthi÷ånye daõóàdau viccheda÷ånye granthàdau ca . và kap . aparvako'pyatra triø . %<yadaparvakaü syàt pratçõõamiti>% ÷ataø bràø . %<viccheda÷ånyamiti>% bhàø .

#<apala># naø apakramanivçttyai làti gçhõàtyatra là--bàø àdhàre ka . kolake ÷abdaø màø . tadbandhane hi apakramanivçttestathàtvam . nàsti palaü màüsaü yasya . màüsa÷ånye triø .

#<apalàpa># puø apa + lapa--gha¤a . sato'pyasattvena kathanaråpe apahnave, %<na ca pratyakùasiddhasyàpalàpaþ kartuü ÷akyate iti>% apa + ànande lapyatyanena lapa--karaõe gha¤ . snehe mediniþ . snehenaivànandabhàùaõàttathàtvam .

#<apalàùikà># strã laùa icchàyàü paryàye õvuc làùikà paryàyeõa icchà apa vaiparãtye pràø saø . aparyàyecchàråpàyàü tçùõàyàmati÷ayalàlasàyàm hemaø . atràrthe apalàsiketi pàùñhakalpanaü pràmàdikaü lasatericchàrthatvàbhàvàt .

#<apalàùin># triø apa + apakarùe laùa--tàcchãlyàdau ghinuõ . anucitadhanàditçùõà÷ãle . striyàü ïãp .

#<apalàùuka># triø apa + anucitatvàt apakarùe laùa--tàcchãlyàdau bàø uka¤ . anucitadhanàditçùõà÷ãle .

#<apalyålana># naø na palyålanaü ÷odhanam abhàve naø taø . snànamàrjanakùàrasaüyogàdinà ÷odhanàbhàve . yadidaü snàtavasyaü nihitamapalyålanakçtaü bhavatãti ÷ataø bràø . %<apalyånakçtaü kùàradravyasaüyogàdinà'dhautamiti>% bhàø . atràsamarthasamàsàt karaõe na¤arthànvaya iti bhedaþ . tathà ca rajakàdhautamiti tadarthaþ . karmakàle rajakadhautavastra paridhànasya smçtau niùedhàt tathoktam .

#<apavat># triø apaþ karma tadastyasya matup vede sasya lopaþ . karmayukte . %<apçpavànapavàü÷carureha sãdatu>% athaø 18, 4, 24 .

#<apavana># naø apakçùñaü kçttimatvàt svalpatvàcca vanam pràø taø . upavene kçtrimavane hemaø .

#<apavaraka># naø apa + vriyate apa + vç--kç¤àø saüj¤àyàü vun . antargçhe vàsagçhe .

#<apavaraõa># naø apa + vç--bhàve lyuñ . anàvaraõe àvaraõàpàkaraõe ca .

#<apavarga># puø apavçjyate saüsàro'tra apa + vçja--gha¤kutvam . mokùe . %<svapargàpavargayormàrgamàmananti manãùiõa>% iti kusumàø . %<duþkhajanmapravçttidoùamithyàj¤ànànàmuttarottaràpàyàdanantaràpàyàdapavarga>% iti %<çõatrayàpàkaraõànnàstyapavargaþ>% iti ca nyàyasåø . apavargaprakàrastu mokùa÷abde vakùyate . bhàve gha¤ . dàne, tyàge ca %<muùñerasambheda ivàpavarge>% kiràø . apavçjyate virajyate yasmàt apàdàne gha¤ . phalapràptau taddhe tuke karmasamàpane ca %<apavarge tçtãyeti>% pàø . %<apavarge tçtãyeti bhaõataþ pàõinerapãti>% naiùadham %<udagapavarmaü mukheùu samçjyàditi>% tàø bràø . %<kçtvà gate bhàgya ivàpavargamiti>% kiràø %<apavargaü samàptimiti>% malliø .

#<apavarjana># naø apa + vçja--lyuñ . dànàdàvapavargàrthe . %<ghañàpavarjanamiti>% mitàkùarà .

#<apavarjita># triø apa + varja--kta . parihçte, tyakte, datte ca .

#<apavartana># naø apa + vçta--õic--lyuñ . parivartane, vakrãkaraõe aïka÷àstre prasiddhe bhàjyabhàjakayorubhayorapi tulyaråpeõa kenacidaïkena vibhàjane . %<samena kenàpavartyeti>% lãlàø . apaharaõe ca %<na tyàgo'sti dviùantyà÷ca na ca dàyàpavartanamiti>% manuþ . bhàve ac apavarto'pyatra puø .

#<apavàda># puø apa + vada--bhàve gha¤ . nindàyàm apakãrtau %<kiü kariùyàmi ràjyena sàpavàdena ràghava!>% %<prakà÷aü ca hatai tasminnapavàdo bhavenmama>% iti ca ràmàø . mithyàvàde %<apavàdamàtramabuddhànàmiti>% sàüø såø %<apavàdaþ mithyàvàdaþ>% bhàø . kutsitavàde tatraiva %<apavàdaþ kutsitavàda>% iti vyàkhyàntaram . apodyate sàmànya÷àstraü svaviùayàt saïkocyate'nena karaõe gha¤ . vi÷eùa÷àstre . taddhi svaviùayaü parihçtya sàmànya÷àstraü viùayàntare vyavasthàpa yatãti tasya saïkocakaü bhavati yathà %<mà hiüsyàt sarvàbhåtànãti>% ÷rutau hiüsàniùedhasya sarvabhåtaviùayakatve'pi %<vàyavyaü ÷vetamàlabheteti>% ÷àstraü vàyavyacchàgahiüsàviùayakatvena virodhàt svaviùayàt saïkocayat tasyetaraviùayakatàü vyavasthàpayati %<apavàdairivotsargàþ kçtavyàvçttayaþ parairiti>% kumàraþ %<paranityàntaraïgàpavàdànàmuttarottaraü balãya>% iti %<apavàdoyadyanyatra caritàrthastarhyantaraïgeõa bàdhyate>% iti ca vyàø pariø . %<kvacidapavàdaviùaye'pyutsargo'bhinivi÷ate>% iti pàø bhàø . apodyate apavàhyate mithyàbhåtamanena apa + vada--karaõe gha¤ . vedàntamatasiddhe mithyàbhåtapadàrthanivàraõàrthamupade÷abhede . sa ca rajjuvivartasya mithyàbhåtasarpasya rajjumàtratvavat vastubhåtabrahmaõo vivartasya prapa¤càdeþ vastubhåtaråpatopade÷aþ . adhyàropàpavàdàbhyàü vastutattvavini÷caya, iti vedàø praø . bhàve gha¤ . vi÷vàse, praõaye ca . karaõe gha¤ . bàghanasàdhane vastumàtre . karmaõi gha¤ . kutsitavàdye %<madhukarairapayàdakarairiva>% màghaþ %<apavàdaþ mçgava¤canàya ghaõñàdi kutsitavàdyamiti>% malliø . bhàve gha¤ . àde÷e %<tato'pavàdena patàkinãpateriti>% kiràø . %<apavàdena àde÷eneti>% malliø . niràsane ca .

#<apavàdaka># triø apasàrya svaviùayàt, vadati ÷àstràntaram vyavaþ yati vada--õvul . svaviùayaü parihçtya sàmànya÷àstrasyetaratra vyavasthàpake vi÷eùa÷àstre . apa + vada--õvul . akãrtikare nindake niràsake ca triø .

#<apavàdin># triø apa + vada--õini . apavàdakartari striyàü ïãp .

#<apavàraõa># triø apavàrayati àcchàdayati apa + vç--õic nandyàø lyu . vyavadhàyake . bhàve lyuñ . vyavadhàne naø àdhàre lyuñ . antardhau sati tu vyavadhàne antardhànaü bhavatyeveti tasya tathàtvam .

#<apavàrita># triø apa + vç--õic--karmaõi kta . àcchàdite vyavadhàpite ca . bhàve kta . apavàraõe, aprakà÷e naø . %<tadbhavedapavàritam . rahasyantu yadanyasya paràvçttya prakà÷yate>% iti sàø daø ukte paràvçttyànyasya rahasyakathane naø paràvçttyànyasya rahasyakathanamapavàritamiti tadarthaþ .

#<apavàritaka># naø apavàritaü apavàraõam aprakà÷ameva svàrthe kan . aprakà÷e %<apavàritakena pràvçõotãti>% nàñakam . aprakà÷yàcchodayatãtyarthaþ .

#<apavàruka># puø apa + vç--baø . uka¤ . prastare .

#<apavàrya># avyaø apa + vç--õic--lyap . àcchàdyetyarthe %<tripatàkakareõànyamapavàryàntarà katheti>% sàø daø .

#<apavàsa># puø apasçtya vàsaþ sthitiþ . apasaraõe %<apavàse nakùatràõàmapavàsa uùasàmuta>% athaø 3, 7, 7 .

#<apavàha># puø apasàrya vàhaþ sthànàntaranayanam . itarasthànàdapasàrya sthànàntarapràpaõe . %<bhåtapårbamabhåtapårbaü và janapadaü parade÷àpavàhena svade÷àbhiùyandavamanena và nive÷ayediti>% kauñilyaþ %<monàþ bañ giti navarasa÷arayatiyutamapavàhàkhyamiti>% vçø raø ukte varõavçttabhede .

#<apavàhana># naø apa + vaha--õic--lyuñ . parade÷asthajanànàü svade÷apràpaõe %<svaràùñraü vardhayedràjà parade÷àpavàhanàditi>% hitoø .

#<apavàhya># triø apa + vaha--karmaõi õyat . dårãkàrye . apa + vaha--õic--lyap . apasàryetyarthe avyaø .

@<[Page 237b]>@
#<apavighna># triø apagato vighno yasmàt . vighna÷ånye %<÷ataü kratånàmapavighnamàpa sa>% iti raghuþ .

#<apavitra># puø na pavitraþ kçta÷aucàdiþ . akçta÷aucàdau, %<apavitraþ pavitro và sarvàvasthàü gato'pi và yaþsmaret puõóarãkàkùaü sa vàhyàbhyantare ÷uciriti>% smçtiþ .

#<apaviddha># triø apa + vyadha--kta . tyakte %<apaviddhagadobàhurbhagna÷àkha iva druma>% iti kuø . %<so'paviddhastayà rahasyanirbhedabhayàditi>% da÷akuø . pratyàkhyàte, niraste ca %<rakùovipra kçtàvàstàmapaviddha÷ucàviva>% raghuþ %<màtàpitçbhyàmutsçùñaü tayoranyatareõa và . yaü putraü pratigçhõãyàdapaviddhaþ sa ucyate>% iti manåkte dvàda÷aputràntargate putrabhede puø .

#<apavidyà># strã apa virodhe pràø taø . vidyàvirodhinyàü vedàntàdiprasiddhàyàmavidyàyàm %<tattvasya saüvittirivàpavidyàmiti>% kiràø . apakçùñà vidyà . vauddhàdyàgamavidyàyàm .

#<apaviùà># strã apagataü viùaü yasyàþ . nirviùatçõabhede ràjaø niø . apagataviùa màtre triø .

#<apavçtta># triø apavartate apa + vçta--kartari kta . samàpte, %<apavçtte karmaõi vàmadevyagànaü ÷àntyarthamiti>% gobhilaþ . %<apavçtte samàpte>% saüskàratattve raghunandanaþ .

#<apavedha># puø apakçùñaþ asthànakçtatvàt vedhaþ pràø taø . maõãnàmasthànakçte vedhane %<maõãnàmapavedhe ca daõóa uttamasàhasam iti>% manuþ .

#<apavyaya># puø apakçùñaþ ÷àstràdimaryàdàmullaïghyàsthàne kçtatvàt vyayaþ pràø taø . dyåtave÷yàdàvasthàne kçte vyaye . apagataþ vyayaþkùayo'sya . avina÷vare triø .

#<apavyayamàna># triø apa + vi + aya--÷ànac . apalàpa kartari . %<arthe'pavyayamànantu kàraõena vibhàvitam . dàpayeddhanikasyàrthaü daõóale÷a¤ca ÷aktita iti>% manuþ . apavyayamànamapalapantamiti diø taø raghuø . apavyayakartari triø .

#<apavrata># triø apagataü vrataü ÷rautàdi karma yasya . apagata vihitakarmaõi %<anuvratàya randhayannapavratàniti>% çø 1, 51, 9, apavratàn %<apagatakarmaõa>% iti bhàø . %<gåóhaü såryaü tamasà'pavratena>% çø 50, 4, 6, 1, apagatavratamasya . naùñavrate gçhãtavratatyàgini triø . pràø taø . apakçùñe vrate na0

#<apa÷aïka># triø apagatà ÷aïkàsya pràø baø . niþ÷aïke ÷aïkàrahite .

#<apa÷ada># triø apa + ÷ada--kartari ac . nãce iti kecit . tacca sadadhàtughañitatayà dantyamadhyamiti bahavaþ .

#<apa÷abda># puø apavaiparãtye pràø taø . ÷aktivaikalyapramàdàdinà sàdhu÷abdasyànyathoccàraõasàdhye apabhraü÷a÷abde %<ta eva ÷aktivaikalyapramàdàlasatàdibhiþ . anyathoccàritàþ ÷abdà apa÷abdà itãrità>% iti hariþ %<mlecchohavà nàma yadapa÷abda>% iti ÷rutiþ .

#<apa÷avya># triø pa÷ave hitaþ yat, virodhe naø taø . pa÷uvçddhivighàtake %<apa÷avyeva tu và ã÷varà>% iti tàø bràø %<apa÷avyeva pa÷ånàü vçddhivighàtinã>% bhàø .

#<apa÷u># puø na pa÷uþ aprà÷astye naø taø . go'÷vabhinne pa÷au . %<apa÷avo và anye go'÷vebhyaþ iti>% %<apa÷urvyà eùa yadàraõyonaitasya hotavyamiti>% ca ÷ataø bràø . nàsti pa÷uryasya . pa÷u÷ånye %<aprajà apa÷urbhaviùyati>% . ÷ataø bràø .

#<apa÷uc># triø apagatà ÷uk ÷okoyasya pràø baø . apagata ÷oke . sarvadà'peta÷oke àtmani puø . %<ka uttamaþ÷lokaguõànuvàdàt pumàn virajyeta vinà'pa÷ugghnàditi>% bhàgavate pàñhaü prakalpya ÷rãdhareõa apa÷ugàtmetivyàkhyàtam tasya hanana¤ca yathàrthyenàj¤ànaü %<yo'nyathà santamàtmànamanyathà pratipadyate kiütena na kçtaü pàpaü? caureõàtmàpahàriõeti>% manunà àtmano'nyathàråpaj¤ànenaiva svàtmahantçtvokteþ . %<andhaü tamaste pravi÷anti ye kecàtmahanojanà>% iti ÷rutibhàùye'pi tathaivàtmàj¤àne àtmahananamuktam . apa÷okàdayo'pyatra triø .

#<apa÷cima># triø na pa÷cimaþ virodhe naø taø . agrime %<kasyapa÷ca mahàbhàgasteùàmàsãdapa÷cima>% iti ràmàø nàsti pa÷cimaþ ÷eùabhavoyasya . ÷erùa÷ånye, iyattà÷ånye ca %<apa÷cimàmimàü kaùñàmàpadaü pràptavatyahamiti>% ràmàø .

#<apa÷ya># triø dç÷a--vede bàø ÷a naø taø . adraùñari adar÷ake %<andhà apa÷yà na dabhannabhikhyà>% iti çø 1, 148, 5, %<apa÷yà adraùñàraþ>% iti bhàø loke tu adar÷ãtyeva .

#<apa÷raya># puø apa + ÷ri--ac . upà÷raye %<sàmàsàda udmãtho'pa÷rayaþ>% athaø 15, 3, 8, .

#<apa÷rã># triø apagatà÷rãryasmàt ÷rãþ÷obhàdiþ . ÷obhàdihãne .

#<apa÷liùña># triø apa + ÷liùa--kta . ÷leùa÷ånye, saüsargahãne, viyukte ca .

#<apaùñha># naø apa + sthà--ka ambàø ùatvam . aïku÷àgre hemaø . apakramya sthàtari triø .

#<apaùñha># avyaø apa + sthà--suùàmàdiø ùatvam . nirdoùe, ÷obhane, viparãte, ca . %<apaùñhu pañhataþ pàñhyamadhigoùñhi ÷añhasya te>% iti naiùaø . pratikåle, viruddhàrthe ca triø . kàle puø .

#<apaùñhura(la)># triø apa + sthà--kurac và latvam . pratikåle hemaø . viparãte trikàø .

@<[Page 238b]>@
#<apas># naø àpa--asun hçsva÷ca . kammàõa niruø . tadvati ca . %<apasà santu neme>% çø 1, 54, 8, apaþ karma tadghantoveti bhàø %<glàstvà'kçntannapaso'tanvata>% tàø bràø . %<atçùyantãrapasoyantyacchà>% çø 7, 71, 3 %<apasà karmayuktà>% iti bhàø . pràpte triø . màdhyàma karmàpasà navena çø 1, 31, 8, apasà pràpteneti bhàø .

#<apasada># triø apakçùña ivasãdati sada--ac adhame, nãce ca . %<rere kùattriyàpasadàþ!>% iti veraø . %<viprasya triùu varõeùu nçpatervarõayordvayoþ . vai÷yasya varõe caikasmin ùaóete'pasadàþ smçtà iti>% manåkte anulomavarõastrãjàte varõasaïkarabhede mårdhàvasiktàdau puüstrãø . %<yadvijànàmapasadà ye càpadhvaü sajàþ smçtà>% iti manuþ

#<apasama># avyaø samàyà atyayaþ avyayãø . vatsaràtyaye tiùñhastadgugaõapàñhànnaitasya samàsàntaraghañakatà .

#<apasara># puø apa + sç--bhàve ac . apayàne, apasaratyasmàt svatvam apàdàne ac . pratigrahakrayàdau . %<niranvayo'napasaraþ pràptaþsyàccaurakilliùamiti>% manuþ . %<apasaraþ pratigrahakrayàdiþ>% kullåkabhaññaþ .

#<apasaraõa># naø apa + sç--bhàve lyuñ . apayàne %<ito'va saraõameva ÷reya iti>% nàñakam %<apasaraõatoha và agre devà jayanto'jayan>% iti divamevàgre athedamantarikùamatheto'napasaraõàt sapatnànanudanta iti ca ÷ataø bràø 1, 9, 111 .

#<apasarjana># naø apa + sçja--bhàve lyuñ . tyàge, varjane ca . gha¤ . apasargo'pyuktàrthe puø .

#<apasarpa># puø apa + sçpa--kartari ac . guptacare . %<sarpàdhiràjorubhujo'pasarpaü papraccha bhadraü vijitàribhadraþ>% raghuþ . %<tayaivàsarpabhåtayà tatra mçdbhàõóa÷eùamacorayàvaþ>% iti da÷akuø . bhàve gha¤ . apasaraõe .

#<apasarpaõa># naø apa + sçpa--bhàve lyuñ . apayàne pçùñhato gamane .

#<apasala># triø apa + sala--kartari ac . apasavyatàpràpte . %<yathàbàlaü puraskçtya yaj¤opavãtàni apasalàni kçtvà tãrthamavatãryeti>% ÷uø taø baudhàø . apasalàni apasavyànãti ÷uddhitattva raghunandanaþ .

#<apasalavi># avyaø apa + sala--bàø avi . tarjanyaïguùñhamadhyasthànaråpe pitçtãrthe %<tarjanyaïguùñhayorantarà apasalavi apasavyaü và tena pitçbhyonidadhàti>% ÷uø taø gçhyam . %<savyenaiva pàõinà såtratantuü gçhãtvà apasalavi pårbasyàü karùvàü piõóe nidadhyàditi>% gobhilaþ .

@<[Page 239a]>@
#<apasavya># naø apakràntaü savyàt niràø taø . 1 dehadakùiõabhàge %<tarjanyaïguyaùñhorantarà apasalavi apasavyaü veti>% 2 gçhyaparibhàùite pitçtãrthe ca . apagataü magnatayà bhåmaupàtitatvàt savyaü yatra . bhåmau pàtanena bhagnapràyavàmàïge apa vaiparãtye så--bhàve yat savyaü gatiþ . viparãte triø . %<apasavyaü tataþ kçtvà pitéõàmàptadakùiõamiti>% yàj¤aø . %<devakarmànantaraü pitçkarmakaraõe pràptavàmopacàraniràsàyàptadakùiõavyàpàra>% iti ÷ràø taø raghuø . àbhyudayike hi %<nipàto na hi savyasya jànunovidyate kvaciditi>% ÷ràø taø va÷iùñhokteþ bhåmau pàtitavàmjànåkaraõàbhàvaþ . ataeva %<nàtràpasavyakaraõaü na paitraü tãrthamiùyate>% ityàdinà apa savyakaraõaniùedhaþ såpapannaþ . pitçtãrtha¤ca %<yatrànuktovi÷eùastu dakùiõastatra ÷asyate iti>% smçteþ . dakùiõahasta eva . %<pràcãnàvãtinà bhàvyamapasavyamatandriõà . pitryamànidhanàt kàryaü vidhivaddarbhapàõinà>% iti manuþ .

#<apasàra># puø apa + sç--õic--ac . 1 dårãkaraõe 2 vahiùkaraõe, 3 apanayane 3 ca . lyuñ . apasàraõamapyatra naø .

#<apasàrita># triø apa + sç--õic--kta . 1 utsàrite 2 dårãkçte ca

#<apasiddhànta># puø apakràntaþ siddhàntàt niràø taø . 1 svãkçtasiddhàntàt skhalanaråpe doùabhede, %<siddhàntamabhyupetyàniyamàt kayàprasaïgo'pasiddhànta iti>% gauø såø . siddhàntaü ki¤cicchàstrakàràbhyupagatamarthamabhyupetya svãkçtyàniyamàt tanniyamollaïghanàt kayàyàü prasaïgaþ svãkçtasiddhàntapracyavo'pasiddhànta iti tadarthaþ . yathà sàükhyamatenàhaü vadiùyàmãtyabhyupetya kayàyàmàrabdhàyàm àvirbhàvasyàvirbhàvàïgãkàre'navastheti dåùaõe vàdinodbhàvite prativàdã yadà taddoùoddhàraõàya àvirbhàvasyàsato'pi samutpattimabhyupaiti tadà satkàryavàdisàükhyamataviruddhàbhidhàyitvena svàbhyupagataniyamàtikramàt svãkçtasiddhàntapracyavaråpo doùo bhavati saevàpasiddhàntaþ evamanyo'pyudàhàryaþ . vitaõóàvàdinaþ bauddhabhedà÷ca nàpasiddhàntaü doùamaïgãcakruþ teùàü kasyacit siddhàntasyànaïgãkàràt .

#<apasopàna># puø apakràntaþ atikràntaþ sopànamàkàreõa atyàø saø . 1 hastinakhe .

#<apaskara># puø apa + ké--ap rathàïge niø suñ . 1 cakrabhinne rathàrambhake avayavabhede . %<apaskarorathàïgamiti>% pàø . kåvara¤ca rathasyàsãdvàsukirbhajagottamaþ . apaskaramadhiùñhane himàvàn vindhyaparvata iti bhàø kaø paø ukteþ klãvamapi .

@<[Page 239b]>@
#<apasnàta># triø apakçùñaü amaïgalàrthatvàt snàtaþ . 1 mçtamuddi÷ya snàte jane . 2 snànasaüskàràya sthàpite mçte pu strãø kùãra0

#<apasnàna># triø apakràntaþ snànàt niràø saø . 1 snànàva÷iùñe jale %<udvartanamapasnànaü viõmåtreraktameva ca . ÷leùmaniùñhyåtavàntàni nàdhitiùñhettu kàmata>% iti manuþ .

#<apaspa÷a># triø apagataþ spa÷ogåóhacaroyataþ . 1 gåóhacara÷ånye . %<÷abdavidyeva nobhàti ràjanãtirapaspa÷eti>% màghaþ . ÷abdavidyàpakùe paspa÷à pàta¤jalabhàùyasya navàhnikaü 2 tacchånyetyarthaþ .

#<apasmàra># puø apasmàrayati smaraõaü vilopayati apa + smçõic--kartari ac, apagataþ smàraþ smaraõaüyato và . 1 rogabhede . sa ca su÷rute dar÷ito yathà %<smçtirbhåtàrthavij¤ànamapa÷ca parivarjane apasmàra iti proktastato'yaü vyàdhirantakçt .. miyyàdiyogendriyàrthakarmaõàmatisevanàt . viruddhamalinàhàravihàrakupitairmalaiþ . veganigraha÷ãlànàmahità÷ucibhojinàm . rajastamo'bhibhåtànàü gacchatà¤ca rajasvalàm .. tathà kàmabhayodvegakrodha÷okàdibhirbhç÷am . cetasyabhihate pumsàmapasmàro'bhijàyate .. saüj¤àvaheùu srotaþsu doùavyàpteùu mànavaþ . rajastamaþparãteùumåóho bhràntena cetasà .. vikùipan hastapàdau ca vijihvabhrårvilocanaþ . dantàn vàdan vaman phenaü vivçtàkùaþ patet kùitau .. alpakàlàntara¤càpi punaþ saüj¤àü labheta saþ . so'pasmàra iti proktaþ sa ca dçùña÷caturvidhaþ .. vàtapittakaphairnéõà¤caturthaþ sannipàtataþ . hçtkampaþ ÷ånyatà svedodhyànaü mårchà pramåóhatà .. nidrànà÷a÷ca tasmiüstu bhaviùyati bhavantyatha . vepamàno da÷eddantàn ÷vasan phenaü vamannapi .. yo bråyàdvikçtaü satvaü kçùõaü màmanudhàvati . tato me cittanà÷aþ syàtso'pasmàro'nilàtmakaþ .. tçñtàpasvedamårchàrtodhvanannaïgàni vihvalaþ . yo bråyàdvikçtaü satvaü pãtaü màmanudhàvati .. tato me cittanà÷aþ syàtsa pittabhava ucyate . ÷ãtahçllàsanidràrtaþ patan bhåmau vaman kapham .. yo bråyàdvikçtaü satvaü ÷uklaü màmanudhàvati . tato me cittanà÷aþ yàtso'pasmàraþ kaphàtmakaþ .. hçdi todastçóutkledastriùvapyeteùu saüsthayà . pralàpaþ kåjanaü kle÷aþ pratyekantu bhavediha .. sarvaliïgasamàvàyaþ sarvadoùaprakopaje . animittàgamàdvyàdhergamanàdakçte'pi ca .. àgamàccàpyapasmàraü vadantyanye na doùajam kramopayogàddoùàõàü kùaõikatvàttathaiva ca .. àgamàdvai÷varåpyàcca sa tu nirvarõyate budhaiþ . varùatyapi yathà deve bhåmau vãjàni kànicit .. ÷aradi pratirohanti tathà vyàdhisamudbhavaþ . sthàyinaþ kecidalpena kàlenàbhipravardhitàþ .. dar÷ayanti vikàràüstu vi÷varåpànnisargataþ . apasmàro mahàvyàdhistasmàddoùaja eva tu>% iti .. %<dhårto'pasmàrarogã syàditi>% ÷àtàø karmaø . %<apasmàràdirogàõàü jvaràdãnàü vi÷eùata iti>% ghañukastotram .

#<apasmàrin># triø apasmàra + astyarthe ini . 1 apasmàraroga yukte . striyàü ïãp .

#<apasya># triø apasi kammaõi sàdhuþ apas + yat . 1 sàdhukarmakàriõi %<anàvçùñà apasyovasànà>% iti %<yajuø 10, 7, apasyàþ apasi karmaõi sàdhvyaþ>% veø dãø . %<apareõa svayamàtçõõametyàpasyàþ pa¤ca pa¤cànåkànteùvapàmiti>% kàø 17, 6, 2, apasyàstatsaüj¤akà iùñakàbhedà iti vedadãø .

#<apasyu># triø apaþ karmaicchati apas + kyac--u . 1 karmecchau %<gira yadã sabandhavaþ pa¤càvràtà apasyava>% iti çø 9, 14, 2

#<apaha># triø apa + hana--%<ape kle÷atapasoþ>% pàø óa . 1 apaghàtakartari . kle÷àpahaþ putraþ tamo'pahaþ såryaþ . yogavibhàgàdanyatràpi %<suparãkùitamannàdyamadyànmantrairviùàpahairiti>% manuþ

#<apahata># triø apa + hana--kta . 1 vinà÷ite %<yo'yamàtmà'pahatapàùmeti>% ÷rutiþ .

#<apahati># strã apa + hana--ktin . 1 nà÷ane . %<na ha vaisa÷arãrasya sataþ priyàpriyayorapahatirasti>% chàø uø .

#<apahara># triø apa + hç--kartari ac . 1 apaharaõakartari %<bhadraü bhavedbhavabhayàpaharaü nçloke>% iti hemàø bhaviø puø .

#<apaharaõa># naø apa + hç--lyuñ . 1 steye sàdhàraõasya parakãyasya và dhanàdicaurye . %<sãtàdravyàpaharaõe ÷astràõàmauùadhasya ceti>% %<nikùepasyàpaharaõaü narà÷marajatasya ceti>% %<bhakùyabhojyàpaharaõe yàna÷ayyàsanasya ca>% iti ca manuþ steyasvaråpa¤ca smçtau dar÷itaü yathà %<upàyairvividhaireùàü chalayitvàpakarùaõam suptamatta pramattebhyaþ steyamàhurmanãùiõa>% iti nàraø . %<syàt sàhasaü tvanvayavat prasabhaü karmayat kçtam . niranvayaü bhavet steyaü kçtvàpahnåyate ca yaditi>% manuþ . %<anvayavad dravyarakùiràjàdhyakùàdisamakùaü prasabhaü balàvaùñambhena yat paradhanaharaõàdikaü kriyate tat sàhasaü, steyantu tadvilakùaõaü niranvayaü dravyasvàmyàdyasamakùa va¤cayitvà yat paradhanaharaõaü taducyate yaccasànvayamapi kçtvà na mayedaü kçtamiti bhayàt nihnute tadapi steyamiti>% mitàkùarà . tacca sàdhàraõasya parakãyasya và haraõam %<sàmànyadravyaprasabhaharaõàt sàhasaü smçtamiti>% yàj¤aø ukteþ . tathàca parakãye sàdhàraõe và dravye svatva hetubhåtalaukikakrayapratigrahàdikamantareõa svalampàdanaü haraõam tadeva balapårbakaü sàhasamiti bheda iti mitàkùaràdimatam dàyabhàgamate tu sàdhàraõadravyasya nàpaharaõaü paramàtra svatvavaddravyasyaivàpaharaõamiti tatrokteriti vi÷eùaþ . 2 balàdapakarùaõe ca . %<nirviõõo'timamatvena ràjyàpaharaõena ceti>% devã màø .

#<apaharaõãya># triø apahartumarhati apa + hç--anãyar . 1 apaharaõayogye tàni vaståni ca smçtau dar÷itàni . %<dvijo'dhvagaþ kùãõavçttirdvàvikùå dve ca målake . àdadànaþ parakùetrànna daõóaü dàtumarhati>% manuþ . %<caõakavrãhigodhåma yavànàü mudgamàùayoþ . aniùiddhairgrahãtavyà muùñirekà pathi sthitairiti>% %<tatraiva saptame bhakte bhaktàni ùaóana÷natà . a÷vastanavidhànena hattavyaü hãnakarmaõa iti>% ca manuþ . %<dvijastçõaidhaþpuùpàõi sarvataþ svavadàharediti>% yàj¤aø . %<go'gnyarthaü tçõamedhàüsi yaj¤àrthe vãrudvanaspatãnàü puùpàõi svavadàsãta phalàni ceti>% gauø . 2 apanetavye ca .

#<apahartç># triø apa + hç--tçc striyàü ïãp . 1 apahàrake . %<nikùepasyàpahartàra tatsamaü dàpayeddamamiti>% manuþ . tçõi tu naloketyàdinà pàø ùaùñhãniùedhàt karmaõi dvitãyà .

#<apahasta># puø apasàraõàrthaþ hastaþ . 1 galahaste apasàraõàyodyataþ hastoyasya . 2 galahastena apasàrite triø .

#<apahastita># triø hastena apasàryate apa + hasta + õickarmaõi kta . 1 galahastàdinà niraste apasàrite .

#<apahàra># puø apa + hç--gha¤ . 1 caurye 2 apaharaõe, 3 apanayane . %<karõanàsàpahàreõa bhaginã me viråpiteti>% ràmàø svàmyanupakàridhanavyaye %<nàpahàraü striyaþ kuryuþ patirikthàt katha¤caneti>% smçtiþ . %<apahàra÷ca dhanasvàmyanupayoge bhavatãti>% dàyabhàgaþ . 4 apacaye, 5 hànau, 6 saïgopane ca .

#<apahàraka># triø apa + hç--õvul . 1 cauryakartari 2 apasàraõa kartari 3 saïgopaka 4 sthànàntaràpakarùake ca . %<jàlàpahàrakàn pakùiõa>% iti hitoø . apahàrakabhedà÷ca manunà dar÷itàþ dvividhàüstaskaràn vidyàt paradravyàpahàrakàn . prakà÷àü÷càprakà÷àü÷ca càracakùurmahãpatiþ . prakà÷ava¤cakàsteùàü nànàpaõyopajãvinaþ . pracchannava¤cakàstvete ye stenàñavikàdayaþ . utkocakà÷caupadhikàva¤cakàþ kitavàstathà . maïgalàde÷avçttà÷ca bhadrà÷caikùaõikaiþ saha . asamyakkàriõa÷caiva mahàtrà÷cikitsakàþ . ÷ilpopacàrayuktà÷ca nipuõàþ paõyayoùitaþ . evamàdãn vijànãyàt prakà÷àüllokakaõñakàn! %<nigåóhacàriõa÷cànyànanàryànàryaliïgina>% iti .

@<[Page 241a]>@
#<apahàrin># triø apa + hç--õini striyàü ïãp . 1 apahartari 2 apanàyake ca %<indriyàõàü vicaratàü viùayeùvapahàriùu>% iti manuþ %<kùetradàràpahàrã ca ùaóete hyàtatàyina>% iti manuþ

#<apahàsa># puø apa + hasa--gha¤ . 1 akàraõahàsye hemacandraþ .

#<apahnava># puø apa + hnu--ap . 1 sato'pi vastuno'sattvena kathanaråpe'palàpe, . apahnava÷ca dvivighaþ ÷abdataþ arthatovà mithyaitaditi ÷abdataþ, nàbhijànàmyahaü, tatra tadà na mama sthitirityevamarthato'pahnava iti . 2 premõi ca .

#<apahnuta># triø apa + hnu--kta . 1 kçtàpahàre vastuni yasya cauryaü kçtaü tasmin, 2 sthànàntaraü nãte, 3 apasàrite ca .

#<apahnuti># strã apa + hnu--ktin . 1 apahnave %<prakçtaü pratiùidhyànyasthàpanaü syàdapahnutiriti>% sàø daø ukte 2 arthàlaïkàrabhede ca . sà ca dvidhà apahnavapårbakaþ anyàropaþ, anyàropapårbakaþ apahnava÷ca yathà %<nedaü nabhomaõóalamamburà÷irnaità÷ca tàrà navaphenabhaïgàþ . nàyaü ÷a÷ã kuõóalitaþ phaõãndro nàsau kalaïkaþ ÷ayito muràriþ>% .. %<etadvibhàti caramàcalacåóacumbi hiõóãrapiõóaruci÷ãtamarãcivimbam . ujjvàlitasya rajanãü madanànalasya dhåmaü dadhatprakañalà¤chanakaitavena>% .. %<viràjate vyomavapuþ payodhistàràmayàstatra ca phenabhaïgàþ>% . ityàdyàkàreõa prakçtaniùedho boddhavyaþ . %<gopanãyaü kamapyarthaü dyotayitvà katha¤cana . yadi ÷leùeõànyayà và'nyayayet sàpyavahnutiþ>% sàø daø tatra ÷leùeõa yathà .. %<kàlevàrigharàõàmayatitayà neva ÷akyate sthàtum . utkaõñhitàsi tarale! na hi na hi sakhi! picchilaþ patthàþ>% .. atràpatitayetyatra patiü vinetyuktvà patanàbhàvenetyanyathàkçtam . a÷leùeõa yathà . %<iha puro'nilakampitavigrahà milati kà na vanaspatinà latà . smarasi kiü sakhi kàntaratotsavaü! na hi ghanàgamarãtirudàhçtà>% iti ..

#<apahnuvàna># triø apa + hnu--÷ànac . 1 corayati 2 apanayati 3 saügopayati ca %<apahnuvànasya janàya yannijàmiti>% naiùa0

#<apahnåyamàna># triø apa + hnu--karmaõi ÷ànac . 1 apanãyamàne 2 sthànàntaramapasàryamàõe 3 cauryamàõe ca .

#<apahriyamàõa># triø apa + hç--karmaõi ÷ànac . 1 cauryamàõe . 2 apàkçùyamàõe ca .

#<apàükùaya># puø 6 taø aluk saø . 1 netre . a÷rujaladharatvàttathàtvam apàükùaye cakùuùi, tvàü sàdayàmi %<cakùu rvà apàükùaya iti>% ÷rutiþ yajurvedadãpaþ . padadvayamityeke .

#<apàüjyotis># naø 6 taø aluksaø . 1 vidyutsutà hi apsu kùiyanti %<apàüjyotiùi vidyuti tvàü sàdayàmi>% %<vidyudvà apàüjyotiriti>% ÷rutiþ veø dãø padadvayamityeke

#<apàünapàt># puø na pàtayati pata--õic--kvip naø taø %<na bhràõnapàdityà0>% pàø prakçtibhàvaþ aluksaø . 1 yaj¤a devatàbhede . %<aponapàt apàünapàcca devateti>% siø kauø . %<aponapàte apàünapàte'nubråhãti>% praiùyaþ .

#<apàünaptri(ptrã)ya># triø apàünapàt devatà'sya gha, cha và . 1 apàünapàddevatàke haviràdau .

#<apàünàtha># puø 6 taø aluk saø . 1 samudre .

#<apàünidhi># puø nidhãyate'smin ni + dhà--àdhàre ki 6 taø aluksaø . 1 samudre, 2 viùõau ca %<apàünidhiraviùñhànamapramattaþ pratiùñhita iti>% viùõusahaø . %<saritàmassi sàgara>% iti gãtoktestasya tathàtvam .

#<apàüpati># puø pà--óati 6 taø aluk saø . 1 samudre, 2 varuõe ca .

#<apàüpàthas># naø pàthaþ sàraþ 6 taø aluksaø . 1 anne tasya vçùñiprabhavatvàttathàtvam %<vçùñerannaü tataþ prajeti>% gãtàyàü tathokteþ . %<apàüpàthasi anne tvàü sàdayàmi>% %<annaü và apàüpàtha>% iti ÷rutiþ veø dãø . padadvayamityeke .

#<apàüpitta># naø 6 taø và aluk saø . 1 agnau, tasya jalahetutvàt tatpittatvam %<àkà÷àdvàyurdvàyoragniragneràpa>% iti ÷rutau tasya tathàtvàvagateþ . và luki appittama pyatra .

#<apàüpurãùa># naø purãùaü malaþ 6 taø aluksaø . 1 sikatàsu, tàsàü jalamalaråpatvàttathàtvam apàüpuroùe sitakàsu tvàü sàdayàmi %<sikatà và apàü purãùamiti ÷rutiþ>% vedadã0

#<apàüyoni># strã 6 taø aluksamàø . 1 samudre %<apàüyonau samudre>% iti vedadãø %<samudrovai apàüyoniriti>% ÷ataø bràø padadvayamityeke .

#<apàü÷u(su)là># strã pàü÷a(sa)vovyabhicàradoùàþ santi yasyàþ sidhàø lac pàü÷u(su)là svairiõã naø taø . 1 pativratàyàü striyàm %<apàü(su)÷ulànàü dhuri kãrtanãyeti>% raghuþ .

#<apàüsadana># naø aluksaø . 1 divi %<divi hyàpaþ sannà iti>% ÷ataø bràø . bhinnaü padamityeke .

#<apàüsadhastha># puø 6 taø aluksaø . 1 antarikùe %<apàüsathasthe antarikùe>% vedadãø %<antarikùaü và apàüsadhasthamiti>% ÷ataø bràø . bhinnaü padamityeke .

#<apàüsadhim># naø 6 taø aluksaø . 1 ÷rotre %<apàüsadhiùi ÷rotre>% vedadoø . %<÷rotraü và apàüsadhiriti>% ÷ataø bràø .

@<[Page 242a]>@
#<apàüsamudra># puø samudraþ sadanam 6 taø aluksaø . 1 manasi %<mano và apàü samudra>% iti ÷ataø bràø .

#<apàka># puø paca--gha¤ naø taø . 1 pàkàbhàve, bhuktànnàderagnimà dyàdinà 2 pàkàbhàve ca . 7 baø . tatsàdhane 3 ajãrõatàroge . 6 baø . pàkarahite àme triø . 4 mårkhaþ pàkaþ 5 tadbhinne, pràj¤e %<aitanàpàkàþ prà¤cona kecidàpaya>% iti çø 1, 1102, apàkàþ! paktavyapraj¤àþaparipakvaj¤ànà iti bhàø . %<adidyutat svapàko vibhàvàgne çø 6, 11, . pàkaþ paktavyapraj¤osårkhastadvilakùaõa iti>% bhàø %<à yasmin tveþsvapàke yajatrà>% çø 6, 12, 2, %<apàke pràj¤e>% iti bhàø %<pàkaþ paktavya>% iti niruø . pàka÷ca dvividhaþ laukikaþ alaukika÷ca tatra laukikaþ dahanàdisàdhyaþ alaukikastu dvividhaþ kàlakçtapariõatibhedaþ jañaràgnisàdhya÷ca tatra taõóulàdeþ pàkaþ laukikaþ, àmraphalàdeþ kàlakçtaþ, bhuktànnàdeþ jañharàgnikçtaþ vaidyakaprasiddhaþ . sa ca su÷rute dar÷itaþ %<vipàkaþ pradhànamiti>% kasmàt? samyaïmithyàvipàkatvàdiha sarvadravyàõyabhyavahçtàni samyagmithyàvipakvàni guõaü doùaü và janayanti . tatràhuranye pratirasaü pàka iti . kecittrividhamicchanti madhuramamlaü kañukaü ceti tattu na samyagbhåtaguõàdàgamàccàmlo vipàko nàsti pittaü hi vidagdhamamlatàmupaityagnermandatvàt . yadyevaü lavaõo'pyatyaþ pàko bhaviùyati ÷leùmà hi vidagdho lavaõatàmupaiti madhuro madhurasyàmlo'mlasyaivaü sarveùàmiti kecidàhurdçùñàntaü paridi÷anti yathà tàvat kùãraü sthàlãgatamabhipacyamànaü madhurameva syàttathà ÷àliyavamudgàdayaþ prakãrõàþ svabhàvamuttarakàle'pi na parityajanti tadvaditi . kecidvadantyabalavantobalavatàü va÷amàyàntãtyevamanavasthitistasmàdasiddhànta eùaþ . àgame hi dvividha eva pàkomadhuraþ kañuka÷ca tayormadhuràkhyoguruþ kañukàkhyo laghuriti tatra pçthivyaptejovàyvàkà÷ànàü dvaividhyaü bhavati guõasàdharmyàdgurutà laghutà ca pçthivyàpa÷ca gurvyaþ, ÷eùàõi laghåni, tasmàddvividha eva pàka iti . bhavanti càtra . dravyeùu pacyamàteùu yeùvambu pçthivãguõàþ . nirvartante'dhikàstatra pàko madhura ucyate .. tejo'nilàkà÷aguõàþ pacyamàneùu yeùu tu . nirvartante'dhikàstatra pàkaþ kañuka ucyate .. pçthaktvadar÷inàmeùa vàdinàü vàdasaügrahaþ . caturõàmapi sàmaryamicchantyatra vipa÷citaþ .. taddravyamàtmanà ki¤cit ki¤cidvãryeõa sevitam . ki¤cidrasavipàkàbhyàü doùaü hanti karoti và .. pàko nàsti vinà vãryàdvãryaü nàsti vinà rasàt . raso nàsti vinà dravyàddravyaü ÷reùñhamataþ smçtam .. janma tu dravyarasayoranyo'nyàpekùakaü smçtam . anyo'nyàpekùakaü janma yathà syàddehadehinoþ .. vãryasaüj¤à guõà ye'ùñau te'pi dravyà÷rayàþ smçtàþ . raseùu na vasantyete nirguõàstu guõàþ smçtàþ .. dravye dravyàõi yasmàddhi vipacyante na ùaórasàþ . ÷reùñaü dravyamato j¤eyaü ÷eùà bhàvàstadà÷rayàþ .. amãmàüsyànyacintyàni prasiddhàni svabhàvataþ . àgamenopayojyàni bheùajàni vicakùaõaiþ iti .. tadubhayàbhàvaþ apàkaþ . vaidyakoktàpàkalakùaõamuktaü nidàne %<aïgamardo'rucistçùõà àlasyaü gauravaü jvaraþ .. apàkaþ ÷ånyatàïgànàmàmavàtasya lakùaõamiti>% . gàtraprade÷e kvacideva doùàþ saümårchità màüsamasçk praduùya, vçttaü sthiraü mandarujaü mahàntamanalpamålaü ciravçddhyapàkamiti màdhavaþ . pàkaþ alpaþ 6 tadbhinne triø . %<senayàgnerapàkacakùasa>% iti çø 8 . 75 . 7 . %<apàkacakùasaþ analpacakùasa>% iti bhàø . adhikaü pàka÷abde vakùyate .

#<apàkaja># triø na pàkàjjàyate jana--óa naø taø . 1 pàkajabhinne %<apàkajànuùõà÷ãtaþ spar÷astu pavane mata>% iti bhàùàø .

#<apàkaraõa># naø apa + à + kç--lyuñ . 1 niràkaraõe . %<tadapàkaraõàyàheti>% pra÷naø uø bhàø . %<çõatrayàpàkaraõànnàstyapavarga iti>% gauø såø apasàraõe, dårãkaraõe ca . %<nidhàya vatsàpàkaraõaü pårbavaditi>% kàø 412 . 35 .

#<apàkariùõu># triø apa + à + kç--bàø iùõuc . 1 dårãkaraõa÷ãle 2 apasàraõa÷ãle .

#<apàkartos># avyaø apa + à + kç--kçtyàrthe tosun . 1 apàkartavye tasya ca bhàvalakùaõatvamaupàdhikam .

#<apàkarman># naø apa + à + kç manin niràse .

#<apàka÷àka># puø na pacyate ÷àko yasya . 1 àrdrake . tasya målameva bhojanàrthaü pacyate na ÷àkaþ .

#<apàkin># triø na pàko'styasya ini .. 1 pàka÷ånye apàke .

#<apàkçta># triø apa + à + kç--kta . 1 nivàrite 2 dårãkçte %<apàkçtasvedalavàmarudbhiriti>% raghuþ .

#<apàkçti># strã apa + à + kç--bhàve ktin . 1 dårãkaraõe . 2 apasàraõe ca .

#<apàkçtya># avyaø apa + à + kç--lyap . 1 niràkçtyetyarthe %<çõatrayamapàkçtya manomokùe nive÷ayediti>% manuþ .

#<apàkriyà># strã apa + à + kç--bhàve ÷a . 1 apàkaraõe 2 apasàraõe %<çõànàma napàkriyeti>% upapàtakagaõanayàü smçtiþ

@<[Page 243a]>@
#<apàktàt># avyaø apàcã avàcã pratãcã và bàø tàtil 1 avàcyàþ 2 pratãcyà và ityarthe pràktàdapàktàdadharàdudaktàdabhi çø 7, 104 . 19 . apàktàt pratãcyà iti bhàø .

#<apàkùa># naø apanatamanugatamakùamindriyam atyàø saø . 1 indriyasannikarùaje pratyakùe 2 tadviùaye triø trikàø .

#<apàïkteya># triø sadbhiþ saha bhojane païktimarhati arhàrthe óhak naø taø . 1 sadbhiþ saha ekapaïaktau bhojanànarhe stenapatitàdau . atra ùya¤i apàïktya ityapi . te ca manau dar÷itàþ yathà %<ye stenapatitaklãbà ye ca nàstikavçttayaþ . tàn havyakavyayorviprànanarhànmanurabravãt .. jañilaü cànadhãyànaü durbalaü kitavaü tathà . yàjayanti ca ye pågàüstàü÷ca ÷ràddhe na bhojayet .. cikitsakàn devalakàn màüsavikrayiõastayà . vipaõena ca jãvantovarjyàþ syurhavyakavyayoþ . preùyo gràmasya ràj¤a÷ca kunakhã ÷yàvadantakaþ . pratiroddhà guro÷caiva tyaktàgnirvàrdhuùistayà .. yakùmã ca pa÷upàla÷ca parivettà niràkçtiþ . brahmadviñ parivitti÷ca gaõàbhyantara eva ca .. ku÷ãlavo'vakãrõã ca vçùalãpatireva ca . paunarbhava÷ca kàõa÷ca yasya copapatirgçhe .. bhçtakàdhyà pako ya÷ca bhçtakàdhyàpitastathà . ÷ådra÷iùyo guru÷caiva vàgduùñaþ kuõóagolakau .. akàraõaparityaktà màtàpitrorgurostathà . bràhmairyaunai÷ca sambandhaiþ saüyogaü patitairgataþ .. agàradàhã garadaþ kuõóà÷ã somavikrayã . samudrayàyã vandã ca tailikaþ kåñakàrakaþ .. pitrà vivadamàna÷ca kitavo madyapastathà . pàparogyabhi÷asta÷ca dàmbhiko rasavikrayã .. ghanuþ÷aràõàü kartà ca ya÷càgredidhiùåpatiþ . mitradhrugdyåtavçtta÷ca putràcàryastathaiva ca .. bhràmarã gaõóamàlã ca ÷vitryatho pi÷unastathà . unmatto'ndha÷ca varjyàþ syurvedanindaka eva ca .. hastipo'÷coùñradamako nakùatrairya÷ca jãvati . pakùiõàü poùako ya÷ca yuddhàcàryastathaiva ca .. srotasàü bhedako ya÷ca teùàü ca poùaõe rataþ . gçhasaüve÷ako dåto vçkùàropaka eva ca .. ÷vakrãóã ÷yenajãvã ca kanyàdåùakaü eva ca . hiüsro vçùalavçtti÷ca gaõànàü caiva yàjakaþ .. àcàrahãnaþ klãva÷ca nityaü yàcanakastayà . kçùijãvã ÷lãpadã ca sadbhirnindita eva ca .. aurabhriko màhiùikaþ parapårvàpatistathà . pretanirhàraka÷caiva varjanãyàþ prayatnataþ .. etàn vigarhitàcàrànapàïkteyàn dvijàdhamàn . dvijàtipravarovidvànubhayatra vivarjayet . bràhmaõastvanadhãyànastålàgniriva ÷àmyati . tasmai havyaü na dàtavyaü na hi bhasmani håyate .. apàïktyadàne yo dàturbhavatyårdhvaü phalodayaþ . daive haviùi pitrye và tatpravakùyàmya÷eùataþ .. avratairyaddvijairbhuktaü parivettràdibhistathà . apàïkteyairyadanyai÷ca tadvai rakùàüsi bhu¤jate>% iti ..

#<apàïktya># triø na païktimarhati ¤ya naø taø . 1 apàïkteye . %<apàïktyadàne yodàturiti>% manuþ .

#<apàïga># puø apàïgati tiryak calati netraü yatra apa + aïga gha¤ . 1 netraprànte, %<ajani païgurapàïganijàïgaõabhramikaõe'pi tadãkùaõakha¤jana>% iti naiùaø 2 tilake ca . apagatamaïgaü yasya pràø vaø . 3 aïgahãne triø striyàü ïãp .

#<apàïgaka># puø apakçùñamaïgaüyasyavà kap . (àpàï) iti khyàte apàmàrge . svàrthekan 1 netrànte puø . 2 apagatàïge triø .

#<apàïgadar÷ana># naø apàïgena netràntena dar÷anaü 3 taø . 1 kañàkùe

#<apàïganetra># naø apàïgaü de÷aü vyàpya netram . 1 dãrghanetre .

#<apàc># triø apà¤cati apa + anca--kvip . 1 apagamanakartari 2 aprakà÷àrthe ca . striyàü ïãp . sà ca 3 dakùiõasyàü di÷i, 4 pratãcyàmiti vedabhàùye màdhavaþ . pràktàdapàktàdadharàditi çø 7, 104, 19 %<apàktàt pratãcyà>% iti tena vyàkhyànàt . tatra padàntareõa dakùiõapratãterapàk÷abdasya pratãcyàü lakùaõaiva na tatra÷aktiriti tu yuktam .

#<apàcãna># triø apàcyàü dakùiõasyàü bhavaþ kha . 1 dakùiõadigbhave 2 aprakà÷amàne ca . %<yohyapàcãne tamasi madantãriti>% çø 7, 6, 4, %<apàcãne aprakà÷amàne>% bhàø .

#<apàcya># triø apàcyàü bhavaþ %<dyupràgityà0>% pàø yat . 1 dakùiõadigbhave padàrthe %<ye ke ca nãcyànàü ràjàno ye apàcyànàmiti>% aitaø vràø .

#<apàñava># naø pàñavaü pañutà pañu + bhàve'õ nàsti tadyatraü . 1 roge . naø taø . 2 pañutàbhàve %<apàñavàdya÷aucàdyairyadi vighnaü prajàyate>% iti smçtiþ . 6 baø . 3 pañutà÷ånyetri0

#<apàtta># triø apa + à + dà--kta . 1 pràpte . %<sahovàca vij¤àyate nàsti hiraõyasyàpàttamiti>% vçø uø . %<apàttaü pràptamiti>% bhàø .

#<apàtra># naø pàtraü÷ràddhamojanadànàdiyogyaü naø taø . 1 vidyàdihãne'nàcàre, 2 dànàdiyogyatàhãne kupàtre, nañàdau ca . dànàdipàtra¤ca pàtra÷abde dar÷ayiùyate . %<ade÷akàle yaddànamapàtrebhya÷ca dãyate . asatkçtamavaj¤àtaü tattàmasamudàhçtamiti>% gãtà %<apàtreùu ca yaddattaü tat sarvaü viphalaü bhave diti>% smçtiþ %<apàtre pàtramityukte kàrye và dharmasaühite>% iti mitàkùaràyàü nàradaþ .

@<[Page 244a]>@
#<apàtrãkaraõa># naø apàtraü ÷ràddhabhojanàdyayogyaü kriyate'nena . 1 ninditapratigrahàdijanite %<ninditebhyo dhanàdànaü bàõijyaü ÷ådrasevanam . apàtrãkaraõaüj¤eyamasatyasya ca bhàùaõa>% miti manåkte pàpabhede 2 taddhetubhåte ninditadhanàdànàdau ca .

#<apàda># triø nàsti pàdo'sya antyalopaþ samàø . 1 pàda÷ånye %<apàdapàõirjavanograhãteti>% ÷rutiþ .

#<apàdàna># naø apagamàya àdãyate'vadhitvena apa + à + dàlyuñ . %<dhruvamapàye'pàdànamiti>% 1 vyàkaraõaparibhàùi kàrakabhede . yathoktaü hariõà %<apàye thadudàsãnaü calaü và yadi và'calam . dhruvamevàtadàve÷àttadapàdànamucyate>% pata todhruva evà÷co yasmàda÷vàt patatatyasau . tasyàpya÷vasya pratane kuóyàdi dhruvamucyate . meùàntarakriyàpekùamavadhitvaüpçthakpçthak . meùayoþ svakriyàpekùaü kartétva¤ca pçthak pçthak iti taccàpàdànaü trividham . %<nirdiùñaviùayaü ki¤cidupàttaviùayaü tathà . apekùitakriya¤ceti tridhàpàdànamiùyate>% iti haryukteþ . nirdiùñaþ ÷råyamàõo viùayo yasya tat, svàpekùita÷råyamàõakriyamityarthaþ yathà vçkùàt patraü patatãtyàdau, apàdànaviùayãbhåtaü patanaü hi tatra÷råyamàõam . dvitãyam upàttaþ gçhãtaþ dhàtvantaràrthaghañakãbhåta iti yàvat viùayo yasyeti vyutpattyà svaviùayakriyàghañita÷råyamàõakriyàntaramityarthaþ yathà meghàt vidyotate vidyudityàdau niþsaraõapårbakavidyotanàrthavidyotatiyoge meghàdestadekade÷e niþsaraõe'pàdànatvam . apekùitakriyaü tçyãyaü yayà kuto bhavàniti pra÷navàkye, pàñaliputràdityuttaravàkye ca kuta iti pàñaliputràdityanayorapekùitagatyàdikriyàpekùatvàt apekùitakriyàpàdànatvam . apàdàne pa¤camãti pàø .

#<apàna># puø apànayati apasàrayati måtràdi apa + à + nãóa apasàrayati adho'niti gacchati và apa + ana--ac và 1 måtràderadho nayana÷ãle, guhyade÷asthe, %<adhonayanatyapànastu àhàra¤ca nçõà puna>% tityuktalakùaõe %<måtra÷ukravahovàyurapàna iti kãrtyate>% ityuktalakùaõe ca vàyau . %<pràõo'pànavyànasamàna ityetet sarvaü pràõa>% iti vçø %<apanayanàt måtrapurãùàderapàno'dhovçttirvàvuþ nàbhisthàna>% iti màø %<atha yo'sya pratyaï÷uùiþ so'pàna>% iti chàø uø . %<atha yo'sya pratyaï÷uùiþ pa÷cimadiktho vàyuvi÷evaþ sa måtrapurãùàdyannatho'nitãtyapàna>% iti bhàø %<yadvai pràõiti sa pràõaþ yadapàniti so'pàna iti>% chàø uø . %<yadvai puruùaþ pràõiti mukhanàsikàbhyàü vàyuü vahirnissàrayati sa pràõàkhyo vàyurvàyuvçttivi÷eùaþ yadapànityapa÷yamiti tàbhyàmeva mukhanàsikàbhyàm antaràkarùati vàyuþ so'pàno'pànàkhyà vçttiriti>% bhàø . padàrthàdar÷e tu pårboktaiva niruktirdar÷ità yathà apànayatyapàno'yamàhàraü ca malàrpitam . %<÷ukraü måtraü tathotsargamapànastena màrutaþ . indragopaprabhàkà÷aþ sandhyàjaladasannibhaþ .. sa ca meóhre ca pàyau ca åruvaïkùaõa jànuùu . jaïghodare kçkàñyà¤ca nàbhimåle ca tiùñhatã>% ti yogàrõavaþ . %<pràõàpànàntare devã vàgvai nityaü pratiùñhatãti>% mahàø bhàø %<pràõàpànau samau kçtvà nàsàbhyantaracàriõà>% viti gãtà . apa + ana--bhàve gha¤ . 2 apànakriyàyàm vahirgatàyàþ 3 pràõavçtterantaþ prave÷ane puø %<prajàbhyo'pànàyeti>% tàø bràø . apànaþ vahirgatàyàþ pràõavçtterantaþprave÷anamapànanaü tena hi vàyuþ ÷arãre nãyate apànena, yataþ %<pràõo na paràbhavatãti>% ÷rutyantaramiti tàø bhàø . àdhàre gha¤ 4 guhyasthàne puø .

#<apànana># naø apa + ana--bhàve lyuñ . 1 apa÷vasane, mukhanàsikàbhyàü vahirnissàripràõavàyostàbhyàmeva màrgàbhyàmantaràkarùaõe 2 såtrapurãùàderadhonayane ca apàna÷abde tàø bràø udà0

#<apàntaratamas># puø apagatamàntaraü tamo yasya . 1 vedàrthaprakà÷ake devasutabhede . %<apàntaratamà nàma jàto devasya vai sutaþ . kçtà÷ca tena vedàrthàstena satyena mokùayeti>% harivaø 263 a0

#<apàpa># triø nàsti pàpaü pàpakàraõaü và yasya . 1 pàpajanakàcàra÷ånye 2 niùpàpe ca %<iyaü dà÷arathe! sãtà suvratà brahmacàriõã . apàpà hi tvayà tyakteti>% ràmàø .

#<apàmàrga># puø apamçjyate vyàdhiranena mçj--karaõe gha¤ kutvadãrghau . (àpàï) iti 1 khyàte vçkùe! %<apàmàrga! tvayà vayaü sarvaü tadapamçjmahe>% athaø 4, 18, 7 . %<arpàmàrga oùadhãnàü sarvàsàmeka idva÷ãti>% athaø 4, 17, 9, 7 .

#<apàmàrgakùàrataila># naø %<karõanàde karõakùveóe kañutailena påraõam nàdavàdhiryayoþ kuryàt karõa÷åloktamau ùadham apàmàrgakùàrajalaiþ kçtakalkena sàdhitam tilajamapaharati karõanàdaü bàdhirya¤jàpi påraõata>% iti cakradattokte 1 tailabhede .

#<apàmàrgataila># naø %<kùayaje kùuyamàsàdya kartavyo vçühaõo vidhiþ . pàne nasye ca sàrmaþ syàdvàtaghnairmadhuraiþ ÷ubham . kçmije vyoùanaktàhva÷igruvãjai÷ca nàyanam . ajàmåtrayutaü nasyaü kçmije kçmijit param . apàmàrgaphalavyoùani÷àkùàrakaràmañhaiþ . savióaïgaü ÷çtaü måtre tailaü nasyaü kçmiü jayediti>% cakradatokte 1 kçmighnatailabhede .

#<apàya># puø apa + iõ--ac . 1 vi÷leùajanakakriyàyàm %<dhruvamapàye'pàdànamiti>% pàø . %<apàye vi÷leùajanakakriyàyàmiti>% siø kauø . %<apàye yadudàsãnamiti>% hariø . 2 nà÷e 3 apagamane ca .

#<apàyin># triø apa + iõa--õini . 1 apàyayukte 2 viyogini 2 na÷vare ca %<màtràspar÷àstu kaunteya! ÷ãtoùõamukhaduþkhadàþ àgamàpàyino'nityaþstàüstitikùasva bhàrateti>% gãtà . %<anapràyini saü÷rayadrume gajabhagnà patanàya vallarãti>% kuø .

#<apàra># triø nàsti pàraü yasya . 1 pàra÷åtye 2 duþkhenottàrye 3 dãrghamaryàde . %<mahãmapàràü sadane sadasyati>% çø 3, 30, 9 4 agàdhe antarapàra årve ançtaü dahanoþ çø 3, 1, 14 . %<apàre agàdha>% iti bhàø . 5 dårapàre rajasã apàre çø 1, 42, 46 . ime cidindra  .  rodasã apàre iti çø 3, 305 . %<apàre dårapàre>% iti bhàø . 6 sãmàrahite %<mahã apàre rajasã>% çø 9, 68, 3 . %<apàre somàrahite>% iti bhàø . 7 adhike %<apàro vo mahimà vçddha÷araõa>% iti çø 5, 87, 6 . %<apàraþ adhika>% iti bhàø . %<apàre pàramicchantaþ saüsàràrõavarodhasãti>% mahàbhàø . %<tadapàra, masaükhyeyaü vànaràõàü mahadbalam>% ràmàø . 8 anuttàrye %<ràvaõa÷ca mahà÷atrurapàraþ pratibhàti me iti>% ràmàø . tasyàþ pàramapàra¤ca vrajanti vijayaiùiõa iti bhàø kaø paø 19 aø . 9 nadyàderarvàkpàre naø . 10 pçthivyàü strã niruø .

#<apàrõa># naø apa + arda--ktaniø na . 1 abhyarõe samãpe niruø . 2 samãpavartini triø .

#<apàrtha># triø apagatã'rtho yasya . 1 nirarthake 2 vyarthe 3 niùprayejate %<sarvametadapàrthaüte kùipraü tau saüprasàdayeti>% vanapaø 214 aø . 4 abhidheya÷ånye, %<apàrthaübahu saïkãrõaü bhàùate>% iti su÷rutam . và kap . apàrthako'pyatra . ato yadanyadvibråyurdharmàryaütadapàrthakamiti manuþ . tacca yogyatàsattyàkàïkùà÷ånyaü vàkyaüyathoktaü gautamena %<paurvàparyàyogàdapratibandhàrthamapàrthakamiti>% paurvàparyaü kàryakàraõabhàvastasyà'yogàdasambhavàt ÷àbdabodhajanakàkàïkùàj¤ànàdyasambhavàt apratibandhaþ asambaddho'rthaþ prayojanaü ÷àbdabodharåpaü yatra . tathàcàbhimatabàkyàrthabodhànukålàkàïkùàdi÷ånyabodhajanakatvaü tattvamiti tadarthaþ .

#<apàla># triø nàsti pàlaþ pàlako yasya . 1 pàlaka÷ånye pa÷vàdau . 2 brahmavàdinyàmatrisutàyàü strã . %<apàlàmindra! ÷iùyaþ påhyakçõoriti>% çø 8, 9, 17 . apàlàmetannàmikàmatrimutàü brahmavàdinãmiti bhàø .

#<apàlamba># puø apakçùyàlambate apa + à--lamba gha¤ . 1 ÷akañapa÷càdbhàge %<tataþpa÷càt parikramya apàlamvamabhipadyàheti>% ÷ataø bràø 3, 3, 4, 12, %<apàlambaü ÷akañasya pa÷càdbhàgamiti>% bhàø .

#<apàvartana># naø apa + à + vçta--lyuñ . 1 ulluõñhane bhåmyàdau patitvà luõñhane, 2 apàkaraõe ca .

#<apàvçta># triø apa + à + vç--kta . 1 anàvçte 2 udvàñite 3 apasàritàvaraõe ca %<yadçcchayà copapannaü svargadvàramapàvçtam . sukhinaþ kùatriyàþ pàrtha! labhante yuddhamãdç÷amiti>% gãtà . %<aho apàvçtaü dvàramàpadàmayameùa me>% ràmàø 4 àvçte, 5 pihite svatantre ca iti mediniþ .

#<apàvçti># strã apa + à + vç--ktin . 1 àvaraõanivàraõe udghàñane 2 àvaraõàpasàraõe ca . %<sa å sve rejayatyapàvçtimiti>% çø .

#<apàvçtta># triø apa + à + vçta--kta . 1 antarite 2 paràvçtte, 3 nivçtte ca %<pratigrahàdapàvçttaþ santuùño yena kenaciditi>% mahàø bhàø %<kayaüdrakùyàmyapàvçttàü parairiva hatàü camåmiti>% ràmàø .

#<apàvçtti># strã apa + à + vçta--ktin . 1 udvartane 2 ni vçttau ca .

#<apà÷raya># puø apa + à + ÷ri--ac . 1 madhye %<paryaïkasyàpà÷raye>% iti kàdaø . 2 aïgaõàvaraõe candràtapàdau hemaø apagata à÷rayo yasya . 3 à÷rayavihãne triø .

#<apàùñha># triø apa + à + sthà--ka ambàø ùatvam . 1 apàsthite %<÷alyàdviùaü niravacaü prà¤janàduta parõadheþ . apàùñhàcchuïgàditi>% athaø 4, 6, 5 .

#<apàsaïga># puø apa + à + sanja--gha¤ kutvam . 1 tåõe iùudhau .

#<apàsana># naø apa + asa--lyuñ . 1 màraõe badhe 2 apakùepaõe, 3 dårãkaraõe ca .

#<apàsita># triø . apa + asa + õic--kta . 1 apasàrite .

#<apàsçta># triø apa + à + sç--kta . 1 dårãbhåte 2 palàyite .

#<apàsta># triø apa + asa + kta . 1 kùipte 2 niraste 3 dårãkçte 4 apasàrite ca %<samucchvalitavibhramà gatirapàstasaüsthà matiriti>% màlaø %<nirastagàmbhãryamapàstapuùpakamiti>% màghaþ .

#<apàsya># avyaø apa + asa--lyap . 1 nirasyetyarthe . %<kimityapàsyàbharuõàni yauvane>% iti kumàø .

#<api># avyaø na piyati gacchati . pi gatau kvip na tuka . a÷akyakaraõàyodyamaråpàyàü, 1 ÷aktyutkarùamàviùkartumatyuktiråpàyà¤ca sambhàvanàyàü, 2 sandehe, 3 nindàyàü, 4 pra÷ne, 5 samuccaye, 6 alpapadàrthe, 7 kàmacàrànuj¤àyàm, 8 avadhàraõe, 9 punararthe ca . kriyàyoge'sya upasargasaüj¤à %<apiþ padàrthasambhàvanànvavasargagarhàsamuccayeùu iti>% pàø uktàrtheùu karmapravacanãyasaüj¤à tadartheùu na tu upasargatvam tena na ùatvàdi tatra %<padàrthe sarpiùo'pi syàt . anupasargatvànna ùaþ . sambhàvanàyàü liï tasyà eva viùayabhåte bhavane kartçdaurlabhyaprayuktandaurlabhyaü dyotayannapi÷abdaþ syàdityanena sambadhyate sarpiùa iti ùaùñhã tu api÷abdabalena gamyamànasya vindãravayavàvayavibhàvasambandhe . iyamevàpi÷abdasya padàrthadyotakatà nàma . dvitãyà tu neha pravartate sarpiùo vindunà yogo na tvapinetyuktatvàt>% siø kauø sambhàvane api stuyàdviùõum sambhàvanaü ÷aktyutkarùamàviùkartubhatyuktiþ . anvavasargaþ kàmacàrànuj¤à api stuhi . garhàyàm dhigdevadattamapi stuyàdvçùalam . samuccaye api si¤ca api stuhi . gaõaratne tu sambhavagarhà÷ãrmçtibhåùàsasuccayeùvityuktaü tena te'pi api÷abdàrthàþ tatra 10 sambhave yojanamasti, garhàyàm api pàpin! 11 à÷ãrvàde bhadramapi, 12 mçtau maraõamapi, 13 bhåùàyàm api nahyati hàram, samuccaye tadapãtyudàhçta¤ca . samuccaye %<apyaprasiddhaü ya÷ase hi puüsàmàte>% kumàø . pra÷ne %<api prasannena maharùiõà tvamiti>% raghuþ asya kriyàyogabhede akàralopo và %<vaùñi bhàgurirallopamavàpyorupasargayo>% rityukteþ . apidhànaü pidhànaü apinaddhaþ pinaddha iti %<vitatya ÷àrïgaü kavacaü pinahyeti>% bhaññiþ .

#<apikakùa># avyaø kakùe vibhaktyarthe avyayãø . 1 kakùaprade÷e ityarthe %<grãvàyàü baddho apikakùa àsani>% çø 4, 40, 4 .

#<apikakùya># triø apikakùaü sandhànam yat . 1 kakùaprade÷ena saüdhànabhåte pravargyavidyàråpe rahasye . %<tvàùñraü yaddasràvare'pikakùye vàm>% çø 1, 117 22 . %<apikakùyaü chinnasya yaj¤a÷irasaþ kakùaprade÷ena saüdhànabhåtaü pravargyavidyàkhyaü rahasyamiti>% bhàø .

#<apikarõa># naø apigataþ karõam atyàø saø . 1 samãpe . 2 tadvartini triø . nu te apikarõa àghçõe çø 6, 48, 16, apikarõe karõasamãpagate samãpe sthitaþ iti bhàø .

#<apigãrõa># triø api + gé--kta . 1 kathite 2 varõite 3 stute ca .

#<apigç(grà)hya># triø api + graha--vede--kyap loke õyat . 1 pratigràhye .

@<[Page 246b]>@
#<apica># avyaø dvaø . 1 ki¤cetyarthe padadvayamiti bahavaþ .

#<apicchila># triø naø taø . 1 picchilavirodhini gàóhe 2 apaïkile ca . %<pramehiõo yadà måtramanàvilamapicchilamiti>% nidàø .

#<apija># triø api apsu jàyate jana--óa aluksamàø vede ap÷abdasyaikatvam . 1 jyaiùñhemàsi tasya jalakrãóàratisàdhanatvàttathàtvam . %<prasavàya svàhàpijàya svàhe ti>% yajuø 18, 28 . %<apsu jàyate ityapijaþ jalakrãóàratatvàjajyaiùñhe iti>% vedadãpaþ .

#<apit># strã àpa itogatà yasyàþ vede na ja÷ . 1 jalarahitàyàü nadyàm %<apitaþ pinvataü dhiya>% çø 7, 82, 3 %<apitojalarahità nadãriti>% bhàø %<asya made jaritamindrojinvadajuvo'pinvadapita>% iti taddhçtà ÷rutiþ .

#<apitu># avyaø api + tu + dvaø . 1 yadyarthe trikàø . 2 kintu ityarthe bhåriprayogaþ .

#<apitva># naø apitvarate'smai api + tvara--bàø óa . 1 bhàge bhàgino hi vibhaktadhanàdyàdànàya tvarante iti tasya tathàtvam . %<tasyàmapitvamãùà te>% iti ÷ataø bràø .

#<apitvin># triø apitvaü bhàgo'syàsti ini striyàü ïãp . 1 bhàgavati sabhàge . %<tasmin devatà apitvinyomanyante>% iti ÷ataø bràø .

#<apidhàna># naø api + dhà--lyuñ . 1 àcchàdane . karaõe lyuñ . 2 tatsàghane triø . %<amçtàpidhànamasi svàheti>% bhojanànta jalapànamantraþ %<ràdhyamànasyaudanasya dyaurapidhànamiti>% athaø 11, 3, 1 . sàdhane àcchàdanatvopacàràt sàmànàdhikaraõyam . aperato và lope pidhànamapyatra %<pçthivã te pàtraü dyauþ pidhànamiti>% ÷ràddhamantraþ %<tasya taddvàraü yadamàvàsyà candramà evadvàrapidhànaþ>% ÷ataø bràø .

#<apidhi># puø apidhãyate tçptiparyantaü dãyate api + dhà--ki . 1 tçptiparyantadatte . %<priyàü apidhãü vaniùãùña>% çø 1, 127, 7, %<apadhãn tçptiparyantaü dattàniti>% bhàø .

#<apinaddha># triø api + naha--kta . 1 parihite, atovàlope pinaddha÷ca tatràrthe .

#<apipràõa># triø api + pra + ana--ac striyàü gauø ïãù . 1 sarvadà ceùñamàne %<yajatrà apipràõã ca sadanã ca bhåyà>% iti çø . 1, 186, 11 . %<apipràõã sarvadà ceùñayitrãti>% bhàø .

#<apivrata># triø apiþ saüsargesaüsçùñaü vrataü, karma, bhojanaü vàparaya . 1 dàyàdyenàvibhakte 2 saüsçùñadhane 3 gotraje 4 saüsçùñabhojane ca . %<apivratà÷cànvàrabhante yajamànamiti>% kàø 8, 6, 36 . %<apivratàsta ucyante yeùàü yajamànavrate apitvamasti dayàdyenàvibhaktà iti>% pitçbhåtiþ apivratà gotrajà iti karkabhàø apiþ saüsargesaüsçùñaü vrataü karmayeùàmiti apivratà avibhaktà dàyàdàþ tehyekenàpi kçùyàdi karma kçtaü sarva upajãvantãti harisvàmã, %<vrataü bhojanaü yajamànena saha pràptabhojanàþ bandhuvargàþ>% iti màdhavaþ .

#<api÷arvara># triø apiþ pràdurbhàve avyayãø bàø ac samàø . 1 ÷arvarãmukhasamaye pradoùakàle, %<samiddhamapi÷arvare>% iti çø 3, 9, 7, . %<api÷arvare ÷arvarãmukhe>% iti bhàø .

#<api÷ala># puø api÷alate api + ÷ala--ac . 1 munibhede tasyàpatyam i¤ . àpi÷aliþ . ÷àbdikabhede . %<indra÷candraþ kà÷akçtsnàpi÷alã ÷àkañàyanaþ . pàõinyamarajainendràjayantyaùñàdi÷àbdikà>% kaø kaø %<supyàpi÷aleþ>% iti pàø .

#<apihita># triø api + dhà--kta . 1 àvçte %<tucchenàbhurapihita>% iti ÷rutiþ . atolope pihito'pyatra %<bhujaïgapihitadvàramiti>% raghuþ .

#<apãcya># triø apicyavate saundaryàddhãyate api + cyu--óa atolopa upasargadãrghaþ naø taø . 1 atisundare %<apãcyadar÷anaü saumyaü sarvalokanamaskçtamiti>% vçhaø %<apãcyave÷aü dvibhujaü saumyàkàraü sudar÷anamiti>% yamamårtilakùaõam, api + anca--kvip apyaï tatra sàdhu yat a¤cateratolope pårba dãrghaþ . 2 antarhite . %<yadàviryadapãcyaü devàso asti duùkçtamiti>% çø 8, 47, 13, apãcyamantarhitam bhàø 3 guhye %<martànàü manuùyàõàmapãcyam>% çø 8, 39, 6, %<apãcyaü guhyamiti>% bhàø .

#<apijå># triø api + java--kvip--åñh . 1 prerake . %<uùasànaktà jagatàmapãjuvà>% çø 2, 31, 5 . %<apijuvà prerayitrya>% iti vede uvaï màø .

#<apãta># triø api + iõa--kta . 1 vilayapràpte vilãne, %<sàmya . tadà sampannobhavati svamapãto bhavati tasmàdenaü svapitãtyàcakùate svaühyapãtobhavatãti>% ÷àø bhàø dhçtà ÷rutiþ . bhàve kta . 1 vilaye 2 apagamane naø . pãtavarõabhinne puø tadvati triø . pãtaü pànakarma 3 tadbhinne triø .

#<apãti># strã api + iõa--ktin . 1 vilaye 2 apagame 3 pralaye ca . %<apãtautadvatprasaïgàdasama¤jamama>% ÷àø såø . àdhàre ktin . 4 saügràme . %<purà yat sårastamaso apãtestamadrivaþ>% iti çø 1, 121, 10 . %<apãteþ saügràmàditi>% bhàø .

#<apãnasa># puø apãnàya apãnatvàya sãyate kalpate so karmakartari ka . 1 pãnasaroge tadvivaraõaü pãnasa÷abde .

#<apuüs># puø na pumàn naø taø . 1 napuüsake klãve . %<pumàn puüso'dhike ÷ukre strã bhavatyadhike striyàþ . same'pumàn puüstriyau và kùãõe'lpe ca viparyaya iti>% manuþ .

#<apuüskà># strã nàsti pumàn yasyàþ uraþprabhçtitvàt kap . 1 pati÷ånyastriyàm . %<nàpuüskàsãti me matiriti>% bhaññiþ .

#<apucchà># strã nàsti pucchamagraü yasyàþ . 1 ÷ikharahãne ÷iü÷apàvçkùe . 2 pucchahãne triø .

#<apuõya># naø na puõyaü virodhe naø taø . 1 pàpe . naø baø . 2 puõya÷ånye triø .

#<apuõyakçt># triø puõyaü na karoti apuõyaü pàpaü và karoti . tàcchãnye kvip 1 puõyàkartari 2 pàpakàriõi ca . %<kùattriya÷caiva vçttasthovai÷yaþ ÷ådrastayaiva ca . yaþ pibet kapilàkùãraü na tatonyostyapuõyakçt>% àpaø smçtiþ .

#<aputra># puüstrã nàsti putroyasya . 1 ajàtaputre 2 mçtaputre ca . %<aputreõaiva kartavyaþ putrapratinidhiþ sadeti>% smçtiþ %<nàputrasya loko'sti>% ÷rutiþ . %<aputrà ÷ayanaü bhartuþ pàlayantã vrate sthiteti>% vçhanmanuþ . %<aputrasyaiva yà kanyà saivapiõóapradà bhavediti>% smçtiþ putrapada¤ca putrapautraprapautraparamiti dàyabhàgàdayaþ và kap . aputrako'pyuktàrthe .

#<apunar># avyaø na punaþ naø taø . punarvàrabhinne sakçdarthe %<anànukçtyamapuna÷cakàra>% çø 10, 68, 10 .

#<apunaràvçtti># strã na punaþ àvçttiþ saüsàragatiryataþ 5 baø . nirvàõamuktau %<na sa punaràvartate>% iti ÷rutestayàtvam . 6 baø . punargamana÷ånye triø . arthàbhàve avyayãø . punaràvçttyabhàve avyaø .

#<apunarbhava># puø na punarbhavati saüsàraü bhajate'smin bhå--àdhàre ap . 1 mokùe . karaõe ap naø taø . 2 punarbhavàbhàva hetau tattvaj¤àne abhàvàrthe naø taø . punarutpattyabhàve puø 3 pra÷amane nivàraõe, %<rogàõàmapunarbhave . j¤ànaü caturvidhaü yasyeti>% vaidyakam . nàsti punarbhavaþ punarutpattirasya 4 punarjanma÷ånye tattvaj¤ànavati mukte .

#<apuràõa># triø virodhe naø taø . 1 puràõabhinne navãne .

#<apuùña># triø puùa--karmaõi kta naø taø . 1 akçtapoùaõe yasya puùñirna kçtà tasmin .

#<apuùñatà># strã apuùñasya bhàvaþ tal . apuùñaduùkramagràmyavyàhatà÷lãlakaùñatà ityàdinà sàø daø ukte kàvye prakçtàrthàpoùaõàkàritvaråpe arthadoùabhede . yathà %<vilokya vitate vyomni vidhuü mu¤ca ruùaü priye!>% ityatra vitata÷abdo mànatyàgaü prati na ki¤cidupakurute iti tasya tatpoùànupakàritvàttathàtvam apuñasya bhàvaþ tva . apuùñatvamapyatra naø . %<apuùñatvaü mukhyànupakàritvamiti>% sàø daø .

#<apuùpa># avyaø puùpasyàbhàvaþ avyayãø . puùpàbhàve . %<tairapuùpàt vanaspati>% rityamaraþ apuùpàdityatra pa¤camyà nàmbhàvaþ .

#<apuùpaphalada># puø apuùpaü puùpàbhàve'pi phalaü dadàti dà--ka . 1 puùpaü vinà phalade panase tathàbhåte udumbaràdau ca . upacàràt 2 ahetukaphaladàtari kartari triø .

#<apåjà># strã abhàvàdo naø taø . 1 påjàbhàve 2 àdaràbhàve 3 sammànàbhàve 4 kutsitapåjàyàm 5 avidhànenàrcane ca .

#<apåjita># triø naø taø . 1 påjitabhinne 2 anàdçte 3 avaj¤àte ca

#<apåta># triø naø taø . 1 pavitrabhinne 2 a÷ucau %<apåto và eùo'mevyo yada÷vaþ>% iti ÷ataø bràø %<ya÷càpåta iva manyeta>% kàtyàø 22, 4, 29 . 3 saüskàrahãne vràtye ca %<etairapåtairvidhivadàpadyapi ca karhiciditi>% manuþ .

#<apåpa># puø na påyate vi÷ãryati på--pa naø taø . 1 godhåmàdicårõapiùñake 1 puroóà÷e havirbhede %<apåpaü deva ghçtavantamagne>% çø 10, 45, 9 . %<apåpaü puroóà÷amiti>% bhàø . %<vçthàkç÷arasaüyàvaü pàyasàpåpameva ceti>% manuþ . pràcurye mayañ . apåpamayaü parva apåpamayo yaj¤aþ . apåpàya hitam %<vibhàùà havirapåpàdibhyaþ>% pàø yat . apåpyam %<cha ca>% pàø apåpãyaü ca piùñakahite yavagodhåmacårõàdau . tat paõyamasya ñhak . àpåpikaþ . apåpavikretari triø .

#<apåpàdi># puø 6 baø . pàõinyukte hitàrthe chayatoþ prakçti bhåte ÷abdasamåhe . sa ca gaõaþ apåpa taõóula, abhyåùa, abhyoùa, aboùa, atyeùa, pçthuka, odana, såpa, påpa, kiõva, pradãpa, musala, kañaka, karõaveùñaka .

#<apåpàùñakà># strã apåpasàdhanàùñakà . pauùyà årdhvaü 1 kçùõàùñamyàü 2 tatra vihite ÷ràddhe ca .

#<apåraõã># strã na påryate sarvataþ kaõñakàvçtatayà duràrohatvàt påra--karmaõi lyuñ ïãp naø taø . ÷àlmalivçkùe . karaõe lyuñ . saükhyàpåraõasàdhanàrthakapratyayaminne ca .

#<apårõa># triø na pårõam . åne . %<apçrõamekena ÷atakratåpamaþ ÷ataü kratånàmiti>% raghuþ . bhàve kta . påraõàbhàve %<sàrataõóulamapårõaü ÷rapayitveti>% kàø 4, 1, 5, 7, apårõaü yathà ÷çtena caruõà sthàlyàþ påraõaü na bhavatãti tathà ÷rapayitveti tadghyàø .

#<apårõakàla># triø na pårõaþ kàloyasya . yasya yatkàle påraõaü yuktaü tatkàlàpràpte .

#<apårva># triø na pårbaü dçùñam . 1 avidite 2 à÷carye %<adhanuùi ÷arajàlaü marmabhedànukàri tritayamidamapårbaü dçùñamantaþpure te>% iti %<apårbo dç÷yate vahniþ kàminyàþ stanamaõóale . dåratodahatãvàïgaü hçdi lagnastu ÷ãtala>% iti ca udbhañaþ . pårbaþ pårbavartã naø baø . 3 hetu÷ånye triø . naø taø . 4 pårbakàlàdibhinne triø . pårba÷abdasya digde÷akàlavàcitve sarvanàmatayà tato na¤tatpuruùe'pi asya sarvanàmatà tena tatkàryam apårbe apårbarsmai ïiïasyostu và vçttau puüvadbhàva÷ca %<kaumàràpårbavacane>% iti pàø 5 parabrahmaõi puø . %<tadetad brahmàpårbamanaparamanantaramapàramavàhyamiti>% ÷ataø bràø . 6 pramàõàntaràpràpte %<upakramopasaühàràvabhyàso'pårbatà phalamiti>% vedàø sàø 7 vaidhaniùiddhakriyàjanyayoþ kàlàntarabhàvinoþ sukhaduþkhayorhetubhåtayoþ puõyapàpayoþ naø . adçùñasiddhivat apårbasiddhirunneyà . sà ca 117 pçùñhe dç÷yà . svargakàmoyajetatyàdau liïà hi yàgàdau iùñasàdhanatvaü bodhyate iti naiyàyikàþ kàryatvenàpårbaü bodhyate iti pràbhàkaràmanyante . tatrobhayamate'pi, à÷uvinà÷inaþ kàlàntarabhàviphalajanakatve phalasamayaparyantasthàyivyàpàrajanakatvaü prayojakamiti tathà hi avyavahitapårbasthàyina eva kàraõatvena yàgasya kàlàntarabhàvisvargasya ca madhye vyàpàraråpamapårbaü prakalpyate sàkùàdasàdhanasya yàgasya svargasàdhanatà vyàpàramantareõànupadyamànà svarganirvàhakaü vyàpàramapårbaü kalpayatãti . taccàpårbaü kiüniùñhaü kathaü và tasyaiva vyàpàratvamityà÷aïkya ÷abdacintàmaõau nirõãtaü yathà tathàpi dhvaüsa eva vyàpàro'stu tava sahabhàvaniråpakasyàpi kàraõatvàt tasyànantatve'pi svabhàvàt sàvadheþ phalajanakatvam . yatra dhvaüsohetustatra tatpràgabhàvo'pãti cet na dugdhadhvaüsajanyadadhni, mithyàdhãdhvaüsasàdhyamuktau ca vyabhicàràt . pratibandhakàbhàvatvena hetutve, tathàbhàyàcca dhvaüsenànupapattiþ kathaü tenaiva samàdhàtavyeti cenna dhvaüse sati tadvyàpàratvaj¤ànaü vinànupapattestadvyàpàratvakalpanayà ÷ànteriti maivaü pratiyogidhvaüsayorekatràjanakatvàt na hi niyamatodhvaüse sati yadbhavati tattatra kàraõam na ca saüsargàbhàvatvena hetutve tatheti vàcyaü vyabhicàràbhàvena tasyàpi prayojakatvàt . atha ÷abdàdyàgakàraõatà, vyàpàraü vinà tadanupapatteþ na ca tajjanyadhvaüsasya kàraõatvakalpanamityubhayamapi janakam anyatra tu mànàbhàvànna tatheti vàcyaü yàgadhvaüsasya yàgajanyasvargaü prati janakatvasya pramàõàntaravirodhenàrthàpattyakalpanàt . astu devatàprãtireva vyàpàra iti cenna yàgasya devatàprãtihetutve mànàbhàvàt gaïgàsnànàdau devatàviraheõa tadabhàvàt . na ca tatràpi tatprãtiþ, tasya tatprãtihetutve mànàbhàvàt làghavena kartçgatavyàpàrakalpanàcca nanu nàyaü niyamaþ, putragata÷ràddhàdinà pitari, pitégatajàteñyà putre càdçùñotpatte÷ca atha tatràpi kartaryevàdçùñaü, vihitakriyàyà yàgasyeva kartçgatàdçùña janakatvàt . na ca mukte putre tadadçùñanà÷àt pitarisvargaþsyàditi vàcyam adçùñasya phalanà÷yatayà pitari svargàbhàvenàdçùñànà÷àt svapçttiyàgajanyàdçùñasya muktivirodhitvàt na tu pitçgatamadçùñaü janyate mukte pitari doùàbhàvena yoginàmiva vihitakriyàyàþ, pitradçùñajanakacàt tathàtve ca sàïgamapi ÷ràddhàdikaü niþphalaü syàditi tadvidherapràmàõyàpatti putragatàdçùñena ca muktapitari sukhotpattau na virodhaþ yoginàmiva sukhotpattau doùasyàhetutvàt atha pitçsukhaü pitçpuõyajanyamiti pitari na puõyaü tena vinà tadabhàvàt, na, putre tatphalaprasaïgàt . pitçsvargakàmanàjanyakriyà pitçpuõyaheturiti putrakriyàpi tajjaniketi cet evaü pitçkriyàpitçpuõyajaniketi na taü vinà pitari puõyaü, putrakriyà ca putrapuõyajaniketi putrepuõyaü, pitçsvargakàmanàjanyapuõyatvena pitçsvargaheturastu tatpuõyaü pitçvçtti tatsukhahetutvàt na ca putravçtti, tatsukhàhetutvàditi na, tatpuõyaü na pitçvçtti tatkçtyajanyapuõyatvàt putravçtti và tatkçtijanya puõyatvàt tatkçtapuõyavat tasmàt pitçsvargakàmanàjanya puõyasvena pitçsvargahetuteti putraeva tatpuõyamiti, maivaü svargopapàdakaü hyapårbaü svargà÷raye kalpate pradhavopasthitikatvena làghavàt kalpanàyàþ sàkùàdupapàdakaviùayatvàcca . na ca svargahetukàmanà÷raye, svargakàmanàjanyabriyàkartari và, vilambopasthitikatvàt gauravàt paramparayà svargopapàdakavàcca vadi ca putrakçtapuõyena muktasya ÷arãràdyutpattiþ sukhaü và ÷yàt, tadà sàkùiviùayà'satyàbhidhànàdi putrakriüyàjanyapàpena %<sa viùñhàyàü kçmirbhåtvà pitçbhiþ saha pacyeta>% ityàdibodhitaü narakabhàgitàdi muktasya pituþ syàt tathà ca putrakçtatathàvidha÷aïkayà na ka÷cinmokùàrthã vrahmacaryàdiduþkhenàtmànamavasàdayet %<duþkhenàtyantavimukta÷caratãti>% %<na sa punaràvartata>% iti ÷rutivirodha÷ca tathà ca muktasya sukhaduþkha ÷arãràdika¤ca bhavatãtyapadar÷anam . mukte ca pitari ÷ràddhàdinà doùàbhàvàdeva nàdçùñamutpadyate na caivaü sàïga÷ràddhasyàpi nityaphalatvam adçùñotpattau svaråpasato doùasyàïgasya vaiguõyàt, yathà vivnahetudurita÷ånye na kçtaü maïgalaü na pàpadhvaüsaü janayati svaråpasataþ pàpasyàïgasyàbhàvàditi eva¤ca yàgasyàpi vyadhikaraõavyàpàrobhaviùyatãti .. ucyate vihitakriyayà kartçgatavyàpàradvàrà kàlàntare phalaü janyata ityutsargaþ sa ca balavatà bàdhakenàpodyate prakçte ca bàdhakaü nàsti yathà ÷àstrade÷itaü phalamanuùñhàtarãtyutsargaþ sutakçtagayà÷ràddhasya pitçsvargaü prati, pitçkçtajàtedeþ putrapåtatvàdikaü prati hetutvasya ÷àstreõa bedhanàt nanvayaüniyamaeva pitçyaj¤ajàneùñyàdau paramparàsambandhena kartçgatameva phalaü, na hi yasya kasyàpi pitariputre và phalaü kintu svapitçputrayoþ tathà ca svapitçgatatvaü svargabhàgi pitçkatvaü paramparàsambandhaþ phalena putrasya, evaü påtatvàdikaü pitçgatameva . na ca phalasya kartçgatatvaü sàkùàtsambandhenai veti vàcyaü gràmapa÷ubhåmihiraõyàdãnàü paramparayà kartçgatatvamiti vyabhicàràt na hi gràmàdayaþ kartari sàkùàtsaübaddhàþ . evaü phalasya sàkùàtkartçgàmitvabodhane ÷àstrasyotsargo na tu phalasya kartçgàmitàbodhane yattu svargabhàgipitçkatvaü na phalaü tatkàmanàyà adhikàrivi÷eùaõatvàbhàvàt %<pitçsvargakàma>% ityàdi ÷ruteþ svata÷ca tathà kàmanayà pravçttau phalakàmanàviraheõa prayoge'ïgavaiguõñàt phalàbhàvaprasaïgaþ . ki¤ca svargabhàgipitçkatvaü vi÷iùñaü tatra vi÷eùyaü tatpitçkatvaü na kàmyam na và phalaü, siddhatvàt tadasàdhyatvàcca, kintu vi÷eùaõaü pitçgataþ svarga iti saeva phalamiti tanna na hi svargabhàgipitçkatvaü phalam api tu svargeõa samaü putrasya paramparàsambandharåpaü taduktamiti . ucyate paramparàsambandhena yadi putragatatvaü pitçsvargasya, tadà saüyuktasamavàyena tatputradhanasyàpi phalàvaü syàt . sambanthaþ ÷àstreõa bodhyata iti cet tadà svargamàgipitçkatyamapi na tathà, ÷àstreõa bodhitatvàbhàvàt gràmàdipi÷uttiraõyàdãnà¤ca siddhatvena na kàmyatyaü kintu tadviùayakaü khatvaü kàmyaü phalamapi kàrmya tadeva, tacca sàkùàtkartçgatamiti kartagatatvena phalasya sàkùàtsambandho'pi niyata eva tatsvatvena phale kàmanàt . tasmàt yathàgamameva ÷àstrade÷itaü phalam ataeva kàmanàviùayaþ svagata eva svargaþ phalaü yàgàdeþ, svargapåtacàde÷ca pitçputragatatvena kàmyatvamiti ÷ràddhajàteùñyàdeþ pitçputragatameva phalam eva¤ca màtàpitràüdigatasvargakàmanayà putràdinà kçtaü puùkariõãmahàdànàdikaü pitràdisvargajanakameva kàmanàviùayasvargasàdhanatvena teùàü ÷rutatvàt na hi svagatasvargakàmasya kartavyatàü puùkariõyàdervidhirbodhayati kintu svargakàmasya svargaþ svagataþ paragato veti svargakàmatvamavi÷iùñam . yajetetyàtmanepadamapi kartrabhipretakriyàphalamàtrajanakatve . na ca svargakàmoyajetetyàdau svagatasvargakàmanàyà antaraïgatvàdautsargikatvàcca svargakàmatvena svagatasvargakàma evãcyate . sàmànye bàdhakaü vinà vi÷eùaparatve mànàbhàvàt . kecittu samyaggçhasthà÷ramaparipàlanasya brahmalokàvàptiþ phalaü ÷råyate iti jàteùñipitçyaj¤ayorapi gçhasthakarmatvena tadeva phalamiti phalasya kartçgàmitveniyamaeva pràtisvikaphalàbhipràyeõotsargaþ ityàhuþ nanu yàvannityaparipàlanasya tat phalaü na tu kàmya÷ràddhàdeþ kàmyàntarbhàve mànàbhàvàt yàvatkàmyànuùñhànà÷akte÷ca, yàvacchakyànuùñhànasyàpi nàntarbhàvaþ kàmanàvirahàdinàpyakaraõàt yàvannityànuùñhàne tatphalàbhàvaprasaïgànnityasyaivàva÷yakatvenopasthityànvayàcca . api ca taiþ karmabhiþ pratyekamutpattyapårbaütai÷ca paramàpårbaü janyata iti na gauravà tmànàbhàvàcca kittvantimakriyayà paripàlanaråpakriyàntareõa veti na sarvaü karma brahmalokàvàptiphalakamiti maivaü bhagabadudde÷ena kçtasya nityasya yasya kasyàpi pàlanàt brahmalokapràptiþ phalaü ÷råyata iti jàteùñipitçyaj¤ayorapi tathà kçtayostadeva phalaü tathà ca ÷rãbhagavadgãtà %<yaj¤àyàcarataþ karma karmagranthirnilãyate yaj¤àrthàt karmaõo'nyatra loko'yaü karmabandhana>% iti tacca karma yaj¤àrthatayà pratyekameva tatphalasamarthaü phalasambandhe, saüvalanantu maïgalavadupayujyate anyathaikaprayogasya vyavadhànàdasambhavaþ . paripàlanantu kartavyamityeva karaõaü taduktaü %<dadàmi deyamityeva yaje yaùñavyamityahamiti>% yattu niùiddhàsambandhaeva samyaktvam na tu vihitasàtrànuùñhànamiti, tanna vatki¤cinniùiddhàsambandhasyàbhàvàt, sarvaniùiddhàsambandhasya sarvatra sulabhatvàditi sampradàyaþ . atra bråmaþ bhagavadudde÷ena kçtaü ki¤cideva karma, sarvaü và, kàmyaü và sarvaü, nityaü và sarvamiti nàdyaþ ekenaiva kàmyena nityena và snànena tathà kçtena tatphalasiddhau bahuvittàdisàdhye ÷ràddhàdàvapravçttyàpatteþ nàparau a÷akyatvàt na turyaþ jàteùñhyàdernityatvàbhàvàt tasmàt samyaggçhasthà÷ramapàlanasya na tatphalaü samyaktva¤ca sàmastyameva ato na ÷ràddhàdeþ brahmalokàvàptiriti sàdhåktaü ÷àstrade÷itaü phalamanuùñhàtarãtyutsarga iti tacca phalaü kvacidvidhivàkya÷rutaü kvaviccàrthavàdikamiti . idantvavadheyaü karmadhvaüsenàpårbapratyàkhyàne j¤ànàgniþ sarvakarmàõãtyàdi ÷àstrabodhitasya tattvaj¤ànanà÷yatvasya bàdhaþ dhvaüsasya nà÷yatvàbhàvàt nyàyamate tu karmapadena tajjanyàpårbalakùaõayà teùàü kùayasambhava iti . asya ca kàryamàtraü prati kàraõa teti naiyàyikàdayaþ . karmaõa eva phalamiti mãmàüsakàþ . ã÷varàdhiùñhitàdeva såkùmavasthàpannàt karmaõaþ phalamiti vedàntinaþ tathà hi %<phalamata upapatteriti>% ÷àø såø bhàùye %<athocyeta karmakàryàdapårbàt phalamutpatsyate>% ityà÷aïkya . tadapi nopapadyate apårbasyàcetanasya kàùñhaloùñasamasya cetanàpravartitasya pravçttyanupapatteþ tadastitve ca pramàõàbhàvàt arthàpattiþ pramàõamiti cenna ã÷varasiddherarthàpattiparikùayàditi apårbaü niràkçtya . %<dharmaü jaiminirataeveti>% ÷àø såø . jaiminimataü dharmasyaiva phalahetutvaü pårbapakùãkçtya . %<pårbantu vàdaràyaõo hetuvyapade÷àditi>% ÷àø såø niràkçtam . vyàkhyàta¤caitat bhàùyakçtà ÷aïkaràcàryeõa . nanvanukùaõavinà÷inaþ karmaõaþ phalaü nopapadyate iti parityakto'yaü pakùaþ naiùa doùaþ ÷rutipràmàõyàt ÷ruti÷cet pramàõaü yathàyaü karmaphalasambandhaþ ÷ruta eva upapadyate tathà kalpayitavyaþ na cànutpàdya kipyapårbaü karma vina÷yat kàlàntaritaü phalaü dàtuü ÷aknotãti ataþ karmaõo và kàciduttaràvasthà phalasya và pårbàvasthà'pårbaü nàmàstãti ca tarkyate . upapadyate càyamartha uktena prakàreõa ã÷varastu phalaü dadàtãtyanupapannam . avicitrasya kàraõasya vicitrakàryànupapatteþ vaiùamyanirghçõyaprasaïgàdanuùñhànavaiyarthyàpatte÷ca tathà ca dharmata eva phalamiti %<pårbapakùaþ>% vàdàràyaõastu àcàryaþ pårboktameve÷varaü phalahetuü manyate kevalàt karmaõo'pårbàdvà kevalàt phalamityayaüpakùaþ tu÷abdena vyàvartyate karmàpekùàdvà'pårbàpekùàdvà yathà tathà và ã÷varàt phalamiti siddhàntaþ %<hetuvyapade÷àt>% dharmàdharmayorapi kàrayitçtvene÷varohetturvyapadi÷yate phaladàtçtayà ca . %<eùa hyeva sàdhu karma kàrayati taü yamebhya unninãùate eùa u evàsàdhu karma kàrayati taü yamaghoninãùate>% iti smaryate càyamartho gãtàsu . %<yo yo yàü yàü tanuü bhaktaþ ÷raddhayàrcitumicchati tasya tasyàcalàü ÷raddhàü tàmeva vidadhàmyaham . sa tayà ÷raddhayà yuktastasyà ràdhanamãhate . labhate ca tataþ kàmàn mayaiva vihitàn hi tàn iti>% . vicitrakàryànupapattyàdayo'pi doùàþ kçtaprayatnàpekùatvàdã÷varasya na prasajyante iti . etena namastat karmabhyovidhirapi na yebhyaþ prabhavatãtyuktistu pràmàdikãtyavaseyam eva¤ca ã÷varàdhiùñhitakarmabhya eva tattatphalotpattiriti sustham . karmaõàmà÷uvinà÷inàmapi såkùmaråpeõaiva svakàraõe'ntaþ karaõe sattvàt %<kùãyante càsya karmàõi>% ityàdyuktiþ saïgacchate tajjanyàpårbasvãkàre tu tatra tajjanye lakùaõeti bhedaþ . ataeva %<j¤ànàgniþ sarvakarmàõãtyàdau såkùmàvasthànàü j¤ànàdeva kùayaþ, sthålàvasthàpannànàntu à÷unà÷àt>% iti vedàntimate yuktiråhanãyà . %<àtmàntaraguõànàmàtmàntare'kàraõatvàditi>% vaiø såø àtmàntarasya guõànàü puõyapàpànàmàtmàntare'kàraõatvàt svargaphalasyeti ÷eùaþ . %<÷àstrade÷itaü phalamamuùñhàtarãti>% jaiø såø . %<àtmàntare yau dukhaduþkhaguõau tayorakàraõatvàt pratyàtmaniùñhàbhyàmeva dharmàdharmàbhyàü sukhaduþkhe, na vyadhikaraõàbhyàm . anyathà yena yàgahiüsàdikaü na kçtaü tasya tatphalaü syàditi kçtahànirakçtàbhyàgama÷ca prasajyeteti>% etacca sàmànya÷àstraü vi÷eùaõàstreõàpodyate tena pitçyaj¤àdeþ putrapåtatvàdihetutvamiti vaiø såø upaskaraþ . taccàpårbaü trividhaü pradhànàpårbamaïgàpårbaü kalikàpårba¤ceti mãmàüsakàþ . tatra dar÷apaurõamàsàdyapårbaü pradhànàpårbaü tadeva paramàpårbaü, prayàjàdyaïgajanyàpårbamaïgàpårbaü, tadavàntarakriyàkåñajanyamapårbaü kalikàpårbaü tacca vrãhiprokùaõàbhyukùaõàdijanya dravyaniùñamiti mãmàüsavàþ tajjanyasaüskàravi÷eùa eva kalikàpårbatayà vyavahiyate sa càtmaniùñha iti naiyàyikàþ vistarastu kusumà¤calau 1 stàke dç÷yaþ . kalikàpårba¤ca paramàpårbaü janayitvà na÷yati . aïgàpårbaistu paramàpårbe vi÷eùa àdhãyate iti bhedaþ tathà ca aïgàpårbasahitaü paramàpårbaü vi÷iùñaphalaü janayati tadvihãnantu svalpaü phalam . ata eva pradhànakaraõe daivàt ÷akyàïgàkaraõe na pradhànasya vaiphalyaü kintu alpaphalatvameveti siddhàntaþ . kevalàïgàpårbàõàü tu na phala janakatvam pradhànàsiddheþ phalàbhàvàt . ataeva %<pradhànasyà kriyà yatra sàïgaü tat kriyate punaþ . apradhànàkriyàyàntu nàvçttirna ca tatkriyeti>% chandogapari÷iùñe tathà vyavasthàpitam . ida¤ca paramàpårbaü phalanà÷yaü tattvaj¤ànanà÷yaü karmanà÷àjalaspar÷àdinà÷ya¤ca . %<nàbhuktaü kùãyate karma kalpakoñi÷atairapi ava÷yameva bhoktavyaü kçtaü karma ÷ubhà÷ubhamiti>% %<karmaõà¤caiva sarveùàü bhogàdeva kùayobhavediti>% ca ÷àstràt %<j¤ànàgniþ sarvakarmàõi bhasmasàt kurute'rjuneti>% gãtàvàkyàcca . sarvakarmapadena ca pràrabdhakarmàtiriktakarmàõyebocyante tena pràrabdhakarmaõàü bhogàdeva kùaya ityanupadaü vakùyate . paramàpårba¤ca nityakarmaõi paõóàpårbatvena mãmàüsakaiþ vyavahriyate sandhyàbandhanasya ki¤citphalàjanakatvàt . arthavàdopasthàpitabrahmalokàdi pràptiråpaphalajananàt na tatràpårbasya phalàjanakatvena paõóatvamiti naiyàyikàþ . ata eva cintàmaõau yatràrthavàdikaü phalaü na ÷råyate tatra tattvaj¤àmasàdhanatvaü gãtàdivàkyena vyavasthàpitaü tacca pårbaü dar÷itam . na kala¤jaü bhakùayedityàdi niùedhasyàpi paõóàpårbajanakatvamiti mãmàüsakàþ . tatràpi pratyayàbhàvaråpaphalàïgãkàrànna paõóatvamiti tattvaj¤ànapratibandhakàbhàvatvena tasyàpãùñatvàditi naiyàyikàþ . apårbasyàpårba÷abdavàcyatve heturjaimininà dar÷itaþ . %<pratyakùamanimittaü vidyamànopalambhanatvàt>% såtreõa vyàkhyàta¤caitat adçùña÷abde 116 pçùñhe tata÷ca pårbamavidyamànatvàt apårba÷abdavàcyateti . vedàntinastu karmaõaþ såkùmàvasthà, phalasya pårbàvasthà và'pårvamiti svãcakruþ taccànupadaü dar÷itam . tattvaj¤ànena karmakùaye ka÷cidvi÷eùo'bhidhãyate . %<tadadhigame uttarapårbàghayora÷leùavinà÷au tadvyapade÷àt>% ÷àø såø bhàùye athedànãü brahmavidyàphalaü prati cintà prajàyate brahmàdhigame sati tadviparãtaphalaü duritaü kùãyate na và kùãyata iti saü÷ayaþ kintàvat pràptaü phalahetutvàt karmaõaþ phalamadattvà na sambhàvyate kùayaþ . phaladàyinã hyasya ÷aktiþ ÷rutyà samadhigatà yadi tadantareõaiva phalopabhogamupamçdyeta, ÷rutiþ kadarthità syàt . smaranti ca %<nahi karma kùãyata>% iti . nanvevaü sati pràya÷cittopade÷onirarthakaþ pràpnoti . naiùa doùaþ pràya÷cittànàü naimittikatvopapattergçheùñyàdivat . api ca pràya÷cittànàü doùasaüyogena vidhànàt bhavedapi doùakùapaõàrthatà natvevaü brahmavidyàyàvighànamasti . nanvanabhyupagamyamàne brahmavidaþ karmakùaye, tatphalasyàva÷yabhoktavyatvàdanirmokùaþ syàt . netyucyate . de÷akàlanimittàpekùomokùaþ karmaphala vadbhaviùyati . tasmànna brahmavidyàdhigame duritanivçttirityevaü pràpte bråmaþ . tadadhigame brahmàdhigame satyuttarapårbàghayora÷leùavinà÷au bhavataþ uttarasyà÷leùaþ pårbasya vinà÷aþ . kasmàt? tadvyapade÷àt . tathà hi brahmavidyàprakriyàyàü sambhàvyamànasambandhasyàgàmino duritasyànabhisambandhaü viduùovyapadi÷ati ÷rutau %<yathà puùkarapalà÷a àpo na ÷liùyanta evamevaüvidi pàpaü karma na ÷liùyata>% iti . tathà vinà÷amapiø pårbopacitasya duritasya vyapadi÷ati %<tad yatheùãkàtålamagnau protaü pradåyetaivaü hàsya sarbe pàpmànaþ pradåyanta>% iti . ayamaparaþ karmakùayavyapade÷o bhavati . %<bhidyate hçdayagranthi÷chidyante sarvasaü÷ayàþ . kùãyante càsya karmàõi tasmin dçùñeparàvare>% iti . yaduktamanupamuktaphalasya karmaõaþ kùayakalpanàyàü ÷àstrakadaryanaü syàditi . naiùa doùaþ na hi vayaü karmaõaþ phaladàyinãü÷aktimavajànãmahe vidyata eva sà, sà tu vidyàdinà kàraõàntareõa pratibadhyata iti vadàmaþ . ÷aktisadbhàvamàtre ca ÷àstraü vyàpriyeta na pratibandhàbhàve'pi . %<na hi karma kùãyata>% ityetadapi smaraõamautsargikaü na bhogàdçte karma kùãyate tadarthatvàditi iùyata eva pràya÷cittàdinà tasya kùayaþ . %<sarvaü pàpmànantarati tarati brahmahatyàü yo'÷vamedhena yajate ya u vainamevaü vedetyàdi÷rutismçtibhyaþ . yattåktaü naimittikàni pràya÷cittàni kùapayiùyantãti tadasat doùasaüyogena nodyamànànàmeùàü doùanihnutiphalàntarakalpanànupapatteþ . yat punaruktaü na pràya÷cittavaddoùakùayodde÷ena vidyàvidhànamastetyatra bråmaþ . saguõàsu tàvadvidyàsu vidyata eva vidhànaü tàsu ca vàkya÷eùe ai÷varyapràptiþ pàpanivçtti÷ca vidyàvata ucyate . tatràvivakùàkàraõaü nàstãtyataþ pàpmaprahàõapårbakai÷varyapràptistàsàü phalamiti ni÷cãyate . nirguõàyàntu vidyàyàü yadyapi vidhànaü nàsti tathàpyakartràtmabodhàt karmapradàhasiddhiþ . a÷leùa iti càgàmiùukarmasu kartçtvameva na pratipadyate brahmaviditi dar÷ayati . atikrànteùu tu yadyapi mithyàj¤ànàt kartçtvaü pratipeda iva tathàpi vidyàsàmarthyànmithyàj¤ànanivçttestànyapi pralãyanta ityàha vinà÷a iti . pårvaprasiddhakartçtvabhoktçtvaviparãtaü hi triùvapi kàleùvakartçtvàmoktçtvaråpaü brahmàhamasmi netaþ pårbamapi kartà bhoktà vàhamàsaü nedànãü>% nàpi bhaviùyati kàla iti brahmavidavagacchati . evameva ca mokùa upapadyate anyathà hyanàdikàlapravçttàtàü karmaõàü kùayàbhàve mokùàbhàvaþ syàt . na ca de÷akàlanimittàpekùomokùaþ karmaphala vadbhavitumarhati anityavaprasaïgàt parokùatvànupapatte÷ca j¤ànaphalasya . tasmàdbrahmàdhigame duritakùaya iti sthitam .. %<itarasyàpyevamasaü÷leùaþ pàte tu>% ÷àø såø .. pårbasminnadhikaraõe bandhahetoraghasyà÷leùavinà÷au j¤ànanimittau ÷àstravyapade÷ànniråpitau dharmasya punaþ ÷àstrãyatvàcchàstrãyaiõa j¤ànena virodha ityà÷aïkya tanniràkaraõàya pårbàdhikaraõanyàyàtide÷aþ kriyate . itarasyàpi puõyasya karmaõa evamaghavada saü÷leùovinà÷a÷ca j¤ànavato bhavataþ . kutaþ? tasyàpi svaphalahetutve j¤ànaphalapratibandhitvaprasaïgàt %<ubhe u haivaiùa etena taratãtyàdi>% ÷rutiùu ca duùkçtavat sukçtasyàpi praõà÷avyapade÷àt akartràtmabodhanimittasya karmakùayasya sukçta duùkçtayãstulyatvàt . kùãyante càsya karmàõi iti cà' vi÷eùa÷ruteþ . yatràpi kevalaeva pàpma÷abdaþ pañhyate tatràpi tenaiva puõyamapyàkalitamiti draùñavyaü j¤ànàpekùayànikçùñaphalatvàt . asti ca ÷rutau puõye'pi pàpma÷abdaþ %<nainaü setumahoràtre pratate tarata>% ityatra saha duùkçtena sukçtamapyanukramya %<sarve pàpmàno'tonivartanta>% ityavi÷eùeõaiva pratateùu pàpma÷abdaprayogàt . pàte tviti . tu÷abdo'vaghàraõàrthaþ . evaü dharmàdharmayobandhahetvorvidyàsàmarthyàda÷leùavinà÷asiddherava÷yaü bhàvinã viduùaþ ÷arãrapàte muktirityavadhàrayati anàravvakarye eva tu pårbe tadavadheþ ÷àø såø .. %<pårbayoradhikaraõayorj¤ànanimittaþ sukçtaduùkçtayorvinà÷o'vadhàritaþ sa kimavi÷eùeõàrabdhakàryayo÷ca bhavatyuta vi÷eùeõànàravvakàryayoreveti vicàryate tatra>% %<ubhe uhaivaiùa etena taratãtyevamàdi>% ÷rutiùvavi÷eùa÷ravaõàdavi÷eùeõaiva kùaya ityevaü pràpte pratyàha anàravvakàrye eva tviti . apravçttiphale eva pårbajanmàntarasa¤cite asminnapi ca janmani pràk ca j¤ànotpatteþ sa¤cite sukçtaduùkçte j¤ànàdhigamàt kùãyete na tvàrabdhakàrye sàmibhuktaphale, yàbhyàmetadbrahmaj¤ànàyatana janma nirmitam . kuta etat? %<tasya tàvadeva ciraü yàvanna vimokùaiti ÷arãrapàtàvaghikaraõàt kùemapràpteþ . itarathà hi j¤ànàda÷eùakarmakùaye sati sthitihetvabhàvàt j¤àna pràptyanantarameva kùemama÷nuvãta tatra ÷arãrapàtapratãkùàü nàcakùãta . nanu vastubalenaivàyamakartràtmabodhaþ karmàõi kùapayan kathaü kànicit kùapayet kàniciccopekùeta na hi samàne hyagnivãjasamparke keùà¤cidvãja÷aktiþ kùãyate keùà¤cinna kùãyate iti ÷akyamaïgãkartumiti . ucyate . na tàvadanà÷rityàrabdhakàryakarmà÷ayaü j¤ànotpattirupapadyate à÷rite ca tasmin kulàlacakravat pravçttavegasyàntaràle pratibandhàsambhavàdbhavati vegakùayapratipàlanam . akartràtmabodho'pi hi mithyàj¤ànabàdhanena karmàõyucchinatti . bàghitamapi mithyàj¤ànaü dvicandraj¤ànavat saüskàrava÷àt ka¤cit kàlamanuvartata eva . api ca naivàtra vivaditavyaü brahmavidaþ ka¤cit kàlaü ÷arãraü dhriyate na dhriyate và iti . kathaü hyekasya svahçdayapratyayaü brahmavedanaü dehadhàraõa¤càpareõa pratikùeptuü ÷akyeta? ÷rutismçtiùu ca sthatapraj¤alakùaõanirde÷enaitadeva nirucyate . tasmàdanàrabdhakaryayoreva sukçtaduùkçtayorvidyàsàmarthyàt kùaya>% iti bhàø .

#<apårvatà># strã apårbasya anyato'pràptasya bhàvaþ tal . 1 pramàõàntaràgamyatve upakramopasaühàràvabhyàso'pårbatà phalam arthavàdopapatti÷ca hetustàtparyanirõaye 2 ityukte tàtparyàvadhàraõahetubhede ca yathà chandogye tantvaupaniùadaü vedeti brahmaõo mànàntaràgamyatvamuktam .

#<apårvapati># strã na pårbaþ patiryasyàþ . kumàryàm . %<apårbapatiü kumàrãmiti>% siø kauø .

#<apårvavàda># puø apårbamaùikçtya vàdaþ tattvabubhutsoþ kathà . gaïge÷opàdhyàyakçte ÷abdacintàmaõyantargate granthabhede .

#<apårvavidhi># puø apårbe pramàõàntareõàpràpte vidhirvidhànam vi + dhà--ki . apràptapràpake liïàdipadavedanoye ÷abdavi÷eùe . yathà svargakàmo yajeteti liïàdiyuktaü vàkyaü pramàõàntareõàpràptasya svargasàdhanatvasya yàge bodhayat tathà . apårbavidhirapi caturvidhaþ karmavidhiþ guõavidhiþ viniyogavidhiþ prayogavidhi÷ceti . tatra agnihotraü juhoti ityàdau yàgaråpe karmaõi iùñasàdhanatàyàþ, kçtisàdhyatàyà, bhàvanàyà và matabhedena bodhanàt karmavidhitvam . dravyadevatàdivighàyakavidhirguõavidhiþ . yathà dadhnà juhotyàdivàkyaü pràptasyàgnihotrasyànuvàdenàpràptaguõaråpadravyàdervidhànàt . aindryà gàrhapatyamupatiùñhata ityàdi aindryà çcaþ gàrhapatyopasthàne viniyojanàt viniyogavidhiþ . evaü kçtvà evaü kuryàdityàdi prayogaj¤àpakovidhiþ prayogavidhiþ, . yathà adhãtya snàyàdityàdi upasadbhi÷caritvà màsamekamagnihotraü juhotyàdi ca aya¤ca vi÷iùñavidhiriti bhedaþ .

#<apårvya># triø na pårbamarhati yat naø taø . pårbànarhe %<tvaü no vàyaveùàmapårbyaþ somànàmiti>% çø 1, 134, 6 .

#<apçkta># triø pçca--kta naø taø . 1 asaübaddhe apçkta ekàl iti pàõi nyukte varõàntaràyukte 2 ekavarõe verapçktasya pà0

#<apçthak># avyaø na pçthak . sahayoge phårbàparayorekàde÷aråpe sambhåyabhavane pçthaksàhityamapçthaksàhitya¤ceti sàhityaü dvividhamiti vçddhàþ .

@<[Page 253b]>@
#<apekùaõãya># triø apa + ãkùa--karmaõi anãyar . 1 anuroddhavye apekùàkarmaõi 2 pratipàlye ca %<àtmà yatnena rakùyoraõa÷irasi punaþ so'pi nàpekùaõãya>% iti nãtiø .

#<apekùà># strã apa + ãkùa--bhàve a . 1 àkàïkùàyàü, sà ca ÷àbdabodhajanikà yatpadena vinà yasyànubhàvakatà bhavedityuktà tatpade padavattvaråpà . apekùàyà¤ca pràya÷ovçttirneùyate %<sàpekùe pratyayo na syàt samàso và katha¤cana . sàpekùaü tadvijànãyàdasamastavi÷eùaõam>% yathà pravãra putrakàmyati çddhasya ràjamàtaïga ityàdau pratyayasamàsau na staþ . %<sàpekùatve'pi gamakatvàt samàsa>% iti bhàùyokteþ devadattasya gurukulasamityàdau samàsaþ iti bhedaþ . 1 prayojakàve tacca j¤àne sthitau utpattau và itarasyànurodhitvam j¤ànàdikàrye ca yasya yatpadàrthàntaraj¤ànàdyanurodhaþ tasya tadapekùà . ataeva tarkagranthe jagadã÷ena %<svàpekùàpàdakaþ prasaïga àtmà÷rayaþ apekùà ca j¤aptàvutpattau sthitau ca gràhyetyabhidhàya etadghañaj¤ànaü yadyetadghañaj¤ànajanyaü syàdetadghañaj¤ànabhinnaü syàditi j¤aptau . ghaño'yaü yadyetadghañajanakaþ syàt etadghañabhinnaþ syàditi utpattau, ayaü ghañaþ yadyetadghañavçttiþ syàt tathàtvenopalabhyeteti sthitau ca>% svàpekùàpekùitatve udàhçtam . anatidåre ca %<apekùà càtra sàkùàtparamparàsàdhàraõã gràhye>% tyuktam . tena sàkùàt paramparayà và svaj¤ànàdiprayojakataivàpekùeti niùkarùaþ . svagrahasàpekùa grahasàpekùagrahakatvamanyonyà÷rayalakùaõam . 3 anurodhe %<satyàmapi tapaþsiddhau niyamàpekùayà muniþ>% raghuþ . 4 spçhàyà¤ca %<samugoóheùu kàmeùu nirapekùaþ parivrajediti>% %<adhyàtmaratiràsãta nirapekùoniràmiùa iti>% ca manuþ . %<mirapekùaþ vigataspçha iti>% kullåkabhaññaþ .

#<apekùàbuddhi># strã ayamekaþ ayameka ityàkàrikàyàm anekaikatvaviùayiõyàü anekaikatvabuddhiryà sà'pekùàbuddhiriùyate bhàùàø paribhàùitàyàm buddhau .

#<apekùàbuddhija># triø apekùàbuddhito jàyate jana--óa 5 taø . nyàyokte dvitvàdiparàrdhànte saükhyàbhede . %<dvitvàdayaþ paràrdhàntà apekùàbuddhijà matàþ anekà÷rayaparyàptà ete tu parikãrtitàþ apekùàbuddhinà÷àcca nà÷asteùàü prakãrtita>% iti bhàùàø . atràyamabhisandhiþ . yadyapi dvitvàdi samavàyaþ pratyekaü ghañàdàvasti tathàpi ekodvàviti j¤ànàbhàvàt eko na dvàvitij¤ànàcca dvitvàdãnàü paryàptisvaråpaþ ka÷cit saübandho'nekà÷rayo'ïgãkriyate paryàptisaübandhena ca pratyekaü ghañàdau na dvitvàdi . tàdç÷asambandha÷ca apekùàbuddhisàpekùastena tatsattve tathà j¤ànaü, tadasatve na tathàj¤ànam . tatra prathamam ayamekaþ ayameka ityàkàrikà apekùàbuddhistatodvitvotpattiþ tato dvitvadvitvatvanirvikalpakaü tatodvitvapratyakùam . apekùàbuddhinà÷àcca tatodvitvanà÷aþ iti . yadyapi yogyavibhuvi÷eùaguõànàü svottaravartiguõanà÷yatvena j¤ànamàtrasya dvikùaõasthàyitvaü tathàpi agatyà apekùàbuddhestrikùõasthàyitvaü svãkriyate anyathà nirvikalpakakàle apekùàbuddhinà÷e dvitvasya nà÷aþ prasajyeta na tu dvitvapratyakùaü tadànãü viùayàbhàvàt viùayasya pratyakùaü prati kàryakàlavçttitayaiva kàraõatvopa÷amàt tathà ca dvitvapratyakùamevàpekùàbuddhinà÷akaü nànyaditi kalpyate . kàlàntare dvitvapratyakùàbhàvàcca apekùàbuddhinà÷àt dvitvàdinà÷aiti kalpyataiti siø muø .

#<apekùita># triø apa + ãkùa--karmaõi kta . 1 apekùàviùaya bhåte 2 àkàïkùite ca . %<apekùitakriya¤ceti tridhà'pàdànamiùyata>% iti hariþ .

#<apekùin># triø apa + ãkùa--õini striyàü ïãp . apekùàvati svakàryajananàdau itaraprayojakatànurodhini ca .

#<apekùya># triø apa + ãkùa--karmaõi õyat . 1 apekùaõãye . bhàve lyap . anurudhyetyarthe avyaø %<kimapekùya phalaü payodharàn dhvanataþ pràrthayate mçgàdhipa>% iti kiràø .

#<apeta># triø a + iõa--kartari kta . 1 apagate apasçte . %<yaü pravrajantamanupetamapetakçtyamiti>% bhàgaø 3 palàyite ca .

#<apetaràsakùã># strã apetaþ ràkùasa iva pàtakaü yasyàþ gauø ïãù . tulasyàm ràjaniø . tasyàþ ràkùamatalyapàpàdiharaõàttathàtvam . %<dårbà dahati pàpàni dhàtrã harati pàtakam . haritakã haredrogaü tulasã harate trayam>% àø taø skàndoktestasyàþ pàpàdihàritvam .

#<apeya># triø pà arhàdyarthe yat naø taø . 1 smçtau nipiddhapàne madyàdau %<madyamadeyamapeyamanigràhyamiti>% tiø taø u÷aø evamanyàni apeyàni smçtau prasiddhàni yathà %<varjyaü salavaõaü kùãraü yacca vi÷rathitaü payaþ . anirda÷àyàgoþ kùãraü pãtvà càndràyaõaü carediti>% àø taø smçtiþ . %<apaþ suràbhàjanasthà madyabhàõóe sthitàstathà pa¤caràtraüpivet pãtvà ÷aïkhapuùpãghçtaü paya>% iti manuþ . %<÷unocchiùñàþ sthità hyàpo yadi ka÷cit dvijaþ pibet ÷aïkhapuùpãvipakvena tryahaü kùãreõa vartayediti>% yamaþ . striyocchiùñàþ sthità àpo yadi ka÷cit pibeddvijaþ . ÷aïkhapuùpãtyàdiø ÷aïkhaþ ÷ådrocchiùñà sthitàhyàpo yadi ka÷cit pibet dvijaþ . ku÷amålavipakkena tryahaü kùãreõa vartayediti hàrãtaþ %<÷unà saüspçùña bhàõóe tu retomåtravidåùite . jalakùãràdikaü pãtvà taptakçcchraü samàcaret>% laghubauø . %<caõóàlakåpabhàõóeùu yastvaj¤ànàjjalaü pibet pràya÷cittaü kathaü tatra varõe varõe vidhãyate . caret sàntapanaü vipraþ pràjàpatyantu bhåmipaþ . tadardhaü tu caredvai÷yaþ pàdaü ÷ådrasya nirdi÷et>% àpaø . %<caõóàlaparigçhãtaü yohyaj¤ànàjjalaü pivet . tasya ÷uddhviü vijànãyàt pràjàpatyena nitya÷a>% iti àpaø . %<yastu caõóàlasaüspçùñaü pibet ki¤cidakàmataþ sa tu sàntapanaü kçcchraü carecchuddhyarthamàtmanaþ>% aïgiràþ . %<ki¤ciditi jalakùãràdikamiti>% pràø biø . àmamàüsàdau na doùaþ . %<àmaü màüsaü ghçtaü kùaudraü snehà÷ca phalasambhavàþ . mlecchabhàõóasthità duùñàniùkràntàþ ÷ucayaþ smçtàþ>% yamaþ %<antyajaiþ khànitàþ kåpàstaóàni tathaiva ca . eùu snàtvà ca pãtvà ca pa¤cagavyena ÷udhyati>% àpaø . jalàntaràlàbhe tu tadapyàpadi pàtuü ÷akyate antyajaiþ khànite kåpe setau vàpyàdike tathà tatra snàtvà ca pãtvà ca pràya÷cittaü na vidyate iti vçddha÷àtàø . %<idamatyantàpadviùayamiti>% pràø viø . %<bhàõóasthità abhojyànàmapaþ pãtvà payodadhi . bràhmaõo kùatriyo vai÷yaþ ÷ådra÷caivopasarpati brahmakårcopavàsa÷ca yàjyavarõasya niùakçtiþ>% paràø . upasarpati upasarpet pàya÷cittamiti ÷eùaþ tadevàha brahmakårcopeti . %<yadi vipraþ pramàdena ÷ådratoyaü pibet svayam . upovya vilvapadmànàü palà÷asya ku÷asya ca . eteùàmudakaü pãtvà tena ÷uddhimavàpnuyàt>% ÷àtàø . atràpavàdaþ . %<navabhàõóeùu pànãyaü viñ÷ådrakùatrajanmanàm . peyaü tadàhurvipràõàü payodadhi tathaiva ca>% jàvàø . %<ghçtaü tailaü payaþkùãraü tathaivekùuraso guóaþ . ÷ådrabhàõóasthitaü takraü tathà madhu na duùyati>% ÷àtàø . ghçtàdãnàmàkarabhàõóasthitànàü na doùaþ ÷aïkhaþ . %<pãtàva÷eùitaü pãtvà pànãyaü bràhmaõaþ kvacit . triràtraü tu vrataü kuryàdvàmahastena và punaþ>% ÷aïkhaþ . %<vàmena kebaleneti>% pràø viø . %<prapàmaraõye ghañake ca kåpe droõyàü jalaü koùagatàstathàpaþ . çte'pi ÷ådràttadapeyamàhuràpadgato bhåmigatàþ pibettà>% iti yamaþ . prapàjalaü, kåpajalàharaõa ghañasthajalaü droõã sekapàtravi÷eùaþ tajjalaü, khaógàdi koùagataü jala¤ca ÷ådràsambandhe'pyapeyam %<àpadi tu tadeva jalaü bhåmigataü kçtvà tataþ pàtràntareõoddhçtya peyamiti>% pràø viø . etadviùaye eva . droõyàmàyasayuktàyàü channe pràvartake tathà . gràmaprapàjala¤caiva pãtvàpatsu na duùyatãti laghuhàrãtaþ . tadapi bhåmigataü kçtvaiva peyaü pårbavacanaikavàkyatvàt . %<pràvartake secake channe aj¤àte>% pràø viø . %<kåpe vinmåtrasaüsçùñe pãtvà toyaü dvijotamaþ . triràtreõa vi÷udhyeta>% aïgiràþ . %<jalà÷aye tathànyeùusthàvareùumahãtale . kåpavat kathità ÷uddhiþ mahatsu ca na dåùaõamiti>% viùõuþ . %<mahatkhapya÷uci÷aïkayà tãrthasamãpatoyagrahaõavarjanamiti>% pràø viø . yathoktaü devalena . %<tatràkùobhyataóàgàni nadãrvàpãþ saràüsi ca kasmalà÷uciyuktàni tãrthataþ parivarjayediti>% . %<mçtapa¤canakhàt kåpàdatyantopahatàccodakaü pãtvà bràhmaõastriràtramupavasedityàdi>% viùõuþ %<atyantopahatàt amedhyàdineti>% pràø viø . %<yastu kåpàt pibet toyaü bràhmaõaþ ÷avadåùitàt upavàsatrayaü kçtvetyàdi>% laghuhàø . %<klinno bhinnaþ ÷ava÷caiva kåpastho yadi dç÷yate . payaþ pãtvà triràtreõa ityàdi>% devalaþ . pãta÷eùaü pibet viprairvipraþ syàdanyathà pa÷uriti bhaviø puø . %<÷leùmopànahavinmåtraü strãrajo madyameva ca . ebhiþ saüdåùite kåpe toyaü pãtvà kathaü vidhiþ . ekaü dvyahaü tryaha¤caiva dvijàtãnàü vi÷odhanamiti>% atriþ . atràpavàdamàha sa eva %<godohane carmapuñe ca toyaü yantràkare kàruka÷ilpihaste . strãbàlavçddhàcaritàni yànyapratyakùadçùñàni ÷ucãni tàni . pràkàrarodhe viùamaprade÷e sevànive÷e bhavanasya dàhe . àrabdhayaj¤eùu mahotsaveùu tathaiva doùà na vikalpanãyàþ . ÷uci gotçptikçttoyaü prakçtisthaü mahãgatam . carmabhàõóaistu dhàràbhistathà yantroddhçtaü jalamiti>% . pràguktavacanajàtaiþ carmabhàõóasthitayantroddhvatayorapeyatvena niùedhe pràpte carmabhàõóairuddhçtaü thantroddhçta¤ca santatadhàrayoddhçta¤ca etattrayaü yadi mahãgataü gotçptikaraü prakçtisthamavikçtaü ca tadà ÷ucãtyanena pratiprasåtam mahatsu ca na duùyatãtyanena mahattvasyàpekùàkçtatvena avyàvartakatayà gotçptikaratvena vi÷eùaõàt tathàbhåtaü mahattvameva prakçte vivakùitam . tadapi jalàntaràbhàve ÷uddhamityavadheyaü pràguktavacane àpadgatasyaiva bhåmigataü kçtvà tata uddhçtya pànavidhànena tadekavàkyatvàt tathaiveha j¤eyam . etacca svabhàvataþ peyajalasyaiva--carmabhàõóàdisthitiråpadoùapratiprasavàrtham na tu apeyamlecchàdikhànitatoyasyàpi peyatàvidhànàrthaü tathàtve vàkyabhedàpatteþ na ca hiraõyodakaspar÷asya annasyeva sàmànya÷àstraniùiddhàpeyajalasya ÷uddhyarthatàparaü svabhàvataþ peyasyaiva carmabhàõóàdigatatvena doùaparihàrarthatàparatayaiva sarvasàma¤jasye vidhidvayakalpanàyàþ anyàyyatvàt etena idànãntanamleccharàjakhànitasthajalasya yantroddhçtatvena ÷uddhatàkãrtanaü sàhasameva tasya mlecchakhànitajalatvena svabhàvato'peyatvàt jalàntarasya gaïgàjalasya ca sannikçùñatvàdàpadviùayatvàbhàvàt prakçtisthavi÷eùaõàcca tasya saüskàravi÷eùeõa vikàravi÷eùavattvàdetadvacanasyàpi tatràpravçtte÷ca . ki¤ca %<vicitsà tu hçdaye yasminnanne prajàyate sahçllekhantu vij¤eyaü purãùantat svabhàvataþ>% iti brahmapuràõena amedhyaspar÷avattvena ÷aïkitànnàderbhojananiùedhàt mlecchàmedhyàdispar÷avattvena ÷aïki tasyàsya jalàderapyapeyateti gamyate . ÷a÷isåryakiraõàspçùñatayà ca tasya vyàpannajalatayà baidyakoktadoùàdhàyakatvenàpi 'peyatà . %<api caõóàlabhàõóasthaü tajjalaü pàvanaü mahat>% ityuktestatratyakhàte gaïgàjalànàmevàhçtatvàttasya svabhàvataþ ÷uddhateti tu na ÷aïkya %<sarvatra pàvanã gaïgà triùu sthàneùu duùyati mlecchaspar÷e suràbhàõóe meghàdijalami÷raõe>% iti vacanàt tasya meghàdijalasamparka÷aïkàyàmlecchàdispar÷asya pratyakùadar÷anàcca svabhàvataþ ÷uddhatvàbhàvàt . dhàràyàü pratiprasavamàha baidhàyanaþ aduùñà santatà dhàrà vàtoddhåtà÷ca reõavaþ . àkaràþ ÷ucayaþ sarve varjayitvà suràkaramiti %<kàle navodakaü ÷uddhaü na pàtavyantu tatryaham . akàle tu da÷àhaü syàt pãtvà nàdyàdaharni÷amiti>% àø taø smçtiþ . %<snànamàcamanaü dànaü devatàpitçtarpaõam . ÷ådrodakairnakurvãta tathà meghàdviniþsçtaiþ>% . àcamananiùedhàt pànàdeþ sutaràü niùedhaþ . %<yavyadvayaü ÷ràvaõàdi sarvà nadyo rajasvalàþ . tàsu snànàdikaü varjyaü varjayitvà suràpagàm iti>% chandoø paø . %<yaiþ kçtaþ sarvamakùyo'gnistvapeya÷ca mahodadhiriti>% manuþ yaiþ vipraiþ anyathà hi kçru÷reùñha . devayonirapàüpatiþ . ku÷àgreõàpi kaunteya naspaùñavyomahodadhiriti bhàø baø paø spar÷aniùedhàt pànaniùedhaþ . %<anirda÷àyà goþ kùãramauùñramai ÷aphaü tathà . àvikaü sandhinãkùãraü vivatsàyà÷ca goþ payaþ . àraõyànà¤ca sarveùàü mçgàõàü mahiùaü vinà . strãkùãra¤caiva varjyàni sarva÷uktàni caiva hi>% manuþ . %<goþ kùãramanirda÷àyàþ såtake ajàmahãùyo÷ca nityamapeyamauùñramaika÷apha¤ca syandinãnà¤ca yà÷ca vatsavyapetàþ>% aïgiø . %<varjayedgoravatsàyàþ paya÷caivànyavatsayà . àraõyànà¤ca sarveùàü varjayitvà tu màhiùamiti>% yamaþ . %<sarvàsàü dvistanãnàü kùãraü varjyamajàvarjamiti>% ÷aïkhaþ %<gojàmahiùãbarjaü sarvapayàüsi yànyanirda÷àhaü tànyapi sandhinãsyandinãvivatsàyamasåkùoraü càmedhyabhuja÷ca>% viùõuþ . pãtvopavasedityanuvçttiþ . sandhinã vçùabhàkràntà syandinã nityaü prasravatpayaþstanà . amedhyabhujaþ madyàdibhakùaõa÷olàyàþ . yamasårvatsayugmaü prasåtà %<hastavatyà ninditaü ràsabha¤ca payo varjayediti>% hàrãtaþ . tatràjàkùãraü da÷àhàdarvàk niùiddham årdhvaü tat peyaü sarvavacanasàma¤casyàt goghràtaü ÷akanocchiùñaü ùadàspçùña¤ca kàmataþ . sandhinyanirda÷àvatsagopayaþ parivarjayet yàj¤aø . %<kùãràõi yànyabhakùyàõi tadvikàrà÷ane punaþ saptaràtraü vrataü kuryàdityàdi>% yàø . %<uùñrãkùãramànuùãkùãrapàne punarupanayanaü taptakçcchra¤cetyàdi>% ÷àtàø . %<uddhatasnehavilayanapinyàkamathitaprabhçtãni càttavãryàõi nà÷nãyàt>% gautaø . uddhatasnehaü, kùãràdi vilayanaü ghçtamalaü pinyàkaþ khaliþ mathitaü takràdi àüttavãryàõi gçhãtasàràõi .. àttavãryapada¤càtyantoddhçtasnehaparaü mathitapadaü ca udakapràyatakrapara¤ca . %<kùatriya÷caiva vçttastho vai÷yaþ ÷ådro'tha và punaþ . yaþ pibet kapilàkùãraü na tato'nyo'styapuõyakçt>% àpaø . %<kàpilaü yaþ pibecchådro narakeõa vipacyate>% smçtiþ . su÷rute tu dhàtudoùavi÷eùajanakatayàkànicidapeyànyuktàni tàni pràya÷aþ sàmànyato'peya÷abde 226, 27, pçùñhe uktàni . tatra vi÷eùaþ ka÷cit pradar÷yate varùàjale gàïgeyatvasàmudratvaparãkùaõamuktvà varõànyatve sikyaklede ca sàmudramiti vidyàttannopàdeyamityuktam kãñamåtrapurãùàõóa÷avakothapradåùitam . tçõaparõotkakhyutaü kaluùaü vipasaü yutam yo'vagàheta varùàsu pibedvàpi navaü jalam . sa vàhyàbhyantaràn rogàn pràpnuyàt kùiprameva tu tatra yat saivàlapadmatçõapaïkapramçtibhiravacchannaü ÷a÷isåryakiraõairnàbhijuùñaü gandhavarõarasopamçùña¤ca tadvyàpannamiti vidyàt . tasya spar÷aråparasagandhavãryavipàkàþ doùàþ ùañ sambhavanti . vyàpannaü varjayennityaü toyaü yadapyanàrtavam . doùasa¤jananaü hyetannàdadãtàhitantu tat . %<vyàpannaü salilaü yastu pibatãhàprasàdhitam . ÷vayathu pàõóuroga¤ca tvagdoùamavipàkatàm . ÷vàsakàsaprati÷yàya÷ålagulmodaràõi ca . anyàn và viùamàn rogàn pràpnuyàt kùiprameva ceti>% nadãvi÷eùajalasya doùakãrtanenàpeyatà ca tatroktà %<pårbàbhimukhàstu na>% pra÷asyante gurådakatvàditi . sahyaprabhavàþ kuùñhaü janayanti, vindhyaprabhavàþ kuùñha pàõóuroga¤ca, malayaprabhavàþ kçmãn, mahendraprabhavàþ ÷lãpadodaràõi, himavatprabhavàþ hçdroga÷vayathu÷iroroga÷lãpadagalagaõóàn, pràcyàvantyàþ aparàvantyà÷cà÷àüsyupajanayanti, iti %<sàmudramudakaü visraü lavaõaü sarvadoùakçditi . anekadoùamànåpaü vàryubhiùyandi garhitamiti>% ca . rogabhede ÷ãtalajalasyàpeyatàpyuktà, %<pàr÷va÷åle prati÷yàye, vàtaroge galagrahe, àdhmàte stimite koùñhe sadyaþ ÷uddhe navajvare . hikkàyàü snehapãte ca ÷ãtàmbu parivarjayediti>% . takrasyàpeyatà rogabhede tatroktà %<takraü naiva kùate dadyànnoùõakàle na durbale . na mårchàbhramadàheùu na roge raktapaittike . ÷ãtakàle'gnimàndye ca kaphottheùvàmayeùu ceti>% . dravyàntarasaüyogàdapeyatà apathya÷abde 226, 27, pçùñhe dar÷ità . vi÷eùastveùaþ . %<uùõodakànupànantu snehànàmatha ÷asyate, çtebhallàtakasnehàt snehàttauvarakàttatheti>% rogabhede'nupànaniùedhena tatra jalàdãnàmapeyatà bhaïgyà tatraiva da÷ità . anupànaguõamabhidhàya %<na pribecchvàsakàsàrto roge càpyårdhvajatruge . kùatoraskaþ prasekã ca yasya copahataþ svaraþ . pãtvà'dhvabhàùyàdhyayanageyasvapnànna ÷ãlayet . praduùyàmà÷ayaü taddhi tasya kaõñhorasi sthitaþ . mandàgnisàdachardyàdãnàmayàn janayet bahåniti>% su÷rute ..

#<ape÷ala># triø virodhe naø taø . pe÷alatvavirodhimàndyayukte adakùe

#<apehikañà># strã apehi apagaccha kaña! ityucyate yasyàü kriyàyàm mayåø saø . kañasambodhanakàpagatinide÷akriyàvi÷eùe . evaü mayåø samàse . apehidvitãyà, apehiprathamà, apehibàõijà apehisvàgatà ete'pi ÷abdàþ tattatsambodhanakàgamanakriyànide÷e .

#<apai÷una># naø abhàve naø taø . 1 pai÷unyàbhàve naø baø . 2 pai÷runya÷ånye triø apai÷unyamapyuktàrthe naø tadvati tri0

#<apogaõóa># triø apasi karmaõi gaõóaþ tyàjyaþ . vikalàïge %<vikalàïgaü hi sarvatra dharmakàryeùu varjayediti>% smçtteþ sa hi vaidhakarmasu tyàjyaþ . 2 atibhãrau so'pi hi karmamàtre tyàjyaþ . apasi agaõóaþ avãra iti và tasya karmaõi avãratvàttathàtvam . apojalamiva bhaïgiyuktatvàt gaõóa ekade÷o'sya . 3 tribaliyute madhyabhàge balãnàmeva tasya taraïgàkàratvàt tathàtvam . apasi karmaõi tyàjyaþ gaõóaþ apañutvàt pogaõóaþ ÷i÷uþ naø taø . pogaõóaþ pa¤camàdabdàdarvàk ca da÷amàbdataityukte pa¤càbde bàle . pogaõóabhinna÷i÷oreva tathàtvàt . %<bàla àùoóa÷àt varùàt pogaõda÷ceti ÷abdayata>% iti nàradoktapogaõóabhinne 5 ùoóa÷avarùàtãtavayaske ca %<ajaóa÷cedapogaõóo viùaye càsya bhujyate bhagnaü tadvyavahàreõa bhoktà taddravyamarhati>% kàtyàø .

#<apoóha># triø apa--vaha--kta . 1 nirastetyakte 2 %<kalpanàpoóhamabhràntaü pratyakùaü nirvikalpakam>% saø daø .

#<apodaka># triø apagatamudakaü su÷liùñatvàt yasya . 1 apraviùñodake tamåhathurnaubhiràtmanvatãbhirantarikùaprudbhirapodakàbhiþ çø 1, 116, 3 . apanaddhaü phaleùådakaü yasyàþ uktapuüskatvàt striyàmata ittvaü và . ittvapakùe'podikàpi (pui) påtikàyàm tatphaleùu udakavattvàttathàtvam . apakçùñamudakaü yasmàt 5 baø . jalàpakarùahetau viùàdau yatra apodakaü vidhaü tatta etàsvagrabhavam athaø 5, 13, 1

#<aponaptri(ptrã)ya># triø aponapàt devatà'sya gha--cha và niø . aponapàddevatàke haviràdau .

#<apomaya># triø apaþ jalaü tadàtmakaü tadvikàratvàt apas + mayañ . jalamaye .

#<apoha># puø apa + uha gatyàdau bàø bhàve ka . 1 tyàge 2 atadvyàvçttau tadbhinnasya vyàvçtterapi tyàgavi÷eùaråpatvàttathàtvam . %<tadvànapoho và ÷abdàrtha>% iti kàvyapraø %<apohaþ atadvyàvçttiriti>% mahe÷varaþ . åhastarkaþ apaþ viparãtye pràø saø . aparatarkaniràsàya kçte viparãtatarke sa ca su÷råùà ÷ravaõaü caiva grahaõaü dhàraõà tathà . åho'poho'rthavij¤ànaü tattvaj¤àna¤ca dhãguõà iti hemacandroktaþ buddhiguõabhedaþ . %<svayamåhàpohàsamartha>% iti pàø bhàø . bhàve lyuñ . apohanamapyatra naø . %<mattaþ smçtirj¤àmamapohana¤ceti>% gãtà .

#<apohanãya># triø apa--åha--anãyar . aparakçtatarkanirasanena tarkaõãye, %<çtvigapohanãyàstrayaþ>% kàtyàø 22, 6 21 .

#<apohya># triø apa--uha gatyàdau karmaõi õyat . apagamanãye %<tyàjye etairvratairapohyaü syàdenohiüsàsamudbhavam>% manuþ apa + vaha--lyap . dårãkçtyetyarthe avyaø .

#<apauruùa># triø nàsti pauruùamasya . vikrama÷ånye . amàve naø taø . pauruùàbhàve naø .

#<apcara># triø apsu carati cara--ña . 1 jalacare jantau striyàü ïãp %<trãõyàdyànyà÷ritàsteùàü mçgagartà÷rayàpcaràþ>% iti manuþ trãõi durgàõi .

#<aptu># naø àpyate bhãgàya jãvena àpa--tun hrasva÷ca . 1 ÷arãre 2 såkùmaråpasome ca . athàptave dvitãye yàmàhutiü juhoti ÷ataø bràø 3, 6, 38, aptuþ såkùmaråpaþ somaþ bhàø .

#<aptur># puø adbhyaþ jaladànàya tutorti tura--vege kvip . jaladàyake indretasya meghanàyakatvena tatprerakatayà jaladàtçtvàttathàtvam yaj¤ena gàtumapturo vividrire çø 2, 21, 5, %<apturaþ apàü prerakàdindràt>% bhàø . 2 taddàyake'nalàdau ca tatràgnyàdeþ %<agnau pràstàhutiþ samyagàdityamupatiùñhate àdityàjjàyate vçùñiriti>% manåkteþ jalaprerakatvam .

#<apturya># naø apturo bhàvaþ bàø vede yat . jalaprerakatve loke tu ùya¤ àpturyamityeva . indràgnyã! taviùàõi vàü sadhasthàni payàüsi ca yunorapturyaü hitam 12, 8, apturyaü vçùñiprerakatvam bhàø yuvoryuvayorindràgnyoþ

#<aptoryàma># puø aptordehasya yàpakatvàdyàma iva aluø saø . agniùñomàïgayàgabhede %<yàvajjãvamagnihotraü juhotãti>% ÷rutyà agniùñomasya dehavyàpakakàlakatvàttathàtvam . %<so'ptoryàmeõa yajeta>% kàtyàø 9, 11, 10, ùaóuttare atyagniùñoma ukthyaþ ùoóa÷ã vàjapeyo'tiràtro'ptoryàmaþ kàtyàø 10, 9, 26, .

#<aptya># triø aptuni dehe bhavaþ yat vede ñilopaþ . 1 apatye niruø 2 dehakarmaõi sthite ca %<pårbe ardherajaso aptyasya>% çø 1, 124, 5 %<aptyasya karmaõi sthitasyeti>% bhà0

#<apnaþstha># triø apnasi karmaõi tiùñhati adhikçtatvàt sthà--ka 7 taø . 1 karmaõyadhikçte %<saüyàvapnaþstho apaseva>% çø 6, 67, 3 . %<apnaþsthaþ karmaõyadhikçtaþ>% bhàø .

#<apnaràja># puø apnasàü karmaõàü ràjà prerakatvàt ñac samàø vede pçø salopaþ . karmaprerake . yuvaü hyamaràjàvasãdatam çø 101327 .

#<apnavàna># puø apnasà karmaõà vànaü gatiþ sadgatirasya . bhçguvaü÷ye, çùibhede, yamapnavàno bhçgavo virurucuþ çø 4, 7, 1, apnavànaþ bhçgusambandhã ka÷cidçùiþ, bhàø . %<aurvyabhçguvadapnavànavadàhuve agniü samudrasam>% çø 8, 102, 4, asyaiva vatsàdigotrapravaratvam %<vatsànàü bhàrgavacyavanàpnavànaurvyajàmadagnyàþ>% iti %<bhàrgavaurvajàmadgnyàþ>% iti và %<bhàrgavacyavanàpnuvànàþ>% iti và %<vedànàü pa¤ca, bhàrgavacyavanàpnavànaurvavedàþ>% iti gotrapravaràø . vaïgànàmàpnuvataþ pravaratvakalpanaü pravaràdhyàyaviruddhatvàddheyam . apnase àdànakarmaõe vànamasya pçø salopaþ . bàhau niruø .

#<apnas># triø àpa--asun nuñ hrasva÷ca . 1 karmaõi miruø . %<kriyàto vibhàgaþ vibhàgàt pårbade÷asaüyoganà÷astata ucarade÷asaüyoga>% ityukteþ saüyogahetutvàttathàtvam taddeveùu cakçùe bhadramapnaþ çø 1, 113, 9 . %<apnaþ karma>% bhàø . vàø akarmàkhyàyàmapi asun nuñ hrasva÷ca . 2 pràptavye, %<yaccitramapna uùaso vahanta>% çø 1, 113, 20 . %<apraþ pràptavyam>% bhàø .

#<apnasvat># triø apnas + astyarthe matup masya vaþ striyàü ïãp . karmayukte . %<apnasvatãùurvaràsviti>% çø 1, 127, 6 . %<apnasvatãùu khananàdikarmopretàsu>% bhàø .

#<appati># puø apàü patiþ 6 taø . 1 varuõe 2 sumudre ca . %<indràntakàppatãndubhyaþ sànugebhyo baliü haret>% iti vittàppatyoryamasya ca iti ca manuþ .

#<appitta># naø apàü pittamiva hetutvàt . 1 agnau %<agneràpa>% iti ÷rutau agnerjalahetutvoktestathàtvam .

#<apya># triø apàmidam tatra sàdhu saüskçtaü và yat . 1 jalasaüskçte %<agrego ràjàpyastamiùyate>% çø 9, 86, 45 . %<apyaþ apsu saüskçtaþ>% bhàø jalasambandhini %<tvayàhitamapyamapsu bhàgam>% çø 2, 38, 7 . %<apyamapàü sambandhinam>% bhàø . 3 karmaõi sàdhau %<sa ãü mçgo apyovanargurupa>% çø 1, 145, 5 . %<apyaþ karmaõi sàdhuþ>% bhàø aptuü yogyaü vede yat hrasva÷ca . 4 pràptuü yogye %<yonimapyamani÷itam>% çø 2, 38, 8 . %<apyam àptuü yogyam>% bhàø .

#<apyaya># puø apa + iõa--bhàve ac . 1 apagamane 2 nà÷e 3 vilaye ca %<svàpyayàditi ÷àø såø bhavàpyàyau hi bhåtànàü ÷rutau vistara÷omayà>% gãtà . apaityasmàt apàdàne ac . pakùapucchasandhiùu %<pakùapucchàni paràgbhirapyayeùu>% kàtyàø 17, 6, 7, %<apyayeùu pakùapucchàgrasandhiùu>% vedadãø .

#<aprakaña># triø na prakà÷aþ virodhe naø taø . prakà÷itaminne gupte . prakañà'pakañà ceti lãlà seyaü harerdvidhà paø pu0

#<aprakampa># puø na prakampaþ abhàve naø taø . 1 calanàbhàve naø baø . 2 calanahãne triø %<aprakampoduràdharùa>% iti puràø .

#<aprakarùa># puø na prakarùaþ virodhe naø taø . 1 apakarùe naø baø . 2 prakarùa÷ånye triø .

#<aprakàõóa># puø na prakçùñaþ kàõóaþ skandho'sya . 1 skandha÷ånye jhiõñãprabhçtivçkùe . naø taø . 2 prakàõóabhinne svalpe tri0

#<aprakà÷a># puø na prakà÷aþ abhàve naø taø . prakà÷àbhàve gopane %<aprakà÷akraye kretuþ svàmina÷càpyarakùaõàditi>% pràø taø nàø . naø baø . prakà÷a÷ånye triø %<prakà÷àü÷càprakà÷àü÷ca taskaràn dvividhàn viduþ>% manuþ . aprakà÷acaurà÷ca apahartç÷abde manåktàþ 154 pçùñhe dç÷yàþ . %<prakà÷a÷càprakà÷a÷ca lokàloka ivàcala>% iti raghuþ .

@<[Page 258b]>@
#<aprakà÷ya># triø pra + kà÷a--õic arhàrthe karmaõi yat . 1 prakà÷ayitumanarhe gopye %<aprakà÷yamidaü guhyaü na deyaü yasya kasyacit>% tantram . 2 vi÷eùato gopye janmarkùàdinavake ca tacca . %<janmarkùaü maithunaü mantro gçhacchidra¤ca va¤canam . àyurdhanàpamànaü strã na prakà÷yàni sarvathà>% kàø khaø .

#<aprakçta># triø na prakçtaþ prakràntaþ yathàrtho và . 1 aprakrànte 2 ayathàrthe ca . prakçtiþ svabhàvo'styasya ar÷aø àø ac naø taø . bhayàdinà 3 svabhàvahãne . tàmasaü yaccàprakçto dadàtãti ÷uø taø hàrãø %<aprakçto bhayàdimàn>% raghunandanaþ .

#<aprakçti># strã na prakçtiþ . prakçtibhinne kàryakàraõabhinne sàükhyaprasiddhe puruùe %<na prakçtirna vikçtiþ puruùa>% iti sàüø kàø uktestasya prakçtibhinnatvàttathàtvam 2 vyàkaraõokte pratyayanimittaråpaprakçtibhinne pratyayàdi÷abde, mãmàüsakoktàyàü 3 prakçtibhinnàyàü vikçtau ca . prakçtiþ svabhàvaþ naø baø . 4 tacchånye triø và kap . aprakçtiko'pyatra .

#<aprakçtistha># triø prakçtau svabhàve na tiùñhati rogabhayàdinà tata÷calati sthà--ka 7 taø naø taø . rogabhayàdinà svabhàvàccalite .

#<aprakçùña># triø na prakçùñaþ virodhe naø taø . nikçùñe apakarùayukte

#<aprakëpta># triø pra + kçp--kta naø taø . këptabhinne yaducitaü tadbhinne çtvijàü vaiko'prakëptatvàcchàmitre kàtyàø 6, 7, 2

#<aprakùita># triø pra + kùi--bhàve kta %<aõyadarthe>% pàø ukteþ bhàvakarmaõo÷ca õyadarthatayà tadbhinne dãrghavidhànàt bhàvasya ca õyadarthatayà na dãrghaþ tena na natvam nàsti prakùitaü prakùayo yasya . prakùayarahite %<aprakùitaü vasu bibharùi>% çø 1, 55, 8 .

#<aprakhara># triø na prakharaþ virodhe naø taø . 1 tãkùõatvavirodhi mçdutvavati .

#<apraguõa># triø na prakçùño guõa upakaraõaü kàryasàmarthyaü và yasya . 1 vyàkule naø taø . 2 anuguõabhinne ca .

#<apracetas># naø na pracetati pra + cita--asun naø taø . aj¤àne %<kathàvidhàtyapracetàþ>% çø 1, 120, 1 .

#<apraja># puø na prajàyate àtmajaråpeõa pra + jana--óa naø taø . putràdijananàbhàvena ajaþte 1 bandhye %<àtmà vai jàyate putra>% iti ÷ruteþ putrajanane àtmajananàt tacchånyasya tathàtvam . %<bhràtçõàmaprajaþ ka÷cit mriyeta pravrajeta veti>% smçtiþ %<aprajastrãdhanaü bharturbràhmàdiùu caturùvapãti>% yàø . 2 putrarahitàyàü striyàü strã %<aprajàyàmatãtàyàü bàndhavàstadavàpnuyuþ>% iti smçtiþ %<saüvatsaradvayaü tantu gàndhàrãgarbhamàhitam . aprajà dhàrayàmàsa tatastàü duþkhamàvi÷at>% bhàø àø paø .

#<aprajas># puüstrã na prajà santatiþ yasya asic samàø . prajà÷ånye . %<atãtàyàmaprajasi taddhanaü bhartçgàmi ca>% smçtiþ . %<asvaü tvàprajasaü kçõomi>% athaø 7, 35, 3 .

#<aprajàtà># strã na prajàtà kadàpi na prasåtà . 1 adhçtagarbhàyàü bandhyàyàü striyàm %<dàsãnàmaprajàtànàü ÷ubhànàü svarõavarcasàm . ÷atamasmai pradàsyàmi>% bhàø uø paø 15 aø .

#<apraõãta># triø na praõãtaþ vedavidhinà saüskçtaþ . 1 vaidhasaüskakàra÷ånye analàdau 2 akçte ca .

#<apratarkya># triø na pratarkyaþ tarkayituma÷akyaþ . liïgàdyabhàvena anumànena j¤àtuma÷akye . %<apratarkyamavij¤eyaü prasuptamiva sarvataþ>% manuþ .

#<apratà># triø pra + tàya--kvip nàsti pratàþ yasmàt 5 taø . 1 ativistãrõe %<na somã apratà pape>% çø 8, 32, 16, %<apratà vistorõadhaneneti>% bhàø dhàtoràtolopàt råpam

#<aprati># triø nàsti prati pratiråpaþ pratidbandvã và yasya . 1 atyutkçùñe %<so apratãni manave puråõãndraþ>% çø 2, 19 4, %<apratãni utkçùñàni>% bhàø 2 pratidvandvirahite yaþ ekaþ idapratirmanyamànaþ çø 5, 32, 3 . %<apratiþ pratidvandvirahitaþ>% bhàø . 3 apratiråpe anupame ca

#<apratikara># triø prati vaiparãtye kç--kartari ac na pratikaraþ . 1 viparãtakàriõi vi÷vaste, jañàø prati + ké--bhàve ap pratikaraþ pratikùepaþ abhàve naø taø . 2 pratikùepàbhàve puø naø baø 3 pratikùepa÷ånye triø .

#<aprati(tã)kàra># puø prati + kç--gha¤ và dãrghaþ abhàve naø taø 1 pratãkàràbhàve . naø baø . 2 pratãkàrahãne 3 pratikartuma ÷akye ca triø . abhàve abhyayãø . 4 pratãkàràbhàve avyaø .

#<apratikarman># triø nàsti pratikarma pratãkàro yasya . 1 pratikartuma÷akye . nàsti prati pratiråpaü tulyaü yasya tàdç÷aü karma yasya . 2 atulyakarmake triø striyàü óàp và .

#<apratikriyà># strã pratikriyà pratãkàraþ abhàve naø taø . 1 pratãkàràbhàve . naø baø . 2 pratãkàra÷ånye 3 pratikartuma÷akye ca triø .

#<apratigràhya># triø na pratigrahãtuü yogyaü smçtau niùedhàt . pratigrahãtumayogye smçtau niùiddhapratigrahatayà ullikhite hiraõyàdau dravye, ÷ådràdidhanàdau ca pratigraha÷càdçùñàrthatyaktadravyàïgãkàraþ . tatra dravyavi÷eùe, apàdànavi÷eùe, kàlàdivi÷eùe ca pràya÷cittotkãrtanena pàpajanakatvàt kvacit vastukçtà kvacit kàlàdinimittakçtà càpratigràhyatà %<pratigçhyàpratigràhyaü bhuktvà cànnaü vigarhitam>% manuþ tàni ca pràya÷cittaviveke dar÷itàni tatràdau pratigrahe apàdànaniyamaþ yathà %<ràjato dhanamanvicchet saüsãdan snàtakaþ kùudhà . yàjyàntevàsino vàpi natvanyata iti sthitiþ>% manuþ . ràja÷abdo'tra nyàyavartikùatriya nçpatiparaþ %<na ràj¤aþ pratigçhõãyàdaràjanyaprasåtitaþ>% iti %<yo ràj¤aþ pratigçhõãyàllubdhasyocchàstravartinaþ sa paryàyeõa yàtãmànnarakànekaviü÷atimiti>% manunànyaràjatastaünniùedhàt devalena vi÷iùñàdeva ràj¤aþ pratigrahavidhànàcca %<dharmaj¤asya kçtaj¤asya rakùàrthaü ÷àsato'÷ucãn medhyameva dhanaü pràhustãkùõasyàpi mahãpateþ>% iti %<dvijàtibhyo dhanaü lipset pra÷astebhyo dvijottamaþ . api và kùattriyàt vai÷yàt na tu ÷ådràt kadàcaneti>% vyàsaþ ninditapratigraha÷ca apàtrãkaraõam %<ninditebhyodhanàdànaü bàõijyaü ÷ådrasevanamu . apàtrãkaraõaü j¤eyamiti>% manåkteþ càõóàlàdipratigrahastu pàtityahetuþ %<caõóàlàntyastriyogatvà bhuktvà ca pratigçhya ca . patatyaj¤ànatoviproj¤ànàt sàmyaü tu gacchati>% manåkteþ tena pràya÷cittàdhikyam rajakàdãnuktvà %<bhuktvà caiùàü striyogatvà pãtvàpaþ pratigçhya ca . kçcchramabdaü carej j¤ànàditi>% manåkteþ %<patitànàü gçhaü gatvà bhuktvà ca pratigçhya ca . màsopavàsaü kurvãta càndràyaõamathàpi và>% vçhaø %<÷aukarikavyàdhaniùàdarajakavaruóacarmakàràü na bhojyànnà apratigràhyàstadannà÷anapratigrahayo÷càndràyaõaü caret>% sumaø %<rajaka÷carmakàra÷ca nañovaruóa eva ca kaivartamedabhillà÷ca saptaite hyantyajàþ smçtàþ eteùà¤ca striyogatvà bhuktvà ca pratigçhya ca . patatyaj¤ànatoviproj¤ànàt sàmyaü tu gacchati>% yamaþ atràpavàdaþ %<÷ayyàü gçhaü ku÷àn gandhàn patraü puùpaü phalaü dadhi . dhànàmatsyàn payomàüsaü ÷àka¤caiva na nirõudediti>% manuþ na nirõudet na tyajet %<abhojyànnànàmapi puùpaphala÷àka tçõakàùñhadhànyàni kùetrasthànyambu taóàgasthaü, goùñhasthaü ca paya àdàya na doùa>% iti sumantuþ teùà¤ca upaóhaukitànàmevàdàne na doùa iti pràø viø . %<ayàcitàhçtaü gràhyamapi duùkçtakarmaõaþ . anyatra kulañàùaõóhapatitebhyo dviùastatheti>% yàø smçtyekavàkyatvàt . vyaktamuktam %<gandhapuùpaku÷àn ÷ayyàü ÷àkaü màüsaü payodadhi . maõimatsyau gçhaü dhànyaü gràhyametadupasthitam + madhådakaü phalaü målamedhàüsya bhayadakùiõà abhyudyatàni gràhyàõi>% kàø khaø . tenaiùàmevàyàcitàhçtànàü gràhyatà nànyeùàm . eva¤ca caõóàlàdito'pi ÷ayyàdibhinnànàmupaóhaukitànàmapi apratigràhyatà . ÷ådràdipratigrahaniùedhastu anàpadyeva, àpadi tu tasya kartavyatà %<yàjanàdhyàpane nityaü kriyete saüskçtàþtmanàm . pratigrahastu kriyate ÷ådràdapyantajanmana>% iti %<avçttikarùitaþ sodannimaü gharmaü samàcaret sarvataþ pratigçhõãyàt bràhmaõastvanayaü gataþ>% iti manunà tasyàbhyanuj¤ànàt . tatra stenàt dravyaü katha¤cidapi na pratigràhyam %<yo'dattàdàyinohastàt lipseta bràhmaõodhanam yàjanàdhyàpanenàpi yathà stenastathaiva saþ>% thàø ukteþ àpadi ÷ådradhanasya gràhyatve'pi yaj¤àrthatayà nagràhyatà %<na yaj¤àrthaü dhanaü ÷ådràdviprolipseta karhiditi>% manunàkarhividatyanena àpadyapi tasya niùedhàt %<ye ÷ådràdaghigamyàrthamagnihotramupàsate çtvijaste hi ÷ådràõàü brahmavàdiùu garhità>% iti manåkte÷ca . tatra dravyavi÷eùe pratigrahaniùedhaþ . %<mçta÷ayyàhayagràhã na punarmànarvobhavediti>% puràø . %<÷astraü vistaü surà càpratigràhyà bràhmaõànàmanyeùà¤ca>% va÷iø . vistaüsuvarõam %<madyamadeyamapeyamanipràhyamiti>% tiø taø u÷aø . %<maõivàsogavàdãnàü pratigrahe sàvitryaùñottaraü japet pa¤caràtraü, madhyame dvàda÷aràtraü payobrataþ ÷atasahasvamasatpratigrahe>% hàrãø %<hiraõyaü bhåmimannaü gàma÷vaü vàsastilàn ghçtam . apidvàn pratigçhõàno bhasmãbhavati dàruvat>% manuþ . avidvànityukteþ viduùo na doùàya . kiü kariùyatyasau måóhogçhõannubhayatomukhãm . sahasraü vàruõàþ pà÷àþ kùuradhàràsamanvitàþ pårõe varùasahasre tu pà÷a ekaþ pramucyate . etàmavasthàü pràpnauti gçhõannubhavatomukhãmiti maø puø . etasva vidvadavidvadviùaye niùiddhatà kçùõàjinàdãnàü tu agràhya÷abde 67 pçùñhe uktà . de÷akàlàvi÷eùe ca pratigràhya õàmapya pratigràhyatà na tãrthe pratigçhõãyàt puõyevvàyataneùu ca . nimitteùu ca sarveùu apramattodbhavedvijaþ %<tãre pratigrahastyàjyastyàjyo gharmasya vikraya>% itipràø taø puø . %<pàõãyaü pàyasaü bhaikùaü ghçtaü lavaõameva ca . hastadattaü na gçhaõãyàt tulyaü gomàüsabhakùaõaiþ>% iti kàø khaø . %<natvekaü putraü dadyàt pratigçhõãyàdvà sa hi sanyànàya pårveùà>% mityanena jyeùñaputradànapratigrahayorniùedhena tasyàpyapratigràhyatà . tathà %<na strã putraü dadyàt pratigçhõãyàdvàanyartrànuüj¤ànàt bharturiti>% smçteþ bhartranuj¤àmantareõa striyàþ putrasyàpratigràhyatà . paritoùàrtha visçùñagrahaõe tu na doùaþ . na pratigràhyaü yasmàt 5 taø . pratigràhyadravyàdànàna vadhau ÷aukarikàdau caõóàlàdau ca puø . %<na bhojyànnà apratigràhyà>% iti pràguktasumantuvàkyam . %<pràya÷cittadravyagrahaõe doùa>% iti pràø viø .

#<apratigha># triø nàsti pratighaþ pratighàtako'sya . 1 pratighàtaka ÷ånye aprativaddhe yastu duþkhasamàyuktamaprãtikaramàtmanaþ . tadrajo'pratighaü vidyàt satataü hàri dehinàmiti manuþ .

#<apratidvandva># triø pratigataþ dvandvaü virodhaü spardhàü và atyàø saø naø taø . 1 pratispardhà÷ånye %<tvàmapatimakarmàõamapratidvandvamàhave>% ràmàø . pratidvandvaþ sahacaraþ . 2 tacchånye ca %<so'haü vanamidaü pràptonirjanaü lakùaõànvitaþ . sãtayà càpratidvandva>% iti ràmàø .

#<apratipakùa># triø nàsti pratipakùaþ vipakùaþ sadç÷o và yasya . 1 vipakùahãne 2 asadç÷e ca .

#<apratipatti># strã pratipattiþ kartavyatàni÷cayaþ abhàve naø taø . itikartavyatàni÷cayàbhàve %<apratipattivihvalàni cendriyàõi>% kàdaø . 2 ni÷cayàbhàve 3 asvãkàre 4 agrahaõe 5 sthårtyabhàve %<uttarasyàpratipattirapratibheti>% gauø såø . naø baø . 6 tacchunye triø .

#<apratipad># triø pratipadyate jànàti prati + pada--kvip naø taø . vikale %<sarvadevebhyo pratipadam>% yaø 30, 8 . %<apratipadaü vikalamiti>% vedadãø .

#<apratipanna># triø naø taø . 1 aj¤àte 2 anaïgãkçte ca .

#<apratibaddha># triø na pratibaddhaþ niruddhaþ naø taø . aniruddhe uddàme .

#<apratibala># triø nàsti pratibalaþ pratipakùo yasya . 1 atiprabale 2 vipakùahãne ca .

#<apratibha># triø nàsti pratibhà yasya . 1 pratibhà÷ånye 2 apragalbhe 3 sphårti÷ånye 4 pratyutpattimati÷ånye 5 adhçùñe 6 lajjite ca .

#<apratibhà># strã abhàve naø taø . vàdiprativàdinorvàde pravçtte vàdinodbhàvitadoùoddhàraõopàyaj¤àne'pi tatkàlaü prativàdinaþ 1 sphårtyabhàvaråpe nigrahasthànabhede %<uttarasyà patipattirapratibheti>% gauø såø . 2 pragalbhatàbhàve ca .

@<[Page 261a]>@
#<apratima># triø nàsti pratimà upamà yasya . atulye anupame%<tvàmapratimakarmàõamapratidvandvamàhave>% iti ràmàyaõam .

#<apratiyogin># triø nàsti pratiyogã tulyaråpaþ yasya . striyàü ïãp . 1 anupame . pratiyogã abhàvasaübandhã naø taø . 2 abhàvasambandhibhinne . %<atha và hetumanniùñhavirahàpratiyoginà sàdhyena hetorekàvikaraõyaü vyàpti rucyate>% bhàùàø . yasyàbhàvaþ sa eva pratiyogãti vçddhàþ .

#<apratiratha># puø nàsti pratirathaþ pratiyoddhà yasya . 1 pratiyodha÷ånye . nàsti pratirathaþ tulyaþ maïgalàrthatvenàsya . 2 yàtrà maïgalàrthe sàmabhede . %<eùa so'pratiratho'tha yaþ sa vçhaspatiriti>% %<brahmà dakùiõato'pratirathaü japati>% iti ca ÷ataø brà0

#<apratirava># triø na pratikålo ravaþ pratiravaþ sa nàsti yatna . samedaü dravyaü tvayà na bhoktavyamityàdi pratiùeghakavacana÷ånye bhoge . %<apratiravaü viü÷ativarùopabhoganimittà hànirbhavati>% mitàø .

#<apratiråpa># triø nàsti pratiråpastulyaråpo yasya . asadç÷e .

#<apratiråpakathà># strã nàsti pratiråpà pratyuttarãbhåtà kathà yasyàþ . uttaravàkyarahitàyàü vàci .

#<aprativãrya># triø na pratiruddhaü vãryaü yasya . anyairanirodhyaparàkrame .

#<apratiùiddha># triø na pratiùiddham . aniùiddhe %<apratiùiddhamanumataü bhavatãti>% nyàyaþ sauvarõaràjataumbarakhaógamaõimayapàtràõàmanyatameùu apratiùiddhaùu veti ÷ràø taø gobhilaþ %<apratiùiddhàni kadalãvçkùatvagàdãni>% raghuø .

#<apratiùkuta># triø prati + sku--kta naø taø vede ùatvam . 1 aprati÷abdite %<sa vãro apratiùkutaþ>% çø 7, 32, 6, %<apratigato'prati÷abdito và>% bhàø 2 apratigate ca .

#<apratiùñha># naø nàsti pratiùñhà yasya . 1 anyàdhàra÷ånye svadhàmapratiùñhite brahmaõi . %<sa bhagavaþ! kasmin pratiùñhitaþ svemahimnãti>% ÷rutesthasyànyàdhàra÷ånyatvàttathàtvam . 2 anà÷raye 3 niùphale . %<somavikrayiõe viùñhà bhiùaje påya÷oõitam . naùñaü debalake dattamapratiùñhaü tu vàrdhuùau>% manuþ 4 pra÷aüsà÷ånye ca triø . abhàve naø taø . 5 pra÷aüsàbhàve strã . apratiùñhitamapyatra . sa ca viùõau puø . %<apàünidhiradhiùñhànamapramatto'pratiùñhita>% iti viùõu sahaø .

#<apratisaükhya># triø na pratãtà saükhyà yasya uttarapadalopaþ . ayamekaþ ayameka ityàkàràpekùàbuddhyabhàvena 1 pratyekasaükhyàgrahaõàbhàvàdanupalabdhasaükhyàke vastuni . pratisaükhyà vuddhivi÷eùaþ . abhàve naø taø . 2 vi÷eùabuddhyabhàve strã .

@<[Page 261b]>@
#<apratisaükhyànirodha># puø na pratisaükhyayà buddhyà nirodhaþ . 1 bauddhavi÷eùakalpite abuddhipårbake bhàvavinà÷e . tadvi÷eùaþ bauddha÷abde vakùvate . so'yam pratisaükhyànirodhaþ %<pratisaükhyà'pratisaükhyànirodhàpràptiravicchedàt>% ÷àø såø pratyàkhyàtaþ . %<api ca vainà÷ikàþ kalpayanti buddhibodhyaü trayàdanyat saüskçtaü kùaõika¤ceti>% tadapi trayaü pratisaükhyà'pratisaükhyànirodhàvàkà÷a¤cetyàcakùate . trayamapicaitadavastu abhàvamàtraü nirupàkhyamiti manyante buddhipårbakaþ kila vinà÷obhàvànàü pratisaükhyànirodhonàma bhàùyate tadviparãto'pratisaükhyànirodhaþ àvaraõàbhàvamàtramàkà÷amiti pratisaükhyà'pratisaükhyànirodhayorapràptirasambha ityarthaþ . kasmàt? avicchedàt tau hi pratisaükhyà'pratisaükhyànirodhau santànagocarau và syàtàm bhàvagocarau và . na tàvat santànagocarau sambhavataþ, sarveùvapi santàneùu (j¤ànapravàheùu) santàninàmavicchinnaphalahetubhàvena santàna vicchedasyàsambhavàt nàpi bhàvagocarau, nahi nirà÷rayo nirupàkhyovinà÷aþ sambhavati sarvàsvavasthàsu pratyabhij¤àbalenaanvayàvicchedadar÷anàt adçùñapratyabhij¤àsvavasthàsu kvaciddçùñe nànvayàvicchedena anyatràpi tadanumànàt . tasmàt parakalpitasya nirodhadvayasyànupapattiriti ÷aïkarabhàùyam .

#<aprati÷ruta># triø naø taø . anaïgãkçte dàtavyatvenàsvãkçte .

#<apratihata># triø na pratihato'bhibhåtaþ pratiruddho và naø taø . anyairanabhibhåte 2 apratiruddhe ca .

#<apratãka># triø nàsti pratãkamekade÷o yasya . 1 sampårõe 2 niravayave brahmaõi naø .

#<apratãkùà># strã na pratãkùà apekùayà kàlayàpanam abhàve naø taø . 1 pratãkùàbhàve kàryajananàya itaràpekùaüyà kàlayàpanàbhàve 2 itarànapekùayà tvaritakaraõe . naø baø . 3 pratãkùà÷ånye %<athàpratãkùaü punaràyanti>% ÷ataø bràø .

#<apratãta># triø prati + iõa--kta pratãtaþ parij¤àtaþ pratigata÷ca naø taø . 1 pratigatabhinne sahasrasàü vàjinamapratãtam çø 1, 117, 9, . %<apratãtaü ÷atrubhirapratigatam>% bhàø %<marutvato apratãtasya>% çø . 5, 42, 6, %<apratãtasyà>% pratigatasya bhàø 2 aparij¤àte %<devebhirvi÷vato apratãtaþ>% çø 3, 46, 3, %<apratãtaþ etàvadasya sàmarthyamityaparicchidyamànaþ>% bhàø 3 apalàyite ca .

#<apratãti># naø abhàve naø taø . j¤ànàbhàve %<na sthoñaþ pratãtyapratãtibhyàm>% sàüø såø .

#<apratãtta># tiø prati + dà--kta pratãttaü pratidattaü naø taø . pratidattabhinne %<apamityamapratãttaü yadasmi yamasya, yena balinà caràmi>% iti atharvavedaþ 6, 117, 1,

#<apratãpa># triø virodhe naø taø . pratãpabhinne anukåle .

#<apratyaya># puø na pratyayaþ vi÷vàsoj¤ànaü và abhàve naø taø . 1 vi÷vàsàbhàve %<doùàõàü sannidhànaü kapaña÷atamayaü kùetramapratyayànàmiti>% sihlanaþ naø baø . 2 vi÷vàsa÷ånye . %<balavadapi ÷ikùitàmàtmanyapratyayaü cetaþ>% ÷akuø . 3 j¤ànàbhàve puø . naø baø . 4 j¤àna÷ånye triø . pratyayaþprakçtinimittakaþ arthabodhakaþ subàdi÷abdabhedaþ naø taø . 5 subàdi÷abdabhinne sàrthake prakçtiråpe ÷abde %<arthavadadhàturapratyayaþ pràtipadikamiti>% pàø .

#<apratyàkhyeya># triø naø taø . aparihàrye tyaktuma÷akye .

#<apradhàna># naø na pradhànam . 1 pradhànabhinne mukhyabhinne gauõe . %<pradhànakarmaõyàkhyaye làdãnàhurdvikarmaõàm apradhàne duhàdãnàü õyante kartu÷ca karmaõaþ>% hariþ karmaõo'pradhànatva¤ca apradhànakriyàphalà÷rayatvam . %<pràdhànyaü hi vidheryatra pratiùedhe'pradhànateti>% bhàññàþ 2 anutkçùñe asya triliïgatvamapãùyate . %<apradhànaþ pradhànaþ syàt sevate yadi pàrthivam . pradhànã'pyapradhànaþ syàdyadi sevàvivarjitaþ>% nãtiø . 3 pradhànakarmàïge naø %<apradhànakàlaü sakçdasannipàtàt>% kàtyàø 1, 7, 15, ayamarthaþ . %<vasante bràhmaõo'gnãnàdaghãtetyanàrabhyàdhãtamapyàdhànamagnihotràdãnàmaïgamiti kçtvà cintyate kimaïgaü sat àdhànaü pratikarma pratiprayogaü ca bhedena kartavyam uta sarvaprayogàõàü sàdhàraõaü sakçditi . tatra karmàïgatve prayàjàdyaïgavat pratikarmabhedena kartavyam na ca vahiþkàlatvenàgçhyamàõavi÷eùatà, yadyasyànantaraü kriyate tattadarthamityànantaryeõa vi÷eùagrahaõàt . tasmàt pratikarmabhedenàdhànapràptàvidamucyate apradhànakàlaü yadaïgamàdhànasadç÷am tatsakçdeva kartavyam na bhedena karmaõa àdau . kutaþ? asaünipàtàt na caitat kasyacit karmaõaþ prakrame karmamadhye và saünipatitam yena vi÷eùagrahaõaü syàt kintu yadeva ki¤cidagnikàryaü nimittava÷àtkàmava÷àdvà yathàkàmaü pràptam tadarthamàdhàsye'gnãniti, na tu ka¤cideva karmavi÷eùamabhisaüdhàyàdhànam evamanabhisaühitkarmavi÷eùeõa saryodde÷enàdhàne kçte yadyapi kàraõava÷àt ki¤cit karma prathamamàpatati tathàpi na tàdarthyameva bhavati prathamàvasthàyàmeva sarvàthatvàvadhàraõàt tasmàt apradhàmakàlãnatvàt makçdeva kàryàmiti>% kàtyàø vyàø .

@<[Page 262b]>@
#<apradhçùya># triø na pradharùituü ÷akyaþ . 1 atikràntuma÷akye 2 dharùituma÷akye ca . %<yadà÷rauùaü bhãùmamatyanta÷åraü hataü pàrthenàhaveùvapradhçùyam>% bhàø àø paø .

#<aprapanna># triø naø taø . 1 pràptabhinne, 2 anàgate, 3 aj¤àte ca

#<aprabala># triø na prabalaþ . prabalabhinne hãnabale .

#<aprabhàva># puø na prabhàvaþ abhàve naø taø . 1 prabhàvàbhàve naø baø . 2 prabhàva÷ånye triø .

#<aprabhåta># triø na prabhåtaþ naø taø . pracurabhinne svalpe .

#<apramatta># triø pra + mada--kta pramàdavàn virodhe naø taø . sàvadhàne %<nimitteùu ca sarveùu apramattobhavennara>% iti smçtiþ . %<yatàtmano'pramattasya dvàda÷àhamabhojanam>% %<yukta÷caivàpramatta÷ca parirakùedimàþ prajàþ>% iti ca manuþ 2 viùõau puø %<apàü nidhiradhriùñhànamapratto'pratiùñhitaþ>% viùõusahaø %<apramatto'dhikàribhyaþ karmànuråpaü phalaü yacchannapramattaþ>% iti bhàø . 2 madyàdinà pramattabhinne triø .

#<apramaya># puø na pramãyate pra + mi--ac vede nàttvam . aprameye %<manasaivànudraùñavyametadapramayaü dhruvam>% ÷ataø vràø %<apramayamaprameyam>% bhàø .

#<apramàõa># naø na pramàõaü virodhe naø . pramàj¤ànabhinnabhramàdijanake vàkyàdau . tàni ca %<vedàþ pramàõaü smçtayaþ pramàõaü dharmàrthayuktaü vacanaü pramàõam . yasya pramàõaü na bhavet pramàõaü kastasya kuryàdvacanaü pramàõamiti>% smçtyuktavedàdipramàõa bhinnàni càrvàkàdivacanàni %<nadyàü ÷ilàþ tarantotyàdãni pramàõàntaraviruddhàrthakàni vacanàni>% ca . evaü pittàdi duùñàni indriyàõi àbhàsakalitàni liïgàni ca . %<pramàõatvàpramàõatve>% ityàdi mãmàüsà .

#<apramàda># puø na pramàdaþ abhàvàrthe naø taø . 1 pramàdàbhàve %<apramàdena gantavyaü kàntàreùu nadãùu ca>% iti %<apramàda÷ca kartavyaþ sarvabhåteùu nitya÷aþ>% iti ca ràmàø . naø baø 2 pramàda÷ånye triø %<màtà ca mama kau÷alyà . ku÷alaü càbhivàdayan . apramàdaü ca vaktavyamiti>% ràmàø %<pramàda÷ca kartavyeùu akartavyatvabhrameõa tatonivçttiþ . akartavyeùu ca kartavyatvabhrameõa tatra pravçttiriti>% ma¤jåùàdayaþ .

#<apramàdin># triø na pramàdyati pra + mada--õini naø taø . pramàdahãne striyàü ïãp .

#<apramàyuka># triø pra + mi + uõ àttve yuc svàrthe kan naø taø . aparicchedake . %<kçõotvapramàyukaü rathayutimanàgasam>% athaø 19, 44, 3 .

@<[Page 263a]>@
#<apramita># triø na pramitaþ naø taø . 1 aparimite 2 anupalabdhe ca .

#<apramãya># triø pra + mà--bàø karmaõi ÷aø naø taø . aprameye . %<gajavàjimukhyàþ và'pramãyàþ pramãyante>% ÷rutiþ .

#<apramåra># triø pra + mårchà--kvip pramåþ mårchà astyarthe ku¤jàdiø ra naø taø . 1 mårchàyuktabhinne amårchite . te hi vasvo vasavànàste apramårà mahobhiþ çø 1, 90, 2, %<apramåràþ amårchitàþ>% bhàø .

#<apramçùña># triø pra + mçùa--kta naø taø . 1 asoóhe akùànte . pra + mçja--kta naø taø . 2 aghçùñe 3 apro¤chete pra + mç÷a --kta naø taø . 4 aj¤àte ca .

#<apramçùya># triø na pramçùyaþ pra + mçùa--kyap naø taø . 1 vàdhituma÷akye . %<sudàmaü tadrekõo apramçùyam>% çø 6, 20, 7 . %<apramçùyaü kenàpyabàdhyam>% bhàø .

#<aprameya># triø pramàtuü j¤àtuü paricchettuü và yogyaü naø taø 1 aparicchedye 2 bahusaükhyakavãryavati 3 idamitthamiti ni÷cetuma÷akye %<tvamekohyasya sarvasya vidhànasya svayambhuvaþ . acintyasyàprameyasya kàryatattvàrthavitprabhuþ>% manuþ %<svayaübhuvo'pauruùasya vidhànasya vedasya>% kullåø . %<a÷aka¤càprameya¤ca veda÷àstrabhiti sthitiþ>% manuþ . 4 brahmaõi naø kenàpi pramàõena tasya pramàtuma÷akyatvàt . vedàntimate hi pramàõàni ùañ pratyakùànumàna÷abdopamànàrthàpattiyogyànupalabdhibhedàt tatra parabrahmaõaþ na pratyakùapramàõacakùuràdigamyatà råpàdyabhàvàt %<a÷abdamaspar÷amaråpamavyayaü tathà'rasaü nityamagandhavacca yaditi>% ÷rutau tasya råpàdyabhàvasyokteþ . nàpi anumànagamyatà vyàptiliïgàdyabhàvàt %<asaïgo'yaü puruùa>% iti ÷rutyà tasya sarvasaïga÷ånyatokteþ nàpyupamànagamyatà nirdharmakatvena, tadbhinnatve sati tadgatabhåyodharmavattvalakùaõasya sàdç÷yasya tatràbhàvàt . na vàrthàpattigamyatvam ki¤cidvastu vinà anupapadyamànasyaivàrthasyàrthàpattipramàõavedyavayà tadbhinnavastvabhàvena tatra tadasambhavàt . nyàyamate ca arthàpattervyatirekavyàptihetukànumàneùvantarbhàveõa talliïgasya tatràbhàvàt . yogyànulabdhe÷càbhàvamàtrapramàõatvàüt parabrahmaõa÷ca sadàtmakatvenàbhàva råpatvàbhàvàt . nàpi ÷abdapramàõavedyatvam tatra ÷àbdabodhopàya÷aktyàderabhàvàt ataeva %<yadvàcà na manute yena vàgabhyudyate tadeva brahma tvaü viddhi nedaü yadidamupàsate>% iti ÷rutyà'sya vàgviùayatvaü niràkçtam . na ca lakùaõayà tadvodhaþ, ÷akyasambandharåpalakùaõàyàþ nismambandhe tasminnapravçtteþ . ataeva %<brahman! brahmaõyanirde÷ye nirguõe guõavçttayaþ . kartha caranti? ÷rutayaþ sàkùàt sadasataþ pare>% iti bhàgavate guõavçtti÷rutigocaratà÷ånyatvamasyoktam . na ca pramàõàgocaratve tasya kathaü siddhiþ? kathaü và %<tantvaupaniùadaü puruùaü vedeti>% ÷rutau %<÷àstrayonitvàditi>% ÷àø såtre ca tasya upaniùadvedyatvamuktaü saügacchatàm? ÷àstrajanitabuddhyaiva tasya viùayãkaraõàt tathàtvasaïgateþ . tathà ca ÷àstrajanyàntaþkaraõaviùayatvameva tasya na tu tadavacchinnacaitanyaviùayatàpi yathoktaü %<phalavyàpyatvamevàsya ÷àstrakçdbhirniràkçtam brahmaõyaj¤ànanà÷àya vçttivyàptirapekùiteti>% phalati prativimbati buddhivçttau phalaü cidàbhàsastadvyàpyatvaü tadviùayatvaü tena yathà ghañapañàdãnàü tadàkàrabuddhivçtti pratiphalitena cidàbhàsenaiva prakà÷yatà, na tathà, brahmaõaþ svaprakà÷atayà tasya itaràprakà÷yatvàt kintu spayaü prakà÷yatà na tu tatrànyàpekùàsti . parantu svàj¤ànanà÷àyaiva buddhivçtterapekùàmàtraü sà ca ÷abda janiteti upaniùadvedyatà itthamubhaya÷rutisàma¤jasyam . vàcaspatimate tu ÷abdàdapi akhaõóàkàrà kàcit da÷amastvamasãtyàdivat manovçttirudeti tadviùayatvàdasya ÷àstravedyatà . %<manasaivànudraùñavyamiti>% ÷rutestasya manomàtravedyatve'pi %<tattvamasyàdivàkyotthaü j¤ànaü mokùasya sàdhanamiti>% ÷àstràt manaþsaskàre ca ÷àstràpekùaõàt ÷àstravçttivedyatà . na ca manovçttivedyatve'prameyatvahàniþ . asaüskçtamanoviùayatvàbhàvenaiva tathàtvàt %<avàïmanasagocaramiti>% vàkyasyàpi tatraiva tàtparyàt . manoviùayatvoktirapi aj¤ànanà÷àrthamanovçttimàtravedyatàbhipràyeõa, tadavacchinnacidàbhàsaviùayatvàbhàvàccàprameyatà %<yanmanasà na manute yena mano'numanyate>% iti ÷rutestathàrthatvàt . jagatkartçtvena ã÷varasyànumàne'pi kåñasthasya tadanumànagamyatvàbhàvàt ã÷varasyaiva ÷rutipramàõakatvena upaniùadvedyatoktiþ . taduttaraü mananàdinà ÷rutivàkyatàtparyàvadhàraõenàkhaõóabrahmàkàrà cittavçttirudeti iti na kàcidanupapattiþ . naiyàyikàdimate tu tadguõagaõasya parimàtuma÷akyatvàt duùñà÷agàvedyatvàcca aprameyatvamiti . pra + mi + kùepe yat naø taø . aparikùepye %<yadà÷rauùaü vàsudevàrjunau to tathà dhanurgàõóivamaprameyam>% bhàø àø paø .

#<aprayatna># puø prakçùño yatnaþ prayatnaþ prayàsaþ abhàve naø taø . 1 prayatnàbhàve prayàsàbhàve . naø baø . 2 prayàsa÷ånye triø . %<aprayatnaþ sukhàrtheùu brahmacàrã dharà÷aya>% manuþ .

@<[Page 264a]>@
#<aprayuta># triø pra + yu--mi÷raõe ami÷raõe ca kta naø taø . 1 apçthagbhåtatayà yute 2 pçthagbhåtatayà, yute ca .

#<aprayutvan># triø pra + yu--pçthagbhàve ónip naø taø . apçthagbhåte %<partçbhiùñvamadabdhairaprayutvabhiþ>% çø 6, 48, 10, %<aprayutvabhirapçthagbhåtaiþ>% bhàø .

#<apralamba># naø pra + lamba--gha¤ abhàve naø taø . 1 vilambà bhàve ÷oghre 2 tadvati triø halàyudhaþ .

#<apravartin># triø na pravartituü ÷ãlamasya tàcchãlye ini . 1 pravçtti÷ãla÷ånye 2 santate 3 vicchedarahite striyàü ïãp 4 anucchittau %<maitadasmin saüvadiùñhàþ apravartãti>% vçø uø . %<athaü vàva sa yo'yamantarhçdayàkà÷astadetat pårõamapravarti apravartinãü ÷riyaü labhate ya evaü veda>% iti chàø uø . %<apravarti anucchittidharmakamiti>% bhàø .

#<apravãta># triø pra + vã--prajananàdiùu kta naø taø 1 ajàte . garbhadhàraõena gatasàrabhinnàyàü 2 akàmitàyàü ca striyàü strã . %<dakùiõena dvàraü somakrayaõã tiùñhatyalakùità vyaïgà'pravãteti>% kàtyàø 7, 6, 14, apravãtà vãgatijananakàntyàdiùu atra prajananàrthaþ pra÷abdàt vàkya÷eùàcca prajàtà hi gatasàrà bhavati nopabhogamàtreõa . tasmàdapravãtà'prajàteti harisvàsã . akàmiteti karkabhàø 4 ayàtayàmàyàü striyàm %<sà syàdapravãtà vàgvà eùà nidànena yat sahasrã ajàtayàmnã và iyaü vàgayàtayàmnã apravãtà, tasmàdapravãtà syàditi>% ÷ataø bràø 5 anupagate triø %<yadapravãtà dadhate ha garbham>% çø 4, 7, 9, %<apravãtà anupagatà>% bhàø .

#<apravçtta># triø na pravçttaþ virodhe naø taø . pravçttimadbhinne nivçtte .

#<apraveda># triø nàsti pravedaþ làbhoyasya . 1 durlabhe . %<atrasnå apravede iti màha kasmàcca natrasnå pratràsãrmota idaü puùñaü ka÷cana pravidatetyevaitadàha>% ÷ataø bràø %<nàsti pravedaþ pralàbhaþ yayoþ durlabhe>% iti bhàø .

#<apra÷asta># triø na pra÷astam virodhe naø taø . 1 pra÷astabhinne apakçùñe 2 duùñe %<apra÷asta¤ca kçtvàpsu màsamàsãta bhaikùabhuka>% manuþ . 3 nindite ca %<apra÷asta ni÷i snànaü ràhoranyatra dar÷anàditi>% paràø . 4 kùãõe %<pànti mitràvaruõàvavadyàccayata ãmaryamoapra÷astàn>% çø 1, 167, 8, %<apra÷astàn kùãõàn>% bhàø . yàvatpadàrthasya yatna ucitatvam tatonyånatve asya pravçttiþ .

#<aprasakta># triø na prasaktaþ abhinive÷ayuktaþ saübaddho và . 1 abhinive÷a÷ånye, àgraharahite 2 prasaïgarahite ca apasaktaniùedhànupatteriti mãmàüsà . 3 asaübaddhe .

#<aprasakti># strã abhàve naø taø . prasaïgàbhàve naø baø . prasaïga÷ånye triø prasaktiràgrahaþ pràpti÷ca .

#<aprasaïga># puø abhàve naø taø . 1 sambandhàbhàve . naø baø . 2 sambandha÷ånye triø . prasaïgaþ uttaràbhidhàne saïgatibhedaþ abhàve naø taø . 3 saïgatyabhàve . naø baø . 4 tacchånye triø %<aprasaïgàbhidhàne ca ÷rotuþ ÷raddhà na jàyate>% vçddhàþ .

#<aprasanna># triø naø taø . 1 prasàda÷ånye 2 asvacche 3 cittaprasàda÷ånye 4 sphårtihãne 5 asantuùñe ca .

#<aprasàdya># triø na prasàdayituü yogyam . 1 prasàdayituma yogye tãvrakopayute .

#<aprasàha># puø na prasahyate'bhibhåyate pra + saha--karmaõi gha¤ . 1 aniùñàdinà anabhibhåyamàne %<pa÷càdagneþ saüvi÷ati carmaõi sthaõóile và vàcaüyamo'prasàhaþ>% chàø uø . %<na prasahyate nàbhibhåyate stryàdyaniùñasvaptadar÷anena>% bhàø .

#<aprasiddha># triø naø taø . 1 aniùpanne 2 avikhyàte ca %<apya prasiddhaü ya÷ase hi puüsàmiti>% kumàø .

#<aprasçta># triø ma prasçtaþ . 1 vistàra÷ånye prasara÷ånye .

#<aprastuta># triø na prastutaþ . 1 aniùpanne 2 kàryasàdhanàyànudyukte 3 aprakrànte 4 asaüstute ca .

#<aprastutapra÷aüsà># strã sàø daø ukte aryàlaïkàrabhede tallakùaõàdi %<kacidvi÷eùaþ sàmànyàt 1, sàmànyaü và vi÷eùataþ 2 . kàryànnimittaü 3 kàrya¤ca 4 heteratha samàt samam 5 .. aprastutàt prastuta¤cedgamyate pa¤cadhà tataþ . aprastutapra÷aüsà syàt>% . %<pàdàhataü yadutthàya mårdhànamadhirohati . svasthàdevàpamàne'pi dehinastadbaraü rajaþ>% .. atràsmadapekùayà rajo'pi varamiti vi÷eùe prastute sàmànyamabhihitam . %<sragiyaü yadi jãvitàpahà hçdaye kiü nihità na hanti rmàm? . viùamapyamçtaü kvacidbhavedamçtaü và viùamã÷varecchayà>% .. atre÷varecchayà kvacidahitakàriõo'pi hitakàritvaü, hitakàriõo'pyahitakàritvamiti sàmànye prastute vi÷eùo'bhihitaþ . eva¤càtràprastutapra÷aüsàmålo'rthàntaranyàsaþ . dçùñànte prasiddhameva vastu prativigvatvenopàdãyate . iha nu viùàmçtayoramçtaviùãbhàvasyàprasiddherna tasya sadbhàvaþ .. %<indulipta ivà¤janena, jaóità dçùñirmçgãõàmiva, pramlànàruõimeva vidrumadalaü ÷yàmeva hemaprabhà . kàrkar÷yaü kalayà ca kokilabadhåkaõñheùviva prastutaü sãtàyàþ purata÷ca hanta ÷akhinàü varhà sagarheva manu ..>% atra saübhàvyamànebhya indvàdigatà¤janaliptatvàdibhyaþ kàryebhyo vadanàdigatasaundaryavi÷eùaråpaü prastutaü kàraõaü pratãyate . %<gacchàmãti mayoktayà mçgadç÷à niþ÷vàsamudrekiõaü tyaktvà tiryagavekùya vàùpakaluùeõaikena màü cakùuùà . adya prema madaürpataü priyasakhãvçnde tvayà badhyatàmitthaü snehavivardhito mçga÷i÷uþ sotpràsamàbhàùitaþ ..>% atra kasyacidagamanaråpe kàrye kàraõamabhihitam . tulye'prastute tulyàbhidhàne ca dvidhà ÷leùamålà sàdç÷yamàtramålà ca . ÷le÷amålàpi samàsoktivadvi÷eùaõamàtra÷leùe, ÷leùavadvi÷eùpasyàpi ÷leùe bhavatãti dvidhà . krameõa yathà .. %<sahakàraþ sadàmãdo vasanta÷rãsamanvitaþ . samujjvalaruciþ ÷rãmàn prabhåtotkalikàkulaþ>% .. atra vi÷eùaõamàtra÷leùava÷àdaprastutàt sahakàràt kasyacit prastutasya nàyakasya pratãtiþ %<puüstvàdapi pravicaledyadi yadyadho'pi yàyàdyadi praõayanena mahànapi syàt . abhyuddharettadapi vi÷vasitãdç÷ãtthaü kenàpi dik prakañità puruùottamema>% .. atra puruùottamapadena vi÷eùyeõàpi ÷liùñena pracuraprasiddhyà prathamaü viùõureva bodhyate . tena varõanãyaþ ka÷citpuruùaþ pratãyate . sàdç÷yamàtramålà yathà . %<ekaþ kapotapotaþ ÷ata÷aþ ÷yenàþ kùudhàbhidhàvanti . ambaramàvçti÷ånyaü hari hari ÷araõaü vidheþ karuõà>% .. atra kapotàdaprastutàt ka÷cit prastutaþ pratãyate . iyaü kvacit vaidharmyeõàpi bhavati . yathà %<dhanyàþ khalu vane vàtàþ kahlàraspar÷a÷ãtalàþ . ràmamindãvara÷yàmam ye spç÷antyanivàritàþ>% .. atra vàtà dhamyà ahamadhanyà iti vaidharmyeõa prastutà pratãyate . vàcyasya sambhavàsambhavobhayaråpatayà triprakàreyam . tatra sambhave uktodàharaõànyeva . asambhave yathà . %<kokilo'haü bhavàn kàkaþ samànaþ ka limàvayoþ . antaraü kathayiùyanti kàkalãko vidàþ punaþ>% .. atra kàkakokilayorvàkovàkyam prastutàdhyàropaõaü vinà'sambhavi . ubhayaråpatve yathà . %<anta÷chidràõi bhåyàüsi kaõñakà bahavo bahiþ . kathaü kamalanàlasya mà bhåvan bhaïgurà guõàþ>% .. atra prastutasya kasyacidadhyàropaõam vinà kamalanàlànta¤chidràõàm guõabhaïgurãkaraõe hetutvamasambhavi anveùàntu sambhavãtyubhayaråpatvam .

#<aprahata># triø na prahanyate sma pra + hana--kta naø taø . akùuõõe (khila) iti khyàte akçùñamåmyàdau . %<ãùaddhautaü navaü ÷vetaü sada÷aü yatradhàritam nirõejakàkùàlita¤càprahataü vàsaucyate>% iti vidhàø pàø ukte vàsobhede ahatamiti pàñhàntaram .

#<aprahan># triø na prahanti pra + han--kvip naø taø striyàü ïãp . kàryànà÷ake tadanugràhake %<tvameko apraharõagçõãùe ÷avasàmpatim>% çø 6, 44, 4 . %<aprahaõamanugràhakamiti>% bhàø .

#<apràkçta># triø prakçteràgatam aõ pràkçtam naø taø . 1 prakçtikàryabhinne ã÷varalãlàdau . prakçteþ svabhàvasya ayam aõ naø taø . 2 svabhàvasambandhibhinne asàmànye manuùyàdau ca .

#<apràgrya># triø na pràgryaþ pradhànaþ virodhe naø taø . ÷reùñhabhinne adhame .

#<apràõa># triø nàsti dehàdukràntatvàt pràõo yasya . 1 mçte ÷ave . sarvathà pràõa÷ånye 2 ã÷vare puø apràõohyamano buddhiriti ÷rutiþ .

#<apràpta># triø na pràptaþ pramàõàntaràvagataþ . 1 pramàõàntarànavagate %<apràptapràpakovidhiriti>% %<apràpte tu vidhãyante bahavo'pyekayatnataþ>% iti ca mãmàüsà . 2 anàgate ca .

#<apràptakàla># triø na pràptaþ kàlo'sya . apràptasamaye . %<avayavaviparyàsavacanamapràptakàlamiti>% gauø såø ukte 2 sabhàkùobhavyàmohàdinà vyatyastàbhidhànaråpe vàdidãùabhede ca . pratij¤àhetådàharaõàdãnàü yathàkramaü vinyàse hi vàdasamayaþ . teùàü vyutkramakaghane vàdino nigrahaþ .

#<apràptapràpaka># puø apràptaü pràpayati bodhayati pra + àpaõic--õvul 6 taø . pramàõàntareõànavagatasya yàgàdãnàmiùñasàdhanatvasya kçtisàdhyatvasya và bodhake liïàdau ÷abde . tathà ca pràthamikapravçttijanakapratãtijanakatvaü tattvam bhavati ca svargakàmoyajetetyàdau liïayuktaü vàkyaü, yàge iùñasàdhanatàm kçtisàdhyatàü và bodhayat prerakatvàttathà . apràptà damyàvasthà yasya tataþ svàrthe kan devakavat uttarapadalopaþ . 2 apràptadamyàvasthe vatse %<pàda÷càpràptake deyaþ>% smçtiþ %<apràptake apràptadamyàvasthe>% iti raghuø .

#<apràptavyavahàra># triø na pràptaþ vyavahàrayogyaþ kàlo'sya . %<apràptavyavahàro'sau yàvat ùoóa÷abarùaka>% iti dakùokte apårõaùoóa÷avarùavayaske bàle %<garbhasthaiþ sadç÷oj¤eya àùñamàt vatsaràcchi ÷uþ . bàla à ùoóa÷àdarvàk paugaõóa÷ca nigadyate . paratovyàvahàraj¤aþ svatantraþ pitaràvçte iti>% nàradaþ . %<apràptavyavahàràõàü dhanaü vyayavivarjitam . nyaseyurbandhumitreùu proùitànàü tathaiva ca>% kàtyàø smçtiþ .

#<apràptà># strã na pràptaþ vivàhapra÷astakàlo'syàþ pçø uttarapada lopaþ . apràptavivàhapra÷astakàlàyàü kumàryàma . %<utkçùñàyàbhiråpàya varàya sadç÷àya ca . apràptàmapi tàü kanyàü tasmai dadyàdyathàvidhi>% manuþ %<apràptàm apràpta vivàhapra÷astakàlàm>% uø taø raghunandanaþ .

#<apràpti># strã abhàve naø taø . 1 làbhàbhàve %<tadapràptimahàduþkhavilãnà÷eùapàtakà>% kàø praø 2 pramàõàntaratoj¤ànàbhàve %<vighiratyantamapràptau niyamaþ pàkùike satãti>% mãmàüø 3 asambhave %<pratisaükhyàpratisaükhyànirãdhàpràptiriti>% ÷àø såø . %<apràptirasambhava>% iti bhàø . 4 anupapattau ca %<samudàyahetuke'pi tadapràptiþ>% ÷àø såø . samudàyàpràptiþ samudayabhàvànupapattiþ bhàø . naø baø . 5 làbha÷ånye triø .

#<apràmàõika># triø pramàõena siddhaþ, pramàõaü veda và ñha¤ naø taø . 1 pramàõàsiddhe 2 pramàõànabhij¤e ca striyàü ïãp . %<apramàõikãyamanavastheti>% sàüø bhàø .

#<apràmàõya># naø abhàve naø taø . 1 yathàrthabodhakatvàbhàve %<apràmàõyaü kathayati sadà nandasånorviyogaþ>% padàø apràmàõyahetukànuùñhànàbhàve ca %<ananuùñhànalakùaõamapràmàõyam>% sàüø såø .

#<apràmi># triø prakarùeõa amyate hiüsyate'sau pra + ama--õickarmaõi in naø taø . ahiüsite, %<apràmisatyomaghavan>% . çø 8, 60, 4, %<apràmisatyaþ ahiüsitasatyaþ>% bhàø .

#<apràyu># triø pra + iõa--uõ naø taø . agantari, %<asannapràyuvorakùãtàro divedive>% çø 1, 89, 1, %<apràyuvaþ apràyavaþ agacchantaþ vede tanvàditvàduvaï>% bhàø .

#<apràyus># triø na prakçùñaü0020pragataü và''yuryasya . 1 prakçùñàyurbhinne 2 gatàyurbhinne ca . naktayaþ sudar÷atarodivàtaràdapràyuùaþ çø 1, 127, 5 .

#<apriya># naø virodhe naø taø . priyabhinne iùñabhinne svabhàtodviùñe duþkhe %<na ha vai sa÷arãrasya sataþ priyàpriyayorapahatirasti>% ÷rutiþ %<tasmàdyama iva svàmã svayaü hitvà priyàpriye>% iti manuþ . 2 tatsàdhane vacanàdau triø %<satyaü bråyàt priyaü bråyàt na bråyàt satyamapriyam>% %<pàõigràhasya sàdhvã strã nàcaret ki¤cidapriyam>% iti ca manuþ . (siïi) ÷çïgãmatsye strã ÷abda raø . priyahetutvàbhàvàttasyàstathàtvam .

#<apriyaüvada># triø virodhe naø taø . kañuvàkyavàdini udvejakavàkyaprayoktari

#<apriyavàdin># triø apriyaü vadati vada--õini 6 taø striyàü ïãp . . kañuvàkyavàdini udvejakavàkyakathake %<màtà yasya gçhe nàsti bhàryà càpriyavàdinãti>% càõakyaþ .

#<aprãti># strã abhàve naø taø . 1 santoùàbhàve, 2 dukhe, %<prãtyaprãtiviùàdàþ prakà÷apravçttiniyamàrthàþ>% iti sàüø kàø . %<prãtiþ sukhaü prãtyàtmakaþ sattvaguõaþ, aprãtirdukhamaprãtyàtmakorajoguõaþ>% iti sàüø taø kauø .

#<apretaràkùasã># strã na pretà pràptà ràkùasãm atyàø saø naø taø . tulasyàm, apetaràkùasã÷abde 254 pçùñhe vistaraþ .

#<apreman># puø na prema virodhe naø taø . snehavirodhini dveùe .

#<aprauóha># triø na prauóhaþ naø taø . 1 apravçddhe 2 apañau ca .

#<apva># triø àpa--bàø va pçø hrasvaþ . pràpye %<amãùàü cittaü pratilobhayantã gçhàõyaïgànyapveparehi>% çø 10, 103, 12, %<harimàõaü te'ïgebhyo'pvàmantarodaràt>% athaø 9, 8, 9

#<apsa># triø apaþ sanoti sana--óa . 1 apàü vi÷eùaguõãbhåte rase %<pçthivyàþ purãùamapsonàma>% yaø 14, 4 . %<apsonàmàpàü sàrabhåto rasa>% iti vedadãø . àpa iva nirmalatayà sanyate saübadhyate sana--bàø óa . 2 råpe niruø .

#<apsaraþpati># puø 6 taø . 1 indre apsaràpatirapyatra .

#<apsaram># strã baø vaø adbhyaþ saranti udgacchanti sç--amun . samudrànnissçtàyàü svarve÷yàyàm %<apsunirmathanàdeva rasàttasmàdvarastriyaþ . utpeturmanuja÷reùñha . tasmàdapsaraso 'bhavan>% ityuktestàsàü tathàtvam . %<ekàpsaraþpràrthitayorvivàdaþ>% raghuþ %<àràdhito'ddhà manurapsarobhi÷cakre prajàþ svàþ sanimeùacihnàþ>% iti màghaþ . tàsàü ca nàñyakarma vçttiþ . tà÷ca pradhànatayà dvàda÷a vahnipuràõe dar÷itàþ %<urva÷ã menakà rambhà mi÷rake÷ã hyalambuùà vi÷vàcã ca ghçtàcã ca pa¤cacåóà tilottamà bhànuvatyabalà ramyà dvàda÷àpsarasaþ ÷ubhàþ>% iti gaõabhedanàmàdhyàye . atra ÷ubhà iti vi÷eùaõàt anyà api . tà÷ca %<urva÷ã menakà rambhà ghçtàcã pu¤jikàsthalà suke÷ã ma¤jughoùà ca mahàraïgavatãti ca>% iti màø puø %<aditirditirdanuþ kàlà danàyuþ siühikà tathà . krodhà pradhà ca vi÷và ca vinatà kapilà muniþ . kadru÷ca manujavyàghra . dakùakanyàstrayoda÷a>% iti ka÷yapapatnãrabhidhàya . %<ityete devagandharvàþ pràdheyàþ parikãrtitàþ>% iti gandharvavaü÷amabhidhàya ca %<imaü tvapsarasàü vaü÷aü viditaü puõyalakùaõam pradhà'såta mahàbhàgàdeva devarùitaþ purà . alambuùà mi÷rake÷o vidyutparõà tilottamà . aruõà rakùità caiva rambhà tadvanmanoramà . ke÷inã ca subàhu÷ca suratà surasà tathà . supriyà càtibàhu÷ca>% ityuktam bhàø àø paø . etàsà¤ca caturda÷otpatti sthànàni ka dambaryàü varõitàni %<yathà vibudhasadmanyapasaraso nàma kanyakàþ santãti tàsàü caturda÷a kulàni ekaü bhagavataþ kamalayonermanasaþ samutpannam, anyadvedebhyaþ sambhåtam, anyadagnerudbhåtam anyat pavanàt prasåtam, anyadamçtànmathyamànàduthitam, anyajjalàjjàtam, anyadarkakiraõebhyo nirgatam, anyat somara÷mibhyo niùpatitam, anyadbhåmerudbhåtam, anyat saudàmanãbhyaþ pravçttam, anyanmçtyunà nirmitam, aparaü makaraketunà samutpàditam, anyattu dakùasya prajàpateratiprabhåtànàü sutànàü madhye dvau sute munirariùñà ca babhåvatuþ, tàbhyàü gandharvaiþ saha kuladvayaü jàtam evametànyekatra caturda÷a kulàni>% etanmålaü tu vistarabhayànnoktam . 2 di÷i 3 upadi÷i ca tayorjalahetutvàttathàtvam %<pu¤jikàsthalà ca kratu÷càpsarasàviti>% yaø 15, 15, %<pu¤jikàsthalà kratusthalà càpsarasau digupadigråpe paricàrike>% iti vedadãø . %<apsarasàviti dik ca upadik smàha>% ÷rutestathàtvam . %<menakà vai apsaràråpiõãti>% bhàùyaprayogàt apsarasàviti ÷ruti nirde÷àcca nityabahuvacanàntatedyutsargaþ kvacidekavacanàntatà'pi

#<apsarastãrtha># triø 6 taø . 1 tãrthabhede .

#<apsarà># strã apsaü råpamastyasyàþ prà÷astye ku¤jàø ra . divyaråpavatyàü svarve÷yàyàm %<udbhindatãü saüjayantãmapsaràm>% aø 4, 38, 1 .

#<apsaràyamàõà># strã apsarasa ivàcarati dehasaundaryàdinà apsarasa + kyaï--salopaþ kartari ÷ànac . apsarastulya saundaryavatyàü striyàm .

#<apsava># triø apsaü jalarasaü vàti hinasti và--ka 6 taø . jalarasa÷ånye samudre tasya lavaõajalatvàttathàtvam . %<ye apsavamarõavaü citraràdhasasteno ràsantàm>% çø 10, 65, 3 .

#<apsavya># puø apsubhavaþ %<apoyoniyanmatupaþ>% vàrtiø saptamyà aluk, yacca . jalabhave .

#<apsas># triø apsu apsàdhane tejasi sasti svapiti sasakvip 7 taø . 1 råpe tasya tejohetutvàt tathàtvam 2 råpavati ca . %<÷ãrùõà ÷iro'psasàpso ardayannaü ÷ån babhasti haritebhirapsabhiþ>% aø 6, 49, 2, %<jàyeva patya u÷atã suvàsà uùà hasreva niriõãte apsaþ>% çø 1, 124, 7 .

#<apsà># triø apojalàni sanati dadàti sana--viñ . jalañàtari %<àùàóhaü yutsu pçtanàsu papriü svarùàmapsàmiti>% çø 1, 91, 21, %<apsàü jalànàü dàtàram>% bhàø . %<pavasva devamàdano vicarùaõirapsàþ>% çø 9, 84 .

#<apsu># triø nàsti psu råpam (niruktoktam) yasya . råparahite %<mà tvà vayaü sahasàvannavãrà màpsavaþ pari>% çø 7, 4, 6, apsavaþ råparahitàþ bhàø . aprà÷astye naø baø . apra÷astaråpe asure, %<apsujitaþ>% apsujicchabde dç÷yam .

#<apsukùit># triø apsu jalàdhàre antarikùe kùiyati nivasati--kùi--kvip aluksaø . antarikùavàsini devàdau ye devàso divyekàda÷a stha pçthivyàmekàda÷a stha apsukùito mahinaikàda÷a çø 1, 139, 11, yaø 18, 9, ca %<taddhetutvàt tàtsthyam apsu antarikùe kùiyanti nivasantãti>% bhàø .

#<apsucara># triø apsu caratãti cara--ña alukåsamàø striyàü ïãp . jalacare .

#<apsuja># triø apsujale taddhetau antarikùe và jàyate jana--óa aluksaø . 1 jalajàte 2 antarikùajàte %<yadagne! divijà apsvapsujàþ>% iti çø 8, 43, 28, %<apsujà antarikùajàtà>% iti bhàø .

#<apsujà># puø apsu--jàyate jana + viñ aluksaø . a÷ve %<amçtàbàùpato vahnervedebhyo'õóàcca garbhataþ . sàmnohayànàmutpattiþ saptadhà parikãrtità>% ityuktestasya bàùpajàtatvàttathàtvam %<saü÷ito apsvapsujà brahmà soma purogavaþ>% yaø 23, 14, %<apsujà a÷va>% iti vedadãø . 2 vetase tasya jalasamãpajàtatvàt tathàtvam %<apsuyornirvà a÷vo'psujà vetasa>% iti ÷ataø bràø . 3 jalajàtamàtre triø .

#<apsujit># triø apsån asuràn jayati ji--kvip aluksamàø . antarikùasthàsurajetari %<supàraþ ÷u÷ravastamaþ samapsujitaþ>% çø 8, 13, 2, %<apsujitaþ antarikùavartamànànàmasuràõàü jetàraþ>% bhàø .

#<apsumat># triø apsu àpaþ jalàni santyasya %<apoyoniyanmatupaþ>% vàrtiø saptamyà matup aluksaø ca . 1 jalasaüpçkte àdhàrajyabhàge . %<apsumantàvàdhàràjyabhàgàviti>% siø kauø . 2 yatheùñaü ålalabdhari ca %<na hàpsu praityapsumàn bhavati, chàø upaø . marusthalãùvapi yatheùñodakavàn bhavatãti>% ànandagiriþ .

#<apsuyoga># puø 7 taø aluksamàø . jaleùu yoge . %<jiùõave yogàyàpsuyogairvoyunajmi>% athaø 10, 7, 5 .

#<apsuyoni># triø apsu yonirutpattirasya alukusamàø . 1 jalabhave 2 a÷ve puø %<apsuyonirvà'÷vaþ>% iti ÷ataø bràø . jalajatvama÷vasya apsujà÷abde uktam .

#<apsuùad># triø apsu jale kàraõatvena sãdati sada--kvip vede ùatvam . jalasthe agnau %<candramagniü candrarathaü harivrataü vai÷vànaramapsuùadam>% çø 6, 3, 5 .

#<apsuùoma># puø apsu adbhiþ soma iva pavitratvàt %<supàü su>% pàø vyatyayena saptamã aluksamàø vede ùatvam . jalapårõe camasaþ bhede %<apsuùomànàma camasà÷càtvàlade÷e adbhiþ pårõà>% iti tàø bràø dràhyàyaõasåtram . %<pårõapàtràn samavamç÷anti yàneke'psu ùomà ityàcakùate>% ÷ataø bràø .

#<apsusaü÷ita># puø adbhyaþ saü÷itaþ viø vyaø aluksamàø jalanimittabhåte viùõukrame'ntarãkùe %<viùõoþ kramo'si sapatnamapsusaü÷ito varuõatejàþ>% athaø 10, 5, 33, .

#<aphala># triø nàsti phalaü puùpaprabhavaü dharmaprabhavaü sukhàdikaü và yasya . 1 bandhye phalakàle phala÷ånye (ràüóàvçkùe) 2 dharmakàryasukhàdi÷ånye 3 niùphale ca . %<yathà ùauõóa'phalaþ strãùu yathà gaurgavi càphalà . yathà càj¤e'phalaü dànaü tathà vipro'nçcophala iti>% manuþ . aphalaü dànamàha mamuþ %<dhårte vandini malle ca kuvaidye kitave ÷añhe càñacàraõadàseùu dattaü bhavati niùphalamiti>% hàrãtaþ . %<athàsaddravyadànamasvargyaü dattvà paritapyate tarhyadànamaphalaü yaccopakàriõe dadàti yacca tanmàtraü parikliùñaü yacca sopadhaü dadàti anya÷ràvitamalpaü yaccàpàtràya dadàti aniùñadànaü sravati yacca dattvà prakãrtyate smayadànaü yaccà÷raddhayà dadàti krodhàdràkùasaü yaccàkru÷ya dadàti dattvà và kro÷ati asatkçtaü pai÷àcaü yaccàvaj¤àtaü dadàti bàvajànãte mumårùostàmasaü yaccàprakçto dadàti>% . etairdànopasargairupasçùñaü dànamapra÷astamasvargyamaya÷asyamadhruvaphalaü bhavatyalpaphalaü và raghuø (jhàu) . 4 jhàvukavçkùe puø tasya phala÷ånyatvàttathàtvam . nàsti phalamiva vçùaõàvasya . 5 indre! sa hi gautama÷àpàt vçùaõa÷ånyomeùavçùaõa÷càsãt yathoktaü ràmàyaõe %<nityaü puùpaphalopetaiþ pàdapairåpa÷obhite .. sa ceha tapa àtiùñhadahalyàsahito muniþ . saüvatsarasahasràõi bahåni raghunandana! .. tasyàntaraü viditvàtha kàmàrtastridive÷varaþ . munive÷adharo bhåtvà so'halyàmidamabravãt .. çtukàlaþ pratãkùyo'pi na pratokùe sumadhyame . saügamaü ÷oghramicchàmi pçthu÷roõi! saha tvayà .. munive÷adharaü ÷akraü sà j¤àtvàpi paraütapa! . matiü cakàra durmedhà devaràjakåtuhatàt>% ityupçkramyaþ .. %<so'pi dçùñvaiva devendraü munive÷adharaü muniþ .. durvçttaü vçttasaüpanno roùàdvacanamabravãt . mama råpaü samàsthàya kçtavànasi durmate! .. akartavyamidaü yasmàttasmàt tvaü viphalo bhava . gautamenaivamuktasya saroùeõa mahàtmanà .. petaturvçùaõau bhåmau sahasràkùasya ràghava! . vyathitaþ sa tadà càsãddhataujà viphalãkçtaþ .. dharùitastapasogreõa ka÷malaü càpi so'vi÷at>% ityuktvà . %<gautama krodhamutpàdya surakàryaü cikãrùuõà .. aphalo'haü kçtastena krodhàt sà ca niràkçtà . ÷àpadoùeõa tenàsya tapovighnaþ kçto mayà .. tanmàü suragaõàþ! sarve! sarùisaüghàþ! sacàraõàþ . surakàryàrthamaphalaü saphabaü kartumarhatha .. ÷atakra torvacaþ ÷rutvà devà agnipurogamàþ . åcuþ pitçgaõàn vàkyamidaü tatra samàgatàn .. eùa meùaþ savçùaõaþ÷akra÷càvçùaõãkçtaþ . asyemau vçùaõau cchittvà mahendràya prayacchata .. aphalastu kçto meùaþ paràü tuùñimupaiùyati . bhavatàmupayogena taccàsya sumahat phalam .. tasmànmeùasya vçùaõau cchrittvemau dàtumarhata . indràya surakàryàrthaü viphalàya pitàmahàþ! .. ÷rutvàthàgnipurogàõàü devànàü pitaro vacaþ . utkçtya meùavçùaõàvindràyopadadustadà .. tataþprabhçti kàvutstha! pitaraþ kavyabhojinaþ . aphalaü bhu¤jate meùaü saphalaü tu na bhu¤jate .. indra÷ca meùavçùaõastataþprabhçti ràghava! gautamasya prabhàvena babhåvàmitatejasaþ>% ràmàø .. 6 meùe ca tasya vçùaõena ÷akravçùaõakaraõàttasya tathàtvam nàsti phalaü yasyàþ jàtitve'pi %<phalànna¤a>% iti pàø gaø ajàditvàt ñàp . 7 ghçtakumàryàm 8 bhåmyàkalyà¤ca strã tayoþ phala÷ånyatvàttathàtvam . phalaü prayojanam 9 tacchånye triø . %<anyathà te vartamànasyàdharmobhavatatyaphalà ca vidyà>% su÷ruø . %<yathà ùaõóa ityàdi>% manuþ .

#<aphalàkàïkùin># triø na phalaü karmaphalamàkàïkùate à + kàïkùaõini 6 taø naø taø striyàü ïãp . karmaphalàkàïkùà÷ånye . %<aphalàkàïkùibhiryaj¤aþ kriyate brahmavàdibhiþ>% gãtà .

#<aphalita># triø phalaü jàtamasya tàrakàø itac naø taø . phalitabhinne bandhye aphale vçkùe .

#<aphalgu># triø virodhe naø taø . phalgubhinne sàre .

#<aphulla># triø naø taø . phullabhinne mukulite .

#<aphena># triø nàsti phenaü yasya . 1 phena÷ånye dugdhàdau . ninditaü phenaü niryàso'sya (àphiï) khyàte ahiphene tasya niryàsasya bahusevane pràõanà÷anàt ninditaphenatvam .

#<aba># ÷abde idit bhvàdiø àtmaø sakaø señ . ambate àmbiùña ambà ambàlà ambikà ambaram ambaùñhaþ .

#<abaddha># triø bandha--kta naø taø . 1 asaübaddhe 2 anvayabodhayogyatà÷ånye paramparaviruddhe vàkye ca yathà %<yàvajjãvamahaü maunã brahmacàrã ca me pità màtà tu mama bandhyàsãdaputra÷ca pitàmahaþ>% ityàdi vàkyam . 3 baddhabhinne mukte ca .

#<abaddhamukha># triø na baddhaü yathecchavàditayà apratiruddhaü mukhamàsyakriyà yasya striyàü và ïãp . apriyavàdini %<satyaü bråyàt priyaü bråyàt na bråyàt satyamapriyamiti>% manunà'priyavacanakathanasya niùedhe'pi tadullaïghanena apriyavàkyaprayoktçtvena tasya tathàtvam .

#<abadha># puø na badhastàóanaü dehe àghàtaþ pràõaviyojanaü và abhàve naø taø . tàóanàbhàve . %<÷iùya÷iùñirabadhenà÷aktau veõudaleneti>% mitàø smçtiþ . 1 pràõaviyojanàbhàve ca .

#<abadhà># strã na badhyate'syate lambena . lãlàvatyukte trikoõàdi kùetre lambobhayapàr÷vasthe bhåmikhaõóe . na, bàdhyate àbàdhyate và, avàdhà àvàdhà'pyatra . tadànayana¤ca %<tribhuje bhujayoryogastadantaraguõo bhuvà hçto labdhyà . dviþsthà bhårånayutà dalità'bàdhe tayoþ syàtàmiti>% lãlàø . %<da÷asaptada÷apramau bhujau tribhujeyatra navapramà mahã . abadhe vada lambakaü tathà maõitaü gàõitikà÷u tatra me>% iti lãlàø abadhodde÷akaþ .

#<abadhya># triø badhamarhati yat naø taø . 1 badhànarhe pràõaviyoga phalakavyàpàro hiüsàtra badhaþ . %<abadhyà¤ca striyaü pràhustiryagyonigatàmapi>% smçtiþ . 2 badhadaõóànarhe bràhmaõe ca %<badhaþ sarvasvaharaõaü purànnirvàsanàïkane . tadaïkaccheda ityukto daõóa uttamasàhasaþ . avi÷eùeõa sarveùàmeùadaõóavidhiþ smçtaþ . badhàdçte bràhmaõasya ma badhaü bràhmaõorhati>% mitàø smçtiþ . %<upasthamudaraü jihvà hastau pàdau ca pa¤camau . cakùurnàsà ca karõau ca dhanaü dehastathaiva ca da÷a sthànàni daõóasya manuþ svàyambhuvo'bravãt triùu varõeùu yàni syurakùato bràhmaõovrajediti>% manuþ bandha--bàø kyap . 3 ayogyavàkye heø meø ca .

#<abandhaka># naø badhyate svadhanamitaratra àdhãyate bandha àdhãyamànadravyaü sa nàsti yatra kap . 1 àdhi÷ånye çõàdàne . %<a÷ãtibhàgovçddhiþ syànmàsimàsi sabandhake . varõakramàcchataü dvitricatuþpa¤cakamanyathà>% yàø %<anyathà bandhakarahite>% mitàø %<dadyurvà svakçtàü vçddhiü sarve sarvàsu jàtiùu>% yàø vyàkhyàyàm %<bràhmaõàdayovarõà abandhake sabandhake và svakçtàü vçddhiü sarvàsu jàtiùu dadyuþ>% vij¤àø . asya pàø upakàdigaõapàñhàt %<upakàdibhyo'nyatarasyàmadvandve ca>% pàø såtreõa gotrapratyayasya bahutve lugvidhànàt kasmi÷cit 2 gotrapravartake çùàvapi asya råóhiþ .

#<abandhura># triø naø taø . 1 unnatànatabhinne 2 ÷obhanabhinne 3 vidhurabandhurabandhuramaikùateti màghaþ .

#<abandhya># triø bandhyaþ aphalaþ . 1 saphale, %<abandhyaü divasaü kuryàt dànàdhyayanakarmabhiþ>% smçtiþ 2 aphalabhinne phalakàle phalayukte vçkùe puø .

#<abala># naø na balaü sàmarthyamutkarùovà'bhàve naø taø . 1 balàbhàve %<pràya÷cittaü pradàtavyaü dçùñvà tasya balàbalam>% smçtiþ . %<gandhànà¤ca rasànà¤ca j¤àtvà càrghabalàbalam>% manuþ . balamutkarùamabalamanutkarùam iti kullåø . nàsti balaü yasya . 2 balahãne durbale triø %<pa¤cavargãbalenono na harùasthànamà÷ritaþ abalo'yaü lagnadar÷ãti nãø tàø . abalasvakulà÷ino jhasànnijanãóadrumapãóinaþ khagàn>% naiùaø . 3 nàryàü strã %<bhujalatàü jaóatàmabalàjanaþ>% raghuþ . %<hçdaye vahasi girãndrau tribhuvanajayinã kañàkùeõa . acalà tvaü yadi manthe ke balavantona jànãma>% ityudvañaþ . 5 baø . 4 varuõavçkùe puø .

#<abaliman># puø balasya bhàvaþ imanic virodhe naø taø . rogadinimitte dehasya kç÷ãbhàve .

#<abàdha># puø abhàve naø taø . 1 bàdhàbhàve 2 pratibandhàbhàve . nàsti bàdho yasya . 3 bàdha÷ånye triø . bàdha÷ca asattvaü sa cànumàpakahetau doùabhedaþ vahyabhàvavadhradatvaü hi bàdha doùaþ yatsattve'numiteþ pratibandhaþ tasya hetudåùakatvamiti naiyàø . nàsti bàdhà pãóàyasya . 4 pãóà÷ånye triø .

#<abàdhaka># triø naø taø . 1 bàdhakabhinne anuguõe . nàsti . bàdho yasya và kap . 2 bàdha÷ånye triø .

#<abàdhita># triø na bàdhitaþ . bàdhitabhinne yathàrthe %<abàdhitàgçhãtani÷cayatvaü pramàtvamiti>% vçddhàþ . tadvati tatprakàrakaü j¤ànaü hi pramà tacca tadabhàvavati tatprakàrakaj¤ànena pratibadhyate tathà ca tadabhàvavati tatprakàrakatà÷ånyatvena j¤ànasyayàthàrthyaü, tàdç÷aj¤ànaviùayatvàt viùayasyàbàdhitatvam .

#<abàdhya># triø na bàdhyate apodyate bàdha--õyat naø taø . apratirodhye .

#<abàla># triø naø taø . 1 bàlabhinne pårõe candràdau 2 taruõe ca .

#<abindhana># puø àpa eva indhanamuddãpanasàdhanamasya . bàóavàgnau %<avindhanaü vahnimasau bibharti>% raghuþ .

@<[Page 270a]>@
#<abuddha># triø budha--kartari karmaõi và kta naø taø . 1 bodhànà÷raye 2 bodhàviùaye ca .

#<abuddhi># strã abhàve naø taø . 1 j¤ànàbhàve yasya yadråpeõa j¤ànamucitaü 2 tathàj¤ànàbhàve .

#<abuddhipårvaka># triø abuddhiþ pårbà yasya . yathàrthabuddhipårvakabhinne . %<abuddhipårbahanane vratàrdhamupakalpayet>% smçtiþ yadi gàü gavayabuddhyà hanti, gavayaü và gobhràntyà hanti, sarvathà'buddhipårbakatvam--evasanyàrthakùipnanàràcàdinà haõane'pi tathàtvam . iyaü gaurimàü hanmãtyude÷enaiva hanane buddhipårbakatvam .

#<abudha># puø virodhe aprà÷astye và naø taø . 1 budhabhinne mårkhe 2 alpaj¤àne ca .

#<abu(bo)dhya># triø budha bàø vede kyap loke tu õyat . j¤àtuma÷akye'rthe %<abudhyamabudhyamànaü suùupàõamindram>% çø 4, 18, 3, %<abudhyaü durvij¤eyamiti>% bhàø .

#<abudhna># naø nàsti budhnaü målamasya . 1 måla÷ånye antarikùe %<abudhne ràjà varuõo balasyordhvam>% çø 1, 24, 7, %<abudhne måla÷ånye antarikùe>% bhàø . 2 måla÷ånyamàtre karakàdau triø .

#<abodha># puø abhàve naø taø . 1 bodhàbhàve aj¤àne %<nisargadurbodhamabodhaviklavàþ>% kiràø . naø . baø . 2 bodharahite triø .

#<abodhagamya># triø bodhena gamyaþ viùayãkàryaþ naø taø . j¤ànenàviùayãkàrye j¤àtuma÷akye .

#<abja># naø apsu jàyate jana--óa 7 taø . 1 padme 2 ÷aïkhe puünaø . 3 niculavçkùe tasya jalapràyabhavatvàt tathàtvam 1 candre 5 dhanvantarau ca puø tayoþ samudrajàtatvàt tathàtvam %<prasannàtmà samutpannaþ somaþ ÷ãtàü÷urujjvalaþ>% iti %<dhanvantaristatodeva! vapuùmànudatiùñata>% iti ca bhàø àø paø . candranàmakatvàt 6 karpåre puø . %<arbudamabjaü kharvanikharvamahàpadma÷aïkavastasmàditi>% lãlàvatyuktada÷àrvudasaükhyàyàü 7 ÷atakoñisaükhàyàü 8 tatsaükhyeye ca naø . 9 jalajàtamàtre triø %<sthalajàþ pakùiõo'bjà÷ca>% iti %<abjeùu caiva ratneùu sarveùya÷mamayeùu ca>% iti ràmàø .

#<abjakarõikà># strã abjasya karõikà karõàbharaõabhedaiva tulyàkàratvàt . padmamadhyasthasavartikàkhye padmàvayavabhede padmakarõikàdayo'pyatra .

#<abjaja># puø abjàt viùõornàbhikamalàt jàyate jana--óa . caturmukhe brahmaõi tasya viùõunàbhikamalajàtatvàttathàtvam %<dçùñvà bhåtàni bhagavàn lokasçùñhyarthamavyayaþ . brahmaõojanmasahitaü bahuråpaü vicinvati>% . ityupakramya tatastasminmahàtoye haviùo hariracyutaþ . svapan krãóaü÷ca vividhaü modate vaisa pàvakiþ padmaü nàbhyudbhavaü caikaü samutpàditavàüstataþ . sahasraparõaü virajo bhàskaràbhaü hiraõmayam . atha yogavidàü ÷reùñhaü sarvabhåtamanomayam . sraùñàraü sarvabhåtànàü brahmàõaü sarvatomukham . tasmin hiraõmaye padme bahuyojanavistçte . iti samutpàditavànityàkarùaþ anatidåre caü kastvaü puùkaramadhyasthaþ sotoùõãùa÷caturmukhaþ . àvàü na gaõayergohàdàsme tvaü vigatajvaraþ . ehyàvayorbàhuyuddhaü prayaccha kamalodbhava! . iti tena tasya viùõunàbhikamalaja tvaü tadsthçtva¤ca hariø pauø paø . %<svarà÷au svàü÷age saumye (budhe) lagnasthe và bhçgoþ sute . jãve và'bjajayogo'yaü yàtuþ ÷atruvinà÷akçditi>% jyotiùokte 2 yàtràyogabhede ca .

#<abjabàndhava># puø abjànàü bàndhabaiva prakà÷akatvàt . kamalaprakà÷ake sårye tasyodaye hi kamalaü vikà÷ate iti kavisampradàyaprasiddhiþ . evaü kamalabàndhavàdayo'pyatra .

#<abjabhoga># puø abjasya ÷aïkhasya bhogaþ avayavaiva bhogoyasya . ÷aïkhàvayavatulyàvayave varàñake . bhujyate bhuja--karmaõi gha¤ bhogaþ bhojyam . abjasya bhojyàü÷e padmakande ÷àlåke tasya lokairbhujyamànatvàt tathàtvam kamalabhogàdayo'pyatra .

#<abjayoni># puø abjaü viùõunàbhikamalaü yonirutpattisthànaü yasya . caturmukhe brahmaõi . vistaro'bjaja÷abde dç÷yaþ .

#<abjavàhana># puø abjasya candrasya vàhanaü dhàraõaü yena abjaü ÷aïkùa iva ÷ubhraü vàhanaü vçùaråpaü yasya và . 1 candramaulau ÷ive . abjaü kamalaü vàhanamivàdhàro yasyàþ . 2 padmàsanasthàyàü lakùmyàm %<padmàsanasthàü dhyàyecca ÷riyaü trailokyaü màtaramiti>% taddhyàne ukteþ tasyà abjavàhanatvam kamalàdi vàhanàpyatra .

#<abjas># naø àpyate janmataþ àpa--asun juñ--hrasva÷ca . såpe uø daø . tasya janmàvadhipràptatvena tathàtvam .

#<abjasthita># puø . abje viùõunàbhikabhale sthitaþ sthà--ka . caturmukhe brahmaõi sa nàbhikamale viùõoþ sthito brahmà prajàpatiþ devã adhikamabjaja÷abde dç÷yam .

#<abjahasta># puø abjaü padmaü haste yasya . sårye %<padmàsanaü padmahastam>% iti taddhyànoktestathàtvam .

#<abjà># triø apsu jàyate jana--viñ 7 taø . jalajàtamàtre %<abjàmukthairahiü gçõãùe>% çø 7, 34, 16, %<abjàmapsajàtamahim>% bhàø .

#<abjinã># strã abjànàü samåhaþ abja + ini--ïãp . padmasamåhe . abjànàü de÷aþpuùkaràø ini . 2 padmalatàyàm ca .

#<abjinãpati># puø abjinyàþ padmasamåhasya patiþpakà÷akatvàt . kamalaprakà÷ake surye . padminãnàthatatpatyàdayoþpyatra .

#<a(vda)bda># puø avati rakùati sãmànaü dan . 1 parvatabhede sa ca varùaparvata eva tadbhedaþ varùaparvata÷abde vakùyate . apodadàti dà--ka 6 taø . 2 meghe 3 mustàyàü ca tasyà÷càtyanta÷ãtavãryatvena vaidyakokteþ jalamayamålatvàcca tathàtvam . àpyante vyàpyante çtumàsapakùatithinakùatrayogakaraõavàràdayo yena àpa--dan hrasva÷ca %<a(bdà)bdàdaya÷ca>% uø niø . 4 vatsare . sa ca navavidhaþ . %<bràhmaü divyaü tathà pitryaü pràjàpatyaü gurostathà saura¤ca sàvanaü càndramàrkùaü mànàni vai naveti>% såø siø ukteþ tatra bràhmàbdamànam %<såryàbdasaükhyayà dvitrisàgarairayutàhataiþ sandhyàsandhyaü÷asahitaü vij¤eyaü taccaturyugam ithaü yugasahasreõa bhåtasaühàrakàrakaþ kalpã bràhmamahaþ proktaü ÷arvarã tasya tàvatãti>% paramàyuþ ÷ataü tasya tayàhoràtrasaükhyayà iti ca såø si . tathàca sauraiþ (43200000000) etàvadvarùaistasyàhastàvadbhi÷ca ràtriþ tena dviguõitaistaiþ 360 guõitairbràhmàbdamànam . atha divyam %<màsairdvàda÷abhirvarùaü divyaü tadaharucyate tatùaùñiþ ùaóguõà divyaü varùamàsuramucyate>% iti tatrokteþ 360 sauravarùairdivyàbdamànam manvantaravyavasthà ca pràjàpatyamudàhçtam na tatra dyuni÷orbheda iti tatroktam manvantaramànameva pràjàpatyàbdamànam tacca %<yugànàü 4320000 saptatiþ saikà manvantaramudàhçtam>% ityuktam tena 71 guõitaiþ 31104000 sauravarùaiþ pràjàpatyam . pitryaü tu %<triü÷atà tithibhirmàsa÷càndraþ pitryamahaþ smçtam ni÷à ca màsapakùàntau tayormadhye vibhàgataþ>% ityukteþ càndramàsa eva pitryamahoràtraü tacca 360 guõitaü tadvarùamànam tathàca 10800 càndradinaiþ pitryavarùamànamitiphalitam . vàrhaspatyantu %<vai÷àkhàdiùu kçùõe ca yogaþ pa¤cada÷e tithau . kàrtikàdãni varùàõi gurorastodayàt tayà>% såø siø yayà paurõamàsyàü nakùatrasambandhena tatsaüj¤o màso bhavati tatheti samuccayàrthakam . vçhaspateþ såryasànnidhyadåratvàbhyàmastàdudayàdvà vai÷àkhàdiùu dvàda÷asu màseùu kçùõapakùe pa¤cada÷e tithau amàyàmityarthaþ . cakàraþ paurõamàsãsambandhàt samuccayàrthakaþ . yogo dinanakùatrasambandhaþ kàrtikàdãni dvàda÷a varùàõi bhavanti . vai÷àkhakçùõapakùapa¤cada÷yàmamàråpàyàü vçhaspateraste udaye và jàte sati tadàdi vçhaspativarùaü kçttikàdinakùatrasambandhàt kàrtikasaüj¤am . evaü jyaiùñhàùàóha÷ràvaõabhàdrapadà÷vinakàrtikamàrga÷ãrùapauùamàghaphàlgunacaitràmàsu krama÷o mçgapuùyamaghàpårba-
     phàlgunãcitràvi÷àkhàjyeùñhàpårvàùàóhà÷ravaõàpårbabhàdrà÷vinãnakùatrasambandhànmàrga÷ãrùàdãni bhavanti . atràpi nakùatradvayatrayasambandhaþ càndramàsavat bodhyaþ . tacca màsa÷abde dç÷yam tena yaddine vçhaspaterudayo'sto và taddine yaccandràdhiùñhitanakùatraü tatsaüj¤aü vàrhaspatyaü varùaü bhavatãti tàtpaparyam . meùàdisaükràntãruktvà %<meùàdayo dvàda÷aiva sauramàne tu vatsara>% iti %<saurantu tadbhavenmànaü bhànorbhagaõapåraõàditi>% cokteþ 360 sauradivasaiþ sauravarùamànam . sàvanantu %<udayàdodayaü bhànoþ sàvanaü tatprakãrtita>% mityuktam . %<pa¤càïgaràmàstithayaþ kharàmàþ sàrdhadvidasràþ kudinàdyamabde>% iti siø ÷iø ukteþ 365, dinàni 15, 30, 22, 30, daõóàdisahitàni sàvanadinàni %<asyàrkamàso'rkalavaþ pradiùñastriü÷addinaþ sàvanamàsa>% iti siø ÷iø uktadi÷à tanmàsàdayoj¤eyàþ . %<triü÷atà tithibhirmàsa÷càndra iti>% pràguktaü càndramànam tacca %<kàlena yenaiti punaþ÷a÷ãnaü kràman bhacakraü vivareõa gatyoþ màsaþ sa càndro'ïkayamàþ kuràmàþ ÷ånyeùavastat kudinapramàõam>% iti siø ÷iø ukteþ 31 . 50 daõóàdiyutairekonatriü÷atkudinai÷càndramàsaþ dvàda÷aguõite ca tasmin 354 . 18 kudinai÷càndrabarùamànam càndramàsavi÷eùàþ màsa÷abdevakùyante . nàkùatraü yathà %<bhacakrabhramaõaü nityaü nàkùatraü dinamucyate>% såø siø nityaü pratyahaü bhacakrabhramaõaü nakùatrasasåhasya pravahavàyukçtaþ paribhramaþ nàkùatraü nakùatrasaüvandhi dinam . evaü0020navasu bràhmàdiùu varùeùu dar÷iteùu caturõàmeva vyavahàropayogità yathoktaü %<caturbhivyavahàro'tra sauracàndràrkùasàvanaiþ vàrhaspatyena ùaùñyabdaü j¤eyaü nànyaistu nitya÷a>% iti såø siø . tatra kasya kutropayogastadapyuktaü tatraiva . %<saureõa dyuni÷orvàmaü ùaóa÷ãtimukhàni ca ayanaü ghiùuvaccaiva saükrànteþ puõyakàlatà>% iti %<tithiþkaraõamudvàhaþ kùauraü sarbakriyàstathà vratovàsayàtràõàü kriyà càndreõa gçhyate>% iti %<sàvanàni syuretena yaj¤akàlavidhistu taiþ såtakànàü paricchedodinamàsàbdapàstathà madhyamagrahabhukti÷ca sàvanenaiva gçhyate>% såø siø . càndreõa tu màsavarùàdigaõanàpi %<caitre màsi jagatsraùñà sasarja prathame'hani ÷uklapakùe samagrantu grahatàrodaye sati pravartayàmàsa tadà kàlasya gaõanàmapi grahàn rà÷ãnçtån màsàn vatsaràn vatsaràdhipàn>% iti maø taø braø puø . %<yatràbde puõyasahamaü ÷ubhaü so'bdaþ ÷ubhapradaþ>% iti nãø tàø .

@<[Page 272a]>@
#<abdapa># puø abdaü pàti pà--ka . 1 varùàdhipe tadànayanaprakàra÷ca siø ÷iø dar÷itaþ yathà %<adho'dhastridhà kalpayàtàbdavçndàt karàbhyàü, kçtaiþ, pàvakaiþ, saüguõàcca . bhujaïgairavàptaü phalaü syàddinàdyaü tadabdànvitaü bhàskaràdabdapaþ syàt>% atropapattiþ . ekasmin ravivarùe sàvanàhàþ pràk pratipàditàþ 365 . 15 . 30 . 22 . 30 etadaùñabhiþ savarõitaü kàryam . tato'nupàtaþ . yadyaùñabhirvarùairetàvaddinàdyaü tadà kalpagataiþ kimiti . phalaü dinàdyam . tadanaùñaü saüsthàpyam . tato gatàbdairyutaü sadabdapatiþ syàditi yaduktaü tadyukam . yataþ pa¤caùaùñyadhika÷atatraye maptabhirbhakte eko'va÷iùyate . ata ekaguõàbdasaükhyà tasmin dinàdye nikùiptà . tasmin saptataùñe'rkàdyo'bdapatiþ . yato yasmin vàre'bdàdiþ so'bdapatiþ syàdityupapannam . tàjikokte 2 varùàdhipatau ca tadànayanaprakaþra÷ca janmalagnapativarùalagnàùipatimunyahàdhipatitrirà÷ipatãnàü divàsåryàkràntarà÷ipateþ ràtrau candràkràntarà÷ipate÷caiùàü pa¤càdhikaþriõàü madhye dvàda÷avargãbalena pa¤cavargãbalena vãpetaþ lamnadar÷ã varùàdhipatiþ . balasàmye dçùñyatirekàt, tatràpi sàmye vçùñyabhàve ca muthahe÷varaþ, varùàdhipaþ . %<abdapabalasya vicàraõettham>% nãø tàø . abdapatyàdayo'pyatra .

#<abdasàra># puø abdasya mustàyàþ sàraþ målaniryàsaþ . karpåretasya mustàmçlasàrajatvàttathàtvam ghanasàrameghasàràdayo'pyatra .

#<abdavàhana># puø abdomeghovàhanamasya . indre .

#<abdimàn># triø apàü dànamabdiþ dàø bàø bhàve ki 6 taø tataþ astyarthe matup . jaladànavati %<abdimànudadhimàn>% çø 5, 42, 14, %<apàüdànavàn megha>% iti bhàø .

#<abdurga># adbhirveùñitaü durgaü ÷àø taø . sarvatoveùñitenodakenopalakùite durge (gaóa) %<dhanvadurgaü mahãdurgamabdurgaü vàrkùameva ca . nçdurgaü giridurgaü và samà÷ritya vaset puram>% manuþ .

#<abdaivata># triø àpodaivatànyasya . 1 jaladevatàke mantrabhede %<udittçcà vàruõena tçcenàbdaivatena ca>% manuþ %<snànamabdaivatairmantrairmàrjanaü pràõasaüyama>% iti yàø . sa ca mantraþ %<àpohi ùñhà mayobhuva>% ityàdistçcàtmakaþ . yaø 11, 50, 51, 52 . 2 jaladevatàke pårbàùàóhànakùatre ca .

#<abdhi># puø àpo dhãyante'smin dhà--àdhàre ki upaø saø . 1 sarovare 2 samudre ca sa ca jambådvãpapårbàparàdivartità bhedena caturvidhaþ yathoktaü bhàgavate %<tatra caturdhà vibhajyamànàcaturbhirnàbhami÷vaturdi÷amabhiùyandantã nadanadãpatimevàbhinivi÷ati, sãtàlakanandàvaïkurbhadreti . sãtà tu brahmasadanàt ke÷aràcalàdi÷ikharebhyo'dho'dhaþprasavantã gandhamàdanamårdhvasu patitvàntareõa bhadrà÷vaü varùaü pràcyàü di÷i kùàra samudramabhipravi÷ati . evaü màlyavacchikharànniùpatantã tata uparatavegà ketumàlamabhivaïkùu pratãcyàü di÷i saüritpatiü pravi÷ati . bhadrà cottaratomeru÷ikharato nipatità giri ÷ikharàdgiri÷ikharamatihàya ÷çïgavataþ ÷çïgàdavasyandamànà uttaràüstu kurånabhita udocyàü di÷i lavaõàrõavaü pravi÷ati . tathaivàlakanandà dakùiõena brahmasadanàdbahåni girikåñàni atikramya hemakåñahimakåñànyatiramasaraühasàluñhantã bhàratamabhivarùaü dakùiõasyàü di÷i lavaõajalaghimabhipravi÷ati>% ata eva tatasaükhyàtulyasaükhyàkacatuþsaükhyàbodhakatà'sya . %<pa¤ca pa¤cayugaùañkalocanadvyabdhiùaóguõamità 64226255 gurormatà>% . khàùñàbdayo (480)'ùñàkùagajeùudigdvipadvipàbdhayaþ 488105858, iti ca siø ÷iø . saptadvãpàntaràlastha lavaõàdibhedàt saptavidho'pi yathoktaü siø ÷iø %<bhåmeradhe kùàrasindhorudaksthaü jambådvãpaü pràhuràcàryavaryàþ . ardhe'nyasmin dvãpaùañkasya yàmye kùàrakùãràdyambughãnàü nive÷aþ . lavaõajaladhiràdau dugdhasindhu÷ca tasmàdamçtama mçtara÷miþ ÷rã÷ca yasmàdbabhåva . mahitacaraõapadmaþ padmajanmàdidevairvasati sakalavàso vàsudeva÷ca yatra . dadhno ghçtasyekùurasasya tasmànmadyasya ca svàdujalasya càntyaþ . svàdådakàntarbaóavànalo'sau pàtàlalokàþ pçthivãpuñàni>% . teùà¤ca dvãpadvayàntaràlasthitimålam abdhadvãpà÷abde dç÷yam tena tatsaükhyàtulyasaptasaükhyake'pyasya kvacit pravçttiþ ataeva saptadvãpetyarthe abdidvãpeti prayuktam . %<caturaþ sapta vàmbudhãn>% vàgbhañàlaïkàraþ .

#<abdhikapha># puø abdheþ samudrasya kapha iva . samudraphene .

#<abdhija># 00 abdhau jàyate jana--óa 7 taø . 1 candre 2 ÷aïkhe 3 samudrajàtamàtre triø 4 lakùmyàü strã . 5 a÷vinãkumàrayoþ dviø vaø . eteùà¤ca samudrajàtatvàttathàtvam .

#<abdhidvãpà># strã abdhisaükhyàtà lavaõàdisaptasaükhyàtà dvopà asyàþ . jambåprabhçtisaptadvãpavatyàm pçthivyàm . %<÷àkaü tataþ ÷àlmalamatra kau÷aü krau¤caü ca gomedakapuùakare ca . dvayordvayorantaramekamekaü samudrayordvãpamudàharanti>% siø ÷iø .

#<abdhinagarã># strã abdhã tatsamãpe nagarã . dvàrakàyàü tasyàþ samudrasannikçùñatyàt samudrotsçùñabhåmau racitatvàcca tathàtvam yathà %<iyaü dvàravatã nàma pçthivyàü nirmità mayà bhaviùyati purã ramyà ÷akrasyevàmaràvatã>% tyupakramya %<yadãcchet sàgaraþ ki¤cidutsraùñumiha toyaràñ . tataþ svàyatalakùaõyà purã syàt puruùottama . evamuktastataþ kçùõaþ dràgeva kçtani÷cayaþ . sàgaraü saritàü nàthamuvàca vadatàüvaraþ . samudra! da÷a ca dve ca yojanàni jalà÷aye . pratisaühriyatàmàtmà yadyasti mayi mànyatà . avakà÷e tvayà datte purãyaü màmakaü balam . paryàptaviùayàràmà samagraü vipahiùyati tataþ kçùõasya vacanaü ÷rutvà nadanadãpatiþ . sa màrutena yogena utsasarja jalà÷ayam>% . iti harivaü÷aþ .

#<abdhinavanãtaka># puø abdhertavatãtamiva kàyati prakà÷ate kai--ka . candre--gaø raø tasya kùãrasàratulyatvàt tathàtvam .

#<abdhiphena># puø 6 taø . samudraphene .

#<abdhimaõóåkã># strã abdhiü maõóayati maõóa--åka gauràø ïãù 6 taø . muktàsàdhane ÷uktau .

#<abdhi÷aya># puø abdhau ÷ete ÷ã--ac 7 taø . samudrasthavañapatra÷ayyàyàm ahau và ÷ayyàyàü ÷àyini viùõau . khaõóapralayamupakramya %<tatastaü màrutaü ghoraü svayambhårmanujàdhipa! . àdiþpadmàlayodevaþ pãtvà svapiti bhàrata! . tasminnevàrõave ghore>% ityupakramya .. tataþ kadàcit pa÷yàmi tasmin salilasa¤caye . nyagrodhaü sumahàntaüvai vi÷àlaü pçthivãpate! . ÷àkhàyàü tasya vçkùasya vistorõàyàü naràdhipa! . paryaïke pçyivãpàla! vismayaþ sumahànabhåt . kayaü tvayaü ÷i÷uþ÷ete loke nà÷amupàgate bhàø vaø màrkaø paø 1883 devãmàhàtmye tu %<ekàrõave'hi÷ayane yoganidràmupàgata>% ityahi÷ayanatvamuktam .

#<abdhyagni># puø abdhau sthito'gniþ . vaóavànale tatkathà aurva÷abde dç÷yà . abdhidahanàdayo'pyatra .

#<abbhakùa># puø apo bhakùayati bhakùa--aõ upaø saø . 1 sarpabhede 2 jalamàtràhàre triø . %<abbhakùo vàyubhakùa÷ca upavàsa parastata>% iti puràø .

#<abbhra(bhra)># naø apobibhartika abhra gatau-ac và và dvitvam . 1 meghe %<a(bhrà)babhràõi vibhràõamumàïgasaïgeti>% màghaþ . 2 meghanàmàyàü mustàyàm, (àbha) 3 dhàtubhede ca . meghanulyàkàratvàttasya tathàtvam . 4 meghàdhàre àkà÷e naø .

#<abbhraü(bhraü)liha># puø abbhraü(bhraü) leóhi spç÷ati liha--kha÷ mum ca . ucca÷ikhare %<abbhraülihàgraü ravimàrgabhaïgamiti>% bhaññiþ . %<abbhraülihàni lilihe navapallavànãti>% màghaþ .

#<abbhra(bhra)ka># puø abbhra(bhra)miva kàyati ràjate kai--ka . (àma) ghàtubhede . meghatulyàkaratvàttasya tathàtvam .

#<abbhra(bhra)ïkaùa># triø a(bbhraü)bhraü meghaü kaùati ÷oùayati kaùa--khac mum ca . 1 vàyau . 2 atyucce triø .

#<abbhra(bhra)puùpa># naø ababhra(bhra)sya puùpamiùa ÷ubhratvàt kàryatvàcca . 1 jale . ababhra(bhra)miva puùpamasya baø . 2 vetasavçkùe puø .

#<abbhra(bhra)màtaïga># puø ababhrà(bhrà)dhipaþ màtaïgaþ ÷àø taø . airàvate gaje tasya meghanàyakatvàttathàtvam .

#<abbhra(bhra)mu># strã abbhre(bhre) abbhrà(bhrà)dhipe airàvate màti mà--óu . airàvatasya yoùiti pårbadigdhastinyàm .

#<abbhra(bhra)muvallabha># puø abbhra(bhra)moþ vallabhaþ 6 taø . airàvate gaje . abbhra(bhra)--mupatyàdayo'pyatra .

#<abbhra(bhra)roham># puø abbhrà(bhrà)t tacchabdàt rohati ruhaasun . vaidåryamaõau tasya hi megha÷abdàdudbhava iti prasiddham %<vidårabhåmirnavamegha÷abdàdudbhinnayà ratna ÷alakayeva>% kuø varõitam

#<abbhro(bhro)ttha># naø a(vabhra)bhràt tannigharùaõàduttiùñhati ud + sthà--ka . 1 vajre 2 vidyudagnau puø a(bhra)bbhrajàdayo'pyatra .

#<abbhri(bhri)># strã abhra gatau in và dvitvam . kàùñhavuddàle naukàmalàpakarùake kàùñhamaye kuddàle .

#<abbhri(bhri)ya># triø abbhre(bhre)bhavaþ va . meghabhave .

#<abrahmacarya># naø virodhe naø taø . 1 brahmacaryaviroghini strãsaübhogàdau brahmacaryaü ca strãsmaraõàdi tacca brahmacarya÷abde vakùyate . naø baø . 2 brahmacaryarahite triø .

#<abrahmaõya># naø bramaõi bràhmaõocitakarmaõi ahiüsàdau sàdhu yat virodhe naø taø . 1 brahmakarmaõyasàdhau 2 hiüsàdau tathàtvena nodanaviùaye 3 vacane ca tathà hi %<ayaü na vadhya>% iti kayane hina hiüsyate . hiüsà ca brahmakarmaõi na sàdhuþ ityatastasya tathàtvam etacca pràyeõa nàñyoktàveva prayujyate %<bho abrahmaõyamabrahmaõyaü vartate>% nàñakam . kvacidanyatràpi %<athaitya yoganandasya vyàóinà kranditaü puraþ . abrahmaõyamanutkràntajãvo yogasthitodvijaþ>% vçhatkathàsàraþ .

#<abràhmaõa># puø aprà÷astye naø taø . 1 apra÷astabràhmaõe %<samamabràhmaõedànaü dviguõaü bràhmaõabruve>% iti puràø abràhmaõà÷ca ùañ smçtau dar÷itàþ . %<abràhmaõàstu ùañproktà çùiõà tattvavàdinà . àdyo ràjabhçtasteùàü dvitãyaþ krayavikraya tçtãyo bahuyàjyaþsyàccaturtho gràmayàjakaþ . pa¤camastu vçtasteùàü gràmasya nagarasya ca . anàgatàntu yaþ pårbàü sàdityàü caiva pa÷cimàm . nopàsãta dvijaþ sandhyàü sa ùaùñho'bràhmaõaþ smçtaþ>% àø taø ÷àtàø . evamanye'ùi smçtyuktàveditavyàþ . 2 bràhmaõasadç÷e kùatriyàdau bhaññadaivaj¤àdau ca %<abràhmaõàdadhyayanamàpatkàle vidhãyate . anuvrajyà ca ÷u÷råùà yàvadadhyayanaü guroþ>% manuþ . bhede naø taø 3 bràhmaõabhinne ÷ådàdau ca %<naitadabràhmaõovaktumarhati samidhamàhara upa tvà neùye>% iti chàø uø .

#<abråkçta># naø na bruve kçtam . 1 kathanàya pratirodhake saniùñhãve ambåkçte abråkçtamàha naddhaü duùñam iti ÷rutiþ .

#<abliïga># triø apàü liïgaü bodhanasàmarthyaü yatra . jalaråpàrtha prakà÷asàmarthyayukte yaø pañhite 11, 50 51, 52 apohiùñhà ityàdike tçce abdaivate mantre %<kasya nånamityàdi>% pa¤cada÷arcàtmake ca tacca çø 1 maõóale caturvi÷am såktam .

#<abhakta># triø bhaja--sevàyàü vibhàge ca kartari karmaõi và kta naø taø . 1 asevake . %<bhaktamabhaktamavovyantaþ>% iti çø 1, 127, 5 . 2 apçthakkçte ca .

#<abhakti># strã abhàve naø taø . 1 bhaktyabhàve . naø vaø . 2 bhaktihãne triø .

#<abhakùaõa># naø abhàve naø taø . 1 bhakùaõàbhàve 2 bhakùaõanivçttau ca . %<paurõamàsyantamàghe ca målakànàmabhakùaõamiti>% maø taø .

#<abhakùya># triø bhakùitumayogyaü smçtiniùiddhitvàt . 1 smçtiniùiddhabhakùaõe la÷unàdau abhakùyatva¤ca vastusvabhàvakçtaü, kàlakçtaü, de÷àdinimittakçtaü, dravyàntarayogakçtaü, svàmivi÷eùakçtaü, caõóàlàdrispar÷adar÷anàdidoùakçtam, pàtravi÷eùapàkàdikçtam, adhikàrivi÷eùakçta¤ceti tattadupàdhikçtam, tatra keùà¤cit na¤àdinà keùà¤cicca tattadbhakùaõe pràya÷cittopade÷enà bhakùyatvaü smçtyàdàbuktam . abhakùyàõi ca ÷rutyàdau dar÷itàni na kala¤jaü bhakùayenna la÷unaü na palàõóumiti ÷rutiþ %<la÷unaü gç¤janaü caiva palàõóuü kavakàni ca abhakùyàõi dvijàtãnàmamedhyaprabhavàni ca>% manuþ . . kavakàni chatràkàþ amedhyaprabhavàni viùñhàdijàtàni . palàõóusadç÷aü yata tu gandhavarõarasàdibhiþ . abhojyaü tadbhavet sarvamiti %<la÷unàdiùu ye tulyà gandhavarõarasàdibhiþ . abhakùyàste dvijàtãnàm>% iti ca devaø . %<la÷unapalàõóugç¤janakara¤jakipàkakumbhãbhakùaõe dvàda÷aràtraü payaþ pibet>% ÷aïkhaþ %<lohitàn vçkùaniryàsàn vra÷canaprabhavàüstathà . ÷eluü gavya¤ca peyåùaü prayatnena vivarjayet>% manuþ ÷eluü bahuvàraphalaü gosambandhi peyåùaü navaprasåtàyàþ goþ agnisaüyogàt kañhinãbhåtaü kùãram . %<vçthàkçùarasaüyàvaü pàyasàpåpameva ca anupàkçtamàüsàni devànnàpi havãüvi ca>% manuþ . vçthà devatàdyanudde÷ena àtmàrthaü yat pacyate tat . %<tilataõóulasaüpakvaþ kç÷araþ so'bhidhãyate>% iti chàø paø uktaþ kç÷araþ, saüyàvaþ ghçtakùãraguóagodhåmacårõamayaþ piùñakabhedaþ . anupàkçtàni mantrairasaüskçtapa÷umàüsàni . devànnàni devàrthaü kalpitàni pràk homàt nàdyàni . %<vçthàmàüsa¤ca nà÷nãyàt pitçdevàdivarjitam>% smçtiþ %<na tada÷nãyàdyaddevapitçmanuùyàrthanna kuryàt>% ÷aïkhaliø . %<vçthà sàüsaü na bhoktavyaü bhoktavyaü ÷ràddhakarmaõi anyathà bhakùayan vipraþ pràjàpatyaü samàcaret>% chàgaø . asyàpavàdaþ %<bhakùayannapi màüsàni ÷eùabhãjã na duùyati auùadhàrthama÷aktau và niyogàt yaj¤akàraõàt>% devalaþ, %<rogã niyuktovidhinà hutaü vipramataü tathà . màüsamadyàccaturdhaiùà parisaükhyà prakãrtità>% vçhaø . manurapi %<krãtvà svayaü vàpyutpàdya paropakçtameva và arcayitvà pitén devàn khàdanmàüsaü na duùyati>% anyatra doùamàha sa eva ato'nyathà tu yo'÷nãyàt vidhiü hitvà pi÷àcavat . yàvanti pa÷uromàõi tàvat pràpnoti sànvayam . prokùitaü bhakùayenmàüsaü bràhmaõànà¤ca kàmyayà yathàvighi niyuktantu pràõànàmeva càtyaye iti ca manuþ . brahmaõakàmyayà tu sakçdeva bhakùyam %<makùayet prokùitaü màüsaü sakçd bràhmaõakàmyayà daive niyuktaü ÷ràddhe và niyame tu vivargayediti>% yamokteþ niyamaþ màüsabhojananivçttisaükalpaþ sa ca vratabhedaþ . %<màüsaü nà÷nãyàt tadvratam saüvatsaraü veti>% chàø upaø ityàdikaþ . ataeva vihita màüsavivarjane eva manunà phalàdhikyaü dar÷itam %<yo bandhana badhakle÷àn pràõinàü na cikãrùati sa sarvasya hitaprepsuþ sukhamatyantama÷nute . yaddhyàyati yatkurute dhçtiü và yàti yatra ca . tadavàpnotyayatnena yo hinasti na ki¤cana>% iti varùe varùe'÷camedhena yo yajeta ÷ataü samàþ . màüsàniø ca na khàdedyastayoþ puõyaphalaü samam .. phalamålà÷anai rmecyairmunyannànà¤ca bhojanaiþ na tat phalamavàpnoti yanmàüsa parivarjanàt . ataeva manunà na màüsabhakùaõe doùo na madye na ca maithune pravçttireùà bhåtànàü nivçttistu mahàphalà ityaniùiddhamàüsavarjanasya mahàphalatoktà . màüsabhakùaõe na doùaityàdikaü tu daivàdikarmàdau anuj¤àtamàüsàdidoùàbhàvaparam na tu ninditamàüsabhojane'pi doùàbhàvaparaü tasya svenaiva duùñatvàbhidhànàt tathà ca svoktavihitamàüsabhakùaõe %<sautràmaõyàü suràü pibediti>% ÷rutyukte madyapàne, %<na kà¤cana pariharettadavratamityàdi>% ÷rutyukte bhaithune ca na doùaþ . teùàmeva tyàge mahàphalatvam . ata eva %<kuryàt ghçtapa÷uü saïge kuryàt piùñapa÷uü tathe>% tyanena sati saïge (yaj¤àdiphalakàmanàyàm) piùñapa÷unaiva taü sampàdayediti tenaivoktam adhikaü piùñapa÷u÷abde vakùyate . rogiõà bhakùaõe'pi vi÷eùaþ %<bràhmaõànuj¤ayà bhakùyamuktaü màüsa¤ca rogibhiþ . màtàpitçbhyàü saübhuktaü ÷eùaü và brahmacàriõaþ punaþ pra÷àntarogeõa kartavyamadhikaü bratam>% brahmapuø . agamyàgamane caiva madyagomàüsabhakùaõe ÷uddhyai càndràyaõaü kuryàt parà÷aø %<gàma÷vaü ku¤jaroùñrau ca sarvàn pa¤canakhàüstathà . kravyàdaü kukkuñaü gràmyam bhuktvà saüvatsaraü vratam>% ÷aïkhaþ . pa¤canakhà÷ca ÷a÷àdibhinnàþ . ÷a÷akaþ ÷alvakã godhà khaógã kårma÷ca pa¤camaþ . bhakùyàn pa¤canakheùvàhuriti manåkteþ . %<vióvaràhagràmakukkuñanaragomàüsabhakùaõeùu sarveùveva dvijànàü pràya÷cittànte bhåyaþ saüskàraü kuryàt>% viùõuþ haüsaü madgåü ca kàkolaü kàkaü và kha¤carãñakam . matsyàdàü÷ca tathà matsyàn balàkàü ÷ukasàrike . cakravàkaü plavaü kaulaü maõóåkaü bhujagaü tathà . màsamekaü vrataü kuryàt bhåya÷ca tanna bhakùayediti ÷aïkhaþ . matsyàdaþ pàñhãnavyatiriktaþ %<pàñhãnarohitàvàdyau niyuktau daivapaitrayoþ>% manunà tasya vidhànàt . %<kalaviïgahaüsamadgucakravàkarajjubàlasàrasadàtyåha÷ukasàrikà bhàsacàùakàkavalàkàkokilakha¤jarãñà÷ane triràtramupavaset>% viùõuþ . %<càùàü÷ca raktapàdàü÷ca saunaü vallårameva ca matsyàüstu kàmato jagdhvà sopavàsastryahaü vaset>% manuþ . sånà badhyasthànaü tatra bhavat saunam vallåraü ÷uùkamàüsam . %<kravyàdàn ÷akunãn sarvàn ñiññibha¤ca vivarjayet kalaviïgaü plavaü haüsaü cakràïgaü gràmakakkuñam sàrasaü rajjubàla¤ca dàtyåhaü ÷ukasàrike . pratudàn jalàpàdàü÷ca krau¤càü÷ca nakha viùkiràn . nimajjata÷ca matsyàdàn saunaü vallårameva ca vaka¤caiva valàkà¤ca kàkolaü kha¤jarãñakam matsyàïkàn vióvaràhàü÷ca matsyàneva ca sarva÷aþ>% iti manuþ . matsyabhede daivàdàvavàdamàha manuþ %<pàñhãnarohitàvàdyau niyuktau havyakavyayoþ . ràjãvasiühatuõóàü÷ca sa÷alkàü÷caiva sarva÷aþ>% %<abhakùyaü bhakùyeùvajàmahiùãkùãraü vivarjayet pa¤canakhamatsyavaràhamàüsàni>% ceti viùõuþ . %<matsyakarkaña÷ambåka÷aïkha÷uktikapardakàn pãtvà navodaka¤caiva pa¤cagavyena ÷udhyati>% hàrãø %<kçmikãñapipãlikàjalaukàpataïgàsthiprà÷ane gomåtragomayàhàrastriràtreõa prayatobhavet>% hàrãø ke÷amakùikàrudhiraprà÷ane àmamàüsakçmibhakùaõe ityupakramya %<triràtropavàsaü ghçtaprà÷ana¤ca kuryàta>% ÷aïkhaliø . %<bhakùyàõàmapyàmamàüsarudhiraprà÷ane tu pa¤cagavyam>% hàrãø . %<nakhake÷arudhiraprà÷ane sadyaþ snànaü ghçtaku÷ahiraõyodakaprà÷ana¤ca>% budhaþ %<ajàvikamahiùamçgàõàm màüsabhakùaõe ke÷arudhiraprà÷ane ca buddhipårbe triràtram>% baudhàø bhakùyamàüsakasyàpi kvacidaü÷e niùiddhatà pçùñhamàüsaü garbha÷ayyàü ÷uùkamàüsamathàpi và . bhåmerantargataü kçtvà mçdbhi÷càgàlitaü ca yat . pakvaü màüsamçjãùantu prayatnànna ca bhakùayet . pramàdabhakùitairebhirvane vàsaü vasedahaþ braø puø . çjãùaü piùñapacanabhàõóaü tatra pakvam . vyaktivi÷eùe sarvamàüsànàmabhakùyatà %<na bhakùyaü yatinà màüsaü kadàcittu mumårùuõà>% braø puø . strãõàntu sarvathà màüsaniùadhamàha bhàgavatam %<ye tviha ùai puruùàþ puruùamedhena yajante yà÷ca striyo nçpa÷åt khàdanti tàü÷ca tà÷ca te pa÷avaþ iha ye nihatà yamasadane yàtayanto rakùogaõàþ saunikà iva svadhitinàvadàyàsçk pibanti>% iti . kàrtikàdau tu sarvathà màüsàdiniùedhaþ . %<na matsyaü bhakùayenmàüsaüna kaurmaü nànyadeva hi . caõóàlo jàyate ràjan! kàrtike màüsabhakùaõàt>% àø taø nàø puø . %<kaumudantu vi÷eùeõa ÷uklapakùaü naràdhipa! . varjayet sarvamàüsàni dharmastatra vidhãyate . ekàda÷yàdiùu tathà tàsu pa¤casu ràtriùu>% ityupakramya varjitavyà tathà hiüsà màüsabhakùaõameva ca brahmapuø . %<niùpàbàn ràjamàùàü÷ca supte deve janàrdane yo bhakùayati ràjendra! caõóàlàdadhikohi saþ . kàrtike tu vi÷eùeõa ràjamàùàü÷ca varjayet . niùpàvàn muni÷àrdåla . yàvadàhåtanàrakã . kadambàni pañolàni vçntàkasahitàni ca . na tyajan kàrtike màse yàvadàhåtanàrakã . etàni bhakùayedyastu supte deve janàrdane . ÷atajanmàrjitaü puõyaü dahyate nàtra saü÷ayaþ>% maø taø brahma puø . niùpàvaþ ÷veta ÷imbã . kadambàni kadambaphalànãti kalambãti và maø taø raghuø . tithivi÷eùeùu màüsàdãnàmabhakùyatà %<strãtailamàüsasaübhogã parbasveteùu mànavaþ vinmåtrabhojanaü nàma narakaü pratipadyate>% iti viø puø . %<ùaùñhyaùñabhã pa¤cada÷ã ubhe pakùe caturda÷ã . atra sannihitaü pàpaü taile màüse bhage kùure>% smçtiþ %<mattakruddhàturàõà¤ca na bhu¤jãta kadàcana . ke÷akãñàvapanna¤capadà spçùña¤ca kàmataþ . bhråõaghnàvekùitaü caiva saüspçùña¤càpyudakyayà . patattriõàvalãóha¤ca÷unà saüspçùñameva ca . gavà cànnamupàghràtaü ghuùñànna¤ca vi÷eùataþ . gaõànnaü gaõikànna¤ca viduùà ca jugupsitam . stenagàyanayo÷caiva takùõovàrdhuùikasya ca . dãkùitasya kadaryasya baddhasya nigaóasya ca . abhi÷astasya ùaõóasya puü÷calyà dàmbhikasya ca . cikitsakasya mçgayoþ krårasyocchiùñabhojinaþ . ugrànnaü såtikànna¤ca paryàcàntamanirda÷am . ÷uktaü paryuùitaü caiva ÷ådrocchiùñaü tathaiva ca . anarcitaü vçthàmàüsamavãràyà÷ca yoùitaþ . dviùadannaü nagaryannam patitànnamavakùutam . pi÷unànçtino÷cànnaü kratuvikrayiõastathà . ÷ailåùatunnavàyànnaü kçtaghnasyànnameva ca . karmàrasya niùàdasya raïgàvatàrakasya ca . suvarõakarturveõasya ÷astravikrayiõastathà ÷vavatàü ÷auõóakinà¤ca celanirõejakasya ca . rajakasya nç÷aüsasya yasya copapatirgçhe . mçùyanti ye copapatiü strãjitànà¤ca sarva÷aþ . anirda÷a¤ca pretànnamatuùñikarameva ca . ràjànnaü teja àdatte ÷ådrànnaü brahma varcasam . àyuþ suvarõakàrànnaü ya÷a÷carmàvakartinaþ . kàrukànnaü prajà hanti balaü nirõejakasya ca . gaõànnaü gaõikànnaü ca lokebhyaþ parikçntati . påyaü cikitsakasyànnaü puü÷calyàstvannamindriyam . viùñhà vàrdhaùikasyànnaü ÷astravikrayiõomalam . bhuktvà cànyatamasyànnamamatyà kùapaõaü tryaham . matyà bhuktvà caret kçcchaüretoviõmåtrameva ca . nàdyàt ÷ådrasya pakvànnaü vidvàna÷ràddhinodvijaþ . àdadãtàmamevàsmàda vçttàvekaràtrikam>% manuþ . %<ke÷akãñàvapannaü ke÷akãñaiþ saha pakvam . ghuùñànnaü %<kebhoktàraþ>% ityuktvà satràdau yadannaü dãyate tat . gaõànnaü bahubhirmilitvà yadbhojyaü kriyate tata . dãkùitasya dãkùaõãyayàgànantaramà yaj¤asamàpteþ annamabhakùyam . baddhasya rajvàdinà . nigaóasya ar÷aø àø ac nigaóavataþ nigaóabaddhvasyetyarthaþ . såtikànnaü såtikàbhakùaõamuddi÷ya yat pakvaü tatkulajairapi na bhakùyam . paryàcàntam ekapaïktistheùu bahuùu bhu¤jàneùu yadi ka÷cidàcamanaü karoti tadà tatpaïktyupaviùñànàü tadannamabhakùyam . anirda÷aü jananà÷aucino'nnaü tenànirda÷àhaü pretànnamityanena na paunaruktyam . %<såtake tu yadà vipro brahmacàrã vi÷eùataþ . pibet pànãyamaj¤ànàt sama÷nãyàt spç÷eta và . pànãyapàne kurvãta pa¤cagavyasya bhakùaõam triràtraü bhojane proktam>% ÷aïkhaþ . etaccobhayà÷aucaparam ÷ruktaü yanmadhuraü kàlava÷àdamlatàü gatamamla ¤càtyantàmlatàm . ÷ukteùuüdadhi tajjàta¤ca bhakùyam %<dadhi ÷ukteùu bhoktavyaü sarva¤ca dadhisambhavamiti>% manåkteþ . tadapi guóàdidravyami÷raõe'bhakùyameva %<guóàdidravyasaüyuktaü varjyaü paryuùitaü dadhi . tathaiva yàvakàdãni manthàdicaritànyapi>% yamokteþ . %<saguóaü maricàktaü ca tathà paryuùitaü dadhi jãrõatakramapeya¤ca naùñasvàda¤ca kenacit . pramàdabhakùitairebhirvane pakùavrataü caret>% smçte÷ca %<yaüvagodhåmavarjaü gavyavikàraü snehàktaü cakruùàbhavaü varjayitvà paryuùitaü prà÷yopavaset tathà dadhivarjaü sarva÷uktàni>% viùõuþ . kevalàni ca ÷uktàni tathà paryuùitàni ca . çjãùapakvaü bhuktvà tu triràtraü tuvratã bhavet ÷aïkhaþ . cukruùà vya¤janabhedaþ . apåpà÷ca karambhà÷ca dhànà vañaka÷aktavaþ . ÷àkaü màüsamapåpa¤ca såpaü kçùarameva ca . yavàgåü pàyasa¤caiva yaccànyat snehasaüyutam sarvaü paryuùitaü bhakùet ÷uktaü tu parivarjayediti yamaþ . %<avikàri bhavenmedhyamabhakùyaü tadvikàrakçt>% paryuùitaü ràtryantaritam snehàktaü cedbhakùyaü yathàha manuþ . yatki¤cit snehasaüyuktaü bhakùyaü bhojyamagarhitam tatparyuùitamapyàdyaü haviþ ÷eùa¤ca yadbhavediti %<cirasaüsthitamapyàdyaü susnehàktamapi dvijaiþ . yabagodhåmajaü sarvaü payasà¤caiva vikriyeti>% ca anarcitaü nindayàdharãkçtam . avãràyà niþsambandhàyàþ patiputrahãnàyàþ sambandhityàstu pitràmahyàderna doùaþ . nagaryannaü nagariõo nagaràdhipasyànnam %<nagaràdhipateþ ÷atroþ pi÷unànçtinostayeti>% braø puø aikavàkyàt . avakùutaü kùavathusahitam . %<vçttyanveùã nañànàntu sa tu ÷ailåùakaþ smçta>% iti àø puø uktaþ ÷ailåùaþ . tunnavàyakaþ såcãkarmakçt, niùàdaþ pratilomajavarõasaïkarabhedaþ . raïgàvatàrakaþ nçtyasthàne gãtavàdyàdinà tadanuguõatàyàü prasaïgã . veõaþ vaü÷avikàrapàtràdikartà . ÷vavàn mçgayàdyarthaü kukkurapoùaõakçt . ÷auõóikàdaya÷ca tattaddhçttibhàjo dvijàþ antyajànàü gurupràya÷citta÷ravaõàt pràø viø . ÷ådrànna>% ÷ådragçhe na bhakùyam . %<÷ådrave÷mani vipreõakùãraü và yadi và dadhi . nivçttena na bhoktavyaü ÷ådrànnaü tadapi smçtam>% . %<nivçttena ÷ådrànnànnivçtteneti>% àø taø raghuø %<yathà yatastato hyàpaþ puddhiü yànti nadãü gatàþ . ÷ådràdvipragçheùvannaü praviùñaü tu sadà ÷uci>% atriþ . tena svagçhàgatasyaiva ÷uddhatvaü tadgçhagatasya ÷ådrànnatvamiti bhedaþ . %<yaþ ÷ådreõa samàhåto bhojanaü kurute dvijaþ . suràpãti sa vij¤eyaþ sarvadharmabhiùakçtaþ . yaþ ÷ådreõàbhyanuj¤àtaþ kuryàdvà bhojanaü dvijaþ . suràpãti sa vij¤eyaþ sarvadharmabahiùkçtaþ>% vçhaø nàø . ÷ådrànnena tu bhuktena udarasthena yo mçtaþ . sa vai kharatvamuùñratvaü ÷ådratvaü và'dhigacchati . %<÷ådrànnaü bràhmaõobhuktvà tathà raïgàvatàriõaþ . cikitsakasya krårasya tathà strãmçgajãvinaþ . caõóàlànnaü bhåmipànnamajajãvya÷vajãvinàm . ÷auõóikànnaü såtikànnaü bhuktvà màsavratã bhavediti, ÷aïkhaþ . ÷ådrasyà'pi bhojyavi÷eùasya bhakùyatàmàha sumantuþ gorasa¤caiva ÷aktåü÷ca tailaü piõyàkameva ca . apåpàn bhakùayecchådràt yaccànyat payasà kçtam . kandupakvaü tailapakkaü pàyasaü dadhi ÷aktavaþ etànya÷ådrànnabhujàü bhojyàni manurabravãditi>% hàrãtaþ . %<rajake caiva÷ailåùe veõucarmopajãvini . eteùàü yastu bhu¤jãta dvija÷càndràyaõaü caret àpaø . antyajànnaü yadà bhuïkte ÷ådro mohàt kadàvana ekaràtroùitobhåtvà dànaü dattvà vi÷udhyati>% saüvartaþ %<abhi÷astapatitapaunarbhavabhråüõahapu÷calya÷uci÷astrakàratailikacàkrikadhvajisuvarõakàralekhyaka÷aõóatunnavàyakabandhakagaõikànnàni ca na bhojyàni ÷aukarikavyàdhaniùàdarajaka varuóakaivartacarmakàrà abhojyànnà apratigràhyà÷ca>% sumaø . %<patitànàü gçhaü gatvà bhuktvà ca pratigçhya ca màsopavàsaü kurvãta>% vçhaø %<càõóàlapatitànnabhojaneùu tataþ punarupanayanam>% vasiø . %<patitadravyamàdàya bhuïkte ca bràhmaõaþ kvacit . kçtvà tasya samutsargaü yatikçcchraü careddvijaþ>% u÷aø . %<caõóàlacàkrikalohakàraghàõñhikànnabhojane triràtrasupavaset>% hàrotaþ càkriko vçùàdicakreõa tailaniùpàdanavçttiþ . ghàõñhikaþ devaghaõñàvàdakaþ . %<dhvajibaõikkirãñivàrdhuùikànnabhojane pa¤caràtram>% hàrãtaþ . dhvajã ÷auõóikavçttiþ baõik ÷ilpopajãvã . kirãñã baõigbhedaþ . %<bhagavçttipuü÷calãve÷yànnabhojane saptaràtram duùkçtigaradataskarànnabhojane da÷aràtram pravrajitagaõoddiùñànnabhojane da÷aràtraü tàmrakàüsyasãsakakàravyàdhitatakùakànnabhojane taptakçcchraü bràhmaõavçttighnabadhabandhopaghàtavçttyannabhojane ca saïkãrõànnabhojane ca asaskçtàvaj¤àsaroùavismayànnabhojane ca>% hàrãø . bhagavçttirmethuna÷ulkena yasya vçttiþ garado viùadàtà vyàdhijanakauùadhadàtà ca %<itare ye tvabhojyànnàsteùàmannaü vigarhitam ajàvike màhiùike kåñe ca vçùalãpatau eteùàü bhojanaü kçtvà dvàda÷àhaü payaþpibet>% manuþ . ajàviko'jàvibhyàü vçttimàn . màhiùikaþ mahiùeõa vçttimàn . kåñaþ anyanmanasi anyadvacasãtyàdiråpakapañavyavahàrã %<bandhyà tu vçùalãj¤eyà vçùalã ca mçtaprajà . aparà vçùalã j¤eyà kumàrã yà rajasvalà>% . u÷aø uktà tasyàþ ÷ådràyà÷ca patiþ viùõuþ %<gaõagaõikàstenagàyakànnàni bhuktvà saptaràtra payasà varteta takùõa÷cànnaü carmakartu÷ca vàrdhuùikakadaryasya dãkùitabaddhanigaóàbhi÷astànà¤ca puü÷calãdàmbhikacikitsakalubdhakakrårocchiùñabhojinà¤ca avãràstrãsuvarõakàrasaüsargapatitànà¤ca pi÷unànçtavàdinà¤ca dharmasomavikrayiõà¤ca ÷ailåùatunnavàyakçtaghnarajakànà¤ca karmakàraniùàdaraïgàvatàriveõa÷astravikrayiõà¤ca ÷vajãvi÷auõóikatailikacelanirõejakànà¤ca bhruõaghnàvekùitamudakyà saüspçùñaü patatriõàvalãóhaü ÷runà saüspçùñaü gavà ghràta¤ca kàmataþ padàspçùñamavaj¤àta¤ca mattakruddhàturàõà¤ca anarcitaü vçthà màüsa¤ca . yatra nà÷nanti devà÷ca pitara÷ca yathàvidhi . vçthàpàkaþ parij¤evaþ tasya nàdyàt katha¤cana . vçthàpàkasya bhu¤jànaþ pràya÷cittaü caret>% . %<navaü kçùarapåpàdi pàyasaü madhusarpiùã caõóàlena ÷unà vàpi dçùñaü havirayaj¤iyam . vióàlàdibhirucchiùñaüduùñamannaü vivarjayet anyatra hiraõyodakaspar÷àditi>% ÷àtàø . hiraõyodakaspar÷asyevànnasya, tàpanàdeþ ghçtàdãnàü ÷uddhikaratvamàha saeva %<tàpanaü ghçtatailànàü plàvanaü gorasasya ca antyànàü bhukta÷eùastu bhakùitoyairdvijàtibhiþ . càndraü kçcchaü tadardhaü và>% u÷anàþ %<kàpàlikànnabhoktéõàü tannàrãgàminàü tathà . j¤ànàt kçcchràbdamuddiùñam>% àpaø . %<antyàvasàyinàmannama÷nãyàdyastu kàmataþ . ÷i÷ucàndràyaõaü kuryàditi>% aïgiø . %<caõóàlapatitàdãnàmucchiùñasya ca bhakùaõe . dvijaþ ÷udhyet paràkeõa>% aïgiø . %<amedhyapatita càõóàlapukka÷arajasvalya'vadhåtakuõikuùñhikunakhispçùñàni bhuktvà kçcchramàcaret>% ÷aïkhaþ . amedhyaü madyabhàõóaviõmåtraretanyàdi . pukka÷aþ kùattriyàyàü ÷ådràjjàtaþ pratilomajaþ varõasaïkaraþ . kuõiþ svabhàvataþ pàõivikalaþ . %<càõóàlapatitàmedhyakuõapaiþ kuùñhinà tathà udakyàsåtibhiþ spçùñaü bhuktvà màsaü vane vasediti>% braø puø . %<asthyàdidåùitànna¤ca bhu¤jànastu yadà bhavet snàtvàrkamarcayitvà tu ghçtaü prà÷ya vi÷udhyati>% braø puø patitàdispar÷e akçtasnànàvàmannamàtrasyàbhakùyatà %<mahàpàtakisaüsarge snànameva vidhãyate saüspçùñastu yadà bhuïkte taptakçcchraü samàcaret snànàrhako yadà snànamakçtvà÷nàti vai dvijaþ . aho ràtroùitaþ snàtaþ pa¤cagavyena ÷udhyati>% paiñhaø . %<ke÷akãñàvapanna¤ca strãbhiþ spçùñaü tathaiva ca . sodakyà÷ådrasaüspçùñaü pa¤cagavyena ÷udhyati>% jàvàø . strã bhinnajàtistrã . ke÷akãñàdyupahatasya prokùaõàdikaü kçtvà bhakùyameva . %<avakùutaü ke÷apataïgakãñairudakyayà và patitai÷ca dçùñam . alàtamçdbhasmahiraõyatãyaiþ saüspçùñamannaü manuràha bhojyam>% yamaþ caõóàlapatitàmedhyaiþ kuõapaiþ kuùñinà tathà . brahmadhnasåtikãdakyàkauleyakakuñusvabhiþ . dçùñaü và ke÷akãñàktaü bhçdbhasmakanakàmbubhiþ ÷uddhamadyàt sahçllekhaü prabhåtaü vyuùñateva ca brahmapuø . kauleyakaþ kukkuraþ kuñumbã kukkuñàdi pràõibhedaþ tasyabahukuñumbavattvàt . vyuùñaü paryuùitam . etacca curataramabhyukùya bhakùyam atyantopahatasya tu tyajyataiva pràø viø %<vi÷uddhamapi càhàraü makùãkàkçmijantubhiþ . ke÷alomanakhairvàpi dåùitaü parivarjayet>% devaø . tanmàtramuddhçtaü ÷uddhyet kañhinantu payodadhi . %<avilãnaü tathà caiva vilãnaü ÷rapaõena tu>% ÷àtàø %<nà÷rotriyatate yaj¤e gràmayàjihute tathà . striyà klãvena ca hute bhu¤jãta vràhmaõaþ kkacit . a÷lãlametat sàdhånàü yatra juhvatyamã haviþ pratãpametaddevànàü tasmàttat parivarjayediti>% manuþ . a÷royo'nadhãtavedaþ tena hutayaj¤e annamabhakùyam . gràmayàjã gràmajanànàü ÷ràddhapåjàkàrayità çtvigbhàvena homasvastyayanakartà ca sa ca hotà yatra yaj¤e tadannamabhakùyam . ÷ràddhavi÷eùànnasyàbhakùyatà càndràyaõaü nava÷ràddhe paràkomàsike mataþ . pakùa÷ràddhe'