Tulasidasa [Tulsidas]: Ramacaritamanasa [Ram Carit Manas] Sopana 4: Kiskindhakanda Input "by a group of volunteers at Ratlam" / ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to CSX+ encoding for NIA: description character =ASCII long a ā 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r  157 vocalic R ģ 187 long vocalic r Ž 174 vocalic l ¯ 175 long vocalic l ° 176 velar n ī 239 velar N đ 240 palatal n ¤ 164 palatal N Ĩ 165 retroflex t ņ 241 retroflex T ō 242 retroflex d ķ 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ų 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ũ 253 visarga ū 254 nasalized a Đ 208 nasalized long a Ģ 171 nasalized i Ņ 209 nasalized long i Ŧ 172 nasalized u Ō 210 nasalized long u Ø 216 nasalized e Ķ 211 nasalized o Ô 212 voiceless fricative Ė 204 (in Nagari: kh underdot) flapped r į 231 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ // rāma // ÷rãgaõe÷āya namaū ÷rãjānakãvallabho vijayate ÷rãrāmacaritamānasa caturtha sopāna ( kiųkindhākāõķa) ÷loka kundendãvarasundarāvatibalau vij¤ānadhāmāvubhau ÷obhāķhyau varadhanvinau ÷rutinutau govipravndapriyau / māyāmānuųaråpiõau raghuvarau saddharmavarmauü hitau sãtānveųaõatatparau pathigatau bhaktipradau tau hi naū // 1 // brahmāmbhodhisamudbhavaü kalimalapradhvaüsanaü cāvyayaü ÷rãmacchambhumukhendusundaravare saü÷obhitaü sarvadā / saüsārāmayabheųajaü sukhakaraü ÷rãjānakãjãvanaü dhanyāste ktinaū pibanti satataü ÷rãrāmanāmāmtam // 2 // so. mukti janma mahi jāni gyāna khāni agha hāni kara jahĐ basa saübhu bhavāni so kāsã seia kasa na // jarata sakala sura büda biųama garala jehiü pāna kiya / tehi na bhajasi mana maüda ko kpāla saükara sarisa // āgeü cale bahuri raghurāyā / riųyamåka paravata niarāyā // tahĐ raha saciva sahita sugrãvā / āvata dekhi atula bala sãüvā // ati sabhãta kaha sunu hanumānā / puruųa jugala bala råpa nidhānā // dhari baņu råpa dekhu taiü jāã / kahesu jāni jiyĐ sayana bujhāã // paņhae bāli hohiü mana mailā / bhāgauü turata tajauü yaha sailā // bipra råpa dhari kapi tahĐ gayaå / mātha nāi påchata asa bhayaå // ko tumha syāmala gaura sarãrā / chatrã råpa phirahu bana bãrā // kaņhina bhåmi komala pada gāmã / kavana hetu bicarahu bana svāmã // mdula manohara suüdara gātā / sahata dusaha bana ātapa bātā // kã tumha tãni deva mahĐ koå / nara nārāyana kã tumha doå // do. jaga kārana tārana bhava bhaüjana dharanã bhāra / kã tumha akila bhuvana pati lãnha manuja avatāra // 1 // kosalesa dasaratha ke jāe / hama pitu bacana māni bana āe // nāma rāma lachimana daå bhāã / saüga nāri sukumāri suhāã // ihĢ hari nisicara baidehã / bipra phirahiü hama khojata tehã // āpana carita kahā hama gāã / kahahu bipra nija kathā bujhāã // prabhu pahicāni pareu gahi caranā / so sukha umā nahiü baranā // pulakita tana mukha āva na bacanā / dekhata rucira beųa kai racanā // puni dhãraju dhari astuti kãnhã / haraųa hdayĐ nija nāthahi cãnhã // mora nyāu maiü påchā sāãü / tumha påchahu kasa nara kã nāãü // tava māyā basa phira_Ō bhulānā / tā te maiü nahiü prabhu pahicānā // do. eku maiü maüda mohabasa kuņila hdaya agyāna / puni prabhu mohi bisāreu dãnabaüdhu bhagavāna // 2 // jadapi nātha bahu avaguna moreü / sevaka prabhuhi parai jani bhoreü // nātha jãva tava māyĢ mohā / so nistara_i tumhārehiü chohā // tā para maiü raghubãra dohāã / jāna_Ō nahiü kachu bhajana upāã // sevaka suta pati mātu bharoseü / raha_i asoca bana_i prabhu poseü // asa kahi pareu carana akulāã / nija tanu pragaņi prãti ura chāã // taba raghupati uņhāi ura lāvā / nija locana jala sãüci juëāvā // sunu kapi jiyĐ mānasi jani ånā / taiü mama priya lachimana te dånā // samadarasã mohi kaha saba koå / sevaka priya ananyagati soå // do. so ananya jākeü asi mati na ņara_i hanumaüta / maiü sevaka sacarācara råpa svāmi bhagavaüta // 3 // dekhi pavana suta pati anukålā / hdayĐ haraųa bãtã saba sålā // nātha saila para kapipati rahaã / so sugrãva dāsa tava ahaã // tehi sana nātha mayatrã kãje / dãna jāni tehi abhaya karãje // so sãtā kara khoja karāihi / jahĐ tahĐ marakaņa koņi paņhāihi // ehi bidhi sakala kathā samujhāã / lie duau jana pãņhi caëhāã // jaba sugrãvĐ rāma kahŌ dekhā / atisaya janma dhanya kari lekhā // sādara mileu nāi pada māthā / bhaiüņeu anuja sahita raghunāthā // kapi kara mana bicāra ehi rãtã / karihahiü bidhi mo sana e prãtã // do. taba hanumaüta ubhaya disi kã saba kathā sunāi // pāvaka sākhã dei kari jorã prãtã dëhāi // 4 // kãnhã prãti kachu bãca na rākhā / lachamina rāma carita saba bhāųā // kaha sugrãva nayana bhari bārã / milihi nātha mithilesakumārã // maütrinha sahita ihĢ eka bārā / baiņha raheŌ maiü karata bicārā // gagana paütha dekhã maiü jātā / parabasa parã bahuta bilapātā // rāma rāma hā rāma pukārã / hamahi dekhi dãnheu paņa ķārã // māgā rāma turata tehiü dãnhā / paņa ura lāi soca ati kãnhā // kaha sugrãva sunahu raghubãrā / tajahu soca mana ānahu dhãrā // saba prakāra kariha_Ō sevakāã / jehi bidhi milihi jānakã āã // do. sakhā bacana suni haraųe kpāsidhu balasãüva / kārana kavana basahu bana mohi kahahu sugrãva // 5 // nāta bāli aru maiü dvau bhāã / prãti rahã kachu barani na jāã // maya suta māyāvã tehi nāØ / āvā so prabhu hamareü gāØ // ardha rāti pura dvāra pukārā / bālã ripu bala sahai na pārā // dhāvā bāli dekhi so bhāgā / maiü puni gaya_Ō baüdhu sĐga lāgā // giribara guhĢ paiņha so jāã / taba bālãü mohi kahā bujhāã // parikhesu mohi eka pakhavārā / nahiü āvauü taba jānesu mārā // māsa divasa tahĐ raheŌ kharārã / nisarã rudhira dhāra tahĐ bhārã // bāli hatesi mohi mārihi āã / silā dei tahĐ caleŌ parāã // maütrinha pura dekhā binu sāãü / dãnheu mohi rāja bariāã // bāli tāhi māri gha āvā / dekhi mohi jiyĐ bheda baëhāvā // ripu sama mohi māresi ati bhārã / hari lãnhesi sarbasu aru nārã // tākeü bhaya raghubãra kpālā / sakala bhuvana maiü phireŌ bihālā // ihĢ sāpa basa āvata nāhãü / tadapi sabhãta raha_Ō mana māhŦ // suni sevaka dukha dãnadayālā / pharaki uņhãü dvai bhujā bisālā // do. sunu sugrãva māriha_Ō bālihi ekahiü bāna / bramha rudra saranāgata gaĶ na ubarihiü prāna // 6 // je na mitra dukha hohiü dukhārã / tinhahi bilokata pātaka bhārã // nija dukha giri sama raja kari jānā / mitraka dukha raja meru samānā // jinha keü asi mati sahaja na āã / te saņha kata haņhi karata mitāã // kupatha nivāri supaütha calāvā / guna pragaņe avagunanhi durāvā // deta leta mana saüka na dharaã / bala anumāna sadā hita karaã // bipati kāla kara sataguna nehā / ÷ruti kaha saüta mitra guna ehā // āgeü kaha mdu bacana banāã / pācheü anahita mana kuņilāã // jā kara cita ahi gati sama bhāã / asa kumitra pariharehi bhalāã // sevaka saņha npa kpana kunārã / kapaņã mitra såla sama cārã // sakhā soca tyāgahu bala moreü / saba bidhi ghaņaba kāja maiü toreü // kaha sugrãva sunahu raghubãrā / bāli mahābala ati ranadhãrā // duüdubhã asthi tāla dekharāe / binu prayāsa raghunātha ķhahāe // dekhi amita bala bāëhã prãtã / bāli badhaba inha bha_i paratãtã // bāra bāra nāva_i pada sãsā / prabhuhi jāni mana haraųa kapãsā // upajā gyāna bacana taba bolā / nātha kpĢ mana bhaya_u alolā // sukha saüpati parivāra baëāã / saba parihari kariha_Ō sevakāã // e saba rāmabhagati ke bādhaka / kahahiü saüta taba pada avarādhaka // satru mitra sukha dukha jaga māhãü / māyā kta paramāratha nāhãü // bāli parama hita jāsu prasādā / milehu rāma tumha samana biųādā // sapaneü jehi sana hoi larāã / jāgeü samujhata mana sakucāã // aba prabhu kpā karahu ehi bhĢtã / saba taji bhajanu karauü dina rātã // suni birāga saüjuta kapi bānã / bole bihĐsi rāmu dhanupānã // jo kachu kahehu satya saba soã / sakhā bacana mama mųā na hoã // naņa marakaņa iva sabahi nacāvata / rāmu khagesa beda asa gāvata // lai sugrãva saüga raghunāthā / cale cāpa sāyaka gahi hāthā // taba raghupati sugrãva paņhāvā / garjesi jāi nikaņa bala pāvā // sunata bāli krodhātura dhāvā / gahi kara carana nāri samujhāvā // sunu pati jinhahi mileu sugrãvā / te dvau baüdhu teja bala sãüvā // kosalesa suta lachimana rāmā / kālahu jãti sakahiü saügrāmā // do. kaha bāli sunu bhãru priya samadarasã raghunātha / jauü kadāci mohi mārahiü tau puni hoŌ sanātha // 7 // asa kahi calā mahā abhimānã / tna samāna sugrãvahi jānã // bhire ubhau bālã ati tarjā / muņhikā māri mahādhuni garjā // taba sugrãva bikala hoi bhāgā / muųņi prahāra bajra sama lāgā // maiü jo kahā raghubãra kpālā / baüdhu na hoi mora yaha kālā // ekaråpa tumha bhrātā doå / tehi bhrama teü nahiü māreŌ soå // kara parasā sugrãva sarãrā / tanu bhā kulisa gaã saba pãrā // melã kaüņha sumana kai mālā / paņhavā puni bala dei bisālā // puni nānā bidhi bhaã larāã / biņapa oņa dekhahiü raghurāã // do. bahu chala bala sugrãva kara hiyĐ hārā bhaya māni / mārā bāli rāma taba hdaya mājha sara tāni // 8 // parā bikala mahi sara ke lāgeü / puni uņhi baiņha dekhi prabhu āgeü // syāma gāta sira jaņā banāĶ / aruna nayana sara cāpa caëhāĶ // puni puni cita_i carana cita dãnhā / suphala janma mānā prabhu cãnhā // hdayĐ prãti mukha bacana kaņhorā / bolā cita_i rāma kã orā // dharma hetu avatarehu gosāã / mārehu mohi byādha kã nāã // maiü bairã sugrãva piārā / avaguna kabana nātha mohi mārā // anuja badhå bhaginã suta nārã / sunu saņha kanyā sama e cārã // inhahi kuddaųņi biloka_i joã / tāhi badheü kachu pāpa na hoã // muëha tohi atisaya abhimānā / nāri sikhāvana karasi na kānā // mama bhuja bala ā÷rita tehi jānã / mārā cahasi adhama abhimānã // do. sunahu rāma svāmã sana cala na cāturã mori / prabhu ajahØ maiü pāpã aütakāla gati tori // 9 // sunata rāma ati komala bānã / bāli sãsa paraseu nija pānã // acala karauü tanu rākhahu prānā / bāli kahā sunu kpānidhānā // janma janma muni jatanu karāhãü / aüta rāma kahi āvata nāhãü // jāsu nāma bala saükara kāsã / deta sabahi sama gati avināsã // mama locana gocara soi āvā / bahuri ki prabhu asa banihi banāvā // chaü. so nayana gocara jāsu guna nita neti kahi ÷ruti gāvahãü / jiti pavana mana go nirasa kari muni dhyāna kabahŌka pāvahãü // mohi jāni ati abhimāna basa prabhu kaheu rākhu sarãrahã / asa kavana saņha haņhi kāņi surataru bāri karihi babårahã // 1 // aba nātha kari karunā bilokahu dehu jo bara māgaØ / jehiü joni janmauü karma basa tahĐ rāma pada anurāgaØ // yaha tanaya mama sama binaya bala kalyānaprada prabhu lãjiai / gahi bāhĐ sura nara nāha āpana dāsa aügada kãjiai // 2 // do. rāma carana dëha prãti kari bāli kãnha tanu tyāga / sumana māla jimi kaüņha te girata na jāna_i nāga // 10 // rāma bāli nija dhāma paņhāvā / nagara loga saba byākula dhāvā // nānā bidhi bilāpa kara tārā / chåņe kesa na deha sĐbhārā // tārā bikala dekhi raghurāyā / dãnha gyāna hari lãnhã māyā // chiti jala pāvaka gagana samãrā / paüca racita ati adhama sarãrā // pragaņa so tanu tava āgeü sovā / jãva nitya kehi lagi tumha rovā // upajā gyāna carana taba lāgã / lãnhesi parama bhagati bara māgã // umā dāru joųita kã nāã / sabahi nacāvata rāmu gosāã // taba sugrãvahi āyasu dãnhā / mtaka karma bidhibata saba kãnhā // rāma kahā anujahi samujhāã / rāja dehu sugrãvahi jāã // raghupati carana nāi kari māthā / cale sakala prerita raghunāthā // do. lachimana turata bolāe purajana bipra samāja / rāju dãnha sugrãva kahĐ aügada kahĐ jubarāja // 11 // umā rāma sama hita jaga māhãü / guru pitu mātu baüdhu prabhu nāhãü // sura nara muni saba kai yaha rãtã / svāratha lāgi karahiü saba prãtã // bāli trāsa byākula dina rātã / tana bahu brana ciütĢ jara chātã // soi sugrãva kãnha kapirāå / ati kpāla raghubãra subhāå // jānatahŌ asa prabhu pariharahãü / kāhe na bipati jāla nara parahãü // puni sugrãvahi lãnha bolāã / bahu prakāra npanãti sikhāã // kaha prabhu sunu sugrãva harãsā / pura na jāŌ dasa cāri barãsā // gata grãųama baraųā ritu āã / rahiha_Ō nikaņa saila para chāã // aügada sahita karahu tumha rājå / saütata hdaya dharehu mama kājå // jaba sugrãva bhavana phiri āe / rāmu prabaraųana giri para chāe // do. prathamahiü devanha giri guhā rākheu rucira banāi / rāma kpānidhi kachu dina bāsa karahiüge āi // 12 // suüdara bana kusumita ati sobhā / guüjata madhupa nikara madhu lobhā // kaüda måla phala patra suhāe / bhae bahuta jaba te prabhu āe // dekhi manohara saila anåpā / rahe tahĐ anuja sahita surabhåpā // madhukara khaga mga tanu dhari devā / karahiü siddha muni prabhu kai sevā // maügalarupa bhaya_u bana taba te / kãnha nivāsa ramāpati jaba te // phaņika silā ati subhra suhāã / sukha āsãna tahĢ dvau bhāã // kahata anuja sana kathā anekā / bhagati birati npanãti bibekā // baraųā kāla megha nabha chāe / garajata lāgata parama suhāe // do. lachimana dekhu mora gana nācata bārida paikhi / ghã birati rata haraųa jasa biųnu bhagata kahŌ dekhi // 13 // ghana ghamaüķa nabha garajata ghorā / priyā hãna ķarapata mana morā // dāmini damaka raha na ghana māhãü / khala kai prãti jathā thira nāhãü // baraųahiü jalada bhåmi niarāĶ / jathā navahiü budha bidyā pāĶ // bØda aghāta sahahiü giri kaiüseü / khala ke bacana saüta saha jaiseü // chudra nadãü bhari calãü torāã / jasa thorehŌ dhana khala itarāã // bhåmi parata bhā ķhābara pānã / janu jãvahi māyā lapaņānã // samiņi samiņi jala bharahiü talāvā / jimi sadaguna sajjana pahiü āvā // saritā jala jalanidhi mahŌ jāã / hoã acala jimi jiva hari pāã // do. harita bhåmi tna saükula samujhi parahiü nahiü paütha / jimi pākhaüķa bāda teü gupta hohiü sadagraütha // 14 // dādura dhuni cahu disā suhāã / beda paëhahiü janu baņu samudāã // nava pallava bhae biņapa anekā / sādhaka mana jasa mileü bibekā // arka jabāsa pāta binu bhayaå / jasa surāja khala udyama gayaå // khojata katahŌ mila_i nahiü dhårã / kara_i krodha jimi dharamahi dårã // sasi saüpanna soha mahi kaisã / upakārã kai saüpati jaisã // nisi tama ghana khadyota birājā / janu daübhinha kara milā samājā // mahābųņi cali phåņi kiārãü / jimi sutaütra bhaĶ bigarahiü nārãü // kųã nirāvahiü catura kisānā / jimi budha tajahiü moha mada mānā // dekhiata cakrabāka khaga nāhãü / kalihi pāi jimi dharma parāhãü // åųara baraųa_i tna nahiü jāmā / jimi harijana hiyĐ upaja na kāmā // bibidha jaütu saükula mahi bhrājā / prajā bāëha jimi pāi surājā // jahĐ tahĐ rahe pathika thaki nānā / jimi iüdriya gana upajeü gyānā // do. kabahŌ prabala baha māruta jahĐ tahĐ megha bilāhiü / jimi kapåta ke upajeü kula saddharma nasāhiü // 15(ka) // kabahŌ divasa mahĐ nibiëa tama kabahŌka pragaņa pataüga / binasa_i upaja_i gyāna jimi pāi kusaüga susaüga // 15(kha) // baraųā bigata sarada ritu āã / lachimana dekhahu parama suhāã // phåleü kāsa sakala mahi chāã / janu baraųĢ kta pragaņa buëhāã // udita agasti paütha jala soųā / jimi lobhahi soųa_i saütoųā // saritā sara nirmala jala sohā / saüta hdaya jasa gata mada mohā // rasa rasa såkha sarita sara pānã / mamatā tyāga karahiü jimi gyānã // jāni sarada ritu khaüjana āe / pāi samaya jimi sukta suhāe // paüka na renu soha asi dharanã / nãti nipuna npa kai jasi karanã // jala saükoca bikala bha_Ņ mãnā / abudha kuņuübã jimi dhanahãnā // binu dhana nirmala soha akāsā / harijana iva parihari saba āsā // kahŌ kahŌ bųņi sāradã thorã / kou eka pāva bhagati jimi morã // do. cale haraųi taji nagara npa tāpasa banika bhikhāri / jimi haribhagata pāi ÷rama tajahi ā÷ramã cāri // 16 // sukhã mãna je nãra agādhā / jimi hari sarana na eka_u bādhā // phåleü kamala soha sara kaisā / nirguna bramha saguna bhaĶ jaisā // guüjata madhukara mukhara anåpā / suüdara khaga rava nānā råpā // cakrabāka mana dukha nisi paikhã / jimi durjana para saüpati dekhã // cātaka raņata tųā ati ohã / jimi sukha laha_i na saükaradrohã // saradātapa nisi sasi apaharaã / saüta darasa jimi pātaka ņaraã // dekhi iüdu cakora samudāã / citavatahiü jimi harijana hari pāã // masaka daüsa bãte hima trāsā / jimi dvija droha kiĶ kula nāsā // do. bhåmi jãva saükula rahe gae sarada ritu pāi / sadagura mile jāhiü jimi saüsaya bhrama samudāi // 17 // baraųā gata nirmala ritu āã / sudhi na tāta sãtā kai pāã // eka bāra kaisehŌ sudhi jānauü / kālahu jãta nimiųa mahŌ ānauü // katahŌ raha_u jauü jãvati hoã / tāta jatana kari āneŌ soã // sugrãvahŌ sudhi mori bisārã / pāvā rāja kosa pura nārã // jehiü sāyaka mārā maiü bālã / tehiü sara hatauü måëha kahĐ kālã // jāsu kpĢ chåņahãü mada mohā / tā kahŌ umā ki sapanehŌ kohā // jānahiü yaha caritra muni gyānã / jinha raghubãra carana rati mānã // lachimana krodhavaüta prabhu jānā / dhanuųa caëhāi gahe kara bānā // do. taba anujahi samujhāvā raghupati karunā sãüva // bhaya dekhāi lai āvahu tāta sakhā sugrãva // 18 // ihĢ pavanasuta hdayĐ bicārā / rāma kāju sugrãvĐ bisārā // nikaņa jāi carananhi siru nāvā / cārihu bidhi tehi kahi samujhāvā // suni sugrãvĐ parama bhaya mānā / biųayĐ mora hari lãnheu gyānā // aba mārutasuta dåta samåhā / paņhavahu jahĐ tahĐ bānara jåhā // kahahu pākha mahŌ āva na joã / moreü kara tā kara badha hoã // taba hanumaüta bolāe dåtā / saba kara kari sanamāna bahåtā // bhaya aru prãti nãti dekhāã / cale sakala carananhi sira nāã // ehi avasara lachimana pura āe / krodha dekhi jahĐ tahĐ kapi dhāe // do. dhanuųa caëhāi kahā taba jāri kara_Ō pura chāra / byākula nagara dekhi taba āya_u bālikumāra // 19 // carana nāi siru binatã kãnhã / lachimana abhaya bĢha tehi dãnhã // krodhavaüta lachimana suni kānā / kaha kapãsa ati bhayĐ akulānā // sunu hanumaüta saüga lai tārā / kari binatã samujhāu kumārā // tārā sahita jāi hanumānā / carana baüdi prabhu sujasa bakhānā // kari binatã maüdira lai āe / carana pakhāri palĐga baiņhāe // taba kapãsa carananhi siru nāvā / gahi bhuja lachimana kaüņha lagāvā // nātha biųaya sama mada kachu nāhãü / muni mana moha kara_i chana māhãü // sunata binãta bacana sukha pāvā / lachimana tehi bahu bidhi samujhāvā // pavana tanaya saba kathā sunāã / jehi bidhi gae dåta samudāã // do. haraųi cale sugrãva taba aügadādi kapi sātha / rāmānuja āgeü kari āe jahĐ raghunātha // 20 // nāi carana siru kaha kara jorã / nātha mohi kachu nāhina khorã // atisaya prabala deva taba māyā / chåņa_i rāma karahu jauü dāyā // biųaya basya sura nara muni svāmã / maiü pāvĐra pasu kapi ati kāmã // nāri nayana sara jāhi na lāgā / ghora krodha tama nisi jo jāgā // lobha pĢsa jehiü gara na bĐdhāyā / so nara tumha samāna raghurāyā // yaha guna sādhana teü nahiü hoã / tumharã kpĢ pāva koi koã // taba raghupati bole musakāã / tumha priya mohi bharata jimi bhāã // aba soi jatanu karahu mana lāã / jehi bidhi sãtā kai sudhi pāã // do. ehi bidhi hota batakahã āe bānara jåtha / nānā barana sakala disi dekhia kãsa barutha // 21 // bānara kaņaka umā meü dekhā / so mårukha jo karana caha lekhā // āi rāma pada nāvahiü māthā / nirakhi badanu saba hohiü sanāthā // asa kapi eka na senā māhãü / rāma kusala jehi påchã nāhãü // yaha kachu nahiü prabhu ka_i adhikāã / bisvaråpa byāpaka raghurāã // ņhāëhe jahĐ tahĐ āyasu pāã / kaha sugrãva sabahi samujhāã // rāma kāju aru mora nihorā / bānara jåtha jāhu cahŌ orā // janakasutā kahŌ khojahu jāã / māsa divasa mahĐ āehu bhāã // avadhi meņi jo binu sudhi pāĶ / āva_i banihi so mohi marāĶ // do. bacana sunata saba bānara jahĐ tahĐ cale turaüta / taba sugrãvĐ bolāe aügada nala hanumaüta // 22 // sunahu nãla aügada hanumānā / jāmavaüta matidhãra sujānā // sakala subhaņa mili dacchina jāhå / sãtā sudhi pØcheu saba kāhå // mana krama bacana so jatana bicārehu / rāmacaüdra kara kāju sĐvārehu // bhānu pãņhi seia ura āgã / svāmihi sarba bhāva chala tyāgã // taji māyā seia paralokā / miņahiü sakala bhava saübhava sokā // deha dhare kara yaha phalu bhāã / bhajia rāma saba kāma bihāã // soi gunagya soã baëabhāgã / jo raghubãra carana anurāgã // āyasu māgi carana siru nāã / cale haraųi sumirata raghurāã // pācheü pavana tanaya siru nāvā / jāni kāja prabhu nikaņa bolāvā // parasā sãsa saroruha pānã / karamudrikā dãnhi jana jānã // bahu prakāra sãtahi samujhāehu / kahi bala biraha begi tumha āehu // hanumata janma suphala kari mānā / caleu hdayĐ dhari kpānidhānā // jadyapi prabhu jānata saba bātā / rājanãti rākhata suratrātā // do. cale sakala bana khojata saritā sara giri khoha / rāma kāja layalãna mana bisarā tana kara choha // 23 // katahŌ hoi nisicara saiü bheņā / prāna lehiü eka eka capeņā // bahu prakāra giri kānana herahiü / kou muni milata tāhi saba gherahiü // lāgi tųā atisaya akulāne / mila_i na jala ghana gahana bhulāne // mana hanumāna kãnha anumānā / marana cahata saba binu jala pānā // caëhi giri sikhara cahØ disi dekhā / bhåmi bibira eka kautuka pekhā // cakrabāka baka haüsa uëāhãü / bahutaka khaga prabisahiü tehi māhãü // giri te utari pavanasuta āvā / saba kahŌ lai soi bibara dekhāvā // āgeü kai hanumaütahi lãnhā / paiņhe bibara bilaübu na kãnhā // do. dãkha jāi upavana bara sara bigasita bahu kaüja / maüdira eka rucira tahĐ baiņhi nāri tapa puüja // 24 // dåri te tāhi sabanhi sira nāvā / påcheü nija bttāüta sunāvā // tehiü taba kahā karahu jala pānā / khāhu surasa suüdara phala nānā // majjanu kãnha madhura phala khāe / tāsu nikaņa puni saba cali āe // tehiü saba āpani kathā sunāã / maiü aba jāba jahĢ raghurāã // mådahu nayana bibara taji jāhå / paihahu sãtahi jani pachitāhå // nayana mådi puni dekhahiü bãrā / ņhāëhe sakala siüdhu keü tãrā // so puni gaã jahĢ raghunāthā / jāi kamala pada nāesi māthā // nānā bhĢti binaya tehiü kãnhã / anapāyanã bhagati prabhu dãnhã // do. badarãbana kahŌ so gaã prabhu agyā dhari sãsa / ura dhari rāma carana juga je baüdata aja ãsa // 25 // ihĢ bicārahiü kapi mana māhãü / bãtã avadhi kāja kachu nāhãü // saba mili kahahiü paraspara bātā / binu sudhi laĶ karaba kā bhrātā // kaha aügada locana bhari bārã / duhŌ prakāra bha_i mtyu hamārã // ihĢ na sudhi sãtā kai pāã / uhĢ gaĶ mārihi kapirāã // pitā badhe para mārata mohã / rākhā rāma nihora na ohã // puni puni aügada kaha saba pāhãü / marana bhaya_u kachu saüsaya nāhãü // aügada bacana sunata kapi bãrā / boli na sakahiü nayana baha nãrā // chana eka soca magana hoi rahe / puni asa vacana kahata saba bhae // hama sãtā kai sudhi linheü binā / nahiü jaiühaiü jubarāja prabãnā // asa kahi lavana siüdhu taņa jāã / baiņhe kapi saba darbha ķasāã // jāmavaüta aügada dukha dekhã / kahiü kathā upadesa biseųã // tāta rāma kahŌ nara jani mānahu / nirguna bramha ajita aja jānahu // do. nija icchā prabhu avatara_i sura mahi go dvija lāgi / saguna upāsaka saüga tahĐ rahahiü moccha saba tyāgi // 26 // ehi bidhi kathā kahahi bahu bhĢtã giri kaüdarĢ sunã saüpātã // bāhera hoi dekhi bahu kãsā / mohi ahāra dãnha jagadãsā // āju sabahi kahĐ bhacchana karaØ / dina bahu cale ahāra binu maraØ // kabahŌ na mila bhari udara ahārā / āju dãnha bidhi ekahiü bārā // ķarape gãdha bacana suni kānā / aba bhā marana satya hama jānā // kapi saba uņhe gãdha kahĐ dekhã / jāmavaüta mana soca biseųã // kaha aügada bicāri mana māhãü / dhanya jaņāyå sama kou nāhãü // rāma kāja kārana tanu tyāgã / hari pura gaya_u parama baëa bhāgã // suni khaga haraųa soka juta bānã / āvā nikaņa kapinha bhaya mānã // tinhahi abhaya kari påchesi jāã / kathā sakala tinha tāhi sunāã // suni saüpāti baüdhu kai karanã / raghupati mahimā badhubidhi baranã // do. mohi lai jāhu siüdhutaņa deŌ tilāüjali tāhi / bacana sahāi karavi maiü paihahu khojahu jāhi // 27 // anuja kriyā kari sāgara tãrā / kahi nija kathā sunahu kapi bãrā // hama dvau baüdhu prathama tarunāã / gagana gae rabi nikaņa uķāã // teja na sahi saka so phiri āvā / mai abhimānã rabi niarāvā // jare paükha ati teja apārā / pareŌ bhåmi kari ghora cikārā // muni eka nāma caüdramā ohã / lāgã dayā dekhã kari mohã // bahu prakāra teühi gyāna sunāvā / dehi janita abhimānã chaëāvā // tretĢ brahma manuja tanu dharihã / tāsu nāri nisicara pati harihã // tāsu khoja paņha_ihi prabhå dåtā / tinhahi mileü taiü hoba punãtā // jamihahiü paükha karasi jani ciütā / tinhahi dekhāi dehesu taiü sãtā // muni ka_i girā satya bha_i ājå / suni mama bacana karahu prabhu kājå // giri trikåņa åpara basa laükā / tahĐ raha rāvana sahaja asaükā // tahĐ asoka upabana jahĐ rahaã // sãtā baiņhi soca rata ahaã // do. maiü dekha_Ō tumha nāhi gãghahi daųņi apāra // båķha bhaya_Ō na ta karateŌ kachuka sahāya tumhāra // 28 // jo nāgha_i sata jojana sāgara / kara_i so rāma kāja mati āgara // mohi biloki dharahu mana dhãrā / rāma kpĢ kasa bhaya_u sarãrā // pāpiu jā kara nāma sumirahãü / ati apāra bhavasāgara tarahãü // tāsu dåta tumha taji kadarāã / rāma hdayĐ dhari karahu upāã // asa kahi garuëa gãdha jaba gayaå / tinha keü mana ati bisamaya bhayaå // nija nija bala saba kāhØ bhāųā / pāra jāi kara saüsaya rākhā // jaraņha bhaya_Ō aba kaha_i richesā / nahiü tana rahā prathama bala lesā // jabahiü tribikrama bhae kharārã / taba maiü taruna raheŌ bala bhārã // do. bali bĢdhata prabhu bāķheu so tanu barani na jāã / ubhaya dharã mahĐ dãnhã sāta pradacchina dhāi // 29 // aügada kaha_i jāŌ maiü pārā / jiyĐ saüsaya kachu phiratã bārā // jāmavaüta kaha tumha saba lāyaka / paņha_ia kimi saba hã kara nāyaka // kaha_i rãchapati sunu hanumānā / kā cupa sādhi rahehu balavānā // pavana tanaya bala pavana samānā / budhi bibeka bigyāna nidhānā // kavana so kāja kaņhina jaga māhãü / jo nahiü hoi tāta tumha pāhãü // rāma kāja lagi taba avatārā / sunatahiü bhaya_u parvatākārā // kanaka barana tana teja birājā / mānahu apara girinha kara rājā // siühanāda kari bārahiü bārā / lãlahãü nāųa_Ō jalanidhi khārā // sahita sahāya rāvanahi mārã / āna_Ō ihĢ trikåņa upārã // jāmavaüta maiü pØcha_Ō tohã / ucita sikhāvanu dãjahu mohã // etanā karahu tāta tumha jāã / sãtahi dekhi kahahu sudhi āã // taba nija bhuja bala rājiva nainā / kautuka lāgi saüga kapi senā // chaü. \-kapi sena saüga sĐghāri nisicara rāmu sãtahi ānihaiü / trailoka pāvana sujasu sura muni nāradādi bakhānihaiü // jo sunata gāvata kahata samujhata parama pada nara pāvaã / raghubãra pada pāthoja madhukara dāsa tulasã gāvaã // do. bhava bheųaja raghunātha jasu sunahi je nara aru nāri / tinha kara sakala manoratha siddha karihi trisirāri // 30(ka) // so. nãlotpala tana syāma kāma koņi sobhā adhika / sunia tāsu guna grāma jāsu nāma agha khaga badhika // 30(kha) // māsapārāyaõa, teãsavĢ vi÷rāma \-\-\-\-\-\-\-\-\-\-\-\-\-\-\-\- iti ÷rãmadrāmacaritamānase sakalakalikaluųavidhvaüsane caturtha sopānaū samāptaū / (kiųkindhākāõķa samāpta)