Input by the Sri Lanka Tripitaka Project

[CPD Classification 5.1.4]
[SL Vol MRÆp- ] [\z RÆp /] [\w I /]   
[SL Page 009] [\x   9/]    

MahÃrÆpasiddhi.

ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿
³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!	³
³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.	³
³							³
³ Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for   ³
³ WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes 	³
³ BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): 			³
³ 							³
³ description             character  =	ASCII		³
³  							³
³ long a                  Ã             195		³
³ long A                  ù             249		³
³ long i                  Å             197		³
³ long I                  ý             253		³
³ long u                  Æ             198		³
³ long U                  ô             244		³
³ vocalic r               ­             173		³
³ vocalic R               ã             227		³
³ long vocalic r          Ì             204		³
³ vocalic l               Ê             202		³
³ long vocalic l          Ë             203		³
³ velar n                 Ç             199		³
³ velar N                 §             167		³
³ palatal n               ¤             164		³
³ palatal N               ¥             165		³
³ retroflex t             Â             194		³
³ retroflex T             è             232		³
³ retroflex d             ¬             172		³
³ retroflex D             Ö             214		³
³ retroflex n             ï             239		³
³ retroflex N             ×             215		³
³ palatal s               Ó             211		³
³ palatal S               Á             193		³
³ retroflex s             «             171		³
³ retroflex S             å             229		³
³ anusvara                æ             230		³
³ capital anusvara        õ             245		³
³ visarga                 ÷             247		³
³ capital visarga         ê             234		³
ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ


Namo tassa bhagavato arahato sammÃsambuddhassa.

VisuddhasaddhammasahassadÅdhitiæ subuddhasambodhiyugaïdharoditaæ
TibuddhakhettekadivÃkaraæ jinaæ sadhammasaÇghaæ sirasÃbhivaïdiya-
KaccÃyana¤cÃvariyaæ namitvÃ nissÃya kaccÃyanavaïïatÃdiæ
BÃlappabodhatthamujuæ karissaæ vyattaæ sukaï¬aæ padarÆpasiddhiæ. 

Tattha jinasÃsanÃdhigamassa jinaæ akkharakosallamÆlattÃ taæ sampÃdetabbanti dassetuæ
abhidheyyappayojanavÃkyamidamuccate. 
Attho akkharasa¤¤Ãto. 1-1

Yo koci lokiyalokuttarÃdibhedo vacanattho so sabbo akkhareheva sa¤¤Ãyate.

SithiladhanitÃdiakkharavipattiyaæ hi atthassa dunnayatÃ hoti tasmÃ akkharakosallaæ
bahÆpakÃraæ buddhavacanesu. 

Ettha padÃnipi akkharasannipÃtarÆpattÃ akkharesve va saÇgayhanti


TasmÃ akkharakosallaæ sampÃdeyya hitatthiko
UpaÂÂhahaæ garuæ* sammÃ uÂÂhÃnadÅhi pa¤cahi. 

TatthÃdo tÃva saddalakkhaïe vohÃravi¤¤Ãpanatthaæ sa¤¤ÃvidhÃnamÃrabhÅyate. 


AkkharapÃdayo ekacattÃÊÅsaæ. 2-2.

AkkharÃ, api Ãdayo, ekacattÃÊÅsaæ te ca kho jinavacanÃnurÆpÃ akÃrÃdayo niggahÅtantÃ
ekacattÃÊÅsamattÃ vaïïÃ paccekaæ akkharÃ nÃma honti. Taæ yathÃ:- 
 
*Guruæ' iccapi pÃÂho. 


[SL Page 010] [\x  10/]    
A Ã i Å u Æ e o - ka kha ga gha Ça ca cha ja jha ¤a - Âa Âha ¬a ¬ha ïa - ta tha da dha na -
pa pha ba bha ma - ya ra la va sa ha Êa aæ iti akkharÃ.

NakkharantÅti = akkharÃ a Ãdi yesaæ te = Ãdayo.

AkÃrÃdÅnamanukkamo panesa ÂhÃnadikkamasannissito.
TathÃ hi ÂhÃnakaraïappayatanehi vaïïÃ jÃyante.
Tattha cha ÂhÃnÃni kaïÂha tÃlu muddha danta oÂÂha nÃsikÃvasena.

Tattha avaïïakavaggabhakÃrÃ kaïÂhajÃ.
IvaïïacavaggayakÃrÃ tÃlujÃ.
 avaggarakÃraÊakÃrÃ muddhajÃ.
TavaggalakÃrasakÃrÃ dantajÃ.
UvaïïapavaggÃ oÂÂhajÃ.
EkÃro kaïÂhatÃlujo.
OkÃro kaïÂhoÂÂhajo
VakÃro dantoÂÂhajo.
NiggahÅtaæ nÃsikaÂÂhÃnajaæ.
§a¤aïanamÃ sakaÂÂhÃnanÃsikaÂÂhÃnajÃti. 

HakÃraæ pa¤cameheva antaÂÂhÃhi ca saæyutaæ,
Orasanti vadantettha kaïÂhajaæ tadasaæyutaæ.

Karaïaæ-jivhÃmajjhaæ tÃlujÃnaæ. Jivhopaggaæ muddhajÃnaæ. Jivhaggaæ dantajÃnaæ. SesÃ
sakaÂÂhÃnakaraïÃ. 

Payatanaæ saævutÃdikaraïaviseso. SaævutamakÃrassa vivaÂaæ sarÃnaæ sakÃrahakÃrÃna¤ca.
PhuÂÂhaæ vaggÃnaæ. ýsamphuÂÂhaæ yaralavÃnanti. 

Evaæ ÂhÃnakaraïappayatanasutikÃlabhinnesu akkharesu sarÃ nissayÃ, itare nissitÃ tattha:-

NissayÃdo sarÃ vuttÃ bya¤janÃ nissitÃ tato, vaggekajÃ bahuttÃdo tato ÂhÃnalahukkamÃ.

Vutta¤ca:- 

"Pa¤cannaæ pana ÂhÃnÃnaæ paÂipÃÂivasÃpi ca,
NissayÃdippabhedehi vutto tesamanukkamo"ti.

EkenÃdhikÃ cattÃÊÅsaæ = ekacattÃÊÅsaæ.
Etena gaïanaparicchedena-

AdhikakkharavantÃni ekatÃÊÅsato ito,
Na buddhavacanÃnÅti dÅpetÃcariyÃsabho.


[SL Page 011] [\x  11/]    
Sa¤¤ÃvidhÃnaæ 
Apiggaïaæ heÂÂhÃ vuttÃnaæ apekkhÃkaraïatthaæ.


TatthodantÃ sarÃ aÂÂha. 3-3 
Tattha tesu akkharesu akÃrÃdisu okÃrantÃ aÂÂha akkharÃ sarÃ sÃma honti. Taæ yathÃ:-

A Ã i Å u Æ e o iti sarÃ.

O anto yesante = odantÃ. DakÃro saïdhijo. Saranti gacchantÅti = sarÃ. Bya¤jane sÃrentÅtipi
= sarÃ.
Tattheti vattate. 


LahumattÃ tayo rassÃ. 4-4

Tattha aÂÂhasu sarase lahumattÃ tayo sarÃ rassÃ nÃma honti. Taæ yathÃ:-

A i u iti rassÃ. LahukÃ mattÃ pamÃïaæ yesaæ te = lahumattÃ. MattÃsaddo cettha
accharÃsaÇghÃtaakkhinimÅlanasaÇkhÃtaæ kÃlaæ vadati. TÃya mattÃya ekamattÃ rassÃ.
DvimattÃ dÅghÃ. AddhamattÃ vya¤janÃ. 

Lahuggahaïaæ chaïdasi diya¬¬hamattassÃpi gahaïatthaæ. RassakÃlayogato
rassÃ-rassakÃlavanto vÃ. 

Sara-rassaggahaïÃni ca vattante. 


A¤¤e dÅghÃ. 5-5.

Tattha aÂÂhasu saresu rassehi a¤¤e dvimattÃ pa¤ca sarÃ dÅghÃnÃma honti taæ yathÃ:-

ù Å Æ e o iti dÅghÃ.

A¤¤aggahaïaæ rassehi avasiÂÂhasare* saÇghaïhanatthaæ. DÅghakÃlayuttÃ tabbanto vÃ
dÅghÃ.

Kvaci saæyogapubbÃ ekÃrokÃrÃ rassÃ iva vuccante.
YathÃ-ettha, seyyo, oÂÂho, sotthi.

Kvaciti kiæ? Ma¤ce tvaæ nikhaïaæ vane, putto tyÃhaæ mahÃrÃja. 


Dumhi garu . 6-604.

Dvinnaæ samÆho = du tasmiæ dumhi. SaæyogabhÆte akkhare pare yo pubbo rassakkharo so
garusa¤¤o hoti.
 
* 'AvasiÂÂhaniya¬¬hamattikÃnampi' pÃ. "Guru" pÃ. 

[SL Page 012] [\x  12/]    

YathÃ - datvÃ, hitvÃ, hutvÃ.
GarÆti vattate. 


DÅgho ca. 7-605.

DÅgho ca saro garusa¤¤o hoti.
YathÃ - nÃvÃ, nadÅ, vadhÆ, dve, tayo.
Garukato a¤¤o lahukoti veditabbo.


SesÃ bya¤janÃ. 8-6.

 hapetvÃ aÂÂha sare sesÃ a¬¬hamattÃ akkharÃ kakÃrÃdayo niggahÅtantÃ tettiæsa bya¤janÃ
nÃma honti. 
Vuttehi a¤¤e sesÃ.
Bya¤jiyati etehi atthoti = bya¤janÃ. Taæ yathÃ:- 
Ka kha ga gha Ça - ca cha ja jha ¤a - Âa Âha ¬a ¬ha ïa - ta tha da dha na - pa pha pa bha
ma - ya ra la va - sa ha Êa aæ iti bya¤janÃti. 
KakÃrÃdisvakÃro uccÃraïattho.
Bya¤janÃti vattate.

VaggÃ pa¤capa¤caso mantÃ. 9-7.

Tesaæ kho bya¤janÃnaæ kakÃrÃdayo makÃrantÃ pa¤cavÅsati bya¤janÃ pa¤capa¤cavibhÃgena
vaggÃ nÃma honti. Taæ yathÃ:- 

Ka kha ga gha Ça - ca cha ja jha ¤a - Âa Âha ¬a ¬ha ïa - ta tha da dha na - pa pha ba bha
ma iti vaggÃ.

Te pana paÂhamakkharavasena kavaggacavaggÃdivohÃraæ gatÃ. Vaggoti samÆho. Tattha
pa¤capa¤cavibhÃgenÃti vÃ pa¤ca pa¤ca etesamatthÅti vÃ = pa¤capa¤caso. Mo anto yesaæ te
= mantÃ. 


Aæ iti niggahÅtaæ. 10-8.

AkÃro uccÃraïattho. Itisaddo anantaracuttanidassanattho. Aæ iti yaæ akÃrato paraæ vuttaæ
biïdu taæ niggahÅtaæ nÃma hoti. 

Rassasaraæ nissÃya gayhati, karaïaæ niggahetvÃ gayhatÅti vÃ = niggahÅtaæ. 

Karaïaæ niggahetvÃna mukhenÃvivaÂena yaæ,
Vuccate niggahÅtanti vuttaæ biïdu sarÃnugaæ.


[SL Page 013] [\x  13/]    
Sarasaïdhi 
Idha avuttÃnaæ parasama¤¤Ãnampi payojane sati gahaïatthaæ paribhÃsamÃha.


Parasama¤¤Ã payoge. 11-9.

YÃ ca pana parasmiæ sakkatagatthe paresaæ veyyÃkaraïÃnaæ vÃ sama¤¤Ã
ghosÃghosalopasavaïïasaæyogaliÇgÃdikÃ* taæ payoge sati etthipi payujjante. 

Parasmiæ paresaæ vÃ sama¤¤Ã = parasama¤¤Ã. Payu¤janaæ = payogo viniyogo. Tattha
vaggÃnaæ paÂhamadutiyakkharÃ sakÃro ca aghosÃ. VaggÃnaæ tatiyacatutthapa¤camÃ ya ra
la va ha ÊÃ cÃti ekavÅsati ghosÃ nÃma.

Ettha ca vaggÃnaæ dutiyacatutthÃ dhanitÃtipi vuccanti, itare sithilÃti vuccanti. 

VinÃso lopo. RassasarÃ sakadÅghehi a¤¤ama¤¤aæ savaïïÃ nÃma, ye sarÆpÃtipi vuccanti. 
SarÃnantaritÃni bya¤janÃni saæyogo.
DhÃtuppaccayavibhattivajjitamatthavalliÇgaæ.
Vibhattyantaæ padaæ - iccevamÃdi. 

Iti sa¤¤ÃvidhÃnaæ niÂÂhitaæ.
 
Atha sarasaïdhi vuccate. 
 
Loka-aggapuggalo, pa¤¤Ã-iïdriyaæ, tÅïi-imÃni, no hi-etaæ, bhikkhunÅ-ovÃdo,
mÃtu-upaÂÂhÃnaæ, sametu-ÃyasmÃ, abhibhÆ-Ãyatanaæ, dhanamme-atthi, sabbe-eva, tayo-assu
dhammÃ, asanto-ettha na dissanti itÅdha:-

SarÃdisa¤¤Ãyaæ sabbattha saïdhikaraïaÂÂhÃne bya¤janaviyojanatthaæ paribhÃsamÃha.


PubbamadhoÂhitamassaraæ sarena viyojaye. 12-10

SarenÃti nissakke karaïavacanaæ, saha yoge vÃ. Saïdhitabbe sarasahitaæ
pubbavya¤janamanatikkamanto adhoÂhita
 
* "GhosÃghosalopasavaïïÃsavaïïasaæyogaliÇgÃdikÃ"tipi pÃÂho.


[SL Page 014] [\x  14/]    

Massara¤ca katvÃ sarato viyojayeti sarato vya¤janaæ viyojetabbaæ. 

Ettha assaraggahaïasÃmatthiyena bya¤jananti laÇaæ.


SarÃ sare lopaæ. 13-12

SarÃ kho sabbepi sare pare Âhite lopaæ papponti.

Lopoti adassanaæ anuccÃraïaæ. Ettha sarÃti kÃriyiniddeso. Bahuvacanaæ panettha ekekasmiæ
pare sabbalopa¤Ãpanatthaæ. Sareti nimittaniddeso. NimittasattamÅ cÃyaæ.
NimittopÃdÃnasÃmatthiyato vaïïakÃlavyavadhÃne sati saïdhi kÃriyaæ na bhavati. Lopanti
kÃriyaniddeso. Idampana suttaæ upari paralopavidhÃnato pubbalopavidhÃnanti daÂÂhabbaæ.
Evaæ sabbattha sattamÅniddese pubbasseva vidhi parassÃvidhÃne satÅti veditabbaæ. 

Assaraæ adhoÂhitanti ca vattate. 
SiliÂÂhakathane paribhÃsamÃha.


Naye paraæ yutte. 14-11. 

Sararahitaæ kho bya¤janamadhoÂhitaæ parakkharaæ naye yutte ÂhÃneti, paranayanaæ
kÃtabbaæ. Ettha yuttaggahaïaæ niggahÅta nisedhanatthaæ. Tena akkocchi maæ avadhi manti
Ãdisu paranayana saïdeho na hoti. 

Lokaggapuggalo, pa¤¤iïdriyaæ, tÅïimÃni, nohetaæ, bhikkhunovÃdo, mÃtupaÂÂhÃnaæ,
sametÃyasmÃ, abhibhÃyatanaæ, dhanammatthi, sabbeva, tayassu dhammÃ, asantettha na
dissanti. 

Yassa-idÃni, sa¤¤Ã-iti, chÃyÃ-iva, iti-api, assamaïÅ-asi, cakkhu-iïdriyaæ, akata¤¤Á-asi,
ÃkÃse-iva, te-api, caïde-ahaæ, so-ahaæ, cattÃro-ime, vasalo-iti, moggallÃno-Ãsi bÅjako,
kathÃ-eva kÃ, pÃto-evÃtÅdha pubbalope sampatte:-

Sare ti adhikÃro. Idha pana "atthavasÃ vibhattivipariïÃmo"ti katvÃ saro-sarambhÃ-lopanti ca
vattamÃne:- 


VÃ paro asarÆpÃ. 15-13.

AsamÃnarÆpamhÃ saramhÃ paro saro lopaæ pappoti vÃ. SamÃnaæ rÆpaæ assÃti = sarÆpo. Na
sarÆpo = asarÆpo. Asa


[SL Page 015] [\x  15/]    

Vaïïo. YasmÃ pana mariyÃdÃyaæ abhividhimhi ca vattamÃno Ãupasaggo viya vÃsaddo
dvidhÃ vattate, katthaci vikappe katthaci yathÃ vavatthitarÆpapariggahe ca. Idha pana
pacchime tato niccamaniccamasanta¤ca vidhimettha vÃsaddo dÅpeti. 

Naye paraæ yutteti paraæ netabbaæ.

YassadÃni, yassidÃni, sa¤¤Ãti, sa¤¤Ãiti, chÃyÃva, chÃyÃ iva, itipi, iccapi, assamaïÅsi,
assamaïÅ asi. 

Cakkhuïdriyamiti niccaæ.

Akata¤¤Ási, akata¤¤Á asi, ÃkÃseva, ÃkÃse iva, tepi, te api vaïdehaæ, vaïde ahaæ, sohaæ, so
ahaæ, cattÃrome, cattÃro ime, vasaloti, vasalo iti, moggallÃnosi bÅjako, moggallÃno Ãsi bÅjako,
kathÃvakÃ, kathÃ eva kÃ, pÃtova, pÃto eva.

Iïa na bhavati-pa¤ciïdriyÃni, saddhiïdriyaæ, sattuttamo, ekÆnavÅsati, yassete, sugatovÃdo,
diÂÂhÃsavo, diÂÂhogho, cakkhÃyatanaæ, taæ kutettha labbhÃ iccÃdi.

Bhavati ca vavatthitavibhÃsayaæ.

Avaïïato sarodÃnÅtÅvevÃdiæ vinÃ paro,
Na luppata¤¤ato dÅgho ÃsyevÃdivivajjito.

Baïdhussa-iva, upa-ikkhati, upa-ito, ava-acca, jina-Åritaæ, na-upeti, caïda-udayo,
yathÃ-udake itÅdha:-

PubbÃvaïïasarÃnaæ lope kate-

Paro-asarÆpeti ca vattate. TathÃ ivaïïo yannavÃti ito ivaïïaggahaïa¤ca
vamodudantÃnanti ito uggahaïa¤ca sÅhagatiyÃ idhÃnuvattetabbaæ.


KvÃcÃsavaïïaæ lutte. 16-14.

IvaïïabhÆto ukÃrabhÆto ca paro saro asarÆpe pubbasare lutte kvaci asavaïïaæ pappoti.

Natthi etesaæ savaïïÃti = asavaïïÃ, ekÃrokÃrÃ. Tattha ÂhÃnÃsannavasena
ivaïïukÃrÃnamekÃrokÃrÃ honti. 

Baïdhusseva, upekkhati, upeto, avecca, jineritaæ, nopeti, caïdodayo, yathodake.

KvacÅti kiæ? Tatirame, yassiïdriyÃni, mahiddhiko, sabbÅtiyo, tenupasaÇkami, lokuttamo. 

[SL Page 016] [\x  16/]    

Lutteti kiæ? Dasa ime dhammÃ, yathÃ idaæ, kusalassa upasampadÃ.

AsarÆpeti kiæ? CattÃrimÃni, mÃtupaÂÂhÃnaæ. Ettha ca satipi heÂÂhÃ cÃggahaïe
kvaciggahaïakaraïato avaïïe eva lutte idha vuttavidhi hotÅti daÂÂhabbaæ.

Tato idha na bhavati diÂÂhupÃdÃnaæ, pa¤cahupÃli, mudiïdriyaæ, somissaroti. 
Tatra-ayaæ, buddha-anussati, sa-atthikÃ, sa¤¤avÃ-assa, tadÃ-ahaæ, yÃni idha bhÆtÃni,
gacchÃmi iti, ati-ito, kikÅ-iva, bahu-upakÃraæ, madhu-udakaæ, su-upadhÃritaæ, yo pi-ayaæ,
idÃni-ahaæ, sace ayaæ, appassuto-ayaæ, itara-itarena, saddhÃ-idha cittaæ, kamma upanissayo,
tathÃ-upamaæ, ratti-uparato, dvi-upasamoccatra:- 

PubbasarÃnaæ lope kate-
KvacÅti adhikÃro. Paro-lutteti ca vattate. 


DÅghaæ 17-15.

Saro kho paro pubbasare lutte kvaci dÅghabhÃvaæ pappotÅti ÂhÃnÃsannavasena rassasarÃnaæ
savaïïadÅgho.

TatrÃyaæ, buddhÃnussati, sÃtthikÃ, sa¤¤ÃvÃssa, tadÃhaæ, yÃnÅdhabhÆtÃni, gacchÃmÅti, atÅto,
kikÅca, bahÆpakÃraæ, madhÆdakaæ, sÆpadhÃritaæ, yopÃyaæ, idÃnÃhaæ, sacÃyaæ,
appassutÃyaæ, itarÅtarena, saddhÅdha vittaæ, kammÆpanissayo, tathÆpamaæ, rattÆparato
vÆpasamo.

KvacÅti kiæ? Aciraæ vatayaæ kÃyo, dasapi yadimassa tÅïimÃni, pa¤casupÃdÃnakkhaïdhesu,
tassattho, pa¤caÇgiko, muniïdo, satindriyaæ, lahuÂÂhÃnaæ, gacchÃmahaæ, tatiradaæ,
pa¤cahupÃli, nattha¤¤aæ.

Lutteti kiæ? YathÃ ayaæ, nimi iva rÃjÃ, kikÅ iva, su upadhÃritaæ. 

Lokassa-iti, deva-iti, vi-atipatanti, vi-atinÃmenti, saÇghÃÂi-api, jÅvitahetu-api, vijju-iva,
kiæsu-idha cittaæ, sÃdhu-itÅtidha:-

ParasarÃnaæ lope kate-
Lutte dÅghanti ca vattate. 


Pubbo ca. 18-16.

Pubbo ca saro parasare lutte kvaci dÅghÃ pappoti. 


[SL Page 017] [\x  17/]    

Caggahaïaæ dÅghaggahaïÃnuka¬¬hanatthaæ. Taæ "cÃnuka¬¬hitamuttaratra nÃnuvattate"ti
¤Ãpanatthaæ.

LokassÃti, devÃti, vÅtipatanti, vÅtinÃmenti, saæghÃÂipi, jÅvitahetÆpi, vijjÆva, kiæsÆdha cittaæ,
sÃdhÆti.

KvacÅti kiæ? YassadÃni, itissa, idÃnipi, cakkhuïdriyaæ, kinnumÃva.

Adhigato kho me-ayaæ dhammo, putto te- ahaæ, te-assa pahÅnÃ, pabbate-ahaæ, ye-assa
itÅdha:-

Pubbalope sampatte
YamedantassÃdeso. 19-17.

EkÃrassa padantabhÆtassa ÂhÃne sare pare kvaci yakÃrÃ deso hoti. 

AkÃre temeyesaddÃdissevÃyaæ vidhi. Yanti yaæ rÆpaæ. E eva anto = edanto. ùdesiÂÂhÃne
ÃdissatÅti = Ãdeso. Vya¤janeti adhikicca dÅghanti dÅgho.

Adhigato kho myÃyaæ dhammo, puttotyÃhaæ, tyÃssa pahÅnÃ, pabbatÃyÃhaæ, yyÃssa.

KvacÅti kiæ? TenÃgataæ, puttÃmatthi.

Antaggahaïaæ kiæ? Dhammacakkaæ pavattento, damento cittaæ.

YÃvatako-assa kÃyo, tÃvatako-assa vyÃmo, ko-attho, atha kho-assa, ahaæ kho-ajja, yo-ayaæ,
so-assa, so eva, yato-adhikaraïaæ, anu-addhamÃsaæ, anu-eti, su-Ãgataæ, su-ÃkÃro, du-ÃkÃro,
cakkhu-ÃpÃthaæ, bahu-ÃbÃdho, pÃtu-akÃsi, na tu-evÃtÅdha:-


VamodudantÃnaæ. 20-18.

OkÃrukÃrÃnamantabhÆtÃnaæ sare pare kvaci vakÃradeso hoti. 
Ka kha ya ta saddÃdi okÃrassedaæ gahaïaæ.

YÃvatakvassa kÃyo, tÃvatakvassa vyÃmo, kvattho, atha khavassa, ahaæ khavajja, yavÃyaæ,
svassa, sveva, yatvÃdhikaraïaæ, aïvaddhamÃsaæ, aïveti, svÃgataæ, svÃkÃro, dvÃkÃro,
cakkhavÃpÃthaæ, bavhÃbÃdho, pÃtvÃkÃsi, na tveva.


[SL Page 018] [\x  18/]    

Kvaciti kiæ? Ko attho, atha kho a¤¤atarÃ, yohaæ, so yaæ, cattÃrome, sÃgataæ, sÃdhÃvuso,
hotÆti. 

Antaggahaïaæ kiæ? SavanÅyaæ viravantiæ.

PaÂisatthÃravutti-assa, sabbavitti-anubhÆyato, vi-a¤janaæ, vi-Ãkato itÅdha:-

Idha maï¬ÆkagatiyÃ asarÆpeti vattate.


Ivaïïo yannavÃ. 21-21.

Ivaïïo asarÆpe sare pare yakÃraæ pappoti navÃ. I eva vaïïo = ivaïïo. NavÃsaddo
kvacisaddapariyÃyo. 
PaÂisaïthÃravuttyassa, sabbacittyanubhÆyato, vya¤janaæ, vyÃkato.

NavÃti kiæ? Pa¤cahaÇgehi, tÃni attani, gacchÃmahaæ, muttacÃgÅ, anuddhato.

AsarÆpeti kiæ? Iti hidaæ, aggÅva, atthÅti. 

Ati-antaæ, ati-odÃti, pati-ayo, pati-Ãharati, pati-eti, iti-assa, iti-etaæ, iti-Ãdi itÅdha:-

Ivaïïo yannavÃti yakÃrÃdese sampatte-

Sabbo canti. 22-19.

AtipatiitÅnaæ tisaddassedaæ gahaïaæ.

Sabbo ti icceso tisaddo sare pare kvaci vakÃraæ pappoti. 

TÅti niddesato akatayakÃrassevÃyaæ vidhi. ItarathÃ kvaviggahaïassa ca,atissa cantassÃ ti
suttassa ca nirattha katÃ siyÃ. Para dvehÃvo ÂhÃneti ¤cittaæ. 
Accantaæ, accodÃtÃ, paccayo, paccÃharati, pacceti, iccassa, iccetaæ iccÃdi.

Kvaciti kiæ? Itissa, iti ÃkaÇkhamÃnena. 

Te na vÃ ivaïïeti ito na ivaïïeti ca vattate.


Atissa cantassa. 23-47.

Ati iccetassa antabhÆtassa tisaddassa ivaïïe pare sabbo cantÅti vuttarÆpaæ na hoti. AtissÃti
atiupasaggÃnukaraïametaæ. Tenevettha vibhattilopÃbhÃvo.


[SL Page 019] [\x  19/]    

Ettha ca antasaddo saddavidhinisedhappakaraïato atisaddantabhÆtaæ tisaddameva vadati,
na ivaïïanti daÂÂhabbaæ. ItarathÃ idaæ suttameva niratthakaæ siyÃ.

Ivaïïo yannavÃtidha asarÆpÃdhikÃrato,
Ivaïïassa sarÆpasmiæ yÃdeso ca na sambhave.
CakÃronuttasamuccayattho. Tena itipatÅnaæ tisaddassa ca na hoti. 

Ati-isigaïo atisigaïo. Evaæ-atÅto, atirÅtaæ, itÅti, itÅdaæ, patÅto.
Abhi-akkhÃnaæ, abhi-uggato, abhi-okÃso itÅdha:-
YakÃre sampatte-
Sareti vattate. 


Abbho abhi. 24-44.

Abhi iccetassa sabbassa sare pare abbhÃdeso hoti. 
AbhÅti paÂhamantassa vuttiyaæ chaÂÂhiyojanaæ,
ùdesÃpekkhato vuttaæ ammoti Ãdike viya.

Pubbasaralopo.

AbbhakkhÃnaæ, abbhuggato, abbhokÃso.
Adhi-agamÃ, adhi-upagato, adhi-ogahetvÃtÅdha:-


Ajjho adhi. 25-45.

Adhi iccetassa sabbassa sare pare ajjhÃdeso hoti. AjjhagamÃ, ajjhupagato, ajjhogahetvÃ.
Abhi-ijjhitaæ, adhi-Åritaæ itÅdha:-
Abbho abhi-ajjho adhÅti ca vattate. 

Te na vÃ ivaïïe. 26-46.

Te ca kho abhi adhi iccate upasaggÃ ivaïïe pare abbho ajjho iti vuttarÆpÃ na honti vÃ.
SaralopaparanayanÃni. Abhijjhitaæ, adhÅritaæ, 

VÃti kiæ? AbbhÅritaæ, ajjhiïamutto, ajjhiÂÂho.
Ekamidha-ahantidha:-


Do dhassa ca. 27-20.

Dha iccetassa sare pare jhaci dakÃro hoti. Ekasaddato parassa idhassa dhakÃrassevÃyaæ.
SaralopadÅghÃ. 

EkamidÃhaæ.


[SL Page 020] [\x  20/]    

KvacÅti kiæ? Idheva. 
Vasaddena kvaci sÃdhussa dhassa hakÃro yathÃ:
SÃdhu-dassanaæ, sÃhudassanaæ.
YathÃ-eva, tathÃ-evÃtÅdha:-

NavÃti vattate sarambhÃti ca.


EvÃdissari pubbo ca rasso. 28-22.

YathÃtathÃdvayaparassedaæ gahaïaæ. DÅghasaramhÃ parassa evasaddÃdibhÆtassa ekÃrassa
rikÃro hoti, pubbo ca saro rasso hoti navÃ. 

Yathariva, tathariva.
NavÃti kiæ? Yatheva, tatheva.

Ti antaæ, ti-addhaæ, aggi-agÃre, sattamÅ-atthe, pa¤camÅ-antaæ, du-aÇgikaæ, bhikkhu-Ãsane,
puthu-Ãsane, sayambhu-Ãsane itÅdha:- 

YavÃdesesu sampattese-
Sa¤¤Ãti vattate. 


IvaïïuvaïïÃjjhalÃ. 29-58.

IvaïïuvaïïÃ iccete yathÃkkamaæ jhalasa¤¤Ã honti. Vaïïaggahaïaæ
savaïïaggahaïatthaæ.

Jhalasa¤¤Ã pasa¤¤Ã ca liÇgantaæ na nissitÃ,
AkhyÃte liÇgamajjhe va dviliÇgante ca dassanÃ.


JhÃlÃnamiyuvÃ sare vÃ. 30-70. 

Jha la iccetesaæ iya uva iccete ÃdesÃ honti vÃ sare pare. Saralopo. 

Tiyantaæ, tiyaddhaæ. DÅgho. AggiyÃgÃre, sattamiyatthe. Pa¤camiyantanti. Ettha mahÃvuttinÃ
yakÃragame rassattaæ. 

DuvaÇgikaæ, bhikkhuvÃsane, puthÆvÃsane, sayambhÆvÃsane.
VÃti kiæ? AggyÃgÃre, bhikkhÆ Ãsane nisÅdati. 
Go-ajinaæ, go-eÊakaæ itÅdha:-

Go avo samÃseti ca vattate.
 
[SL Page 021] [\x  21/]    

O sare ca. 31-78.

Go iccatassa okÃrassa sare pare avÃdeso hoti samÃse. Vasaddaggahaïena uvaïïassa
uvaavÃdesÃ ca.

YathÃ-bhÆvi, pasavo, gavÃjÅnaæ, gaveÊakaæ.
Putha - evÃtÅdha:-


Go sare puthassÃgamo kvaci. 32-42.

Putha iccetassa nipÃtassa ante kvaci gakÃrÃgamo hoti sare pare. 

ùgacchatÅti = Ãgamo. Asantuppatti Ãgamo. Ettha ca sareti nimittÃsannavasena puthassanteti
labbhati. 

Puthageva, puthaeva.
PÃ evÃtÅdha:-

Sare go Ãgamo kvacÅti ca vattate. 


PÃssa canto rasso. 33-43.

PÃ iccetassa ante sare pare kvaci gakÃrÃgamo hoti, pÃssa anto ca saro rasso hoti. 

Pageva vuttyassa, pÃeva

VÃ-sareti ca vattate.


YavamadanataralÃ cÃgamÃ. 34-35.

Sare pare yakÃrÃdayo aÂÂha ÃgamÃ honti vÃ.

Casaddena gakÃrÃgamo ca. VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo tattha yakÃrÃgamo yathÃdito
ikÃrevÃdisu. 

YathÃ-idaæ yathayidaæ.

Vya¤janeti adhikicca rassanti rassattaæ.

YathÃ idaæ vÃ, yathÃ eva, yathÃyeva, yatheva, evaæ mÃyidaæ, mÃ yeva, taæyidaæ, taæyeva,
nayidaæ, nayimassa, nayidha, chayimÃni, navayime dhammÃ, buddhÃnaæyeva, saddhiæyeva,
bodhiyÃyeva, paÂhavÅyeva dhÃtu, tesuyeva, teyeva, soyeva, pÃÂiyekkaæ.

TathÃ sare vipariyÃdito ca. 


[SL Page 022] [\x  22/]    

Vi-a¤janÃ, viya¤janÃ, vya¤janÃ vÃ. Evaæ viyÃkÃsi, vyÃkÃsi, pari antaæ, pariyantaæ, evaæ
variyÃdÃnaæ, pariyuÂÂhÃnaæ, pariyesati. PariyosÃnamiti niccaæ.

Ni-ayogo, niyÃyogo idha na bhavati parikkhako.

VakÃro tisaddÃdito avaïïukÃresu.

Ti-aÇgulaæ, kivaÇgulaæ. Evaæ tivaÇgikaæ, bhuvÃdayo, migÅbhantÃ vudikkhati, pavuccati,
pÃgu¤¤avujutÃ.

MakÃro lahuppabhÆtito sare chaïdÃnurakkhaïÃdimhi.
Lahu essati, lahumessati evaæ garumessati, idhamÃhu.

Kena te idhamijjhati, bhadro kasÃmiva, ÃkÃsemabhipÆjayi, ekamekassa, yenamidhekacce,
hÃyatimeva, hotumeva. 

DakÃro uupasaggÃ sakiæ ki¤ci sammÃ yÃva tÃva puna yatetattasÃdÅhi. Uupasaggato niccaæ. 

U aggo, udaggo. Evaæ udayo, udapÃdi, udÃhaÂaæ, udito, udÅritaæ, udeti.

NipÃtato: sakiæ-eva sakideva. Evaæ sakadÃgÃmi.

MahÃvuttisuttena ikÃrassa akÃro.

TathÃ kenacideva, ki¤cideva, kismideva, kocideva. SammÃ-attho, sammadattho. Rassattaæ.

Evaæ sammadakkhÃto. Sammada¤¤Ã vimuttÃnaæ, sammadeva, yÃvadatthaæ, yÃvadicchitaæ,
yÃvadeva, tÃvadeva, punadeva. 

NÃmato: yadatthaæ, yadanantaraæ, tadanantaraæ, tadaÇgavimutti, etadatthaæ, attadatthaæ,
sadatthapasuto siyÃ.

Yatetattasehi samÃseyeva. ùdisaddena - a¤¤adatthu, manasÃda¤¤Ã vimuttÃnaæ, bahudeva
rattiæ, ahudeva bhayaæ. 

VÃti kiæ? Kenaci attakÃmena, sammÃ a¤¤Ãya, yÃvÃhaæ, tÃvÃhaæ, punÃparaæ, attatthaæ.

NakÃro ÃyatÃdimhi. Ito-Ãyati, itonÃyati, cirannÃyati. 

TakÃro yasmÃtasmÃjjÃdito ihaggÃdimhi. YasmÃ-iha, yasmÃtiha. Evaæ tasmÃtiha, ajjatagge.


[SL Page 023] [\x  23/]    
Pakatisaïdhi 
RakÃro ni du pÃtu puna dhi caturÃdito. 

Ni-antaraæ, nirantaraæ. Evaæ nirÃlayo, niriïdhano, nirÅhakaæ, niruttaro, nirojaæ,
nirupaddavaæ.

Du-atikkamo, duratikkamo. DurÃgataæ, duruttaæ, pÃturahosi, pÃturahesuæ,
punarÃgaccheyya, punaruttaæ, punareva, punareti, dhiratthu, pÃtarÃso.

CatusaddÃdito: caturaÇgikaæ, caturÃrakkhÃ, caturiddhipÃdapaÂilÃbho,
caturoghanittharaïatthaæ, bhatturatthe, *vuttiresÃ, paÂhavÅdhÃturevesÃ. 

TathÃ sarato ivevesu chaïdÃnurakkhaïe

NakkhattarÃjÃriva tÃrakÃnaæ, vijjurivabbhakÆÂe, Ãraggeriva sÃsapo, sÃsaporiva Ãragge,
usabhoriva, sabbhÅreva samÃsetha. VÃti kiæ? DvÃdhiÂÂhitaæ, pÃtvÃkÃsi, punapi. 

LakÃro cha sa saÇkhyÃhi. LaÊÃnamaviseso.

Cha-abhi¤¤Ã, chaÊabhi¤¤Ã. ChaÊaÇgaæ, chaÊÃsÅti, chaÊaæsÃ, saÊÃyatanaæ. VÃti kiæ? Cha
abhi¤¤Ã.

Iti sarasaïdhividhÃnaæ niÂÂhitaæ.
 
Atha sarÃnameva saïdhikÃriye sampatte pakatibhÃvo vuccate. SarÃ pakatÅti ca vattate. 


Sare kvaci. 35-24. 

SarÃ kho sabbepi sare pare kvaci chaïdabhedÃsukhuccÃraïaÂÂhÃne saïdhicchÃrahitaÂÂhÃne
ca pakatirÆpÃ honti-na lopÃdesa vikÃramÃpajjanteti attho.

Tattha pakatiÂÂhÃnaæ nÃma ÃlapanantÃnÅtismimacchaïdÃnurakkhaïe, asamÃse
padantadÅghÃ ca, ikÃrukÃrÃ ca nÃmapadantÃtÅtakirayÃdimhÅti evamÃdi.
 
* Kesuci potthakesu- "bhataturatthe" ti na dissati. "CÃturante" ti dissate.


[SL Page 024] [\x  24/]    

ùlapanantesu tÃva: katamÃ cÃnaïda aniccasa¤¤Ã, katamÃcÃnaïda ÃdÅnavasa¤¤Ã, sÃriputta
idhekacco, ehi sÅvakauÂÂhehi, upÃsakÃ idhekacco, bhoti ayye, bhikkhu arogaæ tacasÅlaæ,
si¤ca bhikkhu imaæ nÃvaæ, bhikkhave evaæ vadÃmi, pa¤cime gahapatayo ÃnisaæsÃ
iccevamÃdisu pakatibhÃvÃ pubbasaralopayavÃdesÃdayo na honti. 

Kvaviggahaïena itismiæ chaïdÃnurakkhaïe ca saïdhi hoti. YathÃ:sakkÃ devÅti, namo te
buddhavÅratthu

Sareti kiæ? SÃdhu mahÃrÃjÃti, evaæ kira bhikkhÆti. 

AsamÃse padantadÅghesu-ÃyasmÃ Ãnaïdo gÃthÃ abhÃsi, devÃ ÃbhassarÃ yathÃ, tevijjÃ
iddhippattÃ ca bhagavÃ uÂÂhÃyÃsanÃ, bhagavÃ etadavoca, abhivÃdetvÃ ekamantaæ aÂÂhÃsi,
gantvÃ olokento, bhutavÃdÅ atthavÃdÅ, yaæ itthi arahaæassa, sÃmavatÅ Ãha, pÃpakÃrÅ
ubhayattha tappati, nadÅ ottharati, ye te bhikkhÆ appicchÃ, bhikkhÆ Ãmantesi, bhikkhÆ
ujjhÃyiæsu, bhikkhÆ evamÃhaæsu, imasmiæ gÃme ÃrakkhakÃ, sabbe ime, katame ekÃdasa,
gambhÅre odakantike, appamÃdo amatapadaæ, saÇgho Ãgacchati, ko imaæ paÂhaviæ vicessati,
Ãloko udapÃdi, eko ekÃya, cattÃro oghÃ. 

NipÃtesu hi-are ahampi sace imassa kÃyassa, no abhikkamo, aho acchariyo, atho antova,
atha kho ÃyasmÃ, atho oÂÂhavacittakÃ, tato ÃmantayÅ saïthÃ.

Kvaviggahaïena akÃraitÅvecetthÃdisu saïdhÅpi. 

YathÃ:-Ãgatattha, Ãgatamha, katamassa cattÃro, appassutÃ yaæ puriso, itthÅti,camarÅva,
sabbeva tassa, sve va, eseva nayo, parisuddhetthÃyasmanto, nettha, taæ kutettha labbhÃ,
samesa brÃhmaïa, tathÆpamaæ, yathÃha.

AsamÃsetÅ kiæ? - JivhÃyatanaæ, avijjogho, itthiïdriyaæ, abhibhÃyatanaæ, bhayatupaÂÂhÃnaæ. 

AcchÃïdÃnurakkhaïeti kiæ? SaddhÅdha vittaæ purisassa seÂÂhaæ, somissaro.

NÃmapadantaikÃrukÃresu:- gÃthÃhi ajjhabhÃsi, pupphÃni Ãhariæsu, satthu adÃsi. 


[SL Page 025] [\x  25/]    
Bya¤janasaïdhi 
Kvati kicÅæ? ManasÃkÃsi


SarÃ pakati bya¤jane. 36-23

SarÃ kho bya¤jane pare pakatirÆpÃ hontÅti yebhuyyena dÅgharassalopehi vikÃrÃbhÃvo yathÃ:
accayo, paccayo, bhÃsati vÃ, karoti vÃ, vedanÃkkhaïdho, bhÃgyavÃ, bhadrokasÃmiva, dÅyati,
tuïhÅbhÆto, so dhammaæ deseti. 

Iti pakatisaïdhividhÃnaæ niÂÂhitaæ
 Atha bya¤janasaïdhi vuccate.
 
Bya¤janeti adhikÃro. SarÃ kvacÅti ca vattate. 


DÅghaæ. 37-25. 

SarÃ kho bya¤jane pare kvaci dÅghaæ pappontÅti
suttasukhuccÃraïachaïdÃnurakkhaïaÂÂhÃnesu dÅgho.

Tyassa pahÅnÃ, tyÃssa pahÅnÃ, svassa, svÃssa, madhuvama¤¤ati bÃlo, madhuvÃ ma¤¤ati
bÃlo. TathÃ-evaæ gÃme municare, khantÅparamaæ tapo titikkhÃ, na maÇkÆ bhavissÃmi,
svÃkkhÃto, yvÃyaæ, svÃhaæ, kÃmato jÃyatÅ soko, kÃmato jÃyatÅ bhayaæ, sakko ujÆ ca sÆjÆ ca,
anupaghÃto, dÆrakkhaæ, dÆramaæ, dÆbharatÃ.

KvacÅti kiæ? Tyajja, svassa, patilÅyati. 

YiÂÂhaæ vÃ-hutaæ vÃ-loke, yadi vÃ sÃvake, puggalÃ dhammadasÃ te, bhovÃdÅ nÃma so hoti,
yathÃbhÃvi guïena so itÅdha:- 
PubbasmiæyevÃdhikÃro.


Rassaæ. 38-26. 

SarÃ kho bya¤jane pare kvaci rassaæ pappontÅti chaïdÃnurakkhaïe Ãgame saæyoge ca
rassattaæ. 

ChaïdÃnurakkhaïe tÃva yiÂÂhaæva hutaæva loke, yadiva sÃvake, puggala dhammadasÃ te,
bhovÃdi nÃma so hoti, yathÃbhÃviguïena so. 


[SL Page 026] [\x  26/]    

ùgame-yathayidaæ, sammadakkhÃto. 
Saæyogo-parÃ kamo, parakkamo, Ã sÃdo, assÃdo, evaæ taïhakkhayo, jhÃnapaÂilÃbhimhi,
vasimhi, thullaccayo.

KvacÅti kiæ? MÃyidaæ, manasÃda¤¤Ã vimuttÃnaæ, yathÃkkamaæ, ÃkhyÃtikaæ, dÅyyati,
sÆyyati. 

Eso-kho byantikÃhiti, so-gacchaæ na nivattati ityatra: tasmiæyevÃdhikÃro.


Lopa¤ca tatrÃkÃro. 39-27.

SarÃ kho bya¤jane pare kvaci lopaæ papponti, tatra lutte ÂhÃne akÃrÃgamo ca hoti.
EtatasaddantokÃrassevÃyaæ lopo.

Esa kho byantikÃhiti, sa gacchaæ na nivattatÅ. Evaæ esadhammo, esa pattosi, sa muni, sa
sÅlavÃ.

KvacÅti kiæ? Eso dhammo, so muni, so sÅlavÃ.

Casaddena etasaddantassa sare parepi kvaci yathÃ:- esa attho, esa Ãbhogo, esa idÃni. 

VipariïÃmena saramhÃ bya¤janassÃti ca vattamÃne-


Para dvehÃvo ÂhÃne. 40-28

SarambhÃ parassa bya¤janassa dvebhÃvo hoti ÂhÃne. Dvinnaæ bhÃvo = dvibhÃvo, so eva =
dvehÃvo. Ettha ca ÂhÃnaæ nÃma rassÃkÃrato paraæ pa pati paÂi kamu kusa kudha kÅ gaha
juta ¤Ã si su sambha sara sasÃdÅnamÃdibya¤janaæ dvibhÃvaæ. Tika taya tiæsa vatÃdÅ namÃdi
ca-vatu vaÂu disÃdÅnamanta¤ca-u du ni upasagga ta catucha santasaddÃdesasÃdipara¤ca -
apadantÃnÃkÃradighato yakÃrÃ di ca. 

Yavataæ talanÃdÅnamÃdeso ca sayÃdinaæ,
Saha dhÃtvantayÃdeso sÅsakÃro tapÃdito.

ChaïdÃnurakkhaïe ca-ghara jhe dhaæsu bhamÃdinamÃdi ca. RassÃkÃrato
vaggacatutthadutiyÃ iccevamÃdi. 

Tattha pa-pati-paÂisu tÃva:- 
Idha-pamÃdo, idhappamÃdo. Evaæ appamÃdo, vippayutto, suppasanno. SammÃ-padhÃnaæ,
sammappadhÃnaæ, rassattaæ appativattiyo, adhipatippaccayo, suppatiÂÂhito, appaÂipuggalo,
vippaÂisÃro, suppaÂipatti. 


[SL Page 027] [\x  27/]    

KamÃdidhÃtusu-pakkamo, paÂikkamo, hetukkamo Ã-kamati akkamati.

Evaæ parakkamati, yathÃkkamaæ.

Pakkosati, paÂikkosati, anukkosati. ù-kosati, akkosati.

Akkuddho, atikkodho.

DhanakkÅto, vikkayo, anukkayo.

Paggaho, viggaho, anuggaho, chaïdaggÃho, diÂÂhiggÃho. 
Pajjoto, vijjotati, ujjoto. 

Kata¤¤Á, vi¤¤Á, pa¤¤Ãïaæ, vi¤¤Ãïaæ, anu¤¤ÃsamÃ ¤Ã, sama¤¤Ã.

Avassayo, nissayo, samussayo.
Appassuto, vissuto, bahussuto. ù savÃ assavÃ.
Passambhanto, vissambhati. 

AÂÂasaro, vissarati, anussarati, anussati.
Passasanto, vissasanto, muhussasanto. ùsÃso assÃso.

Avassajento, vissajjento, abhikkantataro, pariccajanto, upaddavo, upakkiliÂÂho, mittadduno,
Ãyabbayo, abyabbahi iccÃdi.

SarambhÃti kiæ? Sampayutto, sampatijÃto, sampaÂicchanaæ, saÇkanto, saÇgaho. 

 hÃneti kiæ? MÃ ca pamÃdo, patigaïhÃti, vacÅpakopaæ rakkheyya, ye pamattÃ yathÃ matÃ,
manopakopaæ rakkheyya, idha modati pecca modati. 

TikÃdisu-kusalattikaæ, pÅtittikaæ, hetuttikaæ, vedanattikaæ.

Lokattayaæ, bodhittayaæ, vatthuttayaæ.
Ekattiæsa, dvattiæsa, catuttiæsa.

SÅlabbataæ, subbato, sappÅtiko, samannÃgato, punappunaæ iccÃdi.

Vatu vaÂu disÃdÅnamatte yathÃ:-vattati, vaÂÂati, dassanaæ, phasso iccÃdi.


[SL Page 028] [\x  28/]    

U du ni upasaggÃdiparesu:-u-kaæso ukkaæso, u-taæso uttaæso. 
Du-karaæ dukkaraæ.

Ni-kaækho nikkaækho. Evaæ uggataæ, duccaritaæ, nijjitaæ, ucchaÇgaæ, uïïamati, duttaro,
niddaro, uïïato, duppa¤¤o, dubbalo, nimmalo, uyyutto, dullabho, nibbatto, ussÃho,
dussaho, nissÃro.

TathÃ-takkaro, tajjo, tanninno, tappabhavo, tammayo. 

Catukkaæ, catuddisaæ, catuppÃdo, catubbidhaæ, catussÃlaæ.
Chakkaæ, channavuti, chappadiko, chabbassÃni.
SakkÃro, sagguïo, saddiÂÂhi, sappuriso, mahabbalo.

 hÃneti kiæ? NikÃyo, nidÃnaæ, nivÃso, tato, catuvÅsati, chasaÂÂhi.

YakÃrÃdimhi - nÅyyati, suyyati. Abhibhuyyati, viceyya, vineyya, ceyyaæ, neyyaæ, seyyo,
jeyyo, veyyÃkaraïo.

ùdisaddena-etto, ettÃvatÃ.
AnÃkÃraggahaïaæ kiæ? MÃlÃya, dolÃya, samÃdÃya.
 hÃneti kiæ upanÅyati, sÆyati, toyaæ.
YavatamÃdese-

JÃti aïdho, vi pali-Ãso, ani-Ãyo, yadi-evaæ, api ekacce, api-ekadÃ ityatra:

IkÃrassa ivaïïo yannavÃti yakÃre kate sabbassa so dÃmbhi vÃti ito maï¬ÆkagatiyÃ vÃti
vattate. 


Yavataæ talanadakÃrÃnaæ bya¤janÃni cala¤jakÃrattaæ. 41-271.

YakÃravantÃnaæ talanadakÃrÃnaæ saæyogabya¤janÃni yathÃkkamaæ cala¤jakÃrattamÃpajjante
vÃ.

KÃraggahaïaæ yavataæ sakÃra ka ca Âa pavaggÃnaæ sakÃra ka ca Âa pavaggÃdesatthaæ.
YathÃ yavataæ tha dha nakÃrÃnaæ cha jha ¤akÃrÃ desattha¤ca. Tato yavatamÃdesassa anena
dvibhÃvo. 

Chaccaïdho, vipallÃso, a¤¤Ãyo, yajjevaæ, appekacce, appekadÃ. 


[SL Page 029] [\x  29/]    
VÃti kiæ? PaÂisaïthÃravuttyassa, balyaæ, Ãlasyaæ.
SarambhÃti kiæ? ¥Ãyo, ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ.
TapÃdito sÅmhi - tapassÅ, yasassÅ.

ChaïdÃnurakkhaïe:-

Na pajjahe, vaïïabalaæ purÃïaæ, ujjugatesu seyyo, gacchanti suggatinti. 

Vaggacatutthadutiyesu pana tasmiæyevÃdhikÃro. 

Para dvebhÃvo ÂhÃneti ca vattate. VaggacaturtthadutiyÃnaæ sadisavasena vibhÃve sampatte
niyamatthamÃha:-


Vagge ghosÃghosÃnaæ tatiyapaÂhamÃ. 42-29

SarambhÃ parabhÆtÃnaæ vagge ghosÃghosÃnaæ bya¤janÃnaæ yathÃkkamaæ vagge
tatiyapaÂhamakkharÃ dvebhÃvaæ gacchanti ÂhÃneti ÂhÃnÃsannavasena tabbagge
tatiyapaÂhamÃva honti. 
Ettha ca sampatte niyamattÃ ghosÃghosaggahaïena catuttha dutiyÃva adhippetÃ. ItarathÃ
aniÂÂhappasaÇgato. 

Tena kata¤¤Á, tannayo, tammayoti Ãdisu pana vagga pa¤camÃnaæ satipi ghosatte
tatiyappasaÇgo na hoti ÂhÃnÃdhikÃrato vÃ. 

GharÃdisu pa u du ni Ãdi paracatutthesu tÃva-pa gharati, paggharati. Evaæ uggharati,
nigghoso, ugghÃÂeti, eso vatajjhÃnaphalo, paÂhamajjhÃnaæ, abhijjhÃyati, viddhaæseti,
uddhaæsito, uddhÃro, niddhÃro, niddhano, niddhuto, vibbhanto, ubbhato, samubbhÆto,
dubbhikkhaæ, nibbhayaæ, tabbhÃvo, catuddhÃ, catubbhi, chaddhÃ, saddhammo, sabbhÆto,
mahaddhano, mahabbhayaæ.

YavatamÃdesÃdisu bojjhaÇgÃ, sabbhaæ, bujjhitabbaæ, bujjhati. 

 hÃneti kiæ? SÅlavantassa jhÃyino, ye jhÃnapasutÃ dhÅrÃ, nidhÃnaæ, mahÃdhanaæ.

RassÃkÃraparavaggadutiyesu-pa¤ca khaïdhÃ pa¤cakkhaïdhÃ evaæ rÆpakkhaïdho,
akkhamo, abhikkhaïaæ, avikkhepo, jÃtikkhettaæ, dhÃtukkhobho, Ãyukkhayo. Seta chattaæ,
setacchattaæ evaæ sabbacchannaæ, bodhicchÃyÃ, jambucchÃyÃ, samucchedo tatra Âhito
tatraÂhito. Evaæ thalaÂÂhÃ, jalaÂÂhaæ, adhiÂÂhitaæ, niÂÂhitaæ, cattÃriÂÂhÃnÃni, garuÂÂhÃniyo,
samuÂÂhito, sabbatthÃmena, yasatthero, 

[SL Page 030] [\x  30/]    

Yattha, tattha, pattharati, vitthÃro, abhitthuto, vitthambhito, anutthunaæ, catuttho, kuttha,
papphoÂeti, mahapphalaæ, nipphalaæ, nitthÃro, nipphÃro, paripphuseyya, madhupphÃïitaæ, 

ùkÃrato = Ã khÃto akkhÃto. Evaæ taïhakkhayo, Ãïakkhettaæ, sa¤¤Ãkkhaïdho. ù chÃdeti
acchÃdeti. 

Evaæ acchiïdati, nÃvaÂÂhaæ, attharati, apphoÂeti. 

SarambhÃti kiæ? SaÇkhÃrÃ, taÇkhaïe, sa¤channaæ, taïÂhÃnaæ, sanathuto, tamphalaæ.

 hÃneti kiæ? PÆvakhajjakaæ, tassa chaviÃdÅni chiïditvÃ, yathÃÂhitaæ, kathaæ, kammaphalaæ.

Ni kamati, ni patti, ni cayo, ni carati, ni taraïaæ iccatra:-

Do dhassa cÃti ettha caggahaïassa bahulatthattÃ tena caggahaïena yathÃpayogaæ bahudhÃ
Ãdeso siyÃ.

YathÃ:-niupasaggato kamu pada ci cara tarÃnaæ paÂhamassa vagga dutiyo. IminÃ dvittaæ. 

Nikkhamati, nipphatti, nicchayo, niccharati, nittharaïaæ. 

TathÃ bo vassa kubbÃdivÃdivajÃdÅnaæ dvirÆpassÃti vakÃradvayassa bakÃradvayaæ yathÃ:-

Kubbato, kubbanto evaæ kubbÃno, kubbanti. 

SadhÃtthantayÃdesassa dvitte-

Dibbati, dibbanti. Evaæ dibbanto, sibbati, sibbanto.
Pavavajati pabbajati. Pabbajanto, niccÃnaæ nibbÃnaæ, nibbuto, nibbiïdati, udayabbayaæ
iccÃdi.

Lo rassa paritaruïÃdÅnaæ kvaci. 

Paripanno palipanno. Evaæ palibodho, pallaÇkaæ. Taruïo taluïo. MahÃsÃlo, mÃluto,
sukhumÃlo. 

 o tassa katÃdÅnaæ kvaci.

YathÃ dukkataæ dukkaÂaæ dukkataæ vÃ. Evaæ sukaÂaæ, pahaÂo, patthaÂo, uddhaÂo, visaÂo
iccÃdi.

Ko tassa niyatÃdÅnaæ kvaci.

Niyato niyako. 

Yo jassa. NijÃdissa vÃ. Nijaæ puttaæ niyaæ puttaæ.

[SL Page 031] [\x  31/]    

Ko gassa kulÆpagÃdÅnaæ-kulÆpago kulÆpako.

TathÃ ïo nassa pa pari Ãdito.

YathÃ:-panidhÃnaæ païidhÃnaæ. Evaæ païipÃto, païÃmo, païÅtaæ, pariïato, pariïÃmo.
Ninnayo niïïayo. Evaæ uïïato, oïato iccÃdi. 

Pati-aggi, pati-ha¤¤atÅtÅdha:-


Kvaci paÂi patissa. 43-18.

Pati iccetassa upasaggassa sare vÃ bya¤jane vÃ parekvaci paÂi Ãdeso hoti. Saralopo paÂaggi,
paÂiha¤¤ati. 

KvacÅti kiæ?-Paccattaæ, patilÅyati.
Putha-jano, putha-bhÆtaæ itÅdha-
Antoti vattate.


Puthassu bya¤jane. 44-49.

Putha iccetassa anto saro ukÃro hoti bya¤jane pare. 

Dvittaæ. Puthujjano, pÆthÆbhÆtaæ.

Bya¤janeti kiæ? PÆthagayaæ. PÆthassa a = putha iti samÃseneva siddhe puna
antaggahaïÃdhikÃrena kvaci aputhantassÃpi uttaæ sare. 

Mano a¤¤aæ manu¤¤aæ evaæ imaæ evumaæ. Paralopo.
Iti eva ittheva. UkÃrassa vakÃro.
Ava-kÃso, ava-naddhÃ, ava-vadati, ava-sÃnamitÅdha:-
Kvaci bya¤janeti va vattate.

O avassa. 45-59.

Avaiccetassa upasaggassa okÃro hoti kvaci bya¤jane pare.

OkÃso, onaddhÃ, ovadati, osÃnaæ.
Kvaciti ki? AvasÃnaæ, avasussatu.
Bya¤janeti kiæ? AvayÃgamanaæ, avekkhati. 
Ava-gate suriye, ava-gacchati, ava-gahetvÃ itÅdha:-
AvassÃti vattate oggahaïa¤ca.


[SL Page 032] [\x  32/]    

TabbiparÅtÆpapade bya¤jane ca. 46-79.

Avasaddassa upapade tiÂÂhamÃnassa ÂhÃne tassa okÃrassa *viparÅto ukÃro hoti bya¤jane
pare. 

Tassa okÃrassa viparÅto = tabbiparÅto upoccÃritaæ padaæ = upapadaæ. 

OkÃraviparÅtoti ukÃrassetaæ adhivacanaæ. Casaddo katthaci nivattanattho dvittaæ.

Uggate suriye, uggacchati, uggahetvÃ
Atippa-kho tÃva, para-sataæ, para-sahassaæ itÅdha:-
ùgamoti vattate.


Kvaci o bya¤jane. 47-36.

Bya¤jane pare kvaci okÃrÃgamo hotÅti
Atippaparasaddehi okÃrÃgamo.

YavamadaiccÃdi sutte casaddena atippato gakÃrÃgamo ca.
Atippago kho tÃva, parosataæ, parosahassaæ.
Ettha sarÃ sare lopanni pubbasaralopo.
Mana mayaæ, aya-mayaæ itÅdha:-
ManogaïÃdÅnanti vattate.


Etesamo lope. 48-183.

Etesaæ manogaïÃdÅnamatto ottamÃpajjate vibhatti lope kate.

Manomayaæ, ayomayaæ, evaæ manoseÂÂhÃ, ayopatto, tapodhano, tamonudo, siroruho,
saroruho. Tejokasiïaæ, rajojallaæ, ahorattaæ, rahogato.
ùdisaddena ÃpodhÃtu, vÃyodhÃtu.

SÅhagatiyÃ vÃdhikÃrato idha na bhavati. Manamattena, manavacchaÂÂhÃnaæ, ayakapallaæ,
tamavinodano, manÃyatanaæ.

Iti bya¤janasaïdhividhÃnaæ niÂÂhitaæ.
 
* TadokÃrassa-rÆpasiddhisanna.

[SL Page 033] [\x  33/]    
NiggahÅtasaïdhi 
Atha niggahÅtasaïdhi vuccate.

Taïhaæ-karo, raïaæ-jaho, saæ-Âhito, jutiæ-dharo, saæ-mato itÅdha:- 

NiggahÅtanti adhikÃro. Bya¤janeti vattate


Vaggantaæ vÃ vagge. 49-31.

VaggabhÆte bya¤jane pare niggahÅtaæ kho vaggantaæ vÃ pappotÅti nimittÃnussÃrÃnaæ
ÂhÃnÃsannavasena tabbaggapa¤camo hoti. VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo. 

Tena taïhaÇkaro, raïa¤jaho, saïÂhito, jutiïdharo. Sammatoti Ãdisu niccaæ.

TaÇkaroti taæ karoti, kaÇkhaïaæ taæ khaïaæ, saÇgato saægato, taÇghataæ taæ ghataæ,
dhamma¤care dhammaæ care, ta¤jannaæ taæ channaæ, ta¤jÃtaæ taæ jÃtaæ, ta¤jhÃnaæ taæ
jhÃnaæ, ta¤¤Ãïaæ taæ ¤Ãïaæ, taïÂhÃnaæ taæ ÂhÃnaæ, taï¬ahati taæ ¬ahati, tantanoti taæ
tanoti, taïthiraæ taæ thiraæ, taïdÃnaæ taæ dÃnaæ, taïdhanaæ taæ dhanaæ, tannibbutaæ taæ
nibbutaæ, tampatto taæ patto, tamphalaæ taæ phalaæ, tesambodho tesaæbodho, sambhÆto saæ
bhÆto, tammittaæ taæ mittaæ kiÇkato kiæ kato, dÃtuÇgato dÃtuæ gatoti evamÃdisu vikappena. 

Idha na bhavati: na taæ kammaæ kataæ sÃdhu, saraïaæ gacchÃmi. 

Sati copari vÃggahaïe vijjhantare vÃ idha vÃggahaïakaraïamatthantaravi¤¤Ãpanatthaæ tena
niggahÅtassa upasaggapumantassa le lakÃro.

YathÃ: patisaæ lÅno patisallÅno. Evaæ paÂisallÃïo, sallakkhanÃ, sallekho, sallÃpo puæliÇgaæ
pulliÇgaæ.

Paccattaæ-evaæ, taæ-eva, taæ-hi tassa. Evaæ hi vo itÅdha:vÃti adhikÃro.


Ehe¤¤aæ 50-32.

EkÃre hakÃre ca pare niggahÅtaæ kho ¤ÃkÃrampappoti vÃ. EkÃre ¤Ãdesassa dvibhÃvo. 

Paccatta¤¤eva paccattaæyeva, ta¤¤eva taæyeva, ta¤hitassa taæ hi tassa, eva¤hi vo evaæ hi vo.


[SL Page 034] [\x  34/]    

VavatthitavibhÃsattÃ vÃsaddassa evahinipÃtato a¤¤attha na hoti. YathÃ:- evametaæ, evaæ
hoti. 

Saæ-yogo, saæ-yojanaæ, saæ-yato, saæ-yÃcikÃya, yaæ yadeva, Ãnantarikaæ-yamÃhu itÅdha:- 

¥amiti vattate. 


Sa ye ca 51-33

NiggahÅtaæ kho yakÃre pare saha yakÃrena ¤ÃkÃraæ pappoti vÃ. SayÃdesassa dvittaæ. 
Sa¤¤ogo saæyogo, saæ¤¤ojanaæ saæyojanaæ, sa¤¤ato saæyato, sa¤¤ÃcikÃya saæyÃcikÃya,
ya¤¤adeva yaæ yadeva, Ãnantarika¤¤amÃhu, Ãnantarikaæ yamÃhu.

VÃsaddassa vavatthitavibhÃsattÃva sampadantato ca sabbanÃmayakÃraparato ca niggahÅtÃ
a¤¤attha na hoti. YathÃ:etaæ yojanaæ, taæ yÃnaæ, saraïaæ yanti. 

Ettha ca saha ye cÃti vattabbe sa ye cÃti cavanato suttantesu*
sukhuccÃraïatthamakkharalopopÅti daÂÂhabbaæ. Tena parisaÇkhÃya yoniso paÂisaÇkhÃ
yoniso, sayaæ abhi¤¤Ãya sacchikatvÃ sayaæ abhi¤¤Ã sacchikatvÃ, pariyesanÃya pariyesanÃti
Ãdi sijjhati. 

Taæ-ahaæ brÆmi, yaæ-Ãhu, dhanaæ-eva, kiæ-etaæ, niïdituæ-arahati, yaæ-aniccaæ, taæ anattÃ,
etaæ-avoca, etaæ-eva. Iccatra:- 


MadÃ sare. 52-34.

NiggahÅtassa kho sare pare makÃradakÃrÃdesÃ honti vÃ. 

Ettha ca vÃsaddÃdhikÃrassa vavatthitavibhÃsattÃ dakÃro yateta saddato parasseva.

Tamahaæ brÆmi, yamÃhu, dhanameva, kimetaæ, niïditumarahati, yadaniccaæ, tadanattÃ,
etadavoca, etadeva. 

VÃti kiæ? Taæ ahaæ, etaæ eva, akkocchi maæ avadhi maæ. Ettha ca madÃ ti yogavibhÃgena
bya¤janepi vÃ makÃro. Tena buddham saraïam gacchÃmÅti Ãdi sijjhati.

TÃsaæ-ahaæ santike, vidÆnaæ-aggaæ, tassa adÃsiæ-ahaæ itÅdha:-

Sareti vattate.
 
* SuttasukhuccÃraïa-mudrita rÆpasiddhi 

[SL Page 035] [\x  35/]    

Kvaci lopaæ. 53-38.

NiggahÅtaæ kho sare pare lopaæ pappoti kvaci chaïdÃnurakkhaïe sukhuccÃraïaÂÂhÃne.
Pubbasaralopo. ParassÃsaæyogantassa dÅgho.

TÃsÃhaæ santike, vidÆnaggaæ, tassa ÃdÃsÃhaæ. TathÃ kathÃhaæ, evÃyaæ, kyÃhaæ.

Kvaciti kiæ? Evamayaæ, kimahaæ

AriyasaccÃnaæ-dassanaæ, etaæ buddhÃnaæ sÃsanaæ, saæ-ratto, saæ-rÃgo, saæ-rambho,
avisaæ-hÃro, ciraæ-pavÃsiæ, gantuæ-kÃmo, gantuæ-mano itÅdha:-

Kvaci lopaæ iti vattate. 


Bya¤jane ca. 54-39.

NiggahÅtaæ kho bya¤jane ca pare lopaæ pappoti kvaci chaïdÃnurakkhaïÃdimhi.

RakÃrahakÃre upasaggantassa dÅgho. 

AriyasaccÃnadassanaæ, etaæ buddhÃnasÃsanaæ, sÃratto, sÃrÃgo, sÃrambho, avisÃhÃro,
cirappavÃsiæ. Dvittaæ. GantukÃmo, gantumano. 

KvacÅti kiæ? EtammaÇlamuttamaæ.

Kataæ-iti, kiæ-iti, abhinaïduæ-iti, uttattaæ-eva, cakkaæ-iva, kaliæ-iva, halaæ-idÃni, kiæ-idÃni,
tvaæ-asi, idaæ-api, uttariæ-api, dÃtuæ-api, sadasaæ-eva itÅdha:-

NiggahÅtamhÃ-lopanti ca vattate. 

Paro vÃ saro. 55-40.

NiggahÅtamhÃ paro saro lopaæ pappoti vÃ. NiggahÅtassa vaggantattaæ. 

Katanti, kinti, abhinaïdunti, uttattaæva, cakkaæva, kaliæva, halaïdÃni, kiïdÃni, tvaæsi,
idampi, uttarimpi, dÃtumpi, sadasaæva. 

VÃti kiæ? Kataæ iti, kimiti, dÃtumpi, kaæ api, sadasaæ eva.

Ayampi vÃsaddassa vavatthitavibhÃsattÃ itÅvadÃnisipÃdito a¤¤attha na hoti. 


[SL Page 036] [\x  36/]    

YathÃ: ahamettha, etadahosi.

Evaæ-assa te ÃsavÃ, pupphaæ-assÃ uppajji itÅdha-

Pare sare lutte-vipariïÃmena parasmiæ sare lutteti ca vattate


Bya¤jano ca visa¤¤ogo. 56-11.

NiggahÅtamhÃ parasmiæ sare lutte bya¤jano sa¤¤ogo ve visa¤¤ogova hotÅti
saæyogekadesassa purimabya¤janassa lopo. 

Dvinnaæ bya¤janÃnamekatraÂÂhiti sa¤¤ogo idha pana saæyujjÅyatÅti = sa¤¤ogo. Purimo
vaïïo. Vigato saægoyo assÃti = visa¤¤ogo. Paro.

Evaæsate ÃsavÃ. PupphaæsÃ uppajji. 

Lutteti kiæ? Evamassa.

Casaddena tiïïaæ bya¤janÃnaæ sarÆpasaæyogopi visaæyogo hoti yathÃ:- agyÃgÃraæ,
vutyassa.

Cakkhu udapÃdi, ava-siro, yÃva-cidha bhikkhave, aïu-thÆlÃni, ta-sampayuttÃ itÅdha:-

Sare Ãgamo kvaci bya¤janeti ca vattate. 


NiggahÅta¤ca. 57-37.
NiggahÅta¤ca Ãgamo hoti sare vÃ bya¤jane vÃ kvaci sukhuccÃraïaÂÂhÃne. NiggahÅtassa
rassÃnugatattÃ rassato yevÃyaæ. 

CakkhuæudapÃdi, avaæsiro, yÃva¤cidhabhikkhave, aïunathÆlÃni, taæsampayuttÃ. Evaæ
taækhaïe, taæsabhÃvo.

KvacÅti kiæ? Na hi etehi, idha ceva. 

Evaæ-vutte, taæ-sÃdhu, ekaæ samayaæ bhagavÃ, aggiæva saïdhamaæ itÅdha:-

LopÃdesakÃriye sampatte yebhuyyena tadapavÃdatthamhÃ:- 


[SL Page 037] [\x  37/]    

Aæ bya¤jane niggahÅtaæ. 58-30.

NiggahÅtaæ kho bya¤jane pare aæ iti hoti. 

AkÃro uccÃraïattho. Saralopoti ÃdinÃ pubbasaralopo vÃ.

Evaæ vutte, taæ sÃdhu, ekaæ samayaæ bhagavÃ, aggiæva saïdhamaæ, 
Idha avuttavisesÃnampi vuttanayÃtidesatthamatidesamÃha:-


AnupadiÂÂhÃnaæ vuttayogato. 59-51.

Ye idha amhehi visesato na upadiÂÂhÃ upasagganipÃtÃdayo tesaæ vuttayogato vuttanayena
sarasaïdhÃdisu vuttanayÃnusÃrena rÆpasiddhi veditabbÃ

Tena do dhassa cÃti sutte casaddena pariyÃdÅnaæ rahanÃdivaïïassa vipariyÃso yavÃdÅhi
yathÃ: pariyudÃhÃsi-payirudÃhÃsi, ariyassa-ayirassa, bahavÃbÃdho. BavhÃbÃdho, na
abhineyya-anabhineyya.

Taæ iminÃpi jÃnÃthÃti ettha paro vÃ saroti sare lutte tatrÃtÃroti yogavibhÃgena akÃro
niggahÅtassa dakÃro. TadaminÃpi jÃnÃtha* iccÃdi.

Iti niggahÅtasaïdhividhÃnaæ niÂÂhitaæ.

Sa¤¤ÃvidhÃnaæ sarasaïdhi saïdhi-
Nisedhanaæ bya¤janasaïdhi saïdhi,
Yo niggahÅtassa ca saïdhikappe
Sunicchayo so hi mayettha vutto. 

Iti rÆpasiddhiyaæ saïdhikaï¬o

PaÂhamo paricchedo.
 
Atha nÃmikavibhattyavatÃro vuccate
 
AtthÃbhimukhaæ namanato, attani vatthassa namanato = nÃmaæ. DabbÃbhidhÃnaæ.

Taæ duvidhaæ aïvattharÆÊhivasena. Tividhaæ, pumitthinapuæsakaliÇgavasena.
YathÃ-rukkho, mÃlÃ, dhanaæ.
 
* TadaminÃpi vijÃnÃthÃtipi pÃÂho. 


[SL Page 038] [\x  38/]    
Catubbidhaæ sÃma¤¤aguïakirayÃyadicchÃvasena.
TathÃ:- rakkho, nÅlo, pÃcako, siriva¬¬hoti Ãdi

AÂÂhavidhaæ avaïïivaïïuvaïïokÃraniggahÅtantapakatibhedena.

Tattha paÂhamaæ akÃrantamhÃ pulliÇgÃ jÃtinimittÃ, purisaddÃ syÃdivibhattiyo parÃ yojiyante.


Jinavacanayuttaæ hi. 60-52.

AdhikÃroyaæ.

Tattha pa¤camÃre jitavÃti = jino, buddho. Jinassa vacanaæ = jinavacanaæ. Tassa jinavacanassa
yuttaæ tepiÂakassa buddhavacanassa mÃgadhikÃya sabhÃvaniruttiyÃ yuttaæ anurÆpamevÃti
idaæ adhikÃratthaæ veditabbaæ.

SÃ mÃgadhÅ mÆlabhÃsÃ narÃ yÃyÃdikappikÃ,
BrahmÃno cassutÃlÃpÃ sambuddhÃ cÃpi bhÃsare.

AdhikÃro pana tividho sÅhagatika-maï¬Ækagatika-yathÃnupubbikavasena. Ayampana
sÅhagatiko pubbÃparavilokanato. YathÃnupubbikoyeva vÃ.

Sakkatavisadisaæ katvÃ jinavacanÃnurÆpato pakatÅÂhapanatthaæ paribhÃsamÃha:


LiÇga¤ca nipaccate. 61-53.

LiÇgaæ pÃÂipadikaæ yathÃ yathÃ jinavacanayuttaæ hi liÇgaæ tathÃ tathÃ idha liÇgaæ nipaccate
ÂhapÅyate. Casaddena dhÃtavo cÃti. 

JinavacanÃnurÆpato purisa iti liÇge Âhapite - tato tassa dhÃtuppaccayavibhattivajjitassa
atthavato saddassa parasama¤¤Ã payogeti paribhÃsato liÇgasa¤¤Ãyaæ:-

Ito paraæ vibhattippaccayÃdividhÃne sabbattha liÇgaggahaïamanuvattate.


Tato ca vibhattiyo. 62-54.

Tato jinavacanayuttehi liÇgehi parÃ vibhattiyo honti. Casaddaggahaïena
tavetunÃdippaccayantanipÃtatopi. KammÃdivasena ekattÃdivasena ca liÇgatthaæ vibhajantÅti
= vibhattiyo. KÃ va pana tÃ vibhattiyo?


[SL Page 039] [\x  39/]    
PulliÇganÃmikaæ. 
Vibhattiyoti adhikÃro

Si yo a yo nÃ hi sa naæ smÃ hi sa naæ smiæ su. 63-55.

SyÃdayo dvisatta vibhattiyo nÃma honti. 

Tattha si yo iti paÂhamÃ vibhatti. Aæ yo iti dutiyÃ. NÃ hi iti tatiyÃ. Sa naæ iti catutthi. SmÃ
hi iti pa¤camÅ. Sa naæ iti chaÂÂhÅ. Smiæ su iti sattamÅ. 

Idampana sa¤¤ÃdhikÃraparibhÃsÃvidhisuttesu sa¤¤Ãsuttanti daÂÂhabbaæ. Vuttaæ hi
vuttiyaæ:"vibhatti iccanena kvattho? Amhassa mamaæ savibhattissa se" ti. ItarathÃ purimena
ekayogo kattabboti ettha ca paÂhamÃdivohÃro ekavacanÃdivohÃro ca aïvatvavasena
parasama¤¤Ãvasena vÃ siddhoti veditabbo.

Ekassa vacanaæ = ekavacanaæ. Bahunnaæ vacanaæ = bahuvacanaæ. Dvinnaæ pÆraïi =
dutiyÃti Ãdi. ItarathÃ purimasutte casaddena sa¤¤Ãkaraïe appakataniratthakavidhippasaÇgo
siyÃ. 

Jinavacanayuttaæ hi-liÇga¤ca nipaccateti ca vattate.

Idha padanipphÃdanampi jinavacanassÃvirodhenÃti ¤Ãpetuæ paribhÃsantaramÃbha:-


TadanÆparodhena. 64-56.

YathÃ yathÃ tesaæ jinavacanÃnaæ uparodho na hoti tathÃ tathÃ idha liÇgaæ
casaddenÃkhyÃta¤ca nipaccate, nipphÃdÅyatÅti attho. Teneva idha ca ÃkhyÃte ca
dvivacanÃggahaïaæ sakkatavisadisato vibhattippaccayÃdividhÃna¤ca katanti daÂÂhabbaæ.

Tattha avisesena sabbasyÃdivibhattippasaÇge vatticchÃnupubbikÃ saddappavattÅti
vatticchÃvasÃ-


LiÇgatthe paÂhamÃ. 65-286.

LiÇgatthÃbhidhÃnamatte paÂhamÃvibhatti hotÅti paÂhamÃ.

TatthÃpaniyamenekavacanabahuvacanappasaÇge ekamhi vattabbe ekavacananti paribhÃsato
liÇgatthassekattavacanicchÃyaæ paÂhamekavacanaæ si. 


[SL Page 040] [\x  40/]    

Ato nenÃti ito atoti vattate liÇgaggahaïa¤ca 


So. 66-104.

Si o iti dvipadamidaæ.

LiÇgassa akÃrato parassa sivacanassa okÃro hoti. 

Suttesu hi paÂhamÃniddiÂÂhassa kÃriyino chaÂÂhivipariïÃmena vivaraïaæ ÃdesÃpekkhanti
daÂÂhabbaæ. 

Ettha ca sÅti vibhatti gayhate vibhattikÃriyavidhippakaraïato, tato ca vibhattiyoti ito
vibhattiggahaïÃnuvattanato vÃ. 

Evaæ sabbattha syÃdÅnaæ kÃriyavidhÃne vibhattÅnamevÃti daÂÂhabbaæ. 

VÃ paro asarÆpÃti paralope sampatte tadapavÃdena pubbalopamÃha:


SaralopomÃdesappaccayÃdimhi saralope tu pakati. 67-83.

Pubbasarassa lopo hoti aævacane ÃdesappaccayÃdibhÆte ca sare pare, saralope kate tu
parasarassa pakatibhÃvo hoti. 

Ettha ca saralopeti punaggahaïaæ iminÃva katasaralopanimitteyeva parasaravikÃre sampatte
pakatibhÃvatthaæ. 
Parasarassa pakatibhÃvavidhÃnasÃmatthiyato amÃdesappaccayÃdibhÆte sare paretipi
siddhaæ. 

TyÃdivibhattiyo cettha paccayattena gayhare,
ùdiggahaïamÃkhyÃtakitakesvÃgamatthidaæ.
PaccayasÃhacariyÃ cÃdeso pakatÅparo,
Padantasaralopo na tenabbhÃhÃdike pare.

Tuggahaïaæ bhikkhunÅ Ãdisu saralopanivattanatthaæ. 

Naye paraæ yutteti paraæ netabbaæ.

Puriso tiÂÂhati. Puriso ca puriso cÃti purisapurisa iti vattabbe:-


SarÆpÃnamekasesvasakiæ. 68-390.

SarÆpÃnaæ samÃnarÆpÃnaæ padabya¤janÃnaæ majjhe ekovasissate a¤¤e lopamÃpajjante
asakinti ekaseso.

[SL Page 041] [\x  41/]    

Ettha ca sarÆpÃnanti vuttattÃva siddhe asakippayoge punÃsakiggahaïaæ
ekavibhattivisayÃnamevÃsakippayoge evÃyanti dassanatthaæ. 

Na ca vÅcchÃppayogetippasaÇgo, vaggÃ pa¤capa¤casomantÃti ettha pa¤capa¤casoti
niddeseneva vÅcchÃppayogasiddhiyÃ ¤ÃpitattÃ.

Atha vÃ sahavacanicchÃyamayamekaseso. YogavibhÃgato cettha ekasesvasakiæ iti
virÆpekaseso hoti vÃ pitunnanti Ãdisu

Tatheva liÇgatthassa bahuttavacanicchÃyaæ bahumhi vattabbe bahuvacananti
paÂhamÃbahuvacanaæ yo.

Purisa yo itÅdha:-

Ato vÃti ca vattate.


SabbayonÅnamÃe. 69-107.
AkÃrantato liÇgamhÃ paresaæ sabbesaæ paÂhamÃyonÅnaæ dutiyÃyonÅna¤ca yathÃkkamaæ
ÃkÃrekÃrÃdesÃ honti vÃti ÃkÃro. Sabbaggahaïaæ sabbÃdesatthaæ. SaralopÃdi
purimasadisameva.

PurisÃ tiÂÂhanti.

VÃ icceva. RÆpÃ, rÆpÃni, aggayo, munayo. 

VÃsaddoyaæ vavatthitavibhÃsattho tenecettha:-

Niccameva ca pulliÇge anicca¤ca napuæsake,
Asanta¤jhe katatte tu vidhiæ dÅpeti vÃssuti. 

TathevÃlapanavacanicchÃyaæ liÇgatthe paÂhamÃti vattate. 


ùlapane ca. 70-287.

Abhimukhaæ katvÃ lapanaæ = Ãlapanaæ, sambodhanaæ. Tasmiæ ÃlapanatthÃdhike
liÇgatthÃbhidhÃnamatte va paÂhamÃvibhatti hoti. 

Pure viya ekavacanÃdi.
Purisa si iccatra:- 


ùlapane si gasa¤¤o. 71-67. 

[SL Page 042] [\x  42/]    

ùlapanatthe vihito si gasa¤¤o hotÅti gasa¤¤Ãyaæ-
Bho ge tÆti ito geti vattate. 


AkÃrapitÃdyantÃnamÃ. 72-246.

LiÇgassa sambaïdhÅ akÃro ca pitusatthuiccevamÃdÅnamanto ca ÃkÃrattamÃpajjate ge pare.

Ge rassamÅti ca vattate. 


ùkÃro vÃ. 73-248.

LiÇgassa sambaïdhi ÃkÃro rassamÃpajjate ge pare vikappena aduraÂÂhassÃlapanevÃyaæ.


Sesato lopaæ ga sipi. 74-220.

So siæ-syÃ ca-sakhÃto gasse vÃ-ghate cÃti evamÃdÅhi niddiÂÂhehi a¤¤e seso nÃma. Tato
sesato liÇgamhÃ ga si iccete lopamÃpajjante. Apiggahaïaæ dutiyatthasampiï¬anatthaæ.
Ettha ca satipi siggahaïe ga iti vacanameva ¤Ãpakama¤¤atthÃpi siggahaïe
ÃlapanÃgahaïassa. Keci ÃlapanÃbhivyattiyÃ bhavantasaddaæ bhesaddaæ vÃ payu¤jante. Bho
purisa tiÂÂha, he purisÃ vÃ. 

Bahuvacane na viseso bhavanto purisÃ tiÂÂhatha. Tatheva kammatthavacanicchÃyaæ:-

VÃti vattate.


Yaæ karoti taæ kammaæ. 75-282.

Yaæ vÃ karoti yaæ vÃ vikaroti yaæ vÃ pÃpuïÃti taæ kÃrakaæ kiriyÃnimittaæ kammasa¤¤aæ
hoti. 


Kammatthe dutiyÃ. 76-299.

Kammatthe dutiyÃvibhatti hoti. 

Pure viya dutiyekavacanaæ a saralopoti ÃdinÃ sare lutte dÅghanti dÅghe sampatte
pakatibhÃvo ca. Purisaæ passa.

Bahuvacane - sabbayonÅnamÃeti yovacanassekÃro. Purise passa.

Tatheva kattuvacanicchÃyaæ:-


Yo karoti sa kattÃ. 77-283.


[SL Page 043] [\x  43/]    

Yo attappadhÃno kiriyaæ karoti so kattusa¤¤o hoti. 

TatÅyÃti vattate


Kattari ca. 78-290.

Kattari ca kÃrake tatiyÃvibhatti hoti. Tatiyeka vacanaæ nÃ

Ato nena. 79-103.

EnÃti avibhattikoyaæ niddeso. AkÃrantato liÇgamhÃparassa nÃvacanassa enÃdeso hoti.
SaralopÃdi. Purisena kataæ.

Bahuvacanaæ hi


SuhisvakÃro e. 80-104.

Su hi iccetesu vibhattirÆpesu paresu liÇgassa sambaïdhi akÃro ettamÃpajjate.


SmÃhisminnaæ mhÃbhimhÅ vÃ. 81-99.

Sabbato liÇgamhÃ smÃ hi smiæ iccetesaæ yathÃkkamaæmhÃ bhi mhi iccete ÃdesÃ honti vÃ.

Purisehi purisehi kataæ.

Yena vÃ kayirate taæ karaïa. 82-281.

Yena vÃ kayirate yena vÃ passati yena vÃ suïÃti taæ kÃrakaæ karaïasa¤¤aæ hoti. 


Karaïe tatiyÃ. 83-288.

KaraïakÃrake tatiyÃvibhatti hoti. 
Sesaæ kattusmaæ.

ùviÂÂhena purisena so pu¤¤aæ karoti. Purisebhi, purisehi.

Tatheva sampadÃnavacanicchÃyaæ:-


Yassa dÃtukÃmo rocate dhÃrayate vÃ taæ sampadÃnaæ 84-278.


[SL Page 044] [\x  44/]    

Yassa vÃ dÃtukÃmo yassa vÃ rocate yassa vÃ dhÃrayate taæ kÃrakaæ sampadÃnasa¤¤aæ hoti. 


SampadÃne catutthÅ. 85-295

SampadÃnakÃrake catutthivibhatti hoti. CatutthiyÃekavacanaæsa. 


SÃgamo se. 86-61.

Sabbato liÇgamhÃ sakÃrÃgamo hoti se vibhattÅmhi pare. Purisassa dhanaæ dadÃti. 
Bahuvacanaæ naæ. DÅghanti vattate.


Sunaæhisu ca. 87-89.

Su naæ hi iccetese paresu liÇgassa antabhÆtÃ sabbe rassasarÃ dÅghamÃpajjante.
CaggahaïamikÃrukÃrÃnaæ kvaci nivattanatthaæ. PurisÃnaæ.

TathevÃpÃdÃnavacanicchÃyaæ:-


YasmÃdapeti bhayamÃdatte vÃ tadapÃdÃnaæ. 88-273.

YasmÃ vÃ avadhito apeti yasmÃ vÃ bhayaæ yasmÃ vÃ Ãdatte taæ kÃrakaæ apÃdÃnasa¤¤Ã hoti. 


ApÃdÃne pa¤camÅ. 89-297.

ApÃdÃnakÃrake pa¤camÅvibhatti hoti pa¤camiyÃ eka vacanaæ smÃ. 

Ato sabbesaæ Ãeti ca vattate. 

SmÃsminnaæ vÃ. 90-108.

AkÃrantato liÇgamhÃ sabbesaæ smÃ smiæ iccetesaæ yathÃkkamaæ ÃkÃrekÃrÃdesÃ honti vÃ.
A¤¤attha mhÃ deso. 

PurisÃ apehi, purisambhÃ purisamhÃ.

Bahuvacane sabbattha tatiyÃsamaæ bhissa bhiÃdeso. Purisehi purisehi apehi.

Tatheva sÃmivacanicchÃyaæ:- 


[SL Page 045] [\x  45/]    

Yassa vÃ pariggaho taæ sÃmi. 91-285.

Yassa vÃ pariggaho taæ sÃmisa¤¤aæ hoti. 


SÃmismiæ jaÂÂhi. 92-303.

SÃmismiæ chaÂÂhivibhatti hoti.  hapetvÃ ÃyÃdesaæ sabbattha catutthichaÂÂhÅnaæ samÃnaæ
rÆpaæ. 

Purisassa etaæ dhanaæ, purisÃnaæ.
Tatheva okÃsavacanicchÃyaæ:-


YodhÃro tamokÃsaæ. 93-280.

Yo kattukammÃnaæ kiriyÃya ÃdhÃro taæ okÃsasa¤¤aæ hoti. 


OkÃse sattamÅ. 94-304.

OkÃsakÃrake sattamÅvibhatti hoti. 

SattamiyÃ ekavacanaæ smiæ. Tassa smÃsminnaæ vÃti ekÃro. MhÅÃdeso ca. 

Purise patiÂÂhitaæ, purisamhi, purisasmiæ.
Bahuvacane-suhisvakÃro eti ekÃro. Purisesu.

Purise purisÃ, bho purisa he purisÃ vÃ bhavanto purisÃ, purisaæ purise, purisena purisehi
purisehi, purisassa purisÃnaæ, purisÃ purisamhÃ purisasmÃ purisebhi purisehi, purisassa
purisÃnaæ, purise purisamhi purisasmiæ purisesu.

TathÃ sugato sugatÃ, bho sugata bho sugatÃ bhavanto sugatÃ, sugataæ sugate, sugatena
sugatebhi sugatehi, sugatassa sugatÃnaæ, sugatÃ sugatamhÃ sugatasmÃ sugatebhi sugatebhi,
sragatassa sugatÃnaæ, sugate sugatamhi sugatasmiæ sugatesu. 
Evaæ surÃsuranaroraganÃgayakkha-
GaïdhabbakinnaramanussapisÃcapetÃ,
MÃtaÇgajaÇgamaturaÇgavarÃhasÅha-
VyagghacchakacchapataracchamigassasoïÃ.
ùlokalokanilayÃnilacÃgayoga-
VÃyÃmagÃmanigamÃgamadhammakÃmÃ,
SaÇghoghaghosapaÂighÃsavakodhalobha-
SÃramhathamhamadamÃnapamÃdamakkhÃ.


[SL Page 046] [\x  46/]    

PunnÃgapÆgapanasÃsanacampakamba-
BhintÃlatÃlavakulajjunakiæsukÃ ca,
MaïdÃrakuïdapucimaïdakara¤jarukkhÃ
¥eyyÃ mayÆrasakuïaï¬ajako¤cahaæsÃ

IccÃdayopi. 

ManogaïÃdissa tu nÃsasmÃsmiæsu viseso. A¤¤attha purisasamaæ.

Mano manÃ, he mana he manÃ bhavanto manÃ, manaæ mane.
VÃti vattate. 


ManogaïÃdito sminnÃnamiÃ. 95-181.

Mano pabhÆti gaïo = manogaïo. ManogaïÃdito smiæ nÃ iccetesaæ yathÃkkamaæ
ikÃrakÃrÃdesÃ honti vÃ.

ùdiggahaïena bilapadÃditopi.

ManogaïÃditoti vattate.


Sa sare vÃgamo. 96-184.

Eteheva manogaïÃdÅhi sare pare sÃgamo hoti vÃ.

ManasÃ manena.

VavatthitavihÃsatthoyaæ vÃsaddo. Tena mano manÃ manaæ mane manaÃyatananti Ãdisu na
hoti. MÃnasikaæ cetasikanti Ãdisu niccaæ. Manehi manehi. 

VÃti ca vattate. 


Sassa co. 97-182.

ManogaïÃdito parassa sassa vibhattissa okÃro hoti vÃ. SÃgamo.

Manaso manassa manÃnaæ, manÃ manambhÃ manasmÃ manebhi manehi, manaso manassa
manÃnaæ, manasi mane manambhi manasmiæ manesu.

Evaæ vavo vayo tejo tapo ceto tamo yaso, 

Ayo payo siro saro uro raho ahopi ca.
IccÃdi manogaïo.


[SL Page 047] [\x  47/]    
Guïavantu si itÅdha-
Savibhattissa ntussÃti ca adhikÃro


ù simhi. 98-124.

Sabbasseva ntuppaccayassa savibhattissa Ã hoti simhi vibhattimhi. GuïavÃ.

Yomhi paÂhame sÅhagatiyÃ vÃti ca vattate. 


Ntussa nto. 99-122.

Sabbasseva ntuppaccayassa savibhattissa ntoÃdesohoti vÃ yomhi paÂhame. Guïavanto
tiÂÂhanti. 

Sunaæhisu attanti ca vattate. 


Ntussanto yosu ca. 100-92.

Ntuppaccayassa anto ukÃro attamÃpajjate su naæ hi yo iccetesu. 

Caggahaïena a¤¤esu aænÃsmÃsmiæsu ca. GuïavantÃ.

ChaÂÂhiyÃ siddhepi antÃdese puna antaggahaïakaraïato yonaæ ikÃro ca kvaci. Guïavanti. 

Amiti vattate.


AvaïïÃ ca ge. 101-126.

Sabbasseva ntuppaccayassa savibhattissa aæ a Ã ÃdesÃ honti ge pare. 

Bho guïavaæ bho guïava bho guïavÃ bhavanto guïavanto guïavantÃ guïavantaæ
guïavante.

VÃti vattate. 


TotitÃ sasmiænÃsu. 102-127.

Sabbasseva ntuppaccayassa savibhattissa to ti tÃ ÃdesÃ honti vÃ sa smiæ nÃ iccetesu
yathÃsaÇkhyaæ

GuïavatÃ guïavantena guïavantehi guïavantehi. 


Ntassa se vÃ. 103-123.
Sabbasseva ntuppaccayassa savibhattissa ntassa iccaya mÃdeso hoti vÃ se vibhattimhi.

Guïavantassa guïavato.


[SL Page 048] [\x  48/]    

Sabbasseva ntuppaccayassa savibhattissa taæÃdeso hoti vÃ namhi vibhattimhi.

Guïavataæ guïavantÃnaæ.

AmhatumhantuiccÃdinÃ smÃvacanassa nÃvyapadeso. GuïavatÃ guïavantamhÃ
guïavantasmÃ guïavantebhi guïavantehi, guïavantassa guïavato guïavataæ
guïavantÃnaæ, guïavati guïavante guïavantamhi guïavantasmiæ guïavantesu. 

Evaæ gaïavÃ kulavÃ phalavÃ yasavÃ dhanavÃ sutavÃ bhagavÃ himavÃ balavÃ sÅlavÃ
pa¤¤avÃ iccÃdayo.

Himavantusaddato simhi kate-

Attaæ ntussantoti ca vattamÃne-


Simhi vÃ. 105-91.

Ntuppaccayassa anto attaæ hoti vÃ simhi vibhattimhÅti attaæ. 

Himavanto himavaæ sesaæ samaæ.

Puna vÃggahaïakaraïaæ himavantusaddato a¤¤atra nisedhanatthaæ. Tena guïavantÃdisu
nÃtippasaÇgo.

Evaæ satiyÃ dhitimÃ gatimÃ mutimÃ matimÃ jutimÃ sirimÃ hirimÃ thutimÃ ratimÃ yatimÃ
sucimÃ kalimÃ balimÃ kasimÃ rucimÃ buddhimÃ cakkhumÃ baïdhumÃ hetumÃ setumÃ
ketumÃ rÃhumÃ bhÃnumÃ khÃïumÃ vijjumÃ iccÃdayo.

Tattha satimantubaïdhumantusaddÃnaæ aæsesu rÆpabhedo. 

Attaæ ntussÃti ca vattate. 


Sabbassa vÃ aæsesu. 106-93.

Sabbasseva ntuppaccayassa attaæ hoti vÃ aæ sa iccetesu idha vÃsaddassa vavatthitavibhÃsattÃ
nÃtippasaÇgo. Satimaæ satimantaæ, baïdhumaæ baïdhumantaæ, satimassa satimato
satimantassa, baïdhumassa baïdhumato baïdhumantassa. Sesaæ samaæ.


[SL Page 049] [\x  49/]    

Gacchantasaddassa bhedo.
Gacchanta si.
VÃti vattate.

Simhi gacchantÃdÅnaæ ntasaddo aæ. 107-186.

GacchantaiccevamÃdÅnaæ antappaccayantÃnaæ ntasaddo aærÆpaæ Ãpajjate vÃ simhi
vibhattÅmhi.

SaralopasilopÃ. So gacchaæ, gacchanto vÃ gaïhÃti. 
GacchantÃdÅnaæ ntasaddoti ca vattamÃne:-


Sesesu ntuva. 108-187.

GacchantÃdÅnaæ ntasaddo ntuppaccayova daÂÂhabbo sesesu vibhattippaccayesu asimhi.
KÃriyÃtidesoyaæ.

Sesaæ guïavantusamaæ. 

Te gacchanto gacchantÃ, bho gacchaæ gaccha gacchÃ bhavanto gacchanto gacchantÃ,
gacchantaæ gacchante, gacchatÃ gacchantena gacchantehi gacchintehi, gacchato gacchantassa
gacchataæ gacchantÃnaæ, gacchatÃ gacchantamhÃ gacchantasmÃ gacchantehi gacchantehi,
gacchato gacchantassa gacchataæ gacchantÃnaæ, gacchati gacchante gacchantamhi
gacchantasmiæ gacchantesu

Evaæ mahÃ caraæ tiÂÂhaæ dadaæ bhu¤jaæ suïaæ pavaæ,
Jayaæ jÅraæ cavaæ mÅyaæ saraæ kubbaæ japaæ vajaæ

IccÃdayo

Bhavantasaddassa ga yo nÃ savacanesu viseso. So bhavaæ. 

Bhavatoti vattate. 


ObhÃvo kvaci yosu vakÃrassa. 109-244.

Bhavanta iccetassa vakÃrassa obhÃvo hoti kvaci yo iccetesu. 

Te bhonto bhavanto bhavantÃ. 

Bhavatoti ca vattate.


Bho Çge tu. 110-243.


[SL Page 050] [\x  50/]    

Sabbasseva bhavantasaddassa hoti ge pare. Tusaddena bhantebhontÃdÅ ca. 

Galopo. Bho bhante bhonta bhontÃ bhonto bhavanto bhavantÃ, bhavantaæ bhonte bhavante. 

NÃsesu obhÃvo kvavÅti yogavibhÃgena obhÃvo. BhotÃ bhavatÃ bhavantena, bhoto bhavato
bhavantassa iccÃdi. 

Bhadantassa bhaddantabhante. 111-245.

Sabbasseva bhadantasaddassa bhaddanta bhante iccete ÃdesÃ honti kvaci ge pare yosu ca. 

Bho bhaddanta bhante bhadanta bhadantÃ vÃ iccÃdi. Purisa saddasamaæ. 


Santasaddassa so he bo ccante. 112-185.

Sabbassa santasaddassa sasaddÃdeso hoti bhakÃre pare ante va bakÃrÃgamo hoti. 

Vasaddaggahaïena abhakÃrepi samÃse kvaci sÃdeso.

SabbhÅ.

Heti kiæ? Santehi. 

Sesaæ gacchantasaddasamaæ.

Atthi rÃjabrahmattasakhasaddÃdÅnaæ bhedo.

Tatheva syÃduppatti. RÃja si iti Âhite-

BrahmattasakharÃjÃditoti adhikÃro. 


SyÃ ca. 113-189.

BrahmattasakharÃja iccevamÃdito sivacanassa ÃkÃro hoti. ùdisaddena ÃtumÃdisaddato ca.
SaralopÃdi. 

RÃjÃ tiÂÂhati. 


YonamÃno. 114-190.

BrahmattasakharÃjÃdito yonaæ ÃnoÃdeso hoti.
RÃjÃno tiÂÂhanti. Bho rÃja bho rÃjÃ bhavanto rÃjÃno. 
 
[SL Page 051] [\x  51/]    

VÃti vattate


BrahmattasakharÃjÃdito amÃnaæ. 115-188.

BrahmÃdÅhi parassa aævacanassa Ãnaæ hoti vÃ. 
RÃjÃnaæ passa, rÃjaæ vÃ, rÃjÃno. Savibhattissa rÃjassÃti ca vattate. 


NÃmhi ra¤¤Ã vÃ. 116-137.

Sabbasseva rÃjasaddassa saha vibhattiyÃ ra¤¤Ã Ãdeso hoti vÃ nÃmhi vibhattimhi.

Ra¤¤Ã kataæ, rÃjena vÃ.


RÃjassa rÃju sunaæhisu ca. 117-169.

Sabbassa rÃjasaddassa rÃju Ãdeso hoti su naæ hi iccetesu vacanesu. 

Casaddo vikappattho sunaæhisu cÃti dÅgho. 

RÃjÆbhi rÃjÆhi, rÃjebhi rÃjahi vÃ. 

SavibhattatissÃti adhikÃro. 


RÃjassa ra¤¤orÃjino se. 118-135. 

Sabbasseva rÃjasaddassa savibhattissa ra¤¤o rÃjino iccete ÃdesÃ honti se vibhattimhi. Ra¤¤o
rÃjino dehi. 

RÃjassÃti vattate.


Ra¤¤aæ namhi vÃ. 119-136.

Sabbasseva rÃjasaddassa savibhattissa ra¤¤aæ Ãdeso hoti vÃ namhi vibhattimhi.

Ra¤¤aæ rÃjÆnaæ rÃjÃnaæ.

Pa¤camiyaæ:- 


AmhatumhanturÃjabrahmattasakhasatthupitÃdÅhi smÃ nÃva. 120-272.

Amha tumha ntu rÃja brahmatta sakha satthu pitu iccevamÃdÅhi ca smÃvacanaæ nÃ iva
daÂÂhabbanti smÃvacanassa nÃvyapadesÃti deso. Atideso pana chabbidho. 


[SL Page 052] [\x  52/]    

Vutta¤ca:

"Vyapadeso nimitta¤ca taærÆpaæ taæsabhÃvatÃ, 

Sutta¤ceva nathÃ kÃriyamatidesoti chabbidho"ti.

TatrÃyaæ brahmattasakhÃdisu pÃÂhasÃmatthiyato rÆpÃtideso. Sesaæ tatiyÃsamaæ.

Ra¤¤Ã apehi, rÃjato vÃ. RÃjÆbhi rÃjÆhi rÃjehi rÃjehi. Ra¤¤o rÃjino santakaæ. Ra¤¤aæ rÃjÆnaæ
rÃjÃnaæ. 

RÃjassÃti ca vattate. 
Smimhi ra¤¤orÃjinÅ. 121-138.

Sabbasseva rÃjasaddassa savibhattissa ra¤¤e rÃjÅni iccete ÃdesÃ honti smimhi vibhattimhi.

Ra¤¤e rÃjini patiÂÂhitaæ, rÃjusu rÃjesu.

Brahmasaddassa ganÃsasmiæsu viseso.

BrahmÃ brahmÃno.

ùlapane:-

Eti vattate. 


BrahmÃto gassa ca. 122-193.

Brahmasaddato gassa ca ekÃro hoti. 

Caggahaïaæ eggahaïÃnuga¬¬hanatthaæ.

Bho brÃhme bhavanto brahmÃno, brahmÃnaæ brahmaæ brahmÃno.

VipariïÃmena brahmassa antoti ca vattate


Uttaæ sanÃsu. 123-198.

Brahmasaddassa anto uttamÃpajjate sa nÃ iccetese vacanesu. 

Uttamiti bhÃvaniddeso katthaci abhÃvadassanattho

BrahmunÃ brahmehi brahmehi. 

Yasmiæ utte kate ivaïïuvaïïÃjjhÃlÃti lasa¤¤Ãyaæ:


Jhalato sassa no vÃ. 127-114.

Jhalasa¤¤ehi ivaïïuvaïïehi parassa saiccetassa vacanassa no iccÃdeso hoti vÃ. 


[SL Page 053] [\x  53/]    

Brahmuno brahmassa brahmÃnaæ brahmunaæ vÃ. 

Uttamiti yogavibhÃgena uttaæ. 

Pa¤camiyaæ:- nÃbhÃvÃtideso.

BrahmunÃ brahmebhi brahmehi, brahmuno brahmassa brahmÃnaæ brahamunaæ vÃ.


BrahmÃto tu sminni. 125-197.

Brahmasaddato smiævacanassa ni hoti. Tusaddena kammavamma muddhÃdito ca kvaci. 

Brahmani brahmesu

Attasaddassa tatiyÃdisveva viseso. 

AttÃ attÃno, bho atta bho attÃ bhavanto attÃno, attÃnaæ attaæ attÃno.

NÃmhi a kammantassa vÃti ettha vasaddena attaantassa attaæ vÃ.

AttanÃ attena vÃ.


Attanto hismimanattaæ. 126-211.

Attassa anto anattamÃpajjate hismiæ pare. 
Attanehi attanehi. 
Attato tatoti ca vattate. 


Sassa no. 127-213.

Tato attasaddato sassa vibhattissa no hoti. 

Attano attÃnaæ. 


SmÃ nÃ. 128-214.

Tato attasaddato smÃvacanassa nÃ hoti. 

AttanÃ apehi. 

NÃbhÃvÃtideseneva siddhepi uttarasuttena ekayogamakatvÃ bhinnayogakaraïaæ
atthantaravi¤¤Ãpanatthaæ. Tena attantatakÃrassa rakÃro jakÃre kvaci.

Atrajo, attajo vÃ. Attanehi attanehi. Attano attÃnaæ. 


[SL Page 054] [\x  54/]    

Attatoti vattate. 


Tato sminni. 129-212.

Tato attasaddato smiævacanassa ni hoti. 

Attani attanesu.

Sakhasaddassa bhedo.
SakhÃ sabÃno.

Yonamiti vattate.


SakhÃto cÃyono. 130-191.

Sakhasaddato yonaæ Ãyono ÃdesÃ ca honti.
SakhÃyo. 


Sakhantassi nonÃnaæsesu. 131-194.

Sakhantassa ikÃrÃdayo hoti no nÃ naæ sa iccetesu paresu.

Sakhino tiÂÂhanti. 

ùlapane gasa¤¤Ãyaæ:-


SakhÃto gasse vÃ. 132-113.

SakhÃto gassa akÃra ÃkÃra ÅkÃra ekÃrÃdesÃ honti. VÃsaddena a¤¤asmÃpi kvaci ekÃro.

YathÃ:- bhadante ise iti. 

A ca Ã ca i ca Å ca e cÃti = e.PubbasarÃnaæ kamena lopo. 

Bho sakha bho sakhÃ bho sakhi bho sakhÅ bho sakhe bhavanto sakhÃno sakhÃyo sakhino. 

Sakhantassa Ãroti ca vattate. 


Sunamaæsu vÃ. 133-196.

Sakhantassa Ãro hoti vÃ su naæ aæ iccetesu paresu. SakhÃraæ sakhÃnaæ sakhÃno sakhÃyo
sakhino, sakhinÃ.

SakhantassÃti vattate. 


ùro himhi vÃ. 134-195.


[SL Page 055] [\x  55/]    

Sakhantassa Ãro hoti vÃ himhi vibhattimhi. 

SakhÃrehi sakhÃrehi sakhebhi sakhehi.

IkÃrÃdese jhalato sassa no vÃti no. 

Sakhino sakhissa sakhÃrÃnaæ sakhÅnaæ.
SmÃvacanassa nÃbhÃvo. SakhinÃ sakhÃrehi sakhÃrehi sakhebhi sakhehi, sakhino sakhissa
sakhÃrÃnaæ sakhÅnaæ. 

SakhÃtoti vattate. 


Smime. 135-192.

SakhÃto smiævacanassa ekÃrohoti. NiccatthoyamÃrambho.

Sakhe sakhÃresu sakhesu.

ùtumasaddassa paÂhamÃdutiyÃsu attasaddasseva rÆpanayo.

ùtumÃ ÃtumÃno, bho Ãtuma bho ÃtumÃ bhavanto ÃtumÃno, ÃtumÃnaæ Ãtumaæ ÃtumÃno,
Ãtumena iccÃdi purisasamaæ. 

Pumasaddassa bhedo.

Puma si.

SavibhattissÃti adhikÃro.


PumantassÃ simhi. 136-152.

Pumasaddantassa savibhattissa ÃkÃrÃdeso hoti simhi vibhattimhi. 

Antaggahaïena maghacayuvÃdÅnamantassa ca. PumÃ.

PumantassÃti ca adhikÃro. 

YosvÃno. 137-155.

Pumantassa savibhattissa ÃnoÃdeso hoti yosu vibhattisu. PumÃno. 


AmÃlapanekavacane. 138-153.

Pumantassa savibhattissa aæ hoti Ãlapanekavacane pare. 

He pumaæ he pumÃno, pumaæ pumÃno. 


[SL Page 056] [\x  56/]    

ù vÃti ca vattate. 


U nÃmhi ca. 139-159.

Pumantassa Ã u ÃdesÃ honti vÃ nÃmhi vibhattimhi casaddena puma kamma thÃmantassa
cukÃro vÃ sasmÃsu
PumÃnÃ pumunÃ pumena vÃ.

ùneti vattate.


Hivibhattimhi ca. 140-157.

Pumantassa hivibhattimhi ca ÃneÃdeso hoti. 

Vibhattiggahaïaæ savibhattiggahaïanivattanatthaæ

PumÃnehi pumÃnehi

Casaddena yuvamaghavÃdÅnamantassa vÃ ÃnÃdeso sabba vibhattisu. 

U nÃmhi cÃti ettha casaddena pumantassukÃro vÃ sasmÃsu vibhattisu. Jhalato sassa no vÃti
no. 

Pumuno. Pumassa pumÃnaæ

SmÃ nÃti vattate. 


Jhalato ca. 141-215.

Jhalaiccetehi ca smÃvacanassa nÃ honi. Caggahaïaæ kvaci nivattanatthaæ. 

PumÃnÃ* pumÃnebhi pumÃnehi, pumuno pumassa pumÃnaæ.


ùne smimhi vÃ. 142-156.

Pumasaddantassa savibhattissa ÃneÃdeso hoti vÃ smimhi vibhattimhi. 

PumÃne pume pumamhi pumasmiæ. 


Susmi mÃ vÃ. 143-158.

Pumantassa su iccetasmiæ pare ÃÃdeso hoti vÃ.

PumÃsu pumesu. 

YuvÃdisu-yuva si itÅdha:-

PumantassÃ simhÅti ettha antaggahaïena ÃkÃro, hi vibhattimhi cÃti sutte casaddena ÃnÃdeso
ca.
 
* "PumunÃ" iti kesuci. 


[SL Page 057] [\x  57/]    

YuvÃ yuvÃno yuvÃnÃ, he yuva he yuvÃ he yuvÃna he yuvÃnÃ bhavanto yuvÃnÃ, yuvÃnaæ
yuvaæ yuvÃne yuve. 
A kammantassa cÃti ettha casaddena yuvamaghavÃnamantassa Ã hoti vÃ nÃ su iccetÃsÆti
Ãttaæ. 

YuvÃnÃ. Yuvena yuvÃnena vÃ, yuvÃnebhi yuvÃnehi yuvebhi yuvehi, yuvÃnassa yuvassa
yuvÃnÃnaæ yuvÃnaæ, yuvÃnÃ yuvÃnamhÃ yuvÃnasmÃ yuvÃnebhi yuvÃnehi yuvebhi yuvehi,
yuvÃnassa yuvassa yuvÃnÃnaæ yuvÃnaæ, yuvÃne yuvÃnamhi yuvÃnasmiæ yuve yuvamhi
yuvasmiæ yuvÃnesu yuvÃsu yuvesu.

Evaæ maghavÃ maghavÃno maghavÃnÃ iccÃdi yuvasaddasamaæ

AkÃrantaæ.
 
ùkÃranto pulliÇgo sÃsaddo. 
SÃ. Si. Silopo. SÃ. Sunakho. 
Bahuvacane:


Agho rassa mekavacanayosvapi ca. 144-84.

Ghasa¤¤akaÃkÃravajjito liÇgassanto saro rassa mÃpajjate ekavacanesu yosu ca paresÆti
rassattaæ. Apiggahaïaæ simhi nivattanatthaæ. Sesaæ neyyaæ.*

SÃ tiÂÂhanti he sa he sÃ he sÃ, saæ se, sena sÃbhi sÃhi, sassa sÃya sÃnaæ, sÃ samhÃ sasmÃ
sÃbhi sÃhi, sassa sÃnaæ, se samhi sasmiæ sÃsu.

Evaæ paccakkhadhammÃ gaï¬ÅvadhatvÃ pabhutayo.

AkÃrantaæ
 

IkÃranto pulliÇgo aggisaddo. SyÃduppatti. 

Aggi si. 

Anto simhi vÃti ca vattate. 


Aggissini. 145-95. 

Aggissanto ini hoti vÃ simhi vibhattimhi. Sesato lopaæ ga sipÅti silopo.

Aggani aggi. 
 
* ¥eyyaæ - sanna.


[SL Page 058] [\x  58/]    

Bahuvacane ivaïïuvaïïÃjjhalÃti jhasa¤¤Ãyaæ:- 

Jhalato vÃti ca vattate.


Ghapato ca yonaæ lopo. 146-118.
Ghapasa¤¤haii itthivÃcakÃkÃrivaïïuvaïïehi jhalasa¤¤ehi va paresaæ yovacanÃnaæ lopo
hoti vÃ. Vavatthita vibhÃsÃyaæ. 


Yosu katanikÃralopesu dÅghaæ. 147-88. 

LiÇgassantabhÆtÃ sabbe rassasarÃ yosu katanikÃralopesu dÅghamÃpajjante. KatÃ nikÃralopÃ
yesaæ te = katanikÃralopÃ. AggÅ.

Pa¤cÃdÅnamattanti ito attamiti vattate. 


Yosvakatarasso jho. 148-96.

Yosu paresu akatarasso jho attamÃpajjate. 

Aggayo.

Jhoti kiæ? Rattiyo. 
ùlapanepevaæ. He aggi he aggÅ he aggayo. 

Dutiyekavacane-pubbasaralope sampatte:-


Ammo niggahÅtaæ jhalapehi. 149-82.

Jhalapa iccetehi parassa aævacanassa makÃrassa ca niggahÅtaæ Ãdeso hoti. 

Aggiæ. AggÅ aggayo, agginÃ aggÅbhi aggÅhi.

Sunaæhisu cÃ ti ettha caggahaïena katthaci dÅghÃbhÃvo. 

Aggibhi aggihi.

Jhalato sassa no vÃti no.

Aggino aggissa aggÅnaæ. 

SmÃ nÃti vattamÃne jhalato cÃti vikappena nÃ. 

AgginÃ.AggimbhÃ aggismÃ aggÅbhi aggÅhi, aggino aggissa aggÅnaæ, aggimhi aggismiæ
aggisu aggÅsu. 

Evama¤¤epi-

Joti pÃïi gaï¬hi mu¬hi-kucchi vatthi sÃli vÅhi,
VyÃdhi odhi bodhi saïdhi rÃsi kesi sÃti dÅpi.


[SL Page 059] [\x  59/]    

Isi muni maïi dhani giri ravi kavi kapi
Asi masi nidhi vidhi ahi kimi pati hari,
Ari timi kali bali jalanidhi gahapati
Urudhiti varamati nirupadhi adhipati.

A¤jali sÃrathi atithi samÃdhi udadhippabhÆtayo.

IkÃrantaæ.
 
ýkÃranto pulliÇgo daï¬isaddo

Daï¬Å si itÅdha:- 

Agho rassamekavacanayosvapi cÃti rassatte sampatte:etthevÃpiggahaïena sismiæ tadabhÃve
siddhe niyamatthamÃha:

Rassanti vattate. 


Na sismimanapuæsakÃni. 150-85.

Sismiæ napuæsakavajjitÃneva liÇgÃni na rassamÃpajjanteti rassattÃbhÃvo silopo daï¬i
tiÂÂhati. 

AnapuæsakÃnÅti kiæ? SukhakÃri dÃnaæ. 

Ettha ca:- 

VisadÃvisadÃkÃravohÃrobhayamuttakÃ,
PumÃdijÃnena hetubhÃvato liÇgamÅritÃ.

Yolope-daï¬i tiÂÂhanti. 

Itaratra agho rassamiccÃdinÃ rassatte kate:

Jhato katarassÃti ca vattate.. 


Yonanno. 151-225.

Sabbesaæ yonaæ sÃlapanÃnaæ jhato katarassÃ paresaæ no iccÃdeso hoti. Daï¬ito tiÂÂhanti. 

KatarassÃti kiæ? Aggayo. 

AdhikÃraæ vinÃ yonaæ noti yogavibhÃgato.

Kva ci akatarassÃpi no sÃramatino yathÃ. 


[SL Page 060] [\x  60/]    

ùlapane:-

Geti vattate. 


JhalapÃ rassaæ. 152-247.

Jhalapa iccete rassamÃpajjante ge pare. 

Bho daï¬i. Agho rassanti ÃdinÃva siddhepi rassatte punÃrambho niyamattho tena bho goti
Ãdisu na bhavati

Daï¬i daï¬ino dutiyÃyaæ rassatte kate -

Amiti vattate, ghapato smiæ yaæ vÃti ito maï¬ÆkagatiyÃ vÃti ca. 


Naæ jhato katarassÃ. 153-224.

Jhato katarassÃ parassa aævacanassa na hoti vÃ

Daï¬inaæ daï¬iæ daï¬Å daï¬ino, daï¬inÃ daï¬Åbhi daï¬Åbhi, daï¬ino daï¬issa
daï¬Ånaæ

Jhalato cÃti nÃ. 

Daï¬inÃ. Daï¬imhÃ daï¬ismÃ daï¬Åbhi daï¬Åhi, daï¬ino daï¬issa daï¬Ånaæ. 

Jhato katarassÃti ca vattate, pure viya vÃti ca.


Sminni. 154-226.

Jhato katarassÃ parassa smiævacanassa ni iccÃdeso hoti vÃ. 

Daï¬inÃ. Daï¬imhi daï¬ismiæ daï¬isu. 
Evama¤¤Ãnipi - 

DhammÅ saÇghÅ ¤ÃïÅ hatthÅ vakkÅ pakkhÅ dÃÂhÅ raÂÂhÅ
ChattÅ mÃlÅ vammi yogÅ bhÃgÅ bhogÅ kÃmÅ sÃmÅ.

Dhaji gaïi sasÅ kuÂÂhi jaÂÅ yÃnÅ sukhÅ sikhÅ
DantÅ mantÅ karÅ cÃgÅ kusalÅ musalÅ balÅ,

PÃpakÃrÅ sattughÃti mÃlyakÃrÅ dÅghajÅvÅ
DhammavÃdÅ sÅhanadÅ bhÆmisÃyÅ sÅghayÃyÅ.

IccÃdÅni ÅkÃrantanÃmÃni.

GÃmaïisaddassa tu sattamiyaæ bhedo. GÃmaïÅ gÃmaïÅ gÃmaïino, bho gÃmaïi gÃmaïÅ
gÃmaïino, gÃmaïÅnaæ gÃmaïiæ gÃmaïÅ gÃmaïino. 
 
[SL Page 061] [\x  61/]    

Sesaæ daï¬Åsamaæ niÃdesÃbhÃvova viseso. 
Evaæ senÃnÅ sudhÅppabhÆtayo. 

ýkÃrantaæ.
 
UkÃranto pulliÇgo bhikkhusaddo.
Tatheva bhikkhusaddato si. Silopo. So bhikkhu.
Bahuvacane - ghapato ca yonaæ lopoti yolopo.

Yosu kata iccÃdinÃ dÅgho. Te bhikkhÆ.

LopabhÃve:-

VÃ yonanti ca vattate. 


Lato vokÃro ca. 155-119.

Lasa¤¤ato paresaæ yovacanÃnaæ vokÃrÃdeso hoti vÃ kÃraggahaïena yonaæ no ca hoti.
Casaddaggahaïaæ katthaci nivattanatthaæ. Atha vÃ caggahaïaæ noggahaïÃnuvattanatthaæ.
Tena jantu sabba¤¤Á Ãdito yonaæ no ca hoti. VÃsaddo vavatthitavibhÃsattho.

Tena:-

BhikkhuppabhÆtito niccaæ vo yonaæ hetuÃdito.
VibhÃsÃ na ca vo no ca amuppabhutito bhave. 

Attaæ akatarassoti ca vattate.


Vevosu lo ca. 156-97.

Ve vo iccetesu ca paresu akatarasso lo attamÃpajjate.

Bhikkhavo bho bhikkhÆ bhavanto bhikkhÆ.


AkatarassÃ lato yvÃlapanassa vevo. 157-116.

AkatarassÃ lato parassa Ãlapane vihitassa yo iccetassa vevo ÃdesÃ honti. Attaæ. 

Bhavanto bhikkhave bhikkhavo. 


[SL Page 062] [\x  62/]    

Ammo niggahÅtaæ jhalapehÅti niggahÅtaæ. 

Bhikkhuæ bhikkhÆ bhikkhavo, bhikkhunÃ bhikkhuhi bhikkhÆhi bhikkhubhi bhikkhÆbhi,
bhikkhuno bhikkhussa bhikkhÆnaæ, bhikkhunÃ bhikkhumhÃ bhikkhusmÃ bhikkhubhi
bhikkhÆbhi bhikkhuhi bhikkhÆhi, bhikkhuno bhikkhussa bhikkhÆnaæ, bhikkhÆmhi,
bhikkhÆsmiæ bhikkhusu bhikkhÆsu.
Evaæ-
Setu ketu rÃhu bhÃnu saÇku ucchu veÊu maccu,
Siïdhu baïdhu neru meru sattu kÃru hetu jantu, 
Ruru paÂu iccÃdayo. 
HetujantusaddÃnaæ paÂhamÃdutiyÃsu viseso. 
Hetu hetu hetavo hetuyo, bho hetu hetÆ heteve hetavo, hetuæ hetÆ hetavo hetuyo. 
Sesaæ bhikkhusmaæ. Jantu jantÆ jantavo.
KÃraggahaïena yonaæ no ca hoti. 

Janatuno jantuyo, ho jantu jantÆ jantave jantavo, jantuæ jantÆ jantavo jantuno jantuyo iccÃdi. 

Satthusaddassa bhedo.
Satthu si itÅdha:-
Antoti vattate


SatthupitÃdÅnamÃ sismiæ silopo ca. 158-199.

Satthu pitu mÃtu bhÃtu dhÅtu kattu iccavamÃdÅnamanto ÃttamÃpajjate sismiæ, silopo ca hoti. 
SatthÃ. 
SatthupitÃdÅnanti adhikÃro.


A¤¤esvÃrattaæ. 159-200.

SatthupitÃdÅnamanto sivacanato a¤¤esu vacanesu ÃrattamÃpajjate.
ùrattamiti bhÃvaniddesena katthaci aniyamaæ dasseti. 
ùraggahaïamanuvattate.


Tato yonamo tu. 160-205.

Tato ÃrÃdesato sabbesaæ yonaæ okÃrÃdeso hoti. 
Tuggahaïena a¤¤ehipi catuubhanadÅgavÃdÅhi yonamÃkÃro hoti. SaralopÃdi. SatthÃro. 

ùlapane akÃrapitÃdyantanamÃti Ãttaæ. Ge rassanti ca adhikicca ÃkÃro vÃti vikappena
rassattaæ. Galopo. 


[SL Page 063] [\x  63/]    

Bho sattha bho satthÃ bhavanto satthÃro, satthÃraæ satthÃre satthÃro.

Tatoti ca vattate. 


NÃ Ã. 161-207.

Tato ÃrÃdesato nÃvacanassa ÃkÃrÃdeso hoti.
SatthÃrÃ. 
SatthunÃti Ãrattamiti bhÃvaniddesena siddhaæ.
SatthÃrebhi satthÃrehi. 
VÃ namhÅti ito vÃti vattate.


U sasmiæ salopo ca. 162-293.

SatthÆ pitu iccevamÃdÅnamantassa uttaæ hoti vÃ yasmiæ, salopo ca hoti. ùrÃdesÃpavÃdoyaæ.
Satthu.
A¤¤attha bhÃvaniddesenÃrÃbhÃvo.

Satthuno satthussa. 

ùrattanti vattate. 


VÃ namhi. 163-201.

Satthu pitu ÃdÅnamanto ÃrattamÃpajjate vÃ namhi vibhattimhi. 

SatthÃrÃnaæ.

ùrÃbhÃve:-

VÃ namhÅti vattate. 


SatthunÃtta¤ca. 164-202.

Satthusaddantassa pitÃdÅnamantassa ca attaæ hoti vÃ namhi vibhattimhi.

Puna satthuggahaïaæ satthuno niccavidhÃnatthaæ. 
SatthÃnaæ.

AmhatumhanturÃjabrahmattasabasatthupitÃdÅhi smÃ nÃvÃti smÃvacanassa nÃbhÃvo. 

SatthÃrÃ satthÃrebhi satthÃrehi, satthu satthuno satthussa satthÃrÃnaæ satthÃnaæ.


[SL Page 064] [\x  64/]    

ùratoti vattate. 


Tato smimi. 165-206.

Tato ÃrÃdesato smiævacanassa ikÃrÃdeso hoti puna tatoggahaïena a¤¤asmÃpi smiævacanassa
ikÃro.

YathÃ-bhuvi divi. 


ùro rassamikÃre. 166-208.

ùrÃdeso rassamÃpajjate ikÃre pare

Satthari. SatthÃresu. 

Evaæ kattÃ kattÃro, bho katta bho kattÃ bhavanto kattÃro, kattÃraæ kattÃre kattÃro, kattÃrÃ
kattÃrebhi kattÃrehi. 

U sasmiæ salopo cÃti uttaæ salopo ca.
Kattu. Kattuno kattussa kattÃrÃnaæ kattÃnaæ kattÆnaæ, kattÃrÃ kattÃrebhi kattÃrehi kattu
kattuno kattussa kattÃrÃnaæ kattÃnaæ kattÆnaæ, kattari kattÃresu. 

ùrÃbhÃve - kattusu.

Evaæ bhattu vattu netu sotu ¤Ãtu jetu chettu bhettu dÃtu dhÃtu nattu boddhu
vi¤¤ÃpetuÃdayopi.

U sasmiæ salopo cÃti vattate.


SakamaïdhÃtÃdÅna¤ca. 167-204.

SakamaïdhÃtu iccevamÃdÅnamanto ca uttamÃpajjate sasmiæ, salopo ca. Niccaæ
punabbidhÃnÃ.

SakamaïdhÃtu viya assa rÃjino vibhavo sesaæ samaæ. Evaæ mahÃmaïdhÃtuppabhÆtayo.
Pitusaddassa bhedo.

Simhi ÃttasilopÃ. PitÃ.

Yomhi:-

ùro rassanti va vattate. 


PitÃdÅnamasimhi. 168-209.

PitÃdÅnamÃrÃdeso rassamÃpajjate asimhi vibhattimhi. Sismiæ ÃrÃdesÃbhÃvepi asimhÅti
adhikavacanamatthantaravi¤¤Ãpanatthaæ. Tena toÃdimhi pitÃdÅnamikÃro ca. YathÃ-pitito
mÃtito bhÃtito dhÅtito pitipakkho mÃtipakkhoti. 


[SL Page 065] [\x  65/]    

Pitaro yesaæ kattusamaæ

Bho pita bho pitÃ bhavanto pÅtaro, pitaraæ pitare, pitarÃ pitarehi pitarebhi.

BhÃvaniddesena ÃrÃdesÃbhÃve- 
PitÆhi pitÆhi, pitu pituno pitussa pitarÃnaæ pitÃnaæ pitÆnaæ. 
DÅghabhÃve-pitunnaæ vÃ. PitarÃ pitarehi pitarebhi pitÆhi. PitÆbhi, pitu pituno pitussa
pÅtarÃnaæ pitÃnaæ pÅtÆnaæ pitunnaæ, pitari pitaresu pitusu. 
Evaæ bhÃtÃ bhÃtaro iccÃdi.

UkÃrantaæ. 
 
ôkÃranto pulliÇgo abhibhÆsaddo
Tatheva syÃduppatti silopo so abhibhÆ
Yolope kate-abhibhÆ. Agho rassanti ÃdinÃ rassattaæ. VokÃro. KatarassattÃ attÃbhÃvo.
Abhibhuvo, bho abhibhu bho abhibhÆ abhibhuvo
KatarassattÃ voÃdeso na hoti. Sesaæ bhikkhusaddasmaæ. Rassattameva viseso.
Abhibhuæ abhibhÆ abhibhuvo, abhibhunÃ abhibhÆhi abhibhuhi, abhibhuno abhibhussa
abhibhÆnaæ iccÃdi
Evaæ sayambhÆ vessabhÆ parÃbhibhu Ãdayo. Sahabhusaddassa yonaæ noÃdesova viseso.

SahabhÆ sahabhÆvo sahabhÆno iccÃdi.
YathÃ sabba¤¤Ásaddassa yosveva viseso
So sabba¤¤Á te sabba¤¤Á.

YolopÃbhÃve rassattaæ. Lato vokÃro cÃti ettha* kÃraggahaïena yonaæ noÃdeso. VÃdhikÃrassa
mavatthita vibhÃsattÃ na ca vokÃro.

Sabba¤¤Šno. Bho sabba¤¤Á sabba¤¤Á sabba¤¤Šno, sabba¤¤Šæ sabba¤¤Á sabba¤¤Šno iccÃdi. 
Evaæ magga¤¤Á dhamma¤¤Á attha¤¤Á kÃla¤¤Á ratta¤¤Á matta¤¤Á kata¤¤Á tatha¤¤Á vi¤¤Á
vidÆ vedagÆ pÃragÆ iccÃdayo. 

ôkÃrantaæ. 
 
* "Ettha ca" itipi pÃÂho. 


[SL Page 066] [\x  66/]    

EkÃranto appasiÇo.

OkÃranto pulliÇgo gosaddo.

Tato syÃdÆppatti silopo.

Go gacchati. 

GÃva setÅ ito goti adhikÃro.

ùva iti ca vattate.


Yosu ca. 169-74.

Goiccetassa okÃrassa ÃvÃdeso hoti yosu paresu casaddena nÃ smÃ smiæ su iccetesu ca. Tato
sonamotÆti ettha tuggahaïena yonamokÃro. SaralopÃdi gÃvo tiÂÂhanti. 


Avamhi ca. 170-75.

Goiccetassa okÃrassa Ãva ava ÃdesÃ hontÅ amhi vibhattimhi. Casaddena yo nÃ sa smÃ smiæ
su iccetesu ca ÃvÃdeso hoti. 

Gavo gacchanti. He go he gÃvo he gavo.

DutiyÃyaæ:-

AmhÅti ca* vattate. 


ùvassu vÃ. 171-76.

ùvaiccetassa gavÃdesassa antassa sarassa ukÃrÃdeso hoti vÃ amhi vibhattimhi. ùvassa a =
Ãva. Tassa Ãvasaddantassa. Ammoti ÃdinÃ niggahÅtaæ.

GÃvuæ gÃvaæ gavaæ gÃvo gavo. 

Goïa namhi vÃti vattate. 


SuhinÃsu ca. 172-81.

Su hi nÃ iccetese sabbassa. Gosaddassa goïÃdeso hoti vÃ. Casaddena sesesu ca.

Goïo goïÃ, he goïa he goïÃ, goïaæ goïe, goïena goïehi goïehi. Goïassa.
 
* "AmhÅti vattate." PÃ. 

[SL Page 067] [\x  67/]    

Goïa namhi vÃ. 173-80.

Sabbassa gosaddassa goïÃdeso hoti vÃ namhi vibhattimhi. 

GoïÃnaæ. GoïÃ goïamhÃ goïasmÃ goïehi goïebhi, goïassa goïÃnaæ, goïe goïamhi
goïasmiæ goïesu. 

GoïÃdesÃbhÃve-

GÃvena gavena gobhi gohi. 


GÃva se. 174-73.

Go Ãva se iti tipadamidaæ gossa o = go. Gosaddo kÃrassa ÃvÃdeso hoti se vibhattimhÅ.

GÃvassa gavassa.

Namhi-go ÃvÃti va vattate. 


Tato namampatimhÃlutte ca samÃse 175-77. 

Tato gosaddato parassa naævacanassa aæÃdeso hoti gosaddokÃrassa ÃvÃdeso ca patimhi pare
alutte samÃse. Vasaddena asamÃsepiti aæavÃdesÃ. 

Gavampatissa therassa. Gavaæ.

SuhinÃsu cÃti ettha casaddena namhi guÃdeso ca. No ca dvÃdito namhÅti sutte casaddena
nakÃragamo. 

Gunnaæ gonaæ vÃ. GÃvÃ gÃvamhÃ gavÃ gavamhÃ gavasmÃ gobhi gohi, gÃvassa gavassa
gavaæ gunnaæ gonaæ, gÃve gÃvamhi gÃvasmiæ gave gavamhi gavasmiæ gÃvesu gavesu gosu.

OkÃrantaæ.
 
Puriso guïavÃ rÃjÃ sÃggi daï¬Å ca bhikkhu ca,
SatthÃbhibhÆ ca sabba¤¤Á goti pulliÇgasaÇgaho

PulliÇgaæ niÂÂhitaæ.
 


[SL Page 068] [\x  68/]    

Atha itthiliÇgÃni vuccante.
 

AkÃranto itthiliÇgasaddo appasiddho.
ùkÃranto itthiliÇgo ka¤¤Ãsaddo
Ka¤¤a iti ÂÂhite:-


Itthiyamato Ãppaccayo. 176-237

Itthiyaæ vattamÃnÃ akÃrantato liÇgambhÃ paro Ãppaccayo yoti.

PakatatthajotakÃ itthippaccayÃ syÃdayo viya,
×Ãdayo paccayatthassa sakatthassÃpi vÃcakÃ. 
Saralopoti ÃdinÃ pubbasare lutte paranayane ca kate
dhÃtuppaccayavibhattivajjitamatthavalliÇganti vuttattÃ* paccayantassÃliÇgattÃ
vibhattuppattÅyamasampattÃyaæ- taddhita samÃsakitakÃ nÃmaæ vÃtavetÆnÃdisu dvÃti ettha
caggahaïena itthippaccayantassÃpi nÃmavyapadeso. Pure viya syÃduppatti. Sesato lopaæ
gasipÅti silopo. SÃ ka¤¤Ã. 

Bahuvacane Ãlapane si gasa¤¤oti ito sa¤¤o, te itthibyÃ poti ito itthibyÃti ca vattate. 


ù gho. 177-60.

LiÇgassanto ÃkÃro yadÃ itthikhyÃ tadÃ ghasa¤¤o hotÅti ghasa¤¤Ãyaæ - ghapato ca yonaæ
lopoti vikappena yolopo. TÃ ka¤¤Ã ka¤¤Ãyo.

ùlapane:- sakhÃto gassevÃti ito gassÃti vattate. 


Ghate ca. 178-114

Ghato parassa gassa ekÃro hoti. SaralopÃdi.
Bhoti ka¤¤e bhotiyo ka¤¤Ã ka¤¤Ãyo

Ambhi saralopapakatibhÃvÃ ka¤¤aæ ka¤¤Ã ka¤¤Ãyo. TatiyÃdisu-Ãya catutthekavacanassa tÆti
ito Ãyo ekavacanÃnti ca vattate.
 
* VuttattÃva-sanna. 


[SL Page 069] [\x  69/]    
Ghato nÃdÅnaæ. 179-111.

Ghasa¤¤Ãto liÇgassÃkÃrÃ paresaæ nÃdÅnaæ smiæpariyantÃnaæ ekavacanÃnaæ vibhattigaïÃnaæ
ÃyÃdeso hoti. 

SaralopaparanayanÃni ka¤¤Ãya ka¤¤Ãbhi ka¤¤Ãhi, ka¤¤Ãya ka¤¤Ãnaæ, ka¤¤Ãya ka¤¤Ãbhi
ka¤¤Ãhi, ka¤¤Ãya ka¤¤Ãnaæ. 
Smimbhi:-


Ghapato smiæ ya vÃ. 180-216.

Ghapato parassa smiæ vacanassa yaæ hoti vÃ. A¤¤atthÃyÃ deso. 

Ka¤¤Ãyaæ ka¤¤Ãya ka¤¤Ãsu. Evama¤¤epi-
SaddhÃ medhÃ pa¤¤Ã vijjÃ cintÃ mantÃ taïhÃ vÅïÃ
IcchÃ mucchÃ ejÃ mÃyÃ mettÃ mattÃ sikkhÃ bhikkhÃ

JaÇghÃ gÅvÃ jivhÃ vÃcÃ chÃyÃ ÃsÃ gaÇgÃ nÃvÃ
GÃthÃ senÃ lekhÃ sÃlÃ mÃlÃ velÃ pÆjÃ khi¬¬Ã.

PipÃsÃ vedanÃ sa¤¤Ã cetanÃ tasiïÃ pajÃ
DevatÃ vaÂÂakÃ godhÃ balÃkÃ parisÃ sabhÃ.

ôkÃ sephÃlikÃ laÇkÃ salÃkÃ vÃlikÃ sikhÃ
VisÃkhÃ visikhÃ sÃkhÃ vacÃ va¤jhÃ jaÂÃ ghaÂÃ.

JeÂÂhÃ soï¬Ã vitaï¬Ã ca karuïÃ vanitÃ latÃ
KathÃ niddÃ sudhÃ rÃdhÃ vÃsanÃ siæsapÃ papÃ.

PabhÃ sÅmÃ khamÃ chÃyÃ khattiyÃ sakkharÃ surÃ
DolÃ tulÃ silÃ lÅlÃ lÃlelÃ mekhalÃ kalÃ.

VaÊavÃlambusÃ mÆsÃ ma¤jusÃ sulasÃ disÃ
NÃsÃ juïhÃ guhÃ ÅhÃ lasikÃ vasudhÃdayo

AmmÃdÅnaæ Ãlapaneva rÆpabhedo.
AmmÃ ammÃ ammÃyo

Gassa ghato cÃti ekÃre sampatte-


Na ammÃdito. 181-115.

AmmÃ annÃ iccevamÃdito parassa gassa Ãlapanekavacanassa na ekÃrattaæ hoti. ùkÃro vÃti
rassattaæ. Hoti amma hoti ammÃ hotiyo ammÃ ammÃyo. Evaæ annÃ annÃ annÃyo, bhoti anna
bhoti annÃ


[SL Page 070] [\x  70/]    

Hotiyo annÃ annÃyo. AmbÃ ambÃ ambÃyo, bhoti ambabhoti ambÃ bhotiyo ambÃ ambÃyo
iccÃdi.

ùkÃrantaæ. 
 

IkÃranto itthiliÇgo rattisaddo. Tatheva syÃduppatti.
Silopo. Ratti. 
Bahuvacane-sa¤¤Ã ivaïïuvaïïÃti ca vattate. 


Te itthibyÃ po. 182-59.

ItthiyÃ ÃkyÃ sa¤¤Ã = itthibyÃ. LiÇgassantÃ te ivaïïuvaïïÃ yadÃ itthibyÃ tadÃ pasa¤¤Ã
hontÅti pasa¤¤Ãyaæ-ghapato cÃti ÃdinÃ yolopo. Yosu kata iccÃdinÃ digho. 

RattÅ rattiyo ratyo cÃ. He ratti he ratti he rattiyo. Ammoti ÃdinÃ niggahÅtaæ. Rattiæ rattÅ
rattiyo. 

TatiyÃdisu:
EkavacanÃnaæ nÃdÅnanti ca vattate.


Pato yÃ. 189-68.

Pasa¤¤ato ivaïïuvaïïehi paresaæ nÃdÅnamekavacanÃnaæ vibhattigaïÃnaæ yÃÃdeso hoti. 

RattiyÃ rattÅhi rattÅbhi, rattiyÃ rattÅnaæ. 

Pa¤camiyaæ:

AmÃ pato smiæsmÃnaæ vÃ. 184-68.

PaiccetasmÃ paresaæ smiæ smÃ iccetesaæ yathÃkkamaæ aæ Ã ÃdesÃ honti vÃ.

VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo. Tena uvaïïantato na honti, ivaïïantatopi
yathÃpayogaæ.

Sare yakÃroti ca vattate, sÅhamaï¬ÆkagatÅhi yo vacanekavacanaggahaïa¤ca.


Pasa¤¤assa ca. 185-72.

Pasa¤¤assa ivaïïassa yovacanekavacanavibhattÅnamÃdese sare pare yakÃro hoti. 
 
[SL Page 071] [\x  71/]    

Ettha ca yakÃrassevÃdhikÃrÃpasa¤¤aggahaïena ivaïïova gayhati. Caggahaïaæ rattoti Ãdisu
nivattanatthaæ. RatyÃ rattiyÃ rattÅbhi rattÅhi, rattiyÃ rattÅnaæ. 

Smiævacane:- amÃdesayakÃrÃdesÃ. Ratyaæ.

Ghapato smiæ yÃ vÃti yaæÃdeso. Rattiyaæ.

A¤¤attha aæ smiæ vÃti ca vattate. 


ùdito o ca. 186-69.

ùdi iccetasmÃ smiævacanassa aæ o ÃdesÃ honti vÃ. Casaddena a¤¤asmÃpi. ùamotÅ Ã aæ o
ÃdesÃ.

RatyÃ rattiæ ratto rattiyÃ rattisu rattÅsu. 

Evama¤¤Ãnipi-

Patti yutti vutti kitti mutti titti khanti kanti
Santi tanti siddhi suddhi iddhi vuddhi buddhi bodhi.

BhÆmi jÃti pÅti suti naïdi saïdi sÃïi koÂi
DiÂÂhi vuÂÂhi tuÂÂhi yaÂÂhi pÃÊi ÃÊi nÃÊi keÊi. 

Sati mati gati cuti dhiti yuvati vikati rati ruci
Rasmi asani vasani osadhi aÇguli dhÆli duïdubhi
Doïi aÂavi chavi ÃdÅni ikÃrantanÃmÃni.

IkÃrantaæ
 
ýkÃranto itthiliÇgo itthisaddo. 
ItthÅ itÅdha:-
Itthiyaæ paccayoti ca vattate. 


NadÃdito vÃ Å. 187-238.

NadÃdito vÃ anadÃdito vÃ itthiyaæ vattamÃnÃ liÇgamhÃ Åppaccayo hoti. 

VÃggahaïamanadÃdisaÇgahaïatthaæ. Tena puthÆgavÃdito ca Å.

Saralope-kvacÃsavaïïaæ lutte ti asavaïïe sampatte pakatibhÃvo. NÃmavyapadeso
syÃduppatti. 

Itthi itthÅ. 


[SL Page 072] [\x  72/]    

Agho rasassanti ÃdinÃ rassattaæ itthiyo

Sambodhane: jhalapÃ rassanti rassattaæ. Bhoti itthi itthÅ itthiyo. 

Dutiyekavacane:-

Ghapato smiæ yaæ vÃti ito vÃti vattate.


Aæ yamÅto pasa¤¤Ãto. 188-223.

Pasa¤¤Ãto ÅkÃrato parassa aævacanassa yaæ hoti vÃ. 
Itthiyaæ itthiæ itthÅ itthiyo, itthiyÃ itthÅbhi itthÅhi, itthiyÃ itthÅnaæ, itthiyÃ itthÅbhi itthihi,
itthiyÃ itthÅnaæ, itthiyaæ itthiyÃ itthisu. 

Evaæ nadÅ. NadÅ. 

YolopÃbhÃve tato yonamo tÆti ettha tusaddena yonamokÃro ca pasa¤¤assa cÃti ÅkÃrassa
yakÃro yavataæ talana iccÃdinÃ dyassa jakÃro dvittaæ. 

Najjo saïdanti. Nadiyo. 

Ettha cevaæ sijjhantÃnaæ najjoti ÃdÅnaæ vuttiyaæ ÃnattaggahaïÃdinÃ nipphÃdanaæ
atrajasugatÃdÅnaæ viya nipphÃdanÆpÃyantaradassanatthanti daÂÂhabbaæ.

He nadi he nadÅ he najjo he nadiyo nadiyaæ nadiæ nadÅ najjo nadiyo.

AmÃdisutte Ã patoti yogavibhÃgena kvaci nÃsÃna¤cÃttaæ. Tena "na jaccÃ vasalo hoti,
pathavyÃ ekarajjenÃ" ti Ãdi ca sijjhati. Pure viya yakÃrajakÃrÃdesadvittÃni. 

NajjÃ kataæ nadiyÃ nadÅbhi nadÅhi, najjÃ nadiyÃ nadÅnaæ, najjÃ nadiyÃ nadÅbhi nadÅhi, najjÃ
nadiyÃ nadÅnaæ, najjaæ nadiyaæ nadiyÃ nadÅsu.

Evama¤¤epi- 
MahÅ vetaraïÅ vÃpÅ pÃÂalÅ kadalÅ ghaÂÅ
NÃrÅ kumÃrÅ taruïÅ vÃruïÅ brahmaïÅ sakhÅ.

Gaïdhabbi kinnarÅ nÃgÅ devÅ yakkhÅ ajÅ migÅ
VÃnarÅ sÆkarÅ sÅhÅ haæsÅ kÃkÅ ca kukkuÂÅ.

IccÃdayo itthisaddasamÃ. 

[SL Page 073] [\x  73/]    

Tatheva mÃtulasaddato Åppaccaye kate-


MÃtulÃdÅnamÃnattamÅkÃre 189-98.

MÃtula ayyaka varuïa iccevamÃdÅnamanto ÃnattamÃpajjate ÅkÃro paccaye pare.
AntÃpekkhÃyaæ chaddhÅ. SaralopÃdi. MÃtulÃnÅ. Evaæ ayyakÃnÅ varuïÃnÅ sesaæ
itthÅsaddasamaæ. 

AnadÃdisu puthusaddato Åppaccayo o sa re cÃti ettha ca saddena ukÃrassa avÃdeso. PuthavÅ
puthaviyo. 

Ya smÃ smiæ su-puthavyÃ puthaviyÃ, puthavyÃ puthaviyÃ, puthavyaæ puthaviyaæ puthaviyÃ
iccÃdi. 

Gosaddato nadÃdito vÃ Åti Åppaccayo. MahÃvuttinÃ vÃ gÃva seti ettha gÃva itÅ
yogavibhÃgena vÃ okÃrassa ÃvÃdeso gÃvÅ gÃvÅ gÃviyo iccÃdi itthÅsaddasamaæ. 
MÃnava itÅdha:- 

Itthiyaæ vÃ Åti ca vattate.


×avaïikaïeyyaïantÆhi. 190-239.

×ava ïika ïeyya ïa ntuppaccayantehi itthiyaæ vattamÃnehi liÇgehi Åppaccayo hoti. 
VÃdhikÃro katthaci nivattanattho. SaralopÃdi. MÃnavÅ. Evaæ nÃvikÅ venateyayi gotamÅ.

Guïavantu Å itÅdha:- 

VÃti vattate.


Ntussa tamÅkÃre. 191-241.

Sabbasseva ntuppaccayassa ta kÃro hoti cÃ ÅkÃrappaccaye pare. 

A¤¤attha saralopÃdi guïavatÅ guïavatÅ guïavatiyo. Guïavanti guïavantÅ guïavantiyo
iccÃdi itthisaddasamaæ. 

Evaæ kulavatÅ sÅlavatÅ yasavatÅ rÆpavatÅ satimatÅ gomatÅ. 

Mahantasaddato nadÃdito vÃ Åti Åppaccayo. Ntuvyapadese vikappena takÃrÃdeso. MahatÅ
mahantÅ. 
 
* 'MÃnavÅ' itipi pÃÂho. 

[SL Page 074] [\x  74/]    

Bhavanti Å itÅdha:-
ýkÃreti ca vattate. 


Bhavato bhoto. 192-242.

Sabbasseva bhavantasaddassa bhotÃdeso hoti ÅkÃro itthikane pare.

SÃ bhotÅ bhotÅ bhotiyo. Bhe bhoti bhoti bhotiyo iccÃdi. 
Bhikkhu itÅdha:-
Itthiyanti vattate vÃti ca.


PatibhikkhurÃjÅkÃrantehi inÅ. 193-240.

Pati bhikkhu rÃja iccetehi ÅkÃrantehi ca itthiyÃ vattamÃnehi liÇgehi inÅppaccayo hoti. 

SaralopomÃdesa iccÃdi sutte tuggahaïena kvaci pubbalopassa nisedhanato vÃ paro
asarÆpÃtÅ paralopo. BhikkhunÅ bhikkhuniyo iccÃdi.
Gahapatisaddato inÅ.
Attamiti vattate.


PatissinÅmhi. 194-91.

Patisaddassa anto attamÃpajjate inÅppaccaye pare. Tatheva parasare lutte pubbo cÃti dÅgho.
GahapatÃnÅ. Tatheva rÃjasaddato inÅ. SaralopapakatibhÃvÃ rÃjinÅ.

ýkÃrantesu - daï¬isaddato inÅ. SaralopÃdi. Daï¬inÅ daï¬inÅ daï¬iniyo. Evaæ hatthinÅ
medhÃvinÅ tapassinÅ piyabhÃïinÅ iccÃdi. 
PokkharinÅ itÅdha tesu vuddhÅti ÃdinÃ ikÃranakÃrÃnaæ akÃraïakÃrÃdesÃ. PokkharaïÅ.
PokkharaïÅ. Tato yonamo tÆti sutte tuggahaïena yonamokÃro ca. ýkÃrassa yakÃro.
YavatamiccÃdisutte kÃraggahaïena ïyassa ¤akÃro. Dvittaæ. Pokkhara¤¤Ã pokkharaïiyo vÃ
iccÃdi. 

VÃdhikÃro anuttasamuccayattho. Tena vidÆyakkhÃditopi inÅ paracittacidÆnÅ.
ParaloparassattÃni paracittavÅdunÅ paracittaviduniyo, yakkhinÅ yakkhiniyo, sÅhinÅ sÅhiniyo
iccÃdi.

ýkÃrantaæ.
 


[SL Page 075] [\x  75/]    

UkÃranto itthiliÇgo yÃgusaddo tassa rattisaddasseva rÆpanayo amÃdesÃdiabhÃvova viseso.

YÃgu yÃgÆ yÃguyo, he yÃgu he yÃgÆ he yÃguyo, yÃguæ yÃgÆ yÃguyo, yÃguyÃ yÃgÆhi, yÃguyÃ
yÃgÆnaæ, yÃguyÃ yÃgÆbhi yÃgÆhi, yÃguyÃ yÃgÆnaæ, yÃguyaæ yÃguyÃ yÃgusu yÃgÆsu.

Evaæ dhÃtu dhenu kÃsu daddu kaï¬u kacchu rajju kaïeru piyaÇgu sassuÃdÅni. 

MÃtusaddassa bhedo. Tassa pitusaddasseva rÆpanayo. ùrattamiti bhÃvaniddesena
ÃrÃdesÃbhÃce pato yÃti yÃdesova viseso. 

MÃtÃ mÃtaro, bhoti mÃta bhoti mÃtÃ bhotiyo mÃtaro, mÃtaraæ mÃtare mÃtaro, mÃtarÃ matyÃ.
Tesu vuddhÅti ÃdinÃ ukÃralopo rassatta¤ca. 

MÃtarebhi mÃtarehi mÃtÆbhi mÃtÆhi, mÃtu mÃtuyÃ vÃ. MÃtarÃnaæ mÃtÃnaæ mÃtÆnaæ, mÃtarÃ
mÃtarebhi mÃtarehi mÃtÆbhi mÃtÆhi, mÃtu mÃtuyÃ mÃtarÃnaæ mÃtÃnaæ mÃkÆnaæ, mÃtari
mÃtaresu mÃtusu. 

Evaæ dhÅtÃ dhÅtaro duhitÃ duhitaro iccÃdi. 

UkÃrantaæ.
 
ôkÃranto itthiliÇgo jambÆsaddo. 
JambÆ jambÆ jambuyo, he jambu he jambÆ jambuyo, jambuæ jambÆ jambuyo iccÃdi.
Itthisaddasamaæ. 

Evaæ vadhÆ ca sarabhÆ sarabÆ sutanÆ camÆ,
CÃmÆrÆ nÃganÃsÆrÆ samÃni khalu jambuyÃ.

ôkÃrantaæ.
 
OkÃranto itthiliÇgo gosaddo

Tassa pulliÇge gosaddasseva rÆpanayo.
Ka¤¤Ã ratti nadÅ itthÅ mÃtulÃnÅ ca bhikkhunÅ,
Daï¬inÅ yÃgu mÃtÃ ca jambÆ gotitthisaÇgaho.

ItthiliÇgaæ niÂÂhitaæ.
 
[SL Page 076] [\x  76/]    

Atha napuæsakaliÇgÃni vuccante. 

AkÃranto napuæsakaliÇgo cittasaddo

Pure viya syÃduppatti.

Citta si itÅdha:-

Napuæsakehi ato niccanti ca vattate. 


Siæ 195-219.

Si aæ iti dvipadamidaæ. AkÃrantehi napuæsakaliÇgehi parassa sivacanassa aæ hoti niccaæ

SaralopapakatibhÃvÃdi cittaæ. 

Bahuvacane:

Yonanti napuæsakehÅti vattate. 


Ato niccaæ. 196-218.

AkÃrantebhi napuæsakaliÇgebhi yonaæ niccaæ ni hoti. SabbayonÅnamÃ eti nissa vÃ ÃkÃro
a¤¤attha yosu kata iccÃdinÃ dÅgho. CittÃ cittÃni. 

YonannibhÃve cÃ ette siddhepi avisesato,
Ato niccanti ÃrambhÃ Ãettaæ kvacidevidha

ùlapane galopo he citta he cittÃ he cittÃni. DutiyÃyaæ nissa vikappenekÃro. Cittaæ citte
cittÃni. Sesaæ purisasaddena samaæ. Evama¤¤Ãnipi-

Pu¤¤apÃpaphalarÆpasÃdhanaæ sotaghÃïasukhadukkhakÃraïaæ,
DÃtasÅladhanajhÃnalocanaæ mÆlakÆlabalajÃlamaÇgalaæ.

NalinaliÇgamukhaÇgajalambujaæ pulinadha¤¤ahira¤¤apadÃmataæ,
PadumapaïïasusÃnavanÃyudhaæ hadayacÅvaravatthakuliïdriyaæ.

NayanavadanayÃnodÃnasopÃnapÃnaæ
BhavanabhuvanalohÃlÃtatuï¬aï¬apÅÂhaæ,
Karaïamaraïa¤ÃïÃrammaïÃra¤¤atÃïaæ
TagaranagaratÅracchattachiddokÃni

IccÃdÅnÅ. 


[SL Page 077] [\x  77/]    

Kammasaddassa tatiyekavacanÃdisu rÆpabhedo.

Kammaæ kammÃ kammÃni, he kamma he kammÃ he kammÃni, kammaæ kamme kammÃni. 

Susmi mÃ vÃ, u nÃ mahÅti ca vattate.


A kammantassa ca. 197-160.

Kammasaddantassa ukÃraakÃrÃdesÃ honti vÃ nÃmhi vibhattimhi. 

Antaggahaïena thÃmaddhÃdÅnamantassapi uttaæ. Casaddaggahaïena
yuvamaghavÃnamantassa Ã hoti kvaci nÃsuiccetÃsu. 

KammunÃ kammanÃ kammena vÃ, kammebhi kammehi sasmÃsu: u nÃmhi cÃ ti ettha
casaddena pumakammathÃmantassa cukÃro vÃ sa smÃsu cÃti uttaæ. 

Kammuno kammassa kammÃnaæ, kammunÃ kammÃ kammamhÃ kammasmÃ kammebhi
kammehi, kammuno kammassa kammÃnaæ. 

Smiævacane: brahmÃto tu sminanÅti ettha tusaddena kvaci ni hoti kammani. Kamme
kammamhi kammasmiæ kammesu. 

Evaæ thÃmunÃ thÃmena thÃmasÃ vÃ, thÃmuno, thÃmassa, thÃmunÃ thÃmÃ, addhunÃ addhuno
iccÃdi pumasamaæ.*

Guïavantu si

Savibhattissa ntussa simhÅti ca vattate. 


Aæ napuæsake. 198-125.

Napuæsake vattamÃnassa liÇgassa sambaïdhino ntuppaccayassa savibhattissa aæ hoti simhi
vibhattimhi. 

Guïavaæ cittaæ yomhi ntussanto yosu cÃti attaæ ikÃro ca. Guïavanti guïavantÃni. Sesaæ
¤eyyaæ

Gacchanta si.

Simhi gacchantÃdÅnaæ ntasaddo amiti aæ
Gacchaæ gacchantaæ gacchantÃ gacchantÃni

AkÃrantaæ.
 
 
* Purisasamaæ - mu. 

[SL Page 078] [\x  78/]    

ùkÃranto napuæsakaliÇgo assaddhÃsaddo.
AssaddhÃ iti Âhite:-
SamÃsassÃti adhikicca saro rasso napuæsaketi samÃsantasarassa rassattaæ. SamÃsattÃ
nÃmavyapadeso. SyÃduppatti. Sesaæ cittasamaæ. 
Assaddhaæ kulaæ. AssaddhÃ assaddhÃni kulÃni iccÃdi.

TathÃ mukhanÃsikÃsaddo. Tassa dvaïdekattÃ sabbatthekavacanameva mukhanÃsikaæ, he
mukhanÃsika, mukhanÃsikaæ, mukhanÃsikena iccÃdi. 

AkÃrantaæ.
 
IkÃranto napuæsakaliÇgo aÂÂhisaddo. 
SyÃduppatti. Silopo. AÂÂhi. 
VÃti vattate. 


Yonanni napuæsakehi. 199-217.

NapuæsakaliÇgehi paresaæ sabbesaæ yonaæ ni hoti vÃ. 
AÂÂhini. A¤¤attha niccaæ yolopadÅghÃ ca. AÂÂhÅ tathÃ-he aÂÂhi he aÂÂhi he aÂÂhini, aÂÂhiæ
aÂÂhi aÂÂhini, aÂÂhinÃ iccÃdi. Aggi saddasamaæ. 

Evaæ satthi dadhi vÃri akkhi acchi acci iccÃdÅni. 

IkÃrantaæ.
 
ýkÃranto napuæsakaliÇgo sukhakÃrÅsaddo.
SukhakÃrÅ ti itÅdha:-
AnapuæsakattabhÃvÃ sismimpi agho rassamiccÃdinÃ rassattaæ. Silopo.
SukhakÃri dÃnaæ, sukhakÃri sukhakÃrÅni he sukhakÃri he sukhakÃrÅ he sukhakÃrÅni,
sukhakÃrÅnaæ sukhakÃriæ sukhakÃrÅ sukhakÃrÅni. Yesaæ daï¬Åsaddasamaæ evaæ sÅghayÃyÅ
ÃdÅni. 

ýkÃrantaæ.
 
UkÃranto napuæsakaliÇgo Ãyusaddo. 
Tassa aÂÂhisaddasseva rÆpanayo. 
ùyu ÃyÆ ÃyÆni, he Ãyu he ÃyÆ he ÃyÆni, Ãyuæ ÃyÆ ÃyÆni, ÃyunÃ. ùyusÃti manogaïÃdittÃ
siddhaæ. 


[SL Page 079] [\x  79/]    

ùyÆbhi ÃyÆbhi, Ãyuno ÃyÆssa ÃyÆnamiccÃdi

Evaæ cakkhu vasu dhanu dÃru tipu madhu siÇgu hiÇgu vatthu matthu jatu ambu assÆÃdÅnÅ.

UkÃrantaæ.
 
ôkÃranto napuæsakaliÇgo gotrabhÆsaddo.

GotrabhÆ si. 

NapuæsakattÃ rassattaæ, silopo. Gotrabhu cittaæ. GotrabhÆ gotrabhÆni, he gotrabhu he
gotrabhÆ he gotrabhÆni, gotrabhuæ gotrabhÆ gotrabhÆni, gotrabhranÃ iccÃdi pulliÇge
abhibhÆsaddasamaæ.

Evaæ abhibhÆ sayambhÆ dhamma¤¤Á ÃdÅni. 
ôkÃrantaæ.
 
OkÃranto napuæsakaliÇgo cittagosaddo.

CittÃ gÃvo assa kulassÃti atthe bahubbihisamÃse kate:
Saro rasso napuæsaketi okÃrassa ÂhÃnappayatanÃsannattÃ rassattamukÃro. SyÃduppatti.
Silopo. 

Cittagu kulaæ. CittagÆ cittagÆni iccÃdi Ãyusaddasamaæ. 

OkÃrantaæ.
 
Cittaæ kamma¤ca assaddhamathaÂÂhi sukhakÃri ca, 
ùyu gotrabhÆ dhamma¤¤Š cittagÆti napuæsake.

NapuæsakaliÇgaæ niÂÂhitaæ.
 
Atha sabbanÃmÃni vuccante. 
Sabba katara katama ubhaya itara a¤¤a a¤¤atara a¤¤atama pubba para apara dakkhiïa
uttara adhara ya ta eta ima amu kiæ eka ubha dvi catu tumha amha iti sattavÅsati
sabbanÃmÃni. TÃni sabbanÃmattÃ tiliÇgÃni. Tattha sabbasaddo niravasesattho. So yadÃ
pulliÇgavisiÂÂhatthÃbhidÃyÅ tadÃ rÆpanayo.


[SL Page 080] [\x  80/]    

Pure viya syÃduppatti. Soti sissa okÃro. SaralopaparanayanÃni sabbo jano tiÂÂhati. 

Bahuvacane-
Sabba yo itÅdha:-
Parasama¤¤Ã payogeti sabbÃdÅnaæ sabbanÃmasa¤¤Ã.
Yoti vattate. 


SabbanÃmakÃrate paÂhamo. 200-164.

Sabbesaæ itthipumanapuæsakÃnaæ nÃmÃni = sabbanÃmÃni. Tesaæ sabbesaæ
sabbanÃmasa¤¤Ãnaæ liÇgÃnaæ akÃrato paro paÂhamo yo ettamÃpajjate. 

Sabbe purÅsÃ. 

AkÃratoti kiæ? SabbÃ amÆ.

He sabba he sabbÃ he sabbe, sabbaæ sabbe, sabbena sabbebhi sabbehi

Catutthekavacane ÃyÃdeso sampatte:
Ato, Ã e, smÃsminnaæ, Ãya catutthekavacanassÃti ca vattamÃne-


Tayo neva ca sabbanÃmehi. 201-110.

AkÃrantehi sabbanÃmehi paresaæ samÃsmiæiccetesaæ catutthekavacanassa va Ã e Ãya iccete
ÃdesÃ neva hontÅti ÃyÃdesÃbhÃvo caggahaïaæ katthaci paÂisedhanÅcattanatthaæ. Tena
pubbÃdÅhi smÃsminnaæ Ã e va honti.
Sabbassa.

AkÃro eti ca vattate. 


SabbanÃmÃnaæ namhi ca. 202-102.

Sabbesaæ sabbanÃmÃnaæ akÃro ettamÃpajjate namhi vibhattimhi. 

SabbanÃmatoti vattate. 


Sabbato naæ saæsÃnaæ. 203-168.

Sabbato sabbanÃmato parassa naævacanassa sÃ sÃnaæ iccete ÃdesÃ honti. 
 
[SL Page 081] [\x  81/]    

Sabbesaæ sabbesÃnaæ, sabbamhÃ sabbasmÃ sabbebhi sabbehi, sabbassa sabbesaæ sabbesÃnaæ,
sabbamhi sabbasmiæ sabbesu. 

Itthiyaæ-itthiyamato Ãppaccayoti Ãppaccayo.
A¤¤aæ ka¤¤Ãsaddasamaæ a¤¤atra sanaæsmiævacanehi.

SabbÃ (pajÃ) sabbÃ sabbÃyo, he sabbe he sabbÃ he sabbÃyo, sabbaæ sabbÃ sbÃyo, sabbÃya
sabbÃbhi sabbÃhi. 

Catutthekavacane:-

SabbanÃmato, vÃ, sabbato koti ito sabbatoti ca vattate. 


Ghapato smiæsÃnaæ saæsÃ. 204-179.

Sabbato sabbanÃmato ghapasa¤¤Ãto smÅæ sa iccetesaæ yathÃkkamaæ saæsÃdesÃ honti vÃ. 

SaæsÃsvekavacanesu cÃti vattate.


Gho rassaæ. 205-66.

Ghasa¤¤o ÃkÃro rassamÃpajjate saæsÃsvekavacanesu vibhattÃdesesÆ paresu.

SÃgamoti vattate.


SaæsÃsvekavacanesu ca. 206-62.

Saæ sÃ iccetesu ekavacanaÂÂhÃnasambhÆtesu vibhattÃ desesu paresu liÇgambhÃ sakÃrÃgamo
hoti. 

SabbassÃ sabbÃya sabbÃsaæ sabbÃsÃnaæ, sabbÃya sabbÃhi sabbÃbhi, sabbassÃ sabbÃya
sabbÃsaæ sabbÃsÃnaæ. 
Smimhi-sabbanÃmato, ghapatoti ca vattate.


NetÃhi smimÃyayÃ. 207-186.

Etehi sabbanÃmehi ghapasa¤¤ehi parassa smÅævacanassa neva ÃyayÃdesÃ hontÅti ÃyÃbhÃvo.
VÃdhikÃrato kvaci hoti. DakkhiïÃya uttarÃyÃti Ãdi. SaæyamÃdesÃ. SabbÃsaæ sabbÃyaæ
sabbÃsu.

Napuæsake-sabbaæ (cittaæ) sabbÃni, he sabba he sabbÃni, sabbaæ sabbÃni.

Sesaæ pulliÇge viya ¤eyyaæ. 


[SL Page 082] [\x  82/]    

Evaæ katarÃdÅnaæ a¤¤atamasaddapariyantÃnaæ tÅsupi liÇgesu rÆpanayo. 
Tattha katarakatamasaddÃ pucchanatthÃ.
Ubhayasaddo dviavayavasamudÃyavacano.
Itarasaddo adhikatÃparavacano.
A¤¤asaddo adhikatÃparavacano.
A¤¤ataraa¤¤atamasaddÃ aniyamatthÃ.
Yo, sabbanÃmakÃrate paÂhamoti ca vattate. 


DvaïdaÂÂhÃ vÃ. 208-165.

DvaïdasamÃsaÂÂhÃ sabbanÃmÃnamakÃrato paro paÂhamo yo ettamÃpajjate vÃ. 

Kataro ca katamo cÃti katarakatame. KatarakatamÃ cÃ iccÃdi. PubbÃdayo
dighÃdivavatthÃnavacanÃ.

Pubbo (kÃlo).

Bahuvacane:- dhÃtuliÇgehi parÃppaccayÃti ettha parÃti niddesato pubbÃdÅhi yovacanassa
vikappenekÃro.

Pubbe pubbÃ, he pubba pubbe he pubbÃ, pubbaæ pubbe, pubbena pubbebhi pubbehi,
pubbassa pubbesaæ pubbesÃnaæ.

SmÃsminnaæ vÃti vikappenÃkÃrekÃrÃ. 

PubbÃ pubbamhÃ pubbasmÃ pubbebhi pubbehi, pubbassa pubbesaæ pubbesÃnaæ, pubbe
pubbamhi pubbasmiæ pubbesu.

Itthiyaæ:-pubbÃ(disÃ) pubbÃyo iccÃdi. SabbÃsaddasamaæ.

Napuæsake:- pubbaæ (ÂhÃnaæ) pubbÃni, he pubba he pubbÃni, pubbaæ pubbÃni. 

Sesaæ pulliÇgasamaæ

Evaæ parÃparadakkhiïuttarÃdharasaddÃ. 

SabbanÃmato dvaïdaÂÂhÃti ca vattate. 

NÃ¤¤aæ sabbanÃmikaæ. 209-166.

DvaïdaÂÂhÃ sabbanÃmato parassa ÂhapetvÃ yovacanassa ettaæ a¤¤aæ sabbanÃmikaæ kÃriyaæ
na hotÅti saæsÃnamÃdissÃbhÃvo. 

PubbÃparÃnaæ pubbuttarÃnaæ adharuttarÃnaæ. 

NÃ¤¤aæ sabbanÃmikanti vinÃdhikÃrena yogena tatiyÃgamÃsepi. 


[SL Page 083] [\x  83/]    

MÃsapubbÃya mÃsapubbÃnaæ.

NÃ¤¤aæ sabbanÃmikanti vattate. 


BahubbÅhimhi ca. 210-167.

BahubbÅhimhi ca samÃse sabbanÃmikavidhÃnaæ nÃ¤¤aæ hoti. 

PiyapubbÃya piyapubbÃnaæ piyapubbe. 

Casaddaggahaïena disatthasabbanÃmÃnaæ bahubbÅhimhi sabbanÃmikavidhÃna¤ca hoti. 

DakkhiïassÃ ca pubbassÃ ca yadantarÃlanti atthe bahubbÅhi. 

Dakkhiïapubbassaæ dakkhiïapubbassÃ. Evaæ uttarapubbassaæ uttarapubbassÃ iccÃdi. 

YatetasaddÃdÅnamÃlapane rÆpaæ na sambhavati. 

Yasaddo aniyamattho. 

Yo (puriso) ye (purisÃ), yaæ ye, yÃ (ka¤¤Ã) yÃ yÃyo, yaæ yÃ yÃyo, yaæ (cittaæ) yÃni, yaæ yÃni.

Sesaæ sabbattha sabbasaddasamaæ.

Ta eta ima amu kiæ iccete parammukhasamÅpaaccantasamÅpadÆrapucchanatthavacanÃ

Tasaddassa bhedo

Ta si itÅdha:-

Anapuæsakassa simbhi, samiti ca vattate. 


Etatesanto. 211-175.

Eta ta iccetesaæ anapuæsakÃnaæ takÃro sakÃramÃpajjate simhi vibhattimhi so (puriso.)

SabbanÃmaggahaïa¤ca ito taggahaïa¤ca vattate. 

Tassa vÃ nattaæ sabbattha. 212-174.

Ta iccetassa sabbanÃmassa takÃrassa nattaæ hoti vÃ sabbattha liÇgesu

Ne te, na taæ ne te, nena tena nebhi tebhi nehi tehi. 

[SL Page 084] [\x  84/]    
Sabbassa, tassa vÃ sabbatthÃti ca vattate. 

SasmÃsamiæsaæsÃsvattaæ. 213-176.

Ta iccetassa sabbanÃmassa sabbasseva attaæ hoti vÃ sa smÃ smiæ saæ sÃ iccetesu vacanesu
sabbattha liÇgesu. 

Assa nassa tassa nesaæ tesaæ. 

SmÃhisminnaæ mhÃbhÅmahÅ vÃti ito smÃsminnaæ mbhÃmahÅti ca vattate. 


Na timehi katÃkÃrehi. 214-100.

Ta ima iccetehi katÃkÃrehi paresaæ smÃsminnaæ mbhÃmhi iccete ÃdesÃ na honti. 
AsmÃ nasmÃ tasmÃ namhÃ tamhÃ nehi tebhi nehi tehi, assa nassa tassa nesaæ tesaæ,asmiæ
nasmiæ tasmiæ nambhi tamhi nesu tesu. 

Itthiyaæ:- tÃ si. SÃdesasilopÃ. 

SÃ(ka¤¤Ã).Nattaæ. NÃ tÃ tÃyo, naæ taæ nÃ tÃ tÃyo, nÃya tÃya nÃbhi nÃbhi nÃhi tÃhi. 

EtimÃsmiti ito itÅmÃggahaïa¤ca tassÃ vÃti ito taggahaïapa¤ca pa¤camiyantavasena vattate
vÃti ca. 


Tato sassa ssÃya. 215-65.

Tato tÃetÃimÃto parassa sassa vibhattissa ssÃyÃ deso hoti vÃ. 

SaæsÃsvekavacanesu, iti iti ca vattate. 


TassÃ vÃ. 216-64.

TÃ iccetassa itthiyaæ vattamÃnassa antassa ikÃro hoti vÃ saæsÃsvekavacanesu vibhattÃdesesu.

TissÃya tassÃya assÃya nassÃya assÃ nassÃ tissÃ tassÃ nÃya tÃya nÃsaæ tÃsaæ.

Pa¤camÅchaÂÂhÅsu tatiyÃcatutthisamaæ.

Sattamiyaæ:-assaæ nassaæ tissaæ tassaæ nÃyaæ tÃyaæ nÃsu tÃsu. 

Napuæsake: simhi sÃdesÃbhÃvÃ nattaæ.

Naæ taæ nÃni tÃni, naæ taæ nÃni tÃni, nena tena iccÃdi pulliÇgasamaæ. 

[SL Page 085] [\x  85/]    

Eta si. Etatesantoti sakÃrÃdeso.

Eso(puriso). Ete, etaæ ete iccÃdi sabbasaddasamaæ.

Itthiyaæ:- etÃ sÅ.

SÃdeso. EsÃ(ka¤¤Ã). EtÃ etÃyo, etaæ etÃ etÃyo. EtÃya etÃbhi etÃhi. 

Sasmiæsu pana:

SaæsÃsvekavacanesu cÃti vattate. 


EtimÃsami. 217-63.

AntÃpekkhÃyaæ chaÂÂhÅ. EtÃ imÃ iccetesamanto saro ikÃro hoti saæsÃsvekavacanesu
vibhattÃdesesu. SÃdesagatikattÃ ssÃyÃdesepi casaddÃdhikÃrato a¤¤ekÃsaddÃdÅnamantassa ca. 

EtissÃya etissÃ etÃya etÃsaæ, etÃya etÃbhi etÃhi, etissÃya etissÃ etÃya etÃsaæ, etissaæ etÃyaæ
etÃya etÃsu. 

Casaddato a¤¤issÃ a¤¤Ãya a¤¤issaæ a¤¤Ãyaæ, ekissÃ ekÃya ekissaæ ekÃyaæ, itarissÃ itarÃya
itarissaæ itarÃyaæ iccÃdi. 

Napuæsake: etaæ etÃni, etaæ etÃni. Sesaæ ¤eyyaæ.

Imasaddassa bhedo.

Ima si.

SabbassimassÃti vattate. 


AnapuæsakassÃyaæ simhi. 218-172.

Imasaddassa sabbasseva anapuæsakassa ayaæ Ãdeso hoti simhi vibhattimhi

Silopo. Ayaæ(puriso). Ime, imaæ ime.


AninamÅ nÃmbhÅ ca. 219-171.

Imasaddassa sabbasseva ana imi ÃdesÃ honti nÃmhi vibhattimhi. AnitthiliÇgassevetaæ
gahaïaæ.

Anena iminÃ. 


[SL Page 086] [\x  86/]    

SunaæhisÆti vattate. 

Sabbassimasse vÃ. 220-170.

Sabbassa imasaddassa ekÃro hoti vÃ su naæ hi iccetesu vacanesu. 

ùppaccayantÃniddesÃ sabbatthÃti avuttato,
AnitthiliÇgassavedaæ gahaïaæ hi imassÅti. 
Ehi ehi imehi imehi. 

Sabbassa vÃ, sabbattha, sasmÃsmiæsaæsÃsvattanti ca vattate


Imasaddassa ca. 221-177.

Imasaddassa ca sabbasseva attaæ hoti vÃ sa smÃ smiæ saæ sÃ iccetesu vacanesu sabbattha
liÇgesu. 

Assa imassa esaæ esÃnaæ imesaæ imesÃnaæ, asmÃ imambhÃ imasmÃ ehi ehi imebhi imehi,
assa imassa imassa esaæ esÃ naæ imesaæ imesÃnaæ, asmiæ imambhi imasmiæ esu imesu. 

Itthiyaæ:- imÃ si. AyamÃdesasilopÃ. 

Ayaæ (ka¤¤Ã). ImÃ imÃyo, imaæ imÃ imÃyo, imÃya imÃbhi imÃhi. 

Catutthiyaæ:- attaæ ikÃrassÃyÃdesÃ ca. 

AssÃya imissÃya assÃ imissÃ imÃya imÃsaæ imÃsÃnaæ. 

Sattamiyaæ:- assaæ imissaæ imissÃ vÃ. 

Tesu vuddhilopÃdinÃ smiævacanassa vÃ sÃdeso.

ImÃya imÃsu. 

Sesaæ ¤eyyaæ

Napuæsake:- ima si. 

Savibhattissa, vÃti ca vattate. 


Imassidamaæsisu napuæsake. 222-129.

Napuæsake vattamÃnassa sabbasseva imasaddassa savibhattissa idaæ hoti vÃ aæsisu paresu. 

Idaæ (cittaæ virocati). Imaæ imÃni, idaæ(pupphaæ passasi) imaæ imÃni, anena iminÃ ehi ehi
imebhi imehi iccÃdi pulliÇge viya ¤eyyaæ. 

[SL Page 087] [\x  87/]    

Amusaddassa bhedo. Amu si. 

VÃ, anapuæsakassa simhÅti ca vattate. 

Amussa mo saæ. 223-173.

Anapuæsakassa amusaddassa makÃro sakÃramÃpajjate vÃ simhi pare. 

Asu (rÃjÃ)

SabbanÃmato, vÃti ca vattate. 


Sabbato ko. 224-178.

Sabbato sabbanÃmato paro ka iccayamÃgamo hoti vÃ. Puna sabbatoggahaïena hÅnÃditopi
ko. Amussa mo santi vinÃdhikÃrena yogena kakÃrepi sÃdeso.

Asuko asukÃ, asukaæ asuke.

SÃdesÃbhÃve-amuko amukÃ amukaæ iccÃdi. 

Bahuvacane:-lato vokÃro cÃti suttenuvattamÃnavÃggahaïena vokÃro na hoti. Niccaæ
yolopadÅghÃ. 

Amu(purisÃ), amuæ amÆ, amunÃ amÆbhi amÆhi, amussa. AmussÃdunti vinÃdhikÃrena
yogena aduæ Ãdeso. Adussa. AmÆsaæ amÆsÃnaæ, amumhÃ amusmÃ amÆbhi amÆhi, amussa
adussa amÆsaæ amÆsÃnaæ, amumhi amusmiæ amÆsu. 

Itthiyaæ:- simhi sÃdesÃdi

Asu (ka¤¤Ã) asukÃ amukÃ vÃ.

AmÆ amuyo, amuæ amÆ amÆyo, amÆyÃ amÆbhi amÆhi, amussÃ amuyÃ amÆsaæ amÆsÃnaæ,
amÆyÃ amÆbhi amÆhi, amussÃ amÆyÃ amÆsaæ amÆsÃnaæ, amussaæ amÆyaæ amÆsu.

Napuæsake:- amu si

Savibhattissa imassidamiccÃdito aæsisu napuæsaketi ca vattate. 


AmussÃduæ. 225-130.

Napuæsake vattamÃnassa sabbasseva amusaddassa savibhattissa aduæ hoti aæsisu paresu. 


[SL Page 088] [\x  88/]    

Aduæ (pupphaæ) amÆ amÆni, aduæ amÆ amÆni, amunÃ iccÃdi. PulliÇgasamaæ.

Kiæsaddassa bhedo. 

Kiæ si itÅdha:-

Kissa ka ve cÃti ito kissa ka iti ca vattane. 

Sesesu ca. 226-229.

Kimiccetassa kasaddo Ãdeso hoti vappaccayato sesesu vibhattibhedesu. 

Ettha ca kissa ka ce cÃti sutte casaddena vappaccayÃ vasiÂÂhathamÃdippaccayÃnaæ gahitattÃ
sesaggahaïena vibhattiyoca gayhante. 

Caggahaïaæ katthaci nivattanatthaæ. Tena kissa kisaminti Ãdi ca sijjhati. Soti sissa o.
SaralopÃdi. 

Ko (eso) ke, kaæ ke, kena kebhi kehi, kassa kissa. NiggahÅtalopÃdi.

Kesaæ, kamhÃ kasmÃ kebhi kehi, kassa kissa kesaæ, kamhi kimhi kasmiæ kismiæ kesu. 

Itthiyaæ:- kiæ si itÅdha:- 

Sesesu cÃti vibhattiyaæ parÃyaæ kÃdese kate itthiyamato Ãppaccayoti majjhe Ãppaccayo.
Silopo.

KÃ (esÃ ka¤¤Ã) kÃ kÃyo, kaæ kÃ kÃyo iccÃdi sabbÃsaddasamaæ.

Napuæsake kiæ si. Lopavidhissa balavatarattÃ paÂhamaæ silope kate puna
vibhattiparattÃbhÃvÃ tadanuparodhenÃti saribhÃsato vÃ kÃdesÃbhÃvo. 

Kiæ (etaæ) kÃni. 

Dutiyekavacane kvaci lopanti niggahÅtalope kate- ammo niggahÅtaæ jhalapehÅti niggahÅtaæ. 
Kiæ kÃni, kena iccÃdi pulliÇgasamaæ.

Ekasaddo saÇkhyÃtulyÃsahÃya¤¤avacano yadÃ saÇkhyÃvacano tadÃ sabbatthekavacanantova.
A¤¤attha bahuvacanantopi. 


[SL Page 089] [\x  89/]    

Eko ekÃ ekaæ iccÃdi sabbattha sabbasaddasamaæ. SaæsÃsveva viseso.

Ubhasaddo dvisaddapariyÃyo. SadÃ bahuvacanantova. 

Ubha yo itÅdha:-

Tato yonamo tÆti ettha tuggahaïena kvavi yonamokÃro.

Ubho (purisÃ). Ubhe vÃ. Ubho (passa) ubhe.

Sahisu-tesu vuddhÅti ÃdinÃ kvaci ekÃrassokÃro. 

Ubhohi ubhohi ubhehi ubhehi.


UbhÃdito naminnaæ. 227-86.

Ubha iccevamÃdito naævacanassa innaæ hoti. 

Ubhinnaæ. Ubhobhi ubhohi ubhebhi ubhehi, ubhinnaæ, ubhosu ubhesu.

DvÅÃdayo saÇkhyÃsaÇkheyyavacanÃ bahuttÃvÃcittÃ sadÃ bahu vacanantÃ ca.

Dvi yo itÅdha:-

Savibhattissa itthipumanapuæsakasaÇkhyanti ca adhikÃro.


Yosu dvinnaæ dve ca. 228-132.

Dvi iccetassa saÇkhyÃsaddassa itthipumanapuæsake vattamÃnassa savibhattissa dve iccÃdeso
hoti yosu paresu. Casaddena duve ca. Kvaci duvi ca namhi. BahuvacanuccÃraïaæ
dvisaddato bahuvacanameva hotÅti ¤Ãpanatthaæ. 

Dve dhammÃ, dve itthiyo, dve rÆpÃni, duve vÃ. Evaæ dutiyÃ yampi. DvÅhi dvÅhi. 

Namhi dÅghe sampatte-


No ca dvÃdito namhi. 229-67.

Dvi iccevamÃdito saÇkhyÃto nakÃrÃgamo hoti namhi vibhattimhi.

Casaddaggahaïena itthiyaæ ticatuto sasa¤cÃgamo namhi vibhattimhi.

Dvinnaæ duvinnaæ vÃ, dvÅhi dvÅhi, dvinnaæ duvinnaæ, dvÅsu. 

[SL Page 090] [\x  90/]    

Tisaddassa bhedo. Ti yo itÅdha:- 

Yolopo sampatte-

YosÆti vattate. 


Ticatunnaæ tissocatasso tayo cattÃro tÅïicattÃri. 230-133.

Ticatunnaæ saÇkhyÃnaæ itthipumanapuæsake vattamÃnÃnaæ savibhattÅnaæ yathÃkkamaæ
tisso catasso tayo cattÃro tÅïi cattÃri iccete ÃdesÃ honti yosu paresu. 

Tayo purisÃ. Tayo purise (passa). TÅbhi tÅhi. 

Namiti vattate.


Iïïamiïïannaæ tÅhi saÇkhyÃhi. 231-87.

Ta iccetasmÃ saÇkhyÃsaddÃ parassa naævacanassa iïïaæ iïïannaæ iccete ÃdesÃ honti,
saralopÃdi. 

Tiïïaæ tiïïannaæ, tÅbhi tÅhi, tiïïaæ tiïïannaæ, tÅsu. 
Itthiyaæ:- tisso (itthiyo), tisso, tÅbhi tÅhi. 

Namhi sasa¤cÃgamo. Tissannaæ.

SasaævyavadhÃnato iïïÃbhÃvo. Sesaæ samaæ.

Napuæsake:-

TÅïi, tÅïi sesaæ pulliÇgasamaæ

TathÃ catusaddassapi yosu nicatunnanti yathÃvÆttÃdesÃ. Tato yonamo tÆti ettha tusaddena
kvaci okÃro ca. 

CattÃro caturo vÃ. CattÃro, catÆbhi catÆhi catubbhi. Catunnaæ. NakÃrÃgamo. CatÆbhi catÆhi
catubbhi, catunnaæ, catÆsu. 

Itthiyaæ:- catasso, catasso. Namhi ssamÃgame tesu vuddhÅ ti ÃdinÃ caturukÃrassa akÃro.
Catassannaæ. Sesaæ samaæ. 

Napuæsake:-cattÃri, cattÃri. 
Sesaæ pulliÇgasamaæ. TathÃ-

NÅlÃdiguïanÃma¤ca bahubbÅhi ca taddhitaæ,
SÃma¤¤avuttyatÅtÃdi kitantaæ vÃccaliÇgikaæ. 
 
[SL Page 091] [\x  91/]    

Etthedaæ vuccate:
Eseso etamiti ca pasiddhiatthesu yesu lokassa,
ThipunnapuæsakÃnÅti vuccante tÃni nÃmÃni. 

TiliÇgaæ niÂÂhitaæ.
 
AthÃliÇgesu nÃmesu

TumhÃmhasaddÃ vuccante.

TesampanÃliÇgattÃ tÅsupi liÇgesu samÃnaæ rÆpaæ. 

Tumha amha iti Âhite - syÃduppatti. 

SavibhattÅnaæ tumhÃmhÃkanti ca adhikÃro.


Tvamahaæ simhi ca. 232-140.

Sabbesaæ tumha amhasaddÃnaæ savibhattÅnaæ yathÃkkamaæ tvaæ ahaæ iccete ÃdesÃ honti
samhi vibhattimhi.

Casaddena tumhassa tuva¤ca hoti. 

Tvaæ(pumÃ) tvaæ(itthi) tvaæ(napuæsakaæ) tuvaæ(satthÃ vÃ.), Ahaæ(pumÃ) ahaæ(itthi)
ahaæ(napuæsakaæ). 
Bahuvacane:- sabbanÃmakÃrate paÂhamoti ekÃro.

Tumhe tiÂÂhatha. Bhiyyo amhe mahemase.

AmhassÃti vattate. 


Mayaæ yomhi paÂhame. 233-121.

Sabbasseva amhasaddassa savibhattissa mayÃ Ãdeso hoti yomhi paÂhame.

Mayaæ gacchÃma. Ettha ca ekasmimpi gÃravabahumÃnena bahuttasamÃropÃ bahuvacanaæ
hoti. 

AmhÅti vattate. 


Tavaæmama¤ca navÃ. 234-144.

Sabbesaæ tumha amhasaddÃnaæ savibhattÅnaæ tavaæ mamaæ iccete ÃdesÃ honti navÃ
yathÃkkamaæ amhi vibhattimhi. 


Taæmamamhi. 235-143.

Sabbesaæ tumha amhasaddÃnaæ savibhattÅnaæ taæ maæ iccete ÃdesÃ honti yathÃkkamaæ
amhi vibhattimhi. Taæ maæ. 

[SL Page 092] [\x  92/]    

Tumhassa tuvaætvamamhi. 236-146.

Sabbassa tumhasaddassa savibhattissa tuvaæ tvamiccete ÃdesÃ honti amhi vibhattimhi.

Tuvaæ tvaæ

Bahuvacane:- tumhÃmhehi Ãkanti ca vattate. 


YÃ yvappaÂhamo. 237-162.

TumhÃmhehi paro appaÂhamo yo Ãkaæ hoti vÃ

TumhÃkaæ passasi, tumhe passasi, amhÃkaæ passasi, amhe passasi. 


NÃmhi tayÃmayÃ. 238-145.

Sabbesaæ tumhÃmhasaddÃnaæ savibhattÅnaæ tayÃ mayÃ iccÃdesÃ honti yathÃkkamaæ nÃmhi
vibhattimhi. 


TayÃtayÅnaæ takÃro tvattaæ vÃ. 239-210.

TayÃ tayi iccetesaæ takÃro tvattamÃpajjate vÃ.

TvayÃ tayÃ mayÃ tumhebhi amhebhi tumhehi amhehi.

Sasmiæ-vÃti vattate. 


Sassaæ. 240-163.

TumhÃmhehi sassa vibhattissa amÃdeso hoti vÃ. 

Tumhaæ amhaæ dÅyati. 


Tavamama se. 241-141.

Sabbesaæ tumhÃmhasaddÃnaæ savibhattÅnaæ yathÃkkamaæ tava mama iccete ÃdesÃ honti se
vibhattÅmhi vikappenÃyaæ vijjhantarassa vijjamÃnattÃ. 

Seti vattate. 


Tuyhaæmayha¤ca. 242-142.

Sabbesaæ tumhÃmhasaddÃnaæ savibhattÅnaæ tuyhaæ mayhaæ iccete ÃdesÃ ca honti
yathÃkkakamaæ se vibhattimhi. 

Tava mama tuyhaæ mayhaæ vÃ dÅyate. 


093

Amhassa mamaæ savibhattissa se. 243-120.

Sabbasseva amhasaddassa savibhattissa mamaæ Ãdeso va hoti se vibhattimhi. 

Mamaæ dÅyate. 

Sassanti ito sÅhagatiyÃ amiti vattate. 


TumhÃmhehi namÃkaæ. 244-161.

TumhÃmhehi parassa naævacanassa Ãkaæ iccÃdeso hoti aæ ca.

Tesu vuddhÅti ÃdinÃ amhassa kvaci asmÃdeso. 
Tumhaæ tumhÃkaæ, amhaæ amhÃkaæ. AsmÃkaæ vÃ. 

Pa¤camiyaæ:- amhatumhanturÃja iccÃdinÃ smÃvacanassa nÃbhÃvÃtideso.

TayÃ mayÃ apehi. Tumhebhi amhebhi tumhehi amhehi. Tumhaæ amhaæ, tava mama tuyhaæ
mayhaæ mamaæ pariggaho tumhaæ tumhÃkaæ amhaæ amhÃkaæ asmÃkaæ dhammatÃ. 

Smimhiti vattate. 


TumhÃmhÃkaæ tayimayÅ. 245-139.

Sabbesaæ tumhÃmhasaddÃnaæ savibhattÅnaæ tayi mayi ÃdesÃ honti yathÃkkamaæ smimhi
vibhattimhi.

TakÃrassa tvattaæ. Tvayi tayi mayi tumhesu amhesu.

Tesaæyeva tumhÃmhasaddÃnaæ padato paresaæ kvaci ÃdesantaravidhÃne rÆpabhedo. 

NavÃti ca adhikÃro.


Padato dutiyÃcatutthÅchaÂÂhÅsu vono. 246-142.

Sabbesaæ tumhÃmhasaddÃnaæ savibhattÅnaæ padasmÃ paresaæ vono ÃdesÃ honti
yathÃkkamaæ dutiyÃcatutthichaÂÂhÅsu bahuvacanesu navÃ. 

Ettha ca eka vacaneti vakkhamÃnattÃ bahuvacanesÆti laddhaæ pahÃya vo gamissÃmi, mÃ no
ajja vikantiæsu, dhammaæ vo bhikkhave desissÃmi, saævibhajetha no rajjena, tuÂÂhosmi vo
pakatiyÃ, satthÃ no bhagavÃ. 

NavÃti kiæ? Bhayaæ tumhÃkaæ no siyÃ, eso amhÃkaæ satthÃ. 


[SL Page 094] [\x  94/]    

Padato vatutthichaÂÂhÅsÆti ca vattate. 


Temekavacane. 247-148.

Sabbesaæ tumhÃmhasaddÃnaæ savibhattÅnaæ padasmÃ paresaæ teme ÃdesÃ honti
yathÃkkamaæ catutthichaÂÂhÅsu ekavacanesu navÃ. 

DadÃmi te gÃmavarÃni pa¤ca, dadÃhi me gÃmavaraæ, idaæ te raÂÂhaæ, ayaæ me patto. 

NavÃti kiæ?- Imaæ cÅvaraæ tuyhaæ vikappanatthÃya dammi, suïÃtha vacanaæ mama. 

NavÃdhikÃrato cettha vo no te meti ye ime,
PÃdÃdo ca cavevÃdiyoge ca na ca honti te. 

YathÃ-na socÃmi na rodÃmi tava sutvÃna mÃïava, tuyha¤cÃpi mahÃrÃja mayha¤ca
raÂÂhava¬¬hana, evamidaæ dÅghamaddhÃnaæ saïdhÃvitaæ saæsaritaæ mama¤ceva
tumhÃka¤cÃti.

Padatoti kiæ? - Taca ¤Ãti mama ¤Ãti.

Temeti vattate. 


NÃmhi. 248-149.

Sabbesaæ tumhÃmhasaddÃnaæ savibhattÅnaæ padasmÃ paresaæ teme ÃdesÃ na honti amhi
vibhattimhi. 

Passeyyaæ taæ vassasataæ arogaæ, so mamabravÅti. 
Temekavacaneti vattate. 


VÃ tatiye ca. 249-150.

Sabbesaæ tumhÃmhasaddÃnaæ savibhattÅnaæ padasmÃ paresaæ teme ÃdesÃ honti vÃ
yathÃkkamaæ tatiyekavacane pare. 

Kataæ te pÃpaæ, kataæ tayÃ pÃpaæ, kataæ me pu¤¤aæ, kataæ mayÃ pu¤¤aæ.

VÃ tatiyeti ca vattate. 


Bahuvacanesu vono. 250-151.

Sabbesaæ tumhÃmhasaddÃnaæ savibhattÅnaæ padasmÃ paresaæ vono ÃdesÃ honti vÃ
yathÃkkamaæ tatiyÃbahuvacane pare. 

Kataæ vo kammaæ, kataæ no kammaæ. 


[SL Page 095] [\x  95/]    

Bahuvacananiddesena jhaci yomhi paÂhame ca vono honti. GÃmaæ vo gaccheyyÃtha, gÃmaæ
no gaccheyyÃma. 

TathÃ pa¤cÃdÅnamaÂÂhÃdasantÃnaæ. Katisaddassa cÃliÇgattÃ tiliÇgepi samÃnaæ rÆpaæ.
AliÇgattÃ eva pa¤cÃdito itthippaccayÃbhÃvo.

Pa¤ca yo itÅdha:- 

Yosu dvinnaæ dve cÃti ito yosÆti vattate, itthi pumanapuæsakasaÇkhyanti ca. 


Pa¤cÃdÅnamakÃro. 251-134.

AntÃpekkhÃyaæ chaÂÂhÅ. Pa¤cÃdÅnamaÂÂhÃdasantÃnaæ saÇkhyÃnaæ itthipumanapuæsake
vattamÃnÃnamantassa savibhattissa akÃro hoti yosu paresu. 

ùeÃdesÃpavÃdoyaæ. Pa¤cakkhaïdhÃ. Pa¤ca gatiyo, pa¤ciïdriyÃni.

Evaæ dutiyÃya¤ca.

Sunaæhisu cÃti vattate. 


Pa¤cÃdÅnamattaæ. 252-90.
Pa¤cÃdÅnamaÂÂhÃdasastÃnaæ saÇkhyÃnamanto saro attamÃpajjate su naæ hi iccetesu paresu. 

EttadÅghÃpavÃdoyaæ.

Pa¤cabhi pa¤cahi, pa¤cannaæ, pa¤cabhi pa¤cahi, pa¤cannaæ. Pa¤casu. 

Evaæ cha satta aÂÂha nava dasasaddÃ. Eka¤ca dasa cÃti atthe dvaïda samÃse, ekenÃdhikÃ
dasÃti atthe tappurise vÃ kate-

SaÇkhyÃneti vattate. 


DvekaÂÂhÃnamÃkÃro cÃ. 253-385.

Dvi eka aÂÂha iccetesamanto ÃkÃro hoti vÃ saÇkhyÃne uttarapade pare. 

DvÃdasa, ekÃdasa, aÂÂhÃdasa. VavatthitavibhÃsÃ vÃyaæ. 

SaÇkhyÃneti kimatthaæ?-Ekadanto dvidanto aÂÂhatthambho. 


[SL Page 096] [\x  96/]    

VÃti vattate. 


EkÃdito dasa ra saækhyÃne. 254-383.

EkÃdito saÇkhyÃto parassa dasassa Ãdissa dakÃrassa rakÃro hoti vÃ saÇkhyÃne. Sesaæ samaæ. 

EkÃrasa ekÃdasa.

Dve ca dasa ca dvÅhi vÃ adhikÃ dasÃti dvidasa itÅdha:-

VÃti vattane.


VÅsatidasesu bÃ dvissa tu. 255-382.

VÅsati dasa iccetesu paresu dvisaddassa bÃ hoti vÃ tusaddena tiæsÃyapi.

RakÃro Ãtta¤ca. BÃrasa dvÃdasa. 

Tayo ca dasa cÃti terasa. Ettha tesu vuddhÅti ÃdinÃ tisaddassa teÃdeso ÃnavutiyÃ. 

CattÃro ca dasa cÃti catuddasa iccatra:- 

Gaïane dasassÃti ca vattate. 


CatÆpapadassa lopo tuttarapadÃdicassa cucopi navÃ. 256-392.

Gaïane dasassÃmhi Âhitassa catu iccetassa upapadassa tusaddo lopo hoti
uttarapadÃdibhÆtassa catÆpapadavakÃrassa cuco ÃdesÃ ca honti navÃ. 

Cuddasa, voddasa, catuddasa. 

Apiggahaïena anupapadassÃpi gaïane padÃdicakÃrassa lopo cÆcopi honti navÃ. 

YathÃ-tÃÊÅsaæ, cuttÃÊÅsaæ, cottÃÊÅsaæ. CattÃÊÅsaæ. 

Pa¤ca ca dasa cÃti pa¤cadasa. Tesu vuddhÅti ÃdinÃ pa¤ca saddassa dasavÅsatÅsu kvaci
panna païïu ÃdesÃ. Pannarasa.

Cha va dasa cÃti chadasa itÅdha:-

ChassÃti vattate. 


Dase so nicca¤ca. 257-378.

Chaiccetassa saÇkhyÃsaddassa niccaæ so iccÃdeso hoti dase pare. 


097

SaÇkhyÃnaæ, vÃti ca vattate. 


La darÃnaæ. 258-381.

SaÇkhyÃnaæ dakÃrarakÃrÃnaæ lakÃrÃdeso hoti vÃ

LaÊÃnamaviseso. VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo. Tena soÊasa iti niccaæ, teÊasa terasa
cattÃÊÅsaæ cattÃrÅsamiti vibhÃsÃ, dasa pannarasÃdisu na ca hoti. 

Satta ca dasa cÃti sattarasa sattadasa. AÂÂha ca dasa cÃti aÂÂhadasa itÅdha:-

ùtte kate- 

VÃ, dasa ra saÇkhyÃneti ca vattate.


AÂÂhÃdito ca. 259-384. 
AÂÂhÃdito ca dasasaddassa dassa rakÃro hoti vÃ saÇkhyÃne. 

AÂÂhÃrasa aÂÂhÃdasa.

AÂÂhÃditoti kiæ? Catuddasa.

Katisaddo bihuvacananto. Kati yo itÅdha:-

Niccaæ yolopÃdirassattaæ.

Kati (tiÂÂhanti), kati (passasi), katÅbhi katÅhi, katÅnaæ, katihi katÅhi, katÅnaæ, takisu. 

AliÇgasabbanÃmaæ.
 
Atha vibhattippaccayantÃ vuccante.

Tesaæ panÃliÇgattÃ nipÃtattÃ ca tiliÇgehi vacanadvaye ca samÃnaæ rÆpaæ. PurisasmÃ purisehi
cÃti atthe:


Kvaci to pa¤camyatthe. 260-250.

SabbasmÃ suddhanÃmato sabbanÃmato ca liÇgamhÃ kvaci toppaccayo hoti pa¤camyatthe.


TvÃdayo vibhattisa¤¤Ãyo. 261-249.

To Ãdi yesaæ dÃnipariyantÃnaæ paccayÃnaæ te honti paccayÃ tvÃdayo te paccayÃ
vibhattisa¤¤Ã honti. 

[SL Page 098] [\x  98/]    

Tena tadantÃnampi vibhattyantattÃ padattaæ siddhaæ hoti. 

Purisato. Evaæ rÃjato vÃ corato vÃ aggito vÃ gahapatito vÃ, hatthito hetuto yuttito itthito
bhikkhÆnito. 

Ettha ca kvacÃdimajjhuttarÃnaæ dÅgharassÃppaccayesu cÃti toppaccaye rassattaæ. 

YÃguto jambuto cittato Ãyuto iccÃdi.
SabbanÃmato:-sabbasmÃ sabbehÅti vÃ sabbato. 

Evaæ yato tato katarato katamato itarato a¤¤ato ekato ubhayato pubbato parato aparato
dakkhiïato uttarato amuto. 

Kissa, ku iti ca vattate. 


Tratothesu ca. 262-230.

Kimiccetassa ku hoti tra to tha iccetesu ca paresu. 

KasmÃ kehÅti vÃ kuto. 

TothesÆti vattate. 


SabbassetassakÃro vÃ. 263-231.

Sabbassa etasaddassa ÃkÃro hoti vÃ to tha iccetesu. 

EtasmÃ etÃya vÃti ato

SabbassetassÃti ca vattate.

E tothesu vÃ. 264-233.

Sabbassa etasaddassa ekÃro hoti vÃ to tha iccetesu. 
Dvittaæ etto.

SabbassÃti vattate.


ImassitthaædÃnihatodhesu ca. 265-234.

Imasaddassa sabbasseva ikÃro hoti thaæ dÃni ha todha iccetesu ca. 

ImasmÃti ito. 

Kvavi toti yogavibhÃgena ÃdippabhÆtÅhi to sattamiyatthe, aniccÃdÅhi tatiyatthe ca. 


[SL Page 099] [\x  99/]    

YathÃ:- Ãdisminti atthe Ãdito. Evaæ majjhato ekato purato pacchato passato piÂÂhito pÃdato
sÅsato aggato mÆlato parato iccÃdayo. 

Tatiyatthe aniccena aniccato sammasati. Evaæ dukkhato rogato gaï¬ato iccÃdayo. 

Atthe kvavÅti ca vattate. 


Tratha sattamiyÃ sabbanÃmehi. 266-251.

SabbanÃmehi parÃ tra tha iccete paccayÃ honti kvaci sattamyatthe. 

Sabbasmiæ sabbesu vÃti sabbatra sabbattha evaæ yatra yattha tatra tattha itaratra itarattha
a¤¤atra a¤¤attha ubhayatra ubhayattha paratra parattha kutra kuttha. 

Tratothesu cÃti kuttaæ. Kissa ka ve cÃti sutte ca. Saddena kÃdeso. Kattha amutra amuttha. 

SabbassetassakÃroti vattate. 


Tre niccaæ. 267-232.

Sabbassetasaddassa akÃro hoti niccaæ tre pare. Atra. 

SabbassetassakÃro vÃti attaæ. E tothesu vÃti ekÃro. Attha, ettha. 

Kvavi atthe, sattamiyÃti ca adhikÃro. 

Sabbasminti atthe-


Sabbato dhi. 268-222

Sabba iccetasmÃ dhippaccayo hoti kvaci sattamyatthe. 
Sabbadhi. 


KismÃ vo. 269-253.

KimiccetasmÃ vappaccayo hoti kvaci sattamyatthe. 


Kissa ka ve ca 270-227. 

Kimiccetassa kasaddo Ãdeso hoti vappaccaye pare. Caggahaïena
thahaædÃthamÃdiavappaccayepi. Tesu vuddhi ÃdinÃ kakÃre akÃrassa lopo vamhi. Kva gatosi
tvaæ. 


[SL Page 100] [\x 100/]    

KismÃti vattate. 


Hiæhiæhi¤canaæ. 271-254.

KimiccetasmÃ hiæ haæ hi¤canaæ iccete paccayÃ honti kvaci sattamyatthe.

KissÃti vattate.


Ku hiæhaæsu ca. 272-228.

Kimiccetassa ku hoti hiæ haæ iccetesu caggahaïena hi¤canaædÃcanamiccÃdisupi.

Kisminti kuhiæ kuhaæ kuhi¤canaæ, kahaæ. KÃdeso.

Hiæhanti vattate. 


TamhÃ ca. 273-255.

Ta iccetasmÃ ca sabbanÃmato hiæhaæpaccayÃ honti kvaci sattamyatthe.

Tasminti tahiæ tahaæ.


ImasmÃ hadhÃ ca. 274-256.

Imasaddato hadhappaccayÃ honti kvaci sattamyatthe.

Imassitthanti ÃdinÃ ikÃro. Imasmiæ = iha idha. 


Yato hiæ. 275-257.

Ya iccetasmÃ sabbanÃmato hiæpaccayo hoti kvaci sattamyatthe.
Yasmiæ = yahiæ.
KÃleti adhikÃroyaæ. Kasmiæ kÃleti attho-


Kiæsabba¤¤ekayakÆhi dÃ dÃcanaæ. 276-259.

Kiæ sabba a¤¤a eka ya iccetehi sabbanÃmehi dÃppaccayo hoti, ku iccetasmÃ dÃcana¤ca kÃle
kvaci sattamyatthe. 

Kissa ka ve cÃti sutte casaddena kÃdeso. KadÃ.


Sabbassa so dÃmhi vÃ. 277-262.

Sabba iccetassa saddassa sasaddÃdeso hoti vÃ dÃppaccaye pare. 

Sabbasmiæ kÃle = sadÃ sabbadÃ. Evaæ a¤¤adÃ ekadÃ yadÃ. 
 
[SL Page 101] [\x 101/]    
Kasmiæ kÃleti kudÃcanaæ. Ku hiæhaæsu cÃti sutte ca saddena kuttaæ. KuhÅti nipÃtanena vÃ

DÃti vattate. 


TamhÃ dÃni ca. 278-260.

Ta iccetasmÃ sabbanÃmato dÃnidÃppaccayÃ honti kÃle kvaci sattamyatthe. 

Tasmiæ kÃle = tadÃni tadÃ. 


ImasmÃ rahidhunÃdÃni ca. 279-261.

Imasaddato rahidhunÃdÃnippaccayÃ honti kÃle kvaci sattamyatthe.

Sabbassa imassÃti ca vattate. 


Eta rahimhi. 280-236.

Sabbassa imasaddassa etÃdeso hoti rahimhi paccaye pare. 

Imasmiæ kÃle = etarahi.


A dhunÃmhi ca. 281-235.

Sabbasseva imassa akÃro hoti dhunÃppaccaye pare. 

AdhunÃ. Imasaddassa ikÃro. Imasmiæ kÃle = idÃni.

VibhattippaccayavidhÃnaæ.
 
AthÃliÇgasaÇkhyÃvibhattibhedo upasagganipÃtÃ vuccante. 

Pa parÃ ni nÅ u du saæ vi ava anu pari adhi abhi pati su Ã ati api apa upa iti vÅsati
upasaggÃ.

Tattha pasaddo
pakÃrÃdikammapadhÃnantobhÃvaviyogatapparabhusatthasambhavatittianÃvipapa-
ïthanÃdisu.

Paiti ayamupasaggo etesu pakÃrÃdisu aïthesu vattati. 

YathÃ pakÃre - pa¤¤Ã Ãdikamme - vippakataæ. PadhÃne - païÅtaæ. Atha vÃ padhÃnaæ
padhÃnattaæ, issariyaæ. Tasmiæ - pabhu ayaæ desassa. AntobhÃve-pakkhittaæ. Viyoge
pavÃsÅ. Tappare - pÃcariyo. Bhusatthe - pavaddhakÃyo*. Sambhave - himavatÃ gaÇgÃ
pabhavati. Tittiyaæ - pahÆtamantaæ. AnÃvile - pasannamudakaæ. Patthane - païihitaæ. 
 
* PavuddhakÃyo-ÂÅkÃ. 


[SL Page 102] [\x /]    

ParÃ iti parihÃniparÃjayagativikkamÃmasanÃdisu. 

YathÃ: parihÃniyaæ-parÃbhavo. ParÃjaye-parÃjito. Gatiyaæ-parÃyanaæ. Vikkame-parakkamati.
ùmasane-aÇgassa parÃmasanaæ. 

Ni iti nissesaniggatanÅharaïantopavesanÃbhÃvanisedhanikkhantapÃtubhÃvÃvadhÃra-
ïavibhajana upamÆpadhÃraïÃvasÃnachekÃdisu. 

Nissese - nirutti, niravasesaæ deti. Niggate - nikkileso, niyyÃti. NÅharaïe-niddhÃraïaæ.
Antopavesane-nikhÃto. AbhÃve-nimmakkhikaæ. Nisedhe - nivÃreti. Nikkhante - nibbano,
nibbÃïaæ. PÃtubhÃve - nimmitaæ. AvadhÃraïe - nicchayo. Vibhajane - niddeso. UpamÃyaæ
- nidassanaæ. UpadhÃraïe-nisÃmanaæ. AvasÃne-niÂÂhitaæ. Cheke-nipuïo

NÅ iti nÅharaïÃdisu. 

NÅharaïe - nÅharati. ùvaraïe - nÅvaraïaæ. 

U iti uggatuddhakammapadhÃnaviyogasambhavaattalÃbhasattisa rÆpakathanÃdisu.

Uggate - uggacchati. Uddhakamme - ÃsanÃ uÂÂhito, ukkhepo. PadhÃne-uttamo, lokuttaro.
Viyoge-ubbÃsito. Sambhave - ubbhÆto. AttalÃbhe - uppannaæ ¤Ãïaæ. Sattiyaæ - ussahati
gantuæ. SarÆpakathane - uddÅsati suttaæ. 

Du iti asobhanÃbhÃvakucchitÃsamiddhikicchavirÆpatÃdisu. 

Asobhane - duggaïdho. AbhÃve - dubbhÅkkhaæ. Kucchite - dukkataæ. Asamiddhiyaæ -
dussassaæ kicche - dukkaraæ. VirÆpatÃyaæ - dubbaïïo, dummukho.

Saæ iti
samodhÃnasammÃsamasamantabhÃvasaÇgatasaÇkhepabhusatthasahappatthapabhavÃbhimu
kha- bhÃvasaÇgahapidhÃnapuna ppunakaraïasamiddhÃdisu. 
SamodhÃne - saïdhi. SammÃsamesu - samÃdhi, sampayutto. SamantabhÃve-saÇkiïïaæ.
SamullapanÃ. SaÇgate-saÇgamo. SaÇkhepe-samÃso. Bhusatthe-sÃratto. Sahatthe-saævÃso.
Appatthe-samaggho. Pabhave-sambhavo. AbhimukhabhÃve-sammukhaæ.
SaÇgahe-saÇgaïhÃti. PidhÃne-saævutaæ. Punappunakaraïe-saïdhÃvati.
Samiddhiyaæ-sampanno.

Vi iti visesavividhaviruddhavigataviyogavirÆpatÃdisu.

Visese-vimutti, vissaÂÂho. Vividhe-vimati, vicitraæ. Viruddhe-vivÃdo. Vigate-vimalaæ.
Viyoge-vippayutto virÆpatÃyaæ-virÆpo. 


[SL Page 103] [\x 103/]    

Ava iti adhobhÃvaviyogaparibhavajÃnanasuddhinicchayadesatheyyÃdisu.

AdhobhÃve-avakkhittacakkhu viyoge-omukkaupÃhano, avakokilaæ vanaæ.
Paribhave-avajÃnanaæ, avama¤¤ati. JÃnena-avagacchati suddhiyaæ - codÃnaæ. Nicchaye -
avadhÃraïaæ. Dese - avakÃso. Theyya-avahÃro.

Anu iti
anugatÃnupacchinnapacchatthabhusatthasÃdissahÅnatatiyatthalakkhaïitthambhÆtakkhÃnab
ha- gavÅcchÃdisu. 

Anugate - anveti. Anupacchinne - anusayo. PacchÃ saddatthe - anurathaæ. Bhusatthe -
anuratto. SÃdisse - anurÆpaæ. HÅne. AnusÃriputtaæ pa¤¤avanto-tatiyatthe-nadimaïvavasitÃ
senÃ. Lakkhaïe-rukkhamanuvijjotate vijju. ItthambhÆtakkhÃne-sÃdhu devadatto mÃtaraæ
anu. BhÃge-yadettha maæ anu siyÃtaæ dÅyatu. VÅcchÃyaæ-rukkhaæ rukkhaæ anuvijjotate
caïdo. 

Pari iti samantatobhÃvaparicchedavajjanÃliÇgananivÃsanapÆjÃbhojanavajÃnanado-
sakkhÃnalakkhaïÃdisu. 
SamantatobhÃve - parivuto. Paricchedo-pari¤¤eyyaæ. Vajjane-pariharati. ùliÇgane-parissajati.
NivÃsane-vatthaæ paridahessati. PÆjÃyaæ-paricariyÃ. Bhojane-bhikkhuæ parivisati.
AvajÃnane-paribhavati. DosakkhÃne-bharibhÃsati. LakkhaïÃdisu-rukkhaæ parivijjotate vijju. 

Adhi iti adhikissarÆparibhÃvÃdhibhavanajjhayanÃdhiÂÂhÃnanicchayapÃpuïanÃdisu. 

Adhike-adhisÅlaæ. Issare-adhipati, adhi brahmadatte pa¤cÃlÃ. UparibhÃve-adhirohati,
paÂhaviæ adhisessati-adhibhavena-adhibhavati. Ajjhayane- vyÃkaraïamadhÅte. AdhiÂÂhÃne-
bhÆmikampÃdiæ adhiÂÂhÃti. Nicchaye- adhimokkho. PÃpuïane- bhogakkhaïdhaæ
adhigacchati. 

Abhi iti
abhimukhabhÃvavisiÂÂhÃdhikuddhakammakulasoruppavaïdanalakkhaïitthambhÆtakkhÃ
navi- cchÃdisu. 

AbhimukhabhÃve-abhimukho, abhikkamati. VisiÂÂhe-abhidhammo. Adhike-abhivassati.
Uddhakammeabhiruhati. Kule- abhijÃto. Soruppe- abhirÆpo. Vaïdane- abhivÃdeti.
LakkhaïÃdisu purimasamaæ. 


[SL Page 104] [\x 104/]    

Pati iti patigatapaÂilomapatinidhipatidÃnanisedhanivattatasÃdissapatikaraïÃdÃnapatibe-
dhapaÂiccalakkhaïitthambhÆtakkhÃna bhÃgavÅcchÃdisu. 

Patigate-paccakkhaæ. PaÂilome-patisotaæ. Patinidhimhi-Ãcariyato pati sisso. PatidÃne-telatthi
ghataæ pati dadÃti. NisedhepaÂisedhati. Nivattane- paÂikkamati sÃdissepatirÆpakaæ.
Patikaraïe-patikÃro. ùdÃne-patigaïhÃti. Patibodhe-paÂivedho. PaÂicce-paccayo.
LakkhaïÃdisu purimasamaæ.

Su iti sobhanasuÂÂhusammÃsamiddhisukhatthÃdisu. 

Sobhane-sugaïdho. SuÂÂhusammÃdatthesu-suÂÂhu gato sugato, sammÃ gatotipi sugato.
Samiddhiyaæ-subhikkhaæ. Sukhatthe-sukaro. 

ù iti
abhimukhabhÃvuddhakammamariyÃdÃbhividhipatticchÃparissajanaÃdikammaggahaïanivÃ-
sasamÅpavhÃnÃdisu.

AbhimukhabhÃve. ùgacchati- uddhakamme- Ãrohati. MariyÃdÃyaæÃ pabbatÃ khettaæ.
Abhicidhimhi- Ã kumÃraæ yaso kaccÃyanassa. Pattiyaæ- ÃpattimÃpanno. IcchÃyaæ-ÃkaÇkhÃ.
Parissajane-ÃliÇganaæ. ùdikamme- ÃrambhÃ. Gahaïe- Ãdiyati, Ãlambati. NivÃse- Ãvasatho,
ÃvÃso. SamÅpe- Ãsannaæ. AvhÃne- Ãmanteti. 

Ati iti atikkamanÃtikkantÃtisayabhusatthÃdisu.

Atikkamane- atirocati amhe, atÅto. Atikkante- accantaæ. Atisaye- atikusalo. Bhusatthe-
atikodho, ativuÂÂhi. 

Api iti sambhÃvanÃpekkhÃsamuccayagarahapa¤hÃdisu. 

SambhÃvanÃyaæ- api dibbesu kÃmesu, merumpi vinicijjhitvÃ gaccheyya. ApekkhÃyaæ-ayampi
dhammo aniyato. Samuccaye-itipi arahaæ, antampi antaguïampi ÃdÃya. Garahe-api
amhÃkaæ paï¬itaka. Pa¤he-api bhante bhikkhaæ labhittha. 

Apa iti apagatagarahavajjanapÆjÃpadussanÃdisu. 

Apagate-apamÃno, apeto. Garahe-apagabbho. Vajjane-apa sÃlÃya Ãyanti vÃïijÃ.
PÆjÃyaæ-vaddhÃpavÃyÅ padÆssane-aparajjhati. 

Upa iti upagamanasamÅpupattisÃdissÃdhikÆparibhÃvÃnasanadosakkhÃnasa¤¤Ãpubbakamma-
pÆjÃgayhÃkÃrabhusatthÃdisu.


[SL Page 105] [\x 105/]    

Upagamane-nisinnaæ vÃ upanisÅdeyya. SamÅpe-upanagaraæ. Upapattiyaæ-saggaæ lokaæ
upapajjati. AthavÃ upapatti yutti. YathÃ upapattito ikkhatÅti = upekkhÃ. SÃdisse-upamÃnaæ,
upamÃ. Adhike-upakhÃriyaæ doïo uparibhÃve-upasampanno. AnasaneupavÃso.
DosakkhÃneparaæ upavadatÅ. Sa¤¤Ãyaæ-upadhÃ, upasaggo. Pubbakamme- upakkamo,
upakÃro. PÆjÃyaæbuddhupaÂÂhÃko, mÃtupaÂÂhÃnaæ gayhÃkÃresoceyyapaccupaÂÂhÃnaæ.
Bhusatthe-upÃdÃnaæ, upÃyÃso, upanissayoti. 

Iti anekatthÃ hi upasaggÃ.

Vutta¤ca:

"UpasaggÃ nipÃtÃ ca paccayÃ ca ime tayo,
Neke nekatthavisayÃ iti neruttikÃbravu"nti. 

Tattha upasaggÃnaæ nÃmÃkhyÃtavisesakattÃ liÇgasa¤¤Ãyaæ aniyamena syÃdimhi sampatte
tesaæ saÇkhyÃkammÃdibhedÃbhÃvÃtehi paÂhamekavacanameva bhavati. 

Lopanti vattamÃne-


SabbÃsamÃvÆsopasagganipÃtÃdÅhi ca. 282-221.

ùvuso saddato upasagganipÃtehi ca parÃsaæ sabbÃsaæ vibhattÅnaæ lopo hoti, ÃdÅsaddena
kvaci suttapadÃdÅhi ca. 

Ettha ca ÃvusotÅmassa visuægahaïaæ sasaÇkhyattadÅpanatthanti daÂÂhabbaæ.

Upeccatthaæ sajantÅti upasaggÃ hi pÃdayo, 
CÃdi padÃdimajjhante nipÃtÃ nipatanti hi.

Paharaïaæ pahÃro. Evaæ parÃbhavo nicÃso nihÃro uddhÃro duhÃro sÃhÃro vihÃro avahÃro
anuhÃro parihÃro adhihÃro abhihÃro patihÃro suhÃro ÃhÃro atihÃro apihÃro apahÃro upahÃro.
Paharati parÃbhavati nivasati nÅharati uddharati iccÃdi yojetabbaæ.

DhÃtvatthaæ bÃdhate koci koci taæ anuvattate,
Tameva¤¤o viseseti upasaggagatÅ tidhÃ. 
Opasaggikapadaæ.
 


[SL Page 106] [\x 106/]    

SamuccayavikappanapatisedhapÆraïÃdiatthaæ asatvavÃcikaæ nepÃtikaæ. 

Tatra ca iti samuccayaïvÃvayetarÅtarayogasamÃhÃrÃvadhÃraïÃdisu.

VÃ iti vikappanÆpamÃnasamuccayavavatthitavibhÃsÃsu. 
Na no mÃ a alaæ halaæ iccete paÂisedhanatthe.

Alaæ pariyattabhÆsanesu ca. PÆraïatthaæ duvidhaæ atthapÆraïaæ padapÆraïa¤ca.

Tattha atha khalu vata atho assu yagghe hi carahi naæ taæ va tu va vo pana bhave kÅva ha
tato yathÃ sudaæ kho ve haæ enaæ seyyathidaæ iccevamÃdÅni padapÆraïÃni. 

Tattha atha iti pa¤hÃnantariyÃdhikÃrÃdisu ca.
Khalu iti paÂisedhÃvadhÃraïÃpasiddhisu ca. 
Vata iti ekaæsakhedÃnukampÃsaÇkappesu ca.
Atho iti aïvÃdese ca. 
Hi iti hetuavadhÃraïesu ca. 
Tu iti visesahetunivattanÃdisu ca. 
Pana iti visesepi. 
Bhave ce iccete ekaæsatthepi. 
Haæ iti visÃdasambhamesupi.
Seyyathidanti taæ katamanatti atthepi.
AtthapÆraïaæ duvidhaæ vibhattiyuttaæ avibhattiyutta¤ca.
Atthi sakkÃ labbhÃ iccete paÂhamÃyaæ. 

ùvuso ambho hamho are hare re je iccete Ãmantaïe.

DivÃ bhiyyo namo iccete paÂhamÃya dutiyÃya ca. 

Sayaæ sÃmaæ samaæ sammÃ kinni iccete tatiyatthe. Soto dhÃppaccayantÃ ca yuttaso, padaso,
aniccato, dukkhato, ekadhÃ, dvidhÃ iccÃdi. 

TavetuæpaccayantÃ catutthiyÃ. KÃtave, dÃtave, kÃtuæ, kÃretuæ, dÃtuæ, dÃpetumiccÃdi. 

SotoppaccayantÃ pa¤camiyatthe. DÅghaso, oraso, rÃjato vÃ corato vÃ iccÃdi. 


[SL Page 107] [\x 107/]    

To sattamyatthepi trathÃdipaccayantÃ ca. Ekato purato pacchato passato piÂÂhito pÃdato
sÅsato aggato mÆlato yatra yattha yahi tatra tattha tahi tahaæ iccÃdi. 

SamantÃ sÃmantÃ parito abhito samantato ekajjhaæ ekamantaæ heÂÂhÃ upari uddhaæ adho
tiriyaæ sammukhÃ parammukhÃ Ãvi raho tiro uccaæ nÅcaæ anto antarÃ antaraæ ajjhattaæ
bahiddhÃ bÃhirÃ bÃhiraæ bahi oraæ pÃraæ ÃrÃ ÃrakÃ pacchÃ pure huraæ pecca iccete
sattamiyÃ.

Sampati Ãyati ajja aparajju parajju suve sve uttarasuve hiyyo pare sajju sÃyaæ pÃto kÃlaæ
kallaæ divÃ nattaæ* niccaæ satataæ abhiïhaæ abhikkhaïaæ muhuæ muhuttaæ bhÆtapubbaæ
purÃ yadÃ tadÃ iccÃdayo kÃlasattamiyÃ. 

Iti vibhattiyuttÃni. 
 

Avibhattiyuttesu appeva appevanÃma nu iccete saæsayatthe. 

AddhÃ a¤¤adatthu taggha jÃtu kÃmaæ sasakkaæ iccete ekaæ satthe.

Eva iti avadhÃraïe. 

Kacci nu nanu kathaæ kiæsu kiæ iccete pucchanatthe. 

Evaæ iti itthaæ iccete nidassane.

Iti iti hetuvÃkyaparisamattisu ca. 

YÃva tÃva yÃvatÃ tÃvatÃ kittÃvatÃ ettÃvatÃ kÅva iccete paricchedanatthe.

Evaæ sÃhu lahu opÃyikaæ patirÆpaæ Ãma sÃdhu iti sampaÂicchanatthe. 

YathÃ tathÃ yatheva tatheva evaæ evameva evamevaæ evampi yathÃpi seyyathÃpi
seyyathÃpinÃma viya iva yathariva tathariva yathÃnÃma yathÃhi yathÃva iccete
paÂibhÃgatthe. 

YathÃ iti yoggatÃvÅcchÃpadatthÃnativattÅnidassanesu ca. 
 
* "Rattaæ" itipi pÃÂho. 


[SL Page 108] [\x 108/]    
Evaæ iti upadesapa¤hÃdisu ca. 
Ki¤cÃpi iti anuggahaïatthe. 
Aho iti garahapasaæsanapatthanesu. 
NÃma iti garahapasaæsanasa¤¤Ãpa¤hesu. 
SÃdhu iti pasaæsanayÃcanesu.
IÇgha haïda iccete codanatthe.
SÃdhu suÂÂhu evametanti anumodane.
Kira iti anussavanaassaddheyyosu. 
NÆna iti anumÃnaparivitakkanesu.
KasmÃ iti kÃraïapucchane. 
YasmÃ tasmÃ tathÃhi tena iccete kÃraïÃva 
Cchedanatthe.
Saha saddhiæ amÃ iti samakirayÃyaæ. 
VinÃ rite vippayoge.
NÃnÃ puthu bahuppakÃre. 
Puthuæ visuæ asaÇghÃte ca. 
DuÂÂhu ku kucchÃyaæ.
Puna appaÂhame. 
Katha¤ci kicchatthe. 
DhÃ kkhattuæ saki¤ca saÇkhÃvibhÃge.
ýsakaæ appamaïdesu.
Saïikaæ maïdatthe. 
Khippaæ araæ lahu Ãsu tuïïaæ aciraæ sÅghatthe. 
Ciraæ cirassaæ dÅghakÃle.
Ce yadi saÇkÃvaÂÂhÃne 
Dhuvaæ thirÃvadhÃraïesu. 
HÃ visÃde. 
Tuïhi abhÃsane.
Sacchi paccakkhe.
MusÃ micchÃ alikaæ asacce.
Suvatthi ÃsiÂÂhe iccÃdi. 

TÆnatvÃnatvÃppaccayantÃ ussukkanatthe bhavanti.

YathÃ:- passitÆna passiya passitvÃ disvÃna disvÃ dassetvÃ dÃtÆna datvÃna datvÃ upÃdÃya
dÃpetvÃ vi¤¤Ãya viceyya vineyya nihacca samecca upecca Ãrabbha Ãgamma iccÃdi.


[SL Page 109] [\x 109/]    
Evaæ nÃmakhyÃtopasaggavinimmuttaæ yadavyayalakkhaïaæ taæ sabbaæ nipÃtapadanti
veditabbaæ. 

Vutta¤ca:

"Muttaæ padattayÃ tasmÃ nipatatyantarantarÃ,
NepÃtikanti taæ vuttaæ yaæ avyayasalakkhaïa"nti. 

NepÃtikapadaæ.
 

PulliÇgaæ itthiliÇga¤ca napuæsakamathÃparaæ
TiliÇga¤ca aliÇga¤ca nÃmikaæ pa¤cadhÃ Âhitaæ.

Iti rÆpasiddhiyaæ nÃmakaï¬o dutiyo. 
 
Atha vibhattÅnamatthabhedÃ vuccante. 

Tattha ekampi atthaæ kammÃdivasena ekattÃdivasena ca vibhajantÅti = vibhattiyo, syÃdayo.
TÃ pana paÂhamÃdibhedena sattavidhÃ. 

Tattha kasmiæ atthe paÂhamÃ?


LiÇgatthe paÂhamÃ.

LiÇgatthÃbhidhÃnamatte paÂhamÃvibhatti hoti. 

LiÇgassa attho = liÇgattho. Ettha ca lÅnaæ aÇganti = liÇgaæ, apÃkaÂo avayavo. Purisoti
ÃdÅnaæ hi pakatippaccayÃdivibhÃgakappanÃya nipphÃditÃnaæ saddapatirÆpakÃnaæ
nÃmikapadÃnaæ paÂhamaæ Âhapetabbaæ pakatirÆpaæ apÃkaÂattÃ avayavattÃ ca liÇganti
vuccati. AthavÃ visadÃvisadobhayarahitÃkÃravohÃrasaÇkhÃtena tividhaliÇgena sahitatthassa
tabbinimmattassupasaggÃdinamatthassa ca lÅnassa gamanato liÇganato vÃ liÇganti
aïvatthanÃmavasena vÃ dhÃtuppaccayavibhattivajjitamatthavalliÇganti vacanato
parasama¤¤Ãvasena vÃ liÇganti idha
pÃÂipadikÃparanÃmadheyyaæsyÃdivibhatthyantapadapakatirÆpameva vuttanti daÂÂhabbaæ.

LiÇgassattho nÃma pabaïdhavisesÃkÃrena pavattamÃne rÆpÃdayo upÃdÃya pa¤¤ÃpiyamÃno
tada¤¤Ãna¤¤ÃbhÃvena anibbavanÅyo samÆhasantÃnÃdibhedo upÃdÃpa¤¤attisaÇkhÃto
ghaÂÃdivohÃrattho ca paÂhavi phassÃdÅnaæ sabhÃvadhammÃnaæ 

[SL Page 110] [\x 110/]    

KÃladesÃdibhedabhinnÃnaæ vijÃtÅyavinivatto sajÃtÅyasÃdhÃraïo yathÃsaÇketamÃropasiddho
tajjÃpa¤¤attÅsaÇkhÃto kakkhaÊattÃdisÃma¤¤ÃkÃro ca.

So pana kammÃdisaæsaÂÂho suddho cÃti duvidho tattha kammÃdisu dutiyÃdÅnaæ
vidhÅyamÃnattÃkammÃdisaæsaggarahito liÇgasaÇkhyÃparimÃïayutto
tabbinimmuttupasaggÃdipadatthabhÆto ca suddho saddattho idha liÇgattho nÃma. 

Yo pana ÃkhyÃtakitakataddhitasamÃsehi vutto kammÃdisaæ saÂÂho attho sopi dutiyÃdÅnaæ
puna attanÃ cattabbassa atthavisesassÃbhÃvena avisayattÃ liÇgatthamattassa sabbhÃvato1 ca
paÂhamÃyeva visayo. 

Hoti cettha:-
"PaÂhamÃvupasaggatthe kesa¤catthe nipÃtasaddÃnaæ,
LiÇgÃdike ca suddhebhihite kammÃdiatthepi."

SaliÇge tÃva-eso puriso ete purisÃ, esÃ ka¤¤Ã etÃ ka¤¤Ãyo, etaæ cittaæ etÃni cittÃni. 

SasaÇkhe - eko dve. 

SaparimÃïo:- doïo khÃri ÃÊhakaæ.

LiÇgÃdivinimmutte sattÃmatte ca vÃ ha aha atthi sakkÃ labbhÃ iccÃdi.

LiÇgatthe paÂhamÃti adhikicca Ãlapane cÃti Ãlapanatthe ca paÂhamÃ. Abhimukhaæ katvÃ
lapanaæ = Ãlapanaæ. ùmantaïaæ avhÃnanti attho. 

Ettha ca Ãmantaïaæ nÃma pageva laddhasarÆpassa saddena abhimukhÅkaraïaæ.
KatÃbhimukho pana gacchÃti ÃdinÃ nayena kiriyÃya yojÅyati. TasmÃ Ãmantaïasamaye
kiriyÃyogÃbhÃvato idaæ kÃrakavohÃraæ na labhati. 

Vutta¤ca:

"SaddenÃbhimukhÅkÃro vijjamÃnassa vatthuno,
ùmantaïaæ vidhÃtabbe natthi rÃjÃ bhaveti ta"nti. 

Bho purisa (ehi) bho purisÃ vÃ, bhavanto purisÃ (etha)
 
1. LiÇgatthassa sambhavato va-sanna. 
 
[SL Page 111] [\x 111/]    

Kasmiæ atthe dutiyÃ? 

Kammatthe dutiyÃ. 
Kammatthe liÇgamhÃ dutiyÃvibhatti hoti. 
Anabhihite evÃyaæ. Kammaïi dutiyÃyaæ ktoti vacana¤cettha ¤Ãpakaæ.
Kiæ kammaæ?

Yena vÃ kayirate taæ karaïanti vÃti vattate.


Yaæ karoti taæ kammaæ.

Yaæ vÃ karoti yaæ vÃ vikaroti yaæ vÃ pÃpuïÃti taæ kÃrakaæ kammasa¤¤aæ hoti. 

Idha liÇgakÃlavacanamatantaæ. KarÅyatÅti = kammaæ. Tattha kÃrakaæ sÃdhakaæ
kirayÃnipphattikÃraïamuccate. Taæ pana kÃrakaæ chabbidhaæ, kammaæ kattÃ karaïaæ
sampadÃnamapÃdÃnamokÃso cÃti. Tattha sabhÃvato parikappato vÃ kammÃdimhi satiyeva
kirayÃbhÃvato kammÃdÅnaæ channampi kÃrakavohÃro siddhova hoti. 

Tampana kammaæ tividhaæ, nibbattanÅyaæ vikaraïÅyaæ pÃpaïÅya¤cÃti. YathÃ:

MÃtÃ puttaæ vijÃyati, ÃhÃro sukhaæ janayati, kaÂaæ karoti devadatto, kaÂÂhamaÇgÃraæ karoti,
suvaïïaæ keyÆraæ kaÂakaæ vÃ karoti, vÅhayo lunÃti, devadatto nivesanaæ pavisati, Ãdiccaæ
passati, dhammaæ suïoti, paï¬ite payirupÃsati. 

Vutta¤ca:
"Nibbattivikatippattibhedena tividhaæ mataæ,
KattukirayÃbhigammaæ taæ sukhaÇgÃranivesana"nti. 

Ettha ca icchitÃnicchitakathitÃkathitÃdibhedamanapekkhitvÃ sabbasaÇgÃhakavasena yaæ
karoti taæ kammantÅ vuttattÃ atthantaravikappanavÃdhikÃrato va sabbattha iminÃva
kammasa¤¤Ã hoti. 

Tattha anicchitakammaæ yathÃ:- kaïÂakaæ maddati, visaæ gilati, gÃmaæ gacchanto
rukkhamÆlaæ upagacchati. 

Akathitakammaæ yathÃ - ya¤¤adattaæ kambalaæ yÃvate brÃhmaïo. Ettha hi kambalamiti
kathitakammaædvikammikÃya yÃcanakirayÃya vattumicchitarattÃ. Ya¤¤adattamiti
appadhÃnattÃ akathitakammaæ. TathÃ-samiddhaæ dhanaæ bhikkhate, ajaæ gÃmaæ nayasi,
parÃbhavantaæ purisaæ mayaæ pucchÃma gotamaæ, bhagavÃ bhikkhÆ etadavoca iccÃdi. 


[SL Page 112] [\x 112/]    

Abhihitakamme pana na hoti. 

YathÃ - kaÂo karÅyate devadattena, sugatena desino dhammo, ya¤¤adatto kambalaæ
yÃvÅyate brÃhmaïena iccÃdi. 

DutiyÃti adhikÃro.


GatibuddhibhujapaÂhaharakarasayÃdÅnaæ kÃrite vÃ. 283-302.

Gamu sappagatimhi, budha bodhane, budha avagamane vÃ, bhujapÃlanabhyavaharaïesu,
paÂha vyattiyaæ vÃcÃyaæ, hara haraïe, kara karaïe, si saye iccevamÃdÅnaæ dhÃtÆnaæ
payoge kÃrite satipayojjakattubhÆte kammaïi liÇgamhÃ dutiyÃvibhatti hoti vÃ.

Niccaæ sampatte vikappatthoyaæ, tena pakkhe tatiyÃ hoti. Yo koci puriso gÃmaæ gacchati
tama¤¤o payojayati puriso purisaæ gÃmaæ gamayati, purisena vÃ gÃmaæ gamayati. 

Evaæ sissaæ dhammaæ bodheti Ãcariyo, mÃtÃ puttaæ bhojanaæ bhojayati, sissaæ dhammaæ
paÂheti Ãcariyo, puriso purisaæ bhÃraæ bhÃrayati, puriso purisaæ kammaæ kÃrayati, purisena
vÃ kammaæ kÃrÃpayati, puriso purisaæ sÃyayati. 

Evaæ sabbattha kÃrite kattukammaïi dutiyÃ.
KÃriteti kiæ? Puriso gÃmaæ gacchati. 

Abhihite na bhavati purisena puriso gÃmaæ gamayÅyate sisso dhammaæ bodhiyate iccÃdi. 


KÃladdhÃnamaccantasaæyoge. 284-309.

Accantaæ nirantaraæ saæyogo = accantasaæyogo. KÃladdhÃnaæ dabbaguïakirayÃhi
accantasaæyoge tehi kÃladdhÃnavÃcihi liÇgehi dutiyÃvibhatti hoti. 

KÃle sattÃhaæ gavapÃnaæ, mÃsaæ maæsodanaæ,1 saradaæ ramaïÅyÃ nadÅ, sabbakÃlaæ
ramaïÅyaæ naïdanaæ, mÃsaæ sajjhÃyati, tayo mÃse abhidhammaæ desesi. 

Addhani-yojanaæ vanarÃji, yojanaæ dÅgho pabbato, kosaæ sajjhÃyati. 

Accantasaæyogeti kiæ? MÃse mÃse bhu¤jati, yojane yojane vihÃraæ patiÂÂhÃpesi. 
 
1. Maæsodano-sanna


[SL Page 113] [\x 113/]    

KammappavacanÅyayutte. 285-301.
KammappavacanÅyehi nipÃtopasaggehi yutte yoge satiliÇgamhÃ dutiyÃvibhatti hoti. 

Kammaæ pavacanÅyaæ yesaæ te = kammappavacanÅyÃ parasama¤¤Ãvasena vÃ aïvÃdayo
kammappavacanÅyÃ tattha anusaddassa lakkhaïe sahatthe hine ca
kammappavacanÅyasa¤¤Ã vuttÃ. YathÃ: pabbajitamanu pabbajiæsu, nadÅmaïvavasitÃ
bÃrÃïasÅ, nadiyÃ saha avabaddhÃti attho. AnusÃriputtaæ pa¤¤avÃ. 
LakkhaïÃdisu:- lakkhaïitthambhutakkhÃnabhÃgavÅcchÃsu pata pari anavoti patiparianÆnaæ
kammappavacanÅyasa¤¤Ã vuttÃ. 

Upalakkhaïe:- suriyassuggamanaæ pati dibbÃ bhakkhÃ pÃtubhaveyyuæ. Rukkhampati
vijjotate caïdo, rukkhaæ pari, rukkhaæ anu. 

ItthambhÆtakkhÃne:- sÃdhu devadatto mÃtarampati, mÃtarampari, mÃtaraæ anu. 

BhÃge:- yadettha mampati siyÃ, mampari, maæ anu taæ dÅyatu.

VÅcchÃyoge:- atthamatthampati saddo nivisati. Rukkhaæ rukkhampati vijjotate caïdo,
rukkhaæ rukkhampari, rukkhaæ rukkhaæ anu. 

AbhirabhÃgeti abhissa bhÃgavajjitesu lakkhaïÃdisra kammappavacanÅyasa¤¤Ã vuttÃ. Taæ
kho pana bhavantaæ gotamaæ evaæ kalyÃïo kittisaddo abbhuggato. SÃdhu devadatto
mÃtaraæ abhi.

NipÃte:- dhi brÃhmaïassa hantÃraæ iccevamÃdi. 


Kvaci dutiyÃ chaÂÂhinamatthe. 286-308.

ChaÂÂhinamatthe kvaci dutiyÃvibhatti hoti. AntarÃabhito paritopatipaÂibhÃdiyogevÃyaæ.
AntarÃ ca rÃjagahaæ antarÃ ca nÃlaïdaæ addhÃnamaggapaÂipanno. RÃjagahassa ca
nÃlaïdÃyaca vivarabhute majjheti aïtho. Abhito gÃmaæ vasati, parito gÃmaæ vasati. Nadiæ
nera¤jaraæ pati, nera¤jarÃya nadiyÃ samÅpeti attho. PaÂibhantu taæ cuïda bojjhaÇgÃ. UpamÃ
maæ paÂibhÃti, upamÃ mayhaæ upaÂÂhahatÅti attho.

Kvaci dutiyÃ attheti ca vattate. 


TatiyÃsattamÅna¤ca. 287-309.

TatiyÃsattamÅnamatthe ca kvaci liÇgamhÃ dutiyÃvibhatti hoti. 


[SL Page 114] [\x 114/]    

Tatiyatthe:- sace maæ nÃlapissati, tva¤ca maæ nÃbhibhÃsasi, vinÃ dhammaæ kuto sukhaæ,
upÃyamantarena na atthasiddhi. 

Sattamiyatthe:- kÃle upÃïvajjhÃvasassa payoge adhisiÂÂhÃsÃnaæ payoge tappÃnÃcÃre ca
dutiyÃ.

KÃle tÃva:- pubbaïhasamayaæ nivÃsetvÃ, ekaæ samayaæ bhagavÃ, imaæ rattiæ cattÃro
mahÃrÃjÃ. 

UpÃdipubbassa vasadhÃtussa payoge:- gÃmaæ upavasati, gÃmaæ anuvasati, vihÃraæ
adhivasati, gÃmaæ Ãvasati, agÃraæ ajjhÃvasati. 

TathÃ paÂhaviæ adhisessati, gÃmaæ adhitiÂÂhati, gÃmaæ ajjhÃvasati. 

TappÃnÃcÃresu:- nadiæ pibati, gÃmaæ carati iccÃdi. 
Kasmiæ atthe tatiyÃ?


Karaïe tatiyÃ. 

KaraïakÃrake tatiyÃvibhatti hoti. Kiæ karaïaæ?


Yena vÃ kayirate taæ karaïaæ

Yena vÃ kattÃ upakaraïabhÆtena vatthunÃ kiriyaæ avyavadhÃnena karoti yena vÃ vikaroti
yena vÃ pÃpuïÃti taæ kÃrakaæ karaïasa¤¤aæ hoti. 

KarÅyate nenÃti = karaïaæ. Ettha ca satipi sabbakÃrakÃnaæ kiriyÃsÃdhakatte yena vÃ
kayirateti visesetvÃ vacanaæ kattupakaraïabhÆtesu sÃdhanesu sÃdhakatamasseva
gahaïatthaæ. 

Vutta¤ca:"yassa sabbavisesena kirayÃsaæsiddhihetutÃ, 
SambhÃvÅyati taæ vuttaæ karaïaæ nÃma kÃraka"nti. 

Taæ pana duvidhaæ ajjhattikabÃhiravasena.

YathÃ:- hatthena kammaæ karoti, cakkhunÃ rÆpaæ passati, manasÃ dhammaæ vi¤¤Ãya,
dÃttena vÅhayo lunÃti, agginÃ kuÂiæ jhÃpeti. 

TatiyÃti adhikÃro. 


Kattari ca. 

Kattari ca kÃrake liÇgamhÃ tatiyÃvibhatti hoti. Caggahaïena itthambhÆtalakkhaïe
kiriyÃpavagge pubbasadisasamonattha


[SL Page 115] [\x 115/]    

KalahanipuïamissakasakhilatthÃdiyoge kÃladdhÃnesu paccattakammatthapa¤camiyatthÃdisu
ca tatiyÃ. 

Ko ca kattÃ?


Yo karoti sa kattÃ. 

Yo kiriyaæ attappadhÃno hutvÃ karoti so kattusa¤¤o hoti. So tivikho suddhakattÃ hetukattÃ
kammakattÃti. Tattha yo sayameva kiriyaæ karoti so ghuddhakattÃ. 

Yo a¤¤aæ kÃtuæ samatthaæ akarontaæ kammaïi niyojeti so hetukattÃ. YathÃ:-gantuæ
samattho devadatto. Tama¤¤o payojeti gamayati devadattanti. 

Yampana tattha tattha gacchati devadatto. Tama¤¤o payojayati gamayati devadattanti
hetvatthanidassanaæ. Tampi sÃmatthiyadassanavasena vuttanti gahetabbaæ. A¤¤athÃ yadi
sayameva karoti kiæ tattha payojakavyÃpÃrena akarontaæ balena kÃrayati, pÃsÃïaæ
vuÂÂhÃpayatÅti Ãdika¤ca na sijjheyya. 

Ettha pana:

KattÃti vattate. 


Yo kÃreti sa hetu. 288-284.

Yo kattÃraæ kÃreti so hetusa¤¤o hoti kattÃcÃti hetukattusa¤¤Ã. Yo pana parassa kiriyaæ
paÂicca kammabhÆtopi sukarattÃ sayameva sijjhanto viya hoti so kammakattÃ nÃma. 

YathÃ:- sayaæ karÅyate kaÂo, sayameva paccate odanoti. 

Vutta¤ca: 
"AttappadhÃno kiriyaæ yo nibbatteti kÃrako,
Appayutto payutto vÃ sa kattÃti pavuccati.
HetukattÃti kathito kattuno yo payojako,
KammakattÃti sukaro kammabhÆto kathÅyate"ti.

Nanu ca saæyogo jÃyateti Ãdisu kathaæ pure asato jananakirayÃya kattubhÃvo siyÃti. Vuccate.
LokasaÇketasiÇohi saddappayogo. AvijjamÃnampi hi loko saddÃbhidheyyatÃya vijjamÃnaæ
viya gahetvÃ voharati. VikappabumbigahitÃkÃroyevahi saddenÃbhidhÅyate, na tu
vatthusabhÃvo. A¤¤athÃ sutamaya
 
* Gacchati.


[SL Page 116] [\x 116/]    

¥Ãïenapi paccakkhena viya
vatthusabhÃvasacchikaraïappasaÇgomusÃvÃdakudiÂÂhivÃdÃdÅnamabhÃvappasaÇge- ca siyÃ.
TasmÃ buddhiparikappitapa¤¤attivasena saddappavatti hotÅti asato saæyogÃdissapi hoteva
jananakirayÃya kattukÃrakatÃti. 

YathÃha:-
"VohÃravisayo saddo nekantaparamatthiko,
BuddhisaÇkappito attho tassatthoti pavuccati.
BuddhiyÃ gahitattÃ hi saæyogo jÃyate iti,
Saæyogo vijjamÃnova kattÃ bhavati jÃtiyÃ"ti. 

Tatra tatiyÃ. Jinena desito dhammo, buddhena jito mÃro, ahinÃ daÂÂho naro, buddhena
bodhito loko, saÇehi kÃritÃ vihÃrÃ. 

Abhihite na bhavati. KaÂaæ karoti devadatto kÃrayati vÃ. 

ItthambhÆtassa lakkhaïe:- sÃ bhinnena sisena paggharantena lohitena paÂivissakÃnaæ
ujjhÃpesi, Ænapa¤cabaïdhanena pattena a¤¤aæ navaæ pattaæ cetÃpeyya, tidaï¬ena
paribbÃjakamaddakkhi. 

Apavagge: ekÃheneva bÃrÃïasiæ pÃyÃsi, navahi mÃsehi vihÃraæ niÂÂhÃpesi. KiriyÃpavaggo
kiriyÃya Ãsu pariniÂÂhÃpanaæ. 

PubbÃdiyoge:- mÃsena pubbo, pitarÃ sadiso, mÃtarÃsamo, kahÃpaïena Æno, dhanena vikalo,
asinÃ kalaho, ÃcÃrena nipuïo, vÃcÃya nipuïo, guÊena missakaæ, tilena missakaæ, vÃcÃya
sakhilo, maïinÃ attho, dhanena attho, pitarÃ tulyo.

KÃladdhÃnesu:- mÃsena bhu¤jati, yojanena gacchati.
Paccatte:- attanÃva attÃnaæ sammannati. 
Kammatthe:- tilehi khette vapati. 
Pa¤camiyatthe:- sumuttÃ mayaæ tena mahÃsamaïena.


SahÃdiyoge ca. 289-289.

Saha saddhiæ samaæ nÃnÃ vinÃ alaæ kimiccevamÃdÅhi yoge liÇgamhÃ tatiyÃvibhatti hoti.
Casaddena sahatthepi. 

Tattha sahasaddena yogo kiriyÃguïadabbasamavÃye sambhavati.


[SL Page 117] [\x 117/]    
YathÃ:- vitakkena saha vattati, puttena saha thÆlo, antevÃsikasaddhivihÃrikehi saha
ÃcariyujjhÃyÃnaæ lÃbho, nisÅdi bhagavÃ saddhiæ bhikkhusaÇghena, sahassena samaæ mitÃ,
sabbehi me piyehi manÃpehi nÃnÃbhÃvo vinÃbhÃvo, saÇgho vinÃpi gaggena uposathaæ
kareyya, alante idha vÃsena, kimme ekena tiïïena purisena thÃmadassinÃ, kinte chaÂÃhi
dummedha, kinte ajinasÃÂiyÃ. 

Sahatthe: devadatto rÃjagahaæ pÃvisi kokÃlikena pacchÃsamaïena, dukkho bÃlehi saævÃso.


Hetvatthe ca. 290-291.

YogaggahaïamidhÃnuvattate. Hetvatthe hetvatthappayoge ca liÇgamhÃ tatiyÃvibhatti hoti. 

Kismi ca phale diÂÂhasÃmatthiyaæ kÃraïaæ hetu. Soyeva attho. Tasmiæ - hevatthe. Annena
vasati, dhammena vasati, vijjÃya vasati. 

Na jaccÃ vasalo hoti na jaccÃ hoti brÃhmaïo,
KammanÃ vasalo hoti kammanÃ hoti brÃhmaïo.

DÃnena bhogavÃ, ÃcÃrena kulÅ.

Kena pÃïi kÃmadado kena pÃïi madhussavo,
Kena te brahmacariyena pu¤¤aæ pÃïimhi ijjhati.

Hetvatthappasoge:- kena nimittena, kena payojanena, kenatthena, kena hetunÃ vasati. 

Sattamyatthe ca. 291-292.

Sattamyatthe ca liÇgamhÃ tatiyÃvibhatti hoti. 

KÃladdhÃnadisÃdesÃdisu cÃyaæ. Tena samayena, tena kÃlena, kÃlena dhammasavaïaæ, so vo
mamaccayena satthÃ, mÃsena bhu¤jati, yojanena dhÃvati, puratthimena dhataraÂÂho.
Dakkhiïena virÆÊhako, pacchimena virÆpakkho, uttarena kapivanto janoghamaparena ca,
yena bhagavÃ tenupasaÇkami iccÃdi. 


YenaÇgavikÃro. 292-293.

Yena vyÃdhimatÃ aÇgena aÇgino vikÃro lakkhÅyate tattha tatiyÃvibhatti hoti. Ettha ca
aÇgamassa atthÅti = aÇgaæ, sarÅraæ. AkkhinÃ kÃïo, hatthena kuïi, pÃdena ba¤jo, piÂÂhiyÃ
khujjo.


[SL Page 118] [\x 118/]    

Visesane ca. 293-293.

VisesÅyati visesitabbamanenÃti = visesanaæ, gottÃdi. Tasmiæ
gottanÃmajÃtisippavayoguïasaÇkhÃte visesanatthe tatiyÃvibhatti hoti. Casaddena pakatiÃdÅhi
ca. 

Gottena gotamo nÃtho, sÃriputtoti nÃmena vissuto pa¤¤avÃ ca so, jÃtiyÃ khattiyo buddho
loke appaÂipuggalo, tadahu pabbajito santo jÃtiyÃ sattavassiko. 

Sippena naÊakÃro so, ekÆnatiæso vayasÃ, vijjÃya sÃdhÆ, pa¤¤Ãya sÃdhu, tapasÃ uttamo,
vaïïena abhirÆpo. 

PakatiÃdisu:- pakatiyÃ abhirÆpo, yebhuyyena mattikÃ, samena dhÃvati, visamena dhÃvati,
dvidoïena dha¤¤aæ vikkiïÃti, sahassena assake vikkiïÃti iccÃdi. 

Kasmiæ atthe catutthi?


SampadÃne catutthi. 

SampadÃnakÃrake liÇgamhÃ catutthivibhatti hoti.

Ki¤ca sampadÃnaæ?


Yassa dÃtukÃmo rocate dhÃrayate vÃ taæ sampadÃnaæ.

Yassa vÃ yaæ dÃtukÃmo yassa vÃ rocate yassa vÃ dhÃrayate taæ kÃrakaæ sampadÃnasa¤¤aæ
hoti. SammÃ padiyate assÃti = sampadÃnaæ, paÂiggÃhako. 

Tampana tividhaæ dÅyamÃnassÃnivÃraïajjhesanÃnumativasena.

YathÃ-buddhassa pupphaæ yajati, bodhÅrukkhassa jalaæ dadÃti. 

Ajjhesane:- yÃcakÃnaæ dhanaæ dadÃti. 

Anumatiyaæ:- bhikkhÆnaæ dÃnaæ deti. 

YathÃha: 
"AnirÃkaraïÃrÃdhanabbhanu¤¤avasena bhi,
SampadÃnaæ tidhÃ vuttaæ rukkhayÃcakabhikkhavo"ti.

DÃtukÃmoti kiæ? Ra¤¤o daï¬aæ dadÃti. 


[SL Page 119] [\x 119/]    

RocanÃdisu pana-samaïassa rocate saccaæ, mÃ ÃyasmantÃnampi saÇghabhedo ruccittha,
yassÃyasmato khamati, devadattassa suvaïïacchattaæ dhÃrayato ya¤¤adatto. 

SampadÃnanti vÃti ca vattate. 


SilÃghahanuÂhÃsapadhÃrapihakudhaduhissosÆya
RÃdhikkhapaccÃsuïaanupatigiïapubbakattÃ
RocanatthatadatthatumatthÃlamatthama¤¤anÃ
DarappÃïini gatyatthakammaïi saæsaÂÂha
Sammutibhiyyasattamyatthesu ca. 294-279.

Catuppadamidaæ. SilÃgha katthane, hanu apanayane, ÂhÃ gati nivuttimhi, sapa akkose,
dhara dhÃraïe, piha icchÃyaæ iccetesaæ dhÃtÆnaæ payoge - kudha kope, duha jigiæsÃyaæ,
issa issÃyaæ, usÆya dosÃvikaraïe iccetesaæ tadatthavÃcÅna¤ca cÃtÆnaæ payoge ca-rÃdha
hiæsÃsaærÃdhesu, ikkha dassanaÇkesÆti imesaæ payoge ca-pati Ãpubbassa su savaïetimassa
ca, anu patipubbassa ÇgÅ saddetÅmassa ca pubbakattÃ ca-Ãrocanattha yoge tadatthe tumatthe
alamatthappayoge ca-ma¤¤atippayoge anÃdare appÃïini ca-gatyatthÃnaæ kammaïi ca-Ãsiæ
sanatthappayoge ca- sammuti bhiyyappayogesu ca-sattamyatthe cÃti taæ kammÃdikÃrakaæ
sampadÃnasa¤¤aæ hoti. 

Casaddaggahaïena pahiïÃti kappati pahoti
upama¤jalikaraïaphÃsuatthaseyyappabhutiyoge ca pure viya catutthi. 

SilÃghÃdiyoge tÃva-buddhassa silÃghate, upajjhÃyassa silÃghate. ThometÅti attho. 

Hanute mayhameva, hanute tuyhameva, apalapatiti attho. UpatiÂÂheyya satyaputtÃnaæ
va¬¬hakÅ. Ettha ca upaÂÂhÃnaæ nÃma upagamanaæ. Bhikkhussa bhu¤jamÃnassa pÃnÅyena
vÃ vidhÆpanena vÃ upatiÂÂheyya. Mayhaæ sapate, tuyhaæ sapate. Ettha ca sapanaæ nÃma
saccakaraïaæ.

DhÃrayatippayoge-dhanikoyeva sampadÃnaæ. Suvaïïaæ te dhÃrayate, idha dhÃrayatÅti
attho. Tassa ra¤¤o mayaæ nÃgaæ dhÃrayÃma. Pihappayoge icchitoyeva. DevÃpi tassa
pihayanti tÃdino, devÃpi tesaæ pihayanti sambuddhÃnaæ satÅmataæ patthentÅti attho. 


[SL Page 120] [\x 120/]    

KodhÃdiatthÃnaæ payoge yampati kopo*. Tassa kujjha mahÃvÅra, yadihaæ tassa
pakuppeyyaæ, duhayati disÃnaæ megho, yo mittÃnaæ na dÆbhati, titthiyÃ issayanti
samaïÃnaæ, dujjanÃ guïavantÃnaæ usÆyanti, kÃ usÆyÃ vijÃnataæ. 

RÃdhikkhappayoge yassa vipucchanaæ kammavikkhÃpanatthaæ. VÃdhikÃrato dutiyÃ ca.
ùrÃdho me ra¤¤o. Ra¤¤o Ãrajjhati, rÃjÃnaæ vÃ Ãrajjhati, kyÃhaæ ayyÃnaæ aparajjhÃmi, kyÃhaæ
ayye aparajjhÃmi vÃ. ùyasmato upÃlittherassa upasampadÃpekho upatisso, Ãyasmantaæ vÃ. 

PaccÃsuïaanupatigiïÃnaæ pubbakattÃ suïotissa dhÃtussa paccÃyoge giïassa ca
anupatiyoge pubbassa kammuno yo kattÃ so sampadÃnasa¤¤o hoti. 

YathÃ: bhagavÃ bhikkhÆ etadavoca ettha bhikkhÆti akathinakammaæ. Etanti kathitakammaæ.
Pubbassa vacanakammassa kattÃ bhagavÃ, bhikkhÆ bhagavato paccassosuæ. ùsuïanti
buddhassa bhikkhÆ. TathÃ-bhikkhÆ janaæ dhammaæ sÃveti, tassa bhikkhuno jano anugiïÃti,
tassa bhikkhuno patigiïÃti. SÃdhukÃradanÃdinÃ taæ ussÃhayatÅti attho. 

Yo vadeti sa kattÃti vuttaæ kammanti vuccati, 
Yo paÂiggÃhako tassa sampadÃnaæ vijÃniyÃti. 

ùrocanatthappayoge yassa Ãroceti taæ sampadÃnaæ.

ùrocayÃmi vo bhikkhave, pativedayÃmi vo bhikkhave. ùmantayÃmi te mahÃrÃja. ùmanta kho
taæ gacchÃmÃti vÃ. 

Ettha ca Ãrocanasaddassa kathanappakÃratthattÃ desanatthÃdiyogepi catutthi. Dhammaæ te
desessÃmi, desetu bhante bhagavÃ dhammaæ bhikkhÆnaæ, yathÃ no bhagavÃ vyÃkareyya,
niruttaæ te pavakkhÃmi iccÃdi.

Tadatthe:- sampadÃnasa¤¤Ã catutthi ca. 

Ato vÃti ca vattate. 


ùya catutthekavacanassa tu. 295-109

AkÃrantato liÇgamhÃ parassa catutthekavacanassa ÃyÃdeso hoti vÃ. ParalopÃdi. 
 
* 'Sampati kopo' iccapi porÃïako pÃÂho.
 
[SL Page 121] [\x 121/]    

BuddhassatthÃya dhammassatthÃya saÇghassatthÃya jÅvitaæ pariccajÃmi, piï¬apÃtaæ
paÂisevÃmi neva davÃya na madÃya na maï¬anÃya na vibhÆsanÃya, Ænassa pÃripÆriyÃ,
atthÃya hitÃya sukhÃya saævattati. 

Tumettha-lokÃnukampÃya, lokamanukampitunti attho. TathÃ-phÃsuvihÃrÃya.

Alaæsaddassa atthÃ arahapaÂikkhepÃ. Arahatthe-alaæ me rajjaæ, alaæ bhikkhu pattassa,
akkhadhutto purisapuggalo nÃlaædÃrabharaïÃya. Alaæ mallo mallassa, arahati mallo
mallassa. 

PaÂikkhepe-alante idha vÃsena, alamme hira¤¤a suvaïïena, kimme ekena tiïïena, kiæ te
jaÂÃhi dummedha, kiæ tassa tuÂÂhassa. 

Ma¤¤atippayoge anÃdare appÃïini kammaïiyeva*-kaÂÂhassa tuvaæ ma¤¤o, kaliÇgarassa
tuvaæ ma¤¤e, jÅvitaæ tiïÃyapi na ma¤¤amÃno. 

AnÃdareti kiæ? Suvaïïaæ taæ ma¤¤e.

AppÃïinÅti kiæ? Gadrabhaæ tvaæ ma¤¤e. 

Gatyatthakammaïi vÃdhikÃrato dutiyÃ ca. Appo saggÃya gacchati, appo saggaæ gacchati.
NibbÃïÃya vajantiyÃ, mÆlÃya paÂikasseyya mÆlaæ paÂikassesya.

ùsiæsaïthe ÃyubhaddakusalÃdiyogeyeva. ùyasmato dÅghÃyu hotu. TotitÃ sasminnÃsÆti ntussa
savibhattissa no Ãdeso. 

Bhaddaæ bhavato hotu, kusalaæ bhavato hotu, anÃmayaæ bhavato hotu, sukhaæ bhavato
hotu, atthaæ bhavato hotu, hitaæ bhavato hotu, svÃgataæ bhavato hotu, suvatthi hotu
sabbasattÃnaæ.

Sammutippayoge sÃdhu sammuti me tassa bhagavato dassa nÃya. 

Bhiyyappayoge-bhiyyo so mattÃya. 

Sattamiyatthe- ÃvikaraïapÃtubhavanÃdiyoge. Tuyha¤cassa Ãvikaromi, tassa me sakko
pÃturahosi. Caggahaïena pahiïÃdikirayÃyoge phÃsuÃdinÃmappayoge ca. Tassa pahiïeyya,
bhikkhÆnaæ dÆtaæ pÃhesi, kappati samaïÃnaæ Ãyogo,ekassa dinnaæ dvinnaæ tiïïaæ pahoti,
upamante karissÃmi, a¤jaliæ
 
* "AppÃïikammaïiyeva" iccapi pÃÂho. 

[SL Page 122] [\x 122/]    

Te paggaïhÃmi, tathÃ tassa phÃsu, iti lokassattho, maïinÃ me attho, seyyo me attho iccÃdi. 
Catutthiti vattate. 


NamoyogÃdisvavi ca. 296-296.

NamasÃ yoge sotthisvÃgatÃdÅhipi ca yoge liÇgamhÃ catutthivibhatti hoti. 

Namo te buddhavÅratthu, namo karohi nÃgassa, namatthu buddhÃnaæ namatthu bodhiyÃ,
sotthi pajÃnaæ, svÃgatante mahÃrÃja atho te adurÃgataæ
KÃle bhavissatÅti ca vattane. 


BhÃvÃvÃcimhi catutthi. 297-655.

BhÃvÃvÃcimhi catutthivibhatti hoti bhavissati kÃle. 

Bhavanaæ = bhÃvo. Pacissate pavanaæ = pÃko, pÃkÃya vajati, pacituæ gacchatÅti attho. Evaæ
bhogÃya vajati iccÃdi. 

Kasmiæ atthe pa¤camÅ? ApÃdÃne pa¤camÅ. 
KimapÃdÃnaæ?


YasmÃdapetÅ bhayamÃdatte vÃ tadapÃdÃnaæ. 

YasmÃ vÃ avadhito apeti yasmÃ vÃ bhayahetuto bhayaæ bhavati yasmÃ vÃ akkhÃtÃrÃ vijjaæ
ÃdadÃti taæ kÃrakaæ apÃdÃnasa¤¤aæ bhavati. 

ApanetvÃ ito ÃdadÃtÅti = apÃdÃnaæ. Tampana tividhaæ visayabhedena, niddiÂÂhavisayaæ
upÃttavisayaæ anumeyyavisaya¤cÃti.

ApÃdanasa¤¤Ãvisayassa kirayÃvisesassa niddiÂÂhattÃ niddiÂÂhavisayaæ. YathÃ:- gÃmÃ apenti
munayo, nagarÃ niggato rÃjÃ. Ettha ca pÃpÃ cittaæ nivÃraye, pÃpÃ nivÃrentÅti Ãdisu yadipi
kÃyasaæyogapubbakamapagamanaæ natthi tathÃpi cittasaæyogapubbakassa apagamanassa
sambhavato iminÃva apÃdÃnasa¤¤Ã. 

Yattha apagamanakirayaæ upÃttaæ ajjhÃhaÂaæ visayaæ katvÃ pavattati, taæ upÃttavisayaæ.
YathÃ:valÃhakÃ vijjotate vijju, kusÆlato pavatÅti. Ettha ca valÃhakÃ nikkhamma kusÆlato
apanetvÃti ca pubbakiriyÃ ajjhÃharÅyati. 

Anumeyyavisayaæ yathÃ:- madhurÃ pÃÂaliputtakehi abhirÆpÃ ettha hi kenaci guïena
ukkaæsÅyantÅti anumeyyova kiriyÃ viseso. Idha pana durantikÃdisutte vibhattiggahaïena
apÃdÃnasa¤¤Ã. 


[SL Page 123] [\x 123/]    

Vutta¤ca:- 
"NiddiÂÂhavisayaæ ki¤ci upÃttavisayaæ tathÃ,
Anumeyyavisaya¤cÃti apÃdÃnaæ tidhÃ mata"nti. 
Catema calÃcalavasena duvidhampi hotÅ.
Calaæ yathÃ:-dhÃvatÃ hatthimhÃ patito aÇkusadhÃrÅ.
Acalaæ yathÃ:-pabbatÃ otaranti vanacarÃ.

Bhayahetumhi-corÃ bhayaæ jÃyati, taïhÃya jÃyati bhayaæ, pÃpato uttasati, natthi soko kuto
bhayaæ. 

AkkhÃtari-upajjhÃyamhÃ sikkhaæ gaïhÃti, ÃcariyamhÃ adhÅte, Ãcariyato suïÃti. 
ApÃdÃnanti adhikÃro. 


DhÃtunÃmÃnamupasaggayogÃdisvapi ca. 298-274.

DhÃtavo ca nÃmÃni = dhÃtunÃmÃni. Tesaæ anabhihitalakkhaïÃnaæ* dhÃtunÃmÃnaæ payoge
upasaggayoge ca Ãdisaddena nipÃtayoge ca taæ yuttaæ kÃrakamapÃdÃnasa¤¤aæ hoti. 

DhÃtuppayoge tÃva:- parijiyoge yo asayho, pabhuyoge pabhavo, janiyoge jÃyamÃnassa
pakati ca. 

YathÃ:-buddhasmÃ parÃjenti a¤¤atitthiyÃ, himavatÃ pabhavanti pa¤ca mahÃnadiyo,
anavatattamhÃ mahÃsarÃ pabhavanti, aciravatiyÃ pabhavanti kunnadiyo, kÃmato jÃyati soko,
yasmÃ so jÃyate gini, urasmÃ jÃto putto, kammato jÃtaæ iïdriyaæ.

NÃmappayoge:- a¤¤atthetarÃdÅhi yutte. NÃ¤¤atra dukkhÃ sambhoti, nÃ¤¤aæ dukkhÃ
nirujjhati, tato a¤¤ena kammena, tato itaraæ, ubhato sujÃto putto iccÃdi. 

Upasaggayuttesu apaparÅhi vajjanatthehi yoge, mariyÃdÃbhividhiatthaÃyoge, patinÃ
patinidhipatidÃnatthena yoge ca. 

YathÃ:- apa sÃlÃya Ãyanti vÃïijÃ, sÃlaæ vajjetvÃti attho. TathÃ-pari pabbatÃ devo vassati.
Pabbataæ vajjetvÃti attho. MariyÃdÃyaæ-Ã pabbatÃ khettaæ. Abhividhimhi-Ã brahmalokÃ
saddo abbhuggacchati, brahmalokamabhivyÃpetvÃti attho. 

Patinidhimhi-buddhasmÃ pati sÃriputto dhammadesanÃya Ãlapati temÃsaæ. 
PatidÃne-ghatamassa telasmÃ pati dadÃti, kanakamassa hira¤¤asmÃ pati dadÃti. 
 
* AvihitalakkhaïÃnaæ iti katthaci. 


[SL Page 124] [\x 124/]    

NipÃtayuttesu- ritenÃnÃvinÃdÅhi yoge-rite saddhammÃkuto sukhaæ, te bhikkhÆ nÃnÃ kulÃ,
visÃ saddhammÃ nattha¤¤o koci nÃtho, ariyehi puthagevÃyaæ jano, yÃva brahmalokÃ saddo
abbhugga¤chi. Apiggahaïena kammÃpÃdÃnakÃrakamajjhepi pa¤camÅ.
KÃladdhÃnehi-pakkhasmÃ vijjhati migaæ luddako, ito pakkhasmÃ migaæ vijjhatÅti vuttaæ
hoti. Evaæ mÃsasmÃ bhu¤jati bhojanaæ, kosÃ vijjhati ku¤jaraæ.

Vasaddaggahaïena pabhutyÃdiatthe tadatthappayoge ca: 

Yatohamhagini ariyÃya jÃtiyÃ jÃto, yato sarÃmi attÃnaæ, yato pattosmi vi¤¤Štaæ,
yatvÃdhikaraïamenaæ, yato pabhÆti, yato paÂÂhÃya, tato paÂÂhÃya iccÃdi. 


RakkhaïatthÃnamicchitaæ. 299-275.

RakkhaïatthÃnaæ dhÃtÆnaæ payoge yaæ icchitaæ taæ kÃrakamapÃdÃnasa¤¤aæ hoti. 

VakÃrÃdhikÃrato anicchita¤ca. Rakkhaïa¤cettha nivÃraïaæ tÃyana¤ca. KÃke rakkhanti
taï¬ulÃ, yavÃ paÂisedhenti gÃvo. 
Anicchitaæ yathÃ:- pÃpÃ cittaæ nivÃraye, pÃpÃ nivÃrenti, rÃjato vÃ corato vÃ aggito vÃ
udakato vÃ nÃnÃbhayato vÃ nÃnÃrogato vÃ nÃnÃupaddavato vÃ Ãrakkhaæ gaïhantu. 

Icchitamiti vattate. 


Yena vÃdassanaæ. 300-276.

Yena adassanamicchitaæ antaradhÃyantena taæ kÃrakaæ apÃdÃnasa¤¤aæ hoti vÃ. 

AntaradhÃnevÃyaæ. UpajjhÃyÃ antaradhÃyati sisso, nilÅyatÅti attho. MÃtÃpitÆhi antarahito. 

VÃti kiæ? Jetavane antarahito. 

YenÃti kiæ? Yakkho tatthevantaradhÃyatha. 


DÆrantikaddha kÃlanimmÃïatvÃlopadisÃyoga vibhattÃrappayogasuddhappamocanahetu
VivittappamÃïapubbayogabaïdhanaguïavacana pa¤hakathanathokÃkattusu ca. 301-277.


[SL Page 125] [\x 125/]    

DÆratthe antikatthe addhanimmÃïe kÃlanimmÃïe tvÃ lope disÃyoge vibhatte Ãratippayoge
suddhappayoge pamocanatthappayoge hetvatthe vivittatthappayoge pamÃïatthe pubbayoge
baïdhanatthayoge guïavacane pa¤he kathane thokatthe akattari ca yadavadhibhÆtaæ
hetukammÃdibhÆta¤ca taæ kÃrakaæ apÃdÃnasa¤¤aæ hoti. 

Casaddena yathÃyogaæ dutiyÃ tatiyÃ chaÂÂhÅ ca. 

Ettha dÆrantika¤ca dÆrantikattha¤cÃti dÆrantikanti sarÆpekasesaæ katvÃ vuttanti daÂÂhabbaæ.
Tena dÆrantikatthappayoge tadatthe ca apÃdÃnasa¤¤Ã hoti. 

DÆratthappayoge tÃva-kÅva dÆro ito naÊakÃragÃmo, tato bhave dÆrataraæ vadanti, gÃmato
nÃtidÆre, ÃrakÃ te moghapurisÃ imasmÃ dhammavinayÃ, ÃrakÃ tehi bhagavÃ. 

DÆratthe-dÆratova namassanti, addasa dÆratova Ãgacchantaæ. 

Antikaïthappayoge-antikaæ gÃmÃ, Ãsannaæ gÃmÃ, samÅpaæ gÃmÃ, gÃmassa samÅpanti attho. 

DutiyÃ tatiyÃ ca. DÆraæ gÃmaæ Ãgato, dÆrena gÃmena Ãgato, dÆrato gÃmÃ Ãgatoti attho.
DÆraæ gÃmena vÃ. Antikaæ gÃmaæ Ãgato, antikaæ gÃmena vÃ. ùsannaæ gÃmaæ, Ãsannaæ
gÃmena vÃ iccÃdi. 

AddhakÃlÃnaæ nimmÃïaæ nÃma parimÃïaæ. Tasmiæ gamyamÃne-ito madhurÃya catusu
yojanesu saÇkassaæ, rÃjagahato pa¤cacattÃÊÅsayojanamatthake sÃvatthi. 

KÃlanimmÃïe-ito ekanavutikappamatthake vipassÅ bhagavÃ loke udapÃdi, ito
vassasahassassa accayena buddho loke uppajjissati. 

TvÃppaccayantassa lopo nÃma tadatthasambhavepi avijjamÃnatÃ. Tasmiæ tvÃlope
kammÃdhikaraïesu-pÃsÃdÃ saÇkameyyapÃsÃdamabhirÆhitvÃ saÇkameyyÃti attho.
TathÃ-hatthikkhaïdhÃ saÇkameyyÃ, abhidhammÃ pucchanti abhidhammaæ sutvÃ vÃ.
AbhidhammÃ kathayanti, abhidhammaæ paÂhitvÃ vÃ. ùsanÃ vuÂÂhaheyya Ãsane nisÅditvÃ vÃ. 

DisatthavÃcÅhi yoge disatthe va -ito sÃ purimÃ disÃ, ito sÃ dakkhiïÃ disÃ, ito sÃ pacchÃmÃ
disÃ, ito sÃ uttarÃ disÃ, avÅcito upari bhavaggaæ, uddhaæ pÃdatalÃ adho kesamatthakÃ iccÃdi. 

[SL Page 126] [\x 126/]    

Disatthe puratthimato dakkhiïatoti Ãdi ettha pana sattamiyatthe toppaccayopi bhavissati.

Vibhattaæ nÃma sayaæ vibhattasseva tada¤¤ato guïena vibhajanaæ. Tasmiæ vibhatte-yato
païÅtataro vÃ visiÂÂhataro vÃ natthi, attadanto tato varaæ, ki¤cÃpi dÃnato sÅlameva varaæ,
tato mayÃ asukena vÃ bahutaraæ sutaæ, sÅlameva sutÃ seyyo. 

ChaÂÂhi ca. ChannavutÅnaæ pÃsaï¬adhammÃnaæ pavaraæ yadidaæ sugatavinayo. 

ùratippayogo nÃma viramaïatthasaddappayogo. Tattha-Ãrati virati pÃpÃ. PÃïÃtÅpÃtÃ
veramaïÅ, adinnÃdÃnato paÂivirato, appaÂiviratÃ musÃvÃdÃ.

Suddhappayoge-lobhanÅyehi dhammehi suddho asaæsaÂÂho, mÃtito ca pitito ca suddho
anupakkuÂÂho agarahito. 

Pamocanatthappayoge-parimutto dukkhasmÃti vadÃmi. Mutto mÃrabaïdhanÃ, na te
muccanti maccunÃ, muttohaæ sabbapÃsehi. 

Hetvatthe sarÆpekasesassa gahitattÃ hetvatthappayoge ca sabbanÃmato-kasmÃ nu tumhe
daharÃ na mÅyatha, kasmÃ idheva maraïaæ bhavissati, kasmÃ hetunÃ, yasmÃ ca kammÃni
karonti, yasmÃtiha bhikkhave, tasmÃtiha bhikkhave evaæ sikkhitabbaæ, tasmÃ buddhosmi
brÃhmaïa, yasmÃ kÃraïÃ, tasmÃ kÃraïÃ, kiækÃraïÃ.
DutiyÃ chaÂÂhi ca. Kiæ kÃraïaæ, taæ kissa hetu, kissa tumhe kilamatha, kena hetunÃ, yena
kÃraïena yenamidhekacce sattÃ, tena nimittena tena vuttamiccÃdisu hetvatthe cÃti tatiyÃ.

Vivittaæ nÃma vivecanaæ-tadatthayoge. Vicito pÃpakÃ dhammÃ, vivicceva kÃmebhi, vivicca 
PamÃïatthe tatiyÃ ca. ùyÃmato ca vitthÃrato ca yojanaæ, gambhÅrato ca puthulato ca
yojanaæ, caïdabhÃgÃya parimÃïaæ, parikkhepato navayojanasataparimÃïo majjhimadeso,
dÅghasonava vidatthiyo sugatavidatthiyÃ pamÃïikÃ kÃretabbÃ. 
RatabbÃ. 
Ettha ca smÃsminnaæ iccÃdito smÃ ca, so vÃti ca vittate. 


DÅghorehi. 302-106.

DÅgha ora iccetehi smÃvacanassa so Ãdeso hoti vÃci so Ãdeso, dÅghaso, dÅghato vÃ. 

[SL Page 127] [\x 127/]    

TatiyÃ ca. Yojanaæ ÃyÃmena yojanaæ vitthÃrena yojanaæ ubbedhena sÃsaparÃsi.

PaÂhamatthavÃcakena pubbasaddena yogo pubbayogo. Ettha ca pubbaggahaïaæ
adisatthavuttino pubbÃdigahaïassupalakkhaïanti daÂÂhabbaæ. Tena parÃdiyogepi. 

YathÃ-pubbeva me bhikkhave sambodhÃ, ito pubbe nÃhosi, tato paraæ paccantimÃ janapadÃ,
dhÃtuliÇgehi parÃppaccayÃ, tato aparena samayena, tato uttarimpi iccÃdi. 

Baïdhanatthayoge baïdhanahetumhi iïe tatiyÃ ca. SatasmÃbaddho naro ra¤¤Ã. Satena vÃ
baddho naro.

PhalasÃdhanahetubhÆtassa guïassa vacanaæ guïavacanaæ, tasmiæ guïavacane. TatiyÃ ca.
IssariyÃ janaæ rakkhati rÃjÃ, issariyena cÃ. SÅlato naæ pasaæsanti, sÅlena vÃ. Pa¤¤Ãya
vimuttamano iccÃdi. 

Pa¤hakathanesu-kuto sitvaæ, kuto bhavaæ, pÃÂaliputtato. Ettha ca kathanaæ nÃma visajjanaæ. 

Thokatthe-asatta*vacane karaïe. TatiyÃ ca. ThokÃ muccati, thokena vÃ muccati.
AppamattakÃ muccati, appamattakena vÃ. KicchÃ muccati, kicchena vÃ.

Akattari akÃrake ¤Ãpakahetumhi - kammassa katattÃ upacitattÃ ussannattÃ vipulattÃ
uppannaæ hoti cakkhuvi¤¤Ãïaæ na tÃvidaæ nÃmarÆpaæ ahetukaæ. Sabbattha sabbadÃ
sabbesa¤ca ekasadisabhÃvÃpattito 

HutvÃ abhÃvato niccÃ udayavyayapÅÊanÃ. 
DukkhÃ avasavattittÃ anattÃti tilakkhaïaæ. 
Pa¤camÅti vattate.


KÃraïatthe ca. 303-298.

Karoti attano phalanti kÃraïaæ, kÃrakahetu tasmiæ kÃraïatthe ca pa¤camÅvibhatti hoti.
VikappenÃyaæ, hetvatthe tatiyÃya ca vihitattÃ. 

AnanubodhÃ appaÂivedhÃ catunnaæ ariyasaccÃnaæ yathÃbhÆtaæ adassanÃ evamidaæ
dÅghamaddhÃnaæ saïdhÃvitaæ saæsaritaæ, avijjÃpaccayÃ saÇkhÃrÃ, saÇkhÃrapaccayÃ
vi¤¤Ãïaæ, avijjÃyatveva asesavirÃganirodhÃ saÇkhÃranirodho, saÇkhÃranirodhÃ
vi¤¤Ãïanirodho iccÃdi. 
 
Asatva.


[SL Page 128] [\x 128/]    

Kasmiæ atthe chaÂÂhi?


SÃmismiæ chaÂÂhÅ.

Ko ca sÃmi. 


Yassa vÃ pariggaho taæ sÃmi.

Pari gayhatÅti = pariggaho. Yo yassa pariggaho Ãyatto sambaïdhÅ tampati so attho
sÃmisa¤¤o hoti. 

VÃggahaïena sÃmitabbarujÃdiyogepi. Ettha ca kirayÃbhi sambaïdhÃbhÃvÃ na kÃrakatÃ
sambhavati. SÃmibhÃvo hi kirayÃkÃrakabhÃvassa phalabhÃvena gahito. TathÃ hi: ra¤¤o
purisoti vutte yasmÃ rÃjÃ dadÃti puriso ca patigaïhÃti tasmÃ rÃjapurisoti vi¤¤Ãyati. Evaæ so
yassa Ãyatto sevakÃdibhÃvena vÃ bhaï¬abhÃvena vÃ
samÅpasamÆhÃvayavavikÃrakÃriyaavatthÃjÃtiguïakirayÃdivasena vÃ tassa sabbassapi so
sambaïdhadhÃrabhÆto visesanaÂÂhÃniÃgamivasena tividhopi attho sÃmi nÃmÃti gahetabbo.

Vutta¤ca:
"KirayÃkÃrakasa¤jÃto assedambhÃvahetuko,
Sambaïdho nÃma so attho tattha chaÂÂhÅ vidhÅyate.
PÃratantyaæ hi sambaïdho tattha chaÂÂhÅ bhave tito.
UpÃdhiÂÂhÃnÃgamito na visessÃdito tito"ti. 

Visesanato tÃva: ra¤¤o puriso. Ettha ca rÃjÃ purisaæ a¤¤asÃmito viseseti nivattetÅti
visesanaæ. Puriso tena visesÅyatÅti visesitabbo. Evaæ sabbattha visesitabbayoge visesanatova
chaÂÂhÅ.

Bhaï¬ena sambaïdhe-pahÆtaæ me dhanaæ sakka, ekassa paÂiviæso, bhikkhussa
pattacÅvaraæ. 

SamÅpasambaïdhe-ambavanassa avadÆre, nibbÃïasseva santike.

SamÆhasambaïdhe-suvaïïassa rÃsi, bhikkhÆnaæ samÆho. 

Avayavasambaïdhe-manussasseva te sÅsaæ, rukkhassa sÃkhÃ.

VikÃrasambaïdhe-suvaïïassa vikati, bhaÂÂhadha¤¤Ãnaæ sattu. 

KÃriyasambaïdhe-yavassa aÇkuro, meghassa saddo, puttÃpi tassa bahavo, kammÃnaæ
phalaæ vipÃko.

AvatthÃsambaïdhe-khaïdhÃnaæ pÃtubhÃvo, khaïdhÃnaæ jarÃ, khaïdhÃ naæ bhedo.


[SL Page 129] [\x 129/]    

JÃtisambaïdhe-manussassa bhÃvo, manussÃnaæ jÃti. 

Guïasambaïdhe-suvaïïassa vaïïo, vaïïo na khÅyetha tathÃgatassa. Buddhassa
guïaghoso, pupphÃnaæ gaïdho, phalÃnaæ raso, cittassa phusanÃ, sippikÃnaæ sataæ natthi,
tilÃnaæ muÂÂhi, tesaæ samÃyogo, saïdhino vimokkho, tathÃgatassa pa¤¤Ã pÃramiæ Ãrabbha
pubbacariyaæ vÃ, sukhaæ te, dukkhaæ te, cetaso parivitakko udapÃdi, pa¤¤Ãya paÂubhÃvo,
rÆpassa lahutÃ, rÆpassa mudutÃ, rÆpassa upacayo.

KirayÃsambaïdhe-pÃdassa ukkhepanaæ, pÃdassa avakkhepanaæ vÃ. Hatthassa sammi¤janaæ,
pÃdÃnaæ pasÃraïaæ, dhÃtÆnaæ gamanaæ, dhÃtÆnaæ yeva ÂhÃnaæ nisajjÃ sayanaæ vÃ,
tathÃgatassa nÃmagottÃdi, tassa kÃraïaæ, tassa mÃtÃpitaro, tassa purato pÃturahosi, tassa
pacchato pacchato, nagarassa dakkhiïato, vassÃnaæ tatiye mÃse, na tassa upamÃ, kuverassa
bali iccÃdi. 

 hÃnito yamedantassÃdeso. O avassa

ùgamito puthassÃgamo iccÃdi.

SÃmiyoge sakko devÃnamiïdo, migÃnaæ rÃjÃ. 

TabbarujÃdiyoge-mahÃsenÃpatÅnaæ ujjhÃpetabbaæ vikkaïditabbaæ viracitabbaæ,
devadattassa rujati, tassa rogo uppajji, rajakassa vatthaæ dadÃti, musÃvÃdassa ottappaæ
iccÃdi.

Kvaci, tatiyÃsattamÅnanti ca vattate. 


ChaÂÂhÅ ca. 304-310.

TatiyÃsattamÅnamatthe kvaci chaÂÂhivibhatti hoti. 

Yajassa karaïe-pupphassa buddhaæ yajati, pupphena vÃ ghatassa aggiæ juhoti. 

Suhitatthayoge- pattaæ odanassa pÆretvÃ, odanenÃti attho. Imameva kÃyaæ pÆraæ
nÃnappakÃrassa asucino paccavekkhati, pÆraæ hira¤¤asuvaïïassa, pÆrati bÃlo pÃpassa.

TulyatthakimalamÃdiyoge-pitussa tulyo, pitarÃ vÃ tulyo. MÃtu sadiso, mÃtarÃ sadiso vÃ. Kiæ
tassa tuÂÂhassa, kiæ tena tuÂÂhenÃti attho. Alaæ tassa tuÂÂhassa. 

Kattari katappaccayoge-sobhanÃ kaccÃyanassa kati, kaccÃyanena vÃ. Ra¤¤o sammato, ra¤¤Ã
vÃ. Evaæ ra¤¤o


[SL Page 130] [\x 130/]    

PÆjito, ra¤¤o sakkato, ra¤¤o apacito, ra¤¤o mÃnito, amataæ tesaæ bhikkhave aparibhuttaæ
yesaæ kÃyagatÃsati aparibhuttÃ iccÃdi. 

Sattamiyatthe kusalÃdiyoge-kusalÃ naccagÅtassa sikkhitÃ caturitthiyo, kusalo tvaæ rathassa
aÇgapaccaÇgÃnaæ, kusalo maggassa, kusalo amaggassa, santi hi bhante uÊÃrÃ yakkhÃ
bhagavato pasannÃ. Divasassa tikkhattu divase tikkhattuæ vÃ. MÃsassa dvikkhattuæ iccÃdi.

Kvaci, chaÂÂhÅti ca vattate. 

DutiyÃpa¤camÅna¤ca. 305-311.

DutiyÃpa¤camÅnamatthe ca kvaci chaÂÂhÅvibhatti hoti. 

Dutiyatthe kammaïi kitakayoge-tassa bhavanti cattÃro, sahasÃ kammassa kattÃro, amatassa
dÃtÃ, bhinnÃnaæ saïdhÃtÃ sahitÃnaæ anuppadÃtÃ, bodhetÃ pajÃya, kammassa kÃrako natthi
vipÃkassa ca vedako, avisaævÃdako lokassa, pÃpÃnaæ akaraïaæ sukhaæ, catunnaæ
mahÃbhÆtÃnaæ upÃdÃya pasÃdo, acchariyo arajakena vatthÃnaæ rÃgo, acchariyo agopÃlakena
gÃvÅnaæ doho. 

TathÃ saricchÃdÅnaæ kammaïi-mÃtu sarati, mÃtaraæ sarati. Na tesaæ koci sarati sattÃnaæ
kammapaccayÃ, puttassa icchati, puttamicchati. 

Karotissa patiyatane ca- patiyatanaæ = abhisaÇkhÃro. Udakassa patikurute. Udakaæ
patikurute. Kaï¬assa patikurute, kaï¬aæ patikurute. 

Pa¤camiyatthe-parihÃnibhayatthayoge-assavaïatÃ dhammassa parihÃyanti, kinnukho ahaæ
tassa sukhassa bhÃyÃmi, sabbe tasanti daï¬assa sabbe bhÃyanti maccuno, bhÅto catunnaæ
ÃsivisÃnaæ iccÃdi. 

KvavÅti kiæ? GambhÅra¤ca kathaæ kattÃ, kÃlena dhammiæ kathaæ bhÃsitÃ hoti, paresaæ
pu¤¤Ãni anumoditÃ, bujjhitÃ saccÃni, kaÂaæ kÃrako, pasavo ghÃtuko.

TathÃ na niÂÂhÃdisu ca-sukhakÃmÅ vihÃraæ gato, rathaæ katavanto, rathaæ katÃvÅ, kaÂaæ
katvÃ, kaÂaæ karonto, kaÂaæ karÃno, kaÂaæ kurumÃno iccÃdi. 

[SL Page 131] [\x 131/]    

Kasmiæ atthe sattamÅ?


OkÃse sattamÅ.

Ko ca okÃso?


YodhÃro tamokÃsaæ. 

ùdhÃrÅyati asminti = ÃdhÃro, adhikaraïaæ. KattukammasamavetÃnaæ
nisajjapacanÃdikirayÃnaæ patiÂÂhÃnaÂÂhena yo ÃdhÃro taæ kÃrakaæ okÃsasa¤¤aæ hoti. 

KaÂe nisÅdati devadatto. ThÃliyaæ odanaæ pacati. Ettha hi devadattataï¬ulÃnaæ
kattukammÃnaæ dhÃraïato taæ samavetaæ ÃsanapacanasaÇkhÃtaæ kiriyaæ dhÃrenti nÃma. 

So panÃyamokÃso catubbidho vyÃpiko opasilesiko sÃmÅpiko vesayikoti. 

Tattha vyÃpiko nÃma yattha sakalopi ÃdhÃrabhÆto attho Ãdheyyena patthaÂo hoti, yasmi¤ca
ÃdheyyabhÆtaæ ki¤ci vyÃpitvÃ tiÂÂhati. 

Taæ yathÃ: 

Tilesu telaæ atthi, khÅresu jalaæ, dadhimhi sappÅti. 
Opasilesiko nÃma paccekasiddhÃnaæ bhÃvÃnaæ yattha upasilesena upagamo hoti, yasmi¤ca
Ãdheyyo upasilissati alalÅyitvÃ tiÂÂhati. 

Taæ yathÃ:

ùsane nisinno saÇgho, thÃliyaæ odanaæ pacati, ghaÂesu udakamatthi, dÆre Âhito, samÅpe
Âhitoti. 

SÃmÅpiko nÃma yattha samÅpe samÅpivohÃraæ katvÃ tadÃyattavuttitÃdÅpanatthaæ
ÃdhÃrabhÃvo vikappÅyati. 

YathÃ:- gaÇgÃyaæ ghoso vasati, gaÇgÃya samÅpe vajo vasatÅti attho. BhagavÃ sÃvatthiyaæ
viharati jetavane, sÃvatthiyÃ samÅpeti attho. 

Vesayiko nÃma yattha a¤¤atthÃbhÃvavasena desantarÃvacchedavasena vÃ ÃdhÃraparikappo.

Taæ yathÃ:

ùkÃse sakuïÃ caranti, bhÆmisu manussÃ, jalesu macchÃ, pÃdesu patito, pÃpasmiæ ramatÅ
mano, pasanno buddhasÃsane, pa¤¤Ãya sÃdhu, vinaye nipuïo, mÃtari sÃdhu, pitari nipuïo
iccÃdi. 


[SL Page 132] [\x 132/]    

Sabbopi vÃyamÃdhÃro padhÃnavasena parikappitavasena vÃ kirayÃya patiÂÂhÃ bhavatÅti
okÃsotveva vuttoti veditabbo. 

Vuttampi cetaæ:

"KiriyÃ kattukammÃnaæ yattha hoti patiÂÂhitÃ,
OkÃsoti pavutto so catuddhÃ vyÃpikÃdito.
VyÃpiko tilakhÅrÃdi kaÂo opasilesiko,
SÃmÅpikoti gaÇgÃdi ÃkÃso visayo mato"ti. 

ChaÂÂhi, sattamÅti ca adhikÃro. 


SÃmissarÃdhipatidÃyÃdasakkhipatibhÆpasuta kusalehi ca. 306-305. 

SÃmi issara adhipati dÃyÃda sakkhi patibhÆ pasuta kusala iccetehi yoge chaÂÂhÅvibhatti hoti
sattamÅ ca. 

Ubhayatthaæ vacanaæ. Gavaæ sÃmÅ, gosu sÃmÅ. Gavaæ issaro, gosu issaro. Gavaæ adhipati,
gosu adhipati. Gavaæ dÃyÃdo, gosu dÃyÃdo. Gavaæ sakkhi, gosu sakkhi. Gavaæ patibhÆ,
gosu patibhÆ. Gavaæ pasuto, gosu pasuto. Gavaæ kusalo, gosu kusalo.


NiddhÃraïe ca. 307-306.

NÅharitvÃ dhÃraïaæ = niddhÃraïaæ, jÃtiguïakirayÃnÃmehi samudÃyato ekadesassa
puthakkaraïaæ. Tasmiæ niddhÃraïatthe gamyamÃne tato samudÃyavÃciliÇgamhÃ
chaÂÂhÅvibhatti hoti sattamÅ ca. 

ManussÃnaæ khattiyo sÆratamo, manussesu khattiyo sÆratamo. KaïhÃ gÃvÅnaæ
sampannakhÅratamÃ, kaïhÃ gÃvÅsu sampannakhÅratamÃ. AddhikÃnaæ dhÃvanto sÅghatamo,
addhikesu dhÃvanto sÅghatamo. ùyasmÃ Ãnaïdo arahataæ a¤¤ataro ahosi, arahantesu vÃ
iccÃdi. 


AnÃdare ca. 308-207.

AnÃdare ca gamyamÃne bhÃvavatÃ liÇgamhÃ chaÂÂhivibhatti hoti sattamÅ ca. 

AkÃmakÃnaæ mÃtÃpitunnaæ rudantÃnaæ pabbaji, mÃtÃpitusu rudantesu pabbaji. 

ùkoÂayanto so neti sivirÃjassa pekkhato, 

Maccu gacchati ÃdÃya pekkhamÃne mahÃjane.
 
* SÃmipiko tu-ekaccesu. 


[SL Page 133] [\x 133/]    

Kammakaraïanimittatthesu sattamÅ. 309-312.

Kamma karaïa nimitta iccetesvatthesu liÇgambhÃ sattamÅ vibhatti hoti. 

Kammatthe-bhikkhÆsu abhivÃdenti muddhani cumbitvÃ, purisassa bÃhÃsu gahetvÃ. 

Karaïatthe-naggÃ hatthesu piï¬Ãya caranti, samaïÃ pattesu piï¬Ãya caranti, pathesu
gacchanti, sopi maæ anusÃseyya sampaÂicchÃmi matthake. 

Nimittatthe-dÅpi cammesu ha¤¤ate, ku¤jaro dantesu ha¤¤ate, aïumattesu vajjesu
bhayadassÃvÅ, sampajÃnamusÃvÃde pÃcittiyaæ. MusÃvÃdanimittaæ musÃvÃdappaccayÃti
attho. 

SattamÅti adhikÃro.


SampadÃne ca. 310-313.

SampadÃnatthe ca liÇgamhÃ sattamÅvibhatti hoti. 

SaÇghe dinnaæ mahapphalaæ saÇghe gotami dehi, saÇghe te dinne aha¤ceva pÆjito
bhavissÃmi.

YÃ palÃlamayaæ mÃlaæ nÃrÅ datvÃna cetiye,

Alattha ka¤canamayaæ mÃlaæ bojjhaÇgika¤ca sÃ. 


Pa¤camyatthe ca. 311-314.

Pa¤camyatthe liÇgamhÃ sattamÅvibhatti hoti. 

KadalÅsu gaje rakkhanti. 

KÃlabhÃvesu ca. 312-315.

KÃlo nÃma nimesa khaïa lava muhutta pubbaïhÃdiko. BhÃvo nÃma kiriyÃ sÃ cettha
kiriyantarÆpalakkhaïÃva adhippetaæ. Tasmiæ kÃlatthe ca bhÃvalakkhaïe bhÃvatthe ca
liÇgamhÃ sattamÅvibhatti hoti. 

KÃle-pubbaïhasamaye gato, sÃyaïhasamaye Ãgato, akÃle vassati tassa kÃle tassa na vassati,
phussamÃsamhÃ tÅsu mÃsesu vesÃkhamÃso, ito satasahassamhi kappe uppajji cakkhumÃ. 

BhÃvena bhÃvalakkhaïe- bhikkhusaÇghesu bhojiyamÃnesu gato, bhuttesu Ãgato, gosu
duyhamÃnÃsu gato, duddhÃsu 


[SL Page 134] [\x 134/]    

ùgato, jÃyamÃno kho sÃriputta bodhisatte ayaæ dasasahassÅ lokadhÃtu saÇkampi
sampakampi sampavedhi.

PÃsÃïÃ sakkharÃ ceva kaÂhalÃ khÃïukaïÂakÃ, 

Sabbe maggÃ vivajjenti gacchante lokanÃyake. Imasmiæ sati idaæ hoti iccÃdi. 


UpÃdhyadhikissaravacane. 313-316.

Dvipadamidaæ. Adhikatthe issaratthe ca vattamÃnehi upa adhi iccetehi yoge
adhikissaravacane gamyamÃne liÇgamhÃ sattamÅvibhatti hoti. 

Adhikavacane-upa khÃriyaæ doïo, khÃriyÃ doïo adhikoti attho. TathÃ upa nikkhe
kahÃpaïaæ, adhi devesu buddho, sammutiupapattivisuddhidevasaÇkhÃtehi tividhehipi
devehi sabba¤¤Á buddhova adhikoti attho. 

Issaravacane - adhi brahmadatte pa¤cÃlÃ, brahmadattissarÃ pa¤cÃlÃti attho. 


Maï¬itussukkesu tatiyÃ ca. 314-316

Maï¬ita ussukka iccetesvatthesu gamyamÃnesu liÇgamhÃ tatiyÃvibhatti hoti sattamÅ ca. 

Maï¬itasaddo panettha pasannatthavÃcako, ussukkasaddo saÅhattho.

¥Ãïena pasanno, ¤Ãïasmiæ pasanno. ¥Ãïena ussukko, ¤Ãïasmiæ ussukko sappuriso.

KÃrakaæ chabbidhaæ sa¤¤ÃvasÃ chabbÅsatÅvidhaæ,
PabhedÃ sattadhÃ kammaæ kattÃ pa¤cavidho bhave. 

Karaïaæ duvidhaæ hoti sampadÃnaæ tidhÃ mataæ, 
ApÃdÃnaæ pa¤cavidhaæ ÃdhÃro tu catubbidho. 

Vibhattiyo pana paccattavacanÃdivasena aÂÂhavidhÃ bhavanti 

YathÃha:
"Paccattamupayoga¤ca karaïaæ sampadÃniyaæ,
NissakkasÃmivacanaæ bhummamÃlapanaÂÂhama"nti. 

Iti rÆpasiÂÂhiyaæ
KÃrakakaï¬o tatiyo. 
 


[SL Page 135] [\x 135/]    

Atha nÃmÃnameva¤¤ama¤¤asambaïdhÅnaæ samÃsoti nÃmanissitattÃ saya¤ca nÃmikattÃ
nÃmÃnantaraæ samÃso vuccate. 

So ca sa¤¤Ãvasena chabbidho. AbyayÅbhÃvo, kammadhÃrayo, digu, tappuriso,
bahubbÅhi,dvaïdo cÃti. 

Tatra paÂhamaæ abyayÅbhÃvasamÃso vuccate. 
So ca niccasamÃsoti assapadaviggaho. 

Upanagaraæ itÅdha:-upasaddato paÂhamekavacanaæ si. Tassa upasaggaparattÃ
sabbÃsamÃvusopasagganipÃtÃdÅhi cÃti lopo. Nagarasaddato chaÂÂhekavacanaæ nagarassa
samÅpanti a¤¤apadena viggahe-

NÃmÃnaæ samÃso yuttatthoti samÃsavidhÃne sabbattha vattate. 


UpasagganipÃtapubbako abyayÅbhÃvo. 315-321. 

Upasaggapubbako nipÃtapubbako ca nÃmiko yuttatthe teheva attapubbagehi
upasagganipÃtehi saha niccaæ samÃsÅyate so samÃso abyayÅbhÃvasa¤¤o ca hoti. 

Idha abyayÅbhÃvÃdisa¤¤ÃvidhÃyakasuttÃneva vÃ sa¤¤ÃvidhÃnamukhena
samÃsavidhÃyakÃnÅti daÂÂhabbÃ. 
Tattha abyayamiti upasagganipÃtÃnaæ sa¤¤Ã liÇgavacanabhedepi vyayarahitattÃ. AbyÃyÃnaæ
atthaæ vibhÃvayatÅti = abyayÅbhÃvo. AbyayatthapubbaÇgamattÃ. Anabyayaæ abyayaæ
bhavatÅti vÃ = abyayÅbhÃvo. PubbapadatthappadhÃno hi abyayÅbhÃvo. Ettha ca
upasagganipÃtapubbakoti vuttattÃ upasagganipÃtÃnameva pubba nipÃto. 


NÃmÃnaæ samÃso yuttattho. 316-318.

Tesaæ nÃmÃnaæ payujjamÃnapadatthÃnaæ yo yuttattho so samÃsasa¤¤o hoti. Tada¤¤aæ
vÃkyamiti rÆÊhaæ. NÃmÃni syÃdivibhattyantÃni samassateti = samÃso, saÇkhipÅyatÅti attho. 

Vuttaæ hi:- 

"SamÃso padasaÇkhepo padappaccayasaæhitaæ,

Taddhitaæ nÃma hotevaæ vi¤¤eyyaæ tesamantara"nti. 


[SL Page 136] [\x 136/]    

Duvidha¤cassa samasanaæ saddasamasanamatthasamasana¤ca. Tadubhayampi luttasamÃse
paripuïïameva labbhati. AluttasamÃse pana attha samasanameva vibhattilopÃbhÃvato
tatthÃpi vÃ ekakapadattupagamanato duvidhampi labbhateva. Dve hi samÃsassa payojanÃni
ekapadattamekavibhattitta¤ca. Dve hi samÃsassa payojanÃni ekapadattamekavibhattitta¤ca.
Yutto saÇgato sambaïdho vÃ attho yassa soyaæ yuttattho. Etena saÇgatatthena yuttattha
vacanena bhinnatthÃnaæ ekatthabhÃvo samÃsassa lakkhaïanti vuttaæ hoti. 

Ettha ca nÃmÃnanti vacanena devadatto pavatÅti Ãdisu ÃkhyÃtena samÃso na hotÅti dasseti.
Sambaïdhatthena yuttatthaggahaïena pana bhaÂo ra¤¤o putto devadattassÃti Ãdisu
a¤¤ama¤¤Ãnapekkhesu devadattassa taïhÃ dantÃti Ãdisu ca a¤¤ama¤¤asÃpekkhesu
ayuttatthatÃya samÃso na hotÅti dÅpeti. 

AtthavasÃ vibhattivipariïÃmoti vipariïÃmena yuttatthÃnanti vattate. 


Tesaæ vibhattiyo lopÃ ca. 317-319.

Idha padantarena vÃ taddhitappaccayehi vÃ ÃyÃdippaccayehi vÃ ekatthibhÆtÃ yuttatthÃ
nÃma. Tena tesaæ yuttatthÃnaæ samÃsÃnaæ taddhitÃyÃdippaccayÃna¤ca vibhattiyo lopanÅyÃ
hontÅti attho. SamÃsaggahaïÃdhikÃre pana sati tesaæ gahaïena vÃ
taddhitÃyÃdippaccayantavibhattilopo. 

Caggahaïaæ pabhaÇkarÃdisu lopanivattanatthaæ. VipariïÃmena luttÃsu vibhattÅsÆti vattate,
yuttatthaggahaïa¤ca. 


Pakati cassa sarantassa. 318-230.

LuttÃsu vibhattÅsu sarantassa assa yuttatthabhÆtassa tividhassapi liÇgassa pakatibhÃvo hoti. 

Casaddena kiæ samudaya idappaccayatÃdisu niggahÅtantassÃpi. NimittÃbhÃve
nemittikÃbhÃvassa idha anicchitattÃ ayamati deso. 

Sakatthavirahenidha samÃsassa liÇgasabhÃvÃbhÃvÃ vibhattuppattiyamasampattÃyaæ
nÃmavyapadesÃtidesamÃha:


TaddhitasamÃsakitakÃ nÃmaævÃ tavetÆnÃdisu ca. 319-603.

TaddhitantÃ kitakantÃ samÃsÃ ca nÃmamiva daÂÂhabbÃ tavetÆnatvÃnatvÃdippaccayante
vajjetvÃ. 


[SL Page 137] [\x 137/]    

Caggahaïaæ kiccappaccayaitthippaccayantÃdissapi nÃmavyapadesatthaæ. Idha
samÃsaggahaïaæ atthavataæ samudÃyÃnaæ nÃmavyapadeso samÃsassevÃti niyamatthanti
apare. 

AbyayÅbhÃvoti vattate. 


So napuæsakaliÇgo. 320-322.

So abyayÅbhÃvasamÃso napuæsakaliÇgova daÂÂhabboti napuæsakaliÇgattaæ.

Ettha hi satipi liÇgassÃtidese adhipa¤¤anti Ãdisu adhi¤Ãïanti ÃdirÆpappasaÇgo na hoti
saddantarattÃ. Tipa¤¤anti Ãdisu viya daÂÂhabbaæ. Na cÃyaæ atideso. Sutte atidesa liÇgassa
ivasaddassÃdassanato. Pure viya syÃduppatti. 

KvavÅti vattate. 


Aæ vibhattÅnamakÃrantabyayÅbhÃvÃ. 321-343.

TasmÃ akÃrantÃ abyayÅbhÃvÃ parÃsaæ vibhattÅnaæ kvacÅ aæ hoti. 

Sesaæ ¤eyyaæ. 

Taæ upanagaraæ, nagarassa samÅpaæ tiÂÂhatÅtyattho. TÃni upanagaraæ. ùlapanepevaæ. Taæ
upanagaraæ passa. TÃni upanagaraæ. 

Na pa¤camyÃyamambhÃvo kvacÅti adhikÃrato, 
TatiyÃsattamÅchaÂÂhÅnantu hoti vikappato. 

Upanagaraæ kataæ upanagarena vÃ, tebhi upanagaraæ, upanagaraæ debhi, tesaæ upanagaraæ,
upanagarÃ Ãnaya upanagaramhÃ upanagarasmÃ, upanagarehi, upanagaraæ santakaæ
upanagarassa vÃ, tesaæ upanagaraæ, upanagaraæ nidhehi upanagare upanagaramhi
upanagarasmiæ, upanagaraæ, upanagaresu vÃ. Evaæ-upakumbhaæ. 

AbhÃve:-darathÃnaæ abhÃvo = niddarathaæ, nimmasakaæ.
PacchÃatthe:-rathassa pacchÃ = anurathaæ, anuvÃtaæ.
YoggatÃyaæ-yathÃssarÆpaæ = anurÆpaæ, rÆpayogganti attho. 
VÅcchÃyaæ:-attÃnamattÃnaæ pati paccattaæ, addhamÃsaæ addhamÃsaæ anu =
aïvaddhamÃsaæ. 

ùnupubbiyaæ:-jeÂÂhÃnaæ anupubbo = anujeÂÂhaæ. 
 
[SL Page 138] [\x 138/]    

PaÂilome:- sotassa paÂilomaæ = paÂisotaæ, paÂipathaæ, paÂivÃtaæ, attÃnaæ adhikicca pavattaæ
= ajjhattaæ. 

MariyÃdÃbhividhisu:-Ã pÃïakoÂiyÃ = ÃpÃïakoÂikaæ. 

Kvaci samÃsantagatÃnamakÃrantoti kappaccayo. ù kumÃrehi yaso = ÃkumÃraæ yaso,
kaccÃyanassa. 

Samiddhiyaæ-bhikkhÃya samiddhÅti atthe samÃse napuæsakaliÇgatte va kate: 

SamÃsassa antoti ca vattamÃne-


Saro rasso napuæsake. 232-234.

Napuæsake vattamÃnassa samÃsassa anto saro rasso hoti. Ettha ca abyayÅbhÃvaggahaïaæ
nÃnuvattetabbaæ, tena dvigudvaïdabahubbÅhÅsupi napuæsake vattamÃnasamÃsantasarassa
rassantaæ siddhaæ hoti. 
AævibhattÅnamiccÃdinÃ amÃdeso subhikkhaæ. 

GaÇgÃya samÅpe vattatÅti = upagaÇgaæ, maïikÃya samÅpaæ = upamaïikaæ itthÅsu
adhikiccÃti atthe samÃsanapuæsakattarassattÃdisu katesu: 

AbyayÅbhÃvÃ vibhattÅnanti ca vattate.


A¤¤asmÃ lopo ca. 323-345.

AkÃrantato a¤¤asmÃ abyayÅbhÃvasamÃsÃ parÃsaæ vibhattÅnaæ lopo hoti. 

Adhitthi. ItthÅsu adhikicca kathÃ pavattatÅti attho. Adhitthiyassa, adhitthi kataæ iccÃdi.
Evaæ-adhikumÃri. VadhuyÃ samÅpaæ-upavadhu. Gunnaæ samÅpaæ = upagu okÃrassa
rassattamukÃro. Evaæ upasagga pubbako.

NipÃtapubbako yathÃ:-bu¬¬hÃnaæ paÂipÃÂi ye bu¬¬hÃti vÃ yathÃbu¬¬haæ. 

PadatthÃnatikkame:- yathÃkkamaæ, yathÃsatti. YathÃbalaæ karoti, balamanatikkamitvÃ
karotÅti attho. JÅvassa yattako paricchedo = yÃvajÅvaæ. YÃvatÃyukaæ kappaccayo. Yattakena
attho-yÃvadatthaæ. Pabbatassa parabhÃgo = tiropabbataæ. TiropÃkÃraæ, tiroku¬¬aæ.
PÃsÃdassa anto = anto


[SL Page 139] [\x 139/]    

PÃsÃdaæ. Antonagaraæ, antovassaæ nagarato bahi = bahinagaraæ. PÃsÃdassa upari =
uparipÃsÃdaæ. Uparima¤caæ. Ma¤cassa heÂÂhÃ = heÂÂhÃma¤caæ. HeÂÂhÃpÃsÃdaæ. Bhattassa
pure = purebhattaæ evaæ pacchÃbhattaæ. 

SÃkallatthe:- saha makkhikÃya samakkhikaæ bhu¤jati. Na ki¤ci parivajjetÅti attho. Tesu
vuddhiti ÃdinÃ sahasaddassa so. 

GaÇgÃya oraæ-oragaÇgamiccÃdi. 

AbyayÅbhÃvasamÃso niÂÂhito. 
 

Atha kammadhÃrayasamÃso vuccate. 

So ca navavidho. Visesanapubbapado, visesanuttarapado, visesanobhayapado,
upamÃnuttarapado, sambhÃvanÃpubbapado, avadhÃraïapubbapado, nanipÃtapubbapado,
kupubbapado, pÃdipubbapado cÃti. 

Tattha visesanapubbapado tÃva. 

Mahanta purisa itÅdha:- 

Ubhayattha paÂhamekavacanaæ si. TulyÃdhikaraïabhÃvappasiddhatthaæ
casaddatasaddappayogo. Mahanto ca so puriso cÃti viggahe:

Ito paraæ vibhÃsÃ rukkhatiïa iccÃdito vibhÃsÃti samÃsavidhÃne sabbattha vattate. 

Dvipade tulyÃdhikaraïe kammadhÃrayo. 324-326.

Dve padÃni nÃmikÃni tulyÃdhikaraïÃni a¤¤ama¤¤ena saha vibhÃsÃ samasyante tasmiæ
dvipade tulyÃdhikaraïe sati so samÃso kammadhÃrayasa¤¤o ca hoti. 

Dve padÃni = dvipadaæ. Tulyaæ samÃnaæ adhikaraïaæ attho yassa padadvayassa taæ =
tulyÃdhikaraïaæ tasmiæ dvipade tulyÃdhikaraïe bhinnappavattinimittÃnaæ dvinnaæ
padÃnaæ visesanavisesitabbabhÃvena ekasmiæ atthe pavatti tulyÃdhikaraïatÃ. Kammamiva
dvayaæ dhÃrayatÅti = kammadhÃrayo. YathÃ kammaæ kiriyaæ payojana¤ca dvayaæ dhÃrayati
kamme sati kiriyÃya payojanassa ca sambhavato, tathÃ ayaæ samÃso ekassa atthassa dve
nÃmÃni dhÃrayati asmiæ samÃse sati ekatthajotakassa nÃmadvayassa sambhavato. Pure viya
samÃsa¤¤Ã vibhattilopapakatibhÃvÃ. SamÃseneva tulyÃdhikaraïabhÃvassa vuttattÃ
vuttaÂÂhÃnamappayogoti casaddatasaddÃnamappayogo. 

[SL Page 140] [\x 140/]    

Mahataæ mahÃ tulyÃdhikaraïe pade. 325-332. 

Mahantasaddassa mahÃ hoti tulyÃdhikaraïe uttarapade pare. Mahatanti
bahuvacanaggahaïena kvaci mahaÃdeso ca. Ettha ca visesanassa pubbanipÃto
visesanabhÆtassa pubbapadassa mahÃdesavidhÃnatova vi¤¤Ãyati. 

KammadhÃrayo digÆti ca vattate. 


Ubhe tappurisÃ. 326-328.

Ubhe kammadhÃrayadigusamÃsÃ tappurisasa¤¤Ã honti. 

Tassa puriso = tappuriso. TappurisasadisattÃ ayaæ samÃsopi aïvatthasa¤¤Ãya tappurisoti
vutto. YathÃ hi tappurisasaddo guïamativatto tathÃ ayaæ samÃsopi. 

UttarapadatthappadhÃno hi tappuriso. Tato nÃmavyapadese syÃduppatti ayaæ pana
tappuriso abhidheyyavacano paraliÇgo ca.

MahÃpuriso mahÃpurisÃ iccÃdi. Purisasaddasamaæ.

Evaæ mahÃvÅro, mahÃmuni. Mahanta¤ca taæ bala¤cÃti = mahÃbalaæ. Mahabbhayaæ, maha
Ãdeso. 

Santo ca so puriso cÃti = sappuriso, santasaddassa so bhe bo canteti ettha casaddena
santasaddassa samÃse abhakÃrepi sÃdeso. TathÃ-pubbapuriso, aparapuriso, paÂhamapuriso,
majjhimapuriso, uttamapuriso, dantapuriso, paramapuriso, vÅrapuriso, setahatthi,
kaïhasappo, nÅluppalaæ, rattuppalaæ, lohitacaïdanaæ.

Kvaci vihÃsÃdhikÃrato na bhavati. YathÃ: puïïo mantÃïi putto, citto gahapati, sakko
devarÃjÃti. 

PumÃ ca so kokilo cÃti atthe samÃse kate:

Lopanti vattate. 


Pumassa liÇgÃdisu samÃsesu. 327-222.

Puma iccetassa anto akÃro lopamÃpajjate liÇgÃdisu parapadesu samÃsesu. 
[SL Page 141] [\x 141/]    

Ammo niggahÅtaæ jhalapehÅti makÃrassa niggahÅtaæ. Puækokilo. Evaæ punnÃgo. KhattiyÃ ca
sÃ ka¤¤Ã cÃti viggayha samÃse kate:

TulyÃdhikaraïe pade itthiyambhÃsitapumitthi pumÃva ceti ca vattate. 


KammadhÃrayasa¤¤e ca. 328-334.

KammadhÃrayasa¤¤e ca samÃse itthiyaæ vattamÃne tulyÃdhikaraïe uttarapade pare
pubbabhÆto itthivÃcako saddo pubbeva bhÃsitapumÃ ce so pumÃ iva daÂÂhabboti pubbapade
itthippaccayassa nivutti hoti. 

Khattiyaka¤¤Ã khattiyaka¤¤Ãyo iccÃdi. 

Evaæ-rattalatÃ, dutiyabhikkhÃ. BrÃhmaïÅ ca sÃ dÃrikÃ cÃti = brÃhmaïadÃrikÃ.
NÃgamÃïavikÃ. PubbapadassevÃyaæ pumhÃvÃti deso. Tena khattiyakumÃrÅ, kumÃrasamaïÅ,
taruïabrÃhmaïÅti Ãdisu uttarapade itthippaccayassa na nivutti hoti.

Itthiyamicceva kiæ? KumÃrÅratanaæ, samaïÅpadumaæ.

BhÃsitapumÃti kiæ? GaÇgÃnadi, taïhÃnadi, paÂhavÅdhÃtu, naïdÃpokkharaïÅ, naïdÃdevÅti
Ãdisu pana sa¤¤ÃsaddattÃ na hoti. 

TathÃ puratthimo ca so kÃyo cÃti = puratthimakÃyo. Ettha ca kÃyekadese kÃyasaddo.
Evaæ-pacchimakÃyo, uparimakÃyo, heÂÂhimakÃyo, sabbakÃyo, purÃïavihÃro, navÃvÃso,
kataranikÃyo, katamanikÃyo, hetuppaccayo. 

Abahulaæ bahulaæ katatti = bahulÅkataæ, jÅvitappadhÃnaæ navakaæ = jÅvitanavakamiccÃdi. 

Visesanuttarapade jinavacanÃnuparodhato therÃcariya-paï¬itÃdivisesanaæ para¤ca bhavati.
YathÃ:

SÃriputto ca so thero cÃti = sÃriputtatthero. Evaæ-mahÃmoggallÃnatthero, mahÃkassapattherÃ,
buddhghosÃcaiariyo, dhammapÃlÃcariyo, Ãcariyaguttiloti vÃ mahosadho ca so paï¬ito cÃti
= mahosadhapaï¬ito. Evaæ-vidhura paï¬ito, vatthuviseso. 

Visesanobhayapado yathÃ:-sÅta¤ca taæ uïha¤cÃti = sÅtuïhaæ. Siniddho ca so uïho cÃti =
siniddhuïho, mÃso. 

[SL Page 142] [\x 142/]    

Kha¤jo ca so khujjo cÃti kha¤jakhujjo. Evaæ aïdhabadhiro. KatÃkataæ, chiddÃvajiddaæ,
uccÃvacaæ, chinnabhinnaæ, sittasammaÂÂhaæ, gatapaccÃgataæ. 
UpamÃnuttarapade abhidhÃnÃnuparodhato upamÃnabhÆtaæ visesanaæ parambhavati.
YathÃ:sÅho viya = sÅho, muni ca so sÅho cÃti = munisÅho. Evaæ-munivasabho,
munipuÇgavo, buddhanÃgo, buddhÃdicco. Raæsi viya = raæsi, saÇammo ca so raæsi cÃti =
saÇammaraæsi. Evaæ vinayasÃgaro. Puï¬arÅkamiva = puï¬arÅko, samaïo ca so
puï¬arÅkocÃti = samaïapuï¬arÅko. Samaïapadumo. Caïdo viya = caïdo, mukha¤ca taæ
caïdo cÃti = mukhacaïdo. Evaæ mukhapadumaæ iccÃdi. 

SambhÃvanÃpubbapade yathÃ: dhammoti buddhi = dhammabuddhi. Evaæ dhammasa¤¤Ã.
DhammasaÇkhÃto, dhammasammato, pÃïasa¤¤itÃ, asubhasa¤¤Ã, aniccasa¤¤Ã, anattasa¤¤Ã,
dhÃtusa¤¤Ã, dhÅtusa¤¤Ã, attasa¤¤Ã, attadiÂÂhi iccÃdi.

AvadhÃraïapubbapado yathÃ:- guïo eva dhanaæ = guïadhanaæ. Evaæ saddhÃdhanaæ,
sÅladhanaæ, pa¤¤Ãratanaæ. Cakkhu eva iïdriyaæ = cakkhuïdriyaæ. Evaæ-cakkhÃyatanaæ,
cakkhudhÃtu, cakkhudvÃraæ, rÆpÃrammaïamiccÃdi. 

NanipÃtapubbapado yathÃ:-na brÃhmaïoti atthe kammadhÃrayamÃse vibhattilopÃdimhi ca
kate-

Ubhe tappurisÃti tappurisasa¤¤Ã.


Attannassa tappurise. 329-335.

Nassa nipÃtapadassa tappurise uttarapade sabbasseva attaæ hoti. 

TappurisekadesattÃ tappuriso. AbrÃhmaïo.

Na nisedho sato yutto desÃdiniyamaæ vinÃ,
Asato cÃphalo tasmÃ kathamabrÃhmaïoti ce.

NisedhatthÃnuvÃdena paÂisedhavidhi kvaci, 
Parassa micchÃ¤ÃïattakhyÃpanÃyopapajjate. 

Duvidho cassattho pasajjapaÂisedhapariyudÃsavasena.

Tattha yo asuriyaæpassÃ rÃjadÃrÃti Ãdisu viya uttarapadatthassa sabbathÃ abhÃvaæ dÅpeti so
pasajjappaÂisedhavÃcÅ nÃma. 


[SL Page 143] [\x 143/]    

Yo pana abrÃhmaïamÃnayÃti Ãdisu viya uttarapadatthaæ pariyudÃsitvÃ taæsadise vatthumhi
kÃriyaæ paÂipÃdayati so pariyudÃsavÃcÅ nÃma. 

Vutta¤ca:

"PasajjappaÂisedhassa lakkhaïaæ vatthunatthitÃ, 
Vatthuto¤¤atra yÃ vutti pariyudÃsassa lakkhaïa"nti. 

Natvevaæ santepi abrÃhmaïoti Ãdisu kathamuttarapadatthappadhÃnatÃ siyÃti ce? Vuccate. 

BrÃhmaïÃdisaddÃnaæ brÃhmaïÃdiatthasseva taæsadisÃdiatthassÃpi vÃcakattÃ.
BrÃhmaïÃdisaddÃ hi kevalÃ brÃhmaïÃdiatthasseva pÃkaÂÃ. Bhusaddo viya sattÃyaæ. YadÃ
te pana¤¤ena sadisÃdivÃcakena na iti nipÃtena yujjanti tadÃ
taæsadisatada¤¤atabbiruddhatadabhÃvesupi vattanti. Bhusaddo viya aïvabhiyÃdiyoge
anubhavanÃbhibhavanÃdisu. TasmÃ uttarapadattha jotakoyevettha na iti nipÃtoti na doso.
Tena abrÃhmaïoti brÃhmaïasadisoti vuttaæ hoti. Evaæ amanusso, assamaïo. 

A¤¤atthe:- na vyÃkatÃ = avyÃkatÃ, sammÃ, asaÇkiliÂÂhÃ, apariyÃpannÃ. 

Viruddhatthe:- na kusalÃ = akusalÃ, kusalapaÂipakkhÃti attho evaæ alobho, amitto.

PasajjappaÂisedhe:- na katvÃ = akatvÃ, akÃtÆna pu¤¤aæ, akaronto. 

Nassa tappuriseti ca vattate. 


Sare an. 330-336.

Na iccetassa padassa tappurise uttarapade an hoti sare pare. 

Na asso = anasso, anassavÃ. Na ariyo = anariyo.

Evaæ-anissaro, aniÂÂho, anÃsavo. Na ÃdÃya = anÃdÃya, anoloketvÃ iccÃdi. 
Kupubbapado yathÃ:- kucchitamannanti niccasamÃsattÃ assapadena viggahe
kammadhÃrayasamÃse kate: 

[SL Page 144] [\x 144/]    

Tappurise sareti ca vattate. 

Kadaæ kussa. 331-337.

Ku iccetassa nipÃtassa tappurise uttarapade kadaæ hoti sare pare. 

Saralope, kadannaæ. Evaæ-kadasanaæ.

Sareti kiæ? - KudÃrÃ, kuputtÃ, kudÃsÃ, kudiÂÂhi. 

KussÃti vattate. 


KÃppatthesu ca. 332-338.

Ku iccetassa appatthe vattamÃnassa kÃ hoti tappurise uttarapade pare.

BahuvacanuccÃraïato kucchitatthe ca kvaci purise. 

Appakaæ lavaïaæ = kÃlavaïaæ. Evaæ-kÃpupphaæ. Kucchito puriso = kÃpuriso, kupuriso vÃ. 

PÃdipubbapado ca niccasamÃsova padhÃnaæ vacanaæ = pÃvacanaæ. Bhusaæ vaddhaæ =
pavaddhaæ, sarÅraæ. Samaæ sammÃ vÃ ÃdhÃnaæ = samÃdhÃnaæ. VividhÃ mati = vimati.
Vividho kappo = vikappo. VisiÂÂho vÃ kappo = vikappo. Adhiko devo atidevo.
Evaæ-adhidevo, adhisÅlaæ suïdaro gaïdho = sugaïdho. Kucchito gaïdho = duggaïdho.
Sobhanaæ kataæ = sukataæ. Asobhanaæ kataæ = dukkataæ iccÃdi.

Ye idha avihitalakkhaïÃ nÃmanipÃtopasaggÃ tesaæ nÃmÃnaæ samÃsoti yogavibhÃgena
samÃso daÂÂhabbo. YathÃ apunageyyÃ gÃthÃ, acaïdamullokakÃni mukhÃni, assaddhabhojÅ,
alavaïabhojiti Ãdisu ayuttatthattÃ nÃ¤¤ena samÃso. 

TathÃ: diÂÂho pubbanti = diÂÂhapubbo, tathÃgataæ. Evaæ-sutapubbo dhammaæ. Gatapubbo
saggaæ. 

Kammaïi:

DiÂÂhÃ pubbanti = diÂÂhapubbÃ devÃ. Tena evaæ-sutapubbÃ. GatapubbÃ, disÃ. PahÃro,
parÃbhavo, vihÃro, ÃhÃro, upahÃro iccÃdi. 

KammadhÃrayasamÃso.
 


[SL Page 145] [\x 145/]    

Atha digusamÃso vuccate. 

Tayo lokÃ samÃhaÂÃ cittena sampiï¬itÃ, tiïïaæ lokÃnaæ samÃhÃroti vÃ atthe:

NÃmÃnaæ samÃso yuttatthoti vattamÃne - dvipadeti ÃdinÃ kammadhÃrayasamÃso. Tato
samÃsasa¤¤Ãyaæ vibhatti lope pakatibhÃve ca kate:

KammadhÃrayoti vattate. 


SaÇkhyÃpubbo digu. 333-327.

SaÇkhyÃpubbo kammadhÃrayo samÃso digusa¤¤o hoti. 

Dve gÃvo = digu, digusadisattÃ ayaæ samÃso digÆti vutto. AthavÃ
saÇkhyÃpubbattanapuæsakekattasaÇkhÃtehi dvÅhi lakkhaïehi gato avagatoti = digÆti vuccati.
DvÅhi vÃ lakkhaïehi gacchati pavattatÅtipi = digu.

Ettha ca saÇkhyÃpubboti vuttattÃ saÇkhyÃsaddasseva pubbanipÃto. Ubhe tappurisÃti
tappurisasa¤¤Ã.

NapuæsakaliÇgoti vattate. 


Digussekattaæ. 334-323.

Digussa samÃsassa ekattaæ hoti napuæsakaliÇgatta¤ca.

SamÃhÃradigussevedaæ gahaïaæ. Tattha sabbatthekavacanameva hoti a¤¤atra pana
bahuvacanampi. NÃmavyapadesasyÃduppattiamÃdesÃdi

Tilokaæ, he tiloka, tilokaæ, tilokena, tilokassa tilokÃya vÃ, tilokÃ tilokamhÃ tilokasmÃ,
tilokassa, tiloke tilokamhi tilokasmiæ. 

Evaæ-tayo daï¬Ã = tidaï¬aæ, tÅïi malÃni samÃhaÂÃni tiïïaæ malÃnaæ samÃhÃroti vÃ
timalaæ, tilakkhaïaæ, catusaccaæ, catasso disÃ = catuddisaæ. Saro rasso napuæsaketi
rassattaæ. 

Pa¤casikkhÃpadaæ, chaÊÃyatanaæ, sattÃhaæ, aÂÂhasÅlaæ, navalokuttaraæ, dasasÅlaæ,
satayojanaæ.
TathÃ-dve rattiyo = dvirattaæ, tisso rattiyo = tirattaæ, dve aÇguliyo = dvaÇgulaæ tivaÇgulaæ.
Satta godÃcariyo. TÃsaæ samÃhÃro vÃ = sattagodÃcaraæ. Ettha ca
rattiaÇguligodÃcarÅnamantassa-


[SL Page 146] [\x 146/]    

Kvaci samÃsantagatÃnamakÃranto. 335-339.

RÃjÃdigaïassedaæ gahaïaæ. Tena samÃsantagatÃnaæ rÃjÃdÅnaæ nÃmÃnaæ anto kvaci akÃro
hotÅti attaæ. 

KÃraggahaïena bahubbÅhÃdimhi samÃsanto kvaci kappaccayo ca. SurabhisudupÆtÅhi
gaïdhantassikÃro ca.

AthavÃ-a ca ko ca-akÃ. RakÃro padasaïdhikaro. Tena kvaci samÃsantagatÃnaæ anto hutvÃ a
ka iccete paccayÃ hontÅti attho. Tena pa¤ca gÃvo samÃhaÂÃti atthe samÃsÃdiæ katvÃ
samÃsante appaccaye, o sare cÃti avÃdese ca kate pa¤cagavanti Ãdi ca sijjhati. Dvirattanti
Ãdisu pana appaccaye kate pubbasarassa saralopoti ÃdinÃ lopo. 

AsamÃhÃradigu yathÃ:

Eko va so puggalo cÃti = ekapuggalo. Evaæ-ekadhammo, ekaputto. Tayo bhavÃ = tibhavÃ,
catasso disÃ = catuddisÃ, dasasahassacakkavÃÊÃni iccÃdi. 

DigusamÃso.
 

Atha tappurisasamÃso vuccate. 

So pana dutiyÃdisu chasu vibhattisu bhavato chabbidho. Tattha dutiyÃtappuriso
gatasitÃtÅtÃtikkantappattÃpannÃdÅhi bhavati. Saraïaæ gatoti viggahe-

Tappurisoti vattate. 


AmÃdayo parapadehi. 336-329.

AmÃdivibhattyantÃni yuttatthÃni pubbapadÃni nÃmebhi parapadehi saha vibhÃsÃ
samasyante, so samÃso tappurisasa¤¤o ca hoti. 

Aya¤ca tappuriso abhidheyyavacanaliÇgo. 

GatÃdisaddÃ kitantattÃ tiliÇgÃ. VibhattilopÃdi sabbaæ pubbasamaæ. So saraïagato, te
saraïagatÃ. SÃ saraïagatÃ, tÃ saraïagatÃyo. Taæ kulaæ saraïagataæ, tÃni kulÃni
saraïagatÃni iccÃdi.

Evaæ-ara¤¤agato, bhÆmigato. Dhammaæ nissito = dhammanissito. Atthanissito. Bhavaæ atÅto
= bhavÃtÅto. KÃlÃtÅto. PamÃïaæ atikkantaæ = pamÃïÃtikkantaæ. LokÃtikkantaæ.


[SL Page 147] [\x 147/]    

Sukhaæ patto = sukhappatto. Dukkhappatto. Sotaæ Ãpanno = sotÃpanno.
NirodhasamÃpanno, maggapaÂipanno. Rathaæ ÃruÊho = rathÃruÊho, sabbarattiæ sobhano =
sabbaratti-sobhano, muhuttasukhaæ. UpapadasamÃse pana vuttiyeva tassa niccattÃ yathÃ:-
kammaæ karotÅti = kammakÃro kumbhakÃro. Atthaæ kÃmetÅti = atthakÃmo. DhammakÃmo.
Dhammaæ dhÃretÅti = dhammadharo. Vinayadharo. Saccaæ vadituæ sÅlamassÃti = saccavÃdÅ
iccÃdi. 

TavantumÃnantÃdikitantehi vÃkyameva vavatthitavibhÃsÃdhikÃrato yathÃ:-odanaæ bhuttavÃ,
dhammaæ suïamÃno, dhammaæ suïanto, kaÂaæ karÃno anabhidhÃnato vÃ
abhidhÃnalakkhaïÃhi taddhitasamÃsakitakÃti. 

DutiyÃtappuriso.
 
TatiyÃ kitakapubbasadisasamonatthakalahanipuïamissakasakhilÃdÅhi. 

Buddhena bhÃsito = buddhabhÃsito, dhammo. Evaæ jinadesito. SatthÃrÃ vaïïito =
satthuvaïïito, vi¤¤Áhi garahito = vi¤¤Šgarahito. Vi¤¤Šppasattho, issarakataæ, sayaækataæ.
Sukehi ÃhaÂaæ = sukÃhaÂaæ. Ra¤¤Ã hato = rÃjahato. RogapÅÊito, aggida¬¬ho, sappadaÂÂho.
Sallena viddho = sallaviddho. IccÃya apakato = icchÃpakato. SÅlena sampanno =
sÅlasampanno. Evaæ sukhasahagataæ, ¤Ãïasampayuttaæ, mittasaæsaggo, piyavippayogo,
jÃtitthaddho, guïahÅno, guïavuddho, catuvaggakaraïÅyaæ, catuvaggÃdi kattabbaæ. KÃkehi
peyyÃ = kÃkapeyyÃ, nadÅ. 

Kvaci vuttiyeva. Urena gacchatÅti = urago, pÃdena pibatÅti = pÃdapo.

Kvaci vÃkyameva. PharasunÃ chinnavÃ, kÃkehi pÃtabbÃ, dassanena pahÃtabbÃ. 

PubbÃdiyoge:- mÃsena pubbo = mÃsapubbo. Evaæ-mÃtusadiso, pitusamo, ekÆnavÅsati,
sÅlavikalo, asikalaho, vÃcÃni puïo, yÃvakÃlikasammissaæ, vÃcÃsakhilo. SatthÃrÃ sadiso =
satthu sadiso. Satthukappo. Pu¤¤ena atthiko = pu¤¤atthiko. GuïÃdhiko guÊena saæsaÂÂho
odano = guÊodano. KhÅrodano. Assena yutto ratho = assaratho. Maggacittaæ. JambuyÃ
pa¤¤Ãto lakkhito dÅpo = jambudÅpo. Ekena adhikÃ dasa = ekÃdasa, jÃtiyÃ aïdho =
jaccaïdho, pakatiyÃ medhÃvÅ = pakatimedhÃvÅ iccÃdi. 
TatiyÃtappuriso.
 
 
[SL Page 148] [\x 148/]    

Catutthi tadatthaatthahitadeyyÃdÅhi.

Tadatthe-kaÂhinassa dussaæ = kaÂhinadussaæ kaÂhinacÅvaratthÃyÃti attho
evaæ-cÅvaradussaæ, cÅvaramÆlyaæ. YÃguyÃ atthÃya taï¬ulÃ = yÃgutaï¬ulÃ. Bhattataï¬ulÃ.
SaÇghassatthÃya bhattaæ = saÇghabhattaæ, ÃgantukÃnamatthÃya bhattaæ = Ãgantukabhattaæ.
Evaæ gamikabhattaæ. PÃsÃdÃya dabbaæ = pÃsÃdadabbaæ. 

Atthena niccasamÃso sabbaliÇgatÃ ca. BhikkhusaÇghassa atthÃya vihÃro = bhikkhusaÇghattho
vihÃro, bhikkhusaÇghatthÃya yÃgu = bhikkhusaÇghatthÃ yÃgu, bhikkhusaÇghatthÃya cÅvaraæ
bhikkhusaÇghatthaæ cÅvaraæ. YassatthÃya = yadattho yadatthÃ yadatthaæ. Evaæ tadattho
tadatthÃ tadatthaæ etadattho vÃyÃmo, etadatthÃ kathÃ, etadatthaæ sotÃvadhÃnaæ. Kimatthaæ,
attatthaæ, paratthaæ, vinayo saævaratthÃya, sukhaæ samÃdhatthÃya, nibbidÃ virÃgatthÃya,
virÃgo vimuttatthÃya. TathÃ-lokassa hito = lokahito. Buddhassa deyyaæ = buddhadeyyaæ,
pupphaæ. SaÇghadeyyaæ, cÅvaraæ idha na bhavati. SaÇghassa dÃtabbamiccÃdi

Catutthitappuriso.
 

Pa¤camÅ apagamanabhayaviratimocanatthÃdÅhi. 

MethunasmÃ apeto = methunÃpeto. Evaæ palÃpÃpagato, nagaraniggato,
piï¬apÃtapaÂikkanto. KÃmato nikkhantaæ = kÃmanikkhantaæ, rukkhaggÃ patito =
rukkhaggapatito. SÃsanaccuto, ÃpattivuÂÂhÃnaæ, dharaïitaluggato sabbabhavehi nissaÂo =
sabbabhavanissaÂo. 

BhayatthÃdiyoge:-rÃjato bhayaæ = rÃjabhayaæ, corehi bhayaæ = corabhayaæ.
Amanussabhayaæ. Aggito bhayaæ = aggibhayaæ. PÃpabhÅto, pÃpabhÅruko. Akattabbato
virati = akattabbavirati. Evaæ kÃyaduccaritavirati, vacÅduccaritavirati. BaïdhanÃ mutto =
baïdhamutto. Vanamutto, baïdhanamokkho. Kammato samuÂÂhitaæ =
kammasamuÂÂhitaæ. UkkaÂÂhukkaÂÂhaæ, omakomakaæ. 

Kvaci vuttiyeva. Kammato jÃtaæ = kammajaæ. Evaæ-cittajaæ, utujaæ, ÃhÃrajaæ. Idha na
bhavati: pÃsÃdÃ patito.

Pa¤camÅtappuriso. 
 

[SL Page 149] [\x 149/]    

ChaÂÂhÅ. Ra¤¤o putto = rÃjaputto. Evaæ-rÃjapuriso, ÃcariyapÆjako, buddhasÃvako
buddharÆpaæ, jinavacanaæ, samuddaghoso dha¤¤Ãnaæ rÃsi = dha¤¤arÃsi. Pupphagaïdho,
phalaraso. KÃyassa lahutÃ = kÃyalahuto. Maraïasati. RukkhamÆlaæ. Ayassa patto =
ayopatto. Evaæ - suvaïïakaÂÃhaæ, pÃnÅyathÃlakaæ, sappikumho.

DevÃnaæ rÃjÃti atthe samÃsÃdimhi kate-kvaci samÃsantagatÃnamakÃrantoti akÃro. Tato syÃ
ceti Ãttaæ na bhavati. DevarÃjo devarÃjÃ, devarÃjaæ devarÃje iccÃdi purisasaddasamaæ.

AttabhÃve = devarÃjÃ, te devarÃjÃno iccÃdi rÃjasaddasamaæ. 

TathÃ devÃnaæ sakhÃ devasakho devasakhÃ, te devasakhÃ te devasakhÃno iccÃdi. 

Pumassa liÇgaæ = pulliÇgaæ evaæ pumbhÃvo. PumantalopÃdi.

Hatthipadaæ, itthirÆpaæ, bhikkhunisaÇgho, jambusÃkhÃ. Ettha ca kvacÃdimajjhuttarÃnanti
ÃdinÃ majjhe ÅkÃrÆkÃrÃnaæ rassattaæ. 
VihÃsÃdhikÃrato kvaci vÃkyameva. SahasÃ kammassa kattÃro bhinnÃnaæ saïdhÃtÃ kappassa
tatiyo bhÃgo, yÃva pakkhassa aÂÂhamÅ. ManussÃnaæ khattiyo sÆrataro.

Yuttattho icceva bhaÂo ra¤¤Ã puriso devaidattassÃti ettha bhaÂasambaïdhe chaÂÂhÅti
a¤¤ama¤¤ÃnapekkhatÃya ayuttatthabhÃvato samÃso na bhavati. Kosalassa ra¤¤o puttoti
Ãdisu pana sÃpekkhatÃya asamatthattÃ na bhavati. 

SambaïdhisaddÃnampana niccasÃpekkhattepi gamakattÃ samÃso. YathÃ devadattassa
gurukulaæ, bhagavato sÃvakasaÇghoti Ãdi

ChaÂhitappuriso.
 
SattamÅ rÆpe sa¤¤Ã = rÆpasa¤¤Ã. Evaæ-rÆpasa¤cetanÃ, saæsÃradukkhaæ. Cakkhumhi
sannissitaæ vi¤¤Ãïaæ = cakkhuvi¤¤Ãïaæ dhamme rato = dhammarato dhammÃbhirati,
dhammaruci, dhammagÃravo dhammesu nirutti = dhammanirutti. DÃnÃdhimutti,
bhavantarakataæ. 

[SL Page 150] [\x 150/]    
Dassane assÃdo = dassanassÃdo, ara¤¤e vÃso = ara¤¤avÃso, vikÃle bhojanaæ =
vikÃlabhojanaæ, kÃle vassaæ-kÃlavassaæ, vane pupphaæ = vanapupphaæ. Evaæ vanamahiso,
gÃmasÆkaro, samuddamacchÃ, ÃvÃÂakacchapo, ÃvÃÂamaï¬uko, kÆpamaï¬Æko, titthanÃvÃ
itthisu dhutto = itthidhutto, akkhadhutto. ChÃyÃya sukkho = chÃyÃsukkho. AÇgÃrapakkaæ,
cÃrakabaddho. 

Idha vuttiyeva. YathÃ: vane caratÅti = vanacarokucchimhi sayatÅti = kucchisayo, thale
tiÂÂhatÅti = thalaÂÂho. JalaÂÂho, pabbataÂÂho, maggaÂÂho. PaÇge jÃtaæ = paÇkajaæ,
saroruhamiccÃdi.

Idha na bhavati bhojane matta¤¤ŠtÃ, iïdriyesu guttadvÃratÃ, Ãsane nisinno, Ãsane
nisÅditabbaæ. 

SattamÅtappuriso.
 

TadanuparodhenÃti vuttattÃ yathÃbhidhÃnaæ tappurise kvaci accantÃdisu
amÃdivibhattyantaæ pubbapadaæ paraæ bhavati. 

YathÃ-antaæ atikkantaæ accantaæ, accantÃni. Velaæ atikkanto = ativelo. Rassattaæ. 

Evaæ-mÃlaæ atÅto = atimÃlo. PattajÅviko, ÃpannajÅviko. Akkhaæ patigataæ nissitanti =
paccakkhaæ, dassanaæ. Paccakkho attabhÃvo, paccakkhÃ buddhi. Atthaæ anugataæ =
aïvatthaæ. KokilÃya avakuÂÂhaæ vanaæ = avakokilaæ vanaæ pariccattanti attho.AvamayÆraæ
vanaæ ajjhÃyanÃya parigilÃno = pariyajjhono* kammassa alaæ samatthoti = alaækammo,
vacanÃya alanti = alaævacano, vÃnato nikkhantaæ = nibbÃnaæ, kilesehi nikkhanto = nikkilesÃ
niraÇgaïo.KosambiyÃ nikkhanto = nikkosambÅ vanato niyyÃto nibbano, Ãcariyato paro =
pÃcariyo. Evaæ payyako, parahiyyo. 

GaÇgÃya upari = uparigaÇgaæ. Evaæ-heÂÂhÃnadÅ, antosamÃpatti. HaæsÃnaæ rÃjÃ = rÃjahaæso,
haæsarÃjÃ vÃ mÃsassa addhaæ = addhamÃsaæ, mÃsaddhaæ vÃ Ãmalakassa addhaæ =
addhÃmalakaæ, Ãmalakaddhaæ vÃ. KahÃpaïassa a¬¬haæ = a¬¬hakahÃpaïaæ.
A¬¬hamÃsakaæ rattiyÃ a¬¬haæ = a¬¬harattaæ, rattiyÃ pubbaæ = pubbarattaæ, rattiyÃ
pacchÃ = apararattaæ. 
 
* "PariyajjhÃno" iti bahusu.


[SL Page 151] [\x 151/]    

Ettha ca kvaci samÃsantagatÃnamakÃrantoti rattisaddantassa attaæ ahassa pubbaæ =
pubbaïhaæ. Evaæ sÃyaïhaæ. Tesu vuddhilopÃti ÃdinÃ ahassa aïhÃdeso. 

AmÃdiparatappuriso. 
 
Kvaci tappurise pabhaÇkarÃdisu vibhattilopo na bhavati. 

YathÃ: pabhaæ karotÅti atthe amÃdayo parapadehÅti samÃso. NÃmÃnaæ samÃso yuttatthoti
samÃsasa¤¤Ã. Tato tesaæ vibhattiyo lopÃ cÃti vibhattilope sampatte tattheva caggahaïena
pubbapade vibhattilopÃbhÃvo. Sesaæ samaæ. 

PabhaÇkaro. Amataæ dadÃtÅti = amataïdado. Raïaæ jahÃtiti = raïa¤jaho. Jutiæ dharatÅti =
jutiïdharo tathÃ = sahasÃkataæ, parassa padaæ. Attanopadaæ. Bhayato upaÂÂhÃnaæ =
bhayatupaÂÂhÃnaæ. Parato ghoso gavampatitthero, manasikÃro, pubbenivÃso,
pubbenivÃsÃnussati. MajjhekalyÃïaæ, antevÃsÅ, antevÃsiko, janesuto, urasilomo, kaïÂhekÃlo,
sarasijamiccÃdi.

Alopatappuriso. 

TappurisasamÃso niÂÂhito.
 

Atha bahubbihisamÃso vuccate. 

So ca navavidho. Dvipado, bhinnÃdhikaraïo, tipado, na nipÃtapubbapado, sahapubbapado,
upamÃnapubbapado, saÇkhyobhayapado, disantarÃlattho,vyÃtihÃralakkhaïo vÃti. 
Tattha dvipado tulyÃdhikaraïo kammÃdisu chasu vibhattyatthesu bhavati. 

Tattha dutiyatthe tÃva: ÃgatÃ samaïÃ imaæ saÇghÃrÃmanti viggahe-


A¤¤apadatthesu bahubbÅhi. 337-330.

SamassamÃnapadato a¤¤esaæ sappaÂhamÃnaæ dutiyÃdivibhattyantÃnaæ padÃnamatthesu
yuttatthÃni nÃmÃni saha vibhÃsÃ samasyante, so samÃso bahubbÅhisa¤¤o ca hoti. 


[SL Page 152] [\x 152/]    

Bahavo vÅhayo yassa so = bahubbÅhi. BahubbÅhisadisattÃ ayaæ samÃsopi
aïvatthasa¤¤Ãvasena bahubbÅhÅti vutto. 

A¤¤apadatthappadhÃno hi bahubbÅhi. Duvidho cÃyaæ bahubbÅhi
tagguïasaævi¤¤ÃïÃtagguïasaævi¤¤Ãïavasena. Tesu yattha visesanabhÆto attho
a¤¤apadatthaggahaïena gayhati so tagguïasaævi¤¤Ãïo. YathÃ: lambakaïïamÃnayÃti. 

Yattha pana na gayhati so atagguïasaævi¤¤Ãïo. YathÃ: bahudhanamÃnayÃti. 

Idha bahubbÅhisadde viya visesanassa pubbanipÃto. Sesaæ pubbasamaæ. 

ùgatasamaïo, saÇghÃrÃmo ettha ca Ãgatasaddo ca samaïasaddo ca attano atthe aÂhatvÃ
dutiyÃvibhattyatthabhÆte saÇghÃrÃmasaÇkhÃte a¤¤apadatthe vattanti.
Tadatthajotanatthameva tadanantaraæ saÇghÃrÃmoti padantaraæ payujjati. Tato samÃse neva
kammatthassa abhihitattÃ puna dutiyÃ na hoti. Idaæsaddassa ca appayogo. Evaæ sabbattha. 

BahubbÅhi cÃyaæ abhidheyyaliÇgavacano. TathÃ ÃgatasamaïÃ = sÃvatthi, Ãgatasamaïaæ
jetavanaæ. PaÂipannÃ addhikÃ yaæ pathaæ so paÂipannaddhiko patho, abhirÆÊhÃ vÃïijÃ yaæ
nÃvaæ sÃyaæ abhirÆÊhavÃïijÃ nÃvÃ. 

Evaæ kammatthe bahubbÅhi. 
 

Tatiyatthe bahubbÅhi yathÃ:

JitÃni iïdriyÃni yena samaïena soyaæ jitiïdriyo, samaïo evaæ-diÂÂhadhammo,
pattadhammo, katakicco. VijitÃ mÃrÃ anenÃti = vijitamÃro, bhagavÃ.
PaÂividdhasabbadhammo. 

Catutthiyatthe bahubbÅhi yathÃ:

Dinno suÇko yassa ra¤¤o soyaæ = dinnasuÇko, rÃjÃ. UpanÅtaæ bhojanaæ assa samaïassÃti =
upanÅtabhojano, samaïo. UpahaÂo bali assÃti = upahaÂabali, yakkho. 


[SL Page 153] [\x 153/]    

Pa¤camiyatthe bahubbÅhi yathÃ: 

NiggatÃ janÃ yasmÃ gÃmÃ soyaæ = niggatajano, gÃmo niggato ayo asmÃti = nirayo, niggatÃ
kilesÃ etasmÃti = nikkileso, apetaæ vi¤¤Ãïaæ asmÃti = apetavi¤¤Ãïo, matakÃyo. Apagataæ
bhayabheravaæ asmÃti = apagatabhayabheravo, arahÃ. 
 

ChaÂÂhiyatthe bahubbÅhi yathÃ:

ChinnÃ hatthÃ yassa purisassa soyaæ = chinnahattho, puriso. Evaæ paripuïïasaÇkappo,
khÅïÃsavo vÅto rÃgo assÃti = vÅtarÃgo. Dve padÃni assÃti = dvipado, vihattho, paÂo tevijjo,
catuppado, pa¤ca cakkhÆni assÃti = pa¤cacakkhu, bhagavÃ. ChaÊabhi¤¤o rassattaæ. 

NavaÇgaæ satthusÃsanaæ, dasabalo, ananta¤Ãïo tÅïi dasaparimÃïametesanti = tidasÃ, devÃ.
SamÃsantassa attaæ. 

Idha parimÃïasaddasannidhÃnato dasasaddo saÇkhyane vattate. Ayaæ paccayo etesanti =
idappaccayÃ. Ko pabhavo assÃti = kimpabhavo, ayaæ kÃyo vigataæ malamassÃti = vimalo,
suïdaro gaïdho assÃti = sugaïdhaæ, caïdanaæ evaæ susÅlo, sumukho, dummukho
kucchito gaïdho assÃti = duggaïdhaæ, kuïapaæ. DuÂÂhaæ mano assÃti = dummano.
Evaæ-dussÅlo. Tapo eva dhanaæ assÃti = tapodhano, khantisaÇkhÃtaæ balaæ assÃti =
khantibalo, iïdoti nÃmaæ etassÃti = iïdanÃmo. 
ChaïdajÃtÃdisu visesanavisesitabbÃnaæ yathicchitattÃ ubhayaæ pubbaæ nipatati, yathÃ: jÃto
chaïdo assÃti = jÃtacchaïdo, chaïdo jÃto assÃti = chaïdajÃto.

Evaæ sa¤jÃtapÅtisomanasso, pÅtisomanassajÃto, mÃsajÃto, jÃtamÃso, chinnahattho,
hatthacchinno. DÅghÃ jaÇghÃyassÃti viggayha samÃsÃdimhi kate:

TulyÃdhikaraïe padeti ca vattate. 


Itthiyaæ bhÃsitapumitthi pumÃva ce. 338-333. 

Itthiyaæ vattamÃne tulyÃdhikaraïe pade pare pubbe bhÃsitapumÃ itthivÃcako saddo atthi ce
so pumÃ iva daÂÂhabboti pubbapade itthippaccayÃbhÃvo. BahubbÅhivisayoyaæ upari
kammadhÃrayasa¤¤e cÃti cakkhamÃnattÃ. 


[SL Page 154] [\x 154/]    

KvacÃdimajjhuttarÃnaæ dÅgharassÃ paccayesu ca. 339-405.

Kvaci taddhitasamÃsanÃmopasaggÃdisu padesu ÃdimajjhauttarabhÆtÃnaæ sarÃnaæ
jinavacanÃnurodhena dÅgharassÃ honti paccayesu paresu ca aparabhÆtesu ca. 

Tattha:dÅghattaæ pÃkaÂÃnÆpaghÃtÃdo madhuvÃdisu, 
Rassattaæ ajjave itthirÆpÃdo ca katÃdisÆti. 
BahubbÅhisamÃse ca sati uttarapadantassa sarassa rassattaæ. 

DÅghajaÇgho puriso. TathÃ- pahÆtÃ jivhÃ assÃti = pahÆtajivho, bhagavÃ. MahatÅ pa¤¤Ã assÃti
= mahÃpa¤¤o. MahatammahÃtulyÃdhikaraïe padeti mahÃdeso. 
Itthiyamiti kiæ? - KhamÃdhano. 

BhÃsitapumÃti kiæ - saddhÃdhuro. SaddhÃpakatiko, pa¤¤Ãpakatiko. Pa¤¤Ãvisuddhiko. Ettha
ca kvacisamÃsantagatÃnamakÃrantoti kappaccayo. 

TulyÃdhikaraïe icceva. SamaïÅbhattiko, kumÃrÅbhattiko, kumÃrÅgÅtiko.
PubbapadassevÃyaæ pumhÃvÃtideso tena idha na bhavati. BahudÃsiko, puriso
bahukumÃrikaæ, kulaæ. 

Gaï¬Åvo dhanu assÃti viggayha samÃsÃdimhi kate


DhanumhÃ ca. 340-342.

Tipadamidaæ kvaci samÃsantagatÃ dhanusaddÃ Ãppaccayo hoti casaddena dhammÃdito ca.
VamodudantÃnanti vakÃro. Gaï¬ÅvadhanvÃ. Evaæ-paccakkhÃ dhammÃ
assÃti-paccakkhadhammÃ. 

KvacÅti kiæ? SahassatthÃmadhanu, paccakkhadhammo viditadhammo. 

NÃnÃdumapatitapupphavÃsitasÃnu iccatra-nÃnÃppakÃrÃ dumÃ = nÃnÃdumÃ, nÃnÃdumehi
patitÃni = nÃnÃdumapatitÃni, nÃnÃdumapatitÃni ca tÃni pupphÃni
cÃti-nÃnÃdumapatitapupphÃni, tehi vÃsitÃ = nÃnÃdumapatitapupphavÃsitÃ,
nÃnÃdumapatitapupphavÃsitÃ sÃnu yassa pabbatassa soyaæ =
nÃnÃdumapatitapupphavÃsitasÃnu, pabbato. Ayaæ kammadhÃrayatappurisagabbho
tulyÃdhikaraïabahubbÅhi. 


[SL Page 155] [\x 155/]    

TathÃ-byalambo ambudharo = byÃlambambudharo, tassa biïdÆni =
byÃlambambudharabiïdÆni, tehi cumbito = byÃlambambudharabiïducumbito, tÃdiso kÆÂo
yassa soyaæ = byÃlambambudharabiïducumbita kÆÂo iccÃdi. 
 

Sattamiyatthe bahubbÅhi yathÃ

SampannÃni sassÃni yasmiæ janapade soyaæ = sampannasasso, janapado. Sulabho piï¬o
imasminti = sulabhapiï¬o, deso. ùkiïïÃ manussÃ yassaæ rÃjadhÃniyaæ sÃ ÃkiïïamanussÃ.
RÃjadhÃni. Bahavo tÃpasÃ etasminti = bahutÃpaso, assamo. Upacitaæ maæsalohitaæ
asminti-upacitamaæsalohitaæ, sarÅraæ. Bahavo sÃmino asminti bahusÃmikaæ, nagaraæ. 

BahÆ nadiyo asminti atthe samÃsÃdimhi kate-
SamÃsantaggahaïaæ kappaccayo ca vattate. 


NadimhÃ ca. 341-340.

SamÃsantagatÃ nadimhÃ kappaccayo hoti, casaddena tu antÃ ca. Niccatthaæ vacanaæ. 

NadÅti cettha itthivÃcakÃnaæ ÅkÃrÆkÃrÃnaæ parasama¤¤Ã. Tato kvacÃdimajjhuttarÃnanti ÃdinÃ
nadÅsa¤¤assa kappaccaye rassattaæ bahunadiko, janapado evaæ bahujambukaæ, vanaæ.
BahunÃrikoti chaÂÂhÅbahubbÅhinÃ siddhaæ bahavo kattÃro asmiæ assÃti vÃ = bahukattuko,
deso. Evaæ bahubhattuko.

BhinnÃdhikaraïo yathÃ: ekarattiæ vÃso assÃti ekaratti, vÃso samÃnena janena saddhiæ vÃso
assÃti = samÃnavÃso, puriso. Ubhato bya¤janamassa atthÅti ubhatobya¤janako. Chattaæ
pÃïimhi assÃti chattapÃïi, puriso. Evaædaï¬apÃïi, satthapÃïÅ, vajirapÃïÅ, khaggahattho,
pattahattho, dÃne ajjhÃsayo assÃti = dÃnajjhÃsayo, dÃnÃdhimuttiko, buddhabhattiko,
saÇammagÃravo iccÃdi. 

Tipado yathÃ: parakkamenÃdhigatÃ sampadÃ yehi te bhavanti parakkamÃdhigatasampadÃ,
mahÃpurisÃ evaæ-dhammÃdhigatabhogÃ. OnÅto pattato pÃïi yena soyaæ = onÅtappapÃïi,
sihassa pubbaddhaæ viya kÃyo assÃti = sÅhapubbaddhakÃyo. MattÃ bahavo mÃtaÇgÃ asmÅnti
= mattabahumataÇgaæ, vanaæ iccÃdi. 

[SL Page 156] [\x 156/]    

NanipÃtapubbapado yathÃ: natthi etassa samoti = asamo, bhagavÃ. Idha attantassa
tappuriseti sutte attannassÃti yogavibhÃgena nassa attaæ evaæ-appaÂipuggalo, aputtako,
ahetuko. Kvaci samÃsanta iccÃdinÃ kappaccayo. 

Natthi saævÃso etenÃti = asaævÃso. Na vijjate vuÂÂhi etthÃti avuÂÂhiko, janapado.
Abhikkhuko, vihÃro. Natthi etassa uttaroti = anuttaro. Sare an iti an.
Tappurisaggahaïamupalakkhaïaæ. AthavÃ tesu vuddhÅti ÃdinÃ nassa an. Evaæ-natthi anto
assÃti = anantaæ. Na vijjanti ÃsavÃ etesanti = anÃsavÃ iccÃdi.

PaÂhamÃyatthe sahapubbapado yathÃ: saha hetunÃ yo vattate so hoti sahetuko. Sahetu vÃ.
Tesu vuddhÅti ÃdinÃ sahasaddassa sÃdeso kvaci samÃsanta iccÃdinÃ kappaccayo ca. Saha
pÅtiyÃ ime vattantÅti = sappÅtikÃ. Evaæ-saha paccayehi vattantÅti = sappaccayÃ. Sakkileso,
saupÃdÃno, saparivÃro, saha parivÃro vÃ. Saha mÆlena uddhaÂo = samÆladdhaÂo, rukkho.

UpamÃnapubbapado paÂhamÃyatthe tÃva bhave upamÃnopameyyabhÃvappasiddhatthaæ
ivasaddappayogo. KÃyavyÃmÃnaæ samappamÃïatÃya nigrodho iva parimaï¬alo yo
rÃjakumÃro soyaæ = nigrodhaparimaï¬alo, rÃjakumÃro. VuttaÂÂhÃnamappayogoti iva
saddassa appayogo. SaÇkho viya paï¬aro ayanti saÇkha paï¬aro, kÃko viya sÆro ayanti =
kÃkasÆro. Cakkhu ivabhÆto ayaæ paramatthadassanatoti = cakkhubhÆto, bhagavÃ.
Evaæ-atthabhÆto, dhammabhÆto, brahmabhÆto. Aïdho iva bhuto ayanti = aïdhabhÆto, bÃlo
mu¤jababbajamiva bhÆtÃ ayanti = mu¤jababbajabhÆtÃ,kudiÂÂhi. TantÃkulakamiva jÃtÃ ayanti
= tantÃkulakajÃtÃ.

ChaÂÂhiyatthe-suvaïïassa vaïïo viya vaïïo yassa soyaæ = suvaïïavaïïo, bhagavÃ.
Uttarapadalopo. NÃgassa viya assagatÅti = nÃgagati evaæ-sÅhagati, nÃgavikkamo,
sÅhavikkamo, sÅhahasu. Eïissa viya assa jaÇghÃti = eïijaÇgho, sÅhassa pubbaddhaæ viya
assa kÃyoti = sÅhapubbaÇadhakÃyo, brahmuno viya aÂÂhaÇgasamannÃgato saro assÃti =
brahmassaro.

VÃsaddatthe saÇkhyobhayapado yathÃ: dve vÃ tayo vÃ pattÃ = dvattipattÃ,
dvekaÂÂhÃnamÃkÃro vÃti dvisaddantassa Ãttaæ. Rassattaæ. DvÅhaæ vÃ tÅhaæ vÃ =
dvÅhatÅhaæ, cha vÃ pa¤ca vÃ vÃcÃ = chappa¤ca vÃcÃ. Evaæ-sattaÂÂha mÃsÃ,
ekayojanadviyojanÃdi.


[SL Page 157] [\x 157/]    

DisantarÃlatthe yathÃ: pubbassÃ ca dakkhiïassÃ ca disÃya yadantarÃlaæ sÃyaæ =
pubbadakkhiïÃ, vidisÃ. Ettha tulyÃdhikaraïapadaparattabhÃvÃ na pumbhÃvÃtideso.
KvacÃdimajjhuttarÃnanti ÃdinÃ disantarÃlattho pubbapadassa rassattaæ. Evaæ pubbuttarÃ,
aparadakkhiïÃ, pacchimuttarÃ yadÃ pana dakkhiïÃ ca sÃ pubbÃ cÃti kammadhÃrayasamÃso
hoti tadÃ pumhÃvÃtideso. UttarapadatthappadhÃnattÃ sabbanÃmikavidhÃnampi niccaæ
bhavatiyeva yathÃ: dakkhiïapubbassÃ, dakkhiïapubbassamiti. 

VyatihÃralakkhaïo yathÃ: kesesu kesesu gahetvÃ idaæ yuddhaæ pavattatÅti = kesÃkesi
daï¬ehi daï¬ehi paharitvÃ idaæ yuddhaæ pavattatÅti = daï¬Ãdaï¬i
kvacÃdimajjhuttarÃnantiÃdinÃ majjhe dÅgho tesu vuddhÅti ÃdinÃ antassikÃro. 
PaÂhamÃvibhattyatthabahubbÅhi.
 BahubbÅhisamÃso niÂÂhito.
 

Atha caïdasamÃso vuccate. 

So ca vividho itarÅtarayogasamÃhÃratthabhedena.

Tattha itarÅtarayoge tÃva: 

SÃriputtamoggallÃnÃ itÅdha:- ubhayatthÃpi paÂhamekavacanaæ samuccayajotanatthaæ
casaddappayogo ca. SÃriputto ca moggallÃno cÃti viggahe-


NÃmÃnaæ samuccayo dvaïdo. 342-332. 

NÃnÃnÃmÃnameva ekavibhattikÃnaæ yuttatthÃnaæ yo samuccayo so vibhÃsÃ samÃso bhavati
dvaïdasa¤¤o ca. Ettha ca samuccayo nÃma sampiï¬anaæ so pana catthavasena
kevalasamuccayo aïvÃcayo itarÅtarayogo samÃhÃro cÃti catubbidho tattha kevalasamuccaye
aïvÃcaye va samÃso na bhavati kirayÃ sÃpekkhatÃya nÃmÃnama¤¤ama¤¤aæ
ayuttatthabhÃvato. 

YathÃ: cÅvaraæ piï¬apÃta¤ca paccayaæ sayanÃsanaæ adÃsi, dÃna¤ca dehi sÅla¤ca rakkhÃhi.
ItarÅtarayoge ca samÃhÃre ca samÃso bhavati. 


[SL Page 158] [\x 158/]    

Tattha nÃmÃnaæ a¤¤ama¤¤aæ yuttatthabhÃvato dve ca dve cÃti = dvaïdo. DvaïdaÂÂho vÃ
= dvaïdo. DvaïdasadisattÃ ayaæ samÃsopi aïvatthasa¤¤Ãya dvaïdoti vuccati. 

UbhayapadatthappadhÃno hi dvaïdo. Nanu ca ubhayapadatthappadhÃnatte sati dvaïde
kathamekatthabhÃvo siyÃti? Vuccate. 

SadisÃdiatthepi saddappavattisambhavena padÃnamekakkhaïe yeva atthadvayadÅpakattÃ
na nirodho, ta¤ca dvaïdavisayameva tesamatthadvayadÅpanÃ. 

YathÃhi bhusaddo anubhavÃhibhavÃdike atthe aïvabhiÃdi upasaggasahitova dÅpeti, na
kevalo.
Evaæ gavÃssakanti Ãdisu gavÃdÅnaæ assÃdisaddantarasahitÃnameva atthadvayadÅpanaæ na
kevalÃnanti dvaïdavisayameva, na sabbatthÃti daÂÂhabbaæ. AthavÃ dvinnampi
yathÃvuttasamuccayadÅpakattÃ atthi dvaïdepekatthatÃti na koci virodho. Tato
samÃsasa¤¤ÃvibhattilopÃdi vuttanayameva samÃseneva vatthassa vuttattÃ
vuttaÂÂhÃnamappayogoti casaddassa appayogo idha caïdo accitataraæ pubbaæ nipatati
parasseva liÇga¤ca itarÅtarayogassa avayavappadhÃnattÃ sabbattha bahuvacanameva.

SÃriputtamoggallÃnÃ, sÃriputtamoggallÃne, sÃriputtamoggallÃnehi iccÃdi samaïÃ ca
brÃhmaïÃ cÃti = samaïabrÃhmaïÃ. Evaæ-brÃhmaïagahapatikÃ, khattiyabrÃhmaïÃ,
devamanussÃ, caïdimasuriyÃ. MÃtÃ ca pitÃ ca = mÃtÃpitaro. Tesu vuddhÅti ÃdinÃ dvaïdo
mÃtuÃdipubbapadukÃrassa ÃkÃro evaæ pitÃputtÃ. 
JÃyÃ ca pati cÃti jÃyÃpati itÅdha:

KvacÅti vattate. 


JÃyÃya tudaæjÃnÅ patimhi. 343-341. 

JÃyÃsaddassa tudaæ jÃni iccete ÃdesÃ honti patisadde pare kvaci. Tudampati, jÃnipatÅ,
jayampatikÃ ettha niggahÅtÃ gamo kvacÃdiccÃdinÃ rassatta¤ca. Kvaci appassaraæ pubbaæ
nipatati. YathÃ caïdo ca suriyo ca = caïdasuriyÃ, nigamÃ ca janapadÃca = nigamajanapadÃ,
surÃ ca asurÃ ca guruÊÃ ca manujÃ ca bhujagÃ ca gaïdhabbÃ ca =
surÃsuragaruÊamanujabhujagagaïdhabbÃ. 


[SL Page 159] [\x 159/]    

Kvaci. IvaïïuvaïïantÃnaæ pubbanipÃto yathÃ: aggi ca dhÆmo ca = aggidhÆmÃ. Evaæ
gatibuddhibhujapaÂhaharakarasayÃ. DhÃtavo ca liÇgÃni ca = dhÃtuliÇgÃni.

Kvaci sarÃdi akÃrantaæ pubbaæ nipatati. YathÃ-attho ca dhammo ca = atthadhammÃ evaæ
atthasaddÃ saddatthÃ vÃ. 

SamÃhÃre pana: cakkhu ca sota¤cÃti atthe nÃmÃnaæ samuccayo dvaïdoti dvaïdasamÃsaæ
katvÃ vibhattilopÃdimhi kate:

NapuæsakaliÇgaæ ekatta¤cÃti vattate. 


TathÃ dvaïde pÃïituriyayoggasenaÇgakhuddajantukavividhaviruddhavisabhÃgatthÃdÅna¤ca
344-324.

YathÃ digusamÃse tathÃ samÃhÃradvaïdasamÃsepi pÃïituriyayoggasenaÇgatthÃnaæ
khuddajantukavividhaviruddhavisabhÃgattha iccevamÃdÅna¤ca ekattaæ hoti
napuæsakaliÇgatta¤ca. 

PÃïino ca turiyÃni ca yoggÃni ca senÃ cÃti = pÃïituriyayoggasenÃ, tÃsamaÇgÃni =
pÃïituriyayoggasenaÇgÃni. Dvaïdato parattÃ aÇgasaddo paccekamahisambajjhate.

KhuddÃ ca te jantu cÃti = khuddajantukÃ. VividhenÃkÃrena viruddhÃ = vividhaviruddhÃ,
niccavirodhino samÃno bhÃgo yesaæ te = sabhÃgÃ. Tesu vuddhÅti ÃdÅnÃ samÃnassa sÃdeso.

VividhÃ ca te lakkhaïato sabhÃgÃ ca kiccatoti visabhÃgÃ. PÃïituriyayoggasenaÇgÃni ca
khuddajantukÃ ca vividhaviruddhÃ ca visabhÃgÃ cÃti dvaïdo idha bahuttÃ pubbanipÃtassa
aniyamo. Te atthÃ yesaæ te =
pÃïituriyayoggasenaÇgakhuddajantukavividhaviruddhavisabhÃgatthÃ, te Ãdayo yesante =
tadÃdayo.

ùdiggahaïena a¤¤o¤¤aliÇgavisesitasaÇkhyÃparimÃïatthapavanacaï¬ÃlatthadisatthÃdÅna¤ca
dvaïde ekattaæ napuæsakaliÇgatta¤ca iti pÃïyaÇgatthabhÃvato cakkhusotasaddÃnaæ iminÃ
ekattaæ napuæsakaliÇgatta¤ca katvÃ samÃsattÃ nÃvamyapadesa kate syÃduppatti amÃdesÃdi.


[SL Page 160] [\x 160/]    
Cakkhusotaæ he cakkhusota cakkhusotaæ cakkhusotena. Evaæ sabbatthekavacanameva.
Mukha¤ca nÃsikÃ ca = mukhanÃsikaæ saro rasso napuæsaketi antassa rassattaæ. Hanu va
gÅvÃ ca = hanugÅvaæ. Evaæ-kaïïanÃsaæ, pÃïipÃdaæ, chavimaæsalohitaæ,
hatthapÃdamaæsalohitÃnÅti ÃdÅnaæ pana itarÅtarayogena siddhaæ. Evaæ pÃïyaÇgatthe.

TurÅyaÇgatthe: gÅta¤ca vÃdita¤ca = gÅtavÃditaæ. Samma¤ca tÃla¤ca = sammatÃÊaæ.
Sammanti kaæsatÃÊaæ, tÃÊanti hatthatÃÊaæ. SaÇkho ca païavo ca deï¬imo ca, saÇkhÃ ca
païavÃ ca deï¬imÃ cÃti vÃ = saÇkhapaïavadeï¬imaæ. PaïavÃdayo dvepi bherivisesÃ. 

YoggaÇgatthe: phÃlo ca pÃcano ca = phÃlapÃcanaæ, yuga¤ca naÇgala¤ca = yuganaÇgalaæ.

SenaÇgatthe:-hatthino ca assÃ ca = hatthassaæ, rathÃ ca pattikÃ ca = rathapattikaæ. Asi ca
camma¤ca = asicammaæ. Cammanti saravÃraïaphalakaæ. Dhanu ca kalÃpo ca =
dhanukalÃpaæ. KalÃpo tuïhÅraæ.

Khuddajantukatthe: ¬aæsÃ ca makasÃ ca = ¬aæsamakasaæ. Evaæ-kuïthakipillikaæ,
kÅÂapaÂaÇgaæ, kÅÂasiriæsapaæ. Tattha kuïthÃ sukhumakipillikÃ. KÅÂÃ kapÃlapiÂÂhikapÃïÃ. 

VividhaviruÂÂhatthe:-ahi ca nakulo ca ahÅ ca nakulÃ cÃti vÃ = ahinakulaæ.
Evaæ-biÊÃramÆsikaæ. Antassa rassattaæ. KÃkolÆkaæ, sappamaï¬ukaæ, garuÊasappaæ. 

VisabhÃgatthe:-sÅla¤ca pa¤¤Ãïa¤ca = sÅlapa¤¤Ãïaæ samatho ca vipassanÃ ca =
samathavipassanaæ. Evaæ nÃmarÆpaæ, hirottappaæ, satisampaja¤¤aæ, lobhamohaæ,
dosamohaæ, ahirikÃnottappaæ, thÅnamiddhaæ, uddhaccakukkuccamiccÃdi. Ammo
niggahÅtaæ jhalapehÅti ettha ammoti niddesadassanato katthaci napuæsakaliÇgattaæ na hotÅti
daÂÂhabbaæ tena-ÃdhipaccaparivÃro, chaïdapÃrisuddhi, paÂisaïdhippavattiyanti Ãdi
sijjdhati. 

A¤¤o¤¤aliÇgavisesitÃnaæ dvaïde: dÃsÅ ca dÃso ca = dÃsi dÃsaæ. KvacÃdÅti ÃdinÃ majjhe
rassattaæ. ItthÅ ca pumÃ ca itthÅmumaæ. Evaæ-pattacÅvaraæ, sÃkhÃpalÃsamiccÃdi.

SaÇkhyÃparimÃïatthÃnaæ dvaïde:ekaka¤ca duka¤ca = ekakadukaæ.

SaÇkhyÃdvaïde appasaÇkhyÃ pubbaæ nipatati. 
 
[SL Page 161] [\x 161/]    

Evaæ dukatikaæ, tikacatukkaæ, catukkapa¤cakaæ, dÅgho ca majjhimo ca = dÅghamajjhimaæ. 

Pavanacaï¬ÃlatthÃnaæ dvaïdoorabbhikÃ ca sÆkarikÃ ca = orabbhika sÆkarikaæ evaæ
sÃkuïikamÃgavikaæ. SapÃko ca caï¬Ãlo ca = sapÃkacaï¬Ãlaæ. Pukkusachava¬Ãhakaæ,
veïarathakÃraæ. Tattha veïÃtacchakÃ, rathakÃrÃ cammakÃrÃ. 

DisatthÃnaæ dvaïde: pubbÃ ca aparÃ cÃti atthe caïdasamÃsaæ katvÃ idhÃdiggahaïena
ekatte napuæsakaliÇgatte ca kate-saro rasso napuæsaketi rassattaæ. PubbÃparaæ,
pubbÃparena, pubbÃparassa iccÃdi. Evaæ-puratthimapacchimaæ, dakkhiïuttaraæ,
adharuttaraæ. 

NapuæsakaliÇgaæ ekattaæ dvaïdeti ca vattate. 


VibhÃsÃ rukkhatiïapasudhanadha¤¤a janapadÃdÅna¤ca. 345-325.

Rukkhatiïapasudhanadha¤¤ajanapadÃdÅnamekattaæ napuæsakaliÇgatta¤ca vibhÃsÃ hoti
dvaïdasamÃse.
EkattÃbhÃve bahuvacanaæ parasseva liÇga¤ca

Tattha rukkhÃnaæ dvaïde: assatthÃ ca kapitthÃ cÃti atthe samÃhÃre dvaïdasamÃsÃdimhi
kate iminÃ vikappenekattaæ napuæsakaliÇgattata¤ca assatthakapitthaæ, assatthakapitthÃ vÃ.
Evaæ ambapanasaæ, ambapanasÃ. KhadirapalÃsaæ. KhadirapalÃsÃ. DhavÃssakaïïakaæ,
dhavÃssakaïïakÃ. 
TiïÃnaæ dvaïde: usÅrÃni ca bÅraïÃni ca = usÅrabÅraïaæ, usÅrabÅraïÃni vÃ
evaæ-mu¤jababbÃjÃni. KÃsakusaæ, kÃsakusÃ.

PasÆnaæ dvaïde: ajÃ ca eÊakÃ ca = ajeÊakaæ, ajeÊakÃ. HatthÅ ca gÃvo ca assÃ ca vaÊavÃ ca =
hatthigavÃssavaÊavaæ, hatthigavÃssavaÊavÃ. Rassattaæ. O sare cÃti avÃdeso ca. Gomahisaæ,
gomahisÃ. PhaïeyyavarÃhaæ, phaïeyyavarÃhÃ. SÅhavyagghataracchaæ,
sÅhavyagghataracchÃ. 

DhanÃnaæ dvaïde: hira¤¤ca suvaïïa¤ca = hira¤¤asuvaïïaæ. Hira¤¤asuvaïïÃni.
Evaæ-jÃtarÆparajataæ, jÃtarÆparajatÃni, maïimuttasaÇkhaveÊuriyaæ,
maïimuttasaÇkhaveÊuriyÃ. 


[SL Page 162] [\x 162/]    

Dha¤¤Ãnaæ dvaïde: sÃli ca yavÃ ca = sÃliyavaæ, sÃliyavÃ. Evaæ-tilamuggamÃsaæ,
tilamuggamÃsÃ

JanapadÃnaæ dvaïde:kÃsÅ ca kosalÃ ca = kÃsikosalaæ, kÃsikosalÃ vÃ. Vajji ca mallÃ ca =
vajjimallaæ, vajjimallÃ vÃ. AÇgÃ ca magadhÃ ca = aÇgamagadhaæ, aÇgamagadhÃ
Ãdiggahaïena a¤¤o¤¤a paÂipakkhÃnaæ sakuïatthÃna¤ca dvaïde: vibhÃsÃ ekattaæ
napuæsakaliÇgatta¤ca. Kusala¤ca akusala¤ca = kusalÃkusalaæ, kusalÃkusalÃvÃ.
Evaæ-sÃvajjÃnavajjaæ sÃvajjÃnavajjÃ hÅnappaïÅtaæ, hÅnappaïÅtÃ. Kaïhasukkaæ,
kaïhasukkÃ. Sukhadukkhaæ, sukhadukkhÃni. PaÂighÃnunayaæ, paÂighÃnunayÃ chÃyÃtapaæ,
chÃyÃtapÃ. ùlokaïdhakÃraæ, ÃlokaïdhakÃrÃ ratti ca divÃ ca = rattiïdivaæ, rattiïdivÃ.
Aha¤ca ratti ca = ahorattaæ, ahorattÃ kvaci samÃsanta iccÃdinÃ ÃkÃrikÃranamattaæ.

SakuïÃnaæ dvaïde: haæsÃ ca bakÃ ca = haæsabakaæ, haæsabakÃ vÃ. Evaæ
kÃraï¬avacakkavÃkaæ, kÃraï¬avacakkavÃkÃ. MayÆrako¤caæ, mayÆrako¤cÃ sukasÃÊikaæ,
sukasÃÊikÃ

SamÃhÃradvaïde-yebhuyyena vettha:

Accitappassaraæ pubbaæ ivaïïuvaïïantakaæ kvaci, 
Dvaïde sarÃdakÃrantaæ bahusvaniyamo bhave.

DvaïdasamÃso niÂÂhito. 
 

PubbÆttarÆbhaya¤¤atthappadhÃnattÃ catubbidho,
SamÃsoyaæ digukammadhÃrayehi ca chabbidho.
Duvidho abyayÅbhÃvo navadhÃ kammadhÃrayo,
Digu dvidhÃ tappuriso aÂÂhadhÃ navadhÃ bhave,
BahubbÅhi dvidhÃ dvaïdo samÃso caturaÂÂhadhÃti.

Iti rÆpasiddhiyaæ samÃsakaï¬o catuttho. 
 

Atha nÃmato eva vibhattyantÃ apaccÃdiatthavisese taddhituppattÅti nÃmato paraæ
taddhitavidhÃnaæ padissate. 
Tattha tasmÃ tividhaliÇgato paraæ hutvÃ hitÃ sahitÃti = taddhitÃ.
×ÃdippaccayÃnametamadhivacanaæ. Tesaæ vÃ nÃmikÃnaæ hitÃ upakÃrÃ = taddhitÃti
atvatthabhÆtaparasama¤¤ÃvasenÃpi ïÃdippaccava taddhitÃ nÃma. 


[SL Page 163] [\x 163/]    

VasiÂhassa apaccanti viggahe:

LiÇga¤ca nipaccateti ito liÇgaggahaïamanuvattate. 


VÃ ïappacce. 346-346.

ChaÂÂhiyantato liÇgamhÃ ïappaccayo hoti vikappena tassÃpaccamiccetasmiæ atthe. So ca-


DhÃtuliÇgehi parÃppaccayÃ. 347-434.

DhÃtÆhi ca liÇgehi ca paccayÃ parÃva hontÅti paribhÃsato apaccasambaïdhimhÃ liÇgato
chaÂÂhiyantÃyeva paro hoti. PaÂicca etasmÃ attho etÅti = paccayo. VuttaÂÂhÃnamappayogoti
apaccasaddassa appayogo. Tesaæ vibhattiyo lopÃ cÃti vibhattilopo.


Tesaæ ïo lopaæ. 348-338

Tesaæ taddhÅtappaccayÃnaæ ïÃnubaïdhÃnaæ ïakÃro lopamÃpajjate. 


VuddhÃdisarassa vÃsaæyogantassa saïe ca. 349-402

ùdisarassa vÃ Ãdibya¤janassa vÃ asaæyogantassa vuddhi hoti saïakÃrappaccaye pare.
Saæyogo anto assÃti = saæyoganto. Tada¤¤o asaæyoganto. AthavÃ vavatthitavibhÃsatthoyaæ
vÃsaddo. TadÃ ca pakatibhÆte liÇge sarÃnamÃdisarassa asaæyogantassa vuddhi hoti vÃ
saïakÃre taddhitappaccaye pareti attho. Tena-

VÃsiÂÂhÃdÅsu niccÃyaæ aniccoÊumpikÃdisu,
Na vuddhÅ nÅlapÅtÃdo vavatthitavibhÃsato. 

CasaddaggahaïamavadhÃraïatthaæ. TassÃ vuddhiyÃ aniyamappasaÇge niyamatthaæ
paribhÃsamÃha. 


ùyuvaïïÃna¤cÃyo vuddhi. 350-407.

Tesaæ akÃraivaïïuvaïïÃnameva yathÃkkamaæ Ã e o iccete vuddhiyo honti.
Casaddaggahaïamavuddhisampiï¬anatthaæ avadhÃraïatthaæ vÃ. I ca u ca = yÆ. YÆ eva
vaïïÃ = yuvaïïÃ, a ca 


[SL Page 164] [\x 164/]    

YuvaïïÃ ca = ayuvaïïÃ. ù ca e ca o ca = Ãyo. Puna vuddhiggahaïaæ negamajÃnapadÃti
Ãdisu uttaravuddhibhÃvatthaæ. Ettha ca ayuvaïïÃnanti ÂhÃnaniyamavacanaæ Ãyonaæ
vuddhippasaÇganivattanatthaæ. 

YathÃ hi katavuddhÅnaæ puna vuddhi na hoti hi,
TathÃ sabhÃvavuddhÅnaæ ayonaæ puna vuddhi na.

Tato akÃrassa ÃkÃro vuddhi. SaralopomÃdesappaccayÃdimhi saralope tu pakatÅti
saralopapakatibhÃvÃ. Naye paraæ yutteti paranayanaæ katvÃ taddhitattÃ taddhitasamÃsa
iccÃdinÃ nÃmavyapadese kate pure viya syÃduppatti. VÃsiÂÂho. VasiÂÂhassa putto vÃ
vÃsiÂÂhÃ iccÃdi. Purisasaddasamaæ. Tassa nattupanattÃdayopi tadupavÃrato vÃsiÂÂhÃyeva
evaæ sabbattha gottataddhite paÂhamappakatitoyeva paccayo hoti. 

Itthiyaæ:-ïappaccayantato ïavaïikaïeyyaïantÆhÅti vÃsiÂÂhasaddato Åppaccayo.
SaralopÃdiæ katvÃ itthippaccayantattÃ taddhitasamÃsa iccÃdisutte caggahaïena
nÃmavyapadese kate syÃduppatti vÃsiÂÂhi, ka¤¤Ã vÃsiÂÂhi. VÃsiÂhiyo iccÃdi itthisaddasamaæ. 

Napuæsakena: vÃsiÂÂhaæ, apaccaæ vÃsiÂÂhÃni iccÃdi cittasaddasamaæ. Evaæ uparipi
taddhitantassa tiliÇgatÃ veditabbÃ. BhÃradvÃjassa putto = bhÃradvÃjo, vessÃmittassa putto =
vessÃmitto, gotamassa putto = gotamo. Ettha ca ayuvaïïattÃbhÃvÃ ÃkÃrÃdÅnaæ na vuddhi
hoti. Vasudevassa apaccaæ = vÃsudevo bÃladevo cittakoti Ãdisu pana saæyogantattÃ vuddhÅ
na bhavati. 

VacchassÃpaccanti viggahe: ïamhi sampatte-vÃ ïappacceti ito vÃti taddhitavidhÃne
sabbattha vattate. Tena sabbattha vÃkyavuttiyo bhavanti. 

Apacceti yÃva saæsaÂÂhaggahaïÃ vattate. 


×ÃyanaïÃna vacchÃdito. 351-347.

Vaccha kacca iccevamÃdito chaÂÂhiyantÃ gottagaïato ïÃyana ïÃna iccete paccayÃ honti vÃ
tassÃpaccamicce tasmiæ atthe. Sabbattha ïakÃrÃnubaïdho vuddhattho. Sesaæ pubba
 
* NattapatattÃdayopi iti ca pÃÂÂho,


[SL Page 165] [\x 165/]    

Samaæ. SaæyogantattÃ vuddhiabhÃvova viseso. VacchÃyano, vacchÃno, vacchassa putto vÃ.
Evaæ kaccassa putto = kaccÃyano, kaccÃno. Moggallassa putto = moggallÃyano, moggallÃno.
Evaæ aggivessÃyano. AggivessÃno kaïhÃyano, kaïhÃno. SÃkaÂÃyano, sÃkaÂÃno mu¤jÃyano,
mu¤jÃno. Ku¤jÃyano, ku¤jÃno iccÃdi. ùkati gaïoyaæ. 

KattikÃya apaccanti viggahe-


×eyyo kattikÃdÅhi. 352-348. 
ùdisaddoyaæ pakÃre vattate kattikÃ vinatÃ rohiïÅ iccevamÃdÅhi itthiyaæ vattamÃnehi liÇgehi
ïeyyappaccayo hoti vÃ tassa apaccamiccetasmiæ atthe. 

Vibhattilope pakati cassa sarantassÃti pakatibhÃvo. Kattikeyyo, kattikÃya putto vÃ.
Evaæ-vinatÃya apaccaæ-venateyyo. IkÃrassekÃro vuddhi. RohiïiyÃ putto = rohiïeyyo.
GaÇgÃya apaccaæ = gaÇgeyyo. BhaginiyÃ putto = bhÃgineyyo. NadiyÃ putto = nÃdeyyo.
Evaæ-anteyyo, Ãheyyo, kÃpeyyo. SuciyÃ apaccaæ = soceyyo ettha ukÃrassokÃro vuddhi.
BÃlÃya apaccaæ = bÃleyyo iccÃdi. 

DakkhassÃpaccanti viggahe: ïamhi sampatte-


Ato ïi vÃ. 353-349.

AkÃrantato liÇgamhÃ ïippaccayo hoti vÃ tassÃpaccamiccetasmiæ atthe. Dakkhi dakkhÅ
dakkhayo. Doïassa apaccaæ = doïi. Evaæ-vÃsavi, sakyaputti, nÃthaputti, dÃsaputti,
dÃsarathi, vÃruïi, kaïhi,bÃladevi,pÃvaki jinadattassa apaccaæ = jenadatti, suddhodani.
ùnuruddhi iccÃdi. 

Puna vÃggahaïena apaccatthe ïikappaccayo. Aditi Ãdito ïyappaccayo ca.
YathÃ:sakyaputtassa putte-sekyaputtiko. Tesu vuddhi lopÃti ÃdinÃ kakÃrassa yakÃro.
Sakyaputtiyo. Evaæ-nÃthaputtiko, jenadattiko. VimÃtuyÃ putto = vemÃtiko. AditiyÃ puttoti
atthe ïyappaccayo hoti. Vuddhi. 

[SL Page 166] [\x 166/]    

Avaïïo ye lopa¤ca. 354-263.

Avaïïo taddhitabhÆte yappaccaye pare lopamÃpajjate, casaddena ivaïïopÅti ikÃralopo.
Yavataæ talanadakÃrÃnaæ bya¤janÃni cala¤jakÃrattanti tayakÃrasaæyogassa cakÃro. Para
dvebhÃvo ÂhÃneti cittaæ. ùdicco. Evaæ-ditiyÃ putto = decco

Kuï¬aniyÃ puttoti atthe ïyappaccaye kate-

KvavÃdimajjhuttaresÆti vattamÃne-


Tesu vuddhilopÃgamavikÃraviparÅtÃ desÃ ca . 355-406.

Tesu Ãdimajjhuttaresu avihitalakkhaïesu jinavacanÃnuparodhena kvaci
vuddhilopaÃgamavikÃraviparÅtaÃdesÃ hontÅti saæyogantattepi Ãdivuddhi. ýkÃralope nyassa
¤Ãdeso. Koï¬a¤¤o. Kuruno putto = koravyo. EtthÃpi teneva ukÃrassa avÃdeso bhÃtuno
putto = bhÃtavyo. 

Upaguno appaccanti viggahe-


×avopagvÃdÅhi.* 356-363.

Upagu manu iccevamÃdÅhi ukÃrantagottagaïatoïavappaccayo hoti vÃ
tassÃpaccamiccetasmiæ atthe. ùdisaddassa cettha pakÃravÃcittÃ ukÃrantatoyevÃyaæ. OpagavÅ
opagavaæ. Manuno apaccaæ = mÃnavo. MÃnusoti ïappaccaye sÃgame ca kate rÆpaæ.
Gagguno apaccaæ = gaggavo. Paï¬uno apaccaæ paï¬avo. Upaviïdussa apaccaæ =
opaviïdavo.

VidhavÃya apaccanti atthe-


×era vidhavÃdito. 357-351. 

VidhavÃdito ïerappaccayo hoti vÃ apaccatthe. Vigatodhavo pati etissÃti = vidhavÃ,
vedhavero. VaïdhakiyÃ abhisÃriniyÃputto = vaïdhakero. Samaïassa upajjhÃyassa putto =
puttaÂÂhÃnÅyattÃti sÃmaïero. NÃÊikero iccÃdi.

Apaccataddhitaæ
 
 
* "×avopakvÃ dÅhi"ti vÃ pÃÂho
"Upaku" iccapi pÃÂho.


[SL Page 167] [\x 167/]    

Tilena saæsaÂÂhanni viggahe-


Yena vÃ saæsaÂÂhaæ tarati carati vahati ïiko. 358-352.

Yena vÃ saæsaÂÂhaæ yena vÃ tarati yena vÃ carati yena vÃ vahati tato tatiyantato liÇgamhÃ
tesu saæsaÂÂhÃdisvatthesuïikappaccayo hoti vÃ. Telikaæ bhojanaæ, tilenÃbhisaÇkhatanti
attho. TelikÅ yÃgu. GuÊena saæsaÂÂhaæ = golikaæ. Evaæ ghÃtikaæ, dÃdhikaæ, mÃricikaæ,
loïikaæ. 

NÃvÃya taratÅti = nÃviko, uÊumpena taratiti = oÊumpiko. VuddhiabhÃvapakkhe uÊumpiko.
Evaæ = kulliko. Gopucchiko sakaÂena caratÅti = sÃkaÂiko. Evaæ- pÃdiko, daï¬iko. 
Dhammena carati pavattatÅti = dhammiko. SÅsena vahatiti = sÅsiko. VÃggahaïe idha
vuddhi na hoti. 

Evaæ aæsiko, khaïdhiko, hatthito, aÇguliko puna vÃggahaïena a¤¤atthesupi ïikappaccayo.
ParadÃraæ gacchatÅti = pÃradÃriko. Pathaæ gacchatÅti = pathiko. 

VinayamadhÅte aveccÃdhiteti vÃ viggahe-
×ikoti vattate. 


TamadhÅte tenakatÃdisannidhÃnaniyogasippabhaï¬ajÅvikatthesu ca. 359-353.

Catuppamidaæ. TamadhÅteti atthe tenakatÃdisvatthesu ca tamhi sannidhÃno tattha niyutto
tamassa sippaæ tamassa bhaï¬aæ tamassa jÅvikÃ iccetesvatthesu ca dutiyÃdivibhattyantehi
liÇgehi ïikappaccayo hoti vÃ. Venayiko evaæ-suttantiko, Ãbhidhammiko, abhidhammiko vÃ. 

VyÃkaraïamadhÅteti atthe ïikappaccayÃdimhi kate vuddhÃdisarassa vÃ saæyogantassa saïe
ca iti vattamÃne-


MÃ yÆnamÃgamo ÂhÃne. 360 = 403.

I u iccetesaæ ÃdibhÆtÃnaæ mÃ vuddhi hoti tatreva vuddhi Ãgamo hoti ca ÂhÃneti
ekÃravuddhÃgamo.

 hÃneti vacanÃ cettha yÆnamÃdesabhÆtato,
Yavehi pubbeva e o vuddhiyo honti ÃgamÃ. 


[SL Page 168] [\x 168/]    
YakÃrassa dvibhÃvo.

VeyyÃkaraïiko. NyÃyamadhÅteti = neyyÃyiko. Evaæ-takkiko, nemittiko. KÃyena kato payogo
= kÃyiko. KÃyena kataæ kammaæ = kÃyikaæ. Vacasaæ kataæ kammaæ = vÃcasikaæ. Evaæ
mÃnasikaæ ettha sa sare vÃgamoti sutte anuvattitÃdi saddena paccayasarepi sÃgamo. Therehi
katÃ saÇgÅti therikÃ. Evaæ pa¤casatikÃ, sattasatikÃ, ettha ïavaïikÃdisutte
anuvattitacÃggahaïena Åppaccayo na hoti. 

SannidhÃnatthe-sarÅre sannidhÃnÃ vedanÃ = sÃrÅrikÃ. SÃrÅrikaæ dukkhaæ. Evaæ-mÃnasikaæ. 

Niyuttatthe-dvÃre niyutto = dovÃriko. Ettha mÃ yÆnamÃgamo ÂhÃneti vakÃrato pubbe
okÃragamo. Evaæ-bhaï¬ÃgÃriko, nÃgariko, navakammiko, vanakammiko, Ãdikammiko,
odariko, rathiko, pathiko. UpÃye niyutto = opÃyiko. Cetasi niyuttÃ = cetasikÃ. 

Sippatthe vÅïÃvÃdanaæ vÅïÃ. VÅïÃ assa sippanti = veïiko. Evaæ-pÃïaviko, modaÇgiko,
vaæsiko. 

Bhaï¬atthe-gaïdho assa bhaï¬anti = gaïdhiko. Evaæ-teliko, goÊiko, pÆviko, païïiko,
tambÆliko. Loïiko.

JÅvikatthe-urabbhaæ hantvÃ jÅvatÅti urabbho assa jÅvikÃtivÃ = orabbhiko. Evaæ-mÃgaviko.
Ettha vakÃrÃgamo. SÆkariko. SÃkuïiko, macchiko iccÃdi. Tena katÃdÅti ettha Ãdiggahaïena
tena hataæ tena baddhaæ tena kÅtaæ tena dibbati so assa Ãvudho so assa ÃbÃdho tattha
pasanno tassa santakaæ tamassa parimÃïaæ tassa rÃsi taæ arahati tamassa sÅlaæ tattha Ãgato
tato sambhÅto tadassa payojananti evamÃdiatthe ca ïikappaccayo hoti. 

YathÃ:- jÃlena hato hantÅti vÃ = jÃliko. Evaæ-bÃÊisiko, pÃrappiko. Suttena baddho = suttiko.
VarattÃya baddho = vÃrattiko, nÃgo. 

Vatthena kÅtaæ bhaï¬aæ = vatthikaæ. Evaæ = kumbhikaæ, phÃlikaæ. So vaïïikaæ, sÃtikaæ.
Akkhena dibbatÅti = akkhiko. Evaæ sÃlÃkiko, tiïdukiko, ambaphaliko. CÃpo assa Ãvudhoti
= vÃpiko. Evaæ-tomariko, muggariko, mosaliko.


[SL Page 169] [\x 169/]    

VÃto assa ÃbÃdho atthÅti vÃ = vÃtiko. Evaæ sembhiko, pittiko. Buddhe pasanno = buddhiko.
Evaæ - dhammiko. Buddhassa santako = buddhiko. Evaæ - dhammiko. SaÇghiko, vihÃro
saÇghikÃ, bhÆmi. SaÇghikaæ, cÅvaraæ. Puggalikaæ. Kumbho assa parimÃïanti = kumbhikaæ.
Evaæ - khÃrikÃ, doïikÃ. Kumbhassa rÃsi kumbhaæ arahatÅti = kumbhiko. Evaæ doïiko,
a¬¬hamÃsiko, kahÃpaïiko ÃsÅtikÃ, gÃthÃ. NÃvutikÃ, sÃtikaæ, sÃhassikaæ.
SaïdiÂÂhamarahatÅti = saïdiÂÂhiko, ehi passÃti imaæ vidhiæ arahatÅti = ehipassiko,
dhammo. 

SÅlatthe:-paæsukÆladhÃraïaæ = paæsukÆlaæ,paæsukÆlaæ sÅlamassÃti-paæsukÆliko evaæ
tecÅvariko. EkÃsane bhojanasÅlo-ekÃsaniko. RukkhamÆle vasanasÅlo = rukkhamÆliko.
ùra¤¤iko, sosÃniko. 

JÃtatthe: apÃye jÃto = ÃpÃyiko. Evaæ-nerayiko. SÃmuddiko, maccho. VassÃsu jÃto = vassiko.
VassikÃ. Vassikaæ,pupphaæ. SÃradiko, hemantiko, vassantiko, cÃtuddÅpiko. RÃjagahe jÃto =
rÃjagahiko. RÃjagahe vasatÅti vÃ = rÃjagahiko,jano. Magadhesu jÃto vasatÅti vÃ = mÃgadhiko
mÃgadhikÃ, mÃgadhikaæ. SÃvatthiyaæ jÃto vasatÅti vÃ = sÃvatthiko, kÃpilavatthiko, vesÃliko.
Loke vidito = lokiko. LokÃya saævattatÅtipi = lokiko. TathÃ mÃtito Ãgataæ mÃtikaæ. PÅtito
Ãgataæ = pettikaæ, nÃmaæ.
SambhÆtatthe:- mÃtito sambhÆtaæ = mattikaæ. Evaæ = pettikaæ. Upadhippayojanaæ
opadhikaæ. 

Sakatthepi:-asaÇkhÃroyeva = asaÇkhÃrikaæ. Evaæ-sasaÇkhÃrikaæ. NÃmameva = nÃmikaæ.
Evaæ-abyÃtikaæ, opasaggikaæ, nepÃtikaæ. CatumahÃrÃje bhatti etesanti cÃtummahÃrÃjikÃ.
Evaæ a¤¤atthepi yojetabbaæ. 

KasÃvena rattanti viggahe-


×a rÃgÃ tena rattaæ tassedama¤¤atthesu ca. 361-354.

RÃgatthavÃcakÃ liÇgamhÃ tena rattamiccetasmiæ atthe tasseti chaÂÂhiyantato idamiccetasmiæ
atthe ca a¤¤atthesu ca ïappaccayo hoti vÃ. 

[SL Page 170] [\x 170/]    

KÃsÃvaæ, vatthaæ. Evaæ-kÃsÃyaæ. Kusumbhena rattaæ = kosumbhaæ, haliddiyÃ rattaæ
hÃliddaæ. PattaÇgaæ, ma¤jeÂÂhaæ, kuÇkumaæ. NÅlena rattaæ = nÅlaæ evaæ pÅtaæ. 

Idamatthe:-mahisassa idaæ = mÃhisaæ, maæsaæ, dadhi sappi cammÃdikaæ vÃ. SÆkarassa idaæ
sÆkaraæ. TathÃ-kaccÃyanassa idaæ = kaccÃyanaæ, vyÃkaraïaæ. Evaæ sogataæ, sÃsanaæ.
Sogato, dhammo. Sogato, saÇgho

Isissa idanti atthe ïappaccayo kate vuddhimhi sampatte-saïe yÆnamÃgamo ÂhÃneti ca
vattate. 


ùtta¤ca. 362-404.

Iuiccetesaæ ÃdisarÃnaæ Ãtta¤ca hoti saïakÃrappaccaye pare, casaddena rikÃrÃgamo ca ÂhÃneti
ikÃrassa Ãtta¤ca. 

 hÃnÃdhikÃrato Ãttaæ isÆsabhaujÃdinaæ,
Isissa tu rikÃrÃgamo vÃttÃnantare bhave

ùrissaæ. Evaæ-usabhassa idaæ = Ãsabhaæ, ÂhÃnaæ. ùsabhÅ, vÃcÃ. A¤¤atthaggahaïena pana
adÆrabhavo, tatra bhavo, tatra jÃto, tato Ãgato so assa nivÃso, tassa issaro, kattikÃdÅhi yutto
mÃso, sÃssa devatÃ, tamaveccÃdÅte, tassa visayo deso, tadasmiæ dese atthi, tena nibbattaæ,
taæ arahati, tassa vikÃro, tamassa parimÃïanti iccaivamÃdisvatthesu ca ïappaccayo hoti.
YathÃ: vidisÃya avidÆre bhavo = vediso, gÃmo udumbarassa avadÆre bhavaæ = odumbaraæ,
vimÃnaæ.

Bhavatthe - manasi bhavaæ = mÃnasaæ, sukhaæ. SÃgamo. Sare bhavo = sÃraso,sakuïo,
sÃrasÃ,sakuïÅ. SÃrasaæ,pupphaæ. Urasi bhavo = oraso, putto, urasi saæva¬¬hitattÃ, mitte
bhavÃ = mettÃ, metti vÃ. Pure bhavÃ = porÅ, vÃcÃ. 

JÃtidisu:-pÃvuse jÃto = pÃvuso, megho. PÃvusÃ, ratti. PÃvusaæ, abbhaæ. Sarade jÃto = sÃrado,
rogo. SÃradÃ, ratti. SÃradaæ, pupphaæ evaæ = sisiro, hemanto, vasanto, gimho. MadhurÃyaæ
jÃto = mÃdhuro,jano. MÃdhurÃ,gaïikÃ mÃdhuraæ,vatthaæ. MadhurÃya Ãgato = mÃdhuro.
MadhurÃ assa nivÃsoti = mÃdhuro madhurÃya issaro = mÃdhuro, rÃjÃ. Sabbato koti ettha
puna sabbatoggahaïena taddhitatopi kvaci sassarakakÃragamo. MÃdhuro
 
[SL Page 171] [\x 171/]    
MÃdhurako rÃjagahe jÃto rÃjagahÃ Ãgato vÃ rÃjagaho assa nivÃsoti vÃ rÃjagahassa issaroti vÃ
= rÃjagaho, rÃjagahako vÃ. Evaæ-sÃgalo, pÃÂaliputto. VesÃliyaæ jÃtoti Ãdi atthe vesÃlo,
vesÃlako. KosinÃro, kosinÃrako sÃketo sÃketato. Kosambo, kosambako. Iïdapatto.
Iïdapattako. Kampillo, kampillako. BhÃrukaccho, bhÃrukacchako. Nagare jÃto nagarÃ Ãgato
nagare vasatÅti vÃ = nÃgaro, nÃgarako. Evaæ, jÃnapado. JanapadanÃmesu pana sabbattha
bahÆvacanameva bhavati. YathÃ: aÇgesu jÃto aÇgehi Ãgato aÇgÃassa nivÃso aÇgÃnaæ issaro vÃ
= aÇgo, aÇgako evaæ-mÃgadho, mÃgadhako. Kosalo, kosaleko. Vedeho, vedehako. Kambojo,
kambojako. GaïdhÃro, gaïdhÃrako. SovÅro, sovÅrako. Siïdhavo, siïdhavako. Assako,
kÃliÇgo, pa¤cÃlo, sakko. TathÃ: suraÂÂhe jÃto-pe-suraÂÂhassa issaro vÃ = soraÂÂho,
soraÂÂhako. Evaæ-mahÃraÂÂho. MahÃraÂÂhako iccÃdi. 

Nakkhattayoge:-kattikÃya puïïacaïdayuttÃya yutto mÃso = kattiko. Magasirena
caïdayuttena nakkhattena yutto mÃso = mÃgasiro. Evaæ phussena yutto = phusso, maghÃhi
yutto = mÃgho, phagguniyÃ yutto = phagguno, cittÃya yutto = citto, visÃkhÃya caïdayuttÃya
yutto = vesÃko, jeÂÂhÃya yutto mÃso = jeÂÂho, uttarÃsÃÊhÃya yutto mÃso = ÃsÃÊho, ÃsÃÊhÅ vÃ,
savaïena yutto = sÃvaïo, sÃvaïÅ, poÂÂhapÃdena yutto = poÂÂhapÃdo, assuyujena yutto
mÃso = assayujo, buddho assa devatÃti = buddho. Evaæ-sogato, mÃhiïdo, yÃmo vyÃkaraïaæ
aveccÃdhÅteti = veyyÃkaraïo evaæ mohutto, nemitto, aÇgavijjo, vatthuvijjo. VasÃtÅnaæ
visayo deso = vÃsÃto. UdumbarÃ asmiæ padese santÅti = odumbaro, deso. Sahassena nibbattÃ
= sÃhassÅ, parikhÃ. PayasÃ nibbattaæ = pÃyÃsaæ. Sahassaæ arahatÅti = sÃhassÅ, gÃthÃ ayaso
vikÃro = Ãyaso. Evaæ sovaïïo. Puriso parimÃïamassÃti = porisaæ, udakaæ. Sugato pasanno
= sogato. Caggahaïena tattha jÃto tattha vasati tassa hitaæ taæ arahatÅti Ãdisu
ïeyyappaccayo ca. BÃrÃïasiyaæ jÃto vasatÅti vÃ = bÃrÃïaseyyako. Pure viya kakÃrÃgamo.
Evaæ-campeyyako, sÃleyyako. Mithileyyako, jano. GaÇgayyo, maccho. SilÃya jÃtaæ =
seleyyakaæ. Kule jÃto = koleyyako, sunakho. Vane jÃtaæ = vÃneyyaæ, pupphaæ.
Evaæ-pabbateyyo, manusso. Pabbateyyo,


[SL Page 172] [\x 172/]    

NadÅ. Pabbateyyaæ, osadhaæ. Pathassa hitaæ = pÃtheyyaæ. Sapatissa hitaæ = sÃpateyyaæ,
dhanaæ. PadÅpeyyaæ, telaæ mÃtu hitaæ = matteyyaæ. Evaæ-petteyyaæ. Dakkhiïaæ arahatÅti
= dakkhiïeyyo iccÃdi. 

JÃtÃdÅnamimiyÃ ca. 363-355.

JÃtaiccevamÃdÅnaæ saddÃnamatthe ima iya iccete paccayÃ honti vÃ. 

PacchÃ jÃto = pacchimo pacchimÃ, janatÃ. Pacchimaæ, cittaæ. Ante jÃto = antimo. AntimÃ,
antimaæ. Evaæ-majjhimo. Puriso. Uparimo, heÂhimo, paccantimo. Gopphimo, gaïthimo.

TathÃ iyappaccaye: manussajÃtiyÃ jÃto = manussajÃtiyo. ManussajÃtiyÃ, manussajÃtiyaæ. Evaæ
assajÃtiyo, hatthijÃtiyo, bodhisattajÃtiyo, dabbajÃtiyo, samÃnajÃtiyo, lokiyo iccÃdi. 

ùdiggahaïena tattha niyutto tadassa atthi tattha bhavoti Ãdisvapi imaiyappaccayÃ honti
casaddena ikappaccayo ca. Ante niyutto = antimo, antiyo, antiko. Putto assa atthi tasmiæ vÃ
vijjatÅti puttimo, puttiyo, puttiko. Kappo assa atthÅti = kappiyo, jaÂÃ assa atthÅti = jaÂiyo,
hÃnabhÃgo assa atthÅti = hÃnabhÃgiyo. Evaæ-ÂhitibhÃgiyo. Bodhassa pakkhe bhavÃ =
bodhapakkhiyÃ. Pa¤cavagge bhavÃ = pa¤cavaggiyÃ. Evaæ-chabbaggiyÃ. Udariyaæ attano
idanti = attaniyaæ nakÃrÃgamo. Caggahaïena kiyayaïyappaccayÃ ca. JÃtiyÃ niyutto =
jÃtikiyo. Evaæ-aïdhakiyo. Jaccaïdhe niyutto = chaccaïdhakiyo. Yassa ayanti = sakiyo evaæ
parakiyo. Yappaccayo sÃdhuhitabhavajÃtÃdiatthesu yathÃ: kammaïi sÃdhu = kamma¤¤aæ.
SabhÃyaæ sÃdhu = sabbhaæ. Yavataæ talanÃti ÃdinÃ ¤akÃrÃdi. Evaæ-medhÃya hitaæ mejjhaæ,
ghataæ pÃdÃnaæ hitaæ = pajjaæ, telaæ. Rathassa hitÃ = racchÃ, gÃme bhavo = gammo, gave
bhavaæ-gavyaæ. Osare cÃti sutte casaddena yappaccaye parepi avÃdeso. Kavimhi bhavaæ =
kavyaæ. Divi bhavÃ = dibbÃ, thanato jÃtaæ = tha¤¤aæ, dhanÃya saævattanikaæ = dha¤¤aæ.
×yo. ParisÃya sÃdhu = pÃrisajjo. DakÃrÃgamo. SamaïÃnaæ hitÃ = sÃma¤¤Ã, janÃ.
BrÃhmaïÃnaæ hitÃ = brahma¤¤Ã, arÆpe bhavÃ = ÃruppÃ iccÃdi. 


[SL Page 173] [\x 173/]    

RÃjaputtÃnaæ samÆhoti viggahe.

ChaÂÂhiyantato tesaæ samÆhoti atthe kaï ïa iccete paccayo honti. 
RÃjaputtako, rÃjaputtakaæ vÃ. RÃjaputto. Evaæ-mÃnussako, manusso. MÃdhurako, mÃdhuro.
Porisako, poriso. VuddhÃnaæ samÆho vuddhako. Evaæ-mÃyÆrako, mÃyÆro kÃpoto, kokilo,
mÃhisako, mÃhiso, oÂÂhako, orabbhako. AÂÂhannaæ samÆho = aÂÂhako, rÃjÆnaæ samÆho =
rÃjako, bhikkhÃnaæ samÆho = bhikkho, sikkhÃnaæ samÆho = sikkho, dvinnaæ samÆho =
dvayaæ. Tesu vuddhÅti ÃdinÃ ikÃrassa ayÃdeso. Evaæ tiïïaæ samÆho = tayaæ iccÃdi. 

SamÆhattheti vattate. 


GÃmajanabaïdhusahÃyÃdÅhi tÃ. 365-357.

GÃma jana baïdhu sahÃya iccevamÃdÅhi tÃppaccayo hoti samÆhatthe. 

GÃmÃnaæ samÆho = gÃmatÃ. Evaæ-janatÃ, baïdhutÃ, sahÃyatÃ, nÃgaratÃ. TÃti yogavibhÃgena
sakatthepi. Devoyeva = devatÃ. TÃppccayantassa niccamitthiliÇgatÃ. 

TadassaÂÂhÃnamÅyo ca. 366-358

TadassaÂÂhÃnamiccetasmiæ atthe chaÂÂhiyantato Åyappaccayo hoti. Madanassa
ÂhÃnaæ-madanÅyo, madanÅyÃ, madanÅyaæ. Baïdhanassa ÂhÃnaæ = baïdhanÅyaæ.
Evaæ-muccanÅyaæ, rajanÅyaæ, khamanÅyaæ, dussanÅyaæ, upÃdÃnÅyaæ, pasÃdanÅyaæ.
Casaddena hitÃdiatthepi. UpÃdÃnÃnaæ hitÃ = upÃdÃnÅyÃ iccÃdi. 


UpamatthÃyitattaæ. 367-359.

Upamatthe upamÃvÃciliÇgato Ãyitattappaccayo hoti vÃ. 

Dhumo viya dissatÅti dhÆmÃyitattaæ evaæ-timirÃyitattaæ


[SL Page 174] [\x 174/]    

TadassaÂÂhÃnanti vattate. 


Tannissitatthe lo. 368-360.

Tannissitanti atthe tadassaÂÂhÃnanti atthe ca lappaccayo hoti vÃ. DuÂÂhu nissitaæ
duÂÂhuÂÂhÃnaæ vÃ duÂÂhullaæ. DuÂÂhullÃ, vÃcÃ. Lassa vibhÃvo evaæ vedallaæ. 

AbhijjhÃ assa pakati abhijjhÃ bahuloti vÃ viggahe-

ùlu tabbahule. 369-361.

PaÂhamÃvibhattyantato Ãluppaccayo hoti tadassa bahulamiccetasmiæ atthe. AbhijjhÃlu
abhijjhÃlu abhijjhÃlavo evaæ-sÅtÃlu, dhajÃlu, dayÃlu. Sabbato koti ettha puna
sabbatoggahaïena kakÃrÃgamo. AbhijjhÃlu eva = abhijjhÃluko, abhijjhÃlukÃ, abhijjhÃlukaæ.
Evaæ-dayÃluko, sÅtÃluko. TathÃ:hÅnova = hinako. Evaæ-potako, kumÃrako, mÃïavako,
muduko, ujuko, appamattakaæ, oramattakaæ, sÅlamattakaæ iccÃdi. 
YadanupapannÃ nipÃtanÃ sijjhantÅti iminÃ paÂibhÃgakucchitasa¤¤ÃnukampÃdiatthesu
kappaccayo. 
PaÂibhÃgatthe:-hatthÅ iva = hatthiko. Evaæ-assako. 

Kucchitatthe:-kucchito samaïo = samaïako. Evaæ-brÃhmaïako, muï¬ako, paï¬itako,
veyyÃkaraïako. 

Sa¤¤Ãyaæ:- katako bhatako. 

AnukampÃyaæ: puttako. TathÃ: kiæyatetato parimÃïe ttakavantuppaccayÃ. Kiæ
parimÃïamassÃti = kittakaæ evaæ-yattakaæ, tattakaæ, ettakaæ. 

Vantumhi Ãtta¤ca yaæ parimÃïamassÃti = yÃvÃ yÃvanto. Guïavantusamaæ. Evaæ-tÃvÃ
tÃvanto, etÃvÃ etÃvanto iccÃdi. 

Suvaïïassa vikÃro suvaïïena pakatanti vÃ viggahe-


Tappakativacane mayo. 370-374.

Tappakativacanatthe mayappaccayo hoti. SÃ pakati assÃti = tappakati, vikÃro. Tassa vacane.
AthavÃ-pakarÅyatÅti = pakati, tena pakati pakataæ = tappakati, tappakatiyÃ vacanaæ
kathanaæ = tappakativacanaæ. Suvaïïamayo ratho sovaïïamayo vÃ. Suvaïïamayaæ,
bhÃjanavikati. Suvaïïamayaæ, bhÃjanaæ. Evaæ-rÆpiyamayaæ, 


[SL Page 175] [\x 175/]    

Rajatamayaæ, jatumayaæ, dÃrumayaæ, mattikÃmayaæ. IddhiyÃ nibbattaæ = iddhimayaæ,
manato nipphannÃ = manomayÃ, ayasÃ pakataæ = ayomayaæ. 

Ettha ca manogaïÃdÅnanti vattamÃne-


Etesamo lope. 

Etesaæ manogaïÃdÅnamanto ottamÃjjate vibhatti lope kateti okÃro. 

Gavena pakataæ karÅsaæ goto nibbattanti vÃ = gomayaæ. Mayoti yogavibhÃgena sakatthepi.
DÃnameva-dÃnamayaæ. SÅlamayaæ iccÃdi. 

SaæsaÂÂhÃdianekatthataddhitaæ. 
 

Alasassa bhÃvoti viggahe-
×yattatÃ bhÃve tu. 371-362.

ChaÂÂhiyantato ïya tta tÃ iccete paccayÃ honti vÃ tassa bhÃvo iccetasmiæ atthe
tusaddaggahaïena ttanaïeyyÃdippaccayÃ ca. Bhavanti etasmÃ buddhisaddÃ iti = bhÃvo.
Saddassa pavattinimittaæ vuccati. Vutta¤ca: "yassa guïassa hi bhÃvÃ dabbe saddaniveso
tadabhidhÃne ïyattatÃdayo" ti. 

×yattattanantÃnaæ niccaæ napuæsakattaæ

TÃppaccayantassa sabhÃvato niccamitthiliÇgatÃ ïyappaccayoyaæ guïavacanabrÃhmaïÃdÅhi.
Tattha avaïïo ye lopa¤cÃti avaïïalopo. ùdivuddhi. ùlasyaæ. Evaæ Ãrogyaæ, udaggassa
bhÃvo = odagyaæ, sakhino bhÃvo = sakhyaæ, anaïassa bhÃvo = Ãnaïyaæ, vidhavÃya bhÃvo
= vedhavyaæ, dubbalassa bhÃvo = dubbalyaæ, bÃlassa bhÃvo = balyaæ. CÃpalyaæ. TathÃ:
vyattassa bhÃvo = veyyattiyaæ. Maccharassa bhÃvo = macchariyaæ. Evaæ-issariyaæ, Ãlasiyaæ,
muï¬iyaæ ettha veyyattiyanti Ãdisu tesu vuddhÅti ÃdinÃ yamhi ikÃrÃgamo. 

Paï¬itassa bhÃvo paï¬ityanti Ãdisu yavataæ talanadakÃrÃnaæ bya¤janÃni cala¤jakÃrattanti
tayakÃrasaæyogÃdÅnaæ cala¤jakÃrÃdesÃ. Dvittaæ. Paï¬iccaæ. Bahussutassa bhÃvo = bÃhu 

[SL Page 176] [\x 176/]    

Saccaæ tesu vuddhÅti ÃdinÃ ukÃrassa akÃro. Evaæ perohiccaæ. Adhipatissa bhÃvo Ãdhipaccaæ,
muÂÂhasatissa bhÃvo = muÂÂhasaccaæ ivaïïalopo. 

Kusalassa bhÃvo = kosallaæ. Evaæ-vepullaæ. SamÃnÃnaæ bhÃvo = sÃma¤¤aæ, gilÃnassa bhÃvo
gela¤¤aæ. KvacÃdimajjhuttarÃdisuttena saæyoge pare rassattaæ. 

Suhadassa bhÃvo = sohajjaæ. Evaæ - vesÃrajjaæ. KusÅdassa bhÃvo = kosajjaæ tesu
vuÂÂhilopÃdinÃ ÅkÃrassa akÃro. TathÃ-purisassa bhÃvo = porissanti Ãdisu yavataæ talanÃdi
sutte kÃraggahaïena yavataæ sakÃrakacaÂapavaggÃnaæ sakÃrakacaÂapavaggÃdesÃ.
Sumanassa bhÃvo somanassaæ. Evaæ-domanassaæ, sovacassaæ, dovacassaæ. Ettha
sakÃrÃgamo. TathÃ nipakassa bhÃvo = nepakkaæ dvittaæ. Evaæ-Ãdhikkaæ. Dubhagassa
bhÃvo-dobhaggaæ, vÃïijassa bhÃvo = vÃïijjaæ.

KvacÃdinÃ rassattaæ. RÃjassa bhÃvo = rajjaæ, sarÆpassa bhÃvo = sÃruppaæ evaæ opammaæ,
sokhummaæ. Tathassa bhÃvo tacchaæ, dummedhassa bhÃvo dummejjhaæ. Samaïassa bhÃvo
= sÃma¤¤aæ, brÃhmaïassa bhÃvo = brahma¤¤aæ, nipuïassa bhÃvo nepu¤¤aæ. Tacchanti
Ãdisupi kÃraggahaïeneva yavataæ thadhanakÃrÃnaæ jajha¤akÃrÃdesÃ.

TtatÃppaccayesu-paæsukÆlikassa bhÃvo = paæsukÆlikattaæ, paæsukÆlÅkatÃ.
Evaæ-tecÅvarikattaæ, tecÅvarikatÃ. Odarikattaæ, odarikatÃ. Amanussattaæ, amanussatÃ.
Manussattaæ, manussatÃ. ManussajÃti. Nilattaæ, nÅlatÃ guïo. YÃcakattaæ, yÃcakatÃ. KiriyÃ.
Daï¬ittaæ daï¬itÃ, dabbaæ. SaccÃditÃ, pÃramitÃ, kata¤¤ŠtÃ, sabba¤¤ŠtÃ kvacÃdÅti ÃdinÃ
tÃppaccaye rassattaæ. AppicchatÃ. AsaæsaggatÃ, bhassÃrÃmatÃ, niddÃrÃmatÃ, lahutÃ iccÃdi. 

Ttanappaccaye-puthujjanassa bhÃvo = puthujjanattanaæ. Vedanattanaæ, jÃyattanaæ. 

×eyyo. Sucissa bhÃvo = soceyyaæ. Evaæ Ãdhipateyyaæ. Kapissa bhÃvo = kÃpeyyaæ, thenassa
bhÃvo = theyyaæ. MahÃvuttinÃnakÃralopo

×yattatÃti yogavibhÃgena kammaïi sakatthe ca ïyÃdayo. VÅrÃnaæ bhÃvo kammaæ vÃ
viriyaæ paribhaÂassa kammaæ = pÃribhaÂyaæ, tassa bhÃvo = pÃribhaÂyatÃ.


[SL Page 177] [\x 177/]    

Evaæ-sovacassatÃ bhisajassa kammaæ = bhesajjaæ, vyÃvatassa kammaæ = veyyÃvaccaæ,
saÂhassa bhÃvo kammaæ vÃ = sÃÂheyyaæ. 

Sakatthe pana-yathÃbhÆtameva = yathÃbhuccaæ, karuïÃyeva = kÃru¤¤aæ, pattakÃlameva =
pattakallaæ, ÃkÃsÃnantameva = ÃkÃsÃna¤caæ, kÃyapÃgu¤¤ameva = kÃyapÃgu¤¤atÃ iccÃdi. 

Visamassa bhÃvoti viggahe:-

Tta tÃ bhÃveti ca vattate. 


×a visamÃdÅhi. 372-363.

Visama iccevamÃdÅhi chaÂÂhiyantehi ïappccayo hoti vÃ ttatÃ ca tassa bhÃvo iccetasmiæ
atthe. ùkatigaïoyaæ. 

Vesamaæ, visamattaæ, visamatÃ. Sucissa bhÃvo = sovaæ, sucittaæ, sucitÃ. Garuno bhÃvo
gÃravo. ùdivuddhi. O sare cÃti sutte casaddaggahaïena ukÃrassa avÃdese. PaÂuno bhÃvo =
pÃÂavaæ paÂuttaæ paÂutÃ. Ujuno bhÃvo = ajjavaæ. Muduno bhÃvo = maddavaæ iccatra
Ãtta¤cÃti ïamhi ikÃrukÃrÃnaæ Ãttaæ. DvibhÃvo. Saæyoge Ãdirassatta¤ca. UjutÃ, mudutÃ.
Evaæ-isisasa bhÃvo = Ãrissaæ. ùsabhaæ kumÃrassa bhÃvo = komÃraæ. Yuvassa bhÃvo =
yobbanaæ. MahÃvuttinÃ nakÃragamo. ParamÃnaæ bhÃvo kammaæ vÃ = pÃramÅ,
dÃnÃdikirayÃ. ×avaïikÃdisuttena Åppaccayo. SamaggÃnaæ bhÃvo = sÃmaggi.


RamaïÅyÃdito kaï. 373-364.

RamaïÅyaiccevamÃdito kaï paccayo hoti ttatÃ ca bhÃvatthe. 

RamaïÅyassa bhÃvo = rÃmaïÅyakaæ ramaïÅyattaæ ramaïiyatÃ. Evaæ-mÃnu¤¤akaæ
manu¤¤attaæ manu¤¤atÃ. PiyarÆpakaæ piyarÆpattaæ piyarÆpatÃ. KalyÃïakaæ kalyÃïattaæ
kalyÃïatÃ. Corakaæ corikÃ vÃ. Corattaæ, coratÃ. A¬¬hakaæ, a¬¬hattaæ, a¬¬hatÃ iccÃdi. 

BhÃvataddhitaæ.
 


[SL Page 178] [\x 178/]    

Sabbe ime pÃpÃ, ayamimesaæ visesena pÃpoti viggahe-


Visese taratamissikiyiÂÂhÃ. 374-365.

Visesatthe tara tama issika iya iÂha iccete paccayÃ honti vÃ. 

PÃpataro, pÃpatarÃ, pÃpataraæ. Tatopi adhiko pÃpatamo, pÃpatamÃ, pÃpatamaæ. PÃpissiko,
pÃpissikÃ, pÃpissikaæ. PÃpiyo, pÃpiyÃ, pÃpiyaæ. PÃpiÂÂho. PÃpiÂÂhÃ. PÃpiÂÂhaæ. Atisayena
pÃpiÂÂho = pÃpiÂÂhataro. Evaæ paÂutaro, paÂutamo, paÂissiko, paÂiyo, paÂiÂÂho. Sabbesaæ
atisayena varo = varataro, varatamo, varissiko, cariyo, cariÂÂho. Evaæ- païÅtataro,
païÅtatamo.

Sabbe ime vuddhÃ, ayamimesaæ visesena vuddhoti atthe iya iÂÂhappaccayÃ. 


Vuddhassa jo iyiÂÂhesu 375-264. 

Sabbasseva vuddhasaddassa jo hoti iya iÂÂha iccetesu paresu. 

Jeyyo, jeÂÂho. Ettha ca saralopÃdisutte tusaddaggahaïena lopamakatvÃ sarÃ sare lopanni
pubbasare lutte kvacÃsavaïïaæ lutteti ekÃro. 

IyiÂÂhesÆti adhikÃro. Joti ca vattate. 


Pasatthassa so ca. 376-265.

Sabbasseva pasatthasaddassa sasaddadeso hoti jo ca iyiÂÂhesu. 

Aya¤ca pasattho aya¤ca pasattho sabbe ime pasatthÃ, ayamimesaæ visesena pasatthoti
seyyo, seÂÂho, jeyyo, jeÂÂho. 


Antikassa nedo. 377-266.

Sabbasseva antikasaddassa nedÃdeso hoti iyiÂÂhesu. Visesena antiko = nediyo, nediÂÂho. 


BÃÊhassa sÃdho 378-267.

Sabbassa bÃÊhasaddassa sÃdhÃdeso hoti iyiÂÂhesu.

Visesena bÃÊho = sÃdhiyo, sÃdhiÂÂho. 


[SL Page 179] [\x 179/]    

Appassa kaï. 379-268.

Sabbassa appasaddassa kaï hoti iyiÂÂhesu. 

Visesena appo = kaïiyo, kaïiÂÂho. 

Visesena yuvÃti atthe-

Kaï iti vattate. 


YÆvÃna¤ca. 380-269.

Sabbassa yuvasaddassa kaï hoti iyiÂÂhesu. 

Tesu vuddhÅti ÃdinÃ ïakÃrassa nakÃro. Kaniyo, kaniÂÂho.


VantumantuvÅna¤ca lopo. 381-270.

Vantu mantu vÅ iccetesaæ paccayÃnaæ lopo hoti iyiÂÂhesu. 

Sabbe ime guïavantÃ, ayametesaæ visesena guïavÃti = guïiyo, guïiÂÂho. Visesena satimÃ
= satiyo, satiÂÂho. Visesena medhÃvÅ = medhiyo, medhiÂÂho iccÃdi. 

MedhÃ assa atthi asmiæ vijjatÅti vÃ viggahe-


Tadassaïthiti vÅ ca. 382-366.

PaÂhamÃvibhattyantÃtadassa atthi asmiæ vijjatÅti vÃ iccetesvatthesu vÅppaccayo hoti.
MedhÃmÃyÃsaddehi vÃyaæ. MedhÃvÅ, medhÃvino. 

Itthiyaæ:- ÅkÃrantattÃ patibhikkhÆrÃjÅkÃrantehi inÅti inÅ. MedhÃvinÅ, medhÃviniyo. 
Napuæsake:- medhÃvi, kulaæ. Evaæ-mÃyÃvÅ, mÃyÃvinÅ. MÃyÃvi, dvittaæ. Casaddaggahaïena
so ila va ÃlÃdippaccayÃ ca. YathÃ: sumedhÃ assa atthi tasmiæ vÃ vijjatÅti = sumedhaso.
Rassattaæ. Evaæ-lomaso. Picchaæ assa atthi tasmiæ vÃ vijjatÅti picchilo. Evaæ-theïilo,
tuï¬ilo, jaÂilo. KesÃ assa santÅti = kesavo vÃcÃlo iccÃdi. 

Tapo assa atthi tasmiæ vÃ vijjatÅti viggahe-

TadassatthÅti adhikÃro. 


TapÃdito sÅ. 383-367.

Tapa iccevamÃdito sÅppaccayo hoti vÃ tadassa atthi iccetasmiæ atthe.


[SL Page 180] [\x 180/]    

Yassa dvibhÃvo. TapassÅ, tapassino, tapassinÅ, tapassÅ, evaæ-tejassÅ, yasassÅ, manassÅ,
payassÅ.

Daï¬o assa atthi tasmiæ vÃ vijjatÅti viggahe:


Daï¬Ãdito ikaÅ. 384-368.

ùdisaddoyaæ pakÃre.

Daï¬a iccevamÃdito avaïïantÃ ika Å iccete paccayÃ honti tadassa atthÅti atthe. 

Daï¬iko, daï¬Å, daï¬ino, daï¬inÅ. Evaæ mÃliko, mÃlÅ, mÃlinÅ. Chattiko, chattÅ. RÆpiko,
rupÅ. SisÅko, sisÅ. KesÅ, saÇghÅ, ¤ÃïÅ, hatthÅ iccÃdi.


MadhvÃdito ro. 385-369.

Madhu Ãdito rappaccayo hoti vÃ tassa atthÅti atthe. 

Madhu assa atthi asmiæ vÃ vijjatÅti = madhÆro, guÊo, madhurÃ, sakkharÃ, madhuraæ,
khÅraæ. Ku¤jÃ hanÆ etassa santÅti = ku¤jaro. Sabbasmiæ vattabbe mukhamassa atthÅti =
mukharo. Susi assa atthÅti = susiro. Evaæ-ruciyo, nagaro.*

Guïo assa atthi tasmiæ vÃ vijjatÅti viggahe-


GuïÃdito vantu. 386-370.

Guïa iccevamÃdito vantuppaccayo hoti vÃ tadassa atthÅti atthe. 

Vibhattilope nÃmavyapadese ca kate syuppatti. Guïavantu si. 

Savibhattissa ntussÃti ca adhikicca Ã simhiti Ãttaæ. 
GuïavÃ, puriso. Sesaæ ¤eyyaæ. Evaæ = gaïavÃ, kulavÃ iccÃdayo.
 * PÃliyaæ pana nagaraæ nagarÅti ca napuæsakatÃ ceva itthiliÇgatÃ ca dissati. 
 
[SL Page 181] [\x 181/]    

Itthiyaæ-ïavaïikaïeyyaïantÆhÅti Åppaccayo. 

VÃti vattamÃne - ntussa tamÅkÃroti takÃro. GuïavatÅ, guïavantÅ iccÃdi. 

Napuæsake-aæ napuæsaketi savibhattissa ntussa amÃdeso. Guïavaæ, cittamiccÃdi. 

Sati assa atthi tasmiæ vÃ vijjateti viggahe-

Sadassatthiti vattate. 


SatyÃdÅhi mantu. 387-371.

Sati iccevamÃdÅhi avaïïantarahitehi paÂhamÃvibhattyantehi liÇgehi mantuppaccayo hoti vÃ
tadassatthÅti atthe. Sesaæ guïavantusamaæ. SatimÃ, satimatÅ satimantÅ, satimÃ iccÃdi.
Evaæ-dhitimÃ gatimÃ iccÃdayo. 

TathÃ: Ãyu assa atthÅti Ãyumantu iccatra-


ùyussukÃrasmantumhi. 388-373. 

ùyussa ukÃro as hoti mantumhÅti asÃdeso. 

ùyasmÃ sesaæ samaæ gÃvo assa santÅti = gomÃ gomanto, gomatÅ gomantÅ. Gomaæ kulaæ
iccÃdi. 

SaddhÃ assa atthiti viggahe-


Saddhidito ïa. 389-372.

SaddhÃ pa¤¤Ã iccevamÃdito ïappaccayo vÃ hoti tadassa tthÅti etasmiæ atthe. 

Saddho: puriso saddhÃ, ka¤¤Ã. Saddhaæ, kulaæ. Evaæ-pa¤¤o, amaccharo. TathÃ buddhaæ
buddhi assa atthÅti = buddho iccÃdi. 

Atthyatthataddhitaæ.
 


[SL Page 182] [\x 182/]    

Pa¤cannaæ pÆraïoti viggahe-


SaÇkhyÃpÆraïe mo. 390-375.

PÆrÅyati saÇkhyÃ anenÃti = pÆraïo, saÇkhyÃya pÆraïo = saÇkhyÃpÆraïo. Tasmiæ
saÇkhyÃpÆraïatthe chaÂÂhiyantato mappaccayo hoti vÃ. 

Pa¤camo, vaggo pa¤cannaæ pÆraïÅ = pa¤camÅ. NadÃdito vÃ Åti Åppaccayo itthiyamato
Ãppaccayoti Ãppaccayo. Pa¤camÃ, viriyapÃramÅ. Pa¤camaæ, jhÃnaæ. Evaæ sattamo, sattamÅ
sattamÃ, sattamaæ. AÂÂhamo, aÂÂhamÅ aÂhamÃ, aÂÂhamaæ. Navamo, navamÅ navamÃ,
navamaæ dasamo, dasamÅ dasamÃ, dasamaæ iccÃdi. 

SaÇkhyÃpÆraïeti adhikÃro.


Catucchehi thaÂhÃ. 391-386.

Catu cha iccetehi tha Âha iccete paccayÃ honti vÃ saÇkhyÃpÆraïatthe. Catunnaæ pÆraïo =
catuttho. Dvittaæ. Catutthi catutthÃ, catutthaæ. Channaæ pÆraïo = chaÂÂho, chaÂÂhÅ chaÂÂhÃ,
chaÂÂhaæ. ChaÂÂho eva = chaÂÂhamo. 

ChÃhaæ chaÊÃyatanaæ iccatra = 


Sa chassa vÃ. 392-376.

Chassa sakÃradeso hoti vÃ saÇkhyÃne. ChÃhamassa jÅvitaæ. SÃhaæ, chÃhaæ vÃ. SaÊÃyatanaæ. 

Dvinnaæ pÆraïoti viggahe-


DvitÅhi tiyo. 393-387.

Dvi ti iccetehi tiyappaccayo hoti vÃ saÇkhyÃpÆraïatthe. 
VipariïÃmena dvitiïïanti vattamÃne-


Tiye dutÃpi ca. 394-381.

DvÅ ti iccetesaæ du ta iccÃdesÃ honti tiyappaccaye pare. 

Dutiyo, puriso. DutiyÃ, vibhatti. Dutiyaæ. Evaæ-tiïïaæ pÆraïo = tatiyo. TatiyÃ, tatiyaæ.
Apiggahaïena a¤¤atthÃpi dvisaddassa duÃdeso. Casaddena di ca. Dve rattiyo = durattaæ.
Duvidhaæ, duvaÇgaæ, dirattaæ. Diguïaæ, digu. 


[SL Page 183] [\x 183/]    

Tesama¬¬huppadena¬¬hu¬¬hadiva¬¬ha-diya¬¬hÃ¬¬hatiyÃ. 395-389

Tesaæ catutthadutiyatatiyÃnaæ a¬¬hÆpapadÃnaæ a¬¬hÆpapadena saha a¬¬hu¬¬ha
diva¬¬ha diya¬¬ha a¬¬hatiyÃdesÃ honti. Ettha ca-

A¬¬hupapadupÃdÃnasÃmatthÃ a¬¬hapubbakÃ,
Tesaæsaddena gayhante catutthadutiyÃdayo.

A¬¬hena catuttho a¬¬hu¬¬ho a¬¬hena dutiyo = diva¬¬he, diya¬¬ho. A¬¬hena tatiyo
= a¬¬hatiyo.

Eka¤ca dasa cÃti atthe dvaïdasamÃse, ekenÃdhikÃ dasÃti atthe tappurisasamÃse vÃ kate-

SaÇkhyÃneti vattamÃne dvekaÂÂhÃnamÃkÃro vÃti Ãttaæ vavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo.
Tena cettha-

DvekaÂÂhÃnaæ dase niccaæ dvissÃnavutiyÃ navÃ,
Itaresamasanta¤ca Ãttaæ dÅpeti vÃssuti. 

EkÃdito dasa ra saÇkhyÃneti rattaæ. 

RÃdeso vaïïamattattÃ vaïïamattappasaÇgipi,
SiyÃ dasassa dasseva nimittÃsannabhÃvato.

Tato bahuvacanaæ yo. Pa¤cÃdÅnamakÃroti savibhattissa antassa attaæ. EkÃrasa, ekÃdasa.
LiÇgattayepi samÃnaæ. 

VÃti vattate. 


EkÃdito dasassÅ. 396-377.

EkÃdito parassa dasassa ante Åppaccayo hoti vÃ pÆraïatthe. 

Dasassa paccayogÃgÃ laddhamanteti atthato, 
Tadantassa sabhÃvena itthiyaæyeva sambhavo.

EkÃdasannaæ pÆraïÅ = ekÃdasÅ, itthÅ. A¤¤attha ekÃdasamo, ekÃdasamaæ. Dve ca dasa ca,
dvÅhi vÃ adhikÃ dasÃti = dvi dasa iccatra-

VÃti vattate. 

VÅsatidasesu bÃ dvassa tÆti bÃdese dassa rakÃro. BÃrasa. A¤¤atra Ãttaæ. DvÃdasa.
DvÃdasannaæ pÆraïo bÃrasamo. DvÃ dasamo, dvÃdasÅ. Tayo ca dasa cÃti = terasa. Tesu
vuddhilopÃ


[SL Page 184] [\x 184/]    

DinÃ tissa dasÃdisu teÃdeso Ã navutiyÃ. Retasamo, terasÅ,

CattÃro ca dasa ca, catÆhi adhikÃ dasÃti vÃ = catuddasa iccatra-

Gaïane dasassÃti ca vattamÃne catÆpapadassa lopotuttarapadÃdivassa cuvopi navÃti tulopo
cuvo ca. Cuddasa, coddasa, catuddasa, cuddasamo, catuddasamo, catuddasÅ, cÃtuddasÅ vÃ. 

Pa¤ca ca dasa ca, pa¤cahi adhikÃ dasÃti vÃ = pa¤cadasa. Tesu vuddhi lopÃdinÃ
pa¤casaddassa dasavÅsesu panna pannu ÃdesÃpi. AÂÂhÃdito cÃti rattaæ. Pannarasa,
pa¤cadasa, pannarasamo, pa¤cadasamo, pannarasÅ, pa¤cadasÅ.

Cha ca dasa cÃti samÃse kate chassÃti vattamÃne-dase so nicca¤cÃti sosaddÃdeso.
SaÇkhÃyÃnaæ cÃti ca vattate. LadarÃnanti lattaæ. VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo. 

âo niccaæ soÊase vÃssa cattÃrÅse ca terase,
A¤¤attha na ca hotÃyaæ vavatthitavibhÃsato. 

LaÊÃnamaviseso kvaci. SoÊasa, teÊasa, cattÃlÅsaæ, cattÃrÅsaæ, soÊasamo, soÊasÅ. VÃ dasa ra
saÇkhyÃneti adhikicca aÂÂhÃdito cÃti rattaæ. AÂÂhÃrasa, aÂÂhÃdasa. ùttaæ. AÂÂhÃrasannaæ
pÆraïo = aÂÂhÃrasamo, aÂÂhÃdasamo. Evaæ-sattarasa, sattadasa, sattarasamo, sattadasamo.

AÂÂhÃditoti kimatthaæ? Catuddasa. 

Ekena ÆnÃ vÅsatÅti tappuriso. EkÆnavÅsati ekÆnavÅsatÃdayo Ã navutiyÃ ekavacanantÃ
itthiliÇgÃ ca daÂÂhabbÃ. Te ca saÇkhyÃne saÇkheyye ca vattante. YadÃ saÇkhyÃne vattante
tadÃ bhikkhÆnamekÆnavÅsati tiÂÂhati, bhoti bhikkhÆnamekÆnavÅsati tiÂÂha,
bhikkhÆnamekÆnavÅsatiæ passa, bhikkhÆnamekÆnavÅsatiyÃ kataæ iccÃdi. 

SaÇkheyyo pana ekÆnavÅsati bhikkhavo tiÂÂhanti, bhonto ekÆnavÅsati bhikkhavo, tiÂÂhatha,
ekÆnavÅsatiæ bhikkhÆ passa, ekÆnavÅsatiyÃ bhikkhÆhi kataæ iccÃdi. Evaæ-vÅsatÃdisupi
yojetabbaæ. 

EkÆnavÅsatiyÃ pÆraïo = ekÆnavÅsatimo. Dasa ca dasa cÃti atthe dvaïdasamÃsaæ katvÃ
dasadasÃti vattabbe-sarÆpÃnamekasesvasakinti ekasese kate dasasaddato
paÂhamÃbahuvacanaæ yo.

Dasa yotÅdha:

[SL Page 185] [\x 185/]    

Gaïane dasassa dviticatupa¤cachasattaÂÂhanavakÃnaæ viticattÃrapa¤¤ÃchasattÃsanavÃ yosu
yona¤cÅsamÃsaæÂhiritÅtuti. 397-391.

Gaïane dasassa sambaïdhÅnaæ dvika tika catukka pa¤caka chakka sattaka aÂÂhaka
navakÃnaæ katekasesÃnaæ yathÃkkamaæ vÅ ti cattÃra pa¤¤Ã cha satta asa nava iccÃdesÃ honti
yosu paresu, yona¤ca Åsaæ Ãsaæ Âhi ri ti Åti uti iccete ÃdesÃ hontÅti dvidasatthavÃcakassa
dasassa dviÃdeso, yovacanassa Åsa¤ca. SaralopÃdi.

SaÇkhyÃnaæ vÃ anteti ca vattate.


Ti ca. 398-380.

Taæsaæ saÇkhyÃnamante tikÃrÃgamo hoti vÃ. VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo. Tena-

VibhÃsÃ vÅsatiæsÃnamante hoti tiÃgamo,
A¤¤attha na ca hoteva vavatthitavibhÃsato

Bya¤jane vÃti niggahÅtalopo. Puna taddhitattÃ nÃma vyapadese syÃduppatti bhikkhÆnaæ
vÅsati vÅsaæ vÃ. VÅsati bhikkhÆ vÅsaæ vÃ iccÃdi. VÅsatimo. TathÃ-ekavÅsati kusalacittÃni
ekavÅsaæ vÃ ekavÅsatimo, bÃvÅsati, bÃvÅsaæ, bÃvÅsatimo, Ãtte dvÃvÅsati, dvÃvÅsaæ,
dvÃvÅsatimo. TevÅsati, tevÅsaæ, tevÅsatimo, catuvÅsati, catuvÅsaæ, catuvÅsatimo,
païïuvÅsati, païïuvÅsaæ, païïuvÅsatimo, pa¤cavÅsati, pa¤cavÅsaæ, pa¤cavÅsatimo,
chabbÅsati, chabbÅsaæ, chabbÅsatimo, sattavÅsati, sattavÅsaæ, sattavÅsatimo, aÂÂhavÅsati,
aÂÂhavÅsaæ, aÂÂhavÅsatimo, ekÆnatiæsati, ekÆnatiæsaæ, ekÆnatiæsatimo.

Dasa ca dasa ca dasa cÃti dasadasadasÃti vattabbe ekasesekate gaïane dasassÃti ÃdinÃ
tiÅsamÃdesÃ. KvacÃdinÃ rassattaæ. Ante niggahÅta¤cÃti saÇkhyÃÂhÃne sambhÆtassa tisaddassa
ante niggahÅtÃgamo ca. Sesaæ vÅsatisamaæ. Tiæsati, tiæsaæ, tiæsa vassÃni. NiggahÅtalopo.
Tiæsaæ, tiæsÃya iccÃdi. Ekatiæsaæ, ekattiæsaævaæ. Battiæsaæ, dvattiæsa. Tettiæsa iccÃdi.

CatudasatthÃvÃcakassa katekasesassa dasassa cattÃra, yovacanassa ca Åsaæ, cattÃlÅsaæ. La
darÃnanti rassa lattaæ. TÃlÅsaæ vÃ. CattÃlÅsatimo, ekacattÃlÅsaæ, dvÃcattÃlÅsaæ. DvicattÃlÅsaæ,
tevattÃlÅsaæ, tivattÃlÅsaæ iccÃdi.


[SL Page 186] [\x 186/]    

Pa¤cadasatthavÃcakassa dasassa pa¤¤Ã, yovacanassa Ãsa¤ca. Pa¤¤Ãsaæ. Tesu vuddhilopÃdinÃ
païïÃdeso. PaïïÃsaæ vÃ. DvepaïïÃsaæ, dvipaïïÃsaæ. 

ChadasatthavÃcakassa dasassa cha, yovacanassa ÂhiÃdeso. Sa chassa vÃti sakarÃdeso. SaÂÂhi,
dvÃsaÂÂhi, dvesaÂÂhi, dvisaÂÂhi, tesaÂÂhi, tisaÂÂhi. 

SattadasatthavÃcakassa dasassa satta, yovacanassa ri ti ca. Sattari, sattati, dvisattati,
dvisattari, tesattati, tisattati iccÃdi. 

AÂÂhadasatthavÃcakassa dasassa asa, yovacanassa Åti Ãdeso ca. AsÅti, ekÃsÅti, dveasÅti,
teasÅti, caturÃsÅti kvacÃdinÃ dÅgho. 

NavadasatthavÃcakassa dasassa nava, yovacanassa uti ca. Navuti, dvÃnavuti, dvenavuti,
dvinavuti, tenavuti, tinavuti, catunavuti, channavutiyÃ, channavutÅnaæ vÃ pÃsaï¬Ãnaæ. 

Gaïane dasassÃti ca vattate. 


Dasadasakaæ sataæ dasakÃnaæ sataæ sahassa¤ca yomhi. 399-395.

Gaïane pariyÃpannassa dasadasakatthavÃcakassa dasasaddassa sataæ hoti,
satadasakatthavÃcakassa dasassa sahassaæ hoti yomhi. 

IminÃ nipÃtanena yolopo. TaddhitattÃ puna nÃmavyapadese syÃduppatti. NiggahÅtassa lopo.
Sinti amÃdesÃdi. YojanÃnaæ sataæ. Sataæ napuæsakamekavacananti ca. TathÃ: sahassaæ.
Vaggabhede sabbattha bahuvacanampi bhavati. Dve vÅsatiyo. Evaæ tiæsÃdisupi. Dve satÃni,
bahÆni satÃni, dve sahassÃni, bahÆni sahassÃni. 

Satassa dvikanti atthe chaÂÂhitappurisaæ katvÃ satadvikanti vattabbe-dvikÃdÅnaæ
taduttarapadÃna¤ca nipaccanteti vutti vacanato iminÃva nipÃtanena uttarapadassa
pubbanipÃto kakÃralopo ca hoti dvisataæ. Evaæ-satassa tikaæ = tisataæ. TathÃ: catusataæ,
pa¤casataæ, chasataæ, sattasataæ, aÂÂhasataæ, navasataæ, dasasataæ, sahassaæ hoti. Atha vÃ
dve satÃni = dvisatanti digusamÃso. Evaæ tisataæ catusatamiccÃdi. 


[SL Page 187] [\x 187/]    

YÃva taduttariæ dasaguïita¤ca. 400-396.

YÃvatÃ saÇkhyÃnamuttariæ tÃva dasaguïita¤ca kÃtabbaæ. Ettha dakÃro saïdhijo. 

TathÃ dasassa gaïassa dasaguïitaæ sataæ hoti, satassa dasaguïitaæ sahassaæ hoti.
Sahassassa dasaguïitaæ dasasahassaæ. Idaæ navutantipi vuccati dasasahasasassa
dasaguïitaæ satasahassaæ. Taæ lakkhantipi vuccati, satasahassassa dasaguïitaæ
dasasatasahassaæ. 

YadanupapannÃ nipÃtanÃ sijjhantÅti vattate. 


SakanÃmehi. 401-397.

YÃsaæ pana saÇkhyÃnamaniddiÂÂhanÃmadheyyÃnaæ yÃni rÆpÃti tÃni sakehi sakehi nÃmehi
nipaccante. 

SatasahassÃnaæ sataæ koÂi. ItthiliÇgÃ ekavacanantÃ ca. Vaggabhede bahuvacana¤ca bhavatÅ.
KoÂisatasahassÃnaæ sataæ pakoÂi. PakoÂisatasahassÃnaæ sataæ koÂippakoÂi. Evaæ-nahutaæ,
ninnahutaæ, akkhohiïÅ, biïdu, abbudaæ, nirabbudaæ, ahahaæ, ababaæ, aÂaÂaæ,
sogaïdhikaæ, uppalaæ, kumudaæ, puï¬arÅkaæ, padumaæ, kathÃnaæ, mahÃkathÃnaæ,
asaÇkheyyanti. 

Iccevaæ ÂhÃnato ÂhÃnaæ satalakkhaguïaæ mataæ, 
KoÂippabhÆtinaæ visasaÇkhyÃna¤ca yathÃkkamaæ. 

Dve parimÃïÃni etassÃti viggahe-


DvÃdito konekatthe ca. 402-224.

Dvi iccevamÃdito gaïanÃto kappaccayo hoti anekatthe. 

Dviko, rÃsi. Dvikaæ. Evaæ-tikaæ, catukkaæ, pa¤cakaæ, chakkaæ, sattakaæ, aÂÂhakaæ, navakaæ
dasakaæ, païïÃsakaæ, satakaæ, sahassakaæ iccÃdi. 

SaÇkhyÃtaddhitaæ.
 


[SL Page 188] [\x 188/]    
Ekasmiæ vÃre bhu¤jati dve vÃre bhu¤jatÅti ca viggahe- 

EkÃdito sakissa kkhattuæ. 403-648.

Eka dvi ti iccevamÃdito gaïanÃto sakissaÂÂhÃne vÃratthe kkhattuæ paccayo hoti. 
Ekakkhattuæ, dvikkhattuæ bhu¤jati. SabbÃsamÃvusoti ÃdinÃ silopo. Evaæ-tikkhattuæ,
catukkhattuæ, pa¤cakkhattuæ, dasakkhattuæ, satakkhattuæ, sahassakkhattuæ, bahukkhattuæ,
katikkhattuæ. 
Ekena vibhÃgenÃti viggahe-

Maï¬ÆkagatiyÃ saÇkhyÃggahaïamanuvattate.


VibhÃge dhÃ ca. 404-399.

VibhÃgatthe ekÃdisaÇkhyÃto dhÃppaccayo hoti. Casaddena ekadvito jjha¤ca, suttÃdito so ca.
EkadhÃ. DvÅhi vibhÃgehi = dvidhÃ, dudhÃ vÃ. TÅhi vibhigehi = tidhÃ. TedhÃ vÃ. Tesu
vuddhÅti ÃdinÃ ikÃrassekÃro. Evaæ - catuÂÂhÃ, pa¤cadhÃ, chadhÃ, dasadhÃ, satadhÃ,
sahassadhÃ, katidhÃ, bahudhÃ. 

Jjhappaccaye-ekadhÃ karotÅti ekajjhaæ. Evaæ vejjhaæ. 

Soppaccaye suttena vibhÃgena suttaso. Evaæ-vya¤janaso, padaso, atthaso, bahuso.
SabbÃkÃrena sabbaso. UpÃyaso, hetuso, ÂhÃnaso, yoniso.


SabbanÃmehi pakÃravacane tu thÃ. 405-400.

SabbanÃmehi pakÃravacanatthe thÃppaccayo hoti, tusaddena thattÃppaccayo ca. 

SÃma¤¤assa bhedako viseso pakÃro tassÃbhidhÃneti attho. So pakÃro = tathÃ, taæ pakÃraæ =
tathÃ, tena pakÃrena = tathÃ, yena pakÃrena = yathÃ. Evaæ-sabbathÃ, a¤¤athÃ, itarathÃ,
ubhayathÃ. 

ThattÃppaccaye tena pakÃrena = tathattÃ evaæ yathattÃ, a¤¤athattÃ.

Ko pakÃroti atthe

Kimimehi thaæ. 406-401.

Kiæ ima iccetehi taæpaccayo hoti pakÃravacanatthe. 


[SL Page 189] [\x 189/]    
Kissa ka ve vÃti ettha casaddena kissa kÃdeso. Kathaæ. Kaæ pakÃraæ = kathaæ, kena
pakÃrena = kathaæ, ayaæ pakÃroti = itthaæ, imaæ pakÃranti = itthaæ. Anena pakÃrenÃti =
itthaæ. Imassitthaæ dÃnihatodhesu cÃti imasaddassa ikÃro. Dvittaæ. Ettha hi
kkhattumÃdithaæpariyosÃnappaccayantÃnaæ avyayataddhitattÃ nÃma vyapadesaæ katvÃ
vibhattimhi kate sabbÃsamÃvusoti ÃdinÃ vibhattilopo. Kvavi toppa¤camyattheti ÃdinÃ
VuttatoÃdippaccayantÃ ca idheva avyayataddhite saÇgayhanti. 


YadanupapannÃ nipÃtanÃ nijjhanti. 407-393.

Ye saddÃ lakkhaïena anupapannÃ aniddiÂÂhalajjhaïÃ akkharÃdito nÃmopasagganipÃtato vÃ
samÃsataddhitato vÃ te nipÃtanÃ sijjhanti. 

Taddhitato tÃva:-
ImasmÃ jja siyÃ kÃle samÃnÃ parato jju ca, 
ImasaddassakÃro ca samÃnassa ca so siyÃ. 

Imasmiæ kÃle asmiæ divaseti vÃ = ajja. SamÃne kÃle = sajju. Aparasmiæ divase = aparajju. 

NipÃtehi-bhavatthe tanappaccayo ca. Ajja bhavaæ = ajjatanaæ, ajjatanÅ. Suve bhavaæ =
svÃtanaæ. Evaæ-purÃtanaæ. HÅyo bhavaæ = hÅyattanaæ hiyattanÅ iccÃdi. 

Avyayatambitaæ. 

SÃma¤¤avuttibhÃvatthÃvyayato taddhitaæ tidhÃ, 
TatrÃdi catudhÃpaccÃnekatthatthyatthasaÇkhato. 

Iti rÆpasiddhiyaæ taddhitakaï¬o pa¤camo. 
 

Atha akhyÃtavibhattiyo kirayÃvÃcÅhi dhÃtÆhi parÃ vuccante

Tattha kirayaæ ÃcikkhatÅti = ÃkhyÃtaæ, kirayÃpadaæ. Vuttaæ hi:- 

"KÃlakÃrakapurisaparidÅpakaæ kirayÃlakkhaïamÃkhyÃtika"nti. Tattha kÃloti atÅtÃdayo
kÃrakamiti kammakattubhÃvÃ. PurisÃti paÂhamamajjhimuttamÃ. KirayÃti gamanapacanÃdiko
dhÃtvattho kirayÃlakkhaïaæ sa¤¤Ãïaæ etassÃti = kirayÃlakkhaïaæ. AliÇga¤ca.


[SL Page 190] [\x 190/]    

Vuttampi cetaæ:-

"Yaæ tikÃlaæ tipurisaæ kirayÃvÃci tikÃrakaæ,
AttiliÇgaæ dvivacanaæ tadÃkhyÃtantÅ vuccati"

KÃlÃdivasena dhÃtvatthaæ vibhajantÅti = vibhattiyo, tyÃdayo. TÃ pana vattamÃnÃ pa¤camÅ
sattamÅ parokkhÃ hÅyattanÅ ajjatanÅ bhavissanti kÃlÃtippatti vÃti aÂÂhavidhÃ bhavanti. 

Kirayaæ dhÃrentiti = dhÃtavo, bhuvÃdayo. KhÃdidhÃtuppaccayantÃ ca. Te pana atthavasÃ
dvidhÃ bhavanti sakammakÃ akammakÃ cÃti. Tatra sakammakÃ ye dhÃtavo kammÃpekkhaæ
kirayaæ vadanti. YathÃ: kaæ karoti, gÃmaæ gacchati, odanaæ pacatÅti Ãdayo. AkammakÃ ye
kammanirapekkhaæ kirayaæ vadanti. YathÃ: acchati, seti, tiÂÂhatÅti Ãdayo. 

Te puna sattavidhÃ bhavanti vikaraïappaccayabhedena kathaæ? AvikaraïÃ bhuvÃdayo,
niggahÅtapuppakaavikaraïÃ rudhÃdayo, yavikaraïÃ divÃdayo, ïuïÃuïÃvikaraïÃ svÃdayo,
nÃppaïhÃ vikaraïÃ kirayÃdayo, ovikaraïÃ tanÃdayo, sakatthe ïeïayantÃ curÃdayoti. 
Tattha paÂhamaæ avikaraïesu bhuvÃdisu dhÃtusu paÂhamabhÆtÃ akammakÃ bhÆ iccetasmÃ
dhÃtuto tyÃdayo parÃ yojiyante.

BhÆ sattÃyaæ-bhuiccayaæ dhÃtu sattÃyamatthe vattate. KirayÃ sÃma¤¤abhute bhavane
vattatÅti attho. 

BhÆ iti Âhite-


BhuvÃdayo dhÃtavo. 408-159.
Bhu iccevamÃdayo ye kirayÃvÃcino saddagaïÃ te dhÃtusa¤¤Ã honti. 

BhÆ Ãdi yesaæ te = bhuvÃdayo. AthavÃ bhuvÃ ÃdÅ pakÃrÃ yesaæ te = bhuvÃdayo. 

BhuvÃdisu vakÃroyaæ ¤eyyo Ãgamasaïdhijo,
BhuvÃppakÃrÃ vÃ dhÃtu sakammÃkammakatthato. 

Kvavi dhÃtÆti Ãdito kvavÅti vattate. 


DhÃtussanto loponekasarassa. 409-523. 

Anekasarassa dhÃtussa anto kvaci lopo hoti. 
 
[SL Page 191] [\x 191/]    

Kvaciggahaïaæ mahÅyati samathoti Ãdisu nivattanatthaæ. Iti anekasarattÃbhÃvÃ idha
dhÃtvantalopo na hoti. Tato dhÃtvadhikÃravihitÃnekappaccayappasaÇge vatticchÃnupubbikÃ
saddappavattÅti katvÃ vattamÃnavacanicchÃyaæ:- 

VattamÃnÃ ti anti si tha mÅ ma te ante se vhe e mhe. 410-425.

TyÃdayo dvÃdasa vattamÃnÃsa¤¤Ã hontÅti tyÃdÅnaæ vattamÃnatthavisayattÃ vattamÃnÃsa¤¤Ã. 


KÃle. 411-415.

KÃleti ayamadhikÃro ito paraæ tyÃdivibhattividhÃne sabbattha vattate. 


VattamÃnÃ paccuppanne. 412-416.

Paccuppanne kÃle gamyamÃne vattamÃnÃvibhatti hoti. KÃloti cettha kiriyÃ. Karaïaæ = kÃro,
rakÃrassa lakÃro. KÃlo. TasmÃ-

KirayÃyaæ gamyamÃnÃyaæ vibhattÅnaæ vidhÃnato, 
DhÃtÆheva bhavantÅti siddhaæ tyÃdivibhattiyo. 

Idha pana kÃlassa atÅtÃnÃgatapaccuppannÃïattiparikappakÃlÃtipattivasena chadhÃ bhinnattÃ
paccuppanneti viseseti. Taæ taæ kÃraïaæ paÂicca uppanno = paccuppanno.
PaÂiladdhasabhÃvo na tÃva atÅtoti attho. 

PaccuppannasamÅpepi tabbohÃrÆpavÃrato,
VattamÃnÃ atÅtepi taæ kÃlavacanicchayaæ. 

Tasmiæ paccuppanne vattamÃnÃvibhattiæ katvÃ tassa ÂhÃnÃniyame dhÃtuliÇgehi
parÃppaccayÃti paribhÃsato dhÃtuto paraæ vattamÃnÃppaccaye katvÃ tesamaniyamappasaÇge
sati vattÅcchÃnupubbikÃ saddappavattÅti parassapadavacanicchÃyaæ-


Atha pubbÃni vibhattÅnaæ cha parassa padÃni. 413-418.

Atha taddhitÃnantaraæ vuccamÃnÃnaæ sabbÃsaæ vattamÃnÃdÅnaæ aÂÂhavidhÃnaæ
vibhattÅnaæ yÃni yÃni pubbakÃni cha padÃni tÃni tÃni 


[SL Page 192] [\x 192/]    

Atthato aÂÂhacattÃlÅsamattÃni parassapadasa¤¤Ãni hontÅti Ãdimhi channaæ
parassapadasa¤¤Ã parassatthÃni padÃni = parassapadÃni. TabbÃhullato tabbohÃro. 

DhÃtÆhi ïeïaya iccÃdito dhÃtÆhÅti vattamÃne-


Kattari parassapadaæ. 414-438.

Kattari kÃrake abhidheyye sabbadhÃtÆhi parassapadaæ hotÅti parassapadaæ katvÃ
tassÃpaniyamappasaÇge vatticchÃvasaæ vipariïÃmena parassapadÃnamattanopadÃnanti
vattate. 

Dve dve paÂhamamajjhimuttamapurisÃ. 415-410.

TÃsaæ vibhattÅnaæ parassapadÃnamattanopadÃna¤ca dve dve vacanÃnÅ yathÃkkamaæ
paÂhamamajjhimuttamapurisasa¤¤Ãti honti. 

Taæ yathÃ:-ti anti iti paÂhamapurisÃ. Si tha iti majjhimapurisÃ. Mi ma iti uttamapurisÃ.
Attanopadesupi te ante iti paÂhamapurisÃ. Se vhe iti majjhimapurisÃ. E mhe iti
uttamapurisÃ. Evaæ sesÃsu sattasu vibhattisupi yojetabbanti evaæ aÂÂhavibhattivasena
channavutividhe akhyÃtapade dvattiæsa dvattiæsa paÂhamamajjhimuttamapurisÃ hontÅti
vattamÃnÃ parassapadÃdimhi dvinnaæ paÂhamapurisasa¤¤Ã. 


NÃmamhi payujjamÃnepi tulyÃdhikaraïe paÂhamo. 416-112.

TumhÃmhasaddavajjite tulyÃdhikaraïabhÆte sÃdhakavÃcake nÃmamhi payujjamÃnepi
appayujjamÃnepi dhÃtÆhi paÂhamapuriso hotÅti paÂhamapurisaæ katvÃ
tassÃpaniyamappasaÇge kiriyÃdhakassa katturekatte cattumicchite-ekamhi vattabbe
ekavacananti vattamÃnÃparassapadapaÂhamapurisekavacanaæ ti. 

Paro paccayoti ca adhikÃro. YathÃ kattarÅ cÃti ito kattarÅti vikaraïappaccayavidhÃne
sabbattha vattate. 


BhuvÃdito a. 417-447.

Bhu iccevamÃdito dhÃtugaïato paro appaccayo hoti kattari vihiteyu vibhattippaccayesu
paresu. 


[SL Page 193] [\x 193/]    

SabbadhÃtukamhiyevÃyamissate asaæyogantassa vuddhiti ca vattate. 


A¤¤esu ca. 418-487.

KÃritato a¤¤esu paccayesu ca asaæyogantÃnaæ dhÃtÆnaæ vuddhi hoti. Caggahaïena
ïuppaccayassÃpi vuddhi hoti. 

Ettha ca ghaÂÃdÅnaæ vÃti ito vÃsaddo anuvattetabbo. So ca vavatthitavibhÃsattho.

Tena 

IvaïïuvaïïantÃna¤ca lahÆpantÃnadhÃtÆnaæ,
IvaïïuvaïïÃnameva vuddhi hoti parassa na.
YuvaïïÃnampi yaïuïÃnÃniÂÂhÃdisu vuddhi na, 
TudÃdissÃvikaraïena chetvÃdisu vÃ siyÃ. 

TassÃpaniyamappasaÇge-ayuvaïïÃna¤cÃyo vuddhÅti paribhÃsato ÆkÃrassokÃro vuddhi. 

VipariïÃmena dhÃtÆnanti vattamÃne-


O ava sare. 419-515.

OkÃrassa dhÃtvantassa sare pare avÃdeso hoti. SaralopamÃdesa iccÃdinÃ saralopÃdimhi kate
naye paraæ yutteti paranayanaæ kÃtabbaæ. 

So puriso sÃdhu bhavati, sÃ ka¤¤Ã sÃdhu bhavati, taæ cittaæ sÃdhu bhavati. Ettha hi-

KattunobhihitattÃva ÃkhyÃtena na kattari, tatiyÃ paÂhamÃ hoti liÇgatthampana pekkhiya.

Satipi kiriyÃyekatte kattÆnaæ bahuttÃ bahumhi vattabbe bahuvacananti
vattamÃnÃparassapadapaÂhamapurisabahuvacanÃ anti pure viya appaccayavuddhiavÃdesÃ.
SaralopÃdi. Te purisÃ bhavanti. AppayujjamÃnepi bhavati, bhavanti. 

PayujjamÃnepi tulyÃdhikaraïeti ca vattateta.


Tumhe majjhimo. 420-413.

TulyÃdhikaraïabhÆte tumhasadde payujjamÃnepi appayujjamÃnepi dhÃtuhi majjhimapuriso
hotÅti vattamÃnÃparassapada majjhimapurisekavacanaæ si. Sesaæ purimasamaæ. 


[SL Page 194] [\x 194/]    

Tvaæ bhavasi, tumhe bhavatha. AppayujjamÃnepi-bhavasi, bhavatha. 
TulyÃdhikaraïeti kimatthaæ? TayÃ paccate odano. 

Tasmiæ yevÃdhikÃre-


Amhe uttamo. 421-414

TulyÃdhikaraïabhÆte amhasadde payujjamÃnepi appayujjamÃnepi dhÃtÆhi uttamapuriso
hotÅti vattamÃnÃparassapaduttamapurisekavacanaæ mi. 

AppaccayavuddhiavÃdesÃ.

AkÃro dÅghaæ himimesu. 422-480.

AkÃro dÅghamÃpajjate hi mi ma iccetÃsu vibhattisÆ. Ahaæ bhavÃmi, mayaæ bhavÃma.
BhavÃmi, bhavÃma. 

VibhattÅnaæ chÃti ca vattate. 


ParÃnyattanopadÃni. 423-409.

SabbÃsaæ vattamÃnÃdÅnaæ aÂÂhavidhÃnaæ vibhattÅnaæ yÃni yÃni parÃni cha padÃni tÃni tÃni
attanopadÃni hontÅti teÃdÅnaæ atatanopadasa¤¤Ã.

DhÃtÆhi attanopadÃnÅti ca vattate.


Kattari ca. 424-456.

Kattari ca kÃrake abhidheyye dhÃtÆhi attanopadÃni honti caggahaïaæ katthaci
nivattanatthaæ. Sesaæ parassapade vuttanayena veditabbaæ.

Bhavate, bhavante, bhavase, bhavavhe, bhave, bhavÃmhe.

Paca pÃke.

DhÃtusa¤¤Ãyaæ dhÃtvantalopo. Vuttanayena tyÃduppatti. IvaïïuvaïïÃnamabhÃvÃ
vuddhiabhÃvovettha viseso.

So devadatto odanaæ pacati. Pacanti, pacasi, pavatha, pacÃmi, pacÃma. 


[SL Page 195] [\x 195/]    

So odanaæ pacate, te pacante, tvaæ pacase,tumhe pacavhe, ahaæ pace,mayaæ pacÃmhe.
PaÂhamapurisÃdÅnamekajjhappavattippasaÇge paribhÃsamÃha:


SabbesamekÃbhidhÃne paro puriso. 425-411.

Sabbesaæ paÂhamamajjhimÃnaæ paÂhamuttamÃnaæ majjhimuttamÃnaæ tiïïaæ vÃ purisÃnaæ
ekatobhidhÃne kattabbe paro puriso yojetabbo. EkakÃlÃnamevÃbhidhÃne cÃyaæ. 

So ca pacati, tva¤ca pacasÅti pariyÃyappasaÇge tumhe pacathÃti bhavati. Evaæ so ca pacati
aha¤ca pacÃmÅti mayaæ pacÃma. TathÃ: kva¤ca pacasi aha¤ca pacÃmi mayaæ pacÃma. So ca
pacati tva¤ca pacasi aha¤ca pacÃmi mayaæ pacÃma evaæ sabbattha yojetabbaæ. 

EkÃbhidhÃneti kimatthaæ? So pacati tvaæ pacissasi ahaæ paciæ. Ettha bhinnakÃlattÃ mayaæ
pacimhÃti na bhavati. 

Gamusappa gatimhi.

Pure viya dhÃtusa¤¤Ãyaæ dhÃtvantalopo kattari tyÃduppatti ca. 

Gamissanto ccho vÃ sabbÃsu. 426-478.

Gamu iccetassa dhÃtussa anto makÃro ccho hoti vÃ sabbÃsu vibhattisu. Sabbaggahaïena
mÃnantakÃritappaccayesu ca. VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo. TenÃyaæ-

Vidhiæ nicca¤ca vÃsaddo mÃnantesu hi kattari,
DÅpetaniccama¤¤attha parokkhÃyamasantakaæ. 

AppaccayaparanayanÃni. 

So puriso gÃmaæ gacchati, te gacchanti. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ garupubbarassato parassa
paÂhamapurisabahuvacanassa re vÃ hoti. 

Gacchare, tvaæ gacchasi, tumhe gacchatha, ahaæ gacchÃmi, mayaæ gacchÃma. 

CchÃdesÃbhÃve: lopa¤cettamakÃroti appaccayassa ekÃro. Gameti, gamenti. Saralopo. Gamesi,
gametha, gamemi, gamema. 


[SL Page 196] [\x 196/]    

Attanopadepi:

So gÃmaæ gacchate, te gacchante-gacchare, gacchase, gacchavhe, gacche, gacchÃmbhe. "Kuto
nu tvaæ Ãgacchasi, rÃjagahago ÃgacchÃmÅ"ti Ãdisu pana paccuppannasamÅpe
vattamÃnÃvacanaæ. 

VÃti vattate. 


Gamissa ghammaæ, 427-503.

Imu iccetassa dhÃtussa sabbassa ghammÃdeso hoti vÃ ghammati, ghammanti iccÃdi. 

BhÃvakammesu pana:- 


AttanopadÃni bhÃve ca kammaïi. 428-455.

BhÃve ca kammaïi ca kÃrake abhidheyye attanopadÃni honti. Casaddena kammakattaripi. 

Bhavanaæ = bhÃvo, so ca kÃrakattarena asaæsaÂÂho kevalo bhavanalavanÃdiko dhÃtvattho.
KarÅyatiti = kammaæ. AkammakÃpi dhÃtavo sopasaggÃ sakammakÃpi bhavanti. TasmÃ
kammaïi anupubbÃ bhÆdhÃtuto vattamÃnattanopadapaÂhamapurisekavacanaæ te. 

DhÃtÆhi ïeïaya iccÃdito dhÃtÆhiti vattamÃne-


BhÃvakammesu yo. 429-442.

SabbadhÃtÆhi paro bhÃvakammavisayesu yappaccayo hoti. AttanopadavisayevÃyamissate.
A¤¤esu cÃti sutte anuvattitavÃggahaïena yappaccaye vuddhi na bhavati. 

AnubhÆyate sukhaæ devadattena.

ùkhyÃtena avuttattÃ tatiyÃ hoti kattari,
KammassÃbhihitattÃ na dutiyÃ paÂhamÃvidha.

AnubhÆyante sampattiyo tayÃ, anubhÆyase tvaæ devadattena, anubhuyavhe tumhe, ahaæ
anubhÆye tayÃ, mayaæ anubhÆyÃmhe.


[SL Page 197] [\x 197/]    
Kvaci dhÃtu iccÃdito kvacÅti vattamÃne-

AttanopadÃni parassapadattaæ. 430-520.

AttanopadÃni kvacÅ parassapadattamÃpajjante. Akattariyevedaæ. YakÃrassa cittaæ.
Anubhuyyate mayÃ sukhaæ, anubhuyyati vÃ. Anubhuyyanta, anubhuyyasi, anubhuyyatha,
anubhuyyÃmi, anubhuyyÃma. DvittÃbhÃve-anubhÆyati, anubhÆyanti. 

KvavÅti kiæ? AnubhÆyate.

BhÃve-addabbavuttino bhÃvassekattÃ ekavacanameva. Ta¤ca paÂhamapurisasseva. BhÆyate
devadattena, devadattena sampati bhavananti attho. 

PavadhÃtuto kammaïi attanopade yappaccaye ca kate vipariïÃmena yassÃti vattamÃne-


Tassa cavaggayakÃravakÃrattaæ sadhÃtvantassa 431-443.

Tassa bhÃvakammavisayassa yappaccayassa cavaggayakÃravakÃrattaæ hoti dhÃtvantena saha
yathÃsambhavaæ. 

Ettha ca ivaïïÃgamo vÃti ito sÅhagatiyÃ vÃsaddo nuvattetabbo so ca vavatthitavibhÃsattho.
Tena- 

Cavaggo catavaggÃnaæ dhÃtvantÃnaæ yavattanaæ,
RavÃna¤ca sayappaccayÃnaæ hoti yathÃkkamanti. 

DhÃtvantassa cavaggÃdittÃ cakÃre kate-pare dvebhÃvo ÂhÃneti cakÃrassa dvittaæ. 

Paccate odano devadattena. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ garu pubbarassato parassa
paÂhamapurisabahuvacanassa kvaci re hoti. 

Paccare, paccante, paccase, paccavhe, pacce, paccÃmhe. 

ParassapadÃdese-paccati, paccanti, paccasi, paccatha, paccÃmi, paccÃma. 

TathÃ kammakattari. Paccate odano sayameva. Paccante, paccati paccanti vÃ iccÃdi. 


[SL Page 198] [\x 198/]    

Gamito kammaïi attanopade yappaccaye ca kate-
DhÃtÆhi tamhi yeti ca vattate. 

IvaïïÃgamo vÃ. 432-444. 

Sabbehi dhÃtÆhi tasmiæ bhÃvakammavisaye yappaccaye pare ivaïïÃgamo hoti vÃti
ÅkÃrÃgamo. VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo. CchÃdeso. Gacchiyate gÃmo devadattena.
Gacchiyante, gacchÅyase, gacchiyavhe, gacchiye, gacchÅyÃmhe. 

CchÃdesÃbhÃve-
DhÃtÆhi yo vÃti ca vattate. 


PubbarÆpa¤ca. 433-445.

HeÂÂhÃ anuttehi parassevedaæ. Tena kavaÂapavaggayakÃralasanteheva dhÃtÆhi paro yo
yappaccayo pubbarÆpamÃpajjate vÃti makÃrÃ parassa makÃro.

Gammate-gamÅyate, gammante-gamÅyante, gammase-gamÅyase, gammavhe gamÅyavhe,
gamme-gamÅye, gammÃmhe-gamÅyÃmhe.

Parassapadatte-gacchiyyati, gacchiyyanti, gacchÅyati, gacchÅyanti vÃ. Gammati, gammanti,
gamÅyati, gamÅyanti. 

ýkÃrÃgame-gamÅyati gamÅyanti. TathÃ: ghammÅyati ghammÅyanti iccÃdi. 

VattamÃnÃvibhatti.
 

Pa¤camÅ tu antu hi tha mi ma taæ antaæ ssu vho e Ãmase. 434-426.

TvÃdayo dvÃdasa pa¤camÅsa¤¤Ã honti. 


ùïattyÃsiÂÂhenuttakÃle pa¤camÅ. 435-417.

ùïattyatthe ca ÃsiÂÂhatthe ca anuttakÃle pa¤camÅ vibhatti hoti. Satipi kÃlÃdhikÃre puna
kÃlaggahaïena vidhinimantaïajjhesanÃnumatipatthanapattakÃlÃdisu ca pa¤camÅ.
ùïÃpanamÃïatti, ÃsiæsanamÃsiÂÂho. So ca iÂÂhassa asampattassa atthassa 


[SL Page 199] [\x 199/]    

PatthanamÃsiÂÂho, tasmiæ ÃsiÂÂhe. Anu samÅpe uttakÃlo = anuttakÃlo, paccuppannakÃloti
attho. Na uttakÃloti vÃ = anuttakÃlo. Tasmiæ anuttakÃle. KÃlamanÃmasitvÃpi hotÅti attho.
Tattha Ãsiæsanatthe bhÆdhÃtuto pa¤camÅpaÂhamapurisekavacanaæ tu. 
AppaccayavuddhiavÃdesÃ
So sukhÅ bhavatu, te sukhitÃ bhavantu.
VipariïÃmena akÃratoti vattate. 


Hi lopaæ vÃ. 436-481.

AkÃrato paro hivibhatti lopamÃpajjate vÃ

Tvaæ sukhÅ bhava, bhavÃhi vÃ himhi dÅgho. Tumhe sukhitÃ bhavatha. Ahaæ sukhito
bhavÃmi, mayaæ sukhitÃ bhavÃma. 

Attanopade-so sukhÅ bhavataæ, te sukhitÃ bhavantaæ, tvaæ sukhÅ bhavassu, tumhe sukhitÃ
bhavavho, ahaæ sukhÅ bhave, mayaæ sukhitÃ bhavÃmase. 

Kammaïi-anubhÆyataæ tayÃ, anubhÆyantaæ, anubhÆyassu, anubhÆyavhe, anubhÆye,
anubhÆyÃmase. 

Parassapadatte-anubhuyyatu, anubhuyyantu, anubhuyatu, anubhuyantu vÃ. AnubhuyyÃhi
iccÃdi. BhÃve bhuyataæ.

ùïattiyaæ kattari-devadattodÃni odanaæ pacatu. Pacantu, paca pacÃhi, pacatha, pacÃmi,
pacÃma. Pacataæ, pacantaæ, pacassu, pacavho, pace, pacÃmase.

Kammaïi yappaccayacavaggÃdi. Paccataæ odano devadattena. Paccantaæ, paccassu,
paccavho, pacce, paccÃmase.

Parassapadatte-paccatu, paccantu, pacca paccÃhi, paccatha, paccÃmi, paccÃma. TathÃ: so
gÃmaæ gacchatu. Gacchantu, gaccha gacchÃhi, gacchatha, gacchÃmi, gacchÃma gametu,
gamentu, gama gamÃhi, gametha, gamemi, gamema. Gacchataæ, gacchantaæ, gacchassu,
gacchavho, gacche, gacchÃmase.

GhammÃdese-ghammatu ghammantu iccÃdi. 

Kammaïi-gacchiyataæ. Gacchiyatu, gamÅyataæ, gamÅyatu, gammataæ, gammatu iccÃdi. 

Vidhimhi-idha pabbato hotu, ayaæ pÃsÃdo suvaïïamayo hotÆti Ãdi. 


[SL Page 200] [\x 200/]    

Nimantaïe adhivÃsetu me bhante bhagavÃ bhojanaæ, idha nisÅdatu bhavaæ. 

Ajjhesane desetu bhante bhagavÃ dhammaæ. 

Anumatiyaæ = puccha vÃsava maæ pa¤haæ, pavisatu bhavaæ, evaæ nisÅdatu. 

PatthanÃ-yÃcanÃ. DadÃhi me gÃmavarÃni pa¤ca, ekaæ me nayanaæ dehi. 

PattakÃle sampatto te kÃlo kaÂakaraïe kaÂaæ karotu bhavaæ iccÃdi. 

Pa¤camÅvibhatti.
 


SattamÅ eyya eyyuæ eyyÃsi eyyÃtha eyyÃmi eyyÃma etha eraæ etho eyyavho eyyaæ eyyÃmhe.
437-427.

EyyÃdayo dvÃdasa sattamÅsa¤¤Ã honti. 
AnuttakÃleti vattate. 


Anumatiparikappatthesu* sattamÅ. 438-418.

Anumatyatthe ca parikappatthe ca anuttakÃle sattamÅvibhatti hoti. 

Atthaggahaïena vidhinimantaïÃdisu ca sattamÅ. Kattumicchato parassa anujÃnanaæ
anumati. Parikappanaæ parikappo. Yadi nÃma bhaveyyÃti sallakkhanaæ nirÆpanaæ.
HetukiriyÃya sambhave phalakiriyÃya sambhavaparikappo ca. Tattha parikappe
sattamÅparassa pada-paÂhamapurisekavacanaæ eyya. AppaccayavuddhÃdi purimasamaæ.

Kvaci dhÃtu vibhattÅti ÃdinÃ eyya eyyÃsi eyyÃmicce tesaæ vikappena ekÃrÃdeso. SodÃni
kinnukho bhave, ya di so paÂhamavaye pabbajeyya arahÃ bhaveyya, sace saÇkhÃrÃ niccÃ
bhaveyyuæ na nirujjheyyuæ yadi tvaæ bhaveyyÃsi. Tumhe bhaveyyÃtha, kathamahaæ devo
bhaveyyÃmi, kinnukho mayaæ bhaveyyÃma. TathÃ: bhavetha, bhaveraæ, bhavetho,
bhaveyyavho. 

Patthane tu-ahaæ sukhÅ bhave, buddho bhaveyyaæ, bhaveyyÃmho. 

Kammaïi-sukhaæ tayaæ anubhÆyetha, anubhÆyeraæ, anubhÆyetho, anubhÆyeyyavho,
anubhÆye anubhÆyeyyaæ, anubhÆyeyyÃmhe. 
 
* "Anumatiparikappatthe" itipi pÃÂÂho. 
 
[SL Page 201] [\x 201/]    

Parassapadatte-anubhÆyeyya, anubhÆyeyyuæ, anubhÆyeyyÃsi iccÃdi. BhÃve bhÆyetha.

Vidhimhi-so odanaæ pace paceyya, paceyyuæ, tvaæ pace paceyyÃsi, tumhe paceyyÃtha, ahaæ
paceyyÃmi, mayaæ paceyyÃma. Pacetha, paceraæ, pacetho, paceyyavho, pace paceyyaæ,
paceyyÃmhe. 

Kammaïi-paccetha, pacceraæ, paccetho, pacceyyavho, pacce pacceyyaæ, pacceyyÃmhe. 

Parassapadatte-pacce pacceyya, pacceyyuæ, pacceyyÃsi iccÃdi. 

Anumatiyaæ-so gÃmaæ gacche gaccheyya. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ eyyussa u¤ca. Gacchuæ
gaccheyyuæ, tvaæ gacche gaccheyyÃsi, gaccheyyÃtha, gaccheyyÃmi, gaccheyyÃma. Game
gameyya, gamuæ gameyyuæ, game gameyyÃsi, gameyyÃtha, gameyyÃmi, gameyyÃma.
Gacchetha, gaccheraæ, gacchetho, gaccheyyavho, gacche gaccheyyaæ. GaccheyyÃmhe.
Gametha, gameraæ iccÃdi. 

Kammaïi gacchÅyetha gamÅyetha, gacchÅyeraæ gamÅyeraæ iccÃdi. 

Parassapadatte-gacchÅyeyya gamÅyeyya gammeyya iccÃdi. TathÃ ghamme ghammeyya,
gammeyyuæ iccÃdi. 

SattamÅvibhatti. 

SaccuppannÃïantiparikappakÃlikavibhattinayo. 
 


HÅyattanÅ Ã Æ o ttha a mhÃ ttha tthuæ se vhaæ iæ mhase. 439-429.

ùÃdayo dvÃdasa hÅyattanÅsa¤¤Ã honti. 
Apaccakkhe atÅteti ca vattate. 


HÅyoppabhuti paccakkhe hÅyattanÅ. 440-420.

HÅyoppabhÆti atÅte kÃle paccakkhe vÃ apaccakkhe vÃ hiyattanÅvibhatti hotÅti
hÅyattanÅparassapadapaÂhamapurisekavacanaæ Ã. 


[SL Page 202] [\x 202/]    

Kvaci dhÃtu iccÃdito kvaci dhÃtÆnanti ca vattate. 


AkÃrÃgamo hÅyattanajjatanÅkÃlÃti pattisu. 441-521.

Kvaci dhÃtÆnamÃdimhi akÃrÃgamo hoti hÅyattani ajjatanÅ kÃlÃtipatti iccetÃsu tÅsu vibhattÅsu. 

KathamayamakÃrÃgamo dhÃtvÃdimhÅti ce?

Satissarepi dhÃtvante punÃkÃrÃgamassidha,
NiratthattÃ payogÃnurodhÃ dhÃtvÃdito ayaæ.

AppaccayavuddhiavÃdesasaralopÃdi vuttanayameva.

AbhavÃ, abhavÆ, abhavo, abhavattha kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ akÃrassa amÃdeso vÃ abhavaæ
abhava, abhavamhÃ, abhavattha, abhavatthuæ, abhavase, abhavavhaæ, abhaviæ,
abhavÃmhase. 

Kammaïi yappccayo. TayÃ sukhamaïvabhÆyattha. AkÃrÃgamÃbhÃve. AnubhÆyattha. Kvaci
dhÃtÆti ÃdinÃ tthassa thÃdeso. AnubhÆyatha. AïvabhÆyatthuæ anubhÆyatthuæ, aïvabhÆyase,
anubhÆyase, aïvabhuyavhaæ anubhuyavhaæ, aïvabhÆyiæ anubhÆyiæ, aïvabhÆyamhase
anubhÆyamhase.

Parassapadatte-aïvabhuyÃ anubhuyÃ iccÃdi. 

BhÃve anubhÆyattha. TathÃ: so odanaæ apacÃ, apacÆ, apaco, apacattha, apacaæ apaca,
apacamhÃ apacattha, apacatthuæ, apacase, apacavhaæ, apaciæ, apacamhase. 
Kammaïi-apaccattha apaccatha, apaccatthuæ, apaccase, apaccavhaæ, apacciæ, apaccamhase,
apaccÃ apaccu iccÃdi. TathÃ: agacchÃ, agacchuæ, agaccho, agacchattha, agacchaæ agaccha,
agacchamhÃ. Agacchattha, agacchatthuæ, agacchase, agacchavhaæ, agacchiæ, agacchamhase
agamÃ, agamÆ, agamo, agamattha, agamaæ agama, agamamhÃ, agamattha, agamatthuæ,
agamase, agamavhaæ, agamiæ, agamamhase. 

Kammaïi-agacchÅyattha gacchiyattha agamÅyattha gamÅyattha agammattha gammattha,
agacchÅyatthuæ gacchÅyatthuæ iccÃdi. TathÃ: aghammÃ, aghammÆ iccÃdi. 

HÅyattanÅvibhatti. 
 


[SL Page 203] [\x 203/]    
HÅyattanÅsattamÅpa¤camÅvattamÃnÃ sabbadhÃtukaæ. 442-433.

HÅyattanÃdayo catasso vibhattiyo sabbadhÃtukasa¤¤Ã hontÅti hÅyattanÃdÅnaæ
sabbadhÃtukasa¤¤attÃ ikÃrÃgamo asabbadhÃtukamhÅti vutto ikÃrÃgamo na bhavati. 

SabbadhÃtukaæ. 
 


Parokkho a u e ttha a mha ttha re ttho vho i mhe. 443-428.

A Ãdayo dvÃdasa parokkhÃsa¤¤Ã honti. AkkhÃnaæ iïdriyÃnaæ paraæ = parokkhaæ.
TaddÅpakattÃ ayaæ vibhatti parokkhÃti vuccati. 


Appaccakkhe parokkhÃtÅte. 444-419.

Apaccakkhe vattuno iïdriyÃvisayabhÆte atÅte kÃle parokkhÃvibhatti hoti. Atikkamma itoti
= atÅto, hutvÃ atikkantoti attho. HeÂÂhÃ vuttanayena parokkhÃparassapada
paÂhamapurisekavacanaæ a.

BhÆ a itÅdha:- 
VipariïÃmena dhÃtÆnanti vattate. 


KvacÃdivaïïÃnamekassarÃnaæ dvebhÃvo. 445-460.

DhÃtÆnamÃdibhÆtÃnaæ vaïïÃnamekassarÃnaæ kvaci dvebhÃvo hoti.
VavatthitavibhÃsatthoyaæ kvacisaddo. Tena-

Khachasesu parokkhÃyaæ dvebhÃvo sabbadhÃtunaæ, 

Appaccaye juhotyÃdissapi kiccÃdike kvaci. 

BhÆ bhÆ a itÅdha:-


PubbobbhÃso. 446-461.

DvebhÆtassa dhÃtussa yo pubbo avayavo so abbhÃsasa¤¤o hotÅti abbhÃsasa¤¤Ã.


[SL Page 204] [\x 204/]    

AbbhÃsaggahaïamanuvattate.


AntassivaïïÃkÃro vÃ. 447-467.

AbbhÃsassa antassa ivaïïo hoti akÃro ca vÃ. VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo.

Tena- 

Khachasesu avaïïassa ikÃro sagupussa Å,
VÃssa gussa parokkhÃyaæ akÃro nÃparassimeti. 
ôkÃrassa akÃro. 


DutiyacatutthÃnaæ paÂhamatatiyÃ. 448-463.

AbbhÃsagatÃnaæ dutiyacatutthÃnaæ vaggabya¤janÃnaæ yathÃkkamaæ paÂhamatatiyÃ hontÅti
bhakÃrassa bakÃro. 


BrÆbhÆnamÃhabhÆvÃ parokkhÃyaæ. 449-477.

BrÆ bhÆ iccetesaæ dhÃtÆnaæ Ãha bhÆva iccete ÃdesÃ honti parokkhÃvibhattiyanti bhÆsaddassa
bhÆvÃdeso. 

SaralopomÃdesappaccayÃdimhÅti ÃdinÃ saralopÃdi so kira rÃjÃ babhÆva, te kira babhÆvu tvaæ
kira babhÆve.

DhÃtÆhÅti vattate, sÅhagatiyÃ kvaciggahaïa¤ca. 


IkÃrÃgamo asabbadhÃtukamhi. 450-518.

Sabbasmiæ asabbadhÃtukamhi pare kvaci dhÃtÆhi paro ikÃrÃgamo hoti. 

AsabbadhÃtuke bya¤janÃdimhevÃyamÃgamo,
KvacÃdhikÃrato bya¤janÃdopi kvaci no siyÃ.

Ettha ca na sabbadhÃtukaæ = asabbadhÃtukamiti katvÃ hÅyattanÅsattamÅpa¤camÅvattamÃnÃ
sabbadhÃtukanti hÅyattanÅÃdÅnaæ sabbadhÃtukasa¤¤Ãya vuttattÃ tada¤¤Ã catasso vibhattiyo
asabbadhÃtukanti vuccati. 

Tumhe kira babhÆvittha, ahaæ kira babhÆva, mayaæ kira babhÆvimha. Attanopade-so
babhÆvittha, babhÆvire, babhÆvittho, vibhÆvivho, babhÆvi, babhÆvimhe. 

Kammaïi attanopade ÅkÃrÃgamayappaccayikÃrÃgamÃ anubabhÆvÅyittha. Yappaccayassa
asabbadhÃtukamhi kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ lope kate ivaïïÃgamo na bhavati. 


[SL Page 205] [\x 205/]    

TayÃ kira anubabhÆvittha, anubabhÆvÅre iccÃdi. 

BhÃve-babhÆvÅyittha, babhÆvittha vÃ.

TathÃ-papaca, papacu, papace, papacittha, papaca, papacimha, papacittha, papacire,
papacittho, papacivho, papaci, papacimhe. 

Kammaïi-papaccittha, papaccire, papacca, papaccu vÃ iccÃdi.

Gamimhi kvacÃdivaïïÃnanti ÃdinÃ dvebhÃvo. PubbobbhÃsoti abbhÃsasa¤¤Ã.

AbbhÃseti vattate. 

Kavaggassa cavaggo. 451-464.

AbbhÃse vattamÃnassa kavaggassa cavaggo hotÅti gakÃrassa jakÃro. Kvavi dhÃtÆti ÃdinÃ
anabbhÃsassa paÂhamapurisekavacanamhi dÅgho. So gÃmaæ jagÃma kira, jagama vÃ.
Jagamu, jagame, jagamittha, jagama, jagamimha, jagamittha, jagamire, jagamittho,
jagamivho, jagami, jagamimhe. 

Kammaïi-jagamÅyittha, jagamittha iccÃdi. 

ParokkhÃvibhatti. 
 


AjjatanÅ Å uæ o ttha iæ mhÃ Ã Æ se vhaæ a mhe. 452-430.

ý Ãdayo dvÃdasa ajjatanÅsa¤¤Ã honti. Ajja bhavo = ajjatano. TaddÅpakattÃ ayaæ vibhatti
ajjatanÅti vuccati.

AtÅte apaccakkheti ca vattate. 


SamÅpejjatanÅ. 453-421.

SamÅpe samÅpato paÂÂhÃya ajjappabhuti atÅte kÃle paccakkhe ca apaccakkhe ca
ajjatanÅvibhatti hotÅti ajjatanÅparassa padapaÂhamapurisekavacanaæ Å.

Pure viya akÃrÃgamo, vuddhÃdi ca. Kvaci dhÃtuvibhattÅti ÃdinÃ ÅmhÃdivibhattÅnaæ kvaci
rassattaæ. O Ã a vacanÃnaæ ittha amÃdesÃ ca. SaralopÃdi. So abhavi, abhavÅ vÃ.
AkÃrÃgamÃbhÃve-bhavi. 


[SL Page 206] [\x 206/]    

Maï¬ÆkagatiyÃ vÃti vattate.


Sabbato uæ iæsu. 454-506.

Sabbehi dhÃtÆhi uævibhattissa iæsvÃdeso hoti vÃ.

Te abhaviæsu bhaviæsu abhavuæ bhavuæ vÃ. Tvaæ abhavi bhavi abhavo bhavo. Tumhe
abhavittha bhavittha. IkÃrÃgamo. Ahaæ abhaviæ bhaviæ. Mayaæ abhavimha bhavimha
abhavimhÃ bhavimhÃ vÃ. So abhavittha bhavittha, abhavÃ bhavÃ abhavu, abhavise
abhavivhaæ, abhavaæ abhava abhavimhe. 

Kammaïi-yappaccayalope vuddhiavÃdesÃdi. Sukhaæ tayaæ anubhavittha aïvabhÆyittha vÃ
iccÃdi. 

Parassapadatte-tayÃ aïvabhÆyi, anubhÆyÅ, aïvabhÆyiæsu anubhÆyiæsu aïvabhÆyuæ
anubhÆyuæ. Tvaæ aïvabhÆyi anubhÆyi, tumhe aïvabhÆyittha anubhÆyittha. Ahaæ
aïvabhÆyiæ anubhÆyiæ, mayaæ aïvabhÆyimha anubhÆyimha.

BhÃve-abhavittha abhÆyittha tayÃ. So apaci paci apacÅ pacÅ, te apaciæsu paciæsu apacuæ
pacuæ. Tvaæ apaci paci apaco paco vÃ. Tumhe apacittha pacittha, ahaæ apaciæ paciæ mayaæ
apacimha pacimha apacimhÃ pacimhÃ. So apacittha pacittha apacÃ pacÃ vÃ. ApacÆ, apacise,
apacivhaæ, apacaæ apaca apacimhe. 

Kammaïi-apaccittha paccittha iccÃdi. 

Parassapadatte-apacci pacci apacciæsu pacciæsu apaccuæ paccuæ, apacci pacci apacco pacco
apaccittha paccittha, apacciæ pacciæ apaccimhÃ paccimhÃ. So gÃmaæ agacchi gacchi agacchi
gacchi, te agacchiæsu gacchiæsu agacchuæ gacchuæ. Tvaæ agacchi gacchi agaccho gaccho,
tumhe agacchittha gacchittha. Ahaæ agacchiæ gacchiæ, mayaæ agacchimha gacchimha
agacchimhÃ gacchimhÃ. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ ajjatanimhi gamito cchassa kvaci ¤chÃdeso. So
aga¤chÅ ga¤chÅ aga¤chÅ ga¤chÅ, te aga¤chiæsu ga¤chiæsu aga¤juæ ga¤chuæ. Tvaæ aga¤chi
ga¤chi aga¤cho ga¤cho, tumhe aga¤chittha ga¤chittha. Ahaæ aga¤chiæ ga¤chiæ, mayaæ
aga¤chimha ga¤chimha aga¤chimhÃ ga¤chimhÃ. ChÃdesÃbhÃve-so agami gami agamÅ gamÅ.
Karassa kÃsattamajjatanimhÅti ettha bhÃvaniddesena sattamajjatanimhÅti yogavibhÃgena vÃ
sÃgame kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ bya¤janato akÃrÃgamo. AgamÃsi. Uævacanassa kvaci aæsvÃdeso.
*


[SL Page 207] [\x 207/]    

U cÃgamo tvamhesu kvaci. Agamiæsu gamiæsu agamaæsu gamaæsu agamuæ gamuæ, tvaæ
agami gami agamo gamo, agamittha gamittha agamuttha gamuttha, ahaæ agamiæ gamiæ,
agamimha gamimha agamumha gamumha agamimhÃ gamimhÃ. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ
gamissa ajjatanimhi gÃÃdeso ca. So ajjhagÃ. Paralopo. Te ajjhaguæ, tvaæ ajjhagÃ, tumhe
ajjhaguttha, ahaæ ajjhagaæ, mayaæ ajjhagumha.

Attanopade-so agacchittha gacchittha aga¤chittha ga¤chittha iccÃdi. 

CchÃdesÃbhÃve-so agamittha gamittha agamÃ gamÃ, te agamÆ gamÆ, ajjhagÆ agÆ. Tvaæ
agamise agamivhaæ. Ahaæ agamaæ gamaæ ajjhagÃ agamimhe. 

Kamme-gÃmo agacchiÇittha tena, gacchÅyittha aga¤chÅyittha ga¤chÅyittha agamÅyittha
gamÅyittha agamittha gamittha iccÃdi. 

Parassapadatte-agacchÅyi gacchÅyi agamÅyi gamÅyi, agacchÅyuæ gacchÅyuæ agamÅyuæ.
GamÅyuæ. TathÃ: aghammi, aghammiæsu iccÃdi. 

HÅyattanÅ ajjatanÅti ca vattate. 


MÃyoge sabbakÃle ca. 455-422.

YadÃ mÃyogo tadÃ hÅyattanajjatanÅvibhattiyo sabbakÃlepi honti. Casaddena pa¤camÅ ca. 

MÃ bhavati mÃ bhavÃ mÃ bhavissatÅti vÃ atthe hÅyattanajjatanÅ pa¤camÅvibhattiyo yesaæ
neyyaæ. So mÃ bhavÃ, mÃ bhavÅ,mÃ te bhavatu antarÃyo. MÃ pacÅ, mÃ pacatu, mÃ gacchÃ,
mÃ gacchÅ, mÃ gacchatu, mÃ ka¤ci pÃpamÃgamÃ, mÃ agamÅ mÃ agamÃ, mÃ gamÅ, mÃ
gametu. Tvaæ mÃ gaccho, mÃ gacchi, mÃ gacchÃhi iccÃdi. 

AtÅtakÃlikavibhatti. 
 


Bhavissanti ssati ssanti ssasi ssatha ssÃmi ssÃma ssate ssante ssase ssavhe ssaæ ssÃmhe.
456-431

SsatyÃdÅnaæ dvÃdasannaæ vacanÃnaæ bhavissantisa¤¤Ã hoti. BhavissakÃladÅpakattÃ ayaæ
vibhatti bhavissantÅti vuccati. 


[SL Page 208] [\x 208/]    

AnÃgate bhavissanti. 457-423.

AnÃgate kÃle bhavissanti vibhatti hoti. 

AtÅtepi bhavissanti taÇkÃlavacanicchayaæ, 
AnekajÃtisaæsÃraæ saïdhÃvissanti Ãdisu. 

Na Ãgato = anÃgato. PaccayÃsÃmaggiyaæ sati Ãyati uppajjanÃrahoti attho. IkÃrÃgamo.
VuddhiavÃdesÃ. SaralopÃ di ca bhavissati bhavissanti, bhavissasi bhavissatha, bhavissÃmi
bhavissÃma, bhavissate bhavissante, bhavissase bhavissavhe, bhavissaæ bhavissÃmhe. 

Kamme yappaccayalopo. Sukhaæ tayÃ anubhavissate anubhavissante, anubhavissase
anubhavissavhe, anubhavissaæ anubhavissÃmhe.

Parassapadatte-anubhavissati devadattena, anubhavissanti iccÃdi. 

BhÃve-bhavissate tena. YappaccayalopÃbhÃve-anubhÆyissate, anubhÆyissante iccÃdi.
BhÃve-bhÆyissate. TathÃ pacissati pacissanti, pacissasi pacissatha, pacissÃmi pacissÃma,
pacissate pacissante, pacissase pacissavhe, pacissaæ pacissÃmhe. 

Kamme-paccissate odano devadattena. Paccissante, paccissase, paccissavho vÃ iccÃdi. 

Parassapadatte-paccissati paccissanti, paccissasi paccissatha, paccissÃmi paccissÃma.
Gacchissati gacchissanti, gacchissasi gacchissatha, gacchissÃmi gacchissÃma, gacchissate
gacchissante, gacchissase gacchissavhe, gacchissaæ gacchissÃmhe. So saggaæ gamissati
gamissanti, gamissasi gamissatha, gamissÃmi gamissÃma iccÃdi. 
Kamme-gacchiyissate, gacchiyissante, gacchÅyissati, gacchiyissanti vÃ. GamÅyissate
gamÅyissante, gamÅyissati gamÅyissantÅ iccÃdi. 


[SL Page 209] [\x 209/]    

Yappaccayalope: gamissate, gamissante, gamissati, gamissanti vÃ. TathÃ: ghammissanti
iccÃdi. 

Bhavissantivibhatti.
 


KÃlÃtipatti ssÃ ssaæsu sse ssatha ssaæ ssamhÃ ssatha ssiæsu ssase ssavhe ssaæ ssÃmhase.
458-432. 

SsÃdÅnaæ dvÃdasannaæ kÃlÃtipattisa¤¤Ã hoti. KÃlassa atipatanaæ = kÃlÃtipatti. SÃ pana
viruddhappaccayupanipÃtanÃkÃraïavekallato vÃ kirayÃya anabhinibbatti. TaddipakattÃ ayaæ
vibhatti kÃlÃtipattÅti vuccati. 

KirayÃtipannetÅte kÃlÃtipatti. 459-432.

KirayÃtipannamatte atÅte kÃle kÃlÃtipattivibhatti hoti. KirayÃya atipatanaæ = kirayÃtipannaæ.
Tampana sÃdhakasattivirahena kiriyÃya accantÃnuppatti. Ettha ca ki¤cÃpi na kiriyÃ
atÅtasaddena voharitabbÃ. TathÃpi takkiriyuppattippanibaïdhakarakiriyÃya kÃlabhedena
atÅtavohÃro labbhatevÃti daÂÂhabbaæ.

KÃlÃtipattiparassapadapaÂhamapurisekavacanaæ ssÃ. AkÃrikÃrÃgamÃ vuddhiavÃdesÃ ca.
Kvavi dhÃtÆti ÃdinÃ ssÃ ssamhÃ vibhattÅnaæ kvaci rassattaæ. Ssevacanassa ca attaæ.

Sace se paÂhamavaye pabbajjaæ alabhissa arahÃ abhavissa bhavissa abhavissÃ bhavissÃ vÃ.
Te ce taæ alabhissaæsu arahanto abhavissaæsu bhavissaæsu. Evaæ-tvaæ abhavissa abhavisse
vÃ. Tumhe abhavissatha, ahaæ abhavissaæ, mayaæ abhavissamha abhavissamhÃ bhavissamhÃ
vÃ. So abhavissatha, abhavissiæsu, abhavissase, abhavissavhe, abhavissaæ, abhavissÃmhase.
Kamme-aïvabhavissatha aïvabhavissiæsu, aïvabhÆyissatha vÃ iccÃdi. 

Parassapadatte-aïvabhavissa, aïvabhavissaæsu, aïvabhÆyissa vÃ iccÃdi.


[SL Page 210] [\x 210/]    

BhÃve-abhavissatha devadattena abhÆyissatha. TathÃ: so ce taæ sÃdhanaæ alabhissa odanaæ
apacissa pacissa apacissÃ pacissÃ vÃ, apacissaæsu. Pacissaæsu. Apacissa pacissa apacisse
pacisse, apacissatha pacissatha, apacissaæ pacissaæ, apacissamha pacissamha apacissamhÃ
pacissamhÃ. Apacissatha, apacissiæsu, apavissase, apacissavhe, apacissaæ, apacissÃmhase.
Kamme-apacissatha odano devadattena apacissiæsu. YappaccayalopÃbhÃve-apaccissatha
paccissatha iccÃdi. 

Parassapadatte-apaccissa tena pacissa vÃ, apaccissaæsu paccissaæsu iccÃdi. So agacchissa
gacchissa agacchissÃ gacchissÃ agacchissaæsu gacchissaæsu, tvaæ agacchissa gacchissa
agacchisse gacchisse, agacchissatha gacchissatha, agacchissaæ gacchissaæ, agacchissamhÃ
gacchissamhÃ. Agamissa gamissa, agamissaæsu, gamissaæsu, agamissa gamissa agamisse,
agamissatha, agamissaæ, agamissamhÃ, agacchissatha agamissatha iccÃdi.

Kamme-agacchÅyissatha agamÅyissatha agacchÅyÅssa agamÅyissa iccÃdi. TathÃ:aghammissa,
aghammissaæsu iccÃdi. 

KÃlÃtipattivibhatti. 

Pa¤camÅ sattamÅ vattamÃnÃ sampatinÃgate,
Bhavissanti parokkhÃdÅ catassotÅtakÃlikÃ. 

ChakÃlikavibhattividhÃnaæ
 

Isu icchÃkantisu-pure viya dhÃtvantalopo tyÃduppatti appaccayo ca. 

DhÃtÆnanti vattamÃne-


IsuyamÃnamanto ccho vÃ. 460-524.

Isu yama iccetesaæ dhÃtÆnaæ anto ccho hoti vÃ. VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo. Antoccho
vÃti yogavibhÃgena Ãsassapi. So saggagatiæ icchati. Icchanti, icchasi, icchatha, icchÃmi,
icchÃma. CchÃdesÃbhÃve asaæyogantattÃ a¤¤esu cÃti vuddhi. Esati esanti iccÃdi. 
 
[SL Page 211] [\x 211/]    

Kamme-attanopadassa yebhuyyena parassapadattameva payojÅyati. Tena attanopade rÆpÃni
saÇkhipissÃma. So icchÅyati esÅyati, issati issate. YakÃrassa pubbarÆpattaæ. TathÃ: icchatu
esatu, iccheyya eseyya. ParokkhÃhÅyattanÅsu pana rÆpÃni sabbattha payogamanugamma
payojetabbÃni. Icchi. Esi, icchissati esissati, icchissa isissa iccÃdi. 

Yama uparame-nipubbo, cchÃdeso ca. Niyacchati niyacchanti, niyamati niyamanti saæ pubbo
- saye cÃti ¤attaæ dvitta¤ca. Sa¤¤amati, sa¤¤amanti. Kamme-niyacchÅyati niyamÅyati
niyammati sa¤¤amÅyati vÃ. TathÃ:niyacchati, sa¤¤amatu, niyaccheyya sa¤¤ameyya, niyacchi,
sa¤¤amÅ, niyacchissati, sa¤¤amissati, niyacchissÃ, sa¤¤amissÃ iccÃdi. 

ùsa upavesane-yogavibhÃgena cchÃdeso. Rassattaæ. Acchati, acchanti, acchasi, acchatha,
acchÃmi, acchÃma. A¤¤atra upapubbe - upÃsati upÃsanti, acchÅyati upÃsÅyati, acchatu
upÃsatu, accheyya upÃseyya, acchi upÃsÅ, acchissati upÃsissati, acchissa upÃsissa iccÃdi. 

Labha lÃbhe-labhati, labhanti, labhasi, labhatha, labhÃmi, labhÃma. Labhate, labhante,
labhase, labhavhe, labhe, labhÃmhe. Kamme yakÃrassa pubbarÆpatte kate kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ
purimabhakÃrassa bakÃro. Labbhate, labbhante, labbhati, labbhanti, labbhataæ, labbhatu,
labbhe labbhetha, labbheyya.

Ajjatanimhi vÃ antalopoti ca vattamÃne:- 


LabhasmÃ Åinnaæ tthaætthaæ. 461-499.

Labha iccetasmÃ dhÃtuto paresaæ Åinnaæ vibhattÅnaæ tthatthaæ iccete ÃdesÃ honti vÃ,
dhÃtvantassa lopo ca. Alattha alabhi labhi, alabhiæsu labhiæsu, alabhittha labhittha, alatthaæ
alabhiæ labhiæ, alabhimha labhimha iccÃdi. 

Bhavissantimhi-karassa sappaccayassa kÃhoti ettha sappaccayaggaïena vacamucabhujÃdito
ssassa khÃdeso vasacchidalabhÃdito chÃdeso ca vÃ hotÅti ssassa chÃdeso. Bya¤janantassa co
chappaccayesu cÃti dhÃtvantassa cakÃro. Lacchati, 

[SL Page 212] [\x 212/]    
Lacchanti, lacchasi, lacchatha, lacchÃmi, lacchÃma. ChÃdesÃbhÃve-labhissati, labhissanti,
labhissasi, labhissatha, labhissÃmi, labhissÃma iccÃdi. Alabhissa, alabhissaæsu iccÃdi. 

Vaca viyattiyaæ vÃcÃyaæ-vacati, vacanti, vacasi, vacatha, vacÃmi, vacÃma. Kamme
attanopade yappaccaye ca kate:- 


VacavasavahÃdÅnamukÃro vassa ye. 462-489.

Vaca vasa vaha iccevamÃdÅnaæ dhÃtÆnaæ vakÃrassa ukÃro hoti yappaccaye pare. ùdisaddena
va¬¬hassa ca. Vassa a = va iti samÃsena dutiya¤cettha caggahaïaæ icchitabbaæ. Tena
akÃrassapi ukÃro hoti purimapakkhe paralopo. Tassa cavagga iccÃdinÃ sadhÃtvantassa
yakÃrassa cakÃro. Dvittaæ. 

Uccate, uccante, vuccate, vuccante, vuccati, vuccanti vÃ iccÃdi tathÃ: vacatu, vuccatu,
vaceyya, vucceyya, avacÃ avaca, avacÆ avacu, avaca avaco, avacuttha, avaca avacaæ,
avacamhÃ, avacuttha. 


VacassajjatanimhimakÃro o. 461-479.

Vaca iccetassa dhÃtussa akÃro ottamÃpajjate ajjatanimhi vibhattimhi. 

Avoci, avocuæ, avoco, avocuttha, avociæ, avocumhÃ. Uttaæ. Avoca. Rassattaæ. Avocu iccÃdi.
Avacittha. 

Bhavissantimhi sappaccayaggahaïena ssassa khÃdeso. Bya¤janantassÃti vattamÃne ko khe
cÃti dhÃtvantassa kÃdeso. Vakkhati, vakkhanti, vakkhasi, vakkhatha, vakkhÃmi, vakkhÃma
iccÃdi. 

Vasa nivÃse-vasati, vasanti. Kamme uttaæ pubbarÆpatta¤ca. Vussati, vussanti iccÃdi. Vasatu,
vaseyya, avasi vasi.

Bhavissantiyaæ ssassa chÃdeso dhÃtvantassa cakÃro ca. Vacchati, vacchanti, vacchasi,
vacchatha, vacchÃmi, vacchÃma. Vasissati, vasissanti vÃ. Avasissa avasissÃ, avasissaæsu.

TathÃ: rudi assuvimocane-rodati, rucchati rodissati iccÃdi. 


[SL Page 213] [\x 213/]    

Kusa akkose-Ã pubbo. DvittarassattÃni appaccayavuddhiyo ca. Akkosati, akkosatu,
akkoseyya. 

Antalopoti vattate, maï¬ÆkagatiyÃ vÃti ca.


KusasmÃdÅcchi. 464-500.

Kusa iccetasmÃ dhÃtuto Åvibhattissa cchiÃdeso hoti dhÃtvantassa lopo ca. 

Akkocchi maæ, akkosi vÃ. Akkosissati, akkosissa iccÃdi. 

Vaha pÃpane-vahati, vahanti. Kamme attanopade yappaccaye kate:- 

Yeti vattate. 


Havipariyayo lo vÃ. 465-490.

HakÃrassa vipariyayo hoti yappaccaye pare yappaccayassa ca lakÃro hoti vÃ.
VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo. Tena gayhatÅti Ãdisu lattaæ na hoti.
NimittabhÆtayakÃrassevetaæ lattaæ. Vacavasa iccÃdinÃ uttaæ. VuÊhati vuyhati, vuyhanti,
vahatu vuyhatu, vaheyya vuyheyya, avahi vuyhittha, avahittha, vahissati vuyhissati,
avahissa avuyhissa iccÃdi. 
Jara vayohÃnimhi-


JaramarÃnaæ jÅrajiyyamiyyÃ vÃ. 466-507.

Jara mara iccatesaæ dhÃtÆnaæ jÅrajiyyamiyyÃdesÃ honti vÃ. SaralopÃdi. 

JÅrati, jÅranti, jiyyati, jiyyanti. KvacÃdisuttena ekayakÃrassa kvaci lopo. JÅyati jÅyanti.
Kamme-jÅrÅyati, jÅrÅyanti, jiyyati, jÅratu, jiyyatu, jÅreyya jÅyeyya, ajÅri jÅri, jiyya, jÅyissati
jÅrÅyissati, ajÅrissa jÅyissa. 

Mara pÃïacÃge-miyyÃdeso. Miyyati, miyyanti, mÅyati, mÅyanti vÃ. Marati, maranti iccÃdi. 

[SL Page 214] [\x 214/]    

Disa pekkhane-


Disassa passadissadakkhÃ vÃ. 467-473.

Disa iccetassa dhÃtussa passa dissa dakkha iccete ÃdesÃ honti vÃ. VavatthitavibhÃsatthoyaæ
vÃsaddo. Tena dissÃdeso kammaïi sabbadhÃtuke eva. 

Passati passanti dakkhati dakkhanti. 

Kammaïi-yakÃralopo. Dissate dissante, dissati dissanti, vipassÅyati, dakkhÅyati, passatu,
dakkhatu, dissatu, passeyya, dakkheyya, disseyya hÅyattaniyaæ kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ dhÃtu
ikÃrassa attaæ addasÃ adissÃ. TathÃ: apassi passi, apassiæsu passiæsu, apassi passi, apassittha,
apassiæ passiæ, apassimha passimha, addasÃsi, addasaæsu addasuæ, addasaæ vÃ. Apassittha
passittha. Addakkhi, addakkhiæsu, passissati passissanti. 

Bhavissantimhi ssassa cÃti yogavibhÃgena ssassa lopo ikÃrÃgamo ca. Dakkhiti dakkhinti.
LopÃbhÃve dakkhissati dakkhissanti, apassissa adakkhissa iccÃdi. 

Sada visaraïagatyavasÃdanesu-

SabbatthÃti vattate, maï¬ÆkagatiyÃ kvacÅti ca.


Sadassa sÅdattaæ. 468-611.

Sada iccetassa dhÃtussa sÅdÃdeso hoti sabbattha vibhattippaccayesu kvaci sesaæ neyyaæ.

NisÅdati, nisÅdanti bhÃve nisajjate. Idha kvacÃdhikÃrena sidÃdeso na bhavati. NisÅdatu,
nisÅde, nisÅdi, nisÅdissati, nisÅdissa iccÃdi. 

Yaja devapÆjÃsaÇgatikaraïadÃnesu-yajati, yajanti. 

Kamme-yamhÅti vattate. 


YajassÃdissi. 469-505.

Yaja iccetassa dhÃtussa Ãdissa yakÃrassa ikÃrÃdeso hoti yappaccaye pare. Saralopo. Ijjate
mayÃ buddho. TathÃ: yajatu, ijjatu, ijjataæ, yaje, ijjetha, yajÅ, ijjittha, yajissati, ijjissati, yajissa,
ijjissa iccÃdi. 


[SL Page 215] [\x 215/]    

Vada viyattiyaæ vÃcÃyaæ-tyÃduppatti appaccayo ca. 

VÃti vattate. 


Vadassa vajjaæ. 470-502.

Vada iccetassa dhÃtussa sabbassa vajjÃdeso hoti vÃ sabbÃsu vibhattisu. VibhattyadhikÃrattÃ
vettha sabbÃsÆti atthato siddhaæ. 

VÃti vattate. 


Lopa¤cettamakÃro. 471-512.

BhÆvÃdito paro appaccayo ettamÃpajjate lopa¤ca vÃ. VikaraïakÃriyavidhippakaraïato cettha
akÃroti appaccayoti gayhati. 

HÆvÃdito juhotyÃdito ca appaccayo paro,

LopamÃpajjate nÃ¤¤o vavatthitavibhÃsatoti. 

Appaccayassa ekÃro. SaralopÃdi. Vajjati vadeti vadati. 
Antimhi:- 


Kvaci dhÃtuvibhattippaccayÃnaæ dÅgha viparÅtÃdesalopÃgamÃ ca. 472-519.

Idha dhÃtvadhikÃre ÃkhyÃte kitake ca avihitalakkhaïesu payogesu kvaci dhÃtÆnaæ
tyÃdivibhattÅnaæ dhÃtuvihitappaccayÃna¤ca dÅghatabbiparÅtaÃdesalopÃgama iccetÃni
kÃriyÃni jinavacanÃnurÆpato bhavanti. 

Tattha:- 

NÃmhi rasso kiyÃdÅnaæ saæyoge ca¤¤adhÃtÆnaæ,
ùyÆnaæ vÃ vibhattÅnaæ mhÃssÃntassa ca rassatÃ.

Gamito cchassa ¤cho vÃssa gamissajjatanimhi gÃ,
UÃgamo vÃ tthamhesu dhÃtÆnaæ yamhi dÅghatÃ. 

EyyeyyÃseyyÃmetta¤ca vÃ ssessatta¤ca pÃpuïe,
OkÃro attamitta¤ca ÃtthÃ papponti vÃ tthathe,
TathÃ brÆto tiantÅnaæ au vÃha ca dhÃtuyÃ. 

Saæyoganto akÃrettha vibhattippaccayÃdi tu,
LopamÃpajjate niccamekÃrokÃrato paroti. 

[SL Page 216] [\x 216/]    

EkÃrato parassa antiakÃrassa lopo. Vajjenti vadenti vadanti, vajjesi vadesi vadasi, vajjetha
vadetha vadatha, vajjemi vajjÃmi vademi vadÃmi, vajjema vajjÃma vadema vadÃma.
KammaïÅ-vajjÅyati, vajjÅyanti, vajjati, vajjanti, vadÅyati vÃ. Vajjetu vadetu vadatu, vajje
vajjeyya vade vadeyya, vajjeyyuæ vadeyyuæ, vajjeyyÃsi vajjesi vadeyyÃsi. Avadi vadi,
vadiæsu, vadissati, vadissanti, avadissa iccÃdi.

Kamu padavikkhepe-appaccaye kvacÃdivaïïÃnamekassarÃnaæ dvehÃvoti dvittaæ.
Kavaggassa cavaggo. 

AbbhÃsaggahaïamantaggahaïaæ vÃggahaïa¤ca vattate. 


NiggahÅta¤ca. 473-468.

AbbhÃsante niggahÅta¤cÃgamo hoti vÃ. 

VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo. Tena kamÃdÅnamevetaæ. VaÇkamati, vaÇkamanti,
kamati, kamanti iccÃdi. 

Cala kampane-ca¤calati, calati.

Dala dalane-daddallati. 

Jhe cintÃyaæ-appaccaye o sare eti ca adhikicca te ÃvÃyÃti yogavibhÃgena akÃritepi ekÃrassa
ÃyÃdeso. 

JhÃyati, jhÃyanti, iccÃdi. VisesavidhÃnaæ.

SavuddhikabhuvÃdinayo. 
 


Tuda vyathane-tyÃduppatti appaccayo. A¤¤esu cÃti etthÃnuvattitacÃggahaïena tudÃdÅnaæ
vuddhiabhÃvoca viseso. 

Tudati, tudanti, tudasi, tudatha, tudÃmi, tudÃma. 

Kamme-tassa cavagga iccÃdinÃ sadakÃrassa yappaccayassa jakÃro. Dvittaæ. 

Tujjate, tujjante, tujjati, tujjanti tujjare vÃ. TathÃ: tudatu, tudantu, tude, tudeyya, tudeyyuæ,
atudi, atudiæsu, atudi, atudittha, atudiæ, atudimha, atujjittha, atujji, tudissati, atudissa iccÃdi. 


[SL Page 217] [\x 217/]    

Visappavesane-papubbo. So gÃmaæ pavisati, pavisanti, pavisasi, pavisatha, pavisÃmi,
pavisÃma. 
Kamme-pavisiyate, pavisÅyante, pavisÅyati, pavisÅyanti, pavissate vÃ. TathÃ: pavisatu,
pavisantu, pavise, paviseyya, pÃvisi pavisi, pÃvekkhi paÂhaviæ. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ
ajjatanimhi visassa vekkhÃdeso ca. PÃvisiæsu pavisiæsu. 

Kamme-pavisÅyittha pÃvisÅyittha, pÃvisÅyi, pavisissati, pavisissanti, pavisÅyissate
pavisissate, pÃvisissa pavisissa, pÃvisÅyissa iccÃdi. 

Nudakkhepe-nudati, nudanti.
Disa atisajjane-uddisati, uddisanti. 

Likha lekhane-likhati, likhanti.

Phusa samphasso = phusati, phusanti iccÃdi.

TudÃdayo.
 

HÆ bhÆ sattÃyaæ-tyÃduppatti. BhÆvÃdito a iti appaccayo. VÃti adhikicca lopa¤cettamakÃroti
hÆvÃdito parassa appaccayassa lopo. A¤¤esu cÃti vuddhi. 

So hoti, te honti kvaci dhÃtÆti, ÃdinÃ parasarassa lopo. Hosi, hotha, homi, homa. 

BhÃve-hÆyate. TathÃ: hotu, hontu, hohi. AnakÃraparattÃ gilopo na bhavati. Hotha, homi,
homa. BhÃve-hÆyataæ. 

Sattamiyaæ saralopÃdi. Heyya,heyyuæ,heyyÃsi, heyyÃtha, heyyÃmi heyyÃma. Heyyaæ vÃ.
BhÃve-hÆyetha. 

HÅyattaniyaæ appaccayalopo. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ hÆdhÃtu ÆkÃrassa uvÃdeso. AhuvÃ ahuvu
ahuvÆ, ahuvo, ahuvattha, ahuvaæ, ahuvamha, ahuvattha, ahuvatthuæ, ahuvase, ahuvavhaæ,
ahuviæ, ahuvamhase. BhÃve-ahÆyattha. 


[SL Page 218] [\x 218/]    

Ajjatanimhi kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ hÆto Åvibhattissa lopo. So ahÆ. LopÃbhÃve karassa
kÃsattamajjatanimhÅti ettha sattamajjatanimhÅti yogavibhÃgena sÃgamo. Vuddhi. Ahosi,
ahesuæ. KvacÅ dhÃtÆti ÃdinÃ okÃrassekÃro. 

Ahavu vÃ. Ahosi, ahosittha, ahosiæ, ahuæ. Parasaralopo rassatta¤ca. Ahosimha. Rassattaæ. 

BhÃve-abhavittha.

Hi lopaæ vÃti ito lopo vÃti ca vattate.


Hotissare hohe bhavissantimhi ssassa ca. 474-482.

Hotissaro hÆiccetassa dhÃtussa saro eha oha ettamÃpajjate bhavissantimhi vibhattimhi, ssassa
ca lopo hoti vÃ. 

IkÃrÃgamo saralopÃdi hehitÅ, hehinti, hehisi, hehitha, hehÃmi, hehÃma. LopÃbhÃve-hehissati,
hehissanti, hehissasi, hehissatha hehissÃmi, hehissÃma. OhÃdese-hohiti, hohinti, hohisi,
hohitha, hohÃmi, hohÃma. TathÃ: hohissati, hohissanti, hohissasi, hohissatha, hohissÃmi,
hohissÃma ekÃrÃdese-heti, henti, hesi, hetha, hemi, hema hessati, hessanti, hessasi, hessatha,
hessÃmi, hessÃma. BhÃve-hÆyissate. 

KÃlÃtipattiyaæ-abhavissa, abhavissaæsu, ahÆyissatha iccÃdi. 

HÆ bhÆ sattÃyaæ-bhÆ itÅdha: anupubbo. TyÃduppatti. Appaccayalopavuddhiyo. Anubhoti,
anubhonti, anubhosi, anubhotha, anubhomi, anubhoma.
Kamme-anubhÆyati, anubhÆyanti tathÃ: anubhotu, anubhontu, anubhohi, anubhotha,
anubhomi, anubhoma.

AnubhÆyatu, anubhÆyantu, anubhave anubhaveyya, anubhÆyeyya, anubhosi anubhavi,
anubhossati, anubhossanti, anubhossasi, anubhossatha, anubhossÃmi, anubhossÃma,
anubhavissati vÃ. Anubhossa anubhavissa vÃ iccÃdi. 

SÅ saye-appaccayalopo vuddhi ca. Seti, senti, sesi, setha, semi, sema, sete, sente iccÃdi. 


[SL Page 219] [\x 219/]    

AppaccayalopÃbhÃve-
Sareti vattate dhÃtuggahaïa¤ca.


E aya. 475-516.

EkÃrassa dhÃtvantassa sare pare ayÃdeso hoti. SaralopÃdi. 

Sayati, sayanti, sayasi sayatha, sayÃmi, sayÃma. 

Kamme-atipubbo. Kvaci dhÃtvÃdinÃ yamhi rassassa dhÃtvantassa dÅgho. AtisÅyate,
atisÅyante, atisÅyati, atisÅyanti. BhÃve sÅyate. 

TathÃ: setu, sentu, sehi, setha, semi, sema, sayatu, sayantu, saya sayÃhi, sayatha, sayÃmi,
sayÃma, sayataæ, sayantaæ, sayassu, sayavho, saye sayÃmase, atisÅyataæ, atisÅyantaæ,
atisÅyatu, atisÅyantu, bhÃve-sÅyataæ. Saye sayeyya, sayeyyuæ, atisÅyetha, atisÅyeyya.
BhÃve-sÅyetha, asayi sayi, asayiæsu sayiæsu asayuæ. SÃgamo: atisesi, atisesuæ. 

Kamme-accasÅyittha, accasÅyi, atisÅyi. BhÃve-sÅyittha, sayissati sayissanti,
ikÃrÃgamÃbhÃve-sessati, sessanti. 

Kamme-atisessate, atÅsÅyissate, atisÅyissati. Bhave-sÅyissate, asayÅssa asayissaæsu.
Kamme-accasayÅssatha iccÃdi. 

Ni pÃpuïane-dvikammakoyaæ. Ajaæ gÃmaæ neti, nenti, nesi, netha, nemi, nema. LopÃbhÃve:
nayati, nayanti iccÃdi. 

Kamme nÅyate gÃmamajÃ devadattena, kÅyante, nÅyati, nÅyanti tathÃ: netu nayatu, nÅyataæ,
nÅyatu, naye nayeyya, nÅyetha, nÅyeyya, anayi nayi, anayiæsu, nayiæsu, vinesi, vinesuæ,
anayittha anÅyittha, nayissati, nessati, nayissate niyissate, nÅyissati, anayissa, anÅyissa iccÃdi. 

 hÃ gatinivuttimhi-

VÃti vattate.


 hÃ tiÂÂho. 476-470.

 hÃ iccetassa dhÃtussa tiÂÂhÃdeso hoti vÃ. VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo.
Appaccayalopo. 


[SL Page 220] [\x 220/]    

TiÂÂhati, tiÂÂhanti, ÂhÃti, Âhanti. LopÃbhÃve kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ ÂhÃto hakÃrÃgamo ca.
Rassattaæ. Saæpubbo. 

SaïÂhahati, saïÂhahanti. Ette-adhiÂÂheti, adhiÂÂhenti. 

Kamme:- 


Yamhi dÃdhÃmÃÂhÃhÃpÃmahamathÃdÅnamÅ. 477-504.

BhÃvakammavisaye yamhi paccaye pare dÃ dhÃ mÃ ÂhÃ hÃ pÃ. Maha matha iccevamÃdÅnaæ
dhÃtÆnaæ anto ÅkÃramÃpajjate. NiccatthoyamÃrambho. 

UpaÂÂhiyati upaÂÂhÅyanti. HakÃrÃgame rassattaæ ÅkÃrÃgamo ca. PatiÂÂhahÅyati,
patiÂÂhahÅyanti. BhÃve-ÂhÅyate.

TathÃ:- tiÂÂhatu, tiÂÂhantu, ÂhÃtu, Âhantu, saïÂhahatu, saïÂhahantu, tiÂÂhe tiÂÂheyya,
saïÂhe saïÂheyya, saïÂheyyuæ. SaïÂhahe, saïÂhaheyya, aÂÂhÃsi, aÂÂhaæsu, saïÂhahi,
saïÂhahiæsu, patiÂÂhissati, patiÂÂhissanti, Âhassati, Âhassanti, patiÂÂhahissati,
patiÂÂhahissanti, patiÂÂhissa, patiÂÂhissaæsu, patiÂÂhahissa, patiÂÂhahissaæsu iccÃdi. 

PÃ pane-

VÃti vattate.


PÃ pibo. 478-471.

PÃ iccetassa dhÃtussa pibÃdeso hoti vÃ. VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo. Pibati, pibatu,
pibeyya. 

Kvaci dhÃtvÃdinÃ bakÃrassa cakÃro. Pivati pavanti, pÃti, panti vÃ. PÅyate pÅyante, pÅyati,
pÅyanti, pivatu, piveyya, apÃyi pivi, pivissati, apivissa iccÃdi.

Asa bhÆvi-vibhattuppatti appaccayalopo. AsatÅdha:-

AyasmÃ antalopoti ca vattate. 


Tissa tthittaæ. 479-496.

Asa iccetasmÃ dhÃtumhÃ parassa tissa vibhattissa tthittaæ hoti dhÃtvantassa lopo ca. Atthi. 
 
[SL Page 221] [\x 221/]    

VÃti vattate. 


SabbatthÃsassÃdilopo ca. 480-508

Sabbattha vibhattippaccayesu ca asa iccetÃya dhÃtuyÃ Ãdissa lopo hoti vÃ.
VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo. Santi. 

AsasmÃ antalopoti ca adhikÃro. 


Simhi ca. 481-498.

Asassa dhÃtussa antalopo hoti sivibhattimhi ca. Tvaæ asi. 


Thassa tthattaæ. 482-495.

Asa iccetÃya dhÃtuyÃ parassa thassa vibhattissa tthattaæ hoti dhÃtvantassa lopo ca. Tumhe
attha. 

VÃti vattate. 


AsasmÃ mimÃnaæ mahimhÃntalopo ca. 483-494.

Asa iccetÃya dhÃtuyÃ parÃsaæ mi ma iccetÃsaæ vibhattÅnaæ mhi mha iccÃdesÃ honti
dhÃtvantassa lopo ca. 

Amhi, amha, asmi, asma. 


Tussa tthuttaæ. 484-497.

Asa iccetÃya dhÃtuyÃ parassa tussa vibhattissa tthuttaæ hoti dhÃtvantassa lopo ca. Atthu.

AsassÃdilopo ca. 

Santu. ùhi, attha, asmi, asma. 

Sattamiyaæ-asassÃdilopo. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ asatoÊuyyaeyÆævibhattÅnaæ iyÃ yu¤ca honti,
siyÃ siyuæ lopÃ bhÃve kvaci dhÃtvÃdinÃ asato eyyÃdÅnaæ sadhÃtvantÃnaæ ssa ssu ssa ssatha
ssaæ ssÃma ÃdesÃ honti. 

Evamassa vacanÅyo. Assu assa, assatha, assaæ, assÃma. 


[SL Page 222] [\x 222/]    

Ajjataniyaæ-akÃrÃgamo dÅgho ca. ùsi, Ãsiæsu Ãsuæ Ãsi, Ãsittha, Ãsiæ, Ãsimha. 

VÃ asassÃti ca vattate. 


AsabbadhÃtuke bhÆ. 485-509.

Asasseva dhÃtussa bhuvÃdeso hoti vÃ asabbadhÃtuke 

Bhavissati, bhavissanti, abhavissa, abhavissaæsu.
VÃti kimatthaæ? ùsuæ. 

BrÆ viyattiyaæ vÃcÃyaæ-

TyÃduppatti appaccayalopo ca.

KvavÅti vattate.


BrÆto Å timhi. 486-522.

BrÆ iccetÃya dhÃtuyÃ paro ÅkÃrÃgamo hoti timhi vibhattimhi kvaci. VuddhiavÃdesÃ
saralopÃdi. 

BravÅti, brÆti. A¤¤esu cÃti suttÃnuvattitavÃggahaïena brÆdhÃtussa bya¤jane vuddhi na hoti.
Bahuvacane jhalÃnamiyuvÃ sare vÃci ÆkÃrassa sare uvÃdeso. BrÆvanti. 

Kvavi dhÃtvÃdinÃ brÆto ti antÅnaæ vÃ a u ÃdesÃ brÆssa ÃhÃdeso ca Ãha, Ãhu, brÆsi, brÆtha,
brÆmi, brÆma, brÆte, bruvante, brÆse, bruvavhe, bruve, brÆmhe, brÆtu, bravantu, brÆhi,
brÆtha, brÆmi, bruma, brutaæ, bruvantaæ, bruve, braveyya, bruveyyuæ, braveyyÃsi,
bruveyyÃtha, bruveyyÃmi, bruveyyÃma, bruvetha, abruvÃ, abruvÆ. 

ParokkhÃyaæ-brÆbhÆnamÃhabhuvÃ parokkhÃyanti brÆdhatussa ÃhaÃdeso. SaralopÃdi. Supine
kira Ãha, tenÃhu porÃïÃ, Ãhaæsu vÃ iccÃdi. 

Ajjataniyaæ-abruvi abravÅ, abravuæ, bruvissati, abruvissa iccÃdi. 

Hana hiæsÃgatisu = timhi kvaci appaccayalopo. Hanti hanati, hananti, hanasi, hanatha,
hanÃmi, hanÃma. Kamme-tassa cavagga yakÃra iccÃdinÃ ¤attaæ dvitta¤ca. Ha¤¤ate, ha¤¤ante
ha¤¤are, ha¤¤ati, ha¤¤anti, hantu, haneyya.


[SL Page 223] [\x 223/]    
HanassÃti vattate. 


Vadho vÃ sabbattha. 487-594.

Hana iccetassa dhÃtussa vadhÃdeso hoti vÃ sabbattha vibhattippaccayesu.
VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo.

Vadheti, vadhÅyati, vadhetu, vadhÅyatu, vadheyya, avadhi, avadhiæsu, ahani, ahaniæsu,
vadhissati, hanissati. 

KhÃdese = paÂihaÇkhÃmi paÂihaÇkhÃmi paÂihanissÃmi, avadhissa, ahanissa iccÃdi.

HÆvÃdayo.
 

Hu dÃnÃdÃnahavyapadÃnesu - tyÃduppatti appaccayo ca. KvacÃdivaïïÃnamekassarÃnaæ
dvebhÃvoti dvittaæ. PubbobbhÃso ti abbhÃsasa¤¤Ã. 

AbbhÃseti vattate. 

Hassa jo. 488-466.

HakÃrassa abbhÃse vattamÃnassa jo hoti. Lopa¤cettamakÃroti appaccayalopo. Vuddhi. Juhoti. 

LopÃbhÃve-

JhalÃnaæ sareti ca vattamÃne- 


YavakÃrÃ ca. 489-71.

Jhalasa¤¤Ãnaæ ivaïïuvaïïÃnaæ yakÃravakÃrÃdesÃ honti sare pareti apadantassa ukÃrassa
vakÃro.

Juhvati juhoti, juhvanti, juhonti, juhosi juhvasi, juhotha juhvatha, juhvÃmi, juhoma juhvÃma. 

Kamme = kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ dÅgho. HÆyate, hÆyante, hÆyati, hÆyanti. TathÃ:ju hotu,
juhontu juhvantu vÃ. Juhe juheyya, juheyyuæ, ajuhavÅ ajuhavuæ, ajuhosi ajuhosuæ,
ahÆyittha, aggiæ juhissati, juhissanti, juhossati, juhossanti vÃ, ajÆhissa ajuhissaæsu iccÃdi. 


[SL Page 224] [\x 224/]    

HÃ cÃge-pure viya dvebhÃvajÃdesÃ, appaccayalopo. 

AbbhÃseti vattate. 


Rasso. 490-462.

AbbhÃse vattamÃnassa sarassa rasso hoti. 

JahÃti, jahanti, jahÃsi, jahÃtha, jahÃmi, jahÃma. 

Kamme-yamhi dÃdhÃmÃÂhÃhÃpÃmahamathÃdÅnamiti dhÃtvantassa ÅkÃro. HÅyate, hÅyare
hÅyante, hÅyati hÅyanti. TathÃ:jahÃtu, jahantu, jahe jaheyya, jaheyyuæ, hÅyetha, hÅyeyya,
ajahÃsi, ajahiæsu, ajahÃsuæ, pajahi, pajahiæsu, pajahuæ. Kamme pahÅyittha, pahÅyi, jahissati,
jahissanti, hÅyissate, hÅyissanti, pajahissa, pajahissaæsu iccÃdi.

DÃ dÃne-tyÃduppatti. DvebhÃvarassattÃni. Appaccalopo. DadÃti, dadanti, dadÃsi, dadÃtha,
dadÃmi, dadÃma.

DvittÃbhave:- 


DÃdhÃtussa dajjaæ. 491-501.

DÃ iccetassa dhÃtussa sabbassa dajjÃdeso hoti vÃ. VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo.
Appaccayalopo.

Dajjati, dajjanti, dajjasi, dajjatha, dajjÃmi, dajjÃma. 

DajjÃdesÃbhÃve - lopa¤cettamakÃroti appaccayassa ekÃro. 

DÃnaæ deti, denti, desi, detha.

VÃti vattate. 


DÃntassaæ mimesu. 492-484.

DÃ iccetassa dhÃtussa antassa aæ hoti vÃ mi ma iccetesu paresu. NiggahÅtassa vaggantattaæ. 

Dammi, damma, demi, dema. 

Kamme-yamhi dÃdhÃ iccÃdinÃ ÅkÃro. DÅyato, dÅyante, dÅyati, dÅyanti, diyyati diyyanti vÃ
iccÃdi. 

DadÃtu dadantu, dadÃhi, dadÃtha, dadÃmi, dadÃma, dadantaæ, dadassu, dadavho, dade,
dadÃmase, dajjatu, dajjantu iccÃdi.


[SL Page 225] [\x 225/]    

Detu, dentu, dehi, detha, demi, dema. Kamme-dÅyataæ, dÅyantaæ, dÅyatu, dÅyantu. 

Sattamiyaæ: dade dadeyya, dadeyyuæ, dadeyyÃsi, dadeyyÃtha, dade dadeyyÃmi, dadeyyaæ,
dadeyyÃmhe. Dajje dajjeyya. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ eyyassÃtta¤ca. DajjÃ dajjuæ dajjeyyuæ,
dajjeyyÃsi, dajjeyyÃtha, dajjaæ. EyyÃmissa amÃdeso ca. DajjeyyÃmi, dajjeyyÃma. DvittÃbhÃve
deyya, deyyuæ, deyyÃsi, dÅyetha, dÅyeyya.

HÅyattaniyaæ: adadÃ, adadÆ, adado, adadattha, adada, adadamhÃ. Adadattha, adadamhase.
Kamme adÅyittha. 

Ajjatanimhiva: adadi, adadiæsu adaduæ, adajji, adajjiæsu, adÃsi, adaæsu, adÃsi, ado, adittha,
adÃsiæ, adÃsimha adumha, adÃ dÃnaæ. Kamme-adÅyittha, adÅyi. Bhavissantiyaæ ikÃrÃgame
saralopÃdi. Dadissati, dadissanti, dajjissati, dajjÅssanti. Rassattaæ. Dassati, dassanti, dassasi,
dassatha, dassÃmi, dassÃma, dassate, dÅyissate, dÅyissati. 

TÃlÃtipattiyaæ: adadissa, adajjissa, adassa, adassÃ, adassaæsu, adÅyissatha, adÅyissa iccÃdi.

DhÃ dhÃraïe - pure viya vibhattuppattidvittarassattÃni appaccayalopo ca. DutiyacatutthÃnaæ
paÂhamatatiyÃti dhakÃrassa dakÃro. DadhÃti, dadhanti. 

Api pubbo. Tassa tesu vuddhÅti ÃdinÃ akÃralopo. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ upasaggaparassa
dadhÃtissa dhakÃrassa hakÃro rassatta¤ca dvÃraæ pidahati, pidahanti.
DvebhÃvÃbhÃve-nidhiæ nidheti, nidhenti. Kamme-dhÅyate, dhÅyati, pidhÅyati, pidhÅyanti.
TathÃ: dadhÃtu, pidahatu, nidhetu, nidhentu, dadhe dadheyya, pidahe pidaheyya, nidhe
nidheyya, adhÃsi, pidahi, dhassati, pidahissati, paridahessati, adhassa, pidahissa iccÃdi. 

JuhotyÃdayo.
 
AvuÇikÃ tudÃdÅ ca bhÆvÃdÅ ca tathÃ paro, juhotyÃdi catuddhevaæ ¤eyyÃ bhÆvÃdayo idha. 
BhÆvÃdinayo samatto.
 

[SL Page 226] [\x 226/]    
Rudhi Ãvaraïe-pure viya dhÃtusa¤¤Ãdimhi kate vibhattuppatti. 

A iti vattate.


RudhÃdito niggahÅta pubba¤ca 493-448.

CatuppadamÅdaæ rudhi iccevamÃdito dhÃtugaïato appaccayo hoti kattari
vibhattippaccayesu, niggahÅta¤ca tato pubbaæ hutvÃ Ãgamo hoti. 

Ta¤ca niggahÅtaæ pakatiyÃ sarÃnugatattÃ dhÃtussarato paraæ hoti. Casaddena
iÅeoppaccayÃca. NiggahÅtassa caggantattaæ. Idha saæyogantattÃ na vuddhi hoti.
TadÃgamassa taggahaïena gahaïato. So maggaæ ruïdhati. Ruïdhanti, ruïdhasi,
ruïdhatha, ruïdhÃmi, ruïdhÃma, ruïdhate ruïdhante iccÃdi. 

IkÃrÃdippaccayesu pana-ruïdhiti, ruïdhÅti, ruïdheti. Ruïdho tÅtipi hoti. 

Kamme-nipubbo yappaccayassa tassa cavagga iccÃdinÃ sadhÃtvantassa jhakÃre kate vagge
ghosÃghosÃti ÃdinÃ dvittaæ. Maggo nirujjhate tena nirujjhante. 

Parassapadatte: nirujjhati, nirujjhanti, nirujjhasi, nirujjhatha, nirujjhÃmi, nirujjhÃma.
Ruïdhatu, ruïdhantu, ruïdha ruïdhÃhi, ruïdhatha, ruïdhÃmi, ruïdhÃma, ruïdhataæ,
ruïdhantaæ, ruïdhassu, ruïdhavho, ruïdhe, ruïdhÃmase, nirujjhataæ, nirujjhatu,
nirujjhantu, ruïdhe ruïdheyya, ruïdheyyuæ, ruïdhetha, ruïdheraæ, nirujjhetha,
nirujjheyya iccÃdi ruïdhi, ruïdhiæsu, aruïdhittha, nirujjhittha, nirujjhi, nirujjhiæsu
ruïdhissati, ruïdhissanti, ruïdhissate, nirujjhissate, nirujjhissati, nirujjhissanti, aruïdhissa,
aruïdhissaæsu, nirujjhissatha, nirujjhissa iccÃdi. 

Chidi dvedhÃkaraïe-chiïdati, chiïdanti. Kamme-chijjate, chijjante, chijjati, chijjanti, tathÃ:
chiïdatu, chiïdantu, chijjatu, chiïde chiïdeyya, chijjeyya, acchiïdi, chiïdi, chiïdiæsu,
achijjittha, chijji, chiïdissati, chiïdissanti, ssassa chÃdese-checchati, checchanti, checchiti vÃ.
Kamme-chijjissate, chijjissante, jijjissati, chijjissanti, achiïdissa, achijjissa iccÃdi.

Bhida vidÃraïe-bhiïdati, bhiïdanti iccÃdi.


[SL Page 227] [\x 227/]    

Yuja yoge-yu¤jati, yu¤janti, yujjate, yujjante, yujjati, yujjanti. Yu¤jatu, yu¤jataæ, yu¤je,
yu¤jetha, ayu¤ji, ayu¤jiæsu, ayu¤jittha, ayujjittha, ayujji, yu¤jissati, yu¤jissate, yujjissati,
ayu¤jissa, ayu¤jissatha, ayujjissa iccÃdi. 

Bhuja pÃlanabhyavaharaïesu. Bhu¤jati, bhu¤janti iccÃdi. 

Bhavissantiyaæva-karassa sappaccayassa kÃhoti sutte sappaccayaggahaïena bhujato ssassa
khÃdeso. Ko khe cÃti dhÃtvantassa kakÃro. VuddhÅ. Bhokkhati, bhokkhanti, bhokkhasi,
bhokkhatha, bhokkhÃmi, bhokkhÃma. KhÃdesÃbhÃve-bhu¤jissati, bhu¤jissanti iccÃdi. 

Muca mocane. Mu¤cati, mu¤canti, muccati, muccanti, mu¤catu, mu¤cataæ, mu¤ce,
mu¤cetha, amu¤cittha, amuccittha, amucci, mucciæsu, mokkhati, mokkhanti, mu¤cissati,
mu¤cissate, muccissate, muccissati, amu¤cissa amuccissa iccÃdi. 

RudhÃdinayo.
 


Divu kÅÊÃvijigiæsÃvyavahÃrajjutithutigatisu-pure viya dhÃtvantalopavibhattuppattiyo. 


DivÃdito yo. 494-449.

DivÃdito dhÃtugaïato yappaccayo hoti kattari dvÅhi tesu vibhattippaccayesu. 

Yaggahaïaæ cavaggayakÃravakÃrattaæ sadhÃtvantassa pubbarÆpanti ca vattate. 


YathÃ kattari ca. 495-446.

YathÃ bhÃvakammesu yappaccayassÃdeso hoti tathÃ kattaripiyappaccayassa sadhÃtvantassa
cavaggayakÃravakÃrÃdesa pebbarÆpa¤ca kÃtabbÃni. DhÃtvantassa vakÃrattÃ saha tena
yakÃrassa vakÃre kate dvibhÃvo. Do dhassa cÃti ettha caggahaïena bovasasÃti vuttattÃ
vakÃradvayassa bakÃradvayaæ. Dibbati, dibbanti, dibbasi, dibbatha, dibbÃmi. DibbÃma
kamme: dibbate, dibbante, dibbati, dibbanti, dibbatu, dibbataæ, dibbe, dibbetha, adibbi,
adibbittha, dibbissati, dibbissate, dibbissanti, adibbissa iccÃdi. 

[SL Page 228] [\x 228/]    

Sivu tantusantÃne-sibbati, sibbanti. Kvaci dhÃtvÃdinÃ yakÃrÃkÃrassa etta¤ca. Sibbeti, sibbenti,
sibbatu, sibbetu, sibbeyya, asibbi, sibbi, sibbesi, asibbittha, sibbittha, sibbissati, asibbissa
iccÃdi. 

Pada gatimhi-upubbo. Dvittaæ. YathÃ kattari cÃti sadhÃtvantassa yakÃrassa jakÃro. Dvitta¤ca.
Uppajjati, uppajjanti, uppajjate, uppajjante uppajjare. Kamme: paÂipajjate paÂipajjante,
paÂipajjati paÂipajjanti. BhÃve: uppajjate tayÃ. TathÃ: uppajjatu, uppajjeyya. UdapajjÃ,
udapajjatha, udapÃdi, uppajji, uppajjittha, uppajjissati, udapajjissa uppajjissa iccÃdi. 

Budha avagamane-yappaccayaparattÃ na vuddhi. JhakÃrÃdesova viseso. Dhammaæ bujjhati,
bujjhanti, bujjhate, bujjhante bujjhare vÃ. Kamme: bujjhate mayÃ dhammo. Bujjhante,
bujjhati, bujjhanti, bujjhatu, bujjheyya, abujjhÅ, abujjhittha, abujjhissati, abujjhissa. 

Yudha sampahÃre-yujjhati, yujjhanti. 
Kudha kope-kujjhati, kujjhanti. 
Vidha tÃÊane-vijjhati, vijjhanti iccÃdi.

Naha baïdhane-bhavipariyayoti yogavibhÃgena vipariyayo. Sannayhati, sannayhanti iccÃdi.

Mana ¤Ãïe-¤Ãdesova viseso. Ma¤¤ati, ma¤¤anti iccÃdi.

Da dÃne-samÃpubbo. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ yamhi dhÃtvantassa ikÃro. SÅlaæ samÃdiyati,
samÃdiyanti iccÃdi.

Tusa pÅtimhi-yappaccayassa pubbarÆpattaæ. Tussati, tussanti iccÃdi. 

TathÃ: sama upasame-sammati, sammanti.
Kupa kope-kuppati, kuppanti. 

Jana janane-janÃdÅnamÃ timhi cÃti ettha janÃdÅnamÃti yogavibhÃgena yamhi ca
dhÃtvantassÃkÃro. JÃyati, jÃyanti, jÃyate, jÃyante. Kamme:janÅyati, janÅyanti, jÃyatu, jÃyeyya,
jÃyi ajani, jÃyissati janissati, ajÃyissa ajanissa iccÃdi. 

DivÃdinayo.
 


[SL Page 229] [\x 229/]    

Su savaïe-pure viya vibhattuppatti. 


SvÃdito ïuïÃuïÃ ca. 496-450.

Su iccevamÃdito dhÃtugaïato ïu ïÃ uïÃ iccete paccayÃ honti kattari vihitesu
vibhattippaccayesu. A¤¤su vÃaiti ettha caggahaïena ïuppaccayassa vuddhi.
TatthevÃnuvattitavÃggahaïena svÃdÅnaæ ïuïÃdisu na vuddhi. 

Dhammaæ suïoti. SaralopÃdi. Suïanti. Suïosi, suïotha, suïonami, suïoma. ×appaccayo:
suïÃti, suïanti, suïÃsi. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ rassattaæ. Suïasi, suïatha, suïÃmi, suïÃma.
Kamme: yappaccaye kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ dÅgho. SÆyate, sÆyante, sÆyati, sÆyanti. 

Dvitte rassattaæ suyyati, suyyanti. SÆyyati, sÆyyanti vÃ. Suïoti, suïantu, suïohi, suïotha,
suïomi, suïoma. SuïÃtu, suïantu, suïa suïÃhi, suïÃtha, suïÃmi, suïÃma. Suïataæ,
suïantaæ, suïassÆ. Suïavhe, suïe, suïÃmase. Kamme: sÆyataæ, sÆyantaæ, sÆyatu, sÆyantu.
Suïe suïeyya, suïeyyuæ, suïeyyÃsi, suïeyyÃtha, suïeyyÃmi, suïeyyÃma. Suïetha,
suïeraæ, suïetho, suïeyyavho, suïeyyaæ, suïeyyÃmhe. SÆyetha, sÆyeyya, asuïi suïi,
asuïiæsu suïiæsu, asuïiæ suïiæ, asuïimha suïimha, asuïittha suïittha. 

×Ãppaccayalope: vuddhi. Sassa vibhÃvo. SÃgamo. Assosi, assosiæsu, paccassosuæ. Assosi,
assosittha, assosiæ, assosimha, assumha vÃ. Assosittha, asÆyittha, asÆyi. 

SaralopÃdi. Suïissati, suïissanti, suïissasi, suïissatha, suïissÃmi, suïissÃma, suïissate,
suïissante, suïissase, suïissavhe, suïissaæ, suïissÃmhe. 

×Ãppaccayalope: vuddhi. Sossati, sossanti, sossasi, sossatha, sossÃmi, sossÃma, sossate,
sÆyissate, sÆyissati, asuïissa, asÆyissa iccÃdi. 

Hi gatimhi-papubbo. ×Ãppaccayo. PahiïÃti, pahiïati vÃ. Pahiïanti. PahiïÃtu, pahiïeyya,
pahiïi, dÆtaæ pÃhesi, pahiïissati, pahiïissa iccÃdi. 

Vu saævaraïe-ÃvuïÃti, Ãvuïanti iccÃdi.


[SL Page 230] [\x 230/]    

Mi pekkhane-kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ ïassa nattaæ. Minoti, minanni iccÃdi. 

Apa pÃpuïane-papubbo. Saralope dÅghanti dÅgho. UïÃppaccayo. Sampattiæ pÃpuïÃti,
pÃpuïanti, pÃpuïÃsi, pÃpuïÃtha, pÃpuïÃmi, pÃpuïÃma. Kamme: pÃpÅyati, pÃpÅyanti.
TathÃ: pÃpuïÃtu, pÃpÅyatu, pÃpuïe pÃpuïeyya, pÃpÅyeyya, pÃpuïi, pÃpuïiæsu,
pÃpuïittha, pÃpÅyittha, pÃpÅyi, pÃpuïissati pÃpÅyissati, pÃpuïissa pÃpÅyissa iccÃdi. 
Saka sattimhi-dvibhÃve. SakkuïÃti, sakkuïanti. BhÃve: pubbarÆpa¤cÃti pubbarÆpattaæ.
Sakkate tayÃ, sakkati vÃ. SakkuïÃtu, sakkuïeyya. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ sakantassa khÃdeso
ajjatanÃdimhi. Asakkhi sakkhi, sakkhiæsu, sakkhissati, sakkhissanti, asakkhissa, asakkhissaæ,
sakkhissaæsu iccÃdi. 

SvÃdinayo
 

KÅ dabbavinimaye-vipubbo. Dvittaæ pure viya vibhattuppatti. 


KiyÃdito nÃ 497-451

KÅ iccevamÃdito dhÃtugaïato nÃppaccayo hoti kattari nÃparattÃ na vuddhi. Kvaci dhÃtÆti
ÃdinÃ kÅyÃdÅnaæ nÃmhi rassattaæ. KÅto nÃppaccayanakÃrassa ïatta¤ca. Bhaï¬aæ vikkiïÃti,
vikkÅïanti, vikkÅyati, vikkÅyanti vÃ. VikkiïÃtu, vikkiïantu, vikkÅyatu, vikkÅyantu, vikkÅïe
vikkÅïeyya, vikkÅyeyya, vikkiyeyyuæ, avikkÅïi vikkÅïi, vikkÅyittha, vikkÅyi, vikkiïissati,
vikkessati, vikkÅyissati vikkÅyissanti, avikkÅïissa vikkÅïissa iccÃdi. 

Ji jaye-kilesa jinÃti, jinanti, jÅyati, jÅyanti, jinÃtu, jineyya, ajini jini, ajiniæsu jiniæsu, ajesi,
ajesuæ, ajinittha, ajiyittha ajiyi, jinissati, jinissanti, vijessati, vijessanti, jÅyissati, jÅyissanti,
ajinissa, ajÅyissa iccÃdi. 

TathÃ: ci caye-cinÃti, cinanti iccÃdi. 
 
[SL Page 231] [\x 231/]    

¥Ã avabodhane-nÃppaccayo. 
VÃti vattate. 

¥Ãssa jÃjannÃ. 498-472.

¥Ã iccetassa dhÃtussa jÃ jaæ nÃ iccete ÃdesÃ honti vÃ. 

JÃdeso nÃmahhi ja¤¤Ãmhi nÃbhÃvo timhi evidha,
VavatthitavibhÃsatthavÃsaddassÃnuvattanÃ. 
Dhammaæ vijÃnÃti, vinÃyati, vijÃnanti kamme,vi¤¤Ãyati, vi¤¤Ãyanti. IvaïïÃgame
pubbalopo, kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ ekÃro. Dvittaæ. ¥eyyati, ¤eyyanti, vijÃnÃtu, vijÃnantu,
rassattaæ. VijÃna vijÃnÃhi, vijÃnÃtha, vijÃnÃmi, vijÃnÃma. VijÃnataæ, vijÃnantaæ, vijÃnassu,
vi¤¤Ãyatu, vi¤¤Ãyantu. 


Eyyassa ¤Ãto iyÃ¤Ã vÃ. 499-510.

Eyyassa vibhattissa ¤Ã iccetÃya dhÃtuyÃ parassa iyÃ ¤Ã iccete ÃdesÃ honti vÃ. SaralopÃdi
vijÃniyÃ. ¥Ãdese¤Ãssa jaæ Ãdeso. 

¥Ãto vÃti ca vattate. 


NÃssa lopo yakÃrattaæ. 500-511.

¥Ã iccetÃya dhÃtuyÃ parassa nÃppaccayassa lopo hoti vÃ yakÃratta¤ca.
VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo.
Tena-

¥Ãmhi nÅcca¤ca nÃlopo vibhÃsajjatanÃdisu,
A¤¤attha na ca hotÃyaæ nÃto timhi yakÃratÃ. 
NiggahÅtassa vaggantattaæ.

Vija¤¤Ã, vijÃneyya, vijÃneyyuæ, vijÃneyyÃsi, vijÃneyyÃtha, vijÃneyyÃmi, vijÃneyyÃma,
vijÃnemu vÃ. VijÃnetha, vi¤¤Ãyeyya, vi¤¤Ãyeyyuæ, samajÃnÅ, sa¤jÃni, sa¤jÃniæsu. 

NÃlope-a¤¤Ãsi, a¤¤Ãsu, vijÃnittha, vi¤¤Ãyittha, pa¤¤Ãyi, pa¤¤Ãyiæsu, vijÃnissati, vijÃnissanti,
¤assati, ¤assanti, vi¤¤Ãyissate, vi¤¤Ãyissati, vi¤¤Ãyissanti. 

Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ ssassa hi ca. Pa¤¤Ãyihiti, pa¤¤Ãyihinti, ajÃnissa, ajÃnissatha,
a¤¤Ãyissatha, a¤¤Ãyissa iccÃdi

MÃ mÃne-kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ mÃntassa ikÃro minÃti, minanti, mÅyati, mÅyanti iccÃdi. 

[SL Page 232] [\x 232/]    

LÆ chedane-nÃmhi rassattaæ. LunÃti, lunanti, lÆyati, lÆyanti iccÃdi. 

DhÆ kampane-dhunÃti, dhÆnanti, dhÆyati, dhÆyanti iccÃdi. 
Gaha upÃdÃne-nÃmhi sampatte:


GahÃdito pappaïhÃ. 501-452.

Gaha iccevamÃdito dhÃtuto papa ïhÃ iccete paccayÃ honti kattari. ùdisaddoyaæ pakÃre. 

GahassÃti vattate. 


Halopo ïhÃmhi. 502-492.

Gaha iccetassa dhÃtussa hakÃrassa lopo hoti ïhÃmhi paccaye pare. SÅlaæ gaïhÃti. Rassatte
gaïhati vÃ gaïhanti, gaïhÃsi, gaïhÃtha, gaïhÃmi, gaïhÃma.

Kamme:yeti vattamÃne havipariyayo lo vÃti hakÃrassa yakÃrena vipariyayo hoti. Gayhati,
gayhanti, gaïhÃtu, gaïhantu, gaïha gaïhÃhi, gaïhÃtha, gaïhÃmi, gaïhÃma, gaïhataæ,
gaïhantaæ, gaïhassu, gayhataæ, gayhatu, gayhantu, gaïhe gaïheyya, gayheyya,
gayheyyuæ, agaïhi gaïhi, agaïhiæsu. Gaïhiæsu. 

YadÃ tvaci dhÃtÆti ÃdinÃ asabbadhÃtuke vikaraïappaccayassa lopo teneva ikÃrÃgamassa
ekÃro ca tadÃ sÃgamo ca. 

Aggahesi, aggahesuæ, aggahi, aggahiæsu, aggahuæ, aggayahittha, gaïhissati, gaïhissanti,
gahessati, gahessanti, gahÅyissate, gayhissati, gayhissanti, agaïhissa, aggahissa,
agaïhissatha iccÃdi.

Ppappaccaye:-


Gahassa ghe ppe. 503-491.
Gaha iccetassa dhÃtussa sabbassa ghe Ãdaso hoti ppappaccaye pare. Gheppati, gheppanti
iccÃdi. 

KiyÃdinayo.
 


[SL Page 233] [\x 233/]    

Nanu vitthÃre-pure viya dhÃtvantalopavibhattuppattiyo.


TatÃdito oyirÃ. 504-452.

Tanu iccevamÃdito dhÃtugaïato oyira iccete paccayÃ honti kattari. KaratovÃyaæ
yirappaccayo.

Dhammaæ tanoti, tanonti, tanosi, tanotha, tanomi, tanoma.

VÃti vattate.


UttamokÃro. 505-513.

TanÃdito okÃrappaccayo uttamÃpajjate vÃ. Vavatthita vibhÃsatthoyaæ vÃsaddo. Ettha ca
vikaraïakÃriyavidhippakaraïato okÃroti ovikaraïaæ gayhati. Tanute. 

Bahuvacane:

YavakÃrÃ cÃti vattaæ. Taïvante. Tanuse, tanuvhe, taïve, tanumhe.

Kamme: kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ tanudhÃtvantassa yamhi ÃkÃro. PatÃyate, patÃyante, patÃyati,
patÃyanti. 

ùkÃrÃbhÃve-pata¤¤ati, pata¤¤anti, tanotu, tanontu, tane, taneyyuæ, atani, ataniæsu, atÃyittha,
patÃyittha, tanissati, tanissanti, patÃyissati, patÃyissanti, atanissa, patÃyissa iccÃdi. 

Kara karaïe-pu¤¤aæ karoti. 

Bahuvacane cÃti vattamÃne uttamokÃroti utte kate-

VÃ uttanti vÃ vattate. 


KarassakÃro ca. 506-514.

Kara iccetassa dhÃtussa akÃro ca uttamÃpajjate vÃ. VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo.
YavakÃrÃ cÃti apadantassa para ukÃrassa vakÃro. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ dhÃturakÃrassa
vakÃrasmiæ lopo. VakÃrassa dvitte tassa bo vassÃti bakÃradvayaæ. Kubbanti karonti, karosi,
karotha, karomi, karoma. TathÃ: kurute, kubbante, kuruse, kuruvhe, kubbe, kurumhe.
Yirappaccaye rakÃralopo. Kayirati, kayiranti iccÃdi.


[SL Page 234] [\x 234/]    
Kamme yappaccayo. IvaïïÃgamo vÃti ÅkÃrÃgamo yakÃrassa dvittaæ. Kariyyate kaÂo tena.
Kariyyati, kariyyanti karÅyati, karÅyanti vÃ. ýkÃrÃbhÃve tassa cavagga iccÃdinÃ
sadhÃtvantassa yakÃrattaæ dvitta¤ca. Kayyati, kayyanti. 

IkÃrÃgamo. Kvaci dhÃtu iccÃdisutte caggahaïena rayakÃrÃnaæ vipariyayo. Kayirati kaÂo
tena. Kayiranti iccÃdi. TathÃ: kusalaæ karotu, kurutu vÃ. Kubbantu karontu, karohi, karotha,
karomi, karoma. Kurutaæ, kubbantaæ, kurussu. Karassu vÃ. Kuruvho, kubbe, kubbÃmase.
Kamme: karÅyatu, karÅyantu, kayyataæ, kayirataæ, kayiratu.

Sattamiyaæ-kare kareyya, kareyyuæ, kareyyÃsi, kareyyÃtha, kareyyÃmi, kareyyÃma. 

Utte-kubbe, kubbeyya.

Yirappaccaye-

Yirato Ãttameyyassa cethÃdisseyyumÃdisu,
Eyyasaddassa lopo ca kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ.

SaralopÃdi. KayirÃ, kayiruæ, kayirÃsi, kayirÃtha, kayirÃmi, kayirÃma. 

Attanopade-kayirÃtha dhÅro. Kubbetha, krabbetha vÃ. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ kussa kra ca.
Kubberaæ, kubbetho, kubbeyyavho, kubbe kare, kareyyuæ, kubbeyyÃmhe kareyyÃmhe.
Kamme-karÅyeyya, karÅyeyyuæ. 

HÅyattaniyaæ-karassa kÃti yogavibhÃgena kÃ hoti. SaralopÃdi. AkÃ akarÃ, akarÆ, akaro,
akattha akarottha, akaæ akaraæ, akamha akaramhÃ, akarattha, akariæ, akaramhase. 
CÃti vattate. 


Karassa kÃsattamajjatanmhi. 507-493.

Kara iccetassa dhÃtussa sabbasseva kÃsattaæ hoti ajjatanimhi vibhattimhi pare vÃ. KÃsattamiti
bhÃvaniddesena a¤¤asmÃpi dhÃtuto sÃgamo. AthavÃ yadÃ karassa kÃ hoti satta¤cÃgamo
ajjatanimhi vÃti attho, tadÃ sattamajjatanimhÅti yogavibhÃgena a¤¤asmÃpi dhÃtuto sÃgamo
sijjhati yogavibhÃgato


[SL Page 235] [\x 235/]    

IÂÂhappasiddhÅti yebhuyyena dÅghatova hoti. Karassa kÃti yogavibhÃgena kÃbhÃvo ca
hÅyattaniyaæ siddho hoti. 

AkÃsi. AkÃsuæ, akÃsi, akÃsittha, akÃsiæ, akÃsimha, akÃsittha. 

KÃsattÃbhÃve, akari kari, akariæsu kariæsu akaæsu akaruæ, akari, akarittha, akariæ kariæ,
akarimha karimha, akarittha akarÅyittha akarÅyi. 

VÃ lopo bhavissantimhi ssassa cÃti ca vattate. 


Karassa sappaccayassa kÃho. 508-483.

Kara iccetassa dhÃtussa sappaccayassa kÃhÃdeso hoti vÃ bhavissantimhi, ssassa ca lopo hoti.
AdhikabhÆtasappaccayaggahaïena ca vacamuvabhujÃdito ssassa khÃdeso
vasacchidalabhÃdito chÃdeso ca hoti. 

KÃhati, kÃhanti, kÃhasi, kÃhatha, kÃhÃmi, kÃhÃma, ikÃrÃgame-kÃhiti, kÃhinti iccÃdi. 

KÃhÃbhÃve: karissati, karissanti, karissasi, karissatha, karissÃmi, karissÃma, karissate,
karissante, karissase, karissavhe, karissaæ, karissÃmhe, karÅyissati, karÅyissanti, karÅyissate,
akarissa akarÅyissa iccÃdi. 

YadÃ saæpubbo tadÃ purasamupaparÅhi karotissa khakharÃ vÃti yogavibhÃgena
tyÃdivibhattisupi saæpubbakarotissa kharÃdeso.

AbhisaÇkharoti, abhisaÇkharonti, abhisaÇkharÅyati, abhisaÇkharÅyanti, abhisaÇkharotu,
abhisaÇkhareyya. KhÃdese abhisaÇkhÃsi vÃ. AbhisaÇkhari, abhisaÇkharissati, abhisaÇkharissa
iccÃdi.

Saka sattimhi-oppaccayo. Sakkoti, sakkonti, sakkosi, sakkotha, sakkomi, sakkoma iccÃdi. 

Apa pÃpuïane-papubbo. Pappoti, papponti, papposi, pappotha, pappomi, pappoma,
pappotu, pappontu iccÃdi. 

TanÃdinayo.
 


[SL Page 236] [\x 236/]    

Cura theyye-pure viya dhÃtvantalopavibhattuppattiyo.

YathÃ kattari cÃti ito kattarÅti ca sÅhÃvalokanena bhÃvakammaggahaïÃni ca vattante,
maï¬ÆkagatiyÃ kÃritaggahaïa¤ca. 


CurÃdito ïeïayÃ. 509-454.

Cura iccevamÃdito dhÃtugaïato ïe ïaya iccete paccayo honti kattari bhÃve ca kammaïi
vibhattippaccayesu. KÃritaæ viya ïÃnubaïdhoti ïeïayÃnaæ kÃritavyapadeso.


KÃritÃnaæ ïo lopaæ. 510-525.

KÃritappaccayÃnaæ ïakÃro lopamÃpajjate. 


Asaæyogantassa vuddhi kÃrite. 511-485.

Asaæyogantassa dhÃtussa kÃrite pare vuddhi hotÅti ukÃrassokÃro. Vuddhi. Dhanaæ coreti,
corenti, coresi, coretha, coremi, corema. 

×ayappaccaye-corayati, corayanti, corayasi, corayatha, corayÃmi, corayÃma, corayate,
corayante, corayase, corayavhe, coraye, corayÃmhe.

Kamme: yappaccaye ÅkÃrÃgamo saralopÃdi ca. CorÅyate devadattena corÅyati, corÅyanti
iccÃdi.
Coretu, corentu, corehi, corayatu, corayantu, coraya corayÃhi, coreyya, coreyyuæ, coraye
corayeyya, corayeyyuæ, acoresi coresi, acoresuæ coresuæ, acorayi corayi, acorayiæsu
corayiæsu acorayuæ corayuæ, acoresi, acorayittha. Tvaæ acorayi, acorayittha, acoresiæ,
acoresimha, acorayiæ, acorayimha, acorayittha, acorÅyittha, acorÅyi, coressati corayissati,
corayissate, corayissante, corÅyissati, coriyissanti, acorissa, acorayissa acorÅyissa iccÃdi. 

TathÃ: cinta cintÃyaæ-saæyogantattÃ vuddhiabhÃvova visoso. Cinteti, cintenti, cintayati,
cintayanti, cintÅyati, cintÅyanti, cintetu cintayatu, cinteyya cintayeyya, acintesi cintesi
acintayi cintayi, cintessati cintayissati, acintissa acintayissa iccÃdi.


[SL Page 237] [\x 237/]    

Manta guttabhÃsane-manteti mantayati iccÃdi. Purimasamaæ.

PÃla rakkhaïe-dhammaæ pÃleti pÃlayati, pÃlÅyati, pÃlÅyanti, pÃletu pÃlayatu iccÃdi. 

GhaÂa ghaÂÂane-ghÃÂeti ghÃÂayati ghaÂeti ghaÂayati. GhaÂÃdittÃ vikappena vuddhi. 

Vida ¤Ãïe-vedeti vedayati. 

Gaïa saÇkhÃne-ghaÂÃdÅnaæ vÃti na vuddhi. Gaïeti gaïayati iccÃdi sabbattha subodhaæ. 

CurÃdinayo.
 
BhuvÃdÅ ca rudhÃdÅ ca divÃdisvÃdayo gaïÃ,
KiyÃdi ca tanÃdÅ ca curÃdi vidha sattadhÃ. 

VikaraïavidhÃnaæ samattaæ.
 

Atha dhÃtuppaccayantÃ vuccante.

Tattha dhÃtvatthe niddiÂÂhÃ khÃdikÃritantÃ paccayÃ dhÃtuppaccayÃ nÃma.

Nija nisÃmanabaïdhanakhamanesu-dhÃtusa¤¤Ãdi.

DhÃtuliÇgehi parÃppaccayÃti ito dhÃtuggahaïamanuvattate. ParÃppaccayÃti ca adhikÃro. 


TijagupakitamÃnehi khachasÃ vÃ. 512-435.

Tija gupa kita mÃna iccetehi dhÃtÆhi kha cha sa iccete paccayÃ parÃ honti vÃ. 

Tijato khantiyaæ khova niïdÃyaæ gupato tu cho,
KitÃ cho sova mÃnamhÃ vavatthitavibhÃsato.

KvacÃdivaïïÃnamekassarÃnaæ dvebhÃvoti dhÃtvÃdissa dvibhÃvo.

Bya¤janantassÃti vattate. 


Ko khe ca. 513-475.
DhÃtvantassa bya¤janassa kakÃrÃdeso hoti khappaccaye pare. 

[SL Page 238] [\x 238/]    

Titikkha iti Âhite:- 
DhÃtuvihitÃnaæ tyÃdivibhattÅnaæ adhÃtuto appattiyamÃha: 

DhÃtuppaccayehi vibhattiyo. 514-457.

DhÃtvatthe niddiÂÂhehi khÃdikÃritantehi paccayehi tyÃdayo vibhattiyo hontÅti pure viya
vattamÃnÃdayo yojetabbÃ.

AtivÃkyaæ titikkhati, titikkhanti. Kamme-titikkhÅyati. TathÃ titikkhatu, titikkhantu, titikkhe,
titikkhetha, atitikkhi, atitikkhittha, titikkhissati, atitikkhissa iccÃdi.

KhappaccayÃbhÃve appaccayassa ekÃro. Tejeti tejati vÃ. Tejanti iccÃdi. 

Gupa gopane-chappaccayo. DvibhÃvo. PubbobbhÃsoti abbhÃsasa¤¤Ã. AbbhÃsassÃti
vattamÃne antassivaïïÃkÃro vÃtÅ abbhÃsantassikÃro. Kavaggassa cavaggoti
abbhÃsagakÃrassa jakÃro ca. 


Bya¤janantassa co chappaccayesu ca. 515-474.

DhÃtvantassa bya¤janassa vakÃrÃdeso hoti chappaccayesu paresu. Tato vibhattiyo. 

KÃyaæ jigucchati, jigucchanti. Sesaæ purimasamaæ. ChÃbhÃve: gopeti, gopenti iccÃdi. 

KÅta rogÃpanayane-chappaccaye dvitta¤ca.

AbbhÃsaggahaïamanuvattate. 


MÃnakitÃnaæ vatattaæ vÃ. 516-465.

AbbhÃsagatÃnaæ mÃnakitÃnaæ iccetesaæ dhÃtÆnaæ vakÃratakÃrattaæ hoti vÃ yathÃkkamanti
takÃro. 

DhÃtvantassa cakÃro sesaæ samaæ rogaæ tikicchati, tikicchanti iccÃdi.

TakÃrÃbhÃve kavaggassa cavaggoti vakÃro. Vicikicchati vicikicchanti iccÃdi. 

MÃna vÅmaæsapÆjÃsu-sappaccaye dvibhÃvaæ. ýkÃravakÃrÃ. 


Tato pÃmÃnÃnaæ* vÃmaæ sesu. 517-469.

Tato abbhÃsato parÃnaæ pÃmÃnÃnaæ dhÃtÆnaæ vÃ maæ iccete ÃdesÃ honti yathÃkkamaæ
seppaccaye pare. SesÆti bahuvacananiddeso payogepi vacanavipallÃsa¤Ãpanatthaæ. Atthaæ
vÅmaæsati, vÅmaæsanti iccÃdi.
 
* "PÃmÃnaæ" iti potthakesu. 


[SL Page 239] [\x 239/]    

A¤¤attha lopa¤cettamakÃroti appaccayassekÃro. MÃneti, mÃnenti. 

Bhuja pÃlanabhyavaharaïesu-bhottumicchatÅti atthe:- 

KhachasÃ vÃti vattatte.


BhujaghasaharasupÃdÅhi tumicchatthesu ca. 518-436.

Bhuja ghasa hara su pÃ iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi tumicchatthesu ca kha cha sa iccete paccayÃ
hontivÃ. 

TuæyuttaicchÃnaæ tumantayuttaicchÃya vÃ atthÃ = tumicchatthÃ, tena tumantarahitesu
bhojanamicchatÅti Ãdisu na honti. VuttaÂÂhÃnamappayogoti vÃkyassa appayogo.
DhÃtvÃdissa dvibhÃve kate dutiyacatutthÃnaæ paÂhamatatiyÃti abbhÃsabhakÃrassa bakÃro.
DhÃtvantassa ko khe cÃti kakÃro. Bubhukkhati, bubhukkhanti iccÃdi.

VÃti kimatthaæ? Bhottumicchati.

IcchatthesÆti kimatthaæ?-Bhottuæ gacchati.

Ghasa adane - ghasitumicchatÅti atthe chappaccaye dvittaæ. TatiyacavaggaikÃracakÃrÃdesÃ.
Jighacchati, jighacchanti. 

Hara haraïe-haritumicchatÅti atthe sappaccayo.


Harassa giæ se. 519-476.

Hara iccatassa dhÃtussa sabbassa giæ hoti seppaccaye pare. Giæ seti yogavibhÃgena jissapi.

 hÃnopacÃrenÃdesassÃpi dhÃtuvohÃrattÃ dvittaæ. Bhikkhaæ jigiæsati, jigiæsanti. 

Su savaïe - sotumicchati = sussÆsati, sussÆsanti, kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ dÅgho. 

PÃ pÃne-pÃtumicchatÅti atthe sappaccaye dvittarassatta ikÃrÃdesÃ. Tato pÃmÃnÃnaæ vÃmaæ
sesÆti vÃdeso. PivÃsati, pivÃsanti iccÃdi. 

Ji jaye-vijetumicchati = vijigiæsati iccÃdi. 

[SL Page 240] [\x 240/]    

SaÇgho pabbatamiva attÃnamÃcarati pabbato iva ÃvaratÅti vÃ atthe:- 


ùya nÃmato kattÆpamÃnÃdÃcÃre. 520-437

ùcaraïakirayÃya kattuno upamÃnabhÆtamhÃ nÃmato Ãyappaccayo hoti ÃcÃratthe. UpamÅyati
etenÃti = upamÃnaæ, tato upamÃnÃ. VuttaÂÂhÃnamappayogoti ivasadsanivutti.
ùyappaccayantattÃ tesaæ vibhattiyo lopÃ cÃti sutte tesaægahaïena vibhattilopo, pakati cassa
sarantassÃti pakatibhÃvo. SaralopÃdi. DhÃtuppaccayehi vibhattiyoti vibhattuppatti.
PabbatÃyati, saÇgho. Evaæ-samuddamiva attÃnamÃcarati = samuddÃyati. CicciÂamiva
attÃnamÃcarati = cicciÂÃyati, saddo. Evaæ-dhÆmÃyati.

NÃmato ÃcÃreti ca vattate. 


ýyÆpamÃnÃ ca. 521-438.

UpamÃnabhÆtÃ nÃmato Åyappaccayo hoti ÃcÃratthe. 

Puna upamÃnaggahaïaæ kattuggahaïanivattanatthaæ. Tena kammatoti sijjhati. Sesaæ samaæ
achattaæ chattamivÃcarati = chattÅyati. Aputtaæ puttamivÃcarati = puttÅyati sissamÃcariyo.

UpamÃnÃti kiæ? DhammamÃcarati.

ùcÃreti kiæ? Achattaæ chattaæva dakkhati.

ýyoti vattate. 


NÃmamhÃtticchatthe. 522-439.

NÃmamhÃ attano icchatthe Åyappaccayo hoti. Attano pattamicchati = pattÅyati,
evaæ-vatthÅyati, parikkhÃrÅyati, cÅvarÅyati, paÂÅyati, dhanÅyati, puttÅyati ca.

Atticchattheti kimatthaæ? A¤¤assa pattamicchati.

DaÊahaæ karoti vinayanti atthe kÃritaggahaïamanuvattate. 


DhÃturÆpe nÃmasmÃ ïayo ca. 523-141.

DhÃtuyÃ rÆpe nipphÃdetabbe taæ karoti tena atikkamati iccÃdike nÃmayogini dhÃtuppayoge
sati tato nÃmasmÃïayappaccayo hoti, kÃritasa¤¤Ã ca. Casaddena ïe ca.
 
[SL Page 241] [\x 241/]    
×alopavibhattilopasaralopÃdisu katesu vibhattuppatti. DaÊhayati vinayaæ. Evaæ pamÃïayati,
amissayati, citrayati. TathÃ: hatthinÃ atikkamati = atihatthayati, vÅïÃya upagÃyati =
upavÅïayati, visuddhÃhoti ratti = visuddhayati, kusalaæ pucchati = kusalayati iccÃdi. 


DhÃtÆhi ïeïayaïÃpeïÃpayÃ kÃritÃni hetvatthe. 524-440.

Sabbehi dhÃtÆhi hetvatthe abhidheyye ïe ïaya ïÃpeïÃpaya iccete paccayÃ parÃ honti, te
kÃritasa¤¤Ã ca honti. Hetuyeva attho = hetvattho, so ca yo kÃreti sa hetÆti laddhahetusa¤¤o
suddhakattuno payojako hetukattÃ. Atthato pesanajjhosanÃdiko payojakavyÃpÃro idha hetu
nÃma.

Ettha ca- 

×eïayÃca uvaïïantÃ Ãto dve pacchimÃ siyuæ,
Sesato caturo dve vÃ vÃsaddassÃnuvattito.

AkammÃ dhÃtuyo honti kÃrite tu sakammakÃ,
SakammakÃ dvikammÃssu dvikammÃ tu tikammakÃ.

TasmÃ kattari kamme ca kÃritÃbyÃtasambhavo,
Na bhÃva suddhakattÃ ca kÃrite kammasa¤¤ito. 
NÅyÃdÅnaæ padhÃna¤ca appadhÃnÃ duhÃdinaæ,
KÃrite suddhakattÃ ca kammamÃkhyÃtagocaraæ.

Tattha yo koci bhavati tama¤¤o bhavÃhi bhavÃhi iccevaæ bravÅti, atha vÃ bhavantaæ
bhavituæ samatthaæ payojayati bhavituæ payojetÅti vÃ atthe iminÃ ïeïayappaccayÃ
kÃritasa¤¤Ã ca. VuttaÂÂhÃnamappayogoti vÃkyassa appayogo.


KÃritÃnaæ ïo lopaæ.

KÃrita iccetesaæ paccayÃnaæ ïo lopamÃpajjateti ïalopo. 

Asaæyogantassa vuddhi kÃrite. 

Asaæyogantassa dhÃtussa vuddhi hoti kÃrite paccaye pareti ÆkÃrassokÃro vuddhi. 


[SL Page 242] [\x 242/]    

Oeti ca vattate dhÃtuggahaïa¤ca.


Te ÃvÃyÃ kÃrite. 525-517.

Te dhÃtvantabhÆtÃ okÃrekÃrÃ ÃvaÃyÃdese pÃpuïanti kÃrite pare.

Te ÃvÃyÃti yogavibhÃgena jheÃdÅnaæ akÃritepi hontÅti okÃrassa ÃvÃdeso. 

SaralopÃdi. DhÃtuppaccayehi vibhattiyoti tyÃdayo. So samÃdhiæ bhÃveti bhÃvayati, bhÃventi
bhÃvayanti, bhÃvesi bhÃvayasi, bhÃvetha bhÃvayatha, bhÃvemi bhÃvayÃmi, bhÃvema
bhÃvayÃma. BhÃvayate, bhÃvayante.

Kamme-attanopadayappaccayaÅkÃrÃgamÃ saralopÃdi ca. Tena bhÃvÅyate samÃdhi.
BhÃvÅyante, bhÃvÅyati, bhÃvÅyanti. 

TathÃ: bhÃvetu bhÃvayatu, bhÃventu bhÃvayantu, bhÃvehi bhÃvaya bhÃvayÃhi, bhÃvetha
bhÃvayatha, bhÃvemi bhÃvayÃmi, bhÃvema bhÃvayÃma. BhÃvayataæ, bhÃvayantaæ.
Kamme-bhÃvÅyatu, bhÃvÅyantu. 

BhÃveyya bhÃvaye bhÃvayeyya, bhÃveyyuæ bhÃvayeyyuæ, bhÃveyyÃsi bhÃvayeyyÃsi,
bhÃveyyÃtha, bhÃvayeyyÃtha, bhÃveyyÃmi bhÃvaye bhÃvayeyyÃmi, bhÃveyyÃma
bhÃvayeyyÃma. BhÃvetha, bhÃvayetha, bhÃveraæ bhÃvayeraæ, bhÃveyyaæ bhÃvayeyyaæ
kamme-bhÃvÅyeyya, bhÃvÅyeyyuæ. 

Ajjataniyaæ:- sattamajjatanmhÅti yogavibhÃgena kÃritantÃpi dÅghato sakÃrÃgamo. AbhÃvesi
bhÃvesi abhÃvayi bhÃvayi, abhÃvesuæ bhÃvesuæ abhÃvayiæsu bhÃvayiæsu abhÃvayuæ
bhÃvayuæ, abhÃvesi abhÃvayasi, abhÃvittha abhÃvayittha, abhÃvesiæ bhÃvesiæ abhÃvayiæ
bhÃvayiæ, abhÃvayimha bhÃvayimha, abhÃvayittha. Kamme-abhÃvÅyittha abhÃvÅyi.

BhÃvessati bhÃvayissati, bhÃvessanti bhÃvayissanti, bhÃvessasi bhÃvayissasi, bhÃvessatha
bhÃvayissatha, bhÃvessÃmi bhÃvayissÃmi, bhÃvessÃma bhÃvayissÃma. Kamme bhÃvÅyissate,
bhÃvÅyÅssante, bhÃvÅyissati, bhÃvÅyissanti. 

AbhÃvissa abhÃvayissa, abhÃvissaæsu abhÃvayissaæsu. Kamme-abhÃvissatha abhÃvÅyissatha,
abhÃvÅyissa iccÃdi

TathÃ yo koci pacati tama¤¤o pacÃhi pacÃhi iccevaæ bravÅti, atha vÃ pavantaæ payojeti
pacituæ vÃ payojetÅti atthe vuttanayena ïeïayÃdayo. AkÃrassÃkÃro vuddhi. Sesaæ neyyaæ. 


[SL Page 243] [\x 243/]    

So devadattaæ odanaæ pÃceti. PÃcenti, pÃcesi, pÃcetha, pÃcemi, pÃcema. PÃcayati, pÃcayanti,
pÃcayasi, pÃcayatha, pÃcayÃmi, pÃcayÃma. 

×ÃpeïÃpayesu pana-so puriso taæ purisaæ odanaæ pÃcÃpeti, pÃcÃpayati. PÃcÃpenti,
pÃcÃpayanti. 

Kamme-so odano pÃcÅyati tena, pÃcÃpayÅyati. PÃcÃpÅyanti pÃcÃpayÅyanti. TathÃ: pÃcetu
pÃcayatu pÃcÃpetu pÃcÃpayatu, pÃcÅyataæ, pÃcÅyatu pÃcayÅyatu pÃcÃpÅyatu pÃcÃpayÅyatu,
pÃcÃpÅyantu, pÃcÃpayÅyantu. PÃceyya, pÃcetha, pÃcaye, pÃcayetha, pÃcÃpeyya, pÃcÃpetha,
pÃcÃpaye, pÃcÃpayetha, pÃcÅyeyya, pÃcÅyeyyuæ. ApÃcesi apÃcayi apÃcÃpesi apÃcÃpayi,
pÃcessati pÃcayÅssati pÃcÃpessati pÃcÃpayissati, apÃcissa(apÃcayissa) apÃcÃpissa apÃcÃpayissa
iccÃdi. 

Gacchantaæ vÃ gantuæ vÃ payojayatÅti atthe ïeïayÃdayo. Vuddhiyaæ sampattÃyaæ-

Asaæyogantassa vuddhi kÃriteti vattate. 


GhaÂÃdÅnaæ vÃ. 526-486.

GhaÂÃdÅnaæ dhÃtÆnaæ asaæyogantÃnaæ vuddhi hoti vÃ kÃriteti ettha cÃggahaïena vuddhi
na hoti. 

VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo.

So taæ purisaæ gÃmaæ gameti gamayati gacchÃpeti gacchÃpayati. 

So gÃmaæ gamÅyati tena, gamayÅyati gacchÃpÅyati gacchÃpayÅyati iccÃdi sabbattha
yojetabbaæ evaæ uparipi. 

GhaÂa ÅhÃyaæ-ghaÂantaæ payojayati ghaÂeti. GhaÂÃdÅnaæ vÃti na vuddhi. GhaÂayati,
ghaÂÃpeti, ghaÂÃpayati. 

KÃriteti vattate.


GuhadusÃnaæ dÅghaæ. 527-488.

Guha dusa iccetesaæ dhÃtÆnaæ saro dÅghamÃpajjate kÃrite pare. VuddhÃpavÃdoyaæ.

Guha saævaraïe- guhituæ payojeti gÆhayati, gÆhayanti. 

DÆsa appÅtimhi - dussantaæ payojayati dÆsayati, dÆsayanti iccÃdi. 

[SL Page 244] [\x 244/]    

TathÃ: icchantaæ payojayati icchÃpeti, icchÃpayati. Eseti, esayati. 

Niyacchantaæ payojayati niyÃmeti, niyÃmayati. 

ùsantaæ payojayati Ãseti Ãsayati, acchÃpeti acchÃpayati. 

Labhantaæ payojayati lÃbheti, lÃbhayati. 

Vacantaæ payojayati vÃceti vÃcayati, vÃcÃpeti vÃcÃpayati. Evaæ-vÃseti vÃsayati vÃsÃpeti
vÃsÃpayati, vÃheti vÃhayati vÃhÃpeti vÃhÃpayati, jÅreti jÅrayati jÅrÃpeti jÅrÃpayati, mÃreti
mÃrayati mÃrÃpeti mÃrÃpayati, dasseti dassayati iccÃdi. 

TathÃ: tudantaæ payojayati todeti todayati todÃpeti todÃpayati. 

Pavisantaæ payojayati pavisituæ vÃti paveseti pavesayati pavesÃpeti pavesÃpayati. 

Uddisantaæ payojayati uddisÃpeti uddisÃpayati.
Pahontaæ payojayati pahÃveti pahÃvayati. 

Sayantaæ payojayati uddisÃpeti uddisÃpayati.
Pahontaæ payojayati pahÃveti pahÃvayati. 

Sayantaæ payojayati sÃyeti sÃyayati. Ettha ekÃrassa ÃyÃdeso. SayÃpeti sayÃpayati. Kvaci
dhÃtÆti ÃdinÃ ïÃpeïÃpayesu ÃyÃdesassa rassattaæ. 

Nayantaæ payojayati nÃyayati nayÃpeti nayÃpayati ÃnÃpeti vÃ.

PatiÂÂhantaæ payojayati patiÂÂhÃpeti patiÂÂhÃpayati paÂÂhÃpeti vÃ. 

Hanantaæ payojayatÅti atthe ïeïayÃdayo.
×amhÅti vattate. 


Hanasna ghÃto. 528-593.

Hana iccetassa dhÃtussa ghÃtÃdeso hoti ïakÃravatippaccaye pare.

GhÃteti ghÃtayati ghÃtÃpeti ghÃtÃpayati. Vadho vÃ sabbatthÃti vadhÃdesÃ. Vadheti vadhÃpeti.


[SL Page 245] [\x 245/]    

Juhantaæ payojayati juhÃpeti juhÃpayati, juhÃvetÅti vÃ.

Jahantaæ payojayati jahÃpeti jahÃpayati hÃpeti hÃpayati. 

Dadantaæ payojayati dÃpeti dÃpayati. 

Pidahantaæ payojayati pidhÃpeti pidhÃpayati pidahÃpeti pidahÃpayati. 
Ruïdhantaæ payojayati rodheti rodhayati rodhÃpeti rodhÃpayati. 

Chiïdantaæ payojayati chedeti chedayati chedÃpeti chedÃpayati. 

Yu¤jantaæ payojayati yojeti yojayati yojÃpeti yojÃpayati.

Bhu¤jantaæ payojayati bhojeti bhojayati bhojÃpeti bhojÃpayati. 

Mu¤cantaæ payojayati moceti mocayati mocÃpeti mocÃpayati. 

Dibbantaæ payojayati deveti devayati. 

Uppajjantaæ payojeti uppÃdeti uppÃdayati. 

Bujjhantaæ payojayati bodheti bodhayati. Dadhantato yo kvacÅti yakÃrÃgamo. BujjhÃpeti
bujjhÃpayati. 

Tussantaæ payojayati toseti tosayati tosÃpeti tosÃpayati. 

Sammantaæ payojayati sameti samayati. GhaÂÃdittÃ na vuddhi.

Kuppantaæ payojayati kopeti kopayati. 

JÃyantaæ payojayati janeti janayati ghaÂÃdittÃ na vuddhi.

Suïantaæ payojayati dhammaæ sÃveti sÃvayati. 

PÃpuïantaæ payojayati pÃpeti pÃpayati.

Vikkiïantaæ payojayati vikkÃpeti vikkÃpayati. 

Jinattaæ payojayati jayÃpeti jayÃpayati.

JÃnantaæ payojayati ¤Ãpeti ¤Ãpayati. 

[SL Page 246] [\x 246/]    

Gaïhantaæ payojayati gÃheti gÃhayati gÃhÃpeti gÃhÃpayati gaïhÃpeti gaïhÃpayati. 

Vitanantaæ payojayati vitÃneti vitÃnayati. 

Yo koci karoti tama¤¤o karohi karohi iccevaæ bravÅti, karontaæ payojayati kÃtuæ vÃ kÃreti
kÃrayati kÃrÃpeti kÃrÃpayati iccÃdi. 

Corentaæ payojayati corÃpeti corÃpayati.

Cintentaæ payojayati cintÃpeti cintÃpayati. 

PÆjentaæ payojayati pÆjÃpeti pÆjÃpayati iccÃdi. 

Sabbattha subodhaæ. 

DhÃtuppaccayato cÃpi kÃritappaccayÃ siyuæ,
SakÃritehi yuïvÆnaæ dassana¤cettha ¤Ãpakaæ.

Tena-titikkhantaæ payojayati titikkheti titikkhÃpeti. 

Tikicchantaæ payojayati tikiccheti tikicchayati tikicchÃpeti tikicchÃpayati. Evaæ bubhukkheti
bubhukkhÃpeti. 

PabbatÃyantaæ payojayati pabbatÃyayati. PuttÅyayati iccÃdipi siddhaæ bhavati. 

DhÃtuppaccayantanayo.

Iti rÆpasiddhiyaæ ÃkhyÃtakaï¬o chaÂÂho.
 0 

Atha dhÃtÆhiyeva bhÃvakammakattukaraïÃdisÃdhanasahitaæ kibbidhÃnamÃrabhÅyate.

Tattha kiccakitakavasena duvidhÃ hi paccayÃ. Tesu kicca-sa¤¤Ãya paÂhamaæ vuttattÃ
kiccÃnamappakattÃ ca kiccappaccayÃ tÃva vuccante. 

BhÆ sattÃyaæ - bhÆyate abhavittha bhavissate vÃ devadatte nÃti viggahe: dhÃtuyÃ
kammÃdimhi ïoti ito dhÃtuyÃti sabbattha paccayÃdividhÃne vattate. ParÃppaccayÃti ca
adhikÃro.


[SL Page 247] [\x 247/]    

BhÃvakammesu tabbÃnÅyÃ. 529-542.

BhÃva kamma iccetesvatthesu sabbadhÃtÆhi tabba anÅya iccete tapaccayÃ parÃ honti.
YogavibhÃgÃ a¤¤atthÃpi. 

Tattha:-

Akammakehi dhÃtÆhi bhÃve kiccÃ bhavanti te,
Sakammakehi kammatthe arahasakkatthadÅpakÃ.

Te ca:-


×Ãdayo tekÃlikÃ. 530-552.

TikÃle yuttÃ = tekÃlikÃ. Ye idha tatiye dhÃtvadhikÃre vihitÃ aniddiÂÂhakÃlÃïÃdayo paccayÃ
te tekÃlikÃ hontÅti paribhÃsato kÃlattayepi honti. 

SÅhagatiyÃ kvacÅti vattate. 


YathÃgamamikÃro. 531-607.

YathÃgamaæ yathÃpayogaæ jinavacanÃnurodhena dhÃtÆhi paro ikÃrÃgamo hoti kvaci
bya¤janÃdikemu kiccakitakappaccayesu. A¤¤esu cÃti vuddhi. O ava sareti avÃdeso. Naye
paraæ yutteti paraæ netabbaæ. 


Te kiccÃ. 532-547.

Ye idha vuttÃ tabbÃnÅyaïyarippaccayÃ te kicca sa¤¤Ã hontÅti veditabbÃ. Tato a¤¤e kititi
vacanato kiccappaccayÃnamakitakattÃ. NÃmavyapadese asampatte-taddhitasamÃsakikatÃ
nÃmaævÃtavetÆnÃdisu cÃti ettha caggahaïena nÃmavyapadeso. Tato syÃduppatti.

BhÃve-bhÃvassekattÃ ekavacanameva. Sinti amÃdeso. Bhavitabbaæ bhavatÃ pa¤¤ena,
bhavanÅyaæ. Idha bya¤janÃdittÃbhÃvÃ anuvattitakvaciggahaïena ikÃrÃgamÃbhÃvo. BhÃve
kiccappaccayantÃ napuæsakÃ kamme tiliÇgÃ. 

Kammaïi abhipubbo. AbhibhÆyate abhibhÆyittha abhibhÆyissateti = abhibhavitabbo, kodho
paï¬itena. AbhibhavitabbÃ, taïhÃ. Abhibhavitabbaæ, dukkhaæ. Evaæ-abhibhavanÅyo
abhibhavanÅyÃ abhibhavanÅyaæ. Purisaka¤¤Ãcittasaddanayena netabbÃ. Evaæ sabbattha. 


[SL Page 248] [\x 248/]    

Ettha hi:-

TabbÃdÅheva kammassa vuttattÃ ca putattanÃ. Vattabbassa abhÃvÃ na dutiyÃ paÂhamÃ tato. 
ùsa upavesane-ÃsÅyittha ÃsÅyate ÃsÅyissateti = Ãsitabbaæ tayÃ, ÃsanÅyaæ. Kamme-upÃsitabbo,
guru.UpÃsanÅyo. 

SÅsaye-ÃsÅyittha sÅyate sayissateti = sayitabbaæ bhavatÃ, sayanÅyaæ e ayÃti ayÃdeso.
Atisayitabbo, paro atisayanÅyo. 

Pada gatimhi-uppajjittha uppajjate uppajjissateti = uppajjitabbaæ tena. UppajjanÅyaæ. Ettha
ca kattarÅti adhikÃraæ vinÃ divÃdito yoti vinÃdhikÃrayogavibhÃgena yappaccayo. Tassa
cavaggayakÃra iccÃdinÃ cavaggo. Para dvehÃvo ÂhÃneti dvibhÃvo. PaÂipajjitabbo, maggo.
PaÂipajjanÅyo. 

Budha avagamane. Abujjhittha bujjhate bujjhissateti = bujjhitabbo, dhammo. BujjhanÅyo.

Su savane asÆyittha sÆyate sÆyissateti sotabbo. Dhammo. Idha yathÃgamaggahaïena
ikÃrÃgamÃbhÃvo. Suïitabbo svÃdito ïuïÃuïÃ cÃti vinÃdhikÃrayogavibhÃgena ïÃppaccayo.
SavanÅyo. 

Kara kareïa-karÅyittha karÅyati karÅyissatÅti atthe tabbÃnÅyÃ. 

Antassa karassa ca tattanti ca vattate. 


TuntÆnatabbesu vÃ. 533-622.

Kara iccetassa dhÃtussa antabhÆtassa rakÃrassa takÃrattaæ hoti cÃ tuæ tÆna tabba iccetesu
paccayesu paresu. Kattabbo bhavatÃ dhammo kattabbÃ, pÆjÃ. Kattabbaæ, kusalaæ. TattÃbhÃve
KarotissÃti vattamÃne-tavetÆnÃdisu kÃti etthÃdi saddena tabbepi kÃdeso. KÃtabbaæ hitaæ. 


RahÃdito no ïa.* 534-551.

RakÃrahakÃrÃdiantehi dhÃtÆhi parassa anÃnÅyÃdinakÃrassa ïakÃro hoti. ùdisaddena
ramuapa¤ÃtÃditopi.
 
* NyÃsamate "rahÃdito ïa" iti dvipadamidaæ. 


[SL Page 249] [\x 249/]    

RahÃdito parassettha nakÃrassa asambhavÃ,
AnÃnÅyÃdinasseva sÃmatthyÃyaæ ïakÃratÃ. 

KaraïÅyo dhammo, karaïÃrahoti attho. KaraïÅyÃ, karaïÅyaæ. 

Bhara bharaïe-bharÅyatÅti = bharitabbo, bharaïÅyo.

Gaha upÃdÃne-agayhittha gayhati gayhissatÅti = gahetabbo tesu vuddhÅti ÃdinÃ
ikÃrassekÃro. SaÇgaïhitabbo. GahÃditoppaïhÃti vinÃdhikÃrayogavibhÃgena ïhÃppaccaso.
HalopasaralopÃdi. SaÇgaïhanÅyo, gahaïÅyo

ùdiggahaïena:-

Ramu kÅÊÃyaæ - ramattha ramÅyati ramissatÅti = ramitabbo, ramaïÅyo, vihÃro. 

Apa pÃpuïane-uïÃppaccayo. PÃpÅyatÅti = pÃpuïitabbo. GupÃdÅna¤cÃti dhÃtvantalopo
dvitta¤ca. Pattabbo, patteyyo, pÃpuïanÅyo, pÃpaïÅyo.

VÃti vattate


GamakhanahanÃdÅnaæ tuntabbÃdisu na. 535-598.

Gama khana hana iccevamÃdÅnaæ makÃranakÃrantÃnaæ dhÃtÆnamantassa nakÃro hoti vÃ tuæ
tabba tace tÆna tvÃna tvÃ iccevamÃdisu katÃrÃdippaccayesu paresu. Agacchittha gacchÅyati
gacchÅyissatÅti = gantabbo, maggo. Gamitabbaæ, gamanÅyaæ. 

Khanu avadÃraïe-akhanittha kha¤¤ati kha¤¤issatÅti = khantabbaæ ÃvÃÂaæ, khanitabbaæ.
Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ khanantassa ïatta¤ca. Nikhaïitabbaæ, khaïanÅyaæ, khananÅyaæ vÃ. 

Hana hiæsÃgatisu-ahanittha ha¤¤ate ha¤¤issateti = hantabbaæ, hanitabbaæ, hananÅyaæ.

Mana ¤Ãïe-ama¤¤ittha ma¤¤ate ma¤¤issateti mantabbo, manitabbo. Yappaccaye cavaggÃdi.
Ma¤¤itabbaæ ma¤¤anÅyaæ. 

PÆjaæ pÆjÃyaæ - apÆjÅyittha pÆjÅyati pÆjiyissatÅti atthe tabbÃnÅyÃ. CurÃdito ïeïayÃti
akattaripi ïeïayÃ. IkÃrÃgamÃniyesu saralopoti ÃdinÃ kÃritasarassa lopo pÆjetabbo,
pÆjayÅtabbo, pÆjanÅyo, bhagavÃ tabbÃnÅyÃti yogavibhÃgena kattukaraïesupi. 


[SL Page 250] [\x 250/]    

YÃ pÃpuïane-niyyÃtÅti = niyyÃniyo, ariyamaggo. GacchantÅti = gamanÅyÃ, bhogÃ. 

NhÃ soce-nhÃyati etenÃti = nhÃniyaæ, cuïïaæ

BhÃvakammesÆti adhikÃro.

×yo ca. 536-543.

BhÃvakammesu sabbadhÃtÆhi ïyappaccayo hoti. Caggahaïena ¤Ãtayyanti Ãdisu
tayyappaccayo ca. 


KÃritaæ viya ïÃnubaïdho. 537-623.

Anubaïdho appayogÅ ïakÃrÃnubaïdho paccayo kÃritaæ viya daÂÂhabboti kÃritavyapadeso.
KÃritÃnaæ ïo lopanti ïalopo. Asaæyogantassa vuddhi kÃriteti vuddhi. IkÃrÃgamo. Kattabbaæ
kÃriyaæ. 

Hara haraïe-aharÅyittha harÅyati harÅyissatÅti vÃ = haraïÅyaæ, hÃriyaæ.

Bhara bharaïe-bharÅtabbaæ = bhÃriyaæ.

Labha lÃbhe-labhitabbaæ = labbhaæ. Yavataæ talana iccÃdi sutte kÃraggahaïena yavato
bhakÃrassa bhakÃro. Dvittaæ. 

SÃsu anusiÂÂhimhi-sÃsitabbo = sisso. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ sÃsÃkÃrassikÃro. 

Vaca viyattiyaæ vÃcÃya-ïyappaccayÃdimhi kate:- 

AttÃnaæ ïÃnubaïdheti ca vattamÃne:- 


KagÃ cajÃnaæ. 538-625.

Ca ja iccetesaæ dhÃtvantÃnaæ kakÃragakÃrÃdesÃ honti ïakÃrÃnubaïdhe paccaye pareti
catÃrassa kakÃro. VacanÅyaæ = vÃkyaæ. 

Bhaja sevÃyaæ-bhajanÅyaæ = bhÃgyaæ. JakÃrassa gakÃro. 
Vi ye-acÅyittha cÅyati cÅyissatiti = ceyyaæ, cetabbaæ. IkÃrassekÃro vuddhi yakÃrassa dvittaæ.
Vi ni pubbo. Do dhassa cÃti
 
[SL Page 251] [\x 251/]    

Sutte caggahaïena cakÃrassa chakÃro. Viniccheyyaæ, vinicchitabbaæ. KiyÃdito nÃti
vinÃdhikÃrayogavibhÃgena tabbÃnÅyatuntÆnÃdisu ca nÃppaccayo. Vinicchetabbaæ
vinicchayanÅyaæ.

NÅ pÃpuïane-anÅyittha nÅyati nÅyissatÅti = neyyo, neyyÃ, neyyaæ, netabbaæ. 

×yaggahaïaæ chaÂÂhiyantavasenÃnuvattate, maï¬ÆkagatiyÃ antaggahaïa¤ca
tatiyantavasena.


BhÆtobba. 539-545.

BhÆ iccetasmÃ parassa ïyappaccayassa saha dhÃtvantena abbÃdeso hoti. Bhavitabbo =
bhabbo. BhabbÃ, bhabbaæ. 

×yassa antenÃti ca vattate. 

VadamadagamayujagarahÃkÃrÃdÅhi jjammaggayheyyÃ gÃro vÃ. 540-546.

Vada mada gama yuja garaha iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi ÃkÃrantehi ca parassa ïyappaccayassa
dhÃtvantena saha yathÃkkamaæ jja mma gga yha eyya iccete ÃdesÃ honti vÃ, garahassa ca
gÃrÃdeso hoti. GarahassevÃyaæ gÃro. VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo. 

Vada viyattiyaæ vÃcÃyaæ-avajjittha vajjati vajjissatÅti = vajjaæ, vadanÅyaæ. Rassattaæ. Avajjaæ
doso. 

Mada ummÃde-amajjittha majjate majjissati etenÃti = majjaæ, madanÅyaæ. Madaggahaïena
karaïepi ïyappaccayo. Gantabbaæ = gammaæ.

Yuja yoge = ayujjittha yujjati yujjissatÅti = yoggaæ, niyojjo vÃ. 

Garaha niïdÃyaæ-agarayahittha garahÅyati garahÅyissatÅti atthe ïyappaccayo. TassiminÃ
dhÃtvantena saha yhÃdeso garahassa gÃrÃdeso ca. GÃrayho, gÃrayhÃ, gÃrayhaæ,
garahaïÅyaæ. ùdi saddena a¤¤epi damajahantÃ gayhante. 

Gada viyattiyaæ vÃcÃyaæ-gajjate gadanÅyaæ vÃ gajjaæ.

Pada gatimhi-pajjanÅyaæ = pajjaæ, gÃthÃ. 

[SL Page 252] [\x 252/]    

KhÃda bhakkhane-khajjateti = khajjaæ, khÃdanÅyaæ.

Dama damane-adamittha dammate damÅyissatÅti = dammo. DamanÅyo.

Bhuja pÃlanabhyavaharaïesu-abhujjittha bhujjati bhujjissatÅti = bhoggaæ, bhojjaæ vÃ.
KÃraggahaïena yassa jakÃro. Gahetabbaæ gayhamiccÃdi. 

ùkÃrantato pana:-

DÃ dÃne-adÅyittha dÅyati dÅyissatiti atthe ïyappaccayo. TassiminÃ dhÃtvantena akÃrena
saha eyyÃdeso. Deyyaæ dÃtabbaæ. AnÅye saralopoti ÃdinÃ pubbasarassa lope sampatte
tattheva tuggahaïena nisedhetvÃ sarÃ sare lopanti ÃkÃre lutte parasarassa dÅgho. DÃnÅyaæ. 

PÃ pÃne-apÅyittha pÅyati pÅyissatÅti = peyyaæ, pÃtabbaæ, pÃnÅyaæ. 

HÃ vÃge-ahÅyittha hÅyati hÅyissatÅti = heyyaæ, hÃtabbaæ, hÃnÅyaæ. 

MÃ mÃne-amÅyittha mÅyati mÅyissatÅti = meyyaæ, mÃtabbaæ, minitabbaæ, metabbaæ vÃ. 

¥Ã avabodhane-a¤¤Ãyittha ¤Ãyati ¤ÃyissatÅti = ¤eyyaæ, ¤Ãtabbaæ, ¤Ãtayyaæ ¤Ãssa jÃjannÃti
jÃdese kiyÃdito nÃti vinÃdhikÃrayogavibhÃgena nÃppaccayo ikÃrÃgamo ca. JÃnitabbaæ
vijÃnÅyaæ. 

KhÃ pakathane-saÇkhÃtabbaæ saÇkheyyaæ iccÃdi. 


KaramhÃ ricca. 541-544.

KaradhÃtuto riccappaccayo hoti bhÃvakammesu.

Ramhiranto rÃdi no. 542-541. 

RakÃrÃnubaïdhe paccaye pare sabbo dhÃtvanto rÃdippaccayarakÃramariyÃdo no hoti.
LopamÃpajjateti attho. Rantoti ettha rakÃro saïdhijo. Kattabba = kiccaæ. 

RiccÃti yogavibhÃgena bharÃditopi riccappaccayo yathÃ: bharÅyatÅti = bhacco. Saralopo.

I gatimhi-paÂi etabboti = paÂicco. 

[SL Page 253] [\x 253/]    
PesÃtisaggapattakÃlesu kiccÃ. 513-637

Pesa atisagga pattakÃla iccetesvatthesu kiccappaccayÃ honti. Pesanaæ nÃma kattabbamidaæ
bhavatÃti ÃïÃpanaæ ajjhesana¤ca. Atisaggo nÃma kÅmidaæ mayÃ kattabbanti puÂÂhassa vÃ
pÃïo na hantabboti ÃdinÃ paÂipattidassanamukhena vÃ kattabbassa anu¤¤Ã. PattakÃlo
sampattasamayo. Yo attano kiccakaraïasamayamanupaparikkhitvÃ na karoti tassa
samayÃrocanaæ na tattha ajjhesanamatthÅti. Te ca bhÃvakammesu kiccaktakkhatthÃti vuttattÃ
bhÃvakammesveva bhavanti. Pesane tÃva-karÅyatu bhavatÃ kammanti atthe iminÃ tabbÃnÅyÃ.
Sesaæ vuttanayameva. Kattabbaæ kammaæ bhavatÃ, karaïÅyaæ kiccaæ bhavatÃ.
Atisagge-bhujjatu bhavatÃti atthe tabbÃdi. A¤¤esu cÃti vuddhi. 

TassÃti vattate. 


BhujÃdÅnamanto no dvi ca. 544-580.

Bhuja iccevamÃdÅnaæ jakÃrÃdiantÃnaæ dhÃtÆnamanto no hoti parassa
kiccakitakappaccayatakÃrassa ca dvibhÃvo hoti. Bhottabbaæ bhojanaæ bhavatÃ, bhojanÅyaæ
bhojjaæ bhavatÃ. IkÃrÃgamayuttatakÃre pana namakarÃnamantÃnaæ niyutta tamhÅti ettha
antÃnaæ niyuttatamhÅti yogavibhÃgena dhÃtvantalopÃdinisedho. RudhÃdito
niggahÅtapubbanti vinÃdhikÃrena katayogavibhÃgena niggahÅta¤cÃti vÃ niggahÅtÃgamo.
Bhu¤jitabbaæ tayÃ, yu¤jitabbaæ.

SamayÃrocane pana:- 

I ajjhayane adhipubbo. AdhÅyataæ bhavatÃti atthe tabbÃnÅyÃdi. IkÃrÃgamavuddhiayÃdesajjhÃ
ca. ×yappaccaye tu vuddhi yakÃrassa dvitta¤ca. Ajjhayitabbaæ ajjheyyaæ bhavatÃ,
ajjhayanÅyaæ bhavatÃ. Avassaæ kattabbanti vÃkye pana kiccÃti adhikicca avassakÃdhamiïesu
ïÅ cÃti avassakÃdhamiïatthe ca tabbÃdayo. Kattabbaæ me bhavatÃ gehaæ, karaïÅyaæ,
kÃriyaæ. Evaæ-dÃtabbaæ me bhavatÃ sataæ, dÃnÅyaæ, deyyaæ.

Dhara dhÃraïe vurÃdittÃ ïeïayÃ vuddhi ikÃrÃgamo ca. DhÃretabbaæ dhÃrayitabbamiccÃdi.
NudÃdÅhi yuïacÆnamanÃnanÃkÃnanakÃ sakÃritehi cÃti sakÃritehipi yuïacÆnamÃdesa


[SL Page 254] [\x 254/]    

VidhÃnatoyeva dhÃtuppaccayantatopi kiccakitakappaccayÃ bhavantÅti daÂÂhabbÃ.
Tena-titikkhÃpÅyatÅti = titikkhÃpetabbo. Evaæ-tikicchÃpetabbo tikicchÃpanÅyo. AbhÃvÅyittha
bhÃvÅyati bhÃvÅyissatÅti = bhÃvetabbo, maggo. BhÃvayitabbo bhÃvanÅyo, bhÃvanÅyÃ,
bhÃvanÅyaæ. AkÃrÅyittha kÃrÅyati kÃrÅyissatÅti = kÃretabbaæ, kÃrayitabbaæ, kÃrÃpetabbaæ,
kÃrÃpayitabbaæ, kÃrÃpanÅyamiccÃdi ca siddhaæ bhavati. 
Kattabbaæ karaïÅya¤ca kÃriyaæ kiccamiccapi,
KÃretabbaæ tathÃ kÃrÃpetabbaæ kiccasaÇgaho. 

Kiccappaccayantanayo. 
 :0: 
IdÃki kitakappaccayÃ vuccante. 

Kara karaïe-pure viya dhÃtusa¤¤Ãdi. Kumha iccupapadaæ tato dutiyÃ. 

Kumbhaæ karoti akÃsi karissati vÃti viggahe:-

Paro paccayoti ca vattate. 


DhÃtuyÃ kammÃdimhi ïo. 545-526.

Kammasmiæ Ãdimhi sati dhÃtuyÃ paro ïappaccayo hoti. 

So ca:- 


A¤¤e kit. 546-548.

Tatiye dhÃtvadhikÃre vihitÃ kiccehi a¤¤e paccayÃ kiticceva sa¤¤Ã hontÅti kitsa¤¤Ã katÃ. 


Kattari kit. 547-626.

Kattari kÃrake kit paccayo hotÅti niyamato kattari bhavati. So ca ïÃdayo tekÃlikÃti vuttattÃ
kÃlattaye ca hoti. Pure viya kÃritavyapadesaïalopavuddhiyo. PaccayantassÃliÇgattÃ
taddhitaghamÃsakitakÃ nÃmaævÃtavetÆnÃdisu cÃti kitakantattÃ nÃmamiva kate syÃduppatti.
Tato kumbhaæ karotÅti atthe amÃdayo parapadehÅti dutiyÃtappurisa


[SL Page 255] [\x 255/]    

SamÃso. NÃmÃnanti ÃdinÃ samÃsasa¤¤Ã. Tesaæ vibhattiyo lopÃ cÃti vibhattilopo. Pakati cassa
sarantassÃti pakati bhÃvo. Puna tato samÃsattÃ nÃmamiva kate syÃduppatti. So kumbhakÃro,
te kumbhakÃrÃ iccÃdi. 

Itthiyaæ kumbhakÃrÅ, kumbhakÃriyo iccÃdi. TathÃ: kammaæ karotÅti = kammakÃro.
Evaæ-mÃlakÃro, kaÂÂhakÃro, rathakÃro, suvaïïakÃro, suttakÃro, vuttikÃro, ÂÅkÃkÃro. 

Gaha upÃdÃne-pattaæ agaïhi gaïhÃti gaïhissatÅti = pattagÃho. Evaæ-rasmiggÃho,
rajjuggÃho

Ve tantusantÃne-tantaæ avÃyi vÃyati vÃyissatÅti = tantavÃyo. Te ÃvÃyÃ kÃriteti ÃyÃdeso.
VÃkye panettha te ÃvÃyÃti yogavibhÃgena ÃyÃdeso. Evaæ-tunnavÃyo. 

MÃ parimÃïe-dha¤¤aæ amini minÃti minissatÅti atthe ïappaccaye kate-

×amhÅti vattate. 


ùkÃrantÃnamÃyo. 548-595.

ùkÃrantÃnaæ dhÃtÆnamantassa ÃyÃdeso hoti ïakÃrÃnubaïdhappaccaye pare. SaralopÃdi.
Dha¤¤amÃyo evaæ-dÃnaæ dadÃtÅti = dÃnadÃyo

Kamu kantimhi-dhammaæ akÃmayi kÃmayati kÃmayissatÅti = dhammakÃmo, puriso.
DhammakÃmÃ, ka¤¤Ã. DhammakÃmaæ, cittaæ. Evaæ atthakÃmo, hitakÃmo, sukhakÃmo.
Dhammaæ pÃletÅti = dhammapÃlo iccÃdi. 

Dama damane-arÅ adami dameti damessatÅti viggahe-dhÃtuyÃti adhikÃro.

KammÃdimhÅti ca vattate. 


Sa¤¤Ãyama nu. 549-527.

Kammupapade Ãdimhi sati sa¤¤Ãyaæ gammamÃnÃyaæ dhÃtuyÃ appaccayo hoti upapadante
nurÃgamo ca. Ettha ca nu niggahÅtaæ padanteti sutte padanteti vacanato upapadanteyeva
nurÃgamo hotÅti daÂÂhabbaæ. Tesu vuddhÅti ÃdinÃ ukÃralopo. Ayaæ pana ïvÃgamo
samÃsaæ katvÃ upapadavibhatti lope kateyeva hotÅti veditabbaæ. 


[SL Page 256] [\x 256/]    

Nu niggahÅtaæ padante. 550-539.

UpapadabhÆtanÃmapadante vattamÃno nurÃgamo niggahÅtamÃpajjate. NiggahÅtassa
vaggantattaæ. Sesaæ samaæ. VuddhÃbhÃvo viseso. Ariïdamo, rÃjÃ. 

TathÃ: tara taraïe-vessaæ taratÅti = vessantaro. TaïhaækarotÅti = taïhaÇkaro, bhagavÃ
evaæ-medhaÇkaro, saraïaÇkaro, dÅpaÇkaro.

ùdimhi a iti ca vattate. 


PurÃ dadÃ ca iæ. 551-528.

Purasadde Ãdimhi sati dada dÃne iccetÃya dhÃtuyÃ appaccayo hoti purasadde akÃrassa i¤ca
hoti. Ettha ca tadanuparodhenÃti paribhÃsato purasaddantasseva iæ hotÅti daÂÂhabbaæ.
×ÃdÅnaæ tekÃlikattepi upapadatthavisesena atÅteyevÃyamappaccayo hotÅti daÂÂhabbaæ. Pure
dÃnaæ adadÅti = puriïdado, sakko. IdhÃpi vibhattilope kateyeva iæÃdeso.

KammÃdimhi a iti ca vattate. 


Sabbato ïvutvÃvÅ vÃ. 552-529.

Sabbato dhÃtuto kammÃdimhi vÃ akammÃdimhi vÃ sati a ïvu tu ÃvÅ iccete cattÃro paccyÃ
honti. VÃggahaïaæ kammÃdimhi vÃti upapadavikappanatthaæ. Appaccaye tÃva-

Dhara dhÃraïe-dhammaæ adhari dharati dharissatÅti = dhammadharo. Evaæ-vinayadharo.
TathÃ: taæ karotÅti = takkaro. Dvittaæ, evaæ-hitakaro, divasakaro, dinakaro, divÃkaro,
nisÃkaro. Dhanuæ gaïhÃtÅti = dhanuggaho. Evaæ-kaÂaggaho. SabbakÃmaæ dadÃtÅti =
sabbakÃmadado. Sabbadado. ùto pana:annaæ adÃsi dadÃti dadissatÅti = annado.
Evaæ-dhanado. Saccaæ saïdahatÅti = saccasaïdho.

PÃ pÃne-majjaæ pivatiti = majjapo.

TÃ pÃlane-gavaæ saddaæ tÃyatÅti = gottaæ. Evaæ kattari akammÃdimhi panÃyasmÃdapetÅti
sutte bhayaggahaïena sesa sÃdhanepi. 

[SL Page 257] [\x 257/]    

Ni pÃpuïane-vipubbo. Vinesi vineti vinessati etena etthÃti vÃ-vinayo. A¤¤esu cÃti vuddhi
ayÃdeso ca. Nayanaæ nayo. 

Si sevÃyaæ-nipubbo. NissÅyittha nissÅyati nissÅyissati tanti = nissayo.

Si saye-anusayi anuseti anusessatÅti = anusayo.

I gatimhi - patipubbo. PaÂicca etasmÃ phalametÅti = paccayo, samudayo. 

Ci caye-vinicchiyatenena vinicchayanaæ vÃ = vinicchayo. Uccayanaæ = uccayo. Sa¤cayo.
Dhammaæ vicinÃtÅti = dhammavicayo. 

KhÅ khaye - khayanaæ = khayo. 

Ji jaye-vijayanaæ = vijayo. Jayo. 

KÅ dabbavinimaye-vikkayanaæ-vikkayo.Kayo. 

LÅ silesane-alliyanti etthÃti = Ãlayo. Layo. Evaæ ivaïïantato. ù suïantÅti = assavÃ. AvÃdeso.
PaÂissavanaæ = paÂissavo. 

Su gatimhi-Ã bhavaggÃ savantÅti = ÃsavÃ.

Ru sadde-ravatÅti = ravo, bhavatÅti = bhavo, pabhavati etasmÃti = pabhavo. 

Lucchedane-lavanaæ = lavo evaæ uvaïïantato. NiggaïhÃti niggahaïaæ vÃ = niggaho.
Paggaho. SaÇgaïhÃti etena saÇgahaïaæ vÃ = saÇgaho. 

Vara vareïa-saævaraïaæ = saævaro.

Dara Ãdare-Ãdaraïaæ = Ãdaro, Ãgacchati Ãgamananti vÃ = Ãgamo, ÃgamÅyanti ettha etena vÃ
atthÃti = Ãgamo, pariyatti. SappatÅti = sappo, dibbatÅti = devo. 

Kamu padavikkhepe pakkamanaæ pakkamatÅti vÃ = pakkamo. Evaæ-vikkamo

Cara caraïe-vane caratÅti = vanacaro, kÃmo avacarati etthÃti = kÃmÃvacaro, loko.
KÃmÃvacarÃ, pa¤¤Ã. KÃmÃvacaraæ, cittaæ, chaÂÂhitappuriso. 

[SL Page 258] [\x 258/]    

GÃvo caranti etthÃti = gocaro, pÃdena pibatÅti = pÃdapo. Evaæ-kacchapo. TatiyÃtappuriso. 

Ruha janane sirasmiæ ruhatÅti = siroruho. GuhÃyaæ sayatÅtÅ = guhÃsayaæ, cittaæ.
Evaæ-kucchisayÃ, vÃtÃ. 

 hÃ gatinivuttimhi-pabbate aÂÂhÃsi tiÂÂhati ÂhassatÅti = pabbataÂÂho, puriso, pabbataÂÂhÃ,
nadÅ. PabbataÂÂhaæ, osadhaæ. Evaæ-thalaÂÂhaæ, jalaÂÂhaæ. SattamÅtappuriso. 

Gahassupadhasse vÃ. 553-631.

Gaha iccetassa dhÃtussa upadhassa ettaæ hoti vÃ upadhÃti antakkharato pubbakkharassa
parasama¤¤Ã. GayhatÅti = gehaæ, gahaæ. ×vuppaccayo. Rathaæ karotÅti atthe ïavuppaccayo.
So ca a¤¤e kitÅti kitsa¤¤attÃ nantari kititi kattari yeva bhavati tato kÃritavyapadese
ïalopavuddhiyo.


AnakÃ yuïvÆnaæ. 554-624.

Yuïvu iccetesaæ paccayÃnaæ ana aka iccete ÃdesÃ hontÅti akÃdeso. 

Sesaæ kumbhakÃrasaddasamaæ. RathakÃrako. TathÃ: annaæ dadÃtÅti = annadÃyako.
ùkÃrantÃnamÃyoti ÃyÃdeso. Itthiyamato Ãppaccayoti Ãppaccayo. Tesu vuddhÅti ÃdinÃ
akÃrassikÃro. AnnadÃyikÃ, ka¤¤Ã. AnnadÃyakaæ, kulaæ. Lokaæ netÅti = lokanÃyako. Vineti
satteti = vinÃyako, te ÃvÃyÃ kÃriteti ÃyÃdeso. 

AkammÆpapade-karotÅti = kÃrako, kÃrikÃ, kÃrakaæ, dadÃtÅti = dÃyako, dÃyikÃ, dÃyakaæ.
NetÅti = nÃyako, nÃyikÃ, nÃyakaæ. Bhagavato ovÃdÃnusÃsaniæ asuïi suïÃti suïissatÅti =
sÃvako, sÃvikÃ ÃvÃdeso lunÃtÅti = locako.

Pu pavane-punÃtÅti = pÃvako, bhavatÅti = bhÃvako, upÃsatÅti = upÃsako upÃsikÃ, gaïhÃtÅti
= gÃhako, pacatÅti = pÃcako, ayajÅ yajati yajissatÅti = yÃjako. 


[SL Page 259] [\x 259/]    

Ettha hi kagÃ cajÃnantÅ cajÃnaæ kagatte sampatte:-


Na kagattaæ cajÃ ïavusmiæ. 555-620.

DhÃtvantabhÆtÃ catÃrajakÃrÃ kakÃragakÃrattaæ nÃpajjante ïvuppaccaye pareti paÂisiddhattÃ
na bhavati. 

Jana janane-janetÅti = janato, janikÃ. GhaÂÃdÅnaæ vÃti ettha vÃggahaïena vuddhi na hoti.
Evaæ-khanatÅti = khanato, sametÅti = samako, dametÅti = damako, gametÅti = gamako,
ahani hanati hanissatÅti-vadhako. Vadho vÃ sabbatthÃti hanassa vadhÃdeso. HantÅti =
ghÃtako. Hanassa ghÃtoti ïvumhi ghÃtÃdeso. GÃvo hantÅti = goghÃtako. RuïdhatÅti =
ruïdhako. NiggahÅtÃgamo. SaæyogantattÃ vuddhi na hoti. Evaæ-bhu¤jatÅti = bhu¤jako,
kiïÃtÅti = kÃyako, pÃletÅti = pÃlako, pÆjetÅti = pÆjako. 


NudÃdÅhi yuïvÆnamanÃnanÃkÃnanakÃ sakÃritehi ca. 556-643.

NudÃdÅhi dhÃtÆhi sakÃritehi ca dhÃtÆhi paresaæ yuïvÆppaccayÃnaæ yathÃkkamaæ ana Ãnana
aka Ãnanaka iccete ÃdesÃ honti. 

Ettha hi:- 

SakÃritehi vunvÆnaæ kÃriyassa vidhÃnato,
Kiccakitsambhavo dhÃtuppaccayehipi vediyo

Nudakkhepe-papubbo. Panudi panudati panudissatÅti atthe ïvuppaccayo. TassiminÃ
akÃdeso. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ nudassa dÅgho. PanÆdako. 

SÆdakkharaïe-sÆdatÅti = sÆdako.

¥Ã avabodhane-a¤¤Ãsi jÃnÃti jÃnissatÅti atthe ïvuppaccayo. TassÃnena ÃnanakÃdeso. ¥Ãssa
jÃjantÃti jÃdeso. SaralopÃdi jÃnanako. 

SakÃritehi pana:-

ùïa pesane-ÃïÃpesi ÃïÃpeti ÃïÃpessatÅti atthe sabbato ïvutvÃvÅ vÃti ïvuppaccayo.
TassiminÃ akÃdeso. SaralopÃdi. ùïÃpako. Sa¤¤ÃpetÅti = sa¤¤Ãpako sa¤jÃnanako. Ettha
ÃnanakÃdeso. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ


[SL Page 260] [\x 260/]    

KÃritalopo. TathÃ: dÃpetÅti = dÃpako. AnakÃ yunaïvÆnti akÃdeso. PatiÂÂhÃpetÅti =
patiÂÂhÃpako, nibbÃnaæ sampÃpetÅti = nibbÃnasampÃpako, kÃrÃpetÅti = kÃrÃpako, kÃrÃpikÃ
iccÃdi. Tuppaccaye akÃsi karoti karissatÅti atthe sabbato ïvutvÃvÅ vÃti tuppaccayo so ca
kitsa¤¤attÃ ïvuppaccayo viya sabbattha kattariyeva bhavati. 

AntassÃti vattate.


Karassa ca tattaæ tusmiæ. 557-621.

Kara iccetassa dhÃtussa antassa rakÃrassa takÃrattaæ hoti tuppaccaye pare, casaddena
bharÃdÅna¤ca. 

Tato nÃmamiva kate syÃduppatti satthupitÃdinamÃ sismiæ silopo cÃti ÃttasilopÃ. Tassa kattÃ
= takkattÃ chaÂÂhisamÃso. 

Bhara bharaïe bharatÅti = bhattÃ, hara haraïe-haratiti = hattÃ, bhiïdatÅti = bhettÃ, bheditÃ
vÃ. ChiïdatÅti = chettÃ. DadÃtÅti = dÃtÃ. Bhojanassa dÃtÃ = bhojanadÃtÃ, saïdahatÅti =
saïdhÃtÃ, avaci cavati vakkhatÅti = vattÃ. BhujÃdÅnamanto no dvi cÃti dhÃtvantalopo
dvitta¤ca. Bhu¤jatÅti bhottÃ. Abujjhi bujjhati bujjhissatÅti = bujjhitÃ. YakÃrikÃrÃgamÃ. JÃnÃtÅti
= ¤ÃtÃ, jinÃtÅti = jetÃ, suïÃtÅti = sotÃ, gaïhÃtÅti = gahetÃ, bhavatÅti = bhavitÃ, saratÅti =
saritÃ, gacchatÅti = gantÃ. GamakhanahanÃdÅnaætuntabbÃdisÆ na iti dhÃtvantassa nattaæ.
Evaæ-khanatÅti = khantÃ, hantÅti = hantÃ, ma¤¤atÅti = mantÃ, pÃletÅti = pÃletÃ pÃlayitÃ
kÃrite bhÃvayatÅti = bhÃvetÃ bhÃvayitÃ. Evaæ-sÃretÃ sÃrayitÃ, dÃpetÃ dÃpayitÃ, hÃpetÃ
hÃpayitÃ, nirodhetÃ nirodhayitÃ, bodhetÃ bodhayitÃ, ¤ÃpetÃ ¤ÃpayitÃ, sÃvetÃ sÃvayitÃ, gÃhetÃ
gÃhayitÃ, kÃretÃ kÃrayitÃ, kÃrÃpetÃ kÃrÃpayitÃ iccÃdi. 

ùcÅppaccaye-

Disa pekkhane-bhayaæ apassi passati passissatÅti atthe ÃvÅppaccayo. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ
disassa dassÃdeso. Bhaya dassÃvÅ, bhayadassÃvino iccÃdi. Daï¬Åva neyyaæ. 

Itthiyaæ-bhayadassÃvinÅ. Napuæsake-bhayadassÃvi, cittaæ. 


[SL Page 261] [\x 261/]    

SÃsu anusiÂÂhimhi-sadevakaæ lokaæ diÂÂhadhammikÃdivasena sÃsatÅti atthe:-


SÃsÃdÅhi ratthu. 558-568.

SÃsu iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi ratthuppaccayo hoti. 

Ramhiranto rÃdi noti rÃdilopo saralopÃdi. NÃmavyapadese syÃduppatti ÃttasilopÃ. SatthÃ,
satthÃro. 

PÃ rakkhane-puttaæ pÃtÅti atthe:-


PÃdito ritu. 559-569.

PÃ iccevamÃdito dhÃtugaïato rituppaccayo hoti. RÃdilopo saralopÃdi. PitÃ. 

Dhara dhÃraïe-mÃtÃpitÆhi dharÅyatÅti-dhÅtÃ. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ ikÃrassa dÅgho.

MÃna pÆjÃyaæ-dhammena puttaæ mÃnetiti attho:-


MÃnÃdÅhi rÃtu. 560-570.

MÃna bhÃsa iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi rÃtuppaccayo hoti. RÃdilopo. MÃtÃ. 

BhÃsa viyattiyaæ vÃcÃyaæ-pubbe bhÃsatÅti = bhÃtÃ iccÃdi.

Visappavesane-papubbo. PÃvisi pavisati pavisissatÅti atthe:- 


VisarujapadÃdito ïa. 561-530.

Visa ruja pada iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi paro ïappaccayo hotÅti ïappaccayo. 

So ca kitsa¤¤attÃ kattari bhavati. KÃritavyapadeseïalopavuddhiyo paveso.

TathÃ: ruja roge-aruji rujati rujissatÅti = rogo kagÃ cajÃnanti jakÃrassa gakÃro. UppajjatÅti =
uppÃdo. 

Phusa phusane = phusi phusati phusissatÅti phusanti vÃ tena taæsampayuttÃti = phasso.
SaæyogantattÃ na vuddhi. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ phusassa phasso bhavatÅti = bhÃvo. 

[SL Page 262] [\x 262/]    

Uca samavÃye-ucatÅti = oko cakÃrassa kakÃro. 

Aya gatimhi-ayi ayati ayissati ayati vÃ itoti = Ãyo. Budha avagamane-sammÃ bujjhatÅti =
sambodho, ÃharatÅti = ÃhÃro. UpahantÅti = upaghÃto. Hanassa ghÃtoti ghÃtÃdeso. 

Ranja rÃge-ra¤jatÅti atthe ïappaccayo. 


NiggahÅtaæ saæyogÃdi no. 562-609.

Saæyogasmiæ ÃdibhÆto nakÃro niggahÅtamÃpajjate tassa vaggantattaæ jakÃrassa gattaæ. RaÇgo


×amhi ranjassa jo bhÃvakaraïesu. 563-592.

Ranja iccetassa dhÃtussa antabhÆtassa jassa gakÃrÃdeso hoti bhÃvakaraïa iccetesvatthesu
vihite ïakÃravatippaccaye pare. 

Ettha hi:- 

×amhi ranjassa karaïe chÃdesassa vidhÃnato,
Akattaripi vi¤¤eyyo kÃrake ïassa sambhavo.

Ra¤janti anenÃti = rÃgo, ra¤jÅyati anenÃti vÃ = rÃgo, sayaæ ra¤jatÅtipi rÃgo. ×amhi ranjassa
joti yogavibhÃgena jakÃro. Pajjate anenÃti = pÃdo, patujjate anenÃti = patodo, jarÅyati anenÃti
= jÃro, evaæ-dÃro. TathÃ kammÃdisu. BhujjatÅti = bhogo, evaæ-bhÃgo, bhÃro. LabbhatÅti =
lÃbho, voharÅyatÅti = vohÃro, dÅyatÅti = dÃyo, viha¤¤ati etasmÃti = vighÃto, viharanti etthÃti
= vihÃro, Ã ramanti etasminti = ÃrÃmo. Evaæ-papÃto iccÃdi.

×a iti vattate


BhÃve ca. 564-531.

BhÃvatthe cÃhidheyyo dhÃtÆhi ïappaccayo hoti. 
BhÆyate bhavanaæ vÃ = bhÃvo, paccate pacanaæ vÃ = pÃko kagÃ cajÃnanti kÃdeso.

Sivakkharaïe-sevanaæ = seko.

Suca soke-socanaæ = soko. 

Caja hÃnimhi-avajittha cajjate cajiyissate cajanaæ vÃ = cÃgo. 

[SL Page 263] [\x 263/]    

Yaja devapÆjÃsaÇgatikaraïadÃnesu-ijjittha ijjate ijjissate yajanaæ vÃ = yÃgo, yu¤janaæ = yogo. 

Bhaja sevajayaæ-abhajjittha bhajjate bhajjissate bhajanaæ vÃ = bhÃgo arajjittha rajjate rajjissate
rajanaæ vÃ = rÃgo jassa gakÃro. 

Daha bhasmikaraïe-pari¬ayhittha pari¬ayhati pari¬ayhissati paridahanaæ vÃti atthe
ïappaccayo. 

×amhi vÃti ca vattate. 


Dahassa do laæ. 565-616.

Daha iccetassa dhÃtussa dakÃro lattamÃpajjate ïappaccaye pare vÃ. 

PariÊÃho. ParidÃho. 

Bhanja avamaddane-bha¤janaæ = bhaÇgo

Sanja saÇge-sa¤janaæ = saÇgo. Nassa niggahÅtaæ. Paccayehi saÇgamma karÅyati saÇkharÅyati
tena vÃti atthe visarujapadÃdÅnÃ saÇkharaïanti atthe bhÃve cÃti vÃ ïappaccayo. 

×amhÅti vattate. 


PurasamupaparÅhi karotissa khakharÃ vÃ tappaccayesu ca. 566-596.

Pure saæ upa pari iccetehi parassa karotissa dhÃtussa kha khara iccete ÃdesÃ honti vÃ
tappaccaye ïappaccaye ca pare. 

TappaccayesÆti bahuvacananiddesena tuntvÃdisupi. DhÃtvÃdesassapi ÂhÃnopacÃrena
dhÃtuvohÃrato asaæyogantassa vuddhi kÃriteti vuddhi. SaÇkhÃro. Evaæ-parakkhÃro,
purekkhÃro. 

VÃti kiæ?-UpakÃro.

Lubha giddhimhi-lubbhanti tena sayaæ vÃ lubbhati lubbhanamattameva vÃ tanni lobho.

Dusa appÅtimhi-dussanti tena sayaæ vÃ dussati dussanamattameva vÃ tanti doso. 

Muha vicitte-muyhanti tena sayaæ vÃ muyhati muyhanamattameva vÃ tanti moho. IccÃdi
kattukaraïabhÃvesu yathÃrahaæ yojetebbaæ. 


[SL Page 264] [\x 264/]    

Gaha upÃdÃne-gayhatÅti atthe visarujapadÃdinÃ kammaïi ïappaccayo.


Gahassa ghara ïe vÃ. 567-615.

Gaha iccetassa dhÃtussa gharÃdeso hoti vÃ ïappaccaye pare. 

SaralopÃdi. Gharaæ, gharÃni. 

VÃti kiæ? GaïhÃti gahaïaæ vÃ = gÃho

Sambhavati atthe:- 


Kvi ca. 568-532.

SabbadhÃtÆhi kvippaccayo hoti. So ca kitsa¤¤attÃ kattari bhavati. 

Kvilopo ca. 569-641. 
Kvino sabbassa lopo hoti. 

KitantattÃ nÃmamiva kate syÃduppatti. Silopo sambhÆ-evaæ-vibhavatiti-vibhÆ. AbhibhÆ,
sayambhÆ.

TathÃ: dhu kampane-saïdhunÃtÅti = saïdhu. 

BhÃ dittimhi-vibhÃtÅti = vibhÃ, pabhÃtÅti = pabhÃ, saha saÇgamma vÃ bhanti bhÃsanti vÃ
etthÃti = sabhÃ sahassa sÃdeso niggahÅta lopo vÃ. Bhujena gacchatÅti atthe kvippaccayo. 


DhÃtvantassa lopo kvimhi. 570-617.

DhÃtvantassa bya¤janassa lopo hoti kvippaccaye pare.

Kvilopo bhujago evaæ-urasÃ gacchatÅti = urago turaæ sÅghaæ turitaturito gacchatÅti = turago,
khena gacchatÅti = khago, vihÃyasÃ gacchatÅti = vihago. VihÃdeso na gacchatÅti = ago, nago. 

Khanu avadÃraïe-saæ pubbo. SaÇkhani saÇkhanani saÇkhanissatÅti = saÇkho.

Ramu kÅÊÃyaæ-ku¤je ramatÅti = ku¤jaro

Jana janane-kammato jÃtoti atthe kvippaccayo. DhÃtvantalopÃdi purimasamaæ.
Pa¤camÅtappurisova viseso. Kammajo, 


[SL Page 265] [\x 265/]    
VipÃko. KammajÃ, paÂisaïdhi. Kammajaæ, rÆpaæ. Evaæ-cittajaæ ÃhÃrajaæ attajo, putto.
VÃrimhi jÃto = vÃrijo. Evaæ-thalajo. PaÇkajaæ, jalajaæ, aï¬ajaæ sarasijaæ. SattamÅsamÃso. 

Dvikkhattuæ jÃto = dvijo, pacchÃ jÃto = anujo iccÃdi. 

Vida ¤Ãïe-lokaæ avedÅti atthe kvippaccayo.

KvimhÅti vattate. 


Vidante Æ. 571-618.

VidadhÃtuto ante ÆkÃrÃgamo hoti kvimhi. Kvilopo. LokavidÆ. 

Disa pekkhane-imamiva naæ apassi passati passissati ayamivaso dissatÅti vÃ atthe-kvi cÃti
kvippaccayo. DhÃtvantassa lopo. Kvimhiti dhÃtvantassa lopo sampatte:-


IyatamakiphasÃnamantassaro dÅghaæ kvaci disassa guïaæ doraæ sakkhÅ ca. 572-644.

Ima ya ta amha kiæ eta samÃna iccatesaæ sabbanÃmÃnaæ upamÃnÆpapadabhÃvena disassa
dhÃtussa guïabhÆtÃnaæ ante saro dÅghamÃpajjate, disa iccetassa dhÃtussa antassa sa kkha
Å iccete ÃdesÃ ca honti, disassa dakÃro rakÃramÃpajjatehi kvimhi dhÃtvantassa sasaddÃdosaæ
katvÃ kvilopÃdimhi ca kate i iti nipÃtanena imasaddassikÃre tassiminÃ dÅghe ca kate
syÃduppatti. 

ýdiso, puriso, ÅdisÃ, ka¤¤Ã ÅdisÅ vÃ. ýdisaæ cittaæ. TathÃ: yamiva naæ passati yo viya dissatÅti
vÃ yÃdiso. YÃdisÃ yÃdisÅ, yÃdisaæ tamiva naæ passati so viya dissatÅti vÃ tÃdiso. TÃdisÃ
tÃdisÅ, tÃdisaæ. Mamiva naæ passati ahaæ viya so dissatÅti vÃ mÃdiso mÃdisÃ mÃdisÅ,
mÃdisaæ. Ma iti nipÃtanena amhasaddassa masaddÃdeso. 

Kamiva naæ passati ko viya dissatÅti vÃ kÅdiso. KÅdisÃ kÅdisÅ kÅdisaæ. Etamiva naæ passati
eso viya dissatÅti vÃ ediso, etÃ diso vÃ. EdisÃ edisÅ, edisaæ. E iti nipÃtanena etasaddasse
 
* DusassÃti suttavuttyÃdisu Ãgatopi pÃÂho idha disassÃti niddiÂÂho Ãcariyassa matabhedenÃti
¤Ãyate. 


[SL Page 266] [\x 266/]    

KÃro samÃnaæ katvÃ naæ passati samÃno viya so dissatÅti vÃ sÃdiso, sadiso vÃ. Sa iti
nipÃtanena samÃnassa so. Tadantassa vÃ dÅgho sÃdisÃ sadisÅ sadisÃ sadisÅ, sÃdisaæ sadisaæ.
DakÃrassa rakÃrÃdese pana Åriso, yÃriso, tÃriso, mÃriso, kiriso, eriso, sÃriso, sariso, kkhÃdese:
Ådikkho, yÃdikkho, tÃdikkho, mÃdikkho, kÅdikkho, edikkho, sÃdikkho, sadikkho. RakÃre:
sÃrikkho sarikkho. ýkÃrÃdese: ÅdÅ, yÃdÅ, tÃdÅ, mÃdÅ, kÅdi, edÅ, sÃdÅ. Casaddena
tumhÃdiupapadepi tumhe viya dissatÅti tumhÃdiso, tumhÃdÅsÅ. KhaïdhÃ viya dissantÅti
khaïdhÃdisÃ iccÃdi. 

Dhara dhÃraïe-apÃyesvapatamÃne adhigatamaggÃdike satte dhÃreti dharanti tenÃti vÃ
salakkhaïaæ dhÃreti paccayehi dharÅyatÅti vÃ atthe:- 


DharÃdÅhi rammo. 573-533.

Dhara iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi rammappaccayo hoti

So ca:-

Kammaggahaïato bhÃvakammesÆtettha vediyo,
Akattaripi hotÅti kÃrake rammapaccayo.

RÃdilopo. Dhammo. Evaæ-karÅyatÅti = kammaæ. 
Vara varaïe-vammaæ. 

Saæsa pasaæsane-pasubbo. Piya iccupapadaæ. Piyaæ pasaæsituæ sÅlamassÃti vÃ
piyapasaæsananÅlo, piyapasaæsanadhammo, piyapasaæsane sÃdhukÃrÅti vÃ atthe:-


TassÅlÃdisu ïÅtvÃvÅ ca. 574-534.

SÅlaæ pakati. TassilataïdhammatassÃdhukÃrisvatthesu gammamÃnesu sabbadhÃtÆhi ïÅ tu
ÃcÅ iccete paccayÃ hontÅti kattari ïÅppaccayo.

SaæyogantattÃ na vuddhi. Sesaæ neyyaæ.

PiyapasaæsÅ, rÃjÃ. AthavÃ, piyaæ pasaæsÅ pasaæsati pasaæsissati sÅlena dhammena vÃ sÃdhu
vÃti piyapasaæsÅ, piyapasaæsinÅ, piyapasaæsi, kulaæ. Brahmaæ carituæ sÅlaæ yassÃti vÃ
brahmaæ carati sÅlena dhammena vÃ sÃdhu vÃti brahmacÃrÅ, brahmacÃrinÅ, brahmacÃri,
evaæ-saccavÃdÅ, 

[SL Page 267] [\x 267/]    
DhammavÃdÅ, sÅghayÃyÅ, pÃpakÃrÅ, mÃlakÃrÅ iccÃdi. Casaddena attamÃnepi ïÅ. Paï¬itaæ
attÃnaæ ma¤¤atÅti = paï¬itamÃnÅ, bÃlo bahussutamÃnÅ iccÃdi. 

Vatu vattane-papubbo pasayha pavattituæ sÅlaæ yassÃti atthe iminÃ tuppaccayo
pasayhapavattÃ. 

AthavÃ: vaca viyattiyaæ vÃcÃyaæ-pasayha pavattituæ silamassÃti = pasayhapavattÃ,
pasayhapavattÃro. BhujÃdittÃ dhÃtvantalopadvittÃni. Sesaæ kattusamaæ. Bhayaæ passituæ
sÅlaæ yassÃti vÃ bhaya dassanasÅlo bhayadassanadhammo bhayadassane. SÃdhukÃrÅti vÃ
bhaya dassÃvÅ, bhayadassÃvinÅ. BhayadassÃvi, cittaæ. Evaæ-ÃdÅnavadassÃvÅ.

TassilÃdisÆti adhikÃro.


Saddakudhacalamaï¬attharucÃdÅhi yu. 575-535.

Saddakudhacalamaï¬atthehi dhÃtÆhi rucÃdÅhi ca yuppaccayo hoti tassÅlÃdisvatthesu. 

Ghusa sadde ghosayituæ sÅlamassÃti vÃ ghosanasÅloti vÃ aghosayi ghosayati ghosayissati
sÅlena dhammena vÃ sÃdhu vÃti atthe iminÃ yuppaccayo. Tassa anakÃ yuïvÆnanti anÃdeso.
A¤¤esu vÃti vuddhi. So ghosano, sÃ ghosanÃ. 

BhÃsa viyattiyaæ vÃcÃyaæ-bhÃsituæ sÅlamassÃti vÃ bhÃsanasÅlo bhÃsanadhammo bhÃsane
sÃdhukÃrÅti vÃ bhÃsano. 

Kudha kope-kujjhituæ sÅlaæ yassÃti vÃ kujjhanasÅloti vÃ kodhano. Kodhanaæ.

Rusa rose-rosituæ sÅlaæ yassÃti vÃ rosanasÅloti vÃ rosano. 

Cala kampane-calituæ sÅlaæ yassÃti vÃ calati sÅlenÃti vÃ calano.

Kapi calane-kampituæ sÅlaæ yassÃti vÃ akampi kampati kampissati sÅlenÃti vÃ kampano.
IkÃrÃnubaïdhidhÃtussarato kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ vÃ niggahÅta¤cÃti vÃ niggahÅtÃgamo. 

Edi ki¤cicalane-phaïdituæ sÅlaæ yassÃti vÃ phaïdati sÅlenÃti vÃ phaïdano. 


[SL Page 268] [\x 268/]    

Ma¬i bhusÃyaæ maï¬ayituæ sÅlaæ yassÃti vÃ maï¬ayati sÅlenÃti vÃ maï¬ano.

Bhusa alaÇkÃre-bhusanasÅloti vÃ abhusayi bhusayati bhusayissati sÅlenÃti vÃ bhÆsano,
bhÆsanaæ. 

Ruva dittimhi-arucci ruccati ruccissati sÅlenÃti rocano.

Juta dittimhi-ajoti jotati jotissati sÅlenÃti vÃ jotano. 

Va¬¬ha va¬¬hane-va¬¬Åtuæ sÅlamassÃti va¬¬hano iccÃdi. 


PÃrÃdigamimhÃ rÆ. 576-536.
PÃrÃdÅhi upapadehi parasmÃ gami iccetasmÃ dhÃtumhÃ paro. Ruppaccayo hoti
tassÅlÃdisvatthesu. KattariyevÃyaæ. PÃro Ãdi yesaæ te = pÃrÃdayo, pÃrÃdÅhi gami =
pÃrÃdigami rÃdilopo. BhavapÃraæ gantuæ sÅlaæ yassÃti vÃ bhavapÃragamanasÅlo
bhavapÃragamanadhammo bhavapÃragamane sÃdhukÃrÅti vÃ bhavapÃragÆ. BhavapÃraguno.
Antaæ gamanasÅlo = annaÇgÆ evaæ-vedagÆ, aÇagÆ.

RÆti vattate. 


BhikkhÃdito ca. 577-537.

Bhikkha iccevamÃdÅhi ca dhÃtÆhi rÆppaccayo hoti tassÅlÃ disvatthesu. 

Bhikkha yÃcane-bhikkhituæ sÅlaæ yassÃti vÃ abhikkhi bhikkhati bhikkhissati sÅlenÃti vÃ
bhikkhanadhammoti vÃ bhikkhane sÃdhukÃrÅti vÃ bhikkhu. Kvavi dhÃtÆti ÃdinÃ rassattaæ. 

Ikkha dassanaÇkesu saæsÃre bhayaæ ikkhatÅtipi bhikkhu. VijÃnituæ sÅlaæ yassa vijÃnanasÅloti
vÃ vi¤¤Á. Sabbaæ jÃnÃtÅti = sabba¤¤Á. Evaæ-matta¤¤Á, dhamma¤¤Á, attha¤¤Á. KÃla¤¤Á,
kata¤¤Á iccÃdayo. 


HantyÃdÅnaæ ïuko. 578-538.

HantyÃdÅnaæ dhÃtÆnamante ïukappaccayo hoti tassÅlÃdisvatthesu kattari. 


[SL Page 269] [\x 269/]    

AntÃpekkhÃyaæ chaÂÂhÅ. ×akÃro vuddhattho. ùhananasÅlo = ÃghÃtuko. GhÃtÃdeso.
SaralopÃdi. KaraïasÅlo = kÃruïiko, sippÅ. 

BhÅ bhaye-bhÃyanasÅloti bhÅruko. RakÃrÃgamo. 
Ava rakkhane-Ãvuko, pitÃ. 


Saæhana¤¤Ãya vÃ ro gho. 579-540.

SaæpubbÃya hana iccetÃya dhÃtuyÃ a¤¤Ãya ca dhÃtuyÃ paro rappaccayo hoti hanassa gho ca. 

VÃggahaïaæ sampiï¬anatthaæ vikappanatthaæ vÃ. Tena saÇghÃtoti pi siddhaæ hoti. 

HanassevÃyaæ gho hoti abhidhÃnÃnurÆpato,
Asaæpubbo ca ro tena paÂighotipi sijjhati. 
Hana hiæsÃgatisu-saæpubbo. Saæhanti samaggaæ kammaæ samupagacchati sammadeva
kilesadarathe hantÅti vÃ = saÇgho. RÃdilopo. Samantato nagarassa bÃhire kha¤¤atÅti =
parikhÃ. Itthiyaæ Ãppaccayo. Antaæ karotÅti = antako, maccu. 

BhÃvakammesÆti vattate. 


NaïdÃdÅhi yu. 580-549.

Naïda iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi paro yuppaccayo hoti bhÃvakammesu aïakÃ yuïcÆnanti
yuppaccayassa anÃdeso. 

Taïda samiddhimhi, naïda naïdane vÃ-bhÃve: naïdÅyateti = naïdanaæ. Kamme
anaïdÅyittha naïdÅyati naïdÅyissati naïditabbanti vÃ naïdanaæ, vanaæ gayhati
gahaïÅyaæ vÃ gahaïaæ, gaïhanaæ vÃ. Caritabbaæ = caraïaæ, bhÆyate = bhavanaæ, hÆyate
= bhavanaæ, ruïditabbaæ = ruïdhanaæ rodhanaæ vÃ, bhu¤jitabbaæ = bhu¤janaæ bhojanaæ
vÃ, bujjhitabbaæ = bujjhanaæ bodhanaæ vÃ, sÆyati suti vÃ savaïaæ, pÃpÅyatÅti pÃpuïanaæ vÃ
pÃpanaæ, pÃlÅyatÅti = pÃlanaæ iccÃdi. 

YÆti vattate


Kattukaraïappadesesu ca. 581-550.

Kattukaraïappadesa iccetesvatthesu ca sabbadhÃtÆhi yuppaccayo hoti. Ettha padesoti
adhikaraïakÃrakaæ vuccati. Kattari tÃ va rajaæ haratÅti = rajoharaïaæ, toyaæ. ùrammaïaæ
vijÃnÃtÅti = vi¤¤Ãïaæ vijÃnanaæ vÃ. ùnanajÃdesÃ. 


[SL Page 270] [\x 270/]    

GhÃ gaïdhopÃdÃne-ghÃyatiti = ghÃïaæ. 

Jhe cintÃyaæ-jhÃyatÅti = jhÃnaæ. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ Ãttaæ. 

Kara karaïe-karoti tenÃti = karaïaæ, yathÃsarÆpaæ saddÃ vyÃkarÅyanti etenÃti =
vyÃkaraïaæ, pÆrÅyati tenÃti = pÆraïaæ, dÅyati anenÃti = dÃnaæ, pamÅyati anenÃti =
pamÃïaæ, vuccati anenÃti = vacanaæ, panudati panujjate anenÃti vÃ panÆdano. 

Sudakkharaïe-sÆdati sujjate anenÃti vÃ sÆdano, suïÃti sÆyati etenÃti vÃ savaïaæ. 

LÆcchedane-lunÃti lÆyati anenÃti vÃ lavanaæ lonaæ vÃ, nayati niyyati etenÃti vÃ nayanaæ. 

Pu pavane-punÃti pÆyate anenÃti vÃ pavano, sameti samÅyati pÃpaæ anenÃti vÃ samaïo,
samaïaæ vÃ. TathÃ:bhÃveti bhÃvÅyati etÃyati vÃ bhÃvanÃ. Evaæ-pÃcanaæ, pÃcÃpanaæ iccÃdi. 

Adhikaraïe:- 

 hÃ gatinivuttimhi-tiÂÂhati tasmiæ iti = ÂhÃnaæ. Evaæ-sayanaæ, senaæ vÃ Ãsanaæ.
AdhikarÅyati etthÃti-adhikaraïaæ. Casaddena sampadÃnÃpÃdÃnesupi. SammÃ pakÃrena
dadÃti assÃti = sampadÃnaæ, apecca etasmÃ ÃdadÃtÅti = apÃdÃnaæ. 


Sa¤¤Ãyaæ dÃdhÃto i. 582-553.

Sa¤¤Ãyaæ gammamÃnÃyaæ i dhÃ iccetehi dhÃtÆhi ippaccayo hoti. BhÃvakammÃdi
adhikÃrevÃyaæ. SaralopÃdi. 

DÃ dÃne-Ãpubbo. ùdiyatÅti = Ãdi. Evaæ-upÃdi. 

DhÃ dhÃraïe-udakaæ dadhÃtÅti = udadhi tesu vuddhilopÃdinÃ sa¤¤Ãyaæ udakassa udÃdeso.
Jalaæ dhÅyate asminti = jaladhi, cÃlÃni dadhÃti tasminti = vÃladhi, saïdhÅyati saïdadhÃtÅti
vÃ saïdhi, nidhÅyatÅti = nidhi. Evaæ-vidhÅyati vidadhÃti vidhÃnaæ vÃ vidhi, sammÃ samaæ
vÃ cittaæ ÃdadhÃtÅti samÃdhi. 


Itthiyamatiyavo vÃ. 583-555.

Itthiyaæ abhidheyyÃyaæ sabbadhÃtÆhi akÃra ti yu iccete paccayÃ honti vÃ bhÃvakammÃdisu.
[Page 271]

[W marusi27] 
[SL Page 271] [\x 271/]    

Appaccaye tÃva:-

Jara vayohÃnimhi-jÅrati jÅraïanti vÃ jarÃ. Itthiyamato Ãppaccayoti Ãppaccayo.
PaÂisambhijjatÅti = paÂisambhidÃ. PaÂipajjati etÃyÃti = paÂipadÃ. Evaæ sampadÃ, ÃpadÃ.
UpÃdiyatÅti = upÃdÃ. Sa¤jÃnÃtÅti = sa¤¤Ã, pajÃnÃtÅti = pa¤¤Ã. UpekkhatÅti = upekkhÃ,
cintanaæ = cintÃ, patiÂÂhÃnaæ = patiÂÂhÃ.

Sikkha vijjopÃdÃne-sikkhanaæ sikkhÅyatiti vÃ = sikkhÃ. Evaæ-bhikkhÃ. 

Jhe cintÃyaæ-parasampattiæ abhimukhaæ jhÃyatÅti = abhijjhÃ. Hitesitaæ upaÂÂhapetvÃ
jhÃyatiti = upajjhÃ, upajjhÃyo. SammÃ jhÃyati etthÃti = sajjhÃ. 

Isu icchÃyaæ-esananti atthe appaccayo. IsuyamÃnamanto ccho vÃti cchÃdeso. IcchÃ. 
Puccha pucchane-pucchanaæ = pucchÃ, tikicchanaæ = tikicchÃ, ghasitu micchÃ = jighacchÃ
titikkhÃ. BubhukkhÃ. PÃtumicchÃ = pipÃsÃ. Maï¬ÆkagatiyÃ vÃdhikÃrato cÃdesÃbhÃvo.
VyÃpitumicchÃ = vÅcchÃ iccÃdi. Tippaccaye-sambhavani = sambhÆti. VÃdhikÃrato
tippaccayamhi na vuddhi. Savaïaæ = suti, nayanaæ niyati etÃyÃti vÃ nÅti. 

Mana ¤Ãïe-ma¤¤atÅti = mati. 

Te no timhÅti ca vattate. 


GamakhanahanaramÃdÅnamanto. 584-588.

Gama khana hana rama iccevamÃdÅnaæ makÃranakÃrantÃnaæ dhÃtÆnaæ anto bya¤jano no
hoti tappaccaye timhi cÃti dhÃtvantalopo. Gamanaæ gantabbÃti vÃ gati, upahananaæ =
upahati, ramanti tÃya ramaïaæ vÃ rati. 

Tanu vitthÃre-tananaæ = tati. 

Yama uparame-niyamanaæ = niyati. Ramato ramatÅti Ãdisu pana akÃravyavahitattÃ na
dhÃtvantalopo. Bhu¤janaæ = bhutti, yu¤janaæ = yutti. BhujÃdÅnamatto no dvi cÃti
dhÃtvantalÃpo citta¤ca. SamÃpajjanaæ samÃpajjateti vÃ samÃpatti. Sampatti. GupÃdÅna¤cÃti
dhÃtvantalopadvittÃni. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ hÃdito tissa ni hoti. HÃni jÃni iccÃdi. 


[SL Page 272] [\x 272/]    

Cita sa¤cetane-cetayatÅti atthe yuppaccayo. AnÃdesavuddhiÃppaccayo. CetanÃ. 

Vida ¤Ãïe-vedayatiti = vedanÃ.
Disa uccÃraïe-desÅyatÅti = desanÃ, bhÃvÅyatÅti = bhÃvanÃ iccÃdi. 

Itthiyaæ vÃti ca vattate. 


Karato ririya. 585-556.

KaradhÃtuto itthiyamanitthiyaæ vÃ abhidheyyÃyaæ ririyappaccayo hoti. RÃdilopo. KattabbÃ
= kiriyÃ, karaïÅyaæ = kiriyaæ. 

KattarÅti vattate.


Jito ina sabbattha. 586-560.

Ji iccetÃya dhÃtuyÃ paro inappaccayo hoti sabbakÃle kattari. 

Ji jaye-pÃpake akusale dhamme ajini jinÃti jinissatÅti = jino. 

InÃti vattate. 


Supato ca. 587-561.

Supa iccetÃya dhÃtuyÃ ca paro inappaccayo hoti. 

Supa saye-supati supananti cÃ supino, supinaæ. 
Si saye-Åsa iti upapadaæ. ýsaæ sÅyati bhavatÃti atthe:-


ýsadusasÆhi kha. 588-562.

ýsa du su iccetehi upapadehi parehi dhÃtÆhi khappaccayo hoti. 

So ca-


BhÃvakammesu kiccaktakkhatthÃ. 589-627.

BhÃvakamma iccetesvatthesu kiccaktakkhattha iccete paccayÃ hontÅti niyamato
bhÃvakammesveva hoti kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ khakÃrÃnubaïdhassa lopo.
VuddhiÃyÃdesadvittÃni. ýsassayo bhavatÃ, dukkhena sÅyatÅti = dussayo, sukhena sÅyatÅti =
sussayo. Kamme-Åsaæ karÅyatÅti = Åsakkaraæ kammaæ bhavatÃ. Evaæ-dukkhena karÅyatiti
= dukkaraæ hitaæ bhavatÃ, sukaraæ pÃpaæ 

[SL Page 273] [\x 273/]    

BÃlena, dukkhena bharÅyatÅti = dubbharo, mahiccho. Sukhena bharÅyatÅti = subharo.
Appiccho. Dukkhena rakkhitabbanti = dÆrakkhaæ, cittaæ. Dukkhena passitabboti = duddaso,
dhammo. Sukhena passitabbanti = sudassaæ, paracajjaæ. Dukkhena anubujjhitabboti =
duranubodho, dhammo. Sukhena bujjhitabbanti = subodhamiccÃdi. 

Budha avagamane-sabbe saÇkhatÃsaÇkhatasammutibhede dhamme anubujjhi bujjhati
bujjhissatÅti atthe:-

Ta iti vattamÃne-


BudhagamÃditthe kattari. 590-559.

Budha gama iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi tadatthe gamyamÃne kattari tappaccayo hoti sabbakÃle.

TassÃti vattate. 


Dha¬habhahehi da¬hÃ ca. 591-578.

Dha¬hantabhahantehi dhÃtÆhi parassa paccayatakÃrassa yathÃkkamaæ dhakÃra¬hakÃrÃdesÃ
hontÅti dhabhato takÃrassa dhakÃro. BhavatutthÃnanti ettha hakÃraggahaïato hakÃratopi
kvaci dhattaæ. AvyavadhÃne cÃyaæ tena-ruïdhati, ÃrÃdhito, va¬¬hito, labhitvÃ gahitoti
Ãdisu paccayÃgamavyavahitattÃ na bhavati. 


BhavatutthÃnamantÃnaæ do dhe. 592-613.

HakÃrassa vaggacatutthÃna¤ca dhÃtvantabhÆtÃnaæ dakÃrÃdeso hoti dhakÃre pare buddho
bhagavÃ. Saraïaæ agacchi gacchati gacchissatÅti = saraïaægato: upÃsako.
GamakhanahanaramÃdÅnamantoti dhÃtvantalopo. Evaæ-jÃnÃtÅti = ¤Ãto. 

I gatimhi upetÅti = upeto. 

Cinta cintÃyaæ-cintetÅti = cittaæ. GupÃdÅna¤cÃti dhÃtvantalopadvittÃni. 

Sa¤ja saÇge-rÆpÃdisu asajji sajjati sajjissatÅti = satto. BhujÃdÅnamanto no dvi cÃti
dhÃtvantalopo dvitta¤ca. 


[SL Page 274] [\x 274/]    

Sa¤¤Ãyamiti vattate. 


Ti kiccÃsiÂÂhe. 593-554.

Sa¤¤ÃyamabhidheyyÃyaæ ÃsiÂÂhe gamyamÃne dhÃtÆhi tippaccayo hoti kitpaccayo ca. Jino
etaæ bujjhatÆti = jinabuddhi. DhakÃradakÃrÃdesÃ. Dhanamassa bhavatÆti = dhanabhÆti.
Kitpaccaye-bhavatÆti = bhÆto, dhammo etaæ dadÃtÆti = dhammadinno. BhidÃdito
innÃnnaÅnÃ vÃti tappaccayassa innÃdeso. Va¬¬hatÆti = va¬¬hamÃno. BhÆvÃdito a iti
mÃnantesu appaccayo. Naïdatuti = naïdako, jÅvatÆti = jÅvako iccÃdi. 


ùgamÃ tuko. 594-571.

ùpubbagamito tukappaccayo hoti kitakattÃ kattari. ùgacchatÅti = Ãgantuko. 

GamÃti vattate. 

Bhabbe ika. 595-572.

Gamito ikappaccayo hoti bhabbatthe. Gantuæ bhabboti = gamiko, bhikkhu. 

TekÃlikappaccayantanayo. 
 


AtÅte tatavantutÃvÅ. 596-557.

AtÅte kÃle sabbadhÃtÆhi ta tavantu tÃvÅ iccete paccayÃ honti. Ete eva parasama¤¤Ãya
niÂÂhÃsa¤¤akÃpi. Te ca kit sa¤¤attÃ kattari bhavanti. AbhavÅti = bhÆto, bhÆtÃ, bhÆtaæ.
A¤¤esu cÃti etthÃnuvattitacÃggahaïena tatavantutÃvÅsu vuddhi na hoti. Hu
dÃnÃdÃnabhavyadÃnesu-abhÃvÅti = huto aggiæ. Tavantuppaccaye Ã simhÅti ÃkÃro. Aggiæ
hutavÃ, hutavanto iccÃdi. Guïavantusmaæ. TÃvÅmhi-aggiæ hutÃvÅ, hutÃvino iccÃdi.
Daï¬isamaæ. Itthiyaæ:-inÅppaccaye-hutÃvinÅ. Napuæsake:rassattaæ. HutÃvi. 

Vasa nivÃse-vassaæ avasÅti atthe tappaccayo. SakÃrantattÃ sÃdisanta iccÃdinÃ ÂÂhÃdese
sampatte:- 

TassÃti adhikÃro sÃdÅti ca. 


Vasato uttha. 597-576.

Vasa iccetasmÃ dhÃtumhÃ parassa takÃrassa sahÃdibya¤janena utthÃdeso hoti. 


[SL Page 275] [\x 275/]    

SaralopÃdi. Vassaæ vuttho, vutthÃ sÃ. Saralopoti Ãdi sutte tuggahaïato pubbalopÃbhÃve
adhivatthÃ devatÃ, vatthabbanti Ãdisu saralopo. 

VasassÃti vipariïÃmena vattate. 


Vasasa vÃ vu. 598-577.

Vasa iccetassa dhÃtussa vakÃrassa takÃre pare ukÃro hoti tattha vakÃrÃgamo ca vÃ hoti. 

NiÂÂhÃtakÃre evÃyaæ. AthavÃ vÃvu iti ettha vakÃro saïdhijo. Tanta¤Ãyena dutiya¤cettha
vaggahaïamicchitabbaæ. Tena akÃrassÃpi ukÃro siddho bhavati. Usito brahmacariyaæ, vusito
vusitavÃ, vusitÃvÅ. IkÃrÃgamena pana vyavahitattÃ utthÃdeso bhavati. 

Bhuja pÃlanabhyavaharaïesu-odanaæ bhu¤jÅti atthe tatavantutÃvÅ. BhujÃdÅnamanto no dvi
cÃti dhÃtvantalopo. TatÃrassa dvitta¤ca odanaæ bhutto, odanaæ bhuttavÃ, odanaæ bhuttÃvÅ.

TathÃ: ranja rÃge-ara¤jÅti = ratto, rattÃ, rattaæ. 

Yuja yoge-ayu¤jÅti = yutto,yuttÃ,yuttaæ. 

Vica vivecane-vipubbo. ViviccÅti = vicitto, vicittÃ, vicintaæ. 

Muca mocane-amuccÅti baïdhanÃ mutto. TathÃ tippaccayepi iminÃ dhÃtvantalopadvittÃni.
ùsa¤janaæ = Ãsatti, vimu¤canaæ vimuccati vÃ etÃyÃti = vimutti.

Kudha kope-akujjhiti atthe tappaccayo tassa dhaÂhabhahehi dhaÂhÃ cÃti dhattaæ.
BhavatutthÃnamantÃnaæ do dheti dhakÃrassa dakÃro. Kuddho.

Yudha sampahÃre-ayujjhÅti = yuddho, yuddhÃ.

Sidha saæsiddhimhi-asijjhÅti = siÇo.

Rabha rÃbhasse-ÃrabhÅti = Ãraddho gantuæ.

Naha baïdhane-saæpubbo. SannayhÅti = sannaddho. DhaÂhabhagehi dhaÂhÃ cÃti nahÃdito
takÃrassa dhakÃro.

Va¬¬ha va¬¬hane-ava¬¬hÅti atthe tappaccayo. Tassa ¬hattaæ. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ
dhÃtvakÃrassuttaæ ¬alopo ca. 


[SL Page 276] [\x 276/]    

BhavatutthÃnamantÃnanti vattate.. 


Öo ¬hakÃre. 599-614.

BhavatutthÃnaæ dhÃtvantÃnaæ ¬akÃrÃdeso hoti ¬hakÃre pare. 

Vu¬¬ho, vu¬¬hÃ. Bo vassÃti batte bu¬¬ho. Tippaccaye-bujjhanaæ bujjhati vÃ etÃyÃti =
buddhi. Evaæ-siddhi, va¬¬hi. Tabbappaccayo boddhabbamiccÃdi. 

Anto noti adhikÃro. 


TarÃdÅhi iïïo. 600-583.

Tara iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi parassa tappaccayassa iïïÃdeso hoti, dhÃtvanto ca no hoti.
SaralopÃdi. 

Tara taraïe-saæsÃraïïavaæ atarÅti tiïïohaæ tÃreyyaæ. Evaæ-uttiïïo, tiïïaæ vÃ. 

PÆra pÆraïe-sampÆrÅti = sampuïïo. Saralopoti Ãdi sutte tuggahaïato pubbalopÃbhÃve
uvaïïato parassa vÃ paro asarÆpÃti lopo saæyoge rassattaæ.

Tuda vyathane-atudÅti = tuïïo. 

Jara vayohÃnimhi-parijÅrÅti = parijiïïo.

Kira vikiraïe-ÃkirÅti = Ãkiïïo iccÃdi. 


SusapacasakÃto kkhakkÃ ca. 601-585. 

Susa paca saka iccetehi dhÃtÆhi parassa tappaccayassa kkhakkÃdesÃ honti anto ca bya¤jano
no hoti casaddena muvÃdito kkÃdeso.

Susa sosane-asussÅti = sukkho, rukkho. ApaccÅti = pakkaæ, phalaæ. 

Saka sÃmatthe-asakkÅti = sakko assa. OmuccÅti = omukkÃ, upÃhanÃ. Pacitaæ pacitabbanti
Ãdisu pana na bhavati ikÃrena vyavahitattÃ. Evaæ sababattha vyavadhÃne na bhavati. 


[SL Page 277] [\x 277/]    

SÅhagatiyÃ tiggahaïamanuvattate.


PakkamÃdÅhi nto ca. 602Va-586.

Pakkama iccevamÃdÅhi makÃrantehi dhÃtÆhi parassa tappaccayassa ntÃdesÃ hoti dhÃtvanto
ca no hoti. Casaddena tippaccayassa nti ca hoti. 

Kamu padavikkhepe-pakkamÅti = pakkanto. Evaæ-saÇkanto, nikkhanto. Do dhassa cÃti sutte
caggahaïena kassa khattaæ.

Bhamu anavaÂÂhÃne-vibbhamÅti = vibbhanto, bhanto. 

Khamu sahane-akkhamÅti = khanto.

Sama upasameva-asamÅti = santo. 

Dama damane adamÅti = danto, himhi-saÇkamanaæ = saÇkanti. Evaæ okkanti, vibbhanti,
khanti, santi, danti iccÃdi. 


JanÃdÅnamÃ timhi ca. 603-587.

Jana iccevamÃdÅnaæ dhÃtÆnamantassa bya¤janassa Ãttaæ hoti tappaccaye timhi ca.
YogavibhÃgena¤¤atthÃpi.

Jana janane-ajanÅti = jÃto vijÃyÅti puttaæ vijÃtÃ. Janana = jÃti tappaccaye satipi takÃre puna
tiggahaïakaraïaæ paccayantaratakÃre Ãttanivattanatthaæ. YathÃ: jantu, janitvÃ, janitunti
Ãdisu pana ikÃrena vyavahitattÃ ca na bhavati. 

ùkÃrassa timhÅti ca vattate.


 hÃpÃnamiÅ ca. 604-590.

 hÃ pÃ iccetesaæ dhÃtÆnaæ antassa ÃkÃrassa yathÃkkamaæ ikÃrÅkÃrÃdesÃ honti tappaccaye
timhi ca. Casaddena a¤¤atrÃpi kvaci. 

 hÃ gatinivuttimhi aÂÂhÃsÅti = Âhito, upaÂÂhito guruæ ÂhitavÃ, adhiÂhitvÃ.  hÃnaæ = Âhiti. 

PÃ pÃne-apÃyiti = pÅto yÃguæ. PÅtavÃ. PÃnaæ = pÅti. PÅtvÃ. 

Hantehi ho hassa lo vÃ adahanahÃnaæ. 605-591.

HakÃrantehi dhÃtÆhi parassa tappaccayassa tissa ca hakÃrÃdeso hoti hassa dhÃtvantassa
lakÃro hoti vÃ dahanate vajjetvÃ ¬hattÃpavÃdoyaæ.


[SL Page 278] [\x 278/]    

Ruha janane-ÃruhÅti = ÃruÊho, rukkhaæ. LaÊÃnamaviseso. ùruÊhavÃ. Ruhanaæ = ruÊhi.

GÃhu viloÊane-agÃhÅti = gÃÊho, ajjhogÃÊho mahaïïavaæ. 

Baha vuddhimhi-abÃhÅti = bÃÊho. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ dÅgho. 

Muha vecitte-amuyhÅti = mÆÊho. 

Guha saævaraïe-agÆhÅti gÆÊhaæ. 

Vaha pÃpuïane-upavahÅti = upabbuÊho. VacavasavahÃdÅnamukÃro vassÃti yogavibhÃgena
uttaæ. 

AdahanahÃnanti kimatthaæ? Da¬¬ho, sannaddho.
VÃti kiæ? Duddho, siniddho. 

Gahitaæ mahitanti Ãdisu pana ikÃrÃgamena vyavahitattÃ na bhavati. DhÃtuppaccayantatopi
atÅte tatavantutÃvÅti tappaccayo. Abubhukkhiti = bubhukkhito. Evaæ-jighacchito, pipÃsito
iccÃdi. Evaæ kattari niÂÂhÃnayo. 

AtÅteti vattate. 


BhÃvakammesu ta. 606-558.

AtÅte kÃle gamyamÃne sabbadhÃtÆhi tappaccayo hoti bhÃva kamma iccetesvatthesu. 

BhÃve tÃva: ke ge sadde-gÃyanaæ agÃyitthÃti vÃ atthe tappaccayo. 


Sabbattha ge gÅ. 607-610.

Ge iccetassa dhÃtussa gÅ Ãdeso hoti sabbattha tappaccayatippaccayesvÃyaæ. Tassa gÅtaæ
gÃyanaæ gÃyitabbÃti vÃ gÅti. BhÃve tappaccayantÃ napuæsakÃ. Kammaïi tiliÇgÃ. 

Nata gattavinÃme-naccanaæ anaccitthÃti vÃ atthe tappaccayo. 

PaccayÃdaniÂÂhÃ nipÃtanÃ sijjhanti. 608-573. 

Ye idha sappaccayÃ saddÃ paccayehi na niÂÂhaæ gatÃ te nipÃtanato sijjhantÅti dhÃtvantena
saha tappaccayassa ccaÂÂÃdesÃ. Naccaæ, naÂÂaæ. 


[SL Page 279] [\x 279/]    

Hasa hasane-hasanaæ = hasitaæ. IkÃrÃgamo. Gamanaæ = gataæ. Evaæ-Âhitaæ, sayitaæ.
VÃdhikÃrassa vavatthitavibhÃsattÃ vuddhi. 

Rudi assuvimocane-arujjitthÃti = roditaæ, ruïïaæ vÃ iccÃdi. Kammaïi-abhibhÆyitthÃti
abhibhÆto kodho bhavatÃ, abhibhÆtÃ, abhibhÆtaæ.

BhÃsa viyattiyaæ vÃcÃyaæ-abhÃsittha tenÃti bhÃsito, dhammo, bhÃsitÃ, gÃthÃ, bhÃsitaæ, suttaæ. 

Disa uccÃraïe-curÃdittÃ ïe. AdesÅyitthÃti = desito, dhammo bhagavatÃ. IkÃrÃgame
kÃritasaralopo.Va

Ji jaye-ajÅyitthÃti = jito, mÃro. 

NÅ pÃpuïane-anÅyitthÃti = nÅtÃ gÃmamajÃ, suto tayÃ dhammo, ¤Ãto.

SÃsu anusiÂÂhimhi-anusÃsÅyitthÃti atthe tappaccayo.


SÃsadisato tassa riÂÂho ca. 609-574.

SÃsa disa iccetehi dhÃtÆhi parassa tappaccayassa riÂÂhÃ deso hoti casaddena tissa riÂÂhi ca.
Disato kiccatakÃratuæ tvÃdÅna¤ca raÂÂharaÂÂhuæraÂÂhuÃdesÃ ca honti. RÃdilopo anusiÂÂho
so mayÃ, anusiÂÂhÃ sÃ, anusiÂÂhaæ.

Disa pekkhane-adissitthÃti diÂÂhamme rÆpaæ. Timhi-anusÃsanamanusiÂÂhi, dassanaæ =
diÂÂhi. KiccÃdisu-dassanÅyaæ = daÂÂhabbaæ. DaÂÂhayyaæ. Passitunti = daÂÂhuæ gacchati
passitvÃ nekkhammaæ daÂÂhu daÂÂhÃ. IkÃrÃgamena antaritassa na bhavati. YathÃ:anusÃsitaæ,
anusÃsitabbaæ, anusÃsituæ, anusÃsitvÃ, dassitaæ iccÃdi. 

Tusa pÅtimhi-atussÅti atthe kattari tappaccayo. 

TassÃti adhikÃro. 


SÃdisantapucchabhanjahansÃdÅhi ÂÂho. 610-575.

ùdinÃ saha vattatÅti = sÃdi. SakÃrantehi puccha bhanaja hanasa iccevamÃdÅhi ca dhÃtÆhi
parassa anantaritassa takÃrassa sahÃdibya¤janena dhÃtvantena ÂÂhÃdeso hoti. Hansassa
satipi santatte puna gahaïaæ kvaci ÂÂhÃdesassa aniccatÃdÅpanatthaæ. Tena viddhasto
utrastoti Ãdisu na hoti. TuÂÂho santusito.


[SL Page 280] [\x 280/]    

Bhasa bhassane-abhassÅti = bhaÂÂho, bhassito. 

Nasa adassane-nassÅti = naÂÂho.

Daæsa daæsane-adaæsitthÃti = daÂÂho sappena, ¬asito vÃ. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ dassa ¬attaæ. 

Phusa phassane-aphusÅyitthÃti = phuÂÂho rogena, phussito.

Isi icchÃyaæ-esÅyitthÃti = iÂÂho, icchito, esito.
Masa Ãmasane-ÃmasÅyitthÃti = ÃmaÂÂho. 

Vasa secane-avassiti = vaÂÂho devo, pavisitthÃti = paviÂÂho, uddÅsÅyitthÃti = uddiÂÂho.

Puccha pucchane apucchiyitthÃti = puÂÂho pa¤haæ, pucchito

Bhajja pÃke, bhanja avamaddane vÃ-abhajjitthÃti = bhaÂÂhaæ, dha¤¤aæ.

Hansa pÅtimhi-abhaæsÅti = haÂÂho, pahaÂÂho, pahaæsito.

ùdisaddena-

Yaja devapÆjÃsaÇgatikaraïadÃnesu ijjitthÃti atthe tappaccayo. Tassa ÂÂhÃdeso. 


Yajassa sarassÅ ÂÂhe. 611-612.

Yaja iccetassa dhÃtussa sarassa ikÃrÃdeso hoti ÂÂhe pare.

YiÂÂho mayÃ jino.

Saja vissagge-saæpubbo. SaæsajjitthÃti = saæsaÂÂho tena, vissaÂÂho.

Maja suddhimhi-amajjiti = maÂÂho iccÃdi. KiccatakÃrÃdisu-tussitabbaæ = toÂÂhabbaæ,
phusitabbaæ = phoÂÂhabbaæ, pucchituæ = puÂÂhuæ, yajituæ = yaÂÂhuæ, abhiharituæ =
abhihaÂÂhuæ, tosanaæ = tuÂÂhi, phusanaæ = phÆÂÂhi, esanaæ = eÂÂhi, vassanaæ = vuÂÂhi,
vissajjanaæ = vissaÂÂhi iccÃdi. 

Tassa sÃdÅti ca vattate. 


Bhanjato ggo ca. 612-579

Bhanjato dhÃtumhÃ tappaccayassa sahÃdibya¤janena ggo Ãdeso ca hoti. 

Bhaggo rÃgo tena.
 
[SL Page 281] [\x 281/]    

Vasa nivÃse-parivasÅyitthÃti = parivuttho, parivÃso vusitaæ, brahmacariyaæ. UttautthÃdesÃ.

Vasa acchÃdane-nivasÅyitthÃti = nivatthaæ, vatthaæ. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ satakÃrasaæyogassa
tthattaæ. Evaæ nivatthabbaæ. 

Saæsa pasaæsane-pasaæsÅyitthÃti = sattho, pasaæsito. Pasaæsanaæ = pasatthi. 

Badha baïdhane abajjhitthÃti = baddho, ra¤¤Ã, alabhÅyitthÃti = laddhaæ, me dhanaæ
dhattadattÃni.

Rabha rÃbhasse ÃrabhÅyitthÃti = Ãraddhaæ, viriyaæ.

Daha bhasmÅkaraïe-adayhitthÃti = da¬¬haæ, vanaæ. AbhujjitthÃti = bhutto: odano.
BhujÃdittÃ dhÃtvantalopo dvitta¤ca.
Caja hÃnimhi-pariccajÅyitthÃti = pariccattaæ, dhanaæ. AmuccitthÃti = mutto. Saro.

Vaca viyattiyaæ vÃcÃyaæ-avacitthÃti atthe tappaccayo.

Anto no dvi cÃti adhikÃro.


Vaca vÃ vu. 613-581.

Catuppadamidaæ. Vaca iccetassa dhÃtussa vakÃrassa ukÃrÃdeso hoti dhÃtvanto ca cakÃro no
hoti tappaccayassa ca dvibhÃvo hoti. VÃggahaïamavadhÃraïatthaæ dhÃtvÃdimhi
vakÃrÃgamo vuttamidaæ gabhavatÃ, uttaæ vÃ.


GupÃdÅna¤ca. 614-582.

Gupa iccevamÃdÅnaæ dhÃtÆnaæ anto ca bya¤jano no hoti parassa takÃrassa ca dvibhÃvo hoti. 

Gupa gopane-sugopayitthÃti = sugutto, sugopito. IkÃrena vyavahitattÃ na dhÃtvantalopo.
A¤¤esu cÃti sutte vÃdhikÃrassa vavatthitavibhÃsattÃ niÂÂhÃtakÃrepi kvaci vuddhi. Gopanaæ
= gutti. 

Lipa limpane-alimpÅyitthÃti = litto, sugaïdhena.

Tapa santÃpe-santappÅyitthÃti = santatto, tejena. 

[SL Page 282] [\x 282/]    
DÅpa dittimhi-ÃdipiyitthÃti = Ãditto, agginÃ rassattaæ. DÅpanaæ = ditti. 

Apa pÃpaïe*-pÃpÅyitthÃti = patto, gÃmo. PÃpuïÅti patto, sukhaæ pÃpuïanaæ = patti
pattabbaæ.

Mada ummÃde-pamajjÅti = pamatto. 

Supa sayane asupÅti = sutto iccÃdi. 

Cara caraïe-acarÅyitthÃti ciïïo, dhammo. IïïÃdeso. Carito vÃ. Evaæva-puïïo, pÆrito. 

Nudakkhepe = panujjitthÃti = panuïïo, panudito.

DÃ dÃne-ÃdÅyitthÃti Ãdiïïo, atto vÃ. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ dÃsasaddassa takÃro. Rassatta¤ca. 


BhidÃdito innÃnnaÅïÃ vÃ. 615-584.

Bhida iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi parassa tappaccayassa inna annaÅïÃdesÃ honti vÃ anto ca no
hoti. VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo. SaralopÃdi. 

Bhida vidÃraïe-abhijjitthÃti = bhinno, ghaÂo bhavatÃ. Bhijjati vÃ = bhinno, devadatto. 

Chidi dvedhÃkaraïe-abhijjitthÃti = chinno,rukkho.Acchinnaæ, cÅvaraæ. Ucchijjiti = ucchinno.
AdÅyitthÃtÅ = dinno, suÇko. 

Sada visaraïagatyavasÃdanesu-nisÅdÅti = nisinno.
Khida uttÃsane, khida dÅnabhÃve vÃ-akhijjiti = khinno. AnnÃdeso. 

Chada apacÃraïe-acchÃdÅyitthÃti = channo. PaÂicchannaæ gehaæ. PasÅdÅti = pasanno.

Pada gatimhi upapajjÅti = upapanno, jhÃnaæ samÃpanno. 
Rudi assuvimocane-runno paralopo.

KhÅ khaye = ÅïÃdeso. AkkhÅyÅti = khÅïo, doso. KhÅïÃ, jÃti. KhÅïaæ, dhanaæ. 

HÃ cÃge kvavi dhÃtÆti ÃdinÃ hÃdito Åïe ïakÃssa nattaæ. PahÅyitthÃti = pahÅno, kileso,
parihÃyÅti = parihÅno. 
 
*PÃpuïe-potthakesu.


[SL Page 283] [\x 283/]    

ùsa upavesane-acchÅti = ÃsÅno.

LÅ silesane-lÅyiti = lÅno, nilÅno. JÅyiti = jino citta manusocati, jito cÃ. Vava

DÅ khaye-dÅno.

Pi tappane-pÅno.

Lu chedane-lÆyitthÃti = luno iccÃdi. 

Vamu uggiraïe-vamÅyitthÃti = vantaæ, vamitaæ, pakkamÃdÅhintoti ntÃdeso. AgacchÅyitthÃti
= gato, gÃmo tayÃ, gÃmaæ gato vÃ. GamakhanahanaramÃdÅnamantoti dhÃtvantalopo.
Akha¤¤itthÃti = khato, kÆpo. Upaha¤¤itthÃti = upahataæ, cittaæ. AramÅti = rato, abhirato.
Ama¤¤itthÃti = mato, sammato. 

Tanu vitthÃre-atanitthÃti = tataæ,vitataæ.

Yama uparame-niyacchÅti = niyato.

No tamhi timhÅti ca vattate. 


RakÃro ca. 616-589.

RakÃro ca dhÃtÆnamantabhÆto no hoti tappaccaye tippaccaye ca pare. PakarÅyitthÃti =
pakato, kaÂo bhavatÃ. KatÃ me rakkhÃ, katamme pu¤¤aæ. Do dhassa cÃti ettha casaddena Âo
tassa. YathÃ: sukaÂaæ, dukkaÂaæ, pure akarÅyitthÃti = purakkhato. PurasamupaparÅhi
karotissa khakarÃ cÃ tappaccayesu cÃti khakÃro. Paccayehi saÇgamma karÅyitthÃti =
saÇkhato, abhisaÇkhaÂo. UpakarÅyitthÃti = upakkhato, upakkhaÂo. ParikarÅyitthÃti =
parikkhato. Tippaccaye-pakaraïaæ = pakati. 

Sara gaticintÃyaæ-asarÅti = sato, visarÅti = visaÂo, saraïaæ sarati vÃ etÃyÃti = sati,
nÅhariyitthÃti nÅhaÂo.

Dhara dhÃraïe-uddharÅyitthÃti = uddhaÂo, abharÅyitthÃti = bhato, bharaïaæ bharati etÃyÃti
cÃ = bhati. IkÃrÃgamayuttesu gamitoti Ãdisu dhÃtvantalope sampatte:
[SL Page 284] [\x    /]    

Lopoti vattate. 


NamakarÃnamantÃnaæ niyuttatamhi. 617-619.

NakÃramakÃrakakÃrarakÃrÃnaæ dhÃtvantÃnaæ lopo na hoti ikÃrÃgamayutte takÃre pareti
lopÃbhÃvo. 

Agacchi gamayitthÃti vÃ = gamito, ramitthÃti = ramito. Evaæ-vamito, namito, sarito, bharito. 

Saki saÇkÃyaæ-saÇkito. TathÃ: gamitabbaæ, banitabbaæ, hanitabbaæ, ramitabbamiccÃdi.
NidhÅyitthÃti = nihito. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ dhÃssa hi tappaccaye. Evaæ vihito. KÃrite
abhÃvÅyitthÃti atthe bhÃvakammesu ta iti tappaccayo. YathÃgamamikÃroti ikÃrÃgamo
saralopÃdi. BhÃvito maggo tena, bhÃvayito. ApÃcÅyitthÃti = pÃcito, odano devadattena.
PÃcayito, pÃcÃyito, pÃcÃpayito. Kammaæ kÃrÅyitthÃti = kammaæ kÃrito, kÃrayito, kÃrÃpito
iccÃdi. BhÃvakammesu ta iti ettha ta iti yogavibhÃgena acalanagatibhojanatthÃdihi
adhikaraïepi tappaccayo yathÃ:
ùsa upavesane adhikaraïe:acchiæsu ettha teti idaæ tesaæ Ãsinaæ ÂhÃnaæ. BhÃve-idha tehi
Ãsitaæ. Kammaïi-ayaæ tehi ajjhÃsito gÃmo. Kattari-idha te ÃsitÃ. TathÃ:aÂÂhaæsu etthÃti idaæ
tesaæ Âhitaæ ÂhÃnaæ, idha tehi ÂÂhitaæ ayaæ tehi adhiÂÂhito okÃso, idha te ÂhitÃ. NisÅdiæsu
etthÃti idaæ tesaæ nisinnaæ ÂhÃnaæ, ayaæ tesaæ nisinnakÃlo, idha te nisinnÃ, nipajjiæsu ettha
teti idaæ tesaæ nipannaæ ÂhÃnaæ, idha te nipannÃ. 

YÃ gatipÃpaïe-ÃyÃsuæ te etthÃti ayaæ tesaæ yÃto: maggo. Idha tehi yÃtaæ, ayaæ tehi yÃto,
maggo. Idha te yÃtÃ. TathÃ: idaæ tesaæ gataÂÂhÃnaæ, ayaæ tesaæ gatakÃlo, idha tehi gataæ,
ayaæ tehi gato gÃmo, idha te gatÃ. Bhu¤jiæsu etasminti idaæ tesaæ bhuttaÂÂhÃnaæ, ayaæ tesaæ
bhuttakÃlo, idha tehi bhÆttaæ, idha tehi bhutto odano, idha te odanaæ bhuttÃ piviæsu te
etthÃti idaæ tesaæ pÅtaÂÂhÃnaæ,idha tehi pÅtaæ, idha tehi pÅtÃ yÃgu, idha te pÅtÃ. Dissanti
etthÃti idaæ tesaæ diÂÂhaæ ÂhÃnamiccÃdi. 

Kattari kititi ito maï¬ÆkagatiyÃ kattarÅti vattate.


Kammaïi dutiyÃyaæ kto. 618-628.

Kammatthe dutiyÃyaæ vibhattiyaæ vijjamÃnÃyaæ dhÃtÆhi kattariktappaccayo hoti. Idameva
cettha vacanaæ ¤Ãpakaæ abhihite


[SL Page 285] [\x 285/]    

KammÃdimhi dutiyÃdÅnamabhÃvassa. DÃnaæ adÃsÅti atthe ktappaccayo. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ
paccayakakÃrassa lopo. Tassa innÃ deso. DÃnaæ dinno devadatto. 

Rakkha pÃlane-sÅlaæ arakkhÅti = sÅlaæ rakkhito, bhattaæ abhu¤jiti = bhattaæ bhutto,
guruæupÃsÅti = gurumupÃsito iccÃdi. 


BhyÃdÅhi matibuddhipÆjÃdÅhi ca kto. 619-645.

BhÅ iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi vatibuddhipÆjÃdÅhi ca ktappaccayo hoti so ca bhÃvakammesu
kicciktakkhatthÃti vuttattÃ bhÃvakammesveva bhavati. 
BhÅ bhaye-abhÃyitthÃti = bhÅtaæ bhavatÃ. 

Supa saye-asupÅyitthÃti = suttaæ bhavatÃ. Evaæ-sayitaæ bhavatÃ. 

Asa bhojane-asitaæ bhavatÃ, pacito odano bhavatÃ, idha matyÃdayo icchatthÃ, buddhiÃdayo
¤ÃïatthÃ. 

Mana ¤Ãïe-saæ pubbo. BudhagamÃditthe kattarÅti kattaritappaccaye sampatte iminÃ
kammaïi ktappaccayo. GamakhanÃti ÃdinÃ dhÃtvantalopo. Ra¤¤Ã sammato. 

Kappa takkane-saÇkappito. 

Dhara dhÃraïe-curÃdittÃ ïevuddhiikÃrÃgamÃ. SaralopÃdi. AvadhÃrito. 

Budha avagamane-abujjhitthÃti = buddho, bhagavÃ mahesakkhehi devamanussehi. 

I ajjhayane-adhÅyitthÃti = adhÅto. Va

I gatimhi-abhisamito. 

Vida ¤Ãïe-avedÅyitthÃti = vidito. Va

¥Ã avabodhane-a¤¤ÃyitthÃti = ¤Ãto.

Vidha vedhane-paÂivijjhitthÃti = paÂividdho, dhammo.

Takka vitakke-takkito.

PÆjanatthesu:-pÆja pÆjÃyaæ-apÆjÅyitthÃti = pÆjito, bhagavÃ. 

VÃya santÃnapÆjanesu = apapubbo. ApacÃyito.

MÃna pujÃyaæ-mÃnito. 

[SL Page 286] [\x 286/]    

Ci caye-apacito. 

Vaïda abhivaïdane-vaïdito. 

Kara karaïe-sakkato.

SakkÃra pÆjÃyaæ-sakkÃrito iccÃdi. 

Huto hutÃvi hutavÃ vuttho vusita jiïïako,
Pakkaæ pakkantako jÃto Âhito ruÊho bubhukkhito.

GÅtaæ naccaæ jito diÂÂho phuÂÂho yiÂÂho ca bhaggavÃ. 
Vutta¤ca gutto acchinno pahÅno gamito gato. 

KatobhisaÇkhaÂo bhuttaæ ÂhÃnaæ gurÃmupÃsito,
BhÅta¤ca sammato buddho pÆjitotÅtakÃlikaæ.

AtÅtakÃlikappaccayantanayo. 
 0 

Pu¤¤Ãni kÃtumicchi icchati icchissatÅti vÃ viggaho:-


Icchatthesu samÃnakattukesu tavetuæ vÃ. 620-563.

IcchÃ attho yesaæ te = icchatthÃ. Tesu icchatthesu dhÃtusu samÃnakattukesu santesu
sabbadhÃtÆhi tave tuæ iccete paccayo honti vÃ. 

Tavetuæ vÃti yogavibhÃgena tadatthakiriyÃya ca. Te ca kita kattÃ kattari honti. 

Karotissa vÃti ca vattate. 


TavetÆnÃdisu kÃ. 621-597.

Tace tuna iccevamÃdisu paccayesu paresu karotissa dhÃtussa kÃdeso hoti vÃ. ùdisaddena tuæ
tÆna tvÃ tabbesu ca. 

TaddhitasamÃsakitakÃ nÃmaæcÃtavetÆnÃdisu cÃti ettha atavetÆnÃdisu iti nÃmavyapadesassa
nisedhato tadantÃnaæ nipÃtattaæ siddhambhavati. Tato nipÃtattÃ tavetÆnamantato


[SL Page 287] [\x 287/]    

SabbÃsamÃvusoti ÃdinÃ vibhattilopo. So pu¤¤Ãni kÃtave icchati, kÃtumicchati. 

KÃdesÃbhÃve-tuætÆnatabbesu vÃti rakÃrassa tattaæ. Kattuæ kÃmetÅti = kattukÃmo.
AbhisaÇkharitumÃkaÇkhati. TathÃ: saÇammaæ sotave, sotuæ, suïituæ vÃ pattheti. 

Evaæ-anubhavituæ, pacituæ, gantuæ, gamituæ, khantuæ, khaïituæ, khamituæ, hantuæ,
hanituæ, mantuæ, manituæ, harituæ, anussaritumicchati. Ettha ikÃrayuttatamhi
namakarÃnamiccÃdinÃ paÂisiddhattÃ na dhÃtvantalopo. TathÃ: tudituæ, pavisituæ, uddisituæ,
hotuæ, sayituæ, netuæ, juhotuæ, pajahituæ, pahÃtuæ, dÃtuæ, roddhuæ, ruïdhituæ.
TuætunÃdisupi yogavibhÃgena kattari vikaraïappaccayÃ, saralopÃdi ca bhottuæ, bhu¤jituæ,
chettuæ, chiïdituæ, sibbituæ. Boddhuæ, bujjhituæ, jÃyituæ, janituæ, jetuæ, jinituæ, pattuæ,
pÃpuïituæ, ketuæ, kiïituæ, vinicchetuæ, vinicchituæ, ¤Ãtuæ, jÃnituæ, gahetuæ, gaïhituæ,
coretuæ, corayituæ, pÃletuæ, pÃlayituæ. KÃrite bhÃvetuæ, bhÃvayituæ, kÃretuæ, kÃrayituæ,
kÃrÃpetuæ, kÃrÃpayituæ icchati iccÃdi.

Tavetuæ vÃti yogavibhÃgena kiriyatthakiriyÃya¤ca gammamÃnÃyaæ tumpaccayo. YathÃ:
suboddhuæ vakkÃmi, bhottuæ vajati. BhojanÃya vajatÅti attho. Evaæ-daÂÂhuæ gacchati,
gantumÃrabhati, gantuæ payojayati, dassetumÃha iccÃdi. 

Tumiti vattate


ArahasakkÃdisu ca. 622-564.

ArahasakkabhabbÃnucchavikÃnurÆpa iccevamÃdisvatthesu payujjamÃnesu sabbadhÃtÆhi
tuæpaccayo hoti, casaddena kÃlasamayavelÃsupi. 

Niïda garahÃyaæ-ko taæ niïditumarahati, rÃjÃ arahasi bhavituæ, araho bhavaæ vattuæ,
sakkÃ jetuæ dhanena vÃ, sakkÃ laddhuæ, kÃtuæ sakkhissati, bhabbo niyÃmaæ okkamituæ,
abhabbo kÃtuæ, anucchaviko bhavaæ dÃnaæ paÂiggahetuæ, idaæ kÃtuæ anurÆpaæ, dÃnaæ
dÃtuæ yuttaæ. DÃtuæ vattu¤ca labhati, evaæ vaÂÂati bhÃsituæ, chiïdituæ na ca kappati iccÃdi.
TathÃ: kÃlo bhu¤jiætu, samayo bhu¤jituæ, velÃ bhu¤jituæ. 


[SL Page 288] [\x 288/]    

Tumiti vattate.


Pattavacane alamatthesu ca. 623-565.

Alamatthesu pattavacane satipi sabbadhÃtÆhi tuæpaccayo hoti. 

Alaæ saddassa atthÃ = alamatthÃ, bhÆsanapariyattinivÃraïÃ. Tesu alamatthesu. Pattassa
vacanaæ = pattavacanaæ, sampattavacanaæ. Alameva dÃnÃni dÃtuæ, alameva pu¤¤Ãni kÃtuæ.
Sampattameva pariyattamevÃti attho. 

KatvÃ kammaæ agacchi gacchati gacchissatÅti vÃ atthe:-


PubbakÃlekakattukÃnaæ tÆnatvÃnatvÃ vÃ. 621-566.

PubbakÃloti pubbakiriyÃ. Eko kattÃ yesaæ te = eka kattukÃ. Tesaæ ekakattukÃnaæ
samÃnakattukÃnaæ dhÃtÆnamantare pubbakÃle vattamÃnÃ dhÃtumhÃ tÆna tvÃna tvÃ iccete
paccayÃ honti vÃ. 

VÃsaddassa vavatthitavibhÃsattÃ tÆnappaccayo katthaciyeva bhavati. Te ca kitsa¤¤attÃ
ekakattukÃnanti vuttattÃ ca kattariyeva bhavanti. 

TÆne-tavetÆnÃdisu kÃti kÃdeso. NipÃtattÃ silopo. So kÃkÆna kammaæ gacchati. AkÃtÆna
pu¤¤aæ kilamissanti sattÃ. TvÃnatvÃsu-rakÃro cÃti dhÃtvantalopo. Kammaæ katvÃ na
bhadrakaæ, dÃnÃdÅni pu¤¤Ãni katvÃ saggaæ gacchanti abhisaÇkharitvÃ, karitvÃ.
TathÃ.SibbitvÃ, jÃyitvÃ, jÃnitvÃ, dhammaæ sutvÃ, sutvÃna dhammaæ modati, suïitvÃ, patvÃ,
pÃpuïÅtvÃ, kiïitvÃ, chetvÃ, chinitvÃ, chitvÃ, coretvÃ, corayitvÃ, pÆjetvÃ, pÆjayitvÃ, tathÃ:
mettaæ bhÃvetvÃ, bhÃvayitvÃ, vihÃraæ kÃretvÃ, kÃrayitvÃ, kÃrÃpetvÃ, kÃripayitvÃ saggaæ
gamissanti iccÃdi. 

PubbakÃleti kimatthaæ?-PaÂhati, pacati.

EkakattukÃnanti ki?-Bhutte devadatte ya¤¤adatto vajati. 

ApatvÃna nadiæ pabbato, atikkamma pabbataæ nadÅti Ãdisu pana sabbattha bhavatÅti
sambaïdhato ekakattukatÃ pubbakÃlatÃ ca gamyate. 


[SL Page 289] [\x 289/]    

VÃti vattate. 


Sabbehi tÆnÃdÅnaæ yo. 625-599.
Sabbehi sopasaggÃnupasaggehi dhÃtÆhi paresaæ tÆnÃdÅnaæ paccayÃnaæ yasaddÃdeso hoti vÃ. 

Vaïda abhivaïdane-abhi pubbo. TvÃppaccayassa yo. IkÃrÃgamo ca. Abhivaïdiya bhÃsissaæ,
abhivaïditvÃ, vaïdiya, vaïditvÃ tathÃ: abhibhuyya. VittarassattÃni. AbhibhavitvÃ,
abhibhotvÃ. 
Si sevÃyaæ-kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ ikÃrassa Ãttaæ. NissÃya, nissitvÃ. 

Bhaja sevÃyaæ-yathÃ kattari cÃti pubbarÆpattaæ. Vibhajja, vibhajiya, vibhajitvÃ. 

Disa atisajjane-uddissa, uddisiya, uddisitvÃ, pavissa, pavisiya, pavisitvÃ. 

Ni pÃpaïe*-upanÅya, upanetvÃ, atiseyya, atisayitvÃ, ohÃya, ohitvÃ, jahitvÃ, hitvÃ, ÃdÃya,
ÃdiyitvÃ. DivÃdito yoti yappaccayo. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ dhÃtvantassikÃro ca. DatvÃ, datvÃna,
pidhÃya, pidahitvÃ, bhu¤jiya, bhu¤chitvÃ, bhotvÃ, viceyya, vicinitvÃ, vi¤¤Ãya, vijÃnitvÃ,
¤atvÃ. 

YathÃgamaæ tÆnÃdisÆti ca vattate. 


Dadhantato yo kvaci. 626-608

DakÃradhakÃrantehi dhÃtÆhi yathÃgamaæ yakÃrÃgamo hoti. Kvaci tunÃdisu paccayesu paresu
yavato dakÃrassa jakÃro. SamÃpajjitvÃ, uppajjitvÃ, bhijjitvÃ, chijjitvÃ gato. 

Budha avagamaneva-yathÃ kattari cÃti sadhÃtvantassa yakÃrassa cavaggo. Bujjhiya, bujjhitvÃ,
virajjhiya, virajjhitvÃ, ruïdhiya, ruïdhitvÃ.

TÆnÃdÅnanti adhikÃro vÃti ca. 


Canantehi racca. 627-600.

CakÃranakÃrantehi dhÃtÆhi paresaæ tÆnÃdÅnaæ paccayÃnaæ raccÃdeso hoti vÃ. 
 
* PÃpuïe - sabbesu raccaæ - bahusu. 

[SL Page 290] [\x 290/]    

RaccÃti yogavibhÃgenÃ¤¤asmÃpi. VavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddo. RÃdilopo.

Vica vivecane-vipubbo. Vivicca, viviccitvÃ. Yo kvavÅti yogavibhÃgena yakÃrÃgamo.

Paca pÃke-vipacca, vipacciya, vipaccitvÃ, vimucca, vimuccitvÃ, vimu¤ciya, vimu¤citvÃ,
mutvÃ.

Hana hiæsÃgatisu-Ãhacca, upahacca, ÃhantvÃ, upahantvÃ. 

VÃti kiæ? Avama¤¤a, avama¤¤itvÃ, mantvÃ nyassa¤akÃro. 

I gatimhi-yogavibhÃgena raccÃdeso. PaÂicca, avecca, upecca, upetvÃ. 

Kara karaïe-sakkacca, adhikicca. IkÃrÃgamo. Kariya. 
Disa pekkhane-


DisÃ svÃnasvÃntalopo ca. 628-601
Disa iccetÃya dhÃtuyÃ paresaæ tÆnÃdÅnaæ paccayÃnaæ svÃnasvÃ iccÃdesÃ honti vÃ
dhÃtvantassa lopo ca. 

DisvÃnassa etadahosi, cakkhunÃ rÆpaæ disvÃ. 

VÃti kiæ? Nekkhammaæ daÂÂhu, daÂÂhÃ, passiya, passitÆna, passitvÃ. 

Antaggahaïamantalopaggahaïa¤cÃnuvattate. 


Mahadabhehi mmayhajjabbhaddhÃ ca. 629-602.

Mahadaha iccevamantehi dhÃtÆhi paresaæ tÆnÃdÅnaæ paccayÃnaæ yathÃkkamaæ mama yha
jja bbha ddhÃ iccete ÃdesÃ honti vÃ dhÃtvantalopo ca. 

MakÃrantehi tÃva-Ãgamma, ÃgantvÃ. 

Kamu padavÅkkhepe = okkamma, okkamitvÃ, nikkhamma, nikkhamitvÃ, abhiramma,
abhiramitvÃ. 

HakÃrantehi:-paggayha, paggaïhitvÃ, paggahetvÃ. 

Muha vecitte-sammuyha, sammuyhitvÃ. YakÃrÃgamo.ùruyha, ÃruyhitvÃ, ogayha, ogahetvÃ. 

Dantehi:- uppajja, uppajjitvÃ, pamajja, pamajjitvÃ. 
 
[SL Page 291] [\x 291/]    

Chidi dvedhÃkaraïe-acchijja, chijja, chijjitvÃ, chiïdiya, chiïditvÃ, chetvÃ. 
BhakÃrantehi:- 

Rabha rÃbhasse-Ãrabbha kathesi, ÃraddhÃ, ÃrabhitvÃ. 

Labha lÃbhe-upalabbha, upaladdhÃ, laddhÃ, saddhaæ paÂilabhitvÃ, pu¤¤Ãni karonti iccÃdi.

TÆnÃdippaccayantanayo.
 


VattamÃne mÃnantÃ. 630-567.

ùraddho aparisamatto attho vattamÃno. Tasmiæ vattamÃne kÃle gammamÃne sabbadhÃtÆhi
mÃna anta iccete paccayÃ honti. Te ca kitsa¤¤attÃ kattari kititi kattari bhavanti. 

AntamÃnappaccayÃna¤cettha parasama¤¤Ã payogeti parasama¤¤Ãvasena
parassapadattanopadasa¤¤attÃ tyÃdisu viya mÃnantesu ca vikaraïappaccayÃ bhavanti. 

Teneva mÃnappaccayo attanopadÃni bhÃve ca kammaïÅ ti bhÃvakammesupi hoti. Tassa ca
attanopadÃni parassa padattanti kvaci antappaccayÃdeso ca. 

Gamu sabba gatimhiva-gacchatÅti atthe antappaccayo. BhÆvÃdito a iti appaccayo.
Gamissantoccho vÃ sabbÃsÆti dhÃtvantassa cchÃdeso. SaralopÃdi nÃmavyapadese
syÃduppatti. 

Gacchanta si itÅdha:- vÃti vattamÃne simhi gacchantÃdÅnaæntasaddo aæ iti ntassa amÃdeso.
VÃsaddassa vavatthitavibhÃsattÃ ekÃrokÃraparassa na bhavati. SaralopÃdi. So puriso gacchaæ
gacchanto gaïhÃti. Sesaæ guïavantusamaæ. 

Itthiyaæ-nadÃdito vÃ Åti Åppaccayo. Sesesu ntuvÃti ntuvyapadese vÃti adhikicci ntussa
tamÅkÃreti takÃre saralopasilopÃ. SÃ ka¤¤Ã gacchatÅ gacchantÅ iccÃdi itthisaddasamaæ. 

Napuæsake-pure viya ntassa amÃdeso. Taæ cittaæ gacchaæ gacchantaæ, gacchantÃni iccÃdi
pulliÇgasamaæ. 

[SL Page 292] [\x 292/]    

TathÃ gacchatÅti atthe mÃnappaccayo appaccayo cchÃdesÃdi ca. So gacchamÃno gaïhÃti, te
gacchamÃnÃ iccÃdi purisasaddasamaæ. 

SÃ gacchamÃnÃ, tÃ gacchamÃnÃ gacchamÃnÃyo iccÃdi ka¤¤Ãsaddasamaæ. 

GacchamÃnaæ, gacchamÃnÃni iccÃdi cittasaddasamaæ.

GammatÅti atthe attanopadÃni bhÃve ca kammaïÅti kammaïi mÃnappaccayo
bhÃvakammesu yoti yappaccayo ivaïïÃgamo vÃti ikÃrÃgamo cchÃdeso ca. 

So tena gacchiyamÃno, sÃ gacchiyamÃnÃ, taæ gacchiyamÃnaæ. CchÃdesÃbhÃve -
pubbarÆpa¤cÃti yakÃrassa makÃro. Dhammo adhigammamÃno hitÃya bhavati,
adhigammamÃnÃ. AdhigammamÃnaæ. 

TathÃ: maha pÆjÃyaæ-mahatiti = mahaæ mahanto, mahatÅ mahantÅ, mahaæ mahantaæ,
mahamÃno, mahamÃnÃ, mahamÃnaæ. 

Kammaïi-yamhi dÃdhÃmÃÂhÃhÃpÃmahamathÃdÅnamÅ iti dhÃtvantassa akÃrassa ÅkÃro
mahÅyamÃno, mahÅyamÃnÃ, mahÅyamÃnaæ. Evaæ caratÅti = caraæ, carantÅ, carantaæ,
caramÃno, carÅyamÃno. PavatÅti = pacaæ, pacantÅ, pacantaæ, pacamÃno, paccamÃno. Tassa
cavagga iccÃdinÃ cavaggattaæ dvitta¤ca. 

BhÆ sattÃyaæ-bhavatÅti atthe antappaccayo. Appaccayavuddhi avÃdesÃdi so bhavaæ
bhavanto. Itthiyaæ Åppaccayo bhavato bhototi bhotÃdeso. BhotÅ, bhotÅ bhotiyo. Napuæsake
bhavaæ bhavantaæ, bhavantÃni. AbhibhavamÃno. BhÃve, bhÆyamÃnaæ. Kammaïi,
abhibhÆyamÃno. 

Jara vayohÃnimhi jaramarÃnanti ÃdinÃ jarajiyÃdesÃ. JÅratÅti = jÅraæ, jÅrantÅ, jÅrantaæ,
jÅramÃno, jÅriyamÃno, jÅyaæ, jÅyanti, jÅyantaæ, jÅyamÃno - jÅyyamÃno vÃ. 

Mara pÃïacÃge-kvavi dhÃtÆti ÃdinÃ ekassa yakÃrassa lopo maratÅti = mÅyaæ, mÅyantÅ,
mÅyantaæ, mÅyamÃno, miyyamÃno, mara, marantÅ, marantaæ, maramÃno, mariyamÃno,
labhaæ, labhantÅ, labhantaæ, labhamÃno, labbhamÃno, vahaæ. VahantÅ, vahantaæ, vahamÃno,
vuyhamÃno. IsÆyamÃnamanto ccho vÃti cchÃdeso. IcchatÅti = icchaæ, icchantÅ, icchantaæ,
icchamÃno, icchiyamÃno, 


[SL Page 293] [\x 293/]    

IssamÃno. Disassa passadissadakkhÃ vÃti passÃdiÃdeso passatÅti = passaæ, passantÅ,
passantaæ, passamÃno, passÅyamÃno, dissamÃno, dissanto. MÃnassa antÃdeso,
dissaæ,dissantÅ, dissantaæ, dakkhaæ, dakkhantÅ, dakkhantaæ, dakkhamÃno dakkhiyamÃno
iccÃdi. 
Tuda vyathane-tudatÅti = tudaæ, tudantÅ, tudantaæ, tudamÃno, tujjamÃno. PavisatÅti =
pavisaæ, pavisantÅ, pavisantaæ, pavisamÃno, pavisiyamÃno iccÃdi. 

HÆ bhÆ sattÃyaæ = appaccayalopo pahotÅti = pahonto, pahonti, pahontaæ, pahÆyamÃnaæ tena
setiti = sento. SentÅ, sentaæ, semÃno, sayaæ, sayantÅ, sayantaæ. SayamÃno, sayÃno vÃ.
MÃnassa ÃnÃdeso. AtisÅyamÃno. 

Asa sabbhÃve-sabbatthÃsassÃdilopo cÃti akÃralopo. Atthiti = saæ, santo, satÅ, santÅ, santaæ,
samÃno, samÃnÃ, samÃnaæ. 

 hÃ gatinivuttimhi-vÃti vattamÃne:-ÂhÃ tiÂÂhoti tiÂÂhÃ deso tiÂÂhaæ, tiÂÂhantÅ, tiÂÂhantaæ,
tiÂÂhamÃno tiÂÂhÃbhÃve-kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ ÂhÃto hakÃrÃgamo rassatta¤ca upaÂÂhahaæ,
upaÂÂhahantÅ, upaÂÂhahantaæ, upaÂÂhahamÃno, ÂhÅyamÃnaæ, tena upaÂÂhiyamÃno,
upaÂÂhihiyamÃno. 

PÃ pÃne-pÃ piboti pibÃdeso. Pibatiti = pibaæ, pibantÅ, pibantaæ, pibamÃno kvaci dhÃtÆti
ÃdinÃ bakÃrassa vattaæ. Pivaæ pivantÅ, pivantaæ, pivamÃno, pÅyamÃno, pÅyamÃnÃ,
pÅyamÃnaæ, iccÃdi. 

Hu dÃnÃdÃnahavyapadÃnesu-appaccaye pure viya dvibhÃvÃdi juhotÅti = juhaæ, juhantÅ,
juhantaæ, juhamÃno, hÆyamÃno evaæ-jahaæ, jahantÅ, jahantaæ, jahamÃno, jahÅyamÃno,
dakÃtÅti dadaæ, dadantÅ, dadantaæ, dadamÃno. DvittÃbhÃve-dÃnaæ dento, dentÅ, dentaæ,
dÅyamÃno. 

Rudhi Ãvaraïe-rudhÃdito niggahÅta pubba¤cÃti appaccayaniggahÅtÃgamÃ ruïdhatÅti =
ruïdhaæ, ruïdhatÅti, ruïdhantaæ, ruïdhamÃno, rujjhamÃno bhu¤jatÅti = bhu¤jaæ,
bhu¤jantÅ, bhu¤jantaæ, bhu¤jamÃno, bhujjamÃno iccÃdi. 


[SL Page 294] [\x 294/]    

Divu kÅÊÃyaæ-divÃdito yoti yappaccayo. YathÃ kattaricÃti pubbarÆpattaæ batta¤ca. DibbatÅti
= dibbaæ, dibbantÅ, dibbantaæ, dibbamÃno evaæ - bujjhatÅti = bujjhaæ, bujjhanto,
bujjhamÃno. CavaggÃdeso.

JanÅ pÃtubhÃve - chanÃdÅnamÃti yogavibhÃgena Ãttaæ jÃyatÅti = jÃyaæ, jÃyamÃno, ja¤¤amÃno. 

Su savaïe - svÃditoti ÃdinÃ ïu ïÃ uïÃ ca. SuïÃtÅti = suïaæ, suïamÃno, sÆyamÃno,
suyyamÃno vÃ. PÃpuïÃtÅti = pÃpuïaæ, pÃpuïamÃno, pÃpiyamÃno, kÅyamÃno, vinicchinÃtÅti
= vinicchinaæ, vinicchinamÃno, vinicchiyamÃno. Vanaæ, cÅyamÃno. JÃnÃtiti = jÃnaæ,
jÃnamÃno, jÃdeso. ¥ÃyamÃno. GaïhÃtÅti = gaïhaæ, gaïhamÃno, gayhamÃno. 

Kara karaïe - karotÅti atthe vattamÃne mÃnantÃti antappaccayo. TanÃdito oyirÃti o. Tassa
vÃti adhikicca uttamokÃroti uttaæ. Karassa kÃro cÃti akÃrassukÃro yavakÃrÃ cÃti ukÃrassa sare
vattaæ dvitte bo vassÃti bakÃradvayaæ kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ rakÃralopo. So kubbaæ, kubbanto,
kubbatÅ, kubbantÅ, kubbantaæ. UttÃbhÃve-kammaæ karonto, karontÅ, karontaæ. MÃne
uttadvayaæ. KurumÃno, kurumÃnÃ, kurumÃnaæ, kubbÃno vÃ. Kammaïi-kayiramÃno,
karÅyamÃno vÃ iccÃdi. 

Cura theyye - curÃdito ïeïayÃ. Coretiti = corento, corentÅ, corentaæ, corayaæ, corayatÅ,
corayantaæ, corayamÃno, coriyamÃno. PÃletÅti = pÃlento, pÃlentÅ, pÃlentaæ, pÃlayaæ,
pÃlayantaæ, pÃlayamÃno, pÃliyamÃno iccÃdi. 

KÃrite - bhÃvetÅti = bhÃvento, bhÃventÅ, bhÃventaæ, bhÃvayaæ, bhÃvayantÅ, bhÃvayantaæ,
bhÃvayamÃno, bhÃviyamÃno. KÃretiti = kÃrento, kÃrentÅ, kÃrentaæ, kÃrayaæ kÃrayantÅ,
kÃrayantaæ, kÃrayamÃno, kÃriyamÃno, kÃrÃpento, kÃrÃpentÅ, kÃrÃpentaæ, kÃrÃpayaæ,
kÃrÃpayantÅ, kÃrÃpayantaæ, kÃrÃpayamÃno, kÃrÃpiyamÃno iccÃdi. 

VattamÃnakÃlika mÃnantappaccayantanayo. 
 


[SL Page 295] [\x 295/]    

KÃleti adhikÃro. 


Bhavissati gamÃdÅhi ïÅghiï. 631-653.

Bhavissati kÃle gammamÃne gamÃdihi dhÃtuhi ïÅghiï iccete paccayo honti. 

×akÃrÃ vuddhatthÃ. ùyati gamanaæ sÅlamassÃti atthe ïÅ. VÆddhiïalopÃ. GÃmÅ, gÃmÅno,
ÃgÃmÅ kÃlo. Ghiïpaccaye - kvaci dhÃtÆti ÃdÅnÃ ghalopo. GÃmaæ gÃmÅ, gÃmÅ gÃmayo. 

Bhaja sevÃyaæ - Ãyati bhajituæ sÅlamassÃti = bhÃjÅ, bhÃjÅ. Na kagattaæ cajÃti yogavibhÃgena
nisedhato sacajÃnaæ kagÃïÃnubaïdheti gattaæ na bhavati. 

Su gatimhi-kÃrite vuddhi ÃvÃdeso ca. ùyati passavituæ sÅlamassÃti = passÃvÅ, passÃvi. ùyati
paÂÂhÃnaæ gamanaæ sÅlamassÃti = paÂÂhÃyÅ, paÂÂhÃyi. ùkÃrantÃnamÃyoti ÃyÃdeso. 

BhavissatÅti adhikÃro. 


KiriyÃyaæ ïavutavo. 632-654.

KiriyÃyaæ kiriyatthÃyaæ gammamÃnÃyaæ dhÃtÆhi ïvu tu iccete paccayÃ honti bhavissati
kÃle. 

×vumhi ïalopavuddhiakÃdesÃ. Karissaæ vajatÅti = kÃrako vajati. Tumhi karassa ca tattaæ
tusminti takÃro sesaæ kattusamaæ. KattÃ vajati, kattuæ vajatÅti attho evaæ-pacissaæ vajatÅti
= pÃcako vajati, pacitÃ vajati. Bhu¤jissaæ vajatÅti = bhu¤jako vajati, bhottÃ vajati iccÃdi.


Kammaïi ïo. 633-656.

Kammasmiæ upapade dhÃtÆhi ïappaccayo hoti bhavissati kÃle ïalopavuddhi. Nagaraæ
karissatÅti = nagarakÃro vajati. 

LÆ chedane - sÃliæ lavissatÅti = sÃlilÃvo vajati. 

Vapa bÅjasantÃne-dha¤¤aæ vapissatiti = dha¤¤avÃpo vajati, bhogaæ dadissatÅti = bhogadÃyo
vajati, siïdhuæ pivissatiti = siïdhupÃyo vajati iccÃdi. 


[SL Page 296] [\x 296/]    

KammaïÅti vattate. 


Sese ssantumÃnÃnÃ. 634-657.
Kammasmiæ upapade sese aparisamattatthe dhÃtuhi ssaæ ntumÃna Ãna iccete paccayÃ honti
bhavissati kÃle gammamÃne. Te ca kitakattÃ kattari bhavanti. 

Kammaæ karissatÅti atthe ssaæpaccayo. IkÃrÃgamo. Silopo. Kammaæ karissaæ vajati.
SÃpekkhattÃ na samÃso. Ntuppaccayo. TanÃdito oyirÃti o. Simhi vÃti ntvantassa attaæ.
Kammaæ karissatÅti = kammaæ karontÃ vajati, kammaæ karontÃ vajanti iccÃdi
guïavantusamaæ. AthavÃ bhavissati gamÃdÅhi ïighiïiti ettha bhavissatÅti vacanato ssantu
iti ekova paccayo daÂÂhabbo. Tato simhi vÃti attaæ. Ntasaddo amiti yogavibhÃgena amÃdeso
silopo. Karissaæ karissanto, karissantÃ, karissantaæ, karissante, karissatÃ karissantena,
karissantehi, karissato karissantassa, karissataæ karissantÃnaæ, karissati karissante,
karissantesÆti Ãdi guïavantu sadisaæ neyyaæ. 

MÃnamhi okÃrÃkÃrÃnamuttaæ. Kammaæ karissatÅti = kammaæ kurumÃno kammaæ karÃno
vajati. Evaæ-bhojanaæ bhu¤jissatÅti = bhojanaæ bhu¤jissaæ vajati, bhojanaæ bhu¤janto
bhu¤jamÃno bhu¤jÃno vajati. Sabbattha kattari ntumÃnesu sakasakavikaraïappaccayo
kÃtabbo. KhÃdanaæ khÃdissatÅti = khÃdanaæ khÃdissaæ vajati, khÃdanaæ khÃdanto,
khÃdanaæ khÃdamÃno, khÃdanaæ khÃdÃno vajati. Maggaæ carissatiti = maggaæ carissaæ,
maggaæ caranto, maggaæ caramÃno, maggaæ carÃno vajati. 

Bhikkha ÃyÃcane - bhikkhaæ bhikkhissatÅti = bhikkhaæ bhikkhissaæ carati, bhikkhaæ
bhikkhanto, bhikkhaæ bhikkhamÃno, bhikkhaæ bhikkhÃno carati iccÃdi. 

AnÃgatakÃlikappaccayantanayo.
 
Atha uïÃdayo vuccante

DhÃtuyÃti adhikÃro. 


KÃle vattamÃnÃtÅte ïvÃdayo. 635-652.

AtÅte kÃle vattamÃne ca gammamÃne dhÃtÆhi ïuppaccayo hoti Ãdisaddena yu kta mÅ
iccÃdayo ca honti. 


[SL Page 297] [\x 297/]    

Kara karaïe akÃsi karotÅti vÃ atthe ïuppaccayo. ×alopo vuddhi kÃru, sippÅ kÃrÆ kÃravo. 

CÃ gatigaïdhanesu* - avÃyi vÃyatÅti vÃ = vÃyu. ùyÃdeso.
Sada assÃdane - assÃdÅyatÅti = sÃdu.
RÃdha sÃdha saæsiddhimhi - sÃdhÅyati anena bhitanti = sÃdhu.
Baïdha baïdhane - attani paraæ baïdhatiti = baïdhu. 
Cakkha viyattiyaæ vÃcÃyaæ - cakkhatiti = cakkhu. 

I gatimhi - enti gacchanti pavattanti sattÃ etenÃti = Ãyu. 

Dara vidÃraïe - darÅyatÅti = dÃru, kaÂÂhaæ. 
Sanu dÃne - sanetÅti = sÃnu, pabbatekadese. JanÅyatÅti = jÃïu, jaÇghÃsaïdhi carÅyatÅti =
cÃru, dassanÅyo.

Raha cÃge - rahÅyatÅti = rÃhu. Asuriïdo. 

Tara taraïe - tÃlu. Lo rassa. MarÃdÅnaæ panettha ïumhi ghaÂÃdÅnaæ vÃti ettha vÃsaddena
na vuddhi. Maru taru tanu dhanu hanu manu asu casu isu paÂu garu iccÃdi. 

Vadi hilÃdane - yuppaccayo. NudÃdÅhi yuïvÆnamanÃnanÃkÃnanakÃ sakÃritehi cÃti anÃdeso
niggahÅtÃgamo ca. Caïdanaæ. Bhavanti etthÃti = bhuvanaæ. JhalÃnamiyuvÃ sare vÃti
uvÃdeso. 

Kira vikkhepe - kiraïo, vicakkhaïo. Kampanaæ karotÅti = karuïÃ. AkÃrassuttaæ.
Ktappaccaye kalopo. Abhavi bhavatÅti vÃ = bhÆtaæ, yakkhÃdi bhÆtÃni vÃyatÅti = vÃto,
tÃyatÅti = tÃto mimhi - bhavanti etthÃti = bhÆmi, netÅti = nemi iccÃdi. 


ByadÅhi man ma ca to vÃ. 636-629.

KhÅ bhÅ su ru hu vÃ dhu hi lÆ pÅ ada iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi man paccayo hoti massa ca to
hoti vÃ. 

AdadhÃtuparasseva makÃrassa takÃratÃ,
Tada¤¤ato na hotÃyaæ vavatthitavibhÃsato.

KhÅ khaye - khÅyanti ettha upaddavÆpasaggÃdayoti atthe man paccayo. Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ
nalopo a¤¤esu cÃti vuddhi. Khemo. 
 
* Baïdhanesu - pÃ 

[SL Page 298] [\x 298/]    

TathÃ: bhÅ bhaye - bhÃyanti etasmÃti = bhÅmo. VÃdhikÃrato na vuddhi. 

Su abhisavo - savatÅti = somo. 
Ru gatimhi - romo. 
HÆ dÃnÃdÃnabhavyapadÃnesu - hÆyatiti = homo. 
VÃ gatigaïdhanesu - vÃmo. 
DhÆ kampane - dhunÃtÅti = dhÆmo. 
Hi gatimhi - hinotiti = hemo. 
LÆ chedane - lÆyatÅti = lomo. 
PÅ tappane - pÅnanaæ = pemo. 

Ada bhakkhaïe - adatÅti atthe man. Massa ca vÃ takÃro. To dassÃti takÃro. AttÃ, ÃtumÃ.
Kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ adassa dÅgho ukÃrÃgamo ca. 

YÃ pÃpaïe - yÃmo. 

VÃti vattamÃne:- 


SamÃdÅhi thamÃ. 637-630

Sama dama dara raha sapa vasa yu du hi si dÃ sÃ ÂhÃ bhasa baha usu iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi
tha ma iccete paccayo honti vÃ. 

Sama upasame - kvaciggahaïÃdhikÃrÃ na dhÃtvantalopo. Kilese samessatiti = samatho,
samÃdhi. Evaæ - damanaæ = damatho. 

Dara dÃhe - daraïaæ = daratho, paridÃho.
Raha upÃdÃne - rahÅyatiti = ratho. KvacÅ dhÃtÆti ÃdinÃ halopo. 

Sapa akkose - sapanaæ = sapatho. 
Vasa nivÃse - Ãvasanti etasminti = Ãvasatho. 
Yu missane - yÆtho. DÅgho. 
Du gativuddhimhi - davati va¬¬hatÅti = dumo. 
Hinotiti = himo, ussÃvo.
Si baïdhane - dÅgho. SÅyatiti = sÅmo, sÅmÃ. 
DÃ acakhaï¬ane - dÃmo. 
SÃ sÃmatthe - sÃmo. 
 hÃ gatinivuttimhi - thÃmo.  hassa thattaæ. 


[SL Page 299] [\x 299/]    

Bhasa bhasmÅkaraïe - bhasmÃ. BrahmÃdittÃ syÃ cÃti Ãttaæ. 

Baha vuddhimhi - brahmÃ. BrahmattÃdisutte nipÃtanato bro bassa. 

Usu dÃhe - usmÃ iccÃdi. 


Masussa sussa ccharaccherÃ. 638-632.

Masu iccetassa dhÃtussa sussa ccharacchera iccete ÃdesÃ honti. 

Masu macchere - kvippaccayo. CcharaccherÃdesÃ. Maccharo, macchero. 

CcharaccherÃti vattate. 


ùpubbacarassa ca. 639-633.

ùpubbassa cara iccetassa dhÃtussa ccharaccherÃdesÃ honti. Casaddena cchariyÃdeso ca.
Bhuso caritanti atthe kvippaccayo. CchariyÃdiÃdesÃ. Rassattaæ acchariyaæ, accheraæ, accharÃ.
Accharaæ paharituæ yuttantipi acchariyaæ.


Alakalasalehi layÃ. 640-634.

Ala kala sala iccetehi dhÃtÆhi la ya iccete paccayÃ honti. 

Ala parisamattimhi - allaæ, alyaæ.

Kala saÇkhyÃne - kallaæ, kalyaæ. 

Sala hula pada gatimhi - sallaæ, salyaæ.

KalasalehÅti vattate. 


YÃïalÃïÃ. 641-635.

Tehi kala sala iccetehi dhÃtÆhi yÃïalÃïappaccayÃ honti. KalyÃïaæ, paÂisalyÃïaæ, kallÃïo,
paÂisallÃïo. 

YadÃ pana lÅ silesaneti dhÃtu tadÃ paÂisaælayaïaæ paÂisallÃïanti yuppaccayena siddhaæ.
Upasaggantassa niggahÅtassa lattaæ. RahÃdito parattÃ nassa ïattaæ. EkÃrassa kvaci dhÃtÆti
ÃdinÃ Ãtta¤ca.


[SL Page 300] [\x 300/]    

Mathissa thassa lo ca. 642-636.

Matha iccetassa dhÃtussa thassa lÃdeso hoti. Casaddena lappaccayo
Matha viloÂane - mallo. So eva mallako. YathÃ: hÅnako. 
KiccÃti vattate. 


AvassakÃdhamiïesu ïÅ ca. 643-638.

Avassaka adhamiïa iccetesvatthesu ïÅpaccayo hoti kiccÃ cÃti ïÅppaccayo.
×alopavuddhisilopÃ. Avassaæ me kammaæ kÃtuæ yuttosÅti kÃrÅsi me kammaæ avassaæ.
KÃrino me kammaæ avassaæ. HÃrÅsi me bhÃraæ avassaæ. Adhamiïe - sataæ me iïaæ dÃtuæ
yuttosÅti dÃyÅsi me sataæ iïaæ. DhÃrÅsi me sahassaæ iïaæ iccÃdi kiccappaccayÃ pana heÂÂhÃ
dassitÃ. 


VajÃdÅhi pabbajjÃdayo nipaccante 644-640.

ùkatigaïoyaæ. Vaja iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi paccÃyÃdesalopÃgamanisedhaliÇgÃdividhinÃ
yathÃbhidhÃnaæ pabbajjÃdayo saddÃ nipaccante. 

Vaja gatimhi - papubbo. PaÂhamameva vajitabbanti atthe bhÃva kammesÆti adhikicca ïyo
cÃti ïyappaccayo. ×alopÃci. Pavvajyanti rÆpe sampatte iminÃ jyassa jjÃdeso. VakÃradvayassa
bakÃradvayaæ. Vuddhinisedho. ItthiliÇgatta¤ca nipaccate. PabbajjÃ. 
TathÃ: i¤ja kampane - i¤janaæ = ijjÃ. 
Yaja devapÆjÃyaæ - yajanaæ vÃ = iccÃ. YachassÃdissÅti ittaæ. 
Anaju vyattigatisu - saæpubbo. Sama¤janaæ samajjÃ. Jyassa jjÃdeso. 
Sada visaraïagatyavasÃdanesu - nisÅdanaæ = nisajjÃ.
Vida ¤Ãïe - vijÃnanaæ = visajjÃ.*
Sada visagge - visajjanaæ = visajjÃ.* 
Pada gatimhi - nipajjanaæ = nipajjÃ. 
Hana hiæsÃgatisu - hantabbanti atthe ïyamhi kate vadho vÃ sabbatthÃti hanassa vadhÃdeso.
Dhyassa iminÃ jjhÃdeso ca. So vajjho, sÃ vajjhÃ.
SÅ saye - sayanaæ sayanti etthÃti vÃ = seyyÃ. Vuddhi yakÃrassa dvitta¤ca.
 
* Vissajjanaæ vissajjÃ - pÃ. 
 
[SL Page 301] [\x 301/]    
DhÃ dhÃraïe - saæ pubbo. SammÃ cittaæ nidheti etÃya sayaæ vÃ saddahatÅti atthe
itthiyamatiyavo cÃti appaccayo. SaïdhÃti rÆpe sampatte iminÃ nakÃrassa dakÃro. SaddhÃ. 

Cara caraïe - caraïanti atthe ïyappaccaye ikÃrÃgame ca kate iminÃ vuddhinisedho. CariyÃ. 

Ruja roge-rujananti atthe iminÃ chappaccayo bya¤janantassa co chappaccayesu cÃti
dhÃtvantassa cakÃro. RucchÃ. RujÃti appaccayena siddhaæ. 

TathÃ: kuca saÇkocane - chappaccayo. Kocanaæ = kucchÃ. 

Labha lÃbhe - chamhi cÃdeso. LacchÃ. 

Rada vilekhane - racchÃ. 

Muha vecitte - muyhanaæ = mucchÃ. Mucchanaæ vÃ = mucchÃ. 

Vasa nivÃse - vacchÃ, kaca dittimhi - kacchÃ. Katha kathane - saæ pubbo. Saddhiæ kathananti
atthe ïyappaccayo. IminÃ thyassa cchÃdeso. Saæsaddassa sÃdeso ca. SÃkacchÃ tuda byathane
- tucchÃ pada gatimhi - byÃpajjananti atthe ïyamhi kate byÃpadyÃti rÆpappasaÇge iminÃ
nipÃtanena dyassa jjhÃdeso rassata¤ca. ByÃpajjhÃ. 

Mara pÃïacÃge - marati maraïanti catthe tyatyuppaccayÃ. DhÃtvantalopo. Tato
yavatamiccÃdinÃ cakÃro. Macco, miccu. 

Sata sÃtacce-iminÃ yappaccayo. Tyassa cakÃro. Saccaæ. 

Nata gattavinÃme - naccaæ, niti nicce - niccaæ.

MÃ mÃne - mÃyÃ. Jana janane - jÃyÃ. Kani dittikantisu - nyassa ¤attaæ dvitta¤ca. Ka¤¤Ã.
Dhana dha¤¤e - dha¤¤aæ, punÃ nÅti = pu¤¤aæ. NakÃrÃgamo iccÃdi. 


VepusidavavamukudÃbhÆhvÃdÅhi thuttimaïimÃ nibbatte. 645-646.

Vepu si dava vamu iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi ku dÃ bhÆ Ãdito hvÃdito ca yathÃkkamaæ thu
ttima ïima iccete paccayÃ honti nibbattatthe. 

Vepu kampane - thuppaccayo. Kvaciti ÃdinÃ akÃrÃgamo. AthavÃ athÆti vattabbe saralopaæ
katvÃ thÆti vuttanti daÂÂhabbaæ. Vepena nibbatto = vepathu. 


[SL Page 302] [\x 302/]    

Si saye - sayanena nibbatto = sayathu. Dava davane - davena nibbatto = davathu. Vamu
uggiraïe - vamena nibbatto = vamathu. Kati karaïaæ, tena nibbattaæ = kuttimaæ. Ku iti
nipÃtanato karassa kuttaæ. 

DÃ dÃne - dÃti dÃnaæ. Tena nibbattaæ = dattimaæ. Rassattaæ. BhÆti bhavanaæ, tena nibbattaæ
= bhottÅmaæ. Avahuti avahavanaæ, tena nibbattaæ = ohÃvimaæ. ×alopavuddhiÃvÃdesÃ.


Akkose namhÃni. 646-647.

Akkose gamyamÃne namhi nipÃte upapadesati dhÃtuto Ãnippaccayo hoti. 

Na gamitabbo te jamma desoti atthe Ãnippaccayo. KitakattÃ nÃmamiva katvÃ simhi kate na
gamÃnÅni atthe kammadhÃrayasamÃso. Nassa attaæ. Puna samÃsattÃ nÃmamiva kate
syÃduppatti. AgamÃni te jamma deso. Na kattabbante jamma kammanti akarÃni te jamma
kammaæ. 
NamhÅti kiæ? Vipatti te. Akkoseti kiæ? Agati te. 


SunassunassoïavÃnuvÃnununa khuïÃnÃ. 647-649.

Suna iccetassa pÃÂipadikassa sambaïdhito unasaddassa oïavÃna uvÃna una unakha uïa Ã
Ãna iccete ÃdesÃ honti. Sunassunassa oïÃdi Ãdese paranayane ca kate syÃduppatti. Soïo,
soïÃ, svÃno, svÃnÃ, suvÃno, suvÃnÃ, suno, sunÃ, sunakho, sunakhÃ, suïo, suïÃ, sÃ, sÃ, sÃno,
sÃnÃ iccÃdi. 


Taruïassa susu ca. 648-650.

Taruïa iccetassa saddassa susu iccÃdeso hoti. Casaddo aniyamattho. Susu, taruïo vÃ. 


YuvassuvassuvuvÃnunÆnÃ. 649-651.

Yuva iccetassa pÃÂipadikassa uvasaddassa uva uvÃna una Æna iccete ÃdesÃ honti vÃ. 

YuvÃ tiÂÂhati, yuvÃno tiÂÂhati, yuno tiÂÂhati, yÆno tiÂÂhati. 


[SL Page 303] [\x 303/]    

ChadÃdÅhi tatraï. 650-658.

Chada apavÃraïe - kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ dhÃtvantassa takÃro Ãtapaæ chÃdetÅti = chattaæ,
chatraæ. Bya¤janattaye sarÆpÃnamekassa lopo. 

Cinta cintÃyaæ - cintetiti = cittaæ. NakÃrassa saæyogÃdittÃ niggahÅtaæ. Tassa bya¤jane cÃti
lopo citraæ. GhaÂÃdi naæ vÃti na vuddhi. 

Su ahisave - para dvehÃvo ÂhÃneti tassa dvittaæ. Atthe abhisavatÅti = suttaæ, sÆtraæ. 

Suca kkharaïe - atthe sÆcetÅtipi = suttaæ. Rassattaæ. BhujÃdittÃ calopo dvitta¤ca. 

Su savaïe - suïÃtÅti = sotaæ, sotraæ. Vuddhi. NÅ pÃpaïe-netÅti = nettaæ, netraæ. Vida
maÇgalle - to dassa. Pavittaæ, pavitraæ. 

PÆ pavane - punÃtÅtipi = pavittaæ. Pavitraæ. IkÃrÃgamo. Vuddhi avÃdeso ca. 

Pata gatimhi - patatÅti = pattaæ, pÃtraæ. Patato tÃyatÅtipi = patto. 

Tanu vitthÃre - ta¤¤atÅti = tantaæ, tantraæ. Yata yatane-yattaæ, yatraæ. YÃ pÃpaïe - yÃpanÃ
= yÃtrÃ. Yama uparame-yantaæ. Yantraæ. Ada bhakkhaïe - adatÅti = attaæ, atraæ. Yuja yoge
- yujjatÅti = yottaæ, yotraæ. BhujÃdittÃ dhÃtvantalopadvittÃni. 

Vatu vattane - vattaæ, vatraæ. Mida sinehane - mejjatÅti = mittaæ, mitraæ mÃ parimÃïe
-mattÃ, parimÃïaæ. DvittarassattÃni. Evaæ - puïÃtiti = putto, putro. Kala saÇkhÃne -
kalattaæ, kalatraæ, bhariyÃ. 

Vara saævaraïe - varattaæ, varatraæ, cammamayayottaæ. Vepu kampane - vepatÅti = vettaæ,
vetraæ. 
Gupa saævaraïe - gottaæ, gotraæ. GupÃdÅna¤cÃti dhÃtvantalopÃdi. Gattaæ vÃ. KvacÅti ÃdinÃ
ukÃrassa akÃro. DÃ ava khaï¬ane - dÃttaæ, dÃtraæ. Hu bhavane - aggihuttaæ. Vaha pÃpaïe
- vahittaæ, vahitraæ. Cara caraïe - carittaæ. Caritraæ. Muva mocane - muttaæ, passÃvo. BhÃsa
dittimhi - bhastrÃ iccÃdi. 

[SL Page 304] [\x 304/]    

VadÃdÅhi ïitto gaïe. 651-659.

Vada cara vara iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi ïittappaccayo hoti gaïe gamyamÃne. 

Vada viyattiyaæ vÃcÃyaæ - vaditÃnaæ gaïo = cÃdittaæ. 

Cara caraïe - caritÃnaæ gaïo = cÃrittaæ. 

Vara varaïe - varitÃnaæ gaïo = vÃrittaæ. AthavÃ caranti tasmiæ tasmiæ paripÆrakÃritÃyÃti =
cÃrittaæ, vÃritaæ tÃyanti ettha etenÃti = vÃrittaæ. 


MidÃdÅhi ttitayo. 652-660.

Mida pada ranja tanu dhÃ iccevamÃdÅhi yathÃbhidhÃnaæ ttiti iccete paccayo honti. Mejjati
sinihatÅti = metti. DhÃtvantalopo pajjatÅti = patti. Ranja rÃge - rajjanti etthÃti = ratti, tanÅyati
vitthÃriyatÅti = tanti, dhÃretÅti = dhÃti, pÃ rakkhaïe - pÃti, vasa nivÃse - vasati. 


UsuranjadaæsÃnaæ daæsassa da¬¬ho ¬haÂhÃ ca. 653-661.

Usu ranja daæsa iccetesaæ dhÃtÆnaæ antare daæsassa da¬¬hÃ deso hoti, sesehi dhÃtÆhi ¬ha
Âha iccete paccayÃ honti. 

Usu dÃhe - ranja rÃge - ¬ha Âha ppaccayÃ. KvacÅti ÃdinÃ dhÃtvantalopo. Dvittaæ. U¬hÂho,
raÂÂhaæ. 

Daæsa daæsane - kvilopo. Daæsassa da¬¬hÃdeso. DÃÂhÃdeso vÃ. Da¬¬haæ, dÃÂhÃ vÃ. 


SÆvasÃnamÆvasÃnamato tho ca. 654-662. 

SÆ vu asa iccetesaæ dhÃtÆnaæ Æ u asÃnaæ ataiccÃdeso hoti. Ante thappaccayo ca hoti. 

SÆ hiæsÃyaæ - satthaæ, vu saævaraïe - vatthaæ, asa bhÆvi - attho. YadÃ pana sasu hiæsÃya
vasa acchÃdane ata gatimhÅti ca dhÃtu tadÃ samÃdÅhi thamÃti thappaccayo kvacÅti ÃdinÃ
dhÃtvantalopo = vagge ghosÃti ÃdinÃ dvittaæ. SasatÅti = satthaæ, vasÅyatÅti = vatthaæ,
arÅyatÅti = attho. 

[SL Page 305] [\x 305/]    

RanjudÃdÅhi dhadiddakirÃ kvaci jadalopo ca. 655-663.

Ranja udi iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi dha da iddaka ira iccete paccayÃ honti kvaci dhÃtvantÃnaæ
jadÃnaæ lopo ca hoti. 

Ranja rÃge - dhappaccayo jalopo ca raïdhaæ. 

Udi pasavanakiledanesu - saæ pubbo. Dappaccayo. SamudesdÃ, uddo.

Khuda pipÃsÃyaæ - khuddo. Chidi dvedhÃkaraïe - chiddo. Rudi hiæsÃyaæ - ruddo, luddo.
Lo rassa. Bhadi kalyÃïe - bhaddo. Nidi kucchÃyaæ - niddÃ. Muda hÃse - muddÃ. Dala
duggatimhi-idappaccayo. Daliddo. 

Susa sosane, suca soke vÃ - kappaccayo. DhÃtvantassakakÃro. Sukkaæ.

Vaca viyattiyaæ vÃcÃyaæ, vaka ÃdÃne vÃ - vakkaæ. 

Saka sattimhi - sakko. Usu dÃhe-ukkÃ. Vaja gatimhi-irappaccayo. AppaÂihataæ vajatÅti =
vajiraæ. Mada ummÃde - madirÃ. Evaæ - maïdiraæ, rudhiraæ, ruhiraæ, ruciraæ. 

Badha baïdhane - badhiro, timiraæ, siro. Sara hiæsÃsaæ - sarÅraæ. KalÅlaæ salilanti Ãdisu lo
rassa. KuÂilo, kokilo iccÃdayo. 


PaÂito hissa heraïhÅraï. 656-664.

PaÂito parassa hi iccetassa dhÃtussa heraï hÅraï iccete ÃdesÃ honti. 

Hi gatimhi - patipubbo. PaÂipakkhe madditvÃ gacchatÅti atthe kvi cÃti kvippaccayo.
Kvilopo. IminÃ heraïhÅraï ÃdesÃ ïalopo. Tesu vuddhÅti ÃdinÃ paÂisaddÃdissa vuddhi.
PÃÂiheraæ, pÃÂihÅraæ. YadÃ pana hara haraïehi dhÃtu tadÃ paÂipakkhe haratÅti
pÃÂihÃriyamÅti ïyena siddhaæ. 


Ka¬yÃdÅhi ko. 657-665.

Ka¬i iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi kappaccayo hoti. 

[SL Page 306] [\x 306/]    

Ka¬i bhedane - kappaccaye kate kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ niggahÅta¤cÃti vÃ ikÃrÃnubaïdhassa
dhÃtussa niggahÅtÃgamo, kalopo ca. NiggahÅtassa vaggantatta. Kaï¬o, usuparimÃïa¤ca.
Evaæ ghaÂi ghaÂÂane - ghaïÂo, ghaïÂÃ vÃ. 

VaÂi Ãvattane, vaÂi dhÃraïabaïdhanasaÇghÃÂesu vÃ - vaïÂo.

Kara¬i bhÃjanatthe - karaï¬o. Ma¬i maï¬atthe - maï¬o.

Sa¬i gumbatthe - saï¬o. Bha¬i bhaï¬atthe - bhaï¬aæ. Pa¬i liÇgavekallatthe - paï¬o. So
eva paï¬ako. 

Da¬i ÃïÃyaæ - daï¬o. Ra¬i hiæsÃyaæ - raï¬o.

Ta¬i calanatthe - vitaï¬o. Va¬i caï¬atthe - caï¬o. Ga¬i santicaye-gaï¬o. A¬i aï¬atthe
- aï¬o. La¬i jigucchÃyaæ - laï¬o. 

Me¬i kuÂilatthe - meï¬o, meï¬ako vÃ. Era¬i hiæsÃyaæ-eraï¬o. Kha¬Å chedanatthe -
khaï¬o. 

Madi hÃse - maïdo. Idi paramissariye - iïdo. Vadi icchÃkantisu-caïdo. 

Khuracchedane - khuro iccÃdi. 

Koti vattate. 


KhÃdÃmagamÃnaæ khaïdhaïdhagaïdhÃ. 658-666.

KhÃda ama gama iccetesaæ dhÃtÆnaæ khaïdha aïdha gaïdha iccete ÃdesÃ honti,
kappaccayo ca hoti. 

KhÃda bhakkhaïe - jÃtijarÃmaraïÃdÅhi saæsÃradukkhehi khajjatÅti khaïdho.

Ama roge - aïdho. Gamu sappa gatimhi - gaïdho. Kviciggahaïena kalopÃbhÃve
khaïdhako, aïdhako, gaïdhako. AthavÃ rÃsaÂÂhena khaïdho. 

Gaïdha sÆcane - attano nissayassa gaïdhanato sÆcanato gaïdho.*
 
* "Gaïthato sÆcanato gaïtho" iti bahusu. 


[SL Page 307] [\x 307/]    

PaÂÃdÅhyalaæ. 659-667.

PaÂa iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi pÃÂipadikehi ca alappaccayo hoti. 

AÂa paÂa gatimhi - paÂe alaæ samatthanti atthe iminÃ alappaccaye sinti amÃdeso. PaÂalaæ,
paÂalÃni. TathÃ: ala kala kalile - allaæ, kallaæ. 

KusacchedanabhÆtadÃnasa¤cayesu-kusalaæ. YadÃ pana sala lÆ lÃ iti dhÃtu tadÃ kucchitÃnaæ
salanato kusÃnaæ lavanato kuso viya lavanato vÃ kusena lÃtabbattÃ vÃ kusalanti
appaccayena kappaccayena vÃ rÆpasiddhi veditabbÃ. 

Kada made - kadalaæ. Bhagaïda sevane - bhagaïdalaæ. Mekha kaÂi vicitte - mekhalaæ,
mekhalÃ vÃ. 

Vakka rukkhattave - vakkalaæ. Takka rukkhasilese - takkalaæ. 

Palla ninnaÂÂhÃne - pallalaæ. Saddu harite - saddulaæ. Paralopo. 

MÆla patiÂÂhÃyaæ - mulÃlaæ. Rassattaæ. Bila nissaye - bilÃlaæ. Vida sattÃyaæ - vidÃlaæ. Va¬i
caï¬ikke - caï¬Ãlo. DÅghattaæ. VÃ gatigaïdhanesu* - vÃlaæ.

Vasa acchÃdane-vasalo paci vitthÃre-pacalo, pa¤cÃlo. Pa¤cannaæ rÃjÆnaæ alantipi pa¤cÃlo. 

Mava roce - mavalo. Musa theyye - musalo. 

Gotthu vaæse - gotthulo. Puthu vitthÃre - puthulo. Bahu saÇkhyÃne-bahulaæ. Paralopo. YadÃ
lÃ ÃdÃne iti dhÃtu tadÃ gotthuæ lÃtÅti = gotthulo. Evaæ - puthulo, bahulaæ. Magi maÇgalye
- maÇgalaæ. Baha vuddhimhi - bahalaæ. Kabi saævaraïe - kambalaæ. Sabi maï¬ale -
sambalaæ. NiggahÅtÃgamo. Sabalo vÃ. Agga gati koÂille - aggalaæ. Ma¬i bhÆsÃyaæ -
maï¬alaæ. Ku¬i dÃhe = kuï¬alaæ iccÃdi. 


Puthussa puthrapathÃmo vÃ. 660-668.

Putha iccetassa dhÃtussa puthu patha iccete ÃdesÃ hontÅ, amappaccayo ca vÃ hoti. 

Kvacatthoyaæ vÃsaddo. Putha vitthÃre - patthaÂÃti atthe kvippaccayo. IminÃ puthassa
puthupathÃdesÃ. Kvilopo.
 
* "VÃ gatibaïdhane" itipi. 


[SL Page 308] [\x 308/]    

Itthiyaæ-ippaccayo. O sare vÃti sutte casaddena avÃdeso. PuthavÅ, paÂhavÅ. Thassa Âhattaæ.
Amappaccaye pathÃdeso. PaÂhamo. 


SasÃdÅhi tudavo. 661-669.

Sasu iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi tu du iccete paccayÃ honti. 

Sasu hiæsÃyaæ-tuppaccayo. KvacÅti ÃdinÃ dhÃtvantassa takÃro. Sattu. 

Jana janane - jattu. Dada dÃne - daddu, kuÂÂhaviseso.
Ada bhakkhaïe - addu, mada ummÃde-maddÃ iccÃdi. 


CyÃdÅhi Åvaro. 662-670.

Ci pÃ dhÃ iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi Åvarappaccayo hoti. 

Ci caye - cÅyatÅti = cÅvaraæ. PÃ pÃne - pÃtÅti = pÅvaro, pÅno. DhÃ dhÃraïe - dhÅvaro,
kevaÂÂo. 


MunÃdÅhi ci. 663-671. 

MunÃdÅhi dhÃtÆhi ippaccayo hoti, casaddena pÃÂipadikehi ca. 

Muna ¤Ãïe - munÃtÅti = muni. VÃdhikÃrÃ na vuddhi. Yata yata ne - yatatÅti = yati. 

Agga gatikoÂille-aggi. Pata gatimhi-pati. Suca soce-kammaïi: suci. Ruva dittimhi - ruci. Isa
pariyesane - sÅlÃdi guïe esatiti = isi. Ku sadde - kavi. Vuddhi. AvÃdeso. Ru sadde - ravi.
Bhavi, kuÂi. 

Asukkhepe - asi. RÃja dittimhi - rÃji. Gamu sappa gatimhi - sappi. Acca pÆjÃyaæ - acci. Juta
dittimhi - joti, naïdi, dÅpi, kimi. AkÃrassa ittaæ tamu kaÇkhÃyaæ - timi. 

Budha bodhane - bujjhatÅti bodhi. Kasa vilekhane - kasi. Kapi calane - kapi. Kali bali masi
dhani hari ari giri iccÃdayo. PÃÂipadikato pana mahÃli, bhaddÃli, maïi, araïi, taraïi,
dharaïi, dhamani, avani, asani, vasani iccÃdi. 

VidÃdÅhyuro. 661-672.

Vida iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi Ærappaccayo hoti. 


[SL Page 309] [\x 309/]    

Vida lÃbhe - viïdituæ alaæ anÃsannattÃti atthe Ærappaccayo. VidÆro, viÊuro. VidÆre jÃto =
vedÆro, maïi, vala calla dhÃraïabaïdhanesu - vallÆro. Masa Ãmasane - masÆro. Sida siÇgÃre
- siïduro. NiggahÅtÃgamo. Du gatimhi - dÆro. Ku sadde - kÆro. Kapu hiæsÃtakkalagaïdhesu
- kappÆro, dvittaæ. Maya gatimhi - mayÆro. Mahiyaæ ravatÅti vÃ = mayÆroti. 

"VaïïÃgamo vaïïavipariyayo ca
Dve cÃpare vaïïavikÃranÃsÃ,
DhÃtussa atthÃtisayena yogo
Taduccate pa¤cavidhaæ nirutta"nti-

VuttaniruttilakkhaïÃnusÃrena tesu vuddhÅti ÃdinÃ kvacÅti ÃdinÃ ca rÆpasiddhi veditabbÃ. 

Udi pasavanakiledanesu - uïditumalaæ samatthoti = uïdÆro. 

Khajja bhakkhaïe-khÃditumalanti = khajjÆro. Kura akkose-akkositumalanti = kurÆro. Su
hiæsÃyaæ - sÆro. 

HanÃdÅhi ïunutavo. 665-673.

Hana iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi ïu nu tu iccete paccayÃ honti. 

×uppaccaye:- hana hiæsÃgatisu - dhÃtvantalopadighÃ. Hanatiti = haïu. Jana janane - jÃyatÅti
jÃïu. 

BhÃ dittimhi - bhÃtÅti - bhÃïu. Ri santÃne - rayati gacchatÅti = reïu, rajo.

Khanu avadÃraïe-khanti kha¤¤atÅti vÃ khÃïu. Ama gatyÃdisu-amatÅti = aïu.
DhÃtvantalopo.

Nuppaccaye:* - ve tantusantÃne - vayatiti = venu' veïu vÃ. Dhe pÃne - dhÃyati vacchaæ
pÃyetiti = dhenu. BhÃtiti = bhÃnu. 

Tuppaccaye :- dhÃ dhÃraïe - kirayaæ lakkhaïaæ vÃ dhÃretiti = dhÃtu. 

Si baïdhane - sÅyati baïdhiyatÅti = setu. 

KÅ dhanaviyoge - uddhaæ gacchatÅti = ketu. 

Hi gatimhi - hinotÅti = hetu. Jana janane - jÃyatÅti = jantu. 
 
* IdamÆnaæ potthakesu. 


[SL Page 310] [\x 310/]    

Tanu vitthÃre - tanotÅti = tantu. Vasa nivÃse - vasati ettha phalaæ tadÃyattavuttitÃyÃti vatthu.
KvacÃdinÃ satakÃrasaæyogassa tthÃdeso. 

KuÂÃdÅhi Âho. 666-674.

KuÂÃdÅhi dhÃtÆhi Âhappaccayo hoti. 
KuÂacchedane - kuÂati chiïdatÅti = kuÂÂho, byÃdhi. 

KusacchedanapÆraïagaïdhesu - kusatÅti = koÂÂho, udaraæ. DhÃtvantalopacittÃni. 

KaÂa maddane -kaÂati maddatiti = kaÂÂhaæ. Kaïa nimÅlane - kaïÂho. 


ManupÆrasuïÃdÅhi ussanusisÃ. 667-675.

Manu pÆra suïa iccevamÃdÅhi dhÃtÆhi pÃÂipadikehi ca ussanusa isa iccete paccayÃ honti. 

Manu bodhane - ussanusÃ. Manute jÃnÃtÅti = manusso, mÃnuso. DhÃtvantassa Ãttaæ. PÆra
dÃnapÆraïesu - pÆratÅti = puriso. Rassattaæ. Poso rakÃrikÃrÃnaæ lopo vuddhi ca. Pure ucce
ÂhÃne setÅtipi = puriso. 

Suïa hiæsÃkulasaïdhÃnesu - suïati kulaæ saïdahatÅti = suïisÃ.

Ku kucchite - garahÅyatÅti = karÅsaæ, malaæ. Kussa karattaæ dÅgho ca. Su hiæsÃyaæ -
aïdhakÃravidhamanena sattÃnaæ bhayaæ hiæsatÅti = suriyo. RakÃrÃgamo. SakÃrassa
yatta¤ca. Maha pÆjÃyaæ - mahatiti = mahiso. Mahiyaæ setÅtipi = mahiso. Si baïdhane -
sÅyati baïdhiyatÅti = sÅsaæ iccÃdi. 


Akkharehi kÃraæ. 668-606.

Akkharehi akkharavÃcakehi vaïïehi kÃrappaccayo hoti. 

TaddhitÃdisutte caggahaïena nÃmavyapadese syÃduppatti. AkÃro, akÃraæ, akÃrena iccÃdi.
ùkÃro, okÃro, kakÃro, yakÃro, hakÃro, ÊakÃro. EvakÃrÃdisu pana karÅyati uccÃrÅyatÅti = kÃro,
saddo. Eva ca so kÃro cÃti = eva kÃro. Evaæ - dhikÃro, huÇkÃro, sÃdhukÃro.

IkÃro dhÃtuniddese vikaraïaïvitoti ca,
Bhavantettha gamissÃdÅ hantyÃdÅhi ca ¤ÃpakÃ. 

UïÃdippaccayantanayo. 


[SL Page 311] [\x 311/]    
TabbÃdi ïÃdayo niÂÂhÃ tavetÆnÃdayo tathÃ, 
MÃnantÃdÅ uïÃdÅti chaddhÃ kitakasaÇgaho.

Saïdhi nÃmaæ kÃraka¤ca samÃso taddhitaæ tathÃ, 
ùkhyÃtaæ kitakaæ kaï¬Ã sattime rÆpasiddhiyaæ. 

TedhÃ saïdhiæ catuddhÃ padamapi catudhÃ pa¤cadhÃ nÃmika¤ca
ByÃsÃ chakkÃrakaæ chassamanamapi chabbhedato taddhita¤ca, 
ùkhyÃtaæ aÂÂhadhÃ chabbidhamapi kitakaæ paccayÃnaæ pabhedÃ
DÅpentÅ rÆpasiddhÅ ciramidha janat­buddhivuddhiæ karotu. 

VikhyÃtÃnaïdatheravhayavaragurunaæ tambapaïïiddhajÃnaæ
Sisso dÅpaÇkarÃkhyaddamiÊavasumatÅdÅpaladdhappakÃso
BÃlÃdiccÃdivÃsadvitayamadhivasaæ sÃsanaæ jotayÅ yo
Soyaæ buddhappiyavho yaki imumujukaæ rÆpasiddhiæ akÃsi. 

Iti rÆpasiddhiyaæ kibbidhÃnakaï¬o sattamo. 
RÆpasiddhippakaraïaæ samattaæ.
 

SÃtirekasattarasabhÃïavÃrehi gaïthato,
NiÂÂhitÃ rÆpasiddhÅti padasaæsiddhisÃdhanÅ.

SadÃ saddhÃsÅlÅ satidhitimatÅ cÃgapaÂumÃ
Kata¤¤Á loka¤¤Á parahitarato jhÃnanirato,
AkampÅ sambhÃre durabhibhavasaæsÃragahane
BhaveyyÃhaæ sambodhisamadhigamaæ yÃva bhavati. 
 


MahÃrÆpasiddhi ÂÅkÃ. 

Namo tassa bhagavato arahato sammÃsambuddhassa.
 
PakaraïÃrambhe ratanattayapaïÃmapubbakÃ sa¤¤Ãdipubbapa¤cakaæ dassetuæ
visuddhasaddhammaiccÃdinÃ gÃtÃdvayaæ Ãraddhaæ. TÃsu ÃdigÃthÃ vaæsaÂÂhaæ nÃma
vuttaæ. ItarÃ iïdavajirÃ nÃma vuttaæ. Tattha sadhammasaæghaæ jinaæ sirasÃ abhivaïdiya
padarÆpasiddhiæ ujuæ karissanti sambaïdho.

Sataæ dhammo, santo vÃ pasattho, saævijjamÃno vÃ dhammo = saddhammo,
pariyattidhammo. Saddhammo eva nÃnÃnayavicittatÃya avijjaïdhakÃravidhamanato ca
sahassadÅdhiti anekasahassaraæsÅti = saddhammasahassadÅdhiti, visuddhÃ
nirupakkilesatÃya accantaparisuddhÃ saddhammasaækhÃtasahassadÅdhitiyo assÃti =
visuddhasaddhammasahassa-dÅdhiti, buddhÃdicco, taæ. SuÂÂhu sammÃ cattÃri saccÃni bujjhi
yathÃsakapari¤¤ÃbhisamayÃdivasena paÂivijjhÅti = subuddhÃ, sÃyeva pÃramÅparibhÃvitatÃya
sayaæ saccÃbhisambodhato sambodhÅti = subuddhasambodhi, sabbassapi guïassa dÃyakaæ
buddhasantÃnasambhÆtaæ arahattamagga¤Ãïaæ, athavÃ bhagavatÃ subuddhÃ suppaÂividdhÃ
anuttaravimokkhÃdhigamena paÂiladdhÃ sÃyeva sabbÃkÃrena sabbadhammÃ-bhisambodhato
sambodhi cÃti = subuddhasambodhi, ÃkaÇkhÃ paÂibaddhavutti anÃvaraïa¤ÃïasaÇkhÃtaæ
sabba¤¤uta¤Ãïaæ, sÃyeva sÃvakÃdibodhito tada¤¤abuddha¤Ãïato vÃ visiÂÂhatÃya
accuggataÂÂhena udayÃdhÃrabhÃvena ca yugaïdharagirisadisattÃ yugaïdharo viyÃti =
yugaïdharo. AthavÃ sammÃsambodhiyeva sÃvakÃnaæ saccÃbhisamayahetuttÃ
attaparasantÃnasaækhÃtaæ yugaæ yugalaæ dhÃretÅti = yugaïdharo,
tasmiæ-yugaïdharevisayÃdhÃrabhÆte udito kilesaïdhakÃravidhamanÃdikiccacatukkaæ
sÃdhento maggapaÂipÃÂiyÃ gantvÃ arahattamaggasaÇkhÃtaudayagiripattito
sabba¤¤uta¤Ãïamaï¬alopasobhito hutvÃ uggato sabba¤¤uta¤ÃïodayagirivaÂÂito vÃ
sabba¤¤ubuddhabhÃvena sadevake loke anuttaraæ sammÃsambodhiæ abhisambuddho
saya¤¤ÃtabhÃvena vÃ udito pÃkaÂabhÃvaæ gatoti = subuddhasambodhiyugaïdharodito, taæ.
TibuddhakhettekadivÃkaraæ. Tatoyeva ca 

[SL Page 314] [\x 314/]    

Divasakarassa vÅya sakimeva tÅsu dÅpesu ekasseva sabba¤¤ubuddhassa
jÃtiÃïÃ¤ÃïÃnubhÃvÃnaæ pavattiÂÂhÃnatÃya jÃtikhetta-ÃïÃkhetta-viyasakhettasaÇkhÃtesu tÅsu
buddhakkhettesu desanÃ¤ÃïÃlokakaraïena ekadivÃkaraæ asÃdhÃraïÃdiccabhÆtaæ, tatra
tada¤¤assa tÃdisassa sabba¤¤ubuddhassa sahuppattiyÃ * niratthakÃditÃya anavakÃsattÃ.
Jinanti devaputtakilesÃbhisaÇkhÃramaccakhaïdhamÃrasaÇkhÃte pa¤cavidhamÃre
balavidhamanasamucchedappahÃïanidÃnÆpacchedavisayÃtikkamÃdivasena jitavÃti = jino,
khÅïÃsavÃditÃya buddhassevetaæ nÃmaæ. Taæ - jinaæ. Vijitapa¤camÃraæ
navalokuttarasaÇkhÃtena paÂivedhadhammena ca aÂÂhaariyapuggalasamÆhasaÇkhÃtena
sÃvakasaÇghena ca samaæ sahitaæ katvÃ vÃ tena paÂividdhabhÆtadhammarÆpakÃyavisesattÃ
sadhammasaÇghaæ jinaæ buddhÃdiccaæ, sirasÃ uttamaÇgena, abhivaïdiya abhivaïditvÃ, tÅhi
dvÃrehi sakkaccaæ namassitvÃti attho. 

Tattha jinanni iminÃ satthu pubbacariyaparakkamavijayapahÃïapÆjÃrahatÃdisampadÃ
dassitÃ, yÃ* atthuddhÃrotipi vuccati. Visuddhasaddhammasahassadidhitinti iminÃ
desanÃdilakkhaïaparahitapaÂipattisampadÃ dassitÃ, yÃ lokuddhÃrotipi vuccati.
Subuddhasambodhiyugaïdharoditanti vacanena anÃvaraïa¤ÃïÃdhigamasampadÃ dassitÃ
dasabalÃdiguïÃnubhÃvapaÂilÃbhasampadÃ ca dassitÃ, yÃ dhamma¤ÃïuddhÃrotipi vuccati.
TibuddhakhettekadivÃkaranti iminÃ jÃtiÃïÃ¤ÃïaiddhidesanÃdiÃnubhÃvasampadÃ asadisatÃ
ca dassitÃ. SadhammasaÇghanti iminÃ dhammarÆpakÃyaparivÃrasampadÃ dassitÃ.
SirasÃbhivaïdiyÃti iminÃ yathÃvuttaguïavisiÂÂhe pÆjÃrahe satthari kÃyavÃcÃcittehi
satthuguïaninnatÃlakkhaïÃdhippetatthasÃdhako païÃmo dassitoti daÂÂhabbaæ. 

Evaæ pakaraïÃrambhe maÇgalÃdyatthaæ thutippaïÃmehi ratanattayabhÆtassa pÆjanÅyassa
satthussa sÃdaraæ pÆjaæ vidhÃya idÃni Ãraddhumicchantassa pakaraïassa
nissayagaïthakattuno païÃmakaraïaæ nissÃya payojanÃbhidhÃnÃbhidheyyakaraïappakÃre
ca dassetuæ kaccÃyana¤cÃti Ãdi vuttaæ. 

Tattha kaccÃyana¤cÃti bhagavatÃ saækhittena bhÃsitassa vitthÃrena atthaæ vibhajantÃnaæ
sÃvakÃnaæ etadagge Âhapitaæ mahÃsÃvakaæ niruttilakkhaïÃcariyabhÆtaæ
mahÃkaccÃyanathera¤ca, namitvÃ namassitvÃ kaccÃyanavaïïanÃdiæ
kaccÃyanabyÃkaraïa¤ca
 
* NiratthakatÃya. AtthadhÃrotipi. 

[SL Page 315] [\x 315/]    

TabbaïïanÃbhÆtaæ ¤Ãsa¤ca Ãdisaddena saïdhiniruttippakaraïÃdika¤ca, nissÃya nissayaæ
katvÃ, bÃlappabodhatthaæ bÃlÃnaæ saddalakkhaïÃnabhi¤¤Ãnaæ tadavabodhanatthaæ, byattaæ
lakkhaïavisayavavatthÃnassa lakkhiyÃbhinipphattiyÃ ca paribyattito abhibyattaæ supÃkaÂaæ
saïdhiliÇgÃdisu kalÃpatÃya sukaï¬aæ suparicchedaæ ujuæ lakkhaïÃnukkamaæ vihÃya
lakkhiya padarÆpasiddhianukkamagatikatÃya* ujukaæ, padarÆpasiddhiæ
nÃmÃkkhyÃtopasagganipÃtasaækhÃtÃnaæ catubbidhÃnaæ padÃnaæ
vibhattyantarÆpanipphattisÃdhanatÃya padarÆpasiddhisa¤¤itaæ pakaraïaæ karissaæ
karissÃmÅti attho. 

IdÃni saddalakkhaïÃrambhe taæ savaïÃnisaæsadassanatthaæ Ãcariyena attho
akkharasa¤¤Ãtoti vÃkyamidamÃraddhanti dassetuæ tattha jinasÃsanÃdhigamassÃti Ãdi vuttaæ.
TatthÃti tassa padarÆpasiddhiyaæ, abhidheyyappayojanavÃkyamidamuccateti sambaïdho.
Jinassa sÃsanaæ = jinasÃsanaæ. Taæ pana tividhaæ pariyattipaÂipattipaÂivedhasÃsanavasena.
Tassa tividhassa jinasÃsanassa adhigamo avabodho = jinasÃsanÃdhigamo. Tassa
akkharakosallamÆlattÃ akkharesu sarabya¤janÃdibhedesu akkharasamudÃyarÆpesu
nÃmikÃdipadesu ca yaæ kosallaæ kusalatÃ paï¬iccaæ taæmÆlakattÃ. TathÃ hi akkharakosallo
sati tipiÂakasaækhÃtassa sÃÂhakathassa pariyattidhammassa atthÃdhigamo hoti. Tasmiæ sati
sikkhÃttayasaækhÃtassa paÂipattidhammassÃdhigamo hoti. Tasmiæ ca sati
navalokuttaradhammasaækhÃtassa paÂivedhadhammassÃdhigamo hoti na vinÃ
tenÃnukkamena. TasmÃ taæ akkharakosallaæ sampÃdetabbanti dassetuæ dassanatthaæ
abhidheyyappayojanavÃkyaæ abhidheyyassa akkharasaækhÃtassa
saddÃnusÃsanÃbhidheyyassa byÃkaraïassa yaæ payojanaæ vacanatthÃvabodhanalakkhaïaæ
phalaæ tassa paridÅpakaæ vÃkyaæ a¤¤ama¤¤asambaïdhaæ ekattha
paÂipÃdakapadasamudÃyarÆpaæ "attho akkharasa¤¤Ãto"ti idamÃdivÃkyamidha vuccateti
attho. Abhidheyyappayojane katha¤cettha pakaraïassÃrambhanÅyatÃdassanatthaæ, satipi
sakatthapaÂipÃdakalakkhaïe pakaraïappayojane abhidheyyapayojanabhÃve vitaï¬asatthaæ
viya anÃrambhanÅyatÃti. 

Tattha arÅyati ¤ÃyatÅti = attho. Akkharehi sammÃ ¤ÃyatÅti akkharasa¤¤Ãto. Atthoti
avÅsesena vuttattÃ vuttiya¤ca sabbavacanÃnamatthoti vacanatthavasena vuttattÃ "yo
 * AnukakamakathitÃya. MÆlakattÃ. 

[SL Page 316] [\x 316/]    

Koci vacanattho"ti sabbasaÇgÃhakavasena vuttaæ. Evaæ anavasesavacanatthÃnuvÃdena
appasiddhassa akkharasa¤¤Ãpanatthassa vidhÃnaæ vuttaæ, na tu iïdriyatthÃdikassa. Loke
vidito = lokiyo, so pana tebhÆmakavaÂÂapariyÃpanno kusalÃdikhaïdhÃyatanabhedabhinno
sÃsavadhammo. Lokuttaro nÃma maggaphalanibbÃïasaÇkhÃto navavidho anÃsavadhammo.
ùdisaddesa samÆhasantÃnÃdibhedabhinno vohÃrattho gayhati. 

SithiladhanitÃdÅsu sithilaæ nÃma vaggesu paÂhamatatiyÃ, dhanitaæ nÃma dutiyacatutthÃ.
ùdisaddena dÅgharassagarukalahukÃdi gayhati. Akkharavipatti nÃma sithilÃdÅnaæ
dhanitÃdibhÃve a¤¤athattÃgamanaæ. YathÃ: akkharavipattiyaæ hÅti vattabbe
akkharavipattimhÅti vacanaæ. Evaæ hi sati vacanatthassa dunnayatÃ duÂÂhunÅyamÃnabhÃvo
viparÅtena gayhamÃnatÃ hoti. TasmÃ akkharÃnaæ sarÆpÃdijÃnanaæ icchitabbaæ. Tena vuttaæ
akkhareheva sa¤¤Ãyateti sÃvadhÃraïaæ. AkkharÃni hi ¤ÃpakahetuttÃ
vi¤¤ÃtasarÆpasambaïdhÃni eva vacanatthaæ sammÃ ¤Ãpenti yathÃ dhÆmÃdikaæ liÇgaæ
agyÃdikamanumeyyatthamiti. 

EtthÃti ÃdivÃkye

TasmÃ kÃraïÃ, hitatthiko sÃsanÃdhigamalakkhaïena hitena atthiko taæ hitaæ patthayamÃno
puggalo, uÂÂhÃnÃdÅhi uÂÂhÃna - upaÂÂhÃna - sussÆsÃ - pÃricariyÃ -
sakkaccasippuggahaïasaÇkhÃtehi pa¤cahÅ kÃraïehi, garuæ Ãcariyaæ, sammÃ upaÂÂhahaæ
sakkaccaæ upaÂÂhahanto, akkharakosallaæ akkharesu paÂutara¤ÃïasaÇkhÃtakosallaæ,
sampÃdeyya nipphÃdeyyÃti attho. 

Tattha tasmiæ pakaraïe, Ãdo Ãdimhi saïdhipadese, tave paÂhamaæ
sa¤¤ÃvidhÃnamÃrabhÅyateti sambaïdho. Kimatthanti ce? Ye saddalakkhaïe
kaccÃyanabyÃkaraïasutte sarabya¤janaghosÃdikÃ akkharavohÃrÃ dissanti tesaæ
vi¤¤Ãtasa¤¤assa vohÃrasijjhanatoti. 

Sambaïdho ca pada¤ceva padattho padaviggaho,
CodanÃ parihÃro ca chabbidhÃ suttavaïïanÃti. 

¥Ãpakato suttaæ vaïïetukÃmena suttassa sambaïdhÃdikaæ vattabbaæ. Tattha sutte
pubbÃparapadÃnaæ eka vÃkyatÃya yojanÃ sambaïdho. Idha saddalakkhaïe suttassa
sÃtthakatÃ
 
A¤¤athÃ. A¤¤atthÃ. 

[SL Page 317] [\x 317/]    

Dassanena vÃ sambaïdhadassanaæ veditabbaæ, sutte padacchedavasena padaæ veditabbaæ,
suttatthavasena padattho veditabbo. Sutte vijjamÃnasamÃsataddhitakitakapadÃnaæ
samÃsÃdiviggahavÃkyadassanaæ viggaho. Sutte padÃnaæ payojanÃdipucchanaæ codanÃ. Sutte
padÃnaæ sÃtthakatÃdidassanavasena pariharaïaæ parihÃro. 
Tattha akkharÃpÃdayo ekacattÃÊÅsanti akkharasa¤¤ÃvidhÃyakamidaæ suttaæ. Iti vutte
suttasambaïdho. Padasambaïdho ca dassitova hoti. Akkharasa¤¤Ãya
saddalakkhaïopayogato akkharÃdipadÃnaæ a¤¤ama¤¤asambaïdhavasena
tadekattÃbhidhÃnavÃkyena dasadÃÊimÃdÅnaæ viya asambaïdhavÃkyabhÃvanivattito ca.
Tattha akkharÃti sa¤¤Ãniddeso. ApÅti samuccayaniddeso, Ãdayoti sa¤¤iniddeso,
ekacattÃÊÅsanti sa¤¤Åvisesanaæ, paccekaæ akkharÃ nÃma hontÅti iminÃ avayave
vÃkyaparisamattÅti dassitaæ hoti, na samudÃye. YathÃ gaggassa kulassa sataæ daï¬oti. Taæ
yathÃti te katameti sÃma¤¤ena vuttÃnaæ sarÆpapucchÃ iti. AkkharÃti evaæ iminÃnukkamena
vuttÃ akÃrÃdayo ekacattÃÊÅsamattÃ idha akkharÃ nÃmÃti attho. 

NakkharantÅti iminÃ samÃsakitakaviggahavasena padaviggaho dassito. Tattha kharanti
vinassantÅti = kharÃ, nakkharantÅti paÂikkhepena akkharÃ, akÃrÃdi nÃmapa¤¤atti dassitÃ. SÃ
hi paramatthato anipphannattÃ na nassati. Vuttaæ hi: "nÃmagottaæ na jÅratiti."
AkkharÃdigarusa¤¤Ãkaraïampi aïvatthasa¤¤Ãvasena akÃrÃdinÃmapa¤¤attiyÃ
akkharabhÃvadassanatthameva. A Ãdi yesaæ te = Ãdayoti iminÃ
tagguïasaævi¤¤ÃïabahubbÅhi dassito. ùdisaddo panettha mariyÃdattho. 

AkÃrÃdÅnaæ pana esa yathÃvutto anukkamo na uppattikkamasiddho nÃpi akÃrasseva
padhÃnattÃ. Api tu kaïÂhÃdiÂhÃnapaÂipÃÂiæ nissayÃdikkama¤ca nissÃyÃti dassetuæ
akÃrÃdÅnamanukkamoti Ãdi vuttaæ.  hÃnÃdikkamasannissÅtoti ettha Ãdisaddena
nissayÃdikÃraïaæ gayhati.

SÃma¤¤eka vuttamatthaæ visesena dassetuæ tathÃ hÅti Ãdi vuttaæ. TiÂÂhanti ettha vaïïÃ
tadÃyattavuttitÃyÃti = ÂhÃnaæ, kaïÂhÃdi. KarÅyante uccÃrÅyante etenÃti = karaïaæ,
jivhÃmajjhÃdi. Payatanaæ pana yathÃrahaæ ÂhÃkaraïÃnaæ saævutÃdiguïo. 

[SL Page 318] [\x 318/]    

Tattha ÂhÃnÃdÅsu avaïïo ca kavaggo ca hakÃro cÃti aÂÂhime vaïïÃ kaïÂhe jÃyantÅti =
kaïÂhajÃ yadi nÃma cittajo vacÅghoso tathÃpi kaïÂhÃdisu tassa abhibyatti hotÅti. 
TÃlujÃ nÃma jivhÃmajjhena yasmiæ ÂhÃne ghaÂÂite ivaïïÃdayo jÃyanti, taæ ÂhÃnaæ. 

§a¤aïanamÃ pana anunÃsikattÃ sakaÂÂhÃne ca nÃsikaÂÂhÃne ca jÃyanti. 

HakÃraæ panettha brahmacariyanti Ãdisu viya caggapa¤camehi ca pa¤cavaggÃnamante
ÂhitattÃ antaÂÂhÃ nÃma. Tehi ca saæyutaæ saha yuttaæ hakÃraæ orasaæ urasi bhavaæti
vadanti. Tadasaæyutanti tehi asaæyutaæ kaïÂhajanti vadantÅti attho. 

Aggassa upa samÅpaæ = upaggaæ, jivhÃya upaggaæ = jivhopaggaæ, yena jivhÃpadesena iti
vuccati. Dantesu jÃyantÅti = dantajÃ. SesÃti kavaggapavaggÃdayo: tathÃ hi. 

JivhÃghaÂÂanaæ vinÃ sakaÂÂhÃnaphusaneneva pakati iti evamÃdinÃ vuccati. Saævutanti
avivaÂattaæ kaïÂhajasaresupi ekÃrokÃratopi akÃrassa vivaÂattaæ payatanaæ, sutibhedo
ghosÃdi, kÃlabhedo ekamattÃdi. 

Bya¤janehi nissÅyantitÅ = nissayÃ, sarÃ. ùdo Ãdimhiyeva padhÃnabhÃvena vuttÃ. TathÃ hi
nissayanissitesu nissayÃva paÂhamaæ vattabbÃti sarÃva paÂhamaæ vuttÃ, tato pacchÃ pana
nissitÃ bya¤janÃ vuttÃ. VaggÃ ca ekajÃ ca bahukattÃ Ãdo vuttÃ. Tattha saresu ye ekaÂÂhÃnajÃ
te bahukÃ dvijÃ appakÃti, appakabahukesu bahukÃva paÂhamaæ vattabbÃti bahukattÃ ekajÃ
avaïïÃdayo paÂhamaæ vuttÃ, puna kaïÂhatÃluoÂÂhaÂÂhÃnÃnukkamena vuttÃ. Tato
appakattÃ dvijÃ ekÃrokÃrÃ pacchÃ ÂhÃnÃnukkamena vuttÃ. Ekajesupi garukalahukesu
lahukÃva paÂhamaæ vattabbÃti paribhÃsato lahukÃva paÂhamaæ vuttÃ. Bya¤janesupi
vaggÃvaggesu vakgÃnaæ bahukattÃ vaggÃva paÂhamaæ kaïÂhÃdiÂÂhÃnapaÂipÃÂiyÃ vuttÃ,
tatthÃpi appakattÃ dvijÃ pacchÃ vuttÃ. LahukatarattÃ vaggesu aghosÃva paÂhamaæ vuttÃ, tato
garukÃniti. Avaggesupi bahukattÃ ghosabhÆtÃ yaralavÃ ÂhÃnÃnukkamena paÂhamaæ vuttÃ,
sakÃro aghosattÃ appakattÃ ca tato pacchÃ vutto. BhakÃro pana kaïÂhajattÃ ghosattÃ ca
paÂhamaæ vattabbopi uppaÂipÃÂiyÃpi 

[SL Page 319] [\x 319/]    

Akkharuppattisambhavadassanatthaæ pacchÃ vutto. âakÃraæ pana keci ¬akÃraÂÂhÃne
paÂhanti. Idha na ¬akÃraÂÂhÃneti dassanatthaæ so pacchÃ vutto. NiggahÅtaæ pana assarattÃ
avaggattÃ ghosÃghosavinimmuttattÃ ca sabbapacchÃ vuttanti daÂÂhabbaæ. 

Ayaæ panÃnukkamo ¤Ãse vuttoti dassanatthaæ pa¤cannaæ pana ÂhÃnÃnanti ÃdinÃ
saÇgahagÃthÃ dassitÃ. 

EkacattÃÊÅsantÅ paÂhamekavacanantapadaæ.

ùcariyÃsabho jeÂÂhausabhasadiso Ãcariyo ÃgamÃdhigamasampanno mahÃkaccÃyanatthero,
ekacattÃÊÅsanti iminÃ suttantopakÃrÃnamakkharÃnaæ gaïanaparicchedavacanena ito
yathÃvutto eka cattÃÊÅsamattato adhikakkharavantÃni sakkatagaïthe samupalabbhamÃnehi
adhikakkharehi vihitÃni yÃni yÃni vacanÃni tÃni tÃni na buddhavacanÃnÅti ¤ÃpetÅti attho. 

HeÂÂhÃ vuttÃnanti attho akkharasa¤¤Ãtoti ettha vuttÃnamakkharÃnanti attho.

TatthÃti niddhÃraïatthe sattamÅ. TvÃdayo vibhattisa¤¤Ãyoti vibhattisa¤¤Ãya ca vuttattÃ.
DakÃro saïdhijoti siliÂÂhaniddesatthaæ saïdhivasena vutto. AÂÂhÃti gaïanaparicchedo.
BahiddhÃ adhikÃpi santÅti ¤Ãpanatthaæ.

AccharÃsaÇghÃto nÃma aÇgulipoÂho.

ChaïdasÅti gÃthÃvisaye garulahuvicÃre. Bya¤janasahitatÃya diya¬¬hamattotipi rasso
lahukoti gayhati. TassÃpi gahaïatthaæ ekamattÃti avatvÃ lahumattÃti '¤Ãse' vuttaæ.
SithiladhanitÃdidasavidhabya¤janavicÃre saæyogapubbo rassopi garukoti gayhati. Idha pana
kÃlaniyamassa avuttatÃya dÅghakÃlapaÂikkhepena lahukÃlayogaæ upÃdÃya aïvatthavasena
lahumattÃti vuttanti daÂÂhabbaæ rassakÃlavanto vÃti rassasaÇkhÃto kÃlo etthÃti = rasso.
SaddhÃdito ïÃti ïappaccayo. 

A¤¤eti vuttato¤¤e dvimattÃ pa¤cÃti atthato siddhaæ. 

SaæyogapubbÃti saæyogato pubbÃ. EtthÃti kevalassa ekÃrassa udÃharaïaæ, itaraæ
sabya¤janassa. TathÃ sesadvayaæ. 

[SL Page 320] [\x 320/]    

DumhÅti dvisaddato "samÆhatthe kaïïÃ"ti ïappaccayÃdikaæ katvÃ iminÃ nipÃtanena
dvisaddassa duÃdeso kate rÆpaæ. Ayaæ garusa¤¤Ãpi sarÃdhikÃrattÃ idheva vuttÃ dassitÃ. 

SesÃ bya¤janÃti vuttattÃ idha kakÃrÃdayo bya¤janÃ nÃma. A¤¤atra sarÃpi padÃnipi
bya¤janÃneva. TenÃha: dasadhÃ bya¤janabuddhiyÃppabhedoti. Pa¤ca ca pa¤ca ca
pa¤capa¤ca, tato vibhÃgatthe vibhÃge dhÃ veti tadassatthe tadassatthiti vi cÃti soppaccayo. 

NissÃya gayhatÅti = nigtahÅtaæ. IdhÃpi garusa¤¤Ãkaraïaæ
aïvatthasa¤¤Ãvi¤¤Ãpanatthameva. 

Evaæ pana sakasÃdhÃraïaparasÃdhÃraïavisesaæ bya¤janasÃdhÃraïavisesaæ cÃti
sa¤jÃtavasena sakasa¤¤aæ vidhÃya payojane sati parasama¤¤Ã cÃnujÃnanto
parasama¤¤Ã-payogeti paribhÃsamÃha. Pari samantato bhÃsÅyatÅti = paribhÃsÃ, payu¤janaæ
= payogo, a¤¤ama¤¤anti akÃro ÃkÃrena, ÃkÃro akÃrena vÃti evaæ a¤¤ama¤¤aæ sa¤¤Ãti attho.
SamÃnaæ rÆpaæ sabhÃvo etesanti = sarÆpÃ, savaïïÃ. Evaæ sarehi anantarikÃni
ÃbaddhaÂÂhitÃni bya¤janÃni saæyogoti vuccati. EtthÃti sithiladhanitÃdidasavidhabya¤jane
vikayakammavisaye Ãgate, vavatthitanti asaækarato Âhitaæ, niggahÅtanti sÃnunÃsikaæ.
Vimuttanti nÃnunÃsikaæ, dhÃtuppaccayavibhattivajjitanti ettha vibhattiggahaïaæ idha
paccayattena vibhattÅnaæ kvaci agahaïatoti vuttaæ. 

Sa ¤¤Ã vi dhÃ naæ.
 

SarÃnaæ saresu vÃ saïdhi = sarasaïdhi. SarÃdisa¤¤Ãyanti ettha loka aggapuggaloti Ãdisu
purimapade akÃrÃdÅnaæ taænissaya kakÃrÃdÅnaæ ca tatthodantÃ sarÃ aÂÂhÃti sarasa¤¤Ãya
sesÃ bya¤janÃti bya¤janasa¤¤Ãya ca katÃyaæ satÅti attho. 

Nissakketi yasmÃ nissarati taæ = nissakkanti vacanato apagamanassa avadhibhÆtaæ vatthu,
karaïavacananti tatiyÃvibhatti. Kattari cÃti sutte casaddena pa¤camyatthepi tatiyÃvibhattiyÃ
sijjhanato. "SumuttÃ mayaæ tena mahÃsamaïenÃ"ti Ãdisu viya. "Sarena viyojaye"ti idhÃpi
nissakke idaæ tatiyÃvacananti daÂÂhabbaæ. Yaæ pana ¤Ãse vuttaæ pa¤camyatthassÃpi
evarÆpaæ rÆpaæ bhavissatÅti taæ na gahetabbaæ. Ntappaccayantassa
 
[SL Page 321] [\x 321/]    

SatthupitÃdyantayogato sarasaddato smÃvacanassa nÃbhÃvÃtidesÃsambhavato niratthakova.
Ki¤cÃpi piyehi saha viyogo viya sarena saha bya¤janaviyojanassa yujjanato saha yoge ca taæ
karaïaævacanaæ siddhanti daÂÂhabbaæ. Saïdhikappeti saïdhikappaÂÂhÃne.
Anatikkamantoti paÂipÃÂiæ anatikkamanto assaraggahaïasÃmatthiyenÃti assaravacanassa
a¤¤athÃ anuppattisÃmatthiyÃ, tena sarassa assarattÃnuppattito bya¤jananti labbhamÃnantÃ
sutte bya¤janaggahaïamakatanti adhippÃyo. 

Lutti = lopo. Pacacchede vijjamÃnassa sarassa saïdhivasena kathanakÃle anupaladdhi lutti,
na hi uccÃriyamÃnassa vaïïassa tasmiæ khaïe suttena vinÃsanÃ yujjati, pacchÃpi na yujjati.
JÃtassa khaïabhaÇgavasena tassa nirodhato tassa vinÃsahetussa anuppannattÃ ca
anuccÃraïaÂÂhÃna¤Ãpanameva suttena kiccaæ. KÃriyino ÂhÃnino niddeso = kÃriyÅniddeso.
Bahuvacanaæ panÃti ettha saroti avatvÃ 'sarÃ'ti bahuvacanaggahaïaæ ekekasmiæ sare parepi
antasarÃnaæ akÃrÃdÅnaæ sabbesampi lopo hotÅti tesaæ bahubhÃva¤Ãpanatthaæ. Yaæ pana
"¤ase" vuttaæ ekasmiæ sare pare dvituvatunnampi lopo hotÅti ¤Ãpanatthanti, taæ na
gahetabbaæ. TÃdisassa payogassa jinavacane adassanato sakhÃto gasse vÃti suttepi ekÃre pare
akÃrÃdÅsaæ catunnampi ekekasaralopasambhavena ekato saralopassa niratthakattÃ
tathÃbhÃvassÃpi nipÃtanena sijjhanato. NimittasattamÅ cÃyanti sareti ayaæ sattamÅ
nimittatthe vihitÃ, na vÃdhÃre. NimittopÃdÃnasÃmatthiyatoti yadi vaïïena kÃlena
byavadhÃnepi saïdhi, tadÃ sareti nimittopÃdÃnaæ niratthakaæ bhaveyya, na ca niratthakaæ,
tasmÃ na bhavatÅti siddhaæ. PubbalopavidhÃnanti sa¤¤ÃdhikÃravidhiparibhÃsÃsuttesu
pubbasaralopavidhisuttanti daÂÂhabbaæ. Evaæ sabbatthÃti yattha yattha nimittasattamÅ
niddeso tattha tattha sabbatthÃpi pubbasseva vidhi hoti. ùhaccapadassÃpi vidhÃne satÅti
atthato ayaæ paribhÃsÃ vihitÃ hotÅti adhippayo. 
Parakkharaæ nayeti upari Âhitaæ vaïïaæ pÃpeyyÃti attho. NiggahÅtanisedhanatthanti
niggahÅtassa paranayananisedhanatthaæ, tassapi assarattÃ atthabya¤janena sa¤¤ÃpaÂilÃbhena
ca bya¤janattÃ ca makÃrÃdi ÃdesantarÃbhÃvepi "naye paraæ"ti vutte paranayanaæ kattabbanti
saïdeho bhaveyya, tato 

[SL Page 322] [\x 322/]    

Tannivattanatthaæ yuttaggahaïaæ katanti daÂÂhabbaæ tena cÆlasaïdhiyaæ niggahÅtassa
bya¤janasa¤¤Ãya avihitattÃ "assaraæ bya¤janaæ parakkharaæ naye"ti sutte
yuttaggahaïamakatanti veditabbaæ. Idha pana niggahÅtassapi jinavacanopÃkÃrattÃ
bya¤janasa¤¤Ã vihitÃ yasmÃ Ãupasaggo viya vÃsaddo dvidhÃ vattate, kvaci vikappe: yathÃ
vÃ ïappacceti Ãdisu, katthaci yathÃvavatthitÃnaæ udÃharaïarÆpÃnaæ pariggaho. YathÃ
vaggantaæ vÃ vaggeti Ãdisu imasmiæ sutte paranayena yathÃvavatthitarÆpapariggahe vattati,
tato niccaæ ca aniccaæ ca asantaæ ca vidhimatra vÃsaddo dÅpetÅti yojanÃ.

Sa¤¤Ã itÅti Ãdisu vikapparÆpe, "kvacÅti"pubbasarassa pakatibhÃvo bhavati. SaægahagÃthÃya
vavatthitavibhÃsÃya hetunÃ asarÆpabhÆtÃ avaïïato pare ivaïïuvaïïÃdike sare ÂhapetvÃ
"idÃni iti iti iva" iccevamÃdikaæ na luppatÅti sambaïdho. EtthÃdisaddena evaæ kira meti Ãdi
saægayhati a¤¤asmÃ asarÆpabhÆtÃ ivaïïÃdito paro dÅgho sare 'Ãsi eva' iccÃdivivajjito na
luppati. Iti idÃni asi icÃdi rasso pana luppati. SÅhagatiyÃti sÅhavilokanena. 
Tattha ivaïïuvaïïÃkÃresu kataro kataraæ asavaïïattamÃpajjatÅti saïdehe jÃte yo
asavaïïo tassa vasena tÃlujassa ivaïïassa kaïÂhatÃlujattÃ ekÃro hoti, oÂÂhajassa ukÃrassa*
kaïÂhoÂÂhajattÃ okÃro hotÅti dassetuæ ÂhÃnÃsannavasenÃti Ãdi vuttaæ. Teneva.
"AyuvaïïÃnaæ cÃyo vuddhÅti parihÃsÃ vuttaæ. CÆlasaïdhiyampi pubbalope paro ikÃro
ekÃraæ ukÃro okÃranti ca vuttaæ. ¥Ãse pana na savaïïo = asavaïïoti tappurisopi dassito
so na sÃrato paccetabbo. Vuttiyaæ avaïïalope ikÃrukÃrÃnaæ ekÃrokÃrakaraïaæ
tadakaraïavasena mÆlodÃharaïapaccudÃharaïÃnaæ nidassitattÃ. ItarathÃ aniÂÂhappasaægato
na cÃniÂÂhatthoti suttÃrambho.

KvacÃsavaïïaæ lutteti ito yÃca ivaïïo yaæ navÃti suttaæ tÃva kvacÅti ayaæ adhikÃro
vattatÅti adhippÃyo. YopÃyanti Ãdisu asarÆpaparassa dÅghattinidannanaæ, paæcaÇgikoti Ãdisu
saæyogantassa sabhÃveneva garukattÃyeva na dÅghattaæ, "vuddhÃdisarassa
vÃsaæyogantasse"ti ettha saæyogantassa vuddhi nisedhatopi vi¤¤Ãyati.
 
* KaïÂha ÂhitattÃ. (Katthaci.)


[SL Page 323] [\x 323/]    

TadanuparodhenÃti upari paribhÃsato.

EdantassÃti avisesena vuttepi akÃrasmiæ te me ye iccÃdÅnaæ ekÃrassevÃyaæ vidhÅti
pariggahaïaæ dassetuæ akÃreti Ãdi vuttaæ. 


OdudantÃnanti ettha okÃrassa aniyatattepi, jinavacanÃnuparodhato pariggahaïaæ dassetuæ
*kakhayatÃti Ãdi vuttaæ. Kvatthoti ÃdÅsu "sarÃ sare lopa"nti pubbalope sampatte "sare kvaci"
pakatibhÃvoti akatayakÃrassevÃyanti. 
Sabbo cantÅti ettha tyoti avatvÃ tiggahaïatova vi¤¤Ãyati akatayakÃrassa tisaddassevÃyaæ
cakÃroti, nyÃse pana sabbaggahaïaæ takÃrapaÂibaddhassa yakÃrassÃpi Ãpajjanatthaæ.
TenÃha: tisaddo bya¤janoti ca yaæ vuttaæ taæ pana yuttameva, yadi hi tyassa ca
cakÃravidhÃnaæ idhÃdhippetaæ siyÃ, tadÃ 'sabbo ca tyo'ti vadeyya, kvacÅti kiæ itissa
muhuttampi paccudÃharaïampi na vadeyya. 

AtÅritanti ÃdÅnamatthÃya "atissa cantassÃ"ti suttampi Ãcariyo na vadeyya,
niratthakabhÃvÃpajjanato. YasmÃ cetaæ vuttaæ ca taæ tena vi¤¤Ãyati. AkatayakÃrassevÃyaæ
vidhÅti sabbaggahaïampi sasarassevÃdesatthanti tisaddo bya¤janoti ettha
bya¤janaggahaïampi tisaddassa sararahitassÃbhÃveneva bya¤janantassa sÃdhakaæ.
Bya¤janesu niruttisaddassa bya¤janavuddhiyÃti Ãdisu ca viya. SarassÃpi
akkharasamudÃyassa atthabya¤janatthena bya¤janabhÃvÃpattito, tasmÃ tisaddabhÆto
bya¤janakkharasamudÃyo cakÃraæ pappotiti ayaæ hettha atthoti. Na ki¤ci anupapannaæ
accantaæ accodÃtÃti akÃrokÃrabhÆtaÃdiantassaravasena udÃharaïadassanaæ. YathÃrahaæ
sesapadesupi yojanatthaæ. Ettha evaæ sabbattha iccÃdÅni idaæ pana "¤Ãse" ityÃdÅti payogassa
ayuttatÃdassanatthaæ vuttarÆpanti heÂÂhÃ "sabbo cantÅti saddassa yaæ vuttaæ cakÃrattaæ sare
taæ atissa ivaïïe pare na hotÅti atthato siddhameva vuttaæ:
"saddavidhinisedhappakaraïatoti. 

Tena vÃ ivaïïeti abhiadhisaddÃnaæ ivaïïe pare abbhaajjhÃdesavidhÅ nisedhetvÃ yato
atissa ca ntassÃti suttamÃraddhaæ, itarathÃ tato saddavidhinisedhappa-
 
* KakhayasatÃti. AtissÃti itarathÃ. 

[SL Page 324] [\x 324/]    

Karaïe imassa vuttattÃ saddavidhimeva iminÃpi nisedhetÅti vi¤¤Ãyati, na ivaïïavidhi
tenÃha vuttiyaæ: "atiiccetassa antabhÆtassa tisaddassa "sabbo cantÅ"ti vuttarÆpaæ na hotÅti.
Etena saddavidhinisedhanena yadetaæ atissantassa ivaïïattÃ ivaïïo yantavÃti
vuttavidhipaÂisedhanatthanti sakkÃ vi¤¤Ãtunti nyÃse vuttaæ. Taæ paÂikkhittaæ hoti. Yaæ ca
aniÂÂhappasaÇganivÃraïatthaæ atissÃti atÅti saddantaropÃdÃnaæ nyÃse vuttaæ dassitaæ tampi
niratthakameva. 

YÃdeso ivaïïassa cÃti "ivaïïo yannavÃ"ti sutte sarÆpavaïïassa sarÆpabhÆte ivaïïe
yakÃrÃdeso eva na sambhavati. Tato tantivattanatthaæ avijjamÃnati saddantarapakkhepanaæ
vijjamÃnassa antaggahaïassa cha¬¬ana¤ca niratthakamevÃti daÂÂhabbaæ.
AnuttasamuccayÃnaæ attho payojanaæ assÃti = anuttasamuccayattho. 

Go sareti ito sareti vattanato ÃdesÃpekkhatoti abbho abhÅti evaæ sutte
paÂhamÃvibhatyantavasena vuttassÃpi yadetaæ abhiiccetassa abbhÃdeso hotÅti evaæ vuttiyaæ
chaÂÂhiyaæ yojanaæ vuttaæ, taæ Ãdeso hotÅti vuttamÃdesamapekkhitvÃ ÃdesassÃpi
bhÃvasambaïdhavasena vuttaæ. YathÃ: ammo niggahÅtaæjhilapehÅti ettha ammoti
paÂhamÃvibhatyantavasena vuttÃnampi ÃdesÃpekkhato aævacanassa makÃrassa ca
niggahÅtaæ hotÅti evaæ chaÂÂhiyantavasena yojanÃ katÃ, tathÃ etthÃpi daÂÂhabbaæ. Yampana
Ãdesassa paÂhamÃya niddiÂÂhattÃ abhissÃti vattabbe abhisaddÃ chaÂÂhiæ katvÃ tassa "sesato
lopaæ gasÅpÅ"ti adhikicca "sabbÃsamÃsÃvÆsopasagganipÃtÃdÅhi cÃ"ti lopaæ katvÃabhÅti
niddiÂÂhattÃti nyÃse vuttaæ, na vuttiyaæ chaÂÂhiyojanaæ katvÃ karaïaæ disvÃ suttepi
apasaggaparattÃ chaÂÂhiyÃ lopaæ katvÃ evaæ vuttanti ma¤¤amÃnena vuttaæ. Na cettha
abhÅtidaæ upasaggavacanaæ api tu upasaggÃnukaraïavacanametaæ, itarathÃ kvaci paÂi
patissa, o avassÃti Ãdisupi upasaggaparattÃ chaÂÂhiyÃ lopappasaægo siyÃ nÃpi Ãdesassa
paÂhamÃniddiÂÂhattepi avassaæ ÂhÃnito chaÂÂhiyantayojanaæ dissati. YathÃ "aæ bya¤jane
niggahÅtaæ" ti Ãdi vÃti kinti? Tena ivaïïeti ettakameva avatvÃ cÃggahaïaæ kimatthaæ
katanti codanÃ. AbbhÅritanti Ãdisu kvaci ivaïïe parepi abbhÃdesÃdiÃpajjanatthanti parihÃro.
SarambhÃ pareti anuvattamÃne idha 

[SL Page 325] [\x 325/]    

VibhattivipariïÃmena pa¤camyantavasena anuvattatÅti adhippÃyo. DÅghasarambhÃti idaæ
pana pubbo ca rassoti vacanena siddhaæ. Evassa Ãdi = evÃdi, ekÃro,

Sa¤¤Ãti vattateti Ãlapane si gasa¤¤oti ito sa¤¤Ãgahaïaæ anuvattate.

Na liÇgantaæva nissitÃti yathÃ pa iti sa¤¤Ã te itthibyÃpoti vuttattÃ itthiliÇgantasannissitÃva
hoti, evaæ jha iti imÃ sa¤¤Ã na liÇgantameva nissitÃ. KasmÃ? ùkhyÃte jhalasa¤¤Ãnimittassa
Ãdesassa dassanato. YathÃ kubbantÅti. LiÇgamajjhepi yathÃ: kubbanto pulliÇganti Ãdi
pumanapuæsakavasena dviliÇgantepi yathÃ: jhalato yassa no vÃti Ãdi. 

Iyo ca uvo ca = iyuvÃ. BhikkhuvÃsane nisÅdatÅti sambaïdho. 

SamÃseti ca vattanato gÃva seti ito goti ca, avamhi cÃti ito avoti ca, tato namampatimhÃlutte
ca samÃseti ito samÃseti ca vattate. BhuvÅti uvÃdesassa udÃharaïaæ, pasavo gÃravo
maddavanti Ãdi avÃdesassa. 

SarÃdhikÃro lopasaïdhiæ Ãdesasaïdhiæ ca dassetvÃ idÃni Ãgamasaïdhiæ dassetuæ go sareti
Ãdi Ãraddhaæ. 

Sareti nimittÃsannavasenÃti sare pare puthassa Ãdimhi ante vÃti niyamÃbhÃve sati sareti
nimittassÃsannattÃ puthassa ante gakÃrÃgamo hotiti ayamattho labbhatÅti adhippÃyo. 

Asantassa pubbe avijjamÃnassa vaïïassa uppatti Ãgamo nÃma. Anto cÃti aniyamena vuttepi
pÃssÃti sutte tathÃ tassa antoti labbhati. 

VÃ sareti ca vattate. Vaggantaæ vÃ vaggeti itÃ cÃti ca madÃ sareti ito sareti ca vattate. Yo ca
vo ca mo ca do ca no ca to ca ro ca lo ca = yavamadanataralÃ, yathÃditoti Ãkatigaïoyaæ.
VipariÃdito upasaggato ca yakÃrÃgamoti sambaïdho. Niccanti parito sare niccaæ
yakÃrÃgamo, parikkhato upaparikkhatÅti Ãdisu na ca hoti. VÃdhikÃrassa vavatthitavibhÃsattÃ
yenamidhekacceti Ãdi suttasukhuccÃraïaÂÂhÃnodÃharaïaæ.

Sarasaïdhinayo.
 

[SL Page 326] [\x 326/]    

ChaïdabhedÃsukhuccÃraïaÂÂhÃneti yathÃ sarasaïdhÃne sati pakatigÃthÃsu chaïdassa
bhedo hÃni hoti, suttesu ca sukhuccÃraïassa hÃni hoti, tasmiæ chaïdabhedaÂÂhÃne
asukhuccÃraïaÂÂhÃne ca yattha ca padacchedapadaviggahÃdidassanakÃmatÃya saïdhicchÃ
saïdhikaraïe icchÃ na hoti, tasmiæ saïdhicchÃrahitaÂÂhÃne ca sarÃ pakatirÆpÃ honti
pakatiyÃ Âhitavaseneva tiÂÂhanti. LopÃdesÃgamasaÇkhÃtesu tÅsu saïdhÅsu
lopÃgamasaÇkhyÃtaæ ÃdesasaÇkhyÃta¤ca vikÃraæ a¤¤athattaæ nÃpajjatÅti attho. Ida¤ca tÅsu
ÂhÃnesu pakatirÆpÃpajjanaæ kvadiggahaïakaraïasÃmatthiyato siddhanti daÂÂhabbaæ. Yaæ
pana nyÃse, sarÃ sare lopanti ÃdÅni vatvÃ sare kvacÅti vuttatti kvaciggahaïena vinÃpi
imassÃniyatabhÃve vi¤¤ÃyamÃnepi puna kvaciggahaïakaraïe payojanampana katthaci hoti,
katthaci na hotÅti idameva ¤Ãpanatthaæ, atha kho ekekassa rÆpadvayuppÃdanatthanti
vuttaæ, ta na yujjati. AnitayabhÃve siddhe puna aniyatabhÃvÃya kvaciggahaïassa
niratthakattÃ. Ya¤ca tattheva purimasuttavaïïanÃyaæ sare kvacÅti ettha kvacisaddo vÃtthoti
ca vuttaæ, taæ ca na gahetabbaæ. Evaæ hi sati vÃ paro asarÆpÃti ettha vÃggahaïamakatvÃ
sarÃ sare lopanti ettheva vÃggahaïaæ kareyya, na ca kataæ. Imaæ ca suttaæ Ãcariyo
nÃrabheyya, Ãraddhaæ ca tena vi¤¤Ãyati na vÃyaæ kvacisaddo vÃtthoti. 

PakatiÂÂhÃnaæ nÃmÃti
chaïdabhedaÂÂhÃnaasukhuccÃraïaÂÂhÃnasaïdhicchÃrahitaÂÂhÃnasaÇkhÃtaæ pakatiÂÂhÃnaæ
dassetuæ ÃlapanantÃnÅti Ãdi vuttaæ. ùlapanasaÇkhÃtaæ vibhattivacanaæ anto etesanti =
ÃlapanantÃ. ùlapanassa vÃ antÃ sarÃ = ÃlapanantÃ. Anitismiæ itisaddavajjite ÃlapanantassÃpi
chaïdÃnurakkhaïatthaæ saïdhipi hotÅti dassanatthaæ, acchaïdÃnurakkhaïeti
visayanidadsanaæ. KatamÃ cÃnaïda aniccasa¤¤Ãti Ãdi akÃrÃdÅnaæ kamena udÃharaïaæ.
YebhuyyenÃti na dÅghaæ, na rassaæ. IdÃni lopaæ ca tatrÃkÃroti sutte
kvadiggahaïÃnu-vattamÃnepi puna pakatibhÃvÃrambhato bya¤jane pare sarÃ yebhuyyena
pakatibhÃvÃ hontÅti adhippÃyo. Accayoti Ãdisu dÅghÃbhÃvo. VedanÃkkhaïdhoti Ãdisu
rassattabhÃvo, so dhammanti ettha lopÃbhÃvo. 

Pakatisaïdhi.
 

[SL Page 327] [\x 327/]    bya ja na sa ïdhi

SarÃ pakati bya¤janeti ito sarÃ bya¤janeti ca sare kvacÅti ito kvacÅti ca vattate. Sutte
sukhuccÃraïaÂÂhÃne siliÂÂhakathane gÃthÃsu pana chaïdassa vuttiniyamassa
anurakkhaïaÂÂhÃne ca parakkamo assÃdoti kavaggÃdito yÃva sakÃrasaæyogÃparÃ
ÃupasaggÃnamudÃharaïaæ. LÃbhÅ amhi lÃbhÅmhi, vasÅ amhi vasÅmhi, thullo accayo
thullaccayo. 

Etasaddassa anto ca tasaddassa anto ca yo okÃro tasseva ayaæ lopo. SasÅlavÃti ÃdinÃ
vuttiyaæ tesaæ eva udÃharaïadassanato tadanuparodhenÃti suttavacanato siddhanti
daÂÂhabbaæ. 

VipariïÃmeïÃti parasaddayogato saraggahaïaæ pa¤camiyantavasena bya¤janaggahaïaæ
ÂhÃnikattÃ chaÂÂhiyantavasenÃnuvattati. Parassa dvebhÃvoti vattabbe iminÃ nipÃtena
vibhattilopaæ katvÃ paradvebhÃvo ÂhÃneti vuttanti daÂÂhabbaæ. Parassa bya¤janassa
dvebhÃvo hotÅti vuttattÃ ca parasaddassa bya¤janavisesanatthena dvebhÃvasaddena
ayuttatthatÃya samÃsÃnupavattito dvebhÃvassa ÂhÃnaniyamaæ dassetuæ rassÃkÃratoti Ãdi
Ãraddhaæ. Rassasarato ca akÃrato ca parabhÆtÃnaæ pa pati upasaggÃnaæ paÂiÃdesassa ca
kamÃdidhÃtÆnaæ Ãdibya¤janÃna¤ca dvibhÃvaæ ÃpajjatÅti sambaïdho. 

Tattha kamÃdayo nÃma: kamu padavikkhepe, kusa akkose, kudha kope, kÅ dabbavinimaye,
gaha upÃdÃne, juta dittimhi, ¤Ã ababodhane, si sevÃyaæ, su savaïe, su gatimhi, sambha
vissambhe, sara gati cintÃyaæ, sasu pÃïane, Ãdisaddena saja vissagge, caja hÃnimhi, kilisa
vibÃdhÃyanti iccÃdayo. Ye sa¤¤ogakkharavasena bÃhiradhÃtupÃÂhepi paÂhiyantÅtati,
kÃdÅnamÃdibya¤janÃna¤ca vibhÃvamiccevaæ sambaïdho. 


Evaæ uparipi vatu vattane, vaÂÂa vaÂÂane, disa pekkhaïeti evamÃdÅnaæ dhÃtÆnaæ dvittaæ.
Uduni upasaggato catu-casaddato santasaddassÃdesabhÆtasaddato cÃti evamÃdito para¤ca
bya¤janaæ dvittaæ Ãpajjati. Apadanto ca so anÃkÃrabhÆto dÅgho ca tato paraæ, ettha
apadantaggahaïaæ jambu yassÃnubhÃvenÃti Ãdisu dvibhÃvanivattanatthaæ.
AnÃkÃraggahaïaæ* mÃlÃya dolÃya samÃdÃyÃti Ãdisu dvittanivattanatthaæ. 
 
* ChÃyÃ mÃyÃvÅ (sabbattha.)


[SL Page 328] [\x 328/]    

Yavataæ yakÃrayuttÃnaæ talanadakÃrÃdÅnaæ Ãdeso. Saye cÃti ÃdinÃ vuttÃnaæ sayakÃrÃdÅnaæ
Ãdeso. Tassa cavaggayakÃravakÃrattaæ sadhÃtvantassÃti evaæ saha dhÃtvantassa yakÃrassa
cÃdeso ca, tapÃdito sÅti vihitasÅppaccayassa sakÃro ca dvibhÃvaæ ÃpajjatÅti gÃthÃya yojanÃya
gÃthÃsu chaïdÃnurakkhanaÂÂhÃne, ghara sevane, jhe cintÃyaæ,* su gatimhi, bhamu
anavaÂÂhÃneti evamÃdÅnaæ Ãdibya¤janÃnaæ ca pakkamoti Ãdirassaparassa kamussa
dvittadassanaæ akkamati parakkamati Ãdi ÃkÃraparassa udÃharaïaæ. Evaæ sesesupi
daÂÂhabbaæ. 

SarambhÃti adhikÃraggahaïaphaladassanaæ. Sampayuttoti Ãdi yathÃ paÂiggahetvÃ
paggaïhantoti Ãdisu dvittaæ bhavati, na evaæ paÂigaïhÃti anugaïhÃti vavÅpakopaæ
rakkheyyÃti Ãdisu aÂÂhÃnattÃ dvittaæ bhavatÅti. Uduni upasaggato parabhÆtÃnaæ pubbe
vuttakamÃdidhÃtÆnaæ ca a¤¤esaæ ca nÃmÃkhyÃtÃnaæ dvibhÃvasambhavato a¤¤esaæyeva
vasena kavaggato paÂÂhÃya attani katavasena dassetuæ ukkaæsoti Ãdi vuttaæ. Tena ugghoso
nigghosoti Ãdi upari suttavisayattÃ idha na dassitÃ. Takkaroti Ãdi catusaddÃdiparassa
udÃharaïaæ. NikÃyoti ÃdÅsu niupasaggoyaæ appaÂisedhÃvÃci. 

TalanadakÃrÃnanti ettha yavataæ yakÃravantÃnaæ, tyalya ïya iccetesaæ bya¤janÃnaæ vatta
latta ¤atta jattamÃpajjatÅti attho. Yavataæ sakÃrakacaÂapavaggÃnanti yakÃrayuttasakÃrassa ca
kavaggassa ca cavaggassa ca Âavaggassa ca pavaggassa ca yathÃkkamaæ
sakÃrakavaggacavaggaÂavaggapavaggÃdesatthaæ, tathÃ yavataæ thakÃradhakÃranakÃrÃnaæ
chakÃrajhakÃra¤akÃrÃdesatthaæ ca idha kÃraraggahaïaæ katanti adhippÃyo. 
Ghoso ca aghoso cÃti = ghosÃghosÃ. Sampatte niyamattÃti ki¤cÃpi vagge ghosÃ nÃma
tatiyacatutthapa¤camÃ. AghosÃ paÂhamadutiyÃ. Evaæ santepi para dvebhÃvo ÂhÃneti
sadisavasena dvitte ca sampatte vagge catutthadutiyÃnaæ tatiyapaÂhamÃ ca dvebhÃvaæ
gacchantÅti kiyamatthamidamÃraddhaæ. Tena vagge paÂhamatatiyÃnÃnaæ viya
pa¤camÃnampi sadisavasena dvibhÃvo purimasutteneva sijjhati. AthavÃ pa¤camÃnampi
satipi ghosatte idha ÂhÃnÃdhikÃratopi vaggatatiyavasena dvebhÃvappasaÇgo na hotÅti
daÂÂhabbaæ.
 
* Dhaæsu (katthaci.) YakÃrayuttÃnaæ.


[SL Page 329] [\x 329/]    

Yaæ pana mahÃsaïdhippakaraïe vagge ghosÃghosÃnaæ tatiyapaÂhamÃti vagge pa¤camÃnaæ
tatiyadvebhÃvappasaÇgato nivattanatthaæ tusaddapakkhepanaæ kataæ. Taæ niratthakameva.
 hÃnÃdhikÃrato ca tannivattiyÃ siddhattÃti. JambucchÃyÃti ettha samÃse rassatte ca kate
dvittaæ. PapphoÂetÅti vidhunÃtÅti attho. ApphoÂetÅti bhuje ÃharatÅti attho. IminÃti vagge
ghosÃghosÃnanti ÃdinÃ dvittaæ. Gupaiccayassa divÃdidhÃtÆnaæ vajÃdÅnaæ ca dvirÆpassa
vassa bakÃro bhavatÅti. Batte dvittaæ. Dibbati dibbanti. Evaæ sesesu. PaïidhÃnanti ÃdÅsu
upasaggassa, païÃmo païÅtanti Ãdisu dhÃtÆnaæ nakÃrassa ca ïattaæ. 

Avisesena vuttattÃ sare vÃ bya¤jane cÃti vuttaæ. 

Atissa cantassÃti ito anuvattanaantaggahaïÃdhikÃrena aputhantassa puthantasaddato
a¤¤assa manoppabhÆti saddantassÃpi vuttaæ.

Avamhi cÃti ito avassÃti vattate, o sare cÃti ito oggahaïaæ ca. "TabbiparÅto"ti ettha
tasaddena adhikato okÃro parÃmasÅyati. Tassa viparÅto nÃma ukÃro. AvassukÃroti avatvÃ
evaæ vacanaæ ukÃrassa okÃraviparÅtasa¤¤Ãvi¤¤Ãpanatthanti daÂÂhabbaæ. Tena ca cittagÆti
ÃdÅsu okÃrassukÃro ca viparÅtabhÃvena hoti ukÃrassa okÃro ca. Vuddhiyampana 'nyÃse'
avasaddaparÃmasanatthaæ tabbiparÅtoti dutiyantasaddaggahaïaæ luttaniddiÂÂhaæ katvÃ
vuttaæ, taæ niratthakamevÃti veditabbaæ. UpoccÃritaæ nÃmÃkhyÃtÃnaæ visesanabhÃvena
samÅpuccÃraïaæ vuttaæ. AvasaddabhÆtaæ padaæ idha upapadaæ nÃma upapadagahaïaæ
vettha adhigataavasaddassa upasaggabhÃvavi¤¤Ãpanatthanti daÂÂhabbaæ. 

Etesanti antopekkhÃyaæ chaÂÂhÅ nimittÃsannattÃ etesamanto o hotÅti vattabbe ottamÃpajjatÅti
vacanaæ ÃdesapÃkaÂakaraïatthaæ. Lopeti taddhitasamÃsanto ca vibhattilope satÅti
adhippÃyo. ManasÃ nibbattaæ = manomayaæ, rÆpaæ. Ayasaæ nibbattaæ bhÃjanaæ =
ayomayaæ, sÅhagatiyÃti sasare vÃgamoti ito vÃ.

Bya¤janasaïdhi.
 Gamoti ito vÃ.

Bya¤janasaïdhi.
 

[SL Page 330] [\x 330/]    
Aæ bya¤jane niggahÅtanti ito niggahÅtanti adhikÃro. Bya¤janeti ca vaggassa anto
vaggapaæcamo, na saha vaggekadesassÃnantaro. ItarathÃ antaggahaïassa
niratthakabhÃvÃpattito. NimittÃnussarÃnaæ ÂhÃnÃsantattÃti vaggeti vuttakavaggÃdinimittassa
kÃriyino anusvÃranÃmadheyyassa niggahitassa ca kaïÂhÃdiÂhÃnena nÃsikaÂÂhÃnena ca
vaggapaæcamesupi tabbaggapaæcamassa ÃsannattÃ kavaggÃdimhi paro yathÃkkamaæ
Ça¤aïanamÃ ca niggahÅtassa ÃdesattamÃpajjantÅti siddhaæ. Tena yaæ pana nyÃse ekassa
caggahaïassa atirekatthaparikappanena tabbaggapa¤camattaæ tuyhaæ mayhaæ cÃti ÃdÅsu
payogadassanato ¤Ãpakabalena tabbaggapa¤camatta¤ca hotÅti vuttaæ, taæ niratthakamevÃti
daÂÂhabbaæ. Sammatoti Ãdisu niccanti taïhaÇkaroti ÃdippakÃrasa¤¤ÃsaddÃdike ca
saægÃhakasaæÂhÃnÃdikikatÆnÃdiparesu ca niggahÅtassa niccavaggantattaæ hotÅti daÂÂhabbaæ.

KiÇkato dÃtuÇgatoti idaæ dvayaæ ikÃrukÃratopi parassa niggahÅtassa
vaggantÃpattidassanatthaæ vuttaæ. SaticoparivÃggahaïe* vijjhantare vÃti ettha upari paro vÃ
saroti sutte sati ca vÃggahaïe heÂÂhÃ aæ bya¤jane niggahÅtanti vijjhantarassa vaggantato
a¤¤assa vidhÃne va sati vaggantakaraïassa aniyatatthe siddhepi vaggantaæ vÃti idha
vÃggahaïakaraïaæ atthantaravi¤¤Ãpanatthaæ. Tena niggahÅtassa saæ iti upasaggantassa
pumasaddantassa ca lakÃre pare lakÃro hotÅti dassÅtÃ hoti. 

E va ho va = ehaæ, tasmiæ-ehe. 

Saha ye vÃti vattabbe halopena saye cÃtÅ vuttaæ. Sayeti vuttanimittato a¤¤assa assutattÃ saha
yakÃrenÃti atthato siddhaæ. 

SabbanÃmayakÃraparatoti sabbanÃmabhÆto yakÃro paro yasmÃ niggahÅtaæ
sabbanÃmayakÃraparaæ, tato sabbanÃmayakÃraparato ca sampadantato ca niggahÅtambhÃ,
a¤¤atra niggahÅtassa¤attaæ na hotÅti adhippayo. 

Mo ca do ca = madÃti yogavibhÃgena ca taæ dhitanti ettha ca niggahÅtassa dakÃro.
Taddhitaæ. 

AriyasaccÃnadassananti Ãdidvaye pa¤camaæ laghu sabbatthÃti chaïdasi icchitattÃ
niggahÅtalopo.
 
* VijjantarevÃ. NiggahÅtatthesiddhepi. SabbanÃmabhÆto dassitaæ. 

[SL Page 331] [\x 331/]    

NiggahÅtasaïdhi 
NiggahÅtaæ cÃti anuvattamÃnaæ paro vÃ saroti ettha parasaddayogato vipariïÃmena
niggahÅtamhÃti anuvattate. Ayampiti ca paro vÃ saroti vuttalopopi iti iva idÃni asi api
iccÃdÅnaæ parato a¤¤attha vÃsaddassa vavatthita vibhÃsattÃ na hotiti attho. 

Bya¤jano ma visa¤¤ogoti idaæ visa¤¤ogavidhÃna sÃmatthiyato siddhaæ. Visa¤¤ogagahaïena
cettha saæyogÃnaæ ÃdilopamÃha. SarÆpÃnaæ samÃnarÆpÃnaæ saæyogo = sarÆpasaæyego.

MadÃ sareti ito sareti ca yavamadÃdi suttato Ãgamoti ca kvaci o bya¤janeti ito kvaci
bya¤janeti cÃnuvattate. Tassa apavÃdatthaæ paÂisedhatthaæ. NiggahÅtassa aævidhÃnaæ nÃma
yebhuyyena tassa pakatibhÃvatthanti daÂÂhabbaæ. Tassa hi sare vagge hayavaralesu va
ÃdesalopÃ ca vuttÃ. Tena vakÃrasakÃrÃdibya¤jane ca yebhuyyena pakatibhÃvattha midaæ
suttamadhÅtanti veditabbaæ. 

IdhÃti saïdhikappe avutto anupadiÂÂho viseso visesavidhi yesaæ nipÃtopasaggÃdÅnaæ tesaæ
avuttavisesÃnaæ vuttanayÃtidesatthaæ sarasaïdhibya¤janasaïdhiÃdisu vuttanayassa
vuttavidhissa atidesatthaæ vuttanayÃnusÃrena veditabbanti dassanatthanti attho. Vipariyayo
nÃma heÂÂhupapariyatÃ. Tena lopaÃgamavikÃravipariyayavasena idha catubbidhakÃriyÃ
dassitÃ honti. 

Mayettha vutto saïdhikappe sa¤¤ÃvidhÃnena saha yo Ãcariyena pa¤cavidho saïdhi vutto,
so sabbopi sunicchayo sobhanavinicchayayutto va ettheva rÆpasiddhiyaæ mayÃ vuttoti
yojanÃ. 

Iti rÆpasiddhiÂÅkÃyaæ saïdhinayo paÂhamo.
 
IdÃni:- 

Padaæ catubbidhaæ vuttaæ nÃmÃkhyÃtopasaggajaæ,
NipÃtaja¤cÃti vi¤¤Áhi asso balavabhidhÃvatÅti. 

Evaæ vuttesu nÃmikÃdÅsu catusu padesu kiriyÃya dabbanissitattÃ tadabhidhÃnassa
nÃmapadasseva paÂhamaæ rÆpasiddhiæ dassetuæ Ãcariyena vuttaæ
nÃmavibhattikappÃnusÃrena nÃmikavibhattiæ 

[SL Page 332] [\x 332/]    

Dassetuæ atha nÃmikavibhattyavatÃro vuccateti Ãdi Ãraddhaæ. Tattha nÃmehi niyuttÃ =
nÃmikÃ, ekameva purisÃdiatthaæ saækhyÃkammÃdibhedena vibhajantÅti vibhattiyo, syÃdayo.
TÃsaæ nÃmikÃnaæ vibhattÅnaæ tiliÇgÃdinÃmanissayaæ avataraïaæ vuccate kathiyateti attho. 

Atha nÃmameva vacanatthato sarÆpato pabhedato ca dassetuæ atthÃbhimukhaæ namanatoti
Ãdi vuttaæ. Tattha yasmÃ purisÃdisaddo attanÃ vattabbassa purisÃdiatthassa abhimukhaæ
namati pavattati, taæ ca atthaæ attani nÃmeti dasseti tasmÃ taæ nÃmanti vuccatÅti
vacanatthadassanaæ. DabbÃbhidhÃnanti sarÆpanidassanaæ. PurisÃdidabbasaÇkhÃtassa
vacanÅyatthassa abhidhÃnaæ vÃcakaæ purisÃdiakkharasannivesarÆpanÃmapa¤¤attÅti attho. 

Taæ pana duvidhanti Ãdi pabhedadassanaæ tattha vacanattha manugataæ guïanÃmÃdikaæ
nÃmaæ aïvatthaæ. Vacanatthanirapekkhaæ kittimÃdinÃmaæ yadicchanÃmaæ rÆÊhinÃmaæ,
pulliÇgaitthiliÇganapuæsakaliÇgavasena tividhaæ, eso rukkho, esÃ mÃlÃ, etaæ dhananti evaæ
purisÃdivÃcakena sabbanÃmena samÃnÃdhikaraïato rukkhamÃlÃdhanasaddÃpi
pumitthinapuæsakajotakatthena lokena sammatÃti veditabbÃ. 

SÃma¤¤anÃmaæ guïanÃmaæ kirayÃnÃmaæ yadicchanÃmanti evaæ sÃma¤¤Ãdiatthe
jotakavasena nÃmaæ catubbidhaæ. YathÃti avisesena vuttassa atthassa visesanidassane
nipÃto. RukkhÃti hi vijÃtiyÃ vinivattaæ sajÃtiyÃ sÃdhÃraïaæ
baïdhasÃkhÃpalÃsÃdisamudÃyasaÇkhÃtaæ rukkhatthaæ sÃma¤¤ÃkÃraæ nimittaæ katvÃ
taæsabhÃvÃnativatte dabbe vattanato sÃma¤¤anÃmaæ nÅloti nÅlavaïïayogato guïanÃmena
paÂÃdidabbaæ vuccati. SÅlavÃ medhÃvÅti Ãdi viya, pÃcakoti odanÃdipacanakirayaæ nimittaæ
katvÃ dabbe pavattanato kirayÃnÃmaæ nÃma. Siriva¬¬hoti sÃma¤¤aguïakirayÃsu ekaæ
nimittamanapekkhitvÃ yadicchÃvasena nÃmaæ karontehi ÂhapitakittÅmanÃmattÃ
yadicchÃnÃmaæ nÃma. 

AÂÂhavidhanti avaïïanta-ivaïïanta-uvaïïanta-okÃranta-niggahÅtantÃnaæ pakatÅnaæ
pabhedena nÃnattena nÃmaæ aÂÂhavidhaæ hotÅti yojanÃ. Tattha avaïïantÃ
purisaparisÃ-iccÃdikÃ. IvaïïantÃ aggidaï¬Åti ÃdikÃ. UvaïïantÃ bhikkhu abhibhÆti ÃdikÃ.
OkÃrantÃ go sutanoti ÃdikÃ. 

[SL Page 333] [\x 333/]    
PulliÇganÃmikaæ. 
NiggahÅtantÃ kiæ idaæti ÃdikÃ. Evaæ akÃrÃdisaraniggahÅtantapakatibhedena aÂÂhavidhaæ.
Pakatiggahaïaæ cettha niruttiyaæ vuttavibhattyantabhedanivattanatthaæ.

Tattha tese akÃrÃdipakatiantesu akÃro anto pariyanto assÃti = akÃranto. Tato akÃrantasmÃ
pulliÇgÃdipurisavÃcakato jÃtiguïakirayÃyadicchÃsaddesu
jÃtinimittapurisanimittÃdivisiÂÂhavisadÃkÃravohÃralakkhaïÃ purisattasÃma¤¤ÃkÃrasaÇkhÃtÃ
jÃtiyeva nimittaæ pavattikÃraïaæ yassa saddassa tato jÃtinimittato purisasaddÃ
purisaiccetasmÃ vacanato parÃ hutvÃ yojiyanti. YathÃvidhi padassÅyantÅti attho. 

AdhikarÅyatÅti = adhikÃro. UparÅ suttesu tadupakÃratÃya Ãcariyehi niyojÅyatÅti attho.
SuttÃbhidhammavinayapiÂakasaÇkhÃtassa tepiÂakassa buddhavacanassa yuttanti
sambaïdho. Tassa pana buddhavacanassa sakkatadesÃbhÃsÃvisadisarÆpattÃ
aparivattanasabhÃvatÃyÃti dassetuæ mÃgadhÃkÃya sabhÃvaniruttiyÃti vuttaæ. 

ùdikappe niyuttÃ = ÃdikappikÃ, narÃ ca brahmÃno ca assutaæ ÃlÃpaæ yehi te = assutÃlÃpÃ
nÃma. ManussavacanÃlÃbhattÃ desabhÃsÃdirahitÃya attano dhammatÃya bhÃsamÃnÃsÃ bhÃsÃ.
SambuddhÃ cÃti sabba¤¤Á buddhÃ dhammaæ desentÃyÃya aviparipattanasabhÃvÃya
sÃvakÃnaæ niruttipaÂisambhidopakÃrÃya bhÃsanti, sÃ mÃgadhÅ nÃma mÆlabhÃsÃ
sabbabhÃsÃnampi sattÃnaæ ekabhÃsÃyeva atthÃvabodhanato. SakkatadesabhÃsÃdÅhi buddhÃ
dhammaæ na desenti niratthakabhÃvato atippasaÇgato cÃti veditabbaæ. 

Anupubbaæ anupaÂipÃÂiæ anatikkamitvÃ pavattamÃnaæ = yathÃnupubbaæ. Tattha niyutto =
yathÃnupubbiko. 

LiÇgaæ pÃÂipadikanti nÃmasseva pariyÃyo yathÃ yathÃ yena yena pakÃrena vuttaæ liÇgaæ,
jinavacanena yuttaæ jinavacanÃviruddhaæ nÃmaæ bhavati, tathÃ tathÃ tena tena pakÃreneva
purisa rukkha satthu bhikkhu rÃja brahma atta sabba ya ta eta amha tumha iti evamÃdinÃ
nayena jinavacanassa ananurÆpaakkharaantavivajjitÃkÃreneva idha kaccÃyanalakkhaïe
liÇganÃmapadaæ pakatirÆpaæ nipaccateta. Siddhaæ katvÃ ÂhapÅyati. 

[SL Page 334] [\x 334/]    

Vasaddena kiriyÃpadapakatibhÆtÃ dhÃtavopi jinavacanÃnurÆpena nipaccanteti attho.
DhÃtuliÇgehÅ parÃppaccayÃti paribhÃsato vibhattiyo parÃ hontÅti vuttaæ. 

Paccayantassa liÇgabhÃvÃbhÃvato taddhitÃdisutte tavetuæ tÆna tvÃna tvÃppaccayantÃnaæ
atavetÆnÃdisu cÃti liÇgabhÃvapariyÃyabhÆtassa nÃmabyapadesassÃpi paÂisiddhattÃ tato cÃti
ettha caggahaïena aliÇgato tavetÆnÃdipaccayantÃ nipÃtatopi vibhatti hotÅti dassetuæ
casaddaggahaïenÃti Ãdi vuttaæ. 

Si yo iti evaæ paÂÂhitÃ cepi paÂhamÃ vibhatti nÃma paÂhamaæ vuttatti. Evaæ sesÃsupi.
Vibhatti iti anena nÃmena kvakatarasutte attho payojananti codanÃ. Amhassa mamaæ
savibhattissa seti ettha savibhattissÃti vohÃro. Phalanti parihÃro. ItarathÃdi yadi
sa¤¤ÃvidhÃnaæ na bhaveyya tadÃ purimena tato ca vibhattiyo, siyo aæyo nÃhi sanaæ smÃhi
sanaæ smiæsÆti ekayogo ekasuttameva kÃtabbanti attho. Casaddena na¤¤Ãkaraïeti tato va
vibhattiyo ti ettha caggahaïena nyÃse viya ekavacanabahuvacanÃdisa¤¤Ãnakaraïaæ yadi
siyÃ, tadÃ vibhattividhÃne sa¤¤ÃvidhÃne sa¤¤ÃvidhÃnassa appakate appakaraïe
vihitattamÃpajjeyya. EkavacanÃdivohÃrassa aïvatthaparasama¤¤ÃvasenÃpi sambhavato puna
vidhÃnassa niratthakabhÃvappasaÇgopi siyÃti attho. ParibhÃsantaraæ a¤¤aæ paribhÃsaæ. 

Na uparodho = anuparodho, avirodho. Tesaæ jinavacanÃnaæ anuparodho tena tattha
vibhattividhÃne tato ca vibhattiyoti vuttattÃ aniyamena ekato sabbÃsaæ syÃdivibhattÅnaæ
pasaÇge sati vatticchÃnupubbikÃti yovacanassa vattÃ payogaæ vattukÃmo, tassa vattussa
icchÃ anupubbikÃ yassÃ saddappavattiyÃ sÃ vatticchÃnupubbikÃ, sabbassÃpi vacanassa
purisÃnamicchÃya pavattitattÃ. 

LiÇgatthÃbhidhÃnamatte liÇgassa rukkhÃdinÃmassa attho abhidheyyo = liÇgattho, so pana
kammÃdikÃrakasaæsaÂÂho kevalo cÃti duvidho. Tattha kammÃdisaæsaÂÂho dutiyÃdÅnaæ
vakkamÃnattho kammÃdisaæsaggarahito vibhattivacanabhedepi saÇkhyÃkammÃdi viya
anuvattitvÃ dissamÃno avayavasamÆhÃdibhedo saliÇgÃdiko rukkhÃdiattho
paÂhavidhÃtuÃdÅnaæ kakkhalattÃdisÃma¤¤ÃkÃro ca idha liÇgattho nÃma. Tattha liÇgassa 


[SL Page 335] [\x 335/]    

Vacanatthassa abhidhÃne avayavasamÆhÃdibhedÃ kathanamatte kevale abhidhÃne kathane
jotane kattabbeti attho ekavacanassa bahuvacanassa aniyamappasaÇge sati temekavacanesÆti
bahuvacanesu vonoti ca ¤Ãpakato ekatthÃbhidhÃne ekavacanaæ, anekatthÃbhidhÃne
bahuvacananni niyamaæ dassetuæ ekamhi vattabbeti Ãdi vuttaæ. EkattavacanicchÃyanti ettha
ekassa bhÃvo = ekattaæ. RukkhÃdibhede asahÃye atthe ekatthe ekasaddappavattiyÃ
nimittabhÆtÃ tÃ asahÃyatthagatÃnaæ tassa ekatthassa vacane kathane abhidhÃne icchÃyaæ
ekatthassa abhidhÃtukÃmatÃyanti attho. 

LiÇgassa akÃratoti tato ca vibhattiyoti vibhattÅnaæ liÇgato paraæ vihitattÃ akÃrassa
liÇgÃvayavattÃ liÇgassa antabhÆtaakÃrato parassÃti atthato siddhametaæ. Tena akÃrantato
liÇgamhÃti ca uparivacanaæ na dissati. ChaÂÂhivipariïÃmenÃti sÅti paÂhamÃya vuttiyaæ
sivacanassÃti chaÂÂhivacanaæ vipariïÃmena vivaraïaæ vibhajanaæ. OkÃro hotÅti
ÃdesÃpekkhanti veditabbaæ. Yaæ pana nyÃse sissa oti samÃsaæ katvÃ vuttaæ.
Taæsambaïdhito okÃrassa abhÃvato karÅyamÃnaokÃrassa ca sÃpekkhatÃya
samÃsÃnupavattito ayuttamevÃti daÂÂhabbaæ. VibhattikÃriyavidhippakaraïatoti ettha ato
nenÃti nÃvibhattiyÃ kÃriyaæ vidhÅyati, taæ vibhattikÃriyavidhisuttaæ pakaraïaæ kataæ assÃti
= vibhattikÃriyavidhippakaraïaæ. Soti ettha vuttaæ sivacanaæ, tato tadapavÃdenÃti tassa
apavÃdena. 

Sarassa lope = saralopo. Aæ ca Ãdeso ca paccayo ca Ãdi yassÃti = amÃdesappaccayÃdi,
tasmiæ. IminÃva katasaralopanimitteyevÃti yadi saralopoti ÃdinÃ pubbasaralope kate
taænimittaparassa sarassa sarÃnaæ dadanti dhammikÃti Ãdisu viya dighÃdivikÃrappasaÇgo
hoti, tadÃ tattha pakatibhÃvatthanti daÂÂhabbaæ. Tena sare lopaæti pubbasare lutte seyyo
seÂÂhoti Ãdisu parasarassa vikÃro hotiyevÃti dassitaæ hoti. 

TyÃdivibhattiyo cetthÃti ettha imasmiæ sutte na kevalaæ taddhitÃdippaccayabhÃvena
gayhanti, kintu ÃkkhyÃta vibhattibhÆtÃ tyÃdivibhattiyo pi paccayagahaïenettha gayhantÅti
attho. DhÃtuliÇgehi parÃppaccayÃti ettha paccayagahaïena vibhattÅnampi gahitatthameva
cettha ¤Ãpakaæ. ùgamatthidanti 


[SL Page 336] [\x 336/]    

Ettha Ãdiggahaïaæ ÃkhyÃte kitake ca ikÃrÃgamo asabbadhÃtukamhi, yathÃgamamikÃroti
iccÃdinÃ vihitassa Ãgamassa saægahaïatthanti attho. 

PaccayasÃhacariyÃ ti sahacarassa bhÃvo = sÃhacariyaæ, paccayena sÃhacariyaæ =
paccayasÃhacariyaæ, paccayena saha patitattÃ, tato. ùdesappaccayÃdimhÅti ettha ÃdesassÃpi
paccayena sÃhacariyadassanato Ãdeso ca paccayo viya pakatisaro eva vibhattippaccayÃnaæ
ÃdesabhÆtova gayhati, na parapadÃdibhÆtoti. Tena abbha Ãha iccÃdike Ãdesasare pare
kittisaddo abbhuggato, satthÃ ÃhÃti evamÃdisu pubbapadantassa sarassa iminÃ suttena lopo
na hotÅti veditabbaæ. 

SamÃnaæ rÆpaæ yesanti = sarÆpÃ, eko ca so seso cÃti = ekaseso. Asakinti anekavÃro.
AsakiægahaïasÃmatthiyato ekavibhattivisayÃnanni siddhaæ. PurisÃ apayanti Ãdisu
nÃnÃvibhattivisayattÃ na ekasesoti siddhaæ. AsesakhyÃpanicchÃ = vÅcchÃ,
sahavacanÅcchÃyanti saha ekato anekatthÃnaæ vacane icchÃ = sahavacanicchÃ, na ca ye ye
vu¬¬hÃ ti ÃdÅsu vÅcchÃpayogesu sahavacanÅcchÃ sambhavati. EkavibhattivisayÃnanti ettha
ekÃ eva vibhatti visayo pavattiÂÂhÃnametesanti = ekavibhattivisayÃti attho gahetabbo.
YogavibhÃgatoti ekasesvasakiæ iti yogassa suttassa vibhÃgato dvidhÃkaraïato pitÆnanti
Ãdisu udÃharaïesupi rÆpÃnampi ekaseso. VÃti vikappena hotÅti veditabbaæ. Tena
mÃtÃpitÆnanni vattabbe asarÆpassa mÃtusaddassa lopaæ katvÃ pÅtusaddovasissati, tena
pitÆnaæ mÃtÃpitÆnanti rÆpadvayaæ sijjhati. 

Ato tenÃti ito atoti ca, so vÃti ito vÃ ti ca vattate. 

Yo ca ni ca = yonÅ, sabbe ca te yonÅ cÃti = sabbayoni, tesaæ. ù va e vÃti = Ãe, yathÃkkamanti
parÃ paccayÃti ettha paÂhamÃya aïthadassanato paÂhamÃya vibhattiyÃ paÂhamaæ vuttattÃ
dutiyÃya kamÃ vuttattÃ dutiyÃya kammana tivattitvÃva pÃÂhÃnukkamena ÃkÃraekÃrÃ hontiti
attho. SabbÃdesatthanti Ã eti saddamattattÃ yo ni iccetesaæ antÃdesappasaÇge sabbasseva
Ãdesatthanti daÂÂhabbaæ. VÃ iccevÃti vÃdhikÃraphalaæ dassetuæ vuttaæ. 

[SL Page 337] [\x 337/]    

Jhe katatteti jhasa¤¤ake ivaïïe katatte kataakÃratte sati asanta¤ca vidhiæ etthÃnuvattitaæ
vÃssÆti vÃsaddo dÅpetÅti yojanÃ. 

ùlapanassa sambodhanassa vacane abhidhÃne icchÃyaæ sati: ga iti sa¤¤Ã assÃti = gasa¤¤o.

PitÃ Ãdi yesaæ tuppaccayantÃnaæ te = pitÃdayo. Tesaæ pituÃdÅnamanto = pitÃdyanto, akÃro
ca pitÃdyanto ca = akÃrapitÃdyantÃ, liÇgantabhÆtassa akÃrassa pituÃdisaddÃnamantabhÆtassa
ca ukÃrassa Ã hoti, Ãttaæ hotÅti attho. Ge pareti Ãlapane sivacane pareti attho. 

JhalapÃ rassanti ito ge rassamiti ca vattate. AdÆraÂÂhassÃlapanevÃyanti adÆre Âhitassa
Ãlapane yevÃyaæ rassabhÃvo. 

GasÅ apÅti padacchedo. EvamÃdÅhi suttehi niddiÂÂhehi liÇgehi a¤¤o saddo seso nÃma.
DÆtiyatthassa silopassa sampiï¬anaæ samuccayanaæ attho yassa taæ yathÃ vuttaæ
Ãlapanassa abhibyattiyÃ pÃkaÂakaraïatthaæ keci cattÃro bho purisa bho rukkhÃti evaæ
vadantÅti attho. 

Yena vÃ kayirate taæ karaïanti ito vÃti vattate. Yaæ karotÅti yaæ ghaÂÃdikaæ asantaæ
nibbatteti santaæ vÃ vikaroti chedanÃdinÃ vikÃramÃpÃdiyati, yaæ santaæ vÃ parikappitaæ vÃ
gamanadassanÃdinÃ vÃ pÃpuïÃti taæ kÃrakaæ vikaraïapÃpuïanakirayÃya taæ nimittabhÆtaæ
ghaÂÃdikaæ kattukiriyÃya pÃpuïitabbaæ vatthu kammÃdisa¤¤aæ hoti. 

KarÅyatÅti = kammaæ, kammameva attho = kammattho, tasmiæ kammatthe. 
AbhidheyyakammasaæsaÂÂhassa atthassa jotane karoti kiriyaæ nibbattetÅti = kattÃ.
AttappadhÃnoti a¤¤amanapekkhitvÃ. Sayameva pacanÃdikaæ kammaÂÂhaæ vÃ gamanÃdikaæ
kattuÂÂhaæ vÃ kirayaæ nibbatteti, so kattusa¤¤o hotiti attho. 

Karaïe tatiyÃti ito tatÅyÃti vattate.

Ato nÃ ena iti tipadamidaæ suttaæ. 
 
* Kammatthaæ vÃ. Kattusametaæ vÃ. 

[SL Page 338] [\x 338/]    

SmÃ ca hi ca smiæ ca = smÃhismino, tesaæ. MhÃ ca va bhi ca mhi ca mhÃbhimhiyo.

SÃdhakatamena hatthÃdinÃ puriso kammaæ kayirate Ãvikaroti pÃpuïÃti vÃ taæ
hatthakhagganayanÃdibhedaæ vatthu karaïasa¤¤aæ hotÅti attho. ùviÂÂhena purisenÃti yo
amanusso yaæ purisaæ Ãvisati, tena ÃviÂÂhena purisena karaïabhÆtena so manusso
abhivÃdanÃdÅni karonto pu¤¤aæ karoti, vibodhana kÃle *dusimÃro viya tena pÃpaæ karoti
nÃma.

Yassa sacetanassa vÃ acetanassa vÃ ki¤ci dÃtukÃmo dadÃti vÃ ta¤ca paÂiggÃhakabhÃvena
icchitaæ kÃrakaæ sampadÃnasa¤¤aæ hoti. Yassa saccaæ vÃ khÃdanÅyaæ vÃ rocati yassa vÃ
ki¤ci iïaæ chattaæ dhÃrayate, so yÃcako rocako iïassa sÃmiko dhÃrayamÃno ca
sampadÃnasa¤¤o hoti. YathÃ: yÃcakassa dÃtumicchati. Samaïassa saccaæ rocasi,
devadattassa suvaïïachattaæ dhÃrayathe, dhanikassa suvaïïaæ dhÃrayato daÊiddo 
SammÃ padÅyati etassÃti = sampadÃnaæ, tasmiæ. 

Yosu katanikÃralopesu dÅghanti ito dÅghanti vattate. 

Su ca naæ ca hi ca = sunaæhi, tesu. NiyamÃbhÃvÃ sabbe rassasarÃti siddhaæ. 

Apeto ito ÃdadÃtÅti = apÃdÃnaæ, taæ kÃrakanti apagamanadÃnakirayÃnaæ avadhibhÆtaæ
bhayahetubhÆtaæ ca kÃrakaæ apÃdÃnasa¤¤aæ bhavati. 

SabbaggahaïÃdhikÃrato smÃsminnanti Ãhacca visesetvÃ vacanasÃmatthiyato ca sabbasseva
Ãttametta¤ca hotÅti siddhaæ. Evaæ upari veditabbaæ. PurisÃ purisato apeti apagacchati. 

ParigayhatÅti = pariggaho, yassa yo pariggaho Ãyatto sÃmi ÃdibhÆto vÃ. 

SÃmismiæ chaÂÂhÅti yo pariggahassa sÃmi ÃyattÃkÃralakkhaïo sambaïdho, tassa jotane
visesanÃdibhÆte sÃmiatthe chaÂÂhivibhatti hotÅti attho. 

ùdhÃrÅyati etthÃti = ÃdhÃro, kattukammÃnaæ kiriyÃyÃti kattusamavetÃya
ÂhÃnagamanÃdikirayÃya kammasamavetÃya pacana-
 
Vimocana * dÆssi 

[SL Page 339] [\x 339/]    

ChedanÃdikiriyÃya ca tannissayÃnaæ sÃdhÃraïo yo ÃdhÃro taæ vatthu okÃsasa¤¤aæ
paÂilabhatÅti attho. 

Evaæ surÃsurÃdayo akÃrantÃ pulliÇgasaddÃ sattasu vibhattisu purisasaddanayena ¤eyyÃti
sambaïdho.

Tattha surÃsurÃti ÃdikÃ vasantatilakÃ nÃma vuttaæ. SurÃ, devÃ, asurÃ, dÃnavÃ, narÃ, manussÃ,
uragÃ, sappÃ, nÃgÃ, ahÅ, rÃjakulino sappavisesÃ yakkhÃ, vessavaïaparivÃrÃ. GaïdhabbÃ,
dhataraÂÂhaparivÃrÃ, kinnarÃ, tiracchÃnavisesÃ, manussÃ, mÃnavÃ. Evaæ pisÃcÃ petÃ ca
pettivisayÆpapannÃ sattÃ, mÃtaÇgÃ, gajÃ, jaÇgamÃ, sattÃ, turaÇgÃ, assÃ, varÃhÃ, sÆkarÃ, sÅhÃ,
migÃdhipÃ, vyagghÃ, saddÆlÃ, acchÃ, kÃlasÅhÃ, kacchapÃ, kummÃ, taracchÃ, kabaraÇgena
migÃdanÃ camarajÃti, mÅgÃ, magÃpi, assÃ, turaÇgÃ eva, soïÃ, sunakhÃ

ùloko, suriyÃdiÃlokenÃ, loko, kÃmalokÃdiko, nilayo, Ãlayo, anilo, mÃÊuto, cÃgo, pariccÃgo,
yogo, anuyogo, vÃyÃmo, ussÃho, gÃmo, khuddako manussÃvÃsadeso, nigamo, so panesa
mahÃgÃmo, Ãgamo, pariyattidhammo, dhammo, sucaritadhammo, adhigamo ca kÃmo,
vatthukÃmakilesakÃmÃdiko, saægho, bhikkhusamÆho ca, ogho, kilesogho, udakappavÃho ca.
Ghoso, saddo, paÂigho, byÃpÃdo, Ãsavo, avijjÃdiko kileso, kodho, manopadoso, lobho, rÃgo,
sÃrambho, karaïuttarakaraïalakkhaïo, thambho, cittassa thaddhatÃ, gharathambho vÃ.
Mado, yobbanamadÃdiko, mÃno ahaÇkÃro, pamÃdo, satippamoso, makkho,
paraguïÃdividdhaæso 
PunnÃgo, punnÃgarukkho, pÆgo, kamuko, panaso, kaïÂakÅphalo, asano, piyako, campako,
campeyyo, ambo, cÆto, hintÃlo, rukkhaviseso, tÃlo, tÃlarukkho, vakulo, vakulagaccho, ajjuno,
kakudho, kiæsÆko, palÃso, pÃÊibhaddo ca. MaïdÃro, devataru, kuïdo, byÃkoïdo*,
pucimaïdo, nimbo, kara¤jo, kara¤jagaccho, rukkho, pÃdapo, mayÆro, sikhÅ, sakuïo,
vihaÇgo, aï¬ajo, pakkhÅ, ko¤co, kuntanÅ, haæso, haæsoyeva. 

Tassa vÃ nattaæ sabbatthÃti ito vÃti vattate. 

Manassa gaïo = manogaïo, so Ãdi yassa so = manogaïÃdi, tato. I ca Ã ca = iÃ, vÃti
manogaïÃdito tathÃnuvattitavÃggahaïa¤cÃnuvattate. 
 
* ? Mukuïdo 

[SL Page 340] [\x 340/]    

Amhassa mamaæ savibhattissa seti ito savibhattissa, ntussantoti ito ntussÃti va
paramÃdhikÃro. PaccayekadesattÃ ntuppaccayassÃti vuttaæ. 

Mayaæ yomhi paÂhameti ito yomhi paÂhameti ca, ntassa se vÃti ito sÅhagatiyÃ vÃti ca
vattate. 

Pa¤cÃdÅnamattanti ito attanti ca vattate. 

Aæ napuæsaketi ito amiti vattate. 

Ntassa se vÃti ito maï¬ÆkagatiyÃ cÃti vattate. 

To ca ti ca tÃ ca = totitÃ,yathÃsaækhyaæ, saækhyÃnukkamena. 

Pa¤cÃdÅnamattanti ito attaæ, ntussanto yosu cÃti ito maï¬ÆkagatiyÃ cÃti vattate. 
Puna vÃggahaïakaraïanti purimasutte satipi vÃsadde puna simhi vÃti etthÃyaæ vÃsaddo
himavantasaddato a¤¤atra atthanisedhanatthameva kato. Tena vuttaæ guïavantÃdisu
nÃtippasaÇgoti ettha ca vantuppaccayantÃnaæ ukÃrassa appayogatÃya akÃrantesu gahaïaæ
veditabbaæ. NÃtippasaÇgoti mantusaddato a¤¤atra tadanuparodhenÃti paribhÃsato ca
sabbÃdesassa aniÂÂhattÃ vuttaæ. 

Sa sare vÃgamoti ito vÃti vattate. So ca vavatthitavibhÃsattho. Tena karonto kÃrÃpentoti
Ãdisu antassa amÃdeso na hoti. 

AntappaccayantÃnanni vattamÃne mÃnantÃti vihita antappaccayantÃnaæ etaæ gahaïaæ. 

SesesÆti sivibhattito a¤¤esu vibhattivacanesu ca paccayesu ca. TenÃha: "vibhattippaccayesÆ"ti.
Asimhi kÃriyÃtidesoyanti ntuvÃti ayaæ atideso ntassa kÃriyaæ vihitaæ. Tameva ntasaddasseti
atidisati niddisati antabyapadese taærÆpatÃdi. 

Bhavato bhototi ito bhavatoti vattate

ObhÃvo kvacÅti yogavibhÃgato iÂÂhappasiddhÅti ¤Ãyena bhavato vakÃrasseva anavasesesupi
okÃro hotÅti veditabbaæ. Sesantubyapadesatova sijjhatÅti veditabbaæ. 

Anteti santasaddante. 

AhakÃrepÅti ¤Ãyena sappurisoti Ãdisu. RÃjabrahmattasakhasaddÃdÅnamakÃrantatte satipi
atthi rÆpabhedoti adhippÃyo. 
 
[SL Page 341] [\x 341/]    

SyÃdÅnaæ vibhattÅnamuppatti yathÃ: jinavacanayuttato purisÃdisaddato
vibhattianiyamappasaÇge vatticchÃvasÃ syÃduppatti vuttÃ. Tatheva rÃjasaddatopÅti
adhippÃyo. 

Sa sare vÃgamoti ito vÃti vattate. BrahmÃ ca attÃ ca sakhÃ ca rÃjÃ ca Ãdi yassa, tato
brahmattasakharÃjÃdito, akÃrantasaddato parassa aævacanassa Ãnaæ iti hotÅti attho.

Ambhassa mamaæ savibhattissa seti ito savibhattissÃti, rÃjassa ra¤¤orÃjino seti ito rÃjassÃti ca
vattate. 

Ra¤¤o ca rÃjino ca = ra¤¤orÃjino, salopo. 

Amho ca tumho ca ntu ca rÃjÃ ca brahmÃ ca attÃ ca sakhÃ ca satthu ca pitÃdi cÃti dvaïdo.
EtthÃdisaddena tuppaccayanto gayhati. 

Chabbidhoti ati dissatÅti = atideso. So pana byapadesÃtideso, nimittÃtideso. TaærÆpÃtideso,
taæsabhÃvÃtideso, suttÃtideso, kÃriyÃtidesoti loke chabbidho hoti. Tatra tesu atidesesu
brahmattasakhÃdisu brahmunÃ attanÃ sakhinÃti evaæ pa¤camyatthavasena nipphÃditabbe
tabyapadesÃ tidesassa niratthakattÃ brahmattÃdito parassÃpi smÃvacanassa smÃ nÃvÃti
paÂhitattÃ, tatra ca smÃvacanassÃyaæ nÃmarÆpassa atideso tena vuttaæ rÆpÃtidesoti. 

Smimeti ito eti vattate. Brahmatte akÃrantaniddeso sukhuccÃraïattho. 

SakhantassÃti ito antaggahaïa¤ca brahmÃto tu sminanÅti ito brahmaggahaïa¤cÃnuvattate.
Brahmasaddantassa uttaæ hoti sanÃsÆti attho. 

Jho ca lo ca = jhalÃ, tato-jhalato. Smiæ ni iti padacchedo. Adhikavacanama¤¤amatthaæ
bodhetÅti Ãha tusaddenÃti Ãdi. AkÃrantasseva attakaraïa¤ca pakatibhÃvatthaæ.

Attanto hisminattanti ito antaggahaïaæ tato smintÅti ito tatoggahaïa¤cÃnuvattate. 
EkayogamakatvÃti jhalato smÃ nÃti abhinnayogamakatvÃti attho. 

[SL Page 342] [\x 342/]    
YonamÃnoti ito yonamiti anuvattate. ùyo ca no ca = Ãyono.

ùro himbhi vÃti ito Ãroti ca vattate.

Sunamaæsu vÃti ettha puna vÃggahaïakaraïaæ samuccayatthaæ. 

SakhÃto cÃyo noti ito sakhÃtoti vattate. SmÃsminnaæ vÃti ekÃre siddhepi smimeti
ayamÃrambho ayaæ vidhi niccattho, tena sakhasmiæ sakhamhÅti na sijjhantÅti adhippÃyo. 

Ambhassa mamaæ savibhattissa seti ito savibhattissÃti adhikÃro pumassa anto = pumanto,
tassa. ùlapanassa ekavacanaæ = Ãlapanekavacanaæ. 

SusmimÃ vÃti ito Ã vÃti ca, u nÃmhi cÃti ettha casaddena pumakammathÃmantassa ca ukÃro
hoti sa smÃ iccetesu ekavacanesÆti veditabbaæ. 

ùne smimhi vÃti ito Ãne iti anuvattitabbaæ. Evaæ hi sati yuvamaghavÃnaæ caggahaïena
vuttaÃnÃdesassa uppatti dassitÃ hoti vibhattiyeva vibhajatÅti = vibhatti, savibhattissa,
rÃjÃdigaïo. 

AkÃrantaæ.
 

Na gho = agho ekavacanaæ ca yo cÃti dvaïdo. SÃ yo iti Âhite aghassa ÃkÃrassa rassatte
yovacanassa Ãttaæ katvÃ rÆpasiddhi veditabbÃ. Sesaæ avasesarÆpaæ neyyaæ vuttanayena
netuæ sakkuïeyyanti attho. Paccakkho dhammo assÃti ca gÃï¬Åvo dhanu assÃti ca
bahubbÅhimhi kate, dhanumhÃ cÃti Ãppaccaye, pacchime yavakÃrÃ cÃti ukÃrassa cakÃrÃdese
kate, paccakkhadhammÃ gÃï¬ivadhatvÃ iti ÃkÃrantapakati hoti. 

ùkÃrantaæ. 
 

Aggisaddo dassÅyatÅti sambaïdho. Ntussanto yosu cÃti ito anto simhi vÃti ca vattate, jhalato
sassa no vÃti ito jhalato vÃti anuvattate. 

Gho ca po ca = ghapÃ, tato ghapato. 


[SL Page 343] [\x 343/]    

NikÃro ca lopo ca = nikÃralopÃ, yovacanesu kata nikÃresu katalopesu ca santesu
dÅghamÃpajjanteti vuttattÃ, rassasarÃti atthatopi siddhaæ. 

Kato rasso assÃti = katarasso, na katarasso = akatarasso. 

Aæ ca mo ca = ammo, sÃpekkhalakkhaïattÃ dvaïdo. Jho ca lo ca po ca = jhalapÃ. Tehi
jhalapasa¤¤ehi ivaïïuvaïïehi paraæ aævacanaæ makÃro ca niggahitaæ ca hotÅti attho.
Tattha pulliÇganti evamÃdisu ukÃrato parattÃ makÃrassa niggahÅtaæ hotÅti. Evama¤¤epi
jotipÃïiÃdikÃ ca udadhi ÃdikÃ ca ikÃrantapulliÇgasaddÃ veditabbÃ. Tattha paÂhamagÃthÃ
samÃnikÃ nÃma, itarÃ sabbalaghuppattamo.

JotÅti pÃcako, pÃïÅti hattho, gaïÂhÅti anuttÃnattho saddo, muÂÂhÅti hatthamuÂÂhi, kucchÅti
udaraæ, vatthiti muttÃsayo, sÃliti rattasÃlÅ, vihÅti avasesavÅhi, byÃdhÅti rogo, odhÅti avadhi,
bodhÅti bodhirukkho, saïdhÅti sarasaïdhi Ãdi, paÂisaïdhi pana itthiliÇgameva. RÃsÅti
samÆho, kesÅti eko assasÃrathÅ, sÃtÅti ekassa purisassa nÃmaæ, dÅpiti khuddakasaddulo, isÅti
tÃpaso, munÅti mahesÅ, maïÅti nÅlÃdimaïi, dhanÅti saddo, girÅti pabbato, ravÅti Ãdicco,
kavÅti kÃvyakÃro, kapÅti makkaÂo, asÅti khaggo, masÅti kajjalo, aÇgÃrikÃ masÅ ca, nidhÅti
ratananidhÅ, vidhÅti vidhÃnaæ, abhi, sappo, kimi, pulavako, pati, sÃmÅ, hari, sÅho, ari,
amitto, timi, mahÃmaccho, kali, aparajjhanaæ, bali, yakkhÃdibali. Jalanidhi, jalanidhi eva,
gahapati, gahaÂÂho, urudhiti, mahÃvÅro, varamati, mahÃpa¤¤o, nirupadhi, khaïdho
padhivirahito, adhipati, sÃmÅ, a¤jali, païÃmaa¤jali, sÃrathi, rathasÃrathi, atithÅti tadahu
Ãgato Ãgantuko, samÃdhÅti cittekaggatÃ, udadhi, ambudhi. 

IkÃrantaæ.
 

Apiggahaïena apisaddena tadabhÃve tassa rassantassa abhÃvo sismiæ siddhe puna
paÂisedhanaæ niyamÃya hotÅti dassetuæ vuttaæ niyamatthanti Ãdi. Agho rassanti Ãdito
rassanti vattate. SukhakÃridÃnanti ettha dÃnasaddassa anuppayogato sukhakÃrisaddassa
napuæsakaliÇgatataæ daÂÂhabbaæ. EtthÃti na sismimanapuæsakÃnÅti sutte. 

[SL Page 344] [\x 344/]    

PurisÃdÅnaæ gamanÃdÅsu visadÃkÃrabhÆto avisadÃkÃrabhÆto ca vohÃro ubhayÃkÃramuttako
ca vohÃro pumÃdijÃnane pumitthinapuæsakakÃnaæ jÃnane avagamane hetubhÃvato hetuttÃ
liÇganti Åritaæ kathitanti attho. 

Naæ jhato katarassÃti ito jhato katarassÃti ca vattate. 

Bho ge tÆti ito geti vattate jho ca lo ca po ca = jhalapÃ, puna rassantassa Ãrambho =
punÃrambho. 

Aæ yamito pasa¤¤Ãtoti ito amiti vattate. Kato rasso assÃti = katarasso, tato katarassÃ,
a¤¤Ãnipi ÅkÃrantanÃmÃni evaæ veditabbÃnÅti yojanÃ. 

DhammÅ, dhammo assatthÅti = dhammÅ, dhammaæ vÃ, evaæ saæghÅ. ¥ÃïÅ, ¤ÃïaævÃ,
¤Ãïaæ vÃ, hattho assa atthÅti = hatthi, cakkaæ assa atthÅti = cakkÅ, pakkho assa atthÅti =
pakkhÅ, sakuïo, dÃÂhÃ assa atthiti = dÃÂhÅ, vÃlamigo, raÂÂhaæ assa atthÅti = raÂÂhi, rÃjÃ,
chattaæ assa atthÅti = chattÅ, chattadharo, mÃlÃ assa atthÅti = mÃlÅ, vammaæ assa atthÅti
vammÅ, kavacadharo, yogo assa atthÅti = yogÅ, bhÃgo assa atthÅti = bhÃgÅ, bhu¤janasÅlo
bhogÅ, kÃmo assa atthÅti kÃmÅ, saæ dhanaæ etassa atthÅti = sÃmÅ, dhajo assa atthÅti = dhajÅ,
gaïo assa atthÅti = gaïÅ, gaïaæ vÃ, saso assa atthÅti = sasÅ, sasadharo, kuÂÂhaæ assa atthÅti
= kuÂÂhÅ, jaÂÃ assa atthÅti = jaÂÅ, jaÂÃdharo, yÃnaæ assa atthÅti = yÃnÅ, sukhaæ assa atthÅti
= sukhÅ, sikhÃ assa atthÅti = sikhÅ, mayÆro, danto assa atthÅti = dantÅ, gajo, mantanasÅlo
mantÅ, karo assa atthÅti = karÅ, cÃgo assa atthÅti = cÃgÅ, (vacanasÅlo vÃcÅ, vivÃdo) kusalaæ
assa atthÅti = kusalÅ, pu¤¤avÃ, musalo assa atthÅti = musalÅ, musaladharo, balaæ assa
atthÅti = balÅ, balavÃ, pÃpakaraïasÅlo pÃpakÃrÅ, bÃlo, sattuæ ghÃtetÅti = sattaghÃtÅ,
ripumaddano, mÃlyaæ karoti, karaïasÅlo vÃti = mÃlyakÃrÅ, mÃlÃkÃro, dÅghaæ jÅvatÅti =
dÅghajivÅ, ciraæ jÅvÅ, dhammaæ carituæ sÅlamassÃti = dhammacÃrÅ, ¤ÃyacÃrÅ, sÅho viya
abhÅto hutvÃ nadatÅti = sÅhanÃdÅ, bhÆmiyaæ sayanasÅlo = bhÆmisÃyi, sÅghaæ yÃtÅti =
sÅghayÃyÅ, evaæti tathÃ. 

GÃmaæ netÅti = gÃmanÅsaddo tathÃ senaæ netiti = senÃnÅ, sobhanÃ dhÅ assÃti = sudhÅ.
PabhÆtisaddena dhammo eva siri assÃti = dhammasirÅ, iccÃdayopi netabbÃ. Aævacanassa
namÃdesÃbhÃvo vettha viseso. 

ýkÃrantaæ.
 

[SL Page 345] [\x 345/]    

Jhalato sassa no vÃti ito vÃti ca, ghapato ca yonaæ lopoti ito yonaæti ca vattate. 

Bhikkhuppabhutito paresaæ yonaæ vo niccaæ hoti, hetuÃdito yonaæ vibhÃsÃ hoti,
amuppabhÆtito paresaæ yonaæ vono ca na bhavatiti yojanÃ.

Pa¤cÃdÅnamattaæti ito attaæ, yosvakatarassojhoti ito akatarassoti vattate. 

Ve ca vo ca = veco, tesu, casaddaggahaïaæ antaggahaïÃnuka¬¬hanatthaæ. 

ùlapane vihitattÃ Ãlapano, yo eva Ãlapano = yvÃlapano, tassa. 

SetÆti jaladuggamanaÂÂhÃnesu baddhasetu, ketu, dhajo, pabhu, rasmi ca rÃhu, eko asuriïdo,
bhÃnu, divÃkaro, tassa rasmi ca. Saæku, saækulo, ucchu, ucchu eva, veÊu, veïu, maccu.
MÃro, siïdhu, samuddo, baïdhu, baïdhÆjano, neru, eko suvaïïapabbato, meru,
sinerupabbatarÃjÃ, sattu, ripu, kÃru, sippiko, hetu, kÃraïaæ, jantuæ, satto, rÆru, migo, paÂÆti
cheko.

SakhantassÅ nonÃnaæsesÆti ito antaggahaïamanuvattate. 

SatthÃ ca pitÃ ca = satthupitÃ, te ÃdÅ yesaæ tuppaccayantÃnaæ te = satthupitÃdayo, tesaæ,
satthusaddassa ratthuppaccayantattÃ visuæ gahaïaæ. Luppanaæ = lopo, sissa lopo = silopo,
atha vÃ luppatÅti = lopo, so si lopo lopanÅyo hotÅti attho. 

BhÃvaniddesena bhÃvatthappaccayassa niddesato.

ùro eva Ãdeso = ÃrÃdeso, tato yonamotÆti ito tatoti vattate. 

Na Ãti ca ubhayaæ paÂhamekavacanantameva. 

Sassa lopova = salopo. Sa iti ayaæ lopaniyo vÃ,

ApavÃdanaæ = apavÃdo, paÂisedho, ÃrÃdesassa apavÃdo = ÃrÃdesÃpavÃdo.

A¤¤esvÃrattanti ito Ãrattanti vattate. 

BhÆsaddato smiævacanassa iminÃ ikÃrÃdese o sare cÃti ettha casaddena uvÃdese saralope ca
kate, bhÆvÅ iti rÆpaæ hotÅ. 


[SL Page 346] [\x 346/]    

Bharatiti = bhattÃ, vavatiti = vattÃ, netÅti = netÃ, suïÃtÅti = sotaæ, jÃnÃtÅti = ¤ÃtÃ, jinÃtÅti =
jetÃ, chiïdatiti = chettÃ, bhiïdatiti bhettÃ, dadÃtiti = dÃtÃ, ddhÃtÅti = dhÃtÃ, puttassa putto
nattÃ, bujjhatÅti = boddhÃ, vi¤¤Ãpetiti = vi¤¤ÃpetÃ. 

Sakko ca maïdhÃtÃ ca sakkamaïdhÃtÃ.*

Pitu Ãdi yesaæ mÃtubhÃtuÃdÅnaæ te = pitÃdayo yathÃti avisesena vuttassa
udÃharaïanidassanatthe nipÃto. Pituno pakkho = pitipakkho. 

UkÃrantaæ. 
 

Abhibhavatiti = abhibhÆ, sayameva bhavatiti = sayambhÆ, vessabhÆ nÃma
sammÃsambuddho. Paraæ abhibhavatÅti = parÃbhibhÆ, saha bhavatÅti = sahabhÆ. Sabbaæ
jÃnÃtÅti = sabba¤¤Æ,

Rattaæ jÃnÃtÅti = ratta¤¤u, dÅghÃyuko, kataæ upakÃraæ jÃnÃtÅti = kata¤¤Æ, tathaæ avitathaæ
jÃnÃtÅti = tatha¤¤u, atthaæ jÃnÃtÅti = attha¤¤u, vijÃnÃtiti = vi¤¤Æ, vedetÅti = vidÆ, vedaæ
¤Ãïaæ avagacchatÅti atthe vidite katvÃ gacchatiti vÃ = vedagÆ, pÃraæ gacchatiti = pÃragÆ.

ôkÃrantaæ.
 

Avamhi cÃti iminÃ avÃdeso amhiyeva. A¤¤atra purimasutteneva hoti. 

Goïasaddassa gopariyÃyabhÃvadassanatthaæ gosaddassa goïÃdesavidhÃnaæ. 

Goti paÂhamÃekavacananto. Tena gosaddassa okÃro Ãva iti hotiti attho. GÃvasenati ito go,
avamhi cÃti ito acÃti ca vattate.
OkÃrantaæ.
 
PulliÇganÃmaæ. NiÂÂhitaæ.
 

ItthisaÇkhÃtaæ liÇgaæ etesanti = itthiliÇgÃni, itthivÃcakÃni nÃmÃni, 

ù eva paccayo = Ãppaccayo
 
* SakamaïdhÃtÃ. Va 

[SL Page 347] [\x 347/]    

PakatyatthajotakÃti pakatiyÃ liÇgassa attho sabbaliÇgÃdi. Idha pana itthiliÇgassa
pakatyatthassa jotakÃ, syÃdayo viyÃti yathÃ syÃdivibhattiyo dabbÃdibhedassa vacanatthassa
liÇgatthe paÂhamÃti Ãdivacanato jotakÃ, evaæ ÃÅti ÃdikÃ itthippaccayÃpi itthiyamato
Ãppaccayoti vacanato pakatyatthabhÆtassa itthiliÇgassa jotakÃ, eva na tu vÃcakÃ.
Khattiyaka¤¤Ã brahmaïadÃrikÃti Ãdisu pubbapadesu itthippaccayanivattayampi
khattiyÃdisaddato eva tadatthopalaÂÂhito, taddhitappaccayabhÆtÃ ïÃdayo pana
apaccasaæsaÂÂhÃdibhedassa paccayatthassa vÃcakÃ paccayÃbhÃve tadatthÃnupalabbhanato.
VÃ ïappacceti Ãdivacanato ca. Katthaci saækhÃrikaæ dÃnamayanti Ãdisu pana sakatthassÃpi
vÃcakÃti attho. 

No Ãdi yesaæ te = nÃdayo, tesaæ nÃdÅnaæ. 

Gho ca po ca ghapÃ = tato ghapato.

Evama¤¤epi saddhÃdayo ÃkÃrantÃ itthiliÇgÃ ka¤¤Ãnayena veditabbÃ. Tattha saddhÃti
ÃdigÃthÃdvayamanuÂÂhubhavijjummÃlÃvuttameva. 

SaddhÃ, cttappasÃdo, medhÃ, pakatipa¤¤Ã, sutamayÃdikÃ. Pa¤¤Ã vijjÃ, abhi¤¤Ãdivi¤¤Ãïaæ,
cintÃ, cintanapa¤¤Ãpi, mantÃ. Pa¤¤Ã, taïhÃ, kÃmataïhÃdikÃ, vÅïÃ, vÅïÃ eva, icchÃ, ÃsÃ,
mucchÃ, muyhÃ, ejÃ, taïhÃ, mÃyÃ, paÂicchÃdanamÃyÃ, mettÃ, metti, mattÃ, pamÃïaæ, sikkhÃ,
sikkhitabbÃ, bhikkhÃ, bhikkhitabbÃhÃro, 

JaÇghÃ, jÃnuto heÂÂhÃ pÃdo, gÅvÃ, kaïÂho, jivhÃ, rasanÃ, vÃcÃ, vacanaæ, chÃyÃ,
sarÅrÃdipaÂibimbachÃyÃ, ÃsÃ, taïhÃ, gaÇgÃ, nadÅviseso, nÃvÃ, samuddayÃnapattÃ, gÃthÃ,
catuppadikaæ vacanaæ, senÃ, caturaÇgasenÃ, lekhÃ, rÃji, sÃlÃ, vÃnijasÃlÃdisÃlÃ, mÃlÃ,
gaïdhikapupphÃdi, velÃ, paricchinnakÃlaviseso, samuddatÅra¤ca, pÆjÃ, accanÃ, khi¬¬Ã,
kÅÊÃ,

PipÃsÃ, pÃtukamyatÃ, vedanÃ, iÂÂhÃdiÃrammaïarasÃnubhavo, sa¤¤Ã, nimittagahaïaæ,
cetanÃ, manaso samÅpÃ, tasiïÃ, taïhÃ, pajÃ, sattanikÃyo, devatÃ, uppattidevo, vaÂÂakÃ,
pakkhiviseso, godhÃ, godhÃ eva, balÃkÃ, balÃkajÃti, parisÃ, parivÃro, sabhÃ, bahunnaæ
sannipÃtaÂÂhÃnaviseso, 

[SL Page 348] [\x 348/]    

ôkÃ, yÆkÃ, sephÃlikÃ, sephÃlikÃ, eva, laÇkÃ, laÇkÃbhÆmi, salÃkÃ, a¤janasalÃkÃdi, vÃlukÃ eva,
sikhÃ, morasikhÃ, visÃkhÃ, nakkhattaviseso, visikhÃ, vÅthi, sÃkhÃ, rukkhasÃkhÃ, vacÃ,
uggagaïdhÃ, va¤jhÃ, aputtikÃ, jaÂÃ, kesajaÂÃ, ghaÂÃ, samÆho,

JeÂÂhÃ, nakkhattaviseso,vuddhÃ ca. Soï¬Ã, gajahattho, vitaï¬Ã, vitaï¬avÃdÅkathÃ, karuïÃ,
dayÃ, vanitÃ, itthÅ, latÃ, vallÅ, kathÃ, anupubbakathÃdi, niddÃ, supinaæ, sudhÃ, devÃnaæ
bhojanaæ, cuïïaviseso ca. RÃdhÃ, nakkhattaviseso, vÃsanÃ, kilesavÃsanÃdi, siæsapÃ, kapilÃ,
papÃ, kÆpÃdimaï¬apo,
PabhÃ, ÃbhÃ, sÅmÃ, mariyÃdÃ, khamÃ, khanti, jÃyÃ, bhariyÃ, khattiyÃ, khattiyajÃtikÃ, sakkharÃ,
maruppÃdi, sÆrÃ, madirÃ surÃ, dolÃ, doïaviseso, tulÃ, tulÃdaï¬o, silÃ, pÃsÃïasakkharÃ, lÅlÃ,
lÅlÃ eva, lÃlÃ, khelÃ, eÊÃ, eÊÃ eva, mekhalÃ, methunapadesaæ, kalÃ, aæso, valavÃ, bhayÃ,
alambÆsÃ, ekÃ accharÃ, mÆsÃ,* suvaïïavilÅnabhaï¬ako, ma¤jÆsÃ, bhÃjanakaraï¬akaæ,
sulasÃ, tulÃ, disÃ, disÃ eva, nÃsÃ, nÃsikÃ, juïhÃ, caïdikÃ pabhÃ, guhÃ, pabbakaguhÃ, ÅhÃ,
vitakko, lasÅkÃ, sÃnusiïhÃ, vasudhÃ, vasuïdharÃ.

AmmÃ Ãdi assÃti = ammÃdi, tato.

ùlapane si gasa¤¤oti ito sa¤¤Ãti ivaïïuvaïïÃjjhalÃti ito ivaïïÃti ca vattate.

Ghato nÃdÅnaæti ito nÃdÅnanti ca vattate.
Aæ va Ã va = amÃ.

JhalÃnamiyuvÃ sare vÃti ito sare, yavakÃrÃ cÃti ito yakÃro ca vattate. Yosu cÃti ito sÅhagatiyÃ
yovacanaæ, saæsÃsvekavacanesu cÃti ito maï¬ÆkagatiyÃ ekavacanaggahaïa¤ca, pasa¤¤assa
cÃti idhÃnuvattetabbaæ. Tena yovacanassa ekavacanassa cÃdesabhÆte sare pareti attho siÇo
hoti. 

AmÃ pato smiæsmÃnaæ vÃti ito aæ smiæ vÃti vattate.

PattÅti bhÆmÅti Ãdi gÃthÃdvayamanuÂÂhubhasamÃnikÃ nÃma vutti.
 
* "KobhacÃyÅ."


[SL Page 349] [\x 349/]    

Patti, catutthasenaÇgÃ, yuttÅ, ¤Ãyo, vutti, suttavivaraïaæ, jÅvikÃpavattana¤ca, kitti,
guïaghoso, mutti, vimutti, titti, tappanaæ, khanti, khamÃ, kanti, ditti, santi, upasamo, tanti,
suttanto, siddhi, nipphatti, suddhi, visuddhi, iddhi, samiddhi, vuddhi, vu¬¬hi, buddhi,
pa¤¤Ã, bodhi, abhisambodhi, 

BhÆmi, dharaïÅ, jÃti, abhinibbatti, pÅti, pÅïanaæ, sÆti, pasÆti, naïdi, rÃgo,* saïdhi,
paÂisaïdhi, sÃni, javanikÃ, koÂi, gaïanaviseso, pariyanto ca. DiÂÂhi, micchÃdiÂÂhi, vuÂÂhi,
vassaæ, tuÂÂhi, santuÂÂhi, yaÂÂhi, daï¬o, pÃÊi, pÃÂho, Ãli, kÆlaæ, nÃli, pabbaæ, keÊi, kÅÊÃ,

Sati, saraïaæ, mati, buddhi, gati, gamanaæ, duggatiÃdikÃ ca. Cuti, maraïaæ, dhiti, viriyaæ,
yuvati, taruïÅ, vikati, vikÃro, rati, nikanti, ruci, abhiruci, rasmi, raæsi, asani, asani eva,
vasani. Vatthaæ, osadhi, tÃrakÃviseso, osadhiyo ca. AÇguli, hatthÃdiaÇguli, dhÆli, rajo,
duïdubhi. Bheriviseso, doïi, dÃrudoïi, aÂavi, vanaæ, chavi, tacacchavi. 
 

Itthiyamato Ãppaccayoti ito itthiyaæ paccayoti vattate. 

Nada Ãdi yassa itthivacakasaddagaïassa soyaæ = nadÃdi. ùdisaddoyaæ pakÃrattho. Tato
vÃsaddo pakativikappanattho. TenÃha vuttiyaæ: nadÃdito vÃ anadÃdito vÃti. Evaæ
sijjhantÃnaæ najjoti ÃdÅnaæ nadÅsaddato paresaæ yonaæ nÃsÃna¤ca. 

Tato yonamo tÆti ettha tuggahaïena okÃraæ, Ã patoti yogavibhÃgena Ãtta¤ca katvÃ
pasa¤¤assa cÃti yakÃraæ ca yavataæ talanÃdinÃ dyassa jakÃraæ ca dvitta¤ca katvÃ najjo
nadiyoti evaæ suttÃnusÃreneva sijjhantÃ nampi imesaæ mÃtulÃdÅnamÃnattamÅkÃreti sutte
Ãnattamiti bhÃvaniddesena yaæ vuttiyaæ nipphÃdanaæ visesetvÃ vuttaæ, taæ "tro tassa, to
dassÃ"ti ÃdinÃ atrajo sugatoti ÃdÅnaæ suttavibhÃgavasena nipphÃdanaæ viya
samÃnanipphÃdanÆpÃ yantaradassanatthanti gahetabbanti attho.

MahÅ, medini, vetaraïi, ussadaniraye lohanadÅ, vÃpÅ, taÊÃko, pÃÂalÅ, pÃÂalirukkho, kadalÅ,
kadalÅ eva, ghaÂÅ, ghaÂo eva, nÃrÅ, mÃnusÅ, kumÃrÅ-taruïÅ, yuvatÅ, vÃruïÅ, varuïassa
itthi, brÃhmaïÅ, brÃhmaïajÃtikÃ, sakhÅ, sahÃyikÃ,
 
Anvyatirekalakkhaïo ¤Ãyo paveïi vÃ * santuÂÂhÅ ca 

[SL Page 350] [\x 350/]    

GaïdhabbÅ, gaïdhabbajÃtikÃ, kinnarÅ, kinnarajÃtikÃ itthÅ, nÃgÅ, nÃgitthÅ, devÅ, devaccharÃ,
yakkhÅ, yakkhiïi, ajÅ, ajajÃtikitthÅ, migÅ, migajÃtikÃ, vÃnarÅ, kapijÃtikÃ, sÆkarÅ, varÃhÅ, sÅhi,
sÅhajÃtikÃ, haæsÅ, haæsajÃtikÃ, kÃkÅ, kÃkajÃtikÃ, kukkuÂÅ, kukkuÂitthi.

MÃtulÃ Ãdi yesaæ te = mÃtulÃdayo, tesaæ-mÃtulÃdÅnaæ, ettha ca ntussanto yosu cÃti ito
maï¬ÆkagatiyÃ antaggahaïamanuvattetabbaæ. AntÃpekkhÃyaæ chaÂÂhÅ. MÃtulÃnÅ
mÃtulassa itthÅ, ayyakÃnÅ ayyakassa itthÅ. 

NadÃdito vÃ Åti ito Åti vattate. 

×avo ca ïiko ca ïeyyo ca ïo ca ntu cÃti dvaïdo,

NadÃdito vÃ Åti ito vÃti vattate. 

Ntussa tamÅkÃreti ito ÅkÃreti ca vattate. 

Pa¤cÃdÅnamattanti ito attamiti vattate

Salakkhaïaæ dhÃretÅti = dhÃtu, dhenu, navapasutÃ gÃvi, kÃsu, ÃvÃÂo, dddu, kuÂÂhaviseso,
kaï¬u, kaï¬uti, kacchu, puggalakacchu, rajju, yottaæ, kaïeru, hatthinÅ, piyaÇgu, piyaÇgu
eva, sassu, jayampatijÃtikÃ.

VadhÆ, pajÃpatikulagatÃ ka¤¤Ã, sarabhÆ, mahÃnadÅviseso, sarabÆ, gharagolikÃ, sutanÆ,
suïdarasarÅrÃ, camÆ, senÃ, cÃmÆrÆ, suïdaraÆrukÃ, nÃganÃsÆrÆ, nÃgassa hatthino nÃsÃ viya
Æru assÃti = nÃganÃsÆru.

ItthiliÇganÃmaæ niÂÂhitaæ.
 

Napuæsakaæ liÇgaæ etesanti = napuæsakaliÇgÃni, nÃmÃni, akÃro anto assa
saddasamudÃyassÃti = akÃranto, abhinna visesanatÃya tagguïasaævi¤¤Ãïoyaæ bahubbÅhi.

Yonanti napuæsakehÅti ito napuæsakehÅti vattate. 

Avisesatoti yonanti napuæsakehiti iminÃva avisesavidhitÃya yonannibhÃve siddhe sati ato
niccanti punÃrambhÃ akÃrantato katassa nissa sabbayonÅnamÃeti vidhÅyamÃnaæ Ãttaæ ettaæ
ca. Kvaci tena na sabbattha vikappena hotÅti siddhaæ hoti. Tena sabbaæ sabbÃni, imaæ
imÃni. Etaæ etÃni, taæ tÃni, yaæ yÃnÅni Ãdisu sabbanÃmesu nissa Ãettaæ na hotÅti veditabbaæ
pu¤¤apÃpÃti ÃdikÃ pana rathoddhataæ nÃma vuttaæ. 

[SL Page 351] [\x 351/]    

Pu¤¤aæ, kusalaæ, pÃpaæ, akusalaæ, phalaæ, vipÃkacittaæ, pakka¤ca. RÆpaæ, rÆpÃyatanÃdi,
sÃdhanaæ, karaïaæ, sotaæ, sotÃyatanaæ, ghÃïaæ, ghÃïiïdriyaæ, sukhaæ sÃtaæ, dukkhaæ,
vyasanaæ, kÃraïaæ, nimittaæ, dÃnaæ, pariccÃgo, sÅlaæ, sabhÃvo, saraïasÅlÃdi ca dhanaæ,
hira¤¤Ãdidhanaæ, jhÃnaæ, paÂhamajjhÃnÃdijjhÃnaæ, locanaæ, nayanaæ, mÆlaæ, buïdo, kÆlaæ,
tÅraæ, balaæ, viriyaæ, kÃyabalaæ vÃ. JÃlaæ, jÃlameva, maÇgalaæ, abhivuddhikÃraïaæ. 

NalinÃti Ãdi gÃthÃ jagatiyaæ dutavilambitaæ nÃma vuttaæ. 

Nalinaæ, padumaæ, liÇgaæ, nimittaæ, mukhaæ, vadanaæ, aÇgaæ, avayavo, jalaæ, salilaæ,
ambujaæ, jalajaæ, pulinaæ, vÃlikÃ, dha¤¤aæ, sÃliÃdipubbannaæ, hira¤¤aæ, kahÃpaïe, padaæ,
nÃmapadÃdi, amataæ, nibbÃïaæ, padÆmaæ, paÇkajaæ, païïaæ, rukkhÃdipattaæ, susÃnaæ,
Ãmakaæ, vanaæ, kÃnanaæ, Ãyudhaæ, Ãvudhaæ, hadayaæ, hadayavatthu, cittaæ ca. CÅvaraæ,
bhikkhÆnaæ nivÃsanÃdi, vatthaæ, dussaæ, kulaæ, khattiyakulÃdi, iïdriyaæ, cakkhuppasÃdÃdi.

NayanavadanÃdikÃ mÃlinÅ nÃma vuttaæ. 

Nayanaæ, nettaæ, vadanaæ, mukhaæ, yÃnaæ, vÃhanaæ, udÃnaæ, santosavacanaæ, sopÃïaæ,
nisseïi, pÃnaæ, pÃnakaæ, bhavanaæ, rÃjabhavanÃdi, bhuvanaæ, loko, lohaæ, tambalehÃdi,
alÃtaæ, ukkÃ, tuï¬aæ, pakkhÅnaæ mukhaæ, aï¬aæ, bÅjaæ, pÅÂhaæ, dÃrupÅÂhÃdÃ: karaïaæ,
sÃdhanaæ, maraïaæ, kÃlakiriyÃ, ¤Ãïaæ, sutamayÃdi¤Ãïaæ, Ãrammaïaæ, Ãlambanaæ,
ara¤¤aæ, vanaæ, tÃïaæ, rakkhaïaæ, tagaraæ, tagarameva, nagaraæ, puraæ, tÅraæ,
orimÃditÅraæ, chattaæ, ÃtapÃdiÃvaraïaæ, chiddaæ, vivaraæ, udakaæ, jalaæ evamÃdÅni nÃmÃni
cittasaddasadisÃneva. 

Kammassa anto = kammanto, *thÃmaddhÃdÅnanni thÃmaaddha-iccevamÃdÅnamantassa. U
nÃmhi cÃti ettha casaddena smÃvacane kate kammassantassa utte kate smÃ nÃti adhikicca
jhalato cÃti smÃvacanassa nÃbhÃve kathe kammunÃ thÃmunÃti rÆpasiddhi veditabbÃ.
Addhasaddato si. PumantassÃ simhÅti ettha antaggahaïena suvibhattissa Ãttaæ. AddhÃ.
Evaæ maghavayuvÃdikÃ. Yivibhattimhi cÃti ettha casaddena ÃnÃdeso ca. AddhÃno.
Akammantassa cÃti sutte antaggahaïena nÃdimhi uttaæ. AddhunÃ. U nÃmhi cÃti sutte
 
* DhÃma. DhÃmunÃti. 

[SL Page 352] [\x 352/]    

Casaddaggahaïena sasmÃsu ca uttaæ. Addhuno addhunÃ, brahmÃto tu sminanÅti ettha
tuggahaïena smiævacanassa ni. Addhani. SÆsmimÃ vÃti Ãtte, addhÃsu. Iti pulliÇganayena
¤eyyaæ. 

SavibhattissÃti, amhassa mamaæ savibhattissa seti ito savibhattissa, ntussantoti ito ntussa, Ã
simhÅti ito simhi iti ca vattate.

IkÃro cÃti ntussanto yosu cÃti ettha antaggahaïena yovacanassa ikÃro ca kvaci. AssaddhÃti
ettha na vijjati. 

SaddhÃ etassa kulassÃti atthe bahubbihimhi kate a¤¤apadatthassa kulassa
napuæsakaliÇgatÃya assaddhÃsaddopi napuæsakaliÇgo jÃto. Kvaci
samÃsantagatÃnamakÃrantoti ito samÃsassa antoti ca vattamÃne mukhanÃsikÃti ettha mukhaæ
ca nÃsikaæ cÃti atthe nÃmÃnaæ samuccayo dvaïdoti dvaïda samÃse vibhattilopÃdimhi kate
mukhanÃsikÃsaddassa pÃïiaÇgadvaïdatÃya tathÃ dvaïde pÃïituriyayoggasenaÇgÃdinÃ
ekatto napuæsakaliÇgatte ca kate saro rasso napuæsaketi rassattaæ dvaïdekattaæ. TasmÃ*
dvaïdekattÃ sabbattha vibhattÅsu ekavacanameva bhavati. 

VÃti, ghapato smiæ yaæ vÃti ito vÃti vattate. Satthi, Æru, hanukaÂÂhipi keci. Dadhi,
khÅravisesaæ, vÃri, jalaæ: akkhi, nayanaæ, acchi, tathÃ, acci, dÅpajÃlÃdi. 

SukhakÃri sukhaæ kÃtuæ silamassÃti atthe tassÅlÃdisu ïitvÃ vÅ cÃti ïÅppaccaye vuddhÃdimhi
ca kate sukhanti kÃrakopapadassa kitantena kÃrisaddena ca saha vibhattuppattito
puretarameva amÃdayo parapadehÅti samÃse purimapade vibhattilope ca kate dÃnasaddassa
anuyujjamÃnatÃya sukhakÃrÅ saddassa napuæsakaliÇgatte sati samÃsattÃ nÃmabyapadese ca
kate syÃduppatti. AnapuæsakattÃbhÃvÃti imassa napuæsakattÃ na sismimanapuæsakÃnÅti
paÂisedho kato. Simhi rassattaæ sijjhati. Yolope kate na rassattaæ. Evaæ sÅghaæ yÃtuæ
sÅlamassÃti = sÅghayÃyi, cittaæ. 

Cakkhu, nettaæ, vasu, dhanaæ, dhanu, cÃpo, dÃru, kaÂÂhaæ, tipu, sÅsaæ, madhu,
makkhikÃmadhu, hiÇgu, hiÇgu eva, siggu, siggu meva, 

[SL Page 353] [\x 353/]    

Vatthu, vasanti ettha kÃriyÃnÅti = vatthu, pu¤¤akiriyavatthu, Ãdi matthu nÃma dadhimatthu,
jatu, lÃkhÃ, ambu, jalaæ, assu, (netta) kaïÂhÃlaæ. (?) 

GotrabhÆti purimaæ gottaæ abhibhavatÅti attho kvippaccayÃdimhi kate gotrabhÆsaddoyaæ
cittassa anupayujjamÃnatÃya napuæsakaliÇgo jÃto. NapuæsakattÃ agho rassamiccÃdinÃ
rassattÃ sayaæ bhavatÅti = sayambhu, ¤Ãïaæ, dhammaæ jÃnÃtÅti = dhamma¤¤Š, cittÃti
vicitrÃ. 

NapuæsakaliÇganÃmaæ niÂÂhitaæ.
 

Sabbesaæ itthipumanapuæsakÃnaæ nÃmÃni = sabbanÃmÃni, so sabbasaddo yadÃ pulliÇgena
visiÂÂhaæ purisarukkhÃdibhedaæ atthaæ abhidhÃyi, tadÃ sabbo puriso sabbe rukkhÃti ÃdinÃ
pulliÇgo hoti. YadÃ itthinapuæsakehi visiÂÂhatthÃbhidhÃyÅ, tadÃ sabbÃ itthi, sabbaæ dhananti
ÃdinÃ itthiliÇgo napuæsakaliÇgo ca hotÅti adhippÃyo. RÆpanayoti sattavibhattyantarÆpÃnaæ
nayo vidhi dassÅyatiti attho.

VÃ yavappaÂhamoti ito yoti vattate. 

SabbanÃmÃnaæ akÃro = sabbanÃmakÃro. Tato. SabbanÃmakÃrato eti padacchedo,

Ato nenÃti ito ato, sabbayonÅnamÃeti ito Ãe, smÃsminnaæ vÃti ito smÃsminnaæti ca vattate. 

SubhisvakÃro eti ito akÃro eti ca vattamÃne sabbanÃmakÃrate paÂhamoti ito maï¬ÆkagatiyÃ
sabbanÃmaggahaïaæ, tassa vÃ nattaæ sabbatthÃti ito vÃggahaïaæ cÃnuvattate. 

Gho ca po ca = ghapÃ, smiæ ca sa ca = smiæsÃ, tesaæ, saæ ca sÃ ca = saæsÃ.

EkavacanesÆti ekavacanaÂÂhÃne samabhÆtatÃya vuttaæ. SÃdesÃbhÃvÃ ghato nÃdÅnanti
ÃyÃdeso. 

EtÃhÅti ÃkÃrantaniddesato itthiliÇgabhutaghapasa¤¤Ãmeva gahaïatthaæ. Smiæti ekaæ, ÃyayÃti
ekaæ. SaæyamÃdesÃti ghapato smiæsÃnaæ saæsÃti iminÃ saæ Ãdeso ca ghapato smiæ yaæ vÃti
iminÃ yamÃdeso ca.


[SL Page 354] [\x 354/]    

VÃ yavappaÂhamoti ito yoti vattate. Dvaïde tiÂÂhatÅti = dvaïdaÂÂho, tato dvaïdaÂÂhÃ
disÃditi disÃya ca kÃlassa ca desassa ca vavatthÃnavacanÃ asaækarato pakÃsakÃti attho. 

SabbanÃmesu niyuttaæ vihÅtaæ kÃriyaæ = sabbanÃmikaæ yovacinassa vidhÅyamÃnaæ ettaæ
ÂhapetvÃti yojanÃ. PubbÃ ca aparÃ cÃti = pubbÃparÃ, tÃsaæ-pubbÃparÃnaæ. Ettha ca sabbato
naæ saæsÃnanti naævacanassa saæsÃnaæ ca na hoti, tathÃ pubbuttarÃnanti Ãdisu
vinÃdhikÃrenÃti dvaïdaÂÂhÃti adhikÃraæ vinÃbhÃvena nÃ¤¤aæ sabbanÃmikanti katena
yogavibhÃgena suttabhedena mÃsena pubbÃ = mÃsapubbÃti tatiyÃsamÃsepi ghapato
smiæsÃnaæ saæsÃti sÃÃdeso ca naævacanassa saæsÃnaæ ca na hoti tato ghato nÃdÅnanti sassa
ÃyÃdeso. 

PiyÃ pubbÃ etissÃti atthe bahubbÅbhisamÃse kate itthiyaæ bhÃsitapumitthi pumÃva ceti
purimapadassa pumhÃvÃtidesaæ katvÃ piyapubbasaddato parassa sassa netÃhi smimÃyayÃti
ghapato smiæsÃnaæ saæsÃti Ãdese sampatte tassiminÃ paÂisedhaæ katvÃ ghato nÃdÅnanti
ÃyÃdese kate piyapubbÃyÃti rÆpaæ. PÅyapubbÃnanti ettha saæsÃnamabhÃvoca viseso
piyapubbeti ettha piyÃ pubbÃ etassÃti ca atthe bahubbÅhisamÃse purimasaddassa
pumhÃvÃtidese idha a¤¤apadatthassa pulliÇgatÃya uttarapadassa ca kvacÃdisuttena rassatte
kate tato smiævacanassa tayo neva ca sabbanÃmehÅti paÂisedhamakatvÃ smÃsminnaæ vÃti
ekÃrÃdese kate piyapubbeti rÆpaæ veditabbaæ. SabbatthÃti tÅsu liÇgesu yena yebhi yehi
kataæ, yassa yesaæ dinnaæ, yasmÃ yamhÃ yehi yehi apagato, yassa yesaæ santakaæ, yasmiæ
yamhi yesu patiÂÂhitaæ, itthiyaæ yÃya yÃhi yÃbhi kataæ, yassÃ yÃsaæ dinnaæ, yÃya yÃhi yÃbhi
apagato, yassÃ yÃya yÃsaæ santakaæ, yassaæ yÃyaæ yÃsu nihitaæ iti sabbattha sabbasaddena
samaæ yojetabbanti attho. 
AnapuæsakassÃyaæ simhÅti ito anapuæsakassa simhiti ca amussa mo santi ito samiti ca
vattate. 

Itoti etatesantoti ito. 


[SL Page 355] [\x 355/]    

SabbatthÃti sabbattha vibhattisu.

SabbassÃti sabbassimasse vÃti ito maï¬ÆkagatiyÃ sabbaggahaïaæ, tassa vÃ nattaæ
sabbatthÃti ito tassa vÃ sabbatthÃti vattamÃne sa ca smÃ ca smiæ ca saæca sÃ cÃti dvaïdo.

To ca imo ca = timÃ, tehi. Kato akÃro etesanti katÃkÃrÃ, tehi.

EtimÃsamiti ito ikÃraggahaïamanuvattate etÃ ca imÃ ca = etimÃ, tÃsaæ

SaæsÃsvekavacanesu cÃti casaddassa etimÃsamiti ettha adhikÃrato: 

Sabbassimasse vÃti ito sabbassimassÃti ca vattate. AnapuæsakassÃti napuæsakavajjitassa. 

Ana ca imi ca = animÅ,

RÃjassa rÃju sunaæhisu cÃti ito sunaæhisÆti vattate. EtimÃsamiti Ãdisu viya Ãppaccayantena
aniddesato tassa vÃ nattaæ sabbatthÃti Ãdisu viya sabbatthÃti avuttattÃ ca imassiti
anitthiliÇgasseva itthiliÇgavirahitassecettha katanti veditabbaæ. 

Sabbassimasse vÃti ito sabbassa vÃti, tassa vÃ nattaæ sabbatthÃti ito sabbatthÃti ca vattate. 

Ima iti saddo = imasaddo. Saddaggahaïamasaïdehatthaæ. 

SavibhattissÃti, amhassa mamaæ savibhattissa seti ito savibhattiggahaïaæ namhi taæ vÃti ito
vÃti ca vattate. 

SabbassÅmasse vÃti ito cÃggahaïaæ anapuæsakassÃyaæ simhÅti anapuæsakassa simhÅti ca
vattate. 
Tassa vÃ nattaæ sabbatthÃti ito vÃti vattate. 

Ka iccayanti ka iti evaæ vuccamÃno kasaddo Ãgamo hoti. Na tu kakÃramattaæ.
Bya¤janamattassa kathane go sareti viya vattabbaæ siyÃti. Tena vi¤¤Ãyati sabbanÃmato
kakÃro vÃ Ãgamo hotÅti. Sabbato naæ saæsÃnanni ettha sabbatoggahaïena vijjamÃnepi puna
sabbatoti vacanamadhikaæ jÃtaæ. Tato adhikavacanama¤¤atthaæ sÆcetÅti dassento puna
sabbatoggahaïenÃti Ãdi vuttaæ. 

Kiæsaddassa bhedoti kiæsaddassa viseso. AtthÅti attho. Taæ kissa hetu? Kismiæ vatthusmiæ
kimhi nu khoti ettha 

[SL Page 356] [\x 356/]    

Bya¤jane cÃti niggahÅtalope Ãgame ca kate rÆpasiddhi daÂÂhabbÃ. Kissa demi, kassatthÃya
desito, 

SaækhyÃ ca atulyo ca asahÃyo ca a¤¤o vÃti tesaæ vacanoti saækhyÃtulyÃsahÃya¤¤avacano,
tattha ariyavinayeti vÃ sappurisavinayeti vÃ eko ekaÂÂho same samabhÃge tajjÃteti Ãdisu
ekasaddo saækhyattho, ekomhi sammÃsambuddheti Ãdisu atulyattho ekasaddo, ekova
ara¤¤aæ pavisitvÃti Ãdisu asahÃyattho, eke ÃvariyÃti Ãdisu a¤¤attho. SaækhyÃya vacano =
saækhyÃvacano, tadÃ ekavacananto. Eko, ekaæ ekena, ekassa, ekamhÃ, ekasmÃ, ekassa,
ekamhi iccÃdi. 

DvÅsaddassa pariyÃyo rukkho tarÆti Ãdi viya. SaækhyÃ saækheyyavacanÃti saækhyÃvacanÃ ca
saækheyyavacanÃ ca. YathÃ: tÅïi bhikkhusatÃni, tÅïi kusalamÆlÃni, cattÃri vassasahassÃni,
cattÃri saccÃnÅti Ãdi. 

ItthÅ ca pumÃ ca sapuæsaka¤cÃti = itthipumanapuæsakaæ ca taæ saækhyÃdÅpanato saækhyÃ
cÃti kammadhÃraye kate iminÃ nipÃtanena idha saækhyÃsaddassa napuæsakattaæ
khayakÃrasaæyogasiddhÅti daÂÂhabbaæ. Tato saro rasso napuæsaketi rassattaæ.
Itthipumanapuæsakasaækhyanti adhikÃratthamevidamÃraddhaæ. Yosu dvinnaæ dve cÃti ito
yosu cÃti vattate. 

Ti ca catu cÃti ticatu = tesaæ. UbhÃdito naminnanti ito namiti vattate. Iïïa¤ca iïïanna¤cÃti
= iïïamiïïannaæ, "saækhyÃhÅ"ti iminÃ nipÃtanena saækhyÃsaddassa bayakÃrasaæyogattaæ
sijjhatÅti daÂÂhabbaæ. 

NÅlÃdÅti nÅlapÅtalohitaodÃtama¤jeÂÂhÃdi ca garulahuthaddha muduvaÂÂacaturassÃdi ca
guïanÃmaæ, vÃccassa abhidheyyassa viya liÇga¤cassÃti vÃcyaliÇgaæ, yathÃ: nÅlo paÂo. NÅlÃ
sÃÂikÃ, nÅlaæ vatthamiccÃdi, tathÃ bahubbÅhisamÃso ca, gottÃdi sÃma¤¤avuttitaddhita¤ca,
atÅtÃdibhedaæ niyataliÇgarahitaæ kitanta¤ca vÃccaliÇgikaæ. YathÃ: sugaïdho campako,
sugaïdhÃ mÃlÃ, sugaïdhaæ caïdanaæ, vÃsiÂÂho puriso, vÃsiÂÂhi ka¤¤Ã, vÃsiÂÂhaæ apaccaæ,
atÅto kÃlo, atÅtÃ ratti, atÅtaæ cittaæ iccÃdi. 

Etthedanti imasmiæ ÂhÃne itthipumanapuæsakalakkhaïadÅpakaæ. 
Esesoti Ãdikaæ idaæ saægahavacanaæ vuccati. Tattha: sÃ pa¤¤Ã, esÃ mÃlÃ, esÃ buddhi, eso
puriso, eso rukkho, eso bodho, etaæ napuæsakaliÇgaæ, etaæ dhanaæ, etaæ ¤Ãïanti 

[SL Page 357] [\x 357/]    

Evaæ esÃ eso etamÅti yesu atthesu abhidheyyosu samÃnÃdhikaraïavasena lokassa
puthujjanassa pasiddhi hoti vohÃro supÃkaÂo hoti tesu atthesu taæ samÃnÃdhikaraïavasena
pavattati, ka¤¤ÃpurisanapuæsakamÃlÃrukkhadhanabuddhibodha¤ÃïÃdÅni
thipumanapuæsakÃtÅti, itthipumanapuæsakaliÇgÃnÅti lokena vuccante kathÅyantÅti attho. 
TiliÇganÃmaæ niÂÂhitaæ
 

AliÇgesu itthipumanapuæsakaliÇgarahitesu:

Tesaæ tumhÃmhasaddÃnamaliÇgattÃ, tvaæ puriso tvaæ ka¤¤Ã tvaæ napuæsakaæ ahaæ puriso
ahaæ ka¤¤Ã ahaæ napuæsakamiti tÅsupi liÇgesu samÃnaæ rÆpaæ hoti. 

Amhassa mamaæ savibhattissa seti ito savibhattiggahaïaæ tumhÃmhÃnaæ tayÅmayÅti ito
tumhÃmhÃnaæ iti ca adhikÃro. Tatra sutte adhikÃro ca adhikarÅyatÅti. 

Tvaæ ca ahaæ ca = tvamahaæ.

AmhassÃti idaæ pana mayaæ yomhi paÂhameti ettha antassevÃti ito sÅhÃvalokanena
vÃdhikÃrasambhavato vikappena siddhanti daÂÂhabbaæ. 

EkasmimpÅti attani garÆsu. 

AmhÅti, taæ mamamhÅti ito vattate. 

Tavaæ ca mamaæ ca tavaæmamaæ.

TumhÃmhehi namÃkanti ito tumhÃmhehi Ãkaæti ca vattate. 

TayÃ ca mayÃ ca = tayÃmayÃ. TayÃ ca tayÅ ca = tayÃtayÅ, tesaæ. 

VÃti vÃ vayappaÂhamoti ito vattate. 

SmimhÅti smimhÅ ra¤¤orÃjinÅti ito vattate. Tumho ca amho ca = tumhÃmhÃ, tesaæ. 

Tavaæ mamaæ ca navÃti ito navÃti vattate.

DutiyÃ ca catutthi ca chaÂÂhÅ ca dutiyÃcatutthichaÂÂhi, tÃsu. Vo ca no ca = vono. 

[SL Page 358] [\x 358/]    

PahÃyÃti tumhasaddassa padato parattadassanatthaæ vuttaæ. Vo tumhe pahÃya gamissÃmiti
attho. Dhammaæ vo tumhÃkaæ desissÃmi, saævibhajetha no amhÃkaæ rajjena, tattha
desissÃmi, saævibhajethÃti ca vonosaddÃnaæ catutthyatthabhÃvavi¤¤Ãpanatthaæ. 

Te ca me ca = teme, idha dutiyÃti adhikÃro, Ãcariyena na icchito. KasmÃ? Upari na amhÅti
paÂisedhato. 

Ettha ca navÃti adhikÃrato eva vono temeti ye ime ÃdesÃ te sabbe pÃdassa Ãdimhi ca va vÃ
evÃdinipÃtayoge ca na hontÅti veditabbÃ. 

Bahuvacanassa niddeso = bahuvacananiddeso. TathÃti yathÃ tumhÃmhasaddÃnaæ aliÇgattÃ
tÅsupi liÇgesu samÃnaæ rÆpaæ. TathÃ, evaæ. 

EttadÅghÃpavÃdoyamiti subhisvakÃro eti kattabbassa ekÃrassa ca sunaæhisu cÃti namhi
kattabbassa dÅghassa ca atthavidhiapavÃdo paÂikkhepo. 

EkÃdito dasa ra saækhyÃneti ito saækhyÃneti vattamÃne:
Dvi ca eka ca aÂÂha cÃti = dvekaÂÂhÃ, tesaæ. VavatthitavibhÃsÃ cÃyanti yasmÃ dvekaÂÂhÃnaæ
dasasaækhyÃne pare niccaæ ÃkÃro, dvisaddassa ÃnavutiyÃ vikappena hoti, ekaÂÂhÃna¤ca na
hoti, tasmÃ ayaæ vibhÃsÃ vavatthitarÆpapariggahavasena asaækiïïÃti attho. 

EkÃdasÃdisu yomhi pa¤cÃdÅnamakÃroti savÅbhattissa attaæ, sunaæhisu pa¤cÃdinamattaæti
akÃro. Eko danto assÃti = ekadanto, dve dantÃ assÃti = dvidanto, aÂÂha thamhÃ assÃti.
AÂÂhatthambho, pÃsÃdo = etesu pana saækhyÃpadaparattÃ bhÃvÃ Ãttaæ na hoti. 

Sa chassa vÃti ito maï¬ÆkagatiyÃ vÃti vattate. 

EkÃdito dasassa ra saækhyÃneti vattabbe chaÂÂhekavacanalopena vuttanti daÂÂhabbaæ.
ùdesassa rakÃrassa vaïïamattattÃ dasasaddÃvayavassa ekÃditoti vuttanimittÃsannassa
vasena dasseva rakÃro hotÅti. SaækhyÃneti kimatthaæ? EkÃdasa kÃmabhÆmiyo, ettha pana
saækheyyÃ bhÆmi. Sa chassa cÃti ito vÃti vattate. VÅsati ca dasa ca = vÅsatidasÃ. 

[SL Page 359] [\x 359/]    

Catuyeva upapadaæ = catupapadaæ,tassa-catÆpapadassa avayavabhÆto tusaddo, lopo,
lopanÅyo hoti. Uttarapadassa Ãdi = uttarapadÃdi, uttarapadassa mariyÃdÃbhÆto catusaddassa
cakÃro, tassa-uttarapadÃdicassa vu ca co ca = cuco.

Gaïaneti kiæ? Na tu nipÃtamassÃti. 

Sa chassa vÃti ito chassÃti vattate. 

SaækhyÃpÆraïe moti ito saækhyÃgahaïamanuvattate. Sa chassa vÃti ito vÃti vattate. 

Loti vattabbe vibhattilopena la iti vuttaæ. Do ca ro ca = darÃ, tesaæ. Dassa Êatte soÊasa, rassa
Êatte cattÃÊÅsaæ. DasapaïïarasÃdÅsÆti dasaekadasÃti dvÅsu dassapaïïarasasattarasÃdisu
rassa ca neva Êattaæ hoti.

VÃti sa chassa vÃti ito vattate. Niccaæ yolopoti ghapato ca yonaæ lopoti
etthÃnuvattitavÃsaddassa vavatthitavibhÃsatÃya, amÆ tiÂÂhantÅti Ãdisu viya kati tiÂÂhanti kati
passantÅti ettha niccaæ yolopo hotiti veditabbo. Rassattanti kvacÃdimajjhuttarÃdinÃ
katisaddantassa rassattaæ. Sunaæhisu cÃti ettha caggahaïena suhisu dÅghÃbhÃvo.

AliÇganÃmaæ niÂÂhitaæ.
 

Vibhatti cettha vihitattÃ vibhattisa¤¤attÃ ca vibhattibhutÃ paccayÃ antÃ etesanti =
vibhattippaccayantÃ. Pa¤camiyÃ attho = pa¤camyattho, tasmiæ. 

Vibhattisa¤¤Ã etesanti = vibhattisa¤¤Ã, tena to Ãdayo pa¤camyatthÃdisu vihitattÃ
pa¤camÅsattamÅvibhattisa¤¤Ãyo honti. Vibhattisa¤¤Ãyoti ettha ca "kvacÃdi" sutte
kvaciggahaïena uttarapade rassattÃbhÃvÃ, iminÃ nipÃtanena tadantÃnaæti
toÃdipaccayantÃnampi vibhattyantapadamiti katvÃ padavohÃro siddho hoti. 

KissÃti kissa ka ve cÃti ito kissa iti ca ku hiæhaæsu cÃti ito kuggahaïaæ cÃnuvattate. 

Tro ca to ca tho ca tratothÃ, tesu, 

Sabbaggahaïaæ sabbÃdesatthaæ. 

[SL Page 360] [\x 360/]    

Thaæ ca dÃni ca ho ca to ca dho ceti = thaædÃnihatodhÃ, tesu paccayesu. Caggahaïaæ
sabbaggahaïÃnuka¬¬hanatthaæ. Paratoti uparÅti attho aniccatoti aniccÃkÃrenÃti attho. 

Kvaci toppa¤camyattheti ito kvacÅti ca vattate. 

Tro ca tho ca = trathÃti vattabbe tratha iti vibhattilopena niddeso. Avibhattilopaniddeso vÃ,
sabbatthÃti ettha vagge ghosÃghosÃnaæ tatiyapaÂhamÃti thappaccaye dvittaæ. Evaæ uparipi. 

KismÃti niggahÅtalopaæ katvÃ vuttaæ. 

Teneva vuttaæ vuttiyaæ kimiccetasmÃti Ãdi,

Hiæ ca haæ ca hi¤canaæ cÃti viggaho

Kissa ka ve cÃti ito kissÃti vattate. 

Ho ca dho ca = hadhÃ, 

AdhikÃroyanti kÃleti ayaæ yogo, idaæ adhikÃrasuttameva, na vidhiparibhÃsÃti. 

Ki¤ca sabbo ca a¤¤o ca eko ca yo ca ku cÃti viggaho. Kinti vatvÃ puna ku iti vacanaæ kÆti
nipÃtadassanatthaæ. DÃcanaæ ca ku iccetasmÃ eva bhavatÅti dassanatthaæ. DÃ ca dÃvanaæ ca
= dÃdÃcanaæ. 

DÃti kiæsabba¤¤ekÃditonuvattate tena tambhÃ dÃni cÃti ettha caggahaïaæ
dÃppaccayÃnuka¬¬hanatthaæ. 

Rahi ca dhunÃ ca = rahidhunÃ, casaddo dÃnippaccayasampiï¬anattho.

Sabbassimasse vÃti ito sabbassa imassÃti cÃnu vattate. 

A dhunÃmhi cÃti ettha caggahaïaæ pubbe vuttaikÃrÃdesÃ pekkhanti vuttaæ. 

VibhattippaccayavidhÃnaæ niÂÂhitaæ.
 

LiÇgaæ ca saÇkhyÃ ca vibhatti ca = liÇgasaÇkhyÃvibhattiyo, tÃsaæ bhedoti
liÇgasaÇkhyÃvibhattibhedo, so na vijjati etesanti = aliÇgasaÇkhyÃvibhattibhedÃ
itthipumÃdiliÇgabheda - ekavacanÃdi saÇkhyÃbheda-paÂhamÃdivibhattibhedarahitÃ upasaggÃ
ca nipÃtÃ ca idÃni vuccanteti attho. Tattha nÃmikamÃkhyÃtika¤ca padaæ
upavisesakabhÃvamupagantvÃ attano atthaæ sajantÅti = upasaggÃ, pÃdayo,
samuccayatavasena saddÃnamÃdimajjhantesu nipatantÅti = nipÃtÃ, cÃdayo bhavanti. 
 
[SL Page 361] [\x 361/]    

PakÃro ca Ãdikammaæ ca padhÃnaæ ca issariyaæ ca antobhÃvo ca viyogo ca tapparo ca
bhusattho ca sambhavo ca titti ca anÃvila¤ca patthana¤ca Ãdi yesaæ te =
pakÃrÃdikamma-pe-patthanÃdayo. PakÃrehi jÃnÃtÅti = pa¤¤Ã, vippakataæ Ãraddhaæ, païÅtaæ,
uttamaæ, pabhu sÃmi, pakkhittaæ, anto pavesitaæ, pavÃsÅ, viyogagato, vippavÃsÅti attho.
Tato paro = tapparo, samÅpakato Ãcariyato paro = pÃcariyo bhusaæti atisayena, pavuÂÂho
kÃyo assÃti = pavuddhakÃyo,* nÃgo, himavatÃ himavantamhÃ, gaÇgÃ pabhavati paÂhamaæ
jÃyati. Titti, paripuïïatÃ, pahÆtaæ, paripuïïaæ, anÃvilaæ, apagatakÃlatÃ, pasannaæ,
païihitaæ païidhÃnakataæ. ùdisaddena pakÃsanekadesÃdisupi dissati, yathÃ: pakÃsati,
padeso. 

ParihÃni parihÃyanaæ. ParÃbhavo, gatiyanti patiÂÂhÃyaæ. ParÃ ayanaæ gati = parÃyaïaæ,
parÃmasanaæ gahaïaæ. 

Nissesena utti kathanaæ = nirutti, niggatÃ vigatÃ kilesÃ etasmÃti = nikkÅleso, vÅtarÃgo,
nÅyyÃtÅti niggaccati, jÃtiÃdisamudÃyato ekadesassa nÅharitvÃ dhÃraïaæ = niddhÃraïaæ,
nikhÃtoti paÂhaviyaæ nikhaïitaæ, nimmakkhikaæ makkhikÃnaæ abhÃvo, vÃïato nikkhanto
nibbÃïo, Ãdisaddena nidhÃnopasamÃbhibhavavaïdanabhavanÃdisupi yathÃ: nikkhepo
nibbuto niggaho nipÃto nilayo.

NÅharaïe apanayane.

Suriyo nabhamuggacchati, attalÃbheti sarÆpalÃbhe, ussahati gantunti gantuæ sakkotiti attho
sarÆpena kathanaæ = sarÆpakathanaæ, Ãdisaddena ubbharaïauddhÃropakkantÃdisupi. YathÃ:
antarubbhÃro, uddhaÂo gajo, maggÃ upakkamma

Asobhano gaïdho = duggaïdho, bhikkhÃnaæ abhÃvo = dubbhikkhaæ, sassÃnaæ asamiddhi
= dussassaæ, kicchaæ dukkhaæ. Dukkhena kÃtabbaæ = dukkara, virÆpo vaïïo assÃti =
dubbaïïo.

AkkharapadÃdÅnaæ samodhÃnaæ = saïdhi, ekÃrammaïe citta cetasikÃnaæ sammÃ
avikkhepena samaæ vÃ adhisayanato ÃdhÃnato vasanato samÃdhi, samaæ pakÃrehi yutto =
sampayutto, samannato kiïïavikiïïo = saÇkiïïo, saæratto sÃratto, sambhavati etasmÃti =
sambhavo. ùdisaddena
 
* PabuddhakÃyo 

[SL Page 362] [\x 362/]    

GahaïasamÆhaÃkatiaÇgavohÃraaÇkagahaïavimatiÃdÅsupi. YathÃ: suddhasaÇkhyÃ
missakasaÇkhyÃ samuho saïÂhÃnaæ bodhisambhÃrÃ sammuti sa¤¤Ãïaæ saægaho saæsayo. 

VividhÃ mati = vimati, saæsayo. Viruddho vÃdo = vivÃdo, vigataæ malaæ etasmÃti =
vimalaæ. ùdisaddena nivatti nivÃsa vissambharÃ dÃnavikÃrÃdÅsupi. YathÃ: vihÃro vissÃso
vivÃho byÃpÃdo. 

OmukkÃ* avamukkÃ apanÅtÃ upÃhanÃ etenÃti = omukka upÃhano puriso. AvakuÂÂhaæ
pariccattaæ kokilÃyÃti = avako kilaæ, avajÃnanaæ = ava¤¤Ã. VodÃnaæ = visuddhi,
avaharaïaæ thenetvÃ haraïaæ = avahÃro. ùdisaddena parÃjayaÂÂhiti
vippavesaovÃdapariyantÃdÅsupi yathÃ: avajÅyati, avaÂÂhiyati, gabbhokkanti, sÃmaïeraæ
ovadati. 

Aïveti. Anugacchati, na upacchinnaæ = anupacchinnaæ, tasmiæ. Anu santÃne setÅti =
anusayo, rathassa pacchÃ = anurathaæ, sadissassa bhÃvo = sÃdissaæ, tasmiæ.
NadimaïvavasitÃti nadiyÃ saha avabaddhÃti attho. Rukkhaæ anu taæ pati itthambhÆtassa
ÃkkhyÃne kathane, yadettha maæ anu maæ pati maæ uddissa Âhapitaæ taæ dÅyatu.
ByÃpanicchÃ = vÅcchÃ.

SalakkhaïÃdÅhi paricchijja neyyaæ ¤Ãtabbaæ = pari¤¤eyyaæ, pariharati parivajjeti,
parivisatÅti = bhojeti.

AdhikabhÆtaæ sÅlaæ = adhisÅlaæ, adhibrahmadatteti brahmadattissarÃti attho paÂhaviæ
adhisessati paÂhaviyÃ upari sayissatÅti attho. AdhibhavÅyatÅti = adhibhavanaæ, adhimokkho
nicchayanaæ, pÃpuïane paÂilÃbhe. 
AbhikkamatÅti = purato gacchati. SarÆpassa bhÃvo = sÃruppaæ.

Akkhaæ cakkhuïdriyaæ ghaÂitaæ nissitanti paccakkhaæ, ¤Ãïaæ, Ãcariyato patÅti Ãcariyassa
patinidhi. 
SuÂÂhu samucchinnakilesÃnaæ apunÃgamanena gatoti, sammÃ antadvayamaïvÃgamma
majjhimÃya paÂipadÃya gatoti = sugato.

AbhividhimhÅti abhibyÃpane.

AtirocatÅti atikkamitvÃ virocatÅti attho atikkamitvÃ ito gatoti = atÅto, antaæ atikkantaæ =
accantaæ. ùdisaddena atirekÃdÅsupi: yathÃ. Atirittaæ. VisiÂÂhe atidevo.
 
* OmuttÃ


[SL Page 363] [\x 363/]    
ApasÃlÃyÃti sÃlaæ vajjetvÃti attho. Vuddhe there apacÃyituæ pÆjetuæ sÅlaæ assÃti =
vuddhÃpacÃyÅ. ùdisaddena byÃpÃrÃdesÃvÃdÃdÅsupi. 

UpatiÂÂheyya upagantvÃ tiÂÂheyya, upakhÃriyanti doïaÂÂhaæ cayaæ. CayaparimÃïÃya
khÃriyÃ adhiko doïo upakhÃriyaæ doïoti vuccati. SÃmaïerabhÆmito uparibhÃvaæ
sampattattÃ upasampanno. Pubbakamme pubbakiriyÃyaæ, upakkamoti pÃïÃtipÃtÃdÅhi
viramaïacitto payogo. Soceyyaæ sucibhÃvo, taæ paccupaÂÂhÃnaæ assÃti =
soceyyapaccupaÂÂhÃnaæ, sÅlaæ, upÃdÃnaæti duÂÂhugÃho. Bhuso ÃyÃso = upÃyÃso,
balavakÃraïaæ = upanissayo, Ãdisaddena upanissayayÆpakaraïa upÃdÃnÃdÅsupi. 

UpasaggÃ nipÃtÃ ca taddhitakitakÃdipaccayÃ cÃti ime tayo anekÃ ca anekatthavisayÃ cÃti
neruttikÃ niruttiÃcariyÃ abravunti attho. 

NÃmÃkhyÃtavisesakattÃ nÃmÃÃkhyÃtapadÃnaæ visesakabhÃvato idaæ upasaggÃnaæ
atthavantatÃya liÇgasa¤¤ÃbhÃvadassanatthaæ vuttaæ. 

Sesato lopaæ gasÅpiti ito lopaæti vattamÃne:

ùvuso ca upasaggÃ ca nipÃtÃ ca ÃdÅ yesanti viggaho. SasaÇkhyattanti tvaæ Ãvuso tumhe
Ãvusoti evaæ ekattabahuttasaÇkhyÃsahitattadassanatthaæ. 

NÃmikamÃbyÃtakitakapadamupecca visesakabhÃvena upagantvÃ attano atthaæ sajantÅti
pÃdayo vÅsati upasaggÃti vuttÃ padÃnaæ Ãdimhi ca majjhe ca antarÃ ca ante ca nipatattÅti =
nipÃtÃti cÃdayo vuccanti. 

ùdipubbesu pahÃroti Ãdisu paharaïanti ÃdinÃ viggahe kammadhÃrayasamÃso kÃtabbo.
ParÃbhavanaæ = parÃbhavo, nivasanaæ nivasanti etthÃti vÃ = nivÃso viharaïaæ vibharanti
ettha etenÃti vÃ = vihÃro. SuÂÂhu bharaïaæ sobhano vÃ bhÃro puttadÃrÃnanti subhÃro,
atikkamitvÃharaïaæ = atihÃro upahÃro, sakkÃsakaraïaæ evaæ yathÃnurÆpaæ nÃmavisesake
dassetvÃ idÃni akhyÃtavisesakepi dassetuæ paharatÅti Ãdi vuttaæ. Tattha yasmÃdapeti
bhayamÃdatte vÃ tadapÃdÃnantÅ Ãdisu apeti Ãdatte apÃdÃnanti Ãdi¤Ãpakadassanato
upasaggÃ dhÃtunÃmehi pubbeyeva yojetabbÃti. Pasiddhaæ bhavatiti Ãdisu upasaggato
silopova na samÃso. 

[SL Page 364] [\x 364/]    
Koci upasaggo pasiddhaæ dhÃtvatthaæ bÃdhayati. YathÃ:pÃdÃnaæ apanataæ aparajjhatÅti Ãdi.
Koci dhÃtvatthaæ anuvattati, yathÃ:patiÂÂhito ÃrÃdheti. Tameva dhÃtvatthaæ a¤¤o aparo
upasaggo viseseti, yathÃ: pahato anurÃdheti Ãdi. Iti upasaggÃnaæ gati atthesu pavattanÅ
tidhÃ tippakÃrÃti attho. 

Upasaggavivaraïaæ.
 

Evaæ upasaggÃnaæ sarÆpabhedamatthavibhÃgaæ ca dassetthÃ idÃni nipÃtÃnaæ
samuccayÃdiatthavibhÃgaæ sarÆpavibhÃgaæ ca dassetuæ samuccayapatisedhavikappanÃti Ãdi
Ãraddhaæ. Tattha samuccayanaæ sampiï¬anaæ = samuccayo. Vividhakappanaæ =
vikappanaæ, pÆraïaæ nÃma atthapÆraïaæ padapÆraïaæ cÃti evamÃdi attho assÃti =
samuccayavikappanaÂisedhapÆraïÃdiatthaæ. Asatvassa adabbassa samuccayÃdissa vacanaæ
kathanaæ assa atthÅti = asatvavÃcikaæ. NipÃto eva = nepÃtikaæ. Padanti nÃmÃbyÃtopasaggato
visiÂÂhaæ nepÃtikapadaæ, nipÃtaæ padalakkhaïanni attho. Tattha asatvavÃcikanti iminÃ
nÃmikapadato nivattanaæ sesapadattayato nivattanaæ katanti daÂÂhabbaæ.

Tatra tesu, ca iti ayaæ nipÃto samuccaye aïvÃcaye itirÅtarayoge samÃhÃre avadhÃraïe cÃti
evamÃdisu vattateti yojanÃ. Samuccaye anna¤ca pÃna¤ca vatthasenÃsanÃni cÃti udÃharaïaæ.
Yatra ki¤ci vidhÃya a¤¤ena vÃkyena puna a¤¤aæ upadissati so aïvÃcayo. YathÃ: dÃna¤ca
dehi sÅla¤ca rakkhÃhÅti. Itarena ca itarena ca yogo = itarÅtarayogo. YathÃ: caïdo ca suriyo
ca. Dvinnaæ vÃ bahunnaæ vÃ padÃnaæ saÇgati padhÃno = samÃhÃro. YathÃ: mukhaæ ca
nÃsikÃ ca sÅhÃ ca vyagghÃ ca acchÃ ca, avadhÃraïe. Bya¤janantassa vo chappaccayesu ca
chappaccaye cÃti atthe vÃ iti nipÃto vikappanÃdisu, vikappane: devo vÃ mÃro vÃti Ãdi.
UpamÃne: madhuvÃ ma¤¤atÅti, samuccaye: rÃjato vÃ corato vÃti Ãdi. Vavatthita vibhÃsÃyaæ
"vÃ paro asarÆpÃ."

Na iccÃdayo paÂisedhattho. YathÃ: nÃbhatanti, no hetambhante, mÃ bhÃyi, alaæ te idha
vÃsena, halaædÃni pakÃsituæ pariyatti nÃma idha sÃmatthiyaæ. Alaæ mallo mallassa, bhÆsane
alaækato. 

Atha iti pa¤he anantariye adhikÃre cÃti evamÃdisu vattati. AïvÃcako atho atho
oÂÂhavacittakÃ, atho te adurÃgatanti. 


[SL Page 365] [\x 365/]    

Hi iti ayaæ hetuavadhÃraïatthesu vattati. YathÃ:maraïantaæ hi jÅvitaæ, jinavacanayuttaæ hi. 

Pana iti viseseva. YathÃ: kiæ pana kÃraïaæ, idampana vighÃsÃdassa ekaputtakaæ. 

Atthi sakkÃ labbhÃ iti ete tayo nipÃtÃ paÂhamÃya vibhattiyÃ atthena yujjantÅti attho. Atthi
cittaæ, atthi imasmiæ kÃye kesÃ, santÅti attho. SakkÃ jetuæ, taæ kutettha labbhÃ. 

ùvuso Ãdayo Ãmantaïe Ãlapane vattantÅti attho. Tattha Ãvusoti samaïassa samaïÃnaæ vÃ
Ãlapane, ambhoti mahÃpurisÃnaæ, re are hareti hÅnassa Ãlapane, jeti dÃsiÃlapane. 

DivÃdayo paÂhamÃya ca dutiyÃya ca atthe vattanti. 

SamÃdayo tatiyatthe yathÃ: sayaæ sÃmaæ diÂÂhaæ attanÃti attho. SammÃsambuddho, tattha
sammÃti aviparÅte. 

Kinti kena nu kho kÃraïena. 

Suttasoti suttena aniccatoti aniccÃkÃrena. EkadhÃti ekena pakÃrena. 

TavetuæpaccayantÃ nipÃtÃ catutthiyÃ atthe vattanti. YathÃ: kÃtave kÃtuæ vajati. 
SamantÃti Ãdayo sattamiyatthe. SamantÃti sabbadhi. SÃmantÃti samantato, parito samantato,
abhito purato, samantato, samÅpe, ekajjhanti ekatra, ekamantanti ekasmiæ anurÆpaÂÂhÃne.
HeÂÂhÃti adho, uparÅti uddhaæ, tiriyanti samantato, sammukheti abhimukhe, Ãvi pakÃse,
raho rahasi, tiroti paÂicchanne, antoti abbhantare, antarÃti vemajjhe, antaranti anto, oranti
imasmiæ passe, pÃranti parasmiæ passe, ÃrÃ ÃrakÃ iccete dÆre. PacchÃti apure, pure pubbe,
huranti paratthe, pecca paraloke. 

Sampati idÃni, Ãyati anÃgato kÃle, ajja asmiæ dine, parajja paradine, hÅyo atitadine, pare
atÅte, sajju taækhaïe, sÃyaæ atthaægatasamaye, pÃto pabhÃte, kÃlaæ kÃlaæyeva, kallaæ
patirÆpaæ, divÃ dinaæ, rattaæ ratti. Niccaæ nÃma satataæ, bhÆtapubbaæ bhÆtapubbe.

Iti vibhattiyuttÃni nipÃtapadÃni.
 


[SL Page 366] [\x 366/]    

Appeva appevanÃma, sambhaveyyÃti parisaækatthe, nu saæsayatthe, yathÃ: ahosiæ nu kho
ahanti Ãdi. 

AddhÃ ekaæsena, a¤¤adatthu ekaæsena. 

Eva tÅsu avadhÃraïesu yoga - a¤¤ayoga - atiyoga - vasena yathÃ: eseva maggo nattha¤¤o
maggo, esamaggo visuddhiyÃ, etesu kaccÃdayo pucchatthe vattanti yathÃ: kacci kataæ taæ.
DevatÃ nu si tvaæ, kinnu santaramÃnova nanu iti codetukÃmatÃya, parassa
abhimukhÅkaraïe-idaæ bhante kathaæ, kiæsÆdha cittaæ purisassa seÂÂhaæ, kiækÃraïaæ.

Evaæ iti itthanti imÃni nidassane.

Iti tasmÃ hetumhÃ. AbhinaïdÅti Ãdisu vÃkyaparisamattiyaæ. YÃvÃti Ãdayo
kÃlÃdiparicchedanatthe. YÃvÃhaæ ÃgacchÃmi, tÃva kiæ tvamÃkaækhasi.

Evanti Ãdayo sampaÂicchanatthe. YathÃ: evaæ bhante, sÃhu sÃdhu. Lahuæ opÃyikaæ
paÂirÆpaæ imÃni tÅïi nÃmikÃnipi honti. ùma bhante. 

YathÃdayo sabhÃgatthe sadisatthe, yathÃsaddo yoggatÃdisupi. YathÃ sarÆpaæ, yathÃ hi.
Jinavacanayuttaæ liÇgaæ, yathÃsatti karoti, sÃma¤¤ena vuttatthassa sarÆpanidassanetaæ.
YathÃ, a-Ã-i-Å-pe-aæ iti: upadese, evaæ nisÅditabbaæ evaæ abhikkamitabbanti Ãdi. 

Ki¤cÃpi so kammaæ karoti pÃpakaæ, yadi nÃmÃti attho gahetabbo. 

GarahÃyaæ: aho apaï¬itÃ, pasaæsane: aho acchariyo jino, patthane: aho vatÃyaæ pabbajjeyya. 

NÃma iti nipÃto garahÃdisvatthesu. YathÃ: atthi nÃma tumhe, sÃvakÃpi nÃma evaæ
mahiddhikÃ, idaæ nÃma, kiæ nÃmetaæ. 

SÃdhÆti pasaæsane, yathÃ: sÃdhu sÃdhu sÃriputta, sÃdhu me bhante bhagavÃ dhammaæ
desetu. 

Iægha metaæ pÃnÅyaæ Ãhara, haïda piï¬aæ paÂiggaha. Idha codanaæ nÃma katvatthe
ussÃhanaæ. SÃdhu suÂÂhu evametanti anumodane. YathÃ: parehi pattiyÃ dinnÃya sÃdhu
suÂÂhÆti anumodati, evametaæ mahÃrÃjÃti. 

[SL Page 367] [\x 367/]    
KirÃti anussavaïe, assaddheyyo ca. YathÃ: saccaæ kireva mÃhaæsu. Assaddheyyo:paÂhamaæ
tÅni patantÃ cittassÃrammaïe. 

Kira nÆna anumÃnÃdisu, anumÃne: naha nÆna so dhammavinayo orako, anusaraïe: sÃ nÆna
sÃkapatitÃ, parivitakkaïe: sohaæ nÆna ito gantvÃ. 

SahÃdayo samakiriyÃyaæ. YathÃ: puttena saha Ãgato, puttena saddhiæ avippavÃsaæ. 

VinÃ rite vippayoge. VinÃpi gaggena, rite saddhammena. 

NÃnÃ te kulÃ,puthu visesÃ kilesÃ janetiti = puthujjano. 

Visuæ kammaæ kariæsu.

DuÂÂhu kataæ, kÆkataæ. 

Puna ca paraæ, saækhyÃvibhÃge-ekadhÃ, dvikkhattuæ, sakiæ muggo nimuggo. 

Appatthe: Åsakaæ gacchati, sanikaæ karoti

SÅghe: khippaæ karotÅti Ãdi dÅghakÃle: ciraæ gantvÃ, cirassaæ vata. 

SaækÃyaæ avaÂÂhÃne: evaæ ce sattÃ jÃneyyuæ, yadi hantassa pakuppeyyaæ. 

Thire: yassa natthi dhuvaæ Âhiti, avadhÃraïe: dhuvaæ buddho bhavissasi, visÃde santÃpe:
yathÃ hÃ bho puïïo mato. 

AbhÃsane: tuïhÅbhÆto.

Paccakkhe: sacchikatvÃ. 

Asacce: musÃ me bhaïamÃnÃya, idaæ kho micchÃ viparÅtepi: micchÃdassanaæ, alikaæ
bhÃsati, yaæ vuttaæ. 

ùsiÂÂhamÃsiæsanaæ, tasmiæ: suvatthi hotu. 

TÆnÃdippaccayantÃ ussukkane uttarakirayÃpekkhane. YathÃ: ko disvÃ nappasÅdeyya

PadattayÃti nÃmÃkhyÃtopasaggasaÇkhÃtapadattayato, muttaæ vimuttaæ hutvÃ padÃnamantare
nipatati taæ nepÃtikaæ padanti vuttaæ. Yaæ akhyayasalakkhaïanti yaæ vibhatti vacanÃdi
bhedepi na byayati na vibhijjatÅ ti = abyayaæ. Tadeva a¤¤Ã sÃdhÃraïaæ lakkhaïamassÃti =
abyayasalakkhaïaæ, taæ nepÃti kanti daÂÂhabbaæ. 

[SL Page 368] [\x 368/]    

Pa¤cadhÃ Âhitanti ettha ca visadÃkÃravohÃrasaÇkhÃto pumÃ eva liÇgaæ
saddatthavisesagamanaæ etassÃti = pulliÇgaæ, purisÃdinÃmaæ. AvisadÃkÃravohÃrasaÇkhÃtaæ
itthÅliÇgamassÃti = itthiliÇgaæ, ka¤¤Ãdi nÃmaæ ubhayÃkÃravimuttivohÃrasaÇkhÃtaæ
napuæsakaæ liÇgamassÃti = napuæsakaliÇgaæ, cittÃdinÃmaæ. TÃneva tÅïi liÇgÃni assÃti
sabbanÃmikapadaæ, natthi pumÃdi saÇkhÃtaæ liÇgamassÃti = aliÇgaæ, tumhaæ amhaæ iccÃdi.
Iccevaæ saliÇgÃliÇgavibhÃgena nÃmikapadaæ pa¤cadhÃ Âhitaæ vavatthitanti attho.

NÃmikavivaraïaæ niÂÂhitaæ. 
 

Iti rÆpasiddhiÂÅkÃyaæ nÃmikanayo dutiyo.
 

EttÃvatÃ saliÇgÃliÇganÃmesu nÃmikavibhattyavatÃraæ dassetvÃ idÃni tÃsaæyeva vibhattÅnaæ
atthavibhÃge dassetuæ atha vibhattÅnamatthabhedÃti Ãdi Ãraddhaæ. AtthabhedÃti
atthavibhÃgÃ. Idha adhippetavibhattiyo sarÆpato vacanatthato pabhedato ca dassetuæ
ekampi atthanti Ãdi vuttaæ. Ekampi purisÃdiatthaæ, puriso purisÃti
ekattabahuttasaÇkhyÃvasena ca purisaæ purisenÃti kammÃdikÃrakayogabhedavasena ca
vibhajanti vibhattiæ katvÃ jotentÅti = vibhattiyoti vacanatthadassanaæ. SyÃdayoti
sarÆpanidassanaæ, sattavidhÃti pabhedadassanaæ ettha ca vibhattibhedavacanabhede ca
samupalabbhamÃnaæ purisaka¤¤ÃcittÃdisaÇkhÃtaæ dabbaliÇgÃdittikaæ saddattho. Yaæ pana
vibhattivacanabhede saÇkhyÃkammÃdidvikaæ na aïveti, na vibhajjati, so vibhattyatthoti
kesa¤ci hoti. Pavatyaïveti rukkhÃdivibhatti vacanantare saddattho so vibhattyattho.
SaÇkhyÃkammÃdibhede, ekacittÃdi yÃ saÇkhyÃ ekÃdisaÇkhyÃsaddÃnamevatthoti kitakÃdihi
abhihitakammÃdika¤ca kitantÃdi saddÃnamevatthoti dabbaliÇgaparimÃïattika¤ca
saÇkhyÃkammÃdika¤cÃti ayaæ pa¤cavidhoti attho. Pakati saddattho eva. 
Vibhatti pana jotikÃ tÃ liÇgatthe paÂhamÃti vacanato bhavati ca
jÃtiguïÃdippavattinimittamÃdÃya atthesu saÇkhyÃdika¤ca saddo vadati. YadicchÃvasenÃpi
lÅnassa rukkhÃdivacanassa abhidhÃnamatte kathanamatteyeva jotetabbe paÂhamÃ vibhatti
hotÅti attho. LÅnanti tilÅnaæ, purisoti Ãdinanti 


[SL Page 369] [\x 369/]    

Puriso aggayo satthÃro venateyyo nÃvikoti evamÃdÅnaæ yÃ purisa aggi satthu vinatÃ nÃvÃti
ÃdikÃ eyaæ liÇgapakatiÃkÃro, eyya ikaiccevamÃdikÃ paccayÃti evaæ pakatipaccayÃdÅnaæ
vibhÃgassa bhedassa parikappanÃya saddalakkhaïena nipphÃditÃnaæ saddassa
cittasamuÂÂhÃnavacighosassa uccÃraïÃnantaraæ viddhaæsanatÃya tÃya puna
nipphÃdetumasakkuïeyyassa sutÃnupubbiyÃ manasÃ sampiï¬etvÃ alÃtacakkaæ viya
samuditÃkÃrena gahitattÃ sutasa¤¤assa saddapaÂirÆpakÃnaæ taæsadisapaÂibhÃgÃnaæ
avabodhanatthaæ paÂhamaæ Âhapetabbaæ purisa aggi satthu vinatÃ nÃvÃti Ãdi pakatirÆpaæ
lÅnaæ aÇgaæ liÇganti vuccati. IdÃni lÅnassa apÃkaÂassa saddatthassa gamanato bodhanato
atthassa liÇganatotipi liÇgaæ pÃÂipadikanti dassetuæ atha vÃti Ãdi vuttaæ. Visadoca avisado
ca ubhayarahito ca yo purisÃdinaæ gamanÃdibhedo ÃkÃro, so eva vacanatthatÃya vohÃro
pumÃdibhedajÃnane hetuttÃ pumitthinapuæsakaliÇganti dassetuæ visadÃvisadÃti Ãdi vuttaæ.
LÅnassa gamanatoti purisÃdisaddassa appayogo lÅnassa apÃkaÂassa purisÃdiatthassa
gamanato bodhanato liÇgaæ tasseva vacanatthassa liÇganato ¤Ãpanato liÇganti. Evaæ hi
liÇgadhÃtubhedaatthÃnugatanÃmavasena vÃ pÃÂipadikanti "pÃïinÅye" Ãgataæ aparaæ
nÃmadheyyaæ assÃti pÃÂipadikÃparanÃmadheyyaæ. SyÃdivibhattyantapadassa pakatirÆpaæ
yaæ liÇgarÆpaæ liÇga¤ca nipaccateti iminÃ nipphÃditaæ, yaæ ca taddhitasamÃsÃdisuttena
laddhanÃmabyapadesaæ tadubhayaæ cettha liÇganti vuttaæ. LiÇgassa attho nÃma
upÃdipa¤¤attisaækhÃto ghaÂapaÂÃdivohÃrattho ca, paÂhavidhÃtu
phassÃdisabhÃvadhammÃnaæ kakkhaÊattaphusanÃdisÃma¤¤akÃro vÃti sambaïdho. 

PabaïdhavisesÃkÃrenÃti pÃïisantÃnesu
kammasamuÂÂhÃnÃdirÆpakalÃpasantatipabaïdhavisesÃkÃrena aniïdriyabaddhasantÃnesu
bhumipabbatÃdÅsu utujakalÃpasantatippabaïdhavisesÃkÃrena ca pavattamÃne rÆpÃdayo
bahiddhÃ suddhaÂÂhakabhÆte vaïïÃdayo ca ajjhattike rÆpakkhaïdhÃdayo vatthudhamme
ca, upÃdÃya nissÃya, pa¤¤ÃpiyamÃno tena tena devamanussatiracchÃnÃdinÃ ca
bhÆmipabbatakesalomageharathaghaÂapaÂÃdinÃ ca pakÃrena ¤ÃpiyamÃno,
tada¤¤Ãna¤¤abhÃvena tehi 
[SL Page 370] [\x 370/]    

RÆpÃdihi dhammehi a¤¤atthena ana¤¤atthena ca anibbacaniyo. Yadi hi rÆpÃdiatthassa
ghaÂÃdino vÃ a¤¤attho siyÃ. TadÃ visuæ upalabbhaniyatÃtippasaÇgo. Ana¤¤Ãta rÆpÃdÅnaæ
viya anekatÃtippasaÇgo siyÃti padÃnamatthodissate tasmÃ tadubhayÃkÃrena avacanÅyo
rupÃdiæ nissÃya sambhavato sasavisÃïÃdisu viya na ca accantÃbhÃvato, rÆpÃdÅnaæ
samuhasantÃnaavatthÃdibhedo. SÃsane upÃdÃya pa¤¤attisaækhÃto ghaÂÃdivohÃrattho ca
liÇgassa attho nÃma. SÃ atthapa¤¤attiti pi vuccati imassa pana vohÃratthassa dÅpakaæ liÇgaæ
nÃma. Paramatthato vijjamÃnassa samuhasantÃnÃdiatthasama¤¤Ãpanato ca pakÃsanato
avijjamÃnassa samuhasantÃnÃdiatthasama¤¤Ãpanato ca pakÃsanato avijjamÃnapa¤¤attitipi
vuccati idÃni vijjamÃnapa¤¤attiyÃ atthabhÆto paramatthatopi liÇgasseva atthoti dassetuæ
paÂhavidhÃtuphassÃdÅnanni Ãdi vuttaæ. Tattha paÂhavÅdhÃtuÃdÅnaæ rÆpadhammÃnaæ
phassÃdÅna¤ca sabhÃvadhammÃnaæ attano attano sabhÃvena
kakkhaÊattaphusanÃdilakkhaïena upalabbhamÃnÃnaæ paramatthadhammÃnaæ
atÅtÃdikÃÊabhedena apÃyabhÆmiÃdisaddena ca ajjhattikabÃhirasantÃnÃdibhedena ca
bhinnÃnaæ vijÃtiyavinivatto. ApaÂhavidhÃtu aphassÃdivisadisajÃtiyehi dhammehi vinivatto
sajÃtiyasÃdhÃraïo
samÃnajÃtiyÃnaæpaÂhavidhÃtuphassÃdÅnampikakkhaÊattaphusanÃdisabhÃvÃnaæ nivattanena
sÃdhÃraïabhÆto yathÃ saÇkhetamÃropasiÇo khalattÃ paÂhavidhÃtu. ùrammaïaæ phusatÅti
phassoti evamÃdinÃpavattapubbasaæketÃnurÆpaæpubbagahitanÃmadheyyÃnurÆpaæ buddhiyÃ
gahitÃvayavabhedassa tada¤¤asambhave kakkhaÊattaphusanÃdilakkhaïamatte katassa
ajjhÃropanena apekkhaïena siddho vijjamÃnapa¤¤attibhÆtotajjÃtipa¤¤attiyÃ atthoti. SaÇkhÃto
kakkhaÊattaphusanÃdisÃma¤¤ÃkÃro ca hoti. Taæ vijjamÃnÃvijjamanapa¤¤attivasato dvidhÃ
liÇgaæ. Tadattho sammutiparamatthavasÃ dvidhÃti so pata yathÃvutto sammuti
paramatthabhedo liÇgattho vidhÃti sambaïdho.

Tehi liÇgasaÇkhyÃdÅhi vinimmutto tabbinimmutto upasaggÃdÅnaæ Ãdisaddena kesa¤ci
nipÃtÃna¤ca padÃnamattho cÃti. Ayaæ dvidhopi kammÃdisaæsaggarahito suddho kevalo
suddhattho nÃma. Yo pana paccati odano gantabbo maggoti ÃdinÃ ÃkhyÃtena kitakena
taddhitena ca samÃsena ca vutto, kammÃdikÃrakehi sÃmiÃdÅhi ca saæsaÂÂho sahito attho
puna dutiyÃdÅnaæ avisesattÃ sopi paÂhamÃyeva visayo,
[H marusi36] 
[SL Page 371] [\x 371/]    

YathÃ dhammo eso desÅyati, bhagavÃ dhammaæ deseti kitakÃbhihito: svÃkkhÃto bhagavatÃ
dhammo, saggaæ gato puriso. TaddhitÃbhihito: Ãbhidhammiko, vÃsiÂÂho. SamÃsÃbhihito:
Ãgatasamaïo vihÃro, jitiïdriyo samaïo. UpasaggÃnamatthe kesa¤ci
kammÃdisaæsaggarahitÃnaæ nipÃtasaddÃnamatthe ca suddhe liÇgasaÇkhyÃdiatthe ca
ÃkhyÃtÃdÅhi abhihite kathane kammÃdiatthe ca paÂhamÃvibhattiyeva hotÅti attho. 

SaliÇgeti pumÃdiliÇge sahite kirayÃya sabbantarahite suddhadabbe. TÃva udÃharaïaæ
dassÅyati. 

Evaæ sasaÇkhÃparimÃïÃsu. Eso puriso tiÂÂhati. Ettha hi kirayÃya sambaïdhe
abhihitakattusaæsaÂÂho attho siyÃ, tasmÃ kirayÃrahito ca dassito ca nÃmamÃlÃ viya. Evaæ
ekÃdisaÇkhyÃparimÃïesupi ettha hi purisÃdisaddÃ yathÃkkamaæ
pumitthinapuæsakasahitatthavÃcakÃ tattha ekatthÃbhidhÃne sati ekavacanaæ,
bahutthÃbhidhÃne bahuvacanaæ evaæ uparipi ekÃdisaddÃnaæ pakatiyÃ ekÃdigaïanatthÃya
saÇkhyÃpi saddatthato. 

Evaæ doïoti soÊasanÃÊi. KhÃrÅti doïaÂÂhakadvayaæ ÃÊhakamiti catunÃÊiatthamatte
adabbabhÆte samuccayÃnÃdi sambhÃvamatte. 

ùlapane cÃti ÃlapanatthÃdhike ca liÇgatthe paÂhamÃvibhatti hotÅti attho. Tattha Ãlapananti
kathanaæ, Ãmantaïanti abhimukhaæ katvÃ mantaïaæ, sambodhananti attho. 
LaddhasarÆpassÃti* nipphannasarÆpassa vatthuno. KiriyÃyoga sambaïdhassa abhÃvato
Ãmantaïatthassa kirayÃnimittato sambhavati idanti Ãlapanaæ. Vutta¤cÃti ma¤jÆsÃya:

VijjamÃnassa pageva siddhatthassa purisÃti saddena vacanena abhimukhÅkaraïaæ
Ãmantaïaæ nÃma vidhÃtabbeti bho purisa tvaæ rÃjÃ bhava iti evaæ vidhÃtabbe taæ
Ãmantaïaæ nÃma natthi. Siddhassa anuvÃdo Ãmantaïaæ, asiddhassa idha rÃjabhÃvassa
vidhÃnaæ vidhi, tasmÃ bho rÃja rÃjÃ bhavÃti vattuæ na vijjatÅti adhippÃyo. 

KarÅyatÅti = kammaæ, kammameva attho = kammattho, tasmiæ-kammatthe abhidhÃtabbe
abhidheyyo ca. Tato ca vibhattiyoti avisesena vuttattÃ kammasaæsaÂÂhavÃcakaliÇgato
dutiyÃyeva hotÅti, ayaæ pana dutiyÃ ÃkhyÃtÃdinÃ anabhibhiteyeva kammatthe
 
* SaddasarÆpassa. 

[SL Page 372] [\x 372/]    

Bhavati. Imassa pana kammatthassa kammani dutiyÃyatthoti sutte ca kammaniyatthoti
avatvÃ dutiyaggahaïameva ¤Ãpakaæ, abhihite kammani dutiyÃya asambhavato, kammani
dutiyÃyaæ sati idha visesanaæ katanti daÂÂhabbaæ. AvisiÂÂhassa byaticÃrasambhave sati
visesena sÃtthakambhavati yathÃ nÅluppalanti Ãdisu viya. Vacanatthato sarÆpato pabhedato
ca kammaæ dassetuæ kiæ kammanti pucchÃ. Yaæ vÃ atthaæ karoti nibbatteti vikaroti
vikÃramÃpÃdiyati yaæ vÃ kirayÃya pÃpuïÃti taæ kÃrakaæ nibbattanÃdikirayÃnimittaæ idha
kÃrakavisaye paÂhamaæ puriso karotÅti liÇgavacanaæ ca kÃlavisese vacanaæ ca ekavacanaæ
ca Ãmantaïaæ appadhÃnaæ. TasmÃ yaæ akÃsi kÃriyatÅti yo karoti ye karonti ÃdinÃpi na
virujjhati. KarotÅti = kÃrakaæ, sÃdhetiti = sÃdhakaæ kattukammasamacetÃya gamana
pacanÃdikirayÃya nipphatti kÃrakaæ, tasmÃ kammÃdibhÃveyeva bhÃvato. OkÃsoti
adhikaraïaæ. KattukammÃnaæ ÃdhÃroti attho. 
TatthÃti kÃrakaæ chabbidhanti vuttakÃrakÃdhikÃre. SabhÃvato parikappato cÃti rÆpaæ passati,
saddaæ suïÃtÅti Ãdisu viya attano sabhÃvena vÃ vijjamÃnena vÃ asantaæ ghaÂaæ karoti,
abhÃvaæ visayaæ karotÅti Ãdisu parikappato vÃ kammÃdimhi sati
nibbattanaapanayanavidhÃnÃdikirayÃnaæ sambhavato ca sambhavitÃya kammÃdÅnaæ
channampi kirayÃsiddhinimittabhÃvato kÃrakanti ayaæ vohÃro siddho eva hoti, na
viruddhoti attho. NibbattanÅyanti sarÆpena nipphÃdanÅyaæ vikaraïiyanti
vikÃramÃpÃdanÅyaæ. PÃpanÅyanti kÃyÃdÅhi pÃpuïitabbanti attho. MÃtÃputtanti Ãdi
udÃharaïaæ. MÃtÃti vijÃyanakirayÃya vijjamÃnakattukÃrakaæ. Puttanti
vijjamÃnakammakÃrakaæ. VijÃyatÅti kattusamavetÃya kammanimittÃya kirayÃya nidassanaæ.
Putte asati kiæ sÃ vijÃyeyya. TasmÃ putto vijÃyanakirayÃya nimittatÃya kÃrakameva bhutto
ojÃsaækhÃto ÃhÃro pubbe asato sukhassa kammuno kammasaænissitajananakirayÃya ca
hetukattukÃrakaæ devadatto manasÃ parikappito sakatakammuno kattukÃrakaæ nÃma
aÇgÃranti vikaraïÅyaæ. Sato a¤¤athattÃpÃdÃnalakkhaïaæ kammaæ. KaÂÂhanti
aÇgÃreæpÃdÃnabhÆtaæ visesanaæ. Suvaïïassa keyÆrÃdikaraïaæ, vihÅnaæ lavaïaæ ca
vikaraïameva. KeyÆraæ nÃma bÃhuvalayaæ. Vihayo lunÃtÅti bahuvacanaudÃharaïaæ.
Nivesananti kÃyikÃdi pavesanakirayÃya pÃpuïitabbaæ vijjamÃnakammaæ. ùdiccanti Ãdi 

[SL Page 373] [\x 373/]    

DassanÃdimÃnasakirayÃya pÃpuïitabbaæ kammaæ. PayirupÃsanÅti paï¬itehi vuttaæ
vacanaæ sakkaccaæ sotuæ upagantvÃ nisÅdatÅti attho. 

KattukirayÃhikammantanti yaæ kattunibbattanÃdikirayÃhi kammaæ pÃpuïitabbaæ vatthu
nibbattanÅyaæ = nibbatti.* Kammani tippaccayo, gatÅti Ãdisu viya. Evaæ vikaraïÅyÃ = vikati,
pÃpuïiyÃ = patti. Tesaæ nibbattanÅyÃdÅnaæ bhedena taæ kammaæ tividhammataæ.
TatthodÃharaïaæ: sukhaÇgÃranivesanti sukhaæ janayati, aÇgÃraæ karoti, nivesanaæ pavisatÅti. 

Sakkatagatthe pana "kattunicchitatamaæ kammanti kammasa¤¤Ãya vuttattÃ anicchitaæ ca
icchita¤ca icchitÃnicchita¤ca kathitÃkathitaæ cÃti anicchitÃdÅnaæ visuæ kammasa¤¤Ã vuttÃ.
Idha pana kaccÃyane icchitÃdibhedamanapekkhitvÃ icchitÃdÅnaæ sabbesaæ saÇgÃhakavasena
vÃdhikÃrena yaæ karoti taæ kammantÅ vuttattÃ iminÃ sabbattha kammasa¤¤Ã hotÅti dassetuæ
ettha cÃti Ãdi Ãraddhaæ. TathÃti yathÃ yÃcanakirayÃya vattuæ anicchitatarattÃ ya¤¤adattanti
appadhÃnaæ, kattunicchitamaæ kammanti iminÃ akathitakammaæ. Idha pana tadubhayampi
yÃcanakirayÃya pattabbato kammasa¤¤aæ labhati. Evaæ dvikammikÃya bhikkhanakirayÃya
anicchitatarattÃ samiddhanti akathitakammaæ. Nayati kirayÃya ca gÃmanti appadhÃnaæ,
pucchanakirayÃya ca bhavantanti appadhÃnaæ, vacanakirayÃya bhikkhÆti appadhÃnanti
yojetabbaæ. KaÂo karÅyateti ettha karÅyateti iminÃ ÃkhyÃtena karÅyamÃnakaÂakammassa
vuttattÃ puna dutiyÃ na hoti. Evaæ uparipi. Desitoti iminÃ kitakena dhammoti
abhihitakammaæ dvikammake. YÃcÅyateti iminÃ appadhÃno ya¤¤adatto abhihitakammaæ. 
Idha pana kammatthe dutiyÃti suttato dutiyÃ icceva ito paramadhikÃroti daÂÂhabbo. Gati ca
buddhi ca bhujo ca paÂho ca haro ca karo ca sayo ca te Ãdayo yesanti viggaho. Ettha ca
gatÅti paccayantavasena gamudhÃtu vuttÃ, buddhÅti ippaccayavasena budhadhÃtu vuttÃ.
PayojakakattubhÆte kammanÅti, gamayatiti Ãdisu kÃritappaccayogesu hetukattÃrÃ
gamanÃdisu payojetabboti payojjo. Soyeva payojjo ca gamanÃdikirayÃya sayaæ kattubhÃvato
kattÃ cÃti = payojjakattÃ, tasmiæ payojjakattusaÇkhÃte
 
* Nipaphatti 

[SL Page 374] [\x 374/]    

Kamme taddÅpakato liÇgamhÃ iminÃ vikappena dutiyÃ. Dutiyapakkheti iminÃ dutiyÃya
abhÃvapakkhe tama¤¤o payojitaæ gÃmaæ gacchantaæ purisaæ gantuæ samatthaæ a¤¤o puriso
gacchÃti payojeti pesetÅti attho. Purisaæ gamayatÅti siddhaæ gÃmanti purimasuttena siddhaæ.
SabbatthÃti purisaæ lekhaæ lekhayati, purisena vÃ lekhaæ lekhayatÅti. Evaæ sabbattha
anabhihite kattari pakkhe tatiyÃpi yojetabbÃ. KÃriteti visesanaæ. Kimatthanti imassa phalaæ
dassetuæ vuttakÃriteti kitti Ãdi gamÅyateti iminÃ ÃkhyÃtena kattukammassa abhihitatti iminÃ
dutiyÃ na bhavatiti dassetuæ abhihiteti Ãdi vuttaæ purisenÃti payojakena.

KÃlo ca addhÃ ca = kÃladdhÃ, tesaæ-kÃladdhÃnaæ. A¤¤assa asutattÃ kÃladdhÃnavÃcÅhÅti
atthato siddhaæ. GavapÃnanti sappinavanÅtÃdigorasapÃnaæ. Anena gavapÃnadabbena
sattÃhassa accantaæ saæyogesati sattÃhanti dutiyÃ. KirayÃyogÃbhÃvato kammatthe dutiyÃ na
bhavati. SaradantÅ assayujÃdi mÃsadvayasaækhÃto utuviseso. Naïdananti iïdassa uyyÃnaæ.
Tassa ramaïÅyataæ guïo. 

Dhanupa¤casataæ koso, catukosa¤ca gÃvutaæ, gÃvutÃni ca cattÃri yojananti pavuccati

KammappavacanÅyehÅti kammatthajotakehi dhÅ vinÃdi nipÃtehi pati pari anu abhi Ãdi
upasaggehi ca. Yu¤janaæ = yuttaæ. Tasmiæ yutte. Yogeti attho. AïvÃdayo upasaggÃ. TatthÃti
sakkatagatthe pÃïÅnÅye kammappavacanÅyasa¤¤Ã vuttÃti sambaïdho. LakkhÅyati
sallakkhÅyati upalakkhÅyati etenÃti lakkhaïaæ, upalakkhaïaæ sa¤¤Ãnaæ. 

PabbajitamanÆti pabbajitaæ pati pabbajitaæ pari pabbajitaæ anu pabbajitaæ lakkhaïaæ katvÃti
tasmiæ pabbajite apare pabbajiæsÆti attho nadÅmanÆti ettha sahatthe. Anu avasitÃti
avabaddhÃ. Si baïdhaneti dhÃtu. AnusÃriputtanti ettha anusaddo hÅne sÃriputtattherassa
pacchÃ ayaæ pa¤¤avÃti attho. 

LakkhaïÃdisu atthesu lakkhaïaæ ca itthambhÆtassa akkhÃïaæ ca bhÃgo ca vÅcchÃ vÃti
suttassa viggaho. Rukkhaæ anÆti etthÃpi rukkhaæ lakkhaïaæ katvÃ vijjotate caïdoti attho. 

Anena pakÃrenÃti = itthaæ. Imaæ pakÃraæ bhÆto Ãpanno ti itthambhÆto. Tassa akkhÃïe.
SÃdhu devadatto mÃtaraæ patiti mÃtari sÃdhu sammÃ paÂipanno. 

[SL Page 375] [\x 375/]    

Maæ patÅti maæ uddissa yo Âhapito bhÃgo, taæ dÅyatÆti attho niravasesabyÃpanicchÃ vÅcchÃ.
Atthamatthampati yo yo vacanattho tantamatthaæ pati vÃcakabhÆto saddo tattha tattha
nivisatÅti attho. ItthambhÆtatthe abhinÃ yoge taæ kho pana bhagavantaæ gotamanti ettha
chaÂÂhatthe iminÃ dutiyÃ ayaæ panettha attho. Tassa bhoto gotamassa evaæ kalyÃïo
kittisaddo. So bhagavÃ arahaæ sammÃsambuddhoti Ãdivasena so imaæ lokanti ÃdinÃ vuttanti
lokaæ sacchikatvÃ pavedanavasena so dhammaæ desetiti ÃdinÃ ÃdikalyÃïÃdivisiÂÂhaæ
sakalasÃsanabrahmacariyapakÃsanavasena ca attahitaparahitasampattidipako suïdarataro
kittisaddo guïaghoso uggato. Sakalalokaæ byÃpitvÃ abbhuggacchÅti. BrÃhmaïassa
bÃhitapÃpassa khÅïÃsavassa hantÃraæ dhi garahÃmÅ. Ettha dhÅti nipÃtayoge dutiyÃ.
VinÃyogepi vinÃhÃraæ, sampasseti vedanÃdittayaæ bhavati Ãdi. 
Idha kvaciggahaïato antarÃ ahito parito imehi nipÃtehi patiti upasaggena, paÂihÃtÅti
paÂipubbabhÃdhÃtÆnaæ payoge sati ayaæ chaÂÂhÅnamattheti vuttadutiyÃ hotÅti attho.
TatthÃyaæ antarÃsaddo cÅvaradesabhÆtaæ majjhaæ vadatÅti dassetuæ antarÃ ca rÃjagahanti
Ãdi udÃharaïaæ, abhito gÃmanti ettha abhito anto gÃmassÃti attho. Parito gÃmassa
samantato senÃ vasati. PaÂibhantu taæti taæ tava upaÂÂhahantÆti attho. 

Kvaci dutiyÃ attheti ca vattate. TatiyÃ ca sattamÅ ca = tatiyÃsattamÅ, tÃsaæ. Sace maæ
nÃlapissatÅti mayÃ saddhiæ yadi na bhÃsatiti attho. Tvaæ ca manti tvaæ ca mayÃ. VinÃ
saddhammanti saddhammena vinÃ. UpÃyamattarenÃti upÃyena vinÃ.
KvaciggahaïÃnuvattanato kÃle ca upa anu adhi Ã pubbassa vasanivÃse iccetassa yoge, adhi
pubbÃnaæ si saye ÂhÃ gati. Nivuttimhi Ãsa upavesane iccetesaæ dhÃtÆnaæ payoge ca, pÃnaæ
ca ÃcÃro ca = panÃcÃraæ, tasmiæ pivanasaækhÃte pÃne ca tasmiæ ÃcÃre ca = pÃnÃvÃraæ,
tasmiæ pivanasaækhÃte pÃne ca tasmiæ ÃcÃre vÃti evaæ vuttasattamyatthe dutiyÃ.
Pubbaïhasamayanti pubbaïhasamaye. Ekaæ samayanti ekasmiæ samaye. BhagavÃ
sÃvatthiyaæ viharatÅti sambaïdho. Accantasaæyoge vÃ. Etaæ imaæ rattinti imissÃ rattiyÃ.
GÃmaæ upavasatÅti gÃme vasati, evaæ uparipi. AgÃraæ ajjhÃvasatÅti agÃre vasati. PaÂhavi
adhisessatÅti paÂhaviyÃ upari sayissati gÃmaæ adhitiÂÂhatÅti gÃme tiÂÂhati. GÃmaæ
ajjhÃvasatÅti gÃme Ãvasati nisÅdatÅti attho. Nadinti nadiyaæ gÃmaæ caratÅti gÃme carati. 

[SL Page 376] [\x 376/]    

Karoti nenÃti karaïaæ. Kiæ karaïanti sarÆpapucchÃ. 

Kiriyanti nibbattanÃdilakkhaïaæ. AnenÃti sÃdhanena. Yena kattÃrÃ kammaæ karÅyate, taæ
sÃdhanaæ-karaïaæ sÃdhakatamanti bahÆnaæ kammÃdiupakaraïabhÆtÃnaæ
sÃdhanÃnamantare atisayena sÃdhakaæ sÃdhakakamaæ. Vuttaæ vÃti ma¤jÆsÃyaæ:
sabbavisesenÃti kammÃdisabbakÃrakato visesena nibbattanÃdikirayÃya sayaæ siddhihetutÃ
nibbattikaraïatÃ yassa hatthadÃttanettÃdito sambhÃvÅyati. Taæ karaïaæ nÃma kÃrakantÅ
vuttanti yojanÃ. Ajjhatte sakasantÃne bhavaæ = ajjhattikaæ. Tato bahiddhÃ bhavaæ = bÃhiraæ.
HatthenÃti sakahatthena Ãdi kammaæ puriso karoti, cakkhunÃti asati cakkhumhi
rÆpadassanakirayÃya purisassa asijjhanato padhÃnatamaæ cakkhu. Dhammanti
dhammÃrammaïaæ. 

KarotÅti = kattÃ, tasmiæ-kattari. ItthambhÆtassa lakkhaïe ca kirayÃya apavagge
parisamattiyaæ ca pubbo ca, sadisoca samo ca Ænattho ca kalaho ca nipuïo ca missato ca
sakhilo ca attho ca tadÃdi cÃti evaæ pubbÃdisaddayoge ca, kÃladdhÃnesu ca, paccattaæ ca
kammattho ca pa¤camiyattho ca tadÃdi vÃti evaæ paÂhamÃdiatthe ca caggahaïena tatiyÃ
vibhatti hotÅti attho. Suddho kevalo visesanarahito kattÃ = suddhakattÃ, hetu ca so
payojakabyÃpÃrassa kattÃ cÃti = hetukattÃ. KammabhÆto kattÃ = kammakattÃ. PayojayatÅti
gaccha gacchÃti niyojeti, tattha tattha kÃritavidhÃne avabodhanatthaæ hetvatthanidassanaæ
vÅttaæ. "GacchatÅ"ti sÃmatthiyassa gantuæ samatthabhÃvassa visuæ suddhakattuno taæ
dassanavasena vuttaæ. KattÃraæ suddhakattÃraæ. KammabhÆtopÅti
nibbattanÅyÃdikammabhÆtopi. SukarattÃti sukhena karattÃ sosÃdhanÅyattÃ.*

Yo kÃrakÃ kirayÃsÃdhano attappadhÃno karaïaæ viya na paratantiko parena appayuttovÃ
payutto vÃ parena kammani pesito vÃ nibbattanÃdibhedaæ kirayaæ nibbatteti sÃdheti. So
kevalaæ kattÃti pavuccatÅti yojanÃ.

Yo kevalassa kattuno payojako kammani niyojako, so pesanajjhesanakirayÃya nibbattakattÃ
hetukattÃti kathito. 
 
* "SosadhanÅyattho"ti sabbattha
"Karaïaæ vinayaparatantato"ti sabbattha. 

[SL Page 377] [\x 377/]    

Parena kirayÃmÃnattÃ kammabhÆtopi sÃdhanasampattiyÃ sÆkaro hoti, so odanÃdiko attho
kammakattÃti kathiyatÅti yojanÃ. 

Nanu cÃti nipÃtasamudÃyo. Parassa codetukÃmatÃya abhimukhikaraïe vattati pureti attano
uppattito pubbe. Asato avijjamÃnassa attano jananakirayÃya kathaæ kattubhÃvo siyÃti?
Attani kirayÃnuppatti coditÃ. Lokasaæketasiddhoti lokasaæketena vohÃrena siddho hi
saddappayogo na tu vatthusabhÃveneva. AvijjamÃnampi hÅti na kevalaæ vijjamÃnameva
dhammÃnaæ kakkhaÊattaphusanÃdilakkhaïaæ. Kintu paramatthato avijjamÃnampi
samÆhasantÃnaavatthÃbhÃvadisÃkÃlÃdikampi saddÃbhidheyyatÃya saddavacaniyatÃya
nÃmacintÃkÃrÃya vikappabuddhiyÃ gahito sammuti paramatthÃnamÃkÃro eva.
Sutamaya¤Ãïenapiti "atÅte mahÃsammato nÃma mahÃrÃjÃ ahosi, anÃgate bhavissati saÇkho
nÃma cakkavatti, dasayojanasahassaparimÃïo jambudÅpo, tathÃ tÃvatiæsabhavanaæ. Atitaæ
kammaæ kammajarÆpassa samuÂÂhÃpakanti Ãdikaæ saddaæ sutvÃ tena nibbatta¤Ãnenapi,
iïdriyavi¤¤ÃïÃdikena ca vatthusabhÃvappasiddhapaccakkha¤Ãïena viya
kÃladesÃdibhedabhinnassa atthassa tadÃkÃravisiÂÂhabhÃvena sacchikaraïappasaÇgo ca
musÃvÃdassa ca natthivÃdakudiÂÂhivÃdÃdÅnaæ, va¤jhÃputtasasavisÃïÃdivohÃrassa ca
abhÃvappasaÇgo siyÃ. TasmÃ buddhiparikappitÃya pa¤¤attiyÃ samÆhÃdisammutivasenapi
atthesu saddappavatti hoti na paramatthavasenevÃti daÂÂhabbaæ. SaæyogÃdissapÅti pubbe
asatopi bhÃvino saæyogÃdikassa kattubhÃvena buddhiyÃ gahitassa taæ nibbattanÅyabhÃvena
gahitajÃtiyÃ hoteva kattukÃrakatÃti veditabbaæ. 
YathÃhÃti cÆlaniruttivaïïanÃyaæ ma¤jÆsÃyaæ.

VohÃravisayoti Ådise ÂhÃne taæ tamupÃdÃya voharitabbato vohÃroti vuccamÃno sammuti
attho visayo pavattiÂÂhÃnamassÃti = vohÃravisayo na phusanÃdivisayo. PhassÃdisaddo viya
ekantaparamatthako va. Tassa vohÃravisayassa saæyogÃdisaddassa buddhiyÃ saækappito
sammuti attho abhidheyyoti pavuccati. 

TasmÃ buddhiyÃ saæyogo jÃyatÅti gahitattÃ asantopi saæyogo vijjamÃno viya attano
jananakirayÃya kattÃ bhavati. KattubhÃvena voharÅyatÅti attho. 


[SL Page 378] [\x 378/]    

TatrÃti suddhakattari. Bodhitoti diÂÂhÃdiÂÂhahitaæ ca catusacca¤ca bodhito,* sadevamanusso
loko, saddhehÅti kammaphalaæ saddahantehi. Abhihiteti ÃkkhyÃtÃdÅhi abhihite kathite
kattari. KarotÅti kattusÃdhanena ÃkhyÃtapadena kaÂanibbattakassa kattubhutassa
devadattassa kathitattÃ, devadattoti idha tatiyÃ na bhavati. Bhinnena sÅsena paggharantena
lohitena lakkhaïena ca sÃ kÃlÅ tÃya paÂivissakÃnaæ samipagharavÃsÅnaæ ujjhÃpesi, ujjhÃnaæ
avajÃnitvÃ olokanaæ kÃrÃpesiti attho. ônÃni aparipuïïÃni pa¤ca baïdhanÃni etassÃti =
Ænapa¤caoïdhano, tena pattena vijjamÃnena lakkhito, cetÃpeyya a¤¤aæ navaæ pattaæ
vi¤¤ÃpeyyÃti attho. Tayo daï¬Ã samÃhaÂÃti = tidaï¬aæ, tena sa¤¤Ãnena lakkhaïena.
ParibbÃjakamaddakkhÅti ettha paribbÃjakadassanassa puriso kattÃ, cakkhukaraïaæ,
tidaï¬akaæ pana paribbÃjakabhÃvassa lakkhaïamattameva, na tu dassanakirayÃya
sÃdhanaæ ato kÃrakaæ na sambhavati. 

PÃyÃsÅti ekÃbhamatteneva bÃrÃïasiæ agamÃsÅti attho. ùsÆti sÅghaæ. PitarÃ sadisoti ettha
sadisasaddassa yoge pitusaddato kattari cÃti sutte anuttasamuccayatthena casaddena tatiyÃ.
Na cettha mÃsÃdÅnaæ kÃrakatÃ tehi kattabbakirayÃya idha adassitattÃ. SakhÅloti muduko
atthoti payojanaæ pitarÃ samÃno guïena hÅno guïena adhikoti. SakhilatthÃdÅhÅti
etthÃdisaddena tulyasamÃnahÅnÃdhikÃdiyoge ca tatiyÃ. AttÃnampati = paccattaæ, tasmiæ
paccatte paÂhamatthabhÆte attani. AttanÃvÃti sayameva attÃnaæ sammannati saÇghamajjhe
kattabbaæ ÃpucchanÃdikirayÃya sammataæ karotÅti attho. TilehÅti ettha "tile capatÅ"ti
kammatthasambhave tatiyÃ. SumuttÃti ettha mocatatthayoge tato mahÃsamaïÃti
pa¤camyatthasambhave tatiyÃ. 

Saha Ãdi yesante sahÃdayo, tehi sahÃdÅhi saddehi yoge appadhÃne tatiyÃ. Karaïe tatiyÃti
anuvattanato liÇgamhÃ sahÃdihi yuttanÃmato, sahasaddassa atthena yogo =
sahasaddatthayogo, tasmimpi kirayÃya guïena dabbena ca samavÃye yoge sambaïdhe sati
sahasaddena yogo taæyuttassÃti attho. Vitakkena saha vattatÅti ettha cintÃdikassa
 
* "Atthe vito"ti katthaci
"AttanÃva attÃnamiti"-maramma.


[SL Page 379] [\x 379/]    

KirayÃdisambaïdho. VitakkÃdikassa pana atthato patÅyamÃnoti appadhÃne tatiyÃ. Puttena
saha thÆlo pitÃti sambaïdho. ThÆloti guïayogo. ùcariyassa sissÃ antevÃsikÃ upajjhÃyassa
sissÃ saddhivÃhÃrikÃ, tehi saha ÃcariyupajjhÃyÃnaæ lÃbhoti dabbayogadassanaæ. MitÃtÃ
paricchinnÃ. Sabbehi meti mama sabbehi piyehi manÃpehi ca kÃyena nÃnÃbhÃvo maraïena
vinÃbhÃvoti satataæ paccavekkhitabbaæ. Ettha ca nÃnÃ vinÃ yoge tatiyÃ. Gaggena bhikkhunÃ
idhÃti imasmiæ ÃvÃse, te vÃsena tava vÃsena alaæti paÂikkhepo. EkenÃti ekÃkinÃ hutvÃ
tiïïena saæsÃrasÃgarassa pÃraægatena kimme phalaæ. TokÃlikena nÃma pacchÃsamaïena
sahÃti attho. SaævÃsoti sahavÃso. BÃlehi kÃyaduccaritÃdÅhi samannÃgatehi 
Hetuyeva attho = hetvattho. Tasmiæ: diÂÂhasÃmatthiyanti aïvayabyatirekato
adhigatasattikaæ sÃmatthiyaæ phalanipphÃdanasamatthatÃ annenÃti annena hetunÃ vasati.
Na annena vinÃ. 

JaccÃti jÃtiyÃ, hÅnakule jananamattena hetunÃ vasalo na hoti, yathÃ brÃhmaïakule jananena
brÃhmaïo na hoti. Api tu kammunÃ kÃyaduccaritÃdinÃ hÅnakammena vasalo hoti,
kÃyasucaritÃdinÃ kammunÃ eva brÃhmaïo hoti. BÃhitapÃpo hi brÃhmaïo. KÃmaæ
kÃmitavatthuæ dadÃtÅti = kÃmadado, madhuæ madhurasaæ savatÅti = madhussavo. Kena
pÃïÅti kena kÃraïena madhussavo jÃtoti yojanÃ, kena brahmacariyena seÂÂhacariyena tava
pÃïimhi pu¤¤aæ pu¤¤aphalaæ ijjhati samijjhatÅti hetu attho yesaæ
nimittakÃraïahetuÃdisaddÃnaæ tesaæ payogepi. 

SattamiyÃ attho = sattamyattho, tasmiæ, kÃlo ca addhÃ ca disÃ ca deso cÃti evamÃdisvayaæ
tatiyÃ tadanuparodhenÃti paribhÃsato veditabbÃ. Tena samayena vera¤jÃyaæ viharati tasmiæ
samayeti attho. So dhammo ca vinayo ca mamaccayena vo tumhÃkaæ satthÃ anusÃsako.
YojanenÃti yojane addhani dhÃvati. Puratthimena pubbadisÃbhÃge dhataraÂÂho
gaïdhabbarÃjÃ, dakkhiïena dakkhiïadisÃbhÃge virÆÊhako kumbhaï¬Ãnaæ Ãdhipati,
pacchimena pacchimadisÃbhÃge virÆpakkho nÃma nÃgarÃjÃ. Yena bhagavÃti yatra bhagavÃ
viharati, tenupasaÇkamÅti tasmiæ ÂhÃne upasaÇkamÅti attho. 
[SL Page 380] [\x 380/]    

AÇgassa sarÅrassa vikÃro = aÇgavikÃro, aÇgamassa atthÅti atthe saddhÃdito ïa iti ïamhi
kate aÇgamiti rÆpaæ, aÇgÅti attho kÃïoti aïdho. KuïÅti hatthÃdivaÇko. Sababattha
tatiyÃvidhÃne karaïe tatiyÃti tatiyÃggahaïamanuvattate. 

Visesiyati anenÃti = visesanaæ. Tasmiæ, appaÂipuggalo appaÂibhÃgapuggalo, asadisoti attho.
Tadahu tasmiæ divase, pabbajito samÃnoti attho. Sippena hatthakammena, vijjÃyÃti ÃdÅni
guïavisesanadassanÃni. Pakatisaddo Ãdi yesaæ te pakatiÃdayo, Ãdisaddena
yebhuyyasamavisamaparimÃïÃdayo saÇgayhanti. 

SampadÃnakÃraketi sammÃ padÅyamÃnassa paÂiggÃhake kÃrake dÃnakirayÃnimitte
abhidheyyo.

Yassa vÃ yaæ vatthu rocate ruccati, yassa vÃ chattaæ dhÃrayate, sammÃ padiyateti ettha
sammÃti vasesanaæ. Rajakassa vatthaæ dadÃti devadattassa iïaæ dadÃtÅti Ãdisu
catutthinivattanatthaæ sacetano acetano vÃ paÂiggÃhakabhÃvena icchito. DÅyamÃnassa
vatthuno anirÃkaraïaæ anisedhanaæ ajjhesanaæ ÃrÃdhanaæ, anumati anujÃnananti etesaæ
vasena tÅvidhaæ. Yajati dadÃti dÅyamÃnassa anirÃkaraïavasena ca ÃrÃdhanavasena ca
abbhanu¤¤avasena vÃti evaæ sampadÃnakÃrakaæ tidhÃ vuttaæ. TatrodÃharaïaæ: rukkho ca
yÃcako ca bhikkhu ca. 

KhamatÅti ruccati. "Yassa dÃtukÃmo"ti Ãdito sampadÃnanti vÃti ca vattate. 

SilÃgho ca hanu ca ÂhÃ ca sapo ca dhÃro ca piho ca, tathÃ kudho ca dÆho ca isso ca usÆyo ca,
rÃdho ca ikkho ca, paccÃsuïa aïupatigiïÃnaæ pubbakattÃ ca, Ãrocanattho ca tadattho ca
tumattho ca alamattho cÃti dvaïdo. JighiæsÃ bhantu micchÃ. Anuttasamuccayatthena
casaddaggahaïena papubbassa hiïÃtidhÃtuppayoge kappatippayoge papubbassa hoti
dhÃtuppayoge upamÃkaraïayoge a¤jalikaraïayoge phÃsusaddaatthasaddaseyyaiccÃdiyoge
sampadÃnasa¤¤Ã. 

UpajjhÃyassa sÅlÃghateti kulÃdigottaguïÃdinÃ mayhaæ upajjhÃyena ko sadisoti vikatthati. 

Hanuteti apahanute. Apalapatiti va¤ceti. 

Sapateti sapathaæ karoti. 

Dhanikoti iïassÃmiko. 

[SL Page 381] [\x 381/]    

KudhaduhaissausÆyatthadhÃtuppayoge yaæ pati kodho tassa sampadÃnasa¤¤Ã hotÅti attho.
IssantÅti na sahanti, usuyanti dosamÃvikaronti. VijÃnatanti vijÃnantÃnaæ. 
ùrÃdho meti mama ÃrÃdhanÃ ra¤¤o, kyÃhaæ kiæ ahaæ, upasampadÃpekhoti upasampadattaæ
apekkhatÅti attho. ùyasmantanti ettha kammatthe dutiyÃti dutiyÃ. 
PaccÃyogeti pati Ã yoge. VacanakammassÃti etaæ avocÃti ettha vuccamÃnassa savaïato
pubbassa nibbattanÅyakammabhÆtassa vacanassa kattÃ nibbattako. Paccassosunti
patisuïiæsu. Iti patisuïÃtiyoge bhagavantasaddassa sampadÃnasa¤¤Ãyaæ sampadÃne
catutthiti catutthi. ùsuïantÅti ÃsutavacanakarÃ hontÅti attho. TassÃti yo dhammaæ sÃcetÅti
ettha dhammanti vuttapubbakammuno sÃdhakattÃ iminÃ sampadÃnasa¤¤Ãyaæ catutthi.
AnugiïÃti anusaddaæ karoti. 

EtadavocÃti Ãdisu yo dhammaæ deseti so tassa kammassa kattÃti vuccati. Tena vuttavacanaæ
pubbakammanti vuccati. Tassa vacanassa bhikkhusaÇgho jano vÃ yo paÂiggÃhako taæ
sampadÃnanti vijÃniyÃ vijÃneyyÃti ayaæ vuttiyaæ vuttagÃthÃya attho. 
ùrocanatthehi dhÃtÆhi yoge. TassatthÃyÃti tadatthaæ, tasmiæ-tadatthe.

Ato nenÃti ito atoti ca, so vÃti ito vÃti cÃnuvattate. CatutthiyÃ ekavacanaæ =
catutthekavacanaæ. Piï¬apÃtaæ paÂisevÃmi neva davÃya bÃladÃrakÃ viya neva davatthaæ,
muÂÂhikamallÃdayo viya na madÃya na madanatthaæ, antepurikÃ vesiyÃdayo viya na
maï¬anÃya na maï¬anatthaæ, na vibhÆyanÃya naÂanaccakÃdayo viya na
chamirÃgakaraïatthaæ pÃripÆriyÃ paripÆraïatthaæ. 

Tuæpaccayassa attho = tumattho, tasmiæ, phÃsuvihÃrÃyÃti etthÃpÅ tumatthasambhave
sampadÃnasa¤¤Ã catutthi ca, phÃsu viharituæ piï¬apÃtaæ paÂisevatÅti attho. 

Alaæ meti mama rajjaæ alaæ arahatiti attho akkhesu dhutto byasanÅpurisapuggalo dÃraæ
bharituæ nÃlaæ na samattho, mallo mallassa alaæ samattho. 

Hira¤¤asuvaïïena alaæ me na attho ki meti mayhaæ ko attho. 


[SL Page 382] [\x 382/]    
Ma¤¤atippayogeti mana ¤Ãïe iccetassa dhÃtussa payoge, anÃdare gamyamÃne
kammaniyevÃti appÃïibhÆte ma¤¤atissa kammattheyeva iminÃ sampadÃnasa¤¤Ã, "ma¤¤Ãmi
ahaæ tvaæ kaliÇgaraæ" dÃrukhaï¬aæ katvÃ ma¤¤Ãmi. 

Suvaïïaæ tanti ettha anÃdarÃbhÃvÃ kammatthe dutiyÃca. 

Gadrabhanti ettha gadrabhasaddassa ma¤¤ati kammabhÃve anÃdare ca satipi
appÃïikattÃbhÃvÃ na catutthi. 

SaggÃyati saggasaddassa gamanatthassa gacchatiti imassa pÃpaniyakammattÃ
silÃghÃdisuttena sampadÃnasa¤¤Ã catutthiyÃ ÃyÃdeso. NibbÃïÃya vajantiyÃ gacchantiyÃ kiæ
vakkhÃmiti sambaïdho. MÆlÃya paÂikasseyyÃti mÆlÃpattimeva paÂikasseyyÃti attho. 

IÂÂhassa sampatthitassa atthassa patthanamÃsiæsanaæ. Tasmiæ-Ãsiæsanatthe. Kusalanti
Ãrogyaæ. Atthanti hitaæ, payojanaæ vÃ. 

Sammuti sammannitvÃ gahaïaæ. PÃturahosi pÃtubhavi. Pahiïeyya peseyya. 

Namassa yogo = namoyogo, so Ãdi yesante namoyogÃdayo, tesuæ, ettha apisaddo
sampiï¬ano vaggahaïaæ, catutthiggahaïÃnuka¬¬hanatthaæ. BuddhavÅra namo te atthÆti
yojanÃ. NÃgassÃti khÅïÃsavassa

KÃle vattamÃnÃtÅte ïvÃdayoti ito kÃletÅ ca bhavissati gamÃdihi nighiïiti ito bhavissatÅti ca
vattamÃne: bhavanaæ = bhÃvo, tambhÃvaæ * vuccati sÅlenÃti bhÃvavÃci,
tasmiæ-bhÃvavÃcÅmhi, bhavissati kÃle gamyamÃne. Pacissateti Ãyati pacanaæ, pÃkasaddoyaæ
bhÃvasÃdhano, tato catutthiti. Bhu¤janaæ = bhogo, bhogÃya vachatÅti bhu¤jituæ gacchati. 

Catutthinayo. 
 

Apecca ito ÃdadÃtiti = apÃdÃnaæ. Tasmiæ -apÃdÃnakÃrake. VÃsaddoyaæ apetiÃdi
atthavikappane, apetÅti apagacchati, itoti vutte avadhi apÃdÃnaæ. 

NiddiÂÂho apagamanÃdikirayÃbhÆto visayo yattha taæ = niddiÂÂhavisayaæ, yattha upÃtto
ajjhÃbhaÂo apagamanÃdikirayÃlakkhaïo visayo taæ = upÃttavisayaæ, anumeyyaæ visayaæ
etthÃti = anumeyyavisayaæ. 
 
GammamÃne-maramma "namaso" tipikatthaci * "vadana" 

[SL Page 383] [\x 383/]    

GÃmÃ apettÅti ettha apagamanakirayÃya gÃmo avadhikÃrakaæ, munayo kattukÃrakaæ.
PavattatÅti apÃdÃnasa¤¤Ã bhavati kusÆlato apanetvÃ nÅharitvÃ, madhurÃyaæ jÃyanti
nivasantÅti vÃ = mÃdhurÃ. Kenaci ÃhÃrÃdinÃ, idha pana kaccÃyanabyÃkaraïe. 

Vuttaæ cÃ ti ma¤jÆsÃyaæ.

Ki¤ci apÃdanaæ niddiÂÂhavisayaæ kathitÃpagamanakirayÃvisayaæ ki¤ci upÃttavisayaæ
ajjhÃhaÂakirayÃvisayaæ, tathÃ ki¤ci anumeyyakirayÃvisayaæ cÃti apÃdÃnantidhÃ matanti
yojanÃ. 
Tadeva avadhibhÆtaæ apÃdÃnaæ cala¤ca acala¤cÃti imesaæ vasena duvidhaæ hoti. 

Avihita*lakkhaïÃnanti yathÃ yasmÃdapeti Ãdatteti dhÃtuppayoge ca
dÆrantikÃdinÃmÃdippayoge apÃdÃnasa¤¤Ã vihitÃ. Tato a¤¤atra avihitalakkhaïÃnaæ
dhÃtunÃmÃdÅnaæ payogeyeva iminÃ apÃdÃnasa¤¤Ã. Taæyuttanti tehi yuttaæ. 

ParÃjiyogeti parÃpubbassa jÅ jaye iccetassa dhÃtussa payoge ye asaho sahituæ abhibhavituæ
asakkuïeyyo, so apÃdÃnasa¤¤o hoti pabhÆyogeti papubbassa bhÆ iccetassa dhÃtussa yoge,
yo pabhavo pabhavati phalamiti katvÃ so apÃdÃnasa¤¤o hoti. Jana janane ictessa dhÃtussa
payoge jÃyamÃnassa vatthuno yÃ pakati kÃraïaæ sÃ ca apÃdÃnasa¤¤Ã hotÅti yojanÃ.

ParÃjenti parÃjitÃ bhavanti. HimavatÃti himavanta pabbatato pabhavanti
paÂhamamupalabbhanti, pa¤camahÃnadiyo gaÇgÃ yamunÃ sarabhÆ aciravatÅ mahÅti imÃ
pa¤ca mahÃnadiyo nÃma, anavatatto nÃma himavati eko mahÃsaro, yato
kaïïamuï¬adahÃdisesamahÃsÃrÃ ca catusu disÃsu catasso mahÃ nadiyo ca pabhavanti.
ùyÆgantaæ avicchinnÃ pavattanti, kunnadiyoti khuddakanadiyo, ubhatoti Ãdisu jÃyamÃna
puttÃdikassa kÃrakattÃ iminÃ apÃdÃnasa¤¤Ã.

Ubhatoti mÃtito ca pitito ca. YasmÃ kaÂÂhato aggi jÃyate so tameva ¬ahatiti yojanÃ. A¤¤Ã
atthÃ yesante a¤¤atthÃ, a¤¤atthÃ ca itaro ca Ãdi yesanteti yoge
 
* "Anabhihita" "asayho" 

[SL Page 384] [\x 384/]    

NÃ¤¤atrÃti saÇkhÃradukkhÃdidukkhato a¤¤atra a¤¤o attÃdiko puggalo vÃ na sambhavati,
nÃpi khaïdhapa¤caka saÇkhÃtadukkhato a¤¤aæ sattÃdikaæ nirujjhati. 

VajjanatthehÅti vajjanaæ parivajjanaæ attho yesantehi, apa pariiccetehi yoge apÃdÃnasa¤¤Ã.
MariyÃdÃ ca abhividhi ca attho yassa tena Ãupasaggena yoge apÃdanasa¤¤Ã. Patinidhi ca
patidÃnaæ ca attho yassa tena patiupasaggena yoge ca apÃdÃnasa¤¤Ã. Devoti megho.
MariyÃdÃ nÃma avadhi, abhividhi abhibyÃpanaæ, paÂinidhi nÃma paÂibhÃgatthe sadisatthe,
Ãlapatiti temÃsaæ dhammadesanatthaæ buddhassa paÂinidhi hutvÃ dhammasenÃpati
sÃriputto mahÃjanaæ avhetÅti attho. 

Rite ca nÃnÃ ca vinÃ ca Ãdi yesaæ puthuiccÃdÅnaæ nipÃtÃnaæ tehi yoge apÃdÃnasa¤¤Ã rite
saddhammÃ saddhammaæ vinÃti attho. VinÃ saddhammÃti saddhammena vinÃ, kammaæ ca
apÃdÃnaæ ca tÃniyeva kÃrakÃni tesaæ kammakÃrakaæ apÃdÃnakÃrakÃnaæ majjhepi
kÃladdhÃnavÃcÅsaddehi pa¤camiti visayÅniddesaapÃdÃnasa¤¤Ã vuttÃti daÂÂhabbaæ. Ito
divasatoti apÃdÃnadassanametaæ. Miganti kammakÃrakadassanaæ. PakkhasmÃti tesaæ majjhe
addhamÃsasaÇkhÃtakÃlavÃcÅsaddato pa¤camÅnidassanaæ, tasmÃ ajja vijjhitvÃ ito addhamÃse
migaæ vijjhatiti attho. Evaæ "ajja bhu¤jitvÃ ito mÃse bhu¤jati, ito kosamatto vijjhati."
PabhÆtiÃdÅnaæ saddÃnamatthe ca, tadatthappayogeti so pabhÆtyÃdisaddÃnaæ attho yesaæ
tesaæ saddÃnaæ payoge ca pa¤camÅ hoti. PabhÆtyatthe yatoti yato pabhuti ariyÃya jÃtiyÃ jÃto,
yatoppabhÆti ahaæ attÃnaæ sarÃmi, yato paÂÂhÃya vi¤¤Štaæ pattosmi, yatvÃdhikaraïanti yato
adhikiraïaæ yato nidÃnaæ yaæ nimittanti attho. 

Rakkhaïaæ attho yesaæ rakkha pÃlaniti ÃdÅnaæ te dhÃtavo rakkhaïatthÃ, tesaæ payoge,
cakÃrÃdhikÃratoti dhÃtu nÃmÃnanti Ãdito cakÃrÃnuvattanato, anicchita¤ca apÃdÃnasa¤¤aæ
hoti. TÃnaæ nÃma pÃlanaæ, taï¬ÆlÃti taï¬Ælato kÃke rakkhanti nivÃrentiti attho. YavÃti
yavasassato: evaæ "kÃke vÃraya macchambhÃ"ti. Jetavaneti jetacinaÂÂhe jane.

DÆra¤ca antika¤ca = dÆrantikaæ, addhÃ ca kÃlo ca = addhakÃlÃ, tesaæ nimmÃïaæ paricchedo
= addhakÃlanimmÃïaæ, tvÃppaccasassa 

[SL Page 385] [\x 385/]    

Lopo = tvÃlopo, disÃhi yogo = disÃyogo. Vibhajanaæ vibhattaæ Ãratissa payogo =
Ãrappayogo, ettha tisaddo luttaniddiÂÂhoti daÂÂhabbo. DÆrantika¤ca addhakÃlanimmÃïa¤ca
tvÃlopo ca disÃyogo ca vihattaæ ca Ãrappayogo ca suddhaæ ca pamocanaæ ca hetu ca
vivitta¤ca pamÃïaæ ca pubbayogo ca baïdhana¤ca guïavacanaæ ca pa¤ha¤ca kathana¤ca
thoka¤ca akattÃ cÃ ti dvaïdo dÆrantikÃnaæ attho yesaæ dÆrÃdÅnaæ saddÃnaæ tesaæ payoge
ca. KÅvÃti kittakaæ dÆrayoge imasaddassa apÃdÃnasa¤¤Ãyaæ "kvaci to pa¤camyatthe"ti
toppaccaye kate ikÃre ca itoti rÆpaæ. Te moghapurisÃ niratthakapurisÃ, imasmÃ
dhammavinayÃ dhammo ca vinayo cÃ ti vuttasÃsanÃ, ÃrakÃ dÆreti attho, dÆrato vÃti dÆre
evÃti attho. DÆraÇgamanti Ãdisu pana idha sutte casaddena dutiyÃ tatiyÃ ca. 

Ito kappato ekanavutiyÃ kappamatthake. Ito saævaccharato vassasahassassa accayena
atikkamenÃti attho. 

TadatthasambhavepÅti tvÃppaccayassa atthasambhavepi. Tassa avijjamÃnatÃ tvÃlopo. Tasmiæ
tvÃlope kamme adhikaraïe ca pa¤camÅ. TathÃ hatthikkhaïdhÃtÅ
hatthikkhaïdhamahiruhitvÃ, abhidhammÃti abhidhammaæ sutvÃ pucchantÅti attho. ùsane
nisiditvÃ vuÂÂhaheyyÃ ti sambaïdho.

DisÃsaÇkhÃtamatthaæ vadantÅ ye, tehi saddehi yoge pa¤camÅ. Itoti avadhÅkatadesato
purÅmadisÃyoge pa¤camÅ. SÃti yato disato suriyo uggacchati sÃ purimÃ disÃ, puratthimato
dakkhiïato yato assosuæ iti sambaïdho. DisÃyogeti ettha sarÆpekasesanayena
disÃsaddadvayopÃdÃnato disatthato ca pa¤camÅti dassetuæ disatthe cÃti vuttaæ. 

Sayaæ vibhattassevÃti sayameva visuæ vibhattassa, vibhajanaæ puthakkaraïaæ. Attadantoti
attano danto, tato ÃjÃnÅyÃdito caranti sambaïdho seyyoti varataraæ. 

Yadidanti yo ayaæ.

ùratÅti Ãramaïaæ, viratÅti pÃpato viramaïaæ. 

AsaddhammÃti methunÃ dhammÃ. Pamocanatthappayoge. YadavadhibhÆtaæ
tadapÃdÃnasa¤¤aæ bhavati. 

SabbanÃmato pa¤camÅti yojanÃ. KasmÃ nu kÃraïÃ. 

[SL Page 386] [\x 386/]    
DÅgho ca oro ca, tehi dÅghorehi, ÃyÃmena vitthÃrenÃti Ãdisu ettha casaddena tatiyÃ.
PaÂhamatthavÃcakenÃti purimatÃlavÃcinÃ. Pubbasaddassa gahaïamupÃdÃnaæ =
pubbagahaïaæ. Adisatthavuttitoti disatthavajjÅte desakÃlÃdimhi vutti(vattanaæ)
yassa(pubbaparÃdigaïassa), tato paranti desattha vÃcinÃ parasaddena yoge pa¤cami.

Baïdhanatthena saddena yoge sambaïdhe sati baïdhanahetu bhÆtaiïavÃcÅsaddato
pa¤camÅ.

IssariyÃ issariyabhÃvato.

Pa¤hakathanesu pa¤he kathane ca. Kutosi tvanti ettake pucchite iminÃ pa¤he pa¤cami. Atha
"ÃgacchasÅ"ti kiriyÃyoge. YasmÃdapetÅti iminÃva sijjhati. PÃÂaliputtatoti pa¤havissajjanaæ. 

Thokaæ appamattakaæ attho. Yassa tasmiæ* asattassa adabbassa vacane karaïabhÆte
apÃdÃnasa¤¤Ã.

KÃrakahetu nÃma yo karoti sakattÃti vuttattÃ idha pana akattarÅti tassa paÂisiddhattÃ
akÃrake kÃrakahetuto a¤¤asmiæ ¤Ãpakahetumhi pa¤camÅ. KammassÃti dÃnÃdibhedassa
kusalassa kammassa. KatattÃ uppajjati kusalavipÃkaæ cakkhuvi¤¤Ãïaæ na tu tassa
kammassa yÃva phaluppÃdÃ(anirujjhitvÃ) ÂhitattÃti adhippÃyo. VedanÃdibhedaæ nÃma¤ca
bhutopÃdÃyabhedaæ rÆpa¤cÃti yathÃrÆpaæ paccakkhÃnumÃnasiddhaæ idaæ nÃmarÆpanti
nisedhetabbassa dhammassa nissayaniddeso. Na tÃya ahetukanti paÂisedhanÅyassa*
ahetukatÃdhammassa niddeso subhÃ subhakammÃdivisesahetuvirahitato
issarÃdiekahetukatte vÃ sati sabbattha apÃyakÃmasugatibhÆmiÃdisu sabbadÃ paÂisaïdhito
pubbe cutito uddha¤ca sabbesa¤ca aïdhabadhirÃdÅnaæ cÃtummahÃrÃjikÃdina¤ca rÆpÃrÆpehi
ekasadisabhÃvassa ekasadisattassa Ãpajajanaæ siyÃ, na ca tathÃ dissati. Nato eva
desakÃlasantÃnÃdibhedÃbhÃvappasaÇgato nÃhetukamidaæ nÃmarÆpanti yojanÃ. HutvÃ
abhÃvatoti sabbe saÇkhÃrÃ aniccÃ, na nibbÃnaæ, kasmÃ? UppajjitvÃ nirujjhanato. NibbÃnaæ
niccaæ, kasmÃ? UppÃdanirodhÃbhÃvato tathÃ khaïdhapa¤cakabhÆtÃ saÇkhÃrÃ dukkhÃ attano
udayalakkhaïena bhaÇgasaÇkhÃtena vayena ca abhikkhaïaæ pÅÊanÃ bÃdhanato, na hi
bÃdhakaæ sukhaæ bhavati
 
* "AsatvassÃ"ti bahusu. * "Na ahetukatÃ"-maramma. 

[SL Page 387] [\x 387/]    

KÃrakavedakasaÇkhÃtena vasavattakena attanÃjÅvena vÃ virahitattÃ saya¤ca atathÃbhÆtattÃ
anattÃ. SaÇkhÃrÃnaæ nÃmarÆpadhammÃnaæ uppÃdajarÃbhaÇgesu "mÃ evaæ uppajjeyyuæ, mÃ
evaæ jÅreyyuæ, mÃ evaæ bhijjeyyunti evaæ kassaci avasavattÅbhÃvatoti. Idaæ hutvÃ
abhÃvÃkÃra udayabbayapiÊanÃkÃraavasavattanÃkÃrasaÇkhÃtaæ
saÇkhÃrÃnamaniccÃdisÃma¤¤alakkhaïattaæyaæ nÃmÃti yojanÃ. 

ApÃdÃne pa¤camÅti ito pa¤camÅti vattate. KarotÅti atthe kattukaraïappadesesu cÃti kattari
yuppaccaye nassa rahÃdito no ïa iti ïatte kate kÃraïatthe cÃti nipÃtanato dÅghe ca kate
"kÃraïa"nti rÆpasiddhi daÂÂhabbÃ. DukkhÃdÅnaæ catunnaæ ariyasaccÃnaæ ananubodhÃ
anussavÃdivasena ananubujjhanato appaÂivedhÃ ariyamagga¤Ãïena appaÂivijjhanato ca
kÃraïÃ evamidaæ dÅghamaddhÃnaæ saïdhÃvitaæ bhavÃdisu cutipaÂisaïdhivasena
anamagge saæsÃre saïdhÃvitaæ. Saæsaritanti attho. AvijjÃpaccayÃti catusu saccesu
ajÃnanakÃraïato kusalÃkusalappabhedÃ tebhÆmaka saÇkhÃrÃ sambhavanti.
SaækhÃrapaccayÃti upacitakusalÃkusalakammapaccayato tÅsu bhavesu*
paÂisaïdhivi¤¤ÃïÃdÅnaæ vipÃkavi¤¤Ãïaæ sambhavatÅti yojanÃ. AvijjÃya tu eva asesato
virÃgena nirodhÃ nirujjhanato (appavattikÃraïena) tebhumakasaÇkhÃrÃnaæ nirodho
appavatti hoti. Tesaæ saÇkhÃrÃnaæ nirodhato tÅsu bhavesu ÃyatipaÂisaïdhivi¤¤Ãïassa
nirodho appavatti hotÅti attho. 

Pa¤caminayo.
 

ùyattoti paÂibaddho tadadhinavuttiko. So nissayÃdi bhedo attho sÃmi nÃma. SÃmÅ ca
tabbappaccayo ca rujarogeti dhÃtu ca Ãdi yesaæ, tehi yogepi. Ettha ca sÃmismiæ nibbattanÃdi
kiriyÃbhisambaïdhÃbhÃvÃ kiriyÃbhiyogassa asambhavato na kÃrakabhÃvo sambhavati.
KiriyÃ ca kÃraka¤ca tesaæ bhÃvo = kiriyÃkÃrakabhÃvo, tassa phalabhÃvena gahito.
SÃmibhÃvoti saÇkhepena vuttamattha vivaritvÃ dassetuæ tathÃ hÅti Ãdi Ãraddhaæ. DadÃtiti
bhattaæ ca vetanaæ ca sevakassa
 
"KusalÃkusalÃdibhedÃ"ti ma¤¤Ãma.
* "PaÂisaïdhivi¤¤ÃïÃdikaæ" iti yuttataranti ma¤¤Ãma. 

[SL Page 388] [\x 388/]    

DadÃti. TasmÃti ra¤¤Ã dinnadhanassa paÂiggÃhakattÃ, rÃjapurisoti vi¤¤Ãyati, tena
dÃnapaÂiggÃhakasaÇkhÃtÃnaæ kiriyÃkÃrakÃnaæ purimasiddhÃnaæ bhalabhÃvena gahito
sÃmibhÃvo. TabbhÃvabhÃvÅbhÃvato bhaï¬abhÃvena vÃti
khettavatthuhira¤¤asuvaïïadha¤¤avatthacchÃdanÃdivasena vÃ samipa¤ca samuho ca,
avayavo ca, vikÃro ca, "bÅjÃdibhÃvabhÃvÅaÇkurÃdikaæ bheriÃdisannissito saddopi
pituÃdijanito puttavacchÃdiko kulÃlÃdikatabhÃjanÃdiko, kammÃdijÃtaphalÃdikanti
evamÃdikaæ taæ taækÃraïabhÃvabhÃvÅkÃriya¤ca,
uppattiÃdibhedÃbhÃvadabbasambaïdhinÅavatthÃ ca, jÃyanasÃma¤¤ÃkÃrabhedÃ jÃti ca,
"iïdriyabaddha aniïdriyabaddhasantÃnasannissito rÆpasaddÃdiko, sattÃnaæ
sucaritadhammÃnaæ lakkhaïÃdiÃkÃro, dabbÃnaæ
saÇkhÃsadisayogavibhÃgabuddhisukhadukkhÃdikoti evamÃdibhedo tantissito guïoca,
ukkhepanÃdikÃ ÂhÃnanisajjÃdibhedÃ kiriyÃ ca, Ãdisaddena nÃmagottÃdi taætaævohÃro tassa
tassa kÃraïÃdiko ca, puratoti Ãdiyogo ca, pÆraïatthappaccayayogo cÃti evamÃdi gayhati
visesanaæ ca Ãdesassa ÂhÃnÅ ca Ãgamassa sambaïdhÅ ÃgamÅ ca tesaæ vasena tividhopi. 

KirayÃkÃrakehi sa¤jÃto nibbatto assedambhÃvassa vatthuno idaæ sambaïdhÅti evaæ
pavattaabhidhÃnÃnaæ visesana visesitabbabhÃvassa yo hetu nimittaæ so attho sambaïdho
nÃma. Tattha tasmiæ sambaïdhe abhidheyye sÃmisa¤¤ito saddato chaÂÂhÅ vidhiyateti
yojanÃ. Paratantassa bhÃvo = pÃratantyaæ, parÃyattatÃ, tattha tasmiæ pÃratantyabhÆte
sambaïdhe abhidheyye, visesanasaÇkhÃtaupÃdhito,* ÃdesaÂÂhÃnito,
ÃgamaÂÂhÃnÅbhÆtaÃgamito cÃti evaæ upÃdhiÃdÅhi tÅhi eva chaÂÂhÅ bhave. Na visessÃditoti
visesitabbato Ãdesato Ãgamatoti imehi tihi chaÂÂhÅ na hotevÃti attho. 

VisesÅyatÅti a¤¤asÃmito nivattÅyatÅti attho. Visesanatova chaÂhÅti ettha sambaïdhe
vacanÅyeti adhippÃyo. Yena kenaci pariggahitena vatthunÃ sÃmino sambaïdho.

PaÂiviæsoti bhÃgo, etthÃpyayaæ sÃmibhÃvasambaïdhe.
 "Iïdriyabaddhaaniïdriyabaddhasannissito" - bahusu-
* "UpÃdhÅ"ti visesanassetaæ adhivacanaæ.
 "EtthÃpi sÃ"-maramma. 

[SL Page 389] [\x 389/]    

SamÅpasambaïdheti "nagarassa samÅpa"nti Ãdisu viya ambavanassa avadÆreti Ãdisu
samÅpasamÅpÅbhÃvasambaïdhe chaÂÂhÅ. 

Suvaïïassa rÃsÅti ettha samÆhasamÆhikabhÃvasambaïdhe. 

Avayavena avayavino sambaïdhe te sÅsanti udÃharaïaæ. 

VikÃravikÃrÅbhÃvasambaïdhe suvaïïassa vikatÅti. VikÃrito chaÂÂhÅ

KÃriyena phalena kÃraïassa sambaïdhe vacanÅye yavassÃti kÃraïato chaÂÂhÅ.
Avi¤¤Ãïakassa saddassa utujabhÃve satÅpi meghassÃti nissayato visesanaæ. TassÃti
dhataraÂÂhÃdimahÃrÃjassa

HetuphalabhÃvasambaïdhe dassetabbe kammÃnanti hetuto chaÂÂhi. 

Sambaïdhavasena avatthitÃnaæ sabhÃvÃnaæ uppÃdajarÃbhaÇgakkhaïasaÇkhÃtena
phalabhÃvÃdinÃ ca avatthÃvisesena sambaïdhe dassetabbe khaïdhÃnanti nissayato chaÂÂhÅ. 

Manussassa bhÃvoti ettha "bhÃvo"ti manussasaddappavattinimittabhÆto vijÃtÅyavinivatto
sÃma¤Ã¤ÃkÃro. 

Dabbasannissitena vaïïÃdinÃ sattasannissitena sucaritÃdinÃ guïena ca guïino sambaïdhe
mahÃbhÆtasaÇkhÃta viseso suvaïïaæ, tannissito pitavaïïo, tena visesayati suvaïïassa
vaïïoti. TathÃgatassa vaïïo nÃma silÃdiguïo dÃnÃdiguïo ca. Sataæ, muÂhiti ÃdisaÇkhyÃ
ca parimÃïa¤ca loke guïabhÃvena voharÅyati. Tesaæ samÃyogoti saæyogasambaïdhe.
Saïdhino vimokkho vibhÃgo saïdhisilesoti attho. TathÃgatassa pa¤¤ÃpÃramÅnti
buddhisambaïdhe, sukhaæ te ahosÅti Ãdiguïasambaïdhe, lahutÃdayo ÃkÃravisesÃ.

Ukkhepana avakkhepana Ãvi¤janapasÃraïagamanÃdibhedÃya kiriyÃya sambaïdhe, tassa
mÃtipitaroti vohÃrassa puttabhÃvato mÃtÃdÅnaæ janakajanitabbasambaïdhato ca
mÃtÃpitÆnaæ visesitabbabhÃve icchite tassÃti visesanato chaÂÂhi. Tassa puratoti Ãdi
disatthanipÃtÃdiyoge chaÂÂhÅ. Tiïïaæ puraïo tatiyo tena pÆraïatthappaccayayoge.
VassÃnanti vassa saddato chaÂÂhÅ. Na tassa upamÃti upamÃya upametabbÃyattattÃ 

[SL Page 390] [\x 390/]    

UpamÃyoge chaÂÂhi. Kuverassa balÅti ettha pupphÃdi upahÃro pÆjÃ a¤¤attha bhÆmito ra¤¤o
dÃtabbabhÃgo. Yaæ rÆpa mÃdesoti Ãdesasambaïdhe edantassÃti ÂhÃnito chaÂÂhi. ùgamo
etassa atthÅti = ÃgamÅ, na hettha puthasaddo Ãgamassa visesanaæ, kintu puthassa samÅpe
Ãgamo bhavatiti ÃgamÃgamÅbhÃvasambaïdhe chaÂhÅ. 

DevÃnamiïdoti ettha iïdassa devÃnaæ apariggahattÃ cÃggahaïena
iïdaparivÃrabhÆtadevasaddato chaÂÂhÅ. 

UjjhÃpetabbanti "ayaæ yakkho gaïhÃtÅ"ti ÃdinÃ katÃparÃdhaæ vatvÃ avajÃnÃpetabbanti attho.
Rajakassa vatthaæ dadÃtÅti ettha dhovanatthÃya dadÃtÅti sampadÃnÃbhÃvato na catutthi.
Ottappanti ottappanto uttasantoti attho. 

Kvaci dutiyÃ chaÂÂhÅnamattheti ito kvacÅti ca tatiyÃ sattamÅna¤cÃti ito tatiyÃ sattamÅnanti
cÃnuvattate. 

Yajassa dhÃtussa payoge karaïe chaÂÂhi pupphassÃti pupphena, ghatassÃti etthÃpi karaïe.
SuhitatthÃ tittiatthÃ, tesaæ yoge-pÆraïatthayogeti attho. OdanassÃti idhÃpi karaïe eva
chaÂÂhÅ. NÃnÃppakÃrassa asucinoti nÃnappakÃrena asucinÃti attho. PÃpassÃti pÃpena puratÅti
attho. TulyatthakimalamÃdiyogeti tulyatthakiæalaæiccevamÃdiyoge chaÂÂhi. PitarÃ tulyoti
ettha kattari cÃti sutte casaddena tatiyÃ mÃtu sadisoti ettha u sasmiæ salopo cÃti uttaæ salopo
ca. 

Kattari kitappaccayayoge* chaÂÂhi. KatÅti karaïaæ, katisaddena kitantena yoge kattari
chaÂÂhi. SammatapÆjitasakkatamÃnitaiccÃdisu yoge kattari chaÂÂhi. Tesanti tehi
aparibhÆttanti attho.

NaccagÅtassÃti naccagÅte, kusalÃ chekÃ. AÇgapaccaÇgÃnanti aÇgapaccaÇgesu, bhagavatoti
bhagavati, pasannÃ uÊÃrÃ mahantÃ yakkhÃ santÅti attho. MÃsassÃti ekasmiæ mÃse
dvikkhattuæ dve vÃre bhu¤jati. 
 "UpahÃro balÅ"ti yuttataranti ma¤¤Ãma
* MudditarÆpasiddhipÃÊiyampi "ttappaccayayoge"ti dissatitathÃpi sabbÃsupi ÂÅkÃsu
"kitappaccayasoge" icceva diÂÂhamamhehi udÃharaïesupi "kaccÃyanassa katÅ"ti "ti"
paccayantassÃpi niddiÂÂhattÃ "kitappaccaya yoge" icceva suddhapÃÂhoti ma¤¤Ãma. 
 
[SL Page 391] [\x 391/]    

Kvaci dutiyÃti kvaci Ãdito kvaci chaÂhÅti ca vattate dutiyÃ ca pa¤camÅ ca, tÃsamatthe.
SahasÃti anupadhÃretvÃ, kattÃroti imassa tuppaccayantakitakassa yoge, imassa
nibbattanÅyakammÃpekkhattÃ kammasaddato chaÂÂhi.
YonisomanasikÃrÃdikusaluppattikÃraïasamavÃye kusalakammaæ uppajjati,
ayonisomanasikÃrÃdiakusaluppattipaccayasamavÃye akusalaæ uppajjati, tasmÃ
taætaæpaccayabyatiritto kammassa kÃrako kattÃ paramatthato natthi.
Sukhadukkhalakkhaïassa kusalÃkusalavipÃkassa gatikÃlÃdippaccayassa samavÃye
vatthÃrammaïÃdippaccaye paÂicca uppajjamÃnassa vedako anubhavitÃ paramatthato natthi.
Ettha ïvuppaccayantakÃrakÃdikitakayoge chaÂÂhi. AkaraïantÅ yuppaccayantakitakayoge
catunnaæ mahÃbhÆtÃnanti cattÃri mahÃbhÆtÃnÅti attho. RÃgoti kasÃya rajanaæ.

Sara gaticintÃyaæ-isu icchÃyanti evamÃdÅnaæ dhÃtÆnampi kiriyÃya pÃpuïitabbe kammatthe
chaÂÂhÅ hoti. MÃtaraæ saratÅti kvaciggahaïÃdhÅkÃrattÃ kammatthe dutiyÃ.

Karotissa dhÃtussa payoge patiyatane abhisaækharaïe chaÂÂhi. Udakassa patikuruteti
udakamabhisaækharoti. Kaï¬o nÃma usu. Patikuruteti kaï¬aæ ujuæ karotiti attho.
ParihÃyasaddatthayoge chaÂhi. Dhammassa parihÃyantÅti. AssavanatÃya dhammato
parihÃyanti. SukhassÃti sukhato. Daï¬assa tasantÅti sÅhausabhÃdiÃjÃnÅye vajjetvÃ sabbe
puthujjanÃ daï¬ato uttasanti. Maccunoti maraïato bhÃyantÅti attho.

Kammani kitakayogeti vuttattÃ atippasaÇganivÃraïatthaæ na niÂÂhÃdÅsuti paÂisedho. Gatoti
niÂÂhappaccayanto tatavantutÃvÅnaæ niÂÂhasa¤¤ittÃ. "NiÂÂhÃdÅsÆ"ti etthÃdisaddena
tunÃdippaccayantÃ mÃnantÃdayo va gayhanti * 

ChaÂÂhinayo.
 

YodhÃroti nipÃtanenaka ettha parasaralopoti daÂÂhabbo. ùdhÃrÅyatiti saÇkhatarÆpaæ
adhogatinivÃraïattena dhÃrÅyati, guïakiriyÃditannissayassa tabbisayavuttivasena dhÃrÅyati
etthÃti = ÃdhÃro, patiÂÂhÃnissayavisayÃdiko attho. Kattari ca kamme ca 
 
 "ParihÃnÅ"ti ma¤¤Ãma.
* "Ktaktavatu ni«ÂhÃ"ti - (pÃïinÅye-1-1-26 suttaæ) 

[SL Page 392] [\x 392/]    

SamacetÃnaæ tannissitÃnaæ ÂhÃnanisajjÃdÅnaæ pacanadahanÃdÅna¤ca kiriyÃnaæ
patiÂhÃnaÂhena kiriyÃnissayakattukammÃnaæ dhÃraïanissayÃnaæ pavattivisayÃdikÃya
kiriyÃyapi pavattiÂÂhÃnatÃya attho ÃdhÃrabhÃvena icchito. Taæ kiriyÃnimittaæ vatthu
okÃsasa¤¤aæ bhavatiti attho. 

NisÅdatÅti vuttakattusÃdhanena tannissitÃya nisÅdanakirayÃya patiÂÂhÃnaÂÂhena kiriyÃya
nimittatÃya 'kaÂo' opasilesiko ÃdhÃro. DhÃrentÅti kaÂathÃliyo dhÃrenti nÃma.

ùdheyyabyapanÅyaupasilesanÅyavisayÅkaraïÃdinÃ ÃdhÃroyaæ catuppakÃroti dassetuæ so
panÃti Ãdi vuttaæ. ùdhÃrabyÃpakaæ Ãdheyyavatthu etassa atthÅti = byÃpiko. Visuæ siddhena
Ãdheyyena upasilesanaæ allÅyanaæ upasileso. Taæ arahatÅti = opasilesiko. SamÅpe niyutto =
sÃmÅpiko. ùdheyyassa uppattiÂÂhÃnatÃya visayabhÆto = vesayiko. ùdheyyena dhÃretabbena
ki¤ci byÃpitvÃ ekadesaæ pattharitvÃ tiÂÂhati. Tilesu telanti ettha telasaÇkhÃtaæ Ãdheyyaæ
sakalaæ tiladabbaæ byÃpitvÃ tannissaye vattati. Evaæ dadhimhi samavetaæ sappi. KhÅresu
pana pakkhitaæ jalaæ saæyogavasena ekadesameva pattharitvÃ tiÂÂhati. 

Visuæ siddhabhÃvena attanÅssayattÃ paccekasiddhÃnaæ visuæ yeva nipphannÃnaæ vatthÆnaæ
upasilesena a¤¤ama¤¤asaæyogavasena yasmi¤ca ÃdhÃre allÅyitvÃ yuttaæ hutvÃ vattati, so
opasilesiko nÃmÃti sambaïdho. Taæ yathÃti udÃharaïa nidassane nipÃto. ùsane pÅÂhÃdike
saÇgho upasilesavasena nisÅdati dÆre deseti attho. 

Yattha samÅpino gaÇgÃdivatthuno vohÃraæ tantirÃdidesasamÅpe katvÃ ÃropetvÃ
tadÃyattacuttitÃdÅpanatthaæ tasmiæ gaÇgÃdike paÂibaddhapavattibhÃvadÅpanatthaæ
ÃdhÃrabhÃvo vikappÅyati parikappÅyati, so gaÇgÃdiko sÃmipiko nÃmÃti sambaïdho. Vajoti
goyÆthanilayo, so gaÇgÃtÅre vasanto gunnaæ gaÇgÃyattavuttitÃya gaÇgÃyaæ ghosoti vutto.
SÃvatthinissitavihÃrattÃ sÃvatthiyanti vuttaæ. 

Yattha yasmiæ visaye a¤¤atthÃbhÃvavasena adhippetadesakÃlÃdito a¤¤attha
abhavanavasena, sattÃnaæ dabbaguïakiriyÃdÅna¤ca pavattiyÃ asambhavavasena
desantarassa avacchedavasena vÃ ÃdhÃro parikappÅyati, so visayÃdhÃro 

[SL Page 393] [\x 393/]    

NÃma, ana¤¤atthabhÃvo hi visayattho. ùkÃseti sakuïÃnaæ caraïassa pakkhapasÃraïavasena
gamanassa ana¤¤atthabhÃvasaækhÃto visayo dassito. BhÆmÅsÆti jambudÅpatalÃdÅsu
bhumisveva manussÃ jÃyantÅti sambaïdho. PÃdesÆti patanasaÇkhÃtassa païÃmassa
desantarÃvacchedanavasena visayadhÃro dassito. TathÃ pÃpasmiæ mano ramani kusalehi
manassa abhiramÃsambhavato. BuddhasÃsaneti buddhasÃsaneyeva pasanno. Pa¤¤Ãya
sÃdhÆti ÃdÅsupi sÃdhu bhavati. VinayapiÂake nipuïo bhavatiti kiriyÃya sambaïdho. Pitari
nipuïoti pitupaÂijaggane cheko bhavatÅti attho. Yattha hi kiriyÃpadaæ na sÆyati tattha "atthi
bhavatÅ"ti sambaïdho. 

SabbopÅti catubbidhopi. ParikappavasenÃti samÅpÃdhÃraÃkÃsakamalaudumbarakusumÃdÅsu
parikappavasena. 

KattukammasannissitattÃ kattukammasambaïdhinisajjapacanÃdikakiriyÃ
tadÃyattaÃsanathÃliÃdimhi patiÂÂhitÃ hoti. So byÃpikÃdibhedena catuppakÃrabhÆto
ÃdhÃrattho yodhÃro tamokÃsanti evaæ okÃsoti Ãcariyena vutto kathitoti attho. 

Tattha byÃpiko Ãdheyyena patthaÂo ÃdhÃro nÃma tilakhÅrÃdi vatthu opasilesiko visuæ
siddhasaÇkhÃtaÃdheyyassa upasilesanakiriyÃya ÃdhÃro nÃma kaÂathÃliÃdiko. GaÇgÃdi
nivasanakiriyÃdhÃraïasamatthassa vatthuno sÃmÅpiko samÅpabhÃvena parikappitÃdhÃro
nÃma gaÇgÃnadÅrukkhavihÃrÃdi. SakuïamacchÃdicaraïÃdikiriyÃya pavattiÂÂhÃnatÃya
ÃkÃsajalÃdi ca visayo visayadhÃroti mato sammatoti yojanÃ.

SÃmismiæ chaÂÂhi, okÃse sattamÅcÃnuvattate. SÃmÅ ca issaro ca adhipati ca dÃyÃde ca sakkhi
ca patibhÆ ca pasuto ca kusalo ca, tehi yoge sambaïdhe sati. 

Ubhayatthanti idaæ sÃmissarÃdisuttavacanaæ ubhayassa chaÂÂhisattamÅsaÇkhÃtassa
vibhattidvayassa vidhÃnatthaæ. ItarathÃ gavaæ sÃmÅti evaæ sambaïdhe chaÂÂhiyeva siyÃ.
DÃyaæ ÃdadÃtÅti = dÃyÃdo. PatibhÆ nÃma pÃÂibhogo puriso. 

DhÃraïantÅ upadhÃraïaæ. JÃtiyÃ ca guïena ca kiriyÃya ca nÃmena ca dabbasamudÃyato
ekadesassa dabbassa puthakkaraïaæ visuæ karaïaæ. 

[SL Page 394] [\x 394/]    

ManussÃnanti samudÃyavacanaæ. EkadesabhÆto bhÆmipati khattiyajÃtiyÃ niddhÃrÅyati,
manussÃnaæ antare khattiyo sÆratamoti. GÃvÅnamantare kaïhaguïayuttagÃvÅ
sampannakhÅratamÃ, makhurakhÅratamÃti kaïhaguïena niddhÃraïaæ. AddhikÃnaæ
pathikÃnaæ antare dhÃvanto dhÃvanakiriyÃya yutto puriso sÅghatamoti kiriyÃya
niddhÃraïaæ. 

ùdaranaæ = Ãdaro, na Ãdaro = anÃdaro. KimetenÃti avama¤¤anÃ anÃdaro, tasmiæ anÃdare
kiriyÃya visese gamyamÃne, bhÃvavatÃti ettha bhÃvoti anÃdarakiriyÃyantaropalakkhaïabhÆtÃ
kiriyÃ. TÃdiso bhÃvo etassa atthÅti(kiriyÃya) = bhÃvavÃ, tato-bhÃvavatÃ. 

ùkoÂayanto paharanto sivirÃjassa pekkhato passantasseva so tasmiæ ÃdaramakatvÃ puttake
neti. Kamma¤ca karaïa¤ca nimitta¤ca, tÃni yeva atthÃ, dvaïdaparattÃ aïthasaddo
paccekaæ yojanÅyo. TadanuparodhenÃti paribhÃsato na sabbattha kammakaraïesu. 

CammesÆti cammanimittaæ ha¤¤ati. SampajÃnassa musÃvÃdabhaïane.

KammakaraïanimittatthesÆti ito paraæ "sattamÅ" tveva adhikÃro veditabbo. SammÃ padÅyati
etassÃti = sampadÃnaæ, tasmiæ sampadÃnatthe kvaci sattamÅ. 

DadÃti yoge evÃyaæ tadanuparodhenÃti vacanato. 

Alattha ka¤canamayanti yÃ nÃrÅ palÃlamayaæ palÃlena nibbattaæ mÃlaæ cetiye datvÃna
sÃdhukaæ tassa pÆjanavasena datvÃ puna bhavantare ka¤canamayaæ suvaïïamayaæ
uracchadamÃlaæ sahajÃtiyÃ alattha paÂilabhi. SÃ pana bojjhaÇgÅkaæ ca sattabojjhaÇgamÃla¤ca
teneva pu¤¤ena alatthÃti attho. 

Pa¤camiyÃ attho = pa¤camyattho, tasmiæ rakkhaïatthÃnaæ payoge cÃyaæ. 

KÃlo ca bhÃvo ca = kÃlabhÃvÃ. Tesu. KÃlo nÃma nimesÃdiko tattha nimeso nÃma
akkhinimÅlanaæ, khaïalavamuhuttÃdayo tato adhikakÃlavisesÃ.
PubbaïhaaparaïharattiïdivaaddhamÃsasaævacchÃrÃdayo ca. Bhavanaæ bhÃvoti katvÃ idha
bhÃvo nÃma kiriyÃ, sÃ ca kiriyantarassa upalakkhaïÃva. UpalakkhÅyati etÃyÃti =
upalakkhaïÃ, sa¤¤Ãïamidha adhippetaæ. 

[SL Page 395] [\x 395/]    

BhÃvalakkhaïe kiriyantarÆpalakkhaïe bhÃvatthe ca pavattamÃnaliÇgambhÃ bhavatÅti attho.
TassÃti adhammikassa ra¤¤o dese, phussamÃsamhÃ paresu tÅsu mÃsesu gatesu ito kappato,
bhojiyamÃnesÆti ettha bhojanakiriyÃ devadattassa gamanakiriyÃyopalakkhaïaæ. 

Upo ca adhi ca = upÃdhi, tehi yoge. Ettha ca hisaddo luttaniddiÂÂhoti veditabbo. Adhiko ca
issaro ca tesaæ vacane = adhikatthaissaratthÃbhidhÃne sattamÅvibhatti hotÅti attho.
UpakhÃriyanti ettha adhikatthe upasaddo. Tena doïaÂÂhakadvayaparimÃïÃya khÃriyÃ
adhiko kosoti apekkhÃyaæ doïotÅ anupayogo upanikkheti
pa¤cadasakala¤japarimÃïasuvaïïato adhikaæ. Kiæ tanti apekkhÃyaæ kahÃpaïanti
anupayogo. AdhidevesÆti devehi adhiko. Ko so? Sabba¤¤Æ buddho.

Maï¬ito ca ussukka¤ca tesu: ussukassa bhÃvo = ussukkaæ, sabyÃpÃratÃ. SaÅhatthoti
saussÃhattho.
Chabbidhanti kammakattukaraïasampadÃnÃpÃdÃnaokÃsa¤¤Ãnaæ vasÃ kÃrakanti
kiriyÃnipphattisÃdhakaæ sabbaæ chappakÃraæ hoti. Parikappato ekatte
chakÃrakabhÃvamÃpajjateva. PabhedÃ attano pakÃrabhedato chabbÅsatividhaæ. 

Kathaæ? NibbattanÅyaæ vikaraïÅyaæ pÃpanÅyanti tividhampi kathitaæ akathitaæ abhihitaæ
anabhihitanti aparena catubbidhena vohÃrabhedena siddhatti evaæ kammakÃrakaæ
sattavidhaæ bhave. Pa¤cavidhoti suddhakattÃ hetukattÃ kammakattÃ abhihitakattÃ
anabhihitakattÃ cÃ ti pa¤cavidho bhave. 

AjjhattikabÃhiravasena karaïaæ karaïakÃrakaæ, duvidhaæ.
AnivÃraïaajjhesanaanumativasena sampadÃnakÃrakaæ tidhÃ mataæ.
NiddiÂÂhavisayaupÃttavisayaanumeyyavisayavasena calÃcalabhedato apÃdÃnakÃrakaæ
pa¤cavidhaæ. ùdhÃro pana byÃpikaopasilesikasÃmÅpikavesayikabhedena catubbidho hotÅti
evaæ pabhedato chabbÅsavidhaæ kÃrakaæ hotÅti sambaïdho. 

SaliÇgÃliÇgÃdibhedÃnamatthÃnaæ paccattasabhÃvamattaparidÅpakavacanaæ paccattavacanaæ
nÃma. YathÃha: mahÃniruttiyaæ: "paccatta"nti ÃdinÃ vibhattÅnaæ saægahagÃthÃ vuttÃ. 
 
"CalÃdibhedato" - maramma: 

[SL Page 396] [\x 396/]    

Tattha paccattanti paccattavacanaæ, paÂhamÃ. NibbattanÅyÃdi kammena upayujjamÃnattÃ
upayogavacanaæ dutiyÃ tathÃ karaïanti karaïavacanaæ tatiyÃvibhattiyÃ etaæ adhivacanaæ.
SampadÃnÅyaæ catutthivacanaæ. YasmÃ nissarati apeti taæ nissaraïassa avadhibhÆtaæ vatthu
nissakkannÃma. Tattha nissakkaparidÅpakaæ vacanaæ = nissakkavacanaæ-pa¤camÅ. Saæ
etassa atthÅti = sÃmi, pariggahÃdivasena paricchinnassa vatthuno pariggÃhakÃdivasena
nissayabhÆtaæ vatthu sÃmi nÃma. PariggÃhakÃdinissayavatthuno paridipakaæ vacanaæ
sÃmivacanaæ, chaÂÂhi. BhÆmiyaæ bhavaæ bhummanti kattukammÃnaæ okÃsaparidÅpakaæ
vacanaæ = bhummavacanaæ sattamÅ. ùlapananti Ãmantaïavacanaæ. Taæ aÂÂhamaæ aÂÂhamÅ
vibhattÅti attho

Naro naraæ yÃcati ki¤ci vatthuæ
Narena dÆto pahito narÃya, 
NarÃ tamÃdÃya narassa etaæ
Nare nidhetÅ nara! Taæ nibodhÃti.

TÃsaæ vibhattÅnaæ udÃharaïasaÇgahagÃthÃ. 

Iti rÆpasiddhiÂÅkÃyaæ kÃrakanayo tatiyo.
 

IdÃni nÃmikavibhattinaæ atthabhedaæ dassetvÃ tadanantaraæ nÃmÃnaæ samÃso yuttatthoti
vuttasuttÃnusÃrena samÃsÃrambhaæ dassetuæ atha nÃmÃnamevÃti Ãdi Ãraddhaæ. NÃmaæ
nÃma dabbajÃtiguïaparimÃïasaÇkhyÃdivÃcakaæ saliÇgÃliÇganÃmavasena ca
suddhanÃmanipÃtopasaggasamÃsanÃmavasena ca taddhita
kÅkatakiccadhÃtuppaccayantaitthippaccayantÃti paccayantanÃmavasena bahuvidhaæ
syÃdivibhattyantapadaæ, a¤¤ama¤¤asambaïdhÅtanti ra¤¤o purisoti ÃdinÃ
visesanÃdiatthadÅpanato atthadvÃrena a¤¤o¤¤asambaïdhitaæ. 

So ca samÃso pubbuttarÃdiatthavasena catubbidhopi pubbapadavibhattiÃdibhedena
anekavidhopi abyayibhÃvÃdisa¤¤Ãvasena chappakÃroca hotiti dassetuæ sa¤¤ÃvasenÃti Ãdi
vuttaæ. PakÃrabhedakathanaæ cettha samÃsabhedaparicchedaniyamavidhidassanatthaæ,
tattha* tesu. PubbapadatthappadhÃnattÃ
 
 "PaÂiggÃhakÃdivasena"
* "TatrÃ"ti mudditarÆpasiddhipÃliyaæ dissati. 

[SL Page 397] [\x 397/]    

Sutte paÂhamaæ ÃgatattÃ ca paÂhamaæ abyayÅbhÃvasamÃso vuccati.
SamassamÃnaupasaggÃdisakapadato a¤¤aæ samÅpÃdipadaæ assapadaæ. Tena viggaho
visesena gahaïaæ assÃti = assapadaviggaho. AniccasamÃsassa hi ra¤¤o puttoti Ãdisu viya
sakapadena viggahavÃkyasambhavato. Idha ca tadasambhavÃ assapadaviggahoti vuttaæ so
ca kho yebhuyyavaseneva nipÃtapubbakesu antovassÃdÅsÆ pana sakapadenÃpi kvaci
viggahavÃkyasambhavato. Viggaheti visesena atthaggahaïe sati. 

Upasaggo ca nipÃto ca pubbo pubbako vÃ assÃti = upasagganipÃtapubbako. Tena "sugaïdho
susÅlo asamo"ti ÃdÅsu nÃtippasaÇgo. AbyayÅbhÃvoti garusa¤¤Ãkaraïato vÃ idha a¤¤assa
padassa asutattÃ upasagganipÃtÃnaæ sutattÃ ca teheva yuttattho nÃmikasaddo samasyateti
dassetuæ tehevÃti Ãdi vuttaæ. Yehi pana ekavÃkyatÃya yojetuæ yuttatthaggahaïÃdhikÃro
anicchito, tesaæ matena tassa tassa samÃsassa abyayÅbhÃvatappurisÃdisa¤¤Ãnaæ mukyato
vihitattÃ a¤¤athÃnuppavattivasena taætaæsa¤¤ÃvidhÃyakasuttÃneva atthato
samÃsavidhÃyakÃnÅti ¤Ãse vuttapariyÃyaæ dassetuæ idha
abyayÅbhÃvÃdisa¤¤ÃvidhÃyakasuttÃnevÃti Ãdi vuttaæ. TathÃ hi vuttiyaæ vuttaæ:
"upasagganipÃtapubbako abyayÅbhÃvasa¤¤o hotÅ"ti Ãdi. Idha pana upasagganipÃtapubbako
yuttattho samasyate, so abyayÅbhÃvasa¤¤o ca hotÅti vuttaæ abyayatthapubbaÇgamattÃti
abyayatthabhÆtapadatthappadhÃnattÃ assa samÃsassa abyayatthaæ vibhÃvayatÅti vuttaæ.
"Upanagara"nti ÃdÅsu anabyayauttarapadaæ purimapadassa visesanato appadhÃnaæ jÃtanti
dassetuæ anabyayanti Ãdi vuttaæ. AbyayÅbhÃvoti ettha abhÆtatabbhÃve karabhÆdhÃtu yoge
sampajjamÃne kattari paccayÃdaniÂÂhÃ nipÃtanÃsijjhantÅti Åppaccayaæ katvÃ rÆpasiddhi
veditabbÃ. Tena "bahulÅkataæ bahulÅkarontÅ"ti Ãdi ca siddhaæ hoti. 

PayujjamÃnapadatthÃnanti visesanÃdippakÃravasena a¤¤ama¤¤aæ
sampayujjamÃnapadatthÃnaæ tesaæ syÃdivibhattyantÃnaæ ra¤¤o purisoti ÃdivÃkye
bhinnatthÃnaæ nÃmÃnaæ yo yuttatthabhÆto "rÃjapuriso"ti Ãdiko padasamudÃyo so samÃso
nÃmÃti attho. UpasagganipÃtÃnampi tato ca vibhattiyoti sutte liÇgabhÃvena gahitatÃya
nÃmikavibhattiyogato upasagganipÃtapubbakoti sutte sutattÃ ca 

[SL Page 398] [\x 398/]    

Idha nÃmabhÃvena gahaïaæ adhippetanti dassetuæ nÃmÃni syÃdivibhatyantÃniti vuttaæ.
Samassateti asu saækhepesaæ pubbo. Tato kammani attano pade yappaccaye kate rÆpaæ.
SamÃsÅyatÅti yaæ pana ¤Ãse Ãgataæ tampi samasanaæ samÃso taæ karÅyatÅti atthe dhÃturÆpe
nÃmasmÃ ïayo cÃti sutte caggahaïena ïappaccaye kate kammani rupaæ. 

Tesamantaranti tesaæ samÃsataddhitÃnaæ antaraæ nÃnattaæ ubhinnaæ vibhÃgo padÃnaæ
saækhepo ekapadattaæ samÃso. PadappaccayÃnaæ saæhitaæ taddhitanti evaæ ¤Ãtabbanti attho
yuttatthaggahaïassa saÇgatatthapakkhe phalaæ dassetuæ bhinnatthÃnaæ ekatthabhÃvoti Ãdi
vuttaæ. Tattha bhinnatthÃnanti ra¤¤o purisoti Ãdimhi vÃkye nÃnÃvibhatti yuttÃnaæ
sakatthavÃcakavasena bhinnatthÃnaæ dvinnaæ pubbuttarÃnaæ padÃnaæ
visesanavisesitabbÃdivasena saÇgatatthasaÇkhÃto ekatthabhÃvo ekatthatÃ
padasaÇghÃtattÃdivasena ekasmiæ atthe vutti. RÃjapurisoti Ãdikassa samÃsassa
padasaÇkhepassa lakkhaïaæ yadÃ pana yutto sambaïdho attho assÃti = yuttatthoti
a¤¤ama¤¤asambaïdhavasena apekkhalakkhaïo samÃso icchito, tadÃ
yuttatthaggahaïaphalaæ dassetuæ sambaïdhatthena yuttatthaggahaïenÃti Ãdi vuttaæ.
A¤¤ama¤¤ÃnapekkhesÆti rÃjasaddassa bhaÂasaddeneva sambaïdhato puttasaddassa
devadattasaddena sambaïdhato a¤¤ama¤¤ÃnapekkhattÃ "bhaÂo rÃjaputto devadattassÃ"ti
samÃso na hotÅti attho. Devadattassa kaïhÃ dantÃti ettha kaïhasaddassa sÃpekkhatÃya
devadattadantÃ"ti samÃso na hoti. 

VipariïÃmenÃti nÃmÃnaæ samÃso yuttatthoti ito yuttatthaggahaïaæ atthavasÃ
vibhattivipariïÃmoti paribhÃsato vibhattiyÃ vipariïÃmena a¤¤athattena tesaæ gahaïaæ
apekkhitvÃ yuttatthÃnanti chaÂÂhiyantavasena idhÃnuvattatÅti attho.

LopetabbÃti = lopyÃ lÆpacchedane, kammani ïyappaccayo. VuddhÃdimhi ca kate yavataæ
talanÃdisutte kÃraggahaïena pyassa pakÃre kate rÆpaæ.

IdhÃti imasmiæ sutte. Anuvattiyuttatthaggahaïena samÃsataddhitaÃyÃdipaccayantavasena
tividhÃpi yuttatthÃ gahitÃti dassetuæ padantarena vÃti Ãdi vuttaæ. Tena ye idha 

[SL Page 399] [\x 399/]    

YuttatthÃ tesaæ sabbesaæ ekatthibhÆtÃnaæ samÃsÃnaæ taddhitappaccayantÃnaæ
ÃyÃdippaccayantÃnaæ ca avayavabhÆtÃ vibhattiyo lopetabbÃti yojetabbaæ.
SamÃsaggahaïÃdhikÃreti ettha yadÃ samÃsaggahaïÃnuvattanampi icchitaæ, tadÃ
yuttatthÃnaæ samÃsÃnaæ vibhattiyo lopetabbÃ hontÅti atthasambhave tesaægahaïassa
adhikattÃ tesaæ gahaïena taddhitÃyÃdipaccayantavibhattiÃdÅnampi lopo hotiti vuttiyaæ
vuttanti veditabbaæ. 

PabhaÇkarÃdÅsÆti ettha Ãdisaddena "dÅpaÇkaro jutiïdharo raïa¤jaho"ti Ãdi alopasamÃso
gayhati. Tesaæ vibhattiyo lopÃ cÃti ito lopaggahaïaæ ca vipariïÃmena luttÃsu vibhattÅsÆti
vattate. NÃmÃnaæ samÃso yuttatthoti ito yuttatthaggahaïaæ ca. 

Saro anto assÃti = saranto, tassa sarantassa tividhassÃti
samÃsataddhitaÃyÃdipaccayantavasena tippakÃrassa. Ko samudayo assÃti = kiæsamudayo.
Imesaæ paccayÃ = idaæ-paccayÃ, idaæpaccayÃ eva = idappaccayatÃ. Na tu"imappaccayatÃ"ti
pÃÂho dissati. "IdamatthikatÃ"di cettha nidassanaæ. ImassidamaæsisÆti Ãdisu idaæsaddassa
akÃrantavasena vacanaæ sukhuccÃraïatthanti daÂÂhabbaæ. Yaæti saddarÆpaæ padantameva
samÃse dissati. Taæ tassa liÇgassa pakatirÆpaæ nÃma. Kiæsaddo ca samÃse niggahÅtantova
dissati. YathÃ "kiæsamudayo-kiænidÃno-kiæpabhavo ayaækÃyo kimimehi thanti evamÃdi ca.
Kissa ka ve cÃti ettha pana bya¤janasmiæ niggahÅtaæ luttanti daÂÂhabbaæ. Teneva
niruttiyampi "kiæ idanti" pakatiantavasena patiÂÂhitanti daÂÂhabbaæ. Ya¤cetaæ
imassidamaæsisu napuæsaketi 'idaæ' saddassa 'imaæ' rÆpaæ nipÃtetvÃ tassa "imassidamaæsisu
napuæsake"ti "idaærÆpaæ vihitaæ. IdaærÆpassa appavisayatÃyÃti daÂÂhabbaæ. ItarathÃ
idaæpaccayatÃti pÃÂhavirodho siyÃ. Yaæ pana ¤Ãse vuttaæ-mÃgadhikavacane
bya¤janantasaddÃnaæ abhÃvassa pakati vassa sarantassÃti ettha sarantaggahaïameva
¤Ãpakanti. Taæ na yujjati. Caggahaïena bya¤janantassa samuccayassa sambhavato.
NiggahÅtantÃnampi, kiæ idaæti Ãdi nÃmÃnaæ ca, tikkhattumÃdipaccayantÃnaæ evaæ muhuæ
alaæ halaæ ciraæ haæ visunti ÃdÅnaæ ca nipÃtÃnaæ mÃgadhikavacanepi samupalabbhanato
bya¤janantassÃpi
 
"Atthasambhavena" sabbattha. 

[SL Page 400] [\x 400/]    

Caggahaïena pakatibhÃvo siddhoti veditabbaæ. Nanu ca vibhattinimitto hutvÃ
liÇgantapakatirÆpassa yo ÃdesÃdi vikÃro Ãpanno so vibhattilope sati ÃtapÃbhÃve chÃyÃ viya
sayameva nivattati, nimittassa ÃbhÃve nemittikassÃpi abhÃvato. TasmÃ ayaæ
pakatibhÃvavidhi niratthakoti ce? Na. AnekantikattÃ "nimittÃbhÃve nemittikÃbhÃvoti massa
¤Ãyassa," tathÃ hi suriyÃpagame tannimittassa Ãyati uppajjanÃrahassa chÃyÃtapÃdisseva
nivatti hoti. Na pana tannimittÃbhÃve uppannassa suriyakannaggino paÂhaviÃdÅnaæ
sukkhabhÃvÃdissa cÃti dassetuæ nimittÃbhÃveti Ãdi vuttaæ. SakapphavirahenÃti ettha
"rÃjapuriso"ti ayaæ saddo yasmÃ na rÃjÃnaæ dÅpeti nÃpi purisamattaæ, api tu rÃjasambaïdhi*
purisavisesaæ dÅpeti. Tato pubbuttarÃnaæ dvinnampi padÃnaæ sakatthamattassa dÅpanato
paccekaæ niratthakattÃ liÇgasa¤¤Ãya asambhavato vibhattuppatti na siyÃti tassa padassa
saÇgatassa nÃmabyapadesassÃtidesatthaæ idaæ vuttanti adhippÃyo. Atha vÃ
avayavaniratthatÃya liÇgatthe paÂhamÃti ÃdinÃ vibhattuppatti na siyÃ. 

LiÇgaæ ca nipaccateti iminÃ ca 'rÃja' itÅ 'purisa' iti ca kevalaæ nÃmasseva nipÃtitattÃ
"dhÃtuliÇgehi parÃppaccayÃti vacanato ca dhÃtuliÇgehi parappaccayantÃnaæ
kÃrakavÃsiÂÂhÃdÅnaæ ca liÇgavohÃradassanato kittaddhitantÃnaæ samÃsassa ca
pakatinÃmasseva liÇgasamÃnanÃmabyapadesatthamidaæ taddhitasamÃsakitakÃti Ãdi suttaæ
Ãraddhanti daÂÂhabbaæ. Taddhitaæ ca samÃso ca kitako ca = taddhitasamÃsakitakÃ. Tave ca
tÆna ca Ãdi yesaæ te yathÃ vuttÃ. TappaÂikkhepena ÃtavetÆnÃdayo. Tesu
tavetuætÆnatvÃppaccayesu aparabhÆtesu kitakÃ nÃmamiva daÂÂhabbÃ. Etena tesaæ
tavetÆnappaccayantÃnaæ nipÃtamattaæ dassitaæ hoti. TabbÃnÅyÃdikiccappaccayantassa
itthiyaæ vihitaÃÅÃdiitthipaccayantassa ca Ãdisaddena saÇgahitassa khÃdidhÃtupaccayantÃdissa
ca nÃmabyapadeso attho payojanaæ assÃti = nÃmabyapadesatthaæ. Apareti
bÃhiraveyyÃkaraïÃ. Te pana atthavantÃnaæ padasamudÃyÃnaæ nÃmabyapadeso siyÃ. TadÃ
so samÃsasseva bhajati na vÃkyassÃti niyamatthaæ idha samÃsaggahaïanti vadanti, tampi
yuttameva.
 
* "RÃjassa sambaïdhi" bahusu. 
 
[SL Page 401] [\x 401/]    

UpasagganipÃtapubbakoti Ãdito abyayÅbhÃvoti idhÃnuvattate napuæsakaliÇgova daÂÂhabboti
napuæsakaliÇgaæ etassÃti napuæsakaliÇgo eva veditabbo. Na cÃyaæ kÃriyÃtideso.
AbyayÅbhÃvassa hi pubbapadatthappadhÃnattÃ aliÇgatte sampatte so napuæsakaliÇgoti
napuæsakaliÇgattaæ vidhÅyate. Sesesu ntuvÃti Ãdisu viya ettha ivasaddassa adassanatoti
daÂÂabbaæ. DvaïdatappurisÃnaæ viya tiliÇgatte sampatte napuæsakattamanena vidhÅyateti
veditabbaæ. Tipa¤¤anti Ãdisu viyÃti yathÃ tisso pa¤¤Ã samÃhaÂÃti atthe digusamÃsaæ katvÃ
digussekattanti ekatte napuæsakaliÇgatte ca kate tipa¤¤anteva rÆpaæ hoti na ti¤Ãïanti. Evaæ
adhipa¤¤anti Ãdisu napuæsakaliÇgatte katepi adhi¤Ãïanti ¤Ãse
vuttasaddantarÃbhÃvappasaægo na hotiti daÂÂhabbaæ. 
KvacÅti kvaci samÃsanta iccÃdito anuvattate katthaci amÃdesanivattanatthaæ. AkÃrantÃ
abyayÅbhÃvÃti chedo. 

Kvaciti adhikÃrato ambhÃvo pa¤camyÃ vibhattiyÃ na hoti, tatiyÃsattamijaÂhÅnaæ ambhÃvo
pana vikappena hotÅti yojanÃ. 

Tesaæ upanagaranti tesaæ naragassa samÅpÃnaæ. DehÅti attho. 

Niupasaggo abhÃvatthe vattate. Tena abhÃve vattamÃnena saha samÃsaæ dassetuæ abhÃveti
Ãdi vuttaæ. Daratho kilesapariÊÃho. 

YathÃ sarÆpaæ attano rÆpÃnukÆlaæ. RÆpassa yogganti anurÆpaæ. 

Asese byapanicchÃ = vÅcchÃ. AttÃnamattÃnaæ patÅti gamakattÃ sakapadena viggaho.
AïvaddhamÃsanti addhamÃse addhamÃse devo vassati. 

AnupubbÅyanti anupaÂipÃÂiyaæ.

Sotassa udakappavÃhassa attÃnamadhikiccÃti ettha attÃti cittaæ vuccati. Ajjhattanti cakkhÃdi. 

MariyÃdÃti avadhi. Abhividhi abhibyÃpanaæ. ùpanakoÂiyÃti jÅvitapariyosÃnaæ.
 "DvaïdatappurisÃdina"nti no mati. 

[SL Page 402] [\x 402/]    

ùkumÃrehi yasoti anupasampannehi abhibyÃpÅ mahÃkaccÃyanassa kittisaddo vattate. 

Kvaci samÃsanta iccÃdito samÃsassa antoti ca vattamÃse ayaæ vidhi vuccati. Idha vuttiyaæ
abyayÅbhÃvaggahaïanÃnuvattanaæ samÃsopalakkhaïaæ. Tena "catuddisaæ mukhanÃsikaæ
asaddha"nti Ãdisu dvigudvaïdabahubbihÅsupi napuæsake vattamÃnassa sarassa rassattaæ
siddhaæ hoti. MaïikÃti udakacÃÂi.

Aæ vibhattÅnanti Ãdito vibhattÅnaæ, abyayÅbhÃvÃti cÃnuvattate. 

Lratti = lopo. TabbiparÅtatthena ca ukÃrasseva gahitattÃ ÂhÃnÃsannatÃya ca okÃrassa
bhavanaæ rassattaæ ukÃro eva bhavati. Ye yeti vÅcchÃyaæ yathÃsaddassa atthadassanaæ.
PadatthÃnatikkameti sattiÃdikassa padatthassa anatikkame yathÃsaddassa samÃso dassÅyati.
YathÃkkamanti kamaæ anatikkamitvÃ karoti.

YÃva iccayaæ nipÃto avadhÃraïe vattate. Tadatthadassatthanaæ yattakoparicchedoti vuttaæ.
YÃcatÃ yattako Ãyuparicchedo = yÃvatÃyukaæ, vassÃnaæ anto = antovassaæ, vassakÃlassa
antoti attho. HeÂÂhÃpÃsÃdaæ pÃsÃdassa heÂÂhÃ yaæ heÂÂhimatalaæ. Purebhattaæ bhattakÃlato
pubbeti attho. AbyayÅbhÃvasamÃso.
 

Visesanaæ pubbapadamassÃti = visesanapubbapado. Esanayo sesesupi. UpamÅyati etenÃti =
upamÃnaæ. Taæ uttarapadaæ etassÃti = upamÃnuttarapado. SambhÃvanÃdÅpakaæ
itisaddasahitaæ pubbapadamassÃti = sambhÃvanÃpubbapado. AvadhÃriyamÃnatthadÅpakaæ
evasaddasahitaæ pubbapadamassÃti = avadhÃraïapubbapado. Na iti nipÃto = nanipÃto, so
pubbapadamassÃti = nanipÃtapubbapado. Ku iti nipato pubbapadamassÃti = kupubbapado.
PÃdayo upasaggÃ pubbapadamassÃti = pÃdipubbapado, upasaggapubbapado. 

Tattha tesu: visesanapubbapado kammadhÃrayasamÃso tÃva paÂhamaæ dassÅyati.
TulyÃdhikaraïabhÃvo samÃnÃdhikaraïatÃ, tassa tulyÃdhikaraïabhÃvassa pÃkaÂatthaæ
casaddatasaddÃnaæ payujjanaæ hoti. Ito paranti abyayÅbhÃvasamÃsato uddhaæ. 
 
"Bhavanta"nti ma¤¤Ãma 

[SL Page 403] [\x 403/]    

AtthanÃmaggahaïaæ samÃsaggahaïa¤cÃnuvattate. Dvipade tulyÃdhikaraïeti
bhÆmmavacanaæ, na upayogavacananti dassetuæ dvipade tulyÃdhikaraïe satÅti vuttaæ.
VisesanavisesitabbabhÃvenÃti ettha yena jÃtiguïakirayÃdinÃ vatthu visesÅyati
vatthantarasÃdhÃraïabhÃvato nivattÅyatÅti tassa visesanaæ. YathÃ "khattiyaka¤¤Ã
nÅluppalaæ yÃcakajano." ùdisaddena dabbanÃmagottÃdi saÇgayhati. YathÃ
"chaddantanÃgarÃjÃ, bhÆridantanÃgarÃjÃ,* gotamabuddho"ti Ãdi. AvisiÂÂhassa ca vatthuno
vyÃbhivÃrasiddhiyaæ visesanaæ sÃtthakaæ bhavatÅti mahantaguïena puriso visesÅyati.
Kamme satÅti ettha kaÂaæ karotÅti Ãdisu yasmÃ nibbattanÅyÃdibhedakaÂarÆpÃdike kamme
sati tannibbattÃnÃdikirayÃya pahÃïÃ dÃnalakkhaïassa ahitaparivajjanahitagahaïassa tena
kaÂÃdinÃ sÃdhetabbassa vÃ payojanassa ca sambhavo hoti, tasmÃ kammamiva dvayaæ
dhÃretÅti vuttaæ. SamÃsena vÃti visesanavisesanÅyabhÃvena ekatthajotakena "mahÃpurisa" iti
vuttapadasaÇkhepeneva vutto attho etesanni = vuttatthÃ, tesaæ. 

Ettha cÃti kammadhÃrayasamÃse. Mahataæ mahÃ tulyÃdhikaraïe pade, saÇkhyÃpubboti
vacanato visesanassa pubbanipÃto siddho hoti. 

Dvipadeti Ãdito kammadhÃrayo saÇkhyÃpubboti Ãdito digÆti cÃnuvattate. 

Atvatthasa¤¤ÃyÃti atthamanugatÃya sa¤¤Ãya. Guïamativattoti visesanabhÃvena guïabhÆtaæ
pubbapadatthaæ ativatto atikkanto. Visesitabbe uttarapadatthe vattanti. Abhidheyyassa viya
vacanaæ assÃti = abhidheyyavacano. AbhidheyyassekattabahuttÃnurÆpaæ ekavacanaæ
bahuvacanaæ ca hotÅti attho. Parassa uttarapadassa liÇgaæ viya liÇgamassÃti = paraliÇgo.
SamudÃyassa sÃdeso. SasaddÃdeso. Puïïo mantÃniputtoti Ãdisu anabhidhÃnato samÃso na
hoti. Kevalaæ anuppayogena pubbapadatthaniyamo hoti.

LopantÅ vattateti sesato lopaæ gasÅpÅti ito lopanti anuvattate.
 
* "BhÆridattanÃgarÃjÃti-bahusu
"SamudÃyo"ti bahusu. "SamudÃye"ti vÃ pÃÂho. 

[SL Page 404] [\x 404/]    

Pumassa a = puma iti katvÃ pumasaddantassa akÃrassa lopo. AntÃpekkhÃyaæ chaÂÂhi.
LiÇgÃdisÆti visesanaæ. "Itthipumanapuæsaka"nti Ãdisu atippasaÇganivattanatthaæ samÃsesÆti
bahuvacanaæ. "PumbhÃvo"ti Ãdi samÃsabahuttadassanatthaæ. 

Mahataæ mahÃ iccÃdito tulyÃdhikaraïe padeti vattate. 

KammadhÃrayo iti sa¤¤Ã etassÃti = kammadhÃrayasa¤¤o. Tasmiæ = kammadhÃrayasa¤¤o.
Ettha sa¤¤Ãgahaïaæ subodhatthaæ. BhÃsito pubbe pumÃ etenÃti = bhÃsitapumÃ, dutiyÃ ca
sÃ bhikkhÃcÃti = dutiyabhikkhÃ. Evaæ dutiyÃvibhatti. Ettha pubbapadassa sa¤¤ÃsaddatÃ
pumbhÃvÃtideso na hoti. NÃgÅ ca sÃ mÃïavikÃ cÃti = nÃgamÃïavikÃ. PubbapadesvÃyanti
yadi hi ¤Ãse vuttanayena uttarapadassÃpi pumbhÃvÃtideso siyÃ, tadÃ khattiyakumÃrÅti Ãdisu
"khattiyakumÃro, kumÃrasamaïo, taruïabrÃhmaïo"ti evaæ aniÂÂharÆsappasaÇgo siyÃ.
TasmÃ pubbapadassevÃyaæ pumhÃvÃtidesoti veditabbaæ. Itthiyamicceva anuvattate. Taæ
kimatthanti adhippÃyo. KumÃrÅ eva ratananti Ãdisu samÃnÃdhikaraïassa pubbapadassa
bhÃsitapumatte satipi pumbhÃvÃtideso na hoti. Uttarapadassa itthivÃcakattÃbhÃvato gaægÃ,
nadÅti ÃdÅsu pana pubbapadassa niccamitthiliÇgavÃcakattÃ pumbhÃvÃtideso na hoti. TaïhÃ
eva nadÅ = taïhÃnadÅ, paÂhavi eva dhÃtu = paÂhavÅdhÃtu. Sa¤¤ÃsaddattÃti
jÃtiguïakirayÃvacatthÃdisaddÃ hi vatthÆnaæ visesanabhÃvena parivattanti. Na tu naïdÃ
caïdÃti ÃdikÃ sa¤¤ÃsaddÃti niyamaliÇgattÃ tesaæ pumbhÃvÃtideso na hoti. TathÃ "paÂhamÃ
vibhatti vattamÃnÃvibhattÅ" Ãdisupi. 

Puratthaæ bhavo = puratthimo. PuratthimakÃyo pubbakÃyo, pacchÃ jÃto = pacchimo.
NÃbhito uddhaæ uparimakÃyo, navo ca so ÃvÃso cÃti = navÃvÃso, kataro ca so nikÃyo cÃti =
kataranikÃyo, nikÃyoti rÃsi. Hetu ca so paccayo cÃti hetupaccayo. Evaæ
"ÃrammaïapaccayÃ"disupi. 

BahulÅkatanti ettha abhÆtatabbhÃve sampajjamÃne kattari karadhÃtuyoge Åppaccayo. Nava
parimÃïaæ etassÃti = navakaæ, jÅvitappadhÃnaæ navakaæ = jÅvitanacakanti ettha
"sÃnasÃÂikÃ" disu viya majjhapadalopo.

TadanuparodhenÃti vacanato jinavacanÃnuparodhenÃti vuttaæ. Vatthu ca taæ viseso cÃti =
vatthuviseso. Evaæ dhammaviseso. 

[SL Page 405] [\x 405/]    

VipariyÃsavasena siniddhuïho. MÃso muggasadiso aparantaviseno kataæ ca taæ
appÃvasiÂÂhatÃya akataæ cÃti = katÃkataæ, cittakammÃdi. Chiddaæ ca taæ acchiddaæ cÃti =
chiddÃ-vachiddaæ. Uccaæ ca taæ nÅcaÂÂhena avacaæ cÃti = uccÃvacaæ-kiccaæ. Sittaæ ca taæ
udakena sammaÂÂhaæ cÃti = sittasammaÂÂhaæ ÂhÃnaæ. Gataæ va taæ paccÃgataæ cÃti =
gatapaccÃgataæ. 

AbhidhÃnÃnurodhatoti payogÃnukÆlato, usabhasaÇkhÃtavasabhasadisattÃ vasabho, pumÃ ca
so gavo cÃti = puÇgavo. MahÃmohatamonaddhe loke saddhammapajjotakaraïena
Ãdiccasadisato buddho ca so Ãdicco cÃti = buddhÃdicco. VitthataÂÂhena gambhÅraÂÂhena ca
duruttaraïato sÃgarasadisattÃ vinayo ca so sÃgaro cÃti = vinayasÃgaro. Puï¬arÅkaæ
setapadumaæ. Padumamiva mukhaæ = mukhapadumaæ. 

KhuddakavaggulÅnaæ viya dhammoti uppannÃ sa¤¤Ã = dhammasa¤¤Ã dhammoti saÇkhÃto
kathito = dhammasaÇkhÃto, pÃïoti sa¤¤Ã = pÃïasa¤¤Ã, sÃ assa atthÅti = pÃïasa¤¤Å, tassa
bhÃvo = pÃïasa¤¤itÃ. Dhammabuddhiti Ãdisu vuttaÂÂhÃnamappayogoti itisaddassa nivatti.
Asubhanti sa¤¤Ã = asubhasa¤¤Ã. Khaïdhesu aniccanti sa¤¤Ã = aniccasa¤¤Ã. Evaæ
anattasa¤¤Ã sarÅre catudhÃtuvavatthÃnavasena dhÃtÆti uppannÃ sa¤¤Ã = dhÃtusa¤¤Ã,
dhÃtumattÃsu itthÅsu dhÅtÃti uppannÃ sa¤¤Ã = dhÅtusa¤¤Ã. Anattani khaïdhapa¤cake attÃti
vipallÃsavasena uppannÃ sa¤¤Ã = attasa¤¤Ã. 

KammaphalasaddahamÃnalakkhaïÃ aveccappasÃdasaÇkhÃtÃ ca saddhÃyeva dhanaæ =
saddhÃdhanaæ, pasÃdacakkhu eva attano maïdatikkhavasena dassanavi¤¤Ãïassa
maïdatikkhabhÃvakaraïena ÃdhipaccaÂÂhena iïdriyaæ cÃti = cakkhuïdriyaæ. Na tu
attajÅvÃdi. Evaæ sotiïdriyÃdÅsupi. PasÃdacakkhu eva attabhÃvÃbhÃvato arÆpadhammÃnaæ
jÃtidesaÂÂhena ÃkarattÃ Ãyatananti = cakkhÃyatanaæ. Na tu attajÅvÃdi. Evaæ
sotÃyatanÃdÅsupi. PasÃdacakkhu eva salakkhaïadhÃraïato nijijÅvanissattaÂÂhena dhÃtÆti
cakkhudhÃtu, evaæ sotÃdhÃtÃdayo. Cakkhuvi¤¤ÃïavÅthiyÃ pavattimukhattÃ cakkhudvÃraæ.
Evaæ sotadvÃrÃdÅnipi nÅlÃdivaïïasaÇkhÃtarÆpameva dassanakirayÃya vi¤¤Ãïassa
Ãrammaïaæ, tannissiyabhÆtaïÂhÃnanni = rÆpÃrammaïaæ. 

SabbassevÃti tassa samudÃyasseva attaæ hoti, na tu tadekadesassa. YadanupapannÃti ettha
akÃrassa dassanato 

[SL Page 406] [\x 406/]    

ItarathÃ suttÃrambhassa niratthakabhÃvÃpattito. SamudÃye pavatto saddo avayavepi dissati.
YathÃ samuddo diÂÂhoti Ãdisu viyÃti dassetuæ tappurisekadesattÃti vuttaæ. 

Nanu ca 'na' iti nipÃtena kathaæ samÃso yujjeyya?

YasmÃ yato, vijjamÃnassa vatthuno, desÃdiniyamaæ, desakÃlaÃkÃraniyamaæ, vinÃ, taæ
ÂhapetvÃ, nisedho na yuttova. TathÃpi idha coro natthi idÃni coro natthi nÃyaæ coroti vÃ
evaæ desakÃlÃkÃraniyameneva sato paÂisedho yujjeyya, nÃpi asato avijjamÃnassa
nanavisÃïÃdÅnaæ nisedho yutto, aphalattÃ. TasmÃ desakÃlÃdibhedÃnavacchÅnnaÂÂhena
brÃhmaïasaddena saha brÃhmaïatthe avattamÃnena vÃ tena saha abrÃhmaïoti kathaæ
samÃso siyÃti codanaæ dassetuæ na nisedhoti Ãdi vuttaæ. NisedhatthÃnuvÃdenÃti
desÃdiniyameneva nisedhassa nisedhatabbassa atthassa anuvÃdena. Sadisatopi osÃritatthassa
anubhÃsanena, khaïdhasantÃnavinimmuttassa parÃbhimatakattuno viya katthaci jÅvasarÅre
paÂisedhavidhÃnaæ idha satiïdriyaæ vi¤¤Ãïabyatiritto kattÃ upalabbhatÅti paÂisedhanaæ
micchÃgÃhaæ gahetvÃ Âhitassa paravÃdino micchÃgÃhabhÃvassa ¤Ãpanatthaæ yujjateva yathÃ
cÅvarÃdidhÃraïena bhikkhusadisÃkÃrena carantaæ dussÅlapuggalaæ ajÃnitvÃ ayaæ bhikkhÆti
micchÃgÃhaæ gaïhantamuddissa nÃyaæ bhikkhÆti nisedhetabbassa pacchÃnubhÃsanena
paÂidhenaæ parassa vipariyÃsaggÃhanivattanatthaæ yujjati. Evaæ brÃhmaïasadisaæ
brÃhmaïanti vadati sati nÃyaæ brÃhmaïoti nisedo yujjatevÃti parihÃro. 

Nisedhatabbameva cÃpasajjÃpetvÃ sadisattÃnapekkhaïena paÂisedo = pasajjapaÂisedho.
Yatha: asaddhabhojÅ paritulikamatthamuggayha uttarapadatthassa * asanaæ khepo
nivattanaæ pariyÃdÃso. AsÆriyampassÃti suriyaæ na passatÅti asuriyampassÃti ettha hi
dassanakirayÃpaÂisedhasseva padhÃnattÃ pasajjapaÂisedhova attho pariyÃdÃsitvÃti
brÃhmaïatthaæ nivattetvÃ, uttarapadatthanivattanena hi taæsadisÃdiatthassa vidhÃnaæ
pariyudÃso nÃma.

VatthunatthitÃti vatthuno abhÃvo. AsaddhabhojÅti ÃdÅsu viya kirayÃpaÂisedho. A¤¤atra
vuttati nivattetabbavatthuto
 
"Sa¤¤ÃosÃritatthassÃ"ti katthaci.
* "Dassanaæ asana"nti katthaci. 


[SL Page 407] [\x 407/]    

A¤¤atra taæsadise vatthumhi vidhÃnassa padassa. Vutti pavattanaæ, atthantaravidhÃnaæ.
PariyudÃsassa lakkhaïaæ nÃma. TasmÃ pariyudÃsapakkhe "abrÃhmaïo"ti samÃso sijjhatÅti
na koci doso. 

Nanu iti codetukÃmatÃya parassa abhimukhÅkaraïe nipÃto. Evaæ santepÅti
pubbapadabhÆtassa tassa uttarapadatthaæ pariyudÃsitvÃ taæsadisÃdivÃcakattena
atthantaravidhÃne sati "abrÃhmaïo"ti evamÃdissa tappurisattÃ tassa
uttarapadatthappadhÃnatÃ kathaæ sambhaveyyÃti codanÃ. NÃyaæ doso. KevalÃti na iti
nipÃtana asahitÃ. BrÃhmaïagahapatimanussÃdisaddÃ, brÃhmaïÃdiatthÃnaæ eva vÃcakattena
pÃkaÂÃ pasiddhiæ gatÃ, kevalo bhÆsaddo viya bhavanatthe. Na iti nipÃtayoge pana sati te
brÃhmaïÃdayo saddÃ sadisÃdiatthassÃpi vÃcakÃ honti. Anu abhi Ãdi upasaggayoge bhÆdhÃtu
viya anubhavanÃdiatthantareti dassetuæ yadÃ te panÃdi vuttaæ. 

UttarapadatthajotakoyevÃti iminÃ tulyÃdhikaraïatÃ cettha dassitÃti daÂÂhabbaæ. Amanussoti
manussasaïÂhÃno yakkhÃdi. TathÃ assamaïo na byÃkatÃti ettha byÃkatÃ nÃma
kusalÃkusalabhÃvena kathitÃ. Tato paraæ ca na byÃkatÃti katvÃ vipÃkÃdayo.
DvÃdasaakusalacittuppÃdÃ saÇkiliÂÂhÃ akusalÃ. Tato apare asaÇkiliÂÂhÃ nÃma. Sabbe lokiyÃ
dhammÃ pariyÃpannÃ paricchinnÃ loke antogadhÃ tato a¤¤e apariyapannÃ. 

Alobhoti lobhapaÂipakkho dhammo. AkatvÃti kirayÃ nisedhamattako
pasajjapaÂisedhasaÇkhÃto abhÃvo vutto. 

Attannassa tappuriseti ito nassa tappuriseti ca vattate. Na asso gadrabho anassÃbhidheyyo.
NiccasamÃsattÃti pÃdipubbapadasseva kupubbapadassÃpi tappurisassa niccasamÃsattÃ
a¤¤apadena viggaho. 

Attannassa tappuriseti ca sare aniti ito sareti ca vattamÃne kucchitaæ asanaæ = kadasanaæ,
kucchitÃ dÃrÃ = kÆdÃrÃ, kucchitÃ diÂÂhi = kudiÂÂhi. 

PÃvacananti ettha kvacÃdimajjhuttarÃdinÃ dÅgho. PadhÃnannÅ ukkaÂÂhaæ, munivacanaæ.
AyuttatthattÃti ettha na 
 
"TulyÃdhikaraïatÃnacetthÃ"ti sabbattha dissati. 

[SL Page 408] [\x 408/]    

PunageyyÃti apunageyyÃ. Na saddhaæ bhu¤jatÅti assaddhabhojÅti Ãdisu nassa byavahitena
a¤¤asÃpekkhena kirayÃpadena sambaïdhato puna saddhÃdiuttarapadehi
sambaïdhabhÃvena ayuttatthabhÃvato a¤¤ama¤¤asambaïdhattÃbhÃvato yogavibhÃgaæ vinÃ
a¤¤ena suttena samÃso na sijjhatiti adhippÃyo. "YogavibhÃgato iÂÂhappasiddhÅ"ti na
cÃtisappaÇgo. DiÂÂho pubbaæ puriso tathÃgatanti kattari diÂÂho, diÂÂhapubboti Ãdisupi
kammadhÃrayÃdilakkhaïabhÃvÃ yogavibhÃgena samÃso. DiÂÂhapubbÃ devÃti Ãdi kammani,
gatÃ pubbaæ tenÃti gatapubbÃ, disÃ. Paharaïaæ.PahÃro.

KammadhÃrayasamÃso.
 

SaÇkhyÃ pubbe assÃti = saÇkhyÃpubbo. DigusadisattÃti yathÃ ayaæ digusaddo saÇkhyÃpubbo
kammadhÃrayo ekatthayogÅ ca tathÃ ayaæ samÃso taæsadisatÃya digÆti vutto. DvÅhi
avagacchÅyitvÃ vÃ = digu. DigÆti ettha saro rasso napuæsaketi gosaddassokÃrassa
rassattamukÃro itarapakkhe pÃrÃdigamimhÃ rÆti gamito rÆppaccaye iminÃ nipÃtanena
rassatte ca kate rÆpaæ.

So napuæsakaliÇgoti ito napuæsakaliÇgoti ca vattate. SamÃhÃradigussÃti ettha
samudÃyappadhÃno samÃhÃradigu nÃma. AvayavappadhÃno asamÃhÃro digu.
YathÃ"catuddisÃ." A¤¤atra panÃ ti asamÃhÃradigumhi, cattÃri saccÃni = catusaccaæ, satta
aÇgÃnÅti sattaÇgaæ

SamÃsassa ante ÂhitÃ samÃsantagatÃ, tesaæ. RÃjÃdigaïassa ÃkatigaïattÃ dvirattÃdÅsupi
appaccayo. Tena appaccayavidhÃnena pa¤cagavanti Ãdi ca sijjhati. KadimhÃ cÃti ettha
kappaccayÃnuvattana¤ca ujukameva sijjhatÅti adhippÃyo. Gaïdhantassittaæ mahÃvuttinÃva
sijjhati. 

DigusamÃso.
 

Bhavatoti dutiyÃdisamÃsassa sambhavato so chabbidho paÂhamÃtappuriso kammadhÃrayoca,
tulyÃdhikaraïattÃ. TatthÃti tasmiæ chabbidhe, dutiyÃya sambaïdhi tappuriso samÃso =
dutiyÃ tappuriso. Dutiyantaæ pana gatÃdisakammakakÅtakantehi parapadehi saha
samassateti dassetuæ gatÃti Ãdi vuttaæ. 

[SL Page 409] [\x 409/]    

Tappurisoti ubhe tappurisÃti ito tappurisoti vattamÃne: 

Aæ Ãdi yesaæ te = amÃdayoti avisesena vuttepi nÃmÃnaæ samÃsoti adhikÃrato nÃmehÅtipi
siddhaæ. UttarapadatthasaÇkhÃtassa abhidheyyassa vacanaæ liÇgaæ ca assÃti
abhidheyyavacanaliÇgo. 

Sabbarattisobhanoti ÃdÅsu accantasaæyoge dutiyÃ. PaccayavidhÃne upoccÃritaæ
padamupadaæ. Upadassa sambaïdhisamÃso = upapadasamÃso. Kumbhaæ karotÅti Ãdisu
vuttiyeca vÃkyaæ natthi. Tena karotÅti Ãdi kirayÃpadeneva viggaho. Teneva kammakÃroti
ÃdÅsu vibhattuppattito puretarameva kÃrÃdisaddena amÃdayoti ÃdinÃ samÃso.
"PubbÃparÃnaæ atthupaladdhiyaæ padanti parasama¤¤Ãya kÃrÃdisaddassa padavohÃro.
ItarathÃ kammaæ karotÅtipi vÃkyappayogappasaæÇgo sÅyÃ, tato asamÃsattÃ nÃmabyapadese
syÃduppatti. Dhammadharoti appaccayantattÃ na vuddhi. Tavantu ca mÃnaantappaccayÃ ca
te Ãdayo yesaæ tÃcÅtvÃtvÃnatuætÆnaÃdÅnaæ te tathÃ vuttÃ, te kitsa¤¤Ã paccayÃ antÃ etesanti
tavantumÃnantÃdikitantÃ. Tehi saha vÃkyameva, na samÃso. AnabhÅdhÃnatoti odanaæ
bhuttavÃti abhidhÃnassa *gamakappayogassÃbhÃvato. Dhammaæ suïamÃnoti ÃdÅsu
nisÅdatÅti ÃdinÃ ca, kaÂaæ karÃno kÃtuæ vÃ gamissÃmÅti ÃdinÃ, sÃpekkhatÃya ca na bhavati.
TadanuparodhenÃti paribhÃsato abhidhÃnalakkhaïÃ hi taddhitasamÃsakitakÃti siddhaæ. 

DutiyÃtappuriso.
 

Tatiyantaæ pana kitantena pubbasadisÃdinÃ ca kiccappaccayantÃdÅhi samasyateti dassetuæ
tatiyÃti Ãdi vuttaæ. Buddhena bhÃsitoti ÃdÅsu kammani tappaccayayogato kattari tatiyÃ
issarena raÂÂhasÃminÃ kataæ = issarakataæ. Sayaæ attanÃ katanti = sayaæ kataæ. IcchÃya
pakato* upadduto kÃyavacÅsaævarÃdilakkhaïena sÅlena guïena sampanno samannÃgato
paripuïïo = sÅlasampanno, sahattheyaæ tatiyÃ. "Sukhena sahagata"nti ÃdÅ sahayoge tatiyÃ.
Piyehi vippayogo = piyavippayogo. JÃtiyÃ aïdhoti ÃdÅsu visesane ca tatiyÃ.
 
 "GamakappaccayayogassÃ bhÃvato"ti-bahusu. 
* "Apakato"tipi katthaci. 

[SL Page 410] [\x 410/]    

Catuvaggena bhikkhusaæghena karaïÅyaæ kÃtabbaæ kammaæ = catuvaggakaraïÅyaæ,
anÅyÃdikiccappaccayantehi yogepi kattari tatiyÃ kvaci tavantutabbappaccayehi yogo
anabhidhÃnato vÃkyameva na vuttÅti adhippÃyo. MÃtarÃ sadiso = mÃtusadiso. Ekena ÆnÃ
vÅsati sÅlena vikaloti Ænatthayogadassanaæ. VÃcÃya sakhilo, mudukoti attho, satthÃrÃ sadiso,
satthu kappoti ettha sadisatthÃvÃcako kappasaddo. GuÊodanoti ÃdÅsu samÃseneva
saæsaÂÂhÃdibhÃvassa vuttattÃ vuttaÂÂhÃnamappayogoti saæsaÂÂhÃdisaddassa nivatti. 

TatiyÃtappuriso.
 

CatutthÅti catutthantaæ pubbapadaæ, tadatthena atthasaddena hitena deyyasaddÃdinÃ ca
samassateti attho. Tassa idaæ = tadatthaæ, tasmiæ-tadatthe. Dussaæ vatthaæ, mÆlyanti mÆlaæ,
attanÃ icchitaæ disaæ gacchatÅti = gamiko, pÃsÃdadabbanti pÃsÃdatthaæ dabbaæ atthasaddena
nÅccasamÃsattÃ atthÃyÃti a¤¤apadaviggaho, sabbaliÇgatÃ ca. SaævaratthÃyÃti
kÃyavacÅdvÃravidahanatthÃyÃti attho. SamÃdhissa atthÃya = samÃdhatthÃya, nibbidÃti balava
vipassanÃ¤Ãïaæ, virÃgo magga¤Ãïaæ, vimuttÅ arahattaphalaæ, vimuttiyÃ atthÃyÃti =
vimuttatthÃya, "saÇghassa dÃtabbaæ, saÇghassa dÃtuæ, saÇghassa datvÃ, saÇghassa dadanto"ti
ÃdÅsu anabhidhÃnato sÃpekkhatÃya ca samÃso na hoti. 

Catutthitappuriso.
 

Pa¤camÅti pa¤camyantaæ, apagamanattha-bhayattha-viratiattha-mocanatthÃdÅhi
uttarapadehi samasyateti attho. PalÃpehi apagato = palÃpÃpagato, piï¬apÃtato paÂikkanto
= piï¬apÃtapaÂikkanto, ÃpattÅto vuÂÂhÃnaæ = Ãpatti-vuÂÂhÃnaæ, ukkaÂÂhato ukkaÂÂhaæ =
ukkaÂÂhukkaÂÂhaæ, omakato hÅnato omakaæ = omakomakaæ.

Pa¤camÅtappuriso.
 

Tuppaccayantehi pÆraïappaccayantehi ca yoge niddhÃraïÃdiyoge ca chaÂÂhisamÃso na
hotÅti dassetuæ kvacivÃkyamevÃti Ãdi vuttaæ. Asambaïdhe "bhaÂo rÃjapuriso
devadattassÃ"ti samoso na bhavati, sÃpekkhatÃya "kosala
 
"PÃsÃdadabbanti pÃsÃdadabbatthaæ dÃnaæ" iti sabbapotthakesu. 
 
[SL Page 411] [\x 411/]    
RÃjaputto"ti na bhavati. SambaïdhisaddÃnaæ sÃpekkhatte satipi samÃso vÃkyatthassa
gamakattÃ bodhakattÃ, yathÃ: devadattassa garuno kulaæ = garukulaæ. Evaæ devadattassa
"bhaginÅ putto." Tassa "pÃdamÆlesÆ"ti Ãdi. 

ChaÂhitappuriso.
 

RÆpe rÆpÃrammaïe visaye uppannÃ sa¤¤Ã = rÆpasa¤¤Ã, evaæ sesesÆpi. KÆpe maï¬uko =
kÆpamaï¬Æko. Manacaroti ÃdÅnaæ upapadasamÃsattÃ a¤¤apadeneva viggahoti katvÃ idha
vuttiyevÃti vuttaæ. Sirasmiæ ruhatÅti = siroruhaæ.

SattamÅtappuriso.
 

JÅvikaæ patto = pattajÅviko. AmÃdayo parapadehÅti samÃse kate pubbapadaparanipÃto.
KvacÃdisuttena rassattaæca viseso. Evaæ atiÃdayo atikkantÃdiatthe dutiyÃya. Akkhanti
iïdriyaæ. Patiupasaggo idha patigatatthe vattatÅti dassetuæ patigatanti Ãdi vuttaæ.
PaccakkhavisayattÃ paccakkhoti attabhÃvo sarÅraæ vuccati. AmÃdayo avakuÂÂhÃdiatthe
tatiyÃya, pariyÃdayo gilÃnÃdiatthe catutthiyÃ, nirÃdayo nikkhantÃdiatthe pa¤camiyÃ. Ayyako
vuccati pitÃmaho, tassa pitÃ payyako. UpariheÂÂhÃdayo chaÂÂhiyÃ. 

AmÃdiparatappuriso. 
 

PabhaækarÃdÅsu sabbato ïvutvÃvÅ vÃti appaccaye kate samÃso sahasÃ katanni ettha
manogaïÃdito sminnÃnamiÃ iti nÃvacanassa ÃkÃrÃdeso. Sa sare vÃgamoti sÃgamo.
Gavampatittheroti ettha tato namampatimbhÃlutte ca samÃseti naævacanassa amÃdese
avÃdese aluttasamÃse sabbattha pubbapadavibhattiyÃ alopo hotÅti idameva suttaæ ¤Ãpakanti
daÂÂhabbaæ. TadanuparodhenÃti paribhÃsatovÃ. ManasikÃroti manasmiæ kirayÃ.
PubbenivÃsoti purimajÃtiyaæ nivutthakkhaïdhÃ. AntevÃsÅti Ãcariyassa samÅpe vasanasÅlo
sisso. Janesutoti jane pÃkaÂo, urasilomoti urasmiæ uÂÂhito lomo, evaæ kaï¬hekÃlo iccÃdi. 

Alopatappuriso.
 
TappurisasamÃso.
 

[SL Page 412] [\x 412/]    

Dve padÃni assÃti = dvipado. So duvidho samÃnÃdhikaraïo bhannÃdhikaraïo cÃti tÅni
padÃni assÃti = tipado. Na iti nipÃto pubbapadamassÃti = nanipÃtapubbapado. Sahasaddopi
nipÃtoyeva, upamÃnaæ pubbapadamassÃti = upamÃnapubbapado. SaÇkhyÃubhayaæ
padamassÃti = saækhyobhayapado, vÃsaddattho saækhyÃpubbapadopi hoti. Dvinnaæ disÃnaæ
antarÃlaæ koïaæ disantarÃlaæ, taæ attho assÃti = disantarÃlattho.
A¤¤ama¤¤apaccanÅkakirayÃya karaïaæ vyatÅhÃro, so lakkhaïaæ nimittaæ assÃti =
vyatÅhÃralambhaïo, yuddhakirayÃ. 

A¤¤Ãni ca tÃni padÃni cÃti = a¤¤ÃpadÃni, tesaæ yaæ yena, yassa, yasmÃ, yassa, yasminti
dutiyÃdivibhattyantÃnaæ atthÃ = a¤¤apadatthÃ, tesu bahubbÅhisadisattÃti
sa¤¤Ãkaraïaphaladassanaæ, yathÃ bahubbÅhisaddo pubbuttarÆbhayapadatthaæ vajjetvÃ
tadubhayavisesitaæ a¤¤apadatthaæ dÅpeti, tathÃ ayaæ samÃsopi taæsadisattÃ tabbohÃrena
vuttoti adhippÃyo. 

Tassa a¤¤apadatthassa guïena avayavabhÆtena tadabhinnavisesanena saddhiæ vi¤¤Ãpako
tagguïasaævi¤¤Ãïo. YathÃ lambÃ kaïïÃ etassÃti = lambakaïïo, sobhanaæ sÅlaæ etassÃti =
susÅlo, bahÆni dhanÃni assÃti = bahudhano, puriso. Ettha pana bhinnavisesanattÃ
tagguïassa dhanassa Ãnayanaæ na hoti. Ettha dhanaæ ÂhapetvÃ purisamattasseva Ãnayanaæ
hoti, samÃsena ca dutiyatthassa vuttattÃ saÇghÃrÃmasaddÃ dutiyÃ na hotÅti ayaæ
saÇghÃrÃmoti paÂhamÃyeva visayo. Abhidheyyasseva liÇgavacanaæ etassÃti =
abhidheyyaliÇgavacano. AddhikÃ, paï¬ikÃ. 

DiÂÂho sacchikato catusaccasaÇkhÃto dhammo anenÃti = diÂÂhadhammo, ariyapuggalo. 

Dvihatthaæ parimÃïamassÃti = dvihatthÃ, paÂo, pubbenivÃsÃnussati-dibbacakkhu =
Ãsavakkhaya-¤ÃïasaÇkhÃtÃ tisso vijjÃ etassÃti = tevijjo, ettha ca kvacÃdimajjhuttarÃdinÃ
uttarapadassa rassattaæ. CattÃri padÃni etassÃti = catuppado, migo.
Maæsadibbapa¤¤Ãcakkhubuddhacakkhusamantacakkhuvasena pa¤ca cakkhÆni assa
bhagavatoti = pa¤cacakkhu. SuttageyyÃdivasena nava aÇgÃni assÃti = navaÇgaæ.
 hÃnÃÂhÃnakammavipÃka¤ÃïÃdivasena dasabalÃni assÃti = dasabalo. MÃso jÃto asasÃti
mÃsajÃto. Pubbe bhÃsito pumÃ etenÃti bhÃsitapumÃ. ùdi ca majjha¤ca uttara¤ca =
ÃdimajjhuttarÃni, tesaæ. DÅgho ca rasso ca = dÅgharassÃ. 

[SL Page 413] [\x 413/]    

DÅghattanti "pÃkaÂaæ, anÆpaghÃtaæ, madhuvÃ ma¤¤atÅ bÃlo"ti Ãdisu ÃdimajjhuttarÃnaæ
dÅghattaæ, "ajjavaæ, itthirÆpaæ, bahunadikaæ, saccavÃcatÃ"ti Ãdisu majjhuttarÃnaæ rassattaæ
kappaccayatappaccayÃdÅsu paresu cÃti attho. 

KhamÃ evÃ dhanaæ assÃti = khamÃdhano. Ettha uttarapadassa anitthivÃcakattÃ
pubbapadassa samÃnÃdhikaraïato bhÃsitapumbhÃvÃtideso na hoti. SaddhÃdhurÃ
(pubbaÇgamÃ) etassÃti = saddhÃdhuroti evamÃdisu satipi uttarapade itthivÃcake
saddhÃpa¤¤ÃdÅnaæ pubbe bhÃsitapumattabhÃvÃ pumbhÃvÃtideso na hoti. SamaïÅsu bhatti
assÃti = samaïÅbhattiko. Ayanti itthiyaæbhÃsitapumÃti ÃdinÃ vuccamÃno pumbhÃvÃtideso.
Pubbapadasseva hoti, na uttarapadassÃti samaïÅbhattikoti Ãdisu tulyÃdhikaraïassa
uttarapadassÃbhÃvÃ pubbapadassa pumbhÃvÃtideso na hoti. BahÆ dÃsiyo etassÃti =
bahudÃsikoti kappaccaye rassattaæ. Yadi hi uttarapadassÃpi pumbhÃvÃtideso vihito siyÃ.
TadÃ "bahudÃsako, bahukumÃrakaæ, bahukadalakaæ, bahukukkuÂaka"nti evamÃdirÆpaæ
bhaveyya, na "bahudÃsiko, bahukumÃrikaæ, bahukadalikaæ, bahukukkuÂika"nti Ãdi sijjheyya.
TathÃ ca na siyÃti payogÃ sijjhanato aniÂÂhappasaÇgato ca, uttarapadassa pumbhÃvÃtidese
suttopadesassa niratthakatÃ ca siyÃti pubbassevÃyaæ pumbhÃvÃtidesoti niÂÂhamettha
gantabbaæ. 

"DhanumhÃ-Ã-ca" iti padacchedo. Kvaci samÃsantagatÃti etthÃnuvattate. SahassatthÃmaæ
dhanu assÃti = sahassathÃmadhanu, puriso. 

Niccatthanti kvaci samÃsantagatÃ iccÃdinÃ siddhepi kappaccaye nadimhÃ cÃti punavacanaæ
niccaæ kappaccayavidhÃnatthanti adhippÃyo. NadÅ ca parasama¤¤Ã "*yÆtthyakhyÃ nadÅ" ti
ÅkÃrÆkÃrÃnaæ itthivÃcakÃnaæ nadÅ parasama¤¤Ã, bahunadikoti ettha nadÅsaddassa itthiyaæ
niyatattÃ pubbe bhÃsitapumattÃbhÃvato atÅtatappaccayantena bhÃsitasaddena bhÃsito pÆmÃ
etenÃti = bhÃsitapumÃti samÃsÃvayavapadasseva vuttattÃ ca idÃnipi a¤¤apadatthavuttino
bahubbÅhissa abyayÅbhÃvatappurisÃni viya padasamudÃyatthassÃpi avÃcakattÃ kutocipitassa
nadÅjaÇghÃdibhedassa uttarapadassa bhÃsitapumattÃsambhavato pumbhÃvÃtidesÃbhÃvÃ
kappaccaye pare kvacÃdimajjhuttarÃdinÃ rassattamevettha hotiti niÂÂhamettha gantabbaæ.
Etena
 
* "YÆstryÃkhy nauadÅ" (pÃïinÅye-1, 4, 3) 

[SL Page 414] [\x 414/]    

¥Ãse yaæ vuttaæ uttarapadassa pumbhÃvÃtidesakaraïaæ, taæ paÂikkhittanti veditabbaæ.
BahÆ nÃriyo etassÃti bahunÃriko. Bahukattukoti Ãdisu kitakatuppaccayantattÃ. NadimbhÃ cÃti
ettha casaddena niccaæ kappaccayo. 

Ubhato kammato samuÂÂhitaæ bya¤janaæ liÇgaæ assÃti = ubhatobya¤janako. AdhimuttÅti
ninnatÃ.

Dhammena ¤Ãyena adhigatÃ bhogÃ yehi honti te = dhammÃdhigatabhogÃ.

UpamÃnabahubbÅbhimhi upamÃnatthassa samÃseneva vuttattÃ upamÃsaddassa uppayogo.
Tappurisaggahaïamupalakkhaïanti samÃsopalakkhaïaæ. Tena nassa sare an hoti samÃseti
attho. YogavibhÃgenÃti yogassa suttassa vibhÃgena, vidhÃkaraïena. "YogavibhÃgena
iÂÂhappasiddhi"ti ¤Ãyena bahubbÅhimhi cetaæ nassa attaæ bhavatiti daÂÂhabbaæ. SaævÃsoti
sabhavÃso. 

PaÂhamÃvibhattyatthabahubbihibhedaæ dassetuæ paÂhamÃyattheti Ãdi vuttaæ. Saha kilesehi
yo vattati so = sakileso. Ettha yoti vutto paÂhamÃvibhattyattho nÃma. 

UpamÅyati upanetvÃ paricchijjÅyati etenÃti = upamÃnaæ, samÃnÃkÃraæ vatthu. YathÃ: go viya
gavayoti. KÃyo ca byÃmo ca kÃyabyÃmÃ. Ettha byÃmoti hatthadvayÃyÃmo,
païïÃsahatthayojanÃdivasena yo ubbedhavitthÃrato khaïdhena sÃkhÃhi ca samappamÃïo
nigrodho so ima mahÃpurisalakkhaïassa upamÃnabhÃvena vutto. Ayaæ paÂhamatthe
upamÃnapubbapado. MahÃniruttiyaæ a¤¤apadatthavasena dassitattÃ idhÃpi
a¤¤apadattheyeva vutto. BhÆtoti jÃto.
VissaÂÂhavi¤¤eyyama¤jusavaïÅyabiïduavisÃrÅgambhÅraninnÃditÃti aÂÂhaÇgasamannÃgato. 

TulyÃdhikaraïattÃbhÃvÃti pubbadakkhiïasaddatthÃnaæ bhinnatthattÃti attho. KesÃkesÅti
ettha idanti vuttaæ yuddhaæ a¤¤apadattho nÃma. 

BahubbÅhisamÃso.
 

Dvaïdo ca so samÃso cÃti = dvaïdasamÃso. Itarena itarena yogo = itaretarayogo,
avayavappadhÃno, 

[SL Page 415] [\x 415/]    

SamudÃyappadhÃno samÃhÃro, itaretarayogo ca samÃhÃro ca atthÃ yesaæ te =
itaretarayogasamÃhÃratthÃ. Tesaæ bhedena.

Samuccayo samÃsoti attho vutto. TathÃpi atthe asambhavÃ tadatthasaddeyeva bhavati. YathÃ
"aggissinÅ"ti. TasmÃ nÃmÃnameva samuccayo samÃso hoti so ca dvaïdasa¤¤o hotÅti attho
veditabbo. NÃmÃnaæ samÃsoti adhikÃrepi puna "nÃmÃnaæ samuccayo"ti
nÃmaggahaïakaraïaæ bahÆnampi samÃsasambhavadassanatthaæ. 
NÃnÃnÃmÃnamevÃti avadhÃraïaæ kirayÃnivattanatthaæ. Samuccayanamattaæ
kevalasamuccayo, tattha "cÅvaraæ piï¬apÃta"nti ÃdÅnampi dutiyantÃnaæ "adÃsÅ"ti
kirayÃpekkhato samÃso na hoti. AïvÃcayo nÃma yatra ki¤ci kammaæ ekena vÃkyena
vidhÃya punapi vÃkyantarena ki¤ci vidhÅyate, so aïvÃcayo. YathÃ-"dÃna¤ca dehi sila¤ca
rakkhÃhÅti evamÃdi. 

DvaïdaÂÂhoti dvaïdanÃmabhÆtaatthasamannÃgato, yathÃ nÅlaguïayogato "nÅlo" paÂo,
evaæ dvaïdaÂÂhayogato dvaïdoti veditabbo. Dve ca dve cÃti dvaïdasamÃsantassa atthe
iminÃ nipÃtanena Ãdissa akÃre "niggahÅta¤cÃ"ti niggahÅte ca kate dvaïdoti rÆpasiddhi.
DvaïdasadisattÃti yathÃ dvaïda iti ayaæ saddo nÃma dvasaddena samucciyamÃna
atthadvayaæ vadati. TathÃ ayaæ samÃsopi samucciyamÃnaatthadvayaæ vadatÅti dvaïdoti
vuccati. BÃhiraveyyÃkaraïamatena gavÃssakanti Ãdisu assÃdisaddayuttÃnaæ gavÃdisaddÃnaæ
atthadvayadÅpanasambhavadassanena ubhayapadatthappadhÃne dvaïdepi
ekatthabhÃvasambhavaæ dassetvÃ idÃni nÃmÃnaæ samuccayo dvaïdoti suttena
vuttaitaretarayogasamÃhÃrasamuccayatthavasena ekatthasambhavaæ dassetuæ atha vÃ
dvinnampiti Ãdi vuttaæ. 

KhattiyÃ ca brÃhmaïÃ ca khattiyabrÃhmaïÃti etthÃpi khattiyavaïïasseva jÃtiyÃ ca
nariïdabhÃvena ca bhÆmssaratÃya ca seÂÂhattÃ acchariyatarattÃ khattiyasaddassa
pubbanipÃto. CaïdiyÃ samannÃgatattÃ caïdimÃ ca suriyo cÃti caïdimasuriyÃ ettha
caïdassa anumÃsaæ navakatÃ pÆjanÅyatÃ. Kvaci samÃsanna iccÃdito kvavÅti vattate. 

Daæ ca jÃni ca = daæjÃnÅ. DampatÅti Ãdisu jÃyÃya tuda¤jÃnipatimbhÅti sutte patisadde pare
jÃyÃsaddassa ÃdesavidhÃnato 

[SL Page 416] [\x 416/]    

JÃyÃsaddasseva pubbanipÃto. IvaïïuvaïïantÃnaæ pubbanipÃtassa gatibuddhiÃdivacanaæ
"dhÃtuliÇgÃnÅ"ti vacana¤ca ¤Ãpakaæ. So napuæsakaliÇgoti ito napuæsakaliÇgaæ,
digussekattanti ito ekattanti ca vattamÃne:

TathÃggahaïaæ samÃbhÃradvaïdagahaïatthaæ. DvaïdaparattÃti dvaïdato paraæ yaæ
sÆyamÃnaæ taæ paccetamahÅsambajjhateti paribhÃsato vuttaæ. 

Cakkhusotanti ettha cakkhusaddassa uvaïïantattÃ pubbanipÃto. KaïïÃ ca nÃsÃ ca =
kaïïanÃsaæ. EtthÃpi rassattaæ. 

SÅlaæ ca pa¤¤Ãïaæ ca lakkhaïato dvividhaæ paÂipakkhakilesapahÃïakiccena sabhÃgaæ.

NÃmarÆpanti saÊÃyatanapaccayaÂÂhena sabhÃgaæ. Lobhamohaæ pana akusalamÆlaÂÂhena
sabhÃgaæ, a¤¤o¤¤aliÇgena visesitÃ = a¤¤¤eliÇgavisesitÃ, bhinnaliÇgavisesitÃ. SaÇkhyÃ ca
parimÃïaæ ca saÇkhyÃparimÃïaæ. Taæ attho etesanti = saÇkhyÃ parimÃïatthÃ. 

PacanÃ ca caï¬ÃlÃ ca = pacanacaï¬ÃlÃ, tadatthÃ pacanacaï¬ÃlatthÃ. DÅghamajjhimanti
parimÃïatthe. Urabbhaæ meï¬akaæ hantvÃ jÅvatÅti = orabbhiko. SapÃkÃ
suïakhamaæsakhÃdakacaï¬ÃlÃ. SÃkuïikÃdayo lraddÃ. PukkusÃ pupphacha¬¬akÃ. 

RukkhÃ ca tiïÃni ca pasÆ ca dhanÃni ca dha¤¤Ãni ca janapadÃ ca te Ãdayo yesaæ te =
tadÃdayo, etesaæ dvaïde vibhÃsÃ ekattaæ napuæsakaliÇgatta¤ca bhavati. Assatthakapitthaæ
assatthakapitthÃ vÃ, ughÅrakhÅraïaæ ughÅrakhÅraïÃni vÃ, kÃsakusaæ kÃsakusÃ sÃ, pasÆti
catuppadÃ. Hira¤¤Ã, kahÃpaïÃ. KÃsi vÃti evamÃdisu janapadanÃmesu bahuvacanameva.
PadhÃnabhÃvaæ nÅtÃ = païÅtÃ. UttamÃ kaïhaæ, pÃpaæ. Sukkaæ, pu¤¤aæ. PaÂigho ca
anunayo ca = paÂighÃnunayÃ. Tattha anunayo pakkhapÃto. 

PubbuttarÆbhaya¤¤atthappadhÃnattÃti ayaæ samÃso pubbapadattha uttarapadattha
ubhayapadattha a¤¤apadatthappadhÃnabhÃvato catubbidho. TappurisekadesabhÆtehi
digukammadhÃrayasa¤¤ehi pasa saddhiæ chabbidhova samÃso hoti. 
 
 "SÃnapÃkÃ" tipi pÃÂho. 

[SL Page 417] [\x 417/]    

UpasaggapubbakanipÃtapubbakabhedena abyayÅbhÃvasamÃso dÆvidho.
VisesanapubbuttarÆbhayÆpamÃnuttarasambhÃvanÃvadhÃraïananipÃtakunipÃtapubba- vasena
kammadhÃrayasamÃso navavidho hoti samÃhÃraasamÃhÃrabhedena digusamÃso duvidho. 
"DutiyÃdipubbo chaddhÃ, ekova ca amÃdiko,
Alutto ca samÃso ca ¤eyyo tappurisoÂÂhadhÃ"ti. 

TappurisasamÃso evaæ aÂÂhadhÃ ¤eyyo.
TulyÃtulyatthatipadananipÃtapubbasahopamapubbapadasaÇkhyobhayapadadisatthÃ ca
byatihÃrena vÃti bahubbÅhisamÃso navadhÃ eko ca paÂhamÃdiko bhave
itaretarayogasamÃhÃratthavasena dvaïdasamÃso dvidhÃti evaæ samÃso caturaÂÂhadhÃ
battiæsavidhoti attho. 

Iti rÆpasiddhiÂÅkÃyaæ samÃsanayo catuttho. 
 

IdÃni pakatipaccayatthabhedadassananayena taddhitÃrambhaæ dassetuæ atha nÃmato evÃti
Ãdi Ãraddhaæ. Tattha suddha samÃsataddhitapaccayantanÃmavasena tividhaæ nÃmaæ.
TaddhitavidhÃnanti ettha vacanatthato sarÆpato ca taddhitaæ dassetuæ tattha tasmÃti Ãdi
vuttaæ. Tattha, tasmiæ ÃdivÃkye, tÅvidhaliÇgatoti yebhuyyavasena vuttaæ. Taddhituppatti
pana aliÇgÃbyÃtehipi "ehipassiko"ti Ãdisupi hotiyeva tasmÃ paraæ hutvÃ hitÃ sahitÃ tesaæ vÃ
hitÃ = taddhitÃti vacanatthadassanametaæ. Tattha hisaddassa dhi Ãdeso.
TaddhitasamÃsakitakÃ nÃmaævÃti sutte "taddhitÃ"ti nipÃtanattÃ siddhÃ. ×ÃdippaccayÃti
taddhitappaccayassa sarÆpadassanaæ. Adhivacananni sama¤¤Ã. 

VÃ ïappacceti ettha ïÃti pubbasaralopato vutto avibhattikaniddeso vÃ,
paccayasarÆpÃsaïdehattho. Apaccatthasambaïdhivasena "tassÃpacca"nti laddhattÃ
chaÂÂhiyantatoti atthato siddhaæ. Tena vuttaæ vuttiyaæ: tassÃpaccamicce tasmiæ attheti ettha
ca itthippaccayantÃnaæ kattikÃdisaddÃnampi nÃmabyapadesasiddhito liÇgattaæ siddhanti
veditabbaæ. So ca ïappaccayo apaccatthasambaïdhibhÆtÃvasiÂÂhÃdiliÇgato parova hoti.
Tena "vasiÂÂhassa apaccaæ gotamassÃ"ti Ãdisu apaccasambaïdharahitattÃ na hoti. 

[SL Page 418] [\x 418/]    

DhÃtÆhi vÃti ettha bhÆvÃdayo khÃdidhÃtuppaccayantÃ cÃti duvidhÃpi dhÃtupakatiyo gahitÃ.
LiÇgaggahaïena dhÃtuppaccayavibhattivajjÅtanÃmopasagganipÃtabhÆtÃ.
SamÃsa-taddhita-kitaka-kicca-itthippaccaya-dhÃtuppaccayantabhÆtÃ ca sabbÃpi sÃmapakatiyo
gahitÃ. ParippaccayÃti ettha syÃdityÃdivibhattibhÆtÃ taddhita
kita-kicca-itthippaccaya-dhÃtupaccayakÃrÃdipaccayabhedÃ ca sabbepi paccayÃ gahitÃti
veditabbÃ. PaÂiccÃti nissÃya, etasmÃïappaccayÃdito. ApaccÃdiviseso attho eti ÃgacchatÅti =
paccayo, patÅyanti ¤Ãyanti anena atthÃti vÃ paccayo. Pakatito paraæ etÅti vÃ paccayo. 

PakatiyÃ ÃdibhÆtattÃ Ãdi ca so saro cÃti = Ãdisaro, tassa. ùdibya¤janassa ayanti = Ãdibya¤jano
tassa Ãdibya¤janassa. Pakativikappaæ vihÃya vuddhivikappanameva vÃsaddassa atthaæ
dassetuæ atha vÃ vavatthitÃti Ãdi vuttaæ. 

VÃsiÂÂhÃdÅsu ayaæ vuddhi niccÃ hoti, oÊumpikÃdisu "oÊumpiko uÊumpiko"ti aniccÃ,
"nÅlapÅta"nti Ãdisu na ca hoti, ettha hi nÅlena rattaæ vatthaæ nÅlaæ. TathÃpi taæ vuttaæ hi:
"na vuddhi nÅlapÅtÃdo paccaye saïakÃrake"ti. 

VÃsaddassa pakativikappapakkhe casaddaggahaïamavadhÃraïatthaæ katthaci
nivattanatthanti attho. 

AyuvaïïÃnanti ettha vaïïaggahaïena ÅkÃrukÃrÃnaæ gahitattÃ veïiko, netÅti nÃyako.*
BhavatÅti bhÃvoti Ãdisu dhÃtusarÃna¤ca vuddhi hoteva. AvadhÃraïatthaæ vÃti yato evakÃro
tato a¤¤atra nivÃraïamavadhÃraïaæ. Idaæ vuddhÃdisarassa vÃti ettha vÃsaddassa
dutiyavyÃkhyÃnaæ saïdhÃya vuttaæ. PurimabyÃkhyÃne vuddhiyo na hontÅti vuddhiyÃ
abhÃvasampiï¬anatthaæ. Punavuddhiggahaïanti "vuddhÃdisarassa vÃti ettha satipi
vuddhiggahaïe "idha vuddhiti" imassa karaïaæ adhikavacanaæ. NigamÃ ca janapadÃ ca =
nigamajanapadÃ, tatra jÃtÃ tatra nivÃsinoti vÃ negamajÃnapadÃ. ùdisaddena "aÇgamÃgadhikÃ,
porimajÃnapadÃdayo" gayhanti. 

TadupacÃratoti vÃsiÂÂhopacÃrato. PuttÃnampi pitugottopacÃro loke siddho. Puttopi hi
pitÆnaæ gottassa upacÃrena samÃropena pitugottena voharÅyati. YathÃ: "damiÊo-aïdhako"ti
pitugottena voharÅyati. 
 
* "NÃvikÃ"ti bahÆsÆ. 


[SL Page 419] [\x 419/]    
Evaæ vasiÂÂhaputtÃdayopi vasiÂÂhassa puttÃ "vasiÂÂhÃ" icceva vuccanti, tato vÃsiÂÂhassa
puttÃti atthepi vÃsiÂÂhasaddato ca ïappaccayova hotÅti daÂÂhabbaæ. 
Baladevassa putto = bÃladevo. Cittakassa putto cittako. 

VÃkya¤ca vutti ca = vÃkyavuttiyo. SamÃse viya honti vÃdhikÃrassa vikappatthabhÃvato.
YÃva saæsaÂÂhaggahaïÃti yena vÃ saæsaÂÂhanti yÃvedaæ saæsaÂÂhaggahaïaæ tÃvÃti attho.

×ÃyanaïÃnÃti avibhattiko nÃyaæ niddeso asaïdehatthaæ. ×akÃrassa anubaïdho anuppayogo,
vuddhi attho payojanaæ etassÃti = vuddhattho. Kaccoti kira tasmiæ gotte Ãdipuriso.
MoggallassÃti moggallagottassa brÃhmaïassa. 

GomahisÃdayo viya ÃkatiyÃ gahetabbÃ gaïo = Ãkatigaïo. BhÆvÃdiko pana
purimaÂÂhitagaïo. Venateyyo garuÊo, ahiyÃ putto = Ãheyyo, ahÅ kapÅ cÃti nadÃdito cÃ Åti
Åppaccayena siddhÃ. 

Satipi mÃdhikÃre ato ïi cÃti puna vÃggahaïassa adhikattÃ taæ phalaæ dassetuæ puna
vÃggahaïenÃti vuttaæ. Tattha akÃrantÃva ïikappaccayo. Aditi ca devo, diti ca asuro,
etthÃdisaddena kuï¬anÅ kuruÃdÅ saægayhanti. KvacÃdimajjhuttaresÆti "kvacÃdi" suttato
anuvattate. 

Vuddhi ca lopo ca Ãgamo ca vikÃro ca viparÅto ca Ãdeso cÃti dvaïdo. ùdimajjhuttaresÆti
padÃnaæ ÃdimajjhapariyosÃnesu, ayuvaïïÃnaæ ÃyobhÃvena va¬¬hanaæ = vuddhi. Lopo
vijjamÃnassa vinÃso. ùgamo avijjamÃnassÆppatti. VijjamÃnasseva a¤¤athattaæ vikÃro
saæyogavisaæyogakÃraïÃni ca, viparÅto okÃrassukÃrattaæ. Viyariyayo ca, Ãdeso pÃkaÂoyeva.
Tattha padÃnamÃdimajjhuttaresu avihitalakkhaïesu vuddhiyaæ tÃva, koï¬a¤¤o.
AÇgamÃgadhiko. Lope: thinaæ bhÃvo durÃjÃno, kattukÃmatÃ. BhantukÃmo.
Vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ, dvaÂÂhipaÂipadÃ matyÃ paÂisaækhÃyoniso. ùgamo: vuttamidaæ,
issariyaæ, Ãlassiyaæ, purimÃ jÃti, cakkhuæ anattÃ. VikÃre: anaïo, sakadÃgÃmÅ, na pajja
sovaïïaphalaæ. ViparÅte: uggate suriye, digu, dvÃdasa, terasa, païïuvÅsati. Korabyoti
kururÃjassa putto, upagu Ãdi 

[SL Page 420] [\x 420/]    

Yesante upagavÃdayo, tehi, manunoti ettha "manÆ"ti Ãdi kappe rÃjÃ, so hi manussÃnaæ
posakapitÃ. PuttaÂÂhÃnamarahatiti = puttaÂÂhÃnÅyo, puttasadiso. 

Vidhavaæ Åreti gacchatitipi = vedhavero, samaïehi Åretabbo pavattetabboti = sÃmaraïero,
anupasampanno, nÃlikÃya putto = nÃlikero.

Apaccataddhitaæ.
 

Tato tatiyantato "yenÃ"ti sutte vattabbavÃcakato nÃnÃdÃruvinibaïdhena kullena taratiti =
kulliko. Gopucchena taratÅti = gopucchiko, dhammenÃti ¤Ãyena. AveccÃti anugantvÃ,
¤Ãïena pavisitvÃti attho. Yena vÃ saæsaÂÂha tatiyÃsattamÅchaÂÂhÅvibhattyantehi vuttiyaæ
ÃgatapaÂhamantÃdÅhi ca* ïikappaccayo. 

YÆnamÃdesabhÆtatoti ikÃrukÃrÃnamÃdesabhÆtehi, yakÃravakÃrehi pubbeva hutvÃ
yathÃkkamaæ embati dvepi vuddhiyo ÃgamÃ honti. 

Ettha ÂhÃneti vuttatti ivaïïo yannavÃ, vamodudantÃnanti vÃ vihite visaye va ayaæ
vuddhinisedhopÅti daÂÂhabbaæ. Tena veïayiko oÊumpikoti ÃdÅsu yÆnaæ saraparattÃbhÃvÃ
yavÃdesappasaÇgo natthi. 

KÃyena kÃyadvÃrena, pa¤casatehi katÃ = pa¤casatikÃ, saÇgÅti. SabhÃgatthÃnaæ vasena
saÇgahetvÃ gÃyanaæ = saÇgÅti. 

SannidhÃnÃti saÇgahÅbhÆtÃ. SannihitÃti attho. 

DvÃre niyuttoti dvÃre-dvÃrapÃlane sÃminÃ, niyutto adhikato*ti attho. Udarabharaïaparo
odariko. Cetasicitte, tadadhÅnavuttitÃya cetasikÃ, vedanÃdayo. 

Sippaæ nÃma hatthakammÃdi. Païavoti bheriviseso. 

Telikoti telavÃïijo.

JÅvikÃti jÅvitavuttiyÃ sÃdhanÃ, urabbhaæ hanatvÃti meï¬akaæ mÃretvÃ, maæsaæ vikkiïanto
jÅvati, mÃgavikoti luddo, macchiko kevaÂÂo. Balisena hantÅti = bÃlisiko.
 
* "DutiyÃ tatiyÃ sattamÅ paÂhamÃvibhatyantehÅ"-tibahusu.
"Adhigato"ti maramma. 
 
[SL Page 421] [\x 421/]    

VarattÃti cammayottaæ, 
Kumbhikanti dasammaïasa¤¤itena kumbhena kÅtaæ. PhÃlena kÅtaæ = phÃlikaæ. SalÃkÃya
dibbati kÅÊatÅti = sÃlÃkiko, tiïdukena kÅÊatÅti = tiïdukiko. 

Pittaæ ÃbÃdho assÃti = pittiko, khÃrÅkanti khÃridoïaÂÂhakadvayaæ. AsÅtiæ arahatÅti =
ÃsÅtikÃ. Ehi passÃti iti saddena saha vÃkyaæ katvÃ ÃkkhyÃtatopi ïikappaccayo. 

PaæsukÆladhÃraïaæ paæsukÆlanti upacÃrato vuttaæ. TicÅvaradhÃraïaæ sÅlamassÃti =
tecÅvariko,

SaradakÃle jÃto = sÃradiko. Saradoti assayujakattikamÃsadvayasa¤¤Ãto utuviseso,
cittavesÃkhamÃsasaÇkhÃto utuviseso vasanto, kapilavatthumhi nagare jÃto vasatÅti vÃ =
kÃpilavatthiko, uppattibhavasaÇkhÃto upadhi assa payojananti = opadhikaæ, kammaæ. Tatra
bhattÅti atthepi buddhe bhatti assÃti = buddhiko. 

RÃgatthavÃcakaæ liÇgamhÃti atthÃdhigataliÇgena saha idha vuttaæ. RÃgadabbassa
samÃnÃdhikaraïabhÃvÃnuppattito "rÃgatthavÃcakÃ"ti atthato siddhaæ. KaccÃyanena
vaïïitattÃ kaccÃyanaæ, sugatena vaïïitattÃ sogatanti pariyatti ÃdisÃsanaæ vuttaæ. 

ùttaæ ÃkÃrabhÃvamÃpajjateti attho. 

IsÆsabhaujÃdÅnanti isu usabha uju mudu iccevamÃdÅnamevÃdi sarassa vuddhÃpavÃdena
Ãttaæ hoti, na a¤¤esaæ ÂhÃnÃdhikÃrasÃmatthiyato isissa tu ÃttÃnantare rikÃrÃgamo ca. 

ùrissanti vedavÃkyaæ aÂÂhakÃdÅhi* isÅhi katattÃ. 

PÃvuso vassakÃlo. Saradeti assayujakattikamÃsasaÇkhÃte utumhi, sisira hemante vasanta
gimha vassa saradavasena cha utÆ. Tatra jÃto tato Ãgato so assa nivÃso tassa issaroti catusu
atthesu. MadhurÃdisaddena siddhiæ dassetuæ madhurÃya jÃtoti Ãdi Ãraddhaæ. SagalÃyaæ
nagare jÃtoti ÃdinÃ sÃgalo: kusinÃrÃyaæ jÃtoti ÃdinÃ kosinÃro. SÃkete jÃtoti ÃdinÃ sÃketo.
Kosambiyaæ udenassa
 
* "AÂÂakÃdÅhi"tipi pÃÂho 

[SL Page 422] [\x 422/]    

Nagare jÃtoti = kosambo. Iïdapatte jÃtoti = iïdapatto. Kapile pa¤cÃlanagare jÃtoti = kÃpilo.
BhÃrukacche jÃtoti = bhÃrukaccho.

Magadhesu jÃtoti ÃdinÃ mÃgadho. Ettha ca magadhÃ rÃjakumÃrÃ, tesaæ janapadÃpi =
magadhÃ. Evaæ upari janapadanÃmesu. SovÅresu jÃtoti ÃdinÃ sovÅro. Siïdhusu jÃtoti ÃdinÃ
siïdhavo manusso asso vÃ. Ettha mahÃvuttinÃ avÃdeso. Assakesu jÃtoti ÃdinÃ assako.
KaliÇgesu jÃtoti ÃdinÃ kÃliÇgo. Sakkesu janapadesu jÃtoti ÃdinÃ sakko etthÃpi sakyÃ
rÃjakumÃrÃ tesaæ nagaraæ kapilavatthu. Tesaæ janapadÃpi sakkÃ, tesamissarÃ sakkarÃjÃno. 

Nakkhattena yogo yutti nakkhattayogo. Kattikamagasira-phussa-maghÃdinÃ
puïïacaïdayogo, tena nakkhattena yogoti attho. Ana¤¤atra bhÃvo visayo. IccevamÃdÅhÅti
etthÃdisaddena taæ ahahati tassa vikÃro tassa parimÃïanti Ãdi saÇgayhati. 

CampÃyaæ nagare jÃto vasatiti vÃ = campeyyako. SÃlÃyaæ jÃtoti ÃdinÃ sÃleyyako. MithilÃyaæ
jÃtoti ÃdinÃ mithileyyako. Tela taï¬ula sattu modakÃdi sassa dhanassa pati sÃmi sapati.
MÃtu hitaæ = matteyyaæ, mitte jÃto, mittÃnaæ hito, mettaæ arahatÅti vÃ = metteyyo. HÃnassa
bhajanaæ sevanaæ = hÃnabhÃgo-so assa atthÅti = hÃnabhÃgiyo. Vipakkhasevino guïo udare
bhavaæ = udariyaæ, udaragatamannapÃnaæ. 

Sassa attano ayanti = sakiyo. SabhÃyaæ janasamÆhe voharituæ sÃdhu yuttaæ = sabbhaæ,
itaramasabbhaæ. RacchÃ vÅthi. Gabyaæ pa¤cagorasÃnaæ a¤¤ataraæ. Tha¤¤aæ khÅraæ. Ettha
avaïïo ye lopa¤cÃti avaïïalopo. Nyassa ¤Ãdeso. 

JÃtÃdÅnanti ettha Ãdisaddena niyuttoti evamÃdÅnamatthe sattamyÃdito ete paccayÃ hottÅti
veditabbÃ. 

ManussÃnaæ samÆho = mÃnussako, mÃnusso. MadhurÃnaæ samÆho = mÃdhurako, mÃdhuro.
PurisÃnaæ samÆho = porisako. Porisaæ, mayÆrÃnaæ samÆho = mÃyÆrako, mÃyÆro, sahÃyassa
bhÃvo = sahÃyatÃti bhÃvappaccayavayena sijjhati. 
 
"Kamapille pa¤cÃlanagare jÃtobhi kamapilloti ma¤¤Ãma.
 "Gavya"ntipi pÃÂho. 


[SL Page 423] [\x 423/]    

ChaÂÂhiyantatoti taæ assa ÂhÃnanni evaæ vuttachaÂÂhiyantato madanassa ÂhÃnaæ kÃraïanti
= madanÅyÃ surÃ, madanÅyaæ majjaæ, saÇgasaÇkhÃtassa baïdhassa ÂhÃnaæ = baïdhaniyaæ,
purisÃnaæ itthirÆpÃdi rajanÅyaæ iÂÂhÃrammaïaæ, dussanÅyaæ aniÂÂhÃrammaïaæ, upamÅyati
paricchijjati atthantarametenÃti-upamÃnaæ, pasiddhaæ sadisaæ. YathÃ: "gosadiso gavayo"ti.
UpamÃnameva = upamÃ, sÃ eva attho = upamattho. Tasmiæ-upamatthe. DhÆmÃyitattanti
dhÆmo viya dissatÅti attho. Timiraæ aïdhakÃro,

Vedaæ tuÂÂhiæ nissitaæ = vedallaæ. Tadeva bahulaæ = tabbahulaæ.

ParasampattiyÃ abhimukhaæ jhÃyati "aho idaæ santakaæ mama bhaveyyÃ"ti pavatto
visamalobho abhijjhÃ, dhajo bahulamassÃti = dhajÃlÆ, appamattamevÃti = appamattakaæ, 
YadanuppannÃti yena lakkhaïena anipphannÃ. PaÂibhÃgattheti sadisatthe, assÃ viyÃti =
assakÃ, katako katamallakaæ, bhatiyÃ jÅvanto = bhatako, tathÃti yathÃ paÂibhÃgÃdiatthesu
nipÃtanena kappaccayo. TathÃ yadanuppannÃti ÃdinÃ nipÃtaneneva ttakavantuppaccayÃpi
hontiti yojanÃ. Kittakanti ettha kiæsaddato parassa niggahÅtassa lopo. YamparimÃïamassÃti
yattakaæ, etaæ parimÃïamassÃti ettakaæ. IminÃva nipÃtanena etasaddassa ekÃro. Ettakaæ
dhanaæ, ettakÃ bhÆmi, ettako bhÃgo. Evaæ kittakanti Ãdisupi. Guïavantusamanti
guïavantusaddasamaæ, yathÃ tattha Ã simhÅti Ãtte ca ntussantoti ÃdinÃ ntoÃdese ca kate
"guïavÃ, guïavantÃ"ti Ãdi rÆpasiddhi. EvamidhÃpÅti daÂÂhabbaæ. 

Tena suvaïïÃdinÃ pakatikaraïaæ assÃti = tappakati. Tassa vacane abhidhÃne
mayappaccayo. Tena suvaïïÃdinÃ vÃ pakatÅyati *nibbattÅyatÅti = tappakati, suvaïïÃdikÃro

RÆpiyena nibbattaæ = rÆpiyamayaæ, manato nipphannÃti manasÃ nibbattÃ kusalÃdidhammÃ
manomayÃ.

"Sacchaïdato vacanappavattÅ"ti ¤Ãyena etesamanto o hotÅti avatvÃ ottamÃpajjateti vuttaæ.
AtthavirodhÃbhÃvato. DÅyati etenÃti = dÃnaæ, pariccÃgacetanÃ. ×ikappaccayÃdÅnaæ anekatthe
vihitattÃ anekatthataddhitanti vuttaæ. 
 
* "NipphattÅyatÅti-katthaci" 

[SL Page 424] [\x 424/]    

×yo ca ttaæ ca tÃ cÃti = ïyattatÃ. BhÃveti vuttattÃ chaÂÂhiyantatoti vuttaæ. BuddhisaddÃti
alasoti Ãdibuddhi ca saddo ca yaæ guïaæ nissÃya purisÃdike vatthumhi pavattanti so
ÃlasyÃdiguïo bhÃvo nÃma. Saddassa atthesu pavatti, atthÃbhidhÃna¤ca, tassa nimittaæ
kÃraïaæ bhÃvoti vuccati. 

Vutta¤cÃti pÃïinÅyaæ bhassakÃrena pata¤jalinÃ*:- 

Yassa guïassÃti, jÃtyÃdibhedassa visesanassa, bhÃvÃ, sambhavato, dabbe,
visesitabbavatthumhi, khattiyÃdi saddassa niveso, paveso hoti, tassa
jÃtiguïakirayÃdivisesanassa abhidhÃne kattabbe ïyattatÃdayo bhÃvappaccayÃ hontÅti attho.
Guïavacaïepi brÃhmaïÃdÅhi ayaæ ïyappaccayo bhavati. Guïavacena Ãlasyaæ, arogassa
bhÃvo = Ãrogyaæ, odagyamiti. Natthi iïaæ assÃti = anaïo, tesu vuddhÅti ÃdinÃ
nakÃrikÃrÃnaæ ïattamattaæ. 
Purohitassa bhÃvo = porohiccaæ, suïdarahadayo = suhado, visÃradassa bhÃvo = vesÃrajjaæ,
sukhaæ vaco etasminti = suvaco, suvacassa bhÃvo = sovacassaæ, ettha hi somanassÃdisu tesu
vuddhiti ÃdinÃ ïyappaccaye sakÃrÃgÃmo.

KadÃci visayabhutÃya yÃya yÃcanÃdikirayÃya yogato puriso "yÃcako, pÃcako"ti vuccati, sÃ
yÃcakattaæ, pÃcakattaæ. PÃramitÃti ettha paramassa bhÃvo = pÃramitÃ, dÃnÃdi kirayÃ,
appiccho niriccho bhasse bahusÃsane yo Ãramati bhasse vÃ ÃrÃmo yassÃti = bhassÃrÃmo,
tassa bhÃvo = bhassÃrÃmatÃ, vedanÃya bhÃvo = vedanattanaæ. JÃyÃya bhÃvo = jÃyattanaæ.
VeyyÃvaccanti ettha mÃ yÆnamÃgamo ÂhÃneti vuddhiÃgamo. 

Corassa bhÃvo = corakaæ, corikÃ, majjhe ikÃrÃgamo. 
Taro ca tamo ca issiko ca iyo ca iÂÂho cÃti viggaho. 

Iyo ca iÂÂho ca = iyiÂÂhÃ. Tesu-iyiÂÂhesu. Joti jasaddo* hotÅti attho. 
 * Vutta¤ca mahÃbhasse "yasya guïasya bhÃvÃddravye ÓabdaniveÓastadabhidhÃnetvatalo"
iti(5-1-119)
"JÃtibhedassÃ"ti bahusu.
 "Guïavante"ti bahusu. 
"Niddiccho"ti katthaci.
* "Joti ca saddo"ti bahusu.


[SL Page 425] [\x 425/]    

Vantu ca mantu ca vÅ cÃti viggaho

LomÃ assa santÅti = lomaso puriso. Tuï¬aæ assa atthÅti = tuï¬ilo, jaÂÃ assa asthÅti = jaÂilo. 

TapÃditoti manogaïassa gahaïaæ. Tapo assa atthÅti = tapassi, yaso assa atthiti = yasassi. 

Daï¬a iccevamÃdito avaïïantÃti ettha "avaïïantÃ"ti idaæ satyÃdÅhi mantu,
ÃyussÆkÃrasmantumhÅ"ti vacanato siddhaæ. 

MÃlÃ assa atthiti = mÃliko, hattho assa atthiti = hatthi. 

Ku paÂhaviæ jarayati ku¤je ramatÅtipi = ku¤jaro, mukharo vÃcÃlo, nagÃ tasmiæ vijjatÅti =
nagaro. Amhassa mamaæ savibhattissa seti ito savibhattissa ntussa nto yosu cÃti ito stussÃti
vattateti attho. VÃti vattamÃneti nadÃdito vÃ Åti ito vÃti vattateti attho. 

Maccharaæ assa atthÅti = maccharo, na maccharo = amaccharo.

Atthyaïthataddhitaæ. 

PÆrayati anenÃti = pÆraïo, saÇkhyÃya pÆraïo = saÇkhyÃpÆraïo,

ChaÂÂhamoti ettha "mo"ti yogavibhÃgena mappaccayo. ChaÂÂhamÃ, khantipÃramÅ. 

Sa chassa vÃti saÇkhyÃpakaraïe vuttattÃ saækhyÃneti atthato siddhaæ. 

Dve aÇgÃni = duvaÇgaæ, dve guïÃni = diguïaæ, dve rattÃni = dirattaæ,

A¬¬haæ ca taæ upapadaæ cÃti = a¬¬Æpapadaæ, tena a¬¬hu¬¬ho ca diva¬¬ho ca
a¬¬hatiyo cÃti viggaho.

A¬¬hupapadupÃdÃnasÃmatthÃti tesama¬¬hupapadenÃti evaæ
a¬¬hupapadagahaïasÃmatthiyato, a¬¬hasaddapubbakÃyeva catutthadutiyatatiyasaddÃ
tesaæsaddena gayhanti, na tu kevalÃti siddhaæ. Tena "a¬¬hacatuttho a¬¬hadutiyo"ti ÃdinÃ
vattabbe a¬¬hu¬¬ho diya¬¬hoti Ãdi rÆpi sijjhati. 

[SL Page 426] [\x 426/]    

Ekaæ ca dasa cÃti sÃma¤¤avasena napuæsakaliÇgavuttito ekÃdayo pariggahetvÃ viggaho
katoti daÂÂhabbo. EkenÃdhikÃ dasa = ekÃdasÃti majjhepadalopavasena amÃdayo
parapadehÅti samÃso daÂÂhabbo. 
Niccanti dvi eka aÂÂha saddÃnaæ dasasadde pare niccaæ Ãttaæ hoti. Dvisaddassa yÃva
navutiyÃ vikappena Ãtta¤ca, itaresamekaaÂÂhasaddÃnaæ vÅsatiti Ãdisu asantamÃtta¤ca ayaæ
vÃsaddo dÅpetÅti attho. 

NimittÃsannabhÃvatoti ettha ca ekÃdito parassa dasassa vidhÅyamÃno rÃdeso vaïïamattattÃ
bya¤janamattattÃ samudÃye ca pasaÇgÃbhÃvena dasasaddÃvayavassa dakÃrassa vÃ sakÃrassa
vÃ vaïïamattassa ÃdesabhÃve na pasaÇgÅ siyÃpi ekÃditoti vuttanimittassÃsannattÃ
dahasaddassa ÃdibhÆtassa dakÃrasseva bhavatÅti attho. 

Atthatoti ekÃdito dasassÅti ettha vuttassa dasasaddassa Åppaccayena sambaïdho na
sambhavati chaÂÂhiyantassa hi Ãdesena vÃ Ãgamena vÃ lopena vÃ sambaïdho sambhaveyya
na tu paccayena tato paccayenÃsambaïdhÃ dasassa anteÅppaccayo hotÅti idaæ sÃmatthiyato
siddhaæ. AntÃpekkhÃyaæ chaÂÂhÅti ca siddhaæ. Tadantassa yathÃvuttaÅppaccayantassa
saddasattisabhÃvena itthiyaæyeva sambhavo na a¤¤atthÃti daÂÂhabbaæ. 

EkÃdasannaæ pÆraïo = ekÃdaso, catudasannaæ pÆraïo = cÃtuddaso, païïaraso*
(uposatho)ti Ãdi pana yadanupapannÃ nipÃtanÃ sijjhatÅti iminÃ appaccayena siddhaæ.
CuddasÃdisu yovacane pa¤cÃdÅnamakÃroti savibhattissa attaæ. 

SoÊase udÃharaïe Êo ayaæ dassa niccaæ hoti, terase cattÃÊise ca Êo ayaæ vikappena siyÃ.
A¤¤attha cuddasasattarasÃdÅsu vÃsaddassa vavatthitavibhÃsattÃ na ceva hotÅti attho. 

AÂÂhiditoti kimatthanti ettha Ãdisaddo upari dasasaddÃbhÃvÃ heÂÂhÃ dasasaddameva
saÇgaïhÃti. EkÃdito dasa ra saækhyÃneti iminÃva siddhe imassÃrambho niyamattho. Tena
cuddasÃti ettha satipi ekÃdito dasasmiæ rattaæ na bhavati. ônÃ vÅsati = ÆnavÅsati, ekena
ÆnavÅsati = ekÆnavÅsatÅti tatiyÃtappuriso. BhikkhÆnaæ ekÆnavÅsatÅti gaïanÃmattaæ. 
 
* "Pannaraso"-


[SL Page 427] [\x 427/]    

Saækheyye gaïitabbe vatthumhi:

ýsaæ ca Ãsa¤ca Âhi ca ri ca ti ca Åti ca uti cÃti dvaïdo. Dasassa dvikÃdÅnaæ katekasesÃnaæ cÅ
ti Ãdi ÃdesÃ honti, tatekasesassa dasadvikassa dasasaddassa dviÃdeso. TathÃ dasatikassa
tidasatthavÃcakassa dasasaddassa tiÃdesoti ÃdinÃ yojetabbaæ. 

SaÇkhyÃnaæ vÃ anteti saÇkhyÃpÆraïe moti ito saÇkhyÃgahaïaæ sa chassa vÃti ito vÃti ca ante
niggahÅtaæ cÃti ito anteti ca vattamÃneti attho. 

TikÃroti tisaddo.

VisatiæsÃnaæ saÇkhyÃnaæ ante ti icceso Ãgamo vihÃsÃ hoti, a¤¤atthÃti vÅsatiæsÃnamantato
a¤¤Ãsaæ saÇkhyÃnamante na vÃyaæ tisaddÃgamo hoti. AdhikatavÃsaddassa
vavatthitavibhÃsattÃ, tadanuparodhenÃti paribhÃsato ca. 

VÅsatiyÃ pÆraïo = vÅsatimo paricchedo. AÂÂha ca vÅsati ca aÂÂhahi adhikÃ vÅsatÅti vÃ =
aÂÂhavÅsati. 

TiæsÃyÃti itthiyamato Ãppaccaye ghato nÃdÅnanni ÃyÃdese ca kate rÆpaæ. Dasadasakanti
dasaparimÃïÃni assÃti = dasakaæ, dasadasakaæ sataæ hotÅti vattabbe ÃdesÃ pekkhato
dasadasakassa sabhaæ hotÅti vuttiyaæ vuttaæ. Dasassa tassiminÃ satÃdesaæ yovacanalopa¤ca
katvÃ "sataæ" iti rÆpaæ nipaccate. TathÃ dasakÃnaæ sataæ nÃma satadasakaæ sahassamiti
rÆpaæ nipaccate. SatÃdÅnaæ vÅsatiÃdÅnaæ vaggabhede rÃsinÃnatte sati. DvevÅsatiyo
dveasÅtiyo dvesatÃnÅ dvesahassÃni iccÃdinÃ sabbattha bahuvacanatta¤ca bhavati. 

TaduttarapadÃna¤cÃti satagaïanato uttarapadÃnaæ satassa dvikÃdÅnaæ ca rÆpÃni. Dvisatanti
ÃdinÃ nipaccanteti attho. Na cettha dasagahaïaæ anuvattetabbaæ sutteyeva "dasadasaka"nti
vuttattÃ. TenevÃha vuttiyaæ: "gaïane pariyÃpannassa dasadasakassa sataæ hotÅ"ti Ãdi.

YÃvatÃ saækhyÃnamuttarinti tato sahassato uttariæ tÃsaæ saæÇkhyÃnaæ yÃva
koÂipariyantagaïanamatthi tÃvatÃ dasaguïitameva kattabbaæ. Yojetabbaæ, nipphÃditabbanti
attho. YathÃ satassa dasaguïitaæ sahassaæ, tathÃ sahassassa dasaguïitaæ


[SL Page 428] [\x 428/]    

Dasasahassanti yojanamevettha kÃtabbaæ digutappurisoyeva viseso daseva sahassÃni,
dasannaæ vÃ sahassÃnaæ samÃhÃro = dasasahassaæ. Evaæ uparipi. 

Sakehi sakehi nÃmehÅti koÂinahutÃdÅhi. 

SatasahassÃnaæ sataæ nÃma dasasatasahassassa dasaguïitaæ koÂiÂÂhÃnaæ.

Taæ hi ekÃdisaÇkhyÃkoÂibhÆtattÃ koÂÅti vuccati. NinnahutasatasahassÃnaæ sataæ akkhohinÅ
nÃma. KoÂito chaÂÂhaæ ÂhÃnaæ. AbbudÃdi padumÃvasÃnaæ sÅtanarakanÃmadheyyaÂÂhÃnaæ.
Asaækheyyanti, koÂito upari vÅsatimaæ gaïanaÂÂhÃnaæ na kappÃsaÇkheyyaæ, tassa
gaïanato asaÇkheyyavamena vuttattÃ. Vuttaæ hi: "etesamantarÃ kappÃ gaïanÃto
asaækhiyÃ"ti. 

Iccevaæ vuttanayena, koÂippabhÆtÅnaæ asaÇkheyyapariyantÃnaæ visatiyÃ saÇkhyÃnaæ
yathÃkkamaæ ÂhÃnato ÂhÃnaæ satalakkhaguïaæ mataæ satalakkhena mitanti attho. 

Anekattheti sakatthaparimÃïatthÃdivasena anekasmiæ atthe. 

SaÇkhyÃtaddhitaæ.
 

Sakissa ÂhÃneti imassa attho vÃratthetiminÃ dassito. VÃrattho nÃma punappunaæ Ãvattanaæ,
bahuvÃre kataæ bahukkhattuæ. 

Maï¬ÆkagatiyÃti, sakanÃmehÅti etthÃdhikataæ saÇkhyÃgahaïaæ maï¬Ækassa gatiyÃ
anantarasuttamakikkamitvÃ idhÃnuvattatÅti attho. 

KatÅhi vibhÃgehÅti = katidhÃ. 

DvidhÃ karotÅti = dvejjhaæ, tabbipariyayena "advejjhavacanÃ buddhÃ."

Suttasoti mÃtikÃto. 

SÃma¤¤assÃti avisiÂÂhassa atthassa, sabbathÃti sabbena pakÃrena, 

AnuppannÃti anuppannarÆpÃ, aniddiÂÂhalakkhaïÃti ye saddÃ akkharanÃmasamÃsÃdivasena
Ãhacca avihitalakkhaïÃ, te iminÃ nipÃtanena sijjhanti. 
 

[SL Page 429] [\x 429/]    

KÃlatthe imasaddato jjappaccayo. SamÃnasaddato aparasaddato ca jjuppaccayo ca siyÃti
sabbasseva. 

Imasaddassa attaæ ca samÃnasaddassa sÃdeso ca siyÃti attho. 

Evaæ nÃmato yojetabbaæ. TathÃ hi: paÂibhÃgakucchitasa¤¤ÃnukampÃdiatthesu kappaccayo
ca kiæsaddato etato parimÃïatthe tÃvantuppaccayo ca heÂÂhÃ dassito. TathÃ
jinavacanÃnuparodhena a¤¤epi yojetabbÃ. 

Taddhitaæ tidhÃti apaccÃdisÃma¤¤atthavuttito, bhÃvatthato avyayato cÃti taddhitaæ tidhÃ
bhavati. TatrÃdÅti sÃma¤¤avuttitaddhitaæ, taæ pana apaccatthato
saæsaÂÂhÃdÅnamanekatthato atthiatthato saÇkhyÃto cÃti catudhÃ bhavati. Idaæ hi
itthipumanapuæsakasÃdhÃraïampi apaccÃdiatthato tiliÇgaæ bhavati. Abyayataddhitaæ
aliÇgaæ. Evaæ saÇkhepena taddhitaæ chabbidhaæ bhavati. 

Iti rÆpasiddhiÂÅkÃyaæ taddhitanayo niÂÂhito.
 

IdÃni pakatippaccayavisesavasena ÃkhyÃtarÆpasiddhiæ dassetuæ atha ÃkhyÃtavibhattiyoti Ãdi
Ãraddhaæ. AthÃti taddhitÃnantaraæ. ùkkhyÃtavibhantiyoti paccayavisesadassanaæ. DhÃtÆhiti
pakativisesadassanaæ. KirayÃvÃcÅhÅti tabbisesanaæ. Tampana bhÆtÃ sabhÃ patiÂÂhÃ
Ãdikitantanivattanatthaæ. DhÃtuggahaïaæ bhavati pacati ÃdikirayÃpadanivattanatthaæ. Tato
vacanatthato sarÆpako lakkhaïato ca ÃkkhyÃtaæ dassetuæ tatthÃti Ãdi vuttaæ. Tattha tasmiæ
ÃdivÃkye, kirayaæ bhavanÃdidhÃtvatthaæ, Ãcikkhati kathetÅti kattusÃdhanena
vacanatthadassanaæ. KirayÃya vÃcakaæ padaæ = kirayÃpadantÅ sarÆpadassanaæ vuttaæ hÅti
cÆlaniruttiyaæ. KÃlo ca kÃraka¤ca puriso ca tesaæ paridÅpakaæ.
KÃlakÃrakapurisaparidÅpakaæ, taæ pana kirayÃlakkhaïanti ÃkhyÃtassa lakkhaïadassanaæ.
LakkhÅyati ¤Ãyati etenÃti = lakkhaïaæ. Satipi kÃlÃdibhedassa paccayatthassÃpi paridÅpakatte
dhÃtvatthabhÆtÃ bhavanÃdikirayÃyeva lakkhaïamassÃti kirayÃlakkhaïaæ. Idha lakkhaïanti
sa¤¤Ãïaæ adhippetaæ. Na tu sabhÃvo. Na hi saddassa attho sabhÃvo. ùkhyÃtameva =
ÃkhyÃtikaæ.

Natthi itthipumanapuæsakabhedaæ tiliÇgamassÃti = attiliÇgaæ. 


[SL Page 430] [\x 430/]    

IdÃni vacanatthato sarÆpato pabhedato ca vibhattiyo dassetuæ kÃlÃdivasenÃti Ãdi vuttaæ.
Tattha dhÃtvatthaæ kirayaæ, vibhajanti kÃlÃdivasena vibhattaæ karontÅti vacanatthadassanaæ.
TyÃdayoti sarÆpadassanaæ. AÂÂhavidhÃti pabhedadassanaæ. VattamÃnÃti Ãdi pana tÃsaæ
pabhedahetubhÆtasa¤¤Ãdassanaæ tattha tyantyÃdayo vattamÃnavibhatti nÃma, tvantvÃdayo
pa¤camÅ nÃma, eyyeyyumÃdayo sattamÅ, auÃdayo parokkhÃ, ÃÆÃdayo hÅyattanÅ, ÅuæÃdayo
ajjatanÅ, ssatissantyÃdayo bhavissanti, ssÃssaæsvÃdayo kÃlÃtipattivibhatti nÃma. 

TathÃ kirayaæ dhÃrentÅti dhÃtÆnaæ vacanatthadassanaæ kirayÃvÃcakabhÃvato. BhuvÃdayo
khÃdidhÃtuppaccayantÃ cÃti sarÆpabhÃvadassanaæ. Tattha khÃdippaccayantÃ nÃma
kitikkhajighacchapivÃsÃdayo. 

DvidhÃ sattavidhÃ cÃti bhuvÃdidhÃtÆnaæ pabhedadassanaæ. NibbattanÅyÃdinÃ kammena
saha vattantÅti = sakammakÃ. Ye kammÃpekkhaæ kirayaæ vadanti te sakammakÃ nÃmÃti
yojanÃ. Tattha kaÂanti nibbattanÅyakammaæ karotÅti kÃla-kÃraka-purisaparidÅpakaæ
pakatippaccayasamudÃyarÆpaæ kirayÃpadaæ, na dhÃtumattaæ. Taæ kathaæ sakammakadhÃtu
udÃharaïattena dassitanti? Vuccate:- ettha ca pakatibhÆto "kara" iti dhÃtuyeva
nibbattanÅyakammÃpekkhakirayaæ vadati, na tu tippaccayo. Tassa
kÃlakÃrakapurisavisesadipakattÃti daÂÂhabbaæ. Tena kara avayavo dhÃtupÃÂhe patiÂÂhito na
samudÃyo. TasmÃ "karÃ"ti avayavo kammÃpekkhakirayaæ vadatiti dassitoti veditabbo
acchatÅti "Ãsa-upavesane"ti imassa rÆpaæ, nisÅdatÅti attho. VikarÅyanti dhÃtavo etehÅti =
vikaraïÃ, appaccayÃdayo tesaæ vikaraïappaccayÃnaæ bhedena. TathÃ hi:

Gacchaæ bhu¤ja¤ca pucchanto suïanto vicinaæ tathÃ, 
Karonto pÃlayanto ca bhinnÃ te tehi dhÃtavo. 

Sakattheti dhÃtvatthe, idaæ a¤¤atra hetvatthe ïeïayÃdÅnaæ vihitattÃ idha
tabbhÃvadassanatthaæ vuttaæ "sakatthe"ti. 

KirayÃsÃma¤¤abhÆteti. GamanapacanÃdÅnaæ sabbÃsaæ kirayÃnaæ sÃdhÃraïaæ rÆpaæ
bhavanaæ nÃma. TenÃha: attanopadÃni bhÃve ca kammani, bhÃvakammesu tabbÃnÅyÃti Ãdi.
KirayÃya dhÃraïato dhÃtavoti mahatisa¤¤Ãkaraïaæ kirayÃvÃcÅnameva gahaïatthaæ. 
 
[SL Page 431] [\x 431/]    

BhÆ iti evaæ cuttasaddo Ãdi yesante = bhÆ iccevamÃdayo, dhÃtÆti sa¤¤Ã yesante =
dhÃtusa¤¤Ã. Bhu ca vÃ ca bhÆvÃ, vÃti "vÃ-gatibaïdhesÆ"ti imassa gahaïaæ.
*Sakammakaakammakakirayatthavasena bhuvÃ pakÃrÃ Ãdayo vÃ saddÃ dutiyanaye te
dhÃtavo nÃmÃti adhippÃyo. Antoti antabhÆto saro, lopoti lopetabbo. 

Nivattanatthanti "mahÅyati patÅyatÅ"ti Ãdisu yappaccaye "samatho damatho"ti Ãdisu
thamÃdiuïÃdippaccaye ca dhÃtvantalopassa nisedhanatthanti attho. 

AdhikarÅyati tattha tattha niyojÅyatÅti = adhikÃro. DhÃtÆnaæ adhikÃro = dhÃtvadhikÃro.
DhÃtuliÇgehi, dhÃtÆhi ïeïayÃ, dhÃtuyÃ kammÃdimhi ïoti evamÃgate tividhe tasmiæ
dhÃtvadhikÃre vihitÃnaæ khÃdikÃritappaccayÃnaæ vasena anekÃnaæ paccayÃnaæ pasaÇge sati
vattuno icchÃ vattukÃmatÃ, sÃ anupubbakamo etissÃti vatticchÃnupubbikÃ, saddassa paÂipatti
ca pavattitÃ pakatipaccayÃdivasena avagatÃ vacanuccÃraïaævÃ, yathicchitavasena paccayo
kÃtabboti adhippÃyo. VattamÃnÃya vibhattiyÃ vacane kathane icchÃ = vattamÃnavacanicchÃ
tassa vattamÃnakirayatthajotanato vattamÃnÃ itityÃdÅnaæ aïvatthasa¤¤Ã. 

AdhikarÅyati uttarasutte Ãcariyena yojÅyatÅti adhikÃro,

KirayÃyaæ gammamÃnÃyanti ito pubbe dhÃtvadhikÃrabhÃvepi vattamÃnÃ paccuppanne kÃleti
ÃdinÃ dhÃtvatthabhÆtÃya paccuppannÃdibhedÃyaæ kirayÃyaæ gammamÃnÃyaæ
vattamÃnÃdivibhattÅnaæ vidhÃnasÃmatthiyato vattamÃnÃdiÃkhyÃtavibhattiyo dhÃtÆheva
bhavantÅti sÃmatthiyato siddhanti attho. ùïÃpanaæ = Ãïatti. "Yadi bhaveyyÃ"ti ÃdinÃ
parikappanaæ = parikappo, kÃlassa kirayÃya sÃdhanavekallÃdinÃ atipatti anabhinipphatti =
kÃlÃtipatti. 

PaccuppannasamÅpeti vattamÃnakÃlassa Ãsanne atÅtakÃlepi anÃgatakÃlepi vattamÃnÃ
vibhattÅ hoti tatrÃpi tabbohÃrassa paccuppannavohÃrassa upacÃrato upacÃrasambhavato
samÃropato. 
 
"Akammaka sakammaka" 

[SL Page 432] [\x 432/]    

TathÃ hi: ÃgantvÃ nisinnaæ purisaæ pucchati "kuto bhavaæ ÃgacchatÅ"ti so "pÃÂaliputtato
ÃgacchÃmÅ"ti Ãdikaæ vadati. Nisinnoyeva vadati: "ÃgacchÃmÅ"ti "yÃva pure"ti nipÃtayogepi
"yÃvÃhaæ ÃgacchÃmÅ" "pure adhammavÃdino dippanti" atÅtepÅti atÅtakÃlepi.
VattamÃnÃvibhattiyo taækÃlavacanicchayÃ vattamÃnakÃlattaæ vattumicchÃya tasmiæ kÃle
vattamÃnabhÃvaæ saïdhÃya yathÃ "sÃvatthiyaæ viharatÅti Ãdi.

Vibhattipaccayeti vibhattisaÇkhÃte paccaye, parassatthÃni padÃnÅti ettha ki¤cÃpi attano
atthÃni uttarapurisavacanÃni atthi tathÃpi tesaæ appakattÃ itarapurisavacanÃnaæ bahukattÃ
tabbuhullato tesaæ bÃhullena "khadiravana"nti Ãdisu viya tabbohÃro. 

VipariïÃmenÃti atha pubbÃni vibhattÅnaæ cha parassapadÃnÅti ito, parÃnyattanopadÃnÅti ito
ca, parassapadaggahaïa¤ca attanopadaggahaïa¤ca chaÂÂhivipariïÃmena vattateti attho. 

PaÂhamo ca majjhimo ca uttamo ca = paÂhamamajjhimuttamÃ, teyeva
paÂhamÃdikÃrakadÅpakattÃ purisÃ. Tattha parassapade ca attanopade ca Ãdimhi paÂhitÃni
dve dve vacanÃni paÂhamapurisÃ nÃma, tathÃ majjhe ante ca paÂhitÃni majjhimuttama
purisÃ nÃma. Attano atthÃni padÃni = attanopadÃnÅti parassatthÃnaæ bahukattepi
porÃïavohÃravasena vutto. Loke pana kirayÃphalassa kattusakatthatÃya yebhuyyena
attanopadÃniyeva payujjanti. 

KirayÃpadena saha tulya samÃnaæ adhikaraïaæ attho etassÃti = tulyÃdhikaraïaæ,
sÃdhanavÃcÅnÃmaæ, tasmiæ tulyÃdhikaraïe nÃmamhÅti yojanÃ. 

TumhÃmhavajjite kÃraka abhidheyyeti attho. YathÃ "devadatto pacati, paccate odano"ti vÃ
paccamÃnattÃ kattari viya = idha na bhavati. "Paccaye devadattena" ettha paccaseti kammani
tumhasaddayoge attanopadassa vihitattÃ kattuvÃcakaæ. "DevadattenÃ"ti idaæ tena
atulyÃdhikaraïanti paÂhamapuriso na hotÅti daÂÂhabbaæ. AdhÃtuliÇgehi parÃppaccayÃti ito
paro paccayoti, dhÃtÆhi ïeïaya iccÃdito dhÃtÆhi ca adhikÃro.
 
"UttamapurisavacanÃni"
"PaccamÃnakattari viya" - sabbattha


[SL Page 433] [\x 433/]    

VibhattippaccayesÆti ettha vibhattiyo nÃma tyÃdayo. PaccayÃ nÃma kattari vihitÃ
mÃnantÃdayo.

SabbadhÃtukamhiyevÃti avadhÃraïaæ. HÅyattanÅsattamÅpa¤camÅvattamÃnÃ
sabbadhÃkukanti vuttasabbadhÃtukavibhattito a¤¤asmiæ parokkhÃdibhede
asabbadhÃtukavibhattippaccayavisaye appaccayanivattanatthaæ. 

KÃritoti ettha hetukattari vihitÃ ïeïayÃdayo kÃritÃ nÃma. A¤¤esu cÃti ettha caggahaïassa
anuttasamuccayatthato tapphalaæ dassetuæ "caggahaïenÃ"ti Ãdi vuttaæ. 

LahÆpantÃnanti lahu lahubhÆto saro upa ante antasamÅpe pavatti etesanti lahÆpantÃ. Etena
jÅvati pÆratiti ÃdÅsu dÅghupantÃsu vuddhi nivÃritÃ hoti. TasmÃ ivaïïuvaïïantÃna¤ca
lahÆpannÃna¤ca dhÃtÆnaæ ye antabhÆtÃ upantabhÆtÃ ca ivaïïuvaïïÃ tesaæyeva vuddhi
hotÅti attho. ParassÃti a¤¤assa akÃrassa vuddhi na hoti. Etena ayuvaïïÃna¤cÃyo vuddhÅti
paribhÃsato akÃrassÃpi vuddhi siyÃti saÇkÃ nivattitÃ hoti. 

I ca u cÃti yÆ, yÆ eva vaïïÃ yuvaïïÃ, tesaæ yuvaïïÃnampi yaïuïÃnÃppaccayesu
tatavantutÃvÅÃdÅsÆ kitakappaccayesu ca paresu vuddhi na hoti. TudÃdissa dhÃtugaïassÃpi
akÃrabhÆte vikaraïappaccaye vuddhi na hoti. "ChetvÃ" iti ÃdÅsu tÆnÃdippaccayantesu pana
chetvÃ, chiïditvÃ, hetvÃ, bhiïditvÃti Ãdisu vikappena vuddhi hotÅti attho.

TassÃpi vuddhiyÃ aniyamappasaÇge aniyamena avisesena pasaÇge sati. 

VipariïÃmenÃti dhÃtÆhi ïeïayÃdisuttato chaÂÂhi-vipariïÃmena dhÃtÆnanti vattate. 

BhavatÅti iminÃ ÃkhyÃtena kirayÃpadena bhavatikirayÃya kattuno abhihitattÃ kattari "so
sÃdhÆ bhavatÅ"ti vutto. Tasmiæ bhavanakattari na tatiyÃ hoti. LiÇgatthamattaæ pana
apekkhiya paÂhamÃva hoti "so puriso bhavatÅ"ti. PaÂhamapurisatthadÅpakena paccateti
iminÃ tumhasaddassa asamÃnÃdhikaraïattÃ idha majjhimapurisavacanaæ na hoti. 

[SL Page 434] [\x 434/]    

Hi ca mi ca mo ca himimÃ, tesu atha pubbÃni iccÃdito vibhattÅnaæ jÃti ca vattate. 

ParÃtÅti ettha iminÃ nipÃtanena nassa ïattaæ. DhÃtÆhi ïeïayaiccÃdito dhÃtÆhÅti ca
attanopadÃni bhÃve ca kammanÅ"ti ito attanopadÃnÅti ca vattate. 

Katthaci "asa bhuvÅ"ti Ãdisu attanopadanivattanatthaæ. 

EkakÃlÃnamevÃti bhinnakÃlÃnamekÃbhidhÃnassa asambhavato tadanuparodhenÃti
parabhÃsato vÃyaæ niyamo siddhoti veditabbo. Ekato ekajjhaæ abhidhÃnaæekÃbhidhÃnaæ,
tasmiæ ekÃbhidhÃne. Gamusappaiccete gatimhi-gamane vattante. 

A¤¤atthÃti mÃnaantappaccayato a¤¤atra paccaye kattari vihitÃsu vattamÃnÃdivibhattÅsu ca
anicca¤ca vidhiæ, parokkhÃyaæ parokkhÃvibhattiyaæ. Asanta¤ca dÅpeti. "VibhattÅsÆ"ti avatvÃ
sabbÃsÆti ettha sabbaggahaïato mÃnantayakÃritappaccayesÆ ca ccho hoti. DÃdhÃtussa dajjaæ
vÃti ito cÃti vattate. SakammakÃpÅti ettha apisaddo sopasaggattepi sakammakabhÃvassa
aniyatabhÃvadÅpanattho. YathÃ "pabhavati sambhavati patiÂÂhÃtÅ"ti Ãdi. BhÃvo ca
kamma¤ca bhÃvakammÃni, tesu ayaæ yappaccayo attanopadavisayeyeva issate. Tena
bhÃvakammesu tabbÃnÅyÃti Ãdisu na hoti. Kattari parassapadanti kattari parassapadassa
siddhattÃ akattariyevedaæ attanopadÃnaæ parassapadatta vidhÃnanti vi¤¤Ãyati. YakÃrassa
paradvebhÃvo ÂhÃneti dvittaæ. 

VipariïÃmenÃti bhÃvakammesu yoti ito yaggahaïaæ chaÂÂhivipariïÃmenÃnuvattate. 

Cavaggo ca yakÃravakÃratta¤ca cavaggayakÃravakÃrattaæ. Ettha ca tadanuparodhenÃti
paribhÃsato cavaggatavaggÃnameva dhÃtvantabhÆtÃnaæ saha yappaccayena cavaggÃdeso.
YakÃravakÃrattaæ pana dhÃtvantabhÆtÃna ravÃnameva sayappaccayÃnaæ bhavatiti
daÂÂhabbaæ.

KammakattarÅti yadÃ kammameva parena karÅyamÃnasÃmaggibalena sukaraæ hoti tadÃ
kammakattÃti voharÅyati. YathÃ sayameva odano paccateti. 

[SL Page 435] [\x 435/]    

VipariïÃmena tassÃti ca vuttavacanaæ tamhi yetÅ ca vattate. 

Tu ca antu ca hi ca tho ca mi ca mo ca taæ ca antaæ ca ssu ca vho ca e ca Ãmase cÃti
samÃhÃradvaïdo. Evaæ sabbattha vibhattÅsu. Pa¤camÅti tvÃdÅnaæ sakkatavohÃro. 

Vidhi ca nimantana¤ca ajjhesana¤ca anumati ca patthanÃ ca pattakÃlo ca. Tattha paresaæ
a¤¤Ãtakassa kattabbÃdino atthassa ¤Ãpanaæ vidhi, "evaæ me rÆpaæ hotÆ"ti ÃdinÃ
adhiÂÂhÃnÃdi ca. Nimantanaæ deyyadhammapaÂiggahaïÃdiatthaniyogakaraïaæ. Ajjhesanaæ
dhammadesanÃdiatthÃya sakkÃrapubbakÃyÃcanaæ. Anumati kattabbassa anujÃnanaæ. 

VipariïÃmenÃti akÃro dÅghaæ himÅmesÆti ito pa¤camiyantavasena
akÃraggahaïamanuvattate. AdhivÃsetÆti adhipubbassa vasa nivÃse iccetassa dhÃtÆhi
ïeïayÃti ÃdinÃ ïeppaccaye asaæyogantassa vuddhi kÃriteti vuddhimhi ca kate tato
dhÃtuppaccayehi vibhattiyoti vidhÃya iminÃ nimantanatthe tuppaccaye ca kate rÆpaæ.
NisÅdatÆti sadavisaraïagatyavasÃdanesÆti imassa nipubbassa tuppaccaye ca kate sadassa
sÅdattanti sÅdÃdese ca kate rÆpaæ. Idaæ Ãsanena nimantanaæ nÃma. DesetÆti disa
atisajjanÃdisÆti imassa curÃdito ïeïayÃti ïe, vuddhimhi ca kate rÆpaæ. PucchÃti puccha
pucchaneti imassa rÆpaæ. PavisatÆti visappavesaneti imassa rÆpaæ. DadÃhi dehÅti dadÃneti
imassa rÆpÃni. KarotÆti kara karaïeti imassa rÆpaæ.

Parikappavacane paÂhamapurisÃdiekavacanantÃnaæ "bhave vaïde"ti ÃdÅnaæ
sattamiyantapaÂirÆpakatÃdassanato eyyÃdÅnaæ sattamÅsa¤¤Ã vuttÃti daÂÂhabbaæ.
ùïatyÃsiÂÂhenuttakÃleti ito anuttakÃleti vattate. 

Anumati ca parikappo ca = anumatiparikappÃ, so eva attho. Tasmiæ. AnuttakÃleti
atÅtÃdivasena akathitakÃle. Ettha ca "anumatiparikappe sattamÅ"ti vattabbepi
atthaggahaïassa adhikattÃ taæ phalaæ dassetuæ atthaggahaïena vidhinimantanÃdisu cÃti
vuttaæ. ùdisaddena ajjhesanapatthanÃ gayhanti. HetukirayÃya sambhaveti yadi so paÂhama 

[SL Page 436] [\x 436/]    
Vaye pabbajeyyÃti Ãdisu pabbajjÃdihetukirayÃya sambhave sati, arahÃ bhaveyyÃti ÃdinÃ
arahantabhavanÃdiphalakirayÃsambhavaparikappanassa idaæ udÃharaïÃ. TathÃti
parassapade vuttanayassa atideso.

Apaccakkhe parokkhÃtÅteti apaccakkhe, atÅteti ca vattate.

HÅyoti anantarÃtÅtadivaso vuccati. PabhÆtisaddo Ãdi attho. HÅyo paÂÂhÃyÃti attho.
Paccakkhe vÃti vatthupaccakkhabhÆte vÃ hÅyo paÂÂhÃya atÅte kÃle gamyamÃne hÅyattanÅ
sa¤¤itÃ vibhatti hotÅti attho. 

AkÃroca Ãgamo = akÃrÃgamo. HÅyattanÅ ca ajjatanÅ ca kÃlÃtipatti cÃti itaretarayogadvaïdo.

Satissareti, bhuvÃdirudhÃdidhÃtÆnamante appaccayabhÆte sare sati, ajjatanÅkÃlÃtipattÅsu ca
dhÃtvante vibhattisare ikÃrÃgame ca sati. Puna idha akÃrÃgamavidhÃnassa niratthakattÃ
tadanuparodhenÃti paribhÃsato ca payogÃnurodhÃ payogassa anurÆpato, dhÃtÆnamÃdimhi
yevÃyaæ akÃrÃgamo hotÅti sÃmatthiyato paribhÃsato ca siddhanti adhippÃyo. 

HÅyattanÅ ca sattamÅ ca pa¤camÅ ca vattamÃnÃ cÃti dvaïdo. 

Patigatamakkhanti = paccakkhaæ. Iïdriyasannissita¤Ãïaæ, iïdriyagocaraæ vatthu ca. Na
pacacakkhanti = appaccakkhaæ, tasmiæ. 

VipariïÃmenÃti dhÃtÆhi ïeïayÃti ito dhÃtuggahaïaæ chaÂÂhivipariïÃmena vattatÅti attho. 

ùdibhÆtÃ vaïïÃ = ÃdivaïïÃ, tesaæ. Idaæ bhuvÃdÅsu bhÆsaddÃdikaæ saïdhÃya vuttaæ. Eko
saro etesanti = ekasarÃ. 

KhajasesÆti khajasappaccayesu paresu ca parokkhÃ vibhattiya¤ca sabbesaæ dhÃtÆnaæ niccaæ
dvebhÃvo hoti. JuhotyÃdi dhÃtugaïassapi appaccaye pare niccaæ dvebhÃvo hoti. KiccÃdiketi
"juhitabbaæ hotabbaæ pajahitabbaæ pahÃtabbaæ vidhÃtabbaæ"nti Ãdisu kiccappaccayesu ca,
"jahitvÃ jahituæ hotuæ vidahitvÃ vidhÃyÃ"ti Ãdisu kitakappaccayesu kvaci vikappena
juhotyÃdisseva hoti. Apisaddena a¤¤attha "caækamati caækamanti" ÃdÅsupi hoti. "DÃtabbaæ
datvÃ hutaæ hitaæ dinna"nti ÃdÅsu kvaci na bhavati. 

[SL Page 437] [\x 437/]    
Tena vuttaæ: vavatthitavibhÃsatthoyaæ vÃsaddoti

SagupussÃti gupassa gupu. Tena gupukÃreïa sahitassa khachasappaccayesu avaïïassa
gussa ukÃrassava ikÃro hoti. AbbhÃsagatassa vÃssa antassa ÅkÃro hoti. AkÃro pana
parokkhÃya bhussa antasseva ime ivaïïo akÃro ca yathÃ nipÃtÃ. BrÆ ca bhÆ ca brÆbhÆ,
tesaæ. ùha ca bhÆvo ca = Ãha-bhÆvÃ. SÅhagatiyÃ "kvaci dhÃtÆ"ti Ãdito sÅhÃvalokanena ikÃrova
Ãgamo. 

Sa sabbadhÃtÆkaæva = asabbadhÃtukanti vibhattibhÃvena sabbadhÃtukasadisÃ parokkhÃ
ajjatanÅ bhavissantikÃlÃtipattiyo ca vuccanti. Na iti nipÃtassa "amanusso"ti Ãdisu viya
sadisatthavuttito daÂÂhabbaæ. Bya¤janÃdimbhevÃti tthambhassati ssantievaæ Ãdike
bya¤janapubbake eva asabbadhÃtukavibhattimhi pare ayaæ ikÃrÃgamo bhavati. Na pana
sarÃdike a i evamÃdike vibhattike vacane pare. Ayaæ pana viseso. KvacÅti adhikÃrato
siddhoti veditabbo. TadanuparodhenÃti paribhÃsato ca bya¤janÃdopi bya¤janapubbakepi
asabbadhÃtuke pare "dassati"*ti Ãdisu kvaci ikÃrÃgamo no siyÃ na siyÃti attho. 

Kassa vaïïassa sambaïdhÅ vaggo kavaggo. 

Appaccakkhe parokkhÃtÅteti ito apaccakkhe atÅte ti ca hÅyoppabhÆti paccakkhe hÅyattanÅti
ito paccakkheti ca vattate. 

SamÅpe samÅpabhÆte atÅte kÃle na hÅyoppabhÆti. TenÃha vuttiyaæ ajjappabhÆti atÅte kÃleti
maï¬ÆkagatiyÃ dÃdhÃtussa dajjaæ vÃti ito. 

MÃti paÂisedhavÃcakena nipÃtena yogo sambaïdho mÃyogo. SabbakÃlaggahaïaæ
paccuppannaanÃgatakÃlepi hÅyattanÃdÅnaæ vidhÃnatthaæ. Tato santÃnaruppanaæ
bhavantassa sahicaye bhÃvino ca mÃ bhavÃ mÃ bhavi mÃ bhavatÆti paÂisedho vutto hoti. 
 
* "DassadattÃ"ti-katthaci. "DassadiÂÂhÃti" bahusu.
"Bhavipariyayo lo vÃ"ti. Itoti sÅhaÊavÃyÃkhyÃne. 

[SL Page 438] [\x 438/]    

MahatiyÃ sa¤¤Ãya payojanaæ dassetuæ bhavissati kÃlayogatoti Ãdi vuttaæ. Na Ãgato
asampattoti = anÃgato. 

TaækÃlavacanicchayÃti anÃgatakÃlaæ katvÃ vattumicchÃya atÅtepi kÃle bhavissantÅvibhatti
hoti yathÃ: anekajÃtisaæsÃraæ saïdhÃvissanti. ùdisaddena "yÃ pubbe bodhisattÃnaæ
pallaækavaramÃbhuje, nimittÃti padissanti ÃdÅ saægayhanti. Bhavissate tenÃti tena purisena
anÃgate bhavananti attho. 

KÃlassa kirayÃya atipatanaæ, atikkamo, viruddhapaccayÆpanipÃtato,
virodhippaccayasannidhÃnato, kÃraïavekallato pacanÃdi kirayÃyuppattihetÆnaæ
kaÂÂhÃdÅnaæ vikalattÃ vÃ, sÃdhakassa kirayÃnibbattakassa virodhi sannidhÃnato,
sahakÃrÅkÃraïavekallato, sattiviraho viyogoti. Tena. AccantÃnuppattÅti hetukirayÃya
asambhavena phalakirayÃya accantaæ asambhavo. PaÂhamavaye pabbajjaæ alabhissÃti
hetukirayÃya pabbajito bhaveyyÃti attho. 

SapmatÅti vattamÃnakÃle, pa¤camÅ sattamÅ vattamÃnÃ vibhatti hoti. Bhavissanti ekÃ ca
anÃgate kÃle bhavati. ParokkhÃ hÅyattanÅ ajjatanÅ kÃlÃtipatti saÇkhÃtÃ catasso vibhattiyo
atÅtakÃlikÃ atÅtakÃleyeva bhavantÅti attho. 

ChakÃlikavibhattinayo.
 
ChakÃlikavibhattinayaæ dassetvÃ bhuvÃdÅnameva yesaæ visesavidhÃnaæ atthi dassetuæ isÆ
icchÃkantisÆti Ãdi Ãraddhaæ. DhÃtÆnanti dhÃtussanto loponekasarassÃti ito dhÃtuggahaïaæ
vacanavipariïÃmena anuvattate. Isu ca yamo cÃti isÆyamÃ. Tesaæ. IcchatÅti ettha
saæyogantattÃ upantassa ikÃrassa vuddhi na hoti. ViÃpubbatte sati vÃyamati havipariyayo lo
cÃti ito vÃggahaïaæ asasmÃ mimÃnaæ mbhimhÃntalopo cÃti ito antalopaggahaïaæ
cÃnuvattate. 

[SL Page 439] [\x 439/]    

ý ca iæ ca = Åiæ. Tesaæ Åinnaæ. AjjatanivibhattivacanÃnaæ tthÃ ca tthaæ ca = tthatthaæ. 

Ssassa cÃti anuvattamÃne puna sappaccayaggahaïassa adhikattÃ tapphalaæ dassetuæ
sappaccayaggahaïenÃti Ãdi vuttaæ. Dutiya¤cetthÃti vo ca vo cÃti vaca iti vattabbe
ekasesasayena vÃ tanninayena vÃ dutiya¤cettha vaggahaïaæ icchitabbaæ. 

AvocumhÃti ettha kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ uttaæ. 

AsasmÃ mimÃnaæ mhimbhÃntalopo cÃti ito antalopo ti ca havipariyayo lo vÃti ito
maï¬ÆkagatiyÃ vÃci ca vattate. 

Yeti vacavasavahÃdÅnamukÃro vassa yeti ito yeti vattamÃne hassa yakÃrena vipariyayo
heÂÂhupariyatÃ havipariyayo. 

NimittabhÆtayakÃrassÃti "ye"ti yakÃrasseva adhikÃrato sutattÃ vuttaæ. 

Jaro ca maro ca = jaramarÃ. Tesaæ. JÅro ca jiyyo ca mÅyyo cÃti jÅrajiyyamiyyÃ. 

Passo ca disso ca dakkho ca = passadÅssadakkhÃ. Ettha ca dissaggahaïaæ kammani
padissatiti passÃbhÃvapasaÇganivattanatthaæ. 

AddasÃti ajjatanÅattanopadapaÂhamapurisekavacanepirÆpaæ.

Sabbattha ge gÅti ito sabbatthÃti vattate. DadhÃntato to yo kvacÅti ito "kvaci"ti ca. 

SÅdassa bhÃvo = sÅdattaæ. Yamhi dadhÃ iccÃdito yamhÅti vattate. 

DadhÃtussa dajjaæ vÃti ito vÃti vattate.

Eyyassa ¤Ãto iyÃ¤Ã vÃti ito vÃti vattate.*
 
* "Eyyassa ¤Ãto iyÃ¤Ã"ti mukhamatta dÅpaniyaæ. 

[SL Page 440] [\x 440/]    

NÃ¤¤o savuddhikabhuvÃdito tudÃdito ca paro appaccayo na lopamÃpajjatÅti attho.
HuvÃdijuhotyÃdÅparaæ ÂhapetvÃ tadanuparodhenÃtipi vacanato savuddhikehipi kvacideva
appaccayassa ekÃro. 

DhÃtavo ca vibhattiyo ca paccayÃ ca = dhÃtuvibhattippaccayÃ, tesaæ. DÅgho ca tassa viparito
ca Ãdeso ca lopo ca Ãgamo cÃti viggaho. Kvaci dhÃtÆti ettha dhÃtuggahaïasÃhacariyato
vibhattippaccayÃpi dhÃtuvihitÃyeva gahitÃni tantabbihitÃnameva iminÃ
dÅgharassÃdikÃriyavidhÃnaæ hoti. 

Na taddhitasamÃsÃdÅsu adhikesÆti dassetuæ idha dhÃtvadhikÃreti Ãdiniyamanaæ vuttaæ.
Tabbiparitaggahaïena rassattaæ gahitaæ. 

KiyÃdÅnanni kÅ su lu iccevamÃdÅnaæ dhÃtÆnaæ nÃppaccaye pare rassattaæ hoti.
A¤¤adhÃtÆna¤ca dÃdhÃÂhÃiccevamÃdÅna¤ca bhavissantiÃdisaæyoge pare rassattaæ. ùÅÆnaæ
vibhattÅnaæ mbhÃssÃantassa ca vikappena rassattaæ. 

Ajjatanimhi pare hamito cchassa ¤chÃdeso. Assa gamidhÃtussa ajjataniyaæ vikappena
gÃÃdeso ca uvÃgamo vÃ tthambhesÆti tthamhesÆ vÃ ukÃrÃgamo ca hotÅti attho. Yamhi
paccaye pare sÆyati jÅyatiti Ãdisu dhÃtÆnamantassa dÅgho ca. 

EyyaeyyÃsieyyÃmietesaæ ca vÃ etta¤ca hoti ssessa vibhattissa ekÃro atta¤ca pÃpuïeyya.
HÅyattanÅajjatanÅsu okÃravibhattiyo attamitta¤cÃti akÃrattaæ ikÃratta¤ca vÃ papponti. YathÃ
"mÃvoca pharusaæ ka¤ci mÃ tvaæ bhÃyi mahÃrÃja." AjjatanÅhÅyattanÅsu attanopade "Ã-ttha"
iccete yathÃkkamaæ "ttha-ta" iccÃdese vÃ papponti. 

TathÃ brÆto tiattÅnaæ au vÃha va dhÃtuyÃti kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ brÆto, brÆdhÃtuto parÃsaæ
taantÅnaæ vibhattÅnaæ vÃ vikappena, au ÃdesÃ honti, brÆdhÃtuyÃ ÃhaÃdeso ca.
 
"Tadantabbi hitÃnamevÃ"ti ma¤¤e.
 "Vihitesu" 
 
[SL Page 441] [\x 441/]    

Evaæ kate "Ãha Ãhu" iti rÆpaæ veditabbaæ. EkÃro-kÃratoti "pÃlenti, karonti, pÃlento, karonto"
evamÃdisu ekÃrokÃrato paro ettha vibhattippaccayÃnamÃdibhÆto saæyoganto akÃro niccaæ
lopamÃpajjati. Na tvekÃrokÃrÃti attho. VajjÃsÅti ettha eyyassa lopo. 

PubbobbhÃsoti ito abbhÃsaggahaïaæ antassivaïïÃkÃro vÃti ito antaggahaïaæ
vÃggahaïa¤cÃnuvattate.

O ava sareti ito o sare, eayÃti ito eti ca vattamÃne:

Hotissa dhÃtussa saro = hotissaro. Eha ca oha ca e ca = ehohe. 

O ava sareti ito sareti ca dhÃtÆhi ïeïaya iccÃdito dhÃtuggahaïa¤cÃnuvattate. 

Ajaæ gÃmaæ netÅti ettha ajanti padhÃnakammaæ na itaraæ padhÃnaæ, tena vuttaæ nÅyate
gÃmamajoti. AntassivaïïÃkÃro vÃti ito vÃti vattamÃne: 

DÃ ca dhÃ ca mÃ ca ÂhÃ ca hÃ ca pÃ ca mahamathÃdayo cÃti viggaho. "Antassa ÅkÃro"ti
vattabbe "sacchaïdato hi vacanÃnampavattÅ"ti ¤Ãyena anto ÅkÃramÃpajjateti vuttaæ.
NiccatthoyamÅti ivaïïÃgamo vÃti ikÃrÃgamepi siddhe punÃrambho niccattho hoti.
AntassivaïïÃkÃro vÃti ito vÃti ettha vattamÃne:

PÃ piboti ettha vavatthitavibhÃsatthavÃdhikÃrato "pÃnÅyaæ pÃtabba"nti Ãdisu na hoti. 

BhÆvÅti bhavane sattÃyanti attho. 

AsasmÃti asasmÃ mimÃnaæ mhimhÃntalopo cÃti ito asasmÃ antalopoti ca vattamÃne.

JaramarÃnaæ jÅrajiyyamÅyyÃ vÃti ito vÃti vattamÃne:

ùdissa Ãdisarassa lopo = Ãdilopo. 
[SL Page 442] [\x 442/]    

Atthi atthÆti Ãdisu antalopavidhÃnasÃmatthiyato Ãdilopo na hoti. 

AsasmÃ antalopo cÃti ca anuvattate atthÃti bhavatha. Bhavipariyayo lo vÃti ito vÃti vattate.
Mi ca mo ca mimÃ, tesaæ. Mhi ca mhÃ ca = mhimhÃ. Antassa lopo-antalopo. 

Tthussa bhÃvo = tthuttaæ. 

Asatoti asadhÃtuto. ùsÅti ettha sarÃ saro lopanti pubbasare lutte dÅghanti parasarassa dÅgho. 

JaramarÃnaæ jirajiyyamiyyÃ vÃti ito vÃti ca sabbatthÃsassÃdilopo cÃti ito asassÃti ca vattate. 

AsabbadhÃtuketi asabbadhÃtukavibhattimhi pare. 

Kvaci dhÃtu iccÃdito kvacÅti vattate. 

ùhaæsÆti ettha parokkhÃyaæ uvacanassa kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ "aæsu" Ãdeso. 

Hanassa ghÃtoti ito hanassÃti vattate. 

VibhattippaccayesÆti ettha vattamÃnÃdivibhattÅsu kiccakitakappaccayesu ca. KhÃdeseti
vacimucabhujÃditoti* ettha Ãdisaddena hanatopi parassa ssa ssa kha Ãdese kate kvaci dhÃtÆti
ÃdinÃ hanantassa nassa niggahÅtaæ. 

HuvÃdinayo.
 

Hu dÃnÃdanabhavyapadÃnesÆti hÆ iccayaæ dhÃtu dÃne ca. AdanannÃma bhakkhaïaæ.
Tasmiæ-adane ca. Bhavyassa aggimhi juhitabbassa iïdhanasappiÃdikassa dÃne ca pavattatÅti
attho. 

PubbobbhÃsoti ito abbhÃsoti vattate. 
 
* Netaæ suttaæ api ca kho "labhasmÃ Å innaæ tthattha"nti ettha vutti vacanamattaæ. 
Ayamattha vikappo sÅhalavyÃbyÃdÅhi na sameti-"ÃdÃnaæ nÃma gahaïanti" vattabbanti
ma¤¤e.


[SL Page 443] [\x 443/]    

JhalÃnamiyuvÃ sare vÃti ito jhalÃnaæ sareti vattamÃne: 

YakÃro ca vakÃro ca = yavakÃrÃ. Ettha kÃraggahaïamasaïdehatthaæ. ApadantassÃti idaæ
visesanaæ padantassa vamodudantÃnanti iminÃ sijjhanato vuttaæ.

Hilopaæ vÃti ito vÃti vattate. 

DÃssa dhÃtussa anto = dÃnto, tassa-dÃntassa. Mi ca mo ca = mimÃ, tesu. AdadÃ dÃnanti idaæ
attanopadavasena vuttaæ. 

Rassattanti kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ. 

DÃdhÃdayo panettha avuddhikÃ bhuvÃdayo. LuttaavikaraïÃ juhotyÃdayo dvebhÃvarÆpÃ.
JuhotyÃdinayo.
 

BhÆvÃdito a iti ito aiti vattamÃne.

Rudhi Ãdi yesante rudhÃdayo, tato rudhÃdito niggahÅtapubba¤ca iti catuppamidaæ. Kattari
vibhattippaccayesÆti kattari vÅhitÃsu vibhattÅsu mÃnantÃdippaccayesu ca paresÆti attho. Tato
pubbanti appaccayato pubbaæ hutvÃ niggahÅtaæ dhÃtusarato para¤ca hutvÃ hoti. 

TadanuparodhenÃti paribhÃsato. Ssassa chÃdeseti vasachidalabhÃditoti heÂÂhÃ niyamattÃ
chidatopi ssa ssa chÃdese kate bya¤janantassa vo chappaccayesu cÃti dakÃrassa cakÃre ca
kate checchatÅti rÆpaæ. Checchati yabhÃkkhatÅti Ãdisu paÂhamaæ a¤¤esu cÃti vuddhiæ katvÃ
pacchÃ chakÃrakhakÃrÃdesÃ kÃtabbÃ. 
RudhÃdinayo.
 

Yaggahaïanti bhÃvakammesu yoti ito chaÂÂhivipariïÃmena yaggahaïa¤ca, tassa
cavaggayakÃravakÃrattaæ sadhÃtvantassÃti ca pubbarÆpaæ cÃti ca vattamÃne: 

[SL Page 444] [\x 444/]    

KÃtabbÃti iminÃ bhÃvakammavihitayappaccayassa vutta Ãdese kattaripi atidisanto yathÃ
kattari cÃti vuttanti dasseti. 

Bo vassÃti paÂhamaæ vakÃrassa bakÃre kate sati paradvebhÃvo ÂhÃneti dvittaæ kÃtabbaæ.
¥Ãse pana: paÂhamaæ dvittaæ katvÃ pacchÃ dvayassa vuttattÃ idhÃpi vuttaæ. 

UdapajjÃti Ãdisu yavamadanÃdisuttena dakÃrÃgamo.

KhujjhatÅti Ãdisu vagge ghosÃdisuttena dvittaæ. 

¥Ãdesoti tavaggapa¤camassa sayakÃrassa nassa sathÃ kattari cÃti cavaggapa¤camo.

DivÃdÅnayo.
 

Hilopaæ vÃti hilope, kvaci dhÃtvÃdinÃ rassatte ca suïa iti rÆpaæ.

×appaccayalopeti kvaci dhÃtvÃdinÃ sattamajjatanimhÅti yogavibhÃgena sÃgamo. 

AsakkhÅti Ãdisu sakassa khÃdese vagge ghosÃdinÃ dvittaæ. 

SvÃdinayo.
 

KÅ iccayaæ dhÃtu Ãdi dhÃtÆnaæ te = kiyÃdayo. Ettha jhalÃnamiyuvÃ sare vÃti kÅsaddantassa
ÅkÃrassa iyÃdeso. Kattariti kattari vihitesu paccayesÆti daÂÂhabbaæ. NÃppaccayo paro yasmÃ
sa = nÃparo, tassa bhÃvo = nÃparattaæ. TasmÃ. Etena "yaïuïÃnÃniÂÂhÃdisu vuÂÂhi na"iti
gahito nÃppaccayo ayanti dassito hoti. 

AntassivaïïÃkÃro vÃti ito vÃti vattate. 

JÃ ca ja¤ca nÃ cÃti jÃjantÃ. 
IdhÃti ÃkhyÃtavisaye, chÃdeso nÃmhi pare eva na¤Ãdisu paresu, idhevÃyaæ niyamo. Tena
"jÃnanajÃnanakÃ"disu 

[SL Page 445] [\x 445/]    

Kitakesu jÃdeso anivÃritova. Jaæ Ãdeso ¤Ãmhi paro. Aya¤ca niyamo vavatthitavibhÃsattha
vÃsaddassÃnuvattanato labhati tadanuparodhenÃti parihÃsato ca. 
EkÃroti ikÃrassa saralopÃdisuttena pubbalope kate ekaro hoti. Dvittanti para dvehÃvo ÂhÃneti
yakÃrassa dvittaæ. IyÃ ca ¤Ã ca = iyÃ¤Ã. 

Eyyassa ¤Ãto iyÃ¤Ã vÃti ito ¤Ãtoti vÃti ca vattamÃne:

YakÃratta¤ca ¤Ãse vuttattÃ.

¥ÃmhÅti ¤Ãdese pare niccaæ nÃlopo. AjjatanÃdisu ajjatanÅbhavissantikÃlÃtipattisu vihÃsÃ
nÃlopo. A¤¤attha vattamÃnÃdivibhattisu na cÃyaæ lopo hoti. Timbhiti "nÃyati"ti Ãdisu nÃto
timhi pare nÃppaccayassa yakÃrattaæ hoti. 

VijÃnemÆti ettha kvaci dhÃtvÃdinÃ eyyÃmassa emu Ãdeso. 

Gaha Ãdi pakÃro yassa soyaæ = gahÃdi. Tato. Ppo ca ïhÃ ca = ppaïhÃ.

KÅyÃdito nÃti iminÃ nÃppaccaye siddhepi ïhÃppaccayassa visuæ Ãrambho havipariyayattho. 

Gahassa gheppeti ito gahassÃti vattate. 

Hassa lopo = halopo vacavasavahÃdÅnamukÃro. Vassayeti ito yeti vattate. Vipariyayayo
he¬ipariyatÃ. TadÃ sÃgamoti ikÃrÃgamassa karaïato paÂhamatarameva sakÃrÃgamo hoti. 

KiyÃdinayo.
 

Tanu Ãdi yesante = tanÃdayo. Tato. O ca yiro ca = oyirÃ. 

Eyyassa ¤Ãto iyÃ¤Ã vÃti ito vÃti vattate. NÃssa lopo yakÃrattaæ, lopa¤cettamakÃroti evaæ nÃ-


[SL Page 446] [\x 446/]    

ùdÅnaæ vikaraïÃnaæ kÃriyavidhippakaraïattÃ uttamokÃroti ettha okÃroti
ovikaraïappaccayo ca gahitoti daÂÂhabbo. RakÃra lopo kvaci dhÃtvÃdinÃ.

EthÃdissÃti karato parassa eyyassa ethasaddÃdibhÆtassa ekÃrassa ca kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ Ãttaæ
hoti. EyyumÃdisÆti eyyuæ eyyÃsÅti Ãdisu eyyasaddassa lopo ca hoti. 

AkatthÃti ettha kvaci dhÃtÆti ÃdinÃ rassa oppaccayassa ca lopo. Havipariyayo lo vÃti ito vÃti
vattate. 

HilopaævÃti ito lopoti ca hotissarogobhe bhavissantiïÅ ti Ãdito bhavissantiïi ssa ssa cÃti
vattate. "Ssassa cÃ"ti adhikÃre sati puna sappaccayaggahaïassa adhikattÃ tapphalaæ
dassetuæ adhikabhÆtasappaccayaggahaïenÃti Ãdi vuttaæ. 
TanÃdinayo.
 
SÅhÃvalokanenÃti attanopadÃni bhÃve ca kammanÅ-ti ito sÅhavilokanena bhÃve ca
kammanÅti ca vattate

CuratheyyÃ ti ayaæ dhÃtu Ãdi yesante-curÃdayo. Tato curÃdito. ×e ca ïayo ca = ïïeyÃ.
Saæyogo ante etassÃti = saæyoganto. Na saæyoganto-asaæyoganto. TassÃti attho. 

CurÃnadiyo.
 

Idha ghattadhÃti bhuvÃdito a iccÃdinÃ vikaraïappaccayabhedena idha kaccÃyanena* dassitÃ
dhÃtugaïÃ evaæ sattadhÃ sattapakÃrÃ bhavantÅti attho. 

VikaraïavidhÃnanti vikaraïappaccayÃnaæ vidhi samattaæ niÂÂhitanti attho. 
 
 
"Yirato"ti ma¤¤e
 "Etha saïe"ti sattamiyaæ ethappaccayo.
* "KaccÃyane" ti vÃ pÃÂho. 

[SL Page 447] [\x 447/]    

DhÃtvatthe vihitÃ paccayÃ = dhÃtupaccayÃ. Te antÃ yesante = dhÃtuppaccayantÃ. Kha iti
paccayo Ãdi yesaæ chasaÃyaÅyÃdÅnaæ te = khÃdayo hetvatthe vihitÃ ïeïayÃdayo kÃritÃ te
antÃ yesante = kÃritattÃ. KhÃdayo ca kÃritantÃ cÃti khÃdikÃritantÃ. DhÃtuggahaïanti ettha
anantarasutte dhÃtuggahaïaæ liÇgaggahaïena yadi nÃma byavahitaæ tathÃpi tijagupÃdÅnaæ
dhÃtuttÃ tadanupayogattÃ sÃmatthiyato dhÃtuggahaïameva idhÃnuvattÅyatÅti daÂÂhabbaæ.
TenÃha vuttiyaæ tijagupakitamÃnaiccetehi dhÃtÆhÅti. 

Puraggahaïaæ paccayaggahaïa¤ca yÃva idha ÃkhyÃte kibbidhÃne ca
paccayavidhÃnasÃmatthiyato tattha sabbattha anuvattatÅti dassetuæ parÃ paccayÃti ca
adhikÃroti vuttaæ. 

Tijo ca gupo ca kito ca mÃno ca = tijagupakitamÃnÃ. Tehi kho va cho va so va = khajasÃ. 

VavatthitavibhÃsatoti idha vÃsaddassa vavatthitavibhÃsattÃ tija dhÃtuto khantiyaæ
abhidheyyÃyaæ khappaccayova hoti. NÃ¤¤attha. NiïdÃyamettha gupato tu chappaccayo ca
kita-dhÃtuto saæsayarogÃpanayanesu chappaccayo ca. MÃnato upadhÃraïatthe sappaccayo
ca nÃ¤¤attheti ayaæ niyamo veditabbo tato a¤¤atthe tyÃdayo kiccakitakÃca anivÃritÃca. 

Bya¤janantassa co chappaccayesu cÃti ito bya¤janantasseti vattamÃne:

DhÃtuppaccayehÅti khantiÃcÃrÃdibhede payojakabyÃpÃrabhÆte dhÃtvatthe vihitÃ paccayÃ =
dhÃtuppaccayÃ. Ke te? KhÃdikÃritantehÅ etena dhÃtuppaccayÃti savisesena vacanena dhÃtuto
vihitesu tyÃdivibhattisu kiccakitake cÃti pasaÇgaæ nivatteti. 

Atikkamma pavattaæ vÃkyaæ = ativÃkyaæ, pharusavacanaæ. TitikkhatÅti sahatÅti attho. 

ChappaccayesÆti ettha bahuvacanena "gacchatÅ"ti Ãdisu paccayekadesabhÆtassÃpi gahaïaæ
veditabbaæ. JigucchatÅti garahati. GopetÅti ettha lopa¤cettamakÃroti ekÃro. PubbobbhÃsoti ito
abbhÃsaggahaïamanuvattate. 

[SL Page 448] [\x 448/]    

MÃno ca kito ca = mÃnakitÃ, tesaæ. Vo ca to ca = vatÃ. Tesaæ bhÃvo = vatattaæ. VakÃrattaæ
takÃrattaæ cÃti attho. VicikicchatÅti saæsayamÃpajjati. 

PÃ ca mÃ ca = pÃmÃ. Tesaæ. DhÃtvekadesattÃ dhÃtuvohÃrena vuttaæ. PÃmÃnaæ dhÃtÆnanti
antassivaïïÃkÃro vÃti ito vÃggahahaïÃnuvattanato tadanuparodhenÃti paribhÃsato vÃ pÃssa
vikappena vÃdeso tena "pivÃsatÅ"ti sijjhati. VÅmaæsatÅti vicÃreti. Bhottunti bhujato
icchatthesu samÃnakattukesu tavetuæ vÃti tuæpaccaye kate vuddhiæ katvÃ bhujÃdÅnamanto
no dvi cÃti dhÃtvantalope tassa ca dvitte kate rÆpaæ.

Tijagupa iccÃdito khachasÃ vÃti ca vattate. 

Bhujo ca ghaso ca haro ca su ca po ca te Ãdi yesanto bhujaghasaharasupÃdayo. Tehi. Tuæ ca
icchÃ ca tumicchÃ. SamÃnakattubhÃve yuttÃnaæ tumicchÃnaæ atthÃ = tumicchatthÃ, tesu,
tumantayuttaicchÃ eva vÃ atthÃ = tumicchatthÃ, tesu. Tena bhojanamicchati bhottuæ vajatÅti
Ãdisu tumantarahite icchatthe icchÃrahite tumatthe va khÃdayo na honti. "BhottumicchÃ =
bubhukkhÃ"ti Ãdi pana kitantavasena sijjhati. 

 hÃnupacÃrenÃti giæÃdesassa ÂhÃnino harassa dhÃtuttÃ tadupacÃrena "dhÃtÆ"ti
vohÃrasambhavato kvacÃti vaïïÃna miccÃdinÃ dvittaæ. 

ùya nÃmato kattu upamÃnÃ ÃcÃre iti pa¤capadamidaæ. DakÃro saïdhijo. PabbatÃyatÅti ettha
dhÃtuppaccayantÃnaæ bhujÃdittÃ bhuvÃdito a iti appaccayo na hoti. "TitikkhatÅ"ti Ãdisupi
eseva nayo samuddamivÃti sÅlavelÃnatikkamÃdikÃraïena saÇgho attÃnaæ
samuddamivÃcaratÅti ÃdinÃ dhÃtuppaccaye sabbattha vÃdhikÃrato vÃkyampi siddhaæ
bhavati. 

ùya nÃmatoti Ãdito nÃmato ÃcÃreti ca vattate. 

ýyo upamÃnÃ cÃti tipadamidaæ. Kattuggahaïanivattanatthanti purimasuttato
upamÃnaggahaïe anuvattamÃne tanniyÃmakaæ kattuggahaïampi anuvatteyya. Tato
tannivattanatthanti attho. 

[SL Page 449] [\x 449/]    

Attano atthÃya icchÃ-atticchÃ, sÃyeva attho = atticchattho, tasmiæ.

DhÃtÆhi ïe ïaya iccÃdito kÃritaggahaïamanuvattate. 

DhÃturÆpe dhÃtupaccayayoge

Taæ karotiti Ãdike payujjamÃne nÃmayogini sati tato nÃmato ïayappaccayo. 

Casaddena ïe va. VibhattuppattÅti dhÃtuppaccayehi vibhattiyotiminÃ. PamÃïayatÅti
pamÃïaæ karoti amissayatÅti amissaæ karoti. 

Evaæ nÃmato dhÃtvatthe ÃyÃdippaccaye vidhÃya idÃni dhÃtuto ca hetvatthe ïe ïayÃdike
vidhÃtuæ dhÃtÆhÅti Ãraddhaæ. ×e ca ïayo ca ïÃpe ca ïÃpayo cÃti dvaïdo. KÃritÃnÅti
puthusa¤¤Ãkaraïa¤ca payojakabyÃpÃravi¤¤Ãpanatthameva.

"DhÃtÆhÅ"ti avisesena vuttattÃ sabbehÅti laddhaæ atthato sÃmatthiyato. PayojakabyÃpÃro
nÃma ÃïÃpanaæ. 

VÃsaddassÃnuvattitoti tijagupakitamÃnehi khachasÃvÃti ito
yathÃnupubbakavÃdhikÃrÃnuvattanato. UvaïïantÃ dhÃtuto ïe ïayÃva honti. YathÃ:
bhÃveti, bhÃvayati, sÃveti, sÃvayati. AkÃrantadhÃtuto ca ïÃpe, ïÃpayÃti ime pacchimabhÆtÃ
dve paccayÃ siyuæ. YathÃ: dÃpeti, dÃpayati, patiÂÂhÃpeti, patiÂÂhÃpayati. Yesato
bya¤janantato cattÃropi dvepi honti, yathÃ: kÃreti, kÃyati, kÃrÃpeti, kÃrÃpayati, dameti,
damayati. Ivaïïantato ekÃrantato paradve. YathÃ: sayÃpeti, sayÃpayati, ÃïÃpeti, ÃïÃpayati,
cintÃpeti, cintÃpayati. AkammakÃti ye kammanirapekkhakirayÃvÃcakÃ "tiÂÂhati setÅ"ti ÃdikÃ
dhÃtavo te kÃritavisaye sakammakÃ honti. YathÃ, ¤attiæ Âhapeti, bhikkhuæ sayÃpeti. Ye
"gacchati, pacatÅ"ti ÃdikÃ sakammakÃ dhÃtavo te kÃrite dvikammakÃ assu bhaveyyuæ. YathÃ:
purisaæ gÃmaæ gamayati, devadattaæ odanaæ pÃceti. SabhÃvena dvikammakÃ pana
nikammakÃ honti. YathÃ: ya¤¤adattaæ kambalaæ yÃcÃpeti brÃhmaïaæ, brÃhmaïena vÃ
devadatto.
 
Upaparikkhitabba'midaæ ÂhÃnaæ. 

[SL Page 450] [\x 450/]    

TasmÃti yasmÃ akammakÃpi kÃritavisaye sakammakÃ honti, tasmÃ kÃraïÃ. KÃrite kattari ca
kamme eva ca ÃkhyÃtavibhattiyÃ sambhavo hoti na bhÃve. SuddhakattÃti yo karoti sa kattÃti
vutto suddhakattÃpi kÃritavisaye hetukattÃrÃ payujjamÃnattÃ kammasa¤¤Ãto hoti.
YathÃ:devadattaæ kammaæ kÃreti ya¤¤adatto. 

NÅyÃdÅnanti nÅ pÃpuïane ti ÃdÅnaæ dvikammakÃnaæ nayanakirayÃya etena sabhÃvato
parikappato vÃ siddhena ajÃdÅnaæ kammÃnaæ vattumicchatantarattÃ yaæ ajÃdikaæ padhÃnaæ
kammaæ, ya¤ca "duhayÃcabhikkhapucchÃ"ti ÃdisaÇkhÃtaduhÃdÅnaæ dvikammakadhÃtÆnaæ
ya¤¤adattÃdi appadhÃnaæ kammaæ, kÃritavisaye ya¤casuddhakattasa¤¤itaæ kammaæ,
tadetaæ tividhampi kammaæ ÃkhyÃtagocaraæ kammani vihitÃya ÃkhyÃtavibhattiyÃ gocaraæ
abhidheyyaæ bhavati, na a¤¤aæ. YathÃ: "devadattena nÅyati gÃmamajo, sakena
pÃpakammena nirayaæ nÅyati. Dukammanti, "ya¤¤adatto kambalaæ yÃcÅyati brÃhmaïena,
puriso kammaæ kÃrÅyati devadattena.

Yo koci bhavatÅti suddhakattuno dassanaæ. Tama¤¤o bhavÃhÅti* Ãdi hetukattuno
niyogadassanaæ. KitantavasenÃpi vÃkyaæ dassetuæ athavÃ bhavantanti Ãdi vuttaæ. Ta¤ca
sÃmatthiyadassanavasena vuttanti dassetuæ samatthanti Ãdi vuttaæ. LiÇgakÃlasaÇkhyÃbhedaæ
anÃmasitvÃ sÃma¤¤ato vÃkyaæ dassetuæ bhavituæ payojetÅti vÃti vuttaæ. 

KÃriteti nimittopÃdÃnasÃmatthiyato asaæyogantassa dhÃtussÃti siddhaæ. O ava sareti ito oti,
e ayÃti ito eti ca vattate. DhÃtÆhi ïe ïaya iccÃdito dhÃtuggahaïa¤ca vattate. 

ùvo ca Ãyo ca = ÃvÃyÃ. "Oe" iti imesaæ dhÃtvantabhÃvo "kÃrite"ti nimittopÃdÃnasÃmatthiyato
siddhoti daÂÂhabbo. BhÃvetÅti uppÃdeti, va¬¬hayati vÃti attho. Payojeti payu¤jatÅti attho. 

GhaÂÃdÅnaæ vÃti ettha vÃsaddassa vavatthitavibhÃsattÃ "ghaÂeti, ugghÃÂeti, atikkanto"ti
Ãdisu vikappena vuddhi. "Kamento, damento, samentoti Ãdisu na hoti.
 
* "BhavabhavÃ"ti mudditarÆpasiddhipÃliyaæ.
[V Page 451 marusi44] 
[SL Page 451] [\x 451/]    
KibbidhÃnaæ. 
Asaæyogantassa vudhi kÃriteti ito kÃriteti vattate. 

×amhi ra¤jassa jo bhÃvakaraïesÆti ito ïamhÅti vattate. 

GhÃtetÅti pahÃrÃpeti gaïhÃpetÅti ettha gahÃdito ppaïhÃti vinÃdhikÃrena yogavibhÃgena
kÃritepi ïhÃppaccayo. 

SakÃritehÅti nudÃdÅhi yuïvÆnamanÃnanÃkÃnanakÃ sakÃritehÅti yadetaæ kÃritantehi dhÃtÆhi
paresaæ yuïvÆnaæ
AnÃnanakÃdi ÃdesavidhÃnadassanaæ. Idameva "dhÃtuppaccayantato kÃritappaccayÃ hontÅ"ti
etassa atthassa ¤Ãpakanti veditabbaæ.

SÃsanatthantÅ pariyattisÃsanopakÃratthaæ. SamuddiÂÂhanti mayÃ samÃsato saÇkhepena
sammÃ uddiÂÂhaæ. ùkhyÃtaæ ÃkhyÃtalakkhaïaæ, vicakkhaïÃ nipuïamatayo.
Sakabuddhivisesena ÃcariyamatÃnugatena attano bÃhusaccabalena, cintayantu vitthÃrato
aviparÅtaæ paÂivijjhantÆti attho. 

ChakÃlikanaye sesa bhuvÃdi catudhÃ vidha,
RudhÃdi pa¤cadhÃ dhÃtuppaccayantÃ ca dassitÃ.

Iti rÆpasiddhiÂÅkÃyaæ ÃkhyÃtanayo chaÂÂho.
 

IdÃni kibbidhÃnakappamÃrabhanto bhadantamahÃkaccÃyanatthero attanÃ vakkhamÃnassa
kibbidhÃnassa Ãnisaæsavisesaæ sakalassa jinavacanatthassa saærakkhaïe
kammakattukaraïÃdisÃdhanakosallamÆlakattÃ kibbidhÃnassa jinavacanasÃsane
bahÆpakÃrattaæ ca dassetuæ.
 
"MÃrÃpeti" vÃ.
 "SÃsanatthaæ samuddiÂÂhaæmayÃkhyÃtaæ samÃsato sakabuddhivisesena cintayantu
vicakkhaïÃ"ti.
Ayaæ gÃthÃ mudditarÆpasiddhipÃliyaæ na dissate, kaccÃyanavuttiyamÃgatÃ cÃyaæ.
* "KitabbidhÃnakappanti" katthaci. 

[SL Page 452] [\x 452/]    

Buddhaæ ¤Ãïasamuddanti ÃdinÃ gÃthÃcatukkamÃha tattha buddhanti sayaæ
paÂividdhacatusaccadhammaæ. SabbassÃpi ¤eyyamaï¬alassa sabbÃkÃrena jÃnanato
sabba¤¤Šæ dasabalacatuvesÃrajjachaasÃdhÃraïÃdibhedena gambhÅrÃppameyyappabhÃvato
samuddabhÆtena samanÃnÃgatattÃ ¤Ãïasamuddaæ païidhÃnatoppabhuti
kappalakkhÃdhikacaturasaÇkheyyakÃlaæ sakalassapi sattalokassa. Hetu nimittaæ.
Caturoghanittharaïatthaæ khinnÃya khedaæ gatÃya mahÃkaruïÃpubbaÇgamÃya
pa¤¤ÃpÃramÅsaækhÃtÃya matiyÃ buddhiyÃ samannÃgatattÃ. Lokahetubinnamatiæ.
Evaævidhiæ sakala lokassa jeÂÂhaseÂÂhaæ aggaæ sammÃsambuddhaæ pubbaæ paÂhamaæ,
abhivaïditvÃ payogÃnurÆpabhÃvakammakattukaraïÃdisÃdhanasahitatÃya sasÃdhanaæ
tekÃlika atÅtakÃlika vattamÃnakÃlika bhavissantikÃlikÃdibhedÃnaæ dhÃtuvihitÃnaæ
ïÃdippaccayÃnaæ kitasa¤¤ÅtÃnaæ kappÃnaæ vidhÃnametthÃti kitakappasa¤¤itaæ
saddalakkhaïaæ pakaraïaæ ahaæ vakkhÃmÅti sissÃnaæ hitÃya kathayissÃmÅti attho. 

IdÃni kitakappassa avassÃrambhanÅyataæ sÃdhanÃnisaæsadassanamukhena dassento,
sÃdhanamÆlaæ hi payogamÃhÆti Ãdi mÃha tattha sÃdhÅyati nipphÃdÅyati
nibbattanÅyÃdibhedÃ kirayÃ tena sabhÃvato parikappato vÃ siddhena kammÃdinÃ kÃrakenÃti
sÃdhanaæ, kammakattubhÃvakaraïÃdhikaraïasampadÃnÃpÃdÃnÃ. BhÃvo cettha
sÃdhyasiddhisarÆpattÃ sÃdhanaæ. Tena bhÃvasÃdhano'yaæ saddoti vutto. BhÃvÃbhidheyyoti
vuttaæ hoti. Taæ sÃdhanaæ mÆlamassÃti = sÃdhanamÆlaæ. Payoganti rÆpasiddhi
dÃnasÅlÃdisaddÃbhidhÃnaæ. PayogamÆlaæ attha¤ca vacanatthÃvagamana¤ca Ãhu paï¬itÃ
kathÃyanti, vacanatthabhÆtesu atthesu visÃradamatayo asaæhÅrabuddhikÃ jinassa
tathÃgatassa sÃsanadharÃ pariyattisÃsanadharÃti matÃ sammatÃti attho. 

IdÃni aïvayato vuttamevatthaæ byatirekato daÊhÅkaronto aïdhoti ÃdimÃha. Tattha
desakavikaloti maggadesakena cakkhumatÃ vikalo rahito aïdho upahatacakkhudvayo
puriso kantÃraæ paÂipanno* sappaÂibhayaÂÂhÃnaæ parivajjetu chÃyÆdakasampannaæ
khemaÂÂhÃnagÃmimaggaæ ceva
 
 Ida¤cÃpi gÃthÃcatukkaæ mudditarÆpasiddhipÃliyamanudÃhaÂaæ.
"SusÃdhana"nti mudditakaccÃyanavuttiyaæ.
* "AppaÂissayaÂÂhÃnanti" katthaci. 

[SL Page 453] [\x 453/]    

Hagetuæ asakkonto antarÃmagge naÂÂho sunaÂÂho'ca* hoti. YathÃ ca ghatamadhutelÃni
bhesajjÃni acchiddÃbhinnaveÊumattikÃdibhÃjanena vinÃ naÂÂhÃni paæsuÃdiæ pavisitvÃ
sussitvÃ vinaÂÂhÃnÅti agayahÆpagÃni honti. TathÃ evaæ payogavikalo attho dhÃtuto
kammakattubhÃvakaraïÃdivÃcakaæ paccayaæ katvÃ nipphÃditena payogena abhidhÃnena
phassÃdisabhÃvaniruttisaddena vinÃ attho jinavacanattho
phassavedanÃdisabhÃvaniruttisaddÃnamattho naÂÂho. Akkharavipajjanena
dunanÅyamÃnatÃya dunnayo ca hoti. 

IdÃni vuttamatthamupasaæharitvÃ kitakappÃrambhassa mahatthitÃdassanena sissÃnaæ
taæsavasena Ãdaraæ janento Ãcariyo tasmÃ iccÃdinÃ avasÃnagÃthamÃha. YasmÃ
nibbavanasuddhiyÃ vinÃ payogavipajjane sati jinavacanatthopi vipajjati, tasmÃ
mÆnivacanatthassa tepiÂakasaÇkhÃtena jinavacanena vuttatthassa
aviparÅtaphalasampannassa sikkhÃttayasaÇgahitassa paÂipattipaÂivedhasaÇkhÃtassa atthassa
a¤¤atra buddhuppÃdÃ alabbhanÅyatÃya kÃïakacchapopamasutte vuttanayena atidullabhassa
saærakkhaïatthaæ sammÃ yÃva sÃsanantaradhanÃ rakkhanatthaæ saddhammassa
ciraÂÂhitatthaæ sissakÃnaæ, saddhÃpabbajitÃnaæ kulaputtÃnaæ. Hitaæ
sammÃpaÂipattihetubhÆtaæ,
kammakattubhÃvakaraïÃdhikaraïasampadÃnÃpÃdÃnasaÇkhÃtena sÃdhanena sahitaæ
kitakappaæ kitakasa¤¤itÃnaæ tekÃlikÃdippaccayÃnaæ vidhÃyakaæ kibbidhÃnaæ nÃma
pakaraïaæ ahaæ vakkhÃmi vitthÃrena kathayissÃmÅti attho. 

"TasmÃ saærakkhaïatthaæ munivacanatthassa dullabhassÃhaæ vakkÃmi sissakahitaæ
kitakappaæ sÃdhanena yuta"nti vacanÃnurÆpaæ kitakÃrambhaæ dassetuæ atha dhÃtÆhÅti
vuttaæ. Atha ÃkhyÃtÃnantaraæ
bhÃvakammakattukaraïÃdhikaraïasampadÃnÃpÃdÃnakÃrakasaÇkhÃtÃbhidheyyayut- taæ
kibbidhÃnaæ kitakappassa vidhÃnaæ kitakappanti attho. Ettha kiccÃnampi
kitakavohÃralÃbhato saÇgaho daÂÂhabbo. 

TatthÃti tasmiæ kibbidhÃne tesu kiccappaccayÃ tÃva vuccanteti sambaïdho. PaÂhamaæ
vuttattÃti a¤¤e kitÅti kitsa¤¤ÃvidhÃnato puretarameva te kiccÃti kiccasa¤¤Ãya ÂhapitattÃ. 
* "SunaÂÂhe vÃ"ti katthaci. 


[SL Page 454] [\x 454/]    

KiccappaccayÃnaæ tekÃlikattÃ tikÃlaviggahaæ dassetuæ bhÆyateti Ãdi vuttaæ bhÆyateti
devadattena sampati bhavanaæ, abhavitthÃti atÅte bhavanaæ, bhavissateti anÃgato
bhavananti attho. 

DhÃtuliÇgehi parÃppaccayÃti ito parÃppaccayÃti adhikÃro veditabbo.

Bhavanaæ = bhÃvo. KarÅyatÅti = kammaæ, bhÃvo ca kamma¤ca = bhÃvakammÃni. Tesu
abhidheyyesÆti attho. Tabbo ca anÅyo ca = tabbÃnÅyÃ. YogavibhÃgenÃti "tabbÃnÅyÃ"ti
suttavibhÃgato. A¤¤atra kattukaraïÃdisu. 

ArahasakkatthadÅpakÃ arahatthassa sakkatthassa ca dÅpakÃ "karaïÅyaæ kusalaæ pacanÅyaæ
bhatta"nti evaæ yathÃkkamaæ kattuæ arahatthassa yuttatthassa kattuæ sakkuïeyyatthassa ca
dÅpakÃ hutvÃ te kiccappaccayÃ bhÃvatthe ca kammatthe ca bhavantÅti sambaïdho. 

×o Ãdi yesante = ïÃdayo, te ca kÃlattayepi hontÅti sambaïdho tatiye dhÃtvadhikÃreti
dhÃtuyÃ kammÃdimhi ïoti idheva vutte. Etena "dhÃtuliÇgehÅ"ti dhÃtÆhi ïeïayÃti ettha
vuttadhÃtvadhikÃrÃ nivattitÃ honti. 

KvacÅti dadhÃntato yo kvacÅti ito sÅhÃvalokanenÃnuvattate. 

YathÃ yathÃ Ãgamo jinavacanaæ avirujjhÃti = yathÃgamaæ. JinavacanÃnuparodhenÃti attho
bya¤janÃdikesÆti na sarÃdikesu kiccÃti sa¤¤Ãkaraïaæ kiccappaccayantÃnaæ karaïÅyatthatÃ
vi¤¤Ãpanatthaæ. 

Pa¤¤enÃti pa¤¤avatÃ. 

IdÃni abhibhÆyate, atÅte abhibhÆyittha, anÃgate abhibhÆyissate kodhoti kammani
tikÃlaviggaho. Ettha hi abhibhavitabbo kodho paï¬itenÃti Ãdisu "kodho"ti kammassa
kiccappaccayena abhihitattÃ puna dutiyÃya avisayattÃ paÂhamÃvibhatti hotÅti veditabbaæ. 
NamakarÃnamantÃnaæ niyuttatamhÅti ito vacanavipariïÃmena antassÃti karassa ca tattaæ
tusminti ito 

[SL Page 455] [\x 455/]    

Karassa ca tattanti ca vattate. Tuæ ca tÆnaæ ca tabbo ca = tuætÆnatabbÃ, tesu. 

KarotissÃti purisamupaparÅhi karotissÃti Ãdito nuvattate

Ro ca ho ca rahÃ, te Ãdi yesante = rahÃdayo. 

ùdisaddenÃti "rahÃdito"ti ettha Ãdisaddena "ramu kÅÊÃyaæ apa pÃpuïane ¤Ã avabodhane tÃ
pÃlaneti" evamÃdi dhÃtvettha saÇgayhati. SÃmatthÃ'ti rahÃdito no ïÃti vacanassa
a¤¤athÃnuppattito sarabyavahitassÃpi nakÃrassa ïattaæ siddhanti attho. 

Purasamupa iccÃdito vÃti vattate. 

Gamo ca khano ca hano ca te Ãdi yesaæ tesaæ gamakhanahanÃdÅnaæ antÃpekkhÃyaæ chaÂÂhÅ
tu¤ca tabbo ca te Ãdi yesaæ tesu tuætabbÃdisu. 

NÅyyÃtÅti vaggato niggacchatÅti attho. NahÃnÅyanti ettha kvaciggahaïena
dhÃtvantalopÃbhÃve saralopoti Ãdisutte tuggahaïena pubbalopena siddhe sarÃ sare lopanti
pubbasare lutte hakÃrato parassa anÅyassÃkÃrassa dÅghanti dÅgho. 

BhÃvakammesu tabbÃnÅyÃti ito bhÃvakammesÆti ito paramadhikÃro. 

×o anubaïdho etassÃti = ïÃnubaïdho. NappayogÅti = appayogÅ. Anubaïdho nÃma
ïÃdippaccayesu dissati. Na tassa suttantesu payogo atthiti = appayogÅ. YathÃ: kumhakÃro. 
Sissoti ettha yavatantalanÃdisutte kÃraggahaïena syassa sakÃre kate dvittaæ. 

NamakarÃnamantÃnaæ niyuttatamhÅti ito antÃnanti ca, kÃritaæ viya ïÃnubaïdhoti ito
ïÃnubaïdhaggahaïa¤ca vattate, dhÃtuyÃ kammÃdimhi ïoti ito dhÃtuggahaïa¤ca. 
 
 "Karo" ssÃti iccÃdito"ti bahusu. 

[SL Page 456] [\x 456/]    

Ko ca go ca kagÃ. Co ca jo ca cajÃ tesaæ. ParadvebhÃvo ÂhÃneti sakÃrassa dvittaæ.
×ÃppaccayavisayepÅ vipariyayena tabbÃnÅyÃpi bhavantÅti dassetuæ vinicchitabbaæ
vinicchatÅyanti Ãdi vuttaæ. 

×yattadÅpanattha¤ca ïyaggahaïanti. Ramhi ranto rÃdinoti ito antaggahaïa¤ca vattate. 

×yo cÃti ito ïyaggahaïa¤ca chaÂÂhivipariïÃmena. 

Vado ca mado ca gamo ca yujo ca garaho ca ÃkÃro ca te Ãdi yesante =
vadamadagamayujagarahÃkÃrÃ. Tehi vadamadÃdidakÃrÃntehi yujÃdijakÃrantehi garahÃdi
hakÃrantehi dhÃtÆhi ca parassa ïyassa yathÃkkamaæjjÃdiÃdesÃ. Jjo ca mmo ca ggo ca yho ca
eyyo cÃti dvaïdo. Rassattanti ïyappaccaya-parattÃ dhÃtusarassa vuddhimhi kate jjoti Ãdese
kate puna saæyoge pare rassanti bya¤jane pare rassattaæ. 

MadaggahaïenÃti karaïasÃdhanassa majjasaddassa sijjhanatthaæ idha madadhÃtuggahaïato
karaïepi ïyappaccayo hotÅti attho. Majjaæ nÃma acetanaæ dabbaæ. Tato sayaæ na majjati
puggalo ca tena majjatÅti daÂÂhabbo. 

VÃsaddassa vavatthitavibhÃsattÃ bhojananti ettha Ãdeso na hoti. "Vajja" miccÃdisu niccaæ
hoti. 

Minitabbanti ettha kvaci dhÃtvÃdinÃ dhÃtvantassa ikÃro. KiyÃdito nÃti nÃppaccayo.
Metabbanti ettha ikÃrÃgame sarÃ sare lopanti pubbalope ca kate kvacÃsavaïïaæ lutteti
ikÃrassekÃro.

KarambhÃ riccoti ettha ïyo cÃti ito caggahaïamanuvattate. Tena "kattabbaæ karaïÅya"nti
rÆpÃni avirodhitÃni honti. Tena vuttaæ "karamhÃ riccappaccayo'ca hoti"ti. 
RamhÅti ettha ro assa atthÅti atthe saddhÃdito ïa iti ïappaccayo tena ramhi rakÃravati
paccayeti attho. Rannoti ettha rakÃro saïdhijo. Ro Ãdi mariyÃdÃ avadhi
 
"Vinicchetabbaæ-vinicchayanÅyaæ" 
 "Mariyado"ti bahÆsu.


[SL Page 457] [\x 457/]    

AssÃti = rÃdi. Noti lopamÃha. Saralopoti kvaci dhÃtvÃdinÃ. 

Peso ca atisaggo ca pattakÃlo cÃti = pesÃtisaggapattakÃlÃ. Tesu. Te cÃti kiccauïÃdisu
pesÃdiatthesu vihitÃ kiccappaccayÃ. 

SÃsadisato tassa rÅÂÂho cÃti tassÃti vattate. 

Bhuja iti dhÃtu yesante = bhujÃdayo. Tesaæ dvi cÃti ettha dviggahaïena dvibhÃvo vutto.
DhÃtvantalopÃdÅti ettha Ãdisaddena dvittaæ. Avassaka¤ca adhamiïo ca = avassakÃdhamiïÃ,
tesu adhamo iïo = adhamiïo, iïgÃhÅti attho. PesÃdisu "kattabbaæ bhacatÃ kammaæ,
bhu¤jitabbaæ tayÃ, ajjheyyaæ te ayaæ kÃlo, dÃtabbaæ me sataæ iïaæ tayÃ"ti. 

TabbÃdinayo.
 

Kamma¤ca taæ Ãdi cÃti, kammÃdi tasmiæ upapadavasena dhÃtuyÃ Ãdimhi Âhite satiti attho.
Kumbhaæ karotÅti attheti upapadasamÃsassa niccattÃ ÃkhyÃtabhÆtena asapadena
viggahadasasana metaæ. Yadi hi samÃsato puretarameva kÃrasaddassa kitantattÃ tato
syÃduppatti bhaveyya, tadÃ "kumbhaæ kÃro"ti sakapadena vÃkyaæ bhaveyya. "BhÆmigato"ti
Ãdisu gatasaddasseva "kÃro"ti imassa visuæ payogopi Ãpajjeyya, na ca taæ yuttaæ. DhÃtuyÃ
kammÃdimhÅti evaæ sutte kammÆpapade satiyeva ïappaccayavidhÃnato eva¤ca sati "kÃro"
iti ayaæ saddo avibhatyanto ca kumbhasaddena samÃsÅyatÅti siddhaæ. Evaæ sabbattha
kÃrakopapade samÃse veditabbaæ. 

KumbhakÃrÅti ettha ïavaïikaïeyyaïantÆhÅti Åppaccayo. 

×amhi ra¤jassa jo bhÃvakaraïesÆti ito ïamhÅti vattate. 

ùkÃro anto yesante = ÃkÃrantÃ tesaæ ÃkÃrÃtanti avatvÃ antaggahaïakaraïaæ dhÃtvantasseva
ÃyÃdesatthaæ. KÃmayatÅti ettha curÃdito ïeïayÃti vuddhi ca.
 
"Assapadena" 

[SL Page 458] [\x 458/]    

DhÃtuyÃ kammÃdimhi ïoti ito dhÃtuyÃti ito paramadhikÃro. Tato yeva kammÃdimhÅti ca
vattate.

Sa¤¤ÃyamanÆti sa¤¤Ãyaæ a nu iti tipadamidaæ. Padassa anto = padanto, tasmiæ. 

Sa¤¤ÃyamanÆti ito a iti vattate ïavu ca tu ca ÃvÅcÃti = ïavutvÃvÅ. 

Bhayanaæ = bhayanti bhÃvasÃdhanassa bhayassa sutte dassanato akattaripi appaccayo siÇoti
dassetuæ bhayaggahaïenÃti vuttaæ. Bhayaggahaïena ¤ÃpakenÃti adhippÃyo.
SesasÃdhanepÅti karaïÃdhikaraïabhÃvakammaapÃdÃnÃdisÃdhanepi appaccayo hotÅti
veditabbo Ãsuïanti vuttavacanaæ gaïhantÅti = assavÃ vacanakarÃ. KÃmassa avacaro
kÃmÃvacaroti chaÂÂhi tappuriso. 

Ano ca ako ca = anakÃ, yu ca ïvu cÃti = yuïvÆ tesaæ. 

Ko ca go ca kagÃ. Tesaæ bhÃvo kagattaæ co ca jo ca = cajÃ. 

Nudo Ãdi yesanto = nudÃdayo, tehi. Yu ca ïvu ca yuïvu, tesaæ ano ca anato ca ako ca
ananako ca = anÃnanÃkÃnanakÃ. Saha kÃritappaccayehi pavattantÅti = sakÃrite tehi.
NudÃdÅhiti ettha anakÃdesagahaïaæ iminÃ visesavidhinÃ pubbe
vuttasÃma¤¤avidhinisedhappasaÇganivattanatthaæ. 

SakÃritehÅti evaæ kÃritappaccayantehi paresaæ yuïvÆnaæ kÃriyassa anÃnanÃdiÃdesassa
vidhÃnatoyeva dhÃtuppaccayehi dhÃtvatthe vihitappaccayantehi paraæ hutvÃ. Kevalaæ
dhÃtvadhikÃre hitÃnaæ kiccakitappaccayÃnaæ sambhavo veditabboti attho.

KÃritalopoti "saæjÃnÃpe Ãnanaka" iccatra "Ãpe"ti kÃritassa saha vikaraïena lopo sa¤jÃnanako.
NamakÃrÃnamantÃnaæ niyuttatamhÅti ito vipariïÃmena antassÃti vattate. YakÃrikÃrÃgamÃti
ettha "ya"nti dadhantato yo kvacÅti yakÃrÃgamo. YavatantalanÃdisutte kÃraggahaïena
dhyassa jhakÃro, dvitta¤ca. 

Itthiyaæ patibhikkhÆrÃjÅkÃrantehi inÅti inÅppaccayo. 

[SL Page 459] [\x 459/]    

KumbhakÃro tantavÃyo ariïdamo puriïdado,
Dhammadharo dinakaro nissayo vinayo nayo.

ùsavo assavo lavo bhavo saævaraviggaho.
PÃdapo gocaro veca pabbataÂÂho ca kÃrako. 

ùïÃpako sa¤jÃnanako janako pÆjako tathÃ,
KattÃ jetÃ ca kÃretÃ bhayadassÃvÅ ca kattari.

DiÂÂhadhammoti paccakkho attabhÃvo, tassa hitaæ diÂÂhadhammikaæ. ùdisaddena
samparÃyikaparamatthavasenÃpi sÃsati anusÃsatiti = satthÃ sÃsa Ãdi yesante = sÃsÃdayo.
Tehi. 

PÃ Ãdi yassa so = pÃdi tato.

MÃno Ãdi yesante = mÃnÃdayo-tehi. Viso ca rujo ca pado cÃti = visirujapadÃ. Te Ãdi yesante
= tadÃdayo, tehi. * Saæyogo Ãdi yesa'nte = saæyogÃdi. Saæyogasminti ki¤cÃpi avisesena
vuttaæ tathÃ pi dhÃtuyÃti adhÃkÃrato dhÃtusambaïdhani saæyogeti gahetabbaæ.

BhÃvo ca karaïa¤ca = bhÃvakaraïÃni, tesu

Akattaripiti ïamhi ranchassa jo bhÃvakaraïesÆti evaæ karaïatthe paÂhÅte ïamhi pare
ranjassa jÃdesavidhÃnasÃmatthiyato akattaripi kammakaraïÃdhikaraïÃpÃdÃnabhedepi
kÃrake ca ïappaccayassa sambhavo hotÅti veditabbo.

VisarujapadÃdito ïa iti ito ïa iti vattate. "Gahassa ghare ïe vÃti ito ïe vÃ ti ca vattate. 

ParilÃhoti laÊÃnamavisesattÃ vuttaæ. 

×amhi ra¤jassa jo bhÃvakaraïesÆti ito ïamhÅti vattate. Puro ca saæ ca upo ca pari cÃti
purasamupaparÅ, tehi. Kho ca kharo ca = khakharÃ. Te ca so paccayo cÃ ti tappaccayo. 

Casaddo ïappaccayasampiï¬anattho,

Kvino lopo = kvilopo.
 
* "Saæyoga Ãdi saæyogÃdi "no" timassa visesananti ma¤¤Ãma. 

[SL Page 460] [\x 460/]    

VihÃdesoti tesu vuddhiti ÃdinÃ ku¤jeti pabbataku¤je, attato jÃto = attajo. 

I ca yo ca to ca mo ca ki¤ca e ca so cÃti = iyatamakiesÃ, tesaæ anto ca so saro cÃti =
antassaro. So ca kkho ca Å cÃti sakkhi. Disassa sakkhi cÃ"ti sambaïdho. Do ranti etthÃpi
a¤¤assa asutattÃ disassa dakÃro rakÃraæ sakkhiti* ÃpajjatÅti yojanÅyaæ. Disassa dhÃtussÃti
etthÃpi "disa" iti patiÂÂhitassa dhÃtussa upamÃnabhÃvena visesanattÃ guïabhÆtÃnanti
chaÂÂhivipariïÃmavasena iyatamakiesÃnaæ visesanabhÃvena vuttanti daÂÂhabbaæ. Tena
imasaddÃdÅnaæ disassa guïabhÆtÃnameva ayaæ dÅgho, na kevalÃnanti siddhaæ. TathÃ
yamÅva naæ passatÅti ettha "tathÃ"ti iminÃ ya-tÃ disesa-upamÃnehi disassa kvippaccayena
vÃkyaviseso upapadasamÃso. SÃdiÃdesÃ ca atidisÅyanti. EtÃdisoti casaddena siddhaæ. 

Rammapaccayo yaæ kitsa¤¤ittÃ kattari kititÅ niyamato kattariyeva bhavatÅti saÇkaæ apane
tuæ "bhÃvakammesÆ"ti ettha rammappaccayantaæ kammaggahaïaæ nidassataæ. Tena vuttaæ
akattaripi kÃrake hotevÃti. 
Taæ sÅlaæ pakati etassÃti = tassÅlo. ùdisaddena taddhammaæ taæsÃdhukÃrÅ gayhanti. ×Å ca
tu ca ÃvÅ ca = ïÅtvÃvi. Tu ÃvÅ punarupÃdÃnaæ tassilÃdiatthe visesadassanatthaæ. 

Saddo ca kudho ca calo ca maï¬o ca attho yesante = saddakudhavalamaï¬atthÃ. Tehi
rucÃdÅhi ca. 

BhikkhÆti ettha patibhikkhurÃjikÃrantehi inÅti nipÃtanato vÃ rassattaæ. RakÃrÃgamo
yavamadanataralÃ cÃti suttena. SaÇghÃtoti bhÃve ïappaccayena siddhaæ.
AbhidhÃnÃnurodhatoti* tadanuparodhenÃti paribhÃsato vuttaæ. AsaæpubbÃti saæpubbato
a¤¤asmÃpi hantito. Tena paÂihananaæ paÂighotipi siddhaæ hoti. 

BhÃvakammesu tabbÃnÅyÃti ito bhÃvakammesÆti vattate. 
 
* "DakÃroraæ sakÃro sakkhÅcÃ"ti ma¤¤Ãma. 
 "Kitasa¤¤attÃ" bahusu. "Kikti"vÃ pÃÂho.
* "AbhidhÃnÃnurÆpato"ti ddita rÆpasiddhi pÃÊi. 

[SL Page 461] [\x 461/]    

RodhanÃdisu niggahÅtÃgamÃbhÃve vuddhi. 

NaïdÃdÅhi yÆti ito yÆti vattate. 

KattÃ ca karaïa¤ca padeso ca kattukaraïappadesÃ. Tesu. Naïdananti ettha naïdÃdÅhi yÆti
bhÃve yuppaccayo. 

ùttanti ettha dhÃtvantassa ekÃrassa Ãttaæ. 

SaddÃti nÃmÃkhyÃtÃdibhedÃ. PamÅyatiti rÆpÃdivisaye paricchijjatÅti attho. 

TathÃti dhatÆhipi dhÃtuppaccayantehipi yuppaccayassa atideso. 

DÃ ca dhÃ ca = dÃdhÃ, tato dadhÃto. ùdadhÃtÅti ekÃrammaïe ÂhapetÅti attho. 

A ca ti ca yu cÃti = atiyavo. 

PaÂisambhijjatÅti pabhedaæ gacchatÅti attho. 

VÅcchÃti ettha visaddo byÃpanattho. 

SÃsadisato tassa riÂÂho cÃti ito taggahaïaæ vipariïÃmena. BhujÃdÅnamanto no dvi cÃti ito
noti ca janÃdÅnamÃtimhi cÃti ito timhiti ca vattate. 

Gamo ca khano ca hano ca ramo ca = gamakhanahanaramÃ. Te Ãdi yesante = tadÃdayo,
tesaæ. AkÃrabyavahitattÃti vikaraïappaccayabhÆtena akÃrena byavahitatti tathÃ vuttaæ. 

Itthiyamatiyavo vÃti ito itthiyaæ cÃti ca vattate. 

BudhagamÃditthe kattarÅti ito kattarÅti vattate. 

ýsa¤ca du ca su ca = ÅsadussÆ, tehi. 

KiccÃ ca tto ca kkho cÃti = kiccattakkhÃ, tesaæ vÃ attho. TathÃ vutti. Tattha kiccatthÃ nÃma
ÂhapetvÃ kiccaggahaïaæ pesÃtisaggapattakÃlÃdayo. TtatthÃ nÃma matibuddhibhujÃdayo.
KkhatthÃ nÃma ÅsÃdiatthÃ. SukhenÃti akicchenÃti attho. 

BhÃvakammesu ta iti ito ta iti vattate. 
 
"ùdhÃretÅti" bahusu. 

[SL Page 462] [\x 462/]    
Budho ca gamo ca = budhagamÃ. Te Ãdi yesante = tadÃdayo. Tesaæ atthe bujjhanÃdibhede
gamyamÃne sÃmatthiyato tadatthehi budhagamÃdÅhi yeva tappaccayo. Tena vuttaæ
budhagama- iccevamÃdihi dhÃtÆhÅti. 

YÃsadisato tassa riÂÂho cÃti ito tassÃti vattate.

Dho ca ¬ho bho ca ho cÃti dha¬habhahÃ, tehi. Dho ca ¬ho ca = dha¬hÃ.
PaccayÃgamabyavahitattÃti appaccayaikÃrÃgamehi byavahitattÃ dhattÃdikaæ na bhavatÅti
attho. 

Ho ca catuttho ca = bhavatutthÃ, tesaæ. 

Sa¤¤Ãyaæ dÃdhÃto i iti ito sa¤¤Ãyanti vattate

TikicchÃti ettha "kitÃ"ti katÃrassa iminÃ nipÃtanena cakÃro. JinabuddhÅti Ãsiæsanatthe ca
kvaci sa¤¤Ã.

Tikate tekÃlikappaccayanayo.
 

To ca tavantu ca tÃvÅ cÃti = tatavantutÃvÅ.

AtÅte kÃle gamyamÃne kattari kÃrake abhidheyye tatavantutÃvÅ hontÅti attho bhÆtoti jÃto. 

SÃsadisato tassa riÂÂho cÃti ito tassÃti paramadhikÃro sÃdisantaiccÃdito sÃdÅti ca.
Dutiya¤cettha caggahaïanti cassa ava iti tappurisavasena dutiyo cakÃro, paÂhamo kevalo.
ÖhattÃpavÃdoyaæ ÊakÃravidhi jito parÃjito. Vittaæ dhanaæ. PaÂiccÃti ettha "catkhu¤ca paÂicca
rÆpe ca uppajjati cakkhuvi¤¤Ãïa"nti Ãdisu pubbakÃlavacanicchÃvasena pubbakÃlatÃ
daÂÂhabbÃ

DhÃtuniddese kattabbe. IkÃro ippaccayo vikaraïatthito vikaraïappaccayÃnugato tippaccayo
ca bhavati gamissÃnto ccho vÃ, hantyÃdÅnaæ ïukoti Ãdisu ¤Ãpakato. 

*UïÃdÅti parasama¤¤Ãvasena iïu Ãdi paccayÃnamevÃdhivacanaæ. 
 
* "UïÃdayo bahulam (pÃïinÅye - 3 - 3 - 1)
"Iïu" ÃdÅti sabbattha. Upaparikkhitabbametaæ ÂhÃnaæ. 

[SL Page 463] [\x 463/]    

TedhÃ saïdhinti sarabya¤jananiggahÅtasaïdhivasena lopÃdesÃgamavasena "saïdhiæ
dÅpentÅ"ti sambaïdho. NÃmÃkhyÃtopasagganipÃtavasena catudhÃ padamapi.
DabbajÃtiguïakirayÃyadicchÃnÃmavasena ca * itthi puma napuæsakaliÇga aniyataliÇga
aliÇgavasena ca pa¤cadhÃ nÃmika¤ca. ByÃsato vitthÃrato ekÆnatiæsavidhena
kattukammakaraïasampadÃnÃpÃdÃnaadhikaraïabhedaæ chakÃraka¤ca, tathÃ
abyayÅbhÃvÃdichappakÃra¤ca samÃsaæ byÃsato battiæsavidhena "sÃma¤¤avutti" Ãdivasena
chappabhedena taddhita¤ca, tathÃ sattavidhavikaraïadhÃtuppaccayÃnaæ vasena
aÂÂhavidhena ÃkhyÃta¤ca, tabbÃdipaccayÃnaæ pabhedena chabbidhaæ kitakampi dÅpenti.
RÆpasiddhi idha loke janatÃya buddhiyÃ cira mabhivuddhiæ karotu iti sambaïdho.

Iti rÆpasiddhiÂÅkÃyaæ kibbidhÃnanayo sattamo. 

BhadantabuddhappiyÃcariyena katÃ

PadarÆpasiddhiÂÅkÃ parisamattÃ.


* "VasenacatudhÃva" sabbattha "civamativuddhiæ" maramma.