Samantapasadika, Buddhaghosa's Commentary on the Vinaya Pitaka, Vol. IV:
Vinayapitaka: Suttavibhanga: Bhikkuvibhanga:
Pacittiya (V.1-92), Patidesaniya (VI.1-4), Sekhiya (VII.1-75), Adhikaranasamatha (VIII.1-7)
Vinayapitaka: Suttavibhanga: Bhikkunivibhanga:
Parajika (I.1-8), Sanghadisesa (II.1-10), Nissagiya-Pacittiya (III.1-12), Pacittiya (IV.1-96), Patidesaniya (V.1-4), Sekhiya (VI.1-75)
Based on the edition J. Takakusu and Makoto Nagai, assisted by Kogen Mizuno,
London : Pali Text Society 1934 (Reprinted 1967)
Input by the Dhammakaya Foundation, Thailand, 1989-1996
[GRETIL-Version vom 14.3.2016]
NOTICE
This file is (C) Copyright the Pali Text Society and the Dhammakaya Foundation, 2015.
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
These files are provided by courtesy of the Pali Text Society for
scholarly purposes only.
In principle they represent a digital edition (without revision or
correction) of the printed editions of the complete set of Pali
canonical texts published by the PTS. While they have been subject to a
process of checking, it should not be assumed that there is no
divergence from the printed editions and it is strongly recommended that
they are checked against the printed editions before quoting.
ADDITIONAL NOTES
Headline references have been standardized according to the following pattern:
Bhvibh_n.n. = Bhikkhuvibhaṅga_Class of offence(Roman).rule(Arabic).
Bhnīvibh_n.n. = Bhikkhuṇīvibhaṅga_Class of offence(Roman).rule(Arabic).
References in Bhikkhuṇīvibhaṅga IV:
Bhnīvibh_IV.n.n. (IV.n) = Bhikkhuṇīvibhaṅga_Class IV of offence(Roman).vagga(Arabic).rule(Arabic). (Class of offence(Roman).running number of rule(Arabic))
Italicized catchwords of the printed edition were already reduced
to plain Roman type in the original Dhammakaya file.
ANNOTATED VERSION IN PTS LAYOUT
THIS GRETIL TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Unicode (UTF-8).
(This file is to be used with a UTF-8 font and your browser's VIEW configuration
set to UTF-8.)
| description: | multibyte sequence: |
| long a | ā |
| long A | Ā |
| long i | ī |
| long I | Ī |
| long u | ū |
| long U | Ū |
| vocalic r | ṛ |
| vocalic R | Ṛ |
| long vocalic r | ṝ |
| vocalic l | ḷ |
| vocalic L | Ḷ |
| long vocalic l | ḹ |
| velar n | ṅ |
| velar N | Ṅ |
| palatal n | ñ |
| palatal N | Ñ |
| retroflex t | ṭ |
| retroflex T | Ṭ |
| retroflex d | ḍ |
| retroflex D | Ḍ |
| retroflex n | ṇ |
| retroflex N | Ṇ |
| palatal s | ś |
| palatal S | Ś |
| retroflex s | ṣ |
| retroflex S | Ṣ |
| anusvara | ṃ |
| visarga | ḥ |
| long e | ē |
| long o | ō |
| l underbar | ḻ |
| r underbar | ṟ |
| n underbar | ṉ |
| k underbar | ḵ |
| t underbar | ṯ |
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of GRETIL encodings and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf
For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm
SAMANTAPĀSĀDIKĀ BUDDHAGHOSA'S COMMENTARY ON THE VINAYA
[page 735]
735
1 Samantapāsādikāya
Vinayatthasaṃvaṇṇāya Pācittiy-
ādi aṭṭhakathā
NAMO TASSA BHAGAVATO ARAHATO SAMMĀ-
SAMBUDDHASSA.1
yesaṃ navahi vaggehi saṅgaho suppatiṭṭhito
khuddakānaṃ ayaṃ dāni tesaṃ bhavati vaṇṇanā.
Tattha musāvādavaggassa tāva paṭhamasikkhāpade Hattha-
ko ti tassa therassa nāmaṃ. Sakyānaṃ putto ti Sakyaputto,
buddhakāle kira Sakyakulato asītipurisasahassāni pabba-
jiṃsu tesaṃ so aññataro ti. vādakkhitto ti vādaṃ karissāmī
'ti evaṃ parivitakkitena vādena paravādisantikaṃ2 khitto
pakkhitto pahito pesito ti attho. vādamhi vā sakena cittena
khitto yatra yatra vādo tatra tatr'eva sandissatī 'ti pi vādak-
khitto. avajānitvā paṭijānātī 'ti attano vāde kiñci dosaṃ
sallakkhento n' āyaṃ mama vādo ti avajānitvā puna ka-
thento3 niddosataṃ sallakkhetvā mam' eva ayaṃ vādo ti
paṭijānāti. paṭijānitvā avajānātī 'ti kismicid4 eva vacane
ānisaṃsaṃ sallakkhento ayaṃ mama vādo ti paṭijānitvā puna
kathento3 tattha dosaṃ sallakkhetvā n' āyaṃ mama vādo
ti avajānāti. aññen' āññaṃ5 paṭicaratī 'ti aññena kāraṇena
aññaṃ kāraṇaṃ paṭicarati paṭicchādeti ajjhottharati, rūpaṃ
aniccaṃ jānitabbato ti vatvā puna jātidhammato ti ādīni
vadati. Kurundiyaṃ pana etassa paṭicchādanahetu6 aññaṃ
bahuṃ kathetī 'ti vuttaṃ. tatr' āyaṃ adhippāyo: yan taṃ
paṭijānanañ ca avajānanañ ca tassa paṭicchādanatthaṃ ko
--------------------------------------------------------------------------
1-1 Ssp. khuddakakaṇḍavaṇṇanā.
2 Ssp. paravādīnaṃ santikaṃ.
3 Bp.Ssp. repeat this.
4 Bp.Ssp. kismiñcid.
5 Bp.Ssp. aññaṃ.
6 Bp. -hetuṃ.
[page 736]
736 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.1.
āha kiṃ āha kismiṃ āhā 'ti evam ādi bahuṃ bhāsati.ḥ1 puna
Mahāaṭṭhakathāyaṃ avajānitvā paṭijānanto paṭijānitvā ava-
jānanto eva ca aññen' āññaṃ2 paṭicaratī 'ti vuttaṃ. sampa-
jānamusā bhāsatī 'ti jānanto3 musā bhāsati. saṅketaṃ katvā
visaṃvādetī 'ti purebhattādīsu asukasmiṃ nāma kāle asukas-
miṃ4 padese vādo hotū 'ti saṅketaṃ katvā saṅketato pure
vā pacchā vā gantvā passatha bho titthiyā na āgatā parājitā
'ti pakkamati. sampajānamusāvāde 'ti jānitvā jānantassa ca
musā bhaṇane. visaṃvādanapurekkhārassā 'ti visaṃvādana-
cittaṃ purato katvā vadantassa. vācā 'ti micchāvācāpari-
yāpannavacanasamuṭṭhāpikā cetanā. girā5 'ti tāya cetanāya
samuṭṭhāpitasaddaṃ6 dasseti. vyappatho7 ti vacanapatho,
vācā yeva hi aññesaṃ pi diṭṭhānugatiṃ āpajjantānaṃ patha-
bhūtato vyappatho7 ti vuccati. vacībhedo ti vacīsaññatāya8
vācāyabhedopabhedagatā vācā eva evaṃ vuccati.
vācasikā viññattī 'ti vacīciññatti. evaṃ paṭhamapadena
suddhacetanā9 majjhe tīhi taṃ samuṭṭhāpitasaddasahitā10
cetanā ante ekena viññattisahitā cetanā kathitā 'ti veditabbā.
anariyavohārā 'ti anariyānaṃ bālaputhujjanānaṃ vohārā.
evaṃ sampajānamusāvādaṃ dassetvā idāni ante vuttānaṃ
sampajānamusāvādasaṅkhātānaṃ anariyavohārānaṃ lakkha-
ṇaṃ dessento adiṭṭhaṃ diṭṭhaṃ11 me 'ti ādim āha. tattha
adiṭṭhaṃ diṭṭhaṃ me 'ti evaṃ vadato vacanaṃ taṃ samuṭṭhā-
pikā vā cetanā eko anariyavohāro ti iminā nayena attho
veditabbo. api c' ettha cakkhuvasena agahitārammaṇaṃ
adiṭṭhaṃ, sotavasena agahitaṃ asutaṃ, ghāṇādivasena mū-
tvā12 tīhi indriyehi ekābaddhaṃ viya katvā patvā agahitaṃ
amutaṃ, aññatra pañcahi indriyehi suddhena viññāṇen' eva
agahitaṃ aviññātan ti veditabbaṃ.
pāḷiyaṃ pana adiṭṭhaṃ nāma na cakkhunā diṭṭhan ti evaṃ
oḷāriken' eva nayena desanā katā.13 diṭṭhādīsu ca attanā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. bhāsatī 'ti.
2 Bp.Ssp. aññaṃ.
3 Ssp. sampajananto.
4 Bp.Ssp. add nāma.
5 Ssp. gīrā.
6 Ssp. -pitaṃ saddaṃ.
7 Ssp. vyapatho.
8 Bp.Ssp. -saññitāya.
9 Ssp. adds 'va.
10 Ssp. samuṭṭhita-.
11 Ssp. nāma for diṭṭhaṃ me.
12 Bp. munitvā; Ssp. omits.
13 Bp. adds 'ti; Ssp. kathitā 'ti.
[page 737]
Bhvibh_V.1.] Pācittiya-vaṇṇanā 737
pi parenā1 'pi diṭṭhaṃ diṭṭham eva,ḥ evaṃ sutamutaviññātānī2
'ti ayam eko pariyāyo. aparo nayo3 yaṃ attanā diṭṭhaṃ
diṭṭham eva taṃ, es' eva4 nayo sutādīsu, yaṃ pana parena
diṭṭhaṃ taṃ attanā sutaṭṭhāne tiṭṭhati, evaṃ mutādīni pi.
idāni tesaṃ anariyavohārānaṃ vasena āpattiṃ ropetvā5
dassento tīhi ākārehī 'ti ādim āha. tass' attho tīhi ākārehi
paṭhamajjhānaṃ samāpajjanti sampajānamusā bhaṇantassa
āpatti pārājikassā 'ti evam ādi catutthapārājikavaṇṇanāyaṃ
vuttanayen' eva veditabbo. kevaḷaṃ hi tattha paṭhamaj-
jhānaṃ samāpajjanti idha adiṭṭhaṃ diṭṭham me 'ti, tattha
ca āpatti pārājikassā 'ti idha āpatti pācittiyassā 'ti, evaṃ
vatthumatte āpattimatte ca viseso, sesaṃ eka lakkhaṇam evā
'ti. tīh' ākārehi diṭṭhe vematiko ti ādīnam pi attho diṭṭhassa
hoti pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpajjanto diṭṭhe vematiko ti
evam ādi duṭṭhadosapāḷivaṇṇanāya6 vuttanayena veditabbo.
pāḷimattam eva hi ettha viseso, attho7 pan' esa theravāde
kiñci nānākaraṇaṃ n' atthi. sahasā bhaṇatī 'ti avīmaṃsitvā
anupadhāretvā vā vegena diṭṭham pi adiṭṭhaṃ me 'ti bhaṇati.
aññaṃ bhaṇissāmī 'ti aññaṃ bhaṇatī 'ti mandattā jaḷattā
pakkhalanto cīvaran ti vattabbe cīran ti ādi8 bhaṇati. yo
pana sāmaṇerena api bhante mayhaṃ upajjhāyaṃ passitthā
'ti vutto keḷiṃ kurumāno tava upajjhāyo dārusakaṭaṃ yoje-
tvā gato bhavissatī 'ti vā sigālasaddaṃ9 sutvā kass' āyaṃ
bhante saddo ti vutto mātuyā te yānena gacchantiyā kaddame
laggacakkaṃ uddharantānaṃ ayaṃ saddo ti vā evaṃ n' eva
davā na ravā aññaṃ bhaṇati, so āpattiṃ āpajjati yeva. aññā
pūraṇakathā nāma hoti eko gāme thokaṃ telaṃ labhitvā
vihāraṃ āgato sāmaṇeraṃ bhaṇati tvaṃ ajja kuhiṃ gato
gāmo ekatelo ahosī 'ti vā pacchikāya ṭhapitaṃ pūvakhaṇḍaṃ
labhitvā ajja gāme pacchikāhi pūve cāresuṃ10 vā ti, ayaṃ
musāvādo 'va hoti. sesaṃ uttānam evā 'ti. tisamuṭṭhānaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. parena.
2 Ssp. -tāni and onits '
3 Bp. pana.
4 Bp.Ssp. nayo for es' eva.
5 Ssp. āropetvā.
6 Bp.Ssp. -ṇṇāyaṃ.
7 Bp. atthe pana sa; Ssp. atthe pana satthera-.
8 Bp.Ssp.ādiṃ.
9 Bp. siṅgāla-.
10 Bp. cāresun ti vā; Ssp. hariṃsū 'ti vā.
[page 738]
738 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.1-2.
kāyacittato vācācittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti.ḥ
kiriyā1 saññāvimokkhaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ kāyakam-
maṃ vacīkammaṃ akusalacittaṃ tivedanan ti. musāvāda-
sikkhāpadaṃ paṭhamaṃ.
Dutiyasikkhāpade,2 omasantī 'ti ovijjhanti. khuṃsentī 'ti
akkosenti.3 vambhentī 'ti padhaṃsenti. bhūtapubban ti
idaṃ vatthuṃ bhagavā omasavādagarahaṇatthaṃ āhari.
Nandivisālo nāmā 'ti nandī 'ti tassa balivaddassa nāmaṃ,
visāṇāni pan' assa visālāni tasmā nandivisālo ti vuccati,
bodhisatto tena samayena4 hoti. brāhmaṇo taṃ yāgubhattā-
dīhi ativiya posesi. atha so brāhmaṇaṃ anukampamāno
gaccha tvaṃ ti ādim āha. tatth' eva aṭṭhāsī 'ti ahetukapaṭi-
sandhikāle pi parakhuṃsanaṃ amanāpato yeva paccesi,
tasmā brāhmaṇassa dosaṃ dassetukāmo aṭṭhāsi. sakaṭasa-
taṃ atibaddhaṃ pavaṭṭesī'ti paṭipāṭiyā ṭhapetvā heṭṭhā rukkhe
datvā ekābaddhaṃ katvā muggamāsavālukādīhi5 puṇṇaṃ
sakaṭasataṃ pavaṭṭento kiñc'āpi pubbe patiṭṭhitārappadesaṃ
puna are patte pavaṭṭitaṃ hoti. bodhisatto pana purimasa-
kaṭena patiṭṭhitaṭṭhāne pacchimasakaṭaṃ patiṭṭhāpetuṃ
sakaṭasatappamāṇaṃ padesaṃ pavaṭṭesi. bodhisattānaṃ hi
sithilakaraṇaṃ nāma n'atthi. tena c'attamano ahū 'ti tena
brāhmaṇassa dhanalābhena attano kammena ca so Nandivi-
sālo attamano ahosi. akkosena pī 'ti ettha pana yasmā
parato dve akkosā hīno ca akkoso ukkaṭṭho cā 'ti vibhajitu-
kāmo tasmā yathā pubbe hīnena pi akkosena khuṃsentī 'ti
vuttaṃ. evaṃ avatvā akkosena icc evam āha. venajātī 'ti
tacchakajāti, veṇukārajātī6 'ti pi vadanti. nesādajātī 'ti
migaluddakajāti. rathakārajātī 'ti cammakārajāti. pukku-
sajātī 'ti pupphachaḍḍakajāti. avakaṇṇakādi7 dāsānaṃ nā-
maṃ hoti, tasmā hīnaṃ. oñātan ti avañātaṃ, uññātan ti pi
paṭhanti. avaññātan ti vambhetvā ñataṃ. hīlitan8 ti je-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.kriyaṃ.
2 Ssp.inserts tattha before oma-.
3 Bp.Ssp.akkosanti.
4 Bp.inserts Nandīvisālo nāma after samayena.
5 Ssp. -vālikā-.
6 Ssp. veḷu-.
7 Ssp. -ṇṇakā 'ti
8 Bp.Ssp. hīḷitan.
[page 739]
Bhvibh_V.2.] Pācittiya-vaṇṇanā 739
gucchitaṃ.ḥ paribhūtan ti kim etenā 'ti paribhavakataṃ.1
acittīkatan2 ti agarukataṃ.3 koṭṭhakakamman ti tacchaka-
kammaṃ. muddā 'ti hatthamuddagaṇanā.4 gaṇanā'ti ac-
chiddakādi5 avasesagaṇanā. lekhā 'ti akkharalekhā. madhu-
mehābādho vedanāya abhāvato ukkaṭṭho ti vutto. pāṭikaṅ-
khā 'ti icchitabbā. ya-kārena vā bha-kārena vā 'ti yakāra-
bhakāre yojetvā yo akkoso. kāṭakoṭacikāya6 vā ti kāṭan ti
purisanimittaṃ, koṭacikā7 'ti itthīnimittaṃ. etehi vā yo
akkoso eso hīno nāma akkoso ti. idāni tesaṃ jātiādīnaṃ
pabhedavasena āpattiṃ ropetvā8 dassento upasampanno
upasampannan ti ādim āha. tattha khuṃsetukāmo vambhetu-
kāmo maṅkukattukāmo ti akkositukāmo vidhaṃsitukāmo9
garahitukāmo nittejaṃ kattukāmo ti attho. hīnena hīnan
ti hīnena jātivacanena hīnajātiyā 'ti10 etena upāyena sabba-
padesu attho veditabbo. ettha ca hīnena hīnaṃ vadanto
kiñc'āpi saccaṃ vadati, omasitukāmatāya pan' assa vācāya
vācāya pācittiyaṃ.
ukkaṭṭhena hīnaṃ vadanto ca kiñcāpi alikaṃ11 bhaṇati,
omasitukāmatāya pana iminā va sikkhāpadena pācittiyaṃ
āpajjati na purimena. yo pi aticaṇḍālo 'si atibrāhmaṇo 'si
duṭṭhacaṇḍālo 'si duṭṭhabrāhmaṇo 'sī 'ti ādīni vadati, so pi
āpattiyā kāretabbo. santi idh'ekacce 'ti vāre pana pariharitvā
vuttabhāvena dukkaṭaṃ, es' eva nayo ye nūna ...pe...
na mayan ti vāresu pi. anupasampanne pana catūsu pi vāresu
dukkaṭam eva. coro 'si gaṇṭhibhedako12 sī 'ti ādivacanehi
pana upasampanne pi anupasampanne pi sabbavāresu duk-
kaṭam eva. davakamyatāya pana upasampanne pi anupa-
sampanne pi sabbavāresu dubbhāsitaṃ. davakamyatā nāma
keḷihassādhippāyatā,13 imasmiñ ca sikkhāpade ṭhapetvā
bhikkhuṃ bhikkhunīādayo sabbasattā anupasampannaṭṭhāne-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. paribhavīkataṃ.
2 Ssp. acitīkatan.
3 Bp.Ssp. na garu-.
4 Ssp. hatthamuddhā.
5 Bp. acchindakādi.
6 Ssp. -vikāya for cikāya.
7 Ssp. koṭavikā.
8 Ssp. āropetvā.
9 Ssp. omits this.
10 Bp.Ssp.omit'ti.
11 Bp. alīkaṃ.
12 B. gaṇḍi-.
13 Ssp. kelihasādhi-.
[page 740]
740 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.2-3.
ṭhitā 'ti veditabbā.ḥ atthapurekkhārassā 'ti ādīsu pāḷiyā at-
thaṃ vaṇṇayanto atthapurekkhāro, pāḷiṃ vācento dhamma-
purekkhāro, anusiṭṭhiyaṃ1 ṭhatvā idāni pi caṇḍālo 'si pāpaṃ
mā akāsi mā tamotamaparāyano2 ahosī 'ti ādinā nayena
kathento anusāsanīpurekkhāro nāmā 'ti veditabbo. sesaṃ
uttānam evā3 'ti. tisamuṭṭhānaṃ kāyacittato vācācittato
kāyavāvācittato ca samuṭṭhāti, kiriyā saññāvimokkhaṃ
sacittakaṃ lokavajjaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ akusa-
lacittaṃ dukkhavedanan ti. dubbhāsitāpatti pan' ettha
vācācittato samuṭṭhāti. kiriyā saññāvimokkhā4 sacittakā
akusalacittā4 dvivedanā4 sukhā ca majjhatā cā 'ti. omasa-
vādasikkhāpadaṃ dutiyaṃ.
Tatiyasikkhāpade, bhaṇḍanajātānan ti sañjātabhaṇḍanā-
naṃ bhaṇḍanan ti kalahassa pubbabhāgo, iminā ca iminā ca
idaṃ kataṃ, evaṃ vutte evaṃ vakkhāmā 'ti ādikaṃ sa-
kasakapakkhe sammantanaṃ. kalaho ti āpattigāmiko kā-
yavācā vītikkamo. vivādo ti viggāhikakathā, taṃ vivādaṃ
āpannānaṃ vivādāpannānaṃ. pesuññan ti pisuṇavācaṃ,
piyabhāvassa suññakaraṇavācan ti vuttaṃ hoti. bhikkhu-
pesuññe 'ti bhikkhūnaṃ pesuññe bhikkhuto sutvā bhikkhunā
bhikkhussa upasaṃhaṭapesuññe 'ti attho. dvīhi ākārehī 'ti
dvīhi kāraṇehi. piyakamyassa vā 'ti evaṃ ahaṃ etassa piyo
bhavissāmī 'ti attano piyabhāvaṃ patthayamānassa vā.
bhedādhippāyassa vā 'ti evam ayaṃ etena saddhiṃ bhijjissatī
'ti parassa parena bhedaṃ icchantassa vā. jātito vā 'ti ādi-
sabbaṃ purimasikkhāpade vuttanayam eva. idhāpi bhik-
khunī5 ādiṃ katvā sabbe anupasampannā nāma, na piya-
kamyassa na bhedādhippāyassā 'ti ekaṃ akkosantaṃ ekañ
ca khamantaṃ disvā aho nillajjo īdisam pi nāma bhavantaṃ
puna vattabbaṃ maññissatī 'ti evaṃ kevalaṃ pāpagarahitāya
bhaṇantassa anāpatti, sesaṃ uttānattham eva. tisamuṭ-
ṭhānaṃ kāyacittato vācācittato kāyavācācittato ca samuṭ-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. anusāsaniyaṃ.
2 Bp. tamo 'si, mā tamaparayāno for tamotamaparāyano.
3 Bp. eva and omits 'ti.
4 Bp.Ssp. -aṃ for -ā.
5 Bp.Ssp. -niṃ.
[page 741]
Bhvibh_V.3-4.] Pācittiya-vaṇṇanā 741
ṭhāti,ḥ kiriyā saññāvimokkhaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ kāya-
kammaṃ vacīkammaṃ akusalacittaṃ tivedanan ti. pesuñ-
ñasikkhāpadaṃ tatiyaṃ.
Catutthasikkhāpade, appatissā 'ti appatissavā upāsakā 'ti
vuttavacanam1 pi na sotukāmā anādarā 'ti attho. appatis-
sayā vā anīcavuttino ti attho. asabhāgavuttikā 'ti visabhā-
gajīvikā, yathā bhikkhūsu vattitabbaṃ, evaṃ appavatta-
vuttino ti attho. padaso dhammaṃ vāceyyā 'ti ekato padaṃ
padaṃ dhammaṃ vāceyya koṭṭhāsaṃ koṭṭhāsaṃ vāceyyā
'ti attho, yasmā pana taṃ koṭṭhāsanāmakaṃ padaṃ catub-
bidhaṃ hoti, tasmā taṃ dassetuṃ padaṃ anupadaṃ an-
vakkharaṃ anubyañjanan ti padabhājanaṃ vuttaṃ. tattha
padan ti eko gāthāpādo adhippeto, anupadan ti dutiyapādo,
anvakkharan ti ekekamakkharaṃ, anubyañjanan ti purima-
byañjanena sadisaṃ pacchā byañjanaṃ, yaṃ kiñci ekam2
akkharaṃ anvakkharaṃ, akkharasamūho anuvyañjanaṃ,
akkharānubyañjanasamūho padaṃ, paṭhamaṃ padaṃ padam
eva dutiyaṃ anupadan ti evam ettha nānākaraṇaṃ vedi-
tabbaṃ. idāni padaṃ nāma ekato paṭṭhapetvā ekato osāpentī
'ti gāthābandhaṃ dhammaṃ vācento manopubbaṅgamā
dhammā 'ti3 ekamekaṃ padaṃ sāmaṇerena saddhiṃ ekato
ārabhitvā ekato yeva niṭṭhāpeti, evaṃ vācentassa4 pada-
gaṇanāya pācittiyo veditabbā.
anupadaṃ nāma pāṭekkaṃ paṭṭhapetvā ekato osāpentī 'ti
therena manopubbaṅgamā dhammā 'ti vutte sāmaṇero taṃ
padaṃ apāpuṇitvā manoseṭṭhā manomayā 'ti dutiyaṃ padaṃ
ekato bhaṇati, ime pāṭekkaṃ paṭṭhapetvā ekato osāpenti
nāma. evaṃ vācentassāpi anupadagaṇanāya pācittiyo.5
anvakkharaṃ nāma rūpaṃ aniccan ti vuccamāno run6 ti
opātetī 'ti. rūpaṃ aniccan ti bhaṇa sāmaṇerā 'ti vuccamāno
rū-kāramattam eva ekato vatvā tiṭṭhati, evaṃ vācentassā-
pi anvakkharagaṇanāya pācittiyo.5 gāthābandhe pi ca esa7
nayo labbhati yeva. anubyañjanaṃ nāma rūpaṃ aniccan
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. vutte vacanaṃ.
2 Ssp. ekakaṃ.
3 Ssp. inserts.imaṃ after 'ti.
4 Ssp. -ssā 'pi.
5 Ssp. pācittiyā.
6 Bp.Ssp. rū for run.
7 Ssp. es' eva nayo.
[page 742]
742 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.4.
ti vuccamāno vedanā aniccā 'ti saddaṃ nicchāretī 'ti rūpaṃ
bhikkhave aniccaṃ vedanā aniccā 'ti imaṃ suttaṃ vācaya-
māno therena rūpaṃ aniccan ti vuccamāno sāmaṇero sīgha-
paññatāya vedanā aniccā 'ti imaṃ aniccapadaṃ therassa
rūpaṃ aniccan ti etena aniccapadena saddhiṃ ekato bhaṇanto
vācaṃ nicchāreti,ḥ evaṃ vācentassāpi anubyañjanagaganāya
pācittiyo.1 ayaṃ pan' ettha saṅkhepo imesu padādīsu yaṃ
yaṃ ekato bhaṇati tena tena āpatti2 āpajjatī 'ti. buddha-
bhāsito ti sakalaṃ vinayapiṭakaṃ abhidhammapiṭakaṃ
dhammapadaṃ cariyāpiṭakaṃ udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ
suttanipāto vimānavatthu petavatthu brahmajālādīni ca
suttāni. sāvakabhāsito ti catuparisapariyāpannehi sāvakehi
bhāsito anaṅgaṇa sammādiṭṭhi anumānasutta cullavedalla3
mahāvedallādiko. isibhāsito ti bāhiraparibbājakehi bhāsito
sakalo paribbājakavaggo Bāvāriyassa4 antevāsikānaṃ soḷa-
saṇṇaṃ brāhmaṇānaṃ pucchā 'ti evam ādi. devabhāsito ti
devatāhi bhāsito, so devatāsaṃyutta devaputtasaṃyutta
mārasaṃyutta brahmasaṃyutta sakkasaṃyuttādivasena vedi-
tabbo. atthūpasaṃhito ti aṭṭhakathānissito. dhammūpasaṃ-
hito ti pāḷinissito, ubhayenāpi vivaṭṭūpanissitam eva vadati,
kiñcāpi vivaṭṭūpanissitaṃ vadati, tisso saṅgītiyo ārūḷha-
dhammaṃ yeva padaso vācentassa āpatti. vivaṭṭūpanissite
'pi nānābhāsāvasena gāthāsilokabandhādīhi abhisaṅkhate anā-
patti. tisso saṅgītiyo anārūḷhe pi kulumbasuttaṃ rājovāda-
suttaṃ tikkhindriyaṃ5 catuparivaṭṭaṃ6 nandopanandan ti
īdise āpatti yeva, Apalāladamanan pi vuttaṃ Mahāpaccariyaṃ
pana paṭisiddhaṃ meṇḍaka-Milindapañhesu therassa saka-
paṭibhāṇe anāpatti, yaṃ rañño saññāpanatthaṃ āharitvā
vuttaṃ tattha āpatti. vaṇṇapiṭaka aṅgulimālapiṭaka raṭṭha-
pālagajjita āḷavakagajjita guḷhumagga7 guḷhavessantara guḷ-
havinaya vedaḷhapiṭakādīni8 pana abuddhavacanāni yevā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. -yā.
2 Ssp. āpattiṃ.
3 Bp.Ssp. cūḷa-.
4 Ssp. Bāvariyassa.
5 Ssp. -driya.
6 Ssp. catupparivattanandopanandasuttan ti.
7 Bp. guḷha-; Ssp. guḷhaummaṅga-.
8 Bp. vedallapiṭakāni; Ssp. vedallapiṭakādīni.
[page 743]
Bhvibh_V.4.] Pācittiya-vaṇṇanā 743
'ti vuttaṃ.ḥ sīlūpadeso nāma dhammasenāpatinā vutto ti
vadanti, tasmiṃ āpatti yeva. aññāni pi maggakathā āram-
maṇakathā buddhikaradaṇḍaka1 ñāṇavatthu asubhakathādīni
atthi, tesu sattatiṃsabodhipakkhiyadhammā vibhattā, dhu-
taṅgapañhe paṭipadā vibhattā, tasmā tesu āpattī 'ti vuttaṃ.
Mahāpaccari ādīsu pana asaṅgīti2 ārūḷhesu3 rājovāda tikkhin-
driya catuparivaṭṭa4 nandopananda kulumbasuttesu yeva
āpattī 'ti vatvā avasesesu yaṃ buddhavacanato āharitvā
vuttaṃ, tad eva āpattivatthu hoti na itaran ti ayam attho
paṭiggahīto. ekato uddisāpento ti anupasampannena saddhiṃ
ekato uddesaṃ gaṇhanto pi ekato vadati anāpattī 'ti attho.
tatr' āyaṃ vinicchayo, upasampanno ca anupasampanno ca
nisīditvā uddisāpenti ācariyo nisinnānaṃ bhaṇāmī 'ti tehi
saddhiṃ ekato vadati ācariyass5 'eva āpatti, anupasampannena
saddhiṃ gaṇhantassa anāpatti, dve pi ṭhitā gaṇhanti es' eva
nayo. daharabhikkhu nisinno sāmaṇero ṭhito nisinnassa
bhaṇāmī 'ti bhaṇato anāpatti. sace daharo tiṭṭhati itaro
nisīdati ṭhitassa bhaṇāmī 'ti bhaṇato pi anāpatti. sace ba-
hunnaṃ6 bhikkhūnaṃ antare eko sāmaṇero nisinno hoti,
tasmiṃ nisinne padaso dhammaṃ vācentassa ācariyassa acit-
takāpatti. sace sāmaṇero upacāraṃ muñcitvā ṭhito vā
nisinno vā hoti yesaṃ vāceti tesu apariyāpannattā ekena
disābhāgena palāyanakagandhaṃ7 nāma8 gaṇhātī 'ti saṅ-
khyaṃ gacchati tasmā anāpatti. ekato sajjhāyaṃ karonto pi
anupasampannena saddhiṃ upasampanno ekato sajjhāyaṃ
karonto tena saddhiṃ yeva bhaṇati anāpatti. anupasampan-
nassa santike uddesaṃ gaṇhantassāpi tena saddhiṃ ekato
bhaṇantassa anāpatti. ayam pi ekato sajjhāyaṃ karoti
cceva saṅkhyaṃ gacchati. yebhuyyena paguṇaṃ ganthaṃ9
bhaṇantaṃ opātetī 'ti sace ekagāthāya eko pādo na āgacchati,
sesaṃ āgacchati ayaṃ yebhuyyena paguṇagantho10 nāma.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. buddhikadaṇḍaka; Ssp. vuḍḍhikaraṇḍaka.
2 Bp.Ssp. -gītiṃ.
3 Bp Ssp. anārūḷhesu.
4 Ssp. catupparivatta.
5 Bp.Ssp. ācariyassa and omit eva.
6 Bp. bahūnaṃ.
7 Bp.Ssp. -gaṇṭhaṃ.
8 Ssp. omits nāma.
9 Ssp. gaṇṭhaṃ.
10 Ssp. -gaṇṭho.
[page 744]
744 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.4-5.
etena upāyena sutte pi veditabbo. taṃ opādentassa1 evaṃ
bhaṇāmī2 'ti ekato pi bhaṇantassa anāpatti. osārentaṃ
opātetī 'ti suttaṃ uccārentaṃ parisamajjhe parisaṅkamānaṃ
evaṃ vadehī 'ti tena saddhiṃ ekato pi vadantassa anāpatti.
yaṃ pana Mahāpaccariyādīsu mayā saddhiṃ mā vadā 'ti
vutto yadi vadati anāpattī 'ti vuttaṃ. taṃ Mahāaṭṭhaka-
thāyaṃ n' atthi, n' atthi bhāvo yeva c' assa yutto. kasmā,
kiriyasamuṭṭhānattā. itarathā hi kiriyākiriyaṃ bhaveyya,
sesaṃ uttānattham eva. padasodhammasamuṭṭhānaṃ vā-
cato ca vācācittato ca samuṭṭhāti. kiriyā nosaññovimok-
khaṃ acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ vacīkammaṃ ticittaṃ tive-
danan ti. padasodhammasikkhāpadaṃ catutthaṃ.
Pañcamasikkhāpade, muṭṭhassatī asampajānā 'ti pubba-
bhāge satisampajaññassa akaraṇavasen' etaṃ vuttaṃ, bha-
vaṅgotiṇṇakāle pana kuto satisampajaññaṃ.3 vikūjamānā4
'ti vippalapamānā. kākacchamānā 'ti nāsāya kākasaddaṃ
viya niratthakasaddaṃ muñcamānā. upāsakā 'ti paṭhama-
taraṃ uṭṭhitaupāsakā. etad avocun ti bhagavatā āvuso Rāhula
sikkhāpadaṃ paññattan ti bhikkhū sikkhāpadagāraven' eva
etaṃ avocuṃ. pakatiyā pana te bhagavati ca gāravena
āyasmato ca Rāhulassa sikkhākāmatāya tass'5 āyasmato ca
vasanaṭṭhānaṃ āgatassa cūḷamañcakaṃ vā apassenaṃ vā
yaṃ atthi taṃ paññāpetvā cīvaraṃ vā uttarāsaṅgaṃ vā
ussīsakaraṇatthāya denti. tatr' īdaṃ tassa āyasmato sik-
khākāmatāya,6 bhikkhū kira taṃ dūrato 'va āgacchantaṃ
disvā7 muṭṭhisammuñjanī8 ca kacavarachaḍḍanakañ ca bahi
khipanti. ath' aññehi āvuso ken' idaṃ pātitaṃ ti vutte aññe
evaṃ vadanti, bhante Rāhulo imasmiṃ padese sañcari tena
nu kho pātitaṃ ti. so pan' āyasmā na mayhaṃ bhante idakamman ti ekadivasam pi avatvā taṃ paṭisāmetvā bhikkhū
khamāpetvā gacchati. vaccakuṭiyā seyyaṃ kappesī 'ti taṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. opātentassa.
2 Bp.Ssp. bhaṇāhī.
3 Bp. -ññan ti.
4 Ssp. vikujja-.
5 Bp. taṃ.
6 Bp. inserts vatthū before bhikkhū.
7 Ssp. disvāna.
8 Ssp. -janiñ.
[page 745]
Bhvibh_V.5.] Pācittiya-vaṇṇanā 745
yeva sikkhākāmataṃ anubrūhanto dhammasenāpati Mahā-
moggallāna Ānandattherādīnaṃ santikaṃ agantvā bhagavato
1valañjanakavaccakuṭiyā2 seyyaṃ kappesi,ḥ sā kira kuṭī kavā-
ṭabaddhā gandhaparibhaṇḍakatā samosāritapupphadāmā3 ce-
tiyaṭṭhānam iva tiṭṭhati aparibhogā aññesaṃ.
uttariṃ dvirattatirattan ti bhagavā sāmaṇerānaṃ saṅgaha-
karaṇatthāya tirattaṃ parihāraṃ adāsi, na hi yuttaṃ kula-
dārake pabbājetvā nānuggahetun ti. sahaseyyan4 ti ekato
seyyaṃ. seyyā 'ti kāyapasāraṇasaṅkhātaṃ sayanam pi
vuccati yasmiṃ senāsane sayanti tam pi. tattha senāsanaṃ
tāva dassetuṃ seyyā nāma sabbacchannā 'ti ādivuttaṃ.
kāyapasāraṇaṃ dassetuṃ anupasampanne nipanne bhikkhu
nipajjatī 'ti ādivuttaṃ, tasmā ayam ettha attho, senāsana-
saṅkhātaṃ seyyaṃ pavisitvā kāyapasāraṇasaṅkhātaṃ seyyaṃ
kappeyya vidaheyya sampādeyyā 'ti. sabbacchannā 'ti ādinā
pana tassā senāsanasaṅkhātāya seyyāya lakkhaṇaṃ vuttaṃ,
tasmā yaṃ senāsanaṃ upari5 pañcahi chadanehi aññena vā
kenaci sabbam eva paṭicchannaṃ ayaṃ sabbacchannā nāma
seyyā. aṭṭhakathāsu pana pākaṭavohāraṃ gahetvā vācug-
gatavasena sabbacchannā nāma pañcahi chadanehi channā
'ti kiñcāpi vuttaṃ atha kho dussakuṭiyaṃ vasantassāpi na
sakkā anāpatti kātuṃ, tasmā yaṃ kiñci paṭicchādanasamat-
thaṃ idha chadanañ ca parichadanañ ca veditabbaṃ. pañca-
vidhachadane yeva hi gayhamāne padaracchanne pi sahaseyyā
na bhaveyya, tasmā6 yaṃ pana senāsanaṃ bhūmito paṭṭhāya
yāva chadanaṃ āhacca pākārena vā aññena vā kenaci anta-
maso vatthena pi parikkhittaṃ ayaṃ sabbaparicchannā nāma
seyyā.7 chadanaṃ anāhacca sabbantimena pariyāyena diyaḍ-
ḍhahatthubbedhena pākārādinā parikkhittāpi sabbaparic-
channā yevā 'ti Kurundaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. yassa pana
upari bahutaraṃ ṭhānaṃ channaṃ appaṃ acchannaṃ, sam-
antato vā bahutaraṃ parikkhittaṃ appaṃ aparikkhittaṃ
ayaṃ yebhuyyena channā yebhuyyena paricchannā nāma.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. vaḷañja-.
2 Bp. -ṭiyaṃ.
3 Bp.Ssp. samosarita-.
4 Ssp. sīhaseyyaṃ by mistake.
5 Bp. iṭṭhakādīhi after upari.
6 Bp.Ssp. omit tasmā.
7 Ssp. veditabbā after seyyā.
[page 746]
746 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.5.
iminā hi lakkhaṇena samannāgato sace pi sattabhūmiko pā-
sādo ekūpacāro hoti satagabbhaṃ vā catussālaṃ vā ekaseyyā
icc eva saṅkhyaṃ gacchati, taṃ sandhāya vuttaṃ catutthe
divase atthaṅgate suriye1 anupasampanne nipanne bhikkhu
nipajjati āpatti pācittiyassā 'ti ādi. tattha ca nipajjanamat-
ten' eva pācittiyaṃ. sace pana sambahulā sāmaṇerā eko
bhikkhu sāmaṇeragaṇanāya pācittiyo. te ce uṭṭhāyuṭṭhāya
nipajjanti, tesaṃ payoge payoge bhikkhussa āpatti. bhik-
khussa uṭṭhāyuṭṭhāya nipajjane pana bhikkhuss' eva payo-
gena bhikkhussa āpatti. sace sambahulā bhikkhū eko sāma-
ṇero2 sabbesaṃ āpatti3 karoti, tassa uṭṭhāyuṭṭhāya nipajja-
nena pi bhikkhūnaṃ āpatti yeva, ubhayesaṃ sambahulabhāve
pi es' eva nayo. api c' ettha ekāvāsādikam pi catukkaṃ vedi-
tabbaṃ, yo hi ekasmiṃ āvāse eken' eva anupasampannena
saddhiṃ tirattaṃ sahaseyyaṃ kappeti tassa4 catutthadivasato
paṭṭhāya devasikaṃ5 āpatti. yo pi ekasmiṃ yeva āvāse
nānāanupasampannehi saddhiṃ tirattaṃ sahaseyyaṃ kappeti
tassāpi, yo pi nānāāvāsesu eken' eva anupasampannena sad-
dhiṃ tirattaṃ sahaseyyaṃ kappeti tassāpi, yo pi nānāāvāsesu
nānāanupasampannehi saddhiṃ yojanasatam pi gantvā saha-
seyyaṃ kappeti tassāpi catutthadivasato paṭṭhāya devasikā
āpatti. ayañ ca sahaseyyāpatti nāma bhikkhuṃ ṭhapetvā
avaseso anupasapanno nāmā 'ti vacanato tiracchānagatena pi
saddhiṃ hoti, tatra tiracchānagatassa paricchedo methuna-
dhammāpattiyā vuttanayen' eva veditabbo, tasmā sace pi
godhā biḷāra6 muṅgusādīsu7 koci pavisitvā bhikkhuno vasa-
nasenāsane ekūpacāraṭṭhāne sayati sahaseyyā 'va hoti, yadi
pana thambhānaṃ uparikatapāsādassa uparimatalena saddhiṃ
asambandhabhittikassa bhittiyā upariṭhitasusirena8 pavisi-
tvā tulāya abbhantare sayitvā ten' eva susirena nikkhamitvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. sūrye.
2 Bp.Ssp. insert eko pi after this.
3 Bp.Ssp. āpattiṃ.
4 Ssp. tassāpi.
5 Bp.Ssp. devasikā.
6 Bp. biḷāla.
7 Bp. maṅgusādicatappadādīsu.
8 Bp. -ṭhitasusiratulāsīsassa susirena; Ssp. upari ṭhitassa susiratu-
lāsīsassa susirena.
[page 747]
Bhvibh_V.5.] Pācittiya-vaṇṇanā 747
gacchati heṭṭhāpāsāde sayitabhikkhussa1 anāpatti.ḥ sace cha-
dane chiddaṃ hoti tena pavisitvā anto chadane vasitvā ten'
eva pakkamati, nānūpacāre2 uparimatale chadanabbhantare
sayitassa āpatti, heṭṭhimatale sayitassa anāpatti. sace anto-
pāsāden' eva ārohitvā sabbatalāni paribhuñjanti ekūpacārāni
honti, tesu yattha katthaci sayitassa āpatti, sabhāsaṅkhepena
kate aḍḍhakuḍḍakasenāsane sayitassa vāḷasaṅghāṭādīsu kapo-
tādāyo pavisitvā sayanti āpatti yeva, parikkhepassa bahi gate
nimbakosabbhantare3 sayanti anāpatti. parimaṇḍalaṃ vā
caturassaṃ vā ekacchadanāya gabbhamālāya satagabbhaṃ
ce pi senāsanaṃ hoti, tatra ce ekena sādhāraṇadvārena pavi-
sitvā visuṃ pākārena aparicchinnagabbhūpacāre sabbagabbhe
pavisanti ekagabbhe pi anupasampanne nipanne sabbagab-
bhesu nipannānaṃ āpatti. sace sapamukhā gabbhā honti
pamukhassa4 upari acchannaṃ uccavatthukañ ce pi hoti
pamukhe sayito gabbhe sayitānaṃ āpatti5 na karoti. sace
pana gabbhachadanen' eva saddhiṃ sambandhachadanaṃ
hoti tatra sayito sabbesaṃ āpatti5 karoti. kasmā, sabbac-
channattā sabbaparicchannattā ca, gabbhaparikkhepo yeva
hi 'ssa parikkhepo ti. 6eten' eva hi nayena aṭṭhakathā-
su lohapāsādaparikkhepassa catūsu dvārakoṭṭhakesu āpatti
vuttā.6
yam pana Andhakaṭṭhakathāyaṃ aparikkhitte pamukhe
anāpatti, bhūmiyaṃ vinā jagatiyā pamukhaṃ sandhāya
kathitan ti vuttaṃ, taṃ Andhakaraṭṭhe7 pāṭekkaṃ8 sannivesā
ekacchadanā gabbhapāliyo sandhāya vuttaṃ. yañ ca tattha
bhūmiyaṃ vinā jagatiyā 'ti vuttaṃ, taṃ n' eva aṭṭhakathāsu
atthi na pāliyā sameti, dasahatthubbedhāpi hi jagati parik-
khepasaṅkhyaṃ na gacchati, tasmā yam pi tattha dutiyasik-
khāpade jagatiyā pamāṇaṃ vatvā etaṃ ekūpacāraṃ paṭic-
channaṃ nāma hotī 'ti vuttaṃ taṃ na gahetabbaṃ. ye pi
ekasāladvisālatisālacatussālasannivesā mahāpāsādā ekasmiṃ
okāse pāde dhovitvā paviṭṭhena sakkā honti sabbattha anu-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. sayitassa bhi-.
2 Bp. -care.
3 Bp. nibba-.
4 Ssp. pamukhañ ca.
5 Bp.Ssp. āpattiṃ.
6-6 Bp. omits these words.
7 Bp. -raṭṭhesu.
8 Ssp. pāṭekka.
[page 748]
748 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.5.
parigantuṃ tesu pi sahaseyyāpattiyā na muccati.ḥ sace
tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne upacāraṃ paricchinditvā katā honti
ekūpacāraṭṭhāne yeva āpatti. dvīhi dvārehi yuttassa sudhā-
chadanamaṇḍapassa majjhe pākāraṃ karonti, ekena dvārena
pavisitvā ekasmiṃ paricchede anupasampanno sayati ekasmiṃ
bhikkhu anāpatti, pākāre godhādīnaṃ pavisanamattam pi
chiddaṃ hoti, ekasmiñ ca paricchede godhā sayanti anāpatti
yeva. na hi chiddena gehaṃ ekūpacāram nāma hoti. sace
pākāramajjhe chinditvā dvāraṃ yojenti ekūpacāratāya āpatti,
taṃ dvāraṃ kavāṭena pidahitvā sayante1 āpatti yeva, na hi
dvārapidahanena gehaṃ nānūpacāraṃ nāma hoti dvāraṃ
vā advāraṃ kavāṭaṃ hi saṃvaraṇavivaraṇehi yathāsukhaṃ
valañjanatthāya kataṃ na valañjūpacchedanatthāya, sace
pana taṃ dvāraṃ puna iṭṭhakāhi pidahanti advāraṃ hoti,
purime nānūpacārabhāve yeva tiṭṭhati, dīghapamukhaṃ
cetiyagharaṃ hoti. ekaṃ kavāṭaṃ anto ekaṃ bahi dvinnaṃ
kavāṭānaṃ2 antare anupasampanno anto cetiyaghare sayi-
tassa āpattiṃ karoti ekūpacārattā. tattha yassa siyā ayaṃ
ekūpacāranānūpacāratā nāma uddositasikkhāpade vuttā.
idha pana seyyā nāma sabbacchannā sabbaparicchannā
yebhuyyena channā yebhuyyena paricchannā 'ti ettakam
eva vuttaṃ. pihitadvāro ca gabbho sabbaparicchanno 'va
hoti, tasmā tattha anto sayiten' eva saddhiṃ āpatti bahi
sayitena anāpattī 'ti. so evaṃ vattabbo apihitadvāre pana
kasmā bahi sayitena āpattī 'ti, pamukhassa gabbhena saddhiṃ
sabbacchannattā. kiṃ pana gabbhe pidahite3 chadanaṃ
viddhastaṃ hotī 'ti. na viddhastaṃ gabbhena saddhiṃ
pamukhassa sabbaparicchannatā na hoti. kiṃ parikkhepo
viddhasto ti. addhā vakkhati na viddhasto kavāṭena upacāro
paricchinno ti, evaṃ sudūram pi gantvā puna ekūpacāranānū-
pacārataṃ yeva paccā gamissati. api ca yadi vyañjanamat-
ten' eva attho suviññeyyo siyā sabbacchannā 'ti vacanato
pañcannaṃ aññatarena chadanena channā eva seyyā siyā na
aññena. evañ ca sati padaracchannādīsu anāpatti siyā, tato
yad atthaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ sveva attho parihā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. sayanti.
2 Ssp. dvārakavāṭ-.
3 Bp.Ssp. pihite.
[page 749]
Bhvibh_V.5.] Pācittiya-vaṇṇanā 749
yeyya,ḥ parihāyatu vā mā vā kathaṃ avuttaṃ gahetabban ti,
ko vā vadati avuttaṃ gahetabban ti. vuttaṃ h' etaṃ
aniyatesu aṭicchannaṃ nāma āsanaṃ kuḍḍena vā kavāṭena
vā kilañjena vā sāṇipākārena vā rukkhena vā thambhena vā
koṭṭhalikāya vā yena kenaci paṭicchannaṃ hotī 'ti, tasmā
yathā tattha yena kenaci paṭicchannaṃ1 paṭicchannam eva
ca,2 evam idhāpi3 gahetabbaṃ. tasmā senāsanaṃ khud-
dakaṃ vā hotu mahantaṃ vā aññena saddhiṃ sambandhaṃ4
vā asambandhaṃ5 vā dīghaṃ vā vaṭṭaṃ vā caturassaṃ vā
ekabhūmakaṃ vā anekabhūmakaṃ6 vā yaṃ yaṃ ekūpacāraṃ
sabbattha yena kenaci paṭicchādanena sabbacchanne sabba-
paricchanne yebhuyyena vā channe yebhuyyena paricchanne
sahaseyyāpatti hotī 'ti. upaḍḍhacchanne upaḍḍhaparic-
channe āpatti dukkaṭassā 'ti ettha sabbacchanne upaḍḍha-
paricchanne 'ti evam ādīsu pi Mahāpaccariyaṃ dukkaṭaṃ
evā 'ti vuttaṃ. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana sabbacchanne
yebhuyyena paricchanne pācittiyaṃ. sabbacchanne upaḍḍha-
paricchanne pācittiyaṃ, yebhuyyenacchanne upaḍḍhaparic-
channe pācittiyaṃ. sabbacchanne7 yebhuyyenaparicchanne8
pācittiyaṃ, sabbacchanne7 upaḍḍhaparicchanne9 pācittiyaṃ.
yebhuyyenaparicchanne upaḍḍhaparicchanne pācittiyaṃ.
pāliyaṃ vuttapācittiyena saddhiṃ sabba10 pācittiyānī 'ti
vuttaṃ. sabbacchanne cūḷakapaṭicchanne11 dukkaṭaṃ.
yebhuyyenacchanne cūḷakaparicchanne dukkaṭaṃ. sabba-
paricchanne cūḷakacchanne dukkaṭaṃ, yebhuyyena paric-
channe cūḷakacchanne dukkaṭaṃ. pāliyā dukkaṭena saha
pañcadukkaṭānī 'ti vuttaṃ. upaḍḍhacchanne cūḷakaparic-
channe anāpatti. upaḍḍhaparicchanne cūḷakacchanne anā-
patti, cūḷakacchanne cūḷakaparicchanne anāpatti. sabbac-
channe sabbaparicchanne 'ti ca ettha senāsanaṃ12 maṇḍa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. omits this.
2 Bp.Ssp. omit ca.
3 Ssp. inserts taṃ.
4 Ssp. saṃbaddhaṃ.
5 Ssp. asaṃbaddhaṃ.
6 Ssp. -bhūmikaṃ.
7 Bp.Ssp. sabbaparicchanne.
8 Bp.Ssp. yebhuyyenacchanne.
9 Bp.Ssp. upaḍḍhacchanne.
10 Ssp. saha tassa for saddhiṃ sabba.
11 Bp. -paricchanne.
12 Bp. senamba; Ssp. adhippetaṃ for this.
[page 750]
750 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.5-7.
pavaṇṇaṃ1 hotī 'ti vuttaṃ.ḥ iminā p' etaṃ veditabbaṃ
yathā jagati parikkhepasaṅkhyaṃ na gacchatī 'ti,2 sesaṃ
vuttānattham eva.3 eḷakalomasamuṭṭhānaṃ kāyato ca kāya-
cittato ca samuṭṭhāti, kiriyā nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ
paṇṇattivajjaṃ kāyakammaṃ ticittaṃ tivedanan ti. saha-
seyyasikkhāpadaṃ pañcamaṃ.
Dutiyasahaseyyasikkhāpade, āvasathāgāran ti āgantukānaṃ
vasanāgāraṃ. paññattaṃ hotī 'ti puññakāmatāya katvā
ṭhapitaṃ hoti. yena sā itthī ten' ūpasaṅkamī 'ti asukasmiṃ
nāma ṭhāne āvasathāgāraṃ paññattaṃ atthī 'ti manussānaṃ
sutvā upasaṅkami. gandhagandhinī 'ti agarukuṅkumādīnaṃ
gandhānaṃ gandho gandhagandho, so assā atthī 'ti gandha-
gandhinī 'ti. sāṭakaṃ nikkhipitvā 'ti app eva nāmassa imam
pi vippakāraṃ passantassa rāgo uppajjeyyā 'ti cintetvā evam
akāsi. okkhipitvā 'ti adhokhipitvā. accayo ti aparādho. maṃ
accagamā4 'ti maṃ atikkamma abhibhavitvā pavatto, sesaṃ
paṭhamasikkhāpade vuttanayen' eva veditabbaṃ. ayam
eva hi viseso paṭhamasikkhāpade catutthadivase āpatti, idha
paṭhamadivase pi, yakkhīpetīhi dissamānakarūpāhi tirac-
chānagatitthiyā ca methunakammavatthubhūtāya eva duk-
kaṭaṃ, sesāhi anāpatti, samuṭṭhānādīni paṭhamasadisān'5
evā 'ti. dutiyasahaseyyasikkhāpadaṃ chaṭṭhaṃ.
Sattamasikkhāpade, gharaṇī 'ti gharasāminī. nivesana-
dvāre 'ti nivesanassa mahādvāre. gharasuṇhā 'ti tasmiṃ
ghare suṇhā. āvasathadvāre 'ti ovarakadvāre. vissaṭṭhenā
'ti suniggatena saddena. vivaṭenā 'ti suṭṭhupakāsena asaṃ-
vutena. dhammo desetabbo ti ayaṃ saraṇasīlādibhedo
dhammo kathetabbo. aññātun ti ājānituṃ. viññunā puri-
saviggahenā 'ti viññunā purisena purisaviggahaṃ gahetvāpi
ṭhitena, na yakkhena na petena na tiracchānagatena. anā-
patti viññunā purisaviggahenā 'ti viññunā purisaviggahena
saddhiṃ ṭhitāya bahum pi dhammaṃ desentassa anāpatti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. penambamaṇḍapavaṇṇaṃ.
2 Ssp. omits 'ti.
3 Ssp. adds 'ti.
4 Bp. accāgamā.
5 Ssp. paṭhamasikkhāpadasadisāni.
[page 751]
Bhvibh_V.7-8.] Pācittiya-vaṇṇanā 751
chappañca vācāhī 'ti chahi pañcahi vācāhi yo deseti tassāpi
anāpatti. tattha eko gāthāpādo ekā vācā 'ti evaṃ sabbattha
vācāpamāṇaṃ veditabbaṃ. sace aṭṭhakathādhammapadaṃ1
jātakādi vatthuṃ vā kathetukāmo hoti chappadamattam2 eva
kathetuṃ vaṭṭati. pāḷiyā saddhiṃ kathentena ekapadaṃ
pāḷito pañca aṭṭhakathāto ti evaṃ chappadāni anatikkamitvā
'va kathetabbo. padaso dhamme vuttappabhedo hi idhāpi
sabbo dhammo vutto3 yeva. tasmiṃ desetī 'ti tasmiṃ
khaṇe deseti. sampadānthe4 vā etaṃ bhummavacanaṃ,
tassā desetī 'ti attho. aññissā mātugāmāyā5 'ti ekissā desetvā
puna āgatāgatāya aññissāpi desetī 'ti evaṃ ekāsane nisinno
mātugāmasatasahassam6 pi desetī 'ti attho. Mahāpaccariyaṭ-
ṭhakathāyaṃ vuttaṃ, samaṃ7 nisinnānaṃ mātugāmānaṃ
tumhākaṃ ekekissā ekekaṃ gāthaṃ desessāmi taṃ suṇathā
'ti deseti anāpatti. paṭhamaṃ ekekissā ekekaṃ gāthaṃ
kathessāmī 'ti ābhogaṃ katvā jānāpetvā kathetuṃ vaṭṭati8
na pacchā 'ti. pañhaṃ pucchati pañhaṃ puṭṭho kathetī
'ti mātugāmo9 Dīghanikāyo nāma kim atthaṃ dīpetī 'ti puccha-
ti, evaṃ pañhaṃ puṭṭho bhikkhu sabbañ c' eva pi Dīghani-
kāyaṃ katheti anāpatti. sesam ettha uttānam evā 'ti, pada-
sodhammasamuṭṭhānaṃ vācato ca vācācittato ca samuṭṭhāti,
kiriyākiriyaṃ nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ
vacīkammaṃ ticittaṃ tivedanan ti. dhammadesanasikkhā-
padaṃ sattamaṃ.
Aṭṭhamasikkhāpade, vatthukathāya10 tāva yaṃ vattabbaṃ
siyā, taṃ sabbaṃ catutthapārājikavaṇṇanāyaṃ vuttanayam
eva. ayam eva11 hi viseso, tattha abhūtaṃ ārocesuṃ, idha
bhūtaṃ, bhūtam pi puthujjanā ārocesuṃ na ariyā, ariyānaṃ
hi payuttavācā nāma n' atthi, attano guṇe ārocayamāne pana
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. -kathaṃ dhammapadajāta-.
2 Ssp. chappañcapadamattam.
3 Bp.Ssp. omit vutto.
4 Ssp. sāmiatthe.
5 Bp. mātugāmassā.
6 Ssp. -masatassāpi.
7 Ssp. san for samaṃ.
8 Ssp. vaṭṭatī 'ti and omits na pucchā 'ti.
9 Ssp. inserts bhante.
10 Ssp. -thāyaṃ.
11 Ssp. omits eva.
[page 752]
752 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.8.
aññe na paṭisedhesuṃ,ḥ tathā uppanne ca paccaye sādiyiṃsu,
tathā uppannabhāvaṃ ajānantā. atha kho te bhikkhū bhaga-
vato etam atthaṃ ārocesun ti ādim hi pana ye uttarimanussa-
dhammassa vaṇṇaṃ bhāsiṃsu, te ārocesun ti veditabbo.
kacci pana vo bhikkhave bhūtan ti pucchi, te pana sabbe pi
bhūtaṃ bhagavā 'ti paṭijāniṃsu. ariyānam pi hi abbhantare
bhūto uttarimanussadhammo ti. atha bhagavā ariyamissa-
kattā moghapurisā 'ti avatvā kathañ hi māna tumhe bhikkhave
'ti vatvā udarassa kāraṇā ti ādim āha. tattha yasmā ariyā
aññesaṃ sutvā ayyo kira bhante sotāpanno ti ādinā nayena
pasannehi manussehi pucchiyamānā appaññatte sikkhāpade
anādīnavadassino suddhacittatāya attano ca paresañ ca
visesādhigamaṃ paṭijāniṃsu. evaṃ paṭijānantehi ca tehi
yaṃ aññe udarassa kāraṇā uttarimanussadhammassa vaṇṇaṃ
bhāsitvā piṇḍapātaṃ uppādesuṃ, taṃ suddhacittāya sādi-
yantehi pi udarassa kāraṇā uttarimanussadhammassa vaṇṇo
bhāsito viya hoti, tasmā sabbasaṅgāhiken' eva nayena kathañ
hi nāma tumhe bhikkhave udarassa kāraṇā gihīnaṃ añña-
maññassa1 uttarimanussadhammassa vaṇṇaṃ bhāsissathā 'ti
āha. sesaṃ catutthapārājikavatthusadisam eva.2 sikkhā-
padavibhaṅge pi kevalaṃ tattha pārājikañ c' eva thullaccayañ
ca idha bhūtattā pācittiyañ c' eva dukkaṭañ ca ayaṃ viseso,
sesaṃ vuttanayam eva.
upasampannassa bhūtaṃ ārocetī 'ti utarimanussadham-
mam eva sandhāya vuttaṃ. parinibbānakāle hi antarā
vā atikaḍḍhiyamānena upasampannassa bhūtaṃ ārocetuṃ
vaṭṭati, sutapariyattisīlaguṇaṃ pana anupampannassāpi
ārocetuṃ vaṭṭati. ādikammikassa anāpatti. ummattakassā
'ti idaṃ pana idha na vuttaṃ. kasmā, diṭṭhisampannānaṃ
ummādassa vā cittakkhepassa vā abhāvā 'ti. Mahāpacca-
riyaṃ pi3 hi vicāritaṃ, jhānalābhī pana parihīne jhāne
ummattako bhaveyya, tassāpi bhūtārocanappaccayā anāpat-
ti na vattabbā bhūtass' eva abhāvato ti. sesaṃ vuttā-
nam eva. bhūtārocanaṃ nām' etaṃ pubbe avutte pi tīhi
samuṭṭhāṇehi samuṭṭhāti, kāyato vācato kāyavācato cā4 'ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. aññamaññaṃ.
2 Ssp. evā 'ti.
3 Bp. omits pi hi.
4 Bp. ca for cā 'ti.
[page 753]
Bhvibh_V.8-9.] Pācittiya-vaṇṇanā 753
kiriyā nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇativajjaṃ kāya-
kammaṃ vacīkammaṃ kusalābyākatacittehi dvicittaṃ su-
khamajjhattavedanāhi dvivedanan ti. bhūtārocanasikkhā-
padaṃ aṭṭhamaṃ.
Navamasikkhāpade, duṭṭhullā nāma āpatti cattāri pārājikāni
terasasaṅghādisesā1 'ti imissā pāḷiyā pārājikāni duṭṭhullasad-
datthadassanatthaṃ vuttāni, saṅghādisesaṃ pana idhādhip-
petan ti aṭṭhakathāsu vuttaṃ. tatrāyaṃ vicāraṇā. sace
pārājikaṃ dhammaṃ2 ārocentassa pācittiyaṃ na bhaveyya,
yathā samāne pi bhikkhubhikkhunīnaṃ upasampannasadde
yattha bhikkhunī anadhippetā hoti. tattha bhikkhuṃ ṭha-
petvā avaseso anupasampanno ti vuccati. evam idha samāne
pi pārājikasaṅghādisesānaṃ duṭṭhullasadde yadi pārājikaṃ
anadhippetaṃ duṭṭhullā nāma āpatti terasasaṅghādisesā 'ti
etad eva vattabbaṃ siyā. tattha bhaveyya yo pārājikaṃ
āpanno so bhikkhubhāvato cuto, tasmā tassa āpattiṃ āro-
cento dukkaṭaṃ āpajjatī 'ti. evaṃ sati akkosento pi dukka-
ṭaṃ āpajjeyya pācittiyam eva ca āpajjati.3 vuttaṃ h' etaṃ
asuddho hoti puggalo aññataraṃ pārājikaṃ dhammaṃ
ajjhāpanno tañ ce asuddhadiṭṭhi4 samāno okāsaṃ kārāpetvā
akkosādhippāyo vadati āpatti omasavādassā 'ti, evaṃ pāḷiyā
vicāriyamānāya5 pārājikaṃ ārosentassāpi pācittiyam eva
dissati. kiñ cāpi dissati. atha kho sabbāṭṭhakathāsu
vuttattā aṭṭhakathācariyā 'va ettha pamāṇaṃ na aññā
vicāraṇā, pubbe pi ca avocumhā: buddhena dhammo vinayo
ca vutto, yo tassa puttehi tath' eva ñāto ti ādi. aṭṭhakathā-
cariyā hi buddhassa adhippāyaṃ jānanti, imināpi c' etaṃ
pariyāyena veditabbaṃ.
aññatra bhikkhusammutiyā 'ti hi vuttaṃ. bhikkhusammut-
tiyā ca ārocanaṃ āyatiṃ saṃvaratthāya puna tathārūpaṃ
āpattiṃ anāpajjanatthāya bhagavatā anuññātaṃ na6 tassa
bhikkhuno avaṇṇamattappakāsanatthāya na7 sāsane vāssa8
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. terasa ca saṅghā-.
2 Bp.Ssp. omit this.
3 Bp. āpajjatī 'ti.
4 Ssp. suddhadiṭṭhi.
5 Ssp. vicāraya-.
6 Ssp. na ca tassa.
7 Ssp. na ca sāsane tassa for na sāsana vāssa.
8 Bp. c' assa.
[page 754]
754 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.9-10.
patiṭṭhā nisedhanatthāya,ḥ na ca pārājikaṃ āpannassa puna
tathārūpāya āpattiyā anāpajjanena bhikkhubhāvo nāma
atthi, tasmā pārājikāni duṭṭhullasaddatthadassanatthaṃ vut-
tāni. saṅghādisesaṃ pana idhādhippetan ti yaṃ aṭṭhākathāsu
vuttaṃ taṃ suvuttam eva.1 atthi bhikkhusammuti āpatti-
pariyantā 'ti ādīsu pana yā ayaṃ bhikkhusammuti vuttā,
sā na katthaci āgatā, idha vuttattā yeva pana abhiṇhāpatti-
kaṃ bhikkhuṃ disvā evaṃ c'2 esa paresu hirottappenāpi
āyatiṃ saṃvaraṃ āpajjissatī 'ti tassa bhikkhuno hitesitāya
tikkhattuṃ apaloketvā saṅghena kātabbā 'ti3 veditabbā.4
aduṭṭhullaṃ āpattim āroceti āpatti dukkhaṭassā 'ti pañca-
āpattikkhandhe5 ārocentassa dukkaṭaṃ. Mahāpaccariyaṃ
pana pārājikaṃ ārocentassāpi dukkaṭam eva vuttaṃ. anu-
pasampannassa duṭṭhullaṃ vā aduṭṭhullaṃ vā ajjhācāran ti
ettha ādito pañcasikkhāpadāni duṭṭhullo nāma ajjhācāro,
sesāni aduṭṭhullāni.6 sukkavisaṭṭhi kāyasaṃsagga duṭṭhulla
attakāmā pan' assa dujjhācāro7 nāmā 'ti vuttaṃ. vatthuṃ
ārocetī 'ti ayaṃ sukkavisaṭṭhiṃ āpanno duṭṭhullaṃ āpanno
attakāmaṃ āpanno kāyasaṃsaggaṃ āpanno ti evaṃ vadan-
tassa anāpatti. āpattiṃ ārocetī 'ti8 ayaṃ pārājikaṃ āpanno
saṅghāsidesaṃ9 thullaccayaṃ9 pācittiyaṃ pāṭidesanīyaṃ duk-
kaṭaṃ dubbhāsitaṃ āpanno ti vadati anāpatti. ayaṃ
asuciṃ mocetvā saṅghādisesaṃ āpanno ti ādinā pana nayena
vatthunā saddhiṃ āpattiṃ ghaṭetvā ārocentass' eva āpatti.
sesam ettha uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ kāyacittato vācā-
cittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti. kiriyā saññāvimok-
khaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ
akusalacittaṃ dukkhavedanan ti. duṭṭhullārocanasikkhāpa-
daṃ navamaṃ.
Dasamasikkhāpade, jātā ca paṭhavī ajātā ca paṭhavī 'ti
imehi padehi jātapaṭhaviñ ca ajātapaṭhaviñ ca dasseti. ap-
papāsāṇādīsu appā pāsāṇā etthā 'ti appapāsaṇā 'ti evam
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. omits eva.
2 Bp.Ssp. omit c'.
3 Ssp. omits 'ti veditabbā.
4 Bp. adds 'ti.
5 Ssp. pañca pi āpatti-.
6 Ssp. -llo.
7 Bp.Ssp. ajjhācāro.
8 Bp. ettha before ayaṃ.
9 Ssp. inserts āpanno after these words.
[page 755]
Bhvibh_V.10.] Pācittiya-vaṇṇanā 755
attho daṭṭhabbo.ḥ tattha muṭṭhippamāṇato upari pāsāṇā1
veditabbā. muṭṭhippamāṇā sakkharā. kaṭhalā 'ti kapā-
lakhaṇḍāni. marumbā 'ti kaṭasakkharā.2 vālikā 'ti vālikā
yeva. yebhuyyena paṃsū 'ti tīsu koṭṭhāsesu dve koṭṭhāsā
paṃsum eko pāsāṇādīsu aññatarakoṭṭhāso.3 adaḍḍhāpī 'ti
uddhana pattapacana kumbhakārāvāpādivasena4 tathātathā
adaḍḍhā,5 sā pana visuṃ n' atthi suddhapaṃsuādīsu aññatarā
'va6 veditabbā. yebhuyyena sakkharā 'ti bahutarā sakkharā.
Hatthikucchiyaṃ kira ekaṃ pacchipūraṃ āharāpetvā doṇi-
yaṃ dhovitvā paṭhaviyā yebhuyyena sakkharābhāvaṃ7
ñatvā sayaṃ bhikkhū pokkharaṇiṃ khaṇiṃsu. yāni pana
majjhe appapaṃsu appamattikā 'ti dvepadāni, tāni yebhuy-
yena pāsāṇādi pañcakam eva pavisanti,tesaṃ yeva hi dvinnaṃ
pabhedadassanam etaṃ. sayaṃ khaṇati āpatti pācittiyassā
'ti ettha pahāre pahāre pācittiyaṃ veditabbaṃ. sakiṃ
āṇatto bahukam pi khaṇatī 'ti sace pi sakaladivasaṃ khaṇati
āṇāpakassa ekañ ñeva pācittiyaṃ, sace pana kusīto hoti
punappunaṃ āṇāpetabbo, taṃ āṇāpetvā khaṇāpentassa vā-
cāya vācāya pācittiyaṃ. ayaṃ tāva pāḷīvaṇṇanā. ayaṃ
pana pāḷimuttakavinicchayo, pokkharaṇiṃ khaṇā 'ti vadati
vaṭṭati, khatā8 yeva hi pokkharaṇī nāma hoti, tasmā ayaṃ
kappiyavohāro, esanayo vāpiṃ taḷākaṃ āvāṭaṃ khaṇā 'ti
ādīsu pi. imaṃ okāsaṃ khaṇa imasmiṃ okāse pokkharaṇiṃ
khaṇā 'ti vattuṃ pana na vaṭṭati, kandaṃ khaṇa mūlaṃ
khaṇā 'ti aniyametvā vattuṃ vaṭṭati, imaṃ valliṃ khaṇa
imasmiṃ okāse kandaṃ vā mūlaṃ vā khaṇā 'ti vattuṃ na
vaṭṭati, pokkharaṇiṃ sodhentehi yo kūṭehi ussiñcituṃ sakkā
hoti tanukakaddamo taṃ apanetuṃ vaṭṭati, bahaḷo9 na vaṭṭati,
ātapena sukkhakaddamo phalati, tatra yo heṭṭhā paṭhaviyā
asambaddho tam eva apanetuṃ vaṭṭati.
udakena gataṭṭhāne udakapappaṭako nāma hoti vātappa-
hārena calati taṃ apanetuṃ vaṭṭati. pokkharaṇī ādīnaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. adds 'ti; Ssp. pāsāṇo.
2 Ssp. pākaṭa-.
3 Ssp. aññataro and omits koṭṭhāso.
4 Bp. -kārātapādi-.
5 Bp. adds pathavī.
6 Bp. omits 'va.
7 Bp.Ssp. sakkhara-.
8 Bp. khaṇā.
9 Ssp. bahalaṃ.
[page 756]
756 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.10.
taṭaṃ bhijjitvā udakasāmantā patati,ḥ sace omakacātumāsaṃ
ovaṭṭaṃ chindituṃ vā bhindituṃ vā vaṭṭati. cātumāsato
uddhaṃ na vaṭṭati. sace pana udake yeva patati deve atireka
cātumāsaṃ ovaṭṭe1 pi udake yeva udakassa patitattā vaṭṭati,
pāsāṇapiṭṭhiyaṃ soṇḍiṃ khaṇanti, sace tattha paṭhamam
eva sukhumarajaṃ patati, taṃ2 devena ovaṭṭaṃ1 hoti cātu-
māsaccayena akappiyapaṭhavīsaṅkhyaṃ gacchati. udake
pariyādiṇṇe soṇḍiṃ sodhentehi3 vikopetuṃ na vaṭṭati. sace
paṭhamam eva udakena pūreti pacchā rajaṃ patati taṃ
vikopetuṃ vaṭṭati. tattha hi deve vassante pi udake yeva
udakaṃ patatī 'ti. piṭṭhipāsāṇe4 sukhumarajaṃ hoti, 5deve
phusāyante alliyati,6 tam pi cātumāsaccayena vikopetuṃ na
vaṭṭati. 7sace pana akaṭapabbhāre vammiko uṭṭhito hoti
yathāsukhaṃ vikopetuṃ vaṭṭati. sace abbhokāse uṭṭhahati
omakacātumāsaṃ ovaṭṭo8 yeva vaṭṭati. rukkhādīsu ārūḷ-
haupacikāmattikāya9 pi es' eva nayo. gaṇḍuppāda gūtha10
mūsikakukkura gokaṇṭakādīsu pi es' eva nayo.
gokaṇṭako nāma gāvīnaṃ khuracchinnakaddamo vuccati
sace pana heṭṭhimatalena bhūmisambandho11 hoti ekadivasam
pi na vaṭṭati. kasitaṭṭhāne pi naṅgalacchinna12 mattikā-
piṇḍaṃ gaṇhantassa es' eva nayo. purāṇasenāsanaṃ hoti,
acchadanaṃ vā vinaṭṭhacchadanaṃ vā atirekacātumāsaṃ
ovaṭṭaṃ13 jātapaṭhavī saṅkhyam eva gacchati. tato avase-
saṃ chadaniṭṭhikaṃ14 vā gopāṇasīādikaṃ upakaraṇaṃ vā
gaṇhantena15 iṭṭhakaṃ gaṇhāmi gopāṇasiṃ bhittipādaṃ
padarattharaṇaṃ pāsāṇatthambhaṃ gaṇhāmī 'ti saññāya
gaṇhituṃ vaṭṭati. tena saddhiṃ mattikā patati anāpatti,
bhittimattikaṃ gaṇhantassa pana āpatti. sace yā yā atintā
taṃ taṃ gaṇhāti anāpatti. antogehe mattikāpuñjo hoti,
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. ovuṭṭe.
2 Bp. tañ ce.
3 Ssp. adds taṃ.
4 Ssp. -pāsāṇesu.
5 Ssp. inserts taṃ before deve.
6 Bp. allīyati.
7 Ssp. omits sace pana, and akata- for akaṭa-.
8 Bp. ovaṭṭho; Ssp. vuṭṭho.
9 Bp. -kamatti-.
10 SP. gūthaka mūsikukkura.
11 Ssp. -sambaddho.
12 Ssp. -cchinnaṃ.
13 Bp. ovaṭṭhaṃ; Ssp. ovuṭṭhaṃ.
14 Bp.Ssp. -niṭṭhakaṃ.
15 Bp.Ssp. omit this.
[page 757]
Bhvibh_V.10.] Pācittiya-vaṇṇanā 757
tasmiṃ ekadivasaṃ ovaṭṭe1 gehaṃ chādenti,ḥ sace sabbo
tinto cātumāsaccayena jātapaṭhavī yeva. ath' assa upari-
bhāgo yeva tinto anto atinto yattakaṃ tintaṃ taṃ kappiya-
kārakehi kappiyavohārena apanāmetvā sesaṃ yathāsukhaṃ
valañjetuṃ2 vaṭṭati. udakena temetvā ekābaddhā yeva hi
jātapaṭhavī hoti, na itarā 'ti. abbhokāse mattikāpākāro
hoti, atirekacātumāsaccayena3 ovaṭṭo4 jātapaṭhavīsaṅkhyaṃ
gacchati. tattha laggapaṃsuṃ pana allahatthena chupitvā
gahetuṃ vaṭṭati. sace iṭṭhakapākāro hoti yebhuyyena kaṭha-
laṭṭhāne tiṭṭhati yathāsukhaṃ vikopetuṃ vaṭṭati. abbho-
kāse ṭhitamaṇḍapatthambhaṃ itocito ca sañcaletvā paṭhaviṃ
vikopentena gahetuṃ na vaṭṭati. ujukam eva uddharituṃ
vaṭṭati. aññam pi sukkharukkhaṃ vā sukkhakhāṇukaṃ vā
gaṇhantassa es' eva nayo.
navakammatthaṃ thambhaṃ5 vā pāsāṇaṃ vā rukkhaṃ
vā daṇḍakehi uccāletvā pavaṭṭentā gacchanti, tattha paṭhavī
bhijjati, sace suddhacittā pavaṭṭenti anāpatti. atha pana
tena apadesena paṭhaviṃ bhinditukāmā yeva honti anāpatti.
sākhādīni kaḍḍhantānam pi paṭhaviyaṃ dārūni phālentānam
pi es' eva nayo. paṭhaviyaṃ aṭṭhisūcikaṇṭakādīsu pi yaṃ
kiñci ākoṭetuṃ vā pavesetuṃ vā na vaṭṭati. passāvadhā-
rāya vegena paṭhaviṃ bhindissāmī 'ti evaṃ passāvam pi
kātuṃ na vaṭṭati, karontassa bhijjati āpatti. visamabhūmiṃ
samaṃ karissāmī 'tiammuñjaniyā ghaṃsituṃ6 na vaṭṭati,
vattasīsen' eva hi sammajjitabbaṃ. keci kattarayaṭṭhiyā
bhūmiṃ koṭṭenti pādaṅguṭṭhakena pi7 vilikhanti caṅkami-
taṭṭhānaṃ dassessāmā 'ti punappunaṃ bhūmiṃ bhindantā
caṅkamanti sabbaṃ na vaṭṭati, viriyasampaggahatthaṃ8 pa-
na samaṇadhammaṃ karontena suddhacittena caṅkamituṃ
vaṭṭati. 9hatthaṃ dhovissāmā 'ti paṭhaviyaṃ ghaṃsanti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. ovaṭṭhe; Ssp. vuṭṭhe.
2 Bp. vaḷañ-.
3 Ssp. -cātummāsaṃ and adds ce.
4 Bp. ovaṭṭho; Ssp. ovuṭṭho.
5 Bp.Ssp. omit thambhaṃ vā.
6 Bp. adds pi.
7 Ssp. omits pi.
8 Bp. vīriya-; Ssp. viriyassa sampa-.
9 Ssp. inserts karontassa bhijjati anāpatti.
[page 758]
758 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.10.
na vaṭṭati.ḥ aghaṃsantena pana allahatthaṃ paṭhaviyaṃ
ṭhapetvā rajaṃ gahetuṃ vaṭṭati, keci kaṇḍukacchuādīhi
ābādhikā chinnataṭādīsu aṅgapaccaṅgāni ghaṃsanti na vaṭ-
ṭati.
khaṇati vā khaṇāpeti vā 'ti antamaso pādaṅguṭṭhakena pi
sammajjanīsalākāya pi sayaṃ vā khaṇati aññena vā khaṇā-
peti. bhindati vā bhindāpeti1 vā 'ti antamaso udakam pi
chaḍḍento sayaṃ vā bhindati aññena vā bhindāpeti. dahati
vā dahāpeti vā 'ti anatamaso pattam pi pacanto sayaṃ va
dahati aññena vā dahāpeti, yattakesu ṭhānesu aggiṃ deti
vā dāpeti vā tattakāni pācittiyāni. pattaṃ pacantena pi
hi pubbe pakkaṭṭhāne yeva hi pacitabbo. adaḍḍhāya paṭha-
viyā aggiṃ ṭhapetuṃ na vaṭṭati. pattapacanakapālassa pana
upari aggiṃ ṭhapetuṃ vaṭṭati. dārūnaṃ upari ṭhapeti, so
aggi tāni dahanto gantvā paṭhaviṃ dahati na vaṭṭati, iṭṭhaka
kapālādīsu2 pi es' eva nayo. tatrāpi hi iṭṭhakādīnaṃ yeva
upari ṭhapetuṃ vaṭṭati. kasmā, tesam anupādānattā, na hi
tāni aggissa upadānasaṅkhyaṃ gacchanti. sukkhakhāṇu-
sukkharukkhādīsu3 aggiṃ dātuṃ na vaṭṭati. sace pana
paṭhaviṃ appattam eva nibbāpetvā gamissāmī 'ti deti vaṭṭati.
pacchā nibbāpetuṃ na sakkoti avisayattā anāpatti. tiṇuk-
kaṃ gahetvā gacchanto hatthe ḍayhamāne bhūmiyaṃ pāteti
anāpatti. patitaṭṭhāne yeva upādānaṃ datvā aggiṃ kātuṃ
vaṭṭatī 'ti Mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. daḍḍhapaṭhaviyā ca
yattakaṃ ṭhānaṃ usumāya anugataṃ sabbaṃ vikopetuṃ
vaṭṭatī 'ti tatth' eva vuttaṃ. yo pana ajānanako bhikkhu
araṇisahitena4 aggiṃ nibbattetvā hatthena ukkhipitvā kiṃ
karomī 'ti vadati jālehī 'ti vattabbo. hattho5 ḍayhatī 'ti
vadati, yathā na ḍayhati tathā karohī 'ti vattabbo. bhūmi-
yaṃ pātehī 'ti pana na vattabbo. sace hatthe ḍayhamāne
pāteti paṭhaviṃ ḍahissāmī 'ti apātitattā anāpatti. pati-
taṭṭhāne pana aggiṃ kātuṃ vaṭṭatī 'ti Kurundiyaṃ vuttaṃ.
anāpatti imaṃ jānāhī 'ti ādīsu imassa thambhassa āvāṭaṃ
jāna mahāmattikaṃ jāna thusamattikaṃ6 jāna mahāmattikaṃ
dehi thusamattikaṃ6 dehi mattikaṃ āhara paṃsuṃ āhara
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. bhedāpeti.
2 Bp.Ssp. pāsāṇādīsu.
3 Bp. adds pi.
4 Bp. araṇī-.
5 Ssp. adds me.
6 Bp. thūsa-.
[page 759]
Bhvibh_V.10-11.] Pācittiya-vaṇṇanā 759
mattikāya attho paṃsunā attho imassa thambhassa āvāṭaṃ
kappiyaṃ karohi imaṃ mattikaṃ kappiyaṃ karohi imaṃ
paṃsuṃ kappiyaṃ karohī 'ti evaṃ attho veditabbo.ḥ asañ-
ciccā 'ti pāsāṇarukkhādīni vā pavaṭṭentassa kattaradaṇḍena
vā āhacca1 gacchantassa paṭhavī bhijjati, sā tena bhindissāmī
'ti evaṃ sañcicca abhiṇṇattā asañcicca bhiṇṇa nāma hoti,
iti asañcicca bhindantassa anāpatti.
asatiyā 'ti aññavihito kenaci saddhiṃ kiñci kathento
pādaṅguṭṭhakena vā kattarayaṭṭhiyā vā paṭhaviṃ vilikhanto
tiṭṭhati, evaṃ asatiyā vilikhantassa vā bhindantassa vā
anāpatti. ajānantassā 'ti anto gehe ovaṭṭaṃ2 channaṃ
paṭhaviṃ akappiyapaṭhavī 'ti na jānāti kappiyapaṭhavī 'ti
saññāya vikopeti, khaṇāmi bhindāmi dahāmi3 vā na jānāti,
kevalaṃ saṅgopanatthāya khaṇittādīni vā ṭhapeti, ḍayha-
mānahattho vā aggiṃ pāteti, evaṃ ajānantassa anāpatti,
sesaṃ uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ kāyacittato vācācittato
kāyavācācittato ca samuṭṭhāti. kiriyā saññāvimokkhaṃ sa-
cittakaṃ paṇṇattivajjaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ ticittaṃ
tivedanan ti. paṭhavīkhaṇasikkhāpadaṃ dasamaṃ. samat-
to4 vaṇṇanākkamena musāvādavaggo paṭhamo.
Senāsanavaggassa paṭhamasikkhāpade anādiyanto ti tassā
vacanaṃ agaṇhanto. dārakassa bāhuṃ ākoṭesī 'ti ukkhittaṃ
pharasuṃ niggahetuṃ asakkonto manussānaṃ cakkhuvisa-
yātīte5 mahārājasantikā6 laddhe rukkhaṭṭhakadibbavimāne
nipannassa dārakassa bāhuṃ thanamūle yeva chindi. na kho
m' etaṃ paṭirūpan ti ādimhi ayaṃ saṅkhepavaṇṇanā. Hima-
vante kira pakkhadivasesu devatāsannipāto hoti, tattha
rukkhadhammaṃ pucchanti tvaṃ rukkhadhamme ṭhitā na
ṭhitā 'ti. rukkhadhammo nāma rukkhe chijjamāne rukkha-
devatāya manopadosassa akaraṇaṃ. tattha ya devatā ruk-
khadhamme aṭṭhitā hoti sā devatāsannipātaṃ pavisituṃ na
labhati. iti sā devatā imañ ca rukkhadhamme aṭṭhānapacca-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. repeat this.
2 Bp. ovaṭṭhachannaṃ; Ssp. ovuṭṭhaṃ channaṃ.
3 Bp.Ssp. -mī 'ti.
4 Bp. niṭṭhito for samatto vaṇṇa-.
5 Ssp. -yātikkante.
6 Ssp. cātumahā-.
[page 760]
760 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.11.
yaṃ ādīnavaṃ addasa,ḥ bhagavato ca sammukhā sutadham-
madesanānusārena1 tathāgatassa chaddantādikāle pubba-
caritaṃ anussari. ten' assā etad ahosi na kho m'2 etaṃ paṭi-
rūpaṃ ...pe... voropeyyan ti. yannūnāhaṃ bhagavato
etam attham āroceyyan ti idaṃ pan' assā ayaṃ bhikkhu sapitiko
putto addhā bhagavā imaṃ3 imassa ajjhācāraṃ sutvā mari-
yādaṃ bandhissati sikkhāpadaṃ paññāpessatī 'ti iti paṭisañ-
cikkhantiyā ahosi. sacajja tvaṃ devate 'ti sace ajja tvaṃ
devate.
pasaveyyāsī 'ti janeyyāsi uppādeyyāsi, evañ ca pana vatvā
bhagavā taṃ devataṃ saññāpento:
yo ve uppitaṃ kodhaṃ
rathaṃ bhantaṃ 'va vāraye
tam ahaṃ sārathi4 brūmi,
rasmiggāho itaro jano.5
ti imaṃ gātham abhāsi, gāthāpariyosāne sā devatā sotāpat-
tiphale patiṭṭhāsi. puna bhagavā sampattaparisāya dham-
maṃ desento:
yo ve uppatitaṃ vineti kodhaṃ,
visataṃ6 sappavisaṃ 'va osadhehi
so bhikkhu jahāti orapāraṃ,
urago jiṇṇam iva tacaṃ purāṇan.7
ti imaṃ gātham abhāsi. tatra paṭhamagāthā dhammapade
saṅgahaṃ āruḷhā, dutiyā suttanipāte, vatthuṃ pana vinaye 'ti.
atha bhagavā dhammaṃ desento yeva tassā devatāya
vasanaṭṭhānaṃ āvajjento paṭirūpaṃ ṭhānaṃ disvā gaccha
devate amukasmiṃ8 okāse rukkho vivitto tasmiṃ upagacchā
'ti āha. so kira rukkho na Āḷavīraṭṭhe Jetavanassa anto
parikkhep'9 assa devaputtassa pariggaho ahosi, so cuto tasmā
vivitto ti vutto. tato paṭṭhāya ca pana sā devatā sammā-
sambuddhato laddhaparihārā buddhupaṭṭhāyikā ahosi. yadā
devatāsamāgamo hoti, tadā mahesakkhadevatāsu āgacchan-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. sutapubbadhamma-.
2 Ssp. pan' etaṃ for m' etaṃ.
3 Ssp. imassa imaṃ.
4 Ssp. sārathiṃ.
5 Dhammapada, 222.
6 Bp.Ssp. visaṭaṃ.
7 Suttanipāta, Uragavaggo, 1.
8 Bp. asuka-.
9 Bp.Ssp. parikkhepe yassa.
[page 761]
Bhvibh_V.11.] Pācittiya-vaṇṇanā 761
tīsu aññā appesakkhā devatā yāva mahāsamudda-Cakkavā-
ḷapabbatā tāva paṭikkamanti.ḥ ayaṃ pana attanā1 vasanaṭ-
ṭhāne nisīditvā 'va dhammaṃ suṇāti, yam pi paṭhamayāme
bhikkhū pañhaṃ pucchanti majjhimayāme devatā taṃ
sabbaṃ tath' eva nisīditvā suṇāti, cattāro ca mahārājāno pi
bhagavato upaṭṭhānaṃ āgantvā gacchantā taṃ devataṃ
disvā 'va gacchanti. bhūtagāmapātabyatāyā 'ti ettha bha-
vanti ahuvanti2 cā 'ti bhūtā, jāyanti vaḍḍhanti vā jātā vaḍḍhitā
cā 'ti attho. gāmo ti rāsi, bhūtānaṃ gāmo ti bhūtagāmo bhū-
tā eva vā gāmo bhūtāgāmo, patiṭṭhitaharitatiṇarukkhānam3
etaṃ adhivacanaṃ. pātabyassa bhāvo pātabyatā, chedana-
bhedanādīhi yathārūciṃ paribhuñjitabbatā 'ti attho. tassā
bhūtagāmapātabyatāya nimittatthe bhummavacanaṃ, bhū-
tagāmapātabyatāya4 hetu bhūtagāmassa chedanādipaccayā
pācittiyan ti attho. idāni taṃ bhūtagāmaṃ vibhajitvā
dassento bhūtagāmo nāma pañcabījajātānī 'ti ādim aha.
tattha bhūtagāmo nāmā 'ti bhūtagāmaṃ uddharitvā yasmiṃ
sati bhūtāgamo hoti taṃ dassetuṃ pañca bījajātānī 'ti āhā5
'ti aṭṭhakathāsu vuttaṃ, evaṃ sante pi yāni vā pan' aññāni
pi atthi mūle jāyantī 'ti ādīni na samenti. na hi mūlabījāni6
mūlādīsu jāyanti, mūlādīsu jāyamānāni pana tāni bījāni,7
tasmā evam ettha vaṇṇanā veditabbā. bhūtagāmo nāmā
'ti vibhajitabbapadaṃ. pañcā 'ti tassa vibhāgaparicchedo,
bījajātānī 'ti paricchinnadhammanidassanaṃ. tass' attho
bījehi jātāni8 bījajātāni, rukkhādīnaṃ etaṃ adhivacanaṃ.
aparo nayo bījāni ca tāni jātāni ca bījajātāni9 pasutāni10
nibbattapaṇṇamūlānī 'ti bījajātāni, etena allavālikādīsu ṭha-
pitānaṃ nibbattapaṇṇamūlānaṃ siṅgiverādīnaṃ saṅgaho kato
hoti. idāni yehi bījehi jātattā rukkhādīni bījajātānī 'ti
vuttāni, tāni dassento mūlabījan ti ādim āha. tesaṃ uddeso
pākaṭo eva. niddese yāni vā pan' aññāni pi atthi mūle
jāyanti mūle sañjāyantī 'ti ettha bījato nibbattena11 bījaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. attano.
2 Ssp. āhuvanti.
3 Bp.Ssp. -kkhādīnaṃ.
4 Bp.Ssp. -byatā.
5 Ssp. ādim āhā 'ti.
6 Bp.Ssp. bijādīni.
7 Bp. bījakatāni.
8 Ssp. jātānī 'ti.
9 Bp.Ssp. omit this.
10 Bp. pasūtāni.
11 Ssp. nibbattana.
[page 762]
762 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.11.
dassitaṃ,ḥ tasmā evam ettha attho daṭṭhabbo, yāni vā pan'
aññāni pi atthi āluva-kaseru-kamaḷuppala1-puṇḍarīka-kuva-
laya-kandapāṭalimūlādibhede2 mūle gacchavallirukkhādīni
jāyanti sañjāyanti, tāni yamhi mūle jāyanti c' eva sañjāyanti
ca, tañ ca pāḷiyaṃ vuttahaliddādi3 ca sabbam pi etaṃ mū-
labījaṃ nāma, esa nayo khandhabījādīsu, ye vā pana khandha-
bījesu4 pan' ettha ambāṭaka-indasāla-nuhī-pāḷibhadda-kaṇi-
kārādīni5 khandhabījāni, amūlakavalli6 caturassavalli kaṇa-
vīrādīni7 phaḷubījāni nāma,8 makacisumana-jayasumanādīni
aggabījāni, amba-jambū panasaṭṭhiādīni bījabījānī 'ti daṭṭhab-
bāni.
idāni yaṃ vuttaṃ bhūtagāmapātabyatāya pācittiyan ti
tattha saññāvasena āpattānāpattibhedaṃ pātabyatābhedañ
ca dassento bīje bījasaññī 'ti ādim āha. tattha yathā sālīnañ
ce pi9 odanaṃ bhuñjattī 'ti ādīsu sālitaṇḍulānaṃ odano
sālīnaṃ odano ti vuccati, evaṃ bījato sambhūto bhūtagāmo
bījan ti vutto ti veditabbo. yam pana bījagāmabhūtagāma-
samārambhā paṭivirato ti ādīsu vuttaṃ bhūtagāmaparimo-
canaṃ katvā ṭhapitaṃ bījaṃ, taṃ dukkaṭavatthu. athavā
yad etaṃ bhūtagāmo nāmā ti sikkhāpade10 vibhaṅgassa
ādipadaṃ tena saddhiṃ yojetvā yaṃ bījaṃ bhūtagāmo nāma
hoti. tasmiṃ bīje bījasaññī satthakādīni gahetvā sayaṃ
vā chindati aññena vā chedāpeti pāsāṇādīni gahetvā sayaṃ
vā bhindati aññena vā bhedāpeti, aggiṃ upasaṃharitvā sayaṃ
vā pacati aññena vā pacāpeti āpatti pācittiyassā 'ti evam
ettha attho veditabbo. yathārutaṃ pana gahetvā bhūtagā-
mavinimmuttassa11 bījassa chindanādibhedāya12 pātabyatāya
pācittiyaṃ na vattabbaṃ. ayaṃ h' ettha vinicchayakathā.
bhūtagāmaṃ vikopentassa pācittiyaṃ, bhūtagāmaparimo-
citaṃ pañcavidham pi bījagāmaṃ vikopentassa dukkaṭaṃ,
bījagāmabhūtagāmo13 nām' esa atthi udakaṭṭho atthi tha-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. kamaluppala-.
2 Bp. kunda-pāṭali-; Ssp. kaṇḍa-
3 Bp.Ssp. vuttaṃ hali-.
4 Ssp. bījesu.
5 Ssp. kaṇṇika-.
7 Ssp. kaṇaverādīni.
6 Bp.Ssp. ambilavallī.
8 Bp.Ssp. omit nāma.
9 Ssp. 'va.
10 Ssp. -pada.
11 Bp.Ssp. nimuttassa.
12 Bp. chindanāya.
13 Bp. -gāmesu and omits nām' esa.
[page 763]
Bhvibh_V.11.] Pācittiya-vaṇṇanā 763
laṭṭho.ḥ tattha udakaṭṭho sāsapamattika1-tilabījakādibhedā
sapattikā2 apattikā ca sabbā sevālajāti antamaso udakapap-
paṭakaṃ upādāya bhūtagāmo ti veditabbo. udakapappa-
ṭako nāma upari thaddho pharusavaṇṇo heṭṭhā mudu nīla-
vaṇṇo hoti. tattha yassa sevālassa mūlaṃ orohitvā3 paṭha-
viyaṃ patiṭṭhitaṃ tassa paṭhavīṭṭhānaṃ, yo udake sañcarati
tassa udakaṃ, paṭhaviyaṃ patiṭṭhitaṃ yattha katthaci
vikopentassa vā4 uddharitvā vā ṭhānantaraṃ saṅkāmentassa
pācittiyaṃ. udake sañcarantaṃ vikopentassa5 pācittiyaṃ,
hatthehi pana itocito ca viyūhitvā nahāyituṃ vaṭṭati. saka-
laṃ hi udakaṃ tassa ṭhānaṃ, tasmā na so ettāvatā ṭhānanta-
raṃ saṅkāmito hoti, udakato pana udakena vinā sañcicca
ukkhipituṃ na vaṭṭati, udakena saddhiṃ ukkhipitvā puna
udake pakkhipituṃ vaṭṭati. parissāvanantarena nikkhamati
kappiyaṃ kārāpetvā 'va udakaṃ paribhuñjitabbaṃ. uppa-
lapaduminiādīni6 jalajavallitiṇāni udakato uddharantassa vā
tatth' eva vikopentassa vā pācittiyaṃ. parehi uppāṭitāni
vikopentassa dukkaṭaṃ. tāni hi bījagāme saṅgahaṃ gac-
chanti. tilabījaka sāsapamattikasevālo7 pi udakato uddhaṭo
amilāto aggabījasaṅgahaṃ gacchati. Mahāpaccarīādīsu anan-
takatilabījakaudakapappaṭakādīni dukkaṭavatthukānī 'ti
vuttaṃ, tattha kāraṇaṃ na dissati. Andhakaṭṭhakathāyaṃ
sampuṇṇabhūtagāmo8 na hoti tasmā dukkaṭan ti vuttaṃ
tam pi na sameti, bhūtagāme hi pācittiyaṃ bījagāme dukka-
ṭaṃ vuttaṃ, asampuṇṇabhūtagāmo nāma tatiyo koṭṭhāso
n' eva pāliyaṃ na aṭṭhakathāsu āgato. 9api ca taṃ bīja-
gāmasaṅgahaṃ gacchissatī 'ti, tam pi na yuttaṃ abhūtagāma-
mūlattā tādisassa bījagāmassā10 'ti, api ca garukalahukesu
garuke ṭhātabban ti etaṃ vinayalakkhaṇaṃ.
thalaṭṭhe chinnarukkhānaṃ avasiṭṭho haritakhāṇu nāma
hoti, tattha kakudha karañja piyaṅgu paṇasādīnaṃ khāṇu
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. -mattikā-.
2 Bp.Ssp. sapaṇṇikā apaṇṇikā ca for sapattikā apattikā ca.
3 Bp. oruhitvā.
4 Bp. omits vā.
5 Bp.Ssp. -tass' eva.
6 Bp.Ssp. uppalinī paduminī-.
7 Ssp. -mattaka-.
8 Bp. -gāmaṃ.
9 Bp. atha etaṃ; Ssp. atha ca taṃ for api ca taṃ.
10 Ssp. bījassā 'ti.
[page 764]
764 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.11.
uddhaṃ vaḍḍhati,ḥ so bhūtagāmena saṅgahīto, tāḷanāḷikerā-
dīnaṃ khāṇu uddhaṃ na vaḍḍhati, so bījagena saṅgahīto,
kadaliyā pana aphalitāya khāṇu bhūtagāmena saṅgahito,
phalitāya bījagāmena, kadalī pana phalitā yāva nīlapaṇṇī1
tāva bhūtagāmen' eva saṅgahītā, tathā phalito veḷu. yadā
pana aggato paṭṭhāya sussati tadā bījagāmena saṅgahaṃ
gacchati, katarabījagāmena, phaḷubījagāmena, kiṃ tato nib-
battati, na kiñci, yadi hi nibbatteyya bhūtagāmena saṅgahaṃ
gaccheyya, indasālādirukkhe chinditvā rāsiṃ karonti, kiñcā-
pi rāsikatadaṇḍakehi ratanappamāṇāpi sākhā nikkhamanti
bījagamen' eva saṅgahaṃ gacchanti, 2maṇḍapatthāya vā
vatiatthāya vā valliāropanatthāya vā bhūmiṃ3 nikhaṇanti,
mūlesu c' eva paṇṇesu ca niggatesu pana4 bhūtagāmasaṅ-
khyaṃ gacchanti. mūlamattesu pana paṇṇamattesu vā
niggatesu bījagāme5 saṅgahītā eva. yāni kānici bījāni
paṭhaviyaṃ vā udakena siñcitvā ṭhapitāni kapālādīsu vā
allapaṃsuṃ pakkhipitvā nikkhittāni honti. sabbāni mūla-
matte vā paṇṇamatte vā niggate pi bījāni yeva. sace pi
mūlāni ca upari aṅkuro ca niggacchati, yāva aṅkuro harito
na hoti tāva bījāni yeva. muggādīnaṃ pana paṇṇesu uṭṭhi-
tesu vīhiādīnaṃ vā aṅkure harite nīlapaṇṇavaṇṇe jāte bhūta-
gāmasaṅgahaṃ gacchanti, tālaṭṭhīnaṃ paṭhamaṃ sūkara-
dāṭhā viya mūlaṃ niggacchati, niggate pi yāva upari patta-
vaṭṭī na niggacchati tāva bījagāmo yeva. nāḷikerassa tacaṃ
bhinditvā dantasūci6 viya aṅkuro niggacchati yāva migasiṅ-
gasadisā nīlapattavaṭṭī na hoti tāva bījagāmo yeva. mūle
aniggate pi tādisāya pattavaṭṭiyā jātāya amūlakabhūtagāme
saṅgahaṃ gacchati. ambaṭṭhi ādīni vīhiādīhi vinicchanitab-
bāni. vandakā7 vā aññā vā yā kāci rukkhe jāyitvā rukkhaṃ
ottharati rukkho 'va8 tassā9 ṭhānaṃ, taṃ vikopentassa vā tato
uddharantassa vā pācittiyaṃ. ekā amūlakā latā hoti,
aṅguliveṭhako viya vanappagumbadaṇḍake veṭheti, tassāpi
ayam eva vinicchayo. gehamukhapākāravedikācetiyādīsu nī-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. paṇṇā.
2 Bp. inserts tattha before this.
3 Ssp. bhūmiyaṃ.
4 Bp.Ssp. puna.
5 Bp. -gāmena; Ssp. -gāma.
6 Bp. sūciṃ; Ssp. daṇḍasūci. 7 Bp.Ssp. vaṇṭakā.
8 Ssp. yeva.
9 Bp. tassa.
[page 765]
Bhvibh_V.11.] Pācittiya-vaṇṇanā 765
lavaṇṇo sevāḷo hoti,ḥ yāva dve tīṇi pattāni na sañjāyanti
tāva aggabījasaṅgahaṃ gacchati. pattesu jātesu pācitti-
yavatthu, tasmā tādisesu ṭhānesu sudhālepam pi dātuṃ na
vaṭṭati. anupasampannena littassa upari snehalepo1 dātuṃ
vaṭṭati. sace nidāghasamaye sukkhasevāḷo tiṭṭhati, taṃ
sammuñjanī ādīhi ghaṃsitvā apanetuṃ vaṭṭati. pāṇīya-
ghaṭādīnaṃ bahi sevāḷo dukkaṭavatthu anto abbohāriko,
dantakaṭṭhapūvādīsu kaṇṇakam pi abbohārikam eva. vut-
taṃ h' etaṃ sace gerukaparikammatā bhitti kaṇṇakitā hoti
coḷakaṃ temetvā pīḷetvā pamajjitabbā 'ti. pāsāṇajāti pāsā-
ṇadaddu sevāḷa seleyyakādīni aharitavaṇṇāni apattāni ca
dukkaṭavatthukāni, ahicchattakaṃ yāva makulaṃ hoti tāva
dukkaṭavatthu, pupphitakālato paṭṭhāya abbohārikaṃ, alla-
rukkhato pana chattakaṃ2 gaṇhanto rukkhattacaṃ vikopeti,
tasmā tattha pācittiyaṃ. rukkhapapaṭikāya3 pi es' eva
nayo. yā pana indasālakakudhādīnaṃ papaṭikā4 rukkhato
muccitvā tiṭṭhati, taṃ gaṇhantassa anāpatti. nīyāsam pi
rukkhato muccitvā vā ṭhitaṃ sukkharukkhe vā laggaṃ
gaṇhituṃ vaṭṭati allarukkhato na vaṭṭati, sākhāya pi es' eva
nayo. rukkhaṃ cāletvā paṇḍupalāsaṃ vā pariṇatakaṇikā-
rādipupphaṃ5 vā pātentassa pācittiyam eva. hatthakukkuc-
cena mudukesu indasālanuhikhandhādīsu vā tattha jātakatā-
lapaṇṇādīsu vā akkharaṃ chindantassāpi es' eva nayo.
sāmaṇerānaṃ pupphaṃ ocinantānaṃ sākhaṃ nāmetvā dātuṃ
vaṭṭati, tehi pana pupphehi pāṇīyaṃ na vāsetabbaṃ pānī-
yavāsatthikena sāmaṇeraṃ ukkhipitvā ocināpetabbāni.
phalasākhāpi attanā khāditukāmena na onametabbā, sāma-
ṇeraṃ ukkhipitvā phalaṃ gāhāpetabbaṃ.6 yaṃ kiñci gac-
chaṃ vā lataṃ vā uppāṭentehi sāmaṇerehi saddhiṃ gahetvā
ākaḍḍhituṃ na vaṭṭati, tesaṃ pana ussāhajananatthaṃ
anākaḍḍhantena7 kaḍḍhanākāraṃ dassentena viya agge8 gahe-
tuṃ vaṭṭati, yesaṃ rukkhānaṃ sākhā rūhati tesaṃ sākhaṃ
makkhikabījanādīnaṃ atthāya kappiyaṃ akārāpetvā gahitaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. siniddhalepaṃ.
2 Ssp. ahicchattakaṃ.
3 Bp.Ssp. -pappaṭi-.
4 Bp.Ssp. pappaṭikā.
5 Ssp. -kaṇṇi-.
6 Ssp. gāhetabbaṃ.
7 Bp. akaḍḍha-; Ssp. ākaḍḍha-.
8 Bp. aggaṃ.
[page 766]
766 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.11.
tace vā patte vā antamaso nakhena pi vilikhantassa1 duk
kaṭaṃ.ḥ allasiṅgiverādīsu pi es' eva nayo. sace pana kappi-
yaṃ kārāpetvā sītale padese ṭhapitassa mūlaṃ sañjāyati
uparibhāge chindituṃ vaṭṭati. sace aṅkuro jāyati heṭṭhā
bhāge chindituṃ vaṭṭati mūle ca nīlaṅkure ca jāte 2na vaṭṭati.
chindati vā chedāpeti vā 'ti antamaso sammuñjanīsalākāya
pi tiṇāni chindissāmī 'ti bhūmiṃ sammajjanto sayaṃ vā
chindati aññena vā chedāpeti. bhindati vā bhedāpeti vā 'ti
anatamaso caṅkamanto pi chijjanakaṃ chijjatu bhijjanakaṃ
bhijjatu caṅkamitaṭṭhānaṃ dassessāmī 'ti sañcicca pādehi
akkamanto tiṇavallīādīni sayaṃ bhindati vā aññena vā bhedā-
peti. sace pi hi tiṇaṃ vā lataṃ vā gaṇthiṃ karontassa bhijja-
ti 3gaṇṭhim pi kātuṃ na vaṭṭati.3 tāḷarukkhādīsu pana corā-
naṃ anāruhanatthāya dārumakkaṭakaṃ ākoṭenti4 kaṇṭake
bandhanti, bhikkhussa evaṃ kātuṃ na vaṭṭati. sace5 dāru-
makkaṭako rukkhe allīnamatto 'va hoti rukkhaṃ na pīḷeti
vaṭṭati. rukkhaṃ chinda lataṃ chinda kandaṃ6 vā mūlaṃ
vā uppaṭehī 'ti vattum pi vaṭṭati aniyāmitattā, niyāmetvā
pana imaṃ rukkhaṃ chindā7 'ti ādi vattuṃ na vaṭṭati. nā-
maṃ gahetvā8 'pi ambarukkhaṃ caturassa valliṃ āluvakan-
daṃ9 muñjatiṇaṃ asukarukkhacchalliṃ chinda bhinda
uppāṭehī 'ti ādivacanam pi aniyāmitam eva hoti, imaṃ
ambarukkhan ti ādivacanam eva hi niyāmitaṃ nāma, taṃ
na vaṭṭati. pacati vā pacāpeti vā 'ti antamaso pattam pi
pacitukāmo tiṇādinaṃ upari sañcicca aggiṃ karonto sayaṃ
vā pacati aññena vā pacāpetī 'ti sabbaṃ paṭhavīkkhaṇa-
nasikkhāpade vuttanayena veditabbaṃ. aniyāmetvā pana
mugge paca māse pacā 'ti ādivuttaṃ vaṭṭati. ime mugge
paca ime māse pacā 'ti evaṃ vattuṃ na vaṭṭati. anāpatti
imaṃ jānā 'ti ādīsu imaṃ mūlabhesajjaṃ jāna imaṃ mūlaṃ
vā paṇṇaṃ vā dehi imaṃ rukkhaṃ vā lataṃ vā āhara iminā
pupphena vā phalena vā attho imaṃ rukkhaṃ vā lataṃ vā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. vilekha-.
2 Ssp. inserts chindituṃ.
3-3 Bp. gaṇṭhi pi na kātabbo for these.
4 Bp. ākoṭṭenti.
5 Ssp. adds pana.
6 Ssp. kaṇḍaṃ.
7 Ssp. chindāhī 'ti ādiṃ.
8 Ssp. gaṇhitvā.
9 Ssp. āluvakaṇḍaṃ.
[page 767]
Bhvibh_V.11.] Pācittiya-vaṇṇanā 767
phalaṃ vā kappiyaṃ karohī 'ti evam attho daṭṭhabbo.ḥ ettā-
vatā bhūtāgamaparimocanaṃ kataṃ hoti, paribhuñjantena
pana bījagāmaparimocanatthaṃ puna kappiyaṃ karetabbā.1
kappiyakaraṇaṃ c' ettha iminā suttānusārena veditabbaṃ,
anujānāmi bhikkhave pañcahi samaṇakappehi phalaṃ pari-
bhuñjituṃ aggiparijitaṃ2 satthaparijitaṃ2 nakhaparijitaṃ2
abījaṃ nibbaṭṭabījam3 eva pañcaman ti. tattha aggipariji-
tan2 ti agginā parijitaṃ2 adhibhūtaṃ daḍḍhaṃ phuṭṭhan ti
attho. satthaparijitan2 ti satthena parijitaṃ2 adhibhūtaṃ
jinnaṃ4 viddhaṃ vā 'ti attho, es' nayo nakhaparijite.2 abīja-
nibbaṭṭabījāni5 sayam eva kappiyāni. agginā kappiyaṃ
karontena kaṭṭhaggigomayaggiādīsu yena kenaci antamaso
lohakhanḍena pi ādittena kappiyaṃ kātabbaṃ. tañ ca kho
ekadese6 phusantena kappiyan ti vatvā va kātabbaṃ. sat-
thena karontena yassa kassaci lohamayasatthassa antamaso
sūcīnakhacchedanādīnam7 pi tuṇḍena vā dhārāya vā chedaṃ
vā vedhaṃ vā dassentena kappiyan ti vatvā va kātabbaṃ,
nakhena kappiyaṃ karontena pūtinakhena na kātabbaṃ,
manussānaṃ pana sīha-byaggha-dīpa-makkaṭānaṃ8 sakuntā-
nañ ca nakhā tikhiṇā honti tehi kātabbaṃ. assa-mahisa-
sūkara-miga-gorūpādīnaṃ khurā atikhiṇā tehi na kātabbaṃ,
katam pi akataṃ hoti. hatthinakhā pana khurā na honti tehi
vaṭṭati, yehi pana kātuṃ vaṭṭati tehi tattha jātakehi pi
uddharitvā gahitakehi pi chedaṃ9 vā vedhaṃ10 vā dassentena
kappiyan ti vatvā 'va kātabbaṃ. tattha sace pi bījānaṃ
pabbatamatto rāsi rukkhasahassaṃ vā chinditvā ekābaddhaṃ
katvā ucchūnaṃ vā mahābhāro bandhitvā ṭhapito hoti ekas-
miṃ bīje vā rukkhasākhāya vā ucchumhi vā kappiye kate
sabbaṃ kataṃ hoti, ucchū11 ca dārūni ca ekato baddhā honti,
ucchuṃ kappiyaṃ karissāmī 'ti dāru12 vijjhati vaṭṭati yeva.
sace pana yāya rajjuyā vā valliyā vā baddhāni13 tan tā vijjhati
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. kāretabbaṃ.
2 Ssp. -paricitaṃ.
3 Bp. nippaṭṭa-.
4 Bp.Ssp. chinnaṃ.
5 Bp. abījanippaṭṭa-.
6 Ssp. ekadesaṃ.
7 Bp. -cchedānam pi.
8 Ssp. -ṭādīnaṃ.
9 Ssp. chedanaṃ.
10 Ssp. vedhanaṃ.
11 Ssp. ucchūni.
12 Ssp. dāruṃ.
13 Bp. taṃ vijjhati; Ssp. honti taṃ vijjhati for tan tā vijjhati.
[page 768]
768 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.11.
na vaṭṭati.ḥ ucchukhaṇḍānaṃ pacchiṃ pūretvā āharanti,
ekasmiṃ khaṇḍe kappiye kate sabbaṃ katam eva hoti.
1maricapakkādīhi missetvā bhattaṃ āharanti kappiyaṃ ka-
rohī 'ti vutte sace pi bhattasitthe vijjhati vaṭṭati yeva. tiḷa-
taṇḍulādīsu pi es' eva nayo. yāguya pakkhittāni pana ekā-
baddhāni hutvā na santiṭṭhanti, tattha ekam ekaṃ vijjhitvā
kappiyaṃ kātabbam eva. kapitthaphalādīnaṃ2 anto bījāni3
kaṭāhaṃ muñcitvā sañcaranti4 bhindāpetvā kappiyaṃ kārā-
petabbaṃ, 5sace ekābaddhā honti kaṭāhe pi kātuṃ vaṭṭati.
asañciccā 'ti pāsāṇarukkhādīni vā pavaṭṭentassa sākhaṃ6
vā kaḍḍhantassa kattaradaṇḍena vā bhūmiṃ paharitvā
gacchantassa tiṇāni7 chijjanti, tāni tena chindissāmī 'ti evaṃ
sañcicca acchinnattā asañcicca chinnāni nāma honti. iti
asañcicca chindantassa anāpatti. asatiyā 'ti aññāvihito ke-
naci saddhiṃ kiñci kathento pādaṅguṭṭhakena8 vā hatthena
vā tiṇaṃ vā lataṃ vā chindanto tiṭṭhati, evaṃ asatiyā chin-
dantassa anāpatti. ajānantassā 'ti etth' abbhantare bījagāmo
'ti vā bhūtagāmo ti vā na jānāti, chindāmī 'ti pi na jānāti,
kevalaṃ tiṇe9 vā palāḷapuñje10 vā11 khaṇittiṃ vā kuddālaṃ
vā saṅgopanatthāya ṭhapeti, ḍayhamānahattho vā aggiṃ
pāteti, tatra ce tiṇādīni12 chijjanti vā ḍayhanti vā anāpatti.
manussaviggahapārājikavaṇṇanāyaṃ pana sabbāṭṭhakathā-
su sace bhikkhu rukkhena vā ajjhotthaṭo13 hoti opāte vā
patito sakkā ca14 hoti rukkhaṃ chinditvā15 bhūmiṃ vā kha-
ṇitvā nikkhamituṃ jīvitahetu pi attanā na kātabbaṃ.
aññena pana bhikkhunā bhūmiṃ vā khaṇitvā rukkhaṃ vā
chinditvā allarukkhato vā daṇḍakaṃ chinditvā taṃ ukkhaṃ
pavaṭṭetvā nikkhāmetuṃ vaṭṭati anāpattī 'ti vuttaṃ. tattha
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. sace pana before mari-.
2 Ssp. kapiṭṭha-.
3 Ssp. miñjaṃ for this.
4 Ssp. sañcarati.
5 Ssp. ekābaddhaṃ hoti for sace ekābaddhā honti.
6 Ssp. sākhā.
7 Ssp. tiṇādīni.
8 Ssp. -guṭṭhena.
9 Bp.Ssp. vatiyā for tiṇe.
10 Ssp. palāsapuñje.
11 Bp.Ssp. add nikhādanaṃ vā.
12 Bp. tiṇāni.
13 Ssp. ajjhottharito.
14 Ssp. 'va.
15 Ssp. adds taṃ rukkhaṃ pavaṭṭetvā after chinditvā.
[page 769]
Bhvibh_V.11-12.] Pācittiya-vaṇṇanā 769
kāraṇaṃ na dissati,ḥ anujānāmi bhikkhave davaḍāhe1 ḍayha-
māne paṭaggiṃ dātuṃ parittaṃ kātun ti, idaṃ pana ekam
eva suttaṃ dissati. sace etassa anulomaṃ attano na vaṭṭati
aññassa vaṭṭatī 'ti idaṃ nānākaraṇaṃ na sakkā laddhuṃ,2
attano atthāya karonto attasinehena akusalacitten' eva karoti.
paro pana kāruññena, tasmā anāpattī 'ti ce. etam pi akāra-
ṇaṃ, kusalacittenāpi hi idaṃ3 āpattiṃ āpajjati. sabba-
aṭṭhakathāsu pana vuttattā na sakkā paṭisedhetuṃ gavesi-
tabbā ettha yutti. aṭṭhakathācariyānaṃ vā saddhāya gantab-
ban ti. sesaṃ uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ kāyacittato
vācācittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti. kiriyā saññā-
vimokkhaṃ, sacittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, va-
cīkammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti. bhūtagāmasikkhāpadaṃ
paṭhamaṃ.
Dutiyasikkhāpade, anācāraṃ ācaritvā 'ti akātabbaṃ katvā.
kāyavacīdvāresu āpattiṃ āpajjitvā 'ti vuttaṃ hoti. aññen'
aññaṃ paṭicaratī 'ti aññena vacanena aññaṃ vacanaṃ paṭi-
carati paṭicchādeti ajjhottharati, idāni taṃ paṭicaraṇavidhiṃ
dassento ko āpanno ti ādim āha. tatrāyaṃ vacanasambandho.
so kira kiñci vītikkamaṃ disvā āvuso āpattiṃ āpanno 'sī 'ti
saṅghamajjhe āpattiyā anuyuñjiyamāno ko āpanno ti vadati.
tato tvan ti vutte ahaṃ kiṃ āpanno ti vadati, atha pācittiyaṃ
vā dukkaṭaṃ vā 'ti vutte vatthuṃ pucchanto ahaṃ kismiṃ
āpanno ti vadati. tato asukasmiṃ 4nāma vatthusmin ti
vutte ahaṃ kathaṃ āpanno kiṃ karonto5 āpanno 'mhī 'ti
pucchati, atha idaṃ nāma karonto āpanno ti vutte kiṃ
bhaṇathā ti vadati, tato taṃ bhaṇāmā 'ti vutte kiṃ bhaṇathā
'ti vadati. api c' ettha ayaṃ pāḷimuttakko 'pi aññena aññaṃ
paṭicaraṇavidhi, bhikkhūhi tava sipāṭikāya kahāpaṇo diṭṭho
kiss' eva masāruppaṃ karosī 'ti vutto sudiṭṭhaṃ bhante na
pan' eso kahāpaṇo tipumaṇḍalaṃ etan ti bhaṇanto vā tvaṃ
suraṃ pivanno diṭṭho kiss' eva6 masāruppaṃ karosī 'ti vutto
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. davadāhe dayhamāne.
2 Ssp. ettha attano.
3 Ssp. imaṃ.
4 Ssp. omits nāma vatthusmin.
5 Ssp. inserts ca
6 Bp. evaṃ and omits masāruppaṃ.
[page 770]
770 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.12-13.
sudiṭṭho bhante na pan' esā surā bhesajjatthāya sampāditaṃ
ariṭṭhan ti bhaṇanto vā,ḥ tvaṃ paṭicchanne āsane mātugāmena
saddhiṃ nisinno diṭṭho kiss' eva masāruppaṃ karosī 'ti vutto
yena diṭṭhaṃ sudiṭṭhaṃ viññū pan' ettha dutiyo atthi, so kissa
na diṭṭho ti bhaṇanto vā īdisaṃ tayā kiñci diṭṭhan ti puṭṭho
na suṇāmī 'ti sotam upanento vā sotadvāre pucchantānaṃ
cakkhuṃ upanento vā aññen' aññaṃ paṭicaratī 'ti veditabbo.
aññavādake vihesake pācittiyan ti ettha aññaṃ vadatī 'ti
aññavādakaṃ, aññen' aññaṃ paṭicaraṇass' etaṃ nāmaṃ.
vihesetī 'ti vihesakaṃ, tuṇhībhūtass' etaṃ nāmaṃ, tasmiṃ
aññavādake vihesake. pācittiyan ti vatthudvaye pācittidva-
yaṃ vuttaṃ. aññavādakaṃ ropetū 'ti aññavādakaṃ āropetu
patiṭṭhāpetū 'ti attho. vihesakaṃ ropetū 'ti ekasmim pi
es' eva nayo. aropite aññavādake 'ti kammavācāya anāropite
aññavādake. āropite vihesake 'ti ekasmim pi es' eva nayo.
dhammakamme dhammakammasaññī 'ti ādīsu yan taṃ aññavā-
dakavihesakaropanakammaṃ kataṃ, taṃ ce dhammakam-
maṃ hoti, so ca bhikkhu tasmiṃ dhammakammasaññī aññavā-
dakañ ca vihesakañ ca karoti, ath' assa tasmiṃ aññavādake
ca vihesake ca āpatti pācittiyassā 'ti iminā nayena attho
veditabbo. ajānanto pucchatī 'ti āpattiṃ vā āpannabhāvaṃ
vā ajānanto yeva kiṃ tumhe bhaṇatha ahaṃ na jānāmī 'ti
pucchati. gilāno na kathetī 'ti mukhe tādiso vyādhi hoti
yena kathetuṃ na sakkoti. saṅghassa bhaṇḍanaṃ vā ...pe
... vivādo vā bhavissati so mā ahosī 'ti maññamāno na
kathetī 'ti iminā nayena attho veditabbo, sesaṃ uttānam evā
'ti. tisamuṭṭhānaṃ, kāyacittato vācācittato kāyavācācittato
samuṭṭhāti, siyā kiriyā siyā akiriyā, aññen' aññaṃ paṭica-
rantassa hi kiriyā hoti. tuṇhībhāvena hi vihesentassa akiriyā,
saññāvimokkhaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ kāyakammaṃ vacī-
kammaṃ akusalacittaṃ dukkhavedan ti. aññavādakasik-
khāpadaṃ dutiyaṃ.
Tatiyasikkhāpade, Dabbaṃ Mallaputtaṃ bhikkhū ujjhāyantī
'ti chandāya Dabbo Mallaputto ti ādīni vadantā taṃ āyasman-
taṃ tehi bhikkhūhi avajānāpenti avaññāya olokāpenti lāma-
kato vā cintāpentī 'ti attho. lakkhaṇaṃ pan' ettha saddasat-
thānusārena veditabbaṃ. ujjhāpentī 'ti pi pāṭho. ayam ev'
--------------------------------------------------------------------------
No footnote.
[page 771]
Bhvibh_V.13.] Pācittiya-vaṇṇanā 771
attho.ḥ chandāyā 'ti chandena pakkhapātena, attano1 attano
sandiṭṭhasambhattānaṃ paṇītāni paññāpetī 'ti adhippāyo.
khīyantī 'ti chandāya Dabbo Mallaputto ti ādīni vadantā
pakāsenti. ujjhāpanake khīyanake pācittiyan ti ettha yena
vacanena ujjhāpenti taṃ ujjhāpanakaṃ, yena ca khīyanti
taṃ khīyanakaṃ, tasmiṃ ujjhāpanake khīyanake, pācittiyan
ti vatthudvaye pācittiyadvayaṃ vuttaṃ. ujjhāpanakaṃ
nāma upasampannaṃ saṅghena sammataṃ senāsanapaññā-
pakaṃ vā ...pe... appamattakavissajjanakaṃ vā 'ti
etesaṃ padānaṃ maṅkuṃ kattukāmo ti iminā sambandho.
avaṇṇaṃ kattukāmo ayasaṃ kattukāmo ti imesaṃ pana
vasena upasampannan ti ādīsu upasampannassā 'ti evaṃ
vibhattivipariṇāmo kātabbo. ujjhāpeti vā khīyati vā āpatti
pācittiyassā 'ti ettha pana yasmā2 khīyanakaṃ nāmā 'ti evaṃ
mātikāpadaṃ uddharitvāpi ujjhāpanakaṃ nāmā 'ti imassa
padassa vuttavibhaṅgo yeva vattabbo hoti, aññavādaka-
sikkhāpade viya añño viseso n' atthi, tasmā taṃ visuṃ anud-
dharitvā avibhajivā 'va nigamanam eva ekato katan ti vedi-
tabbaṃ. dhammakamme dhammakammasaññī 'ti ādīsu yaṃ
tassa upasampannassa sammutikammaṃ kataṃ, tañ ce
dhammakammaṃ hoti so ca bhikkhu tasmiṃ dhammakamma-
saññī ujjhāpanakañ ca khīyanakañ ca karoti, ath' assa tasmiṃ
ujjhāpanake ca khīyanake ca āpatti pācittiyassā 'ti iminā
nayen' attho veditabbo. anupasampannaṃ ujjhāpeti vā
khīyati vā 'ti ettha upasampannaṃ saṅghena sammataṃ
aññaṃ anupasampannaṃ ujjhāpeti3 avajānāpeti, tassa vā taṃ
santike khīyatī 'ti attho. upasampannaṃ saṅghena asamma-
tan ti kammavācāya asammataṃ, kevalaṃ tav' eso bhāro ti
saṅghena āropitabhāraṃ bhikkhūnaṃ vā phāsuvihāratthāya
sayam eva taṃ bhāraṃ vahantaṃ, yatra vā dve tayo bhikkhū
viharanti tatra tādisaṃ kammaṃ karontan4 ti adhippāyo.
anupasampannaṃ saṅghena sammataṃ vā asammataṃ vā
'ti ettha pana kiñcāpi anupasampannassa terasa sammutiyo
dātuṃ na vaṭṭati. atha kho upasampannakāle laddhasammu-
tiko pacchā anupasampannabhāve ṭhito taṃ sandhāya saṅghe-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. does not repeat attano; Ssp. tena attano.
2 Bp. kasmā.
3 Ssp. adds vā after this.
4 Bp. karonti 'ti.
[page 772]
772 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.13-14.
na sammatam vā 'ti vuttaṃ.ḥ yassa pana vyattassa sāma-
ṇerassa kevalaṃ saṅghena vā sammatena vā bhikkhunā tvaṃ
idaṃ kammaṃ karohī 'ti bhāro kato tādisaṃ sandhāya asam-
mataṃ vā 'ti vuttaṃ. sesam ettha uttānam evā 'ti. tisa-
muṭṭhānaṃ, kāyacittato vācācittato kāyavācācittato ca
samuṭṭhāti. kiriyā saññāvimokkhaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ
kāyakammaṃ vacīkammaṃ akusalacittaṃ dukkhavedanan ti.
ujjhāpanasikkhāpadaṃ tatiyaṃ.
Catusikkhāpade, hemantike kāle 'ti hemantakāle himapā-
tasamaye. kāyaṃ otāpentā 'ti mañcapīṭhādīsu nisinnā bālāta-
pena kāyaṃ otāpentā. kāle ārocite 'ti yāgubhattādīsu yassa
kassaci kāle ārocite. ovaṭṭhaṃ hotī 'ti himavassena ovaṭṭhaṃ1
tintaṃ hoti. avassikasaṅkete 'ti vassikā2 vassāna māsā 'ti
evaṃ apaññatte cattāro hemantike cattāro ca gimhike aṭṭha
māse 'ti attho. maṇḍape vā 'ti sākhāmaṇḍape vā padara-
maṇḍape vā. rukkhamūle3 'ti yassa kassaci rukkhassa heṭṭhā.
yattha kākā vā kulalā vā na ūhadantī 'ti yattha dhuvanivāsena4
kulāvake katvā vasamānā ete kākakulalā vā aññe vā sakuntā
taṃ senāsanaṃ na ūhadanti tādise rukkhamūle nikkhipituṃ
anujānāmī 'ti, tasmā yattha gocarapasutādi5 sakuntā6 vissa-
mitvā gacchanti, tassa rukkhassa mūle nikkhipituṃ vaṭṭati.
yasmiṃ pana dhuvanivāsena4 kulāvake katvā vasanti, tassa
rukkhassa mūle na nikkhipitabbaṃ. aṭṭha māse 'ti vacanto
yesu janapadesu vassakāle7 na vassati, tesu pi8 cattāro māse
nikkhipituṃ na vaṭṭati yeva. avassikasaṅkete 'ti vacanato
yattha hemante devo vassati, tattha hemante pi ajjhokāse
nikkhipituṃ na vaṭṭati, gimhe pana sabbattha vigatavaḷā-
hakaṃ visuddhaṃ nabhaṃ hoti, evarūpe kāle kenacid eva
karaṇīyena ajjhokāse mañcapīṭhaṃ nikkhipituṃ vaṭṭati.
abbhokāsikenāpi vattaṃ jānitabbaṃ, tassa hi sace puggalika-
kamañcako atthi tatth' eva sayitabbaṃ, saṅghikaṃ gaṇhan-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. ovuṭṭhaṃ.
2 Ssp. vassikavassānaṃ māsā 'ti.
3 Ssp. -mūle vā 'ti.
4 Ssp. dhuvasannivāsena.
5 Bp.Ssp. pasutā.
6 Ssp. sakuṇā.
7 Ssp. inserts devo.
8 Ssp. janapadesu after pi.
[page 773]
Bhvibh_V.14.] Pācittiya-vaṇṇanā 773
tena vettena vā vākena vā vāyitamañcako1 gahetabbo,ḥ tas-
miṃ asati purāṇamañcako gahetabbo, tasmiṃ pi asati nava-
vāyimo vā onaddhako2 vā gahetabbo, gahetvā pana ahaṃ
ukkaṭṭharukkhamūliko vā ukkaṭṭhābbhokāsiko ti cīvara-
kuṭim pi akatvā asamaye ajjhokāse vā rukkhamūle vā3 paññā-
petvā nipajjituṃ na vaṭṭati. sace pana catugguṇena pi
cīvarena katākuṭiṃ4 atementaṃ5 rakkhituṃ na sakkoti, sattā-
havaddalikādīni bhavanti, bhikkhuno kāyānugatikattā vaṭ-
tati. araññe paṇṇakuṭīsu vasantānaṃ sīlasampadāya pasan-
nacittā manussā navamañcapīṭhaṃ denti saṅghikaparibhogena
paribhuñjathā 'ti, vasitvā gacchantehi sāmantavihāre sabhā-
gabhikkhūnaṃ pesetvā gantabbaṃ. sabhāgānaṃ abhāve
anovassake nikkhipitvā gantabbaṃ, anovassake asati rukkhe
laggetvā gantabbaṃ. cetiyaṅgaṇe sammajjaniṃ gahetvā
bhojanasālaṅgaṇaṃ vā uposathāgāraṅgaṇaṃ vā pariveṇa-
divāṭṭhāna-aggisālādīsu vā aññataraṃ sammajjitvā dhovitvā
puna sammajjanīmāḷake yeva ṭhapetabbā.6 uposathāgārā-
dīsu aññatarasmiṃ gahetvā avasesāni sammajjantassāpi es'
eva nayo. yo pana bhikkhācāramaggaṃ sammajjanto gantu-
kāmo hoti tena sammajjitvā sace antarāmagge sālā atthi tattha
ṭhapetabbā, sace n' atthi valāhakānaṃ anuṭṭhitabhāvaṃ
sallakkhetvā yāvāhaṃ gāmato nikkhamāmi tāva na vassissatī
'ti jānantena yattha katthaci nikkhipitvā puna pacchāgac-
chantena pākatikaṭṭhāne ṭhapetabbā. sace vassissatī 'ti
jānanto ajjhokāse ṭhapeti dukkaṭan ti Mahāpaccariyaṃ
vuttaṃ. sace pana tatra tatr' eva sammajjanatthāya sammaj-
janī nikkhittā hoti taṃ taṃ ṭhānaṃ sammajjitvā 7tatra tatr'
eva nikkhipituṃ vaṭṭati. āsanasālaṃ sammajjantena vattaṃ
jānitabbaṃ. tatr' īdaṃ vattaṃ, majjhato paṭṭhāya pādaṭ-
ṭhānābhimukhā vālikā haritabbā, kacavaraṃ hatthehi gahe-
tvā bahi chaḍḍetabbaṃ. masārako ti mañcapāde vijjhitvā
tattha aṭaniyo pavesetvā kato. bundikābaddho ti aṭanīhi
mañcapāde ḍaṃsāpetvā pallaṅkasaṅkhepena kato. kuḷīra-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. vītamañcako.
2 Bp. onandhako.
3 Ssp. inserts taṃ.
4 Ssp. katakuṭiṃ.
5 Bp. atemantaṃ.
6 Bp. -tabbo.
7 Ssp. tattha tatth' eva for tatra tatr' eva.
[page 774]
774 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.14.
pādako ti assa-meṇḍakādīnaṃ pādasadisehi pādehi kato.ḥ
yo vā pana koci vaṅkapādako ayaṃ vuccati kuḷīrapādako.
āhaccapādako ti ayaṃ pana āhaccapādako nāma mañcaṅge1
vijjhitvā kato hotī 'ti evaṃ parato pāḷiyaṃ yeva vutto,
tasmā aṭaniyo vijjhitvā tattha pādasikhaṃ pavesetvā upari
āṇiṃ datvā katamañco āhaccapādako ti veditabbo.
pīṭhe pi es' eva nayo. anto saṃveṭhetvā baddhaṃ hotī 'ti
heṭṭhā ca upari ca vitthataṃ, majjhe saṅkhittaṃ paṇavasaṇ-
ṭhānaṃ katvā baddhaṃ hoti, taṃ kira majjhe sīha-byag-
ghacammaparikkhittan pi karonti, akappiyacammaṃ nām'
ettha n' atthi, senāsanaṃ hi sovaṇṇamayam pi vaṭṭati, tasmā
taṃ mahagghaṃ hoti. anupasampannaṃ santharāpeti tassa
paḷibodho ti yena santharāpitaṃ tassa paḷibodho. leḍḍu-
pātaṃ atikkamantassa āpatti pācittiyassā 'ti thāmamaj-
jhimassa purisassa leḍḍupātaṃ atikkāmentassa2 pācittiyaṃ.
ayaṃ pan' ettha vinicchayo, thero bhojanasālāyaṃ bhattakic-
caṃ katvā daharaṃ āṇāpeti gaccha divāṭṭhāne mañcapīṭhaṃ
paññāpehī 'ti, so tathā katvā nisinno. thero yathāruciṃ
vicaritvā tattha gantvā thavikaṃ vā uttarāsaṅgaṃ vā ṭhapeti,
tato paṭṭhāya therassa paḷibodho. nisīditvā sayaṃ gac-
chanto n' eva uddharati na uddharāpeti leḍḍupātātikkame
pācittiyaṃ. sace pana thero tattha thavikaṃ vā uttarāsaṅ-
gaṃ vā aṭhapetvā caṅkamanto 'va daharaṃ gaccha tvan ti
bhaṇati, tena idaṃ bhante mañcapīṭhan ti ācikkhitabbaṃ.
sace thero vattaṃ jānāti tvaṃ gaccha ahaṃ pākatikaṃ
karissāmī 'ti vattabbaṃ. sace bālo hoti anuggahītavatto
gaccha mā idha tiṭṭha n' eva nisīdituṃ na nipajjituṃ dehī3
'ti daharaṃ tajjeti yeva. daharena bhante sukhaṃ sayathā
'ti kappaṃ labhitvā vanditvā gantabbaṃ. tasmiṃ gate
therass' eva paḷibodho, purimanayen' eva c' assa āpatti
veditabbo. atha pana āṇattikkhaṇe yeva daharo mayhaṃ
bhante bhaṇḍakadhovanādi kiñci karaṇīyaṃ atthī 'ti vadati,
thero ca naṃ tvaṃ paññāpetvā gacchāhī 'ti vatvā bhojana-
sālato nikkhamitvā aññattha gacchati pāduddhārena kāretab-
bo. sace tatth' eva gantvā nisīdati purimanayen' eva tassa
leḍḍupātātikkame āpatti. sace pana thero sāmaṇeraṃ āṇā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. mañco aṅge.
2 Bp.Ssp. atikkamantassa.
3 Bp.Ssp. demī.
[page 775]
Bhvibh_V.14.] Pācittiya-vaṇṇanā 775
peti,ḥ sāmaṇero1 tattha mañcapīṭhaṃ paññāpetvā nisinno2 pi
bhojanasālato aññattha gacchanto pāduddhārena kāretabbo.
gantvā nisinno puna gamanakāle leḍḍupātātikkame āpattiyā
kāretabbo. sace pana aṇānatto3 mañcapīṭhaṃ paññāpetvā
tatth' eva nisīdā 'ti āṇāpeti yatr' icchati tatra gantvā āgantuṃ
labhati. sayaṃ pana pākatikaṃ akatvā gacchantassa leḍ-
ḍupātātikkame pācittiyaṃ. antarasannipāte mañcapīṭhāni
paññāpetvā nisinnehi gamanakāle ārāmikānaṃ idaṃ paṭi-
sāmethā 'ti vattabbaṃ, avatvā gacchantānaṃ leḍḍupātātik-
kame āpatti.
mahādhammasavaṇaṃ nāma hoti tattha uposathāgārato
pi bhojanasālato pi āharitvā mañcapīṭhāni paññāpenti āvā-
sikānaṃ yeva paḷibodho. sace āgantukā idaṃ amhākaṃ
upajjhāyassa idaṃ ācariyassā 'ti gaṇhanti tato paṭṭhāya tesaṃ
paḷibodho, gamanakāle pākatikaṃ akatvā leḍḍupātaṃ atik-
kamantānaṃ āpatti.
Mahāpaccariyaṃ pana vuttaṃ yāva aññe na nisīdanti tāva
yehi paññattaṃ tesaṃ bhāro, aññesu āgantvā nisinnesu
nisinnakānaṃ bhāro, sace te anuddharitvā vā anuddharā-
petvā vā gacchanti dukkaṭaṃ. kasmā, anāṇattiyā paññā-
pitattā 'ti dhammāsane paññatte yāva ussārako vā dham-
makathiko vā nāgacchati tāva paññāpakānaṃ paḷibodho-
tasmiṃ āgantvā nisinne tassa paḷibodho. sakalaṃ ahorat-
taṃ dhammasavaṇaṃ hoti, añño ussārako vā dhammakathiko
vā uṭṭhahati añño nisīdati, yo yo āgantvā nisīdati tassa tassa
bhāro, uṭṭhahantena pana idam āsanaṃ tumhākaṃ bhāro ti
vatvā 'va gantabbaṃ. sace pi itarasmiṃ anāgate yeva
paṭhamaṃ nisinno uṭṭhāya gacchati, tasmiṃ ca anto upa-
cāraṭṭhe yeva itaro āgantvā nisīdati, uṭṭhāya gato āpattiyā
na kāretabbo. sace pana itarasmiṃ anāgate yeva paṭhamaṃ
nisinno uṭṭhāy' āsanā leḍḍupātaṃ atikkamati āpattiyā
kāretabbo. sabbatth' eva leḍḍupātātikkame paṭhamapāde
dukkaṭaṃ, dutiye pācittiyan ti ayaṃ nayo Mahāpaccariyaṃ
vutto. cimilikaṃ4 vā 'ti ādīsu cimilikaṃ nāma sudhādi
parikammakatāya bhūmiyā vaṇṇānurakkhaṇatthaṃ katā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. -ṇere.
2 Bp. nisinne.
3 Bp.Ssp. āṇāpento.
4 Ssp. vilimi- for cimili- sic passim.
[page 776]
776 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.14.
hoti,ḥ taṃ heṭṭhā pattharitvā upari kaṭasārakaṃ pattha-
ranti.
uttarattharaṇaṃ nāma mañcapīṭhānaṃ upari attharitab-
bakaṃ paccattharaṇaṃ. bhummattharaṇaṃ nāma bhūmiyaṃ
attharitabbakaṭasārakādivikati.1 taṭṭikā2 nāma tālapaṇṇehi
vā vākehi vā katataṭṭikā.3 cammakhaṇḍaṃ nāma sīha-
byaggha-dipī-taraccha cammādīsu pi yaṃ kiñci cammaṃ. aṭ-
ṭhakathāsu hi senāsanaparibhoge paṭikkhittacammaṃ nāma
na dissati, tasmā sīhacammādīnaṃ pariharaṇe yeva paṭik-
khepo veditabbo. pādapuñchanī nāma rajjukehi vā piloti-
kāhi vā pādapuñchanatthaṃ katā. phalakapīṭhaṃ nāma
phalakamayaṃ pīṭhaṃ, athavā phalakañ c' eva dārumaya-
pīṭhañ ca, etena sabbam pi dārubhaṇḍādi saṅgahītaṃ. Mahā-
paccariyaṃ pana vitthāren' eva vuttaṃ, ādhārakaṃ patta-
pidhānakaṃ pādakaṭhalikaṃ tālavaṇṇaṃ vījanīpattakaṃ
yaṃ kiñci dārubhaṇḍaṃ antamaso pānīyauḷuṅkaṃ pānīya-
saṅkhaṃ ajjhokāse nikkhipitvā gacchantassa dukkaṭan ti.
Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana esa nayo dutiyasikkhāpade das-
sito, ajjhokāse rajanaṃ pacitvā rajanabhājanaṃ rajanau-
ḷuṅko rajanadoṇikā 'ti sabbaṃ aggisālāya paṭisāmetabbaṃ.
sace aggisālā n' atthi anovassake pabbhāre nikkhipitabbaṃ.
tasmim pi asati yattha olokentā bhikkhū passanti tādise ṭhāne
ṭhapetvāpi gantuṃ vaṭṭati. aññassa puggalike 'ti yasmiṃ
vissāsagāho na rūhati, tassa santake dukkaṭaṃ. yasmiṃ
pana vissāso rūhati tassa santakaṃ attano puggalikam iva
hotī 'ti Mahāpaccariyādīsu vuttaṃ.
āpucchitvā gacchatī 'ti yo bhikkhu vā sāmaṇero vā ārāmiko
vā lajjī hoti attano pāḷibodhaṃ viya maññati yo tathārūpaṃ
āpucchitvā gacchati tassa anāpatti. otāpento gacchatī 'ti
ātape otāpento āgantvā uddharissāmī 'ti gacchati evaṃ
gacchato anāpatti. kenaci paḷibuddhaṃ hotī 'ti senāsanaṃ
kenaci upaddutaṃ hotī 'ti attho. sace pi hi buḍḍhataro
bhikkhu uṭṭhāpetvā gaṇhāti, sace pi yakkho vā peto vā
āgantvā nisīdati, koci vā issaro āgantvā gaṇhāti senāsanaṃ
paḷibuddhaṃ hoti, sīha-vyagghādīsu vā pana taṃ padesaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. -tabbākaṭa-.
2 Bp.Ssp. tiṭṭikaṃ.
3 Ssp. katā taṭṭikā.
[page 777]
Bhvibh_V.14-15.] Pācittiya-vaṇṇanā 777
āgantvā ṭhitesu pi senāsanaṃ paḷibuddhaṃ yeva hoti,ḥ evaṃ
kenaci paḷibuddhe anuddharitvāpi gacchato anāpatti. āpa-
dāsū 'ti jīvitabrahmacariyantarāyesu anāpatti,1 sesaṃ uttā-
nam evā 'ti. kaṭhiṇasamuṭṭhānaṃ kāyato2 vācato kāya-
vācācittato ca samuṭṭhāti, kiriyākiriyaṃ nosaññāvimokkhaṃ
acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ3 ticit-
taṃ tivedanan ti. paṭhamasenāsanasikkhāpadaṃ catuttham.
Dutiyasenāsanasikkhāpade, bhisī 'ti mañcakabhisi vā pītha-
kabhisi vā. cimilikādīni pi purimasikkhāpade vuttappakārāni
yeva. nisīdanan ti sadasaṃ veditabbaṃ. paccattharaṇan
ti pāvāro kojavo ti ettakam eva vuttaṃ. tiṇasanthāro ti
yesaṃ kesañci tiṇānaṃ santhāro, esa nayo paṇṇasanthāre.
parikkhepaṃ atikkamantassā4 'ti ettha paṭhamaṃ pādaṃ
atikkamantassa4 dukkaṭaṃ, dutiyātikkame pācittiyaṃ. apa-
rikkhittassa upacāro nāma senāsanato dve leḍḍupātā. anā-
pucchaṃ vā gaccheyyā 'ti ettha bhikkhumhi sati bhikkhu
āpucchitabbo, tasmiṃ asati sāmaṇero, tasmiṃ asati ārāmiko,
tasmim pi asati yena vihāro kārito so vihārasāmiko, tassa vā
kule yo koci āpucchitabbo, tasmim pi asati catūsu pāsāṇesu
mañcaṃ ṭhapetvā mañce avasesamañcapīṭhāni āropetvā
upari bhisīādikaṃ dasavidham pi seyyaṃ rāsiṃ katvā dāru-
bhaṇḍaṃ mattikābhaṇḍaṃ paṭisāmetvā dvāravātapāṇāni pi-
dahitvā gamiyavattaṃ pūretvā gantabbaṃ. sace pana senā-
sanaṃ ovassati chādanatthañ5 ca tiṇaṃ vā iṭṭhakā vā ānītā
honti sace ussahati chādetabbaṃ. no ce sakkoti yo okāso
anovassako tattha mañcapīṭhādīni nikkhipitvā gantabbaṃ.
sace sabbam pi ovassati ussāhantena antogāme upāsakānaṃ
ghare ṭhapetabbaṃ, sace te pi saṅghikaṃ nāma bhante bhā-
riyaṃ aggidāhādīnaṃ bhāyāmā 'ti na sampaṭicchanti, aj-
jhokāse pi pāsāṇānaṃ upari mañcaṃ ṭhapetvā sesaṃ pubbe
vuttanayen' eva nikkhipitvā tiṇehi ca paṇṇehi ca paṭicchā-
detvā gantuṃ vaṭṭati. yaṃ hi tattha aṅgamattam pi avasis-
sati, taṃ aññesaṃ tattha āgatānaṃ bhikkhūnaṃ upakāraṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. omit this.
2 Ssp. kāyavācato for these
3 Bp. omits this.
4 Ssp. atikkāmentassā 'ti.
5 Ssp. chadana-.
[page 778]
778 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.15.
bhavissatī 'ti.ḥ vihārassa upacāre 'ti ādīsu vihārassūpacāro
nāma pariveṇaṃ. upaṭṭhānasālā 'ti pariveṇabhojanasālā.
maṇḍapo ti pariveṇamaṇḍapo. rukkhamūlan ti pariveṇaruk-
khamūlaṃ, ayaṃ tāva nayo Kurundaṭṭhakathāyaṃ vutto.
kiñcāpi vutto, atha kho vihāro ti antogabbho vā aññaṃ vā
sabbaparicchannaṃ guttasenāsanaṃ veditabbaṃ. vihārassa
upacāre 'ti tassa bahi āsanne okāse. upaṭṭhānasālāya vā 'ti
bhojanasālāya vā. maṇḍape vā 'ti aparicchanne paricchanne
vā 'pi bahunnaṃ sannipātamaṇḍape. rukkhamūle vattab-
baṃ n' atthi. āpatti dukkaṭassā 'ti vuttappakāraṃ hi dasa-
vidhaṃ seyyaṃ antogabbhādimhi guttaṭṭhāne1 paññāpetvā
gacchantassa yasmā seyyāpi senāsanam pi upacikāhi2 paluj-
jati vammikarāsi yeva hoti, tasmā pācittiyaṃ vuttaṃ. bahi
pana upaṭṭhānasālādīsu paññāpetvā gacchantassa seyyamat-
tam eva nasseyyaṭhānassa aguttatāya na senāsanaṃ tasmā
ettha dukkaṭaṃ vuttaṃ. mañcaṃ vā pīṭhaṃ vā 'ti ettha
yasmā na sakkā mañcapīṭhaṃ sahasā upacikāhi khādituṃ,
tasmā taṃ vihāre 'pi santharitvā gacchantassa dukkaṭaṃ
vuttaṃ. vihārūpacāre pana taṃ vihāracārikaṃ āhiṇḍantāpi
3disvā paṭisāmessanti. uddharitvāpi gacchatī 'ti ettha ud-
dharitvā gacchantena mañcapīṭhakavāṭaṃ4 sabbaṃ apanetvā
saṃharitvā cīvaravaṃse lagetvā5 gantabbaṃ, pacchā āgantvā
vasanakabhikkhunāpi puna mañcapīṭhaṃ6 paññāpetvā7 sa-
yitvā8 gacchantena tath' eva kātabbaṃ, antokuḍḍato9 sey-
yaṃ bahi kuḍḍe10 paññāpetvā vasantena gamanakāle ga-
hitaṭṭhāne11 yeva paṭisāmetabbaṃ. upari pāsādato oropetvā
heṭṭhā pāsāde vasantassāpi es' eva nayo. rattiṭṭhānadivāṭ-
ṭhānesu mañcapīṭhaṃ paññāpetvāpi gamaṇakāle puna ga-
hitaṭṭhāne yeva ṭhapetabbaṃ.
āpucchitva12 gacchatī 'ti etthāyaṃ āpucchitabbānāpupuc-
chitabbavinicchayo, yā vatā13 bhūmiya14 dīghasālā vā paṇ-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. adds ca.
2 Ssp. upacikādīhi.
3 Ssp. bhikkhū before disvā.
4 Ssp. -kavānaṃ.
5 Bp.Ssp. laggetvā.
6 Bp. adds vā.
7 Ssp. omits this.
8 Ssp. vāyitvā.
9 Bp. -kuṭṭato.
10 Bp. kuṭṭe.
11 Ssp. gahitagahita-.
12 Ssp. āpucchaṃ.
13 Ssp. yā tāva for yā vatā.
14 Bp.Ssp. bhūmiyaṃ.
[page 779]
Bhvibh_V.15.] Pācittiya-vaṇṇanā 779
ṇasālā vā hoti,ḥ yaṃ vā rukkhatthambhesu katagehaṃ upa-
cikānaṃ uṭṭhānaṭṭhānaṃ hoti, tato pakkamantena tāva
āpucchitvā 'va pakkamitabbaṃ, tasmiṃ hi katipayadivasāni1
ajaggiyamāne vammikāvasantiṭṭhan ti. yaṃ pana pāsā-
ṇapiṭṭhiyaṃ vā pāsāṇatthambhesu vā katasenāsanaṃ siluc-
cayaleṇaṃ vā sudhālittasenāsanaṃ vā yattha upacikāsaṅkā
n' atthi, tato pakkamantassa āpucchitvāpi anāpucchitvāpi
gantuṃ vaṭṭati, āpucchanaṃ pana vattaṃ. sace tādise pi
senāsane ekena passena upacikā ārohanti āpucchitvā gantab-
baṃ. yo pi āgantuko bhikkhu saṅghikaṃ senāsanaṃ gahetvā
vasantaṃ bhikkhuṃ anuvattanto attano senāsanaṃ agahetvā2
vasati, yāva so na gaṇhāti tāva taṃ senāsanaṃ purimabhik-
khuss' eva paḷibodho. yadā pana senāsanaṃ gahetvā attano
issariyena vasati, tato paṭṭhāya āgantukass' eva paḷibodho.
sace ubho pi vibhajitvā gaṇhanti ubhinnam pi paḷibodho.
Mahāpaccariyaṃ pana vuttaṃ sace dve tayo ekato hutvā
paññāpenti gamanakāle sabbehi pi āpucchitabbaṃ, tesu sace3
paṭhamaṃ gacchanto pacchimo jaggissatī 'ti ābhogaṃ katvā
gacchati vaṭṭati. pacchimassa ābhogena mutti n' atthi,
bahū ekaṃ pesetvā santharāpeti gamanakāle sabbehi pi4
āpucchitabbaṃ ekaṃ vā pesetvā āpucchitabbaṃ, aññato
mañcapīṭhādīni ānetvā aññatra vasitvāpi gamanakāle tatth'
eva netabbāni. sace aññāvāsato5 ānetvā vasamānassa añño
buḍḍhataro āgacchati na paṭibāhitabbo, mayā bhante aññā-
vāsato ānītaṃ pākatikaṃ kareyyāthā 'ti vattabbaṃ. tena
evaṃ karissāmī 'ti sampaṭicchite itarassa gantuṃ vaṭṭati.
evaṃ aññattha haritvāpi saṅghikaparibhogena paribhuñjan-
tassa hi naṭṭhaṃ vā jiṇṇaṃ vā corehi vā haṭaṃ gīvā na hoti,
puggalikaparibhogena paribhuñjantassa pana gīvā hoti, añ-
ñassa mañcapīṭhaṃ pana saṅghikaparibhogena vā puggalika-
paribhogena vā paribhuñjantassa naṭṭhaṃ gīvā yeva. kenaci
paḷibuddhaṃ hotī 'ti buḍḍatarabhikkhu-issariya-yakkha-sīha
vāḷamiga-kaṇhasappāsīdu yena kenaci senāsanaṃ paḷibud-
dhaṃ hoti, sāpekho gantvā tattha ṭhito āpucchati kenaci
paḷibuddho hotī 'ti ajj' eva āgantvā paṭijaggissāmī 'ti evaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. katipayāni divasāni.
2 Bp.Ssp. aggahetvā.
3 Bp.Ssp. ce.
4 Bp. vā.
5 Ssp. aññato.
[page 780]
780 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.15-16.
sāpekkho nadīparaṃ vā gāmantaraṃ vā gantvā yatth' assa
gamanacittaṃ uppannaṃ tatth' eva ṭhito kañci pesetvā āpuc-
chati,ḥ nadīpūrarājacorādīsu vā kenaci paḷibuddho hoti, upad-
duto na sakkoti paccāgantuṃ evaṃ bhūtassa1 'pi anāpatti.
sesaṃ paṭhamasikkhāpade vuttanayam eva saddhiṃ samuṭ-
ṭhānādīhī 'ti.2 dutiyasenāsanasikkhāpadaṃ pañcamaṃ.
Chaṭṭhasikkhāpade, paḷibuddhantī 'ti paṭhamataraṃ gantvā
pattacīvaraṃ atiharitvā rumbhitvā tiṭṭhanti. there bhikkhū
vuṭṭhāpentī 'ti amhākaṃ āvuso pāpuṇātī 'ti vassaggena gahetvā
vuṭṭhāpenti. anupakhajja seyyaṃ kappentī 'ti tumhākaṃ
bhante mañcaṭṭhānaṃ yeva pāpuṇāti, na sabbo vihāro
amhākaṃ dāni idaṃ ṭhānaṃ pāpuṇātī 'ti anupavisitvā mañca-
pīṭhaṃ paññāpetvā nisīdanti pi nipajjanti pi sajjhāyam pi
karonti. jānan ti anuṭṭhāpanīyo ayan ti jānanto, ten' ev'
assa Vibhaṅge vuḍḍho ti jānātī 'ti ādivuttaṃ. vuḍḍho hi
attano vuḍḍhatā3 hi anuṭṭhāpanīyo, gilāno gilānatāya, saṅgho
pana bhaṇḍagārikassa vā dhammakathikavinayadharādīnaṃ
vā gaṇavācakāacariyassa vā bahūpakārataṃ guṇavisiṭṭhatañ
ca sallakkhento dhuvavāsatthāya vihāraṃ sammannitvā
deti, tasmā yassa saṅghena dinno, so pi anuṭṭhāpanīyo. kā-
mañ c' ettha gilānassāpi saṅgho yeva anucchavikaṃ senāsa-
naṃ deti, gilāno pana apaloketvā saṅghena adinnasenāsano4
pi na pīḷetabbo anukampitabbo ti dassetuṃ visuṃ vutto.
upacāre 'ti ettha mañcapīṭhānaṃ tāva mahallake vihāre
samantā diyaḍḍho hattho upacāro, khuddake yato pahoti tato
diyaḍḍho hattho, pāde dhovitvā pavisantassa passāvatthāya
nikkhamantassa ca yāva dvāre nikkhittapādadhovanapāsā-
ṇato5 passāvaṭṭhānato ca mañcapīṭhaṃ tāva diyaḍḍhahat-
thavitthāro maggo upacāro nāma, tasmiṃ mañcassa vā
pīṭhassa vā upacāre ṭhitassa vā bhikkhuno pavisantassa vā
nikkhamantassa vā upacāre yo anupakhajja seyyaṃ kap-
petukāmo seyyaṃ santharati vā santharāpeti vā āpatti duk-
kaṭassa.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. tassa for bhūtassa.
2 Ssp. omits 'ti.
3 Bp.Ssp. vuḍḍhatāya.
4 Bp. -sane.
5 Ssp. -pāsāṇaṭṭhānato.
[page 781]
Bhvibh_V.16-17.] Pācittiya-vaṇṇanā 781
abhinisīdati vā abhinipajjati vā 'ti ettha abhinisīdanamat-
tena abhinipajjanamatten' eva vā pācittiyaṃ. sace pana
dve pi karoti dve pācittiyāni, uṭṭhāyuṭṭhāya nisīdato vā
nipajjato vā payoge poyoge pācittiyaṃ. upacāraṃ ṭhapetvā
seyyaṃ santharati vā santharāpeti vā 'ti imasmiṃ itopare ca
vihārassa upacāre 'ti ādike vā dukkaṭavāre pi yathā idha
abhinisīdanamatte1 abhinipajjanamatte ubhayakaraṇe pa-
yogabhede ca pācittiyappabhedo vutto, evaṃ dukkaṭap-
pabhedo veditabbo. evarūpena hi visabhāgapuggalena eka-
vihāre vā ekapariveṇe vā vasantena attho n' atthi, tasmā
sabbatth' ev' assa nivāso vārito. aññassa puggalike 'ti
idhāpi vissāsikassa puggalikaṃ attano puggalikasadisam
eva, tattha anāpatti. āpadāsū 'ti sace bahi vasantassa jīvita-
brahmacariyantarāyo hoti evarūpāsu āpadāsu yo pavisati,
tassāpi anāpatti. sesaṃ uttānam evā 'ti, paṭhamapārājika-
samuṭṭhānaṃ, kiriyā saññāvimokkhaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ
kāyakammaṃ akusalacittaṃ dukkhavedanan ti. anupakhaj-
jasikkhāpadaṃ chaṭṭhaṃ.
Sattamasikkhāpade, ekena payogena bahuke pi dvāre
atikkāmetī 'ti ye catubhūmikā2 pañcabhūmikā3 vā pāsādā
chasattakoṭṭhakāni vā catussālāni vā, tādisesu senāsanesu
hatthe vā gīvāya vā gahetvā antarā aṭṭhapento ekena payo-
gena atikkāmeti ekam eva pācittiyaṃ, ṭhapetvā ṭhapetvā
nānāpayoge hi atikkāmentassa dvāragaṇanāya pācittiyāni, hat-
thena anāmasitvā nikkhamā 'ti vatvā vācāya nikkaḍḍhan-
tassāpi es' eva nayo. aññaṃ āṇāpetī 'ti ettha imaṃ nik-
kaḍḍhā 'ti āṇattimatte dukkaṭaṃ. sace so sakiṃ āṇatto
bahuke pi dvāre atikkāmeti ekaṃ pācittiyaṃ. sace pana
ettakāni dvārāni nikkaḍḍhāhī 'ti vā yāva mahādvāraṃ tāva
nikkaḍḍhāhī 'ti vā evaṃ niyāmetvā āṇatto hoti dvāraga-
ṇanāya pācittiyāni. tassa parikkhāran ti yaṃ kiñci tassa
santakaṃ patta-cīvara-parissāvana-dhammakaraka4 mañca-
pīṭhaṃ-bhisi-bimbohanādi bhedaṃ antamaso rajanachallim
pi, yo nikkaḍḍhati vā nikkaḍḍhāpeti vā tassa vatthugaṇ anāya
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. abhinisīdana.
2 Bp. -bhūmaka.
3 Bp. -bhūmakā.
4 Bp. -karaṇa; Ssp. dhamakaraka.
[page 782]
782 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.17-18.
dukkaṭāni.ḥ gāḷhaṃ bandhitvā ṭhapitake1 pana ekā 'va
āpattī 'ti Mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. aññassa puggalike 'ti
idhāpi vissāsikapuggalikaṃ attano puggalikasadisam eva.
yathā ca idha evaṃ sabbattha. yatra2 pana viseso bhavissati
tatra3 vakkhāma. alajjiṃ nikkaḍḍhati4 vā 'ti ādīsu bhaṇḍa-
nakārakakalahakārakam eva sakalasaṅghārāmato nikkaḍḍhi-
tuṃ labbhati, so hi pakkhaṃ labhitvā saṅgham pi bhindeyya.
alajjiādayo pana attano vasanaṭṭhānato yeva nikkaḍḍhitabbā.
sakalasaṅghārāmato te5 nikkaḍḍhituṃ na vaṭṭati. ummat-
takassā 'ti sayaṃ ummattakassa anāpatti, sesaṃ uttānam
evā 'ti. tisamuṭṭhānaṃ, kāyacittato vācācittato kāyavācā-
cittato ca samuṭṭhati. kiriyā saññāvimokkhaṃ sacittakaṃ
lokavajjaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ akusalacittaṃ duk-
khavedan ti. nikkaḍḍhanasikkhāpadaṃ sattamaṃ.
Aṭṭhasikkhāpade, uparivehāsakuṭiyā 'ti upari acchannata-
lāya dvibhūmikakuṭiyā vā tibhūmikādikuṭiyā vā. mañcaṃ
sahasā abhinisīdatī 'ti mañcaṃ sahasā abhibhavitvā ajjhot-
taritvā nisīdati, bhummatthe vā etaṃ upayogavacanaṃ,
mañce nisīdatī 'ti attho. abhī 'ti idaṃ pana padasobhaṇat-
thaṃ upasaggamattam eva. nippaṭitvā6 'ti nipatitvā nik-
khamitvā vā, tassa hi upari āṇi pi7 na dinnā tasmā nikkhanto.
vissaram akāsī 'ti virūpaṃ āturassaram akāsi. vehāsakuṭī
nāma majjhimassa purisassa asīsaghaṭṭā 'ti yā pamāṇamaj-
jhimassa purisassa sabbaheṭṭhimāhi tulāhi sīsaṃ na ghaṭṭeti.
etena idha adhippetā8 vehāsakuṭī dassitā hoti. na vehāsa-
kuṭīlakkhaṇaṃ,9 yā hi kāci upari acchannatalā dvibhūmika-
kuṭikā10 vā tibhūmikādikuṭikā11 vā vehāsakuṭī 'ti vuccati,
idha pana asīsaghaṭṭā adhippetā. abhinisīdanādīsu pubbe
vuttanayen' eva payogavasena āpattibhedo veditabbo. ave-
hāsakuṭiyā 'ti bhūmiyaṃ katapaṇṇasālādīsu anāpatti, na hi
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. ṭhapitesu; Bp. ṭhapitakesu.
2 Ssp. yattha.
3 Ssp. tattha.
4 Ssp. adds nikkaḍḍhāpeti vā after this.
5 Bp. omits te.
6 Ssp. patitvā 'ti.
7 Bp. āṇī hi for āṇī pi.
8 Ssp. adhippeta.
9 Ssp. adds dassitaṃ.
10 Ssp. -kā kuṭī.
11 Bp.Ssp. -ṭī.
[page 783]
Bhvibh_V.18-19.] Pācittiya-vaṇṇanā 783
sakkā tattha parassa pīḷā kātuṃ.ḥ sīsaghaṭṭāyā 'ti yā1 sīsa-
ghaṭṭā hoti tatthāpi anāpatti, na hi sakkā tattha heṭṭhāpāsāde
anonatena vicarituṃ, tasmā asañcaraṇaṭṭhānattā parapīḷā2
na bhavissati. heṭṭhā aparibhogaṃ hotī 'ti yassā heṭṭhā
dabbasambhārādīnaṃ nikkhittattā aparibhogaṃ hoti tatthāpi
anāpatti. padarasañcitaṃ hotī 'ti yassā uparimatalaṃ3
dāruphalakehi vā ghanasanthataṃ hoti, sudhādiparikam-
makataṃ vā tatthāpi anāpatti. paṭānī4 dinnā hotī 'ti
mañcapīṭhānaṃ5 pādasikhāsu āṇī dinnā hoti, yattha nisīdante
pi na nippaṭan6 ti tādise mañcapīṭhe nisīdato 'pi anāpatti.
tasmiṃ ṭhito ti āhaccapādake mañce vā pīṭhe vā ṭhito upari
nāgadantakādīsu lagitakaṃ7 cīvaraṃ vā kiñci vā gaṇhā 'ti
vā aññaṃ vā laggeti tassāpi anāpatti. sesaṃ uttānam eva.
eḷakalomasamuṭṭhānaṃ kāyato ca kāyacittato ca samuṭṭhāti,
kiriyā nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ kāya-
kammaṃ ticittaṃ tivedanan ti. vehāsakuṭīsikkhāpadaṃ
aṭṭhamaṃ.
Navasikkhāpade, yāva dvārakosā 'ti ettha dvārakoso nāma
piṭṭhasaṃghāṭakassa8 samantā kavāṭavitthārappamāṇo okāso.
Mahāpaccariyaṃ pana dvārabāhato paṭṭhāya diyaḍḍhahattho
ti vuttaṃ. Kurundiyam pana dvārassa ubhosu passesu
kavāṭappamāṇan ti.9 Mahāaṭṭhakathāyaṃ kavāṭaṃ nāma
diyaḍḍhahattham pi hoti dvihattham pi aḍḍhateyyahattham
pi vuttaṃ, taṃ suvuttaṃ tad eva hi sandhāya bhagavatāpi
piṭṭhasaṃghāṭassa samantā hatthapāsā 'ti ayaṃ ukkaṭṭhanid-
deso10 kato. aggalaṭṭhapanāyā 'ti sakavāṭakadvārabandhaṭ-
ṭhapanāya, sakavāṭakassa dvārabandhassa niccalabhāvat-
thāyā 'ti attho. dvāraṭhapanāyā 'ti idam pi hi padabhājanaṃ
imam ev' atthaṃ sandhāya bhāsitaṃ. ayaṃ pan' ettha adhip-
pāyo, kavāṭaṃ hi lahuparivaṭṭakaṃ vivaraṇakāle bhittiṃ
āhananti, pidahanakāle dvārabandhaṃ. tena āhaṇanena
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. yāyaṃ.
2 Ssp. parassa pīḷā.
3 Ssp. upari talaṃ.
4 Ssp. paṭṭāṇi.
5 Ssp. mañcapīṭhādīnaṃ.
6 Ssp. nipatan.
7 Bp.Ssp. laggitakaṃ.
8 Bp. ghātassa.
9 Ssp. adds vuttaṃ.
10 Ssp. ukkaṭṭhaparicchedo.
[page 784]
784 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.19.
bhitti kampati,ḥ tato mattikā calati calitvā sithilā vā hoti patati
vā, ten' āha bhagavā yāva dvārakosā aggalaṭṭhapanāyā 'ti,
tattha kiñcāpi idaṃ nāma kattabban ti. n' eva mātikāya1 na
padabhājane vuttaṃ. aṭṭhuppattiyaṃ pana punappunaṃ
chādāpesi punappunaṃ limpāpesī 'ti adhikārato yāva dvā-
rakosā aggalaṭṭhapanāya punappunaṃ lepitabbā2 vā lepā-
petabbā3 vā 'ti evam attho daṭṭhabbo. yaṃ pana padabhā-
jane piṭṭhasaṅghāṭassa samantā hatthapāsā 'ti vuttaṃ.
tattha yassa vemajjhe dvāraṃ hoti upari bhāge 'va uccā
bhitti tassa tīsu disāsu samantā hatthapāsā upacāro hoti,
khuddakassa vihārassa dvīsu disāsu upacāro hoti, tatrāpi
yaṃ bhittiṃ vivariyamānaṃ kavāṭaṃ āhanti sā aparipū-
raupacārāpi hoti. ukkaṭṭhaparicchedena pana tīsu disāsu
samantā hatthapāsā dvārassa niccalabhāvatthāya lepo anuñ-
ñāto, sace pana dvārassa adhobhāge pi lepokāso atthi tam
pi limpituṃ vaṭṭati. ālokasandhiparikammāyā 'ti ettha
ālokasandhī 'ti vātapānakavāṭakā vuccati, te4 vivaraṇakāle
vidatthimattam pi atirekam pi bhittippadesaṃ paharanti.
upacāro pan' ettha sabbadisāsu labbhati, tasmā sabbadisāsu
kavāṭavitthārappamāṇo okāso ālokasandhiparikammatthāya
limpitabbo vā limpāpetabbo vā 'ti ayam ettha adhippāyo.
setavaṇṇan ti ādikaṃ na mātikāya5 padabhājanaṃ, iminā hi
vihārassa bhārikattaṃ nāma n' atthī 'ti padabhājane yeva
anuññātaṃ, tasmā sabbam etaṃ yathāsukhaṃ kattabbaṃ.
evaṃ lepakamme yaṃ kattabbaṃ taṃ dassetvā puna6
chadane kattabbaṃ7 dassetuṃ dvatticchadanassā 'ti ādi
vuttaṃ. tattha dvatticchadanassa8 pariyāyan ti chadanassa
dvattipariyāyaṃ, pariyāyaṃ9 vuccati parikkhepo, parikkhepa-
dvayaṃ vā parikkhepattayaṃ vā adhiṭṭhātabban ti attho.
appaharite ṭhitenā 'ti aharite ṭhitena. haritan ti c' ettha
sattadhaññabhedaṃ pubbaṇṇaṃ mugga-māsa-tila-kulattha-
alābu-kumbhaṇḍādibhedaṃ ca aparaṇṇaṃ adhippetaṃ, ten'
ev' āha haritaṃ nāma pubbaṇṇaṃ aparaṇṇaṃ ti. sace harite
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. -kāyaṃ.
2 Ssp. limpitabbo.
3 Ssp. limpāpetabbo.
4 Bp. te pi.
5 Ssp. mātikā.
6 Ssp. adds yaṃ.
7 Ssp. adds taṃ.
8 Ssp. dvitti-.
9 Ssp. pariyāyo.
[page 785]
Bhvibh_V.19-20.] Pācittiya-vaṇṇanā 785
ṭhito adhiṭṭhāti āpatti dukkaṭassā 'ti ettha pana yasmim pi
khette vuttaṃ bījaṃ na tāva sampajjati,ḥ vasse vā pana
patite sampajjissati, tam pi haritasaṅkhyam eva gacchati,
tasmā evarūpe khette pi ṭhitena na adhiṭṭhātabbaṃ, aharite
yeva ṭhitena adhiṭṭhātabbaṃ, tatrāpi ayaṃ paricchedo, piṭ-
ṭhivaṃsassa vā kūṭagārakaṇṇikāya vā upari thūpikāya1 vā
passe nisinno chadanamukhavaṭṭi antena olokento yasmiṃ
bhūmibhāge ṭhitaṃ passati, yasmiñ ca bhūmibhāge ṭhito
taṃ upari nisinnakaṃ passati, tasmiṃ ṭhāne2 adhiṭṭhātabbaṃ,
tassa anto aharite pi ṭhatvā adhiṭṭhātuṃ na labbhati. kasmā,
vihārassa hi patantassa ayaṃ patanokāso ti. maggena chā-
dentassā 'ti ettha maggena chādanaṃ3 nāma aparikkhi-
pitvā ujukam eva chādanaṃ, taṃ iṭṭhaka-silā-sudhāhi lab-
bhati. dve magge adhiṭṭhahitvā 'ti dve maggā sace ducchannā
honti apanetvāpi punappunaṃ chādāpetuṃ4 labbhati, tasmā
yathā icchati tathā dve magge adhiṭṭhahitvā tatiyaṃ maggaṃ
idāni evaṃ chādehī 'ti āṇāpetvā pakkamitabbaṃ. pariyā-
yenā 'ti parikkhepena. evaṃ chadanaṃ pana tiṇā-paṇṇehi
labbhati, tasmā idhāpi yathā icchati tathā dve pariyāye
adhiṭṭhahitvā tatiyaṃ pariyāyaṃ idāni evaṃ chādehī 'ti
āṇāpetvā pakkamitabbaṃ. sace5 na pakkamati tuṇhībhūtena
ṭhātabbaṃ. sabbam pi ce taṃ chadanaṃ6 chadanūpari7
veditabbaṃ. uparūparicchanno hi vihāro ciraṃ anovassako
hotī 'ti maññamānā evaṃ chādenti. tato ce uttarin ti tiṇṇaṃ
maggānaṃ vā pariyāyānaṃ pā upari catutthe magge vā
pariyāye vā. karaḷe karaḷe ti tiṇamuṭṭhiyaṃ. sesam ettha
uttānam evā 'ti. chasamuṭṭhānaṃ, kiriyā nosaññāvimok-
khaṃ acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ kāyakammaṃ vacīkam-
maṃ ticittaṃ tivedanan ti. mahallakavihārasikkhāpadaṃ
navamaṃ.
Dasasikkhāpade, jānaṃ sappāṇakan ti sappāṇakaṃ etan
ti yathā tathā vā jānanto. siñceyya vā siñcāpeyya vā 'ti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. thupi-.
2 Ssp. ṭhātabbaṃ for ṭhāne adhiṭṭhātabbaṃ.
3 Bp. chāditaṃ.
4 Bp. chādetuṃ.
5 Ssp. adds pana.
6 Ssp. chādanaṃ.
7 Ssp. chādan-.
[page 786]
786 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.20-21.
tena udakena sayaṃ vā siñceyya aññena1 vā āṇāpetvā siñcā-
peyya.ḥ pāḷiyam pana siñceyyā 'ti sayaṃ siñcatī 'ti īdisānaṃ
vacanānaṃ attho pubbe vuttanayen' eva veditabbo. tattha
dhāraṃ avicchinditvā siñcantassa ekasmiṃ udakaghaṭe ekā
'va āpatti. esanayo sabbabhājanesu, dhāraṃ vicchindantassa
pana payoge payoge āpatti. mātikaṃ sammukhaṃ karoti
divasam pi sandatu ekā 'va āpatti. sace tattha tattha ban-
dhitvā aññato aññato neti payoge payoge āpatti. sakaṭabhā-
ramattaṃ ce pi tiṇaṃ ekapayogena udake pakkhipati ekā 'va
āpatti. ekeka2 tiṇaṃ vā paṇṇaṃ vā pakkhipantassa payoge
payoge āpatti. mattikāya 'pi aññesu pi kaṭṭhagomayādīsu3
es' eva nayo. idam pana na mahāudakaṃ sandhāya vuttaṃ,
yaṃ tiṇena vā mattikāya vā pakkhittāva pariyādānaṃ
gacchati, āvilaṃ vā hoti, yattha pāṇakā maranti tādisaṃ
udakaṃ sandhāya vuttan ti veditabbaṃ. sesam uttānam
evā 'ti. tisamuṭṭhānaṃ, kāyacittato vācācittato kāyavā-
cācittato ca samuṭṭhāti. kiriyā saññāvimokkhaṃ sacittakaṃ
paṇṇattivajjaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ ticittaṃ tive-
danan ti. sappāṇakasikkhāpadaṃ dasamaṃ. samatto vaṇṇa-
nākkamena senāsanavaggo dutiyo.
Bhikkhunīvaggassa paṭhamasikkhāpade, lābhino hontī 'ti
ettha na tesaṃ bhikkhuniyo denti na dāpenti, mahākulehi
pabbajitā pana kuladhītaro attano santikaṃ āgatānaṃ
ñātimanussānaṃ kuto ayye ovādaṃ uddesaṃ paripucchaṃ
labhathā 'ti pucchantānaṃ asuko ca asuko ca thero ovadatī 'ti
asītimahāsāvake4 uddisitvā kathānusārena tesaṃ sīlasutācā-
rajātigottādibhedaṃ vijjamānaguṇaṃ kathayanti. evarū-
pāpi5 vijjamānaguṇā kathetuṃ vaṭṭanti. tato pasannacittā
manussā therānaṃ cīvarādibhedaṃ mahantaṃ lābhasakkāraṃ
abhihariṃsu. tena vuttaṃ lābhino honti cīvara ...pe
... parikkhārānan ti. bhikkhuniyo upasaṅkamitvā 'ti tesaṃ
kira santike tāsu ekā bhikkhunī pi na āgacchati, lābhataṇhāya
pana ākaḍḍhiyamānahadayā tāsaṃ upassayaṃ agamaṃsu.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. aññaṃ.
2 Ssp. ekekaṃ.
3 Ssp. kaṭṭhakaddamagoma-.
4 Bp. asītiasīti-.
5 Bp. evarūpā hi.
[page 787]
Bhvibh_V.21.] Pācittiya-vaṇṇanā 787
taṃ sandhāya vuttaṃ bhikkhuniyo upasaṅkamitvā 'ti.
tāpi bhikkhuniyo calacittatāya tesaṃ vacanaṃ akaṃsu yeva.1
tena vuttaṃ atha kho tā bhikkhuniyo ...pe... nisī-
diṃsū 'ti.
tiracchānakathan ti saggamaggagamane 'pi tiracchānabhū-
taṃ rājakathādim anekavidhaṃ tiracchānakathaṃ. iddho ti
samiddho sahitatto gambhīro bahuraso lakkhaṇapaṭivedasaṃ-
yutto ti adhippāyo. anujānāmi bhikkhave 'ti ettha yasmā
te bhikkhū mā tumhe bhikkhave bhikkhuniyo ovaditthā 'ti
vuccamānā adiṭṭhasaccattā tathāgate āghātaṃ bandhitvā
apāyūpagā bhaveyyuṃ, tasmā nesaṃ taṃ apāyūpagataṃ
pariharanto bhagavā aññen' eva upāyena te bhikkhuniovā-
dato2 paribāhire kattukāmo imaṃ bhikkhuniovādakasam-
mutiṃ3 anujānī4 'ti veditabbo. evaṃ idha paribāhire kattu-
kāmatāya anujānitvā purato5 karontā ca anujānāmi bhik-
khave aṭṭhah' aṅgehi samannāgatan ti ādim āha. imāni hi
aṭṭhaṅgāni6 chabbaggiyānaṃ supinantena pi na bhūtapub-
bānī 'ti.
tattha sīlam assa atthī 'ti sīlavā, idāni yaṃ ca taṃ sīlaṃ
yathā ca taṃ tassa atthi nāma hoti, taṃ dassento pātimokkha-
saṃvarasaṃvuto ti ādim āha. tattha pātimokkho 'va saṃvaro
pātimokkhasaṃvaro, pātimokkhasaṃvarena saṃvuto saman-
nāgato ti pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharatī 'ti vattati.
vuttaṃ h' etaṃ Vibhaṅge, pātimokkhan ti sīlaṃ patiṭṭhāādi
caraṇaṃ saṃyamo saṃvaro mokkhaṃ7 pamokkhaṃ8 kusalā-
naṃ dhammānaṃ samāpattiyā. saṃvaro ti kāyito avītik-
kamo vācasiko avītikkamo kāyikavācāsiko9 avītikkamo.
saṃvuto ti iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hi samupeto
upagato samupagato uppanno sampanno samannāgato, tena
vuccati pātimokkhasaṃvarasaṃvuto ti. viharatī 'ti irīyati
vattati pāleti yapeti yāpeti carati viharati, tena vuccati viha-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. omits eva.
2 Bp.Ssp. bhikkhun' ovādato.
3 Bp.Ssp. bhikkhun' ovā-; Ssp. bhikkhunī ovā-.
4 Ssp. anujānātī 'ti.
5 Bp. parato karonto; Ssp. parato karonto 'va.
6 Ssp. aṭṭha aṅgāni.
7 Ssp. mukhaṃ.
8 Ssp. pamukhaṃ.
9 Ssp. -sako.
[page 788]
788 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.21.
ratī 'ti.ḥ ācāragocarasampanno ti micchājīvapaṭisedhakena na
veḷudānādinā ācārena vesiyādiagocaraṃ sahāya saddhā-
sampannakulādinā ca gocarena sampanno. aṇumattesu vaj-
jesu bhayadassāvī 'ti appamattakesu vajjesu bhayadassāvī,
tāni1 tāni vajjāni bhayato dassanasīlo ti vuttaṃ hoti. sāmā-
dāya sikkhati sikkhāpadesū 'ti adhisīlasikkhādibhāvena tidhā
thitesu sikkhāpadesu taṃ taṃ sikkhāpadaṃ samādāya sam-
mā ādāya sādhukaṃ gahetvā avijahanto sikkhatī 'ti attho.
ayam ettha saṅkhepo, vitthāraṃ pana yo icchati tena2 Visud-
dhimaggato gahetabbo. bahuṃ3 sutamassā 'ti bahussuto,
sutaṃ dhāretī 'ti sutadharo, yad' assa taṃ bahussutaṃ nāma
taṃ na sutamattam eva, atha kho taṃ dhāretī 'ti attho.
mañjūsāyaṃ4 viya ratanaṃ sutaṃ sannicitam asmin ti suta-
sannicayo. etena yaṃ so sutaṃ dhāreti tassa mañjūsāya
gopetvā sannicitaratanass' eva cirakālenāpi avināsanaṃ
dasseti. idāni taṃ sutaṃ sarūpato dassento ye te dhammā
'ti ādim āha, taṃ Verañjākaṇḍe uttanayam5 eva. idaṃ pan'
ettha nigamanaṃ, tathārūpassa dhammā bahussutā honti,
tasmā bahussuto, dhatā6 tasmā sutadharo, vacasā paricitā
manasānupekkhitā diṭṭhiyāsuppaṭividdhā tasmā sutasanni-
cayo, tattha vacasā paricitā 'ti vācāya paguṇaṃ7 katā. mana-
sānupekkhitā 'ti manasā anupekkhitā, āvajjantassa dīpasahas-
sena obhāsitā viya honti. diṭṭhiyā suppaṭividdhā 'ti atthato
ca kāraṇato ca paññāya suṭṭhu paṭividdhā supaccakkhakatā8
honti.
ayaṃ pana bahussuto nāma tividho hoti nissayamuccana-
ko parisupaṭṭhāko9 bhikkhun' ovādako ti. tattha nissa-
yamuccanakena upasampadāya pañcavassena sabbantimena
paricchedena dve mātikā paguṇā vācuggatā katvā10 pakkhadi-
vasesu dhammasāvanaṭṭhāya11 suttantato cattāro bhāṇavārā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. do not repeat this.
2 Ssp. adds Papañcasūdaniyaṃ vā Majjhimaṭṭhakathāyaṃ Sammo-
havinodaniyaṃ vā Vibhaṅgaṭṭhakathāyaṃ, after tena.
3 Bp. bahu.
4 Bp.Ssp. mañjusāyaṃ.
5 Bp. vuttanayam.
6 Bp. dhātā.
7 Bp. paguṇā; Ssp. paguṇī.
8 Ssp. -ccakkhī katā.
9 Bp. -paṭṭhānako; Ssp. -paṭṭhāpako.
10 Ssp. kātabbā.
11 Bp.Ssp. dhammasavan-.
[page 789]
Bhvibh_V.21.] Pācittiya-vaṇṇanā 789
sampattānaṃ parikathanatthāya1 Andhakavinda Mahārāhulo-
vāda Ambaṭṭhasadiso eko kathāmaggo,ḥ saṅghabhatta maṅ-
galāmaṅgalesu anumodanatthāya tisso anumodanā uposa-
thapavāraṇādi jānanatthaṃ kammākammavinicchayo sama-
ṇadhammakaraṇatthaṃ samādhivasena vā vipassanāvasena
vā arahattapariyosānam2 ekaṃ kammaṭṭhānaṃ ettakaṃ
uggahetabbaṃ. ettāvatā hi ayaṃ bahussuto hoti cātuddiso
yattha katthaci attano issariyena vasituṃ labhati. purisu-
paṭṭhāpakena upasampadāya dasavassena sabbantimena pa-
ricchedena parisaṃ abhivinaye vinetuṃ dvevibhaṅgā paguṇā
vācuggatā kātabbā, asakkontena tīhi janehi saddhiṃ pari-
vattanakkhamā kātabbā, kammākammañ ca khandhakavat-
taṃ ca uggahetabbaṃ. parisāya pana abhidhamme3 vina-
yanatthaṃ sace majjhimabhāṇako hoti mūlapaṇṇāsako ugga-
hetabbo, dīghabhāṇakena mahāvaggo, saṃyuttakabhāṇakena4
heṭṭhimā vā tayo vaggā mahāvaggo vā, aṅguttarabhāṇakena
heṭṭhā vā upari vā upaḍḍhanikāyo uggahetabbo, asakkontena
tikanipātato5 paṭṭhāya heṭṭhā uggahetum pi vaṭṭati.
Mahāpaccariyaṃ pana ekaṃ gaṇhantena catukkanipātaṃ
vā pañcanipātaṃ vā gahetuṃ6 vaṭṭatī 'ti vuttaṃ. jātaka-
bhāṇakena sāṭṭhakathaṃ7 jātakaṃ uggahetabbaṃ, tato oraṃ
na vaṭṭati. dhammapadam pi saha vatthunā uggahetuṃ
vaṭṭatī 'ti Mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. tato tato samucchayaṃ
katvā mūlapaṇṇāsakamattaṃ vaṭṭati na vaṭṭatī ti. na
vaṭṭatī 'ti Kurandaṭṭhakathāyaṃ parikkhittaṃ,8 itarāsu vi-
cāraṇā yeva n' atthi. abhidhamme kiñci gahetabban ti na
vuttaṃ, yassa pana sāṭṭhakatham pi vinayapiṭakaṃ abhi-
dhammapiṭakañ ca paguṇaṃ suttante ca vuttappakāro
gantho9 n' atthi parisaṃ upaṭṭhāpetuṃ na labhati. yena pana
suttantato ca vinayato ca vuttappamāṇo gantho9 uggahīto
ayaṃ parisūpaṭṭhāpako bahussuto hoti disāpāmokkho yena
kāmaṅgamo parisaṃ upaṭṭhāpetuṃ labhati. bhikkhun'
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. parisānaṃ before this.
2 Bp. -sanaṃ.
3 Ssp. abhidhamma.
4 Ssp. saṃyuttabhāṇakena.
5 Ssp. tikka-.
6 Ssp. uggahetuṃ.
7 Ssp. sāṭṭhakathaṃ.
8 Bp.Ssp. paṭi-.
9 Ssp. gaṇṭho.
[page 790]
790 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.21.
ovadakena pana sāṭṭhakathāni1 tīṇi piṭakāni uggahetabbāni,ḥ
asakkontena catūsu nikāyesu ekassa aṭṭhakathā paguṇā
kātabbā. ekanikāyena hi sesanikāyesu pi pañhaṃ kathetuṃ
sakkhissati, sattasu pakaraṇesu catuppakaraṇassa aṭṭhakathā
paguṇā kātabbā, tattha laddhanayehi2 sesapakaraṇesu pañhaṃ
kathetuṃ sakkhissati. vinayapiṭakaṃ pana nānatthaṃ nā-
nākāraṇaṃ3 tasmā taṃ saddhiṃ aṭṭhakathāya paguṇaṃ
kātabbam eva, ettāvatā hi4 bhikkhun' ovādako bahussuto
hotī 'ti.
ubhayāni kho pan' assā 'ti ādi pana yasmā aññasmiṃ sakale
navaṅge pi bāhusacce sati sāṭṭhakathaṃ1 vinayapiṭakaṃ vinā
na vaṭṭati yeva, tasmā visuṃ vuttaṃ. tattha vitthārenā
'ti ubhato-Vibhaṅgena saddhiṃ. svāgatānī 'ti suṭṭhu āgatāni,
yathā āgatāni pana svāgatāni honti taṃ dassetuṃ suvibhat-
tānī 'ti ādi vuttaṃ, tattha suvibhattānī 'ti suṭṭhubhattāni,5
padapaccābhaṭṭhasaṅkaradosavirahitāni.6 suppavattīnī 'ti
paguṇāni vācuggatāni. suvinicchitāni suttato7 ti khandhaka-
parivārato āharitabbasuttavasena suṭṭhu vinicchitāni. anu-
byañjanaso ti akkharapadapāripūriyā ca suvinicchitāni akhaṇ-
ḍāni aviparītakkharāni, etena aṭṭhakathā dīpitā, aṭṭhakathāto
hi esa vinicchayo hotī8 'ti. kalyāṇavāco ti sithiladhanitā-
dīnaṃ yathā vidhānavacanena parimaṇḍalapadabyañjanāya
poriyā vācāya samannāgato vissaṭṭhāya anelagalāya atthassa
viññāpaniyā. kalyāṇavākkaraṇo ti madhurassaro, mātugāmo
hi sarasampattirato tasmā parimaṇḍalapadabyañjanam pi
vacanaṃ sarasampattirahitaṃ hīḷeti. yebhuyyena bhikkhu-
nīnaṃ piyo hoti manāpo ti sabbāsaṃ piyo nāma dullabho,
bahutarānaṃ pana paṇḍitānaṃ bhikkhunīnaṃ sīlācārasampat-
tiyā piyo hoti manavaḍḍhanako. paṭibalo hoti bhikkhuniyo
ovaditun ti suttaṃ ca kāraṇaṃ ca dassento vaṭṭabhayena
tajjetvā bhikkhuniyo ovadituṃ tādisaṃ9 dhammaṃ desetuṃ
samattho hoti. kāsāyavatthavasanāyā 'ti kāsāyavatthani-
vatthāya. garudhamman ti gihikāle bhikkhuniyā kāyasaṃsag-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. sāṭṭha-.
2 Ssp. -nayena hi.
3 Ssp. nānākaraṇaṃ.
4 Ssp. ca for hi.
5 Ssp. suṭṭhu vibhattāni.
6 Ssp. padapacchā-.
7 Ssp. suttaso.
8 Ssp. hoti.
9 Bp.Ssp. tāsaṃ.
[page 791]
Bhvibh_V.21.] Pācittiya-vaṇṇanā 791
gaṃ vā sikkhamānasāmaṇerāsu1 methunadhammaṃ vā anaj-
jhāpannapubbo hoti,ḥ mātugāmo hi pubbe katam anussaran-
to saṃvare ṭhitassāpi dhammadesanāya gāravaṃ na karoti.
athavā tasmiñ2 ñeva asaddhamme cittaṃ uppādeti. vīsa-
tivasso vā 'ti upasampadāya vīsativasso tato atirekavasso3 vā,
evarūpo4 hi visabhāgehi vatthūhi punappunaṃ samāgacchanto
pi daharo viya sahasā sīlavināsaṃ na pāpuṇāti, attano vayaṃ
paccavekkhitvā ayuttaṭṭhāne chandarāgaṃ vinetuṃ paṭibalo
hoti, tena vuttaṃ vīsativasso vā hoti atirekavīsativasso vā
ti. ettha ca sīlavā 'ti ādi ekamaṅgaṃ, bahussuto hotī 'ti ādi
dutiyaṃ, ubhayāni kho pan' assā 'ti ādi tatiyaṃ, kalyāṇavāco
hoti kalyāṇavākkaraṇo ti catutthaṃ, yebhuyyena bhikkhunī-
naṃ piyo hoti manāpo ti pañcamaṃ, paṭibalo hoti bhikkhu-
nīyo ovaditun ti chaṭṭhaṃ, na kho pan' etan ti ādi sattamaṃ,
vīsativasso ti ādi aṭṭhaman ti veditabbaṃ.
ñatticatutthenā 'ti pubbe vatthusmiṃ vuttanayen' eva. ga-
rudhammehī 'ti garukehi dhammehi, te hi gāravaṃ katvā
bhikkhunīhi sampaṭicchitabbattā5 garudhammā 'ti vuccanti.
ekato upasampannāyā 'ti ettha bhikkhunīnaṃ santike ekato
upasampannāya, yo garudhammena vadati6 tassa dukkaṭaṃ,
bhikkhūnaṃ santike upasampannāya pana yathā vatthukam
eva. pariveṇaṃ sammajjitvā 'ti sace pāto asammaṭṭhaṃ
sammaṭṭham pi vā puna tiṇapaṇṇādīni7 uklāpaṃ8 pādappa-
hārehi9 ca vikiṇṇavālikaṃ jātaṃ sammajjitabbaṃ, asam-
maṭṭhaṃ hi taṃ disvā ayyo attano nissitake daharabhikkhū
pi vattapaṭivattiyaṃ na yojeti, dhammaṃ yeva kathetī
'ti tā bhikkhuniyo asotukāmā10 viya bhaveyyuṃ, tena
vuttaṃ pariveṇaṃ sammajjitvā 'ti. antogāmato pana bhik-
khuniyo āgacchantiyo pipāsitā ca kilantā ca honti, tā pānīyaṃ
ca hatthapādamukhasītalakaraṇaṃ ca paccāsiṃsanti,11 tasmiṃ
ca asati purimanayen' eva agāravaṃ janetvā asotukāmāpi10
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. -ṇerīsu.
2 Ssp. tasmiṃ yeva.
3 Ssp. atirekavīsativasso.
4 Ssp. evarūpe.
5 Bp. -cchittatā.
6 Ssp. ovadati.
7 Ssp. -dīhi.
8 Ssp. ukkalāpaṃ.
9 Bp. pāta-.
10 Ssp. assotu-.
11 Bp. paccāsisanti.
[page 792]
792 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.21.
honti.ḥ tena vuttaṃ pānīyaṃ paribhojanīyaṃ upaṭṭhapetvā 'ti.
āsanan ti nīcapīṭhakaphalakataṭṭikakaṭasārakādibhedaṃ an-
tamaso sākhābhaṅgam pi idaṃ tāsaṃ āsanaṃ bhavissatī 'ti
evaṃ āsanaṃ paññāpetvā. dhammadesanāpattimocanatthaṃ
pana dutiyo icchitabbo, tena vuttaṃ dutiyaṃ gahetvā1 nisī-
ditabbaṃ ti, 2na vihārapaccante atha kho vihāramajjhe upo-
sathāgārassa vā bhojanasālāya vā dvāre sabbesaṃ osaraṇaṭ-
ṭhāne nisīditabbaṃ. samagg' atthā 'ti sabbā āgaman' atthā 'ti
attho, vattantī 'ti āgacchanti, paguṇā vācuggatā 'ti attho.
niyyādetabbo ti appetabbo. osāretabbo3 ti pāḷi vattabbo.4
vassasatūpasampannāyā 'ti ādi vattabbapāḷidassanaṃ, tattha
sāmīcikamman5 ti maggasampadānavījanapānīyāpucchanā-
dikaṃ anucchavikavattam.6 ettha ca bhikkhuniyā bhik-
khussa abhivādanaṃ nāma anto gāme vā bahi gāme vā anto
vihāre va bahi vihāre vā antaraghare vā rathikāya vā antamaso
rājussāraṇāya pi vattamānāya deve vassamāne sakaddamāya
bhūmiyā chattapattahatthāya pi hatthi-assādīhi anubaddhā-
ya pi kattabbam eva. ekābaddhāya pāḷiyā bhikkhācāraṃ
pavisante disvā ekasamiṃ ṭhāne panamāmi7 ayyā 'ti vandi-
tuṃ vaṭṭati, sace antarantarā dvādasahatthe muñcitvā gac-
chanti visuṃ visuṃ vanditabbā, mahāsannipāte nisinne
ekasmiṃ yeva ṭhāne vandituṃ vaṭṭati. esa nayo añjalikamme
pi, yattha katthaci nisinnāya pana paccuṭṭhānaṃ kātabbaṃ,
tassa tassa sāmīcikammassa5 anurūpadese ca kāle ca taṃ taṃ
kātabbaṃ. sakkatvā 'ti yathā kato sukato hoti evaṃ katvā.
garukatvā 'ti tattha gāravaṃ janetvā. mānetvā 'ti manena
piyaṃ katvā. pūjetvā imesaṃ yeva tiṇṇaṃ kiccānaṃ
karaṇena pūjetvā. anatikkamanīyo8 ti na atikkamitabbo.
abhikkhuke āvāse 'ti ettha sace bhikkhunīupassayato9 addha-
yojanabbhantare10 11ovādadāyakā bhikkhū na vasanti, ayaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. gehetvā 'ti, nisīditabban ti na . . .
2 Bp. repeats nisīditabban ti, and inserts them before na.
3 Ssp. -tabbā.
4 Ssp. -bbā.
5 Bp. sāmici-.
6 Ssp. -vikaṃ vattaṃ.
7 Bp.Ssp. vandāmi.
8 Ssp. nātikkamanīyo.
9 Bp. bhikkhun' upa-.
10 Bp.Ssp. aḍḍha-.
11 Ssp. inserts okāse.
[page 793]
Bhvibh_V.21.] Pācittiya-vaṇṇanā 793
abhikkhuko āvāso nāma,ḥ ettha vassaṃ na vasitabbaṃ. vut-
taṃ h' etaṃ abhikkhuko nāma āvāso na sakkā hoti ovādāya
vā saṃvāsāya vā gantun ti. na ca sakkā tato paraṃ pacchā-
bhattaṃ gantvā dhammaṃ sutvā āgantuṃ, sace tattha
vassaṃ vasituṃ anicchamānā bhikkhuniyo ñātakā vā upaṭ-
ṭhākā vā evaṃ vadanti vasatha ayye mayaṃ bhikkhū ānes-
sāmā 'ti vaṭṭati. sace pana vuttappamāṇe padese vassaṃ
upagantukāmā bhikkhū āgantvā sākhāmaṇḍape pi ekarattaṃ
vutthā honti, na nimantitā bhutvā gantukāmā ettāvatāpi
sabhikkhuko āvāso hoti, ettha vassaṃ upagantuṃ vaṭṭati.
upagacchantīhi ca pakkhassa terasiyaṃ yeva bhikkhū yāci-
tabbā mayaṃ ayyā tumhākaṃ ovādena vasissāmā 'ti, yato
pana ujunā maggena addhayojane1 bhikkhūnaṃ vasanaṭ-
ṭhānaṃ tena pana maggena gacchantīnaṃ jīvitantarāyo vā
brahmacariyantarāyo vā hoti aññena maggena gacchantīnaṃ
atirekaddhayojanaṃ hoti ayaṃ abhikkhukāvāsaṭṭhāne yeva
tiṭṭhati. sace pana tato gāvutamatte añño bhikkhunīupas-
sayo2 khemaṭṭhāne hoti, tāhi bhikkhunīhi tā bhikkhuniyo
yācitvā puna gantvā bhikkhū yācitabbā ayyā amhākaṃ uju-
kamagge antarāyo atthi, aññena maggena atirekaddhayojanaṃ
hoti, antarāmagge pana amhākaṃ upassayato gāvutamatte
añño bhikkhunīupassayo atthi ayyānaṃ santikā tattha āga-
taovādena vasissāmī ti, tehi bhikkhūhi sampaṭicchitabbaṃ,
tato tāhi bhikkhunīhi taṃ bhikkhunīupassayaṃ āgantvā
uposatho kātabbo. tā vā bhikkhuniyo disvā attano upassa-
yam eva gantvā kātum pi vaṭṭati. sace pana vassaṃ upagan-
tukāmā bhikkhū cātuddese vihāraṃ āgacchanti, bhikkhunīhi
ca idha ayyā vassaṃ vasissathā 'ti pucchitā āmā 'ti vatvā
puna tāhi tena hi ayyā mayam pi tumhākaṃ ovādaṃ anujī-
vantiyo vasissāmā 'ti vuttā, dutiyadivase gāme bhikkhācāra-
sampadaṃ apassantā na sakkā idha vasitun ti pakkamanti,
atha tā bhikkhuniyo uposathadivase vihāragatā3 bhikkhū
na passanti ettha kiṃ kātabban ti, yattha bhikkhū vasanti
tattha gantvā pacchimikāya vassaṃ upagantabbaṃ, pacchi-
mikāya vassaṃ upagantuṃ āgamissantī 'ti vā ābhogaṃ katvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. always aḍḍha- for addha-.
2 Bp. -n' upa-; Ssp. -n' ūpa-.
3 Ssp. vihāraṃ gatā.
[page 794]
794 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.21.
āgatānaṃ santike ovādena vasitabbaṃ.ḥ sace pana pacchi-
mikāya pi na keci1 āgacchanti, antarāmagge ca rājabhayaṃ
vā corabhayaṃ vā dubhikkhaṃ vā hoti abhikkhukāvāse2
vasantiyā āpatti vassacchedaṃ katvā gacchantiyāpi āpatti,
sā rakkhitabbā. āpadāsu hi abhikkhuke āvāse vasantiyā anā-
patti vuttā. sace āgantvā vassaṃ upagatā bhikkhū puna
kenaci kāraṇena pakkamanti vasitabbam eva. vuttam h'
etaṃ anāpatti vassūpagatā bhikkhū pakkantā vā honti vib-
bhantā vā kālakatā3 vā pakkhasaṅkantā vā āpadāsu ummatti-
kāya ādikammikāyā 'ti, pavārentiyā pana yattha bhikkhū
atthi tattha gantvā pavāretabbaṃ. anvaddhamāsan ti ad-
dhamāse addhamāse. dve dhammā paccāsiṃsitabbā ti dve
dhammā icchitabbā. uposathapucchakan ti uposathapuc-
chanaṃ, tattha paṇṇarasike uposathe pakkhassa cātuddasiyaṃ
cātuddasike terasiyaṃ gantvā uposatho pucchitabbo. Ma-
hāpaccariyaṃ pana pakkhassa terasiyaṃ yeva gantvā ayaṃ
uposatho cātuddasiko paṇṇarasiko ti pucchitabban ti vuttaṃ.
uposathadivase ovādatthāya upasaṅkamitabbaṃ, pāṭipadadi-
vasato pana paṭṭhāya dhammasavaṇatthāya gantabbaṃ.
iti bhagavā aññassa kammassa okāsaṃ adatvā nirantaraṃ
bhikkhunīnaṃ bhikkhūnaṃ santike gamanam eva paññāpesi.
kasmā, mandapaññattā mātugāmassa, mandapañño hi mātu-
gāmo, tassa4 niccaṃ dhammasavaṇaṃ bahūpakāraṃ, evañ
ca sati yaṃ mayaṃ jānāma tad eva ayyā jānantī 'ti mānaṃ
akatvā bhikkhusaṅghaṃ payirūpāsamānā sātthikaṃ pab-
bajjaṃ karissantī5 'ti, tasmā bhagavā evam akāsi. bhik-
khuniyo pi yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjissāmā 'ti sabbā eva
nirantaraṃ vihāraṃ upasaṅkamiṃsu. vuttaṃ h' etaṃ tena
kho pana samayena sabbo bhikkhunīsaṅgho ovādaṃ gac-
chati, manussā ujjhāyanti khīyanti vipācenti jāyāyo imā
imesaṃ jāriyo imā imesaṃ idāni ime imāhi saddhiṃ abhira-
missantī'ti, bhagavato etam atthaṃ ārocesuṃ. na bhikkhave
sabbena bhikkhunīsaṅghena ovādo gantabbo gaccheyya ce
āpatti dukkaṭassa, anujānāmi bhikkhave catūhi pañcahi
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. koci āgacchati.
2 Ssp. abhikkhuke āvāse.
3 Bp. kālaṅ katā.
4 Bp. tasmā.
5 Ssp. -anti and omits 'ti.
[page 795]
Bhvibh_V.21.] Pācittiya-vaṇṇanā 795
bhikkhunīhi ovādaṃ gantuṃ ti.ḥ puna pi tath' eva ujjhā-
yiṃsu, puna bhagavā anujānāmi bhikkhave dve tisso bhik-
khuniyo ovādaṃ gantun ti āha. tasmā bhikkhunīsaṅghena
dve tisso bhikkhuniyo yācitvā pesetabbā, eth' ayye bhik-
khusaṅghaṃ ovādūpasaṅkamanaṃ yācatha bhikkhunīsaṅgho
ayyā bhikkhusaṅghassa pāde vandati ovādūpasaṅkamanaṃ
ca yācati labhatu kira ayyā bhikkhunīsaṅgho ovādūpasaṅ-
kamanaṃ ti. tāhi bhikkhunīhi ārāmaṃ gantabbaṃ, tato
ovādapaṭiggāhakaṃ ekaṃ bhikkhuṃ upasaṅkamitvā vanditvā
so bhikkhu ekāya bhikkhuniyā evam assa vacanīyo bhik-
khunīsaṅgho ayya bhikkhusaṅghassa pāde vandati ovādū-
pasaṅkamanaṃ ca yācati, labhatu kira ayya bhikkhunīsaṅgho
ovādūpasaṅkamanaṃ ti. tena bhikkhunā pātimokkuddesako
bhikkhu upasaṅkamitvā evam assa vacanīyo bhikkhunīsaṅgho
bhante bhikkhusaṅghassa pāde vandati ovādūpasaṅkamanañ
ca yācati labhatu kira bhante bhikkhunīsaṅgho ovādūpa-
saṅkamanaṃ ti pātimokkhuddesakena vattabbo atthi koci
bhikkhu bhikkhun' ovādako sammato ti. sace hoti koci
bhikkhu bhikkhun' ovādako sammato pātimokkhuddesakena
vattabbo itthannāmo bhikkhu bhikkhun' ovādako sammato
taṃ bhikkhunīsaṅgho upasaṅkamantū 'ti, sace na hoti koci
bhikkhu bhikkhun' ovādako sammato pātimokkhuddesakena
vattabbo ko āyasmā ussahati bhikkhunīyo ovadituṃ ti.
sace koci ussahati bhikkhuniyo ovadituṃ so ca hoti uṭṭha-
haṅgehi samannāgato1 sammannitvā vattabbo itthannāmo
bhikkhu bhikkhun' ovādako sammato taṃ bhikkhunīsaṅgho
upasaṅkamatū 'ti. sace pana koci na ussahati bhikkhu
bhikkhuniyo ovadituṃ pātimokkhuddesakena vattabbo n'
atthi koci bhikkhu bhikkhun' ovādako sammato pāsādikena
bhikkhunīsaṅgho sampādetū 'ti, ettāvatā hi sakalaṃ sik-
khattayasaṅgahaṃ sāsanam ārocitaṃ hoti. tena bhikkhunā
sādhū 'ti sampaṭicchitvā pāṭipade bhikkhunīnaṃ ārocetabbaṃ.
bhikkhunīsaṅghena pi tā bhikkhuniyo pesetabbā gacchath'
ayye pucchata kiṃ ayya labhati bhikkhunīsaṅgho ovādū-
pasaṅkamanaṃ ti. tāhi sādhu ayye 'ti sampaṭicchitvā ārā-
maṃ gantvā taṃ bhikkhuṃ upasaṅkamitvā evaṃ vattabbaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. adds taṃ.
[page 796]
796 Samantāsādikā [Bhvibh_V.21.
kiṃ ayya labhati bhikkhunīsaṅgho ovādūpasaṅkamanan ti,
tena vattabbaṃ n' atthi koci bhikkhu bhikkhun' ovādakena
sammato pāsādikena bhikkhunīsaṅgho sampādetū 'ti, tāhi
sādhu ayyā 'ti sampaṭicchitabbaṃ. ekato āgatānaṃ vasena
c' taṃ vuttaṃ, tāsu pana ekāya bhikkhuniyā vattabbaṃ ca
sampaṭicchitabbaṃ ca, itarā tassā sahāyikā, sace pana bhik-
khunīsaṅsaṅgho vā bhikkhusaṅgho vā na pūrati ubhayato
pi vā gaṇamattam eva puggalamattaṃ vā hoti ekā bhikkhunī
vā bahūhi bhikkhunīupassayehi ovādatthāya pesitā hoti.
tatrāyaṃ vacanakkamo, bhikkhuniyo ayya bhikkhusaṅghassa
pāde vandanti ovādūpasaṅkamanañ ca yācanti labhantu kira
ayya bhikkhuniyo ovādūpasaṅkamanan ti, ahaṃ ayya bhik-
khusaṅghassa pāde vandāmi ovādūpasaṅkamanaṃ ca yācā-
mi labhām' ahaṃ ayya ovādūpasaṅkamanan ti. bhikkhu-
nīsaṅgho ayya ayyānaṃ pāde vandati ovādūpasaṅkamanañ
ca yācati labhatu kira ayya bhikkhunīsaṅgho ovādūpasaṅka-
manan ti. bhikkhuniyo ayya ayyānaṃ pāde vandanti ovādū-
pasaṅkamanañ ca yācanti labhantu kira ayya bhikkhuniyo
ovādūpasaṅkamanan ti. ahaṃ ayya ayyānaṃ pāde vandāmi
ovādūpasaṅkamanañ ca yācāmi labhām' ahaṃ ayya ovādū-
pasaṅkamanan ti, bhikkhunīsaṅgho ayya ayyassa pāde
vandati ovādūpasaṅkamanañ ca yācati labhatu kira ayya
bhikkhunīsaṅgho ovādūpasaṅkamanan ti, bhikkhuniyo ayya
ayyassa pāde vandanti ovādūpasaṅkamanañ ca yācanti la-
bhantu kira ayya bhikkhuniyo ovādūpasaṅkamanan ti, ahaṃ
ayya ayyassa pāde vandāmi ovādūpasaṅkamanañ ca yācāmi
labhām' ahaṃ ayya ovādūpasaṅkamanan ti. bhikkhunīsaṅ-
gho ca ayya bhikkhuniyo ca bhikkhunī ca bhikkhusaṅghassa
1ayyānaṃ ayyassa pāde vandati vandanti vandati ovādūpa-
saṅkamanaṃ ca yācati yācanti yācati labhatu kira labhantu
kira labhatu kira ayya bhikkhunīsaṅgho ca bhikkhuniyo ca
bhikkhunī ca ovādūpasaṅkamanan ti.
tena pi bhikkhunā uposathakāle evaṃ vattabbaṃ bhik-
khuniyo bhante bhikkhusaṅghassa pāde vandanti ovādū-
pasaṅkamanañ ca yācanti labhantu kira bhante bhikkhuniyo
ovādūpasaṅkamanan ti, bhikkhunī bhante bhikkhusaṅghassa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. inserts ca.
[page 797]
Bhvibh_V.21.] Pācittiya-vaṇṇanā 797
pāde vandati ovādūpasaṅkamanañ ca yācati labhatu kira
bhante bhikkhunīovādūpasaṅkamanan ti.ḥ bhikkhunīsaṅgho
bhante bhikkhuniyo bhante bhikkhunī bhante āyasmantānaṃ
pāde vandati ovādūpasaṅkamanañ ca yācati labhatu kira
bhante bhikkhunīovādūpasaṅkamanan ti. bhikkhunīsaṅgho
ca bhante bhikkhuniyo ca bhikkhunī ca bhikkhusaṅghassa
āyasmantānaṃ ayyassa pāde vandati vandanti vandati
ovādūpasaṅkamanañ ca yācati yācanti yācati labhatu kira
labhantu kira labhatu kira bhante bhikkhunīsaṅgho ca bhik-
khuniyo ca bhikkhunī ca ovādūpasaṅkamanan ti. pātimok-
khuddesakenāpi sace sammato bhikkhu atthi purimanayen'
eva taṃ 1bhikkhuniyo ca taṃ bhikkhunī ca taṃ bhikkhunīsaṅ-
gho ca bhikkhuniyo ca bhikkhunī ca upasaṅkamantu upa-
saṅkamatu upasaṅkamatu upasaṅkamantu upasaṅkamatū 'ti
vattabbaṃ.1
sace n' atthi pāsādikena 2bhikkhuniyo bhikkhūnī bhik-
khunīsaṅgho ca bhikkhuniyo ca bhikkhunī ca sampādentu
sampādetu sampādetu sampādentu sampadetū 'ti vattabbaṃ.2
ovādapaṭiggāhakena pāṭipade paccāharitvā tath' eva vattab-
baṃ. ovādaṃ pana bālagilānagamike ṭhapetvā añño sace
pi āraññako hoti apaṭiggahetuṃ na labhati, vuttaṃ h' etaṃ
bhagavatā, anujānāmi bhikkhave ṭhapetvā bālaṃ ṭhapetvā
gilānaṃ ṭhapetvā gamikaṃ3 avasesehi ovādaṃ gahetun ti.
tattha yo cātuddasikapaṇṇarasikesu vā uposathesu pāṭipāde
vā gantukāmo so gamiyo dutiyapakkhadivase gacchanto 'pi
agahetuṃ na labhati. na bhikkhave ovādo na gahetabbo
yo na gaṇheyya āpatti dukkaṭassā 'ti vuttaṃ āpattiṃ āpajjati
yeva. ovādaṃ gahetvā ca uposathagge anārocetuṃ vā
pāṭipade bhikkhunīnaṃ apaccāharituṃ vā na vaṭṭati, vuttaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1-1 Bp. bhikkhuniyo taṃ bhikkhunī taṃ bhikkhunīsaṅgho ca bhik-
khunīyo ca bhikkhunī ca bhikkhunīsaṅgho ca upasaṅkamantu upa-
saṅkamatu upasaṅkamatū 'ti vattabbaṃ; Ssp. bhikkhunīsaṅgho taṃ
bhikkhuniyo taṃ bhikkhunī upasaṅkamatu upasaṅkamantu upasaṅ-
kamatū 'ti vattabbaṃ.
2-2 Bp. bhikkhunīsaṅgho ca bhikkhuniyo bhikkhunī ca sampādetu
sampādentu sampādetū 'ti vattabbaṃ; Ssp. bhikkhunīsaṅg bhik-
khuniyo bhikkhunī sampādetu sampādentu sampādetū 'ti vattabbaṃ.
3 Bp.Ssp. gamiyaṃ.
[page 798]
798 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.21.
h' etaṃ,ḥ na bhikkhave ovādo nārocetabbo yo nāroceyya
āpatti dukkaṭassā 'ti. aparam pi vuttaṃ, na bhikkhave
ovādo na paccāharitabbo yo na paccāhareyya āpatti duk-
kaṭassā 'ti. tattha āraññakena paccāharaṇatthaṃ saṅketo
kātabbo. vuttaṃ h' etaṃ, anujānāmi bhikkhave ārañña-
kena bhikkhunā ovādaṃ gahetuṃ saṅketaṃ ca kātuṃ atra
paṭiharissāmī 'ti. tasmā āraññako bhikkhu sace bhikkhunī-
naṃ vasanagāme bhikkhuṃ labhati tatth' eva caritvā bhik-
khuniyo disvā ārocetvā gantabbaṃ. no c' assa tattha bhik-
khā sulabhā hoti sāmantagāme caritvā bhikkhunīnaṃ gāmaṃ
āgamma tath' eva kātabbaṃ. sace dūraṃ gantabbaṃ hoti
saṅketo kātabbo ahaṃ amukaṃ nāma tumhākaṃ gāmadvāre
sabhaṃ vā maṇḍapaṃ vā rukkhamūlaṃ vā upasaṅkamissāmi
tatra āgaccheyyathā 'ti. bhikkhunīhi tattha gantabbā,1
agantuṃ na labhati. vuttaṃ h' etam, na bhikkhave bhik-
khuniyā saṅketaṃ na gantabbaṃ yā na gaccheyya āpatti
dukkaṭassā 'ti.
ubhato saṅghe tīhi ṭhānehi pavāretabban ti ettha bhikkhu-
nīhi cātuddase attanā pavāretvā uposathe bhikkhusaṅghe
pavāretabbaṃ. vuttaṃ h' etaṃ, anujānāmi bhikkhave ajja-
tanāya pavāretvā aparajju bhikkhusaṅghe2 pavāretuṃ ti,
bhikkhunīkhandhake vuttanayan' eva c' ettha vinicchayo
veditabbo. vuttaṃ h' etaṃ, tena kho pana samayena sabbo
bhikkhunīsaṅgho pavārento kolāhaḷam akāsi. anujānāmi
bhikkhave ekaṃ bhikkhuniṃ vyattaṃ paṭibalaṃ samman-
nituṃ bhikkhunīsaṅghassa atthāya bhikkhusaṅghaṃ pavā-
retuṃ, evañ ca pana bhikkhave sammannitabbā, paṭhamaṃ
bhikkhunī yācitabbā, yācitvā vyattāya bhikkhuniyā paṭiba-
lāya saṅgho ñāpetabbo. suṇātu me ayye saṅgho, yadi saṅghas-
sa pattakallaṃ saṅgho itthannāmaṃ bhikkhuniṃ samman-
neyya bhikkhunīsaṅghassa atthāya bhikkhusaṅghaṃ pavāre-
tuṃ, esā ñatti. suṇātu me ayye saṅgho3 itthannāmaṃ bhik-
khuniṃ sammannati bhikkhunīsaṅghassa atthāya bhik-
khusaṅghaṃ pavāretuṃ, yassā ayyāya khamati ittannāmāya
bhikkhuniyā sammati4 bhikkhunīsaṅghassa atthāya bhik-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. gantabbaṃ.
2 Ssp. -saṅghaṃ.
3 Ssp. repeats saṅgho.
4 Bp. sammuti.
[page 799]
Bhvibh_V.21.] Pācittiya-vaṇṇanā 799
khusaṅghaṃ pavāretuṃ,ḥ sā tuṇh' assa, yassā na kkhamati sā
bhāseyya. sammatā saṅghena itthannāmā bhikkhunī bhik-
khunīsaṅghassa atthāya bhikkhusaṅghaṃ pavāretuṃ, khamati
saṅghassa tasmā tuṇhī evam etaṃ dhārayāmī 'ti.
tāya sammatāya bhikkhuniyā bhikkhunīsaṅghaṃ ādāya
bhikkhusaṅghaṃ upasaṅkamitvā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ ka-
ritvā añjaliṃ paggahetvā evam assa vacanīyo bhikkhunīsaṅgho
ayya bhikkhusaṅghaṃ pavāreti diṭṭhena vā sutena vā pari-
saṅkāya vā vadath'1 ayya bhikkhusaṅgho bhikkhunīsaṅghaṃ
anukampaṃ upādāya passanto paṭikarissati. dutiyam pi
ayya tatiyam pi ayya bhikkhunīsaṅgho ... pe ... paṭi-
karissatī 'ti. sace bhikkhunīsaṅgho na pūrati bhikkhuniyo
ayya bhikkhusaṅghaṃ pavārenti diṭṭhena vā sutena vā pari-
saṅkāya vā, vadath'1 ayya bhikkhusaṅgho bhikkhunīnaṃ2
anukampaṃ upādāya passantiyo paṭikarissantī 'ti ca, ahaṃ
ayya bhikkhusaṅghaṃ pavāremi diṭṭhena vā sutena vā pari-
saṅkāya vā, vadatu maṃ ayya bhikkhusaṅgho anukampaṃ
upādāya passantī paṭikarissāmī 'ti ca, evaṃ tikkhattuṃ vattab-
baṃ. sace bhikkhusaṅgho na pūrati bhikkhunīsaṅgho ayyā
ayye pavāreti diṭṭhena vā sutena vā parisaṅkāya vā vandant'3
ayyā bhikkhunīsaṅghaṃ anukampaṃ upādāya passanto paṭi-
karissatī 'ti ca, bhikkhunīsaṅgho ayya ayyaṃ pavāreti diṭ-
ṭhena vā sutena vā parisaṅkāya vā vadat'4 ayyo bhikkhunī-
saṅghaṃ anukampaṃ upādāya passanto paṭikarissatī 'ti ca
evaṃ tikkhattuṃ vattabbaṃ. ubhinnaṃ upāripūriyā bhik-
khuniyo ayyā ayye pavārenti diṭṭhena vā sutena vā pari-
saṅkāya vā vadant'3 ayyā bhikkhunīnaṃ2 anukampaṃ upādā-
ya passantiyo paṭikarissantīti ca, bhikkhuniyo ayya ayyaṃ
pavārenti diṭṭhena vā sutena vā parisaṅkāya vā vadat'5 ayyo
bhikkhunīnaṃ2 anukampaṃ upādāya passantiyo paṭikaris-
santī 'ti ca, ahaṃ ayyā ayye pavāremi diṭṭhena vā sutena vā
parisaṅkāya vā vadantu maṃ ayyā anukampaṃ upādāya pas-
santī paṭikarissāmī 'ti ca, ahaṃ ayya ayyaṃ pavāremi diṭ-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. vadat' ayya; Ssp. vadatu 'yya.
2 Ssp. bhikkhuniyo.
3 Ssp. vadantu 'yyā.
4 Ssp. vadatu 'yyo.
5 Ssp. vadatu 'yya.
[page 800]
800 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.21.
ṭhena vā sutena vā parisaṅkāya vā vadatu maṃ ayyo anu-
kampaṃ upādāya passantī paṭikarissāmī 'ti ca,ḥ evaṃ tik-
khattuṃ vattabbaṃ. mānattacaraṇañ ca upasampadāpari-
yesanā ca yathāṭhāne yeva āvibhavissati.
na bhikkhuniyā kenaci pariyāyenā 'ti dasahi vā akkosa-
vatthūhi aññena vā kenaci pariyāyena bhikkhu n' eva akko-
sitabbo na paribhāsitabbo na bhayena tajjetabbo. ovaṭo ti
pihito vārito paṭikkhitto. vacanaṃ yeva vacanapatho.
anovaṭo ti apihito avārito apaṭikkhitto, tasmā bhikkhuniyā
ādhipaccaṭṭhāne jeṭṭhakaṭṭhāne ṭhatvā evaṃ abhikkama
evaṃ paṭikkama evaṃ nivāsehi evaṃ pārupāhī 'ti kenaci
pariyāyena n' eva bhikkhu ovaditabbo na anusāsitabbo.
dosaṃ pana disvā pubbe mahātherā na evaṃ abhikkamanti
na paṭikkamanti na nivāsenti na pārupanti, īdisaṃ kāsāvam
pi na dhārenti, na evaṃ akkhīni añjentī 'ti ādinā nayena
vijjamānadose1 dassetuṃ vaṭṭati, bhikkhūhi pana ayaṃ
buḍḍhasamaṇī evaṃ nivāseti evaṃ pārupati mā evaṃ nivāsehi
mā evaṃ pārupāhi mā tilakammapaṇṇakammādīni2 karohī 'ti
yathā sukhaṃ bhikkhuniṃ ovadituṃ anusāsituṃ vaṭṭati.
samaggamhayyā 'ti bhaṇantan ti samaggā amha3 ayya iti
bhaṇantaṃ bhikkhunīsaṅghaṃ. aññaṃ dhammaṃ bhaṇatī 'ti
aññaṃ suttantaṃ4 vā abhidhammaṃ vā, samaggamhayyā 'ti
vacanena pi5 ovādaṃ paccasiṃsanti, tasmā ṭhapetvā ovādaṃ
aññaṃ dhammaṃ bhaṇantassa dukkaṭaṃ. ovādaṃ anīyā-
detvā6 'ti eso bhaginīyo ovādo ti avatvā. adhammakamme
'ti ādīsu bhikkhun' ovādakasammutikammaṃ7 kamman ti
veditabbaṃ. tattha adhammakamme dvinnaṃ navakānaṃ
vasena aṭṭhārasa pācittiyāni, dhammakamme dutiyassa na-
vakassa avasānapade anāpatti, sesesu sattarasa dukkaṭāni.
uddesaṃ dento ti aṭṭhannaṃ garudhammānaṃ pāḷiṃ uddi-
santo. paripucchaṃ dento ti tassā yeva paguṇāya garudham-
mapāḷiyā aṭṭhakathaṃ bhaṇanto ti attho. osārehi ayyā 'ti
vuccamāno osārehī 'ti evaṃ vuccamāno aṭṭhagarudhamma-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. -dosaṃ.
2 Bp.Ssp. tilakkamma-.
3 Bp.Ssp. amhā ayyā.
4 Ssp. suttaṃ.
5 Bp. hi.
6 Bp.Ssp. aniyyādetvā.
7 Ssp. -sammati-.
[page 801]
Bhvibh_V.21-22.] Pācittiya-vaṇṇanā 801
pāḷiṃ osāretī 'ti attho.ḥ evaṃ uddesaṃ dento paripucchaṃ
dento yo ca osārehī 'ti vuccamāno aṭṭhagarudhamme1
bhaṇati tassa pācittiyena anāpatti. aññaṃ dhammaṃ bha-
ṇantassa dukkaṭena anāpatti.
pañhaṃ pucchati pañhaṃ puṭṭho kathetī 'ti bhikkhunī
garudhammanissitaṃ vā khandhādinissitaṃ2 vā pañhaṃ
pucchati, taṃ yo bhikkhu katheti tassāpi anāpatti. aññass'
atthāya bhaṇantan ti catuparisatiṃ3 dhammaṃ desentaṃ
bhikkhuṃ upasaṅkamitvā bhikkhuniyo suṇanti, tatrāpi bhik-
khussa anāpatti. sikkhamānāya sāmaṇerāyā 'ti etāsaṃ de-
sentassāpi anāpatti, sesaṃ uttānam eva. padaso dhamma-
samuṭṭhānaṃ vācato ca vācācittato ca samuṭṭhāti. kiriyā
nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ vacīkammaṃ
ticittaṃ tivedanan ti. ovādasikkhāpadaṃ paṭhamaṃ.
Dutiyasikkhāpade, pariyāyenā 'ti vārena, paṭipāṭiyā ti
attho. adhicetaso ti adhicittavaso, sabbacittānaṃ adhikena
arahattaphalacittena samannāgatassā 'ti attho. appamajjato
ti nappamajjito,4 appamādena kusalānaṃ dhammānaṃ
sātaccakiriyāya samannāgatassā 'ti vuttaṃ hoti. munino ti
yo munāti ubho loke munī tena pavuccatī 'ti evaṃ ubhayalo-
kamunanena5 vā monaṃ vuccati ñāṇaṃ, tena ñāṇena saman-
nāgatattā vā khīṇāsavo muni nāma vuccati, tassa munino.
monapathesu sikkhato ti arahattañāṇasaṅkhātassa monassa
pathesu sattatiṃsabodhipakkhiyadhammesu tīsu vā sikkhāsu
sikkhato. idaṃ ca pubbabhāgapaṭipadaṃ gahetvā vuttaṃ,
tasmā evaṃ pubbabhāge sikkhato imāya sikkhāya munibhā-
vaṃ pattassa munino ti evam ettha attho daṭṭhabbo. sokā
na bhavanti tādino ti tādisassa khīṇāsavamunino abbhantare
iṭṭhaviyogādivatthukā sokā na santi. athavā, tādino ti
tādilakkhaṇasamannāgatassa evarūpassa munino sokā na
bhavantī 'ti ayam ettha attho.
upasantassā 'ti rāgādīnaṃ upasamena upasantassa. sadā
satīmato ti sativepullapattattā niccakālaṃ satiyā avijahi-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. -dhammaṃ.
2 Bp. -nissi.
3 Bp. -sati; Ssp. catupparisāya.
4 Bp.Ssp. -majjato.
5 Bp. -munane vā; Ssp. ubhayaloke munanena.
[page 802]
802 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.23.
tassa.ḥ1 ākāse antalikkhe 'ti antalikkhasaṅkhāte ākāse na
kasiṇugghāṭime na rūpaparicchede. caṅkamati pi tiṭṭhati pī
'ti tāsaṃ bhikkhunīnaṃ kathaṃ sutvā imā bhikkhuniyo maṃ
ettakam eva ayaṃ jānātī 'ti avamaññanti handa2 dāni etāsaṃ
attano ānubhāvaṃ dassessāmī3 'ti dhammabahumānaṃ uppā-
detvā abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭ-
ṭhāya evarūpaṃ iddhipāṭihāriyaṃ dassesi. ākāse antalikkhe
caṅkamati pi ... pe ... antaradhāyati4 pī 'ti, tattha anta-
radhāyati4 pī 'ti antaradhāyati pi adassanam pi gacchatī 'ti
attho. tañ5 c' eva udānaṃ bhaṇati aññañ ca bahuṃ buddha-
vacanan ti thero kira attano bhātutherassa santike,
padumaṃ6 yathā kokanadaṃ7 sugandhaṃ
pāto siyā phullamavītagandhaṃ
aṅgīrasaṃ passa virocamānaṃ
tapantam ādiccam iv' antalikkhe 'ti
imaṃ gāthaṃ uddisāpetvā cattāro māse sajjhāyi, na ca pagu-
ṇaṃ kattum asakkhi, tato naṃ thero abhabbo tvaṃ imasmiṃ
sāsāne 'ti vihārā nikkaḍḍhāpesi, so rudamāno8 dvārakoṭṭhake
aṭṭhāsi. atha bhagavā buddhacakkhunā9 veneyyasatte olo-
kento taṃ disvā vihāracārikaṃ caramāno viya tassa santikaṃ
gantvā Cūḷapanthaka kasmā rodasī 'ti āha. so tam atthaṃ
ārocesi. ath' assa bhagavā suddhaṃ pilotikakhaṇḍaṃ datvā
idaṃ rajoharaṇaṃ10 rajoharaṇan ti parimajjāhī 'ti āha. so
sādhū 'ti sampaṭicchitvā attano nivāsaṭṭhāne nisīditvā
tassa ekamantaṃ parimajji, 11parimajjitaṭṭhānaṃ kāḷakam
ahosi. so evaṃ parisuddham pi nāma vatthaṃ imaṃ atta-
bhāvaṃ nissāya kāḷakaṃ jātan ti saṃvegaṃ paṭilabhitvā
vipassanaṃ ārabhi, ath' assa bhagavā āraddhaviriyabhāvaṃ12
ñatvā adhicetaso ti imaṃ obhāsagāthaṃ abhāsi. thero gāthā-
pariyosāne arahattaṃ pāpuṇi, tasmā thero pakatiyā ca13 imaṃ
gāthaṃ mamāyati. so taṃ imissā gāthāya mamāyanabhāvaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. avirahitassa.
2 Ssp. handāhaṃ.
3 Ssp. dassemī 'ti.
4 Bp.Ssp. antarā pidhāyatī 'ti.
5 Ssp. tañ ñeva.
6 Bp.Ssp. padmaṃ.
7 Bp.Ssp. kokanudaṃ.
8 Bp.Ssp. rodamāno.
9 Ssp. buddhavineyyasatte.
10 Ssp. does not repeat this.
11 Ssp. inserts taṃ.
12 Bp. -vīriya-.
13 Bp.Ssp. va.
[page 803]
Bhvibh_V.23.] Pācittiya-vaṇṇanā 803
jānāpetuṃ tañ1 ñeva bhaṇati aññañ ca antarantarā āharitvā
bahuṃ buddhavacanaṃ.ḥ tena vuttaṃ tañ c' eva udānaṃ
bhaṇati aññañ ca bahuṃ buddhavacanan ti. ekato upasam-
pannāyā 'ti bhikkhunīsaṅghe upasampannāya, bhikkhu-
saṅghe pana upasampannaṃ ovadantassa pācittiyaṃ. sesam
ettha uttānam eva, idam pi padasodhammasamuṭṭhānam eva.
atthaṅgatasikkhāpadaṃ dutiyaṃ.
Tatiyasikkhāpade, aññatra samayā ovadati āpatti pācitti-
yassā 'ti ādīsu aṭṭhahi garudhammehi ovadantass' eva pācitti-
yaṃ, aññena dhammena dukkaṭan ti veditabbaṃ. ekato
upasampannāyā 'ti bhikkhunīsaṅghe upasampannāya, bhik-
khusaṅghe upasampannāya pana ovadato pācittiyam eva,
ito param pi ca yattha yattha ekato upasampannā2 'ti vuccati
sabbattha ayam ev' attho daṭṭhabbo, sesaṃ uttanām eva.
kaṭhinasamuṭṭhānaṃ, kāyavācato kāyavācācittato ca samuṭ-
hāti, kiriyā nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ
kāyakammaṃ vacīkammaṃ ticittaṃ tivedanan ti. bhik-
khunīupassayasikkhāpadaṃ tatiyaṃ.
idaṃ pan' ettha Mahāpaccariyaṃ vuttaṃ pakiṇṇakaṃ.
asammato ce bhikkhu atthaṅgate suriye3 bhikkhunī4 upassa-
yaṃ upasaṅkamitvā aṭṭhahi garudhammehi ovadati tīṇī
pācittiyāni. aññena dhammena ovadato dve dukkaṭāni ekaṃ
pācittiyaṃ. kathaṃ, asammatamūlakaṃ dukkaṭaṃ, upassa-
yaṃ gantvā aññena dhammena ovadanamūlakaṃ dukkaṭaṃ,
aṭṭhaṅgate suriye3 ovadanamūlakaṃ pācittiyan ti. samma-
tassa atthaṅgate suriye tattha gantvā aṭṭhahi garudhammehi
ovadantassa ekā anāpatti dve pācittiyāni. kathaṃ, samma-
tattā anāpatti, atthaṅgate suriye3 ovadanamūlakaṃ ekaṃ,
gantvā aṭṭhahi garudhammehi ovadanamūlakaṃ5 ekan ti dve
pācittiyāni. tass' eva aññena dhammena ovadato ekā anā-
patti ekaṃ dukkaṭaṃ ekaṃ pācittiyaṃ. kathaṃ, sammatattā
anāpatti, gantvā aññena dhammena ovadanamūlakaṃ duk-
kaṭaṃ, aṭṭhaṅgate suriye3 ovadanamūlakaṃ pācittiyan ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. taṃ yeva.
2 Ssp. -pannāya.
3 Bp. sūriye.
4 Bp. bhikkhun' upa-.
5 Bp. garudhammamūlakaṃ for these.
[page 804]
804 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.24-26.
divā pana gantvā ovadato sammatassa asammatassa ca
rattiovadanamūlakaṃ1 2pācittiyaṃ apanetvā avasesā āpattā-
nāpattiyo veditabbā ti.
Catutthasikkhāpade, na bahukatā 'ti na katabahumānā,
na dhammabahumānaṃ3 katvā ovadantī 'ti adhippāyo.
bhikkhun' ovādakaṃ avaṇṇaṃ kattukāmo ti ādīnaṃ ujjhāpa-
nake vuttanayen' ev' attho veditabbo. upasampannaṃ
saṅghena asammatan ti ettha asammato nāma sammatena
vā saṅghena vā bhāraṃ katvā ṭhapito veditabbo. anupasam-
pannaṃ4 sammataṃ vā asammataṃ vā 'ti ettha pana
bhikkhukāle sammutiṃ5 labhitvā sāmaṇerabhūmiyaṃ ṭhito
sammato, sammatena vā saṅghena vā ṭhapito bahussuto
sāmaṇero asammato ti veditabbo. sesaṃ vuttanayattā
uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ, kāyacittato vācācittato kāya-
vācācittato ca samuṭṭhāti. kiriyā saññāvimokkhaṃ sacitta-
kaṃ lokavajjaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ akusalacittaṃ
dukkhavedanan ti. āmisasikkhāpadaṃ catutthaṃ.
Pañcamasikkhāpade, visikhāyā 'ti rathikāya. piṇḍāya
caratī 'ti nibaddhācāravasena abhiṇhaṃ carati. sandiṭṭhā 'ti
sandiṭṭhamittā ahesuṃ. sesam ettha padato uttānatthaṃ,
vinicchayato cīvarapaṭiggahaṇasikkhāpade vuttanayan' eva
veditabbaṃ saddhiṃ samuṭṭhānādīhi, tatra hi bhikkhu paṭig-
gāhako, idha bhikkhunī, ayaṃ viseso. sesaṃ tādisam evā 'ti.
cīvaradānasikkhāpadaṃ pañcamaṃ.
Chaṭṭhamasikkhāpade, Udāyī 'ti Lāḷudāyi.6 paṭū7 'ti paṭi-
balo, nipuṇo c' eva samattho cā 'ti vuttaṃ hoti. aññatarā
bhikkhunī 'ti tass' eva purāṇadutiyikā. paṭibhāṇacittan ti
attano paṭibhāṇena katacittaṃ, so kira cīvaraṃ rajitvā tassa
majjhe nānāvaṇṇehi vippakatamethunaṃ itthipurisarūpam
akāsi. tena vuttaṃ majjhe paṭibhāṇacittaṃ vuṭṭhāpetvā 'ti.
yathā saṃhatan ti yathā saṃharitam eva. cīvaran ti yaṃ
nivāsituṃ vā pārupituṃ vā sakkā hoti evaṃ hi Mahāpaccari-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. rattiṃ ovada-.
2 Bp.Ssp. insert ekaṃ.
3 Bp. dhamme bahu-.
4 Ssp. inserts saṅghena.
5 Ssp. sammatiṃ.
6 Ssp. Loludāyi.
7 Bp. paṭho ti; Ssp. paṭṭho ti.
[page 805]
Bhvibh_V.24-27.] Pācittiya-vaṇṇanā 805
yādīsu vuttaṃ.ḥ sayaṃ sibbatī 'ti ettha sibbissāmī 'ti vicā-
rentassāpi chindantassāpi dukkaṭaṃ, sibbantassa pana pācit-
tiyaṃ.1 ārapathe2 ārapathe 'ti sūciṃ pavesetvā pavesetvā
nīharaṇe. sace pana sakalasūciṃ anīharanto dīghasuttap-
pavesanatthaṃ3 satakkhattum pi vijjhiyitvā nīharati ekam
eva pācittiyaṃ. sakiṃ āṇatto ti sakiṃ cīvaraṃ sibbā 'ti
vutto. bahukam4 pi sibbatī 'ti sace pi sabbaṃ sūcikammaṃ
pariyosāpetvā cīvaraṃ niṭṭhāpeti ekam eva pācittiyaṃ. atha
pana imasmiṃ cīvare kattabbakiccaṃ5 tava bhāro ti vutto
karoti āṇattassa ārapathe2 ārapathe ekam ekaṃ pācittiyaṃ,
āṇāpakassa ekavācāya sambahulāni6 pi, punappunaṃ āṇatti-
yaṃ pana vattabbam eva n' atthi. ye pi sace ācariyupaj-
jhāyesu attano ñātikānaṃ cīvaraṃ sibbantesu tesaṃ nissi-
takā ācariyupajjhāyavattaṃ vā kaṭhinavattaṃ vā karomā
'ti sibbanti tesaṃ pi ārapathagananāya7 āpattiyo, ācariyu-
pajjhāyā attano ñātikānaṃ cīvaraṃ8 antevāsikehi sibbā-
penti ācariyupajjhāyānaṃ dukkaṭaṃ, antevāsikānaṃ pācit-
tiyaṃ, antevāsikā attano ñātikānaṃ ācariyupajjhāyehi sibbā-
penti tatrāpi es' eva nayo. antevāsikānam pi ācariyupajjhā-
yānam pi ñātikāya cīvaraṃ hoti, ācariyupajjhāyā pana9 ante-
vāsike vañcetvā sibbāpenti ubhinnam pi dukkaṭaṃ. kasmā,
antevāsikānaṃ aññātikasaññāya sibbitattā, itaresaṃ akappiye
niyojitattā, tasmā idaṃ te mātu cīvaraṃ idaṃ bhaginiyā 'ti
ācikkhitvā sibbāpetabbaṃ. aññaṃ parikkhāran ti yaṃ kiñci
upāhanatthavikādi. sesaṃ uttānam eva. chasamuṭṭhānaṃ,
kiriyā nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ kāya-
kammaṃ vacīkammaṃ ticittaṃ tivedanan ti. cīvarasibbana-
sikkhāpadaṃ chaṭṭhaṃ.
Sattamasikkhāpade, pacchā gacchantīnaṃ corā acchindiṃsū
'ti pacchā gacchantīnaṃ pattacīvaraṃ corā hariṃsu. dūse-
sun ti tā bhikkhuniyo carā10 dūsayiṃsu, sīlavināsaṃ pāpayiṃsū
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. omits this, sibbantassa pana ārāpathe ārāpathe 'ti.
2 Bp.Ssp. ārāpathe ārāpathe.
3 Ssp. dīghasuttaṃ pave-.
4 Ssp. bahum.
5 Bp.Ssp. kattabbakammaṃ.
6 Bp. sambalā pi.
7 Bp. ārāpatha-.
8 Ssp. omits cīvaraṃ.
9 Bp. omits pana.
10 Ssp. omits corā.
[page 806]
806 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.27.
'ti attho.ḥ saṃvidhāyā 'ti saṃvidahitvā, gamanakāle saṅketaṃ
katvā 'ti attho. kukkuṭasampāde 'ti ettha yasmā gāmā nik-
khamitvā kukkuṭo padasā 'va aññaṃ gāmaṃ gacchati ayaṃ
kukkuṭasampādo ti vuccati. tatrāyaṃ vacanattho, sampa-
dan ti etthā 'ti sampādo, ke sampadan ti, kukkuṭā, kukku-
ṭānaṃ sampādo kukkuṭasampādo. athavā sampādo ti ga-
manaṃ, kukkuṭānaṃ sampādo ettha atthī 'ti pi kukkuṭasam-
pādo, kukkuṭasampāte iti pi pāṭho. tattha yassa gāmassa
gehacchadanapiṭṭhito kukkuṭo uppatitvā aññassa gehaccha-
danapiṭṭhiyaṃ patati ayaṃ kukkuṭasampāto ti vuccati, va-
canattho pan' ettha vuttanayen' eva veditabbo. dvidhā
vuttappakāro pi c' esa gāmo accāsanno hoti upacāro na labbha-
ti, yasmiṃ pana gāme paccūse1 vassantassa kukkuṭassa saddo
anantaragāme2 suyyati, tādisehi gāmehi sampuṇṇaraṭṭhe
gāmantare gāmantare pācittiyan ti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
kiñcāpi vuttaṃ gāmantare gāmantare āpatti pācittiyassā 'ti
vacanato pana sace pi ratanamattantaro gāmo hoti yo tassa
manussehi ṭhapitaupacāro taṃ okkamantassa āpatti yeva.
3tatrāyaṃ āpattivinicchayo saṃvidhānakāle hi sace ubho pi
bhikkhunīupassaye vā antarārāme vā āsanasālāya vā titthi-
yaseyyāya vā ṭhatvā saṃvidahanti anāpatti. kappiyabhūmi
kirāyaṃ, tasmā ettha saṃvidahanapaccayā dukkaṭāpattiṃ
na vadanti, gacchantassa yathāvatthukam eva. sace pana
antogāme bhikkhunīupassayadvāre rathikāya aññesu vā
catukkasiṅghāṭakahatthisālādisu saṃvidahanti bhikkhuno
āpatti dukkaṭassa. evaṃ saṃvidahitvā gāmato nikkhamanti,
nikkhamane anāpatti, anantaragāmassa upacārokkamane pa-
na bhikkhuno pācittiyaṃ, tatrāpi paṭhamapāde dukkaṭaṃ
dutiyapāde pācittiyan ti Mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. gāmato
nikkhmamitvā pana yāva antaragāmassa upacāraṃ na okka-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. paccūsasamaye.
2 Bp.Ssp. antare gāme.
3 Ssp. inserts taṃ pāliyā na sameti, sace āsannabhāvena tathā
laddhavohārato evarūpo pi gāmo āsannabhāvena kukkuṭasaṃpādo
ti vā na kukkuṭasaṃpādo ti vā vohāraṃ labhati tasmā taṃ na sametī
'ti, itaresu pana etassa upacāraṃ atikkamitvā aññassa upacār' okka-
manam eva na paññāyati. tasmā āpattiropanaṭṭhānam yeva na
dissati after āpatti eva.
[page 807]
Bhvibh_V.27.] Pācittiya-vaṇṇanā 807
manti etthantare saṃvidahite 'pi bhikkhuno dukkaṭaṃ,ḥ
antaragāmassa upacārokkamane purimanayen' eva āpatti.
sace dūraṃ1 gantukāmo hoti, gāmūpacāragaṇanāya okkamane
okkamane āpatti. tassa tassa pana gāmassa atikkamane
anāpatti. sace pana bhikkhunī asukaṃ nāma gāmāṃ gamis-
sāmī 'ti upassayato nikkhamati bhikkhu pi tam eva gāmaṃ
sandhāya asukaṃ nāma gāmaṃ gamissāmī 'ti vihārato nik-
khamati, atha dve pi gāmadvāre samāgantvā tumhe kuhiṃ
gacchatha asukaṃ nāma gāmaṃ2 tumhe kuhin ti mayam pi
tatth' evā 'ti vatvā, ehi dāni gacchāmā 'ti saṃvidhāya gac-
chanti anāpatti. kasmā, pubbam eva gamissāmī 'ti nik-
khantattā 'ti Mahāpaccariyaṃ vuttaṃ, taṃ n' eva pāḷiyā na
sesāṭṭhakathāya sameti. addhayojane addhayojane 'ti ekam
ekaṃ addhayojanaṃ atikkamantassa idāni atikkamissatī 'ti
paṭhamapāde dukkaṭaṃ dutiyapāde pācittiyaṃ, imasmiṃ hi
naye atikkamane āpatti okkamane anāpatti. bhikkhu saṃ-
vidahatī 'ti nagaradvāre vā rathikāya vā bhikkhuniṃ disvā
asukaṃ gāmaṃ nāma gatapubbatthā 'ti vadati, nāmhi3 ayyā
gatapubbā 'ti, ehi gacchāmā 'ti vā sve ahaṃ gamissāmi tvam
pi āgaccheyyāsī 'ti vā vadati. bhikkhunī saṃvidahatī 'ti
gāmantare cetiyavandanatthaṃ gāmato nikkhamantaṃ
bhikkhuṃ disvā ayyā kuhiṃ gacchathā 'ti vadati. asukaṃ
gāmaṃ cetiyavandanatthan ti, aham pi ayyā āgacchāmī 'ti
evaṃ bhikkhunī yeva saṃvidahati na bhikkhu. visaṅketenā
'ti ettha purebhattaṃ gacchissāmā 'ti vatvā pacchābhattaṃ
gacchanti, ajja4 vāgamissāmā 'ti vatvā sve gacchanti evaṃ
kālavisaṅkete yeva anāpatti, dvāravisaṅkete pana maggavi-
saṅkete vā sati pi āpatti yeva. āpadāsū 'ti raṭṭhabhede cak-
kasamārūḷhā janapadā pariyāyan ti evarūpāsu āpadāsu anā-
patti. sesaṃ uttānam evā 'ti. catusamuṭṭhānaṃ kāyato
kāyāvācato kāyacittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti, kiriyā
nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ kāyakammaṃ
vacīkammaṃ ticittaṃ tivedanan ti. saṃvidhānasikkhāpa-
daṃ sattamaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. dūrataraṃ gantukāmā honti.
2 Bp. omits gāmaṃ.
3 Ssp. n' amhi.
4 Ssp. ajja āgacchissāmā 'ti.
[page 808]
808 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.28-29.
Aṭṭhamasikkhāpade, saṃvidhāyā 'ti lokassādamittasantha-
vavasena1 kīḷāpurekkhārā saṃvidahitvā. uddhagāminin2 ti
uddhaṃ nadiyā paṭisotaṃ gacchantiṃ, yasmā pana yo ud-
dhaṃ javanato ujjavanikāya nāvāya kīḷati so uddhagāminiṃ2
abhirūhatī 'ti vuccati. ten' assa padabhājane attham eva
dassetuṃ ujjavanikāyā 'ti vuttaṃ. adhogāminin ti adho
anusotaṃ gacchantiṃ. yasmā pana yo adhojavanato oja-
vanikāya3 nāvāya kīḷati so adhogāminiṃ abhirūhatī 'ti vuc-
cati, ten' assāpi padabhājane attham eva dassetuṃ ojavani-
kāyā3 'ti vuttaṃ. tattha yaṃ titthaṃ4 sampaṭipādanatthaṃ
uddhaṃ vā adho vā haranti ettha anāpatti. tiriyaṃ tara-
ṇāyā 'ti upayogatthe nissakkavacanaṃ. gāmantare gāmantare
'ti ettha yassā nadiyā ekaṃ tīraṃ kukkuṭasampādehi5 gāmehi
nirantaraṃ ekaṃ agāmakaṃ araññaṃ tassā sagāmakatīra-
passena gamanakāle gāmantaragaṇanāya pācittiyāni, agāma-
katīrapassena gamanakāle addhayojanagaṇanāya, yā pana
yojanavitthatā6 hoti tassā majjhena gamane pi addhayojana-
gaṇanāya pācittiyāni veditabbāni. anāpatti tiriyaṃ taraṇāyā
'ti ettha na kevalaṃ nadiyā yo pi mahātitthapaṭṭanato7 Tāma-
littiṃ vā Suvaṇṇabhūmiṃ vā gacchati tassāpi anāpatti, sabba-
aṭṭhakathāsu hi nadiyaṃ yeva āpatti vicāritā na samudde.
visaṅketenā 'ti idhāpi kālavisaṅketen' eva anāpatti. tittha-
visaṅketena8 pana nāvāvisaṅketena vā gacchantassa āpatti
yeva, sesaṃ paṭhamasikkhāpadasadisam eva saddhiṃ samuṭ-
ṭhānādīhī 'ti. nāvābhirūhaṇasikkhāpadaṃ aṭṭhamaṃ.
Navamasikkhāpade, mahānāge tiṭṭhamāne 'ti bhummatthe
upayogavacanaṃ, mahānāgesu tiṭṭhamānesū 'ti attho. athavā
mahānāge tiṭṭhamāne adisvā 'ti ayam ettha pāṭhaseso daṭ-
ṭhabbo. itarathā hi attho na yujjati. antarā kathā 'ti
avasānaṃ appatvā ārambhassa ca avasānassa ca vemajjhaṭ-
ṭhānaṃ pattakathā. vippakathā 'ti kayiramānā9 hoti.10 sac-
caṃ mahānāgā kho tayā gahapatī 'ti addhacchikena olokaya-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. -sandhavavasena.
2 Bp. uddhaṃ gā-.
3 Bp. ojja-.
4 Bp. tittha.
5 Bp.Ssp. -sampāta.
6 Bp. yojanāvi-.
7 Ssp. mahātiṭṭhā-.
8 Ssp. tiṭṭha-.
9 Bp. kariyamānā.
10 Ssp. honti.
[page 809]
Bhvibh_V.30-31.] Pācittiya-vaṇṇanā 809
mānā there pavisante disvā tehi sutabhāvaṃ ñatvā evam āha.ḥ
bhikkhunīparipācitan ti bhikkhuniya paripācitaṃ, guṇappa-
kāsanena nipphāditaṃ laddhabbaṃ katan ti attho. padabhā-
jane pan' assa bhikkhuniñ ca tassā paripācanākārañ ca das-
setuṃ bhikkhunī nāma ubhato saṅghe upasampannā. pari-
pāceti1 nāma pubbe adātukāmānan ti ādi vuttaṃ. pubbe gihī-
samārambhā 'ti ettha pubbe ti paṭhamaṃ. samārambho ti
samāraddhaṃ vuccati, paṭiyāditass' etaṃ adhivacanaṃ,
gihīnaṃ samārambho gihīsamārambho, bhikkhuniyā pari-
pācanato paṭhamam eva, yaṃ gihīnaṃ paṭiyāditam2 bhat-
taṃ tato aññatra tam pi piṇḍapātaṃ ṭhapetvā aññaṃ
bhuñjantassa āpatti, taṃ pana bhuñjantassa anāpattī 'ti
vuttaṃ hoti. padabhājane pana yasmā ñātakapavāritehi
bhikkhussa atthāya asamāraddho pi piṇḍapāto atthato samā-
raddho 'va hoti yathāsukhaṃ āharāpetabbato, tasmā vyañ-
janaṃ anādiyitvā attham eva dassetuṃ gihīsamārambho
nāma ñātakā vā honti pavāritā vā 'ti vuttaṃ. pakati paṭi-
yattan ti pakatiyā tass' eva bhikkhuno atthāya paṭiyāditaṃ
hoti therassa dassamā 'ti. Mahāpaccariyaṃ pana tassa añ-
ñassā 'ti avatvā bhikkhūnaṃ dassāmā 'ti paṭiyattaṃ hotī 'ti
avisesena vuttaṃ. pañcabhojanāni ṭhapetvā sabbattha anā-
pattī 'ti yāgukhajjakaphalāphale sabbattha bhikkhunīpari-
pācite pi anāpatti, sesaṃ uttānam eva. paṭhamapārājika-
samuṭṭhānaṃ, kāyacittato samuṭṭhāti, kiriyā saññāvimok-
khaṃ sacittakaṃ paṇṇattivajjaṃ kāyakammaṃ ticittaṃ
tivedanan ti. paripācitasikkhāpadaṃ navamaṃ.
Dasamasikkhāpade, sabbo pāḷiattho ca vinicchayo ca dutiya-
aniyate vuttanayen' eva veditabbo, idaṃ hi sikkhāpadaṃ
dutiyāniyatena ca upari Upanandassa catutthasikkhāpadena
ca saddhiṃ ekaparicchedaṃ, aṭṭhuppattivasena pana visuṃ
paññattan ti. rahonisajjasikkhāpadaṃ dasamaṃ. samatto
vaṇṇanākkamena bhikkhunī vaggo tatiyo.
Bhojanavaggassa paṭhamasikkhāpade, āvasathapiṇḍo ti
āvasathe piṇḍo. samantā parikkhittaṃ adhikagilānagabbhi-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. paripācitaṃ.
2 Ssp. paṭipādana.
[page 810]
810 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.31.
nīpabbajitānaṃ yathānurūpaṃ paññattamañcapīṭhaṃ aneka-
gabbhapamukhaparicchedaṃ āvasathaṃ katvā tattha puñña-
kāmatāya piṇḍo paññatto hoti,ḥ yāgubhattabhesajjādi sabbaṃ
tesaṃ tesaṃ dānatthāya ṭhapitaṃ hotī 'ti attho. bhīyyo pī
'ti sve pi. apasakkantī 'ti apagacchanti. manussā ujjhā-
yantī 'ti titthiye apassantā titthiyā kuhiṃ gatā1 ime passitvā
pakkantā 'ti sutvā ujjhāyanti. kukkuccāyanto ti kukkuccaṃ
karonto, akappiyasaññaṃ uppādento ti attho. sakkoti
tamhā āvasathā pakkamitun ti addhayojanaṃ vā yojanaṃ vā
gantuṃ sakkoti. na sakkotī 'ti ettakam eva na sakkoti.
anodissā2 'ti imesaṃ yeva vā ettakānaṃ yeva vā 'ti ekaṃ
pāsaṇḍaṃ anuddisitvā sabbesaṃ paññatto hoti. yāvadattho
ti bhojanam pi ettakan ti aparicchinditvā yāvadattho paññat-
to hoti. sakiṃ bhuñjitabban ti ekadivasaṃ bhuñjitabbaṃ,
dutiyadivasato paṭṭhāya paṭiggahaṇe dukkaṭaṃ, ajjhohāre
ajjhohāre pācittiyaṃ, ayaṃ pan' ettha vinicchayo. ekakulena
vā nānākulehi vā ekato hutvā ekasmiṃ ṭhāne vā nānāṭhānesu
va ajja ekasmiṃ sve ekasmin ti evaṃ aniyataṭṭhāne vā pañ-
ñattaṃ ekasmiṃ ṭhāne ekadivasaṃ bhuñjitvā dutiyadivase
tasmiṃ vā ṭhāne aññasmiṃ vā bhuñjituṃ na vaṭṭati, nānā-
kulehi pana nānāṭhānesu paññattaṃ ekasmiṃ ṭhāne ekadi-
vasaṃ bhuñjitvā dutiyadivase aññattha bhuñjituṃ vaṭṭati.
paṭipāṭiṃ pana khepetvā puna ādito paṭṭhāya bhuñjituṃ na
vaṭṭatī 'ti Mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. ekapūganānāpūgaeka-
gāmanānāgāmesu pi es' eva nayo, yo pi ekakulassa vā nānā-
kulānaṃ vā ekato paññatto taṇḍulādīnaṃ abhāvena anta-
rantarā chijjati so pi na bhuñjitabbo. sace pana na sakkoma
dātun ti upacchinditvā puna kaḷyāṇacitte uppanne dātuṃ
ārabhanti3 etaṃ puna ekadivasaṃ bhuñjituṃ vaṭṭatī 'ti
Mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. anāpatti gilānassā 'ti gilānassa
anuvasitvā bhuñjantassa anāpatti, gacchanto vā 'ti yo gac-
chanto antarāmagge ekadivasaṃ gataṭṭhāne ca ekadivasaṃ
bhuñjati, tassāpi anāpatti, āgacchante pi es' eva nayo. gantvā
pacchāgacchanto pi4 antarāmagge ekadivasaṃ āgataṭṭhāne ca
ekadivasaṃ bhuñjituṃ labbhati, gacchissāmī 'ti bhuñjitvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. adds 'ti pucchitvā.
2 Ssp. anudissā 'ti after gatā.
3 Bp. āharanti.
4 Ssp. hi.
[page 811]
Bhvibh_V.32.] Pācittiya-vaṇṇanā 811
nikkhantassa nadī vā pūrati corādibhayaṃ vā hoti,ḥ so nivat-
titvā khemabhāvaṃ ñatvā gacchanto puna ekadivasaṃ bhuñ-
jituṃ labhatī 'ti sabbam idaṃ Mahāpaccariyādīsu vuttaṃ.
odissa1 paññatto hotī 'ti bhikkhūnaṃ yeva atthāya uddisitvā
paññatto hoti. na yāvad attho ti yāvad atthaṃ paññatto na
hoti, thokaṃ thokaṃ labbhati, tādisaṃ niccam pi bhuñjituṃ
vaṭṭati. pañcabhojanāni ṭhapetvā sabbatthā ti yāgukhajja-
kaphalāphalādibhede sabbattha anāpatti, yāguādīni hi nic-
cam pi bhuñjituṃ vaṭṭati, sesaṃ uttānam eva. eḷakaloma-
samuṭṭhānaṃ, kāyato ca kāyacittato ca samuṭṭhāti, kiriyā
nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ kāyakammaṃ
ticittaṃ tivedanan ti. āvāsathasikkhāpadaṃ paṭhamaṃ.
Dutiyasikkhāpade, parihīnalābhasakkāro ti so kira Ajā-
tasattunā rājānaṃ mārāpetvāpi abhimāre payojetvā2 pi
ruhiruppādaṃ katvāpi guḷhapaṭicchanno 'va ahosi. yadā
pana divāye 'va dhanapālakaṃ payojesi tadā pākaṭo jāto.
kathaṃ, Devadatto hatthim payojesī 'ti hi kathāya3 uppan-
nāya na kevalaṃ hatthim payojesi rājānam pi mārāpesi abhi-
māre pi pesesi silam pi pavijjhi pāpo Devadatto ti pākaṭo
ahosi. kena saddhiṃ idaṃ kammam akāsī 'ti ca vutte raññā
Ajātasattunā 'ti āhaṃsu. tato nāgarā kaṭhaṃ hi nāma rājā
evarūpaṃ coraṃ sāsanakaṇṭakaṃ gahetvā vicarissatī 'ti uṭ-
ṭhahiṃsu. rājā nagarasaṅkhobhaṃ ñatvā Devadattaṃ nīhari.
tato paṭṭhāya c' assa pañcathālipākasatāni upacchindi, upaṭ-
thānam pi 'ssa na agamāsi. aññe pi 'ssa manussā na kiñci
dātabbaṃ vā kātabbaṃ vā maññiṃsu. tena vuttaṃ parihī-
nalābhasakkāro ti. kulesu viññāpetvā viññāpetvā bhuñjatī 'ti
mā me gaṇo bhijjī 'ti parisaṃ posento tvaṃ ekassa bhikkhuno
bhattaṃ dehi tvaṃ dvinnan ti, evaṃ viññāpetvā sapariso
kulesu bhuñjati. cīvaraṃ parittaṃ uppajjatī 'ti bhattaṃ
agaṇhantānaṃ4 cīvaraṃ na denti tasmā parittaṃ uppajjati.5
cīvarakārake bhikkhū bhattena nimantentī 'ti gāme piṇḍāya
caritvā cirena cīvaraṃ niṭṭhapente disvā evaṃ lahuṃ niṭṭha-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. uddissa.
2 Bp.Ssp. yojetvā.
3 Bp. parikathāya.
4 Ssp. aggaṇhan-.
5 Bp. uppajjatī 'ti.
[page 812]
812 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.32.
petvā cīvaraṃ paribhuñjissantī 'ti puññakāmatāya1 nimanten-
ti.ḥ nānāverajjake2 'ti nānāvidhehi aññarajjehi āgate, nānā-
verañjake2 iti pi pāṭho, ayam ev' attho. gaṇabhojane 'ti
gaṇassa bhojane. idha gaṇo nāma cattāro bhikkhū ādiṃ
katvā tanuttariṃ3 bhikkhū adhippetā. ten' eva sabbanti-
maṃ paricchedaṃ dassento āha yattha cattāro bhikkhū
... pe ... etaṃ gaṇabhojanaṃ nāmā 'ti. taṃ pan' etaṃ
gaṇabhojanaṃ dvīhi ākārehi pasavati nimantanato vā viñ-
ñattito vā kathaṃ nimantito pasavati. cattāro bhikkhū
upasaṅkamitvā tumhe bhante odanena nimantemi odanaṃ
me gaṇhatha ākaṅkhatha oloketha adhivāsetha paṭimānethā
'ti. evaṃ yena kenaci vevacanena vā bhāsantarena vā
pañcannaṃ bhojanānaṃ nāmaṃ gahetvā nimanteti. evaṃ
ekato nimantitā paricchinnakālavasena ajjatanāya vā svāta-
nāya vā ekato gacchanti ekato gaṇhanti ekato bhuñjanti
gaṇabhojanaṃ hoti sabbesaṃ āpatti. ekato nimantitā eka-
to vā nānato vā gacchanti ekato gaṇhanti nānato bhuñjanti
āpatti yeva, paṭiggahanam eva hi4 pamāṇaṃ. ekato niman-
titā ekato vā nānato vā gacchanti nānato gaṇhanti ekato vā
nānato vā bhuñjanti anāpatti. cattāri pariveṇāni vā vihāre
vā gantvā nānato nimantitā ekaṭṭhāne ṭhitesu yeva vā eko
puttena eko pitarā 'ti evam pi nānato nimantitā ekato ca nā-
nato vā gacchantu ekato vā nānato vā bhuñjantu sace ekato
gaṇhanti gaṇabhojanaṃ hoti, sabbesaṃ āpatti, evaṃ tāva
nimantanato pasavati. kathaṃ viññattito, cattāro bhikkhū
ekato ṭhitā vā nisinnā vā upāsakaṃ disvā amhākaṃ catuṇṇam
pi bhattaṃ dehī 'ti viññāpeyyuṃ, pāṭekkaṃ vā passitvā may-
haṃ dehi mayhaṃ dehī 'ti evaṃ ekato vā nānato vā viññā-
petvā ekato vā gacchantu nānato vā, bhattaṃ gahetvāpi
ekato vā bhuñjantu nānato vā sace ekato gaṇhanti gaṇabho-
janaṃ hoti sabbesaṃ āpatti. evaṃ viññattito pasavati.
pādāpi phālitā 'ti yathā cammassa5 parato maṃsaṃ dissati
evaṃ phālitā, vāḷikāya vā sakkharāya vā pahaṭamatte6 duk-
khaṃ uppādenti, na sakkā hoti antogāme piṇḍāya carituṃ,
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. -kamyatāya.
2 Bp. nānāvirajjake.
3 Ssp. taduttaraṃ.
4 Ssp. inserts ettha after hi.
5 Bp.Ssp. mahācammassa.
6 Ssp. mahatamattā.
[page 813]
Bhvibh_V.32.] Pācittiya-vaṇṇanā 813
īdise1 gelaññe gilānasamayo ti bhuñjitabbaṃ, na lesakappaṃ2
kātabbaṃ. cīvare kayiramāne3 'ti yadā sāṭakañ ca suttañ ca
labhitvā cīvaraṃ karonti tadā visuṃ hi cīvarakārasamayo
nāma n' atthi, tasmā yo tattha cīvare kattabbaṃ yaṃ kiñci
kammaṃ karoti, Mahāpaccariyaṃ hi antamaso sūcivedha-
nako ti pi vuttaṃ, tena cīvarakārasamayo ti bhuñjitabbaṃ.
Kurundiyaṃ pana vitthāren' eva vuttaṃ, yo cīvaraṃ
vicāreti chindati moghasuttaṃ saṇṭhapeti āgantukapattaṃ4
ṭhapeti paccāgataṃ sibbeti5 āgantukapattaṃ4 bandhati anu-
vātaṃ chindati ghaṭṭeti āropeti, tattha paccāgataṃ sibbati
suttaṃ karoti valeti pipphalikaṃ niseti parivattanaṃ karoti
sabbo pi cīvaraṃ karoti yevā 'ti vuccati, yo pana samīpe ni-
sinno Jātakaṃ vā Dhammapadaṃ vā katheti ayaṃ na cīva-
rakārako, etaṃ ṭhapetvā sesānaṃ gaṇabhojane anāpattī 'ti.
addhayojanan ti ettakam pi addhānaṃ gantukāmena, yo pana
dūraṃ gantukāmo tattha vattabbam eva n' atthi, gacchantenā
'ti addhānaṃ gacchantena, addhayojanabbhantare gāvute pi
bhuñjituṃ vaṭṭati. gatena bhuñjitabban ti gatena ekadivasaṃ
bhuñjitabbaṃ. nāvābhiruhane6 pi es' eva nayo, ayaṃ pana
viseso, abhirūḷhena7 icchitaṭṭhānaṃ gantvāpi yāva na orohati
tāva bhuñjitabban ti Mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. catutthe
āgate 'ti ayaṃ antimaparicchedo, catutthe 'pi āgate yattha na
yāpenti so mahāsamayo, yattha pana sataṃ vā sahassaṃ vā
sannipatanti tattha vattabbam eva n' atthi, tasmā tādise kāle
mahāsamayo ti adhiṭṭhahitvā bhuñjitabbaṃ. yo koci parib-
bājakasamāpanno ti sahadhammikesu vā titthiyesu vā añña-
taro. etesaṃ hi yena kenaci kate bhante samaṇabhattasa-
mayo ti bhuñjitabbaṃ. anāpatti samaye 'ti sattasu sama-
yesu aññatarasmiṃ anāpatti. dve tayo ekato ti ye pi akappi-
yanimantanaṃ sādiyitvā dve tayo vā ekato gahetvā bhuñ-
janti tesam pi anāpatti, tattha animantitacatukkaṃ piṇḍapā-
tikacatukkaṃ8 anupasampannacatukkaṃ8 pattacatukkaṃ8
gilānacatukkan8 ti pañcannaṃ catukkānaṃ vasena vinicchayo
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. tādise.
2 Bp.Ssp. lesakappiyaṃ.
3 Bp.Ssp. kariyamāne.
4 Bp. -paṭṭaṃ; Ssp. -paṭaṃ.
5 Bp. sibbati.
6 Bp. -rūhane.
7 Ssp. abhirul-.
8 Ssp. -catutthaṃ.
[page 814]
814 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.32.
veditabbo.ḥ kathaṃ, idh' ekacco cattāro bhikkhū bhattaṃ
gaṇhāthā 'ti nimanteti, tesu tayo gatā eko na gato, upāsako
eko bhante thero kuhin ti pucchati, nāgato upāsakā 'ti. so
aññaṃ taṅkhaṇappattaṃ kiñci ehi bhante 'ti pavesetvā catuṇ-
ṇam pi bhattaṃ deti, sabbesaṃ anāpatti. kasmā, gaṇapūra-
kassa animantitattā, tayo eva hi tattha nimantitā gaṇhiṃsu
tehi gaṇo na pūrati gaṇapūrako ca animantito tena gaṇo
bhijjatī 'ti, idaṃ animantitacatukkaṃ.1 piṇḍapātikacatukke2
nimantanakāle 'pi eko piṇḍapātiko hoti so nādhivāseti, gama-
navelāyaṃ3 pana ehi bhante 'ti vutte anadhivāsitattā anāgac-
chantam pi etha bhikkhaṃ lacchathā 'ti gahetvā gacchanti,
so taṃ gaṇaṃ bhindati, tasmā sabbesaṃ anāpatti. anupasam-
pannacatukke,2 sāmaṇerena saddhiṃ nimantitā honti, so
pi gaṇaṃ bhindati, pattacatukke2 eko sayaṃ agantvā pattaṃ
peseti, evam pi gaṇo bhijjati, tasmā sabbesaṃ anāpatti. gilā-
nacatukke2 gilānena saddhiṃ nimantitā honti, tattha gilānass'
eva anāpatti, itaresaṃ pana gaṇapūrako hoti, na hi gilānena
gaṇo bhijjati, tasmā tesaṃ āpatti yeva. Mahāpaccariyaṃ
pana avisesena vuttaṃ, samayaladdhako sayam eva
muccati, sesānaṃ gaṇapūrakattā āpattikaro hoti,4 tasmā
cīvaradānasamayaladdhakādīnam pi vasena catukkāni vedi-
tabbāni.
sace pana adhivāsetvā gatesu pi catūsu janesu eko paṇḍito
bhikkhu ahaṃ tumhākaṃ gaṇaṃ bhindissāmī 'ti nimantanaṃ
sādiyathā 'ti vatvā yāgukhajjakāvasāne bhattatthāya pattaṃ
gaṇhantānaṃ adatvā ime tāva bhikkhū bhojetvā vissajjetha
ahaṃ pacchā anumodanaṃ katvā gamissāmī 'ti nisinno, tesu
bhutvā gatesu detha bhante pattan ti upāsakena pattaṃ
gahetvā bhatte dinne bhuñjitvā anumodanaṃ katvā gacchati
sabbesaṃ anāpatti. pañcannaṃ hi bhojanānaṃ yeva vasena
gaṇabhojane visaṅketaṃ n' atthi, odanena nimantitā kum-
māsaṃ gaṇhantāpi āpattiṃ āpajjanti tāni ca tehi ekato na
gahitāni, yāguādīhi5 pana visaṅketaṃ hoti, tāni tehi ekato
gahitānī 'ti, evaṃ eko paṇḍito aññesam pi anāpattiṃ karoti,
tasmā sace koci saṅghabhattaṃ kattukāmena nimantanat-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. -catutthaṃ.
2 Ssp. -catutthe.
3 Ssp.Bp. -lāya.
4 Ssp. hotī 'ti.
5 Bp. -ādīsu.
[page 815]
Bhvibh_V.32.] Pācittiya-vaṇṇanā 815
thāya pesito vihāraṃ āgamma bhante sve amhākaṃ ghare
bhikkhaṃ gaṇhathā 'ti avatvā bhattaṃ gaṇhathā 'ti vā
saṅghabhattaṃ gaṇhathā 'ti vā saṅgho bhattaṃ gaṇhatū
'ti vā vadati,ḥ bhattuddesakena paṇḍitena bhavitabbaṃ,
nemantanikā1 gaṇabhojanato piṇḍapātikā ca dhutaṅgabhe-
dato mocetabbā. kathaṃ, evaṃ tāva vattabbaṃ sve na
sakkā upāsakā 'ti, punadivase bhante ti, punadivase pi na
sakkā 'ti evaṃ yāva addhamāsam pi haritvā puna vattabbo
tvaṃ kiṃ avacā 'ti. sace puna pi saṅghabhattaṃ gaṇhathā
'ti vadati, tato imaṃ tāva upāsaka pupphaṃ kappiyaṃ
karohi imaṃ tiṇan ti evaṃ vikkhepaṃ katvā puna tvaṃ
kiṃ kathayitthā 'ti pucchitabbo. sace puna pi tath' eva
vadati āvuso tvaṃ piṇḍapātike vā mahāthere vā na lacchasi,
sāmaṇere lacchasī 'ti vattabbo. nanu bhante asukasmiṃ
ca asukasmiṃ ca gāme bhadante bhojesuṃ ahaṃ kasmā na
labhāmī 'ti vutte te nimantetuṃ jānanti tvaṃ na jānāsī 'ti.
te kathaṃ nimantesuṃ bhante 'ti. te evam āhaṃsu amhā-
kam bhante bhikkhaṃ gaṇhathā 'ti. sace so pi tath' eva
vadati vaṭṭati. atha puna pi bhattaṃ gaṇhathā 'ti vadati,
na dāni tvaṃ āvuso bahūbhikkhū lacchasi tayo eva lacchasī
'ti vattabbo. nanu bhante amukasmiṃ2 ca amukasmiṃ2 ca
gāme sakalaṃ bhikkhusaṅgham bhojesuṃ, ahaṃ kasmā na
labhāmī 'ti. tvaṃ nimantituṃ na jānāsī 'ti. te kathaṃ
nimantesun3 ti. 4te bhikkhaṃ gaṇhathā 'ti āhaṃsū4 'ti.
sace so pi bhikkhaṃ5 gaṇhathā 'ti vadati vaṭṭati. atha puna
pi bhattam evā 'ti vadati, tato vattabbo gaccha tvaṃ n' atth'
amhākaṃ tava bhatten' attho nibaddhagocāro esa amhākaṃ
mayam ettha piṇḍāya carissāmā 'ti, taṃ caratha bhante 'ti
vatvā āgataṃ pucchanti kiṃ bho laddhā bhikkhū 'ti. kiṃ
etena bahuṃ ettha vattabbaṃ therā sve piṇḍāya carissāmā
'ti āhaṃsu, mā dāni tumhe pamajjitthā 'ti, dutiyadivase
cetiyavattaṃ katvā ṭhitā bhikkhū saṅghattherena vattabbā
āvuso dhuragāme saṅghabhattaṃ apaṇḍitamanusso pana
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. nimantanikā.
2 Bp.Ssp. asakasmiṃ.
3 Ssp. adds bhante.
4-4 Bp. ... āhāmsu and omits 'ti; Ssp. te evam āhaṃsu amhākaṃ
bhante bhikkhaṃ gaṅhāthā 'ti.
5 Ssp. tath' eva vadati for bhikkhaṃ gaṇhathā 'ti vadati.
[page 816]
816 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.32-33.
agamāsi gacchāma dhuragāme piṇḍāya carissāmā 'ti.ḥ bhik-
khūhi therassa vacanaṃ kātabbaṃ, na dubbacehi bhavitab-
baṃ, gāmadvāre aṭhatvā 'va piṇḍāya caritabbaṃ, tesu pattāni
gahetvā nisīdāpetvā bhojentesu bhuñjitabbaṃ. sace āsana-
sālāya bhattaṃ ṭhapetvā rathikāsu āhiṇḍantā ārocenti āsana-
sālāya bhante bhattaṃ gaṇhathā 'ti1 na vaṭṭati. atha pana
bhattaṃ ādāya tattha tattha gantvā bhattaṃ gaṇhathā 'ti
vadanti, paṭigacc'2 eva vā vihāraṃ abhiharitvā patirūpe
ṭhāne ṭhapetvā āgatāgatānaṃ denti, ayaṃ abhihaṭabhikkhā
nāma vaṭṭati. sace pana bhattasālāya dānaṃ sajjetvā taṃ
taṃ pariveṇaṃ pahiṇanti bhattasālāya bhattaṃ gaṇhathā
'ti na vaṭṭati. ye pana manussā piṇḍacārike3 bhikkhū disvā4
āsanasālaṃ sammajjitvā tattha nisīdāpetvā bhojenti na te
paṭikkhipitabbā. ye pana gāme bhikkhaṃ alabhitvā gāmato
nikkhamante bhikkhū disvā bhante bhattaṃ gaṇhathā 'ti
vadanti te paṭikkhipitabbā, na vā nivattitabbā. sace nivat-
tatha bhante bhattaṃ gaṇhathā 'ti vadanti, nivattathā 'ti
vuttapade nivattituṃ vaṭṭati. nivattatha bhante ghare
bhattaṃ kataṃ gāme ca5 bhattaṃ katan ti vadanti,6 gehe ca
gāme ca bhattaṃ nāma yassa kassaci hoti7 nivattituṃ vaṭṭati.
nivattatha bhattaṃ gaṇhathā 'ti sambandhaṃ katvā vadanti
nivattituṃ na vaṭṭati. āsanasālato piṇḍāya carituṃ nik-
khamante disvā nisīdatha bhante bhattaṃ gaṇhathā 'ti vutte
pi es' eva nayo.
niccabhattan ti dhuvabhattaṃ vuccati. niccabhattaṃ gaṇ-
hathā 'ti vadanti bahunnam pi ekato gahetuṃ vaṭṭati. salā-
kabhattādīsu pi es' eva nayo. sesam ettha uttānam eva.
eḷakalomasamuṭṭhānaṃ, kiriyā nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ
paṇṇattivajjaṃ kāyakammaṃ ticittaṃ tivedanan ti. gaṇa-
bhojanasikkhāpadaṃ dutiyaṃ.
Tatiyasikkhāpade, na kho orokaṃ bhavissati yathā8 ime
manussā sakkaccaṃ bhattaṃ karontī 'ti yena9 niyāmena ime
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. adds vadati after 'ti.
2 Bp.Ssp. paṭikacc' eva.
3 Ssp. piṇḍāya paviṭṭhe for piṇḍācarike.
4 Ssp. adds 'va.
5 Ssp. omits ca.
6 Ssp. omits this.
7 Ssp. hotī 'ti.
8 Bp. yatha yime.
9 Bp. tena.
[page 817]
Bhvibh_V.33.] Pācittiya-vaṇṇanā 817
manussā sakkaccaṃ bhattaṃ karonti tena ñāyati1 idaṃ
sāsanaṃ idaṃ vā buddhapamukhe saṅghe dānaṃ na kho
orakaṃ bhavissati parittaṃ lāmakaṃ n' eva bhavissatī 'ti.ḥ
Kirapatiko ti ettha kiro ti tassa kulaputtassa nāmaṃ, adhi-
paccaṭṭhena pana Kirapatiko ti vuccati. so kira issaro
adhipati māsa-utu-saṃvaccharaniyāmena vetanaṃ2 datvā
kammakare3 kammaṃ kāreti. badarā paṭiyattā 'ti upacāra-
vasena vadati. badaramissenā 'ti badarasāḷavena. ussūre4
āhariyitthā 'ti atidivā āhariyittha. mayhaṃ bhattapaccāsaṃ
itthannāmassa dammī 'ti ayaṃ bhattavikappanā nāma sam-
mukhāpi parammukhāpi vaṭṭati. sammukhā disvā tuyhaṃ
vikappemī 'ti vatvā bhuñjitabbaṃ, adisvā pañcasu sahadham-
mikesu itthannāmassa vikappemī 'ti vatvā bhuñjitabbaṃ.
Mahāpaccariādīsu pana parammukhāvikappanā 'va vuttā.
sa5 cāyaṃ yasmā vinayakammena saṅgahītā tasmā bhaga-
vato vikappetuṃ na vaṭṭati, bhagavati hi gandhakuṭiyaṃ
nisinne 'pi saṅghamajjhe nisinne pi saṅghena gaṇapahoṇake
bhikkhū gahetvā taṃ taṃ kammaṃ kataṃ sukatam eva hoti.
bhagavā n' eva kammaṃ kopeti na sampādeti, na kopeti
dhammassarattā, na sampādeti gaṇapūrakattā.6 dve tayo
nimantane ekato bhuñjatī 'ti dvetīṇi nimantaṇāni ekapatte
pakkhipitvā missetvā ekaṃ katvā bhuñjatī 'ti attho. dve-
tīṇi kulāni nimaṅtetvā ekasmiṃ ṭhāne nisīdāpetvā itocito
ca āharitvā bhattaṃ ākiranti sūpabyañjanaṃ ākiranti eka-
missekaṃ7 hoti, ettha anāpattī 'ti Mahāpaccariyaṃ vuttaṃ.
sace pana mūlanimantaṇaṃ heṭṭhā hoti pacchimaṃ pacchi-
maṃ8 upari taṃ uparito paṭṭhāya bhuñjantassa āpatti,
hatthaṃ pana anto pavesetvā paṭhamanimantaṇato ekam
pi kabaḷaṃ uddharitvā bhuttakālato paṭṭhāya yathā tathā
vā bhuñjantassa anāpatti. sace pi tattha khīraṃ vā rasaṃ
vā ākiranti yena ajjhotthaṭaṃ bhattaṃ ekarasaṃ hoti
koṭito paṭṭhāya bhuñjantassa anāpattī 'ti Mahāpaccariyaṃ
vuttaṃ. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana vuttaṃ khīrabhattaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. paññāyati.
2 Bp.Ssp. vettanaṃ.
3 Bp.Ssp. kammakārake kammaṃ kāreti.
4 Bp. ussūrena; Ssp. ussūre.
5 Ssp. sā cāyaṃ.
6 Bp.Ssp. agaṇa-.
7 Bp.Ssp. ekamissakaṃ.
8 Bp.Ssp. do not repeat this.
[page 818]
818 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.33.
vā rasabhattaṃ vā labhitvā nisinnassa tatth' eva aññe
pi khīrabhattaṃ vā rasabhattaṃ vā ākiranti,ḥ khīraṃ vā
rasaṃ vā pivato anāpatti. bhuñjantena paṭhamaṃ lad-
dhamaṃsakhaṇḍaṃ vā bhattapiṇḍaṃ vā mukhe pakkhipitvā
koṭito paṭṭhāya bhuñjituṃ vaṭṭati. sappipāyāse pi es' eva
nayo. mahāupāsako bhikkhuṃ1 nimanteti tassa kulaṃ upa-
gatassa upāsako 'pi tassa putta-dāra-bhātu2-bhaginī-ādayo pi
attano attano koṭṭhāsaṃ āharitvā patte pakkhipanti. upā-
sakena paṭhamaṃ dinnaṃ abhuñjitvā pacchā laddhaṃ bhuñ-
jantassa anāpattī 'ti Mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.3 Kurun-
daṭṭhakathāyaṃ pana vaṭṭatī 'ti vuttaṃ. Mahāpaccariyaṃ
sace pāṭekkaṃ pacanti attano attano pakkabhattato āharitvā
denti, tattha pacchā āhaṭaṃ paṭhamaṃ bhuñjantassa pācit-
tiyaṃ. yadi pana sabbesaṃ eko va pāko hoti parampara-
bhojanaṃ na hotī 'ti vuttaṃ. mahāupāsako nimantetvā
nisīdāpeti añño manusso pattaṃ gaṇhāti na dātabbaṃ, kiṃ
bhante na dethā 'ti. nanu upāsaka tayā nimantit' amhā
'ti, hotu bhante laddhaṃ laddhaṃ bhuñjathā 'ti vadati bhuñ-
jituṃ vaṭṭati, aññena āharitvā bhatte dinne āpucchitvā
bhuñjituṃ vaṭṭatī 'ti Kurundiyaṃ vuttaṃ. anumodanaṃ
katvā gacchantaṃ dhammaṃ sotukāmā sve pi bhante āgac-
cheyyāthā 'ti sabbe nimantenti, punadivase4 āgantvā laddhaṃ
laddhaṃ bhuñjituṃ vaṭṭati. kasmā, sabbe nimantitattā,
eko bhikkhu piṇḍāya caranto bhattaṃ labhati, tam añño
upāsako nimantetvā ghare nisīdāpeti na ca5 bhattaṃ sampaj-
jati, sace so bhikkhu piṇḍāya caritvā laddhabhattaṃ bhuñ-
jati āpatti, 6abhutvā nisinne kiṃ bhante na bhuñjasī 'ti
vutte, tayā nimantitattā 'ti vatvā laddhaṃ laddhaṃ bhuñ-
jatha bhante 'ti vutte7 bhuñjati vaṭṭati. sakalena gāmenā
'ti sakalena gāmena ekato hutvā nimantitass' eva yattha
katthaci bhuñjato anāpatti. pūge pi es' eva nayo. niman-
tiyamāno bhikkhaṃ gahessāmī 'ti bhaṇatī 'ti bhattaṃ gaṇhāti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. bhikkhū.
2 Bp.Ssp. -bhātika-.
3 Bp. omits vuttaṃ.
4 Bp. inserts so.
5 Ssp. inserts tāva after ca.
6 Bp. inserts bhattaṃ before this.
7 Ssp. vutto.
[page 819]
Bhvibh_V.33-34.] Pācittiya-vaṇṇanā 819
nimantiyamāno na mayhaṃ tava bhatten' attho bhikkhaṃ
gaṇhissāmī 'ti vadati.ḥ ettha pana Mahāpadumatthero āha,
evaṃ vadanto imasmiṃ sikkhāpade animantanaṃ kātuṃ
na1 sakkoti, bhuñjanatthāya pana okāso kato hotī 'ti n' eva
gaṇabhojanato na cārittato muccatī 'ti. Mahāsummatthero
pana āha, yad aggena animantaṇaṃ kātuṃ sakkoti tad
aggena n' eva gaṇabhojanaṃ na cārittaṃ hotī 'ti, sesaṃ
uttānam eva. kaṭhinasamuṭṭhānaṃ, kāyavācato kāyavācā-
cittato ca samuṭṭhāti, kiriyākiriyañ ca ettha hi bhojanaṃ
kiriyā, avikappanaṃ akiriyā, nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ
paṇṇattivajjaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ ticittaṃ tive-
danan ti. paramparabhojanasikkhāpadaṃ tatiyaṃ.
Catutthasikkhāpade, Kāṇamātā 'ti kāṇāya mātā. sā kir'
assā dhītā abhirūpā ahosi ye ye taṃ passanti te te rāgena
kāṇā honti rāgandhā hontī 'ti attho, tasmā paresaṃ kāṇabhā-
vakaraṇato kāṇā 'ti vissutā ahosi, tassā vasena mātā 'pi
'ssā kāṇamātā ti pākaṭā jātā. āgatan ti āgamanaṃ. kismiṃ
viyā 'ti kīdisaṃ viya, lajjanakaṃ viya hotī 'ti adhippāyo.
rittahatthaṃ gantun ti rittā hatthā asmiṃ gamane tad idaṃ
rittahatthaṃ, taṃ rittahatthaṃ gamanaṃ gantuṃ lajjanakaṃ
viya hotī 'ti vuttaṃ hoti. parikkhayaṃ agamāsī 'ti upāsikā
ariyasāvikā, sā2 bhikkhū disvā santaṃ adātuṃ na sakkoti
tasmā tāva dāpesi yāva sabbaṃ parikkhayaṃ agamāsi.
dhammiyā kathāyā 'ti ettha Kāṇāpi mātu atthāya desiyamā-
naṃ dhammaṃ suṇanti desanāpariyosāne sotāpannā ahosi.
uṭṭhāyāsanā pakkāmī 'ti āsanato uṭṭhahitvā gato. so pi
puriso satthā kira Kāṇāmātāya nivesanaṃ agamāsī 'ti sutvā
Kāṇaṃ ānetvā pakatiṭṭhāne yeva ṭhapesi. imismiṃ pana
vatthusmiṃ uppannamatte appaññatte yeva sikkhāpade
pātheyyavatthu udapādi, tasmā anantaram eva c' etaṃ
dassetuṃ tena kho pana samayenā 'ti ādi vuttaṃ. so pi ca
upāsako ariyasāvakattā sabbam eva dāpesi, tena vuttaṃ
parikkhayaṃ agamāsī 'ti. yaṃ kiñci paheṇakatthāyā3 'ti
paṇṇākāratthāya paṭiyattaṃ yaṃ kiñci atirasakamodakasak-
khalikādi sabbaṃ idha pūvo tv eva saṅkhyaṃ gacchati. yaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. omit na.
2 Ssp. omits sā.
3 Bp.Ssp. pahiṇa-.
[page 820]
820 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.34.
kiñci patheyyatthāyā 'ti maggaṃ gacchantānaṃ antarāmaggat-
thāya paṭiyattaṃ yaṃ kiñci baddhasattu abaddhasattutila-
taṇḍulādi sabbaṃ idha mantho tv eva saṅkhyaṃ gacchati.ḥ
tato ce uttarin ti sace pi tatiyaṃ pattaṃ thūpikataṃ gaṇhāti
pūvagaṇanāya pācittiyaṃ. dvattipattapūre paṭiggahetvā 'ti
mukhavaṭṭiyā hetthimalekhā1 samaṃ pūre patte gahetvā.
tatra mayā dvattipattapūrā 'ti ettha sace dvegahitā atra2
mayā dve pattapūrā paṭiggahītā tvaṃ ekaṃ gaṇheyyāsī 'ti
vattabbaṃ. tenāpi aññaṃ passitvā paṭhamaṃ āgatena dve
pattapūrā gahitā mayā eko mā tvaṃ gaṇhā3 'ti vattabbaṃ,
yena paṭhamaṃ eko gahito tassāpi paramparārocaṇe es' eva
nayo, yena pana sayam eva tayo gahitā tena aññaṃ disvā
mā kho ettha patigaṇhi4 cc' eva vattabbaṃ. paṭikkamanaṃ
haritvā5 'ti āsanasālaṃ haritvā, āsanasālaṃ gacchantena6 ca
chaḍḍitasālā na gantabbaṃ, yattha hi7 bhikkhusaṅgho nisīdati
tattha gantabbaṃ. Mahāpaccariyaṃ pana vuttaṃ yā lad-
dhaṭṭhānato āsannā āsanasālā tattha gantabbaṃ, attano
sandiṭṭhasambhattānaṃ8 vā ekanikāyikānaṃ vā dassāmī
'ti aññattha gantuṃ na labbhati, sace pan' assa nibaddhanisī-
danaṭṭhānaṃ hoti dūram pi gantuṃ vaṭṭati. saṃvibhajitab-
ban ti sace tayo pattapūrā gahitā ekaṃ attano ṭhapetvā dve9
bhikkhusaṅghassa dātabbā.
sace dve gahitā ekaṃ attano ṭhapetvā eko saṅghassa dātab-
bo. yathā mittaṃ pana dātuṃ na labbhati, yena eko gahito
na tena kiñci akāmā dātabbaṃ yathāruci kātabbaṃ. gamane
paṭippassaddhe 'ti antarāmagge upaddavaṃ vā disvā anatthi-
katāya vā mayaṃ idāni na pesissāma na gamissāmā 'ti evaṃ
gamane paṭippassaddhe upacchinne. ñātakānaṃ pavāritā-
nan ti etesaṃ bahum pi dentānaṃ patigaṇhantassa anāpatti.
aṭṭhakathāsu pana tesam pi pātheyyapaheṇakathāya10 paṭi-
yattato pamāṇaṃ eva vaṭṭatī 'ti vuttaṃ, sesaṃ uttānam eva.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. -lekhāya sama.
2 Ssp. amutra.
3 Bp.Ssp. gaṇhī 'ti.
4 Ssp. paṭiggaṇhā 'ti for patigaṇhi cc' eva.
5 Bp.Ssp. nīharitvā.
6 Bp. gacchante.
7 Bp.Ssp. omit hi and mahābhikkhu- for bhikkhu-.
8 Bp. sandiṭṭhānaṃ sam-.
9 Ssp. dve pattapūrā.
10 Bp.Ssp. -pahiṇatthāya.
[page 821]
Bhvibh_V.34-35.] Pācittiya-vaṇṇanā 821
chasamuṭṭhānaṃ, kiriyā nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇ-
ṇattivajjaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ ticittaṃ tivedanan
ti. Kāṇamātusikkhāpadaṃ catutthaṃ.
Pañcamasikkhāpade, bhikkhū bhuttāvī pavāritā 'ti brāhma-
ṇena gaṇhatha bhante yāva icchathā 'ti evaṃ yāvad attha-
pavāraṇāya sayañ ca alaṃ āvuso thokaṃ thokaṃ dehī 'ti
evaṃ paṭikkhepapavāraṇāya pavāritā. paṭivissake 'ti sāman-
tagharavāsike. kākoravasaddan ti kākānaṃ oravasaddaṃ
sannipatitvā viravantānaṃ saddaṃ. alam etaṃ sabban ti
ettha tikāraṃ avatvā 'va alam etaṃ sabbaṃ ettakaṃ vattuṃ
vaṭṭati. bhuttavī 'ti bhuttavā, tattha ca yasmā yena ekam pi
sitthaṃ saṅkhāditvā vā asaṅkhāditvā vā ajjhoharitaṃ hoti
so bhuttāvī 'ti saṅkhyaṃ gacchati. ten' assa padabhājane
bhuttāvī nāma pañcannaṃ bhojanānan ti ādi vuttaṃ. pavā-
rito ti katapavāraṇo katapaṭikkhepo, so pi ca yasmā na pa-
ṭikkhepamattena atha kho sañcaṅgavasena, ten' assa pada-
bhājane pavārito nāma asanaṃ paññāyatī 'ti ādi vuttaṃ.
tattha yasmā asanaṃ paññāyatī 'ti iminā vippakatabhojano
pavārito ti vutto, yo ca vippakatabhojano tena kiñci bhuttaṃ
kiñci abhuttaṃ yañ ca bhuttaṃ taṃ sandhāya bhuttāvī 'ti
pi saṃkhyaṃ gacchati, tasmā bhuttāvī vacanena1 visuṃ
kañci2 atthasiddhiṃ na passāma. dvirattatirattaṃ chappañ-
cavācāhī 'ti ādīsu pana dvirattādivacanaṃ viya pavārita-
padassa parivārakabhāvena3 byañjanasiliṭṭhatāya c' etaṃ
vuttan ti veditabbaṃ. asanaṃ paññāyatī 'ti ādīsu vippaka-
tabhojanaṃ dissati, bhuñjamāno ce so puggalo hotī 'ti attho.
bhojanaṃ paññāyatī 'ti pavāraṇapahoṇakaṃ4 bhojanaṃ dis-
sati. odanādinaṃ ce aññataraṃ paṭikkhipitabbabhojanaṃ
hotī 'ti attho. hatthapāse ṭhito ti pavāraṇapahoṇakaṃ ce5
bhojanaṃ gaṇhitvā dāyako aḍḍhateyyahatthappamāṇe okāse
hotī 'ti attho. abhiharatī 'ti so ce dāyako tassa taṃ bhattaṃ
kāyena abhiharatī 'ti attho. paṭikkhepo paññāyatī 'ti paṭik-
khepo dissati. tañ c' eva abhihaṭaṃ so bhikkhu6 kāyena vā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. -vī 'ti vacanena.
2 Bp. kiñci.
3 Ssp. -vārika-.
4 Bp.Ssp. -naka.
5 Bp. omits ce.
6 Ssp. bhikkhuṃ.
[page 822]
822 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.35.
vācāya vā paṭikkhipatī 'ti attho,ḥ evaṃ pañcannaṃ aṅgānaṃ
vasena pavārito nāma hotī 'ti. vuttam pi c' etaṃ pañcahi
Upāḷi ākārehi pavāraṇā paññāyati1 asanaṃ paññāyati, bho-
janaṃ paññāyati hatthapāse ṭhito abhiharati paṭikkhepo
paññāyatī 'ti. tatrāyaṃ vinicchayo, asanan ti ādīsu tāva
yañ ca asanaṃ,2 yañ ca bhojanaṃ hatthapāse ṭhitena abhiha-
ṭaṃ paṭikkhipati taṃ odano kummāso sattu maccho maṃsan
ti imesaṃ aññataram eva veditabbaṃ. tattha odano nāma
sāḷi vīhi yavo godhumo kaṅgu varako kudrūso3 ti sattannaṃ
dhaññānaṃ taṇḍulehi nibbatto. tattha sāḷī 'ti antamaso
nivāraṃ upādāya sabbāpi sāḷijāti. vīhī 'ti sabbāpi vīhijāti,
yavagodhumesu bhedo n' atthi.kaṅgū 'ti setarattakāḷabhedā
sabbāpi kaṅgujāti. varako ti antamaso varakacorakaṃ4
upādāya sabbāpi setavaṇṇā varakajāti. kudrūsako5 ti kāḷa-
kodruvo c' eva sāmākādibhedā ca sabbāpi tiṇadhaññajāti,
nīvāravarakacorakā6 c' ettha dhaññānulomakā7 'ti vadanti.
dhaññāni vā hontu dhaññānulomāni vā etesaṃ vuttappabhe-
dānaṃ sattannaṃ dhaññānaṃ taṇḍule gahetvā bhattaṃ
pacissāmā 'ti vā yāguṃ pacissāmā 'ti vā ambilapāyāsādīsu
aññataraṃ pacissāmā 'ti vā yaṃ kiñci sandhāya pacantu.
sace uṇhaṃ vā sītalaṃ vā bhuñjantānaṃ bhojanakāle gahita-
gahitaṭṭhāne odhi paññāyati odanasaṅgaham eva gacchati
pavāraṇaṃ janeti. sace odhi na paññāyati yāgusaṅgahaṃ
gacchati pavāraṇaṃ na janeti, yo pi pāyāse8 vā paṇṇaphala-
kaḷīramissikā ambilayāgu vā uddhanato otāritamattā abbhuṇ-
ṇa9 hoti āvijjhitvā pivituṃ sakkā hatthena gahitokāse pi
odhiṃ na dasseti pavāraṇaṃ na janeti. sace pana usumāya
vigatāya sītalībhūtā ghanabhāvaṃ gacchati odhim dasseti
puna pavāraṇaṃ janeti, pubbe tanubhāvo na rakkhati. sace
pi dadhi-takkādīni āropetvā bahu10 paṇṇaphalakaḷīre pak-
khipitvā muṭṭhimattāpi taṇḍulā pakkhittā honti, bhojanakāle11
odhi paññāyati pavāraṇaṃ janeti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. hoti for this.
2 Bp. asnā 'ti; Ssp. asati.
3 Bp. kudrūsako; Ssp. kudrusako.
4 Ssp. -porakaṃ.
5 Ssp. kudrusako.
6 Ssp. nivāravarakaporakā.
7 Bp. -lomā 'ti.
8 Bp.Ssp. pāyāso.
9 Bp.Ssp. abbhuṇhā.
10 Ssp. bahū.
11 Bp. inserts ce.
[page 823]
Bhvibh_V.35.] Pācittiya-vaṇṇanā 823
ayāguke nimantaṇe yāguṃ dassāmā 'ti bhatte udakakañji-
kakhīrādīni ākiritvā1 yāguṃ gaṇhathā 'ti denti, kiñcāpi
tanukā hoti pavāraṇaṃ janeti yeva. sace pana pakkaṭṭhi-
tesu2 udakādīsu pakkhipitvā pacitvā denti yāgusaṅgaham eva
gacchati. yāgusaṅgahaṃ gate pi tasmiṃ vā aññasmiṃ vā
yattha macchamaṃsaṃ pakkhipanti, sace sāsapamattam pi
macchamaṃsakhaṇḍaṃ vā nahāruṃ3 vā paññāyati pavā-
raṇaṃ janeti, suddharasako pana rasakayāgu vā na janeti,
ṭhapetvā vuttadhaññānaṃ taṇḍule aññehi veṇutaṇḍuḷādīhi
vā kanda-mūla-phalehi vā yehi kehici kataṃ bhattam pi pavā-
raṇaṃ na janeti, pag eva ghanayāguṃ, sace pan' ettha mac-
chamaṃsaṃ pakkhipanti4 janeti.
Mahāpaccariyaṃ pana buddhiatthāya5 bhattam pi pavāra-
ṇaṃ janetī 'ti vuttaṃ. buddhiatthāya5 bhattaṃ nāma
buddhikhajjakatthāya6 kaṭhitūdake7 pakkhipitvā seditā
taṇḍuḷā vuccanti. sace pana8 taṇḍule sukkhāpetvā khādanti
vaṭṭati. n' eva sattusaṅkhyaṃ na bhattasaṅkhyaṃ gac-
chanti, puna tehi katabhattaṃ pavāreti yeva. te taṇḍule
sappitelādīsu vā pacanti pūvaṃ vā karonti na pavārenti,
puthukā vā tāhi katasattubhattādīni vā na pavārenti. kum-
māso nāma yavehi katakummāso, aññehi pana muggādīhi
katakummāso pavāraṇaṃ na janeti. sattu nāma sāḷivīhi-
yavehi katasattu, kaṅguvarakakudrūsakasīsāni9 pi bhajjitvā
īsakaṃ koṭṭetvā thuse palāpetvā puna daḷhaṃ koṭṭetvā cuṇ-
ṇaṃ karonti, sace pi taṃ allattā ekābaddhaṃ hoti sattusaṅga-
ham eva gacchati, kharapākabhajjitānaṃ vīhīnaṃ taṇḍule
koṭṭetvā denti, tam pi cuṇṇaṃ sattusaṅgaham eva gacchati.
samapākabhajjitānaṃ pana vīhīnaṃ vā vīhipalāpānaṃ vā
taṇḍulā bhajjitataṇḍulā eva vā na pavārenti, tesaṃ pana
taṇḍulādīnaṃ cuṇṇaṃ pavāreti kharapākabhajjitānaṃ vīhī-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. ākī-.
2 Bp. pakkuthitesu; Ssp. pakkuṭṭhitesu.
3 Bp. nhāru.
4 Ssp. inserts pavāraṇaṃ.
5 Bp. pupphiatthāya; Ssp. khubbiatthāya.
6 Bp. pupphikhajja-; Ssp. khubbikhajja-.
7 Bp. kuthitudake; Ssp. kuṭṭhitūdake. 8 Bp.Ssp. insert te.
9 Ssp. -kudrusa-.
[page 824]
824 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.35.
naṃ kuṇḍakam pi pavāreti,ḥ samapākabhajjitānaṃ pana
ātape1 sukkhānaṃ vā kuṇḍakaṃ na pavāreti, lājā vā tehi
katabhattasattuādīni vā na pavārenti, bhajjitapiṭṭhaṃ vā
yaṃ kiñci suddhakhajjakaṃ vā na pavāreti, macchamaṃ-
sapūritakhajjakaṃ pana sattumodako vā pavāreti. maccho2
maṃsañ ca pākaṭam eva, ayaṃ pana viseso, sace pi yāguṃ
pivantassa yāgusitthamattān'3 eva dve macchakhaṇḍāni vā
maṃsakhaṇḍāni vā ekabhājane vā nānābhājane vā denti,
tāni ce akhādanto aññaṃ yaṃ kiñci pavāraṇapahonakaṃ
paṭikkhipati na pavāreti, tato ekaṃ khādati,4 ekaṃ hatthe vā
patte vā hoti, so ce aññaṃ paṭikkhipati pavāreti, dve pi khā-
ditā5 honti mukhe sāsapamattam pi avasiṭṭhaṃ n' atthi, sace
pi aññaṃ paṭikkhipati na pavāreti. kappiyamaṃsaṃ khā-
danto kappiyamaṃsaṃ paṭikkhipati pavāreti, kappiyamaṃ-
saṃ khādanto akappiyamaṃsaṃ paṭikkhipati na pavāreti.
kasmā, avatthutāya, yaṃ hi bhikkhuno khādituṃ vaṭṭati,
taṃ yeva paṭikkhipato pavāraṇā hoti, idaṃ pana jānanto
akappiyattā paṭikkhipati, ajānanto pi paṭikkhitabbaṭṭhāne
ṭhitam eva paṭikkhipati nāma, tasmā na pavāreti.
sace pana akappiyamaṃsaṃ khādanto kappiyamaṃsaṃ
paṭikkhipati pavāreti. kasmā, vatthutāya, yaṃ hi tena
paṭikkhittaṃ, taṃ pavāraṇāya vattu, yaṃ pana khādati taṃ
kiñcāpi paṭikkhipitabbaṭṭhāne ṭhitaṃ khādiyamānaṃ pana
maṃsabhāvaṃ na jahāti, tasmā pavāreti. akappiyamaṃsaṃ
khādanto akappiyamaṃsaṃ paṭikkhipati purimanayen' eva na
pavāreti, kappiyamaṃsaṃ vā akappiyamaṃsaṃ vā khādanto
pañcannaṃ bhojanānaṃ yaṃ kiñci kappiyabhojanaṃ pa-
ṭikkhipati pavāreti, kuladūsakavejjakamma6 uttarimanussa-
dhammārocana-sāditarūpiyādīhi nibbattaṃ buddhapaṭikuṭ-
ṭhaṃ anesanāya uppannaṃ akappiyabhojanaṃ paṭikkhipati
na pavāreti, kappiyabhojanaṃ vā akappiyabhojanaṃ vā
bhuñjanto 'pi kappiyabhojanaṃ paṭikkhipati pavāreti, akap-
piyaṃ bhojanaṃ paṭikkhipati na pavāreti, sabbattha vutta-
nayan' eva kāraṇaṃ veditabbaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. ātapa.
2 Ssp. maccha.
3 Ssp. -siṭṭha-.
4 Bp. khāditaṃ.
5 Bp.Ssp. khāditāni.
6 Ssp. kuladasaka- by mistake.
[page 825]
Bhvibh_V.35.] Pācittiya-vaṇṇanā 825
evaṃ yaṃ1 asnān ti ādīsu yaṃ ca asnāti2 yañ ca bhojanaṃ
hatthapāse ṭhitena abhihaṭaṃ paṭikkhipanto pavāranaṃ
āpajjati, taṃ ñatvā idāni yathā āpajjati, tassa jānanatthaṃ
ayaṃ vinicchayo, asanaṃ bhojanan ti ettha tāva yena ekasit-
tham3 pi ajjhohaṭaṃ hoti, so sace pattamukhahatthānaṃ yattha
katthaci pañcasu bhojanesu ekasmin pi sati aññaṃ pañcasu
bhojanesu ekam pi paṭikkhipati pavāreti, katthaci bhojanaṃ
n' atthi āmisagandhamattaṃ paññāyati na pavāreti, mukhe
vā4 hatthe vā3 bhājanaṃ n' atthi patte atthi, tasmiṃ pana
āsane na bhuñjitukāmo vihāraṃ pavisitvā bhuñjitukāmo
aññassa vā dātukāmo, tasmiṃ ce antare bhojanaṃ paṭikkhi-
pati na pavāreti. kasmā, vippakatabhojanabhāvassa upac-
chinnattā. yo pi aññatra gantvā bhuñjitukāmo mukhe
bhattaṃ gilitvā sesaṃ ādāya gacchanto antarāmagge aññaṃ
bhojanaṃ paṭikkhipati, tassāpi pavāraṇā na hotī 'ti Mahā-
paccariyaṃ vuttaṃ. yathā ca patte evaṃ hatthe pi mukhe
pi vā vijjamānabhojanaṃ sace anajjhoharitukāmo hoti tasmiñ
ca khaṇe aññaṃ paṭikkhipati na pavāreti, ekasmiṃ hi pade
vuttalakkhaṇaṃ sabbattha veditabbaṃ hoti. api ca Ku-
rundiyaṃ esa nayo dassito yeva. vuttaṃ hi tattha mukhe
bhattaṃ gilitvā5 hatthe bhattaṃ vighāsādassa dātukāmo
patte bhattaṃ bhikkhussa dātukāmo sace tasmiṃ khaṇe
paṭikkhipati ppavāretī 'ti.
hatthapāse ṭhito ti ettha pana sace bhikkhu nisinno hoti
āsanassa6 pacchimantato paṭṭhāya, sace ṭhito paṇhiantato
paṭṭhāya sace nipanno yena passena nipanno tassa pārimantato
paṭṭhāya dāyakassa nisinnassa vā ṭhitassa vā nipannassa vā
ṭhapetvā pasāritahatthaṃ yaṃ āsannataraṃ aṅgaṃ tassa
orimantena paricchinditvā aḍḍhateyyahattho hatthapāso ti
veditabbo. tasmiṃ ṭhatvā abhihaṭaṃ paṭikkhipantass' eva
pāvaraṇā hoti na tato paraṃ. abhiharatī 'ti hatthapāsabbhan-
tare ṭhito gahaṇatthaṃ upanāmeti. sace pana anantarani-
sinno 'pi bhikkhu hatthe vā ūrūsu vā ādhārake vā ṭhitaṃ
pattaṃ anabhiharitvā 'va bhattaṃ gaṇhāti vadati, taṃ paṭik-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. omit yaṃ, and asanan ti for asnān ti.
2 Ssp. asati.
3 Ssp. ekaṃ siṭṭhaṃ pi.
4 Bp.Ssp. ca for vā.
5 Bp.Ssp. gilitaṃ.
6 Bp. ānisadassa.
[page 826]
826 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.35.
khipato pavāraṇā n' atthi,ḥ bhattapacchiṃ ānetvā purato bhū-
miyaṃ ṭhapetvā gaṇhāhī 'ti1 vutte pi es' eva nayo. īsakaṃ
pana uddharitvā vā apaṇāmetvā vā gaṇhathā 'ti vutte2
paṭikkhipato pavāraṇā hoti, therāsane nisinno thero dūre
nisinnassa daharabhikkhussa pattaṃ pesetvā ito odanaṃ
gaṇhāhī 'ti vadati, gaṇhitvā pana gato tuṇhī ṭhito,3 daharo
alaṃ mayhan ti paṭikkhipati na pavāreti. kasmā, therassa
dūrabhāvato dūtassa ca anabhiharaṇato ti.
sace pana gahetvā āgato bhikkhu idaṃ bhattaṃ gaṇhā 'ti
vadati taṃ paṭikkhipato pavāraṇā hoti. parivesanāya eko
ekena hatthena odanapacchiṃ ekena kaṭacchuṃ gahetvā
bhikkhū parivasati. tatra ce añño āgantvā ahaṃ pacchiṃ
dhāressāmi tvaṃ odanaṃ dehī 'ti vatvā gahitamattakam
eva karoti, parivesako eva pana taṃ4 dhāreti, tasmā sā
abhihaṭā 'va hoti, tato dātukāmatāya gaṇhantaṃ paṭikkhi-
pantassa pavāraṇā hoti. sace pana parivesakena5 phuṭṭha-
mattā 'va hoti itaro ca naṃ dhāreti, tato dātukāmatāya gaṇ-
hantaṃ paṭikkhipantassa pavāraṇā na hoti. kaṭacchunā
uddhaṭamatte pana hoti, kaṭacchuabhihāro yeva hi tassa
abhihāro, dvinnaṃ sambhāre6 pi paṭikkhipanto pavāreti
yevā 'ti Mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. anantarassa bhikkhuno
bhatte diyyamāne itaro pattaṃ hatthena7 pidahati pavāraṇā
n' atthi. kasmā, aññassa abhihaṭe paṭikkhittattā.
paṭikkhepo paññāyatī 'ti ettha vācāya abhihaṭaṃ paṭik-
khipato pavāraṇā n' atthi, kāyena vā abhihaṭaṃ pana kāyena
vācāya vā paṭikkhipantassa pavāraṇā hotī 'ti veditabbā.
tattha kāyena paṭikkhepo nāma aṅguliṃ vā hatthaṃ vā
macchikavījaniṃ vā cīvarakaṇṇaṃ vā cāleti, bhamukāya vā
ākāraṃ karoti, kuddho vā oloketi, vācāya paṭikkhepo nāma
alan ti vā na gaṇhāmī 'ti vā mā ākirā 'ti vā apagacchā 'ti vā
vadati, evaṃ yena kenaci ākārena kāyena vā vācāya vā
paṭikkhitte pavāraṇā hoti. eko abhihaṭe bhatte pavāraṇāya
bhīto hatthe8 apanetvā punappunaṃ patte odanaṃ ākirantaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. gaṇhāti, and omits 'ti.
2 Ssp. inserts pana.
3 Ssp. tiṭṭhati.
4 Ssp. inserts odanapacchiṃ.
5 Bp. parivisakena.
6 Bp.Ssp. samabhāre.
7 Ssp. hatthehi.
8 Bp. hatthaṃ.
[page 827]
Bhvibh_V.35.] Pācittiya-vaṇṇanā 827
ākirākira1 koṭṭetvā koṭṭetvā pūrehī 'ti vadati ettha,ḥ kathan ti.
Mahāsummatthero tāva anākiraṇatthāya2 vuttattā pavāraṇā
hotī 'ti āha. Mahāpadumatthero pana ākira3 pūrehī 'ti va-
dantassa nāma kassaci pavāraṇā atthī 'ti vatvā na pavāretī
'ti āha.
aparo bhattaṃ abhiharantaṃ bhikkhuṃ sallakkhetvā kiṃ
āvuso ito pi kiñci gaṇhissasi, dammi te kiñcī 'ti āha. tatrāpi
evaṃ nāma4 gamissatī 'ti vuttattā pavāraṇā hotī 'ti Mahā-
summatthero āha. Mahāpadumatthero pana gaṇhissasī 'ti
vadantassa nāma kassaci pavāraṇā atthī 'ti vatvā na pavāretī
'ti āha. eko samaṃsakaṃ rasaṃ abhiharitvā rasaṃ gaṇhathā
'ti vadati, taṃ sutvā paṭikkhipato pavāraṇā n' atthi, macchara-
saṃ maṃsarasan ti vutte paṭikkhipato hoti. idaṃ gaṇhathā
'ti. vutte pi hoti yeva. maṃsaṃ visuṃ katvā maṃsarasaṃ
gaṇhathā 'ti vadati. tattha ce sāsapamattaṃ pi maṃsakhaṇ-
ḍaṃ atthi, taṃ paṭikkhipato pavāraṇā hoti, sace parissāvito
hoti vaṭṭatī 'ti. Abhayatthero āha, maṃsarasena āpucchantaṃ
mahātthero muhuttaṃ āgamehī'ti vatvā thālakaṃ āvuso āharā
'ti āha ettha kathan ti. Mahāsummatthero tāva abhiharā-
kassa gamanaṃ5 upacchinnaṃ tasmā pavāretī 'ti āha. Mahā-
padumatthero pana ayaṃ kuhiṃ gacchati kīdisaṃ etassa
gamaṇaṃ gaṇhantassa pi nāma pavāraṇā atthī 'ti vatvā na
pavāretī 'ti āha. kaḷīrapanasādīhi missetvā maṃsaṃ6 pacanti
taṃ gahetvā kaḷīrasūpaṃ gaṇhatha pana sabyañjanaṃ gaṇ-
hathā 'ti vadanti, evam pi na pavāreti. kasmā, apavāra-
ṇārahassa nāmena vuttattā. sace pana macchasūpaṃ maṃ-
sasūpan ti vā idaṃ gaṇhathā 'ti vā vadati pavāreti. maṃsa-
karambako nāma hoti taṃ dātukāmo 'pi karambakaṃ gaṇha-
thā 'ti vadati vaṭṭati na pavāreti. maṃsakarambakan ti vā
idan ti vā vutte pana pavāreti, es' eva nayo sesa7 macchamaṃ-
samissakesu.
yo pana nimantanena8 bhuñjamāno maṃsaṃ abhihaṭaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. ākirāakira; Ssp. ākīrākīra.
2 Ssp. anākīra-.
3 Ssp. ākīra.
4 Bp.Ssp. nāgamissatī 'ti for nāma gamissatī 'ti.
5 Bp. inserts paṭhamaṃ.
6 Ssp. macchamaṃsaṃ.
7 Bp.Ssp. sabbesu.
8 Bp.Ssp. -tane.
[page 828]
828 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.35.
uddissa kaṭan ti maññamāno paṭikkhipati pavārito 'va hoti
'ti Mahāpaccariyaṃ vuttaṃ.ḥ missakakathā pana Kurundi-
yaṃuṭṭhu vuttā, evaṃ hi tattha vuttaṃ piṇḍacāriko bhik-
khu bhattamissakaṃ yāguṃ āharitvā yāguṃ gaṇhathā 'ti
vadati na pavāreti, bhattaṃ gaṇhathā 'ti vutte pavāreti.
kasmā, yen' āpucchito tassa atthitāya, ayam ettha adhip-
pāyo, yāgumissakaṃ gaṇhathā 'ti vadati, tatra ce yāgu bahu-
tarā vā hoti samasamā vā na pavāreti. yāgu mandā bhattaṃ
bahutaraṃ pavāreti, idaṃ ca sabbaṭṭhakathāsu vuttattā na
sakkā paṭikkhipituṃ kāraṇaṃ pan' ettha duddasaṃ, bhatta-
missakaṃ gaṇhathā 'ti vadati, bhattaṃ bahukaṃ1 vā maṃ-
saṃ vā appataraṃ vā hoti pavāreti eva. bhattaṃ vā yāguṃ
vā anāmasitvā missakaṃ gaṇhathā 'ti vadati, tatra ce bhattaṃ
bahutaraṃ vā samakaṃ cā hoti pavāreti, appataraṃ na
pavāreti, idañ ca karambakena na samānetabbaṃ. karam-
bako hi maṃsamissako pi hoti amaṃsamissako pi tasmā
karambakan ti vutte pavāraṇā n' atthi, idaṃ pana bhattamis-
sakaṃ yeva, ettha vuttanayen' eva pavāraṇā hoti, bahurase
bhatte rasaṃ bahu khīre khīraṃ bahu sappimhi ca pāyāse
sappiṃ gaṇhathā 'ti visuṃ katvā deti, taṃ paṭikkhipito
pavāraṇā n' atthi. yo pana gacchanto pavāreti so gacchanto
'va bhuñjituṃ labhati, kaddamaṃ vā udakaṃ vā patvā
ṭhitena atirittaṃ kāretabbaṃ, sace antarā nadī purā hoti
nadītīre gumbaṃ anupariyāyantena bhuñjitabbaṃ. atha
nāvā vā setu vā atthi taṃ abhirūhitvāpi caṅkamanten' eva
bhuñjitabbaṃ gamanaṃ na upacchinditabbaṃ. yāne vā
hatthiassapiṭṭhe vā candamaṇḍale vā suriyamaṇḍale vā
nisīditvā pavāritena yāva majjhantikaṃ tāva tesu gacchan-
tesu pi nisinnen' eva bhuñjitabbaṃ. yo ṭhito pavāreti ṭhiten'
eva, yo nisinno2 nisinnen' eva bhuñjitabbaṃ, taṃ taṃ iri-
yāpathaṃ kopentena atirittaṃ kāretabbaṃ. yo ukkuṭiko
nisīditvā pavāreti tena ukkuṭiken' eva bhuñjitabbaṃ, tassa
pana heṭṭhā palāḷapīṭhaṃ3 vā kiñci vā nisīdanakaṃ dātab-
baṃ, pīṭhake nisīditvā pavāritena āsanaṃ acāletvā 'va catasso
disā parivattentena4 bhuñjituṃ labbhati. mañce ca nisī-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. bahutaraṃ.
2 Bp. inserts pavāreti.
3 Ssp. palāsapīṭhaṃ.
4 Bp.Ssp. -vattantena.
[page 829]
Bhvibh_V.35.] Pācittiya-vaṇṇanā 829
ditvā pavāritena ito vā etto1 vā saṃsarituṃ na labbhati,ḥ sace
pana naṃ saha mañcena ukkhipitvā aññatra nenti vaṭṭati.
nipajjitvā pavāritena nipannen' eva bhuñjitabbaṃ, parivat-
tentena2 yena passena nipanno tassa ṭhānaṃ nātikkametab-
baṃ.
anatirittan ti na atirittaṃ na adhikan ti attho, taṃ pana
yasmā akappiyakatādīhi sattahi vinayakammākārehi akataṃ
vā gilānassa anadhikaṃ vā hoti, tasmā padabhājane akap-
piyakatan ti ādi vuttaṃ. tattha akappiyakatan ti yaṃ
tattha phalaṃ vā kandamūlādi3 vā pañcahi samaṇakappehi
kappiyaṃ akataṃ, yaṃ ca akappiyamaṃsaṃ vā akappiya-
bhojanaṃ vā etaṃ akappiyaṃ nāma, taṃ akappiyaṃ alam
etaṃ sabban ti evaṃ atirittaṃ kataṃ akappiyakatan ti vedi-
tabbaṃ. apaṭiggahītakatan ti bhikkhunā apaṭiggahitaṃ yeva
purimanayen' eva atirittaṃ kataṃ. anuccāritakatan ti kap-
piyaṃ kārāpetuṃ āgatena bhikkhunā īsakam pi anukkhittaṃ
vā anapanāmitaṃ4 vā kataṃ. ahatthapāse katan ti kappiyaṃ
kāretuṃ5 āgatassa hatthapāsato bahi ṭhitena kataṃ. abhut-
tāvinā katan ti yo alam etaṃ sabban ti atirittaṃ karoti, tena
pavāraṇapahonakabhojanaṃ6 abhuttena kataṃ. bhuttāvinā
pavāritena āsanā vuṭṭhitena katan ti idaṃ uttānam eva. alam
etaṃ sabban ti avuttan ti vacībhedaṃ katvā evaṃ avuttaṃ
hoti. iti imehi sattahi vinayakammākārehi yaṃ atirittaṃ
kappiyaṃ akataṃ, yaṃ ca na gilānātirittaṃ, tad ubhayam
pi anatirittan ti veditabbaṃ. atirittaṃ pana tass' eva
paṭipakkhanayena7 veditabbaṃ. api c' ettha bhuttāvinā
kataṃ hotī 'ti anantaranisinnassa8 sabhāgassa bhikkhuno
pattato ekam pi sitthaṃ vā saṃsahīraṃ vā khāditvā katam
pi bhuttāvinā vā9 kataṃ hotī 'ti veditabbaṃ.
āsanā avuṭṭhitenā 'ti ettha pana asammohatthaṃ ayaṃ
vinicchayo. dve bhikkhū pāto 'va bhuñjamānā pavāritā
honti, ekena tatth' eva nisīditabbaṃ, itarena niccabhattaṃ
vā saḷākabhattaṃ vā ānetvā upaḍḍaṃ tassa bhikkhuno patte
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. eto.
2 Bp.Ssp. -vattantena.
3 Ssp. kaṇḍa-.
4 Ssp. anupa-.
5 Bp. kārāpetuṃ.
6 Ssp. -kaṃ bhoja-.
7 Bp. paṭipakkhen' eva; Ssp. paṭikkhepena.
8 Bp. anantare nisi-.
9 Bp. 'va.
[page 830]
830 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.35.
ākiritvā hatthaṃ dhovitvā sesaṃ tena bhikkhunā kappiyaṃ
kārāpetvā bhuñjitabbaṃ.ḥ kasmā, ya hiṃ tassa hatthe lag-
gaṃ taṃ akappiyaṃ hoti, sace pana paṭhamaṃ nisinno
bhikkhu sayam eva tassa pattato hatthena gaṇhāti hattha-
dhovanakiccaṃ n' atthi. sace pana evaṃ kappiyaṃ kāretvā1
bhuñjantassa puna kiñci byañjanaṃ vā khādanīyaṃ vā patte
ākiranti yena paṭhamaṃ kappiyaṃ kataṃ so puna kātuṃ
na labbhati.2 yena akataṃ tena kātabbaṃ, yaṃ ca akataṃ
taṃ kātabbaṃ, yena akatan ti aññena bhikkhunā yena paṭha-
maṃ na kataṃ tena kātabbaṃ. yaṃ ca akatan ti yena
paṭhamaṃ kappiyaṃ kataṃ tenāpi yaṃ akataṃ taṃ kātab-
baṃ, paṭhamabhājane pana kātuṃ na labhati,3 tattha hi
kayiramānā4 paṭhamaṃ katena saddhiṃ kataṃ hoti, tasmā
aññasmiṃ bhājane kātuṃ vaṭṭatī 'ti adhippāyo, evaṃ kataṃ
pana tena bhikkhunā paṭhamaṃ katena saddhiṃ bhuñjituṃ
vaṭṭati. kappiyaṃ karontena ca na kevalaṃ patte yeva
bhaṇḍukkhaliyam5 pi kuṇḍe pi pacchiyam pi yattha katthaci
purato ṭhapetvā onāmitabhājane6 kātabbaṃ, taṃ sace pi
bhikkhusataṃ pavāritaṃ hoti sabbesaṃ bhuñjituṃ vaṭṭati.
appavāritānam pi vaṭṭati. yena pana kappiyaṃ kataṃ
tassa na vaṭṭati. sace pi pavāretvā piṇḍāya paviṭṭhaṃ
bhikkhuṃ7 pattaṃ gahetvā avassaṃ bhuñjanake maṅgala-
nimantaṇe nisīdāpenti atirittaṃ kāretvā 'va bhuñjitabbaṃ.
sace tattha añño bhikkhu n' atthi āsanasālaṃ vā vihāraṃ vā
pattaṃ pesetvā kāretabbaṃ. kappiyaṃ karontena pana
anupasampannassa hatthe ṭhitaṃ na kātabbaṃ. sace pana
āsanasālāyaṃ abyatto bhikkhu hoti sayaṃ gantvā kappiyaṃ
kārāpetvā ānetvā bhuñjitabbaṃ.
gilānātirittan ti ettha na kevalaṃ yaṃ gilānassa bhuttā-
vasesaṃ hoti taṃ gilānātirittaṃ, atha kho yaṃ kiñci gilānaṃ
uddissa ajja vā sve8 vā yadā vā icchati tadā khādissatī 'ti
āhaṭaṃ, taṃ sabbaṃ gilānātirittan ti veditabbaṃ. yaṃ
yāmakālikādīsu ajjhohāre ajjhohāre dukkaṭaṃ, taṃ asaṃsaṭ-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. kārāpetvā.
2 Bp.Ssp. labhati.
3 Bp.Ssp. labbhati.
4 Bp. kariyamānaṃ; Ssp. karīyamānaṃ.
5 Bp.Ssp. omit this and next pi.
6 Ssp. onami-.
7 Ssp. inserts disvā after this.
8 Bp. omits sve vā.
[page 831]
Bhvibh_V.35-37.] Pācittiya-vaṇṇanā 831
ṭhavasena vuttaṃ,ḥ sace pana āmisasaṃsaṭṭhāni honti āhārat-
thāya pi anāhāratthāya pi paṭiggahetvā ajjhoharantassa
pācittiyam eva. satipaccaye 'ti yāmakālikaṃ pipāsāya sati
pipāsacchedanatthaṃ sattāhakālikaṃ yāvajīvikaṃ ca tena
tena upasametabbake ābādhe sati tassa upasamanatthaṃ
paribhuñjato anāpatti, sesam ettha uttānam eva. kaṭhina-
samuṭṭhānaṃ kāyavācato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti,
kiriyakiriyaṃ nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ
kāyakammaṃ vacīkammaṃ ticittaṃ tivedanan ti. paṭha-
mapavāraṇāsikkhāpadaṃ pañcamaṃ.
Chaṭṭhamasikkhhāpade, anācāraṃ ācaratī 'ti paṇṇattivītik-
kamaṃ karoti, upanandhī 'ti upanāhaṃ janento tasmiṃ
puggale attano kodhaṃ bandhi, punappunaṃ āghātaṃ
janesī 'ti attho. upanando bhikkhū 'ti so janitaupanāho
bhikkhu. abhihaṭṭhuṃ pavāreyyā 'ti abhiharitvā handa bhik-
khu khāda vā bhuñja vā 'ti evaṃ pavāreyya. padabhājane
pana handa bhikkhū 'ti ādiṃ anuddharitvā sādhāraṇam eva
abhihaṭṭhuṃ pavāraṇāya atthaṃ dassetuṃ yāvatakaṃ
icchasi tāvatakaṃ gaṇhāhī 'ti vuttaṃ. jānan ti pavārita-
bhāvaṃ jānanto. taṃ pan' assa jānanaṃ yasmā tīh' ākārehi
hoti tasmā jānāti nāma sāmaṃ vā jānātī 'ti ādina nayena
padabhājanaṃ vuttaṃ. āsādanāpekkho ti āsādanaṃ codanaṃ
maṅkukaraṇabhāvaṃ apekkhamāno. patigaṇhāti āpatti duk-
kaṭassā 'ti yassa abhihaṭaṃ tasmiṃ paṭiggaṇhante abhi-
hārakassa bhikkhunā1 dukkaṭaṃ, itarassa pana sabbo āpat-
tibhedo paṭhamasikkhāpade vutto. imasmiṃ pana sikkhā-
pade sabbā āpattiyo abhihārakass' eva veditabbo, sesaṃ
paṭhamasikkhāpade vuttanayattā pākaṭam eva. tisamuṭ-
ṭhānaṃ, kāyacittato vācācittato kāyavācācittato ca samuṭ-
ṭhāti, kiriyā saññāvimokkhaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ kāya-
kammaṃ vacīkammaṃ akusalacittaṃ dukkhavedanan ti.
dutiyapavāraṇasikkhāpadaṃ chaṭṭhaṃ.
Sattamasikkhāpade, giraggasamajjo ti girimhi aggasamajjo,
girassa vā aggadese2 samajjo. so kira sattame divase bhavis-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. omits this.
2 Ssp. aggappadese.
[page 832]
832 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.37.
satī 'ti nagare ghosanā kayirati1 nagarassa bahiddhā same
bhūmibhāge pabbatacchāyāya2 mahājanakāyo sannipatati
anekappakārāni naṭanāṭakāni pavattanti,ḥ tesaṃ dassanat-
thaṃ mañcātimañce bandhanti. sattarasavaggiyā appañ-
ñatte sikkhāpade daharā 'va3 upasampannā, te nāṭakāni
āvuso passissāmā 'ti tattha agamaṃsu. atha nesaṃ ñātakā
amhākaṃ ayyā āgatā 'ti tuṭṭhacittā nahāpetvā vilimpitvā
bhojetvā aññam pi pūvakhādanīyādiṃ hatthe adaṃsu, te
sandhāya vuttaṃ manussā sattarasavaggiye bhikkhū passitvā
'ti ādi. vikāle 'ti vigate kāle, kālo ti bhikkhūnaṃ bhojanakālo
adhippeto. so ca sabbantimena paricchedena majjhantiko
tasmiṃ vītivatte 'ti adhippāyo. ten' ev' assa padabhājane
vikālo nāma majjhantike vītivatte yāva aruṇuggamanā
'ti vuttaṃ. ṭhitamajjhantiko4 pi vikālasaṅgahaṃ5 gacchati,
tato paṭṭhāya pana khādituṃ vā bhuñjituṃ vā na sakkā
sahasā pivituṃ sakkā bhaveyya, na kukkuccakena pana
kattabbaṃ, kālaparicchedajānanatthaṃ ca kālatthambo yo-
jetabbo. kālantare vā bhattakiccaṃ kātabbaṃ. avasesaṃ
khādanīyaṃ nāmā 'ti ettha yaṃ tāva sakkhalimodakādi
pubbaṇṇāparaṇṇamayaṃ tattha vattabbam eva n' atthi.
yam pi vanamūlādippabhedaṃ6 āmisagatikaṃ hoti, seyyathī-
daṃ, mūlakhādanīyaṃ kaṇḍakhādanīyaṃ mulālakhādanīyaṃ7
matthakakhādanīyaṃ khandhakhādanīyaṃ tacakhādanīyaṃ
pattakhādanīyaṃ pupphakhādaniyaṃ phalakhādanīyaṃ
aṭṭhikhādanīyaṃ piṭṭhakhādanīyaṃ niyyāsakhādanīyan ti,
idam pi khādanīyasaṅgaham8 eva gacchati. tattha pana
āmisagatikasallakkhanatthaṃ, idaṃ9 mukhamattanidassanaṃ.
mūlakhādanīye tāva mūlakamūlaṃ khārakamūlaṃ10 cuccu-
mūlaṃ11 tambakamūlaṃ taṇḍuleyyakamūlaṃ vatthuleyya-
kamūlaṃ12 vajakalīmūlaṃ13 jajjharīmūlan ti evam ādīni, sūpey-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. kariyati; karīyati.
2 Bp. ca.
3 Bp. -yāyaṃ.
4 Bp. -jjhanhiko.
5 Ssp. kāla-.
6 Ssp. paṇṇamūlādi-.
7 Bp. muḷā-; Ssp. mūḷā-.
8 Bp. -saṅkhyam.
9 Ssp. inserts khādanīyaṃ after idaṃ.
10 Ssp. varaka-.
11 Bp. caccu-; Ssp. puccuo.
12 Ssp. vattha-.
13 Ssp. vajjaka-.
[page 833]
Bhvibh_V.37.] Pācittiya-vaṇṇanā 833
yapaṇṇamūlāni āmisagatikāni,ḥ ettha ca vajakalīmūle1 jaraṭ-
ṭhaṃ2 chinditvā chaḍḍenti, taṃ yāvajīvikaṃ hoti, aññam pi
evarūpaṃ eten' eva nayena veditabbaṃ. mūlakakhārakajaj-
jharīmūlānaṃ3 pana jaraṭṭhāni4 pi āmisagatikān' evā 'ti vuttaṃ.
yāni pana pāḷiyaṃ, anujānāmi bhikkhave mūlāni bhesajjāni
haḷiddaṃ siṅgiveraṃ5 vacaṃ vacatthaṃ ativisaṃ kaṭukaro-
hiṇī usīraṃ bhaddamuttakaṃ, yāni vā pan' aññāni pi atthi
mūlāni bhesajjāni n' eva khādanīye khādanīyatthaṃ pha-
ranti na bhojanīye bhojanīyatthaṃ pharantī 'ti vuttāni tāni
yāvajīvikāni, tesaṃ cūḷhapañcamūlaṃ6 mahāpañcamūlan ti
ādinā nayena gaṇīyamānānaṃ gaṇanāya anto n' atthi,
khādanīyatthaṃ bhojanīyatthaṃ ca apharaṇabhāvo7 yeva
pana8 tesaṃ lakkhaṇaṃ, tasmā yaṃ kiñci mūlaṃ tesu tesu
janapadesu pakati āhāravasena manussānaṃ Khādanīyatthaṃ
bhojanīyatthañ ca pharati taṃ yāvakālikaṃ itaraṃ yāva-
jīvakan ti veditabbaṃ. te9 subahuṃ vatvāpi hi imasmiṃ
yeva lakkhaṇe ṭhātabbaṃ. nāmasaññāsu pana vuccamānāsu
taṃ taṃ nāmaṃ ajānantānaṃ sammoho yeva hoti, tasmā
nāmasaññāya ādaraṃ akatvā lakkhaṇam eva dassitaṃ.
yathā ca mūle evaṃ kandādīsu pi yaṃ lakkhaṇaṃ dassitaṃ
tass' eva vasena vinicchayo veditabbo. yañ ca taṃ pāḷiyaṃ
haḷiddādi aṭṭhavidhaṃ vuttaṃ tassa khandatacapuppha-
phalam pi sabbaṃ yāvajīvikan ti vuttaṃ mūlakhādanīyaṃ.10
kandakhādanīye duvidho kando11 dīgho ca rasso ca, bhi-
sakiṃsukakandādi vaṭṭo ca uppalakaserukakandādi, yaṃ
gaṇṭhī 'ti pi vadanti. tattha sabbesaṃ kandānaṃ jiṇṇa-
jaraṭṭhānaṃ12 ca jalliṃ ca sukhumamūlāni ca yāvajīvikāni,
taruṇo pana sukhakhādanīyo sālakaḷyānipotakakando, kiṃsu-
kapotakakando ambāṭakakando ketakakando māluvakando
bhisasaṅkhāto padumapuṇḍarīkakando piṇḍālumasāluādayo
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. vajjaka-.
2 Bp. jaraḍḍha-.
3 Ssp. mūlakavārakajajjharimūlāni.
4 Ssp. jaraḍḍhāni.
5 Ssp. siṅgaveraṃ.
6 Bp.Ssp. cūḷa.
7 Bp. pharaṇao.
8 Bp. pan' etesaṃ.
9 Ssp. omits te.
10 Ssp. omits this.
11 Ssp. inserts dīgho ca vaṭṭo ca after kando.
12 Ssp. -jaraḍḍhaṭṭhānaṃ.
[page 834]
834 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.37.
ca khīravallikando1 āluvakando siggukando tālakando nīlup-
palarattuppalakumudasogandhikānaṃ kandā kadalīkando ve-
ṇukando2 kaserukakando ti evam ādayo tesu tesu janapa-
desu pakati āhāravasena manussānaṃ khādanīyatthaṃ bhoja-
nīyatthaṃ ca pharaṇakandā yāvakālikā.ḥ khīravallīkando
adhoto yāvajīviko dhoto yāvakāliko. khīrakākoli-jīvika-
usabhaka-lasuṇādīsu kandā pana yāvajīvikā. te pāḷiyaṃ
yāni vā pan' aññāni pi atthi mūlāni bhesajjānī 'ti evaṃ
mūlabhesajjasaṅgahen' eva saṅgahītā.
muḷālakhādanīye padumamuḷālaṃ puṇḍarīkamuḷālasadi-
saṃ yeva. erakamūlaṃ kaṇḍulamūlan ti evam ādi tesu
tesu janapadesu pakati āhāravasena manussānaṃ khādanīyat-
thaṃ ca bhojanīyatthaṃ ca pharaṇakamuḷālaṃ3 yāvakālikaṃ.
haḷiddi siṅgivera makaci caturassavalli ketaka tāla hintāla
kuntāla nālikera pūgarukkhādi muḷālaṃ pana yāvajīvikaṃ.
taṃ sabbam pi pāḷiyaṃ yāni vā pan' aññāni pi atthi mūlāni
bhesajjānī 'ti evaṃ mūlabhesajjasaṅgahen' eva saṅgahītaṃ.
matthakakhādanīye tāla hintāla kuntāla ketaka nālikera
pūgarukkha khajjūri vettaeraka kadalīnaṃ4 kaḷīrasaṅkhātā
matthakā veṇukaḷīro naḷakaḷīro ucchukaḷīro mūlakakaḷīro
sāsapakaḷīro satavārikaḷīro5 sattannaṃ dhaññānaṃ kaḷīrā 'ti
evam ādi tesu tesu janapadesu pakati āhāravasena manus-
sānaṃ khādanīyatthaṃ bhojanīyatthaṃ ca pharaṇako ruk-
khavalliādīnaṃ matthako yāvakāliko. haḷiddi6 siṅgivera vaca
makaci lasuṇānaṃ kaḷīrā tāla hintāla kuntāla nāḷikerakaḷī-
rānañ ca chinditvā pātito jaraṭṭhabundo yāvajīviko. khan-
dakhādanīye anto paṭhavīgato sālakaḷyaṇīkhandho ucchu-
khando nīluppala rattuppala kumuda sogandhikānaṃ daṇ-
ḍakā7 'ti evam ādi tesu tesu janapadesu pakati āhāravasena
manussānaṃ khādanīyatthaṃ bhojanīyatthaṃ ca pharaṇako
khandho yāvakāliko, uppalajātīnaṃ pana daṇḍako8 padu-
majātīnaṃ sabbo pi daṇḍako karavandakadaṇḍādayo9 ca
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. vallīka-.
2 Bp.Ssp. veḷu-.
3 Ssp. -muḷalaṃ.
4 Ssp. kaddalīnaṃ.
5 Bp.Ssp. satāvari-.
6 Ssp. halidda.
7 Bp. khandhakā; Ssp. khandhā.
8 Ssp. paṇṇadaṇḍako.
9 Bp. karavindaka-; Ssp. aravindaka-.
[page 835]
Bhvibh_V.37.] Pācittiya-vaṇṇanā 835
avasesā sabbakhandhā yāvajīvikā.ḥ tacakhādanīye ucchuka-
taco1 'va eko yāvakāliko, so pi saraso, seso sabbo yāvajī-
viko, tesaṃ pana matthakakhandhatacānaṃ tiṇṇam pi
pāḷiyaṃ kasāvabhesajjena saṅgaho veditabbo. vuttaṃ h'
etaṃ, anujānāmi bhikkhave kasāvāni bhesajjāni nimbakasā-
vaṃ kuṭajakasāvaṃ2 phaggavakasāvaṃ3 nattamālakasāvaṃ
yāni vā pan' aññāni pi atthi kasāvāni bhesajjāni n' eva khāda-
nīye khādanīyatthaṃ pharanti na bhojanīye bhojanīyatthaṃ
pharantī 'ti ettha etesaṃ saṅgaho sijjhati, vuttakasāvāni ca
sabbāni kappiyāni kasāvānī4 'ti veditabbāni.
pattakhādanīye mūlakaṃ5 varako6 cuccutambako7 taṇḍu-
leyyako papuṇṇāgo8 vatthuleyyako vajakalī9 jajjharī sellu10
siggu kāsamandako11 ummā cīnamuggo māso rājamāso ṭha-
petvā mahānippāvaṃ12 avasesanippāvo12 aggimattho13 sunīsin-
nako14 setavaraṇo nālikā15 bhūmiyaṃ jātalonī 'ti etesaṃ pattāni
aññāni ca evarūpāni tesu tesu janapadesu pakati āhāravasena
manussānaṃ khādanīyatthaṃ bhojanīyatthaṃ ca phara-
nakāni pattāni ekaṃsena yāvakālikāni. yā pan' aññā mahā-
nakhapiṭṭhimattā paṇṇaloṇi rukkhe ca gacche ca ārohati
tassa16 pattaṃ yāvajīvikaṃ, brahmīpattaṃ ca yāvakālikan ti
dīpavāsino vadanti, ambapallavaṃ yāvakālikaṃ, asokapal-
lavaṃ pana yāvajīvikaṃ, yāni vā pan' aññāni pāḷiyaṃ, anu-
jānāmi bhikkhave paṇṇāni bhesajjāni nibbapaṇṇaṃ17 kuṭaja-
paṇṇaṃ18 paṭolapaṇṇaṃ sulasapaṇṇaṃ19 kappāsikapaṇṇaṃ
yāni vā pan' aññāni pi atthi paṇṇāni bhesajjāni n' eva khāda-
nīye khādanīyatthaṃ na bhojanīye bhojanīyatthaṃ pharantī
'ti vuttāni tāni yāvajīvikāni. na kevalaṃ ca paṇṇāni yeva
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. ucchuttaco.
2 Ssp. kudajakasāvaṃ.
3 Ssp. pagga-.
4 Bp. omits this.
5 Ssp. mūlako.
6 Bp. khārako; Ssp. vārako.
7 Bp. caccu-; Ssp. puccu-.
8 Ssp. punnāgo.
9 Ssp. vajjakali.
10 Ssp. selu.
11 Bp.Ssp. -maddako.
12 Bp.Ssp. nipphā-.
13 Bp. mantho; Ssp. maṭṭho.
14 Bp. sunisannako; Ssp. sunisaṇṇako.
15 Ssp. nāliko.
16 Ssp. tassā.
17 Bp.Ssp. nimba-.
18 Ssp. kudaja-.
19 Bp.Ssp. sulasi-.
[page 836]
836 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.37.
tesaṃ pupphaphalādīni pi yāvajīvikāni,ḥ1 paṇṇānaṃ2 pana
phaggavapaṇṇaṃ3 ajjukapaṇṇaṃ phaṇijjakapaṇṇaṃ paṭola-
paṇṇaṃ tambūlapaṇṇaṃ4 padumiṇīpaṇṇan ti evaṃ gaṇana-
vasena anto n' atthi.
pupphakhādanīye mūlakapupphaṃ khārakapupphaṃ cuc-
cupupphaṃ5 tambakapupphaṃ vajakalipupphaṃ6 jajjhalī-
pupphaṃ7 cūḷhanippāvapupphaṃ8 mahānipphāvapupphaṃ
kaserukapupphaṃ nālikeratālaketakānaṃ9 taruṇapupphāni
setavaraṇapupphaṃ siggupupphaṃ uppalapadumajātikānaṃ
pupphānaṃ10 11kaṇṇikāmattaṃ,12 agandhikapupphaṃ karīra-
pupphaṃ13 jīvantīpupphan14 ti evam ādi tesu tesu janapadesu
pakati āhāravasena manussānaṃ khādanīyatthaṃ bhojanī-
yatthaṃ ca pharaṇakapupphaṃ15 yāvakālikaṃ. asoka va-
kula16 kuyhaka17 punnāga campaka jāti sumana kaṇavīra18 ka-
ṇikāra19 kunda20 navamālika mallikādīnaṃ pana pupphaṃ
yāvajīvikaṃ, tassa gaṇanāya anto n' atthi. pāḷiyaṃ pan'
assa kasāvabhesajjen' eva saṅgaho veditabbo. phalakhā-
danīye pan' sa labuja tāla nāḷikera amba jambū ambāṭaka
tintiṇika mātuluṅga kapittha lābu21 kumbaṇḍa pussaphala
timbarūsaka tipusa vātiṅgaṇa coma22 moca madhukādīnaṃ
phalāni yāni loke tesu tesu janapadesu pakati āhāravasena
manussānaṃ khādanīyatthaṃ bhojanīyatthañ ca pharanti,
sabbāni tāni yāvakālikāni. nāmagaṇanāvasena ca nesaṃ
na sakkā pariyantaṃ dassetuṃ. yāni ca pana pāḷiyaṃ,
anujānāmi bhikkhave phalāni bhesajjāni bilaṅgaṃ23 pipphaliṃ
maricaṃ harīṭakaṃ vibhītakaṃ āmalakaṃ goṭṭhaphalaṃ,
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. omits this.
2 Ssp. yāvajīvikapaṇṇānaṃ.
3 Ssp. pagga-.
4 Ssp. tambola-.
5 Bp. caccu-; Ssp. puccu-.
6 Ssp. vajjakali-.
7 Bp.Ssp. jajjharī-.
8 Bp.Ssp. cūḷanipphāva-.
9 Bp.Ssp. nāḷikera-.
10 Ssp. pupphāni.
11 Ssp. kaṇṇikārapupphaṃ.
12 Bp. kaṇṇika-; Ssp. kaṇṇavira-.
14 Ssp. jīva-.
13 Bp. kaḷīra-.
15 Bp. pharaṇapu-.
16 Ssp. bakula.
17 Bp. kuyyaka-; Ssp. kuleyyaka.
18 Bp. kalavīra; Ssp. kaṇṇavira.
19 Ssp. kaṇṇikāra.
20 Ssp. kaṇḍa.
21 Ssp. lāvu.
22 Ssp. coca.
23 Ssp. vilaṅgaṃ.
[page 837]
Bhvibh_V.37.] Pācittiya-vaṇṇanā 837
yāni vā pan' aññāni pi atthi phalāni bhesajjāni n' eva khāda-
nīye khādaniyatthaṃ pharanti na bhojanīye bhojaniyatthaṃ
pharantī 'ti vuttāni,ḥ tāni yāvajīvikāni. tesam pi aparipakkāni
accī1 ca bimba varaṇa ketaka kāsmari2 ādīnaṃ phalāni jāti-
phalaṃ kaṭukaphalaṃ elāḷa3 takkolan ti evaṃ nāmavasena
na sakkā pariyantaṃ dassetuṃ.
aṭṭhikhādanīye labujaṭṭhi panasaṭṭhi ambāṭakaṭṭhi sālaṭṭhi
khajjuri4 ketaka timbarūsakānaṃ taruṇaphalaṭṭhi tintiṇi-
kaṭṭhi bimbaphalaṭṭhi kosambaṭṭhi uppalapadumajātīnaṃ
pokkharaṭṭhī 'ti evam ādīni tesu tesu janapadesu manussānaṃ
pakatiāhāravasena khādanīyatthaṃ bhojanīyatthaṃ ca pha-
raṇakāni aṭṭhīni yāvakālikāni. madhukaṭṭhi punnāgaṭṭhi
harīṭakādīnaṃ aṭṭhīni siddhatthakaṭṭhi rājakaṭṭhī5 'ti evam
ādīni aṭṭhīni yāvajīvikāni, tesaṃ pāḷiyaṃ phalabhesajjen' eva
saṅgaho veditabbo.
piṭṭhakhādanīye sattannaṃ tāva dhaññānaṃ dhaññānulo-
mānaṃ aparaṇṇānaṃ ca piṭṭhaṃ panasapiṭṭhaṃ labujapiṭ-
ṭhaṃ ambāṭakapiṭṭhaṃ sālapiṭṭhaṃ dhotakaṃ tālapiṭṭhaṃ
ca khīravallīpiṭṭhaṃ cā 'ti evam ādīni tesu tesu janapadesu
pakati āhāravasena manussānaṃ khādanīyatthaṃ bhojanī-
yatthaṃ ca pharaṇakāni piṭṭhakāni yāvakālikāni. adho-
takaṃ tālapiṭṭhaṃ khīravallīpiṭṭhaṃ assagandhādi piṭṭhāni
ca yāvajīvikāni, tesaṃ pāḷiyaṃ kasāvehi ca mūlaphalehi ca
saṅgaho veditabbo.
niyyāsakhādanīye eko ucchunīyyāso 'va sattāhakāliko,
sesā anujānāmi bhikkhave jatūni bhesajjāni hiṅgu hiṅgujatu
hiṅgusipāṭikaṃ takaṃ6 takapaṇṇiṃ7 sajjulasaṃ yāni vā pan'
aññāni pi atthi jatūni bhesajjānī 'ti evaṃ pāḷiyaṃ vuttaniy-
yāsā yāvajīvikā. tattha yevāpanakavasena gahitānaṃ amba-
niyyāso kaṇikāraniyyaso ti evaṃ nāmavasena na sakkā
pariyantaṃ dassetuṃ.
evaṃ imesu mūlakhādanīyādīsu yaṃ kiñci yāvakālikaṃ
sabbam pi imasmiṃ atthe avasesaṃ khādanīyaṃ nāmā 'ti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. acchiva.
2 Ssp. kasmiri.
3 Bp. eḷā; Ssp. elā.
4 Bp.Ssp. khajjūrī.
5 Bp.Ssp. rājika-.
6 Bp. takapattiṃ; Ssp. takkaṃ.
7 Ssp. takka-.
[page 838]
838 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.37-38.
saṅgahītaṃ.ḥ bhojanīyaṃ nāma pañcabhojanānī 'ti ādimhi
yaṃ vattabbaṃ taṃ vuttam eva. khādissāmi bhuñjissāmī
'ti paṭigaṇhatī1 'ti yo bhikkhu vikāle etaṃ khādanīyañ ca
bhojanīyañ ca patigaṇhāti tassa paṭiggahaṇe tāva āpatti
dukkaṭassa, sesam ettha uttānam eva. eḷakalomasamuṭ-
ṭhānaṃ kāyato ca kāyacittato ca samuṭṭhāti, kiriyā nosaññā-
vimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ kāyakammaṃ ticittaṃ
tivedanan ti. vikālabhojanasikkhāpadaṃ sattamaṃ.
Aṭṭhamasikkhāpade, Belaṭṭhisīso nāma jaṭilasahassassa
abbhantaro mahāthero. araññe viharatī 'ti Jetavanassa
avidūre padhānaghare ekasmiṃ āvāse vasati. sukkhakhuran2
ti asūpabyañjanaṃ odanaṃ, so kira antogāme bhuñjitvā
pacchā piṇḍāya caritvā tādisaṃ odanaṃ āharati, tañ ca kho
appicchatāya na paccayagiddhatāya, thero kira sattāhaṃ
nirodhasamāpattiyā vītināmetvā samāpattito vuṭṭhāya taṃ
piṇḍapātaṃ udakena temetvā bhuñjati, tato puna sattāhaṃ
samāpattiyā nisīdati, evaṃ dve pi tīṇi pi cattāri pi sattāhāni
vītināmetvā gāmaṃ piṇḍāya pavisati, tena vuttaṃ cirena
gāmaṃ piṇḍāya pavisatī 'ti. kāro karaṇaṃ kiriyā 'ti atthato
ekaṃ, sannidhikāro3 assā 'ti sannidhikāraṃ, sannidhikāram
eva sannidhikārakaṃ, sannidhikriyan ti attho, paṭiggahetvā
ekarattiṃ vītināmitass' etaṃ adhivacanaṃ, ten' ev' assa
padabhājane vuttaṃ sannidhikārakaṃ nāma ajjapaṭigga-
hitaṃ aparajjū4 'ti. patigaṇhāti āpatti dukkaṭassā 'ti, evaṃ
sannidhikataṃ yaṃ kiñci yāvakālikaṃ vā yāmakālikaṃ vā
ajjhoharitukāmatāya gaṇhantassa paṭiggahaṇe tāva āpatti
dukkaṭassa, ajjhoharato pana ekam ekasmiṃ ajjhohāre
pācittiyaṃ. sace pi patto duddhoto hoti, yaṃ aṅguliyā
ghaṃsantassa lekhā paññāyati gaṇḍikapattassa5 vā gaṇḍi-
kantarena6 sneho paviṭṭho hoti so uṇhe otāpentassa paggharati
uṇhayāguyā gahitāya sandissati, tādise patte pi punadiva-
saṃ bhuñjantassa pācittiyaṃ, tasmā pattaṃ dhovitvā puna
tattha acchodakaṃ vā āsiñcitvā aṅguliyā vā ghaṃsitvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. -hāti āpatti dukkaṭassā 'ti.
2 Bp. -kūran; Ssp. -kuran.
3 Bp. sannidhiṃ kāro.
4 Ssp. jjun- ti.
5 Bp.Ssp. gaṇṭhika-.
6 Bp.Ssp. gaṇṭikantare.
[page 839]
Bhvibh_V.38.] Pācittiya-vaṇṇanā 839
nisnehabhāvo1 jānitabbo.ḥ sace hi udake vā snehabhāvo patte
vā aṅgulilekhā paññāyati duddhoto hoti, telavaṇṇapatte pana
aṅgulilekhā paññāyati, sā abbohārikā, yaṃ bhikkhū nirapek-
khā sāmaṇerānaṃ pariccajanti, tañ ce sāmaṇerā nidahitvā
denti sabbaṃ vaṭṭati. sayaṃ paṭiggahetvā apariccattam eva
hi dutiyadivase na vaṭṭati, tato hi ekasittham2 pi ajjhoharato
pācittiyam eva. akappiyamaṃsesu manussamaṃse thul-
laccayena saddhiṃ pācittiyaṃ, avasese3 dukkaṭena saddhiṃ,
yāmakālikaṃ sati paccaye ajjhoharato pācittiyaṃ, āhārat-
thāya ajjhoharato dukkaṭena saddhiṃ pācittiyaṃ. sace
pavārito hutvā anatirittakaṃ4 ajjhoharati pakatiāmise dve
pācittiyāni, manussamaṃse thullaccayena saddhiṃ dve,
sesa akappiyamaṃse5 dukkaṭena saddhiṃ. yāmakālikaṃ
sati paccaye sāmisena mukhena ajjhoharato dve, nirāmisena
ekam eva. āhāratthāya ajjhoharato vikappadvaye pi duk-
kaṭaṃ vaḍḍhati, sace vikāle ajjhoharati pakatibhojane sanni-
dhipaccayā ca vikālabhojanapaccayā ca dve pācittiyāni,
akappiyamaṃsesu6 thullaccayañ ca dukkaṭaṃ ca vaḍḍhati,
yāmakālikesu vikālapaccayā anāpatti, anatirittapaccayā pana
vikāle sabbavikappesu anāpatti.
sattāhakālikaṃ yāvajīvikaṃ āhāratthāyā 'ti āhāratthāya
paṭigaṇhato paṭiggahaṇapaccayā tāva dukkaṭaṃ, ajjhoharato
pana sace nirāmisaṃ hoti ajjhohāre ajjhohāre dukkaṭaṃ.
atha āmisasaṃsaṭṭhaṃ paṭiggahetvā ṭhapitaṃ hoti yathā-
vatthukaṃ pācittiyam eva. anāpatti yāvakālikan ti ādimhi
vikālabhojanasikkhāpade niddiṭṭhaṃ khādanīyabhojanīyaṃ
yāva majjhantikasaṅkhāto kālo tāva bhuñjitabbato yāvakā-
likaṃ, saddhiṃ anulomapānehi, aṭṭhavidhaṃ pānaṃ yāva
rattiyā pacchimayāmasaṅkhāto yāmo tāva paribhuñjitabbato
yāmo kālo assā 'ti yāmakālikaṃ. sappiādi pañcavidhaṃ
bhesajjaṃ sattāhaṃ nidhetabbato sattāho kālo assā 'ti sattā-
hakālikaṃ, ṭhapetvā udakaṃ avasesaṃ sabbam pi yāvajīvaṃ
pariharitvā sati paccaye paribhuñjitabbo7 yāvajīvikan ti
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. nissnehabhāvo.
2 Ssp. ekaṃ siṭṭhaṃ.
3 Bp.Ssp. avasesesu.
4 Bp. -ttakataṃ; Ssp. -ttaṃ kataṃ.
5 Ssp. seseaka-.
6 Ssp. -maṃse.
7 Bp. bhuñjitabbato; Ssp. paribhuñjitabbato.
[page 840]
840 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.38-39.
vuccati.ḥ tattha aruṇodaye paṭiggahītaṃ yāvakālikaṃ satak-
khattum pi nidahitvā yāvakālo nātikkamati tāva, yāmakā-
likaṃ ekaṃ ahorattaṃ, sattāhakālikaṃ sattarattaṃ, itaraṃ
sati paccaye yāvajīvam pi paribhuñjantassa anāpatti, sesam
ettha uttānam eva. aṭṭhakathāsu pana imasmiṃ ṭhāne
pāṇakakathā1 kappiyānulomakakathā2 kappati nu kho
yāvakālikena yāmakālikan ti ādikathā ca kappiyabhūmikathā
ca vitthāritā, taṃ mayaṃ āgataṭṭhāne yeva kathayissāma.
eḷakalomasamuṭṭhānaṃ kāyato ca kāyacittato ca samuṭṭhāti,
kiriyā nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇnattivajjaṃ ka-
yakammaṃ ticittaṃ tivedanan ti. sannidhikārasikkhāpadaṃ
aṭṭhamaṃ.
Navamasikkhāpade, paṇītabhojanānī 'ti uttamabhojanāni.
kassa sampannaṃ na manāpan ti sampattiyuttaṃ kassa na
ppiyaṃ. sādun ti surasaṃ. yo pana bhikkhu evarūpāni
paṇītabhojanāni agilāno attano atthāya viññāpetvā bhuñjeyyā
'ti ettha suddhāni sappiādīni viññāpetvā bhuñjanto pācittiyaṃ
nāpajjati, sekhiyesu sūpodanaviññatti dukkaṭāni āpajjati, oda-
nasaṃsaṭṭhāni pana viññāpetvā bhuñjanto pācittiyaṃ āpaj-
jatī'ti veditabbo. ayaṃ pan'3 ettha adhippāyo, ten' eva ca
paṇītāṇī 'ti avatvā paṇītabhojanānī 'ti sutte vuttaṃ. paṇītā-
nī 'ti vutte sappiādīnaṃ yeva gahaṇaṃ hoti, paṇītabhojanānī
'ti vutte pana paṇītasaṃsaṭṭhāni sattadhaññanibbattāni
bhojanāni paṇītabhojanānī 'ti ayam attho paññāyati.
idāni viññāpeti payoge dukkaṭan ti ādīsu ayaṃ vinicchayo,
sappinā bhattaṃ dehi sappiṃ ākiritvā dehi sappimissakaṃ
katvā dehi saha sappiṃ4 dehi sappiñ ca bhattaṃ ca dehī 'ti
viñnāpentassa viññattiyā dukkaṭaṃ paṭiggahaṇe dukkaṭaṃ
ajjhohāre pācittiyaṃ. sappibhattaṃ dehī 'ti vutte pana
yasmā sālibhattaṃ viya sappibhattaṃ nāma n' atthi tasmā
sūpodanaviññatti dukkaṭam eva veditabbaṃ. sace pana
sappinā bhattaṃ dehī 'ti vutte5 bhattaṃ6 datvā sappiṃ
katvā bhuñjati navanītaṃ vā khīraṃ vā dadhi vā deti mūlaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. pāṇakathā.
2 Bp.Ssp. -lomakathā.
3 Bp.Ssp. kir'.
4 Bp. sappinā; Ssp. sasappiṃ for saha sappiṃ.
5 Ssp. adds pana.
6 Bp. omits bhattaṃ datvā.
[page 841]
Bhvibh_V.39.] Pācittiya-vaṇṇanā 841
vā pana deti iminā sappiṃ gahetvā bhuñjā 'ti yathā vatthum1
eva.ḥ gosappinā bhattaṃ dehī 'ti vutte pana gosappinā vā
detu gosappimhi asati purimanayen' eva gonavanītādīni vā
gāviṃ yeva vā detu ito sappinā bhuñjā 'ti yathāvatthukaṃ
eva. sace pana gosappinā yācito ajiyā sappiādīhi deti visaṅ-
khetaṃ, evaṃ hi sati aññaṃ yācitena aññaṃ dinnaṃ nāma
hoti, tasmā anāpatti. esa nayo ajiyā sappinā dehī 'ti ādīsu
pi, kappiyasappinā dehī 'ti vutto2 akappiyasappinā deti
visaṅketam eva. akappiyasappinā dehī 'ti vutte akappiya-
sappinā deti paṭiggahaṇe pi paribhoge pi dukkaṭam eva,
akappiyasappimhi asati purimanayen' eva akappiyanavanī-
tādīni deti sappiṃ katvā bhuñjā 'ti akappiyasappinā 'va
dinnaṃ hoti, akappiyasappinā 'ti vutte kappiyena deti visaṅ-
ketaṃ eva. sappinā 'ti vutte sesesu navanītādīsu aññatarena
deti visaṅketam eva. esa nayo navanītena dehī 'ti ādīsū
'pi, yena yena hi viññattaṃ3 hoti, tasmiṃ vā tassa mūle vā
laddhe taṃ taṃ laddham eva hoti. sace pana aññaṃ pāḷiyaṃ4
āgataṃ vā anāgataṃ vā denti5 visaṅketaṃ, pāḷiyaṃ āgatana-
vanītādīni ṭhapetvā aññehi navanītādīhi viññāpentassa duk-
kaṭaṃ, yathā ca sappibhattaṃ dehī 'ti vutte sāḷibhattassa viya
sappibhattassa abhāvā sūpodanaviññatti dukkaṭam eva hotī
'ti vuttaṃ, evaṃ navanītabhattaṃ dehī 'ti ādīsu pi. paṭi-
pāṭiyā ekam ekaṃ vitthāretvā vuccamāne pi ayam ev' attho
vattabbo siyā, so ca saṅkhepena pi sakkā ñātuṃ, kiṃ tattha
vitthārena, tena vuttaṃ esa nayo navanītena dehī 'ti ādīsu
pī 'ti. sace pana sabbehi pi sappiādīhi ekaṭṭhāne vā nānāṭ-
ṭhāne vā viññāpetvā paṭiladdhaṃ ekabhājane ākiritvā ekara-
saṃ katvā tato kusaggenā 'pi jivhagge binduṃ ṭhapetvā
ajjhoharati nava pācittiyāni āpajjati, vuttam pi c' etaṃ
Parivāre:
kāyikāni na vācasikāni, sabbāni nava6
nānāvatthukāni
apubbaṃ acarimaṃ āpajjeyya ekato,
paṇhā me sā kusalehi cintitā 'ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. vatthukaṃ.
2 Bp. vutte.
3 Ssp. viññatti.
4 Bp. pāḷiyā.
5 Ssp. deti.
6 Bp.Ssp. omit nava.
[page 842]
842 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.39-40.
agilāno gilānasaññī 'ti ettha sace gilānasaññī 'pi hutvā
bhesajjatthāya pañca bhesajjāni viññāpeti Mahānāmasikkhā-
padena kāretabbo. nava panītabhojanāni viññāpento pana
iminā sikkhāpadena kāretabbo. bhikkhuṇīnaṃ pana etāni
pāṭidesaniyavatthūni honti, sūpodanaviññattiyā1 ubhayesam
pi sekhapaṇṇattidukkaṭam eva. sesam ettha uttānam eva.
catusamuṭṭhānaṃ, kāyato kāyavācato kāyacittato kāyavācā-
cittato ca samuṭṭhāti. kiriyā nosaññāvimokkaṃ acittakaṃ
paṇṇattivajjaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ ticittaṃ tiveda-
nan ti. paṇītabhojanasikkhāpadaṃ navamaṃ.
Dasamasikkhāpade, catūsu paccayesu antamaso danta-
kaṭṭham pi sabbaṃ paṃsukūlikam2 eva assā 'ti sabbapaṃsu-
kūliko. so kira susāne chaḍḍitabhājanam eva pattaṃ katvā
tattha chaḍḍitacoḷakeh' eva cīvaraṃ katvā tattha chaḍḍita-
mañcapīṭhakāni yeva gahetvā paribhuñjati. ayyavosāṭika-
tānī 'ti ettha ayyā kho3 vuccanti kālakatā4 pitipitāmahā, vosā-
ṭikatāni5 vuccanti tesaṃ atthāya susānādīsu chaḍḍitakāni
khādanīyabhojanīyāni, manussā kira kālakatañātake uddissa
yaṃ tesaṃ sajīvakāle piyaṃ hoti, taṃ etesu susānādīsu piṇḍa-
piṇḍaṃ6 katvā ñātakā no paribhuñjantū 'ti ṭhapenti, so bhik-
khu taṃ gahetvā bhuñjati, aññaṃ paṇītam pi dīyyamānaṃ na
icchati. tena vuttaṃ susāne pi rukkhamūle pi ummāre pi
ayyavosaṭikatāni7 sāmaṃ gahetvā paribhuñjatī 'ti. thero ti
thiro ghanabaddho. vaṭharo8 ti thūlo, thūlo ca ghaṇasarīro
cāyaṃ bhikkhū'ti vuttaṃ hoti. manussamaṃsaṃ maññe khā-
datī'ti manussamaṃsaṃ khādatī'ti sallakkhema, manussamaṃ-
saṃ khādantā hi īdisā bhavantī 'ti ayaṃ tesaṃ adhippāyo.
udakadantapoṇe kukkuccāyantī 'ti ettha te bhikkhū adinnaṃ
mukhadvāraṃ āhāraṃ āhareyyā 'ti padassa sammā atthaṃ
asallakkhetvā kukkuccāyiṃsu. bhagavā pana yathā uppan-
nassa vatthussa vasena pitā viya dārake te bhikkhū saññāpento
anuppaññattiṃ ṭhapesi. adinnan ti kāyena vā kāyapaṭibad-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. -ttiyaṃ.
2 Bp.Ssp. -kūlaṃ.
3 Ssp. ti for kho.
4 Bp. kālaṅkatā.
5 Bp.Ssp. vosāṭitakāni.
6 Bp. piṇḍaṃ piṇḍaṃ.
7 Bp.Ssp. -vosaṭitakāni.
8 Ssp. vaddharo.
[page 843]
Bhvibh_V.40.] Pācittiya-vaṇṇanā 843
dhena vā gaṇhantassa kāyakāyapatibaddhanissaggiyānaṃ
aññataravasena na dinnaṃ.ḥ etad eva hi sandhāya pada-
bhājane adinnaṃ nāma appaṭiggahītakaṃ vuccatī 'ti vuttaṃ.
dutiyapārājike pana adinnaṃ nāma parapariggahītakaṃ
vuccatī 'ti vuttaṃ. dinnan ti idaṃ padaṃ tass' eva adinnassa
paṭipakkhavasena lakkhaṇadassanatthaṃ uddhaṭaṃ, niddese
c' assa kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā nissaggiyena vā dentī
'ti, evaṃ aññasmiṃ dadamāne hatthapāse ṭhito kāyena vā
kāyapaṭibaddhena vā patigaṇhatī 'ti taṃ evaṃ dīyyamānaṃ
antamaso rathareṇum pi sace pubbe vuttalakkhaṇe hatthapāse
ṭhito kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā paṭigaṇhāti, evaṃ etaṃ
paṭiggahītaṃ dinnaṃ nāma vuccati, idaṃ1 gaṇha idaṃ tava
hotū 'ti ādivacanena nissaṭṭhaṃ. tattha kāyena vā 'ti hat-
thādīsu yena kenaci sarīrāvayavena antamaso pādaṅguliyāpi
dīyyamānaṃ kāyena dinnaṃ nāma hoti, paṭiggahaṇe pi es' eva
nayo. yena kenaci sarīrāvayavena gahitaṃ kāyena gahitam
eva hoti. sace pi natthukaraṇīyā dīyyamānaṃ nāsāpuṭena
akallako vā2 mukhena patigaṇhāti, ābhogam3 eva hi ettha pamā-
ṇan ti,4 ayaṃ nayo Mahāpaccariyaṃ vutto. kāyapaṭibaddhenā
'ti kaṭacchuādīsu yena kenaci upakaraṇena dinnaṃ kāyapaṭi-
baddhena dinnaṃ nāma hoti. paṭiggahaṇe pi es' eva nayo,
yena kenaci sarīrasambandhena5 sattathālakādinā gahitaṃ
kāyapaṭibaddhena gahitam eva hoti. nissaggiyenā 'ti kāyato
ca kāyapaṭibaddhato ca mocetvā hatthapāse ṭhitassa kāyena
vā kāyapaṭibaddhena6 vā pātiyamānaṃ hi nissaggiyena
payogena dinnaṃ nāma hoti, ayaṃ tāva pāḷivaṇṇanā.
ayaṃ pan' ettha pāḷimuttakavinicchayo,7 pañcahi aṅgehi
paṭiggahaṇaṃ rūhati, thāmamajjhimassa purisassa uddhāraṇa-
mattaṃ8 hoti hatthapāso paññāyati abhihāro paññāyati devo
vā manusso vā tiracchānagato vā9 deti, taṃ ce10 bhikkhu kāye-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. na idaṃ gaṇha for idaṃ gaṇha.
2 Ssp. 'va.
3 Bp.Ssp. ābhogamattam.
4 Ssp. omits 'ti.
5 Bp. sarīrapaṭibaddhena; Ssp. sarīrasaṃbaddhena.
6 Bp. -paṭibaddhe.
7 Ssp. adds veditabbo.
8 Ssp. uccāraṇamattaṃ.
9 Bp. inserts kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā nissaggiyena vā after
vā.
10 Ssp. pana for ce.
[page 844]
844 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.40.
na vā kāyapaṭibaddhena vā patigaṇhāti,ḥ evaṃ pañcah' aṅgehi
paṭiggahaṇaṃ rūhati, tattha ṭhitanisinnanipannānaṃ pavāra-
ṇasikkhāpade vuttanayen' eva hatthapāso veditabbo. sace
pana dāyakapaṭiggāhakesu eko ākāse hoti eko bhūmiyaṃ
bhummaṭṭhassa ca sīsena ākāsaṭṭhassa ca ṭhapetvā dātuṃ vā
gahetuṃ vā pasāritahatthaṃ yaṃ āsannataraṃ aṅgaṃ tassa
orimantena hatthapāsappamāṇaṃ paricchinditabbaṃ. sace pi
eko kūpe hoti eko kūpataṭe1 eko vā pana rukkhe eko paṭhaviyaṃ
vuttanayen' eva hatthapāsappamāṇaṃ paricchindittabbaṃ.
evarūpe hatthapāse ṭhatvā sace pi pakkhī mukhatuṇḍakena
vā hatthī vā soṇḍāya gahetvā pupphaṃ vā phalaṃ vā deti
paṭiggahaṇaṃ rūhati. sace pana aḍḍhaṭṭhamaratanassāpi
hatthino khande nisinno tena soṇḍāya dīyyamānaṃ gaṇhāti
vaṭṭati yeva. eko bahūni bhattabuñjanabhājanāni2 sīse
katvā bhikkhussa santikaṃ āgantvā ṭhitako 'va gaṇhathā 'ti
vadati na tāva abhihāro paññāyati, tasmā na gahetabbam.
sace pana īsakam pi onamati bhikkhunā hatthaṃ pasāsetvā
heṭṭhimabhājanaṃ ekadesenāpi sampaṭicchitabbaṃ. ettāva-
tā sabbabhājanāni paṭiggahitāni honti, tato paṭṭhāya oro-
petvā vā ugghāṭetvā vā yaṃ icchati taṃ gahetuṃ3 vaṭṭati,
bhattapacchiādimhi pana ekabhājane vattabbam eva n' atthi,
kājena bhattaṃ haranto 'pi sace kājaṃ onamitvā4 deti vaṭṭati.
5tiṃsahaṭṭho veṇu hoti ekasmiṃ ante guḷakumbho baddho
hoti ekasmiṃ sappikumbho tañ ce paṭigaṇhāti sabbaṃ paṭig-
gahitam eva, ucchuyantadoṇito paggharantam eva rasaṃ
gaṇhathā 'ti vadati abhihāro na paññāyatī 'ti na gahetabbo,
sace pana kasaṭaṃ chaḍḍetvā hatthena ussiñcitvā6 ussiñcitvā
deti vaṭṭati. bahū pattā mañce vā pīṭhe vā kaṭasārake vā
doṇiyaṃ vā phalake vā ṭhapitā honti, yattha ṭhitassa dāyako
hatthapāse hoti, tattha ṭhatvā paṭiggahaṇasaññāya mañcā-
dīni aṅguliyāpi phusitvā ṭhitena vā nisinnena vā nipannena
vā yaṃ tesu pattesu dīyyati taṃ sabbaṃ paṭiggahītaṃ hoti,
sace paṭiggahessāmī 'ti mañcādīni abhirūhitvā nisīdati vaṭṭati
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. kūpatīre.
2 Ssp. bhattabyañja-.
3 Bp. gahetvā bhuñjituṃ for gahetuṃ.
4 Ssp. omāmitvā.
5 Ssp. inserts sace pi befroe this.
6 Bp. does not repeat this.
[page 845]
Bhvibh_V.40.] Pācittiya-vaṇṇanā 845
yeva.ḥ1 paṭhaviyaṃ pana sace pi kucchiyā kucchiṃ āhacca
ṭhitā honti yaṃ yaṃ aṅguliyā vā sūciyā vā phusitvā nisinno
hoti tattha tattha diyyamānam eva paṭiggahītaṃ hoti, kat-
thaci2 katthaci mahākaṭasārahatthattharādīsu ṭhapitapatte
paṭiggahaṇaṃ na rūhatī 'ti vuttaṃ, taṃ hatthapāsātikkamaṃ
sandhāya vuttan veditabbaṃ. hatthapāse pana sati yattha
katthaci vaṭṭati aññatra tatra3 jātakā, tattha jātake pana
paduminīpaṇṇe vā kiṃsukapaṇnādimhi vā na vaṭṭati, na hi
taṃ kāyapaṭibaddhasaṅkhyaṃ gacchati. yathā ca tattha
jātake evaṃ khāṇuke bandhitvā ṭhapitamañcādimhi asaṃhāri-
me phalake vā pāsāṇe vā na rūhati yeva. te pi hi tattha
jātakasaṅkhe4 pūpagā honti, bhūmiyaṃ atthatesu sukhu-
mesu tintiṇikādipaṇṇesu pi paṭiggahaṇaṃ na rūhati, na hi
tāni sandhāretuṃ5 samatthānī 'ti. mahantesu pana padumi-
ṇīpaṇṇādīsu rūhati yeva. sace tattha hatthapāsaṃ atikkam-
ma ṭhito dīghadaṇḍakena uḷuṅkena deti āgantvā dehī 'ti
vattabbo. vacanaṃ asutvā vā anādiyitvā vā patte ākirati
yeva puna paṭiggahetabbaṃ, dūre ṭhatvā bhattapiṇḍaṃ
khipante pi es' eva nayo. sace pattatthavikato nīhariyamāne
patte rajanacuṇṇāni honti sati udake dhovitabbo, asati raja-
nacuṇṇaṃ puñchitvā paṭiggahetvā piṇḍāya caritabbaṃ, sace
piṇḍāya carantassa rajaṃ patati paṭiggahetvā bhikkhā gaṇhi-
tabbā, apaṭiggahetvā gahaṇhato vinayadukkaṭaṃ, taṃ pana
puna paṭiggahetvā bhuñjato anāpatti, sace pana paṭiggahetvā
dethā 'ti vutte vacanaṃ asutvā vā anādiyitvā vā bhikkhaṃ
denti yeva vinayadukkaṭaṃ, n' atthi, puna paṭiggahetvā aññā
bhikkhā gahetabbā. sace mahāvāto tato tato rajaṃ pātete
na sakkā hoti bhikkhaṃ gahetuṃ anupasampannassa dassāmī
'ti suddhacittena ābhogaṃ katvā gaṇhituṃ vaṭṭati. evaṃ
piṇḍāya caritvā vihāraṃ vā āsanasālaṃ vā gantvā taṃ anu-
pasampannassa datvā puna tena dinnaṃ vā tassa vissāsena vā
paṭiggahetvā bhuñjituṃ vaṭṭati. sace bhikkhācāre sarajaṃ
pattaṃ bhikkhussa deti so vattabbo imaṃ paṭiggahetvā bhik-
khaṃ vā gaṇheyyāsi paribhuñjeyyāsī'ti, tena tathā kātabbaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. inserts sace pana mañcādīni hatthena gahetvā mañce nisīdati
vattabbam eva n' atthi.
2 Bp.Ssp. yattha.
3 Bp.Ssp. tattha.
4 Ssp. jātake saṅkhe.
5 Ssp. saṅṭhātuṃ.
[page 846]
846 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.40.
sace rajaṃ upari uplavati1 kañjitaṃ2 pavāhetvā sesaṃ bhuñji-
tabbaṃ. sace anto paviṭṭho hoti paṭiggahetabbaṃ, anupasam-
panne asati hatthato amocenten' eva, yattha anupasampanno
atthi tattha netvā paṭiggahetabbaṃ. sukkhabhatte patitara-
jaṃ apanetvā bhuñjituṃ vaṭṭati. sace atisukhumaṃ hoti upari-
bhattena saddhiṃ apanetabbaṃ, paṭiggahetvā vā bhuñjitab-
baṃ. yāguṃ vā sūpaṃ vā purato ṭhapetvā āḷulentānaṃ bhā-
jane3 phusitāni uggantvā patte patanti patto paṭiggahetabbo,
uḷuṅkena āharitvā dentānaṃ paṭhamataraṃ uḷuṅkato thevā
patte patanti supatitā abhihaṭattā doso n' atthi, sace pi caru-
kena bhatte ākirayamāne carukato masi vā chārikā vā patati
abhihaṭattā n' ev' atthi doso. anantarassa bhikkhuno dīyya-
mānaṃ pattato uppatitvā itarassa patte patati supatitaṃ pa-
ṭiggahitakam4 eva hi taṃ5 hoti. sace jajjharisākādiṃ6 phāletvā
ekassa bhikkhuno dentānaṃ sākato7 phusitāni aññassa bhik-
khuno patte patanti patto paṭiggahetabbo, yassa pattassa
upari phālenti tassa patte patitesu dātukāmatāya abhihaṭattā
doso n' atthi. pāyāsassa pūretvā pattaṃ denti, uṇhattā
heṭṭhā gahetuṃ na sakkoti mukhavaṭṭiyāpi gahetuṃ vaṭṭati.
sace tathāpi na sakkoti ādhārakena gaṇhitabbo, āsanasālāya
pattaṃ gahetvā nisinno bhikkhu niddaṃ okkanto hoti,
n' ev' āharīyamānaṃ na dīyyamānaṃ jānāti apaṭiggahita-
kaṃ hoti, sace pana ābhogaṃ katvā nisinno hoti vaṭṭati,
sace pi so hatthena ādhārakaṃ muñcitvā8 pādena pelletvā9
niddāyati vaṭṭati yeva. pādena ādhārakaṃ akkamitvā pati-
gaṇhantassa pana jāgarantassa pi anādarapaṭiggahanaṃ hoti,
tasmā na kātabbaṃ. keci evaṃ ādhārakena paṭiggahanaṃ
kāyapaṭibaddhapaṭibaddhena paṭiggahanaṃ nāma hoti, tasmā
na vaṭṭatī 'ti vadanti, taṃ10 vacanamattam eva, atthato pana
sabbam p' etaṃ kāyapaṭibaddham eva hoti, kāyasaṃsagge
pi c' eva nayo dassito. yam pi bhikkhussa dīyyamānaṃ patati
tam pi sāmaṃ gahetvā parihuñjituṃ vaṭṭati.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. uppalavati.
2 Ssp. kañjikaṃ.
3 Bp.Ssp. bhājato.
4 Bp. -hitaṃ.
5 Ssp. omits hi taṃ.
6 Bp. -sākhādiṃ.
7 Bp. sākhato.
8 Ssp. mañcitvā.
9 Ssp. pīḷetvā.
10 Bp. inserts tesaṃ after taṃ.
[page 847]
Bhvibh_V.40.] Pācittiya-vaṇṇanā 847
tatr' īdaṃ suttaṃ, anujānāmi bhikkhave yaṃ dīyyamā-
naṃ patati taṃ sāmaṃ gahetvā paribhuñjituṃ, taṃ kissa
hetu, pariccattaṃ taṃ bhikkhave dāyakehī 'ti. idaṃ ca pana
suttaṃ neyyatthaṃ tasmā evam ettha adhippāyo veditabbo.
yaṃ dīyyamānaṃ dāyakassa hatthato parigalitvā suddhāya vā
bhūmiyā paduminīpaṇṇavatthakaṭasārakādīsu vā patati taṃ
sāmaṃ gahetvā paribhuñjituṃ vaṭṭati. yaṃ pana sarajāya
bhūmiyā patati taṃ rajaṃ puñchitvā vā dhovitvā vā paṭig-
gahetvā paribhuñjitabbaṃ. sace pana vaṭṭantaṃ aññassa
bhikkhuno santikaṃ gacchati tena āharāpetum pi vaṭṭati.
sace taṃ bhikkhuṃ vadati tvaṃ yeva khādā 'ti tassāpi
khādituṃ vaṭṭati, anānattena1 pana tena na gahetabbaṃ.
aṇānattenā1 pi itarassa dassāmī 'ti gahetuṃ vaṭṭatī 'ti Kurun-
diyaṃ vuttaṃ. kasma pan' etaṃ itarassa bhikkhuno gahe-
tuṃ na vaṭṭatī 'ti. bhagavatā ananuññātattā, bhagavā hi
sāmaṃ gahetvā paribhuñjitun vadantena yass' eva taṃ dīyya-
mānaṃ patati tassa apaṭiggahitakam pi taṃ gahetvā pari-
bhogo anuññāto. pariccattaṃ taṃ bhikkhave dāyakehī 'ti
vacanena pan' ettha parasantakābhāvo dīpito, tasmā aññassa
sāmaṃ gahetvā vā paribhuñjituṃ na vaṭṭati, tassa pana āṇat-
tiyā vaṭṭati,2 ayaṃ kir' ettha adhippāyo, yasmā ca taṃ apa-
ṭiggahītakattā anuññātaṃ tasmā yathā ṭhitaṃ yeva anāmasi-
tvā kenaci pidahitvā ṭhapitaṃ dutiyadivase pi paribhuñjituṃ
vaṭṭati. sannidhippaccayā anāpatti, paṭiggahetvā pana pari-
bhuñjitabbaṃ. taṃ divasaṃ yeva hi tassa sāmaṃ gahetvā
paribhogo anuññāto, na tato paran ti ayam pi kir' ettha
adhippāyo.
idāni abbohārikanayo vuccati, bhuñjantānaṃ hi dantā khī-
yanti nakhā khīyanti pattassa vaṇṇo khīyati sabbaṃ abbo-
hārikaṃ, 3satthakena ucchuādīsu phālitesu malaṃ paññāyati
etaṃ navasamuṭṭhitaṃ nāma paṭiggahetvā paribhuñjitabbaṃ.
satthakaṃ dhovitvā phālitesu malaṃ na paññāyati loha-
gandhamattaṃ hoti taṃ abbohārikaṃ, yam pi satthakaṃ
gahetvā pariharanti tena phālite4 pi es' eva nayo, na hi taṃ
paribhogatthāya pariharantī 'ti. mūlabhesajjādīni pi santānaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. anāṇa-.
2 Bp. vaṭṭatī 'ti.
3 Bp. inserts yam pi before this.
4 Ssp. -tesu.
[page 848]
848 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.40.
vā koṭṭentānaṃ1 vā nisadanisadapotakaudukkhalamusalāni2
khīyanti,ḥ pariharaṇakavāsiṃ tāpetvā bhesajjatthāya takke
vā khīre vā pakkhipanti, tattha nīlikā paññāyati, satthake
vuttasadiso 'va vinicchayo. āmakatakkādīsu pana sayaṃ na
pakkhipitabbā, pakkhipati ce sāmapākato na muccati, deve
vassante piṇḍāya carantassa sarīrato vā cīvarato vā kiliṭṭhau-
dakaṃ patte patati taṃ paṭiggahetabbaṃ. rukkhamūlādīsu
bhuñjamānassa patite pi 'es eva nayo. sace pana sattāhaṃ
vassante deve suddhaṃ udakaṃ hoti abbhokāsato vā patati
vaṭṭati.
sāmaṇerassa odanaṃ dentena tassa pattagataṃ acchupan-
ten' eva dātabbo, patto v' āssa paṭiggahetabbo. apaṭigga-
hīte odanaṃ chupitvā puna attano patte odanaṃ gaṇhantassa
uggahitako hoti. sace pana dātukāmo hutvā āhara sāmaṇera
pattaṃ odanaṃ gaṇhā 'ti vadati, itaro ca alaṃ mayhan ti
paṭikkhipati puna tav' etaṃ mayā pariccattan ti ca vutte pi
na mayhaṃ eten' attho ti vadati satakkhatum pi pariccajatu
yāva attano hatthagataṃ paṭiggahitakam3 eva hoti. sace
pana ādhārake ṭhitaṃ nirapekkho gaṇhā4 'ti vadati puna
paṭiggahetabbaṃ. sace sāpekkho ādhārake pattaṃ ṭhapetvā
etto5 pūvaṃ vā bhattaṃ vā gaṇhā 'ti sāmaṇeraṃ vadati.
sāmaṇero hatthaṃ dhovitvā sace pi satakkhattuṃ gahetvā
attano pattagataṃ aphusanto 'va attano patte pakkhipati
puna paṭiggahanakiccaṃ n' atthi. yadi pana attano pattaga-
taṃ phusitvā tato gaṇhāti sāmanerasantakena6 saṃsaṭṭhaṃ
hoti puna paṭiggahetabbaṃ. keci pana sace pi gayhamānaṃ
chijjitvā tattha patati puna paṭiggahetabban ti vadanti, taṃ
ekaṃ bhattapiṇḍaṃ gaṇha ekaṃ pūvaṃ gaṇha imassa guḷa-
piṇḍassa ettakaṃ padesaṃ gaṇhā 'ti evaṃ paricchinditvā
vutte veditabbaṃ. idha pana paricchedo n' atthi, tasmā
yaṃ sāmaṇerassa patte patati, tad eva paṭiggahanaṃ vijahati,
hatthagataṃ pana yāva sāmaṇero vā alan ti na oramati bhik-
khu vā na vāreti tāva bhikkhuss' eva santakaṃ tasmā paṭig-
gahanaṃ na vijahati. sace attano vā bhikkhūnaṃ vā yāgupa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. koṭṭantānaṃ.
2 Bp. -lādīni.
3 Bp. -hitaṃ.
4 Ssp. gaṇhahī 'ti.
5 Ssp. eto.
6 Ssp. sāmaṇerassa santakena.
[page 849]
Bhvibh_V.40.] Pācittiya-vaṇṇanā 849
canakabhājane kesañci atthāya bhattam1 pakkhipati,ḥ sāma-
ṇera bhājanassa upari hatthaṃ karohī ti vatvā tassa
hatthe pakkhipitabbaṃ, tassa hatthato bhājane patitaṃ2 hi
dutiyadivase bhājanassa akappiyabhāvaṃ na karoti pariccat-
tattā. sace evaṃ akatvā pakkhipati pattam iva bhājanaṃ
nirāmisaṃ katvā paribhuñjitabbaṃ, dāyakā yāgukūṭaṃ3
ṭhapetvā gatā, taṃ daharasāmaṇero patigaṇhāpetuṃ na sak-
koti. bhikkhu pattaṃ upanāmeti sāmaṇero kūṭassa4 gīvaṃ
pattassa mukhavaṭṭiyaṃ ṭhapetvā āvajjeti,5 pattagatā yāgu
paṭiggahitā 'va hoti. athavā bihkkhū bhūmiyaṃ hatthaṃ
ṭhapeti, sāmaṇero pavaṭṭetvā tattha6 āropeti vaṭṭati, pūva-
pacchibhattapacchiucchubhārādīsu pi es' eva nayo.
sace paṭiggahaṇūpagaṃ bhāraṃ dve tayo sāmaṇerā denti,
ekena vā balavatā ukkhittaṃ dve tayo bhikkhū gaṇhanti
vaṭṭati, mañcassa vā pīṭhassa vā pāde7 telaghaṭaṃ vā phāṇi-
taghaṭaṃ vā navaṇītaghaṭaṃ vā lagenti8 bhikkhussa mañce
pīṭhe pi nisīdituṃ vaṭṭati, uggahitakaṃ nāma na hoti. nāga-
dantake vā aṅkusake vā dve telaghaṭā laggitā honti, upari
paṭiggahitako heṭṭhā apaṭiggahitako uparimaṃ gahetuṃ
vaṭṭati, heṭṭhā paṭiggahitako upari apaṭiggahitako, uparimaṃ
gahetvā itaraṃ gaṇhato uparimo uggahitako hoti, heṭṭhā
mañce apaṭiggahitakaṃ telathālakaṃ hoti, tañ ce sammaj-
janto sammujaniyā ghaṭṭeti uggahitakaṃ na hoti, paṭigga-
hitaṃ gaṇhissāmī 'ti apaṭiggahitakaṃ gaṇhitvā ñatvā puna
gahitaṭṭhāne ṭhapeti uggahitakaṃ na hoti, bahi nīharitvā
sañjānāti, bahi aṭṭhapetvā haritvā tatth' eva ṭhapetabbaṃ,
n' atthi doso. sace pana pubbe vivaritvā ṭhapitaṃ na pida-
hitabbaṃ, yathā pubbe ṭhitaṃ tath' eva ṭhapetabbaṃ. sace
bahi ṭhapeti puna na cchupitabbaṃ. atha heṭṭhā pāsādaṃ
orohanto nisseṇimajjhe sañjānāti anokāsattā uddhaṃ vā
adho vā haritvā9 ṭhapetabbaṃ, paṭiggahitake telādimhi kaṇ-
ṇikaṃ10 uṭṭheti, siṅgiverādimhi ghanacuṇṇaṃ,11 taṃ samuṭ-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. odanaṃ for this.
2 Ssp. patati, taṃ hi for patitaṃ hi.
3 Ssp. -kuṭaṃ.
4 Bp.Ssp. kuṭassa.
5 Ssp. āvaṭṭeti.
6 Bp. hatthaṃ for tattha.
7 Ssp. pādesu.
8 Bp.Ssp. laggenti.
9 Bp. haritvā; Ssp. nīharitvā.
10 Ssp. kaṇikā.
11 Ssp. ghuṇacuṇṇaṃ.
[page 850]
850 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.40.
ṭhānam eva nām'1 etaṃ puna paṭiggahaṇakiccaṃ n' atthi,ḥ
tālaṃ vā nāḷikeraṃ vā āruḷho yottena phalapiṇḍiṃ otāretvā
upari ṭhito 'va gaṇhathā 'ti vadati na gahetabbaṃ. sace
añño bhūmiyaṃ ṭhito yottapāsake gahetvā ukkhipitvā deti
vaṭṭati. saphalaṃ mahāsākhaṃ kappiyaṃ kāretvā paṭi-
gaṇhāti phalāni paṭiggahitān' eva honti, yathāsukhaṃ
paribhuñjituṃ vaṭṭati. anto vatiyaṃ ṭhatvā vatiṃ chinditvā
ucchuṃ vā timbarūsakaṃ vā denti hatthapāse sati vaṭṭati.
daṇḍakesu2 appaharitvā niggataṃ gaṇhantassa vaṭṭati, paha-
ritvā niggate aṭṭhakathāsu doso na dassito. mayaṃ pana
yaṃ ṭhanaṃ pahaṭaṃ tato sayaṃ patitam iva3 hotī 'ti tak-
kayāma, tam pi4 ṭhatvā gacchante yujjati, suṃkaghātato
pavaṭṭetvā bahi patitabhaṇḍaṃ viya, vatiṃ vā pākāraṃ vā
laṅghāpetvā denti, sace pana na puthulo pākāro antopākāre
ca bahipākāre ca ṭhitassa hatthapāso pahoti hatthasatam pi
uddhaṃ gantvā sampattaṃ gahetuṃ vaṭṭati.
bhikkhu gilānaṃ sāmaṇeraṃ khandhena vahati so phalā-
phalaṃ disvā gahetvā khandhe nisinno 'va deti vaṭṭati.
aparo bhikkhuṃ vahanto khandhe nisinnassa bhikkhuno
deti vaṭṭati yeva. bhikkhu phaliniṃ5 sākhaṃ chāyatthāya
gahetvā gacchati, phalāni khādituṃ citte uppanne paṭiggā-
hāpetvā khādituṃ vaṭṭati. macchikāvāraṇatthaṃ kappiyaṃ
kāretvā paṭigaṇhi, khāditukāmo c' eva hoti mūlapaṭigga-
haṇam eva vaṭṭati, khādantassa n' atthi doso. bhikkhu
paṭiggahaṇārahaṃ bhaṇḍaṃ manussānaṃ yāne ṭhapetvā
maggaṃ gacchati, yānaṃ kaddame laggati, daharo cakkaṃ
gahetvā ukkhipati vaṭṭati. uggahitakaṃ nāma na hoti.
nāvāya ṭhapetvā nāvaṃ arittena vā pājeti hatthena vā kaḍ-
ḍhati vaṭṭati yeva, ulumpe pi es' eva nayo. cāṭiyaṃ6 kuṇ-
ḍake vā ṭhapetvāpi taṃ anupasampannena gāhāpetvā anu-
pasampannaṃ bāhāyaṃ gahetvā tarituṃ vaṭṭati. tasmim
pi asati anupasampannaṃ gāhāpetvā taṃ bāhāyaṃ gahetvā
tarituṃ vaṭṭati. upāsakā gamikabhikkhūnaṃ pātheyya-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. nāma, taṃ for nām' etaṃ.
2 Bp.Ssp. vatidaṇḍakesu.
3 Bp. eva.
4 Bp. tasmim pi aṭṭhatvā; Ssp. taṃ pi aṭṭhatvā for tam pi ṭhatvā.
5 Bp. phalinī.
6 Ssp. pāṭiyā vā kuṇḍake vā ghaṭe vā.
[page 851]
Bhvibh_V.40.] Pācittiya-vaṇṇanā 851
taṇḍule denti sāmaṇerā bhikkhūnaṃ taṇḍule gahetvā attano
taṇḍule gahetuṃ na sakkonti,ḥ bhikkhū tesaṃ taṇḍule gaṇhanti
sāmaṇerā attano1 gahitataṇḍulesu khīṇesu itarehi taṇḍulehi
yāguṃ pacitvā sabbesaṃ pattāni paṭipāṭiyā ṭhapetvā yāguṃ
ākiranti, paṇḍito sāmaṇero attano pattaṃ gahetvā therassa
deti therassa pattaṃ dutiyatherassā2 'ti evaṃ sabbāni pari-
vatteti, sabbehi sāmaṇerassa santakam eva bhuttaṃ hoti
vaṭṭati. sace pi sāmaṇero apaṇḍito hoti attano patte yāguṃ
sayam eva pātuṃ ārabhati āvuso tuyhaṃ yāguṃ mayhaṃ
dehī 'ti evaṃ therehi patipāṭiyā yācitvāpi pivituṃ vaṭṭati.
sabbehi sāmaṇerassa santakam eva bhuttaṃ hoti, n' eva
uggahitapaccayā na sannidhipaccayā vajjaṃ phusanti. ettha
pana mātāpitunnaṃ telādīni chāyādīnaṃ atthāya sākhādīni
ca harantānaṃ imesañ ca viseso na dissati, tasmā kāraṇaṃ
upaparikkhitabbaṃ. sāmaṇero bhattaṃ pacitukāmo taṇḍule
dhovitvā niccāletuṃ na sakkoti, bhikkhunā taṇḍule ca bhāja-
nañ ca paṭiggahetvā taṇḍule dhovitvā niccāletvā bhājanaṃ
uddhanaṃ āropetabbo, aggi na kātabbo, pakkakāle vivaritvā
pakkabhāvo jānitabbo. sace duppakkaṃ hoti pākatthāya
pidahituṃ na vaṭṭati. rajassa vā chārikāya vā apatanatthāya
vaṭṭati. pakkakāle oropetum pi bhuñjitum pi vaṭṭati. 3puna
paṭiggahaṇakiccaṃ n' atthi, sāmaṇero paṭibalo pacituṃ
khaṇo pan' assa n' atthi katthaci gantukāmo bhikkhunā
sataṇḍulodakaṃ bhājanaṃ paṭiggahetvā uddhanaṃ āropetvā
aggiṃ jāletvā gacchati4 vattabbo, tato paraṃ purimanayen'
eva sabbaṃ kātuṃ vaṭṭati. bhikkhu yāguatthāya suddhaṃ
bhājanaṃ āropetvā udakaṃ tāpeti vaṭṭati. tatte udake
sāmaṇero taṇḍule pakkhipati, tato paṭṭhāya bhikkhunā aggi
na kātabbo. pakkayāguṃ paṭiggahetvā pātuṃ vaṭṭati.
sāmaṇero yāguṃ pacati, hatthakukkuccako bhikkhu kīḷanto
bhājanaṃ āmasati pidhānaṃ āmasati uggataṃ pheṇaṃ
taṃ5 chinditvā harati, tass' eva pātuṃ na vaṭṭati. duru-
paciṇṇaṃ nāma hoti, sace pana dabbiṃ vā uḷuṃkaṃ vā
gahetvā anukkhipanto āloleti6 sabbesaṃ na vaṭṭati. sāmaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. attanā.
2 Bp. anutherassā 'ti.
3 Ssp. inserts tato paṭṭhāya before puna.
4 Bp. gacchatī 'ti.
5 Bp.Ssp. omit taṃ.
6 Bp. āluḷeti; Ssp. āluleti.
[page 852]
852 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.40.
pākaṃ c' eva hoti durupaciṇṇaṃ ca,ḥ sace ukkhipati uggahita-
kam pi hoti, bhikkhunā piṇḍāya caritvā ādhārake patto ṭha-
pito hoti, tatra ce añño lolabhikkhu kīḷanto pattaṃ āmasati
pattapidhānaṃ āmasati tass' eva tato laddhabhattaṃ na
vaṭṭati. sace pana pattaṃ ukkhipitvā ṭhapeti sabbesaṃ
na vaṭṭati. tattha jātaphalāni sākhāya vā valliyā vā gahetvā
cāleti, tass' eva tato laddhaphalaṃ na vaṭṭati. durupaciṇ-
ṇadukkaṭaṃ ca āpajjati, phalarukkhaṃ pana apassāyituṃ1
vā tattha kaṇṭake vā bandhituṃ na2 vaṭṭati. durupaciṇṇaṃ
na hotī 'ti Mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. araññe patitaṃ pana
ambaphalādiṃ disvā sāmaṇerassa dassāmī 'ti āharitvā dātuṃ
vaṭṭati. sīhavighāsādiṃ disvāpi sāmaṇerassa dassamī 'ti
paṭiggahetvā vā apaṭiggahetvā vā āharitvā dātuṃ vaṭṭati.
sace pana sakkoti vitakkaṃ sodhetuṃ tato laddhaṃ khāditum
pi vaṭṭati, n' eva āmakamaṃsapaṭiggahaṇapaccayā na ugga-
hitakapaccayā vajjaṃ phusati, mātāpitunnaṃ atthāya telā-
dīni gahetvā gacchato antarāmagge vyādhi3 uppajjati, tato
yaṃ icchati taṃ paṭiggahetvā paribhuñjituṃ vaṭṭati. sace
pana mūle 'pi paṭiggahitaṃ hoti puna paṭiggahaṇakiccaṃ
n' atthi, mātāpitunnaṃ taṇḍule āharitvā deti, tato4 yeva
yāguādīni sampādetvā tassa denti vaṭṭati. sannidhipaccayā
vā uggahitakapaccayā vā doso n' atthi. bhikkhu pidahitvā
udakaṃ tāpeti, yāva parikkhayā paribhuñjituṃ vaṭṭati.
sace pan' ettha chārikā patati paṭiggahetabbaṃ. dīghasaṇ-
ḍāsena thālakaṃ gahetvā telaṃ pacantassa chārikā patati,
hatthena amuñcanten' eva pacitvā otāretvā paṭiggahetabbaṃ.
sace agārā5 pi dārūni pi vā paṭiggahetvā ṭhapitāni mūlapaṭig-
gahaṇam eva vaṭṭati. bhikkhu ucchuṃ khādati, sāmaṇero
mayham pi dethā 'ti vadati, ito chinditvā gaṇhāti vutto
gaṇhāti, avasesesu puna paṭiggahaṇakiccaṃ n' atthi, guḷa-
piṇḍakaṃ khādantassāpi es' eva nayo. vuttokāsato bhindi-
tvā6 gahitāvasesaṃ hi ajahitapaṭiggahaṇam eva hoti, bhikkhu
guḷaṃ bhājento paṭiggahetvā koṭṭhāse karoti, bhikkhū 'pi
sāmaṇerāpi āgantvā ekagahaṇen' eva ekam ekaṃ koṭṭhāsaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. apassayituṃ.
2 Bp.Ssp. omit na.
3 Bp.Ssp. byādhi.
4 Ssp. inserts te before tato.
5 Ssp. aṅgārā.
6 Ssp. chinditvā.
[page 853]
Bhvibh_V.40.] Pācittiya-vaṇṇanā 853
gaṇhanti,ḥ gahitāvasesaṃ paṭiggahitam eva hoti. sace lola-
sāmaṇero gaṇhitvā gaṇhitvā puna ṭhapeti tassa gahitāvasesaṃ
apaṭiggahitakaṃ hoti, bhikkhu dhūmavattiṃ paṭiggahetvā
dhūmaṃ pivati, mukhañ ca kaṇṭho ca manosilāya litto viya
hoti, yāvakālikaṃ bhuñjituṃ vaṭṭati. yāvakālikena yāvajī-
vikasaṃsaggadoso1 n' atthi, pattaṃ vā rajanaṃ vā pacantassa
kaṇṇanāsamukhacchiddehi dhūmo pavisati vyādhipaccayā
pupphaṃ vā phalaṃ vā upasiṅghati, abbohārikattā vaṭṭati,
bhattuggāro2 tāluṃ āhacca anto yeva pavisati, avisayattā
vaṭṭati. mukhaṃ3 paviṭṭhaṃ puna ajjhoharato vikāle āpatti.
tad anantare4 laggassa āmisassa raso pavisati āpatti yeva.
sace sukhumaṃ āmisaṃ hoti raso na paññāyati abbohārika-
pakkhaṃ bhajati, upakaṭṭhe kāle nirudakaṭṭhāne bhattaṃ
bhuñjitvā kakkhāretvā5 dve tayo kheḷapiṇḍe pātetvā udakaṭ-
ṭhānaṃ gantvā mukhaṃ vikkhaletabbaṃ. paṭiggahetvā
ṭhapitasiṅgiverādīnaṃ aṃkurā nikkhamanti, puna paṭigga-
haṇakiccaṃ n' atthi, loṇe asati samuddodakena loṇakiccaṃ
kātuṃ vaṭṭati. paṭiggahetvā ṭhapitaṃ loṇodakaṃ loṇaṃ
hoti, loṇaṃ vā udakaṃ hoti, raso6 vā phāṇitaṃ vā raso hoti,
mūlapaṭiggahaṇam eva vaṭṭati, himakarakā udakagatikā eva,
pārihārikena katakaṭṭhinā udakaṃ pasādenti taṃ abbohāri-
kaṃ na7 āmisena saddhiṃ vaṭṭati, āmisagatikehi kapiṭṭha-
phalādīhi pasāditaṃ purebhattam eva vaṭṭati. pokkharaṇī-
ādīsu udakaṃ bahalaṃ hoti vaṭṭati. sace pana mukhe ca
hatthe ca laggati na vaṭṭati, paṭiggahetvā paribhuñjitabbaṃ.
khettesu kasitaṭṭhāne bahalaṃ udakaṃ hoti paṭiggahetabbaṃ.
sace sanditvā kandarādīni pavisitvā nadiṃ pūreti vaṭṭati.
kakudhasobbhādayo honti rukkhato patitehi pupphehi sañ-
channodakā, sace puppharaso na paññāyati paṭiggahaṇakiccaṃ
n' atthi, parittaṃ udakaṃ hoti raso paññāyati paṭiggahetab-
baṃ. pabbatakandarādīsu kāḷavaṇṇapaṇṇacchannaudake pi
es' eva nayo. pānīyaghaṭe sareṇukāni vā savaṇṭakhīrāni vā
pupphāni pakkhittāni honti paṭiggahetabbaṃ. pupphāni vā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. -gge doso.
2 Ssp. bhuttuttāro.
3 Ssp. mukha.
4 Ssp. dantantare.
5 Ssp. kakkāretvā.
6 Ssp. ucchuraso phāṇitaṃ hoti for raso vā.
7 Ssp. omits na.
[page 854]
854 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.40.
paṭiggahetvā pakkhipitabbāni,ḥ pāṭali1 campaka mallikā pak-
khittā honti vāsamattaṃ tiṭṭhati taṃ abbohārikaṃ, dutiya-
divase pi āmisena saddhiṃ vaṭṭati. bhikkhunā ṭhapitapup-
phavāsitapānīyato sāmaṇero pānīyaṃ gahetvā pītāvasesaṃ
tatth' eva ākirati paṭiggahetabbaṃ. padumasarādīsu udakaṃ
santharitvā2 ṭhitaṃ pupphareṇuṃ ghaṭena vikkhambhetvā
udakaṃ gahetuṃ vaṭṭati. kappiyaṃ kāretvā paṭiggahetvā
ṭhapitaṃ dantakaṭṭhaṃ hoti, sace tassa rasaṃ pivitukāmo
mūlapaṭiggahaṇam eva vaṭṭati. apaṭiggahetvā ṭhapitaṃ
paṭiggahetabbaṃ, ajānantassa rase paviṭṭhe pi āpatti yeva,
acittakaṃ hi idaṃ sikkhāpadaṃ. mahābhūtesu kiṃ vaṭṭati
kiṃ na vaṭṭatī 'ti, khīraṃ tāva vaṭṭati. kappiyamaṃsakhī-
raṃ vā akappiyamaṃsakhīraṃ vā hotu pivantassa anāpatti.
assu kheḷo siṃghānikā muttaṃ karīsaṃ semhaṃ dantamalaṃ
akkhigūthako kaṇṇagūthako sarīre uṭṭhitaloṇan ti idaṃ
sabbaṃ vaṭṭati. yaṃ pan' ettha ṭhānato cavitvā patte vā
hatthe vā patati taṃ paṭigahetabbaṃ. aṅgalaggaṃ paṭig-
gahitakam eva, uṇhaṃ pāyāsaṃ bhuñjantassa sedo aṅgulianu-
sārena ekabaddho 'va hutvā pāyāse santiṭṭhati piṇḍāya vā
carantassa hatthato pattassa mukhavaṭṭiṃ3 tato pattatalaṃ
orohati, ettha paṭiggahaṇakiccaṃ n' atthi. jhāmamahābhū-
tesu4 idaṃ nāma na vattatī 'ti n' atthi, dujjhāmitaṃ5 pana na
vaṭṭati, sujjhāmitaṃ6 manussaṭṭhi7 cuṇṇaṃ katvā lehe
upanetuṃ vaṭṭati. cattāri mahāvikaṭāni asati kappiyakā-
rake sāmam pi gahetvā paribhuñjituṃ vaṭṭati. ettha ca
dubbaco pi asamattho pi kappiyakārako asantapakkhe yeva
tiṭṭhati. chārikāya asati sukkhadāruṃ jhāpetvā chārikā
gahetabbā. sukkhadārumhi asati alladāruṃ rukkhato chindi-
tvāpi kātuṃ vaṭṭati. idañ ca pana catubbidham pi mahā-
vikaṭaṃ kālodissaṃ nāma sappadaṭṭhakkhaṇe yeva vaṭṭati,
sesam ettha uttānam eva. eḷakalomasamuṭṭhānaṃ, kāyato
ca kāyacittato ca samuṭṭhāti, kiriyā nosaññāvimokkhaṃ
acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ8 ti-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. pāṭalika and omit campaka.
2 Sp. pattharitvā.
3 Bp. -ṭṭito vā for -ṭṭiṃ tato.
4 Ssp. jhāmakamahā-.
5 Ssp. dujjhāpitaṃ.
6 Ssp. sujjhāpitaṃ.
7 Ssp. -aṭṭhiṃ pi.
8 Bp.Ssp. omit vacī-.
[page 855]
Bhvibh_V.40-42.] Pācittiya-vaṇṇanā 855
cittaṃ tivedanan ti.ḥ dantapoṇasikkhāpadaṃ dasamaṃ.
samatto vaṇṇanakammena bhojanavaggo catuttho.
Acelakavaggassa paṭhamasikkhāpade, parivesanan ti parivi-
sanaṭṭhānaṃ, paribbājakasamāpanno ti pabbajjāsamāpanno,1
deti āpatti pācittiyassā 'ti samatittikaṃ yāgupattaṃ2 ekapa-
yogena deti ekaṃ pācittiyaṃ, vicchinditvā3 vicchinditvā3 deti
payoge payoge pācittiyaṃ, esa nayo pūvabhattādīsu. titthiye
atitthiyasaññī 'ti mātā vā pitā vā titthiyesu pabbajati, te-
saṃ mātāpitusaññāya dentassāpi pācittiyam eva hoti. dāpetī
'ti anupasampannena dāpeti, upanikkhipitvā detī 'ti tathā-
rūpe bhājane ṭhapetvā taṃ bhājanaṃ tesaṃ santike bhū-
miyaṃ nikkhipitvā deti, tesaṃ vā bhājane4 nikkhipāpetvā
tattha deti, pattaṃ ādhārake vā bhūmiyaṃ vā ṭhapetvā pi
ito vā gaṇhathā 'ti vattuṃ vaṭṭati. sace titthiyo vadati
mayhaṃ nāma idaṃ santakaṃ idha naṃ ākirathā 'ti ākiri-
tabbaṃ, tassa santakattā sahatthā dānaṃ nāma na hoti,
sesam ettha uttānam eva. eḷakalomasamuṭṭhānaṃ, kiriyā
nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ kāyakammaṃ,
ticittaṃ, tivedanan ti. acelakasikkhāpadaṃ paṭhamaṃ.
Dutiyasikkhāpade, paṭikkamane pī 'ti āsanasālāyam pi
bhattavissaggaṃ ti bhattabbakiccaṃ, na saṃbhāvesī 'ti na
pāpuṇi, anācāraṃ ti uttāvasesaṃ5 kāyavacīdvāravītikkamaṃ,
dassanūpacāraṃ vā savanūpacāraṃ vā vijahantassā 'ti ettha
yadi ṭṭhito vā nisinno vā uyyojeti, yo uyyojito so vijahati
tassa ca āpatti nāma n' atthi, tasmiṃ pana vijahante pi
atthato itarena vijahitam eva hoti, tasmā yo uyyojeti tass'
ev' āyaṃ āpatti. tattha sace upacārabbhantare eko pādo
hoti dukkaṭaṃ, sīmātikkame pācittiyaṃ. ettha ca dassanū-
pacārassa ajjhokāse dvādasahatthappamāṇaṃ, tathā savaṇū-
pacārassa. sace pana antarā kuḍḍidvārapākārādayo6 honti,
tehi7 tehi antaritabhāvo dassanūpacārātikkamano tassa vasena
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. pabbajjaṃ samā-.
2 Bp.Ssp. yāgubhattaṃ.
3 Bp.Ssp. avacchin-.
4 Bp.Ssp. -janaṃ.
5 Bp.Ssp. vuttāvasesa.
6 Bp. kuṭṭa-; Ssp. kuḍḍa-.
7 Bp. does not repeat this.
[page 856]
856 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.42-45.
āpatti veditabbā,ḥ na añño koci paccayo hotī 'ti ṭhapetvā
uttappakāramanācāraṃ1 aññaṃ kiñci kāraṇaṃ na hoti. kali-
sāsanaṃ āropetī 'ti kalī 'ti kodho tassa sāsanaṃ āropeti,
kodhassa āṇaṃ āropeti, kodhavasena ṭhānanisajjādīsu dosaṃ
dassetvā passatha bho imassa ṭhānaṃ nisajjaṃ ālokitaṃ vi-
lokitaṃ khāṇu2 viya tiṭṭhati sunakho viya nisīdati makkaṭo
viya ito cito ca viloketī 'ti evaṃ amanāpavacanaṃ vadati
app' eva nāma imināpi ubbāḷho pakkameyyā 'ti, sesaṃ
uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ, kāyacittato vācācittato kāya-
vācācittato ca samuṭṭhāti, kiriyā saññāvimokkhaṃ sacit-
takaṃ lokavajjaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ akusalacittaṃ
tivedanan ti. uyyojanasikkhāpadaṃ dutiyaṃ.
Tatiyasikkhāpade, sayanīghare 'ti sayanīyaghare,3 yato
ayyassa bhikkhā dinnā 'ti yasmā bhikkhā dinnā, yaṃ āgatena
laddhabbaṃ taṃ4 laddhaṃ gacchathā 'ti adhippāyo. pari-
yuṭṭhito ti rāgapariyuṭṭhito methunādhippayo ti attho. sa-
bhojane 'ti saha ubhohi janehī 'ti sabhojanaṃ tasmiṃ sabho-
jane. athavā sabhojane 'ti sabhoge. rāgapariyuṭṭhitassa puri-
sassa hi itthī bhogo itthiyā ca puriso, ten' ev' assa padabhājane
itthī c' eva hoti puriso vā 'ti ādi vuttaṃ. mahallake ghare 'ti
mahallake sayanīghare. 5piṭṭhasaṅghāṭakassa6 hatthapāsaṃ
vijahitvā 'ti tassa sayanīgharagabbhassa7 yo piṭṭhasaṃghāṭo5
tassa hatthapāsaṃ vijahitvā antosayanassa āsanne ṭhāne nisī-
datī 'ti attho. īdisaṃ ca sayanīgharaṃ mahācatussālādīsu
hoti, piṭṭhivaṃsaṃ atikkamitvā 'ti iminā majjhātikkamaṃ
dasseti, tasmā yathātathā8 vā katassa khuddakassa sayanī-
gharassa majjhātikkame āpatti veditabbā, sesam ettha
uttānam eva. paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ, kiriyā saññā-
vimokkhaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ kāyakammaṃ akusalacit-
taṃ dvivedanan ti. sabhojanasikkhāpadaṃ tatiyaṃ.
Catutthapañcamasikkhāpadesu, yaṃ vattabbaṃ siyā taṃ
sabbaṃ aniyatadvaye vuttanayam eva. yathā ca sabhoja-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. vutta-.
2 Bp. khāṇuko.
3 Ssp. sayanaghare.
4 Bp. adds vo.
5 Ssp. piṭṭhi-.
6 Ssp. piṭṭhighāṭassa.
7 Bp.Ssp. sayanīghare ga-.
8 Bp.Ssp. yathā vā tathā vā.
[page 857]
Bhvibh_V.45-47.] Pācittiya-vaṇṇanā 857
nasikkhāpadaṃ evam etāni pi paṭhamapārājikasamuṭṭhānān'
evā 'ti.ḥ
Chaṭṭhasikkhāpade, deth' āvuso bhattan ti ettha taṃ kira
bhattaṃ abhihaṭaṃ ahosi tasmā evam āhaṃsu. anabhihaṭe
pana evaṃ vattuṃ na labbhati payuttavācā hoti, tena hi
bhikkhave paṭiggahetvā nikkhipathā 'ti idaṃ pana bhagavā
kulassa saddhānurakkhaṇatthāya āha. yadi1 bhājetvā khā-
dathā 'ti vadeyya manussānaṃ pasādaññathattaṃ siyā,
ussādiyitthā2 'ti paṭiharīyittha, gharaṃ yeva naṃ gahetvā
agamaṃsū 'ti vuttaṃ hoti. santaṃ bhikkhun ti ettha kittā-
vatā santo hoti kittāvatā asanto.3 anto vihāre yattha4 ṭhitassa
kulāni payirupāsanacittaṃ uppannaṃ, tato paṭṭhāya yaṃ passe
vā abhimukhe vā passati yassa sakkā hoti pakativacanena
ārocetuṃ ayaṃ santo nāma, ito cito ca pariyesitvā ārocana-
kiccaṃ pana n' atthi, yo hi evaṃ pariyesitabbo so asanto yeva.
api ca anto upacārasīmāya bhikkhuṃ disvā āpucchissāmī 'ti5
tattha yaṃ passati so āpucchitabbo. no ce passati asantaṃ
bhikkhuṃ anāpucchā paviṭṭho nāma hoti. antarārāman ti
anto gāme vihāro hoti taṃ gacchati. bhattiyagharan ti niman-
titagharaṃ vā salākabhattādidāyakānaṃ vā gharaṃ. āpa-
dāsū 'ti jīvitabrahmacariyantarāye sati gantuṃ vaṭṭati, sesam
ettha uttānam eva. kaṭhinasamuṭṭhānam, kāyavācato kāya-
vācācittato ca samuṭṭhāti, kiriyākiriyaṃ nosaññāvimokkhaṃ
acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ ticit-
taṃ tivedanan ti. cārittasikkhāpadaṃ chaṭṭhaṃ.
Sattamasikkhāpade, Mahānāmo nāma bhagavato cūḷapitu-
putto māsamattena mahallakataro dvīsu phalesu patiṭṭhito
ariyasāvako. bhesajjaṃ ussannaṃ hotī 'ti vajato āharitvā
ṭhapitaṃ sappi bahuṃ hoti. sāditabbā 'ti tasmiṃ samaye
rogo n' atthī 'ti na paṭikkhitabbā, roge sati viññāpessāmī 'ti
adhivāsetabbā. ettakehi bhesajjehi pavāremī 'ti nāmavasena
sappitelādīsu dvīhi vā tīhi vā parimāṇavasena patthena nāḷiyā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. yadi hi bhagavā bhājetvā.
2 Bp. ussāriyitthā 'ti; Ssp. ussādayitthā 'ti.
3 Bp. adds 'ti.
4 Bp. adds katthaci.
5 Ssp. adds gantvā after 'ti.
[page 858]
858 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.47-48.
āḷhakenā 'ti vā,ḥ aññaṃ bhesajjaṃ viññāpetī 'ti sappinā pavā-
rito telaṃ viññāpeti, āḷhakena pavārito doṇam, na bhesajjena
karaṇīye1 'ti missakabhattena pi ce2 yāpetuṃ sakkoti na
bhesajjakaraṇīyaṃ nāma hoti. pavāritānan ti ye attano
puggalikāya pavāraṇāya pavāritā tesaṃ pavāritānurūpena
viññattiyā anāpatti. saṅghavasena pavāritesu pana pamā-
ṇaṃ sallakkhetabbam evā 'ti, sesaṃ uttanām eva. chasa-
muṭṭhānaṃ, kiriyā nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇatti-
vajjaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ ticittaṃ tivedanan ti.
Mahānāmasikkhāpadaṃ sattamaṃ.
Aṭṭhame, abbhuyyāto ti abhiuyyāto, parasenaṃ abhimukho3
gamissāmī 'ti nagarato niggato ti attho. uyyuttan ti katauy-
yogaṃ4 gāmato nikkhantan ti attho. dvādasapuriso hatthī 'ti
cattāro ārohakā ekekapādarakkhaṇakā dve dve 'ti evaṃ
dvādasapuriso hoti. tipuriso asso ti eko ārohako dve pādarak-
khakā 'ti evaṃ tipuriso hoti. catupuriso ratho ti eko sārathī
eko yodho dve āṇirakkhakā 'ti evaṃ catupuriso hoti. cattāro
purisā sarahatthā 'ti āyudhahatthā5 cattāro purisā 'ti ayaṃ
pacchimakoṭiyā caturaṅgasamannāgatā senā nāma, īdisaṃ
senaṃ dassanāya gacchato pade pade dukkaṭaṃ. dassanū-
pacāraṃ vijahitvā 'ti kenaci antaritā6 vā ninnaṃ orūḷhā vā
na dissati idha ṭhatvā na sakkā daṭṭhun ti aññaṃ ṭhānaṃ
gantvā passato payoge payoge pācittiyan ti attho. ekam
ekan ti hatthiādīsu catūsu aṅgesu ekam ekaṃ. antamaso eka-
purisārūḷhakahatthim pi ekam pi padahatthaṃ7 purisaṃ anu-
yuttā nāma. rājā uyyānaṃ vā nadiṃ vā gacchati evaṃ anu-
yuttā8 hoti. āpadāsū 'ti jīvitabrahmacariyantarāye9 sati ettha
gato muñcissāmī 'ti gacchato anāpatti, sesam uttānam eva.
eḷakalomasamuṭṭhānaṃ, kiriyā nosaññāvimokkhaṃ, acitta-
kaṃ lokavajjaṃ kāyakammaṃ akusalacittaṃ, tivedanan ti.
uyyuttasenāsikkhāpadaṃ aṭṭhamaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. -yenā.
2 Bp. omits ce.
3 Bp. -mukhaṃ.
4 Ssp. katauyyātaṃ.
5 Bp.Ssp āvudha-.
6 Bp. antarikā.
7 Bp.Ssp. sarahatthaṃ.
8 Bp. -yutt-.
9 Ssp. -tarāyesu.
[page 859]
Bhvibh_V.49-51.] Pācittiya-vaṇṇanā 859
Navame, atthaṅgate suriye senāya vasatī 'ti tiṭṭhatu vā nisī-
datu vā sayatu vā sace pi ākāse iddhiyā kañci iriyāpathaṃ
kappeti pācittiyam eva. senāya vā paṭisenāya ruddhā hotī 'ti
yathā sañcāro chijjati evaṃ ruddhā hoti. paḷibuddho ti
verikena vā issareṇa vā ruddho, sesaṃ uttānam eva. eḷaka-
lomasamuṭṭhānaṃ, kiriyā nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇ-
ṇattivajjaṃ kāyakammaṃ ticittaṃ tivedanan ti. senāvāsa-
sikkhāpadaṃ navamaṃ.
Dasame, uggantvā1 uggantvā ettha yujjhantī 'ti uyyodhikaṃ,
saṃpahāraṭṭhānass' etaṃ adhivacanaṃ. balassa aggaṃ jā-
nanti etthā 'ti balaggaṃ, balagaṇanaṭṭhānan ti attho, senāya
viyūhaṃ senābyūhaṃ senānivesass' etaṃ adhivacanaṃ.
tayo hatthī pacchimaṃ hatthānīkan ti yo pubbe vutto dvā-
dasapuriso hatthī 'ti tena hatthinā tayo hatthī. sesesu pi
es' eva nayo, sesaṃ uyyuttasenāsikkhāpade vuttanayen' eva
veditabbaṃ saddhiṃ samuṭṭhānādīhī 'ti. uyyodhikasikkhā-
padaṃ dasamaṃ. samatto vaṇṇanākkamena acelakavaggo
pañcamo.
Surāpānavaggassa paṭhasikkhāpade, Bhaddavatikā 'ti eko
gāmo, so bhaddikāya vatiyā samannāgatattā etaṃ nāmaṃ
labhi, pathāvino ti addhikā, tejasā tejan ti attano tejasā
ānubhāvena nāgassa tejaṃ, kāpotikā 'ti kapotapādasama-
vaṇṇarattobhāsā.2 pasannā 'ti surāmaṇḍass' etaṃ adhiva-
canaṃ. ananucchaviyaṃ bhikkhave Sāgatassā 'ti pañcābhiñ-
ñassa sato majjapānaṃ nāma na anucchaviyan ti vuttaṃ hoti.
pupphāsavo nāma madhukapupphādīnaṃ rasena kato, pha-
lāsavo nāma muddikāphalādīni madditvā tesaṃ rasena kato,
madhvāsavo nāma muddikānaṃ3 jātirasena kato, makkhikā-
madhunāpi kayiratī 'ti vadanti. guḷāsavo nāma ucchurasādī-
hi karīyati. surā nāma piṭṭhakiṇṇapakkhittānāḷikerādīnaṃ
rasena katā surā tv eva saṅkhyaṃ gacchatī 'ti. tassā yeva
kiṇnapakkhittāya maṇḍe gahite merayā tv eva saṅkhyaṃ
gacchatī 'ti vadanti. antamaso kusaggena pi pivatī 'ti etaṃ
suraṃ vā merayaṃ vā bījato paṭṭhāya kusaggena pivato 'pi
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. does not repeat this.
2 Ssp. kapotānaṃ pāda-.
3 Ssp. muddikādīnaṃ.
[page 860]
860 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.51-53.
pācittiyan ti attho.ḥ ekena pana payogena bahum pi pivantas-
sa ekā āpatti, vicchinditvā vicchinditvā pivato payogagaṇāya
āpattiyo. amajjañ ca hoti majjavaṇṇaṃ majjagandhaṃ maj-
jarasan ti loṇasovīrakaṃ1 vā suttaṃ2 vā hoti. sūpasampāke
'ti vāsagāhāpanatthaṃ īsakaṃ majjaṃ pakkhipitvā sūpaṃ
pacanti tasmiṃ anāpatti. maṃsasampāke pi es' eva nayo.
telaṃ pana vātabhesajjattham pi majjena saddhiṃ pacanti
tasmim pi anatikkhittamajje yeva anāpatti, yaṃ pana atik-
khittamajjaṃ3 hoti yattha majjassa vaṇṇagandharasā paññā-
yanti tasmiṃ āpatti yeva. amajjaṃ ariṭṭhan ti yo ariṭṭho
majjaṃ na hoti tasmiṃ anāpatti. āmalakādīnaṃ yeva kira
rasena ariṭṭhaṃ karonti so majjavaṇṇagandharaso c' eva hoti
na ca majjaṃ, taṃ sandhāy' etaṃ vuttaṃ. yo pana sambhā-
rapakkhitto so majjaṃ hoti bījato paṭṭhāya na vaṭṭati, sesam
ettha uttānam eva. eḷakalomasamuṭṭhānaṃ, kiriyā nosañ-
ñāvimokkhaṃ acittakaṃ lokavajjaṃ kāyakammaṃ akusa-
lacittaṃ tivedanan ti. vatthuajānanatāya c' ettha acittakatā
veditabbā, akusalen' eva pātabbatāya lokavajjatā ti. surā-
pānasikkhāpadaṃ paṭhamaṃ.
Dutiye,4 aṅgulipatodako5 ti aṅgulīhi upakacchādighaṭṭa-
naṃ6 vuccati. uttasanto7 ti atihāsena kīḷanto.8 anassāsako
ti upacchinnāssāsapassāsasañcāro hutvā. anupasampannaṃ
kāyena kāyan ti ettha bhikkhunī 'pi anupasampannaṭṭhāne
ṭhitā tam pi khiḍḍādhippāyena phusantassa dukkataṃ,
sesam ettha uttānam eva. paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ,
kiriyā saññāvimokkhaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ kāyakammaṃ
akusalacittaṃ dvivedanan ti. aṅgulipatodakasikkhāpadaṃ
dutiyaṃ.
Tatiye, appakataññuno9 ti yaṃ bhagavatā pakataṃ yaṃ10
paññattaṃ taṃ na jānantī 'ti attho. udake hassadhammo ti
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. -socirakaṃ.
2 Ssp. surattaṃ.
3 Bp. atikhiṇamajjaṃ.
4 Ssp. dutiyasikkhāpade.
5 Bp. -patodakenā 'ti; Ssp. -paṭodake 'ti.
6 Bp. upakacchakādi-.
7 Bp. uttanto.
8 Ssp. kilamanto.
9 Bp. apaka-.
10 Ssp. taṃ.
[page 861]
Bhvibh_V.53-54.] Pācittiya-vaṇṇanā 861
udakakīḷikā1 vuccati.ḥ upari gopphake 'ti gopphakānaṃ upa-
ribhāgappamāṇe, hassādhippāyo ti kīḷādhippayo. nimujjati
vā 'ti ādīsu nimujjanatthāya orohantassa padavāre padavāre
dukkaṭaṃ. nimujjanummujjanesu payoge payoge pācittiyaṃ.
nimujjitvā anto udake yeva gacchantassa hatthavārapadavā-
resu sabbattha pācittiyaṃ. plavatī2 'ti tarati, hatthehi ta-
rantassa hatthavāre hatthavāre pācittiyaṃ, pādesu pi es' eva
nayo. yena yena aṅgena tarati tassa tassa payoge payoge
pācittiyaṃ. tīrato vā rukkhato vā udake patati pācittiyam
eva. nāvāya kīḷatī 'ti piyārittādīhi3 nāvaṃ pājento vā tīre
ussādento vā nāvāya kīḷati dukkaṭaṃ. hatthena vā 'ti
ādīsu pi payoge payoge dukkaṭaṃ. keci hatthena udake
khittāya kaṭhalāya patanuppatanavāresu dukkaṭaṃ vadanti
taṃ na gahetabbaṃ. tattha hi ekapayogattā ekam eva
dukkaṭaṃ. api ca upari gopphake vuttāni ummujjanādīni
ṭhapetvā aññena yena kenaci ākārena udakaṃ otaritvā vā
anotaritvā vā yattha katthaci ṭhitaṃ udakaṃ antamaso
binduṃ gahetvā khipanakīḷāya pi kīḷantassa dukkaṭaṃ eva.
atthajjotakam pana akkharaṃ likhituṃ vaṭṭati, ayam ettha
vinicchayo, sesaṃ uttānam eva. paṭhamapārājikasamuṭṭhā-
naṃ, kiriyā saññāvimokkhaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ kāya-
kammaṃ akusalacittaṃ tivedanan ti. hassadhammasikkhā-
padaṃ tatiyaṃ.
Catutthe, kathāyaṃ nasseyyā 'ti kathaṃ ayaṃ dhammo tan
ti paveṇī nasseyya. taṃ vā na sikkhitukāmo ti yena paññat-
tena vuccati taṃ paññattaṃ na sikkhitukāmo. appaññat-
tenā 'ti sutte vā abhidhamme vā āgatena. evaṃ amhākaṃ
ācariyānaṃ uggaho ti ettha gārayhācariyuggaho4 na gahetabbo
paveṇiyā āgato ācariyuggaho 'va gahetabbo. Kurundiyaṃ
pana lokavajje ācariyuggaho na vaṭṭati paṇṇattivajje pana
vaṭṭatī 'ti vuttaṃ. Mahāpaccariyaṃ suttaṃ suttānulomañ
ca uggahitakānaṃ yeva ācariyānaṃ uggaho pamāṇaṃ, ajānan-
tānaṃ kathā appamāṇan ti vuttaṃ, taṃ sabbaṃ paveṇiyā
āgate samodhānaṃ gacchati, sesaṃ uttānam eva. tisamuṭ-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. udake kīḷikā.
2 Ssp. palavati.
3 Bp.Ssp. phiyā-.
4 Bp. gārayho āca-.
[page 862]
862 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.54-57.
ṭhānaṃ,ḥ kāyacittato vācācittato kāyavācācittato ca samuṭ-
ṭhāti, kiriyā saññāvimokkhaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ kāya-
kammaṃ vacīkammaṃ akusalacittaṃ dukkhavedanan ti.
anādariyasikkhāpadaṃ catutthaṃ.
Pañcame, rūpūpahārādayo manussaviggahe vuttanayen'
eva veditabbā, sesaṃ uttānam eva. samuṭṭhānādīni anāda-
riyasadisāne vā 'ti. bhiṃsāpanasikkhāpadaṃ pañcamaṃ.
Chaṭṭhe, Bhaggā 'ti janapadassa nāmaṃ. Suṃsumāragiran
ti nagarassa nāmaṃ. Bhesakaḷāvanan ti taṃ nissitavanassa
nāmaṃ, taṃ pana migānaṃ phāsuvihāratthāya dinnattā
migadāyo ti vuccati. samādahitvā 'ti jāletvā. paripātesī 'ti
anubandhi. sayaṃ samādahatī 'ti ettha jotiṃ samādahitu-
kāmatāya araṇīsaṇṭhapanato paṭṭhāya yāva jālā na uṭṭhahati
tāva sabbappayogesu dukkaṭaṃ. padīpe pī 'ti padīpujjalane
'pi. jotike pī 'ti pattapacanasedakammādīsu jotikaraṇe.
tathārūpappaccayā 'ti padīpādīnaṃ1 paccayā. paṭilātaṃ uk-
khipatī 'ti ḍayhamānaṃ alātaṃ patitaṃ2 ukkhipati, puna
yathāṭhāne ṭhapetī 'ti attho. evaṃ avijjhātaṃ ukkhipitvā
pakkhipantass' eva dukkaṭaṃ, vijjhātaṃ puna3 jālāpentassa
pācittiyam eva. tathārūpappaccayā 'ti ṭhapetvā padīpādīni,
aññena pi tathārūpena paccayena samādahantassa anāpatti.
āpadāsū 'ti duṭṭhavāḷamigāmanussehi4 upaddavo hoti tattha
samādahantassāpi anāpatti, sesaṃ uttānam eva. chasamuṭ-
ṭhānaṃ, kiriyā nosaññavimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇattivaj-
jaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ ticittaṃ tivedanan ti. joti-
sikkhāpadaṃ5 chaṭṭhaṃ.
Sattame, cuṇṇena vā mattikāya vā 'ti ettha cuṇṇamattikānaṃ
abhisaṅkharaṇakālato paṭṭhāya sabbapayogesu dukkaṭaṃ.
pāraṃ gacchanto nhāyatī 'ti ettha sukkhāya nadiyā vāḷikaṃ6
ukkiritvā katāavāṭakesu7 pi nhāyituṃ vaṭṭati. āpadāsū 'ti
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. padīpādi.
2 Ssp. patati taṃ.
3 Ssp. pana.
4 Ssp. sappadaṭṭhacoraruddhabāḷamiga-.
5 Ssp. jotisamādahanasi-.
6 Ssp. vālukaṃ.
7 Ssp. -vāṭesu.
[page 863]
Bhvibh_V.57-58.] Pācittiya-vaṇṇanā 863
bhamarādīhi anubaddhassa1 udake nimuñjituṃ vaṭṭatī 'ti,ḥ
sesam ettha uttānam eva. eḷakalomasamuṭṭhānam, kiriyā
nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ kāyakammaṃ
ticittaṃ tivedanan ti. nhānasikkhāpadaṃ sattamaṃ.
Aṭṭhame, navaṃ pana bhikkhunā cīvaralābhenā 'ti ettha
alabhī 'ti labho labho yeva lābho. kiṃ alabhi,2 cīvaraṃ.
kīdisaṃ, navaṃ, iti navaṃ cīvaraṃ3 lābhenā 'ti vattabbe
anunāsikalopaṃ katvā navaṃ cīvaralābhenā 'ti vuttaṃ,
paṭiladdhanavacīvarenā 'ti attho. majjhe ṭhitapadadvaye
panā 'ti nipāto. bhikkhunā 'ti yena laddhaṃ tassa nidas-
sanaṃ, padabhājane pana padavyañjanaṃ4 anādiyitvā yaṃ
laddhaṃ taṃ dassetuṃ cīvaraṃ nāma channaṃ cīvarānan ti
ādi vuttaṃ. cīvaran ti ettha yaṃ nivāsetuṃ vā pārupituṃ
vā sakkā hoti tad eva veditabbaṃ. ten' eva vikappanūpaga-
pacchiman ti na vuttaṃ. kaṃsanīlan ti cammakāranīlaṃ.
Mahāpaccariyaṃ pana ayomalaṃ5 lohamalaṃ etaṃ kaṃsa-
nīlaṃ nāmā 'ti vuttaṃ. palāsanīlaṃ ti yo koci nīlavaṇṇo
paṇṇaraso. dubbaṇṇakaraṇaṃ ādātabban ti etaṃ kappa-
binduṃ sandhāya vuttaṃ, na nīlādīhi sakalacīvarassa dub-
baṇṇakaraṇaṃ, tañ ca pana kappaṃ ādiyantena cīvaraṃ
rajitvā catūsu vā koṇesu tīsu vā dvīsu vā ekasmiṃ vā koṇe
morassa akkhimaṇḍalamattaṃ vā maṅkuṇapiṭṭhimattaṃ6 vā
ādātabbaṃ. Mahāpaccariyaṃ patte7 vā gaṇṭhiyaṃ vā na
vaṭṭatī 'ti vuttaṃ. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana vaṭṭati yevā
'ti vuttaṃ. pāḷikappakaṇṇikakappādayo pana sabbattha
paṭisiddhā, tasmā ṭhapetvā ekaṃ vaṭṭabinduṃ aññena kenaci
pi vikārena kappo na kātabbo. aggale8 'ti ādīsu etāni agga-
lādīni kappakatacīvare pacchā āropetvā kappakaraṇakiccaṃ
n' atthi, sesaṃ uttānam eva. eḷakalomasamuṭṭhānaṃ, kiriyā9
nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ kāyakammaṃ
ticittaṃ tivedanan ti. dubbaṇṇakaraṇasikkhāpadaṃ aṭṭha-
maṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. anubandhassa.
2 Bp. alabbhi.
3 Ssp. cīvara.
4 Bp.Ssp. vyañjanaṃ.
5 Ssp. aya-.
6 Bp. maṅgulapiṭṭhi-.
7 Ssp. paṭe.
8 Bp.Ssp. aggaḷe.
9 Ssp. kiriyākiriyaṃ.
[page 864]
864 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.59-61.
Navame, tassa vā adinnan ti tassa cīvarasāmikassa pari-
bhuñjāhi1 vā vissajjehi vā yaṭhāpaccayaṃ vā karohī 'ti evaṃ
vatvā adinnaṃ. tassa vā avissāsanto ti yena vinayakammaṃ
kataṃ tassa avissāsena vā, tena pana dinne vā tassa vissāsena
vā paribhuñjantassa anāpatti, sesam ettha tiṃsakavaṇṇanā-
yaṃ2 vuttanayattā uttānam evā 'ti. kaṭhinasamuṭṭhānaṃ,
kāyavācato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti, kiriyākiriyaṃ no-
saññāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ kāyakammaṃ
vacīkammaṃ ticittaṃ tivedanan ti. vikappanasikkhāpadaṃ
navamaṃ.
Dasame, apanidhentī 'ti apanetvā nidhenti. hassāpekkho3
ti hassādhippāyo. aññaṃ parikkhāran ti pāḷiyā anāgataṃ
pattatthavikādiṃ. dhammakathaṃ4 kathetvā5 'ti samaṇena
nāma anihitaparikkhārena bhavituṃ na vaṭṭatī 'ti evaṃ
dhammakathaṃ kathetvā dassāmī 'ti nikkhipato anāpatti,
sesam ettha uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ, kiriyā saññāvi-
mokkhaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ
akusalacittaṃ tivedanan ti. cīvarāpanidhānasikkhāpadaṃ
dasamaṃ. samatto vaṇṇanākkamena surāpānavaggo chaṭṭho.
Sappāṇavaggassa6 paṭhamasikkhāpade, issāso hotī 'ti gihī-
kāle dhanuggahācariyo hoti. jīvitā voropitā 'ti jīvitā viyojitā,
sikkhāpade 'pi voropeyyā 'ti viyojeyya, yasmā pana vohāra-
mattam ev' etaṃ na hatthe kiñci viyojite sīsālaṅkāre sīsaṃ
viya jīvitā voropite pāṇe jīvitaṃ nāma visuṃ na tiṭṭhati,
aññad atthu antaradhānam eva gacchati tasmā tam atthaṃ
dassetuṃ padabhājane jīvitindriyaṃ upacchindatī 'ti ādi
vuttaṃ. imasmiṃ sikkhāpade tiracchānagato yeva pāṇo
ti veditabbo. taṃ khuddakam pi mahantam pi mārentassa
āpatti nānākaraṇaṃ n' atthi. mahante pana upakkamama-
hattā7 akusalamahattaṃ8 hoti. pāṇe pāṇasaññī 'ti antamaso
mañcapīthaṃ sodhento maṅkuṇabījake9 pi pāṇasaññī10 nikkā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. -ñja.
2 Ssp. tiṃsakaṇḍavaṇ-.
3 Bp. hasā-.
4 Bp.Ssp. dhammiṃ kathaṃ.
5 Ssp. katvā.
6 Bp.Ssp. sappāṇaka-.
7 Bp. -mahantattā.
8 Bp. -mahantaṃ.
9 Bp. maṅgula-.
10 Ssp. paṇakasaññī.
[page 865]
Bhvibh_V.61-63.] Pācittiya-vaṇṇanā 865
ruṇikatāya taṃ bhindanto apaneti pācittiyaṃ.ḥ tasmā eva-
rūpesu ṭhānesu kāruññaṃ upaṭṭhāpetvā appamattena vattaṃ
kātabbaṃ, sesaṃ manussaviggahe vuttanayen' eva veditab-
baṃ saddhiṃ samuṭṭhānādīhī 'ti. sañciccapāṇasikkhāpadaṃ
paṭhamaṃ.
Dutiye, sappāṇakan ti ye pāṇakā paribhogena maranti
tehi pāṇakehi sappāṇakaṃ, tādisaṃ hi jānaṃ paribhuñjato
payoge payoge pācittiyaṃ. pattapūram pi avicchinditvā
ekapayogena pivato ekā āpatti. tādisena udakena sāmisaṃ
pattaṃ āvichitvā1 dhovane2 pi tādisena3 udakena uṇhayāgu-
pattaṃ nibbāpayato taṃ udakaṃ hatthena vā uḷuṃdena vā
gahetvā nhāyato pi payoge payoge pācittiyaṃ. udakasoṇḍiṃ
vā pokkharaṇiṃ vā pavisitvā bahi nikkhamanatthāya vīciṃ
uṭṭhāpayato 'pi soṇḍiṃ vā pokkharaṇiṃ vā sodhentehi tato
gahitaudakaṃ udake yeva āsiñcitabbaṃ. samīpamhi udake
asati kappiyaudakassa aṭṭha vā dasa vā ghaṭe udakasaṇṭhā-
nakappadese āsiñcitvā tattha āsiñcitabbaṃ. pavaṭṭitvā
udake patissatī 'ti uṇhapāsāṇe udakaṃ n' āsiñcitabbaṃ,
kappiyaudakena pana pāsāṇaṃ nibbāpetvā āsiñcituṃ vaṭṭati,
sesam ettha uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ, kiriyā saññā-
vimokkhaṃ sacittakaṃ paṇṇattivajjaṃ kāyakammaṃ vacī-
kammaṃ ticittaṃ tivedanan ti. ettha ca paṭaṅgapāṇakānaṃ
patanaṃ ñatvā 'pi suddhacittatāya dīpajālane4 viya sappā-
ṇakabhāvaṃ ñatvāpi udakasaññāya paribhuñjitabbato
paṇṇattivajjatā veditabbā 'ti. sappāṇakasikkhāpadaṃ du-
tiyaṃ.
Tatiye, ukkoṭentī 'ti tassa tassa bhikkhuno santikaṃ gantvā,
akataṃ kamman ti ādīni vadantā uccālenti yathā patiṭṭhita-
bhāvena patiṭṭhātuṃ na denti. yathādhamman ti yo yassa
adhikaraṇassa vūpasamanāya dhammo vutto ten' eva dham-
menā 'ti attho. nihatādhikaraṇan5 ti nihataṃ adhikaraṇaṃ,
satthārā vuttadhammen' eva vūpasamitaṃ adhikaraṇan ti
attho. dhammakamme dhammakammasaññī 'ti yena kammena
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. avi-; Ssp. āvijjhitvā.
2 Bp.Ssp. dhovato.
3 Ssp. tādise.
4 Ssp. dīpujjalane.
5 Ssp. nīhaṭa- for nihata-.
[page 866]
866 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.63-64.
taṃ adhikaraṇaṃ vūpasamitaṃ tañ ce dhammakammaṃ
hoti,ḥ tasmiṃ dhammakamme ayam pi dhammakammasaññī
hutvā yadi ukkoṭeti pācittiyaṃ āpajjatī 'ti attho. etena
nayena sesapadāni pi veditabbāni, ayam ettha saṃkhepo.
vitthāro pana imesaṃ catunnaṃ adhikataṇānaṃ kati ukko-
ṭanā 'ti ādinā nayena Parivāre vuttaṃ. aṭṭhakarhāsu taṃ
sabbaṃ āharitvā tass' eva attho vaṇṇito. mayaṃ pana taṃ1
tatth' eva vaṇṇayissāma idha āharitvā vaṇṇiyamāne hi
suṭṭhutaraṃ sammoho bhaveyyā 'ti na vaṇṇayimha, sesam
ettha uttānam eva. tisamuṭṭhānam, kiriyā saññāvimokkhaṃ
sacittakaṃ, lokavajjaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ akusa-
lacittaṃ dukkhavedanan ti. ukkoṭanasikkhāpadaṃ tatiyaṃ.
Catutthe, duṭṭhullā nāma apattī 'ti ettha cattāri pārājikāni
atthuddhāravasena dassitāni, saṅghādisesāpatti pana adhip-
petā, taṃ chādentassa pācittiyaṃ. dhuraṃ nikkhittamatte
'ti dhure nikkhittamatte, sace pi dhuraṃ nikkhipitvā pacchā
āroceti na rakkhati, dhuraṃ nikkhittamatte yeva pācittiyan
ti vuttaṃ hoti. sace pana evaṃ dhuraṃ nikkhipitvā paṭic-
chādanattham eva aññassa āroceti so pi aññassā 'ti eten'
upāyena samaṇasatam pi samaṇasahassam pi āpattiṃ āpajjati
yeva tāva2 yāva koṭi na cchijjati. kadā pana koṭi cchijjati.
Mahāsummatthero tāva vadati āpattiṃ āpanno ekassa āroceti
so paṭinivattitvā tass' eva āroceti evaṃ koṭi chijjatī 'ti.
Mahāpadumatthero pan' āha, ayaṃ hi vatthu paggalo yeva
āpattiṃ āpanno pana paṭicchādanatthaṃ3 ekassa bhikkhuno
āroceti ayaṃ aññassa āroceti so paṭinivattitvā yen' assa
ārocitaṃ tass' eva āroceti evaṃ tatiyena puggalena dutiyassa
ārocite koṭi cchinnā hotī'ti. aduṭṭhullaṃ āpattin ti avasesa-
pañcāpattikkhandhe.4 anupasampannassa duṭṭhullaṃ va
aduṭṭhullaṃ vā ajjhācāran ti ettha anupasampannassa suk-
kavisaṭṭhi ca kāyasaṃsaggo cā 'ti ayaṃ duṭṭhullājjhācāro
nāma, sesam ettha uttānam eva. dhuranikkhepasamuṭṭhā-
naṃ, kāyavācācittato samuṭṭhāti, akiriyaṃ nosaññāvimok-
khaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. omits taṃ; Ssp. naṃ.
2 Ssp. omits tāva.
3 Bp.Ssp. omits paṭi-.
4 Bp.Ssp. avasese pañca-.
[page 867]
Bhvibh_V.64-65.] Pācittiya-vaṇṇanā 867
akusalacittaṃ dukkhavedanan ti.ḥ duṭṭhullasikkhāpadaṃ ca-
tutthaṃ.
Pañcame, aṅguliyo dukkhā bhavissantī 'ti akkharāni likhan-
tassa aṅguliyo dukkhā bhavissantī 'ti cintesuṃ. urassa
dukkho ti gaṇanaṃ sikkhantena bahu cintetabbaṃ hoti ten'
assa uro dukkho bhavissatī 'ti maññiṃsu. akkhīni1 dukkhā
bhavissantī 'ti rūpasuttaṃ sikkhantena kahāpaṇā2 parivatte-
tvā3 parivattetvā passitabbā4 honti ten' assa akkhīni dukkhā5
bhavissantī 'ti maññiṃsu. ḍaṃsādīsu6 ḍaṃsā 'ti piṅgala-
makkhikāyo. dukkānan ti dukkhamānaṃ. tibbānan ti bahu-
lānaṃ.7 kharānan ti tikhiṇānaṃ. kaṭukānan ti pharusānaṃ,
amanāpatāya vā kaṭukarasasadisānaṃ. asātānan ti amadhu-
rānaṃ. pāṇaharānan ti jīvitaharānaṃ. sīmaṃ sammannatī
'ti navaṃ sīmaṃ bandhati. Kurundiyaṃ pana udakukkhepa-
paricchindane 'pi dukkaṭaṃ vuttaṃ. paripuṇṇavīsativasso
ti paṭisandhigahaṇato paṭṭhāya paripuṇṇavīsativasso. gab-
bhavīso 'pi hi paripuṇṇavīsativasso tv eva saṅkhaṃ gacchati.
yath' āha, tena kho pana samayena āyasmā Kumārakassapo
gabbhavīso upasampanno hoti. atha kho āyasmato Kumā-
rakassapassa etad ahosi: bhagavatā paññattaṃ na ūnavīsa-
tivasso puggalo upasampadetabbo ti ahañ c' amhi gabbhavīso
upasampanno upasampanno nu kho 'mhi nanu kho upasampan-
no ti. bhagavato etam atthaṃ ārocesuṃ. yaṃ bhikkhave
mātukucchismiṃ8 paṭhamaṃ cittaṃ upannaṃ paṭhamaṃ
viññānaṃ pātubhūtaṃ tad upādāya sā vassajāti, anujānāmi
bhikkhave gabbhavīsaṃ upasampādetun ti. tattha yo dvā-
dasamāse mātukucchismiṃ vasitvā mahāpavāraṇāya jāto so
tato paṭṭhāya yāva ekūnavīsatime vasse mahāpavāraṇā taṃ
atikkāmetvā pāṭipade upasampādetabbo, eten' upāyena hāpa-
navaḍḍhanaṃ9 veditabbaṃ. porāṇakattherā pana ekūnavī-
sativassaṃ sāmaṇeraṃ nikkhamanīyapuṇṇamāsiṃ atikkam-
ma pāṭipadadivase upasampādenti. taṃ kasmā 'ti vuccate.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. akkhīni 'ssa dukkhāni for akkhīni dukkhā.
2 Ssp. -ṇāni.
3 Bp. parivattitvā.
4 Ssp. -bbāni.
5 Ssp. dukkhāni.
6 Bp. omits ḍaṃādīsu.
7 Ssp. bahalānaṃ.
8 Bp. -kucchimhi.
9 Bp. hāyana-.
[page 868]
868 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.65-66.
ekasmiṃ vasse chacātudassī1 uposathā honti, iti vīsatiyā
vassesu cattāro māsā parihāyanti, rājāno tatiye tatiye vasse
vassaṃ upakkaḍḍhanti,2 iti aṭṭhārasasu vassesu chammāsā
vaḍḍhanti. tato uposathavasena parihīne cattāro māse apa-
netvā dve māsā avasesā honti. te dve māse gahetvā vīsati
vassāni paripuṇṇāni hontī 'ti nikkaṅkhā hutvā nikkhamanīya-
puṇṇamāsiṃ atikkamma pāṭipade upasampadenti. ettha pa-
na yo pavāretvā vīsativasso bhavissati taṃ sandhāya ekūna-
vīsativassan ti vuttaṃ. tasmā yo mātukucchismiṃ dvāda-
samāse vasi so ekavīsativasso hoti, yo sattamāse vasi so satta-
māsādhikavīsativasso, chammāsajāto3 pana na jīvati. anā-
patti ūnavīsativassaṃ puggalaṃ paripuṇṇasaññī 'ti ettha
knicāpi upasampādentassa anāpatti. puggalo pana anupa-
sampanno 'va hoti, sace pana so dasavassaccayena aññaṃ
upasampādeti tañ ce muñcitvā gaṇo pūrati sūpasampanno,
so pi ca yāva na jānāti tāv' assa n' eva saggantarāyo na mok-
khantarāyo, ñatvā pana puna upasampajjitabbaṃ, sesaṃ
uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ, kiriyā saññāvimokkhaṃ sacit-
takaṃ paṇṇativajjaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ ticit-
taṃ tivedanan ti. ūnavīsativassasikkhāpadaṃ pañcamaṃ.
Chaṭṭhe, paṭiyālokan ti suriyālokassa paṭimukhaṃ pacchi-
madisan4 attho. kammikā5 'ti suṃkaṭṭhāne kammikā. rā-
jānaṃ vā theyyaṃ gacchantī 'ti rājānaṃ vā thenetvā vañcetvā
rañño santakaṃ kiñci gahetvā idāni tassa na dassāmā6 'ti
gacchanti. visaṅketenā 'ti kālavisaṅketena divasavisaṅketen'
eva ca gacchato anāpatti, maggavisaṅketena pana aṭavīvi-
saṅkentena vā āpatti yeva. sesam ettha bhikkhunīvagge
vuttanayattā uttānam eva. theyyasatthasamuṭṭhānaṃ, kā-
yacittato ca kāyavācācittato ca samuṭṭhāti, kiriyā saññā-
vimokkhaṃ sacittakaṃ paṇṇattivajjaṃ kāyakammaṃ vacī-
kammaṃ ticittaṃ tivedanan ti. theyyasatthasikkhāpadaṃ
chaṭṭhaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. -cātuddasika-; Ssp. cātuddasikā.
2 Bp.Ssp. ukka-.
3 Bp. chammāse jāto.
4 Bp. pacchimaṃ divasan.
5 Bp. kammiyā.
6 Bp. -mī 'ti.
[page 869]
Bhvibh_V.67-68.] Pācittiya-vaṇṇanā 869
Sattame, padhūpento nisīdī 'ti pajjhāyanto attānaṃ yeva
paribhāsanto nisīdi.1 na ayyo so bhikkhu maṃ nippātesī2 'ti
ayyo ayaṃ bhikkhu maṃ na nikkhāmesi, na maṃ gahetvā
agamāsī 'ti attho. sesam ettha bhikkhuniyā saddhiṃ saṃvi-
dhānasikkhāpade vuttanayan' eva veditabbaṃ saddhiṃ samuṭ-
ṭhānadīhī 'ti. saṃvidhānasikkhāpadaṃ sattamaṃ.
Aṭṭhame, gaddhe bādhayiṃsū 'ti gaddhabādhino, gaddha-
bādhino pubbapurisā assā 'ti gaddhabāhipubbo, tassa gaddha-
bādhipubbassa gijjhaghātakakulappasuttassā3 'ti attho. sag-
gamokkhānaṃ antarāyaṃ karontī 'ti antarāyikā, te kamma-
kilesavipākaupavādāaṇāvītikkamavasena pañcavidhā, tattha
pañcānantariyakammā kammantarāyikā nāma, tathā bhik-
khunīdūsakakammaṃ, taṃ pana mokkhass' eva antarāyaṃ
karoti na saggassa, niyatamicchādiṭṭhidhammā kilesantarā-
yikā nāma, paṇḍakatiracchānagataubhatobyañjanakādīnaṃ4
paṭisandhidhammā vipākantarāyikā nāma, ariyūpavādāupa-
vādantarāyikā nāma, te pana yāva ariye na khamāpenti
tāvad eva na tato paraṃ, sañcicca āpannāpattiyo āṇāvītikka-
mantarāyikā nāma, tāpi yāva bhikkhubhāvaṃ vā paṭijānāti
na vuṭṭhāti vā na deseti vā tāvad eva na tato paraṃ. tatr'
āyaṃ bhikkhu bahussuto dhammakaṭhiko sesantārayike
jānāti, vinaye pana akovidattā paṇṇattivītikkamantarāyike
na jānāti, tasmā rahogato evaṃ cintesi ime agārikā5 pañca-
kāmaguṇe paribhuñjantā sotāpannā pi sakadāgāmino 'pi
anāgāmino 'pi honti, bhikkhū 'pi manāpikāni cakkhuviññey-
yāni rūpāni passanti ... pe ... kāyaviññeyye poṭṭhabbe
phusanti, mudukāni attharaṇapāpuraṇādīni paribhuñjanti,
etaṃ sabbaṃ vaṭṭati. kasmā itthīrūpā ... pe ... itthī-
poṭṭhabbā eva na vaṭṭanti ete pi vaṭṭantī 'ti. evaṃ rasena
rasaṃ saṃsandetvā6 sacchandarāgaparibhogañ ca nicchandarā-
gaparibhogañ ca ekaṃ katvā thūlavākehi saddhiṃ atisukhu-
masuttaṃ upanento7 viya sāsapena saddhiṃ Sineruṃ upasaṃ-
haranto viya pāpakaṃ diṭṭhigataṃ uppādetvā kiṃ bhaga-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. nisīdati.
2 Ssp. nippādesī.
3 Ssp. -ppasūtassā 'ti.
4 Bp.Ssp. -kānaṃ.
5 Ssp. āgārikā.
6 Bp.Ssp. -ditvā.
7 Bp. chaṭṭento; Ssp. ghaṭento for upa-.
[page 870]
870 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.68-70.
vatā mahāsamuddaṃ bandhantena viya mahatā ussāhena
paṭhamaṃ pārājikaṃ paññattaṃ n' atthi ettha doso ti sab-
baññutañāṇena saddhiṃ paṭivirujjhanto sabbapuggalānaṃ
āsaṃ chindanto jinassa āṇācakke pahāram adāsi.ḥ ten' āha
tath' āhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī 'ti ādi.
aṭṭhikaṃkalūpamā 'ti ādimhi aṭṭhikaṃkalūpamā appassā-
daṭṭhena, maṃsapesūpamā bahusādhāraṇaṭṭhena, tiṇukkū-
pamā anudahanaṭṭhena, aṅgārakāsūpamā mahābhitāpaṭṭhe-
na, supinakūpamā ittarapaccupaṭṭhānaṭṭhena, yācitakūpamā
tāvakālikaṭṭhena, rukkhaphalūpamā sabbaṅgapaccaṅga-
paḷibhañjanaṭṭhena, asisūṇūpamā adhikuṭṭanaṭṭhena, satti-
sūlūpamā vinivijjhanaṭṭhena, sappasirūpamā sāsaṃkasappa-
ṭibhayaṭṭhenā 'ti ayam ettha saṃkhepo, vitthāro pana Papañ-
casūdaniyā Majjhimanikāyaṭṭhakathāya gahetabbaṃ. evaṃ
byā kho ti evaṃ viya kho. sesam ettha pubbe vuttayayattā
uttānam eva. samanubhāsanasamuṭṭhānaṃ, kāyavācācittato
samuṭṭhāti, akiriyaṃ saññāvimokkhaṃ sacittakaṃ lokavaj-
jaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ akusalacittaṃ dukkhaveda-
nan ti. ariṭṭhasikkhāpadaṃ aṭṭhamaṃ.
Navame, akaṭānudhammenā 'ti anudhammo vuccati āpattiyā
adassane vā appaṭikamme vā pāpikāya diṭṭhiyā appaṭinissagge
vā dhammena vinayena satthusāsanena ukkhittakassa anulo-
mavattaṃ disvā katā osāraṇā, so osāraṇasaṅkhāto anudhammo
yassa na kato, ayaṃ akaṭānudhammo nāma, tādisena saddhin
ti attho. ten' ev' assa padabhājane akaṭānudhammo nāma
ukkhitto anosārito ti vuttaṃ. deti vā patigaṇhā 'ti vā 'ti eka-
payogena bahum pi dadato gaṇhato vā ekaṃ pācittiyaṃ.
vicchinditvā vicchinditvā dentassa gaṇhantassa vā payoga-
gaṇanāya pācittiyāni, sesam ettha uttānam eva. tisamuṭṭhā-
naṃ, kiriyā nosaññāvimokkhaṃ sacittakaṃ paṇṇattivajjaṃ
kāyakammaṃ vacīkammaṃ ticittaṃ tivedanan ti. ukkhitta-
sambhogasikkhāpadaṃ navamaṃ.
Dasame, diṭṭhigaṭaṃ uppannan ti Ariṭṭhassa viya etassāpi
ayoniso ummujjantassa uppannaṃ diṭṭhigataṃ. nāsetū 'ti
ettha tividhā nāsanā saṃvāsanāsanā liṅganāsanā daṇḍakam-
manāsanā 'ti. tattha āpattiyā adassanādīsu ukkhepanā
--------------------------------------------------------------------------
No footnote.
[page 871]
Bhvibh_V.70-72.] Pācittiya-vaṇṇanā 871
saṃvāsanāsanā nāma.ḥ dūsako nāsetabbo Mettiyaṃ bhik-
khuniṃ nāsethā 'ti ayaṃ liṅganāsanā nāma. ajjatagge te
āvuso samaṇuddesa na c' eva so bhagavā satthā apadisitabbo
ti ayaṃ daṇḍakammanāsanā nāma, ayaṃ idha adhippeta.
ten' āha evañ ca pana bhikkhave nāsetabbo ... pe ... vi-
nassā 'ti. tattha carā 'ti gaccha. pire 'ti para amāmaka.
vinassā 'ti nassa, yattha te na passāma tattha gacchā 'ti.
upalāpeyyā 'ti saṅgaṇheyya. upaṭṭhāpeyyā 'ti tena attano
upaṭṭhānaṃ kārāpeyya, sesaṃ ariṭṭhasikkhāpade vuttana-
yan' eva veditabbaṃ saddhiṃ samuṭṭhānādīhī 'ti. kaṇṭaka-
sikkhāpadaṃ dasamaṃ. samatto vaṇṇanākkamena sappā-
ṇakavaggo sattamo.
Sahadhammikavaggassa paṭhamasikkhāpade, etasmiṃ sik-
khāpade 'ti etasmiṃ sikkhāpade yaṃ vuttaṃ taṃ na tāva
sikkhissāmi. āpatti pācittiyassā 'ti ettha pana vācāya vācāya
āpatti veditabbā. sikkhamānena bhikkhave bhikkhunā 'ti
ovādaṃ sirasā sampaṭicchitvā sikkhitukāmen' eva hutvā
ājānitabbañ c' eva pucchitabbañ ca upaparikkhitabbañ ca,
sesam ettha dubbacasikkhāpade vuttanayen' eva padatthato
veditabbaṃ. vinicchayato uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ,
kiriyā saññāvimokkhaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ kāyakammaṃ
vacīkammaṃ akusalacittaṃ dukkhavedanan ti. sahadham-
mikasikkhāpadaṃ paṭhamaṃ.
Dutiye, vinayakathaṃ kathetī 'ti vinayakathā nāma kappiyā-
kappiya-āpattānāpattisaṃvarapahānapaṭisaṃyuttakathā taṃ
katheti. vinayassa vaṇṇaṃ bhāsatī 'ti vinayassa vaṇṇo nāma
pañcannam pi sattannam pi āpattikkhandhānaṃ vasena mā-
tikaṃ nikkhipitvā padabhājanena vaṇṇanā taṃ bhāsati.
vinayapariyattiyā vaṇṇaṃ bhāsatī 'ti vinayaṃ pariyāpuṇantā-
naṃ vinayapariyattimūlakaṃ vaṇṇaṃ guṇaṃ ānisaṃsaṃ
bhāsati. vinayadharo hi vinayapariyattimūlake pañcāni-
saṃse chāanisaṃse sattānisaṃse aṭṭhānisaṃse navānisaṃse
dasānisaṃse ekādasānisaṃse ca labhatī1 'ti te sabbe bhāsatī
'ti attho. katame pañcānisaṃse labhatī2 'ti, attano sīlakkhan-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. labhati and omit 'ti.
2 Ssp. labhati and omits 'ti.
[page 872]
872 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.72.
dhasuguttiādike.ḥ vuttaṃ h' etaṃ, pañcime bhikkhave āni-
saṃsā vinayadhare puggale attano sīlakkhandho sugutto
hoti surakkhito, kukkuccapakatānaṃ bhikkhūnaṃ1 paṭisara-
ṇaṃ hoti, visārado saṅghamajjhe voharati, paccatthike saha-
dhammena suniggahītaṃ niggaṇhāti, saddhammaṭṭhitiyā
paṭipanno hotī 'ti. kathamassa attano sīlakkhandho sugutto
hoti surakkhito. idh' ekacco bhikkhu āpattiṃ āpajjanto
chah' ākārehi āpajjati alajjitā aññāṇatā kukkuccapakattā
akappiye kappiyasaññitā kappiye akappiyasaññitā satisam-
mosā.2 kathaṃ alajjitā3 āpajjati. akappiyabhāvaṃ jānanto
yeva madditvā vītikkamaṃ karoti. vuttaṃ pi c' etaṃ:
sañcicca āpattiṃ āpajjati āpannaṃ4 parigūhati
agatigamanañ ca gacchati ediso vuccati alajjī puggalo ti.
kathaṃ aññāṇatā āpajjati. aññāṇipuggalo5 hi mando mo-
muho kattabbākattabbaṃ ajānanto akattabbaṃ karoti kat-
tabbaṃ virādheti evam aññāṇatā6 āpajjati. kathaṃ kukkuc-
capakatatā7 āpajjati. kappiyākappiyaṃ nissāya kukkucce
uppanne vinayadharaṃ pucchitvā kappiyañ ce kattabbaṃ siyā
akappiyañ ce na kātabbaṃ siyā ayaṃ pana vaṭṭatī 'ti maddi-
tvā vītikkamati yeva, evaṃ kukkuccapakatatā7 āpajjati.
kathaṃ akappiye kappiyasaññitā8 āpajjati. acchamaṃsaṃ
sūkaramaṃsan ti khādati, dīpimaṃsaṃ migamaṃsan ti khā-
dati, akappiyabhojanaṃ kappiyabhojanan ti bhuñjati, vikāle
kālasaññāya bhuñjati, akappiyapānakaṃ kappiyapānakan ti
pivati, evaṃ akappiye kappiyasaññitā9 āpajjati. kathaṃ
kappiye akappiyasaññitā9 āpajjati. sūkaramaṃsaṃ accha-
maṃsan ti khādati, migamaṃsaṃ dīpamaṃsan ti khādati,
kappiyabhojanaṃ akappiyabhojanan ti bhuñjati, kāle vikāla-
saññāya bhuñjati, kappiyapānakaṃ akappiyapānakan ti
pivati, evaṃ kappiye akappiyasaññitā āpajjati. kathaṃ
satisammosā10 āpajjati. sahaseyya-cīvaravippavāsa-bhesajja-
cīvarakālātikkamanapaccayā āpattiñ ca satisammosā10 āpajjati.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. omit this.
2 Ssp. adds 'ti.
3 Bp. -tāya and inserts āpattiṃ.
4 Bp.Ssp. āpattiṃ.
5 Bp. aññāṇapu-.
6 Ssp. -ṇatāya.
7 Bp.Ssp. -tatāya.
8 Bp.Ssp. -saññitāya.
9 Bp.Ssp. -tāya sic passim.
10 Bp.Ssp. mosāya.
[page 873]
Bhvibh_V.72.] Pācittiya-vaṇṇanā 873
evam idh' ekacco bhikkhu imehi chahi ākārehi āpattiṃ āpaj-
jati. vinayadharo pana imehi chahi ākārehi āpattiṃ na āpaj-
jati. kathaṃ alajjitā1 n' āpajjati. so hi passatha bho ayaṃ
kappiyākappiyaṃ jānanto yeva paṇṇattivītikkamaṃ karotī
'ti idaṃ parūpavādaṃ rakkhanto pi n' āpajjati. evaṃ alaj-
jitā2 n' āpajjati. sahasā āpannam pi desanāgāminiṃ desetvā
vuṭṭhānagāminiyā vuṭṭhahitvā suddhante patiṭṭhāti, tato3:
sañcicca āpattiṃ na āpajjati āpannaṃ4 na parigūhati
agatigamañ ca na gacchati ediso vuccati lajjī puggalo ti.
imasmiṃ lajjībhāve patiṭṭhito 'va hoti. kathaṃ aññāṇatā5
n' āpajjati. so hi kappiyākappiyaṃ jānāti, tasmā kappiyaṃ
yeva karoti akappiyaṃ na karoti, evaṃ aññāṇatā6 n' āpajjati.
kathaṃ kukkuccapakatatā n' āpajjati. so hi kappiyākappi-
yaṃ nissāya kukkucce uppanne vatthuṃ oloketvā mātikaṃ
padabhājanaṃ antarāpattiṃ anāpattiṃ ca oloketvā kappiyañ
ce karoti akappiyañ ce na karoti evaṃ kukkuccapakatatā
n' āpajjati. kathaṃ akappiye7 kappiyasaññitādīhi n' āpaj-
jati. so hi kappiyākappiyaṃ jānāti, tasmā akappiye kappi-
yasaññī na hoti, kappiye akappiyasaññī na hoti, supatiṭṭhitā
v' assa8 sati hoti, adhiṭṭhātabbaṃ adhiṭṭheti vikappetabbaṃ
vikappeti, iti imehi chahi ākārehi āpattiṃ n' āpajjati. anā-
pajjanto akhaṇḍasīlo hoti parisuddhasīlo, evam assa attano
sīlakkhandho sugutto hoti surakkhito. kathaṃ kukkuccapa-
katānaṃ paṭisaraṇaṃ hoti.9 tiroraṭṭhesu tirojanapadesu ca
uppannakukkuccā bhikkhū asukasmiṃ kira vihāre vinayadharo
vasatī 'ti dūrato 'pi tassa santikaṃ āgantvā kukkuccaṃ puc-
chanti, so tehi katassa kammassa vatthuṃ oloketvā āpattā-
nāpattiṃ garukalahukādibhedaṃ sallakkhetvā desanāgāminiṃ
desāpetvā vuṭṭhānagāminiyā vuṭṭhāpetvā suddhante patiṭ-
ṭhāpeti, evaṃ kukkuccapakatānaṃ paṭisaraṇaṃ hoti. visā-
rado saṅghamajjhe voharatī 'ti avinayadharassa hi saṅgha-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. -tāya.
2 Bp. lajjitā.
3 Ssp. adds paṭṭhāya.
4 Bp.Ssp. āpattiṃ.
5 Bp.Ssp. ñāṇatāya.
6 Ssp. -ṇatāya.
7 Bp. akappiyādisaññitāya for akappiye kappiyasaññitādīhi.
8 Bp.Ssp. c' assa.
9 Ssp. hotī 'ti.
[page 874]
874 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.72.
majjhe kathentassa bhayaṃ sārajjaṃ okkamati,ḥ vinayadharas-
sa taṃ na hoti, kasmā, evaṃ kathentassa doso hoti, evaṃ na
doso ti ñatvā kathanato. paccatthike sahadhammena sunig-
gahītaṃ niggaṇhātī 'ti ettha dvidhā paccatthikā nāma atta-
paccatthikā ca sāsanapaccatthikā ca, tattha Mettiyabhumma-
jakā ca bhikkhū vaḍḍho ca Licchavī amūlakena antimavatthu-
nā codesuṃ, ime attapaccatthikā nāma. ye vā pan' aññe pi
dussīlā pāpadhammā sabbe te attapaccatthikā nāma. vipa-
rītadassanā pana Ariṭṭhabhikkhu Kaṇṭakasāmaṇera Vesā-
likavajjiputtakā parūpahārāññāṇakaṅkhāparavitaṇādivādā
mahāsaṅghikādayo ca abuddhasāsanaṃ buddhasāsanan ti
vatvā katapaggahā sāsanapaccatthikā nāma. te sabbe pi
sahadhammena sakāraṇena vacanena yathā taṃ asaddham-
maṃ patiṭṭhāpetuṃ na sakkonti evaṃ suniggahītaṃ katvā
niggaṇhāti. sadhammaṭhitiyā paṭipanno hotī 'ti ettha pana
tividho saddhammo pariyatti paṭipatti adhigamavasena,
tattha tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ pariyattisaddhammo nāma,
terasa dhutaṅguṇā cuddasakhandhakavattāni dveasīti mahā-
vattānī 'ti ayaṃ paṭipattisaddhammo nāma. cattāro maggā
cattāri phalāni ca ayaṃ adhigamasaddhammo nāma. tattha
keci therā, yo vo1 Ānanda mayā dhammo ca vinayo ca desito
paññatto so vo mam ' accayena satthā 'ti iminā suttena sāsa-
nassa pariyatti mūlan ti vadanti. keci therā, ime ca Subhadda
bhikkhū sammā vihareyyuṃ asuñño loko arahantehi assā 'ti
iminā suttena sāsanassa paṭiyatti mūlan ti vatvā yāva pañca
bhikkhū sammā paṭipannā saṃvijjanti tāva sāsanaṃ ṭhitaṃ
hotī 'ti āhaṃsu. itare pana therā, pariyattiyā antarahitāya
suppaṭipannassāpi dhammābhisamayo n' atthī 'ti āhaṃsu.
sace pi pañca bhikkhū cattāri pārājikāni rakkhaṇakā honti
te saddhe kulaputte pabbājetvā paccantime janapade upasam-
pādetvā dasavaggaṃ gaṇaṃ pūretvā majjhimajanapade 'pi
upasampadaṃ karissanti, etena upāyena vīsativaggaṃ2
saṅghaṃ pūretvā attano pi abbhānakammaṃ katvā sāsanaṃ
vuddhiṃ3 virūḷhiṃ vepullaṃ gamayissanti. evam ayaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. kho for vo.
2 Bp. -vaggagaṇaṃ saṅghaṃ; Ssp. bhikkhusaṅghaṃ for saṅghaṃ.
3 Bp.Ssp. vuḍḍhiṃ.
[page 875]
Bhvibh_V.72.] Pācittiya-vaṇṇanā 875
vinayadharo tividhassāpi saddhamassa ciraṭṭhitiyā paṭipanno
hoti.ḥ1 evam ayaṃ vinayadharo ime tāva pañca ānisaṃse
paṭilabhatī 'ti veditabbo. katame cha ānisaṃse labhatī 'ti.
tassādheyyo uposatho pavāraṇā saṅghakammaṃ pabbajjā
upasampadā nissayaṃ deti sāmaṇeraṃ upaṭṭhāpeti. ye hi2
ime cātuddasiko paṇṇarasiko sāmaggī uposatho saṅghe
uposatho gaṇapuggale3 uposatho suttuddeso uposatho pāri-
suddhi uposatho adhiṭṭhānauposatho ti navauposathā, sabbe
te vinayadharāyattā. yāpi ca imā cātuddasikā paṇṇara-
sikā sāmaggīpavāraṇā saṅghapavāraṇā gaṇapuggalapavāraṇā4
tevācikā dvevācikā samānavassikapavāraṇā 'ti navapavā-
raṇāyo, tāpi vinayadharāyattā eva tassa santakā so tāsaṃ
sāmi. yāni pi imāni apalokanakammaṃ ñattikammaṃ ñatti-
dutiyakammaṃ ñatticatutthakamman ti cattāri saṅghakam-,
māni, tāni5 vinayadharāyattāni, yāpi c' āyaṃ upajjhāyena
hutvā kulaputtānaṃ pabbajjā ca upasampadā ca kātabbā,
ayam pi vinayadharāyattā 'va, na hi añño dvipiṭakadharo pi
etaṃ kātuṃ labhati. so eva nissayaṃ deti sāmaṇeraṃ upaṭ-
ṭhāpeti. añño n' eva nissayaṃ dātuṃ labhati na sāmaṇeraṃ
upaṭṭhāpetuṃ. sāmaṇerūpaṭṭhāpanaṃ6 paccāsiṃsanto pana
vinayadharassa santike upajjhaṃ gāhāpetvā vattapaṭivattaṃ7
sādituṃ labhati. ettha ca nissayadānaṃ c' eva samaṇerū-
paṭṭhānaṃ ca ekam aṅgaṃ. iti imesu chasu ānisaṃsesu
ekena saddhiṃ purimāni8 pañca cha honti, dvīhi saddhiṃ
satta, tīhi saddhiṃ aṭṭha, catūhi saddhiṃ nava, pañcahi
saddhiṃ dasa, sabbehi p' etehi saddhiṃ ekādasā 'ti evaṃ
vinayadharo puggalo pañca cha satta aṭṭha nava dasa ekādasa
ca ānisaṃse labhatī 'ti veditabbo. evaṃ bhagavā ime ānisaṃse
dassento vinayapariyattiyā vaṇṇaṃ bhāsatī 'ti veditabbo.
ādissa ādissā 'ti punappunaṃ vavatthapetvā9 visuṃ visuṃ
katvā. āyasmato Upālissa vaṇṇaṃ bhāsātī 'ti vinayapariyattiṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. hotī 'ti.
2 Bp. pi for hi.
3 Ssp. gaṇe uposatho puggale for this.
4 Bp. gaṇe puggale pavāraṇā; Ssp. gaṇe pavāraṇā puggale pavā-
raṇā.
5 Ssp. omits tāni vina- yattāni.
6 Bp. -paṭṭhānaṃ.
7 Bp.Ssp. paṭipattiṃ.
8 Bp. purimā.
9 Ssp. vavaṭṭhapetvā.
[page 876]
876 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.72-73.
nissāya Upālittherassa guṇaṃ bhāsati thometi pasaṃsati.ḥ
kasmā, app' eva nāma mama vaṇṇanaṃ sutvāpi bhikkhū
Upālissa santike vinayaṃ uggahetabbaṃ pariyāpuṇitabbaṃ
maññeyyuṃ, evam idaṃ sāsanaṃ addhaniyaṃ bhavissati,
pañca vassasahassāni vattissatī 'ti. te 'dha bahū bhikkhū 'ti
te imaṃ bhagavato vaṇṇanaṃ sutvā ime kir' ānisaṃse n' eva
suttantikā na ābhidhammikā labhantī 'ti yathā parikittitā-
nisaṃsādhigame1 ussāhajātā bahū bhikkhū therā ca navā ca
majjhimā ca āyasmato Upālissa santike vinayaṃ pariyāpu-
ṇantī 'ti ayam ettha attho. idhā 'ti padaṃ2 nipātamattam
eva. uddissamāne 'ti ācariyena antevāsikassa uddissamāne.
so pan' āyasmā ācariye attano ruciyā uddisante vā taṃ ācari-
yaṃ yācitvā antevāsike uddisāpento vā yo naṃ dhāreti tasmiṃ
sajjhāyaṃ karonte vā uddissamāno nāma hoti, tasmā uddi-
sante vā uddisāpente vā sajjhāyaṃ vā karonte 'ti padabhā-
janaṃ vuttaṃ. khuddānukhuddakehī 'ti khuddakehi ca
anukhuddakehi ca. yāvad evā 'ti tesaṃ saṃvattanamari-
yādāparicchedavacanaṃ,3 idaṃ vuttaṃ hoti. etāni hi ye
uddisanti uddisāpenti sajjhāyanti vā tesaṃ tāva saṃvattanti
yāva kappati nu kho na kappati nu kho ti kukkuccasaṃkhāto
vippaṭisāro vihesā vicikicchāsaṃkhātā4 manovilekhā5 ca
uppajjati yeva. athavā, yāvad evā 'ti atisayavavatthāpanaṃ.
tassa saṃvattantī 'ti iminā sambaddho,6 kukkuccāya vihesāya
vilekhāya ativiya saṃvattanti yevā 'ti vuttaṃ hoti. upasam-
pannassa vinayaṃ vivaṇṇetī 'ti upasampannassa santike
tassa tasmiṃ vimatiṃ uppādetukāmo vinayaṃ vivaṇṇeti
nindati garahati, sesam ettha uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ,
kiriyā saññāvimokkhaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ kāyakammaṃ
vacīkammaṃ akusalacittaṃ dukkhavedanan ti. vilekhana-
sikkhāpadaṃ dutiyaṃ.
Tatiye, anvaddhamāsan7 ti anupaṭipāṭiyā addhamāse ad-
dhamāse, yasmā pana so uposathadivase uddisiyyati8 tasmā
anūposathikan ti padabhājane vuttaṃ. uddissamāne 'ti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. parikittānisaṃ-.
2 Bp. omits padaṃ.
3 Bp.Ssp. mariyādapa-.
4 Bp.Ssp. khāto.
5 Bp.Ssp. -vilekho.
6 Bp.Ssp. sambandho.
7 Ssp. anvaḍḍhamāsan.
8 Bp.Ssp. -siyati.
[page 877]
Bhvibh_V.73-74.] Pācittiya-vaṇṇanā 877
uddisiyamāne,ḥ yasmā pana so pātimokkhuddesakena uddisante
uddisiyamāno nāma hoti, tasmā uddisante 'ti padabhājane
vuttaṃ. yaṃ ca tattha āpattiṃ āpanno ti tasmiṃ anācāre
ciṇṇe1 yaṃ āpattiṃ āpanno. yathādhammo kāretabbo ti
aññāṇena āpannattā tassā āpattiyā mokkho n' atthi, yathā
pana dhammo ca vinayo ca ṭhito tathā kāretabbo, desanāgā-
miniṃ ce āpanno hoti desāpetabbo, vuṭṭhānagāminiṃ ce
vuṭṭhāpetabbo ti attho. sādhukan ti suṭṭhu. aṭṭhīkatvā2 'ti
aṭṭhikabhāvaṃ katvā, aṭṭhiko hutvā 'ti vuttaṃ hoti. dham-
makamme 'ti ādīsu mohāropanakammaṃ adhippetaṃ, sesam
ettha uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ, kiriyā saññāvimokkhaṃ,
sacittakaṃ lokavajjaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ, akusala-
cittaṃ dukkhavedanan ti. mohanasikkhāpadaṃ tatiyaṃ.
Catutthe, pahāraṃ dentī 'ti āvuso pīṭhakaṃ paññāpetha
pādadhovanaṃ āharathā 'ti ādīni vatvā tathā akarontānaṃ
pahāraṃ denti. pahāraṃ deti āpatti pācittiyassā 'ti ettha
paharitukāmatāya pahāre dinne sace pi marati pācittiyam
eva. pahārena hattho vā pādo vā bhijjati sīsaṃ vā chiddaṃ3
hoti pācittiyam eva. yath' āyaṃ saṅghamajjhe na virocati
tathā naṃ karomī 'ti evaṃ virūpakaraṇādhippāyena kaṇṇaṃ
vā nāsaṃ vā chindati dukkaṭaṃ. anupasampannassā 'ti
gahaṭṭhassa vā pabbajitassa vā itthiyā vā purisassa vā anta-
maso tiracchānagatassāpi pahāraṃ deti dukkaṭaṃ. sace pana
rattacitto itthiṃ paharati saṅghādiseso. kenaci viheṭhiyamāno
ti manussena vā tiracchānagatena vā viheṭhiyamāno. mok-
khādhippāyo ti tato attano mokkhaṃ patthayamāno. pahā-
raṃ detī 'ti kāyakāyapaṭibaddhanissaggiyānaṃ aññatarena
pahāraṃ deti anāpatti. sace pi antarāmagge coraṃ vā
paccatthikaṃ vā viheṭhetukāmaṃ disvā upāsaka etth' eva
tiṭṭha mā āgamā4 'ti vatvā vacanaṃ anādiyitvā āgacchantaṃ
gaccha re 'ti muggarena vā satthakena vā paharitvā yāti. so
ce tena pahārena marati anāpatti yeva, vāḷamigesu pi es'
eva nayo. sesam ettha uttānam eva. samuṭṭhānādīni pan'
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. āciṇṇe.
2 Bp. aṭṭhiṃ katvā; Ssp. aṭṭhi katvā.
3 Ssp. bhinnaṃ.
4 Bp. āgamitthā 'ti; Ssp. āgamī 'ti.
[page 878]
878 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.74-77.
assa paṭhamapārājikasadisāni.ḥ idaṃ pana dukkhavedanan
ti. pahārasikkhāpadaṃ catutthaṃ.
Pañcame, talasattikaṃ uggirantī 'ti pahāradānākāraṃ das-
setvā kāyam pi kāyapaṭibaddham pi uccārenti. te pahāra-
samuñcitā rodantī 'ti te pahāraparicitā pubbe pi laddhapahā-
rattā, idāni ca pahāraṃ dassantī 'ti maññamānā rodantī 'ti
attho. pahārassa mucchitā 'ti pi sajjhāyanti,1 tattha pahā-
rassa bhītā 'ti attho. uggirati āpatti pācittiyassā 'ti ettha sace
uggiritvā viraddho pahāraṃ deti, avassaṃ vāretuṃ2 asakkon-
tassa pahāro sahasā patati na paharitukāmatāya dinnattā
dukkaṭaṃ. tena pahārena hatthādīsu yaṃ kiñci bhijjati
dukkaṭam eva. paharitukāmassa yena kenaci daṇḍādinā
pahāro vā mokkhito attanā vā satiṃ paṭilabhitvā na paharati
dukkataṃ. paharantassa kenaci vā hattho dhārito dukkaṭaṃ.
mokkhādhippāyo talasattikaṃ uggiratī 'ti ettha pubbe vuttesu
vatthūsu purimanayen' eva talasattikaṃ uggirantassa anāpatti.
sace pi virajjhitvā pahāraṃ deti anāpatti yeva. sesaṃ puri-
masadisam eva saddhiṃ samuṭṭhānādīhi. talasattikasik-
khāpadaṃ pañcamaṃ.
Chaṭṭhe, anuddhaṃsentī 'ti te kira sayaṃ ākiṇṇadosattā
evaṃ bhikkhū n' eva amhe codessanti na sāressantī 'ti atta-
parittānaṃ karonto3 paṭigacc' eva bhikkhū amūlakena saṅghā-
disesena codenti. sesam ettha terasakakaṇḍamhi amūlaka-
sikkhāpade vuttanayattā uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ, kiri-
yā saññāvimokkhaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ kāyakammaṃ
vacīkammaṃ akusalacittaṃ dukkhavedanan ti. amūlakasik-
khāpadaṃ chaṭṭhaṃ.
Sattame, upadahantī 'ti uppādenti. kukkuccaṃ upadahati
āpatti pācittiyassā 'ti vācāya vācāya āpatti. anupasampan-
nassā 'ti sāmaṇerassa, mātugāmena saddhiṃ raho maññe tayā
nisinnaṃ nipannaṃ bhuttaṃ pītaṃ saṅghamajjhe idañ c'
idañ ca kataṃ ti ādinā nayena kukkuccaṃ upadahati vācāya
vācāya dukkaṭaṃ. sesam ettha uttānam eva. samuṭṭhānā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. sajjāyanti.
2 Ssp. dhāretuṃ.
3 Bp. karontā.
[page 879]
Bhvibh_V.78-80.] Pācittiya-vaṇṇanā 879
dīni pi amūlakasadisān' evā 'ti.ḥ sañciccasikkhāpadaṃ sat-
tamaṃ.
Aṭṭhame, adhikaraṇajātānan ti etehi bhaṇḍanādīhi up-
pannavivādādhikaraṇānaṃ. upassutin ti sutisamīpaṃ, yattha
ṭhatvā sakkā hoti tesaṃ vacanaṃ sotuṃ tatthā 'ti attho.
gacchati āpatti dukkaṭassā 'ti ettha padavāre padavāre dukka-
ṭaṃ. mantentan ti aññena saddhiṃ aññasmiṃ mantayamāne.
mantente 'ti vā pāṭho ayam ev' attho. vūpasamessāmī 'ti
upasamissāmi vūpasamaṃ gamissāmi kalahaṃ na karissāmi.
attānaṃ parimocessāmī 'ti mama akārakabhāvaṃ kathetvā
attānaṃ mocessāmi, sesam ettha uttānam eva, theyyasat-
thasamuṭṭhānaṃ, kāyacittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti.
siyā kiriyā sotukāmatāya gamanavasena, siyā akiriyaṃ1
ṭhitaṭṭhānaṃ āgantvā mantayamānānaṃ ajānāpanavasena,
rūpiyaṃ aññavādaṃ2 upassutī 'ti imāni hi tīṇi sikkhāpadāni
ekaparicchedāni. saññāvimokkhaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ
kāyakammaṃ vacīkammaṃ akulacittaṃ dukkhavedanan ti.
upassutisikkhāpadaṃ aṭṭhamaṃ.
Navame, sace ca mayaṃ jāneyyāmā 'ti sace mayaṃ jāney-
yāma, ca-kāro pana nipātamattam eva. dhammikānan ti
dhammena vinayena satthusāsanena katattā dhammo etesu
atthī 'ti dhammikāni, tesaṃ dhammikānaṃ catunnaṃ saṅgha-
kammānaṃ. khīyati āpatti pācittiyassā 'ti ettha vācāya
vācāya pācittiyaṃ. sesaṃ uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ,
kiriyā saññāvimokkhaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ kāyakam-
maṃ vacīkammaṃ akusalacittaṃ dukkhavedanan ti. kam-
mapaṭibāhanasikkhāpadaṃ navamaṃ.
Dasame, vatthuṃ3 ārocitan ti codake ca4 cuditakena ca atta-
no kathā kathitā anuvijjako sammato ettāvatā vatthum eva
ārocitaṃ hoti. sesam ettha uttānam eva. dhuranikkhepasa-
muṭṭhānaṃ, kāyavācācittato samuṭṭhāti, kiriyākiriyaṃ sañ-
ñāvimokkhaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ kāyakammaṃ vacī-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. akiriyā.
2 Bp.Ssp. aññavādakaṃ.
3 Bp. vatthu vā; Ssp. vatthuṃ vā ārocitaṃ hotī 'ti codanake ca.
4 Bp. na for ca.
[page 880]
880 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.81-83.
kammaṃ akusalacittaṃ dukkhavedanan ti.ḥ chandaṃada-
tvāgamanasikkhāpadaṃ dasamaṃ.
Ekādasame, yathāmittatā 'ti yathā mittatāya yo yo mitto
tassa tassa detī 'ti vuttaṃ hoti. esanayo sabbapadesu, sesaṃ
ujjhāpanakādīsu vuttanayattā uttānattham eva. tisamuṭ-
ṭhānaṃ, kiriyā saññāvimokkhaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ
kāyakammaṃ vacīkammaṃ akusalacittaṃ, dukkhavedanan
ti. Dabbasikkhāpadaṃ1 ekādasamaṃ.
Dvādasame, yaṃ vattabbaṃ siyā taṃ sabbaṃ tiṃsaka-
kaṇḍe pariṇāmanasikkhāpade vuttanayam eva. ayaṃ eva hi
viseso. tattha attano pariṇāmitattā nissaggiyaṃ pācittiyaṃ.
idha puggalassa pariṇāmitattā suddhikapācittiyan ti. tisa-
muṭṭhānaṃ, kiriyā saññāvimokkhaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ
kāyakammaṃ vacīkammaṃ akusalacittaṃ tivedanan ti.
pariṇāmanasikkhāpadaṃ dvādasamaṃ. samatto vaṇṇa-
nākkamena sahadhammikavaggo aṭṭhamo.
Rājavaggassa paṭhamasikkhāpade, orako ti parittako.
upari pāsādavaragato ti pāsādavarassa upari gato. ayyā-
naṃ vāhasā 'ti ayyānaṃ kāraṇā, tehi jānāpitattā jānāmī 'ti
vuttaṃ hoti. pitaraṃ patthetī ti antaraṃ passitvā ghātetuṃ
icchati. rājantepuraṃ hatthisammaddan ti ādisu satthīhi sam-
maddo etthā 'ti hatthisammaddaṃ, hatthisambādhan ti
attho, assarathasammaddapade pi es' eva nayo, sammatan
ti keci paṭhanti, taṃ na gahetabbaṃ. rañño antepure hatthi-
sammaddan ti pi pāṭho, tattha hatthīnaṃ sammaddaṃ
hatthisammaddan ti attho, rañño antepure hatthisammaddo
atthī 'ti vuttaṃ hoti, es' nayo sesapadesu pi. rajanīyānī2 'ti
tasmiṃ antepure edisāni rūpādīni. muddhāvasittassā3 'ti
muddhani avasittassa,4 5anikkhanto rājā ito ti anikkhantarā-
jakaṃ,5 tasmiṃ anikkhantarājake sayanīghare 'ti attho.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. Dubbalasikkhāpadaṃ ekādasamaṃ.
2 Bp. rajjanīyā 'ti.
3 Ssp. muddhābhisi-.
4 Ssp. abhi-.
5-5 Ssp. anikkhantarājake 'ti anikkhanto rāhā ito ti anikkhanta-
rājakaṃ.
[page 881]
Bhvibh_V.83-84.] Pācittiya-vaṇṇanā 881
ratanaṃ vuccati mahesī, nībhatan1 ti nikkhantaṃ, anībhataṃ1
ratanaṃ ito ti anībhataratanakaṃ,2 tasmiṃ anībhatarata-
nake2 sayanīghare 'ti attho, sesam ettha uttānam eva. kaṭhi-
nasamuṭṭhānaṃ, kāyavācato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti.
kiriyākiriyaṃ nosaññavimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ
kāyakammaṃ vacīkammaṃ ticittaṃ tivedanan ti. rājante
purasikkhāpadaṃ3 paṭhamaṃ.
Dutiye, vissaritvā 'ti pammussitvā.4 puṇṇapattaṃ nāma
satato pañca kahāpaṇā. kyāhaṃ karissāmī 'ti kiṃ ahaṃ ka-
rissāmi. ābharaṇaṃ omuñcitvā 'ti mahālataṃ5 nāma navako-
ṭiagghanakaṃ alaṅkāraṃ apanetvā. antevāsī 'ti paricārako.6
aparikkhittassa upacāro ti ettha upacāro nāma ārāmassa dve
leḍḍupātā, āvasathassa pana suppapāto vā musalapāto vā 'ti
Mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. uggaṇhāti āpatti pācittiyassā 'ti
ettha jātarūparajataṃ attano atthāya uggaṇhantassa vā
uggaṇhāpentassa vā nissaggiyaṃ pācittiyaṃ. saṅghagaṇa-
puggalacetiyanavakammānaṃ atthāya dukkaṭaṃ. avasesaṃ
muttādiratanaṃ attano vā saṅghādīnaṃ vā atthāya uggaṇ-
hantassa vā uggaṇhāpentassa vā dukkaṭaṃ. kappiyavatthu
vā akappiyavatthu vā hotu antamaso mātukaṇṇapiḷandhana-
tālapaṇṇam7 pi gihīsantakaṃ bhaṇḍāgārikasīsena paṭisāmen-
tassa pācittiyam eva. sace pana mātāpitunnaṃ santa-
kaṃ avassaṃ paṭisāmetabbaṃ kappiyabhaṇḍaṃ hoti attano
atthāya gahetvā paṭisāmetabbo. idaṃ paṭisāmetvā dehī
'ti pana vutte na vaṭṭatī 'ti paṭikkhipitabbaṃ. sace paṭi-
sāmehī 'ti pātetvā gacchanti paḷibodho nāma hoti paṭisāmetuṃ
vaṭṭati. vihāre kammaṃ karonto vaḍḍhakīādayo vā rāja-
vallabhā vā attano upakaraṇabhaṇḍaṃ vā sayanabhaṇḍaṃ
vā paṭisāmetvā dethā ti vadanti chandena pi bhayena pi na
kātabbam eva. guttaṭṭhānaṃ pana dassetuṃ vaṭṭati. balak-
kārena pātetvā gatesu ca paṭisāmetuṃ vaṭṭati. ajjhārāme
vā ajjhāvasathe vā 'ti ettha sace mahāvihārasadiso mahārāmo
hoti tattha pākāraparikkhitte pariveṇe yattha katthaci8
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. niggatan.
2 Bp. aniggatarata-.
3 Bp.Ssp. antepura-.
4 Ssp. pamu-.
5 Bp. mahallataṃ.
6 Bp. -rakā; Ssp. -rikā.
7 Ssp. mātusantakaṃ kaṇṇa-.
8 Ssp. omits this.
[page 882]
882 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.84.
bhikkhūhi vā sāmaṇerehi vā gahitaṃ bhavissatī 'ti saṅkā
uppajjati tādise eva ṭhāne uggaṇhitvā vā uggaṇhāpetvā vā
ṭhapetabbaṃ,ḥ mahābodhidvārakoṭṭhakāmbaṅgaṇasadisesu
pana mahājanasañcaraṇaṭṭhānesu na gahetabbaṃ.1 Ku-
rundiyaṃ pana vuttaṃ eko maggaṃ gacchanto nimmanussaṭ-
ṭhāne2 kiñci bhaṇḍaṃ passati ākiṇṇamanusse pi jāte manussā
tam eva bhikkhuṃ āsaṅkanti tasmā maggā okkamma3 nisīdi-
tabbaṃ, sāmikesu āgatesu taṃ ācikkhitabbaṃ, sace sāmike
na passati patirūpaṃ karissatī 'ti. rūpena vā nimittena vā
saññāṇaṃ katvā 'ti ettha rūpaṃ nāma antobhaṇḍikāya bhaṇ-
ḍaṃ, tasmā bhaṇḍikaṃ muñcitvā4 gaṇetvā ettakā kahāpaṇā
vā jātarūparajataṃ vā 'ti sallakkhetabbo. nimittan ti
lañchanādi,5 tasmā lañchitāya6 bhaṇḍikāya mattikālañchanan7
ti vā lākhālañchanan7 ti vā nīlapilotikāya bhaṇḍikāya katā
'ti vā setapilotikāya katā 'ti vā evam ādi sabbaṃ sallakkhetab-
baṃ. bhikkhū patirūpā 'ti lajjino kukkuccakā, lolajātikā-
naṃ hi hatthe ṭhapetuṃ na labbhati.8 yo pana n' eva tamhā
āvāsā pakkamati na sāmike passati tenāpi attano cīvarādi-
mūlaṃ na kātabbaṃ. thāvaraṃ pana senāsanaṃ vā cetiyaṃ
vā pokkharaṇī vā kāretabbaṃ.9 sace dīghassa addhuno acca-
yena sāmiko āgacchati upāsaka tava santakena idaṃ nāma
kataṃ anumodāhī 'ti vattabbo. sace anumodati icc' etaṃ
kusalaṃ, no ce anumodati mama dhanaṃ dethā 'ti codeti
yeva aññaṃ samādapetvā dātabbaṃ. ratanasammataṃ vis-
sāsaṃ gaṇhātī 'ti ādīsu āmāsam eva sandhāya vuttaṃ, anāmā-
saṃ na vaṭṭati, sesam ettha uttānam eva. chasamuṭṭhānaṃ,
kiriyā nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ kāya-
kammaṃ vacīkammaṃ ticittaṃ tivedanan ti. ratanasik-
khāpadaṃ dutiyaṃ.
Tatiye, tiracchānakathan ti ariyamaggassa tiracchānabhūtaṃ
kathaṃ. rājakathan ti rājapaṭisamyuttakathaṃ, corakathā-
dīsu pi es' eva nayo. santaṃ bhikkhun ti ettha yaṃ vattab-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. add palibodho na hoti.
2 Bp. nimanu-.
3 Bp. ukka-.
4 Ssp. omuñci-.
5 Bp. lañjanādi.
6 Bp. lañjityā.
7 Bp. -lañjanan.
8 Bp. labhati.
9 Bp.Ssp. -tabbā.
[page 883]
Bhvibh_V.84-87.] Pācittiya-vaṇṇanā 883
baṃ taṃ cārittasikkhāpade vuttam eva.ḥ sace sambahulā
kenaci kammena gāmaṃ pavisanti vikāle gāmappavesanaṃ
āpucchāmī1 'ti sabbehi aññamaññaṃ āpucchitabbaṃ, tasmiṃ
gāme taṃ kammaṃ na sampajjatī 'ti aññaṃ gāmaṃ gacchanti
gāmasatam pi hotu puna āpucchanakiccaṃ n' atthi. sace
pana ussāhaṃ paṭippassambhetvā vihāraṃ gacchantā antarā
aññaṃ gāmaṃ pavisitukāmā honti puna āpucchitabbam eva,
kulaghare vā āsanasālāya vā bhattakiccaṃ katvā telabhik-
khāya vā sappibhikkhāya vā caritukāmo hoti. sace passe
bhikkhu atthi āpucchitvā gantabbaṃ, asante n' atthī 'ti
gantabbaṃ, vīthiṃ otaritvā bhikkhuṃ passati āpucchanakic-
caṃ n' atthi, anāpucchitvā vicaritabbam eva, gāmamajjhena
maggo hoti tena gacchantassa telādibhikkhāya carissāmī 'ti
citte uppanne sace passe bhikkhu atthi āpucchitvā caritabbaṃ,
maggā anokkamma bhikkhāya carantassa pana āpucchanakic-
caṃ n' atthi. aparikkhitassa gāmassa upacāro adinnādāne
vuttanayen' eva veditabbo. antarārāman ti ādīsu na kevalaṃ
anāpucchā kāyabandhanaṃ abandhitvā saṅghāṭiṃ apārupi-
tvā gacchantassāpi anāpatti. āpadāsū 'ti sīho vā vyaggho
vā āgacchati, megho vā uṭṭheti,2 añño vā koci upaddavo up-
pajjati anāpatti. evarūpāsu āpadāsu bahigāmato antogāmaṃ
pavisituṃ vaṭṭati. sesam ettha uttānam eva. kaṭhinasamuṭ-
ṭhānaṃ kāyavācato kāyavācacittato ca samuṭṭhāti kiriyā-
kiriyaṃ nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ kāya-
kammaṃ, vacīkammaṃ ticittaṃ tivedanan ti. vikāle gāmap-
pavesanasikkhāpadaṃ tatiyaṃ.
Catutthe, bhedanam eva bhedanakaṃ taṃ assa atthī 'ti
bhedanakam eva. araṇike 'ti araṇidhanuke. vīṭhe3 'ti vī-
ṭhake, sesam ettha uttānam eva. chasamuṭṭhānaṃ, kiriyā
nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ
vacīkammaṃ ticittaṃ tivedanan ti. sūcigharasikkhāpadaṃ
catutthaṃ.
Pañcame, chedanakaṃ vuttanayam eva. chinditvā pari-
bhuñjatī 'ti ettha sace na chinditukāmo hoti bhūmiyaṃ nikha-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. -cchāmā 'ti.
2 Ssp. uṭṭhahati.
3 Bp. vidhe 'ti vedhake; Ssp. vīthe for vīṭhe.
[page 884]
884 Samantapāsādikā [Bhvibh_V.87-90.
ṇitvā pamāṇaṃ upari dasseti uttānaṃ katvā paribhuñjati.ḥ
ukkhipitvā vā tulāsaṅghāṭe ṭhapetvā aṭṭaṃ katvā pari-
bhuñjati sabbaṃ vaṭṭati. sesaṃ uttānam eva. chasamuṭ-
ṭhānaṃ. mañcasikkhāpadaṃ pañcamaṃ.
Chaṭṭhe, tūlaṃ onaddham etthā 'ti tūlonaddhaṃ. tūlaṃ
pakkhipitvā upari cilimikāya1 onaddhan ti vuttaṃ hoti.
sesaṃ uttānam eva. chasamuṭṭhānaṃ. tūlonaddhasik-
khāpadaṃ chaṭṭhaṃ.
Sattame, nisīdanam anuññātaṃ hotī 'ti, kattha anuññātaṃ.
cīvarakkhandhake paṇītabhojanavatthusmiṃ. vuttaṃ hi
tattha anujānāmi bhikkhave kāyaguttiyā cīvaraguttiyā senā-
sanaguttiyā nisīdanan ti. seyyathāpi purāṇasikoṭṭho ti yathā
nāma purāṇacammakaro ti attho, yathā hi cammakāro
cammaṃ vitthataṃ karissāmī 'ti ito cito ca samañchati2
kaḍḍhati evaṃ so pi taṃ nisīdanaṃ, tena taṃ bhagavā evam
āha. nisīdanaṃ nāma sadasaṃ vuccatī 'ti santhatasadisaṃ
santharitvā ekasmiṃ ante sugatavidatthiyā vidatthimatte
padese dvīsu ṭhānesu phāletvā tisso dasā kayiranti. tāhi
dasāhi sadasaṃ nāma vuccati. sesam ettha uttānam eva.
chasamuṭṭhānaṃ. nisīdanasikkhāpadaṃ sattamaṃ.
Aṭṭhame, kaṇḍupaṭicchādī anuññātā hotī 'ti, kattha anuñ-
ñātā. cīvarakkhandhake Belaṭṭhisīsavatthusmiṃ.3 vuttaṃ
hi tattha anujānāmi bhikkhave yassa kaṇḍu vā pīḷakā vā
assāvo vā thullakacchu4 vā ābādho kaṇḍupaṭicchādin ti.
yassa adhonābhi ubbhajānumaṇḍalan ti yassa bhikkhuno
nābhiyā heṭṭhā jānumaṇḍalānaṃ upari. kaṇḍū 'ti kacchu.
pīḷakā 'ti lohitutaṇḍikā sukhumapīḷakā. assāvo ti arisa
bhagandara pamehādīnaṃ5 vā vasena asucipaggharaṇaṃ.6
thullakacchu4 vā ābādho ti mahāpiḷakābadho vuccati. sesam
ettha uttānam eva. chasamuṭṭhānaṃ. kaṇḍupaṭicchādīsik-
khāpadaṃ aṭṭhamaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. vimili-.
2 Bp. -chaviṃ.
3 Ssp. Velaṭṭha-.
4 Ssp. thūlaccho.
5 Bp.Ssp. madhumehādīnaṃ.
6 Bp. asūci-.
[page 885]
Bhvibh_V.91-92.] Pācittiya-vaṇṇanā 885
Navame, vassikasāṭikā anuññātā hotī 'ti, kattha anuññātā,
cīvarakkhandhake visākhāvatthusmiṃ. vuttam hi tattha
anujānāmi bhikkhave vassikasāṭikan ti. sesam ettha uttā-
nam eva. chasamuṭṭhānaṃ. vassikasāṭikasikkhāpadaṃ na-
vamaṃ.
Dasame, caturaṅgulomako ti catuhi aṅglīhi1 ūnakappamāṇo.
sesaṃ uttānam eva. chasamuṭṭhānaṃ. Nandattherasik-
khāpadaṃ dasamaṃ. samatto vaṇṇanākkamena rājavaggo
navamo.
uddiṭṭhā kho ti ādi vuttanayam evā 'ti.
Samantapāsādikāya vinayasaṃvaṇṇanāya khuddakavaṇ-
ṇanā samattā.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. aṅgulehi.
[page 886]
886
[PĀṬIDESANĪYĀ DHAMMĀ]
pāṭidesanīyā dhammā khuddakānaṃ anantarā,
ṭhapitā ye ayaṃ dāni tesaṃ bhavati vaṇṇanā.
Paṭhamapāṭidesanīye tāva, paṭikkamanakāle 'ti piṇḍāya
caritvā paṭiāgamanakāle. sabbe 'va aggahesī 'ti sabbam eva
aggahesi. pavedhentī 'ti kampamānā. apehī 'ti apagaccha
na okāsam dethā 'ti attho. gārayhaṃ āvuso ti ādi paṭidese-
tabbākāradassanaṃ. rathikā 'ti racchā. vyūhan ti anib-
bijjhitvā1 ṭhitā gatapaccāgataracchā. siṃghāṭakan ti catu-
koṇaṃ2 vā tikoṇaṃ vā maggasamodhānaṭṭhānaṃ. gharan
ti kulagharaṃ. etesu rathikādīsu yattha katthaci ṭhatvā
gaṇhantassa gahaṇe dukkaṭaṃ. ajjhohāragaṇanāya3 pāṭi-
desanīyaṃ, hatthisālādīsu gaṇhantassāpi es' eva nayo. bhik-
khunī rathikāya ṭhatvā deti bhikkhu sace4 pi antarārāmā-
dīsu ṭhatvā gaṇhāti āpatti yeva. antaragharaṃ paviṭṭhāyā 'ti
hi vacanato bhikkhuniyā antaraghare ṭhatvā dadamānāya
vasen' ettha āpatti veditabbā. bhikkhussa ṭhitaṭṭhānaṃ pana
appamāṇaṃ. tasmā sace pi vīthiādīsu ṭhito bhikkhu anta-
rārāmādīsu ṭhatvā dadamānāya bhikkhuniyā gaṇhāti anāpatti
yeva. yāmakālikaṃ sattāhakālikaṃ yāvajīvikaṃ āhārat-
thāya paṭigaṇhāti āpatti dukkaṭassa. ajjhohāre ajjhohāre
āpatti dukkaṭassā 'ti idaṃ āmisena asambhinnaṃ sandhāya
vuttaṃ. sambhinne pana ekarase pāṭidesanīyam eva. ekato
upasampannāyā 'ti bhikkhunīnaṃ santike upasampannāya,
bhikkhūnaṃ santike upasampannāya pana yathā vatthukam
eva. dāpeti na detī 'ti aññātikā aññena kenaci dāpeti taṃ
gaṇhantassa anāpatti. upanikkhipitvā detī 'ti bhūmiyaṃ
ṭhapetvā idaṃ ayya tumhākaṃ dammī 'ti deti. evaṃ
dinnaṃ sādhu bhaginī 'ti sampaṭicchitvā tāya eva vā bhik-
khuniyā aññena vā kenaci paṭiggāhāpetvā bhuñjituṃ vaṭṭati.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. anivijjhitvā.
2 Bp.Ssp. catukkoṇaṃ.
3 Bp. inserts ajjhohāre.
4 Ssp. omits sace pi.
[page 887]
Bhvibh_VI.1-4.] Pāṭidesanīyā-vaṇṇanā 887
sace hi hatthagate patte āmisaṃ gaṅheyya pariccattaṃ te
mayā 'ti deti bhikkhu gahitaṃ bhaginī 'ti paṭiggaṇhāti gaṇhan-
tassa āpattī 'ti vadanti. sikkhamānāya sāmaṇerāyā 'ti etāsaṃ
dadamānānaṃ gaṇhantassa anāpatti. sesaṃ ettha uttānam
eva. eḷakalomasamuṭṭhānaṃ, kiriyā nosaññavimokkhaṃ acit-
takaṃ paṇṇativajjaṃ kāyakammaṃ ticittaṃ tivedanan ti.
paṭhamapāṭidesanīyaṃ.
Dutiye, apasakka tāva bhaginī 'ti ādi apasādetabbākāradas-
sanaṃ. attano bhattaṃ dāpeti n' detī 'ti ettha sace pi attano
bhattaṃ deti iminā sikkhāpadena anāpatti yeva, purimasik-
khāpadena āpatti. aññassa bhattaṃ deti na dāpetī 'ti ettha
pana sace dāpeyya iminā sikkhāpadena āpatti bhaveyya.
dentiyā pana n' eva iminā na purimena āpatti. sesam ettha
uttānam eva. kaṭhinasamuṭṭhānaṃ, kiriyākiriyaṃ nosañ-
ñāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ kāyakammaṃ vacī-
kammaṃ ticittaṃ tivedanan ti. dutiyapāṭidesanīyaṃ.
Tatiye, ubhato pasannan ti dvīhi pasannaṃ, upāsakena pi
upāsikāya pi, tasmiṃ kira kule ubho 'pi te sotāpannā yeva.
bhogena hāyatī 'ti edisaṃ1 hi kulaṃ sace pi asītikoṭidhanaṃ
hoti bhogehi hāyati yeva. kasmā, yasmā tattha n' eva
upāsikā na upāsako bhoge rakkhati. gharato nīharitvā dentī
'ti āsanasālaṃ vā vihāraṃ vā ānetvā denti. sace pi anāgate
bhikkhumhi paṭhamaṃ yeva nīharitvā dvāre ṭhapetvā pacchā
sampattassa denti vaṭṭati. bhikkhuṃ pana disvā anto gehato
nīharitvā dīyyamānaṃ na vaṭṭatī 'ti Mahāpaccariyaṃ
vuttaṃ. sesam ettha uttānam eva. eḷakalomasamuṭṭhā-
naṃ, kiriyā nosaññāvimokkham acittakaṃ paṇṇattivajjaṃ
kāyakammaṃ ticittaṃ tivedanan ti. tatiyapāṭidesanīyaṃ.
Catutthe, avaruddhā hontī 'ti paṭiviruddhā honti. pañcan-
naṃ paṭisamviditan ti pañcasu sahadhammikesu yaṃ kiñci
pesetvā khādanīyaṃ bhojanīyaṃ āharissāmā 'ti paṭisaṃvidi-
taṃ katam pi appaṭisaṃviditam evā 'ti attho. ārāmaṃ
ārāmūpacāraṃ ṭhapetvā 'ti āraññakasenāsanārāmañ ca tassa
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. īdisaṃ.
[page 888]
888 Samantapāsādikā [Bhvibh_VI.4.
upacārañ ca ṭhapetvā upacārato nikkhantaṃ antarāmagge
bhikkhuṃ disvā vā gāmaṃ āgatassa vā paṭisaṃviditaṃ
katam pi appaṭisaṃviditam eva hotī 'ti veditabbaṃ.ḥ sace
sāsaṅkaṃ hoti sāsaṅkan ti ācikkhitabban ti kasmā ācikkhitab-
baṃ. ārāme core vasante amhākaṃ n' ārocentī 'ti vacanapa-
ṭimocanatthaṃ, corā vattabbā mamussā idh' ūpacārantī 'ti
kasmā vattabbā. attano upaṭṭhākehi amhe gaṇhāpentī 'ti
vacanapaṭimocanatthaṃ, yāguyā paṭisaṃvidite tassā parivāro
āhariyyatī 'ti yāguyā paṭisaṃviditaṃ katvā kiṃ suddhayā-
guyā dinnāya pūvabhattāni pi etissā yāguyā paricāraṃ katvā
dassāmā 'ti evaṃ yaṃ kiñci āharanti sabbaṃ paṭisamviditam
eva hoti. bhattena paṭisaṃvidite 'ti ādīsu pi es' eva nayo.
asukaṃ nāma kulaṃ paṭisaṃviditaṃ katvā khādanīyādīni
gahetvā gacchatī 'ti sutvā aññāni pi tena saddhiṃ attano dey-
yadhammaṃ āharanti vaṭṭati. yāguyā paṭisaṃviditaṃ katvā
pūvaṃ vā bhattaṃ vā āharanti etam pi vaṭṭī 'ti Kurundiyaṃ
vuttaṃ. gilānassā 'ti appaṭisaṃvidite pi gilānassa anāpatti.
paṭisaṃvidite vā gilānassa vā sesakan ti ekass' atthāya paṭi-
saṃviditaṃ katvā āhaṭaṃ, tassa sesakaṃ aññassāpi bhuñji-
tuṃ vaṭṭati. catunnaṃ vā pañcannaṃ vā paṭisaṃviditaṃ
katvā bahuṃ āhaṭaṃ hoti aññesam pi dātuṃ icchanti, etam
pi paṭisaṃviditasesakam eva sabbam1 pi vaṭṭati. atha adhi-
kam eva hoti sannidhiṃ mocetvā ṭhapitaṃ dutiyadivase pi
vaṭṭati. gilānassa āhaṭāvasese 'pi es' eva nayo. yaṃ pana
appaṭisaṃviditam eva katvā āhaṭaṃ taṃ bahi ārāmaṃ pese-
tvā paṭisaṃviditaṃ kāretvā āharāpetabbaṃ. bhikkhūhi vā
gantvā antarāmagge gahetabbaṃ. yam pi vihāramajjhena
gacchanto vā vanacarakādayo vā vanato āharitvā denti
purimanayen' eva paṭisaṃviditaṃ kāretabbaṃ. tattha jāta-
kan ti ārāme jātakam eva, mūlahkādanīyādiṃ aññena kappi-
yaṃ katvā dinnaṃ paribhuñjato anāpatti. sace pana taṃ
gāmaṃ haritvā pacitvā āharanti na vaṭṭati, paṭisaṃviditaṃ
kāretabbaṃ, sesam ettha uttānam eva. kaṭhinasamuṭṭhā-
naṃ, kiriyākiriyaṃ nosaññāvimokkhaṃ acittakaṃ paṇṇat-
tivajjaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ ticittaṃ tivedanan ti.
[page 889]
Bhvibh_VII.1.] Sekhiya-vaṇṇanā 889
catutthapāṭidesanīyaṃ samattaṃ. Samantapāsādikāya vina-
yavaṇṇanāya pāṭidesanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
yāni sikkhitasikkhena sekhiyānī 'ti tādinā,
bhāsitāni ayaṃ dāni tesam pi vaṇṇaṇākkamo.
Tattha parimaṇḍalan ti samantato maṇḍalaṃ. nābhi-
maṇḍalaṃ jānumaṇḍan ti uddhaṃ nābhimaṇḍalaṃ adho
jānumaṇḍalaṃ paṭicchādento1 jānumaṇḍalassa heṭṭhā jaṅ-
ghaṭṭikato paṭṭhāya aṭṭhaṅgulamattaṃ nivāsanaṃ otāretvā
nivāsetabbaṃ. tato paraṃ otārentassa dukkaṭan ti vuttaṃ.
tathā2 nisinnassa jānumaṇḍalato heṭṭhā caturaṅgulamattaṃ
paṭicchannaṃ hotī 'ti Mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. evaṃ
nivāsentassa pana nivāsanaṃ pamāṇikaṃ vaṭṭati. tatr' idaṃ
pamāṇaṃ, dīghato muṭṭhipañcamaṃ tiriyaṃ aḍḍhatey-
yahatthaṃ, tādisassa pana alābhe tiriyaṃ dvihatthappa-
māṇam pi vaṭṭati jānumaṇḍalapaṭicchādanatthaṃ nābhi-
maṇḍalaṃ pana cīvarenāpi sakkā paṭicchādetun ti. tattha
ekapaṭṭacīvaraṃ evaṃ nivattham pi ṭhāne na tiṭṭhati
dupaṭṭaṃ pana tiṭṭhati. olambento nivāseti āpatti dukkaṭassā
'ti ettha na kevalaṃ purato vā3 pacchato vā3 olambetvā
nivāsentass' eva dukkaṭaṃ. ye pan' aññe tena kho pana
samayena chabbaggiyā bhikkhū gihīnivatthaṃ nivāsenti hat-
thisoṇḍakaṃ macchavāḷakaṃ catukkaṇṇakaṃ tālavaṇṭakaṃ
satavallikaṃ4 nivāsentī 'ti ādinā nayena khandhake nivāsana-
dosā vuttā tathā nivāsentassāpi dukkaṭam eva. te sabbe
vuttanayena parimaṇḍalaṃ nivāsentassa na hontī ti ayam
ettha saṃkhepo, vitthārato pana tath' eva āvibhavissati.
asañciccā 'ti purato vā pacchato vā olambetvā nivāsessāmī
'ti evaṃ asañcicca atha kho parimaṇḍalaṃ yeva nivāsessāmī
'ti virajjhitvā aparimaṇḍalaṃ nivāsentassa anāpatti. asatiyā
'ti aññāvihitassāpi tathā nivāsentassa anāpatti. ajānan-
tassā 'ti ettha nivāsanavattaṃ ajānantassa mokkho n' atthi,
nivāsanavattaṃ hi sādhukaṃ uggahetabbaṃ, tassa anugga-
haṇam ev' assa anādariyaṃ. taṃ pana sañcicca anugga-
haṇtass' eva yujjati. tasmā uggahitavatto 'pi yo āruḷhabhā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. -dentena.
2 Ssp. yathā.
3 Bp.Ssp. ca.
4 Ssp. satavalikaṃ.
[page 890]
890 Samantapāsādikā [Bhvibh_VII.1.
vaṃ vā oruḷhabhāvaṃ vā na jānāti,ḥ tassa anāpatti. Kurundi-
yaṃ pana parimaṇḍalaṃ nivāsetuṃ ajānantassa anāpattī
'ti vuttaṃ. yo pana sukkhajañgho vā mahāpiṭṭhikamaṃso
vā hoti tassa sāruppatthāya1 aṭṭhaṅgulādikam2 pi otāretvā
nivāsetuṃ vaṭṭati. gilānassā 'ti jaṅghāya vā pāde vā vaṇo
hoti ukkhipitvā vā otāretvā vā nivāsetuṃ vaṭṭati. āpadāsū
'ti vāḷamigā vā corā vā anubandhanti evarūpāsu āpadāsu
anāpatti, sesam uttānam eva. paṭhamapārājikasamuṭṭhā-
naṃ, kiriyā saññāvimokkhaṃ sacittakaṃ3 dukkhavedanan
ti. Phussadevatthero pana sacittakaṃ paṇṇattivajjaṃ tive-
danan ti āha. Upatissatthero pana anādariyaṃ paṭiccā 'ti
vuttattā lokavajjaṃ, akusalacittaṃ dukkhavedanan ti āha.
parimaṇḍalaṃ pārupitabban ti tena kho pana samayena
chabbaggiyā bhikkhū gihīpārupanaṃ4 pārupantī 'ti evaṃ
vuttaṃ anekappakāraṃ gihīpārupanaṃ4 apārupitvā idha
vuttanayen' eva ubho kaṇṇe samaṃ katvā pārupanavattaṃ
pūrentena parimaṇḍalaṃ pārupitabbaṃ. imāni ca dve pi
sikkhāpadāni avisesena vuttāni, tasmā vihāre pi antaraghare
pi parimaṇḍalam eva nivāsetabbañ ca pārupitabbañ cā 'ti.
samuṭṭhānādīni paṭhamasikkhāpade vuttanayān'5 eva sad-
dhiṃ theravādena.
kāyaṃ vivaritvā 'ti jānum pi uram pi vivaritvā. supaṭic-
channenā 'ti na sasīsaṃ pārutena, atha kho gaṇṭhikaṃ paṭi-
muñcitvā ubhato anuvātantena gīvaṃ paṭicchādetvā ubho
kaṇṇe samaṃ katvā paṭisaṃharitvā yāva maṇibandhaṃ6
paṭicchādetvā antaraghare gantabbaṃ.
dutiyasikkhāpade, galavāṭakato paṭṭhāya sīsaṃ maṇi-
bandhato paṭṭhāya hatthe piṇḍikamaṃsato ca paṭṭhāya pāde
vivaritvā nisīditabbaṃ. vāsūpagatassā 'ti vāsatthāya upa-
gatassa rattibhāge vā divasabhāge vā kāyaṃ vivaritvā nisīdato
anāpatti. susaṃvuto ti hatthaṃ vā pādaṃ vā akīḷāpento
suvinīto ti attho.
okkhittacakkhū 'ti heṭṭhā khittacakkhu hutvā. yugamattaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. inserts jānumaṇḍalato.
2 Ssp. -ādhikaṃ.
3 Bp. acittakaṃ; Ssp. inserts lokavajjaṃ kāyakammaṃ akusala-
cittaṃ after sacittakaṃ.
4 Ssp. gihipārutaṃ.
5 Bp.Ssp. -nayen' eva.
6 Ssp. -bandhanā.
[page 891]
Bhvibh_VII.1-3.] Sekhiya-vaṇṇanā 891
pekkhamāno1 ti yugayuttako hi danto ājāneyyo2 yugamattaṃ
pekkhati purato catūhatthappamāṇaṃ bhūmibhāgaṃ iminā
pi ettakaṃ pekkhantena gantabbaṃ.ḥ yo anādariyaṃ paṭicca
tahaṃ tahaṃ olokento ti yo taṃ taṃ disābhāgaṃ pāsādaṃ
kūṭāgāraṃ vīṭhiṃ olokento gacchati āpatti dukkaṭassa.
ekasmiṃ pana ṭhāne ṭhatvā hatthiassādiparissayābhāvaṃ
oloketuṃ vaṭṭati. nisīdantenāpi okkhittacakkhunā 'va
nisīditabbaṃ. ukkhittakāyā 'ti ukkhepena, itthambhūtalak-
khaṇe karaṇavacanaṃ, ekato vā ubhato vā ukkhittacīvaro
hutvā 'ti attho. anto indakhīlato paṭṭhāya evaṃ na gantab-
baṃ. nisinnakāle dhammakarakaṃ nīharantenāpi cīvaraṃ
anukkhipitvā nīharitabban ti. paṭhamo vaggo.
ujjagghikāyā 'ti mahāhasitaṃ hasanto, vuttanayen' ev'
ettha karaṇavacanaṃ. appasaddo antaraghare 'ti ettha kittā-
vatā appasaddo hoti. dvādasahatthe gehe ādimhi saṅghat-
thero majjhe dutiyatthero ante tatiyatthero ti evaṃ nisin-
nesu saṅghatthero dutiyena saddhiṃ manteti. dutiyatthero
tassa saddaṃ c' eva suṇāti kathañ ca vavatthapeti.3 tati-
yatthero pana saddam eva suṇāti kathaṃ na vavatthapeti.
ettāvatā appasaddo hoti. sace pana tatiyatthero kathaṃ
vavatthapeti mahāsaddo nāma hotī4 'ti. kāyaṃ paggahetvā
'ti niccalaṃ katvā ujukena kāyena samena iriyāpathena
gantabbaṃ c' eva nisīditabbañ ca. bāhuṃ paggahetvā 'ti
niccalaṃ katvā. sīsaṃ paggahetvā 'ti niccalaṃ ujuṃ ṭhapa-
yitvā. dutiyo vaggo.
khambhakato nāma kaṭiyaṃ hatthaṃ ṭhapetvā katakham-
bho. oguṇṭhito ti sasīsaṃ pāruto. ukkuṭikāyā 'ti ettha uk-
kuṭikā vuccati paṇhiyo ukkhipitvā aggapādehi vā aggapāde
ukkhipitvā paṇhīhi yeva vā bhūmiṃ phusantassa gamanaṃ,
karaṇavacanaṃ pan' ettha vuttalakkhaṇam eva. dussapallat-
thikāyā 'ti ettha āyogapallatthikāpi dussapallatthikāy' eva.
ākirante pī 'ti piṇḍapātaṃ dente pi. sakkaccaṃ ti satiṃ
upaṭṭhapetvā. pattasaññī 'ti patte saññaṃ katvā. sama-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. pekkhantenā 'ti.
2 Ssp. ājānīyo.
3 Ssp. vavaṭṭha-.
4 Bp. hoti.
[page 892]
892 Samantapāsādikā [Bhvibh_VII.3.
sūpako nāma yattha bhattassa catutthabhāgappamāṇo sūpo
hoti.ḥ muggasūpo māsasūpo ti ettha kulatthādīhi katasūpā
pi saṃgahaṃ gacchanti yevā 'ti Mahāpaccariyaṃ vuttaṃ.
rasarase 'ti ettha ṭhapetvā dve sūpe avasesāni loni1 sāka sū-
peyya maccharasa maṃsarasādīni rasarasā 'ti veditabbāni,
taṃ rasarasaṃ bahum pi gaṇhantassa anāpatti. samatittikan
ti samapuṇṇaṃ samabharitaṃ. thūpīkataṃ piṇḍapātaṃ
patigaṇhāti āpatti dukkatassā 'ti ettha thūpīkato nāma pat-
tassa antomukhavaṭṭilekhaṃ atikkamitvā kato patte pak-
khitto racito pūrito ti attho. evaṃ kataṃ agahetvā anto-
mukhavaṭṭilekhāsamappamāṇo gahetabbo, tattha thūpīkataṃ
nāma pañcahi bhojanehi katan ti Abhayatthero āha. tipi-
ṭaka-Cūḷanāgatthero pana piṇḍapāto nāma yāgu pi bhattam
pi khādanīyam pi cuṇṇapiṇḍo pi dantakaṭṭham pi dasikasut-
tam pī 'ti, idaṃ suttaṃ vatvā dasikasuttam pi thūpīkataṃ
na vaṭṭatī 'ti āha. tesaṃ vādaṃ sutvā bhikkhū rohaṇaṃ
gantvā cūḷa-Summattheraṃ pucchiṃsu, bhante thūpīkata-
piṇḍapāto kena paricchinno ti tesañ ca therānaṃ vādaṃ
ārocesuṃ. thero sutvā āha, aho Cūḷanāgo sāsanato bhaṭṭo
aho tena bahunnaṃ dvāraṃ dinnaṃ ahaṃ etassa sattakkhat-
tuṃ vinayaṃ vācento na kadāci evaṃ avacaṃ ayaṃ kuto
labhitvā evaṃ vadatī 'ti. bhikkhū theraṃ yāciṃsu kathetha
dāni bhante kena paricchinno ti. yāvakālikena āvuso ti
thero āha. tasmā yaṃ kiñci yāgubhattaṃ vā phalāphalaṃ
vā āmisajātikaṃ samatittikam eva gahetabbaṃ. tañ ca kho
adhiṭṭhānūpagena pattena, itarena pana thūpīkatam pi vaṭṭati.
yāmakālika sattāhakālika yāvajīvikāni pana adhiṭṭhānūpage2
patte 'pi thūpīkatāni vaṭṭanti. dvīsu pattesu bhattaṃ gahe-
tvā ekasmiṃ pūretvā vihāraṃ pesetuṃ vaṭṭatī 'ti Mahāpac-
cariyaṃ pana vuttaṃ, yaṃ patte pakkhippamānaṃ pūvauc-
chukhaṇḍaphalāphādi heṭṭhā orohati taṃ thūpīkataṃ nāma
na hoti. pūvavaṭaṃsakaṃ ṭhapetvā piṇḍapātaṃ denti
thūpīkatam eva hoti. pupphavaṭaṃsakatakkolakakaṭuka-
phalādi vaṭaṃsake pana3 ṭhapetvā dinnaṃ thūpīkataṃ
na hoti. bhattassa upari thālakaṃ vā pattaṃ vā ṭhapetvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. oloṇi; Ssp. oloṇī.
2 Bp.Ssp. -paga.
3 Bp. pannaṃ for pana.
[page 893]
Bhvibh_VII.3-5.] Sekhiya-vaṇṇanā 893
pūretvā gaṇhāti thūpīkataṃ nāma na hoti.ḥ Kurundiyaṃ
vuttaṃ thālake vā paṇṇe1 vā pakkhipitvā taṃ pattamatthake
ṭhapetvā denti pāṭekkabhājanaṃ vaṭṭatī 'ti. idha anāpat-
tiyaṃ gilāno na āgato, tasmā gilānassāpi thūpīkataṃ na
vaṭṭati. sabbattha pana paṭiggahetum eva na vaṭṭati,
paṭiggahītaṃ pana supaṭiggahītam eva hoti, paribhuñjituṃ
vaṭṭatī 'ti. tatiya vaggo.
sakkaccan ti2 ca pattasaññī ti cā 'ti ubhayaṃ vuttanayam
eva. sapadānan3 ti tattha tattha odhiṃ akatvā anupaṭipāṭiyā,
samasūpake vattabbaṃ vuttam eva. thūpato4 ti matthakato,
vemajjhato5 ti attho. paṭicchādetvā dentī 'ti māghātasama-
yādīsu paṭicchannaṃ vyañjanaṃ katvā denti, viññattiyaṃ
vattabbaṃ n' atthi, ujjhānasaññīsikkhāpade pi gilāno na
muccati. nātimahanto kabaḷo ti mayūraṇḍaṃ atimahantaṃ,
kukkuṭaṇḍaṃ atikhuddakaṃ, tesaṃ vemajjhappamāṇo.
khajjake 'ti ettha mūlakhādanīyādi sabbaṃ gahetabbaṃ.
catuttho vaggo.
anāhaṭe 'ti anāharite, mukhadvāraṃ asampāpite 'ti attho.
sabbaṃ hatthan ti sakalahatthaṃ. sakabaḷenā 'ti ettha
dhammaṃ kathento harīṭakaṃ vā laṭṭhimadhukaṃ vā mukhe
pakkhipitvā katheti, yattakena vacanaṃ aparipuṇṇaṃ na
hoti tattakena mukhamhi sante kathetuṃ vaṭṭati. piṇḍuk-
khepakan ti piṇḍaṃ ukkhipitvā ukkhipitvā. kabaḷāvacche-
dakan ti kabalaṃ avacchinditvā avacchinditvā. avagaṇḍa-
kārakan ti makkaṭo viya gaṇḍe katvā katvā. hatthaniddhū-
nakan ti hatthaṃ niddhūnitvā niddhūnitvā. sitthāvakārakan
ti sitthāni avakiritvā avakiritvā. jīvhānicchārakan ti jīvhaṃ
nicchāretvā nicchāretvā. capucapukārakan ti capucapū 'ti
evaṃ saddaṃ katvā katvā. pañcamo vaggo.
surusurukārakan ti surusurū 'ti evaṃ saddaṃ katvā katvā.
davo ti parihāsavacanaṃ, taṃ yena kenaci pariyāyena kiṃḥ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. patte.
2 Ssp. inserts etthāpi asakkaccaṃ paṭiggahaṇe yeva āpatti. paṭig-
gahitam eva, sakkaccan ti.
3 Bp. sappadānan.
4 Bp. thūpakato.
5 Bp. majjhato.
[page 894]
894 Samantapāsādikā [Bhvibh_VII.6.
buddho sīlakabuddho1 paṭibuddho,ḥ kiṃ dhammo godhammo
ajadhammo, kiṃ saṅgho migasaṅgho pasusaṅgho ti ādinā
nayena tīṇi ratanāni ārabbha na kātabban ti attho. hattha-
nillehakan ti hatthaṃ nillehitvā nillehitvā, bhuñjantena hi
aṅgulimattam pi nillehituṃ na vaṭṭati. ghanayāguphāṇita-
pāyāsādike pana aṅgulīhi gahetvā aṅguliyo mukhe pavesetvā
pavesetvā bhuñjituṃ vaṭṭati. pattanillehakaoṭṭhanilleha-
kādīsu pi es' eva nayo, tasmā ekaṅguliyāpi patto na
nillehitabbo ekaoṭṭho pi jīvhāya na nillehitabbo. oṭṭhamaṃ-
sehi eva pana gahetvā anto pavesetuṃ vaṭṭati. kokanade2
'ti evaṃ nāmake, kokanadan3 ti padumaṃ vuccati. so ca
pāsādo padumakasaṇṭhāno, ten' assa kokanado3 tv' eva
nāmaṃ akaṃsu.
na sāmikena hatthena pānīyathālakan ti etaṃ paṭikkūlava-
sena paṭikkhittaṃ, tasmā saṃghikam pi puggalikam pi
gihīsantakam pi attano santakam pi saṃkham pi sarāvam pi
thālakam pi na gahetabbam eva, gaṇhantassa dukkaṭaṃ.
sace pana hatthassa ekadoso āmisamakkhito na hoti tena
padesena gahetuṃ vaṭṭati. uddharitvā vā ti sitthāni4 udakato
uddharitvā ekasmiṃ ṭhāne rāsiṃ katvā udakaṃ chaḍḍeti.
bhinditvā 'ti sitthāni4 bhinditvā udakagatikāni katvā chaḍḍeti.
paṭiggahe vā 'ti paṭiggahena paṭicchannāniṃ5 paṭiggahe
chaḍḍeti. nīharitvā 'ti bahi nīharitvā chaḍḍeti, evaṃ chaḍ-
ḍentassa anāpatti. setacchattan ti vatthapaliguṇṭhitaṃ paṇ-
ḍaracchattaṃ. kilañjacchattan ti vilīvachattaṃ. paṇṇac-
chattan ti tālapaṇṇādīhi yehi kehici kataṃ. maṇḍalabaddhaṃ
salākabaddhan ti idaṃ pana tiṇṇam pi chattānaṃ pañjara-
dassanatthaṃ vuttaṃ, tāni hi maṇḍalabaddhāni c' eva honti
salākabaddhāni ca, yam pi tattha jātakadaṇḍakena kataṃ
ekapaṇṇacchattaṃ hoti tam pi chattam eva, etesu yaṃ
kiñci chattaṃ pāṇimhi assā 'ti chattapāṇī, so taṃ chattaṃ
dhārayamāno vā aṃse vā katvā ūrumhi vā ṭhapetvā yāva
hatthena na muñcati tāv' assa dhammaṃ desetuṃ na vaṭṭati,
desentassa vuttanayena dukkaṭaṃ. sace pan' assa añño
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. silaka-.
2 Bp. -nude.
3 Bp. kokanu-.
4 Ssp. siṭṭhāni.
5 Bp. -tāniṃ; Ssp. paṭicchanto naṃ.
[page 895]
Bhvibh_VII.6-7.] Sekhiya-vaṇṇanā 895
chattaṃ dhāreti chattapādukāya vā ṭhitaṃ hoti hatthato
apagatamatte chatte chattapāṇi nāma na hoti tassa dhammaṃ
desetuṃ vaṭṭati.ḥ dhammaparicchedo pan' ettha padaso
dhamme vuttanayen' eva veditabbo. daṇḍapāṇissā 'ti ettha
daṇḍo nāma majjhimassa purisassa catūhatthappamāṇo
daṇḍo, daṇḍapāṇibhāvo pan' assa chattapāṇimhi vuttanayen'
eva veditabbo, satthapāṇimhi pi es' eva nayo. asiṃ sannay-
hitvā1 ṭhito pi hi satthapāṇisaṅkhaṃ na gacchati. āyudha-
pāṇissā2 'ti ettha kiñcāpi vuttaṃ āyudhaṃ nāma cāpo
kodaṇḍo ti atha kho sabbāpi dhanuvikatī saddhiṃ saravika-
tiyā āyudhan ti veditabbaṃ. tasmā saddhiṃ vā sarena
dhanuṃ gahetvā suddhadhanuṃ vā suddhasaraṃ vā sajīya-
dhanuṃ vā nijjiyadhanuṃ vā gahetvā ṭhitassa vā nisinnassa
vā dhammo desetuṃ na vaṭṭati. sace pan' assa dhanukaṇṭhe
pi paṭimukkaṃ hoti, yāva hatthena na gaṇhāti tāva dham-
maṃ desetuṃ vaṭṭati yevā 'ti. chaṭṭho vaggo.
akkantassā 'ti chattadaṇḍake aṅgulantaraṃ appavesetvā
kevalaṃ pādukaṃ akkamitvā ṭhitassa. paṭimukkassā 'ti
paṭimuñcitvā ṭhitassa, upāhanāya pi es' eva nayo. omukko
ti pan' ettha paṇhikavaṭṭaṃ3 omuñcitvā ṭhito vuccati. yā-
nagatassā 'ti ettha sace pi dvīhi janehi hatthasaṃghātena
gahito sāṭake vā ṭhapetvā vaṃsena vayhati, ayutte vā vay-
hādike yāne visaṃkharitvā vā ṭhapite cakkamatte pi nisinno
yānagato tv eva saṃkhaṃ gacchati. sace pana dve pi eka-
yāne nisinnā honti vaṭṭati, visuṃ nisinnesu pi ucce yāne nisin-
nena nīce nisinnassa dhammaṃ desetuṃ vaṭṭati, samappa-
māṇe pi vaṭṭati, purime yāne nisinnena pacchime nisinnassa
vaṭṭati, pacchime pana uccatare pi nisinnena desetuṃ na
vaṭṭati. sayanagatassā 'ti antamaso kaṭasārake pi pakatibhū-
miyam pi nipannassa ucce pi mañce vā pīṭhe vā bhūmippadese
vā ṭhitena nisinnena vā desetuṃ na vaṭṭati, sayanagatena pana
sayanagatassa uccatare vā samappamāṇe vā nipannena dese-
tuṃ vaṭṭati, nipannena ca ṭhitassa vā nisinnassa vā desetuṃ
vaṭṭati, nisinnenāpi ṭhitassa vā nisinnassa vā vaṭṭati, ṭhitena
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. sannahitvā.
2 BpSsp. āvudha- for āyudha-.
3 Bp. -baddhaṃ for -vaṭṭaṃ.
[page 896]
896 Samantapāsādikā [Bhvibh_VII.7.
ṭhitass' eva vā vaṭṭati.ḥ pallatthikāyā 'ti ayogapallatthikāya
vā hatthapallatthikāya vā dussapallatthikāya vā yāya kāyaci
pallatthikāya nisinnassa agilānassa desetuṃ na vaṭṭati.
veṭhitasīsassā 'ti dussaveṭhanena vā moḷiādīhi1 vā yathā kesanto
na dissati evaṃ veṭhitasīsassa. oguṇṭhitasīsassā 'ti sasīsaṃ
pārutassa. chamāya2 nisinnenā 'ti bhūmiyaṃ nisinnena.
āsane nisinnassā 'ti antamaso vattham pi tiṇāni pi santharitvā
nisinnassa. chapakassā3 'ti caṇḍālassa. chapakī4 'ti caṇḍālī.
nilīno ti paṭicchanno hutvā. yatra hi nāmā 'ti yo nāma.
sabbam5 idañ ca parigatan ti tatth' eva paripaṭī 'ti sabbo ayaṃ
loko saṃkaraṃ gato nimmariyādo6 ti imaṃ vacanaṃ vatvā
tatth' eva tesaṃ dvinnam pi antarā rukkhato patito, patitvā
ca pana ubhinnam pi purato ṭhatvā imaṃ gāthaṃ abhāsi, ubho
atthaṃ na jānanti ... pe ... asmā kumbhamīvābhidā 'ti.
tattha ubho atthaṃ na jānantī 'ti dve pi janā pāliyā7 atthaṃ
na jānanti. dhammaṃ na passare 'ti pāliṃ na passanti. ka-
tame te ubho,8 yo c' āyaṃ mantaṃ vāceti yo ca adhammena
adhiyatī9 'ti evaṃ brāhmaṇaṃ ca rājānaṃ ca ubho 'pi adham-
mikabhāve ṭhapeti, tato brāhmaṇo sālīnan ti gātham āha.
tass' attho, jānām' aham bho ayaṃ dhammo ti, api ca kho
mayā dīgharattaṃ saputtadāraparijanena rañño santako sālī-
naṃ odano bhutto. sucimaṃsūpasecano ti nānappakāravi-
katisampāditaṃ sucimaṃsūpasecanaṃ missīkaraṇamassā10 'ti
sucimaṃsūpasecano. tasmā dhamme na vattāmī 'ti yasmā
evaṃ mayā rañño odano bhutto aññe ca bahulā vā11 laddhā
tasmā dhamme ahaṃ na vattāmi udare baddho hutvā na
dhammaṃ ajānanto, ayaṃ hi dhammo ariyehi vaṇṇito pasat-
tho thomito ti jānāmi, atha naṃ chapako12 dhiratthū 'ti ādinā
gāthādvayena ajjhabhāsi, tassa attho yo tayā dhanalābho ca
yasalābho ca laddho dhir atthu taṃ dhanalābhaṃ yasalābhañ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. mālādīhi.
2 Bp.Ssp. chamāyaṃ.
3 Ssp. chavakassa.
4 Ssp. chavakā.
5 Bp. sabbam idaṃ carima katan ti.
6 Bp. nimariyado ti.
7 Bp. pāḷi.
8 Bp.Ssp. add 'ti.
9 Ssp. dhīyatī 'ti.
10 Ssp. āmisakara-.
11 Bp. bhāladdhā for vā laddhā; Ssp. bahū lābhā laddhā for bahulā
vā laddhā.
12 Ssp. chavako.
[page 897]
Bhvibh_VII.7.] Sekhiya-vaṇṇanā 897
ca brāhmaṇa.ḥ kasmā, yasmā ayaṃ tayā laddhalābho āyatiṃ
apāyesu vinipātanahetunā hoti1 sampati2 ca adhammacara-
ṇena vutti nāma hoti, evarūpā yā vutti āyatiṃ vinipātena
idha adhammacaraṇena vā nipphajjati kiṃ tāya vuttiyā, tena
vuttaṃ:
dhir atthu taṃ dhanalābhaṃ yasalābhañ ca brāhmaṇa,
yā vutti vinipātena adhammacaraṇena vā 'ti.
paribbaja mahābrahme 'ti mahābrāhmaṇa ito desā sīghaṃ
palāyassu. pacant' aññe pi pāṇino ti aññe pi sattā pacanti
c' eva bhuñjanti ca na kevalaṃ tvañ c' eva rājā ca. mā tvaṃ
adhammo ācarito, asmā kumbhamivābhidā 'ti sace hi tvaṃ
ito aparibbajitvā imaṃ adhammaṃ ācarissasi, tato tvaṃ3 so
adhammo evaṃ ācarito, yathā udakakumbhaṃ pāsāṇo bhin-
deyya evaṃ mā4 bhijjati, tena mayaṃ taṃ vadāma:
paribbaja mahābrahme pacant' aññe pi pāṇino,
mā tvaṃ adhammo ācarito asmā kumbham iv' ābhidā 'ti.
ucce āsane 'ti antamaso bhūmippadese pi unnataṭṭhāne ni-
sinnassa desetuṃ na vaṭṭati. na ṭhitena nisinnassā 'ti sace pi
therūpaṭṭhānaṃ gantvā ṭhitaṃ daharabhikkhuṃ āsane ni-
sinno mahāthero pañhaṃ pucchati na kathetabbaṃ, gāravena
pana theraṃ uṭṭhahitvā pucchathā 'ti vattuṃ na sakkā,
passe ṭhitabhikkhussa5 kathemī 'ti kathetuṃ vaṭṭati. na
pacchato gacchanto6 ti ettha sace purato gacchanto pacchato
gacchantaṃ pañhaṃ pucchati na kathetabbaṃ. pacchimassa
bhikkhuno kathessāmī 'ti kathetuṃ vaṭṭati. saddhiṃ ugga-
hitadhammaṃ pana sajjhāyituṃ vaṭṭati, samadhurena
gacchantassa kathetuṃ vaṭṭati. na uppathenā 'ti etthāpi
sace dve pi sakaṭapathena7 ekekacakkapathena vā uppathen'
eva vā samadhuraṃ gacchanti8 vaṭṭati. asañciccā 'ti paṭic-
channaṭṭhānaṃ gacchantassa sahasā uccāro vā passāvo vā
nikkhamati asañcicca kato nāma anāpatti. na harite 'ti ettha
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. omits hoti.
2 Ssp. sampatti.
3 Ssp. taṃ for tvaṃ.
4 Bp.Ssp. omit mā.
5 Ssp. ṭhitassa bhikkhussa.
6 Ssp. -cchantenā 'ti.
7 Ssp. -pathe.
8 Bp. gacchati.
[page 898]
898 Samantapāsādikā [Bhvibh_VII.7.
yam pi jīvarukkhassa mūlaṃ paṭhaviyaṃ dissamānaṃ gac-
chati sākhā vā bhūmilaggā gacchati sabbaṃ haritasaṃkhātam
eva,ḥ khandhe nisīditvā appaharitaṭṭhāne pātetuṃ vaṭṭati,
appaharitaṭṭhānaṃ olokentass' eva sahasā nikkhamati gilā-
naṭṭhāne ṭhito hoti vaṭṭati. appaharite kato ti appaharitaṃ
alabhantena tiṇaṇḍūpakaṃ vā palālaṇḍūpakaṃ vā ṭhapetvā
kato 'pi pacchā haritaṃ ottharati vaṭṭati yeva, kheḷena c'
ettha siṃghāṇikāpi saṃgahitā 'ti Mahāpaccariyaṃ vuttaṃ.
na udake 'ti etaṃ paribhogaudakam eva sandhāya vuttaṃ,
vaccakuṭīsamuddādi udakesu pana aparibhogesu anāpatti.
deve vasante samantato udakogho hoti, anudakaṃ ṭhānaṃ
olokentass' eva nikkhamati vaṭṭati. Mahāpaccariyaṃ pana
vuttaṃ etādise kāle anudakaṭṭhānaṃ alabhantena kātuṃ
vattī'ti, sesaṃ sabbasikkhāpadesu uttānattham eva. sattamo
vaggo.
samuṭṭhānādi dīpanatthāya pan' ettha idaṃ pakiṇṇakaṃ,
ujjagghikauccāsaddapaṭisaṃyuttāni cattāri, sakabaḷena mu-
khena byāharaṇaṃ ekaṃ, chamānīcāsanaṭṭhānapacchato-
gamanauppathagamanapaṭisaṃyuttāni pañcā 'ti imāni dasa-
sikkhāpadāni samanubhāsanasamuṭṭhānāni, kāyavācācittato
samuṭṭhanti, kiriyā saññāvimokkhāni sacittakāni lokavaj-
jāni kāyakammāni vacīkammāni akusalacittāni dukkhavedānī
'ti. sūpodanaviññattisikkhāpadaṃ theyyasatthasamuṭṭhā-
naṃ, kāyacittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti, kiriyā
saññāvimokkhaṃ sacittakaṃ lokavajjaṃ kāyakammaṃ
vacīkammaṃ akusalacittaṃ dukkhavedanan ti. chattapāṇi
daṇḍapāṇi satthapāṇi āyudhapāṇi pāduka upāhana yāna
sayana pallatthika veṭhita oguṇṭhita nāmakāni ekādasasik-
khāpadāni dhammadesanasamuṭṭhānāni, vācācittato samuṭ-
ṭhahanti, kiriyākiriyāni saññāvimokkhāni sacittakāni lokavaj-
jāni vacīkammāni akusalacittāni dukkhavedanānī 'ti. avase-
sāni tepaṇṇāsasikkhāpadāni paṭhamapārājikasamuṭṭhānānī
'ti, sabbasekhiyesu ābādhappaccayā anāpatti, thūpīkatapiṇḍa-
pāte sūpavyañjanapaṭicchādane1 ujjhānasaññimhī 'ti tīsu
sikkhāpadesu gilāno n' atthī 'ti. sekhiyavaṇṇanā niṭṭhitā.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp. -ñjanena paṭi-.
[page 899]
Bhvibh_VIII.1-7.] Sekhiya-vaṇṇanā 899
Adhikaraṇasamathesu sattā 'ti tesaṃ dhammānaṃ samkhā-
paricchedo, catubbidhaṃ adhikaraṇaṃ samenti vūpasamentī
'ti adhikaraṇasamathā. tesaṃ vitthārato1 Khandhake ca
Parivāre ca vutto, tass' atthaṃ tatth' eva vaṇṇayissāma.
sesaṃ sabbattha uttānam evā 'ti.
Samantapāsādikāya vinayavaṇṇanāya Bhikkhuvibhaṅga-
vaṇṇanā niṭṭhitā.2
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp.Ssp. vitthāro.
2 Ssp. adds*; Bp. adds * and {cross}.
* anantarāyena yathā niṭṭhitā vaṇṇanā ayaṃ, anantarāyena
tathā santiṃ pappontu pāṇino.
{cross} ciraṃ tiṭṭhatu saddhammo kāle vassaṃ ciraṃ pajaṃ tappetu
devo dhammena rājā rakkhatu medanin ti.
[page 900]
900
BHIKKHUNĪ VIBHAṄGAVAṆṆANĀ
NAMO TASSA BHAGAVATO ARAHATO SAMMĀSAMBUDDHASSA.
Yo bhikkhūnaṃ Vibhaṅgassa saṅgahīto anantaraṃ
bhikkhunīnaṃ Vibhaṅgassa tassa saṃvaṇṇanākkamo.
patto yato tato tassa apubbapadavaṇṇanā1
kātuṃ pārājike tāva hoti saṃvaṇṇanā ayaṃ.
Tena samayena buddho bhagavā Sāvatthiyaṃ viharati ...
pe2 ... Sāḷho Migāranattā3 'ti ettha4 Sāḷho ti tassa nāmaṃ,
Migāramātāya5 pana nattā3 hoti, tena vuttaṃ Migāranattā6
'ti. navakammikan7 ti navakammādhiṭṭhāyikaṃ.8 paṇ-
ḍitā ti paṇḍiccena samannāgatā. vyattā 'ti veyyattiyena
samannāgatā. medhāvinī 'ti pāligahaṇe9 sati pubbaṅgamāya
paññāya atthagahaṇe10 paññā pubbaṅgamāya satiyā samannā-
gatā. dakkhā 'ti chekā, avirajjhitvā sīghaṃ11 kattabbakāriṇī
'ti attho. analasā 'ti ālasiyavirahitā.12 tatrupāyāyā13 'ti tesu
tesu kammesu upāyabhūtāya. vīmaṃsāyā 'ti kattabba-
kammūpaparikkhāya. samannāgatā 'ti14 sampayuttā. alaṃ
kātun ti samatthā taṃ taṃ kammaṃ kātuṃ. alaṃ saṃvi-
dhātun ti evañ ca evañ ca idaṃ hotū 'ti evaṃ saṃvidahitum
pi samatthā. katākataṃ jānitun ti katañ ca akatañ ca jānituṃ.
te ti te ubho, sā ca Sundarīnandā so ca Sāḷho ti attho. bhat-
tagge 'ti parivesanaṭṭhāne. nikūṭe15 'ti koṇasadisaṃ katvā
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 Bp.Ssp. -vaṇṇaṃ.
2 B2 omits . . . pe . . .
3 B2 nettā.
4 Ssp. omits ettha.
5 Bp. -mātuyā.
6 B2 -nettā.
7 B2 -kammakan.
8 B2 Ssp. -kammaṃ adhi; Bp. okammādiṭṭhayakaṃ.
9 Bp. pāḷiggahaṇe.
10 Bp.Ssp. -ggahaṇe.
11 Ssp. sīghakatta-.
12 B2 alasaya-; Ssp. ālasya-.
13 Ssp. tatrū-.
14 B2 Bp. omit 'ti.
15 B2 nikuṭṭe; Ssp. nikkuḍḍe.
[page 901]
Bhnīvibh_I.1.] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 901
dassite gambhīre.ḥ vissaro me bhavissatī 'ti virūpo me saro
bhavissati, vippakārasaddo bhavissatī 'ti attho. patimā-
nentī 'ti apekkhamānā. kyāhan ti kiṃ ahaṃ. jarādubbalā
'ti jarāya dubbalā. caraṇagilānā 'ti pādarogena samannāgatā.
avassutā 'ti kāyasaṃsaggarāgena avassutā, tintā kilinnā1 'ti
attho. padabhājane pan' assa tam eva rāgaṃ gahetvā sārattā
'ti ādi vuttaṃ. tattha sārattā 'ti vatthaṃ viya raṅgajātena
kāyasaṃsaggarāgena suṭṭhu rattā. apekkhavā2 'ti tass' eva
rāgassa vasena tasmiṃ purise pavattāya apekkhāya samannā-
gatā. paṭibaddhacittā 'ti tena rāgena tasmiṃ purise bandhitvā
ṭhapitacittā viya. es' eva3 nayo dutiyapade4 vibhaṅge 'pi.
purisapuggalassā 'ti purisasaṅkhātassa puggalassa. adhak-
khakan ti akkhakānaṃ adho. ubbhajāṇumaṇḍalan ti jāṇu-
maṇḍalānaṃ upari, padabhājane pana padapaṭipāṭiyā eva heṭ-
ṭhakkhakaṃ upari jāṇumaṇḍalan ti vuttaṃ. ettha ca ubbha-
kapparam pi ubbhajāṇumaṇḍalen' eva saṅgahītaṃ. sesaṃ Ma-
hāvibhaṅge vuttanayen' eva veditabbaṃ. purimāyo upādāyā
'ti sādhāranapārājikehi pārājikāyo catasso upādāyā 'ti attho.
ubbhajāṇumaṇḍalikā 'ti idaṃ pana imissā pārājikāya nāmamat-
taṃ, tasmā padabhājane na vicāritaṃ. evaṃ udiṭṭhasikkhā-
padaṃ padānukkamena vibhajitvā idāni avassutādibhedena
āpattibhedaṃ dassetuṃ. ubhato avassute 'ti ādim āha. tattha
ubhato avassute 'ti ubhato5 avassave, bhikkhuniyā c' eva puri-
sassa ca kāyasaṃsaggarāgena avassutabhāve satī 'ti attho.
kāyena kāyaṃ āmasatī 'ti bhikkhunī yathāparicchinnena
kāyena purisassa yaṃ kiñci kāyaṃ, puriso vā yena kenaci
kāyena bhikkhuniyā yathāparicchinnaṃ kāyaṃ āmasati
ubhayathāpi bhikkhuniyā pārājikaṃ. kāyena kāyapaṭibad-
dhan ti vuttappakāren' eva attano kāyena purisassa kāya-
paṭibaddhaṃ. āmasatī 'ti ettha sayaṃ vā āmasatu tassa
vā āmasanaṃ sādiyatu thullaccayam eva. kāyapaṭibaddhena
kāyan ti attano vuttappakārakāyapaṭibaddhena6 purisassa
kāyaṃ. āmasatī 'ti idhāpi sayaṃ vā āmasatu tassa vā āma-
sanaṃ sādiyatu thullaccayam eva. avasesapadesu pi iminā
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 killinā.
2 Ssp. apekkhavatī 'ti.
3 B2 Ssp. esa for es' eva.
4 B2 Bp.Ssp. -pada.
5 B2 ubho avassute.
6 B2 -ppakārena kāya-.
[page 902]
902 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_I.1.
'va nayena vinicchayo veditabbo.ḥ sace pana bhikkhu c' eva
bhikkhunī ca hoti tatra ce1 bhikkhunī āmasati bhikkhu niccalo
hutvā cittena sādiyati bhikkhu āpattiyā na kāretabbo, sace
bhikkhu āmasati bhikkhunī niccalā hutvā citten' eva adhivā-
seti kāyaṅgaṃ acopayamānāpi pārājikakkhette pārājikena
thullaccayakkhette thullaccayena dukkaṭakhette dukkaṭena
kāretabbā. kasmā, kāyasaṃsaggaṃ sādiyeyyā 'ti vuttattā.
ayaṃ aṭṭhakathāsu vinicchayo, evaṃ pana sati kiriyāsamuṭ-
ṭhānatā na dissati, tasmā tabbahulanayena sā vuttā ti vedi-
tabbā. ubbhakkhakan ti akkhakānaṃ upari. adho jāṇumaṇ-
ḍalan ti jāṇumaṇḍalānaṃ heṭṭhā, ettha ca adho kapparam
pi adhojāṇumaṇḍalen' eva saṃgahītaṃ. ekato avassute 'ti
ettha kiñcapi ekato ti avisesena vuttaṃ, tathāpi bhikkhuniyā
eva avassave2 sati ayaṃ āpattibhedo vutto ti veditabbo.
tatrāyaṃ ādito paṭṭhāya vinicchayo, bhikkhunī kāyasaṃsag-
garāgena avassutā puriso 'pi tath' eva adhakkhake ubbhajā-
ṇumaṇḍale kāyappadese kāyasaṃsaggasādiyane sati bhik-
khuniyā pārājikaṃ, bhikkhuniyā kāyasaṃsaggarāgo purisassa
methunarāgo vā gehasitapemaṃ vā suddhacittaṃ vā hotu
thullaccayam eva, bhikkhuniyā methunarāgo purisassa kāya-
saṃsaggarāgo vā methunarāgo vā gehasitapemaṃ vā suddha-
cittaṃ vā hotu dukkaṭaṃ, bhikkhuniyā gehasitapemaṃ puri-
sassa vuttesu catūsu yaṃ vā taṃ vā hotu dukkaṭam eva,
bhikkhuniyā suddhacittaṃ purisassa vuttesu catūsu yaṃ vā
taṃ vā hotu anāpatti. sace pana bhikkhu c' eva hoti bhik-
khunī ca ubhinnaṃ kāyasaṃsaggarāgo bhikkhussa saṅghādi-
seso bhikkhuniyā pārājikaṃ, bhikkhuniyā kāyasaṃsaggarāgo3
bhikkhussa methunarāgo vā gehasitapemaṃ vā bhikkhuniyā
thullaccayaṃ bhikkhussa dukkaṭaṃ, ubhinnaṃ methunarāgo
gehasitapemaṃ vā ubhinnam pi dukkaṭam eva. yassa yattha
suddhacittaṃ4 tassa tattha anāpatti, ubhinnam pi suddhacit-
taṃ ubhinnam pi anāpatti. anāpatti asañciccā 'ti ādīsu vi-
rajjhitvā vā āmasantiyā aññāvihitāya vā ayaṃ puriso vā
itthī vā 'ti ajānantiyā vā tena phuṭṭhāya 'pi taṃ phassaṃ
asādiyantiyā vā5 āmasane 'pi sati anāpatti. sesaṃ sabbatthaḥ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. sace.
2 B2 Ssp. avassute.
3 B2 -rāge.
4 B2 suddhaṃ cittaṃ.
5 B2 va.
[page 903]
Bhnīvibh_I.2-3.] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 903
uttānam eva.ḥ paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ, kiriyā, sañ-
ñāvimokkham, sacittakaṃ, lokavajjam, kāyakammaṃ, aku-
salacittaṃ, dvivedanan ti
paṭhamapārājikasikkhāpadaṃ.1
Dutiyapārājike, kacci no sā 'ti kacci nu sā. avaṇṇo ti
aguṇo. akittī 'ti nindā. ayaso ti parivāravipatti param-
mukhagarahā vā. sā vā ārocetī ti yā pārājikaṃ āpannā sā
ayaṃ āroceti. aṭṭhannaṃ pārājikānaṃ aññataran ti bhik-
khūhi sādhāraṇānaṃ catunnaṃ asādhāranānaṃ ca catunnam
eva aññataraṃ, idaṃ ca pārājikaṃ pacchā paññattaṃ tasmā
aṭṭhannan ti Vibhaṅge vuttaṃ, purimena pana saddhiṃ
yugalakattā2 imasmiṃ okāse ṭhapitan ti veditabbaṃ. dhu-
raṃ3 nikkkhittamatte 'ti dhure4 nikkhittamatte. vitthāra-
kathā pan' ettha sappāṇakavaggamhi duṭṭhullasikkhāpade
vuttanayen' eva veditabbā. tatra hi pācittiyaṃ idha pārā-
jikan ti ayam eva hi viseso. sesaṃ tādisam eva. vajjapaṭic-
chādikā 'ti idam pi imissā pārājikāya nāmamattam eva, tasmā
padabhājane na vicāritaṃ, sesam ettha uttānam eva. dhura-
nikkhepa5 samuṭṭhānaṃ, kāyavācācittato samuṭṭhāti, akiri-
yaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakam-
maṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhavedanan ti
dutiyapārājikaṃ.
Tatiye, dhammenā 'ti bhūtena vatthunā. vinayenā 'ti
codetvā sāretvā, padabhājanaṃ pan' assa yena dhammena
yena vinayena ukkhitto sūkkhitto hotī 'ti imam adhippāya-
mattaṃ dassetuṃ vuttaṃ. satthusāsanenā 'ti ñattisampa-
dāya c' eva anusāvaṇasampadāya ca. padabhājane pan'
assa jinasāsanena buddhasāsanenā 'ti vevacanamattam eva
vuttaṃ. saṅghaṃ vā gaṇaṃ vā 'ti ādīsu yena saṅghena
kammaṃ kataṃ6 saṅghaṃ vā tattha 7sambahulapuggala-ḥ
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 Bp. -pārājikaṃ and omit sikkhāpadaṃ.
2 B2 yugalattā; Bp. yugaḷattā.
3 B2 dhūraṃ.
4 B2 dhūre.
5 B2 dhūra-.
6 Bp.Ssp. insert taṃ.
7 B2 sampahūla-.
[page 904]
904 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_I.3-4.
saṅkhātaṃ gaṇaṃ vā ekapuggalaṃ vā,ḥ taṃ kammaṃ vā1
na ādiyati na anuvattati na tattha ādaraṃ janetī 'ti attho.
samānasaṃvāsakā bhikkhū vuccanti sahāyā so tehi saddhiṃ
n' atthī 'ti ettha ekaṃ2 kammaṃ ekuddeso samasikkhātā3 'ti
ayaṃ tāva saṃvāso, samāno saṃvāso etesan ti samānasaṃvā-
sakā, evarūpā bhikkhū bhikkhussa tasmiṃ saṃvāse saha
ayanabhāvena4 sahāyā 'ti vuccanti, idāni yena saṃvāsena
te samānasaṃvāsakā 'ti vuttā so saṃvāso tassa ukkhitta-
kassa tehi saddhiṃ n' atthi, yehi ca saddhiṃ tassa so saṃvāso
n' atthi na tena te bhikkhū attano sahāyā katā honti, tasmā
vuttaṃ samānasaṃvāsakā bhikkhū vuccanti sahāyā so tehi
saddhiṃ n' atthi tena vuccati akatasahāyo ti. sesaṃ saṅgha-
bhedasikkhāpadādīsu vuttanayattā uttānam eva. samanu-
bhāsanasamuṭṭhānaṃ, kāyavācācittato samuṭṭhāti, akiri-
yaṃ,5 saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakam-
maṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhavedanan ti,
tatiyapārājikaṃ.
Catutthe, avassutā 'ti lokassādamittasanthavavasena6 kā-
yasaṃsaggarāgena avassutā. dutiyapade 'pi es' eva nayo.
purisapuggalassa hatthagahaṇan7 vā 'ti ādīsu pana yaṃ purisa-
puggalena hatthe gahaṇaṃ kataṃ taṃ purisapuggalassa
hatthagahaṇan7 ti vuttaṃ, esanayo8 saṅghāṭikaṇṇagahaṇe 'pi.
hatthagahaṇan ti ettha ca hatthagahaṇañ ca aññam pi apārā-
jikakkhette gahaṇañ ca ekajjhaṃ katvā hatthagahaṇan ti9
vuttan ti veditabbaṃ. ten' ev' assa padabhājane hatthaga-
haṇaṃ vā sādiyeyyā 'ti hattho nāma kapparaṃ upādāya
yāva agganakhā etassa asaddhammassa patisevanatthāya
ubbhakkhaka10 adhojāṇumaṇḍalagahaṇaṃ sādiyati āpatti thu-
llaccayassā 'ti vuttaṃ. ettha ca asaddhammo ti kāyasaṃ-
saggo veditabbo, na methunadhammo, na hi methunassa
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 Bp. omit vā.
2 B2 Bp.Ssp. eka.
3 Bp. -sikkhatā.
4 B2 sayana-.
5 B2 akiriyā.
6 B2 -sandhava-.
7 Bp.Ssp. -ggahaṇaṃ.
8 Ssp. es' eva nayo.
9 B2 omits ti.
10 B2 Bp.Ssp. -kkhakaṃ.
[page 905]
Bhnīvibh_I.4.] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 905
sāmantā thullaccayaṃ hoti,ḥ viññū paṭibalo kāyasaṃsaggaṃ
samāpajjitun ti vacanam pi c' ettha sādhakaṃ,
tiss' itthiyo methunaṃ taṃ na seve,
tayo purise tayo ca anariyapaṇḍake,1
na c' ācare methunaṃ vyañjanasmiṃ,
chejjā2 siyā methunadhammapaccayā,
pañhā me sā kusalehi cintitā 'ti.
imāya Parivāre vuttāya sedamocanakagāthāya virujjhatī
'ti, ce. na, methunadhammassa pubbabhāgattā. Parivāre
yeva hi methunadhammassa pubbabhāgo jānitabbo ti vaṇṇo3
avaṇṇo kāyasaṃsaggo duṭṭhullavācā attakāmapāricariyā
gamanuppādanan4 ti evaṃ sukkavisaṭṭhiādīni pañca sikkhā-
padāni methunadhammassa pubbabhāgo ti vuttāni. tasmā
kāyasaṃsaggo methunadhammassa pubbabhāgattā paccayo
hoti. iti chejjā5 siyā methunadhammapaccayā 'ti ettha
iminā pariyāyena attho veditabbo. eten' upāyena sabba-
padesu pi vinicchayo veditabbo. api ca saṃketaṃ vā gacchey-
yā 'ti etassa padabhājane itthannāmaṃ āgacchā 'ti evaṃ
nāmakaṃ ṭhānaṃ āgacchā 'ti attho. aṭṭhamaṃ vatthuṃ pari-
pūreti6 assamaṇī hotī 'ti anulomato vā paṭilomato vā ekantari-
kāya vā yena tena nayena aṭṭhamaṃ vatthuṃ paripūrentī
yeva assamaṇī hoti, yā pana ekaṃ vā vatthuṃ satta vā vat-
thūni sattakkhattum pi pūreti n' eva assamaṇī hoti, āpannā
āpattiyo desetvā muccati api c' ettha gaṇanūpikā āpatti vedi-
tabbā. vuttam h' etaṃ, atth' āpatti desitā gaṇanūpikā,
atth' āpatti desitā na gaṇanūpikā 'ti. tatrāyaṃ vinicchayo,
idāni nāpajjissāmī 'ti dhuranikkhepaṃ katvā desitā gaṇanū-
pikā desitagaṇanaṃ7 upeti pārājikassa aṅgaṃ na hoti. tasmā
yā ekaṃ āpannā8 dhuranikkhepaṃ katvā desetvā puna kilesa-
vasena āpajjati puna deseti evaṃ aṭṭha vatthūni pūrentī pi
pārājikā na hoti. yā pana āpajjitvā puna pi aññaṃ vatthuṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 anariye paṇḍake.
2 Ssp. chejjaṃ.
3 Bp. vaṇṇāvaṇṇo for vaṇṇo ava-.
4 Ssp. vanamanuppā-.
5 B2 chajjā; Ssp. chejjaṃ.
6 B2 Bp. -pūrenti.
7 B2 desitāga-.
8 Bp. āpannaṃ.
[page 906]
906 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_II.1.
āpajjissāmī 'ti saussāhā 'va deseti tassā sā āpatti na1 gaṇanū-
pikā,ḥ desitāpi adesitā2 hoti, desitagaṇanaṃ na gacchati,
pārājikass' eva aṅgaṃ hoti, aṭṭhame vatthumhi paripuṇṇa-
matte pārājikā hoti. sesaṃ uttānam evā3 'ti dhuranikkhe-
pasamuṭṭhānaṃ, kāyavācācittato samuṭṭhāti, kiriyā, saññā-
vimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacī-
kammaṃ, akusalacittaṃ, tivedanan ti.
catutthapārājikasikkhāpadaṃ samattaṃ.4
uddiṭṭhā kho ayyāyo aṭṭha pārājikā dhammā 'ti bhikkhū5
ārabbha paññattā sādhāraṇā cattāro ime ca cattāro ti evaṃ
pātimokkhuddesamaggena uddiṭṭhā kho ayyāyo aṭṭha pārā-
jikā dhammā 'ti evam ettha attho daṭṭhabbo. sesaṃ Mahā-
vibhaṅge vuttanayam evā 'ti.
Samantapāsādikāya vinayasaṃvaṇṇanāya6 Bhikkhunīvi-
bhaṅge pārājikakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.7
Pārājikānantarassa ayaṃ dāni bhavissati.
saṅghādisesakaṇḍassa anuttānatthavaṇṇanā.
Uddositan8 ti bhaṇḍasālā. māyyo evaṃ avacā 'ti ayyo mā
evaṃ avaca. api nāyye9 'ti api nu ayye.10 accāvadathā11 'ti
atikkamitvā vadatha, akkosathā 'ti vuttaṃ hoti. ussa-
yavādikā12 'ti mānussayavasena13 kodhussayavasena14 vivada-
mānā, yasmā pana sā atthato aṭṭakārikā hoti tasmā ussa-
yavādikā15 nāma aṭṭakārikā vuccatī 'ti padabhājane vuttaṃ.
ettha ca aṭṭo ti vohārikavinicchayo vuccati, yaṃ pabba-
jitā adhikaraṇan ti pi vadanti. dutiyaṃ vā pariyesatī 'ti
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 Bp.Ssp. agaṇanūpikā for na gaṇa-.
2 Ssp. adds 'va.
3 B2 eva for evā 'ti.
4 B2 Bp.Ssp. add vaṇṇanākammenā 'ti after this.
5 B2 bhikkhuṃ.
6 Bp. -nāyaṃ.
7 Ssp. adds sattarasakaṇḍavaṇṇanā.
8 Bp. udositan.
9 B2 neyye; Bp. nāyyo; Ssp. nvayyā.
10 B2 ayyo; Bp. ayyo; Ssp. ayyā.
11 B2 accavadathā 'ti.
12 Ssp. usūya-.
13 Ssp. mānusūya-.
14 Ssp. kodhusūya-.
15 Ssp. usūya-.
[page 907]
Bhnīvibh_II.1.] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 907
sakkhiṃ vā sahāyaṃ vā pariyesati dukkaṭaṃ.ḥ gacchati vā
'ti upassayo vā hoti bhikkhācāramaggo vā yattha ṭhitāya
aṭṭaṃ karissāmī 'ti cittaṃ uppajjati, tato vohārikānaṃ
santikaṃ gacchantiyā padavāre padavāre dukkaṭaṃ. ekassa
ārocetī 'ti dvīsu janesu yassa kassaci ekassa kathaṃ yo
koci vohārikānaṃ āroceti. dutiyassa ārocetī 'ti etthāpi es'
eva nayo. ayaṃ pan' ettha asammohatthāya vitthāraka-
thā. yattha katthaci antamaso bhikkhunīupassayaṃ āgate
'pi vohārike disvā bhikkhunī attano kathaṃ āroceti bhikkhu-
niyā dukkaṭaṃ. upāsako attano kathaṃ āroceti bhikkhuniyā
thullaccayaṃ, paṭhamaṃ upāsako attano kathaṃ āroceti
bhikkhuniyā dukkaṭam. atha sā attano kathaṃ āroceti
thullaccayaṃ. bhikkhunī upāsakaṃ vadati mamañ1 ca
tavañ ca kathaṃ tvaṃ yeva ārocehī 'ti. so attano vā ka-
thaṃ paṭhamaṃ ārocetu bhikkhuniyā vā paṭhamārocane
dukkaṭaṃ, dutiyārocane thullaccayaṃ. upāsako bhikkhuniṃ2
vadati mamañ1 ca tavañ ca kathaṃ tvaṃ yena ārocehī, 'ti,
etthāpi es' eva nayo. bhikkhunī kappiyakārakena kathāpeti,
tattha kappiyakārako vā bhikkhuniyā kathaṃ paṭhamaṃ
ārocetu itaro vā attano kathaṃ kappiyakārako vā ubhinnam
pi kathaṃ itaro vā ubhinnam pi kathaṃ ārocetu, yathā vā
tathā vā ārociyamāne paṭhame ārocane bhikkhuniyā dukka-
ṭaṃ, dutiye thullaccayaṃ. yathā vā tathā vā ārocitaṃ pana
ubhinnam pi kathaṃ sutvā vohārikehi vinicchaye kate parā-
jite3 aṭṭakārike4 aṭṭapariyosānaṃ nāma hoti, tasmiṃ aṭṭapari-
yosāne bhikkhuniyā jaye 'pi parājaye5 'pi saṅghādiseso. sace
pana gatigataṃ adhikaraṇaṃ hoti sutapubbaṃ vohārikehi,
atha te bhikkhuniṃ ca aṭṭakārakaṃ ca disvā 'va tumhākaṃ
kathanakiccaṃ n' atthi jānāma mayaṃ etam atthan ti sayam
eva vinicchinitvā6 denti, evarūpe aṭṭapariyosāne 'pi bhikkhu-
niyā anāpatti, paṭhamaṃ āpatti etassā 'ti paṭhamāpattiko,
vītikkamakkhaṇe yeva āpajjitabbo ti attho, taṃ paṭhamā-
pattikaṃ, padabhājane pana adhippāyamattaṃ dassetuṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 Bp.Ssp. mama ca tava ca.
2 B2 -nī.
3 Bp.Ssp. omit parājite aṭṭakārike.
4 B2 -kārake.
5 B2 parājiye.
6 Bp. vinicchitvā.
[page 908]
908 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_II.1.
saha vatthajjhācārā1 āpajjati asamanubhāsanāyā2 'ti vuttā.ḥ3
ayaṃ h' ettha attho: saha vatthajjhācārāyaṃ1 bhikkhunī
āpajjati na tatiyāya samanubhāsanāya, ayaṃ paṭhamam eva
saha vatthajjhācārena1 āpajjitabbattā paṭhamāpattiko ti,
bhikkhuniṃ4 saṅghato nissāretī 'ti nissāraṇīyo, taṃ nissā-
raṇīyaṃ, padabhājane pana adhippāyamattaṃ dassetuṃ
saṅghamhā nissārīyatī ti vuttaṃ. tattha yaṃ āpannā bhik-
khunī saṅghato nissārīyati5 so nissāraṇīyo ti evam attho
daṭṭhabbo. na hi so eva dhammo saṅghamhā kenaci nissā-
rīyati, tena pana6 dhammena bhikkhunī nissārīyati, tasmā
so nissāretī 'ti nissāraṇīyo. ākaḍḍhiyamānā gacchatī 'ti aṭṭa-
kārakamanussehi sayaṃ vā āgantvā dūtaṃ vā pesetvā ehī
'ti vuccamānā vohārikānaṃ santikaṃ gacchati, tato aṭṭakā-
rako attano vā kathaṃ paṭhamaṃ ārocetu bhikkhuniyā vā,
n' eva paṭhamārocane dukkaṭaṃ, na dutiyārocane thullacca-
yaṃ, sace7 amaccehi vinicchinitvā8 kate aṭṭapariyosāne 'pi
anāpatti yeva. sace 'pi aṭṭakārako bhikkhuniṃ9 vadati,
mamañ ca10 tavañ ca kathaṃ tvam eva kathehī 'ti. taṃ11
kathentiyāpi kathaṃ sutvā kate aṭṭapariyosāne 'pi anāpatti
yeva. rakkhaṃ12 yācatī 'ti dhammikaṃ13 rakkhaṃ yācati
anāpatti, idāni yathā yācitārakkhā dhammikā hoti14 taṃ
dassetuṃ anodissa15 ācikkhatī 'ti āha. tattha atītaṃ ārabbha
atthi odissa16 ācikkhanā atthi anodissa15 ācikkhanā, anāgataṃ
ārabbhāpi atthi odissa ācikkhanā atthi anodissa ācikkhanā.
kathaṃ atītaṃ ārabbha odissa ācikkhanā hoti.17 bhikkhunī-
upassaye gāmadārakā dhuttādayo vā ye keci anācāraṃ vā
ācaranti rukkhaṃ vā chindanti phalāphalaṃ vā āharanti
parikkhāre vā acchindanti, bhikkhunī vohārike upasaṃkami-
tvā amhākaṃ upassaye idaṃ nāma katan ti vadati, kenā 'ti
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 Bp.Ssp. vatthujj-.
2 B2 samanu-.
3 Ssp. vuttaṃ.
4 B2 Ssp. -nī.
5 B2 -yatī 'ti.
6 B2 omits pana.
7 Ssp. omits sace.
8 B2 vinicchitvā.
9 B2 -nī.
10 Bp.Ssp. mama ca tava ca.
11 B2 Bp.Ssp. omit taṃ.
12 Ssp. ārakkhaṃ.
13 Ssp. -mmika.
14 B2 hotī 'ti.
15 Ssp. anuddissa, sic passim.
16 Ssp. uddissa, sic passim.
17 Bp. hotī 'ti.
[page 909]
Bhnīvibh_II.1.] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 909
vutte asukena ca asukena cā 'ti ācikkhati,ḥ evaṃ atītaṃ
ārabbha odissa ācikkhanā hoti, sā na vaṭṭati, tañ ce sutvā te
vohārikā tesaṃ daṇḍaṃ karonti, sabbaṃ bhikkhuniyā gīvā
hoti, daṇḍaṃ gaṇhissantī 'ti adhippāye 'pi sati gīvā yeva
hoti, sace pan'1 assa daṇḍaṃ gaṇhathā 'ti vadati pañcamāsa-
kamatte gahite pārājikaṃ hoti, kenā 'ti vutte pana asukenā
'ti vattuṃ2 amhākaṃ na vaṭṭati, tumhe yeva jānissatha,
kevalaṃ hi mayaṃ rakkhaṃ yācāma, taṃ no detha avaha-
ṭabhaṇḍañ ca āharāpethā 'ti vattabbaṃ. evaṃ anodissācik-
khanā hoti, sā vaṭṭati. evaṃ vutte sace 'pi te vohārikā
kārake gavesetvā3 tesaṃ daṇḍaṃ karonti, sabbasāpateyye4
'pi gahite bhikkhuniyā n' eva gīvā na āpatti. parikkhāraṃ
harante disvā tesaṃ anatthakāmatāya cora5 corā 'ti vattum
pi na vaṭṭati, evaṃ vutte 'pi6 yaṃ tesaṃ daṇḍam karonti
sabbam pi bhikkhuniyā givā hoti, attano vacanakaraṃ pana
iminā me parikkhāro gahito taṃ āharāpehi, mā c' assa daṇḍaṃ
karohī 'ti vattuṃ vaṭṭati, dāsadāsī vāpi ādīnaṃ atthāya aṭṭaṃ
karonti ayaṃ akappiyāṭṭo nāma, na vaṭṭati. kathaṃ
anāgataṃ ārabbha odissācikkhanā hoti. vuttanayen' eva
parehi anācārādīsu katesu bhikkhunī vohārike evaṃ vadati
amhākaṃ upassaye idaṃ ca idaṃ ca karonti, rakkhaṃ no
detha āyatiṃ akaraṇatthāyā 'ti. kena evaṃ katan ti vutte
ca asukena ca asukena cā 'ti ācikkhati, evaṃ anāgataṃ ārab-
bha odissa7 ācikkhanā hoti, sāpi na vaṭṭati. tesaṃ hi daṇḍe
kate purimanayen' eva sabbaṃ bhikkhuniyā gīvā; sesaṃ
purimasadisam eva. sace pana vohārikā bhikkhunīupassaye
evarūpaṃ anācāraṃ karontānaṃ imaṃ nāma daṇḍaṃ karomā
'ti bheriṃ carāpetvā āṇāya atiṭṭhamāne pariyesitvā daṇḍenti8
bhikkhuniyā n' eva gīvā na āpatti. yo cāyaṃ9 bihkkhunīnaṃ
vutto bhikkhūnam pi es' eva nayo. bhikkhuno 'pi hi odissā-
cikkhanā na vaṭṭati, yaṃ tathā10 ācikkhite daṇḍaṃ karonti
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 Bp. pana tassa.
2 B2 inserts pana after this.
3 B2 Bp.Ssp. gavesitvā.
4 B2 Bp.Ssp. sabbaṃ sāpateyyaṃ pi.
5 Ssp. corācorā 'ti.
6 B2 Bp. 'pi hi.
7 B2 odissā.
8 B2 daṇḍe denti; Bp. daṇḍaṃ karonti.
9 B2 cāraṃ yaṃ.
10 B2 tath'.
[page 910]
910 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_II.1-2.
sabbaṃ gīvā hoti,ḥ vuttanayen' eva daṇḍaṃ gaṇhāpentassa
pārājikaṃ. yo pana daṇḍaṃ karissantī1 'ti jānanto 'pi ano-
dissa2 katheti, te ca pariyesitvā daṇḍaṃ karonti yeva na do-
so. vihārasīmāya rukkhādīni chindantānaṃ vāsipharasuādīni
gahetvā pāsāṇehi koṭṭenti3 na vaṭṭati. sace dhārā bhijjati
kārāpetvā dātabbā, upadhāvitvā tesaṃ parikkhāre gaṇhanti
tam pi na kātabbaṃ, lahuparivattaṃ hi cittaṃ theyyacetanāya
uppannāya mūlacchejjaṃ pi gaccheyya, sesaṃ uttānam eva.
kaṭhinasamuṭṭhānaṃ, kiriyā, no saññāvimokkhaṃ, acitta-
kaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ,
tivedanan ti.
sattarasake paṭhamasikkhāpadaṃ.
Dutiye, varabhaṇḍan ti muttāmaṇiveḷuriyādi mahagghaṃ
bhaṇḍaṃ. anapaloketvā 'ti anāpucchitvā. gaṇaṃ vā 'ti
mallagaṇabhaṭṭiputtagaṇādikaṃ.4 pūgan ti dhammagaṇaṃ.
senin ti gandhikasenī dussikasenī5 ādikaṃ. yattha yattha hi
rājāno gaṇādīnaṃ gāmanigame nīyyātenti6 tumhe 'va ettha
anusāsathā 'ti, tattha tattha te eva issarā honti, tasmā te
sandhāya idaṃ vuttaṃ. ettha ca rājānaṃ vā gaṇādike vā
āpucchitvāpi bhikkhunīsaṅgho āpucchitabbo 'va. ṭhapetvā
kappan ti titthiyesu vā aññabhikkhunīsu vā pabbajitapubbaṃ
kappagatikaṃ ṭhapetvā 'ti,7 sesaṃ uttānam eva. corīvuṭ-
ṭhāpanasamuṭṭhānaṃ, kenaci karaṇīyena pakkantāsu bhikkhu-
nīsu āgantvā8 khaṇḍasīmaṃ yathā nisinnaṭṭhāne yeva attano
nissitakaparisāya saddhiṃ uṭṭhāpentiyā9 vācācittato samuṭ-
ṭhāti, khaṇḍasīmaṃ vā nadiṃ vā gantvā vuṭṭhāpentiyā
kāyavācācittato samuṭṭhāti anāpucchā vuṭṭhāpanavasena
kiriyākiriyaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, paṇṇattivaj-
jaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
dutiyasikkhāpadaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 Bp. karissatī 'ti.
2 Ssp. anuddissa.
3 Ssp. koṭṭetuṃ.
4 B2 -gaṇanādikaṃ; Bp. -bhaṭiputta- ; Ssp. -bhaddiputta-.
5 B2 dussaka-.
6 B2 niyyādhenti; -denti.
7 B2 omits 'ti.
8 B2 Bp.Ssp. agantvā.
9 B2 Bp.Ssp. vutthā-.
[page 911]
Bhnīvibh_II.3.] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 911
Tatiye, parikkhepaṃ1 atikkāmentiyā2 'ti ettha ekaṃ pādaṃ
atikkāmentiyā2 thullaccayaṃ, dutiye atikkantamatte saṅghā-
diseso. aparikkhittassa gāmassa upacāran ti ettha parikkhe-
pārahaṭṭhānaṃ ekena pādena atikkamati thullaccayaṃ,
dutiyena atikkantamatte saṅghādiseso. api c' ettha eka-
gāmato3 nikkhamantiyā gāmantarapaccayā anāpatti, nikkha-
mitvā pana gāmantaraṃ gacchantiyā padavāre padavāre
dukkaṭaṃ, ekena pādena itarassa gāmassa parikkhepe vā
upacāre vā atikkantamatte4 thullaccayaṃ, dutiyena atik-
kantamatte saṅghādiseso, tato nikkhamitvā puna sakaṃ5
gāmaṃ pavisantiyāpi es' eva nayo. sace pana khaṇḍa-
pākārena vā vaticchiddena vā bhikkhunīvihārabhūmiṃ6
yeva sakkā hoti pavisituṃ, evaṃ pavisamānā7 kappiyabhū-
miṃ6 nāma paviṭṭhā hoti, tasmā vaṭṭati. sace 'pi hatthi-
piṭṭhiādīhi vā iddhiyā vā pavisati vaṭṭati yeva. padasā
gamanam eva hi idhādhippetaṃ.8 ten' eva paṭhamaṃ pādaṃ
atikkāmentiyā9 'ti ādim āha. dve gāmā bhikkhunīvihārena
sambandhavatikā honti, yasmiṃ gāme bhikkhunīvihāro tattha
piṇḍāya caritvā puna vihāraṃ pavisitvā sace vihāramajjhena
itarassa gāmassa maggo atthi, gantuṃ vaṭṭati, tato pana gā-
mato ten' eva maggena paccāgantabbaṃ. sace pana10 gāma-
dvārena nikkhamitvā āgacchati, purimanayen' eva āpatti-
bhedo veditabbo. sakagāmato kenaci karaṇīyena bhikkhunīhi
saddhiṃ nikkhantāya puna pavisanakāle hatthī vā muccati
ussāraṇā vā hoti, itarā bhikkhuniyo sahasā gāmaṃ pavisanti,
yāva aññā bhikkhunī āgacchati tāva bahigāmadvāre ṭhātab-
baṃ, sace na11 āgacchati dutiyikā bhikkhunī pakkantā nāma
hoti, pavisituṃ vaṭṭati, pubbe mahāgāmo hoti majjhe bhikkhu-
nīvihāro pacchā taṃ gāmaṃ cattāro janā labhitvā visuṃ visuṃ
vatiparikkhepaṃ katvā vibhajitvā bhuñjanti, vihārato ekaṃ
gāmaṃ gantuṃ vaṭṭati, tato aparaṃ gāmaṃ dvārena vā vatic-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. omits this.
2 B2 atikka-.
3 B2 Bp. sakagāmato.
4 B2 atikkamante; Bp.Ssp. atikkante.
5 B2 Ssp. sakagamaṃ.
6 B2 Bp. -bhumi.
7 Bp. -mānāya.
8 B2 -ppetā.
9 B2 Bp. atikkame-.
10 B2 Bp.Ssp. omit pana.
11 B2 pana.
[page 912]
912 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_II.3.
chiddena vā pavisituṃ na vaṭṭati,ḥ puna vihāram eva paccā-
gantuṃ vaṭṭati. kasmā. vihārassa catugāmasādhāraṇattā.
antaravāsako temīyatī 'ti yattha yathā timaṇḍalapaṭicchāda-
naṃ hoti evaṃ nivatthāya bhikkhuniyā vassakāle titthena1
vā atitthena2 vā otaritvā yattha katthaci uttarantiyā ekadvaṅ-
gulamattam pi antaravāsako temīyati,3 tesaṃ4 nadīlakkhaṇaṃ
nadīnimittakathāya5 āvibhavissati, evarūpaṃ nadiṃ titthena1
vā atitthena2 vā otaritvā uttaraṇakāle paṭhamaṃ pādaṃ
uddharitvā tīre ṭhapentiyā thullaccayaṃ, dutiyapāduddhāre
saṅghādiseso, setunā gacchati anāpatti, padasā otaritvā
uttaraṇakāle setuṃ ārohitvā uttarantiyāpi anāpatti, setunā
pana gantvā uttaraṇakāle padasā gacchantiyā āpatti yeva.
yānanāvāākāsagamanādīsu pi es' eva nayo. orimatīrato
pana6 paratīram eva akkamantiyā anāpatti, rajanakammat-
thaṃ gantvā dārusaṃkaḍḍhanādikiccena dve tisso ubhaya-
tīresu vicaranti vaṭṭati. sace pan' ettha kāci kalahaṃ katvā
itaraṃ tīraṃ gacchati āpatti, dve ekato uttaranti ekā majjhe
nadiyā kalahaṃ katvā nivattitvā orimatīram eva āgacchati
āpatti, itarassā7 pana ayaṃ pakkantaṭṭhāne ṭhitā hoti tasmā
paratīraṃ gacchantiyāpi anāpatti, nahāyituṃ vā pātuṃ vā
otiṇṇā tam eva tīraṃ paccuttarati anāpatti. saha aruṇugga-
manā 'ti ettha sace sajjhāyaṃ vā padhānaṃ vā aññaṃ vā kiñci
kammaṃ kurumānā pure aruṇe8 yeva dutiyikāya santikaṃ
āgamissāmī9 'ti ābhogaṃ karoti10 ajānantiyā yeva c' assā aruṇo
uggacchati anāpatti, atha pana yāva aruṇuggamanā idh' eva
bhavissāmī 'ti ābhogena vā anābhogena vā vihārassa ekadese
acchati, dutiyikāya hatthapāsaṃ na otarati aruṇuggamane
saṅghādiseso, hatthapāso eva hi idha pamāṇaṃ, hatthapā-
sātikkame ekagabbho pi na rakkhati. agāmake araññe 'ti
ettha nikkhamitvā bahi indakhīlā sabbam etaṃ araññan ti
evaṃ vuttalakkhaṇam eva araññaṃ taṃ pan' etaṃ kevalaṃ
gāmābhāvena agāmakan ti vuttan, na Viñjhāṭavisadisatāya,11
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. tiṭṭhena.
2 Ssp. atiṭṭhena.
3 B2 temiyyati.
4 B2 sesaṃ.
5 B2 Bp. -thāyaṃ.
6 B2 Bp. omit pana.
7 B2 Bp.Ssp. itarissā.
8 B2 aruṇaṃ.
9 B2 gamissamī 'ti.
10 B2 karonti.
11 Ssp. Vijjhāṭavī-.
[page 913]
Bhnīvibh_II.3-4.] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 913
tādise araññe okkante dassanūpacāre vijahite sace pi savaṇū-
pacāro atthi āpatti, ten' eva vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ, sace
bhikkhunīsu mahābodhiaṅgaṇaṃ pavisantīsu ekā bahi tiṭṭha-
ti tassāpi āpatti, lohapāsādaṃ pavisantīsu 'pi pariveṇaṃ
pavisantīsu 'pi es' eva nayo. Mahācetiyaṃ vandamānāsu 'pi1
ekā uttaradvārena nikkhamitvā gacchati tassāpi āpatti, Thū-
pārāmaṃ pavisantīsu ekā bahi tiṭṭhati tassāpi āpattī 'ti.
ettha ca dassanūpacāro nāma yattha ṭhitaṃ dutiyikā passati,
sace pana sāṇipākārantarikāpi hoti dassanūpacāraṃ vijahati
nāma. savaṇūpacāro nāma yattha ṭhitā maggamūḷhasaddena2
viya dhammasavaṇārocanasaddena viya ca ayye3 'ti saddā-
yantiyā saddaṃ suṇāti ajjhokāse dūre 'pi savaṇūpacāro nāma
hoti, so evarūpe savaṇūpacāre vijahite na rakkhati, vijahita-
matte 'va āpatti saṅghādisesassa, ekā maggaṃ gacchantī
ohīyati saussāhā ce hutvā idāni pāpuṇissāmī 'ti anubandhati
anāpatti, sace purimāyo aññena maggena gacchanti pakkantā
nāma honti, anāpatti yeva. dvinnaṃ gacchantīnaṃ ekā anu-
bandhituṃ asakkontī gacchatu ayan ti ohīyati, itarāpi ohīyatu
ayan ti gacchati dvinnam pi āpatti, sace pana gacchantīsu
purimāpi aññaṃ maggaṃ gacchati4 pacchimāpi aññaṃ, ekā
ekissā pakkantaṭṭhāne tiṭṭhati dvinnam pi anāpatti. pakkha-
saṃkantā vā 'ti titthāyatanaṃ saṅkantā, sesaṃ uttānam eva.
paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ, kiriyā, saññāvimokkhaṃ,
sacittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, ticittaṃ, tive-
danan ti.
tatiyasikkhāpadaṃ.
Catutthe, pādapīṭhaṃ5 nāma dhotapādaṭṭhapanakam. pā-
dakaṭhalikā nāma adhotapādaṭṭhapanakaṃ. anaññāya ga-
ṇassa chandan ti tass' eva kārakagaṇassa chandaṃ ajānitvā.6
vatte vattantin7 'ti tecattāḷīsappabhede8 netthāravatte vatta-
mānaṃ, sesaṃ uttānam eva. dhuranikkhepasamuṭṭhānaṃ,
kāyavācācittato samuṭṭhāti, kiriyākiriyaṃ, saññāvimokkhaṃ,
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 omits 'pi.
2 B2 maggamūḷa-.
3 B2 ayyā 'ti.
4 Bp.Ssp. gaṇhāti.
5 B2 -pīdhaṃ.
6 B2 jānitvā.
7 Bp. vattantī 'ti.
8 B2 Bp. -līsa-.
[page 914]
914 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_II.4-8.
sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ akusala
cittaṃ, dukkhavedanan ti.
catutthasikkhāpadaṃ.
Pañcame, ekato avassute 'ti ettha bhikkhuṇiyā avassuta-
bhāvo daṭṭhabbo ti Mahāpaccariyaṃ vuttaṃ, Mahāaṭṭhaka-
thāyaṃ pan' etaṃ na vuttaṃ, taṃ pāliyā sameti, sesaṃ
uttānam eva. paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ, kiriyā, saññā-
vimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacī-
kammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhavedanan ti.
pañcamasikkhāpadaṃ.
Chaṭṭhe yato tvan ti yasmā tvaṃ. uyyojeti āpatti dukka-
tassā 'ti ādikā saṅghādisesapariyosānā āpattiyo kassā hontī
'ti. uyyojikāya, vuttaṃ c' etaṃ Parivāre 'pi:
na deti na patigaṇhāti paṭiggaho tena na vijjati,
āpajjati garukaṃ na1 lahukaṃ tañ ca paribhogapaccayā,
pañhā me sā kusalehi cintitā 'ti.
ayaṃ hi gāthā imaṃ uyyojikaṃ sandhāya vuttā. itarissā
pana āpattibhedo paṭhamasikkhāpade vibhatto ti, sesaṃ
uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ, kiriyā, saññāvimokkhaṃ,
sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusa-
lacittaṃ, tivedanan ti.
chaṭṭhasikkhāpadaṃ.
Sattame, yāva tatiyakapadattho2 Mahāvibhaṅge vuttana-
yen' eva veditabbo, sesaṃ uttānam evā3 'ti. samanubhāsana-
samuṭṭhānaṃ, kiriyā, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, loka-
vajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkha-
vedanan ti.
sattamasikkhāpadaṃ.
Aṭṭhame, kismiñcid4 eva adhikaraṇe 'ti catunnaṃ aññata-
rasmiṃ. padabhājane pana kevalaṃ adhikaraṇavibhāgaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 SP. omits na.
2 B2 -madattho.
3 B2 eva for evā 'ti.
4 B2 kiṃsmiñcid.
[page 915]
Bhnīvibh_II.8-10] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 915
dassetuṃ adhikaraṇaṃ nāma cattāri adhikaraṇānī 'ti ādi
vuttaṃ,ḥ sesaṃ uttānam eva saddhiṃ samuṭṭhānādīhī 'ti.
aṭṭhamasikkhāpadaṃ.
Navame, saṃsaṭṭhā 'ti missībhūtā. ananulomikenā1 'ti
pabbajitānaṃ ananulomikena kāyikavācasikena. saṃsaṭṭhā
'ti gihīnaṃ koṭṭanapacanagandhapiṃsanamālāgaṇṭhanādinā2
kāyikena sāsanapaṭisāsanāharaṇasaṃcarittādinā vācasikena
ca saṃsaṭṭhā. pāpo kittisaddo etāsan ti pāpasaddā. pāpo
ājīvasaṃkhāto siloko etāsan ti pāpasilokā, sesaṃ uttānam
eva saddhiṃ samuṭṭhānādīhī 'ti.
navamasikkhāpadaṃ.
Dasame, evācārā 'ti evaṃ ācārā. yādiso tumhākaṃ ācāro
tādisācārā3 'ti attho. esa4 nayo sabbattha. uññāyā5 'ti
avaññāya, nīcaṃ katvā jānanāya. paribhavenā 'ti kiṃ imā6
karissantī 'ti evaṃ paribhavitvā jānanena. akkhantiyā 'ti
asahanatāya, kopenā7 'ti attho. vebhassā8 'ti balavabhassa-
bhāvena, attano balappakāsanena9 samutrāsanenā 'ti attho.
dubbalyā10 'ti tumhākaṃ dubbalabhāvena. sabbattha uññāya
ca paribhavena cā 'ti evaṃ samuccayattho daṭṭhabbo. vivic-
cathā 'ti vinā hotha. sesaṃ uttānam eva saddhiṃ samuṭṭhā-
nādīhī 'ti.
dasamasikkhāpadaṃ.
Uddiṭṭhā kho ayyāyo sattarasa saṅghādisesā 'ti ettha
channaṃ paṭhamāpattikānaṃ anantarā sañcarittaṃ dve
duṭṭhadosā 'ti imāni tīṇi sikkhāpadāni Mahāvibhaṅgato
pakkhipitvā nava paṭhamāpattikā, catuṇṇam yāva tatiya-
kānaṃ anantarā Mahāvibhaṅgato pi cattāro yāva tatiyake
pakkhipitvā aṭṭha vāva tatiyakā veditabbā. evaṃ sabbe pi
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 -hānī 'ti.
2 B2 saṃghāti-.
3 B2 mahaggha.
4 B2 omits 'pi.
[page 916]
916 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_III.1-2.
pātimokkhuddesamaggena uddiṭṭhā kho ayyāyo sattarasa
saṅghādisesā dhammā 'ti evam ettha attho daṭṭhabbo.ḥ sesaṃ
uttānam eva aññatra pakkhamānattā. taṃ pana khandhake
vitthārena vaṇṇayissāmā ti.
Samantapāsādikāya vinayasaṃvaṇṇanāya Bhikkhuṇīvi-
bhaṅge sattarasakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Tiṃsa nissaggiyā dhammā bhikkhunīnaṃ pakāsitā
ye tesaṃ dāni bhavati ayaṃ saṃvaṇṇanākkamo ti.
āmattikāpaṇan ti amattāni1 vuccanti bhājanāni, tāni ye
vikkiṇanti2 te vuccanti āmattikā, tesaṃ āpaṇo āmattikāpaṇo.
taṃ vā pasāressantī 'ti attho. patta sannicayaṃ3 kareyyā 'ti
pattasannidhiṃ kareyya, ekāhaṃ anadhiṭṭhahitvā4 vā5
avikappetvā vā6 pattaṃ ṭhapeyyā 'ti attho. sesaṃ Mahāvi-
bhaṅge vuttanayen' eva veditabbaṃ. ayam eva hi viseso,
tattha dasāhaṃ parihāro, idha ekāham pi n' atthi, sesaṃ
tādisam eva. idam pi kaṭhinasamuṭṭhānaṃ, kāyavācato kā-
yavācācittato ca samuṭṭhāti, akiriyaṃ, nosaññāvimokkham,
acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ,
ticittaṃ, tivedanan ti.
paṭhamasikkhāpadam.
Dutiye, duccoḷā7 'ti virūpacoḷā, jiṇṇacoḷā 'ti attho. apay-
yāhī 'ti api ayyāhi. ādissa dinnan ti sampattā bhājentū 'ti
vatvāpi idaṃ gaṇassa idaṃ tumhākaṃ dammī 'ti vatvā vā
dātukamyatāya pādamūle ṭhapetvā vā dinnam pi ādissa
dinnaṃ nāma hoti. etaṃ sabbam pi akālacīvaraṃ. ayyāya
dammī 'ti evaṃ paṭiladdhaṃ pana yathādāne yeva upane-
tabbaṃ. sesaṃ uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ, kiriyā, sañ-
ñāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacī-
kammaṃ, akusalacittaṃ, tivedanan ti.
dutiyasikkhāpadaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. āmattā.
2 Ssp. vikkī-.
3 B2 -niccayaṃ.
4 B2 -hetvā.
5 Bp.Ssp. omit vā.
6 B2 omits vā.
7 Ssp. -colā for -coḷā.
[page 917]
Bhnīvibh_III.3-5.] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 917
Tatiye, handā 'ti gaṇha. sayaṃ acchindatī 'ti ekaṃ datvā
ekaṃ acchindantiyā ekaṃ nissaggiyaṃ, bahūsu bahūni; sace
saṃharitvā ṭhapitāni ekato acchindati vatthugaṇanāya āpat-
tiyo, bandhitvā ṭhapitesu pana ekā 'va āpatti. sesaṃ uttānam
eva. tisamuṭṭhānaṃ, kiriyā, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ,
lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ duk-
khavedanan ti.
tatiyasikkhāpadaṃ.
Catutthe, kayenā 'ti mūlena. na me āvuso sappinā attho
telena me attho ti idaṃ kira sā āhaṭasappiṃ datvā telam pi
āharissatī 'ti maññamānā āha. viññāpetvā 'ti jānāpetvā,
idaṃ nāma āharā 'ti yācitvā vā. tañ ñeva viññāpetī 'ti yaṃ
paṭhamaṃ viññattaṃ taṃ thokaṃ na ppahoti, tasmā puna
taññ eva viññāpetī 'ti attho. aññañ ca viññāpetī 'ti sace
paṭhamaṃ sappi1 viññattaṃ yamakaṃ, pacitabban ti ca vejje-
na2 vuttattā telena attho hoti, tato telenāpi me attho ti
evaṃ aññañ ca viññāpeti. ānisaṃsaṃ dassetvā 'ti sace kahā-
paṇassa sappi ābhataṃ hoti iminā mūlena diguṇam3 telaṃ
labbhati, tenāpi4 ca idaṃ kiccaṃ nipphajjati5 tasmā telaṃ
āharā 'ti evaṃ ānisaṃsaṃ dassetvā viññāpetī 'ti. sesaṃ
uttānaṃ eva. chasamuṭṭhānaṃ, kiriyā, nosaññāvimokkhaṃ,
acittakam, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ,
ticittaṃ, tivedanan ti.
catutthasikkhāpadaṃ.
Pañcame, na6 me sikkhamāne 'ti idaṃ kira sā kuladhītā
ayaṃ addhā7 evaṃ vuttā, idaṃ telaṃ ṭhapetvā sappim pi me
attano kulagharā āharissatī 'ti maññamānā āha. cetāpetvā 'ti
viññāpetvā8 jānāpetvā icc eva attho. sesaṃ sabbattha catut-
thasadisam evā 'ti.
pañcamasikkhāpadaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. sappiṃ.
2 B2 vajjena.
3 B2 duguṇaṃ.
4 B2 Bp. telenāpi.
5 Bp.Ssp. nippajjati.
6 Ssp. omits na me.
7 Ssp. aḍḍhā.
8 Ssp. omits this.
[page 918]
918 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_III.6-10.
Chaṭṭhe, chaṇḍakan1 ti idaṃ nāma dhammakiccaṃ karissā-
ma yaṃ sakkotha2 taṃ dethā 'ti evaṃ paresaṃ chandañ ca
ruciñ ca uppādetvā gahitaparikkhārass' etaṃ adhivacanaṃ.
aññadatthikenā 'ti aññass' atthāya dinnena. aññuddissi-
kenā 'ti aññaṃ uddisitvā dinnena. saṅghikenā 'ti saṅghassa
pariccattena. sesakaṃ upanetī 'ti yad atthāya dinno taṃ
cetāpetvā avasesaṃ aññass' atthāya upaneti. sāmike apalo-
ketvā 'ti tumhehi cīvaratthāya dinno amhākañ ca cīvaraṃ
atthi telādīhi pana attho ti evaṃ āpucchitvā upaneti. āpa-
dāsū 'ti tathārūpesu upaddavesu bhikkhuniyo vihāraṃ
chaḍḍhetvā3 pakkamanti, evarūpāsu āpadāsu yaṃ vā taṃ
vā cetāpetuṃ vaṭṭati. sesaṃ uttānam eva. chasamuṭṭhā-
naṃ, kiriyākiriyaṃ, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇat-
tivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
chaṭṭhasikkhāpadaṃ.
Sattame, saññācikenā 'ti sayaṃ yācitakena. etad ev' ettha
nānākaraṇaṃ. sesaṃ chaṭṭhasadisam evā 'ti.
sattamasikkhāpadaṃ.
Aṭṭhame, mahājanikenā4 'ti gaṇassa pariccattena. etad ev'
ettha nānākaraṇaṃ.
aṭṭhamasikkhāpadaṃ.
Navamasikkhāpade, saññācikenā 'ti idaṃ padaṃ ito adhi-
kataraṃ.
navamasikkhāpadaṃ.
Dasame, pariveṇaṃ uddiyatī5 'ti pariveṇaṃ vinassati pari-
paṭati6 idañ7 ca padaṃ. puggalikena saññācikenā 'ti idañ ca
ettakam eva nānākaraṇaṃ. sesaṃ pubbasadisam evā 'ti.
dasamasikkhāpadaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. chandakan.
2 B2 sakkoti.
3 Ssp. chaḍḍetvā.
4 Bp. -niyenā 'ti.
5 Ssp. uddariyatī 'ti.
6 B2 -ṭatī 'ti; Bp.Ssp. -tatī 'ti.
7 Ssp. attho for idañ ca padaṃ.
[page 919]
Bhnīvibh_III.11-12.] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 919
Ekadasame, garupāpuraṇan ti sītakāle pāpuraṇaṃ. catuk-
kaṃsaparaman ti ettha kaṃso nāma catukahāpaṇiko hoti,
tasmā padabhājane soḷasakahāpaṇagghanakan1 ti vuttaṃ.
ekādasamasikkhāpadaṃ.
Dvādasame, lahupāpuraṇan ti uṇhakāle pāpuraṇaṃ. sesaṃ
sikkhāpadadvaye 'pi uttānam eva. chasamuṭṭhānaṃ, kiriyā,
nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakam-
maṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
dvādasamasikkhāpadaṃ.
Uddiṭṭhā kho ayyāyo tiṃsanissaggiyā pācittiyā dhammā 'ti
ettha Mahāvibhaṅge cīvaravaggato dhovanañ ca paṭigga-
haṇañ cā 'ti dve sikkhāpadāni apanetvā akālacīvaraṃ kālacī-
varan ti adhiṭṭhahitvā vibhajitasikkhāpadena2 ca parivatte-
tvā acchinnacīvarena ca paṭhamavaggo pūretabbo. puna
eḷakalomavaggassa ādito satta sikkhāpadāni apanetvā satta
aññadatthikāni pakkhipitvā dutiyavaggo pūretabbo, tatiya-
vaggato paṭhamapattaṃ vassikasāṭikaṃ araññakasikkhā-
padan3 ti imāni tīṇi apanetvā pattasannicayagarupāpuraṇa4-
lahupāpuraṇa-sikkhāpadehi vaggo5 pūretabbo; iti bhikkhu-
ṇīnaṃ dvādasa sikkhāpadāni ekato paññattāni aṭṭhārasa
ubhato paññattānī 'ti evaṃ sabbe 'pi pātimokkhuddesa-
maggena uddiṭṭhā kho ayyāyo tiṃsa nissaggiyā pācittiyā dham-
mā 'ti evam ettha attho daṭṭhabbo. sesaṃ vuttanayam evā 'ti.
Samantapāsādikāya vinayasaṃvaṇṇanāya bhikkhuṇīvi-
bhaṅge tiṃsakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Khuddakavaṇṇanā.6
Tiṃsakānantaraṃ dhammā chasaṭṭhisatasaṅgahā,
saṇgītā7 ye ayaṃ dāni hoti tesam pi vaṇṇanā.
Tattha lasuṇavaggassa tāva paṭhamasikkhāpade dve tayo
bhaṇḍike 'ti dve vā tayo vā poṭṭalike8 sampuṇṇamiñjānam
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 -kahāpanāḍḍhagghanakan ti.
2 B2 Bp.Ssp. bhājita-.
3 Ssp. āraññaka-.
4 B2 -sanniccaya-.
5 Ssp. tatiyavaggo.
6 B2 Bp.Sp. omit this.
7 B2 saṅgahītā.
8 B2 poṭalake; Bp. phoṭalake; Ssp. poṭṭalake.
[page 920]
920 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_IV.1.1. (IV.1)
etaṃ adhivacanaṃ.ḥ na mattaṃ jānitvā 'ti pamāṇaṃ ajānitvā,
khettapālassa vārentassa bahuṃ lasuṇaṃ harāpesi. añña-
taraṃ haṃsayonin ti suvaṇṇahaṃsayoniṃ. so tāsaṃ ekekan
ti so haṃso jātissaro ahosi, atha pubbasinehena āgantvā
tāsaṃ ekekaṃ pattaṃ deti, taṃ tāpanatāḷanacchedenakkha-
maṃ1 suvaṇṇam eva hoti. Māgadhakan ti Magadhesu jātaṃ,
Magadharaṭṭhe jātalasuṇam eva hi idha lasuṇan ti adhippetaṃ,
tam pi bhaṇḍikalasuṇam2 eva, na ekadvitimiñjakaṃ. Ku-
rundiyaṃ pana jātadesaṃ3 avatvā Māgadhakaṃ nāma bhaṇ-
ḍikalasuṇan4 ti vuttaṃ. ajjhohāre ajjhohāre 'ti ettha sace
dve tayo bhaṇḍike5 ekato yeva saṃkhāditvā6 ajjhoharati ekaṃ
pācittiyaṃ, bhinditvā ekekamiñjaṃ7 khādantiyā pana payo-
gagaṇanāya pācittiyānī 'ti. palaṇḍukādīnaṃ vaṇṇena vā
miñjāya vā nānattaṃ veditabbaṃ, vaṇṇena tāva palaṇḍuko
nāma8 paṇḍuvaṇṇo hoti, bhañjanako lohitavaṇṇo, harītako
harītapaṇṇavaṇṇo, miñjāya pana palaṇḍukassa ekā miñjā
hoti, bhañjanakassa dve, harītakassa tisso, cāpalasuṇo amiñja-
ko aṅkuramattam9 eva hi tassa hoti. Mahāpaccariādīsu pana
palaṇḍukassa tīṇi miñjāni, bhañjanakassa dve, harītakassa
ekan ti vuttaṃ. ete palaṇḍukādayo sakabhāven'10 eva
vaṭṭanti, sūpasampākādīsu pana Māgadhakam pi vaṭṭati,
taṃ hi paccamānesu muggasūpādīsu vā macchamaṃsavikatiyā
vā telādīsu11 vā badarasāḷavādīsu12 vā ambilasākādīsu vā
uttaribhaṅgesu vā yattha katthaci antamaso yāgubhatte 'pi
pakkhittaṃ vaṭṭati, sesam ettha uttānam eva. eḷakaloma-
samuṭṭhānaṃ, kiriyā, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇ-
ṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tiveda-
nan ti.
lasuṇasikkhāpadaṃ paṭhamaṃ.
Dutiye, sambādhe 'ti paṭicchannokāse. tassa vibhāgadassa-
natthaṃ pana ubho upakacchakā muttakaraṇan ti vuttaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 Bp. tāpanaphālanacchedanakkhamaṃ.
2 Bp. gaṇṭhika-.
3 B2 Bp.Ssp. jātidesaṃ.
4 B2 bhaṇḍikan ti lasuṇan; Bp. gaṇṭhikalasuṇan.
5 Bp. gaṇṭhike.
6 B2 saṃkhāritvā; Ssp. saṃgharitvā.
7 B2 Bp.Ssp. ekekaṃ miñjaṃ.
8 Bp. omits nāma.
9 Bp. aṅkurakamattam.
10 B2 Ssp. sabhāven'.
11 Ssp. tele.
12 B2 padara-; Ssp. badarasāla-.
[page 921]
Bhnīvibh_IV.1.1-4. (IV.1-4)] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 921
ekam pi loman ti kattariyā vā saṇḍāsakena vā khurena vā
yena kenaci payogena1 ekaṃ vā bahūni vā saṃharāpentiyā
payogagaṅanāya pācittiyāni, na lomagaṇanāya. ābādap-
paccayā 'ti kaṇḍukacchuādi ābādhapaccayā saṃharāpentiyā
anāpatti. sesaṃ uttānam eva. catusamuṭṭhānaṃ, kāyato
kāyavācato kāyacittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti, kiriyā,
nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇativajjaṃ, kāyakammaṃ,
vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
dutiyasikkhāpadaṃ.
Tatiye, talaghātake2 'ti muttakaraṇatalaghātane.3 anta-
maso uppalapattenāpī 'ti ettha pattaṃ tāva mahantaṃ kesa-
renāpi pahāraṃ dentiyā āpatti yeva. ābādhapaccayā 'ti
gaṇḍaṃ4 vā vaṇaṃ vā paharituṃ vaṭṭati. sesaṃ uttānam
eva. paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ, kiriyā, saññāvimok-
khaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ,5
akusalacittaṃ, tivedanan ti.
tatiyasikkhāpadaṃ.
Catutthe, purāṇarājorodhā 'ti purāṇe gihībhāve rañño
orodhā. cirāciraṃ6 gacchatī 'ti cirena6 cirena6 gacchati.
dhārethā 'ti sakkotha. kass' idaṃ kamman ti vutte anārocite
'pi etā mayi āsaṅkaṃ karissantī 'ti maññamānā evam āha
mayh' idaṃ kamman ti. jatumaṭṭake 'ti jatunā kate maṭṭa-
daṇḍake. vatthuvasen' ev' etaṃ vuttaṃ, yaṃ kiñci pana
daṇḍakaṃ pavesentiyā āpatti yeva. tenāha antamaso uppa-
lapattam pi muttakaraṇaṃ pavesetī 'ti. etam pi ca atimahan-
taṃ, kesaramattam pi pana pavesentiyā āpatti yeva. sesam
uttānam eva. samuṭṭhānādīni talaghātake vuttasadisān'
evā 'ti.
catutthasikkhāpadaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 Bp. ekapayogena vā nānāpayogena vā; Ssp. ekappayogena for
this payogena.
2 B2 -takan; Ssp. ṭake.
3 Ssp. -ghāṭake.
4 Ssp. gaṇḍuṃ.
5 B2 Bp.Ssp. omit this.
6 B2 cī- for ci-.
[page 922]
922 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_IV.1.5-6. (IV.5-6)
Pañcame, atigambhīraṃ udakasuddhikaṃ ādiyantī 'ti atianto
pavesetvā udakena1 dhovanaṃ kurumānā. kesaggamattam pi2
atikkāmetī3 'ti vitthārato tatiyaṃ vā catutthaṃ vā aṅgulaṃ
gambhīrato dvinnaṃ pabbānaṃ upari kesaggamattam pi
pavesentiyā pācittiyan ti attho. vuttaṃ h' etaṃ Mahāpac-
cariyaṃ, ekissā aṅguliyā tīni pabbāni ādātuṃ na labhati,
tiṇṇaṃ vā4 catunnaṃ vā ekekam5 pi pabbaṃ ādātuṃ na
labhatī 'ti. sesaṃ uttānam eva. samuṭṭhānādīni pi talaghā-
take vuttasadisān' evā 'ti.
pañcamasikkhāpadaṃ.
Chaṭṭhe, bhattavissaggan ti bhattakiccaṃ. pānīyena ca
vidhūpanena ca upatiṭṭhitvā6 'ti ekena hatthena pānīyathā-
lakaṃ ekena vījaniṃ gahetvā vījayamānā,7 samīpe ṭhatvā 'ti
attho. accāvadatī 'ti pubbe 'pi tumhe evaṃ bhuñjatha ahaṃ
evaṃ upaṭṭhānaṃ karomī 'ti pabbajitacārittaṃ atikkamitvā8
gehasitakathaṃ kathetī 'ti attho. yaṃ kiñci pānīyan ti
suddhaudakaṃ vā hotu takkadadhimatthurasakhīrādīnaṃ9
vā aññataraṃ. yā kāci vījanī 'ti antamaso cīvarakaṇṇo 'pi.10
hatthapāse tiṭṭhati āpatti pācittiyassā 'ti idha ṭhānappaccayā
'va pācittiyaṃ vuttaṃ, pahārapaccayā11 pana khandhake
dukkaṭaṃ paññattaṃ. deti dāpetī 'ti pānīyaṃ vā sūpādiṃ12
vā imaṃ pivatha iminā bhuñjathā 'ti deti, tālavaṇṭaṃ13 iminā
vījanto bhuñjathā 'ti deti, aññena vā ubhayam pi dāpeti,
anāpatti. anupasampannaṃ āṇāpetī 'ti upatiṭṭhanatthaṃ
sāmaṇerādiṃ14 āṇāpeti anāpatti. sesaṃ uttānam eva. eḷa-
kalomasamuṭṭhānaṃ, kiriyā, nosaññāvimokkhaṃ, acitta-
kaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
chaṭṭhasikkhāpadaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 Ssp. udaka.
2 B2 omits pi.
3 B2 atikkametī 'ti.
4 B2 omits vā.
5 Ssp. ekaṃ.
6 B2 upatiṭṭhatvā; Ssp. upatiṭhitvā.
7 B2 Bp.Ssp. vījamānā.
8 B2 -metvā.
9 B2 Ssp. dadhimadhurasa-.
10 B2 omits 'pi.
11 B2 -paccaye.
12 B2 sūpādi.
13 B2 -vaṇṇaṃ.
14 B2 -ādiṃ.
[page 923]
Bhnīvibh_IV.1.7. (IV.7)] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 923
Sattame, bhuñjissāmī 'ti patigaṇhāti āpatti dukkaṭassā 'ti
idaṃ payogadukkaṭaṃ nāma, tasmā na kevalaṃ paṭiggahaṇe
yeva hoti, patigaṇhitvā pana1 araññato āharaṇe 'pi sukkhā-
pane 'pi vaddalidivase bhajjanatthāya uddhanasajjane 'pi
kapallasajjane 'pi dabbisajjane 'pi dārūni ādāya aggikaraṇe
'pi kapallamhi dhaññapakkhipane 'pi dabbiyā saṃghaṭṭanesu
'pi koṭṭanatthaṃ udukkhalamusalādisajjanesu 'pi koṭṭana-
papphoṭanadhovanādīsu2 'pi yāva mukhe ṭhapetvā ajjho-
haraṇatthaṃ dantehi saṃkhādati tāva sabbapayogesu dukka-
ṭāni, ajjhohārakāle3 pana ajjhohāragaṇanāya3 pācittiyāni,
ettha ca viññatti c' eva bhojanañ ca pamāṇaṃ, tasmā sayaṃ
viññāpetvā aññāya bhajjanakoṭṭanapacanādīni4 kārāpetvā
bhuñjantiyāpi āpatti. aññāya viññāpetvā sayaṃ bhajjanā-
dīni katvā bhuñjantiyāpi āpatti. Mahāpaccariyaṃ pana
vuttaṃ, idaṃ āmakadhaññaṃ nāma mātaram pi viññāpetvā
bhuñjantiyā pācittiyam eva, aviññattiyā laddhaṃ 5tañ ce
sayaṃ vā5 bhajjanādīni katvā vā kārāpetvā vā bhuñjantiyā
dukkaṭaṃ, aññāya viññattiyā vā laddhaṃ sayaṃ vā bhaj-
janādīni katvā tāya vā kārāpetvā aññāya vā kārāpetvā
bhuñjantiyāpi dukkaṭam evā 'ti. puna pi vuttaṃ aññāya
viññattiyā laddhaṃ tam ce sayaṃ bhajjanādīni katvā
bhuñjantiyā pācittiyam eva, bhajjanādīni kārāpetvā bhuñjan-
tiyā pana dukkaṭan ti. taṃ pubbāparaviruddhaṃ hoti.
na hi bhajjanādīnaṃ6 karaṇe vā kārāpane vā viseso atthi.
Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana, aññāya viññattaṃ bhuñjantiyā
dukkaṭan ti avisesena vuttaṃ. taṃ7 yuttaṃ ābādhap-
paccayā 'ti sedakammādīnaṃ atthāya dhaññaviññattiyā8
anāpatti. aviññattiyā labbhamānam pana nava kammat-
thāya sampaṭicchituṃ vaṭṭatī 'ti Mahāpaccariyaṃ vuttaṃ.
aparannaṃ9 viññāpetī 'ti ṭhapetvā satta dhaññāni mugga-
māsādiṃ10 vā11 alābukumbhaṇḍādiṃ vā aññaṃ yaṃ kiñci
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 Ssp. puna.
2 B2 -pabbodhana-.
3 B2 Bp. ajjhoharana- for ajjhohāra-.
4 B2 Bp.Ssp. -pacanāni.
5-5 B2 omits tañ ce sayaṃ vā; Ssp. sayaṃ for these.
6 B2 -nādīni.
7 B2 Bp.Ssp. omit taṃ yuttaṃ.
8 B2 viññatiya for this.
9 Bp. aparaṇṇaṃ.
10 B2 -sādīni.
11 B2 vālābu-.
[page 924]
924 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_IV.1.7-9. (IV.7-9)
ñātakapavāritaṭṭhāne viññāpentiyā anāpatti.ḥ āmakadhañ-
ñam pana ñātakapavāritaṭṭhāne 'pi na vaṭṭati. sesaṃ
uttānam eva. catusamuṭṭhānaṃ, kāyato kāyavācato kāya-
cittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti, kiriyā, nosaññavimok-
khaṃ, acittakaṃ, paṇṇativajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkam-
maṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
sattamasikkhāpadaṃ.
Aṭṭhame, nibbiṭṭharājabhaṭo1 ti niviṭṭhā rañño bhati keṇi
etenā 'ti nibbiṭṭharājabhaṭo, ekaṃ ṭhānantaraṃ keṇiyā
gahetvā tato laddhaudayo ti attho. taṃ yeva bhaṭapathaṃ2
yācissāmī 'ti rañño keṇiṃ datvā puna taṃ yeva ṭhānantaraṃ
yācissāmī 'ti cintento. paribhāsī3 'ti tā bhikkhuṇiyo mā ssu4
puna evaṃ karitthā 'ti santajjesi. sayaṃ chaḍḍetī5 'ti cattāri
pi vatthūni ekapayogena chaḍḍentiyā6 ekā 'va āpatti, pāṭek-
kaṃ chaḍḍentiyā6 vatthugaṇanāya āpattiyo; āṇattiyam pi
es' eva nayo, dantakaṭṭhacchaḍḍane 'pi bhikkhuṇiyā pācitti-
yam eva, bhikkhussa sabbattha dukkaṭaṃ. sesaṃ uttānam
eva. chasamuṭṭhānaṃ, kiriyākiriyaṃ, nosaññāvimokkhaṃ,
acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, ti-
cittaṃ, tivedanan ti.
aṭṭhamasikkhāpadaṃ.
Navame, yaṃ manussānaṃ upabhogaparibhogaṃ ropiman7
ti khettaṃ vā hotu ṇālikerādi ārāmo vā yattha katthaci ro-
pimaharitaṭṭhāne8 etāni vatthūni chaḍḍentiyā9 purimanayen'
eva āpattibhedo veditabbo. khette vā ārāme vā nisīditvā
bhuñjamānā ucchuādīni vā khādati, gacchamānā ucciṭṭhoda-
kacalakādīni vā10 haritaṭṭhāne chaḍḍeti,9 antamaso udakaṃ
pivitvā matthakacchinnanāḷikeram pi chaḍḍeti9 pācittiyam
eva, bhikkhuno dukkaṭaṃ, kasitaṭṭhāne pana nikkhitta-
bīje yāva aṅkuraṃ na uṭṭhahati tāva sabbesaṃ dukka-
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 Bp.Ssp. nibbiṭṭho rājabhaṭo for nibbiṭṭharājabhaṭo ti niviṭṭhā.
2 B2 bhaṭamathaṃ.
3 B2 paribhāsatī 'ti.
4 B2 Bp. omit ssu; Ssp. su.
5 B2 chaṭṭeti.
6 B2 chaṭṭentiyā.
7 Ssp. ropitan.
8 Ssp. ropita-.
9 B2 chaṭṭ- for chaḍḍ-.
10 B2 Bp.Ssp. omit vā.
[page 925]
Bhnīvibh_IV.1.9-10. (IV.9-10)] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 925
ṭaṃ,ḥ anikkhittabījesu khettesu1 koṇādīsu vā asañjātaropi-
mesu2 khettamariyādādīsu vā chaḍḍetuṃ vaṭṭati, mannussā-
naṃ kacavarachaḍḍanaṭṭhāne 'pi vaṭṭati. chaḍḍitakhette 'ti
manussesu sassaṃ uddharitvā gatesu chaḍḍitakhettaṃ nāma
hoti; tatth'3 eva vaṭṭati, yattha pana lāyitam pi pubbannādi4
puna vuṭṭhahissatī5 'ti rakkhanti tattha yathā vatthukam
eva. sesaṃ uttānam eva. chasamuṭṭhānaṃ, kiriyākiriyaṃ
... pe ... tivedanan ti.
navamasikkhāpadaṃ.
Dasame, yaṃ kiñci naccan ti naṭādayo vā naccanti6 soṇḍā
vā antamaso mora-suva-makkaṭādayo 'pi, sabbam p' etaṃ
naccam eva. yaṃ kiñci gītan ti yaṃ7 kiñci naṭādīnaṃ vā
gītaṃ hotu, ariyānaṃ parinibbāṇakāle ratanattayaguṇūpa-
saṃhitaṃ8 sādhukīḷikagītaṃ9 vā asaññatabhikkūnaṃ10 dham-
mabhāṇakagītaṃ vā sabbam p'11 etaṃ gītam eva. yaṃ kiñci
vāditan ti tantibaddhādivādanīyabhaṇḍavāditaṃ12 vā hotu
kuṭabherīvāditaṃ13 vā antamaso udakabherīvāditam pi sab-
bam p'11 etaṃ vāditam eva. dassanāya gacchati āpatti duk-
kaṭassā 'ti padavāragaṇanāya āpatti dukkaṭassa. yattha thitā
passati vā suṇāti vā 'ti ekapayogena olokentī 14passati tesaṃ
yeva gītavāditaṃ15 suṇāti ekam eva pācittiyaṃ. sace pana
ekaṃ disaṃ oloketvā naccaṃ passati puna aññato oloketvā
gāyante passati, aññato vādante,16 pāṭekko17 āpattiyo. bhik-
khunī sayam pi naccituṃ vā gāyituṃ vā vādituṃ vā na
labhati, aññaṃ18 nacca gāya vādehī 'ti vattum pi na lab-
bhati, cetiyassa upahāraṃ detha upāsakā 'ti vattum pi
tumhākaṃ cetiyassa upaṭṭhānaṃ karomā 'ti vutte sādhū 'ti
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 Bp.Ssp. khetta.
2 Ssp. -ropitesu.
3 B2 tattha for tatth' eva.
4 Bp. -ṇṇādi.
5 B2 Bp. uṭṭhahissatī 'ti.
6 B2 Bp.Ssp. naccantu.
7 B2 Bp.Ssp. omit yaṃ kiñci.
8 B2 Ssp. -guṇopa-.
9 B2 Bp.Ssp. -kīḷitagītaṃ.
10 B2 Bp. asaṃyata-.
11 B2 Ssp. omit p'.
12 Ssp. -bhaṇḍaṃ.
13 Ssp. kūṭabherī.
14 B2 inserts yesaṃ naccaṃ before passati.
15 Ssp. gītaṃ vāditaṃ.
16 Ssp. vadente.
17 Bp.Ssp. pāṭekkā.
18 B2 Bp.Ssp. aññe.
[page 926]
926 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_IV.2.1-2. (IV.11-12)
sampaṭicchitum pi na labbhati;ḥ sabbattha pācittiyan ti sabba
aṭṭhakathāsu vuttaṃ, bhikkhuno dukkaṭaṃ; tumhākaṃ
cetiyassa upaṭṭhānaṃ karomā 'ti vutte pana1 upaṭṭhāna-
karaṇam pana2 sundaran ti vattuṃ vaṭṭati. ārāme ṭhitā 'ti
ārāme ṭhatvā antarārāme3 vā bahi ārāme vā naccādīni passati
vā suṇāti vā anāpatti. sati karaṇīye 'ti salākabhattādīnaṃ
vā atthāya aññena vā kenaci karaṇiyena gantvā gataṭṭhāne
passati vā suṇāti vā anāpatti. āpadāsū 'ti tādisena upadda-
vena upaddutā samajjaṭṭhānaṃ pavisati, evaṃ pavisitvā4
passantiyā5 suṇantiyā vā anāpatti. sesaṃ uttānam eva.
eḷakalomasamuṭṭhānaṃ, kiriyā, nosaññāvimokkhaṃ, acitta-
kaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, akusalacittaṃ, tivedanan ti.
dasamasikkhāpadaṃ.
Lasuṇavaggo paṭhamo.
Andhakāravaggassa paṭhamasikkhāpade, appadīpe 'ti pa-
dīpacandasuriyāggīsu6 ekenāpi anobhāsite. ten' ev' assa
padabhājane anāloke 'ti vuttaṃ. sallapeyya vā 'ti gehasita-
kathaṃ katheyya. arahopekkhā7 aññavihitā8 'ti na9 raho assā-
dapekkhā raho assādato aññavihitā8 'va hutvā ñātī10 vā puc-
chati dāne11 vā pūjāya vā manteti. sesaṃ uttānam eva.
theyyasatthasamuṭṭhānaṃ, kāyacittato kāyavācācittato ca
samuṭṭhāti, kiriyā, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ,
kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ dvivedanan ti.
paṭhamasikkhāpadaṃ.
Dutiye, paṭicchanne okāse 'ti idam eva nānaṃ, sesaṃ sabbaṃ
purimasadisam evā 'ti.
dutiyasikkhāpadaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. upāsaka after pana.
2 B2 Bp.Ssp. nāma.
3 Ssp. anto ārāme.
4 B2 pavisantiyā vā for pavisitvā passantiyā.
5 Bp.Ssp. insert vā after passantiyā.
6 B2 Bp. -sūriya-.
7 Ssp. arahāpekkhā aññāvihitā.
8 Ssp. aññāvihitā.
9 Ssp. narahassādāpekkhā for na raho assā-.
10 B2 Bp.Ssp. ñātiṃ.
11 B2 dānena.
[page 927]
Bhnīvibh_IV.2.3-6. (IV.13-16)] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 927
Tatiye, ajjhokāse 'ti nānaṃ. sesaṃ sabbaṃ tādisam evā 'ti.
tatiyasikkhāpadaṃ.
Catutthe, nikaṇṇikan ti kaṇṇamūlaṃ vuccati, kaṇṇamūle
jappeyyā 'ti vuttaṃ hoti. sati karaṇīye 'ti salākabhattā-
dīnaṃ āharaṇatthāya vihāre vā dunnikkhittapaṭisāmanat-
thāya.1 sesaṃ uttānam eva. samuṭṭhānādīni2 purimasadisān'
evā 'ti.
catutthasikkhāpadaṃ.
Pañcame, gharaṃ sodhentā 'ti tesaṃ kira etad ahosi: theriyā
koci kāyikavācasiko vītikkamo na dissati, gharam pi tāva
sodhemā 'ti tato gharaṃ sodhentā naṃ addasaṃsu. anovas-
sakaṃ atikkamentiyā 'ti paṭhamaṃ pādaṃ atikkamentiyā
dukkaṭaṃ, dutiyaṃ atikkamentiyā pācittiyaṃ, upacārātik-
kame 'pi3 es' eva nayo. gilānāyā 'ti yādisena4 gelaññena
āpucchituṃ na sakkoti. āpādāsū 'ti ghare aggi vā uṭṭhito hoti
corā vā evarūpe upaddave anāpucchā pakkamanti5 anāpatti.
sesam ettha uttānam eva. kaṭhinasamuṭṭhānaṃ, kāyavā-
cato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti, kiriyākiriyaṃ, nosaññāvi-
mokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacī-
kammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
pañcamasikkhāpadaṃ.
Chaṭṭhe, abhinisīdeyyā 'ti nisīdeyya, nisīditvā gacchantiyā
ekā āpatti, anisīditvā nipajjitvā gacchantiyā ekā, nisīditvā
nippajjitvā6 gacchantiyā dve. dhuvapaññatte7 'ti bhikkhunī-
naṃ atthāya niccapaññatte. sesaṃ uttānam eva. kaṭhi-
nasamuṭṭhānaṃ . . . pe . . . tivedanan ti.
chaṭṭhasikkhāpadaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 Bp. -kkhittaṃ paṭi-.
2 B2 Ssp. -nādi.
3 B2 Bp. omit 'pi.
4 B2 Bp. yā tādisena; Ssp. tādisena.
5 B2 Bp.Ssp. pakkamati.
6 B2 Ssp. nipajjantiyā and omits gacchantiyā.
7 B2 dhūva-.
[page 928]
928 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_IV.2.7-10. (IV.17-20)
Sattame pi sabbaṃ chaṭṭhe vuttanayen' eva veditabbaṃ.
sattamasikkhāpadam.
Aṭṭhame sabbaṃ uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ, kiriyā,
saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ,
vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhavedanan ti.
aṭṭhamasikkhāpadaṃ.
Navame, abhisapeyyā 'ti sapathaṃ kareyya, nirayena1
abhisapati nāma: niraye nibbattāmi avīcimhi nibbattāmi
niraye nibbattatu avīcimhi nibbattatū 'ti evam ādinā nayena
akkosati. brahmacariyena abhisapati nāma: gihinī homi
odātavatthā homi paribbājikā homi, itarā vā mādisā2 hotū
'ti evam ādinā nayena akkosati; vācāya vācāya pācittiyaṃ,
ṭhapetvā pana nirayañ ca brahmacariyañ ca. sunakhī sūkarī
kānā kuṇī 'ti ādinā nayena akkosantiyā vācāya vācāya
dukkaṭaṃ. atthapurekkhārāyā 'ti aṭṭhakathaṃ kathentiyā.
dhammapurekkhārāyā 'ti pāliṃ3 vācentiyā. anusāsanipurek-
khārāyā4 'ti idāni pi tvaṃ edisā sādhu viramassu no ce viramasi
addhā puna evarūpāni kammāni katvā niraye uppajjissasi5
tiracchānayoniyā uppajjissasī5 'ti evaṃ anusāsaniyaṃ ṭhatvā
vadantiyā anāpatti. sesaṃ uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ,
kiriyā, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakam-
maṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhavedanan ti.
navamasikkhāpadaṃ.
Dasame sabbaṃ uttānam eva. dhuranikkhepasamuṭṭhā-
naṃ, kāyavācācittato samuṭṭhāti, kiriyā, saññāvimokkhaṃ,
sacittakam, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusa-
lacittaṃ, dukkhavedanan ti.
dasamasikkhāpadaṃ.
Andhakāravaggo dutiyo.
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 adds vā.
2 B2 Bp. īdisā; Ssp. edisā.
3 B2 pāli; Bp. pāḷiṃ.
4 B2 -pūrekkh-.
5 B2 Bp. upapa- for uppa-.
[page 929]
Bhnīvibh_IV.3.1-4. (IV.21-24)] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 929
Naggavaggassa paṭhamasikkhāpade, brahmacariyaṃ ciṇ-
ṇenā 'ti brahmacariyena ciṇṇena, athavā brahmacariyassa
caraṇenā 'ti, evaṃ karaṇatthe vā sāmiatthe vā upayogava-
canaṃ veditabbaṃ. acchinnacīvarikāyā 'ti idaṃ udakasāṭi-
kaṃ sandhāya vuttaṃ, na aññaṃ cīvaraṃ, tasmā udakasā-
ṭikāya acchinnāya vā naṭṭhāya vā naggāya nahāyantiyā anā-
patti, sace 'pi udakasāṭikacīvaraṃ mahagghaṃ hoti, na sakkā
nivāsetvā bahi gantuṃ, evam pi naggāya nahāyituṃ vaṭṭati.
sesam ettha uttānam eva. eḷakalomasamuṭṭhānaṃ, kiriyā,
nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakam-
maṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
paṭhamasikkhāpadaṃ.
Dutiye sabbaṃ uttānam eva. chasamuṭṭhānaṃ, kiriyā,
no saññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakam-
maṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
dutiyasikkhāpadaṃ.
Tatiye, anantarāyikinī 'ti dasasu antarāyesu ekena 'pi anta-
rāyena anantarāyā. dhuraṃ nikkhittamatte 'ti dhuraṃ nik-
khipitvā sace 'pi pacchā sibbati, āpatti yevā 'ti attho. sesaṃ
uttānam eva. dhuranikkhepasamuṭṭhānaṃ, akiriyaṃ, sañ-
ñāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacī-
kammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhavedanan ti.
tatiyasikkhāpadaṃ.
Catutthe, pañca ahāni1 pañcāhaṃ, pañcāham eva pañcā-
hikaṃ. saṃghāṭīnaṃ cāro saṃghāṭicāro; paribhogavasena
vā otāpanavasena vā saṃghaṭitaṭṭhena2 saṃghāṭī 'ti laddhanā-
mānaṃ pañcannaṃ cīvarānaṃ parivattanan ti attho. tasmā
yeva padabhājane, pañcamaṃ divasaṃ pañca cīvarānī 'ti
ādim āha. āpatti pācittiyassā 'ti ettha ca ekasmiṃ cīvare
ekā āpatti, pañcasu pañca. āpadāsū 'ti mahagghaṃ3 cīvaraṃ,
na sakkā hoti corabhayādīsu 'pi4 paribhuñjituṃ, evarūpe
upaddave anāpatti. sesaṃ uttānam eva. kaṭhinasamuṭ-
[page 930]
930 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_IV.3.4-7. (IV.24-27)
ṭhānaṃ,ḥ akiriyaṃ, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇatti-
vajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
catutthasikkhāpadaṃ.
Pañcame, cīvarasaṃkamaṇīyan ti saṃkametabbaṃ1 cīvaraṃ
aññissā santakaṃ anāpucchā gahitaṃ puna paṭidātabbacī-
varan ti attho. āpadāsū 'ti sace apārutaṃ vā anivatthaṃ vā
corā haranti, evarūpāsu āpadāsu dhārentiyā anāpatti. sesaṃ
uttānam eva. kaṭhinasamuṭṭhānaṃ, kiriyākiriyaṃ, nosañ-
ñāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ,
vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
pañcamasikkhāpadaṃ.
Chaṭṭhe, aññaṃ parikkhāran ti yaṃ kiñci thālakādīnaṃ vā
sappitelādīnaṃ vā aññataraṃ. ānisaṃsan ti kittakaṃ aggha-
nakaṃ dātukāmatthā 'ti pucchati, ettakaṃ nāmā 'ti vadanti,
āgametha tāva idāni vatthaṃ mahagghaṃ, katipāhena kap-
pāse āgate samagghaṃ bhavissatī 'ti evaṃ vatvā nivārenti-
yā anāpatti. sesaṃ uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ, kiriyā,
saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ,
vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, tivedanan ti.
chaṭṭhasikkhāpadaṃ.
Sattame, pakkamiṃsū2 'ti aññesam3 pi āgamanaṃ āgamenti
addhā amhākam pi āgamessantī 'ti tattha tattha agamaṃsu.
paṭibāheyyā 'ti paṭisedheyya. ānisaṃsan ti4 ekaṃ sāṭakaṃ
na ppahoti āgametha tāva katipāhena uppajjissati tato
bhājessāmā5 'ti evaṃ ānisaṃsaṃ dassetvā paṭibāhentiyā6
anāpatti. sesaṃ uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ, kiriyā, sañ-
ñāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ,
vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
sattamasikkhāpadaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 saṃkāmetabba.
2 B2 Bp.Ssp. vipakka-.
3 B2 Bp.Ssp. aññāsam.
4 Ssp. inserts ekissā after ti.
5 B2 Bp.Ssp. bhājessāmī 'ti.
6 B2 Bp.Ssp. -bāhantiyā.
[page 931]
Bhnīvibh_IV.3.8-10. (IV.28-30)] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 931
Aṭṭhame, naṭā nāma ye nāṭakaṃ nāṭenti. nāṭakā1 nāma
ye naccanti. laṅghakā2 nāma ye vaṃsavarattādīsu laṅghana-
kammaṃ karonti. sokasāyikā3 nāma māyākārā. kumbha-
thuṇikā4 nāma ghaṭakena5 kīḷanakā, bibbisakavādakā6 'ti pi
vadanti. deti āpatti pācittiyassā 'ti ettha cīvaragaṇanāya
āpattiyo veditabbā. sesaṃ uttānam eva. chasamuṭṭhānaṃ,
kiriyā, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ,
kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
aṭṭhamasikkhāpadaṃ.
Navame, dubbalacīvarapaccāsāyā 'ti dubbalāya cīvarapac-
cāsāya. ānisaṃsan ti kiñcāpi na mayaṃ ayye sakkomā 'ti
vadanti idāni7 tesaṃ kāppāso āgamissati saddho pasanno
puriso āgamissati addhā dassatī 'ti evaṃ ānisaṃsaṃ dassetvā
nivārentiyā anāpatti. sesaṃ uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ,
kiriyā, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakam-
maṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, tivedanan ti.
navamasikkhāpadaṃ.
Dasame, kaṭhinuddhāraṃ na dassantī8 'ti ettha9 kīdiso kaṭhi-
nuddhāro dātabbo kīdiso na dātabbo ti10 ? yassa atthāra-
mūlako11 mahānisaṃso12 ubbhāramūlako11 appo evarūpo na
dātabbo, yassa pana atthāramūlako ānisaṃso13 appo ubbhāra-
mūlako mahānisaṃso14 evarūpo dātabbo, samānisaṃso 'pi
saddhāparipālanatthaṃ dātabbo 'va.15 ānisaṃsan ti bhik-
khuṇīsaṅgho16 jiṇṇacīvaro kaṭhinānisaṃsamūlako mahālābho
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 naṭṭakā; Ssp. naṭakā.
2 Ssp. laṅghikā.
3 B2 sokachāyi; Bp.Ssp. sokajjhāyikā.
4 B2 Ssp. -thūnikā.
5 B2 ghaṭikena.
6 B2 pippisakavāṭakā tī 'pi; Bp. bimbisakavādikā 'ti pi; Ssp. bib-
bisaṃkavādakā 'ti pi.
7 B2 adds pana.
8 B2 dassentī 'ti.
9 B2 kiṃdiso; Bp. kīdiso for ettha kīdiso.
10 B2 Bp. omit 'ti.
11 B2 atthāyamūlako.
12 Bp. ānisaṃso, and adds mahā.
13 Ssp. appānisaṃso for ānisaṃso appo.
14 Bp.Ssp. mahā for this.
15 B2 omits 'va.
16 B2 -saṅghe.
[page 932]
932 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_IV.4.1-3. (IV.31-33)
ti.ḥ evarūpaṃ ānisaṃsaṃ dassetvā paṭibahantiyā anāpatti.
sesaṃ uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ, kiriyā, saññāvimok-
khaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ,
akusalacittam, tivedanan ti.
dasamasikkhāpadaṃ.
Naggavaggo tatiyo.
Tuvaṭṭavaggassa paṭhamasikkhāpade, tuvaṭṭeyyun ti nipaj-
jeyyuṃ. sesaṃ uttānam eva. eḷakalomasamuṭṭhānaṃ, ki-
riyā, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāya-
kammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
paṭhamasikkhāpadaṃ.
Dutiye ekaṃ attharaṇaṃ c' eva pāpuraṇañ ca etāsan ti
ekattharaṇapāpuraṇā, saṃhāriyamānānaṃ1 pāvārattharaṇa-
kaṭasārakādīnaṃ ekaṃ antaṃ attharitvā ekaṃ pārupitvā
tuvaṭṭentīnam etaṃ adhivacanaṃ. vavatthānaṃ dassetvā 'ti
majjhe kāsāvaṃ2 vā kattarayaṭṭhiṃ vā antamaso kāya-
bandhanam pi ṭhapetvā nippajjantīnaṃ anāpattī 'ti attho.
sesaṃ uttānam eva. eḷakalomasamuṭṭhānaṃ, kiriyā, no
saññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ,3
ticittaṃ, tivedanan ti.
dutiyasikkhāpadaṃ.
Tatiye, uḷārasambhāvitā 'ti uḷārakulā pabbajitattā guṇehi
ca uḷārattā uḷārā 'ti sambhāvitā. issāpakatā 'ti issāya apa-
katā,4 abhibhūtā 'ti attho. saññatti bahulā etāsan ti sañ-
ñattibahulā, divasaṃ mahājanaṃ paññāpayamānā5 'ti attho.
viññatti bahulā etāsan ti viññattibahulā. viññattī 'ti hetū-
dāharaṇādīhi vividhehi nayehi saññāpanā veditabbā, na
yācanā, caṃkamane nivattanagaṇanāya āpattiyo veditabbā.
tiṭṭhati vā ti ādīsu poyogagaṇanāya. uddisati vā 'ti ādīsu
padādigaṇanāya. sesaṃ uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ, ki-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bp.Ssp. saṃhārimānaṃ.
2 B2 Ssp.kāsāyaṃ.
3 B2 vacīkammaṃ.
4 Ssp. pakatā.
5 B2 saññāpayamānā.
[page 933]
Bhnīvibh_IV.4.4-10. (IV.34-40)] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 933
riyākiriyaṃ,ḥ saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kā-
yakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhavedanan ti.
tatiyasikkhāpadaṃ.
Catutthe, sati antarāye 'ti dasavidhe antarāye sati. pari-
yesitvā na labhatī 'ti aññaṃ upaṭṭhāyikaṃ na labhati. gilā-
nāyā 'ti sayaṃ gilānāya. āpadāsū 'ti tathārūpe upaddave
sati anāpatti. sesaṃ uttānam eva. dhuranikkhepasamuṭ-
ṭhānaṃ, akiriyaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ,
kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhavedanan
ti.
catutthasikkhāpadaṃ.
Pañcame, aññaṃ āṇāpetī 'ti ettha sace nikkaḍḍhāti āṇattā
ekapayogena bahūni 'pi dvārāni atikkameti ekā āpatti. atha
imañc' imañ ca dvāraṃ atikkamehī 'ti evaṃ āṇattā atikkā-
meti dvāragaṇanāya āpattiyo. sesaṃ uttānam eva. tisa-
muṭṭhānaṃ, kiriyā, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavaj-
jaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhave-
danan ti.
pañcamasikkhāpadaṃ.
Chaṭṭhe sabbaṃ uttānam eva. samanubhāsanasamuṭ-
ṭhānaṃ, akiriyaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ,
kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhavedanan
ti.
chaṭṭhasikkhāpadaṃ.
Sattama-aṭṭhama-navamesu sabbaṃ uttānam eva. sab-
bāni eḷakalomasamuṭṭhānāni, kiriyā, nosaññāvimokkhāni,
acittakāni, paṇṇattivajjāni, kāyakammāni, ticittāni, tiveda-
nānī ti.
sattaṭṭhanavamasikkhāpadāni.
Dasame, āhundarikā 'ti sambādhā. dhuranikkhittamatte1
'ti sace 'pi dhuraṃ nikkhipitvā pacchā pakkamati āpatti yevā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. dhuraṃ nikkhi-.
[page 934]
934 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_IV.5.1. (IV.41)
'ti attho,ḥ pavāretvā pañca yojanāni gacchantiyāpi anāpatti.
chasu vattabbam eva n' atthi. sace pana tīṇi gantvā ten'
eva maggena paccāgacchati na vaṭṭati, aññena maggena
āgantuṃ vaṭṭati. antarāye 'ti dasavidhe antarāye, pāraṃ1
gacchissāmī 'ti nikkhantā nadī pūrā2 puna3 āgatā4 corā vā
magge honti megho vā uṭṭhāti nivattati5 vaṭṭati. sesaṃ
uttānam eva. paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ, akiriyaṃ, sañ-
ñāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, aku-
salacittaṃ, dukkhavedanan ti.
dasamasikkhāpadaṃ.
Tuvaṭavaggo catuttho.
Cittāgāravaggassa paṭhamasikkhāpade, rājāgāran ti rañño
kīḷanagharaṃ.6 cittāgāran ti kīḷanacittasālaṃ. ārāman ti
kīḷanaupavanaṃ.7 uyyānan ti kīḷanuyyānaṃ.8 pokkharaṇī
'ti kīḷanapokkharaṇī.7 tasmā yeva padabhājane, yattha kat-
thaci rañño kīḷitun ti ādi vuttaṃ. dassanāya gacchati9
āpatti dukkaṭassā 'ti ettha padavāragaṇanāya dukkaṭaṃ.
yattha ṭhitā passatī 'ti ettha pana sace ekasmiṃ yeva ṭhāne
ṭhitā padaṃ anuddharamānā pañcāpi passati, ekam eva
pācittiyaṃ, taṃ taṃ disābhāgaṃ oloketvā passantiyā pana
pāṭekkā āpattiyo. bhikkhussa pana sabbattha dukkaṭaṃ.
ārāme ṭhitā 'ti ajjhārāme rājāgārādīni karonti, tāni passantiyā
anāpatti. gacchantī vā āgacchantī vā 'ti piṇḍapātādīnaṃ at-
thāya gacchantiyā maggo hoti, tāni passati ānapatti. sati
karaṇīye gantvā 'ti rañño santikaṃ kenaci karaṇīyena gantvā
passati anāpatti. āpadāsū ti kenaci upaddutā pavisitvā
passati anāpatti. sesaṃ uttānam eva. eḷakalomasamuṭ-
ṭhānaṃ, kiriyā, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, lokavajjaṃ,
kāyakammaṃ, akusalacittaṃ, tivedanan ti.
paṭhamasikkhāpadaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 Bp. paraṃ; Ssp. omits this.
2 B2 Ssp. pūro.
3 Ssp. pana.
4 B2 Ssp. āgato.
5 B2 Bp.Ssp. nivattituṃ.
6 Ssp. kīḷāgāraṃ.
7 B2 kīḷā-.
8 B2 kīḷānu-.
9 B2 Bp. add vā.
[page 935]
Bhnīvibh_IV.5.2-5. (IV.42-45)] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 935
Dutiye abhinisīdanābhinipajjanesu1 payogagaṇanāya āpat-
tiyo veditabbā. sesaṃ uttānam eva. eḷakalomasamuṭṭhā-
naṃ, kiriyā, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ,
kāyakammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
dutiyasikkhāpedaṃ.
Tatiye, ujjavūjjave 'ti yatthakaṃ hatthena añjitaṃ2 hoti,
tasmiṃ takkamhi veṭhite ekā āpatti, kantanato pana pubbe
kappāsavicinanaṃ ādiṃ katvā sabbapayogesu hatthavāra-
gaṇanāya dukkaṭaṃ. kantitasuttan ti dasikasuttādiṃ saṃ-
ghāṭetvā kantati dukkantitaṃ vā paṭikantati.3 sesaṃ ut-
tānam eva. eḷakalomasamuṭṭhānaṃ, kiriyā, nosaññāvimok-
khaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, ticittaṃ,
tivedanan ti.
tatiyasikkhāpadaṃ.
Catutthe, yāguṃ vā 'ti ādīsu taṇḍulakoṭṭanaṃ ādiṃ katvā
sabbesu4 pubbapayogesu payogagaṇanāya dukkaṭaṃ, yāgu-
bhattesu bhājanagaṇanāya, khādanīyādīsu rūpagaṇanāya
pācittiyāni. yāgupāne 'ti manussehi saṅghass' atthāya kayi-
ramāne5 yāgupāne vā saṅghabhatte vā tesaṃ sabhāgabhā-
vena6 yaṃ kiñci pacantiyā anāpatti, cetiyapūjāya sahāyikā
hutvā gandhādīhi7 pūjeti vaṭṭati. attano8 veyyāvaccakarassā
'ti sace 'pi mātāpitaro āgacchanti yaṃ kiñci vījaniṃ vā sam-
muñjanīdaṇḍakaṃ9 vā kārāpetvā veyyāvaccakaraṭṭhāne ṭha-
petvā 'va yaṃ kiñci pacituṃ vaṭṭati. sesaṃ uttānam eva.
samuṭṭhānādīni tatiyasadisān' evā 'ti.
catutthasikkhāpadaṃ.
Pañcame, asati antarāye 'ti dasavidhe antarāye asati, dhu-
raṃ nikkhipitvā pacchā vinicchinantī āpattiṃ āvajjitvā 'va
vinicchinati.10 pariyesitvā na labhatī 'ti sahāyikā bhikkhu-
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 -jjananesu.
2 B2 añjitaṃ; Bp.Ssp. añchitaṃ.
3 B2 adds anāpatti.
4 Bp. sabba.
5 B2 Bp. kariyamāne.
6 B2 sabhāyakabhāvena; Bp. sahāyitabhāvena.
7 B2 Bp. -ādīni.
8 B2 adds ca.
9 B2 samajjani-.
10 B2 vinicchindati.
[page 936]
936 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_IV.5.5-9. (IV.45-49)
niyo na labhati.ḥ sesaṃ uttānam eva. dhuranikkhepasamuṭ-
ṭhānaṃ, akiriyaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ,
kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhaveda-
nan ti.
pañcamasikkhāpadaṃ.
Chaṭṭhe sabbaṃ naggavagge agārikasikkhāpade vuttanaye-
n' eva veditabbaṃ. ayaṃ pana viseso: taṃ chasamuṭṭhānaṃ,
idaṃ sahatthā 'ti vuttattā eḷakalomasamuṭṭhānaṃ, kiriyā, no
saññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ,
ticittaṃ, tivedanan ti.
chaṭṭhasikkhāpadaṃ.
Sattame, puna pariyāyenā1 'ti puna vāre.2 āpadāsū 'ti
mahagghaṃ3 cīvaraṃ sarīrato mocetvā suppaṭisāmitam pi
corā haranti, evarūpāsu āpadāsu anissajitvā4 nivāsentiyā
anāpatti. sesaṃ uttānam evā5 'ti. kaṭhinasamuṭṭhānaṃ,
kāyavācato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti, kiriyākiriyaṃ, no
saññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ,
vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
sattamasikkhāpadaṃ.
Aṭṭhame, anissajitvā4 'ti rakkhaṇatthāya adatvā, imaṃ
jaggeyyāsī 'ti evaṃ anāpucchitvā 'ti attho. pariyesitvā na
labhatī 'ti paṭijaggikaṃ na labhati. gilānāyā 'ti vacībhedaṃ
kātuṃ asamatthāya. āpadāsū 'ti raṭṭhe bhijjante āvāse
chaḍḍhetvā6 āgacchanti evarūpāsu āpadāsu anāpatti. sesaṃ
uttānam eva. samuṭṭhūnādīni anantarasikkhāpadasadisān'
evā 'ti.
aṭṭhamasikkhāpadaṃ.
Navame, bāhirakaṃ anatthasaṃhitan ti hatthi-assa-ratha-
dhanu-tharu-sippa-athabbanakhīlana7 vasīkaraṇa-sosāpana-
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 Ssp. -yāye ti.
2 B2 parivāre.
3 B2 Bp. mahaggha.
4 Bp.Ssp. -jjitvā.
5 B2 Ssp. eva for evā 'ti.
6 B2 chaṭṭetvā; Bp.Ssp. chaḍḍetvā.
7 B2 -atappa-; Bp. -āthabbana-.
[page 937]
Bhnīvibh_IV.5.9-10;6.1-2. (IV.49-52)] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 937
mantāgadappayogādibhedaṃ1 parūpaghātakaraṃ.ḥ parittan
ti yakkhaparittanāgamaṇḍalādibhedaṃ sabbam pi vaṭṭati.
sesaṃ uttānam eva. padasodhammasamuṭṭhānaṃ, vācato
vācācittato ca samuṭṭhāti, kiriyā, nosaññāvimokkhaṃ, acit-
takaṃ, paṇṇattivajjaṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
navamasikkhāpadaṃ.
Dasame, vāceyyā 'ti padaṃ viseso. sesaṃ navame vuttana-
yen' eva veditabbaṃ saddhiṃ samuṭṭhānādīhī 'ti.
dasamasikkhāpadaṃ.
Cittāgāravaggo pañcamo.
Ārāmavaggassa paṭhamasikkhāpade, parikkhepaṃ atik-
kāmentiyā, upacāraṃ okkamantiyā 'ti ettha paṭhaṃapāde
dukkaṭaṃ, dutiyapāde pācittiyaṃ. sīsānulokikā 'ti paṭha-
maṃ pavisantīnaṃ bhikkhunīnaṃ sīsaṃ anulokentī2 pavisati
anāpatti. yattha bhikkhuniyo ti yattha bhikkhuniyo paṭha-
mataraṃ pavisitvā sajjhāyacetiyavandanādīni karonti, tattha
tāsaṃ santikaṃ gacchāmī 'ti gantuṃ vaṭṭati. āpadāsū 'ti
kenaci upaddutā hoti evarūpāsu āpadāsu pavisituṃ vaṭṭati.
sesaṃ uttānam eva. dhuranikkhepasamuṭṭhānaṃ, kiriyā-
kiriyaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ,
kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
paṭhamasikkhāpadaṃ.
Dutiye, āyasmā Kappitako ti ayaṃ jaṭilasahassassa abbhan-
taro thero. saṃharī3 'ti saṃkāmesi. saṃhaṭo4 ti saṃkā-
mito. kāsāvaṭo5 ti nahāpitā kāsāvaṃ nivāsetvā kammaṃ
karonti, taṃ sandhāy' āhaṃsu. sesaṃ uttānam eva. tisa-
muṭṭhānaṃ, kiriyā, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavaj-
jaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkha-
vedanan ti.
dutiyasikkhāpadaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 -yogabhedaṃ.
2 B2 -kanti.
3 B2 Bp. -haratī 'ti.
4 Bp. saṃharito.
5 B2 Bp.Ssp. kasā-.
[page 938]
938 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_IV.6.3-6. (IV.53-56)
Tatiye, anusāsanī purekkhārāyā1 'ti idāni 'pi tvaṃ bālā
avyattā 'ti ādinā nayena anusāsanīpakkhe ṭhatvā vadantiyā
anāpatti. sesaṃ uttānam eva. samuṭṭhānādīni anantara-
sikkhāpadasadisān' evā 'ti.
tatiyasikkhāpadaṃ.
Catutthe sabbaṃ uttānam eva. catusamuṭṭhānaṃ, kāyato
kāyavācato kāyacittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti, ni-
mantitāya anāpucchā bhuñjantiyā āpattisambhavato siyā
kiriyākiriyaṃ, pavāritāya2 kappiyaṃ kāretvāpi3 akāretvāpi4
bhuñjantiyā āpattisambhavato siyā kiriyā, nosaññāvimok-
khaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkam-
maṃ,5 ticittaṃ, tivedanan ti.
catutthasikkhāpadaṃ.
Pañcame, kule maccharo kulamaccharo, kulamaccharo
etissā atthī 'ti kulamaccharinī,5 kulaṃ vā maccharāyatī 'ti
kulamaccharinī.6 kulassa avaṇṇan ti taṃ kulaṃ assaddhaṃ
appasannan ti. bhikkhunīnaṃ avaṇṇan ti bhikkhuniyo dussīlā
pāpadhammā 'ti.7 santaṃ yeva ādīnavan ti kulassa vā bhik-
khunīnaṃ vā santaṃ aguṇaṃ. sesaṃ uttānam eva. tisa-
muṭṭhānaṃ, kiriyā, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavaj-
jaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhave-
danan ti.
pañcamasikkhāpadaṃ.
Chaṭṭhe ovādāyā 'ti garudhammatthāya. saṃvāsāyā 'ti
uposathapavāraṇapucchanatthāya. ayam ettha saṃkhepo,
vitthāro pana bhikkhunovādasikkhāpadavaṇṇanāya8 vutto
yeva. eḷakalomasamuṭṭhānaṃ, kiriyā, nosaññāvimokkhaṃ,
acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, ticittaṃ, tiveda-
nan ti.
chaṭṭhasikkhāpadaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 purekkhāyā 'ti.
2 B2 -ritā.
3 B2 kāritvāpi.
4 B2 akāpitvāpi.
5 B2 omits this.
6 B2 Bp. -rinī 'ti.
7 B2 omits 'ti.
8 B2 Bp.Ssp. -ovādakassikh-.
[page 939]
Bhnīvibh_IV.6.7-10. (IV.57-60)] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 939
Sattame, pariyesitvā na labhatī 'ti bhikkhuṃ na labhati.
sesaṃ uttānam eva. imassāpi1 vitthāro bhikkhunovādake
vutto yeva. dhuranikkhepasamuṭṭhānaṃ, akiriyaṃ, saññā-
vimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacī-
kammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhavedanan ti.
sattamasikkhāpadaṃ.
Aṭṭhame, ekaṃ kamman ti ādīni2 uposathapavāraṇā yeva
vuttāni.3 sesaṃ uttānam eva. imissāpi vitthāro bhikkhuno-
vādake vutto yeva. paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ, akiri-
yaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakam-
maṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhavedanan ti.
aṭṭhamasikkhāpadaṃ.
Navame sabbaṃ uttānam eva.4 imissāpi vitthāro bhik-
khunovādake vutto yeva. dhuranikkhepasamuṭṭhānaṃ, aki-
riyaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakam-
maṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhavedanan ti.
navamasikkhāpadaṃ.
Dasame, pasākhe 'ti adhokāye. adhokāyo hi yasmā tato
rukkhassa sākhā viya ubho ūrū pabhijjitvā5 gatā tasmā pāsā
kho6 ti vuccati. bhindā 'ti ādīsu sace bhinda phālehī 'ti
sabbāni āṇāpeti, so ca tath' eva karoti cha āṇattidukkaṭāni,
cha ca7 pācittiyāni āpajjati, athāpi evaṃ āṇāpeti upāsaka
yaṃ kiñci ettha kātabbaṃ taṃ sabbaṃ karotī 'ti. so ca
sabbāni 'pi bhedanādīni karoti ekāya8 vācāya cha dukkaṭāni,
cha pācittiyānī 'ti dvādasa āpattiyo, sace pana bhedanādāsu9
ekaṃ yeva vatvā idaṃ karohī 'ti āṇāpeti so ca sabbāni karoti
yaṃ āṇattaṃ tass' eva karaṇe pācittiyaṃ, sesesu anāpatti.
sesaṃ uttānam eva. kaṭhinasamuṭṭhānaṃ, kiriyākiriyaṃ,
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 imissāpi.
2 B2 Bp.Ssp. ādīhi.
3 B2 Bp.Ssp. vuttā.
4 B2 omits eva.
5 B2 bhijjitvā.
6 B2 pasākhe; Bp. pasākho; Ssp. pasākhā.
7 B2 omits ca.
8 B2 Bp.Ssp. eka.
9 B2 Bp. add 'pi.
[page 940]
940 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_IV.7.1-4. (IV.61-64)
nosaññāvimokkhaṃ,ḥ acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakam-
maṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
dasamasikkhāpadaṃ.
Samatto ārāmavaggo chaṭṭho.
Gabbhinīvaggassa paṭhamasikkhāpade, āpannasattā 'ti
kucchiṃ paviṭṭhasattā.
paṭhamasikkhāpadaṃ.
Dutiye, pāyantī1 'ti thaññaṃ pāyamānaṃ. mātā vā hotī 'ti
yaṃ dārakaṃ pāyeti tassa mātā vā2 hoti dhātī vā. sesaṃ
uttānam eva. ubhayam pi tisamuṭṭhānaṃ, kiriyā, sañ-
ñāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ,
vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
dutiyasikkhāpadaṃ.
Tatiye, sikkhāsammutiṃ dātuṃ ti kasmā dāpesi.3 mātu-
gāmo nāma lolo hoti dve vassāni chasu dhammesu asikkhitvā
sīlāni pūrayamāno kilamati, sikkhitvā pana pacchā na kila-
missati. nittharissatī 'ti dāpeti.4 pāṇātipātā veramaṇiṃ
dve vassāni avītikkamasamādānaṃ5 samādiyāmī 'ti yan taṃ
pāṇātipātā veramaṇī 'ti paññattaṃ sikkhāpadaṃ taṃ pāṇā-
tipātā veramaṇīsikkhāpadaṃ dve vassāni avītikkamitabba-
samādānaṃ6 katvā samādiyāmī 'ti attho. esa nayo sabbattha.
imā cha sikkhāyo saṭṭhivassāya 'pi pabbajitāya dātabbā yeva.
na etāsu asikkhitā upasampādetabbā.
tatiyasikkhāpadaṃ.
Catutthe sabbaṃ uttānam eva. sace pana paṭhamaṃ sik-
khāsammuti na dinnā hoti, upasampadamālake 'pi dātabbā
yeva. imā dve 'pi mahāsikkhā nāma.
catutthasikkhāpadaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 pāyatī.
2 B2 omits vā.
3 Ssp. dāpeti.
4 Bp.Ssp. dāpesi.
5 Bp. avītikkamma-.
6 B2 Bp. -tabbaṃ samā-.
[page 941]
Bhnīvibh_IV.7.5-10. (IV.65-70)] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 941
Pañcame, kiñcāpi ūnadvādasavassaṃ paripuṇṇasaññāya
vuṭṭhāpentiyā anāpatti, sā pana anupasampannā 'va hoti.
sesaṃ uttānam eva.
pañcamasikkhāpadaṃ.
Chaṭṭhe, dasavassāya gihīgatāya sikkhāsammutiṃ datvā
paripuṇṇadvādasavassaṃ upasampādetuṃ vaṭṭati.
chaṭṭhasikkhāpadaṃ.
Sattame, sabbaṃ uttānam evā. samuṭṭhānādīni pi sabbesu
dutiye vuttasadisān' eva. ayaṃ pana viseso: yattha sammuti
atthi tattha kiriyākiriyaṃ hotī 'ti.
sattamasikkhāpadaṃ.
Aṭṭhame, na anuggaṇhāpeyyā1 'ti imissā ayye uddesādīni
dehī 'ti evaṃ uddesādīhi na anuggaṇhāpeyyā.1 pariyesitvā
'ti aññaṃ pariyesitvā na labhati sayaṃ gilānā hoti na sak-
koti uddesādīni dātuṃ tassā anāpatti. sesaṃ uttānam eva.
dhuranikkhepasamuṭṭhānaṃ, akiriyaṃ, saññāvimokkhaṃ,
sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ,2 aku-
salacittaṃ, dukkhavedanan ti.
aṭṭhamasikkhāpadaṃ.
Navame, na upaṭṭhaheyyā 'ti cuṇṇena mattikāya dantakaṭ-
ṭhena mukhodakenā 'ti evaṃ tena tena karanīyena na upaṭ-
ṭhaheyya. sesaṃ uttānam eva. paṭhamapārājikasamuṭṭhā-
naṃ, akiriyaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ,
kāyakammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhavedanan ti.
navamasikkhāpadaṃ.
Dasame, n' eva vūpakāseyyā 'ti na gahetvā gaccheyya. na
vūpakāsāpeyyā 'ti imaṃ ayye gahetvā gacchā 'ti aññaṃ na
āṇāpeyya. sesaṃ ettha uttānam eva. dhuranikkhepasamuṭ-
ṭhānaṃ, akiriyaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ,
kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhaveda-
nan ti.
dasamasikkhāpadaṃ.
Gabbhinīvaggo sattamo.
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 Bp. anuggahā-.
2 B2 omits this.
[page 942]
942 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_IV.8.1-6. (IV.71-76)
Kumārībhūtavaggassa paṭhama-dutiya-tatiya-sikkhāpadāni
tīni1 tīhi2 gihīgatasikkhāpadehi sadisāni. yā pana tā3 sabba-
paṭhamā dve mahāsikkhamānā tā atikkhantavīsativassā 'ti
veditabbā, tā4 gihīgatā vā hontu agihīgatā vā sikkhamānā
icc eva vattabbā, gihīgatā 'ti vā kumārībhūtā 'ti vā na vattab-
bā. gihīgatāya dasavasakāle sikkhāsammutiṃ datvā dvā-
dasavassakāle upasampadā kātabbā, ekādasavassakāle datvā
terasavassakāle kātabbā, dvādasa terasa cuddasa paṇṇarasa
soḷasa sattarasa aṭṭhārasa vassakāle sammutiṃ datvā vīsa-
tivassakāle upasampadā kātabbā. aṭṭhārasavassakālato paṭ-
ṭhāya5 panāyaṃ gihīgatā 'ti pi kumārībhūtā6 'ti pi vattuṃ
vaṭṭati, kumārībhūtā pana gihīgatā 'ti na vattabbā, kumārī-
bhūtā icc eva vattabbā, mahāsikkhamānā pana gihīgatā 'ti
pi vattuṃ na vaṭṭati, kumārībhūtā 'ti 'pi vattuṃ na vaṭṭati,
sikkhāsammutidānavasena pana tisso 'pi sikkhamānā 'ti vat-
tuṃ vaṭṭati.
paṭhama-dutiya-tatiya-sikkhāpadāni.
Catuttha pañcama chaṭṭhesu sabbaṃ uttānam eva. sab-
bāni tisamuṭṭhānānī7 'ti. catutthaṃ kiriyā, saññāvimok-
khaṃ, sacittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkam-
maṃ, ticittaṃ, tivedanan ti. pañcamaṃ kiriyākiriyaṃ,
saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ,
vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti. yañ c' ettha saṅghena
paricchinditabbā 'ti vuttaṃ tassa upaparikkhitabbā 'ti attho.
chaṭṭhaṃ kiriyā, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ,
kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhavedanan
ti. yaṃ pan' ettha paricchinditvā ti vuttaṃ tassa upaparik-
khitvā 'ti attho.
catuttha-pañcama-chaṭṭha-sikkhāpadāni.
Sattame sabbaṃ uttānam eva. dhuranikkhepasamuṭṭhā-
naṃ, kiriyā, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ,
kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhaveda-
nan ti.
sattamasikkhāpadaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. omits tīni.
2 B2 omits tīhi.
3 B2 omits tā.
4 B2 adds pana after tā.
5 B2 Bp.Ssp. add ca after this.
6 B2 kumārabhūtā.
7 B2 Bp.Ssp. -nāni and omit 'ti.
[page 943]
Bhnīvibh_IV.8.8-10. (IV.78-80)] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 943
Aṭṭhame sabbaṃ uttānam eva. samuṭṭhānādīni pi ananta-
rasadisān' evā 'ti.
aṭṭhamasikkhāpadaṃ.
Navame, sokavassan ti saṃketaṃ katvā āgacchamānānaṃ1
purisānaṃ antosokaṃ pavesetī 'ti sokavassā,2 taṃ sokavassaṃ,3
ten' ev' āha sokavassā2 nāma paresaṃ dukkhaṃ uppādetī 'ti.
athavā gharaṃ viya gharasāmikā, ayam pi purisasamāgamaṃ
alabhamānā sokaṃ āvisati, iti yaṃ āvisati svāssā āvāso hotī
'ti sokāvāsā, ten' ev' āha sokaṃ āvisatī 'ti. ajānantī 'ti edisā
ayaṃ ti ajānamānā. sesaṃ uttānam eva. tisamuṭṭhānaṃ,
kiriyā, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāya-
kammaṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ tivedanan ti.
navamasikkhāpadaṃ.
Dasame, anāpucchā 'ti anāpucchitvā, bhikkhunīhi dvikkhat-
tuṃ āpucchitabbaṃ, pabbajjākāle4 ca upasampadākāle ca,
bhikkhūnaṃ pana sakiṃ āpucchite5 'pi vaṭṭati. ajānantī
'ti mātādīnaṃ atthibhāvaṃ ajānantī. sesaṃ uttānam eva.
idaṃ6 apubbasamuṭṭhānasīsaṃ, catusamuṭṭhānaṃ, vācato
kāyavācato vācācittato kāyavācācittato ca samuṭṭhānti. ka-
thaṃ. abbhānakammādīsu kenacid eva karaṇīyena khaṇḍa-
sīmāyaṃ7 nisinnā pakkosatha sikkhamānaṃ idh' eva naṃ
upasampādessāmā 'ti upasampādeti, evaṃ vācato samuṭṭhāti,
upassayato paṭṭhāya upasampādessāmī 'ti vatvā khaṇḍasī-
maṃ gacchantiyā kāyavācato samuṭṭhāti, dvīsu 'pi ṭhānesu
paṇṇattibhāvaṃ jānitvā8 'va vītikkamaṃ karontiyā vācācit-
tato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti, ananujānāpetvā upa-
sampādanato kiriyākiriyaṃ, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ,
paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tive-
danan ti.
dasamasikkhāpadaṃ.
Ekādasame, pārivāsiyachandadānenā 'ti pārivāsiyena chan-
dadānena. tattha catubbidhaṃ pārivāsiyaṃ, parisapāri-
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 Ssp. -mānā.
2 Bp. sokāvāsā; Ssp. sokavasā.
3 Bp. -vāsaṃ.
4 B2 -jjanakāle.
5 B2 pucchite.
6 Ssp. omits idaṃ.
7 B2 -māya.
8 B2 jānetvā 'va.
[page 944]
944 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_IV.8.11. (IV.81)
vāsiyam rattipārivāsiyaṃ chandapārivāsiyaṃ ajjhāsayapāri-
vāsiyan ti.ḥ tattha1 pārivāsiyaṃ2 nāma bhikkhū kenacid eva
karaṇīyena sannipatitā honti, atha megho vā uṭṭhāti3 ussā-
raṇā vā karīyati,4 manussā vā ajjhottharantā āgacchanti,
bhikkhū anokāsā mayaṃ aññattha5 gacchāmā 'ti chandaṃ
avissajitvā6 'va uṭṭhahanti, idaṃ parisapārivāsiyaṃ. kiñcā-
pi parisapārivāsiyaṃ chandassa pana avissaṭṭhattā kammaṃ
kātuṃ vaṭṭati. puna bhikkhū uposathādīni karissāmā 'ti
rattiṃ sannipatitvā yāva sabbe sannipatanti tāva dhammaṃ
suṇissāmā 'ti ekaṃ ajjhesanti, tasmiṃ dhammakathaṃ
kathente yeva aruṇo uggacchati, sace cātuddasikkaṃ uposa-
thaṃ karissāmā 'ti nisinnā paṇṇaraso ti kātuṃ vaṭṭati, sace
paṇṇarasikkaṃ kātuṃ nisinnā pāṭipade anuposathe uposathaṃ
kātuṃ na vaṭṭati aññaṃ pana saṅghakiccaṃ kātuṃ vaṭṭati,
idaṃ rattipārivāsiyaṃ nāma. puna bhikkhū kiñcid eva
abbhānādiṃ7 saṅghakammaṃ karissāmā 'ti nisinnā honti
tatr' eko nakkhattapāṭhako bhikkhu evaṃ vadati ajjaṃ6
nakkhattaṃ dāruṇaṃ, mā imaṃ kammaṃ karothā 'ti, te tassa
vacanena chandaṃ vissajjetvā9 tatth' eva nisinnā honti, atha10
añño āgantvā nakkhattaṃ patimānentaṃ attho bālaṃ
upaccagā11 'ti kiṃ nakkhattena karothā 'ti vadati, idaṃ
chandapārivāsiyañ c' eva ajjhāsayapārivāsiyañ ca, etasmiṃ
pārivāsiye puna chandapārisuddhiṃ anānetvā kammaṃ
kātuṃ na vaṭṭati. vuṭṭhitāya parisāyā12 'ti chandaṃ vissaj-
jetvā9 kāyena vā vācāya13 vā chandavissajjanamatten' eva vā
uṭṭhitāya parisāya14 anāpatti. avuṭṭhitāya parisāyā 'ti chan-
daṃ avissajjetvā15 avuṭṭhitāya anāpatti. sesaṃ uttānam
eva. tisamuṭṭhānaṃ, kiriyā, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ,
--------------------------------------------------------------------------
1 Ssp. omits tattha.
2 Bp.Ssp. parisapārivāsiyaṃ.
3 B2 Bp.Ssp. uṭṭheti.
4 B2 kayirati.
5 B2 Bp. aññatra.
6 Ssp. avissajjetvā.
7 B2 Bp.Ssp. -nādi.
8 Bp.Ssp. ajja.
9 B2 -jjitvā.
10 B2 Ssp. ath'.
11 B2 upajjagā 'ti.
12 B2 pariyāyā.
13 Ssp. omits vācāya vā.
14 Ssp. omits parisāya and ... uṭṭhitāya, anāpatti avuṭṭhitāya
parisāyā 'ti. ...
15 B2 avissajjitvā.
[page 945]
Bhnīvibh_IV.8.11-13;9.1-3. (IV.81-86)] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 945
paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tive-
danan ti.
ekādasamasikkhāpadaṃ.
Dvādasame, upassayo na sammatī 'ti vasanokāso na ppahoti.
sesaṃ uttānam eva. samuṭṭhānādīni anantarasadisān' evā 'ti.
dvādasamasikkhāpadaṃ.
Terasame, ekaṃ vassaṃ dve 'ti ekantarike ekasmiṃ saṃvac-
chare dve vuṭṭhāpeti. sesaṃ uttānam eva. samuṭṭhānādīni1
vuttasadisān' evā 'ti.
terasamasikkhāpadaṃ.
Kumārībhūtavaggo aṭṭhamo.
Chattavaggassa paṭhamasikkhāpade, sakim pi dhāreti2
āpatti pācittiyassā 'ti maggagamane ekappayogen' eva divasam
pi3 dhāreti ekā 'va āpatti, sace kaddamādīni patvā upāhanā
omuñcitvā chattam eva dharentī gacchati dukkaṭaṃ, atthāpi
gacchādīni disvā chattaṃ apanāmetvā upāhanārūḷhā4 'va
gacchati dukkaṭam eva, sace chattam pi apanāmetvā upā-
hanāpi omuñcitvā puna dhāreti puna pācittiyaṃ, evaṃ payo-
gagaṇanāya āpattiyo veditabbā. sesaṃ uttānam eva. eḷaka-
lomasamuṭṭhānaṃ, kiriyā, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ,
paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
paṭhamasikkhāpadaṃ.
Dutiye, yānena yāyantī 'ti etthāpi orohitvā punappunaṃ
abhirūhantiyā payogagaṇanāya āpattiyo veditabbo. sesaṃ
paṭhame vuttanayam evā 'ti.
dutiyasikkhāpadaṃ.
Tatiye, vippakiriyiṃsū 'ti maṇiyo vippakiṇnā idhāpi omuñ-
cetvā5 dhārentiyā payogagaṇanāya āpattiyo. samuṭṭhānā-
dīni vuttanayān' eva. kevalaṃ idha akusalacittaṃ hotī 'ti.
tatiyasikkhāpadaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 Bp. add 'pi.
2 B2 dhāreyya.
3 B2 omits pi.
4 B2 -rūḷā 'va.
5 Bp.Ssp. -citvā.
[page 946]
946 Samantapāsādikā [Bhnīvibh_IV.9.4-12. (IV.87-95)
Catutthe, sīsūpagādīsu yaṃ yaṃ dhāreti tassa tassa vasena
vatthugaṇanāya āpattiyo veditabbā. sesaṃ tatiye vuttana-
yenevā 'ti.
catutthasikkhāpadaṃ.
Pañcame, gandhavaṇṇakenā 'ti gandhena ca vaṇṇakena ca.
sesaṃ uttānam eva. samuṭṭhānādīni tatiyasadisān' evā 'ti.
pañcamasikkhāpadaṃ.
Chaṭṭhe sabbaṃ pañcame vuttasadisam1 evā 'ti.
chaṭṭhasikkhāpadaṃ.
Sattame, ubbaṭṭāpeti2 āpatti pācittiyassā 'ti ettha hatthaṃ
amocetvā ubbāṭṭane3 ekā 'va āpatti, mocetvā mocetvā ub-
baṭṭane3 payogagaṇanāya āpattiyo. sambāhane 'pi es' eva
nayo. gilānāyā 'ti antamaso maggagamanaparissamenāpi
ābādhāya. āpadāsū 'ti corabhayādīhi sarīrakampanādīsu.4
sesaṃ uttānam eva. samuṭṭhānādīni tatiyasadisān' evā ti.
sattamasikkhāpadaṃ.
Aṭṭhamādīsu tīsu, sikkhaṃānāya sāmaṇerāya gihiniyā 'ti
idam eva nānākaraṇaṃ. sesaṃ sattame vuttasadisam evā 'ti.
aṭṭhama-navama-dasama-sikkhāpadāni.
Ekādasame, bhikkhussa purato ti abhimukham evā 'ti attho.
idaṃ pana upacāraṃ sandhāya katan5 ti veditabbaṃ. sesaṃ
uttānam eva. kaṭhinasamuṭṭhānaṃ, kāyavācato kāyavā-
cācittato ca samuṭṭhāti, kiriyākiriyaṃ, nosaññāvimokkhaṃ,
acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ,
ticittaṃ, tivedanan ti.
ekādasamasikkhāpadaṃ.
Dvādasame, anokāsakatan ti asukasmiṃ6 ṭhāne pucchāmī 'ti
evaṃ akataokāsaṃ. ten' ev' āha, anokāsakatan ti anāpucchā
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 -sadisān' evā 'ti.
2 B2 Ssp. ummaddāpeti.
3 B2 ummaddane; Ssp. ummajjane.
4 B2 sarīrakappanādīsu.
5 B2 Bp.Ssp. kathitan ti.
6 B2 Bp.Ssp. adds nāma.
[page 947]
Bhnīvibh_IV.9.12-13. (IV.95-96)] Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 947
'ti.ḥ anodissā 'ti asukasmiṃ nāma ṭhāne pucchāmī 'ti evaṃ
aniyāmetvā kevalaṃ pucchitabbaṃ atthi pucchāmi ayyā 'ti
evaṃ vatvā. sesaṃ uttānam eva. padasodhammasamuṭ-
ṭhānaṃ, vācato, vācācittato ca samuṭṭhāti, kiriyākiriyaṃ,
nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ,1 vacīkam-
maṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
dvādasamasikkhāpadaṃ.
Terasame, parikkhepaṃ atikkāmentiyā 'ti ekena pādena
atikkamante dukkaṭaṃ, dutiyena pācittiyaṃ, upacāre 'pi es'
eva nayo. acchinnacīvarikāyā 'ti ādīsu saṃkaccikacīvaram
eva cīvaran ti veditabbaṃ. āpadāsū 'ti mahagghaṃ hoti
saṃkaccikaṃ pārupitvā gacchantiyā 'va upaddavo uppajjati
evarūpāsu āpadāsu.2 sesaṃ uttānam eva. eḷakalomasamuṭ-
ṭhānaṃ, kiriyā, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇat-
tivajjaṃ, kāyakammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
terasamasikkhāpadaṃ.
Chattavagga Navamo.
Uddiṭṭhā kho ayyāyo chasaṭṭhisata3 pācittiyā dhammā 'ti
ettha sabban' eva bhikkhunīnaṃ khuddake4 'pi navuti bhik-
khūnaṃ dve navutī 'ti aṭṭhāsītisata5 sikkhāpadāni, tato
sakalaṃ bhikkhunīvaggaṃ6 paraṃparabhojanaṃ, anatiritta-
bhojanaṃ, anatirittena abhihaṭṭhuṃ7 pavāraṇaṃ, paṇītabho-
janaviññatti, acelakasikkhāpadaṃ, duṭṭhullapaṭicchādanaṃ,
ūnavīsativassūpasampādanaṃ,8 mātugāmena saddhiṃ saṃvi-
dhāya addhānagamaraṃ, rājantepurappavesanaṃ, santaṃ
bhikkhuṃ anāpucchā vikāle gāmappavesanaṃ, nisīdanaṃ,
vassikasāṭikan ti imāni dvāvīsati sikkhāpadāni apanetvā
sesāni satañ ca cha saṭṭhī ca sikkhāpadāni pāṭimokkhuddesa-
maggena9 uddiṭṭhāni hontī 'ti veditabbāni. ten' āha, uddiṭṭhā
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 inserts kāyakammaṃ.
2 B2 Bp. anāpatti for this; Ssp. adds anāpatti after this.
3 B2 Ssp. -satā.
4 B2 -kesu ca for -ke 'pi; Bp.Ssp. -kesu channavuti.
5 B2 sataṃ.
6 B2 bhikkhunīnaṃ vaggaṃ.
7 B2 abhihataṃ
8 B2 -padānaṃ.
9 B2 -ddekena maggena.
[page 948]
948 Samantapāsādikā
kho ayyāyo cha saṭṭhi sata pācittiyā dhammā .ḥ.. pe ...
evam etaṃ dhārayāmī 'ti. tatrāyaṃ saṃkhepato samuṭṭhāna-
vinicchayo: giraggasammajjaṃ cittāgārasikkhāpadaṃ,1 saṃ-
ghāni itthālaṃkāro, gandhavaṇṇako, vāsitakapiññāko,
bhikkhunīādīhi2 ubbaṭṭanaparimaddanānī3 'ti4 imāni dasa
sikkhāpadāni acittakāni, lokavajjāni, ayam pan' ettha adhip-
pāyo: vināpi cittena āpajjitabbattā acittakāni, citte pana
sati akusalen' eva āpajjitabbattā lokavajjāni, avesesāni acit-
takāni paṇṇattivajjān' eva, corī uṭṭhānaṃ,5 gāmantaraṃ6
ārāmasikkhāpadaṃ, gabbinīvagge ādito paṭṭhāya satta,
kumārībhūtavagge ādito paṭṭhāya pañca, purisasaṃsaṭṭhaṃ,
pārivāsiyachandadānaṃ, anuvassavuṭṭhāpanaṃ,7 ekantarika-
vuṭṭhāpanan ti imāni ekūnavīsati sikkhāpadāni sacittakāni,
paṇṇattivajjāni, avasesāni sacittakāni, lokavajjān' evā 'ti.
Samantapāsādikāya vinayasaṃvaṇṇanāya Bhikkhunīvibhaṅge
Khuddakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Pāṭidesanīyā nāma khuddakānaṃ anantarā
ye dhammā aṭṭha ārūḷhā8 saṅkhepen' eva saṅgahaṃ
tesaṃ pavattate9 esā saṅkhepen' eva vaṇṇanā.
Yāni hi ettha pāliyaṃ sappitelādīni niddiṭṭhāni tāni yeva
viññāpetvā bhuñjantiyā pāṭidesanīyaṃ,10 pāḷivinimmutta-
kesu pana sabbesu dukkaṭaṃ. sesam ettha uttānam eva.
aṭṭhavidham pi pan' etaṃ pāṭidesanīyaṃ catusamuṭṭhānaṃ,
kāyato kāyavācato kāyacittato kāyavācācittato ca samuṭ-
ṭhāti, kiriyā, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ,
kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedanan ti.
Pāṭidesanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
Sekhiyā pana uddiṭṭhā ye dhammā pañcasattati
tesaṃ anantarā yeva sattādhikaraṇavhayā
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 cittāgāraṃ.
2 B2. -ādīnīhi.
3 Ssp. ummaddanapari-.
4 B2 Ssp. omit 'ti.
5 B2 Bp. vuṭṭhānaṃ.
6 Ssp. -tara.
7 B2 anuvassaṃ vu-.
8 B2 āruḷā.
9 B2 sampavattate.
10 B2 Bp.Ssp. -nīyā.
[page 949]
Bhikkhunī-vibhaṅgavaṇṇanā 949
Mahāvibhaṅge yo vutto tesaṃ atthavinicchayo
bhikkhunīnaṃ Vibhaṅge 'pi tādisaṃ yeva taṃ viduṃ.1
yasmā tasmā visuṃ tesaṃ dhammānam atthavaṇṇanā
na vuttā tattha yā vuttā vuttā yeva hi sā2 idhā 'ti.
Samantapāsādikāya vinayasaṃvaṇṇanāya Bhikkhunī-
vibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.3
Sabbāsavapahaṃ esā niṭṭhitā vaṇṇanā yathā,
sabbāsavapahaṃ maggaṃ pavāpassantunibbutin ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 B2 Bp.Ssp. vidū.
2 B2 mā.
3 Bp. adds: sabbāsavapahaṃ esā niṭṭhitā vaṇṇanā yathā, sabbāsa-
vapahaṃ maggaṃ patvā passantu nibbutin ti; Ssp. adds: ubhato pāṭi-
mokkhānaṃ vibhaṅgaṃ āha yaṃ jino, anantarāyena ayaṃ niṭṭhitā
tassa vaṇṇanā, yathā tath' eva sabbe 'pi sattā sabbāsavā pahaṃ,
maggaṃ anantarāyena patvā passantu nibbutin ti.