Buddhaghosa: Visuddhimagga
Based on the ed. by C.A.F. Rhys Davids, 2 vols., London : Pali Text Society 1920-1921



Input by the Dhammakaya Foundation, Thailand, 1989-1996
[GRETIL-Version vom 4.9.2014]




NOTICE
This file is (C) Copyright the Pali Text Society and the Dhammakaya Foundation, 2015.
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.

These files are provided by courtesy of the Pali Text Society for
scholarly purposes only.
In principle they represent a digital edition (without revision or
correction) of the printed editions of the complete set of Pali
canonical texts published by the PTS. While they have been subject to a
process of checking, it should not be assumed that there is no
divergence from the printed editions and it is strongly recommended that
they are checked against the printed editions before quoting.



PLAIN TEXT VERSION
(In order to fascilitate word search, all annotations have been remove, 
and the line breaks of the printed edition have been converted into floating text.)




#<...># = BOLD
%<...>% = ITALICS
\<...>\ = REDLINE



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
            
Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS 
and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions):
            
description             character  =ASCII
            
long a                  Ã             195
long A                  ù             249
long i                  Å             197
long I                  ý             253
long u                  Æ             198
long U                  ô             244
vocalic r               ­             173
vocalic R               ã             227
long vocalic r          Ì             204
vocalic l               Ê             202
long vocalic l          Ë             203
velar n                 Ç             199
velar N                 §             167
palatal n               ¤             164
palatal N               ¥             165
retroflex t             Â             194
retroflex T             è             232
retroflex d             ¬             172
retroflex D             Ö             214
retroflex n             ï             239
retroflex N             ×             215
palatal s               Ó             211
palatal S               Á             193
retroflex s             «             171
retroflex S             å             229
anusvara                æ             230
capital anusvara        õ             245
visarga                 ÷             247
capital visarga         ê             234

Other characters of the REE encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings 
and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf

For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm

___________________________________________________________________






#<[page 001]>#
%<               1>%
                             VISUDDHI-MAGGO
                  NAMO TASSA BHAGAVATO ARAHATO SAMMù-
                             SAMBUDDHASSA!
                             NIDùNùDIKATHù
          SÅle patiÂÂhÃya naro sapa¤¤o, cittaæ pa¤¤a¤ ca bhÃvayaæ,
          ÃtÃpÅ nipako bhikkhu, so imaæ vijaÂaye jaÂan ti
iti h' idaæ vuttaæ. Kasmà pan' etaæ vuttaæ?  Bhagavantaæ kira SÃvatthiyaæ viharantaæ rattibhÃge a¤¤ataro devaputto upasankamitvÃ, attano saæsayasamugghÃÂatthaæ:-
          Anto jaÂà bahi jaÂÃ, jaÂÃya jaÂità pajÃ:
          taæ taæ, Gotama, pucchÃmi: ko imaæ vijaÂaye jaÂan ti
imaæ pa¤haæ pucchi. TassÃyaæ sankhepattho: JaÂà ti taïhÃya jÃliniyà etaæ adhivacanaæ. Sà hi rÆpÃdisu Ãrammaïesu heÂÂhupariyavasena punappunaæ uppajjanato saæsibbanaÂÂhena veÊugumbÃdÅnaæ sÃkhÃjÃlasankhÃtà jaÂà viyà ti jaÂÃ. Sà pan' esà sakaparikkhÃra-paraparikkhÃresu sakattabhÃva-parattabhÃvesu, ajjhattikÃyatana-bÃhirÃyatanesu ca uppajjanato antojaÂà bahijaÂà ti vuccati. TÃya evaæ uppajjamÃnÃya jaÂÃya jaÂità pajÃ. Yathà nÃma veÊujaÂÃdÅhi veÊu-Ãdayo, evaæ tÃya taïhÃjaÂÃya sabbà pi ayaæ sattanikÃya-sankhÃtà pajà jaÂitÃ, vinaddhÃ, saæsibbità ti attho.

#<[page 002]>#
%<2                            NidÃnÃdikathÃ>%
     Yasmà ca evaæ jaÂitÃ, taæ taæ, Gotama, pucchÃmÅ ti, tasmà taæ pucchÃmi, Gotamà ti Bhagavantaæ gottena Ãlapati.
     Ko imaæ vijaÂaye jaÂan ti: Imaæ evaæ tedhÃtukaæ jaÂetvà Âhitaæ jaÂaæ ko vijaÂeyya, vijaÂetuæ ko samattho? ti pucchati. Evaæ puÂÂho pan' assa sabbadhammesu appaÂihata¤ÃïacÃro devadevo SakkÃnaæ Atisakko, BrahmÃnaæ AtibrahmÃ, catuvesÃrajjavisÃrado, dasabaladharo, anÃvaraïa¤Ãïo, samantacakkhu Bhagavà tam atthaæ vissajjento:-
          SÅle patiÂÂhÃya naro sapa¤¤o, cittaæ pa¤¤a¤ ca bhÃvayaæ,
          ÃtÃpÅ nipako bhikkhu, so imaæ vijaÂaye jaÂan ti
imaæ gÃtham Ãha.
          Imissà dÃni gÃthÃya kathitÃya mahesinÃ
          vaïïayanto yathÃbhÆtaæ atthaæ sÅlÃdibhedanaæ,
          sudullabhaæ labhitvÃna pabbajjaæ JinasÃsane,
          sÅlÃdisangahaæ khemaæ ujuæ maggaæ visuddhiyÃ,
          yathÃbhÆtaæ ajÃnantÃ, suddhikÃmà pi ye idha
          visuddhiæ nÃdhigacchanti vÃyamantà pi yogino,
          tesaæ pÃmojjakaraïaæ suvisuddhavinicchayaæ
          MahÃ-VihÃravÃsÅnaæ desanÃnayanissitaæ
          Visuddhi-Maggaæ bhÃsissaæ; taæ me sakkaccabhÃsato
          visuddhikÃmà sabbe pi nisÃmayatha sÃdhavo ti.
     Tattha visuddhÅ ti sabbamalavirahitaæ, accantaparisuddhaæ nibbÃnaæ veditabbaæ. Tassà visuddhiyà maggo ti Visuddhi-Maggo. Maggo ti adhigamupÃyo vuccati. Taæ Visuddhi-Maggaæ bhÃsissÃmÅ ti attho.
     So panÃyaæ Visuddhi-maggo katthaci vipassanÃmattavasen' eva desito. Yath' Ãha:
          "Sabbe sankhÃrà aniccÃ" yadà pa¤¤Ãya passati,
          atha nibbindati dukkhe, esa maggo visuddhiyà ti.


#<[page 003]>#
%<                             NidÃnÃdikathà                            3>%
     Katthaci jhÃnapa¤¤Ãvasena. Yath' Ãha:
          Yamhi jhÃna¤ ca, pa¤¤Ã ca, sa ve nibbÃnasantike ti.
     Katthaci kammÃdivasena. Yath' Ãha:
          Kammaæ vijjà ca dhammo ca, sÅlaæ jÅvitam uttamaæ,
          etena maccà sujjhanti, na gottena dhanena và ti.
     Katthaci sÅlÃdivasena. Yath' Ãha:
          Sabbadà sÅlasampanno, pa¤¤avÃ, susamÃhito,
          Ãraddhaviriyo, pahitatto, oghaæ tarati duttaran ti.
     Katthaci satipaÂÂhÃnÃdivasena. Yath' Ãha: EkÃyano ayaæ, bhikkhave, maggo sattÃnaæ visuddhiyà ...pe . . . nibbÃnassa sacchikiriyÃya, yadidaæ cattÃro satipaÂÂhÃnà ti. SammappadhÃnÃdisu pi es' eva nayo. Imasmiæ pana pa¤havyÃkaraïe sÅlÃdivasena desito.
     TatrÃyaæ sankhepavaïïanÃ:- SÅle patiÂÂhÃyà ti sÅle ÂhatvÃ. SÅlaæ paripÆrayamÃno yeva c' ettha sÅle patiÂÂhito ti vuccati, tasmà sÅlaparipÆranena sÅle patiÂÂhahitvà ti ayam ettha attho. Naro ti satto. Sapa¤¤o ti kammajatihetukapaÂisandhipa¤¤Ãya pa¤¤avÃ. Cittaæ pa¤¤a¤ ca bhÃvayan ti samÃdhi¤ c' eva vipassana¤ ca bhÃvayamÃno. CittasÅsena h' ettha samÃdhi niddiÂÂho, pa¤¤Ã nÃmena ca vipassanà ti. AtÃpÅ ti viriyavÃ. Viriyaæ hi kilesÃnaæ ÃtÃpanaparitÃpanaÂÂhena ÃtÃpo ti vuccati; tad assa atthÅti ÃtÃpÅ. Nipako ti nepakkaæ vuccati pa¤¤Ã, tÃya samannÃgato ti attho. Iminà pana padena pÃrihÃriyapa¤¤aæ dasseti. Imasmiæ hi pa¤havyÃkaraïe tikkhattuæ pa¤¤Ã ÃgatÃ. Tattha paÂhamà jÃtipa¤¤Ã, dutiyà vipassanÃpa¤¤Ã, tatiyà sabbakiccapariïÃyikà pÃrihÃriyÃpa¤¤Ã. SaæsÃre bhayaæ ikkhatÅti bhikkhu. So imaæ vijaÂaye jaÂan ti so iminà ca sÅlena, iminà ca cittasÅsena niddiÂÂhasamÃdhinÃ, imÃya ca tividhÃya pa¤¤Ãya, iminà ca ÃtÃpenà ti chahi dhammehi samannÃgato bhikkhu, seyyathÃpi nÃma puriso pathaviyaæ patiÂÂhÃya,


#<[page 004]>#
%<4                            NidÃnÃdikathÃ>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  sunisitaæ satthaæ ukkhipitvà mahantaæ veÊugumbaæ vijaÂeyya, evam eva sÅlapaÂhaviyaæ patiÂÂhÃya samÃdhisilÃyaæ sunisitaæ vipassanaæ pa¤¤Ãsatthaæ viriyabalapaggahitena pÃrihÃriyapa¤¤Ãhatthena ukkhipitvà sabbam pi taæ attano santÃne patitaæ, taïhÃjataæ vijaÂeyya, sa¤chindeyya sampadÃleyya. Maggakkhaïe pan' esa taæ jaÂaæ vijaÂeti nÃma; phalakkhaïe vijaÂitajaÂo sadevakassa lokassa aggadakkhiïeyyo hoti. Ten' Ãha BhagavÃ:-
          SÅle patiÂÂhÃya naro sapa¤¤o, cittaæ pa¤¤a¤ ca bhÃva yaæ,
          ÃtÃpÅ nipako bhikkhu, so imaæ vijaÂaye jaÂan ti.
     TatrÃyaæ yÃya pa¤¤Ãya sapa¤¤o ti vutto, tatr' assa karaïÅyaæ n'atthi. PurimakammÃnubhÃven' eva hi 'ssa sà siddhÃ. ùtÃpÅ nipako ti ettha vuttaviriyavasena pana tena sÃtaccakÃrinà pa¤¤Ãvasena ca sampajÃnakÃrinà hutvà sÅle patiÂÂhÃya cittapa¤¤Ãvasena vuttà samathavipassanà bhÃvetabbà ti imam atra Bhagavà sÅlasamÃdhipa¤¤Ãmukhena Visuddhi-Maggaæ dasseti. EttÃvatà hi tisso sikkhÃ, tividhakalyÃïaæ sÃsanaæ, tevijjatÃdÅnaæ upanissayo, antadvayavajjana-majjhimapaÂipattisevanÃni, apÃyÃdisamatikkamanupÃyo, tÅh' ÃkÃrehi kilesappahÃnaæ, vÅtikkamÃdÅnaæ paÂipakkho, sankilesattayavisodhanaæ, sotÃpannÃdibhÃvassa ca kÃraïaæ pakÃsitaæ hoti. Kathaæ? Ettha hi sÅlena adhisÅlasikkhà pakÃsità hoti; samÃdhinà adhicittasikkhÃ; pa¤¤Ãya adhipa¤¤ÃsikkhÃ.
     SÅlena ca sÃsanassa ÃdikalyÃïatà pakÃsità hoti. Ko c' ÃdikusalÃnaæ dhammÃnaæ? SÅla¤ ca suvisuddhan ti hi vacanato, sabbapÃpassa akaraïan ti Ãdi vacanato ca sÅlaæ sÃsanassa Ãdi. Ta¤ ca kalyÃïaæ avippaÂisÃrÃdiguïÃvahattÃ.
     SamÃdhinà majjhe kalyÃïatà pakÃsità hoti. Kusalassa upasampadà ti Ãdivacanato hi samÃdhi sÃsanassa majjhe.


#<[page 005]>#
%<                             NidÃnÃdikathà                            5>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
So ca kalyÃïo iddhividhÃdiguïÃvahattÃ.
     Pa¤¤Ãya pariyosÃnakalyÃïatà pakÃsità hoti.
          Sacittapariyodapanaæ, etaæ BuddhÃna sÃsanan ti
hi vacanato, pa¤¤uttarato ca pa¤¤Ã sÃsanassa pariyosÃnaæ.
SÃ ca kalyÃïaæ iÂÂhÃniÂÂhesu tÃdibhÃvÃvahanato.
          Selo yathà ekaghano vÃtena na samÅrati,
          Evaæ nindÃpasaæsÃsu na sami¤janti paï¬ità ti
hi vuttaæ.
     Tathà sÅlena tevijjatÃya upanissayo pakÃsito hoti. SÅlasampattiæ hi nissÃya tisso vijjà pÃpuïÃti, na tato paraæ.
SamÃdhinà chaÊabhi¤¤atÃya upanissayo pakÃsito hoti. SamÃdhisampadaæ hi nissÃya cha abhi¤¤Ã pÃpuïÃti, na tato paraæ. Pa¤¤Ãya paÂisambhidÃ-pabhedassa upanissayo pakÃsito hoti. Pa¤¤Ãsampattiæ hi nissÃya catasso paÂisambhidà pÃpuïÃti, na a¤¤ena kÃraïena.
     SÅlena ca kÃmasukh[allik]ÃnuyogasankhÃtassa antassa vajjanaæ pakÃsitaæ hoti; samÃdhinà attakilamathÃnuyogasankhÃtassa, pa¤¤Ãya majjhimÃya paÂipattiyà sevanaæ pakÃsitaæ hoti.
     Tathà sÅlena apÃyasamatikkamanÆpÃyo pakÃsito hoti; samÃdhinà kÃmadhÃtusamatikkamanupÃyo; pa¤¤Ãya sabbabhavasamatikkamanupÃyo.
     SÅlena ca tad-angappahÃnavasena kilesappahÃnaæ pakÃsitaæ hoti; samÃdhinà vikkhambhanappahÃnavasena; pa¤¤Ãya samucchedappahÃnavasena.
     Tathà sÅlena kilesÃnaæ vÅtikkamapaÂipakkho pakÃsito hoti; samÃdhinà pariyuÂÂhÃnapaÂipakkho; pa¤¤Ãya anusayapaÂipakkho.


#<[page 006]>#
%<6                             I. SÅlaniddeso>%
     SÅlena ca duccaritasankilesavisodhanaæ pakÃsitaæ hoti; samÃdhinà taïhÃsankilesavisodhanaæ, pa¤¤Ãya diÂÂhisankilesavisodhanaæ.
     Tathà sÅlena sotÃpanna-sakadÃgÃmibhÃvassa kÃraïaæ pakÃsitaæ hoti; samÃdhinà anÃgÃmibhÃvassa; pa¤¤Ãya arahattassa. SotÃpanno hi sÅlesu paripÆrakÃrÅ ti vutto; tathà sakadÃgÃmÅ. AnÃgÃmÅ pana samÃdhismiæ paripÆrakÃrÅ; arahà pana pa¤¤Ãya paripÆrakÃrÅ ti.
     Evaæ ettÃvatà tisso sikkhÃ, tividhakalyÃïaæ sÃsanaæ, tevijjatÃdÅnaæ upanissayo, antadvayavajjana-majjhimapaÂipattisevanÃni, apÃyÃdisamatikkamanupÃyo, tÅh' ÃkÃrehi kilesappahÃnaæ, vÅtikkamÃdÅnaæ paÂipakkho, sankilesattayavisodhanaæ, sotÃpannÃdibhÃvassa ca kÃraïan ti ime nava a¤¤e ca evarÆpà guïattikà pakÃsità hontÅti.
                           ITI NIDùNùDIKATHù.
                                   I
                              SýLANIDDESO
     Evaæ anekaguïasangÃhakena sÅlasamÃdhipa¤¤Ãmukhena desito pi pan' esa VISUDDHI-MAGGO atisankhepadesito yeva hoti; tasmà nÃlaæ sabbesaæ upakÃrÃyà ti vitthÃram assa dassetuæ, sÅlaæ tÃva Ãrabbha idaæ pa¤hÃkammaæ hoti:-
     1. Kiæ sÅlaæ?
     2. Ken' atthena sÅlaæ?
     3. KÃn' assa lakkhaïa-rasa-paccupaÂÂhÃna-padaÂÂhÃnÃni?
     4. Kim Ãnisaæsaæ sÅlaæ?
     5. Katividhaæ c' etaæ sÅlaæ?
     6. Ko c' assa sankileso?
     7. Kiæ vodÃnan ti?
     Tatr' idaæ vissajjanaæ:-
                            1. Kiæ sÅlan ti
     PÃïÃtipÃtÃdÅhi và viramantassa vattapaÂipattiæ và pÆrentassa cetanÃdayo dhammÃ. Vuttaæ h' etaæ PaÂisambhidÃyam: Kiæ sÅlan ti? Cetanà sÅlaæ, cetasikaæ sÅlaæ, saævaro sÅlaæ, avÅtikkamo sÅlan ti.


#<[page 007]>#
%<                              1. Kiæ sÅlaæ                         7>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tattha cetanà sÅlaæ nÃma pÃïÃtipÃtÃdÅhi và viramantassa vattapaÂivattaæ và pÆrentassa cetanÃ. Cetasikaæ sÅlaæ nÃma pÃïÃtipÃtÃdÅhi viramantassa virati.
     Api ca cetanà sÅlaæ nÃma pÃïÃtipÃtÃdÅni pajahantassa sattakammapathacetanÃ. Cetasikaæ sÅlaæ nÃma abhijjhaæ pahÃya vigatÃbhijjhena cetasà viharatÅ ti Ãdinà nayena vuttà anabhijjhÃ-avyÃpÃda-sammÃdiÂÂhidhammÃ.
     Saævaro sÅlan ti ettha pa¤cavidhena saævaro veditabbo: PÃtimokkhasaævaro, satisaævaro, ¤Ãïasaævaro, khantisaævaro, viriyasaævaro ti.
     Tattha iminà pÃtimokkhasaævarena upeto hoti, samupeto ti ayaæ pÃtimokkhasaævaro. Rakkhati cakkhundriyam.
cakkhundriye saævaraæ ÃpajjatÅ ti ayaæ satisaævaro
               YÃni sotÃni lokasmiæ (Ajità ti BhagavÃ,)
               Sati tesaæ nivÃraïaæ,
               SotÃnaæ saævaraæ brÆmi,
               Pa¤¤Ãy' ete pithiyare ti
ayaæ ¤Ãïasaævaro. PaccayapaÂisevanam pi etth' eva samodhÃnaæ gacchati. Yo panÃyaæ khamo hoti sÅtassa uïhassà ti Ãdinà nayena Ãgato, ayaæ khantisaævaro nÃma.
Yo cÃyaæ uppannaæ kÃmavitakkaæ nÃdhivÃsetÅ ti Ãdinà nayena Ãgato, ayaæ viriyasaævaro nÃma. ùjÅvÃpÃrisuddhi pi etth' eva samodhÃnaæ gacchati.
     Iti ayaæ pa¤cavidho pi saævaro, yà ca pÃpabhÅrukÃnaæ kulaputtÃnaæ sampattavatthuto virati, sabbam p' etaæ saævara-sÅlan ti veditabbaæ.
     AvÅtikkamo sÅlan ti samÃdinnasÅlassa kÃyikavÃcasiko anatikkamo.
     Idaæ tÃva kiæ sÅlan ti pa¤hassa vissajjanaæ.


#<[page 008]>#
%<8                            1 SÅlaniddeso>%
     Avasesu
     2. Ken' atthena sÅlan ti sÅlanatthena sÅlaæ. Kim idaæ sÅlanaæ nÃma? SamÃdhÃnaæ vÃ, kÃyakammÃdÅnaæ susÅlyavasena avippakiïïatà ti attho. UpadhÃraïaæ vÃ, kusalÃnaæ dhammÃnaæ patiÂÂhÃvasena ÃdhÃrabhÃvo ti attho. Etad eva h' ettha atthadvayaæ saddalakkhaïavidÆ anujÃnanti. A¤¤e pana sirattho [sÅlattho] sÅtalattho [sÅlattho] ti evam Ãdinà pi nayen' ev' ettha atthaæ vaïïayanti.
     IdÃni
     3. KÃn' assa lakkhaïa-rasa-paccupaÂÂhÃna-padaÂÂhÃnÃnÅ ti ettha:-
          SÅlanaæ lakkhaïaæ tassa, bhinnassà pi anekadhÃ
          sanidassanatthaæ rÆpassa yathà bhinnass' anekadhÃ.
Yathà hi nÅlapÅtÃdibhedena anekadhà bhinnassÃpi rÆpÃyatanassa sanidassanattaæ lakkhaïaæ, nÅlÃdibhedena bhinnassÃpi sanidassanabhÃvÃnatikkamaïato, tathà sÅlassa cetanÃdibhedena anekadhà bhinnassÃpi. Yad etaæ kÃyakammÃdÅnaæ samÃdhÃnavasena kusalÃna¤ ca dhammÃnaæ patiÂÂhÃnavasena vuttaæ sÅlanaæ, tad eva lakkhaïaæ cetanÃdibhedena bhinnassÃpi samÃdhÃnapatitÂhÃnabhÃvÃnatikkamanato.
     Evaæ lakkhaïassa pan' assa
          DussÅlyaviddhaæsanatÃ, anavajjaguïo tathÃ
          kiccasampatti atthena raso nÃma pavuccati.
Tasmà idaæ sÅlaæ nÃma kiccatthena rasena dussÅlyaviddhaæsanarasaæ, sampatti-atthena rasena anavajjarasan ti veditabbaæ. LakkhaïÃdisu hi kiccam eva sampatti và raso ti vuccati.
          SoceyyapaccupaÂÂhÃnaæ ta-y-idaæ tassa vi¤¤uhi
          ottappa¤ ca hiri c' eva padaÂÂhÃnan ti vaïïitaæ.


#<[page 009]>#
%<                         4. Kim Ãnisaæsaæ sÅlaæ                       9>%
     Taæ h' idam sÅlaæ kÃyasoceyyaæ, vacÅsoceyyaæ, manosoceyyan ti  evaæ vuttasoceyyapaccupaÂÂhÃnaæ, sucibhÃvena paccupaÂÂhÃti, gahaïabhÃvaæ gacchati. Hirottappa¤ ca pana tassa vi¤¤Æhi padaÂÂhÃnan ti vaïïitaæ. ùsannakÃraïan ti attho; hirottappe hi sati sÅlaæ uppajjati c' eva tiÂÂhati ca; asati n' eva uppajjati na tiÂÂhatÅti. Evaæ sÅlassa lakkhaïarasapaccupaÂÂhÃnapadaÂÂhÃnÃni veditabbÃni.
                       4. Kim Ãnisaæsaæ silan ti
avippaÂisÃrÃdi anekaguïapaÂilÃbhÃnisaæsaæ. Vuttaæ h' etam: AvippaÂisÃratthÃni kho, ùnanda, kusalÃni sÅlÃni, avippaÂisÃrÃmsaæsÃnÅ ti. Aparam pi vuttaæ: pa¤c' ime, gahapatayo, Ãnisaæsà sÅlavato sÅlasampadÃya. Katame pa¤ca? Idha, gahapatayo, sÅlavà sÅlasampanno appamÃdÃdhikaraïaæ mahantaæ bhogakkhandhaæ adhigacchati. Ayaæ paÂhamo Ãnisaæso sÅlavato sÅlasampadÃya. Puna ca paraæ, gahapatayo, sÅlavato sÅlasampannassa kalyÃïo kittisaddo abbhuggacchati. Ayaæ dutiyo Ãnisaæso sÅlavato sÅlasampadÃya.
Puna ca paraæ, gahapatayo, sÅlavà sÅlasampanno, yaæ yad eva parisaæ upasankamati, yadi khattiyaparisaæ, yadi brÃhmaïaparisaæ, yadi gahapatiparisaæ, yadi samaïaparisaæ, visÃrado upasankamati amankubhÆto. Ayaæ tatiyo Ãnisaæso sÅlavato sÅlasampadÃya. Puna ca paraæ, gahapatayo, sÅlavà sÅlasampanno asammÆÊho kÃlaæ karoti. Ayaæ catuttho Ãnisaæso sÅlavato sÅlasampadÃya. Puna ca paraæ, gahapatayo, sÅlavà sÅlasampanno kÃyassa bhedà paraæ maraïà sugatiæ saggaæ lokaæ uppajjati. Ayaæ pa¤camo Ãnisaæso sÅlavato sÅlasampadayÃ' ti.
     Apare pi ùkankheyya ce, bhikkhave, bhikkhu:- sabrahmacÃrÅnaæ piyo c' assaæ manÃpo garu bhÃvanÅyo cà ti, sÅlesv ev' assa paripÆrakÃrÅ ti Ãdinà nayena piyamanÃpatÃdayo ÃsavakkhayapariyosÃnà anekasÅlÃnisaæsà vuttÃ. Evaæ avippaÂisÃrÃdi anekaguïÃnisaæsaæ sÅlaæ.


#<[page 010]>#
%<10                             I. SÅlaniddeso>%
     Api ca:
          SÃsane kulaputtÃnaæ patiÂÂhà n'atthi yaæ vinÃ
          Ãnisaæsaparicchedaæ, tassa sÅlassa ko vade?
          Na GangÃ, Yamunà cÃpi, SarabhÆ và SarasvatÅ,
          ninnagà và 'ciravatÅ MahÅ và pi mahÃnadÅ
          Sakkuïanti visodhetuæ taæ malaæ idha pÃïinaæ,
          visodhayati sattÃnaæ yaæ ve sÅlajalaæ malaæ.
          Na taæ sajaladà vÃtÃ, na cÃpi haricandanaæ
          n' eva hÃrà na maïayo na candakiraïankurÃ
          Samayant' idha sattÃnaæ pariÊÃhaæ surakkhitaæ
          yaæ samet' idaæ ariyaæ sÅlaæ accantasÅtalaæ.
          SÅlagandhasamo gandho kuto nÃma bhavissati
          yo samaæ anuvÃte ca paÂivÃte ca vÃyati?
          SaggÃrohaïasopÃnaæ a¤¤aæ sÅlasamaæ kuto,
          dvÃraæ và pana NibbÃna-nagarassa pavesane?
          Sobhant' evaæ na rÃjÃno muttÃmaïivibhÆsitÃ,
          yathà sobhanti yatino sÅlabhÆsanabhÆsitÃ.
          AttÃnuvÃdÃdibhayaæ viddhaæ sayati sabbaso,
          janeti kittiæ hÃsa¤ ca sÅlaæ sÅlavataæ sadÃ.
          GuïÃnaæ mÆlabhÆtassa dosÃnaæ balaghÃtino
          Iti sÅlassa vi¤¤eyyaæ ÃnisaæsakathÃmukhan ti.
     IdÃni yaæ vuttaæ 
                     5. Katividha¤ c' etaæ silan ti
tatr' idaæ vissajjanaæ:
     i. Sabbam eva tÃva idaæ sÅlaæ attano sÅlanalakkhaïena ekavidhaæ.
     ii. CÃritta-vÃrittavasena duvidhaæ; tathà ÃbhisamÃcÃrikaÃdibrahmacariyakavasena, virati-avirativasena, nissitÃnissitavasena, kÃyapariyanta-ÃpÃïakoÂikavasena, sapariyantÃpariyantavasena, lokiya-lokuttaravasena ca.


#<[page 011]>#
%<                       5. Katividhaæ sÅlaæ (iii.)                     11>%
     iii. Tividhaæ hÅnamajjhimapaïÅtavasena; tathà attÃdhipateyyalokÃdhipateyyadhammÃdhipateyyavasena, parÃmatÂhÃparÃmaÂÂhapaÂippassaddhavasena, visuddhÃvisuddhavematikavasena, sekhÃsekha-nevasekhanÃsekhavasena ca.
     iv. Catubbidhaæ hÃnabhÃgiya-ÂhitibhÃgiya-visesabhÃgiyanibbedhabhÃgiyavasena; tathà bhikkhu-bhikkhunÅ-anupasampanna-gahaÂÂhasÅlavasena, pakati-ÃcÃra-dhammatÃ-pubbahetukasÅlavasena, pÃtimokkhasaævara-indriyasaævara-ÃjÅvapÃrisuddhi-paccayasannissitasÅlavasena ca.
     v. Pa¤cavidhaæ pariyantapÃrisuddhisÅlÃdivasena; vuttam pi c' etaæ PaÂisambhidÃyaæ: Pa¤casÅlÃni pariyantapÃrisuddhisÅlaæ, apariyantapÃrisuddhisÅlam, paripuïïapÃrisuddhisÅlaæ, aparÃmaÂÂhapÃrisuddhisÅlaæ, paÂippassaddhipÃrisuddhisÅlan ti. Tathà pahÃna-veramaïÅ-cetanÃ-saævarÃvÅtikkamavasena.
     Tattha (i.) ekavidhakoÂÂhÃse attho vuttanayen' eva veditabbo.
     ii. DuvidhakoÂÂhÃse: yaæ Bhagavatà idaæ kattabban ti pa¤¤attasikkhÃpadapÆraïaæ, taæ cÃrittaæ; yaæ idaæ na kattabban ti paÂikkhittassa akaraïaæ, taæ vÃrittaæ.
TatrÃyaæ vacanattho: caranti tasmiæ [taæ samangino] sÅlesu paripÆrakÃritÃya pavattantÅ ti cÃrittaæ; vÃritaæ tÃyanti rakkhanti tenà ti vÃrittaæ. Tattha saddhÃviriyasÃdhanaæ cÃrittaæ, saddhÃsÃdhanaæ vÃrittaæ. Evaæ cÃritta-vÃrittavasena duvidhaæ.
     Dutiyaduke abhisamÃcÃro ti uttamasamÃcÃro. AbhisammÃcÃro eva ÃbhisamÃcÃrikaæ; abhisamÃcÃraæ và Ãrabbha pa¤¤attaæ ÃbhisamÃcÃrikaæ. ùjÅvaÂÂhamakato avasesasÅlass' etaæ adhivacanaæ. Maggabrahmacariyassa ÃdibhÃvabhÆtan ti Ãdibrahmacariyakaæ. ùjÅvaÂÂhamakasÅlass' etaæ adhivacanaæ. Taæ hi maggassa ÃdibhÃvabhÆtaæ pubbabhÃge yeva parisodhetabbato. Ten' Ãha: Pubb'eva kho pan' assa kÃyakammaæ vacÅkammaæ ÃjÅvo suparisuddho hotÅ ti. YÃni và sikkhÃpadÃni khuddÃnukhuddakÃnÅ ti vuttÃni,


#<[page 012]>#
%<12                           I.>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  idaæ ÃbhisamÃcÃrikaæ sÅlaæ; sesaæ Ãdibrahmacariyakaæ. Ubhato VibhangapariyÃpannaæ và Ãdibrahmacariyakaæ; KhandhakavattapariyÃpannaæ và ÃbhisamÃcÃrikaæ.
Tassa sampattiyà Ãdibrahmacariyakaæ sampajjati. Ten' ev' Ãha: So vata bhikkhave bhikkhu . . . ÃbhisamÃcÃrikaæ dhammaæ aparipÆretvà Ãdibrahmacariyakaæ dhammaæ paripÆressatÅ ti, n' etaæ ÂhÃnaæ vijjatÅ ti evaæ ÃbhisamÃcÃrikaÃdibrahmacariyakavasena duvidhaæ.
     Tatiyaduke pÃïÃtipÃtÃdÅhi veramaïimattaæ virati-sÅlaæ, sesaæ cetanÃdi avirati-sÅlan ti evaæ virati-avirativasena duvidhaæ.
     Catutthaduke nissayo ti dve nissayÃ: taïhÃnissayo ca, ditthinissayo ca. Tattha yaæ iminà 'haæ sÅlena devo và bhavissÃmi, deva¤¤ataro và ti evaæ bhavasampattiæ ÃkankhamÃnena pavattitaæ, idaæ taïhÃnissitaæ; yaæ sÅlena suddhÅ ti evaæ suddhidiÂÂhiyà pavattitaæ, idaæ diÂÂhinissitam.
     Yaæ pana lokuttaraæ lokiya¤ ca tass' eva sambhÃrabhÆtaæ, idaæ anissitan ti evaæ nissitÃnissitavasena duvidhaæ.
     Pa¤camaduke kÃlaparicchedaæ katvà samÃdinnasÅlaæ kÃlapariyantaæ; yÃvajÅvaæ samÃdiyitvà tath' eva pavattitaæ ÃpÃïakoÂikan ti evaæ kÃlapariyanta-ÃpÃïakoÂikavasena duvidhaæ.
     ChaÂÂhaduke lÃbha-yasa-¤Ãti-anga-jÅvitavasena diÂÂhapariyantaæ sapariyantaæ nÃma; viparÅtaæ apariyantaæ. Vuttam pi c'etaæ PaÂisambhidÃyam: Kataman taæ sÅlaæ sapariyantaæ? Atthi sÅlaæ lÃbhapariyantaæ, atthi sÅlaæ yasapariyantaæ,  atthi sÅlaæ ¤Ãtipariyantaæ, atthi sÅlaæ angapariyantaæ, atthi sÅlaæ jÅvitapariyantaæ. Kataman taæ sÅlaæ lÃbhapariyantaæ? Idh' ekacco lÃbhahetu lÃbhapaccayà lÃbhakÃraïà yathÃ-samÃdinnaæ sikkhÃpadaæ vÅtikkamati, idam taæ sÅlaæ lÃbhapariyantan ti.


#<[page 013]>#
%<               5. Katividhaæ sÅlaæ (iii.)              13>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Eten' ev' upÃyena itarÃni pi vitthÃretabbÃni. Apariyantavissajjane pi vuttaæ: Kataman taæ sÅlaæ na lÃbhapariyantaæ? Idh' ekacco lÃbhahetu lÃbhapaccayà lÃbhakÃraïà yathÃ-samÃdinnaæ sikkhÃpadaæ vÅtikkamÃya cittam pi na uppÃdeti. Kiæ so vÅtikkamissati?
-idaæ taæ sÅlaæ na lÃbhapariyantan ti. Eten' ev' upÃyena itarÃni pi vitthÃretabbÃni. Evaæ sapariyantÃpariyantavasena duvidhaæ.
     Sattamaduke sabbam pi sÃsavaæ sÅlaæ lokiyaæ, anÃsavaæ lokuttaraæ. Tattha lokiyaæ bhavavisesÃvahaæ hoti, bhavanissaraïassa ca sambhÃro. Yath' Ãha: Vinayo saævaratthÃya, saævaro avippaÂisÃratthÃya, avippaÂisÃro pÃmojjatthÃya, pÃmojjaæ pÅtatthÃya, pÅti passaddhatthÃya, passaddhi sukhatthÃya, sukhaæ samÃdhatÃya, samÃdhi yathÃbhÆta¤ÃïadassanatthÃya, yathÃbhÆta-¤Ãïadassanaæ nibbidatthÃya, nibbidà virÃgatthÃya, virÃgo vimuttatthÃya, vimutti vimutti¤ÃïadassanatthÃya vimutti¤Ãïadassanaæ anupÃdà parinibbÃnatthÃya.
Etadatthà kathÃ, etadatthà mantanÃ, etadatthà upanisÃ, etadatthaæ sotÃvadhÃnaæ, yad idaæ anupÃdà cittassa vimokkho ti lokuttaraæ bhavanissaraïÃvahaæ hoti paccavekkhaïa¤Ãïassa ca bhÆmÅ ti evaæ lokiyalokuttaravasena duvidhaæ.
     iii. Tikesu, paÂhamattike: hÅnena chandena, cittena, viriyena, vÅmaæsÃya và pavattitaæ hÅnaæ, majjhimehi chandÃdÅhi pavattitaæ majjhimaæ, païÅtehi païÅtaæ. YasakÃmatÃya và samÃdinnaæ hÅnaæ, pu¤¤aphaÊakÃmatÃya majjhimaæ; kattabbam ev' idan ti ariyabhÃvaæ nissÃya samÃdinnaæ païÅtaæ. Aham asmi sÅlasampanno, ime pan' a¤¤e bhikkhÆ dussÅlÃ, pÃpadhammà ti evaæ attukkaæsana-paravambhanÃdÅhi upakkiliÂÂhaæ và hÅnaæ; anupakkiliÂÂhaæ lokiyaæ sÅlaæ majjhimaæ, lokuttaraæ païÅtaæ. TaïhÃvasena và bhavabhogatthÃya pavattitaæ hÅnaæ; attano vimokkhatthÃya pavattitaæ majjhimam, sabbasattavimokkhatthÃya pavattitaæ pÃramitÃsÅlaæ païÅtan ti evaæ hÅnamajjhimapaïÅtavasena tividhaæ. Dutiyattike:
attano ananurÆpaæ pajahitukÃmena attagarunà attani garavena pavattitaæ attÃdhipateyyaæ;


#<[page 014]>#
%<14                             I. SÅlaniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  lokÃpavÃdaæ pariharitukÃmena lokagarunà loke gÃravena pavattitaæ lokÃdhipateyyaæ; dhammamahattaæ pÆjetukÃmena dhammagarunà dhamme gÃravena pavattitaæ dhammÃdhipateyyan ti evaæ attÃdhipateyyÃdivasena tividhaæ. Tatiyattike: yaæ dukesu nissitan ti vuttaæ, taæ taïhÃdiÂÂhÅhi parÃmaÂÂhattà parÃmaÂÂhaæ, puthujjanakalyÃïakassa maggasambhÃrabhÆtaæ, sekhÃna¤ ca maggasampayuttaæ aparÃmaÂÂhaæ, sekhÃsekhÃnaæ phalasampayuttaæ paÂippassaddhan ti evaæ parÃmaÂÂhÃdivasena tividhaæ.
Catutthattike yaæ Ãpattiæ anÃpajjantena pÆritaæ Ãpajjitvà và puna katapaÂikammaæ taæ visuddhaæ; Ãpattiæ Ãpannassa akatapaÂikammaæ avisuddhaæ; vatthumhi và Ãpattiyà và ajjhÃcÃre và vematikassa sÅlaæ vematikasÅlaæ nÃma.
Tattha yoginà avisuddhaæ sÅlaæ visodhetabbam; vematike vatthujjhÃcÃraæ akatvà vimati paÂivinodetabbÃ; icc' assa phÃsubhavissatÅ ti evaæ visuddhÃdivasena tividhaæ.
Pa¤camattike: catÆhi ariyamaggehi, tÅhi ca sÃma¤¤aphalehi sampayuttaæ sÅlaæ sekhaæ, arahattaphalasampayuttaæ asekhaæ, sesaæ nevasekha-nÃsekhan ti evaæ sekhÃdivasena tividhaæ. PaÂisambhidÃyaæ pana, yasmà loke tesaæ tesaæ sattÃnaæ pakati pi sÅlan ti vuccati, yaæ sandhÃya ayaæ sukhasÅlo, ayaæ dukkhasÅlo, ayaæ kalahasÅlo, ayaæ maï¬anasÅlo ti bhaïanti, tasmà tena pariyÃyena tÅïi sÅlÃni: kusalasÅlaæ, akusalasÅlaæ, avyÃkatasÅlan ti evaæ kusalÃdivasena pi tividhan ti vuttaæ. Tattha akusalaæ imasmiæ atthe adhippetassa sÅlassa lakkhaïÃdÅsu ekena pi na sametÅ ti idha na upanÅtaæ. Tasmà vuttanayen' ev' assa tividhatà veditabbÃ.
     iv. Catukkesu, paÂhamacatukke:
          Yo 'dha sevati dussÅle, sÅlavante na sevati,
          vatthuvÅtikkame dosaæ na passati, aviddasu.

#<[page 015]>#
%<                       5. Katividhaæ sÅlaæ (iv.)                      15>%
          MicchÃsankappabahulo indriyÃni na rakkhati,
          evarÆpassa ve sÅlaæ jÃyate hÃnabhÃgiyaæ.
          Yo pan' attamano hoti sÅlasampattiyà idha,
          kammaÂÂhÃnÃnuyogamhi na uppÃdeti mÃnasaæ.
          TuÂÂhassa sÅlamattena aghaÂantassa uttariæ,
          tassa taæ ÂhitabhÃgiyaæ sÅlaæ bhavati bhikkhuno.
          SampannasÅlo ghaÂati samÃdhatthÃya yo pana
          visesabhÃgiyaæ sÅlaæ hoti etassa bhikkhuno.
          AtuÂÂho sÅlamattena nibbidaæ yo 'nuyu¤jati,
          hoti nibbedhabhÃgiyaæ sÅlam etassa bhikkhuno ti.
evaæ hÃnabhÃgiyÃdivasena catubbidhaæ. Dutiyacatukke: bhikkhÆ Ãrabbha pa¤¤attasikkhÃpadÃni, yÃni ca nesaæ bhikkhunÅnaæ pa¤¤attito rakkhitabbÃni, idaæ bhikkhu-sÅlaæ. Bhikkhuniyo Ãrabbha pa¤¤attasikkhÃpadÃni, yÃni ca tÃsaæ bhikkhÆnaæ pa¤¤attito rakkhitabbÃni idaæ bhikkhunÅ-sÅlaæ. SÃmaïera-sÃmaïerÅnaæ dasa sÅlÃni anupasampannasÅlaæ. UpÃsaka-upÃsikÃnaæ niccasÅlavasena pa¤ca sikkhÃpadÃni, sati và ussÃhe dasa, uposathangavasena aÂÂhà ti idaæ gahaÂÂhasÅlan ti evaæ bhikkhusÅlÃdivasena catubbidhaæ. Tatiyacatukke: Uttara-KurukÃnaæ manussÃnaæ avÅtikkamo pakati-sÅlaæ; kuladesapÃsaï¬Ãnaæ attano attano mariyÃdà bhataæ cÃrittam ÃcÃrasÅlaæ. Dhammatà esÃ, ùnanda, yadà Bodhisatto mÃtukucchiæ okkanto hoti, na BodhisattamÃtu purisesu mÃnasaæ uppajji kÃmaguïÆpasaæhitan ti evaæ vuttaæ BodhisattamÃtu sÅlaæ dhammatÃsÅlaæ. MahÃkassapÃdÅnaæ pana suddhasattÃnaæ Bodhisattassa ca tÃsu tÃsu jÃtÅsu sÅlaæ pubbahetukasÅlan ti evaæ pakatisÅlÃdivasena catubbidhaæ.
Catutthacatukke, (a) yaæ BhagavatÃ: Idha bhikkhu pÃtimokkhasaævarasaævuto viharati, ÃcÃragocarasampanno aïumattesu vajjesu bhayadassÃvÅ samÃdÃya sikkhati sikkhapadesÆ ti evaæ vuttaæ sÅlaæ, idaæ PùTIMOKKHASAõVARASýLAõ nÃma. (b) Yaæ pana: So cakkhunà rÆpaæ disvà na nimittaggÃhÅ hoti nÃnuvya¤janaggÃhÅ,


#<[page 016]>#
%<16                           I. SÅlaniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  yatvÃdhikaraïam enaæ cakkhundriyaæ asaævutaæ viharantaæ abhijjhÃ-domanassà pÃpakà akusalà dhammà anvÃssaveyyuæ tassa saævarÃya paÂipajjati, rakkhati cakkhundriyaæ cakkhundriye saævaraæ Ãpajjati; sotena saddaæ sutvà ...pe... ghÃnena gandhaæ ghÃyitvà jivhÃya rasaæ sÃyitvÃ, kÃyena phoÂÂhabbaæ phusitvÃ, manasà dhammaæ vi¤¤Ãya na nimittaggÃhÅ ...pe... manindriye saævaraæ ÃpajjatÅ ti vuttaæ, idaæ INDRIYASAõVARASýLAõ.
(c) Yà pana ÃjÅvahetu-pa¤¤attÃnaæ channaæ sikkhÃpadÃnaæ vÅtikkamassa kuhanÃ, lapanÃ, nemittikatÃ, nippesikatÃ, lÃbhena lÃbhaæ nijigiæsanatà ti evam ÃdÅna¤ ca pÃpadhammÃnaæ vasena pavattà micchÃjÅvà virati, idaæ ùJýVAPùRISUDDHISýLAõ. (d) PaÂisankhà yoniso cÅvaraæ paÂisevati yÃvad eva sÅtassa paÂighÃtÃyà ti Ãdinà nayena vutto paÂisankhÃnaparisuddho catupaccayaparibhogo PACCAYASANNISSITASýLAõ nÃma.
                    5, iv (a) PÃtimokkhasaævarasÅlaæ
     (a) TatrÃyaæ Ãdito paÂÂhÃya anupubbapadavaïïanÃya saddhiæ vinicchayakathÃ:
     Idhà ti imasmiæ sÃsane.
     BhikkhÆ ti saæsÃre bhayaæ ikkhaïatÃya vÃ, [chinna]bhinnapaÂadharÃditÃya và evaæ laddhavohÃro saddhà pabbajito kulaputto.
     PÃtimokkhasaævarasaævuto ti ettha pÃtimokkhan ti sikkhÃpadasÅlaæ. Taæ hi yo naæ pÃti rakkhati, taæ mokkheti, mocayati ÃpÃyikÃdÅhi dukkhehi; tasmà pÃtimokkhan ti vuccati. Saævaraïaæ saævaro, kÃyikavÃcasikassa avÅtikkamass' etaæ nÃmaæ. PÃtimokkham eva saævaro pÃtimokkhasaævaro. Tena pÃtimokkhasaævarena saævuto pÃtimokkhasaævaraæ saævuto, upagato, samannÃgato ti attho.
     ViharatÅ ti iriyati.


#<[page 017]>#
%<                    5, iv (a) PÃtimokkhasaævarasÅlaæ                  17>%
     ùcÃragocarasampanno ti ÃdÅnam attho pÃÊiyaæ Ãgatanayen' eva veditabbo. Vuttaæ h' etaæ: ùcÃragocarasampanno ti atthi ÃcÃro, atthi anÃcÃro. Tattha katamo anÃcÃro?
KÃyiko vÅtikkamo, vÃcasiko vÅtikkamo, kÃyikavÃcasiko vÅtikkamo, ayaæ vuccati anÃcÃro. Sabbam pi dussÅlyaæ anÃcÃro.
Idh' ekacco veÊudÃnena và pattadÃnena và puppha-phalasinÃna-dantakaÂÂha-dÃnena và cÃÂukamyatÃya và muggasupyatÃya và pÃribhatyatÃya và janghapesanikena và a¤¤atara¤¤atarena và BuddhapaÂikuÂÂhena micchÃ-ÃjÅvena jÅvitaæ kappeti. Ayaæ vuccati anÃcÃro. Tattha katamo ÃcÃro? KÃyiko avÅtikkamo, vÃcasiko avÅtikkamo, kÃyikavÃcasiko avÅtikkamo, ayaæ vuccati ÃcÃro. Sabbo pi sÅlasaævaro ÃcÃro. Idh' ekacco na veÊudÃnena và na patta-, na puppha-, na phala-, na sinÃna-, na dantakaÂÂha-dÃnena và na cÃtÆkamyatÃya và na muggasupyatÃya và na pÃribhaÂyatÃya và na janghapesanikena và na a¤¤atara¤¤atarena và BuddhapaÂikuÂÂhena micchÃ-ÃjÅvena jÅvitaæ kappeti. Ayaæ vuccati ÃcÃro. Gocaro ti atthi gocaro, atthi agocaro. Tattha katamo agocaro? Idh' ekacco vesiyagocaro và hoti vidhavÃ-thullakumÃrika-paï¬akabhikkhunÅ-pÃnÃgÃragocaro và hoti; saæsattho viharati rÃjÆhi, rÃjamahÃmattehi, titthiyehi, titthiyasÃvakehi ananulomikena gihÅsaæsaggena, yÃni và pana tÃni kulÃni assaddhÃni, appasannÃni, [anopÃnabhÆtÃni] akkosakaparibhÃsakÃni, anatthakÃmÃni, ahitakÃmÃni, aphÃsukakÃmÃni, ayogakkhemakÃmÃni bhikkhÆnaæ, bhikkhunÅnaæ, upasakÃnaæ, upÃsikÃnaæ, tathÃrÆpÃni kulÃni sevati,


#<[page 018]>#
%<18                           I. SÅlaniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  bhajati, payirÆpasati: ayaæ vuccati agocaro. Tattha katamo gocaro? Idh' ekacco na vesiyagocaro và hoti ...pe... na pÃnÃgÃragocaro và hoti; asaæsaÂÂho viharati rÃjÆhi ...pe... titthiyasÃvakehi ananulomikena gihÅsaæsaggena, yÃn và païa tÃni kulÃni saddhÃni, pasannÃni, opÃnabhÆtÃni kÃsÃvapajjotÃni isivÃtapaÂivÃtÃni, atthakÃmÃni ...pe... yogakkhemakÃmÃni bhikkhÆnaæ ...pe...
upÃsikÃnaæ, tathÃrÆpÃni kulÃni sevati, bhajati, payirupÃsati: ayaæ vuccati gocaro. Iti iminà ca ÃcÃrena iminà ca gocarena upeto hoti, samupeto, upagato, samupagato, upapanno, sampanno, samannÃgato, tena vuccati ÃcÃragocarasampanno ti.
     Api c' ettha iminà pi nayena ÃcÃragocarà veditabbÃ:
duvidho hi anÃcÃro, kÃyiko vÃcasiko ca. Tattha katamo kÃyiko anÃcÃro? Idh' ekacco sanghagato pi acittÅkÃrakato there bhikkhÆ ghaÂÂayanto pi tiÂÂhati, ghaÂÂayanto pi nisÅdati, purato pi tiÂÂhati, purato pi nisÅdati, ucce pi Ãsane nisÅdati, sasÅsam pi pÃrupitvà nisÅdati, Âhitako pi bhaïati, bÃhÃvikkhepako pi bhaïati, therÃnaæ bhikkhÆnaæ anupÃhanÃnaæ cankamantÃnaæ sa-upÃhano cankamati, nÅce cankame cankamantÃnaæ ucce cankame cankamati, chamÃyam cankamantÃnaæ cankame cankamati, there bhikkhÆ anupakhajjà pi tiÂÂhati, anupakhajjà pi nisÅdati, nave pi bhikkhÆ Ãsanena paÂibÃhati, jantÃghare pi there bhikkhÆ anÃpucchà kaÂÂhaæ pakkhipati, dvÃraæ pidahati, udakatitthe pi there bhikkhÆ ghaÂÂayanto pi otarati, purato pi otarati, ghaÂÂayanto pi nhÃyati, purato pi nhÃyat ghaÂÂayanto pi uttarati, purato pi uttarati, antaragharaæ pavisanto pi there bhikkhÆ ghaÂÂayanto pi gacchati, purato pi gacchati, vokkamma ca therÃnaæ bhikkhÆnaæ purato purato gacchati, yÃni pi tÃni honti kulÃnaæ ovarakÃni guÊhÃni ca paÂicchannÃni ca, yattha kulitthiyo, kulakumÃriyo nisÅdanti, tattha pi sahasà pavisati, kumÃrakassa pi siram parÃmassati.
Ayaæ vuccati kÃyiko anÃcÃro.
     Tattha katamo vÃcasiko anÃcÃro? Idh' ekacco sanghagato pi acittÅkÃrakato there bhikkhÆ anÃpucchà dhammaæ bhaïati, pa¤haæ vissajjeti, pÃtimokkhaæ uddisati, Âhitako pi bhaïati, bÃhÃvikkhepako pi bhaïati,


#<[page 019]>#
%<                    5, iv (a) PÃtimokkhasaævarasÅlaæ                19>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  antaragharaæ paviÂÂho pi itthiæ và kumÃriæ và evam Ãha: itthan nÃme, itthaæ gotte kiæ atthi? YÃgu atthi? Bhattaæ atthi? KhÃdanÅyaæ atthi? Kiæ pivissÃma? Kiæ khÃdissÃma? Kiæ bhu¤jissÃma? Kiæ và me dassathà ti vippalapati. Ayaæ vuccati vÃcasiko anÃcÃro.
     PaÂipakkhavasena pan' assa ÃcÃro veditabbo. Api ca bhikkhu sagÃravo, sappatisso, hirottappasampanno, sunivattho, supÃruto pÃsÃdikena abhikkantena, paÂikkantena, Ãlokitena, vilokitena, sammi¤jitena, pasÃritena, okkhittacakkhu, iriyÃpathasampanno, indriyesu guttadvÃro, bhojane matta¤¤Æ, jÃgariyam anuyutto, satisampaja¤¤ena samannÃgato, appiccho santuÂÂho Ãraddhaviriyo ÃbhisamÃcÃrikesu sakkaccakÃrÅ garucittÅkÃra-bahulo viharati. Ayaæ vuccati ÃcÃro. Evaæ tÃva ÃcÃro veditabbo.
     Gocaro pana tividho: upanissayagocaro, Ãrakkhagocaro, upanibandhagocaro ti. Tattha katamo upanissayagocaro?
DasakathÃvatthuguïasamannÃgato kalyÃïamitto, yaæ nissÃya assutam suïÃti, sutaæ pariyodapeti, kankhaæ vitarati, diÂÂhiæ ujuæ karoti, cittaæ pasÃdeti, yassa và pana anusikkhamÃno saddhÃya va¬¬hati, sÅlena sutena cÃgena pa¤¤Ãya va¬¬hati. Ayaæ vuccati upanissayagocaro.
     Katamo Ãrakkhagocaro? Idha bhikkhu antaragharaæ paviÂÂho vÅthiæ paÂipanno okkhittacakkhu yugamattadassÃvÅ susaævuto gacchati, na hatthiæ olokento, na assaæ na rathaæ na pattiæ na itthiæ na purisaæ olokento, na uddhaæ olokento, na adho olokento, na disÃvidisaæ pekkhamÃno gacchati. Ayaæ vuccati Ãrakkhagocaro.
     Katamo upanibandhagocaro? CattÃro satipaÂÂhÃnÃ, yattha cittaæ upanibandhati. Vuttaæ h' etaæ BhagavatÃ: Ko ca, bhikkhave, bhikkhuno gocaro, sako pettiko visayo? Yad idaæ cattÃro satipaÂÂhÃnà ti. Ayaæ vuccati upanibandhagocaro. Iti iminà ca ÃcÃrena iminà ca gocarena upeto . . .
pe... samannÃgato, tena pi vuccati ÃcÃragocarasampanno ti.


#<[page 020]>#
%<20                           I. SÅlaniddeso>%
     Aïumattesu vajjesu bhayadassÃvÅ ti aïuppamÃïesu asa¤cicca Ãpannasekhiya-akusalacittuppÃdÃdibhedesu vajjesu bhayadassanasÅlo.
     SamÃdÃya sikkhati sikkhÃpadesÆ ti. Yaæ ki¤ci sikkhÃpadesu sikkhitabbaæ, taæ sabbaæ sammà ÃdÃya sikkhati.
     Ettha ca pÃtimokkhasaævarasaævuto ti ettÃvatà ca puggalÃdhiÂÂhÃnÃya desanÃya pÃtimokkhasaævarasÅlaæ dassitaæ; ÃcÃragocarasampanno ti Ãdi pana sabbaæ yathà paÂipannassa taæ sÅlaæ sampajjati, taæ patipattiæ dassetuæ vuttan ti veditabbaæ.
                     5, iv (b) IndriyasaævarasÅlaæ
     Yaæ pan' etaæ tadanantaraæ: so cakkhunà rÆpaæ disvà ti Ãdinà nayena dassitaæ indriyasaævarasÅlaæ.
     Tattha so ti so pÃtimokkhasaævarasÅle thito bhikkhu.
     Cakkhunà rÆpaæ disvà ti kÃraïavasena cakkhÆ ti laddhavohÃrena rÆpadassanasamatthena cakkhuvi¤¤Ãïena rÆpaæ disvÃ. PorÃïà pan' Ãhu: Cakkhu rÆpaæ na passati acittakattÃ, cittaæ na passati acakkhukattÃ; dvÃrÃrammaïasanghaÂÂe pana cakkhu-pasÃdavatthukena cittena passati.
ýdisÅ pan' esà dhanunà vijjatÅ ti Ãdisu viya sasambhÃrakathà nÃma hoti. Tasmà cakkhuvi¤¤Ãïena rÆpaæ disvà ti ayam ev' ettha attho ti.
     Na nimittaggÃhÅ ti. Itthipurisanimittaæ và subhanimittÃdikaæ và kilesavatthubhÆtaæ nimittaæ na gaïhÃti, diÂÂhamatte yeva saïÂhÃti.
     NÃnuvya¤janaggÃhÅ ti. KilesÃnaæ anuvya¤janato pÃkaÂabhÃvakaraïato anuvya¤janan ti laddhavohÃraæ hatthapÃdasitahasitakathitavilokitÃdi bhedaæ ÃkÃraæ na gaïhÃti; yaæ tattha bhÆtaæ, tad eva gaïhÃti, CetiyapabbatavÃsÅ MahÃ-Tissatthero viya. Theraæ kira Cetiyapabbatà AnurÃdhapuraæ piï¬ÃcÃratthÃya Ãgacchantaæ a¤¤atarà kulasuïhà sÃmikena saddhiæ bhaï¬itvà sumaï¬itapasÃdhitÃ, devaka¤¤Ã viya, kÃlass' eva AnurÃdhapurato nikkhamitvà ¤Ãtigharaæ gacchantÅ antarÃmagge disvà vipallattacittà mahÃhasitaæ hasi.


#<[page 021]>#
%<                     5, iv (b) IndriyasaævarasÅlaæ                    21>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Thero: Kim etan ti olokento tassà dantaÂÂhike asubhasa¤¤aæ paÂilabhitvà arahattaæ pÃpuïi.
Tena vuttaæ:
          Tassà dantaÂÂhikaæ disvà pubbasa¤¤aæ anussari;
          Tatth' eva so Âhito thero arahattaæ apÃpuïÅ ti.
     SÃmiko pi kho pan' assà anumaggaæ gacchanto theraæ disvÃ: ki¤ci, bhante, itthiæ passathà ti pucchi. Taæ thero Ãha:
          nÃbhijÃnÃmi itthÅ và puriso và ito gato,
          api ca aÂÂhisanghÃÂo gacchat' esa mahÃpathe ti.
Yatv' Ãdhikaraïam enan ti Ãdimhi yaæ kÃraïà yassa cakkhundriyasaævarassa hetu etaæ puggalaæ satikavÃÂena cakkhundriyaæ asaævutaæ apihitacakkhudvÃraæ hutvà viharantaæ ete abhijjhÃdayo dhammà anvÃssaveyyuæ, anubandheyyuæ, tassa saævarÃya paÂipajjatÅ ti tassa cakkhundriyassa satikavÃÂena pidahanatthÃya paÂipajjati.
     Evaæ paÂipajjanto yeva ca rakkhati cakkhundriyaæ cakkhundriye saævaraæ ÃpajjatÅ ti vuccati.
     Tattha ki¤cÃpi cakkhundriye saævaro và asaævaro và n' atthi, na hi cakkhupasÃdaæ nissÃya sati và muÂÂhasaccaæ và uppajjati. Api ca yadà rÆpÃrammaïaæ cakkhussa ÃpÃtham Ãgacchati, tadà bhavange dvikkhattuæ uppajjitvà niruddhe, kiriyÃmanodhÃtu Ãvajjanakiccaæ sÃdhayamÃnà uppajjitvà nirujjhati, tato cakkhuvi¤¤Ãïaæ dassanakiccaæ, tato vipÃkamanodhÃtu sampaÂicchanakiccaæ, tato vipÃkÃhetukamanovi¤¤ÃïadhÃtu santÅraïakiccaæ, tato kiriyÃhetukamanovi¤¤ÃïadhÃtu votthapanakiccaæ sÃdhayamÃnà uppajjitvà nirujjhati, tadanantaraæ javanaæ javati. TatrÃpi neva bhavangasamaye na ÃvajjanÃdÅnaæ a¤¤atarasamaye saævaro và asaævaro và atthi. Javanakkhaïe pana sace dussÅlyaæ và muÂÂhasaccaæ và a¤¤Ãïaæ và akkhanti và kosajjaæ và uppajjati, asaævaro hoti. Evaæ honto pana so cakkhundriye asaævaro ti vuccati.


#<[page 022]>#
%<22                           I. SÅlaniddeso
>%     KasmÃ? YasmÃ, tasmiæ sati, dvÃram pi aguttaæ hoti, bhavangam pi ÃvajjanÃdÅni pi vÅthicittÃni. Yathà kiæ?
Yathà nagare catÆsu dvÃresu asaævutesu, ki¤cÃpi antogharadvÃrakoÂÂhakagabbhÃdayo susaævutà honti, tathà pi antonagare sabbaæ bhaï¬aæ arakkhitaæ agopitam eva hoti, nagaradvÃrena hi pavisitvà corà yad icchitaæ kareyyuæ, evam eva javane dussÅlyÃdisu uppannesu, tasmiæ asaævare sati, dvÃram pi aguttaæ hoti, bhavangam pi ÃvajjanÃdÅni pi vÅthicittÃni. Tasmiæ pana sÅlÃdisu uppannesu, dvÃram pi guttaæ hoti, bhavangam pi ÃvajjanÃdÅni pi vÅthicittÃni. Yathà kiæ? Yathà nagaradvÃresu susaævutesu, ki¤cÃpi antogharÃdayo asaævutà honti, tathà pi antonagare sabbaæ bhaï¬aæ surakkhitaæ sugopitam eva hoti, nagaradvÃresu hi pihitesu corÃnaæ paveso n' atthi, evam eva javane sÅlÃdisu uppannesu dvÃram pi guttaæ hoti, bhavangam pi ÃvajjanÃdÅni pi vÅthicittÃni. Tasmà javanakkhaïe uppajjamÃno pi cakkhundriye saævaro ti vutto.
     Sotena saddaæ sutvà ti Ãdisu pi es' eva nayo.
     Evam idaæ sankhepato rÆpÃdisu kilesÃnubandhanimittÃdigÃhaparivajjanalakkhaïaæ indriyasaævarasÅlan ti veditabbaæ.
                     5, iv (c) ùjÅvapÃrisuddhisÅlaæ
     IdÃni indriyasaævarasÅlÃnantaraæ vutte ÃjÅvapÃrisuddhisÅle:- ÃjÅvahetu pa¤¤attÃnaæ channaæ sikkhÃpadÃnan ti yÃni tÃni: ùjÅvahetu ÃjÅvakÃraïà pÃpiccho icchÃpakato asantaæ abhÆtaæ uttarimanussadhammaæ ullapati Ãpatti pÃrÃjikassa; ÃjÅvahetu ÃjÅvakÃraïà sa¤carittaæ samÃpajjati Ãpatti sanghÃdisesassa; ÃjÅvahetu ÃjÅvakÃraïà yo te vihÃre vasati, so bhikkhu arahà ti bhaïati paÂivijÃnantassa Ãpatti thullaccayassa; ÃjÅvahetu ÃjÅvakaraïà bhikkhu païÅtabhojanÃni [agilÃno] attano atthÃya vi¤¤Ãpetvà bhu¤jati Ãpatti pÃcittiyassa; ÃjÅvahetu ÃjÅvakÃraïà bhikkhunÅ païÅtabhojanÃni agilÃnà attano atthÃya vi¤¤Ãpetvà bhu¤jati Ãpatti paÂidesaniyassa; ÃjÅvahetu ÃjÅvakÃraïà sÆpaæ và odanaæ và agilÃno attano atthÃya vi¤¤Ãpetvà bhu¤jati apatti dukkaÂassà ti evaæ pa¤¤attÃni cha sikkhÃpadÃni:


#<[page 023]>#
%<                     5, iv (e) ùjÅvapÃrisuddhisÅlaæ                   23>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Imesaæ channaæ sikkhÃpadÃnaæ,
     Kuhanà ti Ãdisu ayaæ pÃÊi: Tattha katamà kuhanÃ? LÃbhasakkÃrasiloka-sannissitassa pÃpicchassa icchÃpakatassa yà paccayapaÂisevana-sankhÃtena và sÃmantajappitena và iriyÃpathassa và aÂÂhapanÃ, ÂhapanÃ, saïÂhapanÃ, bhÃkuÂikÃ, bhÃkuÂiyaæ, kuhanÃ, kuhÃyanÃ, kuhitattaæ:- ayaæ vuccati kuhanÃ.
     Tattha katamà lapanÃ? LÃbhasakkÃrasilokasannissitassa pÃpicchassa icchÃpakatassa yà paresaæ ÃlapanÃ, lapanÃ, sallapanÃ, ullapanÃ, samullapanÃ, unnahanÃ, samunnahanÃ, ukkÃcanÃ, samukkÃcanÃ, anuppiyabhÃïitÃ, cÃÂukamyatÃ, muggasupyatÃ, pÃribhaÂyatÃ; ayaæ vuccati lapanÃ.
     Tattha katamà nemittikatÃ? LÃbhasakkÃrasilokasannissitassa, pÃpicchassa, icchÃpakatassa yaæ paresaæ nimittaæ, nimittakammaæ, obhÃso, obhÃsakammaæ, sÃmantajappÃ, parikathÃ:- ayaæ vuccati nemittakatÃ.
     Tattha katamà nippesikatÃ? LÃbhasakkÃrasilokasannissitassa pÃpicchassa icchÃpakatassa yà paresaæ akkosanÃ, vambhanÃ, garahanÃ, ukkhepanÃ, samukkhepanÃ, khipanÃ, saækhipanÃ, pÃpanÃ, sampÃpanÃ, avaïïahÃritÃ, parapiÂÂhimaæsikatÃ:- ayaæ vuccati nippesikatÃ.
     Tattha katamà lÃbhena lÃbhaæ nijigiæsanatÃ? LÃbhasakkÃrasilokasannissito, pÃpiccho, icchÃpakato ito laddhaæ Ãmisaæ amutra harati, amutra và laddhaæ Ãmisaæ idh' Ãharati, yà evarÆpà Ãmisena Ãmisassa eÂÂhi gaveÂÂhi, pariyeÂÂhi, esanÃ, gavesanÃ, pariyesanÃ, ayaæ vuccati lÃbhena lÃbhaæ nijigiæsanatà ti.
     Imissà pana pÃÊiyà evam attho veditabbo:- Kuhananiddese tÃva lÃbhasakkÃrasilokasannissitassà ti lÃbha¤ ca sakkÃra¤ ca kittisadda¤ ca sannissitassa, patthayantassà ti attho.


#<[page 024]>#
%<24                           I. SÅlaniddeso>%
PÃpicchassà ti asantaguïÃdÅpanakÃmassa. IcchÃpakatassà ti icchÃya apakatassa, upaddutassà ti attho. Ito paraæ yasmà paccayapaÂisevana-sÃmantajappana-iriyÃpathasannissitavasena MahÃ-Niddese tividhaæ kuhanavatthu Ãgataæ, tasmà tividham p' etaæ dassetuæ paccayapaÂisevanasankhÃtena và ti evam-Ãdi Ãraddhaæ.
     Tattha cÅvarÃdÅhi nimantitassa, tad-atthikass' eva sato pÃpicchataæ nissÃya paÂikkhipanena, te ca gahapatike attani suppatiÂÂhitasaddhe ¤atvà puna tesaæ: Aho! ayyo appiccho, na ki¤ci paÂigaïhituæ icchati. Suladdhaæ vata no assa sace appamattakam pi ki¤ci patigaïheyyà ti nÃnÃvidhehi upÃyehi païÅtÃni cÅvarÃdÅni upanentÃnaæ tad-anuggahakÃmataæ yeva Ãvikatvà paÂiggahaïena ca tato pabhuti api sakaÂabhÃrehi upanÃmanahetubhÆtaæ vimhÃpanaæ paccayapaÂisevanasankhÃtaæ kuhanavatthÆ ti veditabbaæ.
     Vuttaæ h' etaæ MahÃ-Niddese: Katamaæ paccayapaÂisevanasankhÃtaæ kuhanavatthu? Idha gahapatikà bhikkhuæ nimantenti cÅvara-piï¬apÃla-senÃsana-gilÃnapaccayabhesajjaparikkhÃrehi. So pÃpiccho, icchÃpakato, atthiko cÅvara . . .
pe... parikkhÃrÃnaæ bhiyyokamyataæ upÃdÃyacÅvaraæ paccakkhÃti, piï¬apÃtaæ senÃsanaæ, gilÃnapaccayabhesajjaparikkhÃraæ paccakkhÃti. So evam Ãha: Kiæ samaïassa mahagghena cÅvarena? Etaæ sÃruppaæ yaæ samaïo susÃnà và sankÃrakÆÂà và pÃpaïikÃni và nantakÃni uccinitvà sanghÃÂiæ katvà dhÃreyya. Kim samaïassa mahagghena piï¬apÃtena? Etaæ sÃruppaæ yaæ samaïo u¤chÃcariyÃya piï¬iyÃlopena jÅvikaæ kappeyya. Kim samaïassa mahagghena senÃsanena? Etaæ sÃruppaæ yaæ samaïo rukkhamÆliko và assa abbhokÃsiko vÃ. Kiæ samaïassa mahagghena gilÃnapaccayabhesajjaparikkhÃrena? Etaæ sÃruppaæ yaæ samaïo pÆtimuttena và hariÂakÅkhaï¬ena và osadhaæ kareyyà ti, tadupÃdÃya lÆkhaæÅvaraæ dhÃreti, lÆkhaæ piï¬apÃtaæ paribhu¤jati,


#<[page 025]>#
%<                     5, iv (c) ùjÅvapÃrisuddhisÅlaæ                   25>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  lÆkhaæ senÃsanaæ paÂisevati, lÆkhaæ gilÃnapaccayabhesajjaparikkhÃraæ paÂisevati. Tam enaæ gahapatikà evaæ jÃnanti: Ayaæ samaïo appiccho santuÂÂho pavivitto asaæsaÂÂho Ãraddhaviriyo dhutavÃdo ti. Bhiyyo bhiyyo nimantenti cÅvara- ...pe... parikkhÃrehi. So evam Ãha: Tiïïaæ sammukhÅbhÃvà saddho kulaputto bahuæ pu¤¤aæ pasavati, saddhÃya sammukhÅbhÃvà saddho kulaputto bahuæ pu¤¤aæ pasavati; deyyadhammassa ...pe... dakkhiïeyyÃnaæ sammukhÅbhÃvà saddho kulaputto bahuæ pu¤¤aæ pasavati.
TumhÃka¤ c' evÃyaæ saddhà atthi. Deyyadhammo ca saævijjati; aha¤ ca paÂiggÃhako. Sac' Ãhaæ na paÂigahessÃmi, evaæ tumhe pu¤¤ena paribÃhirà bhavissatha. Na mayhaæ iminà attho. Api ca tumhÃkaæ yeva anukampÃya paÂigaïhÃmÅ ti. Tad-upÃdÃya bahum pi cÅvaraæ paÂigaïhÃti, bahum pi piï¬apÃtaæ ...pe... bhesajjaparikkhÃraæ paÂigaïhÃti. Yà evarÆpà bhÃkuÂikÃ, bhÃkutiyaæ, kuhanÃ, kuhÃyanÃ, kuhitattaæ, idaæ vuccati paccayapaÂisevanasankhÃtaæ kuhanavatthÆ ti.
     PÃpicchass' eva pana sato uttarimanussadhammÃdhigamaparidÅpanavÃcÃya tathà tathà vimhÃpanaæ sÃmantajappanasankhÃtaæ kuhanavatthÆ ti veditabbaæ.
     Yath' Ãha: katamaæ sÃmantajappanasankhÃtaæ kuhanavatthu? Idh' ekacco pÃpiccho icchÃpakato sambhÃvanÃdhippÃyo evaæ maæ jano sambhÃvessatÅ ti ariyadhammasannissitaæ vÃcaæ bhÃsati. Yo evarÆpaæ cÅvaraæ dhÃreti, so samaïo mahesakkho ti bhaïati. Yo evarÆpaæ pattaæ, lohathÃlakaæ, dhammakarakaæ, parissÃvanaæ, ku¤cikaæ, kÃyabandhanaæ, upÃhanaæ dhÃreti, so samaïo mahesakkho ti bhaïati. Yassa evarÆpo upajjhÃya . . . Ãcariyo, samÃnupajjhÃyako, samÃnÃcariyako, mitto, sandiÂÂho, sambhatto, sahÃyo. . . . Yo evarÆpe vihÃre vasati, a¬¬hayoge, pÃsÃde, hammiye, guhÃyaæ, leïe, kuÂiyÃ, kÆÂÃgÃre, aÂÂe, mÃÊe, uddaï¬e, upaÂthÃnasÃlÃyaæ, maï¬ape,


#<[page 026]>#
%<26                           I. SÅlaniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  rukkhamÆle vasati, so samaïo mahesakkho ti bhaïati. Athavà korajika-korajiko bhÃkuÂika-bhÃkuÂiko kuhakuho lapalapo mukhasambhÃvito, ayaæ samaïo imÃsaæ evarÆpÃnaæ santÃnaæ vihÃrasamÃpattÅnaæ lÃbhÅ ti etÃdisaæ gambhÅraæ guÊhaæ nipuïaæ paÂicchannaæ lokuttaraæ su¤¤atÃpaÂisaæyuttaæ kathaæ katheti; yà evarÆpà bhÃkuÂikÃ, bhÃkuÂiyaæ, kuhanÃ, kuhÃyanÃ, kuhitattaæ, idaæ vuccati sÃmantajappanasankhÃtaæ kuhanavatthÆ ti.
     PÃpicchass' eva pana sato sambhÃvanÃdhippÃyakatena iriyÃpathena vimhÃpanaæ, iriyÃpathasannissitaæ. kuhanavatthÆ ti veditabbaæ. Yath' Ãha: katamaæ iriyÃpathasankhÃtaæ kuhanavatthÆ? Idh' ekacco pÃpiccho icchÃpakato sambhÃvanÃdhippÃyo evaæ maæ jano sambhÃvessatÅ ti gamanaæ saïÂhapeti, sayanaæ saïÂhapeti, païidhÃya gacchati, païidhÃya tiÂÂhati, païidhÃya nisÅdati, païidhÃya seyyaæ kappeti, samÃhito viya gacchati, samÃhito viya tiÂÂhati, nisÅdeti, seyyaæ kappeti, ÃpÃtakajjhÃyÅ ca hoti; yà evarÆpà iriyÃpathassa aÂÂhapanÃ, thapanà saïÂhapanÃ, bhÃkuÂikÃ, bhÃkuÂiyaæ, kuhanÃ, kuhÃyanÃ, kuhitattaæ, idaæ vuccati iriyÃpathasankhÃtaæ kuhanavatthÆ ti.
     Tattha paccayapaÂisevanasankhÃtenà ti paccayapaÂisevanan ti evaæ sankhÃtena paccayapaÂisevanena và sankhÃtena.
SÃmantajappitenà ti samÅpabhaïitena. IriyÃpath' assa và ti catu iriyÃpath' assa AÂÂhapanà ti Ãdi-ÂhapanÃ, Ãdarena và ÂhapanÃ. èhapanà ti ÂhapanÃkÃro. SaïÂhapanà ti abhisankharaïaæ, pÃsÃdikabhÃvakaraïan ti vuttaæ hoti.
BhÃkuÂikà ti padhÃnaparimathita-bhÃvadassanena bhÃkuÂikaraïaæ, mukhasankoco ti vuttaæ hoti. BhÃkuÂikaraïaæ sÅlamassà ti bhÃkuÂiko. BhÃkuÂikassa bhÃvo bhÃkutiyaæ kuhanà ti vimhÃpanÃ. Kuhassa Ãyanà kuhÃyanÃ.
Kuhitassa bhÃvo kuhitattan ti.
     LapanÃ-niddese: Ãlapanà ti vihÃraæ Ãgate manusse disvà kim atthÃya bhonto ÃgatÃ? kiæ bhikkhÆ nimantetuæ?


#<[page 027]>#
%<                     5, iv (c) ùjÅvapÃrisuddhisÅlaæ                   27>%
Yadi evaæ gacchatha, ahaæ pacchato pattaæ gahetvà ÃgacchÃmÅ ti evaæ Ãdito va lapanÃ. Athavà attÃnaæ upanetvÃ: ahaæ Tisso, mayi rÃjà pasanno, mayi asuko ca asuko ca rÃjamahÃmatto pasanno ti evaæ attÆpanÃyikÃlapanà ÃlapanÃ. Lapanà ti puÂÂhassa sato vuttappakÃram eva lapanaæ. Sallapanà ti gahapatikÃnaæ ukkaïÂhane bhÅtassa okÃsaæ datvà datvà suÂÂhulapanÃ. Ullapanà ti mahÃkuÂumbiko mahÃnÃviko mahÃdÃnapatÅ ti evaæ uddhaæ katvà lapanÃ. Samullapanà ti sabbato bhÃgena uddhaæ katvà lapanÃ. Unnahanà ti: upÃsakÃ, pubbe Ådise kÃle navadÃnaæ detha, idÃni kiæ na dethà ti evaæ yÃva dassÃma bhante okÃsaæ na labhÃmà ti ÃdÅni vadanti, tÃva uddhaæ uddhaæ nahanà veÂhanà ti vuttaæ hoti. Athavà ucchuhatthaæ disvÃ; kuto Ãbhataæ upÃsakà ti pucchati. Ucchukhettato bhante ti. Kiæ tattha ucchumadhuran ti? KhÃditvà bhante jÃnitabban ti. Na, upÃsaka, bhikkhussa ucchuæ dethà ti vattuæ vaÂÂatÅ ti:- yà evarÆpà nibbeÂhentassà pi veÂhanÃ-kathÃ, sà unnahanÃ. Sabbato bhÃgena punappunaæ unnahanà samunnahanÃ. UkkÃcanà ti etaæ kulaæ maæ yeva jÃnÃti; sace ettha deyyadhammo uppajjati, mayham eva detÅ ti evaæ ukkhipitvà kÃcanà ukkÃcanÃ, uddÅpanà ti vuttaæ hoti. Telakandarikavatthu c' ettha vattabbaæ. Sabbato bhÃgena pana punappunaæ ukkÃcanà samukkÃcanÃ. AnuppiyabhÃïità ti saccÃnurÆpaæ dhammÃnurÆpaæ và anavaloketvà punappunaæ piyabhaïanam eva.
     CÃÂukamyatà ti nÅcavuttità attÃnaæ heÂÂhato heÂÂhato Âhapetvà vattanaæ. Muggasupyatà ti muggasÆpasadisatÃ.
Yathà hi muggesu paccamÃnesu kocideva na paccati, avasesà paccanti, evaæ yassa puggalassa vacane ki¤cideva saccaæ hoti, sesaæ alikaæ, ayaæ puggalo muggasuppo ti vuccati; tassa bhÃvo muggasupyatÃ. PÃribhatyatà ti pÃribhatyabhÃvo.


#<[page 028]>#
%<28                           I. SÅlaniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]\  Yo hi kuladÃrake dhÃti viya ankena và khandhena và paribhaÂati, dhÃretÅ ti attho. Tassa paribhaÂassa kammaæ pÃribhaÂyaæ. PÃribhatyassa bhÃvo pÃribhatyatà ti.
     NemittikatÃ-niddese: nimittan ti yaæ ki¤ci paresaæ paccayadÃnasa¤¤Ãjanakaæ kÃyavacÅkammaæ. Nimittakamman ti khÃdanÅyaæ gahetvà gacchante disvÃ: kiæ khÃdanÅyaæ labhitthà ti Ãdinà nayena nimittakaraïaæ. ObhÃso ti paccayapaÂisaæyuttakathÃ. ObhÃsakamman ti vacchagopÃlake disvÃ:
kiæ ime vacchà khÅra-govacchà udÃhu takkagovacchà ti pucchitvÃ, khÅra-govacchà bhante ti vutte: na khÅragovacchÃ, yadi khÅragovacchà siyuæ, bhikkhÆ pi khÅraæ labheyyun ti evam Ãdinà nayena tesaæ dÃrakÃnaæ mÃtÃpitunnam nivedetvà khÅradÃpanÃdikaæ obhÃsakaraïaæ. SÃmantajappà ti samÅpaæ katvà jappanaæ. KulÆpakabhikkhuvatthu c' ettha vattabbaæ. KulÆpako kira bhikkhu bhu¤jitukÃmo gehaæ pavisitvà nisÅdi. Taæ disvà adÃtukÃmà gharaïÅ: taï¬ulà natthÅ ti bhaïantÅ taï¬ule ÃharitukÃmà viya paÂivissakagharaæ gatÃ. Bhikkhu antogabbhaæ pavisitvà olokento kavÃtakoïe ucchuæ, bhÃjane guÊaæ, patike loïamacchaphÃle, kumbhiyaæ taï¬ule, ghate ghaÂaæ disvà nikkhamitvà nisÅdi. GharaïÅ: taï¬ule nÃlatthan ti ÃgatÃ. Bhikkhu: upÃsike, ajja bhikkhà na sampajjissatÅ ti paÂigacc' eva nimittaæ addasan ti Ãha. Kiæ bhante ti kavÃÂakoïe nikkhittaæ ucchuæ viya sappaæ addasaæ, taæ paharissÃmÅ ti olokento, bhÃjane Âhapitaæ guÊapiï¬aæ viya pÃsÃïaæ le¬¬ukena pahaÂena sappena kataæ piÂake nikkhittaloïamacchaphÃlasadisaæ phaïaæ, tassa taæ le¬¬uæ ¬aæsitukÃmassa kumbhiyà taï¬ulasadise dante, ath' assa kupitassa ghaÂe pakkhittaghatasadisaæ mukhato nikkhamantaæ visamissakaæ kheÊan ti. SÃ: na sakkà muï¬akaæ va¤cetun ti ucchuæ datvà odanaæ pacitvà ghataguÊamacchehi saddhiæ sabbaæ adÃsÅ ti.


#<[page 029]>#
%<                     5, iv (c) ùjÅvapÃrisuddhisÅlaæ                   29>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Evaæ samÅpaæ katvà jappanaæ sÃmantajappà ti veditabbÃ. Parikathà ti yathà taæ labhati, tathà parivattetvà parivattetvà kathanan ti.
     NippesikatÃ-niddese akkosanà ti dasahi akkosavatthÆhi akkosanaæ. Vambhanà ti paribhavitvà kathanaæ. Garahanà ti assaddho appasanno ti Ãdinà nayena dosÃropanÃ.
Ukkhepanà ti mà etaæ ettha kathethà ti vÃcÃya ukkhipanaæ. Sabbato bhÃgena savatthukaæ sahetukaæ katvà ukkhepanà samukkhepanÃ. Athavà adentaæ disvÃ: aho! dÃnapatÅ ti evaæ ukkhipanaæ ukkhepanÃ. MahÃdÃnapatÅ ti evaæ suÂÂhu ukkhepanà samukkhepanÃ. Khipanà ti kiæ imassa jÅvitaæ bÅjabhojino ti evaæ uppaï¬anÃ. Sankhipanà ti kiæ imaæ adÃyako ti bhaïatha, yo niccakÃlaæ sabbesam pi natthÅ ti vacanaæ detÅ ti evaæ suÂÂhutaraæ uppaï¬anÃ. PÃpanà ti adÃyakattassa avaïïassa và pÃpanaæ.
Sabbato bhÃgena pÃpanà sampÃpanÃ. AvaïïahÃrità ti evaæ me avaïïabhayà pi dassatÅ ti gehato gehaæ, gÃmato gÃmaæ, janapadato janapadaæ avaïïaharaïaæ. ParapiÂÂhimaæsikatà ti purato madhuraæ bhaïitvà parammukhe avaïïabhÃsitÃ, esà hi abhimukhaæ oloketuæ asakkontassa parammukhÃnaæ piÂÂhimaæsaæ khÃdanam iva hoti, tasmà parapiÂÂhimaæsikatà ti vuttÃ. Ayaæ vuccati nippesikatà ti ayaæ yasmÃ, veÊupesikÃya viya abbhangaæ, parassa guïaæ nippeseti nipu¤chati, yasmà và gandhajÃtaæ nipiæsitvà gandhamagganà viya paraguïe nippiæsitvà vicuïïetvà esà lÃbhamagganà hoti, tasmà nippesikatà ti vuccatÅ ti.
     LÃbhena lÃbhaæ nijigiæsanatÃ-niddese: nijigiæsanatà ti magganÃ. Ito laddhan ti imasmà gehà laddhaæ. Amutrà ti amukamhi gehe. EÂÂhÅ ti icchanÃ. GaveÂÂhÅ ti magganÃ.
PariyetthÅ ti punappunaæ magganÃ. ùdito paÂÂhÃya laddhaæ laddhaæ bhikkhaæ tatra tatra kuladÃrakÃnaæ datvà ante khÅrayÃguæ labhitvà gatabhikkhu vatthu c' ettha kathetabbaæ.


#<[page 030]>#
%<30                           I. SÅlaniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Esanà ti ÃdÅni eÂÂhÅ-ÃdÅnam eva vevacanÃni, tasmà eÂÂhÅ ti esanÃ, gaveÂÂhÅ ti gavesanÃ, pariyeÂÂhÅ ti pariyesanà icc' evam ettha yojanà veditabbÃ. Ayaæ kuhanÃdÅnaæ attho.
     IdÃni evam ÃdÅna¤ ca pÃpadhammÃnan ti ettha Ãdisaddena yathà và pan' eke bhonto samaïabrÃhmaïà saddhÃdeyyÃni bhojanÃni bhu¤jitvà te evarÆpÃya tiracchÃnavijjÃya micchÃjÅvena jÅvikaæ kappenti. SeyyathÅdaæ angaæ, nimittaæ, uppÃtaæ, supinaæ, lakkhaïaæ, mÆsikacchinnaæ, aggihomaæ, dabbihoman ti Ãdinà nayena BrahmajÃle vuttÃnaæ anekesaæ pÃpadhammÃnaæ gahaïaæ veditabbaæ.
Iti yvÃyaæ imesaæ ÃjÅvahetupa¤¤attÃnaæ channaæ sikkhÃpadÃnaæ vÅtikkamavasena imesa¤ ca kuhanÃ, lapanÃ, nemittikatÃ, nippesikatÃ, lÃbhena lÃbhaæ nijigiæsanatà ti evam ÃdÅnaæ pÃpadhammÃnaæ vasena pavatto micchÃjÅvo, yà tasmà sabbappakÃrà pi micchÃjÅvà virati, idaæ ÃjÅvapÃrisuddhisÅlaæ.
     TatrÃyaæ vacanattho: etaæ Ãgamma jÅvantÅ ti ÃjÅvo. Ko so? PaccayapariyesanavÃyÃmo. PÃrisuddhÅ ti parisuddhatÃ.
ùjÅvassa pÃrisuddhi ÃjÅvapÃrisuddhi.
                    5. iv (d) PaccayasannissitasÅlaæ
     Yaæ pan' etaæ tadanantaraæ paccayasannissitasÅlaæ vuttaæ, tattha patisankhà yoniso ti upÃyena pathena paÂisankhÃya ¤atvÃ, paccavekkhitvà ti attho. Ettha ca sÅtassa paÂighÃtÃyà ti Ãdinà nayena vutta-paccavekkhanam eva yoniso paÂisankhà ti veditabbÃ.
     Tattha cÅvaran ti antaravÃsakÃdisu yaæ ki¤ci. PaÂisevatÅ ti paribhu¤jati, nivÃseti và pÃrupati vÃ. YÃvad evà ti payojanÃvadhiparicchedaniyamavacanaæ.


#<[page 031]>#
%<                    5, vi (d) PaccayasannissitasÅlaæ                  31>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Ettakam eva hi yogino cÅvarapaÂisevane payojanaæ, yad idaæ sÅtassa paÂighÃtÃyà ti Ãdi, na ito bhiyyo. SÅtassà ti ajjhattadhÃtukkhobhavasena và bahiddhà utupariïÃmavasena và uppannassa yassa kassaci sÅtassa. PaÂighÃtÃyà ti paÂihananatthaæ. Yathà sarÅre ÃbÃdhaæ na uppÃdeti, evaæ tassa vinodanatthaæ. SÅtabbhÃhate hi sarÅre vikkhittacitto yoniso padahituæ na sakkoti, tasmà sÅtassa paÂighÃtÃya cÅvaraæ paÂisevitabban ti Bhagavà anu¤¤Ãsi. Esa nayo sabbattha.
Kevalaæ h' ettha uïhassà ti aggisantÃpassa. Tassa vanadÃhÃdisu sambhavo veditabbo. ÖaæsamakasavÃtÃtapasiriæsapa-samphassÃnan ti ettha pana ¬aæsà ti ¬aæsanamakkhikÃ, andhamakkhikà ti pi vuccanti. Makasà makasà yeva. VÃtà ti saraja-arajÃdibhedÃ. ùtapo ti suriyÃtapo.
Siriæsapà ti ye keci sarantà gacchanti dÅghajÃtikà sappÃdayo. Tesaæ daÂÂhasamphasso ca phuÂÂhsamphasso cÃti duvidho samphasso. So pi cÅvaraæ pÃrupitvà nisinnaæ na bÃdhati, tasmà tÃdisesu ÂhÃnesu tesaæ paÂighÃtatthÃya paÂisevati.
     YÃvad evà ti puna etassa vacanaæ niyatapayojanÃvadhiparicchedadassanatthaæ, hirikopÅnapaÂicchÃdanaæ hi niyatapayojanaæ, itarÃni kadÃci kadÃci honti. Tattha hirikopÅnan, ti taæ taæ sambÃdhaÂÂhÃnaæ, yasmiæ yasmiæ hi ange vivariyamÃne hiri kuppati vinassati, taæ taæ hiriæ kopanato hirikopÅnan ti vuccati. Tassa ca hirikopÅnassa paÂicchÃdanatthan ti hirikopÅnapaÂicchÃdanatthaæ. HirikopÅnaæ paÂicchÃdanatthan ti pi pÃÂho.
     Piï¬apÃtan ti yaæ ki¤ci ÃhÃraæ. Yo hi koci ÃhÃro bhikkhuno piï¬olyena patte patitattà piï¬apÃto ti vuccati.
Piï¬Ãnaæ và pÃto piï¬apÃto; tattha tattha laddhÃnaæ bhikkhÃnaæ sannipÃto samÆho ti vuttaæ hoti. Neva davÃyà ti na gÃmadÃrakÃdayo viya davatthaæ, kÅÊÃnimittan ti vuttaæ hoti. Na madÃyà ti na muÂÂhikamallÃdayo viya madatthaæ, balamadanimittaæ porisamadanimitta¤ cÃti vuttaæ hoti.


#<[page 032]>#
%<32                           I. SÅlaniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Na maï¬anÃyà ti na antepurikavesiyÃdayo viya maï¬anatthaæ, angapaccangÃnaæ pÅïanabhÃvanimittan ti vuttaæ hoti. Na vibhÆsanÃyà ti na naÂanaccakÃdayo viya, vibhÆsanatthaæ, pasannacchavivaïïatÃnimittan ti vuttaæ hoti. Ettha ca neva davÃyà ti etaæ mohÆpanissayappahÃnatthaæ vuttaæ. Na madÃyà ti etaæ dosÆpanissayappahÃnatthaæ. Na maï¬anÃya, na vibhÆsanÃyà ti etaæ rÃgÆpanissayappahÃnatthaæ. Neva davÃya, na madÃyà ti c' etaæ attano saæyojanuppatti-paÂisedhanatthaæ. Na man¬anÃya, na vibhÆsanÃyà ti etaæ parassa pi saæyojanuppatti-paÂisedhanatthaæ. CarÆhi pi c' etehi ayoniso paÂipattiyà kÃmasukhallikÃnuyogassa ca pahÃnaæ vuttan ti veditabbaæ. YÃvad evà ti vuttattham eva. Imassa kÃyassà ti etassa catumahÃbhÆtikassa rÆpakÃyassa. èhitiyà ti pabandhaÂÂhitatthaæ. YÃpanÃyà ti pavattiyà avicchedatthaæ, cirakÃlaÂÂhitatthaæ vÃ. GharÆpatthambham iva hi jiïïagharasÃmiko, akkhabbha¤janam iva ca sÃkaÂiko, kÃyassa Âhitatthaæ yÃpanattha¤ c' esa piï¬apÃtaæ paÂisevati, na davamadamaï¬anavibhÆsanatthaæ. Api ca ÂhitÅ ti jÅvitindriyass' etaæ adhivacanaæ; tasmà imassa kÃyassa Âhitiyà yÃpanÃyà ti ettÃvatà etassa kÃyassa jÅvitindriyappavattÃpanatthan ti pi vuttaæ hotÅ ti veditabbaæ. VihiæsÆparatiyà ti vihiæsà nÃma jighacchà ÃbÃdhaÂÂhena. Tassà uparamattham p' esa piï¬apÃtaæ paÂisevati, vaïÃlepanam iva uïhasÅtÃdisu tappaÂikÃraæ viya ca. BrahmacariyÃnuggahÃyà ti sakalasÃsanabrahmacariyassa ca maggabrahmacariyassa ca anuggahatthaæ. Ayaæ hi piï¬apÃtapaÂisevanapaccayà kÃyabalaæ nissÃya sikkhattayÃnuyogavasena bhavakantÃranittharaïatthaæ paÂipajjanto brahmacariyÃnuggahÃya paÂisevati, kantÃranittharaïatthikà puttamaæsaæ viya, nadÅnittharaïatthikà kullaæ viya, samuddanittharaïatthikà nÃvam iva ca. Iti purÃïa¤ ca vedanaæ paÂihankhÃmi nava¤ ca vedanaæ na uppÃdessÃmÅ ti evaæ iminà piï¬apÃtapaÂisevanena purÃïa¤ ca jighacchÃvedanaæ paÂihankhÃmi,


#<[page 033]>#
%<                    5, iv (d) PaccayasannissitasÅlaæ                33>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  nava¤ ca vedanaæ aparimitabhojanapaccayaæ ÃharahatthakaalaæsÃÂaka-tatravaÂÂaka-kÃkamÃsaka-bhuttavamitakabrÃhmaïÃnaæ a¤¤ataro viya na uppÃdessÃmÅ ti pi paÂisevati; bhesajjam iva gilÃno. Athavà yà adhunà asappÃyà parimitabhojanaæ nissÃya purÃïakammapaccayavasena uppajjanato purÃïavedanà ti vuccati; sappÃyaparimitabhojanena tassà paccayaæ vinÃsento taæ purÃïa¤ ca vedanaæ paÂihankhÃmi, yà cÃyaæ adhunà kataæ ayuttaparibhogakammÆpacayaæ nissÃya Ãyatiæ uppajjanato navavedanà ti vuccati; yuttaparibhogavasena tassà mÆlaæ anibbattento taæ nava¤ ca vedanaæ na uppÃdessÃmÅ ti evam p' ettha attho daÂÂhabbo.
     EttÃvatà yuttaparibhogasangaho attakilamathÃnuyogappahÃnaæ dhammikasukhÃpariccÃgo ca dÅpito hotÅti veditabbo. YÃtrà ca me bhavissatÅ ti hitaparimitaparibhogena jÅvitindriyupacchedakassa iriyÃpathabha¤jakassa và parissayassa abhÃvato cirakÃlagamanasankhÃtà yÃtrà ca me bhavissati imassa paccayÃyattavuttino kÃyassà ti pi paÂisevati yÃpyarogÅ viya tappaccayaæ. Anavajjatà ca phÃsuvihÃro cà ti ayuttapariyesanapaÂiggahanaparibhogaparivajjanena anavajjatÃ, parimitaparibhogena phÃsuvihÃro. AsappÃyà parimitabhojana-paccayà arati- tandi- vijambhikÃ- vi¤¤ÆgarahÃdi dosÃbhÃvena và anavajjatÃ, sappÃyaparimitabhojanapaccayà kÃyabalasambhavena phÃsuvihÃro. YÃvadattha udarÃvadehakabhojanaparivajjanena và seyyasukha-passasukha-middhasukhÃnaæ pahÃnato anavajjatÃ, catupa¤cÃlopamatta-Ænabhojanena catu iriyÃpathayoggabhÃva- paÂipÃdanato phÃsuvihÃro ca me bhavissatÅ ti pi paÂisevati. Vuttam pi h' etaæ:-
          cattÃro pa¤ca Ãlope abhutvà udakaæ pive.
          alaæ phÃsuvihÃrÃya, pahitattassa bhikkhuno ti.


#<[page 034]>#
%<34                           I. SÅlaniddeso>%
EttÃvatà ca payojanapariggaho majjhimà ca paÂipadà dÅpità hotÅ ti veditabbÃ.
     SenÃsanan ti sena¤ ca Ãsana¤ ca. Yattha yattha hi seti vihÃre và a¬¬hayogÃdimhi vÃ, taæ senaæ. Yattha yattha Ãsati nisÅdati, taæ Ãsanaæ. Taæ ekato katvà senÃsanan ti vuccati. Utuparissayavinodanaæ paÂisallÃnÃrÃmatthan ti parisahanaÂÂhena utu yeva utuparissayo. Utuparissayassa vinodanattha¤ ca paÂisallÃnÃrÃmattha¤ ca, yo sarÅrÃbÃdhacittavikkhepakaro asappÃyo utu-senÃsanapaÂisevanena vinodetabbo hoti, tassa vinodanatthaæ ekÅbhÃvasukhattha¤ cÃti vuttaæ hoti. KÃma¤ ca sÅtapaÂighÃtÃdinà va utuparissayavinodanaæ vuttam eva; yathà pana cÅvarapaÂisevane hirikopÅnapaÂicchÃdanaæ niyata-payojanaæ; itarÃni kadÃci kadÃci bhavantÅ ti vuttaæ, evam idhÃpi niyataæ utuparissayavinodanaæ sandhÃya idaæ vuttan ti veditabbaæ.
Athavà ayaæ vuttappakÃro utu utu yeva. Parissayo pana duvidho, pÃkaÂaparissayo ca paÂicchannaparissayo ca. Tattha pÃkaÂaparissayo sÅhavyagghÃdayo, paÂicchannaparissayo rÃgadosÃdayo. Te yattha apariguttiyà ca asappÃya rÆpadassanÃdinà ca ÃbÃdhaæ na karonti, taæ senÃsanaæ evaæ jÃnitvà paccavekkhitvà paÂisevanto bhikkhu paÂisankhà yoniso senÃsanaæ ...pe... utuparissayavinodanatthaæ paÂisevatÅ ti veditabbo.
     GilÃnapaccayabhesajjaparikkhÃran ti ettha rogassa paÂi-ayanaÂÂhena paccayo, paccanÅkagamanaÂÂhenà ti attho, yassa kassaci sappÃyass' etaæ adhivacanaæ. Bhisakkassa kammaæ tena anu¤¤Ãtattà ti bhesajjaæ. GilÃnapaccayo va bhesajjaæ gilÃnapaccayabhesajjaæ, yaæ ki¤ci gilÃnassa sappÃyaæ bhisakkakammaæ telamadhuphÃïitÃdÅ, ti vuttaæ hoti. ParikkhÃro ti pana: sattahi nagaraparikkhÃrehi suparikkhittaæ hotÅ ti Ãdisu parivÃro vuccati.
               Ratho sÅlaparikkhÃro, jhÃnakkho cakkaviriyo


#<[page 035]>#
%<                    5, iv (d) PaccayasannissitasÅlaæ                  35>%
ti Ãdisu alankÃro. Ye c' ime pabbajitena jÅvitaparikkhÃrà samudÃnetabbà ti Ãdisu sambhÃro. Idha pana sambhÃro pi parivÃro pi vaÂÂati. Taæ hi gilÃnapaccayabhesajjaæ jÅvitassa parivÃro pi hoti, jÅvitanÃsakÃbÃdhuppattiyà antaraæ adatvà rakkhaïato. SambhÃro pi, yathà ciraæ pavattati, evam assa kÃraïabhÃvato, tasmà parikkhÃro ti vuccati.
Evaæ gilÃnapaccayabhesajja¤ ca taæ parikkhÃro cÃti gilÃnapaccayabhesajjaparikkhÃro. Taæ gilÃnapaccayabhesajjaparikkhÃraæ, gilÃnassa yaæ ki¤ci sappÃyaæ bhisakkÃnu¤¤Ãtaæ telamadhuphÃïitÃdi jÅvitaparikkhÃran ti vuttaæ hoti.
     UppannÃnan ti jÃtÃnaæ bhÆtÃnaæ nibbattÃnaæ. VeyyÃbÃdhikÃnan ti ettha vyÃbÃdho ti dhÃtukkhobho, taæ samuÂÂhÃnà ca kuÂÂhagaï¬apÅÊakÃdayo. VyÃbÃdhato uppannattà veyyÃbÃdhikÃ. VedanÃnan ti dukkhavedanà akusalavipÃkavedanÃ, tÃsaæ veyyÃbÃdhikÃnaæ vedanÃnaæ. AvyÃpajjaparamatÃyà ti niddukkhaparamatÃya; yÃva taæ dukkhaæ sabbaæ pahÅnaæ hoti, tÃvà ti attho. Evam idaæ sankhepato paÂisankhà yoniso paccayaparibhogalakkhaïaæ paccayasannissitasÅlaæ veditabbaæ. Vacanattho pan' ettha, cÅvarÃdayo hi, yasmà te paÂicca nissÃya paribhu¤jamÃnà pÃïino ayanti gacchanti pavattanti, tasmà paccayÃti vuccanti.
Te paccaye sannissitan ti paccayasannissitaæ.
     Evam etasmiæ catubbidhe sÅle saddhÃya pÃtimokkhasaævaro sampÃdetabbo. Saddhà sÃdhano hi so, sÃvakavisayÃtÅtattà sikkhÃpadapa¤¤attiyà vacanapaÂikkhepo c' ettha nidassanaæ, tasmà yathà pa¤¤attaæ sikkhÃpadaæ anavasesaæ saddhÃya samÃdiyitvà jÅvite pi apekkhaæ akarontena sÃdhukaæ sampÃdetabbaæ. Vuttam pi h' etaæ:-


#<[page 036]>#
%<36                           I. SÅlaniddeso>%
          KikÅ va aï¬aæ camarÅva vÃladhiæ
          Piyaæ va puttaæ nayanaæ va ekakaæ,
          Tath' eva sÅlaæ anurakkhamÃnakÃ,
          Supesalà hotha sadà sagÃravà ti.
     Aparam pi vuttaæ:- evam eva kho, mahÃrÃja, yaæ mayà sÃvakÃnaæ sikkhÃpadaæ pa¤¤attaæ, taæ mama sÃvakà jÅvitahetu pi nÃtikkamantÅ ti. Imasmi¤ ca pan' ettha aÂavi yaæ corehi baddhatherÃnaæ vatthÆni veditabbÃni. MahÃvattani aÂaviyaæ kira theraæ corà kÃÊavallÅhi bandhitvà nipajjÃpesuæ. Thero yathà nipanno va sattadivasÃni vipassanaæ va¬¬hetvà anÃgÃmiphalaæ pÃpuïitvà tatth' eva kÃlaæ katvà Brahmaloke nibbatti. Aparam pi theraæ TambapaïïidÅpe pÆtilatÃya bandhitvà nipajjÃpesuæ. So dava¬Ãhe Ãgacchante valliæ acchinditvà va vipassanaæ paÂÂhapetvà samasÅsÅ hutvà parinibbÃyi. DÅghabhÃïakaAbhayatthero pa¤cahi bhikkhusatehi saddhiæ Ãgacchanto disvà therassa sarÅraæ jhÃpetvà cetiyaæ kÃrÃpesi. Tasmà a¤¤o pi saddho kulaputto:-
          PÃtimokkhaæ visodhento appeva jÅvitaæ jahe,
          pa¤¤attaæ lokanÃthena na bhinde sÅlasaævaraæ.
     Yathà ca pÃtimokkhasaævaro saddhÃya, evaæ satiyà indriyasaævaro sampÃdetabbo. SatisÃdhano hi so, satiyà adhiÂÂhitÃnaæ indriyÃnaæ abhijjhÃdÅhi ananvÃssavanÅyato.
TasmÃ: varaæ, bhikkhave, tattÃya ayo salÃkÃya ÃdittÃya sampajalitÃya sajotibhÆtÃya cakkhundriyaæ sampaÊimaÂÂhaæ, na tveva cakkhuvi¤¤eyyesu rÆpesu anuvya¤janaso nimittaggÃho ti Ãdinà nayena ÃdittapariyÃyaæ samanussaritvà rÆpÃdisu visayesu cakkhudvÃrÃdipavattassa vi¤¤Ãïassa abhijjhÃdÅhi anvÃssavanÅyaæ nimittÃdigÃhaæ asammuÂÂhÃya satiyà nisedhentena esa sÃdhukaæ sampÃdetabbo.


#<[page 037]>#
%<                    5, iv (d) PaccayasannissitasÅlaæ                  37>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Evaæ asampÃditehi etasmiæ pÃtimokkhasaævarasÅlam pi anaddhaniyaæ hoti aciraÂÂhitikaæ, asaævihitasÃkhÃparivÃram iva sassaæ. Ha¤¤ate cÃyaæ kilesacorehi, vivaÂadvÃro viya gÃmo parassa hÃrÅhi. Citta¤ c' assa rÃgo samativijjhati, ducchannam agÃraæ vuÂÂhi viya.
   Vuttam pi h' etaæ--
               RÆpesu saddesu atho rasesu,
               Gandhesu phassesu ca rakkha indriyaæ.
               Etehi dvÃrà vivaÂà arakkhitÃ
               Hananti gÃmaæ va parassa hÃrino.
          Yathà agÃraæ ducchannaæ vuÂÂhi samativijjhati,
          Evaæ abhÃvitaæ cittaæ rÃgo samativijjhatÅ ti.
SampÃdite pana tasmiæ pÃtimokkhasaæ-varasÅlam pi addhaniyaæ hoti ciraÂÂhitikaæ, susaævihitasÃkhÃparivÃram iva sassaæ, na ha¤¤ate cÃyaæ kilesacorehi, susaævutadvÃro viya gÃmo parassa hÃrÅti, na c' assa cittaæ rÃgo samativijjhati, succhannam agÃraæ vuÂÂhi viya.
     Vuttam pi c' etaæ:-
               RÆpesu saddesu atho rasesu,
               Gandhesu phassesu ca rakkha indriyaæ.
               Etehi dvÃrà pihità susaævutÃ,
               Na hanti gÃmaæ va parassa hÃrino.
          Yathà agÃraæ succhannaæ vuÂÂhi na samativijjhati,
          Evaæ subhÃvitaæ cittaæ rÃgo na samativijjhatÅ ti.
Ayaæ pana ati-ukkaÂÂhadesanÃ. Cittaæ nÃm' etaæ lahuparivattaæ, tasmà uppannaæ rÃgaæ asubhamanasikÃrena vinodetvà indriyasaævaro sampÃdetabbo. AdhunÃpabbajitena VangÅsattherena viya.


#<[page 038]>#
%<38                           I. SÅlaniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Therassa kira adhunà pabbajitassa piï¬Ãya carato ekaæ itthiæ disvà rÃgo uppajjati.
Tato ùnandattheraæ Ãha:-
          KÃmarÃgena ¬ayhÃmi, cittaæ me pari¬ayhati.
          SÃdhu nibbÃpanaæ brÆhi anukampÃya, Gotaæà ti.
     Thero Ãha:-
          Sa¤¤Ãya vipariyesà cittan te pari¬ayhati;
          Nimittaæ parivajjehi, subhaæ rÃgÆpasaæhitaæ.
          AsubhÃya cittaæ bhÃvehi, ekaggaæ susamÃhitaæ.
          SankhÃre parato passa, dukkhato, no ca attato.
          NibbÃpehi mahÃrÃgaæ. MÃ ¬ayhittho punappunan ti.
     Thero rÃgaæ vinodetvà piï¬Ãya cari. Api ca indriyasaævarapÆrakena bhikkhunà Kuraï¬aka-MahÃleïa vÃsinà Cittaguttattherena viya, corakamahÃvihÃravÃsinà MahÃmittattherena viya ca bhavitabbaæ. Kuraï¬akaleïe kira sattannaæ BuddhÃnaæ abhinikkhamana- cittakammaæ manoramaæ ahosi. Sambahulà bhikkhÆ senÃsanacÃrikaæ Ãhiï¬antà cittakammaæ disvÃ: manoramaæ bhante cittakamman ti Ãhaæsu. Thero Ãha: atireka-saÂÂhi 'me Ãvuso vassÃni leïe vasantassa cittakammaæ atthÅ ti pi na jÃnÃmi, ajja dÃni cakkhumante nissÃya ¤Ãtan ti. Therena kira ettakaæ addhÃnaæ vasantena cakkhuæ ummÅletvà leïaæ na ullokitapubbaæ, leïadvÃre c' assa mahÃnÃgarukkho ahosi.
So pi therena uddhaæ na ullokitapubbo, anusaævaccharaæ bhÆmiyaæ kesaranipÃtaæ disvà vassapupphitabhÃvaæ jÃnÃti. RÃjà therassa guïasampattiæ sutvà vanditukÃmo tikkhattuæ pesetvÃ, anÃgacchante there, tasmiæ gÃme taruïaputtÃnaæ itthÅnaæ thane bandhÃpetvà la¤chÃpesi: tÃva dÃrakà tha¤¤aæ mà labhiæsu, yÃva thero na ÃgacchatÅ ti.


#<[page 039]>#
%<                    5, iv (d) PaccayasannissitasÅlaæ                  39>%
Thero dÃrakÃnaæ anukampÃya mahÃgÃmaæ agamÃsi. RÃjà sutvÃ: gacchatha! bhaïe theraæ: pavesetha! sÅlÃni gaïhissÃmÅ ti antepuraæ abhiharÃpetvà vanditvà bhojetvÃ: ajja bhante okÃso n' atthi; sve sÅlÃni gaïhissÃmÅ ti therassa pattaæ gahetvà thokaæ anugantvà deviyà saddhiæ vanditvà nivatti.
Thero: rÃjà và vandatu devÅ vÃ, sukhÅ hotu mahÃrÃjà ti vadati. Evaæ sattadivasà gatÃ, bhikkhÆ Ãhaæsu: kiæ bhante tumhe ra¤¤e pi vandamÃne deviyà pi vandamÃnÃya sukhÅ hotu mahÃrÃjà ti evaæ vadathà ti. Thero: nÃhaæ Ãvuso rÃjà ti và devÅ ti và vavatthÃnaæ karomÅ ti vatvÃ, sattÃhÃtikkame therassa idha vÃso dukkho ti ra¤¤Ã vissajjito Kuraï¬akamahÃleïaæ gantvà rattibhÃge cankamaæ ÃrÆhi. NÃgarukkhe adhivatthà devatà daï¬adÅpikaæ gahetvà aÂÂhÃsi.
Ath' assa kammaÂÂhÃnaæ atiparisuddhaæ pÃkaÂaæ ahosi.
Thero: kiæ nu me ajja kammaÂÂhÃnaæ ativiya pakÃsatÅ ti attamano majjhimayÃmasamanantaraæ sakalaæ pabbataæ unnÃdayanto arahattaæ pÃpuïi. Tasmà a¤¤o pi attatthakÃmo kulaputto:-
          MakkaÂo va ara¤¤amhi vane bhantamigo viya,
          BÃlo viya ca utrasto, na bhave lola-locano.
          Adho khipeyya cakkhÆni yugamattadaso siyÃ
          VanamakkaÂalolassa na cittassa vasaæ vaje ti.
MahÃmittattherassà pi mÃtu visagaï¬akarogo uppajji.
DhÅtà pi'ssà bhikkhunÅsu pabbajità hoti. Sà taæ Ãha: gaccha ayye bhÃtu santikaæ gantvà mama aphÃsukabhÃvaæ Ãrocetvà bhesajjaæ Ãharà ti. Sà gantvà Ãrocesi.
Thero Ãha: nÃhaæ mÆlabhesajjÃdÅni saæharitvà bhesajjaæ pacituæ jÃnÃmi, api ca te bhesajjaæ Ãcikkhissaæ, ahaæ yato pabbajito, [tato paÂÂhÃya] na mayà lobhasahagatena cittena indriyÃni bhinditvà visabhÃgarÆpaæ olokitapubbaæ, iminà saccavacanena mÃtuyà me phÃsu hotu


#<[page 040]>#
%<40                           I. SÅlaniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ ! Gaccha, imaæ vatvà upÃsikÃya sarÅraæ parimajjà ti. Sà gantvà imam atthaæ Ãrocetvà tathà akÃsi. UpÃsikÃya taæ khaïaæ yeva gaï¬o pheïapiï¬o viya vilÅyitvà antaradhÃyi. Sà uÂÂhahitvÃ: sace SammÃsambuddho dhareyya, kasmà mama puttasadisassa bhikkhuno jÃlavicitrena hatthena sÅsaæ na parÃmaseyyà ti attamanavÃcaæ nicchÃresi. TasmÃ:-
          Kulaputto dÃni a¤¤o pabbajitvà na sÃsane
          Mittatthero va tiÂÂheyya vare indriyasaævare.
Yathà pana indriyasaævaro satiyÃ, tathà viriyena ÃjÅvapÃrisuddhi sampÃdetabbÃ. ViriyasÃdhanà hi sÃ, sammà Ãraddhaviriyassa micchÃjÅvappahÃnasambhavato. Tasmà anesanaæ appatirÆpaæ pahÃya viriyena piï¬apÃtacariyÃdÅhi sammÃ-esanÃhi esà sampÃdetabbÃ; parisuddhuppÃde yeva paccaye paÂisevamÃnena aparisuddhuppÃde Ãsivise viya paÂivajjayatÃ.
     Tattha apariggahitadhutangassa sanghato gaïato dhammadesanÃdÅhi c' assa guïehi pasannÃnaæ gihÅnaæ santikà uppannà paccayà parisuddhuppÃdà nÃma. Piï¬apÃtacariyÃdÅhi pana atiparisuddhuppÃdà yeva. Pariggahitadhutangassa piï¬apÃtacariyÃdÅhi dhutangaguïe c' assa pasannÃnaæ santikà dhutanganiyamÃnulomena uppannà parisuddhuppÃdà nÃma.
     EkavyÃdhivÆpasamattha¤ c' assa pÆtiharÅÂakÅ catumadhuresu uppannesu: catumadhuraæ a¤¤e pi sabrahmacÃrino paribhu¤jissantÅti cintetvà harÅÂakÅ-khaï¬am eva paribhu¤jamÃnassa dhutangasamÃdÃnaæ patirÆpaæ hoti. Esa hi uttama-ariyavaæsiko bhikkhÆti vuccati. Ye pan' ete cÅvarÃdayo paccayÃ, tesu yassa kassaci bhikkhuno ÃjÅvaæ parisodhentassa cÅvare ca piï¬apÃte ca nimittobhÃsaparikathÃvi¤¤attiyo na vaÂÂanti. SenÃsane pana apariggahitadhutangassa nimittobhÃsaparikathà vaÂÂanti. Tattha nimittaæ nÃma senÃsanatthaæ bhÆmiparikammÃdÅni karontassa:


#<[page 041]>#
%<                    5, iv (d) PaccayasannissitasÅlaæ                  41>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  kiæ, bhante, kariyati? ko kÃrÃpetÅ ti? gihÅhi vutte: na kocÅ ti paÂivacanaæ, yaæ và pan' a¤¤am pi evarÆpaæ nimittakammaæ. ObhÃso nÃma: upÃsakÃ, tumhe kuhiæ vasathà ti?
PÃsÃde, bhante ti. BhikkhÆnaæ pana:- upÃsakÃ, pÃsÃdo na vaÂÂatÅti vacanaæ, yaæ và pan' a¤¤am pi evarÆpaæ obhÃsakammaæ. Parikathà nÃma: bhikkhusanghassa senÃsanaæ sambÃdhan ti vacanaæ, yà và pan' a¤¤Ã pi evarÆpà pariyÃyakathÃ. Bhesajje sabbam pi vaÂÂati. Tathà uppannaæ pana bhesajjaæ roge vÆpasante paribhu¤jituæ vaÂÂati, na vaÂÂatÅ ti? tattha VinayadharÃ: Bhagavatà dvÃraæ dinnaæ, tasmà vaÂÂatÅ ti vadanti; Suttantikà pana: ki¤cÃpi Ãpatti na hoti, ÃjÅvaæ pana kopeti, tasmà na vaÂÂat' icc' eva vadanti.
     Yo pana Bhagavatà anu¤¤Ãtà pi nimittobhÃsaparikathÃvi¤¤attiyo akaronto appicchatÃdi-guïe yeva nissÃya jÅvitakkhaye pi paccupaÂÂhite a¤¤atr' eva obhÃsÃdÅhi uppanne paccaye paÂisevati, esa paramasallekhavuttÅ ti vuccati. SeyyathÃpi thero SÃriputto. So kira yasmà ekasmiæ samaye pavivekaæ brÆhayamÃno MahÃ-MoggallÃnattherena saddhiæ a¤¤atarasmiæ ara¤¤e viharati. Ath' assa ekasmiæ divase udaravÃtÃbÃdho uppajjitvà atidukkhaæ janesi. MahÃ-MoggallÃnatthero sayaïhasamaye tass' Ãyasmato upaÂÂhÃnaæ gato, theraæ nipannaæ disvÃ, taæ pavattiæ pucchitvÃ: pubbe te, Ãvuso, kena phÃsu hotÅti pucchi. Thero Ãha: gihikÃle me, Ãvuso, mÃtà sappimadhusakkharÃdÅhi yojetvà asambhinnakhÅrapÃyÃsaæ adÃsi; tena me phÃsu ahosÅ ti. So pi ÃyasmÃ: hotu, Ãvuso. Sace mayhaæ và tuyhaæ và pu¤¤aæ atthi, app' eva nÃma sve labhissÃmà ti Ãha. Imaæ pana nesaæ kathÃsallÃpaæ cankamanakoÂiyaæ rukkhe adhivatthà devatà sutvà [cintesi]: sve ayyassa pÃyÃsaæ uppÃdessÃmÅ ti, tÃvad eva therassa upaÂÂhÃkakulaæ gantvÃ,


#<[page 042]>#
%<42                           I. SÅlaniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  jeÂÂhaputtassa sarÅraæ Ãvisitvà pÅÊaæ janesi.
Ath' assa tikicchÃnimittaæ sandissati, so ¤Ãtake Ãha: sace sve therassa evarÆpaæ nÃma pÃyÃsaæ paÂiyÃdetha, taæ mu¤cissÃmÅ ti. Te:- tayà avutte pi, mayaæ therÃnaæ nibandhaæ bhikkhaæ demÃti vatvÃ, dutiyadivase tathÃrÆpaæ pÃyÃsaæ paÂiyÃdayiæsu. MahÃ-MoggallÃnatthero pÃto va ÃgantvÃ: Ãvuso, yÃvÃhaæ piï¬Ãya caritvà ÃgacchÃmi, tÃva idh' eva hotÅti vatvà gÃmaæ pÃvisi. Te manussà paccuggantvà therassa pattaæ gahetvà vuttappakÃrassa pÃyÃsassa pÆretvà adaæsu. Thero gamanÃkÃraæ dassesi. Te: bhu¤jatha, bhante, tumhe, aparam pi dassÃmà ti theraæ bhojetvÃ, puna pattapÆraæ adaæsu. Thero gantvÃ: hand', Ãvuso SÃriputta, paribhu¤jÃti upanÃmesi. Thero pi taæ disvÃ: atimanÃpo pÃyÃso. Kathaæ nu kho uppanno ti? cintento tassa uppattimÆlaæ disvÃ, Ãha: har', Ãvuso MoggallÃna, aparibhogÃraho piï¬apÃto ti. So p' Ãyasmà mÃdisena nÃma Ãbhataæ piï¬apÃtaæ na paribhu¤jatÅ ti cittam pi anuppÃdetvà ekavacanen' eva pattaæ mukhavaÂÂiyaæ gahetvà ekamante nikujjesi. PÃyÃsassa sahabhÆmiyaæ patiÂÂhÃnà therassa ÃbÃdho antaradhÃyi. Tato paÂÂhÃya pa¤cacattÃÊÅsavassÃni na puna uppajji.  Tato MahÃ-MoggallÃnaæ Ãha:- -Ãvuso, vacÅvi¤¤attiæ nissÃya uppanno pÃyÃso antesu nikkhamitvà bhÆmiyaæ carantesu pi paribhu¤jituæ ayuttarÆpo ti ima¤ ca udÃnaæ udÃnesi:-
          VacÅvi¤¤atti vipphÃrà uppannaæ madhupÃyÃsaæ,
          sace bhutto bhaveyyÃhaæ sÃjÅvo garahito mama.
          Yadi pi me antaguïaæ nikkhamitvà bahi care,
          neva bhindeyyam ÃjÅvaæ cajamÃno pi jÅvitaæ.
          ùrÃdhemi sakaæ cittaæ, vivajjemi anesanaæ.
          nÃhaæ BuddhapaÂikuÂÂhaæ kÃhÃmi ca anesanan ti.


#<[page 043]>#
%<                    5, iv (d) PaccayasannissitasÅlaæ                  43>%
     CÅvaragumbavÃsika-ambakhÃdaka-MahÃ-Tissattheravatthu pi c' ettha kathetabbaæ.
     Evaæ sabbathà pi:-
          AnesanÃya cittam pi ajanetvà vicakkhaïo
          ÃjÅvaæ parisodheyya saddhÃpabbajito yatÅ ti.
     Yathà ca viriyena ÃjÅvaparisuddhi, tathà paccayasannissitasÅlaæ pa¤¤Ãya sampÃdetabbaæ. Pa¤¤ÃsÃdhanaæ hi taæ pa¤¤avato paccayesu ÃdÅnavÃnisaæsadassanasamatthabhÃvato. Tasmà pahÃya paccayagedhaæ dhammena samena uppanne paccaye yathÃ-vuttena vidhinà pa¤¤Ãya paccavekkhitvà paribhu¤jantena taæ sampÃdetabbaæ.
   Tattha duvidhaæ paccavekkhaïaæ: paccayÃnaæ paÂilÃ-
bhakÃle, paribhogakÃle ca. PaÂilÃbhakÃle pi hi dhÃtuvasena và paÂikÆlavasena và paccavekkhitvà ÂhapitÃni cÅvarÃdÅni tato uttari paribhu¤jantassa anavajjo va paribhogo, tathà paribhogakÃle pi. TatrÃyaæ sanniÂÂhÃnakaro vinicchayo:- cattÃro hi paribhogÃ: theyyaparibhogo, iïaparibhogo, dÃyajjaparibhogo, sÃmiparibhogo ti. Tatra sanghamajjhe pi nisÅditvà paribhu¤jantassa dussÅlassa paribhogo theyyaparibhogo nÃma. SÅlavato apaccavekkhitaparibhogo iïaparibhogo nÃma, tasmà cÅvaraæ paribhoge paribhoge paccavekkhitabbaæ; piï¬apÃto Ãlope Ãlope; tathà asakkontena purebhatta-pacchÃbhatta-purimayÃma-majjhimayÃmapacchimayÃmesu, sac' assa apaccavekkhato va aruïaæ uggacchati, iïaparibhogaÂÂhÃne tiÂÂhati.
     SenÃsanam pi paribhoge paribhoge paccavekkhitabbaæ.
BhesajjapaÂiggahaïe pi paribhoge pi sati-paccayatà va vaÂÂati. Evaæ sante pi paÂiggahaïe satiæ katvà paribhoge akarontass' eva Ãpatti; paÂiggahaïe pana satiæ akatvà paribhoge karontassa anÃpatti.
     Catubbidhà hi suddhi: desanÃsuddhi, saævarasuddhi, pariyeÂÂhisuddhi, paccavekkhaïasuddhÅ ti. Tattha desanÃsuddhi nÃma pÃtimokkhasaævarasÅlaæ;


#<[page 044]>#
%<44                           I. SÅlaniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  taæ hi desanÃya sujjhanato desanÃsuddhÅ ti vuccati. Saævarasuddhi nÃma indriyasaævarasÅlaæ; taæ hi: na puna evaæ karissÃmÅ ti cittÃdhiÂÂhÃnasaævaren' eva sujjhanato saævarasuddhÅ ti vuccati. PariyeÂÂhisuddhi nÃma ÃjÅvapÃrisuddhisÅlaæ; taæ hi anesanaæ pahÃya dhammena samena paccaye uppÃdentassa pariyesanÃya suddhattà pariyeÂÂhisuddhÅ ti vuccati. Paccavekkhaïasuddhi nÃma paccaya- [paribhoga-] sannissitasÅlaæ; taæ hi vuttappakÃrena paccavekkhaïena sujjhanato paccavekkhaïasuddhÅ ti vuccati. Tena vuttaæ: paÂiggahaïe pana satiæ akatvà paribhoge karontassa anÃpattÅ ti.
     Sattannaæ sekhÃnaæ paccayaparibhogo dÃyajjaparibhogo nÃma; te hi Bhagavato puttÃ; tasmà pitusantakÃnaæ paccayÃnaæ dÃyÃdà hutvà te paccaye paribhu¤janti. Kiæ pana te Bhagavato paccaye paribhu¤janti, udÃhu gihÅnaæ paccaye paribhu¤jantÅ ti? GihÅ hi dinnà pi Bhagavatà anu¤¤Ãtattà Bhagavato santakà [va] honti. Tasmà Bhagavato paccaye paribhu¤jantÅti veditabbÃ. DhammadÃyÃdasutta¤ c' ettha sÃdhakaæ.
   KhÅïÃsavÃnaæ paribhogo sÃmiparibhogo nÃma; te hi taï-
hÃya dÃsavyaæ atÅtattà sÃmino hutvà paribhu¤janti. Imesu paribhogesu sÃmiparibhogo ca dÃyajjaparibhogo ca sabbesaæ vaÂÂati; iïaparibhogo na vaÂÂati.
     Theyyaparibhoge kathà yeva n' atthi. Yo panÃyaæ sÅlavato paccavekkhitaparibhogo, so iïaparibhogassa paccanÅkattà Ãnaïyaparibhogo và hoti, dÃyajjaparibhoge [yeva] và sangahaæ gacchati. SÅlavà hi imÃya sikkhÃya samannÃgatattà sekho tveva vuccati.
     Imesu pana paribhogesu yasmà sÃmiparibhogo aggo, tasmà taæ patthayamÃnena bhikkhunà vuttappakÃrÃya paccavekkhaïÃya paccavekkhitvà paribhu¤jantena paccayasannissitasÅlaæ sampÃdetabbaæ. Evaæ karonto hi kiccakÃrÅ hoti.
Vuttam pi c' etaæ:-


#<[page 045]>#
%<                    5, iv (d) PaccayasannissitasÅlaæ                  45>%
               Piï¬aæ vihÃraæ sayanÃsana¤ ca
               Ãpa¤ ca sanghÃÂi-rajÆpavÃhanaæ,
               sutvÃna dhammaæ Sugatena desitaæ,
               sankhÃya seve varapa¤¤asÃvako.
               Tasmà hi piï¬e sayanÃsane ca
               Ãpe ca sanghÃÂi-rajÆpavÃhane;
               etesu dhammesu anÆpalitto
               bhikkhu yathà pokkhare vÃribindu.
               KÃlena laddhà parato anuggahÃ
               khajjesu bhojjesu ca sÃyanesu,
               mattaæ so ja¤¤Ã satataæ upaÂÂhito
               vaïassa ÃlepanarÆhane yathÃ.
          KantÃre puttamaæsaæ va akkhassabbha¤janaæ yathÃ,
          evaæ Ãhare ÃhÃraæ yÃpanattham amucchito ti.
     Imassa ca paccayasannissitasÅlassa paripÆrakÃritÃya bhÃgineyya SangharakkhitasÃmaïerassa vatthu kathetabbaæ.
So hi sammà paccavekkhitvà paribhu¤ji. Yath' Ãha:-
               UpajjhÃyo maæ bhu¤jamÃnaæ,
               sÃlikÆraæ sunibbutaæ,
               mà heva tvaæ, sÃmaïera,
               jivhaæ jhÃpesi asa¤¤ato.
               UpajjhÃyassa vaco sutvÃ
               saævegam alabhiæ tadÃ,
               ekÃsane nisÅditvÃ
               arahattaæ apÃpuïiæ.
               So 'haæ paripuïïasankappo
               cando païïaraso yathÃ,
               sabbÃsavaparikkhÅïo,
               n' atthi dÃni punabbhavo ti.


#<[page 046]>#
%<46                           I. SÅlaniddeso>%
               Tasmà a¤¤o pi dukkhassa
               Patthayanto parikkhayaæ,
               Yoniso paccavekkhitvÃ,
               PaÂisevetha paccaye ti.
Evaæ pÃtimokkhasaævarasÅlÃdivasena catubbidhaæ.
     Iti catupÃrisuddhisÅlapakiïïakakathÃ.
                        5, v, Katividhaæ sÅlaæ.
     Pa¤cavidhakoÂÂhÃsassa paÂhamapa¤cake anupasampannasÅlÃdivasena attho veditabbo. Vuttaæ h' etaæ PaÂisambhidÃyaæ:--katamaæ pariyantapÃrisuddhisÅlaæ?  AnupasampannÃnaæ pariyantasikkhÃpadÃnaæ: idaæ pariyantapÃrisuddhisÅlaæ. Katamaæ apariyantapÃrisuddhisÅlaæ?  UpasampannÃnaæ apariyantasikkhÃpadÃnaæ: idaæ apariyantapÃrisuddhisÅlaæ. Katamaæ paripuïïapÃrisuddhisÅlaæ?
PuthujjanakalyÃïakÃnaæ kusaladhamme yuttÃnaæ sekhapariyante paripÆrakÃrÅnaæ kÃye ca jÅvite ca anapekkhÃnaæ pariccattajÅvitÃnaæ: idaæ paripuïïapÃrisuddhisÅlaæ. Katamaæ aparÃmaÂÂhapÃrisuddhisÅlaæ?  Sattannaæ sekhÃnaæ: idaæ aparÃmaÂÂhapÃrisuddhisÅlaæ. Katamaæ paÂippassaddhipÃrisuddhisÅlaæ?  TathÃgatasÃvakÃnaæ khÅïÃsavÃnaæ paccekabuddhÃnaæ tathÃgatÃnaæ arahantÃnaæ sammÃsambuddhÃnaæ: idaæ patippassaddhipÃrisuddhisÅlan ti.
     Tattha anupasampannÃnaæ sÅlaæ gaïanavasena sapariyantattà pariyantapÃrisuddhi [sÅlan] ti veditabbaæ. UpasampannÃnaæ:-
          Nava koÂisahassÃni, asÅti satakoÂiyo,
          pa¤¤Ãsa satasahassÃni chattiæsà ca punÃpare.
          Ete saævaravinayà sambuddhena pakÃsitÃ;
          peyyÃlamukhena niddiÂÂhÃ, sikkhà vinayasaævare ti.
Evam gaïanavasena sapariyantam pi anavasesavasena samÃdÃnabhÃva¤ ca lÃbha-yasa-¤Ãti-angajÅvitavasena adiÂÂhapariyantabhÃva¤ ca sandhÃya apariyantapÃrisuddhi 


#<[page 047]>#
%<                        5, v, Katividhaæ sÅlaæ.                       47>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ [sÅlan] ti veditabbaæ, CÅvaragumbavÃsÅ- ambakhÃdaka-MahÃ-Tissattherassa sÅlam iva. Tathà hi so ÃyasmÃ:-
               Dhanaæ caje angavarassa hetu,
               angaæ caje jÅvitaæ rakkhamÃno;
               angaæ dhanaæ jÅvita¤ cÃpi sabbaæ,
               caje naro dhammam anussaranto ti.
imaæ sappurisÃnussatiæ avijahanto jÅvitasaæsaye pi sikkhÃpadaæ avÅtikkamma tad eva apariyantapÃrisuddhisÅlaæ nissÃya upÃsakassa piÂÂhigato arahattaæ pÃpuïi. Yath' ÃhÃ:-
          Na pità na pi te mÃtÃ, na ¤ÃtÅ na pi bandhavÃ,
          karote tÃdisaæ kiccaæ sÅlavantassa kÃraïÃ.
          Saævegaæ janayitvÃna sammasitvÃna yoniso;
          tassa piÂÂhigato santo arahattaæ apÃpuïÅ ti.
     PuthujjanakalyÃïakÃnaæ sÅlaæ upasampadato paÂÂhÃya sudhotajÃtimaïi viya, suparikammakatasuvaïïaæ viya ca atiparisuddhattà cittuppÃdamattakena pi malena virahitaæ arahattass' eva padaÂÂhÃnaæ hoti; tasmà paripuïïapÃrisuddhÅti vuccati, MahÃsangharakkhita-bhÃgineyya-SangharakkhitattherÃnaæ viya. MahÃsangharakkhitattheraæ kira atikkantasaÂÂhivassaæ maraïama¤ce nipannaæ bhikkhusangho lokuttarÃdhigamaæ pucchi. Thero: n' atthi me lokuttaradhammo ti Ãha. Ath' assa upaÂÂhÃko daharabhikkhu Ãha:-
bhante, tumhe parinibbutÃti samantà dvÃdasayojanà manussà sannipatitÃ; tumhÃkaæ puthujjanakÃlakiriyÃya mahÃjanassa vippaÂisÃro bhavissatÅ ti. ùvuso, ahaæ Metteyyaæ bhagavantaæ passissÃmÅti na vipassanaæ paÂÂhapesiæ; tena hi maæ nisÅdÃpetvà okÃsaæ karohÅ ti.


#<[page 048]>#
%<48                           I. SÅlaniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  So theraæ nisÅdÃpetvà bahi nikkhanto, thero tassa saha nikkhamanà va arahattaæ patvà accharikÃyasa¤¤aæ adÃsi. Sangho sannipatitvà Ãha:- bhante, evarÆpe maraïakÃle lokuttaradhammaæ nibbattetvà dukkaraæ karitthà ti. N' Ãvuso etaæ dukkaraæ; api ca vo dukkaraæ ÃcikkhissÃmi; ahaæ, Ãvuso, pabbajitakÃlato paÂÂhÃya asatiyà a¤¤Ãïapakataæ kammaæ nÃma na sarÃmÅti; bhÃgineyyo pi' ssa pa¤¤ÃsavassakÃle evaæ eva arahattaæ pÃpuïÅ ti.
          Appassuto pi ce hoti, sÅlesu asamÃhito,
          ubhayena naæ garahanti sÅlato ca sutena ca.
          Appassuto pi ce hoti, sÅlesu susamÃhito,
          sÅlato naæ pasaæsanti, nÃssa sampajjate sutaæ.
          Bahussuto pi ce hoti, sÅlesu asamÃhito,
          sÅlato naæ garahanti, nÃssa sampajjate sutaæ.
          Bahussuto pi ce hoti sÅlesu susamÃhito,
          ubhayena naæ pasaæsanti sÅlato ca sutena ca.
          Bahussutaæ dhammadharaæ sappa¤¤aæ BuddhasÃvakaæ
          nekkhaæ jambonadass' eva ko taæ ninditum arahati?
          devà pi naæ pasaæsanti, Brahmunà pi pasaæsito ti.
     SekhÃnaæ pana sÅlaæ diÂÂhivasena aparÃmaÂÂhattÃ, puthujjanÃnaæ và pana bhavavasena aparÃmaÂÂhasÅlaæ aparÃmaÂÂhapÃrisuddhÅ ti veditabbaæ, KuÂumbiyaputta-Tissattherassa sÅlaæ viya. So hi Ãyasmà tathÃrÆpaæ sÅlaæ nissÃya arahatte patiÂÂhÃtukÃmo verike Ãha:-
          Ubho pÃdÃni bhinditvà saæyÃmissÃmi vo ahaæ.
          aÂÂiyÃmi harÃyÃmi, sarÃgamaraïaæ ahan ti.


#<[page 049]>#
%<                        5, v, Katividhaæ sÅlaæ.                       49>%
          EvÃhaæ cintayitvÃna, sammasitvÃna yoniso,
          sampatte aruïuggamhi arahattaæ apÃpuïin ti.
     A¤¤ataro pi mahÃthero bÃÊhagilÃno sahatthà ÃhÃram pi paribhu¤jituæ asakkonto, sake muttakarÅse paÊipanno samparivattati. Taæ disvà a¤¤ataro daharo: aho dukkhà jÅvitasankhÃrÃ! ti Ãha. Tam enaæ mahÃthero Ãha:-
Ãvuso, idÃni miyyamÃno saggasampattiæ labhissÃmi; n' atthi me ettha saæsayo. Imaæ pana sÅlaæ bhinditvà laddhasampatti nÃma sikkhaæ paccakkhÃya paÂiladdhagihÅbhÃvasadisÅ ti vatvà sÅlen' eva saddhiæ marissÃmÅ ti tatth' eva nipanno tam eva rogaæ sammasanto arahattaæ patvà bhikkhusanghassa imÃhi gÃthÃhi vyÃkÃsi:-
               PhuÂÂhassa me a¤¤atarena vyÃdhinÃ
               Rogena bÃÊhaæ dukhitassa ruppato,
               Parisussati khippam idaæ kaÊebaraæ,
               Pupphaæ yathà paæsuni Ãtape kataæ.
     Aja¤¤aæ ja¤¤asankhÃtaæ asuciæ sucisammataæ,
     nÃnÃkuïapaparipÆraæ ja¤¤arÆpaæ apassato.
               DhÅr atthu 'maæ Ãturaæ pÆtikÃyaæ
               duggandhiyaæ asuciæ vyÃdhidhammaæ,
               yatthappamattà adhimucchità pajÃ
               hÃpenti maggaæ sugatÆpapattiyà ti.
ArahantÃdÅnaæ pana sÅlaæ sabbadarathapaÂippassaddhiyà parisuddhattà paÂippassaddhipÃrisuddhÅ ti veditabbaæ.
Evam pariyantapÃrisuddhi-Ãdivasena pa¤cavidhaæ.
     Dutiyapa¤cake pÃïÃtipÃtÃdÅnaæ pahÃnÃdivasena attho veditabbo. Vuttaæ h' etaæ PaÂisambhidÃyaæ:- pa¤ca sÅlÃni: (1) pÃïÃtipatassa pahÃnaæ sÅlaæ, (2) veramaïisÅlaæ, (3) cetanÃ-sÅlaæ, (4) saævaro-sÅlaæ, (5) avÅtikkamosÅlaæ. AdinnÃdÃnanassa . . . kÃmesu micchÃcÃrassa . . . musÃvÃdassa . . . pisuïavÃcÃya, pharusavÃcÃya, samphappalÃpassa,


#<[page 050]>#
%<50                           I. SÅlaniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  abhijjhÃya, vyÃpÃdassa, micchÃdiÂÂhiyÃ, nekkhammena kÃmacchandassa, avyÃpÃdena vyÃpÃdassa, Ãlokasa¤¤Ãya thÅnamiddhassa, avikkhepena uddhaccassa, dhammavavatthÃnena vicikicchÃya, ¤Ãïena avijjÃya, pÃmojjena aratiyÃ, paÂhamena jhÃnena nÅvaraïÃnaæ, dutiyena jhÃnena vitakkavicÃrÃnaæ, tatiyena jhÃnena pÅtiyÃ, catutthena jhÃnena sukhadukkhÃnaæ, ÃkÃsÃna¤cÃyatanasamÃpattiyà rÆpasa¤¤Ãya paÂighasa¤¤Ãya nÃnattasa¤¤Ãya, vi¤¤Ãïa¤cÃyatanasamÃpattiyà ÃkÃsÃna¤cÃyatanasa¤¤Ãya, Ãki¤ca¤¤ÃyatanasamÃpattiyà vi¤¤aïa¤cÃyatanasa¤¤Ãya, nevasa¤¤ÃnÃsa¤¤ÃyatanasamÃpattiyà Ãki¤ca¤¤Ãyatanasa¤¤Ãya, aniccÃnupassanÃya niccasa¤¤Ãya, dukkhÃnupassanÃya sukhasa¤¤Ãya, anattÃnupassanÃya attasa¤¤Ãya, nibbidÃnupassanÃya nandiyÃ, virÃgÃnupassanÃya rÃgassa, nirodhÃnupassanÃya samudayassa, paÂinissaggÃnupassanÃya ÃdÃnassa, khayÃnupassanÃya ghanasa¤¤Ãya, vayÃnupassanÃya ÃyÆhanassa, vipariïÃmÃnupassanÃya dhurasa¤¤Ãya, animittÃnupassanÃya nimittassa, appaïihitÃnupassanÃya païidhiyÃ, su¤¤atÃnupassanÃya abhinivesassa, adhipa¤¤ÃdhammavipassanÃya sÃrÃdÃnÃbhinivesassa, yathÃbhÆta¤Ãïadassanena sammohÃbhinivesassa, ÃdÅnavÃnupassanÃya ÃlayÃbhinivesassa, paÂisankhÃnupassanÃya appaÂisankhÃya, vivaÂÂÃnupassanÃya saæyogÃbhinivesassa, sotÃpattimaggena ditÂhekaÂÂhÃnaæ kilesÃnaæ, sakadÃgÃmimaggena oÊarikÃnaæ kilesÃnaæ, anÃgÃmimaggena aïusahagatÃnaæ kilesÃnaæ, arahattamaggena sabbakilesÃnaæ (1) pahÃnaæ sÅlaæ, (2) veramaïi, (3) cetanÃ, (4) saævaro, (5) avÅtikkamo sÅlaæ. EvarÆpÃni sÅlÃni cittassa avippaÂisÃrÃya saævattanti, pÃmojjÃyasaævattanti, pÅtiyà saævattanti, passaddhiyà . . . somanassÃya . . ., ÃsevanÃya . . ., bhÃvanÃya . . ., bahulÅkammÃya . . ., alankÃrÃya . . ., parikkhÃrÃya . . ., parivÃrÃya . . ., pÃripÆriyà . . ., ekantanibbidÃya, virÃgÃya, nirodhÃya, upasamÃya, abhi¤¤Ãya, sambodhÃya, nibbÃnÃya saævattantÅ ti.
     Ettha ca pahÃnan ti koci dhammo nÃma n' atthi a¤¤atra vuttappakÃrÃnaæ pÃïÃtipÃtÃdÅnaæ anuppÃdamattato. Yasmà pana taæ taæ pahÃnaæ tassa tassa kusalassa dhammassa patiÂÂhÃnaÂÂhena upadhÃraïaæ hoti,


#<[page 051]>#
%<                   6. Ko sankileso?  7. Kiæ vodÃnaæ?                 51>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  vikampabhÃvÃkaraïena ca samÃdhÃnaæ, tasmà pubbe vutten' eva upadhÃraïasamÃdhÃnasankhÃtena sÅlanaÂÂhena sÅlan ti vuttaæ.
     Itare cattÃro dhammà tato tato veramaïÅvasena tassa tassa saævaravasena tad ubhayasampayuttacetanÃvasena taæ taæ avÅtikkamantassa avÅtikkamavasena ca cetaso pavattisabbhÃvaæ sandhÃya vuttÃ. SÅlaÂÂho pana tesaæ pubbe pakÃsito yevà ti. Evaæ pahÃnasÅlÃdivasena pa¤cavidhaæ.
     EttÃvatà ca kiæ sÅlaæ? ken' aÂÂhena sÅlaæ? kÃn' assa lakkhaïarasapaccupaÂÂhÃnapadaÂÂhÃnÃni? kim Ãnisaæsaæ sÅlaæ? katividha¤ c' etaæ sÅlan ti imesaæ pa¤hÃnaæ vissajjanaæ nitÂhitaæ.
                   6. Ko sankileso? 7. Kiæ vodÃnaæ?
     Yaæ pana vuttaæ: ko c' assa sankileso? kiæ vodÃnan ti tatra vadÃma: khaï¬ÃdibhÃvo sÅlassa sankileso, akhaï¬ÃdibhÃvo vodÃnaæ. So pana khaï¬ÃdibhÃvo lÃbha-yasÃdihetukena bhedena ca sattavidhamethunasaæyogena ca sangahÅto. Tathà hi yassa sattasu Ãpattikkhandhesu Ãdimhi và ante và sikkhÃpadaæ bhinnaæ hoti, tassa sÅlaæ pariyante chinnasÃÂako viya khaï¬aæ nÃma hoti. Yassa pana vemajjhe bhinnaæ, tassa majjhe chinnasÃÂako viya chinnaæ nÃma hoti. Yassa paÂipÃÂiyà dve tÅïi bhinnÃni, tassa piÂÂhiyà và kucchiyà và uÂÂhitena visabhÃgavaïïena kÃlarattÃdÅnaæ a¤¤atarasarÅravaïïà gÃvÅ viya sabalaæ nÃma hoti. Yassa antarantarà bhinnÃni, tassa antarantarà visabhÃgavaïnabindu vicitrà gÃvÅ viya kammÃsaæ nÃma hoti.
Evaæ tÃva lÃbhÃdihetukena bhedena khaï¬ÃdibhÃvo hoti.
     Evaæ sattavidhamethunasaæyogavasena. Vuttaæ hi BhagavatÃ:- Idha, brÃhmaïa, kacco samaïo và brÃhmaïo và sammà brahmacÃrÅ paÂijÃnamÃno na h' eva kho mÃtugÃmena saddhiæ dvayaæ dvayasamÃpattiæ samÃpajjati;


#<[page 052]>#
%<52                          I. SÅlaniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  api ca kho mÃlugÃmassa ucchÃdanaæ parimaddanaæ nahÃpanaæ sambÃhanaæ sÃdiyati; so tad-assÃdeti, taæ nikÃmeti, tena ca vittiæ Ãpajjati. Idam pi kho, brÃhmaïa, brahmacariyassa khaïdam pi chiddam pi sabalam pi kammÃsam pi. Ayaæ vuccati, brÃhmaïa, aparisuddhaæ brahmacariyaæ carati, saæyutto methunena saæyogena, na parimuccati jÃtiyÃ, jarÃya, maraïena ...pe... na parimuccati dukkhasmà ti vadÃmi.
Puna ca paraæ, brÃhmaïa, idh' ekacco samano và ...pe . . . paÂijÃnamÃno na h' eva kho mÃtugÃmena saddhiæ dvayaæ dvayasamÃpattiæ samÃpajjati, na pi mÃtugÃmassa ucchÃdanaæ ...pe... sÃdiyati; api ca kho mÃtugÃmena saddhiæ sa¤jagghati, sankÅÊati, sankeÊÃyati, so tad-assÃdeti ...pe...
na parimuccati dukkhasmà ti vadÃmi. Puna ca paraæ, brÃhmaïa, idh' ekacco samaïo và ...pe... na h' eva kho mÃtugÃmena saddhiæ dvayaæ dvayasamÃpattiæ samÃpajjati, na pi mÃtugÃmassa ucchÃdanaæ ...pe... sÃdiyati, na pi mÃtugÃmena saddhiæ sa¤jagghati sankÅÊati sankelÃyati; api ca kho mÃtugÃmassa cakkhunà cakkhuæ upanijjhÃyati pekkhati; so tad-assÃdeti ...pe... na parimuccati dukkhasmà ti vadÃmi.
Puna ca paraæ, brÃhmaïa, idh' ekacco samaïo và ...pe...
na h' eva kho mÃtugÃmena ...pe... na pi mÃtugÃmassa . . .
pe... na pi mÃtugÃmena . . . na pi mÃtugÃmassa ...pe...
pekkhati; api ca kho mÃtugÃmassa saddaæ suïÃti tiroku¬¬Ã và tiropÃkÃrà và hasantiyà và bhaïantiyà và gÃyantiyà và rodantiyà vÃ; so tad-assÃdeti ...pe... dukkhasmà ti vadÃmi. Puna ca paraæ, brÃhmaïÃ, idh' ekacco samaïo và ...pe... na h' eva kho mÃtugÃmena ...pe... na pi mÃtugÃmassa ...pe... na pi mÃtugÃmena ...pe... na pi mÃtugÃmassa ...pe... rodantiyà vÃ; api ca kho yÃni 'ssa tÃni pubbe mÃtugÃmena saddhiæ hasitalapitakÅÊitÃni, tÃni anussarati, so tad-assÃdeti ...pe... dukkhasmà ti vadÃmi.
Puna ca paraæ, brÃhmaïa, idh' ekacco samaïo và ...pe . . . na h' eva kho mÃtugÃmena ...pe... na pi mÃtugÃmassa ...pe... na pi mÃtugÃmena ...pe... na pi yÃni 'ssa tÃni pubbe mÃtugÃmena saddhiæ hasitalapitakÅÊitÃni, tÃni anussarati;


#<[page 053]>#
%<                   6. Ko sankileso? 7. Kiæ vodÃnaæ?                 53>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  api ca kho passati gahapatiæ và gahapatiputtaæ và pa¤cahi kÃmaguïehi samappitaæ samangibhÆtaæ paricÃrayamÃnaæ, so tad-assÃdeti ...pe... dukkhasmà ti vadÃmi.
Puna ca paraæ, brÃhmaïa, idh' ekacco samaïo và ...pe . . . na h' eva kho mÃtugÃmena ...pe... na pi passati gahapatiæ và gahapatiputtaæ và ...pe... paricÃrayamÃnaæ; api ca kho a¤¤ataraæ devanikÃyaæ poïidhÃya brahmacariyaæ carati: iminÃhaæ sÅlena và vatena và tapena và brahmacariyena và devo và bhavissÃmi, deva¤¤ataro và ti, so tad tad assÃdeti, taæ nikÃmeti, tena ca vittiæ Ãpajjati. Idam pi kho, brÃhmaïa, brahmacariyassa khaï¬am pi chiddam pi sabalam pi kammÃsam pÅ ti.
     Evaæ lÃbhÃdihetukena bhedena ca sattavidhamethunasaæyogena ca khaï¬ÃdibhÃvo sangahÅto ti veditabbo.
     Akhaï¬ÃdibhÃvo pana sabbesaæ sikkhÃpadÃnaæ abhedena, bhinnÃna¤ ca sappatikammÃnaæ paÂikammakaranena, sattavidhamethunasaæyogà bhÃvena ca aparÃya ca kodho, upanÃho, makkho, paÊÃso, issÃ, macchariyaæ, mÃyÃ, sÃtheyyaæ, thambho, sÃrambho, mÃno, atimÃno, mado, pamÃdo ti ÃdÅnaæ pÃpadhammÃnaæ anuppattiyÃ, appicchatÃ, santuÂÂhitÃ, sallekhatÃdÅna¤ ca guïÃnaæ uppattiyà sangahÅto.
     YÃni hi sÅlÃni lÃbhÃdÅnam pi atthÃya abhinnÃni, pamÃdadosena và bhinnÃni pi paÂikammakatÃni, methunasaæyogena ca kodhupanÃhÃdÅhi và pÃpadhammehi anupahatÃni, tÃni sabbaso akhaï¬Ãni acchiddÃni asabalÃni akammÃsÃnÅ ti vuccanti. TÃni yeva bhujissa bhÃvakaraïato ca bhujissÃni, vi¤¤Æhi pasatthattà vi¤¤ÆpasatthÃni; taïhÃdiÂÂhÅhi aparÃmaÂÂhattà aparÃmaÂÂhÃni; upacÃrasamÃdhiæ và appanÃsamÃdhiæ và saævattayantÅ ti samÃdhisaævattanikÃni ca honti. Tasmà nesaæ esa akhaï¬ÃdibhÃvo vodÃnan ti veditabbo.
     Taæ pan' etaæ vodÃnaæ dvÅh' ÃkÃrehi sampajjati:- sÅlavipattiyà ca ÃdÅnavadassanena, sÅlasampattiyà ca Ãnisaæsadasanena.


#<[page 054]>#
%<54                           I. SÅlaniddeso>%
     Tattha: pa¤c' ime bhikkhave ÃdÅnavà dussÅlassa sÅlavipattiyà ti evam Ãdisuttanayena sÅlavipattiyà ÃdÅnavo daÂÂhabbo.
     Api ca dussÅlo puggalo dussÅlyahetu amanÃpo hoti devamanussÃnaæ, ananusÃsaniyo sabrahmacÃrÅnaæ, dukkhito dussÅlyagarahÃsu, vippaÂisÃrÅ sÅlavataæ pasaæsÃsu, tÃya ca pana dussÅlyatÃya sÃïasÃÂako viya dubbaïïo hoti. Ye kho pan' assa diÂÂhÃnugatiæ Ãpajjanti, tesaæ dÅgharattaæ apÃyadukkhÃvahanato dukkhasamphasso; yesaæ deyyadhammaæ paÂiggaïhÃti, tesaæ na mahapphalakaraïato appaggho, anekavassagaïikagÆthakÆpo viya dubbisodhano, chavÃlÃtam iva ubhato paribÃhiro, bhikkhubhÃvaæ paÂijÃnanto pi abhikkhu yeva, gogaïaæ anubandhagadrabho viya, satatubbiggo sabbaverikapuriso viya, asaævÃsÃraho matakaÊebaraæ viya, sutÃdiguïayutto pi sabrahmacÃrÅnaæ apÆjÃraho susÃnaggi viya brÃhmaïÃnaæ, abhabbo visesÃdhigame andho va rÆpadassane, nirÃso saddhamme caï¬ÃlakumÃrako viya rajje, sukhito 'smÅ ti ma¤¤amÃno pi dukkhito va aggikkhandhapariyÃye vuttadukkhabhÃgitÃya, dussÅlÃnaæ hi pa¤cakÃmaguïaparibhogavandanamÃnanÃdi-sukhassÃdagadhita-cittÃnaæ tappaccayaæ anussaraïamattenÃpi hadayasantÃpaæ janayitvà uïhalohituggÃrappavattanasamatthaæ atikaÂukaæ dukkhaæ dassento sabbÃkÃrena paccakkhakammavipÃko Bhagavà Ãha:-
     Passatha no tumhe, bhikkhave, amuæ mahantaæ aggikkhandhaæ Ãdittaæ sampajjalitaæ sajothÆtan ti?
     Evaæ, bhante.
     Taæ kiæ ma¤¤atha, bhikkhave? Katamaæ nu kho varaæ?
yaæ amuæ mahantaæ aggikkhandhaæ Ãdittaæ sampajjalitaæ sajotibhÆtaæ Ãlingitvà upanisÅdeyya và upanipajjeyya vÃ, yaæ khattiyaka¤¤aæ và brÃhmaïaka¤¤aæ và gahapatika¤¤aæ và mudutalunahatthapÃdaæ Ãlingetvà upanisÅdeyya và upanipajjeyya và ti?
     Etad eva, bhante, varaæ yaæ khattiyaka¤¤aæ và ...pe . . . upanipajjeyya vÃ.


#<[page 055]>#
%<                   6. Ko sankileso? 7. Kiæ vodÃnaæ?                 55>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Dukkhaæ h' etaæ, bhante, yaæ amuæ mahantaæ aggikkhandhaæ ...pe... upanipajjeyya và ti.
     ùrocayÃmi vo, bhikkhave, paÂivedayÃmi vo, bhikkhave:
yathà etad eva tassa varaæ dussÅlassa pÃpadhammassa asucisankassarasamÃcÃrassa paÂicchannakammantassa assamaïassa samaïapaÂi¤¤assa, abrahmacÃrissa brahmacÃrÅpaÂi¤¤assa antopÆti [ka] ssa avassutassa kasambujÃtassa yaæ amuæ mahantaæ aggikkhandhaæ ...pe... upanipajjeyya vÃ. Taæ kissa hetu? Tato-nidÃnaæ hi so, bhikkhave, maraïaæ và nigaccheyya maraïamattaæ và dukkhaæ, na tv' eva tappaccayà kÃyassa bhedà paraæ maraïà apÃyaæ duggatiæ vinipÃtaæ nirayaæ uppajjeyya. Ya¤ ca kho so, bhikkhave, dussÅlo ...pe... kasambujÃto khattiyaka¤¤aæ và ...pe...
upanipajjeyya vÃ, taæ hi tassa, bhikkhave, hoti dÅgharattaæ ahitÃya dukkhÃya, kÃyassa bhedà paraæ maraïà apÃyaæ duggatiæ vinipÃtaæ nirayaæ uppajjatÅ ti.
     Evaæ aggikkhandhÆpamÃya itthipaÂibaddhaæ pa¤cakÃmaguïaparibhogapaccayaæ dukkhaæ dassetvÃ, eten' evÆpÃyena:- taæ kiæ ma¤¤atha, bhikkhave? katamaæ nu kho varaæ? yaæ balavà puriso daÊhÃya vÃÊarajjuyà ubho janghà veÂhetvà ghaæseyya, sà chaviæ chindeyya, chaviæ chetvà cammaæ chindeyya, cammaæ chetvà maæsaæ chindeyya, maæsaæ chetvà nahÃruæ chindeyya, nahÃruæ chetvà aÂÂhiæ chindeyya, aÂÂhiæ chetvà aÂÂhimi¤jaæ Ãhacca tiÂÂheyya, yaæ và khattiyamahÃsÃlÃnaæ và brÃhmaïamahÃsÃlÃnaæ và gahapatimahÃsÃlÃnaæ và abhivÃdanaæ sÃdiyeyyà ti ca? Taæ kiæ ma¤¤atha, bhikkhave? Katamaæ nu kho varaæ yaæ balavà puriso tiïhÃya sattiyà teladhotÃya paccorasmiæ pahareyya, yaæ và khattiyamahÃsÃlÃnaæ và brÃhmaïamahÃsÃlÃnaæ và gahapatimahÃsÃlÃnaæ và a¤jalikammaæ sÃdiyeyyà ti ca? . . . Taæ kiæ ma¤¤atha, bhikkhave? katamaæ nu kho varaæ? yaæ balavà puriso tattena ayopaÂÂena Ãdittena sampajjalitena sajotibhÆtena kÃyaæ sampaliveÂheyya, yaæ và khattiya-brÃhmaïagahapati-mahÃsÃlÃnaæ và saddhÃdeyyaæ cÅvaraæ paribhu¤jeyyà ti ca? . . .  Taæ kiæ ma¤¤atha, bhikkhave? katamaæ nu kho varaæ?


#<[page 056]>#
%<56                           I. SÅlaniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  yaæ balavà puriso tattena ayosankunà Ãdittena sampajjalitena sajotibhÆtena mukhaæ vivaritvà tattaæ lohaguÊaæ Ãdittaæ sampajjalitaæ sajotibhÆtaæ mukhe pakkhipeyya, taæ tassa oÂÂham pi ¬aheyya, mukham pi, jivham pi, kaïÂham pi, udaram pi ¬aheyya, antam pi, antaguïam pi ÃdÃya adhobhÃgaæ nikkhameyya, yaæ và khattiya-brÃhmaïagahapati-mahÃsÃlÃnaæ và saddhÃdeyyaæ piï¬apÃtaæ paribhu¤jeyyà ti ca? . . .
     Taæ kiæ ma¤¤atha, bhikkhave? katamaæ nu kho varaæ?
yaæ balavà puriso sÅse và gahetvà khandhe và gahetvà tattaæ ayoma¤caæ và ayopÅÂhaæ và Ãdittaæ sampajjalitaæ sajotibhÆtaæ abhinisÅdÃpeyya và abhinipajjÃpeyya vÃ, yaæ và khattiya-brÃhmaïa-gahapati-mahÃsÃlÃnaæ và saddhÃdeyyaæ ma¤capÅÂhaæ paribhu¤jeyyÃti ca? . . . Taæ kiæ ma¤¤atha, bhikkhave? katamaæ nu kho varaæ? yaæ balavà puriso uddha-pÃdaæ adhosiraæ gahetvà tattÃya lohakumbhiyà pakkhipeyya ÃdittÃya sampajjalitÃya sajotibhÆtÃya, so tattha pheïuddehakaæ paccamÃno sakim pi uddhaæ gaccheyya, sakim pi adho gaccheyya, sakim pi tiriyaæ gaccheyya, yaæ và khattiyabrÃhmaïa-gahapati-mahÃsÃlÃnaæ và saddhÃdeyyaæ vihÃraæ paribhu¤jeyyà ti? cà ti imÃhi vÃÊarajju-tiïhasatti-ayopaÂÂaayoguÊa-ayoma¤ca-ayopÅÂha-ayokumbhÅ-upamÃhi abhivÃdana-a¤jalikamma-cÅvarapiï¬apÃta-ma¤ca-pÅÂha-vihÃra paribhogapaccayaæ dukkhaæ dassesi.
     TasmÃ:-
          AggikkhandhÃlingana-dukkhÃdhika-dukkhakaÂukaphalaæ
          avijahato kÃmasukhaæ, sukhaæ kuto bhinnasÅlassa?
          AbhivÃdanasÃdiyane kiæ nÃma sukhaæ vipannasÅlassa,
          daÊhavÃÊarajjughaæsana-dukkhÃdhika-dukkhabhÃgissa?


#<[page 057]>#
%<                   6. Ko sankileso? 7. Kiæ vodÃnaæ?                 57>%
          SaddhÃnaæ a¤jalikamma sÃdiyane kiæ sukhaæ asÅlassa
          sattippahÃra-dukkhÃdhimattadukkhassa yaæ hetu?
          CÅvaraparibhogasukhaæ kiæ nÃma asaæyatassa,
          yena ciraæ anubhavitabbo niraye jalita-ayopaÂÂasamphasso?
          MÃdhuro pi piï¬apÃto halÃhalavisÆpamo asÅlassa,
          Ãdittà gilitabbà ayoguÊà yena cirarattaæ.
          Sukhasammato pi dukkho asÅlino ma¤capÅÂhaparibhogo,
          yaæ bÃdhissanti ciraæ jalita-ayoma¤capÅÂhÃni.
          DussÅlassa vihÃre saddhÃdeyyamhi kà nivÃsarati?
          jalitesu nivasitabbaæ yena ayokumbhimajjhesu.
          Sankass-arasamÃcÃro kasambujÃto avassuto pÃpo;
          antopÆtÅti ca yaæ nindanto Ãha lokagaru.
          DhÅ! jÅvitaæ asa¤¤atassa, tassa samaïa [jana] vesadhÃrissa:
          assamaïassa upahataæ chatamattÃnaæ vahantassa.
          GÆthaæ viya, kuïapaæ viya, maï¬anakÃmà vivajjayantÅdha;
          yaæ nÃma sÅlavanto, santo kiæ jÅvitaæ tassa?
          Sabbabhayehi amutto, mutto sabbehi adhigamasukhehi,
          supihitasaggadvÃro apÃyamaggaæ samÃrÆÊho.
          KaruïÃya vatthubhÆto, karuïikajanassa nÃma ko a¤¤o?
          dussÅlasamo dussÅlatÃya iti bahuvidhà pi dosà ti.
     Evam Ãdinà paccavekkhaïena sÅlavipattiyaæ ÃdÅnavadassanaæ vuttappakÃraviparÅtato sÅlasampattiyaæ Ãnisaæsadassana¤ ca veditabbaæ. Api ca


#<[page 058]>#
%<58                           I. SÅlaniddeso>%
          Tassa pÃsÃdikaæ hoti pattacÅvaradhÃraïaæ;
          pabbajjà saphalà tassa yassa sÅlaæ sunimmalaæ.
          AttÃnuvÃdÃdibhayaæ suddhasÅlassa bhikkhuno,
          andhakÃraæ viya raviæ hadayaæ nÃvagÃhati.
          SÅlasampattiyà bhikkhu sobhamÃno tapovane
          pabhÃsampattiyà cando gagane viya sobhati.
          KÃyagandho pi pÃmojjaæ sÅlavantassa bhikkhuno
          karoti api devÃnaæ sÅlagandhe kathà va kÃ?
          Sabbesaæ gandhajÃtÃnaæ sampattiæ abhibhuyyati,
          avighÃti dasa disà sÅlagandho pavÃyati.
          Appakà pi katà kÃrÃ, sÅlavante mahapphalÃ
          hontÅti sÅlavà hoti pÆjà sakkÃrabhÃjanaæ.
          SÅlavantaæ na bÃdhenti Ãsavà diÂÂhadhammikÃ;
          samparÃyikadukkhÃnaæ mÆlaæ khamati sÅlavÃ.
          Yà manussesu sampatti yà ca devesu sampadÃ;
          na sà sampannasÅlassa icchato hoti dullabhÃ.
          Accantasantà pana yà ayaæ nibbÃnasampadÃ;
          mano sampannasÅlassa, tam eva anudhÃvati.
          SabbasampattimÆlamhi sÅlamhi iti paï¬ito,
          anekÃkÃravokÃraæ Ãnisaæsaæ vibhÃvaye ti.
     Evaæ hi vibhÃvayato sÅlavipattito ubbijjitvà sÅlasampattininnaæ mÃnasaæ hoti; tasmà yathà vuttaæ imaæ sÅlavipattiyà ÃdÅnavaæ ima¤ ca sÅlasampattiyà Ãnisaæsaæ disvà sabbÃdarena sÅlaæ vodÃpetabban ti.
     EttÃvatà ca: sÅle patiÂÂhÃya naro sampa¤¤o ti imissà gÃthÃya sÅlasamÃdhipa¤¤amukhena desite Visuddhi-Magge sÅlaæ tÃva paridÅpitaæ hoti.
       Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge
            SÅlaniddeso nÃma paÂhamo paricchedo.


#<[page 059]>#
%<59>%
                                   II
                           DUTIYO PARICCHEDO
                            DHUTANGANIDDESO
     IdÃni yehi appicchatÃ-santuÂÂhitadÅhi guïehi vuttappakÃrassa sÅlassa vodÃnaæ hoti, te guïe sampÃdetuæ, yasmà samÃdinnasÅlena yoginà dhutangasamÃdÃnaæ kÃtabbaæ, evaæ hi 'ssa appicchatÃ-santuÂÂhitÃ-sallekha-pavivekÃpacaya-viriyÃrambha-subharatÃdiguïasalila-vikkhÃlitamalaæ sÅla¤ c' eva suparisuddhaæ bhavissati vatÃni ca sampajjissanti.
Iti anavajjasÅlabbataguïaparisuddha[sabba]samÃcÃro porÃïe ariyavaæsattaye patiÂÂhÃya catutthassa bhÃvanÃrÃmatÃsankhÃtassa ariyavaæsassa ca adhigamÃraho bhavissati, tasmà Dhutangakathaæ ÃrabhissÃma.
     Bhagavatà hi pariccattalokÃmisÃnaæ kÃye ca jÅvite ca anapekkhÃnaæ anulomapaÂipadaæ yeva ÃrÃdhetukÃmÃnaæ kulaputtÃnaæ terasa dhutangÃni anu¤¤ÃtÃni, seyyathÅdaæ:
(1) paæsukÆlikangaæ, (2) tecÅvarikangaæ, (3) piï¬apÃtikangaæ, (4) sÃpadÃnacÃrikangaæ, (5) ekÃsanikangaæ, (6) pattapiï¬ikangaæ, (7) khalupacchÃbhattikangaæ, (8) Ãra¤¤ikangaæ, (9) rukkhamÆlikangaæ, (10) abbhokÃsikangaæ, (11) sosÃnikangaæ, (12) yathÃsanthatikangaæ, (13) nesajjikangan ti.
     Tattha:
          Atthato lakkhaïÃdÅhi samÃdÃnavidhÃnato
          pabhedato bhedato ca tassa tass' Ãnisaæsato.
          Kusalattikato c' eva dhutÃdÅnaæ vibhÃgato
          samÃsa-vyÃsato cÃpi vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.


#<[page 060]>#
%<60                        II. Dhutanganiddeso>%
     Tattha atthato ti tÃva: (1) rathikÃsusÃnasankÃrakÆÂÃdÅnaæ yattha katthaci paæsÆnaæ upariÂhitattà abbhuggataÂÂhena tesu paæsusu kÆlam ivà ti paæsukÆlaæ. Athavà paæsu viya kucchitabhÃvaæ ulatÅ ti paæsukÆlaæ, kucchitabhÃvaæ gacchatÅti vuttaæ hoti. Evaæ laddhanibbacanassa paæsukÆlassa dhÃraïaæ paæsukÆlaæ. Taæ sÅlam assÃti paæsukÆliko. PaæsukÆlikassa angaæ paæsukÆlikangaæ.
Angan ti kÃraïaæ vuccati. Tasmà yena samÃdÃnena so paæsukÆliko hoti, tass' etaæ adhivacanan ti veditabbaæ.
     (2) Eten' eva nayena sanghÃÂi uttarÃsangha-antaravÃsakasankhÃtaæ ticÅvaraæ sÅlam assà ti tecÅvariko. TecÅvarikassa angaæ tecÅvarikangaæ.
     (3) BhikkhÃsankhÃtÃnaæ pana Ãmisapiï¬Ãnaæ pÃto ti piï¬apÃto, parehi dinnÃnaæ piï¬Ãnaæ patte nipatanan ti vuttaæ hoti. Taæ piï¬apÃtaæ u¤chati taæ taæ kulaæ upasankamanto gavesatÅ ti piï¬apÃtiko. Piï¬Ãya và patituæ vatam etassà pi piï¬apÃtÅ. Patitun ti carituæ. Piï¬apÃtÅ eva piï¬apÃtiko. Tassa angaæ piï¬apÃtikangaæ.
     (4) DÃnaæ vuccati avakhaï¬anaæ. Apetaæ dÃnato ti apadÃnaæ, anavakhaï¬anan ti attho. Saha apadÃnena sÃpadÃnaæ, avakhaï¬avirahitaæ anugharan ti vuttaæ hoti.
SÃpadÃnaæ carituæ idam assa sÅlan ti sÃpadÃnacÃrÅ. SÃpadÃnacÃrÅ eva sÃpadÃnacÃriko. Tassa angaæ sÃpadÃnacÃrikangaæ.
     (5) EkÃsane bhojanaæ ekÃsanaæ. Taæ sÅlam assà ti ekÃsaniko. Tassa angaæ ekÃsanikangaæ.
     (6) DutiyabhÃjanassa paÂikkhittattà kevalaæ ekasmiæ yeva patte piï¬o pattapiï¬o. IdÃni pattapiï¬agahaïe pattapiï¬asa¤¤aæ katvÃ, pattapiï¬o sÅlam assà ti pattapiï¬iko.
Tassa angaæ pattapiï¬ikangaæ.
     (7) KhalÆti paÂisedhanatthe nipÃto. PavÃritena satà pacchà laddhaæ bhattaæ pacchÃbhattaæ nÃma.


#<[page 061]>#
%<                             SÃdhÃraïakathà                           61>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tassa pacchÃbhattassa bhojanaæ pacchÃbhattabhojanaæ. Tasmiæ pacchÃbhattabhojane pacchÃbhattasa¤¤aæ katvÃ, pacchÃbhattaæ silam assà ti pacchÃbhattiko. Na pacchÃbhattiko khalupacchÃbhattiko, samÃdÃnavasena paÂikkhittà ti rittabhojanass' etaæ namaæ. AÂÂhakathÃyaæ pana vuttaæ khalÆti ekosakuïiko; so mukhena phalaæ gahetvà tasmiæ patite puna a¤¤aæ na khÃdati, tÃdiso ayan ti khalupacchÃbhattiko. Tassa angaæ khalupacchÃbhattikangaæ.
     (8) Ara¤¤e nivÃso sÅlam assà ti Ãra¤¤iko. Tassa angaæ Ãra¤¤ikangaæ.
     (9) RukkhamÆle nivÃso rukkhamÆlaæ. Taæ sÅlam assà ti rukkhamÆliko. RukkhamÆlikassa angaæ rukkhamÆlikangaæ.
     (10,11) AbbhokÃsika-sosÃnikangesu pi es' eva nayo.
     (12) Yad eva santhataæ yathÃ-santhataæ, idaæ tuyhaæ pÃpuïÃtÅ ti evaæ paÂhamaæ uddiÂÂhasenÃsanass' etaæ adhivacanaæ. Tasmiæ yathà santhate viharituæ sÅlam assà ti yathà santhatiko. Tassa angaæ yathÃ-santhatikangaæ.
     (13) Sayanaæ paÂikkhipitvà nisajjÃya viharituæ sÅlam assà ti nesajjiko. Tassa angaæ nesajjikangaæ.
     SabbÃn' eva pan' etÃni tena tena samÃdÃnena dhutakilesattà dhutassa bhikkhuno angÃni, kilesadhunanato và dhutan ti laddhavohÃraæ ¤Ãïaæ angaæ etesan ti dhutangÃni.
Atha và dhutÃni ca tÃni paÂipakkhaniddhunanato angÃni ca paÂipattiyà ti pi dhutangÃni. Evaæ tÃv' ettha atthato vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
     SabbÃn' eva pan' etÃni samÃdÃnacetanÃ-lakkhaïÃni.
Vuttam pi c' etaæ [AÂÂhakathÃyaæ]: yo samÃdiyati, so puggalo. Yena samÃdiyati, cittacetasikà ete dhammÃ. Yà samÃdÃnacetanÃ, taæ dhutangaæ. Yaæ paÂikkhipati, taæ vatthÆ ti. SabbÃn' eva ca loluppavidhaæsanarasÃni, nilloluppabhÃvapaccupaÂÂhanÃni, appicchatÃdi ariyadhammapadaÂÂhÃnÃni.


#<[page 062]>#
%<62                        II. Dhutanganiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Evam ettha lakkhaïÃdÅhi veditabbo vinicchayo.
     SamÃdÃnavidhÃnato ti Ãdisu pana pa¤casu sabbÃn' eva dhutangÃni, dharamÃne Bhagavati, Bhagavato va santike samÃdÃtabbÃni; parinibbute mahÃsÃvakassa santike. Tasmiæ asati, khÅïÃsavassa . . . anÃgÃmissa . . . sakadÃgÃmissa . . . sotÃpannassa . . . tipiÂakassa . . . dvipiÂakassa . . . ekapiÂakassa . . . ekasangÅtikassa . . . ekÃgamassa . . .
aÂÂhakathÃcariyassa; tasmiæ asati dhutangadharassa; tasmim pi asati cetiyangaïaæ sammajjitvà ukkuÂikaæ nisÅditvÃ, sammÃsambuddhassa santike vadantena viya samÃdÃtabbÃni. Api ca sayam pi samÃdÃtuæ vaÂÂati eva. Ettha ca Cetiyapabbate dve bhÃtikattherÃnaæ jeÂÂhakabhÃtu dhutangappicchatÃya vatthu kathetabbaæ.
                       Ayaæ tÃva sÃdhÃraïakathÃ.
                           1. PaæsukÆlikangaæ
     IdÃni ekekassa samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃnisaæse vaïïayissÃma.
     PaæsukÆlikangaæ tÃva: gahapatidÃnacÅvaraæ paÂikkhipÃmi, paæsukÆlikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesu dvÅsu vacanesu a¤¤atarena samÃdinnaæ hoti. Idaæ tÃv' ettha samÃdÃnaæ.
Evaæ samÃdinnadhutangena pana tena sosÃnikaæ, pÃpaïikaæ, rathiyacoÊaæ, sankÃracoÊaæ, sotthiyaæ, nahÃnacoÊaæ, titthacoÊaæ, gatapaccÃgataæ, aggida¬¬haæ, gokhÃyitaæ, upacikÃkhÃyitaæ, undÆrakhÃyitaæ, antacchinnaæ, dasacchinnaæ, dhajÃhaÂaæ, thÆpacÅvaraæ, samaïacÅvaraæ, Ãbhisekikaæ, iddhimayaæ, panthikaæ, vÃtÃhaÂaæ, devadattiyaæ, sÃmuddikan ti, etesu a¤¤ataraæ cÅvaraæ gahetvà phÃletvà dubbalaÂÂhÃnaæ pahÃya thiraÂÂhÃnÃni dhovitvà cÅvaraæ katvà porÃïaæ gahapaticÅvaraæ apanetvà paribhu¤jitabbaæ.
     Tattha sosÃnikan ti susÃne patitakaæ. PÃpaïikan ti ÃpaïadvÃre patitakaæ. RathiyacoÊan ti pu¤¤atthikehi vÃtapÃnantarena rathikÃya cha¬¬itacoÊakaæ. SankÃracoÊan ti sankÃraÂÂhÃne cha¬¬itacoÊakaæ.


#<[page 063]>#
%<                           1. PaæsukÆlikangaæ                         63>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Sotthiyan ti gabbhamalaæ pu¤chitvà cha¬¬itavatthaæ. TissÃmaccamÃtà kira satagghanakena vatthena gabbhamalaæ pu¤chÃpetvÃ: paæsukÆlikà gaïhissantÅti TÃÊaveÊimagge cha¬¬Ãpesi; bhikkhÆ jiïïakaÂÂhÃnattham eva ganhanti. NahÃnacoÊan ti yaæ bhÆtavejjehi sasÅsaæ nahÃpitvà kÃÊakaïïikacoÊan ti cha¬¬etvà gacchanti. Titthacolan ti nahÃnatitthe cha¬¬itapilotikÃ. GatapaccÃgatan ti yaæ manussà susÃnaæ gantvà paccÃgatà nahatvà cha¬¬enti. Aggida¬¬han ti agginà da¬¬happadesaæ, taæ hi manussà cha¬¬enti. GokhÃyitÃdÅni pÃkaÂÃn' eva; tÃdisÃni pi hi manussà cha¬¬enti. DhajÃhaÂan ti nÃvaæ ÃrÆhantà dhajaæ bandhitvà ÃrÆhanti, taæ tesaæ dassanÃtikkame gahetuæ vaÂÂati. Yam pi yuddhabhÆmiyaæ dhajaæ bandhitvà Âhapitaæ, taæ dvinnam pi senÃnaæ gatakÃle gahetuæ vaÂÂati. ThÆpacÅvaran ti vammikaæ parikkhipitvà balikammaæ kataæ. SamaïacÅvaran ti bhikkhu santakaæ. ùbhisekikan ti ra¤¤o abhisekaÂÂhÃne cha¬¬itacÅvaraæ. Iddhimayan ti ehi bhikkhu-cÅvaraæ. Panthikan ti antarÃmagge patitakaæ yaæ pana sÃmikÃnaæ satisammosena patitaæ, taæ thokaæ rakkhitvà gahetabbaæ.
VÃtÃhaÂan ti vÃtena haritvà dÆre pÃtitaæ. Taæ pana sÃmike apassante gahetuæ vaÂÂati. Devadattiyan ti yaæ Anuruddhattherassa viya devatÃhi dinnakaæ. SÃmuddikan ti samuddavÅcÅhi thale ussÃritaæ yaæ pana sanghassa demà ti dinnaæ coÊakabhikkÃya và caramÃnehi laddhaæ, na taæ paæsukÆlaæ. Bhikkhudattiye pi yaæ vassaggena gÃhetvà và dÅyyati, senÃsanacÅvaraæ và hoti, na taæ paæsukÆlaæ, no gÃhÃpetvà dinnam eva paæsukÆlaæ. TatrÃpi yaæ dÃyakehi bhikkhussa pÃdamÆle nikkhittaæ, tena pana bhikkhunà paæsukÆlikassa hatthe Âhapetvà dinnaæ, taæ ekato suddhikaæ nÃma. Yaæ bhikkhuno hatthe Âhapetvà dinnaæ, tena pana pÃdamÆle Âhapitaæ, tam pi ekato suddhikam. Yaæ bhikkhuno pi pÃdamÆle Âhapitaæ, tenÃpi tath' eva dinnaæ, taæ ubhato suddhikaæ.


#<[page 064]>#
%<64                        II. Dhutanganiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Yaæ hatthe Âhapetvà laddhaæ, hatthe yeva Âhapitaæ, taæ anukkaÂÂhacÅvaraæ nÃma. Iti imaæ paæsukÆlabhedaæ ¤atvà paæsukÆlikena cÅvaraæ paribhu¤jitabban ti idam ettha vidhÃnaæ.
     Ayaæ pana pabhedo:- tayo paæsukÆlikÃ: ukkaÂÂho, majjhimo, mudÆti. Tattha sosÃnikaæ yeva gaïhanto ukkaÂÂho hoti. Pabbajito gaïhissatÅ ti Âhapitakaæ gaïhanto majjhimo.
PÃdamÆle Âhapetvà dinnakaæ gaïhanto mudÆ ti. Tesu yassa kassaci attano ruciyà khantiyà gihÅhi dinnakaæ sÃditakkhaïe dhutangaæ bhijjati. Ayam ettha bhedo.
   Ayaæ pan' Ãnisaæso:- paæsukÆlacÅvaraæ nissÃya pabbajjÃ
ti vacanato nissayÃnurÆpapaÂipattisabbhÃvo, paÂhame ariyavaæse patiÂÂhÃnaæ, ÃrakkhadukkhÃbhÃvo, aparÃyattavuttitÃ, corabhayena abhayatÃ, paribhogataïhÃya abhÃvo, samaïasÃruppaparikkhÃratÃ. App [aggh] Ãni c' eva sulabhÃni ca tani ca anavajjÃnÅ ti Bhagavatà saævaïïitapaccayatÃ, pÃsÃdikatÃ, appicchatÃdÅnaæ phalanipphatti, sammÃpaÂipattiyà anubrÆhanaæ, pacchimÃya janatÃya diÂÂhÃnugatiæ ÃpÃdanan ti.
          MÃrasena vighÃtÃya paæsukÆladharo yati,
          sannaddhakavaco yuddhe khattiyo viya sobhati.
          PahÃya kÃsikÃdÅni varavatthÃni dhÃritaæ,
          yaæ lokagarunà ko taæ paæsukÆlaæ na dhÃraye?
          Tasmà hi attano bhikkhu paÂi¤¤aæ samanussaraæ
          yogÃcÃrÃnukulamhi paæsukÆle rato siyà ti.
Ayaæ tÃva paæsukÆlikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃnisaæsavaïnanÃ.
                           2. TecÅvarakangaæ
     Tad-anantaraæ pana tecÅvarikangaæ: catutthakacÅvaraæ paÂikkhipÃmi, tecÅvarikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ataravacanena samÃdinnaæ hoti.


#<[page 065]>#
%<                           2. TecÅvarakangaæ                          65>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tena pana tecÅvarikena cÅvaradussaæ labhitvÃ, yÃva aphÃsubhÃvena kÃtuæ và na sakkoti, vicÃrakaæ và na labhati, sÆci-Ãdisu và yaæ ki¤ci na sampajjati tÃva nikkhipitabbaæ; nikkhittapaccayà doso n' atthi. RajitakÃlato pana paÂÂhÃya nikkhipituæ na vaÂÂati; dhutangacoro nÃma hoti. Idam assa vidhÃnaæ.
     Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂhena rajanakÃle paÂhamaæ antaravÃsakaæ và uttarÃsangaæ và rajitvà taæ nivÃsetvà itaraæ rajitabbaæ; taæ pÃrupitvà sanghÃÂi rajitabbÃ; sanghÃÂiæ pana nivÃsetuæ na vaÂÂati.
Idam assa gÃmantasenÃsane vattaæ. ùra¤¤akena pana dve ekato dhovitvà rajituæ vaÂÂati. Yathà pana ka¤ci disvà sakkoti kÃsÃvaæ Ãka¬¬hitvà upari kÃtuæ, evaæ Ãsanne ÂhÃne nisÅditabbaæ. Majjhimassa pana rajanasÃlÃyaæ rajanakÃsÃvaæ nÃma hoti, taæ nivÃsetvà và pÃrupitvà và rajanakammaæ kÃtuæ vaÂÂati. Mudukassa sabhÃgabhikkhÆnaæ cÅvarÃni nivÃsetvà và parupitvà và rajanakammaæ kÃtuæ vaÂÂati.
     TatraÂÂhakapaccattharaïam pi tassa vaÂÂati, pariharituæ pana na vaÂÂati. SabhÃgabhikkhÆnaæ cÅvaram pi antarantarà paribhu¤jituæ vaÂÂati. Dhutanga-tecÅvarikassa pana catutthaæ vattamÃnaæ aæsakÃsÃvam eva vaÂÂati; ta¤ ca kho vitthÃrato vidatthi dÅghato ti hattham eva vaÂÂati.
Imesaæ pana tiïïam pi catutthakacÅvaraæ sÃditakkhaïe yeva dhutangaæ bhijjati. Ayam ettha bhedo.
     Ayaæ pan' Ãnisaæso:- tecÅvariko bhikkhu santuÂÂho hoti kÃyaparihÃrikena cÅvarena; ten' assa pakkhino viya samÃdÃy' eva gamanaæ, appasamÃrambhatÃ, vatthasannidhiparivajjanaæ, sallahukavuttitÃ, atirekacÅvaraloluppappahÃnaæ, kappiye pi mattakÃrità sallekhavuttitÃ, appicchatÃdÅnaæ phalanipphattÅ ti evam Ãdayo guïà sampajjanti.


#<[page 066]>#
%<66                        II. Dhutanganiddeso>%
     Atirekavatthataïhaæ pahÃya sannidhivivajjito dhÅro;
     santosasukharasa¤¤Æ ticÅvaradharo bhavati yogÅ.
     Tasmà sapattacaraïo pakkhÅ va sacÅvaro va yogivaro,
     Sukham anuvicaritukÃmo cÅvaraniyame ratiæ kayirà ti.
Ayaæ tecÅvarikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃnisaæsavaïïanÃ.
                           3. Piï¬apÃtikangaæ
     (3) Piï¬apÃtikangam pi: atirekalÃbhaæ paÂikkhipÃmi, piï¬apÃtikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ataravacanena samÃdinnaæ hoti. Tena pana piï¬apÃtikena sanghabhattaæ, uddesabhattaæ, nimantanabhattaæ, salÃkabhattaæ, pakkhikam, uposathikaæ, pÃÂipadikaæ, Ãgantukabhattaæ, gamikabhattaæ, gilÃnabhattaæ, gilÃnupaÂÂhÃkabhattaæ, vihÃrabhattaæ, dhurabhattaæ, vÃrakabhattan ti etÃni cuddasabhattÃni na sÃditabbÃni. Sace pana: sanghabhattaæ gaïhathà ti Ãdinà nayena avatvÃ: amhÃkaæ gehe sangho bhikkhaæ gaïhÃti, tumhe pi bhikkhaæ gaïhathà ti vatvà dinnÃni honti, tÃni sÃdituæ vaÂÂanti. Sanghato nirÃmisasalÃkà pi vihÃre pakkabhattam pi vaÂÂati yevÃti idam assa vidhÃnaæ.
     Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂho purato pi pacchato pi ÃhaÂabhikkham pi gaïhÃti, bahidvÃre Âhatvà pattaæ gaïhantÃnam pi deti, paÂikkamanaæ Ãharitvà dinnabhikkham pi gaïhÃti; taæ divasaæ pana nisÅditvà bhikkhaæ na gaïhÃti. Majjhimo taæ divasaæ nisÅditvà pi gaïhÃti; svÃtanÃya pana nÃdhivÃseti. Muduko svÃtanÃya pi pun divasÃya pi bhikkhaæ adhivÃseti. Te ubho pi serivihÃrasukhaæ na labhanti, ukkaÂÂho pana labhati. Ekasmiæ kira gÃme ariyavaæso hoti, ukkaÂÂho itare Ãha:- ÃyÃm', Ãvuso, dhammasavanÃyà ti. Tesu eko:- eken' amhi, bhante, manussena nisÅdÃpito ti Ãha. Aparo:- mayÃ, bhante, svÃtanÃya ekassa bhikkhà adhivÃsità ti evaæ te ubho pi parihÅnÃ. Itaro pÃto va piï¬Ãya caritvà gantvà dhammarasaæ paÂisaævedesi.


#<[page 067]>#
%<                           3. Piï¬apÃtikangaæ                         67>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Imesaæ pana tiïïam pi sanghabhattÃdi atirekalÃbhaæ sÃditakkhaïe va dhutangaæ bhijjati. Ayam ettha bhedo.
     Ayaæ pan' Ãnisaæso:- piï¬iyÃlopabhojanaæ nissÃya pabbajjà ti vacanato nissayÃnurÆpapaÂipattisambhÃvo, dutiye ariyavaæse patiÂÂhÃnaæ, aparÃyattavuttitÃ: app [aggh] Ãni c' eva sulabhÃni ca tÃni ca anavajjÃnÅ ti Bhagavatà saævaïïitapaccayatÃ, kosajjanimmaddanatÃ, parisuddhÃjÅvatÃ, sekhiyapaÂipattipÆraïaæ, aparapositÃ, parÃnuggahakiriyÃ, mÃnappahÃnaæ, rasataïhÃnivÃraïaæ, gaïabhojana-paramparabhojana-cÃrittasikkhÃpadehi anÃpattitÃ, appicchatÃdÅnaæ anulomavuttitÃ, sammÃpaÂipattibrÆhanaæ, pacchimà janatÃnukampanan ti.
          Piï¬iyÃlopasantuÂÂho, aparÃyattajÅviko,
          pahÅnÃhÃraloluppo hoti cÃtuddiso yati.
          Vinodayati kosajjaæ ÃjÅvassa visujjhati,
          tasmà hi nÃtima¤¤eyya bhikkhÃcariyaæ sumedhaso.
     EvarÆpassa hi:-
          Piï¬apÃtikassa bhikkhuno attabharassa ana¤¤aposino,
          devà pihayanti tÃdino, no ce lÃbhasilokanissito ti.
     Ayaæ piï¬apÃtikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃnisaæsavaïïanÃ.
                         4. SapadÃnacÃrikangaæ
     SapadÃnacÃrikangam pi: loluppacÃraæ paÂikkhipÃmi, sapadÃnacÃrikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ataravacanena samÃdinnaæ hoti. Tena pana sapadÃnacÃrikena gÃmadvÃre Âhatvà parissayÃbhÃvo sallakkhetabbo. Yassà racchÃya và gÃme và parissayo hoti, taæ pahÃya, a¤¤attha carituæ vaÂÂati.
Yasmiæ gharadvÃre và racchÃya và gÃme và ki¤ci na labhati, agÃmasa¤¤aæ katvà gantabbaæ. Yattha ki¤ci labhati, taæ pahÃya gantuæ na vaÂÂati. Iminà ca bhikkhunà kÃlataraæ pavisitabbaæ, evaæ hi aphÃsukaÂÂhÃnaæ pahÃya a¤¤attha gantuæ sakkhissati.


#<[page 068]>#
%<68                        II. Dhutanganiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Sace pan' assa vihÃre dÃnaæ dentà antarÃmagge và Ãgacchantà manussà pattaæ gahetvà piï¬apÃtaæ denti vaÂÂati. Iminà ca maggaæ gacchantenÃpi bhikkhÃcÃravelÃyaæ. sampattagÃmaæ anatikkamitvà caritabbam eva. Tattha alabhitvà và thokaæ labhitvà và gÃmapaÂipÃÂiyà caritabban ti idam assa vidhÃnaæ.
     Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂho purato ÃhaÂabhikkham pi pacchato ÃhaÂabhikkham pi paÂikkamanaæ Ãharitvà diyyamÃnam pi na gaïhÃti, sadvÃre pana pattaæ vissajjeti. Imasmiæ hi dhutange MahÃkassapattherena sadiso nÃma n' atthi, tassa pi pattavissaÂÂhaÂÂhÃnam eva pa¤¤Ãyati.
     Majjhimo purato và pacchato và ÃhaÂam pi paÂikkamanaæ ÃhaÂam pi gaïhÃti, sadvÃre pi pattaæ vissajjeti, na pana bhikkhaæ ÃgamayamÃno nisÅdati. Evaæ so ukkaÂÂhapiï¬apÃtikassa anulometi. Muduko taæ divasaæ nisÅditvà Ãgameti.
Imesaæ pana tiïïam pi loluppacÃre uppannamatte dhutangaæ bhijjati. Ayam ettha bhedo.
     Ayaæ pan' Ãnisaæso:- kulesu niccanavakatÃ, candÆpamatÃ, kulamaccherappahÃnaæ, samÃnÃnukampitÃ, kulÆpakÃdÅnavÃbhÃvo avhÃnÃnabhinandanÃ, abhihÃrena anatthikatÃ, appicchatÃdÅnaæ anulomavuttità ti.
               CandÆpamo niccanavo kulesu
               amaccharÅ sabbasamÃnukampo
               kulÆpakÃdÅnava-vippamutto
               hotÅdha bhikkhu sapadÃnacÃrÅ.
               LoluppacÃra¤ ca pahÃya tasmÃ,
               okkhittacakkhÆ yugamattadassÅ,
               ÃkankhamÃno bhuvi sericÃraæ
               careyya dhÅro sapadÃnacÃran ti.
Ayaæ sapadÃnacÃrikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃnisaæsavaïïanÃ.


#<[page 069]>#
%<                            5. EkÃsanikangaæ                          69>%
                            5. EkÃsanikangaæ
     EkÃsanikangam pi: nÃnÃsanabhojanaæ paÂikkhipÃmi, ekÃsanikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ataravacanena samÃdinnaæ hoti. Tena pana ekÃsanikena ÃsanasÃlÃyaæ nisÅdantena therÃsane anisÅditvÃ:- idaæ mayhaæ pÃpuïissatÅti patirÆpaæ Ãsanaæ sallakkhetvà nisÅditabbaæ. Sac' assa vippakate bhojane Ãcariyo và upajjhÃyo và Ãgacchati, uÂÂhÃya vattaæ kÃtuæ vaÂÂati. TipiÂaka-CÆÊÃbhayatthero pan' Ãha:- Ãsanaæ và rakkheyya bhojanaæ vÃ, aya¤ ca vippakatabhojano, tasmà vattaæ karotu, bhojanaæ pana mà bhu¤jatÆti idam assa vidhÃnaæ.
     Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂho appaæ và hotu bahu vÃ, yamhi bhojane hatthaæ otÃreti, tato a¤¤aæ gaïhituæ na labhati. Sace pi manussÃ:- therena na ki¤ci bhuttan ti sappi-ÃdÅni Ãharanti, bhesajjattham eva vaÂÂanti, na ÃhÃratthaæ. Majjhimo yÃva patte bhattaæ na khÅyati, tÃva a¤¤aæ gaïhituæ labhati; ayaæ hi bhojanapariyantiko nÃma hoti. Muduko yÃva Ãsanà na vuÂÂhÃti, tÃva bhu¤jituæ labhaÂi; so hi udakapariyantiko và hoti, yÃva pattadhovanaæ na gaïhÃti, tÃva bhu¤janato; Ãsanapariyantiko vÃ, yÃva na vuÂÂhÃti, tÃva bhu¤janato. Imesaæ pana tiïïam pi nÃnÃsanabhojanaæ bhuttakkhaïe dhutangaæ bhijjati. Ayam ettha bhedo.
     Ayaæ pan' Ãnisaæso:- appÃbÃdhatÃ, appÃtankatÃ, lahuÂÂhÃnaæ, balaæ, phÃsuvihÃro, anatirittapaccayà anÃpatti, rasataïhà vinodanaæ, appicchatÃdÅnaæ anulomavuttità ti.
     EkÃsanabhojane rataæ na yatiæ bhojanapaccayà rujÃ,
     visahanti rase aloluppo pariyÃpeti na kammam attano.
     Iti phÃsuvihÃrakÃraïe sucisallekharatupasevite,
     janayetha visuddhamÃnaso ratim ekÃsanabhojane, yatÅ ti.
Ayaæ ekÃsanikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃnisaæsavaïïanÃ.


#<[page 070]>#
%<70                        II. Dhutanganiddeso>%
                         6. Pattapiï¬ikakangaæ
     Pattapiï¬ikangam pi: dutiyabhÃjanaæ patikkhipÃmi, pattapiï¬ikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ataravacanena samÃdinnaæ hoti. Tena pana pattapiï¬ikena yÃgupÃnakÃle bhÃjane Âhapetvà vya¤jane laddhe vya¤janaæ và paÂhamaæ khÃditabbaæ, yÃgu và pÃtabbÃ. Sace pana yÃgu yaæ pakkhipati, pÆtimajjhakÃdimhi vya¤jane pakkhitte, yÃgupaÂikÆlà hoti, appaÂikÆlam eva ca katvà paribhu¤jituæ vaÂÂati; tasmà tathÃrÆpaæ vya¤janaæ sandhÃya idaæ vuttaæ. Yaæ pana madhusakkarÃdikaæ appaÂikÆlaæ hoti, taæ pakkhipitabbaæ. Gaïhantena ca pamÃïayuttam eva gaïhitabbaæ.
ùmakasÃkaæ hatthena gahetvà khÃdituæ vaÂÂati. Tathà pana akatvà patte yeva pakkhipitabbaæ, dutiyabhÃjanassa pana paÂikkhittattà a¤¤aæ rukkhapaïïam pi na vaÂÂatÅ ti idam assa vidhÃnaæ.
     Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂhassa a¤¤atra ucchukhÃdanakÃlà kacavaram pi cha¬¬etuæ na vaÂÂati, odanapiï¬amacchamaæsapÆve pi bhinditvà khÃdituæ na vaÂÂati. Majjhimassa ekena hatthena bhinditvà khÃdituæ vaÂÂati. HatthayogÅ nÃm' esa. Muduko pana pattayogÅ nÃma hoti. Tassa yaæ sakkà hoti patte pakkhipituæ, taæ sabbaæ hatthena và dantehi và bhinditvà khÃdituæ vaÂÂati. Imesaæ pana tiïïam pi dutiyabhÃjanaæ sÃditakkhaïe dhutangaæ bhijjati. Ayam ettha bhedo.
     Ayaæ pan' Ãnisaæso:- nÃnÃrasataïhÃvinodanaæ, atricchatÃya pahÃnaæ, ÃhÃre payojanamattadassitÃ, thÃlakÃdiharaïakhedÃbhÃvo, avikkhittabhojitÃ, appicchatÃdÅnaæ anulomavuttità ti.
          NÃnÃbhÃjanavikkhepaæ hitvà okkhittalocana,
          khaïanto viya mÆlÃni rasataïhÃya subbato.
          SarÆpaæ viya santuÂÂhiæ, dhÃrayanto sumÃnaso;
          paribhu¤jeyya ÃhÃraæ ko a¤¤o pattapiï¬iko ti?
Ayaæ pattapiï¬ikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃnisaæsavaïïanÃ.


#<[page 071]>#
%<                       7. KhalupacchÃbhattikangaæ                     71>%
                       7. KhalupacchÃbhattikangaæ
     KhalupacchÃbhattikangam pi: atirittabhojanaæ paÂikkhipÃmi, khalupacchÃbhattikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ataravacanena samÃdinnaæ hoti. Tena pana khalupacchÃbhattikena pavÃretvà puna bhojanaæ kappiyaæ kÃretvà na bhu¤jitabbaæ. Idam assa vidhÃnaæ.
     Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂho yasmà paÂhamapiï¬e pavÃraïà nÃma n' atthi, tasmiæ pana ajjhohariyamÃne a¤¤aæ paÂikkhipato hoti, tasmà evaæ pavÃrito paÂhamapiï¬aæ ajjhoharitvà dutiyapiï¬aæ na bhu¤jati. Majjhimo yasmiæ bhojane pavÃrito, tad eva bhu¤jati. Muduko pana yÃva Ãsanà na vuÂÂhÃti tÃva bhu¤jati. Imesaæ pana tiïïam pi pavÃritÃnaæ kappiyaæ kÃrÃpetvà bhuttakkhaïe dhutangaæ bhijjati. Ayam ettha bhedo.
     Ayaæ pan' Ãnisaæso:- anatirittabhojanÃpattiyà dÆrÅbhÃvo, odarikattÃbhÃvo, nirÃmisasannidhitÃ, puna pariyesanÃya abhÃvo, appicchatÃdÅnaæ anulomavuttità ti.
     PariyesanÃya khedaæ na yÃti, na karoti sannidhiæ dhÅro,
     odarikattaæ pajahati khalupacchÃbhattiko yogÅ.
     Tasmà sugatappasatthaæ santosaguïÃdi-vu¬¬hisa¤jananaæ,
     dose vidhunitukÃmo bhajeyya yogÅ dhutangam idan ti.
     Ayaæ khalupacchÃbhattikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃnisaæsavaïïanÃ.
                            8. ùra¤¤ikangaæ
     ùra¤¤ikangam pi: gÃmantasenÃsanaæ paÂikkhipÃmi, ara¤¤ikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ataravacanena samÃdinnaæ hoti. Tena pana Ãra¤¤ikena gÃmantasenÃsanaæ pahÃya ara¤¤e aruïaæ uÂÂhÃpetabbaæ. Tattha saddhiæ upacÃrena gÃmo yeva gÃmantasenÃsanaæ. GÃmo nÃma yo koci ekakuÂiko và anekakuÂiko và parikkhitto và aparikkhitto và samanusso và amanusso và antamaso atirekacÃtumÃsaniviÂÂho yo koci sattho pi.


#<[page 072]>#
%<72                        II. Dhutanganiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  GÃmÆpacÃro nÃma parikkhittassa gÃmassa, sace AnurÃdhapurass' eva dve indakhÅlà honti, abbhantar' ime indakhÅle thitassa [thÃma] majjhimassa purisassa le¬¬upÃto. Tassa lakkhaïaæ yathà taruïamanussà attano balaæ dassentà bÃhaæ pasÃretvà le¬¬uæ khipanti, evaæ khittassa le¬¬ussa patanaÂÂhÃnabbhantaran ti VinayadharÃ; Suttantikà pana kÃkanivÃraïaniyÃmena khittassà ti vadanti.
AparikkhittagÃme yaæ sabbapaccantimassa gharassa dvÃre Âhito mÃtugÃmo bhÃjanena udakaæ cha¬¬eti tassa patanaÂÂhÃnaæ gharÆpacÃro. Tato vuttanayena eko la¬¬upÃto gÃmo, dutiyogÃmÆpacÃro. Ara¤¤aæ pana, VinayapariyÃyena tÃva: Âhapetvà gÃma¤ ca gÃmÆpacÃra¤ ca, sabbam etaæ ara¤¤an ti vuttaæ; AbhidhammapariyÃyena nikkhamitvà bahi indakhÅlà sabbam etaæ ara¤¤an ti vuttaæ. Imasmiæ pana, SuttantikapariyÃyena ara¤¤akaæ nÃma senÃsanaæ pa¤cadhanusatikaæ pacchiman ti idaæ lakkhaïaæ, taæ Ãropitena Ãcariyadhanunà parikkhittassa gÃmassa indakhÅlato, aparikkhittassa paÂhamale¬¬upÃtato paÂÂhÃya yÃva vihÃraparikkhepà minitvà va vatthapetabbaæ.
     Sace pana vihÃro aparikkhitto hoti, yaæ sabbapaÂhamaæ senÃsanaæ và bhattasÃlà và dhuvasannipÃtaÂÂhÃnaæ và bodhi và cetiyaæ và dÆre ce pi senÃsanato hoti, taæ paricchedaæ katvà minitabban ti VinayatthakathÃsu vuttaæ.
MajjhimatthakathÃyaæ pana vihÃrassà pi gÃmass' eva upacÃraæ nÅharitvà ubhinnaæ le¬¬upÃtÃnaæ antarà minitabban ti vuttaæ: idam ettha pamÃïaæ.
     Sace pi Ãsanne gÃmo hoti, vihÃre Âhitehi mÃnussakÃnaæ saddo suyyati, pabbatanadÅ-ÃdÅhi pana antaritattà na sakkà ujuæ gantuæ; yo tassa pakatimaggo hoti, sace pi nÃvÃya sa¤caritabbo, tena maggena pa¤cadhanusatikaæ gahetabbaæ. Yo pana ÃsannagÃmassa angasampÃdanatthaæ tato tato maggaæ pidahati ayaæ dhutangacoro hoti.
     Sace pana ara¤¤ikassa bhikkhuno upajjhÃyo và Ãcariyo và gilÃno hoti, tena ara¤¤e sappÃyaæ alabhantena gÃmantasenÃsanaæ netvà upaÂÂhÃtabbo.


#<[page 073]>#
%<                            8. ùra¤¤ikangaæ                           73>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  KÃlass' eva pana nikkhamitvà angayuttaÂÂhÃne aruïaæ uÂÂhÃpetabbaæ.
     Sace aruïuÂÂhÃnavelÃyaæ tesaæ ÃbÃdho va¬¬hati, tesaæ yeva kiccaæ kÃtabbaæ, na dhutangasuddhikena bhavitabban ti idam assa vidhÃnaæ.
     Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂhena sabbakÃlaæ ara¤¤e aruïaæ uÂÂhÃpetabbaæ. Majjhimo cattÃro vassike mÃse gÃmante vasituæ labhati; muduko hemantike pi. Imesaæ pana tiïïam pi yathà paricchinne kÃle ara¤¤ato Ãgantvà gÃmantasenÃsane dhamma[savana]æ suïantÃnaæ aruïe uÂÂhite pi dhutangaæ na bhijjati. Sutvà gacchantÃnaæ antarÃmagge uÂÂhite pi na bhijjati.
     Sace pana uÂÂhite pi dhammakathike: muhuttaæ nipajjitvà gamissÃmÃti niddÃyantÃnaæ aruïaæ uÂÂhahati, attano và ruciyà gÃmantasenÃsane aruïaæ uÂÂhÃpenti, dhutangaæ bhijjatÅ ti ayam ettha bhedo.
     Ayaæ pan' Ãnisaæso:- Ãra¤¤iko bhikkhu ara¤¤asa¤¤am manasikaronto bhabbo aladdhaæ và samÃdhiæ paÂiladdhuæ, laddhaæ và rakkhituæ, satthà pi 'ssa attamano hoti. Yath'Ãha:- tenà 'haæ, NÃgita, tassa bhikkhuno attamano homi ara¤¤avihÃrenà ti. PantasenÃsanavÃsino c' assa asappÃyarÆpÃdayo cittaæ na vikkhipanti, vigatasantÃso hoti, jÅvitanikantiæ jahÃti, pavivekasukharasaæ assÃdeti, paæsukÆlikÃdibhÃvo pi c' assa patirÆpo hotÅ ti.
          Pavivitto asaæsaÂÂho pantasenÃsane rato,
          ÃrÃdhayanto nÃthassa vanavÃsena mÃnasaæ.
          Eko ara¤¤e nivasaæ yaæ sukhaæ labhate yati,
          rasaæ tassa na vindanti api devà sa-indakÃ.
          PaæsukÆla¤ ca eso va, kavacaæ viya dhÃrayaæ,
          ara¤¤asangÃmagato avasesadhutà yudho.
          Samattho na cirass' eva jetuæ MÃraæ sa-vÃhanaæ,
          tasmà ara¤¤avÃsamhi ratiæ kayirÃtha paï¬ito ti.
Ayam Ãra¤¤ikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃnisaæsavaïïanÃ.


#<[page 074]>#
%<74                       II. Dhutanganiddeso>%
                          9. RukkhamÆlikangaæ
     (9) RukkhamÆlikangam pi: channaæ paÂikkhipÃmi, rukkhamÆlikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ataravacanena samÃdinnaæ hoti. Tena pana rukkhamÆlikena sÅmantarikarukkhaæ cetiyarukkhaæ niyyÃsarukkhaæ phalarukkhaæ vaggulirukkhaæ susirarukkhaæ vihÃramajjhe Âhitarukkhan ti ime rukkhe vivajjetvà vihÃrapaccante Âhitarukkho gahetabbo ti idam assa vidhÃnaæ.
     Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂho yathÃrucitaæ rukkhaæ gahetvà paÂijaggÃpetuæ na labhati.
PÃdena païïa [ka] saÂaæ apanetvà vasitabbaæ. Majjhimo taæ ÂhÃnaæ sampattehi yeva [paÂi] jaggÃpetuæ labhati.
Mudukena ÃrÃmikasamaïuddese pakkositvà sodhÃpetvà samaæ kÃrÃpetvà vÃlikaæ okirÃpetvà pÃkÃraparikkhepaæ kÃrÃpetvà dvÃraæ yojÃpetvà vasitabbaæ. MahÃdivase pana rukkhamÆlikena tattha anisÅditvà a¤¤attha paÂicchanne ÂhÃne nisÅditabbaæ. Imesaæ pana tiïïam pi channe vÃsaæ kappitakkhaïe dhutangaæ bhijjati, jÃnitvà channe aruïaæ uÂÂhÃpitamatte ti AnguttarabhÃïakÃ. Ayam ettha bhedo.
     Ayaæ pan' Ãnisaæso:- rukkhamÆlasenÃsanaæ nissÃya pabbajjà ti vacanato nissayÃnurÆpapaÂipattisabbhÃvo: appÃni c' eva sulabhÃni ca tÃni ca anavajjÃnÅ ti Bhagavatà saævaïïitapaccayatÃ, abhiïhaæ tarupaïïavikÃradassanena aniccasa¤¤ÃsamuÂÂhÃpanatÃ, senÃsanamaccherakammÃrÃmatÃnaæ abhÃvo, devatÃhi sahavÃsitÃ, appicchatÃdÅnaæ anulomavuttità ti.
     Vaïïito BuddhaseÂÂhena nissayo ti ca bhÃsito,
     nivÃso pavivittassa rukkhamÆlasamo kuto?
     ùvÃsamacchera hare devatà paripÃlite.
     pavivitte vasanto hi rukkhamÆlamhi subbato.


#<[page 075]>#
%<                          10. AbbhokÃsikangaæ                         75>%
          AbhirattÃni nÅlÃni paï¬Æni patitÃni ca
          passanto tarupaïïÃni niccasa¤¤aæ panÆdati.
          Tasmà hi BuddhadÃyajjaæ bhÃvanÃbhiratÃlayaæ,
          vivittaæ nÃtima¤¤eyya rukkhamÆlaæ vicakkhaïo ti.
      Ayaæ rukkhamÆlikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃni-
                             saæsavaïïanÃ.
                          10. AbbhokÃsikangaæ
     AbbhokÃsikangam pi: channa¤ ca rukkhamÆla¤ ca paÂipakkhipÃmi; abbhokÃsikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ataravacanena samÃdinnaæ hoti. Tassa pana abbhokÃsikassa dhammasavanÃya và uposathatthÃya và uposathÃgÃraæ pavisituæ vaÂÂati. Sace paviÂÂhassa devo vassati, [deve] vassamÃne anikkhamitvà vassÆparame nikkhamitabbaæ; bhojanasÃlaæ và aggisÃlaæ và pavisitvà vattaæ kÃtuæ, bhojanasÃlÃyaæ there bhikkhÆ bhattena Ãpucchituæ, uddisantena và uddisÃpentena và channaæ pavisituæ, bahi dunnikkhittÃni ma¤capÅÂhÃdÅni anto pavesetu¤ ca vaÂÂati. Sace maggaæ gacchantena vu¬¬hatarÃnaæ parikkhÃro gahito hoti, deve vassante maggamajjhe Âhitaæ sÃlaæ pavisituæ vaÂÂati. Sace na ki¤ci gahitaæ hoti: sÃlÃyaæ ÂhassÃmÅ ti vegena gantuæ na vaÂÂati. Pakatigatiyà gantvà paviÂÂhena pana yÃva vassÆparamà Âhatvà gantabban ti idam assa vidhÃnaæ. RukkhamÆlikassà pi es' eva nayo.
     Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂhassa rukkhaæ và pabbataæ và gehaæ và upanissÃya vasituæ na vaÂÂati; abbhokÃse yeva cÅvarakuÂiæ katvà vasitabbaæ.
Majjhimassa rukkhapabbatagehÃni upanissÃya anto apavisitvà vasituæ vaÂÂati. Mudukassa acchannamamariyÃdaæ pab bhÃram pi sÃkhà maï¬apo pi pÅÂhapaÂo pi khettarakkhakÃdÅhi cha¬¬ità tatraÂÂhakakuÂikà pi vaÂÂatÅti. Imesaæ pana tiïïam pi vÃsatthÃya channa¤ ca rukkhamÆla¤ ca paviÂÂhakkhaïe dhutangaæ bhijjati,


#<[page 076]>#
%<76                        II. Dhutanganiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  jÃnitvà tattha aruïaæ uÂÂhapitamatte ti AnguttarabhÃïakÃ. Ayam ettha bhedo.
     Ayaæ pan' Ãnisaæso:- ÃvÃsapaÊibodhupacchedo, thÅnamiddhapanÆdanaæ, magà viya asangacÃrino aniketà viharanti bhikkhavo ti pasaæsÃya anurÆpatÃ, nissangatÃ, cÃtuddisatÃ, appicchatÃdÅnaæ anulomavuttità ti.
          AnagÃriyabhÃvassa anurÆpe adullabhe,
          tÃrÃmaïivitÃnam hi candadÅpappabhÃsite.
          AbbhokÃse vasaæ bhikkhu migabhÆtena cetasÃ,
          thÅnamiddhaæ vinodetvÃ, bhÃvanÃrÃmataæ sito.
          PavivekarasassÃdaæ na cirass' eva vindati
          yasmà tasmà hi sappa¤¤o abbhokÃse rato siyà ti.
     Ayam abbhokÃsikange samÃdÃna-vidhÃnappabhedabhedÃnisaæsavaïïanÃ.
                            11. SosÃnikangaæ
     SosÃnikangam pi: na susÃnaæ paÂikkhipÃmi, sosÃnikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ataravacanena samÃdinnaæ hoti.
Tena pana sosÃnikena yaæ manussà gÃmaæ nivesantÃ: idaæ susÃnan ti vavatthapenti, na tattha vasitabbaæ. Na hi matasarÅre ajjhÃpite taæ susÃnaæ nÃma hoti; jhÃpitakÃlato pana paÂÂhÃya sace pi dvÃdasavassÃni cha¬¬itaæ, taæ susÃnam eva.
     Tasmiæ pana vasantena cankamamaï¬apÃdÅni kÃretvÃ, ma¤capÅÂhaæ pa¤¤ÃpetvÃ, pÃnÅyaparibhojanÅyaæ upaÂÂhÃpetvÃ, dhammaæ vÃcentena na vasitabbaæ. Garukaæ hi idaæ dhutangaæ; tasmà uppannaparissaya-vighÃtatthÃya sanghattheraæ và rÃjayuttakaæ và jÃnÃpetvÃ, appamattena vasitabbaæ. Cankamantena addhakkhikena ÃÊÃhanaæ olokentena cankamitabbaæ.


#<[page 077]>#
%<                            11. SosÃnikangaæ                          77>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  SusÃnaæ gacchantenà pi mahÃpathà ukkamma uppathamaggena gantabbaæ. Divà yeva Ãrammaïaæ vavatthapetabbaæ; evaæ hi 'ssa taæ rattiæ bhayÃnakaæ na bhavissati; amanussà rattiæ viravitvà viravitvà Ãhiï¬antà pi na kenaci paharitabbÃ. Ekadivasam pi susÃnaæ agantuæ na vaÂÂati. MajjhimayÃmaæ susÃne khepetvÃ, pacchimayÃme paÂikkamituæ vaÂÂatÅti AnguttarabhÃïakÃ. AmanussÃnaæ piyaæ tilapiÂÂhamÃsabhattamajjhamaæsakhÅratelaguÊÃdi-khajjabhojjaæ na sevitabbaæ.
Kulagehaæ na pavisitabban ti idam assa vidhÃnaæ.
     Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂhena yattha dhuva¬Ãha-dhuvakuïapa-dhuvarodanÃni atthi, tatth' eva vasitabbaæ; majjhimassa tÅsu ekasmim pi sati vaÂÂati; mudukassa vuttanayena susÃnalakkhaïaæ pattamatte vaÂÂati. Imesaæ pana tiïïam pi na susÃnamhi vÃsakappanena dhutangaæ bhijjati. SusÃnaæ agatadivase ti AnguttarabhÃïakÃ. Ayam ettha bhedo.
     Ayaæ pan' Ãnisaæso:- maraïasatipaÂilÃbho, appamÃdavihÃritÃ, asubhanimittÃdhigamo, kÃmarÃgavinodanaæ, abhiïhaæ kÃyasabhÃvadassanaæ, saævegabahulatÃ, ÃrogyamadÃdippahÃnaæ, bhayabheravasahanatÃ, amanussÃnaæ garubhÃvanÅyatÃ, appicchatÃdÅnaæ anulomavuttità ti.
          SosÃnikaæ hi maraïÃnusatippabhÃvÃ,
          niddÃgatam pi na phusanti pamÃdadosÃ,
          sampassato ca kuïapÃni bahÆni tassa,
          kÃmÃnurÃgavasagatam pi na hoti cittaæ.
          Saævegam eti vipulaæ na madaæ upeti,
          sammà atho ghaÂati nibbutim esamÃno;
          sosÃnikangam iti nekaguïÃvahattÃ,
          nibbÃnaninnahadayena nisevitabban ti.
     Ayaæ sosÃnikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃnisaæsavaïïanÃ.


#<[page 078]>#
%<78                        II. Dhutanganiddeso>%
                        12. YathÃsanthatikangaæ
     YathÃsanthatikangam pi: senÃsanaloluppaæ paÂikkhipÃmi, yathÃsanthatikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ataravacanena samÃdinnaæ hoti. Tena pana yathÃsanthatikena yad assa senÃsanaæ idaæ tuyhaæ pÃpuïÃtÅti gÃhitaæ hoti, ten' eva tuÂÂhabbaæ, na a¤¤o uÂÂhÃpetabbo:- idam assa vidhÃnaæ.
     Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂho attano pattasenÃsanaæ dÆre ti và accÃsanne ti và amanussadighajÃtikÃdÅhi upaddutan ti và uïhan ti và sÅtalan ti và pucchituæ na labhati; majjhimo pucchituæ labhati, gantvà pana olokentuæ na labhati; muduko gantvà oloketvà sa c' assa taæ na ruccati, a¤¤aæ gahetuæ labhati. Imesaæ pana tiïïam pi senÃsanaloluppe uppannamatte dhutangaæ bhijjatÅ ti ayam ettha bhedo.
     Ayaæ pan' Ãnisaæso:- yaæ laddhaæ tena tuÂÂhabban ti vuttovÃdakaraïaæ, sabrahmacÃrÅnaæ hitesitÃ, hÅnapaïÅtavikappapariccÃgo, anurodhavirodhappahÃnaæ, atricchatÃya dvÃrapidahanaæ, appicchatÃdÅnaæ anulomavuttità ti.
          Yaæ laddhaæ tena santuÂÂho, yathÃsanthutiko yati,
          nibbikappo sukhaæ seti tiïasantharakesu pi.
          Na so rajjati seÂÂhamhi, hÅnaæ laddhà na kuppati,
          SabrahmacÃrÅ navake hitena anukampati.
          Tasmà 'riyasatÃciïïaæ munipungavavaïïitaæ,
          anuyu¤jetha medhÃvÅ yathÃsanthatarÃmatan ti.
Ayaæ yathÃsanthatikange samÃdÃna-vidhÃnappabheda-bhedÃnisaæsavaïïanÃ.
                           13. Nesajjikangaæ
     Nesajjikangam pi: seyyaæ paÂikkhipÃmi, nesajjikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ataravacanena samÃdinnaæ hoti.
Tena pana nesajjikena rattiyà tÅsu yÃmesu ekaæ yÃmaæ uÂÂhÃya cankamitabbaæ, iriyÃpathesu hi nipajjitum eva na vaÂÂati. Idam assa vidhÃnaæ.


#<[page 079]>#
%<                           13. Nesajjikangaæ                          79>%
   Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂhassa
neva apassenaæ, na dussapallatthikÃ, na ÃyogapaÂÂo vaÂÂati.
Majjhimassa imesu tÅsu yaæ-ki¤ci vaÂÂati. Mudukassa apassenam pi dussapallatthikà pi ÃyogapaÂÂo pi bimbohanam pi pa¤cango pi sattango pi vaÂÂati. Pa¤cango nÃma piÂÂhi apassayena saddhiæ kato. Sattango nÃma piÂÂhi apassayena ca ubhato passesu apassayehi ca saddhiæ kato. Taæ kira MÅÊhÃbhayattherassa akaæsu; thero anÃgÃmÅ hutvà parinibbÃyi. Imesaæ pana tiïïam pi seyyaæ kappitamatte dhutangaæ bhijjati. Ayam ettha bhedo.
     Ayaæ pan' Ãnisaæso:- seyyasukhaæ passasukhaæ middhasukhaæ anuyutto viharatÅ ti vuttassa cetaso vinibandhassa upacchedanaæ, sabbakammaÂÂhÃnÃnuyogasappÃyatÃ, pÃsÃdika-iriyÃpathatÃ, viriyÃrambhÃnukulatÃ, sammÃpaÂipattiyà anubrÆhanan ti.
          ùbhujitvÃna pallankaæ, païidhÃya ujuæ tanuæ,
          nisÅdanto vikampeti, MÃrassa hadayaæ yati.
          Seyyasukhaæ middhasukhaæ hitvà ÃraddhavÅriyo,
          nisajjÃbhirato bhikkhu sobhayanto tapovanaæ.
          NirÃmisaæ pÅtisukhaæ yasmà samadhigacchati,
          tasmà samanuyu¤jeyya dhÅro nesajjikaæ vatan ti.
     Ayaæ nesajjikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃnisaæsa.
                                vaïïanÃ.
                       DhutÃdÅnaæ kusalattikato
     IdÃni:-
          Kusalattikato c' eva dhutÃdÅnaæ vibhÃgato
          samÃsavyÃsato cÃpi vi¤¤Ãtabbo vinicchayo ti
imissà gÃthÃyavasena vaïïanà hoti.
     Tattha kusalattikato ti sabbÃn' eva hi dhutangÃni sekhaputhujjanakhÅïÃsavÃnaæ vasena siyà kusalani, siyà avyÃkatÃni, n' atthi dhutangaæ akusalan ti.


#<[page 080]>#
%<80                        II. Dhutanganiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Yo pana vadeyya:- pÃpiccho icchÃpakato Ãra¤¤ako hotÅ ti Ãdi vacanato akusalam pi dhutangan ti, so vattabbo:- na mayaæ:- akusalacittena ara¤¤e na vasatÅ ti vadÃma; yassa hi ara¤¤e nivÃso, so Ãra¤¤ako, so ca pÃpiccho và bhaveyya, appiccho vÃ. ImÃni pana tena tena samÃdÃnena dhutakilesattà dhutassa bhikkhuno angÃni, kilesadhunanato và dhutan ti laddhavohÃraæ ¤Ãïaæ angam etesan ti dhutangÃni. Athavà dhutÃni ca tÃni paÂipakkhaniddhunanato angÃni ca paÂipattiyà ti pi dhutangÃnÅti vuttaæ; na ca akusalena koci dhuto nÃma hoti, yass' etÃni angÃni bhaveyyaæ; na ca akusalaæ ki¤ci dhunÃti yesaæ taæ angan ti katvà dhutangÃnÅti vucceyyuæ; nÃpi akusalaæ cÅvaraloluppÃdÅni c' eva dhunÃti paÂipattiyà ca angaæ hoti. Tasmà suvuttam idaæ:- n' atthi akusalaæ dhutangan ti. Yesam pi kusalattikavinimuttaæ dhutangaæ, tesaæ atthato dhutangam eva n' atthi. Asantaæ kassa dhunanato dhutangaæ nÃma bhavissati, dhutaguïe samÃdÃya vattatÅti vacanavirodho pi ca nesaæ Ãpajjati; tasmà taæ na gahetabban ti.
                    Ayaæ tÃva kusalattikato vaïïanÃ.
                        DhutÃdÅnaæ vibhÃgato ti
(1) dhuto veditabbo, (2) dhutavÃdo veditabbo, (3) dhutadhammà veditabbo, (4) dhutangÃni veditabbÃni, (5) kassa dhutangasevanà sappÃyà ti veditabbaæ. Tattha (1) dhuto ti dhutakileso và puggalo, kilesadhunano và dhammo.
(2) DhutavÃdo ti ettha pana atthi dhuto na dhutavÃdo, atthi na dhuto dhutavÃdo, atthi neva dhuto na dhutavÃdo, atthi dhuto c' eva dhutavÃdo ca. Tattha yo dhutangena attano kilese dhuni, paraæ pana dhutangena na ovadati nÃnusÃsati, Bakkulatthero viya, ayaæ dhuto na dhutavÃdo. Yath' Ãha: --tayidaæ Ãyasmà Bakkulo dhuto na dhutavÃdo, ti. Yo pana na dhutangena attano kilese dhuni,


#<[page 081]>#
%<                          DhutÃdÅnaæ vibhÃgato                        81>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  kevalaæ a¤¤e dhutangena ovadati anusÃsati, Upanandatthero viya, ayaæ na dhuto, dhutavÃdo. Yath' Ãha:- tayidaæ Ãyasmà Upanando Sakyaputto na dhuto, dhutavÃdo ti. Yo ubhayavipanno, LÃÊudÃyÅ viya, ayaæ neva dhuto na dhutavÃdo. Yath' Ãha: -tayidaæ Ãyasmà LÃÊudÃyÅ neva dhuto, na dhutavÃdo ti. Yo pana ubhayasampanno, Dhamma-SenÃpati viya, ayaæ dhuto c' eva dhutavÃdo ca. Yath' Ãha:- tayidaæ Ãyasmà SÃriputto dhuto c' eva dhutavÃdo cà ti. (3) Dhutadhammà veditabbà ti appicchatÃ, santuÂÂhitÃ, sallekhatÃ, pavivekatÃ, idam-atthità ti ime dhutangacetanÃya parivÃrakà pa¤cadhammà appicchaæ yeva nissÃyà ti Ãdivacanato dhutadhammà nÃma. Tattha appicchatà ca santuÂÂhità ca alobhe anupatanti, sallekhatà ca pavivekatà ca dvÅsu dhammesu anupatanti alobhe ca amohe ca, idam-atthità ¤Ãïam eva. Tattha alobhena paÂikkhepavatthÆsu lobhaæ, amohena te sveva ÃdÅnavapaÂicchÃdakaæ mohaæ dhunÃti. Alobhena ca anu¤¤ÃtÃnaæ paÂisevanamukhena pavattaæ kÃmasukhÃnuyogaæ, amohena dhutangesu atisallekhamukhena pavattaæ attakilamathÃnuyogaæ dhunÃti. Tasmà ime dhammà dhutadhammà ti veditabbÃ. (4) DhutangÃni veditabbÃnÅti terasa dhutangÃni veditabbÃni: paæsukÆlikangaæ . . . pe . . . nesajjikangan ti. TÃni atthato lakkhaïÃdÅhi ca vuttÃn' eva. (5) Kassa dhutangasevanà sappÃyà ti rÃgacaritassa c' eva mohacaritassa ca. KasmÃ? Dhutangasevanà hi dukkhÃpaÂipadà c' eva sallekhavihÃro ca. DukkhÃpaÂipada¤ ca nissÃya rÃgo vÆpasammati. Sallekhaæ nissÃya appamattassa moho pahÅyati. ùra¤¤ikanga-rukkhamÆlikangapaÂisevanà và ettha dosacaritassà pi sappÃyÃ. Tattha hi 'ssa asaæghaÂÂiyamÃnassa viharato doso pi vÆpasammatÅ ti.
                   Ayaæ dhutÃdÅnaæ vibhÃgato vaïïanÃ.


#<[page 082]>#
%<82                        II. Dhutanganiddeso>%
                           SamÃsa-vyÃsato ti
     imÃni pana dhutangÃni samÃsato tÅïi sÅsangÃni, pa¤ca asambhinnangÃnÅ ti aÂÂh' eva honti. Tattha sÃpadÃnacÃrikangaæ, ekÃsanikangaæ, abbhokÃsikangan ti imÃni tÅïi sÅsangÃni. SÃpadÃnacÃrikangaæ hi rakkhanto piï¬apÃtikangam pi rakkhissati, ekÃsanikanga¤ ca rakkhato pattapiï¬ikanga-khalupacchÃbhattikangÃni pi surakkhanÅyÃni bhavissanti. AbbhokÃsikangaæ rakkhantassa kiæ atthi rukkhamÆlikanga-yathÃsanthatikangesu rakkhitabbaæ nÃma?
Iti imÃni tÅïi sÅsangÃni. ùra¤¤ikangaæ, paæsukÆlikangaæ, tecÅvarikangaæ, nesajjikangaæ, sosÃnikangan ti imÃni pa¤ca asambhinnangÃni cà ti aÂÂh' eva honti. Puna dve cÅvarapatisaæyuttÃni, pa¤ca piï¬apÃtapaÂisaæyuttÃni, pa¤ca senÃsanapaÂisaæyuttÃni, ekaæ viriyapaÂisaæyuttan ti evaæ cattÃro va honti. Tattha nesajjikangaæ viriyapaÂisaæyuttaæ, itarÃni pÃkaÂÃn' eva. Puna sabbÃn' eva nissayavasena dve honti, paccayanissitÃni dvÃdasa, viriyanissitaæ ekan ti; sevitabbÃsevitabbavasena pi dve yeva honti. Yassa hi dhutangaæ sevantassa kammaÂÂhÃnaæ va¬¬hati, tena sevitabbÃni; yassa sevato hÃyati, tena na sevitabbÃni. Yassa pana sevato pi asevato pi va¬¬hat' eva, na hÃyati, tenÃpi pacchimaæ janataæ anukampantena sevitabbÃni. YassÃpi sevato pi asevato pi na va¬¬hati, tenÃpi sevitabbÃni yeva Ãyatiæ vÃsanatthÃyÃti. Evaæ sevitabbÃsevitabbavasena duvidhÃni pi sabbÃn' eva cetanÃvasena ekavidhÃni honti. Ekam eva hi dhutangaæ samÃdÃnacetanà ti AÂÂhakathÃyam pi vuttaæ:- yà cetanÃ, taæ dhutangan ti vadantÅ ti.
   VyÃsato pana bhikkhÆnaæ terasa, bhikkhunÅnaæ aÂÂha,
sÃmaïerÃnaæ dvÃdasa, sikkhamÃnasÃmaïerÅnaæ satta, upÃsaka-upasikÃnaæ dve ti dvÃcattÃÊÅsa honti. Sace pana abbhokÃse Ãra¤¤ikangasampannaæ susÃnaæ hoti, eko pi bhikkhu ekappahÃrena sabbadhutangÃni paribhu¤jituæ sakkoti. BhikkhunÅnaæ pana ara¤¤ikangaæ khalupacchÃbhattikanga¤ ca dve pi sikkhÃpaden' eva paÂikkhittÃni. AbbhokÃsikangaæ,


#<[page 083]>#
%<                       DhutÃdÅnaæ samÃsa-vyÃsato                      83>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  rukkhamÆlikangaæ, sosÃnikangan ti imÃni tÅïi dupparihÃrÃni, bhikkhuniyÃhi dutiyikaæ vinà vasituæ na vaÂÂati. EvarÆpe ca ÂhÃne samÃnacchandà dutiyikà dullabhÃ.
Sace pi labheyya saæsaÂÂhavihÃrato na mucceyya. Evaæ sati yass' atthÃya dhutangaæ seveyya, svev' assà attho na sampajjeyya. Evaæ paribhu¤jituæ asakkuneyyatÃya pa¤ca hÃpetvà bhikkhunÅnaæ aÂÂh' eva hontÅti veditabbÃni.
     YathÃ-vuttesu pana Âhapetvà tecÅvarikangaæ, sesÃni dvÃdasa sÃmaïerÃnaæ, satta sikkhamÃnasÃmaïerÅnaæ veditabbÃni. UpÃsaka-upÃsikÃnaæ pana ekÃsanikangaæ, pattapiï¬ikangan ti imÃni dve paÂirÆpÃni c' eva sakkà ca paribhu¤jitun ti dve dhutangÃnÅti. Evaæ vyÃsato dve cattÃÊÅsa hontÅ ti.
                      Ayaæ samÃsa-vyÃsato-vaïïanÃ.
     EttÃvatà ca sÅle patiÂÂhÃya naro sappa¤¤o ti imissà gÃthÃya sÅlasamÃdhipa¤¤Ãmukhena desite Visuddhi-Magge yehi appicchatÃ-santuÂÂhitÃdÅhi guïehi vuttappakÃrassa sÅlassa vodÃnaæ hoti, tesaæ sampÃdanatthaæ samÃdÃtabbadhutangakathà bhÃsità hoti.
Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge Dhutanganiddeso nÃma dutiyo paricchedo.


#<[page 084]>#
%<84>%
                                  III
                           TATIYO PARICCHEDO
                       KAMMAèèHùNA-GAHA×A-NIDDESO
     IdÃni yasmà evaæ dhutangapariharaïasampÃditehi appicchatÃdÅhi guïehi pariyodÃte imasmiæ sÅle patiÂÂhitena sÅle patiÂÂhÃya naro sapa¤¤o cittaæ panna¤ ca bhÃvayan ti vacanato cittasÅsena niddiÂÂho samÃdhi bhÃvetabbo, so ca atisankhepadesitattà vi¤¤Ãtum pi tÃva na sukaro, pageva bhÃvetuæ, tasmà tassa vitthÃra¤ ca bhÃvanÃnaya¤ ca dassetuæ idaæ pa¤hÃkammaæ hoti:-
     (1) Ko samÃdhi?
     (2) Ken' aÂÂhena samÃdhi?
     (3) KÃn' assa lakkhaïa-rasa-paccupaÂÂhÃna-padaÂÂhÃnÃni?
     (4) Katividho samÃdhi?
     (5) Ko c' assa sankileso?
     (6) Kiæ vodÃnaæ?
     (7) Kathaæ bhÃvetabbo?
     (8) SamÃdhibhÃvanÃya ko Ãnisaæso ti?
     (1) Tatr' idaæ vissajjanaæ:- ko samÃdhÅ ti? SamÃdhi bahuvidho nÃnappakÃrako. Taæ sabbaæ vibhÃvayituæ ÃrabhamÃnaæ vissajjanaæ adhippeta¤ c' eva atthaæ na sÃdheyya uttari¤ ca vikkhepÃya saævatteyya, tasmà idhÃdhippetam eva sandhÃya vadÃma:- kusalacittekaggatà samÃdhi.
     (2) Ken' aÂÂhena samÃdhÅ ti? SamÃdhÃnaÂÂhena samÃdhi.
Kim idaæ samÃdhÃnaæ nÃma? EkÃrammaïe cittacetasikÃnaæ samaæ sammà ca ÃdhÃnaæ Âhapanan ti vuttaæ hoti; tasmà yassa dhammassÃnubhÃvena ekÃrammaïe cittacetasikà samaæ sammà ca avikkhipamÃnà avippakiïïà ca hutvà tiÂÂhanti,


#<[page 085]>#
%<                          4. Katividho samÃdhi                        85>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  idaæ samÃdhÃnan ti veditabbaæ.
     (3) KÃn' assa lakkhaïa-rasa-paccupaÂÂhÃna-padaÂÂhÃnÃnÅ ti?
Ettha pana avikkhepalakkhaïo samÃdhi, vikkhepaviddhaæsana-raso, avikampana-paccupaÂÂhÃno, sukhino cittaæ samÃdhiyati ti vacanato pana sukham assa padaÂÂhÃnaæ.
     (4) Katividho samÃdhÅ ti avikkhepalakkhaïena tÃva ekavidho, upacÃra-appanÃvasena duvidho; tathà lokiyÃ-lokuttaravasena, sappÅtikanippÅtikavasena, sukhasahagata-upekkhÃsahagatavasena ca. Tividho hÅna-majjhima-païÅtavasena; tathà savitakka-savicÃrÃdivasena, pÅtisahagatÃdivasena, paritta-mahaggatappamÃïavasena ca. Catubbidho dukkhÃpaÂipadÃ-dandhÃbhi¤¤Ãdivasena; tathà paritta-parittÃrammaïÃdivasena, catujhÃnangavasena, hÃnabhÃgiyÃdivasena, kÃmÃvacarÃdivasena, adhipativasena ca. Pa¤cavidho pa¤cakanaye pa¤cajhÃnangavasenÃti.
     Tattha ekavidha-koÂÂhÃso uttÃnattho yeva.
     Duvidha-koÂÂhÃse: channaæ anussatiÂÂhÃnÃnaæ maraïasatiyÃ, upasamÃnussatiyÃ, ÃhÃre paÂikÆlasa¤¤Ãya catudhÃtuvavatthÃnassà ti imesaæ vasena laddhacittekaggatÃ, yà ca appanÃ-samÃdhÅnaæ pubbabhÃge ekaggatÃ:- ayaæ upacÃrasamÃdhi. PaÂhamassa jhÃnassa parikammaæ paÂhamassa jhÃnassa anantarapaccayena paccayo ti Ãdi-vacanato pana yà parikammÃnantarà ekaggatÃ:- ayaæ appanÃ-samÃdhÅ ti evaæ upacÃrappanà vasena duvidho. Dutiyaduke tÅsu bhÆmÅsu kusalacittekaggatà lokiyo samÃdhi, ariyamaggasampayuttà ekaggatà lokuttaro samÃdhÅ ti evaæ lokiyalokuttaravasena duvidho. Tatiyaduke catukkanaye dvÅsu pa¤cakanaye tÅsu jhÃnesu ekaggatà sappÅtiko samÃdhi, avaseseu dvÅsu jhÃnesu ekaggatà nippÅtiko samÃdhi;


#<[page 086]>#
%<86                  III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  upacÃrasamÃdhi pana siyà sappÅtiko, siyà nippÅtiko ti evaæ sappÅtika-nippÅtikavasena duvidho. Catutthaduke catukkanaye tÅsu pa¤cakanaye catÆsu jhÃnesu ekaggatà sukhasahagato samÃdhi; avasesasmiæ upekkhÃsahagato samÃdhi, upacÃrasamÃdhi pana siyà sukhasahagato, siyà upekkhÃsahagato ti evaæ sukhasahagata-upekkhÃsahagatavasena duvidho.
     Tikesu: paÂhamattike paÂiladdhamatto hÅno, nÃtisubhÃvito majjhimo, subhÃvito vasippatto païÅto ti evaæ hÅna-majjhima-païÅtavasena tividho. Dutiyattike paÂhamajjhÃnasamÃdhi saddhiæ upacÃrasamÃdhinà savitakkasavicÃro; pa¤cakanaye dutiyajjhÃnasamÃdhi avitakka-vicÃramatto. Yo hi vitakkamatte yeva ÃdÅnavaæ disvÃ, vicÃre adisvÃ, kevalaæ vitakkappahÃnamattaæ ÃkankhamÃno paÂhamajjhÃnaæ atikkamati; so avitakka-vicÃramattaæ samÃdhiæ paÂilabhati.
Taæ sandhÃy' etaæ vuttaæ. Catukkanaye pana dutiyÃdisu pa¤cakanaye tatiyÃdisu tÅsu jhÃnesu ekaggatà avitakkÃvicÃro samÃdhÅ ti evaæ savitakka-savicÃrÃdivasena tividho. Tatiyattike catukkanaye Ãdito dvÅsu pa¤cakanaye ca tÅsu jhÃnesu ekaggatà pÅtisahagato samÃdhi. Te sveva tatiye ca catutthe ca jhÃne ekaggatà sukhasahagato samÃdhi, avasÃne upekkhÃsahagato. UpacÃrasamÃdhi pana pÅtisukhasahagato và hoti upekkhÃsahagato và ti evaæ pÅtisahagatÃdivasena tividho.
Catutthattike upacÃrabhÆmiyaæ ekaggatà paritto samÃdhi, rupÃvacarÃrÆpÃvacarakusale ekaggatà mahaggato samÃdhi, ariyamaggasampayuttà ekaggatà appamÃïo samÃdhÅ ti evaæ paritta-mahaggatappamÃïavasena tividho.
     Catukkesu: paÂhamacatukke atthi samÃdhi dukkhÃpaÂipado dandhÃbhi¤¤o, atthi dukkhÃpaÂipado khippÃbhi¤¤o, atthi sukhÃpaÂipado dandhÃbhi¤¤o, atthi sukhÃpaÂipado khippÃbhi¤¤o ti. Tattha paÂhamasamannÃhÃrato paÂÂhÃya yÃva tassa tassa jhÃnassa upacÃraæ uppajjati, tÃva pavattà samÃdhibhÃvanà paÂipadà ti vuccati. UpacÃrato pana paÂÂhÃya yÃva appanÃ, tÃva pavattà pa¤¤Ã abhi¤¤Ã ti vuccati. Sà pan' esà paÂipadà ekaccassa dukkhà hoti nÅvaraïÃdi-paccanÅkadhammasamudÃcÃragahaïatÃya kicchÃ; asukhÃsevanà ti attho;


#<[page 087]>#
%<                          4. Katividho samÃdhi                        87>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ekaccassa tad-abhÃvena sukhÃ. Abhi¤¤Ã pi ekaccassa dandhà hoti, mandà asÅghappavatti; ekaccassa khippÃ, amandÃsÅghappavatti.
     Tattha yÃni parato sappÃyÃsappÃyÃni ca paÊibodhupacchedÃdÅni pubbakiccÃni ca appanÃ-kosallÃni ca vaïïayissÃma.
Tesu yo asappÃyasevÅ hoti, tassa dukkhÃpaÂipadà dandhà ca abhi¤¤Ã hoti, sappÃyasevino sukhÃpaÂipadà khippà ca abhi¤¤Ã. Yo pana pubbabhÃge asappÃyaæ sevitvÃ, aparabhÃge sappÃyasevÅ hoti, pubbabhÃge và sappÃyaæ sevitvÃ, aparabhÃge asappÃyasevÅ, tassa vomissakatà veditabbÃ.
Tathà paÊibodhupacchedÃdikaæ pubbakiccaæ asampÃdetvà bhÃvanam anuyuttassa dukkhÃpaÂipadà hoti, vipariyÃyena sukhÃ. AppanÃ-kosallÃni pana asampÃdentassa dandhà abhi¤¤Ã hoti, sampÃdentassa khippÃ. Api ca taïhÃ-avijjÃvasena, samatha-vipassanÃdhikÃravasena cÃpi etÃsaæ pabhedo veditabbo. TaïhÃbhibhÆtassa hi dukkhÃpadà hoti, anabhibhÆtassa sukhÃ. AvijjÃbhibhÆtassa ca dandhÃbhi¤¤Ã hoti, anabhibhÆtassa khippÃ.
Yo ca samathe akatÃdhikÃro, tassa dukkhÃpaÂipadà hoti, katÃdhikÃrassa sukhÃ. Yo pana vipassanÃya akatÃdhikÃro hoti, tassa dandhà abhi¤¤Ã hoti, katÃdhikÃrassa khippÃ.
     Kilesindriyavasena cÃpi etÃsaæ pabhedo veditabbo. Tibbakilesassa hi mudindriyassa dukkhÃpaÂipadà hoti dandhà ca abhi¤¤Ã, tikkhindriyassa pana khippà abhi¤¤Ã. Mandakilesassa ca mudindriyassa sukhà paÂipadà hoti dandhà ca abhi¤¤Ã, tikkhindriyassa pana khippà abhi¤¤Ã ti.
     Iti imÃsu paÂipadÃ-abhi¤¤Ãsu yo puggalo dukkhÃya paÂipadÃya dandhÃya ca abhi¤¤Ãya samÃdhiæ pÃpuïÃti, tassa so samÃdhi dukkhÃpaÂipado dandhÃbhi¤¤o ti vuccati. Esa nayo sesattaye pÅ ti evaæ dukkhÃpaÂipadÃdandhÃbhi¤¤Ãdivasena catubbidho. Dutiyacatukke atthi samÃdhi paritto parittÃrammaïo, atthi paritto appamÃïÃrammaïo, atthi appamÃïo parittÃrammaïo, atthi appamÃïo appamÃïÃrammaïo ti. Tattha yo samÃdhi appaguïo upari jhÃnassa paccayo bhavituæ na sakkoti, ayaæ paritto.


#<[page 088]>#
%<88                  III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Yo pana ava¬¬hite Ãrammaïe pavatto, ayam parittÃrammaïo. Yo paguïo subhÃvito upari jhÃnassa paccayo bhavituæ sakkoti, ayaæ appamÃïo. Yo ca va¬¬hite Ãrammaïe pavatto, ayaæ appamÃïÃrammaïo. VuttalakkhaïavomissatÃya pana vomissakanayo veditabbo. Evaæ paritta-parittÃrammaïÃdivasena catubbidho.
Tatiyacatukke vikkhambhitanÅvaraïÃnaæ vitakka-vicÃrapÅti-sukhasamÃdhÅnaæ vasena pa¤cangikaæ paÂhamaæ jhÃnaæ, tato vÆpasantavitakkavicÃraæ tivangikaæ dutiyaæ, tato virattappÅtikaæ duvangikaæ tatiyaæ, tato pahÅnasukhaupekkhÃvedanÃ-sahitassa samÃdhino vasena duvangikaæ catutthaæ:- iti imesaæ catunnaæ jhÃnÃnaæ angabhÆtà cattÃro samÃdhÅ honti. Evaæ catujhÃnangavasena catubbidho.  Catutthacatukke: atthi samÃdhi hÃnabhÃgiyo, atthi ÂhitibhÃgiyo, atthi visesabhÃgiyo, atthi nibbedhabhÃgiyo. Tattha paccanÅkasamudÃcÃravasena hÃnabhÃgiyatÃ, tad-anudhammatÃya satiyà saïÂhÃnavasena ÂhitibhÃgiyatÃ, upari visesÃdhigamavasena visesabhÃgiyatÃ, nibbidÃsahagatasa¤¤ÃmanasikÃra-samudÃcÃravasena nibbedhabhÃgiyatà ca veditabbÃ. Yath' Ãha: paÂhamassa jhÃnassa lÃbhiæ kÃmasahagatà sa¤¤Ã manasikÃrÃ-samudÃcaranti hÃnabhÃginÅ pa¤¤Ã. Tad-anudhammatÃ-sati santiÂÂhati ÂhitibhÃginÅ pa¤¤Ã. Avitakkasahagatà sa¤¤Ã manasikÃrà samudÃcaranti visesabhÃginÅ pa¤¤Ã. NibbidÃsahagatà sa¤¤Ã manasikÃrà samudÃcaranti virÃgupasaæhitÃni nibbedhabhÃginÅpa¤¤Ã ti. TÃya pana pa¤¤Ãya sampayuttà samÃdhÅ pi cattÃro hontÅti. Evaæ hÃnabhÃgiyÃdivasena catubbidho.
Pa¤camacatukke kÃmÃvacaro samÃdhi, rÆpÃvacaro samÃdhi, arÆpÃvacaro samÃdhi, apariyÃpanno samÃdhÅ ti evaæ cattÃro samÃdhÅ. Tattha sabbÃpi upacÃrekaggatà kÃmÃvacaro samÃdhi. Tathà rÆpÃvacarÃdi kusalacitt' ekaggatà itare tayo ti evaæ kÃmÃvacarÃdivasena catubbidho.
     ChaÂÂhacatukke:- chandaæ ce bhikkhu adhipatiæ karitvà labhati samÃdhiæ, labhati cittassa ekaggataæ:-


#<[page 089]>#
%<                          7. Kathaæ bhÃvetabbo                        89>%
ayaæ vuccati chandasamÃdhi . . .  Viriyaæ ce bhikkhu . . .
pe... cittaæ ce bhikkhu ...pe... vÅmaæsaæ ce bhikkhu adhipatiæ karitvà labhati samÃdhiæ, labhati cittassa ekaggataæ:- ayaæ vuccati vÅmaæsÃsamÃdhÅ ti evaæ adhipativasena catubbidho.
   Pa¤cake yaæ catukkabhede vuttaæ dutiyaæ jhÃnaæ, taæ
vitakkamattÃtikkamena dutiyaæ; vitakkavicÃrÃtikkamena tatiyan ti evaæ dvidhà bhinditvà pa¤ca jhÃnÃni veditabbÃni.
Tesaæ angabhÆtà ca pa¤ca-samÃdhÅ ti evaæ pa¤cajhÃnangavasena pa¤cavidhatà veditabbÃ.
     (5) Ko c' assa sankileso? (6) Kiæ vodÃnan ti ettha pana vissajjanaæ Vibhange vuttam eva. Vuttaæ hi tattha sankilesan ti hÃnabhÃgiyo dhammo. VodÃnan ti visesabhÃgiyo dhammo ti.
Tattha paÂhamassa jhÃnassa lÃbhiæ kÃmasahagatà sa¤¤Ã manasikÃrà samudÃcaranti hÃnabhÃginÅ pa¤¤Ã ti iminà nayena hÃnabhÃgiyo dhammo veditabbo. Avitakkasahagatà sa¤¤Ã manasikÃrà samudÃcaranti visesabhÃginÅ pa¤¤Ã ti iminà nayena visesabhÃgiyo dhammo veditabbo.
     7. Kathaæ bhÃvetabbo ti ettha pana yo tÃva ayaæ lokiyalokuttara-vasena duvidho ti Ãdisu ariyamaggasampayutto samÃdhi vutto, tassa bhÃvanÃnayo pa¤¤ÃbhÃvanÃnayen' eva sangahÅto. Pa¤¤Ãya hi bhÃvitÃya so bhÃvito hoti, tasmà taæ sandhÃya evaæ bhÃvetabbo ti na ki¤ci visuæ vadÃma. Yo panÃyaæ lokiyo, so vuttanayena sÅlÃni visodhetvÃ, suparisuddhe sÅle patiÂÂhitena, yvÃssa dasasu paÊibodhesu paÊibodho atthi, taæ upacchinditvÃ, kammaÂÂhanadÃyakaæ kalyÃïamittaæ upasankamitvÃ, attano cariyÃnukulaæ cattÃÊÅsÃya kammaÂÂhÃnesu a¤¤ataraæ kammaÂÂhÃnaæ gahetvÃ, samÃdhibhÃvanÃya ananurÆpaæ vihÃraæ pahÃya, anurÆpe vihÃre viharantena khuddakapaÊibodhupacchedaæ katvÃ, sabbaæ bhÃvanÃvidhÃnaæ aparihÃpentena bhÃvetabbo ti.
Ayam ettha sankhepo.
     Ayaæ pana vitthÃro:- yaæ tÃva vuttaæ yvÃssa dasasu paÊibodhesu paÊibodho atthi, taæ upacchinditvà ti ettha:-


#<[page 090]>#
%<90                  III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>%
          ùvÃso ca kulaæ lÃbho, gaïo kamma¤ ca pa¤camaæ;
          addhÃnaæ, ¤Ãti, ÃbÃdho, gantho, iddhÅ ti te dasà ti
ime dasa paÊibodhà nÃma.
     Tattha ÃvÃso yeva ÃvÃsapaÊibodho. Esa nayo kulÃdÅsu.
Tattha (i.) ÃvÃso ti eko pi ovarako vuccati, ekam pi pariveïaæ, sakalo pi sanghÃrÃmo. SvÃyaæ na sabbass' eva paÊibodho hoti.
     Yo pan' ettha navakammÃdisu ussukkaæ và Ãpajjati, bahubhaï¬asannicayo và hoti, yena kenaci và ïena apekkhavà paÂibaddhacitto, tass' eva paÊibodho hoti, na itarassa.
Tatridaæ vatthu:- dve kira kulaputtà AnurÃdhapurà nikkhamitvà anupubbena ThÆpÃrÃme pabbajiæsu. Tesu eko dve mÃtikà paguïà katvà pa¤cavassiko hutvà pavÃretvà PÃcÅnakhaï¬arÃjiæ nÃma gato, eko tatth' eva vasati. PÃcÅnakhaï¬arÃjiæ gato tattha ciraæ vasitvÃ, thero hutvÃ, cintesi: paÂisallÃnasÃruppam idaæ ÂhÃnaæ, handa naæ sahÃyakassÃpi ÃrocemÅ ti. Tato nikkhamitvà anupubbena ThÆpÃrÃmaæ pÃvisi. Pavisantaæ yeva naæ disvà samÃnavassikatthero paccuggantvà pattacÅvaraæ paÂiggahetvà vattaæ akÃsi. ùgantukatthero senÃsanaæ pavisitvà cintesi: idÃni me sahÃyo sappiæ và phÃïitaæ và pÃnakaæ và pesissati, ayaæ hi imasmiæ nagare ciraæ nivÃsÅ ti. So rattiæ aladdhà pÃto cintesi: idÃni upaÂÂhÃkehi gahitaæ yÃgukhajjakaæ pesissatÅ ti. Tam pi adisvÃ: pahiïantà n' atthi, paviÂÂhassa ma¤¤e dassatÅti pÃto va tena saddhiæ gÃmaæ pÃvisi. Te dve ekaæ vÅthiæ caritvà uÊunkamattaæ yÃguæ labhitvà ÃsanasÃlÃyaæ nisÅditvà piviæsu. Tato Ãgantuko cintesi: nibaddhayÃgu ma¤¤e n' atthi, bhattakÃle idÃni manussà païÅtaæ bhattaæ dassantÅ ti. Tato bhattakÃle pi piï¬Ãya caritvà laddham eva bhu¤jitvà Ãha: kiæ, bhante, sabbakÃlaæ evaæ yÃpethà ti? ùm', Ãvuso ti. Bhante, PÃcÅnakhaï¬arÃji phÃsukÃ, tattha gacchÃmà ti. Thero nagarato dakkhiïadvÃrena nikkhamaïto KumbhakÃragÃmamaggaæ paÂipajji.


#<[page 091]>#
%<                             Dasa paÊibodhà                           91>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Itaro Ãha: kiæ pana, bhante, imaæ maggaæ paÂipannatthà ti? Nanu tvaæ, Ãvuso, PÃcÅnakhaï¬arÃjiyà vaïïaæ abhÃsÅ ti. Kiæ pana, bhante, tumhÃkaæ ettakaæ kÃlaæ vasitaÂÂhÃne na koci atirekaparikkhÃro atthÅ ti.
ùm', Ãvuso, ma¤capÅÂhaæ sanghikaæ, taæ paÂisÃmitam eva; a¤¤aæ ki¤ci n' atthÅ ti. Mayhaæ pana, bhante, kattaradaï¬o telanÃÊi upÃhanatthavikà ca tatth' evà ti. TayÃ, Ãvuso, ekadivasaæ vasitvà ettakaæ Âhapitan ti. ùma, bhante ti.
So pasannacitto theraæ vanditvÃ:- tumhÃdisÃnaæ, bhante, sabbattha ara¤¤avÃso yeva. ThÆpÃrÃmo catunnaæ BuddhÃnaæ dhÃtunidhÃnaÂÂhÃnaæ, LohapÃsÃde sappÃyaæ dhammasavanaæ, MahÃcetiyadassanaæ theradassana¤ ca labbhati, BuddhakÃlo viya pavattati. Idh' eva tumhe vasathà ti dutiyadivase pattacÅvaraæ gahetvà sayam eva agamÃsÅ ti Ådisassa ÃvÃso na paÊibodho hoti.
     (ii.) Kulan ti ¤Ãtikulaæ và upaÂÂhÃkakulaæ vÃ. Ekaccassa hi upaÂÂhÃkakulam pi sukhite sukhito ti Ãdinà nayena saæsaÂÂhaviharato paÊibodho hoti, so kulamÃnussakehi vinà dhammasavanÃya sÃmantavihÃram pi na gacchati. Ekaccassa mÃtÃpitaro pi paÊibodhà na honti, Koraï¬akavihÃravÃsittherassa bhÃgineyyadaharabhikkhuno viya. So kira uddesatthaæ Rohaïaæ agamÃsi. TherabhÃginÅ pi upÃsikà sadà theraæ tassa pavattiæ pucchati. Thero: ekadivasaæ daharaæ ÃnessÃmÅti RohaïÃbhimukho pÃyÃsi. Daharo pi:-
ciram idha me vutthaæ upajjhÃyaæ dÃni passitvà upÃsikÃya ca pavattiæ ¤atvà ÃgamissÃmÅ ti Rohaïato nikkhami. Te ubho pi GangÃtÅre samÃgacchiæsu. So a¤¤atarasmiæ rukkhamÆle therassa vattaæ katvÃ: kuhiæ yÃsÅ ti? pucchito tam atthaæ Ãrocesi. Thero: suÂÂhu te kataæ; upÃsikà pi sadà pucchati: aham pi etad-attham eva Ãgato; gaccha tvaæ, ahaæ pana idh' eva imaæ vassaæ vasissÃmÅ ti taæ uyyojesi.


#<[page 092]>#
%<92                  III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>%
So vassÆpanÃyikadivase yeva taæ vihÃraæ patto. SenÃsanam pi 'ssa pitarà kÃritam eva pattaæ. Ath' assa pità dutiyadivase ÃgantvÃ: kassa, bhante, amhÃkaæ senÃsanaæ pattan ti pucchanto: Ãgantukassa daharassà ti sutvà taæ upasankamitvà vanditvà Ãha: bhante, amhÃkaæ senÃsane vassaæ upagatassa vattaæ atthÅ ti. Kiæ, upÃsakà ti? TemÃsaæ amhÃkaæ yeva ghare bhikkhaæ gahetvà pavÃretvà gamanakÃle Ãpucchitabban ti. So tuïhÅbhÃve na adhivÃsesi.
UpÃsako pi gharaæ gantvÃ: amhÃkaæ ÃvÃse eko Ãgantuko ayyo upagato sakkaccaæ upaÂÂhÃtabbo ti Ãha. UpÃsikÃ: sÃdhÆ ti sampaÂicchitvà païÅtaæ khÃdanÅyaæ bhojanÅyaæ paÂiyÃdesi. Daharo pi bhattakÃle ¤Ãtigharaæ agamÃsi; na naæ koci sa¤jÃni. So temÃsam pi tattha piï¬apÃtaæ paribhu¤jitvÃ, vassaæ vuttho: ahaæ gacchÃmÅ ti Ãpucchi. Ath' assa ¤ÃtakÃ: sve, bhante, gacchissathà ti dutiyadivase ghare yeva bhojetvà telanÃÊiæ pÆretvà ekaæ guÊapiï¬aæ navahattha¤ ca sÃÂakaæ datvÃ: gacchatha, bhante ti Ãhaæsu. So anumodanaæ katvà RohaïÃbhimukho pÃyÃsi. UpajjhÃyo pi 'ssa pavÃretvà paÂipathaæ Ãgacchanto pubbe diÂÂhaÂÂhÃne yeva taæ addasa. So a¤¤atarasmiæ rukkhamÆle therassa vattaæ akÃsi. Atha naæ thero pucchi: kiæ, bhadramukha! diÂÂhà te upÃsikà ti? So: Ãma, bhante ti sabbaæ pavattiæ ÃrocetvÃ, tena telena therassa pÃde makkhetvà guÊena pÃnakaæ katvà pÃyetvà tam pi sÃÂakaæ therass' eva datvà theraæ vanditvÃ: mayhaæ, bhante, Rohaïaæ yeva sappÃyan ti agamÃsi. Thero pi vihÃraæ Ãgantvà dutiyadivase Koraï¬akagÃmaæ pÃvisi. UpÃsikà pi: mayhaæ bhÃtà mama puttaæ gahetvÃ, idÃni ÃgacchissatÅ ti sadà maggaæ olokayamÃnà va tiÂÂhati. Sà taæ ekakam eva Ãgacchantaæ disvÃ: mato me ma¤¤e putto! ayaæ thero ekako va ÃgacchatÅ ti therassa pÃdamÆle nipatitvà paridevamÃnà rodi. Thero: nanu daharo appicchatÃya attÃnaæ ajÃnÃpetvà va gato ti taæ samassÃsetvà sabbaæ pavattiæ Ãrocetvà pattatthavikato taæ sÃÂakaæ nÅharitvà dassesi.


#<[page 093]>#
%<                             Dasa paÊibodhà                           93>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  UpÃsikà pasÅditvà puttena gatadisÃbhimukhà urena nipajjitvà namassamÃnà Ãha: mayhaæ puttasadisaæ vata ma¤¤e bhikkhuæ kÃyasakkhiæ katvà Bhagavà RathavinÅtapaÂipadaæ NÃÊakapaÂipadaæ TuvaÂakapaÂipadaæ Catupaccayasantosa-BhÃvanÃrÃmatÃdÅpakaæ. MahÃ-ariyavaæsapaÂipada¤ ca desesi. VijÃtamÃtuyà nÃma gehe temÃsaæ bhu¤jamÃno pi: ahaæ putto, tvaæ mÃtà ti na vakkhati! Aho! acchariyamanusso ti.
EvarÆpassa mÃtÃpitaro pi paÊibodhà na honti, pag' eva a¤¤aæ upaÂÂhÃkakulan ti.
     (iii.) LÃbho ti cattÃro paccayÃ. Te kathaæ paÊibodhà honti? Pu¤¤avantassa hi bhikkhuno gatagataÂÂhÃne manussà mahÃparivÃre paccaye denti. So tesaæ anumodento, dhammaæ desento, samaïadhammaæ kÃtuæ na okÃsaæ labhati. Aruïuggamanato yÃva paÂhamayÃmo, tÃva manussasaæsaggo na upacchijjati. Puna balavapaccÆse yeva bÃhulikapiï¬apÃtikà ÃgantvÃ: bhante, asuko upÃsako upÃsikà amacco amaccadhÅtà tumhÃkaæ dassanakÃmà ti vadanti.
So: gaïha, Ãvuso, pattacÅvaran ti gamanasajjo va hotÅ ti niccavyÃvaÂo, tass' eva te paccayà paÊibodhà honti. Tena gaïaæ pahÃya, yattha naæ na jÃnanti, tattha ekakena caritabbaæ. Evaæ so paÊibodho upacchijjatÅ ti.
     (iv.) Gaïo ti Suttantikagaïo và ùbhidhammikagaïo vÃ, yo tassa uddesaæ và paripucchaæ và dento samaïadhammassa okÃsaæ na labhati, tass' eva gaïo paÊibodho hoti; tena so evaæ upacchinditabbo. Sace tesaæ bhikkhÆnaæ bahuæ gahitaæ hoti, appaæ avasiÂÂhaæ, taæ niÂÂhapetvà ara¤¤aæ pavisitabbaæ. Sace appaæ gahitaæ, bahuæ avasiÂÂhaæ, yojanato paraæ agantvà antoyojanaparicchede a¤¤aæ gaïavÃcakaæ upasankamitvÃ:


#<[page 094]>#
%<94                  III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ime Ãyasmà uddesÃdÅhi sangaïhatÆ ti vattabbaæ. Evam pi alabhamÃnena: mayhaæ, Ãvuso, ekaæ kiccaæ atthi; tumhe yathÃ-phÃsukaÂÂhÃnÃni gacchathà ti gaïaæ pahÃya attano kammaæ kÃtabban ti.
     (v.) Kamman ti navakammaæ. Taæ karontena va¬¬hakÅ ÃdÅhi laddhÃladdhaæ jÃnitabbaæ, katakate ussukkaæ Ãpajjitabban ti sabbadà paÊibodho hoti. So pi evaæ upacchinditabbo: sace appaæ avasiÂÂhaæ hoti, niÂÂhapetabbaæ. Sace bahuæ sanghikaæ ce navakammaæ, sanghassa và sanghabhÃrahÃrakabhikkhÆnaæ và niyyÃdetabbaæ; attano santakaæ ce, attano bhÃrahÃrakÃnaæ niyyÃdetabbaæ. TÃdise alabhantena sanghassa pariccajitvà gantabban ti.
     (vi.) AddhÃnan ti maggagamanaæ. Yassa hi katthaci pabbajjÃpekkho và hoti, paccayajÃtaæ và ki¤ci laddhabbaæ hoti, sace taæ alabhanto na sakkoti adhivÃsetuæ, ara¤¤aæ pavisitvà samaïadhammaæ karontassa pi gamikacittaæ nÃma duppaÂivinodanÅyaæ hoti, tasmà gantvà taæ kiccaæ tÅretvà va samaïadhamme ussukkaæ kÃtabban ti.
     (vii.) ¥ÃtÅ ti vihÃre ÃcariyupajjhÃya-saddhivihÃrika-antevÃsikasamÃnupajjhÃyaka-samÃnÃcariyakÃ, ghare mÃtà pità bhÃtà ti evam ÃdikÃ, te gilÃnà imassa paÊibodhà honti, tasmà so paÊibodho upaÂÂhahitvà tesaæ pÃkatikakaraïena upacchinditabbo. Tattha upajjhÃyo tÃva gilÃno, sace lahuæ na vuÂÂhÃti, yÃvajÅvam pi paÂijaggitabbo. Tathà pabbajjÃcariyo, upasampadÃcariyo, saddhivihÃriko, upasampÃditapabbÃjita-antevÃsika-samÃnupajjhÃyakà ca. NissayÃcariyauddesÃcariya-nissayantevÃsika-uddesantevÃsika-samÃnÃcariyakà pana yÃva nissaya-uddesà anupacchinnà tÃva paÂijaggitabbÃ. Pahontena tato uddhaæ paÂijaggitabbà eva.
MÃtÃpitÆsu upajjhÃye viya paÂipajjitabbaæ. Sace pi hi te rajje Âhità honti. puttato ca upaÂÂhÃnaæ paccÃsiæsanti, kÃtabbam eva.


#<[page 095]>#
%<                             Dasa paÊibodhà                           95>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Atha tesaæ bhesajjaæ n' atthi, attano santakaæ dÃtabbaæ. Asati bhikkhÃcariyÃya pariyesitvà pi dÃtabbam eva. BhÃtubhÃginÅnaæ pana tesaæ santakam eva yojetvà dÃtabbaæ. Sace n' atthi, attano santakaæ tÃvakÃlikaæ datvÃ, pacchà labhantena gaïhitabbaæ, alabhantena na codetabbÃ. A¤¤Ãtakassa bhaginiyà sÃmikassa bhesajjaæ neva kÃtuæ na dÃtuæ vaÂÂati: tuyhaæ sÃmikassa dehÅ ti vatvà pana bhÃginiyà dÃtabbaæ. BhÃtujÃyÃya pi es' eva nayo. Tesaæ pana puttà imassa ¤Ãtakà yevà ti tesaæ kÃtuæ vaÂÂatÅ ti.
     (viii.) ùbÃdho ti yo koci rogo, so bÃdhayamÃno paÊibodho hoti, tasmà bhesajjakaraïena upacchinditabbo. Sace pana katipÃhaæ bhesajjaæ karontassa pi na vÆpasammati: nÃhaæ tuyhaæ dÃso, na bhaÂako, taæ yeva hi posento anamatagge saæsÃravaÂÂe dukkhaæ patto ti attabhÃvaæ garahitvà samaïadhammo kÃtabbo ti.
     (ix.) Gantho ti pariyatti-pariharaïaæ, taæ sajjhÃyÃdÅhi niccavyÃvaÂass' eva paÊibodho hoti, na itarassa. Tatr' imÃni vatthÆni:- MajjhimabhÃïaka-Revatthero kira MalayavÃsi-Revattherassa santikaæ gantvà kammaÂÂhÃnaæ yÃci. Thero: kÅdiso 'si, Ãvuso, pariyattiyan ti pucchi.
Majjhimo me, bhante, paguïo ti. ùvuso, Majjhimo nÃm' eso dupparihÃro, MÆlapaïïÃsaæ sajjhÃyantassa MajjhimapaïïÃsako Ãgacchati, taæ sajjhÃyantassa UparipaïïÃsako:--kuto tuyhaæ kammaÂÂhÃnan ti? Bhante, tumhÃkaæ santike kammaÂÂhÃnaæ labhitvà puna na olokessÃmÅ ti kammaÂÂhÃnaæ gahetvà ekÆnavÅsa ti vassÃni sajjhÃyaæ akatvÃ, vÅsatime vasse arahattaæ patvÃ, sajjhÃyatthÃya ÃgatÃnaæ bhikkhÆnaæ: vÅsati 'me, Ãvuso, vassÃni pariyattiæ anolokentassa,


#<[page 096]>#
%<96                  III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  api ca kho kataparicayo aham ettha. ùrabhathà ti vatvà Ãdito paÂÂhÃya yÃva pariyosÃnà ekavya¤jane pi 'ssa kankhà nÃhosi.
     KÃraÊiyagirivÃsi-NÃgatthero pi aÂÂhÃrasa vassÃni pariyattiæ cha¬¬etvÃ, bhikkhÆnaæ DhÃtukathaæ uddisi. Tesaæ gÃmavÃsikattherehi saddhiæ saæsandentÃnaæ ekapa¤ho pi uppaÂipÃtiyà Ãgato nÃhosi.
     MahÃvihÃre pi TipiÂaka-CÆÊÃbhayatthero nÃma AÂÂhakathaæ anuggahetvà va: Pa¤canikÃyamaï¬ale tÅïi PiÂakÃni parivattessÃmÅ ti suvaïïabheriæ pahÃrÃpesi. Bhikkhusangho: katamÃcariyÃnaæ uggaho? Attano Ãcariyuggahaæ yeva vadatu. Itarathà vattuæ na demà ti Ãha. UpajjhÃyo pi naæ attano upaÂÂhÃnaæ Ãgataæ pucchi: tvaæ Ãvuso bheriæ pahÃrÃpesÅ ti? ùma, bhante. KiækÃraïà ti? Pariyattiæ, bhante, parivattessÃmÅ ti. ùvuso Abhaya, Ãcariyà idaæ padaæ kathaæ vadantÅ ti? Evaæ vadanti, bhante ti.
Thero: hun ti paÂibÃhi. Puna so a¤¤ena a¤¤ena pariyÃyena: evaæ vadanti, bhante ti tikkhattuæ Ãha. Thero sabbaæ: hun ti paÂibÃhitvÃ: Ãvuso, tayà paÂhamaæ kathito yeva Ãcariyamaggo, Ãcariyamukhato pÃna anuggahitattà evaæ Ãcariyà vadantÅ ti saïÂhÃtuæ nÃsakkhi. Gaccha attano ÃcariyÃnaæ santike suïÃhÅ ti. Kuhiæ, bhante, gacchÃmÅ ti? GangÃya parato Rohaïajanapade TulÃdhÃrapabbatavihÃre sabbapariyattiko MahÃ-Dhammarakkhitatthero nÃma vasati, tassa santikaæ gacchà ti. SÃdhu, bhante ti theraæ vanditvà pa¤cahi bhikkhusatehi saddhiæ therassa santikaæ gantvà vanditvà nisÅdi. Thero: kasmà Ãgato 'sÅ ti pucchi. Dhammaæ sotuæ, bhante ti. ùvuso Abhaya, DÅgha-Majjhimesu maæ kÃlena kÃlaæ pucchanti, avasesaæ pana me tiæsamattÃni vassÃni na olokitapubbaæ, api ca tvaæ rattiæ mama santike parivattehi, ahaæ te divà kathayissÃmÅ ti. So: sÃdhu bhante ti tathà akÃsi. PariveïadvÃre mahÃmaï¬apaæ kÃretvà gÃmavÃsino divase divase dhammasavanatthÃya Ãgacchanti. Thero rattiæ parivattitaæ divà kathayanto anupubbena desanaæ kathayitvà niÂÂhapetvà Abhayattherassa santike taÂÂikÃya nisÅditvÃ:


#<[page 097]>#
%<                             Dasa paÊibodhà                           97>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Ãvuso, mayhaæ kammaÂÂhÃnaæ kathehÅ ti Ãha. Bhante, kiæ bhaïatha? nanu mayà tumhÃkam eva santike sutaæ? Kim ahaæ tumhehi a¤¤Ãtaæ kathessÃmÅ ti. Tato naæ thero: a¤¤o esa, Ãvuso, gatakassa maggo nÃmà ti Ãha. Abhayatthero kira tadà sotÃpanno hoti. Ath' assa so kammaÂÂhÃnaæ datvà ÃgantvÃ, LohapÃsÃde dhammaæ parivattento thero parinibbuto ti assosi. SutvÃ: Ãharath', Ãvuso, cÅvaran ti cÅvaraæ pÃrupitvÃ: anucchaviko, Ãvuso, amhÃkaæ Ãcariyassa arahattamaggo.
ùcariyo no, Ãvuso, uju ÃjÃnÅyo. So attano dhammantevÃsikassa santike taÂÂikÃya nisÅditvÃ: mayhaæ kammaÂÂhÃnaæ kathehÅ ti Ãha. Anucchaviko, Ãvuso, therassa arahattamaggo ti. EvarÆpÃnaæ gantho paÊibodho na hotÅ ti.
     (x.) IddhÅ ti pothujjanikà iddhi. Sà hi uttÃnaseyyakadÃrako viya, taruïasassaæ viya ca dupparihÃrà hoti, appamattaken' eva bhijjati. Sà pana vipassanÃya paÊibodho hoti, na samÃdhissa; samÃdhiæ patvà pattabbato; tasmà vipassanatthikena iddhipaÊibodho upacchinditabbo, itarena avasesà ti.
                  Ayaæ tÃva paÊibodhakathÃya vitthÃro.
     KammaÂÂhÃnadÃyakaæ kalyÃïamittaæ upasankamitvà ti ettha pana duvidhaæ kammaÂÂhÃnaæ:- sabbatthaka-kammaÂÂhÃnaæ, pÃrihÃriya-kammaÂÂhÃna¤ ca. Tattha sabbatthaka-kammaÂÂhÃnaæ nÃma bhikkhusanghÃdisu mettà maraïasati ca, asubhasa¤¤Ã ti pi eke. KammaÂÂhÃnikena hi bhikkhunà paÂhamaæ tÃva paricchinditvà sÅmaÂÂhakabhikkhusanghe: sukhità hontu avyÃpajjà ti mettà bhÃvetabbÃ, tato sÅmaÂÂhakadevatÃsu, tato gocaragÃmamhi issarajane, tato tattha manusse upÃdÃya sabbasattesu. So hi bhikkhusanghe mettÃya sahavÃsÅnaæ muducittataæ janeti. Ath' assa te sukhasaævÃsà honti. SÅmaÂÂhakadevatÃsu mettÃya mudukatacittÃhi devatÃhi dhammikÃya rakkhÃya susaævihitÃrakkho hoti.


#<[page 098]>#
%<98                  III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  GocaragÃmamhi issarajane mettÃya mudukatasantÃnehi issarehi dhammikÃya rakkhÃya surakkhitaparikkhÃro hoti. Tattha manussesu mettÃya pasÃditacittehi tehi aparibhÆto hutvà vicarati. Sabbasattesu mettÃya sabbattha appaÂihatacÃro hoti. Maraïasatiyà pana avassaæ:
mayà maritabban ti cintento anesanaæ pahÃya uparÆpari va¬¬hamÃnasaævego anolÅnavuttiko hoti. Asubhasa¤¤Ãparicitacittassa pan' assa dibbÃni pi ÃrammaïÃni lobhavasena cittaæ na pariyÃdiyanti. Evaæ bahÆpakÃrattà sabbattha atthayitabbaæ icchitabban ti ca adhippetassa yogÃnuyogakammassa ÂhÃna¤ cà ti sabbatthaka-kammaÂÂhÃnan ti vuccati.
     CattÃÊÅsÃya pana kammaÂÂhÃnesu yaæ yassa caritÃnukulaæ, taæ tassa niccaæ pariharitabbattÃ, uparimassa uparimassa ca bhÃvanÃkammassa padaÂÂhÃnattÃ, pÃrihÃriyakammaÂÂhÃnan ti vuccati. Iti imaæ duvidham pi kammaÂÂhÃnaæ yo deti, ayaæ kammaÂÂhÃnadÃyako nÃma, taæ kammaÂÂhÃnadÃyakam kalyÃïamittan ti:-
          Piyo garu bhÃvanÅyo vattà ca vacanakkhamo,
          gambhÅra¤ ca kathaækattÃ, no ca ÂhÃne niyojaye ti.
     Evam ÃdiguïasamannÃgataæ ekanta-hitesiæ vu¬¬hipakkhe Âhitaæ kalyÃïamittaæ. Mamaæ hi, ùnanda, kalyÃïamittaæ Ãgamma jÃtidhammà sattà jÃtiyà parimuccantÅ ti Ãdivacanato pana SammÃsambuddho yeva sabbÃkÃrasampanno kalyÃïamitto, tasmà tasmiæ sati tass' eva Bhagavato santike gahitakammaÂÂhÃnaæ sugahitaæ hoti. Parinibbute pana tasmiæ, asÅtiyà mahÃsÃvakesu yo dharati, tassa santike gahetuæ vaÂÂati. Tasmim pi asati, yaæ kammaÂÂhÃnaæ gahetukÃmo hoti, tass' eva vasena catukkapa¤cakajjhÃnÃni nibbattetvà jhÃnapadaÂÂhÃnaæ vipassanaæ va¬¬hetvà Ãsavakkhayaæ pattassa khÅïÃsavassa santike gahetabbaæ.
     Kiæ pana khÅïÃsavo: ahaæ khÅïasavo ti attÃnaæ pakÃsetÅ ti kiæ vattabbaæ? KÃrakabhÃvaæ hi jÃnitvà pakÃseti.
Nanu Assaguttatthero ÃraddhakammaÂÂhÃnassa bhikkhuno: kammaÂÂhÃnakÃrako ayan ti jÃnitvà ÃkÃse cammakhaï¬aæ pa¤¤apetvà tattha pallankena nisinno kammaÂÂhÃnaæ kathesÅ ti?


#<[page 099]>#
%<                           KammaÂÂhÃnadÃyako                         99>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tasmà sace khÅïÃsavaæ labhati, icc' etaæ kusalaæ.
No ce labhati, anÃgÃmi-sakadÃgÃmi-sotÃpanna-jhÃnalÃbhÅputhujjanatipiÂakadhara - dvipiÂakadhara - ekapiÂakadharesu purimassa purimassa santike. EkapiÂakadhare pi asati, yassa ekasangÅti pi AÂÂhakathÃya saddhiæ paguïÃ, saya¤ ca lajjÅ hoti, tassa santike gahetabbaæ. EvarÆpo hi tantidharo vaæsÃnurakkhako paveïipÃlako Ãcariyo Ãcariyamatiko va hoti, na attano matiko hoti, ten' eva PorÃïakattherÃ: lajjÅ rakkhissati, lajjÅ rakkhissatÅ ti tikkhattuæ Ãhaæsu. Pubbe vuttakhÅïÃsavÃdayo c' ettha attanà adhigatamaggam eva Ãcikkhanti. Bahussuto pana taæ taæ Ãcariyaæ upasankamitvà uggahaparipucchÃnaæ visodhitattà ito c' ito ca sutta¤ ca kÃraïa¤ ca sallakkhetvà sappÃyÃsappÃyaæ yojetvÃ, gahanaÂÂhÃne gacchanto, mahÃhatthÅ viya mahÃmaggaæ dassento, kammaÂÂhÃnaæ kathessati. Tasmà evarÆpaæ kammaÂÂhÃnadÃyakaæ kalyÃïamittaæ upasankamitvà tassa vattapaÂivattaæ katvà kammaÂÂhÃnaæ gahetabbaæ.
     Sace pan' etaæ ekavihÃre yeva labhati, icc' etaæ kusalaæ.
No ce labhati, yattha so vasati, tattha gantabbaæ. Gacchantena ca na dhotamakkhitehi pÃdehi upÃhanà ÃrÆhitvÃ, chattaæ gahetvÃ, telanÃÊi-madhuphÃïitÃdÅni gÃhÃpetvà antevÃsikaparivutena gantabbaæ. Gamikavattaæ pana pÆretvà attano pattacÅvaram sayam eva gahetvà antarÃmagge yaæ yaæ vihÃraæ pavisati, sabbattha vattapaÂivattaæ kurumÃnena sallahukaparikkhÃrena paramasallekhavuttinà hutvà gantabbaæ. Taæ vihÃraæ pavisantena antarÃmagge yeva dantakaÂÂhaæ kappiyaæ kÃrÃpetvà gahetvà pavisitabbaæ, na ca muhuttaæ vissametvà pÃdadhovanamakkhanÃdÅni katvÃ: Ãcariyassa santikaæ gamissÃmÅ ti a¤¤aæ pariveïaæ pavisitabbaæ. KasmÃ? Sace hi 'ssa tatra Ãcariyassa visabhÃgà bhikkhÆ bhaveyyuæ, te ÃgamanakÃraïaæ pucchitvà Ãcariyassa avaïïaæ pakÃsetvà naÂÂho 'si. Sace tassa santikaæ Ãgato ti vippaÂisÃraæ uppÃdeyyuæ,


#<[page 100]>#
%<100                 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  yena tato va paÂinivatteya, tasmà Ãcariyassa vasanaÂÂhÃnaæ pucchitvà ujukaæ tatth' eva gantabbaæ. Sace Ãcariyo daharataro hoti, pattacÅvarapaÂiggahaïÃdÅni na sÃditabbÃni. Sace vu¬¬hataro hoti, gantvà Ãcariyaæ vanditvà ÂhÃtabbaæ: nikkhip' Ãvuso pattacÅvaran ti vuttena nikkhipitabbaæ: pÃnÅyaæ pi và ti vuttena, sace icchati, pÃtabbaæ: pÃde dhovà ti vuttena na tÃva pÃdà dhovitabbÃ. Sace hi Ãcariyena Ãbhataæ udakaæ bhaveyya, na sÃruppaæ siyÃ. Dhov', Ãvuso, na mayà Ãbhataæ, a¤¤ehi Ãbhatan ti vuttena pana, yattha Ãcariyo na passati, evarÆpe paÂicchanne và okÃse abbhokÃse vihÃrassà pi và ekamante nisÅditvà pÃdà dhovitabbÃ. Sace Ãcariyo telanÃÊiæ Ãharati, uÂÂhahitvà ubhohi hatthehi sakkaccaæ gahetabbÃ. Sace hi na gaïheyya: ayaæ bhikkhu ito eva paÂÂhÃya sambhogaæ kopetÅ ti Ãcariyassa a¤¤athattaæ bhaveyya; gahetvà pana na Ãdito va pÃdà makkhetabbÃ. Sace hi taæ Ãcariyassa gattabbha¤janatelaæ bhaveyya, na sÃruppaæ siyÃ; tasmà pathamaæ sÅsaæ makkhetvà khandhÃdÅni makkhetabbÃni. SabbapÃrihÃriyatelam: idaæ Ãvuso pÃde pi makkhehÅ ti vuttena pana, thokaæ sÅse katvÃ, pÃde makkhetvÃ: imaæ telanÃÊiæ Âhapemi, bhante ti vatvà Ãcariye gaïhante dÃtabbÃ, Ãgatadivasato paÂÂhÃya: kammaÂÂhÃnaæ me bhante kathetha icc' evaæ na vattabbaæ. Dutiyadivasato pana paÂÂhÃya sace Ãcariyassa pakatiupaÂÂhÃko atthi, taæ yÃcitvà vattaæ kÃtabbaæ. Sace yÃcito pi na deti, okÃse laddhe yeva kÃtabbaæ. Karontena ca khuddakamajjhimamahantÃni tÅïi dantakaÂÂhÃni upanÃmetabbÃni, sÅtaæ uïhan ti duvidhaæ mukhadhovana-udaka¤ ca nahÃnodaka¤ ca paÂiyÃdetabbaæ; tato yaæ Ãcariyo tÅïi divasÃni paribhu¤jati tÃdisam eva niccaæ upanÃmetabbaæ. Niyamaæ akatvà yaæ và taæ và paribhu¤jantassa yathÃ-laddhaæ upanÃmetabbaæ. Kiæ bahunÃ? vuttena, yan taæ BhagavatÃ: antevÃsikena bhikkhave Ãcariyamhi sammà vattitabbaæ.


#<[page 101]>#
%<                           KammaÂÂhÃnadÃyako                          101>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  TatrÃyaæ sammÃvattanÃ: kÃlass' eva uÂÂhÃya, upÃhanà omu¤citvÃ, ekaæsaæ uttarÃsangaæ karitvÃ, dantakaÂÂhaæ dÃtabbaæ, mukhodakaæ dÃtabbaæ, Ãsanaæ pa¤¤apetabbaæ. Sace yÃgu hoti, bhÃjanaæ dhovitvÃ, yÃgu upanÃmetabbà ti Ãdikaæ Khandhake sammÃvattaæ pa¤¤attaæ, taæ sabbam pi kÃtabbaæ. Evaæ vattasampattiyà garuæ ÃrÃdhayamÃnena sÃyaæ vanditvÃ: yÃhÅ ti vissajjitena gantabbaæ. Yadà so: kissa Ãgato 'sÅ ti pucchati, tadà ÃgamanakÃraïaæ kathetabbaæ. Sace so neva pucchati, vattaæ pana sÃdiyati, dasÃhe và pakkhe và vÅtivatte ekadivasaæ vissajjitenà pi agantvà okÃsaæ kÃretvà ÃgamanakÃraïaæ Ãrocetabbaæ. AkÃle và gantvÃ: kim attham Ãgato 'sÅ ti puÂÂhena Ãrocetabbaæ. Sace so: pÃto va Ãgacchà ti vadati, pÃto va gantabbaæ. Sace pan' assa tÃya velÃya pittÃbÃdhena và kucchi pari¬ayhati, aggimandatÃya và bhattaæ na jÅrati, a¤¤o và koci rogo bÃdhati, taæ yathÃbhÆtaæ Ãvikatvà attano sappÃyavelaæ Ãrocetvà tÃya velÃya upasankamitabbaæ, asappÃyavelÃya hi vuccamÃnam pi kammaÂÂhÃnaæ na sakkà hoti, manasikÃtun ti.
            Ayaæ kammaÂÂhÃnadÃyakaæ kalyÃïamittaæ upasankam-
                        itvà ti ettha vitthÃro.
                          Attano cariyÃnukulaæ
     IdÃni attano cariyÃnukulan ti ettha cariyà ti cha cariyÃ:
rÃgacariyÃ, dosacariyÃ, mohacariyÃ, saddhÃcariyÃ, buddhicariyÃ, vitakkacariyà ti. Keci pana rÃgÃdÅnaæ saæsaggasannipÃtavasena aparÃpi catasso, tathà saddhÃdÅnan ti imÃhi aÂÂhahi saddhiæ cuddasa icchanti. Evaæ pana bhede vuccamÃne rÃgÃdÅnaæ saddhÃdÅhi pi saæsaggaæ katvà anekacariyà honti, tasmà sankhepena chaÊ eva cariyà veditabbÃ.
Cariyà pakati ussannatà ti atthato ekaæ. TÃsaæ vasena chaÊ eva puggalà honti rÃgacarito,


#<[page 102]>#
%<102                 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  dosacarito, mohacarito, saddhÃcarito, buddhacarito, vitakkacarito ti. Tattha yasmà rÃgacaritassa kusalappavattisamaye saddhà balavatÅ hoti, rÃgassa ÃsannaguïattÃ. Yathà hi akusalapakkhe rÃgo siniddho, nÃtilÆkho, evaæ kusalapakkhe saddhÃ. Yathà rÃgo vatthukÃme pariyesati, evaæ saddhà sÅlÃdi guïe. Yathà rÃgo ahitaæ na pariccajati, evaæ saddhà hitaæ na pariccajati, tasmà rÃgacaritassa saddhÃcarito sabhÃgo. Yasmà pana dosacaritassa kusalappavattisamaye pa¤¤Ã balavatÅ hoti, dosassa ÃsannaguïattÃ. Yathà hi akusalapakkhe doso nissineho na Ãrammaïaæ allÅyati, evaæ kusalapakkhe pa¤¤Ã.
Yathà ca doso abhÆtam pi dosam eva pariyesati, evaæ.
pa¤¤Ã bhÆtaæ dosam eva pariyesati. Yathà doso sattaparivajjanÃkÃrena pavattati, evaæ pa¤¤Ã sankhÃraparivajjanÃkÃrena. Tasmà dosacaritassa buddhicarito sabhÃgo. Yasmà pana mohacaritassa anuppannÃnaæ kusalÃnaæ dhammÃnaæ uppÃdÃya vÃyÃmamÃnassa yebhuyyena antarÃyakarà vitakkà uppajjanti, mohassa ÃsannalakkhaïattÃ. Yathà hi moho parivyÃkulatÃya anavaÂÂhito, evaæ vitakko nÃnappakÃravitakkanatÃya. Yathà ca moho apariyogÃhaïatÃya ca¤calo, tathà vitakko lahuparikappanatÃya. Tasmà mohacaritassa vitakkacarito sabhÃgo ti.
     Apare taïhÃ-mÃna-diÂÂhivasena aparà pi tisso cariyà vadanti. Tattha taïhÃrÃgo yeva, mÃno ca taæ sampayutto ti tadubhayaæ rÃgacariyaæ nÃtivattati. MohanidÃnattà ca diÂÂhiyà diÂÂhicariyà mohacariyam eva anupatati.
     Tà pan' età cariyà kiæ nidÃnÃ? Katha¤ ca jÃnitabbaæ:
ayaæ puggalo rÃgacarito, ayaæ puggalo dosÃdisu a¤¤ataracarito ti? Kiæ caritassa puggalassa? Kiæ sappÃyan ti?
     Tatra purimà tÃva tisso cariyà pubbÃciïïanidÃnà dhÃtudosanidÃnà cà ti ekacce vadanti. Pubbe kira iÂÂhappayogasubhakammabahulo rÃgacarito hoti; saggà và cavitvà idhÆpapanno. Pubbe chedanavadhabandhanaverakammabahulo dosacarito hoti; nirayanÃgayonÅhi và cavitvà idhÆpapanno.


#<[page 103]>#
%<                          Attano cariyÃnukulaæ                        103>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Pubbe majjapÃnabahulo sutaparipucchÃvihÅno ca mohacarito hoti, tiracchÃnayoniyà và cavitvà idhÆpapanno ti. Evaæ pubbÃciïïanidÃnà ti vadanti.
     Dvinnaæ pana dhÃtÆnaæ ussannattà puggalo mohacarito hoti: pathavÅdhÃtuyà ca ÃpodhÃtuyà ca. ItarÃsaæ dvinnaæ ussannattà dosacarito. SabbÃsaæ samattà pana rÃgacarito ti.
Dosesu ca semhÃdhiko rÃgacarito hoti, vÃtÃdhiko mohacarito, semhÃdhiko và mohacarito, vÃtÃdhiko và rÃgacarito ti evaæ dhÃtudosanidÃnà ti vadanti.
     Tattha yasmà pubbe iÂÂhappayogasubhakammabahulà pi saggà cavitvà idhÆpapannà pi ca, na sabbe rÃgacarità yeva honti, itare và dosamohacaritÃ, evaæ dhÃtÆna¤ ca yathÃvutten' eva nayena ussadaniyamo nÃma n' atthi. Dosaniyame ca rÃgamohadvayam eva vuttaæ; tam pi ca pubbÃparaviruddham eva. SaddhÃcariyÃdisu ca ekissà pi nidÃnaæ na vuttam eva, tasmà sabbam etaæ aparicchinnavacanaæ. Ayaæ pan' ettha AÂÂhakathÃcariyÃnaæ matÃnusÃrena vinicchayo.
Vuttaæ h' etaæ Ussadakittane:- ime sattà pubbahetuniyÃmena lobhussadà dosussadà mohussadà alobhussadà adosussadà amohussadà ca honti. Yassa hi kammÃyÆhanakkhaïe lobho balavà hoti, alobho mando, adosÃmohà balavanto, dosamohà mandÃ, tassa mando alobho lobhaæ pariyÃdÃtuæ na sakkoti, adosÃmohà pana balavanto dosamohe pariyÃdÃtuæ sakkonti.
Tasmà so, tena kammena dinnapaÂisandhivasena nibbatto, luddho hoti sukhasÅlo akodhano pa¤¤avà vajirÆpama¤Ãïo.
Yassa pana kammÃyÆhanakkhaïe lobhadosà balavanto honti alobhÃdosà mandÃ, amoho ca balavÃ, moho mando, so purimanayen' eva luddho ceva hoti duÂÂho ca, pa¤¤avà pana hoti vajirÆpama¤Ãïo DattÃbhayatthero viya. Yassa kammÃyÆhanakkhaïe lobha-adosamohà balavanto honti, itare mandÃ, so purimanayen' eva luddho ceva hoti dandho ca, sÅlako pana hoti akodhano BÃkulatthero viya. Tathà yassa kammÃyÆhanakkhaïe tayo pi lobhadosambalavanto honti, alobhÃdayo mandÃ, so purimanayen' eva luddho ceva hoti, duttho ca mÆÊho ca.


#<[page 104]>#
%<104                 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>%
Yassa pana kammÃyÆhanakkhaïe alobhadosamohà balavanto honti, itare mandÃ, so purimanayen' eva aluddho appakileso hoti, dibbÃrammaïam pi disvà niccalo, duÂÂho pana hoti, dandhapa¤¤o ca. Yassa kammÃyÆhanakkhaïe alobhÃdosamohà balavanto honti, itare mandÃ, so purimanayen' eva aluddho c' eva hoti aduÂÂho sÅlako ca, dandho pana hoti. Tathà yassa kammÃyÆhanakkhaïe alobhadosÃmohà balavanto honti, itare mandÃ, so purimanayen' eva aluddho c' eva hoti, pa¤¤avà ca, duÂÂho pana hoti, kodhano. Yassa pana kammÃyÆhanakkhaïe tayo pi alobhÃdosÃmohà balavanto honti, lobhÃdayo mandÃ, so purimanayen' eva, MahÃsangharakkhitatthero viya, aluddho aduÂÂho pa¤¤avà ca hotÅ ti.
     Ettha ca yo luddho ti vutto, ayaæ rÃgacarito; duÂÂhadandhà dosamohacaritÃ; pa¤¤avà buddhicarito, aluddhaaduÂÂhà pasannapakatitÃya saddhÃcaritÃ. Yathà và amohaparivÃrena kammunà nibbatto buddhicarito, evaæ balavasaddhÃparivÃrena kammunà nibbatto saddhÃcarito, kÃmavitakkÃdiparivÃrena kammunà nibbatto vitakkacarito. LobhÃdinà vomissa-parivÃrena kammunà nibbatto vomissacarito ti. Evaæ lobhÃdisu a¤¤atara¤¤ataraparivÃraæ paÂisandhijanakaæ kammaæ cariyÃnaæ nidÃnan ti veditabbaæ.
     Yaæ pana vuttaæ: katha¤ ca jÃnitabbaæ: ayaæ puggalo rÃgacarito ti Ãdi, tatrÃyaæ nayo:-
          IriyÃpathato kiccà bhojanà dassanÃdito
          dhammappavattito c' eva cariyÃyo vibhÃvaye ti.
     Tattha IriyÃpathato ti rÃgacarito hi pakatigamanena gacchanto cÃturiyena gacchati, saïikaæ pÃdaæ nikkhipati, samaæ nikkhipati, samaæ uddharati, ukkuÂika¤ c' assa padaæ hoti. Dosacarito pÃdaggehi khaïanto viya gacchati, sahasà pÃdaæ nikkhipati, sahasà uddharati, anuka¬¬hita¤ c' assa padaæ hoti. Mohacarito parivyÃkulÃya gatiyà gacchati, chambhito viya pÃdaæ nikkhipati, chambhito viya uddharati, sahasÃnupÅÊita¤ c' assa padaæ hoti.


#<[page 105]>#
%<                          Attano cariyÃnukulaæ                        105>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Vuttam pi c' etaæ MÃgandiyasuttuppattiyaæ:
          Rattassa hi ukkuÂikaæ padaæ bhave,
          duÂÂhassa hoti anuka¬¬hitaæ padaæ,
          mÆÊhassa padaæ sahasÃnupÅÊitaæ,
          vivaÂÂacchadass' idam Ådisaæ padan ti.
     MÃnam pi rÃgacaritassa pasÃdikaæ hoti madhurÃkÃraæ, dosacaritassa thaddhÃkÃraæ, mohacaritassa ÃkulÃkÃraæ.
NisajjÃya pi es' eva nayo. RÃgacarito ca ataramÃno samaæ seyyaæ pa¤¤Ãpetvà saïikaæ nipajjitvà angapaccangÃni samodhÃya pÃsÃdikena ÃkÃrena sayati, vuÂÂhÃpiyamÃno ca sÅghaæ vuÂÂhÃya sankito viya saïikaæ paÂivacanaæ deti.
Dosacarito taramÃno yathà và tathà và seyyaæ pa¤¤Ãpetvà pakkhittakÃyo bhÃkuÂikaæ katvà sayati, vuÂÂhÃpiyamÃno ca sÅghaæ vuÂÂhÃya kupito viya paÂivacanaæ deti. Mohacarito dussaïÂhÃnaæ seyyaæ pa¤¤Ãpetvà vikkhittakÃyo bahulaæ adhomukho sayati, vuÂÂhÃpiyamÃno ca hunkÃraæ karonto dandhaæ vuÂÂhÃti. SaddhÃcaritÃdayo pana yasmà rÃgacaritÃdÅnaæ sabhÃgÃ, tasmà tesam pi tÃdiso va iriyÃpatho hotÅ ti. Evaæ tÃva iriyÃpathato cariyÃyo vibhÃvaye.
     Kiccà ti sammajjanÃdisu ca kiccesu rÃgacarito sÃdhukaæ sammajjaniæ gahetvà ataramÃno vÃlikaæ avippakiranto SindhuvÃrakusumasantharam iva santharanto suddhaæ samaæ sammajjati. Dosacarito gÃlhaæ sammajjaniæ gahetvà taramÃnarÆpo ubhato vÃlikaæ ussÃrento kharena saddena asuddhaæ visaæam sammajjati. Mohacarito sithilaæ sammajjaniæ gahetvà samparivattakaæ ÃÊolayamÃno asuddhaæ visamaæ sammajjati. Yathà ca sammajjane, evaæ cÅvaradhovanarajanÃdisu pi sabbakiccesu.
NipuïamadhurasamasakkaccakÃrÅ rÃgacarito, gÃÊhathaddhavisamakÃrÅ dosacarito, anipuïavyÃkulavisamÃparicchinnakÃre mohacarito.


#<[page 106]>#
%<106                 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  CÅvaradhÃranam pi ca rÃgacaritassa nÃtigÃÊhaæ nÃtisithilaæ hoti pÃsÃdikaæ parimaï¬alaæ; dosacaritassa atigÃÊhaæ aparimaï¬alaæ; mohacaritassa sithilaæ parivyÃkulaæ. SaddhÃcaritÃdayo tesaæ yevÃnusÃrena veditabbÃ, taæ sabhÃgattà ti. Evaæ kiccato cariyÃyo vibhÃvaye.
     Bhojanà ti rÃgacarito siniddhamadhurabhojanappiyo hoti; bhu¤jamÃno ca nÃtimahantaæ parimaï¬alaæ alopaæ katvà nÃnÃrasapatisaævedÅ-ataramÃno bhu¤jati, ki¤cideva ca sÃduæ labhitvà somanassaæ Ãpajjati; dosacarito lÆkhaambilabhojanaæ piyo hoti; bhu¤jamÃno ca mukhapÆrakaæ Ãlopaæ katvà arasapaÂisaævedÅ taramÃno bhu¤jati, kincideva ca asÃduæ labhitvÃ, domanassaæ Ãpajjati. Mohacarito aniyataruciko hoti, bhu¤jamÃno ca aparimaï¬alaæ parittaæ Ãlopaæ katvà bhÃjane cha¬¬ento mukhaæ makkhento vikkhittacitto taæ taæ vitakkento bhu¤jati. SaddhÃcaritÃdayo pi tesaæ yevÃnusÃrena veditabbÃ, taæ sabhÃgattà ti. Evaæ bhojanato cariyÃyo vibhÃvaye.
     DassanÃdito ti rÃgacarito Åsakam pi manoramaæ rÆpaæ disvà vimhayajÃto viya ciraæ oloketi, paritte pi guïe sajjati, bhÆtam pi dosaæ na gaïhÃti, pakkamanto pi amu¤citukÃmo va hutvà sÃpekkho pakkamati. Dosacarito Åsakam pi amanoramaæ rÆpaæ disvà kilantarÆpo viya na ciraæ oloketi, paritte pi dose paÂiha¤¤ati, bhÆtam pi guïaæ na gaïhÃti, pakkamanto pi mu¤citukÃmo va hutvà anapekkho pakkamati. Mohacarito yaæ ki¤ci rÆpaæ disvà parapaccayiko hoti, paraæ nindantaæ sutvà nindati, pasaæsantaæ sutvà pasaæsati, sayaæ pana a¤¤ÃïupekkhÃya upekkhako va hoti. Esa nayo saddasavanÃdisu pi. SaddhÃcaritÃdayo pana tesaæ yevÃnusÃrena veditabbÃ, taæ sabhÃgattà ti. Evaæ dassanÃdito cariyÃyo vibhÃvaye.
     Dhammappavattito cevà ti rÃgacaritassa ca mÃyÃ, sÃtheyyaæ, mÃno, pÃpicchatÃ, mahicchatÃ, asantuÂÂhitÃ, singaæ, cÃpalyan ti evam Ãdayo dhammà bahulaæ pavattanti.


#<[page 107]>#
%<                          Attano cariyÃnukulaæ                        107>%
Dosacaritassa kodho, upanÃho, makkho, paÊÃso, issÃ, macchariyan ti evam Ãdayo. Mohacaritassa thÅnaæ, middhaæ, uddhaccaæ kukkuccaæ, vicikicchÃ, ÃdÃnagÃhitÃ, duppaÂinissaggità ti evam Ãdayo. SaddhÃcaritassa muttacÃgatÃ, ariyÃnaæ dassanakÃmatÃ, saddhammaæ sotukÃmatÃ, pÃmojjabahulatÃ, asaæsaÂhatÃ, amÃyÃvitÃ, pasÃdanÅyesu ÂhÃnesu pasÃdo ti evam Ãdayo. Buddhicaritassa sovacassatÃ, kalyÃïamittatÃ, bhojane matta¤¤utÃ, satisampaja¤¤aæ, jÃgariyÃnuyogo, saævejanÅyesu ÂhÃnesu saævego, saæviggassa ca yoniso padhÃnan ti evam Ãdayo. Vitakkacaritassa bhassabahulatÃ, gaïÃrÃmatÃ, kusalÃnuyoge arati, anavaÂÂhitacittatÃ, rattidhÆmÃyanÃ, divÃpajjalanÃ, hurÃhuraæ dhÃvanà ti evam Ãdayo dhammà bahulaæ pavattantÅ ti.
Evaæ dhammappavattito cariyÃyo vibhÃvaye.
     Yasmà pana idaæ cariyÃ-vibhÃvanavidhÃnaæ sabbÃkÃrena neva PÃÊiyaæ, na AÂÂhakathÃyaæ Ãgataæ, kevalaæ ÃcariyamatÃnusÃrena vuttaæ, tasmà na sÃrato paccetabbaæ.
RÃgacaritassa hi vuttÃni iriyÃpathÃdÅni dosacaritÃdayo pi appamÃdavihÃrino kÃtuæ sakkonti. SaæsaÂÂhacaritassa ca puggalassa ekass' eva bhinnalakkhaïà iriyÃpathÃdayo na sampajjanti. Yaæ pan' etaæ AÂÂhakathÃsu cariyÃ-vibhÃvanavidhÃnaæ vuttaæ, tad eva sÃrato paccetabbaæ. Vuttaæ h' etaæ:- ceto-pariya¤Ãïassa lÃbhÅ Ãcariyo cariyaæ ¤atvà kammaÂÂhÃnaæ kathessati, itarena antevÃsiko pucchitabbo ti. Tasmà cetopariya¤Ãïena và taæ và puggalaæ pucchitvà jÃnitabbaæ: ayaæ puggalo rÃgacarito, ayaæ dosÃdisu a¤¤ataracarito ti.
     Kiæ caritassa [ca] puggalassa? kiæ sappÃyan ti ettha pana senÃsanaæ tÃva rÃgacaritassa adhotavedika-bhÆmaÂÂhakaæ akatapabbhÃra-tiïa-kuÂi-païïasÃlÃdÅnaæ a¤¤ataraæ rajokiïïaæ jatukÃbharitaæ oluggaviluggaæ ati-uccaæ và atinÅcaæ và ujjangalaæ sÃsankaæ asuciæ visamamaggaæ, yattha ma¤capÅÂham pi mangulÃbharitaæ durÆpaæ dubbaïïaæ,


#<[page 108]>#
%<108                 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  yaæ olokentass' eva jigucchà uppajjati, tÃdisaæ sappÃyaæ. NivÃsanapÃpuranaæ antacchinnaæ olambavilambasuttakÃkiïïaæ jÃlapÆvasadisaæ sÃïi viya kharasamphassaæ kiliÂÂhaæ bhÃritaæ kicchapariharaïaæ sappÃyaæ. Patto pi dubbaïïo mattikà patto và ÃïigaïÂhikÃhato ayopatto và garuko dussaïÂhÃno sÅsakapÃlam iva jeguccho vattati. BhikkhÃcÃramaggo pi amanÃpo anÃsannagÃmo visamo vaÂÂati. BhikkhÃcÃragÃmo pi yattha manussà apassantà viya caranti, yattha ekakule pi bhikkhaæ alabhitvà nikkhamantaæ: ehi, bhante ti ÃsanasÃlaæ pavesetvà yÃgubhattaæ datvà gacchantà gÃvÅ viya vaje pavesetvà anapalokento gacchanti, tÃdiso vaÂÂati. Parivisakamanussà pi dÃsà và kammakarà và dubbaïïà duddassikà kiliÂÂhavasanà duggandhà jigucchÃ, ye acittÅkÃrena yÃgubhattaæ cha¬¬entà viya parivisanti, tÃdisà sappÃyÃ. YÃgubhattakhajjakam pi lÆkhaæ dubbaïïaæ sÃmÃka-kudrÆsaka-kaïÃjakÃdim ayaæ pÆtitakkaæ biÊangaæ jiïïasÃkasÆpeyyaæ yaæ ki¤cideva kevalaæ udarapÆramattaæ vaÂÂati. IriyÃpatho pi 'ssa ÂhÃnaæ và cankamo và vaÂÂati. ùrammaïaæ nÅlÃdisu vaïïakasiïesu yaæ ki¤ci aparisuddhavaïïan ti idaæ rÃgacaritassa sappÃyaæ. Dosacaritassa senÃsanaæ nÃti-uccaæ nÃtinÅcaæ chÃyÆdakasampannaæ suvibhattabhittithambhasopÃnaæ supariniÂÂhitamÃlÃkamma - latÃkamma - nÃnÃvidhacittakamma - samujjala - samasiniddha - mudubhÆmitalaæ brahmavimÃnam iva kusumadÃmavicitravaïïacelavitÃnasamalankataæ supa¤¤atta - sucimanoramattharaïa - ma¤capÅÂham, tattha tattha vÃsatthÃya nikkhittakusumavÃsagandhasugandhaæ yaæ dassanamatten' eva pÅtipÃmojjaæ janayati, evarÆpaæ sappÃyaæ. Tassa pana senÃsanassa maggo pi sabbaparissayavimutto suci samatalo alankatapaÂiyatto va vaÂÂati.


#<[page 109]>#
%<                          Attano cariyÃnukulaæ                        109>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  SenÃsanaparikkhÃro p' ettha kÅÊamankuladÅghajÃtimÆsikÃnaæ nissayaparicchindanatthaæ nÃtibahuko, ekaæ ma¤capÅÂhamattam eva vaÂÂati. NivÃsanapÃrupanam pi 'ssa CÅnapaÂÂa-SomÃrapaÂÂakoseyyakappÃsikasukhumakhomÃdÅnaæ yaæ yaæ païÅtaæ, tena tena ekapaÂÂaæ và dupaÂÂaæ và sallahukaæ samaïasÃruppena surattaæ suddhavaïïaæ vaÂÂati. Patto udakabubbuÊam iva susaïÂhÃno maïi viya sumaÂÂho nimmalo samaïasÃruppena suparisuddhavaïïo ayomayo vaÂÂati. BhikkhÃcÃramaggo parissayavimutto samo manÃpo nÃtidÆra-nÃccÃsannagÃmo vaÂÂati. BhikkhÃcÃragÃmo pi yattha manussÃ: idÃni ayyo ÃgamissatÅ ti sittasammaÂÂhe padese Ãsanaæ pa¤¤Ãpetvà paccuggantvà pattaæ ÃdÃya gharaæ pavesetvà pa¤¤attÃsane nisÅdÃpetvà sakkaccaæ sahatthà parivisanti, tÃdiso vaÂÂati.
     Parivesakà pan' assa ye honti abhirÆpà pÃsÃdikà sunhÃtà suvilittà dhÆmavÃsa-kusumagandhasurabhino nÃnà virÃgasucimanu¤¤avatthà bharaïapaÂimaï¬ità sakkaccakÃrino, tÃdisà sappÃyÃ. YÃgubhattakhajjakam pi vaïïagandharasasampannaæ ojavantaæ manoramaæ sabbÃkÃrapaïÅtaæ yÃvadatthaæ vaÂÂati. IriyÃpatho pi 'ssa seyyà và nisajjà và vaÂÂati. ùrammaïaæ nÅlÃdisu vaïïakasiïesu yaæ ki¤ci suparisuddhavaïïan ti idaæ dosacaritassa sappÃyaæ. Mohacaritassa senÃsanaæ disÃmukhaæ asambÃdhaæ vaÂÂati, yattha nisinnassa vivaÂà disà pa¤¤Ãyanti. IriyÃpathesu cankamo vaÂÂati. ùrammaïaæ pan' assa parittaæ suppamattaæ sarÃvamattaæ và khuddakaæ na vaÂÂati. SambÃdhasmiæ hi okÃse cittaæ bhiyyo sammohaæ Ãpajjati, tasmà vipulaæ mahÃkasiïaæ vaÂÂati. Sesaæ dosacaritassa vuttasadisam evà ti idaæ mohacaritassa sappÃyaæ. SaddhÃcaritassa sabbam pi dosacaritam hi vuttavidhÃnaæ sappÃyaæ.
ùrammaïesu c' assa anussatiÂÂhÃnam pi vaÂÂati. Buddhicaritassa senÃsanÃdisu: idaæ nÃma asappÃyan ti n' atthi.
Vitakkacaritassa senÃsanaæ vivaÂaæ disÃmukhaæ, yattha nisinnassa ÃrÃmavanapokkharaïÅrÃmaïeyyakÃni gÃmanigamajanapadapaÂipÃÂiyà nÅlobhÃsà ca pabbatà pa¤¤Ãyanti,


#<[page 110]>#
%<110                 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  taæ na vaÂÂati. Taæ hi vitakkavidhÃvanass' eva paccayo hoti. Tasmà gambhÅre darÅmukhe vanapaÂicchanne HatthikucchipabbhÃra-MahindaguhÃsadise senÃsane vasitabbaæ.
ùrammaïam pi 'ssa vipulaæ na vaÂÂati; tÃdisaæ hi vitakkavasena sandhÃvanÃya paccayo hoti, parittaæ pana vaÂÂati.
Sesaæ rÃgacaritassa vuttasadisam evà ti idaæ vitakkacaritassa sappÃyaæ.
     Ayaæ attano cariyÃnukulan ti ettha ÃgatacariyÃnaæ pabhedanidÃnavibhÃvanasappÃyaparicchedato vitthÃro. Na ca tÃva cariyÃnukulaæ kammaÂÂhÃnaæ sabbÃkÃrena Ãvikataæ, taæ hi anantarassa mÃtikÃpadassa vitthÃre sayam eva Ãvibhavissati. Tasmà yaæ vuttaæ: cattÃlÅsÃya kammaÂÂhÃnesu a¤¤ataraæ kammaÂÂhÃnaæ gahetvà ti, ettha sankhÃtaniddesato, upacÃrappanÃvahato, jhÃnappabhedato, samatikkamato, va¬¬hanÃva¬¬hanato, Ãrammaïato, bhÆmito, gahaïato, paccayato, cariyÃnukulato ti imehi tÃva dasahi ÃkÃrehi kammaÂÂhÃnavinicchayo veditabbo.
                        CattÃÊÅsa kammaÂÂhÃnÃni
     Tatt sankhÃtaniddesato ti cattÃÊÅsÃya kammaÂÂhÃnesu iti hi vuttaæ. Tatr' imÃni cattÃÊÅsa kammaÂÂhÃnÃni:- dasa kasiïÃ, dasa asubhÃ, dasa anussatiyo, cattÃro brahmavihÃrÃ, cattÃro ÃruppÃ, ekà sa¤¤Ã, ekaæ vavatthÃnan ti.
     Tattha pathavÅkasiïaæ, Ãpokasiïaæ, tejokasiïaæ, vÃyokasiïaæ, nÅlakasiïaæ, pÅtakasiïaæ, lohitakasiïaæ, odÃtakasiïaæ Ãlokakasiïaæ, paricchinnÃkÃsakasiïan ti ime dasa kasiïÃ.
     UddhumÃtakaæ, vinÅlakaæ, vipubbakaæ, vicchiddakaæ, vikkhÃyitakaæ, vikkhittakaæ, hatavikkhittakaæ, lohitakaæ, puÊuvakaæ, aÂÂhikan ti ime dasa asubhÃ.
     BuddhÃnussati, dhammÃnussati, sanghÃnussati, sÅlÃnussati, cÃgÃnussati, devatÃnussati, maraïÃnussati, kÃyagatÃsati, ÃnÃpÃnasati, upasamÃnussatÅ ti imà dasa anussatiyo.


#<[page 111]>#
%<                        CattÃÊÅsa kammaÂÂhÃnÃni                       111>%
     MettÃ, karuïÃ, muditÃ, upekkhà ti ime cattÃro brahmavihÃrÃ.
     ùkÃsÃna¤cÃyatanaæ, vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ, Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ, nevasa¤¤ÃnÃsa¤¤Ãyatanan ti ime cattÃro ÃruppÃ.
     ùhÃre paÂikÆlasa¤¤Ã ekà sa¤¤Ã.
     CatudhÃtuvavatthÃnaæ ekaæ vavatthÃnan ti evaæ sankhÃtaniddesato vinicchayo veditabbo.
     UpacÃrappanÃvahato ti Âhapetvà kÃyagatÃsati¤ ca ÃnÃpÃnassati¤ ca avasesà aÂÂha anussatiyo, ÃhÃre paÂikÆlasa¤¤Ã, catudhÃtuvavatthÃnan ti imÃn' eva h' ettha dasa kammaÂÂhÃnÃni upacÃrÃvahÃni; sesÃni appanÃvahÃnÅ ti evaæ upacÃrappanÃvahato.
     JhÃnappabhedato ti appanÃvahesu c' ettha ÃnÃpÃnasatiyà saddhiæ dasa kasiïà catukkajjhÃnikà honti. KÃyagatÃya satiyà saddhiæ dasa asubhà paÂhamajjhÃnikÃ. Purimà tayo brahmavihÃrà tikajjhÃnikÃ. CatutthabrahmavihÃro cattÃro ca Ãruppà catukkajjhÃnikà ti evaæ jhÃnappabhedato.
     Samatikkamato ti dve samatikkamÃ: angasamatikkamo ca Ãrammaïasamatikkamo ca. Tattha sabbesu pi tika-catukkajjhÃnikesu kammaÂÂhÃnesu angasamatikkamo hoti, vitakkavicÃrÃdÅni jhÃnangÃni samatikkamitvà te svev' Ãrammaïesu dutiyajjhÃnÃdÅnaæ pattabbato; tathà catutthabrahmavihÃre. So pi hi mettÃdÅnaæ yeva Ãrammaïe somanassaæ samatikkamitvà pattabbo ti. CatÆsu pana Ãruppesu Ãrammaïasamatikkamo hoti. Purimesu hi navasu kasiïesu a¤¤ataraæ samatikkamitvà ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ pattabbaæ. ùkÃsÃdÅni ca samatikkamitvà vi¤¤Ãïa¤cÃyatanÃdÅni. Sesesu samatikkamo natthÅ ti evaæ samatikkamato.
     Va¬¬hanÃva¬¬hanato ti imesu cattÃÊÅsÃya kammaÂÂhÃnesu dasakasiïà neva va¬¬hetabbÃni. Yattakaæ hi okÃsaæ kasiïena pharati, tad-abbhantare dibbÃya sotadhÃtuyà saddaæ sotuæ, dibbena cakkhunà rÆpÃni passituæ, parasattÃna¤ ca cetasà cittam a¤¤Ãtuæ samattho hoti. KÃyagatà sati pana asubhÃni ca na va¬¬hetabbÃni. KasmÃ?  OkÃsena paricchinnattà ÃnisaæsÃbhÃvà ca. Sà ca nesaæ okÃsena paricchinnatà bhÃvanÃnaye Ãvibhavissati. Tesu pana va¬¬hitesu kuïaparÃsi yeva va¬¬hati


#<[page 112]>#
%<112                 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ , na koci Ãnisaæso atthi.
Vuttam pi c'etaæ SopÃkapa¤havyÃkaraïe:- vibhÆtà BhagavÃ-rÆpasa¤¤Ã, avibhÆtà aÂÂhikasa¤¤Ã ti. Tatra hi nimittava¬¬hanavasena rÆpasa¤¤Ã vibhÆtà ti vuttÃ, aÂÂhikasa¤¤Ã ava¬¬hanavasena avibhÆtà ti [vuttÃ]. Yaæ pan' etaæ kevalaæ aÂÂhikasa¤¤Ãya aphariæ pathaviæ iman ti vuttaæ, taæ lÃbhissa sato upaÂÂhÃnÃkÃravasena vuttaæ.
Yath' eva hi DhammÃsokakÃle karavÅkasakuno samantà ÃdÃsabhittÅsu attano chÃyaæ disvà sabbadisÃsu karavÅkasa¤¤Å hutvà madhuraæ giraæ nicchÃresi, evaæ thero pi aÂÂhikasa¤¤Ãya lÃbhittà sabbadisÃsu upaÂÂhitaæ nimittaæ passanto kevalà pi pathÃvÅ aÂÂhikabharità ti cintesÅ ti. Yadi evaæ yà asubhajjhÃnÃnaæ appamÃïÃrammaïatà vuttÃ, sà virujjhatÅ ti? Sà ca na virujjhati; ekacco hi uddhumÃtake và aÂÂhike và mahante nimittaæ gaïhÃti, ekacco appake.
Iminà pariyÃyena ekaccassa parittÃrammaïaæ jhÃnaæ hoti, ekaccassa appamÃïÃrammaïan ti. Yo và etaæ va¬¬hane ÃdÅnavaæ apassanto va¬¬heti, taæ sandhÃya appamÃïÃrammaïan ti vuttaæ. ùnisaæsÃbhÃvà pana na va¬¬hetabbÃnÅ ti. Yathà ca etÃni, evaæ sesÃni pi na va¬¬hetabbÃni.
Kasmà ? Tesu hi ÃnÃpÃnanimittaæ tÃva va¬¬hayato vÃtarÃsiye va¬¬hati, okÃsena ca paricchinnaæ. Iti sÃdÅnavattà okÃsena ca paricchinnattà na va¬¬hetabbaæ. BrahmavihÃrà sattÃrammaïÃ, tesaæ nimittaæ va¬¬hayato sattarÃsi yeva va¬¬heyya, na ca tena attho atthi; tasmà tÃni pi na va¬¬hetabbaæ. Yaæ pana vuttaæ: mettÃsahagatena cetasà ekaæ disaæ pharitvà ti Ãdi, taæ pariggahavasen' eva vuttaæ.
EkÃvÃsa-dvi-ÃvÃsÃdinà hi anukkamena ekissà disÃya satte pariggahetvà bhÃvento ekaæ disaæ pharitvà ti vutto. Na nimittaæ va¬¬hento.


#<[page 113]>#
%<                        CattÃÊÅsa kammaÂÂhÃnÃni                       113>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  PaÂibhÃganimittam eva c' ettha n' atthi, yad ayaæ [yogÅ] va¬¬heyya. Paritta-appamÃïÃrammaïatà p' ettha pariggahavasen' eva veditabbÃ.
     ùruppÃrammaïesu pi ÃkÃsaæ kasiïugghÃÂimattÃ; taæ hi kasiïÃpagamavasen' eva manasikÃtabbaæ. Tato paraæ va¬¬hayato na ki¤ci hoti. Vi¤¤Ãïaæ sabhÃvadhammattÃ; na hi sakkà sabhÃvadhammaæ va¬¬hetuæ. Vi¤¤Ãïapagamo vi¤¤Ãïassa abhÃvamattattÃ. Nevasa¤¤ÃnÃsa¤¤ÃyatanÃrammaïaæ sabhÃvadhammattà yeva na va¬¬hetabbaæ.
SesÃni animittattÃ. PaÂibhÃganimittaæ hi va¬¬hetabbaæ nÃma bhaveyya. BuddhÃnussati-ÃdÅna¤ ca neva paÂibhÃganimittaæ Ãrammaïaæ hoti, tasmà taæ na va¬¬hetabban ti evaæ va¬¬hanÃva¬¬hanato.
     ùrammaïato ti imesu ca cattÃÊÅsÃya kammaÂÂhÃnesu dasa kasiïÃ, dasa asubhÃ, ÃnÃpÃnasati, kÃyagatÃsatÅ ti imÃni dvÃvÅsati paÂibhÃganimittÃrammaïÃni, sesÃni na paÂibhÃganimittÃrammaïÃni. Tathà dasasu anussatÅsu Âhapetvà ÃnÃpÃnasati¤ ca kÃyagatÃsati¤ ca avasesà aÂÂha anussatiyo, ÃhÃre paÂikÆlasa¤¤Ã, catudhÃtuvavatthÃnaæ, vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ, nevasa¤¤ÃnÃsa¤¤Ãyatanan ti imÃni dvÃdasa sabhÃvadhammÃrammaïÃni. Dasa kasiïÃ, dasa asubhÃ, ÃnÃpÃnasati, kÃyagatÃsatÅ ti imÃni dvÃvÅsati nimittÃrammaïÃni, sesÃni cha na vattabbÃrammaïÃni. Tathà vipubbakaæ, lohitakaæ, puÊuvakaæ, ÃnÃpÃnasati, Ãpokasiïaæ, tejokasiïaæ, vÃyokasiïaæ, ya¤ ca Ãlokakasiïesu suriyÃdÅnaæ obhÃsamaï¬alÃrammaïan ti imÃni aÂÂha calitÃrammaïÃni, tÃni ca kho pubbabhÃge. PaÂibhÃgaæ pana sannisinnam eva hoti. SesÃni na calitÃrammaïÃnÅ ti evaæ Ãrammaïato.
     BhÆmito ti ettha ca dasa asubhÃ, kÃyagatÃsati, ÃhÃre paÂikÆlasa¤¤Ã ti imÃni dvÃdasa devesu nappavattanti. TÃni dvÃdasa ÃnÃpÃnasati cÃti imÃni terasa Brahmaloke nappavattanti. ArÆpabhave pana ÂhapetvÃ, cattÃro Ãruppe a¤¤aæ nappavattati. Manussesu sabbÃni pi pavattantÅ ti-evaæ bhÆmito.


#<[page 114]>#
%<114                 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>%
     Gahaïato ti diÂÂhaphuÂÂhasutaggahaïato p' ettha vinicchayo veditabbo. Tatra Âhapetvà vÃyokasiïaæ sesà nava kasiïÃ, dasa asubhà ti imÃni ekÆnavÅsati diÂÂhena gahetabbÃni.
PubbabhÃge cakkhunà oloketvà nimittaæ nesaæ gahetabban ti attho. KÃyagatÃsatiyaæ tacapa¤cakaæ diÂÂhena, sesaæ sutenà ti evaæ tassà Ãrammaïaæ diÂÂhasutena gahetabbaæ. ùnÃpÃnasati phuÂÂhena, vÃyokasiïaæ diÂÂhaphuÂÂhena, sesÃni aÂÂhÃrasa sutena gahetabbÃni, upekkhÃbrahmavihÃro cattÃro aruppà ti imÃni c'ettha na Ãdikammikena gahetabbÃni; sesÃni pa¤catiæsa gahetabbÃnÅ ti--evaæ gahaïato.
     Paccayato ti imesu pana kammaÂÂhÃnesu, Âhapetvà ÃkÃsakasiïaæ, sesà nava kasiïà ÃruppÃnaæ paccayà honti, dasa pi kasiïà abhi¤¤Ãnaæ, tayo brahmavihÃrà catutthabrahmavihÃrassa, heÂÂhimaæ heÂÂhimaæ Ãruppaæ uparimassa uparimassa, nevasa¤¤ÃnÃsa¤¤Ãyatanaæ nirodhasamÃpattiyÃ, sabbÃni pi sukhavihÃravipassanà bhavasampattÅnan ti--evaæ paccayato.
     CariyÃnukulato ti cariyÃnaæ anukulato p' ettha vinicchayo veditabbo. SeyyathÅdaæ, rÃgacaritassa tÃva:- ettha dasa asubhà kÃyagatÃsatÅ ti ekÃdasa kammaÂÂhÃnÃni anukulÃni.
Dosacaritassa cattÃro brahmavihÃrà cattÃri vaïïakasiïÃnÅ ti aÂÂha. Mohacaritassa ca vitakkacaritassa ca ekaæ ÃnÃpÃnasati-kammaÂÂhÃnam eva. SaddhÃcaritassa purimà cha anussatiyo. Buddhicaritassa maraïasati upasamÃnussati, catudhÃtuvavatthÃnaæ, ÃhÃre paÂikÆlasa¤¤Ã ti cattÃri. SesakasiïÃni cattÃro ca Ãruppà sabbacaritÃnaæ anukulÃni. Kasiïesu ca yaæ ki¤ci parittaæ vitakkacaritassa, appamÃïaæ mohacaritassà ti evam ettha cariyÃnukulato vinicchayo veditabbo ti. Sabba¤ c' etaæ ujuvipaccanÅkavasena ca atisappÃyavasena ca vuttaæ. RÃgÃdÅnaæ pana avikkhambhikà saddhÃdÅnaæ và anupakÃrà kusalabhÃvanà nÃma n' atthi.
Vuttam pi c' etaæ Meghiyasutte:- cattÃro dhammà uttari bhÃvetabbÃ: asubhà bhÃvetabbà rÃgassa pahÃnÃya, mettà bhÃvetabbà vyÃpÃdassa pahÃnÃya ÃnÃpÃnasati bhÃvetabbà vitakkupacchedÃya,


#<[page 115]>#
%<                        CattÃÊÅsa kammaÂÂhÃnÃni                       115>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  aniccasa¤¤Ã bhÃvetabbà asmimÃnassa samagghÃtÃyà ti. RÃhula-Sutte pi:- mettaæ, RÃhula, bhÃvanaæ bhÃvetÆ ti Ãdinà nayena ekass' eva satta kammaÂÂhÃnÃni vuttÃni; tasmà vacanamatte abhinivesaæ akatvà sabbattha adhippÃyo pariyesitabbo ti. Ayaæ kammaÂÂhÃnaæ gahetvà ti ettha kammaÂÂhÃnakathà vinicchayo.
     Gahetvà ti imassa pana padassa ayam atthaparidÅpanÃ:
tena yoginà kammaÂÂhÃnadÃyakaæ kalyÃïamittaæ upasankamitvà ti ettha vuttanayen' eva vuttappakÃraæ kalyÃïamittaæ upasankamitvÃ, Buddhassa và Bhagavato Ãcariyassa vÃ, attÃnaæ niyyÃtetvà sampannajjhÃsayena sampannÃdhimuttinà ca hutvà kammaÂÂhÃnaæ yÃcitabbaæ.
     Tattha: imÃhaæ Bhagavà attabhÃvaæ tumhÃkaæ pariccajÃmÅ ti evaæ Buddhassa Bhagavato attà niyyÃtetabbo.
Evaæ hi aniyyÃtetvà pantesu senÃsanesu viharanto, bheravÃrammaïe ÃpÃtham Ãgate santhambhituæ asakkonto gÃmantaæ osaritvà gihÅhi saæsaÂÂho hutvà anesanaæ Ãpajjitvà anayavyasanaæ Ãpajjeyya. NiyyÃtitattabhÃvassa pan' assa bheravÃrammaïe ÃpÃtham Ãgate pi bhayaæ na uppajjati. Nanu tayà paï¬itapurimam eva attà BuddhÃnaæ niyyÃtito ti paccavekkhato pan' assa somanassam eva uppajjati?  Yathà hi purisassa uttamaæ KÃsikavatthaæ bhaveyya, tassa tasmiæ mÆsikÃya và kÅÂehi và khÃdite uppajjeyya domanassaæ. Sace pana taæ acÅvarakassa bhikkhuno dadeyya, ath' assa taæ tena bhikkhunà khaï¬Ãkhaï¬aæ kariyamÃnaæ disvà pi, somanassam eva uppajjeyya, evaæ sampadam idaæ veditabbaæ. ùcariyassa niyyÃtentenà pi: imÃhaæ bhante attabhÃvaæ tumhÃkaæ pariccajÃmÅ ti vattabbaæ. Evaæ aniyyÃtitattabhÃvo hi atajjanÅyo và hoti dubbaco và anovÃdakaro yena kÃmangamo và Ãcariyaæ anÃpucchà va yatth' icchati, tattha gantvÃ, tam enaæ Ãcariyo Ãmisena và dhammena và na sangaïhÃti, guÊhaæ ganthaæ na sikkhÃpeti. So imaæ duvidhaæ sangahaæ alabhanto sÃsane patiÂÂhaæ na labhati na cirass' eva dussÅlyaæ và gihÅbhÃvaæ và pÃpuïÃti.


#<[page 116]>#
%<116                 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  NiyyÃtitattabhÃvo pana neva atajjanÅyo hoti, na yenakÃmangamo suvaco ÃcariyÃyattavutti-r-eva hoti.
So, Ãcariyato duvidhaæ sangahaæ labhanto, sÃsane vu¬¬hiæ virÆÊhiæ vepullaæ pÃpuïÃti, CÆÊapiï¬apÃtika-Tissattherassa antevÃsikà viya. Therassa kira santikaæ tayo bhikkhÆ Ãgamaæsu. Tesu eko: ahaæ bhante tumhÃkam atthÃyà ti vutte sataporise papÃte patituæ ussaheyyan ti Ãha.
Dutiyo: ahaæ bhante tumhÃkam atthÃyà ti vutte: imaæ attabhÃvaæ païhito paÂÂhÃya pÃsÃïapiÂÂhe ghaæsento niravasesaæ khepetuæ ussaheyyan ti Ãha. Tatiyo: ahaæ bhante tumhÃkam atthÃyà ti vutte: assÃsapassÃse uparundhitvà kÃlaæ kiriyaæ kÃtuæ ussaheyyan ti Ãha. Thero: bhabbà vat' ime bhikkhÆ ti kammaÂÂhÃnaæ kathesi. Te tassa ovÃde Âhatvà tayo pi arahattaæ pÃpuïiæsÆ ti ayam Ãnisaæso attaniyyÃtane. Tena vuttaæ:- Buddhassa và Bhagavato Ãcariyassa và attÃnaæ niyyÃtetvà ti.
SampannajjhÃsayena sampannÃdhimuttinà ca hutvà ti ettha pana tena yoginà alobhÃdÅnaæ vasena chahi ÃkÃrehi sampannajjhÃsayena bhavitabbaæ. Evaæ sampannajjhÃsayo hi tissannaæ bodhÅnaæ a¤¤ataraæ pÃpuïÃti. Yath' Ãha:-
cha ajjhÃsayà BodhisattÃnaæ bodhiparipÃkÃya saævattanti, alobhajjhÃsayà ca Bodhisattà lobhe dosadassÃvino, adosajjhÃsayà ca Bodhisattà dose dosadassÃvino, amohajjhÃsayà ca Bodhisattà mohe dosadassÃvino, nekkhammajjhÃsayà ca Bodhisattà gharÃvÃse dosadassÃvino, pavivekajjhÃsayà ca Bodhisattà sangaïikÃya dosadassÃvino, nissaraïajjhÃsayà ca Bodhisattà sabbabhavagatÅsu dosadassÃvino ti.
Ye hi keci atÅtÃnÃgatapaccuppannà sotÃpanna-sakadÃgÃmianÃgÃmi-khÅïÃsavapaccekabuddha-sammÃsambuddhà sabbe te imeh' eva chah' ÃkÃrehi attanà attanà pattabbaæ visesaæ pattÃ. Tasmà imehi chah' ÃkÃrehi sampannajjhÃsayena bhavitabbaæ.
     Tad-adhimuttatÃya pana adhimuttisampannena bhavitabbaæ. SamÃdhÃdhimuttena samÃdhigarukena samÃdhipabbhÃrena, nibbÃnÃdhimuttena nibbÃnagarukena nibbÃnapabbhÃrena ca bhavitabban ti attho.


#<[page 117]>#
%<                        CattÃÊÅsa kammaÂÂhÃnÃni                       117>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Evaæ sampannajjhÃsayÃdhimuttino pan' assa kammaÂÂhÃnaæ yÃcato cetopariyÃya¤ÃïalÃbhinà Ãcariyena cittÃcÃraæ oloketvà cariyà jÃnitabbÃ. Itarena: kiæ carito 'si? ke và te dhammà bahulaæ samudÃcaranti? kiæ và te manasikaroto phÃsu hoti? katarasmiæ và te kammaÂÂhÃne cittaæ namatÅ ti evam ÃdÅhi nayehi pucchitvà jÃnitabbÃ. Evaæ ¤atvà cariyÃnukulaæ kammaÂÂhÃnaæ kathetabbaæ. Kathentena ca tividhena kathetabbaæ. Pakatiyà uggahitakammaÂÂhÃnassa ekaæ dve nissajjÃni sajjhÃyaæ kÃretvà dÃtabbaæ; santike vasantassa ÃgatÃgatakkhaïe kathetabbaæ, uggahetvà a¤¤attha gantukÃmassa nÃtisankhittaæ nÃtivitthÃrikaæ katvà kathetabbaæ. Tattha pathavÅkasiïaæ tÃva kathentena cattÃro kasiïadosÃ, kasiïakaraïaæ, katassa bhÃvanÃnayo, duvidhaæ nimittaæ, duvidho samÃdhi, sattavidhaæ sappÃyÃsappÃyaæ, dasavidhaæ appanÃkosallaæ, viriyasamatÃ, appanÃvidhÃnan ti ime nava ÃkÃrà kathetabbÃ. SesakammaÂÂhÃnesu pi tassa tassa anurÆpaæ kathetabbaæ. Taæ sabbaæ tesaæ bhÃvanÃvidhÃne Ãvibhavissati. Evaæ kathiyamÃne pana kammaÂÂhÃne tena yoginà nimittaæ gahetvà sotabbaæ.
     Nimittaæ gahetvà ti idaæ heÂÂhimapadaæ, idaæ uparimapadaæ, ayam assa attho, ayam adhippÃyo, idam opamman ti evaæ taæ taæ ÃkÃraæ upanibandhitvà ti attho.
Evaæ nimittaæ gahetvà sakkaccaæ suïantena hi kammaÂÂhÃnaæ sugahitaæ hoti. Ath' assa taæ nissÃya visesÃdhigamo sampajjati, na itarassà ti. Ayaæ gahetvà ti imassa padassa atthaparidÅpanÃ.
     EttÃvatÃ: kalyÃïamittaæ upasankamitvà attano cariyÃnukulaæ cattÃÊÅsÃya kammaÂÂhÃnesu a¤¤ataraæ kammaÂÂhÃnaæ gahetvà ti imÃni padÃni sabbÃkÃrena vitthÃritÃni hontÅ ti.
     Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge samÃdhibhÃvanÃdhikÃre kammaÂÂhÃnagahaïaniddeso nÃma tatiyo paricchedo.


#<[page 118]>#
%<118>%
                                  IV
                          CATUTTHO PARICCHEDO
                         PATHAVýKASI×A-NIDDESO
     IdÃni yaæ vuttaæ:- samÃdhibhÃvanÃya ananurÆpaæ vihÃraæ pahÃya, anurÆpe vihÃre viharantenà ti ettha yassa tÃva Ãcariyena saddhiæ ekavihÃre vasato phÃsu hoti, tena tatth' eva kammaÂÂhÃnaæ parisodhentena vasitabbaæ.
Sace tattha phÃsu na hoti, yo a¤¤o gÃvute và a¬¬hayojane va yojanamatte pi và sappÃyo vihÃro hoti, tattha vasitabbaæ. Evaæ hi sati kammaÂÂhÃnassa kismi¤cid-eva ÂhÃne sandehe và sati sati-sammose và jÃte kÃlass' eva vihÃre vattaæ katvÃ, antarÃmagge piï¬Ãya caritvÃ, bhattakiccapariyosÃne yeva Ãcariyassa vasanaÂÂhÃnaæ gantvà taæ divasaæ Ãcariyassa santike kammaÂÂhÃnaæ sodhetvÃ, dutiyadivase Ãcariyaæ vanditvà nikkhamitvÃ, antarÃmagge piï¬Ãya caritvÃ, akilamanto yeva attano vasanaÂÂhÃnaæ Ãgantuæ sakkhissati. Yo pana yojanappamÃïe pi phÃsukaÂÂhÃnaæ na labhati, tena kammaÂÂhÃne sabbaæ gaïÂhiÂÂhÃnaæ chinditvà suvisuddhaæ ÃvajjanapaÂibaddhaæ kammaÂÂhÃnaæ katvà dÆram pi gantvà samÃdhibhÃvanÃya ananurÆpaæ vihÃraæ pahÃya anurÆpe vihÃre vihÃtabbaæ.
     Tattha ananurÆpo nÃma aÂÂhÃrasannaæ dosÃnaæ a¤¤atarena samannÃgato. Tatr' ime aÂÂhÃrasa dosÃ:- mahattaæ, navattaæ, jiïïattaæ, panthanissitattaæ, soï¬Å, païïaæ, pupphaæ, phalaæ, patthanÅyatÃ, nagarasannissitatÃ, dÃrusannissitatÃ, khettasannissitatÃ, visabhÃgÃnam puggalÃnaæ atthitÃ, patÂanasannissitatÃ, paccantasannisssitatÃ, rajjasÅmasannissitatÃ, asappÃyatÃ; kalyÃïamittÃnaæ alÃbho ti imesaæ aÂÂhÃrasannaæ dosÃnaæ a¤¤atarena dosena samannÃgato ananurÆpo nÃma na tattha vihÃtabbaæ.


#<[page 119]>#
%<                       AnanurÆpaæ vihÃraæ pahÃya                      119>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  KasmÃ?
     MahÃvihÃre tÃva bahÆ nÃnÃchandà sannipatanti; te a¤¤ama¤¤aæ paÂiviruddhatÃya vattaæ na karonti; bodhiangaïÃdÅni asammaÂÂhÃne va honti, anupaÂÂhÃpitaæ pÃnÅyaæ paribhojanÅyaæ. TatrÃyaæ gocaragÃme piï¬Ãya carissÃmÅ ti pattacÅvaram ÃdÃya nikkhanto, sace passati vattaæ và akataæ, pÃnÅyaghaÂaæ và rittaæ, athÃnena vattaæ kÃtabbaæ hoti, pÃnÅyaæ upaÂÂhÃpetabbaæ; akaronto vattabhede dukkaÂaæ Ãpajjati; karontassa kÃlo atikkamati, atidivà paviÂÂho niÂÂhitÃya bhikkhÃya ki¤ci na labhati, paÂisallÃnagato pi sÃmaïera-daharabhikkhÆnaæ uccÃsaddena sanghakammehi ca vikkhipati. Yattha pana sabbaæ pattaæ katam eva hoti, avasesà pi ca [san-]ghaÂÂanà n' atthi, evarÆpe mahÃvihÃre pi vihÃtabbaæ.
     NavavihÃre bahuæ navakammaæ hoti, akarontaæ ujjhÃyanti. Yattha pana bhikkhÆ evaæ vadanti: ayasmà yathÃsukhaæ samaïadhammaæ karotu, mayaæ navakammaæ karissÃmà ti evarÆpe vihÃtabbaæ.
     JiïïavihÃre pana bahuæ paÂijaggitabbaæ hoti, antamaso attano senÃsanamattam pi apaÂijaggantaæ ujjhÃyanti, patijaggantassa kammaÂÂhÃnaæ parihÃyati.
     Panthanissite mahÃpathavihÃre rattindivaæ Ãgantukà sannipatanti, vikÃle ÃgatÃnaæ attano senÃsanaæ datvà rukkhamÆle và pÃsÃïapiÂÂhe và vasitabbaæ hoti, puna divase pi evam evà ti kammaÂÂhÃnassa okÃso na hoti. Yattha pana evarÆpo ÃgantukasambÃdho na hoti, tattha vihÃtabbaæ.
     Soï¬Å nÃma pÃsÃïapokkharaïÅ hoti. Tattha pÃnÅyatthaæ mahÃjano samosarati, nagaravÃsÅnaæ rÃjakulÆpakattherÃnaæ antevÃsikà rajanakammatthÃya Ãgacchanti, tesaæ bhÃjanadÃrudoïikÃdÅni pucchantÃnaæ: asuke ca asuke ca ÂhÃne ti dassetabbÃni honti, evaæ sabbakÃlam pi niccavyÃvaÂo hoti.


#<[page 120]>#
%<120                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
     Yattha nÃnÃvidhaæ sÃkapaïïaæ hoti, tatth' assa kammaÂÂhÃnaæ gahetvà divÃvihÃraæ nisinnassà pi santike sÃkahÃrikà gÃyamÃnà païïaæ uccinantiyo visabhÃgasaddasanghaÂÂanena kammaÂÂhÃnantarÃyaæ karonti.
     Yattha pana nÃnÃvidhà mÃlÃgacchà supupphità honti, tatrà pi tÃdiso yeva upaddavo.
     Yattha nÃnÃvidhaæ ambajambupaïasÃdi-phalaæ hoti, tattha  phalatthikà Ãgantvà yÃcanti, adentassa kujjhanti, balakkÃrena và gaïhanti, sÃyanhasamaye vihÃramajjhe cankamantena te disvÃ: kiæ, upÃsakÃ, evaæ karothà ti vuttà yathÃruci akkosanti, avÃsÃya pi 'ssa parakkamanti.
     PatthanÅye pana leïasammate Dakkhiïagiri-Hatthikucchi-Cetiyagiri-Cittalapabbatasadise vihÃre viharantaæ: ayam arahà ti sambhÃvetvà vanditukÃmà manussà samantà osaranti ten' assa na phÃsu hoti, yassa pana taæ sappÃyaæ hoti, tena divà a¤¤attha gantvà rattiæ vasitabbaæ.
     Nagarasannissite visabhÃgÃrammaïÃni ÃpÃtham Ãgacchanti, kumbhadÃsiyo pi ghaÂehi nighaæsantiyo gacchanti, okkamitvà maggaæ na denti, issaramanussà pi vihÃramajjhe sÃïiæ parikkhipitvà nisÅdanti.
     DÃrusannissaye pana yattha kaÂÂhÃni ca dabbÆpakaraïarukkhà ca santi, tattha kaÂÂhahÃrikà pubbe vuttasÃkapupphahÃrikà viya aphÃsuæ karonti: vihÃre rukkhà santi, te chinditvà gharÃni karissÃmà ti manussà Ãgantvà chindanti.
Sace sÃyanhasamayaæ padhÃnagharà nikkhamitvà vihÃramajjhe cankamanto te disvÃ: kiæ, upÃsakÃ, evaæ karothà ti vadati, yathÃruci akkosanti, avÃsÃya pi 'ssa parakkamanti.
     Yo pana khettasannissito hoti samantà khettehi parivÃrito, tattha manussà vihÃramajjhe yeva khalaæ katvà dha¤¤aæ maddanti, pamukhe sosayanti, a¤¤am pi bahuæ aphÃsuæ karonti. Yatrà pi mahÃsanghabhogo hoti, ÃrÃmikakulÃnaæ gÃvo rundhanti, udakavÃraæ paÂisedhenti, manussà vÅhi sÅsaæ gahetvÃ: passatha tumhÃkaæ ÃrÃmikakulÃnaæ kamman ti sanghassa dassenti.


#<[page 121]>#
%<                       AnanurÆpaæ vihÃraæ pahÃya                      121>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tena tena kÃraïena rÃjarÃjamahÃmattÃnaæ gharadvÃraæ gantabbaæ hoti. Ayam pi khettasannissiten' eva sangahito.
     VisabhÃgÃnaæ puggalÃnaæ atthità ti yattha a¤¤ama¤¤aæ visabhÃgaverÅ bhikkhÆ viharanti, ye kalahaæ karontÃ: mà bhante evaæ karothà ti vÃriyamÃnÃ: etassa paæsukÆlikassa ÃgatakÃlato paÂÂhÃya naÂÂhà 'mhà ti vattÃro bhavanti.
     Yo pi udaka-paÂÂanaæ và thalapaÂÂanaæ và nissito hoti, tattha abhiïhaæ nÃvÃhi ca satthehi ca ÃgatamanussÃ:
okÃsaæ detha, pÃnÅyaæ detha, loïaæ dethà ti ghaÂÂayantà aphÃsuæ karonti.
     Paccantasannissite pana manussà BuddhÃdisu appasannà honti.
     RajjasÅmasannissite rÃjabhayaæ hoti. Taæ hi padesaæ eko rÃjÃ: na mayhaæ vase vattatÅ ti paharati, itaro pi: na mayhaæ vase vattatÅ ti. TatrÃyaæ bhikkhu kadÃci itarassa ra¤¤o vijite vicarati, kadÃci ekassa. Atha naæ carapuriso ayan ti ma¤¤amÃnà anayavyasanaæ pÃpenti.
     AsappÃyatà ti visabhÃgarÆpÃdi Ãrammaïasamosaraïena và amanussapariggahitatÃya và asappÃyatÃ. Tatridaæ vatthu:- eko kira thero ara¤¤e vasati. Ath' assa ekà yakkhinÅ païïasÃladvÃre Âhatvà gÃyi. So nikkhamitvà dvÃre aÂÂhÃsi.
Sà gantvà cankamanasÅse gÃyi. Thero cankamanasÅsaæ agamÃsi. Sà sataporise papÃte Âhatvà gÃyi. Thero paÂinivatti. Atha naæ sà vegena gahetvÃ: mayà bhante na eko na dve tumhÃdisà khÃdità ti Ãha.
     KalyÃïamittÃnaæ alÃbho ti yattha na sakkà hoti Ãcariyaæ và Ãcariyasamaæ và upajjhÃyaæ và upajjhÃyasamaæ và kalyÃïamittaæ laddhuæ, tattha so kalyÃïamittÃnaæ alÃbho mahÃdoso yevà ti imesaæ aÂÂhÃrasannaæ dosÃnaæ a¤¤atarena samannÃgato ananurÆpo ti veditabbo. Vuttam pi c' etaæ AÂÂhakathÃsu:-
          MahÃvÃsaæ navÃvÃsaæ, jarÃvÃsa¤ ca panthaniæ,
          Soï¬iæ païïa¤ ca puppha¤ ca, phalaæ patthitam eva ca.


#<[page 122]>#
%<122                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
          Nagaraæ dÃrunà khettaæ, visabhÃgena paÂÂanaæ,
          PaccantasÅmÃsappÃyaæ, yattha mitto na labbhati,
          AÂÂhÃras' etÃni ÂhÃnÃni: iti vi¤¤Ãya paï¬ito,
          ùrakà parivajjeyya, maggaæ paÂibhayaæ yathà ti.
                      [AnurÆpe vihÃre viharantena]
     Yo pana gocaragÃmato nÃtidÆra-nÃccÃsannatÃdÅhi pa¤cah' angehi samannÃgato, ayaæ anurÆpo nÃma. Vuttaæ h' etaæ BhagavatÃ:- Katha¤ ca, bhikkhave, senÃsanaæ pa¤cangasamannÃgataæ hoti? Idha, bhikkhave, senÃsanaæ nÃtidÆraæ hoti, nÃccÃsannaæ gamanÃgamanasampannaæ, divà appokiïïaæ, rattiæ appasaddaæ appanigghosaæ, appa¬aæsamakasavÃtÃtapasiriæsapasamphassaæ hoti, tasmiæ kho pana senÃsane viharantassa appakasiren' eva uppajjanti cÅvarapiï¬apÃtasenÃsanagilÃnapaccayabhesajjaparikkhÃrÃ, tasmiæ kho pana senÃsane therà bhikkhÆ viharanti bahussutà ÃgatÃgamà dhammadharà vinayadharà mÃtikÃdharà te kÃlena kÃlaæ upasankamitvà paripucchati paripa¤hati: idaæ bhante kathaæ?
imassa ko attho ti, tassa te Ãyasmanto avivaÂa¤ ceva vivaranti anuttÃnÅkata¤ ca uttÃnÅkaronti anekavihitesu ca kankhaÂÂhÃniyesu dhammesu kankhaæ paÂivinodenti. Evaæ kho, bhikkhave, senÃsanaæ pa¤cangasamannÃgataæ hotÅ ti. Ayaæ samÃdhibhÃvanÃya ananurÆpaæ vihÃraæ pahÃya anurÆpe vihÃre viharantenà ti ettha vitthÃro.
     KhuddakapaÊibodhupacchedaæ katvà ti evaæ patirÆpe vihÃre viharantena ye pi 'ssa te honti khuddakapaÊibodhÃ, te pi upacchinditabbÃ. SeyyathÅdaæ dÅghÃni kesanakhalomÃni chinditabbÃni, jiïïacÅvaresu daÊhÅkammaæ và tunnakammaæ và kÃtabbaæ, kiliÂÂhÃni và rajitabbÃni, sace patte malaæ hoti patto pacitabbo, ma¤capÅÂhÃdÅni sodhetabbÃnÅ ti.
Ayaæ khuddakapaÊibodhupacchedaæ katvà ti ettha vitthÃro.
     IdÃni sabbaæ bhÃvanÃvidhÃnaæ aparihÃpentena bhÃvetabbo ti ettha ayaæ pathavÅkasiïaæ Ãdiæ katvà sabbakammaÂÂhÃnavasena vitthÃrakathà hoti.


#<[page 123]>#
%<                         PathavÅkasiïa-nimittaæ                       123>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Evaæ upacchinnakhuddakapaÊibodhena hi bhikkhunà pacchÃbhattaæ piï¬apÃtapaÂikkantena bhattasammadaæ paÂivinodetvà pavivitte okÃse sukhanisinnena katÃya và akatÃya và pathaviyà nimittaæ gaïhitabbaæ. Vuttaæ h' etaæ:- pathavÅkasiïaæ uggaïhanto pathaviyaæ nimittaæ gaïhÃti kate và akate vÃ, sÃntake, no anantake, sakoÂiye, no akoÂiye, savaÂume, no avaÂume, sapariyante, no apariyante, suppamatte và sarÃvamatte vÃ. So taæ nimittaæ suggahÅtaæ karoti, sÆpadhÃritaæ upadhÃreti, suvavatthitaæ vavatthapet So taæ nimittaæ suggahÅtaæ katvÃ, sÆpadhÃritaæ upadhÃretvÃ, suvavatthitaæ vavatthapetvÃ, ÃnisaæsadassÃvÅ ratanasa¤¤Å hutvÃ, cittÅkÃraæ upaÂÂhapetvÃ, sampiyÃyamÃno tasmiæ Ãrammaïe cittaæ upanibandhati:- addhà imÃya paÂipadÃya jarÃmaraïamhà muccissÃmÅ ti so vivicc' eva kÃmehi ...pe... paÂhamaæ jhÃnaæ upasampajja viharatÅ ti.
     Tattha yena atÅtabhave pi sÃsane và isipabbajjÃya và pabbajitvÃ, pathavÅkasiïe catukkapa¤cakajjhÃnÃni nibbattitapubbÃni, evarÆpassa pu¤¤avato upanissayasampannassa akatÃya pathaviyà kasitaÂÂhÃne và khalamaï¬ale và nimittaæ uppajjati, Mallakatherassa viya. Tassa kir' Ãyasmato kasitaÂÂhÃnaæ olokentassa taæ ÂhÃnappamÃïam eva nimittaæ udapÃdi. So taæ va¬¬hetvà pa¤cakajjhÃnÃni nibbattetvà jhÃnapadaÂÂhÃnaæ vipassanaæ paÂÂhapetvà arahattaæ pÃpuïi.
     Yo pan' evaæ akatÃdhikÃro hoti, tena Ãcariyasantike uggahita-kammaÂÂhÃnavidhÃnaæ avirÃdhetvà cattÃro kasiïadose pariharantena kasiïaæ kÃtabbaæ. NÅlapÅtalohitodÃtasambhedavasena hi cattÃro pathavÅkasiïadosÃ, tasmà nÅlÃdivaïïaæ mattikaæ agahetvà gangÃvahe mattikÃsadisÃya aruïavaïïÃya mattikÃya kasiïaæ kÃtabbaæ, ta¤ ca kho vihÃramajjhe sÃmaïerÃdÅnaæ sa¤caraïaÂÂhÃne na kÃtabbaæ,


#<[page 124]>#
%<124                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  vihÃrapaccante pana paÂicchannaÂÂhÃne pabbhÃre và païïasÃlÃya và saæhÃrimaæ và tatraÂÂhakaæ và kÃtabbaæ, tatra sanhÃrimaæ catÆsu daï¬akesu pilotikaæ và cammaæ và kaÂasÃrakaæ và bandhitvà tattha apanÅtatiïamÆlasakkharavÃlikÃya sumadditÃya mattikÃya vuttappamÃïaæ vaÂÂaæ limpetvà kÃtabbaæ. Taæ parikammakÃle bhÆmiyaæ attharitvà oloketabbaæ. TatraÂÂhakaæ bhÆmiyaæ padumakaïïikÃkÃrena khÃïuke ÃkoÂetvà vallÅhi vinandhitvà kÃtabbaæ. Yadisà mattikà nappahoti, adho a¤¤aæ pakkhipitvà uparibhÃge suparisodhitÃya aruïavaïïÃya mattikÃya vidatthi-caturangulavitthÃraæ vaÂÂaæ kÃtabbaæ.
Etad eva hi pamÃïaæ sandhÃya suppamattaæ và sarÃvamattaæ và ti vuttaæ.
     SÃntake, no anantake ti Ãdi pan' assa paricchedatthÃya vuttaæ. Tasmà evaæ vuttappamÃïaparicchedaæ katvà rukkhapÃïikà [ya] visabhÃgavaïïaæ samuÂÂhÃpeti. Tasmà taæ agahetvà pÃsÃïapÃïikÃyaghaæsitvà samaæ bheritalasadisaæ katvà taæ ÂhÃnaæ sammajjitvà nhatvà Ãgantvà kasiïamaï¬alato a¬¬hateyya hatthantare padese pa¤¤atte vidatthi-caturangulapÃdake su-atthate pÅÂhe nisÅditabbaæ; tato dÆratare nisinnassa hi kasiïaæ na upaÂÂhÃti; Ãsannatare kasiïadosà pa¤¤Ãyanti; uccatare nisinnena gÅvaæ oïamitvà oloketabbaæ hoti; nÅcatare jaïïukÃni rujanti. Tasmà vuttanayen' eva nisÅditvÃ, appassÃdÃkÃmà ti Ãdinà nayena kÃmesu ÃdÅnavaæ paccavekkhitvà kÃmanissaraïe sabbadukkhasamatikkamassa upÃyabhÆte nekkhamme jÃtÃbhilÃsena BuddhadhammasanghaguïÃnussaraïena pÅtipÃmojjaæ janayitvÃ: ayaæ dÃni sà sabbabuddha-paccekabuddha-ariyasÃvakehi paÂipannà nekkhammapaÂipadà ti paÂipattiyà sa¤jÃtagÃravena: addhà imÃya paÂipadÃya pavivekasukharasassa bhÃgÅ bhavissÃmÅ ti ussÃhaæ janayitvà samena ÃkÃrena cakkhÆni ummÅletvà nimittaæ gaïhantena bhÃvetabbaæ.

#<[page 125]>#
%<                         PaÂhavÅkasiïa-nimittaæ                       125>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
Ati-ummÅlayato hi cakkhu kilamati, maï¬ala¤ ca ativibhÆtaæ hoti, ten' assa nimittaæ nuppajjati. Atimandaæ ummÅlayato maï¬alaæ avibhÆtaæ hoti, citta¤ ca lÅnaæ hoti, evam pi nimittaæ nuppajjati, tasmÃ, ÃdÃsatale mukhanimittadassinà viya, samena ÃkÃrena cakkhÆni ummÅletvà nimittaæ gaïhantena bhÃvetabbaæ. Na vaïïo paccavekkhitabbo, na lakkhaïaæ manasikÃtabbaæ. Api ca vaïïaæ amu¤citvà nissaya savaïïaæ katvà ussadavasena païïattidhamme cittaæ Âhapetvà manasikÃtabbaæ. PathavÅ, mahÅ, medinÅ, bhÆmi, vasudhÃ, vasundharà ti Ãdisu pathavÅnÃmesu yam icchati, yad-assa sa¤¤Ãnukulaæ hoti, taæ vattabbaæ. Api ca pathavÅ ti etad eva nÃmaæ pÃkaÂaæ, tasmà pÃkaÂavasen' eva: pathavÅ, pathavÅ ti bhÃvetabbaæ.
KÃlena ummÅletvÃ, kÃlena nimmÅletvà Ãvajjitabbaæ.
YÃva uggahanimittaæ nuppajjati, tÃva kÃlasatam pi kÃlasahassam pi tato bhiyyo pi eten' eva nayena bhÃvetabbaæ.
Tass' evaæ bhÃvayato yadà nimmÅletvà Ãvajjantassa ummÅlitakÃle viya ÃpÃtham Ãgacchati, tadà uggahanimittaæ jÃtaæ nÃma hoti.
     Tassa jÃtakÃlato paÂÂhÃya na tasmiæ ÂhÃne nisÅditabbaæ, attano vasanaÂÂhÃnaæ pavisitvà tattha nisinnena bhÃvetabbaæ. PÃdadhovanapapa¤caparihÃratthaæ pan' assa ekapaÂalikupÃhanà ca kattaradaïdo ca icchitabbo. AthÃnena sace taruïo samÃdhi kenacid-eva asappÃyakÃraïena nassati, upÃhanam Ãruyha kattaradaï¬aæ gahetvà taæÂhÃnaæ gantvà nimittaæ ÃdÃya Ãgantvà sukhanisinnena bhÃvetabbaæ, punappunaæ samannÃharitabbaæ, takkÃhataæ vitakkÃhataæ kÃtabbaæ.
     Tass' evaæ karontassa anukkamena nÅvaraïÃni vikkhambhanti, kilesà sannisÅdanti, upacÃrasamÃdhinà cittaæ samÃdhiyati, paÂibhÃganimittaæ uppajjati. TatrÃyaæ purimassa ca uggahanimittassa imassa ca viseso: uggahanimitte kasiïadoso pa¤¤Ãyati, paÂibhÃganimittaæ thavikato nÅhaÂÃdÃsamaï¬alaæ viya,


#<[page 126]>#
%<126                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  sudhotasankhathÃlaæ viya, valÃhakantarà nikkhantacandamaï¬alaæ viya, meghamukhe balÃkà viya, uggahanimittaæ padÃletvà nikkhantam iva tato sataguïaæ sahassaguïaæ suparisuddhaæ hutvà upaÂÂhÃti. Ta¤ ca kho pana neva vaïïavantaæ, na saïÂhÃnavantaæ, yadi hi taæ Ådisaæ bhaveyya, cakkhuvi¤¤eyyaæ siyà oÊÃrikaæ sammasanÆpagaæ tilakkhaïabbhÃhataæ. Na pan' etaæ tÃdisaæ, kevalaæ hi samÃdhilÃbhino upaÂÂhÃnÃkÃramattaæ:- sa¤¤ajam etan ti uppannakÃlato ca pan' assa paÂÂhÃya nÅvaraïÃni vikkhambhità neva honti, kilesà sannisinnà va, upacÃrasamÃdhinà cittaæ samÃhitam evà ti.
     Duvidho hi samÃdhi:- upacÃrasamÃdhi ca appanÃsamÃdhi ca. DvÅhÃkÃrehi cittaæ samÃdhiyati: upacÃrabhÆmiyaæ và paÂilÃbhabhÆmiyaæ vÃ. Tattha upacÃrabhÆmiyaæ nÅvaraïappahÃnena cittaæ samÃhitaæ hoti, paÂilÃbhabhÆmiyaæ angapÃtubhÃvena. Dvinnaæ pana samÃdhÅnaæ idaæ nÃnÃkaraïaæ:- upacÃre angÃni na thÃmajÃtÃni honti, angÃnaæ athÃmajÃtattÃ. Yathà nÃma daharo kumÃrako ukkhipitvà ÂhapiyamÃno punappunaæ bhÆmiyaæ patati, evam eva upacÃre uppanne cittaæ kÃlena nimittaæ Ãrammaïaæ karoti, kÃlena bhavangaæ otarati. AppanÃya pana angÃni thÃmajÃtÃni honti, tesaæ thÃmajÃtattÃ. Yathà nÃma balavà puriso Ãsanà vuÂÂhÃya divasam pi tiÂÂheyya, evam eva appanÃsamÃdhimhi uppanne cittaæ, sakiæ bhavangavÃraæ chinditvÃ, kevalam pi rattiæ kevalam pi divasaæ tiÂÂhati, kusalajavanapaÂipÃÂivasen' eva pavattatÅ ti.
     Tatra yad-etaæ upacÃrasamÃdhinà saddhiæ paÂibhÃganimittaæ uppannaæ, tassa uppÃdanaæ nÃma atidukkaraæ.
Tasmà sace ten' eva pallankena taæ nimittaæ va¬¬hetvà appanam adhigantuæ sakkoti, sundaraæ. No ce sakkoti, athÃnena taæ nimittaæ appamattena cakkavattigabbho viya rakkhitabbaæ. Evaæ hi:-
          Nimittaæ rakkhato laddhaæ parihÃni na vijjati,
          ùrakkham hi asantam hi, laddhaæ laddhaæ vinassati.


#<[page 127]>#
%<                          Nimittarakkhaïavidhi                        127>%
TatrÃyaæ rakkhaïavidhi:-
          ùvÃso, gocaro, bhassaæ, puggalo, bhojanaæ, utu,
          IriyÃpatho ti satt' ete asappÃye vivajjaye.
          SappÃye satta sevetha, evaæ hi paÂipajjato
          Na ciren' eva kÃlena, hoti kassaci appanà ti.
     Tatrassa yasmiæ ÃvÃse vasantassa anuppannaæ và nimittaæ nuppajjati, uppannaæ và vinassati, anupaÂÂhità ca sati na upaÂÂhÃti, asamÃhita¤ ca cittaæ na samÃdhiyati, ayaæ asappÃyo. Yattha nimittaæ uppajjati ceva thÃvara¤ ca hoti, sati upaÂÂhÃti, cittaæ samÃdhiyati, NÃgapabbatavÃsÅpadhÃniya-Tissattherassa viya, ayaæ sappÃyo. Tasmà yasmiæ vihÃre bahÆ ÃvÃsà honti, tattha ekam ekasmiæ tÅïi tÅïi divasÃni vasitvà yatth' assa cittaæ ekaggaæ hoti, tattha vasitabbaæ. ùvÃsasappÃyatÃya hi TambapaïïidÅpamhi CÆlanÃgaleïe vasantà tatth' eva kammaÂÂhÃnaæ gahetvà pa¤casatà bhikkhÆ arahattaæ pÃpuïiæsu, sotÃpannÃdÅnaæ pana a¤¤attha ariyabhÆmiæ patvà tattha arahattaæ pattÃna¤ ca ganaïà n' atthi. Evam a¤¤esu pi CittalapabbatavihÃrÃdisu.
     Gocara-gÃmo pana yo senÃsanato uttarena và dakkhiïena và nÃtidÆre diya¬¬hakosabbhantare hoti sulabhasampannabhikkho, so sappÃyo; viparÅto asappÃyo.
     Bhassam pi dvattiæsa tiracchÃnakathà pariyÃpannam asappÃyaæ, taæ hi 'ssa nimittantaradhÃnÃya saævattati.
Dasa kathÃvatthunissitaæ sappÃyaæ, tam pi mattÃya bhÃsitabbaæ.
     Puggalo pi atiracchÃnakathiko sÅlÃdi-guïasampanno, yaæ nissÃya asamÃhitaæ và cittaæ samÃdhiyati, samÃhitaæ và cittaæ thirataraæ hoti, evarÆpo sappÃyo. KÃyada¬¬hÅbahulo pana tiracchÃnakathiko asappÃyo. So hi taæ kaddamodakam iva acchaæ udakaæ malinam eva karoti, tÃdisa¤ ca Ãgamma koÂapabbatavÃsidaharass' eva samÃpatti pi nassati, pag' eva nimittaæ.


#<[page 128]>#
%<128                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso
>%     Bhojanaæ pana kassaci madhuraæ, kassaci ambilaæ sappÃyaæ hoti.
     Utu pi kassaci sÅto, kassaci uïho sappÃyo hoti, tasmà yaæ bhojanaæ và utuæ và sevantassa phÃsu hoti, asamÃhitaæ và cittaæ samÃdhiyati, samÃhitaæ và cittaæ thirataraæ hoti, taæ bhojanaæ so ca utu sappÃyo, itaraæ bhojanaæ itaro ca utu asappÃyo.
     IriyÃpathesu pi kassaci cankamo sappÃyo hoti, kassaci sayanaÂÂhÃnanisajjÃnaæ a¤¤ataro, tasmà taæ ÃvÃsaæ viya tÅïi divasÃni upaparikkhitvÃ, yasmiæ iriyÃpathe asamÃhitaæ và cittaæ samÃdhiyati, samÃhitaæ và cittaæ thirataraæ hoti, so sappÃyo, itaro asappÃyo ti veditabbo. Iti imaæ sattavidhaæ asappÃyaæ vajjetvà sappÃyaæ sevitabbaæ, evaæ paÂipannassa hi nimittà sevanabahulassa na ciren' eva kÃlena hoti kassaci appanÃ.
     Yassa pana evam pi paÂipajjato na hoti, tena dasavidhaæ appanÃkosallaæ sampÃdetabbaæ. TatrÃyaæ nayo:-
     Dasah' ÃkÃrehi appanÃkosallaæ icchitabbaæ:- (1) vatthuvisadakiriyato, (2) indriyasamattapaÂipÃdanato, (3) nimittakusalato, (4) yasmiæ samaye cittaæ paggahetabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ paggaïhÃti; (5) yasmiæ samaye cittaæ niggahetabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ niggaïhÃti, (6) yasmiæ samaye cittaæ sampahaæsitabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ sampahaæseti, (7) yasmiæ samaye cittaæ ajjhupekkhitabbaæ; tasmiæ samaye cittaæ ajjhupekkhati, (8) asamÃhitapuggalaparivajjanato. (9) samÃhitapuggalasevanato, (10) tad adhimuttito ti.
     Tattha (1) vatthuvisadakiriyà nÃma ajjhattikabÃhirÃnaæ vatthÆnaæ visadabhÃvakaraïaæ. Yadà hi 'ssa kesanakhalomÃni dÅghÃni honti, sarÅraæ và sedamalaggahitaæ, tadà ajjhattikaæ vatthu avisadaæ hoti aparisuddhaæ. Yadà pan' assa cÅvaraæ jiïïaæ kiliÂÂhaæ duggandhaæ hoti, senÃsanaæ và uklÃpaæ, tadà bÃhiraæ vatthu avisadaæ hoti aparisuddhaæ.


#<[page 129]>#
%<                             AppanÃkosallaæ                           129>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Ajjhattike bÃhire ca vatthumhi avisade uppannesu cittacetasikesu ¤Ãïam pi aparisuddhaæ hoti, aparisuddhÃni dÅpakapallikavaÂÂatelÃni nissÃya uppannadÅpasikhÃya obhÃso viya. Aparisuddhena ¤Ãïena sankhÃre sammasato sankhÃrà pi avibhÆtà honti, kammaÂÂhÃnam anuyu¤jato kammaÂÂhÃnam pi vu¬¬hiæ virÆÊhiæ vepullaæ na gacchati. Visade pana ajjhattikabÃhire vatthumhi uppannesu cittacetasikesu ¤Ãïam pi visadaæ hoti parisuddhaæ, parisuddhÃni dÅpakapallikavaÂÂatelÃni nissÃya uppannadÅpasikhÃya obhÃso viya. Parisuddhena ca ¤Ãïena sankhÃre sammasato sankhÃrà pi vibhÆtà honti, kammaÂÂhÃnam anuyu¤jato kammaÂÂhÃnam pi vu¬¬hiæ virÆÊhiæ vepullaæ gacchati.
     (2) IndriyasamattapaÂipÃdanaæ nÃmà saddhÃdÅnaæ indriyÃnaæ samabhÃvakaraïaæ. Sace hi 'ssa saddhindriyaæ balavaæ hoti, itarÃni mandÃni, tato viriyindriyaæ paggahakiccaæ, satindriyaæ upaÂÂhÃnakiccaæ, samÃdhindriyaæ avikkhepakiccaæ, pa¤¤indriyaæ dassanakiccaæ kÃtuæ na sakkoti. Tasmà taæ dhammasabhÃvapaccavekkhaïena và yathà và manasikaroto balavaæ jÃtaæ, tathà amanasikÃrena hÃpetabbaæ. Vakkalittheravatthu c' ettha nidassanaæ.
     Sace pana viriyindriyaæ balavaæ hoti, atha neva saddhindriyaæ adhimokkhakiccaæ kÃtuæ sakkoti, na itarÃni itarakiccabhedaæ. Tasmà taæ passaddhÃdi-bhÃvanÃya hÃpetabbaæ. Tatrà pi Soïattheravatthu dassetabbaæ. Evaæ sesesu pi ekassa balavabhÃve sati, itaresaæ attano kiccesu asamatthatà veditabbÃ. Visesato pan' ettha saddhÃpa¤¤Ãnaæ samÃdhiviriyÃna¤ ca samataæ pasaæsanti. Balavasaddho hi mandapa¤¤o muddhappasanno hoti, avatthusmiæ pasÅdati, balavapa¤¤o mandasaddho kerÃÂikapakkhaæ bhajati bhesajjasamuÂÂhito viya rogo atekiccho hoti, ubhinnaæ samatÃya vatthusmiæ yeva pasÅdati. BalavasamÃdhiæ pana mandaviriyaæ samÃdhissa kosajjapakkhattà kosajjaæ abhibhavati, balavaviriyaæ mandasamÃdhiæ viriyassa uddhaccapakkhattà uddhaccaæ abhibhavati.


#<[page 130]>#
%<130                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  SamÃdhi pana viriyena saæyojito kosajje patituæ na labhati; viriyaæ samÃdhinà saæyojitaæ uddhacce patituæ na labhati; tasmà tad-ubhayaæ samaæ kÃtabbaæ, ubhayasamatÃya hi appanà hoti.
Api ca samÃdhikammikassa balavatÅ pi saddhà vaÂÂati, evaæ saddahanto okappento appanaæ pÃpuïissati. SamÃdhi-pa¤¤Ãsu pana samÃdhikammikassa ekaggatà balavatÅ vaÂÂati, evaæ hi so appanaæ pÃpuïÃti. VipassanÃkammikassa pa¤¤Ã balavatÅ vaÂÂati, evaæ hi so lakkhaïapaÂivedhaæ pÃpuïÃti. Ubhinnaæ pana samattà pi appanà hoti yeva. Sati pana sabbattha balavatÅ vaÂÂati; sati hi cittaæ uddhaccapakkhikÃnaæ saddhÃ-viriya-pa¤¤Ãnaæ vasena uddhacca-pÃtato, kosajjapakkhena ca samÃdhinà kosajjapÃtato rakkhati. Tasmà sà loïadhÆpanaæ viya sabbavya¤janesu, sabbakammika-amacco viya sabbarÃjakiccesu, sabbattha icchitabbÃ. Ten' Ãha: sati ca pana sabbatthikà vuttà BhagavatÃ. Kiæ kÃraïÃ? Cittaæ hi satipaÂisaraïaæ, ÃrakkhapaccupaÂÂhÃnà ca sati, na vinà satiyà cittassa paggahaniggaho hotÅ ti.
     (3) Nimittakosallaæ nÃma paÂhavÅkasiïÃdikassa citt' ekaggatà nimittassa akatassa karaïakosallaæ, katassa ca bhÃvanÃkosallaæ, bhÃvanÃya laddhassa rakkhaïakosalla¤ ca, tam idha adhippetaæ.
     (4) Katha¤ ca yasmiæ samaye cittaæ paggahetabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ paggaïhÃti? Yadà 'ssa atisithilaviriyatÃdÅhi lÅnaæ cittaæ hoti, tadà passaddhisambojjhangÃdayo tayo abhÃvetvà dhammavicayasambojjhangÃdayo tayo bhÃveti.
Vuttaæ h' etaæ BhagavatÃ:- SeyyathÃpi, bhikkhave, puriso parittaæ aggiæ ujjÃletukÃmo assa, so tattha allÃni ceva tiïÃni pakkhipeyya, allÃni ca gomayÃni pakkhipeyya, allÃni ca kaÂÂhÃni pakkhipeyya, udakavÃta¤ ca dadeyya, paæsukena ca okireyya, bhabbo nu kho so, bhikkhave, puriso taæ parittaæ aggiæ ujjÃletun ti?


#<[page 131]>#
%<                             AppanÃkosallaæ                           131>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  No h' etaæ, bhante. Evam eva kho, bhikkhave, yasmiæ samaye lÅnaæ cittaæ hoti, akÃlo tasmiæ samaye passaddhisambojjhangassa bhÃvanÃya, akÃlo samÃdhi-sambojjhangassa, akÃlo upekkhÃsambojjhangassa bhÃvanÃya. Taæ kissa hetu? LÅnaæ, bhikkhave, cittaæ, taæ etehi dhammehi dussamuÂÂhÃpayaæ hoti. Yasmi¤ ca kho, bhikkhave, samaye lÅnaæ cittaæ hoti, kÃlo tasmiæ samaye dhammavicayasambojjhaÇgassa bhÃvanÃya, kÃlo viriyasambojjhangassa bhÃvanÃya, kÃlo pÅtisambojjhangassa bhÃvanÃya. Taæ kissa hetu? LÅnaæ, bhikkhave, cittaæ, taæ etehi dhammehi susamuÂÂhÃpayaæ hoti.
SeyyathÃpi, bhikkhave, puriso parittaæ aggiæ ujjÃletukÃmo assa, so tattha sukkhÃni ceva tiïÃni pakkhipeyya, sukkhÃni ca gomayÃni pakkhipeyya, sukkhÃni ca kaÂÂhÃni pakkhipeyya, mukhavÃta¤ ca dadeyya, na ca paæsukena okireyya, bhabbo nu kho so, bhikkhave, puriso parittam aggiæ ujjÃletun ti. Evaæ, bhante ti.
     Ettha ca yathà sakam ÃhÃravasena dhammavicayasambojjhangÃdÅnaæ bhÃvanà veditabbÃ. Vuttaæ h' etaæ:- Atthi, bhikkhave, kusalÃkusalà dhammà sÃvajjÃnavajjà dhammÃ, hÅnapaïÅtà dhammÃ, kaïhasukkasappaÂibhÃgà dhammÃ. Tattha yoniso manasikÃrabahulÅkÃro, ayam ÃhÃro anuppannassa và dhammavicayasambojjhangassa uppÃdÃya, uppannassa và dhammavicayasambojjhangassa bhiyyo bhÃvÃya vepullÃya bhÃvanÃya pÃripÆriyà saævattati. Tathà atthi, bhikkhave, ÃrambhadhÃtu, nikkamadhÃtu, parakkamadhÃtu. Tattha yoniso manasikÃrabahulÅkÃro, ayam ÃhÃro anuppannassa và viriyasambojjhangassa uppÃdÃya, uppannassa và viriyasambojjhangassa bhiyyo bhÃvÃya vepullÃya bhÃvanÃya pÃripÆriyà saævattati. Tathà atthi, bhikkhave, pÅtisambojjhangaÂÂhÃniyà dhammÃ. Tattha yoniso manasikÃrabahulÅkÃro, ayam ÃhÃro anuppannassa và pÅtisambojjhangassa uppÃdÃya, uppannassa và pÅtisambojjhangassa bhiyyo bhÃvÃya vepullÃya bhÃvanÃya pÃripÆriyà saævattatÅ ti.


#<[page 132]>#
%<132                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
     Tattha sabhÃvasÃma¤¤alakkhaïapaÂivedhavasena pavattamanasikÃro kusalÃdisu yoniso manasikÃro nÃma. ùrambhadhÃtu-ÃdÅnaæ uppÃdanavasena pavattamanasikÃro ÃrambhadhÃtu-Ãdisu yoniso manasikÃro nÃma. Tattha ÃrambhadhÃtÆ ti paÂhamaviriyaæ vuccati. NikkamadhÃtÆ ti kosajjato nikkhantattà tato balavataraæ. ParakkamadhÃtÆ ti paraæ paraæ ÂhÃnaæ akkamanato tato pi balavataraæ.
PÅtisambojjhangaÂÂhÃniyà dhammà ti pana pÅtiyà ev' etaæ nÃmaæ, tassà pi uppÃdakamanasikÃro va yoniso manasikÃro nÃma.
     Api ca satta dhammà dhammavicayasambojjhangassa uppÃdÃya saævattanti:- (1) paripucchakatÃ, (2) vatthuvisadakiriyatÃ, (3) indriyasamattapaÂipÃdanÃ, (4) duppa¤¤apuggalaparivajjanÃ, (5) pa¤¤avantapuggalasevanÃ, (6) gambhÅra¤ÃïagocariyapaccavekkhaïÃ, (7) tad-adhimuttatà ti.
     EkÃdasa dhammà viriyasambojjhangassa uppÃdÃya saævattanti:- (1) apÃyÃdibhayapaccavekkhaïatÃ, (2) viriyÃyattalokiyalokuttaravisesÃdhigamÃnisaæsadassitÃ, (3) Buddhapaccekabuddha-mahÃsÃvakehi gatamaggo mayà gantabbo, so ca na sakkà kusÅtena gantun ti evaæ gamanavÅthipaccavekkhaïatÃ, (4) dÃyakÃnaæ mahapphalabhÃvakaraïena piï¬apacÃyanatÃ, (5) viriyÃrambhassa vaïïavÃdÅ me satthÃ, so ca anatikkamanÅyasÃsano, amhÃka¤ ca bahÆpakÃro, paÂipattiyà ca pÆjiyamÃno pÆjito hoti, na itarathà ti evaæ satthu mahatta paccavekkhaïatÃ, (6) saddhammasankhÃtaæ me mahÃdÃyajjaæ gahetabbaæ, ta¤ ca na sakkà kusÅtena gahetun ti evaæ dÃyajjamahattapaccavekkhaïatÃ, (7) Ãlokasa¤¤Ã manasikÃrairiyÃpathaparivattana-abbhokÃsasevanÃdÅhi thÅnamiddhavinodanatÃ, (8) kusÅtapuggalaparivajjanatÃ, (9) ÃraddhaviriyapuggalasevanatÃ, (10) sammappadhÃnapaccavekkhaïatÃ, (11) tad-adhimuttatà ti.
     EkÃdasadhammà pÅtisambojjhangassa uppÃdÃya saævattanti:- (1) buddhÃnussati, (2) dhamma-, (3) sangha-, (4) sÅla-, (5) cÃga-, (6) devatÃnussati, (7) upasamÃnussati, (8) lÆkhapuggalaparivajjanatÃ,


#<[page 133]>#
%<                             AppanÃkosallaæ                           133>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  (9) siniddhapuggalasevanatÃ, (10) PasÃdanÅyasuttanta-paccavekkhaïatÃ, (11) tad-adhimuttatà ti:-
     Iti imehi ÃkÃrehi ete dhamme uppÃdento dhammavicayasambojjhangÃdayo bhÃveti nÃma, evaæ yasmiæ samaye cittaæ paggahetabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ paggaïhÃti.
     (5) Kathaæ yasmiæ samaye cittaæ niggahetabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ niggaïhÃti? Yadà 'ssa accÃraddhaviriyatÃdÅhi uddhataæ cittaæ hoti, tadà dhammavicayasambojjhangÃdayo tayo abhÃvetvà passaddhisambojjhangÃdayo bhÃveti. Vuttaæ h' etaæ BhagavatÃ:- SeyyathÃpi, bhikkhave, puriso mahantaæ aggikkhandhaæ nibbÃpetukÃmo assa; so tattha sukkhÃni ceva tiïÃni pakkhipeyya ...pe... na ca paæsukena okireyya, bhabbo nu kho so, bhikkhave, puriso mahantaæ aggikkhandhaæ nibbÃpetun ti? No h' etaæ, bhante.
Evam eva kho, bhikkhave, yasmiæ samaye uddhataæ cittaæ hoti, akÃlo tasmiæ samaye dhammavicayasambojjhangassa bhÃvanÃya, akÃlo viriya ...pe... akÃlo pÅti-sambojjhangassa bhÃvanÃya. Taæ kissa hetu? Uddhataæ, bhikkhave, cittaæ, taæ etehi dhammehi duvÆpasamayaæ hoti. Yasmi¤ ca kho bhikkhave samaye uddhataæ cittaæ hoti, kÃlo tasmiæ samaye passaddhisambojjhangassa bhÃvanÃya, kÃlo samÃdhisambojjhangassa bhÃvanÃya, kÃlo upekkhÃsambojjhangassa bhÃvanÃya. Taæ kissa hetu? Uddhataæ, bhikkhave, cittaæ, taæ etehi dhammehi suvÆpasamayaæ hoti.
     SeyyathÃpi, bhikkhave, puriso mahantaæ aggikkhandhaæ nibbÃpetukÃmo assa; so tattha allÃni ceva tiïÃni pakkhipeyya ...pe... paæsukena ca okireyya; bhabbo nu kho so, bhikkhave, puriso mahantaæ aggikkhandhaæ nibbÃpetun ti?
Evaæ, bhante ti.
     Etthà pi yathà sakam ÃhÃravasena passaddhisambojjhangÃdÅnaæ bhÃvanà veditabbÃ. Vuttaæ h' etaæ BhagavatÃ:- Atthi, bhikkhave, kÃyappassaddhi cittappassaddhi.


#<[page 134]>#
%<134                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
Tattha yoniso manasikÃrabahulÅkÃro, ayam ÃhÃro anuppannassa và passaddhisambojjhangassa uppÃdÃya, uppannassa và passaddhisambojjhangassa bhiyyo bhÃvÃya vepullÃya bhÃvanÃya pÃripÆriyà saævattati. TathÃ:- Atthi, bhikkhave, samathanimittaæ avyagganimittaæ. Tattha yoniso manasikÃrabahulÅkÃro, ayam ÃhÃro anuppannassa và samÃdhisambojjhangassa uppÃdÃya, uppannassa và samÃdhisambojjhangassa bhiyyo bhÃvÃya vepullÃya bhÃvanÃya pÃripÆriyà saævattati.
TathÃ:- Atthi, bhikkhave, upekkhà sambojjhangaÂÂhÃniyà dhammÃ. Tattha yoniso manasikÃrabahulikÃro, ayam ÃhÃro anuppannassa và upekkhÃsambojjhangassa uppÃdÃya, uppannassa và upekkhà sambojjhangassa bhiyyo bhÃvÃya vepullÃya bhÃvanÃya pÃripÆriyà saævattatÅ ti.
     Tattha yathà 'ssa passaddhi-Ãdayo uppannapubbÃ, taæ taæ ÃkÃraæ sallakkhetvà tesaæ uppÃdanavasena pavattitamanasikÃro va tÅsu pi padesu yoniso manasikÃro nÃma.
     Samathanimittan ti ca samathass' ev' etam adhivacanaæ.
AvikkhepaÂÂhena ca tass' eva avyagganimittan ti.
     Api ca satta dhammà passaddhisambojjhangassa uppÃdÃya saævattanti:- (1) païÅtabhojanasevanatÃ, (2) utusukhasevanatÃ, (3) iriyÃpathasukhasevanatÃ, (4) majjhattapayogatÃ, (5) sÃraddhapuggalaparivajjanatÃ, (6) passaddhakÃyapuggalasevanatÃ, (7) tad-adhimuttatà ti.
     EkÃdasa dhammà samÃdhisambojjhangassa uppÃdÃya saævattanti:- (1) vatthuvisadatÃ, (2) nimittakusalatÃ, (3) indriyasamattapaÂipÃdanatÃ, (4) samaye cittassa niggahaïatÃ, (5) samaye cittassa paggahaïatÃ, (6) nirassÃdassa cittassa saddhÃsaævegavasena sampahaæsanatÃ, (7) sammÃpavattassa ajjhupekkhanatÃ, (8) asamÃhitapuggalaparivajjanatÃ, (9) samÃhitapuggalasevanatÃ, (10) jhÃnavimokkhapaccavekkhaïatÃ, (11) tad-adhimuttatà ti.
     Pa¤cadhammà upekkhÃsambojjhangassa uppÃdÃya saævattanti:- (1) sattamajjhattatÃ, (2) sankhÃramajjhattatÃ, (3) sattasankhÃrakelÃyanapuggalaparivajjanatÃ, (4) sattasankhÃramajjhattapuggalasevanatÃ, (5) tad-adhimuttatà ti.
     Iti imeh' ÃkÃrehi ete dhamme uppÃdento passaddhisambojjhangÃdayo bhÃveti nÃma,


#<[page 135]>#
%<                             AppanÃkosallaæ                           135>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  evaæ yasmiæ samaye cittaæ niggahetabbaæ tasmiæ samaye cittaæ niggaïhÃti.
     (6) Kathaæ yasmiæ samaye cittaæ sampahaæsitabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ sampahaæseti? Yadà 'ssa pa¤¤ÃpayogamandatÃya và upasamasukhÃnadhigamena và nirassÃdaæ cittaæ hoti, tadà naæ aÂÂhasaævegavatthupaccavekkhaïena saævejeti. AÂÂha saævegavatthÆni nÃma:- jÃtijarÃvyÃdhimaraïÃni cattÃri, apÃyadukkhaæ pa¤camaæ, atÅte vaÂÂamÆlakaæ dukkhaæ, anÃgate vaÂÂamÆlakaæ dukkhaæ, paccuppanne ÃhÃrapariyeÂÂhimÆlakaæ dukkhan ti. BuddhadhammasanghaguïÃnussaraïena c' assa pasÃdaæ janeti.
Evaæ yasmiæ samaye cittaæ sampahaæsitabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ sampahaæseti.
     (7) Kathaæ yasmiæ samaye cittaæ ajjhupekkhitabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ ajjhupekkhati? Yadà 'ssa evaæ paÂipajjato alÅnaæ anuddhataæ anirassÃdaæ Ãrammaïe samappavattaæ samathavÅthipaÂipannaæ cittaæ hoti, tadà 'ssa paggahaniggaha-sampahaæsanesu na vyÃpÃraæ Ãpajjati, sÃrathi viya samappavattesu assesu, evaæ yasmiæ samaye cittaæ ajjhupekkhitabbaæ [hoti], tasmiæ samaye cittaæ ajjhupekkhati.
     (8) AsamÃhitapuggalaparivajjanatà nÃma nekkhammapaÂipadaæ anÃrÆÊhapubbÃnaæ anekakiccapasutÃnaæ vikkhittahadayÃnaæ puggalÃnaæ Ãrakà pariccÃgo.
     (9) SamÃhitapuggalasevanà nÃma nekkhammapaÂipadaæ paÂipannÃnaæ saæÃdhilÃbhÅnaæ puggalÃnaæ kÃlena kÃlaæ upasankamanaæ.
     (10) Tad-adhimuttatà nÃma samÃdhi-adhimuttatà samÃdhigaru-samÃdhininna-samÃdhipoïa-samÃdhipabbhÃratà ti attho.
     Evam etaæ dasavidhaæ appanÃkosallaæ sampÃdetabbaæ.
          Evaæ hi sampÃdayato appanÃkosallaæ imaæ,
          paÂiladdhe nimittasmiæ appanà sampavattati.
          Evaæ hi paÂipannassa sace sà nappavattati,
          tathà pi na jahe yogaæ vÃyameth' eva paï¬ito.


#<[page 136]>#
%<136                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
          Hitvà hi sammÃvÃyÃmaæ visesaæ nÃma mÃïavo
          adhigacche parittam pi ÂhÃnam etaæ na vijjati.
          Cittappavatti ÃkÃraæ tasmà sallakkhayaæ Buddho,
          samataæ viriyass' eva yojayetha punappunaæ.
          Isakam pi layaæ yantaæ paggaïheth' eva mÃnasaæ,
          accÃraddhaæ nisedhetvà samam eva pavattaye.
          Reïum hi uppaladale sutte nÃvÃya nÃÊiyÃ,
          yathà madhukarÃdÅnaæ pavatti sampavaïïitÃ.
          LÅna-uddhatabhÃvehi mocayitvÃna sabbaso,
          evaæ nimittÃbhimukhaæ mÃnasaæ paÂipÃdaye ti.
     TatrÃyam atthadÅpanÃ:- yathà hi aticheko madhukaro asukasmiæ rukkhe pupphaæ pupphitan ti ¤atvà tikkhena vegena pakkhanto taæ atikkamitvà paÂinivattento khÅïe reïumhi sampÃpuïÃti; aparo acheko mandena javena pakkhanto khÅïe yeva sampÃpuïÃti; cheko pana samena javena pakkhanto sukhena puppharÃsiæ sampatvà yÃvad icchakaæ reïuæ ÃdÃya madhuæ sampÃdetvà madhurasaæ anubhavati; --yathà ca, sallakatta-antevÃsikesu udakathÃlagate uppalapatte satthakammaæ sikkhantesu, eko aticheko vegena satthaæ pÃtento uppalapattaæ dvidhà và chindati, udake và paveseti; aparo acheko chijjanapavesanabhayà satthakena phusitum pi na visahati; cheko pana samena payogena tattha satthappahÃraæ datvÃ, pariyodÃtasippo hutvÃ, tathÃrÆpesu ÂhÃnesu kammaæ katvÃ, lÃbhaæ labhati;--yathà ca yo catuvyÃmappamÃïaæ makkaÂasuttaæ Ãharati, so cattÃri sahassÃni labhatÅ ti ra¤¤Ã vutte eko atichekapuriso vegena makkaÂasuttaæ Ãka¬¬hanto tahiæ tahiæ chindati yeva; aparo acheko chedanabhayà hatthena phusitum pi na visahati; cheko pana koÂito paÂÂhÃya samena payogena daï¬ake veÂhetvà Ãharitvà lÃbhaæ labhati;--yathà ca aticheko niyÃmako balavavÃte lakÃraæ pÆrento nÃvaæ videsaæ pakkhandÃpeti;


#<[page 137]>#
%<                             AppanÃkosallaæ                           137>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  aparo acheko mandavÃte lakÃraæ oropento nÃvaæ tatth' eva Âhapeti; cheko pana mandavÃte lakÃraæ pÆretvà balavavÃte a¬¬halakÃraæ katvà sotthinà icchitaÂÂhÃnaæ pÃpuïÃti;--yathà ca, yo telaæ acha¬¬ento nÃÊiæ pÆreti, so lÃbhaæ labhatÅ ti Ãcariyena antevÃsikÃnaæ vutte, eko aticheko lÃbhaluddho vegena pÆrento telaæ cha¬¬eti; aparo acheko telacha¬¬anabhayà Ãsi¤citum pi na visahati; cheko pana samena payogena pÆretvà lÃbhaæ labhati,-evam eva eko bhikkhu uppanne nimitte: sÅgham eva appanaæ pÃpuïissÃmÅ ti gÃÊhaæ viriyaæ karoti, tassa cittaæ accÃraddhaviriyattà uddhacce patati, so na sakkoti appanaæ pÃpuïituæ; eko accÃraddhaviriyatÃya dosaæ disvÃ:- kiæ dÃni me appanÃyà ti viriyaæ hÃpeti, tassa cittaæ atilÅnaviriyattà kosajje patati, so pi na sakkoti appanaæ pÃpuïituæ; yo pana Åsakam pi lÅnaæ lÅnabhÃvato uddhataæ uddhaccato mocetvà samena payogena nimittÃbhimukhaæ pavatteti, so appanaæ pÃpuïÃti, tÃdisena bhavitabbaæ, imam atthaæ sandhÃya etaæ vuttaæ:-
          Reïumhi uppaladale sutte nÃvÃya nÃÊiyÃ,
          yathà madhurÃdÅnaæ pavatti sampavaïïitÃ.
          LÅna-uddhatabhÃvehi mocayitvà na sabbaso,
          evaæ nimittÃbhimukhaæ mÃnasaæ paÂipÃdaye ti.
     Iti evaæ nimittÃbhimukhaæ mÃnasaæ paÂipÃdayato pan' assa:- idÃni appanà ijjhissatÅ ti bhavangaæ upacchinditvà pathavÅ! pathavÅ! ti anuyogavasena upaÂÂhitaæ tad-eva pathavÅkasiïaæ Ãrammaïaæ katvà manodvÃrÃvajjanam uppajjati. Tato tasmiæ yev' Ãrammaïe cattÃri pa¤ca và javanÃni javanti, tesu avasÃne ekaæ rÆpÃvacaraæ, sesÃni kÃmÃvacarÃni, pakaticittehi balavataravitakkavicÃrapÅtisukhacittekaggatÃni, yÃni appanÃya parikammattà parikammÃnÅhi pi, yathà gÃmÃdÅnaæ Ãsannappadeso gÃmÆpacÃro nagarÆpacÃro ti vuccati.


#<[page 138]>#
%<138                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Evaæ appanÃya Ãsannattà samÅpacÃrattà và upacÃrÃnÅ ti pi, ito pubbe parikammÃnaæ upari appanÃya ca anulomanato anulomÃnÅ ti pi vuccanti. Ya¤ c' ettha sabban t' imaæ, taæ parittagottÃbhibhavanato mahaggatagottabhÃvanato ca gotrabhÆ ti pi vuccati. Agahitaggahaïena pan' ettha paÂhamaæ parikammaæ, dutiyaæ upacÃraæ, tatiyaæ anulomaæ, catutthaæ gotrabhu. PaÂhamaæ và upacÃraæ, dutiyaæ anulomaæ, tatiyaæ gotrabhu, catutthaæ pa¤camaæ và appanà cittaæ. Catuttham eva hi pa¤camaæ và appeti. Ta¤ ca kho khippÃbhi¤¤a-dandhÃbhi¤¤avasena. Tato paraæ javanaæ pati, bhavangassa vÃro hoti.
     ùbhidhammika-Godattatthero pana:- purimà purimà kusalà dhammà pacchimÃnaæ pacchimÃnaæ kusalÃnaæ dhammÃnaæ Ãsevanapaccayena paccayo ti imaæ suttaæ vatvà Ãsevanapaccayena pacchimo pacchimo dhammo balavà hoti, tasmÃ: chaÂÂhe pi sattame pi appanà hotÅ ti Ãha. Taæ AÂÂhakathÃsu:- attano matimattaæ therass' etan ti vatvà paÂikkhittaæ.
     Catuttha-pa¤camesu yeva pana appanà hoti, parato javanaæ patitaæ nÃma hoti, bhavangassa asannattà ti vuttaæ.
Tam evaæ vicÃretvà vuttattà na sakkà paÂikkhipituæ.
Yathà hi puriso chinnapapÃtÃbhimukho dhÃvanto ÂhÃtukÃmo pi pariyante pÃdaæ katvà ÂhÃtuæ na sakkoti, papÃte eva patati, evaæ chaÂÂhe và sattame và appetuæ na sakkoti bhavangassa ÃsannattÃ, tasmà catutthapa¤camesu yeva appanà hotÅ ti veditabbÃ.
     Sà ca pana ekacittakkhaïikà yeva. Sattasu hi ÂhÃnesu addhÃnaparicchedo nÃma n' atthi: paÂhamappanÃyaæ, lokiyÃbhi¤¤Ãsu, catÆsu maggesu, maggÃnantaraphale, rÆpÃrÆpabhavesu bhavangajjhÃne, nirodhassa paccaye neva-sa¤¤ÃnÃsa¤¤Ãyatane, nirodhà vuÂÂhahantassa phalasamÃpattiyan ti. Ettha maggÃnantaraphalaæ tiïïaæ upari na hoti.


#<[page 139]>#
%<                            Pathamaæ jhÃnaæ                           139>%
Nirodhassa paccayo neva-sa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ dvinnam upari na hoti. RÆpÃrÆpesu bhavangassa parimÃïaæ n' atthi.
SesaÂÂhÃnesu ekam eva cittan ti. Iti ekacittakkhaïikà yeva appanÃ, tato bhavangapÃto. Atha bhavangaæ vocchinditvà jhÃnapaccavekkhaïatthÃya Ãvajjanaæ, tato jhÃnapaccavekkhaïan ti.
     EttÃvatà ca pan' esa vivicc' eva kÃmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaæ savicÃraæ vivekajaæ pÅtisukhaæ paÂhamaæ jhÃnaæ upasampajja viharati evam anena pa¤cangavippahÅnaæ pa¤cangasamannÃgataæ tividhakalyÃïaæ dasalakkhaïasampannaæ paÂhamajjhÃnaæ adhigataæ hoti pathavÅkasiïaæ.
     Tattha vivicc' eva kÃmehÅ ti kÃmehi viviccitvÃ, vinà hutvÃ, apakkamitvÃ. Yo panÃyam ettha eva kÃro, so niyamattho ti veditabbo. Yasmà ca niyamattho, tasmÃ, tasmiæ paÂhamajjhÃnaæ upasampajja viharaïa-samaye, avijjamÃnÃnam pi kÃmÃnaæ, tassa paÂhamassa jhÃnassa paÂipakkhabhÃvaæ kÃmapariccÃgen' eva c' assa adhigamaæ dÅpeti. Kathaæ? Vivicc' eva kÃmehÅ ti evaæ hi niyame kariyamÃne idaæ pa¤¤Ãyati, nÆn' imassa jhÃnassa kÃmÃpaÂipakkhabhÆtÃ, yesu sati idaæ nappavattati, andhakÃre sati dÅpobhÃso viya, tesaæ pariccÃgen' eva c' assa adhigamo hoti, orimatÅrapariccÃgena pÃrimatÅrass' eva, tasmà niyamaæ karotÅ ti.
     Tattha siyÃ, kasmà pan' esa pubbapade yeva vutto, na uttarapade? Kiæ akusalehi dhammehi aviviccà pi jhÃnaæ upasampajja vihareyyà ti? Na kho pan' etaæ evaæ daÂÂhabbaæ. Taæ nissaraïato hi pubbapade esa vutto, kÃmadhÃtu-samatikkamanato hi kÃmarÃgapaÂipakkhato ca idaæ jhÃnaæ kÃmÃnam eva nissaraïaæ. Yath' Ãha:- kÃmÃnam etaæ nissaraïaæ yadidaæ nekkhamman ti. Uttarapade pi pana yathÃ:


#<[page 140]>#
%<140                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  idh' eva bhikkhave paÂhamo samaïo, idha dutiyo samaïo ti ettha eva kÃro Ãnetvà vuccati, evaæ vattabbo.
Na hi sakkà ito a¤¤ehi pi nÅvaraïasankhÃtehi akusalehi dhammehi aviviccajhÃnam upasampajja viharituæ, tasmà vivicc' eva kÃmehi vivicc' eva akusalehi dhammehÅ ti evaæ padadvaye pi esa daÂÂhabbo. Padadvaye pi ca ki¤cÃpi viviccà ti iminà sÃdhÃraïavacanena tad-angavivekÃdayo cittavivekÃdayo ca sabbe pi vivekà sangahaæ gacchanti, tathà pi kÃyaviveko cittaviveko vikkhambhanaviveko ti tayo eva idha daÂÂhabbÃ.
     KÃmehÅ ti iminà pana padena yena ca Niddese: katame vatthukÃmÃ? ManÃpà piyÃrupà ti Ãdinà nayena vatthukÃmà vuttÃ, ye ca tatth' eva Vibhange ca chando kÃmo, rÃgo kÃmo, chandarÃgo kÃmo, sankappo kÃmo, rÃgo kÃmo, sankapparÃgo kÃmo: . . . ime vuccanti kÃmà ti evaæ kilesakÃmà vuttÃ, te sabbe pi sangahÅtà icc' eva daÂÂhabbÃ. Evaæ hi sati vivicc' eva kÃmehÅ ti vatthukÃmehi pi vivicc' evà ti attho yujjati. Tena kÃyaviveko vutto hoti. Vivicca akusalehi dhammehÅ ti kilesakÃmehi sabbÃkusalehi và viviccà ti attho yujjati. Tena cittaviveko vutto hoti. Purimena c' ettha vatthukÃmehi vivekavacanato eva kÃmasukhapariccÃgo, dutiyena kilesakÃmehi vivekavacanato nekkhammasukhapariggaho vibhÃvito hoti. Evaæ vatthukÃma-kilesakÃmavivekavacanato yeva ca etesaæ paÂhamena sankilesavatthuppahÃnaæ, dutiyena sankilesappahÃnaæ, paÂhamena lolabhÃvassa hetupariccÃgo, dutiyena bÃlabhÃvassa, paÂhamena ca payogasuddhi, dutiyena Ãsayaposanaæ vibhÃvitaæ hotÅ ti ¤Ãtabbaæ.
     Esa tÃva nayo kÃmehÅ ti ettha vuttakÃmesu vatthukÃmapakkhe. KilesakÃmapakkhe pana chando ti ca rÃgo ti ca evam ÃdÅhi anekabhedo kÃmacchando yeva kÃmo ti adhippeto.


#<[page 141]>#
%<                            Pathamaæ jhÃnaæ                           141>%
So ca akusalapariyÃpanno pi samÃno: tattha katame kÃmÃ? Chando kÃmo ti Ãdinà nayena Vibhange jhÃnapaÂipakkhato visuæ vutto. KilesakÃmattà và purimapade vutto, akusalapariyÃpannattà dutiyapade. Anekabhedato c' assa kÃmato ti avatvà kÃmehÅ ti vuttaæ. A¤¤esam pi ca dhammÃnaæ akusalabhÃve vijjamÃne: tattha katame akusalà dhammÃ? KÃmacchando ti Ãdinà nayena Vibhange upari jhÃnangÃnaæ paccanÅkapaÂipakkhabhÃvadassanato nÅvaraïÃn' eva vuttÃni. NÅvaraïÃni hi jhÃnangapaccanÅkÃni, tesaæ jhÃnangÃn' eva paÂipakkhÃni viddhaæ sakÃni vighÃtakÃnÅ ti vuttaæ hoti.
Tathà hi samÃdhi kÃmacchandassa paÂipakkho, pÅti vyÃpÃdassa, vitakko thÅnamiddhassa, sukhaæ uddhacca-kukkuccassa, vicÃro vicikicchÃyà ti PeÂake vuttaæ. Evam ettha vivicc' eva kÃmehÅ ti iminà kÃmacchandassa vikkhambhanaviveko vutto hoti. Vivicca akusalehi dhammehÅ ti iminà pa¤cannam pi nÅvaraïÃnaæ, agahitaggahaïena pana paÂhamena kÃmacchandassa, dutiyena sesanÅvaraïÃnaæ, tathà paÂhamena tÅsu akusalamÆlesu pa¤cakÃmaguïabhedavisayassa lobhassa, dutiyena ÃghÃtavatthubhedÃdivisayÃnaæ dosamohÃnaæ. OghÃdisu và dhammesu paÂhamena kÃmogha-kÃmayoga-kÃmÃsava-kÃmupÃdÃna-abhijjhÃkÃyagantha-kÃma rÃgasaæyojanÃnaæ, dutiyena avasesa-oghayogÃsava-upÃdÃnaganthasaæyojanÃnaæ. PaÂhamena ca taïhÃya taæ-sampayuttakÃna¤ ca, dutiyena avijjÃya taæ-sampayuttakÃna¤ ca.
Api ca paÂhamena lobhasampayuttÃnaæ aÂÂhannaæ cittuppÃdÃnaæ, dutiyena sesÃnaæ catunnaæ akusalacittuppÃdÃnaæ vikkhambhanaviveko vutto hotÅ ti veditabbo. Ayaæ tÃva vivicc' eva kÃmehi vivicca akusalehi dhammehÅ ti ettha atthappakÃsanÃ.
     EttÃvatà ca paÂhamassa jhÃnassa pahÃnangaæ dassetvÃ, idÃni sampayogangaæ dassetuæ savitakkaæ savicÃran ti Ãdi vuttaæ.


#<[page 142]>#
%<142                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
     Tattha vitakkanaæ vitakko, Æhanan ti vuttaæ hoti.
SvÃyaæ Ãrammaïe cittassa abhiniropanalakkhaïo; Ãhanana-pariyÃhananaraso. Tathà hi tena yogÃvacaro Ãrammaïaæ vitakkÃhataæ vitakkapariyÃhataæ karotÅ ti vuccati.
Arammaïe cittassa ÃnayanapaccupaÂÂhÃno.
     Vicaraïaæ vicÃro, anusa¤caraïan ti vuttaæ hoti. SvÃyaæ ÃrammaïÃnumajjanalakkhaïo; tattha sahajÃtÃnuyojanaraso; cittassa anuppabandhanapaccupaÂÂhÃno.
     Sante pi ca nesaæ katthaci avippayoge oÊÃrikaÂÂhena pubbangamaÂÂhena ca ghaïÂÃbhighÃto viya cetaso paÂhamÃbhinipÃto vitakko. SukhumaÂÂhena anumajjanasabhÃvena ca ghaïÂÃnuravo viya anuppabandho vicÃro. VipphÃravà c' ettha vitakko paÂhamuppattikÃle paripphandanabhÆto cittassa, ÃkÃse uppatitukÃmassa pakkhino pakkhavikkhepo viya, padumÃbhimukhapÃto viya ca gandhÃnubandhacetaso bhamarassa. Santavutti vicÃro nÃtiparipphandanabhÃvo cittassa, ÃkÃse uppatitassa pakkhino pakkhappasÃraïaæ viya, paribbhamanaæ viya ca padumÃbhimukhapatitassa bhamarassa padumassa uparibhÃge. DukanipÃtaÂÂhakathÃyaæ pana ÃkÃse gacchato mahÃsakuïassa ubhohi pakkhehi vÃtaæ gahetvà pakkhe sannisÅdÃpetvà gamanaæ viya Ãrammaïe cetaso abhiniropanabhÃvena pavatto vitakko; [so hi ekaggo hutvà appeti;] vÃtagahaïatthaæ pakkhe phandÃpayamÃnassa gamanaæ viya anumajjanasabhÃvena pavatto vicÃro ti vuttaæ. Taæ anuppabandhena pavattiyaæ yujjati. So pana nesaæ viseso paÂhamadutiyajjhÃnesu pÃkaÂo hoti. Api ca malaggahitaæ kaæsabhÃjanaæ ekena hatthena daÊhaæ gahetvÃ, itarena hatthena cuïïatelavÃlaï¬upakena parimajjantassa, daÊhagahaïahattho viya vitakko, parimajjanahattho viya vicÃro. Tathà kumbhakÃrassa daï¬appahÃrena cakkaæ bhamayitvÃ, bhÃjanaæ karontassa uppÅÊanahattho viya vitakko,


#<[page 143]>#
%<                            Pathamaæ jhÃnaæ                           143>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ito cito ca sa¤caraïahattho viya vicÃro.
Tathà maï¬alaæ karontassa majjhe sannirujjhitvà ÂhitakaïÂako viya abhiniropano vitakko, bahi paribbhamanakaïÂako viya anumajjanto vicÃro. Iti iminà ca vitakkena iminà ca vicÃrena saha vattati, rukkho viya pupphena phalena cÃti idaæ jhÃnaæ savitakkaæ savicÃranti vuccati.
     Vibhange pana: iminà ca vitakkena, iminà ca vicarena upeto hoti, samupeto ti Ãdinà nayena puggalÃdhiÂÂhÃnà desanà katÃ. Attho pana tatrà pi evam eva daÂÂhabbo.
     Vivekajan ti ettha vivitti viveko. NÅvaraïavigamo ti attho. Vivitto ti và viveko, nÅvaraïavivitto jhÃnasampayuttadhammarÃsÅ ti attho. Tasmà vivekÃ, tasmiæ và viveke jÃtan ti vivekajaæ.
     PÅtisukhan ti [ettha] pÅïÃyatÅ ti pÅti. Sà sampiyÃyanalakkhaïÃ; kÃyacittapÅïanarasÃ, pharaïarasà vÃ; odagyapaccupaÂÂhÃnÃ. Sà pan' esà khuddikà pÅti, khaïikà pÅti, okkantikà pÅti, ubbegà pÅti, pharaïà pÅtÅ ti pa¤cavidhà hoti.
     Tattha khuddikà pÅti sarÅre lomahaæsamattam eva kÃtuæ sakkoti. Khaïikà pÅti khaïe khaïe vijjuppÃtasadisà hoti.
Okkantikà pÅti samuddatÅraæ vÅci viya kÃyaæ okkamitvà okkamitvà bhijjati. Ubbegà pÅti balavatÅ hoti, kÃyaæ uddhaggaæ katvà ÃkÃse langhÃpanappamÃïappattÃ. Tathà hi PuïïavallikavÃsÅ MahÃ-Tissatthero puïïamadivase sÃyaæ cetiyangaïaæ gantvà candÃlokaæ disvà MahÃcetiyÃbhimukho hutvÃ: imÃya vata velÃya catasso parisà MahÃcetiy vandantÅ ti pakatiyà diÂÂhÃrammaïavasena BuddhÃrammaïaæ ubbegÃpÅtiæ uppÃdetvà sudhÃtale pahaÂacitrageï¬uko viya ÃkÃse uppatitvà MahÃcetiyangaïe yeva patiÂÂhÃsi.
Tathà Girikaï¬akavihÃrassa upanissaye VattakÃlakagÃme ekà kuladhÅtà pi balavabuddhÃrammaïÃya ubbegÃpÅtiyà ÃkÃse langhesi. Tassà kira mÃtÃpitaro sÃyaæ dhammasavaïatthÃya vihÃraæ gacchantÃ:


#<[page 144]>#
%<144                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  amma! tvaæ garubhÃrà akÃle carituæ na sakkosi; mayaæ tumhaæ pattiæ katvà dhammaæ sossÃmà ti agamaæsu. Sà gantukÃmà pi tesaæ vacanaæ paÂibÃhituæ asakkontÅ ghare ohÅyitvà gharÃjire Âhatvà candÃlokena Girikaï¬ake ÃkÃse cetiyangaïaæ olokentÅ cetiyassa dÅpapÆjaæ addasa, catasso ca parisà mÃlÃgandhÃdÅhi cetiyapÆjaæ katvà padakkhiïaæ karontiyo bhikkhusanghassa ca gaïasajjhÃyasaddaæ assosi. Ath' assÃ:- dha¤¤Ã vat 'ime, ye vihÃraæ gantvà evarÆpe cetiyangaïe anusa¤carituæ, evarÆpa¤ ca madhuraæ dhammakathaæ sotuæ labhantÅ ti muttÃrÃsisadisaæ cetiyaæ passantiyà eva ubbegÃpÅti udapÃdi. Sà ÃkÃse langhitvà mÃtÃpitunnaæ purimataraæ yeva ÃkÃsato cetiyangaïe orÆyha cetiyaæ vanditvà dhammaæ suïamÃnà aÂÂhÃsi. Atha naæ mÃtÃpitaro ÃgantvÃ: amma! tvaæ katarena maggena ÃgatÃ' sÅ ti pucchiæsu.
SÃ: ÃkÃsena Ãgatà 'mhi, na maggenà ti vatvÃ: amma! ÃkÃsena nÃma khÅïÃsavà sa¤caranti; tvaæ kathaæ Ãgatà ti vuttÃ, Ãha: mayhaæ candÃlokena cetiyaæ olokentiyà ÂhitÃya BuddhÃrammaïà balavatÅ pÅti uppajji, athÃhaæ neva attano ÂhitabhÃvaæ, na nisinnabhÃvaæ a¤¤Ãsiæ, gahitanimitten' eva pana ÃkÃse langhitvà cetiyangaïe patiÂÂhità 'mhÅ ti.
Evaæ ubbegÃpÅti ÃkÃse langhÃpanappamÃïà hoti.
     PharaïÃpÅtiyà pana uppannÃya sakalasarÅraæ dhamitvà pÆritavatthi viya mahatà udakoghena pakkhandapabbatakucchi viya ca anuparipphuÂaæ hoti. Sà pan' esà pa¤cavidhà pÅti gabbhaæ gaïhantÅ paripÃkaæ gacchantÅ duvidhaæ passaddhiæ paripÆreti kÃyappassaddhi¤ ca cittappassaddhi¤ ca. Passaddhi gabbhaæ gaïhantÅ paripÃkaæ gacchantÅ duvidham pi sukhaæ paripÆreti, kÃyika¤ ca cetasika¤ ca. Sukhaæ gabbhaæ ganhantaæ paripÃkaæ gacchantaæ tividhaæ samÃdhiæ paripÆreti, khaïikasamÃdhiæ, upacÃrasamÃdhiæ, appanÃsamÃdhin ti. TÃsu yà appanà samÃdhissa mÆlaæ hutvà va¬¬hamÃnà samÃdhisampayogaæ gatà pharaïÃpÅti. Ayaæ imasmiæ atthe adhippetà pÅtÅ ti.


#<[page 145]>#
%<                            Pathamaæ jhÃnaæ                           145>%
     Itaraæ pana sukkhanaæ sukhaæ, suÂÂhu và khÃdati, khaïati ca kÃyacittÃbÃdhan ti sukhaæ. Taæ sÃtalakkhaïaæ, sampayuttÃnaæ upabrÆhaïarasaæ, anuggahapaccupaÂÂhÃnaæ. Sati pi ca nesaæ pÅtisukhÃnaæ katthaci avippayoge, iÂÂhÃrammaïapaÂilÃbhatuÂÂhi pÅti, paÂiladdharasÃnubhavanaæ sukhaæ. Yattha pÅti, tattha sukhaæ. Yattha sukhaæ, tattha na niyamato pÅti. SankhÃrakkhandhasangahità pÅti, vedanÃkkhandhasangahitaæ sukhaæ. KantÃrakhinnassa vanantodakadassanasavaïesu viya pÅti, vanacchÃyappavesana-udakaparibhogesu viya sukhaæ. Tasmiæ tasmiæ samaye pÃkaÂabhÃvato c' etaæ vuttan ti veditabbaæ. Iti aya¤ ca pÅti ida¤ ca sukhaæ assa jhÃnassa, asmiæ và jhÃne atthÅ ti idaæ jhÃnaæ pÅtisukhan ti vuccati. Atha và pÅti ca sukha¤ ca pÅtisukhaæ, dhammavinayÃdayo viya. Vivekajaæ pÅtisukham assa jhÃnassa, asmiæ và jhÃne atthÅ ti evam pi vivekajaæ pÅtisukhaæ. Yath' eva hi jhÃnaæ, evaæ pÅtisukham p' ettha vivekajam eva hoti, ta¤ c' assa atthi, tasmà ekapaden' eva vivekajaæ pÅti sukhan ti pi vattuæ yujjati.
Vibhange pana: idaæ sukhaæ imÃya pÅtiyà sahagatan ti Ãdinà nayena vuttaæ. Attho pana tatthà pi evam eva daÂÂhabbo.
     PaÂhamaæ jhÃnan ti idaæ parato Ãvibhavissati.
     Upasampajjà ti upagantvÃ, pÃputvà ti vuttaæ hoti.
UpasampÃdayitvà vÃ, nipphÃdetvà ti vuttaæ hoti. Vibhange pana: upasampajjà ti . . . paÂhamassa jhÃnassa lÃbho paÂilÃbho patti sampatti phussanà sacchikiriyà upasampadà ti vuttaæ. Tassà pi evam ev' attho daÂÂhabbo.
     ViharatÅ ti tad-anurÆpena iriyÃpathavihÃrena iti vuttappakÃrajhÃnasamangÅ hutvà attabhÃvassa iriyaæ, vuttiæ, pÃlanaæ, yapanaæ, yÃpanaæ, cÃraæ, vihÃraæ abhinipphÃdeti. Vuttaæ h' etaæ Vibhange: viharatÅ ti iriyati, vattati,


#<[page 146]>#
%<146                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  pÃleti, yapeti, yÃpeti, carati, viharati, tena vuccati viharatÅ ti.
     Yaæ pana vuttaæ:- pa¤cangavippahÅnaæ, pa¤cangasamannÃgatan ti tattha kÃmacchando, vyÃpÃdo, thÅnamiddhaæ, uddhaccakukkuccaæ, vicikicchà ti imesaæ pa¤cannaæ nÅvaraïÃnaæ pahÃnavasena pa¤cangavippahÅnatà veditabbÃ. Na hi etesu appahÅnesu jhÃnam uppajjati, ten' ass' etÃni pahÃnangÃnÅ ti vuccanti. Ki¤cÃpi hi jhÃnakkhaïe a¤¤e pi akusalà dhamma pahÅyanti, tathà pi etÃn' eva visesena jhÃnantarÃyakarÃni. KÃmacchandena hi nÃnÃvisayappalobhitaæ cittaæ na ekattÃrammaïe samÃdhiyati, kÃmacchandÃbhibhÆtaæ và taæ na kÃmadhÃtuppahÃnÃya paÂipadaæ paÂipajjati, vyÃpÃdena c' Ãrammaïe paÂiha¤¤amÃnaæ na nirantaraæ pavattati. ThÅnamiddhÃbhibhÆtaæ akamma¤¤aæ hoti, uddhaccakukuccaparetaæ avÆpasantam eva hutvà paribbhamati. VicikicchÃya upahataæ jhÃnÃdhigamasÃdhikaæ paÂipadaæ nÃrohati, iti visesena jhÃnantarÃyakarattà etÃn' eva pahÃnangÃnÅ ti vuttÃni.
     Yasmà pana vitakko Ãrammaïe cittaæ abhiniropeti, vicÃro anuppabandhati, tehi avikkhepÃya sampÃditappayogassa cetaso, payogasampattisambhavà pÅti pÅïanaæ, sukha¤ ca upabrÆhaïaæ karoti. Atha naæ sasesasampayuttadhammaæ etehi abhiniropanÃnuppabandhanapÅnaïÃnubrÆhaïehi anuggahÅtà ekaggatà ekattÃrammaïe samaæ sammà [ca] Ãdhiyati, tasmà vitakko, vicÃro, pÅti, sukhaæ, cittekaggatà ti imesaæ pa¤cannaæ uppattivasena pa¤cangasamannÃgatatà veditabbÃ. Uppannesu hi etesu pa¤casu jhÃnaæ uppannaæ nÃma hoti, ten' assa etÃni pa¤casamannÃgatangÃnÅ ti vuccanti, tasmà na etehi samannÃgataæ a¤¤ad-eva jhÃnaæ nÃma atthÅ ti gahetabbaæ. Yathà pana angamattavasen' eva caturanginÅ senÃ, pa¤cangika¤ ca turiyaæ, aÂÂhangiko ca maggo ti vuccati, evam idam pi angamattavasen' eva pa¤cangikan ti và pa¤cangasamannÃgatan ti và vuccatÅ ti veditabbaæ.


#<[page 147]>#
%<                            Pathamaæ jhÃnaæ                           147>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  EtÃni ca pa¤cangÃni, ki¤cÃpi upacÃrakkhaïe pi atthi, atha kho upacÃre pakaticittato balavatarÃni. Idha pana upacÃrato pi balavatarÃni rÆpÃvacaralakkhaïappattÃni. Ettha hi vitakko suvisuddhena ÃkÃrena Ãrammaïe cittaæ abhiniropayamÃno upajjati. VicÃro ativiya Ãrammaïaæ anumajjamÃno, pÅtisukhaæ sabbÃvantam pi kÃyaæ pharamÃnaæ. Ten' ev' Ãha: nÃssa ki¤ci sabbÃvato kÃyassa vivekajena pÅtisukhena apphuÂaæ hotÅ ti. Cittekaggatà pi, heÂÂhimamhi samuggapaÂale uparimaæ samuggapaÂalaæ viya, Ãrammaïesu phusità hutvà uppajjati: ayam etesaæ itarehi viseso. Tattha cittekaggatÃ, ki¤cÃpi savitakkaæ savicÃran ti imasmiæ pÃÂhe na niddiÂÂhÃ, tathà pi Vibhange: jhÃnan ti vitakko vicÃro pÅti sukhaæ cittekaggatà ti evaæ vuttattà angam eva, yena hi adhippÃyena Bhagavatà uddeso kato, so yeva tena Vibhange pakÃsito ti.
     TividhakalyÃïaæ dasalakkhaïasampannan ti ettha pana Ãdim ajjhapariyosÃnavasena tividhakalyÃïatÃ. Tesaæ yeva ca Ãdim ajjhapariyosÃnÃnaæ lakkhaïavasena dasalakkhaïasampannatà veditabbÃ.
     TatrÃyaæ pÃÊi:- paÂhamassa jhÃnassa paÂipadÃ-visuddhi Ãdi, upekkhÃnubrÆhaïà majjhe, sampahaæsanà pariyosÃnaæ.
`PaÂhamassa jhÃnassa paÂipadà visuddhi Ãdi':- Ãdissa kati lakkhaïÃni? ùdissa tÅïi lakkhaïÃni: yo tassa paribandho tato cittaæ visujjhati; visuddhattà cittaæ majjhimaæ samathanimittaæ paÂipajjati; paÂipannattà tattha cittaæ pakkhandati. Ya¤ ca paribandhato cittaæ visujjhati ya¤ ca visuddhattà cittaæ majjhimaæ samathanimittaæ paÂipajjati, ya¤ ca paÂipannattÃ, tattha cittaæ pakkhandati, paÂhamassa jhÃnassa paÂipadÃ-visuddhi Ãdi:- Ãdissa imÃni tÅïi lakkhaïÃni, tena vuccati paÂhamaæ jhÃnaæ ÃdikalyÃïa¤ ceva hoti tilakkhaïasampanna¤ ca.


#<[page 148]>#
%<148                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
     PaÂhamassa jhÃnassa upekkhÃnubrÆhaïà majjhe, majjhassa kati lakkhaïÃni? Majjhassa tÅïi lakkhaïÃni: visuddhaæ cittaæ ajjhupekkhati; samathapaÂipannaæ ajjhupekkhati; ekattupaÂÂhÃnaæ ajjhupekkhati. Ya¤ ca visuddhaæ cittaæ ajjhupekkhati, ya¤ ca samathapaÂipannaæ ajjhupekkhati, ya¤ ca ekattupaÂÂhÃnaæ ajjhupekkhati, paÂhamassa jhÃnassa upekkhÃnubrÆhaïà majjhe. Majjhassa imÃni tÅïi lakkhaïÃni, tena vuccati paÂhamaæ jhÃnaæ majjhe kalyÃïa¤ ceva hoti tilakkhaïasampanna¤ ca.
     PaÂhamassa jhÃnassa sampahaæsanà pariyosÃnaæ. PariyosÃnassa kati lakkhaïÃni? PariyosÃnassa cattÃri lakkhaïÃni. Tattha: jÃtÃnaæ dhammÃnaæ anativattanaÂÂhena sampahaæsanÃ; indriyÃnaæ ekarasaÂÂhena sampahaæsanÃ; tad-upagaviriyavÃhanaÂÂhena sampahaæsanÃ; ÃsevanaÂÂhena sampahaæsanÃ, paÂhamassa jhÃnassa sampahaæsanà pariyosÃnaæ. PariyosÃnassa imÃni cattÃri lakkhaïÃni, tena vuccati paÂhamaæ jhÃnaæ pariyosÃnakalyÃïa¤ ceva hoti catulakkhaïasampanna¤ cà ti.
     Tatra paÂipadÃ-visuddhi nÃma sasambhÃriko upacÃro, upekkhÃnubrÆhaïà nÃma appanÃ, sampahaæsanà nÃma paccavekkhaïà ti evam eke vaïïayanti. Yasmà pana: ekattagataæ cittaæ paÂipadÃ-visuddhi pakkhanda¤ ceva hoti upekkhÃnubrÆhita¤ ca, ¤Ãïena ca sampahaæsitan ti pÃÊiyaæ vuttaæ, tasmà anto appanÃyam eva Ãgamanavasena paÂipadÃ-visuddhi. TatramajjhattupekkhÃya kiccavasena upekkhÃnubrÆhaïÃ, dhammÃnaæ anativattanÃdibhÃvasÃdhanena pariyodÃpakassa ¤Ãïassa kiccanipphattivasena sampahaæsanà ca veditabbÃ. Kathaæ? Yasmiæ hi vÃre appanà uppajjati, tasmiæ yo nÅvaraïasankhÃto kilesagaïo tassa jhÃnassa paribandho, tato cittaæ visujjhati. Visuddhattà Ãvaraïavirahitaæ hutvÃ, majjhimaæ samathanimittaæ paÂipajjati. Majjhimaæ samathanimittaæ nÃma samappavatto appanÃsamÃdhi yeva.
     Tad-anantaraæ pana purimacittaæ ekasantati pariïÃmanayena tathattaæ upagacchamÃnaæ majjhimaæ samathanimittaæ paÂipajjati nÃma.


#<[page 149]>#
%<                            Pathamaæ jhÃnaæ                           149>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Evaæ paÂipannattà tathattupagamanena tattha pakkhandati nÃma. Evaæ tÃva purimacitte vijjamÃnÃkÃranipphÃdikà paÂhamassa jhÃnassa uppÃdakkhaïe yeva Ãgamanavasena paÂipadÃ-visuddhi veditabbÃ.
Evaæ visuddhassa pana tassa puna visodhetabbÃbhÃvato visodhane vyÃpÃraæ akaronto visuddhaæ cittaæ ajjhupekkhati nÃma. SamathabhÃvupagamanena samathapaÂipannassa puna samÃdhÃne vyÃpÃraæ akaronto samathapaÂipannaæ cittaæ ajjhupekkhati nÃma. SamathapaÂipannabhÃvato eva c' assa kilesasaæsaggaæ pahÃya ekattena upaÂÂhitassa puna ekattupaÂÂhÃne vyÃpÃraæ akaronto ekattupaÂÂhÃnaæ ajjhupekkhati nÃma. Evaæ tatramajjhattupekkhÃya kiccavasena upekkhÃnubrÆhaïà veditabbÃ.
     Ye pan' ete evaæ upekkhÃnubrÆhite tattha jÃtà samÃdhipa¤¤ÃsankhÃtà yuganandhadhammà a¤¤ama¤¤am anativattamÃnà hutvà pavattÃ, yÃni ca saddhÃdÅni indriyÃni nÃnÃkilesehi vimuttattà vimuttirasena ekarasÃni hutvà pavattÃni, ya¤ c' esa tad-upagaæ tesaæ anativattana-ekarasabhÃvÃnaæ anucchavikaæ viriyaæ vÃhayati, yà c' assa tasmiæ khaïe pavattà ÃsevanÃ:- sabbe pi te ÃkÃrÃ, yasmà ¤Ãïena sankilesavodÃnesu taæ taæ ÃdÅnava¤ ca Ãnisaæsa¤ ca disvÃ, tathà tathà sampahaæsitattà visodhitattà pariyodÃpitattà nipphannà va, tasmà dhammÃnaæ anativattanÃdibhÃvasÃdhanena pariyodÃpakassa ¤Ãïassa kiccanipphattivasena sampahaæsanà veditabbà ti vuttaæ.
     Tattha yasmà upekkhÃvasena ¤Ãïaæ pÃkaÂaæ hoti:-
yath' Ãha: tathà paggahitaæ cittaæ sÃdhukaæ ajjhupekkhati upekkhÃvasena, pa¤¤Ãvasena pa¤¤indriyaæ adhimattaæ hoti, upekkhÃvasena nÃnattakilesehi cittaæ vimuccati, vimokkhavasena pa¤¤Ãvasena pa¤¤indriyaæ adhimattaæ hoti, vimuttattà te dhammà ekarasà honti, ekarasaÂÂhenabhÃvanà ti-tasmà ¤ÃïakiccabhÆtà sampahaæ sanà pariyosÃnan ti vuttÃ.
     IdÃni paÂhamajjhÃnaæ adhigataæ hoti pathavÅkasiïan ti ettha gaïanÃnupubbatà paÂhamaæ; paÂhamaæ uppannan ti pi paÂhamaæ.


#<[page 150]>#
%<150                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ùrammaïÆpanijjhÃnato paccanÅkajhÃpanato và jhÃnaæ. PathavÅmaï¬alaæ pana sakalaÂÂhena pathavÅkasiïan ti vuccati. Taæ nissÃya paÂiladdhanimittam pi pathavÅkasiïaæ, nimitte paÂiladdhajhÃnam pi. Tatra imasmiæ atthe jhÃnaæ pathavÅkasiïan ti veditabbaæ. Taæ sandhÃya vuttaæ paÂhamajjhÃnaæ adhigataæ hoti pathavÅkasiïan ti.
     Evam adhigate pana etasmiæ tena yoginÃ, vÃlavedhinà viya [ca] sÆdena viya ca  ÃkÃrà pariggahetabbÃ. Yathà hi sukusalo dhanuggaho vÃlavedhÃya kammaæ kurumÃno yasmiæ vÃre vÃlaæ vijjhati, tasmiæ vÃre akkantapadÃna¤ ca dhanudaï¬assa ca jiyÃya ca sarassa ca ÃkÃraæ pariggaïheyya, evaæ me Âhitena evaæ dhanudaï¬aæ evaæ jiyaæ evaæ saraæ gahetvà vÃlo viddho ti; so tato paÂÂhÃya tath' eva te ÃkÃre sampÃdento avirÃdhetvà vÃlaæ vijjheyya, evam eva yoginà pi:- imaæ nÃma me bhÃjanaæ bhu¤jitvà evarÆpaæ puggalaæ sevamÃnena, evarÆpe senÃsane, iminà nÃma iriyÃpathena, imasmiæ kÃle, idam idhagatan ti ete bhojanasappÃyÃdayo ÃkÃrà pariggahetabbÃ. Evam hi so naÂÂhe và tasmiæ te ÃkÃre sampÃdetvà puna uppÃdetuæ appaguïaæ và paguïaæ karonto punappunaæ appetuæ sakkhissati.
   Yathà ca kusalo sÆdo bhattÃraæ parivisanto tassa yaæ yaæ
ruciyà paribhu¤jati, taæ taæ sallakkhetvà tato paÂÂhÃya tÃdisaæ yeva upanÃmento lÃbhassa bhÃgÅ hoti, evam ayam pi adhigatakkhaïe bhojanÃdayo ÃkÃre gahetvà te sampÃdento punappunaæ appanÃya lÃbhÅ hoti. TasmÃ, tena vÃlavedhinà viya, sÆdena viya ca, ÃkÃrà pariggahetabbÃ.
Vuttam pi c' etaæ BhagavatÃ:- seyyathÃpi, bhikkhave, paï¬ito viyatto kusalo sÆdo rÃjÃnaæ và rÃjamahÃmattÃnaæ và nÃnaccayehi sÆpehi paccupaÂÂhito assa ambilaggehi pi tittakaggehi pi kaÂukaggehi pi madhuraggehi pi khÃrikehi pi akhÃrikehi pi loïikehi pi aloïikehi pi.


#<[page 151]>#
%<                            Pathamaæ jhÃnaæ                           151>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Sa kho so, bhikkhave, paï¬ito viyatto kusalo sÆdo sakassa bhattu nimittaæ uggaïhÃti: idaæ và me ajja bhattu sÆpeyyaæ ruccati, imassa và abhiharati, imassa và bahuæ gaïhÃti, imassa và vaïïaæ bhÃsati, ambilaggaæ và me ajja bhattusÆpeyyaæ ruccati, ambilaggassa và [ajja] abhiharati, ambilaggassa và bahuæ gaïhÃti, ambilaggassa và vaïïaæ bhÃsati ...pe... aloïikassa và vaïïaæ bhasatÅ ti. Sakho so, bhikkhave, paï¬ito viyatto kusalo sÆdo lÃbhÅ ceva hoti acchÃdanassa, lÃbhÅ vetanassa, lÃbhÅ abhihÃrÃnaæ. Taæ kissa hetu? Tathà hi so, bhikkhave, paï¬ito viyatto kusalo sÆdo sakassa bhattu nimittaæ uggaïhÃti. Evam eva kho, bhikkhave, idh' ekacco paï¬ito viyatto kusalo bhikkhu kÃye kÃyÃnupassÅ viharati ...pe... vedanÃsu vedanÃ-, . . . citte cittÃ-, . . . dhammesu dhammÃnupassÅ viharati, ÃtÃpÅ sampajÃno satimà vineyya loke abhijjhÃdomanassaæ. Tassa dhammesu dhammÃnupassino viharato cittaæ samÃdhiyati, upakkilesà pahÅyanti, [sotaæ nimittaæ uggaïhÃti]. So kho so, bhikkhave, paï¬ito viyatto kusalo bhikkhu lÃbhÅ ceva hoti diÂÂhadhammasukhavihÃrassa, lÃbhÅ sati sampaja¤¤assa. Taæ kissa hetu? Tathà hi so, bhikkhave, paï¬ito viyatto kusalo bhikkhu sakassa cittassa nimittaæ uggaïhÃtÅ ti. Nimittagahaïena c' assa puna te ÃkÃre sampÃdayato appanÃmattam eva ijjhati, na ciraÂÂhÃnaæ. CiraÂÂhÃnaæ pana samÃdhiparipanthÃnaæ dhammÃnaæ suvisodhitattà hoti.
     Yo hi bhikkhu kÃmÃdÅnavapaccavekkhaïÃdÅhi kÃmacchandaæ na suÂÂhu vikkhambhetvÃ, kayappassaddhivasena kÃyaduÂÂhullaæ na suÂÂhu paÂippassaddhaæ katvÃ, ÃrambhadhÃtumanasikÃrÃdivasena thÅnamiddhaæ na suÂÂhu paÂivinodetvÃ, samathanimittamanasikÃrÃdivasena uddhaccakukkuccaæ na suÂÂhu samÆhataæ katvÃ,


#<[page 152]>#
%<152                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  a¤¤e pi samÃdhiparipanthe dhamme na suÂÂhu visodhetvà jhÃnaæ samÃpajjati, so, avisodhitaæ Ãsayaæ paviÂÂhabhamaro viya, avisuddhaæ uyyÃnaæ paviÂÂharÃjà viya ca, khippam eva nikkhamati. Yo pana samÃdhiparipanthe dhamme suÂÂhu visodhetvà jhÃnaæ samÃpajjati so suvisodhitaæ Ãsayaæ paviÂÂhabhamaro viya, suparisuddhaæ uyyÃnaæ paviÂÂharÃjà viya ca, sakalam pi divasabhÃgaæ antosamÃpattiyaæ yeva hoti. Ten' Ãhu PorÃïÃ:-
          KÃmesu chandaæ paÂighaæ vinodaye,
          Uddhaccamiddhaæ vicikicchapa¤camaæ,
          VivekapÃmojjakarena cetasÃ;
          RÃjà va suddhantagato tahiæ rame ti.
Tasmà ciraÂÂhiti kÃmena pÃripanthikadhamme visodhetvà jhÃnaæ samÃpajjitabbaæ; cittabhÃvanÃvepullattha¤ ca yathÃladdhaæ paÂibhÃganimittaæ va¬¬hetabbaæ. Tassa dve va¬¬hanÃbhÆmiyo: upacÃraæ và appanà vÃ. UpacÃraæ patvà pi hi taæ va¬¬hetuæ vaÂÂati, appanaæ patvà pi ekasmiæ pana ÂhÃne avassaæ va¬¬hetabbaæ. Tena vuttaæ: yathÃladdhaæ paÂibhÃganimittaæ va¬¬hetabban ti.
     TatrÃyaæ va¬¬hanÃnayo: tena yoginà taæ nimittaæ pattava¬¬hana-pÆvava¬¬hana-bhattava¬¬hana-latÃva¬¬hanadussava¬¬hanayogena ava¬¬hetvÃ, yathà nÃma kassako kasitabbaÂÂhÃnaæ nangalena paricchinditvà paricchedabbhantare kasati; yathà và pana bhikkhÆ sÅmaæ bandhantà paÂhamaæ nimittÃni sallakkhetvà pacchà bandhanti, evam eva tassa yathÃladdhassa nimittassa anukkamena ekanguladvangula-tivangula-caturangulamattaæ manasà paricchinditvà yathà paricchinna-paricchedaæ va¬¬hetabbaæ, aparicchinditvà pana na va¬¬hetabbaæ. Tato vidatthiratanapamukhapariveïavihÃrasÅmÃnaæ gÃmanigamajanapadarajjasamuddasÅmÃna¤ ca paricchedavasena va¬¬hayantena cakkavÃÊaparicchedena và tato và pi uttariæ paricchinditvà va¬¬hetabbaæ.


#<[page 153]>#
%<                            Pathamaæ jhÃnaæ                           153>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Yathà hi haæsapotakà pakkhÃnaæ uÂÂhitakÃlato paÂÂhÃya parittaæ parittaæ padesaæ uppatantÃ, paricayaæ katvÃ, anukkamena candimasuriyasantikaæ gacchanti, evam eva bhikkhu, vuttanayena nimittaæ paricchinditvÃ, va¬¬hento yÃva cakkavÃÊaparicchedÃ, tato và uttariæ va¬¬heti. Ath' assa taæ nimittaæ va¬¬hitava¬¬hitaÂÂhÃne pathaviyà ukkÆlavikkÆla-nadÅ-viduggapabbatavisamesu sankusata-samabbhÃhataæ usabhacammaæ viya hoti. Tasmiæ pana nimitte pattapaÂhamajjhÃnena Ãdikammikena samÃpajjanabahulena bhavitabbaæ, na paccavekkhaïabahulena [bhavitabbaæ], paccavekkhaïabahulassa hi jhÃnangÃni thÆlÃni dubbalÃni hutvà upaÂÂhahanti. Ath' assa tÃni evaæ upaÂÂhitattà upari ussukkanÃya paccayataæ nÃpajjanti; so appaguïe jhÃne ussukkamÃno paÂhamajjhÃnà ca parihÃyati, na ca sakkoti dutiyaæ pÃpuïituæ. Ten' Ãha BhagavÃ:- seyyathÃpi, bhikkhave, gÃvÅ pabbateyyà bÃlà avyattà akhetta¤¤Æ akusalà visame pabbate [vi] carituæ, tassà evam assa: yan nÆnÃhaæ agatapubba¤ ceva disan gaccheyyaæ, akhÃditapubbÃni ca tiïÃni khÃdeyyaæ apÅtapubbbÃni ca pÃnÅyÃni piveyyan ti. Sà purimaæ pÃdaæ na suppatiÂÂhitaæ patiÂÂhÃpetvà pacchimaæ pÃdaæ uddhareyya; sà na ceva agatapubbaæ disaæ gaccheyya, na ca akhÃditapubbÃni tiïÃni khÃdeyya, na ca apÅtapubbÃni pÃnÅyÃni piveyya. Yasmi¤ c' assà padese ÂhitÃya evam assa: yan nÆnÃhaæ agatapubba¤ ceva ...pe . . . piveyyan ti ta¤ ca padesaæ na sotthinà paccÃgaccheyya. Taæ kissa hetu?  Tathà hi sÃ, bhikkhave, gÃvÅ pabbateyyà bÃlà avyattà akhetta¤¤Æ akusalà visame pabbate carituæ. Evam eva kho, bhikkhave, idh' ekacco bhikkhu bÃlo avyatto akhetta¤¤Æ akusalo `vivicc' eva kÃmehi ...pe...
paÂhamaæ jhÃnaæ upasampajja' viharituæ, so taæ nimittaæ nÃsevati na bhÃveti na bahulÅkaroti na svÃdhiÂÂhitam adhiÂÂhÃti.
Tassa evaæ hoti:- yan nÆnÃhaæ `vitakkavicÃrÃnaæ vÆpasamà ...pe... dutiyaæ jhÃnaæ upasaæpajja' vihareyyan ti.


#<[page 154]>#
%<154                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  So na sakkoti `vitakkavicÃrÃnaæ vÆpasamà ...pe... duÂiyaæ jhÃnaæ upasampajja' viharituæ. Tass' evaæ hoti:-
yan nÆnÃhaæ `vivicc' eva kÃmehi ...pe... paÂhamaæ jhÃnaæ upasampajja' vihareyyan ti. So na sakkoti `vivicc' eva kÃmehi ...pe... paÂhamaæ jhÃnaæ upasampajja' viharituæ. Ayaæ vuccati, bhikkhave, bhikkhu ubhato bhaÂÂho, ubhato parihÅno, seyyathÃpi, bhikkhave, sà gÃvÅ pabbateyyà bÃlà avyattà akhettannÆ akusalà visame pabbate vicaritun ti.
     Tasmà 'nena tasmiæ yeva tÃva paÂhamajjhÃne pa¤cah' ÃkÃrehi ciïïavasinà bhavitabbaæ. Tatr' imà pa¤cavasiyo:
-ÃvajjanavasÅ, samÃpajjanavasÅ, adhiÂÂhÃnavasÅ, vuÂÂhÃnavasÅ, paccavekkhaïavasÅ ti. PaÂhamaæ jhÃnaæ yatthicchakaæ yadicchakaæ yÃvadicchakaæ Ãvajjati avajjanÃya dandhÃyitattaæ natthÅ ti ÃvajjanavasÅ. PaÂhamaæ jhÃnaæ yatthicchakaæ ...pe... samÃpajjati samÃpajjanÃya dandhÃyitattaæ natthÅ ti samÃpajjanavasÅ. Evaæ sesà pi vitthÃretabbÃ.
     Ayaæ pan' ettha atthappakÃsanÃ:- paÂhamajjhÃnato vuÂÂhÃya, paÂhamaæ vitakkaæ Ãvajjayato, bhavangaæ upacchinditva, uppannÃvajjanÃnantaraæ vitakkÃrammaïÃn' eva cattÃri pa¤ca và javanÃni javanti, tato dve bhavangÃni, tato puna vicÃrÃrammaïaæ Ãvajjanaæ vuttanayen' eva javanÃnÅ ti. Evaæ pa¤casu jhÃnangesu yadà nirantaraæ cittaæ pesetuæ sakkoti, ath' assa ÃvajjanavasÅ siddhà hoti.
     Ayaæ pana matthakappattà vasÅ Bhagavato yamakapÃÂihÃriye labbhati. A¤¤esaæ và evarÆpe kÃle, ito paraæ sÅghatarà ÃvajjanavasÅ nÃma n' atthi. ùyasmato pana MahÃMoggallÃnassa Nandopananda-nÃgarÃjadamane viya sÅghaæ samÃpajjanasamatthatà samÃpajjanavasÅ nÃma. AccharÃmattaæ và dasaccharÃmattaæ và khaïaæ Âhapetuæ samatthatà adhiÂÂhÃnavasÅ nÃma. Tath' eva lahuæ vuÂÂhÃtuæ samatthatà vuÂÂhÃnavasÅ nÃma. Tad-ubhayadassanatthaæ Buddharakkhitattherassa vatthuæ kathetuæ vaÂÂati:-


#<[page 155]>#
%<                            Pathamaæ jhÃnaæ                           155>%
     So h' Ãyasmà upasampadÃya aÂÂhavassiko hutvà Therambatthale MahÃrohaïaguttattherassa gilÃnupaÂÂhÃnaæ ÃgatÃnaæ tiæsamattÃnaæ iddhimantasahassÃnaæ majjhe nisinno therassa yÃguæ paÂiggÃhayamÃnaæ:- upaÂÂhÃkanÃgarÃjÃnaæ gahessÃmÅ ti ÃkÃsato pakkhandantaæ supaïïarÃjÃnaæ disvà tÃva devapabbataæ nimmiïitvà nÃgarÃjÃnaæ bÃhÃyaæ gahetvà tattha pÃvisi. SupaïïarÃjà pabbate pahÃraæ datvà palÃyi. MahÃthero Ãha:- sace, Ãvuso, rakkhito nÃbhavissa, sabb' eva gÃrayhà assÃmà ti. PaccavekkhaïÃvasÅ pana Ãvajjanavasiyà eva vuttÃ. PaccavekkhaïajavanÃn' eva hi tattha ÃvajjanÃnantarÃnÅ ti.
     ImÃsu pana pa¤casu vasÅsu ciïïavasinà paguïapaÂhamajjhÃnato vuÂÂhÃya, ayaæ samÃpatti ÃsannanÅvaraïapaccatthikÃ, vitakkavicÃrÃnaæ oÊÃrikattà angadubbalà ti ca tattha dosaæ disvÃ, dutiyaæ jhÃnaæ, santato manasikaritvÃ, paÂhamajjhÃne nikantiæ pariyÃdÃya, dutiyÃdhigamÃya yogo kÃtabbo. Ath' assa yadà paÂhamajjhÃnà vuÂÂhÃya satassa sampajÃnassa jhÃnangÃni paccavekkhato vitakkavicÃrà oÊÃrikato upaÂÂhahanti. PÅtisukha¤ ceva cittekaggatà ca santato upaÂÂhÃti. Tad-assa oÊÃrikangappahÃnÃya santangapaÂilÃbhÃya ca tad-eva nimittaæ pathavÅ pathavÅ ti punappuna manasikaroto: idÃni dutiyajjhÃnaæ sampajjissatÅ ti bhavangaæ upacchinditvÃ, tad-eva pathavÅkasiïaæ Ãrammaïaæ katvÃ, manodvÃrÃvajjanaæ uppajjati. Tato tasmiæ yev' Ãrammaïe cattÃri pa¤ca và javanÃni javanti. Yesaæ avasÃne ekaæ rÆpÃvacaraæ dutiyajjhÃnikaæ, sesÃni vuttappakÃrÃn' eva kÃmÃvacarÃnÅ ti.
     EttÃvatà c' esa:- vitakkavicÃrÃnaæ vÆpasamà ajjhattaæ sampasÃdanaæ cetaso ekodibhÃvaæ avitakkam-avicÃraæ samÃdhijaæ pÅtisukhaæ dutiyaæ jhÃnaæ upasampajja viharati evam anena dvangavippahÅnaæ tivangasamannÃgataæ tividhakalyÃïaæ dasalakkhaïasampannaæ dutiyaæ jhÃnaæ adhigataæ hoti pathavÅkasiïaæ.


#<[page 156]>#
%<156                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
     Tattha vitakkavicÃrÃnaæ vÆpasamà ti vitakkassa ca vicÃrassa cà ti imesaæ dvinnaæ vÆpasamà samatikkamÃ, dutiyajjhÃnakkhaïe angapÃtubhÃvà ti vuttaæ hoti. Tattha ki¤cÃpi dutiyajjhÃne sabbe paÂhamajjhÃnadhammà na santi, a¤¤e yeva hi paÂhamajjhÃne phassÃdayo, a¤¤e idha; oÊÃrikassa pana angassa samatikkamà paÂhamajjhÃnato paresaæ dutiyajjhÃnÃdÅnaæ adhigamo hotÅ ti dÅpanatthaæ vitakkavicÃrÃnaæ vÆpasamà ti evaæ vuttan ti veditabbaæ.
     Ajjhattan ti idha niyakajjhattaæ adhippetaæ. Vibhange pana: ajjhattaæ paccattan ti ettakam eva vuttaæ. Yasmà ca niyakajjhattaæ adhippetaæ, tasmà attani jÃtaæ, attano santÃne nibbattan ti ayam ettha attho.
     SampasÃdanan ti sampasÃdanaæ vuccati saddhÃ. SampasÃdanayogato jhÃnam pi sampasÃdanaæ, nÅlavaïïayogato nÅlaæ vatthaæ viya. Yasmà và taæ jhÃnaæ sampasÃdanasamannÃgatattà vitakkavicÃrakkhobha-vÆpasamanena ca cetaso sampasÃdayati, tasmà pi sampasÃdanan ti vuttaæ.
Imasmi¤ ca atthavikappe sampasÃdanaæ cetaso ti evaæ padasambandho veditabbo. Purimasmiæ pana atthavikappe cetaso ti etaæ ekodibhÃvena saddhiæ yojetabbaæ. TatrÃyam atthayojanÃ:- eko udetÅ ti ekodi, vitakkavicÃrehi anajjhÃrÆÊhattà aggo seÂÂho hutvà udetÅ ti attho. SeÂÂho pi hi loke eko ti vuccati. VitakkavicÃravirahito và eko asahÃyo hutvà iti pi vattuæ vaÂÂati. Atha và sampayuttadhamme udÃyatÅ ti udi, uÂÂhapetÅ ti attho. SeÂÂhaÂÂhena eko ca so udi cà ti ekodi: samÃdhiss' etam adhivacanaæ, iti imam ekodiæ bhÃveti va¬¬hetÅ ti idaæ dutiyajjhÃnaæ ekodibhÃvaæ.
     So panÃyaæ ekodi, yasmà cetaso, na sattassa, na jÅvassa, tasmà evaæ cetaso ekodibhÃvan ti vuttaæ. Nanu cÃyaæ saddhà paÂhamajjhÃne pi atthi, aya¤ ca ekodi nÃmako samÃdhi, atha kasmà idam eva sampasÃdanaæ cetaso ekodibhÃva¤ cà ti vuttaæ? Vuccate:- adum hi paÂhamajjhÃnaæ vitakkavicÃrakkhobhena,


#<[page 157]>#
%<                             Dutiyaæ jhÃnaæ                           157>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  vÅcitarangasamÃkulam iva jalaæ, na suppasannaæ hoti, tasmà satiyà pi saddhÃya sampasÃdanan ti na vuttaæ, na suppasannattà yeva c' ettha samÃdhi pi na suÂÂhu pÃkaÂo, tasmà ekodibhÃvanan ti pi na vuttaæ. Imasmiæ pana jhÃne vitakkavicÃrapaÊibodhÃbhÃvena laddhokÃsà balavatÅ saddhÃ. Balavasaddhà sahÃya paÂilÃbhen' eva samÃdhi pi pÃkaÂo, tasmà idam eva evaæ vuttan ti veditabbaæ. Vibhange pana: sampasÃdanan ti yà saddhà saddahanà okappanà abhippasÃdo. Cetaso ekodibhÃvan ti yà cittassa Âhiti ...pe... sammÃsamÃdhÅ ti ettakam eva vuttaæ. Evaæ vuttena pana tena saddhiæ ayaæ atthavaïïanà yathà na virujjhati, a¤¤adatthu saæsandati ceva sameti ca evaæ veditabbÃ.
     Avitakkaæ avicÃran ti bhÃvanÃya pahÅnattà etasmiæ etassa và vitakko natthÅ ti avitakkaæ. Iminà va nayena avicÃraæ. Vibhange pi vuttaæ:- iti aya¤ ca vitakko aya¤ ca vicÃro santà honti samità vÆpasantà atthangatà abbhatthangatà appità vyappità sosità visosità vyantÅkatÃ. Tena vuccati avitakkaæ avicÃran ti.
     Etth' Ãha:- nanu ca vitakkavicÃrÃnaæ vÆpasamà ti iminà pi ayam attho siddho, atha kasmà puna vuttaæ avitakkaavicÃran ti? Vuccate: evam etaæ siddho 'vÃyam attho; na pan' etaæ tad-atthadÅpakaæ. Nanu avocumha oÊÃrikassa pana angassa samatikkamà paÂhamajjhÃnato paresaæ dutiyajjhÃnÃdÅnaæ samadhigamo hotÅ ti dassanatthaæ vitakkavicÃrÃnaæ vÆpasamà ti evaæ vuttan ti? Api ca vitakkavicÃrÃnaæ vÆpasamà idaæ sampasÃdanaæ, na kilesakÃlussiyassa. VitakkavicÃrÃna¤ ca vÆpasamà ekodibhÃvaæ, na upacÃrajjhÃnam iva nÅvaraïappahÃïà na paÂhamajjhÃnam iva ca angapÃtubhÃvà ti: evaæ sampasÃdana-ekodibhÃvÃnaæ hetuparidÅpakam idaæ vacanaæ. Tathà vitakkavicÃrÃnaæ vÆpasamà idaæ avitakka-m-avicÃraæ, na tatiyacatutthajjhÃnÃni viya, cakkhuvi¤¤ÃïÃdÅni viya ca abhÃvà ti evaæ avitakkÃvicÃrabhÃvassa hetuparidÅpaka¤ ca, na vitakka-vicÃrÃbhÃvamattaparidÅpakaæ. VitakkavicÃrÃbhÃvamattaparidÅpakam eva pana avitakkaæ avicÃran ti idaæ vacanaæ,


#<[page 158]>#
%<158                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tasmà purimaæ vatvà pi vattabbaæ evà ti.
     SamÃdhijan ti paÂhamajjhÃnasamÃdhito sampayuttasamÃdhito và jÃtan ti attho. Tattha ki¤cÃpi paÂhamam pi sampayuttasamÃdhito jÃtaæ, atha kho ayam eva samÃdhi samÃdhÅ ti vattabbataæ arahati. VitakkavicÃrakkhobhavirahena ativiya acalattà suppasannattà ca, tasmà imassa vaïïabhaïanatthaæ idam eva samÃdhijan ti vuttaæ.
     PÅtisukhan ti idaæ vuttanayam eva.
     Dutiyan ti gaïanÃnupubbatà dutiyaæ [, dutiyaæ uppannan ti pi dutiyan ti]. Idaæ dutiyaæ samÃpajjatÅ ti pi dutiyaæ.
Yaæ pana vuttaæ dvangavippahÅnaæ tivangasamannÃgatan ti. Tattha vitakkavicÃrÃnaæ pahÃnavasena dvangavippahÅnatà veditabbÃ. Yathà ca paÂhamajjhÃnassa upacÃrakkhaïe nÅvaraïÃni pahÅyanti, na tathà imassa vitakkavicÃrÃ. AppanÃkkhaïe yeva ca pan' etaæ vinà tehi uppajjati, ten' assa te pahÃnangan ti vuccanti.
     PÅtisukhaæ cittekaggatà ti imesaæ pana tiïïaæ uppattivasena tivangasamannÃgatatà veditabbÃ. Tasmà yaæ Vibhange: jhÃnan ti sampasÃdo pÅtisukhaæ cittassa ekaggatà ti vuttaæ, taæ saparikkhÃraæ jhÃnaæ dassetuæ pariyÃyena vuttaæ. èhapetvà pana sampasÃdanaæ nippariyÃyena upanijjhÃnalakkhaïappattÃnaæ angÃnaæ vasena tivangikam eva etaæ hoti. Yath' Ãha:- katamaæ tasmiæ samaye tivangikaæ jhÃnaæ hoti? PÅtisukhaæ cittassa ekaggatà ti. Sesaæ paÂhamajjhÃne vuttanayam eva.
     Evam adhigate pana tasmim pi vuttanayen' eva pancah' ÃkÃrehi ciïïavasinà hutvÃ, paguïadutiyajjhÃnato vuÂÂhÃya, ayaæ samÃpatti ÃsannavitakkavicÃrapaccatthikÃ. Yad eva tattha pÅtÅ ti cetaso ubbilÃvitaæ, eten' etaæ oÊÃrikaæ akkhÃyatÅ ti vuttÃya pÅtiyà oÊÃrikattà angadubbalà ti ca tattha dosaæ disvÃ, tatiyajjhÃnaæ santato manasikaritvÃ, dutiyajjhÃne nikantiæ pariyÃdÃya, tatiyÃdhigamÃya yogo kÃtabbo.
Ath' assa yadà dutiyajjhÃnato vuÂÂhÃya satassa sampajÃnassa jhÃnangÃni paccavekkhato pÅti oÊÃrikato upaÂÂhÃti,


#<[page 159]>#
%<                             Tatiyaæ jhÃnaæ                           159>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  sukha¤ ceva ekaggatà ca santato upaÂÂhÃti, tadà 'ssa oÊÃrikangapahÃnÃya santangapaÂilÃbhÃya ca tad eva nimittaæ: pathavÅ, pathavÅ ti punappunaæ manasikaroto: idÃni tatiyajjhÃnaæ uppajjissatÅ ti bhavangaæ upacchinditvà tad eva pathavÅkasiïaæ Ãrammaïaæ katvà manodvÃravajjanaæ uppajjati. Tato tasmiæ yev' Ãrammaïe cattÃri pa¤ca và javanÃni javanti, yesaæ avasÃne ekaæ rÆpÃvacaraæ tatiyajjhÃnikaæ, sesÃni vuttanayen' eva kÃmÃvacarÃnÅ ti.
     EttÃvatà ca pan' esa: pÅtiyà ca virÃgà upekkhako ca viharati, sato ca sampajÃno sukha¤ ca kÃyena paÂisaævedeti, yan taæ ariyà Ãcikkhanti: upekkhako satimà sukhavihÃrÅ ti, tatiyaæ jhÃnaæ upasampajja viharatÅ ti evam anena ekangavippahÅnaæ dvangasamannÃgataæ tividhakalyÃïaæ dasalakkhaïasampannaæ tatiyajjhÃnaæ adhigataæ hoti pathavÅkasiïaæ.
     Tattha pÅtiyà ca virÃgà ti virÃgo nÃma vuttappakÃrÃya pÅtiyà jigucchanaæ và samatikkamo vÃ. Ubhinnaæ pana antarà ca saddo sampiï¬anattho, so vÆpasamaæ và sampiï¬eti vitakkavicÃrÃnaæ vÆpasamaæ vÃ. Tattha yadà vÆpasamam eva sampiï¬eti, tadà pÅtiyà ca virÃgà ki¤ca bhÅyyo vÆpasamà cà ti evaæ yojanà veditabbÃ. Imissà ca yojanÃya virÃgo jigucchanattho hoti, tasmà pÅtiyà jigucchanà ca vÆpasamà cà ti ayam attho daÂÂhabbo. Yadà pana vitakkavicÃravÆpasamaæ sampiï¬eti, tadà pÅtiyà ca virÃgà ki¤ca bhÅyyo vitakkavicÃrÃna¤ ca vÆpasamà ti evaæ yojanà veditabbÃ. Imissà ca yojanÃya virÃgo samatikkamanattho hoti. Tasmà pÅtiyà ca samatikkamà vitakkavicÃrÃna¤ ca vÆpasamà ti ayam attho daÂÂhabbo.
     KÃma¤ c' ete vitakkavicÃrà dutiyajjhÃne yeva vÆpasantÃ, imassa pana jhÃnassa maggaparidÅpanatthaæ vaïïabhaïanattha¤ c' etaæ vuttaæ. VitakkavicÃrÃna¤ ca vÆpasamà ti hi vutte idaæ pa¤¤Ãyati:- nanu vitakkavicÃravÆpasamo maggo imassa jhÃnassà ti? Yathà ca tatiye ariyamagge appahÅnÃnam pi sakkÃyadiÂÂhÃdÅnaæ pa¤cannaæ orambhÃgiyÃnaæ saæyojanÃnaæ pahÃnà ti, evaæ pahÃnaæ vuccamÃnaæ vaïïabhaïanaæ hoti.


#<[page 160]>#
%<160                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tad-adhigamÃya ussukkÃnaæ ussÃhajanakaæ, evam eva idha avÆpasantÃnam pi vitakkavicÃrÃnaæ vÆpasamo vuccamÃno vaïïabhaïanaæ hoti. TenÃyam attho vutto pÅtiyà ca samatikkamà vitakkavicÃrÃna¤ ca vÆpasamà ti.
     Upekkhako ca viharatÅ ti ettha upapattito ikkhatÅ ti upekkhÃ. Samaæ passati, apakkhapatità hutvà passatÅ ti attho.
TÃya visadÃya vipulÃya thÃmagatÃya samannÃgatattà tatiyajjhÃnasamangÅ upekkhako ti vuccati. Upekkhà pana dasavidhà hoti: chaÊangupekkhÃ, brahmavihÃrupekkhÃ, bojjhangupekkhÃ, viriyupekkhÃ, sankhÃrupekkhÃ, vedanupekkhÃ, vipassanupekkhÃ, tatramajjhattupekkhÃ, jhÃnupekkhÃ, pÃrisuddhupekkhà ti.
     Tattha yÃ: idha khÅïÃsavo bhikkhu cakkhunà rÆpaæ disvà neva sumano hoti, na dummano, upekkhako ca viharati sato sampajÃno ti evam Ãgatà khÅïÃsavassa chasu dvÃresu iÂÂhÃniÂÂhachaÊÃrammaïÃpÃthe parisuddhapakatibhÃvà vijahanÃkÃrabhÆtà upekkhÃ: ayaæ chaÊangupekkhà nÃma.
     Yà pana: upekkhÃsahagatena cetasà ekaæ disaæ pharitvà viharatÅ ti evam Ãgatà sattesu majjhattÃkÃrabhÆtà upekkhÃ:
ayaæ brahmavihÃrupekkhà nÃma.
     Yà upekkhÃ-sambojjhangaæ bhÃveti vivekanissitan ti evam Ãgatà sahajÃtadhammÃnaæ majjhattÃkÃrabhÆtà upekkhÃ:
ayaæ bojjhangupekkhà nÃma.
     Yà pana kÃlena kÃlaæ upekkhÃ-nimittaæ manasikarotÅ ti evam Ãgatà anaccÃraddhanà ti sithilà viriyasankhÃtà upekkhÃ:- ayaæ viriyupekkhà nÃma.
     YÃ: kati sankhÃrupekkhà samÃdhivasena uppajjanti? kati sankhÃrupekkhà vipassanÃvasena uppajjanti? AÂÂha sankhÃrupekkhà samÃdhivasena uppajjanti. Dasa sankhÃrupekkhà vipassanÃvasena uppajjantÅ ti evam Ãgatà nÅvaraïÃdi paÂisankhà santiÂÂhanÃgahaïe majjhattabhÆtà upekkhÃ:-.


#<[page 161]>#
%<                             Tatiyaæ jhÃnaæ                           161>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
ayaæ sankhÃrupekkhà nÃma.
     Yà pana: yasmiæ samaye kÃmÃvacaraæ kusalaæ cittaæ uppannaæ hoti upekkhÃsahagatan ti evam Ãgatà adukkhamasukhasa¤¤ità upekkhÃ--ayaæ vedanupekkhà nÃma.
   YÃ: yad-atthiyaæ bhÆtaæ taæ pajahati upekkhaæ paÂilabh-
atÅ ti evam Ãgatà vicinane majjhattabhÆtà upekkhÃ:-
ayaæ vipassanupekkhà nÃma.
     Yà pana chandÃdisu ye-vÃ-panakesu Ãgatà sahajÃtÃnaæ samavÃhitabhÆtà upekkhÃ:- ayaæ tatramajjhattupekkhà nÃma.
     YÃ: upekkhako ca viharatÅ ti evam Ãgatà aggasukhe pi tasmiæ apakkhapÃtajananÅ upekkhÃ-ayaæ jhÃnupekkhà nÃma.
     Yà pana: upekkhÃ-sati pÃrisuddhiæ catutthaæ jhÃnan ti evam Ãgatà sabbapaccanÅkaparisuddhà paccanÅkavÆpasamane pi avyÃpÃrabhÆtà upekkhÃ:- ayaæ pÃrisuddhupekkhà nÃma.
     Tattha chaÊangupekkhà ca brahmavihÃrupekkhà ca bojjhangupekkhà ca tatramajjhattupekkhà ca jhÃnupekkhà ca pÃrisuddhupekkhà ca atthato ekÃ, tatramajjhattupekkhà va hoti. Tena tena avatthÃbhedena pan' assà ayaæ bhedo:-
ekassà pi sato sattassa kumÃra-yuva-thera-senÃpati-rÃjÃdivasena bhedo viya, tasmà tÃsu yattha chaÊangupekkhÃ, na tattha bojjhangupekkhÃdayo, yattha và pana bojjhangupekkhà na tattha chaÊangupekkhÃdayo hontÅ ti veditabbÃ. Yathà c' etÃsam atthato ekÅbhÃvo, evaæ sankhÃrupekkhÃ-vipassanupekkhÃnam pi. Pa¤¤Ã eva hi sà kiccavasena dvidhÃbhinnÃ. Yathà hi purisassa sÃyaæ gehaæ paviÂÂhaæ sappaæ ajapadadaï¬aæ gahetvà pariyesamÃnassa taæ thusakoÂÂhake nipannaæ disvÃ: sappo nu kho no ti avalokentassa, so vattikattayaæ disvà nibbematikassa: sappo, na sappo ti vicinane majjhattatà hoti,


#<[page 162]>#
%<162                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  evam eva yà Ãraddhavipassakassa vipassanà ¤Ãïena lakkhaïattaye diÂÂhe sankhÃrÃnaæ aniccabhÃvÃdi vicinane majjhattatà uppajjati:- ayaæ vipassanupekkhà nÃma. Yathà pana tassa purisassa ajapadadaï¬ena gÃÊhaæ sappaæ gahetvÃ: kinnvÃhaæ imaæ sappaæ aviheÂhento attÃna¤ ca iminà a¬aæsÃpento mu¤ceyyan ti mu¤canÃkÃram eva pariyesato gahaïe majjhattatà hoti, evam eva yà lakkhaïattayassa diÂÂhattà Ãditte viya tayo bhave passato sankhÃraggahaïe majjhattatÃ:- ayaæ sankhÃrupekkhà nÃma. Iti vipassanupekkhÃya siddhÃya sankhÃrupekkhà pi siddhà va hoti. Iminà pan' esà vicinanaggahaïesu majjhattatÃsankhÃtena kiccena dvidhà bhinnà ti.
     Viriyupekkhà pana vedanupekkhà ca a¤¤ama¤¤a¤ ca avasesà hi ca atthato bhinnà evà ti. Iti imÃsu upekkhÃsu jhÃnupekkhà idha adhippetÃ. Sà majjhattalakkhaïÃ, anÃbhogarasÃ, avyÃpÃrapaccupaÂÂhÃnÃ, pÅtivirÃgapadaÂÂhÃnà ti. Etth' Ãha:- nanu cÃyam atthato tatramajjhattupekkhà va hoti, sà ca paÂhamadutiyajjhÃnesu pi atthi, tasmà tatrà pi upekkhako ca viharatÅ ti evam ayaæ vattabbà siyÃ, sà kasmà na vuttà ti? Aparivyattakiccato. Aparivyattaæ hi tassà tattha kiccaæ vitakkÃdÅhi abhibhÆtattÃ. Idha panÃyaæ vitakkavicÃrapÅtÅhi anabhibhÆtattÃ, ukkhittasirà viya hutvÃ, parivyattakiccà jÃtÃ, tasmà vuttà ti.
     NiÂÂhità upekkhako ca viharatÅ ti etassa sabbaso atthavaïïanÃ.
     IdÃni sato ca sampajÃno ti ettha saratÅ ti sato, sampajÃnÃtÅ ti sampajÃno. Puggalena sati ca sampaja¤¤a¤ ca vuttaæ.
Tattha saraïalakkhaïà sati, asammussanarasÃ, ÃrakkhapaccupaÂÂhÃnÃ. Asammohalakkhaïaæ sampaja¤¤aæ, tÅraïarasaæ, pavicayapaccupaÂÂhÃnaæ.
     Tattha ki¤cÃpi idaæ sati-sampaja¤¤aæ purimajjhÃnesu pi atthi, muÂÂhassatissa hi asampajÃnassa upacÃramattam pi na sampajjati, pageva appanÃ. OÊÃrikattà pana tesaæ jhÃnÃnaæ bhÆmiyaæ viya purisassa cittassa gati sukhà hoti.
Avyattaæ tattha sati-sampaja¤¤akiccaæ. OÊÃrikangappahÃnena pana sukhumattà imassa jhÃnassa,


#<[page 163]>#
%<                             Tatiyaæ jhÃnaæ                           163>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  purisassa KhuradhÃrÃyaæ viya sati-sampaja¤¤akiccapariggahÅtà eva cittassa gati icchitabbà ti idh' eva vuttaæ. Ki¤ca bhÅyyo? Yathà dhenupago vaccho dhenuto apanÅto arakkhiyamÃno punad-eva dhenuæ upagacchati, evam idaæ tatiyajjhÃnasukhaæ pÅtito apanÅtaæ, taæ sati-sampaja¤¤Ãrakkhena arakkhiyamÃnaæ punad-eva pÅtiæ upagaccheyya, pÅtisampayuttam eva siyÃ. Sukhe và pi sattà sÃrajjanti, ida¤ ca atimadhuraæ sukhaæ, tato paraæ sukhÃbhÃvÃ, sati-sampaja¤¤ÃnubhÃvena pan' ettha sukhe asÃrajjanà hoti, no a¤¤athà ti imam pi atthavisesaæ dassetuæ idam idh' eva vuttan ti veditabbaæ.
     IdÃni sukha¤ ca kÃyena paÂisaævedetÅ ti ettha ki¤cÃpi tatiyajjhÃnasamangino sukhapaÂisaævedanÃbhogo natthi, evaæ sante pi, yasmà tassa nÃma-kÃyena sampayuttaæ sukhaæ, yaæ và taæ nÃmakÃyasampayuttaæ sukhaæ, taæ samuÂÂhÃnen' assa yasmà atipaïÅtena rÆpena rÆpakÃyo phuÂÂho, yassa phuÂattà jhÃnà vuÂÂhito pi sukhaæ paÂisaævedeyya, tasmà etam atthaæ dassento sukha¤ ca kÃyena paÂisaævedetÅ ti Ãha.
     IdÃni yan taæ ariyà Ãcikkhanti upekkhako satimà sukhavihÃrÅ ti ettha yaæ jhÃnahetu, yaæ jhÃnakÃraïÃ, taæ tatiyajjhÃnasamangi-puggalaæ BuddhÃdayo ariyà Ãcikkhanti desenti, pa¤¤Ãpenti, paÂÂhapenti, vivaranti, vibhajanti, uttÃnÅ karonti, pakÃsenti, pasaæsantÅ ti adhippÃyo. Kin ti? Upekkhako satimà sukhavihÃrÅ ti. Taæ tatiyaæ jhÃnaæ upasampajja viharatÅ ti evam ettha yojanà veditabbÃ.
     Kasmà pana taæ te evaæ pasaæsantÅ ti? PasaæsÃrahato. Ayaæ hi yasmà atimadhurasukhe sukhapÃramippatte pi tatiyajjhÃne upekkhako, na tattha sukhÃbhisangena Ãka¬¬hiyati, yathà ca pÅti na uppajjati, evaæ upaÂÂhita-satitÃya satimÃ, yasmà ca ariyakantaæ ariyajanasevitam eva ca asankiliÂÂhaæ sukhaæ nÃmakÃyena paÂisaævedeti, tasmà pasaæsÃraho hoti. Iti pasaæsÃrahato naæ ariyà te evaæ pasaæsÃhetubhÆte guïe pakÃsentÃ:


#<[page 164]>#
%<164                       IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  upekkhako satimà sukhavihÃrÅ ti evaæ pasaæsantÅ ti veditabbaæ.
     Tatiyan ti gaïanÃnupubbatà tatiyaæ; idaæ tatiyaæ samÃpajjatÅ ti pi tatiyaæ. Yaæ pana vuttaæ:- ekangavippahÅnaæ duvangasamannÃgatan ti ettha pÅtiyà pahÃnavasena ekangavippahÅnatà veditabbÃ. Yà pan' esÃ, dutiyajjhÃnassa vitakkavicÃrà viya, appanÃkkhaïe yeva pahÅyati, ten' assa sà pahÃnangan ti vuccati.
     Sukhaæ cittekaggatà ti imesaæ pana dvinnaæ uppattivasena duvangasamannÃgatatà veditabbÃ. Tasmà yaæ Vibhange: jhÃnan ti upekkhà sati sampaja¤¤aæ sukhaæ cittass' ekaggatà ti vuttaæ, taæ saparikkhÃraæ jhÃnaæ dassetum pariyÃyena vuttaæ. èhapetvà pana upekkhÃ-sati-sampaja¤¤Ãni nippariyÃyena upanijjhÃnalakkhaïappattÃnaæ angÃnaæ vasena duvangikam ev' etaæ hoti. Yath' Ãha: katamaæ tasmiæ samaye duvangikaæ jhÃnaæ hoti? Sukhaæ cittass' ekaggatà ti. Sesaæ paÂhamajjhÃne vuttanayam eva.
     Evam adhigate pana tasmim pi vuttanayen' eva pa¤cah' ÃkÃrehi ciïïavasinà hutvÃ, paguïatatiyajjhÃnato vuÂÂhÃya, ayaæ samÃpatti ÃsannapÅtipaccatthikÃ. Yad-eva tattha sukham iti cetaso Ãbhogo, eten' etam oÊÃrikam akkhÃyatÅ ti evaæ vuttassa sukhassa oÊÃrikattà angadubbalà ti ca tattha dosaæ disvÃ, catutthajjhÃnaæ santato manasikaritvÃ, tatiyajjhÃne nikantiæ pariyÃdÃya, catutthÃdhigamÃya yogo kÃtabbo. Ath' assa, yadà tatiyajjhÃnato vuÂÂhÃya, satassa sampajÃnassa jhÃnangÃni paccavekkhato cetasikasomanassasankhÃtaæ sukhaæ oÊÃrikato upaÂÂhÃti, upekkhÃvedanà ceva cittekaggatà ca santato upaÂÂhÃti, tadà 'ssa oÊÃrikangappahÃnÃya santa-angapaÂilÃbhÃya ca tad-eva nimittaæ pathavÅ! pathavÅ ti punappunaæ manasikaroto: idÃni catutthajjhÃnaæ uppajjissatÅ ti bhavangaæ upacchinditvà tad-eva pathavÅkasiïaæ Ãrammaïaæ katvà manodvÃrÃvajjanaæ uppajjati, tato tasmiæ yev' Ãrammaïe cattÃri pa¤ca và javanÃni uppajjanti.


#<[page 165]>#
%<                            Catutthaæ jhÃnaæ                          165>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Yesaæ avasÃne ekaæ rÆpÃvacaraæ catutthajjhÃnikaæ, sesÃni vuttappakÃrÃn' eva kÃmÃvacarÃni.
     Ayaæ pana viseso:- yasmà sukhà vedanà adukkhamasukhÃya vedanÃya Ãsevanapaccayena paccayo na hoti, catutthajjhÃne ca adukkhamasukhÃya vedanÃya uppajjitabbaæ, tasmà tÃni upekkhÃvedanÃ-sampayuttÃni honti, upekkhÃsampayuttattà yeva c' ettha pÅti pi parihÃyatÅ ti.
     EttÃvatà c' esa sukhassa ca pahÃnà dukkhassa ca pahÃnà pubb' eva somanassadomanassÃnaæ atthangamà adukkhamasukhaæ upekkhÃ-satipÃrisuddhiæ catutthaæ jhÃnaæ upasampajja viharati. Evam anena ekangavippahÅnaæ duvangasamannÃgataæ tividhakalyÃïaæ dasalakkhaïasampannaæ catutthaæ jhÃnaæ adhigataæ hoti pathavÅkasiïaæ.
     Tattha sukhassa ca pahÃnà dukkhassa ca pahÃnà ti kÃyikasukhassa ca kÃyikadukkhassa ca pahÃnÃ. Pubb' evà ti ta¤ ca kho pubb' eva, na catutthajjhÃnakkhaïe. SomanassadomanassÃnaæ atthangamà ti cetasikasukhassa ca cetasikadukkhassa cà ti imesam pi dvinnaæ pubb' eva atthangamà pahÃnà icc' eva vuttaæ hoti.
     Kadà pana nesaæ pahÃnaæ hotÅ ti? Catunnaæ jhÃnÃnaæ upacÃrakkhaïe. Somanassaæ hi catutthajjhÃnassa upacÃrakkhaïe yeva pahÅyati, dukkhadomanassasukhÃni paÂhamadutiyatatiyÃnaæ upacÃrakkhaïesu, evam etesaæ pahÃnakkamena avuttÃnam [pi]. Indriya-Vibhange pana indriyÃnaæ uddesakkamen' eva idhà pi vuttÃnaæ sukhadukkhasomanassadomanassÃnaæ pahÃnaæ veditabbaæ.
     Yadi pan' etÃni tassa tassa jhÃnassa upacÃrakkhaïe yeva pahÅyanti, atha kasmà kattha c' uppannaæ dukkhindriyaæ aparisesaæ nirujjhati? Idha, bhikkhave, bhikkhu vivicc' eva kÃmehi ...pe... paÂhamaæ jhÃnaæ upasampajja viharati:
--ettha c' uppannaæ dukkhindriyaæ aparisesaæ nirujjhati . . . Kattha c' uppannaæ domanassindriyaæ . . . sukhindriyaæ . . . somanassindriyaæ aparisesaæ nirujjhati? Idha, bhikkhave, bhikkhu sukhassa ca pahÃnà ...pe... catutthaæ jhÃnaæ upasampajja viharati, etth' uppannaæ somanassindriyaæ aparisesaæ nirujjhatÅ ti evaæ jhÃne sveva nirodho vutto ti?


#<[page 166]>#
%<166                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  AtisayanirodhattÃ. Atisayanirodho hi nesaæ paÂhamajjhÃnÃdisu na nirodho yeva, nirodho yeva pana upacÃrakkhaïe nÃtisayanirodho. Tathà hi nÃnÃvajjane paÂhamajjhÃnÆpacÃre niruddhassà pi dukkhindriyassa ¬aæsamakasÃdisamphassena và visamÃsanÆpatÃpena và siyà uppatti, na tveva anto appanÃyaæ. UpacÃre và niruddham p' etaæ na suÂÂhu niruddhaæ hoti, paÂipakkhena avihatattÃ. Anto appanÃyaæ pana pÅtipharaïena sabbo kÃyo sukhokkanto hoti, sukhokkantakÃyassa ca suÂÂhu niruddhaæ hoti dukkhindriyaæ, paÂipakkhena vihatattÃ. NÃnÃvajjane yeva ca dutiyajjhÃnÆpacÃre pahÅnassa pi domanassindriyassa, yasmà etaæ vitakkavicÃrapaccaye pi kÃyakilamathe cittupaghÃte ca sati uppajjati, vitakkavicÃrÃbhÃve ca neva upajjati, yattha pana uppajjati, tattha vitakkavicÃrabhÃve, appahÅnà eva ca dutiyajjhÃnÆpacÃre vitakkavicÃrà ti. Tatth' assa siyà uppatti, na tveva dutiyajjhÃne, pahÅnapaccayattÃ.
Tathà tatiyajjhÃnÆpacÃre pahÅnassà pi sukhindriyassa pÅtisamuÂÂhÃnapaïÅtarÆpaphuÂakÃyassa siyà uppatti, na tveva tatiyajjhÃne. TatiyajjhÃne hi sukhassa paccayabhÆtà pÅti sabbaso nirujjhati. Tathà catutthajjhÃnÆpacÃre pahÅnassà pi somanassindriyassa Ãsannattà appanÃppattÃya upekkhÃya abhÃvena sammà anatikkantattà ca siyà uppatti, na tveva catutthajjhÃne. Tasmà yeva ca etth' uppannaæ dukkhindriyaæ aparisesaæ nirujjhatÅ ti tattha tattha aparisesagahaïaæ katan ti.
     Etth' Ãha:- ath' evaæ tassa tassa jhÃnass' upacÃre pahÅnà pi età vedanÃ, idha kasmà samÃhaÂà ti? Sukhagahaïatthaæ. Yà hi ayaæ adukkhamasukhan ti ettha adukkhamasukhà vedanà vuttÃ, sà sukhumà duvi¤¤eyyÃ, na sakkà sukhena gahetuæ. Tasma yathà nÃma duÂÂhassa yathà tathà và upasankamitvà gahetuæ asakkuïeyyassa gonassa [sukha-] gahaïatthaæ gopo ekasmiæ vaje sabbà gÃvo samÃharati,


#<[page 167]>#
%<                            Catutthaæ jhÃnaæ                          167>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ath' ekekaæ nÅharanto paÂipÃÂiyà Ãgataæ ayaæ so:
gaïhatha nan ti tam pi gÃhayati, evam eva Bhagavà sukhagahaïatthaæ sabbà età samÃhari. Evaæ hi samÃhaÂà età dassetvà yaæ neva sukhaæ na dukkhaæ na somanassaæ na domanassaæ, ayam adukkhamasukhà vedanà ti sakkà hoti esà gÃhayituæ.
     Api ca adukkhamasukhÃya cetovimuttiyà paccayadassanattha¤ cà pi età vuttà ti veditabbÃ. SukhadukkhappahÃnÃdayo hi tassà paccayÃ. Yath' Ãha:- cattÃro kho Ãvuso paccayà adukkhamasukhÃya cetovimuttiyà samÃpattiyÃ. Idh' Ãvuso bhikkhu sukhassa ca pahÃnà ...pe... catutthaæ jhÃnaæ upasampajja viharati. Ime kho Ãvuso cattÃro paccayà adukkhamasukhÃya cetovimuttiyà samÃpattiyà ti.
     Yathà và a¤¤attha pahÅnà pi sakkÃyadiÂÂhi-Ãdayo tatiyamaggassa vaïïabhaïanatthaæ tattha pahÅnà ti vutta, evaæ vaïïabhaïanattham p' etassa jhÃnassa tà idha vuttà ti veditabbÃ. PaccayaghÃtena và ettha rÃgadosÃnaæ atidÆrabhÃvaæ dassetuæ p' età vuttà ti veditabbÃ. EtÃsu hi sukhaæ somanassassa paccayo, somanassaæ rÃgassa, dukkhaæ domanassassa paccayo, domanassaæ dosassa. SukhÃdighÃtena ca ['ssa] sappaccayà rÃgadosà hatà ti atidÆre hontÅ ti.
Adukkhamasukhan ti dukkhÃbhÃvena adukkhaæ, sukhÃbhÃvena asukhaæ, eten' ettha dukkhasukhapaÂipakkhabhÆtaæ tatiyavedanaæ dÅpeti, na dukkhasukhÃbhÃvamattaæ.
Tatiyavedanà nÃma adukkhamasukhÃ, upekkhà ti pi vuccati.
Sà iÂÂhÃniÂÂhaviparÅtÃnubhavanalakkhaïÃ, majjhattarasÃ, avibhÆtapaccupaÂÂhÃnÃ, sukhanirodhapadaÂÂhÃnà ti veditabbÃ.
     UpekkhÃ-satipÃrisuddhin ti upekkhÃya janitasatiyà pÃrisuddhiæ. Imasmi¤ hi jhÃne suparisuddhà sati, yà ca tassà satiyà pÃrisuddhi, sà upekkhÃya katÃ, na a¤¤ena; tasmà etaæ upekkhÃ-satipÃrisuddhin ti vuccati. Vibhange pi vuttaæ:- ayaæ sati imÃya upekkhÃya visadà hoti parisuddhà pariyodÃtÃ, tena vuccati upekkhÃ-satipÃrisuddhÅ ti. YÃya ca upekkhÃya ettha satiyà pÃrisuddhi hoti,


#<[page 168]>#
%<168                    IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  sà atthato tatramajjhattatà veditabbÃ. Na kevala¤ c' ettha tÃya satiy' eva parisuddhÃ, api ca kho sabbe pi sampayuttadhammÃ, satisÅsena pana desanà vuttÃ.
     Tattha ki¤cÃpi ayam upekkhà heÂÂhà pi tÅsu jhÃnesu vijjati, yathà pana divà suriyappabhÃbhibhavà sommabhÃvena ca attano upakÃrakattena và sabhÃgÃya rattiyà alÃbhà divà vijjamÃnà pi candalekhà aparisuddhà hoti apariyodÃtÃ, evam ayam pi tatramajjhattupekkhà candalekhà vitakkÃdipaccanÅkadhammatejÃbhibhavà sabhÃgÃya ca upekkhÃvedanà rattiyà appaÂilÃbhà vijjamÃnà pi paÂhamÃdijjhÃnabhede aparisuddhà hoti. Tassà ca aparisuddhÃya, divà aparisuddhacandalekhÃya pabhà viya sahajÃtà pi sati-Ãdayo aparisuddhà va honti, tasmà tesu ekam pi upekkhÃsatipÃrisuddhÅ ti na vuttaæ. Idha pana vitakkÃdipaccanÅkadhammatejà bhibhavÃbhÃvà sabhÃgÃya ca upekkhÃvedanà rattiyà paÂilÃbhÃ, ayaæ tatramajjhattupekkhà candalekhà ativiyaparisuddhÃ. Tassà parisuddhattà parisuddhacandalekhà pabhà viya, sahajÃtà pi sati-Ãdayo parisuddhà honti, pariyodÃtÃ.
Tasmà idam eva upekkhÃsatipÃrisuddhin ti vuttan ti veditabbaæ.
     Catutthan ti gaïanÃnupubbatà catutthaæ. Idaæ catutthaæ samÃpajjatÅ ti pi catutthaæ. Yaæ pana vuttaæ: ekangavippahÅnaæ duvangasamannÃgatan ti, tattha somanassassa pahÃnavasena ekangavippahÅnatà veditabbÃ. Ta¤ ca pana somanassaæ ekavÅthiyaæ purimajavanesu yeva pahÅyati, ten' assa taæ pahÃnangan ti vuccati. UpekkhÃvedanà cittassekaggatà ti imesaæ pana dvinnaæ uppattivasena duvangasamannÃgatatà veditabbÃ. Sesaæ paÂhamajjhÃne vuttanayam eva. Esa tÃva catukkajjhÃne nayo.
     Pa¤cakajjhÃnaæ pana nibbattentena paguïapaÂhamajjhÃnato vuÂÂhÃya ayaæ samÃpatti ÃsannanÅvaraïapaccatthikà vitakkassa oÊÃrikattà angadubbalà ti catuttha dosaæ disvÃ,


#<[page 169]>#
%<                             Pa¤cakajjhÃnaæ                           169>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  dutiyaæ jhÃnaæ santato manasikaritvÃ, paÂhamajjhÃne nikantiæ pariyÃdÃya, dutiyÃdhigamÃya yogo kÃtabbo.
     Ath' assa yadà paÂhamajjhÃnà vuÂÂhÃya satassa sampajÃnassa jhÃnangÃni paccavekkhato vitakkamattam oÊÃrikato upaÂÂhÃti, vicÃrÃdayo santato, tadà 'ssa oÊÃrikangappahÃnÃya santangapaÂilÃbhÃya ca tad-eva nimittaæ pathavÅ! pathavÅ ti punappunaæ manasikaroto vuttanayen' eva dutiyaæ jhÃnaæ uppajjati. Tassa vitakkamattam eva pahÃnangaæ, vicÃrÃdÅni cattÃri samannÃgatangÃni. Sesaæ vuttappakÃram eva. Evam adhigate pana tasmim pi vuttanayen' eva pa¤cah' ÃkÃrehi ciïïavasinà hutvà paguïadutiyajjhÃnato vuÂÂhÃya, ayaæ samÃpatti Ãsannavitakkapaccatthikà vicÃrassa oÊÃrikattà angadubbalà ti ca tattha dosaæ disvÃ, tatiyaæ jhÃnaæ santato manasikaritvÃ, dutiyajjhÃne nikantiæ pariyÃdÃya, tatiyÃdhigamÃya yogo kÃtabbo.
     Ath' assa yadà dutiyajjhÃnato vuÂÂhÃya satassa sampajÃnassa jhÃnangÃni paccavekkhato vicÃramattam oÊÃrikato upaÂÂhÃti, pÅti-ÃdÅni santato, tadà 'ssa oÊÃrikangappahÃnÃya santangapaÂilÃbhÃya ca tad-eva nimittaæ pathavÅ! pathavÅ ti punappunaæ manasikaroto, vuttanayen' eva tatiyaæ jhÃnaæ uppajjati. Tassa vicÃramattam eva pahÃnangaæ, catukkanayassa dutiyajjhÃne viya pÅti-ÃdÅni tÅïi samannÃgatangÃni. Sesaæ vuttappakÃram eva.
     Iti yaæ catukkanaye dutiyaæ, taæ dvidhà bhinditvà pa¤cakanaye dutiya¤ ceva tatiya¤ ca hoti. YÃni ca tattha tatiyacatutthÃni, tÃni 'dha catutthapa¤camÃni honti, paÂhamaæ paÂhamam evà ti.
     Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge samÃdhibhÃvanÃdhikÃre PathavÅkasiïaniddeso nÃma catuttho paricchedo.


#<[page 170]>#
%<170>%
                                   V
                           PA¥CAKO PARICCHEDO
                           SESAKASI×A-NIDDESO
                             2. ùpokasiïaæ
     IdÃni pathavÅkasiïÃnantare Ãpokasiïe vitthÃrakathà hoti.
Yath' eva hi pathavÅkasiïaæ, evam Ãpokasiïam pi bhÃvetukÃmena sukhanisinnena Ãpasmiæ nimittaæ gaïhitabbaæ.
Kate và akate và ti sabbaæ vitthÃretabbaæ.
     Yathà ca idha, evaæ sabbattha, ito paraæ hi ettakam pi avatvà visesamattam eva vakkhÃma. Idhà pi pubbe katÃdhikÃrassa pu¤¤avato akate Ãpasmiæ pokkharaïÅyà và taÊÃke và loïiyaæ và samudde và nimittaæ uppajjati CÆÊaSÅvattherassa viya. Tassa kir' Ãyasmato: lÃbhasakkÃraæ pahÃya vivittavÃsaæ vasissÃmÅ ti mahÃtitthe nÃvaæ abhirÆhitvà JambudÅpaæ gacchato antarà mahÃsamuddaæ olokayato tappaÂibhÃgaæ kasiïanimittaæ udapÃdi. AkatÃdhikÃrena cattÃro kasiïadose pariharantena nÅlapÅtalohitodÃtavaïïÃnaæ a¤¤ataravaïïaæ Ãpaæ agahetvÃ, yaæ pana bhÆmiæ asampattam eva ÃkÃse suddhavatthena gahitaæ udakaæ a¤¤aæ và tathÃrÆpaæ vippasannaæ anÃvilaæ, tena pattaæ và kuï¬ikaæ và samatittikaæ pÆretvÃ, vihÃrapaccante vuttappakÃre paÂicchanne okÃse ÂhapetvÃ, sukhanisinnena vaïïo paccavekkhitabbo, na lakkhaïaæ manasikÃtabbaæ, nissayasavaïïam eva katvà ussadavasena païïattidhamme cittaæ Âhapetvà ambu, udakaæ, vÃri, salilan ti Ãdisu ÃponÃmesu pÃkaÂanÃmavasen' eva Ãpo! Ãpo! ti bhÃvetabbaæ.
Tass' evaæ bhÃvayato anukkamena vuttanayen' eva nimittadvayaæ uppajjati.
     Idha pana uggahanimittaæ calamÃnaæ viya upaÂÂhÃti.


#<[page 171]>#
%<                             3. Tejokasiïaæ                           171>%
Sace pheïabubbuÊakamissaæ udakaæ hoti, tÃdisam eva upaÂÂhÃti; kasiïadoso pa¤¤Ãyati. PaÂibhÃganimittaæ pana parinipphandanaæ ÃkÃse ÂhapitamaïitÃlavaïÂaæ viya maïimayÃdÃsamaï¬alaæ viya ca hutvà upaÂÂhÃti. So tassa saha upaÂÂhÃnen' eva upacÃrajjhÃnaæ vuttanayen' eva catutthapa¤cakajjhÃnÃni ca pÃpuïÃtÅ ti.
                             3. Tejokasiïaæ
     Tejokasiïaæ bhÃvetukÃmenà pi tejasmiæ nimittaæ gaïhitabbaæ. Tattha katÃdhikÃrassa pu¤¤avato akate nimittaæ gaïhantassa dÅpasikhÃya và uddhane và pattapacanaÂÂhÃne và dava¬Ãhe và yattha katthaci aggijÃlaæ olokentassa nimittaæ uppajjati, Cittaguttattherassa viya. Tassa h' Ãyasmato dhammasavanadivase uposathÃgÃraæ paviÂÂhassa dÅpasikhaæ olokentass' eva nimittaæ uppajjati. Itarena pana kÃtabbaæ. Tatridaæ karaïavidhÃnaæ:- siniddhÃni sÃradÃrÆni phÃletvà sukkhÃpetvà ghaÂikaæ ghaÂikaæ katvÃ, patirÆpaæ rukkhamÆlaæ và maï¬apaæ và gantvÃ, pattapacanÃkÃrena rÃsiæ katvà Ãlimpetvà kaÂasÃrake và camme và paÂe và vidatthicaturangulappamÃïaæ chiddaæ kÃtabbaæ. Taæ purato Âhapetvà vuttanayen' eva nisÅditvà heÂÂhà tiïakaÂÂhaæ và upari dhÆmasikhaæ và amanasikaritvà vemajjhe ghanajÃlÃya nimittaæ gaïhitabbaæ. NÅlan ti và pÅtan ti và ti Ãdivasena vaïïo na paccavekkhitabbo; uïhattavasena lakkhaïaæ na manasikÃtabbaæ. Nissaya-savaïïam eva katvà ussadavasena païïattidhamme cittaæ Âhapetvà pÃvako, kaïhavattani, jÃtavedo, hutÃsano ti Ãdisu agginÃmesu pÃkaÂanÃmavasen' eva tejo! tejo! ti bhÃvetabbaæ. Tass' evaæ bhÃvayato anukkamena vuttanayen' eva nimittadvayam uppajjati. Tattha uggahanimittaæ jÃlaæ chijjitvà chijjitvà patanasadisaæ hutvà upaÂÂhÃti.


#<[page 172]>#
%<172                     V. Sesakasiïa-niddeso>%
     Akate gaïhantassa pana kasiïadoso pa¤¤Ãyati, alÃtakhaï¬aæ và angÃrapiï¬o và chÃrikà và dhÆmo và upaÂÂhÃti. PaÂibhÃganimittaæ niccalaæ ÃkÃse Âhapitarattakambalakhaï¬aæ viya, suvaïïatÃlavaïÂaæ viya, ka¤canatthambho viya ca upaÂÂhÃti. So tassa saha upaÂÂhÃnen' eva upacÃrajjhÃnaæ vuttanayen' eva catutthapa¤cakajjhÃnÃni ca pÃpuïÃtÅ ti.
                             4. VÃyokasiïaæ
     VÃyokasiïaæ bhÃvetukÃmenà pi vÃyusmiæ nimittaæ gaïhitabbaæ, ta¤ ca kho diÂÂhavasena và phuÂÂhavasena vÃ.
Vuttaæ h' etaæ AÂÂhakathÃsu:- vÃyokasiïaæ uggaïhanto vÃyusmiæ nimittaæ gaïhÃti ucchaggaæ và eritaæ sameritaæ upalakkheti, veÊaggaæ và rukkhaggaæ và kesaggaæ và eritaæ sameritaæ upalakkheti, kÃyasmiæ và phuÂÂhaæ upalakkhetÅ ti. Tasmà samasÅsaÂÂhitaæ ghanapattaæ ucchuæ và veÊuæ và rukkhaæ và caturangulappamÃïaghanakesassa purisassa sÅsaæ và vÃtena pahariyamÃnaæ disvÃ: ayaæ vÃto etasmiæ ÂhÃne paharatÅ ti satiæ ÂhapetvÃ, yaæ và pan' assa vÃtapÃnantarikÃya và bhitticchiddena và pavisitvà vÃto kÃyappadesaæ paharati, tattha satiæ Âhapetvà vÃta-mÃluta-anilÃdisu vÃtanÃmesu pÃkaÂanÃmavasen' eva vÃyo! vÃyo! ti bhÃvetabbaæ.
     Idha uggahanimittaæ uddhanato otÃritamattassa pÃyÃsassa usumavaÂÂisadisaæ calaæ hutvà upaÂÂhÃti. PaÂibhÃganimittaæ sannisinnaæ hoti niccalaæ. Sesaæ vuttanayen' eva veditabban ti.
                             5. NÅlakasiïaæ
     Tad-anantaraæ:- nÅlakasiïaæ uggaïhanto nÅlakasmiæ nimittaæ gaïhÃti pupphasmiæ và vatthasmiæ và vaïïadhÃtuyà và ti vacanato katÃdhikÃrassa pu¤¤avato tÃva tathÃrÆpaæ mÃlÃvacchaæ và pÆjaÂÂhÃnesu pupphasantharaæ và nÅlavatthamaïÅnaæ và a¤¤ataraæ disvà va nimittaæ uppajjati.


#<[page 173]>#
%<                             5. NÅlakasiïaæ                           173>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
Itarena nÅluppalagirikaïïikÃdÅni pupphÃni gahetvà yathà kesaraæ và vaïÂaæ và na pa¤¤Ãyati, evaæ cangoÂakaæ và karaï¬a [ka] paÂalaæ và pattehi yeva samatittikaæ pÆretvà santharitabbaæ, nÅlavaïïena và vatthena bhaï¬ikaæ bandhitvà pÆretabbaæ, mukhavaÂÂiyaæ và assa bheritalam iva bandhitabbaæ, kaæsanÅla-palÃsanÅla-a¤jananÅlÃnaæ và a¤¤atarena và dhÃtunà pathavÅkasiïe vuttanayena saæhÃrimaæ và bhittiyaæ yeva và kasiïamaï¬alaæ katvà visabhÃgavaïïena paricchinditabbaæ, tato pathavÅkasiïe vuttanayena nÅlaæ! nÅlan! ti manasikÃro pavattetabbo.
     Idhà pi uggahanimitte kasiïadoso pa¤¤Ãyati, kesaravaïÂakapattantarikÃdÅni upaÂÂhahanti. PaÂibhÃganimittaæ kasiïamaï¬alato mu¤citvà ÃkÃse maïitÃlavaïÂasadisam upaÂÂhÃti. Sesaæ vuttanayen' eva veditabban ti.
                             6. PÅtakasiïaæ
     PÅtakasiïe pi es' eva nayo. Vuttaæ h' etam:- pÅtakasiïaæ uggaïhanto pÅtakasmiæ nimittaæ gaïhÃti pupphasmiæ và vatthasmiæ và vaïïadhÃtuyà và ti, tasmà idhà pi katÃdhikÃrassa pu¤¤avato tathÃrÆpaæ mÃlÃvacchaæ và pupphasantharaæ và pÅtavatthadhÃtÆnaæ và a¤¤ataraæ disvà va nimittaæ uppajjati, Cittaguttattherassa viya. Tassa kir' Ãyasmato Cittalapabbate pattangapupphehi kataæ ÃsanapÆjaæ passato sahadassanen' eva ÃsanappamÃïaæ nimittaæ udapÃdi. Itarena kaïikÃrapupphÃdÅhi và pÅtavatthena và dhÃtunà và nÅlakasiïe vuttanayen' eva kasiïaæ katvà pÅtakaæ! pÅtakan! ti manasikÃro pavattetabbo. Sesaæ tÃdisam evà ti.
                            7. Lohitakasiïaæ
     Lohitakasiïe pi es' eva nayo. Vuttaæ h' etaæ:- lohitakasinaæ uggaïhanto lohitakasmiæ nimittaæ gaïhÃti pupphasmiæ và vatthasmiæ và vaïïadhÃtuyà và ti,


#<[page 174]>#
%<174                      V. Sesakasiïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tasmà idhà pi katÃdhikÃrassa pu¤¤avato tathÃrÆpaæ bandhujÅvakÃdimÃlÃvacchaæ và pupphasantharaæ và lohitakavatthamaïidhÃtÆnaæ và a¤¤ataraæ disvà va nimittaæ uppajjati.
Itarena jayasumanabandhujÅvakarattakoraï¬akÃdi-pupphehi và rattavatthena và dhÃtunà vÃ, nÅlakasiïe vuttanayen' eva, kasiïaæ katvà lohitakaæ! lohitakan! ti manasikÃro pavattetabbo. Sesaæ tÃdisam evà ti.
                            8. OdÃtakasiïaæ
     OdÃtakasiïe pi odÃtakasiïaæ uggaïhanto odÃtasmiæ nimittaæ gaïhÃti pupphasmiæ và vatthasmiæ và vaïïadhÃtuyà và tivacanato katÃdhikÃrassa tÃva pu¤¤avato tathÃrÆpaæ mÃlÃvacchaæ và vassikasumanÃdipupphasantharaæ và kumudapadumarÃsiæ và odÃtavatthadhÃtÆnaæ và a¤¤ataraæ disvà và nimittaæ uppajjati. Tipumaï¬ala-rajatamaï¬ala-candamaï¬alesu pi uppajjati yeva. Itarena vuttappakÃrehi odÃtapupphehi và odÃtavatthena và dhÃtunà vÃ, nÅlakasiïe vuttanayen' eva, kasiïaæ katvà odÃtaæ! odÃtan! ti manasikÃro pavattetabbo. Sesaæ tÃdisam evà ti.
                            9. ùlokakasiïaæ
     ùlokakasiïe pana Ãlokakasiïaæ uggaïhanto Ãlokasmiæ nimittaæ gaïhÃti bhitticchidde và tÃÊacchidde và vÃtapÃnantarikÃya và ti vacanato katÃdhikÃrassa tÃva pu¤¤avato yaæ bhitticchiddÃdÅnaæ a¤¤atarena suriyÃloko và candÃloko và pavisitvà bhittiyaæ và bhÆmiyaæ và maï¬alaæ samuÂÂhÃpeti. GhanapaïïarukkhasÃkhantarena và ghanasÃkhÃmaï¬apantarena và nikkhamitvà bhÆmiyam eva maï¬alaæ samuÂÂhÃpeti, taæ disvà va nimittaæ uppajjati. Itarenà pi tad eva vuttappakÃraæ obhÃsamaï¬alaæ obhÃso! obhÃso! ti và Ãloko! Ãloko! ti và bhÃvetabbaæ. Tathà asakkontena ghaÂe dÅpaæ jÃletvà ghaÂamukhaæ pidahitvà ghaÂe chiddaæ katvà bhittimukhaæ Âhapetabbaæ. Tena chiddena dÅpÃloko nikkhamitvà bhittiyaæ maï¬alaæ karoti, taæ Ãloko! Ãloko! ti bhÃvetabbaæ.


#<[page 175]>#
%<                       10. ParicchinnÃkÃsakasiïaæ                     175>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Idam itarehi ciraÂÂhitikaæ hoti.
     Idha uggahanimittaæ bhittiyaæ và bhÆmiyaæ và uÂÂhitamaï¬ala-sadisam eva hoti. PaÂibhÃganimittaæ ghanavippasanna-Ãlokapu¤jasadisaæ. Sesaæ tÃdisam evà ti.
                       10. ParicchinnÃkÃsakasiïaæ
     ParicchinnÃkÃsakasiïe pi ÃkÃsakasiïaæ uggaïhanto ÃkÃsasmiæ nimittaæ gaïhÃti bhitticchidde và tÃÊacchidde và vÃtapÃnantarikÃya và ti vacanato katÃdhikÃrassa tÃva pu¤¤avato bhitticchiddÃdisu a¤¤ataraæ disvà va nimittaæ uppajjati. Itarena succhannamaï¬ape và cammakaÂasÃrakÃdÅnaæ và a¤¤atarasmiæ vidatthicaturangulappamÃïaæ chiddaæ katvÃ, tad eva bhitticchiddÃdi bhedaæ chiddaæ ÃkÃso! ÃkÃso! ti bhÃvetabbaæ. Idha uggahanimittaæ saddhiæ bhittipariyantÃdÅhi chiddasadisam eva hoti, va¬¬hiyamÃnam pi na va¬¬hati. PaÂibhÃganimittaæ ÃkÃsamaï¬alam eva hutvà upaÂÂhÃti, va¬¬hiyamÃna¤ ca va¬¬hati. Sesaæ pathavÅkasiïe vuttanayen' eva veditabban ti.
          Iti kasiïÃni dasabalo dasa yÃni avoca sabbadhammadaso,
          rÆpÃvacaramhi catukka-pa¤cakajjhÃnahetÆni.
          Evaæ tÃni ca sesa¤ ca bhÃvanÃnayam imaæ viditvÃna,
          Te sveva ayaæ bhiyyo pakiïïakakathà pi vi¤¤eyyÃ.
Imesu hi pathavÅkasiïavasena eko pi hutvà bahudhà hotÅ ti adibhÃvo ÃkÃse và udake và pathaviæ nimminitvà padasà gamanaæ ÂhÃnanisajjÃdi-kappanaæ và paritta-appamÃïanayena abhibhÃyatanapaÂilÃbho ti evam ÃdÅni ijjhanti. ùpokasiïavasena pathaviyaæ ummujjananimmujjanaæ udakavuÂÂhisamuppÃdanaæ nadÅsamuddÃdi-nimmÃnaæ pathavÅpabbatapÃsÃdÃdÅnaæ kampananti evam ÃdÅni ijjhanti.
     Tejokasiïavasena dhÆmÃyanà pajjalanà angÃravuÂÂhisamuppÃdanaæ tejasà tejapariyÃdÃnaæ yad eva so icchati tassa ¬ahanasamatthatà dibbena cakkhunà rÆpadassanatthÃya Ãlokakaraïaæ parinibbÃnasamaye tejodhÃtuyà sarÅrajjhÃpanan ti evam ÃdÅni ijjhanti.


#<[page 176]>#
%<176                      V. Sesakasiïa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
     VÃyokasiïavasena vÃyugati-gamanaæ vÃtavuÂÂhisamuppÃdanan ti evam ÃdÅni ijjhanti.
     NÅlakasiïavasena nÅlarÆpanimmÃnaæ andhakÃrakaraïaæ suvaïïadubbaïïanayena abhibhÃyatanapaÂilÃbho subhavimokkhÃdhigamo ti evam ÃdÅni ijjhanti.
     PÅtakasiïavasena pÅtakarÆpanimmÃnaæ suvaïïan ti adhimuccanà vuttanayen' eva abhibhÃyatanapaÂilÃbho subhavimokkhÃdhigamo cà ti evam ÃdÅni ijjhanti.
     Lohitakasiïavasena lohitakarÆpanimmÃnaæ vuttanayen' eva abhibhÃyatanapaÂilÃbho subhavimokkhÃdhigamo ti evam ÃdÅni ijjhanti.
     OdÃtakasiïavasena odÃtarÆpanimmÃnaæ thÅnamiddhassa dÆrabhÃvakaraïaæ andhakÃravidhamanaæ dibbena cakkhunà rÆpadassanatthÃya Ãlokakaraïan ti evam ÃdÅni ijjhanti.
     ùlokakasiïavasena sappabhÃrÆpanimmÃnaæ thÅnamiddhassa dÆrabhÃvakaraïaæ andhakÃravidhamanaæ dibbena cakkhunà rÆpadassanatthaæ Ãlokakaraïan ti evam ÃdÅni ijjhanti.
     ùkÃsakasiïavasena paÂicchannÃnaæ vivaÂakaraïaæ anto pathavÅ-pabbatÃdisu pi ÃkÃsaæ nimminitvà iriyÃpathakappanaæ tiroku¬¬Ãdisu asajjamÃnagamanan ti evam ÃdÅni ijjhanti.
     SabbÃn' eva uddhaæ adho tiriyaæ dvayaæ appamÃïan ti imaæ pabhedaæ labhanti. Vuttaæ h' etaæ:- pathavÅkasiïam eko sa¤jÃnÃti, uddham adho tiriyaæ advayam appamÃnan ti Ãdi. Tattha uddhan ti upari gaganatalÃbhimukhaæ.
Adho ti heÂÂhà bhÆmitalÃbhimukhaæ. Tiriyan ti khettamaï¬alam iva samantà paricchinditaæ. Ekacco hi uddham eva kasiïaæ va¬¬heti, ekacco adho, ekacco samantato, tena tena và kÃraïena evaæ pasÃreti, Ãlokam iva dibbacakkhunà rÆpadassanakÃmo,


#<[page 177]>#
%<                       10. ParicchinnÃkÃsakasiïaæ                     177>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tena vuttaæ uddham adho tiriyan ti.
Advayan ti idaæ pana ekassa a¤¤abhÃvÃnupagamanatthaæ vuttaæ. Yathà hi udakaæ paviÂÂhassa sabbadisÃsu udakaæ eva hoti, na a¤¤aæ, evam eva pathavÅkasiïaæ pathavÅkasiïam eva hoti; natthi tassa a¤¤o kasiïasambhedo ti. Es' eva nayo sabbattha. AppamÃïan ti idaæ tassa pharaïaappamÃïavasena vuttaæ. Taæ hi cetasà pharanto sakalam eva pharati, na ayam assa Ãdi, idaæ majjhan ti pamÃïaæ gaïhatÅ ti.
     Ye ca te sattà kammÃvaraïena và samannÃgatÃ, kilesÃvaraïena và samannÃgatÃ, vipÃkÃvaraïena và samannÃgatà assaddhà acchandikà duppa¤¤Ã abhabbà niyÃmaæ okkamituæ kusalesu dhammesu sammattan ti vuttÃ, tesam ekassà pi ekakasiïe pi bhÃvanà na ijjhati.
     Tattha kammÃvaraïena samannÃgatà ti Ãnantariyakammasamangino. KilesÃvaraïena samannÃgatà ti niyatamicchÃdiÂÂhikà ceva ubhato vya¤janakapaï¬akà ca. VipÃkÃvaraïena samannÃgatà ti ahetuka-dvihetuka-paÂisandhikÃ.
Assaddhà ti BuddhÃdisu saddhÃvirahitÃ. Acchandikà ti apaccanÅkapaÂipadÃyaæ chandavirahitÃ. Duppa¤¤Ã ti lokiyalokuttarasammÃdiÂÂhiyà virahitÃ. Abhabbà niyÃmaæ okkamituæ kusalesu dhammesu sammattan ti kusalesu dhammesu niyÃmasankhÃtaæ sammattasankhÃta¤ ca ariyamaggaæ okkamituæ abhabbà ti attho. Na kevala¤ ca kasiïe yeva, a¤¤esu pi kammaÂÂhÃnesu etesaæ ekassà pi bhÃvanà na ijjhati. Tasmà vigatavipÃkÃvaraïena pi kulaputtena kammÃvarana¤ ca kilesÃvarana¤ ca Ãrakà parivajjetvÃ, saddhammasavanasappurisÆpanissayÃdÅhi saddha¤ ca chanda¤ ca pa¤¤a¤ ca va¬¬hetvà kammaÂÂhÃnÃnuyoge yogo karaïÅyo ti.
     Iti sÃdhujanapamojjatthÃya kate Visuddhi-Magge samÃdhibhÃvanÃdhikÃre Sesakasiïaniddeso nÃma pa¤camo paricchedo.


#<[page 178]>#
%<178>%
                                   VI
                          CHAèèHO PARICCHEDO
                       ASUBHAKAMMAèèHùNA-NIDDESO
     KasiïÃnantaraæ uddiÂÂhesu pana uddhumÃtakaæ, vinÅlakaæ, vipubbakaæ, vicchiddakaæ, vikkhÃyitakaæ, vikkhittakaæ, hatavikkhittakaæ, lohitakaæ, puÊuvakaæ, aÂÂhikan ti dasasu avi¤¤Ãïaka asubhesu, bhastaæ viya vÃyunà uddhaæ jÅvitapariyÃdÃnà yathÃnukkamaæ samuggatena sÆnabhÃvena uddhumÃtattà uddhumÃtaæ. UddhumÃtam eva uddhumÃtakaæ, paÂikÆlattà và kucchitaæ uddhumÃtan ti uddhumÃtakaæ. TathÃrÆpassa chavasarÅrass' etaæ adhivacanaæ.
     VinÅlaæ vuccati viparibhinnanÅlavaïïaæ. VinÅlam eva vinÅlakaæ. PaÂikÆlattà và kucchitaæ vinÅlan ti vinÅlakaæ.
MaæsussadaÂÂhÃnesu rattavaïïassa pubbasannicayaÂÂhÃnesu setavaïïassa yebhuyyena ca nÅlavaïïassa nÅlaÂÂhÃne nÅlasÃÂakapÃrutass' eva chavasarÅrass' etam adhivacanaæ.
     ParibhinnaÂÂhÃnesu vissandasamÃna-pubbaæ vipubbaæ.
Vipubbam eva vipubbakaæ. PaÂikÆlattà và kucchitaæ vipubban ti vipubbakaæ. TathÃrÆpassa chavasarÅrass' etam adhivacanaæ.
     Vicchiddam vuccati dvidhà chindanena apavÃritaæ, vicchiddam eva vicchiddakaæ; paÂikÆlattà và kucchitaæ vicchiddan ti vicchiddakaæ. Vemajjhe chinnassa chavasarÅrass' etam adhivacanaæ.


#<[page 179]>#
%<                             Dasa asubhÃni                            179>%
     Ito ca etto ca vividhÃkÃrena soïasingÃlÃdÅhi khÃyitan ti vikkhÃyitaæ. VikkhÃyitam eva vikkhÃyitakaæ; paÂikÆlattà và kucchitaæ vikkhÃyitan ti vikkhÃyitakaæ. TathÃrÆpassa chavasarÅrass' etam adhivacanaæ.
     Vividhaæ khittaæ vikkhittaæ. Vikkhittam eva vikkhittakaæ; paÂikulattà và kucchitaæ vikkhittan ti vikkhittakaæ.
A¤¤ena hatthaæ a¤¤ena pÃdaæ a¤¤ena sÅsan ti evaæ tato tato khittassa chavasarÅrass' etam adhivaccanaæ.
     Hata¤ ca taæ purimanayen' eva vikkhittaka¤ cà ti hatavikkhittakaæ. KÃkapÃdÃkÃrena angapaccangesu satthena hanitvà vuttanayena vikkhittassa chavasarÅrass' etam adhivacanaæ.
     Lohitaæ kira ti vikkhipati ito cito ca paggharatÅ ti lohitakaæ. Paggharitalohitamakkhitassa chavasarÅrass' etam adhivacanaæ.
   PuÊuvà vuccanti kimiyo.4 PuÊuve kiratÅ ti puÊuvakaæ.
Kimiparipuïïassa chavasarÅrass' etam adhivacanaæ.
     AÂÂhi yeva aÂÂhikaæ; paÂikÆlattà và kucchitaæ aÂÂhÅ ti aÂÂhikaæ. AÂÂhisankhalikÃya pi ekaÂÂhikassa p' etam adhivacanaæ.
     ImÃni ca pana uddhumÃtakÃdÅni nisssÃya uppannanimittÃnam pi nimittesu paÂiladdhajjhÃnÃnam pi etÃn' eva nÃmÃni.
     Tattha uddhumÃtakasarÅre uddhumÃtakanimittaæ uppÃdetvà uddhumÃtakasankhÃtaæ jhÃnaæ bhÃvetukÃmena yoginà pathavÅkasiïe vuttanayen' eva vuttappakÃraæ Ãcariyaæ upasankamitvà kammaÂÂhÃnaæ uggahetabbaæ. Ten' assa kammaÂÂhÃnaæ kathentena asubhanimittatthÃya gamanavidhÃnaæ samantà nimittupalakkhaïaæ ekÃdasavidhena nimittaggÃho gatÃgatamaggapaccavekkhaïan ti evaæ appanÃvidhÃnapariyosÃnaæ sabbaæ kathetabbaæ. Tenà pi sabbaæ sÃdhukaæ uggahetvÃ, pubbe vuttappakÃram senÃsanaæ upagantvÃ, uddhumÃtakanimittaæ pariyesantena vihÃtabbam.
     Evaæ viharantena ca asukasmiæ nÃma gÃmadvÃre và aÂavimukhe và panthe và pabbatapÃde và rukkhamÆle và susÃne và uddhumÃtakasarÅraæ nikkhittan ti kathentÃnaæ vacanaæ sutvà pi,


#<[page 180]>#
%<180                  VI. AsubhakammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  na tÃvad-eva atitthena pakkhandantena viya gantabbaæ. KasmÃ? Asubhaæ hi nÃm' etaæ vÃÊamigÃdhiÂÂhitam pi amanussÃdhiÂÂhitam pi hoti. Tatrassa jÅvitantarÃyo pi siyÃ; gamanamaggo và pan' ettha gÃmadvÃrena và nahÃnatitthena và kedÃrakoÂiyà và hoti. Tattha visabhÃgarÆpaæ ÃpÃtham Ãgacchati, tad-eva và sarÅram visabhÃgaæ hoti. Purisassa hi itthisarÅraæ, itthiyà ca purisasarÅraæ visabhÃgaæ. Tad-etaæ adhunà mataæ subhato pi upaÂÂhÃti, ten' assa brahmacariyantarÃyo pi siyÃ.
     Sace pana: nayidaæ mÃdisassa bhÃriyan ti attÃnaæ takkayati, evaæ takkayamÃnena gantabbaæ. Gacchantena ca sanghattherassa và a¤¤atarassa và abhi¤¤Ãtassa bhikkhuno kathetvà gantabbaæ. KasmÃ? Sace hi 'ssa susÃne amanussasÅhavyagghÃdÅnaæ rÆpasaddÃdi-aniÂÂhÃrammaïÃbhibhÆtassa angapaccangÃni và pavedhenti, bhuttaæ và na parisaïÂhÃti, a¤¤o và ÃbÃdho hoti, ath' assa so vihÃre pattacÅvaraæ surakkhitaæ karissati, dahare và sÃmaïere và pahiïitvà taæ bhikkhuæ paÂijaggissati.
     Api ca susÃnaæ nÃma nirÃsankaÂÂhÃnan ti ma¤¤amÃnà katakammà pi akatakammà pi corà samosaranti. Te manusse hi anubandhà bhikkhussa samÅpe bhaï¬akaæ cha¬¬etvà pi palÃyanti. ManussÃ: saho¬¬haæ coraæ addasÃmà ti bhikkhuæ gahetvà viheÂhenti. Ath' assa so:- mà imaæ viheÂhayittha, mamÃyaæ kathetvà iminà nÃma kammena gato ti te manusse sa¤¤Ãpetvà sotthibhÃvaæ karissati. Ayaæ Ãnisaæso kathetvà gamane; tasmà vuttappakÃrassa bhikkhuno kathetvà asubhanimittadassane sa¤jÃtÃbhilÃsena, yathà nÃma khattiyo abhisekaÂÂhÃnaæ yajamÃno ya¤¤asÃlaæ adhano và pana nidhiÂÂhÃnaæ pÅtisomanassajÃto gacchati, evaæ pÅtisomanassaæ uppÃdetvà AÂÂhakathÃsu vuttena vidhinà gantabbaæ. Vuttaæ h' etaæ:- uddhumÃtakaæ asubhanimittaæ uggaïhanto eko adutiyo gacchati upaÂÂhitÃya satiyà asammuÂÂhÃya antogatehi indriyehi abahigatena mÃnasena gatÃgatamaggaæ paccapekkhamÃno. Yasmiæ padese uddhumÃtakaæ asubhanimittaæ nikkhittaæ hoti,


#<[page 181]>#
%<                           AsubhanimittagÃho                          181>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tasmiæ padese pÃsÃïaæ và vammikaæ và rukkhaæ và gacchaæ và lataæ và sanimittaæ karoti, sÃrammaïaæ karoti, sanimittaæ katvà sÃrammaïaæ katvà uddhumÃtakaæ asubhanimittaæ sabhÃvabhÃvato upalakkheti. Vaïïato pi lingato pi saïÂhÃnato pi disato pi okÃsato pi paricchedato pi sandhito vivarato ninnato thalato samantato, so taæ nimittaæ suggahitaæ karoti, supadhÃritaæ upadhÃreti, suvavatthitaæ vavatthapeti. So taæ nimittaæ sugahitaæ katvà supadhÃritaæ upadhÃretvà suvavatthitaæ vavatthapetvà eko adutiyo gacchati upaÂÂhitÃya satiyà asammuÂÂhÃya antogatehi indriyehi abahigatena mÃnasena gatÃgatamaggaæ paccapekkhamÃno. So cankamanto pi tabbhÃgiyaæ yeva cankamaæ adiÂÂhÃti. NisÅdanto pi tabbhÃgiyaæ yeva Ãsanaæ pa¤¤Ãpeti. Samantà nimittupalakkhaïà kim atthiyà kim Ãnisaæsà ti? Samantà nimittupalakkhaïà asammohatthà asammohÃnisaæsÃ. EkÃdasavidhena nimittaggÃho kim atthiyo kim Ãnisaæso ti? EkÃdasavidhena nimittaggÃho upanibandhanattho upanibandhanÃnisaæso. GatÃgatamaggapaccavekkhaïà kim atthiyà kim Ãnisaæsà ti? GatÃgatamaggapaccavekkhaïà vÅthisampaÂipÃdanatthà vÅthisampatipÃdanÃnisaæsÃ.
     So ÃnisaæsadassÃvÅ ratanasa¤¤Å hutvà cittÅkÃraæ upaÂÂhÃpetvà sampiyÃyamÃno tasmiæ Ãrammaïe cittaæ upanibandhati: addhà imÃya paÂipadÃya jarÃmaraïamhà parimu¤cissÃmÅ ti. So vivicc' eva kÃmehi ...pe... paÂhamaæ jhÃnaæ upasampajja viharati. TassÃdhigataæ hoti rÆpÃvacaraæ paÂhamaæ jhÃnaæ dibbo ca vihÃro bhÃvanÃmaya¤ ca pu¤¤akiriyavatthun ti.
     Tasmà yo cittasaæyattatthÃya sÅvathikadassanaæ gacchati, so ghaïÂiæ paharitvà gaïaæ sannipÃtetvà pi gacchatu.
KammaÂÂhÃnasÅsena pana gacchantena ekakena adutiyena mÆlakammaÂÂhÃnaæ avissajjetvà taæ manasikaronten' eva susÃne soïÃdiparissayavinodanatthaæ kattaradaï¬aæ và yaÂÂhiæ và gahetvà supatiÂÂhitabhÃvasampÃdanena asammuÂÂhaæ satiæ katvà manacchaÂÂhÃna¤ ca indriyÃnaæ antogatabhÃvasampÃdanato abahigatamanena hutvà gantabbaæ.


#<[page 182]>#
%<182                  VI. AsubhakammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
VihÃrato nikkhamanten' eva: asukadisÃya asukadvÃrena nikkha[ma]nto 'mhÅ ti dvÃraæ sallakkhetabbaæ. Tato yena maggena gacchati, so maggo vavatthapetabbo: ayaæ maggo pÃcÅnadisÃbhimukho và gacchati, pacchima- . . . uttara- . . .
dakkhiïadisÃbhimukho và vidisÃbhimukho và ti. Imasmiæ pana ÂhÃne và mato gacchati, imasmiæ ÂhÃne dakkhiïato, imasmi¤ c' assa ÂhÃne pÃsÃïo, imasmiæ vammiko, imasmiæ rukkho, imasmiæ gaccho, imasmiæ latà ti-evaæ gamanamaggaæ vavatthapentena nimittaÂÂhÃnaæ gantabbaæ. No ca kho paÂivÃtaæ, paÂivÃtaæ gacchantassa hi kuïapagandho ghÃnaæ paharitvà matthalungaæ và sankhobheyya, ÃhÃraæ và cha¬¬apeyya, vippaÂisÃraæ và janeyya:- Ådisam nÃma kuïapaÂÂhÃnaæ Ãgato 'mhÅ ti. Tasmà paÂivÃtaæ vajjetvà anuvÃtaæ gantabbaæ. Sace anuvÃtamaggena na sakkà hoti gantuæ, antarÃmagge pabbato và papÃto và pÃsÃïo và vati và kaïÂakaÂÂhÃnaæ và udakaæ và cikkhallaæ và hoti, cÅvarakaïïena nÃsaæ pidahitvà gantabbaæ. Idam assa gamanavattam.
     Evaæ gatena pana na tÃva asubhanimittaæ oloketabbaæ, disà vavatthapetabbÃ; ekasmiæ hi disÃbhÃge Âhitassa Ãrammaïa¤ ca na vibhÆtaæ hutvà khÃyati, citta¤ ca na kammaniyam hoti; tasmà taæ vajjetvÃ, yattha Âhitassa Ãrammaïa¤ ca vibhÆtaæ hutvà khÃyati, citta¤ ca kammaniyaæ hoti, tattha ÂhÃtabbaæ. PaÂivÃtÃnuvÃta¤ ca pahÃtabbaæ, paÂivÃte Âhitassa hi kuïapagandhena ubbÃÊhassa cittaæ vidhÃvati. AnuvÃte Âhitassa sace tattha adhivatthà amanussà honti, te kujjhitvà anatthaæ karonti, tasmà Åsakaæ ukkamma nÃti-anuvÃte ÂhÃtabbaæ. Evaæ tiÂÂhamÃnenà pi nÃtidÆre nÃccÃsanne nÃnupÃdaæ nÃnusÅsaæ ÂhÃtabbaæ. AtidÆre Âhitassa hi Ãrammaïaæ avibhÆtaæ hoti, accÃsanne bhayaæ uppajjati. AnupÃdaæ và anusÅsaæ và Âhitassa sabbaæ asubhaæ samaæ na pa¤¤Ãyati, tasmà nÃtidÆre nÃccÃsanne olokentassa phÃsukaÂÂhÃne sarÅravemajjhabhÃge thÃtabbaæ.


#<[page 183]>#
%<                           AsubhanimittagÃho                          183>%
     Evaæ Âhitena tasmiæ padese pÃsÃïaæ và ...pe...
lataæ và sanimittaæ karotÅ ti evaæ vuttÃni samantÃnimittÃni upalakkhetabbÃni. Tatridaæ upalakkhaïavidhÃnaæ:-
sace tassa nimittassa samantà cakkhupathe pÃsÃïo hoti, so ayaæ pÃsÃïo ucco và nÅco vÃ, khuddako và mahanto vÃ, tambo và kÃÊo vÃ, seto và dÅgho vÃ, parimaï¬alo và ti vavatthapetabbo. Tato imasmiæ nÃma okÃse ayaæ pÃsÃïo idaæ asubhanimittaæ, idaæ asubhanimittaæ ayaæ pÃsÃïo ti sallakkhetabbaæ. Sace vammiko hoti, so pi ucco và nÅco vÃ, khaddako và mahanto vÃ, tambo và kÃÊo và seto vÃ, dÅgho và parimaï¬alo và ti vavatthapetabbo. Tato imasmiæ nÃma okÃse ayaæ vammiko idaæ asubhanimittan ti sallakkhetabbaæ. Sace rukkho hoti, so pi assattho và nigrodho và kacchako và kapitthako và ucco và nÅco và khuddako và mahanto và kÃÊo và seto và ti vavatthapetabbo. Tato imasmiæ nÃma okÃse ayaæ rukkho idam asubhanimittan ti sallakkhetabbaæ. Sace gaccho hoti, so pi sindi và karamando và kanavÅro và kuraï¬ako và ucco và nÅco và khuddako và mahanto và ti vavatthapetabbo. Tato imasmiæ nÃma okÃse ayaæ gaccho idam asubhanimittan ti sallakkhetabbam. Sace latà hoti, sà pi lÃbu và kumbhaï¬Å và sÃmà và kÃÊavallÅ và pÆtilatà và ti vavatthapetabbo. Tato imasmiæ nÃma okÃse ayaæ latà idam asubhanimittaæ, idam asubhanimittaæ ayaæ latà ti sallakkhetabbaæ. Yaæ pana vuttaæ: sanimittaæ karoti, sÃrammaïaæ karotÅ ti, taæ idh' eva antogadhaæ.
Punappunaæ vavatthapento hi sanimittaæ karoti nÃma.
Ayaæ pÃsÃïo idam asubhanimittaæ, idaæ asubhanimittaæ ayaæ pÃsÃïo ti evaæ dve dve samÃsetvà samÃsetvà vavatthapento sÃrammaïaæ karoti nÃma.
     Evaæ sanimittaæ sÃrammaïa¤ ca katvà pana sabhÃvabhÃvato vavatthapetÅ ti vuttattà yvÃssa sabhÃvabhÃvo ana¤¤asÃdhÃraïo attaniyo uddhumÃtakabhÃvo, tena manasikÃtabbaæ. Vaïitaæ uddhumÃtakan ti evaæ sabhÃvena sarasena vavatthapetabban ti attho.
     Evaæ vavatthapetvà vaïïato pi lingato pi saïÂhÃnato pi disato pi okÃsato pi paricchedato pÅ ti chabbidhena nimittaæ gahetabbaæ.


#<[page 184]>#
%<184                  VI. AsubhakammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Kathaæ? Tena hi yoginà idaæ sarÅraæ kÃÊassa và odÃtassa và manguracchavino và ti vaïïato vavatthapetabbaæ. Lingato pana itthilingaæ và purisalingaæ và ti avavatthapetvà paÂhamavaye và majjhimavaye và pacchimavaye và Âhitassa idaæ sarÅran ti vavatthapetabbaæ. SaïÂhÃnato uddhumÃtakassa saïÂhÃnavasen' eva idam assa sÅsasaïÂhÃnaæ, idaæ gÅvasaïÂhÃnaæ, idaæ hatthasaïÂhÃnaæ, idaæ udarasaïÂhÃnaæ, idaæ nÃbhisaïÂhÃnaæ idaæ kaÂisaïÂhÃnaæ, idaæ ÆrusaïÂhÃnaæ, idaæ janghasiïÂhÃnaæ, idaæ pÃdasaïÂhÃnan ti vavatthapetabbaæ. Disato pana imasmiæ sarÅre dve disà nÃbhiyà adho heÂÂhimà disà uddhaæ uparimà disà ti vavatthapetabbaæ. Atha vÃ:
ahaæ imissà disÃya Âhito asubhanimittaæ imissà ti vavatthapetabbaæ. OkÃsato pana imasmiæ nÃma okÃse hatthÃ, imasmiæ pÃdÃ, imasmiæ sÅsaæ, imasmiæ majjhimo kÃyo Âhito ti vavatthapetabbaæ. Atha vÃ: ahaæ imasmiæ okÃse Âhito asubhanimittaæ imasmin ti vavatthapetabbaæ.
Paricchedato idaæ sarÅraæ adho pÃdatalena, upari kesamatthakena, tiriyaæ tacena paricchinnaæ; yathà paricchinne ca ÂhÃne dvattiæsa kuïapabharitam evà ti vavatthapetabbaæ.
Atha vÃ: ayam assa hatthaparicchedo, ayaæ pÃdaparicchedo, ayaæ sÅsaparicchedo, ayaæ majjhimakÃyaparicchedo ti vavatthapetabbaæ.
     Yattakaæ và pana ÂhÃnaæ gaïhÃti, tattakam eva idaæ Ådisaæ uddhumÃtakan ti paricchinditabbaæ. Purisassa pana itthisarÅraæ, itthiyà và purisasarÅraæ na vaÂÂati. VisabhÃge sarÅre Ãrammaïaæ na upaÂÂhÃti, vipphandanass' eva paccayo hoti. UgghÃÂità pi hi itthÅ purisassa cittaæ pariyÃdÃya tiÂÂhatÅ ti MajjhimaÂÂhakathÃyaæ vuttaæ, tasmà sabhÃgasarÅre yeva evaæ chabbidhena nimittaæ gaïhitabbaæ. Yo pana purimabuddhÃnaæ santike ÃsevitakammaÂÂhÃno parihatadhutango parimaddita-mahÃbhÆto pariggahita-sankhÃro vavatthapita-nÃmarÆpo ugghÃÂitasattasa¤¤o katasamaïadhammo vÃsitavÃsano bhÃvitabhÃvano sabÅjo ¤Ãïuttaro appakileso kulaputto,


#<[page 185]>#
%<                           AsubhanimittagÃho                          185>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tassa olokita-olokitaÂÂhÃne yeva paÂibhÃganimittaæ upaÂÂhÃti. No ce evaæ upaÂÂhÃti, ath' evaæ chabbidhena nimittaæ gaïhato upaÂÂhÃti. Yassa pana evaæ pi na upaÂÂhÃti, tena sandhito, vivarato, ninnato, thalato, samantato ti puna pi pa¤cavidhena nimittaæ gahetabbaæ.
     Tattha sandhito ti asÅtisatasandhito. UddhumÃtake pana kathaæ asÅtisatasandhiyo vavatthapessati? Tasmà anena tayo dakkhiïahatthasandhÅ, tayo vÃmahatthasandhÅ, tayo dakkhiïapÃdasandhÅ, tayo vÃmapÃdasandhÅ, eko gÅvasandhÅ, eko katisandhÅ ti evaæ cuddasa mahÃsandhivasena sandhito vavatthapetabbaæ.
     Vivarato ti vivaraæ nÃma hatthantaraæ pÃdantaraæ udarantaraæ kaïïantaran ti evaæ vivarato vavatthapetabbaæ.
AkkhÅnam pi nimmÅlitabhÃvo và ummÅlitabhÃvo vÃ, mukhassa ca pihitabhÃvo và vivaÂabhÃvo và vavatthapetabbo.
     Ninnato ti yaæ sarÅre ninnaÂÂhÃnaæ akkhikÆpo và antomukhaæ và galavÃÂako vÃ, taæ vavatthapetabbaæ. Atha vÃ: ahaæ ninne Âhito sarÅraæ unnate ti vavatthapetabbaæ.
     Thalato ti yaæ sarÅre unnataÂÂhÃnaæ jaïïukaæ và uro và nalÃÂaæ vÃ, taæ vavatthapetabbaæ. Atha vÃ:- ahaæ thale Âhito, sarÅraæ ninne ti vavatthapetabbaæ.
     Samantato ti sabbaæ sarÅraæ samantato vavatthapetabbaæ. SakalasarÅre ¤Ãïaæ cÃretvà yaæ ÂhÃnaæ vibhÆtaæ hutvà upaÂÂhÃti, tattha: uddhumÃtakaæ uddhumÃtakan ti cittaæ Âhapettabbaæ. Sace evam pi na upaÂhÃti udarapariyosÃnaæ atirekaæ uddhumÃtakaæ hoti, tattha: uddhumÃtakaæ uddhumÃtakan ti cittaæ Âhapetabbaæ.
     IdÃni: so taæ nimittaæ suggahitaæ karotÅ ti Ãdisu ayaæ vinicchayakathÃ: Tena yoginà tasmiæ sarÅre yathÃ-vuttanimittaggÃhavasena suÂÂhu nimittaæ gaïhitabbaæ, satiæ supatiÂÂhitaæ katvà Ãvajjitabbaæ, evaæ punappunaæ karontena sÃdhukaæ upadhÃretabba¤ ceva vavatthapetabba¤ ca. SarÅrato nÃtidÆre nÃccÃsanne padese Âhitena và nisinnena và cakkhuæ ummÅletvà oloketvà nimittaæ gaïhitabbaæ.


#<[page 186]>#
%<186                  VI. AsubhakammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  UddhumÃtakapaÂikÆlaæ! uddhumÃtakapaÂikÆlan! ti satakkhattuæ sahassakkhattum pi ummÅletvà oloketabbaæ, nimmÅletvà Ãvajjitabbaæ. Evaæ punappunaæ karontassa uggahanimittaæ suggahitaæ hoti.
     Kadà suggahitaæ hoti? Yadà ummÅletvà olokentassa nimmÅletva Ãvajjentassa ca ekasadisaæ hutvà ÃpÃthaæ Ãgacchati, tadà suggahitaæ nÃma hoti. So taæ nimittaæ evaæ suggahitaæ katvà supadhÃritaæ upadhÃretvÃ, suvavatthitaæ vavatthapetvÃ, sace tatth' eva bhÃvanÃpariyosÃnaæ pattuæ na sakkoti, athà 'nena ÃgamanakÃle vuttanayen' eva ekakena adutiyena tad-eva kammaÂÂhÃnaæ manasikarontena supaÂÂhitaæ satiæ katvà antogatehi indriyehi abahigatena mÃnasena attano senÃsanam eva gantabbaæ. SusÃnà nikkhamanten' eva ca Ãgamanamaggo vavatthapetabbo:- yena maggena nikkhamanto 'smi, ayaæ maggo pÃcÅnadisÃbhimukho và gacchati, pacchima . . .
uttara . . . dakkhiïa-disÃbhimukho và gacchati, vidisÃbhimukho và gacchati, imasmiæ pana ÂhÃne và mato gacchati, imasmiæ dakkhiïato imasmi¤ c' assa ÂhÃne pÃsÃïo, imasmiæ vammiko, imasmiæ rukkho, imasmiæ gaccho, imasmiæ latà ti evaæ Ãgamanamaggaæ vavatthapetvà Ãgatena cankamantenà pi tabbhÃgiyo 'va cankamo adhiÂÂhÃtabbo, asubhanimittadisÃbhimukhe bhÆmippadese cankamitabban ti attho.
NisÅdantena Ãsanam pi tabbhÃgiyam eva pa¤¤apetabbaæ.
     Sace pana tassa disÃyaæ sobbho và papÃto và rukkho và vatÅ và kalalaæ và hoti, na sakkà taæ disÃbhimukhe bhÆmippadese cankamituæ, Ãsanam pi anokà sattà na sakkà pa¤¤apetuæ, taæ disaæ anavalokentenà pi okÃsÃnurÆpe ÂhÃne cankamitabba¤ ceva nisÅditabba¤ ca, cittaæ pana taæ disÃbhimukhaæ yeva kÃtabbaæ.
     IdÃni samantà nimittupalakkhaïà kim atthiyÃ? ti Ãdi pa¤hÃnaæ asammohatthà ti Ãdi vissajjane ayaæ adhippÃyo:
--yassa hi avelÃyaæ uddhumÃtakanimittaÂÂhÃnaæ gantvà samantà nimittupalakkhaïaæ katvà nimittaggahaïaÂÂhaæ cakkhuæ ummÅletvà olokentass' eva taæ matasarÅraæ uÂÂhahitvà Âhitaæ viya,


#<[page 187]>#
%<                           AsubhanimittagÃho                          187>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ajjhottharamÃnaæ viya, anubandhamÃnaæ viya ca hutvà upaÂÂhÃti, so taæ bÅbhacchaæ bheravÃrammaïaæ disvà vikkhittacitto ummattako viva hoti, bhayaæ chambhitattaæ lomahaæsaæ pÃpuïÃti. PÃÊiyaæ hi vibhatta-aÂÂhatiæsÃrammaïesu a¤¤aæ evarÆpaæ bheravÃrammaïaæ nÃma natthi. Imasmiæ hi kammaÂÂhÃne jhÃnavibbhantako nÃma hoti. Kasmà ? Atibheravattà kammaÂÂhÃnassa. Tasmà tena yoginà santhambhitvà satiæ supaÂÂhitaæ katvÃ: matasarÅraæ uÂÂhahitvà anubandhanakam nÃma natthi. Sace hi so etassa samÅpe Âhito pÃsÃïo và latà và Ãgaccheyya, sarÅram pi Ãgaccheyya. Yathà pana so pÃsÃïo và latà và nÃgacchati, evaæ sarÅram pi nÃgacchati.
Ayaæ pana tuyhaæ upaÂÂhÃnÃkÃro sa¤¤Ãjo sa¤¤Ãsambhavo, kammaÂÂhÃnaæ te ajja upaÂÂhitaæ. Mà bhÃyi, bhikkhÆ ti tÃsaæ vinodetvà hÃsaæ uppÃdetvà tasmiæ nimitte cittaæ sa¤carÃpetabbaæ. Evaæ visesaæ adhigacchati.
     Idam etaæ sandhÃya vuttaæ: samantà nimittupalakkhaïà asammohatthà ti. EkÃdasavidhena pana nimittaggÃhaæ sampÃdento kammaÂÂhÃïaæ upanibandhati: tassa hi cakkhÆni ummÅletvà olokanapaccayà uggahanimittaæ uppajjati, tasmiæ mÃnasaæ cÃrentassa paÂibhÃganimittaæ uppajjati; tattha mÃnasaæ cÃrento appanaæ pÃpunÃti; appanÃya Âhatvà vipassanaæ va¬¬hento arahattaæ sacchikaroti.
Tena vuttaæ: ekÃdasavidhena nimittaggÃho upanibandhanattho ti.
     GatÃgatamaggapaccavekkhaïà vÅthisampaÂipÃdanatthà ti ettha pana yà gatamaggassa ca Ãgatamaggassa ca paccavekkhaïà vuttÃ, sà kammaÂÂhÃnavÅthiyà sampaÂipÃdanatthà ti attho. Sace hi imaæ bhikkhuæ kammaÂÂhÃnaæ gahetvà Ãgacchantaæ antarÃmagge keci: ajja bhante katamÅ ti divasaæ và pucchanti, pa¤haæ và pucchanti, paÂisanthÃraæ và karonti, ahaæ kammaÂÂhÃniko ti tuïhÅbhÆtena gantuæ na vaÂÂati. Divaso kathetabbo: pa¤ho vissajjetabbo. Sace na jÃnÃmÅ ti vattabbam, dhammiko paÂisanthÃro kÃtabbo.


#<[page 188]>#
%<188                  VI. AsubhakammaÂÂhÃna-niddeso>%
Tass' evaæ karontassa uggahitaæ taruïanimittaæ nassati.
Tasmiæ nassante pi divasaæ puÂÂhena kathetabbam eva.
Pa¤haæ ajÃnantena na jÃnÃmÅ ti vattabbaæ. JÃnantena ekaæsena kathetum pi vaÂÂati. PaÂisanthÃro pi kÃtabbo.
ùgantukaæ pana bhikkhuæ disvà ÃgantukapaÂisanthÃro kÃtabbo va. AvasesÃni pi cetiyangaïavatta-bodhiyangaïavatta-uposathÃgÃravatta-bhojanasÃla-jantÃghara-ÃcariyupajjhÃya-ÃgantukagamikavattÃdÅni sabbÃni khandhakavattÃni pÆretabbÃn' eva. Tassa tÃni pÆrentassà pi taæ taruïanimittaæ nassati, puna gantvÃ: nimittaæ gaïhissÃmÅ ti gantukÃmassà pi amanussehi và vÃlamigehi và adhiÂÂhitattà susÃnam pi gantuæ và na sakkà hoti, nimittaæ và antaradhÃyati, uddhumÃtakaæ hi ekam eva và dve và divase Âhatvà vinÅlakÃdibhÃvaæ gacchati. SabbakammaÂÂhÃnesu etena samaæ dullabhaæ kammaÂÂhÃnaæ nÃma natthi. Tasmà evaæ naÂÂhe nimitte tena bhikkhunà rattiÂÂhÃne và divÃÂhÃne và nisÅditvÃ:- ahaæ iminà nÃma dvÃrena vihÃrà nikkhamitvà asukadisÃbhimukhaæ maggaæ paÂipajjitvÃ, asukasmiæ nÃma ÂhÃne vÃmaæ gaïhiæ, asukasmiæ dakkhiïaæ, tassa asukasmiæ ÂhÃne pÃsÃïo asukasmiæ vammikarukkhagacchalatÃnaæ a¤¤ataraæ, so 'haæ tena maggena gantvà asukasmiæ nÃma ÂhÃne asubhaæ addasaæ; tattha asukadisÃbhimukho Âhatvà eva¤ c' eva¤ ca samantà nimittÃni sallakkhetvà evaæ asubhanimittaæ uggahetvà asukadisÃya susÃnato nikkhamitvà evarÆpena nÃma maggena ida¤ c'ida¤ ca karonto ÃgantvÃ, idha nisinno ti evaæ yÃva pallankaæ Ãbhujitvà nisinnaÂÂhÃnaæ, tÃva gatÃgatamaggo paccavekkhitabbo.
     Tass' evaæ paccavekkhato taæ nimittaæ pÃkaÂaæ hoti, purato nikkhittaæ viya upaÂÂhÃti. KammaÂÂhÃnaæ purimÃkÃren' eva vÅthiæ paÂipajjati. Tena vuttaæ:- gatÃgatamaggapaccavekkhaïà vÅthisampatipÃdanatthà ti.
   IdÃni ÃnisaæsadassÃvÅ ratanasa¤¤Å hutvà cittÅkÃraæ upaÂtha-
petvà sampiyÃyamÃno tasmiæ Ãrammaïe cittaæ upanibandhatÅ ti ettha uddhumÃtakapaÂikÆle mÃnassaæ caretvà jhÃnaæ nibbattetvà jhÃnapadaÂÂhÃnaæ vipassanaæ va¬¬hentena:-


#<[page 189]>#
%<                           AsubhanimittagÃho                          189>%
addhà imÃya paÂipadÃya jarÃmaraïamhà parimuccissÃmÅti evaæ ÃnisaæsadassÃvinà bhavitabbaæ. Yathà pana duggato puriso mahagghaæ maïiratanaæ labhitvÃ:- dullabhaæ vata me laddhan ti tasmiæ ratanasa¤¤Å hutvà gÃravaæ janetvà vipulena pemena sampiyÃyamÃno taæ rakkheyya, evam eva:- dullabhaæ me idaæ kammaÂÂhÃnaæ laddhaæ, duggatassa mahagghamaniratanasadisaæ, catudhÃtukammaÂÂhÃniko hi attano cattÃro mahÃbhÆte parigaïhÃti, ÃnÃpÃnakammaÂÂhÃniko attano nÃsikavÃtaæ parigaïhÃti, kasiïakammaÂÂhÃniko kasiïaæ katvà yathà sukhaæ bhÃveti, evaæ itarÃni kammaÂÂhÃnÃni sulabhÃni. Idaæ pana ekam eva dve và divase tiÂÂhati; tato paraæ vinÅlakÃdibhÃvaæ pÃpuïÃtÅ ti natthi ito dullabhataran ti tasmiæ ratanasa¤¤inà hutvà cittÅkÃraæ upaÂÂhapetvà sampiyÃyamÃnena taæ nimittaæ rakkhitabbaæ.
     RattiÂÂhÃne ca divÃÂÂhÃne ca: uddhumÃtakapaÂikÆlaæ uddhumÃtakapaÂikÆlan ti tattha punappunaæ cittaæ upanibandhitabbaæ, punappunaæ taæ nimittaæ Ãvajjitabbaæ, manasikÃtabbaæ, takkÃhataæ, vitakkÃhataæ kÃtabbaæ.
Tass' evaæ karoto paÂibhÃganimittaæ uppajjati. Tatridaæ nimittadvayassa nÃnÃkaraïaæ, uggahanimittaæ virÆpaæ bÅbhacchaæ bheravadassanaæ hutvà upaÂÂhÃti.
     PaÂibhÃganimittaæ pana yÃva-d-atthaæ bhu¤jitvà nipanno thÆlangapaccangapuriso viya, tassa paÂibhÃganimittapaÂilÃbhasamakÃlam eva bahiddhà kÃmÃnaæ amanasikÃrà vikkhambhanavasena kÃmacchando pahÅyati, anunayappahÃnen' eva c' assa lohitappahÃnena pubbo viya vyÃpÃdo pi pahÅyati.
Tathà ÃraddhaviriyatÃya thÅnamiddhaæ, avippaÂisÃrakarasantadhammÃnuyogavasena uddhaccakukkuccaæ, adhigatavisesassa paccakkhatÃya paÂipattidesakesatthari paÂipattiyaæ paÂipattiphale ca vicikicchà pahÅyatÅ ti pa¤ca nÅvaraïÃni pahÅyanti. Tasmiæ yeva ca nimitte cetaso abhiniropanalakkhaïo vitakko, nimittÃnumajjanakiccaæ sÃdhayamÃno vicÃro, paÂiladdhavisesÃdhigamapaccayà pÅti, pÅtimanassa passaddhisambhavato passaddhinimittaæ sukhaæ, sukhitassa cittasamÃdhisambhavato sukhanimittà ekaggatà cà ti jhÃnangÃni pÃtubhavanti.


#<[page 190]>#
%<190                  VI. AsubhakammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Evam assa paÂhamajjhÃnapaÂibimbabhÆtaæ upacÃrajjhÃnam pi taæ khaïaæ yeva nibbattati. Ito paraæ yÃva paÂhamajjhÃnassa appanà ceva vasippatti ca, tÃva sabbaæ pathavÅkasiïe vuttanayen' eva veditabbaæ.
     Ito paresu pana vinÅlakÃdisu pi yaæ taæ uddhumÃtakaasubhanimittaæ uggaïhanto eko adutiyo gacchati upaÂÂhitÃya satiyà ti Ãdinà nayena gamanaæ Ãdikaæ katvÃ, lakkhaïaæ vuttaæ, taæ sabbaæ vinÅlaka-asubhanimittaæ uggaïhanto vipubbaka-asubhanimittaæ uggaïhanto ti evaæ tassa tassa vasena tattha tattha uddhumÃtakapadamattaæ parivattetvà vuttanayen' eva savinicchayÃdhippÃyaæ veditabbaæ.
     Ayaæ pana viseso: vinÅlake vinÅlakapaÂikÆlaæ! vinÅlakapaÂikÆlan! ti manasikÃro pavattetabbo. Uggahanimitta¤ c' ettha kabaraæ kabaravaïïaæ hutvà upaÂÂhÃti. PaÂibhÃganimittaæ pana ussadavasena upaÂÂhÃti. Vipubbake vipubbakapaÂikÆlaæ! vipubbakapaÂikÆlan! ti manasikÃro pavattetabbo. Uggahanimittaæ pan' ettha paggharantim iva upaÂÂhÃti. PaÂibhÃganimittaæ niccalaæ sannisinnaæ hutvà upaÂÂhÃti. Vicchiddakaæ yuddhamaï¬ale và corÃÂaviyaæ và susÃne vÃ, yattha rÃjÃno core chindÃpenti, ara¤¤e và pana sÅhavyagghehi chinnapurisaÂÂhÃne labbhati, tasmà tathÃrÆpaæ ÂhÃnaæ gantvÃ, sace nÃnÃdisÃyaæ patitam pi ekÃvajjanena ÃpÃtham Ãgacchati, icc' etaæ kusalam.
No ce Ãgacchati, sayaæ hatthena na parÃmasitabbaæ, parÃmasanto hi vissÃsaæ Ãpajjati; tasmà ÃrÃmikena và samaïuddesena và a¤¤ena và kenaci ekaÂÂhÃne kÃretabbaæ.
Alabhantena kattarayaÂÂhiyà và daïdakena và ekangulantaraæ katvà upanÃmetabbaæ. Evaæ upanÃmetvÃ: vicchiddakapaÂikÆlaæ! vicchiddakapaÂikÆlan! ti manasikÃro pavattetabbo. Tattha uggahanimittaæ majjhe chinnaæ viya upaÂthÃti, paÂibhÃganimittaæ pana paripuïïaæ hutvà upaÂÂhÃti.


#<[page 191]>#
%<                           AsubhanimittagÃho                          191>%
VikkhÃyitake: vikkhÃyitakapaÂikÆlaæ! vikkhÃyitakapaÂikÆlan! ti manasikÃro pavattetabbo. Uggahanimittaæ pan' ettha tahiæ tahiæ khÃyitasadisam eva upaÂÂhÃti, paÂibhÃganimittaæ pana paripuïïaæ hutvà upaÂÂhÃti. Vikkhittakam pi vicchiddake vuttanayen' eva angulangulantaraæ kÃretvà và katvà vÃ: vikkhittakapaÂikÆlaæ! vikkhittakapaÂikÆlan! ti manasikÃro pavattetabbo. Ettha uggahanimittaæ pÃkaÂantaraæ hutvà upaÂÂhÃti, paÂibhÃganimittaæ pana paripuïïaæ hutvà upaÂÂhÃti. Hatavikkhittakam pi vicchiddake vuttappakÃresu yeva ÂhÃnesu labbhati, tasmà tattha gantvà vuttanayen' eva angulangulantaraæ kÃretvà và katvà vÃ; hatavikkhittakapaÂikÆlaæ! hatavikkhittakapaÂikÆlan! ti manasikÃro pavattetabbo. Uggahanimittaæ pan' ettha pa¤¤ÃyamÃnaæ pahÃramukhaæ viya hoti.
PaÂibhÃganimittaæ paripuïïam eva hutvà upaÂÂhÃti, lohitakaæ yuddhamaï¬alÃdisu laddhappahÃrÃnaæ hatthapÃdÃdisu và chinnesu bhinnagaï¬apÅÊakÃdÅnaæ và mukhato paggharamÃnakÃle labbhati. Tasmà taæ disvÃ: lohitakapaÂikÆlaæ! lohitakapaÂikÆlan! ti manasikÃro pavattetabbo.
Ettha uggahanimittaæ và tappahatà viya rattapaÂÃkà calamÃnÃkÃraæ upaÂÂhÃti. PaÂibhÃganimittaæ pana sannisinnaæ hutvà upaÂÂhÃti. PuÊuvakaæ dvÅhatÅhaccayena kuïapassa navahi vaïamukhehi kimirÃsipaggharaïakÃle hoti. Api ca taæ soïa-singÃla-manussa-go-mahiæsa-hatthi-assa-ajagarÃdÅnaæ sarÅrappamÃïam eva hutvà sÃlibhattarÃsi viya tiÂÂhati. Tesu yattha katthaci: puÊuvakapaÂikÆlaæ! puÊuvakapaÂikÆlan! ti manasikÃro pavattetabbo. CÆÊapiï¬apÃtika-Tissattherassa hi kÃladÅghavÃpiyà anto hatthikuïape nimittaæ upaÂÂhÃsi. Uggahanimittaæ pan' ettha calamÃnaæ viya upaÂÂhÃti. PaÂibhÃganimittaæ sÃlibhattapiï¬o viya sannisinnaæ hutvà upaÂÂhÃti. AÂÂhikaæ: so passeyya sarÅraæ sÅvathikÃyacha¬¬itaæ aÂÂhisankhalikaæ samaæsalohitaæ nahÃrusambandhan ti Ãdinà nayena nÃnappakÃrato vuttaæ.


#<[page 192]>#
%<192                  VI. AsubhakammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tasmà yattha taæ nikkhittaæ hoti, tattha purimanayen' eva gantvà samantà pÃsÃïÃdÅnaæ vasena sanimittaæ sÃrammaïaæ katvÃ: idaæ aÂÂhikan ti sabhÃvabhÃvato upalakkhetvà vaïïÃdivasena ekÃdasah' ÃkÃrehi nimittaæ uggahetabbaæ.
     Taæ pana vaïïato setan ti olokentassa na upaÂÂhÃti; odÃtakasiïasambhedo hoti; tasmÃ: aÂÂhikan ti paÂikÆlavasen' eva oloketabbaæ. Lingan ti idha hatthÃdÅnaæ nÃmaæ; tasmà hatthapÃdasÅsa-udara-bÃhukaÂi-Æru-janghÃnaæ vasena lingato vavatthapetabbaæ. DÅgharassa-vaÂÂa-caturassakhuddakamahantavasena pana saïÂhÃnato vavatthapetabbaæ. DisokÃsà vuttanayà eva. Tassa tassa aÂÂhino pariyantavasena paricchedato vavatthapetvà yad-ev' ettha pÃkaÂaæ hutvà upaÂÂhÃti, taæ gahetvà appanà pÃpuïitabbÃ.
Tassa tassa aÂÂhino ninnaÂÂhÃna-thalaÂÂhÃnavasena pana ninnato ca thalato ca vavatthapetabbaæ. Padesavasenà pi: ahaæ ninne Âhito aÂÂhi thale; ahaæ và thale aÂÂhi ninne ti pi vavatthapetabbaæ. Dvinnaæ pana aÂÂhikÃnaæ ghaÂitaghaÂitaÂÂhÃnavasena sandhito vavatthapetabbaæ. AÂÂhikÃnaæ yeva antaravasena vivarÃvivarato vavatthapetabbaæ. Sabbatth' eva pana ¤Ãïaæ cÃretvÃ: imasmiæ ÂhÃne idam atthÅ ti samantato vavatthapetabbaæ. Evam pi nimitte anupaÂÂhahante nalÃÂaÂÂhimhi cittaæ saïÂhapetabbaæ.
Yathà c' ettha, evam idaæ ekÃdasavidhena nimittaggahaïaæ ito purimesu pi puÊuvakÃdisu yujjamÃnavasena sallakkhetabbaæ. Ida¤ ca pana kammaÂÂhÃnaæ sakalÃya pi aÂÂhi [ka] sankhalikÃya ekasmim pi aÂÂhike sampajjati, tasmà tesu yattha katthaci ekÃdasavidhena nimittaæ uggahetva: aÂÂhikapaÂikÆlaæ! aÂÂhikapaÂikÆlan! ti manasikÃro pavattetabbo. Idha uggahanimittaæ pi paÂibhÃganimittam pi ekasadisam eva hotÅ ti vuttaæ, taæ ekasmiæ aÂÂhike yuttaæ.
AÂÂhikasankhalikÃya pana uggahanimitte pa¤¤ÃyamÃnavivaratÃ, paÂibhÃganimitte paripuïïabhÃvo yujjati. EkaÂÂhike pi ca uggahanimittena bÅbhacchena bhayÃnakena bhavitabbaæ.


#<[page 193]>#
%<                           AsubhanimittagÃho                          193>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  PaÂibhÃganimittena pÅtisomanassajanakena, upacÃrÃvahattÃ. Imasmiæ hi okÃse yaæ AÂÂhakathÃsu vuttaæ, taæ dvÃraæ datvà va vuttaæ, tathà hi. Tattha catÆsu brahmavihÃresu dasasu ca asubhesu paÂibhÃganimittam natthi. BrahmavihÃresu hi sÅmasambhedo yeva nimittaæ, dasasu ca asubhesu nibbikappaæ katvà paÂikÆlabhÃve yeva diÂÂhe nimittaæ nÃma hotÅ ti vatvà pi puna anantaram eva duvidhaæ idha nimittam:- uggahanimittaæ, paÂibhÃganimittaæ.
     Uggahanimittaæ virÆpaæ bÅbhacchaæ bhayÃnakaæ hutvà upaÂÂhÃtÅ ti Ãdi vuttaæ. Tasmà yaæ vicÃretvà avocumha, idam ev' ettha yuttaæ. Api ca MahÃ-Tissattherassa dantaÂÂhikamattÃvalokanena sakal' itthisarÅrassa aÂÂhisanghÃÂabhÃvena upaÂÂhÃnÃdÅni c' ettha nidassanÃnÅ ti.
          Iti asubhÃni subhaguïo dasasatalocanena thutakitti,
          yÃni avoca Dasabalo ekekajjhÃnahetuni.
          Evaæ tÃni ca tesa¤ ca bhÃvanÃnayam imaæ viditvÃna,
          tesveva ayaæ bhiyyo pakiïïakakathà pi vi¤¤eyyÃ.
   Etesu hi yattha katthaci adhigatajjhÃno suvikkhambhi-
tarÃgattà vÅtarÃgo viya nilloluppacÃro hoti. Evaæ sante pi yvÃyaæ asubhappabhedo vutto, so sarÅrasabhÃvappattivasena ca rÃgacaritabhedavasena cà ti veditabbo. ChavasarÅraæ hi paÂikÆlabhÃvaæ ÃpajjamÃnaæ uddhumÃtakasabhÃvappattaæ và siyÃ, vinÅlakÃdÅnaæ và a¤¤atarasabhÃvappattaæ. Iti yÃdisaæ yÃdisaæ sakkà hoti laddhuæ, tÃdise tÃdise: uddhumÃtakapaÂikÆlaæ! vinÅlakapaÂikÆlan! ti evaæ nimittaæ gaïhitabbam evà ti sarÅrasabhÃvappattivasena dasadhà asubhappabhedo vutto ti veditabbo.
     `Visesato c' ettha uddhumÃtakaæ sarÅrasaïÂhÃnavipattippakÃsanato saïÂhÃnarÃgino sappÃyaæ, vinÅlakaæ chavirÃgavipattippakÃsanato sarÅravaïïarÃgino sappÃyaæ, vipubbakaæ kÃyavaïïapaÂibaddhassa duggandhabhÃvassa pakÃsanato mÃlÃgandhÃdivasena samuÂÂhÃpitasarÅragandharÃgino sappÃyaæ,


#<[page 194]>#
%<194                  VI. AsubhakammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  vicchiddakaæ anto susirabhÃvappakÃsanato sarÅre ghanabhÃvarÃgino sappÃyaæ, vikkhÃyitakaæ maæsÆpacayasampattivinÃsappakÃsanato thanÃdisu sarÅrappadesesu maæsÆpacayarÃgino sappÃyaæ, vikkhittakaæ angapaccangÃnaæ vikkhepappakÃsanato angapaccangalÅlÃrÃgino sappÃyaæ, hatavikkhittakaæ sarÅrasanghÃtabhedavikÃrappakÃsanato sarÅrasanghÃtasampattirÃgino sappÃyaæ, lohitakaæ lohitamakkhitapaÂikÆlabhÃvappakÃsanato alankÃrajanitasobharÃgino sappÃyaæ, puÊuvakaæ kÃyassa anekakimikulasÃdhÃraïabhÃvappakÃsanato kÃye mamattarÃgino sappÃyaæ, aÂÂhikaæ sarÅraÂÂhÅnaæ paÂikÆlabhÃvappakÃsanato dantasampattirÃgino sappÃyan ti evaæ rÃgacaritabhedavasenà pi dasadhà asubhappabhedo vutto ti veditabbo.
     `Yasmà pana dasavidhe pi etasmiæ asubhe, seyyathà pi nÃma aparisaïÂhitajalÃya sÅghasotÃya nadiyà arittabalen' eva nÃvà tiÂÂhati, vinà arittena na sakkà Âhapetuæ, evam eva dubbalattà Ãrammaïassa vitakkabalen'eva cittaæ ekaggaæ hutvà tiÂÂhati, vinà vitakkena na sakkà Âhapetuæ.
Tasmà paÂhamajjhÃnam ev' ettha hoti, na dutiyÃdÅni.
     `PaÂikÆle pi ca etasmiæ Ãrammaïe: addhà imÃya paÂipadÃya jarÃmaraïamhà parimuccissÃmÅ ti evam ÃnisaæsadassÃvitÃya ceva nÅvaraïasantÃpappahÃnena ca pÅtisomanassaæ uppajjati:- bahuæ dÃni me vetanaæ labhissÃmÅ ti ÃnisaæsadassÃvino, pupphacha¬¬akassa gÆtharÃsimhi viya, ussannavyÃdhidukkhassa rogino vamanavirecanappavattiyaæ viya ca.
     `Dasavidham pi c' etaæ asubhaæ lakkhaïato ekam eva hoti; dasavidhassà pi h'etassa asuciduggandhajegucchapaÂikÆlabhÃvo eva lakkhaïaæ. Tad etaæ iminà lakkhaïena na kevalaæ matasarÅre, dantaÂÂhikadassÃvino pana CetiyapabbatavÃsino MahÃ-Tissattherassa viya, hatthikkhandhagataæ rÃjÃnaæ olokentassa SangharakkhitattherÆpaÂÂhÃkasÃmaïerassa viya ca jÅvamÃnakasarÅre pi upaÂÂhÃti. Yath' eva hi matasarÅraæ, evaæ jÅvamÃnakam pi asubham eva, asubhalakkhaïaæ pan' ettha Ãgantukena alankÃrena paÂicchannattà na pa¤¤Ãyati.


#<[page 195]>#
%<                           Asubhalakkhaïaæ                          195>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ ' Pakatiyà pana idaæ sarÅraæ nÃma atirekatisata-aÂÂhikasamussayaæ asÅtisatasandhi-sanghaÂitaæ nava nahÃrusatanibaddhaæ nava maæsapesisatÃnulittaæ, allamanussacammapariyonaddhaæ chaviyà paÂicchannaæ, chiddÃvachiddaæ medakathÃlikà viya niccuggharitapaggharitaæ, kimisanghanisevitaæ, rogÃnaæ Ãyatanaæ, dukkhadhammÃnaæ vatthuparibhinnapurÃïagaï¬o viya navahi vaïamukhehi satatavissandanaæ, yassa ubhohi akkhÅhi akkhigÆthako paggharati, kaïïabilehi kaïnagÆthako, nÃsapuÂehi singhÃïikÃ, mukhato ÃhÃrapittasemharudhirÃni, adho-dvÃrehi uccÃrapassÃvÃ, navanavutiyà lomakÆpasahassehi asucisedayÆso paggharati, nÅlamakkhikÃdayo samparivÃrenti, yaæ dantakaÂÂhamukhadhovana-sÅsamakkhana-nahÃna-nivÃsanapÃrupanÃdÅhi apaÂijaggitvÃ, yathÃ-jÃto va pharusavippakiïïakeso hutvà gÃmena gÃmaæ vicaranto rÃjà pi pupphacha¬¬akacaï¬ÃlÃdisu a¤¤ataro pi samasarÅrapaÂikÆlatÃya nibbiseso hoti, evaæ asuciduggandhajegucchapaÂikÆlatÃya ra¤¤o và caï¬Ãlassa và sarÅre vemattaæ nÃma natthi.
     DantakaÂÂhamukhadhovanÃdÅhi pan' ettha dantamalÃdÅni pamajjitvÃ, nÃnÃvatthehi hirikopÅnaæ paÂicchÃdetvÃ, nÃnÃvaïïena surabhivilepanena vilimpitvÃ, pupphÃbharaïÃdÅhi alankaritvÃ, ahaæ ti maman! ti gahetabbà kÃrappattaæ karonti. Tato iminà Ãgantukena alankÃrena paÂicchannattà tad assa yathÃvasarasaæ asubhalakkhaïaæ asa¤jÃnantà purisà itthÅsu, itthiyo ca purisesu ratiæ karonti. Paramatthato pan' ettha ra¤jitabbakayuttaÂÂhÃnaæ nÃma aïumattam pi natthi, tathà hi kesalomanakhadantakheÊasinghÃïika-uccÃrapassÃvÃdisu ekakoÂÂhÃsam pi sarÅrato bahi patitaæ sattà hatthena chupitum pi na icchanti, aÂÂÅyanti, harÃyanti, jigucchanti. Yaæ yaæ pan' ettha avasesaæ hoti, taæ taæ evaæ paÂikÆlam pi samÃnaæ, avijjandhakÃrapariyonaddhà attasineharÃgarattà iÂÂhaæ kantaæ niccam sukhaæ attÃti gaïhanti.


#<[page 196]>#
%<196                  VI. AsubhakammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Te evaæ gaïhantà aÂaviyaæ kiæsukarukkhaæ disvà rukkhato apatitaæ apatitaæ pupphaæ:
ayaæ maæsapesÅ ti, viha¤¤amÃnena jarasingÃlena samÃnasaæ Ãpajjanti. TasmÃ:-
          Yathà hi pupphitaæ disvÃ, singÃlo kiæsukaæ vane:
          maæsarukkho mayà laddho! iti gantvÃna vegasÃ.
          Patitaæ patitaæ pupphaæ, ¬aæsitvà atilolupo;
          nayidaæ maæsaæ aduæ maæsaæ yaæ rukkhasmin ti
              gaïhati.
          KoÂÂhÃsaæ patitaæ yeva asubhan ti tathà budho,
          agahetvÃna gaïheyya, sarÅraÂÂham pi naæ tathÃ.
          Imaæ hi subhato kÃyaæ gahetvà tattha mucchitÃ,
          bÃlà karontà pÃpÃni; dukkhà na parimuccare.
          Tasmà passeyya medhÃvÅ jÅvito và matassa vÃ
          sabhÃvaæ pÆtikÃyassa subhabhÃvena vajjitaæ.
     Vuttaæ h' etaæ:-
          Duggandho asucikÃyo kuïapo ukkarÆpamo
          nindito cakkhubhÆtehi kÃyo bÃlÃbhinandito.
          AllacammapaÂicchanno navadvÃro mahÃvaïo
          samantato paggharati, asuci pÆtigandhiyo.
          Sace imassa kÃyassa anto bÃhirako siyÃ
          daï¬aæ nÆna gahetvÃna kÃke soïe nivÃraye ti.
Tasmà dabbajÃtikena bhikkhunà jÅvamÃnasarÅraæ và hotu matasarÅraæ vÃ, yattha yattha asubhÃkÃro pa¤¤Ãyati, tattha tatth' eva nimittaæ gahetvà kammaÂÂhÃnaæ appanaæ pÃpetabban ti.
Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge samÃdhibhÃvanÃdhikÃre AsubhakammaÂÂhÃnaniddeso nÃma chaÂÂho paricchedo.


#<[page 197]>#
%<197>%
                                 VII
                          SATTAMO PARICCHEDO
                          CHA-ANUSSATI-NIDDESO
   AsubhÃnantaraæ uddiÂÂhÃsu pana dasasu anussatÅsu pu-
nappunaæ uppajjanato sati yeva anussati. PavattitabbaÂÂhÃnamhi yeva và pavattattà saddhÃ-pabbajitassa kulaputtassa anurÆpà satÅ ti pi anussati.
     (1) Buddhaæ Ãrabbha uppannà anussati BuddhÃnussati.
BuddhaguïÃrammaïÃya satiyà etaæ adhivacanaæ. (2) Dhammaæ Ãrabbha uppannà anussati dhammÃnussati. SvÃkkhÃtatÃdi dhammaguïÃrammaïÃya satiyà etaæ adhivacanaæ.
(3) Sanghaæ Ãrabbha uppannà anussati sanghÃnussati. SuppaÂipannatÃdi sanghaguïÃrammaïÃya satiyà etaæ adhivacanaæ. (4) SÅlaæ Ãrabbha uppannà anussati sÅlÃnussati.
Akhaï¬atÃdi sÅlaguïÃrammaïÃya satiyà etaæ adhivacanaæ.
(5) CÃgaæ Ãrabbha uppannà anussati cÃgÃnussati. MuttacÃgatÃdi cÃgaguïÃrammaïÃya satiyà etaæ adhivacanaæ.
(6) Devatà Ãrabbha uppannà anussati devatÃnussati. Devatà sakkhiÂÂhÃne Âhapetvà attano saddhÃdi-guïÃrammaïÃya satiyà etaæ adhivacanaæ. (7) Maraïaæ Ãrabbha uppannà anussati maranÃnussati. JÅvitindriyupacchedÃrammaïÃya satiyà etaæ adhivacanaæ. (8) KesÃdibhedaæ rÆpakÃyaæ gatÃ, kÃye và gatà ti kÃyagatÃ, kÃyagatà ca sà sati cà ti kÃyagatasatÅ ti vattabbe rassaæ akatvà kÃyagatÃsatÅ ti vuttÃ, kesÃdikÃyakoÂÂhÃsanimittÃrammaïÃya satiyà etaæ adhivacanaæ. (9) ùnÃpÃne Ãrabbha uppannà sati ÃnÃpÃnasati.
AssÃsapassÃsanimittÃrammaïÃya satiyà etaæ adhivacanaæ.
(10) Upasamaæ Ãrabbha uppannà anussati upasamÃnussati.
SabbadukkhÆpasamÃrammaïÃya satiyà etaæ adhivacanaæ.


#<[page 198]>#
%<198                    VII. Cha-anussati-niddeso>%
                                   I
     Iti imÃsu dasasu anussatÅsu BUDDHùNUSSATIõ tÃva bhÃvetukÃmena aveccappasÃdasamannÃgatena yoginà patirÆpe senÃsane rahogatena patisallÅnena: iti pi so Bhagavà arahaæ sammÃsambuddho vijjÃcaraïasampanno sugato lokavidÆ anuttaro purisadammasÃrathi satthà devamanussÃnaæ Buddho Bhagavà ti evaæ Buddhassa Bhagavato guïà anussaritabbÃ. TatrÃyaæ anussaraïanayo: so Bhagavà iti pi arahaæ, iti pi sammÃsambuddho ...pe... iti pi Bhagavà ti anussarati. Iminà ca iminà ca kÃraïenà ti vuttaæ hoti.
     Tattha ÃrakattÃ, arÅnaæ arÃna¤ ca hatattÃ, paccayÃdÅnaæ arahattÃ, pÃpakaraïe rahÃbhÃvà ti imehi tÃva karaïehi so Bhagavà ARAHAN ti anussarati. ùrakà hi so sabbakilesehi, suvidÆravidÆre Âhito maggena savÃsanÃnaæ kilesÃnaæ viddhaæsitattà ti Ãrakattà arahaæ:-
               So tato Ãrakà nÃma yassa yenÃsamangitÃ,
               asamangÅ ca dosehi nÃtho tenÃrahaæ mato ti.
Te ca anena kilesÃrayo maggena hatà ti arÅnaæ hatattà pi arahaæ:-
          Yasmà rÃgÃdisankhÃtà sabbe pi arayo hatÃ,
          pa¤¤Ãsatthena nÃthena, tasmà pi arahaæ mato ti.
     Ya¤ c' etaæ avijjÃbhavataïhÃmayanÃbhi pu¤¤Ãdi-abhisankhÃrÃraæ jarÃmaraïanemi Ãsavasamudayamayena akkhena vijjhitvà ti bhavarathe samÃyojitaæ anÃdikÃlappavattaæ saæsÃracakkaæ, tassÃnena Bodhimaï¬e viriyapÃdehi sÅlapathaviyaæ patiÂÂhÃya saddhÃhatthena kammakkhayakaraæ¤Ãïapharasuæ gahetvà sabbe arà hatà ti arÃnaæ hatattà pi ARAHAõ. Atha và saæsÃracakkan ti anamataggaæ saæsÃravaÂÂaæ vuccati; tassa ca avijjà nÃbhi mÆlattÃ, jarÃmaraïaæ nemi pariyosÃnattÃ, sesà dasadhammà arà avijjÃmÆlakattÃ, jarÃmaraïapariyantattà ca.
     Tattha dukkhÃdisu a¤¤Ãïaæ avijjÃ; kÃmabhave ca avijjà kÃmabhave sankhÃrÃnaæ paccayo hoti;


#<[page 199]>#
%<                            1. BuddhÃnussati                          199>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  rÆpabhave [avijjà rÆpabhave sankhÃrÃnaæ paccayo hoti;] arÆpabhave avijjà arÆpabhave sankhÃrÃnaæ paccayo hoti. KÃmabhave sankhÃrà kÃmabhave paÂisandhivi¤¤Ãïassa paccayà honti.
Esa nayo itaresu. KÃmabhave paÂisandhivi¤¤Ãïaæ kÃmabhave nÃmarÆpassa paccayo hoti. Tathà rÆpabhave. ArÆpabhave nÃmass' eva paccayo hoti. KÃmabhave nÃmarÆpaæ kÃmabhave saÊÃyatanassa paccayo hoti. RÆpabhave nÃmarÆpaæ rÆpabhave tiïïaæ ÃyatanÃnaæ paccayo hoti.
ArÆpabhave nÃmaæ arÆpabhave ekassa Ãyatanassa paccayo hoti. KÃmabhave saÊÃyatanaæ kÃmabhave chabbidhassa phassassa paccayo hoti. RÆpabhave tÅïi ÃyatanÃni rÆpabhave tiïïaæ phassÃnaæ [paccayà honti.] ArÆpabhave ekaæ manÃyatanaæ arÆpabhave ekassa phassassa paccayo hoti. KÃmabhave cha phassà kÃmabhave channaæ vedanÃnaæ paccayà honti. RÆpabhave tayo phassà tatth' eva tissannaæ, arÆpabhave eko, tatth' eva ekissà vedanÃya paccayo hoti. KÃmabhave cha vedanà kÃmabhave channaæ taïhÃkÃyÃnaæ paccayà honti. RÆpabhave tisso tatth' eva tiïïaæ, arÆpabhave ekà vedanà arÆpabhave ekassa taïhÃkÃyassa paccayo hoti. Tattha tattha sà sà taïhà [tassa tassa] upÃdÃnassa. UpÃdÃnÃdayo bhavÃdÅnaæ.
Kathaæ? Idh' ekacco: kÃme paribhu¤jissÃmÅ ti kÃmupÃdÃnapaccayà kÃyena duccaritaæ carati, vÃcÃya duccaritaæ carati, manasà duccaritaæ carati, duccaritapÃripÆriyà apÃye uppajjati. Tatth' assa uppatti-hetubhÆtaæ kammaæ kammabhavo, kammanibbattà khandhà uppattibhavo.
KhandhÃnaæ nibbatti jÃti. ParipÃko jarÃ. Bhedo maraïaæ. Aparo:- saggasampattiæ anubhavissÃmÅ ti tath' eva sucaritaæ carati, sucaritapÃripÆriyà sagge uppajjati. Tatth' assa uppatti-hetubhÆtaæ kammaæ kammabhavo ti so eva nayo. Aparo pana:- brahmalokasampattiæ anubhavissÃmÅ ti kÃmupÃdÃnapaccayà eva mettaæ bhÃveti, karuïaæ, muditaæ, upekkhaæ bhÃveti, bhÃvanÃ-pÃripÆriyà brahmaloke nibbattati.


#<[page 200]>#
%<200                    VII. Cha-anussati-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tatth' assa nibbatti-hetubhÆtaæ kammaæ kammabhavo ti so eva nayo. Aparo:- arÆpabhave sampattiæ anubhavissÃmÅ ti tath' eva ÃkÃsÃna¤cÃyatanÃdisamÃpattiyo bhÃveti, bhÃvanÃpÃripÆriyà tattha tattha nibbattati. Tatth' assa nibbatti-hetubhÆtaæ kammaæ kammabhavo, kammanibbattà khandhà uppattibhavo. KhandhÃnaæ nibbatti jÃti. ParipÃko jarÃ. Bhedo maraïan ti.
Es' eva nayo sesupÃdÃnamÆlikÃsu pi yojanÃsu.
     Evam ayaæ avijjà hetu, sankhÃrà hetu-samuppannÃ.
Ubho p' ete hetusamuppannà ti paccayapariggahe pa¤¤Ã dhammaÂÂhiti-¤Ãïaæ. AtÅtam pi addhÃnaæ anÃgatam pi addhÃnaæ avijjà hetu, sankhÃrà hetu-samuppannÃ, ubho p' ete hetusamuppannà ti paccayapariggahe pa¤¤Ã dhammaÂthiti-¤Ãïan ti etena nayena sabbapadÃni vitthÃretabbÃni.
     Tattha avijjÃsankhÃrà eko sankhepo, vi¤¤Ãïa-nÃmarÆpasaÊÃyatana-phassa-vedanà eko, taïhupÃdÃnabhavà eko, jÃtijarÃmaranaæ eko. Purimasankhepo c' ettha atÅto addhÃ, dve majjhimà paccuppanno, jÃtijarÃmaraïaæ anÃgato.
AvijjÃsankhÃraggahaïena c' ettha taïhupÃdÃnabhavà gahità va hontÅ ti ime pa¤ca dhammà atÅte kammavaÂÂaæ, vi¤¤ÃïÃdayo pa¤ca etarahi vipÃkavaÂÂaæ. TaïhupÃdÃnabhavaggahaïena avijjÃsankhÃrà gahità hontÅ ti ime pa¤ca dhammà etarahi kammavaÂÂaæ, jÃtijarÃmaraïà padesena vi¤¤ÃïÃdÅnaæ niddiÂÂhattà ime pa¤ca dhammà Ãyatiæ vipÃkavaÂÂaæ, te ÃkÃrato vÅsatividhà honti. SankhÃravi¤¤ÃïÃna¤ c'ettha antarà eko sandhi, vedanÃ-taïhÃnam antarà eko, bhavajÃtÅnam antarà eko ti. Iti Bhagavà etaæ catusankhepaæ tiyaddhaæ vÅsatÃkÃraæ tisandhiæ paÂiccasamuppÃdaæ sabbÃkÃrato jÃnÃti passati a¤¤Ãti paÂivijjhati. Taæ ¤ÃïaÂÂhena ¤Ãïaæ, pajÃnanaÂÂhena pa¤¤Ã. Tena vuccati:- paccayapariggahe pa¤¤ÃdhammaÂÂhiti ¤Ãïan ti. Iminà dhammaÂÂhiti-¤Ãïena Bhagavà te dhamme yathÃbhÆtaæ ¤atvà tesu nibbindanto virajjanto vimuccanto vuttappakÃrassa imassa saæsÃracakkassa are hani vihani viddhaæsesi. Evam pi arÃnaæ hatattà ARAHAõ:-


#<[page 201]>#
%<                    1. BuddhÃnussati                          201>%
          Arà samsÃracakkassa hatà ¤ÃïÃsinà yato,
          lokanÃthena ten' esa arahan ti pavuccati.
Aggadakkhiïeyyattà ca cÅvarÃdi-paccaye arahati pÆjÃvisesa¤ ca, ten' eva ca uppanne TathÃgate ye keci mahesakkhà devamanussà na te a¤¤attha pÆjaæ karonti. Tathà hi Brahmà Sahampati Sinerumattena ratanadÃmena TathÃgataæ pÆjesi. YathÃbala¤ ca a¤¤e devà manussà ca BimbisÃra-KosalarÃjÃdayo. Parinibbutam pi ca Bhagavantaæ uddissa channavuti koÂidhanaæ vissajjetvà AsokamahÃrÃjà Sakala-JambudÅpe caturÃsÅti vihÃrasahassÃni patiÂÂhÃpesi, ko pana vÃdo a¤¤esaæ pÆjÃvisesÃnan ? ti paccayÃdÅnaæ arahattà pi ARAHAõ:-
               PÆjÃvisesaæ saha paccayehi
               yasmà ayaæ arahati lokanÃtho
               atthÃnurÆpaæ arahan ti loke;
               tasmà jino arahati nÃmam etaæ.
     Yathà ca loke ye keci paï¬itamÃnino bÃlà asilokabhayena raho pÃpaæ karonti, evam esa na kadÃci karotÅ ti pÃpakaraïe rahÃbhÃvato pi ARAHAõ:-
          Yasmà natthi raho nÃma pÃpakammesu tÃdino,
          rahÃbhÃvena ten' esa arahaæ iti vissuto.
     Evaæ sabbathà pi:-
          ùrakattà hatattà ca kilesÃrÅna so muni,
          hatasaæsÃracakkÃro paccayÃdÅna cÃraho;
          na raho karoti pÃpÃni, arahaæ tena vuccatÅ ti.
     Sammà sÃma¤ ca sabbadhammÃnaæ pana Buddhattà SAMMùSAMBUDDHO. Tathà hi esa sabbadhamme sammÃsambuddho, abhi¤¤eyye dhamme abhi¤¤eyyato buddho, pari¤¤eyye dhamme pari¤¤eyyato, pahÃtabbe dhamme pahÃtabbato, sacchikÃtabbe dhamme sacchikÃtabbato, bhÃvetabbe dhamme bhÃvetabbato. Ten' eva c' Ãha:-
     Abhi¤¤eyyaæ abhi¤¤Ãtaæ, bhÃvelabba¤ ca bhÃvitaæ,
     pahÃtabbaæ pahÅnam me, tasmà Buddho 'smi BrÃhmaïà ti.


#<[page 202]>#
%<202                    VII. Cha-anussati-niddeso
>%     Api ca cakkhuæ dukkhasaccaæ, tassa mÆlakÃraïabhÃvena [taæ] samuÂÂhÃpikà purimataïhÃsamudayasaccaæ, ubhinnaæ appavatti nirodhasaccaæ, nirodhapajÃnanà paÂipadà maggasaccan ti evaæ ekekapaduddhÃrenà pi sabbadhamme sammà sÃma¤ ca buddho. Esa nayo sota-ghÃna-jivhÃkÃya-manesu.
     Eten' eva nayena rÆpÃdÅni cha ÃyatanÃni, cakkhuvi¤¤ÃïÃdayo cha vi¤¤ÃïakÃyÃ, cakkhusamphassÃdayo cha phassÃ, cakkhusamphassajÃdayo cha vedanÃ, rÆpasa¤¤Ãdayo cha sa¤¤Ã, rÆpasa¤cetanÃdayo cha cetanÃ, rÆpataïhÃdayo cha taïhÃkÃyÃ, rÆpavitakkÃdayo cha vitakkÃ, rÆpavicÃrÃdayo cha vicÃrÃ, rÆpakkhandhÃdayo pa¤cakkhandhÃ, dasa kasiïÃni, dasa anussatiyo, uddhumÃtakasa¤¤Ãdivasena dasa sa¤¤Ã, kesÃdayo dvattiæsÃkÃrÃ, dvÃdasÃyatanÃni, aÂÂhÃrasa dhÃtuyo, kÃmabhavÃdayo nava bhavÃ, paÂhamÃdÅni cattÃri jhÃnÃni, mettÃbhÃvanÃdayo catasso appama¤¤Ã, catasso arÆpasamÃpattiyo, paÂilomato jarÃmaraïÃdÅni, anulomato avijjÃdÅni paÂiccasamuppÃdangÃni ca yojetabbÃni. TatrÃyaæ ekapadayojanÃ:- jarÃmaraïaæ dukkhasaccaæ, jÃti samudayasaccaæ, ubhinnam pi nissaraïaæ nirodhasaccaæ, nirodhapajÃnanà paÂipadà maggasaccan ti evam ekekapaduddhÃrena sabbadhamme sammà sÃma¤ ca buddho anubuddho paÂibuddho. Tena vuttaæ: sammà sÃma¤ ca sabbadhammÃnaæ pana buddhattà SAMMASAMBUDDHO ti.
     VijjÃhi pana caraïena ca sampannattà VIJJùCARA×ASAMPANNO. Tattha vijjà ti tisso pi vijja, aÂÂha pi vijjÃ. Tisso vijjà Bhayabheravasutte vuttanayen' eva veditabbÃ, aÂÂha AmbaÂÂhasutte. Tatra hi vipassanÃ-¤Ãïena manomayiddhiyà ca saha cha abhi¤¤Ã pariggahetvà aÂÂha vijjà vuttÃ.
Caraïan ti sÅlasaævaro, indriyesu guttadvÃratÃ, bhojane matta¤¤utÃ, jÃgariyÃnuyogo, satta saddhammà cattÃri rÆpÃvacarajjhÃnÃnÅ ti ime païïarasa dhammà veditabbÃ. Ime yeva hi païïarasa dhammà yasmà etehi carati ariyasÃvako gacchati amataæ disaæ, tasmà caraïan ti vuttÃ. Yath' Ãha:-
idha MahÃnÃma ariyasÃvako sÅlavà hotÅ ti sabbaæ MajjhimapaïïÃsake vuttanayen' eva veditabbaæ.


#<[page 203]>#
%<                            1. BuddhÃnussati                          203>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Bhagavà imÃhi vijjÃhi iminà ca caraïena samannÃgato; tena vuccati VIJJùCARA×ASAMPANNO ti.
     Tattha vijjÃsampadà Bhagavato sabba¤¤utaæ pÆretvà ÂhitÃ; caraïasampadà mahÃkÃruïikataæ. So sabba¤¤utÃya sabbasattÃnaæ atthÃnatthaæ ¤atvà mahÃkaruïikatÃya anatthaæ parivajjetvà atthe niyojeti. Yathà taæ vijjÃcaraïasampanno, ten' assa sÃvakà suppaÂipannà honti, no duppaÂipannÃ, vijjÃcaraïavippannÃnaæ sÃvakà attantapÃdayo viya.
   Sobhaïagamanattà sundaraæ ÂhÃnaæ gatattà sammÃga-
tattà sammà ca gadattà SUGATO. Gamanam pi hi gatan ti vuccati, ta¤ ca Bhagavato sobhaïaæ parisuddham-anavajjaæ. Kiæ pana tan ? ti. Ariyamaggo. Tena h' esa gamanena khemaæ disaæ asajjamÃno gato ti sobhaïagamanattà sugato. Sundhara¤ c' esa ÂhÃnaæ gato amataæ nibbÃnan ti sundaraæ ÂhÃnaæ gatattà pi sugato. Sammà ca gato tena tena maggena pahÅne kilese puna apaccÃgacchanto.
Vuttaæ h' etaæ: sotÃpattimaggena ye kilesà pahÅnÃ, te kilese na pun' eti na pacceti na paccÃgacchatÅ ti sugato ...pe...
arahattamaggena ye kilesà pahÅnÃ, te kilese na pun' eti na pacceti na paccÃgacchatÅ ti sugato ti.
     Sammà và gato DÅpankarapÃdamÆlato pabhuti yÃva Bodhimaï¬Ã tÃva samatiæsapÃramÅpÆrikÃya sammÃpaÂipattiyà sabbalokassa hitasukham eva karonto sassataæ ucchedaæ kÃmasukhaæ attakilamathan ti ime ca ante anupagacchanto gato ti sammÃgatattà pi sugato. Sammà c' esa gadati yuttaÂÂhÃne yuttam eva vÃcaæ bhÃsatÅ ti sammÃpadattà pi sugato. Tatridaæ SÃdhakasuttaæ:- yaæ TathÃgato vÃcaæ jÃnÃti abhÆtaæ atacchaæ anatthasaæhitaæ, sà ca paresaæ appiyà amanÃpÃ, na taæ tathÃgato vÃcaæ bhÃsati. Yam pi TathÃgato vÃcaæ jÃnÃti bhÆtaæ tacchaæ anatthasaæhitaæ, sà ca paresaæ appiyà amanÃpÃ, tam pi TathÃgato vÃcaæ na bhÃsati.


#<[page 204]>#
%<204                    VII. Cha-anussati-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Ya¤ ca kho TathÃgato vÃcaæ jÃnÃti bhÆtaæ tacchaæ atthasaæhitaæ, sà ca paresaæ appiyà amanÃpÃ, tatra kÃla¤¤Æ TathÃgato hoti; tassà vÃcÃyà veyyÃkaraïÃya. Yaæ TathÃgato vÃcaæ jÃnÃti abhÆtaæ atacchaæ anatthasaæhitaæ, sà ca paresaæ piyà manÃpÃ, na taæ TathÃgato vÃcaæ bhÃsati. Yam pi TathÃgaÂo vÃcaæ jÃnÃti bhÆtaæ tacchaæ anatthasaæhitaæ, sà ca paresaæ piyà manÃpÃ, tam pi TathÃgato vÃcaæ na bhÃsati. Ya¤ ca kho TathÃgato vÃcaæ jÃnÃti bhÆtaæ tacchaæ atthasaæhitaæ, sà ca paresaæ piyà manÃpà tatra kÃla¤¤Æ TathÃgato hoti; tassà vÃcÃyà veyyÃkaraïÃyà ti. Evaæ sammà gadattà pi SUGATO ti veditabbo.
     Sabbathà pi viditalokattà pana LOKAVIDU. So hi Bhagavà sabhÃvato samudayato nirodhato nirodhÆpÃyato ti sabbathà lokaæ avedi, a¤¤Ãsi, paÂivijjhi. Yath' Ãha:- yattha kho, Ãvuso, na jÃyati na jÅyati na mÅyati na cavati na uppajjati, nÃhaæ taæ gamanena lokass' antaæ ¤Ãteyyaæ ditÂheyyaæ patteyyan ti vadÃmi. Na cÃham, Ãvuso, appatvà ca lokass' antaæ dukkhass' antakiriyaæ vadÃmi. Api cÃham, Ãvuso, imasmiæ yeva vyÃmamatte kaÊebare sasa¤¤imhi samanake loka¤ ca pa¤¤apemi, lokasamudaya¤ ca lokanirodha¤ ca lokanirodhagÃmini¤ ca paÂipadaæ.
          Gamanena na pattabbo lokass' anto kudÃcanaæ,
          na ca appatvà lokantaæ dukkhà atthi pamocanaæ.
                   Tasmà have lokavidÆ sumedho
                   lokantagÆ vusita-brahmacariyo;
                   lokassa antaæ samitÃvi ¤atvÃ
                   nÃsiæsati lokam imaæ para¤ cà ti.
Api ca tayo lokÃ:- sankhÃraloko, sattaloko, okÃsaloko ti.
Tattha eko loko: sabbe sattà ÃhÃraÂÂhitikà ti ÃgataÂÂhÃne sankhÃraloko veditabbo.


#<[page 205]>#
%<                            1. BuddhÃnussati                          205>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Sassato loko ti và asassato loko ti và ti ÃgataÂÂhÃne sattaloko.
          YÃvatà candimasuriyà pariharanti disà 'bhanti virocamÃnÃ,
          tÃva sahassadhà loko: ettha te vattatÅ vaso ti
ÃgataÂÂhÃne okÃsaloko, tam pi Bhagavà sabbathà avedi.
Tathà hi 'ssa:- eko loko: sabbe sattà ahÃraÂÂhitikÃ. Dve lokÃ: nÃma¤ ca rÆpa¤ ca. Tayo lokÃ: tisso vedanÃ. CattÃro lokÃ: cattÃro ÃhÃrÃ. Pa¤ca lokÃ: pa¤cupÃdÃnakkhandhÃ.
Cha lokÃ: cha ajjhattikÃni ÃyatanÃni. Satta lokÃ: satta vi¤¤ÃïaÂÂhitiyo. AÂÂha lokÃ: aÂÂha lokadhammÃ. Nava lokÃ: nava sattÃvÃsÃ. Dasa lokÃ: dasÃyatanÃni. DvÃdasa lokÃ: dvÃdas' ÃyatanÃni. AÂÂhÃrasa lokÃ: aÂÂhÃrasa dhÃtuyo ti ayaæ sankhÃraloko pi sabbathà vidito.
     Yasmà pan' esa sabbesam pi sattÃnaæ Ãsayaæ jÃnÃti, anusayaæ jÃnÃti, caritaæ jÃnÃti, adhimuttiæ. jÃnÃti, apparajakkhe mahÃrajakkhe, tikkhindriye mudindriye, svÃkÃre dvÃkÃre, suvi¤¤Ãpaye duvi¤¤Ãpaye, bhabbe abhabbe satte pajÃnÃti, tasmà 'ssa sattaloko pi sabbathà vidito.
     Yathà ca sattaloko, evaæ okÃsaloko pi. Tathà h' esa ekaæ cakkavÃÊaæ ÃyÃmato ca vitthÃrato ca yojanÃnaæ dvÃdasa satasahassÃni catutiæsa satÃni ca pa¤¤Ãsa¤ ca yojanÃni.
     Parikkhepato [pana]:-
          Sabbaæ satasahassÃni chattiæsa parimaï¬alaæ,
          dasa¤ ceva sahassÃni a¬¬hu¬¬hÃni satÃni ca.
     Tattha:-
          Duve satasahassÃni cattÃri nahutÃni ca:
          ettakaæ bahalattena sankhÃtà 'yaæ vasundharÃ.
     Tassà yeva sandhÃrakaæ.
          CattÃri satasahassÃni aÂÂh' eva nahutÃni ca:
          ettakaæ bahalattena jalaæ vÃte patiÂÂhitaæ.
     Tassà pi sandhÃrako.


#<[page 206]>#
%<206                    VII. Cha-anussati-niddeso>%
          Nava satasahassÃni matthato na samuggato
          saÂÂhi¤ ceva sahassÃni esà lokassa saïÂhiti.
Evaæ saïÂhite c' ettha yojanÃnaæ.
          CaturÃsÅti sahassÃni ajjhogÃÊho mahaïïave,
          accuggato tÃvad-eva Sineru pabbatuttamo.
          Tato upa¬¬hupa¬¬hena pamÃïena yathÃkkamaæ,
          ajjhogÃÊhoggatà dibbà nÃnÃratanavicittÃ.
          Yugandharo Isadharo KaravÅko Sudassano,
          Nemindharo Vinatako, Assakaïïo giri brahÃ:-
          Ete satta mahà setà Sinerussa samantato,
          MahÃrÃjÃnam ÃvÃsà devayakkhanisevitÃ.
          YojanÃnaæ satÃn' ucco Himavà pa¤ca pabbato:
          yojanÃnaæ sahassÃni tÅïi ÃyÃmavitthato,
          caturÃsÅti sahassehi kÆÂehi paÂimaï¬ito.
          Tipa¤cayojanakkhandha-parikkhepà nagavhayÃ
          pa¤¤Ãsa yojanakkhandha-sÃkhÃyÃmà samantato.
          Satayo janavitthiïïà tÃvad-eva ca uggatÃ,
          jambu yass' ÃnubhÃvena JambudÅpo pakÃsito.
Ya¤ c' etaæ jambuyà pamÃïaæ, etad eva AsurÃnaæ citrapÃÂaliyÃ, GaruÊÃnaæ simbalirukkhassa, AparagoyÃne Kadambassa. UttarakurÆsu kapparukkhassa, Pubbavidehe sirÅsassa, TÃvatiæse pÃricchattakassà ti. Ten' Ãhu PorÃïÃ:-
          PÃÂalÅ, simbali, jambu, devÃnaæ pÃricchattako,
          kadambo, kapparukkho ca sirÅsena bhavati sattamaæ.
          Dve asÅtisahassÃni ajjhogÃÊho mahaïïave,
          accuggato tÃvad-eva cakkavÃÊasiluccayo,
          parikkhipitvà taæ sabbaæ lokadhÃtum ayaæ Âhito.


#<[page 207]>#
%<                            1. BuddhÃnussati                          207>%
     Tattha candamaï¬alaæ ekÆnapa¤¤Ãsayojanaæ, suriyamaï¬alaæ pa¤¤Ãsayojanaæ, TÃvatiæsabhavanaæ dasa sahassayojanaæ, tathà Asurabhavanaæ, AvÅci, MahÃnirayo, JambudÅpo ca, AparagoyÃnaæ sattasahassayojanaæ, tathà Pubbavidehaæ, Uttarakuru aÂÂha sahassayojanaæ. Ekam eko c' ettha mahÃdÅpo pa¤casata pa¤casata parittadÅpaparivÃro, taæ sabbam pi ekaæ cakkavÃÊaæ, ekà lokadhÃtu.
Tad-antaresu lokantariyanirayÃ. Evaæ anantÃni cakkavÃÊÃni, anantà lokadhÃtuyo Bhagavà anantena Buddha¤Ãïena avedi, a¤¤Ãsi, paÂivijjhi, evam assa okÃsaloko pi sabbathà vidito; evam pi sabbathà viditalokattà LOKAVIDô.
     Attanà pana guïehi visiÂÂhatarassa kassaci abhÃvato natthi etassa uttaro ti ANUTTARO. Tathà h' esa sÅlaguïenà pi sabbaæ lokaæ abhibhavati, samÃdhi-pa¤¤Ã-vimutti-vimutti¤Ãïadassanaguïenà pi, sÅlaguïenà pi asamo asamasamo appaÂimo appaÂibhÃgo appaÂipuggalo ...pe... vimutti-¤Ãïadassanaguïenà pi. Yath' Ãha:- na kho panÃhaæ samanupassÃmi sadevake loke samÃrake ...pe... sadevamanussÃya pajÃya attanà sÅlasampannataran ti vitthÃro:- evaæ AggappasÃdasuttÃdÅni, na me Ãcariyo atthÅ ti Ãdi [kÃ] gÃthÃyo ca vitthÃretabbÃ.
     Purisadamme sÃretÅ ti PURISADAMMASùRATHI. Dameti, vinetÅ ti vuttaæ hoti. Tattha purisadammà ti adantà dametuæ yuttà tiracchÃnapurisà pi manussa-[purisà pi] amanussapurisà pi. Tathà hi Bhagavatà tiracchÃnapurisà pi ApalÃlo nÃgarÃjÃ, CÆÊodaro, Mahodaro, Aggisikho, DhÆmasikho, ùravÃÊo nÃgarÃjÃ, DhanapÃlako hatthÅ ti evam Ãdayo damità nibbisÃkatà saraïesu ca sÅlesu ca patiÂÂhÃpitÃ, manussa-purisà pi Saccaka-NigaïÂhaputta-AmbaÂÂha-mÃïava PokkharasÃti-Soïadanda-KÆÂadantÃdayo


#<[page 208]>#
%<208                    VII. Cha-anussati-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ ; amanussapurisà pi ùÊavaka-SÆciloma-Kharalomayakkha-SakkadevarÃjÃdayo damità vinÅtà vicitrehi vinayÆpÃyehi. Ahaæ kho, Kesi, purisadamme saïhena pi vinemi, pharusena pi vinemi, saïhapharusena pi vinemÅ ti ida¤ c' ettha suttaæ vitthÃretabbaæ.
     Api ca Bhagavà visuddhasÅlÃdÅni paÂhamajjhÃnÃdÅni sotÃpannÃdÅna¤ ca uttarimaggapaÂipadaæ Ãcikkhanto dante pi dameti yeva. Athavà anuttaro purisadammasÃrathÅ ti ekam ev' idaæ atthapadaæ. Bhagavà hi tathà - purisadamme sÃreti. Yathà ekapallanken' eva nisinnà aÂÂha disà asajjamÃnà dhÃvanti, tasmà ANUTTARO PURISADAMMASARATHý ti vuccati. Hatthidamakena, bhikkhave, hatthidammo sÃrito ekaæ yeva disaæ dhÃvatÅ ti ida¤ c' ettha suttaæ vitthÃretabbaæ.
     DiÂÂhadhammikasamparÃyikaparamatthehi yathÃrahaæ anusÃsatÅte SATTHù. Api ca satthà viyà ti satthÃ, Bhagavà satthavÃho. Yathà satthavÃho satthe kantÃraæ tÃreti, corakantÃraæ tÃreti, vÃÊakantÃraæ tÃreti, dubbhikkhakantÃraæ tÃreti, nirudakakantÃraæ tÃreti, uttÃreti, nittÃreti, patÃreti khemantabhÆmiæ sampÃpeti, evam eva Bhagavà satthà satthavÃho satthe kantÃraæ tÃreti, jÃtikantÃraæ tÃretÅ ti Ãdinà niddesanayena p' ettha attho veditabbo.
     DevamanussÃnan ti devÃna¤ ca manussÃna¤ ca, ukkaÂÂhaparicchedavasena bhabbapuggalaparicchedavasena c' etaæ vuttaæ. Bhagavà pana tiracchÃnagatÃnam pi anusÃsanippadÃnena satthà yeva; te pi hi Bhagavato dhammasavanena upanissaya-sampattiæ patvÃ, tÃya eva upanissaya-sampattiyà dutiye và tatiye và attabhÃve maggaphalabhÃgino honti.
Maï¬Æka-devaputtÃdayo c' ettha nidassanaæ. Bhagavati kira GaggarÃya pokkharaïiyà tÅre CampÃnagaravÃsÅnaæ dhammaæ desiyamÃne, eko maï¬uko Bhagavato sare nimittaæ aggahesi,


#<[page 209]>#
%<               1. BuddhÃnussati                          209>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  taæ eko vacchapÃlako daï¬aæ olubbha tiÂÂhanto sÅse sannirumbhitvà aÂÂhÃsi. So tÃva-d-eva kÃlaæ katvà TÃvatiæsabhavane dvÃdasa yojanike kanakavimÃne nibbatti suttappabuddho viya, tattha accharÃsanghaparivutaæ attÃnaæ disvÃ: are! aham pi nÃma idha nibbatto.
Kiæ nu kho kammaæ akÃsin ti Ãvajjento, na a¤¤aæ ki¤ci addasa a¤¤atra Bhagavato sare nimittaggÃhÃ. So tÃva-deva saha vimÃnena Ãgantvà Bhagavato pÃde vandi. Bhagavà jÃnanto va pucchi:-
          Ko me vandati pÃdÃni, iddhiyà yasasà jalaæ
          abhikkantena vaïïena sabbà obhÃsayaæ disà ti ?
          Maï¬Æko 'haæ pure Ãsiæ udake vÃrigocaro.
          tava dhammaæ suïantassa avadhÅ vacchapÃlako ti.
Bhagavà tassa dhammaæ desesi; caturÃsÅtiyà pÃïasahassÃnaæ dhammÃbhisamayo ahosi; devaputto pi sotÃpattiphale patiÂÂhÃya sitaæ katvà pakkamÅ ti.
     Yaæ pana ki¤ci atthi ¤eyyaæ nÃma, sabbass' eva Buddhattà vimokkhantika¤Ãïavasena BUDDHO. Yasmà và cattÃri saccÃni attanà pi bujjhi, a¤¤e pi satte bodhesi, tasmà evam ÃdÅhi pi kÃraïehi BUDDHO. Imassa ca pan' atthassa vi¤¤Ãpanatthaæ bujjhità saccÃnÅ ti BUDDHO. Bodhetà pajÃyà ti  BUDDHO  ti evaæ pavatto sabbo pi Niddesanayo PaÂisambhidÃnayo và vitthÃretabbo.
     BHAGAVù ti idaæ pan' assa guïavisiÂÂha [sabba] sattuttamagarugÃravÃdhivacanaæ. Ten' Ãhu PorÃïÃ:-
          Bhagavà ti vacanaæ seÂÂhaæ, Bhagavà ti vacanuttamaæ,
          garugÃravayutto so Bhagavà tena vuccatÅ ti.
     Catubbidhaæ và nÃmaæ:- Ãvatthikaæ, lingikaæ, nemittikaæ, adhiccasamuppannan ti. Adhiccasamuppannaæ nÃma lokiyavohÃrena yad-icchakan ti vuttaæ hoti. Tattha vaccho,


#<[page 210]>#
%<210                    VII. Cha-anussati-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  dammo, balivaddo ti evam Ãdi Ãvatthikaæ. Daï¬Å, chattÅ, sikhÅ, parÅ ti: evam-Ãdi lingikaæ. Tevijjo, chaÊabhi¤¤o ti evam Ãdi nemittikaæ. Siriva¬¬hako, dhanava¬¬hako ti evam-Ãdi vacanatthaæ anapekkhitvà pavattaæ adhiccasamuppannaæ. Idaæ pana Bhagavà ti nÃmaæ nemittikaæ. Na MahÃ-MÃyÃya, na Suddhodana-mahÃrÃjena, na asÅtiyà ¤Ãtisahassehi kataæ, na Sakka-SantusitÃdÅhi dena asÅtiyà ¤Ãtisahassehi karaæ, na Sakka-SantusitÃdÅhi devatÃvisesehi. Vuttam pi c' etaæ DhammasenÃpatinÃ:
Bhagavà ti n'etaæ nÃmaæ mÃtarà kataæ ...pe... vimokkhantikam etaæ BuddhÃnaæ BhagavantÃnaæ Bodhiyà mÆle saha sabba¤¤uta¤Ãïassa paÂilÃbhà sacchikà pa¤¤atti yad-idaæ Bhagavà ti. Yaæ guïe nemittika¤ c'etaæ nÃmaæ, tesaæ guïÃnaæ pakÃsanatthaæ imaæ gÃthaæ vadanti:-
               BhagÅ bhajÅ bhÃgi vibhattavà iti
               akÃsi bhaggan ti garÆ ti BhÃgyavÃ.
               bahÆhi ¤Ãyehi subhÃvitattano
               bhavantago so Bhagavà ti vuccatŠti.
Niddese vuttanayen' eva c' ettha tesaæ tesaæ padÃnaæ attho daÂÂhabbo.
     Ayaæ pana aparo nayo:-
          BhÃgyavà Bhaggavà yutto, bhavehi ca vibhattavÃ
          bhattavà vantagamano bhavesu Bhagavà tato ti.
Tattha vaïïÃgamo vaïïavipariyayo ti Ãdikaæ niruttilakkhaïaæ gahetvÃ, saddanayena và pi sodarÃdi pakkhepalak khaïaæ gahetvÃ, yasmà lokiya-lokuttarasukhÃbhinibbattakaæ dÃna-sÅlÃdipÃrappattaæ bhÃgyamassa atthi, tasmà BhÃgyavà ti vattabbe BHAGAVù ti vuccatÅ ti ¤Ãtabbaæ. Yasmà pana lobha-dosa-moha-viparÅtamanasikÃra-ahirikÃnottappa-kodhÆpanÃha-makkha-paÊÃsa-issÃ-macchariya-mÃyà sÃtheyyÃ-thambha-sÃrambhamÃnÃtimÃna-mada pamÃda-taïhÃ-avijjÃ, tividhÃkusalamÆladuccarita-sankilesa-mala-visamasa¤¤Ã-vitakkapapa¤ca-,


#<[page 211]>#
%<                            1. BuddhÃnussati                          211>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  catubbidhavipariyesa-Ãsava-gantha-ogha-yoga-agati-taïhupÃdÃna-, pa¤ca cetokhila-vinibandha-nÅvaraïÃbhinandana-, cha vivÃdamÆlataïhÃkÃya-, sattÃnusaya-, aÂÂha micchatta-, nava taïhÃmÆlaka-, dasÃkusalakammapatha-dvÃsaÂÂhi diÂÂhigata-, aÂÂhasata taïhÃvicaritappabheda-, sabbadaratha-pariÊÃha-kilesa-, satasahassÃni sankhepato và pa¤ca kilesakhandha-abhisankhÃra-devaputtamaccu-mÃre abha¤ji; tasmà bhaggattà etesaæ parissayÃnaæ Bhaggavà ti vattabbe, BHAGAVù ti vuccati. ùha c' ettha:-
          BhaggarÃgo, bhaggadoso, bhaggamoho anÃsavo,
          bhaggà 'ssa pÃpakà dhammÃ: Bhagavà tena vuccatÅ ti.
BhÃgyavatÃya c' assa satapu¤¤alakkhaïa-dharassa rÆpakÃyasampattidÅpità hoti, bhaggadosatÃya dhammakÃyasampatti. Tathà lokiyaparikkhakÃnaæ bahumatabhÃvo, gahaÂÂhapabbajitehi abhigamanÅyatÃ, abhigatÃna¤ ca tesaæ kÃyacittadukkhÃpanaya-paÂibalabhÃvo, ÃmisadÃna-dhammadÃnehi upakÃritÃ, lokiya-lokuttarasukhehi ca saæyojanasamatthatà dÅpità hoti. Yasmà ca loke issariyadhamma-yasasiri-kÃmapayattesu chasu dhammesu bhagasaddo pavattati, parama¤ c'assa sakacitte issariyaæ, aïimà langhimÃdikaæ và lokiyasammataæ sabbakÃraparipÆraæ atthi, tathà lokuttaro dhammo, lokattayavyÃpito yathÃbhucca-guïÃdhigato ativiya parisuddho yaso, rÆpakÃyadassanavyÃvaÂajananayanappasÃdajananasamatthà sabbÃkÃraparipÆrà sabbangapaccangasirÅ, yaæ yaæ etena icchitaæ patthitaæ attahitaæ parahitaæ vÃ, tassa tassa tath' eva abhinipphannattà icchita-niphattisa¤¤ito kÃmo, sabbalokagarubhÃvappattihetubhÆto sammÃvÃyÃmasankhÃto payatto ca atthi, tasmà imehi bhagehi yuttattà pi bhagà assa santÅ ti iminà atthena BHAGAVù ti vuccati. Yasmà pana kusalÃdÅhi bhedehi sabbadhamme khandhÃyatanadhÃtu-sacca-indriya-paÂiccasamuppÃdÃdÅhi và kusalÃdi dhamme pÅÊanasankhatasantÃpavipariïÃmaÂÂhena và dukkhaæ ariyasaccaæ,


#<[page 212]>#
%<212                    VII. Cha-anussati-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ÃyÆhananidÃnasaæyogapalibodhaÂÂhena samudayaæ, nissaraïavivekÃsankhata-amataÂÂhena nirodhaæ, niyyÃnikahetudassanÃdhipateyyaÂÂhena maggaæ vibhattavà vibhajitvà vivaritvà desitavà ti vuttaæ hoti, tasmà vibhattavà ti vattabbe BHAGAVù ti vuccati. Yasmà ca esa dibbabrahma-ariyavihÃre kÃyacittaupadhiviveke su¤¤atÃppaïihitÃnimittavimokkhe a¤¤e ca lokiya-lokuttare uttarimanussadhamme bhajisevibahulaæ akÃsi, tasmà bhattavà ti vattabbe BHAGAVù ti vuccati. Yasmà pana tÅsu bhavesu taïhÃsankhÃtaæ gamanaæ anena vantaæ, tasmÃ, bhavesu vantagamano ti vattabbe, bhavasaddato bha-kÃraæ gamanasaddato, ga-kÃraæ vantasaddato, va-kÃra¤ ca dÅghaæ katvà ÃdÃya BHAGAVù ti vuccati. Yathà loke me-hanassa kha-ssa mÃ-là ti vattabbe mekhalà ti.
     Tass' evaæ iminà ca iminà ca kÃraïena: so Bhagavà arahaæ ...pe... iminà ca iminà ca kÃraïena Bhagavà ti Buddhaguïe anussarato neva tasmiæ samaye rÃgapariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti, na dosapariyuÂÂhitaæ, na mohapariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti, ujugatam ev' assa tasmiæ samaye cittaæ hoti TathÃgataæ Ãrabbha. Icc' assa evaæ rÃgÃdi-pariyuÂÂhÃnÃbhÃvena nikkhambhitanÅvaraïassa kammaÂÂhÃnÃbhimukhatÃya ujugatacittassa Buddhaguïapoïà vitakkavicÃrà pavattanti; Buddhaguïe anuvitakkayato anuvicÃrayato pÅti uppajjati; pÅtimanassa pÅtipadaÂÂhÃnÃya passaddhiyà kÃyacittadarathà paÂippassambhanti; passaddhidarathassa kÃyikam pi cetasikam pi sukhaæ uppajjati; sukhino BuddhaguïÃrammaïaæ hutvà cittaæ samÃdhiyatÅ ti anukkamena ekakkhaïe jhÃnangÃni uppajjanti; BuddhaguïÃnaæ pana gambhÅratÃya nÃnappakÃraguïÃnussaraïÃdhimuttatÃya và appanaæ appatvÃ, upacÃrappattam eva jhÃnaæ hoti.
Tad etaæ BuddhaguïÃnussaraïavasena uppannattà BuddhÃnussat' icceva sankhaæ gacchati. Ima¤ ca pana BuddhÃnussatiæ anuyutto bhikkhu satthari sagÃravo hoti, sappatisso, saddhÃvepullaæ sativepullaæ pa¤¤Ãvepullaæ pu¤¤avepulla¤ ca adhigacchati, pÅtipÃmojjabahulo hoti, bhayabheravasaho dukkhÃdhivÃsanasamattho,


#<[page 213]>#
%<                            DhammÃnussati                            213>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  satthÃrà saævÃsasa¤¤aæ paÂilabhati, BuddhaguïÃnussatiyà ajjhÃvuttha¤ c' assa sarÅram pi cetiyagharam iva pÆjÃrahaæ hoti, BuddhabhÆmiyaæ cittaæ namati, vÅtikkamitabbavatthusamÃyoge c' assa sammukhà satthÃraæ passato viya hirottappaæ paccupaÂÂhÃti, uttariæ appaÂivijjhanto pana sugatiparÃyano hoti.
          Tasmà have appamÃdaæ kayirÃtha sumedhaso,
          evaæ mahÃnubhÃvÃya BuddhÃnussatiyà sadà ti.
     Idaæ tÃva BuddhÃnussatiyaæ vitthÃrakathÃ-mukhaæ.
                                   II
     DhammÃnussatiæ bhÃvetukÃmenà pi rahogatena paÂisallÅnena: svÃkkhÃto Bhagavatà dhammo sandiÂÂhiko akÃliko ehipassiko opanayiko paccattaæ veditabbo vi¤¤ÆhÅ ti evaæ pariyattidhammassa ceva navavidhassa ca lokuttaradhammassa guïà anussaritabbÃ.
     SvÃkkhÃto ti imasmiæ hi pade pariyattidhammo pi sangahaæ gacchati, itaresu lokuttaradhammo va. Tattha pariyattidhammo tÃva:- svÃkkhÃto Ãdi-majjha-pariyosÃnakalyÃïattà sÃtthasavya¤janakevalaparipuïïaparisuddhabrahmacariyappakÃsanattà ca. Yaæ hi Bhagavà ekagÃtham pi deseti, sà samantabhadrakattà dhammassa paÂhamapÃdena ÃdikalyÃnÃ, dutiya-tatiyapÃdehi majjhe kalyÃïÃ, pacchimapÃdena pariyosÃnakalyÃïÃ. EkÃnusandhikaæ suttaæ nidÃnena ÃdikalyÃïaæ, Nigamanena pariyosÃnakalyÃïaæ, sesena majjhe kalyÃïaæ. NÃnÃnusandhikaæ suttaæ paÂhamÃnusandhinà ÃdikalyÃïaæ, pacchimena pariyosÃnakalyÃïaæ, sesehi majjhe kalyÃïaæ. Api ca sanidÃna-sa-uppattikattà ÃdikalyÃïaæ, veneyyÃnaæ anurÆpato atth' assa aviparÅtatÃya ca hetudÃharaïayuttato ca majjhe kalyÃïaæ, sotÆnaæ saddhÃpaÂilÃbhajananena nigamanena ca pariyosÃnakalyÃïaæ. Sakalo pi sÃsanadhammo attano atthabhÆtena sÅlena ÃdikalyÃïo, samathavipassanÃ-maggaphalehi majjhe kalyÃïo, nibbÃnena pariyosÃnakalyÃïo. SÅlasamÃdhÅhi và ÃdikalyÃïo, vipassanÃmaggehi majjhe kalyÃïo,


#<[page 214]>#
%<214                    VII. Cha-anussati-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  phala-nibbÃnehi pariyosÃnakalyÃïo. BuddhasubodhitÃya và ÃdikalyÃïo, dhammasudhammatÃya majjhe kalyÃïo, sanghasuppaÂipattiyà pariyosÃnakalyÃïo. Taæ sutvà tathattÃya paÂipannena adhigantabbÃya abhisambodhiyà và ÃdikalyÃïo, paccekabodhiyà majjhe kalyÃïo, sÃvakabodhiyà pariyosÃnakalyÃïo. SuyyamÃno c' esa nÅvaraïavikkhambhaïato savaïena pi kalyÃïam eva ÃvahatÅ ti ÃdikalyÃïo, paÂipajjiyamÃno samathavipassanà sukhÃvahanato paÂipattiyà pi kalyÃïaæ ÃvahatÅ ti majjhe kalyÃïo, tathà paÂipanno ca paÂipattiphale niÂÂhite tÃdibhÃvÃvahanato paÂipattiphalena pi kalyÃïaæ ÃvahatÅ ti pariyosÃnakalyÃïo ti evam ÃdimajjhapariyosÃnakalyaïattà SVAKKHùTO.
     Yaæ pan' esa Bhagavà dhammaæ desento sÃsanabrahmacariyaæ maggabrahmacariya¤ ca pakÃseti, nÃnÃnayehi dÅpeti, taæ yathÃnurÆpaæ atthasampattiyà sÃtthaæ, vya¤janasampattiyà savya¤janaæ. SankÃsana-pakÃsana-vivaraïa-vibhajana-uttÃnÅkaraïapa¤¤atti atthapadasamÃyogato sÃtthaæ, akkharapadavya¤janÃkÃraniruttiniddesasampattiyà savya¤janaæ. AtthagambhÅratà paÂivedhagambhÅratà hi sÃtthaæ, dhammagambhÅratà desanÃgambhÅratà hi savya¤janaæ. AtthapaÂibhÃna-paÂisambhidÃvisayato sÃtthaæ; dhammanirutti-paÂisambhidÃvisayato savya¤janaæ. Paï¬itavedanÅyato sarikkhakajanappasÃdakan ti sÃtthaæ, saddheyyato lokiyajanappasÃdakan ti savya¤janaæ. GambhÅrÃdhippÃyato sÃtthaæ, uttÃnapadato savya¤janaæ. Upanetabbassa abhÃvato sakalaparipuïïabhÃvena kevalaparipuïïaæ. Apanetabbassa abhÃvato niddesabhÃvena parisuddhaæ. Api ca:- paÂipattiyà adhigamavyattito sÃtthaæ, pariyattiyà Ãgamavyattito savya¤janaæ. SÅlÃdi pa¤cadhammakkhandhayuttato kevalaparipuïïaæ. Nirupakkilesato nittharaïatthÃya pavattito lokÃmisanirapekkhato ca parisuddhan ti evaæ sÃttha-savya¤janakevalaparipuïïaparisuddhabrahmacariyappakÃsanattà SVùKKHùTO.
     AtthavipallÃsÃbhÃvato và suÂÂhu akkhÃto ti SVùKKHùTO.
Yathà hi a¤¤atitthiyÃnaæ dhammassa attho vipallÃsaæ Ãpajjati, antarÃyikà ti vuttadhammÃnaæ antarÃyikattÃbhÃvato niyyÃnikà ti ca vuttadhammÃnaæ niyyÃnikattÃbhÃvato,


#<[page 215]>#
%<                             DhammÃnussati                            215>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tena te durakkhÃtadhammà yeva honti,--na tathà Bhagavato dhammassa attho vipallÃsaæ Ãpajjati. Ime dhammà antarÃyikÃ, ime [dhammÃ] niyyÃnikà ti evaæ vuttadhammÃnaæ tathÃbhÃvÃnatikkamanato ti evaæ tÃva pariyattidhammo SVùKKHùTO.
     Lokuttaradhammo pana nibbÃnÃnurÆpÃya paÂipattiyà paÂipadÃnurÆpassa ca nibbÃnassa akkhÃtattà SVùKKHùTO.
Yath' Ãha:- supa¤¤attà kho pana tena Bhagavatà sÃvakÃnaæ nibbÃnagÃminipaÂipadà saæsandati, nibbÃna¤ ca paÂipadà ca. Seyyathà pi nÃma Gangodakaæ Yamunodakena saæsandati sameti, evam eva supa¤¤attà kho pana tena Bhagavatà sÃvakÃnaæ nibbÃnagÃminipaÂipadà saæsandati, nibbÃna¤ ca paÂipadà cà ti.
     Ariyamaggo c' ettha antadvayam anupagamma majjhimà paÂipadÃbhÆto va majjhimà paÂipadà ti akkhÃtattà svÃkkhÃto. SÃma¤¤aphalÃni paÂippassaddhakilesÃn' eva paÂippassaddhakilesÃnÅ ti akkhÃtattà svÃkkhÃtÃni. NibbÃnaæ sassatÃmatatÃïaleïÃdi-sabhÃvam eva sassatÃdi-sabhÃvavasena akkhÃtattà svÃkkhÃtan ti evaæ lokuttaradhammo pi SVùKKHùTO.
     SandiÂÂhiko ti ettha pana ariyamaggo tÃva attano santÃne rÃgÃdÅnaæ abhÃvaæ karontena [ariyapuggalena] sÃmaæ daÂÂhabbo ti SANDIèèHIKO. Yath' Ãha:- ratto kho, brÃhmaïa, rÃgena abhibhÆto pariyÃdiïïacitto attavyÃbÃdhÃya pi ceteti, paravyÃbÃdhÃya pi ceteti, ubhayavyÃbÃdhÃya pi ceteti, cetasikaæ pi dukkhaæ domanassaæ paÂisaævedeti. RÃge pahÅne neva attavyÃbÃdhÃya ceteti, na paravyÃbÃdhÃya ceteti, na ubhayavyÃbÃdhÃya ceteti, na cetasikaæ dukkhaæ domanassaæ paÂisaævedeti. Evam pi kho, brÃhmaïa, sandiÂÂhiko dhammo hotÅ ti.


#<[page 216]>#
%<216                    VII. Cha-anussati-niddeso>%
     Api ca:- navavidho pi lokuttaradhammo yena yena adhigato hoti, tena tena parasaddhÃya gantabbataæ hitvÃ, paccavekkhaïa¤Ãïena sayaæ daÂÂhabbo ti SANDIèèHIKO.
     Atha và pasatthà diÂÂhi sandiÂÂhi; sandiÂÂhiyà jayatÅ ti sandiÂÂhiko; tathà h' ettha ariyamaggo sampayuttÃya ariyaphalakÃraïabhÆtÃya, nibbÃnaæ visayÅbhÆtÃya sandiÂÂhiyà kilese jayati; tasmÃ, yathà rathena jayatÅ ti rathiko, evaæ navavidho pi lokuttaradhammo sandiÂÂhiyà jayatÅ ti SANDIèèHIKO.
     Atha và diÂÂhan ti dassanaæ vuccati. DiÂÂham eva sandiÂÂhaæ, sandassanan ti attho. SandiÂÂhaæ arahatÅ ti sandiÂÂhiko. Lokuttaradhammo hi bhÃvanÃbhisamayavasena sacchikiriyÃbhisamayavasena ca dissamÃno yeva vaÂÂabhayaæ nivatteti; tasmÃ, yathà vatthaæ arahatÅ ti vatthiko, evaæ sandiÂÂhaæ arahatÅ ti SANDIèèHIKO.
     Attano phaladÃnaæ sandhÃya nÃssa kÃlo ti akÃlo; akÃlo yeva akÃliko. Na pa¤cÃha-sattÃhÃdibhedam kÃlaæ khepetvà phalaæ deti; attano pana pavattisamanantaram eva phalado ti vuttaæ hoti.
     Atha và attano phaladÃne pakaÂÂho kÃlo patto assà ti kÃliko. Ko so? Lokiyo kusaladhammo. Ayaæ pana samanantaraphalattà na kÃliko ti AKùLIKO. Idaæ maggam eva sandhÃya vuttaæ.
     Ehi, passa imaæ dhamman ti evaæ pavattaæ ehi-passavidhaæ arahatÅ ti ehipassiko. Kasmà pan' esa taæ vidhiæ arahatÅ ti? VijjamÃnattà parisuddhattà ca. RittamuÂÂhiyaæ hi hira¤¤aæ và suvaïïaæ và atthÅ ti vatvà pi ehi! passa iman ti na sakkà vattuæ. KasmÃ? AvijjÃmÃnattÃ.
VijjamÃnam pi ca gÆthaæ và muttaæ và manu¤¤abhÃvappakÃsanena cittasampahaæsanatthaæ; ehi! passa iman ti na sakkà vattuæ. Api ca kho pana tiïehi và païïehi và paÂicchÃdetabbam eva hoti. KasmÃ? AparisuddhattÃ.
Ayam pana navavidho pi lokuttaradhammo sabhÃvato và vijjamÃno, vigatavalÃhake ÃkÃse sampuïïacandamaï¬alaæ viya, paï¬ukambale nikkhittajÃtimaïi viya ca parisuddho; tasmà vijjamÃnattà parisuddhattà ca ehi-passa-vidhiæ  arahatÅ ti EHIPASSIKO.


#<[page 217]>#
%<                             DhammÃnussati                            217>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
     Upanetabbo ti opanayiko. Ayaæ pan' ettha vinicchayo:-
upanayanaæ upanayo. ùdittaæ celaæ và sÅsaæ và ajjhupekkhitvà pi bhÃvanÃvasena attano citte upanayanaæ arahatÅ ti opanayiko. Idaæ sankhate lokuttaradhamme yujjati. Asankhato pana attano cittena upanayanaæ arahatÅ ti OPANAYIKO. Sacchikiriyà vasena allÅyanaæ arahatÅ ti attho.
     Atha và nibbÃnaæ upanetÅ ti ariyamaggo upaneyyo.
SacchikÃtabbataæ upanetabbo ti phalanibbÃnadhammo upaneyyo, upaneyyo eva OPANAYIKO.
     Paccattaæ veditabbo vi¤¤ÆhÅ ti sabbehi pi ugghaÂita¤¤ÆÃdÅhi vi¤¤Æhi attani attani veditabbo:- bhÃvito me maggo, adhigataæ phalaæ, sacchikato nirodho ti. Na hi upajjhÃyena bhÃvitena maggena saddhivihÃrikassa kilesà pahÅyanti, na so tassa phalasamÃpattiyà phÃsuviharati. Na tena sacchikataæ nibbÃnaæ sacchikaroti. Tasmà na esa, parassa sÅse Ãbharaïaæ viya, daÂÂhabbo; attano pana citte yeva daÂÂhabbo. Anubhavitabbo vi¤¤ÆhÅ ti vuttaæ hoti; bÃlÃnaæ pana avisayo c' esa.
     Api ca:- svÃkkhÃto ayaæ dhammo. KasmÃ? SandiÂÂhikattÃ; sandiÂÂhiko akÃlikattÃ; akÃliko ehipassikattÃ, yo ca ehipassiko, so nÃma opanayiko hotÅ ti, tass' evaæ svÃkkhÃtÃdibhede dhammaguïe anussarato neva tasmiæ samaye rÃgapariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti, na dosa- ...pe... na moha-pariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti; ujugatam ev' assa tasmiæ samaye cittaæ hoti dhammaæ Ãrabbhà ti purimanayen' eva vikkhambhitanÅvaraïassa ekakkhaïe jhÃnangÃni uppajjanti, dhammaguïÃnaæ pana gambhÅratÃya nÃnappakÃraguïÃnussaraïÃdhimuttatÃya và appanaæ appatvà upacÃrappattam eva jhÃnaæ hoti. Tad-etaæ dhammaguïÃnussaraïavasena uppannattà dhammÃnussaticc' eva sankhaæ gacchati.


#<[page 218]>#
%<218                    VII. Cha-anussati-niddeso>%
     Ima¤ ca pana dhammÃnussatiæ anuyutto bhikkhu evaæ opanayikassa dhammassa desetÃraæ iminà p' angena samannÃgataæ satthÃraæ neva atÅtaæse samanupassÃmi, na pan' etarahi a¤¤atra tena Bhagavatà ti evaæ dhammaguïadassanen' eva satthari sagÃravo hoti, sappatisso, dhamme garucittÅkÃro saddhÃdi-vepullaæ adhigacchati, pÅtipÃmojjabahulo hoti, bhayabheravasaho, dukkhÃdhivÃsanasamattho, dhammena saævÃsasa¤¤aæ paÂilabhati, dhammaguïÃnussatiyà ajjhÃvuttha¤ c' assa sarÅram pi cetiyagharam iÆjÃrahaæ hoti, anuttaradhammÃdhigamÃya cittaæ namati, vÅtikkamitabbavatthusamÃyoge c' assa dhammasudhammataæ samanussarato hirottappaæ paccupaÂÂhÃti; uttariæ appaÂivijjhanto pana sugatiparÃyaïo hoti.
          Tasmà have appamÃdaæ kayirÃtha sumedhaso;
          evaæ mahÃnubhÃvÃya dhammÃnussatiyà sadà ti.
             Idaæ dhammÃnussatiyaæ vitthÃrakathÃmukhaæ.
                                  III
     SanghÃnussatiæ bhÃvetukÃmenà pi rahogatena patisallÅnena:- supaÂipanno Bhagavato sÃvakasangho, ujupaÂipanno Bhagavato sÃvakasangho, ¤ÃyapaÂipanno Bhagavato sÃvakasangho, sÃmicipaÂipanno Bhagavato sÃvakasangho, yad-idaæ cattÃri purisayugÃni aÂÂha purisapuggalà esa Bhagavato sÃvakasangho Ãhuneyyo, pÃhuneyyo, dakkhiïeyyo, a¤jalÅkaraïÅyo, anuttaraæ pu¤¤akkhettaæ lokassà ti, evaæ ariyasanghaguïà anussaritabbÃ.
     Tattha supatipanno ti suÂÂhu paÂipanno, sammÃpaÂipadaæ, anivattipaÂipadaæ, anulomapaÂipadaæ, apaccanÅkapaÂipadaæ, dhammÃnudhammapaÂipadaæ paÂipanno ti vuttaæ hoti. Bhagavato ovÃdÃnusÃsaniæ sakkaccaæ suïantÅ ti sÃvakÃ.
     SÃvakÃnaæ sangho sÃvakasangho. SÅladiÂÂhisÃma¤¤atÃya sanghÃtabhÃvaæ Ãpanno sÃvakasamÆho ti attho. Yasmà pana sà sammà paÂipadà uju avankà akuÂilà ajimhà ariyo ca ¤Ãyo ti pi vuccati,


#<[page 219]>#
%<                             SanghÃnussati                            219>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  anucchavikattà ca sÃmicÅ ti pi sankhaæ gato, tasmà taæ paÂipanno ariyasangho ujupaÂipanno ¤ÃyapaÂipanno sÃmicipaÂipanno ti pi vutto. Ettha ca ye maggaÂÂhÃ, te sammÃpaÂipattisamangitÃya supaÂipannÃ; ye phalaÂÂhÃ, te sammÃpaÂipadÃya adhigantabbassa adhigatattà atÅtaæ paÂipadaæ sandhÃya supaÂipannà ti veditabbÃ.
Api ca:- svÃkkhÃte dhammavinaye yathÃnusiÂÂhaæ paÂipannattà pi apaïïakapaÂipadaæ paÂipannattà pi supaÂipanno. MajjhimÃya paÂipadÃya antadvayaæ anupagamma paÂipannattà kÃyavacÅmanovankakuÂilajimhadosappahÃnÃya paÂipannattà ca ujupaÂipanno. ¥Ãyo vuccati nibbÃnaæ; tad-atthÃya paÂipannattà ¤ÃyapaÂipanno. Yathà paÂipannà sÃmicipaÂipannÃrahà honti, tathà paÂipannattà sÃmicipaÂipanno.
     Yad-idan ti yÃni imÃni.
     CattÃri purisayugÃnÅ ti yugalavasena paÂhamamaggaÂÂho phalaÂÂho ti idam ekaæ yugaÊan ti evaæ cattÃri purisayugaÊÃni honti.
     AÂÂhapurisapuggalà ti purisapuggalavasena eko paÂhamamaggaÂÂho eko phalaÂÂho ti iminà nayena aÂÂh' eva purisapuggalà honti. Ettha ca puriso ti và puggalo ti và ekatthÃni etÃni padÃni, veneyyavasena pan' etaæ vuttaæ.
     Esa Bhagavato sÃvakasangho ti yÃn' imÃni yugavasena cattÃri purisayugÃni, pÃÂi-ekkato aÂÂha purisapuggalÃ:-
esa Bhagavato sÃvakasangho.
     ùhuneyyo ti Ãdisu Ãnetvà hunitabban ti Ãhunaæ, dÆrato pi Ãnetvà sÅlavantesu dÃtabban ti attho; catunnaæ paccayÃnam etam adhivacanaæ. Taæ Ãhunaæ paÂiggahetuæ yutto tassa mahapphalakaraïato ti Ãhuneyyo.
     Atha vÃ:- dÆrato pi Ãgantvà sabbasÃpateyyam pi ettha hunitabban ti ÃhavanÅyo, SakkÃdÅnam pi và Ãhavanaæ arahatÅ ti ÃhavanÅyo. Yo cÃyaæ BrÃhmaïÃnaæ ÃhavanÅyo nÃma aggi, yattha hutaæ mahapphalan ti tesaæ laddhi.


#<[page 220]>#
%<220                    VII. Cha-anussati-niddeso>%
Sace hutassa mahapphalatÃya ÃhavanÅyo, sangho va ÃhavanÅyo. Sanghe hutaæ hi mahapphalaæ hoti. Yath' Ãha:-
          Yo ca vassasataæ jantu aggiæ paricare vane,
          eka¤ ca bhÃvitattÃnaæ, muhuttam api pÆjaye;
          Sà yeva pÆjanà seyyo, ya¤ ce vassasataæ hutan ti.
Tad-etaæ nikÃyantare ÃhavanÅyo ti padaæ idha Ãhuneyyo ti iminà padena atthato ekaæ, vya¤janato pan' ettha ki¤ci mattam eva nÃnaæ, iti Ãhuneyyo.
     PÃhuneyyo ti ettha pana pÃhunaæ vuccati disÃvidisato ÃgatÃnaæ piyamanÃpÃnaæ ¤ÃtimittÃnaæ atthÃya sakkÃrena paÂiyattaæ ÃgantukadÃnaæ; tam pi Âhapetvà te tathÃrÆpe pÃhunake sanghass' eva dÃtuæ yuttaæ, sangho ca taæ paÂiggahetuæ yutto. Sanghasadiso hi pÃhunako natthi; tathà h' esa ekabuddhantare ca dissati, abbokiïïa¤ ca. PiyamanÃpattakarehi dhammehi samannÃgato ti evaæ pÃhunam assa dÃtuæ yuttaæ, pÃhuna¤ ca paÂiggahetuæ yutto ti pÃhuneyyo. Yesaæ pana pÃhavanÅyo ti pÃÊi, tesaæ, yasmà sangho pubbakÃraæ arahati, tasmà sabbapaÂhamaæ Ãnetvà ettha hunitabban ti pÃhavanÅyo. SabbappakÃrena và Ãhavanaæ arahatÅ ti pÃhavanÅyo. SvÃyam idha ten' eva atthena pÃhuneyyo ti vuccati.
     Dakkhiïà ti pana paralokaæ saddahitvà dÃtabbadÃnaæ vuccati. Taæ dakkhiïaæ arahati, dakkhiïÃya và hito, yasmà naæ mahapphalakaraïatÃya visodhetÅ ti dakkhiïeyyo.
     Ubho hatthe sirasmiæ patiÂÂhÃpetvà sabbalokena kayiramÃnaæ a¤jalikammaæ arahatÅ ti a¤jalÅkaraïÅyo.
     Anuttaraæ pu¤¤akkhettaæ lokassà ti sabbalokassa asadisaæ pu¤¤avirÆhanaÂÂhÃnaæ. Yathà hi ra¤¤o và amaccassa và sÃlÅnaæ và yavÃnaæ và virÆhanaÂÂhÃnaæ ra¤¤o sÃlikhettaæ [ra¤¤o] yavakhettan ti vuccati, evaæ sangho sabbalokassa pu¤¤Ãnaæ virÆhanaÂÂhÃnaæ, sanghaæ nissÃya hi lokassa nÃnappakÃrahitasukhasaævattanikÃni pu¤¤Ãni virÆhanti; tasmà sangho anuttaraæ pu¤¤akkhettaæ lokassà ti.
     Evaæ supaÂipannatÃdibhede sanghaguïe anussarato neva tasmiæ samaye rÃgapariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti,


#<[page 221]>#
%<                             SanghÃnussati                            221>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  na dosa . . .
pe... na mohapariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti; ujugatam ev' assa tasmiæ samaye cittaæ hoti sangham Ãrabbhà ti purimanayen' eva vikkhambhitanÅvaraïassa ekakkhaïe yeva jhÃnangÃni uppajjanti. SanghaguïÃnaæ pana gambhÅratÃya nÃnappakÃraguïÃnussaraïÃdhimuttatÃya và appanaæ appatvà upacÃramattam eva jhÃnaæ hoti. Tad etaæ sanghaguïÃnussaraïavasena uppannattà sanghÃnussat' icc' eva sankhaæ gacchati.
     Ima¤ ca pana sanghÃnussatiæ anuyutto bhikkhu sanghe sagÃravo hoti sappatisso, saddhÃdivepullaæ adhigacchati, pÅtipÃmojjabahulo hoti, bhayabheravasaho, dukkhÃdhivÃsanasamattho, sanghena saævÃsasa¤¤aæ paÂilabhati, sanghaguïÃnussatiyà ajjhÃvuttha¤ c' assa sarÅraæ sannipatitasangham iva uposathÃgÃraæ pÆjÃrahaæ hoti, sanghagunÃdhigamÃya cittaæ namati, vÅtikkamitabbavatthusamÃyoge c' assa sammukhà sanghaæ passato viya hirottappaæ paccupaÂÂhÃti; uttariæ appaÂivijjhanto pana sugatiparÃyano hoti.
               Tasmà have appamÃdaæ kayirÃtha sumedhaso,
               evaæ mahÃnubhÃvÃya sanghÃnussatiyà sadà ti.
             Idaæ sanghÃnussati yaæ vitthÃrakathÃmukhaæ.
                                   IV
     SÅlÃnussatiæ bhÃvetukÃmena pana rahogatena patisallÅnena:- aho vata me sÅlÃni akhaï¬Ãni acchiddÃni asabalÃni akammÃsÃni bhujissÃni vi¤¤ÆpasatthÃni aparÃmaÂÂhÃni samÃdhisaævattanikÃnÅ ti evaæ akhaï¬atÃdi-guïavasena attano sÅlÃni anussaritabbÃni. TÃni ca gahaÂÂhena gahaÂÂhasÅlÃni, pabbajitena pabbajitasÅlÃni. GahaÂÂhasÅlÃni và hontu pabbajitasÅlÃni vÃ, yesaæ Ãdimhi và ante và ekam pi na bhinnaæ, tÃni, pariyantachinnasÃÂako viya, na khaï¬ÃnÅ ti akhaï¬Ãni.


#<[page 222]>#
%<222                    VII. Cha-anussati-niddeso>%
     Yesaæ vemajjhe ekam pi na bhinnaæ, tÃni, majjhe vinividdhasÃÂako viya, na chiddÃnÅ ti acchiddÃni.
     Yesaæ paÂipÃÂiyà dve và tÅïi và na bhinnÃni, tÃni piÂÂhiyà và kucchiyà và uÂÂhitena dÅghavaÂÂÃdi-saïÂhÃnena visabhÃgavaïïena kÃÊarattÃdÅnaæ, a¤¤atarasarÅravaïïà gÃvÅ viya, na sabalÃnÅ ti asabalÃni.
     YÃni antarantarà na bhinnÃni, tÃni, visabhÃgabinduvicitrà gÃvÅ viya, na kammÃsÃnÅ ti akammÃsÃni.
     Avisesena và sabbÃni pi sattavidhena methunasaæyogena kodhupanÃhÃdÅhi ca pÃpadhammehi anupahatattà akhaï¬Ãni acchiddÃni asabalÃni akammÃsÃni.
     TÃni yeva taïhÃdÃsavyato mocetvà bhujissabhÃvakaraïena bhujissÃni. BuddhÃdÅhi vi¤¤Æhi pasatthattà vi¤¤ÆpasatthÃni.
     TaïhÃdiÂÂhÅhi aparÃmaÂÂhatÃya kenaci vÃ:- ayaæ te sÅlesu doso ti evaæ parÃmaÂÂhuæ asakkuïeyyatÃya aparÃmaÂÂhÃni.
     UpacÃrasamÃdhiæ appanÃsamÃdhiæ vÃ, atha và pana maggasamÃdhiæ phalasamÃdhi¤ cà pi saævattentÅ ti samÃdhisaævattanikÃni.
     Evaæ akhaï¬atÃdi-guïavasena attano sÅlÃni anussarato nev' assa tasmiæ samaye rÃgapariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti, na dosa...pe... na moha-pariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti, ujugatam ev' assa tasmiæ samaye cittaæ hoti. SÅlam Ãrabbhà ti purimanayen' eva vikkhambhitanÅvaraïassa ekakkhaïe jhÃnangÃni uppajjanti. SÅlaguïÃnaæ pana gambhÅratÃya nÃnappakÃraguïÃnussaraïÃdhimuttatÃya và appanaæ appatvà upacÃramattam eva jhÃnaæ hoti. Tad-etaæ sÅlaguïÃnussaraïavasena uppannattà sÅlÃnussat' icc' eva sankhaæ gacchati.
     Ima¤ ca pana sÅlÃnussatiæ anuyutto bhikkhu sikkhÃya sagÃravo hoti, sabhÃgavutti, paÂisanthÃre appamatto, attÃnuvÃdÃdibhayavirahito, aïumattesu vajjesu bhayadassÃvÅ, saddhÃdi-vepullaæ adhigacchati, pÅtipÃmojjabahulo hoti; uttariæ appaÂivijjhanto pana sugatiparÃyano hoti.
          Tasmà have appamÃdaæ kayirÃtha sumedhaso,
          evaæ mahÃnubhÃvÃya sÅlÃnussatiyà sadà ti.
              Idaæ sÅlÃïussati yaæ vitthÃrakathÃmukhaæ.


#<[page 223]>#
%<                              CÃgÃnussati                             223>%
                                   V
     CÃgÃnussatiæ bhÃvetukÃmena pana pakatiyà cÃgÃdhimuttena niccappavattadÃnasaævibhÃgena bhavitabbaæ.
Atha và pana bhÃvanaæ Ãrabhantena: ito dÃni pabhuti sati paÂiggÃhake antamaso ekÃlopamatt pi dÃnaæ adatvà na bhu¤jissÃmÅ ti samÃdÃnaæ katvà taæ divasaæ guïavisiÂÂhesu paÂiggÃhakesu yathÃ-satti yathÃ-balaæ [saævibhÃgena] dÃnaæ datvà tattha nimittaæ gaïhitvà rahogatena patisallÅnena: lÃbhà vata me suladdhaæ vata me, yo 'haæ maccheramalapariyuÂÂhitÃya pajÃya vigatamalamaccherena cetasà viharÃmi, muttacÃgo payatapÃïi vossaggarato yÃcayogo dÃnasaævibhÃgarato ti. Evaæ-vigatamalamaccheratÃdi-guïavasena attano cÃgo anussaritabbo.
     Tattha lÃbhà vata me ti mayhaæ vata lÃbhà [varaæ], ye ime:- Ãyuæ kho pana datvà Ãyussa bhÃgÅ hoti dibbassa và mÃnusassa vÃ; iti ca:- dadaæ piyo hoti bhajanti naæ bahÆ; iti ca:- dadamÃno piyo hoti, sataæ dhammam anukkamaæ; iti ca evam ÃdÅhi nayehi Bhagavatà dÃyakassa lÃbhÃsaævaïïitÃ, te mayhaæ avassaæ bhÃgino ti adhippÃyo.
     Suladdhaæ vata me ti yaæ mayà idaæ sÃsanaæ manussattaæ và laddhaæ, taæ suladdhaæ vata me! KasmÃ? Yo 'haæ maccheramalapariyuÂÂhitÃya pajÃya ...pe... dÃnasaævibhÃgarato ti. Tattha:-
     MaccheramalapariyuÂÂhitÃyà ti maccheramalena abhibhÆtÃya.
     PajÃyà ti pajÃyanavasena sattà vuccanti. Tasmà attano sampattÅnaæ parasÃdhÃraïabhÃva-[m]-asahanalakkhaïena cittassa pabhassarabhÃvadÆsakÃnaæ kaïhadhammÃnaæ a¤¤atarena maccheramalena abhibhÆtesu sattesÆ ti ayam ettha attho.
   Vigatamalamaccherenà ti a¤¤esam pi rÃgadosÃdi-malÃna¤
ceva maccherassa ca vigatattà vigatamalamaccherena.
     Cetasà viharÃmÅ ti yathÃ-vuttappakÃracitto hutvà vasÃmÅ ti attho.


#<[page 224]>#
%<224                    VII. Cha-anussati-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Suttesu pana MahÃnÃmassa Sakkassa sotÃpannassa sato nissayavihÃraæ pucchato nissayavihÃravasena desitattà agÃraæ ajjhÃvasÃmÅ ti vuttaæ. Tattha abhibhavitvà vasÃmÅ ti attho.
     MuttacÃgo ti vissaÂÂhacÃgo.
     PayatapÃïÅ ti parisuddhahattho. Sakkaccaæ sahatthà deyyadhammaæ dÃtuæ sadà dhotahattho yevà ti vuttaæ hoti.
     Vossaggarato ti vossajjanaæ, vossaggo, pariccÃgo ti attho.
Tasmiæ vossagge satatÃbhiyogavasena rato ti vossaggarato.
     YÃcayogo ti yaæ yaæ pare yÃcanti, tassa tassa dÃnato yÃcanayogo ti attho; yÃjayogo ti pi pÃÂho; yajanasankhà tena yÃjena yutto ti attho.
     DÃnasaævibhÃgarato ti dÃne ca saævibhÃge ca rato: ahaæ hi dÃna¤ ca demi, attanà paribhu¤jitabbato pi ca saævibhÃgaæ karomi etth' eva ca asmiæ ubhaye rato ti evaæ anussaratÅ ti attho.
     Tass' evaæ vigatamalamaccheratÃdi-guïavasena attano cÃgaæ anussarato neva tasmiæ samaye rÃgapariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti, na dosa- ...pe... na moha-pariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti, ujugatam ev' assa tasmiæ samaye cittaæ hoti.
CÃgam Ãrabbhà ti purimanayen' eva vikkhambhitanÅvaraïassa ekakkhaïe jhÃnangÃni uppajjanti.
     CÃgaguïÃnaæ pana gambhÅratÃya nÃnappakÃracÃgaguïÃnussaraïÃdhimuttatÃya và appanaæ appatvà upacÃramattam eva jhÃnaæ hoti. Tad-etaæ cÃgaguïÃnussaraïavasena uppannattà cÃgÃnussat' icc' eva sankhaæ gacchati.
     Ima¤ ca pana cÃgÃnussatiæ anuyutto bhikkhu bhiyyosomattÃya cÃgÃdhimutto hoti, alobhajjhÃsayo, mettÃya anulomakÃrÅ, visÃrado, pÅtipÃmojjabahulo; uttariæ appaÂivijjhanto pana sugatiparÃyano hoti.
          Tasmà have appamÃdaæ kayirÃtha sumedhaso,
          evaæ mahÃnubhÃvÃya, cÃgÃnussatiyà sadà ti.
              Idaæ cÃgÃnussatiyaæ vitthÃrakathÃmukhaæ.


#<[page 225]>#
%<                             DevatÃnussati                            225>%
                                   VI
     DevatÃnussatiæ bhÃvetukÃmena pana ariyamaggavasena samudÃgatehi saddhÃdÅhi guïehi samannÃgatena bhavitabbaæ. Tato rahogatena patisallÅnena: santi devà CÃtumahÃrÃjikÃ, santi devà TÃvatiæsÃ, YÃmÃ, TusitÃ, NimmÃnaratino, Paranimmitavasavattino, santi devà BrahmakÃyikÃ, santi devà tat' uttariæ; yathÃrÆpÃya saddhÃya samannÃgatà tà devatà ito cutà tattha uppÃa. Mayham pi tathÃrÆpà saddhà saævijjati. YathÃrÆpena sÅlena . . . yathÃrÆpena sutena . . . yathÃrÆpena cÃgena . . . yathÃrÆpÃya pa¤¤Ãya samannÃgatà tà devatà ito cutà tattha uppannÃ. Mayham pi tathÃrÆpà pa¤¤Ã saævijjatÅ ti evaæ devatà sakkhiÂÂhÃne Âhapetvà attano saddhÃdiguïà anussaritabbÃ.
     Sutte pana: yasmiæ, MahÃnÃma, samaye ariyasÃvako attano ca tÃsa¤ ca devatÃnaæ saddha¤ ca sÅla¤ ca suta¤ ca cÃga¤ ca pa¤¤a¤ ca anussarati, nev' assa tasmiæ samaye rÃgapariyuÂÂhitaæ cittaæ hotÅ ti vuttaæ. Ki¤cÃpi vuttaæ, atha kho taæ sakkhiÂÂhÃne Âhapetabbaæ devatÃnaæ attano saddhÃdÅhi samÃnaguïadÅpanatthaæ vuttan ti veditabbaæ. AtthakathÃyaæ hi devatà sakkhiÂÂhÃne Âhapetvà attano guïe anussaratÅ ti daÊhaæ katvà vuttaæ. Tasmà pubbabhÃge devatÃnaæ guïe anussaritvà aparabhÃge attano saævijjamÃne saddhÃdiguïe anussarato c' assa neva tasmiæ samaye rÃgapariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti, na dosa- ...pe... na mohapariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti, ujugatam ev' assa tasmiæ samaye cittaæ hoti devatà Ãrabbhà ti purimanayen' eva vikkhambhitanÅvaraïassa ekakkhaïe jhÃnangÃni uppajjanti. SaddhÃdiguïÃnam pana gambhÅratÃya nÃnappakÃraguïÃnussaraïÃdhimuttatÃya và appanaæ appatvà upacÃrapattam eva jhÃnaæ hoti. Tad-etaæ devatÃnaæ guïasadisasaddhÃdiguïÃnussaraïavasena devatÃnussat' icc' eva sankhaæ gacchati.


#<[page 226]>#
%<226                    VII. Cha-anussati-niddeso>%
     Ima¤ ca pana devatÃnussatiæ anuyutto bhikkhu devatÃnaæ piyo hoti manÃpo, bhiyyosomattÃya saddhÃdivepullaæ adhigacchati, pÅtipÃmojjabahulo viharati; uttariæ appativijjhanto pana sugatiparÃyano hoti.
               Tasmà have appamÃdaæ kayirÃtha sumedhaso;
               evaæ mahÃnubhÃvÃya devatÃnussatiyà sadà ti.
             Idaæ devatÃnussatiyaæ vitthÃrakathÃmukhaæ.
     Yaæ pana etÃsaæ vitthÃradesanÃyaæ: ujugatam ev' assa tasmiæ samaye cittaæ hoti TathÃgatam Ãrabbhà ti ÃdÅni vatvÃ:- ujugatacitto kho pana, MahÃnÃma, ariyasÃvako labhati atthavedaæ, labhati dhammavedaæ, labhati dhammÆpasaæhitaæ pÃmojjaæ, pamuditassa pÅti jÃyatÅ ti vuttaæ.
     Tattha: iti pi so Bhagavà ti ÃdÅnam atthaæ nissÃya uppannaæ tuÂÂhiæ sandhÃya labhati atthavedan ti vuttaæ.
PÃÊiæ nissÃya uppannaæ tuÂÂhiæ sandhÃya labhati dhammavedaæ. Ubhayavasena labhati dhammÆpasaæhitaæ pÃmojjan ti vuttan ti veditabbaæ. Ya¤ ca devatÃnussatiyaæ devatà Ãrabbhà ti vuttaæ, taæ pubbabhÃge và devatà Ãrabbha pavattacittavasena, devatÃ-guïasadise và devatÃbhÃvanipphÃdake guïe Ãrabbha pavattacittavasena vuttan ti veditabbaæ.
     Imà pana cha anussatiyo ariyasavakÃnaæ yeva ijjhanti, tesaæ hi Buddhadhammasanghaguïà pÃkaÂà honti. Te ca akhaï¬atÃdi-guïehi sÅlehi vigatamalamaccherena cÃgena mahÃnubhÃvÃnaæ devatÃnaæ guïasadisehi saddhÃdi-guïehi samannÃgatÃ.
     MahÃnÃma-sutte ca sotÃpannassa nissayavihÃraæ puÂÂhena Bhagavatà sotÃpannassa nissayavihÃradassanattham eva età vitthÃrato kathitÃ. Gedhasutte pi: idha, bhikkhave, ariyasÃvako TathÃgataæ anussarati: iti pi so Bhagavà ...
pe... ujugatam ev' assa tasmiæ samaye cittaæ hoti, nikkhantaæ muttaæ vuÂÂhitaæ gedhamhÃ.


#<[page 227]>#
%<                        Anussativasena Visuddhi                       227>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Gedho ti kho, bhikkhave, pa¤cann' etaæ kÃmaguïÃnam idh' adhivacanaæ. Idam pi kho, bhikkhave, Ãrammaïaæ karitvà evam idh' ekacce sattà visujjhantÅ ti evam ariyasÃvakassa anussativasena cittaæ visodhetvà uttariæ paramatthavisuddhi-adhigamatthÃya kathitÃ.
     ùyasmatà MahÃ-KaccÃnena desite SambÃdhokÃsa-sutte pi: acchariyam, Ãvuso, abbhutam, Ãvuso, yÃva¤ c' idaæ tena Bhagavatà jÃnatà passatà arahatà sammÃsambuddhena sambÃdhe okÃsÃdhigamo anubuddho sattÃnaæ visuddhiyà ...
pe... nibbÃnassa sacchikiriyÃya, yad idaæ cha anussatiÂÂhÃnÃni. KatÃmÃni cha? Idh' Ãvuso, ariyasÃvako tathÃgataæ anussarati ...pe... evam idh' ekacce sattà visuddhidhammà bhavantÅ ti evam ariyasÃvakass' eva paramatthavisuddhidhammatÃya okÃsÃdhigamavasena kathitÃ.
     Uposathasutte pi: katha¤ ca, VisÃkhe, ariyÆposatho hoti?
UpakkiliÂÂhassa, VisÃkhe, cittassa upakkamena pariyodapanà hoti. Katha¤ ca, VisÃkhe, upakkiliÂÂhassa cittassa upakkamena pariyodapanà hoti. Idha, VisÃkhe, ariyasÃvako TathÃgataæ anussaratÅ ti evam ariyasÃvakass' eva uposathaæ upavasato cittavisodhanakammaÂÂhÃnavasena uposathassa mahapphalabhÃvadassanatthaæ kathitÃ.
     EkÃdasanipÃte pi: saddho, MahÃnÃma, ÃrÃdhako hoti, no assaddho, Ãraddhaviriyo, . . . upaÂÂhitasati, . . . samÃhito . . . pa¤¤avÃ, MahÃnÃma, ÃrÃdhako hoti, no duppa¤¤o. Imesu kho tvaæ, MahÃnÃma, pa¤casu dhammesu patiÂÂhÃya cha dhamme uttariæ bhÃveyyÃsi. Idha tvaæ, MahÃnÃma, TathÃgataæ anussareyyÃsi: iti pi so Bhagavà ...pe... Buddho Bhagavà ti . . . . Evam ariyasÃvakass' eva: tesaæ no, bhante, nÃnÃvihÃrena viharataæ ken' assa vihÃrena viharitabban ti pucchato vihÃradassanatthaæ kathitÃ.
     Evaæ sante pi parisuddhasÅlÃdi-guïasamannÃgatena puthujjanenà pi manasikÃtabbÃ, anussaraïavasenà pi hi BuddhÃdÅnaæ guïe anussarato cittaæ pasÅdati yeva,


#<[page 228]>#
%<228                    VII. Cha-anussati-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  yassÃnubhÃvena nÅvaraïÃni vikkhambhetvà uÊÃrapÃmojjo vipassanaæ Ãrabhitvà arahattaæ yeva sacchikareyya, KaÂakandhakÃravÃsÅ Phussadevatthero viya. So kir' Ãyasmà MÃrena nimmitaæ BuddharÆpaæ disvÃ: ayaæ tÃva sarÃgadosamoho evaæ sobhati. Kathaæ nu kho Bhagavà [na] sobhati, [so hi] sabbaso vÅtarÃgadosamoho? ti BuddhÃrammaïaæ pÅtiæ paÂilabhitvà vipassanaæ va¬¬hetvà arahattaæ pÃpuïÅ ti.
     Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge samÃdhibhÃvanÃdhikare Cha Anussati-Niddeso nÃma sattamo paricchedo.


#<[page 229]>#
%<229>%
                                  VIII
                           AèèHAMO PARICCHEDO
                      ANUSSATI-KAMMAèèHùNA-NIDDESO
                             1. Maraïasati
     IdÃni ito anantarÃya MARA×ASATIYù bhÃvanÃ-niddeso anuppatto.
   Tattha maraïan ti ekabhavapariyÃpannassa jÅvitindriyassa
upacchedo. Yaæ pan' etaæ arahantÃnaæ vaÂÂadukkhasamucchedasankhÃtaæ samucchedamaraïaæ, sankhÃrÃnaæ khaïabhangasankhÃtaæ khaïikamaraïaæ, rukkho mato, lohaæ matan ti Ãdisu sammutimaraïa¤ ca, na tam idha adhippetaæ. Yam pi c' etaæ adhippetaæ, taæ kÃlamaraïaæ akÃlamaraïan ti duvidhaæ hoti.
     Tattha kÃlamaraïaæ pu¤¤akkhayena và Ãyukkhayena và ubhayakkhayena và hoti. AkÃlamaranaæ kammupacchedakakammavasena.
     Tattha yaæ vijjamÃnÃya pi ÃyusantÃna [jana] kapaccayasampattiyà kevalaæ paÂisandhijanakassa kammassa vipakkavipÃkattà maraïaæ hoti:- idaæ pu¤¤akkhayena maraïaæ nÃma. Yaæ gatikÃlÃhÃrÃdisampattiyà abhÃvena ajjatanakÃlapurisÃnaæ viya vassasatamattaparimÃïassa Ãyuno khayavasena maraïaæ hoti:- idaæ Ãyukkhayena maraïaæ nÃma. Yaæ pana DÆsimÃra-KalÃburÃjÃdÅnaæ viya taæ khaïaæ yeva ÂhÃnà cÃvanasamatthena kammunà upacchinnasantÃnÃnaæ purimakammavasena và satthÃharaïÃdÅhi upakkamehi upacchijjamÃnasantÃnÃnaæ maraïaæ hoti:


#<[page 230]>#
%<230                    VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
idaæ akÃlamaraïaæ nÃma. Taæ sabbam pi vuttappakÃrena jÅvitindriyupacchedena sangahitaæ.
     Iti jÅvitindriyupacchedasankhÃtassa maraïassa saraïaæ maraïasati. Taæ bhÃvetukÃmena rahogatena patisallÅnena:- maraïaæ bhavissati, jÅvitindriyaæ upacchijjissatÅ ti vÃ, maraïaæ maraïan! ti và yoniso manasikÃro pavattetabbo.
Ayoniso pavattayato hi iÂÂhajanamaraïÃnussaraïe soko uppajjati, vijÃtamÃtuyà piyaputtamaraïÃnussaraïe viya, aniÂÂhajanamaraïÃnussaraïe pÃmojjaæ uppajjati, verÅnaæ verimaraïÃnussaraïe viya, majjhattajanamaraïÃnussaraïe saævego na uppajjati, matakaÊebaradassane chava¬Ãhakassa viya, attano maraïÃnussaraïe santÃso uppajjati, ukkhittÃsikaæ vadhakaæ disvà bhÅrukajÃtikassa viya. Tad etaæ sabbam pi satisaævega¤Ãïavirahato hoti. Tasmà tattha tattha hatamatasatte oloketvà diÂÂhapubbasampattÅnaæ sattÃnaæ matÃnaæ maraïaæ Ãvajjetvà sati¤ ca saævega¤ ca ¤Ãïa¤ ca yojetvÃ: maraïaæ bhavissatÅ ti Ãdinà nayena manasikÃro pavattetabbo. Evaæ pavattento hi yoniso pavatteti. UpÃyena pavattetÅ ti attho. Evaæ pavattayato yeva hi ekaccassa nÅvaraïÃni vikkhambhanti, maraïÃrammaïà sati saïÂhÃti, upacÃrappattam eva kammaÂÂhÃnaæ hoti.
     Yassa pana ettÃvatà na hoti, tena (1) vadhakapaccupaÂÂhÃnato, (2) sampattivipattito, (3) upasaæharaïato, (4) kÃyabahusÃdhÃraïato, (5) Ãyudubbalato, (6) animittato, (7) addhÃnaparicchedato, (8) khaïaparittato ti imehi aÂÂhah' ÃkÃrehi maraïaæ anussaritabbaæ.
     Tattha (1) vadhakapaccupaÂÂhÃnato ti vadhakassa viya paccupaÂÂhÃnato. Yathà hi:- imassa sÅsaæ chindissÃmÅ ti asiæ gahetvà gÅvÃya cÃrayamÃno vadhako paccupatthito va hoti, evaæ maraïam pi paccupaÂÂhitam evà ti anussaritabbaæ. KasmÃ? SahajÃtiyà Ãgatato jÅvitaharaïato ca.
Yathà hi ahicchattakamakuÊaæ matthakena paæsuæ gahetvà va uggacchati, evaæ sattà jarÃmaraïaæ gahetvà va nibbattanti. Tathà hi nesaæ paÂisandhicittaæ uppÃdÃnantaram eva jaraæ patvÃ, pabbatasikharato patitasilà viya, bhijjati saddhiæ sampayuttakhandhehi,


#<[page 231]>#
%<                             1. Maraïasati                            231>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  evaæ khaïikamaraïaæ tÃva sahajÃtiyà Ãgataæ, jÃtassa pana avassaæ maraïato idhÃdhippetamaraïam pi sahajÃtiyà Ãgataæ. Tasmà esa satto jÃtakÃlato paÂÂhÃya yathà nÃma uÂÂhito suriyo atthÃbhimukho gacchat' eva, gatagataÂÂhÃnato Åsakam pi na nivattati;--yathà và nadÅ pabbateyyà sÅghasotà hÃrahÃrinÅ sandate va vattate va Åsakam pi na nivattati, evaæ Åsakam pi anivattamÃno maraïÃbhimukho va yÃti. Tena vuttaæ:-
          Yam ekarattiæ paÂhamaæ gabbhe vasati mÃïavo,
          abbhuÂÂhito va so yÃti, sa gacchaæ na nivattatÅ ti.
Evaæ gacchato c' assa, gimhÃbhitattÃnaæ kunnadÅnaæ khayo viya, pÃto ÃporasÃnugatabandhanÃnaæ dumaphalÃnaæ patanaæ viya, muggarÃbhitÃÊitÃnaæ mattikabhÃjanÃnaæ bhedo viya, suriyarasmisamphuÂÂhÃnaæ ussÃvabindÆnaæ viddhaæsanaæ viya ca maraïam eva Ãsannaæ hoti.
Ten' Ãha:-
          Accayanti ahorattÃ, jÅvitam uparujjhati,
          Ãyu khÅyati maccÃnaæ, kunnÃdÅnam va odakaæ.
          PhalÃnam iva pakkÃnaæ; pÃto papatato bhayaæ,
          evaæ jÃtÃnaæ maccÃnaæ niccaæ maraïato bhayaæ.
          Yathà pi kumbhakÃrassa kataæ mattikabhÃjanaæ,
          khuddaka¤ ca mahanta¤ ca yaæ pakkaæ ya¤ ca Ãmakaæ,
          sabbaæ bhedanapariyantaæ evaæ maccÃna jÅvitaæ.
          Ussavo va tiïaggam hi suriyuggamanam pati,
          evam Ãyu manussÃnaæ.  Mà maæ, amma, nivÃrayà ti.
     Evaæ ukkhittÃsiko vadhako viya sahajÃtiyà Ãgataæ pan' etaæ maraïaæ gÅvÃya asiæ cÃrayamÃno so vadhako viya jÅvitaæ harati yeva, Ãharitvà na nivattati.


#<[page 232]>#
%<232                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tasmà sahajÃtiyà Ãgatato jÅvitaharaïato ca ukkhittÃsiko vadhako viya maraïam pi paccupaÂthitam evà ti evaæ vadhakapaccupaÂÂhÃnato maraïaæ anussaritabbaæ.
     (2) Sampattivipattito ti idha sampatti nÃma tÃva-d-eva sobhati, yÃva naæ vipatti nÃbhibhavati. Na ca sà sampatti nÃma atthi, yà vipattiæ atikkamma tiÂÂheyya. Tathà hi:-
          Sakalaæ mediniæ bhutvÃ, datvà koÂisataæ sukhÅ,
          a¬¬hÃmalakamattassa ante issarataæ gato.
          Ten' eva dehabandhena pu¤¤amhi khayam Ãgate,
          maraïÃbhimukho so pi asoko sokam Ãgato ti.
Api ca sabbaæ Ãrogyaæ vyÃdhipariyosÃnaæ, sabbaæ yobbanaæ jarÃpariyosÃnaæ, sabbaæ jÅvitaæ maraïapariyosÃnaæ, sabbo yeva lokasannivÃso jÃtiyà anugato, jarÃya anusaÂo, vyÃdhinà abhibhÆto, maraïena abbhÃhato. Ten' Ãha:-
          Yathà pi selà vipulà nabham Ãhacca pabbatÃ,
          samantà anupariyeyyuæ nippothentà catuddisÃ,
          evaæ jarà ca maccu ca adhivattanti pÃïino.
          Khattiye BrÃhmaïe Vesse Sudde Caï¬Ãla-Pukkuse,
          na ki¤ci parivajjeti, sabbam evÃbhimaddati.
          Na tattha hatthÅnaæ bhÆmi, na rathÃnaæ, na pattiyÃ,
          na cà pi mantayuddhena sakkà jetuæ dhanena và ti.
     Evaæ jÅvitasampattiyà maraïavipattipariyosÃnataæ vavatthapentena sampattivipattito maraïaæ anussaritabbaæ.
     (3) Upasaæharaïato ti parehi saddhiæ attano upasaæharaïato. Tattha sattah' ÃkÃrehi upasaæharaïato maraïaæ anussaritabbaæ:- yasamahattato, pu¤¤amahattato, thÃmamahattato, iddhimahattato, pa¤¤Ãmahattato, paccekabuddhato, sammÃsambuddhato ti. Kathaæ? Idaæ maraïaæ nÃma mahÃyasÃnaæ mahÃparivÃrÃnaæ sampannadhanavÃhanÃnaæ MahÃsammata-MandhÃtu-MahÃsudassana-DaÊhanemi-NimippabhutÅnam pi upari nirÃsankam eva patitaæ,


#<[page 233]>#
%<                            1. Maraïasati                            233>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  kim angaæ pana mayhaæ upari na patissati?
          MahÃyasà rÃjavarÃ, Mahasammata Ãdayo,
          te pi maccuvasaæ pattÃ, mÃdisesu kathà va kà ti.
Evaæ tÃva yasamahattato anussaritabbaæ.
     Kathaæ pu¤¤amahattato?
          Jotiko JaÂila Uggo Meï¬ako atha Puïïako,
          ete c' a¤¤e ca ye loke mahÃpu¤¤Ã ti vissutÃ;
          sabbe maraïam ÃpannÃ, mÃdisesu kathà va kà ti.
Evaæ pu¤¤amahattato anussaritabbaæ.
     Kathaæ thÃmamahattato ?
          VÃsudevo baladevo, BhÅmaseno YudhiÂÂhilo,
          CÃnuro PiyadÃ-Mallo Antakassa vasaæ gatÃ,
          Evaæ thÃmabalÆpetà iti lokamhi vissutÃ;
          ete pi maraïaæ yÃtÃ, mÃdisesu kathà va kà ti.
Evaæ thÃmamahattato anussaritabbaæ.
     Kathaæ iddhimahattato?
          PÃdanguÂÂhakamattena vijayantam akampayi
          yo nÃm' iddhimataæ seÂÂho dutiyo aggasÃvako,
          so pi maccumukhaæ ghoraæ, migo sÅhamukhaæ viya,
          paviÂÂho saha iddhÅhi, mÃdisesu kathà va kà ti.
Evaæ iddhimahattato anussaritabbaæ.
     Kathaæ pa¤¤Ãmahattato?


#<[page 234]>#
%<234                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso
>%          LokanÃthaæ ÂhapetvÃna, ye c' a¤¤e atthi pÃïino
          pa¤¤Ãya SÃriputtassa kalaæ nÃgghanti solasiæ:
          evaæ nÃma mahÃpa¤¤o paÂhamo aggasÃvako:
          maraïassa vasaæ patto, mÃdisesu kathà va kà ti.
Evaæ pa¤¤Ãmahattato anussaritabbaæ.
     Kathaæ paccekabuddhato? Ye pi te attano ¤Ãïaviriyabalena sabbakilesasattunimmathanaæ katvà paccekabodhiæ patvà khaggavisÃïakappà sayambhuno, te pi maraïato na muttÃ, kuto panÃhaæ muccissÃmÅ ti?
          Taæ taæ nimittaæ Ãgamma vÅmaæsantà mahesayo
          sayambhÆ ¤Ãïatejena, ye pattà Ãsavakkhayaæ,
          ekacariyanivÃsena, khaggasingasamÆpamÃ,
          te pi nÃtigatà maccuæ, mÃdisesu kathà va kà ti.
Evaæ paccekabuddhato anussaritabbaæ.
     Kathaæ sammÃsambuddhato? Yo pi so Bhagavà asÅti anuvya¤janapaÂimaï¬ita-dvattiæsamahÃpurisalakkhaïavicitrarÆpakÃyo sabbÃkÃraparisuddhasÅlakkhandhÃdi-guïaratanasamiddhadhammakÃyo yasamahatta-pu¤¤amahatta-thÃmamahatta-iddhimahatta-pa¤¤ÃmahattÃnaæ pÃraægato asamo asamasamo appaÂipuggalo arahaæ sammÃsambuddho, so pi, salilavuÂÂhinipÃtena mahà aggikkhandho viya, maraïavuÂÂhinipÃtena ÂhÃnaso vÆpasanto.
          Evaæ mahÃnubhÃvassa yaæ nÃm' etaæ mahesino,
          na bhayena na lajjÃya maraïavasam Ãgataæ.
          nillajjaæ vÅtasÃrajjaæ, sabbasattÃbhimaddanaæ:
          tayidaæ mÃdisaæ sattaæ kathaæ nÃbhibhavissatÅ ti `
Evaæ sammÃsambuddhato anussaritabbaæ.
     Tass' evaæ yasamahattatÃdisampannehi parehi saddhiæ maraïasÃma¤¤atÃya attÃnaæ upasaæharitvà tesaæ viya sattavisesÃnaæ mayham pi maraïaæ bhavissatÅ ti anussarato upacÃrappattaæ kammaÂÂhÃnaæ hotÅ ti. Evaæ upasaæharaïato maraïaæ anussaritabbaæ.


#<[page 235]>#
%<                             1. Maraïasati                            235>%
     (4) KÃyabahusÃdhÃraïato ti ayaæ kÃyo bahusÃdhÃraïo, asÅtiyà tÃva kimikulÃnaæ sÃdhÃraïo. Tattha chavinissità pÃïà chaviæ khÃdanti, cammanissità cammaæ khÃdanti, maæsanissità maæsaæ khÃdanti, nahÃrunissità nahÃruæ khÃdanti, aÂÂhanissità aÂÂhiæ khÃdanti, mi¤janissità mi¤jaæ khÃdanti, tatth' eva jÃyanti jÅranti miyanti uccÃrapassÃvaæ karonti, kÃyo va nesaæ pasÆtighara¤ ceva gilÃnasÃlà ca susÃna¤ ca vaccakutÅ ca passÃvadoïiko ca. SvÃyaæ tesam pi kimikulÃnaæ pakopena maraïaæ nigacchati yeva. Yathà ca asÅtiyà kimikulÃnaæ, evaæ ajjhattikÃnaæ yeva anekasatÃnaæ rogÃnaæ bahirÃna¤ ca ahivicchikÃdÅnaæ maraïassa paccayÃnaæ sÃdhÃraïo. Yathà hi catumahÃpathe Âhapite lakkhamhi sabbadisÃhi Ãgatà sara-sattitomara-pÃsÃïÃdayo nipatanti, evaæ kÃye pi sabbupaddavà nipatanti. SvÃyaæ tesam pi upaddavÃnaæ nipÃtena maraïaæ nigacchati yeva. Ten' Ãha BhagavÃ:- Idha, bhikkhave, bhikkhu divase nikkhante rattiyà patihitÃya iti paÂisa¤cikkhati:- bahukà kho me paccayà maraïassa; ahi và maæ ¬aæseyya, vicchiko và maæ ¬aæseyya, satapadÅ và maæ ¬aæseyya, tena me assa kÃlakiriyÃ, so mam assa antarÃyo. Upakkhalitvà và papateyyaæ; bhattaæ và me bhuttaæ vyÃpajjeyya, pittaæ và me kuppeyya, semhaæ và me kuppeyya, satthakà và me vÃtà kuppeyyuæ, tena me assa kÃlankiriyÃ, so mam assa antarÃyo ti. Evaæ kÃyabahusÃdhÃranato maraïaæ anussaritabbaæ.
     (5) Ayudubbalato ti Ãyu nÃm' etaæ abalaæ dubbalaæ; tathà hi sattÃnaæ jÅvitaæ assÃsapassÃsÆpanibandha¤ ceva iriyÃpathÆpanibandha¤ ca sÅtuïhÆpanibandha¤ ca mahÃbhÆtÆpanibandha¤ ca ÃhÃrÆpanibandha¤ ca. Tad etaæ assÃsapassÃsÃnaæ samavuttitaæ labhamÃnam eva pavattati.
Bahi nikkhantanÃsikavÃte pana anto apavisante, paviÂÂhe và anikkh[am] ante mato nÃma hoti. Catunnaæ iriyÃpathÃnam pi samavuttitaæ labhamÃnaæ eva pavattati, a¤¤atara¤¤atarassa pana adhimattatÃya ÃyusankhÃrà upacchijjanti.


#<[page 236]>#
%<236                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
SÅtuïhÃnam pi samavuttitaæ labhamÃnam eva pavattati, atisÅtena pana ati-uïhena và abhibhÆtassa vipajjati. MahÃbhÆtÃnam pi samavuttitaæ labhamÃnam eva pavattati, pathavÅdhÃtuyà pana ÃpodhÃtu-ÃdÅnaæ và a¤¤atara¤¤atarassa pakopena balasampanno pi puggalo patthaddhakÃyo và atisÃrÃdivasena kilinnapÆtikÃyo và mahìÃhapareto và sambhijjamÃna-sandhibandhano và hutvà jÅvitakkhayaæ pÃpuïÃti. KabaÊinkÃrÃhÃram pi yuttakÃle labhantass' eva jÅvitaæ pavattati, ÃhÃraæ alabhamÃnassa pana parikkhayaæ gacchatÅ ti evaæ Ãyudubbalato maranaæ anussaritabbaæ.
     (6) Animittato ti avavatthÃnato, paricchedÃbhÃvato ti attho.
SattÃnaæ hi:-
          JÅvitaæ vyÃdhi kÃlo ca dehanikkhepanaæ gati:
          pa¤c' ete jÅvalokasmiæ animittà na ¤Ãyare.
     Tattha jÅvitaæ tÃva ettakam eva jÅvitabbaæ, na ito paran ti evaæ vavatthÃnÃbhÃvato animittaæ, kalalakÃle pi hi sattà maranti, abbuda-, pesi-, ghana-, mÃsikÃ-, dvemÃsa-, temÃsa-, catumÃsa-, pancamÃsa-, dasamÃsakÃle pi, kucchito nikkhantasamaye pi, tato paraæ vassasatassa anto pi bahi pi maranti yeva.
     VyÃdhi pi iminà va vyÃdhinà sattà maranti, na a¤¤enà ti evaæ vavatthÃnÃbhÃvato animitto, cakkhurogenà pi hi sattà maranti, sotarogÃdÅnaæ a¤¤atarenà pi.
   KÃlo pi imasmiæ yeva kÃle maritabbaæ na a¤¤asmin ti
evaæ vavatthÃnÃbhÃvato animitto, pubbaïhe pi hi sattà maranti, majjhantikÃdÅnaæ a¤¤atarasmim pi.
     Dehanikkhepanam pi idh' eva miyamÃnÃnaæ dehena patitabbaæ, na a¤¤atrà ti evaæ vavatthÃnÃbhÃvato animittaæ, antogÃme jÃtÃnaæ hi bahigÃme pi attabhÃvo patati, bahigÃme pi jÃtÃnam antogÃme. Tathà thalajÃnaæ và jale, jalajÃnaæ và thale ti anekappakÃrato vitthÃretabbaæ.


#<[page 237]>#
%<                             1. Maraïasati                            237>%
     Gati pi ito cutena idha nibbattitabban ti evaæ vavatthÃnÃbhÃvato animittÃ. Devalokato hi cutà manussesu pi nibbattanti, manussalokato cutà devalokÃdÅnam pi yattha katthaci nibbattantÅ ti evaæ, yantayuttà goïo viya, gatipa¤cake loko samparivattatÅ ti evaæ animittato maraïaæ anussaritabbaæ.
     (7) AddhÃnaparicchedato ti manussÃnaæ jÅvitassa nÃma etarahi na paricchedo na tathà addhÃ. Yo ciraæ jÅvati, so vassasataæ, appaæ và bhiyyo--ten' Ãha BhagavÃ,--appam idaæ, bhikkhave, manussÃnam Ãyu, gamanÅyo samparÃyo.
Kattabbaæ kusalaæ, caritabbaæ brahmacariyaæ, natthi jÃtassa amaraïaæ. Yo, bhikkhave, ciraæ jÅvati, so vassasataæ, appaæ và bhiyyo ti. . . .
          Appam Ãyu manussÃnaæ, hÅÊeyya naæ suporiso;
          careyy' ÃdittasÅso va; natthi maccussa nÃgamo ti.
     Aparam pi Ãha:- bhÆtapubbaæ, bhikkhave, arako nÃma satthà ahosÅ ti sabbaæ pi sattahi upamÃhi alankataæ suttaæ vitthÃretabbaæ. Aparam pi Ãha:- Yo yaæ, bhikkhave, bhikkhu evaæ maraïasatiæ bhÃveti:- aho vatÃhaæ rattindivaæ jÅveyyaæ, Bhagavato sÃsanaæ manasikareyyaæ, bahuæ vata me katam assà ti; yo pÃyaæ, bhikkhave, bhikkhu evaæ maraïasatiæ bhÃveti:- aho vatÃhaæ divasaæ jÅveyyaæ, Bhagavato sÃsanaæ manasikareyyaæ bahuæ vata me katam assà ti; yo pÃyaæ, bhikkhave, bhikkhu evaæ maraïasatiæ bhÃveti:
aho vatÃhaæ tadantaraæ jÅveyyaæ, yadantaraæ ekaæ piï¬apÃtaæ bhu¤jÃmi, Bhagavato sÃsanaæ manasikareyyaæ, bahuæ vata me katam assà ti; yo pÃyaæ, bhikkhave, bhikkhu evaæ maraïasatiæ bhÃveti:- aho vatÃhaæ tadantaraæ jÅveyyaæ, yadantaraæ cattÃro pa¤ca Ãlope sankhÃditvà ajjhoharÃmi, Bhagavato sÃsanaæ manasikareyyaæ, bahuæ vata me katam assà ti:- ime vuccanti, bhikkhave, bhikkhÆ pamattà viharanti, dandhaæ maraïasatiæ bhÃventi ÃsavÃnaæ khayÃya.


#<[page 238]>#
%<238                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
     Yo ca khvÃyaæ, bhikkhave, bhikkhu evaæ maraïasatiæ bhÃveti: aho vatÃhaæ tadantaraæ jÅveyyaæ, yadantaraæ ekam Ãlopaæ sankhÃditvà ajjhoharÃmi, Bhagavato sÃsanaæ manasikareyyaæ, bahu vata me katam assà ti; yo pÃyaæ, bhikkhave, bhikkhu evaæ maraïassatiæ bhÃveti: aho vatÃhaæ tadantaraæ jÅveyyaæ, yadantaram assasitvà và passasÃmi, passasitvà và assasÃmi, Bhagavato sÃsanaæ manasikareyyaæ, bahuæ vata me katam assà ti:- ime vuccanti, bhikkhave, bhikkhÆ appamaÂÂà viharanti, tikkhaæ maraïasatiæ bhÃventi ÃsavÃnaæ khayÃyà ti. Evaæ catupa¤cÃlopasankhÃdanamattaæ avissÃsiyo paritto jÅvitassa addhà ti evaæ addhÃnaparicchedato maraïaæ anussaritabbaæ.
     (8) Khaïaparittato ti paramatthato hi atiparitto sattÃnaæ jÅvitakkhaïo ekacittappavattimatto yeva. Yathà nÃma rathacakkaæ pavattamÃnam pi eken' eva nemippadesena pavattati, tiÂÂhamÃnam pi eken' eva tiÂÂhati, evam eva ekacittakkhaïikaæ sattÃnaæ jÅvitaæ, tasmiæ citte niruddhamatte satto niruddho ti vuccati. Yath' Ãha:-
atÅte cittakkhaïe jÅvittha, na jÅvati, na jÅvissati; anÃgate cittakkhaïe na jÅvittha, na jÅvati, jÅvissati; paccuppanne cittakkhane na jÅvittha, jÅvati, na jÅvissatÅ ti.
          JÅvitaæ attabhÃro ca sukhadukkhà ca kevalÃ
          ekacittasamÃyuttà lahuso vattate khaïo.
          Ye niruddhà marantassa tiÂÂhamÃnassa và idha,
          sabbe pi sadisà khandhà gatà appaÂisandhiyÃ.
          Anibbattena na jÃto, paccuppannena jÅvati,
          cittabhangà mato loko: pa¤¤atti paramatthiyà ti.
Evaæ khaïaparittato maranaæ anussaritabbaæ.
     Iti imesaæ aÂÂhannaæ ÃkÃrÃnaæ a¤¤atara¤¤atarena anussarato pi punappunaæ manasikÃravasena cittaæ Ãsevanaæ labhati, maraïÃrammaïà sati santiÂÂhati, nÅvaraïÃni vikkhambhanti, jhÃnangÃni pÃtubhavanti. SabhÃvadhammattà pana saævejanÅyattà ca Ãrammaïassa appanaæ appatvà upacÃrappattam eva jhÃnaæ hoti. LokuttarajjhÃnaæ pana dutiya-catutthÃni ca ÃruppajjhÃnÃni sabhÃvadhamme pi bhÃvanÃvisesena appanaæ pÃpuïanti.


#<[page 239]>#
%<                            2. KÃyagatÃsati                           239>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  VisuddhibhÃvanÃnukkamavasena hi lokuttaraæ appanaæ pÃpuïÃti ÃrammaïÃtikkamabhÃvanÃvasena Ãruppaæ. AppanÃpattass' eva hi jhÃnassa Ãrammaïasamatikkamanamattaæ tattha hoti, idha pana tad-ubhayam pi natthi. Tasmà upacÃrapattam eva jhÃnaæ hoti. Tad-etaæ sati balena uppannattà maraïasat' icc' eva sankhaæ gacchati.
     Ima¤ ca pana maraïasatiæ anuyutto bhikkhu satataæ appamatto hoti, sabbabhavesu anabhiratisa¤¤aæ paÂilabhati, jÅvitanikantiæ jahÃti, pÃpagarahÅ hoti, asannidhibahulo, parikkhÃresu vigatamalamacchero, aniccasa¤¤Ã c' assa paricayaæ gacchati, tad-anusÃren' eva ca dukkhasa¤¤Ã anattasa¤¤Ã ca upaÂÂhÃti.
     Yathà abhÃvitamaraïà sattÃ, sahasà vÃÊamiga-yakkhasappa-cora-vadhakÃbhibhÆtà viya, maraïasamaye bhayaæ santÃsaæ sammohaæ Ãpajjanti, evaæ anÃpajjitvà abhayo asammÆÊho kÃlaæ karoti. Sace diÂÂh' eva dhamme amataæ nÃdhigameti, kÃyassa bhedà sugatiparÃyano hoti.
          Tasmà have appamÃdaæ kayirÃtha sumedhaso,
          evaæ mahÃnubhÃvÃya maraïanussatiyà sadà ti.
                Idaæ maraïasatiyaæ vitthÃrakathÃmukhaæ.
                            2. KÃyagatÃsati
     IdÃni yan taæ a¤¤atra buddhuppÃdà appavattapubbaæ sabbatitthiyÃnaæ avisayabhÆtaæ tesu tesu Suttantesu:-
ekadhammo, bhikkhave, bhÃvito bahulÅkato mahato saævegÃya saævattati, mahato atthÃya saævattati, mahato yogakkhemÃya saævattati, mahato sati sampaja¤¤Ãya saævattati, ¤ÃïadassanapaÂilÃbhÃya saævattati, diÂÂhadhammasukhavihÃrÃya saævattati, vijjÃvimuttiphalasacchikiriyÃya saævattati. Katamo ekadhammo? KÃyagatÃsati . . . Amataæ te, bhikkhave, paribhu¤janti, ye kÃyagatÃsatiæ paribhu¤janti. Amataæ te, bhikkhave, na paribhu¤janti, ye kÃyagatÃsatiæ na paribhu¤janti.


#<[page 240]>#
%<240                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Amataæ tesaæ, bhikkhave, paribhuttaæ . . . aparibhuttaæ . . . parihÅnaæ . . . aparihÅnaæ . . . viraddhaæ . . . aviraddhaæ . . . yesaæ kÃyagatÃsati Ãraddhà ti evaæ Bhagavatà anekehi ÃkÃrehi pasaæsitvÃ:- kathaæ bhÃvitÃ, bhikkhave, kÃyagatÃsati?  Kathaæ bahulÅkatà mahapphalà hoti mahÃnisaæsÃ? Idha, bhikkhave, bhikkhu ara¤¤agato và ti Ãdinà nayena ÃnÃpÃnapabbaæ iriyÃpathapabbaæ, catusampaja¤¤apabbaæ, paÂikÆla-manasikÃrapabbaæ, dhÃtumanasikÃrapabbaæ, nava sÅvathikapabbÃnÅ ti imesaæ cuddasannaæ pabbÃnaæ vasena kÃyagatÃsati kammaÂÂhÃnaæ niddiÂÂhaæ, tassa bhÃvanÃniddeso anuppatto.
   Tattha yasmà iriyÃpathapabbaæ, catusampaja¤¤apab-
baæ, dhÃtumanasikÃrapabban ti imÃni tÅïi vipassanÃvasena vuttÃni, nava sÅvathikapabbÃni vipassanäÃïesu yeva ÃdÅnavÃnupassanÃvasena vuttÃni, yà pi c' ettha uddhumÃtakÃdisu samÃdhibhÃvanà ijjheyya, sà asubhaniddese pakÃsità yeva.
     ùnÃpÃnapabbaæ pana paÂikÆlamanasikÃrapabba¤ ca imÃn' ev' ettha dve samÃdhivasena vuttÃni. Tesu ÃnÃpÃnapabbaæ ÃnÃpÃnasativasena visuæ kammaÂÂhÃnaæ yeva. Yaæ pan' etaæ:- puna ca paraæ, bhikkhave, bhikkhu imam eva kÃyaæ uddhaæ pÃdatalà adho kesamatthakÃtacapariyantaæ pÆraæ nÃnappakÃrassa asucino paccavekkhati: atthi imasmiæ kÃye kesà lomà ...pe... muttan ti evaæ matthalungaæ aÂÂhimi¤jena sangahetvà paÂikÆlamanasikÃravasena desitaæ dvattiæsÃkÃrakammaÂÂhÃnaæ:- idam idha kÃyagatà satÅ ti adhippetaæ. TatthÃyaæ pÃÊivaïïanà pubbangamo bhÃvanÃniddeso:- imam eva kÃyan ti imaæ catumahÃbhÆtikaæ pÆtikÃyaæ. Uddhaæ pÃdatalà ti pÃdatalato upari.
Adho kesamatthakà ti kesaggato heÂÂhÃ. Tacapariyantan ti tiriyaæ tacaparicchinnaæ. PÆraæ nÃnappakÃrassa asucino paccavekkhatÅ ti nÃnappakÃrakesÃdi asucibharito ayaæ kÃyo ti passati.


#<[page 241]>#
%<                            2. KÃyagatÃsati                           241>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Kathaæ? Atthi imasmiæ kÃye kesà ...pe...
muttan ti.
     Tattha atthÅ ti saævijjanti. Imasmin ti svÃyaæ uddhaæ pÃdatalà adhokesamatthakà tacapariyanto pÆro nÃnappakÃrassa asucino ti vuccati, tasmiæ kÃye ti sarÅre, sarÅraæ hi asucisa¤cayato kucchitÃnaæ kesÃdÅna¤ ceva cakkhurogÃdÅna¤ ca rogasatÃnaæ ÃyabhÆtato kÃyo ti vuccati. Kesà lomà ti ete kesÃdayo dvattiæsÃkÃrÃ.
     Tattha atthi imasmiæ kÃye kesÃ, atthi imasmiæ kÃye lomà ti evaæ sambandho veditabbo. Imasmiæ hi pÃdatalà paÂthÃya upari, kesamatthakà paÂÂhÃya heÂÂhÃ. Tacato paÂÂhÃya parito ti ettake vyÃmamatte kaÊebare sabbÃkÃrenà pi vicinanto na koci ki¤ci muttaæ và maïiæ và veÊuriyaæ và agaruæ và kunkumaæ và kappÆraæ và vÃsacuïïÃdiæ và aïumattam pi sucibhÃvaæ passati; atha kho paramaduggandhajegucchaæ assirikadassanaæ nÃnappakÃraæ kesalomÃdibhedaæ asuciæ yeva passati. Tena vuttaæ: atthi imasmiæ kÃye kesà lomà ...pe... muttan ti.
     Ayam ettha padasambandhato vaïïanÃ.
     Imaæ pana kammaÂÂhÃnaæ bhÃvetukÃmena Ãdikammikena kulaputtena, vuttappakÃraæ kalyÃïamittaæ upasankamitvÃ, idaæ kammaÂÂhÃnaæ gahetabbaæ. Tenà pi 'ssa kammaÂÂhÃnaæ kathentena sattadhà uggahakosallaæ, dasadhà ca manasikÃrakosallaæ Ãcikkhitabbaæ.
     Tattha vacasÃ, manasÃ, vaïïato, saïÂhÃnato, disato, okÃsato, paricchedato ti evaæ sattadhà uggahakosallaæ Ãcikkhitabbaæ. Imasmiæ hi paÂikÆlamanasikÃrakammaÂÂhÃne yo pi tipiÂako hoti, tenà pi manasikÃrakÃle paÂhamaæ vÃcÃya sajjhÃyo kÃtabbo. Ekaccassa hi sajjhÃyaæ karontass' eva kammaÂÂhÃnaæ pÃkaÂaæ hoti, MalayavÃsÅ MahÃ-Devattherassa santike uggahitakammaÂÂhÃnÃnaæ dvinnaæ therÃnaæ viya. Thero kira tehi kammaÂÂhÃnaæ yÃcito:- cattÃro mÃse imaæ yeva sajjhÃyaæ karothà ti dvattiæsÃkÃrapÃÊiæ adÃsi.


#<[page 242]>#
%<242                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Te ki¤cÃpi nesaæ dve tayo nikÃyà paguïÃ, padakkhiïaggÃhitÃya pana cattÃro mÃse dvattiæsÃkÃraæ sajjhÃyantà va sotÃpannà ahesuæ. Tasmà kammaÂÂhÃnaæ kathentena Ãcariyena antevÃsiko vattabbo:- paÂhamaæ tÃva vÃcÃya sajjhÃyaæ karohÅ ti. Karontena ca tacapa¤cakÃdÅni paricchinditvà anulomapaÂilomavasena sajjhÃyo kÃtabbo:-
kesÃ, lomÃ, nakhÃ, dantÃ, taco ti hi vatvÃ, puna paÂilomato: taco, dantÃ, nakhÃ, lomÃ, kesà ti vattabbaæ. Tad-anantaraæ vakkapa¤cake: maæsaæ, nahÃru, aÂÂhi, atthimi¤jaæ, vakkan ti vatvÃ, puna paÂilomato: vakkaæ, aÂÂhimi¤jaæ, aÂÂhi, nahÃru, maæsaæ, taco, dantÃ, nakhÃ, lomÃ, kesà ti vattabbaæ.
     Tato papphÃsapa¤cake: hadayaæ, yakanaæ, kilomakaæ, pihakaæ, papphÃsan ti vatvÃ, puna paÂilomato: papphÃsaæ, pihakaæ, kilomakaæ, yakanaæ, hadayaæ, vakkaæ, aÂÂhimi¤jaæ, aÂÂhi, nahÃru, maæsaæ, taco, dantÃ, nakhÃ, lomÃ, kesà ti vattabbaæ.
     Tato matthalungapa¤cake: antaæ, antaguïaæ, udariyaæ, karÅsaæ matthalungan ti vatvÃ, puna paÂilomato matthalungaæ, karÅsaæ, udariyaæ, antaguïaæ, antaæ, papphÃsaæ, pihakaæ, kilomakaæ, vakanaæ, hadayaæ, vakkaæ, aÂÂhimi¤jaæ, aÂÂhi, nahÃru, maæsaæ, taco, dantÃ, nakhÃ, lomÃ, kesà ti vattabbaæ.
     Tato medachakke: pittaæ, semhaæ, pubbo, lohitaæ, sedo, medo ti vatvà puna paÂilomato: medo, sedo, lohitaæ, pubbo, semhaæ, pittaæ, matthalungaæ, karÅsaæ, udariyaæ, antaguïaæ, antaæ, papphÃsaæ, pihakaæ, kilomakaæ, yakanaæ, hadayaæ, vakkaæ, aÂÂhimi¤jaæ, atthi, nahÃru, maæsaæ, taco, dantÃ, nakhÃ, lomÃ, kesà ti vattabbaæ.
     Tato muttachakke: assu, vasÃ, kheÊo, singhÃïikÃ, lasikà muttan ti vatvÃ, puna paÂilomato: muttaæ, lasikÃ, singhÃïikÃ, kheÊo, vasÃ, assu, medo, sedo, lohitaæ, pubbo, semhaæ, pittaæ, matthalungaæ, karÅsaæ, udariyaæ, antaguïaæ, antaæ, papphÃsaæ, pihakaæ, kilomakaæ, yakanaæ, hadayaæ, vakkaæ, aÂÂhimi¤jaæ, aÂÂhi, nahÃru, maæsaæ, taco, dantÃ, nakhÃ, lomÃ, kesà ti vattabbaæ.


#<[page 243]>#
%<                            2. KÃyagatÃsati                           243>%
     Evaæ kÃlasataæ kÃlasahassaæ kÃlasatasahassam pi vÃcÃya sajjhÃyo kÃtabbo. Vacassà sajjhÃyena hi kammaÂÂhÃnatan ti paguïà hoti; na ito c' ito ca cittaæ vidhÃvati; koÂÂhÃsà pÃkaÂà honti, hatthasankhalikà viya, vatipÃdapanti viya ca khÃyanti.
     Yathà pana vacasÃ, tath' eva manasà pi sajjhÃyo kÃtabbo.
Vacasà sajjhÃyo hi manasà sajjhÃyassa paccayo hoti; manasà sajjhÃyo lakkhaïapaÂivedhassa paccayo hoti.
     Vaïïato ti kesÃdÅnaæ vaïïo vavatthapetabbo. SaïÂhÃnato ti tesaæ yeva saïÂhÃnaæ vavatthapetabbaæ. Disato ti imasmiæ hi sarÅre nÃbhito uddhaæ uparimà disÃ, adho heÂÂhimà disÃ, tasmà ayaæ koÂÂhÃso imissà nÃma disÃyà ti disà vavatthapetabbÃ. OkÃsato ti ayaæ koÂÂhÃso imasmiæ nÃma okÃse patiÂÂhito ti evaæ tassa tassa okÃso vavatthapetabbo. Paricchedato ti sabhÃgaparicchedo visabhÃgaparicchedo ti dve paricchedÃ. Tattha ayaæ koÂÂhÃso heÂÂhà ca upari ca tiriya¤ ca iminà nÃma paricchinno ti evaæ sabhÃgaparicchedo veditabbo. Kesà na lomÃ, lomà pi na kesà ti evaæ amissakatÃvasena visabhÃgaparicchedo veditabbo.
     Evaæ sattadhà uggahakosallaæ Ãcikkhantena pana idaæ kammaÂÂhÃnaæ asukasmiæ sutte paÂikÆlavasena kathitaæ, asukasmiæ dhÃtuvasenà ti ¤atvà Ãcikkhitabbaæ. Idaæ hi MahÃsatipaÂÂhÃne paÂikÆlavasen' eva kathitaæ; MahÃhatthipadopama-MahÃ-RÃhulovÃda-DhÃtuvibhangesu dhÃtuvasena kathitaæ. KÃyagatÃsati-Sutte pana yassa vaïïato upaÂÂhÃti, taæ sandhÃya cattÃri jhÃnÃni vibhattÃni. Tattha dhÃtuvasena kathitaæ vipassanÃkammaÂÂhÃnaæ hoti, paÂikÆlavasena kathitaæ samathakammaÂÂhÃnaæ, tad-etaæ idha samathakammaÂÂhÃnam evà ti evaæ sattadhà uggahakosallaæ Ãcikkhitvà anupubbato, nÃtisÅghato, nÃtisaïikato, vikkhepapaÂibÃhanato, païïattisamatikkamanato, anupubbamu¤canato, appanÃto, tayo ca suttantà ti evaæ dasadhà manasikÃrakosallaæ Ãcikkhitabbaæ.
     Tattha anupubbato ti idaæ hi sajjhÃyakaraïato paÂÂhÃya anupaÂipÃÂiyà manasikÃtabbaæ,


#<[page 244]>#
%<244                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  na ekantarikÃya. EkantarikÃya hi manasikaronto yathà nÃma akusalo puriso dvattiæsapadaæ nisseïiæ ekantarikÃya Ãrohanto kilantakÃyo patati, na Ãrohanaæ sampÃdeti, evam eva bhÃvanÃsampattivasena adhigantabbassa assÃdassa anadhigamà kilantacitto patati, na bhÃvanaæ sampÃdeti. Anupubbato manasikarontenà pi ca nÃtisÅghato manasikÃtabbaæ. AtisÅghato manasikaroto hi, yathà nÃma tiyojanamaggaæ paÂipajjitvÃ, okkamanavissajjanaæ asallakkhetvÃ, sÅghena javena satakkhattum pi gamanÃgamanaæ karoto purisassa, ki¤cÃpi addhÃnaæ parikkhayaæ gacchati, atha kho pucchitvà va gantabbaæ hoti, evam eva kevalaæ ki¤cÃpi kammaÂÂhÃnaæ pariyosÃnaæ pÃpuïÃti, avibhÆtaæ pana hoti, na visesaæ Ãvahati, tasmà nÃtisÅghato manasikÃtabbaæ.
     Yathà ca nÃtisÅghato, evaæ nÃtisaïikato pi. Atisaïikato manasikaroto hi yathà nÃma tadahe 'va tiyojanamaggaæ gantukÃmassa purisassa antarÃmagge rukkhapabbatataÊÃkÃdisu vilambamÃnassa maggo parikkhayaæ na gacchati, dvÅha-tÅhena pariyosÃpetabbo hoti, evam eva kammaÂÂhÃnaæ pariyosÃnaæ na gacchati, visesÃdhigamassa paccayo na hoti.
     VikkhepapaÂibÃhanato ti kammaÂÂhÃnaæ vissajjetvà bahiddhà puthuttÃrammaïe cetaso vikkhepo paÂibÃhitabbo. AppaÂibÃhato hi yathà nÃma ekapadikaæ papÃtamaggaæ paÂipannassa purisassa akkamanapadaæ asallakkhetvÃ, ito c' ito ca vilokayato padavÃro virajjhati, tato sataporise papÃte patitabbaæ hoti, evam eva, bahiddhà vikkhepe sati, kammaÂÂhÃnaæ parihÃyati paridhaæsati; tasmà vikkhepapaÂibÃhanato manasikÃtabbaæ.
     Païïattisamatikkamanato ti yà ayaæ kesà lomà ti Ãdikà païïatti, taæ atikkamitvÃ: paÂikÆlan ti cittaæ Âhapetabbaæ. Yathà hi udakadullabhakÃle manussà ara¤¤e udapÃnaæ disvÃ, tattha tÃlapaïïÃdikaæ ki¤cid-eva sa¤¤Ãïaæ bandhitvà tena sa¤¤Ãïena Ãgantvà nahÃyanti ceva pivanti ca,


#<[page 245]>#
%<                            2. KÃyagatÃsati                           245>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  yadà pana nesaæ abhiïhasa¤cÃrena Ãgatà gatapadaæ pÃkaÂaæ hoti, tadà sa¤¤Ãïena kiccaæ na hoti, icchiticchitakkhaïe gantvà nahÃyanti ceva pivanti ca, evam eva pubbabhÃge kesà lomà ti païïattivasena manasikaroto paÂikÆlabhÃvo pÃkaÂo hoti, atha kesà lomà ti païïattiæ samatikkamitvà paÂikÆlabhÃve yeva cittaæ Âhapetabbaæ.
     Anupubbamu¤canato ti yo yo koÂÂhÃso na upaÂÂhÃti, taæ taæ mu¤cantena anupubbamu¤canato manasikÃtabbaæ.
Adikammikassa hi kesà ti manasikaroto manasikÃro gantvà muttan ti imaæ pariyosÃnakoÂÂhÃsam eva Ãhacca tiÂÂhati, muttan ti ca manasikaroto manasikÃro gantvà kesà ti imaæ ÃdikoÂÂhÃsam eva Ãhacca tiÂÂhati, ath' assa manasikaroto manasikaroto keci koÂÂhÃsà upaÂÂhahanti, keci na upaÂÂhahanti. Tena ye ye upaÂÂhahanti, tesu tesu tÃva kammaæ kÃtabbaæ YÃva dvÅsu upaÂÂhitesu tesam pi eko suÂÂhutaraæ upaÂÂhÃti, evaæ upaÂÂhitaæ pana tad eva punappunaæ manasikarontena appanà uppÃdetabbÃ.
     TatrÃyaæ upamÃ: yathà hi dvattiæsatÃlake tÃlavane vasantaæ makkaÂaæ gahetukÃmo ludde Ãdimhi ÂhitatÃlassa païïaæ sarena vijjhitvà ukkuÂÂhiæ kareyya; atha kho so makkaÂo paÂipÃÂiyà tasmiæ tasmiæ tÃle patitvà pariyantatÃlam eva gaccheyya; tattha pi gantvà luddena tath' eva kate puna ten' eva nayena ÃditÃlaæ Ãgaccheyya, so evaæ punappunaæ paÂipÃtiyamÃno ukkuÂÂhukkuÂÂhiÂÂhÃne yeva uÂÂhahitvà anukkamena ekasmiæ tÃle nipatitvà tass' eva majjhe makuÊatÃlapaïïasÆciæ daÊhaæ gahetvà vijjhiyamÃno pi na uÂÂhaheyya, evaæsampadam idaæ daÂÂhabbaæ.
     Tatridaæ opammasaæsandanaæ:- yathà hi tÃlavane dvattiæsatÃlÃ, evaæ imasmiæ kÃye dvattiæsakoÂÂhÃsÃ. MakkaÂo viya cittaæ, luddo viya yogÃvacaro. MakkaÂassa dvattiæsatÃlake tÃlavane nivÃso viya yogino cittassa dvattiæsakoÂÂhÃsake kÃye Ãrammaïavasena anusa¤caraïaæ.
Luddena Ãdimhi ÂhitatÃlassa païïaæ sarena vijjhitvà ukkuÂÂhiyà katÃya makkaÂassa tasmiæ tasmiæ tÃle patitvÃ, pariyantatÃlagamanaæ viya, yogino: kesà ti manasikÃre Ãraddhe paÂipÃtiyà gantvà pariyosÃnakoÂÂhÃse yeva cittassa saïÂhÃnaæ.


#<[page 246]>#
%<246                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Puna paccÃgamane pi es' eva nayo. Punappunaæ paÂipÃtiyamÃnassa makkaÂassa ukkuÂÂhukkuÂÂhiÂÂhÃne uÂÂhÃnaæ viya, punappunaæ manasikaroto kesuci kesuci upaÂÂhÃtesu anupaÂÂhahante vissajjetvà upaÂÂhitesu parikammakaraïaæ. Anukkamena ekasmiæ tÃle nipatitvà tassa majjhe makuÊatÃlapaïïasÆcim daÊhaæ gahetvà vijjhiyamÃnassà pi anuÂÂhÃnaæ viya, avasÃne dvÅsu upaÂÂhitesu yo suÂÂhutaraæ upaÂÂhÃti; tam eva punappunaæ manasikaritvà appanÃya uppÃdanaæ.
     Aparà pi upamÃ:- yathà nÃma piï¬apÃtiko bhikkhu dvattiæsakulaæ gÃmaæ upanissÃya vasanto paÂhamagehe yeva dve bhikkhà labhitvÃ, parato ekaæ vissajjeyya, puna divase tisso labhitvÃ, parato dve vissajjeyya, tatiyadivase Ãdimhi yeva pattapÆraæ labhitvà ÃsanasÃlaæ gantvà paribhu¤jeyya, evaæsampadam idaæ daÂÂhabbaæ. DvattiæsakulagÃmo viya hi dvattiæsÃkÃro. Piï¬apÃtiko viya yogÃvacaro.
Tassa taæ gÃmaæ upanissÃya vÃso viya yogino dvattiæsÃkÃre parikammakaraïaæ. PaÂhamagehe dve bhikkhà labhitvà parato ekissà vissajjanaæ viya, dutiya divase tisso labhitvà parato dvinnaæ vissajjanaæ viya ca, manasikaroto manasikaroto anupaÂÂhahante vissajjetvà upaÂÂhitesu upaÂÂhitesu yÃva koÂÂhÃsadvaye parikammakaraïaæ, tatiyadivase Ãdimhi yeva pattapÆraæ labhitvà ÃsanasÃlÃyaæ nisÅditvà paribhogo viya, dvÅsu yo suÂÂhutaraæ upaÂÂhÃti, tam eva punappunaæ manasikaritvà appanÃya uppÃdanaæ.
     AppanÃto ti appanÃkoÂÂhÃsato kesÃdisu ekekasmiæ koÂÂhÃse appanà hotÅ ti veditabbà ti ayam [ev'] ettha adhippÃyo.
     Tayo ca suttantà ti adhicittaæ, sÅtibhÃvo, bojjhangakosallan ti ime tayo suttantà viriyasamÃdhiyojanatthaæ veditabbà ti ayam ettha adhippÃyo.
     Tattha: adhicittamanuyuttena, bhikkhave, bhikkhunà tÅïi nimittÃni kÃlena kÃlaæ manasikÃtabbÃni: kÃlena kÃlaæ samÃdhinimittaæ manasikÃtabbaæ kÃlena kÃlaæ paggahanimittaæ manasikÃtabbaæ, kÃlena kÃlaæ upekkhÃnimittaæ manasikÃtabbaæ.


#<[page 247]>#
%<                            2. KÃyagatÃsati                           247>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Sace, bhikkhave, adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaæ samÃdhinimittaæ yeva manasikareyya, ÂhÃnaæ taæ cittaæ kosajjÃya saævatteyya. Sace, bhikkhave, adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaæ paggahanimittaæ yeva manasikareyya, ÂhÃnaæ taæ cittaæ uddhaccÃya saævatteyya. Sace, bhikkhave, adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaæ upekkhÃnimittaæ yeva manasikareyya, thÃnaæ taæ cittaæ na sammÃsamÃdhiyeyya ÃsavÃnaæ khayÃya. Yato ca kho, bhikkhave, adhicittamanuyutto bhikkhu kÃlena kÃlaæ samÃdhiïimittaæ paggahanimittaæ upekkhÃnimittaæ manasikaroti, taæ hoti cittaæ mudu¤ ca kamma¤¤a¤ ca pabhassara¤ ca na ca pabhangu sammÃsamÃdhiyati ÃsavÃnaæ khayÃya.
   Seyyathà pi, bhikkhave, suvaïïakÃro và suvaïïakÃrante-
vÃsÅ và ukkaæ bandhati, ukkaæ bandhitvà ukkÃmukhaæ Ãlimpeti, ukkÃmukhaæ Ãlimpetvà saï¬Ãsena jÃtarÆpaæ gahetvà ukkÃmukhe pakkhipitvà kÃlena kÃlaæ abhidhamati, kÃlena kÃlaæ udakena paripphoseti, kÃlena kÃlaæ ajjhupekkhati:-
Sace, bhikkhave, suvaïïakÃro và suvaïïakÃrantevÃsÅ và taæ jÃtÃrÆpaæ ekantaæ abhidhameyya, ÂhÃnaæ taæ jÃtarÆpaæ ¬aheyya:- Sace, bhikkhave, suvaïïakÃro và suvaïïakÃrantevÃsÅ và taæ jÃtarÆpaæ ekantaæ udakena paripphoseyya, ÂhÃnaæ taæ jÃtÃrÆpaæ nibbÃyeyya:- sace, bhikkhave, suvaïïakÃro và suvaïïakÃrantevÃsÅ và taæ jÃtarÆpaæ ekantaæ ajjhupekkheyya, ÂhÃnaæ taæ jÃtarÆpaæ na sammÃparipÃkaæ gaccheyya:- Yato ca kho, bhikkhave, suvaïïakÃro và suvaïïakÃrantevÃsÅ và taæ jÃtarÆpaæ kÃlena kÃlaæ abhidhamati, kÃlena kÃlaæ udakena paripphoseti, kÃlena kÃlaæ ajjhupekkhati, taæ hoti jÃtarÆpaæ mudu¤ ca kamma¤¤a¤ ca pabhassara¤ ca na ca pabhangu sammà upeti kammÃya, yassà yassà ca piÊandhanavikatiyà Ãkankhati, yadi paÂÂikÃya, yadi kuï¬alÃya, yadi gÅveyyÃya, yadi suvaïïamÃlÃya, ta¤ c' assa atthaæ anubhoti.
     Evam eva kho, bhikkhave, adhicittamanuyuttena bhikkhunà ...pe... sammà samÃdhiyati ÃsavÃnaæ khayÃya, yassa yassa ca abhi¤¤ÃsacchikaraïÅyassa dhammassa cittaæ abhininnÃmeti abhi¤¤ÃsacchikiriyÃya,


#<[page 248]>#
%<248                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tatra tatr' eva sakkhibhabbataæ pÃpuïÃti, sati sati Ãyatane ti idaæ suttaæ adhicittan ti veditabbaæ.
     Chahi, bhikkhave, dhammehi samannÃgato bhikkhu bhabbo anuttaraæ sÅtibhÃvaæ sacchikÃtuæ. Katamehi chahi? Idha, bhikkhave, bhikkhu yasmiæ samaye cittaæ niggahetabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ niggaïhÃti; yasmiæ samaye cittaæ paggahetabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ paggaïhÃti; yasmiæ samaye cittaæ sampahaæsitabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ sampahaæseti; yasmiæ samaye cittaæ ajjhupekkhitabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ ajjhupekkhati. PaïÅtÃdhimuttiko ca hoti, nibbÃnÃbhirato. Imehi kho, bhikkhave, chahi dhammehi samannÃgato bhikkhu bhabbo anuttaraæ sÅtibhÃvaæ sacchikÃtun ti idaæ suttaæ [anuttaraæ] sÅtibhÃvo ti veditabbaæ.
     Bojjhangakosallaæ pana: evam eva kho, bhikkhave, yasmiæ samaye lÅnaæ cittaæ hoti, akÃlo tasmiæ samaye passaddhisambojjhangassa bhÃvanÃyà ti appanÃkosallakathÃyaæ dassitam eva.
     Iti idaæ sattavidhaæ uggahakosallaæ suggahitaæ katvà ida¤ ca dasavidhaæ manasikÃrakosallaæ suÂÂhu vavatthapetvà tena yoginà ubhayakosallavasena kammaÂÂhÃnaæ sÃdhukaæ uggahetabbaæ.
     Sace pan' assa Ãcariyena saddhiæ ekavihÃre yeva phÃsu hoti, evaæ vthÃrena akathÃpetvà [kammaÂÂhÃnaæ suÂÂhu vavatthapetvÃ] kammaÂÂhÃnaæ anuyu¤jantena visesaæ labhitvà uparÆpari kathÃpetabbaæ. A¤¤attha vasitukÃmena yathÃvuttena vidhinà vitthÃrato kathÃpetvà punappunaæ parivattetvà sabbaæ gaïÂhiÂÂhÃnaæ chinditvà pathavÅkasiïaniddese vuttanayen' eva ananurÆpaæ senÃsanaæ pahÃya anurÆpe vihÃre vasantena khuddakapaÊibodhupacchedaæ katvà paÂikÆlamanasikÃre parikammaæ kÃtabbaæ.
     Karontena pana kesesu tÃva nimittaæ gahetabbam.
Kathaæ? Ekaæ và dve và kese lu¤citvà hatthatale Âhapetvà vaïïo tÃva vavatthÃpetabba.


#<[page 249]>#
%<                            2. KÃyagatÃsati                           249>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ChinnaÂÂhÃne pi kese oloketuæ vaÂÂati. Udakapatte và yÃgupatte và olokentum [pi] vaÂÂati yeva. KÃÊakakÃle disvÃ: kÃÊakà ti manasikÃtabbÃ, setakÃle: setà ti, missakakÃle pana ussadavasena manasikÃtabbà honti. Yathà ca kesesu, evaæ sakale pi tacapa¤cake disvà va nimittaæ gahetabbaæ.
     Evaæ nimittaæ gahetvà sabbakoÂÂhÃsesu vaïïa-saïÂhÃnadisokÃsa-paricchedavasena vavatthapetvà vaïïa-saïÂhÃnagandha-ÃsayokÃsavasena pa¤cadhà paÂikÆlatà vavatthapetabbÃ. TatrÃyaæ sabbakoÂÂhÃsesu anupubbakathÃ:- kesà tÃva pakativaïïena kÃÊakà addÃriÂÂhakavaïïÃ. SaïÂhÃnato dÅghavaÂÂa [likÃ] tulà daï¬asaïÂhÃnÃ. Disato uparimadisÃya jÃtÃ. OkÃsato ubhosu passesu kaïïacÆÊikÃhi, purato nalÃÂantena, pacchato galavÃÂakena paricchinnÃ. SÅsakaÂÃhaveÂhanaæ allacammaæ kesÃnaæ okÃso. Paricchedato kesà sÅsaveÂhanacamme vihaggamattaæ pavisitvà patiÂÂhitena, heÂÂhà attano mÆlatalena, upari ÃkÃsena, tiriyaæ a¤¤ama¤¤ena paricchinnÃ, dve kesà ekato natthÅ ti ayaæ sabhÃgaparicchedo. Kesà na lomÃ, lomà na kesà ti evaæ avasesaekatiæsakoÂÂhÃsehi amissakatÃ. Kesà nÃma pÃÂiyekko ekakoÂÂhÃso ti ayaæ visabhÃgaparicchedo. Idaæ kesÃnaæ vaïïÃdito vavatthÃpanaæ.
     Idaæ pana nesaæ vaïïÃdivasena pa¤cadhà paÂikÆlato vavatthÃpanaæ: - Kesà nÃm' ete vaïïato pi paÂikÆlÃ, saïthÃnato pi gandhato pi Ãsayato pi okÃsato pi paÂikÆlÃ, manu¤¤e pi hi yagupatte và bhattapatte và kesavaïïaæ ki¤ci disvÃ:
kesamissakam idaæ! Haratha nan ti jigucchanti, evaæ kesà vaïïato paÂikÆlÃ. Rattiæ bhu¤jantà pi kesasaïÂhÃnaæ akkavÃkaæ và makacivÃkaæ và chupitvà [pi] tath' eva jigucchanti, evaæ saïÂhÃnato paÂikÆlÃ. TelamakkhanapupphadhÆmÃdi-sankhÃravirahitÃna¤ ca kesÃnaæ gandho paramajeguccho hoti. Tato jegucchataro aggimhi pakkhittÃnaæ.


#<[page 250]>#
%<250                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Kesà hi vaïïasaïÂhÃnato apaÂikÆlà pi [siyuæ], gandhena pana paÂikÆlà yeva. Yathà hi daharassa kumÃrassa vaccaæ vaïïato haliddivaïïaæ, saïÂhÃnato [pi] haliddipiï¬asaïÂhÃnaæ, sankÃraÂÂhÃne cha¬¬ita¤ ca uddhumÃtakakÃÊasunakhasarÅraæ vaïïato talapakkavaïïaæ, saïÂhÃnato vaÂÂetvà vissaÂÂhamudingasaïÂhÃnaæ, dÃÂhà pi 'ssa sumanamakuÊasadisà ti ubhayam pi vaïïasaïÂhÃnato siyà appaÂikÆlaæ, gandhena pana paÂikÆlam eva, evaæ kesà pi siyuæ vaïïasaïÂhÃnato apaÂikÆlÃ, gandhena pana paÂikÆlà yevà ti. Yathà pana asuciÂÂhÃne gÃmanissandhena jÃtÃni sÆpeyyapaïïÃni nÃgarikamanussÃnaæ jegucchÃni honti aparibhogÃni, evaæ kesà pi pubbalohitamuttakarÅsapittasemhÃdi nissandena jÃtattà jegucchà ti idaæ nesaæ Ãsayato pÃÂikulyaæ. Ime ca kesà nÃma gÆtharÃsimhi uÂÂhitakaïïikaæ viya ekatiæsakoÂÂhÃsarÃsimhi jÃtÃ, te susÃnasankÃraÂÂhÃnÃdisu jÃtasÃkaæ viya parikhÃdisu jÃtakamalakuvalayÃdi pupphaæ viya ca asuciÂÂhÃne jÃtattà paramajegucchà ti idaæ nesaæ okÃsato pÃÂikulyaæ.
     Yathà ca kesÃnaæ, evaæ sabbakoÂÂhÃsÃnaæ vaïïasaïÂhÃna-gandhÃsayokÃsavasena pa¤cadhà paÂikÆlatà vavatthapetabbÃ. VaïïasaïÂhÃnadisokÃsaparicchedavasena pana sabbe pi visuæ visuæ vavatthapetabbÃ.
     Tattha lomà tÃva pakativaïïato na kesà viya asambhinnakÃÊakÃ, kÃÊapingalà pana honti. SaïÂhÃnato onataggà tÃlamÆlasaïÂhÃnÃ. Disato dvÅsu disÃsu jÃtÃ, okÃsato Âhapetvà kesÃnaæ patiÂÂhitokÃsa¤ ca hatthapÃdatalÃni ca yebhuyyena avasesarÅraveÂhanacamme jÃtÃ. Paricchedato sarÅraveÂhanacamme likhÃmattaæ pavisitvà patiÂÂhitena, heÂÂhà attano mÆlatalena, upari ÃkÃsena, tiriyaæ a¤¤ama¤¤ena paricchinnÃ. Dve lomà ekato natthÅ ti ayaæ nesaæ sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     Nakhà ti vÅsatiyà nakhapattÃnaæ nÃmaæ, te sabbe pi vaïïato seto. SaïÂhÃnato macchasakalikasaïÂhÃnÃ. Disato pÃdanakhà heÂÂhimadisÃya, hatthanakhà uparimadisÃyà ti dvÅsu disÃsu jÃtÃ.


#<[page 251]>#
%<                            2. KÃyagatÃsati                           251>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  OkÃsato angulÅnaæ aggapiÂÂhesu patiÂÂhitÃ. Paricchedato dvÅsu disÃsu angulikoÂimaæsehi, anto angulipiÂÂhamaæsena, bahi ceva agge ca ÃkÃsena, tiriyaæ a¤¤ama¤¤ena paricchinnÃ; dve nakhà ekato natthi. Ayaæ nesaæ sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     Dantà ti paripuïïadantassa dvattiæsadantaÂÂhikÃni, te pi vaïïato setÃ. SaïÂhÃnato anekasaïÂhÃnÃ, tesaæ hi heÂÂhimÃya tÃva dantapÃÊiyà majjhe cattÃro dantà mattikà piï¬e paÂipÃÂiyà Âhapita-alÃbubÅjasaïÂhÃnÃ; tesaæ ubhosu passesu ekeko ekamÆlako ekakoÂiko mallikamakuÊasaïÂhÃno; tato ekeko dvimÆlako dvikoÂiko yÃnaka-upatthambhini-saïÂhÃno; tato dve dve timÆlakà tikoÂikÃ; tato dve dve catumÆlà catukoÂikà ti. UparimapÃÊiyà pi es' eva nayo. Disato uparimadisÃya jÃtÃ. OkÃsato dvÅsu hanukaÂÂhikesu patiÂÂhitÃ. Paricchedato heÂÂhÃhanukaÂÂhike patiÂÂhitena attano mÆlatalena, upari ÃkÃsena, tiriyaæ a¤¤ama¤¤ena paricchinnÃ; dve dantà ekato natthi. Ayaæ nesaæ sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     Taco ti sakalasarÅraæ veÂhetvà Âhitacammaæ. Tassa uparikÃÊasÃmapÅtÃdivaïïà chavi nÃma, yà sakalasarÅrato pi sanka¬¬hiyamÃnà badaraÂÂhimattà hoti. Taco pana vaïïato seto yeva, so c' assa setabhÃvo aggi-jÃlÃbhighÃtapaharaïappahÃrÃdÅhi viddhaæsitÃya chaviyà pÃkaÂo hoti, saïÂhÃnato sarÅrasaïÂhÃno va hoti. Ayam ettha sankhepo. VitthÃrato pana pÃdangulittaco kosakÃraka-kosasaïÂhÃno; piÂÂhipÃdattaco puÂabandha-upÃhanasaïÂhÃno; janghattaco bhattapuÂaka-tÃlapaïïa-saïÂhÃno; uruttaco taï¬ulabharitadÅghatthavikasaïÂhÃno; Ãnisadattaco udakapÆritapaÂaparissÃvanasaïÂhÃno; piÂÂhittaco phalakonaddhacammasaïÂhÃno; kucchittaco vÅïÃdoïikonaddhacammasaïÂhÃno; urattaco yebhuyyena caturassasaïÂhÃno; ubhayabÃhuttaco tÆïironaddhacammasaïÂhÃno; piÂÂhihatthattaco khurakosasaïÂhÃno, phaïakatthavikasaïÂhÃno vÃ; hatthangulittaco ku¤ci kÃkosakasaïÂhÃno; gÅvattaco galaka¤cukasaïÂhÃno; mukhattaco chiddÃvachiddakÅÂakulÃvakasaïÂhÃno;


#<[page 252]>#
%<252               VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  sÅsattaco pattatthavikasaïÂhÃno ti.
     Tacapariggaïhakena ca yogÃvacarena uttaroÂÂhato paÂÂhÃya uparimukhaæ ¤Ãïaæ pesetvà paÂhamaæ tÃva mukhaæ pariyonandhitvà Âhitacammaæ vavatthapetabbaæ.
Tato nalÃÂaÂÂhicammaæ, tato thavikÃya pakkhittapattassa ca thavikÃya ca antarena hattham iva sÅsaÂÂhikassa ca sÅsacammassa ca antarena ¤Ãïaæ pesetvà aÂÂhikena saddhiæ cammassa ekÃbaddhabhÃvaæ viyojentena sÅsacammaæ vavatthapetabbaæ. Tato khandhacammaæ. tato anulomena paÂilomena ca dakkhiïahatthacammaæ. Atha ten' eva nayena vÃmahatthacammaæ, tato piÂÂhicammaæ [taæ] vavatthapetvà anulomena paÂilomena ca dakkhiïapÃdacammaæ, atha ten' eva nayena vÃmapÃdacammaæ, tato anukkÃmen' eva vatthi-udarahadayagÅvacammÃni vavatthapetabbÃni. Atha gÅvacammÃnantaraæ heÂÂhimahanucammaæ vavatthapetvà adharoÂÂhapariyosÃnaæ pÃpetvà niÂÂhapetabbaæ. Evaæ oÊÃrikoÊÃrikaæ pariggaïhantassa sukhumam pi pÃkaÂaæ hoti. Disato dvÅsu disÃsu jÃto. OkÃsato sakalasarÅraæ pariyonandhitvà Âhito. Paricchedato heÂÂhà patiÂÂhitatalena, upari ÃkÃsena paricchinno:- ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     Maæsan ti nava maæsapesisatÃni. Taæ sabbam pi vaïïato rattaæ kiæsukapupphasadisaæ, saïÂhÃnato janghapiï¬ikamaæsaæ tÃlapaïïapuÂabhattasaïÂhÃnaæ; Ærumaæsaæ nisadapotasaïÂhÃnaæ; Ãnisadamaæsaæ uddhanakoÂisaïÂhÃnam; piÂÂhimaæsaæ tÃlaguÊapaÂalasaïÂhÃnaæ; phÃsukadvayamaæsaæ koÂÂhalikÃyakucchiyaæ tanumattikÃlepasaïÂhÃnaæ; thanamaæsaæ vaÂÂetva avakkhittamattikÃpiï¬asaïÂhÃnaæ; bÃhudvayamaæsaæ dviguïaæ katvà ÂhapitaniccammamahÃmÆsikasaïÂhÃnaæ. Evaæ oÊÃrikoÊÃrikaæ pariggaïhantassa sukhumam pi pÃkaÂaæ hoti. Disato dvÅsu disÃsu jÃtaæ. OkÃsato [vi] sÃdhikÃni tÅïi aÂÂhisatÃni anulimpitvà Âhitaæ.


#<[page 253]>#
%<                            2. KÃyagatÃsati                           253>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Paricchedato heÂÂhà aÂÂhisanghÃte patiÂÂhitatalena, upari tacena, tiriyaæ a¤¤ama¤¤ena paricchinnaæ. Ayaæ assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     NahÃrÆ ti nava nahÃru-satÃni. Vaïïato sabbe pi nahÃrÆ setÃ, saïÂhÃnato nÃnà saïÂhÃnÃ. Etesu hi gÅvÃya uparimabhÃgato paÂÂhÃya pa¤ca mahÃnahÃrÆ sarÅraæ vinaddhamÃnà purimapassena otiïïÃ, pa¤ca pacchimapassena, pa¤ca dakkhiïapassena, panca vÃmapassena. Dakkhiïahatthaæ vinaddhamÃnà pi hatthassa purimapassena pa¤ca, pacchimapassena pa¤ca, tathà vÃmahatthaæ vinaddhamÃnÃ.
DakkhiïapÃdaæ vinaddhamÃnà pi pÃdassa purimapassena pa¤ca, pacchimapassena pa¤ca, tathà vÃmapÃdaæ vinaddhamÃnà pÅ ti evaæ sarÅradhÃrakà nÃma saÂÂhi mahÃnahÃrÆ kÃyaæ vinaddhamÃnà otiïïÃ. Ye kaï¬arà ti pi vuccanti, te sabbe pi kandalamakuÊasaïÂhÃnÃ; a¤¤e pana taæ taæ padesaæ ajjhottharitvà ÂhitÃ, tato sukhumatarà suttarajjukasaïÂhÃnÃ, a¤¤e tato sukhumatarà pÆtilatÃsaïÂhÃnÃ, a¤¤e tato sukhumatarà mahÃvÅïÃtantisaïÂhÃnÃ, a¤¤e thÆlasuttakasaïÂhÃnÃ. HatthapÃdapiÂÂhÅsu nahÃrÆ sakuïapÃdasaïÂhÃnÃ; sÅse nahÃrÆ dÃrakÃnaæ sÅsajÃlakasaïÂhÃnÃ; piÂÂhiyaæ nahÃrÆ Ãtape pasÃrita-allajÃlasaïÂhÃnÃ. Avasesà taæ taæ angapaccangÃnugatà nahÃrÆ sarÅre paÂimukkajÃlaka¤cukasaïÂhÃnÃ. Disato dvÅsu disÃsu jÃtÃ. OkÃsato sakalasarÅre aÂÂhÅni Ãbandhitvà ÂhitÃ. Paricchedato heÂÂhà tiïïaæ aÂÂhisatÃnaæ upari patiÂÂhitatalehi, upari maæsacammÃni Ãhacca ÂhitappÃdesehi, tiriyaæ a¤¤ama¤¤ena paricchinnÃ.
Ayaæ nesaæ sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     AÂÂhÅ ti Âhapetvà dvattiæsadantaÂÂhÅni, avasesÃni catusaÂÂhi hatthaÂÂhÅni, catusaÂÂhi pÃdaÂÂhÅni, catusaÂÂhi maæsanissitÃni mudu aÂÂhÅni, dve païhikaÂÂhÅni, ekekasmiæ pÃde dve dve gopphakaÂÂhÅni, dve janghaÂÂhini, ekaæ jaïïukaÂÂhi, ekaæ ÆraÂÂhi, d kaÂiaÂÂhÅni, aÂÂhÃrasa piÂÂhikaïÂakaÂÂhÅni,


#<[page 254]>#
%<254                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  catuvÅsati phÃsukaÂÂhÅni, cuddasa uraÂÂhÅni, ekaæ hadayaÂÂhi, dve akkhakaÂÂhÅni, dve koÂÂaÂÂhÅni, dve bÃhaÂÂhÅni, dve dve aggabÃhaÂÂhÅni, satta gÅvaÂÂhÅni, dve hanukaÂÂhÅni, ekaæ nÃsikaÂÂhi, dve akkhaÂÂhÅni, dve kaïïaÂÂhÅni, ekaæ nalÃÂaÂÂhi, ekaæ muddhaÂÂhi, nava sÅsakapÃlaÂÂhinÅ ti evaæ timattÃni aÂÂhisatÃni. TÃni sabbÃni pi vaïïato setÃni, saïÂhÃnato nÃnà saïÂhÃnÃni. Tattha hi aggapÃdanguli-aÂÂhÅni katakabÅjasaïÂhÃnÃni; tad-anantarÃni majjhapabbaÂÂhÅni païasaÂÂhi-saïÂhÃnÃni; mÆlapabbaÂÂhÅni païavasaïÂhÃnÃni. PiÂÂhipÃdaÂÂhÅni koÂÂitakandalakaï¬ara-rÃsisaïÂhÃnÃni. PaïhikaÂÂhi ekaÂÂhitÃlaphalabÅjasaïÂhÃnaæ. GopphakaÂÂhÅni bandhakÅÊÃgoÊakasaïÂhÃnÃni; janghaÂÂhÅnaæ gopphakaÂÂhÅsu patiÂÂhitaÂÂhÃnaæ apanÅtatacasindikalÅrasaïÂhÃnaæ; khuddakajanghaÂÂhikaæ dhanukadaï¬asaïÂhÃnaæ, mahantaæ mÅlÃtasappapiÂÂhisaïÂhÃnaæ; jaïïukaÂÂhi ekato parikkhÅïapheïakasaïÂhÃnaæ. Tattha janghaÂÂhikassa patiÂÂhitaÂÂhÃnaæ ati[ti]khiïaggagosingasaïÂhÃnaæ. UraÂÂhiduttacchitavÃsi-pharasudaï¬asaïÂhÃnaæ. Tassa kaÂiÂÂhimhi patiÂÂhitaÂÂhÃnaæ kÅÊÃgoÊakasaïÂhÃnaæ. Tena kaÂaÂÂhino patiÂÂhitaÂÂhÃnaæ aggacchinnamahÃpunnÃgaphalasaïÂhÃnaæ. KaÂi-aÂÂhÅni dve pi ekÃbandhÃni hutvà kumbhakÃrika-uddhana-saïÂhÃnÃni; pÃÂiyekkaæ kammÃrakÆÂayottakasaïÂhÃnÃni. KoÂiyaæ Âhitaæ ÃnisadaÂÂhi adhomukhaæ katvà gahitasappaphaïasaïÂhÃnaæ, sattasu ÂhÃnesu chiddÃvachiddaæ. PiÂÂhikaïÂakaÂÂhÅni abbhantarato uparÆpariÂhapitasÅsapaÂÂaveÂhakasaïÂhÃnÃni. BÃhirato vaÂÂanÃvaÊisaïÂhÃnÃni. Tesaæ antarantarà kakacadantasadisà dve tayo kaïÂakà honti. CatuvÅsatiyà phÃsukaÂÂhÅsu aparipuïïÃni aparipunïa-asisaïÂhÃnÃni, paripuïïÃni paripuïïa-asisaïÂhÃnÃni;


#<[page 255]>#
%<                 2. KÃyagatÃsati                           255>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  sabbÃni pi odÃtakukkuÂassa pasÃritapakkhasaïÂhÃnÃni. Cuddasa uraÂÂhÅni jiïïasandamÃnikapa¤jarasaïÂhÃnÃni. HadayaÂÂhi dabbiphaïasaïÂhÃnaæ. AkkhakaÂÂhÅni khuddakalohavÃsidaï¬asaïÂhÃnÃni. KoÂÂhaÂÂhÅni ekato parikkhÅïasÅhaÊakuddÃlasaïÂhÃnÃni. BÃhaÂÂhÅni ÃdÃsadaï¬akasaïÂhÃnÃni. AggabÃhaÂÂhÅniyamakatÃlakandasaïÂhÃnÃni. MaïibandhaÂÂhÅni ekato alliyÃpetvà ÂhapitasÅsakapaÂÂaveÂhakasaïÂhÃnÃni. PiÂÂhihatthaÂÂhÅni koÂÂitakandalakaï¬ararÃsisaïÂhÃnÃni. HatthangulÅsu mÆlapabbaÂÂhÅni païavasaïÂhÃnÃni; majjhapabbaÂÂhÅni aparipuïnapaïasaÂÂhisaïÂhÃnÃni; aggapabbaÂÂhÅni katakabÅjasaïÂhÃnÃni. Satta gÅvaÂÂhÅni daï¬ena vijjhitvà paÂipÃÂiyà Âhapitavaæsakaliracakkala [ka-] saïÂhÃnÃni. HeÂÂhimahanukaÂÂhi kammÃrÃnaæ ayokÆÂayottakasaïÂhÃnaæ; uparimaæ avalekhanasatthakasaïÂhÃnaæ.
AkkhikÆpa-nÃsakÆpaÂÂhÅni apanÅtami¤ja-taruïatÃlaÂÂhisaïÂhÃnÃni. NalÃÂaÂÂhi adhomukhaÂÂhipitasankhathÃlakakapÃlasaïÂhÃnaæ. KaïïacÆÊikaÂÂhÅni nahÃpitakhurakosasaïÂhÃnÃni. NalÃÂakaïïacÆÊikÃnaæ upari paÂÂabandhanokÃse aÂÂhi sankuÂitaghatapuïïapaÂalakhaï¬asaïÂhÃnaæ.
MuddhaÂÂhi mukhacchinnavankanÃÊikerasaïÂhÃnaæ. SÅsaÂÂhÅni sibbetvà ÂhapitajajjaralÃbukaÂÃhasaïÂhÃnÃni. Disato dvÅsu disÃsu jÃtÃni. OkÃsato avisesena sakalasarÅre ÂhitÃni.
Visesena pan' ettha sÅsaÂÂhÅni gÅvaÂÂhÅsu patiÂÂhitÃni.
     GÅvaÂÂhÅni piÂÂhikaïÂakaÂÂhÅsu; piÂÂhikaïÂakaÂÂhÅni kaÂiaÂÂhÅsu; kaÂi-aÂÂhÅni ÆraÂÂhÅsu; ÆraÂÂhÅni jaïïukaÂÂhÅsu; jaïïukaÂÂhÅni janghaÂÂhÅsu; janghaÂÂhÅni gopphakaÂÂhÅsu; gopphakaÂÂhÅni piÂÂhipÃdaÂÂhÅsu patiÂÂhitÃni. Paricchedato anto aÂÂhimi¤jena, uparito maæsena, agge mÆle ca a¤¤ama¤¤ena paricchinnÃni. Ayaæ nesaæ sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     AÂÂhimi¤jan ti tesaæ tesaæ aÂÂhÅnaæ abbhantaragataæ mi¤jaæ, taæ vaïïato tesaæ, saïÂhÃnato mahantamahantÃnaæ aÂÂhÅnaæ abbhantaragataæ veÊunÃÊiyaæ pakkhittasedita-mahÃvettaggasaïÂhÃnaæ,


#<[page 256]>#
%<256                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  khuddÃnukhuddakÃnaæ abbhantaragataæ veÊuyaÂÂhipabbesu pakkhittasedita-tanuvettaggasaïÂhÃnaæ. Disato dvÅsu disÃsu jÃtaæ. OkÃsato aÂÂhÅnaæ abbhantare patiÂÂhitaæ. Paricchedato aÂÂhÅnaæ abbhantaratalehi paricchmnaæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     Vakkan ti ekabandhanà dve maæsapiï¬ikÃ. Taæ vaïïato mandarattaæ pÃÊibhaddakaÂÂhivaïïaæ, saïÂhÃnato dÃrakÃnaæ yamakakÅÊÃgoÊakasaïÂhÃnaæ; ekavaïÂapaÂibaddhaambaphaladvayasaïÂhÃnaæ vÃ. Disato uparimÃya disÃya jÃtaæ. OkÃsato gaÊavÃÂakà nikkhantena ekamÆlena thokaæ, gantvà dvidhÃbhinnena thÆlanahÃrunà vinibandhaæ hutvà hadayamaæsaæ parikkhipitvà Âhitaæ. Paricchedato vakkaæ, vakkabhÃgena paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     Hadayan ti hadayamaæsaæ. Taæ vaïïato rattaæ padumapattapiÂÂhivaïïaæ; saïÂhÃnato bÃhirapattÃni apanetvà adhomukhaæ Âhapitaæ padumamakulasaïÂhÃnaæ, bahimaÂÂaæ, anto kosÃtakÅphalassa abbhantarasadisaæ, pa¤¤avantÃnaæ thokaæ vikasitaæ, mandapa¤¤Ãnaæ makuÊitam eva, anto c' assa punnÃgaÂÂhi patiÂÂhÃnamatto ÃvÃÂako hoti, yattha addhapasatamattaæ lohitaæ saïÂhÃti, yaæ nissÃya manodhÃtu ca manovi¤¤ÃïadhÃtu ca vattanti. Taæ pan' etaæ rÃgacaritassa rattaæ hoti, dosacaritassa kÃÊakaæ, mohacaritassa maæsadhovana-udakasadisaæ, vitakkacaritassa kulatthayÆsavaïïaæ, saddhÃcaritassa kaïikÃrapupphavaïïaæ, pa¤¤Ãcaritassa acchaæ vippasannaæ anÃvilaæ paï¬araæ parisuddhaæ niddhotajÃtimaïi viya jutimantaæ khÃyati. Disato uparimÃya disÃya jÃtaæ. OkÃsato sarÅrabbhantare dvinnaæ thanÃnaæ majjhe patiÂÂhitaæ. Paricchedato hadayaæ hadayabhÃgena paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo,


#<[page 257]>#
%<                            2. KÃyagatÃsati                           257>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     Yakanan ti yamakamaæsapaÂalaæ. Taæ vaïïato rattaæ paï¬ukadhÃtukaæ nÃtirattaæ kumudassa pattapiÂÂhivaïïaæ. SaïÂhÃnato mÆle ekaæ, agge yamakaæ koviÊÃrapattasaïÂhÃnaæ; ta¤ ca dandhÃnaæ ekam eva hoti mahantaæ, pa¤¤avantÃnaæ dve và tÅïi và khuddakÃni. Disato uparimÃya disÃya jÃtaæ. OkÃsato dvinnaæ thananaæ abbhaïtare dakkhiïapassaæ nissÃya Âhitaæ. Paricchedato yakanaæ yakanabhÃgena paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     Kilomakan ti paÂicchannà paÂicchannabhedato duvidhaæ pariyonahanamaæsaæ. Taæ duvidham pi vaïïato setaæ dukÆlapilotikavaïïaæ. SaïÂhÃnato attano okÃsasaïÂhÃnaæ.
Disato paÂicchannakilomakaæ uparimÃya disÃya, itaraæ dvÅsu disÃsu jÃtaæ. OkÃsato paÂicchannakilomakaæ hadaya¤ ca vakka¤ ca paÂicchÃdetvÃ, apaÂicchanna-kilomakaæ sakalasarÅre cammassa heÂÂhato maæsaæ pariyonandhitvà Âhitaæ; paricchedato heÂÂhà maæsena, upari cammena, tiriyaæ kilomakabhÃgena paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     Pihakan ti udarajivhÃmaæsaæ. Taæ vaïïato nÅlam nigguï¬ipupphavaïïaæ. SaïÂhÃnato sattangulappamÃïaæ abandhanaæ kÃÊavacchakajivhÃsaïÂhÃnaæ. Disato uparimÃya disÃya jÃtaæ. OkÃsato hadayassa vÃmapasse udarapaÂalassa matthakapassaæ nissÃya Âhitaæ, yasmiæ paharaïappahÃrena bahinikkhante sattÃnaæ jÅvitakkhayo hoti. Paricchedato pihakabhÃvena paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     PapphÃsan ti dvattiæsa maæsakhaï¬appabhedaæ papphÃsamaæsaæ. Taæ vaïïato rattaæ nÃtipakka-udumbaraphalavaïïaæ. SaïÂhÃnato visamacchinnabahalapÆvakhaï¬asaïÂhÃnaæ. Abbhantare asitapÅtÃnaæ abhÃve uggatena kammajatejusmanà abbhÃhatattà sankhÃyitapalÃlapiï¬am iva ïirasaæ nirojaæ. Disato uparimÃya disÃya jÃtaæ. OkÃsato sarÅrabbhantare dvinnaæ thanÃnam antare hadaya¤ ca yakana¤ ca upari chÃdetvà olambantaæ Âhitaæ.


#<[page 258]>#
%<258                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Paricchedato papphÃsabhÃgena paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     Antan ti purisassa dvattiæsa hatthaæ, itthiyà aÂÂhavÅsati hatthaæ ekavÅsatiyà ÂhÃnesu obhaggà antavaÂÂi. Tad etaæ vaïïato setaæ sakkharasudhÃvaïïaæ. SaïÂhÃnato lohitadoïiyaæ Ãbhujitvà ÂhapitasÅsacchinnasappasaïÂhÃnaæ. Disato dvÅsu disÃsu jÃtaæ. OkÃsato upari galavÃÂake heÂÂhà ca karÅsamagge vinibandhattà galavaÂakakarÅsamaggapariyante sarÅrabbhantare Âhitaæ. Paricchedato antabhogena paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     Antaguïan ti antabhogaÂÂhÃnesu bandhanaæ. Taæ vaïïato setaæ dakasÅtalikamÆla[ka]vaïïaæ. SanthÃnato dakasÅtalikamÆlasaïÂhÃnam eva. Disato dvÅsu disÃsu jÃtaæ.
OkÃsato kuddÃlapharasu- kammÃdÅni karontÃnaæ yantÃka¬¬hanakÃle yantasuttakam iva yantaphalakÃni antabhoge ekato agaÊante Ãbandhitvà pÃdapu¤chanarajjumaï¬alakassa antarà saæsibbitvà Âhitarajjukà viya ekavÅsatiyà antabhogÃnaæ antarà Âhitaæ. Paricchedato antaguïabhÃgena paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     Udariyan ti udare bhavaæ asitapÅtakhÃyitasÃyitaæ. Taæ vaïïato ajjhohaÂÃhÃravaïïaæ. SaïÂhÃnato parissÃvane sithilabandhataï¬ulasaïÂhÃnaæ. Disato uparimÃya disÃya jÃtaæ. OkÃsato udare Âhitaæ. Udaraæ nÃma ubhato nippÅÊiyamÃnassa allasÃÂakassa majjhe sa¤jÃtaphoÂakasadisaæ antapaÂalaæ, bahi maÂÂaæ, anto maæsakasambupaÊiveÂhanakiliÂÂhapÃvÃrakapuppha[ka]sadisaæ, kuthitapaïasatacassa abbhantarasadisan ti pi vattuæ vaÂÂati. Yattha takkoÂakà gaï¬uppÃdakà tÃlahÅrakà sÆcimukhakà paÂatantukà suttakà icc' evam Ãdi dvattiæsakulappabhedà kimayo ÃkulavyÃkulà saï¬asaï¬acÃrino hutvà nivasanti, ye pÃnabhojanÃdimhi avijjamÃne ullanghitvà viravantà hadayamaæsaæ abhihananti,


#<[page 259]>#
%<                  2. KÃyagatÃsati                           259>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  pÃnabhojanÃdi ajjhoharaïavelÃya¤ ca[te] uddhaæmukhà hutvà paÂhamajjhohaÂe dve tayo Ãlope turitaturità vilumpanti. Yaæ tesaæ kimÅnaæ sÆtigharaæ vaccakuÂÅ gilÃnasÃlà susÃna¤ ca hoti, yattha seyyathÃpi nÃma caï¬ÃlagÃmadvÃre candanikÃya nidÃghasamaye thullaphusitake deve vassante udakena vuyhamÃnaæ mutta-karÅsa-camma-aÂÂhi-nahÃru-khaï¬a-kheÊa-singhÃïika-lohitappabhuti-nÃnÃkuïapajÃtaæ nipatitvà kaddamodakÃluÊitaæ dvÅha-tÅhaccayena sa¤jÃtakimikulaæ suriyÃtapasantÃpavegakuthitaæ uparÆpari pheïabubbuÊake mu¤cantaæ abhinÅlavaïïaæ paramaduggandhajegucchaæ neva upagantuæ na daÂÂhuæ araharÆpataæ Ãpajjitvà tiÂÂhati, pageva ghÃyituæ và sÃyituæ vÃ,-evam eva nÃnappakÃrapÃnabhojanÃdi dantamusalasa¤cuïïitaæ jivhÃ-hatthaparivattitaæ kheÊalÃlÃpaÊibuddhaæ tan-khaïaæ yeva vigatavaïïagandharasÃdi sampadaæ tantavÃyakhalisuvÃnavamathusadisaæ nipatitvà pittasemhavÃtapaÊiveÂhitaæ hutvà udaraggisantÃpavegakuthitaæ kimikulÃkulaæ uparÆparipheïabubbuÊakÃni mu¤cantaæ paramakasambuduggandha-jegucchabhÃvaæ Ãpajjitvà tiÂÂhati; yaæ sutvà pi pÃnabhojanÃdisu amanu¤¤atà saïÂhÃti, pageva pa¤¤Ãcakkhunà avaloketvÃ. Yattha ca patitaæ pÃnabhojanÃdi pa¤cadhà vivekaæ gacchati, ekaæ bhÃgaæ pÃïakà khÃdanti, ekaæ bhÃgaæ udaraggi jhÃpeti, eko bhÃgo muttaæ hoti, eko bhÃgo karÅsaæ, eko bhÃgo rasabhÃvaæ Ãpajjitvà soïitaæsÃdÅni upabrÆhayati. Paricchedato udarapaÂalena ceva udariyabhÃgena ca paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     KarÅsan ti vaccaæ. Taæ vaïïato yebhuyyena ajjhohaÂÃhÃravaïïam eva hoti. SaïÂhÃnato okÃsasaïÂhÃnaæ. Disato heÂÂhimÃya disÃya jÃtaæ. OkÃsato pakkÃsaye Âhitaæ.
PakkÃsayo nÃma heÂÂhà nÃbhipiÂÂhikaïÂakamÆlÃnaæ antare antÃvasÃne ubbedhena aÂÂhangulamatto veÊunÃÊikasadiso.


#<[page 260]>#
%<260                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
Yattha seyyathà pi nÃma upari bhÆmibhÃge patitaæ vassodakaæ ogaÊitvÃ, heÂÂhà bhÆmibhÃgaæ pÆretvà tiÂÂhati, evam eva yaæ ki¤ci ÃmÃsaye patitaæ pÃnabhojanÃdikaæ udaragginà pheïuddehakaæ pakkaæ pakkaæ nisadÃya pisitam iva saïhabhÃgaæ Ãpajjitvà antabilena ogaÊitvà [ogaÊitvÃ] omadditvà veÊupabbe pakkhipamÃnapaï¬umattikà viya sannicitaæ hutvà tiÂÂhati. Paricchedato pakkÃsayapaÂalena ceva karÅsabhÃgena ca paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     Matthalungan ti sÅsakaÂÃhabbhantare Âhitami¤jarÃsi. Taæ vaïïato setaæ ahicchattakapiï¬avaïïaæ, dadhibhÃvaæ asampattaæ duÂÂhakhÅravaïïan ti pi vattuæ vaÂÂati. SaïÂhÃnato okÃsasaïÂhÃnaæ. Disato uparimÃya disÃya jÃtaæ.
OkÃsato sÅsakaÂÃhabbhantare cattÃro sibbanimagge nissÃya samodhÃnetvà Âhapità cattÃro piÂÂhapiï¬Ã viya samohitaæ tiÂÂhati. Paricchedato sÅsakaÂÃhassa abbhantaratalehi ceva matthalungabhÃgena ca paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     Pittan ti dve pittÃni baddhapitta¤ ca abaddhapitta¤ ca.
Tattha baddhapittaæ vaïïato bahalamadhukatelavaïïaæ.
Abaddhapittaæ milÃta-ÃkulÅpupphavaïïaæ. SaïÂhÃnato ubhayam pi okÃsasaïÂhÃnaæ. Disato baddhapittaæ uparimÃya disÃya jÃtaæ; itaraæ dvÅsu disÃsu jÃtaæ. OkÃsato abaddhapittaæ Âhapetvà kesa-loma-danta-nakhÃnaæ maæsavinimuttaÂÂhÃna¤ ceva thaddhasukkhacamma¤ ca, udakam iva telabindu, avasesasarÅraæ vyÃpetvà Âhitaæ, yamhi kupite akkhÅni pÅtakÃni honti bhamanti, gattaæ kampati kaï¬Ãyati; baddhapittaæ hadayapapphÃsÃnaæ antare yakanamaæsaæ nissÃya patiÂÂhite mahÃkosÃtakÅkosakasadise pittakosake Âhitaæ, yamhi kupite sattà ummattakà honti, vipallattacittà hirottappaæ cha¬¬etvà akÃtabbaæ karonti, abhÃsitabbaæ bhÃsanti, acintitabbaæ cintenti. Paricchedato pittabhÃgena paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.


#<[page 261]>#
%<                            2. KÃyagatÃsati                           261>%
     Semhan ti sarÅrabbhantare ekapattapÆrappamÃïaæ semhaæ. Taæ vaïïato setaæ nÃgabalÃ-païïarasavaïïaæ.
SaïÂhÃnato okÃsasaïÂhÃnaæ. Disato uparimÃya disÃya jÃtaæ. OkÃsato udarapaÂale Âhitaæ, yaæ pÃnabhojanÃdi ajjhoharaïakÃle, seyyathà pi nÃma udake sevÃlapaïakaæ kaÂÂhe và kathale và patante chijjitvà dvidhà hutvà puna ajjhottharitvà tiÂÂhati, evam eva pÃnabhojanÃdimhi nipatante chijjitvà dvidhà hutvà puna ajjhottharitvà tiÂÂhati; yamhi ca mandÅbhÆte pakkagaï¬o viya pÆtikukkuÂaï¬am iva ca udaraæ paramajegucchaæ kuïapagandhaæ hoti, tato uggatena ca gandhena uddeko pi mukham pi duggandhaæ pÆtikuïapasadisaæ hoti. So ca puriso apehi duggandhaæ vÃyasÅ ti vattabbataæ Ãpajjati; ya¤ ca va¬¬hitvà bahalattam Ãpannaæ pidhÃnaphalakam iva vaccakuÂiyaæ udarapaÂalassa abbhantare yeva kuïapagandhaæ sannirumbhitvà tiÂÂhati. Paricchedato semhabhÃgena paricchinnaæ. Ayaæ assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     Pubbo ti pÆtilohitavasena pavattapubbaæ. Taæ vaïïato paï¬upalÃsavaïïo, matasarÅre pana pÆtibahalÃcÃmavanïo hoti. SaïÂhÃnato okÃsasaïÂhÃno. Disato dvÅsu disÃsu hoti.
OkÃsato pana pubbassa okÃso nÃma nibaddho natthi, yattha so sannicito tiÂÂheyya. Yatra yatra khÃïukaïÂakapaharaïaggijÃlÃdÅhi abhihate sarÅrappadese lohitaæ saïÂhahitvà paccati, gaï¬apÅÊakÃdayo và uppajjanti, tatra tatra tiÂÂhati.
Paricchedato pubbabhÃgena paricchinno. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     Lohitan ti dve lohitÃni sannicitalohita¤ ca saæsaraïalohita¤ ca. Tattha sannicitalohitaæ [vaïïato] nipakkabahalalÃkhÃrasavaïïaæ, saæsaraïalohitaæ acchalÃkhÃrasavaïïaæ. SaïÂhÃnato ubhayam pi okÃsasaïÂhÃnaæ. Disato sannicitalohitaæ uparimÃya disÃya jÃtaæ, itaraæ dvÅsu disÃsu jÃtaæ. OkÃsato saæsaraïalohitaæ Âhapetvà kesalomadantanakhÃnaæ maæsavinimuttaÂÂhÃna¤ ceva thaddhasukkhacamma¤ ca dhammanijÃlÃnusÃrena sabbaæ upÃdinnasarÅraæ pharitvà Âhitaæ. Sannicitalohitaæ yakanaÂÂhÃnassa heÂÂhÃbhÃgaæ pÆretvà ekapattapÆramattaæ hadayavakkapapphÃsÃnaæ upari thokaæ thokaæ paggharantaæ vakka-hadaya-yakanapapphÃse temayamÃnaæ Âhitaæ.


#<[page 262]>#
%<262                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tasmiæ hi vakka-hadayÃdÅni atemente sattà pipÃsita honti. Paricchedato lohitabhÃgena paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     Sedo ti lomakÆpÃdÅhi paggharaïaka-ÃpodhÃtu. So vaïïato vippasannatilatelavaïïo. SaïÂhÃnato okÃsasaïÂhÃno.
Disato dvÅsu disÃsu jÃto. OkÃsato sedassa okÃso nÃma nibaddho natthi, yattha so lohitaæ viya sadà tiÂÂheyya. Yadà pana aggisantÃpa-suriyasantÃpa-utuvikÃrÃdÅhi sarÅraæ santappati, tadà udakato abbÆÊhamatta-visamacchinnabhisamuÊÃlakumudanÃlakalÃpo viya sabbakesalomakÆpavivarehi paggharati. Tasmà tassa saïÂhÃnam pi kesalomakÆpavivarÃnaæ vasen' eva veditabbaæ. Sedapariggaïhakena ca yoginà kesalomakÆpavivare pÆretvà Âhitavasen' eva sedo manasikÃtabbo. Paricchedato sedabhÃgena paricchinno. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
   Medo ti thÅnasineho. So vaïïato phÃlitahaliddivaïïo.
SaïÂhÃnato thÆlasarÅrassa tÃva cammamaæsantare ÂhapitahaliddivaïïadukÆlapilotikasaïÂhÃno ti. KisasarÅrassa janghamaæsaæ Ærumaæsaæ piÂÂhikaïÂakanissitaæ piÂÂhimaæsaæ udaravaÂÂimaæsan ti etÃni nissÃya diguïa-tiguïaæ katvà ÂhapitahaliddivaïïadukÆlapilotikasaïÂhÃno. Disato dvÅsu disÃsu jÃto. OkÃsato thÆlassa sakalasarÅraæ pharitvÃ, kisassa janghamaæsÃdÅni nissÃya Âhito. Yaæ sinehasankhaæ gatam pi paramajegucchattà neva muddhani telatthÃya, na nÃsatelÃdÅnaæ atthÃya gaïhanti. Paricchedato heÂÂhà maæsena, upari cammena, tiriyaæ medabhÃgena paricchinno. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     AssÆ ti akkhÅhi paggharaïaka-ÃpodhÃtu. Taæ vaïïato vippasannatilatelavaïïaæ. SaïÂhÃnato okÃsasaïÂhÃnaæ.


#<[page 263]>#
%<                            2. KÃyagatÃsati                           263>%
Disato uparimÃya disÃya jÃtaæ. OkÃsato akkhikÆpakesu Âhitaæ. Na c' etaæ, pittakosake pittam iva, akkhikÆpakesu sadà sannicitaæ tiÂÂhati. Yadà pana sattà somanassajÃtÃ, mahÃhasitaæ hasanti, domanassajÃtà rodanti paridevanti, tathÃrÆpaæ và visamÃhÃraæ Ãharanti, yadà ca nesaæ akkhÅni dhÆmarajapaæsukÃdÅhi abhiha¤¤anti, tadà etehi somanassadomanassavisabhÃgÃhÃra-utÆhi samaÂÂhahitvà akkhikÆpake pÆretvà tiÂÂhati và paggharati vÃ. Assupariggaïhakena ca yoginà akkhikÆpake pÆretvà Âhitavasen' eva pariggaïhitabbaæ. Paricchedato assubhÃgena paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     Vasà ti vilÅnasineho. Sà vaïïato nÃÊikeratelavaïïÃ.
ùcÃme Ãsittatelavaïïà ti pi vattuæ vaÂÂati. SaïÂhÃnato nahÃnakÃle pasanna-udakassa upariparibbhamantasinehabindu vissaÂasaïÂhÃnÃ. Disato dvÅsu disÃsu jÃtÃ. OkÃsato yebhuyyena hatthatala-hatthapiÂÂhi-pÃdatala-pÃdapiÂÂhi-nÃsapuÂa-nalÃta-aæsakÆÂesu ÂhitÃ. Na c' esà etesu okÃsesu sadà vilÅnà va hutvà tiÂÂhati; yadà pana aggisantÃpa-suriyasantÃpa-utuvisabhÃga-dhÃtuvisabhÃgehi te padesà usmajÃtà honti, tadà tattha nahÃnakÃle pasanna-udakÆparisinehabindu vissaÂo viya, ito c' ito ca sa¤carati. Paricchedato vasÃbhÃgena paricchinnÃ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva.
     KeÊo ti antomukhe pheïamissà ÃpodhÃtu. So vaïïato seto pheïavaïïo. SaïÂhÃnato okÃsasaïÂhÃno, pheïasaïÂhÃno ti pi vattuæ vaÂÂati. Disato uparimÃya disÃya jÃto. OkÃsato ubhohi kapolapassehi oruyha jivhÃya Âhito. Na c' esa ettha sadà sannicito hutvà tiÂÂhati; yadà pana sattà tathÃrÆpaæ ÃhÃraæ passanti và saranti vÃ, uïhatittakaÂukaloïambilÃnaæ và ki¤ci mukhe Âhapenti, yadà và nesaæ hadayaæ ÃgilÃyati, kismi¤cid-eva và jigucchà uppajjati, tadà kheÊo uppajjitvà ubhohi kapolapassehi oruyha jivhÃya saïÂhÃti AggajivhÃya c' esa tanuko hoti, mÆlajivhÃya bahalo. Mukhe pakkhitta¤ ca puthukaæ và taï¬ulaæ và a¤¤aæ và ki¤ci khÃdanÅyaæ nadÅpuliïe khatakÆpakasalilaæ viya parikkhayaæ agacchanto va temetuæ samattho hoti.


#<[page 264]>#
%<264                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Paricchedato kheÊabhÃgena paricchinno. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso va.
     SinghÃïikà ti matthalungato paggharaïaka-asuci. Sà vaïïato taruïatÃlaÂÂhimi¤javaïïÃ. SaïÂhÃnato okÃsasaïÂhÃnÃ. Disato uparimÃya disÃya jÃtÃ. OkÃsato nÃsapuÂe pÆretvà ÂhitÃ. Na c' esà ettha sadà sannicità hutvà tiÂÂhati.
Atha kho yathà nÃma puriso paduminipatte dadhiæ bandhitvà heÂÂhà kaïÂakena vijjheyya athÃnena chiddena adhimuttaæ gaÊitvà bahi pateyya, evam eva yadà sattà rodanti, visabhÃgÃhÃra-utuvasena và sa¤jÃtadhÃtukkhobhà honti, tadà anto sÅsato pÆtisemhabhÃvaæ Ãpannaæ matthalungaæ gaÊitvà tÃlumatthakavivarena otaritvà nÃsapuÂe pÆretvà tiÂÂhati và paggharati vÃ. SinghÃïikà pariggaïhakena ca yoginà nÃsapuÂe pÆretvà Âhitavasen' eva pariggaïhitabbÃ. Paricchedato singhÃïikabhÃgena paricchinnÃ.
Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso va.
     Lasikà ti sarÅrasandhÅnaæ abbhantare picchilakuïapaæ.
Sà vaïïato kaïikÃraniyyÃsavaïïÃ. SaïÂhÃnato okÃsasaïÂhÃnÃ. Disato dvÅsu disÃsu jÃtÃ. OkÃsato aÂÂhisandhÅnaæ abbha¤janakiccaæ sÃdhayamÃnà asÅtisatasandhÅnaæ abbhantare ÂhitÃ. Yassa c' esà mandà hoti, tassa uÂÂhahantassa nisÅdantassa abhikkamantassa paÂikkamantassa sami¤jantassa pasÃrentassa aÂÂhikÃni kaÂakaÂÃyanti, accharÃsaddaæ karonto viya sa¤carati, ekayojana-dviyojanamattaæ addhÃnaæ gatassa vÃyodhÃtu kuppati, gattÃni dukkhanti.
Yassa pana bahukà honti, tassa uÂÂhÃna-nisajjÃdÅsu na aÂÂhÅni kaÂakaÂÃyanti, dÅgham pi addhÃnaæ gatassa na vÃyodhÃtu kuppati, na gattÃni dukkhanti. Paricchedato lasikÃbhÃgena paricchinnÃ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso va.
     Muttan ti vaïïato mÃsakhÃrodakavaïïaæ. SaïÂhÃnato adhomukhaÂÂhapita-udakakumbha-abbhantaragata-udakasaïÂhÃnaæ. Disato heÂÂhimÃya disÃya jÃtaæ. OkÃsato vatthissa abbhantare Âhitaæ. Vatthi nÃma vatthipuÂo vuccati.
Yattha seyyathÃpi candanikÃyaæ pakkhitte amukhe ravaïaghaÂe candanikÃraso pavisati,


#<[page 265]>#
%<                            2. KÃyagatÃsati                           265>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  na c' assa pavisanamaggo pa¤¤Ãyati, evam eva sarÅrato muttaæ pavisati, na c' assa pavisanamaggo pa¤¤Ãyati, nikkhamanamaggo pana pÃkaÂo hoti. Yamhi ca muttassa bharite passÃvaæ karomà ti sattÃnaæ ÃyÆhanaæ hoti. Paricchedato vatthi abbhantarena ceva muttabhÃgena ca paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso va.
     Evaæ hi kesÃdike koÂÂhÃse vaïïasaïÂhÃnadisokÃsaparicchedavasena vavatthapetvà anupubbato nÃtisÅghato ti Ãdinà nayena vaïïasaïÂhÃnagandhÃsayokÃsavasena pa¤cadhà paÂikÆlÃ! paÂikÆlÃ! ti manasikaroto, païïattisamatikkamÃvasÃne, seyyathÃpi cakkhumato purisassa dvattiæsa vaïïÃnaæ kusumÃnaæ ekasuttaka-ganthitaæ mÃlaæ olokentassa sabbapupphÃni apubbÃpariyam iva pÃkaÂÃni honti, evam eva: atthi imasmiæ kÃye kesà ti imaæ kÃyaæ olokentassa sabbe te dhammà apubbÃpariyà va pÃkaÂà honti. Tena vuttaæ manasikÃrakosallakathÃyaæ Ãdikammikassa hi kesà ti manasikaroto manasikÃro gantvà muttan ti imaæ pariyosÃnakoÂÂhÃsam eva Ãhacca tiÂÂhatÅ ti. Sace pana bahiddhà pi manasikÃraæ upasaæharati, ath' assa evaæ sabbakoÂÂhÃsesu pÃkaÂÅbhÆtesu Ãhiï¬antà manussatiracchÃnÃdayo sattÃkÃraæ vijahitvà koÂÂhÃsarÃsivasen' eva upaÂÂhahanti; tehi ca ajjhohariyamÃnaæ pÃnabhojanÃdi koÂÂhÃsarÃsimhi pakkhipamÃnam iva upaÂÂhÃti. Ath' assa anupubbama¤canÃdivasena paÂikÆlÃ! paÂikÆlÃ! ti punappunaæ manasikaroto anukkamena appanà uppajjati. Tattha kesÃdÅnaæ vaïïasaïÂhÃnadisokÃsaparicchedavasena upaÂÂhÃnaæ uggahanimittaæ, sabbÃkÃrato paÂikÆlavasena upaÂÂhÃnaæ paÂibhÃganimittaæ. Taæ Ãsevato bhÃvayato vuttanayena asubhakammaÂÂhÃnesu viya paÂhamajjhÃnavasen' eva appanà uppajjati. Sà yassa eko va koÂÂhÃso pÃkaÂo hoti, ekasmiæ và koÂÂhÃse appanaæ patvà puna a¤¤asmiæ yogaæ na karoti, tassa ekà va uppajjati. Yassa pana aneke koÂÂhÃsà pÃkaÂà honti, ekasmiæ và jhÃnaæ patvà puna a¤¤asmim pi yogaæ karoti, tassa, Mallakattherassa viya, koÂÂhÃsagaïanÃya paÂhamajjhÃnÃni nibbattanti.


#<[page 266]>#
%<266               VIII. Anussati-kammatthÃna-niddeso>%
     So kir' Ãyasmà DÅghabhÃïaka-Abhayattheraæ hatthe gahetvÃ:- Ãvuso Abhaya! imaæ tÃva pa¤haæ uggaïhÃhÅ ti vatvà Ãha. Mallakatthero dvattiæsa koÂÂhÃsesu dvattiæsÃya paÂhamajjhÃnalÃbhÅ, sace rattim ekaæ divà ekaæ samÃpajjati, atirekaddhamÃsena puna sampajjati. Sace pana devasikaæ ekaæ samÃpajjati, atirekamÃsena puna sampajjatÅti. Evaæ paÂhamajjhÃnavasena ijjhamÃnam pi c' etaæ kammaÂÂhÃnaæ vaïïasaïÂhÃnÃdisu satibalena ijjhanato kÃyagatÃsatÅ ti vuccati.
     Ima¤ ca kÃyagatà satiæ anuyutto bhikkhu aratiratisaho hoti, na ca naæ arati[-rati sahati]. Uppannaæ aratiæ abhibhuyya abhibhuyya viharati; bhayabheravasaho hoti, na ca naæ bhayabheravaæ sahati, uppannabhayabheravaæ abhibhuyya abhibhuyya viharati; khamo hoti sÅtassa uïhassa ...pe... pÃïaharÃnaæ adhivÃsakajÃtiko hoti, kesÃdÅnaæ vaïïabhedaæ nissÃya catunnaæ jhÃnÃnaæ lÃbhÅ hoti, cha abhi¤¤Ã paÂivijjhati.
          Tasmà have appamatto anuyu¤jetha paï¬ito,
          evaæ anekÃnisaæsaæ imaæ kÃyagatÃsatin ti.
          Idaæ kÃyagatà satiyaæ vitthÃrakathÃmukhaæ.
                            3. ùnÃpÃnasati
     IdÃni yan taæ BhagavatÃ: ayam pi kho, bhikkhave, ÃnapÃnasati-samÃdhi bhÃvito bahulÅkato santo ceva païÅto ca asecanako ca sukho ca vihÃro uppannuppanne ca pÃpake akusale dhamme ÂhÃnaso antaradhÃpeti vÆpasametÅ ti evaæ pasaæsitvÃ;-kathaæ bhÃvito ca, bhikkhave, ÃnÃpÃnasati-samÃdhi?
Kathaæ bahulÅkato santo ceva païÅto ca asecanako ca sukho ca vihÃro uppannuppanne ca pÃpake akusale dhamme ÂhÃnaso antaradhÃpeti vÆpasameti? Idha, bhikkhave, bhikkhu ara¤¤agato và rukkhamÆlagato và su¤¤ÃgÃragato và nisÅdati pallankaæ Ãbhujitvà ujuæ kÃyaæ païidhÃya parimukhaæ satiæ upaÂÂhapetvà so sato và assasati,


#<[page 267]>#
%<            3. AnÃpÃnasati                           267>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  sato va passasati, dÅghaæ và assasanto: dÅghaæ assasÃmÅ ti pajÃnÃti; dÅghaæ và passasanto ...pe... rassaæ và assasanto ...pe... rassaæ và passasanto: rassaæ passasÃmÅ ti pajÃnÃti. SabbakÃyapaÂisaævedÅ assasissÃmÅ ti sikkhati, sabbakÃyapaÂisaævedÅ passÃsissÃmÅ ti sikkhati. Passambhayaæ kÃyasankhÃraæ assasissÃmÅ ti sikkhati, passambhayaæ kÃyasankhÃraæ passasissÃmÅ ti sikkhati.
PÅtipaÂisaævedÅ . . . SukhapaÂisaævedÅ . . . CittasankhÃrapaÂisaævedÅ . . . Passambhayaæ cittasankhÃraæ cittapaÂisaævedÅ . . . Abhippamodayaæ cittaæ . . .  SamÃdahaæ cittaæ . . .
Vimocayaæ cittaæ . . . AniccÃnupassÅ . . . VirÃgÃnupassÅ . . .
NirodhÃnupassÅ . . . PaÂinissaggÃnupassÅ assasissÃmÅ ti sikkhati, patinissaggÃnupassÅ passasissÃmÅ ti sikkhatÅ ti evaæ soÊasavatthukaæ ÃnÃpÃnasatikammaÂÂhÃnaæ niddiÂÂhaæ
     Tassa bhÃvanÃnayo anuppatto. So pana yasmà pÃÊivaïïanÃnusaren' eva vuccamÃno sabbÃkÃraparipÆro hoti, tasmà ayam ettha pÃÊivaïïanà pubbangamo niddeso.
     Kathaæ bhÃvito ca, bhikkhave, ÃnÃpÃnasati-samÃdhÅ ti ettha tÃva: kathan ti ÃnÃpÃnasatisamÃdhibhÃvanÃnaæ nÃnappakÃrato vitthÃretukamyatà pucchÃ. BhÃvito ca, bhikkhave, ÃnÃpÃnasati-samÃdhÅ ti nÃnappakÃrato vitthÃretukamyatÃya puÂÂhadhammanidassanaæ. Kathaæ bahulÅkato . . .
pe... vÆpasametÅ ti etthà pi es' eva nayo.
     Tattha bhÃvito ti uppÃdito, va¬¬hito vÃ.
     ùnÃpÃnasati-samÃdhÅ ti ÃnÃpÃnapariggÃhikÃyasatiyà saddhiæ sampayutto samÃdhi, ÃnÃpÃnassatiyaæ và samÃdhi ÃnÃpÃnasati-samÃdhi.
     BahulÅkato ti punappunaæ kato.
     Santo ceva païÅto cà ti santo ceva païÅto ceva, ubhayattha eva saddena niyamo veditabbo. Kiæ vuttaæ hoti? Ayaæ hi, yathà asubhakammaÂÂhÃnaæ kevalaæ paÂivedhavasena santa¤ ca païÅta¤ ca, oÊÃrikÃrammaïattà pana paÂikÆlÃrammaïattà ca Ãrammaïavasena neva santaæ, na païÅtaæ, na evaæ kenaci pariyÃyena asanto và apaïÅto vÃ, atha kho ÃrammaïasantatÃya pi santo vÆpasanto nibbuto, paÂivedhasankhÃta-angasantatÃya pi, ÃrammaïapaïÅtatÃya pi païÅto atittikaro angapaïÅtatÃya pÅ ti tena vuttaæ santo ceva païÅto cà ti.


#<[page 268]>#
%<268                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
     Asecanako ca sukho ca vihÃro ti ettha pana nÃssa secanan ti asecanako; anÃsittako abbokiïïo paÂiyekko Ãveïiko.
Natthi ettha parikammena và upacÃrena và santatÃ; Ãdi samannÃhÃrato pabhuti attano sabhÃven' eva santo ca païÅto cà ti attho. Keci pana asecanako ti anÃsittako ojavanto sabhÃven' eva madhuro ti vadanti. Evam ayam secanako ca appitappitakkhaïe kÃyikacetasikasukhapaÂilÃbhÃya saævattanato sukho ca vihÃro ti veditabbo.
     Uppannuppanne ti avikkhambhite avikkhambhite.
     PÃpake ti lÃmake.
     Akusale dhamme ti akosallasambhÆte dhamme. èhÃnaso antaradhÃpetÅ ti khaïen' eva antaradhÃpeti vikkhambheti.
VÆpasametÅ ti suÂÂhu upasameti, nibbedhabhÃgiyattà và anupubbena ariyamaggavuddhippatto samacchindati, paÂippassambhetÅ ti vuttaæ hoti.
     Ayaæ pan' ettha sankhepattho:- Bhikkhave, kena pakÃrena, ken' ÃkÃrena, kena vidhinà bhÃvito ÃnÃpÃnasati-samÃdhi? Kena pakÃrena bahulÅkato santo ceva ...pe...
vÆpasametÅ ti. IdÃni tam atthaæ vitthÃrento: idha bhikkhave ti Ãdim Ãha.
     Tattha idha, bhikkhave, bhikkhÆ ti bhikkhave imasmiæ sÃsane bhikkhu. Ayaæ hi ettha idha-saddo sabbappakÃraÃnÃpÃnasati-samÃdhi nibbattakassa puggalassa sannissayabhÆtasÃsanaparidÅpano, a¤¤asÃsanassa tathÃbhÃvapaÂisedhano ca. Vuttaæ h' etaæ: idh' eva, bhikkhave, samaïo ...
pe... su¤¤aparappavÃdà samaïehi a¤¤e ti. Tena vuttaæ: imasmiæ sÃsane bhikkhÆ ti.
     Ara¤¤agato và ...pe... su¤¤agÃragato và ti idam assa ÃnÃpÃnasati-samÃdhi-bhÃvanÃnurÆpasenÃsanapariggahaparidÅpanaæ. Imassa hi bhikkhuno dÅgharattaæ rÆpÃdisu Ãrammaïesu anuvisaÂaæ cittaæ ÃnÃpÃnasati-samÃdhi-Ãrammaïaæ abhirÆhituæ na icchati, kÆÂapoïayuttaratho viya uppatham eva dhÃvati. TasmÃ, seyyathÃpi nÃma gopo kÆÂadhenuyà khÅraæ pivitvà va¬¬hitaæ kÆÂavacchaæ dametukÃmo dhenuto apanetvà ekamante mahantaæ thambhaæ nikhaïitvà tattha yottena bandheyya;


#<[page 269]>#
%<                             3. AnÃpÃnasati                           269>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ath' assa so vaccho, ito c' ito ca vipphanditvà palÃyituæ asakkonto, tam eva thambhaæ upanisÅdeyya và upanipajjeyya vÃ, evam eva iminà pi bhikkhunà dÅgharattaæ rÆpÃrammaïÃdirasapÃnava¬¬hitaæ duÂÂhacittaæ dametukÃmena rÆpÃdi-Ãrammaïato apanetvà ara¤¤aæ và ...pe... su¤¤ÃgÃraæ và pavesetvà tattha assÃsapassÃsathambhe satiyottena bandhitabbaæ. Evam assa taæ cittaæ ito c' ito ca vipphanditvà pi pubbe ÃciïïÃrammaïaæ alabhamÃnaæ satiyottaæ chinditvà palÃyituæ asakkontaæ, tam ev' Ãrammaïaæ upacÃrappaïÃvasena upanisÅdati ceva upanipajjati ca. Ten' Ãhu PorÃïÃ:-
     Yathà thambhe nibbandheyya, vacchaæ damaæ naro idha
     Bandheyy' evaæ sakaæ cittaæ satiyÃrammaïe daÊhan ti.
Evam assa taæ senÃsanaæ bhÃvanÃnurÆpaæ hoti. Tena vuttaæ: idam assa ÃnÃpÃnasati-samÃdhi-bhÃvanÃnurÆpasenÃsanapariggahaparidÅpanan ti.
     Athavà yasmà idaæ kammaÂÂhÃnappabhede pubbabhÆtaæ sabba¤¤ubuddha- paccekabuddha-buddhasÃvakÃnaæ visesÃdhigamadiÂÂhadhammasukhavihÃrapadaÂÂhÃnaæ ÃnÃpÃnasati-kammaÂÂhÃnaæ itthi-purisa-hatthi-assÃdisaddasamÃkulaæ gÃmantaæ apariccajitvà na sukaraæ bhÃvetuæ, saddakaïÂakattà jhÃnassa,--agÃmake pana ara¤¤e sukaraæ yogÃvacare idaæ kammaÂÂhÃnaæ pariggahetvà ÃnÃpÃnacatukkajjhÃnaæ nibbattetvà tad-eva pÃdakaæ katvà sankhÃre sammasitvà aggaphalaæ arahattaæ sampÃpuïituæ, tasmà 'ssa anurÆpasenÃsanaæ dassento BhagavÃ: ara¤¤agato và ti Ãdim Ãha.
     VatthuvijjÃcariyo viya hi BhagavÃ. So, yathà vatthuvijjÃcariyo nagarabhÆmiæ passitvà suÂÂhu upaparikkhitvà ettha nagaraæ mÃpethà ti upadisati,


#<[page 270]>#
%<270                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  sotthinà ca nagare nidiÂÂhite rÃjakulato mahÃsakkÃraæ labhati, evam eva yogÃvacarassa anurÆpasenÃsanaæ upaparikkhitvÃ: ettha kammaÂÂhÃnaæ anuyu¤jitabban ti upadisati, tato tattha kammaÂÂhÃnaæ anuyuttena yoginÃkamena arahatte patte:
SammÃsambuddho vata so BhagavÃ! ti mahantaæ sakkÃraæ labhati.
     Ayaæ pana bhikkhu dÅpisadiso ti vuccati. Yathà hi mahÃdÅpirÃjà ara¤¤e tiïagahanaæ và vanagahanaæ và pabbatagahanaæ và nissÃya nilÅyitvà vanamahisa-gokaïïa-sÆkarÃdayo mige gaïhÃti, evam eva ayaæ ara¤¤Ãdisu kammaÂÂhÃnaæ anuyu¤janto bhikkhu yathÃkkamena sotÃpatti-sakadÃgÃmi-anÃgÃmi-arahattamagge ceva ariyaphala¤ ca gaïhÃtÅ ti veditabbo. Ten' Ãhu PorÃïÃ:-
          Yathà pi dÅpiko nÃma nilÅyitvà gaïhati mige,
          tath' evÃyaæ Buddhaputto yuttayogo vipassako
          ara¤¤aæ pavisitvÃna gaïhÃti phalam uttaman ti.
Ten' assa parakkamajavayoggabhÆmiæ ara¤¤asenÃsanaæ dassento Bhagavà ara¤¤agato và ti Ãdim Ãha. Tattha ara¤¤agato ti-ara¤¤aæ nÃma nikkhamitvà bahi indakhÅlà sabbam etaæ ara¤¤an ti ca Ãra¤¤akaæ nÃma senÃsanaæ pa¤cadhanusatikaæ pacchiman ti ca evaæ vuttalakkhaïesu ara¤¤esu yaæ ki¤ci pavivekasukhaæ ara¤¤aæ gato.
     RukkhamÆlagato ti rukkhasamÅpaæ gato.
     Su¤¤ÃgÃragato ti su¤¤aæ vivittokÃsaæ gato. Ettha ca, Âhapetvà ara¤¤a¤ ca rukkhamÆla¤ ca, avasesasattavidhasenÃsanaæ gato di su¤¤ÃgÃragato ti vattuæ vaÂÂati.


#<[page 271]>#
%<                             3. ùnÃpÃnasati                           271>%
     Evam assa ututtayÃnukulaæ dhÃtucariyÃnukula¤ ca ÃnÃpÃnasati-bhÃvanÃnurÆpaæ senÃsanaæ upadisitvà alÅnÃnuddhaccapakkhikaæ santam iriyÃpathaæ upadisanto nisÅdatÅ ti Ãha. Ath' assa nisajjÃya daÊhabhÃvaæ assÃsapassÃsÃnaæ pavattanasukhataæ ÃrammaïapariggahupÃya¤ ca dassento pallankaæ Ãbhujitvà ti Ãdim Ãha.
     Tattha pallankan ti samantato ÆrubaddhÃsanaæ.
     ùbhujitvà ti bandhitvÃ.
     Ujuæ kÃyaæ païidhÃyà ti uparimasarÅraæ ujuæ ÂhapetvÃ; aÂÂhÃrasapiÂÂhikaïÂake koÂiyà koÂiæ paÂipÃdetvÃ. Evaæ hi nisÅdantassa cammam-aæsa-nahÃrÆni na païamanti. Ath' assa yà tesaæ païamanappaccayà khaïe khaïe vedanà uppajjeyyuæ, tà na uppajjanti. TÃsu anuppajjamÃnà sucittam ekaggaæ hoti, kammaÂÂhÃnaæ na paripatati, vuddhiæ phÃtiæ upagacchati.
     Parimukhaæ satiæ upaÂÂhapetvà ti kammaÂÂhÃnÃbhimukhaæ satiæ ÂhapayitvÃ. AthavÃ: parÅ ti pariggahaÂÂho, mukhan ti niyyÃnaÂÂho, satÅ ti upaÂÂhÃnaÂÂho; tena vuccati parimukhaæ satin ti. Evaæ PaÂisambhidÃyaæ vuttanayena p' ettha attho daÂÂhabbo. TatrÃyaæ sankhepo:- pariggahitaniyyÃnasatiæ katvà ti.
     So sato va assasati, sato passasatÅ ti so bhikkhu evaæ nisÅditvà eva¤ ca satiæ upaÂÂhapetvÃ, taæ satiæ avijahanto sato eva assasati sato passasati, sato kÃrÅ hotÅ ti vuttaæ hoti.
     IdÃni yeh' ÃkÃrehi sato kÃrÅ hoti, te dassetuæ dÅghaæ và assasasanto ti Ãdim Ãha. Vuttaæ h' etaæ PaÂisambhidÃyaæ: so sato va assasati, sato passasatÅ ti etass' eva vibhange bÃttiæsÃya ÃkÃrehi satokÃrÅ hoti: dÅghaæ assÃsavasena cittassa ekaggataæ avikkhepaæ pajÃnato sati upaÂÂhità hoti; tÃya satiyà tena ¤Ãïena satokÃrÅ hoti. DÅghaæ passÃsavasena ...pe... paÂinissaggÃnupassÅ assÃsavasena, paÂinissaggÃnupassÅ passÃsavasena cittassa ekaggataæ avikkhepaæ pajÃnato sati upaÂÂhità hoti; tÃya satiyÃ, tena ¤Ãïena satokÃrÅ hotÅ ti.
     Tattha dÅghaæ và assasanto ti dÅghaæ và assÃsaæ pavattayanto.


#<[page 272]>#
%<272               VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  AssÃso ti bahi nikkhamanavÃto. PassÃso ti anto pavisanavÃto ti VinayaÂÂhakathÃyaæ vuttaæ SuttantaÂÂhakathÃsu pana uppaÂipÃÂiyà Ãgataæ. Tattha sabbesam pi gabbhaseyyakÃnaæ mÃtukucchito nikkhamanakÃle paÂhamaæ abbhantaravÃto bahi nikkhamati, pacchà bÃhiravÃto sukhumarajaæ gahetvà abbhantaraæ pavisanto tÃluæ Ãhacca nibbÃyati:- evaæ tÃva assÃsapassÃsà veditabbÃ. Yà pana tesaæ dÅgha-rassatÃ, sà addhÃnavasena veditabbÃ.
Yathà hi okÃsaddhÃnaæ pharitvà Âhitaæ udakaæ và vÃlikà và dÅghaæ udakaæ dÅghà vÃlikÃ, rassaæ udakaæ rassà vÃlikà ti vuccati, evaæ cuïïavicuïïà pi assÃsapassÃsà hatthisarÅre ca ahisarÅre ca tesaæ attabhÃvasankhÃtaæ dÅghaæ addhÃnaæ saïikaæ pÆretvà saïikam eva nikkhamanti, tasmà dÅghà ti vuccanti. Sunakha-sasÃdÅnaæ attabhÃvasankhÃtaæ rassaæ addhÃnaæ sÅghaæ pÆretvà sÅgham eva nikkhamanti, tasmà rassà ti vuccanti. Manussesu pana keci hatthiahi-Ãdayo viya kÃladdhÃnavasena dÅghaæ assasanti ca passasanti ca, keci sunakha-sasÃdayo viya rassaæ; tasmà tesaæ kÃlavasena dÅgham addhÃnaæ nikkhamancà ca pavisantà ca te dÅghÃ, ittaram addhÃnaæ nikkhamantà ca pavisantà ca rassà ti veditabbÃ. TatrÃyaæ bhikkhu navah' ÃkÃrehi dÅghaæ assasanto passasanto ca dÅghaæ assasÃmi passasÃmÅ ti pajÃnÃti:- evaæ pajÃnato c' assa eken' ÃkÃrena kÃyÃnupassanÃ-satipaÂÂhÃnabhÃvanà sampajjatÅ ti veditabbÃ.
     Yath' Ãha PaÂisambhidÃyaæ:- kathaæ dÅghaæ assasanto:
dÅghaæ assasÃmÅti pajÃnÃti, dÅghaæ passasanto: dÅghaæ passasÃmÅti pajÃnÃti? DÅghaæ assÃsaæ addhÃnasankhÃte assasati, dÅghaæ passÃsaæ addhÃnasankhÃte passasati, dÅghaæ assÃsapassÃsaæ addhÃnasankhÃte assasati pi passasati pi; dÅghaæ assÃsapassÃsaæ addhÃnasankhÃte assasato pi passasato pi chando uppajjati. Chandavasena tato sukhumataraæ dÅghaæ assÃsaæ addhÃnasankhÃte assasati, chandavasena tato sukhumataraæ dÅghaæ passÃsaæ ...pe... dÅghaæ assÃsapassÃsaæ addhÃnasankhÃte assasati pi passasati pi, chandavasena tato sukhumataraæ dÅghaæ assÃsapassÃsaæ addhÃnasankhÃte assasato pi passasato pi pÃmojjaæ uppajjati.


#<[page 273]>#
%<                             3. ùnÃpÃnasati                           273>%
PÃmojjavasena tato sukhumatadÅghaæ assÃsaæ addhÃnasankhÃte assasati, pamojjavasena tato sukhumataraæ dÅghaæ passÃsaæ ...pe... dÅghaæ assÃsapassÃsaæ addhÃnasankhÃte assasati pi passasati pi, pÃmojjavasena tato sukhumataraæ dÅghaæ assÃsapassÃsaæ addhÃnasankhÃte assasato pi passasato pi dÅghaæ assÃsapassÃsà cittaæ vivaÂÂati, upekkhà saïÂhÃti. Imehi navahi ÃkÃrehi dÅghaæ assÃsapassÃsà kÃyo upaÂÂhÃnaæ sati anupassanà ¤Ãïaæ; kÃyo upaÂÂhÃnaæ, no sati; sati upaÂÂhÃna¤ ceva sati ca; tÃya satiyÃ, tena ¤Ãïena taæ kÃyaæ anupassati; tena vuccati: kÃye kÃyÃnupassanÃsatipaÂÂhÃnabhÃvanà ti.
     Esa nayo rassapade pi. Ayaæ pana viseso:- yathà ettha dÅghaæ assÃsaæ addhÃnasankhÃte ti vuttaæ, evam idha rassaæ assÃsaæ ittarasankhÃte assasatÅ ti Ãgataæ. Tasmà rassavasena yÃva tena vuccati kÃye kÃyÃnupassanà satipaÂÂhÃnabhÃvanà ti, tÃva yojetabbaæ. Evam ayaæ addhÃnavasena ittaravasena ca imehi ÃkÃrehi assÃsapassÃse pajÃnanto dÅghaæ và assasanto: dÅghaæ assasÃmÅ ti pajÃnÃti ...pe ... rassaæ và passasanto rassaæ passasÃmÅ ti pajÃnÃtÅ ti veditabbo. Evaæ pajÃnato c' assa:-
          DÅgho rasso ca assÃso passÃso pi ca tÃdiso,
          cattÃro vaïïà vattanti nÃsikagg' eva bhikkhuno ti.
     SabbakÃyapaÂisaævedÅ assasissÃmi . . . passasissÃmÅ ti sikkhatÅ ti sakalassa assÃsakÃyassa ÃdimajjhapariyosÃnaæ viditaæ karonto, pÃkaÂaæ karonto assasissÃmÅ ti sikkhati; Sakalassa passÃsakÃyassa ÃdimajjhapariyosÃnaæ viditaæ karonto, pÃkaÂaæ karonto passasissÃmÅ ti sikkhati. Evaæ viditaæ karonto, pÃkaÂaæ karonto ¤Ãïasampayuttacittena assasati ceva passasati ca, tasmà assasissÃmi passasissÃmÅ ti sikkhatÅ ti vuccati. Ekassa hi bhikkhuno cuïïavicuïïavisaÂe assÃsakÃye passÃsakÃye và ÃdipÃkaÂo hoti, na majjhapariyosÃnaæ. So Ãdim eva pariggahetuæ sakkoti, majjhapariyosÃne kilamati. Ekassa majjhaæ pÃkaÂaæ hoti, na ÃdipariyosÃnaæ. Ekassa pariyosÃnaæ pÃkaÂaæ hoti, na adÅmajjhaæ; so pariyosÃnaæ yeva pariggahetuæ sakkoti, Ãdimajjhe kilamati.


#<[page 274]>#
%<274                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Ekassa sabbam pi pÃkaÂaæ hoti, so sabbam pi pariggahetuæ sakkoti, na katthaci kilamati, tÃdisena bhavitabban ti dassento Ãha: sabbakÃyapaÂisaævedi assasissÃmÅ ti ...pe... passasissÃmÅ ti sikkhatÅ ti.
     Tattha sikkhatÅ ti evaæ ghaÂati, vÃyamati. Yo [vÃ] tathÃbhÆtassa saævaro: ayam ettha adhisÅlasikkhÃ. Yo tathÃbhÆtassa samÃdhi, ayaæ adhicittasikkhÃ. Yà tathÃbhÆtassa pa¤¤Ã, ayaæ adhipa¤¤Ãsikkhà ti imà tisso sikkhÃyo tasmiæ Ãrammaïe, tÃya satiyÃ, tena manasikÃrena-sikkhati, Ãsevati, bhÃveti, bahulÅkarotÅ ti evam ettha attho daÂÂhabbo.
     Tattha yasmà tassa purimanaye kevalaæ assasitabbaæ passasitabbam eva, na ca a¤¤aæ ki¤ci kÃtabbaæ, ito paÂÂhÃya pana ¤ÃïuppÃdanÃdisu yogo karaïÅyo, tasmà tattha:
assasÃmÅ ti pajÃnÃti passasÃmÅ ti pajÃnÃti' cc' eva vattamÃnakÃlavasena pÃÊiæ vatvà ito paÂÂhÃya kattabbassa ¤ÃïuppÃdanÃdino ÃkÃrassa dassanatthaæ sabbakÃyapaÂisaævedÅ assasissÃmÅ ti Ãdinà nayena anÃgatavacanavasena pÃÊi Ãropità ti veditabbÃ.
     Passambhayaæ kÃyasankhÃraæ assasissÃmÅ ti ...pe...
passasissÃmÅ ti sikkhatÅ ti oÊÃrikaæ kÃyasamkhÃraæ passambhento paÂippassambhento nirodhento vÆpasamento assasissÃmi passasissÃmÅ ti sikkhati.
     Tatra evaæ oÊÃrikasukhumatà ca passaddhi ca veditabbÃ.
Imassa hi bhikkhuno pubbe apariggahitakÃle kÃyo ca citta¤ ca sadarathà honti oÊÃrikÃ. KÃyacittÃnaæ oÊÃrikatte avÆpasante assÃsapassÃsà pi oÊÃrikà honti, balavatarà hutvà pavattanti, nÃsikà nappahoti, mukhena assasanto pi passasanto pi tiÂÂhati. Yadà pan' assa kÃyo pi cittam pi pariggahità honti, tadà te santà honti vÆpasantÃ. Tesu vÆpasantesu assÃsapassÃsà sukhumà hutvà pavattanti: atthi nu kho natthÅ ti vicetabbatÃkÃrappattà honti. Seyyathà pi purisassa dhÃvitvà pabbatà và orohitvà mahÃbhÃraæ và sÅsato oropetvà Âhitassa oÊÃrikà assÃsapassÃsà honti, nÃsikà nappahoti, mukhena assasanto pi passasanto pi tiÂÂhati. Yadà pan' esa taæ parissamaæ vinodetvà nahatvà ca pivitvà ca allasÃÂakaæ hadaye katvà sÅtÃya chÃyÃya nipanno hoti,


#<[page 275]>#
%<                             3. ùnÃpÃnasati                           275>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ath' assa te assÃsapassÃsà sukhumà honti: atthi nu kho natthÅ ti vicetabbatÃkÃrappattÃ. Evam eva imassa bhikkhuno pubbe apariggahitakÃle kÃyo ca ...pe... vicetabbatÃkÃrappattà honti. Taæ kissa hetu? Tathà hi 'ssa pubbe apariggahitakÃle: oÊÃrikoÊÃrike kÃyasankhÃre passambhemÅ ti ÃbhogasamannÃhÃramanasikÃrapaccavekkhaïà natthi, pariggahitakÃle pana atthi, ten' assa apariggahitakÃlato pariggahitakÃle kÃyasankhÃro sukhumo hoti. Ten' Ãhu PorÃïÃ:-
          SÃraddhe kÃye citte ca adhimattaæ pavattati;
          asÃraddhamhi kÃyamhi sukhumaæ sampavattatÅ ti.
     Pariggahe pi oÊÃriko, paÂhamajjhÃnÆpacÃre sukhumo tasmim pi oÊÃriko, paÂhamajjhÃne sukhumo; paÂhamajjhÃne ca dutiyajjhÃnÆpacÃre ca oÊÃriko, dutiyajjhÃne sukhumo; dutiyajjhÃne ca tatiyajjhÃnÆpacÃre ca oÊÃriko, tatiyajjhÃne sukhumo; tatiyajjhÃne ca catutthajjhÃnÆpacÃre ca oÊÃriko, catutthajjhÃne atisukhumo appavattim eva pÃpuïÃtÅ ti:-
idaæ tÃva DÅghabhÃïaka-SaæyuttabhÃïakÃnaæ mataæ.
MajjhimabhÃïakà pana paÂhamajjhÃne oÊÃriko, dutiyajjhÃnÆpacÃre sukhumo ti evaæ heÂÂhimaheÂÂhimajhÃnato uparÆparijhÃnÆpacÃre pi sukhumataraæ icchanti. Sabbesaæ yeva pana matena apariggahitakÃle pavattakÃyasankhÃro pariggahitakÃle paÂippassaæbhati. ParighitakÃle pavattakÃyasankhÃro paÂhamajjhÃnÆpacÃre ...pe... catutthajjhÃnÆpacÃre pavattakÃyasankhÃro catutthajjhÃne paÂippassambhati.
     Ayaæ tÃva samathe nayo. VipassanÃyaæ pana apariggahe pavatto kÃyasankhÃro oÊÃriko; mahÃbhÆtapariggahe sukhumo, so pi oÊÃriko; upÃdÃrÆpapariggahe sukhumo, so pi oÊÃriko; sakalarÆpapariggahe sukhumo, so pi oÊÃriko; arÆpapariggahe sukhumo, so pi oÊÃriko; rÆpÃrÆpapariggahe sukhumo, so pi oÊÃriko; paccayapariggahe sukhumo, so pi oÊÃriko; sappaccayanÃmarÆpadassane sukhumo, so pi oÊÃriko; lakkhaïÃrammaïikavipassanÃya sukhumo, so pi dubbalavipassanÃya oÊÃriko, balavavipassanÃya sukhumo.
     Tattha pubbe vuttanayen' eva purimassa purimassa pacchimena pacchimena paÂippassaddhi veditabbÃ. Evam ettha oÊÃrikasukhumatà ca passaddhi ca veditabbÃ.


#<[page 276]>#
%<276                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
     PaÂisambhidÃyaæ pan' assa saddhiæ codanÃ-sodhanÃhi evam attho vutto:-
     Kathaæ passambhayaæ kÃyasankhÃraæ assasissÃmi ...
pe... passasissÃmÅ ti sikkhati? Katame kÃyasankhÃrÃ? DÅghaæ assÃsa . . . passÃsÃkÃyikà ete dhammà kÃyappaÂibaddhà kÃyasankhÃrÃ, te kÃyasankhÃre passambhento nirodhento vÆpasamento sikkhati ...pe... YathÃrÆpehi kÃyasankhÃrehi kÃyassa ÃnamanÃ, vinamanÃ, sannamanÃ, païamanÃ, i¤janÃ, phandanÃ, calanÃ, kampanà passambhayaæ kÃyasankhÃraæ assasissÃmÅ ti sikkhati, passambhayaæ kÃyasankhÃraæ passasissÃmÅ ti sikkhati.  YathÃrÆpehi kÃyasankhÃrehi kÃyassa na ÃnamanÃ, na vinamanÃ, na sannamanÃ, na païamanÃ, ani¤janÃ, aphandanÃ, acalanÃ, akampanà santaæ sukhumaæ passambhayaæ kÃyasankhÃraæ assasissÃmi passasissÃmÅ ti sikkhati:- iti kira passambhayaæ kÃyasankhÃraæ assasissÃmÅ ti sikkhati, passambhayaæ kÃyasankhÃraæ passasissÃmÅ ti sikkhati.  Evaæ sante vÃtÆpaladdhiyà ca pabhÃvanà na hoti, assÃsapassÃsÃna¤ ca pabhÃvanà na hoti, ÃnÃpÃnasatiyà ca pabhÃvanà na hoti, ÃnÃpÃnasatisamÃdhissa ca pabhÃvanà na hoti, na ca naæ taæ samÃpattiæ paï¬ità samÃpajjanti pi vuÂÂhahanti pi. Iti kira passambhayaæ kÃyasankhÃraæ assasissÃmi passasissÃmÅ ti sikkhati. Evaæ sante vÃtÆpaladdhiyà ca pabhÃvÃnà hoti, assÃsapassÃsÃna¤ ca pabhÃvanà hoti, ÃnÃpÃnasatiyà ca pabhÃvanà hoti, ÃnÃpÃnasati-samÃdhi 'ssa ca pabhÃvanà hoti, ta¤ ca naæ samÃpattiæ paï¬ità samÃpajjanti pi vuÂÂhahanti pi.
   Yathà kathaæ viya? Seyyathà pi kaæse ÃkoÂite paÂhamaæ
oÊÃrikà saddà pavattanti, oÊÃrikÃnaæ saddÃnaæ nimittaæ suggahitattà sumanasikatattà sÆpadhÃritattÃ, niruddhe pi oÊÃrike sadde, atha pacchà sukhumakà saddà pavattanti, sukhumakÃnaæ saddÃnaæ nimittaæ suggahitattà sumanasikatattà sÆpadhÃritattÃ, niruddhe pi sukhumake sadde, atha pacchà sukhumasaddanimittÃrammaïatà pi cittaæ pavattati;


#<[page 277]>#
%<                             3. ùnÃpÃnasati                           277>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  evam eva paÂhamaæ oÊÃrikà assÃsapassÃsà pavattanti, oÊÃrikÃnaæ assÃsapassÃsÃnaæ nimittaæ suggahitattà sumanasikatattà supadhÃritattÃ, niruddhe pi oÊÃrike assÃsapassÃse, atha pacchà sukhumakà assÃsapassÃsà pavattanti, sukhumÃnaæ assÃsapassÃsÃnam pi nimittaæ suggahitattà sumanasikatattà sÆpadhÃritattÃ, niruddhe pi sukhumake assÃsapassÃse, atha pacchà sukhuma-assÃsapassÃsanimittÃrammaïatà pi cittaæ na vikkhepaæ gacchati. Evaæ sante vÃtÆpaladdhiyà ca pabhÃvanà hoti, assÃsapassÃsÃna¤ ca pabhÃvanà hoti, ÃnÃpÃnasatiyà ca pabhÃvanà hoti, ÃnÃpÃnasati-samÃdhissa ca pabhÃvanà hoti, ta¤ ca naæ samÃpattiæ paï¬ità samÃpajjanti pi vuÂÂhahanti pi. Passambhayaæ kÃyasankhÃraæ assÃsapassÃsà kÃyo upaÂÂhÃnaæ sati anupassanà ¤Ãïaæ; kÃyo upaÂÂhÃnaæ, no sati; sati upaÂÂhÃna¤ ceva sati ca; tÃya satiyà tena ¤Ãïena taæ kÃyaæ anupassati; tena vuccati kÃye kÃyÃnupassanà satipaÂÂhÃnabhÃvanà ti.
     Ayaæ tÃv' ettha kÃyÃnupassanÃvasena vuttassa paÂhamacatukkassa anupubbapadavaïïanÃ.
     Yasmà pan' ettha idam eva catukkaæ Ãdikammikassa kammaÂÂhÃnavasena vuttaæ, itarÃni pana tÅïi catukkÃni ettha pattajhÃnassa vedanÃ-citta-dhammÃnupassanÃvasena vuttÃni, tasmà idaæ kammaÂÂhÃnaæ bhÃvetvÃ, ÃnÃpÃnacatukkajjhÃnapadaÂÂhÃnÃya vipassanÃya saha paÂisambhidÃhi arahattaæ pÃpuïitukÃmena Ãdikammikena kulaputtena pubbavuttanayen' eva sÅlaparisodhanÃdÅni sabbakiccÃni katvà vuttappakÃrassa Ãcariyassa santike pa¤casandhikaæ kam maÂÂhÃnaæ uggahetabbaæ. Tatr' ime pa¤ca sandhayo:-
uggaho, paripucchÃ, upaÂÂhÃnaæ, appanÃ, lakkhaïan ti.
Tattha uggaho nÃma kammaÂÂhÃnassa uggaïhanaæ. Paripucchà nÃma kammaÂÂhÃnassa paripucchanÃ. UpatÂhÃnaæ nÃma kammaÂÂhÃnassa upaÂÂhÃnaæ. Appanà nÃma kammaÂÂhÃnassa appanÃ.


#<[page 278]>#
%<278                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Lakkhaïaæ nÃma kammaÂÂhÃnassa lakkhaïaæ. Evaæ lakkhaïam idaæ kammaÂÂhÃnan ti kammaÂÂhÃnasabhÃvÆpadhÃraïan ti vuttaæ hoti.
     Evam pa¤casandhikaæ kammaÂÂhÃnaæ uggaïhanto attanà pi na kilamati, Ãcariyam pi na viheseti. Tasmà thokaæ uddisÃpetvà bahukÃlaæ sajjhÃyitvà evaæ pa¤casandhikam kammaÂÂhÃnaæ uggahetvà Ãcariyassa santike và a¤¤atra và pubbe vuttappakÃre senÃsane vasantena upacchinnakhuddakapaÊibodhena katabhattakiccena bhattasammadaæ paÂivinodetvà sukhanisinnena ratanattayaguïÃnussaraïena cittaæ sampahaæsetvà Ãcariyuggahato ekapadam pi asammuyhantena idaæ ÃnÃpÃnassatikammaÂÂhÃnaæ manasikÃtabbaæ.
     TatrÃyaæ manasikÃravidhi:- gaïanÃ, anubandhanÃ, phusanÃ, ÂhapanÃ, sallakkhaïÃ, vivaÂÂanÃ, pÃrisuddhi, tesa¤ ca paÂipassanà ti. Tattha gaïanà ti gaïanà yeva. Anubandhanà ti anuvahanÃ. Phusanà ti phuÂÂhaÂÂhÃnaæ. èhapanà ti appanÃ. Sallakkhaïà ti vipassanÃ. VivaÂÂanà ti maggo.
PÃrisuddhÅ ti phalaæ. Tesa¤ ca patipassanà ti paccavekkhaïÃ.
     Tattha iminà Ãdikammikena kulaputtena paÂhamaæ gaïanÃya idaæ kammaÂÂhÃnaæ manasikÃtabbaæ. Gaïentena ca pa¤cannaæ heÂÂhà na Âhapetabbaæ, dasannaæ upari na netabbaæ, antarà khaï¬aæ na dassetabbaæ. Pa¤cannaæ heÂÂhà Âhapentassa hi sambÃdhe okÃse cittuppÃdo vipphandati, sambÃdhe vaje sanniruddhagogaïo viya Dasannam [pi] upari nentassa gaïananissitako va cittuppÃdo hoti; antarà khaï¬aæ dassentassa: sikhÃppattaæ nu kho me kammaÂÂhÃnaæ, no ti cittaæ vikampati; tasmà ete dose vajjetvà gaïetabbaæ. Gaïentena ca paÂhamaæ dandhagaïanÃya dha¤¤amÃpakagaïanÃya gaïetabbaæ. Dha¤¤amÃpako hi nÃÊiæ pÆretvà ekan ti vatvà okirati, puna pÆrento ki¤ci kacavaraæ disvà taæ cha¬¬ento: ekaæ ekan ti vadati.
Esa nayo dve dve ti Ãdisu. Evam eva iminà pi assÃsapassÃsesu yo upaÂÂhÃti, taæ gahetvÃ: ekaæ ekan ti Ãdiæ katvà yÃva dasa dasà ti pavattamÃnaæ pavattamÃnaæ upalakkhetvà va gaïetabbaæ.


#<[page 279]>#
%<                             3. ùnÃpÃnasati                           279>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tass' evaæ gaïayato nikkhamantà ca pavisantà ca assÃsapassÃsà pÃkaÂà honti; athà 'nena taæ dandhagaïanaæ dha¤¤amÃpakagaïanaæ pahÃya sÅghagaïanayà gopÃlakagaïanÃya gaïetabbaæ. Cheko hi gopÃlako sakkharÃdayo ucchangena gahetvà rajjudaï¬ahattho pÃto va vajaæ gantvà gÃvopiÂÂhiyaæ paharitvà palighatthambhamatthake nisinno dvÃraæ pattaæ pattaæ yeva gÃviæ: ekaæ dve ti sakkharaæ khipitvà khipitvà gaïeti. TiyÃmarattiæ sambÃdhe okÃse dukkhappattagogaïo nikkhamanto nikkhamanto a¤¤ama¤¤aæ upanighaæsanto vegena pu¤japu¤jo hutvà nikkhamati. So vegena tÅïi cattÃri pa¤ca dasà ti gaïeti yeva. Evam imassà pi purimanayena gaïayato assÃsapassÃsà pÃkaÂà hutvà sÅghaæ sÅghaæ punappunaæ sa¤caranti. Tato nena: punappunaæ sa¤carantÅ ti ¤atvà anto ca bahi ca agahetvà dvÃraæ pattaæ dvaraæ pattaæ yeva gahetvà ekaæ dve tÅïi cattÃri pa¤ca; ekaæ dve tÅïi cattÃri pa¤ca cha; ekan dve tÅïi cattÃri pa¤ca cha satta ...pe... aÂÂha . . . nava . . . dasà ti sÅghaæ sÅghaæ gaïetabbam eva. GaïanapaÂibaddhe hi kammaÂÂhÃne gaïanabalen' eva cittaæ ekaggaæ hoti, arittupatthambhanavasena caï¬asote nÃvÃÂÂhapanam iva. Tass' evaæ sÅghaæ sÅghaæ gaïayato kammaÂÂhÃnaæ nirantaraæ pavattaæ viya upaÂÂhÃti. Atha nirantaraæ pavattatÅ ti ¤atvà anto ca bahi ca vÃtaæ apariggahetvà purimanayen' eva vegena gaïetabbaæ. Anto pavisanavÃtena hi saddhiæ cittaæ pavesayato abbhantare vÃtabbhÃhataæ medapÆritaæ viya hoti. Bahi nikkhamanavÃtena saddhiæ cittaæ nÅharato bahiddhà puthuttÃrammaïe cittaæ vikkhipati. PhuÂÂhaphuÂÂhokÃse pana satiæ Âhapetvà bhÃventass' eva bhÃvanà sampajjati.
Tena vuttaæ: anto ca bahi ca vÃtaæ apariggahetvà purimanayen' eva vegena gaïetabban ti.
     KÅva ciraæ pan' etaæ gaïetabban ti? YÃva vinà gaïanÃya assÃsapassÃsÃrammaïe sati santiÂÂhati.


#<[page 280]>#
%<280               VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Bahi visaÂavitakkavicchedaæ katvà assÃsapassÃsÃrammaïe sati saïÂhapanatthaæ yeva hi gaïanà ti. Evaæ gaïanÃya manasikatvà anubandhanÃya manasikÃtabbaæ. Anubandhanà nÃma gaïanaæ paÂisaæharitvà satiyà nirantaraæ assÃsapassÃsÃnaæ anugamanaæ; ta¤ ca kho na ÃdimajjhapariyosÃnÃnugamanavasena. Bahi nikkhamanavÃtassa hi nÃbhi Ãdi, hadayaæ majjhaæ, nÃbhikaggaæ pariyosÃnaæ. Abbhantaraæ pavisanavÃtassa nÃbhikaggaæ Ãdi, hadayaæ majjhaæ, nÃbhi pariyosÃnaæ, ta¤ c' assa anugacchato vikkhepagataæ cittaæ sÃraddhÃya ceva hoti i¤janÃya ca. Yath' Ãha:- assÃsÃdimajjhapariyosÃnaæ satiyà anugacchato ajjhattaæ vikkhepagatena cittena kÃyo pi cittam pi sÃraddhà ca honti i¤jità ca phandità ca. PassÃsÃdimajjhapariyosÃnaæ satiyà anugacchato bahiddhà vikkhepagatena cittena kÃyo pi cittam pi sÃraddhà ca honti, i¤jità ca phandità cà ti. Tasmà anubandhanÃya manasikarontena ÃdimajjhapariyosÃnavasena na manasikÃtabbaæ, api ca kho phusanÃvasena ca ÂhapanÃvasena ca manasikÃtabbaæ. GananÃnubandhanÃvasena viya hi phusanÃÂhapanÃvasena visuæ manasikÃro natthi; phuÂÂhaphuÂÂhÃne yeva pana gaïento gaïanÃya ca phusanÃya ca manasikÃroti; tatth' eva gaïanaæ paÂisaïharitvà te satiyà anubandhanto appanÃvasena ca cittaæ Âhapento anubandhanÃya ca phusanÃya ca ÂhapanÃya ca manasikarotÅ ti vuccati.
     SvÃyam attho AÂÂhakathÃsu vutta-PanguÊa-DovÃrikÆpamÃhi, PaÂisambhidÃyaæ vutta-KakacÆpamÃya ca veditabbo. TatrÃyaæ panguÊopamÃ:- seyyathà pi panguÊo dolÃya kÅÊataæ mÃtÃputtÃnaæ dolaæ khipitvÃ, tatth' eva dolà thambhamÆle nisinno kamena Ãgacchantassa ca gacchantassa ca dolÃphalakassa ubho koÂiyo majjha¤ ca passati,


#<[page 281]>#
%<                             3. ùnÃpÃnasati                           281>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  na ca ubho-koÂi-majjhÃnaæ dassanatthaæ vyÃvaÂo hoti, evam eva bhikkhu sativasena upanibandhanatthambhamÆle Âhatvà assÃsapassÃsadolaæ khipitvà tatth' eva nimitte satiyà nisÅdanto kamena ÃgacchantÃna¤ ca gacchantÃna¤ ca phuÂÂhaÂÂhÃne assÃsapassÃsÃnaæ ÃdimajjhapariyosÃnaæ satiyà anugacchanto, tattha ca cittaæ Âhapento passati, na ca tesaæ dassanatthaæ vyÃvaÂo hoti:- ayaæ pangulopamÃ.
     Ayaæ pana dovÃrikÆpamÃ:- seyyathÃpi dovÃriko nagarassa anto ca bahi ca purise: ko tvaæ? kuto và Ãgato?
kuhiæ và gacchasi? kiæ và te hatthe ti na vÅmamsati,--na hi tassa te bhÃrÃ,--dvÃrappattaæ dvÃrappattaæ yeva pana vÅmaæsati, evam eva imassa bhikkhuno anto paviÂÂhavÃtà ca bahi nikkhantavÃtà ca na bhÃrà honti, dvÃrappattà dvÃrappattà yeva bhÃrà ti ayaæ dovÃrikÆpamÃ.
     KakacÆpamà pana Ãdito paÂÂhÃya evaæ veditabbÃ.
Vuttaæ h' etaæ:-
          Nimittaæ assÃsapassÃsa anÃrammaïaæ ekacittassa,
          ajÃnato ca tayo dhamme bhÃvanÃnupalabbhati.
          nimittaæ assÃsapassÃsà anÃrammaïaæ ekacittassa,
          jÃnato va tayo dhamme bhÃvanà upalabbhatÅ ti.
     Kathaæ ime tayo dhammà ekacittassa Ãrammanà na honti, na c' ime tayo dhammà avidità honti, na ca cittaæ vikkhepaæ gacchati, padhana¤ ca pa¤¤Ãyati, payoga¤ ca sÃdheti, visesam adhigacchati? Seyyathà pi rukkho same bhÆmibhÃge nikkhitto.
Tam enaæ puriso kakacena chindeyya. Rukkhe phuÂÂhakakacadantÃnaæ vasena purisassa sati upaÂÂhità hoti, na Ãgate và gate và kakacadante manasikÃroti, na ca Ãgatà và gatà và kakacadantà avidità honti, padhÃna¤ ca pa¤¤Ãyati, payoga¤ ca sÃdheti, visesam adhigacchati. Yathà rukkho same bhÆmibhÃge nikkhitto, evaæ upanibandhananimittaæ Yathà kakacadantÃ, evaæ assÃsapassÃsÃ. Yathà rukkhe phuÂÂhakakacadantÃnaæ vasena purisassa sati upaÂÂhità hoti, na Ãgate và gate và kakacadante manasikÃroti, na ca Ãgatà và gatà và kakacadantà avidità honti, padhÃna¤ ca pa¤¤Ãyati, payoga¤ ca sÃdheti, visesam adhigacchati,


#<[page 282]>#
%<282                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  evam eva bhikkhu nÃsikagge và mukhanimitte và satiæ upaÂÂhapetvà nisinno hoti, na Ãgate và gate và assÃsapassÃse manasikÃroti, na ca Ãgatà và gatà và assÃsÃpassÃsà avidità honti, padhÃna¤ ca pa¤¤Ãyati payoga¤ ca sÃdheti, visesam adhigacchati.
     PadhÃnan ti katamaæ padhÃnaæ? ùraddhaviriyassa kÃyo pi cittam pi kammaniyaæ hoti, idaæ padhÃnaæ. Katamo payogo? ùraddhaviriyassa upakkilesà pahÅyanti, vitakkà vÆpasamanti, ayaæ payogo. Katamo viseso? ùraddhaviriyassa saæyojanà pahÅyanti, anusayà vyantÅ honti, ayaæ viseso.
Evaæ ime tayo dhammà ekacittassa Ãrammanà na honti, na c' ime tayo dhammà avidità honti, na ca cittaæ vikkhepaæ gacchat padhÃna¤ ca pa¤¤Ãyati, payoga¤ ca sÃdheti, visesam adhigacchati.
          ùnÃpÃnasati yassa paripuïïà subhÃvitÃ,
          anupubbaæ paricità yathà Buddhena desitÃ:-
          So imam lokaæ pabhÃseti abbhà mutto va candimà ti.
Ayaæ kakacÆpamÃ.
     Idha pan' assa ÃgatÃgatavasena amanasikÃramattam eva payojanan ti veditabbaæ. Idaæ kammaÂÂhÃnaæ manasikaroto kassaci na ciren' eva nimitta¤ ca uppajjati, avasesajhÃnangapaÂimaï¬ità appanÃ-sankhÃtà Âhapanà ca sampajjati.
Kassaci pana gaïanÃvasen' eva manasikÃrakÃlato pabhuti anukkamato oÊÃrika-assÃsapassÃsanirodhavasena kÃyadarathe vÆpasante kÃyo pi cittam pi lahukaæ hoti, sarÅraæ ÃkÃse langhanÃkÃrappattaæ viya hoti. Yathà sÃraddhakÃyassa ma¤ce và pÅÂhe và nisÅdato ma¤capÅÂhaæ oïamati vikÆjati, paccattharaïaæ valiæ gaïhÃti, asÃraddhakÃyassa pana nisÅdato neva ma¤capÅÂhaæ oïamati, na vikÆjati, na paccattharaïaæ valiæ gaïhÃti, tÆlapicupÆritaæ viya ma¤capÅthaæ hoti.
     KasmÃ? Yasmà asÃraddho kÃyo lahuko hoti, evam eva gaïanÃvasena manasikÃrakÃlato pabhuti anukkamato oÊÃrika-assÃsapassÃsanirodhavasena kÃyadarathe vÆpasante kÃyo pi cittam pi lahukaæ hoti,


#<[page 283]>#
%<                             3. ùnÃpÃnasati                           283>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  sarÅraæ ÃkÃse langhanÃkÃrappattaæ viya hoti. Tassa oÊÃrike assÃsapassÃse niruddhe sukhumassÃsapassÃsanimittÃrammaïaæ cittaæ pavattati, tasmim pi niruddhe aparÃparaæ tato sukhumataraæ sukhumataraæ nimittÃrammaïaæ pavattati yeva.
     Kathaæ? Yathà puriso mahatiyà lohasalÃkÃya kaæsathÃlaæ ÃkoÂeyya, ekappahÃrena mahÃsaddo uppajjeyya, tassa oÊÃrikasaddÃrammaïaæ cittaæ pavatteyya, niruddhe oÊÃrike sadde atha pacchà sukhumasaddanimittÃrammaïaæ, tasmim pi niruddhe aparÃparaæ tato sukhumataraæ sukhumataraæ saddanimittÃrammaïaæ pavattat' eva, evan ti veditabbaæ.
     Vuttam pi c' etaæ: seyyathà pi kaæse ÃkoÂite ti vitthÃro.
Yathà hi a¤¤Ãni kammaÂÂhÃnÃni uparÆparivibhÆtÃni honti, na tathà idaæ. Idaæ pana uparÆparibhÃventassa sukhumattaæ gacchati, upaÂÂhÃnam pi na gacchati. Evaæ anupaÂÂhahante pana tasmiæ tena bhikkhunà uÂÂhÃyÃsanà cammakhaï¬aæ papphoÂetvà [na] gantabbaæ. Kiæ kÃtabbaæ? ùcariyaæ pucchissÃmÅ ti vÃ, naÂÂhaæ dÃni me kammaÂÂhÃnan ti và na vuÂÂhÃtabbaæ. TriyÃpathaæ vikopetvà gacchato hi kammaÂÂhÃnaæ nava-navaæ eva hoti; tasmà yathà nisinnen' eva desato Ãharitabbaæ.
     TatrÃyaæ ÃharaïÆpÃyo:-tena bhikkhunà kammaÂÂhÃnassa anupaÂÂhÃnabhÃvaæ ¤atvà iti paÂisa¤cikkhitabbaæ:-
ime assÃsapassÃsà nÃma kattha atthi, kattha natthi, kassa và atthi, kassa và natthÅ ti? Ath' evaæ paÂisa¤cikkhato ime anto mÃtukucchiyaæ natthi, udake nimuggÃnaæ natthi, tathà asa¤¤ÅbhÆtÃnaæ, matÃnaæ, catutthajjhÃnasamÃpannÃnaæ, rÆpÃrÆpabhavasamangÅnaæ, nirodhasamÃpannÃnan ti ¤atvà evaæ attanà va attanà paÂicodetabbo:- nanu tvaæ paï¬ita! neva mÃtukucchigato, na udake nimuggo, na asa¤¤ÅbhÆto, na mato, na catutthajjhÃnasamÃpanno, na rÆpÃrÆpabhavasamangÅ, na nirodhasamÃpanno, atthi yeva te assÃsapassÃsÃ, mandapa¤¤atÃya pana pariggahetuæ na sakkosÅ ti. Athà 'nena pakati-phuÂÂhavasena cittaæ Âhapetvà manasikÃro pavattetabbo. Ime hi dÅghanÃsikassa nÃsapuÂaæ ghaÂÂentà pavattanti,


#<[page 284]>#
%<284                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  rassanÃsikassa uttaroÂÂhaæ. Tasmà 'nena imaæ nÃma ÂhÃnaæ ghaÂÂentÅ ti nimittaæ Âhapetabbaæ. Imam eva hi atthavasaæ paÂicca vuttaæ BhagavatÃ:-
NÃhaæ, bhikkhave, muÂÂhassatissa asampajÃnassa ÃnÃpÃnasatibhÃvanaæ vadÃmÅ ti. Ki¤cÃpi hi yaæ ki¤ci kammaÂÂhÃnaæ satassa sampajÃnass' eva sampajjati, ito a¤¤aæ pana manasikarontassa pÃkaÂaæ hoti. Idaæ pana ÃnÃpÃnasatikammaÂÂhÃnaæ garukaæ garukabhÃvanaæ Buddha-paccekabuddha-buddhaputtÃnaæ mahÃpurisÃnaæ yeva manasikÃrabhÆmibhÆtaæ, na ceva ittaraæ, na ittarasattasamÃsevitaæ. Yathà yathà manasikarÅyati, tathà tathà santa¤ ceva hoti sukhuma¤ ca, tasmà ettha balavatÅ sati ca pa¤¤Ã ca icchitabbÃ. Yathà hi maÂÂhasÃÂakassa tunnakaraïakÃle sÆci pi sukhumà icchitabbÃ, sÆcipÃsavedhanam pi tato sukhumataraæ, evam eva maÂÂhasÃÂakasadisassa imassa kammaÂÂhÃnassa bhÃvanÃkÃle sÆcipaÂibhÃgà sati pi sÆcipÃsavedhanapaÂibhÃgà taæ-sampayuttà pa¤¤Ã pi balavatÅ icchitabbÃ. Tà hi ca pana sati-pa¤¤Ãhi samannÃgatena bhikkhunà na te assÃsapassÃsà a¤¤atra pakati-phuÂÂhokÃsà pariyesitabbÃ.
     Yathà pana kassako kasiæ kasitvÃ, balivadde mu¤citvÃ, gocaramukhe katvÃ, chÃyÃya nisinno vissameyya, ath' assa te balivaddà vegena aÂaviæ paviseyyuæ, yo hoti cheko kassako, so puna te gahetvà yojetukÃmo na tesaæ anupadaæ gantvà aÂaviæ Ãhiï¬ati, atha kho rasmi¤ ca patoda¤ ca gahetvà ujukam eva tesaæ nipÃtanatitthaæ gantvà nisÅdati và nipajjati vÃ; atha te goïe divasabhÃgaæ caritvà nipÃtanatitthaæ otaritvÃ, nahÃtvà ca pivitvà ca paccuttaritvÃ, Âhite disvà rasmiyà bandhitvà patodena vijjhanto Ãnetvà yojetvÃ, puna kammaæ karoti, evam eva tena bhikkhunà na te assÃsapassÃsà a¤¤atra pakati-phuÂÂhokÃsà pariyesitabbÃ, sati-rasmiæ pana pa¤¤Ã-patoda¤ ca gahetvà pakati-phuÂÂhokÃse cittaæ Âhapetvà manasikÃro pavattetabbo.


#<[page 285]>#
%<                             3. ùnÃpÃnasati                           285>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Evaæ hi 'ssa manasikaroto na cirass' eva te upaÂÂhahanti, nipÃtanatitthe viya goïÃ. Tato 'nena sati-rasmiyà bandhitvÃ, tasmiæ yeva Âhane yojetvÃ, pa¤¤Ã-patodena vijjhantena punappunaæ kammaÂÂhÃnaæ anuyu¤jitabbaæ.
Tass' evam anuyu¤jato na cirass' eva nimittaæ upaÂÂhÃti.
     Taæ pan' etaæ na sabbesaæ ekasadisaæ hoti; api ca kho kassaci sukhasamphassaæ uppÃdayamÃno, tÆlapicu viya, kappÃsapicu viya, vÃtadhÃrà viya ca upaÂÂhÃtÅ ti ekacce Ãhu.
Ayaæ pana AÂÂhakathÃsu vinicchayo:- idaæ hi kassaci tÃrakarÆpaæ viya, maïiguÊikà viya, muttÃguÊikà viya ca, kassaci kharasamphassaæ hutvà kappÃsaÂÂhi viya, dÃrusÃrasÆci viya ca, kassaci dÅghapÃmangasuttaæ viya, kusumadÃmaæ viya, dhÆmasikhà viya ca, kassaci vitthataæ makkaÂakasuttaæ viya, valÃhakapaÂalaæ viya, padumapupphaæ viya, rathacakkaæ viya, candamaï¬alaæ viya, suriyamaï¬alaæ viya ca upaÂÂhÃti. Ta¤ ca pan' etaæ yathà sambahulesu bhikkhÆsu suttantaæ sajjhÃyitvà nisinnesu, ekena bhikkhunÃ: tumhÃkaæ kÅdisaæ hutvà idaæ suttaæ upaÂÂhÃtÅ ti vutte, eko:- mayhaæ mahatÅ pabbateyyà nadÅ viya hutvà upaÂÂhÃtÅ ti Ãha; aparo:- mayhaæ ekà vanarÃjÅ viya; a¤¤o:-
mayhaæ eko sÅtacchÃyo sÃkhÃsampanno phalabhÃrabharita rukkho viyà ti. Tesaæ hi taæ ekam eva suttaæ sa¤¤ÃnÃnatÃya nÃnato upaÂÂhÃti. Evam ekam eva kammaÂÂhÃnaæ sa¤¤ÃnÃnatÃya nÃnato upaÂÂhÃti, sa¤¤ajaæ hi etaæ sa¤¤ÃnidÃnaæ sa¤¤Ãpabhavaæ; tasmà sa¤¤ÃnÃnatÃya nÃnato upaÂÂhÃtÅ ti veditabbaæ.
     Ettha ca a¤¤am eva assÃsÃrammaïaæ cittaæ, a¤¤aæ passÃsÃrammaïaæ, a¤¤aæ nimittÃrammaïaæ. Yassa hi ime tayo dhammà natthi, tassa kammaÂÂhÃnaæ neva appanaæ, na upacÃraæ pÃpuïÃti. Yassa pana ime tayo dhammà atthi, tass' eva kammaÂÂhÃnaæ upacÃra¤ ca appana¤ ca pÃpuïÃti. Vuttaæ h' etaæ:-
          Nimittaæ assÃsapassÃsà anÃrammaïam ekacittassa,
          ajÃnato ca tayo dhamme bhÃvanà nÆpalabbhati.
          nimittaæ assÃsapassÃsà anÃrammaïam ekacittassa,
          jÃnato va tayo dhamme bhÃvanà upalabbhatÅ ti.


#<[page 286]>#
%<286                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
     Evaæ upaÂÂhite pana nimitte tena bhikkhunà Ãcariyassa santikaæ gantvà Ãrocetabbaæ:- mayhaæ, bhante, evarÆpaæ nÃma upatthÃtÅ ti. ùcariyena pana:- etaæ nimittan ti và na và nimittan ti na vattabbaæ; evaæ hoti, Ãvuso ti vatvÃ, punappunaæ manasikarohÅ ti vattabbo. Nimittan ti hi vutte vosÃnaæ Ãpajjeyya; na nimittan ti vutte nirÃso visÅdeyya. Tasmà tadubhayam pi avatvà manasikÃre yeva niyojetabbo ti:- evaæ tÃva DÅghabhÃïakÃ. MajjhimabhÃïakà pan' Ãhu: nimittam idaæ, Ãvuso, kammaÂÂhÃnaæ punappunaæ manasikarohi sappurisà ti vattabbo ti. Athà 'nena nimitte yeva cittaæ Âhapetabbaæ; evam assà 'yaæ itopabhuti ÂhapanÃvasena bhÃvanà hoti. Vuttaæ h' etaæ PorÃïehi:-
          Nimitte Âhapayaæ cittaæ nÃnÃkÃraæ vibhÃvayaæ,
          DhÅro assÃsapassÃse sakaæ cittaæ nibandhatÅ ti.
Tass' evaæ nimittupaÂÂhÃnato pabhuti nÅvaraïÃni vikkhambhitÃn' eva honti, kilesà sannisinnà va, sati upaÂÂhità yeva, cittaæ upacÃrasamÃdhinà samÃhitam eva.
     Athà 'nena taæ nimittaæ neva vaïïato manasikÃtabbaæ, na lakkhaïato paccavekkhitabbaæ. Api ca kho, khattiyamahesiyà cakkavattigabbho viya, kassakena sÃli-yavagabbho viya ca, ÃvÃsÃdÅni satta asappÃyÃni vajjetvà tÃn' eva satta sappÃyÃni sevantena sÃdhukaæ rakkhitabbaæ.
     Atha naæ evaæ rakkhitvà punappunaæ manasikÃravasena vuddhiæ virÆÊhiæ gamayitvà dasavidhaæ appanÃkosallaæ sampÃdetabbaæ, viriyasamatà yojetabbÃ. Tass' evaæ ghaÂantassa pathavÅkasiïe vuttÃnukkamen' eva tasmiæ nimitte catukka-pa¤cakajjhÃnÃni nibbattanti. Evaæ nibbattacatukka-pa¤cakajjhÃno pan' ettha bhikkhu sallakkhaïa-vivaÂÂanà vasena kammaÂÂhÃnaæ va¬¬hetvà pÃrisuddhiæ pattukÃmo tad-eva jhÃnaæ pa¤cah' ÃkÃrehi visippattaæ paguïaæ katvà nÃmarÆpaæ vavatthapetvà vipassanaæ paÂÂhapeti.
     Kathaæ? So hi samÃpattito vuÂÂhÃya:- assÃsapassÃsÃnaæ samudayo karajakÃyo ca citta¤ cà ti passati.


#<[page 287]>#
%<                             3. ùnÃpÃnasati                           287>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Yathà hi kammÃragaggariyà dhamamÃnÃya bhasta¤ ca purisassa ca tajjaæ vÃyÃmaæ paÂicca vÃto sa¤carati, evam eva kÃya ¤ca citta¤ ca paÂicca assÃsapassÃsà ti. Tato assÃsapassÃse ca kÃya¤ ca rÆpan ti citta¤ ca taæ-sampayuttadhamme ca arÆpan ti vavatthapeti.
     Ayam ettha sankhepo. VitthÃrato pana nÃmarÆpavavatthÃnaæ parato Ãvibhavissati. Evaæ nÃmarÆpaæ vavatthapetvà tassa paccayaæ pariyesati, pariyesanto ca naæ disvà tÅsu pi addhÃsu nÃmarÆpassa pavattiæ Ãrabbha kankhaæ vitarati. Vitiïïakankho kalÃpasammasanavasena ti-lakkhaïaæ ÃropetvÃ, udayabbayÃnupassanÃya pubbabhÃge uppanne obhÃsÃdayo dasa vipassanupakkilese pahÃya, upakkilesavimuttaæ paÂipadäÃïaæ maggo ti vavatthapetvÃ, udayaæ pahÃya, bhangÃnupassanaæ patvÃ, nirantaraæ bhangÃnupassanena vayato upaÂÂhitesu sabbasankhÃresu nibbindanto virajjanto vimuccanto, yathÃkkamena cattÃro ariyamagge pÃpuïitvÃ, arahattaphale patiÂÂhÃya ekÆnavÅsati bhedassa paccavekkhaïÃ-¤Ãïassa pariyantaæ patto, sadevakassa lokassa aggadakkhiïeyyo hoti.
     EttÃvatà c' assa gaïanaæ Ãdiæ katvà paÂipassanÃ-pariyosÃnà ÃnÃpÃnassatisamÃdhibhÃvanà samattà hotÅ ti ayaæ sabbÃkÃrato paÂhamacatukkavaïïanÃ.
     Itaresu pana tÅsu catukkesu yasmà visuæ kammaÂÂhÃnabhÃvanÃnayo nÃma natthi, tasmà anupadavaïïanÃnayen' eva tesam evam attho veditabbo:- PÅtipaÂisaævedÅ ti-pÅtiæ paÂisaæviditaæ karonto, pÃkaÂaæ karonto--assasissÃmi passasissÃmÅ ti sikkhati.
     Tattha dvÅhÃkÃrehi pÅti paÂisaævidità hoÂi: Ãrammaïato ca asammohato ca. Kathaæ Ãrammaïato pÅti paÂisaævidità hoti? SappÅtike dve jhÃne samÃpajjati; tassa samÃpattikkhaïe jhÃnapaÂilÃbhena Ãrammaïato pÅti paÂisaævidità hoti, Ãrammaïassa paÂisaæviditattÃ. Kathaæ asammohato? SappÅtike dve jhÃne samÃpajjitvà vuÂÂhÃya jhÃnasampayuttaæ pÅtiæ khayato vayato sammasati,


#<[page 288]>#
%<288                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tassa vipassanÃkkhaïe lakkhaïapaÂivedhena asammohato pÅti paÂisaævidità hoti. Vuttaæ h' etaæ PaÂisambhidÃyaæ:- DÅ ghaæ assÃsavasena cittassa ekaggataæ avikkhepaæ pajÃnato sati upaÂÂhità hoti, tÃya satiyÃ, tena ¤Ãïena sà pÅti paÂisaævidità hoti. DÅghaæ passÃsavasena . . . rassaæ assÃsavasena . . . rassaæ passasavasena . . . sabbakÃyapaÂisaævedÅ assÃsapassÃsavasena . . . passambhayaæ kÃyasankhÃraæ assÃsa. . . passÃsavasena cittassa ekaggataæ avikkhepaæ pajÃnato sati upaÂÂhità hoti, tÃya satiyà tena ¤Ãïena sà pÅti paÂisaævidità hoti; Ãvajja [na] to sà pÅti paÂisaævidità hoti, jÃnato, passato, paccavekkhato, cittaæ adhiÂÂhahato, saddhÃya adhimuccato, viriyaæ paggaïhato, satiæ upaÂÂhÃpayato, cittaæ samÃdahato, pa¤¤Ãya pajÃnato, abhi¤¤eyyaæ . . . pari¤¤eyyaæ . . . pahÃtabbaæ . . . bhÃvetabbaæ, sacchikÃtabbaæ sacchikaroto sà pÅti paÂisaævidità hoti. Evaæ sà pÅti paÂisaævidità hotÅ ti.
     Eten' eva nayena avasesapadÃni pi atthato veditabbÃni.
Idaæ pan' ettha visesamattaæ:- tiïïaæ jhÃnÃnaæ vasena sukhapaÂisaæviditÃ, catunnam pi vasena cittasankhÃrapaÂisaævedità veditabbÃ. CittasankhÃro ti vedanÃdayo dve khandhÃ. SukhapaÂisaævedÅ-pade c'ettha vipassanÃbhÆmi dassanatthaæ:- sukhan ti dve sukhÃni:- kÃyika¤ ca sukhaæ cetasika¤ cà ti PaÂisambhidÃyaæ vuttaæ. Passambhayaæ cittasankhÃran ti oÊÃrikaæ cittasankhÃraæ passambhento, nirodhento ti attho. So vitthÃrato kÃyasankhÃre vuttanayen' eva veditabbo. Api c' ettha pÅtipade pÅtisÅsena vedanà vuttÃ, sukhapade sarÆpen' eva vedanÃ, dvÅsu cittasankhÃrapadesu:- sa¤¤Ã ca vedanà ca cetasikÃ. Ete dhammà cittapaÂibaddhà cittasankhÃrà ti vacanato sa¤¤Ã-sampayuttà vedanà ti evam vedanÃnupassanÃnayena idaæ catukkaæ bhÃsitan ti veditabbaæ.


#<[page 289]>#
%<                          3. ùnÃpÃnasati                           289>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
     Tatiyacatukke pi catunnaæ jhÃnÃnaæ vasena cittapaÂisaævedità veditabbÃ. Abhippamodayaæ cittan ti-cittaæ modento pamodento hÃsento pahÃsento-assasissÃmi passasissÃmÅ ti sikkhati. Tattha dvÅh' ÃkÃrehi abhippamodo hoti:
samÃdhivasena ca vipassanÃvasena ca. Kathaæ samÃdhivasena? SappÅtike dve jhÃne samÃpajjati, so samÃpattikkhaïe sampayuttapÅtiyà cittaæ Ãmodeti, pamodeti. Kathaæ vipassanÃvasena? SappÅtike dve jhÃne samÃpajjitvà vuÂÂhÃya jhÃnasampayuttaæ pÅtiæ khayato vayato sammasati. Evaæ vipassanÃkkhaïe jhÃnasampayuttaæ pÅtiæ Ãrammaïaæ katvà cittaæ Ãmodeti pamodeti. Evaæ paÂipanno: abhippamodayaæ cittaæ assasissÃmi passasissÃmÅ ti sikkhatÅ ti vuccati.
     SamÃdahaæ cittan ti pathamajjhÃnÃdivasena Ãrammaïe cittaæ samaæ Ãdahanto, samaæ Âhapento, tÃni và pana jhÃnÃni samÃpajjitvà vuÂÂhÃya, jhÃnasampayuttaæ cittaæ khayato vayato sampassato vipassanÃkkhaïe lakkhaïapaÂivedhena uppajjati khaïikacitt' ekaggatÃ. Evaæ uppannÃya khaïikacitt' ekaggatÃya vasena pi Ãrammaïe cittaæ samaæ Ãdahanto, samaæ Âhapento: samÃdahaæ cittaæ assasissÃmi passasissÃmÅ ti sikkhatÅ ti vuccati.
     Vimocayaæ cittan ti paÂhamajjhÃnena nÅvaraïehi cittaæ mocento vimocento, dutiyena vitakkavicÃrehi, tatiyena pÅtiyÃ, catutthena sukhadukkhehi cittaæ mocento vimocento, tÃni và pana jhÃnÃni samÃpajjitvà vuÂÂhÃya jhÃnasampayuttaæ cittaæ khayato vayato sammasati. So vipassanÃkkhaïe aniccÃnupassanÃya niccasa¤¤ato cittaæ mocento vimocento, dukkhÃnupassanÃya sukhasa¤¤ato, anattÃnupassanÃya attasa¤¤ato, nibbidÃnupassanÃya nandito, virÃgÃnupassanÃya rÃgato, nirodhÃnupassanÃya samudayato, paÂinissaggÃnupassanÃya ÃdÃnato cittaæ mocento vimocento, assasati ceva passasati ca; tena vuccati: vimocayaæ cittaæ assasissÃmi passasissÃmÅ ti sikkhatÅ ti.


#<[page 290]>#
%<290                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Evaæ cittÃnupassanÃvasena idaæ catukkaæ bhÃsitan ti veditabbaæ.
     Catutthacatukke pana aniccÃnupassÅ ti ettha tÃva aniccaæ veditabbaæ, aniccatà veditabbÃ, aniccÃnupassanà veditabbÃ, aniccÃnupassÅ veditabbo. Tattha aniccan ti pa¤cakkhandhà . KasmÃ? UppÃdavaya¤¤athatthabhÃvÃ.
Aniccatà ti tesaæ yeva uppÃdavaya¤¤athattaæ hutvÃ, abhÃvo và nibbattÃnaæ; ten' ev' ÃkÃrena aÂhatvà khaïabhangena bhedo ti attho. AniccÃnupassanà ti tassà aniccatÃya vasena rÆpÃdisu aniccan ti anupassanÃ. AniccÃnupassÅ ti tÃya anupassanÃya samannÃgato; tasmà evambhÆto assasanto passasanto ca idha aniccÃnupassÅ assasissÃmi passasissÃmÅ ti sikkhatÅ ti veditabbo.
     VirÃgÃnupassÅ ti ettha pana dve virÃgÃ:- khayavirÃgo ca accantavirÃgo ca. Tattha khayavirÃgo ti sankhÃrÃnaæ khayabhango. AccantavirÃgo ti nibbÃnaæ. VirÃgÃnupassanà ti tad-ubhayadassanavasena pavattÃ, vipassanà ca maggo ca, tÃya duvidhÃya pi anupassÃya samannÃgato hutvà assasanto passasanto ca virÃgÃnupassÅ assasissÃmi passasissÃmÅ ti sikkhatÅ ti veditabbo.
     NirodhÃnupassÅ-pade pi es' eva nayo.
     PaÂinissaggÃnupassÅ ti etthà pi dve paÂinissaggÃ: pariccÃgapaÂinissaggo ca pakkhandanapaÂinissaggo ca. PaÂinissaggo yeva anupassanÃ, paÂinissaggÃnupassanÃ: vipassanÃmaggÃnaæ etam adhivacanaæ. Vipassanà hi tad-angavasena saddhiæ khandhÃbhisankhÃrehi kilese pariccajati. Sankhatadosadassanena ca tabbiparÅte nibbÃne taæ-ninnatÃya pakkhandatÅ ti pariccÃgapaÂinissaggo ceva pakkhandanapaÂinissaggo ti ca vuccati. Maggo samucchedavasena saddhiæ khandhÃbhisankhÃrehi kilese pariccajati:- Ãrammaïakaraïena ca nibbÃne pakkhandatÅ ti pariccÃgapaÂinissaggo ceva pakkhandanapaÂinissaggo ti ca vuccati. Ubhayam pi pana purima¤ÃïÃnaæ anu-anupassanato anupassanà ti vuccati.


#<[page 291]>#
%<                             3. ùnÃpÃnasati                           291>%
TÃya duvidhÃya pi paÂinissaggÃnupassanÃya samannÃgato hutvà assasanto passasanto ca paÂinissaggÃnupassÅ assasissÃmi passasissÃmÅ ti sikkhatÅ ti veditabbo.
     Idaæ catutthacatukkaæ suddhavipassanà vasen' eva vuttaæ. PurimÃni pana tÅïi samathavipassanà vasena. Evaæ catunnaæ catukkÃnaæ vasena soÊasavatthukÃya ÃnÃpÃnasatiyà bhÃvanà veditabbÃ.
     Evaæ soÊasavatthuvasena ca pana ayaæ ÃnÃpÃnasati mahapphalà hoti mahÃnisaæsÃ. Tatr' assÃ:- ayam pi kho, bhikkhave, ÃnÃpÃnasatisamÃdhi bhÃvito bahulÅkato santo ceva païÅto cà ti adivacanato santabhÃvÃdivasenà pi mahÃnisaæsatà veditabbÃ, vitakkupacchedasamatthatÃyà pi. Ayaæ hi santa-païÅta-asecanaka-sukhavihÃrattà samÃdhi antarÃyakarÃnaæ vitakkÃnaæ vasena ito c' ito ca cittassa vidhÃvanaæ vicchinditvÃ, ÃnÃpÃnÃrammaïÃbhimukham eva cittaæ karoti. Ten' eva vuttaæ: anÃpÃnasati bhÃvetabbà vitakkupacchedÃyà ti.
     VijjÃ-vimuttipÃripÆriyà mÆlabhÃvenà pi c' assà mahÃnisaæsatà veditabbÃ. Vuttaæ h' etaæ BhagavatÃ:- ÃnÃpÃnasati, bhikkhave, bhÃvità bahulÅkatà cattÃro satipaÂÂhÃne paripÆreti, cattÃro satipaÂÂhÃnà bhÃvità bahulÅkatà satta bojjhange paripÆrenti, satta bojjhangà bhÃvità bahulÅkatà vijjÃvimuttiæ paripÆrentÅ ti.
     Api ca carimakÃnaæ assÃsapassÃsÃnaæ viditabhÃvakaraïato pi 'ssà mahÃnisaæsatà veditabbÃ. Vuttaæ h' etaæ BhagavatÃ:- evaæ bhÃvitÃya kho, RÃhula, ÃnÃpÃnasatiyÃ, evaæ bahulÅkatÃya, ye pi te carimakà assÃsapassÃsÃ, te pi vidità va nirujjhanti, no avidità ti. Tattha nirodhavasena tayo carimakÃ: bhavacarimakÃ, jhÃnacarimakÃ, cuticarimakà ti. Bhavesu hi kÃmabhave assÃsapassÃsà pavattanti, rÆpÃrÆpabhavesu nappavattanti, tasmà te bhavacarimakÃ.
JhÃnesu purime jhÃnattaye pavattanti, catutthe nappavattanti, tasmà te jhÃnacarimakÃ. Ye pana cuti-cittassa purato soÊasamena cittena saddhim uppajjitvÃ,


#<[page 292]>#
%<292                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  cuti-cittena saha nirujjhanti, ime cuti-carimakà nÃma. Ime idha carimakà ti adhippetÃ. Imaæ kira kammaÂÂhÃnaæ anuyuttassa bhikkhuno ÃnÃpÃnÃrammaïassa suÂÂhu pariggahitattÃ, cuticittassa purato soÊasamassa cittassa uppÃdakkhaïe uppÃdaæ Ãvajjayato uppÃdo pi nesaæ pÃkaÂo hoti, Âhitiæ Ãvajjayato Âhiti pi nesaæ pÃkaÂà hoti, bhangaæ Ãvajjayato ca bhango nesaæ pÃkaÂo hoti.
     Ito a¤¤aæ kammaÂÂhÃnaæ bhÃvetvà arahattaæ pattassa bhikkhuno hi Ãyu antaraæ paricchinnaæ và hoti, aparicchinnaæ vÃ. Idaæ pana soÊasavatthukaæ ÃnÃpÃnasatiæ bhÃvetvà arahattaæ pattabhikkhuno Ãyu antaraæ paricchinnam eva hoti. So: ettakaæ dÃni me ÃyusankhÃrà pavattissanti, na ito paran ti ¤atvÃ, attano dhammatÃya eva sarÅrapatijaggananivÃsanapÃrupanÃdÅni sabbakiccÃni katvà akkhÅni nimmÅleti, KoÂapabbatavihÃravÃsÅ Tissatthero viya, MahÃkara¤jiyavihÃravÃsÅ MahÃ-Tissatthero viya, DevaputtamahÃraÂÂhe Piï¬apÃtika-Tissatthero viya, CittalapabbatavihÃravÃsino dve bhÃtiyattherà viya ca.
     Tatridam ekavatthudÅpanam:- dve bhÃtiyattherÃnaæ kir' eko puïïamuposathadivase PÃtimokkhaæ osÃretvÃ, bhikkhusanghaparivuto attano vasanaÂÂhÃnaæ gantvà cankame Âhito candÃlokaæ oloketvà attano ÃyusankhÃre upadhÃretvà bhikkhusangham Ãha: tumhehi kathaæ parinibbÃyantà bhikkhÆ diÂÂhapubbà ti? Tatra keci Ãhaæsu: amhehi Ãsane nisinnakà va parinibbÃyantà diÂÂhapubbà ti. Keci amhehi ÃkÃse pallankaæ Ãbhujitvà nisinnakà ti. Thero Ãha: ahaæ dÃni vo cankamantam eva parinibbÃyamÃnaæ dassesÃmÅ ti tato cankame lekhaæ katvÃ: aham ito cankamakoÂito parakoÂiæ gantvà nivattamÃno imaæ lekhaæ patvà va parinibbÃyissÃmÅ ti vatvà cankamaæ orÆyha parabhÃgaæ gantvà nivattamÃno ekena pÃdena lekhaæ akkantakkhaïe yeva parinibbÃyi.


#<[page 293]>#
%<                  4. UpasamÃnussati                          293>%
          Tasmà have appamatto anuyu¤jetha paï¬ito
          evaæ anekÃnisaæsaæ ÃnÃpÃnasatiæ sadà ti.
          Idaæ ÃnÃpÃnassatiyaæ vitthÃrakathÃmukhaæ.
                 4. UpasamÃnussati
     ùnÃpÃnasatiyà anantaraæ uddiÂÂhaæ pana upasamÃnussatiæ bhÃvetukÃmena rahogatena patisallÅnena: yÃvatÃ, bhikkhave, dhammà sankhatà và asankhatà và virÃgo tesaæ dhammÃnaæ aggam akkhÃyati, yadidaæ mada-nimmadano pipÃsavinayo ÃlayasamugghÃto vaÂÂupacchedo taïhÃkkhayo virÃgo nirodho nibbÃnan ti evaæ sabbadukkhÆpasamasankhÃtassa nibbÃnassa gunà anussaritabbÃ.
     Tattha yÃvatà ti yattakÃ. Dhammà ti sabhÃvÃ. Sankhatà và asankhatà và ti sangamma-samÃgammapaccayehi katà và akatà vÃ. VirÃgo tesaæ dhammÃnaæ aggam akkhÃyatÅ ti tesaæ sankhatÃsankhatadhammÃnaæ virÃgo aggam akkhÃyati seÂÂho, uttamo ti vuccati.
     Tattha virÃgo ti na rÃgÃbhÃvamattam eva, atha kho yadidaæ mada-nimmadano ...pe... nibbÃnan ti yo so madanimmadano ti ÃdÅni nÃmÃni asankhatadhammo labhati, so virÃgo ti paccetabbo. So hi yasmà tam Ãgamma sabbe pi mÃnamada-purisamadÃdayo madà nimmadà amadà honti vinassanti, tasmà mada-nimmadano ti vuccati. Yasmà ca tam Ãgamma sabbà pi kÃmapipÃsà vinayaæ abbhatthaæ yÃti, tasmà pipÃsavinayo ti vuccati. Yasmà pana tam Ãgamma pa¤cakÃmaguïÃlayà samugghÃtaæ gacchanti, tasmà ÃlayasamugghÃto ti vuccati. Yasmà ca tam Ãgamma tebhÆmakaæ vaÂÂaæ upacchijjati, tasmà vaÂÂupacchedo ti vuccati.
Yasmà pana tam Ãgamma sabbaso taïhÃkkhayaæ gacchati, virajjati, nirujjhati ca, tasmà taïhÃkkhayo virÃgo nirodho ti vuccati. Yasmà pan' esa catasso yoniyo, pa¤cagatiyo, sattavi¤¤ÃïaÂÂhitiyo, nava ca sattÃvÃse aparÃparabhÃvÃya vinanato, Ãbandhanato, saæsibbanato vÃnan ti laddhavohÃrÃya taïhÃya nikkhanto, nissaÂo, visaæyutto, tasmà nibbÃnan ti vuccatÅ ti.


#<[page 294]>#
%<294                VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Evam eva tesaæ mada-nimmadanatÃdÅnaæ guïÃnaæ vasena nibbÃnasankhÃto upasamo anussaritabbo.
     Ye và pan' a¤¤e pi BhagavatÃ: asankhata¤ ca vo, bhikkhave, desessÃmi . . . sacca¤ ca pÃra¤ ca sududdasa¤ ca ajara¤ ca dhuva¤ ca nippapa¤ca¤ ca amata¤ ca siva¤ ca khema¤ ca abohuta¤ ca anÅtika¤ ca avyÃpajja¤ ca visuddhi¤ ca dÅpa¤ ca tÃna¤ ca leïa¤ ca vo bhikkhave desessÃmÅ ti Ãdisu suttesu upasamaguïà vuttÃ, tesam pi vasena anussaritabbo yeva.
     Tass' evaæ mada-nimmadanatÃdiguïavasena upasamaæ anussarato neva tasmiæ samaye rÃgapariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti, na dosa-, . . . na moha-pariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti. Ujugatam ev' assa tasmiæ samaye cittaæ hoti upasamaæ Ãrabbhà ti BuddhÃnussati-Ãdisu vuttanayen' eva vikkhambhitanÅvaraïassa ekakkhaïe jhÃnangÃni uppajjanti. UpasamaguïÃnam pana gambhÅratÃya nÃnappakÃraguïÃnussaraïÃdhimuttatÃya và appanaæ appatvà upacÃrappattajjhÃnam eva hoti. Tad-etam upasamaguïÃnussaraïavasena upasamÃnussaticc' eva sankhyaæ gacchati.
     Cha anussatiyo viya ca ayam pi ariyasÃvakass' eva ijjhati; evaæ sante pi upasamagarukena puthujjanenà pi manasikÃtabbÃ; sutavasenà pi hi upasame cittaæ pasÅdati. Ima¤ ca pana upasamÃnussatiæ anuyutto bhikkhu sukhaæ supati, sukhaæ paÂibujjhati, santindriyo hoti, santamÃnaso hirottappasamannÃgato pÃsÃdiko, païÅtÃdhimuttiko, sabrahmacÃrÅnaæ garu ca bhÃvanÅyo ca; uttariæ appaÂivijjhanto pana sugatiparÃyano hoti.
          Tasmà have appamatto bhÃvayetha vicakkhaïo
          evaæ anekÃnisaæsaæ ariye upasame satin ti.
          Idaæ upasamÃnussatiyaæ vitthÃrakathÃmukhaæ.
     Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi Magge samÃdhibhÃvanÃdhikÃre Anussati-kammaÂÂhÃnaniddeso nÃma aÂÂhamo paricchedo.


#<[page 295]>#
%<295>%
                                   IX
                           NAVAMA-PARICCHEDO
                          BRAHMAVIHùRANIDDESO
     AnussatikammaÂÂhÃnÃnantaraæ uddiÂÂhesu pana mettÃkaruïÃ-muditÃ-upekkhà ti imesu catÆsu brahmavihÃresu mettaæ bhÃvetukÃmena tÃva Ãdikammikena yogÃvacarena upacchinnapaÊibodhena gahitakammaÂÂhÃnena bhattakiccaæ katvà bhattasammadaæ paÂivinodetvà vivitte padese supa¤¤atte Ãsane sukhanisinnena Ãdito tÃva dose ÃdÅnavo khantiya¤ ca Ãnisaæso paccavekkhitabbo.
     KasmÃ? ImÃya hi bhÃvanÃya doso pahÃtabbo, khanti adhigantabbÃ, na ca sakkà ki¤ci adiÂÂhÃdÅnavaæ pahÃtuæ aviditÃnisaæsaæ và adhigantuæ; tasmÃ: duÂÂho kho, Ãvuso, dosena abhibhÆto pariyÃdiïïacitto pÃïam pi hantÅ ti ÃdÅnaæ vasena dose ÃdÅnavo daÂÂhabbo.
          Khanti paramaæ tapo titikkhà nibbÃnaæ paramaæ vadanti BuddhÃ;
          Khantibalaæ bÃlÃnÅkaæ, tam ahaæ brÆmi brÃhmaïaæ.
         Khantyà bhiyyo na vijjatŠti
ÃdÅnaæ vasena khantiyaæ Ãnisaæso veditabbo.
     Ath' evaæ diÂÂhÃdÅnavato dosato cittaæ vivecanatthÃya viditÃnisaæsÃya ca khantiyà saæyojanatthÃya mettÃbhÃvanà ÃrabhitabbÃ. ùrabhantena ca Ãdito va puggalabhedo jÃnitabbo, imesu puggalesu mettà paÂhamaæ [na] bhÃvetabbÃ,


#<[page 296]>#
%<296                     IX. BrahmavihÃraniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  imesu te va bhÃvetabbà ti. Ayaæ hi mettà appiyapuggale atippiyasahÃyake majjhatte verÅpuggale ti imesu catÆsu paÂhamaæ na bhÃvetabbÃ; lingavisabhÃge odhiso na bhÃvetabbÃ, kÃlankate na bhÃvetabbà va. KiækÃraïà appiyÃdisu paÂhamaæ na bhÃvetabbÃ? Appiyaæ hi piyaÂÂhÃne Âhapento kilamatiatippiyasahÃyakaæ majjhattaÂÂhÃne Âhapento kilamati, appamattake pi c' assa dukkhe uppanne ÃrodanÃkÃrapatto viya hoti. Majjhattaæ garuÂÂhÃne ca piyaÂÂhÃne ca Âhapento kilamati. Veriæ samanussarato kodho uppajjati, tasmà appiyÃdisu paÂhamaæ na bhÃvetabbÃ. LingavisabhÃge pana tam eva Ãrabbha odhiso bhÃventassa rÃgo uppajjati. A¤¤ataro kira amaccaputto KulÆpakattheraæ pucchi: bhante, kassa mettà bhÃvetabbÃ?
ti. Thero: piyapuggale ti Ãha. Tassa attano bhariyà piyà hoti, so tassà mettaæ bhÃvento sabbarattiæ bhittiyuddham akÃsi. Tasmà lingavisabhÃge odhiso na bhÃvetabbÃ. KÃlankate pana bhÃvento neva appanaæ, na upacÃraæ pÃpuïÃti. A¤¤ataro kira daharabhikkhu Ãcariyaæ Ãrabbha mettaæ Ãrabhi. Tassa mettà nappavattati. So mahÃtherassa santikaæ gantvÃ: bhante, paguïà va me mettÃjhÃnasamÃpatti, na ca naæ samÃpajjituæ sakkomi. Kiæ nu kho kÃraïan? ti Ãha. Thero: nimittam, Ãvuso, gavesÃhÅ ti Ãha. So gavesanto Ãcariyassa matabhÃvaæ ¤atvà a¤¤aæ Ãrabbha mettÃyanto samÃpattim appesi.  Tasmà kÃlankate na bhÃvetabbà va.
     SabbapaÂhamaæ pana: ahaæ sukhito homi, niddukkho ti và avero avyÃpajjo anÅgho sukhÅ attÃnaæ pariharÃmÅ ti và evaæ punappunaæ attani yeva bhÃvetabbÃ. Evaæ sante yaæ Vibhange vuttaæ: katha¤ ca, bhikkhave, bhikkhu mettÃsahagatena cetasà ekaæ disaæ pharitvà viharati? Seyyathà pi nÃma ekaæ puggalaæ piyaæ manÃpaæ disvà mettÃyeyya, evaæ eva sabbasatte mettÃya pharatÅ ti; ya¤ ca PaÂisambhidÃyaæ: katamehi pa¤cah' ÃkÃrehi anodhiso pharaïà mettÃ-cetovimutti? Sabbe sattà averà [hontu], avyÃpajjhÃ, anÅghÃ, sukhÅ attÃnaæ pariharantu. Sabbe pÃïÃ, sabbe bhÆtÃ,


#<[page 297]>#
%<                              MettÃbhÃvanà                            297>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  sabbe puggalÃ, sabbe attabhÃvapariyÃpannà averÃ, avyÃpajjhÃ, anÅghÃ, sukhÅ attÃnaæ pariharantÆ ti Ãdi vuttaæ; ya¤ ca MettÃsutte: sukhino và khemino hontu, sabbe sattà bhavantu sukhitattà ti Ãdivuttaæ, taæ virujjhati, na hi tattha attani bhÃvanà vuttà ti ce, ta¤ ca na virujjhati. KasmÃ?
Taæ hi appanÃvasena vuttaæ, idaæ sakkhibhÃvavasena.
Sace pi hi vassasataæ vassasahassaæ vÃ: ahaæ sukhito homÅ ti Ãdinà nayena attani mettaæ bhÃveti, nev' assa appanà uppajjati.
     Ahaæ sukhito homÅ ti bhÃvayato pana: yathà ahaæ sukhakÃmo dukkhapaÂikÆlo jÅvitukÃmo amaritukÃmo ca, evaæ a¤¤e pi sattà ti attÃnaæ sakkhiæ katvà a¤¤asattesu hitasukhakÃmatà uppajjati. Bhagavatà pi
               Sabbà disà anuparigamma cetasÃ,
               Nev' ajjhagà piyataram attanà kvaci;
               Evaæ piyo puthu attà paresaæ,
               Tasmà na hiæse paraæ atthakÃmo ti
vadatà ayaæ nayo dassito, tasmà sakkhibhÃvatthaæ paÂhamaæ attÃnaæ mettÃya pharitvà tad-anantaraæ sukhappavattanatthaæ yvÃyaæ piyo manÃpo garubhÃvanÅyo Ãcariyo và Ãcariyamatto vÃ, upajjhÃyo và upajjhÃyamatto vÃ, tassa tÃni piyavacanÃdÅni piyamanÃpattakÃraïÃni sÅlasutÃdÅni garubhÃvanÅyattakÃraïÃni ca anussaritvÃ: esa [sap]puriso sukhÅ hotu niddukkho ti Ãdinà nayena mettà bhÃvetabbÃ. EvarÆpe ca puggale kÃmaæ appanà sampajjati.
Iminà pana bhikkhunà tÃvataken' eva tuÂÂhiæ anÃpajjitvà sÅmasambhedaæ kattukÃmena tad-anantaraæ atippiyasahÃyake, atippiyasahÃyakato majjhatte, majjhattato verÅpuggale mettà bhÃvetabbÃ. BhÃventena ca ekekasmiæ koÂÂhÃse muduæ kammaniyaæ cittaæ katvà tad-anantare upasaæharitabbaæ. Yassa pana veripuggalo và natthi mahÃpurisajÃtikattà và anatthaæ karonte pi pare verisa¤¤Ã va nuppajjati, tena: majjhatte me mettÃ-cittaæ kammaniyaæ jÃtaæ, idÃni naæ verimhi upasaæharÃmÅ ti vyÃpÃro va na kÃtabbo.


#<[page 298]>#
%<298                     IX. BrahmavihÃraniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Yassa pana atthi, taæ sandhÃya vuttaæ: majjhattato verÅpuggale mettà bhÃvetabbà ti. Sace pan' assa verimhi cittaæ upasamharato tena katÃparÃdhÃnussaraïena paÂighaæ uppajjati, athà 'nena purimapuggalesu yattha katthaci punappunaæ mettaæ samÃpajjitvà vuÂÂhahitvà punappunaæ tam puggalaæ mettÃyantena paÂighaæ vinodetabbaæ. Sace evam pi vÃyamato na nibbÃti, atha
          KakacÆpama-ovÃda ÃdÅnaæ anussarato
          paÂighassa pahÃnÃya ghaÂitabbaæ punappunaæ,
ta¤ ca kho iminà ÃkÃrena attÃnaæ ovadanten' eva:- are! kujjhanapurisa! nanu vuttaæ BhagavatÃ: ubhato daï¬akena ce pi bhikkhave kakacena corà ocarakà angamangÃni okanteyyuæ, tatrà pi yo mano padoseyya, na me so tena sÃsanakaro ti ca.
          Tass' eva tena pÃpiyo yo kuddhaæ patikujjhati,
          kuddhaæ appaÂikujjhanto, sangÃmaæ jeti dujjayaæ.
          Ubhinnam atthaæ carati, attano ca parassa ca,
          paraæ sankupitaæ ¤atvà yo sato-upasammatÅ ti
ca;-Satt' ime, bhikkhave, dhammà sapattakantà sapattakaraïà kodhanaæ Ãgacchanti itthiæ và purisaæ vÃ. Katame satta? Idha, bhikkhave, sapatto sapattassa evam icchati:- Aho vatÃyaæ dubbaïïo assà ti! Taæ kissa hetu? Na, bhikkhave, sapatto sapattassa vaïïavatÃya nandati. Kodhano 'yaæ, bhikkhave, purisapuggalo kodhÃbhibhÆto kodhapareto. Ki¤cÃpi so hoti sunahÃto suvilitto kappitakesamassu odÃtavatthavasano, atha kho so dubbaïïo va hoti kodhÃbhibhÆto. Ayaæ, bhikkhave, paÂhamo dhammo sapattakanto sapattakaraïo kodhanaæ Ãgacchati itthiæ và purisaæ vÃ.
     Puna ca paraæ, bhikkhave, sapatto sapattassa evam icchati:- aho vatÃyaæ dukkhaæ passeyyà ti! ...pe... na pacurattho assà ti ...pe... na bhogavà assà ti ...pe... na yasavà assà ti ...pe... na mittavà assà ti ...pe...


#<[page 299]>#
%<                              MettÃbhÃvanà                            299>%
na kÃyassa bhedà paraæ maraïà sugatiæ saggaæ lokaæ upapajjeyyà ti. Taæ kissa hetu? Na, bhikkhave, sapatto sapattassa sugatigamanena nandati. Kodhano 'yaæ, bhikkhave, purisapuggalo kodhÃbhibhÆto kodhapareto kÃyena duccaritaæ carati, vÃcÃya, manasà duccaritaæ carati, so kÃyena vÃcÃya manasà duccaritaæ caritvà kÃyassa bhedà paraæ maraïà apÃyaæ duggatiæ vinipÃtaæ nirayaæ upapajjati kodhÃbhibhÆto ti ca: SeyyathÃpi, bhikkhave, chavÃlÃtaæ ubhato padittaæ majjhe gÆthagataæ neva gÃme kaÂÂhatthaæ pharati, na ara¤¤e kaÂÂhaÂÂhaæ pharati . . . tathÆpamÃhaæ, bhikkhave, imaæ [purisa-] puggalaæ vadÃmÅ tÅ ca, so dÃni tvaæ evaæ kujjhanto na ceva Bhagavato sÃsanakaro bhavissasi, paÂikujjhanto ca kuddhapurisato pi pÃpiyo hutvà na dujjayaæ sangÃmaæ jessasi. Sapattakaraïe ca dhamme attà va attano karissasi. ChavÃlÃtÆpamo ca bhavissasÅ ti. Tass' evaæ ghaÂayato vÃyamato sace taæ paÂighaæ vÆpasammati, icc' etaæ kusalaæ. No ce vÆpasammati, atha yo yo dhammo tassa puggalassa vÆpasanto hoti parisuddho, anussariyamÃno pasÃdaæ Ãvahati, taæ taæ anussaritvà ÃghÃto paÂivinetabbo.
     Ekaccassa hi kÃyasamÃcÃro va upasanto hoti. UpasantabhÃvo c' assa bahuæ vattapaÂipattiæ karontassa sabbajanena ¤Ãyati. VacÅsamÃcÃra-manosamÃcÃrà pana avÆpasantà honti, tassa te acintetvà kÃyasamÃcÃravÆpasamo yeva anussaritabbo. Ekaccassa vacÅsamÃcÃro va upasanto hoti, upasantabhÃvo c' assa sabbajanena ¤Ãyati. So hi pakatiyà ca paÂisanthÃrakusalo hoti sakhilo sukhasambhÃso sammodako uttÃnamukho pubbabhÃsÅ madhurena sarena dhammaæ osÃreti, parimaï¬alehi padavya¤janehi dhammakathaæ katheti. KÃyasamÃcÃra-manosamÃcÃrà pana avÆpasantà honti, tassa te acintetvà vacÅsamÃcÃravÆpasamo yeva anussaritabbo. Ekaccassa manosamÃcÃro va upasanto hoti, upasantabhÃvo c' assa cetiyavandanÃdisu sabbajanassa pÃkaÂo hoti. Yo hi avÆpasantacitto hoti, so cetiyaæ và bodhiæ và there và vandamÃno na sakkaccaæ vandati, dhammasavaïamaï¬ape vikkhittacitto và pacalÃyanto và nisÅdati;


#<[page 300]>#
%<300                     IX. BrahmavihÃraniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  upasantacitto pana okappetvà sakkaccaæ vandati, ohitasoto aÂÂhiækatvà kÃyena và vÃcÃya và cittappasÃdaæ karonto dhammaæ suïÃti. Iti ekaccassa manosamÃcÃro va upasanto hoti, kÃyavacÅsamÃcÃrà avÆpasantà honti, tassa te acintetvà manosamÃcÃravÆpasamo yeva anussaritabbo.
Ekaccassa pana imesu tÅsu dhammesu eko pi avÆpasanto hoti, tasmiæ puggale: ki¤cÃpi esa idÃni manussaloke carati atha kho katipÃhassa accayena aÂÂha mahÃniraya-soÊasa-ussadanirayaparipÆrako bhavissatÅ ti kÃru¤¤aæ Âhapetabbaæ.
KÃru¤¤am pi hi paÂicca ÃghÃto vÆpasammati. Ekaccassa tayo pi 'me dhammà vÆpasantà honti, tassa naæ yaæ icchati, taæ taæ anussaritabbaæ, tÃdise hi puggale na dukkarà hoti mettÃbhÃvanà ti. Imassa ca atth' assa ÃvibhÃvatthaæ: pa¤c 'ime Ãvuso ÃghÃtapaÂivinayÃ, yattha bhikkhuno uppanno ÃghÃto sabbaso paÂivinodetabbo ti idaæ Pa¤cakanipÃte ùghÃtapaÂivinayasuttaæ vitthÃretabbaæ.
     Sace pan' assa evam pi vÃyamato ÃghÃto uppajjati yeva, athà 'nena evam attà ovaditabbo:-
          Attano visaye dukkhaæ katan te yadi verinÃ,
          kiæ tassà visaye dukkhaæ sacitte kattum icchasi?
          BahÆpakÃraæ hitvÃna ¤Ãtivaggaæ rudaæ mukhaæ
          mahÃnatthakaraæ kodhaæ sapattaæ na jahÃsi kiæ?
          YÃni rakkhasi sÅlÃni, tesaæ mÆlanikantanaæ
          kodhaæ nÃm' upaÊÃlesi-ko tayà sadiso jaÊo?
          Kataæ anariyaæ kammaæ parena iti kujjhasi:
          kin nu tvaæ tÃdisaæ yeva so sayaæ kattum icchasi?
          DosetukÃmo yadi taæ, amanÃpaæ paro kari:
          dosuppÃdena tass' eva kiæ pÆresi manorathaæ?
          Dukkhaæ tassa ca nÃma tvaæ, kuddho kÃhasi và na vÃ,
          attÃnaæ pan' idÃn' eva kodhadukkhena bÃdhasi?
          Kodhaæ và ahitaæ maggaæ arÆÊhà yadi verino,
          kasmà tuvam pi kujjhanto tesaæ yevà 'nusikkhasi?
          Yaæ dosaæ tava nissÃya sattunà appiyaæ kataæ,
          tam eva dosaæ chindassu kim aÂÂhÃne viha¤¤asi?


#<[page 301]>#
%<                              MettÃbhÃvanà                            301>%
          Khaïikattà ca dhammÃnaæ, yehi khandhehi te kataæ
          amanÃpaæ niruddhà te kassa dÃnÅ 'dha kujjhasi?
          Dukkhaæ karoti yo yassa, taæ vinà kassa so kare;
          sayam pi dukkhahetu tvam iti kiæ tassa kujjhasÅ ti?
     Sace pan' assa evaæ attÃnaæ ovadato pi paÂighaæ neva vÆpasammati, athà 'nena attano ca parassa ca kammassa katà paccavekkhitabbÃ. Tattha attano tÃva ekaæ paccavekkhitabbÃ: ambho! tvaæ tassa kuddho kiæ karissasi?
nanu tav' eva c' etaæ dosanidÃnaæ kammaæ anatthÃya saævattissati? Kammassako hi tvaæ, kammadÃyÃdo, kammayoni, kammabandhu kammappaÂisaraïo, yaæ kammaæ karissasi tassa dÃyÃdo bhavissasi, ida¤ ca te kammaæ neva sammÃsambodhiæ, na paccekabodhiæ, na sÃvakabhÆmiæ, na brahmattasakkattacakkavattipadesarÃjÃdi-sampattÅnaæ a¤¤ataraæ sampattiæ sÃdhetuæ samatthaæ, atha kho sÃsanato cÃvetvà vighÃsÃdÃdibhÃvassa ceva nerayikÃdidukkhavisesÃna¤ ca te saævattanikam idaæ kammaæ, so tvam idaæ karonto ubhohi hatthehi vÅtaccike  và angÃre gÆthaæ và gahetvà paraæ paharitukÃmo puriso viya attÃnam eva paÂhamaæ dahasi ceva duggandha¤ ca karosÅ ti.  Evaæ attano kammassa kataæ paccavekkhitvà parassa pi evaæ paccavekkhitabbÃ:-  so pi tava kujjhitvà kiæ karissati?  Nanu etass' ev' etaæ anatthÃya saævattissati? kammassako hi ayam Ãyasmà kammadÃyÃdo ...pe...?  Yaæ kammaæ karissati, tassa dÃyÃdo bhavissati?  Ida¤ c' assa kammaæ neva sammÃsambodhiæ, na paccekabodhiæ, na sÃvakabhÆmiæ, na brahmattasakkattacakkavattipadesarÃjÃdisampattÅnaæ a¤¤ataraæ sampattiæ sÃdhetuæ samatthaæ, atha kho sÃsanato cÃvetvà vighÃsÃdÃdibhavassa ceva nerayikÃdidukkhavisesÃna¤ c' assa saævattanikaæ idaæ kammaæ.
SvÃyaæ idaæ karonto paÂivÃte Âhatvà paraæ rajena okiritukÃmo puriso viya attÃnaæ yeva okiratÅ ti.
     Vuttaæ h' etaæ BhagavatÃ:-
               Yo appadutÂhassa narassa dussati,
               suddhassa posassa andngaïassa,


#<[page 302]>#
%<302                     IX. BrahmavihÃraniddeso>%
               tam eva bÃlaæ pacceti pÃpaæ
               sukhumo rajo paÂivÃtaæ va khitto ti.
     Sace pan' assa evaæ kammassa katam pi paccavekkhato neva vÆpasammati, athà 'nena Satthu pubbacariyaguïà anussaritabbÃ. TatrÃyaæ paccavekkhaïÃnayo:-`Ambho pabbajita! nanu te Satthà pubb' eva sambodhà anabhisambuddho Bodhisatto pi samÃno cattÃri asankheyyÃni kappasatasahassa¤ ca pÃramiyo pÆrayamÃno tattha tattha vadhakesu pi paccatthikesu cittaæ nappadÆsesi ? SeyyathÅdaæ SÅlavajÃtake tÃva attano deviyà paduÂÂhena pÃpaamaccena ÃnÅtassa paÂira¤¤o tiyojanasataæ rajjaæ gaïhantassa nisedhanatthÃya uÂÂhitÃnaæ amaccÃnaæ Ãvudham pi chupituæ na adÃsi. Puna saddhiæ amaccasahassena ÃmakasusÃne gaÊappamÃïaæ bhÆmiæ khaïitvà nikha¤¤amÃno cittappadosamattam pi akatvà kuïapakhÃdanatthaæ ÃgatÃnaæ singÃlÃnaæ paæsuviyÆhanaæ nissÃya purisakÃraæ katvà paÂiladdhajÅvito yakkhÃnubhÃvena attano sirigabbhaæ orÆyha sirisayane sayitaæ paccatthikaæ disvà kopaæ akatvà va a¤¤ama¤¤aæ sapathaæ katvà taæ mittaÂÂhÃne Âhapayitvà Ãha:-
          ùsiæseth' eva puriso na nibbindeyya paï¬ito,
          PassÃmi vo 'ham attÃnaæ yathà icchiæ tathà ahun ti.
     KhantivÃdÅ-jÃtake dummedhena KÃsi-ra¤¤Ã:- kiæ vÃdÅ tvaæ, samaïà ti puÂÂho: khantivÃdÅ nÃmà 'han ti vutte sakaïÂakÃhi kasÃhi tÃÊetvà hatthapÃdesu chijjamÃnesu kopamattam pi na akÃsi.
     Anacchariya¤ c' etaæ, yaæ mahallako pabbajÆpagato evaæ kareyya, CÆÊadhammapÃlajÃtake pana uttÃnaseyyako pi samÃno:-
          CandanarasÃnulittà bÃhà chijjanti DhammapÃlassa,
          dÃyÃdassa pathavyÃ, pÃïà me, deva, rujjhantÅ ti.
Evaæ vippalapamÃnÃya mÃtuyà pitarà MahÃpatÃpena nÃma ra¤¤Ã vaæsakaÊiresu viya catÆsu hatthapÃdesu chedÃpitesu, tÃvatà pi santuÂÂhiæ anÃpajjitvÃ:


#<[page 303]>#
%<                              MettÃbhÃvanà                            303>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  sÅsam assa chindathà ti Ãïatte: ayaæ 'dÃni te cittasanniggaïhaïakÃlo, idÃni, ambho! DhammapÃlasÅsacchedÃïÃpake pitari, sÅsacchedake purise, paridevamÃnÃya mÃtari, attani cà ti imesu catÆsu samacitto hotÅ ti dalhaæ samÃdÃnam adhiÂÂhÃya paduÂÂhÃkÃramattam pi na akÃsi.
     Ida¤ cà pi anacchariyam eva, yaæ manussabhÆto evam akÃsi; tiracchÃnabhÆto pi pana chaddanto nÃma vÃraïo hutvà visappÅtena sallena nÃbhiyaæ viddho pi tÃva anatthakÃrimhi luddake cittaæ nappadÆsesi. Yath' Ãha:-
               Samappito puthusallena nÃgo,
               aduÂÂhacitto luddakaæ ajjhabhÃsi:
               kim atthiyaæ, kassa vÃ, samma! hetu
               mamaæ vadhi? kassa và 'yaæ payogo? ti.
Evaæ vatvà ca: KÃsi-ra¤¤o mahesiyà tava dantÃnam atthÃya pesito 'mhi, bhadante! ti vutte tassà manorathaæ pÆrento chabbaïïarasminiccharaïasamujjalitacÃrusobhe attano dante chetvà adÃsi.
     MahÃkapi hutvÃ, attanà yeva pabbatapapÃtato uddharitena purisena:-
          Bhakkho ayaæ manussÃnaæ yath' ev' a¤¤e vane migÃ,
          yannÆn' imaæ vadhitvÃna chÃto, khÃdeyya vÃnaraæ.
          Asito va gamissÃmi maæsam ÃdÃya sambalaæ,
          kantÃraæ nittharissÃmi pÃtheyyaæ me bhavissatÅ ti.
Evaæ cintetvà silaæ ukkhipitvà matthake sampadÃlite, assupuïïehi nettehi taæ purisaæ udikkhamÃno:-
          MÃ ayyosi me, bhadante! tvaæ nÃm' etÃdisaæ kari!
          tvaæ kho 'si nÃma dÅghÃvu a¤¤aæ vÃretum arahasÅ ti
vatvà tasmiæ purise cittaæ appadÆsetvà attano ca dukkhaæ acintetvà tam eva purisaæ khemantabhÆmiæ sampÃpesi.
     BhÆridatto nÃma nÃgarÃjà hutvà uposathangÃni adhiÂÂhÃya vammikamuddhanisayamÃno kappuÂÂhÃnaggisadisena osadhena sakalasarÅre si¤cayamÃno pi,


#<[page 304]>#
%<304                     IX. BrahmavihÃraniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  peÊÃya pakkhipitvà sakala-JambudÅpe kÅÊapiyamÃno pi tasmiæ brÃhmaïe manopadosamattam pi na akÃsi. Yath' Ãha:-
          PeÊÃya pakkhipante pi maddante pi ca pÃïinÃ,
          alampÃne na kuppÃmi sÅlakhaï¬abhayà mamà ti.
Campeyyo pi nÃgarÃjà hutvà ahituï¬ikena viheÂhiyamÃno manopadosamattam pi na uppÃdesi. Yath' Ãha:-
          Tadà pi maæ dhammacÃriæ upavuttaæ uposathaæ
          ahituï¬iko gahetvÃna rÃjadvÃram pi kÅÊati.
          Yam so vaïïaæ cintayati nÅlaæ pÅta¤ ca lohitaæ,
          tassa cittÃnuvattanto homi cintitasannibho.
          Thalaæ kareyyaæ udakaæ, udakam pi thalaæ kare;
          yadÅ 'haæ tassa kuppeyyaæ khaïena chÃrikaæ kare.
          Yadi cittavasÅ hessaæ, parihÃyissÃmi sÅlato,
          sÅlena parihÅnassa uttamattho na sijjhatÅ ti.
     SankhapÃlanÃgarÃjà hutvà tikhiïÃhi sattÅhi aÂÂhasu ÂhÃnesu ovijjhitvà pahÃramukhehi sakaïÂakÃlatÃyo pavesetvà nÃsÃya daÊhaæ rajjuæ pakkhipitvà soÊasahi bhojaputtehi kÃjenÃdÃya vayhamÃno dharaïÅtale ghaæsiyamÃnasarÅro mahantaæ dukkhaæ paccanubhonto kujjhitvà olokitamatten' eva sabbe bhojaputte bhasmaæ kÃtuæ samattho pi samÃno cakkhuæ ummÅletvà paduÂÂhÃkÃramattam pi na akÃsi.
Yath' Ãha:
          CÃtuddasiæ pa¤cadasiæ, AÊÃra! uposathaæ niccam upavasÃmi;
          ath' Ãgamuæ soÊasa bhojaputtà rajjuæ gahetvÃna daÊha¤ ca pÃsaæ.
          ChetvÃna nÃsaæ atikassa rajjuæ, nayiæsu maæ sampariggayha luddÃ;
          EtÃdisaæ dukkham ahaæ titikkhaæ uposathaæ appaÂikopayanto ti.


#<[page 305]>#
%<                              MettÃbhÃvanà                            305>%
     Na kevala¤ ca etÃn' eva, a¤¤Ãni pi MÃtuposakajÃtakÃdisu anekÃni acchariyÃni akÃsi. Tassa te idÃni sabba¤¤utaæ pattaæ sadevake loke kenaci appaÂisamakhantiguïaæ taæ Bhagavantaæ satthÃraæ apadisato paÂighacittaæ nÃma uppÃdetuæ ativiya ayuttaæ appatirÆpan ti.
     Sace pan' assa evaæ satthu pubbacaritaguïaæ paccavekkhato pi dÅgharattaæ kilesÃnaæ dÃsavyaæ upagatassa neva taæ paÂighaæ vÆpasammati, athà 'nena anamataggiyÃni paccavekkhitabbÃni. Tatra hi vuttaæ:- na so, bhikkhave, satto sulabharÆpo, yo na mÃtà bhÆtapubbo, yo na pità bhÆtapubbo, yo na bhÃtÃ, yo na bhaginÅ, yo na putto, yo na dhÅtà bhÆtapubbo ti. Tasmà tasmiæ puggale evaæ cittaæ uppÃdetabbaæ:- ayaæ kira me atÅte mÃtà hutvà dasamÃse kucchiyà pariharitvà muttakarÅsakheÊasinghÃïikÃdÅni haricandanaæ viya ajigucchamÃnà apanetvÃ, ure nacchÃpentÅ, ankena pariharamÃnà posesi; pità hutvà ajapathasankupathÃdÅni gantvà vÃïijjaæ payojayamÃno mayham atthÃya jÅvitam pi pariccajitvà ubhato vyÆÊhe sangÃme pavisitvà nÃvÃya mahÃsamuddaæ pakkhanditvà a¤¤Ãni ca dukkarÃni karitvÃ: puttake posessÃmÅ ti tehi tehi upÃyehi dhanaæ saæharitvà mam posesi; bhÃtà bhaginÅ putto dhÅtà ca hutvà [pi], ida¤ c' ida¤ ca upakÃraæ akÃsÅ ti tatra me nappatirÆpaæ manaæ padÆsetun ti.
     Sace pana evam pi cittaæ nibbÃpetuæ na sakkoti yeva, athà 'nena evaæ mettÃnisaæsà paccavekkhitabbÃ:- ambho pabbajita! nanu vuttaæ BhagavatÃ:- mettÃya kho, bhikkhave, cetovimuttiyà ÃsevitÃya bhÃvitÃya bahulÅkatÃya yanÅkatÃya vatthukatÃya anuÂÂhitÃya paricitÃya susamÃraddhÃya ekÃdas' Ãnisaæsà pÃÂikankhÃ. Katame ekÃdasa? Sukhaæ supati, sukhaæ paÂibujjhati, na pÃpakaæ supinaæ passati, manussÃnaæ piyo hoti, amasnussÃnaæ piyo hoti, devatà rakkhanti, nÃssa aggi và visaæ và satthaæ và kamati, tuvaÂaæ cittaæ samadhiyati, mukhavaïïo pasÅdati, asammÆÊho kÃlaæ karoti, uttarim appaÂivijjhanto brahmalokÆpago hotÅ ti.


#<[page 306]>#
%<306                     IX. BrahmavihÃraniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Sace tvaæ idaæ cittaæ na nibbÃpessasi, imehi Ãnisaæsehi paribÃhiro bhavissasÅ ti.
     Evam pi nibbÃpetuæ asakkontena pana dhÃtuvinibbhogo kÃtabbo:- Kathaæ, ambho pabbajita! tvaæ pana etassa kujjhamÃno kassa kujjhasi, kiæ kesÃnaæ kujjhasi, udÃhu lomÃnaæ, nakhÃnaæ . . . muttassa kujjhasi, athavà pana kesÃdisu pathavÅdhÃtuyà kujjhasi, ÃpodhÃtuyÃ, tejodhÃtuyÃ, vÃyodhÃtuyà kujjhasi, ye và pa¤cakkhandhe, dvÃdasÃyatanÃni, aÂÂhÃrasa dhÃtuyo upÃdÃya ayam Ãyasmà itthannÃmo ti vuccati, tesu kiæ rÆpakkhandhassa kujjhasi, udÃhu vedanÃ-, sa¤¤Ã-, sankhÃra-, vi¤¤Ãïakkhandhassa kujjhasi, kiæ và cakkhÃyatanassa kujjhasi, kiæ rÆpÃyatanassa kujjhasi ...pe... kiæ manÃyatanassa kujjhasi, kiæ dhammÃyatanassa kujjhasi, kiæ và cakkhudhÃtuyà kujjhasi, kiæ rÆpadhÃtuyÃ, kiæ cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtuyà ...pe... kiæ manodhÃtuyÃ, kiæ dhammadhÃtuyÃ, kiæ manovi¤¤ÃïadhÃtuyà ti. Evaæ hi dhÃtuvinibbhogaæ karoto Ãragge sÃsapassa viya ÃkÃse cittakammassa viya ca kodhassa patiÂÂhÃnaÂÂhÃnaæ na hoti.
     DhÃtuvinibbhogaæ pana kÃtuæ asakkontena dÃnasaævibhÃgo kÃtabbo, attano santakaæ parassa dÃtabbaæ, parassa santakaæ attanà gahetabbaæ. Sace pana paro bhinnÃjÅvo hoti aparibhogÃrahaparikkhÃro, attano santakam eva dÃtabbaæ. Tass' evaæ karoto ekanten' eva tasmiæ puggale ÃghÃto vÆpasammati. Itarassa ca atÅtajÃtito paÂÂhÃya anubandho pi kodho taæ khaïa¤ yeva vÆpasammati, CittalapabbatavihÃre tikkhattuæ vuÂÂhÃpitasenÃsanena piï¬apÃtikattherena: ayaæ, bhante, aÂÂha-kahÃpaïagghanako patto mama mÃtarà upÃsikÃya dinno dhammiyalÃbho mahÃupÃsikÃya pu¤¤alÃbhaæ karothà ti vatvà dinnaæ pattam laddhamahÃtherassa viya. Evaæ mahÃnubhÃvaæ h' etaæ dÃnaæ nÃma. Vuttam pi c' etaæ:-
          Adantadamanaæ dÃnaæ, dÃnaæ sabbattha sÃdhakaæ;
          DÃnena piyavÃcÃya, unnamanti namanti cà ti.


#<[page 307]>#
%<                              MettÃbhÃvanà                            307>%
     Tass' evaæ verÅpuggale vÆpasantapaÂighassa yathà piyÃtippiyasahÃyakamajjhattesu, evaæ tasmim pi mettÃvasena cittaæ pavattati.
     Athà 'nena punapnaæ mettÃyantena attani piyapuggale majjhatte verÅpuggale ti catÆsu janesu samacittataæ sampÃdentena sÅmasambhedo kÃtabbo. Tass' idaæ lakkhaïaæ:-
sace imasmiæ puggale piya-majjhatta-verÅhi saddhiæ attacatutthe ekasmiæ padese nisinne corà ÃgantvÃ:- bhante, ekaæ bhikkhuæ amhÃkaæ dethà ti vatvÃ:- kiæ kÃraïà ti vutt' etaæ: mÃretvà gaÊalohitaæ gahetvà balikaraïatthÃvà ti vadeyyuæ, tatra c' eso bhikkhu: asukaæ và asukaæ và gaïhantÆ ti cinteyya, akato va hoti sÅmasambhedo. Sace pi:- maæ gaïhantu, mà ime tayo ti pi cinteyya, akato va hoti sÅmasambhedo. KasmÃ? Yassa yassa hi gahaïam icchati, tassa tassa ahitesÅ hoti, itaresaæ yeva hitesÅ hotiYadà pana catunnaæ janÃnam antare ekaæ corÃnaæ dÃtabbaæ na passati attani ca tesu ca tÅsu janesu samam eva cittaæ pavatteti, kato hoti sÅmasambhedo. Ten Ãhu PorÃïÃ:-
          Attani hitamajjhatte ahite ca catubbidhe
          yadà passati nÃnattaæ hitacitto va pÃïinaæ,
          Na nikÃmalÃbhÅ mettÃya kusalÅ ti pavuccati
          yadà catasso sÅmÃyo sambhinnà honti bhikkhuno.
          Samaæ pharati mettÃya, sabbaæ lokaæ sadevakaæ,
          mahÃviseso purimena yassa sÅmà na ¤ÃyatÅ ti.
     Evaæ sÅmÃsambhedasamakÃlam eva ca iminà bhikkhunà nimitta¤ ca upacÃra¤ ca laddhaæ hoti. SÅmÃsambhede pana kate tam eva nimittaæ Ãsevanto bhÃvento bahulÅkaronto appakasiren' eva pathavÅ-kasiïe vuttanayen' eva appanaæ pÃpuïÃti. EttÃvatà 'nena adhigataæ hoti pa¤cangavippahÅnaæ pa¤cangasamannÃgataæ tividhakalyÃïaæ dasalakkhaïasampannaæ paÂhamajjhÃnaæ mettÃsahagataæ. Adhigate ca tasmiæ tad eva nimittaæ Ãsevanto bhÃvento bahulÅkaronto anupubbena catukkanaye dutiyatatiyajjhÃnÃni, pa¤cakanaye dutiyatatiyacatutthajjhÃnÃni ca pÃpuïÃti.


#<[page 308]>#
%<308                     IX. BrahmavihÃraniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  So hi paÂhamajjhÃnÃdÅnaæ a¤¤ataravasena mettÃsahagatena cetasà ekaæ disaæ pharitvà viharati. Tathà dutiyaæ, tathà tatiyaæ, tathà catutthaæ. Iti uddham adho tiriyaæ sabbadhi sabbattatÃya sabbÃvantaæ lokaæ mettÃsahagatena cetasà vipulena mahaggatena appamÃïena averena avyÃpajjena pharitvà viharati. PaÂhamajjhÃnÃdivasena appanÃppattacittass' eva hi ayaæ vikubbanà sampajjati.
     Ettha ca mettÃsahagatenà ti mettÃya samannÃgatena.
     Cetasà ti cittena.
     Ekaæ disan ti ekam ekissà disÃya paÂhamapariggahitaæ sattam upÃdÃya ekadisÃpariyÃpannasattapharaïavasena vuttaæ.
     Pharitvà ti phusitvà Ãrammaïaæ katvÃ.
     ViharatÅ ti brahmavihÃrÃdhiÂÂhitaæ iriyÃpathavihÃraæ pavatteti.
     Tathà dutiyan ti yathà puratthimÃdisu disÃsu yaæ ki¤ci ekaæ disaæ pharitvà viharati, tath' eva tadanantaraæ dutiyaæ tatiyaæ catuttha¤ cà ti attho.
     Iti uddhan ti eten' eva nayena purimaæ disan ti vuttaæ hoti.
     Adho tiriyan ti adhodisam pi tiriyaæ disam pi. Evam evaæ tattha ca adho ti heÂÂhÃ. Tiriyan ti anudisÃsu. Evaæ sabbadisÃsu assamaï¬ale assam iva mettÃsahagataæ cittaæ sÃreti pi paccÃsÃreti pÅ ti. EttÃvatà ekamekaæ disaæ pariggahetvà odhiso mettÃpharaïaæ dassitaæ.
     SabbadhÅ ti Ãdi pana anodhiso dassanatthaæ vuttaæ.
     Tattha sabbadhÅ ti sabbattha.
     SabbattatÃyà ti sabbesu hÅnamajjhimukkaÂÂhamittasapattamajjhattÃdippabhedesu attatÃya. Ayaæ parasatto ti vibhÃvaæ akatvà attasamatÃyà ti vuttaæ hoti. Athavà sabbattatÃyà ti sabbena cittabhÃgena Åsakam pi bahi avikkhipamÃno ti vuttaæ hoti.


#<[page 309]>#
%<                              MettÃbhÃvanà                            309>%
     SabbÃvantan ti sabbasattavantaæ, sabbasattayuttan ti attho.
     Lokan ti sattalokaæ.
     Vipulenà ti evam ÃdipariyÃyadassanato pan' ettha puna mettÃsahagatenà ti vuttaæ. Yasmà và ettha odhiso pharaïe viya puna tathÃ-saddo và iti-saddo và na vutto, tasmà puna mettÃsahagatena cetasà ti vuttaæ, nigamavasena và etaæ vuttaæ. Vipulenà ti ettha ca pharaïavasena vipulatà daÂÂhabbÃ.
     BhÆmivasena pana etaæ mahaggataæ.
     Paguïavasena ca appamÃïasattÃrammaïavasena ca appamÃïaæ.
     VyÃpÃdapaccatthikappahÃnena averaæ.
     DomanassappahÃnato avyÃpajjaæ niddukkhan ti vuttaæ hoti.
     Ayaæ mettÃsahagatena cetasà ti Ãdinà nayena vuttÃya vikubbanÃya attho. Yathà cà 'yaæ appanÃppattacittass' eva vikubbanà sampajjati, tathà yam pi PaÂisambhidÃyaæ:- pa¤cah' ÃkÃrehi anodhiso pharaïà mettÃ-cetaso vimutti, sattah' ÃkÃrehi odhiso pharaïà mettÃ-cetovimutti, dasah' ÃkÃrehi disÃpharaïà mettÃ-cetovimuttÅ ti vuttaæ, tam pi appanÃppattacittass' eva sampajjatÅ ti veditabbaæ.
     Tattha ca sabbe sattà averà avyÃpajjà anÅghà sukhÅ attÃnaæ pariharantu, sabbe pÃïÃ, sabbe bhÆtÃ, sabbe puggalÃ, sabbe attabhÃvapariyÃpannà averà ...pe... pariharantÆ ti imehi pa¤cah' ÃkÃrehi anodhiso pharaïà mettÃcetovimutti veditabbÃ. Sabbà itthiyo averà ...pe... attÃnaæ pariharantu, sabbe purisÃ, sabbe ariyÃ, sabbe anariyÃ, sabbe devÃ, sabbe manussÃ, sabbe vinipÃtikà averà ...pe... pariharantÆ ti imehi sattah' ÃkÃrehi odhiso pharaïà mettÃcetovimutti veditabbÃ.
     Sabbe puratthimÃya disÃya sattà averà ...pe... attÃnaæ pariharantu. Sabbe pacchimÃya disÃya, sabbe uttarÃya disÃya, sabbe dakkhiïÃya disÃya, sabbe puratthimÃya anudisÃya, sabbe pacchimÃya anudisÃya, sabbe uttarÃya anudisÃya, sabbe dakkhiïÃya anudisÃya.


#<[page 310]>#
%<310                     IX. BrahmavihÃraniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Sabbe heÂÂhimÃya disÃya, sabbe uparimÃya disÃya sattà averà ...pe... pariharantu. Sabbe puratthimÃya disÃya pÃïÃ, bhÆtÃ, puggalÃ, attabhÃvapariyÃpannà averà ...pe... pariharantu. Sabbà puratthimÃya disÃya itthiyo, sabbe purisÃ, ariyÃ, anariyÃ, devÃ, manussÃ, vinipÃtikà averà ...pe... pariharantu. Sabbà pacchimÃya disÃya, uttarÃya, dakkhiïÃya, puratthimÃya anudisÃya, pacchimÃya, uttarÃya, dakkhiïÃya anudisÃya, heÂÂhimÃya disÃya, uparimÃya disÃya itthiyo ...pe... vinipÃtikà averà avyÃpajjà anÅghà sukhÅ attÃnaæ pariharantÆ ti imehi dasah' ÃkÃrehi disÃpharaïà mettÃcetovimutti veditabbÃ.
     Tattha sabbe ti anavasesapariyÃdÃnam etaæ.
     Sattà ti rÆpÃdisu khandhesu chandarÃgena sattà visattà ti sattÃ. Vuttaæ h' etaæ BhagavatÃ: RÆpe kho, RÃdha, yo chando yo rÃgo yà nandi, yà taïhÃ, tatra satto, tatra visatto, tasmà satto ti vuccati, vedanÃya, sa¤¤Ãya, sankhÃresu, vi¤¤Ãïe yo chando yo rÃgo yà nandÅ yà taïhÃ, tatra satto, tatra visatto, tasmà satto ti vuccatÅ ti. RÆÊhÅsaddena pana vÅtarÃgesu pi ayaæ vohÃro vattati yeva, vilÅvamaye pi vÅjanivisese tÃlavaïÂavohÃro viya. Akkharacintakà pana atthaæ avicÃretvà nÃmamattam etan ti icchanti. Ye pi atthaæ vicÃrenti, te satvÃ-yogena sattà ti icchanti.
     PÃïanatÃya pÃïÃ; assÃsapassÃsÃyattavuttitÃyà ti attho.
     BhÆtattà bhÆtÃ; sambhÆtattà abhinibbattattà ti attho.
Pun ti vuccati nirayo, tasmiæ galantÅ ti puggalÃ; gacchantÅ ti attho.
     AttabhÃvo vuccati sarÅraæ, khandhapa¤cakam eva vÃ, tam upÃdÃya pa¤¤attimattasambhÃvato. Tasmiæ attabhÃve pariyÃpannà ti attabhÃvapariyÃpannÃ.
     PariyÃpannà ti paricchinnà antogadhà ti attho. Yathà ca sattà ti vacanaæ, evaæ sesÃni pi rÆÊhÅvasena Ãropetvà sabbÃn' etÃni sabbasattavevacanÃnÅ ti veditabbÃni. KÃma¤ ca a¤¤Ãni pi:-.


#<[page 311]>#
%<                              MettÃbhÃvanà                            311>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  sabbe jantÆ, sabbe jÅvà ti ÃdÅni sabbasattavevacanÃni atthi; pÃkaÂavasena pana imÃn' eva pa¤ca gahetvà pa¤cah' ÃkÃrehi anodhiso pharaïà mettÃcetovimuttÅ ti vuttaæ.
     Ye pana sattÃ, pÃïà ti ÃdÅnaæ na kevalaæ vacanamattato va, atha kho atthato pi nÃnattam eva iccheyyuæ, tesaæ anodhiso pharaïà virujjhati. Tasmà tathà atthaæ agahetvà imesu pa¤casu ÃkÃresu a¤¤ataravasena anodhiso mettà pharitabbÃ. Ettha ca sabbe sattà averà hontÆ ti ayam ekà appanÃ; avyÃpajjà hontÆ ti ayam ekà appanÃ; avyÃpajjà ti vyÃpÃdarahitÃ. AnÅghà hontÆ ti ayam ekà appanÃ, anÅghà ti niddukkhÃ. SukhÅ attÃnaæ pariharantÆ ti ayam ekà appanÃ, tasmà imesu pi padesu yaæ yaæ pÃkaÂaæ hoti, tassa tassa vasena mettà pharitabbÃ. Iti pa¤casu ÃkÃresu catunnaæ appanÃnaæ vasena anodhiso pharaïe vÅsati appanà honti. Odhiso pharaïe pana sattasu ÃkÃresu catunnaæ vasena aÂÂhavÅsati.
     Ettha ca itthiyo purisà ti lingavasena vuttaæ.
     Ariyà anariyà ti ariyaputhujjanavasena.
     Devà manussà vinipÃtikà ti upapattivasena.
     DisÃ-pharaïe pana:- sabbe puratthimÃya disÃya sattà ti Ãdinà nayena ekam ekissÃya disÃya vÅsati vÅsati katvà dve satÃni, sabbà puratthimÃya disÃya itthiyo ti Ãdinà nayena ekam ekissÃya disÃya aÂÂhavÅsati aÂÂhavÅsati katvà asÅti dve satÃnÅ ti cattÃri satÃni asÅti ca appanÃ. Iti sabbÃni pi PaÂisambhidÃyaæ vuttÃni aÂÂhavÅsÃdhikÃni pa¤ca appanÃsatÃnÅ ti.
     Iti etÃsu appanÃsu yassa kassaci vasena mettÃ-cetovi muttiæ bhÃvetvà ayaæ yogÃvacaro sukhaæ supatÅ ti Ãdinà nayena vutte ekÃdas' Ãnisaæse paÂilabhati.
     (1) Tattha sukhaæ supatÅ ti yathà sesà janà samparivattamÃnà kÃkacchamÃnà dukkhaæ supanti, evaæ asupitvà sukhaæ supati. Niddam okkanto pi samÃpattiæ samÃpanno viya hoti.
     (2) Sukhaæ paÂibujjhatÅ ti yathà a¤¤e nitthunantà vijambhantà samparivattantà dukkhaæ paÂibujjhanti, evam appaÂibujjhitvà vikasamÃnam iva padumaæ sukhaæ nibbikÃraæ paÂibujjhati.


#<[page 312]>#
%<312                     IX. BrahmavihÃraniddeso>%
     (3) Na pÃpakaæ supinaæ passatÅ ti supinaæ passanto pi bhaddakam eva supinaæ passati, cetiyam vandanto viya pÆjaæ karonto viya dhammam suïanto viya ca hoti. Yathà pana a¤¤e attÃnaæ corehi samparivÃritaæ viya, vaÊehi upaddutaæ viya, papÃte patantaæ viya ca passanti evaæ pÃpakam supinaæ na passati.
     (4) ManussÃnaæ piyo hotÅ ti ure ÃmuttamuttÃhÃro viya, sÅse piÊandhamÃlà viya ca manussÃnaæ piyo hoti manÃpo.
     (5) AmanussÃnaæ piyo hotÅ ti yath' eva manussÃnaæ, evaæ amanussÃnam pi piyo hoti, VisÃkhatthero viya. So kira PÃÂaliputte kuÂumbiyo ahosi. So tatth' eva vasamÃno assosi, TambapaïïidÅpo kira cetiyamÃlÃlankatokÃsà va pajjoto, icchiticchitaÂÂhÃne yeva ettha sakkà nisÅdituæ và nipajjitum vÃ, utusappÃyaæ senÃsanasappÃyaæ puggalasappÃyaæ dhammasavaïasappÃyan ti sabbam ettha sulabhan ti. So attano bhogakkhandhaæ puttadÃrassa niyyÃdetvà dusante bandhena ekakahÃpaïen' eva gharà nikkhamitvà samuddatÅre nÃvaæ uddikkhamÃno ekamÃsaæ vasi. So vohÃrakusalatÃya imasmiæ ÂhÃne bhaï¬aæ kiïitvà asukasmiæ vikkiïanto dhammikÃya vÃïijjÃya, ten' ev' antaramÃsena sahassaæ abhisaæhari. Anupubbena MahÃvihÃraæ Ãgantvà pabbajjaæ yÃci. So pabbÃjanatthÃya sÅmaæ nÅto tam sahassatthavikaæ ovaÂÂikantarena bhÆmiyaæ pÃtesi. Kim etan? ti ca vutte:- kahÃpaïasahassaæ, bhante ti vatvÃ:- upÃsaka! pabbajitakÃlato paÂÂhÃya na sakkà vicÃretuæ. IdÃn' ev' etaæ vicÃrehÅ ti vutte VisÃkhassa:-
pabbajaÂÂhÃnam Ãgatà mà rittahatthÃgamiæsÆ ti mu¤citvà sÅmamÃÊake vippakiritvà pabbajitvà upasampanno. So pa¤ca vasso hutvà dve mÃtikà paguïaæ katvà pavÃretvà attano sappÃyaæ kammaÂÂhÃnaæ gahetvà ekekasmiæ vihÃre cattÃro mÃse katvà samappavattavÃsaæ vasamÃno cari. Evaæ caramÃno:-
          Vanantare Âhito thero VisÃkho gajjamÃnako,
          attano guïam esanto imam atthaæ abhÃsatha:
          YÃvatà upasampanno, yÃvatà idha Ãgato,
          etth' antare khalitaæ natthi. aho! lÃbhà te mÃrisà ti.


#<[page 313]>#
%<                              MettÃbhÃvanà                            313>%
     So CittalapabbatavihÃraæ gacchanto dvedhÃpathaæ patvÃ:
-ayaæ nu kho maggo udÃhu ayan? ti cintayanto aÂÂhÃsi.
Ath' assa pabbate adhivatthà devatà hatthaæ pasÃretvÃ:-
esa maggo ti vatvà dassesi. So CittalapabbatavihÃraæ gantvà tattha cattÃro mÃse vasitvÃ:- paccÆse gamissÃmÅ ti cintetvà nipajji. CankamasÅse maïilarukkhe adhivatthà devatà sopÃnaphalake nisÅditvà parodesi. Thero:- ko esÃ? ti Ãha. Ahaæ, bhante, Maïiliyà ti. Kissa rodasÅ ti? TumhÃkaæ gamanaæ paÂiccà ti. Mayi idha vasante tumhÃkaæ ko guïà ti? Tumhesu, bhante, idha vasantesu amanussà a¤¤ama¤¤aæ mettaæ paÂilabhanti, te dÃni tumhesu gatesu kalahaæ karissanti, duÂÂhullam pi kathayissantÅ ti. Thero:-
sace mayi idha vasante tumhÃkaæ phÃsu vihÃro hoti, sundaran ti vatvà a¤¤e pi cattÃro mÃse tatth' eva vasitvÃ, puna tath' eva gamanacittaæ uppÃdesi. Devatà pi puna tath' eva rodi. Eten' evÆpÃyena thero tath' eva vasitvà tatth' eva parinibbÃyÅ ti. Evaæ mettÃvihÃrÅ  bhikkhu amanussÃnaæ piyo hoti.
     (6) Devatà rakkhantÅ ti puttam iva mÃtÃpitaro devatà rakkhanti.
     (7) NÃssa aggi và visaæ và satthaæ và kamatÅ ti mettÃvihÃrassa kÃye, UttarÃya upÃsikÃya viya aggi vÃ, SaæyuttabhÃïaka-CÆÊa-Sivattherass' eva visaæ vÃ, Sankicca-sà maïerass' eva satthaæ và na kamati, na pavisati. NÃssa kÃyaæ vikopetÅ ti vuttaæ hoti. Dhenuvatthum pi c'ettha kathayanti. Ekà kira dhenu vacchakassa khÅradhÃraæ mu¤camÃnà aÂÂhÃsi. Eko luddako:- taæ vijjhissÃmÅ ti hatthena samparivattetvà dÅghadaï¬asattiæ mu¤ci. Sà tassà sarÅraæ Ãhacca tÃlapaïïaæ viya pavaÂÂamÃnà gatÃ, neva upacÃrabalena, na appanÃbalena, kevalaæ vacchake balavapiyacittatÃya; evaæ mahÃnubhÃvà mettà ti.
     (8) TuvaÂaæ cittaæ samÃdhiyatÅ ti mettÃvihÃrino khippam eva. cittaæ samÃdhiyati, natthi tassa dandhÃyitattaæ.


#<[page 314]>#
%<314                     IX. BrahmavihÃraniddeso>%
     (9) Mukhavaïïo vippasÅdatÅ ti bandhanÃpamuttaæ tÃlapakkaæ viya c' assa vippasannavaïïaæ mukhaæ hoti.
     (10) AsammÆÊho kÃlaæ karotÅ ti mettÃvihÃrino sammohamaraïaæ nÃma natthi, asammÆÊho va niddaæ okkamanto viya kÃlaæ karoti.
     (11) Uttarim appaÂivijjhanto ti mettÃsamÃpattito uttariæ arahattaæ adhigantuæ asakkonto, ito cavitvà suttappabuddho viya brahmalokaæ upapajjatÅ ti.
                  Ayaæ mettÃbhÃvanÃya3 vitthÃrakathÃ.
                            2. KaruïÃbhÃvanÃ
     Karuïaæ bhÃvetukÃmena pana nikkaruïatÃya ÃdÅnavaæ karuïÃya ca Ãnisaæsaæ paccavekkhitvà karuïÃbhÃvanà ÃrabhitabbÃ. Ta¤ ca pana Ãrabhantena paÂhamaæ piyapuggalÃdisu na ÃrabhitabbÃ; piyo hi piyaÂÂhÃne yeva tiÂÂhati.
AtippiyasahÃyako atippiyasahÃyakaÂÂhÃne yeva, majjhatto majjhaÂÂhÃne yeva, appiyo appiyaÂÂhÃne yeva, verÅ veriÂÂhÃne yeva tiÂÂhati. LingavisabhÃga-kÃlankatà akhettam eva.
     Katha¤ ca bhikkhu karuïÃsahagatena cetasà ekaæ disaæ pharitvà viharati? Seyyathà pi nÃma ekaæ puggalaæ duggataæ durÆpetaæ disvà karuïÃyeyya, evameva sabbasatte karuïÃya pharatÅ ti Vibhange pana vuttattà sabbapaÂhamaæ tÃva ki¤ci-d-eva karuïÃyitabbaæ virÆpaæ paramakicchappattaæ duggataæ durÆpetaæ kapaïapurisaæ chinnÃhÃraæ kapallaæ purato Âhapetvà anÃthasÃlÃya nisinnaæ hatthapÃdehi paggharantakimigaïaæ aÂÂassaraæ karontaæ disvÃ:-
kicchaæ vatÃyaæ satto Ãpanno! App' eva nÃma imamhà dukkhà mucceyyà ti karuïà pavattetabbÃ.
     Taæ alabhantena sukhito pi pÃpakÃrÅ puggalo vajjhena upametvà karuïÃyiÂabbo. Kathaæ? Seyyathà pi saha bhaï¬ena gahitacoraæ:- vadhetha nan! ti ra¤¤o ÃïÃya rÃjapurisà bandhitvà catukke catukke pahÃrasatÃni dentà ÃghÃtanaæ nenti. Tassa manussà khÃdanÅyam pi bhojanÅyam pi mÃlÃgandhavilepanatambÆlÃni pi denti. Ki¤cÃpi so tÃni khÃdento ceva paribhu¤janto ca sukhito bhogasamappito viya gacchati,


#<[page 315]>#
%<                            2. KaruïÃbhÃvanà                          315>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  atha kho taæ neva koci:- sukhito vatÃyaæ mahÃbhogo ti ma¤¤ati:- a¤¤adatthu ayaæ varÃko idÃni marissati, yaæ yad eva hi ayaæ padaæ nikkhipati, tena tena santike maraïassa hotÅ ti taæ jano karuïÃyati, evam eva karuïÃ-kammaÂÂhÃnikena bhikkhunà sukhito pi puggalo evaæ karuïÃyitabbo. Ayaæ varÃko ki¤cÃpi idÃni sukhito susajjito bhoge paribhu¤jati, atha kho tÅsu dvÃresu ekenà pi katassa kalyÃïakammassa abhÃvà idÃni apÃyesu anappakaæ dukkhaæ domanassaæ paÂisaævedissatÅ ti evaæ taæ puggalaæ karuïÃyitvà tato paraæ eten' evÆpÃyena piyapuggale, tato majjhatte, tato verimhÅ ti anukkamena karuïà pavattetabbÃ.
     Sace pan' assa pubbe vuttanayen' eva verimhi paÂigham uppajjati, taæ mettÃya [æ] vuttanayen' eva vÆpasametabbaæ. Yo pi c' ettha katakusalo hoti, tam pi ¤Ãtiroga-bhogavyÃsanÃdÅnaæ a¤¤atarena vyasanena samannÃgataæ disvà và sutvà vÃ, tesaæ abhÃve pi vaÂÂadukkham anatikkantattÃ: dukkhito va ayan ti evaæ sabbathà pi karuïÃyitvà vuttanayen' eva attani piyapuggale majjhatte verimhÅ ti catÆsu janesu sÅmasambhedaæ katvà taæ nimittaæ Ãsevantena bhÃventena bahulÅkarontena mettÃya [æ] vuttanayen' eva tika-catukkajjhÃnavasena appanà va¬¬hetabbÃ.
     AnguttaraÂÂhakathÃyaæ pana paÂhamaæ verÅ puggalo karuïÃyitabbo, tasmiæ cittaæ muduæ katvà duggato, tato piyapuggalo, tato attà ti ayaæ kamo vutto. So duggataæ durÆpetan ti pÃÊiyà na sameti, tasmà vuttanayen' ev' ettha bhÃvanam Ãrabhitvà sÅmÃsambhedaæ katvà appanà va¬¬hetabbÃ.
     Tato paraæ pa¤cah' ÃkÃrehi anodhiso pharaïÃ, sattah' ÃkÃrehi odhiso pharaïÃ, dasah' ÃkÃrehi disÃpharaïà ti ayaæ vikubbanÃ. Sukhaæ supatÅ ti Ãdayo ÃnÅsaæsà ca mettÃyaæ vuttanayen' eva veditabbà ti.
                  Ayaæ karuïÃbhÃvanÃya vitthÃrakathÃ.


#<[page 316]>#
%<316                     IX. BrahmavihÃraniddeso>%
                            3. MuditÃbhÃvanÃ
     MuditÃbhÃvanaæ Ãrabhantenà pi na paÂhamaæ piyapuggalÃdisu ÃrabhitabbÃ. Na hi piyo piyabhÃvamatten' eva muditÃya padaÂÂhÃnaæ hoti, pag' eva majjhatta-verino.
LingavisabhÃga-kÃlankatà akhettam eva.
     AtippiyasahÃyako pana siyà padaÂÂhÃnaæ. Yo AÂÂhakathÃyaæ soï¬asahÃyo ti vutto, so hi muditamudito va hoti.
PaÂhamaæ hasitvà pacchà katheti, tasmà so và paÂhamaæ muditÃya pharitabbo, piyapuggalaæ và sukhitaæ sajjitaæ modamÃnaæ disvà và sutvà vÃ:- modati vatÃyaæ satto aho sÃdhu! aho suÂÂhÆ ti! mudità uppÃdetabbÃ. Imam eva hi atthavasaæ paÂicca Vibhange vuttaæ:- katha¤ ca bhikkhu muditÃsahagatena cetasà ekaæ disaæ pharitvà viharati? Seyyathà pi nÃma ekaæ puggalaæ piyaæ manÃpaæ disvà mudito assa, evam eva sabbasatte muditÃya pharatÅ ti.
     Sace pi 'ssa so soï¬asahÃyo và piyapuggalo và atÅte sukhito ahosi, sampati pana duggato durÆpeto, atÅtam eva c' assa sukhitabhÃvaæ anussaritvÃ: esa atÅte evaæ mahÃbhogo mahÃparivÃro niccamudito ahosÅ ti tam ev' assa muditÃkÃraæ gahetvà mudità uppÃdetabbÃ.
     AnÃgate và pana puna taæ sampattiæ labhitvà hatthikkhandha-assapiÂÂhi-suvaïïasivikÃdÅhi vicarissatÅ ti anÃgatam pi 'ssa muditÃkÃraæ gahetvà mudità uppÃdetabbaæ.
Evaæ piyapuggale muditaæ uppÃdetvà atha majjhatte, tato verimhÅ ti anukkamena mudità pavattetabbÃ.
     Sace pan' assa pubbe vuttanayen' eva verimhi paÂigham uppajjati, taæ mettÃyaæ vuttanayen' eva vÆpasametvÃ, imesu ca tÅsu janesu, attani cà ti catÆsu janesu samacittaÃya sÅmÃsambhedaæ katvà taæ nimittam Ãsevantena bhÃentena bahulÅkarontena mettÃyaæ vuttanayen' eva tikacatukkajjhÃnavasen' eva appanà va¬¬hetabbÃ. Tato paraæ:- pa¤cah' ÃkÃrehi anodhiso pharaïÃ, sattah' ÃkÃrehi odhiso pharaïÃ, dasah' ÃkÃrehi disÃpharaïà ti ayaæ vikubbanà sukhaæ supatÅ ti Ãdayo Ãnisaæsà ca mettÃyaæ vuttanayen' eva veditabbà ti.
                  Ayaæ æuditÃbhÃvanÃya vitthÃrakathÃ.


#<[page 317]>#
%<                           4. UpekkhÃbhÃvanà                          317>%
                           4. UpekkhÃbhÃvanÃ
     UpekkhÃbhÃvanaæ bhÃvetukÃmena pana mettÃdisu paÂiladdhatika-catukkajjhÃnena paguïatatiyajjhÃnà vuÂÂhÃya:
sukhità hontÆ ti Ãdivasena sattakelÃyana-manasikÃrayuttattà paÂighÃnunayasamÅpacÃrittà somanassayogenà oÊÃrikattà ca purimÃsu ÃdÅnavaæ, santasabhÃvattà upekkhÃya Ãnisaæsa¤ ca disvà yvÃyaæ pakatimajjhatto puggalo, taæ ajjhupekkhitvà upekkhà uppÃdetabbÃ. Tato piyapuggalÃdisu. Vuttaæ h' etaæ: katha¤ ca bhikkhu upekkhÃsahagatena cetasà ekaæ disaæ pharitvà viharati? Seyyathà pi nÃma ekaæ puggalaæ neva manÃpaæ amanÃpaæ disvà upekkhako assa, evam eva sabbe satte upekkhÃya pharatÅ ti, tasmà vuttanayena majjhattapuggale upekkhaæ uppÃdetvà atha: piyapuggale tato soï¬asahÃyake, tato verimhÅ ti evaæ: imesu ca tÅsu janesu attani cà ti sabbattha majjhattavasena sÅmÃsambhedaæ katvà taæ nimittaæ Ãsevitabbaæ bhÃvetabbaæ bahulÅkatabbaæ.
     Tass' evaæ karoto pathavÅkasiïe vuttanayen' eva catutthajjhÃnaæ uppajjati. Kiæ pan' etaæ pathavÅkasiïÃdisu uppannatatiyajjhÃn' assà pi uppajjati, nuppajjati? Nuppajjati. KasmÃ? ùrammaïavisabhÃgatÃya. MettÃdisu uppannatatiyajjhÃn' ass' eva pana uppajjati, ÃrammaïasabhÃgatÃyà ti.
     Tato parà pana vikubbanà ca ÃnisaæsapaÂilÃbho ca mettÃyaæ vuttanayen' eva veditabbo ti.
                  Ayaæ upekkhÃbhÃvanÃya vitthÃrakathÃ.
                           5. PakiïïakakathÃ7
     Brahmuttamena kathite brahmavihÃre ime iti viditvÃ
     bhiyyo etesu ayaæ pakiïïakakathà pi vi¤¤eyyÃ.
EtÃsu hi mettÃ-karuïÃ-muditÃ-upekkhÃsu atthato tÃva mejjatÅ ti mettÃ, siniyhatÅ ti attho. Mitte và bhavÃ, mittassa và esà pavattÅ ti pi mettÃ.


#<[page 318]>#
%<318                     IX. BrahmavihÃraniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Paradukkhe sati sÃdhÆnaæ hada yakampanaæ karotÅ ti karuïÃ. KiïÃti và paradukkhaæ, hiæsati vinÃsetÅ ti karuïÃ. Kiriyati và dukkhitesu pharaïÃvasena pasÃriyatÅ ti karuïÃ. Modanti tÃya taæ-samangino, sayaæ và modati, modanamattam eva và tan ti mudità Averà hontÆ ti ÃdivyÃpÃrappahÃnena majjhattabhÃvÆpagamanena ca upekkhatÅ ti upekkhÃ.
     LakkhaïÃdito pan' ettha hitÃkÃrappavatti-lakkhaïamettÃ, hitÆpasaæhÃrarasÃ, ÃghÃtavinayapaccupaÂÂhÃnÃ, sattÃnaæ manÃpabhÃvadassanapadaÂÂhÃnÃ. VyÃpÃdÆpasamo etissà sampatti. Sinehasambhavo vipatti.
     DukkhÃpanayanÃkÃrappavatti-lakkhaïà karuïÃ, paradukkhÃsahanarasÃ, avihiæsà paccupaÂÂhÃnÃ, dukkhÃbhibhÆtÃnaæ anÃthabhÃvadassanapadaÂÂhÃnÃ. VihiæsÆpasamo tassà sampatti. Sokasambhavo vipatti.
   Pamodanalakkhaïà muditÃ, anissÃyanarasÃ, arativighÃ-
tapaccupaÂÂhÃnÃ, sattÃnaæ sampattidassanapadaÂÂhÃnÃ.
ArativÆpasamo tassà sampatti. PahÃsasambhavo vipatti.
     Sattesu majjhattÃkÃrappavatti-lakkhaïà upekkhÃ, sattesu samabhÃvadassanarasÃ; paÂighÃnumayavÆpasamapaccupaÂÂhÃnÃ, kammassakà sattÃ, te kassa ruciyà sukhità và bhavissanti: dukkhato và muccissanti, pattasampattito và na parihÃyissantÅ ti evaæ pavattakammassakatÃdassanapadaÂÂhÃnÃ.
PatighÃnunayavÆpasamo tassà sampatti. GehasitÃya a¤¤ÃïupekkhÃya sambhavo vipatti.
     Catunnam pi pan'etesaæ brahmavihÃrÃnaæ vipassanÃsukha¤ ceva bhavasampatti ca sÃdhÃraïappayojanaæ, vyÃpÃdÃdipaÂighÃto Ãveïikaæ. VyÃpÃdapaÂighÃtappayojanà h' ettha mettÃ, vihiæsÃ-aratirÃgapaÂighÃtappayojanà itarÃ.
Vuttam pi c' etaæ:- Nissaraïaæ h' etaæ, Ãvuso, vyÃpÃdassa yadidaæ mettÃ-cetovimutti. . . . Nissaraïaæ h' etaæ, Ãvuso, vihesà yadidaæ karuïÃ-cetovimutti. . . . Nissaraïaæ h' etaæ Ãvuso aratiyà yadidaæ muditÃ-cetovimutti. . . . Nissaraïaæ h' etaæ, Ãvuso, rÃgassa yadidaæ upekkhÃ-cetovimuttÅ ti.
     Ekekassa c'ettha ÃsannadÆravasena dve dve paccatthikÃ.
MettÃ-brahmavihÃrassa hi samÅpacÃro viya purisassa sapatto guïadassanasabhÃgatÃya rÃgo Ãsannapaccatthiko.


#<[page 319]>#
%<                           5. Pakiïïakakathà                          319>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  So lahum otÃraæ labhati, tasmà tato suÂÂhu mettà rakkhitabbÃ. PabbatÃdigahananissito viya purisassa sapatto sabhÃgavisabhÃgatÃya, vyÃpÃdo dÆrapaccatthiko, tasmà tato nibbhayena mettÃyitabbaæ. MettÃyissati ca nÃma kopa¤ ca karissatÅ ti aÂÂhÃnam etaæ.
     KaruïÃbrahmavihÃrassa:- cakkhuvi¤¤eyyÃnaæ rÆpÃnaæ itthÃnaæ kantÃnaæ piyÃnaæ manÃpÃnaæ manoramÃnaæ lokÃmisapaÂisaæyuttÃnaæ appaÂilÃbhaæ và appatilÃbhato samanupassato pubbe và paÂiladdhapubbaæ atÅtaæ niruddhaæ vipariïataæ samanussarato uppajjati domanassaæ, yam evarÆpaæ domanassaæ, idaæ vuccati gehasitaæ domanassan ti Ãdinà nayena Ãgataæ gehasitaæ domanassaæ vipattidassanasabhÃgatÃya Ãsannapaccatthikaæ. SabhÃgavisabhÃgatÃya vihiæsà dÆrapaccatthikÃ; tasmà tato nibbhayena karuïÃyitabbaæ. Karuïa¤ ca nÃma karissati pÃïi-ÃdÅhi ca viheÂhissatÅ ti aÂÂhÃnam etaæ.
     MuditÃbrahmavihÃrassa cakkhuvi¤¤eyyÃnaæ rÆpÃnaæ iÂthÃnaæ ...pe... lokÃmisapaÂisaæyuttÃnaæ paÂilÃbhaæ và paÂilÃbhato samanupassato pubbe và paÂiladdhapubbaæ atÅtaæ niruddhaæ vipariïataæ samanussarato uppajjati somanassaæ, yam evarÆpaæ somanassaæ, idaæ vuccati gehasitaæ somanassan ti Ãdinà nayena Ãgataæ gehasitaæ somanassaæ sampattidassanasabhÃgatÃya Ãsannapaccatthikaæ, sabhÃgavisabhÃgatÃya arati dÆrapaccatthikÃ, tasmà tato nibbhayena mudità bhÃvetabbÃ. Pamudito ca nÃma bhavissati pantasenÃsanesu ca adhikusalesu dhammesu và ukkaïÂhissatÅ ti aÂÂhÃnam etaæ.
     UpekkhÃbrahmavihÃrassa pana:- cakkhunà rÆpaæ disvà uppajjati upekkhà bÃlassa mÆÊhassa puthujjanassa, anodhijinassa avipÃkajinassa anÃdÅnavadassÃvino assutÃvato puthujjanassa, yà evarÆpà upekkhÃ, rÆpaæ sà nÃtivattati, tasmà sà upekkhà gehasità ti vuccatÅ ti Ãdinà nayena Ãgatà gehasità a¤¤Ãïupekkhà dosaguïÃvicÃraïavasena sabhÃgattà ÃsannapaccatthikÃ. SabhÃgavisabhÃgatÃya rÃgapaÂighà dÆrapaccatthikÃ; tasmà tato nibbhayena upekkhitabbaæ. Upekkhissati ca nÃma rajjissati ca paÂiha¤¤issati cà ti aÂÂhÃnam etaæ.


#<[page 320]>#
%<320                     IX. BrahmavihÃraniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
     Sabbesam pi ca etesaæ kattukamyatà chando-Ãdi, nÅvaraïÃdi vikkhambhanaæ majjhaæ, appanà pariyosÃnaæ.
Pa¤¤attidhammavasena eko và satto, aneke và sattà Ãrammaïaæ. UpacÃre và appanÃya và pattÃya Ãrammaïava¬¬hanaæ.
     TatrÃyaæ va¬¬hanakkamo, yathà hi kusalo kassako kasitabbaÂÂhÃnaæ paricchinditvà kasati, evaæ paÂhamam eva ekam ÃvÃsaæ paricchinditvà tattha sattesu imasmiæ ÃvÃse:
sattà averà hontÆ ti Ãdinà nayena mettà bhÃvetabbÃ. Tattha cittaæ muduæ kammaniyaæ katvà dve ÃvÃsà paricchinditabbÃ. Tato anukkamena tayo, cattÃro, pa¤ca cha, satta, aÂÂha, nava, dasa, ekà racchÃ, upa¬¬hagÃmo, gÃmo, janapado, rajjaæ, ekà disà ti evaæ yÃva ekaæ cakkavÃÊaæ tato và pana bhiyyo tattha tattha sattesu mettà bhÃvetabbÃ.
Tathà karuïÃdayo ti. Ayam ettha Ãrammaïava¬¬hanakkamo.
     Yathà pana kasiïÃnaæ nissando ÃruppÃ, samÃdhinissando nevasa¤¤ÃnÃsa¤¤Ãyatanaæ vipassanÃnissando phalasamÃpatti, samathavipassanÃnissando nirodhasamÃpatti, evaæ purimabrahmavihÃrattaya-nissando ettha upekkhÃbrahmavihÃro. Yathà hi thambhe anussÃpetvà talÃsanghÃÂaæ anÃropetvà na sakkà ÃkÃse kÆÂagopÃnasiyo Âhapetuæ, evaæ purimesu tatiyajjhÃnaæ vinà na sakkà catutthaæ bhÃvetun ti.
     Ettha siyÃ:- kasmà pan' età mettÃ, karuïÃ, muditÃ, upekkhà brahmavihÃrà ti vuccanti? Kasmà ca catasso va?
ko ca etÃsaæ kamo? Abhidhamme ca kasmà appama¤¤Ã ti vuttà ti?
     Vuccate seÂÂhaÂÂhena tÃva niddosabhÃvena c' ettha brahmavihÃratà veditabbÃ. Sattesu sammÃpaÂipattibhÃvena hi seÂÂhà ete vihÃrÃ. Yathà ca brahmÃno niddosacittà viharanti, evaæ etehi sampayuttà yogino brahmasamà hutvà viharantÅ ti seÂÂhaÂÂhena niddosabhÃvena ca brahmavihÃrà ti vuccanti.


#<[page 321]>#
%<                           5. Pakiïïakakathà                          321>%
     Kasmà ca catasso ti Ãdipa¤hassa pana idaæ vissajjanaæ:-
               VisuddhimaggÃdivasà catasso
               hitÃdi-ÃkÃravasà panÃyaæ,
               kamo pavattanti ca appamÃïe
               tà gocare yena tad-appama¤¤Ã.
     EtÃsu hi, yasmà mettà vyÃpÃdabahulassa, karuïà vihesÃbahulassa, mudità aratibahulassa, upekkhà rÃgabahulassa Visuddhi-Maggo, yasmà ca hitÆpasaæhÃra-ahitÃpanayanasampattimodana-anÃbhogavasena catubbidho yeva sattesu manasikÃro,-yasmà ca yathà mÃtà dahara-gilÃna-yobbanappatta-sakiccapasutesu catÆsu puttesu daharassa abhivu¬¬hikÃmà hoti, gilÃnassa gela¤¤ÃpanayanakÃmÃ, yobbanappattassa yobbannasampattiyà ciraÂÂhitikÃmÃ, sakiccapasutassa kismi¤ci pariyÃye avyÃvaÂà hoti, tathà appama¤¤ÃvihÃrikenà pi sabbasattesu mettÃdivasena bhavitabbaæ, tasmà ito Visuddhi-MaggÃdivasà catasso va appama¤¤Ã, yasmà catasso p' età bhavetukÃmena paÂhamaæ hitÃkÃrappavattivasena sattesu paÂipajjitabbaæ, hitÃkÃrappavattilakkhaïà ca mettÃ. Tato evaæ patthitahitÃnaæ sattÃnaæ dukkhÃbhibhavaæ disvà và sutvà và sambhÃvetvà và dukkhÃpanayanÃkÃrappavattivasena, dukkhÃpanayanÃkÃrappavattilakkhaïà ca karuïÃ. Ath' evaæ patthitahitÃnaæ patthitadukkhÃpagamÃna¤ ca nesaæ sampattiæ disvà sampattipamodanavasena, pamodanalakkhaïà ca muditÃ. Tato paraæ pana kattabbÃbhÃvato ajjhupekkhakattasankhÃtena majjhattÃkÃrena paÂipajjitabbaæ, majjhattÃkÃrappavattilakkhaïà ca upekkhÃ. Tasmà ito hitÃdi-ÃkÃravasà pan' ayaæ paÂhamaæ mettà vuttÃ, atha karuïÃ, muditÃ, upekkhà ti ayaæ kamo veditabbo.
     Yasmà pana sabbà p' età appamÃïe gocare pavattanti, appamÃïà hi sattà etÃsaæ gocarabhÆtÃ, ekasattassà pi ca ettake padese mettÃdayo bhÃvetabbà ti evaæ pamÃïaæ agahetvà sakalapharaïavasen' eva pavattà ti. Tena vuttaæ:-


#<[page 322]>#
%<322                     IX. BrahmavihÃraniddeso>%
               Visuddhi-MaggÃdivasà catasso
               hitÃdi-ÃkÃravasà panÃyaæ,
               kamo pavattanti ca appamÃïe
               tà gocare yena tadappama¤¤Ã ti.
     Evaæ appamÃïagocaratÃya ekalakkhaïÃsu cà pi etÃsu purimà tisso tika-catukkajjhÃnikà va honti. KasmÃ? SomanassÃvippayogato. Kasmà panà 'yaæ somanassena avippayogo ti ? DomanassasamuÂÂhitÃnaæ vyÃpÃdÃdÅnaæ nissaraïattÃ. Pacchimà pana avasesa-ekajjhÃnikà va. KasmÃ?
UpekkhÃvedanÃsampayogato, na hi sattesu majjhattÃkÃrappavattà brahmavihÃrupekkhà upekkhÃvedanaæ vinà vattatÅ ti.
     Yo pan' evaæ vadeyya:- yasmà Bhagavatà AÂÂhakanipÃte catÆsu pi appama¤¤Ãsu avisesena vuttaæ:- tato tvaæ bhikkhu imaæ samÃdhiæ savitakkam pi savicÃraæ bhÃveyyÃsi, avitakkam pi vicÃramattaæ bhÃveyyÃsi, avitakkam pi avicÃraæ bhÃveyyÃsi, sappÅtikam pi bhÃveyyÃsi, nippÅtikam pi bhÃveyyÃsi, sÃtasahagatam pi bhÃveyyÃsi, upekkhÃsahagatam pi bhÃveyyÃsÅ ti, tasmà catasso appama¤¤Ã pi catukkapa¤cakajjhÃnikà ti, so: mà h' evan ti 'ssa vacanÅyo. Evaæ hi sati, kÃyÃnupassanÃdayo pi catukkapa¤cakajjhÃnikà siyuæ.
VedanÃdisu ca paÂhamajjhÃnam pi natthi, pageva dutiyÃdÅni.
Tasmà vya¤janacchÃyÃmattaæ gahetvà mà Bhagavantaæ abbhÃcikkhi, gambhÅraæ hi Buddhavacanaæ; taæ Ãcariye payirupÃsitvà adhippÃyato gahetabbaæ. Ayaæ hi tatrà 'dhippÃyo:- sÃdhu me bhante Bhagavà sankhittena dhammaæ desetu, yam ahaæ Bhagavato dhammaæ sutvà eko vÆpakaÂÂho appamatto ÃtÃpÅ pahitatto vihareyyan ti evaæ ÃyÃcitadhammadesanaæ kira taæ bhikkhuæ, yasmà so pubbe pi dhammaæ sutvà tatth' eva vasati, na samaïadhammaæ kÃtuæ gacchati, tasmà naæ BhagavÃ:- evam eva pan' idh' ekacce moghapurisà ma¤ ceva ajjhesanti, dhamme ca bhÃsite mama¤ ceva anubandhitabbaæ ma¤¤antÅ ti apasÃdetvà puna yasmà so arahattassa upanissayasampanno, tasmà naæ ovadanto Ãha:


#<[page 323]>#
%<                           5. Pakiïïakakathà                          323>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tasmÃtiha te bhikkhu evaæ sikkhitabbaæ:- ajjhattaæ me cittaæ Âhitaæ bhavissati susaïÂhitaæ, na c' uppannà pÃpakà akusalà dhammà cittaæ pariyÃdÃya ÂhassantÅ ti. Evaæ hi te, bhikkhu, sikkhitabban ti. Iminà pan' assa ovÃdena niyakajjhattavasena cittekaggatÃmatto mÆlasamÃdhi vutto.
     Tato ettaken' eva santuÂÂhiæ anÃpajjitvà evaæ so samÃdhi va¬¬hetabbo ti dassetuæ:- yato kho te, bhikkhu, ajjhattaæ cittaæ thitaæ hoti susaïÂhitaæ, na c' uppannà pÃpakà akusalà dhammà cittaæ pariyÃdÃya tiÂÂhanti, tato te, bhikkhu, evaæ sikkhitabbaæ:- mettà me cetovimutti bhÃvità bhavissati bahulÅkatà yÃnÅkatà vatthukatà anuÂÂhità paricità susamÃraddhà ti. Evaæ hi te bhikkhu sikkhitabban ti evam assa mettÃvasena bhÃvanaæ vatvà puna:- yato kho te, bhikkhu, ayaæ samÃdhi evaæ bhÃvito hoti bahulÅkato, tato tvaæ, bhikkhu, imaæ [mÆla-] samÃdhiæ savitakkam pi savicÃraæ bhÃveyyÃsi ...pe... upekkhà sahagatam pi bhÃveyyÃsÅ ti vuttam.
Tass' attho: yadà te, bhikkhu, ayaæ mÆlasamÃdhi evaæ mettÃvasena bhÃvito hoti, tadà tvaæ tÃvatakenà pi tuÂÂhim anÃpajjitvà va imaæ mÆlasamÃdhiæ a¤¤esu pi Ãrammaïesu catukkapa¤cakajjhÃnÃni pÃpayamÃno savitakkam pi savicÃran ti Ãdinà nayena bhÃveyyÃsÅ ti. Evaæ vatvà ca puna karuïÃdi-avasesabrahmavihÃrapubbangamam pi 'ssa a¤¤esu Ãrammaïesu catukkapa¤cakajjhÃnavasena bhÃvanaæ kareyyÃsÅ ti dassento:- yato kho te, bhikkhu, ayaæ samÃdhi evaæ bhÃvito hoti bahulÅkato, tato te, bhikkhu, evaæ sikkhitabbaæ: karuïà me cetovimuttÅ ti Ãdim Ãha.
     Evaæ mettÃdipubbangamaæ catukkapa¤cakajjhÃnavasena bhÃvanaæ dassetvà puna kÃyÃnupassanÃdipubbangamaæ dassetuæ:- yato kho te, bhikkhu, ayaæ samÃdhi evaæ bhÃvito hoti bahulÅkato, tato te, bhikkhu, evaæ sikkhitabbaæ:-
kÃye kÃyÃnupassÅ viharissÃmÅ ti Ãdiæ vatvÃ: yato kho te, bhikkhu, ayaæ samÃdhi evaæ bhÃvito bhavissati subhÃvito, tato tvaæ, bhikkhu, yena yen' eva gacchasi, phÃsu yeva gacchasi, yattha yatth' eva Âhassasi, phÃsu yeva Âhassasi, yattha yatth' eva nisÅdissasi,


#<[page 324]>#
%<324                     IX. BrahmavihÃraniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  phÃsu yeva nisÅdissasi, yattha yatth' eva seyyaæ kappessasi, phÃsu yeva seyyaæ kappessasÅ ti arahattanikÆÂena desanaæ samÃpesi. Tasmà tika-catukkajjhÃnikà va mettÃdayo, upekkhà pana avasesa-ekajjhÃnikà và ti veditabbÃ.
     Tath' eva ca Abhidhamme vibhattà ti.
     Evaæ tika-catukkajjhÃnavasena ceva avasesa-ekajjhÃnavasena ca dvidhÃ-ÂhitÃnam pi etÃsaæ subhaparamÃdivasena a¤¤ama¤¤aæ asadiso ÃnubhÃvaviseso veditabbo. Haliddavasana-Suttasmiæ hi età subhaparamÃdibhÃvena visesetvà vuttÃ. Yath' Ãha:- Subhaparamà 'haæ, bhikkhave, mettaæ cetovimuttiæ vadÃmi . . . ùkÃsÃna¤cÃyatanaparamà 'haæ, bhikkhave, karuïaæ cetovimuttiæ vadÃmi. . . . Vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaparamà 'haæ, bhikkhave, muditaæ cetovimuttiæ vadÃmi.
ùki¤ca¤¤Ãyatanaparamà 'haæ, bhikkhave, upekkhaæ cetovimuttiæ vadÃmÅ ti.
     Kasmà pan' età evaæ vuttà ti? Tassa tassa upanissayattÃ. MettÃvihÃrissa hi sattà appaÂikÆlà honti. Ath' assa appaÂikÆlaparicayà appaÂikÆlesu parisuddhavaïïesu nÅlÃdisu cittaæ upasaæharato appakasiren' eva tattha cittaæ pakkhandati. Iti mettà subhavimokkhassa upanissayo hoti, na tato paraæ, tasmà subhaparamà ti vuttÃ.
     KaruïÃvihÃrissa daï¬ÃbhighÃtÃdirÆpanimittaæ pattadukkhaæ samanupassantassa karuïÃya pavattisambhavato rÆpe ÃdÅnavo suparividito hoti. Ath' assa suparividitarÆpÃdÅnavattà pathavÅkasiïÃdisu a¤¤ataraæ ugghaÂetvà rÆpanissaraïe ÃkÃse cittaæ upasaæharato appakasiren' eva tattha cittaæ pakkhandati. Iti karuïà ÃkÃsÃna¤cÃyatanassa upanissayo hoti, na tato paraæ, tasmà ÃkÃsÃna¤cÃyatanaparamà ti vuttÃ.
     MuditÃvihÃrissa pana tena tena pÃmojjakÃraïena uppannapÃmojjasattÃnaæ vi¤¤Ãïaæ samanupassantassa muditÃya pavattisambhavato vi¤¤Ãïaggahaïaparicitaæ cittaæ hoti.
Ath' assa anukkamÃdhigataæ ÃkÃsana¤cÃyatanaæ atikkamma ÃkÃsanimittagocare vi¤¤Ãïe cittaæ upasaæharato appakasiren' eva tattha cittaæ pakkhandatÅ ti mudità vi¤¤Ãïa¤cÃyatanassa upanissayo hoti,


#<[page 325]>#
%<                           5. Pakiïïakakathà                          325>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  na tato paraæ, tasmà vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaparamà ti vuttÃ.
     UpekkhÃvihÃrissa pana:- sattà sukhità và hontu, dukkhato và vimuccantu, sampattasukhato và mà vimuccantÆ ti ÃbhogÃbhÃvato, sukhadukkhÃdiparamatthagÃhavimukhabhÃvato avijjamÃnaggahaïadukkhaæ cittaæ hoti. Ath' assa paramatthagÃhato vimukhabhÃvaparicitacittassa paramatthato avijjamÃnaggahaïadukkhacittassa ca anukkamÃdhigataæ vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ samatikkamma sabhÃvato avijjamÃne paramatthabhÆtassa vi¤¤Ãïassa abhÃve cittaæ upasaæharato appakasiren' eva tattha cittaæ pakkhandati. Iti upekkhà Ãki¤ca¤¤Ãyatanassa upanissayo hoti, na tato paraæ, tasmà Ãki¤ca¤¤Ãyatanaparamà ti vuttà ti.
     Evaæ subhaparamÃdivasena etÃsaæ ÃnubhÃvaæ viditvà puna sabbà p'età dÃnÃdÅnaæ sabbakalyÃïadhammÃnaæ paripÆrikà ti veditabbÃ. Sattesu hi hitajjhÃsayatÃya, sattÃnaæ dukkhÃsahanatÃya, sattasampattivisesÃnaæ ciraÂÂhitikÃmatÃya, sabbasattesu ca pakkhapÃtÃbhÃvena samappavattacittà mahÃsattÃ:- imassa dÃtabbaæ, imassa na dÃtabban ti vibhÃgaæ akatvà sabbasattÃnaæ sukhanidÃnaæ dÃnaæ denti. Tesaæ upaghÃtaæ parivajjayantà sÅlam samÃdhiyanti, sÅlaparipÆraïatthaæ nekkhammaæ bhajanti, sattÃnaæ hitÃhitesu asammohatthÃya pa¤¤aæ pariyodapenti, sattÃnaæ hitasukhatthÃya niccaæ viriyam Ãrabhanti, uttamaviriyavasena vÅrabhÃvaæ pattà pi ca sattÃnaæ nÃnappakÃrakaæ aparÃdhaæ khamanti:- idaæ vo dassÃma karissÃmà ti katam paÂi¤¤aæ na visaævÃdenti, tesaæ hitasukhÃya avicalÃdhiÂÂhÃnà honti, tesu avicalÃya mettÃya pubbakÃrino honti, upekkhÃya paccupakÃraæ nÃsiæsantÅ ti evam pÃramiyo pÆretvà yÃva Dasabala-catuvesÃrajja-cha-asÃdhÃraïa¤Ãïa-aÂÂhÃrasa-Buddha-Dhammappabhede sabbe pi kalyÃïadhamme paripÆrentÅ ti evaæ dÃnÃdi sabbakalyÃïadhammaparipÆrikà età va hontÅ ti.
     Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi Magge samÃdhibhÃvanÃdhikÃre BrahmavihÃraniddeso nÃma navamo paricchedo.


#<[page 326]>#
%<326>%
                                   X
                           DASAMA-PARICCHEDO
                             ùRUPPA-NIDDESO
                     1 ùkÃsÃna¤cÃyatanakammaÂÂhÃnaæ
     BrahmavihÃrÃnantaraæ uddiÂÂhesu pana catÆsu Ãruppesu, ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ tÃva bhÃvetukÃmo: dissante kho pana rÆpÃdhikaraïaæ daï¬ÃdÃna-satthÃdÃnÃ-kalahaviggahavivÃdà natthi kho pan' etaæ sabbaso Ãruppe ti so iti paÂisankhÃya rÆpÃnaæ yeva nibbidÃya virÃgÃya nirodhÃya paÂipanno hotÅ ti vacanato etesaæ daï¬ÃdÃnÃdÅna¤ ceva cakkhusotarogÃdÅna¤ ca ÃbÃdhasahassÃnaæ vasena karajarÆpe ÃdÅnavaæ disvÃ, tassa samatikkamÃya, Âhapetvà paricchinnÃkÃsakasiïaæ, navasu paÂhavÅkasiïÃdisu a¤¤aratasmiæ catutthajjhÃnaæ uppÃdeti.
     Tassa ki¤cÃpi rÆpÃvacaracatutthajjhÃnavasena karajarÆpaæ atikkantaæ hoti, atha kho kasiïarÆpam pi yasmà tappaÂibhÃgam eva, tasmà tam pi samatikkamitukÃmo hoti.
Kathaæ? Yathà ahibhÅruko puriso ara¤¤e sappena anubandho vegena palÃyitvà palÃtaÂÂhÃne lekhÃcittaæ tÃlapaïïaæ và valliæ và rajjuæ và phalitÃya và pana pathaviyà phalitantaraæ disvà bhÃyat' eva uttasat' eva, neva naæ dukkhitukÃmo hoti;--yathà ca, anatthakÃrinà verÅpurisena saddhiæ, ekagÃme vasamÃno puriso, tena vadhabandhagehajhÃpanÃdÅhi upadduto, a¤¤aæ gÃmaæ vasanatthÃya gantvÃ, tatrà pi verinà samÃnarÆpa-saddasamudÃcÃraæ purisaæ disvà bhÃyat' eva uttasat' eva, neva naæ dakkhitukÃmo hoti:- tatr' idaæ opamma-saæsandanaæ:- tesaæ hi purisÃnaæ ahinà verinà và upaddutakÃlo viya bhikkhuno arammaïavasena karajarÆpasamangikÃlo,


#<[page 327]>#
%<                    1. ùkÃsÃna¤cÃyatanakammaÂÂhÃnaæ                   327>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tesaæ vegena palÃyana-a¤¤agÃmagamanÃni viya bhikkhuno rÆpÃvacaracatutthajjhÃnavasena karajarÆpasamatikkamanakÃlo; tesaæ palÃtaÂÂhÃne ca a¤¤agÃme ca lekhÃcitta-tÃlapaïïÃdÅni ceva verÅsadisaæ purisa¤ ca dvà bhayasantÃsa-adassanakÃmatà viya bhikkhuno: kasiïarÆpam pi tappaÂibhÃgam eva idan ti sallakkhetvÃ, tam pi samatikkamitukÃmatÃ. SÆkarÃbhihata-sunakha-pisÃca-bhÅrukÃdikà pi c' ettha upamà veditabbÃ.
     Evaæ so tasmà catutthajjhÃnassa ÃrammaïabhÆtà kasiïarÆpà nibbijja pakkamitukÃmo pa¤cah' ÃkÃrehi ciïïavasÅ hutvÃ, paguïarÆpÃvacaracatutthajjhÃnato vuÂÂhÃya:-
tasmiæ jhÃne idaæ mayà nibbiïïaæ rÆpaæ Ãrammaïaæ karotÅ ti ca: Ãsannasomanassapaccatthikan ti ca: santavimokkhato oÊarikan ti ca ÃdÅnavaæ passati.
     AngoÊÃrikatà pan' ettha natthi. Yath' eva h' etaæ rÆpaæ duvangikaæ, evaæ ÃruppÃni pÅ ti. So tattha evaæ ÃdÅnavaæ disvà nikantiæ pariyÃdÃya ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ santato anantato manasikaritvÃ, cakkavÃÊapariyantaæ và yattakaæ icchati tattakaæ và kasiïaæ pattharitvÃ, tena phuÂÂhokÃsaæ: ÃkÃso! ÃkÃso! ti: ananto ÃkÃso ti và ti manasikaronto ugghaÂeti kasiïaæ. UgghaÂento hi neva kila¤jaæ viya saævelleti, na kapÃlato pÆvaæ viya uddharati, kevalaæ pana taæ neva Ãvajjeti na manasikaroti na paccavekkhati.
AnÃvajjento amanasikaronto apaccavekkhanto ca a¤¤adatthu tena phuÂÂhokÃsaæ: ÃkÃso! ÃkÃso! ti manasikaronto kasiïaæ ugghaÂeti nÃma.
     Kasiïam pi ugghÃÂiyamÃnaæ neva ubbaÂÂati na vivaÂÂati.
Kevalam imassa amanasikÃra¤ ca ÃkÃso! ÃkÃso! ti manasikÃra¤ ca paÂicca ugghÃÂitaæ nÃma hoti. KasiïugghÃÂim-ÃkÃsamattaæ pa¤¤Ãyati. KasiïugghÃtim-ÃkÃsan ti và kasiïaphuÂÂhokÃso ti và kaïavivittÃkÃsan ti và sabbam etaæ ekam eva. So taæ kasiïugghÃÂim-ÃkÃsanimittaæ ÃkÃso


#<[page 328]>#
%<328                         X. ùruppaniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ ! ÃkÃso! ti punappunaæ Ãvajjeti, takkÃhataæ vitakkÃhataæ karoti. Tass' evaæ punappunaæ Ãvajjayato takkÃhataæ vitakkÃhataæ karoto nÅvaraïÃni vikkhambhenti, sati santiÂÂhati, upacÃrena cittaæ samÃdhiyati. So taæ nimittaæ punappunaæ Ãsevati bhÃveti bahulÅkaroti. Tass' evaæ punappunaæ Ãvajjayato manasikaroto pathavÅkasiïÃdisu rÆpÃvacaracittaæ viya ÃkÃse ÃkÃsÃna¤cÃyatanacittaæ appeti. Idhà pi hi purimabhÃge tÅïi cattÃri và javanÃni kÃmÃvacarÃni upekkhÃvedanÃ-sampayuttÃn' eva honti, catutthaæ pa¤camaæ và arÆpÃvacaraæ.
     Sesaæ pathavÅkasiïe vuttanayam eva. Ayaæ pana viseso:- evam uppanne anÆpÃvacaracitte so bhikkhu, yathà nÃma yÃnapaÂÂoli-kumbhimukhÃdÅnaæ a¤¤ataraæ nÅlapilotikÃya và pÅtalohitodÃtÃdÅnaæ và a¤¤atarÃya pilotikÃya bandhitvà pekkhamÃno puriso vÃtavegena và a¤¤ena và kenaci apanÅtÃya pilotikÃya ÃkÃsaæ yeva pekkhamÃno tiÂÂheyya, evam eva pubbe kasiïamaï¬alaæ jhÃnacakkhunà pekkhamÃno viharitvà ÃkÃso! ÃkÃso! ti iminà parikammamanasikÃrena sahasà apanÅte tasmiæ nimitte ÃkÃsaæ yeva pekkhamÃno viharati.
     EttÃvatà c' esa: sabbaso rÆpasa¤¤Ãnaæ samatikkamà paÂighasa¤¤Ãnaæ atthangamà nÃnattasa¤¤Ãnaæ amanasikÃrÃ:- ananto ÃkÃso ti ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ upasampajja viharatÅ ti vuccati.
     Tattha sabbaso ti sabbÃkÃrena; sabbÃsaæ và anavasesÃnan ti attho.
     RÆpasa¤¤Ãnan ti sa¤¤ÃsÅsena vuttarÆpÃvacarajjhÃnÃna¤ ceva tad-ÃrammaïÃna¤ ca, rÆpÃvacarajjhÃnam pi hi rÆpan ti vuccati. RÆpÅ rÆpÃni passatÅ ti Ãdisu, tassa Ãrammanam pi bahiddhà rÆpÃni passati suvaïïadubbaïïÃnÅ ti Ãdisu, tasmà idha rÆpe sa¤¤Ã rÆpasa¤¤Ã ti evaæ sa¤¤ÃsÅsena vuttarÆpÃvacarajjhÃnass' etaæ adhivacanaæ. RÆpaæ sa¤¤Ã assà ti rÆpasa¤¤aæ, rÆpaæ assa nÃman ti vuttaæ hoti. PathavÅkasiïÃdi-bhedassa tad-Ãrammaïassa c' etaæ adhivacanan ti veditabbaæ.


#<[page 329]>#
%<                    1. ùkÃsÃna¤cÃyatanakammaÂÂhÃnaæ                   329>%
  Samatikkamà ti1 virÃgà nirodhà ca. Kiæ vuttaæ hoti?
 EtÃsaæ kusalavipÃkakiriyavasena pa¤cadasannaæ jhÃna-
sankhÃtÃnaæ rÆpasa¤¤Ãnam etesa¤ ca pathavÅkasiïÃdivasena navannaæ ÃrammaïasankhÃtÃnaæ rÆpasa¤¤Ãnaæ sabbÃkÃrena anavasesÃnaæ và virÃgà ca nirodhà ca virÃgahetu¤ ceva nirodhahetu¤ ca ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ upasampajja viharati. Na hi sakkà sabbaso anatikkantarÆpasa¤¤ena etaæ upasampajja viharitun ti.
     Tattha yasmà Ãrammaïe avirattassa sa¤¤Ãsamatikkamo na hoti, samatikkantÃsu ca sa¤¤Ãsu Ãrammaïaæ samatikkantam eva hoti, tasmÃ, Ãrammaïasamatikkamaæ avatvÃ, tattha katamà rÆpasa¤¤Ã? RÆpÃvacarasamÃpattiæ samÃpannassa và upapannassa và diÂÂhadhammasukhavihÃrissa và sa¤¤Ã sa¤jÃnanà sa¤jÃnitattaæ: imà vuccanti rÆpasa¤¤Ãyo.
Imà rÆpasa¤¤Ãyo atikkanto hoti vÅtikkanto samatikkanto, tena vuccati: sabbaso rÆpasa¤¤Ãnaæ samatikkamà ti evaæ Vibhange sa¤¤Ãnaæ yeva samatikkamo vutto. Yasmà pana Ãrammaïasamatikkamena pattabbà età samÃpattiyo, na ekasmiæ yeva Ãrammaïe paÂhamajjhÃnÃdÅni viya, tasmà ayaæ Ãrammaïasamatikkamavasenà pi atthavaïïanà katà ti veditabbÃ.
     PaÂighasa¤¤Ãnaæ aÂÂhangamà ti cakkhÃdÅnaæ vatthÆnaæ, rÆpÃdÅnaæ ÃrammaïÃna¤ ca paÂighÃtena samuppannà sa¤¤Ã paÂighasa¤¤Ã. RÆpasa¤¤ÃdÅnaæ etam adhivacanaæ.
Yath' Ãha: tattha katamà paÂighasa¤¤Ã? RÆpasa¤¤Ã saddasa¤¤Ã gandhasa¤¤Ã rasasa¤¤Ã phoÂÂhabbasa¤¤Ã:- imà vuccanti paÂighasa¤¤Ãyo ti.
     TÃsaæ kusalavipÃkÃnaæ pa¤cannaæ, akusalavipÃkÃnaæ pa¤cannan ti sabbaso dasannam pi paÂighasa¤¤Ãnaæ atthangamà pahÃnà asamuppÃdà appavattiæ katvà ti vuttaæ hoti. KÃma¤ c' età paÂhamajjhÃnÃdÅni samÃpannassà pi na santi. Na hi tasmiæ samaye pa¤cadvÃravasena cittaæ pavattati. Evam sante pi a¤¤attha pahÅnÃnaæ sukhadukkhÃnaæ catutthajjhÃne viya, sakkÃyadiÂÂhÃdÅnaæ tatiyamagge viya ca imasmiæ jhÃne ussÃhajananatthaæ imassa jhÃnassa pasaæsÃvasena etÃsam ettha vacanaæ veditabbaæ.


#<[page 330]>#
%<330                         X. Aruppaniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Atha và ki¤cÃpi tà rÆpÃvacaraæ samapannassà pi na santi. Atha kho nappahÅnattà na santi, na hi rÆpavirÃgÃya rÆpÃvacarabhÃvanà saævattati, rÆpÃyattà ca etÃsam pavatti; ayaæ pana bhÃvanà rÆpavirÃgÃya saævattati, tasmà tà ettha pahÅnà ti vattuæ vaÂÂati. Na kevala¤ ca vattuæ; ekaæsen' eva evaæ dhÃretum pi vaÂÂati. TÃsaæ hi ito pubbe appahÅnattà yeva paÂhamaæ jhÃnaæ samÃpannassa saddo kaïÂako ti vutto BhagavatÃ. Idha ca pahÅnattà yeva arÆpasamÃpattÅnaæ Ãne¤jatà santavimokkhatà ca vuttÃ.
ùÊÃro ca KÃÊÃmo arÆpasamÃpanno pa¤camattÃni sakaÂasatÃni nissÃya nissÃya atikkamantÃni neva addasa, na pana saddaæ assosÅ ti.
     NÃnattasa¤¤Ãnaæ amanasikÃrà ti nÃnatte và gocare pavattÃnaæ sa¤¤Ãnaæ, nÃnattÃnaæ và sa¤¤Ãnaæ. Yasmà hi etÃ: tattha katamà nÃnattasa¤¤Ã? AsamÃpannassa manodhÃtusamangissa và manovi¤¤ÃïadhÃtusamangissa và sa¤¤Ã sa¤jÃnÃnà sa¤jÃnitattaæ:- imà vuccanti nÃnattasa¤¤Ãyo ti evaæ Vibhange vibhajitvà vuttà idha adhippetà asamÃpannassa manodhÃtu-manovi¤¤ÃïadhÃtusangahità sa¤¤Ã rÆpasaddÃdibhede nÃnatte nÃnÃsabhÃve gocare pavattanti.
Yasmà c' età aÂÂha kÃmÃvacarakusalasa¤¤Ã, dvÃdasÃkusalasa¤¤Ã, ekÃdasakamÃvacarakusalavipÃkasa¤¤Ã, dve kusalavipÃkasa¤¤Ã, ekÃdasa kÃmÃvacarakiriyÃsa¤¤Ã ti evaæ catucattÃÊÅsam pi sa¤¤Ã nÃnattà nÃnÃsabhÃvà a¤¤ama¤¤aæ asadisÃ, tasmà nÃnattasa¤¤Ã ti vuttÃ.
     TÃsaæ sabbaso nÃnattasa¤¤Ãnaæ amanasikÃrà anÃvajjanà asamannÃhÃrà appaccavekkhaïÃ, yasmà tà nÃvajjeti na manasikaroti na paccavekkhati, tasmà ti vuttaæ hoti. Yasmà c' ettha purimà rÆpasa¤¤Ã paÂighasa¤¤Ã ca iminà jhÃnena nibbatte bhave pi na vijjanti, pageva tasmiæ bhave imaæ jhÃnaæ upasampajja viharaïakÃle, tasmà tÃsaæ samatikkamà atthangamà ti dvedhà pi abhÃvo yeva vutto.


#<[page 331]>#
%<                    1. ùkÃsÃna¤cÃyatanakammaÂÂhÃnaæ                   331>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  NÃnattasa¤¤Ãsu pana yasmà aÂÂha kÃmÃvacarakusalasa¤¤Ã, navakiriyasa¤¤Ã, dasÃkusalasa¤¤Ã ti imà sattavÅsati sa¤¤Ã iminà jhÃnena nibbatte bhave vijjanti, tasmà tÃsaæ amanasikÃrà ti vuttan ti veditabbaæ. Tatrà pi hi imaæ jhÃnaæ upasampajja viharanto tÃsaæ amanasikÃrà yeva upasampajja viharati, tà pana manasikaronto asamÃpanno hotÅ ti. Sankhepato c' ettha rÆpasa¤¤Ãnaæ samatikkamà ti iminà sabbarÆpÃvacaradhammÃnaæ pahÃnaæ vuttaæ.
     PaÂighasa¤¤Ãnaæ atthangamà nÃnattasa¤¤Ãnaæ amanasikÃrà ti iminà sabbesaæ kÃmÃvacaracittacetasikÃnaæ pahÃna¤ ca amanasikÃro ca vutto ti veditabbo.
     Ananto ÃkÃso ti ettha nà 'ssa uppÃdanto và vayanto và pa¤¤ÃyatÅ ti ananto. ùkÃso ti kasiïugghÃÂim-ÃkÃso vuccati.
ManasikÃravasenà pi c' ettha anantà veditabbÃ. Ten' eva Vibhange vuttaæ:- tasmiæ ÃkÃse cittaæ Âhapeti saïÂhapeti anantaæ pharati, tena vuccati ananto ÃkÃso ti.
     ùkÃsÃna¤cÃyatananaæ upasampajja viharatÅ ti ettha pana nÃssa anto ti anantaæ. ùkÃsaæ anantaæ ÃkÃsÃnantaæ.
ùkÃsÃnantam eva ÃkÃsÃna¤caæ. Taæ ÃkÃsÃna¤caæ adhiÂÂhÃnaÂÂhena Ãyatanam assa sasampayuttadhammassa jhÃnassa, devÃnaæ devÃyatanam ivà ti ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ.
     Upasampajja viharatÅ ti tam ÃkÃsana¤cÃyatanaæ patvà nipphÃdetvà tad-anurÆpena iriyÃpathavihÃrena viharati.
            Ayaæ ÃkÃsÃna¤cÃyatanakammaÂÂhÃne vitthÃrakathÃ.
                    2. Vi¤¤Ãïa¤cÃyatanakammaÂÂhÃnaæ
     Vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ bhÃvetukÃmena pana pa¤cah' ÃkÃrehi ÃkÃsÃna¤cÃyatanasamÃpattiyaæ ciïïavasÅbhÃvena ÃsannarÆpÃvacarajjhÃnapaccatthikà ayaæ samÃpatti, no ca vi¤¤Ãïa¤cÃyatanam iva santÃti ÃkÃsÃna¤cÃyatane ÃdÅnavaæ disvÃ, tattha nikantiæ pariyÃdÃya, vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ santato manasikaritvà taæ ÃkÃsaæ pharitvà pavattavi¤¤Ãïaæ:-
vi¤¤Ãïaæ! vi¤¤Ãïan! ti punappunaæ Ãvajjitabbaæ, manasikÃtabbaæ, paccavekkhitabbaæ, takkÃhataæ vitakkÃhatam kÃtabbaæ.


#<[page 332]>#
%<332                         X. ùruppaniddeso>%
     Anantaæ anantan ti pana na manasikÃtabbaæ. Tass' evaæ tasmim nimitte punappunaæ cittaæ cÃrentassa nÅvaraïÃni vikkhambhenti, sati santiÂÂhati, upacÃrena cittaæ samÃdhiyati. So taæ nimittaæ punappunaæ Ãsevati bhÃveti bahulÅkaroti. Tass' evaæ karoto ÃkÃse ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ viya ÃkÃsaphuÂÂhe vi¤¤Ãïe vi¤¤Ãïa¤cÃyatanacittaæ appeti.
AppanÃnayo pan' ettha vuttanayen' eva veditabbo.
     EttÃvatà c' esa: sabbaso ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ samatikkamma:
--anantaæ vi¤¤Ãïan ti vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ upasampajja viharatÅ ti vuccati. Tattha sabbaso ti idaæ vuttanayam eva.
     ùkÃsÃna¤cÃyatanaæ samatikkammà ti ettha pana pubbe vuttanayena jhÃnam pi ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ Ãrammaïam pi.
ùrammaïam pi hi purimanayen' eva ÃkÃsÃna¤ca¤ ca taæ paÂhamassa ÃruppajjhÃnassa Ãrammaïattà devÃnaæ devÃyatanaæ viya adhiÂÂhÃnaÂÂhena Ãyatana¤ cà ti ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ. Tathà ÃkÃsÃna¤ca¤ ca taæ tassa jhÃnassa sa¤jÃti hetuttÃ. Kambojà assÃnaæ Ãyatanan ti ÃdÅni viya sa¤jÃti desaÂÂhena Ãyatana¤ cà ti ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ; evam etaæ jhÃna¤ ca Ãrammaïa¤ cà ti ubhayam pi appavattikaraïena ca amanasikaraïena ca samatikkamitvà va, yasmà idaæ vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ upasampajja vihÃtabbaæ, tasmà ubhayam p' etaæ ekajjhaæ katvà ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ samatikkammà ti idaæ vuttan ti veditabbaæ.
   Anantaæ vi¤¤Ãïan ti taæ yeva: ananto ÃkÃso ti evaæ
pharitvà pavattavi¤¤Ãïaæ: anantaæ vi¤¤Ãïaæ! anantaæ vi¤¤Ãïan! ti evaæ manasikaronto ti vuttaæ hoti. ManasikÃravasena và anantaæ; so hi tam ÃkÃsÃrammaïaæ vi¤¤Ãïaæ anavasesato manasikaronto: anantan ti manasikaroti.
     Yaæ pana Vibhange vuttaæ:- anantaæ vi¤¤Ãïan ti, taæ yeva ÃkÃsaæ vi¤¤Ãïena phuÂaæ manasikaroti anantaæ pharati; tena vuccati anantaæ vi¤¤Ãïan ti. Tattha vi¤¤Ãïenà ti upayogatthe karaïavacanaæ veditabbaæ; evaæ hi AÂÂhakathÃcariyà tassa atthaæ vaïïayanti:- anantaæ pharati taæ yeva ÃkÃsaæ phuÂaæ vi¤¤Ãïaæ manasikarotÅ ti vuttaæ hoti.
     Vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ upasampajja viharatÅ ti ettha pana nà 'ssa anto ti anantaæ.


#<[page 333]>#
%<                     3. ùki¤ca¤¤ÃyatanakammaÂÂhÃnaæ                   333>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Anantam eva Ãna¤caæ. Vi¤¤Ãïaæ Ãna¤caæ, vi¤¤ÃïÃna¤can ti avatvÃ, vi¤¤Ãïa¤can ti vuttaæ.
Ayaæ h' ettha rÆÊhisaddo.
     Taæ vi¤¤Ãïa¤caæ adhiÂÂhÃnaÂÂhena Ãyatanam assa sasampayuttadhammassa jhÃnassa devÃnaæ devÃyatanam ivà ti vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ. Sesaæ purimasadisam evà ti.
            Ayaæ vi¤¤Ãïa¤cÃyatanakammaÂÂhÃne vitthÃrakathÃ.
                     3. ùki¤ca¤¤ÃyatanakammaÂÂhÃnaæ
     ùki¤ca¤¤Ãyatanaæ bhÃvetukÃmena pana pa¤cah' ÃkÃrehi vi¤¤Ãïa¤cÃyatanasamÃpattiyaæ ciïïavasÅbhÃvena:- ÃsannaakÃsÃna¤cÃyatanapaccatthikà ayaæ samÃpatti, no ca Ãki¤ca¤¤Ãyatanam iva santÃti vi¤¤Ãïa¤cÃyatane ÃdÅnavaæ disvÃ, tattha nikantiæ pariyÃdÃya, Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ santato manasikaritvà tass' eva vi¤¤Ãïa¤cÃyatanÃrammaïabhÆtassa ÃkÃsÃna¤cÃyatanavi¤¤Ãïassa abhÃvo su¤¤atà vivittÃkÃro manasikÃtabbo. Kathaæ? Taæ vi¤¤Ãïaæ amanasikaritvÃ:
natthi! nathÅ ti! và su¤¤aæ! su¤¤aæ! ti và vivittaæ! vivittan! ti và punappunaæ Ãvajjitabbaæ, manasikÃtabbaæ, paccavekkhitabbaæ, takkÃhataæ vitakkÃhataæ kÃtabbaæ.
Tass' evaæ tasmiæ nimittacittaæ cÃrentassa nÅvaraïÃni vikkhambhenti, sati santiÂÂhati, upacÃrena cittaæ samÃdhiyati. So taæ nimittaæ punappunaæ Ãsevati bhÃveti bahulÅkaroti. Tass' evaæ karoto ÃkÃse phuÂe mahaggatavi¤¤Ãïe vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ viya tass' eva ÃkÃsaæ pharitvà pavattassa mahaggatavi¤¤Ãïassa su¤¤a-vivitta-natthibhÃve Ãki¤ca¤¤Ãyatanacittaæ' appeti.
     Etthà pi ca appanÃnayo vuttanayen' eva veditabbo. Ayaæ pana viseso:- tasmiæ hi appanÃcitte uppanne, so bhikkhu, yathà nÃma puriso maï¬alamÃlÃdisu kenacideva karaïÅyena sannipatitaæ bhikkhusanghaæ disvÃ, katthaci gantvÃ, sannipÃtakiccÃvasÃne va uÂÂhÃya pakkantesu bhikkhÆsu ÃgantvÃ, dvÃre ÂhatvÃ, puna taæ ÂhÃnaæ olokento su¤¤am eva passati, vivittam eva passati, nà 'ssa evaæ hoti: ettakà nÃma bhikkhÆ kÃlankatà vÃ, disÃpakkantà và ti, atha kho: su¤¤am idaæ vivittan ti natthibhÃvam eva passati,


#<[page 334]>#
%<334                         X. Aruppaniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  evam eva pubbe ÃkÃse pavattitavi¤¤Ãïaæ vi¤¤Ãïa¤cÃyatanajjhÃnacakkhunà passanto viharitvÃ: natthi! natthÅ ti Ãdinà parikammamanasikÃrena antarahite tasmiæ vi¤¤Ãïe tassa apagamasankhÃtaæ abhÃvam eva passanto viharati.
     EttÃvatà c' esa: sabbaso vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ samatikkamma natthi ki¤cÅ ti Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ upasampajja viharatÅ ti vuccati.
     Idhà pi sabbaso ti idaæ vuttanayam eva.
     Vi¤¤Ãïa¤cÃyatanan ti etthà pi ca pubbe vuttanayen' eva jhÃnam pi vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ Ãrammaïam pi, Ãrammaïam pi hi purimanayen' eva vi¤¤Ãïa¤ca¤ ca taæ dutiyassa ÃruppajjhÃnassa Ãrammaïattà devÃnaæ devÃyatanaæ viya adhiÂÂhÃnaÂÂhena Ãyatana¤ cà ti vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ. Tathà vi¤¤Ãïa¤ca¤ ca taæ tass' eva jhÃnassa sa¤jÃtihetuttÃ. Kambojà assÃnaæ Ãyatanan ti ÃdÅni viya sa¤jÃti desaÂÂhena Ãyatana¤ cà ti vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ; evam etaæ jhÃna¤ ca Ãrammaïa¤ cà ti ubhayam pi appavatti karaïena ca amanasikareïa ca samatikkamitvÃ, yasmà idaæ aki¤cä¤Ãyatanaæ upasampajja vihÃtabbaæ, tasmà ubhayam p' etaæ ekajjhaæ katvà vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ samatikkammà ti idaæ vuttan ti veditabbaæ.
     Natthi ki¤cÅ ti natthi! natthi! su¤¤aæ! su¤¤aæ! vivittaæ! vivittan! ti evaæ manasikaronto ti vuttaæ hoti. Yam pi Vibhange vuttam: natthi ki¤cÅ ti taæ yeva vi¤¤Ãïaæ abhÃ, vibhÃveti, antaradhÃpeti, natthi-ki¤cÅ ti passati, tena vuccati natthi ki¤cÅ ti. Taæ ki¤cÃpi khayato sammasanaæ viya vuttaæ, atha khvassa evam eva attho daÂÂhabbo. Taæ hi vi¤¤Ãïaæ anÃvajjento, amanasikaronto, appaccavekkhanto, kevalam assa natthibhÃvaæ, su¤¤abhÃvaæ, vivittabhÃvam eva manasikaronto abhÃveti, vibhÃveti, antaradhÃpetÅ ti vuccati na a¤¤athà ti.
     ùki¤ca¤¤Ãyatanaæ upasampajja viharatÅ ti ettha pana nà 'ssa ki¤canan ti aki¤canaæ, antamaso bhangamattam pi assa avasiÂÂhaæ natthÅ ti vuttaæ hoti. Aki¤canassa bhÃvo Ãki¤ca¤¤aæ; ÃkÃsÃna¤cÃyatanavi¤¤ÃïÃpagamass' etaæ adhivacanaæ.


#<[page 335]>#
%<                4. Nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatana-kammaÂÂhÃnaæ               335>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Taæ Ãki¤ca¤¤aæ adhiÂÂhÃnaÂÂhena Ãyatanam assa jhÃnassa devÃnaæ devÃyatanam ivà ti Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ.
Sesaæ purimasadisam evà ti.
             Ayaæ Ãki¤ca¤¤ÃyatanakammaÂÂhÃne vitthÃrakathÃ.
                4. Nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatana-kammaÂÂhÃnaæ
     Nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ bhÃvetukÃmena pana pa¤cah' ÃkÃrehi Ãki¤ca¤¤ÃyatanasamÃpattiyaæ ciïïavasibhÃvena:
Ãsannavi¤¤Ãïa¤cÃyatanapaccatthikà ayaæ samÃpatti, no ca nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ viya santÃti và sa¤¤Ã rogo, sa¤¤Ã gaï¬o, sa¤¤Ã sallaæ; etaæ santaæ, etaæ païÅtaæ yadidaæ nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ã ti và evaæ Ãki¤ca¤¤Ãyatane ÃdÅnavaæ upari Ãnisaæsa¤ ca disvÃ, Ãki¤ca¤¤Ãyatane nikantiæ pariyÃdÃya, nevasannÃ-nÃsa¤¤Ãyatanaæ santato manasikaritvà sà va abhÃvaæ Ãrammaïaæ katvÃ, pavattità Ãki¤ca¤¤ÃyatanasamÃpatti santa! santÃ! ti punappunaæ ÃvajjitabbÃ, manasikÃtabbÃ, paccavekkhitabbÃ, takkÃhatà vitakkÃhatà kÃtabbÃ. Tass' evaæ tasmiæ nimitte punappunaæ mÃnasaæ cÃrentassa nÅvaraïÃni vikkhambhenti, sati santiÂÂhati, upacÃrena cittaæ samÃdhiyati. So taæ nimittaæ punappunaæ Ãsevati, bhÃveti, bahulÅkaroti. Tass' evaæ karoto, vi¤¤ÃïÃpagame Ãki¤cÃyatanaæ viya, Ãki¤ca¤¤ÃyatanasamÃpatti sankhÃtesu catÆsu khandhesu nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanacittaæ appeti. AppanÃnayo pan' ettha vuttanayen' eva veditabbo.
     EttÃvatà c' esa:- sabbaso Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ  samatikkamma nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ upasampajja viharatÅ ti vuccati.
     Idhà pi sabbaso ti idaæ vuttanayam eva.
     ùki¤ca¤¤Ãyatanaæ samatikkammà ti etthà pi pubbe vuttanayen' eva jhÃnam pi Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ Ãrammaïam pi.
ùrammaïam pi hi purimanayen' eva Ãki¤ca¤¤a¤ ca taæ tatiyassa ÃruppajjhÃnassa Ãrammaïattà devÃnaæ devÃyatanaæ viyà adhiÂÂhÃnaÂÂhena Ãyatana¤ cà ti Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ.
Tathà Ãki¤ca¤¤a¤ ca taæ tass' eva jhÃnassa sa¤jÃtihetuttà Kambojà assÃnaæ Ãyatanan ti ÃdÅni viya sa¤jÃti desaÂÂhena Ãyatana¤ cà ti pi Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ;


#<[page 336]>#
%<336                         X. ùruppaniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  evam etaæ jhÃna¤ ca Ãrammaïa¤ cà ti ubhayam pi appavattikaraïena ca amanasikaraïena samatikkamitvà va, yasmà idaæ nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ upasampajja vihÃtabbaæ, tasmà ubhayam p' etaæ ekajjhaæ katvà Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ samatikkammà ti idaæ vuttan ti veditabbaæ.
   Nevasa¤¤ÃnÃsa¤¤Ãyatanan ti ettha pana yÃya sa¤¤Ãya
bhÃvato taæ nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanan ti vuccati. Yathà paÂipannassa sà sa¤¤Ã hoti, taæ tÃva dassetuæ Vibhange: nevasa¤¤Å nÃsa¤¤Å ti uddharitvà taæ yeva Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ santato manasikaroti sankhÃrÃvasesasamÃpattiæ bhÃveti, tena vuccati nevasa¤¤Å nÃsa¤¤Å ti vuttaæ.
     Tattha santato manasikarotÅ ti santà vatà 'yaæ samÃpatti.
Yatra hi nÃma natthibhÃvam pi Ãrammaïaæ karitvà ÂhassatÅ ti evaæ santÃrammaïatÃya taæ santà ti manasikaroti.
Santato ce manasikaroti, kathaæ samatikkamo hotÅ ti? AsamÃpajjitukÃmatÃya. So hi ki¤cÃpi taæ santato manasikaroti, atha khvassa: aham etaæ ÃpajjissÃmi, samÃpajjissÃmi, adhiÂÂhahissÃmi, vuÂÂhahissÃmi, paccavekkhissÃmÅ ti esa Ãbhogo, samannÃhÃro, manasikÃro na hoti. KasmÃ? Aki¤ca¤¤Ãyatanato nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanassa santatarapaïÅtataratÃya. Yathà hi rÃjà mahacca rÃjÃnubhÃvena hatthikkhandhavaragato nagaravÅthiyaæ vicaranto dantakÃrÃdayo sippike ekaæ vatthaæ daÊhaæ nivÃsetvÃ, ekena sÅsaæ veÂhetvÃ, danta-cuïïÃdÅhi samokiïïagatte anekÃni dantavikati ÃdÅni sippÃni karonte disvÃ:- aho vata re! chekà Ãcariyà ÅdisÃni pi nÃma sippÃni karissantÅ ti evaæ tesaæ chekatÃya tussati, na c' assa evaæ hoti:- aho vatà 'haæ rajjaæ pahÃya evarÆpo sippiko bhaveyyan ti! Taæ kissa hetu? Rajjasiriyà mahÃnisaæsatÃya. So sippino samatikkamitvà va gacchati, evam eva c' esa, ki¤cÃpi taæ samÃpattiæ santato manasikaroti, atha khvassa:- aham etaæ samÃpattiæ ÃpajjissÃmi, samÃpajjissÃmi, adhiÂÂhahissÃmi, vuÂÂhahissÃmi, paccavekkhissÃmÅ ti neva esa Ãbhogo, samannÃhÃro, manasikÃro hoti. So taæ santato manasikaronto pubbe vuttanayena tam paramasukhumaæ appanÃppattaæ sa¤¤aæ pÃpuïÃti,


#<[page 337]>#
%<                4. Nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatana-kammaÂÂhÃnaæ               337>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  yÃya neva sa¤¤Å nÃsa¤¤Å nÃma hoti, sankhÃrÃvasesasamÃpattiæ bhÃvetÅ ti vuccati.
     SankhÃrÃvasesasamÃpattin ti accantasukhumabhÃvappattaæ sankhÃraæ catutthÃruppasamÃpattiæ.
     IdÃni yan taæ evam adhigatÃya sa¤¤Ãya vasena nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanan ti vuccati, taæ atthato dassetuæ:
nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanan ti nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ samÃpannassa và upapannassa và diÂÂhadhammasukhavihÃrissa và cittacetasikà dhammà ti vuttaæ.
     Tesu idha samÃpannassa cittacetasikà dhammà adhippetÃ.
Vacanattho pan' ettha oÊÃrikÃya sa¤¤Ãya abhÃvato sukhumÃya ca bhÃvato nev' assa sasampayuttadhammassa jhÃnassa sa¤¤Ã nÃsa¤¤Ã ti nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤aæ, nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤a¤ ca taæ manÃyatanadhammÃyatanapariyÃpannattà Ãyatana¤ cà ti nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ. Atha và yà yam ettha sa¤¤Ã, sà paÂusa¤¤Ãkiccaæ kÃtuæ asamatthatÃya neva-sa¤¤Ã, sankhÃrÃvasesasukhumabhÃvena vijjamÃnattà nÃsa¤¤Ã ti nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ã. Nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ã ca sà sesadhammÃnaæ adhiÂÂhÃnaÂÂhena Ãyatana¤ cà ti nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ. Na kevala¤ c' ettha sa¤¤Ã va edisÅ, atha kho vedanà pi neva vedanà nÃvedanÃ, cittam pi neva cittaæ nÃcittaæ, phasso pi neva phasso nÃphasso:- esa nayo sesasampayuttadhammesu, sa¤¤Ã sÅsena panÃ' yaæ desanÃkatà ti veditabbÃ.
     PattamakkhanatelappabhutÅhi ca upamÃhi esa attho vibhÃvetabbo. SÃmaïero kira telena pattaæ makkhetvà Âhapesi, taæ yÃgupÃnakÃle thero:- pattam Ãharà ti Ãha. So:- patte telam atthi, bhante ti Ãha. Tato:- Ãhara, sÃmaïera, telaæ, nÃÊim pÆressÃmÅ ti vutte:- natthi, bhante, telan ti Ãha.
Tattha yathà anto vutthattà yÃguyà saddhiæ akappiyaÂÂhena telam atthÅ ti hoti, nÃÊipÆraïÃdÅnaæ vasena natthÅ ti hoti, evaæ sà pi sa¤¤Ã paÂusa¤¤Ãkiccaæ kÃtuæ asamatthatÃya neva sa¤¤Ã, sankhÃrÃvasesasukhumabhÃvena vijjamÃnattà nÃsa¤¤Ã hoti.
     Kiæ pan' ettha sa¤¤Ãkiccan ti? ùrammaïasa¤jÃnana¤ ceva vipassanÃya ca visayabhÃvam upagantvà nibbidÃjananaæ.


#<[page 338]>#
%<338                         X. ùruppaniddeso>%
Dahanakiccam iva hi sukhodake tejodhÃtu sa¤jÃnanakiccam p' esà paÂuæ kÃtuæ na sakkoti, sesasamÃpattÅsu sa¤¤Ã viya vipassanÃya visayabhÃvaæ upagantvà nibbidÃjananam pi kÃtuæ na sakkoti. A¤¤esu hi khandhesu akatÃbhiniveso bhikkhu nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanakkhandhe sammasitvà nibbidaæ pattuæ samattho nÃma natthi, api ca Ãyasmà SÃriputto, pakativipassako pana mahÃpa¤¤o SÃriputtasadiso va sakkuïeyya; so pi: evaæ kira 'me dhammà ahutvà sambhonti, hutvà paÂiventÅ ti evaæ kalÃpasammasanavasen' eva, no anupadadhammavipassanÃvasena. Evaæ sukhumattaæ gatà esà samÃpatti.
     Yathà ca pattamakkhanatelÆpamÃya, evaæ maggudakÆpamÃya pi ayam attho vibhÃvetabbo. MaggappaÂipannassa kira therassa purato gacchanto sÃmaïero thokam udakaæ disvÃ:- udakaæ bhante! upÃhanà omu¤cathà ti Ãha. Tato therena:- sace udakam atthi, Ãhara nahÃnasÃÂikaæ; nahÃhissÃmà ti vutte:- natthi, bhante ti Ãha. Tattha yathà upÃhanatemanamattaÂÂhena udakam atthÅ ti hoti, nahÃyanaÂÂhena natthÅ ti hoti, evam pi sà paÂusa¤¤Ãkiccaæ kÃtuæ asamatthatÃya neva-sa¤¤Ã, sankhÃrÃvasesasukhumabhÃvena vijjamÃnattà nÃsannà hoti.
     Na kevala¤ ca etÃh' eva; a¤¤Ãhi pi anurÆpÃhi upamÃhi esa attho vibhÃvetabbo.
     Upasampajja viharatÅ ti idaæ vuttanayam evà ti.
     Ayaæ nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤ÃyatanakammaÂÂhÃne vitthÃrakathÃ.
                           5. PakiïïakakathÃ
          AsadisarÆpo nÃtho Ãruppaæ yaæ catubbidhaæ Ãha,
          taæ iti ¤atvà tasmiæ pakiïïakakathà pi vi¤¤eyyÃ.
     ùruppasamÃpattiyo hi:-
               ùrammaïÃtikkamato catasso pi bhavant' imÃ,
               angÃtikkamam etÃsaæ na icchanti vibhÃvino.
EtÃsu hi rÆpanimittÃtikkamato paÂhamÃ, ÃkÃsÃtikkamato dutiyÃ, ÃkÃse pavattitavi¤¤ÃïÃtikkamato tatiyÃ, ÃkÃse pavattitavi¤¤Ãïassa apagamÃtikkamato catutthÅti sabbathà ÃrammaïÃtikkamato catasso pi bhavant' imà ÃruppasamÃpattiyo veditabbÃ.


#<[page 339]>#
%<                           5. Pakiïïakakathà                          339>%
     AngÃtikkamaæ pana etÃsaæ na icchanti paï¬itÃ. Na hi rÆpÃvacarasamÃpattÅsu viya etÃsu angÃtikkamo atthi; sabbÃsu pi hi etÃsu upekkhà cittekaggatà ti dve eva jhÃnangÃni honti. Evaæ sante pi:-
               SuppaïÅtatarà honti pacchimà pacchimà idha;
               upamà tattha vi¤¤eyyà pÃsÃdatalasÃÂikÃ.
Yathà hi catubhÆmikassa pÃsÃdassa heÂÂhimatale dibbanaccagÅtavÃditasurabhigandhamÃlÃbhojanasayanacchÃdanÃdivasena païÅtà pa¤cakÃmaguïà paccupaÂÂhità assu, dutiye tato païÅtatarÃ, tatiye tato païÅtatarÃ, catutthe sabbapaïÅtatarÃ, tattha ki¤cÃpi tÃni cattÃri pi pÃsÃdatalÃn' eva, natthi nesaæ pÃsÃdatalabhÃvena viseso. Pa¤cakÃmaguïasamiddhavisesena pana heÂÂhimato heÂÂhimato uparimaæ uparimaæ païÅtataraæ hoti,-yathà ca ekÃya itthiyà kantitathÆla saïha-saïhatara-saïhatamasuttÃnaæ catuppala-tippala-dvipala-ekapalasÃÂikà assu, ÃyÃmena ca vitthÃrena ca samappamÃïÃ; tattha ki¤cÃpi tà sÃÂikà catasso pi ÃyÃmato ca vitthÃrato ca samappamÃïÃ, natthi tasaæ pamÃïato viseso, sukhasamphassasukhumabhÃva-mahagghabhÃvehi pana purimÃya purimÃya pacchimà pacchimà païÅtatarà honti, evam eva ki¤cÃpi catÆsu etÃsu upekkhà cittekaggatà ti etÃni dve yeva angÃni honti, atha kho bhÃvanÃvisesena tesaæ angÃnaæ païÅta-païÅtatarabhÃvena suppaïÅtatarà honti pacchimà pacchimà idhà 'ti veditabbÃ.
     Evam anupubbena païÅta-païÅtatarà c' etÃ:-
          Asucimhi maï¬ape laggo eko, taæ nissito paro,
          a¤¤o bahi anissÃya, taæ taæ nissÃya cÃparo.
          Âhito catÆhi etehi purisehi yathÃkkamaæ
          samÃnatÃya ¤Ãtabbà catasso pi vibhÃvino.
TatrÃ' yam atthayojanÃ:- asucimhi kira dese eko maï¬apo.
Ath' eko puriso Ãgantvà taæ asuciæ jigucchamÃno taæ maï¬apaæ hatthehi ÃlambitvÃ, tattha laggo laggito viya aÂÂhÃsi. Athà 'paro Ãgantvà taæ maï¬ape laggaæ purisaæ nissito; ath' a¤¤o, Ãgantvà cintesi: yo esa maï¬apalaggo, yo ca taæ nissito, ubho p' ete duÂÂhitÃ, dhuvo ca nesaæ maï¬apapÃte pÃto. HandÃhaæ bahi yeva tiÂÂhÃmÅ ti. So taæ nissitaæ anissÃya bahi yeva aÂÂhÃsi.


#<[page 340]>#
%<340                         X. ùruppaniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Athà 'paro Ãgantvà maï¬apalaggassa ca tan-nissitassa ca akhemabhÃvaæ cintetvÃ: bahiÂÂhita¤ ca suÂÂhitan ti mantvà taæ nissÃya aÂÂhÃsi.
     Tattha asucimhi dese maï¬apo viya kasiïugghÃÂimÃkÃsaæ daÂÂhabbaæ. AsucijigucchÃya maï¬apalaggo puriso viya rÆpanimittajigucchÃya ÃkÃsÃrammaïaæ ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ.
Maï¬apalaggaæ purisaæ nissito viya ÃkÃsÃrammaïam ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ Ãrabbha pavattaæ vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ. Tesaæ dvinnam pi akhemabhÃvaæ cintetvà - anissÃya taæ maï¬apalaggaæ bahiÂÂhito viya ÃkÃsÃna¤cÃyatanam Ãrammaïaæ akatvà tad-abhÃvÃrammaïaæ Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ.
Maï¬apalaggassa tan-nissitassa ca akhemataæ cintetvÃ: bahiÂÂhita¤ ca sutthito ti mantvà taæ nissÃya Âhito viya vi¤¤ÃïÃbhÃvasankhÃte bahipadese Âhitaæ Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ Ãrabbha pavattaæ nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ daÂÂhabbaæ.
Evaæ pavattamÃna¤ ca:-
          ùrammaïaæ karot' eva, a¤¤ÃbhÃvena taæ idaæ.
          diÂÂhadosam pi rÃjÃnaæ vuttihetu jano yathÃ.
     Idaæ hi nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ Ãsannavi¤¤Ãïa¤cÃyatanapaccatthikà ayaæ samÃpattÅ ti evaæ diÂÂhadosam pi taæ Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ a¤¤assa Ãrammaïassa abhÃvà Ãrammaïaæ karot' eva. Yathà kiæ? DiÂÂhadosam pi rÃjÃnaæ vuttihetu yathà jano. Yathà hi asaæyataæ pharusakÃyavacÅ-manosamÃcÃraæ ki¤ci sabbadisampatiæ rÃjÃnaæ pharusasamÃcÃro ayan ti evaæ diÂÂhadosam pi a¤¤attha vuttiæ alabhamÃno jano vuttihetuæ nissÃya vattati, evaæ diÂÂhadosam pi taæ Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ a¤¤aæ Ãrammaïaæ alabhamÃnam idaæ nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ Ãrammaïaæ karot' eva.
     Evaæ kurumÃna¤ ca:-
          ArÆÊho dÅghanisseïiæ yathà nisseïibÃhukaæ;
          pabbatagga¤ ca ÃrÆÊho yathà pabbatamatthakaæ;
          yathà và girim ÃrÆÊho attano yeva jaïïukaæ
          olubbhati tath' ev' etaæ jhÃnam olubbha vattatÅ ti.
   Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge samÃ-
dhibhÃvanÃdhikÃre ùruppaniddeso nÃma dasamo paricchedo.

#<[page 341]>#
%<341>%
                                   XI
                          EKùDASAMO PARICCHEDO
                            SAMùDHI-NIDDESO
                     1. ùhÃre paÂikÆlasa¤¤Ã-bhÃvanÃ
     IdÃni ÃruppÃnantaraæ ekà sa¤¤Ã ti evam uddiÂÂhÃya ÃhÃre paÂikÆlasa¤¤Ãya bhÃvanÃ-niddeso anuppatto.
     Tattha ÃharatÅ ti ÃhÃro. So catubbidho kabaÊinkÃrÃhÃro, phassÃhÃro, manosa¤cetanÃhÃro, vi¤¤ÃïÃhÃro ti. Ko pan' ettha kim ÃharatÅ ti `(1) KabaÊinkÃrÃhÃro ojaÂÂhamakaæ rÆpaæ Ãharati. (2) PhassÃhÃro tisso vedanà Ãharati.
(3) Manosa¤cetanÃhÃro tÅsu bhavesu paÂisandhiæ Ãharati.
(4) Vi¤¤ÃïÃhÃro paÂisandhikkhaïe nÃmarÆpaæ Ãharati.
     Tesu kabalinkÃrÃhÃre nikantibhayaæ, phassÃhÃre upagamanabhayaæ, manosa¤cetanÃhÃre upapattibhayaæ, vi¤¤ÃïÃhÃre paÂisandhyaæ. Evaæ sappaÂibhayesu ca tesu kabalinkÃrÃhÃro PuttamaæsÆpamena dÅpetabbo, phassÃhÃro NiccammagÃvÆpamena, manosa¤cetanÃhÃro AngÃrakÃsÆpamena, vi¤¤ÃïÃhÃro SattisÆlÆpamenà ti.
     Imesu pana catÆsu ÃhÃresu asitapÅtakhÃyitasÃyitappabhedo kabalinkÃro ÃhÃro va imasmiæ atthe ÃhÃro ti adhippeto.
Tasmiæ ÃhÃre paÂikÆlÃkÃraggahaïavasena uppannà sa¤¤Ã ÃhÃre paÂikÆlasa¤¤Ã. Taæ ÃhÃre paÂikÆlasa¤¤aæ bhÃvetukÃmena kammaÂÂhÃnaæ uggahetvà uggahato ekapadam pi avirajjhantena rahogatena patisallÅnena asitapÅtakhÃyitasÃyitappabhede kabalinkÃrÃhÃre dasah' ÃkÃrehi paÂikÆlatà paccavekkhitabbÃ.


#<[page 342]>#
%<342                        XI. SamÃdhiniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  SeyyathÅdaæ, (1) gamanato, (2) pariyesanato, (3) paribhogato, (4) Ãsayato, (5) nidhÃnato, (6) aparipakkato, (7) paripakkato, (8) phalato, (9) nissandato, (10) sammakkha nato ti.
     1. Tattha gamanato ti evaæ mahÃnubhÃve nÃma sÃsane pabbajitena sakalarattiæ BuddhavacanasajjhÃyaæ và samaïadhammaæ và katvà kÃlass' eva vuÂÂhÃya cetiyangaïabodhiyangaïavattaæ katvÃ, pÃnÅyaæ paribhojanÅyaæ upaÂÂhapetvÃ, pariveïaæ sammajjitvÃ, sarÅraæ paÂijaggitvÃ, Ãsanam Ãruyha vÅsa-tiæsa vÃre kammaÂÂhÃnaæ manasikaritvà uÂÂhÃya, pattacÅvaraæ gahetvÃ, nijanasambÃdhÃni pavivekasukhÃni chÃyÆdakasampannÃni sucÅni sÅtalÃni ramaïÅyabhÆmibhÃgÃni tapovanÃni pahÃya, ariyaæ vivekaratiæ anapekkhitvÃ, susÃnÃbhimukhena singÃlena viya, ÃhÃratthÃya gÃmÃbhimukhena gantabbaæ. Evaæ gachatà ca ma¤camhà và pÅÂhamhà và otaraïato paÂÂhÃya pÃdarajagharagolikavaccÃdi samparikiïïaæ paccattharaïaæ akkamitabbaæ hoti. Tato appekadà mÆsikajaÂukavaccÃdÅhi upahatattà anto gabbhato paÂikÆlataraæ pamukhaæ daÂÂhabbaæ hoti. Tato ulÆkapÃrÃpatÃdi paccasammakkhitattà uparimatalato paÂikÆlataraæ heÂÂhimatalaæ. Tato kadÃci kadÃci vÃteritehi purÃïatiïapaïïehi gilÃnasÃmaïerÃnaæ muttakarÅsakheÊasinghÃïikÃhi vassakÃle udakacikkhallÃdÅhi ca sankiliÂÂhattà heÂÂhimatalato paÂikÆlataraæ pariveïaæ. Pariveïato paÂikÆlatarà vihÃraracchà daÂÂhabbà hoti. Anupubbena pana bodhi¤ ca cetiya¤ ca vanditvà vitakkamÃÊake Âhitena muttarÃsisadisaæ cetiyaæ morapi¤jakalÃpamanoharaæ bodhiæ devavimÃnasampattisassirÅkaæ senÃsana¤ ca anapaloketvÃ:- evarÆpaæ nÃma ramaïÅyaæ padesaæ piÂÂhiæ katvÃ, ÃhÃrahetu gantabbaæ bhavissatÅ ti pakkamitvà gÃmamaggaæ paÂipannena khÃïukaïÂakamaggo pi udakavegabhinnavisamamaggo pi daÂÂhabbo hoti. Tato, gaï¬aæ paÂicchÃdentena viya nivÃsanaæ nivÃsetvÃ, vaïacoÊakaæ bandhantena viya kÃyabandhanaæ bandhitvÃ, aÂÂhisanghÃtaæ paÂicchÃdentena viya cÅvaraæ pÃrupitvÃ, bhesajjakapÃlaæ nÅharantena viya pattaæ nÅharitvÃ;


#<[page 343]>#
%<                     1. ùhÃre paÂikÆlasa¤¤Ã-bhÃvanà                   343>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  gÃmadvÃrasamÅpaæ pÃpuïantena hatthikuïapa-assakuïapa-gokuïapa-mahiæsakuïapa-manussakuïapa-ahikuïapa-kukkurakuïapÃni pi daÂÂhabbÃni bhavanti. Na kevala¤ ca daÂÂhabbÃni; gandho pi nesaæ ghÃnaæ paÂihanamÃno adhivÃsetabbo hoti. Tato gÃmadvÃre Âhatvà caï¬ahatthi-assÃdiparissayaparivajjanatthaæ gÃmaracchà oloketabbà honti. Icc' etaæ paccattharaïÃdi anekakuïapapariyosÃnaæ paÂikÆlaæ ÃhÃrahetu akkamitabba¤ ca daÂÂhabba¤ ca ghÃyitabba¤ ca hoti:- Aho vata bho paÂikÆlo ÃhÃro ti! evaæ gamanato paÂikÆlatà paccavekkhitabbÃ.
     2. Kathaæ [pana] pariyesanato? Evaæ gamanapaÂikÆlaæ adhivÃsetvà pi gÃmaæ paviÂÂhena sanghÃÂipÃrutena kapaïamanussena viya kapÃlahatthena gharapaÂipÃÂiyà gÃmavÅthÅsu caritabbaæ hoti. Yattha vassakÃle akkanta-akkantaÂÂhÃne yÃva piï¬ikamaæsà pi udakacikkhalle pÃdà pavisanti. Ekena hatthena pattaæ gahetabbaæ hoti, ekena cÅvaraæ ukkhipitabbaæ, gimhakÃle vÃtavegena samuÂÂhitehi paæsutiïarajehi okiïïasarÅrena caritabbaæ. Taæ taæ gehadvÃraæ patvà macchadhovana-maæsadhovana-taï¬uladhovana-kheÊasinghÃïikasunakhasÆkaravaccÃdÅhi sammissÃni kimikulÃni nÅlamakkhikaparikiïïÃni oÊigallÃni ceva candanikaÂÂhÃnÃni ca daÂÂhabbÃni honti, akkamitabbÃni pi. Yato tà makkhikà uÂÂhahitvà sanghÃÂiyam pi patte pi sÅse pi nilÅyanti. Gharaæ paviÂÂhassà pi keci denti, keci na denti, dadamÃnà pi ekacce hiyyo pakkabhattam pi purÃïakhajjakam pi pÆtikummÃsasÆpÃdÅni pi dadanÂi, adadamÃnà pi kecid-eva:- aticchatha, bhante ti vadanti; keci pana apassamÃnà viya tuïhÅ honti; keci a¤¤ena mukham pi karonti; keci:- gaccha re muï¬akÃ! ti ÃdÅhi pharusavÃcÃhi samudÃcaranti. Evaæ kapaïamanussena viya gÃme piï¬Ãya caritvà nikkhamitabban ti.
Icc' etaæ gÃmappavesanato paÂÂhÃya yÃva nikkhamanà udakacikkhallÃdipaÂikÆlaæ ÃhÃrahetu akkamitabba¤ ceva daÂÂhabba¤ ca adhivÃsetabba¤ ca hoti. Aho vata bho paÂikÆlo ÃhÃro! ti evaæ pariyesanato paÂikÆlatà paccavekkhitabbÃ.


#<[page 344]>#
%<344                        XI. SamÃdhiniddeso>%
     3. Kathaæ paribhogato? Evaæ pariyiÂÂhÃhÃrena pana bahi gÃme phÃsukaÂÂhÃne sukhanisinnena yÃva tattha hatthaæ na otÃreti, tÃva tathÃrÆpaæ garuÂÂhÃniyaæ bhikkhuæ và lajjiæ manussaæ và disvà nimantetum pi sakkà hoti; bhu¤jitukÃmatÃya pan' ettha hatthe otÃritamatte: gaïhathà ti vadantena viya lajjitabbaæ hoti. Hatthaæ pana otÃretvà maddantassa pa¤canguli-anusÃrena sedo paggharamÃno sukkathaddhabhattam pi temento muduæ karoti. Atha tasmiæ parimaddanamattenà pi sambhinnasobhe Ãlopaæ katvà mukhe Âhapite heÂÂhimadantà udukkhalakiccaæ sÃdhenti, uparimà musalakiccaæ, jivhà hatthakiccaæ. Taæ tattha suvÃïadoïiyaæ suvÃïapiï¬am iva dantamusalehikoÂÂetvÃ, jivhÃya samparivattiyamÃnaæ jivhagge tanupasannakheÊo makkheti, vemajjhato paÂÂhÃya bahalakheÊo makkheti, dantakaÂÂhena asampattaÂÂhÃne dantagÆthako makkheti. So evaæ vicuïïitamakkhito tan-khaïaæ yeva antarahitavaïïagandhasankhÃraviseso suvÃïadoïiyaæ ÂhitasuvÃïavamathu viya paramajegucchabhÃvaæ upagacchati. EvarÆpo pi samÃno cakkhussa ÃpÃthaæ atÅtattà ajjhoharitabbo hotÅ ti evaæ paribhogato paÂikÆlatà paccavekkhitabbÃ.
     4. Kathaæ Ãsayato? Evaæ paribhogaæ upagato ca pan' esa anto pavisamÃno, yasmà Buddha-paccekabuddhÃnam pi ra¤¤o pi cakkavattissa pittasemhapubbalohitÃsayesu catÆsu a¤¤ataro Ãsayo hoti yeva, mandapu¤¤Ãnaæ pana cattÃro Ãsayà honti, tasmà yassa pittÃsayo adhiko hoti, tassa bahalamadhukatelamakkhito viya paramajeguccho hoti. Yassa semhÃsayo adhiko hoti, tassa nÃgabalapaïïarasamakkhito viya.
Yassa pubbÃsayo adhiko hoti, tassa pÆtitakkamakkhito viya.
Yassa lohitÃsayo adhiko hoti, tassa rajanamakkhito viya paramajeguccho hotÅ ti evaæ Ãsayato paÂikÆlatà paccavekkhitabbÃ.
   5. Kathaæ nidhÃnato? So imesu catÆsu Ãsayesu a¤¤ata-
rena Ãsayena makkhito anto udaraæ pavisitvÃ, neva suvaïïabhÃjane na maïirajatÃdi-bhÃjanesu nidhÃnaæ gacchati. Sace pana dasavassikena ajjhoharÅyati, dasa vassÃni adhotavaccakÆpasadise okÃse patiÂÂhahati.


#<[page 345]>#
%<                     1. ùhÃre paÂikÆlasa¤¤Ã-bhÃvanà                   345>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Sace [pana] vÅsa-, tiæsa-, cattÃlÅsa-, pa¤¤Ãsa-, saÂÂhi-, sattati-, asÅti-, navuti-vassikena, sace vassasatikena ajjhoharÅyati, vassasataæ adhotavaccakÆpasadise okÃse patiÂÂhahatÅ ti evaæ nidhÃnato paÂikÆlatà paccavekkhitabbÃ.
     6. Kathaæ aparipakkato? So panà 'yam ÃhÃro evarÆpe okÃse nidhÃnam upagato yÃva aparipakko hoti, tÃva tasmiæ yeva yathÃvuttappakÃre paramandhakÃratimise nÃnÃkuïapagandhavÃsitapavanavicarite atiduggandhajegucche padese, yathà nÃma nidÃghe akÃlameghena ativuÂÂhamhi caï¬ÃlagÃmadvÃre ÃvÃÂe patitÃni tiïapaïïakila¤jakhaï¬a-ahikukkuramanussakuïapÃdÅni suriyÃtapena santattÃni pheïabubbulakÃcitÃni tiÂÂhanti, evam eva taæ divasam pi hiyyo pi tato purime divase pi ajjhohaÂo sabbo ekato hutvà semhapaÂalapariyonaddho kÃyaggisantÃpakuthito kuthanasa¤jÃtapheïabubbuÊakÃcito paramajegucchabhÃvaæ upagantvà tiÂÂhatÅ ti, evam aparipakkato paÂikÆlatà paccavekkhitabbÃ.
     7. Kathaæ paripakkato? So tattakÃyagginà paripakko samÃno na suvaïïarajatÃdidhÃtuyo viya suvaïïarajatÃdibhÃvaæ upagacchati. PheïabubbuÊake pana mu¤canto mu¤canto saïhakaraïÅyaæ piæsitvà nÃÊike pakkhipamÃnapaï¬umattikà viya karÅsabhÃvaæ upagantvÃ, pakkÃsayaæ muttabhÃvaæ upagantvÃ, muttavatthi¤ ca pÆretÅ ti evaæ paripakkato paÂikÆlato paÂikÆlatà paccavekkhitabbÃ.
     8. Kathaæ phalato? Sammà paripaccamÃno ca panà 'yaæ kesalomanakhadantÃdÅni nÃnÃkuïapÃni nipphÃdeti; asammà paripaccamÃno daddukaï¬ukacchukuÂÂhakilÃsasosakÃsÃtisÃrappabhutÅni rogasatani:- idam assa phalan ti evaæ phalato paÂikÆlatà paccavekkhitabbÃ.
     9. Kathaæ nissandato? AjjhohariyamÃno c' esa ekena dvÃrena pavisitvà nissandamÃno akkhimhà akkhigÆthako, kaïïamhà kaïïagÆthako ti Ãdinà pakÃrena anekehi dvÃrehi nissandati, ajjhoharaïasamaye c' esa mahÃparivÃrenà pi ajjhoharÅyati, nissandanasamaye pana uccÃrapassÃvÃdibhÃvaæ upagato ekaken' eva nÅharÅyati, paÂhamadivase ca naæ paribhu¤janto haÂÂhapahaÂÂho pi hoti,


#<[page 346]>#
%<346                        XI. SamÃdhiniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  udaggudaggo pÅtisomanassajÃto; dutiyadivase nissandanto pihitanÃsiko hoti, vikuïitamukho, jegucchÅ mankubhÆto. PaÂhamadivase ca naæ ratto giddho gadhito mucchito pi ajjhoharitvÃ, dutiyadivase ekarattivÃsena viratto aÂÂiyamÃno harÃyamÃno jigucchamÃno nÅharati. Ten' Ãhu PorÃïÃ:-
          Annaæ pÃnaæ khÃdanÅyaæ, bhojana¤ ca mahÃrahaæ
          ekadvÃrena pavisitvÃ, nava dvÃrehi sandati.
          Annaæ pÃnaæ khÃdanÅyaæ bhojana¤ ca mahÃrahaæ
          bhu¤jati saparivÃro nikkhÃmento nilÅyati.
          Annaæ pÃnaæ khÃdanÅyaæ bhojana¤ ca mahÃrahaæ
          bhu¤jati abhinandanto nikkhÃmento jigucchati.
          Annaæ pÃnaæ khÃdanÅyaæ bhojana¤ ca mahÃrahaæ
          ekarattiparivÃsÃ: sabbaæ bhavati pÆtikan ti.
Evaæ nissandato paÂikÆlatà paccavekkhitabbÃ.
     10. Kathaæ sammakkhanato? ParibhogakÃle pi c' esa hattha-oÂÂhajivhÃ-tÃlÆni sammakkheti; tÃni tena sammakkhitattà paÂikÆlÃni honti, yÃni dhotÃni pi gandhaharaïatthaæ punappunaæ dhovitabbÃni honti. Paribhutto samÃno yathà nÃma odane paccamÃne thusakaïakuï¬akÃdÅni uttaritvà ukkhalimukhavaÂÂi pidhÃniyo makkhanti, evam eva sakalasarÅrÃnugatena kÃyagginà pheïuddehakaæ paccitvà uttaramÃno dante dantamalabhÃvena sammakkheti, jivhÃtÃluppabhutÅni kheÊasemhÃdibhÃvena, akkhikaïïanÃsa-adho-maggÃdike akkhigÆthaka-kaïïagÆthaka-singhÃïikÃ-muttakarÅsÃdibhÃvena sammakkheti, yena sammakkhitÃni imÃni dvÃrÃni, divase divase dhoviyamÃnÃni pi neva sucÅni na manoramÃni honti. Yesu ekaccaæ dhovitvà hattho puna udakena dhovitabbo hoti, ekaccaæ dhovitvÃ:- dvattikkhattum gomayena pi mattikÃya pi gandhacuïïena pi dhovito paÂikulyatà na vigacchatÅ ti evaæ sammakkhanato paÂikÆlatà paccavekkhitabbÃ.
     Tass' evam dasah' ÃkÃrehi paÂikÆlataæ paccavekkhato takkÃhataæ vitakkÃhataæ karontassa paÂikÆlÃkÃravasena kabaÊinkÃrÃhÃro pÃkaÂo hoti.


#<[page 347]>#
%<                   2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà                  347>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  So tam nimittaæ punappunaæ Ãsevati bhÃveti bahulÅkaroti. Tass' evaæ karoto nÅvaraïÃni vikkhambhenti. KabaÊinkÃrÃhÃrassa sabhÃvadhammatÃya gambhÅrattà appanaæ appanattena upacÃrasamÃdhinà cittaæ samÃdhiyati; paÂikÆlÃkÃraggahaïavasena pan' ettha sa¤¤Ã pÃkaÂà hoti; tasmà idaæ kammaÂÂhÃnaæ ÃhÃre paÂikÆlasa¤¤Ã icc' eva sankhaæ gacchati. Ima¤ ca pana ÃhÃre paÂikÆlasa¤¤aæ anuyuttassa bhikkhuno rasataïhÃya cittaæ paÂilÅyati, paÂikuÂÂati, paÂivaÂÂati; so, kantÃranittharaïaÂÂhiko viya, puttamaæsaæ vigatamado, ÃhÃraæ ÃhÃreti yÃvad eva dukkhassa nittharaïatthÃya. Ath' assa appakasiren' eva kabalinkÃrÃhÃrapari¤¤Ãmukhena pa¤cakÃmaguïiko rÃgo pari¤¤aæ gacchati. So pa¤cakÃmaguïapari¤¤Ã mukhena rÆpakkhandhaæ parijÃnÃti; aparipakkÃdipaÂikÆlabhÃvavasena c' assa kÃyagatÃ-sati-bhÃvanà pi pÃripÆriæ gacchati; asubhasa¤¤Ãya anulomapaÂipadaæ paÂipanno hoti. Imaæ pana paÂipattiæ nissÃya diÂÂh' eva dhamme amatapariyosÃnataæ anabhisambhuïanto sugatiparÃyano hotÅ ti.
           Ayaæ ÃhÃre paÂikÆla-sa¤¤ÃbhÃvanÃya vitthÃrakathÃ.
                   2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanÃ
     IdÃni ÃhÃre paÂikÆlasa¤¤Ãnantaraæ ekaæ vavatthÃnan ti evaæ uddiÂÂhassa catudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanÃ-niddeso anuppatto.
     Tattha vavatthÃnan ti sabhÃvÆpalakkhaïavasena sanniÂÂhÃnaæ. Catunnaæ dhÃtÆnaæ vavatthÃnaæ catudhÃtuvavatthÃnaæ. DhÃtumanasikÃro dhÃtukammaÂÂhÃnaæ catudhÃtuvavatthÃnan ti atthato ekaæ; tatridaæ dvidhà Ãgataæ, sankhepato ca vitthÃrato ca. Sankhepato mahÃsatipaÂÂhÃne Ãgataæ; vitthÃrato MahÃhatthipadÆpame, RÃhulovÃde, DhÃtuvibhange ca. Taæ hi:- seyyathÃpi, bhikkhave, dakkhe goghÃtako và goghÃtakantevÃsÅ và gÃviæ vadhitvà catumahÃpathe bilaso paÂivibhajitvà nisinno assa,


#<[page 348]>#
%<348                        XI. SamÃdhiniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  evam eva kho, bhikkhave bhikkhu imam eva kÃyaæ yathÃ-Âhitaæ yathÃ-païihitaæ dhÃtuso paccavekkhati: atthi imasmiæ kÃye pathavÅdhÃtu ÃpodhÃtu tejodhÃtu vÃyodhÃtÆ ti. Evaæ tikkhapa¤¤assa dhÃtukammaÂÂhÃnikassa vasena MahÃsatipaÂÂhÃne sankhepato Ãgataæ.
     Tass' attho:- yathà cheko goghÃtako và tass' eva và bhattavetanabhato antevÃsiko giæ vadhitvà vinivijjhitvÃ, catasso disÃgatÃnaæ mahÃpathÃnaæ vemajjhaÂÂhÃnasankhÃte catumahÃpathe koÂÂhÃsaæ katvÃ, nisinno assa, evam eva bhikkhu catunnaæ iriyÃpathÃnaæ yena kenaci ÃkÃrena Âhitattà yathÃ-Âhitaæ, yathÃ-Âhitattà va yathÃ-païihitaæ kÃyaæ:- atthi imasmiæ kÃye pathavÅdhÃtu ...pe...
vÃyodhÃtÆ ti evaæ dhÃtuso paccavekkhati. Kiæ vuttaæ hoti? Yathà goghÃtakassa gÃviæ posentassa pi ÃghÃtanaæ Ãharantassa pi Ãharitvà tattha bandhitvà Âhapentassa pi vadhantassa pi vidhitaæ mataæ passantassa pi:- tÃvad-eva gÃvÅ ti sa¤¤Ã na antaradhÃyati, yÃva naæ padÃletvà bilaso na vibhajati, vibhajitvà nisinnassa pana gÃvÅsa¤¤Ã antaradhÃyati, maæsasa¤¤Ã pavattati, nà 'ssa evaæ hoti: ahaæ gÃviæ vikkiïÃmi; ime gÃviæ harantÅ ti, atha khvassa: ahaæ maæsaæ vikkiïÃmi, ime pi maæsaæ harant' icc' eva hoti,--evam eva imassà pi bhikkhuno pubbe bÃlaputhujjanakÃle gihibhÆtassa pi pabbajitassa pi tavad-eva: satto ti vÃ, poso ti vÃ, puggalo ti và sa¤¤Ã na antaradhÃyati, yÃva imam eva kÃyaæ yathÃÂhitaæ yathÃ-païihitaæ ghanavinibbhogaæ katvÃ, dhÃtuso na paccavekkhati. DhÃtuso paccavekkhato pana sattasa¤¤Ã antaradhÃyati, dhÃtuvasen' eva cittaæ santiÂÂhati. Ten' Ãha BhagavÃ: seyyathÃpi, bhikkhave, dakkho goghÃtako và ...
pe... nisinno assa, evam eva kho, bhikkhave, bhikkhu ...
pe... vÃyodhÃtÆ ti.
     MahÃhatthipadÆpame pana:- katamà c' Ãvuso, ajjhattikà pathavÅdhÃtu? Yaæ ajjhattaæ paccattaæ kakkhaÊaæ kharigataæ upÃdinnaæ, seyyathÅdaæ: kesà lomà ...pe... udariyaæ karÅsaæ, yaæ và pan' a¤¤am pi ki¤ci ajjhattaæ paccattaæ kakkhaÊaæ kharigataæ upÃdinnaæ, ayaæ vuccati, Ãvuso, ajjhattikà pathavÅdhÃtÆ ti ca.


#<[page 349]>#
%<                   2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà                  349>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Katamà c' Ãvuso ajjhattikà apodhÃtu? Yaæ ajjhattaæ paccattaæ Ãpo Ãpogataæ upÃdinnaæ, seyyathÅdaæ:
pittaæ ...pe... muttaæ, yaæ và pan' a¤¤am pi ki¤ci ajjhattaæ paccattaæ Ãpo Ãpogataæ upÃdinnaæ, ayaæ vuccat' Ãvuso, ajjhattikà ÃpodhatÆ ti ca. Katamà c' Ãvuso, ajjhattikà tejodhÃtu? Yaæ ajjhattaæ paccattaæ tejo tejogataæ upÃdinnaæ, seyyathÅdaæ: yena ca santappati, yena ca jÅrati, yena ca paridayhati, yena ca asitapÅtakhÃyitasÃyitaæ sammÃpariïÃmaæ gacchati, yaæ và pan' a¤¤am pi ki¤ci ajjhattaæ paccattaæ tejo tejogataæ upÃdinnaæ, ayaæ vuccat' Ãvuso, ajjhattikà tejodhÃtÆ ti ca. Katamà c' Ãvuso, ajjhattikà vÃyodhÃtu? Yaæ ajjhattaæ paccattaæ và yo vÃyogataæ upÃdinnaæ, seyyathÅdaæ: uddhangamà vÃtÃ, adhogamà vÃtÃ, kucchisayà vÃtÃ, koÂÂhÃsayà vÃtÃ, angamangÃnusÃrino vÃtÃ, assÃso passÃso, iti vÃ, yaæ và pan' a¤¤am pi ki¤ci ajjhattaæ paccattaæ vÃyo vÃyogataæ upÃdinnaæ, ayaæ vuccat' Ãvuso, ajjhattikà vÃyodhÃtÆ ti ca nÃtitikkhapa¤¤assa dhÃtukammaÂÂhÃnikassa vasena vitthÃrato Ãgataæ. Yathà c' ettha, evaæ RÃhulovÃda-DhÃtuvibhangesu pi.
     Tatrà 'yaæ anuttÃnapadavaïïanÃ:- ajjhattaæ paccattan ti idaæ tÃva ubhayam pi niyakassa adhivacanaæ. Niyakaæ nÃma attanijÃtaæ sasantÃna-pariyÃpannan ti attho. Tayidaæ yathà loke itthÅsu kathà adhitthÅ ti vuccati, evaæ attani pavattattÃ, ajjhattaæ attÃnaæ paÂicca pavattattà paccattan ti pi vuccati.
     KakkhaÊan ti thaddhaæ. Kharigatan ti pharusaæ. Tattha paÂhamaæ lakkhaïavacanaæ, dutiyaæ ÃkÃravacanaæ. KakkhaÊalakkhaïà hi pathavÅdhÃtu; sà pharusÃkÃrà hoti, tasmà kharigatan ti vuttÃ.
     UpÃdinnan ti daÊhaæ Ãdinnaæ. Ahaæ, maman ti evam daÊhaæ Ãdinnaæ, gahitaæ, parÃmaÂÂhan ti attho.
     SeyyathÅdan ti nipÃto. Tassa taæ kataman ti ceti attho.
Tato taæ dassento:- kesà lomà ti ÃdÅni Ãha. Ettha ca, matthalungaæ pakkhipitvÃ, vÅsatiyà ÃkÃrehi pathavÅdhÃtu niddiÂÂhà ti veditabbÃ.
     Yaæ và pan' a¤¤am pi ki¤cÅ ti avasesesu tÅsu koÂÂhÃsesu pathavÅdhÃtu sangahÅtÃ.


#<[page 350]>#
%<350                        XI. SamÃdhiniddeso>%
     VissandanabhÃvena taæ taæ thÃnaæ appotÅ ti Ãpo. KammasamuÂÂhÃnÃdivasena nÃnÃvidhesu Ãpesu gatan ti Ãpogataæ.
Kin taæ? ùpodhÃtuyà Ãbandhanalakkhaïaæ.
     Tejanavasena tejo. Vuttanayen' eva tejesu gatan ti tejogataæ. Kin taæ? Uïhattalakkhaïaæ.
     Yena cà ti yena tejodhÃtugatena kupitena ayaæ kÃyo santappati ekÃhikajarÃdibhÃvena usumajÃto hoti.
     Yena ca jÅratÅ ti yena ayaæ kÃyo jÅrati, indriyavekallataæ balaparikkhayaæ valiphalitÃdibhÃva¤ ca pÃpuïÃti.
     Yena ca pari¬ayhatÅ ti yena kupitena ayaæ kÃyo ¬ayhati, so ca puggalo: ¬ayhÃmi! ¬ayhÃmÅ ti kandanto satadhotasappigosÅtacandanÃdilepa¤ ceva tÃlavaïÂavÃta¤ ca paccÃsiæsati.
     Yena ca asitapÅtakhÃyitasÃyitaæ sammÃpariïÃmaæ gacchatÅ ti yen' etaæ asitaæ và odanÃdi pÅtaæ và pÃnakÃdi khÃyitaæ và piÂÂhakhajjakÃdi sÃyitaæ và ambapakka-madhuphÃïitÃdi sammÃparipÃkaæ gacchati, rasÃdibhÃvena vivekaæ gacchatÅ ti attho. Ettha ca purimà tayo tejodhÃtu catusamuÂÂhÃnÃ, pacchimo kammasamuÂÂhÃno va.
     VÃyanavasena vÃyo. Vuttanayen' eva vÃyesu gatan ti vÃyogataæ. Kin taæ? Vitthambhanalakkhaïaæ.
     Uddhangamà vÃtà ti uggÃrahikkÃdi pavattakà uddhaæ ÃrohaïavÃtÃ.
     Adhogamà vÃtà ti uccÃrapassÃvÃdi-nÅharaïakà adho orohaïavÃtÃ.
     Kucchisayà vÃtà ti antÃnaæ bahi vÃtÃ.
     KoÂÂhÃsayà vÃtà ti antÃnaæ anto vÃtÃ.
     AngamangÃnusÃrino vÃtÃ, ti dhamanijÃlÃnusÃrena sakalasarÅre angamangÃni anusaÂà sami¤janapasÃraïÃdi nibbattakà vÃtÃ.
   AssÃso ti anto pavisananÃsikavÃto.
     PassÃso ti bahinikkhamananÃsikavÃto.
     Ettha ca purimà pa¤ca catusamuÂÂhÃnÃ, assÃsapassÃsà cittasamuÂÂhÃnà va.


#<[page 351]>#
%<                    2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà                  351>%
     Sabbattha yaæ và pan' a¤¤am pi ki¤cÅ ti iminà padena avasesakoÂÂhÃsesu ÃpodhÃtu Ãdayo sangahÅtÃ.
     Iti vÅsatiyà ÃkÃrehi pathavÅdhÃtu, dvÃdasahi ÃpodhÃtu, catÆhi tejodhÃtu, chahi vÃyodhÃtÆ ti dvÃcattÃÊÅsÃya ÃkÃrehi catasso dhÃtuyo vitthÃrità hontÅ ti ayaæ tÃv' ettha pÃÊivaïïanÃ.
     BhÃvanÃnayo pan' ettha tikkhapa¤¤assa bhikkhuno kesà pathavÅdhÃtu, lomà pathavÅdhÃtÆ ti evaæ vitthÃrato dhÃtupariggaho papa¤cato upaÂÂhÃti. Yaæ thaddhalakkhaïaæ, ayaæ pathavÅdhÃtu, yaæ Ãbandhanalakkhaïaæ, ayaæ ÃpodhÃtu, yaæ paripÃcanalakkhaïaæ, ayaæ tejodhÃtu, yaæ vitthambhanalakkhaïaæ, ayaæ vÃyodhÃtÆ ti evaæ manasikaroto pan' assa kammaÂÂhÃnaæ pÃkaÂaæ hoti.
     NÃtitikkhapa¤¤assa pana evaæ manasikaroto andhakÃraæ avibhÆtaæ hoti, purimanayena vitthÃrato manasikarontassa pÃkaÂaæ hoti. Kathaæ? Yathà dvÅsu bhikkhÆsu bahupeyyÃlaæ tantiæ sajjhÃyantesu, tikkhapa¤¤o bhikkhu sakiæ và dvakkhattuæ và peyyÃlamukhaæ vitthÃretvÃ, tato paraæ ubhato koÂivasen' eva sajjhÃyaæ karonto gacchati, tatra nÃtitikkhapa¤¤o evaæ vattà hoti: kiæ sajjhÃyo nÃma esa oÂÂhapariyÃhatamattaæ kÃtuæ na deti? Evaæ sajjhÃye kariyamÃne:- kadà tan ti paguïà bhavissatÅ ti. So ÃgatÃgataæ peyyÃlamukhaæ vitthÃretvà va sajjhÃyaæ karoti. Tam enaæ itaro evam Ãha:- kiæ sajjhÃyo nÃm' esa pariyosÃnaæ gantuæ na deti? evaæ sajjhÃye kariyamÃne: kadà tan ti pariyosÃnaæ gamissatÅ ti. Evam eva tikkhapa¤¤assa kesÃdivasena vitthÃrato dhÃtupariggaho papa¤cato upaÂÂhÃti.
     Yaæ thaddhalakkhaïaæ, ayaæ pathavÅdhatÆ ti Ãdinà nayena sankhepato manasikaroto kammaÂÂhÃnaæ pÃkaÂaæ hoti. Itarassa tatha manasikaroto andhakÃraæ avibhÆtaæ hoti. KesÃdivasena vitthÃrato manasikarontassa pÃkaÂaæ hoti. Tasmà imaæ kammaÂÂhÃnaæ bhÃvetukÃmena tikkhapa¤¤ena tÃva rahogatena patisallÅnena sakalam pi attano rÆpakÃyaæ ÃvajjetvÃ: yo imasmiæ kÃye thaddhabhÃvo và kharabhÃvo vÃ, ayaæ pathavÅdhÃtu; yo ÃbandhanabhÃvo và dravabhÃvo vÃ, ayaæ ÃpodhÃtu;


#<[page 352]>#
%<352                        XI. SamÃdhiniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  yo paripÃcanabhÃvo và uïhabhÃvo vÃ, ayaæ tejodhÃtu; yo vitthambhanabhÃvo và samudÅraïabhÃvo vÃ, ayaæ vÃyodhÃtÆ ti evaæ sankhittena dhÃtuyo pariggahetvà punappunaæ: pathavÅdhÃtu ÃpodhatÆ ti dhÃtumattato nissattato nijjÅvato Ãvajjitabbaæ manasikÃtabbaæ paccavekkhitabbaæ.
     Tass' evaæ vÃyamamÃnassa na ciren' eva dhÃtuppabhedà va bhÃsanapa¤¤Ãpariggahito sabhÃvadhammÃrammaïattà appanaæ appatto upacÃramatto samÃdhi uppajjati.
     Atha và pana ye ime catunnaæ mahÃbhÆtÃnaæ nissattabhÃvadassanatthaæ DhammasenÃpatinÃ: aÂÂhi¤ ca paÂicca nahÃru¤ ca paÂicca maæsa¤ ca paÂicca camma¤ ca paÂicca ÃkÃso parivÃrito rÆpan tveva sankhaæ gacchatÅ ti cattÃro koÂÂhÃsà vuttÃ. Tesu taæ taæ antarÃnusÃrinà ¤Ãïahatthena vinibbhujjitvà vinibbhujjitvÃ:- yo etesu thaddhabhÃvo và kharabhÃvo vÃ, ayaæ pathavÅdhÃtÆ ti purimanayen' eva dhÃtuyo pariggahetvà punappunaæ: pathavÅdhÃtu, ÃpodhÃtÆ ti dhÃtumattato nissattato nijjivato Ãvajjitabbaæ manasikÃtabbaæ paccavekkhitabbaæ. Tass' evaæ vÃyamamÃnassa na ciren' eva dhÃtuppabhedà va bhÃsanapa¤¤Ã pariggahito sabhÃvadhammÃrammaïattà appanaæ appatto upacÃramatto samÃdhi uppajjati.
     Ayaæ sankhepato Ãgate catudhÃtuvavatthÃne bhÃvanÃnayo.
     VitthÃrato Ãgate pana evaæ veditabbo:- idaæ kammaÂÂhÃnaæ bhÃvetukÃmena hi nÃtitikkhapa¤¤ena yoginà Ãcariyasantike dvÃcattÃÊisÃya ÃkÃrehi vitthÃrato dhÃtuyo uggaïhitvÃ, vuttappakÃre senÃsane viharantena katasabbakiccena rahogatena patisallÅnena (1) sasambhÃrasankhepato, (2) sasambhÃravibhattito, (3) salakkhaïasankhepato, (4) salakkhaïavibhattito ti evaæ catÆh' ÃkÃrehi kammaÂÂhÃnaæ bhÃvetabbaæ.
     Tattha (1) kathaæ sasambhÃrasankhepato bhÃveti? Idha bhikkhu vÅsatiyà koÂÂhÃsesu thaddhÃkÃraæ pathavÅdhÃtÆ ti vavatthapeti; dvÃdasasu koÂÂhÃsesu yÆsagataæ udakasankhÃtaæ ÃbandhanÃkÃraæ ÃpodhÃtÆ ti vavatthapeti; catÆsu koÂÂhÃsesu paripÃcanakaæ tejaæ tejodhÃtÆ ti vavatthapeti;


#<[page 353]>#
%<                    2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà                  353>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  chasu koÂÂhÃsesu vitthambhanÃkÃraæ vÃyodhÃtÆ ti vavatthapeti. Tass' evaæ vavatthÃpayato yeva dhÃtuyo pÃkaÂÃ honti. TÃ punappunaæ Ãvajjato manasikaroto vuttanayen' eva upacÃrasamÃdhi uppajjati.
     (2) Yassa pana evaæ bhÃvayato kammaÂÂhÃnaæ na ijjhati, tena sasambhÃravibhattito bhÃvetabbaæ. Kathaæ? Tena [hi] bhikkhunà yaæ taæ kÃyagatÃsati-kammaÂÂhÃnaniddese sattadhà uggahakosallaæ, dasadhà manasikÃrakosalla¤ ca vuttaæ, dvattiæsÃkÃre tÃva taæ sabbaæ aparihÃpetvà tacapa¤cakÃdÅnaæ anulomapaÂilomato vacasà sajjhÃyaæ Ãdiæ katvà sabbaæ tattha vuttavidhÃnaæ kÃtabbaæ.
     Ayam eva hi viseso:- tattha vaïïa-saïÂhÃna-disokÃsaparicchedavasena kesÃdayo manasikaritvà pi paÂikÆlavasena cittaæ Âhapetabbaæ, idha [pana] dhÃtuvasena. Tasmà vaïïÃdivasena pa¤cadhà pa¤cadhà kesÃdayo manasikaritvà avasÃne evaæ manasikÃro pavattetabbo:- ime kesà nÃma sÅsakaÂÃhapaÊiveÂhanacamme jÃtÃ. Tattha yathà vammikamatthake jÃtesu kuïÂhatiïesu na vammikamatthako jÃnÃti: mayi kuïÂhatiïÃni jÃtÃnÅ ti, na pi kuïÂhatiïÃni jÃnanti: mayaæ vammikamatthake jÃtÃnÅ ti, evam eva na sÅsakaÂÃhapaÊiveÂhanacammaæ jÃnÃti: mayi kesà jÃtà ti, na pi kesà jÃnaïti:
mayaæ sÅsakaÂÃhaveÂhanacamme jÃtà ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti kesà nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti.
     Lomà sarÅraveÂhanacamme jÃtÃ. Tattha yathà su¤¤agÃmaÂÂhÃne jÃtesu dabbatiïakesu na su¤¤agÃmaÂÂhÃnaæ jÃnÃti: mayi dabbatiïakÃni jÃtÃnÅ ti, na pi dabbatiïakÃni jÃnanti: mayaæ su¤¤agÃmaÂÂhÃne jÃtÃnÅ ti, evam eva na sarÅraveÂhanacammaæ jÃnÃti: mayi lomà jÃtà ti, na pi lomà jÃnanti: mayaæ sarÅraveÂhanacamme jÃtà ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti lomà nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆti.
     Nakhà angulÅnaæ aggesu jÃtÃ. Tattha yathà kumÃrakesu daï¬akehi madhukaÂÂhike vijjhitvà kÅÊantesu na daï¬akà jÃnanti:


#<[page 354]>#
%<354                        XI. SamÃdhiniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  amhesu madhukaÂÂhikà Âhapità ti, na pi madhukaÂÂhikà jÃnanti: mayaæ daï¬akesu Âhapità ti, evam eva na anguliyo jÃnanti: amhÃkaæ aggesu nakhà jÃtà ti, na pi nakhà jÃnanti: mayaæ angulÅnaæ aggesu jÃtà ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti nakhà nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti.
     Dantà hanukaÂÂhikesu jÃtÃ. Tattha yathà va¬¬hakÅhi pÃsÃïa-udukkhalakesu kenacid-eva silesajÃtena bandhitvà Âhapitatthambhesu na udukkhalà jÃnanti: amhesu thambhà Âhità ti, na pi thambhà jÃnanti: mayaæ udukkhalesu Âhità ti, evam eva na hanukaÂÂhÅni jÃnanti: amhesu dantÃjÃtà ti, na pi dantà jÃnanti: mayaæ hanukaÂÂhÅsu jÃtà ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti dantà nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti.
     Taco sakalasarÅraæ pariyonandhitvà Âhito. Tattha yathà allagocammapariyonaddhÃya mahÃvÅïÃya na mahÃvÅïà jÃnÃti: ahaæ allagocammena pariyonaddhà ti, na pi allagocammaæ jÃnÃti: mayà mahÃvÅïà pariyonaddhà ti, evam eva na sarÅraæ jÃnÃti: ahaæ tacena pariyonaddhan ti, na pi taco jÃnÃti: mayà sarÅraæ pariyonaddhan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti taco nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti.
     Maæsaæ aÂÂhisanghÃÂaæ anulimpitvà Âhitaæ. Tattha yathà mahÃmattikalittÃya bhittiyà na bhitti jÃnÃti: ahaæ mahÃmattikÃya littà ti, na pi mahÃmattikà jÃnÃti: mayà bhitti littà ti, evam eva na aÂÂhisanghÃÂo jÃnÃti: ahaæ nava pesi-satappabhedena maæsena litto ti, na pi maæsaæ jÃnÃti: mayà atthisanghÃÂo litto ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti maæsaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko kotthÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti.
     NahÃrÆ sarÅrabbhantare aÂÂhÅni ÃbandhamÃnà ÂhitÃ.
Tattha yathà vallÅhi vinaddhesu kuÂÂadÃrÆsu na kuÂÂadÃrÆni jÃnanti:


#<[page 355]>#
%<                    2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà                  355>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  mayaæ vallÅhi vinaddhÃnÅ ti, na pi valliyo jÃnanti: amhehi kuÂÂÃrÆni vinaddhÃnÅ ti, evam eva na aÂÂhÅni jÃnanti: mayaæ nahÃrÆhi ÃbaddhÃnÅ ti, na pi nahÃrÆ jÃnanti: Ãmhehi aÂÂhÅni ÃbaddhÃnÅ ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti nahÃrÆ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti.
     AÂÂhÅsu païhikaÂÂhi gopphakaÂÂhiæ ukkhipitvà Âhitaæ, gopphakaÂÂhi janghaÂÂhiæ ukkhipitvà Âhitaæ, janghaÂÂhi ÆraÂÂhiæ ukkhipitvà Âhitaæ, ÆraÂÂhi kaÂiÂÂhiæ pakkhipitvà Âhitaæ, kaÂiÂÂhi piÂÂhikaïÂakaæ ukkhipitvà Âhitaæ, piÂÂhikaïÂako gÅvaÂÂhiæ ukkhipitvà Âhito, gÅvaÂÂhisÅsaÂÂhiæ ukkhipitvà Âhitaæ; sÅsaÂÂhi gÅvaÂÂhike patiÂÂhitaæ, gÅvaÂÂhi piÂÂhikaïÂake patiÂÂhitaæ, piÂÂhikaïÂako kaÂiÂÂhimhi patiÂÂhito, kaÂiÂÂhi ÆraÂÂhike patiÂÂhitaæ, uraÂÂhi janghaÂÂhike patiÂÂhitaæ, janghaÂÂhi gopphakaÂÂhike patiÂÂhitaæ, gopphakaÂÂhi païhikaÂÂhike patiÂÂhitaæ.
   Tattha yathà iÂÂhakadÃrugomayÃdi-sa¤cayesu na heÂÂhimÃ
heÂÂhimà jÃnanti: mayaæ uparime uparime ukkhipitvà Âhità ti, na pi uparimà uparimà jÃnanti: mayaæ heÂÂhimesu heÂÂhimesu patiÂÂhità ti, evam eva na païhikaÂÂhi jÃnÃti: ahaæ gopphakaÂÂhiæ ukkhipitvà Âhitan ti, na gopphakaÂÂhi jÃnÃti: ahaæ janghaÂÂhiæ ukkhipitvà Âhitan ti, na janghaÂÂhi jÃnÃti: ahaæ ÆruÂÂhiæ ukkhipitvà Âhitan ti, na ÆraÂÂhi jÃnÃti: Ãhaæ kaÂiÂÂhiæ ukkhipitvà Âhitan ti, na kaÂiÂÂhi jÃnÃti: ahaæ piÂÂhikaïÂakaæ ukkhipitvà Âhitan ti, na piÂÂhikaïÂako jÃnÃti: ahaæ gÅvaÂÂhim ukkhipitvà Âhitan ti, na gÅvaÂÂhi jÃnÃti: ahaæ sÅsaÂÂhiæ ukkhipitvà Âhitan ti, na sÅsaÂÂhi jÃnÃti: ahaæ gÅvaÂÂhimhi patiÂÂhitan ti, na gÅvaÂÂhi jÃnÃti: ahaæ piÂÂhikaïÂake patiÂÂhitan ti, na piÂÂhikaïÂako jÃnÃti: ahaæ kaÂiÂÂhimhi patiÂÂhito ti, na kaÂiÂÂhi jÃnÃti: ahaæ ÆruÂÂhimhi patiÂÂhitan ti, na ÆraÂÂhi jÃnÃti: ahaæ janghaÂÂhimhi patiÂÂhitan ti, na janghaÂÂhi jÃnÃti: ahaæ gopphakaÂÂhimpi patiÂÂhitan ti, na gopphakaÂÂhi jÃnÃti: ahaæ païhikaÂÂhimhi patiÂÂhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti aÂÂhi nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti.


#<[page 356]>#
%<356                        XI. SamÃdhiniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
     AÂÂhimi¤jaæ tesaæ tesaæ aÂÂhÅnaæ abbhantare Âhitaæ.
Tattha yathà veÊupabbÃdÅnaæ anto pakkhittasinnavettaggÃdisu, na veÊupabbÃdÅni jÃnanti: amhesu vettaggÃdÅni pakkhittÃni ti, na pi vettaggÃdÅni jÃnanti: mayaæ veÊupabbÃdisu ÂhitÃnÅ ti, evam eva na aÂÂhÅni jÃnanti: amhÃkaæ anto mi¤jaæ Âhitan ti, na pi mi¤jaæ jÃnÃti: ahaæ aÂÂhÅnaæ anto Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ.
Iti aÂÂhimi¤jaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti.
     Vakkaæ galavÃÂakato nikkhantena ekamÆlena thokaæ gantvà dvidhà bhinnena thÆlanahÃrunà vinibaddhaæ hutvà hadayamaæsaæ parikkhipitvà Âhitaæ. Tattha yathà vaïÂÆpanibaddhe ambaphaladvaye na vaïÂaæ jÃnÃti: mayà ambaphaladvayaæ upanibaddhan ti, na pi ambaphaladvayaæ jÃnÃti: ahaæ vaïÂena upanibaddhan ti, evam eva na thÆlanahÃru jÃnÃti: mayà vakkaæ upanibaddhan ti, na pi vakkaæ jÃnÃti: ahaæ thÆlanahÃrunà upanibaddhan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti vakkaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti.
     Hadayaæ sarÅrabbhantare uraÂÂhi- pa¤jaramajjhaæ nissÃya Âhitaæ. Tattha yathà jiïïasandamÃnikapa¤jaraæ nissÃya ÂhapitÃya maæsapesiyà na jiïïasandamÃnikapa¤jarabbhantaraæ jÃnÃti: maæ nissÃya maæsapesi Âhità ti, na pi maæsapesi jÃnÃti: ahaæ jiïïasandamÃnikapa¤jaraæ nissÃya Âhità ti, evam eva na uraÂÂhi-pa¤jarabbhantaraæ jÃnÃti: maæ nissÃya hadayaæ Âhitan ti, na pi hadayaæ jÃnÃti: ahaæ uraÂÂhipa¤jaraæ nissÃya Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti hadayaæ nÃma imasmim sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkata su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti.
     Yakanaæ anto sarÅre dvinnaæ thanÃnam abbhantare dakkhiïapassaæ nissÃya Âhitaæ. Tattha yathà ukkhalikapÃlapassamhi lagge yamakamaæsapiï¬e na ukkhalikapÃlapassaæ jÃnÃti: mayi yamakamaæsapiï¬o laggo ti, na pi yamakamaæsapiï¬o jÃnÃti:


#<[page 357]>#
%<                   2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà                  357>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ahaæ ukkhalikapÃlapasse laggo ti, evam eva na thanÃnam abbhantare dakkhiïapassaæ jÃnÃti: maæ nissÃya yakanaæ Âhitan ti, na pi yakanaæ jÃnÃti: ahaæ thanÃnam abbhantare dakkhiïapassaæ nissÃya Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti yakanaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti.
     Kilomakesu paÂicchannakilomakaæ hadaya¤ ca vakka¤ ca parivÃretvà Âhitaæ. AppaÂicchannakilomakaæ sakalasarÅre cammassa heÂÂhato maæsaæ pariyonandhitvà Âhitaæ. Tattha yathà pilotikapaÊiveÂhite maæse na maæsaæ jÃnÃti: ahaæ pilotikÃya paÊiveÂhitan ti, na pi pilotikà jÃnÃti: mayà maæsaæ paÊiveÂhitan ti, evam eva na vakkahadayÃni sakalasarÅre ca maæsaæ jÃnÃti: ahaæ kilomakena paÂicchannan ti, na pi kilomakaæ jÃnÃti: mayà vakkahadayÃni sakalasarÅre ca maæsaæ paÂicchannan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti kilomakaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti.
     Pihakaæ hadayassa vÃmapasse udarapaÂalassa matthakapassaæ nissÃya Âhitaæ. Tattha yathà koÂÂhamatthakapassaæ nissÃya ÂhitÃya gomayapiï¬iyà na koÂÂhamatthakapassaæ jÃnÃti: gomayapiï¬i maæ nissÃya Âhità ti, na pi gomayapiï¬i jÃnÃti: ahaæ koÂÂhamatthakapassaæ nissÃya Âhità ti, evam eva na udarapaÂalassa matthakapassaæ jÃnÃti:
pihakaæ maæ nissÃya Âhitan ti, na pi pihakaæ jÃnÃti: ahaæ udarapaÂalassa matthakapassaæ maæ nissÃya Âhitan ti A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti pihakaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti.
   PapphÃsaæ sarÅrabbhantare dvinnaæ thanÃnam antare
hadaya¤ ca yakana¤ ca uparichÃdetvà olambantaæ Âhitaæ.
Tattha yathà jiïïakoÂÂhabbhantare lambamÃne sakuïakulavake na jiïïakoÂÂhabbhantaraæ jÃnÃti: mayi sakuïakulÃvako lambamÃno Âhito ti, na pi sakuïakulÃvako jÃnÃti: ahaæ jiïïakoÂÂhabbhantare lambamÃno Âhito ti, evam eva na taæ sarÅrabbhantaraæ jÃnÃti:


#<[page 358]>#
%<358                        XI. SamÃdhiniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  mayi papphÃsaæ lambamÃnaæ Âhitan ti, na pi papphÃsaæ jÃnÃti: ahaæ evarÆpe sarÅrabbhantare lambamÃnaæ Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti papphÃsaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti.
     Antaæ galavÃÂakakarÅsamaggapariyante sarÅrabbhantare thitaæ. Tattha yathà lohitadoïikÃya obhujitvà Âhapite chinnasÅsadhamani-kaÊebare na lohitadoïi jÃnÃti: mayi dhamanikaÊe varaæ Âhitan ti, na pi dhamanikaÊebaraæ jÃnÃti:
ahaæ lohitadoïiyà Âhitan ti, evam eva na sarÅrabbnantaraæ jÃnÃti: mayi antaæ Âhitan ti, na pi antaæ jÃnÃti: ahaæ sarÅrabbhantare Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti antaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti.
     Antaguïaæ antantare ekavÅsatibhoge bandhitvà Âhitaæ.
Tattha yathà pÃdapu¤chanarajjumaï¬alakaæ sibbetvà Âhitesu rajjukesu na pÃdapu¤chanarajjumaï¬alakaæ jÃnÃti: rajjukà maæ sibbitvà Âhità ti, na pi rajjukà jÃnanti: mayaæ pÃdapu¤chanarajjumaï¬alakaæ sibbitvà Âhità ti, evam eva na antaæ jÃnÃti: antaguïaæ maæ Ãbandhitvà Âhitan ti, na pi antaguïaæ jÃnÃti: ahaæ antaæ Ãbandhitvà Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti antaguïaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko kotthÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti.
     Udariyaæ udare Âhitaæ asitapÅtakhÃyitasÃyitaæ. Tattha yathà suvÃïadoïiyaæ Âhite suvÃïavamathumhi na suvÃïadoïi jÃnÃti: mayi suvÃïavamathu Âhito ti; na pi suvÃïavamathu jÃnÃti: ahaæ suvÃïadoïiyaæ Âhito ti, evam eva na udaraæ jÃnÃti: mayi udariyaæ Âhitan ti; na pi udariyaæ jÃnÃyi: ahaæ udare Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti udariyaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti.
     KarÅsaæ pakkÃsayasankhÃte aÂÂhangulaveÊupabbasadise antapariyosÃne Âhitaæ.


#<[page 359]>#
%<                   2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà                  359>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tattha yathà veÊupabbe omadditvà pakkhittÃya saïhapaï¬umattikÃya na veÊupabbaæ jÃnÃti:
mayi paï¬umattikà Âhità ti, na pi paï¬umattikà jÃnÃti: ahaæ veÊupabbe thità ti, evam eva na pakkÃsayo jÃnÃti: mayi karÅsaæ Âhitan ti, na pi karÅsaæ jÃnÃti: ahaæ pakkÃsaye Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ.
Iti karÅsaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti.
     Matthalungaæ sÅsakaÂÃhabbhantare Âhitaæ. Tattha yathà purÃïalÃbukaÂÃhe pakkhittÃya piÂÂhapiï¬iyà na lÃbukaÂÃhaæ jÃnÃti: mayi piÂÂhapiï¬i Âhità ti, na pi piÂÂhapiï¬i jÃnÃti:
ahaæ lÃbukaÂÃhe Âhità ti, evam eva na sÅsakaÂÃhabbhantaraæ jÃnÃti: mayi matthalungaæ Âhitan ti, na pi matthalungaæ jÃnÃti: ahaæ sÅsakatÃhabbhantare Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti matthalungaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti.
     Pittesu abaddhapittaæ jÅvitindriyappaÂibaddhaæ sakalasarÅraæ vyÃpetvà Âhitaæ; baddhapittaæ pittakosake Âhitaæ.
Tattha yathà pÆvaæ vyÃpetvà Âhite tele na pÆvaæ jÃnÃti: telaæ maæ vyÃpetvà Âhitan ti, na pi telaæ jÃnÃti: ahaæ pÆvaæ vyÃpetvà Âhitan ti, evam eva na sarÅraæ jÃnÃti: abaddhapittaæ vyÃpetvà Âhitan ti, na pi abaddhapittaæ jÃnÃti: ahaæ sarÅraæ vyÃpetvà Âhitan ti. Yathà vassodakena puïïe kosÃtakÅ-kosake na kosÃtakÅ kosako jÃnÃti: mayi vassodakaæ Âhitan ti, na pi vassodakaæ jÃnÃti: ahaæ kosÃtakÅ-kosake Âhitan ti, evam eva na pittakosako jÃnÃti: mayi bandhapittaæ Âhitan ti, na pi bandhapittaæ jÃnÃti: ahaæ pittakosake Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti pittaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsabhÆto ÃbandhanÃkÃro ÃpodhÃtÆ ti.
     Semhaæ ekapattapÆrappamÃïaæ udarapaÂale Âhitaæ.
Tattha yathà upari sa¤jÃtapheïapaÂalÃya candanikÃya na candanikà jÃnÃti: mayi pheïapaÂalaæ Âhitan ti, na pi pheïapaÂalaæ jÃnÃti:


#<[page 360]>#
%<360                        XI. SamÃdhiniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ahaæ candanikÃya Âhitan ti, evam eva na udarapaÂalaæ jÃnÃti: mayi semhaæ Âhitan ti, na pi semhaæ jÃnÃti: ahaæ udarapaÂale Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti semhaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsabhÆto ÃbandhanÃkÃro ÃpodhÃtÆ ti.
     Pubbo anibaddhokÃso yattha yatth' eva khÃïukaïÂakappaharaïa-aggijÃlÃdÅhi abhihate sarÅrappadese lohitaæ saïÂhahitvà paccati, gaï¬apiÊakÃdayo và uppajjanti tattha tattha tiÂÂhati. Tattha yathà pharasuppahÃrÃdivasena paggharitaniyyÃse rukkhe na rukkhassa pahÃrÃdippadesà jÃnanti, amhesu niyyÃso Âhito ti, na pi niyyÃso jÃnÃti: ahaæ rukkhassa pahÃrÃdippadesesu Âhito ti, evam eva na sarÅrassa khÃïukaïÂakÃdÅhi abhihatappadesà jÃnanti: amhesu pubbo Âhito ti, na pi pubbo jÃnÃti: ahaæ tesu padesesu Âhito ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti pubbo nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsabhÆto ÃbandhanÃkÃro ÃpodhÃtÆ ti.
     Lohitesu saæsaraïalohitaæ pittaæ viya sakalasarÅraæ vyÃpetvà Âhitaæ. Sannicitalohitaæ yakanaÂÂhÃnassa hetÂhÃbhÃgaæ pÆretvà ekapattapÆramattaæ vakkahadayayakanapapphÃsÃni tementaæ Âhitaæ. Tattha saæsaraïalohite abaddhapittasadiso va vinicchayo; itaraæ pana yathà jajjarakapÃle ovaÂÂhe udake heÂÂhà le¬¬u-khaï¬ÃdÅni temayamÃne na le¬¬u-khaï¬ÃdÅni jÃnanti: mayaæ udakena temiyamÃnà ti, na pi udakaæ jÃnÃti: ahaæ le¬¬u-khaï¬ÃdÅni tememÅ ti, evam eva na yakanassa heÂÂhÃbhÃgaÂÂhÃnaæ vakkÃdÅni và jÃnanti: mayi lohitaæ Âhitaæ amhe và temayamÃnaæ Âhitan ti, na pi lohitaæ jÃnÃti: ahaæ yakanassa heÂÂhÃbhÃgaæ pÆretvà vakkÃdÅni temayamÃnaæ Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti lohitaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsabhÆto abandhanÃkÃro ÃpodhÃtÆ ti.
     Sedo aggisantÃpÃdikÃlesu kesalomakÆpavivarÃni pÆretvà tiÂÂhati ceva paggharati ca. Tattha yathà udakà abbÆlhamattesu bhisamuÊÃlakumudanÃÊakalÃpesu na bhisÃdikalÃpavivarÃni jÃnanti:


#<[page 361]>#
%<                   2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà                  361>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  amhehi udakaæ paggharatÅ ti, na pi bhisÃdikalÃpavivarehi paggharantaæ udakaæ jÃnÃti: ahaæ bhisÃdikalÃpavivarehi paggharÃmÅ ti, evam eva na kesalomakÆpavivarÃni jÃnanti: amhehi sedo paggharatÅ ti, na pi sedo jÃnÃti: ahaæ kesalomakÆpavivarehi paggharÃmÅ ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti sedo nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsabhÆto ÃbandhanÃkÃro ÃpodhÃtÆ ti.
     Medo thÆlassa sakalasarÅraæ pharitvà kisassa janghamaæsÃdÅni nissÃya Âhito patthinnasineho. Tattha yathà haliddipilotikapaÂicchanne na maæsapu¤jà jÃnÃti: maæ nissÃya haliddipilotikà Âhità ti, na pi haliddipilotikà jÃnÃti: ahaæ maæsapu¤jaæ nissÃya Âhità ti, evam eva na sakalasarÅre janghÃdisu và Âhitaæ maæsaæ jÃnÃti: maæ nissÃya medo Âhito ti, na pi medo jÃnÃti: ahaæ sakalasarÅre janghÃdisu và maæsaæ nissÃya Âhito ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti medo nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto patthinnayÆso ÃbandhanÃkÃro ÃpodhÃtÆ ti.
     Assu yadà sa¤jÃyati, tadà akkhikÆpake pÆretvà tiÂÂhati và paggharati vÃ. Tattha yathà udakapuïïesu taruïatÃlaÂÂhikÆpakesu na taruïatÃlaÂÂhi- kÆpakà jÃnanti: amhesu udakaæ Âhitan ti, na pi taruïatÃlaÂÂhi-kÆpakesu udakam jÃnÃti: ahaæ taruïatÃlaÂÂhikÆpakesu Âhitan ti, evam eva na akkhikÆpakà jÃnanti: amhesu assu Âhitan ti, na pi assu jÃnÃti:
ahaæ akkhikÆpakesu Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti assu nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsabhÆto ÃbandhanÃkÃro ÃpodhÃtÆ ti.
     Vasà aggisantÃpÃdikÃle hatthatala-hatthapiÂÂhi-pÃdatalapÃdapiÂÂhi-nÃsapuÂanalÃÂa-aæsakÆÂesu ÂhitavilÅnasneho. Tattha yathà pakkhittatele ÃcÃme na ÃcÃmo jÃnÃti: maæ telaæ ajjhottharitvà Âhitan ti, na pi telaæ jÃnÃti: ahaæ ÃcÃmaæ ajjhottharitvà Âhitan ti, evam eva na hatthatalÃdippadeso jÃnÃti:


#<[page 362]>#
%<362                        XI. SamÃdhiniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  maæ vasà ajjhottharitvà Âhità ti, na pi vasà jÃnÃti:
ahaæ hatthatalÃdippadesaæ ajjhottharitvà thità ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti vasà nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsabhÆto ÃbandhanÃkÃro ÃpodhÃtÆ ti.
     KheÊo tathÃrÆpe kheÊuppattipaccaye sati ubhohi kapolapassehi orohitvà jivhÃtale tiÂÂhati. Tattha yathà abbocchinna-udakanissande nadÅtÅrakÆpake na kÆpatalaæ jÃnÃti: mayi udakaæ santiÂÂhatÅ ti, na pi udakaæ jÃnÃti: ahaæ kÆpatale santiÂÂhÃmÅ ti, evam eva na jivhÃtalaæ jÃnÃti: mayi ubhohi kapolapassehi orohitvà kheÊo Âhito ti, na pi kheÊo jÃnÃti: ahaæ ubhohi kapolapassehi otaritvà jivhÃtale Âhito ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti kheÊo nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsabhÆto ÃbandhanÃkÃro ÃpodhÃtÆ ti.
     SinghÃïikà yadà sa¤jÃyati, tadà nÃsapuÂe pÆretvà tiÂÂhati và paggharati vÃ. Tattha yathà pÆtidadhi bharitÃya sippikÃya na sippikà jÃnÃti: mayi pÆtidadhi Âhitan ti, na pi pÆtidadhi jÃnÃti: ahaæ sippikÃya Âhitan ti, evam eva na nÃsapuÂà jÃnanti: amhesu singhÃïikà Âhità ti, na pi singhÃïikà jÃnÃti:
ahaæ nÃsapuÂesu Âhità ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti singhÃïikà nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsabhÆto ÃbandhanÃkÃro ÃpodhÃtÆ ti.
     Lasikà aÂÂhikasandhÅnaæ abbha¤janakiccaæ sÃdhayamÃnà asÅtisatasandhÅsu ÂhitÃ. Tattha yathà telabbha¤jite akkhe na akkho jÃnÃti: maæ telaæ abbha¤jitvà Âhitan ti, na pi telaæ jÃnÃti: ahaæ akkhaæ abbha¤jitvà Âhitan ti, evam eva na asÅtisatasandhayo jÃnanti: lasikà amhe abbha¤jitvà Âhità ti, na pi lasikà jÃnÃti: ahaæ asÅtisatasandhayo abbha¤jitvà Âhità ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti lasikà nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko kotthÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsabhÆto ÃbandhanakÃro ÃpodhÃtÆ ti.
     Muttaæ vatthissa abhantare Âhitaæ. Tattha yathà candanikÃya pakkhitte adhomukhe ravaïaghaÂe na ravaïaghaÂo jÃnÃti: mayi candanikÃraso Âhito ti, na pi candanikÃraso jÃnÃti: ahaæ ravaïaghaÂe Âhito ti, evam eva na vatthi jÃnÃti:

#<[page 363]>#
%<                   2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà                  363>%
mayi muttaæ Âhitan ti, na pi muttaæ jÃnÃti: ahaæ vatthimhi Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti muttaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsabhÆto ÃbandhanÃkÃro ÃpodhÃtÆ ti.
     Evaæ kesÃdisu manasikÃraæ pavattetvà yena santappati:
ahaæ imasmiæ sarÅre pÃtiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto paripÃcanÃkÃro tejodhÃtÆ ti, yena jÅrayati, yena pari¬ayhati, yena asitapÅtakhÃyitasÃyitaæ sammÃpariïÃmaæ gacchati, ayaæ imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto paripÃcanÃkÃro tejodhÃtÆ ti: --evaæ tejokoÂÂhÃsesu manasikÃro pavattetabbo.
     Tato uddhangame vÃte uddhangamavasena pariggahetvÃ, adhogame adhogamavasena, kucchisaye kucchisayavasena, koÂÂhÃsaye koÂÂhÃsayavasena, angamangÃnusÃrino angamangÃnusÃravasena, assÃsapassÃse assÃsapassÃsavasena pariggahetvà uddhangamà vÃtà nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto vitthambhanÃkÃro vÃyodhÃtÆ ti; adhogamà vÃtà nÃma, kucchisayà vÃtà nÃma, koÂÂhÃsayà vÃtà nÃma, angamangÃnusÃrino vÃtà nÃma, assÃsapassÃsà vÃtà nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto vitthambhanÃkÃro vÃyodhÃtÆ ti:- evaæ vÃyo koÂÂhÃsesu manasikÃro pavattetabbo.
   Tass' evaæ pavattamanasikÃrassa dhÃtuyo pÃkaÂÃ honti,
tà punappuna Ãvajjato manasikaroto vuttanayen' eva upacÃrasamÃdhi uppajjati. Yassa pana evaæ bhÃvayato kammaÂÂhÃnaæ na ijjhati, tena salakkhaïa-sankhepato bhÃvetabbaæ.
Kathaæ? (1) VÅsatiyà koÂÂhÃsesu thaddhalakkhaïaæ pathavidnÃtÆ ti vavatthapetabbaæ; tatth' eva Ãbandhanalakkhaïaæ ÃpodhÃtÆ ti, paripÃcanalakkhaïaæ tejodhÃtÆ ti, vitthambhanalakkhaïaæ vÃyodhÃtÆ ti. (2) DvÃdasasu koÂÂhÃsesu Ãbandhanalakkhaïaæ ÃpodhÃtÆti vavatthapetabbaæ; tatth' eva paripÃcanalakkhaïaæ tejodhÃtÆ ti, vitthambhanalakkhaïaæ vÃyodhÃtÆ ti, thaddhalakkhaïaæ pathavÅdhÃtÆ ti.
(3) CatÆsu koÂÂhÃsesu paripÃcanalakkhaïaæ tejodhÃtÆ ti vavatthapetabbaæ; tena avinibhuttaæ vitthambhanalakkhaïam vÃyodhÃtÆ ti,


#<[page 364]>#
%<364                        XI. SamÃdhiniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  thaddhalakkhaïaæ pathavÅdhÃtÆ ti, Ãbandhanalakkhaïaæ ÃpodhÃtÆ ti. (4) Chasu koÂÂhÃsesu viÂÂhambhanalakkhaïaæ vÃyodhÃtÆ ti vavatthapetabbaæ. Tatth' eva thaddhalakkhaæ pathavÅdhÃtÆ ti, Ãbandhanalakkaïaæ ÃpodhÃtÆ ti, paripÃcanalakkhaïaæ tejodhÃtÆ ti. Tass' evaæ vavatthÃpayato dhÃtuyo pÃkaÂà honti; tà punappuna Ãvajjato manasikaroto vuttanayen' eva upacÃrasamÃdhi uppajjati.
     Yassa pana evam pi bhÃvayato kammaÂÂhÃnaæ na ijjhati, tena salakkhaïa-vibhattito bhÃvetabbaæ. Kathaæ? Pubbe vuttanayen' eva kesÃdayo pariggahetvà kesamhi thaddhalakkhaïaæ pathavÅdhÃtÆ ti vavatthapetabbaæ; tatth' eva Ãbandhanalakkhaïaæ ÃpodhÃtÆ ti, paripÃcanalakkhaïaæ tejodhÃtÆ ti, vitthambhanalakkhaïaæ vÃyodhÃtÆ ti:- evaæ sabbakoÂÂhÃsesu ekekasmiæ koÂÂhÃse catasso catasso dhÃtuyo vavatthapetabbÃ. Tass' evaæ vavatthÃpayato dhÃtuyo pÃkaÂà honti; tà punappuna Ãvajjato manasikaroto vuttanayen' eva upacÃrasamÃdhi uppajjati.
     Api ca kho pana (1) vacanatthato, (2) kalÃpato, (3) cuïïato, (4) lakkhaïÃdito, (5) samuÂÂhÃnato, (6) nÃnattekattato, (7) vinibbhogÃvinibbhogato, (8) sabhÃgavisabhÃgato, (9) ajjhattikabÃhiravisesato, (10) sangahato, (11) paccayato, (12) asamannÃhÃrato, (13) paccayavibhÃgato ti imehi pi ÃkÃrehi dhÃtuyo manasikÃtabbÃ.
     Tattha (1) vacanatthato manasikarontena patthaÂattà pathavÅ; appoti, Ãpiyati, appÃyatÅ ti và Ãpo; tejatÅ ti tejo; vÃyatÅ ti vÃyo. Avisesena pana salakkhaïadhÃraïato dukkhÃdÃnato dukkhÃdhÃnato ca dhÃtÆ ti. Evaæ visesasÃma¤¤avasena vacanatthato manasikÃtabbÃ.
     (2) KalÃpato ti yà ayaæ kesà lomà ti ÃdinÃnayena vÅsatiyà ÃkÃrehi pathavÅdhÃtu, pittaæ semhan ti ca ÃdinÃnayena dvÃdasah' ÃkÃrehi ÃpodhÃtu niddiÂÂhÃ. Tattha yasmÃ:-
          Vaïïo gandho raso ojÃ, catasso cÃpi dhÃtuyo
          aÂÂhadhammasamodhÃnà hoti kesà ti sammuti:
          tesaæ yeva vinibbhogà natthi kesà ti sammutÅ ti,
tasmà kesà pi aÂÂhadhammakalÃpamattam eva; tathà lomÃdayo ti.


#<[page 365]>#
%<                   2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà                  365>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Yo pan' ettha kammasamuÂÂhÃno koÂÂhÃso, so jÅvitindriyena ca bhÃvena ca saddhiæ dasadhammakalÃpo pi hoti. Ussadavasena pana pathavÅdhÃtu ÃpodhÃtÆ ti sankhaæ gato. Evaæ kalÃpato manasikÃtabbÃ.
     (3) Cuïïato ti imasmiæ hi sarÅre majjhimena pamÃïena pariggayhamÃnà paramÃïubhedasa¤cuïïà sukhumarajabhÆtà pathavÅdhÃtu doïamattà siyÃ, sà tato upa¬¬happamÃïÃya ÃpodhÃtuyà sangahitÃ, tejodhÃtuyà anupÃlitÃ, vÃyodhÃtuyà vithambhità na vikirati, na viddhaæsati, avikiriyamÃnà aviddhaæsiyamÃnà anekavidhaæ itthipurisalingÃdi-bhÃvavikappaæ upagacchati, aïuthÆla-dÅgharassathirakathinÃdi-bhÃva¤ ca pakÃseti. YÆsagatà ÃbandhanÃkÃrabhÆtà pan' ettha ÃpodhÃtu pathavÅpatiÂÂhità tejÃnupÃlità vÃyovitthambhità na paggharati, na parissavati, apaggharamÃnà aparissavamÃnà pÅïita-pÅïitabhÃvaæ dasseti. AsitapÅtÃdipÃcakà c' ettha usumÃkÃrabhÆtà uïhattalakkhaïà tejodhÃtu pathavÅpatiÂÂhità Ãposangahità vÃyovitthambhità imaæ kayaæ paripÃceti; vaïïasampatti¤ c' assa Ãvahati; tÃya ca pana paripÃcito ayaæ kÃyo na pÆtibhÃvaæ dasseti.
AngamangÃnusaÂà c' ettha samudÅraïavitthambhanalakkhaïà vÃyodhÃtu pathavÅpatiÂÂhità Ãposangahità tejÃnupÃlità imaæ kÃyaæ vitthambheti. TÃya ca pana vitthambhito ayaæ kÃyo na paripatati, ujukaæ saïÂhÃti. AparÃya vÃyodhÃtuyà samabbhÃhato gamanaÂÂhÃnanissajjasayana-iriyÃpathesu vi¤¤attiæ dasseti, sammi¤jeti, sampasÃreti, hatthapÃdaæ lÃÊeti. Evam eva taæ itthipurisÃdibhÃvena bÃlajanava¤canaæ mÃyÃrÆpasadisaæ dhÃtuyantaæ pavattatÅ ti evaæ cuïïato manasikÃtabbÃ.
     (4) LakkhaïÃdito ti pathavÅdhÃtu kiæ lakkhaïÃ? kiæ rasÃ?
kiæ paccupaÂÂhÃnà ti evaæ catasso pi dhÃtuyo ÃvajjetvÃ:-
pathavÅdhÃtu kakkhaÊattalakkhaïÃ, patiÂÂhÃnarasÃ, sampaÂicchanapaccupaÂÂhÃnÃ; ÃpodhÃtu paggharaïalakkhaïÃ, brÆhanarasÃ, sangahapaccupaÂÂhÃnÃ; tejodhÃtu uïhattalakkhaïÃ, paripÃcanarasÃ, maddavÃnuppadÃnapaccupaÂÂhÃnÃ; vÃyodhÃtu vitthambhanalakkhaïÃ, samudÅraïarasÃ, abhinÅhÃrapaccupaÂÂhÃnà ti evaæ lakkhaïÃdito manasikÃtabbÃ.


#<[page 366]>#
%<366                        XI. SamÃdhiniddeso>%
     (5) SamuÂÂhÃnato ti ye ime pathavÅdhÃtu-ÃdÅnaæ vitthÃrato dassanavasena kesÃdayo dvÃcattÃÊÅsa koÂÂhÃsà dassitÃ. Tesu udariyaæ, karÅsaæ, pubbo, muttan ti ime cattÃro koÂÂhÃsà utusamuÂÂhÃnà va; assu, sedo, kheÊo singhÃïikà ti ime cattÃro utucittasamuÂÂhÃnÃ; asitÃdi-paripÃcako tejo kammasamuÂÂhÃno va; assÃsapassÃsà cittasamuÂÂhÃnà va; avasesà sabbe pi catusamuÂÂhÃnà ti:- evaæ samuÂÂhÃnato manasikÃtabbÃ.
     (6) NÃnattekattato ti sabbÃsam pi dhÃtÆnaæ salakkhaïÃdito nÃnattaæ a¤¤Ãn' eva hi pathavÅdhÃtuyà lakkhaïarasapaccupaÂÂhÃnÃni, a¤¤Ãni ÃpodhÃtu-ÃdÅnaæ:- evaæ lakkhaïÃdivasena pana kammasamuÂÂhÃnÃdivasena ca nÃnattabhÆtÃnam pi etÃsaæ rÆpa-mahÃbhÆta-dhÃtu-dhamma-aniccÃdivasena ekattaæ hoti. Sabbà pi hi dhÃtuyo ruppanalakkhaïaæ anatÅtattà rÆpÃni; mahantapÃtubhÃvÃdÅhi kÃraïehi mahÃbhÆtÃni.
     MahantapÃtubhÃvÃdÅhÅ ti etÃhi dhÃtuyo mahantapÃtubhÃvato, mahÃbhÆtasÃma¤¤ato, mahÃparihÃrato, mahÃvikÃrato, mahattà bhÆtattà cà ti imehi kÃraïehi mahÃbhÆtÃnÅ ti vuccanti.
Tattha mahantapÃtubhÃvato ti etÃni hi anupÃdinnasantÃne pi upÃdinnasantÃne pi mahantÃni pÃtubhÆtÃni. Tesaæ anupÃdinnasantÃne:-
          Duve satasahassÃni cattÃri nahutÃni ca,
          ettakaæ bahalattena sankhÃtà 'yaæ vasundharà ti.
Ãdinà nayena mahantapÃtubhÃvatà BuddhÃnussati-niddese vuttà va. UpÃdinnasantÃne pi maccha-kacchapa-deva-dÃnavÃdi-sarÅravasena mahantÃn' eva pÃtubhÆtÃni. Vuttaæ h' etaæ:- santi, bhikkhave, mahÃsamudde yojanasatikà pi attabhÃvà ti Ãdi.
     MahÃbhÆtasÃma¤¤ato ti etÃni hi--yathà mÃyÃkÃro amaïiæ yeva udakaæ maïiæ katvà dasseti, asuvaïïaæ yeva le¬¬uæ suvaïïaæ katvà dasseti;--yathà ca, sayaæ neva yakkho na yakkhÅ samÃno, yakkhabhÃvam pi yakkhibhÃvam pi dasseti, evam eva sayaæ anÅlÃn' eva hutvà nÅlaæ upÃdÃrÆpaæ dassenti, apÅtÃni alohitÃni anodÃtÃn' eva hutvà odÃtaæ upÃdÃrÆpaæ dassentÅ ti mÃyÃkÃramahÃbhÆtasÃma¤¤ato mahÃbhÆtÃni;


#<[page 367]>#
%<                   2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà                  367>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  -- yathà ca yakkhÃdÅni mahÃbhÆtÃni yaæ gaïhanti, neva nesaæ tassa anto na bahiÂÂhÃnaæ upalabbhati, na ca taæ nissÃya na tiÂÂhanti, evam eva etÃni pi neva a¤¤ama¤¤assa anto na bahiÂÂhitÃni hutvà upalabbhanti, na ca a¤¤ama¤¤aæ nissÃya na tiÂÂhantÅ ti acinteyyaÂÂhÃnatÃya yakkhÃdi mahÃbhÆtasÃma¤¤ato pi mahÃbhÆtÃni;--yathà ca yakkhinÅ-sankhÃtÃni mahÃbhÆtani manÃpehi vaïïasaïÂhÃnavikkhepehi attano bhayÃnakabhÃvaæ paÂicchÃdetvà satte va¤centi:- evam eva etÃni pi itthipurisasarÅrÃdisu manÃpena chavivaïïena, manÃpena attano angapaccangasaïÂhÃnena, manÃpena ca hatthangulipÃdangulibhamukavikkhepena attano kakkhaÊattÃdibhedaæ sarasalakkhaïaæ paÂicchÃdetvà bÃlajanaæ va¤centi, attano sabhÃvaæ daÂÂhuæ na dentÅ ti va¤cakattena yakkhinÅmahÃbhÆtasÃma¤¤ato pi mahÃbhÆtÃni.
     MahÃparihÃrato ti mahantehi paccayehi haritabbato. EtÃni hi divase divase upanetabbattà mahantehi ghÃsacchÃdanÃdÅhi bhÆtÃni pavattÃnÅ ti mahÃbhÆtÃni, mahÃparihÃrÃni và bhÆtÃnÅ ti pi mahÃbhÆtÃni.
     MahÃvikÃrato ti etÃni hi anupÃdiïïÃni pi upÃdiïïÃni pi mahÃvikÃrÃni honti. Tattha anupÃdiïïÃnaæ kappavuÂÂhÃne vikÃramahattaæ pÃkaÂaæ hoti, upÃdiïïÃnaæ dhÃtukkhobhakÃle. Tathà hi:-
          BhÆmito vuÂÂhità yÃva Brahmalokà vidhÃvati;
          Acci accimato loke ¬ayhamÃnamhi tejasÃ.
          KoÂisatasahass' ekam cakkavÃÊaæ vilÅyati,
          kupitena yadà loko salilena vinassati.
          KoÂisatasahass' ekaæ cakkavÃÊaæ vilÅyati,
          vÃyodhÃtuppakopena yadà loko vinassati.
          Patthaddho bhavati kÃyo daÂÂho kaÂÂhamukhena vÃ,
          pathavÅdhÃtuppakopena hoti kaÂÂhamukh' eva so.
          PÆtiko bhavati kÃyo daÂÂho pÆtiæukhena vÃ,
          ÃpodhÃtuppakopena hoti pÆtimukhe va so.


#<[page 368]>#
%<368                        XI. SamÃdhiniddeso>%
          Santatto bhavati kÃyo daÂÂho aggimukhena vÃ,
          TejodhÃtuppakopena hoti aggimukkhe va so.
          Sa¤channo bhavati kÃyo daÂÂho satthamukhena vÃ,
          vÃyodhÃtuppakopena hoti satthamukhe va so.
Iti mahÃvikÃrÃni bhÆtÃnÅ ti mahÃbhÆtÃni.
     Mahattà bhÆtattà cà ti etÃni hi mahantÃni mahatà vÃyÃmena pariggahetabbattà bhÆtÃni vijjamÃnattà ti mahattà bhÆtattà ca mahÃbhÆtÃni. Evaæ sabbà p' età dhÃtuyo mahantapÃtubhÃvÃdÅhi kÃraïehi mahÃbhÆtÃni. SalakkhaïadhÃraïato pana dukkhÃdÃnaÂo ca dukkhÃdhÃnato ca sabbà pi dhÃtulakkhaïaæ anatÅtattà dhÃtuyo.
     SalakkhaïadhÃraïena ca attano khaïÃnurÆpadhÃraïena ca dhammÃ, khayaÂÂhena aniccÃ, bhayaÂÂhena dukkhÃ, asÃrakaÂÂhena anattÃ:- iti sabbÃsam pi rÆpa-mahÃbhÆta-dhÃtudhamma-aniccÃdivasena ekattan ti evaæ nÃnattekattato manasikÃtabbÃ.
     (7) VinibbhogÃvinibbhogato ti sahuppannà va età ekekasmiæ sabbapariyant' ime suddhaÂÂhakÃdikalÃpehi padesena avinibbhuttÃ, lakkhaïena pana vinibbhuttà ti evaæ vinibbhogÃvinibbhogato manasikÃtabbÃ.
     (8) SabhÃgavisabhÃgato evaæ avinibbhuttÃsu cà pi etÃsu purimà dve garukattà sabhÃgÃ, tathà pacchimà lahukattÃ.
Purimà pana pacchimÃhi pacchimà ca purimÃhi visabhÃgà ti evaæ sabhÃgavisabhÃgato manasikÃtabbÃ.
     (9) Ajjhattika-bÃhiravisesato ti ajjhattikadhÃtuyo vi¤¤Ãïavatthu vi¤¤atti indriyÃnaæ nissayà honti, sa iriyÃpathà catusamuÂÂhÃnÃ, bÃhirà vuttaviparÅtappakÃrà ti evaæ ajjhattikabÃhiravisesato manasikÃtabbÃ.
     (10) Sangahato ti kammasamuÂÂhÃnà pathavÅdhÃtu kammasamuÂÂhÃnÃhi itarÃhi ekasangahà hoti, samuÂÂhÃnanÃnattÃbhÃvato. Tathà cittÃdisamuÂÂhÃnà cittÃdisamuÂÂhÃnÃdÅhÅ ti evaæ sangahato manasikÃtabbÃ.
     (11) Paccayato ti pathavÅdhÃtu Ãposangahità tejo-anupÃlità vÃyo-vitthambhità tiïïaæ mahÃbhÆtÃnaæ patiÂÂhà hutvà paccayo hoti; ÃpodhÃtu pathavÅpatiÂÂhità tejo-anupÃlità vÃyovitthambhità tiïïaæ mahÃbhÆtÃnaæ Ãbandhanaæ hutvà paccayo hoti; tejodhÃtu pathavÅpatiÂÂhità Ãposangahità vÃyovitthambhità tiïïaæ mahÃbhÆtÃnaæ paripÃcanaæ hutvà paccayo hoti;


#<[page 369]>#
%<                   2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà                  369>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  vÃyodhÃtu pathavÅpatiÂÂhità Ãposangahità tejoparipÃcità tiïïaæ mahÃbhÆtÃnaæ vitthambhanaæ hutvà paccayo hotÅ ti:- evaæ paccayato manasikÃtabbÃ.
     (12) AsamannÃhÃrato ti pathavÅdhÃtu c' ettha: ahaæ pathavÅdhÃtÆ ti vÃ, tiïïaæ mahÃbhÆtÃnaæ patiÂÂhà hutvà paccayo homÅ ti và na jÃnÃti; itarÃni pi tÅïi: amhÃkaæ pathavÅdhÃtu patiÂÂhà hutvà paccayo hotÅ ti na jÃnanti:- esa nayo sabbatthÃt i evaæ asamannÃhÃrato manasikÃtabbÃ.
     (13) PaccayavibhÃgato ti dhÃtÆnaæ hi kammaæ, cittaæ, ÃhÃro, utÆ ti cattÃro paccayÃ. Tattha kammasamuÂÂhÃnÃnaæ kammam eva paccayo hoti, na cittÃdayo. CittÃdisamuÂÂhÃnÃnam pi cittÃdayo va paccayà honti, na itare. KammasamuÂÂhÃnÃna¤ ca kammaæ janakapaccayo hoti; sesÃnaæ pariyÃyato upanissayapaccayo hoti. CittasamuÂÂhÃnÃnaæ cittaæ janakapaccayo hoti; sesÃnaæ pacchÃjÃtapaccayo atthipaccayo avigatapaccayo ca. ùhÃrasamuÂÂhÃnÃnaæ ÃhÃro janakapaccayo hoti; sesÃnaæ ÃhÃrapaccayo atthipaccayo avigatapaccayo ca. UtusamuÂÂhÃnÃnaæ utujanakapaccayo hoti; sesÃnaæ atthipaccayo avigatapaccayo ca. KammasamuÂÂhÃnaæ mahÃbhÆtaæ kammasamuÂÂhÃnÃnam pi mahÃbhÆtÃnaæ paccayo hoti, cittÃdisamuÂÂhÃnÃnam pi; tathà cittasamuÂÂhÃnaæ; ÃhÃrasamuÂÂhÃnaæ, utusamuÂÂhÃnaæ mahÃbhÆtaæ utusamuÂÂhÃnÃnam pi mahÃbhÆtÃnaæ paccayo hoti kammÃdisamuÂÂhÃnÃnam pi.
     Tattha kammasamuÂÂhÃnà pathavÅdhÃtu kammasamuÂÂhÃnÃnaæ itarÃsaæ sahajÃta-a¤¤ama¤¤a-nissaya-atthi-avigatavasena ceva patiÂÂhÃvasena ca paccayo hoti, na janakavasena.
Itaresaæ tisantati mahÃbhÆtÃnaæ nissaya-atthi-avigatavasena paccayo hoti, na patiÂÂhÃvasena, na janakavasena. ùpodhÃtu c' ettha itarÃsaæ tiïïaæ sahajÃtÃdivasena ceva Ãbandhanavasena ca paccayo hoti, na janakavasena. Itaresaæ tisantatikÃnaæ nissaya-atthi-avigatapaccayavasen' eva, na Ãbandhanavasena, na janakavasena. TejodhÃtu p' ettha itarÃsaæ tiïïaæ sahajÃtÃdivasena ceva paripÃcanavasena ca paccayo hoti, na janakavasena. Itaresaæ tisantatikÃnaæ nissaya-atthi-avigatapaccayavasen' eva, na paripÃcanavasena, na janakavasena. VÃyodhÃtu p' ettha itarÃsaæ tiïïaæ sahajÃtÃdivasena ceva vitthambhanavasena ca paccayo hoti, na janakavasena.


#<[page 370]>#
%<370                        XI. SamÃdhiniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Itaresaæ tisantatikÃnaæ nissaya-atthiavigatapaccayavasen' eva, na vitthambhanavasena, na janakavasena. Citta-ÃhÃra-utusamuÂÂhÃnapathavÅdhÃtu Ãdisu pi es' eva nayo. Evaæ sahajÃtÃdipaccaya-vasappavattÃsu ca pan' etÃsu dhÃtÆsu:-
          Ekaæ paÂicca tisso catudhà tisso paÂicca eko ca;
          dve dhÃtuyo paÂicca dve chadhà sampavattan ti.
     PathavÅ Ãdisu hi ekekaæ paÂicca itarà tisso tisso ti evaæ ekaæ paÂicca tisso catudhà sampavattan ti. Tathà pathavÅdhÃtu Ãdisu ekekà itarà tisso tisso paÂiccà ti evaæ tisso paÂicca ekà catudhà sampavattati. Purimà pana dve paÂicca pacchimÃ, pacchimà ca dve paÂicca purimÃ, paÂhamatatiyà paÂicca dutiya-catutthÃ, dutiya-catutthà paÂicca paÂhamatatiyÃ, paÂhamacatutthà paÂicca dutiya-tatiyÃ, dutiya-tatiyà paticca paÂhama-catutthà ti evaæ dve dhÃtuyo paÂicca dve chadhà sampavattanti. TÃsu pathavÅdhÃtu abhikkamapaÂikkamÃdikÃle uppÅÊanassa paccayo hoti. Sà va ÃpodhÃtuyà anugatà patiÂÂhÃpanassa, pathavÅdhÃtuyà pana anugatà ÃpodhÃtu avikkhepanassa, vÃyodhÃtuyà anugatà tejodhÃtu uddharaïassa, tejodhÃtuyà anugatà vÃyodhÃtu atiharaïavÅtiharaïÃnaæ paccayo hotÅ ti:- evaæ paccayavibhÃgato manasikÃtabbÃ.
     Evaæ vacanatthÃdivasena manasikarontassà pi hi ekekena mukhena dhÃtuyo pÃkaÂà honti; tà punappuna Ãvajjato manasikaronto vuttanayen' eva upacÃrasamÃdhi uppajjati. SvÃyaæ catunnaæ dhÃtÆnaæ vavatthÃpakassa ¤ÃïassÃnubhÃvena uppajjanato catudhÃtu-vavatthÃnan tveva sankhaæ gacchati.
     Ima¤ ca pana catudhÃtu-vavatthÃnam-anuyutto bhikkhu su¤¤ataæ avagÃhati, sattasa¤¤aæ samugghÃteti; so sattasa¤¤Ãya samÆhatattà vÃÊamigayakkharakkhasÃdivikappaæ anÃpajjamÃno bhayabheravasaho hoti, aratiratisaho, na iÂÂhÃniÂÂhesu ugghÃÂanigghÃÂaæ pÃpuïÃti, mahÃpa¤¤o ca pana hoti, amatapariyosÃno và sugatiparÃyano và ti.
          Evaæ mahÃnubhÃvaæ yogÅ varasÅhassa kÅÊitaæ etaæ
          catudhÃtuvavatthÃnaæ niccaæ sevetha medhÃvÅ ti.
             Ayaæ catudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanÃniddeso.


#<[page 371]>#
%<                     SamÃdhibhÃvanÃya ko Ãnisaæso?                   371>%
     EttÃvatà ca yaæ samÃdhissa vitthÃraæ bhÃvanÃnaya¤ ca dassetuæ: ko samÃdhi? ken' aÂÂhena samÃdhÅ ti Ãdinà nayena pa¤hÃkammaæ kataæ.
     Tattha kathaæ bhÃvetabbo ti imassa padassa sabbappakÃrato atthavaïïanà samattà hoti. Duvidho yeva svÃyaæ idha adhippeto: upacÃrasamÃdhi ceva appanÃsamÃdhi ca. Tattha dasasu kammaÂÂhÃnesu appanà pubbabhÃgacittesu ca ekaggatà upacÃrasamÃdhi, avasesakammaÂÂhÃnesu cittekaggatà appanÃsamÃdhi. So duvidho pi tesaæ kammaÂÂhÃnÃnaæ bhÃvitattà bhÃvito hoti; tena vuttaæ: kathaæ bhÃvetabbo ti imassa padassa sabbappakÃrato attha vaïïanà samattà ti.
     Yaæ pana vuttaæ: samÃdhibhÃvanÃya ko Ãnisaæso ti, tattha diÂÂhadhammasukhavihÃrÃdi pa¤cavidho samÃdhibhÃvanÃya Ãnisaæso. Tathà hi ye arahanto khÅïÃsavà samÃpajjitvÃ:
ekaggacittà sukhaæ divasaæ viharissÃmà ti samÃdhiæ bhÃventi, tesaæ appanÃ-samÃdhibhÃvanà diÂÂhadhamma sukhavihÃrÃnisaæsà hoti. Ten' Ãha BhagavÃ:- na kho pan' ete, Cunda, ariyassa vinaye sallekhà vuccanti; diÂÂhadhammasukhavihÃrà ete ariyassa vinaye vuccantÅ ti.
     SekhaputhujjanÃnaæ samÃpattito vuÂÂhÃya: samÃhitena cittena vipassissÃmà ti bhÃvayataæ vipassanÃya padaÂÂhÃnattà appanÃ-samÃdhibhÃvanà pi sambÃdhe okÃsÃdhigamanayena upacÃrasamÃdhibhÃvanà pi vipassanÃnisaæsà hoti. Ten Ãha BhagavÃ:- samÃdhiæ, bhikkhave, bhÃvetha; samÃhito, bhikkhave, bhikkhu yathÃbhÆtaæ pajÃnÃtÅ ti.
     Ye pana aÂÂhasamÃpattiyo nibbattetvà abhi¤¤ÃpÃdakaæ jhÃnaæ samÃpajjitvà samÃpattito vuÂÂhÃya: eko pi hutvà bahudhà hotÅ ti vuttanayà abhi¤¤Ãyo patthentà nibbattenti, tesaæ sati sati Ãyatane abhi¤¤ÃpadaÂÂhÃnattà appanÃ-samÃdhibhÃvanà abhi¤¤Ãnisaæsà hoti. Ten' Ãha BhagavÃ:-
so yassa yassa abhi¤¤Ã sacchikaraïÅyassa dhammassa cittaæ abhininnÃmeti abhi¤¤ÃsacchikiriyÃya tatra tatr' eva sakkhibhabbataæ pÃpuïÃti, sati sati Ãyatane ti.


#<[page 372]>#
%<372                        XI. SamÃdhiniddeso>%
     Ye: aparihÅnajjhÃnà Brahmaloke nibbattessÃmà ti BrahmalokÆpapattiæ patthentà apatthayamÃnà và pi puthujjanÃsamÃdhito na parihÃyanti, tesaæ bhavavisesÃvahattà appanÃsamÃdhibhÃvanà bhavavisesÃnisaæsà hoti. Ten' Ãha BhagavÃ:- paÂhamaæ jhÃnaæ parittaæ bhÃvetvà kattha uppajjanti?
BrahmapÃrisajjÃnaæ devÃnaæ sahavyataæ uppajjantÅ ti Ãdi. UpacÃra-samÃdhibhÃvanà pi pana kÃmÃvacarasugatibhavavisesaæ Ãvahati yeva.
     Ye pana ariyà aÂÂha samÃpattiyo nibbattetvà nirodhasamÃpattiæ samÃpajjitvÃ: satta divasÃni acittà hutvà diÂÂh' eva dhamme nirodhaæ nibbÃnaæ patvà sukhaæ viharissÃmà ti samÃdhiæ bhÃventi, tesaæ appanÃ-samÃdhibhÃvanà nirodhÃnisaæsà hoti. Ten' Ãha:- soÊasahi ¤ÃïacariyÃhi navahi samÃdhicariyÃhi vasÅbhÃvato pa¤¤Ã nirodhasamÃpattiyà ¤Ãïan ti.
     Evam ayaæ diÂÂhadhammasukhavihÃrÃdi pa¤cavidho samÃdhibhÃvanÃya Ãnisaæso.
          Tasmà 'nek' Ãnisaæsamhi kilesamalasodhane,
          samÃdhibhÃvanÃyoge nappamajjeyya paï¬ito ti.
     EttÃvatà ca sÅle patiÂÂhÃya naro sappa¤¤o ti imissà gÃthÃya sÅla-samÃdhipa¤¤Ã mukhena desite Visuddhi-Magge samÃdhi pi paridÅpito hoti.
Iti sÃdhu janapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge SamÃdhiniddeso nÃma ekÃdasamo paricchedo.


#<[page 373]>#
%<373>%
                                  XII
                          DVùDASAMO PARICCHEDO
                           IDDHIVIDHù-NIDDESO
     IdÃni yÃsaæ lokikÃbhi¤¤Ãnaæ vÃsena ayaæ samÃdhibhÃvanà abhi¤¤Ãnisaæsà ti vuttÃ, tà abhi¤¤Ã sampÃdetuæ, yasmà pathavÅkasiïÃdisu adhigatacatutthajjhÃnena yoginà yogo kÃtabbo,--evaæ hi 'ssa sà samÃdhibhÃvanà adhigatÃnisaæsà c' eva bhavissati thiratarà ca--so adhigatÃnisaæsÃya thiratarÃya samÃdhibhÃvanÃya samannÃgato sukhen' eva pa¤¤ÃbhÃvanaæ sampÃdessati, tasmà abhi¤¤Ãkathaæ tÃva ÃrabhissÃma. Bhagavatà hi adhigatacatutthajjhÃnasamÃdhÅnaæ kulaputtÃnaæ samÃdhibhÃvanÃnisaæsadassanattha¤ ceva uttaruttari-païÅtapaïÅtadhammadesanattha¤ ca:-
so evaæ samÃhite citte parisuddhe pariyodÃte anangaïe vigatÆpakkilese mudubhÆte kammaniye Âhite Ãne¤jappatte iddhividhÃya cittaæ abhinÅharati abhininnÃmeti. So anekavihitaæ iddhividhaæ paccanubhoti: eko pi hutvà bahudhà hotÅ ti Ãdinà nayena iddhividhaæ, dibbasotadhÃtu¤Ãïaæ, cetopariya¤Ãïaæ, pubbe nivÃsÃnussati¤Ãïaæ, sattÃnaæ cutÆpapÃte ¤Ãïan ti pa¤calokikÃbhi¤¤Ã vuttÃ.
     Tattha eko pi hutvà bahudhà hotÅ ti Ãdikaæ iddhivikubbanaæ kÃtukÃmena Ãdikammikena yoginà odÃtakasiïapariyantesu aÂÂhasu kasiïesu aÂÂha aÂÂha samÃpattiyo nibbattetvà kasiïÃnulomato,


#<[page 374]>#
%<374                     XII. IddhividhÃniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  kasiïapaÂilomato, kasiïÃnulomapaÂilomato, jhÃnÃnulomato, jhÃnapaÂilomato, jhÃnÃnulomapaÂilomato, jhÃnukkantikato, kasiïukkantikato, jhÃnakasiïukkantikato, angasankantito, Ãrammaïasankantito, angÃrammaïasankan tito, angavavatthÃpanato, ÃrammaïavavatthÃpanato ti imehi cuddasahi ÃkÃrehi cittaæ paridametabbaæ.
     Katamaæ pan' ettha kasiïÃnulomaæ ...pe... katamaæ ÃrammaïavavatthÃpanan ti? Idha bhikkhu pathavÅkasiïe jhÃnaæ samÃpajjati, tato Ãpokasiïe ti evaæpaÂipÃÂiyà aÂÂhasu kasiïesu satakkhattum pi sahassakkhattum pi samÃpajjati: idaæ kasiïÃnulomaæ nÃma. OdÃtakasiïato pana paÂÂhÃya tath' eva paÂilomakkamena samÃpajjanaæ kasiïapaÂilomaæ nÃma. PathavÅkasiïato paÂÂhÃya yÃva odÃtakasiïaæ, odÃtakasiïato paÂÂhÃya yÃva pathavÅkasiïan ti evaæ anulomapaÂilomavasena punappunaæ samÃpajjanaæ kasiïÃnulomapaÂilomaæ nÃma.
     PaÂhamajjhÃnato pana paÂÂhÃya paÂipÃÂiyà yÃva nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ, tÃva punappunaæ samÃpajjanaæ jhÃnÃnulomaæ nÃma. Nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanato paÂÂhÃya yÃva paÂhamajjhÃnaæ, tÃva punappunaæ samÃpajjanaæ jhÃnapaÂilomaæ nÃma. PaÂhamajjhÃnato paÂÂhÃya yÃva nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ, nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanato paÂÂhÃya yÃva paÂhamajjhÃnan ti evaæ anulomapaÂilomavasena punappunaæ samÃpajjanaæ jhÃnÃnulomapaÂilomaæ nÃma.
     PathavÅkasiïe pana paÂhamaæ jhÃnaæ samÃpajjitvà tatth' eva tatiyaæ samÃpajjati, tato tad-eva ugghÃÂetvà ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ, tato Ãki¤ca¤¤Ãyatanan ti evaæ kasiïaæ anukkamitvà jhÃnass' eva ekantarikabhÃvena ukkamanaæ jhÃnukkantikaæ nÃma. Evaæ ÃpokasiïÃdimÆlakà pi yojanà kÃtabbÃ. PaÂhavÅkasiïe paÂhamaæ jhÃnaæ samÃpajjitvÃ, puna tad-eva tejokasiïe, tato nÅlakasiïe, tato lohitakasiïe ti iminà nayena jhÃnaæ anukkamitvà kasiïass' eva ekantarikabhÃvena ukkamanaæ kasiïukkantikaæ nÃma.
PaÂhavÅkasiïe paÂhamaæ jhÃnaæ samÃpajjitvà tato tejokasiïe tatiyaæ, nÅlakasiïaæ ugghÃÂetvà ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ, lohitakasiïato Ãki¤ca¤¤Ãyatanan ti iminà nayena jhÃnassa ceva kasiïassa ca ukkamanaæ jhÃnakasiïkukantikaæ nÃma.
     PathavÅkasiïe pana paÂhamaæ jhÃnaæ samÃpajjitvà tatth' eva itaresam pi samÃpajjanaæ angasankantikaæ nÃma.


#<[page 375]>#
%<                            Iddhivikubbanaæ                           375>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
PathavÅkasiïe paÂhamaæ jhÃnaæ samÃpajjitvà tad-eva Ãpokasiïe, tad-eva odÃtakasiïe ti evaæ sabbakasiïesu ekass' eva jhÃnassa samÃpajjanaæ Ãrammaïasankantikaæ nÃma.
PathavÅkasiïe paÂhamaæ jhÃnaæ samÃpajjitvà Ãpokasiïe dutiyaæ, tejokasiïe tatiyaæ, vÃyokasiïe catutthaæ, nÅlakasiïaæ ugghÃtetvà ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ, pÅtakasiïato vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ, lohitakasiïato Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ, odÃtakasiïato nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanan ti evaæ ekantarikavasena angÃna¤ ca ÃrammaïÃna¤ ca sankamanaæ angÃrammaïasankantikaæ nÃma.
     PaÂhamaæ jhÃnaæ pana pa¤cangikan ti vavatthapetvÃ, dutiyaæ tivangikaæ, tatiyaæ duvangikaæ, tathà catutthaæ, ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ ...pe... nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanan ti evaæ jhÃnangamattass' eva vavatthÃpanaæ angavavatthÃpanaæ nÃma. Tathà idaæ pathavÅkasiïan ti vavatthapetvà idaæ Ãpokasiïaæ ...pe... idaæ odÃtakasiïan ti evaæ Ãrammaïamattass' eva vavatthÃpanaæ ÃrammaïavavatthÃpanaæ nÃma.
     AngÃrammaïavavatthÃpanam pi eke icchanti; AÂÂhakathÃsu pana anÃgatattà addhà taæ bhÃvanÃmukhaæ na hoti.
     Imehi pana cuddasahi ÃkÃrehi cittaæ aparidametvà pubbe abhÃvitabhÃvano Ãdikammiko yogÃvacaro iddhivikubbanaæ sampÃdessatÅ ti n' etaæ thÃnaæ vijjati. ùdikammikassa hi kasiïaparikammam pi bhÃro, satesu sahassesu và eko va sakkoti. Katakasiïaparikammassa nimittuppÃdanaæ bhÃro; satesu sahassesu và eko va sakkoti. Uppanne nimitte taæ va¬¬hetvà appanÃdhigamo bhÃro; satesu sahassesu và eko va sakkoti. Adhigatappanassa cuddasah' ÃkÃrehi cittaæ paridamanaæ bhÃro; satesu sahassesu và eko va sakkoti.
Cuddasah' ÃkÃrehi paridamitacittassa pi iddhivikubbanà nÃma bhÃro; satesu sahassesu và eko va sakkoti. Vikubbanappattassà pi khippanisantibhÃvo nÃma bhÃro; satesu sahassesu và eko va khippanisanti hoti. Therambatthale MahÃ-Rohaïaguttattherassa hi gilÃnupaÂÂhÃnaæ Ãgatesu tiæsamattesu iddhimantasahassesu upasampadÃya aÂÂhavassiko Rakkhitatthero viya,


#<[page 376]>#
%<376                     XII. IddhividhÃniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tass' ÃnubhÃvo pathavÅkasiïaniddese vutto yeva. Taæ pan' ass' ÃnubhÃvaæ disvà thero Ãha;--Ãvuso, sace rakkhito n' Ãbhavissa, sabbe garahappattà assÃma NÃgarÃjÃnaæ rakkhituæ nÃsakkhiæsÆ ti.
Tasmà attanà gahetvà vicaritabbaæ Ãvudhaæ nÃma malaæ sodhetvà va gahetvà vicarituæ vaÂÂatÅ ti. Te therassa ovÃde Âhatvà tiæsasahassà pi bhikkhÆ khippanisantino ahesuæ.
Khippanisantiyà pi ca sati parassa patiÂÂhÃbhÃvo bhÃro; satesu sahassesu và eko va hoti. Giribhaï¬avÃhanapÆjÃya MÃrena angÃravasse pavattite ÃkÃse pathaviæ mÃpetvà angÃravassaæ parittÃyako thero viya. BalavapubbayogÃnaæ pana Buddha-Paccekabuddha-aggasÃvakÃdÅnaæ vinà pi iminà vuttappakÃrena bhÃvanÃnukkamena arahattappaÂilÃbhavasen' eva ida¤ ca iddhivikubbanaæ a¤¤e ca paÂisambhidÃdibhedà guïà ijjhanti. Tasmà yathà piÊandhanavikatiæ kattukÃmo suvaïïakÃro aggidhamanÃdÅhi suvaïïaæ muduæ kamma¤¤aæ katvà va karoti, yathà ca bhÃjanavikatiæ kattukÃmo kumbhakÃro mattikaæ suparimadditaæ muduæ katvà karoti, evam eva Ãdikammikena imehi cuddasah' ÃkÃrehi cittaæ paridametvÃ, chandasÅsa-cittasÅsaviriyasÅsa-vÅmaæsÃsÅsasamÃpajjanavasena ceva ÃvajjanÃdivasÅbhÃvavasena ca muduæ kamma¤¤aæ katvà iddhividhÃya yogo karaïÅyo.
     Pubbahetusampannena pana kasiïesu catutthajjhÃnamatte ciïïavasiïà pi kÃtuæ vaÂÂati. Yathà pan' ettha yogo kÃtabbo, taæ vidhaæ dassento BhagavÃ: so evaæ samÃhite citte ti Ãdim Ãha.
     Tatrà 'yaæ pÃÊinayÃnusÃren' eva vinicchayakathÃ. Tattha so ti so adhigatacatutthajjhÃno yogÅ. Evan ti catutthajjhÃnakkamanidassanam etaæ. Iminà paÂhamajjhÃnÃdhigamÃdinà kamena catutthajjhÃnaæ paÂilabhitvà ti vuttaæ hoti. SamÃhite ti iminà catutthajjhÃnasamÃdhinà samÃhite.
Citte ti rÆpÃvacaracitte. Parisuddhe ti Ãdisu pana upekkhÃsati pÃrisuddhibhÃvena parisuddhe parisuddhattà yeva pariyodÃte pabhassare ti vuttaæ hoti.


#<[page 377]>#
%<                            Iddhivikubbanaæ                           377>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  SukhÃdÅnaæ paccayÃnaæ ghÃtena vigatarÃgÃdi-angaïattà anangaïe. Anangaïattà yeva vigatÆpakkilese; angaïena hitaæ cittaæ upakkilissati. SubhÃvitattà mudubhÆte; vasÅbhÃvappatte ti vuttaæ hoti. Vase vattamÃnaæ hi cittaæ mudun ti vuccati.
Muduttà yeva ca kammaniye kammakkhame, kammayogge ti vuttaæ hoti. Mudu hi cittaæ kammaniyaæ hoti, sudhantam iva suvaïïaæ; ta¤ ca ubhayam pi subhÃvitattà yevà ti. Yath' Ãha:- nà 'haæ, bhikkhave, a¤¤aæ ekadhammam pi samanupassÃmi, yaæ evaæ bhÃvitaæ bahulÅkataæ mudu ca hoti kammaniya¤ ca yathayidaæ, bhikkhave, cittan ti. Etesu parisuddhabhÃvÃdisu Âhitattà thite. èhitattà yeva Ãne¤jappatte: acale niri¤jane ti vuttaæ hoti. Mudukamma¤¤abhÃvena và attano vase Âhitattà Âhite; saddhÃdÅhi pariggahitattà Ãne¤jappatte. SaddhÃpariggahitaæ hi cittaæ assaddhiyena na i¤jati; viriyapariggahitaæ kosajjena na i¤jati; satipariggahitaæ pamÃdena na i¤jati: samÃdhipariggahitaæ uddhaccena na i¤jati, pa¤¤Ãpariggahitaæ avijjÃya na i¤jati; obhÃsagataæ kilesandhakÃrena na i¤jati. Imehi chahi dhammehi pariggahitaæ Ãne¤jappattaæ hoti. Evaæ aÂÂhangasamannÃgataæ cittaæ abhinÅhÃrakkhamaæ hoti abhi¤¤ÃsacchikaraïÅyÃnaæ dhammÃnaæ abhi¤¤ÃsacchikiriyÃya.
     Aparo nayo:- catutthajjhÃnasamÃdhinà samÃhite; nÅvaraïadÆrÅbhÃvena parisuddhe; vitakkÃdi samatikkamena pariyodÃte; jhÃnappaÂilÃbhapaccayÃnaæ pÃpakÃnaæ icchÃvacarÃnaæ abhÃvena anangaïe; abhijjhÃdÅnaæ cittassa upakkilesÃnaæ vigamena vigatÆpakkilese. Ubhayam pi c' etaæ Ananganasutta-VatthasuttÃnusÃrena veditabbaæ. Vasippattiyà mudubhÆte; iddhipÃdabhÃvÆpagamena kammaniye; bhÃvanÃpÃripÆriyà païÅtabhÃvÆpagamena Âhite, Ãne¤jappatte. Yathà Ãne¤jappattaæ hoti, evaæ Âhite ti attho.
Evam pi aÂÂhangasamannÃgataæ cittaæ abhinÅhÃrakkhamaæ hoti abhi¤¤ÃsacchikaraïÅyÃnaæ dhammÃnaæ abhi¤¤ÃsacchikariyÃya pÃdakaæ padaÂÂhÃnabhÆtan ti.


#<[page 378]>#
%<378                     XII. IddhividhÃniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
     IddhividhÃya cittaæ abhinÅharati abhininnÃmetÅ ti ettha ijjhanaÂÂhena iddhi, nipphattiaÂÂhena paÂilÃbhaÂÂhena cà ti vuttaæ hoti. Yaæ hi nippajjati paÂilabbhati ca, taæ ijjhatÅ ti vuccati. Yath' Ãha:- kÃmaæ kÃmayamÃnassa, tassa c' etaæ samijjhatÅ ti. Tathà nekkhammaæ ijjhatÅ ti iddhi, paÂiharatÅ ti pÃÂihÃriyaæ. Arahattamaggo icchatÅ ti iddhi, paÂiharatÅ ti pÃÂihÃriyan ti.
     Aparo nayo:- ijjhanaÂÂhe iddhi, upÃyasampadÃy' etam adhivacanaæ; upÃyasampadà hi ijjhati, adhippetaphalapasavanato. Yath' Ãha:- ayaæ kho Citto gahapati sÅlavà kalyÃïadhammo. Sace païidahissati anÃgatam addhÃnaæ rÃjà assa cakkavattÅ ti ijjhissati hi sÅlavato cetopaïidhivisuddhattà ti.
     Aparo nayo:- etÃya sattà ijjhantÅ ti iddhi. IjjhantÅ ti iddhà vuddhà ukkaæsagatà hontÅ ti vuttaæ hoti.
     Sà dasa vidhÃ; yath' Ãha:- iddhiyo ti dasa iddhiyo. Puna ca paraæ Ãha:- Katamà dasa iddhiyo? (1) AdhiÂÂhÃnà iddhi, (2) vikubbanà iddhi, (3) manomayà iddhi, (4) ¤ÃïavipphÃrà iddhi, (5) samÃdhivipphÃrà iddhi, (6) ariyà iddhi, (7) kammavipÃkajà iddhi, (8) pu¤¤avato iddhi, (9) vijjÃmayà iddhi, (10) tattha tattha samÃpayogapaccayà ijjhanaÂÂhena iddhÅ ti.
     Tattha (1) pakatiyà eko bahukaæ Ãvajjati, sataæ và sahassaæ và satasahassaæ và Ãvajjitvà ¤Ãïena adhiÂÂhÃti bahuko homÅ ti. Evaæ vibhajitvà dassità iddhi adhiÂÂhÃnavasena nipphannattà adhiÂÂhÃnà iddhi nÃma.
     (2) So pakativaïïaæ vijahitvà kumÃrakavaïïaæ và dasseti nÃgavaïïaæ và ...pe... vividham pi senÃvyÆhaæ dassetÅ ti evaæ Ãgatà iddhi pakativaïïavijahanavikÃravasena pavattattà vikubbanà iddhi nÃma.


#<[page 379]>#
%<                              Dasa iddhiyo                            379>%
     (3) Idha bhikkhu imamhà kÃyà a¤¤aæ kÃyaæ abhinimminÃti rÆpiæ manomayan ti iminà nayena Ãgatà iddhi sarÅrabbhantare a¤¤ass' eva manomayassa sarÅrassa nipphattivasena pavattattà manomayà iddhi nÃma.
     (4) ¥Ãïuppattito pana pubbe và pacchà và taæ khaïe và ¤ÃïÃnubhÃvanibbatto viseso ¤ÃïavipphÃrà iddhi nÃma.
Vuttaæ h' etaæ:- aniccÃnupassanÃya niccasa¤¤Ãya pahÃnaÂÂho ijjhatÅ ti ¤ÃïavipphÃrà iddhi ...pe... arahattamaggena sabbakilesÃnaæ pahÃnaÂÂho ijjhatÅ ti ¤ÃïavipphÃrà iddhi. ùyasmato Bakkulassa ¤ÃïavipphÃrà iddhi. ùyasmato Sankiccassa ¤ÃïavipphÃrà iddhi. ùyasmato BhÆtapÃlassa ¤ÃïavipphÃrà iddhÅ ti.
   Tattha Ãyasmà Bakkulo daharo va mangaladivase nadiyÃ
nahÃpiyamÃno dhÃtiyà pamÃdena sote patito. Tam enaæ maccho gilitvà BÃrÃïasÅtitthaæ agamÃsi. Tatra taæ macchabandho gahetvà seÂÂhibhariyÃya vikkiïi. Sà macche sinehaæ uppÃdetvÃ: aham eva naæ pacissÃmÅ ti phÃlentÅ macchakucchiyaæ suvaïïabimbaæ viya dÃrakaæ disvÃ: putto me laddho ti somanassajÃtà ahosi. Iti macchakucchiyaæ arogabhÃvo Ãyasmato Bakkulassa pacchimabhavikassa tena attabhÃvena, paÂilabhitabba-arahattamagga¤ÃïÃnubhÃvena nibbattattà ¤ÃïavipphÃrà iddhi nÃma. Vatthu pana vitthÃrena kathetabbaæ.
     Sankiccattherassa pana gabbhagatass' eva mÃtà kÃlam akÃsi. Tassà citakaæ Ãropetvà sÆlehi vijjhitvà jhÃpiyamÃnÃya dÃrako sÆlakoÂiyà akkhikÆÂe pahÃraæ labhitvà saddaæ akÃsi. Tato: dÃrako jÅvatÅ ti otÃretvà kucchiæ phÃletvà dÃrakaæ ayyikÃya adaæsu. So tÃya paÂijaggito vuddhim anvÃya pabbajitvà saha paÂisambhidÃhi arahattaæ pÃpuïi.
Iti vuttanayen' eva dÃrucitakÃya arogabhÃvo Ãyasmato Sankiccassa ¤ÃïavipphÃrà iddhi nÃma.
     BhÆtapÃladÃrakassa pana pità RÃjagahe daÊiddamanusso.


#<[page 380]>#
%<380                     XII. IddhividhÃniddeso>%
So dÃrÆnaæ atthÃya sakaÂena aÂaviæ gantvà dÃrubhÃraæ katvà sÃyaæ nagaradvÃrasamÅpaæ patto. Ath' assa goïà yugaæ ossajjitvà nagaraæ pavisiæsu. So sakaÂamÆle puttakaæ nisÅdÃpetvà goïÃnaæ anupadaæ gacchanto nagaram eva pÃvisi. Tassa anikkhantass' eva dvÃraæ pihitaæ.
DÃrakassa vÃÊayakkhÃnucarite pi bahi nagare tiyÃmarattiæ arogabhÃvo vuttanayen' eva ¤ÃïavipphÃrà iddhi nÃma.
Vatthu pana vitthÃretabbaæ.
     (5) SamÃdhito pubbe và pacchà và taæ khaïe và samathÃnubhÃvena nibbatto viseso samÃdhivipphÃrà iddhi. Vuttaæ h' etaæ: paÂhamajjhÃnena nÅvaraïÃnaæ pahÃnaÂÂho ijjhatÅ ti samÃdhivipphÃrà iddhi ...pe... nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤ÃyatanasamÃpattiyà Ãki¤ca¤¤Ãyatanasa¤¤Ãya pahÃnaÂÂho ijjhatÅ ti samÃdhivipphÃrà iddhi. ùyasmato SÃriputtassa samÃdhivipphÃrà iddhi. ùyasmato Sa¤jÅvassa, Ãyasmato KhÃïukoï¬a¤¤assa, UttarÃya upÃsikÃya, SÃmÃvatiyà upÃsikÃya samÃdhivipphÃrà iddhÅ ti.
     Tattha yadà Ãyasmato SÃriputtassa MahÃ-MoggallÃnattherena saddhiæ KapotakandarÃyaæ viharato juïhÃya rattiyà navoropitehi kesehi ajjhokÃse nisinnassa eko duÂÂhayakkho sahÃyakena yakkhena vÃriyamÃno pi sÅse pahÃram adÃsi, yassa meghassa viya gajjito saddo ahosi, tadà thero tassa paharaïasamaye samÃpattiæ appesi. Ath' assa tena pahÃrena na koci ÃbÃdho ahosi. Ayaæ tass' Ãyasmato samÃdhivipphÃrà iddhi. Vatthu pana UdÃne Ãgatam eva.
     Sa¤jÅvattheraæ pana nirodhaæ samÃpannaæ kÃlankato ti sallakkhetvà gopÃlakÃdayo tiïakaÂÂhagomayÃni saæka¬¬hitvà aggiæ adaæsu. Therassa cÅvare aæsumattam pi najjhÃyittha. Ayam assa anupubbasamÃpatti vasena pavattasamathÃnubhÃvanibbattattà samÃdhivipphÃrà iddhi. Vatthu pana sutte Ãgatam eva.
     KhÃnukoï¬a¤¤atthero pana pakatiyà va samÃpattibahulo. So a¤¤atarasmiæ ara¤¤e rattiæ samÃpattiæ appetvà nisÅdi.


#<[page 381]>#
%<                              Dasa iddhiyo                            381>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Pa¤casatà corà bhaï¬akam thenetvà gacchantÃ:
idÃni amhÃkaæ anupathaæ Ãgacchantà n' atthÅ ti vissamitukÃmà bhaï¬akaæ oropayamÃnÃ: khÃïuko ayan ti ma¤¤amÃnà therass' eva upari sabbabhaï¬akÃni Âhapesuæ.  Tesaæ vissamitvà gacchantÃnaæ paÂhamaæ Âhapitabhaï¬akassa gahaïakÃle kÃlaparicchedavasena thero vuÂÂhÃsi. Te therassa calanÃkÃraæ disvà bhÅtà viraviæsu. Thero: mà bhÃyittha, upÃsakÃ! Bhikkhu ahan ti Ãha. Te Ãgantvà vanditvà theragatena pasÃdena pabbajitvà saha paÂisambhidÃhi arahattaæ pÃpuïiæsu. Ayam ettha pa¤cahi bhaï¬akasatehi ajjhotthaÂassa therassa ÃbÃdhÃbhÃvo samÃdhivipphÃrà iddhi.
     Uttarà upÃsikà PuïïakaseÂÂhisa dhÅtÃ. Tassà Sirimà nÃma gaïikà issÃpakatà tattatelakaÂÃhaæ sÅse Ãsi¤ci.
Uttarà taæ khaïaæ yeva mettaæ samÃpajji. Telaæ pokkharapattato udabindu viya vivaÂÂamÃnaæ agamÃsi.
Ayam assà samÃdhivipphÃrà iddhi. Vatthu pana vitthÃretabbaæ.
     SÃmÃvatÅ nÃma Udenassa ra¤¤o aggamahesÅ. MÃgaï¬iyabrÃhmaïo attano dhÅtÃya aggamahesiÂÂhÃnaæ patthayamÃno tassà vÅïÃya Ãsivisaæ pakkhipÃpetvà rÃjÃnaæ Ãha:- mahÃrÃja, SÃmÃvatÅ taæ mÃretukÃmà vÅïÃya Ãsivisaæ gahetvà pariharatÅ ti. RÃjà taæ disvà kupito: SÃmÃvatiæ vadhissÃmÅ ti dhanuæ Ãropetvà visapÅtaæ khurappaæ sannayhi.
SÃmÃvatÅ saparivÃrà rÃjÃnaæ mettÃya phari. RÃjà saraæ neva khipituæ na oropetuæ sakkonto vedhamÃïo aÂÂhÃsi.
Tato naæ devÅ Ãha: kiæ, mahÃrÃja, kilamasÅ ti? ùma, kilamÃmÅ ti. Tena hi dhanuæ oropehÅ ti. Saro ra¤¤o pÃdamÆle yeva pati. Tato naæ devÅ Ãha: mahÃrÃja, na appaduÂÂhassa dussitabban ti ovadi. Iti ra¤¤o saraæ mu¤cituæ avisahanabhÃvo SÃmÃvatiyà upÃsikÃya samÃdhivipphÃrà iddhÅ ti.
     (6) PaÂikulÃdisu appaÂikÆlasa¤¤ivihÃrÃdikà pana ariyà iddhi nÃma. Yath' Ãha:- katamà ariyà iddhi? Idha bhikkhu sace Ãkankhati paÂikÆle appaÂikÆlasa¤¤Å vihareyyan ti, appaÂikÆlasa¤¤Å tattha viharati ...pe... upekkhako tattha viharati sato sampajÃno ti.


#<[page 382]>#
%<382                      XII. IddhividhÃniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Ayaæ hi cetovasippattÃnaæ ariyÃnaæ yeva sambhavato ariyà iddhÅ ti vuccati. EtÃya hi samannÃgato khÅïÃsavo bhikkhu paÂikÆle aniÂÂhe vatthusmiæ mettÃpharaïaæ và dhÃtumanasikÃraæ và karonto appaÂikÆlasa¤¤Å viharati. AppaÂikÆle iÂÂhe vatthusmiæ asubhapharaïaæ và aniccan ti manasikÃraæ và karonto paÂikÆlasa¤¤Å viharati.
Tathà paÂikÆlÃpaÂikÆlesu tad-eva mettÃpharaïaæ và dhÃtumanasikÃraæ và karonto appaÂikÆlasa¤¤Å viharati. AppaÂikÆlapaÂikÆlesu ca tad-eva asubhapharaïaæ và aniccan ti manasikÃraæ và karonto paÂika¤¤Å viharati. Cakkhunà rÆpaæ disvà neva sumano hotÅ ti Ãdinà nayena vuttaæ pana chaÂÂhangupekkhaæ pavattayamÃno paÂikÆle ca appaÂikÆle ca tadubhayaæ abhinivajjitvà upekkhako viharati sato sampajÃno. PaÂisambhidÃyaæ hi: kathaæ paÂikÆle appapaÂikÆlasa¤¤Å viharati? AniÂÂhasmiæ vatthusmiæ mettÃya và pharati dhÃtuto và upasaæharatÅ ti Ãdinà nayena ayam eva attho vibhatto. Ayaæ ceto vasippattÃnaæ ariyÃnaæ yeva sambhavato ariyà iddhÅ ti vuccati.
     (7) Pakkhi-ÃdÅnaæ pana vehÃsagamanÃdikà kammavipÃkajà iddhi nÃma. Yath' Ãha:- katamà kammavipÃkajà iddhi? Sabbesaæ pakkhÅnaæ, sabbesaæ devÃnaæ, ekaccÃnaæ manussÃnaæ, ekaccÃna¤ ca vinipÃtikÃnaæ: ayaæ kammavipÃkajà iddhÅ ti. Ettha hi sabbesaæ pakkhÅnaæ jhÃnaæ và vipassanaæ và vinà yeva ÃkÃsena gamanaæ. Tathà sabbesaæ devÃnaæ paÂhamakappikÃna¤ ca ekaccÃnaæ manussÃnaæ. Tathà PiyankaramÃtà yakkhinÅ, UttaramÃtÃ, PhussamittÃ, Dhammaguttà ti. Evam ÃdÅnaæ ekaccÃnaæ vinipÃtikÃnaæ ÃkÃsena gamanaæ kammavipÃkajà iddhÅ ti.
     (8) Cakkavatti-ÃdÅnaæ vehÃsagamanÃdikà pana pu¤¤avato iddhi nÃma. Yath' Ãha:- katamà pu¤¤avato iddhi?
RÃjà cakkavattÅ vehÃsaæ gacchati saddhiæ caturanginiyà senÃya antamaso assabandha-gobandha-purise upÃdÃya. Jotikassa gahapatissa pu¤¤avato iddhi. JaÂilakassa gahapatissa pu¤¤avato iddhi.


#<[page 383]>#
%<                              Dasa iddhiyo                            383>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Ghositassa gahapatissa pu¤¤avato iddhi.
Meï¬akassa gahapatissa pu¤¤avato iddhi. Pa¤cannaæ mahÃpu¤¤Ãnaæ pu¤¤avato iddhÅ ti. Sankhepato pana paripÃkaæ gate pu¤¤asambhÃre ijjhanakaviseso pu¤¤avato iddhi.
     Ettha ca Jotikassa gahapatissa pathaviæ bhinditvà maïipÃsÃdo uÂÂhahi, catusaÂÂhi ca kapparukkhà ti ayam assa pu¤¤avato iddhi. JaÂilakassa asÅtihattho suvaïïapabbato nibbatti. Ghositassa sattasu ÂhÃnesu mÃranaÂÂhÃya upakkame kate pi arogabhÃvo pu¤¤avato iddhi. Meï¬akassa ekakasitamatte padese sattaratanamayÃnaæ Meï¬akÃnaæ pÃtubhÃvo pu¤¤avato iddhi. Pa¤ca mahÃpu¤¤Ã nÃma:
Meï¬akaseÂÂhi, tassa bhariyà CandapadumasirÅ, putto Dhana¤cayaseÂÂhi, suïisà SumanadevÅ, dÃso Puïïo nÃmà ti, tesu seÂÂhissa sÅsaæ nahÃtassa ÃkÃsaæ ullokanakÃle a¬¬hateÊasakoÂÂhasahassÃni ÃkÃsato rattasÃlÅnaæ pÆrenti. BhariyÃya nÃlikodanamattam pi gahetvà sakala-JambudÅpavÃsike parivisamÃnÃya bhattaæ na khÅyati. Puttassa sahassatthavikaæ gahetvà sakala-JambudÅpavÃsikÃnam pi dentassa kahÃpaïà na khÅyanti. SuïisÃya ekaæ vÅhitumbaæ gahetvà sakala-JambudÅpavÃsikÃnam pi bhÃjayamÃnÃya dha¤¤aæ na khÅyati. DÃsassa ekena nangalena kasato ito satta ito sattà ti cuddasamaggà honti. Ayaæ nesaæ pu¤¤avato iddhi.
     (9) VijjÃdharÃdÅnaæ vehÃsagamanÃdikà pana vijjÃmayà iddhi. Yath' Ãha:- katamà vijjÃmayà iddhi? VijjÃdharà vijjaæ parijapitvà vehÃsaæ gacchanti; ÃkÃse antalikkhe hatthim pi dassenti, ...pe... vividham pi senÃvyÆhaæ dassentÅ ti.
     (10) Tena tena pana sammÃpayogena tassa tassa kammassa ijjhanaæ tattha tattha sammÃpayogapaccayà ijjhanaÂÂhena iddhi. Yath' Ãha:- nekkhammena kÃmacchandassa pahÃnaÂÂho ijjhatÅ ti tattha tattha sammÃpayogapaccayà ijjhanena iddhi ...pe... arahattamaggena sabbakilesÃnaæ pahÃnaÂÂho ijjhatÅ ti tattha tattha sammÃpayogapaccayà ijjhanaÂÂhena iddhÅ ti. Ettha ca paÂipattisankhÃÂass' eva sammÃpayogassa dÅpanavasena purimapÃÊisadisà va pÃÊi ÃgatÃ.


#<[page 384]>#
%<384                      XII. IddhividhÃniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  AÂÂhakathÃyaæ pana sakaÂavyÆhÃdikaraïavasena yaæ ki¤ci sippakammaæ, yaæ ki¤ci vejjakammaæ, tiïïaæ VedÃnaæ uggahaïaæ, tiïïaæ PiÂakÃnaæ uggahaïaæ antamaso kasanavapanÃdÅni upÃdÃya taæ taæ kammaæ katvà nibbattiviseso tattha tattha sammÃpayogapaccayà ijjhanaÂÂhena iddhÅ ti ÃgatÃ. Iti imÃsu dasasu iddhÅsu iddhividhÃyà ti imasmiæ pade adhiÂÂhÃnà iddhi yeva ÃgatÃ. Imasmiæ pan' atthe vikubbanà manomayà iddhiyo pi icchitabbà eva.
     IddhividhÃyà ti iddhikoÂÂhÃsÃya, iddhivikappÃya vÃ. Cittaæ abhinÅharati abhininnÃmetÅ ti so bhikkhu vuttappakÃravasena tasmiæ citte abhi¤¤ÃpÃdake jÃte iddhividhÃdhigamatthÃya parikammacittaæ abhinÅharati kasiïÃrammaïato apanetvà iddhividhÃbhimukhaæ peseti. AbhininnÃmetÅ ti adhigantabba-iddhipoïaæ iddhipabbhÃraæ karoti. So ti so evaæ katacittÃbhinÅhÃro bhikkhu. Anekavihitan ti anekavidhaæ nÃnappakÃrakaæ. Iddhividhan ti iddhikoÂÂhÃsaæ. PaccanubhotÅ ti paccanubhavati phusati sacchikaroti pÃpuïÃtÅ ti attho.
     IdÃni 'ssa anekavihitabhÃvaæ dassento eko pi hutvà ti Ãdim Ãha. Tattha eko pi hutvà ti iddhikaraïato pubb' eva pakatiyà eko pi hutvÃ. Bahudhà hotÅ ti bahÆnaæ santike cankamitukÃmo và sajjhÃyaæ và kattukÃmo pa¤haæ và pucchitukÃmo hutvÃ, satam pi sahassam pi hoti. Kathaæ panà 'yam etaæ hoti? Iddhiyà catasso bhÆmiyo, cattÃro pÃdÃ, aÂÂha padÃni, soÊasa ca mÆlÃni sampÃdetvÃ, ¤Ãïena adhiÂÂhahanto. Tattha catasso bhÆmiyo ti cattÃri jhÃnÃni veditabbÃni. Vuttaæ h' etaæ DhammasenÃpatinÃ:- iddhiyà katamà catasso bhÆmiyo? VivekajabhÆmi-pathamaæ jhÃnaæ, pÅtisukhabhÆmi dutiyaæ jhÃnaæ, upekhÃsukhabhÆmi tatiyaæ jhÃnaæ, adukkhamasukhabhÆmi catutthaæ jhÃnaæ. Iddhiyà imà catasso bhÆmiyo iddhilÃbhÃya iddhipaÂilÃbhÃya iddhivikubbanatÃya iddhivisavitÃya iddhivasitÃya iddhivesÃrajjÃya saævattantÅ ti. Ettha ca purimÃni tÅïi jhÃnÃni yasmà pÅtipharaïena ca sukhapharanena ca sukhasa¤¤a¤ ca lahusa¤¤a¤ ca okkamitvà lahu-mudu-kamma¤¤akÃyo hutvà iddhiæ pÃpuïÃti,


#<[page 385]>#
%<                              Dasa iddhiyo                            385>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tasmà iminà pariyÃyena iddhilÃbhÃya saævattanato sambhÃrabhÆmiyo ti veditabbÃni. CatutthajjhÃnaæ pana iddhilÃbhÃya pakatibhÆmi yeva.
     CattÃro pÃdà ti cattÃro iddhipÃdà veditabbÃ. Vuttaæ h' etaæ: iddhiyà katame cattÃro pÃdÃ? Idha bhikkhu chandasamÃdhipadhÃnasankhÃrasamannÃgataæ iddhipÃdaæ bhÃveti viriya . . . citta . . . vÅmaæsÃsamÃdhipadhÃnasankhÃrasamannÃgataæ iddhipÃdaæ bhÃveti. Iddhiyà ime cattÃro pÃdà iddhilÃbhÃya ...pe... iddhivesÃrajjÃya saævattantÅ ti.
     Ettha ca chandahetuko chandÃdhiko và samÃdhi chandasamÃdhi; kattukamyatÃchandaæ adhipatiæ karitvà paÂiladdhasamÃdhiss' etaæ adhivacanaæ. PadhÃnabhÆtà sankhÃrà padhÃnasankhÃrÃ; catukiccasÃdhakassa sammappadhÃnaviriyass' etaæ adhivacanaæ. SamannÃgatan ti chandasamÃdhinà ca padhÃnasankhÃrehi ca upetaæ. IddhipÃdan ti nipphattipariyÃyena và ijjhanaÂÂhena ijjhanti etÃya sattà iddhà vuddhà ukkaæsagatà hontÅ ti iminà và pariyÃyena iddhÅ ti sankhaæ gatÃnaæ abhi¤¤ÃcittasampayuttÃnaæ chandasamÃdhipadhÃnasankhÃrÃnaæ adhiÂÂhÃnaÂÂhena pÃdabhÆtaæ sesacittacetasikarÃsin ti attho. Vuttaæ h' etaæ:- iddhipÃdo ti tathabhÆtassa vedanÃkkhandho ...pe... vi¤¤Ãïakkhandho ti. Athavà pajjate anenà ti pÃdo, pÃpuïÅyatÅ ti attho. Iddhiyà pÃdo iddhipÃdo; chandÃdÅnam etaæ adhivacanaæ. Yath' Ãha:- chanda¤ ce bhikkhave bhikkhu nissÃya labhati samÃdhiæ, labhati cittass' ekaggataæ: ayaæ vuccati chandasamÃdhi. So anuppannÃnaæ pÃpakÃnaæ . . .
pe... padahati: ime vuccanti padhÃnasankhÃrÃ. Iti aya¤ ca chando aya¤ ca chandasamÃdhi ime ca padhÃnasankhÃrÃ: ayaæ vuccati, bhikkhave, chandasamÃdhi-padhÃnasankhÃra samannÃgato iddhipÃdo ti. Evaæ ses' iddhipÃdesu pi attho veditabbo.
     AÂÂha padÃnÅ ti chandÃdÅni aÂÂha veditabbÃni. Vuttaæ h' etaæ:- iddhiyà katamÃni aÂÂhapadÃni? Chanda¤ ce bhikkhave bhikkhu nissÃya labhati samÃdhiæ, labhati cittass' ekaggataæ, chando na samÃdhi, samÃdhi na chando. A¤¤o chando a¤¤o samÃdhi.


#<[page 386]>#
%<386                      XII. IddhividhÃniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Viriya¤ ce bhikkhu . . .  Citta¤ ce bhikkhu. . . . VÅmaæsa¤ ce bhikkhu nissÃya labhati samÃdhiæ, labhati cittass' ekaggataæ, vÅmaæsà na samÃdhi, samÃdhi na vÅmaæsÃ. A¤¤Ã vÅmaæsà a¤¤o samÃdhi. Iddhiyà imÃni aÂÂhapadÃni iddhilÃbhÃya ...pe... iddhivesÃrajjÃya saævattantÅ ti. Ettha hi iddhiæ uppÃdetukÃmatà chando samÃdhinà ekato niyutto va iddhilÃbhÃya saævattati.
Tathà viriyÃdayo; tasmà imÃni aÂÂhapadÃni vuttÃnÅ ti veditabbÃni.
     SoÊasa mÆlÃnÅ ti soÊasahi ÃkÃrehi Ãne¤jatà cittassa veditabbÃ. Vuttaæ' h' etaæ: iddhiyà kati mÆlÃni? soÊasamÆlÃni:
anonataæ cittaæ kosajje na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; anunnataæ cittaæ uddhacce na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; anabhinataæ cittaæ rÃge na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; anupanataæ cittaæ vyÃpÃde na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; anissitaæ cittaæ diÂÂhiyà na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; appaÂibaddhaæ cittaæ chandarÃge na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; vippamuttaæ cittaæ kÃmarÃge na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; visaæyuttaæ cittaæ kilese na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; vimariyÃdikataæ cittaæ kilesamariyÃde na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; ekattagataæ cittaæ nÃnattakilese na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; saddhÃya pariggahitaæ cittaæ assaddhiye na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; viriyena pariggahitaæ cittaæ kosajje na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; satiyà pariggahitaæ cittaæ pamÃde na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; samÃdhinà pariggahitaæ cittaæ uddhacce na i¤yatÅ ti Ãne¤jaæ; pa¤¤Ãya pariggahitaæ cittaæ avijjÃya na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; obhÃsagataæ cittaæ avijjandhakÃre na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; iddhiyà imÃni soÊasamÆlÃni iddhi lÃbhÃya ...pe... iddhi vesÃrajjÃya saævattantÅ ti.
     KÃma¤ c' esa attho evaæ samÃhite citte ti Ãdinà pi siddho yeva, paÂhamajjhÃnÃdÅnaæ pana iddhiyà bhÆmipÃda-padamÆlabhÃvadassanatthaæ puna vutto. Purimo ca Suttesu Ãgatanayo; ayaæ PaÂisambhidÃyaæ. Iti ubhayattha asammohattham pi puna vutto.
     ¥Ãïena adhiÂÂhahanto ti svayam ete iddhiyà bhÆmipÃdapadamÆlabhÆte dhamme sampÃdetvà abhi¤¤ÃpÃdakaæ jhÃnaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya,

#<[page 387]>#
%<                              Dasa iddhiyo                            387>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  sace sataæ icchati, sataæ homi! sataæ homÅ ti parikammaæ katvà puna abhi¤¤ÃpÃdakaæ jhÃnaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya adhiÂÂhÃti adhiÂÂhÃnacittena sah' eva sataæ hoti.
     SahassÃdisu pi es' eva nayo. Sace evaæ na ijjhati, puna parikammaæ katvà dutiyam pi samÃpajjitvà vuÂÂhÃya adhiÂÂhÃtabbaæ. SaæyuttaÂÂhakathayaæ hi ekavÃraæ dvevÃraæ samÃpajjituæ vaÂÂatÅ ti vuttaæ. Tattha pÃdakajjhÃnacittaæ nimittÃrammaïaæ. ParikammacittÃni satÃrammaïÃni và sahassÃrammaïÃni vÃ; tÃni ca kho vaïïavasena, no païïattivasena. AdhiÂÂhÃnacittam pi tath' eva satÃrammaïaæ và sahassÃrammaïaæ vÃ. Taæ pubbe vuttaæ appanÃcittam iva gotrabhÆ anantaraæ ekam eva uppajjati rÆpÃvacaracatutthajjhÃnikaæ. Yam pi hi PaÂisambhidÃyaæ vuttaæ:- pakatiyà eko bahukaæ Ãvajjati, sataæ và sahassaæ và satasahassaæ và Ãvajjitvà ¤Ãïena adhiÂÂhÃti bahuko homÅ ti, bahuko hoti. Yathà Ãyasmà CÆÊa-Panthako ti.
Tatrà pi ÃvajjatÅ ti parikammavasen' eva vuttaæ. ùvajjitvà ¤Ãïena adhiÂÂhÃtÅ ti abhi¤¤Ã¤Ãïavasena vuttaæ, tasmà ba hukaæ Ãvajjati. Tato tesam pi parikammacittÃnaæ avasÃne samÃpajjati. SamÃpattito vuÂÂhahitvà puna bahuko homÅ ti Ãvajjitvà tato paraæ pavattÃnaæ tinïaæ catunnam và pubbabhÃgacittÃnaæ anantarà uppannena sanniÂÂhÃpanavasena adhiÂÂhÃnan ti laddhanÃmena eken' eva abhi¤¤Ã¤Ãïena adhiÂÂhÃtÅ ti evam ettha attho daÂÂhabbo.
     Yaæ pana vuttaæ: yathà Ãyasmà CÆÊa-Panthako ti, taæ bahudhÃbhÃvassa kÃyasakkhidassanatthaæ vuttaæ. Taæ pana vatthunà dÅpetabbaæ.
     Te kira dve bhÃtaro panthe jÃtattà Panthakà ti nÃmaæ labhiæsu. Tesaæ jeÂÂho MahÃ-Panthako. So pabbajitvà saha paÂisambhidÃhi arahattaæ pÃpuïi. Arahà hutvà CÆÊaPanthakaæ pabbÃjetvÃ,


#<[page 388]>#
%<388                      XII. IddhividhÃniddeso>%
               Padumaæ yathà kokanadaæ sugandhaæ,
               PÃto siyà phullam avÅtagandhaæ;
               AngÅrasaæ passa virocamÃnaæ,
               Tapantam Ãdiccam iv' antalikkhe ti
imaæ gÃthaæ adÃsi. So taæ catÆhi mÃsehi paguïaæ kÃtuæ nÃsakkhi. Atha naæ thero: abhabbo tvaæ sÃsane ti vihÃrato nÅhari. Tasmi¤ ca kÃle thero bhattuddesako hoti. JÅvako theraæ upasankamitvÃ: sve bhante Bhagavatà saddhiæ pa¤ca bhikkhu satÃni gahetvà amhÃkaæ gehe bhikkhaæ gaïhÃthà ti Ãha. Thero pi: Âhapetvà CÆÊa-Panthakaæ, sesÃnaæ adhivÃsemÅ ti adhivÃsesi. CÆÊa-Panthako dvÃrakoÂÂhake Âhatvà rodati. Bhagavà dibbacakkhunà disvà upasankamitvÃ: kasmà rodasÅ ti? Ãha. So taæ pavattiæ Ãcikkhi. BhagavÃ: na sajjhÃyaæ kÃtuæ asakkonto mama sÃsane abhabbo nÃma hoti. Mà soci, bhikkhÆ ti taæ bÃhÃyaæ gahetvà vihÃraæ pavisitvà iddhiyà pilotikakhaï¬aæ abhinimminitvà adÃsi: handa, bhikkhu, imaæ parimajjanto rajoharaïaæ rajoharaïan ti punappunaæ sajjhÃyaæ karotÅ ti.
Tassa tathà karoto taæ kÃÊavaïïaæ ahosi. So: parisuddhaæ vatthaæ n' atth' ettha doso; attabhÃvassa panà 'yaæ doso ti sa¤¤aæ paÂilabhitvà pa¤casu khandhesu ¤Ãïaæ otÃretvà vipassanaæ va¬¬hetvà anulomato gotrabhÆ samÅpaæ pÃpesi. Ath' assa Bhagavà obhÃsagÃthà abhÃsi:-
              `RÃgo rajo na ca pana reïu vuccati,
               RÃgass' etaæ adhivacanaæ rajo ti;
               Etaæ rajaæ vippajahitvà païditÃ,
               Viharanti te vigatarajassa sÃsane.
               `Doso rajo na ca pana reïu vuccati;
               Dosass' etaæ adhivacanaæ rajo ti;
               Etaæ rajaæ vippajahitvà paï¬itÃ;
               Viharanti te vÅtarajassa sÃsane ti.
               `Moho rajo na ca pana reïu vuccati,
               Mohass' etaæ adhivacanaæ rajo ti;
               Etaæ rajaæ vippajahitvà paï¬itÃ,
               Viharanti te vÅtarajassa sÃsane ti.'


#<[page 389]>#
%<                              Dasa iddhiyo                            389>%
     Tassa gÃthÃpariyosÃne catupaÂisambhidà chaÊabhi¤¤Ã parivÃrà navalokuttaradhammà hatthagatà va ahesuæ.
Satthà dutiyadivase JÅvakassa gehaæ agamÃsi saddhiæ bhikkhusanghena. Atha dakkhiïodakÃvasÃne yÃguyà diyyamÃnÃya pattaæ pidahi. JÅvako: kiæ bhante ti? pucchi.
VihÃre eko bhikkhu atthÅ ti. So purisaæ peseti: gaccha! ayyaæ gahetvà sÅghaæ ehÅ ti. VihÃrato nikkhante pana Bhagavati:-
          Sahassakkhattuæ attÃnaæ nimminitvÃna Panthako;
          nisÅdi Ambavane ramme yÃva kÃlappavedanà ti.
Atha so puriso gantvà kÃsÃvehi ekapajjotaæ ÃrÃmaæ disvà Ãgantvà bhikkhÆhi bharito, bhante, ÃrÃmo; nà 'haæ jÃnÃmi katamo so ayyo ti Ãha. Tato naæ Bhagavà Ãha:- gaccha! yaæ paÂhamaæ passasi, taæ cÅvarakaïïe gahetvÃ: Satthà taæ ÃmantetÅ ti vatvà ÃnehÅ ti. So taæ gantvà therass' eva cÅvarakaïïe aggahesi. TÃvad-eva sabbe nimmità antaradhÃyiæsu. Thero:- gaccha tvan ti taæ uyyojetvà mukhadhovanÃdi-sarÅrakiccaæ niÂÂhapetvà paÂhamataraæ gantvà pattÃsane nisÅdi. Idaæ sandhÃya vuttaæ: yathà Ãyasmà CÆÊapanthako ti.
     Tatra ye te bahÆ nimmitÃ, te aniyametvà nimmitattà iddhimatà sadisà va honti. èhÃnanisajjÃdisu và bhÃsitatuïhÅbhÃvÃdisu và yaæ yaæ iddhimà karoti, taæ tad-eva karonti.
Sace pana nÃnÃvaïïe kÃtukÃmo hoti, keci paÂhamavaye, keci majjhimavaye, keci pacchimavaye, tathà dÅghakese, upa¬¬hamuï¬e, muï¬e, missakese, upa¬¬harattacÅvare, paï¬ukacÅvare, padabhÃïadhammakathà sarabha¤¤apa¤hÃpucchanapa¤hÃvissajjana-rajanapacana-cÅvarasibbanadhovanÃdÅni karonte; apare pi và nÃnappakÃrake kÃtÆkÃmo hoti, tena pÃdakajjhÃnato vuÂÂhÃya: ettakà bhikkhÆ paÂhamavayà hontÆ ti Ãdinà nayena parikammaæ katvà puna samÃpajjitvà vuÂÂhÃya adhiÂÂhÃtabbaæ, adhiÂÂhÃnacittena saddhiæ icchiticchitappakÃrà yeva hontÅ ti esa nayo: bahudhà pi hutvà eko hoti ti Ãdisu.
     Ayaæ pana viseso:- iminà bhikkhunà evaæ bahubhÃvaæ nimminitvà puna: eko va hutvà cankamissÃmi, sajjhÃyaæ karissÃmi,


#<[page 390]>#
%<390                      XII. IddhividhÃniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  pa¤haæ pucchissÃmÅ ti cintetvà và ayaæ vihÃro appabhikkhuko. Sace keci Ãgamissanti: kuto ime ettakà ekasadisà bhikkhÆ addhà therassa esa ÃnubhÃvo ti maæ jÃnissantÅ ti appicchatÃya và antarà va eko homÅ ti icchantena pÃdakajjhÃnaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya: eko homÅ ti parikammaæ katvà puna samÃpajjitvà vuÂÂhÃya: eko homÅ ti adhiÂÂhÃtabbaæ; adhiÂÂhÃnacittena saddhiæ yeva eko hoti. Evaæ akaronto pana yathà paricchinnakÃlavasena sayam eva eko hoti.
     ùvibhÃvaæ tirobhÃvan ti ettha ÃvibhÃvaæ karoti tirobhÃvaæ karotÅ ti ayam attho. Imam eva hi sandhÃya PaÂisambhidÃyaæ vuttaæ:- ÃvibhÃvan ti kenaci anÃvaÂaæ hoti appaÂicchannaæ vivaÂaæ pÃkaÂaæ. TirobhÃvan ti kenaci ÃvaÂaæ hoti paticchannaæ pihitaæ paÂikujjitan ti. Tatrà 'yaæ iddhimà ÃvibhÃvaæ kÃtukÃmo andhakÃraæ và Ãlokaæ karoti, paÂicchannaæ và vivaÂaæ anÃpÃthaæ và ÃpÃthaæ karoti.
Kathaæ? Ayaæ hi yathà paÂicchanno pi dÆre Âhito pi và dissati, evaæ attÃnaæ và paraæ và kÃtukÃmo pÃdakajjhÃnato vuÂÂhÃya: idaæ andhakÃraÂÂhÃnaæ ÃlokajÃtaæ hotÆ ti vÃ: idaæ paÂicchannaæ vivaÂaæ hotÆ ti vÃ: idaæ ÃnÃpÃthaæ ÃpÃthaæ hotÆ ti và Ãvajjitvà parikammaæ katvà vuttanayen' eva adhiÂÂhÃti, saha adhiÂÂhÃnà yathÃdhiÂÂhitam eva hoti.
Pare dÆre Âhità pi passanti, sayam pi passitukÃmo passati.
     Etaæ pana pÃÂihÃriyaæ kena katapubban ti? BhagavatÃ.
Bhagavà hi, CÆÊa-SubhaddÃya nimantito Vissakammunà nimmitehi pa¤cahi kÆÂÃgÃrasatehi SÃvatthito sattayojanabbhantaraæ SÃketaæ gacchanto yathà SÃketanagaravÃsino SÃvatthivÃsike SÃvatthivÃsino ca SÃketavÃsike passanti, evaæ adhiÂÂhÃsi. Nagaramajjhe ca otaritvà pathaviæ dvidhà bhinditvà yÃva AvÅciæ, ÃkÃsa¤ ca dvidhà viyÆhitvà yÃva Brahmalokaæ dassesi. Devorohaïenà pi ca ayam attho vibhÃvetabbo.
     Bhagavà kira yamakapÃÂihÃriyaæ katvà caturÃsÅti pÃïasahassÃni bandhanà pamocetvÃ: atÅtà Buddhà yamakapÃÂihÃriyÃvasÃne: kuhiæ gatà ti Ãvajjitvà TÃvatiæsasahbavanaæ gatà ti addasa.


#<[page 391]>#
%<                              Dasa iddhiyo                            391>%
   Ath' ekena pÃdena pathavÅtalaæ akkamitvà dutiyaæ
Yugandharapabbate patiÂÂhÃpetvÃ, puna purimapÃdaæ uddharitvà Sinerumatthakaæ akkamitvà tattha Paï¬ukambalasilÃtale vassaæ upagantvà sannipatitÃnaæ dasa sahassa cakkavÃladevatÃnaæ Ãdito paÂÂhÃya abhidhammakathaæ Ãrabhi. BhikkhÃcÃravelÃya nimmitabuddhaæ mÃpesi, so dhammaæ deseti. Bhagavà nÃgalatÃ-dantakaÂÂhaæ khÃditvà Anotattadahe mukhaæ dhovitvà UttarakurÆsu piï¬apÃtaæ gahetvà AnotattadahatÅre paribhu¤jati. SÃriputtatthero tattha gantvà Bhagavantaæ vandati. BhagavÃ: ajja ettakaæ dhammaæ desesin ti therassa nayaæ deti. Evaæ tayo mÃse abbocchinnaæ abhidhammakathaæ kathesi. Taæ sutvà asÅti-koÂi-devatÃnaæ dhammÃbhisamayo ahosi. YamakapÃÂihÃriye sannipatità pi dvÃdasayojanà parisÃ: Bhagavantaæ passitvà va gamissÃmà ti khandhÃvÃraæ bandhitvà aÂÂhÃsi. Taæ CÆÊa-AnÃthapiï¬ikaseÂÂhi yeva sabbapaccayehi upaÂÂhÃsi. ManussÃ: kuhiæ BhagavÃ? ti jÃnanatthÃya Anuruddhattheraæ yÃciæsu. Thero Ãlokaæ va¬¬hetvà addasa dibbena cakkhunà tattha vassÆpagataæ Bhagavantaæ disvà Ãroceti. Te Bhagavato vandanatthÃya MahÃ-MoggallÃnattheraæ yÃciæsu. Thero parisamajjhe yeva mahÃpathaviyaæ nimmujjitvà Sinerupabbataæ nibbijjhitvà TathÃgatapÃdamÆle Bhagavato pÃde vandamÃno va ummujjitvà Bhagavantaæ etad avoca:- JambudÅpavÃsino, bhante, Bhagavato pÃde vanditvà passitvà va gamissÃmà ti vadantÅ ti. Bhagavà Ãha: kuhiæ pana te, MoggallÃna, etarahi jeÂÂhabhÃtà DhammasenÃpatÅ ti? Sankassanagare, bhante ti. MoggallÃna, maæ daÂÂhukÃmà sve Sankassanagaraæ Ãgacchantu. Ahaæ sve mahÃpavÃraïapuïïamÃsi uposathadivase Sankassanagare otarissÃmÅ ti. SÃdhu, bhante ti thero Dasabalaæ vanditvà Ãgatamaggen' eva orÆyha manussÃnaæ santikaæ sampÃpuïi. GamanÃgamanakÃle ca yathà naæ manussà passanti, evaæ adhiÂÂhÃsi. Idaæ tÃv' ettha MahÃmoggallÃnatthero ÃvibhÃvapÃÂihÃriyaæ akÃsi. So evaæ Ãgato taæ pavattiæ ÃrocetvÃ: dÆran ti sa¤¤aæ akatvà katapÃtarÃsà va nikkhamathà ti Ãha. Bhagavà Sakkassa devara¤¤o Ãrocesi:-
mahÃrÃja, sve manussalokaæ gacchÃmÅ ti. DevarÃjà Vissakammaæ ÃïÃpesi:


#<[page 392]>#
%<392                      XII. IddhividhÃniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tÃta, sve Bhagavà manussalokaæ gantukÃmo; tisso sopÃnapantiyo mÃpehi, ekaæ kanakamayaæ, ekaæ rajatamayaæ, ekaæ maïimayan ti. So tathà akÃsi.
Bhagavà dutiyadivase Sinerumuddhani Âhatvà puratthimalokadhÃtuæ olokesi. AnekÃni cakkavÃÊasahassÃni vivaÂÃni hutvà ekan gaïaæ viya pakÃsiæsu. Yathà ca puratthimena, evaæ pacchimena pi uttarena pi dakkhiïena pi sabbaæ vivaÂam addasa: heÂÂhà pi yÃva AvÅci, upari yÃva AkaniÂÂhabhavanaæ, tÃva addasa. Taæ divasaæ kira lokavivaraïaæ nÃma ahosi. Manussà pi deve passanti, devà pi manusse.
Tattha neva manussà uddhaæ ullokenti, na devà adho olokenti, sabbesammukhà va a¤¤ama¤¤aæ passanti. Bhagavà majjhe maïimayena sopÃnena otarati. Cha kÃmÃvacaradevà vÃmapasse kanakamayena, SuddhÃvÃsà ca MahÃbrahmà ca dakkhiïapasse rajatamayena. DevarÃjà pattacÅvaraæ aggahesi, MahÃbrahmà tiyojanikaæ setacchattaæ, SuyÃmo vÃÊabÅjaniæ, Pa¤casikho Gandhabbaputto tigÃvutamattaæ beluvapaï¬uvÅïaæ gahetvà TathÃgatassa pÆjaæ karonto otarati. Taæ divasaæ Bhagavantaæ disvà BuddhabhÃvÃya pihaæ anuppÃdetvà Âhitasatto nÃma n' atthi. Idam ettha Bhagavà ÃvibhÃvapÃÂihÃriyaæ akÃsi.  Api ca TambapaïïibÅpe TaÊangaravÃsÅ Dhammadinnanatthero pi Tissa-MahÃvihÃre cetiyangaïasmiæ nisÅditvÃ: tÅhi, bhikkhave, dhammehi samannÃgato bhikkhu apaïïakapaÂipadaæ paÂipanno hotÅ ti Apaïïakasuttaæ kathento heÂÂhÃ-mukhaæ vÅjaniæ akÃsi yÃva AvÅcito ekangaïaæ ahosi; tato upari-mukhaæ akÃsi yÃva Brahmalokà ekangaïaæ ahosi. Thero nirayabhayena tajjetvà saggasukhena ca palobhetvà dhammaæ desesi. Keci sotÃpa¤¤Ã ahesuæ, keci sakadÃgÃmÅ, anÃgÃmÅ, arahanto ti.
     TirobhÃvaæ kÃtukÃmo pana Ãlokaæ và andhakÃraæ karoti, appaÂicchannaæ và paÂicchannaæ, ÃpÃthaæ và anÃpÃthaæ karoti. Kathaæ? Ayaæ hi yathà appaÂicchanno pi samÅpe Âhito pi và na dissati, evaæ attÃnaæ và paraæ và kÃtukÃmo pÃdakajjhÃnato vuÂÂhÃya: idaæ ÃlokaÂÂhÃnaæ andhakÃraæ hotÆ ti vÃ,


#<[page 393]>#
%<                              Dasa iddhiyo                            393>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  idaæ appaÂicchannaæ paÂicchannaæ hotÆ ti vÃ, idaæ ÃpÃtaæ anÃpÃtaæ hotÆ ti và Ãvajjitvà parikammaæ katvà vuttanayen' eva adiÂÂhÃti; saha adhiÂÂhÃnacittena yathÃdhiÂÂhitam eva hoti. Pare samÅpe Âhità pi passanti, sayam pi apassitukÃmo na passati. Etaæ pana pÃÂihÃriyaæ kena katapubban ti? BhagavatÃ. Bhagavà hi Yasa-kulaputtaæ samÅpe nisinnaæ yeva yathà naæ pità na passati, evam akÃsi. Tathà vÅsayojanasataæ MahÃ-Kappinassa paccuggamanaæ katvà taæ anÃgÃmiphale, amaccasahassa¤ c' assa sotÃpattiphale patiÂÂhÃpetvà tassa anumaggaæ Ãgatà sahassitthiparivÃrà Anojà devÅ Ãgantvà samÅpe nisinnà pi yathà saparisaæ rÃjÃnaæ na passati, tathà katvÃ: api, bhante, rÃjÃnaæ passathà ti vutte: kiæ pana vo rÃjÃnaæ gavesituæ varaæ udÃhu attÃnan ti? AttÃnaæ, bhante ti vatvà nisinnÃya tassà tathà dhammaæ deseti. Yathà sà saddhiæ itthisahassena sotÃpattiphale patiÂÂhÃsi, amaccà anÃgÃmiphale, rÃjà arahatte ti. Api ca TambapaïïidÅpaæ Ãgatadivase yathà attanà saddhiæ Ãgate avasese rÃjà na passati, evaæ karoïtena Mahindattherenà pi idaæ katam eva.
     Api ca sabbam pi pÃkaÂapÃÂihÃriyaæ ÃvibhÃvaæ nÃma, apÃkaÂapÃÂihÃriyaæ tirobhÃvaæ nÃma. Tattha pÃkaÂapÃÂihÃriye iddhi pi pa¤¤Ãyati iddhimà pi; taæ yamakapÃÂihÃriyena dÅpetabbaæ. Tatra hi: idha TathÃgato yamakapÃÂihÃriyaæ karoti asÃdhÃraïaæ sÃvakehi: uparimakÃyato aggikkhandho pavattati, heÂÂhimakÃyato udakadhÃrà pavattatÅ ti.
Evaæ ubhayaæ pa¤¤Ãyittha. ApÃkaÂapÃÂihÃriye iddhi yeva pa¤¤Ãyati, na iddhimÃ. Taæ Mahakasuttena ca Brahmanimantanikasuttena ca dÅpetabbaæ. Tatra hi Ãyasmato ca Mahakassa Bhagavato ca iddhi yeva pa¤¤Ãyittha, na iddhimÃ. Yath' Ãha: ekamantaæ nisinno kho Citto gahapati Ãyasmantaæ Mahakaæ etad avoca:- sÃdhu me, bhante, ayyo Mahako uttarimanussadhammaæ iddhipÃÂihÃriyaæ dassetÆ ti.
Tena hi tvaæ, gahapati, ÃÊinde uttarÃsangaæ pa¤¤Ãpetvà tiïakalÃpaæ okÃsehÅ ti.


#<[page 394]>#
%<394                      XII. IddhividhÃniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Evaæ bhante ti kho Citto gahapati Ãyasmato Mahakassa paÂissutvà ÃÊinde uttarÃsangaæ pa¤¤Ãpetvà tiïakalÃyaæ okÃsesi. Atha kho Ãyasmà Mahako vihÃraæ pavisitvà sÆcighaÂikaæ datvà tathÃrÆpaæ iddhÃbhisankhÃraæ abhisankhÃsi, yathà tÃlacchiggaÊena ca aggalantarikÃya ca acci nikkhamitvà tiïÃni jhÃpesi, uttarÃsangaæ na jhÃpesi. Yathà c' Ãha: atha khvÃhaæ, bhikkhave, tathÃrÆpaæ iddhÃbhisankhÃraæ abhisankhÃsiæ, ettÃvatà Brahmà ca Brahmaparisà ca Brahmaparisajjà ca sadda¤ ca me sossanti, na ca maæ dakkhissantÅ ti antarahito imaæ gÃthaæ abhÃsi:-
          Bhave cà 'haæ bhayaæ disvà  bhava¤ ca vibhavesinaæ,
          bhavaæ nÃbhivadiæ ki¤ci nandi¤ ca na upÃdiyan ti.
     Tiroku¬¬aæ tiropÃkÃraæ tiropabbataæ asajjamÃno gacchati seyyathà pi ÃkÃse ti ettha tiroku¬¬an ti paraku¬¬aæ, ku¬¬assa parabhÃgan ti vuttaæ hoti. Esa nayo itaresu.
Ku¬¬o ti ca gehabhittiyà etam adhivacanaæ. PÃkÃro ti gehavihÃragÃmÃdÅnaæ parikkhepapÃkÃro. Pabbato ti paæsupabbato và pÃsÃïapabbato vÃ. AsajjamÃno ti alaggamÃno.
Seyyathà pi ÃkÃse ti ÃkÃse viya. Evaæ gantukÃmena pana ÃkÃsakasiïaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya ku¬¬aæ và pÃkÃraæ và Sineru-cakkavÃÊesu pi a¤¤ataraæ pabbataæ và Ãvajjitvà kataparikammena: ÃkÃso hotÆ ti adhiÂÂhÃtabbo, ÃkÃso yeva hoti; adho otaritukÃmassa uddhaæ và ÃrohitukÃmassa susiro hoti; vinivijjhitvà gantukÃmassa chiddo. So tattha asajjamÃno gacchati. TipiÂaka-CÆÊÃbhayatthero pan' etth' Ãha:-
ùkÃsakasiïasamÃpajjanaæ, Ãvuso, kimatthiyaæ? Kiæ hatthi-assÃdÅnaæ abhinimminitukÃmo hatthi-assÃdi-kasiïÃni samÃpajjati? nanu yattha katthaci kasiïe parikammaæ katvà aÂÂha samÃpattivasÅbhÃvo yeva pamÃïaæ, yaæ yaæ icchati, taæ tad eva hotÅ ti? BhikkhÆ Ãhaæsu:- PÃÊiyÃ, bhante, ÃkÃsakasiïaæ yeva Ãgataæ, tasmà avassam etaæ vattabban ti. Tatrà 'yaæ pÃÊi:- pakatiyà ÃkÃsakasiïasamÃpattiyà lÃbhÅ hoti, tiroku¬¬aæ tiropÃkÃraæ tiropabbataæ Ãvajjati;


#<[page 395]>#
%<                              Dasa iddhiyo                            395>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Ãvajjitvà ¤Ãïena adhiÂÂhÃti: ÃkÃso hotÆ ti ÃkÃso hoti, tiroku¬¬aæ tiropÃkÃraæ tiropabbataæ asajjamÃno gacchati. Yathà pakatiyà manussà aniddhimanto kenaci anÃvaÂe aparikkhitte asajjamÃnà gacchanti, evam eva so iddhimà ceto vasippatto tiroku¬¬aæ tiropÃkÃraæ tiropabbataæ asajjamÃno gacchati, seyyathà pi ÃkÃse ti.
     Sace pan' assa bhikkhuno adhiÂÂhahitvà gacchantassa antarà pabbato và rukkho và uÂÂheti, kiæ puna samÃpajjitvà adhiÂÂhÃtabban ti? Doso n' atthi, puna samÃpajjitvà adhiÂÂhÃnaæ hi upajjhÃyassa santike nissayagahaïasadisaæ hoti.
Iminà ca pana bhikkhunÃ: ÃkÃso hotÆ ti adhiÂÂhitattà ÃkÃso hoti yeva. PurimÃdhiÂÂhÃnabalen' eva c' assa antarà a¤¤o pabbato và rukkho và utumayo uÂÂhahissatÅ ti aÂÂhÃnam ev' etaæ. A¤¤ena iddhimatà nimmite pana paÂhamanimmÃnaæ balavaæ hoti; itarena tassa uddhaæ và adho và gantabbaæ.
     Pathaviyà pi ummujjanimmujjan ti ettha ummujja uÂÂhÃnaæ vuccati, nimmujjan ti saæsÅdanaæ. Ummujja¤ ca nimmujja¤ ca ummujjanimmujjaæ. Evaæ kÃtukÃmena Ãpokasiïaæ samÃpajjitvà uÂÂhÃya: ettake ÂhÃne pathavÅ udakaæ hotÆ ti paricchinditvà parikammaæ katvà vuttanayen' eva adhiÂÂhÃtabbaæ; saha adhiÂÂhÃnena yathà paricchinne ÂhÃne pathavÅ udakam eva hoti, so tattha ummujjanimmujjaæ karoti. Tatrà 'yaæ pÃÊi:- pakatiyà ÃpokasiïasamÃpattiyà lÃbhÅ hoti, pathaviæ Ãvajjati; Ãvajjitvà ¤Ãïena adhiÂÂhÃti:
udakaæ hotÆ ti, udakaæ hoti. So pathaviyà ummujjanimmujjaæ karoti. Yathà manussà pakatiyà aniddhimanto udake ummujjanimmujjaæ karoti, evam eva so iddhimà ceto va sippatto, pathaviyà ummujjanimmujjaæ karoti seyyathÃpi udake ti.
     Na kevala¤ ca ummujjanimujjam eva; nahÃnapÃna-mukhadhovana-bhaï¬akadhovanÃdisu yaæ yaæ icchati, taæ taæ karoti. Na kevala¤ ca udakam eva, sappitelamadhuphÃïitÃdisu pi yaæ yaæ icchati, taæ taæ: ida¤ c' ida¤ ca ettakaæ hotÆ ti ÃvajjitvÃ, parikammaæ katvÃ, adhiÂÂhahantassa yathÃdiÂÂhitam eva hoti.


#<[page 396]>#
%<396                      XII. IddhividhÃniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Uddharitvà bhÃjanagataæ karontassa sappisappim eva hoti, telÃdÅni telÃdÅni yeva, udakaæ udakam eva. So tattha temitukÃmo va temeti, na temitukÃmo na temeti. Tass' eva ca sà pathavÅ udakaæ hoti, sesajanassa pathavÅ yeva. Tattha manussà pattikà pi gacchanti, yÃnÃdÅhi pi gacchanti, kasikammÃdÅni pi karonti yeva. Sace panà 'yaæ tesam pi udakaæ hotÆ ti icchati, hoti yeva. ParicchinnakÃlaæ pana atikkamitvà yaæ pakatiyà ghaÂataÊÃkÃdisu udakaæ, taæ Âhapetvà avasesaæ paricchinnaÂÂhÃnaæ pathavÅ yeva hoti.
     Udake pi abhijjamÃne ti ettha yaæ udakaæ akkamitvà saæsÅdati, taæ bhijjamÃnan ti vuccati, viparÅtaæ abhijjamÃnaæ. Evaæ gantukÃmena pana pathavÅkasiïaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya: ettake ÂhÃne udakaæ pathavÅ hotÆ ti paricchinditvà parikammaæ katvà vuttanayen' eva adhiÂÂhÃtabbaæ; saha adhiÂÂhÃnena yathà paricchinnaÂÂhÃne udakaæ pathavÅ yeva hoti, so tattha gacchati. Tatrà 'yaæ pÃÊi:-
pakatiyà pathavÅkasiïasamÃpattiyà lÃbhÅ hoti, udakaæ Ãvajjati; Ãvajjitvà ¤Ãïena adhitthÃti: pathavÅ hotÆ ti, pathavÅ hoti.
So abhijjamÃne udake gacchati. Yathà manussà pakatiyà aniddhimanto abhijjamÃnÃya pathaviyà gacchanti, evam eva so iddhimà ceto vasippatto abhijjamÃne udake gacchati seyyathÃpi pathaviyan ti.
     Na kevala¤ ca gacchati, yaæ yaæ iriyÃpathaæ icchati, taæ taæ karoti. Na kevala¤ ca pathavim eva karoti, maïisuvaïïapabbatarukkhÃdisu pi yaæ yaæ icchati, taæ taæ vuttanayen' eva Ãvajjitvà adhiÂÂhÃti, yathÃdhiÂÂhitam eva hoti. Tass' eva ca taæ udakaæ pathavÅ hoti, sesajanassa udakam eva, macchakacchapà ca udakakÃkÃdayo ca yathÃruci vicaranti. Sace panÃ'yaæ a¤¤esam pi manussÃnaæ taæ pathaviæ kÃtuæ icchati, karoti yeva. ParicchinnakÃlÃtikkamena pana udakam eva hoti.
     Pallankena kamatÅ ti pallankena gacchati.
     PakkhÅ sakuïo ti pakkhehi yuttasakuïo. Evaæ kÃtukÃmena pana pathavÅkasiïaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya, sace nisinno gantum icchati,


#<[page 397]>#
%<                              Dasa iddhiyo                            397>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  pallankappamÃïaæ ÂhÃnaæ paricchinditvà parikammaæ katvà vuttanayen' eva adhiÂÂhÃtabbaæ; sace nipanno gantukÃmo hoti ma¤cappamÃïaæ; sace padasà gantukÃmo hoti maggappamÃïan ti evaæ yathÃnurÆpaæ ÂhÃnaæ paricchinditvà vuttanayen' eva: pathavÅ hotÆ ti adhiÂÂhÃtabbaæ; saha adhiÂÂhÃnena pathavÅ yeva hoti.
     Tatrà 'yaæ pÃÊi:- ùkÃse pi pallankena kamati seyyathà pi pakkhÅ sakuïo ti. Pakatiyà pathavÅkasiïasamÃpattiyà lÃbhÅ hoti, ÃkÃsaæ Ãvajjati; Ãvajjitvà ¤Ãïena adhiÂÂhÃti:
pathavÅ hotÆ ti, pathavÅ hoti. So ÃkÃse antalikkhe cankamati pi tiÂÂhati pi nisÅdati pi seyyam pi kappeti. Yathà manussà pakatiyà aniddhimanto pathaviyaæ cankaman ti pi . . . pe . . . seyyam pi kappenti, evam eva so iddhimà cetovasippatto ÃkÃse antalikkhe cankamati pi . . . pe . . . seyyam pi kappetÅ ti.
     ùkÃse gantukÃmena ca bhikkhunà dibbacakkhu-lÃbhinà pi bhavitabbaæ. KasmÃ?  Antare utusamuÂÂhÃnà và pabbatarukkhÃdayo honti, nÃgasupaïïÃdayo và ussuyantà mÃpenti nesaæ dassanatthaæ. Te pana disvà kiæ kÃtabban ti? PÃdakajjhÃnaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya: ÃkÃso hotÆ ti parikammaæ katvà adhiÂÂhÃtabbaæ. Thero pan' Ãha:- SamÃpatti-samÃpajjanaæ, Ãvuso, kimatthiyaæ? Nanu samÃhitam ev' assa cittaæ, tena yaæ yaæ ÂhÃnaæ: ÃkÃso hotÆ ti adhiÂÂhÃti, ÃkÃso yeva hotÅ ti. Ki¤cÃpi evam Ãha, atha kho tiroku¬¬apÃÂihÃriye vuttanayen' eva paÂipajjitabbaæ. Api ca okÃse orohanattham pi iminà dibbacakkhulÃbhinà bhavitabbaæ. Ayaæ hi sace anokÃse nahÃnatitthe và gÃmadvÃre và orohati, mahÃjanassa pÃkaÂo hoti; tÃsmà dibbacakkhunà passitvà anokÃsaæ vajjetvà okÃse otaratÅ ti.
     Ime pi candimasuriye evaæ mahiddhike evam mahÃnubhÃve pÃïinà parÃmasati parimajjatÅ ti ettha candimasuriyÃnaæ dvÃcattÃÊÅsayojanasahassassaupari caraïena mahiddhikatà tÅsu dÅpesu ekakkhaïe Ãlokakaraïena mahÃnubhÃvatà veditabbÃ.


#<[page 398]>#
%<398                      XII. IddhividhÃniddeso
>%Evaæ upari caraïa-Ãlokakaraïehi và mahiddhike ten' eva mahiddhikattena mahÃnubhÃve, parÃmasatÅ ti pariggaïhati, ekadese và chupati; parimajjatÅ ti samantato ÃdÃsatalaæ viya parimajjati. Ayaæ pan' assa iddhi-abhi¤¤Ã pÃdakajjhÃnavasen' eva ijjhati; n' atth' ettha kasiïasamÃpattiniyamo.
Vuttaæ h' etaæ PaÂisambhidÃyaæ:- Ime candimasuriye . . .
parimajjatÅ ti idha so iddhimà cetovasippatto . . . candimasuriye Ãvajjati; Ãvajjetvà ¤Ãïena adhiÂÂhÃti: hatthapÃse hotÆ ti, hatthapÃse hoti. So nisinnako và nipannako và candimasuriye pÃïinà Ãmasati parÃmasati parimajjati. Yathà manussà pakatiyà aniddhimanto ki¤cid eva rÆpagataæ hatthapÃse Ãmasanti parÃmasanti parimajjanti, evam eva so iddhimà . . .
pe... parimajjatÅ ti. SvÃyaæ yadi icchati gantvà parÃmasituæ, gantvà parÃmasati.
     Yadi pana idh' eva nisinnako và nipannako và parÃmasitukÃmo hoti: hatthapÃse hotÆ ti adhiÂÂhÃti, adhiÂÂhÃnabalena vaïÂamuttatÃlaphalaæ viya Ãgantvà hatthapÃse Âhite và parÃmasati, hatthaæ và va¬¬hetvÃ, va¬¬hentassa pana kiæ upÃdinnakaæ va¬¬hati? AnupÃdinnakan ti? UpÃdinnakaæ nissÃya anupÃdinnakaæ va¬¬hati. Tattha TipiÂakaCÆlanÃgatthero Ãha:- kiæ pan' Ãvuso upÃdinnakaæ khuddakam pi mahantam pi na hoti? Nanu yadà bhikkhu tÃÊacchiddÃdÅhi nikkhamati, tadà upÃdinnakaæ khuddakaæ hoti, yadà mahantaæ attabhÃvaæ karoti, tadà mahantaæ hoti, MahÃ-MoggallÃnattherassa viyà ti.
     Ekasmiæ kira samaye AnÃthapiï¬iko gahapati Bhagavato dhammadesanaæ sutvÃ: sve, bhante, pa¤cahi bhikkhusatehi saddhiæ amhÃkaæ gehe bhikkhaæ gaïhathà ti nimantetvà pakkami. Bhagavà adhivÃsetvà taæ divasÃvasesaæ rattibhÃga¤ ca vÅtinÃmetvà paccÆsasamaye dasasahassilokadhÃtuæ olokesi. Ath' assa Nandopanando nÃma NÃgarÃjà ¤Ãïamukhe ÃpÃtham Ãgacchi. BhagavÃ: ayaæ NÃgarÃjà mayhaæ ¤Ãïamukhe ÃpÃtham Ãgacchati. Atthi nu kho assa upanissayo ti Ãvajjento: ayaæ micchÃditthiko tÅsu ratanesu appasanno ti disvÃ:


#<[page 399]>#
%<                              Dasa iddhiyo                            399>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ko nu kho imaæ micchÃdiÂÂhito viveceyyà ti Ãvajjento MahÃ-MoggallÃnattheraæ addasa. Tato pabhÃtÃya rattiyà sarÅrapaÂijagganaæ katvà Ãyasmantaæ ùnandaæ Ãmantesi: ùnanda, pa¤cannaæ bhikkhusatÃnaæ Ãrocehi. TathÃgato devacÃrikaæ gacchatÅ ti. Taæ divasa¤ ca Nandopanandassa ÃpÃnabhÆmiæ sajjayiæsu. So dibbaratanapallanke dibbena setacchattena dhÃrayamÃnena tividhanÃÂakehi c' eva nÃgaparisÃya ca parivuto dibbabhÃjanesu upaÂÂhÃpita-annapÃnavidhiæ olokayamÃno nisinno hoti. Atha Bhagavà yathà nÃgarÃjà passati tathà katvà tassa vitÃnamatthaken' eva pa¤cahi bhikkhusatehi saddhiæ TÃvatiæsadevalokÃbhimukho pÃyÃsi. Tena kho pana samayena Nandopanandassa NÃgarÃjassa evarÆpaæ pÃpakaæ diÂÂhigataæ uppannaæ hoti: ime hi nama muï¬akà samaïakà amhÃkaæ uparÆpari bhavanena devÃnaæ TÃvatiæsÃnaæ bhavanaæ pavisanti pi nikkhamanti pi, na dÃni ito paÂÂhayà imesaæ amhÃkaæ matthake pÃdapaæsuæ okirantÃnaæ gantuæ dassÃmÅ ti uÂÂhÃya SinerupÃdaæ gantvÃ, taæ attabhÃvaæ vijahitvÃ, Sineruæ sattakkhattuæ bhogehi parikkhipitvà upariphaïaæ katvà TÃvatiæsa-bhavanaæ avakujje phaïena gahetvà adassanaæ gamesi. Atha kho Ãyasmà RaÂÂhapÃlo Bhagavantaæ etad avoca:- Pubbe, bhante, imasmiæ padese Âhito Sineruæ passÃmi, Sineruparibhaï¬aæ passÃmi, TÃvatiæsaæ passÃmi, Vejayantaæ passÃmi, VejayantapÃsÃdassa upari dhajaæ passÃmi. Ko nu kho, bhante, hetu, ko paccayo yaæ etarahi neva Sineruæ passÃmi ...pe... na VejayantapÃsÃdassa upari dhajaæ passÃmÅ ti? Ayaæ, RaÂÂhapÃla, Nandopanando nÃma NÃgarÃjà tumhÃkaæ kupito Sineruæ sattakkhattuæ bhogehi parikkhipitvà upari phaïena paticchÃdetvà andhakÃraæ katvà Âhito ti. Damemi naæ, bhante ti.
Na Bhagavà anujÃni. Atha kho Ãyasmà Bhaddiyo, Ãyasmà RÃhulo ti anukkamena sabbe pi bhikkhÆ uÂÂhahiæsu. Na Bhagavà anujÃni. AvasÃne MahÃmoggallÃnatthero: ahaæ, bhante, damemi nan ti Ãha. Damehi, MoggallÃnà ti Bhagavà anujÃni. Thero attabhÃvaæ vijahitvà mahantaæ NÃgarÃjavaïïaæ abhinimminitvà Nandopanandaæ cuddasakkhattuæ bhogehi parikkhipitvà tassa phaïamatthake attano phaïaæ Âhapetvà Sinerunà saddhiæ abhinippÅÊesi. NÃgarÃjà padhÆmÃsi.


#<[page 400]>#
%<400                      XII. IddhividhÃniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Thero pi: na tuyhaæ yeva sarÅre dhÆmo atthi, mayham pi atthÅ ti padhÆmÃsi. NÃgarÃjassa dhÆmo theraæ na bÃdhati, therassa pana dhÆmo NÃgarÃjÃnaæ bÃdhati. Tato NÃgarÃjà pajjali. Thero pi: na tuyhaæ yeva sarÅre aggi atthi, mayham pi atthÅ ti pajjali. NÃgarÃjassa tejo theraæ na bÃdhati, therassa pana tejo nÃgarÃjÃnaæ bÃdhati.
NÃgarÃjÃ: ayaæ maæ Sinerunà abhinippÅÊetvà dhÆmÃyati c' eva pajjalati cà ti cintetvÃ: bho tvaæ ko 'sÅ ti? paÂipucchi.
Ahaæ kho, Nanda, MoggallÃno ti. Bhante, attano bhikkhubhÃvena patiÂÂhÃhÅ ti. Thero attabhÃvaæ vijahitvà tassa dakkhiïakaïïasotena pavisitvà vÃmakaïïasotena nikkhami, vÃmakaïïasotena pavisitvà dakkhiïakaïïasotena nikkhami; tathà dakkhiïanÃsasotena pavisitvà vÃmanÃsasotena nikkhami, vÃmanÃsasotena pavisitvà dakkhiïanÃsasotena nikkhami. Tato NÃgarÃjà mukhaæ vivari. Thero mukhena pavisitvà anto kucchiyaæ pacÅnena ca pacchimena ca cankamati. BhagavÃ: MoggallÃna, MoggallÃna, manasikarohi! Mahiddhiko esa nÃgo ti Ãha. Thero: mayhaæ kho bhante cattÃro iddhipÃdà bhÃvità bahulÅkatà yÃnÅkatà vatthukatà anuÂÂhità paricità susamÃraddhÃ. TiÂÂhatu, bhante, Nandopanando, ahaæ NandopanandasadisÃnaæ nÃgarÃjÃnaæ satam pi sahassam pi satasahassam pi dameyyan ti Ãha. NÃgarÃjà cintesi: pavisanto tÃva me na diÂÂho. NikkhamanakÃle dÃni naæ dÃÂhantare pakkhipitvà sankhÃdissÃmÅ ti cintetvÃ: nikkhama, bhante, mà maæ antokucchiyaæ aparÃparaæ cankamanto bÃdhayitthà ti Ãha. Thero nikkhamitvà bahi aÂÂhÃsi. NÃgarÃjÃ: ayaæ so ti disvà nÃsavÃtaæ vissajji.
Thero catutthaæ jhÃnaæ samÃpajji, lomakÆpam pi 'ssa vÃto cÃletuæ nÃsakkhi. AvasesabhikkhÆ kira Ãdito paÂÂhÃya sabbapÃÂihÃriyÃni kÃtuæ sakkuïeyyuæ. Imaæ pana ÂhÃnaæ patvà evaæ khippanisantino hutvà samÃpajjituæ na sakkhissantÅ ti tesaæ Bhagavà NÃgarÃjadamanaæ nÃnujÃni. NÃgarÃjÃ: ahaæ imassa samaïassa nÃsavÃtena lomakÆpam pi cÃletuæ nÃsakkhiæ. Mahiddhiko samaïo ti cintesi. Thero attabhÃvaæ vijahitvà supaïïarÆpaæ abhinimminitvà supaïïavÃtaæ dassento nÃgarÃjÃnaæ anubandhi. NÃgarÃjà taæ attabhÃvaæ vijahitvà mÃïavakavaïïaæ abhinimminitvÃ:


#<[page 401]>#
%<                              Dasa iddhiyo                            401>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  bhante, tumhÃkaæ saraïaæ gacchÃmÅ ti vadanto therassa pÃde vandi. Thero: SatthÃ, Nanda, Ãgato. Ehi, gamissÃmà ti nÃgarÃjÃnaæ damayitvà nibbisaæ katvà gahetvà Bhagavato santikaæ agamÃsi. NÃgarÃjà Bhagavantaæ vanditvÃ: bhante, tumhÃkaæ saraïaæ gacchÃmÅ ti Ãha. BhagavÃ: sukhÅ hohi, NÃgarÃjà ti vatvà bhikkhusaæghaparivuto AnÃthapiï¬ikassa nivesanaæ agamÃsi. AnÃthapiï¬iko: kiæ bhante atidivà Ãgatatthà ti Ãha. MoggallÃnassa ca Nandopanandassa ca sangÃmo ahosÅ ti. Kassa, bhante, jayo, kassa parÃjayo ti ? MoggallÃnassa jayo, Nandassa parÃjayo ti.
AnÃthapiï¬iko: adhivÃsetu me, bhante, Bhagavà sattÃhaæ ekapaÂipÃÂiyà bhattaæ sattÃhaæ therassa sakkÃraæ karissÃmÅ ti sattÃhaæ BuddhappamukhÃnaæ pa¤cannaæ bhikkhusatÃnaæ mahÃsakkÃraæ akÃsi. Iti imaæ imasmiæ Nandopanandadamane kataæ mahantaæ attabhÃvaæ sandhÃy' etaæ vuttaæ: yadà mahantaæ attabhÃvaæ karoti, tadà mahantaæ hoti MahÃmoggallÃnattherassa viyà ti. Evaæ vutte pi bhikkhÆ: upÃdinnakaæ nissÃya anupÃdinnakam eva va¬¬hatÅ ti Ãhaæsu.
     Ayam eva c' ettha yutti. So evaæ katvà na kevalaæ candimasuriye parÃmasati, sace icchati pÃdakathalikaæ katvà pÃde Âhapeti, pÅÂhaæ katvà nisÅdati, ma¤caæ katvà nipajjati, apassena phalakaæ katvà apassayati.
     Yathà ca eko, evaæ aparo pi anekesu pi hi bhikkhusatasahassesu evaæ karontesu tesa¤ ca ekamekassa tath' eva ijjhati, candimasuriyÃna¤ ca gamanam pi Ãlokakaraïam pi tath' eva hoti. Yathà hi pÃtisahassesu udakapÆresu sabbapÃtÅsu ca candamaï¬alÃni dissanti, pÃkatikam eva candassa gamanam pi Ãlokakaraïa¤ ca hoti, tathÆpamam etaæ pÃÂihÃriyaæ.
     YÃva Brahmalokà pÅ ti Brahmalokam pi paricchedaæ katvÃ, kÃyena vasaæ vattetÅ ti tattha Brahmaloke kÃyena attano vasaæ vatteti. Tass' attho pÃÊiæ anugantvà veditabbo. Ayaæ h' ettha pÃÊi:- YÃva Brahmalokà pi kÃyena vasaæ vattetÅ ti sace so iddhimà cetovasippatto Brahmalokaæ gantukÃmo hoti, dÆre pi santike adhiÂÂhÃti: santike hotÆ ti, santike hoti,


#<[page 402]>#
%<402                      XII. IddhividhÃniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  santike pi dÆre adhiÂÂhÃti: dÆre hotÆ ti, dÆre hoti; bahukam pi thokaæ adhiÂÂhÃti: thokaæ hotÆ ti, thokaæ hoti, thokam pi bahukam pi adhiÂÂhÃti: bahukaæ hotÆ ti; bahukaæ hoti; dibbena cakkhunà tassa Brahmuno rÆpaæ passati; dibbÃya sotadhÃtuyà tassa Brahmuno saddaæ suïÃti; cetopariya¤Ãïena tassa Brahmuno cittaæ pajÃnÃti. Sace so iddhimà cetovasippatto dissamÃnena kÃyena Brahmalokaæ gantukÃmo hoti, kÃyavasena cittaæ pariïÃmeti, kÃyavasena cittaæ adhiÂÂhÃti; kÃyavasena cittaæ pariïÃmetvÃ, kÃyavasena cittaæ adhiÂÂhahitvà sukhasa¤¤a¤ ca lahusa¤¤a¤ ca okkamitvà dissamÃnena kÃyena Brahmalokaæ gacchati. Sace so iddhimà cetovasippatto adissamÃnena kÃyena Brahmalokaæ gantukÃmo hoti, cittavasena kÃyaæ pariïÃmeti, cittavasena kÃyaæ adhiÂÂhÃti; cittavasena kÃyaæ pariïÃmetvà cittavasena kÃyaæ adhiÂÂhahitvà sukhasa¤¤a¤ ca lahusa¤¤a¤ ca okkamitvà adissamÃnena kÃyena Brahmalokaæ gacchati. So tassa Brahmuno purato rÆpaæ abhinimminÃti manomayaæ sabbangapa¤cangiæ ahÅnindriyaæ. Sace so iddhimà cankamati, nimmito pi tattha cankamati. Sace so iddhimà titÂhati ... nisÅdati ...
seyyaæ kappeti, nimmito pi tattha seyyaæ kappeti. Sace so iddhimà dhÆpÃyati ... pajjalati ... dhammaæ bhÃsati ...
pa¤haæ pucchati ... pa¤haæ puÂÂho vissajjeti nimmito pi tattha pa¤haæ puÂÂho vissajjeti. Sace so iddhimà tena Brahmunà saddhiæ santiÂÂhati, sallapati, sÃkacchaæ samÃpajjati, nimmito pi tattha tena Brahmunà saddhiæ santiÂÂhati, sallapati, sÃkacchaæ samÃpajjati; yaæ yad eva hi so iddhimà karoti, taæ tad eva nimmito karotÅ ti.
     Tattha dÆre pi santike adhiÂÂhÃtÅ ti pÃdakajjhÃnato vuÂÂhÃya, dÆre devalokaæ và Brahmalokaæ và Ãvajjati: santike hotÆ ti, Ãvajjitvà parikammaæ katvà puna samÃpajjitvà ¤Ãïena adhiÂÂhÃti: santike hotÆ ti santike hoti. Esa nayo sesapadesu pi.
     Tattha ko dÆraæ gahetvà santikaæ akÃsÅ ti? `BhagavÃ.
Bhagavà hi jamakapÃÂihÃriyÃvasÃne devalokaæ gacchanto Yugandhara¤ ca Sineru¤ ca santike katvà pathavÅtalato ekapÃdaæ Yugandhare patiÂÂhapetvÃ,


#<[page 403]>#
%<                              Dasa iddhiyo                            403>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  dutiyaæ Sinerumatthake Âhapesi.
     A¤¤o ko akÃsi? MahÃmoggallÃnatthero. Thero hi SÃvatthito bhattakiccaæ katvà nikkhantaæ dvÃdasayojanaæ parisaæ tiæsayojanaæ Sankassanagaramaggaæ sankhipitvà tan khaïaæ yeva sampÃpesi. Api ca TambapaïïidÅpe CÆÊaSamuddatthero pi akÃsi. Dubbhikkhasamaye kira therassa santikaæ pÃto va satta bhikkhusatÃni Ãgamaæsu. Thero:
mahÃbhikkhusangho kuhiæ bhikkhÃcÃro bhavissatÅ ti cintento sakala-TambapaïïidÅpe adisvÃ: paratÅre PÃÂaliputte bhavissatÅ ti disvà bhikkhÆ pattacÅvaraæ gÃhÃpetvÃ:- eth' Ãvuso bhikkhÃcÃraæ gamissÃmà ti pathaviæ sankhipitvà PÃÂaliputtaæ gato. BhikkhÆ: kataraæ, bhante, imaæ nagaran ti? pucchiæsu. PÃÂaliputtaæ, Ãvuso ti. PÃÂaliputtaæ nama dÆre bhante ti. ùvuso, mahallakattherà nÃma dÆre pi gahetvà santike karontÅ ti. MahÃsamuddo kuhiæ, bhante ti? Nanu, Ãvuso, antarà ekaæ nÅlamÃtikaæ atikkamitvà Ãgatatthà ti? ùma, bhante. MahÃsamuddo pana mahanto ti. ùvuso, mahallakattherà nÃma mahantam pi khuddakaæ karontÅ ti.
     Yathà cà 'yaæ, evaæ Tissadattatthero pi sÃyaæhasamaye nahÃyitvà katuttarÃsango: MahÃbodhiæ vandissÃmÅ ti cinte uppanne santike akÃsi. Santikaæ pana gahetvÃ: ko dÆram akÃsÅ ti? BhagavÃ. Bhagavà hi attano ca AngulimÃlassa ca antaraæ santikam pi dÆram akÃsÅ ti. Atha ko bahukaæ thokaæ akÃsÅ ti? MahÃkassapatthero. RÃjagahe kira nakkhattadivase pa¤casatà kumÃriyo candapÆve gahetvà nakkhattakÅÊanatthÃya gacchantiyo Bhagavantaæ disvà ki¤ci nÃdaæsu. Pacchato Ãgacchantaæ pana theraæ disvÃ: amhÃkaæ thero eti, pÆvaæ dassÃmà ti sabbà pÆve gahetvà theraæ upasankamiæsu. Thero pattaæ nÅharitvà sabbaæ ekapattapÆramattam akÃsi. Bhagavà theraæ ÃgamayamÃno purato nisÅdi. Thero Ãharitvà Bhagavato adÃsi.
     IllÅsaseÂÂhivatthusmiæ pana MahÃ-moggallÃnatthero thokaæ bahukam akÃsi, KÃkavalliyavatthusmi¤ ca BhagavÃ.
MahÃkassapatthero kira sattÃhaæ samÃpattiyà vÅtinÃmetvà daÊiddasangahaæ karonto KÃkavalliyassa nÃma duggatamanussassa gharadvÃre aÂÂhÃsi.


#<[page 404]>#
%<404                      XII. IddhividhÃniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tassa jÃyà theraæ disvà patino pakkaæ aloïambilayÃguæ patte Ãkiri. Thero taæ gahetvà Bhagavato hatthe Âhapesi. Bhagavà mahÃbhikkhu sanghassa pahonakaæ katvà adhiÂÂhÃsi. Ekapattena Ãbhatà sabbesaæ pahosi. KÃkavalliyo pi sattame divase seÂÂhiÂÂhÃnaæ alatthà ti.
     Na kevala¤ ca thokassa bahukaraïaæ madhuraæ amadhuraæ, amadhuraæ madhuran ti Ãdisu pi yaæ yaæ icchati, sabbaæ iddhimato ijjhati. Tathà hi MahÃ-AnuÊatthero nÃma sambahule bhikkhÆ piï¬Ãya caritvà sukkhabhattam eva labhitvà GangÃtÅre nisÅditvà paribhu¤jamÃne disvÃ: GangÃya udakaæ sappimaï¬an ti adhiÂÂhahitvà sÃmaïerÃnaæ sa¤¤aæ adÃsi. Te thÃlakehi Ãharitvà bhikkhusanghassa adaæsu.
Sabbe madhurena sappimaï¬ena bhu¤jiæsÆ ti.
     Dibbena cakkhunà ti idh' eva Âhito Ãlokaæ va¬¬hetvà tassa Brahmuno rÆpaæ passati. Idh' eva ca Âhito sabbaæ tassa bhÃsato saddaæ suïÃti cittaæ pajÃnÃti.
     KÃyavasena cittaæ pariïÃmetÅ ti karajakÃyavasena cittaæ pariïÃmeti, pÃdakajjhÃnacittaæ gahetvà kÃye Ãropeti, kÃyÃnugatikaæ karoti, dandhagamanaæ, kÃyagamanaæ hi dandhaæ hoti.
     Sukhasa¤¤a¤ ca lahusa¤¤a¤ ca okkamatÅ ti pÃdakajjhÃnÃrammaïena iddhicittena sahajÃtaæ sukhasa¤¤a¤ ca lahusa¤¤a¤ ca okkamati, pavisati, phusati, sampÃpuïÃti. Sukhasa¤¤Ã nÃma upekkhÃsampayuttà sa¤¤Ã; upekkhà hi santaæ sukhan ti vuttÃ. Sà yeva ca sa¤¤Ã nÅvaraïehi ceva vitakkÃdÅhi paccanÅkehi ca vimuttattà lahusa¤¤Ã ti pi veditabbÃ.
Taæ okkantassa pan' assa karajakÃyo pi tÆlapicu viya sallahuko hoti. So evaæ vÃtakkhittatÆlapicunà viya sallahukena dissamÃnena kÃyena Brahmalokaæ gacchati. Evaæ gacchanto ca sace icchati, pathavÅkasiïavasena ÃkÃse maggaæ nimminitvà padasà gacchati. Sace icchati vÃyokasiïavasena vÃyuæ adhiÂÂhahitvà tÆlapicu viya vÃyunà gacchati.
Api ca gantukÃmatà eva ettha pamÃïaæ, sati hi gantukÃmatÃya evaæ katacittÃdhiÂÂhÃno adhiÂÂhÃnavegakkhitto vaso issÃsakhittasaro viya dissamÃno gacchati.


#<[page 405]>#
%<                              Dasa iddhiyo                            405>%
   Cittavasena kÃyaæ pariïÃmetÅ ti kÃyaæ gahetvà citte Ãro-
peti; cittÃnugatikaæ karoti sÅghagamanaæ, cittagamanaæ hi sÅghaæ hoti. Sukhasa¤¤a¤ ca lahusa¤¤a¤ ca okkamatÅ ti rÆpakÃyÃrammaïena iddhicittena sahajÃtaæ sukhasa¤¤a¤ ca lahusa¤¤a¤ ca okkamati. Sesaæ vuttanayen' eva veditabbaæ. Idaæ pana cittagamanam eva hoti.
     Evaæ adissamÃnena kÃyena gacchanto panà 'yaæ: kiæ tassa adhiÂÂhÃnacittassa uppÃdakkhaïe gacchati, udÃhu Âhitikkhaïe, bhangakkhaïe và ti? vutte: tÅsu pi khaïesu gacchatÅ ti thero Ãha. Kiæ pana: so sayaæ gacchati? Nimmitaæ pesetÅ ti? YathÃruci karoti. Idha pan' assa sayaæ gamanam eva Ãgataæ.
     Manomayan ti adhiÂÂhÃnamanena nimmitattà manomayaæ.
     AhÅnindriyan ti idaæ cakkhusotÃdÅnaæ saïÂhÃnavasena vuttaæ.
     NimmitarÆpe pana pasÃdo nÃma n' atthi. Sace iddhimà cankamati, nimmito pi tattha cankamatÅ ti Ãdi sabbaæ sÃvakanimmitaæ sandhÃya vuttaæ. Buddhanimmito pana yaæ yaæ Bhagavà karoti, taæ tam pi karoti, Bhagavato rucivasena a¤¤am pi karotÅ ti ettha ca yaæ so iddhimà idh' eva Âhito dibbena cakkhunà rÆpaæ passati, dibbÃya sotadhÃtuyà saddaæ suïÃti, cetopariya¤Ãïena cittaæ pajÃnÃti, na ettÃvatà kÃyena vasaæ vatteti. Yam pi so idh' eva Âhito tena Brahmunà saddhiæ santiÂÂhati sallapati sÃkacchaæ samÃpajjati, ettÃvatà pi na kÃyena vasaæ vatteti. Yam pi 'ssa dÆre pi santike adhiÂÂhÃtÅ ti Ãdikaæ adhiÂÂhÃnaæ, ettÃvatà pi na kÃyena vasaæ vatteti. Yam pi so dissamÃnena và adissamÃnena và kÃyena Brahmalokaæ gacchati, ettÃvatà pi na kÃyena vasaæ vatteti. Ya¤ ca kho so tassa Brahmuno purato rÆpaæ abhinimminÃtÅ ti Ãdinà nayena vuttavidhÃnaæ Ãpajjati, ettÃvatà kÃyena vasaæ vatteti nÃma. Sesaæ pan' ettha kÃyena vasaæ vattanÃya pubbabhÃgadassanatthaæ vuttan ti ayaæ tÃva adhiÂÂhÃnà iddhi.
     (2) VikubbanÃyaæ pana manomayÃya ca idaæ nÃnÃkaraïaæ. Vikubbanaæ tÃva karontena so pakativaïïaæ vijahitvà kumÃrakavaïïaæ và dasseti,


#<[page 406]>#
%<406                      XII. IddhividhÃniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  nÃgavaïïaæ và dasseti, supaïïavaïïaæ và dasseti, asuravaïïaæ và dasseti, indavaïïaæ và dasseti, devavaïïaæ và dasseti, Brahmavaïïaæ và dasseti, samuddavaïïaæ và dasseti, pabbatavaïïaæ và dasseti, sÅhavaïïaæ ..., vyagghavaïïaæ ..., dÅpivaïïaæ ... dasseti, hattham pi dasseti, assam ..., ratham ...
pattam ... vividham pi senÃvyÆhaæ dassetÅ ti evaæ vuttesu kumÃrakavaïïÃdisu yaæ yaæ Ãkankhati, taæ taæ adhiÂÂhÃtabbaæ. AdhiÂÂhahantena ca pathavÅkasiïÃdisu a¤¤atarÃrammaïato abhi¤¤ÃpÃdakajjhÃnato vuÂÂhÃya attano kumÃravaïïo Ãvajjitabbo, Ãvajjitvà parikammÃvasÃne puna samÃpajjitvà vuÂÂhÃya: evarÆpo nÃma kumÃrako homÅ ti adhiÂÂhÃtabbaæ; saha adhiÂÂhÃnacittena kumÃrako hoti Devadatto viya. Esa nayo sabbattha. Hatthim pi dassetÅ ti Ãdi pan' ettha bahiddhà pi hatthi-Ãdi dassanavasena vuttaæ. Tattha: hatthÅ homÅ ti anadhiÂÂhahitvÃ: hatthÅ hotÆ ti adhiÂÂhÃtabbaæ. AssÃdisu pi es' eva nayo ti. Ayaæ vikubbanà iddhi.
     (3) Manomayaæ kÃtukamo pana pÃdakajjhÃnato vuÂÂhÃya, kÃyaæ tÃva Ãvajjitvà vuttanayen' eva: susiro hotÆ ti adhiÂÂhÃti, susiro hoti. Ath' assa abbhantare a¤¤aæ kÃyaæ Ãvajjitvà parikammaæ katvà vuttanayen' eva, adhiÂÂhÃti tassa abbhantare: a¤¤o kÃyo hotÆ ti, so taæ mu¤jamhà Åsikaæ viya kosiyà asiæ viya, karaï¬Ãya ahiæ viya ca abbÃhati. Tena vuttaæ:- idha bhikkhu imamhà kÃyà a¤¤aæ kÃyaæ abhinimminÃti rÆpiæ manomayaæ sabbangapaccangiæ ahÅnindriyaæ. Seyyathà pi puriso mu¤jamhà Åsikaæ pavÃheyya, tassa evam assa: ayaæ mu¤jo, ayaæ ÅsikÃ, a¤¤o mu¤jo, a¤¤Ã ÅsikÃ, mu¤jamhà tveva Åsikà pavÃÊhà ti Ãdi. Ettha ca yathà ÅsikÃdayo mu¤jÃdÅhi sadisà honti, evaæ manomayarÆpaæ iddhimatà sadisam eva hotÅ ti dassanatthaæ età upamà vuttà ti. Ayaæ manomayà iddhi.
     Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge Iddhividhaniddeso nÃma dvÃdasamo paricchedo.


#<[page 407]>#
%<407>%
                                  XIII
                          TERASAMA-PARICCHEDO
                            ABHI¥¥ù-NIDDESO
     IdÃni dibbasotadhÃtuyà niddesakkamo anuppatto. Tattha tato parÃsu ca tÅsu abhi¤¤Ãsu: so evaæ samÃhite citte ti ÃdÅnaæ attho vuttanayen' eva veditabbo. Sabbattha pana visesamattam eva vaïïayissÃma.
     Tatra dibbÃya sotadhÃtuyà ti ettha dibbasadisattà dibbÃ.
DevÃnaæ hi sucaritakammanibbattà pittasemharuhirÃdÅhi apaÊibuddhà upakkilesavimuttatÃya dÆre pi Ãrammaïaæ sampaÂicchanasamatthà dibbappasÃdasotadhÃtu hoti. Aya¤ cà pi imassa bhikkhuno viriyabhÃvanÃbalanibbattà ¤ÃïasotadhÃtu tÃdisà yevà ti dibbasadisattà dibbÃ. Api ca dibbavihÃravasena paÂiladdhattà attanà ca dibbavihÃrasannissitattà pi dibbÃ. SavanaÂÂhena nijjÅvaÂÂhena ca sotadhÃtu.
SotadhÃtukiccakaraïena ca sotadhÃtu viyà ti pi sotadhÃtu, tÃya dibbÃya sotadhÃtuyÃ. VisuddhÃyà ti parisuddhÃya nirupakkilesÃya. AtikkantamÃnusikÃyà ti manussÆpacÃraæ atikkamitvà saddasavanena mÃnusikaæ maæsasotadhÃtuæ atikkantÃya pÅ ti vattitvà ÂhitÃya. Ubho sadde suïÃtÅ ti dve sadde suïÃti. Katame dve? Dibbe ca mÃnuse ca, devÃna¤ ca manussÃna¤ ca sadde ti vuttaæ hoti. Etena padesapariyÃdÃnaæ veditabbaæ.
     Ye dÆre santike cà ti ye saddà dÆre paracakkavÃÊe pi ye ca santike antamaso sadehasannissitapÃïakasaddà pi, te suïÃtÅ ti vuttaæ hoti. Etena nippadesapariyÃdÃnaæ veditabbaæ. Kathaæ panà 'yaæ uppÃdetabbà ti? Tena bhikkhunà abhi¤¤ÃpÃdakajjhÃnaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya parikammasamÃdhicittena paÂhamataraæ pakatisotapathe dÆre oÊÃriko aran¤e sÅhÃdÅnaæ saddo Ãvajjitabbo,


#<[page 408]>#
%<408                       XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  vihÃre ghaïÂisaddo bherisaddo sankhasaddo sÃmaïeradaharabhikkhÆnaæ sabbatthÃmena sajjhÃyantÃnaæ sajjhÃyanasaddo pakatikathaæ kathentÃnaæ: kiæ bhante? kiæ Ãvuso?  ti Ãdisaddo sakuïasaddo vÃtasaddo padasaddo pakkuÂÂhita-udakassa cicciÂÃyanasaddo Ãtape sussamÃnatÃlapaïïasaddo kunthakipillikÃdi-saddo ti evaæ sabboÊÃrikatopabhuti yathÃkkamena sukhumasaddà ÃvajjitabbÃ. Tena puratthimÃya disÃya saddÃnaæ saddanimittaæ manasikÃtabbaæ; pacchimÃya, uttarÃya, dakkhiïÃya, heÂÂhimÃya, uparimÃya disÃya, puratthimÃya anudisÃya, pacchimÃya, uttarÃya, dakkhinÃya pi anudisÃya saddÃnaæ saddanimittaæ manasikÃtabbaæ; oÊÃrikÃnam pi sukhumÃnam pi saddÃnaæ saddanimittaæ manasikÃtabbaæ. Tassa te saddà pÃkatikacittassà pi pÃkaÂà honti, parikammasamÃdhicittassa pana ativiya pÃkaÂÃ. Tass' evaæ saddanimittaæ manasikaroto: idÃni dibbasotadhÃtu uppajjissatÅ ti tesu saddesu a¤¤ataraæ Ãrammaïaæ katvà manodvÃrÃvajjanaæ uppajjati; tasmiæ niruddhe cattÃri, pa¤ca và javanÃni javanti, yesaæ purimÃni tÅïi, cattÃri và parikamma-upacÃrÃnuloma-gotrabhunÃmakÃni kÃmÃvacÃrÃni, catutthaæ pa¤camaæ và appanÃcittaæ rÆpÃvacaraæ catutthajjhÃnikaæ. Tattha yaæ tena appanÃcittena saddhiæ uppannaæ ¤Ãïaæ, ayaæ dibbasotadhÃtÆ ti veditabbÃ.
     Tato paraæ tasmiæ sote patito hoti, taæ thÃmajÃtaæ karontena: etth' antare saddaæ suïÃmÅ ti ekangulamattaæ paricchinditvà va¬¬hetabbaæ. Tato dvangula-caturangulaaÂÂhangula-vidatthiratana-antogabbha-pamukha-pÃsÃda-pariveïa-sanghÃrÃma-gocaragÃma-janapadÃnivasena yÃva cakkavÃÊaæ tato và bhiyyo pi paricchinditvà paricchinditvà va¬¬hetabbaæ. Evaæ adhigatÃbhi¤¤o esa pÃdakajjhÃnÃrammaïena phuÂÂhokÃsabbhantaragate pi sadde puna pÃdakajjhÃnaæ asamÃpajjitvà pi abhi¤¤Ã¤Ãïena suïÃti yeva.
Evaæ suïanto ca sace pi yÃva Brahmalokà sankhabheripaïavÃdi-saddehi ekakolÃhalaæ hoti,


#<[page 409]>#
%<                          Cetopariya¤Ãïakathà                         409>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  pÃÂiyekkaæ vavatthapetukÃmatÃya sati: ayaæ sankhasaddo, ayaæ bherisaddo ti vavatthapetuæ sakkoti yevà ti.
                     DibbasotadhÃtukathà niÂÂhitÃ.
     Cetopariya¤ÃïakathÃya cetopariya¤ÃïÃyà ti ettha pariyÃtÅ ti pariyaæ, paricchindatÅ ti attho. Cetaso pariyaæ cetopariyaæ. Cetopariya¤ ca taæ ¤Ãïa¤ cà ti cetopariya¤Ãïaæ, tad-atthÃyà ti vuttaæ hoti. ParasattÃnan ti attÃnaæ Âhapetvà sesasattÃnaæ. ParapuggalÃnan ti idam pi iminà ekattham eva, veneyyavasena pana desanÃvilÃsena ca vya¤jananÃnattaæ kataæ. Cetasà ceto ti attano cittena tesaæ cittaæ. Pariccà ti paricchinditvÃ. PajÃnÃtÅ ti sarÃgÃdivasena nÃnappakÃrato jÃnÃti. Kathaæ pan' etaæ ¤Ãïaæ uppÃdetabban ti? Etaæ hi dibbacakkhuvasena ijjhati, taæ etassa parikammaæ, tasmà tena bhikkhunà Ãlokaæ va¬¬hetvà dibbena cakkhunà parassa hadayarÆpaæ nissÃya vattamÃnassa lohitassa vaïïaæ passitvà cittaæ pariyesitabbaæ. Yadà hi somanassacittaæ pavattati, tadà rattaæ nigrodhapakkasadisaæ hoti; yadà domanassacittaæ pavattati, tadà kÃÊakaæ jambupakkasadisaæ; yadà upekkhÃcittaæ pavattati, tadà pasannatilatelasadisaæ. Tasmà tena:
idaæ rÆpaæ somanassindriyasamuÂÂhÃnaæ, idaæ domanassindriyasamuÂÂhÃnaæ, idaæ upekkhindriyasamuÂÂhÃnan ti parassa hadayalohitavaïïaæ passitvà passitvà cittaæ pariyesantena ceto pariya¤Ãïaæ thÃmagataæ kÃtabbaæ. Evaæ thÃmagate hi tasmim anukkamena sabbam pi kÃmÃvacaracittaæ rÆpÃvacarÃrÆpÃvacaracitta¤ ca pajÃnÃti città cittam eva sankamanto vinà pi hadayarÆpadassanena. Vuttam pi c' etaæ AÂÂhakathÃyaæ: Ãruppe parassa cittaæ jÃnitukÃmo kassa hadayarÆpaæ passati, kass' indriyavikÃraæ oloketÅ ti? Na kassaci iddhimato visayo esa, yadidaæ yattha-katthaci cittaæ Ãvajjanto soÊasappabhedaæ cittaæ jÃnÃti. AkatÃbhinivesassa pana vasena ayaæ kathà ti.
     SarÃyaæ và cittan ti Ãdisu pana aÂÂhavidhaæ lobhasahagataæ cittaæ:


#<[page 410]>#
%<410                       XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  sarÃgaæ cittan ti veditabbaæ. Avasesaæ catubhÆmakaæ kusalÃvyÃkataæcittaæ vÅtarÃgaæ, dve domanassacittÃni dve vicikicchuddhaccacittÃnÅ ti imÃni pana cattÃri cittÃni imasmiæ duke sangahaæ na gacchanti. Keci pana therà tÃni pi sangaïhanti. Duvidhaæ pana domanassacittaæ sadosaæ cittaæ nÃma. Sabbam pi catubhÆmakaæ kusalÃvyÃkataæ vÅtadosaæ. SesÃni dasà 'kusalacittÃni imasmiæ duke sangahaæ na gacchanti. Keci pana therà tÃni pi sangaïhanti. Samohaæ vÅtamohan ti ettha pana pÃÂipuggalikanayena vicikicchuddhaccasahagatadvayam eva samohaæ, mohassa pana sabbÃkusalesu sambhavato dvÃdasavidham pi akusalacittaæ samohaæ cittan ti veditabbaæ, avasesaæ vÅtamohaæ. ThÅnamiddhÃnugataæ pana sankhittaæ, uddhaccÃnugataæ vikkhittaæ. RÆpÃvacarÃrÆpÃvacaraæ mahaggataæ, avasesaæ amahaggataæ. Sabbam pi tebhÆmakaæ sa-uttaraæ, lokuttaraæ anuttaraæ. UpacÃrappattaæ appanÃppatta¤ ca samÃhitaæ, ubhayam appattaæ asamÃhitaæ. Tad-angavikkhambhanasamucchedapaÂippassaddhanissaraïavimuttippattaæ vimuttaæ, pa¤cavidham pi etaæ vimuttimappattaæ avimuttan ti veditabbaæ. Iti cetopariya¤ÃïalÃbhÅ bhikkhu sabbappakÃram pi idaæ, sarÃgaæ và cittaæ ...pe... avimuttaæ và cittaæ avimuttaæ cittan ti pajÃnÃtÅ ti.
                     Cetopariya¤Ãïakathà niÂÂhitÃ.
     Pubbe nivÃsÃnussati¤ÃïÃkathÃyaæ pubbe-nivÃsÃnussati ¤ÃïÃyà ti pubbe nivÃsÃnussatimhi yaæ ¤Ãïaæ, tad-atthÃya.
Pubbe nivÃso ti pubbe atÅtajÃtÅsu nivutthakkhandhÃ. Nivutthà ti ajjhÃvutthà anubhÆtà attano santÃne uppajjitvà niruddhÃ, nivutthadhammà vÃ. Nivutthà ti gocaranivÃsena nivutthà attano vi¤¤Ãïena vi¤¤Ãtà paricchinnà paravi¤¤Ãïavi¤¤Ãtà pi và chinnavaÂumakÃnussaraïÃdisu, te BuddhÃnaæ yeva labbhanti. Pubbe nivÃsÃnussatÅ ti yÃya satiyà pubbe nivÃsaæ anussarati, sà pubbe nivÃsÃnussati.
NÃïan ti tÃya satiyà sampayutta¤Ãïaæ. Evam imassa pubbe nivÃsÃnussati¤Ãïassa atthÃya pubbe nivÃsÃnussati ¤ÃïÃya,


#<[page 411]>#
%<                      PubbenivasÃnussati¤Ãïakathà                     411>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  etassa ¤Ãïassa adhigamÃya pattiyà ti vuttaæ hoti.
Anekavihitan ti anekavidhaæ, anekehi và pakÃrehi pavattitaæ saævaïïitan ti attho. Pubbe nivÃsan ti samanantarÃtÅtabhavaæ Ãdiæ katvà tattha tattha nivutthasantÃnaæ.
AnussaratÅ ti khandhapaÂipÃÂivasena cutipaÂisandhivasena và anugantvà anugantvà sarati.
   Imaæ hi pubbe nivÃsaæ cha janà anussaranti; titthiyÃ,
pakatisÃvakÃ, mahÃsÃvakÃ, aggasÃvakÃ, paccekabuddhÃ, Buddhà ti. Tattha titthiyà cattÃlisaæ yeva kappe anussaranti, na tato paraæ. KasmÃ? Dubbalapa¤¤attÃ; tesaæ hi nÃmarÆpaparicchedavirahitattà dubbalà pa¤¤Ã hoti. PakatisÃvakà kappasatam pi kappasahassam pi anussaranti yeva balavapa¤¤attÃ. AsÅti mahÃsÃvakà satasahassa kappe anussaranti. Dve aggasÃvakà ekaæ asankheyyaæ satasahassa¤ ca. Paccekabuddhà dve asankheyyÃni satasahassa¤ ca, ettako hi tesaæ abhinÅhÃro. BuddhÃnaæ pana paricchedo nÃma n'atthi. Titthiyà ca khandhapaÂipÃÂim eva saranti, paÂipÃÂiæ mu¤citvà cutipaÂisandhivasena sarituæ na sakkonti; tesaæ hi andhÃnaæ viya icchitappadesokkamanaæ n'atthi. Yathà pana andhà yaÂÂhiæ amu¤citvà va gacchanti, evaæ te khandhÃnaæ paÂipÃÂiæ amu¤citvà va saranti. PakatisÃvakà khandhapaÂipÃÂiyà pi anussaranti cutipaÂisandhivasena pi sankamanti, tathà asÅti mahÃsÃvakÃ. Dvinnaæ pana aggasÃvakÃnaæ khandhapaÂipÃÂikiccaæ n'atthi, ekassa attabhÃvassa cutiæ disvà paÂisandhiæ passanti, puna aparassa cutiæ disvÃ: paÂisandhin ti evaæ cutipaÂisandhivasen' eva sankamantà gacchanti; tathà paccekabuddhÃ. BuddhÃnaæ pana neva khandhapaÂipÃÂikiccaæ, na cutipaÂisandhisankamanakiccaæ atthi, tesaæ hi anekÃsu kappakoÂisu heÂÂhà và upari và yaæ yaæ ÂhÃnaæ icchanti, taæ taæ pÃkaÂam eva hoti. Tasmà anekà pi kappakoÂiyo peyyÃlapÃÊiæ viya sankhipitvà yaæ yaæ icchanti, tatra tatr' eva okkamantà sÅhokkantavasena gacchanti. Evaæ gacchantÃna¤ ca nesaæ ¤Ãïaæ yathà nÃma katavÃÊavedhaparicayassa sarabhangasadisassa dhanuggahassa khitto saro antarà rukkhalatÃdisu asajjamÃno lakkhe yeva patati, na sajjati na virajjhati, evaæ antarantarÃsu jÃtÅsu na sajjati na virajjhati,


#<[page 412]>#
%<412                       XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  asajjamÃnaæ avirajjhamÃnaæ icchiticchitaÂÂhÃnaæ yeva gaïhÃti.
     Imesu ca pana pubbenivÃsÃnussaraïasattesu titthiyÃnaæ pubbe-nivÃsadassanaæ khajjÆpanakappabhÃsadisaæ hutvà upaÂÂhÃti, pakatisÃvakÃnaæ dÅpappabhÃsadisaæ, mahÃsÃvakÃnaæ ukkÃpabhÃsadisaæ, aggasÃvakÃnaæ osadhitÃrakappabhÃsadisaæ, paccekabuddhÃnaæ candappabhÃsadisaæ, BuddhÃnaæ rasmisahassapaÂimaï¬itasaradasuriyamaï¬ilasadisaæ hutvà upaÂÂhÃti. TitthiyÃna¤ ca pubbe-nivÃsÃnussaraïaæ andhÃnaæ yaÂÂhikoÂigamanaæ viya hoti, pakatisÃvakÃnaæ daï¬akasetugamanaæ viya, mahÃsÃvakÃnaæ janghasetugamanaæ viya, aggasÃvakÃnaæ sakaÂasetugamanaæ viya, paccekabuddhÃnaæ mahÃjanghamaggagamanaæ viya, BuddhÃnaæ mahÃsakaÂamaggagamanaæ viya.
     Imasmiæ pana adhikÃre sÃvakÃnaæ pubbenivÃsÃnussaraïaæ adhippetaæ, tena vuttaæ anussaratÅ ti khandhapÃÂipÃÂivasena cutipaÂisandhivasena và anugantvà anugantvà saratÅ ti. Tasmà evam anussaritukÃmena Ãdikammikena bhikkhunà pacchÃbhattaæ piï¬apÃtapaÂikkantena rahogatena patisallÅnena paÂipÃÂiyà cattÃri jhÃnÃni samÃpajjitvà abhi¤¤ÃpÃdakacatutthajjhÃnato vuÂÂhÃya sabbapacchimà nisajjà ÃvajjitabbÃ; tato Ãsanapa¤¤Ãpanaæ, senÃsanappavesanaæ, pattacÅvarapaÂisÃmanaæ, bhojanakÃlo, gÃmato ÃgamanakÃlo, gÃme piï¬Ãya caritakÃlo, gÃmaæ piï¬Ãya paviÂÂhakÃlo, vihÃrato nikkhamanakÃlo, cetiyangaïa-bodhiyangaïavandanakÃlo, pattadhovanakÃlo, pattapaÂiggahaïakÃlo, pattapaÂiggahaïato yÃva mukhadhovanà katakiccaæ paccÆsakÃle katakiccaæ, pacchimayÃme katakiccaæ, paÂhamayÃme katakiccan ti evaæ paÂilomakkamena sakalaæ rattidivaæ katakiccaæ Ãvajjitabbaæ. Ettakaæ pana pakaticittassa pi pÃkaÂaæ hoti, parikammasamÃdhicittassa pana ativiya pÃkaÂam eva. Sace pan' ettha ki¤ci na pÃkaÂaæ hoti, puna pÃdakajjhÃnaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya Ãvajjitabbaæ. Ettakena dÅpe jalite viya pÃkaÂaæ hoti. Evaæ paÂilomakkamen' eva dutiyadivase pi tatiya-catutthapa¤camadivase pi dasÃhe pi a¬¬hamÃse pi mÃse pi yÃva saævaccharà pi katakiccaæ Ãvajjitabbaæ. Eten' evÆpÃyena dasavassÃni vÅsativassÃnÅ ti yÃva imasmiæ bhave attano paÂisandhi,


#<[page 413]>#
%<                      PubbenivasÃnussati¤Ãïakathà                     413>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tÃva Ãvajjantena purimabhave cutikkhaïe pavattitanÃmarÆpaæ Ãvajjitabbaæ. Pahoti hi paï¬ito bhikkhu paÂhamavÃren' eva paÂisandhiæ ugghÃÂetvà cutikkhaïe nÃmarÆpaæ Ãrammaïaæ kÃtuæ. Yasmà pana purimabhave nÃmarÆpaæ asesaæ niruddhaæ a¤¤aæ uppannaæ, tasmà taæ ÂhÃnaæ Ãhundarikaæ andhatamam iva hoti, duddasaæ duppa¤¤ena. Tenà pi na sakkom' ahaæ paÂisandhiæ ugghÃÂetvà cutikkhaïe pavattitanÃmarÆpam Ãrammaïaæ kÃtun ti dhuranikkhepo na kÃtabbo. Tad-eva pana pÃdakajjhÃnaæ punappuna samÃpajjitabbaæ, tato catutthÃya vuÂÂhÃya taæ ÂhÃnaæ Ãvajjitabbaæ. Evaæ karonto hi, seyyathà pi nÃma balavà puriso kÆÂÃgÃrakaïïikatthÃya mahÃrukkhaæ chindanto, sÃkhÃ-palÃsachedanamatten' eva pharasudhÃrÃya vipannÃya mahÃrukkhaæ chindituæ asakkonto pi, dhuranikkhepaæ akatvà va, kammÃrasÃlaæ gantvà tikhiïaæ pharasuæ kÃrÃpetvà puna Ãgantvà chindeyya, puna vipannÃya ca puna pi tath' eva kÃretvà chindeyya, so evaæ chindanto chinnassa chinnassa puna chetabbÃbhÃvato acchinnassa ca chedanato na cirass' eva mahÃrukkhaæ pÃteyya, evam eva pÃdakajjhÃnà vuÂÂhÃya pubbe Ãvajjitaæ anÃvajjitvà paÂisandhim eva Ãvajjanto na cirass' eva paÂisandhiæ ugghÃÂetvà cutikkhaïe pavattitanÃmarÆpaæ Ãrammaïaæ kareyyà ti. KaÂÂhaphÃlakakesohÃrakÃdÅhi pi ayam attho dÅpetabbo.
     Tattha pacchimanisajjato pabhuti yÃva paÂisandhito Ãrammaïaæ katvà pavattaæ ¤Ãïaæ pubbe nivÃsa¤Ãïaæ nÃma na hoti, tam pana parikammasamÃdhi¤Ãïaæ nÃma hoti.
AtÅtaæsa¤Ãïan ti pi eke vadanti, taæ rÆpÃvacaraæ sandhÃya na yujjati. Yadà pan' assa bhikkhuno paÂisandhiæ atikkamma cutikkhaïe pavattitanÃmarÆpam Ãrammaïaæ katvà manodvÃrÃvajjanaæ uppajjati, tasmi¤ ca niruddhe tad-ev' Ãrammaïaæ katvà cattÃri pa¤ca và javanÃni javanti.
Sesaæ pubbe vuttanayen' eva purimÃni parikammÃdi nÃmakÃni kÃmÃvacarÃni honti. Pacchimaæ rÆpÃvacaraæ catutthajjhÃnikaæ appanÃcittaæ. Tadà 'ssa yaæ tena cittena saha ¤Ãïaæ uppajjati, idaæ pubbe nivÃsÃnussati¤Ãïaæ nÃma. Tena ¤Ãïena sampayuttÃya satiyà anekavihitaæ pubbe nivÃsaæ anussarati, seyyathÅdaæ, ekam pi jÃtiæ dve pi jÃtiyo ...pe... iti sÃkÃraæ sa-uddesaæ anekavihitaæ pubbe nivÃsaæ anussaratÅ ti.


#<[page 414]>#
%<414                       XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
     Tattha ekam pi jÃtin ti ekam pi paÂisandhimÆlaæ cutipariyosÃnaæ ekabhavapariyÃpannaæ khandhasantÃnaæ. Esa nayo dve pi jÃtiyo ti Ãdisu pi. Aneke pi saævaÂÂakappe ti Ãdisu pana parihÃyamÃno kappo saævaÂÂakappo, va¬¬hamÃno vivaÂÂakappo ti veditabbo. Tattha saævaÂÂena saævaÂÂaÂÂhÃyÅ gahito hoti, taæ mÆlakattÃ,vivaÂÂena ca vivaÂÂhÃyÅ. Evaæ hi sati yÃni tÃni: cattÃri 'mÃni, bhikkhave, kappassa asankheyyÃni. KatamÃni cattÃri? SaævaÂÂo, saævaÂÂaÂÂhÃyÅ, vivaÂÂo, vivaÂÂaÂÂhÃyÅ ti vuttÃni, tÃni pariggahitÃni honti.
     Tattha tayo saævaÂÂÃ: ÃposaævaÂÂo, tejosaævaÂÂo, vÃyosaævaÂÂo ti. Tisso saævaÂÂasÅmÃ:- AbhassarÃ, SubhakiïhÃ, Vehapphalà ti. Yadà kappo tejena saævaÂÂati, Abhassarato heÂÂhà agginà ¬ayhati. Yadà Ãpena samvaÂÂati, Subhakiïhato heÂÂhà udakena viÊÅyati. Yadà vÃyunà saævaÂÂati, Vehapphalato heÂÂhà vÃtena viddhaæsati. VitthÃrato pana sadà pi ekaæ Buddhakkhettaæ vinassati. Buddhakkhettaæ nÃma tividhaæ hoti:- jÃtikkhettaæ, ÃïÃkkhettaæ, visayakkhetta¤ ca. Tattha jÃtikkhettaæ dasasahassa cakkavÃÊapariyantaæ hoti, yaæ TathÃgatassa paÂisandhiggahaïÃdisu kampati. ùïÃkkhettaæ koÂisatasahassa cakkhavÃÊapariyantaæ, yattha Ratanasuttaæ Khandhaparittaæ Dhajaggaparittaæ AÂÃnÃÂiyaparittaæ Moraparittan ti imesaæ parittÃnaæ ÃnubhÃvo vattati. Visayakkhettaæ anantam aparimÃïaæ. Yaæ yÃvatà và pana Ãkankheyyà ti vuttaæ, yattha yaæ yaæ TathÃgato Ãkankhati, taæ taæ jÃnÃti. Evam etesu tÅsu Buddhakkhettesu ekaæ ÃïÃkkhettaæ vinassati.
Tasmiæ pana vinassante jÃtikkhettam pi vinaÂÂham eva hoti. Vinassanta¤ ca ekato va vinassati, saïÂhahantam pi ekato va saïÂhahati. Tass' evaævinÃso ca saïÂhahana¤ ca veditabbaæ.
     Yasmiæ hi samaye kappo agginà nassati, Ãdito va kappavinÃsakamahÃmegho vuÂÂhahitvà koÂisatasahassa cakkavÃÊe ekam mahÃvassaæ vassati,


#<[page 415]>#
%<                      PubbenivasÃnussati¤Ãïakathà                     415>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  manussà tuÂÂhà haÂÂhà sabbabÅjÃni nÅharitvà vapenti. Sassesu pana gokhÃyitakamattesu jÃtesu gadrabharavaæ ravanto ekabindum pi na vassati. Tadà pacchinnaæ pacchinnam eva vassaæ hoti. Idaæ sandhÃya hi BhavagatÃ:- hoti so, bhikkhave, samayo yaæ bahÆni vassÃni bahÆni vassasatÃni bahÆni vassasahassÃni bahÆni vassasatasahassÃni devo na vassatÅ ti vuttaæ. VassÆpajÅvino sattà kÃlankatvà Brahmaloke nibbattanti pupphaphalÆpajÅviniyo ca devatÃ. Evaæ dÅghe addhÃne vÅtivatte tattha tattha udakaæ parikkhayaæ gacchati. Athà 'nupubbena macchakacchapà pi kÃlankatvà Brahmaloke nibbattanti, nerayikasattà pi. Tattha nerayikà sattamasuriyapÃtubhÃvena vinassantÅ ti eke, jhÃnaæ vinà n'atthi Brahmaloke nibbatti. Etesa¤ ca keci dubbhikkhapÅÊità keci abhabbà jhÃnÃdhigamÃya. Te kathaæ tattha nibbattantÅ ti? Devaloke paÂiladdhajjhÃnavasena. Tadà hi vassasatasahassassaccayena kappuÂÂhÃnaæ bhavissatÅ ti lokabyÆhà nÃma kÃmÃvacaradevà muttasirà vikiïïakesà rudamukhà assÆni hatthehi pu¤chamÃnà rattavatthanivatthà ativiya virÆpavesadhÃrino hutvà manussapathe, vicarantà evaæ Ãrocenti : mÃrisà ! mÃrisÃ! ito vassasatasahassassaccayena kappavuÂÂhÃnaæ bhavissati, ayaæ loko vinassissati, mahÃsamuddo pi ussussissati, aya¤ ca mahÃpathavÅ Sineru ca pabbatarÃjà u¬¬ayhissanti vinassissanti, yÃva Brahmalokà lokavinÃso bhavissati; mettaæ, mÃrisÃ, bhÃvetha, karuïaæ, muditaæ, upekkhaæ, marisÃ, bhÃvetha, mÃtaraæ upaÂÂhahatha, pitaraæ upaÂÂhahatha, kule jeÂÂhÃpacÃyino hothà ti. Tesaæ vacanaæ sutvà yebhuyyena manussà ca bhummadevatà ca saævegajÃtà a¤¤ama¤¤aæ muducittà hutvà mettÃdÅni pu¤¤Ãni karitvà devaloke nibbattanti. Tattha dibbasudhÃbhojanaæ bhu¤jitvà vÃyokasiïe parikammaæ katvà jhÃnaæ paÂilabhanti. Tada¤¤e pana aparÃpariyavedanÅyena kammena devaloke nibbattanti; aparÃpariyavedanÅyakammarahito hi saæsÃre saæsaranto satto nÃma n'atthi. Te pi tattha tath' eva jhÃnaæ paÂilabhanti.


#<[page 416]>#
%<416                       XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Evaæ devaloke paÂiladdhajjhÃnavasena sabbe pi Brahmaloke nibbattantÅ ti.
     VassÆpacchedato pana uddhaæ dÅghassa addhuno accayena dutiyo suriyo pÃtubhavati. Vuttam pi c' etaæ BhagavatÃ:- hoti so, bhikkhave, samayo ti sattasuriyaæ vitthÃretabbaæ. PÃtubhÆte ca pana tasmiæ neva rattiparicchedo, na divÃparicchedo pa¤¤Ãyati. Eko suriyo uÂÂheti, eko atthaæ gacchati, avicchinnasuriyasantÃpo va loko hoti.
Yathà ca pakatisuriye suriyadevaputto hoti, evaæ kappavinÃsakasuriye n'atthi. Te pi tattha pakatisuriye vattamÃne ÃkÃse valÃhakà pi dhÆmasikhà pi caranti. KappavinÃsakasuriye vattamÃne vigatadhÆmavalÃhakaæ ÃdÃsamaï¬alaæ viya nimmalaæ nabhaæ hoti, Âhapetvà pa¤ca mahÃnadiyo sesakunnadÅ-Ãdisu udakaæ sussati. Tato pi dÅghassa addhuno accayena tatiyo sÆriyo pÃtubhÃvati, yassa pÃtubhÃvà mahÃnadiyo pi sussanti. Tato pi dÅghassa addhuno accayena catuttho suriyo pÃtubhavati, yassa pÃtubhÃvà Himavati mahÃnadÅnaæ pabhavà SÅhapÃtano HaæsapÃtano Kaïïamuï¬ako RathakÃradaho Anotattadaho Chaddantadaho KuïÃladaho ti ime sattamahÃsarà sussanti. Tato pi dÅghassa addhuno accayena pa¤camo suriyo pÃtubhavati, yassa pÃtubhÃvà anupubbena mahÃsamudde angulipabbatemanamattam pi udakaæ na saïÂhÃti. Tato pi dÅghassa addhuno accayena chaÂÂho suriyo pÃtubhavati, yassa pÃtubhÃvà sakalacakkavÃÊaæ ekadhÆmaæ hoti. PariyÃdiïïasinehaæ dhÆmena, yathà c' idaæ, evaæ koÂisatasahassa cakkavÃÊÃni pi. Tato pi dÅghassa addhuno accayena sattamo suriyo pÃtubhavati, yassa pÃtubhÃvà sakalacakkavÃÊaæ ekajÃlaæ hoti saddhiæ koÂisatasahassa-cakkavÃÊehi, yojanasatikÃdi-bhedÃni SinerukÆÂÃni pi palujjitvà ÃkÃse yeva antaradhÃyanti. Sà aggijÃlà uÂÂhÃhitvà cÃtumahÃrÃjike gaïhÃti. Tattha kanakavimÃna-ratanavimÃna-maïivimÃnÃni jhÃpetvà TÃvatiæsabhavanaæ gaïhÃti. Eten' eva upÃyena yÃva paÂhamajjhÃnabhÆmiæ gaïhÃti. Tattha tayo pi Brahmaloke jhÃpetvà ùbhassare Ãhacca tiÂÂhati. Sà yÃva aïumattam pi sankhÃragataæ atthi,


#<[page 417]>#
%<                      PubbenivasÃnussati¤Ãïakathà                     417>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tÃva na nibbÃyati. SabbasankhÃraparikkhayà pana sappitelajhÃpanaggisikhà viya chÃrikam pi anavasesetvà nibbÃyati. HeÂÂhà ÃkÃsena saha upari ÃkÃso eko hoti mahandhakÃro.
     Atha dÅghassa addhuno accayena mahÃmegho uÂÂhahitvà paÂhamaæ sukhumaæ vassati. Anupubbena kumudanÃÊayaÂÂhimusalatÃlakkhandhÃdippamÃïÃhi dhÃrÃhi vassanto koÂisatasahassa cakkavÃÊesu sabbaæ da¬¬haÂÂhÃnaæ pÆretvà antaradhÃyati. Taæ udakaæ heÂÂhà ca tiriya¤ ca vÃto samuÂÂhahitvà ghanaæ karoti parivaÂumaæ paduminipatte udakabindusadisaæ. Kathaæ tÃva mahantaæ udakarÃsiæ ghanaæ karotÅ ti ce? VivarasampadÃnato, taæ hi 'ssa tamhi tamhi vivaraæ deti. Taæ evaæ vÃtena sampiï¬iyamÃnaæ ghanaæ kariyamÃnaæ parikkhayamÃnaæ anupubbena heÂÂhà otarati. Otiïïe otiïïe udake BrahmalokaÂÂhÃne Brahmaloko upari catukÃmÃvacaradevalokaÂÂhÃne ca devalokà pÃtubhavanti. PurimapathaviÂÂhÃnaæ otiïïe pana balavavÃtà uppajjanti. Te taæ pihitadvÃre dhammakarake Âhita-udakam iva nirussÃhaæ katvà rujjhanti. Madhurodakaæ parikkhayaæ gacchamÃnaæ upari rasapathaviæ samuÂÂhÃpeti. Sà vaïïasampannà ceva hoti gandharasasampannà ca nirudakapÃyÃsassa uparipaÂalaæ viya.
     Tadà ca ùbhassarabrahmaloke paÂhamatarÃbhinibbattà sattà Ãyukkhayà và pu¤¤akkhayà và tato cavitvà idhÆpapajjanti. Ye honti sayampabhà antalikkhacarÃ, te Agga¤¤asutte vuttanayena taæ rasapathaviæ sÃyitvà taïhÃbhibhÆtà ÃluppakÃrakaæ paribhu¤jituæ upakkamanti. Atha nesaæ sayampabhà antaradhÃyati, andhakÃro hoti. Te andhakÃraæ disvà bhÃyanti. Tato nesaæ bhayaæ nÃsetvà sÆrabhÃvaæ janayantaæ paripuïïapaïïÃsayojanaæ suriyamaï¬alaæ pÃtubhavati. Te taæ disvÃ: Ãlokaæ paÂilabhimhà ti haÂÂhatuÂÂhà hutvÃ: amhÃkaæ bhÅtÃnaæ bhayaæ nÃsetvà sÆrabhÃvaæ janayanto uÂÂhito, tasmà suriyo hotÆ ti suriyo tveva 'ssa nÃmaæ karonti. Atha suriye divasaæ Ãlokaæ katvà atthangate: yam pi Ãlokaæ labhimha, so pi no naÂÂho ti puna bhÅtà honti.


#<[page 418]>#
%<418                       XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tesaæ evaæ hoti: sÃdhu vata 'ssa sace a¤¤aæ Ãlokaæ labheyyÃmà ti. Tesaæ cittaæ ¤atvà viya ekÆnapaïïÃsayojanaæ candamaï¬alaæ pÃtubhavati. Te taæ disvà bhiyyo somattÃya haÂÂhatuÂÂhÃhutvÃ: amhÃkaæ chandaæ ¤atvà viya uÂÂhito, tasmà chando hotÆ ti chando tveva 'ssa nÃmaæ karonti. Evaæ candimasuriyesu pÃtubhÆtesu nakkhattÃni tÃrakarÆpÃni patubhavanti. Tatoppabhuti rattidivà pa¤¤Ãyanti, anukkamena ca mÃsaddhamÃsa-utu-saævaccharÃ. CandimasuriyÃnaæ pana pÃtubhÆtadivase yeva Sineru-cakkavÃÊa-Himavantapabbatà pÃtubhavanti. Te ca kho apubbaæ acarimaæ phagguïapuïïamadivase yeva pÃtubhavanti. Kathaæ? Yathà nÃma kangubhatte paccamÃne ekappahÃren' eva bubbuÊakÃni uÂÂhahanti, eke padesà thÆpathÆpà honti, eke ninnaninnÃ, eke samasamÃ, evam eva thÆpathÆpaÂÂhÃne pabbatà honti, ninnaninnaÂÂhÃne samuddÃ, samasamaÂÂhÃne dÅpà ti.
     Atha tesaæ sattÃnaæ rasapathaviæ paribhu¤jantÃnaæ kamena ekacce vaïïavanto, ekacce dubbaïïà honti. Tattha vaïïavanto dubbaïïe atima¤¤anti. Tesaæ atimÃnapaccayà sà pi rasapathavÅ antaradhÃyati, bhÆmipappaÂako pÃtubhavati. Atha nesaæ ten' eva nayena so pi antaradhÃyati, badÃlatà pÃtubhavati. Ten' eva nayena sà pi antaradhÃyati, akaÂÂhapÃko sÃli pÃtubhavati, akaïo athuso suddo sugandho tandulapphalo. Tato nesaæ bhÃjanÃni uppajjanti, te sÃliæ bhÃjane Âhapetvà pÃsÃïapiÂÂhiyà Âhapenti. Sayam eva jÃlasikhà uÂÂhahitvà taæ pacati. So hoti odano sumanajÃtipupphasadiso, na tassa sÆpena và vya¤janena và karaïÅyaæ atthi; yaæ yaæ rasaæ bhu¤jitukÃmà honti, taæ taæ raso va hoti. Tesaæ taæ oÊÃrikaæ ÃhÃraæ ÃhÃrayataæ tatoppabhuti muttakarÅsaæ sa¤jÃyati.
     Atha nesaæ tassa nikkhamanatthÃya vaïamukhÃni pabhijjanti, purisassa purisabhÃvo, itthiyà pi itthibhÃvo pÃtubhavati. Tatra sudaæ itthÅ purisaæ, puriso ca itthiæ ativelaæ upanijjhÃyati. Tesaæ ativelaæ upanijjhÃyanapaccayà kÃmapariÊÃho uppajjati; tato methunadhammaæ paÂisevanti.


#<[page 419]>#
%<                      PubbenivasÃnussati¤Ãïakathà                     419>%
Te asaddhammapaÂisevanapaccayà vi¤¤Æhi garahiyamÃnà viheÂhiyamÃnà tassa asaddhammassa paÂicchÃdanahetu agÃrÃni karonti, te agÃraæ ajjhÃvasamÃnà anukkamena a¤¤atarassa alasajÃtikassa sattassa diÂÂhÃnugatiæ Ãpajjantà sannidhiæ karonti. Tatoppabhuti kaïo pi thuso pi taï¬ulaæ pariyomandhati, lÃyitaÂÂhÃnam pi na paÂivirÆhati. Te sannipatitvà anutthunanti: pÃpakà vata bho dhammà sattesu pÃtubhÆtÃ. Mayaæ hi pubbe manomayà ahumhà ti Aga¤¤asutte vuttanayena vitthÃretabbaæ.
     Tato mariyÃdaæ Âhapenti. Atha a¤¤ataro satto a¤¤assa bhÃgaæ adinnaæ Ãdiyati. Taæ dvikkhattuæ paribhÃsetvà tatiyavÃre pÃïile¬¬udaï¬ÃdÅhi paharanti, te evaæ adinnÃdÃnagarahamusÃvÃda-daï¬ÃdÃnesu uppannesu sannipatitvà cintayanti: yan nÆna mayaæ ekaæ sattaæ sammanneyyÃma, yo no sammà khÅyitabbaæ khÅyeyya, garahitabbaæ garaheyya, pabbÃjetabbaæ pabbÃjeyya, mayaæ pan' assa sÃlÅnaæ bhÃgaæ anuppadassÃmà ti. Evaæ katasanniÂÂhÃnesu pana sattesu imasmiæ tÃva kappe ayam eva Bhagavà BodhisattabhÆto tena samayena tesu sattesu abhirÆpataro ca dassanÅyataro ca mahesakkhataro ca buddhisampanno paÂibalo niggahapaggahaæ kÃtuæ. Te tam upasankamitvà yÃcitvà sammanniæsu. So tena mahÃjanena sammato ti MahÃsammato, khettÃnaæ adhipatÅ ti Khattiyo, dhammena samena paresaæ ra¤jetÅ ti RÃjà ti tÅhi nÃmehi pa¤¤Ãyittha. Yaæ hi [yaæ] loke acchariyaÂÂhÃnaæ, Bodhisatto va tattha Ãdipuriso ti evaæ Bodhisattaæ Ãdiæ katvà khattiyamaï¬ale saïÂhite anupubbena brÃhmaïÃdayo pi vaïïà saïÂhahiæsu.
     Tattha kappavinÃsakamahÃmeghato yÃva jÃlupacchedo, idam ekaæ asankheyyaæ saævaÂÂo ti vuccati. KappavinÃsakajÃlÆpacchedato yÃva koÂisatasahassa cakkavÃÊaparipÆrako sampattimahÃmegho, idaæ dutiyaæ asankheyyaæ saævaÂÂaÂÂhÃyÅ ti vuccati. SampattimahÃmeghato yÃva candimasuriyapÃtubhÃvo, idaæ tatiyaæ asankheyyaæ vivaÂÂo ti vuccati. CandimasuriyapÃtubhÃvato yÃva puna kappavinÃsakamahÃmegho,


#<[page 420]>#
%<420                       XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  idaæ catutthaæ asankheyyaæ vivaÂÂaÂÂhÃyÅ ti vuccati. ImÃni cattÃri asankheyyÃni eko mahÃkappo hoti. Evaæ tÃva agginà vinÃso ca saïÂhahana¤ ca veditabbaæ.
     Yasmiæ pana samaye kappo udakena nassati, Ãdito va kappavinÃsakamahÃmegho uÂÂhahitvà ti pubbe vuttanayen' eva vitthÃretabbaæ. Ayaæ pana viseso:- yathà tattha dutiyasuriyo, evam idha kappavinÃsako khÃrÆdakamahÃmegho vuÂÂhÃti, so Ãdito sukhumaæ sukhumaæ vassanto anukkamena mahÃdhÃrà hi koÂisatasahassa-cakkavÃÊÃnaæ pÆrento vassati. KhÃrÆdakena phuÂÂhà phuÂÂhà pathavÅpabbatÃdayo viÊÅyanti, udakaæ samantato vÃtehi dhÃrÅyati.
Pathavito yÃva dutiyajjhÃnabhÆmiæ udakaæ gaïhÃti. Tattha tayo pi Brahmaloke viÊÅyÃpetvà Subhakiïhe Ãhacca tiÂÂhati. Taæ yÃva aïumattam pi sankhÃragataæ atthi, tÃva na vÆpasammati. UdakÃnugataæ pana sabbasankhÃragataæ abhibhavitvà sahasà vÆpasammati antaradhÃraæ gacchati, heÂÂhà ÃkÃsena saha upari ÃkÃso eko hoti mahandhakÃro ti sabbaæ vuttasadisaæ. Kevalaæ pan' idha ùbhassarabrahmalokaæ Ãdiæ katvà loko pÃtubhavati. Subhakiïhato ca cavitvà ùbhassaraÂÂhÃnÃdisu sattà nibbattanti.
     Tattha kappavinÃsakamahÃmeghato yÃva kappavinÃsakudakupacchedo, idam ekaæ asankheyyaæ. Udakupacchedato yÃva sampattimahÃmegho, idaæ dutiyaæ asankheyyaæ. SampattimahÃmeghato ...pe... imÃni cattÃri asankheyyÃni eko mahÃkappo hoti. Evaæ udakena vinÃso ca saïÂhahana¤ ca veditabbaæ.
     Yasmiæ samaye kappo vÃtena vinassati, Ãdito va kappavinÃsakamahÃmegho uÂÂhahitvà ti pubbe vuttanayen' eva vitthÃretabbaæ. Ayaæ pana viseso:- yathà tattha dutiyasuriyo, evam idha kappavinÃsanatthaæ vÃto samuÂÂhÃti.
So paÂhamaæ thÆlarajaæ uÂÂhÃpeti. Tato saïharajaæ sukhumavÃlikaæ thÆlavÃlikaæ sakkharapÃsÃïÃdayo ti yÃva kÆÂÃgÃramatte pÃsÃïe visamaÂÂhÃïe ÂhitamahÃrukkhe ca uÂÂhÃpeti.


#<[page 421]>#
%<                      PubbenivasÃnussati¤Ãïakathà                     421>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Te pathavito nabhamuggatà na ca puna patanti, tatth' eva cuïïavicuïïà hutvà abhÃvaæ gacchanti. Athà 'nukkamena heÂÂhà mahÃpathaviyà vÃto samuÂÂhahitvà pathaviæ parivattetvà uddhaæ mÆlaæ katvà ÃkÃse khipati.
YojanasatappamÃïà pi pathavippadesà dviyojana-tiyojanacatuyojana-pa¤cayojanasatappamÃïà pi bhijjitvà vÃtavegena khittà ÃkÃse yeva cuïïavicuïïà hutvà abhÃvaæ gacchanti.
CakkavÃÊapabbatam pi Sinerupabbatam pi vÃto ukkhipitvà ÃkÃse khipati. Te a¤¤ama¤¤aæ abhihantvà cuïïavicuïïà hutvà vinassanti. Eten' eva upÃyena bhummaÂÂhakavimÃnÃni ca ÃkÃsaÂÂhakavimÃnÃni ca vinÃsento cha kÃmÃvacaradevaloke vinÃsetvà koÂisatasahassa cakkavÃÊÃni vinÃseti.
Tattha cakkavÃlà cakkavÃÊehi Himavantà Himavantehi Sineru SinerÆhi a¤¤ama¤¤aæ samÃgantvà cuïïavicuïïà hutvà vinassanti. Pathavito yÃva tatiyajjhÃnabhÆmiæ vÃto gaïhÃti. Tattha tayo Brahmaloke vinÃsetvà Vehapphalaæ Ãhacca tiÂÂhati. Evaæ sabbasankhÃragataæ vinÃsetvà sayam pi vinassati, heÂÂhà ÃkÃsena saha upari ÃkÃso eko hoti mahandhakÃro ti sabbaæ vuttasadisaæ. Idha pana Subhakiï÷abrahmalokaæ Ãdiæ katvà loko pÃtubhavati. Vehapphalato ca cavitvà SubhakiïhaÂÂhÃnÃdisu sattà nibbattanti.
     Tattha kappavinÃsakamahÃmeghato yÃva kappavinÃsakavÃtupacchedo, idam ekaæ asankheyyaæ. VÃtupacchedato yÃva sampattimahÃmegho, idaæ dutiyaæ asankheyyaæ ...pe... imÃni cattÃri asankheyyÃni eko mahÃkappo hoti. Evaæ vÃtena vinÃso ca saïÂhahana¤ ca veditabbaæ.
     Kiæ kÃraïà evaæ loko vinassati? AkusalamÆlakÃraïÃ.
AkusalamÆlesu hi ussanesu evaæ loko vinassati. So ca kho rÃge ussannatare agginà vinassati, dose ussannatare udakena vinassati--keci pana dose ussannatare agginÃ, rÃge ussannatare udakenà ti vadanti--mohe ussannatare vÃtena vinassati.
Evaæ vinassanto pi ca nirantaram eva satta vÃre agginà vinassati. AÂÂhame vÃre udakena, puna satta vÃre agginÃ, aÂÂhame vÃre udakenà ti evaæ aÂÂhame aÂÂhame vÃre vinassanto sattakkhattuæ udakena vinassitvà puna sattavÃre agginà nassati.


#<[page 422]>#
%<422                       XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  EttÃvatà tesaÂÂhi kappà atÅtà honti.
Etth' antare udakena nassanavÃraæ sampattam pi paÂibÃhitvà laddhokÃso vÃto paripuïïacatusaÂÂhikappÃyuke Subhakiïhe viddhaæsento lokaæ vinÃseti.
     Pubbe-nivÃsaæ anussaranto pi ca kappÃnussaraïako bhikkhu etesu kappesu aneke pi saævaÂÂakappe aneke pi vivaÂÂakappe aneke pi saævaÂÂavivaÂÂakappe anussarati. Kathaæ?
Amutr' Ãsin ti Ãdinà nayena. Tattha amutr' Ãsin ti amumhi saævaÂÂakappe ahaæ amumhi bhave và yoniyà và gatiyà và vi¤¤ÃïaÂÂhitiyà và sattÃvÃse và sattanikÃye và Ãsiæ.
Evaæ nÃmo ti Tisso và Phusso vÃ. Evaæ gotto ti KaccÃno và Kassapo vÃ. Idam assa atÅtabhave attano nÃma gottÃnussaraïavasena vuttaæ. Sace pana tasmiæ kÃle attano vaïïasampattiæ và lÆkhapaïÅtajÅvikabhÃvaæ và sukhadukkhabahulaæ và appÃyuka-dÅghÃyukabhÃvaæ và anussaritukÃmo hoti, tam pi anussarati yeva, ten' Ãha evaæ va¤¤o ...pe... evam Ãyupariyanto ti. Tattha evaæ vaïïo ti odÃto và sÃmo vÃ. Evam ÃhÃro ti salimaæsodanÃhÃro và pavattaphalabhojano vÃ. Evaæ sukhadukkhapaÂisaævedÅ ti anekappakÃrena kÃyikacetasikÃnaæ sÃmisa-nirÃmisÃdippabhedÃnaæ và sukhadukkhÃnaæ paÂisaævedÅ. Evam Ãyupariyanto ti evaæ vassasataparimÃïÃyu pariyanto va caturÃsÅti kappasahassÃyupariyanto vÃ. So tato cuto amutra udapÃdin ti so 'haæ tato bhavato yonito gatito vi¤¤ÃïaÂÂhitito sattÃvÃsato sattanikÃyato và cuto puna amukasmiæ nÃma bhave yoniyà gatiyà vi¤¤ÃïaÂÂhitiyà sattÃvÃse sattanikaye và udapÃdiæ. TatrÃ' p' Ãsin ti atha tatrà pi bhave yoniyà gatiyà vi¤¤ÃïaÂÂhitiyà sattÃvÃse sattanikÃye và puna ahosiæ. Evaæ nÃmo ti Ãdi vuttanayam eva. Api ca yasmà amutr' Ãsin ti idaæ anupubbena Ãrohantassa yÃvadicchakaæ anussaraïaæ. So tato cuto ti paÂinivattantassa paccavekkhaïaæ, tasmà idhÆpapanno ti imissà idhÆpapattiyà anantaram ev assa upapattiÂÂhÃnaæ sandhÃya amutra udapÃdin ti idaæ vuttan ti veditabbaæ. Tatrà 'p' Ãsin ti evam Ãdi pan' assa tatra imissà upapattiyà anantare upapattiÂÂhÃne nÃmagottÃdÅnaæ anussaraïadassanatthaæ vuttaæ.


#<[page 423]>#
%<                          CutupapÃta¤Ãïakathà                         423>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  So tato cuto idhÆpapanno ti svÃhaæ tato anantarÆpapattiÂÂhÃnato cuto idha asukasmiæ nÃma khattiyakule và brÃhmaïakule và nibbatto ti. ItÅ ti evaæ, sÃkÃraæ sauddesan ti nÃmagottavasena sa-uddesaæ, vaïïÃdivasena sÃkÃraæ. NÃmagottena hi satto Tisso Kassapo ti uddisiyati. VaïïÃdÅhi sÃmo odÃto ti nÃnattato pa¤¤Ãyati, tasmà nÃmagottaæ uddeso, itare ÃkÃro. Anekavihitaæ pubbenivÃsam anussaratÅ ti idaæ uttÃnattham evà ti.
                Pubbe-nivÃsÃnussati ¤Ãïakathà niÂÂhitÃ.
     SattÃnaæ cutÆpapÃta¤ÃïakathÃyaæ cutÆpapÃta¤ÃïÃyà ti cutiyà ca upapÃte ca ¤ÃïÃya. Yena ¤Ãïena sattÃnaæ cuti ca upapÃto ca ¤Ãyati tad-atthaæ dibbacakkhu¤Ãïatthan ti vuttaæ hoti. Cittaæ abhinÅharati abhininnÃmetÅ ti parikammacittaæ abhinÅharati c' eva abhininnÃmeti ca. So ti so katacittÃbhinÅhÃro bhikkhu. Dibbenà ti Ãdisu pana dibbasadisattà dibbaæ. DevatÃnaæ hi sucaritakammanibbattaæ pittasemharuhirÃdÅhi apaÊibuddhaæ upakkilesavimuttatÃya dÆre pi ÃrammaïasampaÂicchanasamatthaæ dibbaæ pasÃdacakkhu hoti; ida¤ cà pi viriyabhÃvanà balanibbattaæ ¤Ãïacakkhu tÃdisam evà ti dibbasadisattà dibbaæ. DibbavihÃravasena paÂiladdhattà attanà ca dibbavihÃrasannissitattà pi dibbaæ. ùlokapariggahena mahÃjutikattà pi dibbaæ; tiroku¬¬ÃdigatarÆpadassanena mahÃgatikattà pi dibbaæ. Taæ sabbaæ saddasatthÃnusÃren' eva veditabbaæ.
DassanaÂÂhena cakkhu, cakkhukiccakareïa cakkhum ivà ti pi cakkhu; cutÆpapÃtadassanena diÂÂhivisuddhihetuttà visuddhaæ. Yo hi cutimattam eva passati, na upapÃtaæ, so ucchedadiÂÂhiæ gaïhÃti. Yo upapÃtamattam eva passati, na cutiæ, so navasattapÃtubhÃvadiÂÂhiæ gaïhÃti. Yo pana tad-ubhayaæ passati, so yasmà duvidham pi taæ diÂÂhigataæ ativattati, tasmà 'ssa taæ dassanaæ diÂÂhivisuddhihetu hoti.
Ubhayam pi c' etaæ Buddhaputtà passanti, tena vuttaæ: cutÆpapÃtadassanena diÂÂhivisuddhihetuttà visuddhan ti.


#<[page 424]>#
%<424                       XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ManussÆpacÃraæ atikkamitvà rÆpadassanena atikkantamÃnusakaæ, mÃnusakaæ và maæsacakkhuæ atikkantattà atikkantamÃnusakan ti veditabbaæ. Tena dibbena cakkhunà visuddhena atikkantamÃnusakena satte passatÅ ti manussÃnaæ maæsacakkhunà viya satte oloketi.
     CavamÃne upapajjamÃne ti ettha cutikkhaïe upapattikkhaïe và dibbacakkhunà daÂÂhuæ na sakkÃ, ye pana Ãsannacutikà idÃni cavissanti, te cavamÃnÃ, ye ca gahitapaÂisandhikà sampatinibbattà va, te upapajjamÃnà ti adhippetÃ. Te evarÆpe cavamÃne ca upapajjamÃne ca passatÅ ti dasseti.
     HÅne ti mohanissandayuttattà hÅnÃnaæ jÃtikulabhogÃdÅnaæ vasena hÅÊite ohÅÊite o¤¤Ãte ava¤¤Ãte. PaïÅte ti amohanissandayuttattà tabbiparÅte. Suvaïïe ti adosanissandayuttattà iÂÂhakantamanÃpavaïïayutte. Dubbaïïe ti dosanissandayuttattà aniÂÂhÃkanta-amanÃpavaïïayutte; anabhirÆpe virÆpe ti pi attho. Sugate ti sugatigate. Alobhanissandayuttattà và a¬¬he maha¬¬hane. Duggate ti duggatigate.
Lobhanissandayuttattà và daÊidde appannapÃne. YathÃkammÆpage ti yaæ yaæ kammaæ upacitaæ, tena tena upagate.
     Tattha purimehi cavamÃne ti ÃdÅhi dibbacakkhukiccaæ vuttaæ; iminà pana padena yathÃkammÆpaga¤Ãïakiccaæ.
Tassa ca ¤Ãïassa ayam uppattikkamo: idha bhikkhu heÂÂhà nirayÃbhimukhaæ Ãlokaæ va¬¬hetvà nerayike satte passati mahÃdukkham anubhavamÃne. Taæ dassanaæ dibbacakkhukiccam eva. So evaæ manasikaroti: kin nu kho kammaæ katvà ime sattà etaæ dukkhaæ anubhavantÅ ti? Ath' assa: idaæ nÃma katvà ti taæ kammÃrammaïaæ ¤Ãïaæ uppajjati. Tathà upari devalokÃbhimukhaæ Ãlokaæ va¬¬hetvà Nandanavana-Missakavana-PhÃrusakavanÃdisu satte passati mahÃsampattiæ anubhavamÃne; tam pi dassanaæ dibbacakkhukiccam eva. So evaæ manasikaroti: kin nu kho kammaæ katvà ime sattà etaæ sampattiæ anubhavantÅ ti? Ath' assa: idaæ nÃma kammaæ katvà ti taæ kammÃrammaïaæ ¤Ãïaæ uppajjati. Idaæ yathÃkammÆpaga¤Ãïaæ nÃma,


#<[page 425]>#
%<                          CutupapÃta¤Ãïakathà                         425>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  imassa visuæ parikammaæ nÃma n' atthi.
     Yathà c' imassa evaæ anÃgataæ sa ¤Ãïassà pi. DibbacakkhupÃdakÃn' eva hi imÃni dibbacakkhunà sah' eva ijjhanti. KÃyaduccaritenà ti Ãdisu duÂÂhuæ caritaæ, duÂÂhu và caritaæ kilesapÆtikattà ti duccaritaæ, kÃyena duccaritaæ, kÃyato và uppannaæ duccaritan ti kÃyaduccaritaæ. Itaresu pi es' eva nayo. SamannÃgatà ti samangÅbhÆtÃ.
     AriyÃnaæ upavÃdakà ti Buddha-paccekabuddha-BuddhasÃvakÃnaæ ariyÃnaæ antamaso gihÅsotÃpannÃnam pi anatthakÃmà hutvà antimavatthunà và guïaparidhaæsanena và upavÃdakà akkosakà garahakà ti vuttaæ hoti. Tattha n' atthi imesaæ samaïadhammo, assamaïà ete ti vadanto antimavatthunà upavadati. N' atthi imesaæ jhÃnaæ và vimokkho và maggo và phalaæ và ti adÅni vadanto guïaparividhaæsanavasena upavadatÅ ti veditabbo. So ca jÃnaæ và upavadeyya ajÃnaæ vÃ, ubhayathà pi ariyÆpavÃdo va hoti. BhÃriyaæ kammaæ Ãnantariyasadisaæ saggÃvaraïa¤ ca maggÃvaraïa¤ ca, satekicchaæ pana hoti. Tassa ÃvibhÃvatthaæ idaæ vatthu veditabbaæ:- a¤¤atarasmiæ kira gÃme eko thero ca daharabhikkhu ca piï¬Ãya caranti, te paÂhamaghare yeva uÊunkamattaæ uïhayÃguæ labhiæsu.
Therassa ca kucchivÃto rujjhati. So cintesi: ayaæ yÃgu mayhaæ sappÃyÃ; yÃva na sÅtalà hoti, tÃva naæ pivÃmÅ ti.
So manussehi ummÃratthÃya ÃhaÂe dÃrukkhandhe nisÅditvà pivi. Itaro taæ jigucchanto: atikhuddÃbhibhÆto mahallako amhÃkaæ lajjitabbakaæ akÃsÅ ti Ãha. Thero gÃme caritvà vihÃraæ gantvà daharabhikkhuæ Ãha: atthi te, Ãvuso, imasmiæ sÃsane patiÂÂhà ti? ùma, bhante, sotÃpanno ahan ti. Tena h' Ãvuso upari maggatthÃya mà vÃyÃmaæ akÃsi; khÅïÃsavo tayà upavadito ti. So taæ khamÃpesi, ten' assa taæ kammaæ pÃkatikaæ ahosi. Tasmà yo a¤¤o pi ariyaæ upavadate, tena gantvà sace attanà vu¬¬hataro hoti, ukku Âikaæ nisÅditvÃ:


#<[page 426]>#
%<426                       XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ahaæ Ãyasmantaæ ida¤ c' ida¤ ca avacaæ; taæ me khamÃhÅ ti khamÃpetabbo. Sace navakataro hoti, vanditvà ukkuÂikaæ nisÅditvà a¤jaliæ paggahetvÃ: ahaæ bhante tumhe ida¤ c' ida¤ ca avacaæ; taæ me khamathà ti khamÃpetabbo. Sace disÃpakkanto hoti, sayaæ và gantvà saddhivihÃrikÃdike và pesetvà khamÃpetabbo. Sace ca nà pi gantuæ, na pesetuæ sakkà hoti, ye tasmiæ vihÃre bhikkhÆ vasanti, tesaæ santikaæ gantvà sace navakatarà honti, ukkuÂikaæ nisÅditvÃ, sace vu¬¬hatarÃ, vu¬¬he vuttanayen' eva patipajjitvÃ: ahaæ, bhante, asukaæ nÃma Ãyasmantaæ ida¤ c' ida¤ ca avacaæ; khamatu me so Ãyasmà ti vatvà khamÃpetabbaæ. Sammukhà akhamante pi etad eva kattabbaæ. Sace ekacÃrikabhikkhu hoti, nev' assa vasanaÂÂhÃnaæ, na gataÂÂhÃnaæ pa¤¤Ãyati, ekassa paï¬itassa bhikkhuno santikaæ gantvÃ: ahaæ, bhante, asukaæ nÃma Ãyasmantaæ ida¤ c' ida¤ ca avacaæ; taæ me anussarato anussarato vippaÂisÃro hoti; kiæ karomÅ ti? vattabbaæ. So vakkhati: tumhe mà cintayittha; thero tumhÃkaæ khamati; cittaæ vÆpasamethà ti. Tenà 'pi ariyassa gatadisÃbhimukhena a¤jaliæ paggahetvÃ: khamatÆ ti vattabbaæ. Sace so parinibbuto hoti, parinibbutama¤caÂÂhÃnaæ gantvà yÃva sivathikaæ gantvà pi khamÃpetabbaæ. Evaæ kate neva saggÃvaraïaæ, na maggÃvaranaæ hoti, pÃkatikam eva hoti.
     MicchÃdiÂÂhikà ti viparÅtadassanÃ. MicchÃdiÂÂhikammasamÃdÃnà ti micchÃdiÂÂhivasena samÃdinnanÃnÃvidhakammÃ, ye ca micchÃdiÂÂhi mÆlakesu kÃyakammÃdisu a¤¤e pi samÃdapenti. Ettha ca vacÅduccaritaggahaïen' eva ariyÆpavÃde manoduccaritaggahaïena ca micchÃdiÂÂhiyà sanga hitÃya pi imesaæ dvinnaæ puna vacanaæ mahÃsÃvajjabhÃvadassanatthan ti veditabbaæ. MahÃsÃvajjo hi ariyÆpavÃdo ÃnantariyasadisattÃ. Vuttam pi c' etaæ: seyyathà pi, SÃriputta, bhikkhu sÅlasampanno samÃdhisampanno pa¤¤Ãsampanno diÂÂh' eva dhamme a¤¤aæ ÃrÃdheyya. Evaæ sampadam idaæ, SÃriputta, vadÃmi: taæ vÃcaæ appahÃyataæ cittaæ appahÃyataæ diÂÂhiæ appaÂinissajjitvà yathÃbhataæ nikkhitto evaæ niraye ti.


#<[page 427]>#
%<                          CutupapÃta¤Ãïakathà                         427>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  MicchÃdiÂÂhito ca mahÃsavajjataraæ nÃma a¤¤aæ n' atthi. Yath' Ãha:- nà 'haæ, bhikkhave, a¤¤aæ ekadhammam pi samanupassÃmi yaæ evaæ mahÃsÃvajjataraæ yathayidaæ, bhikkhave, micchÃdiÂÂhi, micchÃdiÂÂhiparamÃni, bhikkhave, vajjÃnÅ ti.
     KÃyassa bhedà ti upÃdinnakkhandhapariccÃgÃ. Param maraïà ti tad-anantaraæ abhinibbattikkhandhaggahaïe.
Atha và kÃyassa bhedà ti jÅvitindriyassa upacchedÃ, paramaraïà ti cuticittato uddhaæ.
     ApÃyan ti evam Ãdi sabbaæ nirayavevacanam eva. Nirayo hi saggamokkhahetubhÆtà pu¤¤asammatà ayà apetattÃ, sukhÃnaæ và Ãyassa abhÃvà apÃyo. Dukkhassa gati paÂisaraïan ti duggati, dosabahulatÃya và duÂÂhena kammunà nibbattà gatÅ ti duggati. Vinasà nipatanti tattha dukkaÂakÃrino ti vinipÃto. Vinassantà và ettha patanti sambhijjamÃnangapaccangà ti pi vinipÃto. N' atthi ettha assÃdasa¤¤ito ayo ti nirayo. Atha và apÃyaggahaïena tiracchÃnayoniæ dÅpeti, tiracchÃnayoni hi apÃyo sugatito apetattÃ, na duggati, mahesakkhÃnaæ nÃgarÃjÃdÅnaæ sambhavato.
Duggatiggahaïena pettivisayaæ; so hi apÃyo ceva duggati ca, sugatito apetattà dukkhassa ca gatibhÆtattÃ. Na tu vinipÃto, asurasadisaæ avinipÃtattÃ, vinipÃtaggahaïena asurakÃyaæ; so hi yathÃvuttena atthena apÃyo c' eva duggati ca sabbasamussayehi ca vinipÃtattà vinipÃto ti vuccati.
Nirayaggahaïena avÅci Ãdi anekappakÃraæ nirayam evà ti.
Upapannà ti upagatÃ, tattha abhinibbattà ti adhippÃyo.
     VuttavipariyÃyena sukkapakkho veditabbo. Ayaæ pana viseso:- tattha sugatiggahaïena manussagati pi sangayhati, saggaggahaïena devagati yeva. Tattha sundarÃgatÅ ti sugati. RÆpÃdÅhi visayehi suÂÂhu aggo ti saggo. So sabbo pi lujjanapalujjanaÂÂhena loko ti ayaæ vacanattho.
     Iti dibbena cakkhunà ti Ãdi sabbaæ nigamanavacanaæ.
Evaæ dibbena cakkhunà passatÅ ti ayam ettha sankhepattho.
     Evaæ passitukÃmena pana Ãdikammikena kulaputtena kasiïÃrammaïaæ abhi¤¤ÃpÃdakajjhÃnaæ sabbÃkÃrena abhinÅhÃrakkhamaæ katvÃ: tejokasiïaæ odÃtakasiïaæ Ãlokakasiïan ti imesu tÅsu kasiïesu a¤¤ataraæ Ãsannaæ kÃtabbaæ;


#<[page 428]>#
%<428                       XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  upacÃrajjhÃnagocaraæ katvà va¬¬hetvà upetabbaæ, na tattha appanà uppÃdetabbà ti adhippÃyo. Sace hi uppÃdeti, pÃdakajjhÃnanissayaæ hoti, na parakammanissayaæ.
Imesu ca pana tÅsu Ãlokakasiïaæ yeva seÂÂhataraæ, tasmà taæ và itaresaæ và a¤¤ataraæ kasiïaniddese vuttanayena uppÃdetvà upacÃrabhÆmiyaæ yeva Âhatvà va¬¬hetabbaæ, va¬¬hanÃnayo pi c' assa tattha vuttanayen' eva veditabbo.
Va¬¬hitaÂÂhÃnassa anto yeva rÆpagataæ passitabbaæ. RÆpagataæ passato pan' assa parikammassa vÃro atikkamati.
Tato Ãloko antaradhÃyati, tasmiæ antarahite rÆpagatam pi na dissati. Athà 'nena punappunaæ pÃdakajjhÃnam eva pavisitvà tato vuÂÂhÃya Ãloko pharitabbo, evaæ anukkamena Ãloko thÃmagato hotÅ ti. Ettha Ãloko hotÆ ti yattakaæ ÂhÃnaæ paricchindati, tattha Ãloko tiÂÂhati yeva. Divasam pi nisÅditvà passato rÆpadassanaæ hoti. Rattiæ tiïukkÃya maggapaÂipanno c' ettha puriso opammaæ:- Eko kira rattiæ tiïukkÃya maggaæ paÂipajji. Tassa sà tiïukkà vijjhÃyi.
Ath' assa samavisamÃni na pa¤¤Ãyiæsu. So taæ tiïukkaæ bhÆmiyaæ ghaæsitvà puna ujjÃlesi. Sà pajjalitvà purimÃlokato mahantataram Ãlokam akÃsi. Evaæ punappunaæ vijjhÃtaæ ujjÃlayato kamena suriyo uÂÂhÃsi. Suriye uÂÂhite ukkÃya kammaæ n' atthÅ ti taæ cha¬¬etvà divasam pi agamÃsi. Tattha ukkaloko viya parikammakÃle kasiïÃloko; ukkÃya vijjhÃtÃya samavisamÃnaæ adassanaæ viya rÆpagataæ passato parikammassa vÃrÃtikkamena Ãloke antarahite rÆpagatÃnaæ adassanaæ; ukkÃya ghaæsanaæ viya punappunaæ pavesanaæ, ukkÃya purimÃlokato mahantarÃlokakaraïaæ viya puna parikammaæ karoto balavatarÃlokapharaïaæ; suriyuÂÂhÃnaæ viya thÃmagatÃlokassa yathÃparicchedena ÂhÃnaæ; tiïukkaæ cha¬¬etvà divasam pi gamanaæ viya parittÃlokaæ cha¬¬etvà thÃmagatenÃlokena divasam pi rÆpadassanaæ. Tattha yadà tassa bhikkhuno maæsacakkhussa anÃpÃthagataæ anto kucchigataæ hadayavatthunissitaæ heÂÂhà pathavÅtalanissitaæ tiroku¬¬apabbatapÃkÃragataæ paracakkavÃÊagatan ti idaæ rÆpaæ ¤Ãïacakkhussa ÃpÃthaæ Ãgacchati,


#<[page 429]>#
%<                             Pakiïïakakathà                           429>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  maæsacakkhuno dissamÃnaæ viya hoti, tadà dibbacakkhu uppannaæ hotÅ ti veditabbaæ. Tad-eva c' ettha rÆpadassanasamatthaæ, na pubbabhÃgacittÃni. Taæ pan' etaæ puthujjanassa paripantho hoti. KasmÃ? So hi yasmà yattha yattha Ãloko hotÆ ti adhiÂÂhÃti, taæ taæ pathavÅ-samudda-pabbate vinivijjhitvà pi ekÃlokaæ hoti. Ath' assa tattha bhayÃnakÃni yakkharakkhasÃdi rÆpÃni passato bhayaæ uppajjati, yena cittavikkhepaæ patvà jhÃnavibbhantako hoti, tasmà rÆpadassane appamattena bhavitabbaæ. Tatrà 'yaæ dibbacakkhuno uppattikkamo, vuttappakÃram etaæ rÆpaæ Ãrammaïaæ katvÃ, manodvÃrÃvajjane uppajjitvà niruddhe, tadeva rÆpaæ Ãrammaïaæ katvÃ, cattÃri pa¤ca và javanÃni uppajjatÅ ti sabbaæ purimanayen' eva veditabbaæ. Idhà 'pi pubbabhÃgacittÃni savitakkasavicÃrÃni kÃmÃvacarÃni, pariyosÃne atthasÃdhakacittaæ catutthajjhÃnikaæ rÆpÃvacaraæ, tena sahajÃtaæ ¤Ãïaæ sattÃnaæ cutÆpapÃte ¤Ãïan ti pi dibbacakkhu¤Ãïan ti pi vuccatÅ ti.
                     CutÆpapÃta¤Ãïakathà niÂÂhitÃ.
          Iti pa¤cakkhandhavidÆ, pa¤ca abhi¤¤Ã avoca yà nÃtho,
          Tà ¤atvà tÃsu ayaæ pakiïïakakathà pi vi¤¤eyyÃ.
     EtÃsu hi yad-etaæ cutÆpapÃta¤ÃïasankhÃtaæ dibbacakkhu, tassa anÃgataæsa¤Ãïa¤ ca yathÃkammÆpaga¤Ãïa¤ cà ti dve pi paribhaï¬a¤ÃïÃni honti. Iti imÃni ca dve iddhividhÃdÅni ca pa¤cà ti satta abhi¤¤Ã¤ÃïÃni idh' ÃgatÃni.
     IdÃni tesaæ ÃrammaïavibhÃge asammohatthaæ:-
          ùrammaïattikà vuttÃ, ye cattÃro mahesinÃ
          Sattannam pi ¤ÃïÃnaæ pavattiæ tesu dÅpaye.
Tatrà 'yaæ dÅpanÃ:- cattÃro hi Ãrammaïattikà mahesinà vuttÃ. Katame cattÃro? ParittÃrammaïattiko, maggÃrammaïattiko, atÅtÃrammaïattiko, ajjhattÃrammaïattiko ti.
     Tattha iddhividha¤Ãïaæ parittamahaggata-atÅtÃnÃgatapaccuppanna-ajjhattabahiddhÃrammaïavasena sattÃsu Ãrammaïesu pavattati.


#<[page 430]>#
%<430                       XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Kathaæ? Taæ hi yadà kÃyaæ cittasannissitaæ katvà adissamÃnena kÃyena gantukÃmo cittavasena kÃyaæ pariïÃmeti, mahaggatacitte samodahati samÃropeti, tadà upayogaladdhaæ Ãrammaïaæ hotÅ ti katvà rÆpakÃyÃrammaïato parittÃrammaïaæ hoti. Yadà cittaæ kÃyasannissitaæ katvà dissamÃnena kÃyena gantukÃmo kÃyavasena cittaæ pariïÃmeti, pÃdakajjhÃnacittaæ rÆpakÃye samodahati samÃropeti, tadà upayogaladdhaæ Ãrammaïaæ hotÅ ti katvà mahaggatacittÃrammaïato mahaggatÃrammaïaæ hoti. Yasmà pana tad-eva cittaæ atÅtaæ niruddhaæ Ãrammaïaæ karoti, tasmà atÅtÃrammaïaæ hoti.
MahÃdhÃtunidhÃne MahÃkassapattherÃdÅnaæ viya anÃgataæ adhiÂÂhantÃnaæ anÃgatÃrammaïaæ hoti. MahÃkassapatthero kira mahÃdhÃtunidhÃnaæ karonto: anÃgate aÂÂhÃrasa vassÃdhikÃni dve vassasatÃni ime gandhà mà sussiæsu, pupphÃni mà milÃyiæsu, dÅpà mà nibbÃyiæsÆ ti adhiÂÂhahi.
Sabbaæ tath' eva ahosi. Assaguttatthero vattaniyasenÃsane bhikkhusanghaæ sukkhabhattaæ bhu¤jamÃnaæ disvÃ: udakasoï¬iæ divase divase pure-bhatte dadhirasaæ hotÆ ti adhiÂÂhÃsi. Pure-bhatte gahitaæ dadhirasaæ hoti, pacchÃbhatte pÃkatika-udakam eva. KÃyaæ pana cittasannissitaæ katvà adissamÃnena kÃyena gamanakÃle paccuppannÃrammaïaæ hoti. KÃyavasena cittaæ cittavasena và kÃyaæ pariïÃmanakÃle attano kumÃrakavaïïÃdi-nimmÃnakÃle ca sa kÃyacittÃnaæ Ãrammaïakaraïato ajjhattÃrammaïaæ hoti. Bahiddhà hatthi-assÃdi-dassanakÃle pana bahiddhÃrammaïan ti evaæ tÃva iddhividha¤Ãïassa sattasu Ãrammaïesu pavatti veditabbÃ.
    DibbasotadhÃtu¤Ãïaæ paritta-paccuppanna-ajjhatta-bahiddhÃrÃmmaïa-vasena catÆsu Ãrammaïesu pavattati.
Kathaæ? Taæ hi yasmà saddaæ Ãrammaïaæ karoti, saddo ca paritto, tasmà parittÃrammaïaæ hoti. VijjamÃnaæ yeva pana saddaæ Ãrammaïaæ katvà pavattanato paccuppannÃrammaïaæ hoti. Taæ attano kucchisaddasavanakÃle ajjhattÃrammaïaæ, paresaæ saddasavanakÃle bahiddhÃrammaïan ti evaæ dibbasotadhÃtu¤Ãïassa catÆsu Ãrammaïesu pavatti veditabbÃ.


#<[page 431]>#
%<                             Pakiïïakakathà                           431>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
     Cetopariya¤Ãïaæ paritta-mahaggata-appamÃïa-maggaatÅtÃnÃgata-paccuppanna-bahiddÃrammaïa-vasena aÂÂhasu Ãrammaïesu pavatti. Kathaæ? Taæ hi paresaæ kÃmÃvacaracittajÃnanakÃle parittÃrammaïaæ hoti. RÆpÃvacara-arÆpÃvacaracittajÃnanakÃle mahaggatÃrammaïaæ hoti.
MaggaphalajÃnanakÃle appamÃïÃrammaïaæ hoti. Ettha ca puthujjano sotÃpannassa cittaæ na jÃnÃti; sotÃpanno và sakadÃgÃmissà ti evaæ yÃva arahato netabbaæ. Arahà pana sabbesaæ cittaæ jÃnÃti. A¤¤o pi ca uparimo heÂÂhimassà ti ayaæ viseso veditabbo. MaggacittÃrammaïakÃle maggÃrammaïaæ hoti. Yadà pana atÅte sattadivasabbhantare ca anÃgate sattadivasabbhantare ca paresaæ cittaæ jÃnÃti, tadà atÅtÃrammaïaæ anÃgatÃrammaïa¤ ca hoti.
     Kathaæ paccuppannÃrammaïaæ hoti? Paccuppannaæ nÃma tividhaæ:- khaïapaccuppannaæ, santatipaccuppannaæ addhÃpaccuppanna¤ ca. Tattha uppÃdaÂÂhitibhangappattaæ khaïapaccuppannaæ. Eka-dve-santativÃrapariyÃpannaæ santatipaccuppannaæ. Tattha andhakÃre nisÅditvà ÃlokaÂÂhÃnaæ gatassa na tÃva Ãrammaïaæ pÃkaÂam hoti.
YÃva pana taæ pÃkataæ hoti etth' antare eka-dve-santativÃrà veditabba. ùlokaÂÂhÃne vicaritvà ovarakaæ paviÂÂhassà pi na tÃva sahasà rÆpaæ pÃkaÂaæ hoti. YÃva pana taæ pÃkaÂam hoti, etth' antare eka-dve-santativÃrà veditabbÃ. DÆre Âhatvà pana rajakÃnaæ hatthavikÃraæ gaï¬ibheri-ÃkoÂanavikÃra¤ ca disvà pi na tÃva saddaæ suïÃti.
YÃva ca pana taæ suïÃti, tasmiæ pi antare eka-dve-santativÃrà veditabbÃ. Evaæ tÃva MajjhimabhÃïakÃ. SaæyuttabhÃïakà pana rÆpasantati-arÆpasantatÅ ti dve santatiyo vatvà udakaæ akkamitvà gatassa yÃva tÅre akkanta-udakalekhà na vippasÅdati; addhÃnato Ãgatassa yÃva kÃye usumabhÃvo na vÆpasammati; Ãtapà Ãgantvà gabbhaæ paviÂÂhassa yÃva andhakÃrabhÃvo na vigacchati, anto gabbhe kammaÂÂhÃnaæ manasikaritvà divà vÃtapÃnaæ vivaritvà olokentassa yÃva akkhÅnaæ phandanabhÃvo na vÆpasammati: ayaæ rÆpasantati nÃma. Dve tayo javanavÃrà arÆpasantati nÃmà ti vatvà tad-ubhayam pi santati paccuppannaæ nÃmà ti vadanti.


#<[page 432]>#
%<432                       XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Ekabhavaparicchinnaæ pana addhÃpaccuppannaæ nÃma, yam sandhÃya Bhaddekarattasutte: Yo c' Ãvuso mano ye ca dhammà ubhayam etaæ paccuppannaæ. Tasmiæ (yeva) paccuppanne chandarÃgapaÂibaddhaæ hoti vi¤¤Ãïaæ, chandarÃgapaÂibaddhattà vi¤¤Ãïassa tad-abhinandati. Tad-abhinandanto paccuppannesu dhammesu saæhÅratÅ ti vuttaæ. Santatipaccuppanna¤ c' ettha AÂÂhakathÃsu Ãgataæ, addhÃpaccuppannaæ Sutte. Tattha keci khaïapaccuppannaæ cittaæ cetopariya¤Ãïassa Ãrammaïaæ hotÅ ti vadanti. Kiæ kÃraïÃ? Yasmà iddhimato ca parassa ca ekakkhaïe cittaæ uppajjati ti; ida¤ ca nesaæ opammaæ:- Yathà ÃkÃse khitte pupphamuÂÂhimhi avassaæ ekaæ puppham ekassa vaïÂena vaïÂaæ paÂivijjhati, evaæ parassa cittaæ jÃnissÃmÅ ti rÃsivasena mahÃjanassa citte Ãvajjite avassaæ ekassa cittaæ ekena cittena uppÃdakkhaïe và Âhitikkhaïe và bhangakkhaïe và paÂivijjhatÅ ti. Taæ pana vassasataæ pi vassasahassaæ pi Ãvajjanto yena ca cittena Ãvajjati, yena ca jÃnÃti, tesaæ dvinnaæ sahaÂÂhÃnÃbhÃvato ÃvajjanajavanÃna¤ ca aniÂÂhaÂÂhÃne nÃnÃrammaïabhÃvappatti dosato ayuttan ti AÂÂhakathÃsu paÂikkhittaæ. Santatipaccuppannaæ pana addhÃpaccuppanna¤ ca Ãrammaïaæ hotÅ ti veditabbaæ. Tattha yaæ vattamÃnajavanavÅthito atÅtÃnÃgatavasena dvitti-javanavÅthiparimÃïe kÃle parassa cittaæ, taæ sabbaæ pi santatipaccuppannaæ nÃma. AddhÃpaccuppannaæ pana javanavÃrena dÅpetabban ti SaæyuttaÂÂhakathÃyaæ vuttaæ. Taæ suÂÂhu vuttaæ. Tatrà 'yaæ dÅpanÃ:- iddhimà parassa cittaæ jÃnitukÃmo Ãvajjati, Ãvajjanaæ khaïapaccuppannaæ Ãrammaïaæ katvà ten' eva saha nirujjhati. Tato cattÃri pa¤ca và javanÃni. Yesaæ pacchimaæ iddhicittaæ sesÃni kÃmÃvacarÃni, tesaæ sabbesaæ pi tad-eva niruddhaæ cittaæ Ãrammaïaæ hoti, na ca tÃni nÃnÃrammaïÃni honti; addhÃvasena paccuppannÃrammaïatÃ. EkÃrammaïatte pi ca iddhicittam eva parassa cittaæ jÃnÃti, na itarÃni. Yathà cakkhudvÃre cakkhuvi¤¤Ãïam eva rÆpaæ passati itarÃnÅ ti. Iti idaæ santatipaccuppannassa ceva addhÃpaccuppannassa ca vasena paccuppannÃrammaïaæ hoti.


#<[page 433]>#
%<                             Pakiïïakakathà                           433>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Yasmà và santatipaccuppannaæ pi addhÃpaccuppanne yeva patati, tasmà addhÃpaccuppannavasen' eva taæ paccuppannÃrammaïan ti veditabbaæ. Parassa cittÃrammaïattà yeva pana bahiddhÃrammaïaæ hotÅ ti evaæ cetopariya¤Ãïassa aÂÂhasu Ãrammaïesu pavatti veditabbÃ.
     PubbenivÃsa¤Ãïaæ paritta-mahaggata-appamÃïa-maggaatÅta-ajjhatta-bahiddhà na vattabbÃrammaïavasena aÂÂhasu Ãrammaïesu pavattati. Kathaæ? Taæ hi kÃmÃvacarakkhandhÃnussaraïakÃle parittÃrammaïaæ hoti. RÆpÃvacarÃrupÃvacarakkhandhÃnussaraïakÃle mahaggatÃrammaïaæ. AtÅte attanà parehi và bhÃvitamaggaæ sacchikataphala¤ ca anussaraïakÃle appamÃïÃrammanaæ; bhÃvitamaggam eva anussaraïakÃle maggÃrammaïaæ. Niyamato pan' etaæ atÅtÃrammaïaæ eva. Tattha ki¤cÃpi cetopariya¤ÃïayathÃkammupaga¤ÃïÃni pi atÅtÃrammaïÃni honti, atha kho tesaæ cetopariya¤Ãïassa satta divasabbhantarÃtÅtaæ cittam eva Ãrammaïaæ. Taæ hi a¤¤aæ khandhaæ và khandhapaÂibaddhaæ và na jÃnÃti. MaggasampayuttacittÃrammaïatà pana pariyÃyato maggÃrammaïan ti vuttaæ.
YathÃkammupaga¤Ãnassa ca ÃtÅtaæ cetanÃmattam eva Ãrammaïaæ. PubbenivÃsa¤Ãïassa pana ÃtÅtà khandhà khandhapaÂibaddha¤ ca ki¤ci anÃrammaïaæ nÃma natthi.
Taæ hi atÅtakkhandhakhandhapaÂibaddhesu dhammesu sabba¤¤uta¤Ãïagatikaæ hotÅ ti ayaæ viseso veditabbo. Ayam ettha AÂÂhakathÃnayo. Yasmà pana kusalà khandhà iddhividhäÃïassa cetopariya¤Ãïassa pubbenivÃsÃnussati¤Ãïassa yathÃkammupaga¤Ãïassa anÃgataæsa¤Ãïassa Ãrammaïapaccayena paccayo ti PaÂÂhÃne vuttaæ, tasmà cattÃro pi khandhà cetopariya¤ÃïayathÃkammupaga¤ÃïÃnaæ Ãrammaïaæ honti.
     Tatrà 'pi yathÃkammupaga¤Ãïassa kusalÃkusalà evà ti.
Attano khandhÃnussaraïakÃle pan' etaæ ajjhattÃrammaïaæ, parassa khandhÃnussaraïakÃle bahiddhÃrammaïaæ.
AtÅte VipassÅ Bhagavà ahosi; tassa mÃtà BandhumatÅ, pità Bandhumà ti Ãdinà nÃyena nÃmagottapathavÅnimittÃdi anussaraïakÃle na vattabbÃrammaïaæ hoti. NÃmagottan ti c' ettha khandhÆpanibandho sammutisiddho vya¤janattho daÂÂhabbo, na vya¤janaæ. Vya¤janaæ hi saddÃyatanasangahitattà parittaæ hoti.


#<[page 434]>#
%<434                       XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Yath' Ãha:- niruttipaÂisambhidà parittÃrammaïà ti. Ayam ettha amhÃkaæ khanti. Evaæ pubbenivÃsa¤Ãïassa aÂÂhasu Ãrammaïesu pavatti veditabbÃ.
     Dibbacakkhu¤Ãïaæ paritta-paccuppanna-ajjhatta-bahiddhÃrammaïavasena catÆsu Ãrammaïesu pavattati. Kathaæ? Taæ hi yasmà rÆpaæ Ãrammaïaæ karoti rÆpa¤ ca parittaæ, tasmà parittÃrammaïaæ hoti. VijjamÃne yeva ca rÆpe pavattattà paccuppannÃrammaïaæ; attano kucchigatÃdirÆpadassanakÃle ajjhattÃrammaïaæ, parassa rÆpadassanakÃle bahiddhÃrammaïan ti evaæ dibbacakkhu¤Ãïassa catÆsu Ãrammaïesu pavatti veditabbÃ.
     AnÃgataæsa¤Ãïaæ paritta-mahaggata-appamÃïa-maggaanÃgata-ajjhatta-bahiddhà navattabbÃrammaïavasena aÂÂhasu Ãrammaïesu pavattati. Kathaæ? Taæ hi ayaæ anÃgate kÃmÃvacare nibbattissatÅ ti jÃnanakÃle parittÃrammaïaæ hoti; rÆpÃvacare arÆpÃvacare và nibbattissatÅ ti jÃnanakÃle mahaggatÃrammaïaæ. Maggaæ bhÃvessati phalaæ sacchikarissatÅ ti jÃnanakÃle appamÃïÃrammaïaæ, maggaæ bhÃvessati 'cceva jÃnanakÃle maggÃrammaïaæ.
Niyamato pana tam anÃgatÃrammaïam eva. Tattha ki¤cÃpi cetopariya¤Ãïaæ pi anÃgatÃrammaïaæ hoti, atha kho tassa sattadivasabbhantarÃnÃgataæ cittam eva Ãrammaïaæ, taæ hi a¤¤aæ khandhaæ và khandhÃpaÂibaddhaæ và na jÃnÃti. AnÃgataæsa¤Ãïassa pubbenivÃsa¤Ãïe vuttanayena anÃgate anÃrammaïaæ nÃma natthi, Ahaæ amutra nibbattissÃmÅ ti jÃnanakale ajjhattÃrammaïaæ, asuko amutra nibbattissatÅ ti jÃnanakÃle bahiddhÃrammaïaæ. AnÃgate Metteyyo Bhagavà uppajjissati. Subrahmà nÃm' assa brÃhmaïo pità bhavissati, BrahmavatÅ nÃma brÃhmaïÅ mÃtà ti Ãdinà pana nayena nÃmagottajÃnanakÃle pubbenivÃsa¤Ãïe vuttanayen' eva navattabbÃrammaïaæ hotÅ ti. Evam anÃgataæsa¤Ãïassa aÂÂhasu Ãrammaïesu pavatti veditabbÃ.
     YathÃkammupaga¤Ãnaæ paritta-mahaggata-atÅta-ajjhatta-bahiddhÃrammaïavasena pa¤casu Ãrammaïesu pavatti.
Kathaæ? Taæ hi kÃmÃvacarakammajÃnanakÃle parittÃrammaïaæ hoti


#<[page 435]>#
%<                             Pakiïïakakathà                           435>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ , rÆpÃvacarÃrÆpÃvacarakammajÃnanakÃle mahaggatÃrammaïaæ. AtÅtam eva jÃnÃtÅ ti atÅtÃrammaïaæ. Attano kammaæ jÃnanakÃle ajhattÃrammaïaæ, parassa kammaæ jÃnanakÆle bahiddhÃrammaïaæ hoti.
Evaæ yathÃkammupaga¤Ãïassa pa¤casuÃrammaïesu pavatti veditabbÃ. Ya¤ c' ettha ajjhattÃrammaïa¤ ceva bahiddhÃrammaïa¤ cà ti vuttaæ, taæ kÃlena ajjhattaæ kÃlena bahiddhà jÃnanakÃle ajjhatta-bahiddhÃrammaïaæ pi hoti yevà ti.
             Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhimagge
             Abhi¤¤Ãniddeso nÃma terasamo paricchedo.


#<[page 436]>#
%<436>%
                                  XIV
                         CATUDDASAMO PARICCHEDO
                            KHANDHA-NIDDESO
     IdÃni yasmà evaæ abhi¤¤Ãvasena adhigatÃnisaæsÃya thiratarÃya samÃdhi bhÃvanÃya samannÃgatena bhikkhunÃ:
     SÅle patiÂÂhÃya naro sapa¤¤o cittaæ pa¤¤a¤ ca bhÃvayan ti ettha cittasÅlena niddiÂÂho samÃdhi sabbÃkÃrena bhÃvito hoti, tad anantarà pana pa¤¤Ã bhÃvetabbÃ. Sà ca atisankhepadesitattà vi¤¤Ãtuæ pi tÃva na sukarÃ, pag' eva bhÃvetuæ; tasmà tassà vitthÃraæ bhÃvananaya¤ ca dassetuæ idaæ pa¤hakammaæ hoti:
          1. Kà pa¤¤Ã?
          2. Ken' aÂÂhena pa¤¤Ã?
          3. KÃn' assà lakkhaïa-rasa-paccupaÂÂhÃna-padaÂÂhÃ-
             nÃni?
          4. Katividhà pa¤¤Ã
          5. Kathaæ bhÃvetabbÃ?
          6. Pa¤¤ÃbhÃvanÃya ko Ãnisaæso?
     Tatridaæ vissajjanaæ:-
                             1. Kà pa¤¤Ã ti
     Pa¤¤Ã bahuvidhà nÃnappakÃrÃ. Taæ sabbaæ bhÃvayituæ ÃrabbhamÃnaæ vissajjanaæ adhippeta¤ ceva atthaæ na sÃdheyya uttari¤ ca vikkhepÃya saævatteyya, tasmà idha adhippetam eva sandhÃya vadÃma.
     Kusalacittasampayuttaæ vipassanäÃïaæ pa¤¤Ã.
                       2. Ken' aÂÂhena pa¤¤Ã ti
     PajÃnanaÂÂhena pa¤¤Ã. Kim idaæ pajÃnanaæ nÃma?
Sa¤jÃnana-vijÃnanÃkÃravisiÂÂhaæ nÃnappakÃrato jÃnanaæ.

#<[page 437]>#
%<                         2. Ken' aÂÂhena pa¤¤Ã                        437>%
Sa¤¤Ã-vi¤¤Ãïa-pa¤¤Ãnaæ hi samÃne pi jÃnanabhÃve sa¤¤Ã: nÅlaæ pÅtakan ti Ãrammaïasa¤jÃnanamattam eva hoti.
Aniccaæ dukkham anattà ti lakkhaïapaÂivedhaæ pÃpetuæ na sakkoti. Vi¤¤Ãïaæ: nÅlaæ pÅtakan ti Ãrammaïa¤ ca jÃnÃti lakkhaïapaÂivedha¤ ca pÃpeti. Ussakkitvà pana maggapÃtubhÃvaæ pÃpetuæ na sakkoti. Pa¤¤Ã vuttanayavasena Ãrammaïa¤ ca jÃnÃti, lakkhaïapaÂivedha¤ ca pÃpeti, ussakkitvà maggapÃtubhÃva¤ ca pÃpeti.
     Yathà hi hera¤¤ikaphalake Âhapitaæ kahÃpaïarÃsiæ eko ajÃtabuddhidÃrako eko gÃmikapuriso eko hera¤¤iko ti tÅsu janesu passamÃnesu, ajÃtabuddhidÃrako kahÃpaïÃnaæ cittavicittadÅghacaturassaparimaï¬alabhÃvamattam eva jÃnÃti; idaæ manussÃnaæ upabhogaparibhogaæ ratanasammatan ti na jÃnÃti. GÃmikapuriso cittavicittÃdibhÃvaæ jÃnÃti, idaæ manussÃnaæ upabhogaparibhogaæ ratanasammatan ti ca; ayaæ cheko, ayam kÆÂo, ayam addhasÃro ti imaæ pana vibhÃgaæ na jÃnÃti. Hera¤¤iko sabbe pi te pakÃre jÃnÃti, jÃnanto ca kahÃpaïaæ oloketvà pi jÃnÃti, ÃkoÂitassa saddaæ sutvà pi gandhaæ ghÃyitvà pi rasaæ sÃyitvà pi hatthena dhÃrayitvà pi: asukasmiæ nÃma gÃme và nigame và nagare và pabbate và nadÅtÅre và kato ti pi asukÃcariyena kato ti vijÃnÃti; evaæ-sampadaæ idaæ veditabbaæ. Sa¤¤Ã hi ajÃtabuddhino dÃrakassa kahÃpaïadassanaæ viya hoti nÅlÃdivasena Ãrammaïassa upaÂÂhÃnÃkÃramattagahaïato.
Vi¤¤Ãïaæ gÃmikassapurisassa kahÃpaïadassanam iva hoti nÅlÃdivasena ÃrammaïÃkÃragahaïato, uddham pi ca lakkhaïapaÂivedhasampÃpanato. Pa¤¤Ã hera¤¤ikassa kahÃpaïadassanam iva hoti, nÅlÃdivasena ÃrammaïÃkÃraæ gahetvà lakkhaïapaÂivedha¤ ca pÃpetvà tato uddham pi maggapÃtubhÃvapÃpanato. Tasmà yad etaæ sa¤jÃnanavijÃnanÃkÃravisiÂÂhaæ nÃnappakÃrato jÃnanaæ, idaæ pajÃnanan ti veditabbaæ. Idaæ sandhÃya hi etaæ vuttaæ: pajÃnanaÂÂhena pa¤¤Ã ti.
     Sà pan' esà yattha sa¤¤Ã-vi¤¤ÃïÃni, na tattha ekaæsena hoti.


#<[page 438]>#
%<438                       XIV. Khandha-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Yadà pana hoti, tadà avinibbhuttà tehi dhammehi ayaæ sa¤¤Ã, idaæ vi¤¤Ãïaæ, ayaæ pa¤¤Ã ti vinibbhujjitvà alabbhaneyya-nÃnattà sukhumà duddasÃ. Ten' Ãha Ãyasmà NÃgaseno: dukkaraæ, mahÃrÃja, Bhagavatà katan ti. Kiæ, bhante NÃgasena, Bhagavatà dukkaraæ katan ti? Dukkaraæ, mahÃrÃja, Bhagavatà kataæ yaæ arÆpÅnam cittacetasikÃnaæ dhammÃnaæ ekÃrammaïe pavattamÃnÃnaæ vavatthÃnaæ akkhÃtaæ: ayaæ phasso, ayaæ vedanÃ, ayaæ sa¤¤Ã, ayaæ cetanÃ, idaæ cittan ti.
     3. KÃn' assà lakkhaïÃ-rasa-paccupaÂÂhÃna-padaÂÂhÃnÃnÅ ti.
     Ettha pana dhammasabhÃvapaÂivedhalakkhaïà pa¤¤Ã; dhammÃnaæ sabhÃvapaÂicchÃdaka-mohandhakÃraviddhaæsanarasÃ; asammohapaccupaÂÂhÃnÃ; samÃhito yathÃbhÆtaæ jÃnÃti passatÅ ti vacanato pana samÃdhi tassà padaÂÂhÃnaæ.
                          4. Katividhà pa¤¤Ã ti
     DhammasabhÃvapaÂivedhalakkhaïena tÃva ekavidhÃ, lokiyalokuttaravasena duvidhÃ. Tathà sÃsavÃ-nÃsavÃdivasena, nÃmarÆpavavatthÃpanavasena, somanassupekkhÃsahagatavasena, dassanabhÃvanÃbhÆmivasena ca. Tividhà cintÃ-suta-bhÃvanÃmayavasena. Tathà paritta-mahaggataappamÃïÃrammaïavasena, ÃyÃpÃya-upÃyakosallavasena, ajjhattÃbhinivesÃdivasena ca. Catubbidhà catÆsu saccesu ¤Ãïavasena, catupaÂisambhidÃvasena cà ti.
     Tattha ekavidhakoÂÂhÃso uttÃnattho yeva.
     DuvidhakoÂÂhÃse lokiyamaggasampayuttà lokiyÃ; lokuttaramaggasampayuttà lokuttarà ti evaæ lokiyalokuttaravasena duvidhÃ. Dutiyaduke ÃsavÃnaæ ÃrammaïabhÆtà sÃsavÃ, tesaæ anÃrammaïà anÃsavÃ. Atthato pan' esà lokiya-lokuttarà va hoti. Asavasampayuttà sÃsavÃ, Ãsavavippayuttà anÃsavà ti Ãdisu pi es' eva nayo. Evaæ sÃsavÃnÃsavÃdivasena duvidhÃ.
     Tatiyaduke yà vipassanaæ ÃrabhitukÃmassa catunnaæ arÆpakkhandhÃnaæ vavatthÃpane pa¤¤Ã ayaæ nÃma vavatthÃpanapa¤¤Ã;


#<[page 439]>#
%<                           4. Katividhà pa¤¤Ã                         439>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  yà rÆpakkhandhassa vavatthÃpane pa¤¤Ã, ayaæ rÆpavavatthÃpanapa¤¤Ã ti evaæ nÃmarÆpavavatthÃpanavasena duvidhÃ.
     Catutthaduke dvÅsu kÃmÃvacarakusalacittesu soÊasasu ca pa¤cakanayena catutthajjhÃnikesu maggacittesu pa¤¤Ã somamassasahagatÃ; dvÅsu kÃmÃvacarakusalacittesu catÆsu ca pa¤camajjhÃnikesu maggacittesu pa¤¤Ã upekkhÃsahagatà ti evaæ somanassupekkhÃsahagatavasena duvidhÃ.
     Pa¤camaduke paÂhamamaggapa¤¤ÃdassanabhÆmi; avasesamaggattÃyapa¤¤Ã bhÃvanÃbhÆmÅ ti evaæ dassanabhÃvanÃbhÆmivasena duvidhÃ.
     Tikesu paÂhamattike parato assutvà paÂiladdhapa¤¤Ã attano cintÃvasena nipphannattà cintÃmayÃ; parato sutvà paÂiladdhapa¤¤Ã sutavasena nipphannattà sutamayÃ; yathà tathà và bhavanÃvasena nipphannà appanÃppattà pa¤¤Ã bhÃvanÃmayÃ. Vuttaæ c' etaæ: tattha katamà cintÃmayà pa¤¤Ã? Yogavihitesu và kammÃyatanesu, yogavihitesu và sippÃyatanesu, yogavihitesu và vijjÃÂÂhÃnesu, kammassakataæ vÃ, saccÃnulomikaæ và rÆpaæ aniccan ti và vedanà . . . sa¤¤Ã . . . sankhÃrà . . . vi¤¤Ãïaæ aniccan ti và yaæ evarÆpaæ anulomikaæ khantiæ diÂÂhiæ ruciæ mutiæ pekkhaæ dhammÃnijjhÃnakhantiæ parato assutvà paÂilabhati: ayaæ vuccati cintÃmayà pa¤¤Ã . . . pe . . . sutvà paÂilabhati: ayaæ vuccati sutamayà pa¤¤Ã. Sabbà pi samÃpannassa pa¤¤Ã bhÃvanÃmayà pa¤¤Ã ti evaæ cintÃsutabhÃvanÃmayavasena tividhÃ.
     Dutiyattike kÃmÃvacaradhamme Ãrabbha pavattà pa¤¤Ã parittÃrammaïÃ; rÆpÃvacarÃrÆpÃvacare Ãrabbha pavattà mahaggatÃrammaïÃ: sà lokiyavipassanÃ; NibbÃnaæ Ãrabbha pavattà appamÃïÃrammaïÃ: sà lokuttaravipassanà ti evaæ parittamahaggatÃppamÃïÃrammaïavasena tividhÃ.
     Tatiyattike Ãyo nÃma vuddhi. SÃ duvidhÃ: anatthahÃnito atthuppattito ca. Tattha kosallaæ Ãyakosallaæ; yath' Ãha:-
Tattha katamaæ Ãyakosallaæ? Ime dhamme manasikaroto anuppannà ceva akusalà dhammà na uppajjanti, uppannà ca akusalà dhammà pahÅyanti. Ime và pana dhamme manasikaroto anuppannà ceva kusalà dhammà uppajjanti:


#<[page 440]>#
%<440                       XIV. Khandha-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  uppannà ca kusalà dhammà bhiyyobhÃvÃya vepullÃya bhÃvanÃya pÃripÆriyà saævattanti. Yà tattha pa¤¤Ã pajÃnanà . . . pe . . .
amoho dhammavicayo sammÃdiÂÂhi, idaæ vuccati Ãyakosallan ti. ApÃyo ti pana avuddhi. Sà pi duvidhÃ: atthahÃnito ca anatthuppattito ca. Tattha kosallaæ apÃyakosallaæ; yath' Ãha:- tattha katamaæ apÃyakosallaæ? Ime dhamme manasikaroto anuppannà ceva kusalà dhammà uppajjantÅ ti Ãdi. Sabbattha pana tesaæ tesaæ dhammÃnaæ upÃyesu nipphattikÃraïesu taæ khaïappavattaæ ÂhÃnuppattikaæ kosallaæ upÃyakosallaæ nÃma. Yath' Ãha:- Sabbà pi tatrÆpÃyà pa¤¤Ã upÃyakosallan ti. Evaæ ÃyÃpÃya-upÃyakosallavasena tividhÃ.
     Catutthattike attano khandhe gahetvà Ãraddhà vipassanÃpa¤¤Ã ajjhattÃbhinivesÃ, parassa khandhe bÃhiraæ và anindriyabaddharÆpaæ gahetvà Ãraddhà bahiddhÃbhinivesÃ; ubhayaæ gahetvà Ãraddhà ajjhattabahiddhÃbhinivesà ti evaæ ajjhattÃbhinivesÃdivasena tividhÃ.
     Catukkesu paÂhamacatukke dukkhasaccaæ Ãrabbha pavattaæ ¤Ãïaæ dukkhe ¤aïaæ; dukkhasamudayaæ Ãrabbha pavattaæ ¤Ãïaæ dukkhasamudaye ¤Ãïaæ; dukkhanirodhaæ Ãrabbha pavattaæ ¤Ãïaæ dukkhanirodhe ¤Ãïaæ; dukkhanirodhagÃminÅpaÂipadaæ Ãrabbha pavattaæ ¤Ãïaæ dukkhanirodhagÃminiyà paÂipadÃya ¤Ãïan ti evaæ catÆsu saccesu ¤Ãïavasena catubbidhÃ.
     Dutiyacatukke catasso paÂisambhidà nÃma atthÃdisu pabhedagatÃni cattÃri ¤ÃïÃni. Vutta¤ c' etaæ: atthe ¤Ãïaæ atthapatisambhidÃ. Dhamme ¤Ãïaæ dhammapaÂisambhidÃ. Tattha dhammaniruttÃbhilÃpe ¤Ãïaæ niruttipaÂisambhidÃ. ¥Ãïesu ¤Ãïaæ pÃÂibhÃnapaÂisambhidà ti. Tattha attho ti sankhepato hetuphalass' etaæ adhivacanaæ. Hetuphalaæ hi yasmà hetu-anusÃrena arÅyati adhigamÅyati sampÃpuïÅyati, tasmà attho ti vuccati. Pabhedato pana: yaæ ki¤ci paccayasambhÆtaæ, nibbÃnaæ,


#<[page 441]>#
%<                           4. Katividhà pa¤¤Ã                         441>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  bhÃsitattho, vipÃko, kiriyà ti ime pa¤ca dhammà attho ti veditabbÃ. Taæ ettha paccavekkhantassa tasmiæ atthe pabhedagataæ ¤Ãïaæ atthapaÂisambhidÃ.
Dhammo ti pi sankhepato paccayass' etam adhivacanaæ.
Paccayo hi yasmà taæ taæ dahati, pavatteti và sampÃpuïitum và deti, tasmà dhammo ti vuccati. Pabhedato pana: yo koci phalanibbattako, hetu, ariyamaggo, bhÃsitaæ kusalaæ, akusalan ti ime pa¤ca dhammà dhammo ti veditabbo. Taæ dhammaæ paccavekkhantassa tasmiæ dhamme pabhedagataæ ¤Ãïaæ dhammapaÂisambhidÃ. Ayam eva hi attho Abhidhamme: dukkhe ¤Ãïaæ atthapaÂisambhidÃ. Dukkhasamudaye ¤Ãïaæ dhammapaÂisambhidÃ. Hetumhi ¤Ãïaæ dhammapaÂisambhidÃ. Hetuphale ¤Ãïaæ atthapaÂisambhidÃ.
Ye dhammà jÃtà bhÆtà sa¤jÃtà abhinibbattà pÃtubhÆtÃ, imesu dhammesu ¤Ãïaæ atthapaÂisambhidÃ. Yamhà dhammà te dhammà jÃtà bhÆtà sa¤jÃtà nibbattà abhinibbattà pÃtubhÆtà tesu dhammesu ¤Ãïaæ dhammapaÂisambhidà . . . JarÃmaraïe ¤Ãïaæ atthapaÂisambhidÃ. JarÃmaraïasamudaya¤Ãïaæ dhammapaÂisambhidà . . . pe . . . sankhÃranirodhe ¤Ãïaæ atthapaÂisambhidÃ. SankhÃranirodhagÃminiyà paÂipadÃya ¤Ãïaæ dhammapaÂisambhidÃ. . . . Idha bhikkhu dhammaæ jÃnÃti suttaæ geyyaæ . . . pe . . . vedallaæ: ayaæ vuccati dhammapaÂisambhidÃ. So tassa tass' eva bhÃsitassa atthaæ jÃnÃti: ayaæ imassa bhÃsitassa attho ti: ayam vuccati atthapaÂisambhidÃ. . . . Katame dhammà kusalÃ? Yasmiæ samaye kÃmÃvacaraæ kusalaæ cittaæ uppannaæ hoti . . . pe . . . ime dhammà kusalÃ: imesu dhammesu ¤Ãïaæ dhammapaÂisambhidÃ. Tesaæ vipÃke ¤Ãïaæ atthapaÂisambhidà ti Ãdinà nayena vibhajitvà dassito. Tattha dhammaniruttÃbhilÃpe ¤Ãïan ti tasmiæ atthe ca dhamme ca yà sabhÃvanirutti avyÃbhicÃrivohÃro. Tad-abhilÃpe tassa bhÃsane udÅraïe taæ bhÃsitaæ lapitaæ udÅritam sutvà va: ayaæ sabhÃvanirutti, ayaæ na sabhÃvaniruttÅ ti evaæ tassà dhammaniruttisa¤¤itÃya sabhÃvaniruttiyà MÃgadhikÃya sabbasattÃnaæ mÆlabhÃsÃya pabhedagataæ ¤Ãïaæ niruttipaÂisambhidÃ.

#<[page 442]>#
%<442                       XIV. Khandha-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  NiruttipaÂisambhidÃppatto hi phasso, vedanà ti evam Ãdivacanaæ sutvà ayaæ sabhÃvaniruttÅ ti jÃnÃti. Phassavedanà ti evam Ãdikam pana ayaæ na sabhÃvaniruttÅ ti.
¥Ãïesu ¤Ãïan ti sabbattha ¤Ãïam Ãrammaïaæ katvà paccavekkhantassa ¤ÃïÃrammaïaæ ¤Ãïaæ yathÃvuttesu và tesu ¤Ãïesu sagocarakiccÃdivasena vitthÃrato ¤Ãïaæ paÂibhÃnapaÂisambhidà ti attho.
     Catasso pi c' età paÂisambhidà dvÅsu ÂhÃïesu pabhedaæ gacchanti: sekhabhÆmiya¤ ca asekhabhÆmiya¤ ca. Tattha aggasÃvakÃnaæ mahÃsÃvakÃna¤ ca asekhabhÆmiyaæ pabhedagatÃ, ùnandatthera-Cittagahapati-Dhammika-upÃsakaUpÃligahapati-KhujjuttarÃ-upÃsikÃdÅnaæ sekhabhÆmiyaæ.
Evaæ dvÅsu bhÆmÅsu pabhedaæ gacchantiyo pi c' età adhigamena, pariyattiyÃ, savanena, paripucchÃya, pubbayogena cà ti imehi pa¤cÃkÃrehi visadà honti. Tattha adhigamo nÃma arahattappatti. Pariyatti nÃma Buddhavacanassa pariyÃpuïanaæ. Savanaæ nÃma sakkaccaæ atthiækatvà dhammasavanaæ. Paripucchà nÃma pÃÊi-aÂÂhakathÃdisu gaïÂhipada-atthapadavinicchayakathÃ. Pubbayogo nÃma pubbaBuddhÃnaæ sÃsane gatapaccÃgatikabhÃvena yÃva anulomaæ gotrabhusamÅpaæ tÃva vipassanÃnuyogo.
     Apare Ãhu:
          Pubbayogo bÃhussaccaæ desabhÃsà ca Ãgamo
          Paripucchà adhigamo garusannissayo tathÃ.
          Mittasampatti cevà ti paÂisambhidapaccayà ti.
     Tattha pubbayogo vuttanayo va. BÃhussaccaæ nÃma tesu tesu satthesu ca sippÃyatanesu ca kusalatÃ. DesabhÃsà nÃma ekasatavohÃrakusalatÃ; visesena pana MÃgadhike kosallaæ. ùgamo nÃma antamaso opammavaggamattassa pi buddhavacanassa pariyÃpuïanaæ. Paripucchà nÃma ekagÃthÃya pi atthavinicchayapucchanaæ. Adhigamo nÃma sotÃpannatà và . . . pe . . . arahattaæ vÃ. Garusannissayo nÃma sutapaÂibhÃnabahulÃnaæ garÆnaæ santike vÃso. Mittasampatti nÃma tathÃrÆpÃnam yeva mittÃnaæ paÂilÃbho ti.


#<[page 443]>#
%<                          5. Kathaæ bhÃvetabbà                        443>%
Tattha buddhà ca paccekabuddhà pubbayoga¤ ceva adhigama¤ ca nissÃya paÂisambhidà pÃpuïanti. SÃvakà sabbÃni pi ekÃni kÃraïÃni. PaÂisambhidÃppattiyà ca pÃÂiyekko kammaÂÂhÃnabhÃvanÃnuyogo nÃma natthi. SekhÃnaæ pana sekhaphalavimokkhantikÃ, asekhÃnaæ asekhaphalavimokkhantikà va paÂisambhidÃppatti hoti. TathÃgatÃnaæ hi dasabalÃni viya ariyÃnaæ ariyaphalen' eva paÂisambhidà ijjhantÅ ti imà paÂisambhidà sandhÃya vuttaæ catupaÂisambhidÃvasena catubbidhà ti.
                        5. Kathaæ bhÃvetabbà ti
     Ettha pana yasmà imÃya pa¤¤Ãya khandh'-Ãyatana-dhÃtuindriya-sacca-paÂiccasamuppÃdÃdibhedà dhammà BHôMI. SÅlavisuddhi ceva cittavisuddhi cà ti imà dve visuddhiyo MôLAõ. DiÂÂhivisuddhi kankhÃvitaraïavisuddhi magga¤¤Ãïadassanavisuddhi paÂipadäÃïadassanavisuddhi ¤ÃïadassanavisuddhÅ ti imà pa¤ca visuddhiyo SARýRAõ. Tasmà tesu bhÆmÅsu tesu maggesu uggahaparipucchÃvasena ¤Ãïaparicayaæ katvà mÆlabhÆtà dve visuddhiyo sampÃdeÃarÅrabhÆtà pa¤cavisuddhiyo sampÃdentena bhÃvetabbÃ.
     Ayaæ ettha sankhepo.
     Ayaæ pana vitthÃro:
     Yaæ tÃva vuttaæ khandh'-Ãyatana-dhÃtu-indriya-saccapaÂicca-samuppÃdÃdibhedà dhammà BHôMý ti.
     Ettha khandhà pa¤ca khandhÃ: (1) rÆpakkhandho, (2) vedanÃkkhandho, (3) sa¤¤Ãkkhandho, (4) sankhÃrakkhandho, (5) vi¤¤Ãïakkhandho ti.
                                   I
                             [RÆpakkhandho]
     Tattha yaæ ki¤ci sÅtÃdÅhi ruppanalakkhaïaæ dhammajÃtaæ, sabban taæ ekato katvà rÆpakkhandho ti veditabbaæ.
Tad-etaæ ruppanalakkhaïena ekavidhaæ pi, bhÆtopadÃya bhedato duvidhaæ. Tattha bhÆtarÆpaæ catubbidhaæ: pathavÅdhÃtu ÃpodhÃtu tejodhÃtu vÃyodhÃtÆ ti. TÃsaæ lakkhaïa-rasa-paccupaÂÂhÃnÃni catudhÃtuvavatthÃne vuttÃni; padaÂÂhÃnato pana tà sabbà pi avasesadhÃtuttayapadaÂÂhÃnÃ.


#<[page 444]>#
%<444                       XIV. Khandha-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  UpÃdÃrÆpaæ catuvÅsatividhaæ: cakkhu, sotaæ, ghÃnaæ, jivhÃ, kÃyo, rÆpaæ, saddo, gandho, raso, itthindriyaæ, purisindriyaæ, jÅvitindriyaæ, hadayavatthu, kÃyavi¤¤atti, vacÅvi¤¤atti, ÃkÃsadhÃtu, rÆpassa lahutÃ, rÆpassa mudutÃ, rÆpassa kamma¤¤atÃ, rÆpassa upacayo, rÆpassa santati, rÆpassa jaratÃ, rÆpassa aniccatÃ, kabaÊinkÃro ÃhÃro ti. Tattha rÆpÃbhighÃtÃrahabhÆtappasÃdalakkhaïaæ, daÂÂhukÃmatà - nidÃnakammasamuÂÂhÃnabhÆtappasÃdalakkhaïaæ và cakkhu, rÆpesu Ãvi¤janarasaæ, cakkhuvi¤¤Ãïassa ÃdhÃrabhÃvapaccupaÂÂhÃnaæ, daÂÂhukÃmatÃ-nidÃnakammajabhÆtapadaÂÂhÃnaæ. SaddÃbhighÃtarahabhÆtappasÃdalakkhaïaæ, sotukÃmatÃ-nidÃnakammasamuÂÂhÃnabhÆtappasÃdalakkhaïaæ và sotaæ, saddesu Ãvi¤janarasaæ, sotavi¤¤Ãïassa ÃdhÃrabhÃvapaccupaÂÂhÃnaæ, sotukÃmatÃ-nidÃnakammajabhÆtapadaÂÂhÃnaæ. GandhÃbhighÃtÃrahabhÆtappasÃdalakkhaïaæ, ghÃyitukÃmatÃ-nidÃnakammasamuÂÂhÃnabhÆtappasÃdalakkhaïaæ và ghÃnaæ, gandhesu Ãvi¤janarasaæ, ghÃnavi¤¤Ãïassa ÃdhÃrabhÃvapaccupaÂÂhÃnaæ, ghÃyitukÃmatÃ-nidÃnakammajabhÆtapadaÂÂhÃnaæ. RasÃbhighÃtÃrahabhÆtappasÃdalakkhaïÃ, sÃyitukÃmatÃ-nidÃnakammasamuÂÂhÃnabhÆtappasÃdaÊakkhaïà và jivhÃ, rasesu Ãvi¤janarasÃ, jivhÃvi¤¤Ãïassa ÃdhÃrabhÃvapaccupaÂÂhÃnÃ, sÃyitukÃmatÃ-nidÃnakammajabhÆtapadaÂÂhÃnÃ. PhoÂÂhabbÃbhighÃtÃrahabhÆtappasÃdalakkhaïo, phusitukÃmatÃ-nidÃnakammasamuÂÂhÃnabhÆtappasÃdalakkhaïo và kÃyo, phoÂÂhabbesu Ãvi¤janaraso kÃyavi¤¤Ãïassa ÃdhÃrabhÃvapaccupaÂÂhÃno, phusitukÃmatÃ-nidÃnakammajabhÆtapadaÂÂhÃno.
     Keci pana tejÃdhikÃnaæ bhÆtÃnaæ pasÃdo cakkhu, vÃyupathavÅ-ÃpÃdhikÃnaæ bhÆtÃnaæ pasÃdo sota-ghÃna-jivhÃ, kÃyo sabbesam pÅ ti vadanti. Apare tejÃdhikÃnaæ pasÃdo cakkhu, vivaravÃyu-Ãpa-pathavÃdhikÃnaæ sota-ghÃna-jivhÃkÃyà ti vadanti. Te vattabbÃ: suttaæ Ãharathà ti. Addhà suttam eva na dakkhissanti. Keci pan' ettha: tejÃdÅnaæ guïehi rÆpÃdÅhi anugayhabhÃvato ti kÃraïaæ dassenti.
Te vattabbÃ: ko pan' evam Ãha:- rÆpÃdayo tejÃdÅnaæ guïà ti?


#<[page 445]>#
%<                              RÆpakkhandho                            445>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  AvinibbhogavuttÅsu hi bhÆtesu: ayaæ imassa guïo, ayaæ imassa guïo ti na labbhà vattun ti. Athà pi vadeyyuæ: yathà tesu tesu sambhÃresu tassa tassa bhÆtassa adhikatÃya pathavÅ-ÃdÅnaæ sandhÃraïÃdÅni kiccÃni icchatha, evaæ tejÃdi-adhikesu sambhÃresu rÆpÃdÅnaæ adhikabhÃvadassanato icchitabbam etaæ rÆpÃdayo tesaæ guïà ti. Te vattabbÃ: iccheyyÃma yadi ÃpÃdhikassa Ãsavassa gandhato pathavÅ adhike kappÃse gandho adhikataro siyÃ, tejÃdhikassa ca uïhodakassa vaïïato sÅtudakassa vaïïo parihÃyetha.
Yasmà pan' etaæ ubhayam pi natthi, tasmà pahÃyeth' etam etesaæ nissayabhÆtÃnaæ visesakappanaæ. Yathà avisese pi ekakalÃpe bhÆtÃnaæ rÆparasÃdayo a¤¤ama¤¤aæ visadisà honti, evaæ cakkhupasÃdÃdayo avijjamÃne pi a¤¤asmiæ visesakÃraïe ti gahetabbam etaæ. Kiæ pana taæ yaæ a¤¤ama¤¤assa asÃdhÃraïaæ, kammam eva nesaæ visesakÃraïaæ, tasmà kammavisesato etesaæ viseso, na bhÆtavisesato. BhÆtavisese hi sati, pasÃdo va na uppajjati, samÃnÃnaæ hi pasÃdo, na visamÃnÃnan ti PorÃïÃ. Evaæ kammavisesato visesavantesu ca etesu ca cakkhusotÃdÅni asaæpattavisayagÃhakÃni attano nissayaæ anallÅnanissaye eva visaye vi¤¤ÃïahetuttÃ; ghÃna-jivhÃ-kÃyà sampattavisayagÃhakà nissayavasena c' eva saya¤ ca attano nissayaæ allÅne yeva visaye vi¤¤ÃïahetuttÃ.
     Cakkhu c' ettha yad-etaæ loke nÅlapakhumasamÃkiïïaæ kaïhasukkamaï¬alavicittaæ nÅluppaladalasannibhaæ cakkhÆ ti vuccati. Tassa sasambhÃracakkhuno setamaï¬alaparikkhittassa kaïhamaï¬alassa majjhe, abhimukhe ÂhitÃnaæ sarÅrasaïÂhÃnuppattipadese, sattasu picupaÂalesu ÃsittatelapicupaÂalÃni viya, satta akkhipaÂalÃni vyÃpetvÃ, dhÃraïanahÃpanamaï¬anavÅjanakiccÃhi catÆhi dhÃtÅhi khattiyakumÃro viya, sandhÃraïa-bandhana-paripÃcanasamudÅraïakiccÃhi catÆhi dhÃtÆhi katÆpakÃraæ, utucittÃhÃrehi upatthambhiyamÃnaæ, Ãyunà anupÃliyamÃnaæ, vaïïa-gandha-rasÃdÅhi parivutaæ, pamÃïato ÆkÃsiramattaæ, cakkhuvi¤¤ÃïÃdÅnaæ yathÃrahaæ vatthudvÃrabhÃvaæ sÃdhayamÃnaæ tiÂÂhati.


#<[page 446]>#
%<446                       XIV. Khandha-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Vuttam pi c' etam DhammasenÃpatinÃ:
          Yena cakkhupasÃdena rÆpÃni-m-anupassati
          parittaæ sukhumaæ etaæ ÆkÃsirasamÆpaman ti
     SasambhÃrasotabilassa anto tanutambalomÃcite anguliveÂhakasaïÂhÃne padese sotaæ, vuttappakÃrÃhi dhÃtÆhi katÆpakÃraæ, utucittÃhÃrehi upatthambhiyamÃnaæ, Ãyunà anupÃliyamÃnaæ, vaïïÃdÅhi parivutaæ, sotavi¤¤ÃïÃdÅnaæ yathÃrahaæ vatthudvÃrabhÃvaæ sÃdhayamÃnaæ tiÂÂhati.
     SasambhÃraghÃnabilassa anto ajapadasaïÂhÃne padese ghÃnaæ yathÃvuttappakÃr'-upakÃr'-upatthambhanÃnupÃlanaparivÃraæ ghÃnavi¤¤ÃïÃdÅnam yathÃrahaæ vatthudvÃrabhÃvaæ sÃdhayamÃnaæ tiÂÂhati.
     SasambhÃrajivhÃmajjhassa upari uppaladalaggasaïÂhÃne padese jivhÃ, yathÃvuttappakÃrupakÃrupatthambhanÃnupÃlanaparivÃrà jivhÃvi¤¤ÃïÃdÅnaæ yathÃrahaæ vatthudvÃrabhÃvaæ sÃdhayamÃnà tiÂÂhati.
     YÃvatà pana imasmiæ kÃye upÃdiïïarÆpaæ nÃma atthi, sabbattha kÃyo kappÃsapaÂale sneho viya vuttappakÃrupakÃrupatthambhanÃnupÃlanaparivÃro va hutvà kÃyavi¤¤ÃïÃdÅnaæ yathÃrahaæ vatthudvÃrabhÃvaæ sÃdhayamÃno tiÂÂhati.
     Vammika-udak-ÃkÃsa-gÃma-sÅvathikasankhÃta-sagocaraninnà viya ca ahi-suæsumÃra-pakkhÅ-kukkura-si[n]gÃlà rÆpÃdisagocaraninnà va ete cakkhÃdayo ti daÂÂhabbÃ. Tato paresu rÆpÃdisu cakkhupaÂihananalakkhaïaæ rÆpaæ, cakkhuvi¤¤Ãïassa visayabhÃvarasaæ, tass' eva gocarapaccupaÂÂhÃnaæ, catumahÃbhÆtapadaÂÂhÃnaæ. Yathà c' etaæ, tathà sabbÃni pi upÃdÃrÆpÃni. Yattha pana viseso atthi, tattha vakkhÃma.
     Tayidaæ nÅlaæ pÅtakan ti Ãdivasena anekavidhaæ.
     SotapaÂihananalakkhaïo saddo, sotavi¤¤Ãïassa visayabhÃvaraso, tass' eva gocarapaccupaÂÂhÃno, bherisaddho mudingasaddo ti Ãdinà nayena anekavidho.


#<[page 447]>#
%<                              RÆpakkhandho                            447>%
     GhÃnapaÂihananalakkhaïo gandho, ghÃnavi¤¤Ãïassa visayabhÃvaraso, tass' eva gocarapaccupaÂÂhÃno, mÆlagandho sÃragandho ti Ãdinà nayena anekavidho.
     JivhÃpaÂihananalakkhaïo raso, jivhÃvi¤¤Ãïassa visayabhÃvaraso, tass' eva gocarapaccupaÂÂhÃno, mÆlaraso khandharaso ti Ãdinà nayena anekavidho,
   ItthibhÃvalakkhaïaæ itthindriyaæ, itthÅ ti pakÃsanarasaæ,
itthilinganimittakuttÃkappÃnaæ kÃraïabhÃvapaccupaÂÂhÃnaæ. PurisabhÃvalakkhaïaæ purisindriyaæ, puriso ti pakÃsanarasaæ, purisalinganimittakuttÃkappÃnaæ kÃraïabhÃvapaccupaÂÂhÃnaæ. Tad-ubhayam pi, kÃyappasÃdo viya, sakalasarÅraæ vyÃpakam eva. Na ca kÃyapasÃdena ÂhitokÃse Âhitan ti và aÂÂhitokÃse Âhitan ti và ti vattabbataæ Ãpajjati. RÆparasÃdayo viya a¤¤ama¤¤asankaro natthi.
     SahajarÆpÃnupÃlanalakkhaïaæ jÅvitindriyaæ, tesaæ pavattanarasaæ, tesaæ yeva ÂhapanapaccupaÂÂhÃnaæ, yÃpayitabbabhÆtapadaÂÂhÃnaæ. Sante pi ca anupÃlanalakkhaïÃdimhi vidhÃne atthikkhaïe yeva taæ sahajarÆpÃni anupÃleti, udakaæ viya uppalÃdÅni. YathÃsakaæ paccayuppanne pi ca dhamme pÃleti, dhÃtÅ viya kumÃraæ; sayaæ pavattitadhammasambandhen' eva ca pavattati, niyÃmako viya; na bhangato uddham pavattati attano ca pavattayitabbÃna¤ ca abhÃvÃ. Na bhangakkhaïe Âhapeti sayaæ bhijjamÃnattÃ, khiyamÃno viya vaÂÂisneho dÅpasikhaæ. Na ca anupÃlanapavattanaÂÂhÃpanÃnubhÃvavirahitaæ yathÃvuttakkhaïe tassa tassa sÃdhanato daÂÂhabbaæ.
     ManodhÃtu-manovi¤¤ÃïadhatÆnaæ nissayalakkhaïaæ hadayavatthu, tÃsaæ yeva dhÃtÆnam ÃdhÃraïarasaæ, ubbahanapaccupaÂÂhÃnam, hadayassa anto kÃyagatÃ-satikathÃyaæ vuttappakÃraæ lohitaæ nissÃya sandhÃraïÃdikiccehi bhÆtehi katÆpakÃram, utucittÃhÃrehi upatthambhiyamÃnaæ, Ãyunà anupÃliyamÃnaæ, manodhÃtu-manovi¤¤ÃïadhÃtÆna¤ c' eva taæ-sampayuttadhammÃna¤ ca vatthubhÃvaæ sÃdhayamÃnaæ tiÂÂhati.
     AbhikkamÃdipavattakacittasamuÂÂhÃnavÃyodhÃtuyà sahajarÆpakÃyathambhanasandhÃraïacalanassa paccayo ÃkÃravikÃro kÃyavi¤¤atti,


#<[page 448]>#
%<448                       XIV. Khandha-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  adhippÃyappakÃsanarasÃ, kÃyavipphandanahetubhÃvapaccupaÂÂhÃnÃ, cittasamuÂÂhÃnavÃyodhÃtupadaÂÂhÃnÃ. Sà pan' esà kÃyavipphandanena adhippÃyavi¤¤Ãpanahetuttà saya¤ ca tena kÃyavipphandanasankhÃtena kÃyena vi¤¤eyyattà kÃyavinnattÅ ti vuccati. TÃya ca pana calitehi cittajarÆpehi abhisambandhÃnaæ utujÃdÅnaæ pi calanato abhikkamÃdayo pavattantÅ ti veditabbÃ.
     VacÅbhedappavattakacittasamuÂÂhÃna-pathÃvÅdhÃtuyà upÃdiïïaghaÂÂanassa paccayo ÃkÃravikÃro vacÅvi¤¤atti, adhippÃyappakÃsanarasÃ, vacÅghosahetubhÃvapaccupaÂÂhÃnÃ, cittasamuÂÂhÃnapathavÅdhÃtupadaÂÂhÃnÃ. Sà pan' esà vacÅghosena adhippÃyavi¤¤Ãpanahetuttà saya¤ ca kÃyavacÅghosasankhÃtÃya vÃcÃya vi¤¤eyyattà vacÅvi¤¤attÅ ti vuccati.
Yathà hi ara¤¤e ussÃpetvà baddhagosÅsÃdi udakanimittaæ disvÃ: udakam ettha atthÅ ti vi¤¤Ãyati, evaæ kÃyavipphandana¤ c' eva vacÅghosa¤ ca gahetvà kÃyavacÅvi¤¤attiyo pi vi¤¤Ãyanti.
     RÆpaparicchedalakkhaïà ÃkÃsadhÃtu, rÆpapariyantappakÃsanarasÃ, rÆpamariyÃdapaccupaÂÂhÃnÃ, asamphuÂÂhabhÃvacchiddavivarabhÃvapaccupaÂÂhÃnà và paricchinnarÆpapadaÂÂhÃnÃ. YÃya paricchinnesu rÆpesu idam ito uddhamadho-tiriyan ti ca hoti.
     AdandhatÃlakkhaïà rÆpassa lahutÃ, rÆpÃnaæ garubhÃvavinodanarasÃ, lahuparivattitÃpaccupaÂÂhÃnÃ, lahurÆpapadaÂÂhÃnÃ. AthaddhatÃlakkhaïà rÆpassa mudutÃ, rÆpÃnaæ thaddhabhÃvavinodanarasÃ, sabbakiriyÃsu avirodhità paccupaÂÂhÃnÃ, mudurÆpapadaÂÂhÃnÃ. SarÅrakiriyÃnukulakamma¤¤abhÃvalakkhaïà rÆpassa kamma¤¤atÃ, akamma¤¤atÃvinodanarasÃ, adubbalabhÃvapaccupaÂÂhÃnÃ, kamma¤¤arÆpapadaÂÂhÃnÃ. Età pana tisso na a¤¤ama¤¤aæ vijahanti. Evaæ sante pi, yo arogino viya, rÆpÃnaæ lahubhÃvo adandhatà lahuparivattippakÃro rÆpadandhattakaradhÃtukkhobhapaÂipakkhapaccayasamuÂÂhÃno, so rÆpavikÃro rÆpassa lahutÃ. Yo pana suparimadditacammass' eva rÆpÃnaæ mudubhÃvo sabbakiriyÃvisesesu vasavattanabhÃvamaddavappakÃro rÆpatthaddhattakara-dhÃtukkhobhapaÂipakkhapaccayasamuÂÂhÃno, so rÆpavikÃro rÆpassa mudutÃ.


#<[page 449]>#
%<                              RÆpakkhandho                            449>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Yo pana sudantasuvaïïass' eva rÆpÃnaæ kamma¤¤abhÃvo sarÅrakiriyÃnukulabhÃvappakÃro sarÅrakiriyÃnaæ ananukulakara-dhÃtukkhobhapaÂipakkhapaccayasamuÂÂhÃno, so rÆpavikÃro rÆpassa kamma¤¤atà ti evam etÃsaæ viseso veditabbo.
     ùcayalakkhaïo rÆpassa upacayo, pubbantato rÆpÃnaæ ummujjÃpanaraso, niyyÃtanapaccupaÂÂhÃno, paripuïïabhÃvapaccupaÂÂhÃno vÃ, upacitarÆpapadaÂÂhÃno. Pavattilakkhaïà rÆpassa santati, anuppabandhanarasÃ, anupacchedapaccupaÂÂhÃnÃ, anupabandhakararÆpapadaÂÂhÃnÃ. Ubhayam p' etaæ jÃtirÆpass' ev' Ãdhivacanaæ. ùkÃranÃnattato pana veneyyavasena ca upacayo santatÅ ti uddesadesanà katÃ.
Yasmà pan' ettha atthato nÃnattaæ natthi, tasmà imesaæ padÃnaæ niddese:- yo ÃyatanÃnaæ Ãcayo so rÆpassa upacayo; yo rÆpassa upacayo, sà rÆpassa santatÅ ti vuttaæ. AÂÂhakÃthÃyaæ pi Ãcayo nÃma nibbatti, upacayo nÃma va¬¬hi, santati nÃma pavattÅ ti vatvà nadÅtÅre khatakÆpa [ka] mhi udakuggamanakÃlo viya Ãcayo nibbatti, paripuïïakÃlo viya upacayo va¬¬hi, ajjhottharitvà gamanakÃlo viya santati pavattÅ ti upamà katÃ. UpamÃvasÃne ca evaæ kiæ kathitaæ hoti? ùyatanena Ãcayo kathito, Ãcayena Ãyatanaæ kathitan ti vuttaæ. Tasmà yà rÆpÃnaæ paÂhamÃbhinibbatti, sà Ãcayo; yà tesaæ upari a¤¤esam pi nibbattamÃnÃnaæ nibbatti sà va¬¬hi; ÃkÃrena upaÂÂhÃnato upacayo; yà tesam pi upari punappunaæ a¤¤esaæ nibbattamÃnÃnaæ nibbatti, sà anuppabandhÃkÃrena upaÂÂhÃnato santatÅ ti ca pavuccatÅ ti veditabbo.
     RÆpaparipÃkalakkhaïà jaratÃ, upanayanarasÃ, sabhÃvÃnapagame pi navabhÃvÃpagamapaccupaÂÂhÃnÃ, vÅhipurÃïabhÃvo viya, paripaccamÃnarÆpapadaÂÂhÃnÃ. Khaï¬iccÃdibhÃvena dantÃdisu vikÃradassanato idaæ pakaÂajaraæ sandhÃya vuttaæ. ArÆpadhammÃnaæ pana paÂicchannajarà nÃma hoti. Tassà esa vikÃro natthi. Yà ca pathavÅ-udaka-pabbata-candima-suriyÃdisu avÅci jarà nÃma.


#<[page 450]>#
%<450                       XIV. Khandha-niddeso>%
     Paribhedalakkhaïà rÆpassa aniccatÃ, saæsÅdanarasÃ, khayavayapaccupaÂÂhÃnÃ, paribhijjamÃnarÆpapadaÂÂhÃnÃ.
     OjÃlakkhaïo kabaÊinkÃro ÃhÃro, rÆpÃharaïaraso, upatthambhanapaccupaÂÂhÃno, kabaÊaæ katvà ÃharitabbavatthupadaÂÂhÃno. YÃya ojÃya sattà yÃpenti tassà etaæ adhivacanaæ.
     ImÃni tÃva pÃÊiyaæ ÃgatarÆpÃn' eva. AÂÂhakathÃyam pana balarÆpaæ, sambhavarÆpaæ, jÃtirÆpaæ, rogarÆpaæ, ekaccÃnaæ matena middharÆpan ti evaæ a¤¤Ãni pi rÆpÃni ÃharitvÃ: addhà munÅ 'si sambuddho, natthi nÅvaraïà tavà ti ÃdÅni vatvà middharÆpaæ tÃva natthi yevà  Âikkhittaæ.
Itaresu rogarÆpaæ jaratÃ-aniccatÃ-gahaïena gahitam eva, jÃtirÆpaæ upacaya-santatigahaïena, sambhavarÆpaæ ÃpodhÃtugahaïena, balarÆpaæ vÃyodhÃtugahaïena gahitam eva.
Tasmà tesu ekaæ pi visuæ natthÅ ti sanniÂÂhÃnaæ kataæ.
Iti idaæ catuvÅsatividhaæ upÃdÃrÆpaæ pubbe vuttaæ catubbidhaæ bhÆtarÆpa¤ cà ti aÂÂhavÅsatividhaæ rÆpaæ hoti anÆnam-anadhikaæ.
     Taæ sabbam pi na hetu, ahetukaæ, hetuvippayuttaæ, sappaccayaæ, lokiyaæ, sÃsavam evà ti Ãdinà nayena ekavidhaæ; ajjhattikaæ, bÃhiraæ, oÊÃrikaæ sukhumaæ, dÆre santike, nipphannaæ anipphannaæ, pasÃdarÆpaæ na-pasÃdarÆpaæ, indriyaæ anindriyaæ, upÃdiïïam anupÃdiïïan ti Ãdivasena duvidhaæ.
     Tattha cakkhÃdipa¤cavidhaæ attabhÃvam adhikiccapavattattà ajjhattikaæ. Sesaæ tato bÃhirattà bÃhiraæ. CakkhÃdÅni nava ÃpodhÃtuvajj[it]à tisso dhÃtuyo cà ti dvÃdasavidhaæ, ghaÂÂanavasena gahetabbato oÊÃrikaæ. Sesaæ tato viparÅtattà sukhumaæ. Yaæ sukhumaæ tad-eva duppaÂivijjhasabhÃvattà dÆre. Itaraæ supaÂivijjhasabhÃvattà santike.
Catasso dhÃtuyo, cakkhÃdÅni terasa, kabaÊinkÃrÃharo cà ti aÂÂhÃrasavidhaæ rÆpaæ paricchedavikÃralakkhaïabhÃvaæ atikkamitvà sabhÃven' eva pariggahetabbato nipphannaæ.
Sesaæ tabbiparÅtatÃya anipphannaæ. CakkhÃdipa¤cavidhaæ rÆpÃdÅnam gahaïapaccayabhÃvena, ÃdÃsatalaæ viya, vippasannattà pasÃdarÆpaæ. Itaraæ tato viparÅtattà napasÃdarÆpaæ.


#<[page 451]>#
%<                              RÆpakkhandho                            451>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  PasÃdarÆpam eva itthindriyÃdittayena saddhiæ adhipatiyaÂÂhena indriyaæ. Sesaæ tato viparÅtattà anindriyaæ. Yaæ kammajan ti parato vakkhÃma; taæ kammena upÃdiïïattà upÃdiïïaæ. Sesaæ tato viparÅtattà anupÃdiïïaæ.
     Puna sabbam eva rÆpaæ sanidassanakammajÃdÅnaæ tikÃnaæ vasena tividhaæ hoti. Tattha oÊÃrike rÆpaæ sanidassana-sappaÂighaæ; sesaæ anidassana-sappaÂighaæ. Sabbam pi sukhumaæ anidassana-appaÂighaæ. Evaæ tÃva sanidassanattikavasena tividhaæ. KammajÃdittikavasena pana kammato jÃtaæ kammajaæ; tad-a¤¤apaccayajÃtaæ akammajaæ; na kutoci jÃtaæ neva kammajaæ nÃkammajaæ. Cittato jÃtaæ cittajaæ; tad-a¤¤apaccayajÃtaæ acittajaæ; na kutoci jÃtaæ neva cittajaæ nÃcittajaæ. ùhÃrato jÃtaæ ÃhÃrajaæ; tad-a¤¤apaccayajÃtaæ anÃhÃrajaæ; na kutoci jÃtaæ neva ÃhÃrajaæ na anÃhÃrajaæ. Ututo jÃtaæ utujaæ; tad-a¤¤apaccayajÃtaæ anutujaæ; na kutoci jÃtaæ neva utujam na anutujan ti evaæ kammajÃdittikavasena tividhaæ.
     Puna diÂÂhÃdirÆparÆpÃdivatthÃdicatukkavasena catubbidhaæ. Tattha rÆpÃyatanaæ diÂÂhaæ nÃma dassanavisayattÃ; saddÃyatanaæ sutaæ nÃma savanavisayattÃ; gandha-rasaphoÂÂhabbattayaæ mutaæ nÃma sampattagÃhaka-indriyavisayattÃ; sesaæ vi¤¤Ãtaæ nÃma vi¤¤Ãïass' eva visayattà ti evaæ tÃva diÂÂhÃdicatukkavasena catubbidhaæ.
     NipphannarÆpaæ pan' ettha rÆpa-rÆpaæ nÃma; ÃkÃsadhÃtu paricchedarÆpaæ nÃma; kÃyavi¤¤Ãtti-Ãdi kamma¤¤atà pariyantavikÃrarÆpaæ nÃma; jÃtijarÃbhangaæ lakkhaïarÆpaæ nÃmà ti evaæ rÆparÆpÃdicatukkavasena catubbidhaæ.
Yaæ pan' ettha hadayarÆpaæ nÃma taæ vatthu, na dvÃraæ; vi¤¤attidvayaæ dvÃraæ, na vatthu; pasÃdarÆpaæ vatthu ceva dvÃra¤ ca; sesaæ neva vatthu na dvÃran ti, evaæ vatthÃdicatukkavasena catubbidhaæ.
     Puna ekajaæ dvijam tijaæ catujaæ na kutoci jatÃn ti imesaæ vasena pa¤cavidhaæ. Tattha kammajam eva cittajam eva ca ekajaæ nÃma. Tesu saddhiæ hadayavatthunà indriyarÆpaæ kammajam eva. Vi¤¤attidvayaæ cittajam eva. Yaæ pana cittato ca ututo ca jÃtaæ taæ dvijaæ nÃma; taæ saddÃyatanam eva. Yaæ utucittÃhÃrehi jÃtam taæ tijaæ nÃma; taæ pana lahutÃdittayam eva.


#<[page 452]>#
%<452                       XIV. Khandha-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Yaæ catÆhi pi kammÃdÅhi jÃtaæ taæ catujaæ nÃma. Taæ lakkhaïarÆpavajjaæ avasesaæ hoti. LakkhaïarÆpaæ pana na kutoci jÃtaæ. KasmÃ? Na hi uppÃdassa uppÃdo atthi.
Uppannassa ca paripÃkabhedamattaæ itaradvayaæ. Yam pi rÆpÃyatanaæ saddÃyatanaæ gandhÃyatanaæ rasÃyatanaæ phoÂÂhabbÃyatanaæ ÃkÃsadhÃtu ÃpodhÃtu rÆpassa lahutà rÆpassa mudutà rÆpassa kamma¤¤atà rÆpassa upacayo rÆpassa santati kabaÊinkÃro ÃhÃro: ime dhammà cittasamuÂÂhÃnà ti Ãdisu jÃtiyà kutoci jÃtattaæ anu¤¤Ãtaæ, taæ rÆpajanakapaccayÃnaæ kiccÃnubhÃvakkhaïe diÂÂhattà ti veditabbaæ.
               Idaæ tÃva rÆpakkhandhe vitthÃrakathÃmukhaæ.
                           [Vi¤¤Ãïakkhandho]
     Itaresu pana yaæ ki¤ci vedayitalakkhaïaæ, sabban taæ ekato katvà vedanÃkkhandho, yaæ ki¤ci sa¤jÃnanalakkhaïaæ sabban taæ ekato katvà sa¤¤Ãkkhandho, yaæ ki¤ci abhisankharaïalakkhaïaæ sabban taæ ekato katvà sankhÃrakkhandho, yaæ kinci vijÃnanalakkhaïaæ sabban taæ ekato katvà vi¤¤Ãïakkhandho veditabbo. Tattha yasmà vi¤¤Ãïakkhandhe vi¤¤Ãte, itare suvi¤¤eyyà honti, tasmà vi¤¤Ãïakkhandhaæ Ãdiæ katvà vaïïanaæ karissÃma.
     Yaæ ki¤ci vijÃnanalakkhaïaæ, sabban taæ ekato katvà vi¤¤Ãïakkhandho veditabbo ti hi vuttaæ, ki¤ ca vijÃnanalakkhaïaæ vi¤¤Ãïaæ? Yath' Ãha:- VijÃnÃti vijÃnÃtÅ ti kho Ãvuso, tasmà vi¤¤Ãïan ti vuccatÅ ti. Vi¤¤Ãïaæ, cittaæ, mano ti atthato ekaæ. Tad-etaæ vijÃnanalakkhaïena sabhÃvato ekavidhaæ pi, jÃtivasena tividhaæ: kusalam akusalaæ avyÃkata¤ ca. Tattha kusalaæ bhÆmibhedato catubbidhaæ:
kÃmÃvacaraæ rÆpÃvacaraæ arÆpÃvacaraæ lokuttara¤ ca.
     Tattha kÃmÃvacaraæ: somanassupekkhà ¤ÃïasankhÃrabhedato aÂÂhavidhaæ; seyyathÅdaæ: (A) somanassasahagataæ, (B) ¤Ãïasampayuttaæ, (c) asankhÃraæ, (C) sasankhÃra¤ ca; tathà (b) ¤Ãïavippayuttaæ; (D) upekkhÃsahagataæ, (B) ¤Ãïasampayuttaæ, (c) asankhÃraæ, (C) sasankhÃra¤ ca;


#<[page 453]>#
%<                           Vi¤¤Ãïakkhandho                           453>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tathà (b) ¤Ãïavippayuttaæ. (ABc) Yadà hi deyyadhamma-paÂiggÃhakÃdisampattiæ a¤¤aæ và somanassahetuæ Ãgamma haÂÂhapahaÂÂho, atthi dinnan ti Ãdinayappavattaæ sammÃdiÂÂhiæ purakkhatvà asaæsÅdanto anussÃhito parehi dÃnÃdÅni pu¤¤Ãni karoti, tadà 'ssa somanassasahagataæ ¤Ãïasampayuttaæ cittaæ asankhÃraæ hoti. (ABC) Yadà pana vuttanayena haÂÂhatuÂÂho sammÃdiÂÂhiæ purakkhatvà amuttacÃgatÃdivasena saæsÅdamÃno va parehi và ussÃhito karoti tadà 'ssa tad-eva cittaæ sasankhÃraæ hoti. Imasmiæ hi atthe sankhÃro ti etaæ attano và paresaæ và vasena pavattassa pubbapayogassà 'dhivacanaæ. (Abc) Yadà pana ¤Ãtijanassa paÂipattidassanena jÃtaparicayà bÃladÃrakà bhikkhÆ disvà somanassajÃtà sahasà ki¤cideva hatthagataæ dadanti và vandanti vÃ, tadà tatiyaæ cittaæ uppajjati.
(AbC) Yadà pana: detha! vandathà ti! ¤ÃtÅhi ussÃhità evaæ paÂipajjanti, tadà catutthaæ cittaæ uppajjati. (DBc, &c.) Yadà pana deyyadhammapaÂiggÃhakÃdÅnaæ asampattiæ a¤¤esaæ và somanassahetÆnaæ abhÃvaæ Ãgamma catÆsu pi vikappesu somanassarahità honti, tadà sesÃni cattÃri upekkhÃsahagatÃni uppajjantÅ ti. Evaæ somanassupekkhäÃïasankhÃrabhedato aÂÂhavidhaæ kÃmÃvacarakusalaæ veditabbaæ.
     RÆpÃvacaraæ pana jhÃnangayogabhedato pa¤cavidhaæ hoti; seyyathÅdam:- Vitakka-vicÃra-pÅti-sukha-samÃdhiyuttaæ paÂhamaæ, atikkantavitakkaæ dutiyaæ, tato atikkantavicÃraæ tatiyaæ,tato virattapÅtikaæ catutthaæ, atthangatasukhaæ upekkhÃsamÃdhiyuttaæ pa¤caman ti.
     ArÆpÃvacaraæ catunnaæ ÃruppÃnaæ yogavasena catubbidhaæ; vuttappakÃrena hi ÃkÃsÃna¤cÃyatanajjhÃnena sampayuttaæ paÂhamaæ, vi¤¤Ãïa¤cÃyatanÃdÅhi dutiyatatiyacatutthÃni.
     Lokuttaraæ catumaggasampayogato catubbidhan ti evaæ tÃva kusalavi¤¤Ãïam eva ekavÅsatividhaæ hoti.


#<[page 454]>#
%<454                       XIV. Khandha-niddeso>%
     Akusalaæ pana bhÆmito ekavidhaæ: kÃmÃvacaram eva, mÆlato tividhaæ: lobhamÆlaæ dosamÆlaæ mohamÆla¤ ca.
Tattha lobhamÆlaæ somanassupekkhÃdiÂÂhigatasankhÃrabhedato aÂÂhavidhaæ; seyyathÅdaæ: somanassasahagataæ diÂÂhigatasampayuttaæ asankhÃraæ sasankhÃra¤ ca; tathà diÂÂhigatavippayuttaæ; upekkhÃsahagataæ diÂÂhigatasampayuttaæ asankhÃraæ sasankhÃra¤ ca; tathà diÂÂhigatavippayuttaæ. Yadà hi: natthi kÃmesu ÃdÅnavo ti Ãdinà nayena micchÃdiÂÂhiæ purakkhatvà haÂÂhatuÂÂho kÃme và paribhu¤jati diÂÂhamangalÃdÅni và sÃrato pacceti sabhÃvatikkhen' eva anussÃhitena cittena, tadà paÂhamaæ akusalacittaæ uppajjati; yadà mandena samussÃhitena cittena, tadà dutiyaæ; yadà micchÃdiÂÂhiæ apurakkhatvà kevalaæ haÂÂhatuÂÂho methunaæ và sevati, parasampattiæ và abhijjhÃyati, parabhaï¬aæ và harati sabhÃvatikkhen' eva anussÃhitena cittena, tadà tatiyaæ; yadà mandena samussÃhitena cittena, tadà catutthaæ. Yadà pana kÃmÃnaæ và asampattiæ Ãgamma a¤¤esaæ và somanassahetÆnam abhÃvena catÆsu pi vikappesu somanassarahità honti, tadà sesÃni cattÃri upekkhÃsahagatÃni uppajjantÅ ti evaæ somanassupekkhÃdiÂÂhigata-sankhÃrabhedato aÂÂhavidhaæ lobhamÆlaæ veditabbaæ. DosamÆlaæ pana domanassasahagataæ paÂighasampayuttaæ asankhÃraæ sasankhÃran ti duvidham eva hoti.
Tassa pÃïÃtipÃtÃdisu tikkhamandappavattikÃle pavatti veditabbÃ. MohamÆlaæ upekkhÃsahagataæ vicikicchÃsampayuttaæ uddhaccasampayutta¤ cà ti duvidhaæ. Tassa sanniÂÂhÃnavikkhepakÃle pavatti veditabbà ti evaæ akusalavi¤¤Ãïaæ dvÃdasavidhaæ hoti.
     AvyÃkataæ jÃtibhedato duvidhaæ: vipÃkaæ, kiriya¤ ca.
Tattha vipÃkaæ bhÆmito catubbidhaæ: kÃmÃvacaraæ, rÆpÃvacaraæ, arÆpÃvacaraæ, lokuttara¤ ca. Tattha kÃmÃvacaraæ duvidhaæ: kusalavipÃkaæ, akusalavipÃka¤ ca.
KusalavipÃkam pi duvidhaæ: ahetukaæ, sahetuka¤ ca.
     Tattha alobhÃdivipÃkahetuvirahitaæ ahetukaæ. Taæ cakkhuvi¤¤Ãïaæ, sota-ghÃna-jivhÃ-kÃyavi¤¤Ãïaæ sampaÂicchanakiccà manodhÃtu, santÅraïÃdikiccà dve, manovi¤¤ÃïadhÃtuyo cà ti aÂÂhavidhaæ.


#<[page 455]>#
%<                            Vi¤¤Ãïakkhandho                           455>%
     Tattha cakkhusannissita-rÆpavijÃnanalakkhaïaæ cakkhuvi¤¤Ãïaæ, rÆpamattÃrammaïarasaæ, rÆpÃbhimukhabhÃvapaccupaÂÂhÃnaæ, rÆpÃrammaïÃya kiriyamanodhÃtuyà apagamapadaÂÂhÃnaæ. SotÃdisannissita-saddÃdivijÃnanalakkhaïÃni sotaghÃnajivhÃkÃyavi¤¤ÃïÃni, saddÃdimattÃrammaïarasÃni, saddÃdi-abhimukhabhÃvapaccupaÂÂhÃnÃni, saddÃrammaïÃdÅnam kiriyamanodhÃtÆnaæ apagamapÃdaÂÂhÃnÃni.
Cakkhuvi¤¤aïÃdÅnaæ anantaraæ rÆpÃdivijÃnanalakkhaïà manodhÃtu, rÆpÃdisampaÂicchanarasÃ, tathÃbhÃvapaccupaÂÂhÃnÃ, cakkhuvi¤¤ÃïÃdi-apagamapadaÂÂhÃnÃ. AhetukavipÃkà saÊÃrammaïavijÃnanalakkhaïÃ, duvidhà pi santÅraïÃdikiccà manovi¤¤ÃïadhÃtu, santÅraïÃdirasÃ, tathÃbhÃva paccupaÂÂhÃnà hadayavatthupadaÂÂhÃnÃ. SomanassupekkhÃyogato pana dvipa¤caÂÂhÃnabhedato ca tassà bhedo.
EtÃsu hi ekà ekantam-iÂÂhÃrammaïapavatti-sabbhÃvato somanassasampayuttà hutvà santÅraïa-tadÃrammaïavasena pa¤cadvÃre c' eva javanÃvasÃne ca pavattanato dviÂÂhÃnà hoti. Ekà iÂÂhamajjhattÃrammaïe pavatti-sabbhÃvato upekkhÃsampayuttà hutvà santÅraïa-tadÃrammaïa-paÂisandhibhavanga-cutivasena pavattanato pa¤caÂÂhÃnà hoti. AÂÂhavidham pi c' etaæ ahetukavipÃkavi¤¤Ãïaæ niyatÃniyatÃrammaïattà duvidhaæ. UpekkhÃsukhasomanassabhedato tividhaæ. Vi¤¤Ãïapa¤cakaæ h' ettha niyatÃrammaïaæ yathÃkkamaæ rÆpÃdisu yeva pavattito; sesaæ saniyatÃrammaïaæ.
Tatra hi manodhÃtu pa¤casu pi rÆpÃdisu pavattati, manovi¤¤ÃïadhÃtu-dvayaæ chasÆ ti. KÃyavi¤¤Ãïaæ pan' ettha sukhayuttaæ. DviÂÂhÃnà manovi¤¤ÃïadhÃtu somanassayuttÃ; sesaæ upekkhÃyuttan ti evaæ tÃva kusalavipÃkaahetukaæ aÂÂhavidhaæ veditabbaæ.
     AlobhÃdivipÃkahetusampayuttaæ pana sahetukaæ. Taæ kÃmÃvacarakusalaæ viya somanassÃdibhedato aÂÂhavidhaæ.
Yathà pana kusalaæ dÃnÃdivasena chasu Ãrammaïesu pavattati, na idaæ tathÃ. Idaæ hi paÂisandhi-bhavangacuti-tadÃrammaïavasena parittadhammapariyÃpannesu yeva chasu Ãrammaïesu pavattati. SankhÃrÃsankhÃrabhÃvo pan' ettha ÃgamanÃdivasena veditabbo. SampayuttadhammÃna¤ ca visese asati pi ÃdÃsatalÃdisu mukhanimittaæ viya nirussÃhaæ vipÃkaæ,


#<[page 456]>#
%<456                      XIV. Khandha-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  mukhaæ viya sa-ussÃhaæ kusalan ti veditabbaæ. Kevalaæ hi akusalavipÃkaæ ahetukam eva.
Taæ cakkhuvi¤¤Ãïaæ sotaghÃnajivhÃkÃyavi¤¤Ãïaæ sampaÂicchanakiccà manodhÃtu santÅraïÃdikiccÃ-pa¤caÂÂhÃnà manovi¤¤ÃïadhÃtÆ ti sattavidhaæ. Taæ lakkhaïÃdito kusalÃhetukavipÃke, vuttanayen' eva veditabbaæ. Kevalaæ hi kusalavipÃkÃni iÂÂha-iÂÂhamajjhattÃrammaïÃni; imÃni aniÂÂha-aniÂÂhamajjhattÃrammaïÃni. TÃni ca upekkhÃsukhasomanassabhedato tividhÃni; imÃni dukkha-upekkhÃvasena duvidhÃni. Ettha hi kÃyavi¤¤Ãïaæ dukkhasahagatam eva; sesÃni upekkhÃsahagatÃni. Sà ca tesu upekkhà hÅnà dukkhaæ viya nÃtitikhiïÃ; itaresu upekkhà païÅtà sukhaæ viya nÃtitikhiïÃ. Iti imesaæ sattannaæ akusalavipÃkÃnaæ purimÃna¤ ca soÊasannaæ kusalavipÃkÃnam vasena kÃmÃvacaraæ vipÃkavi¤¤Ãïaæ tevÅsatividhaæ.
     RÆpÃvacaraæ pana kusalaæ viya pa¤cavidhaæ. Kusalaæ pana samÃpattivasena javanavÅthiyaæ pavattati. Idaæ upapattiyaæ paÂisandhibhavanga-cuti-vasena.
     Yathà ca rÆpÃvacaram, evaæ arÆpÃvacaraæ pi kusalaæ viya catubbidhaæ. Pavattibhedo pi 'ssa rÆpÃvacare vuttanayo eva.
     LokuttaravipÃkaæ catumaggayuttacittaphalattà catubbidhaæ. Taæ maggavÅthivasena ceva phalasamÃpattivasena ca dvidhà pavattati.
     Evaæ sabbam pi catÆsu bhÆmÅsu chattiæsavidhaæ vipÃkavi¤¤Ãïaæ hoti.
     Kiriyaæ pana bhÆmibhedato tividhaæ kÃmÃvacaraæ rÆpÃvacaraæ arÆpÃvacara¤ ca. Tattha kÃmÃvacaraæ duvidhaæ: ahetukaæ sahetuka¤ ca. Tattha alobhÃdikiriyà hetuvirahitaæ ahetukaæ. Taæ manodhÃtu-manovi¤¤ÃïadhÃtubhedato duvidhaæ. Tattha cakkhuvi¤¤ÃïÃdipurecararÆpÃdivijÃnanalakkhaïà manodhÃtu, ÃvajjanarasÃ, rÆpÃdi-abhimukhabhÃvapaccupaÂÂhÃnÃ, bhavangavicchedapadaÂÂhÃnÃ.
Sà upekkhà yuttà va hoti. Manovi¤¤ÃïadhÃtu pana duvidhÃ: sÃdhÃraïÃ, asÃdhÃraïà ca.


#<[page 457]>#
%<                            Vi¤¤Ãïakkhandho                       457>%
     Tattha sÃdhÃraïà upekkhÃsahagatà hetukakiriyà saÊÃrammaïavijÃnanalakkhaïÃ, kiccavasenapa¤cadvÃramanodvÃresu voÂÂhapanÃvajjanarasÃ, tathÃbhÃvapaccupaÂÂhÃnÃ, ahetukavipÃkamanovi¤¤ÃïadhÃtu-bhayangÃnam a¤¤atarÃpagamapadaÂÂhÃnÃ. AsÃdhÃraïà somanassasahagatà hetukakiriyà saÊÃrammaïavijÃnanalakkhaïÃ, kiccavasena arahataæ anuÊÃresu vatthÆsu hasituppÃdanarasÃ, tathÃbhÃvapaccupaÂÂhÃnÃ, ekantato hadayavatthupadaÂÂhÃnà ti. Iti kÃmÃvacarakiriyaæ ahetukaæ tividhaæ. Sahetukaæ pana somanassÃdibhedato, kusalaæ viya, aÂÂhavidhaæ. Kevalaæ hi kusalaæ sekhaputhujjanÃnaæ uppajjati, idaæ arahataæ yevà ti ayam ettha viseso. Evaæ tÃva kÃmÃvacaraæ ekÃdasavidhaæ, rÆpÃvacaraæ pana arÆpÃvacara¤ ca kusalaæ viya pa¤cavidhaæ catubbidha¤ ca hoti. Arahataæ uppattivasen' eva c' assa kusalato viseso veditabbo ti. Evaæ sabbam pi tÅsu bhÆmÅsu vÅsatividhaæ kiriyÃvi¤¤Ãïaæ hoti. Iti ekavÅsati kusalÃni dvÃdasÃkusalÃni chattiæsa vipÃkÃni vÅsati kiriyÃnÅ ti sabbÃni pi ekÆnanavutivi¤¤ÃïÃni honti.
     YÃni paÂisandhi-bhavang'-Ãvajjana-dassana-savana-ghÃyana-sÃyana-phusana-sampaÂicchana-santÅraïa-voÂÂhapana-javana-tadÃrammaïa-cutivasena cuddasahi ÃkÃrehi pavattanti.
Kathaæ? Yadà hi aÂÂhannaæ kÃmÃvacarakusalÃnaæ ÃnubhÃvena devamanussesu sattà nibbattanti, tadà nesaæ maraïakÃle paccupaÂÂhitaæ kamma-kammanimitta-gatinimittÃnaæ a¤¤ataraæ Ãrammaïaæ katvà aÂÂhasahetukakÃmÃvacaravipÃkÃni manussesu paï¬akÃdibhÃvaæ ÃpajjamÃnÃnaæ dubbaladvihetukakusalavipÃka-upekkhÃsahagatà ahetuvipÃkamanovi¤¤ÃïadhÃtu cà ti paÂisandhivasena nava vipÃkacittÃni pavattanti. Yadà rÆpÃvacarÃrÆpÃvacarakusalÃnubhÃvena rÆpÃrÆpabhavesu nibbattanti, tadà nesaæ maraïakÃle paccupaÂÂhitaæ kamma-kammanimittam eva Ãrammaïaæ katvà nava rÆpÃrÆpÃvacaravipÃkÃni paÂisandhivasena pavattanti.
Yadà pana akusalÃnubhÃvena apÃye nibbattanti, tadà nesaæ maraïakÃle paccupaÂÂhitaæ kamma-kammanimittagatinimittÃnaæ a¤¤ataraæ Ãrammaïaæ katvà ekà akusalavipÃkÃhetumanovi¤¤ÃïadhÃtu paÂisandhivasena pavattatÅ ti evaæ tÃv' ettha ekÆnavÅsatiyà vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ paÂisandhivasena pavatti veditabbÃ.


#<[page 458]>#
%<458                       XIV. Khandha-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  PaÂisandhivi¤¤Ãïe pana niruddhe, taæ taæ paÂisandhivi¤¤Ãïam-anubandhamÃnaæ tassa tass' eva kammassa vipÃkabhÆtaæ tasmiæ yeva Ãrammaïe tÃdisam eva bhavangavi¤¤Ãïaæ nÃma pavattati. Puna pi tÃdisan ti evaæ asati, santÃnavinivattake a¤¤asmiæ cittuppÃde, nadÅsotaæ viya, supinaæ apassato niddokkamanakÃlÃdisu aparimÃïasankhyam pi pavattati yevà ti evaæ tesaæ yeva vi¤¤ÃïÃnaæ bhavangavasenà pi pavatti veditabbÃ.
Evaæ pavatte pana bhavangasantÃne, yadà sattÃnaæ indriyÃni ÃrammaïagahaïakkhamÃni honti, tadà cakkhuss' ÃpÃthagate rÆpe rÆpaæ paÂicca cakkhupasÃdassa ghaÂÂanà hoti.
Tato ghaÂÂanÃnubhÃvena bhavangacalanaæ hoti. Atha niruddhe bhavange tad-eva rÆpaæ Ãrammaïaæ katvÃ, bhavangaæ vicchindamÃnà viya, Ãvajjanakiccaæ sÃdhayamÃnà kiriyamanodhÃtu uppajjati. SotadvÃrÃdisu pi es' eva nayo.
ManodvÃre pana chabbidhe pi Ãrammaïe ÃpÃthagate bhavangacalanÃnantaraæ bhavangaæ vicchindamÃnà viya Ãvajjanakiccaæ sÃdhayamÃnà ahetukakiriyamanovi¤¤ÃïadhÃtu uppajjati upekkhÃsahagatà ti evaæ dvinnaæ kiriyavi¤¤ÃïÃnaæ Ãvajjanavasena pavatti veditabbÃ. ùvajjanÃnantaraæ pana cakkhudvÃre tÃva dassanakiccaæ sÃdhayamÃnaæ cakkhupasÃdavatthukaæ cakkhuvi¤¤Ãïaæ sotadvÃrÃdisu savanÃdikiccaæ sÃdhayamÃnÃni sotaghÃnajivhÃkÃyavi¤¤ÃïÃni pavattanti.
     TÃni iÂÂha-iÂÂhamajjhattesu visayesu kusalavipÃkÃni, aniÂÂha-anitthamajjhattesu visayesu akusalavipÃkÃnÅ ti evaæ dasannaæ vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ dassanasavanaghÃyanasÃyanaphusanavasena pavatti veditabbÃ.
     Cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtuyà uppajjitvà niruddhasamanantarà uppajjati cittaæ mano mÃnasaæ ... tajjà manodhÃtÆ ti Ãdi vacanato pana cakkhuvi¤¤ÃïÃdÅnam anantarà tesaæ yeva visayaæ sampaÂicchamÃnÃ, kusalavipÃkÃnantaraæ kusalavipÃkÃ, akusalavipÃkÃnantaraæ akusalavipÃkà manodhÃtu uppajjati:


#<[page 459]>#
%<                            Vi¤¤Ãïakkhandho                           459>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ - evaæ dvinnaæ vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ sampaÂicchanavasena pavatti veditabbÃ.
     ManodhÃtuyà pi uppajjitvà niruddhasamanantarà uppajjati cittaæ mano mÃnasaæ . . . tajjà manovi¤¤ÃïadhÃtÆ ti vacanato pana manodhÃtuyà sampaÂicchitam eva visayaæ santÅrayamÃnà akusalavipÃkamanodhÃtuyà anantarà akusalavipÃkÃ, kusalavipÃkÃya anantarà iÂÂhÃrammaïe somanassasahagatÃ, iÂÂhamajjhatte upekkhÃsahagatà uppajjati vipÃkahetukamanovi¤¤ÃïadhÃtÆ ti evaæ tiïïaæ vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ santÅraïavasena pavatti veditabbÃ.
     SantÅraïÃnantaraæ pana tam eva visayaæ vavatthÃpayamÃnà uppajjati kiriyÃhetukamanovi¤¤ÃïadhÃtu upekkhÃsahagatà ti evaæ ekass' eva kiriyavi¤¤Ãïassa voÂÂhapanavasena pavatti veditabbÃ. VoÂÂhapanÃnantaraæ pana sace mahantaæ hoti rÆpÃdi-Ãrammaïaæ, atha yathÃ-vavatthÃpite visaye aÂÂhannaæ và kÃmÃvacarakusalÃnaæ dvÃdasannaæ và akusalÃnaæ navannaæ và avasesakÃmÃvacarakiriyÃnaæ a¤¤ataravasena cha, satta và javanÃni javanti.
Eso tÃva pa¤cadvÃre nayo; manodvÃre pana manodvÃrÃvajjanÃnantaraæ tÃni yeva.
     GotrabhÆto uddhaæ rÆpÃvacarato pa¤ca kusalÃni pa¤ca kiriyÃni, arÆpÃvacarato cattÃri kusalÃni cattÃri kiriyÃni, lokuttarato cattÃri maggacittÃni cattÃri phalacittÃnÅ ti imesu yaæ yaæ laddhapaccayaæ hoti taæ taæ javatÅ ti evaæ pa¤capa¤¤ÃsÃya kusalÃkusalakiriyavipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ javanavasena pavatti veditabbÃ.
     JavanÃvasÃne pana sace pa¤cadvÃre atimahantaæ manodvÃre ca vibhÆtamÃrammaïaæ hoti, atha kÃmÃvacarasattÃnaæ kÃmÃvacarajavanÃvasÃne iÂÂhÃrammaïÃdÅnaæ purimakammajavanacittÃdÅna¤ ca vasena yo yo paccayo laddho hoti tassa tassa vasena aÂÂhasu sahetuka-kÃmÃvacaravipÃkesu tÅsu vipÃkÃhetuka-manovi¤¤ÃïadhÃtÆsu ca a¤¤ataraæ paÂisotagataæ nÃvaæ anubandhamÃnaæ ki¤ci antaraæ udakam iva bhavangass' Ãrammaïato a¤¤asmiæ Ãrammaïe javitaæ javanam-anubandhaæ dvikkhattuæ sakiæ và vipà kavi¤¤Ã ïam uppajjati.


#<[page 460]>#
%<460                       XIV. Khandha-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tad-etaæ javanÃvasÃne bhavangassa Ãrammaïe pavattanÃrahaæ samÃnaæ tassa javanassa Ãrammaïaæ Ãrammaïaæ katvà pavattattà tad-Ãrammaïan ti vuccati.
     Evaæ ekÃdasannaæ vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ tad-Ãrammaïavasena pavatti veditabbÃ.
     Tad-ÃrammaïÃvasÃne pana puna bhavangam eva pavattati.
Bhavange vicchinne puna ÃvajjanÃdÅnÅ ti evaæ laddhapaccayacittasantÃnaæ bhavangÃnantaraæ Ãvajjanaæ, ÃvajjanÃnantaraæ dassanÃdÅnÅ ti cittaniyamavasen' eva punappuna tÃva pavattati, yÃva ekasmiæ bhave bhavangassa parikkhayo. Ekasmiæ hi bhave yaæ sabbapacchimaæ bhavangacittaæ, taæ tato cavanattà cutÅ ti vuccati.
     Tasmà tam pi ekÆnavÅsatividham eva hoti. Evaæ ekÆnavÅsatiyà vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ cutivasena pavatti veditabbÃ. Cutito pana puna paÂisandhi, paÂisandhito puna bhavangan ti evaæ bhavagatiÂhitinivÃsesu saæsaramÃnÃnaæ sattÃnaæ avicchinnaæ cittasantÃnaæ pavattati yeva. Yo pan' ettha arahattaæ pÃpuïÃti, tassa cuticitte niruddhe niruddham eva hotÅ ti.
                Idaæ vi¤¤Ãïakkhandhe vitthÃrakathÃmukhaæ.
                            [VedanÃkkhandho]
     IdÃni yaæ vuttaæ: yaæ ki¤ci vedayitalakkhaïaæ sabban taæ ekato katvà vedanÃkkhandho veditabbo ti, etthà pi vedayitalakkhaïam nÃma vedanà va. Yath' Ãha:- vedayati vedayatÅ ti kho Ãvuso, tasmà vedanà ti vuccatÅ ti. Sà pana vedayitalakkhaïena sabhÃvato ekavidhà pi jÃtivasena tividhà hoti: kusalÃ, akusalÃ, avyÃkatà cà ti. Tattha kÃmÃvacaraæ somanassupekkhäÃïasankhÃrabhedato aÂÂhavidhan ti Ãdinà nayena vuttena kusalavi¤¤Ãïena sampayuttà kusalÃ, akusalena sampayuttà akusalÃ, avyÃkatena sampayuttà avyÃkatà ti veditabbÃ.


#<[page 461]>#
%<                             VedanÃkkhandho                           461>%
     Sà sabhÃvabhedato pa¤cavidhà hoti; sukhaæ, dukkhaæ, somanassaæ, domanassaæ, upekkhà ti.
     Tattha kusalavipÃkena kÃyavi¤¤Ãïena sampayuttaæ sukhaæ, akusalavipÃkena dukkhaæ. KÃmÃvacarato catÆhi kusalehi catÆhi sahetukavipÃkehi ekena ahetukavipÃkena catÆhi sahetukakiriyehi ekena ahetukakiriyena catÆhi akusalehi, rÆpÃvacarato, Âhapetvà pa¤camajjhÃnavi¤¤Ãïaæ, catÆhi kusalehi catÆhi vipÃkehi catÆhi kiriyehi, lokuttaraæ pana yasmà ajjhÃnikaæ nÃma natthi, tasmà aÂÂha lokuttarÃni pa¤cannaæ jhÃnÃnaæ vasena cattÃÊÅsaæ honti. Tesu, Âhapetvà aÂÂha pa¤camajjhÃnikÃni, sesehi dvattiæsÃya kusalavipÃkehÅ ti. Evaæ somanassaæ dvÃsaÂÂhiyà vi¤¤Ãïehi sampayuttaæ, domanassaæ dvÅhi akusalehi, upekkhà avasesapa¤capa¤¤ÃsÃya vi¤¤Ãïehi sampayuttÃ.
     Tattha iÂÂhaphoÂÂhabbÃnubhavanalakkhaïaæ sukhaæ, sampayuttÃnaæ upabrÆhanarasaæ, kÃyika-assÃdapaccupaÂÂhÃnaæ, kÃyindriyapadaÂÂhÃnaæ. AniÂÂhaphoÂÂhabbÃnubhavanalakkhaïaæ dukkhaæ, sampayuttÃnaæ milÃpanarasaæ, kÃyikÃbÃdhapaccupaÂÂhÃnaæ, kÃyindriyapadaÂÂhÃnaæ. IÂÂhÃrammaïÃnubhavanalakkhaïaæ somanassaæ, yathà tathà và iÂÂhÃkÃrasambhogarasaæ, cetasika-assÃdapaccupaÂÂhÃnaæ, passaddhipadaÂÂhÃnaæ. AniÂÂhÃrammaïÃnubhavanalakkhaïaæ domanassaæ, yathà tathà và aniÂÂhÃkÃrasambhogarasaæ, cetasikÃbÃdhapaccupaÂÂhÃnaæ, ekanten' eva hadayavatthupadaÂÂhÃnaæ. Majjhattavedayitalakkhaïà upekkhÃ, sampayuttÃnaæ nÃti-upabrÆhanamilÃpanarasÃ, santabhÃvapaccupaÂÂhÃnÃ, nippÅtikacittapadaÂÂhÃnà ti.
                Idaæ vedanÃkkhandhe vitthÃrakathÃmukhaæ.
                            [Sa¤¤Ãkkhandho]
     IdÃni yaæ vuttaæ: yaæ ki¤ci sa¤jÃnanalakkhaïaæ sabban taæ ekato katvà sa¤¤Ãkkhandho veditabbo ti, etthà pi sa¤jÃnanalakkhaïaæ sa¤¤Ã va. Yath' Ãha:- sa¤jÃnÃti sa¤jÃnÃtÅ ti kho Ãvuso, tasmà sa¤¤Ã ti vuccatÅ ti. Sà pan' esà sa¤jÃnanalakkhaïena sabhÃvato ekavidhà pi, jÃtivasena tividhà hoti:- kusalÃ, akusalÃ, avyÃkatà ca. Tattha kusalavi¤¤Ãïasampayuttà kusalÃ,


#<[page 462]>#
%<462                       XIV. Khandha-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  akusalasampayuttà akusalÃ, avyÃkatasampayuttà avyÃkatÃ. Na hi taæ vi¤¤Ãïam atthi yaæ sa¤¤Ãya vippayuttaæ, tasmà yattako vi¤¤Ãïassa bhedo, tattako sa¤¤Ãyà ti. Sà pan' esà evaæ vi¤¤Ãïena samappabhedà pi lakkhaïÃdito sabbà va sa¤jÃnanalakkhaïÃ.
Tad-ev' etan ti puna sa¤jÃnanapaccayanimittakaraïarasÃ, dÃru-Ãdisu tacchakÃdayo viya; yathà gahitanimittavasena abhinivesakaraïapaccupaÂÂhÃnÃ, hatthidassaka-andhà viya; yathà upaÂÂhitavisayapadaÂÂhÃnÃ, tiïapurisakesu migapotakÃnam: purisÃ! ti uppannasa¤¤Ã viyà ti.
                Idaæ sa¤¤Ãkkhandhe vitthÃrakathÃmukhaæ.
                           [SankhÃrakkhandho]
     Yaæ pana vuttaæ: yaæ ki¤ci abhisankharaïalakkhaïaæ sabban taæ ekato katvà sankhÃrakkhandho veditabbo ti ettha abhisankharaïalakkhaïaæ nÃma rÃsikaraïalakkhaïaæ. Kiæ pana tan ti? SankhÃrà yeva. Yath' Ãha: sankhataæ abhisankharontÅ ti kho bhikkhave, tasmà sankhÃrà ti vuccantÅ ti. Te abhisankharaïalakkhaïÃ, ÃyÆhanarasÃ, vipphÃrapaccupaÂÂhÃnÃ, sesakkhandhattayapadaÂÂhÃnÃ. Evaæ lakkhaïÃdito ekavidhà pi ca, jÃtivasena tividhÃ: kusalÃ, akusalÃ, avyÃkatà ti. Tesu kusalavi¤¤Ãïasampayuttà kusalÃ, akusalasampayuttà akusalÃ, avyÃkatasampayuttà avyÃkatÃ.
     Tattha kÃmÃvacara-paÂhamakusalavi¤¤Ãïasampayuttà tÃva niyatà sarÆpena Ãgatà sattavÅsati, ye-vÃ-pana-kà cattÃro, aniyatà pa¤cà ti chattiæsa.
     Tattha
         phasso                  viriyaæ
         cetanà                  jÅvitaæ
         vitakko                 samÃdhi
         vicÃro                  saddhÃ
         pÅti                    sati


#<[page 463]>#
%<                            SankhÃrakkhandho                          463>%
         hiri                    kÃyamudutÃ
         ottappaæ                cittamudutÃ
         alobho                  kÃyakamma¤¤atÃ
         adoso                   cittakamma¤¤atÃ
         amoho                   kÃyapÃgu¤¤atÃ
         kÃyapassaddhi           cittapÃgu¤¤atÃ
         cittapassaddhi          kÃyujukatÃ
         kÃyalahutà              cittujukatÃ
         cittalahutÃ
ti ime sarÆpena Ãgatà sattavÅsati.
         Chando                  manasikÃro
         adhimokkho              tatramajjhattatÃ
ti ime ye-vÃ-panakà cattÃro.
         Karuïà                  vacÅduccaritavirati
         mudità                  micchÃjÅvavirati
         kÃyaduccaritavirati
ti ime aniyatà pa¤ca. Ete hi kadÃci uppajjanti, uppajjamÃnà pi ca na ekato uppajjanti.
     Tattha phusatÅ ti phasso. SvÃyaæ phusanalakkhaïo, sanghaÂÂanaraso, sannipÃtapaccupaÂÂhÃno, ÃpÃthagatavisayapadaÂÂhÃno. Ayaæ hi, arÆpadhammo pi samÃno, Ãrammaïe phusanÃkÃren' eva pavattati. Ekadesena ca anallÅyamÃno pi, rÆpaæ viya cakkhu, saddo viya ca sotaæ, cittaæ Ãrammaïa¤ ca sanghaÂÂeti. TikasannipÃta-sankhÃtassa attano kÃraïassa vasena paveditattà sannipÃtapaccupaÂÂhÃno. TajjÃsamannÃhÃrena c' eva indriyena ca parikkhate visaye anantarÃyen' eva uppajjanato ÃpÃthagatavisayapadaÂÂhÃno vuccati. VedanÃdhiÂÂhÃnabhÃvato pana niccammagÃvÅ viya daÂÂhabbo.
     CetayatÅ ti cetanÃ. AbhisandahatÅ ti attho. Sà cetanÃbhÃvalakkhaïÃ, ÃyÆhanarasÃ, saævidahanapaccupaÂÂhÃnÃ, sakiccaparakiccasÃdhikà jeÂÂhasissamahÃva¬¬hakÅ Ãdayo viya. AccÃyikakammÃnussaraïÃdisu ca panà 'yaæ sampayuttÃnaæ ussÃhanabhÃvena pavattamÃnà pÃkaÂà hoti.


#<[page 464]>#
%<464                       XIV. Khandha-niddeso
>%     VitakkavicÃrapÅtÅsu yaæ vattabbaæ siyÃ, taæ pathavÅkasiïaniddese paÂhamajjhÃnavaïïanÃyaæ vuttam eva.
     VÅrabhÃvo viriyaæ. Tam ussÃhanalakkhaïam, sahajÃtÃnaæ upatthambhanarasaæ, asaæsÅdanabhÃvapaccupaÂÂhÃnaæ, saæviggo yoniso padahatÅ ti vacanato saævegapadaÂÂhÃnaæ, viriyÃrambhavatthupadaÂÂhÃnaæ vÃ, sammà Ãraddham sabbasampattÅnaæ mÆlaæ hotÅ ti daÂÂhabbaæ.
     JÅvanti tena, sayaæ và jÅvati, jÅvanamattam eva và tan ti jÅvitaæ. LakkhaïÃdÅni pan' assa rÆpajÅvite vuttanayen' eva veditabbÃni. Taæ hi rÆpadhammÃnaæ jÅvitaæ, idaæ arÆpadhammÃnan ti idam ev' ettha nÃnÃkaraïaæ.
     ùrammaïe cittaæ samaæ Ãdhiyati, sammà và Ãdhiyati, samÃdhÃnamattam eva và etaæ cittassà ti samÃdhi. So avisÃralakkhaïo, avikkhepalakkhaïo vÃ, sahajÃtÃnaæ sampiï¬anaraso, nahÃniyacuïïÃnaæ udakaæ viya, upasamapaccupaÂÂhÃno, visesato sukhapadaÂÂhÃno, nivÃte dÅpacchÅnam Âhiti viya cetaso ÂhitÅ ti daÂÂhabbo.
     Saddahanti etÃya, sayaæ và saddahati, saddahanamattam eva và esà ti saddhÃ. Sà saddahanalakkhaïÃ, okappanalakkhaïà vÃ; pasÃdanarasÃ, udakappasÃdakamaïi viya, pakkhandanarasà và oghuttaraïo viya; akÃlussiyapaccupaÂÂhÃnÃ, adhimuttipaccupaÂÂhÃnà vÃ; saddheyyavatthupadaÂÂhÃnÃ, saddhammasavanÃdi-sotÃpattiyangapadaÂÂhÃnà vÃ, hattha-vitta-bÅjÃni viya daÂÂhabbÃ.
     Saranti tÃya, sayaæ và sarati, saraïamattam eva vÃ, esà ti sati. Sà apilÃpanalakkhaïÃ, asammoharasÃ, ÃrakkhapaccupaÂÂhÃnÃ, visayÃbhimukhabhÃvapaccupaÂÂhÃnà vÃ; thirasa¤¤ÃpadaÂÂhÃnÃ, kÃyÃdisatipaÂÂhÃnapadaÂÂhÃnà vÃ. ùrammaïe daÊhapatiÂÂhitattà pana esikà viya, cakkhudvÃrÃdirakkhaïato dovÃriko viya ca daÂÂhabbÃ.
   KÃyaduccaritÃdÅhi hiriyatÅ ti hiri. LajjÃy' etaæ adhiva-
canaæ. Tehi yeva ottappatÅ ti ottappaæ. PÃpato ubbegass' etaæ adhivacanaæ. Tattha pÃpato jigucchanalakkhaïà hiri, uttÃsanalakkhaïaæ ottappaæ; lajjÃkÃrena pÃpÃnaæ akaraïarasà hiri, uttÃsÃkÃrena ottappaæ; vuttappakÃren' eva ca pÃpato sankocanapaccupaÂÂhÃnà etÃ, attagÃrava-paragÃravapadaÂÂhÃnÃ.


#<[page 465]>#
%<                            SankhÃrakkhandho                          465>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  AttÃnaæ garuæ katvà hiriyà pÃpaæ jahÃti kulavadhÆ viya; paraæ garuæ katvà ottappena pÃpaæ jahÃti vesiyà viya. Ime pana dve dhammà lokapÃlakà ti daÂÂhabbÃ.
     Na lubbhanti tena, sayaæ và na lubbhati, alubbhanamattam eva và tan ti alobho. AdosÃmohesu pi es' eva nayo.
Tesu alobho Ãrammaïe cittassa agedhalakkhaïo, alaggabhÃvalakkhaïo vÃ, kamaladale jalabindu viya; apariggaharaso, muttabhikkhu viya; anallÅnabhÃvapaccupaÂÂhÃno, asucimhi patitapuriso viya. Adoso acaï¬ikkalakkhaïo, avirodhalakkhaïo vÃ, anukulamitto viya; ÃghÃtavinayaraso, pariÊÃhÃvinayaraso vÃ, candanaæ viya; sommabhÃvapaccupaÂÂhÃno, puïïacando viya. Amoho yathÃsabhÃva paÂivedhalakkhaïo, akkhalitapaÂivedhalakkhaïo vÃ, kusalissÃsakhittausupaÂivedho viya; visayobhÃsanaraso, padÅpo viya; asammohapaccupaÂÂhÃno, ara¤¤agatasudesako viya. Tayo pi c' ete sabbakusalÃnaæ mÆlabhÆtà ti daÂÂhabbÃ.
     KÃyapassambhanaæ kÃyapassaddhi, cittapassambhanaæ cittapassaddhi. KÃyo ti c' ettha vedanÃdayo tayo khandhÃ.
Ubho pi pan' età ekato katvà kÃyacittadarathavÆpasamalakkhaïà kÃyacittapassaddhiyo, kÃyacittadarathanimaddanarasÃ, kÃyacittÃnaæ aparipphandanasÅtibhÃvapaccupaÂÂhÃnÃ, kÃyacittapadaÂÂhÃnÃ. KÃyacittÃnaæ avÆpasamakara-uddhaccÃdikilesapaÂipakkhabhÆtà ti daÂÂhabbÃ.
     KÃyalahubhÃvo kÃyalahutÃ, cittalahubhÃvo cittalahutÃ.
Tà kÃyacittagarubhÃvavÆpasamalakkhaïÃ, kÃyacittagarubhÃvanimmaddanarasÃ, kÃyacittÃnaæ adandhatÃpaccupaÂÂhÃnÃ, kÃyacittapadaÂÂhÃnÃ. KÃyacittÃnaæ garubhÃvakarathÅnamiddhÃdikilesapaÂipakkhabhÆtà ti daÂÂhabbÃ.
     KÃyamudubhÃvo kÃyamudutÃ, cittamudubhÃvo cittamudutÃ. Tà kÃyacittatthambhavÆpasamalakkhaïÃ, kÃyacittathaddhabhÃvanimmaddanarasÃ, appaÂighÃtapaccupaÂÂhÃnÃ, kÃyacittapadaÂÂhÃnÃ. KÃyacittÃnaæ thaddhabhÃvakaradiÂÂhimÃnÃdikilesapaÂipakkhabhÆtà ti daÂÂhabbÃ.
     KÃyakamma¤¤abhÃvo kÃyakamma¤¤atÃ, cittakamma¤¤abhÃvo cittakamma¤¤atÃ. Tà kÃyacittakamma¤¤abhÃvavÆpasamalakkhanÃ,


#<[page 466]>#
%<466                       XIV. Khandha-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  kÃyacittÃkamma¤¤abhÃvanimmaddanarasÃ, kÃyacittÃnaæ ÃrammaïakaraïasampattipaccupaÂÂhÃnÃ, kÃyacittapadaÂÂhÃnÃ. KÃyacittÃnaæ akamma¤¤abhÃvakarÃvasesanÅvaraïÃdi-paÂipakkhabhÆtà pasÃdanÅyavatthÆsu pasÃdÃvahÃ, hitakiriyÃsu viniyogakkhamabhÃvÃvahà suvaïïavisuddhi viyà ti daÂÂhabbÃ.
     KÃyassa pÃgu¤¤abhÃvo kÃyapÃgu¤¤atÃ, cittassa pÃgu¤¤abhÃvo cittapagu¤¤atÃ. Tà kÃyacittÃnaæ agela¤¤abhÃvalakkhaïÃ, kÃyacittagela¤¤animmaddanarasÃ, nirÃdÅnavapaccupaÂÂhÃnÃ, kÃyacittapadaÂÂhÃnÃ. KÃyacittÃnaæ gela¤¤akarÃsaddhiyÃdi-paÂipakkhabhÆtà ti daÂÂhabbÃ.
     KÃyassa ujukabhÃvo kÃyujukatÃ, cittassa ujukabhÃvo cittujukatÃ. Tà kÃyacitta-ajjavalakkhaïÃ, kÃyacittakuÂilabhÃvanimmaddanarasÃ, ajimhatÃpaccupaÂÂhÃnÃ, kÃyacittapadaÂÂhÃnÃ. KÃyacittÃnaæ kuÂilabhÃvakara-mÃyÃsÃtheyyÃdi-paÂipakkhabhÆtà ti daÂÂhabbÃ.
     Chando ti kattukÃmatÃy' etam adhivacanaæ. Tasmà so kattukÃmatÃlakkhaïo chando, Ãrammaïapariyesanaraso, Ãrammaïena atthikatà paccupaÂÂhÃno, tad-ev' assa padaÂÂhÃnaæ. ùrammaïaggahaïe ayaæ cetaso hatthappasÃraïaæ viya daÂÂhabbo.
     Adhimuccanaæ adhimokkho. So sanniÂÂhÃnalakkhaïo, asaæsappanaraso, nicchayapaccupaÂÂhÃno, sanniÂÂheyyadhammapadaÂÂhÃno. ùrammaïe niccalabhÃvena, indakhÅlo viya, daÂÂhabbo.
     KiriyÃkÃro, manamhi kÃro manasikÃro. Purimamanato visadisaæ manaæ karotÅ ti pi manasikÃro. SvÃyaæ: ÃrammaïapaÂipÃdako, vÅthipaÂipÃdako, javanapaÂipÃdako ti tippakÃro. Tattha ÃrammaïapaÂipÃdako manamhi karoti manasikÃro. So sÃraïalakkhaïo, sampayuttÃnaæ Ãrammaïe saæyojanaraso, ÃrammaïÃbhimukhabhÃvapaccupaÂÂhÃno, ÃrammaïapadaÂÂhÃno. SankhÃrakkhandhapariyÃpanno, ÃrammaïapaÂipÃdakattena sampayuttÃnaæ sÃrathÅ viya daÂÂhabbo.
VÅthipaÂipÃdako ti pana pa¤cadvÃrÃvajjanass' etaæ adhivacanaæ. JavanapaÂipÃdako ti manodvÃrÃvajjanass' etaæ adhivacanaæ. Na te idha adhippetÃ.
     Tesu dhammesu majjhattatà tatramajjhattatÃ. Sà cittacetasikÃnaæ samavÃhitalakkhaïÃ, ÆnÃdhikatÃ-nivÃraïarasÃ, pakkhapÃtupacchedanarasà vÃ,


#<[page 467]>#
%<                            SankhÃrakkhandho                          467>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  majjhattabhÃvapaccupaÂÂhà nÃ, cittacetasikÃnaæ ajjhupekkhanabhÃvena, samappavattÃnaæ ÃjÃnÅyÃnaæ ajjhupekkhakasÃrathi viya daÂÂhabbÃ.
     Karuïà mudità ca brahmavihÃraniddese vuttanayen' eva veditabbÃ. Kevalaæ hi tà appanÃppattà rÆpÃvacarÃ, imà kÃmÃvacarà ti ayam eva viseso. Keci pana mettupekkhÃyo pi aniyatesu icchanti. Taæ na gahetabbaæ. Atthato hi adoso yeva metto, tatramajjhattupekkhà yeva upekkhà ti.
     KÃyaduccaritato virati kÃyaduccaritavirati.
     Esa nayo sesÃsu pi.
     LakkhaïÃdito pan' età tisso pi kÃyaduccaritÃdivatthÆnaæ avÅtikkamalakkhaïÃ, amaddanalakkhaïà ti vuttaæ hoti, kÃyaduccaritÃdivatthuto sankocanarasÃ, akiriyapaccupaÂthÃnÃ, saddhÃ-hirottappa-appicchatÃdiguïapadaÂÂhÃnÃ, pÃpakiriyato cittassa vimukhabhÃvabhÆtà ti.
     Iti ime va chattiæsa sankhÃrà paÂhamena kÃmÃvacarakusalavi¤¤Ãïena sampayogaæ gacchantÅ ti veditabbÃ. Yathà ca paÂhamena, evaæ dutiyenà pi. SasankhÃrabhÃvamattam eva h' ettha viseso. Tatiyena pana, Âhapetvà amohaæ, avasesà veditabbÃ. Tathà catutthena; sasankhÃrabhÃvamattam eva h' ettha viseso. PaÂhame vuttesu pana, Âhapetvà pÅtiæ, avasesà pa¤camena sampayogaæ gacchanti. Yathà ca pa¤camena, evaæ chaÂÂhenà pi; sasankhÃrabhÃvamattam eva h' ettha viseso. Sattamena ca pana, Âhapetvà amohaæ, avasesà veditabbÃ. Tathà aÂÂhamena; sasankhÃrabhÃvamattam eva h' ettha viseso. PaÂhame vuttesu, Âhapetvà viratittayaæ, sesà rÆpÃvacarakusalesu paÂhamena sampayogaæ gacchanti. Dutiyena tato vitakkavajjÃ, tatiyena tato vicÃravajjÃ, catutthena tato pÅtivajjÃ, pa¤camena tato aniyatesu karuïÃ-muditÃvajjÃ. Te yeva catÆsu Ãruppakusalesu. ArÆpÃvacarabhÃvo yeva hi ettha viseso. Lokuttaresu paÂhamajjhÃnike tÃva maggavi¤¤Ãïe paÂhamarÆpÃvacaravi¤¤Ãïe vuttanayena dutiyajjhÃnikÃdibhede dutiyarÆpÃvacaravi¤¤ÃïÃdisu vuttanayen' eva veditabbÃ. KaruïÃmuditÃnaæ pana abhÃvo niyataviratità lokuttaratà cà ti ayam ettha viseso.


#<[page 468]>#
%<468                       XIV. Khandha-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Evaæ tÃva kusalà yeva sankhÃrà veditabbÃ.
     Akusalesu, lobhamÆle paÂhamÃkusalasampayuttà tÃva niyatà sarÆpena Ãgatà terasa, ye-vÃ-pana-kà cattÃro ti sattarasa.
     Tattha
             phasso                          samÃdhi
             cetanà                          ahirikaæ
             vitakko                         anottappaæ
             vicÃro                          lobho
             pÅti                            moho
             viriyaæ                         micchÃdiÂÂhÅ
             jÅvitaæ
ti ime sarÆpena Ãgatà terasa.
             Chando                          uddhaccaæ
             adhimokkho                      manasikÃro
ti ime ye-vÃ-pana-kà cattÃro.
     Tattha na hiriyatÅ ti ahiriko. Ahirikassa bhÃvo ahirikaæ.
Na ottappatÅ ti anottappaæ. Tesu ahirikaæ kÃyaduccaritÃdÅhi ajigucchanalakkhaïaæ, alajjÃlakkhaïaæ vÃ, anottappaæ teh' eva asÃrajjalakkhaïaæ, anuttÃsalakkhaïaæ vÃ. Ayam ettha sankhepo. VitthÃro pana hirottappÃnaæ vuttapaÂipakkhavasena veditabbo.
     Lubbhanti tena, sayaæ và lubbhati, lubbhanamattam eva và tan ti lobho. Muyhanti tena, sayaæ và muyhati, muyhanamattam eva và tan ti moho.
     Tesu lobho Ãrammaïagahaïalakkhaïo, makkaÂÃlepo viya; abhisangaraso, tattakapÃle khittaæ maæsapesi viya; apariccÃgapaccupaÂÂhÃno, tela¤janarÃgo viya; saæyojanÅyadhammesu assÃdadassanapadaÂÂhÃno. Taïhà nadÅbhÃvena va¬¬hamÃno, sÅghasotà nadÅ iva mahÃsamuddaæ, apÃyam eva gahetvà gacchatÅ ti daÂÂhabbo.
     Moho cittassa andhabhÃvalakkhaïo, a¤¤Ãïalakkhaïo vÃ; asampaÂivedharaso, ÃrammaïasabhÃvacchÃdanaraso vÃ; asammÃpaÂipattipaccupaÂÂhÃno, andhakÃrapaccupaÂÂhÃno vÃ; ayonisomanasikÃrapadaÂÂhÃno, sabbÃkusalÃnaæ mÆlan ti daÂÂhabbo.
     Micchà passanti tÃya, sayaæ và micchà passati, micchÃdassanamattaæ và esà ti micchÃdiÂÂhi.


#<[page 469]>#
%<                            SankhÃrakkhandho                          469>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Sà ayoniso abhinivesalakkhaïÃ, parÃmÃsarasÃ, micchÃbhinivesapaccupaÂÂhÃnÃ, AriyÃnaæ adassanakÃmatÃdipadaÂÂhÃnÃ, paramaæ vajjan ti daÂÂhabbÃ.
     UddhatabhÃvo uddhaccaæ. Taæ avÆpasamalakkhaïaæ, vÃtÃbhighÃtacalajalaæ viya anavaÂÂhÃnarasaæ, vÃtÃbhighÃtacaladhajapaÂÃkà viya, bhantattapaccupaÂÂhÃnaæ, pÃsÃïÃbhighÃtasamuddhatabhasmaæ viya, cetaso avÆpasame ayonisomanasikÃrapadaÂÂhÃnaæ, cittavikkhepo ti daÂÂhabbaæ.
     Sesà akusale vuttanayen' eva veditabbÃ. AkusalabhÃvo yeva hi akusalabhÃvena ca lÃmakattaæ etesaæ tehi viseso.
     Iti ime sattarasa sankhÃrà paÂhamena akusalavi¤¤Ãïena sampayogaæ gacchantÅ ti veditabbÃ. Yathà ca paÂhamena, evaæ dutiyenà pi, sasankhÃratà pan' ettha, thÅnamiddhassa ca aniyatatà viseso.
     Tattha thÅnanatà thÅnaæ. Middhanatà middhaæ. AnussÃhasaæhananatà ÃsattivighÃto cà ti attho. ThÅna¤ ca middha¤ ca thÅnamiddhaæ. Tattha thÅnaæ anussÃhalakkhaïam, viriyÃvinodanarasaæ, samsÅdanapaccupaÂÂhÃnaæ, middhaæ akamma¤¤atÃlakkhaïam, onahanarasaæ, lÅnatÃpaccupaÂÂhÃnaæ pacalÃyikÃniddÃpaccupaÂÂhÃnaæ vÃ; ubhayam pi arativijambhikÃdisu ayonisomanasikÃrapadaÂÂhÃnaæ.
     Tatiyena paÂhame vuttesu, Âhapetvà micchÃdiÂÂhiæ, avasesà veditabbÃ. MÃno pan' ettha aniyato hoti. Ayaæ viseso:
so uïïatilakkhaïo, sampaggaharaso, ketukamyatÃpaccupaÂÂhÃno, diÂÂhivippayuttalobhapadaÂÂhÃno, ummÃdo viya daÂÂhabbo. Catutthena dutiye vuttesu, Âhapetvà micchÃdiÂÂhiæ, avasesà veditabbÃ. Etthà pi ca mÃno aniyatesu hoti yeva. PaÂhame vuttesu pana, Âhapetvà pÅtiæ, avasesà pa¤camena sampayogaæ gacchanti. Yathà ca pa¤camena, evaæ chaÂÂhenà pi. SasankhÃratà pan' ettha thÅnamiddhassa ca aniyatabhÃvo viseso. Sattamena pa¤came vuttesu, Âhapetvà diÂÂhiæ, avasesà veditabbÃ. MÃno pan' ettha aniyato hoti.
AÂÂhamena chaÂÂhavuttesu, Âhapetvà diÂÂhiæ, avasesà veditabbÃ. Etthà pi ca mÃno aniyatesu hoti yevà ti. DosamÆlesu pana dvÅsu paÂhamasampayuttà tÃva niyatà sarÆpena Ãgatà ekÃdasa,


#<[page 470]>#
%<470                       XIV. Khandha-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ye-vÃ-panakà cattÃro, aniyatà tayo ti aÂÂhÃrasa.
Tattha
              phasso                          samÃdhi
              cetanà                          ahirikaæ
              vitakko                         anottappaæ
              vicÃro                          doso
              viriyaæ                         moho
              jÅvitaæ
ti ime sarÆpena Ãgatà ekÃdasa.
              Chando                          uddhaccaæ
              adhimokkho                      manasikÃro
ti ime ye-vÃ-panakà cattÃro.
              Issà                           kukkuccan
              macchariyaæ
ti ime aniyatà tayo. Tattha dussanti tena, sayaæ và dussati, dussanamattam eva và tan ti doso. So caï¬ikkalakkhaïo pahatÃsiviso viya, visappanaraso visanipÃto viya, attano nissayadahanaraso và dÃvaggi viya; dusanapaccupaÂÂhÃno laddhokÃso viya sapatto, ÃghÃtavatthupadaÂÂhÃno, visasaæsaÂÂhapÆtimuttaæ viya daÂÂhabbo.
     IssÃyanà issÃ. Sà parasampattÅnaæ ussuyanalakkhaïÃ, tatth' eva anabhiratirasÃ, tato vimukhabhÃvapaccupaÂÂhÃnÃ, parasampattipadaÂÂhÃnÃ, saæyojanan ti daÂÂhabbÃ.
     MaccharabhÃvo macchariyaæ. Taæ laddhÃnaæ và labhitabbÃnaæ và attano sampattÅnaæ nigÆhanalakkhaïaæ, tÃsaæ yeva parehi sÃdhÃraïabhÃva-akkhamanarasaæ, sankocanapaccupaÂÂhÃnaæ, kaÂuka¤cukatÃpaccupaÂÂhÃnaæ vÃ; attasampattipadaÂÂhÃnaæ, cetaso virÆpabhÃvo ti daÂÂhabbaæ.
     Kucchitaæ kataæ kukataæ; tassa bhÃvo kukkuccaæ.
Taæ pacchÃnutÃpalakkhaïaæ, katÃkatÃnusocanarasaæ, vippaÂisÃrapaccupaÂÂhÃnaæ, katÃkatapadaÂÂhÃnaæ, dÃsavyam iva daÂÂhabbaæ.
     Sesà vuttappakÃrà yevà ti. Iti ime aÂÂhÃrasa sankhÃrà paÂhamena dosamÆlena sampayogaæ gacchantÅ ti veditabbÃ.
Yathà ca paÂhamena, evaæ dutiyenà pi. SasaïkhÃratà pana aniyatesu ca thÅnamiddhasambhavo va viseso. MohamÆlesu dvÅsu vicikicchÃsampayuttena tÃva


#<[page 471]>#
%<                            SankhÃrakkhandho                          471>%
              phasso                          cittaÂÂhiti
              cetanà                          ahirikaæ
              vitakko                         anottappam
              vicÃro                          moho
              viriyaæ                         vicikicchÃ
              jÅvitaæ
ti sarÆpena Ãgatà ekÃdasa. Uddhaccaæ, manasikÃro ti yevÃ-panakà dvedhà ti terasa.
     Tattha cittaÂÂhiti pavattiÂÂhitimatto dubbalo samÃdhi.
     Vigatà cikicchà ti vicikicchÃ. Sà saæsayalakkhaïÃ, kampanarasÃ, anicchayapaccupaÂÂhÃnÃ, anekaæsagÃhapaccupaÂÂhÃnà vÃ, vicikicchÃyaæ ayonisomanasikÃrapadaÂÂhÃnÃ, paÂipatti-antarÃyakarà ti daÂÂhabbÃ.
     Sesà vuttappakÃrà yeva. Uddhaccasampayuttena vicikicchà sampayutte vuttesu, Âhapetvà vicikicchaæ, sesà dvÃdasa. VicikicchÃya abhÃvena pan' ettha adhimokkho uppajjati. Tena saddhiæ teras' eva adhimokkhasambhÃvato ca balavataro samÃdhi hoti. Ya¤ c' ettha uddhaccaæ, taæ sarÆpen' eva Ãgataæ. AdhimokkhamanasikÃrà ye-vÃ-panakavasenà ti evaæ akusalasankhÃrà veditabbÃ.
     AvyÃkatesu vipÃkÃvyÃkatà tÃva ahetuka-sahetukabhedato duvidhÃ. Tesu ahetukavipÃkavi¤¤Ãïasampayuttà ahetukÃ.
Tattha kusalÃkusalavipÃkacakkhuvi¤¤Ãïasampayuttà tÃva
             phasso                          jÅvitaæ
             cetanà                          cittaÂÂhitÅ
ti sarÆpena Ãgatà cattÃro.
     Ye-vÃ-panako manasikÃro yevà ti pa¤ca. Sota-ghÃnajivhÃ-kÃyavi¤¤Ãïasampayuttà pi ete yeva. UbhayavipÃkamanodhÃtuyà ete c' eva vitakka-vicÃrÃdhimokkhà cà ti aÂÂha. Tathà tividhÃya pi ahetukamanovi¤¤ÃïadhÃtuyÃ.
Yà pan' ettha somanassasahagatÃ, tÃya saddhiæ pÅti-adhikà hotÅ ti veditabbÃ.
     SahetukavipÃkavi¤¤Ãïasampayuttà pana sahetukÃ. Tesu aÂÂha kÃmÃvacaravipÃkasampayuttà tÃva aÂÂhahi kÃmÃvacarakusalehi sampayuttasankhÃrasadisà yeva. Yà pana aniyatesu karuïà muditÃ, tà sattÃrammaïattà vipÃkesu na santi; ekattaparittÃrammaïà hi kÃmÃvacaravipÃkÃ, na kevala¤ ca karuïà muditÃ, viratiyo pi vipÃkesu na santi;


#<[page 472]>#
%<472                       XIV. Khandha-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  pa¤casikkhÃpadà kusalà yevà ti hi vuttaæ. RÆpÃvacarÃrÆpÃvacaralokuttaravipÃkavi¤¤Ãïasampayuttà pana tesaæ kusalavi¤¤ÃïasampayuttasankhÃrehi sadisà eva.
KiriyÃvyÃkatà pi ahetuka-sahetukabhedato duvidhÃ. Tesu ahetukakiriyavi¤¤Ãïasampayuttà ahetukÃ. Te ca kusalavipÃkamanodhÃtu ahetukamanovi¤¤ÃïadhÃtudvayayuttehi samÃnÃ. Manovi¤¤ÃïadhÃtudvaye pana viriyaæ adhikaæ, viriyasambhÃvato [ca] balappatto samÃdhi hoti: ayam ettha viseso. Sahetukakriyavi¤¤Ãïasampayuttà pana sahetukÃ. Tesu aÂÂha kÃmÃvacarakiriyavi¤¤Ãïasampayuttà tÃva, Âhapetvà viratiyo, aÂÂhahi kÃmÃvacarakusalehi sampayuttasankhÃrasadisÃ. RÆpÃvacarÃrÆpÃvacarakiriyasampayuttà pana sabbÃkÃrena pi tesaæ kusalavi¤¤Ãïasampayuttasadisà yevà ti evaæ avyÃkatà pi sankhÃrà veditabbà ti.
               Idaæ sankhÃrakkhandhe vitthÃrakathÃmukhaæ.
                   [VedanÃkkhandhassa atÅtÃdivibhÃgo]
     Idaæ tÃva Abhidhamme padabhÃjaniyanayena khandhesu vitthÃrakathÃmukhaæ. Bhagavatà pana: yaæ ki¤ci rÆpaæ atÅtÃnÃgatapaccuppannaæ ajjhattaæ và bahiddhaæ và oÊÃrikaæ và sukhumaæ và hÅnaæ và païÅtaæ và yaæ dÆre santike vÃ, tad-ekajjhaæ abhisaæyÆhitvà abhisankhipitvà ayaæ vuccati rÆpakkhandho. Yà kÃci vedanà . . . Yà kÃci sa¤¤Ã . . .
Ye keci sankhÃrà . . . Yaæ ki¤ci vi¤¤Ãïaæ atÅtÃnÃgatapaccuppannaæ ...pe... abhisankhipitvà ayaæ vuccati vi¤¤Ãïakkhandho ti evaæ khandhà vitthÃritÃ. Tattha yaæ ki¤cÅ ti anavasesapariyÃdÃnaæ. RÆpan ti atippasanganiyamanaæ. Evaæ padadvayenà pi rÆpassa anavasesapariggaho kato hoti. Ath' assa atÅtÃdinà vibhÃgaæ Ãrabhati: taæ hi ki¤ci atÅtaæ, ki¤ci anÃgatÃdibhedan ti. Esa nayo vedanÃdisu.
   Tattha rÆpaæ tÃva addhÃ-santati-samaya-khaïavasena
catudhà atÅtaæ nÃma hoti. Tathà anÃgata-paccuppannaæ.
Tattha addhÃ-vasena tÃva ekassa ekasmiæ bhave paÂisandhito pubbe atÅtaæ; cutito uddhaæ anÃgataæ; ubhinnam antare paccuppannaæ. Santati-vasena sabhÃga-eka-utusamuÂÂhÃnaæ ekÃhÃrasamuÂÂhÃna¤ ca pubbÃpariyavasena vattamÃnam pi paccuppannaæ;


#<[page 473]>#
%<                    VedanÃkkhandhassa atÅtÃdivibhÃgo                  473>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tato pubbe visabhÃga-utu-ÃhÃrasamuÂÂhÃnaæ atÅtaæ; pacchà anÃgataæ. Cittajaæ ekavÅthiekajavana-ekasamÃpattisamuÂÂhÃnaæ paccuppannaæ; tato pubbe atÅtaæ; pacchà anÃgataæ. KammasamuÂÂhÃnassa pÃÂiyekkaæ santativasena atÅtÃdibhedo natthi. Tesaæ yeva pana utu-ÃhÃra-cittasamuÂÂhÃnÃnaæ upatthambhakavasena tassa atÅtÃdibhÃvo veditabbo. Samaya-vasena ekamuhuttapubbaïha-sÃyaïha-ratti-divÃdisu samayesu santÃnavasena pavattamÃnaæ taæ taæ samayaæ paccuppannaæ nÃma; tato pubbe atÅtaæ; pacchà anÃgataæ. Khaïa-vasena uppÃdÃdikhaïattaya pariyÃpannaæ paccuppannaæ; tato pubbe anÃgataæ; pacchà atÅtaæ. Api ca atikkantahetupaccayakiccaæ atÅtaæ; niÂÂhitahetukiccam-aniÂÂhitapaccayakiccaæ paccuppannaæ; ubhayakiccaæ asampattaæ anÃgataæ. Sakiccakkhaïe và paccuppannaæ; tato pubbe anÃgataæ; pacchà atÅtaæ. Ettha ca khaïÃdikathà va nippariyÃyÃ; sesà sapariyÃyÃ.
     AjjhattabahiddhÃ-bhedo vuttanayo eva. Api ca idha niyakajjhattam pi ajjhattaæ, parapuggalikam pi ca bahiddhà ti veditabbaæ.
     OÊÃrika-sukhuma-bhedo vuttanayo va.
     HÅna-païÅta-bhedo duvidho: pariyÃyato nippariyÃyato ca. Tattha AkaniÂÂhÃnaæ rÆpato sudassÅnam rÆpaæ hÅnaæ; tad-eva sudassÃnaæ rÆpato païÅtaæ. Evaæ yÃva narakasattÃnam rÆpam tÃva pariyÃyato hÅnapaïÅtatà veditabbÃ. NippariyÃyato pana yattha akusalavipÃkaæ uppajjati, taæ hÅnam; yattha kusalavipÃkaæ, taæ païÅtaæ.
     DÆre santike ti idam pi vuttanayam eva. Api ca okÃsato p' ettha upÃdÃyupÃdÃya-dÆra-santikatà veditabbÃ. Tadekajjhaæ abhisaæyÆhitvà abhisankhipitvà ti taæ atÅtÃdÅhi padehi visuæ visuæ niddiÂÂhaæ rÆpaæ sabbaæ ruppanalakkhaïasankhÃte ekavidhabhÃve pa¤¤Ãya rÃsiæ katvà rÆpakkhandho ti vuccatÅ ti ayam ettha attho.
     Etena sabbam pi rÆpaæ ruppanalakkhaïe rÃsibhÃvÆpagamanena rÆpakkhandho ti dassitaæ hoti. Na hi rÆpato a¤¤o rÆpakkhandho nÃma atthi.


#<[page 474]>#
%<474                       XIV. Khandha-niddeso>%
     Yathà ca rÆpaæ, evaæ vedanÃdayo pi vedayitalakkhaïÃdisu rÃsibhÃvÆpagamanena. Na hi vedanÃdÅhi a¤¤e vedanÃkkhandhÃdayo nÃma atthi.
     AtÅtÃdivibhÃge pan' ettha santativasena khaïÃdivasena ca vedanÃya atÅtÃnÃgatapaccuppannabhÃvo veditabbo. Tattha santativasena ekavÅthi-ekajavana-ekasamÃpattipariyÃpannà ekavÅthivisayasamÃyogappavattà ca paccuppannÃ:
tato pubbe atÅtÃ; pacchà anÃgatÃ. KhaïÃdivasena khaïattayapariyÃpannà pubbantÃparantamajjhattagatà sakicca¤ ca kurumÃnà vedanà paccuppannÃ; tato pubbe atÅtÃ; pacchà anÃgatÃ.
     AjjhattabahiddhÃbhede niyakajjhattavasena veditabbo.
     OÊÃrikasukhumabhede akusalà vedanà oÊÃrikÃ, kusalÃvyÃkatà vedanà sukhumà ti Ãdinà nayena Vibhange vuttena jÃti-sabhÃva-puggala-lokiya-lokuttaravasena veditabbo.
     JÃtivasena tÃva akusalà vedanà sÃvajjakiriyÃhetuto kilesasantÃpabhÃvato ca avÆpasantavuttÅ ti kusalavedanÃya oÊÃrikÃ. SavyÃpÃrato sa-ussÃhato savipÃkato kilesasantÃpabhÃvato sÃvajjato ca vipÃkÃvyÃkatÃya oÊÃrikÃ. SavipÃkato kilesasantÃpabhÃvato savyÃpajjato sÃvajjato ca kiriyÃvyÃkatÃya oÊÃrikÃ. KusalÃvyÃkatà pana vuttavipariyÃyato akusalÃya sukhumÃ. Dve pi kusalÃkusalavedanà savyÃpÃrato sa-ussÃhato savipÃkato ca yathÃyogaæ duvidhÃya pi avyÃkatÃya oÊÃrikÃ. VuttavipariyÃyena duvidhà pi avyÃkatÃ, tÃhi sukhumÃ. Evaæ tÃva jÃtivasena oÊÃrikasukhumatà veditabbÃ. SabhÃvavasena pana dukkhà vedanà nirassÃdato savipphÃrato khobhakaraïato ubbejanÅyato abhibhavanato ca itarÃhi dvÅhi oÊÃrikÃ. Itarà pana dve sÃtato santato païÅtato manÃpato majjhattato ca yathÃyogaæ dukkhÃya sukhumÃ.
Ubho pana sukhadukkhà savipphÃrato khobhakaraïato pÃkaÂato ca adukkham-asukhÃya oÊÃrikÃ. Sà vuttavipariyÃyena tad-ubhayato sukhumÃ. Evaæ sabhÃvavasena oÊÃrika sukhumatà veditabbÃ. Puggalavasena pana asamÃpannassa vedanà nÃnÃrammaïe vikkhittabhÃvato samÃpannassa vedanÃya oÊÃrikÃ; vipariyÃyena itarà sukhumÃ. Evaæ puggalavasena oÊÃrikasukhumatà veditabbÃ.


#<[page 475]>#
%<                    VedanÃkkhandhassa atÅtÃdivibhÃgo                  475>%
     Lokiya-lokuttaravasena pana sasavà vedanà lokiyÃ. Sà Ãsavuppattihetuto oghaniyato yoganiyato ganthaniyato nÅvaraïiyato upÃdÃniyato saækilesikato puthujjanasÃdhÃraïato ca anÃsavÃya oÊÃrikÃ; sà vipariyÃyena sÃsavÃya sukhumÃ.
Evaæ lokiyalokuttaravasena oÊÃrikasukhumatà veditabbÃ.
     Tattha jÃti-Ãdivasena sambhedo pariharitabbo. AkusalavipÃkakÃyavi¤¤Ãïasampayuttà hi vedanà jÃtivasena, avyÃkatattà sukhumà pi samÃnÃ, sabhÃvÃdivasena oÊÃrikà hoti.
Vuttaæ c' etaæ: avyÃkatà vedanà sukhumÃ; dukkhà vedanà oÊÃrikÃ. SamÃpannassa vedanà sukhumÃ; asamÃpannassa vedanà oÊÃrikÃ. AnÃsavà vedanà sukhumÃ; sÃsavà vedanà oÊÃrikà ti. Yathà ca dukkhà vedanÃ, evaæ sukhÃdayo pi jÃtivasena oÊÃrikà sabhÃvÃdivasena sukhumà honti. Tasmà yathà jÃti-Ãdivasena sambhedo na hoti, tathà vedanÃnaæ oÊÃrikasukhumatà veditabbÃ. SeyyathÅdaæ: AvyÃkatà jÃtivasena kusalÃkusalà hi sukhumÃ. Tattha katamà avyÃkatÃ? Kiæ dukkhÃ? kiæ sukhÃ? kiæ samÃpannassa? Kiæ asamÃpannassa? Kiæ sÃsavÃ? Kiæ anÃsavÃ? ti evaæ sabhÃvÃdibhedo na parÃmasitabbo. Esa nayo sabbattha. Api ca: taæ taæ và pana vedanaæ upÃdÃyupÃdÃya vedanà oÊÃrikà sukhumà daÂÂhabbà ti vacanato akusalÃdisu pi lobhasahagatÃya dosasahagatà vedanÃ, aggi viya attano nissayadahanato oÊÃrikÃ, lobhasahagatà sukhumÃ. Dosasahagatà pi niyatà oÊÃrikÃ, aniyatà sukhumÃ. Niyatà pi kappaÂÂhitikÃsu pi asankhÃrikà oÊÃrikÃ, itarà sukhumÃ. Lobhasahagatà pana diÂÂhisampayuttà olÃrikÃ, itarà sukhumÃ. Sà pi niyatà kappaÂÂhitikà asankhÃrikà oÊÃrikÃ, itarà sukhumÃ. Avisesena ca akusalà bahuvipÃkà oÊÃrikÃ, appavipÃkà sukhumÃ. Kusalà pana appavipÃkà oÊÃrikÃ, bahuvipÃkà sukhumÃ.
     Api ca: kÃmÃvacarakusalà oÊÃrikÃ, rÆpÃvacarà sukhumÃ; tato arÆpÃvacarÃ; tato lokuttarÃ. KÃmÃvacarà dÃnamayà oÊÃrikÃ, sÅlamayà sukhumÃ. Tato bhÃvanÃmayÃ; bhÃvanÃmayà pi duhetukà oÊÃrikÃ, tihetukà sukhumÃ; tihetukà pi sasankhÃrikà oÊÃrikÃ; asankharikà sukhumÃ. RÆpÃvacarapaÂhamajjhÃnikà oÊÃrikà ...pe... pa¤camajjhÃnikà sukhumÃ. ArÆpÃvacarà ca ÃkÃsÃna¤cÃyatanasampayuttà oÊÃrikà  ...pe... nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanasampayuttà sukhumà va.


#<[page 476]>#
%<476                       XIV. Khandha-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Lokuttarà ca sotÃpattimaggasampayuttà oÊÃrikà . . .
pe... arahattamaggasampayuttà sukhumà va. Sa nayo taæ taæ bhÆmivipÃkakiriyavedanÃsu ca dukkhÃdi-asamÃpannÃdi-sÃsavÃdivasena vuttavedanÃsu ca.
     OkÃsavasena cà pi niraye dukkhà oÊÃrikÃ; tiracchÃnayoniyaæ sukhumà ...pe... paranimmitavasavattÅsu sukhumà va. Yathà ca dukkhà evaæ sukhumà pi sabbattha yathÃnurÆpaæ yojetabbÃ.
     Vatthuvasena cà pi hÅnavatthukà yà kÃci vedanà oÊÃrikÃ, panÅtavatthukà sukhumÃ. HÅnapaïÅtabhede yà oÊÃrikÃ, sà hÅnÃ; yà ca sukhumÃ, sà païÅtà ti daÂÂhabbÃ.
     DÆrapadaæ pana akusalà vedanà kusalÃvyÃkatÃhi vedanÃhi dÆre. Santikepadaæ akusalà vedanà akusalÃya vedanÃya santike ti Ãdinà nayena Vibhange vibhattaæ. Tasmà akusalà vedanà pi sabhÃgato asaæsaÂÂhato asarikkhato ca kusalÃvyÃkatÃhi dÆre; tathà kusalÃvyÃkatà akusalÃya. Esa nayo sabbavÃresu, Akusalà pana vedanà sabhÃgato sarikkhato ca akusalÃya santike ti.
         Idaæ vedanÃkkhandhassa atÅtÃdivibhÃye vitthÃra-
                          kathÃmukhaæ.
                      [Khandhesu ¤Ãïabhedo]
     Taæ taæ vedanÃsampayuttÃnaæ pana sa¤¤ÃdÅnaæ pi evam eva veditabbaæ. Evaæ viditvà ca puna etesveva:-
          Khandhesu ¤Ãïabhedatthaæ kamato 'tha visesato,
          anÆnÃdikato ceva upamÃto tath' eva ca.
          DaÂÂhabbato dvidhà evaæ passaæ tass' atthasiddhito,
          vinicchayanayo sammà vi¤¤Ãtabbo vibhÃvinÃ.
     Tattha kamato ti idha uppattikkamo; pahÃnakkamo, paÂipattikkamo, bhÆmikkamo, desanÃkkamo ti bahuvidho kamo.
Tattha paÂhamaæ kalalaæ hoti, kalalà hoti abbudan ti evam Ãdi uppattikkamo. Dassanena pahÃtabbà dhammÃ, bhÃvanÃya pahÃtabbà dhammà ti evam Ãdi pahÃnakkamo. SÅlavisuddhi . . . cittavisuddhÅ ti evam Ãdi paÂipattikkamo.


#<[page 477]>#
%<                          Khandhesu ¤Ãïabhedo                         477>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  KÃmÃvacarà rÆpÃvacarà ti evam Ãdi bhÆmikkamo. CattÃro satipaÂÂhÃnÃ, cattÃro sammappadhÃnà ti và dÃnakathaæ sÅlakathan ti và evam Ãdi desanÃkkamo. Tesu idha uppattikkamo tÃva na yujjati; kalalÃdÅnaæ viya khandhÃnaæ pubbÃpariyavavatthÃnena anuppattito. Na pahÃnakkamo, kusalÃvyÃkatÃnaæ appahÃtabbato. Na paÂipattikkamo, akusalÃnaæ appaÂipajjanÅyato. Na bhÆmikkamo, vedanÃdÅnaæ catubhÆmipariyÃpannattÃ. DesanÃkkamo pana yujjati. Abhedena hi pa¤casu khandhesu attagÃhapatitaæ veneyyajanaæ samÆhaghanavinibbhogadassanena attagÃhato mocetukÃmo Bhagavà hitakÃmo tassa tassa janassa sukhagahaïatthaæ cakkhu-ÃdÅnaæ pi visayabhÆtaæ oÊÃrikaæ paÂhamaæ rÆpakkhandhaæ dasseti, tato iÂÂhÃniÂÂharÆpasaævedanikaæ vedanaæ. Yaæ vedayati taæ sa¤jÃnÃtÅ ti evaæ vedanÃvisayassa ÃkÃragÃhikaæ sa¤¤aæ; sa¤¤Ãvasena abhisankhÃrake sankhÃre; tesaæ vedanÃdÅnaæ nissayaæ adhipatibhÆta¤ ca nesaæ vi¤¤Ãïan ti evaæ tÃva kamato vinicchayanayo vi¤¤Ãtabbo.
   Visesato ti khandhÃna¤ ca upÃdÃnakkhandhÃna¤ ca visesa-
to. Ko pana nesaæ viseso? Khandhà tÃva avisesato vuttÃ.
UpÃdÃnakkhandhà sÃsava-upÃdÃniyabhÃvena visesetvÃ.
Yath' Ãha:- pa¤ca c' eva vo, bhikkhave, khandhe desessÃmi, pa¤cupÃdÃnakkhandhe; taæ suïÃtha. Katame ca, bhikkhave, pa¤cakkhandhÃ? Yaæ ki¤ci, bhikkhave, rÆpaæ atÅtÃnÃgatapaccuppannaæ ...pe... santike vÃ, ayaæ vuccati, bhikkhave, rÆpakkhandho. Yà kÃci vedanà ...pe... yaæ ki¤ci vi¤¤Ãïaæ ...pe... santike vÃ, ayaæ vuccati, bhikkhave, vi¤¤Ãïakkhandho. Ime vuccanti, bhikkhave, pa¤cakkhandhÃ. Katame ca, bhikkhave, pa¤cupÃdÃnakkhandhÃ.
Yaæ ki¤ci, bhikkhave, rÆpaæ ...pe... santike và sÃsasavaæ upÃdÃniyaæ, ayaæ vuccati, bhikkhave, rÆpÆpÃdÃnakkhandho. Yà kÃci vedanà ...pe... yaæ ki¤ci vi¤¤Ãïaæ santike và sÃsavaæ upÃdÃniyaæ, ayaæ vuccati, bhikkhave, vi¤¤ÃïupÃdÃnakkhandho. Ime vuccanti, bhikkhave, pa¤cupÃdÃnakkhandhà ti.


#<[page 478]>#
%<478                       XIV. Khandha-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Ettha ca yathà vedanÃdayo anÃsavà pi atthi, na evaæ rÆpaæ. Yasmà pan' assa rÃsaÂÂhena khandhabhÃvo yujjati, tasmà khandhesu vuttaæ; yasmà rÃsaÂÂhena ca sÃsavaÂÂhena ca upÃdÃnakkhandhabhÃvo yujjati, tasmà upÃdÃnakkhandhesu vuttaæ. VedanÃdayo pana anÃsavà va khandhesu vuttÃ, sÃsavà upÃdÃnakkhandhesu. UpÃdÃnakkhandhà ti c' ettha upÃdÃnagocarà khandhà upÃdÃnakkhandhà ti evam attho daÂÂhabbo. Idha pana sabbe p' ete ekajjhaæ katvà khandhà ti adhippetÃ.
     AnÆnÃdhikato ti: kasmà pana Bhagavatà pa¤c' eva khandhà vuttà anÆnÃ, anadhikà ti. SabbasankhatasabhÃgekasangahato attattaniyagÃhavatthussa etaparamato a¤¤esa¤ ca tad-avarodhato. Anekappabhedesu hi sankhatadhammesu sabhÃgavasena sangayhamÃnesu rÆpaæ pi rÆpasabhÃgekasangahavasena eko khandho hoti; vedanà vedanÃsabhÃgekasangahavasena eko khandho hoti. Eso nayo sa¤¤Ãdisu. Tasmà sabbasankhatasabhÃgekasangahato pa¤c' eva vuttÃ. Etaparama¤ c' etaæ attattaniyagÃhavatthu yadidaæ rÆpÃdayo pa¤ca. Vuttaæ h' etaæ: rÆpe kho, bhikkhave, sati, rÆpaæ upÃdÃya, rÆpaæ abhinivissa, evaædiÂÂhi uppajjati: etaæ mama, eso 'ham asmi, eso me attà ti. VedanÃya ... sa¤¤Ãya ... sankhÃresu ... vi¤¤Ãïe sati, vi¤¤Ãïaæ upÃdÃya, vi¤¤Ãïam abhinivissa, evaædiÂÂhi uppajjati:
etaæ mama, eso' ham asmi, eso me attà ti. Tasmà attattaniyagÃhavatthussa etaparamato pi pa¤c' eva vuttÃ. Ye pi c' a¤¤e sÅlÃdayo pa¤ca dhammakkhandhà vuttÃ, te pi sankhÃrakkhandhe pariyÃpannattà etth' eva avarodhaæ gacchanti.
Tasmà a¤¤esaæ tad-avarodhato pi pa¤c' eva vuttà ti evaæ anÆnÃdhikato vinicchayanayo vi¤¤Ãtabbo.
     UpamÃto ti ettha hi gilÃnasÃlÆpamo rÆpÆpÃdÃnakkhandho; gilÃnÆpamassa vi¤¤ÃïÆpÃdÃnakkhandhassa vatthudvÃrÃrammaïavasena nivÃsaÂÂhÃnato. Gela¤¤upamo vedanÆpÃdÃnakkhandho ÃbÃdhakattÃ. Gela¤¤asamuÂÂhÃnÆpamo sa¤¤ÆpÃdÃnakkhandho, kÃmasa¤¤Ãdivasena rÃgÃdisampayuttavedanÃsabbhÃvÃ. AsappÃyasevanÆpamo sankhÃrupÃdÃnakkhandho, vedanÃgela¤¤assa nidÃnattÃ. Vedanaæ vedanatthÃya abhisaïkharontÅ ti hi vuttaæ.


#<[page 479]>#
%<                          Khandhesu ¤Ãïabhedo                         479>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  TathÃ: akusalassa kammassa katattà upacitattà vipÃkaæ kÃyavi¤¤Ãïaæ uppannaæ hoti dukkhasahagatan ti. GilÃnÆpamo vi¤¤ÃïÆpÃdÃnakkhandho; vedanÃgela¤¤ena aparimuttattÃ. Api ca cÃrakakÃraïa-aparÃdha-kÃraïakÃraka-aparÃdhikupamà ete bhÃjana-bhojana-vya¤janaparivesaka-bhu¤jakÆpamà cà ti evaæ upamÃto vinicchayanayo vi¤¤Ãtabbo.
     DaÂÂhabbato dvidhà ti sankhepato vitthÃrato cà ti evaæ dvidhà daÂÂhabbato p' ettha vinicchayanayo vi¤¤Ãtabbo.
Sankhepato hi pa¤cupÃdÃnakkhandhà ÃsivisÆpamo vuttanayena ukkhittÃsikapaccatthikato; BhÃrasuttavasena bhÃrato; KhajjanÅyapariyÃyavasena khÃdakato; Yamakasuttavasena aniccadukkhÃnattasankhatavadhakato daÂÂhabbÃ.
VitthÃrato pan' ettha pheïapiï¬o viya rÆpaæ daÂÂhabbaæ, parimaddanÃsahanato; udakabubbuÊam viya vedanà muhuttaramaïÅyato; marÅcikà viya sa¤¤Ã, vippalambhanato; kadalikkhandho viya sankhÃrÃ, asÃrakatÃ; mÃyà viya vi¤¤Ãïaæ, va¤cakato. Visesato ca sÆÊÃram pi ajjhattikaæ rÆpaæ asubhan ti daÂÂhabbaæ. Vedanà tÅhi dukkhatÃhi avinimmuttato dukkhà ti. Sa¤¤Ã, sankhÃrà avidheyyato anattà ti. Vi¤¤Ãïaæ udayabbayadhammato aniccan ti daÂÂhabbaæ.
     Evaæ passaæ tass' atthasiddhito ti eva¤ ca sankhepavitthÃravasena dvidhà passato yà atthasiddhi hoti, tato pi vinicchayanayo vi¤¤Ãtabbo. SeyyathÅdam: sankhepato tÃva pa¤cupÃdÃnakkhandhe ukkhittÃsika-paccatthikÃdibhÃvena passanto khandhehi na viha¤¤ati; vitthÃrato pana rÆpÃdÅni pheïapÅï¬Ãdi-sadisabhÃvena passanto na asÃresu sÃradassÅ hoti. Visesato ca:-


#<[page 480]>#
%<480                       XIV. Khandha-niddeso>%
     AjjhattikarÆpaæ asubhato passanto kabaÊinkÃrÃhÃraæ parijÃnÃti, asubhe: subhan ti vipallÃsaæ pajahati, kÃmoghaæ uttarati, kÃmayogena visaæyujjati, kÃmÃsavena anÃsavo hoti, abhijjhÃ-kÃyaganthaæ bhindati, kÃmÆpÃdÃnaæ na upÃdiyati;--
     Vedanaæ dukkhato passanto phassÃhÃraæ parijÃnÃti, dukkhe: sukhan ti vipallÃsam pajahati, bhavogham uttarati, bhavayogena visaæyujjati, bhavÃsavena anÃsavo hoti, vyÃpÃda-kÃyaganthaæ bhindati, sÅlabbatÆpÃdÃnaæ na upÃdiyati;--
     Sa¤¤aæ, sankhÃre ca anattato passanto manosa¤cetanÃhÃraæ parijÃnÃti, anattani: attà ti vipallÃsaæ pajahati, diÂÂhogham uttarati, diÂÂhiyogena visaæyujjati, diÂÂhÃsavena anÃsavo hoti, idaæ-saccÃbhinivesa-kayaganthaæ bhindati, attavÃdÆpÃdÃnaæ na upÃdiyati;--
     Vi¤¤Ãïaæ aniccato passanto vi¤¤ÃïÃhÃraæ parijÃnÃti, anicce: niccan ti vipallÃsaæ pajahati, avijjoghaæ uttarati, avijjÃyogena visaæyujjati, avijjÃsavena anÃsavo hoti, sÅlabbataparÃmÃsa-kÃyaganthaæ bhindati, diÂÂhÆpÃdÃnaæ na upÃdiyati.
          Evaæ mahÃnisaæsaæ vadhakÃdivasena dassanaæ yasmÃ,
          tasmà khandhe dhÅro vadhakÃdivasena passeyyà ti.
         Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhimagge pa¤¤ÃbhÃ-
         vanÃdhikÃre khandhaniddeso nÃma cuddasamo paricchedo.


#<[page 481]>#
%<481>%
                                   XV
                         PA××ARASAMO PARICCHEDO
                         ùYATANA-DHùTU-NIDDESO
                              [ùyatanÃni]
     ùyatanÃnÅ ti dvÃdasÃyatanÃni: cakkhÃyatanaæ rÆpÃyatanaæ sotÃyatanaæ saddÃyatanaæ ghÃnÃyatanam gandhÃyatanam jivhÃyatanaæ rasÃyatanaæ kÃyÃyatanam phoÂÂhabbÃyatanaæ manÃyatanaæ dhammÃyatanan ti.
     Tattha
          Attha-lakkhaïa-tÃvatva-kama-sankhepa-vitthÃrÃ,
          Tathà daÂÂhabbato ceva vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
[Attha-] Tattha visesato tÃva cakkhatÅ ti cakkhu; rÆpam assÃdati, vibhÃveti cà ti attho. RÆpayatÅ ti rÆpaæ; vaïïavikÃraæ ÃpajjamÃnaæ hadayangatabhÃvaæ pakÃsetÅ ti attho. SuïÃtÅ ti sotam. SappatÅ ti saddo; udÃharÅyatÅ ti attho. GhÃyatÅ ti ghÃnaæ; gandhayatÅ ti gandho; attano vatthuæ sÆcayatÅ ti attho. JÅvitaæ avhayatÅ ti jivhÃ; rasanti taæ sattà ti raso; assÃdentÅ ti attho. KucchitÃnaæ sÃsavadhammÃnaæ Ãyo ti kÃyo. ùyo ti uppattideso. PhusiyatÅ ti phoÂÂhabbaæ. MunÃtÅ ti mano. Attano lakkhaïaæ dhÃrantÅ ti dhammo.
     Avisesato pana Ãyatanato, ÃyÃnaæ tananato, Ãyatassa ca nayanato, Ãyatanan ti veditabbam. CakkhurÆpÃdisu hi taæ taæ dvÃrÃrammaïà cittacetasikà dhammà sena sena anubhavanÃdinà kiccena Ãyatanti uÂÂhahanti ghaÂanti vÃyamantÅ ti vuttam hoti. Te ca ÃyabhÆte dhamme etÃni tanonti vitthÃrentÅ ti vuttaæ hoti. Ida¤ ca anamatagge saæsÃre pavattam atÅva Ãyataæ saæsÃradukkhaæ yÃva na nivattati tÃva nayante va pavattayantÅ ti vuttaæ hoti. Iti sabbe p' ime dhammà Ãyatanato ÃyÃnaæ tananato,


#<[page 482]>#
%<482                    XV. ùyatana-dhÃtu-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Ãyatassa ca nayanato, Ãyatanaæ Ãyatanan ti vuccanti. Api ca nivÃsaÂÂhÃnaÂÂhena ÃkaraÂÂhena samosaraïaÂÂhÃnaÂÂhena sa¤jÃtidesaÂÂhena kÃraïaÂÂhena ca Ãyatanaæ veditabbaæ. Tathà hi loke issarÃyatanam VÃsudevÃyatanan ti Ãdisu nivÃsaÂÂhÃnaæ Ãyatanan ti vuccati. SuvaïïÃyatanaæ rajatÃyatanan ti Ãdisu Ãkaro. SÃsane pana:
               Manorame Ãyatane sevanti naæ vihangamà ti
Ãdisu samosaraïaÂÂhÃnaæ. DakkhiïÃpatho gunnaæ Ãyatanan ti Ãdisu sa¤jÃtideso. Tatra tatr'eva sakkhibhabbataæ pÃpuïÃti sati sati Ãyatane ti Ãdisu kÃraïaæ. Cakkhu-Ãdisu cà pi te te cittacetasikà dhammà nivasanti tadÃyattavuttitÃyà ti cakkhÃdayo ca nesaæ nivÃsaÂÂhÃnaæ. CakkhÃdisu ca te Ãkiïïattà tan-nissitattà tad-Ãrammaïattà cà ti cakkhÃdayo nesaæ Ãkaro, cakkhÃdayo ca samosaraïaÂÂhÃnaæ tattha tattha vatthudvÃrÃrammaïavasena samosaraïato.
CakkhÃdayo ca nesaæ sa¤jÃtideso tan-nissayÃrammaïabhÃvena tatth' eva uppattito. CakkhÃdayo ca nesaæ kÃraïaæ tesaæ abhÃve abhÃvato ti. Iti nivÃsaÂÂhÃnaÂÂhena ÃkaraÂÂhena samosaraïaÂÂhÃnaÂÂhena sa¤jÃtidesaÂÂhena kÃraïaÂÂhena cà ti imehi pi kÃraïehi ete dhammà Ãyatanaæ Ãyatanan ti vuccanti. Tasmà yathÃvuttena atthena cakkhu ca taæ Ãyatana¤ cà ti cakkhÃyatanaæ ...pe... dhammà ca te Ãyatana¤ cà ti dhammÃyatanan ti. Evaæ tÃv' ettha atthato vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
     Lakkhaïà ti cakkhÃdÅnaæ lakkhaïato p' ettha vi¤¤Ãtabbo vinicchayo. TÃni ca pana tesaæ lakkhaïÃni Khandhaniddese vuttanayen' eva veditabbÃni.
     TÃvatvato ti tÃvabhÃvato idaæ vuttaæ hoti: cakkhÃdayo pi hi dhammà eva. Evaæ sati dhammÃyatanam icceva avatvÃ, kasmà dvÃdasÃyatanÃnÅ ti vuttÃnÅ ti ce?
     Cha vi¤¤ÃïakÃyuppattidvÃrÃrammaïavavatthÃnato, idha channaæ vi¤¤ÃïakÃyÃnaæ dvÃrabhÃvena ÃrammaïabhÃvena ca vavatthÃnato ayam etesaæ bhedo hotÅ ti dvÃdasa vuttÃni.


#<[page 483]>#
%<                               ùyatanÃni                              483>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Cakkhuvi¤¤ÃïavÅthipariyÃpannassa hi vi¤¤ÃïakÃyassa cakkhÃyatanam eva uppattidvÃraæ, rupÃyatanam eva c' Ãrammaïaæ. Tathà itarÃni itaresaæ. ChaÂÂhassa pana bhavangamanasankhÃto manÃyatanekadeso va uppattidvÃraæ asÃdhÃraïam eva ca dhammÃyatanaæ Ãrammaïan ti.
Iti channaæ vi¤¤ÃïakÃyÃnaæ uppattidvÃrÃrammaïavavatthÃnato dvÃdasavuttÃnÅ ti. Evam ettha tÃvatvato vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
     Kamato ti idhà pi pubbe vuttesu uppattikkamÃdisu desanÃkkamo va yujjati. Ajjhattikesu hi Ãyatanesu sanidassanasappaÂighavisayattà cakkhÃyatanaæ pÃkaÂan ti paÂhamam desitaæ. Tato anidassana-sappaÂighavisayÃni sotÃyatanÃdÅni. Atha và dassanÃnuttariya-savanÃnuttariyahetubhÃvena bahÆpakÃrattà ajjhattikesu cakkhÃyatana-sotÃyatanÃni paÂhamaæ desitÃni. Tato ghÃnÃyatanÃdÅni tÅïi. Pa¤cannam pi gocaravisayattà ante manÃyatanaæ. CakkhÃyatanÃdÅnam pana gocarattà tassa tassa antarantarÃni bÃhiresu rÆpÃyatanÃdÅni. Api ca vi¤¤ÃïuppattikÃraïavavatthÃnato pi ayam etesaæ kamo veditabbo. Vutta¤ c' etaæ:- cakkhuæ paÂicca rÆpe ca uppajjati cakkhuvi¤¤Ãïaæ ...pe... manaæ paÂicca dhamme ca uppajjati manovi¤¤Ãïan ti. Evam kamato p' ettha vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
     SankhepavitthÃrà ti sankhepato hi manÃyatanassa ceva dhammÃyatanekadesassa ca nÃmena tad-avasesÃna¤ ca ÃyatanÃnaæ rÆpena sangahitattà dvÃdasà pi ÃyatanÃni nÃmarÆpamattam eva honti. VitthÃrato pana, ajjhattikesu tÃva, cakkhÃyatanaæ jÃtivasena cakkhupasÃdamattam eva, paccaya-gati-nikÃya-puggalabhedato pana anantappabhedaæ.
Tathà sotÃyatanÃdÅni cattÃri. ManÃyatanam kusalÃkusalavipÃkakiriyavi¤¤Ãïabhedena ekÆnanavutippabhedaæ ekavÅsuttarasatappabbheda¤ ca. VatthupaÂipadÃdibhedato pana anantappabhedaæ. RÆpa-sadda-gandha-rasÃyatanÃni visabhÃgapaccayÃdibhedato anantappabhedÃni. PhoÂÂhabbÃyatanaæ pathavÅdhÃtu-tejodhÃtu-vÃyudhÃtuvasena tippabhedaæ,


#<[page 484]>#
%<484                    XV. ùyatana-dhÃtu-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  paccayÃdibhedato anekappabhedaæ. DhammÃyatanaæ vedanÃ-sa¤¤Ã-sankhÃrakkhandhasukhumarÆpanibbÃnÃnaæ sabhÃvanÃnattabhedato anekappabhedan ti evaæ sankhepavitthÃrà vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
     DaÂÂhabbato ti ettha pana sabbÃn' eva sankhatÃni ÃyatanÃni anÃgamanato aniggamanato ca daÂÂhabbÃni. Na hi tÃni pubbe udayà kutoci Ãgacchanti, na pi uddhaævayà kuhi¤ci gacchanti.
Atha kho pubbe udayà appaÂiladdhasabhÃvÃni, uddhamvayà paribhinnasabhÃvÃni, pubbantÃparantavemajjhe paccayÃyattavuttitÃya avasÃni pavattanti, tasmà anÃgamanato aniggamanato ca daÂÂhabbÃni. Tathà nirÅhakato avyÃpÃrato ca, na hi cakkhu-rÆpÃdÅnaæ evaæ hoti: aho vata amhÃkaæ sÃmaggiyaæ vi¤¤Ãïaæ nÃma uppajjeyyà ti! Na ca tÃni vi¤¤ÃïuppÃdanatthaæ dvÃrabhÃvena vatthubhÃvena ÃrammaïabhÃvena và Åhanti. Na vyÃpÃram Ãpajjanti, atha kho dhammatà v'esà yaæ cakkhurÆpÃdisÃmaggiyaæ cakkhuvi¤¤ÃïÃdÅni sambhavantÅ ti, tasmà nirÅhakato avyÃpÃrato ca daÂÂhabbÃni. Api ca ajjhattikÃni su¤¤agÃmo viya daÂÂhabbÃni dhuvasubhasukhattabhÃvavirahitattÃ, bÃhirÃni gÃmaghÃtakacorà viya ajjhattikÃnaæ abhighÃtakattÃ. Vutta¤ c' etam:-
Cakkhu, bhikkhave, ha¤¤ati manÃpÃmanÃpehi rÆpehÅ ti vitthÃro. Api ca ajjhattikÃni cha pÃïakà viya daÂÂhabbÃni, bÃhirÃni tesam gocarà viyà ti. Evam ettha daÂÂhabbato vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
               Idaæ tÃva ÃyatanÃnaæ vitthÃrakathÃmukhaæ.
                               [DhÃtuyo]
     Tad-anantarà pana dhÃtuyo ti aÂÂhÃrasa dhÃtuyo:- cakkhudhÃtu rÆpadhÃtu cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu, sotadhÃtu saddadhÃtu sotavi¤¤ÃïadhÃtu, ghÃnadhÃtu gandhadhÃtu ghÃnavi¤¤ÃïadhÃtu, jivhÃdhÃtu rasadhÃtu jivhÃvi¤¤ÃïadhÃtu, kÃyadhÃtu phoÂÂhabbadhÃtu kÃyavi¤¤ÃïadhÃtu, manodhÃtu dhammadhÃtu manovi¤¤ÃïadhÃtu, ti. Tattha:
          Atthato lakkhaïÃdÅhi kama-tÃvatva sankhato
          paccayà aÂÂha daÂÂhabbÃ, veditabbo vinicchayo.
     Tattha atthato ti cakkhatÅ ti cakkhu, rÆpayatÅ ti rÆpaæ cakkhussa vi¤¤Ãïaæ cakkhuvi¤¤Ãïan ti evam Ãdinà tÃva nayena cakkhÃdÅnaæ visesatthato veditabbo vinicchayo.


#<[page 485]>#
%<                              DhÃtuyo                               485>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
Avisesena vidahati dhÅyate vidhÃnaæ, vidhÅyate etÃya, ettha và dhÅyatÅ ti dhÃtu. Lokiyà hi dhÃtuyo kÃraïabhÃvena vavatthità hutvà suvaïïarajatÃdidhÃtuyo viya suvaïïarajatÃdi anekappakÃraæ saæsÃradukkhaæ vidahanti; bhÃrahÃrehi ca bhÃro viya sattehi dhÅyante dhÃriyantÅ ti attho.
DukkhavidhÃnamattam eva c' età avasavattanato. EtÃhi ca kÃraïabhÆtÃhi saæsÃradukkhaæ sattehi anuvidhÅyati.
Tathà vihita¤ ca taæ etÃsveva dhÅyati ÂhapÅyatÅ ti attho. Iti cakkhÃdisu ekeko dhammo yathÃsambhavaæ vidahati dhÅyatÅ ti Ãdinà atthavasena dhÃtÆ ti vuccati. Api ca yathà titthiyÃnaæ attà nÃma sabhÃvato natthi, na evam etÃ, età pana attano sabhÃvaæ dhÃrentÅ ti dhÃtuyo. Yathà ca loke vicittà haritÃlamanosilÃdayo selÃvayavà dhÃtuyo ti vuccanti, evam età pi dhÃtuyo viya dhÃtuyo, vicittà h' ete ¤Ãïa¤eyyÃvayavà ti. Yathà và sarÅrasankhÃtassa samudÃyassa avayavabhÆtesu rasasoïitÃdisu a¤¤ama¤¤avisabhÃgalakkhaïaparicchinnesu dhÃtusama¤¤Ã, evam etesu pi pa¤cakkhandhasankhÃtassa attabhÃvassa avayavesu dhÃtusama¤¤Ã veditabbÃ. A¤¤ama¤¤avisabhÃgalakkhaïaparicchinnà h' ete cakkhÃdayo ti. Api ca dhÃtÆ ti nijjÅvamattass' ev' etaæ adhivacanam. Tathà hi BhagavÃ: chadhÃturo ayaæ bhikkhu puriso ti Ãdisu jÅvasa¤¤ÃsamÆhanatthaæ dhÃtudesanaæ akÃsÅ ti. Tasmà yathÃvuttena atthena cakkhu ca taæ dhÃtu ca cakkhudhÃtu ...pe... manovi¤¤Ãïa¤ ca taæ dhÃtu ca manovi¤¤ÃïadhÃtÆ ti evaæ tÃv' ettha atthato veditabbo vinicchayo.
     LakkhaïÃdito ti cakkhÃdÅnaæ lakkhaïÃdito p' ettha veditabbo vinicchayo. TÃni ca pana nesaæ lakkhaïÃdÅni Khandhaniddese vuttanayen' eva veditabbÃni.
     Kamato ti idhà pi pubbe vuttesu uppattikkamÃdisu desanÃkkamo va yujjati. So ca pan' Ãyaæ hetuphalÃnupubbavavatthÃnavasena vutto. CakkhudhÃtu rÆpadhÃtÆ ti idaæ hi dvayaæ hetu, cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtÆ ti phalaæ. Evaæ sabbattha.
     TÃvatvato ti tÃvabhÃvato idam vuttam hoti: tesu tesu hi SuttÃbhidhammappadesesu Ãbhà dhÃtu subhà dhÃtu,


#<[page 486]>#
%<486                    XV. ùyatana-dhÃtu-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ÃkÃsa¤cÃyatanadhÃtu vi¤¤Ãïa¤cÃyatanadhÃtu Ãki¤ca¤¤ÃyatanadhÃtu nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤ÃyatanadhÃtu sa¤¤ÃvedayitanirodhadhÃtu, kÃmadhÃtu vyÃpÃdadhÃtu vihiæsÃdhÃtu, nekkhammadhÃtu avyÃpÃdadhÃtu avihiæsÃdhÃtu, sukhadhÃtu dukkhadhÃtu somanassadhÃtu domanassadhÃtu upekkhÃdhÃtu, avijjÃdhÃtu ÃrambhadhÃtu nikkamadhÃtu parakkamadhÃtu, hÅnadhÃtu majjhimadhÃtu païÅtadhÃtu, pathavÅdhÃtu ÃpodhÃtu tejodhÃtu vÃyodhÃtu ÃkÃsadhÃtu vi¤¤ÃïadhÃtu, sankhatadhÃtu asankhatadhÃtu, anekadhÃtu nÃnÃdhÃtu loko ti evam Ãdayo a¤¤Ã pi dhÃtuyo dissanti.
     Evaæ sati sabbÃsaæ vasena paricchedaæ akatvÃ, kasmà aÂÂhÃrasà ti ayam eva paricchedo kato ti ce? SabhÃvato vijjamÃnÃnaæ sabbadhÃtÆnam tad-antogadhattÃ. RÆpadhÃtu yeva hi ÃbhÃdhÃtu, subhadhÃtu pana rÆpÃdipaÂibaddhÃ. KasmÃ? SubhanimittattÃ. Subhanimittaæ hi subhadhÃtu, ta¤ ca rÆpÃdivinimuttaæ na vijjati. KusalavipÃkÃrammaïà và rÆpÃdayo eva subhadhÃtÆ ti rÆpÃdimattam ev' esÃ. ùkÃsÃna¤cÃyatanadhÃtu-Ãdisu cittaæ manovi¤¤ÃïadhÃtu yeva, sesà dhammadhÃtu. Sa¤¤ÃvedayitanirodhadhÃtu pana sabhÃvato natthi.  DhÃtudvayanirodhamattam eva hi sÃ, kÃmadhÃtu-dhammadhÃtumattaæ và hoti. Yath' Ãha:- tattha katamà kÃmadhÃtu?--KÃmapaÂisaæyutto takko vitakko micchÃsankappo ti. AÂÂhÃrasà pi và dhÃtuyo. Yath' Ãha:- heÂÂhato AvÅci-nirayaæ pariyantaæ karitvà uparito Paranimmita-Vasavattideve anto karitvà yaæ etasmiæ antare etth' ÃvacarÃ, ettha pariyÃpannà khandhà dhÃtu Ãyatanà rÆpà vedanà sa¤¤Ã sankhÃrà vi¤¤Ãïaæ: ayaæ vuccati kÃmadhÃtÆ ti.


#<[page 487]>#
%<                             DhÃtuyo                               487>%
     NekkhammadhÃtu dhammadhÃtu eva. Sabbe pi kusalà dhammà nekkhammadhÃtÆ ti vacanato manovi¤¤ÃïadhÃtu pi hoti yeva.
     VyÃpÃda-vihiæsÃ-avyÃpÃda-avihiæsÃ-sukhadukkha-somanassadomanass' upekkhÃ-avijjÃ-Ãrambha-nikkama-parakkamadhÃtuyo dhammadhÃtu yeva.
     HÅna-majjhima-païÅtadhÃtuyo aÂÂhÃrasa-dhÃtumattam eva. HÅnà hi cakkhÃdayo hÅnà dhÃtu,majjhimà païÅtà majjhimà ceva païÅtà ca. NippariyÃyena pana akusalà dhammadhÃtu manovi¤¤ÃïadhatÆyo hÅnà dhÃtu; lokiyà kusalÃvyÃkatà ubho pi cakkhudhÃtu-Ãdayo ca majjhimadhÃtu; lokuttarà pana dhammadhÃtu manovi¤¤ÃïadhÃtuyo païÅtadhÃtu.
     PathavÅ-tejo-vÃyodhÃtuyo phoÂÂhabbadhÃtu yeva. ùpodhÃtu ÃkÃsadhÃtu ca dhammadhÃtu yeva. Vi¤¤ÃïadhÃtu cakkhuvi¤¤ÃnÃdi satta vi¤¤ÃïadhÃtu sankhepo yeva.
     Sattarasa dhÃtuyo dhammadhÃtu ekadeso ca sankhatà dhÃtu. Asankhatà pana dhÃtu dhammadhÃtu ekadeso va.
AnekadhÃtu-nÃnÃdhÃtu-loko pana aÂÂhÃrasadhÃtuppabhedamattam evà ti. Iti sabhÃvato vijjamÃnÃnaæ sabbadhÃtÆnaæ tad-antogadhattà aÂÂhÃras' eva vuttà ti. Api ca vijÃnanasabhÃve vi¤¤Ãïe jÅvasa¤¤Ånaæ sa¤¤ÃsamÅhanattham pi aÂÂhÃras' eva vuttÃ. Santi hi sattà vijÃnanasabhÃve vi¤¤Ãïe jÅvasa¤¤ino. Tesaæ cakkhu-sota-ghÃna-jivhÃ-kÃya-manodhÃtu-manovi¤¤ÃïadhÃtubhedena tassa anekataæ cakkhurÆpÃdi-paccayÃyattavuttitÃya aniccata¤ ca pakÃsetvà dÅgharattÃnusayitaæ jÅvasa¤¤aæ samÆhanitukÃmena Bhagavatà aÂÂhÃrasa dhÃtuyo pakÃsitÃ. Ki¤ ca bhiyyo tathà veneyyajjhÃsayavasena ca. Ye ca imÃya anatisankhepavitthÃrÃya desanÃya veneyyasattÃ, tad-ajjhÃsayavasena ca aÂÂhÃras' eva pakÃsitÃ.
          SankhepavitthÃranayena tathà tathà hi
          dhammaæ pakÃsayati esa yathà yathà 'ssa,
          saddhammatejavihataæ vilayaæ khaïena
          veneyyasattahadayesu tamo payÃtÅ ti.
     Evam ettha tÃvatvato veditabbo vinicchayo.
     Sankhato ti cakkhudhÃtu tÃva jÃtito eko dhammo tveva sankhaæ gacchati cakkhupasÃdavasena;


#<[page 488]>#
%<488                    XV. ùyatana-dhÃtu-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tathà sota-ghÃnajivhÃ-kÃya-rÆpa-sadda-gandha-rasadhÃtuyo sotappasÃdÃdivasena. PhoÂÂhabbadhÃtu pana pathavÅ-tejo-vÃyo-vasena tayo dhammà ti sankhaæ gacchati. Cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu kusalÃkusalavipÃkavasena dve dhammà ti sankhaæ gacchati; tathà sota-ghÃna-jivhÃ-kÃyavi¤¤ÃïadhÃtuyo. ManodhÃtu pana pa¤cadvÃrÃvajjanakusalÃkusalavipÃkasampaÂicchanavasena tayo dhammà ti sankhaæ gacchati. DhammadhÃtu tiïïaæ arÆpakkhandhÃnaæ soÊasannaæ sukhumarÆpÃnaæ asankhatÃya ca dhÃtuyà vasena vÅsati dhammà ti sankhaæ gacchati. Manovi¤¤ÃïadhÃtu sesakusalÃkusalÃvyÃkatavi¤¤Ãïavasena chasattati dhammà ti sankhaæ gacchati. Evam ettha sankhato pi veditabbo vinicchayo.
     Paccayà ti ettha ca cakkhudhÃtu tÃva cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtuyà vippayutta-purejÃta-atthi-avigata-nissay'-indriyapaccayÃnaæ vasena chahi paccayehi paccayo hoti. RÆpadhÃtu purejÃta-atthi-avigat'-ÃrammaïapaccayÃnaæ vasena catÆhi paccayehi paccayo hoti. Evaæ sotavi¤¤ÃïadhÃtuÃdÅnaæ sotadhÃtu-saddadhÃtu-Ãdayo. Pa¤cannaæ pana nesaæ ÃvajjanamanodhÃtu anantara-samanantara-natthivigatÃnantarÆpanissayavasena pa¤cahi paccayehi paccayo hoti; tà ca pa¤ca pi sampaÂicchanamanodhÃtuyÃ; tathà sampaÂicchanamanodhÃtu santÅraïamanovi¤¤ÃïadhÃtuyÃ; sa ca voÂÂhapanamanovi¤¤ÃïadhÃtuyÃ; voÂÂhapanamanovi¤¤ÃïadhÃtu ca javanamanovi¤¤ÃïadhÃtuyÃ. Javanamanovi¤¤ÃïadhÃtu pana ananatarÃya javanamanovi¤¤ÃïadhÃtuyà tehi c' eva pa¤cahi Ãsevanapaccayena cà ti chahi paccayehi paccayo hoti. Esa tÃva pa¤cadvÃre nayo. ManodvÃre pana bhavangamanovi¤¤ÃïadhÃtu Ãvajjanamanovi¤¤ÃïadhÃtuyÃ, Ãvajjanamanovi¤¤ÃïadhÃtu ca javanamanovi¤¤ÃïadhÃtuyà purimehi pa¤cahi paccayehi paccayo hoti. DhammadhÃtu pana sattannam pi vi¤¤ÃïadhÃtÆnaæ sahajÃta-a¤¤ama¤¤anissaya-sampayutta-atthi-avigatÃdÅhi bahudhà paccayo hoti.
CakkhudhÃtu-Ãdayo pana ekaccà ca dhammadhÃtu ekaccÃya manovi¤¤ÃïadhÃtuyà ÃrammaïapaccayÃdÅhi pi paccayà honti.
Cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu-ÃdÅna¤ ca na kevalaæ cakkhurÆpÃdayo paccayà honti, atha kho ÃlokÃdayo pi. Ten' Ãhu pubbÃcariyÃ: cakkhurÆpÃlokamanasikÃre paÂicca uppajjati cakkhuvi¤¤Ãïaæ;


#<[page 489]>#
%<                            DhÃtuyo                               489>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  sotasaddavivaramanasikÃre paÂicca uppajjati sotavi¤¤Ãïaæ; ghÃnagandhavÃyumanasikÃre paÂicca uppajjati ghÃnavi¤¤Ãïaæ; jivhÃrasa-ÃpamanasikÃre paÂicca uppajjati jivhÃvi¤¤Ãïaæ; kÃyaphoÂÂhabba-pathavÅmanasikÃre paÂicca uppajjati kÃyavi¤¤Ãïaæ; bhavangamanadhammamanasikÃre paÂicca uppajjati manovi¤¤Ãïan ti. Ayam ettha sankhepo.
     VitthÃrato pana paccayappabhedo PaÂiccasamuppÃdaniddese ÃvibhavissatÅ ti evam ettha paccayato pi veditabbo vinicchayo.
     DaÂÂhabbato ti daÂÂhabbato p' ettha vinicchayo veditabbo ti attho. Sabbà eva hi sankhatadhÃtuyo pubbantÃparantavivittato dhuvasubhasukhattabhÃvasu¤¤ato paccayÃyattavuttito ca daÂÂhabbÃ. Visesato pan' ettha bheritalam viya cakkhudhÃtu daÂÂhabbÃ, daï¬o viya rÆpadhÃtu, saddo viya cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu. Tathà ÃdÃsatalaæ viya cakkhudhÃtu, mukhaæ viya rÆpadhÃtu, mukhanimittaæ viya cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu. Atha và ucchutilà viya cakkhudhÃtu, yantacakkayaÂÂhi viya rÆpadhÃtu, ucchurasatelÃni viya cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu. Tathà adharÃraïÅ viya cakkhudhÃtu, uttarÃraïÅ viya rÆpadhÃtu, aggi viya cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu.
Esa nayo sotadhÃtu-Ãdisu. ManodhÃtu pana yathÃsambhavato cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu-ÃdÅnaæ purecarÃnucarà viya daÂÂhabbÃ.
DhammadhÃtuyà vedanÃkkhandho sallam iva, sÆlam iva ca daÂÂhabbo. Sa¤¤ÃsankhÃrakkhandhà vedanà sallasÆlayogà Ãturà viya puthujjanÃnaæ và sa¤¤Ã Ãsà dukkhajananato rittamuÂÂhi viya; ayathÃbhuccanimittagÃhakato vanamigo viya. SankhÃrà paÂisandhiyaæ pakkhipanato angÃrakÃsuyaæ khipanakapurisà viya, jÃtidukkhÃnubandhato rÃjapurisÃnubandhacorà viya. SabbÃnatthÃvahassa khandhasantÃnassa hetuto visa rukkhabÅjÃni viya, rÆpaæ nÃnÃvidhupaddavanimittato khuracakkaæ viya daÂÂhabbam.
     Asankhatà pana dhÃtu amatato santato khemato ca daÂÂhabbÃ. KasmÃ? SabbÃnatthÃvahassa paÂipakkhabhÆtattÃ.


#<[page 490]>#
%<490                    XV. ùyatana-dhÃtu-niddeso>%
Manovi¤¤ÃïadhÃtu Ãrammaïesu vavatthÃnÃbhÃvato ara¤¤amakkaÂo viya, duddamanato assakhaÊunko viya, yatthakÃmanipÃtito vehÃsakkhittadaï¬o viya, lobhadosÃdi-nÃnappakÃrakilesavesayogato ranganaÂo viya daÂÂhabbà ti.
     Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-magge pa¤¤ÃbhÃvanÃdhikÃre ùyatanadhÃtuniddeso nÃma pannarasamo paricchedo.


#<[page 491]>#
%<491>%
                                  XVI
                          SOLASAMO PARICCHEDO
                         INDRIYA-SACCA-NIDDESO
                              [IndriyÃni]
     DhÃtÆnam anantaraæ uddiÂÂhÃni pana indriyÃnÅ ti bÃvÅsatindriyÃni: cakkhundriyaæ sotindriyaæ ghÃnindriyaæ jivhindriyaæ kÃyindriyaæ manindriyaæ, itthindriyaæ purisindriyaæ jÅvitindriyaæ, sukhindriyaæ dukkhindriyaæ somanassindriyaæ domanassindriyaæ upekkhindriyaæ, saddhindriyaæ viriyindriyaæ satindriyaæ samÃdhindriyaæ pa¤¤indriyaæ, ana¤¤Ãta¤¤assÃmÅtindriyaæ a¤¤indriyaæ a¤¤ÃtÃvindriyan ti. Tattha
          Atthato lakkanÃdÅhi kamato ca vijÃniyÃ
          bhedÃbhedà tathà kiccà bhÆmito ca vinicchayaæ.
     [Atthato] Tattha cakkhÃdÅnaæ tÃva cakkhatÅ ti eakkhÆ ti Ãdinà nayena attho pakÃsito. Pacchimesu pana tÅsu paÂhamaæ pubbabhÃge ana¤¤Ãtaæ amataæ padaæ catusaccadhammaæ và jÃnissÃmÅ ti evaæ paÂipannassa uppajjanato indriyaÂÂhasambhavato ca ana¤¤Ãta¤¤assÃmÅtindriyan ti vuttaæ.
Dutiyaæ ÃjÃnanato indriyaÂÂhasambhavato ca a¤¤indriyaæ.
Tatiyaæ a¤¤ÃtÃvino catusu saccesu niÂÂhita¤Ãïakiccassa khÅïÃsavassa uppajjanato indriyaÂÂhasambhavato ca a¤¤ÃtÃvindriyaæ.
     Ko pana nesaæ indriyaÂÂho nÃmà ti? IndalingaÂÂho indriyaÂÂho; indadesitaÂÂho indriyaÂÂho; indadiÂÂhaÂÂho indriyaÂÂho; indasiÂÂhaÂÂho indriyaÂÂho; indajuÂÂhaÂÂho indriyaÂÂho:
so sabbo pi idha yathÃyogaæ yujjati. Bhagavà hi sammÃsambuddho paramissariyabhÃvato indo, kusalÃkusala¤ ca kammaæ kammesu kassaci issariyÃbhÃvato. Ten' ev' ettha kammasa¤janitÃni tÃva indriyÃni kusalÃkusalakammaæ ullingenti.


#<[page 492]>#
%<492                    XVI. Indriya-sacca-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
Tena ca siÂÂhÃnÅ ti indalingaÂÂhena indasiÂÂhaÂÂhena ca indriyÃni. SabbÃn' eva pan' etÃni Bhagavatà yathÃbhÆtato pakÃsitÃni abhisambuddhÃni cà ti indadesitaÂÂhena indadiÂÂhaÂÂhena ca indriyÃni. Ten' eva Bhagavatà munindena kÃnici gocarÃsevanÃya, kÃnici bhÃvanÃsevanÃya sevitÃnÅ ti indajuÂÂhaÂÂhenà pi indriyÃni. Api ca ÃdhipaccasankhÃtena issariyaÂÂhenà pi etÃni indriyÃni. Cakkhuvi¤¤ÃïÃdippavattiyaæ hi cakkhÃdÅnaæ siddhaæ Ãdhipaccaæ, tasmiæ tikkhe tikkhattÃ, mande mandattà ti. Ayaæ tÃv' ettha atthato vinicchayo.
     LakkhaïÃdÅhÅ ti lakkhaïa-rasa-paccupaÂÂhÃna-padaÂÂhÃnehi pi cakkhÃdÅnaæ vinicchayaæ vijÃniyà ti attho. TÃni ca nesaæ lakkhaïÃdÅni Khandhaniddese vuttÃn' eva. Pa¤¤indriyÃdÅni hi cattÃri atthato amoho yeva. SesÃni tattha sarÆpen' eva ÃgatÃni.
     Kamato ti ayam pi desanÃkkamo va.
     Tattha ajjhattadhammapari¤¤Ãya ariyabhÆmipaÂilÃbho hotÅ ti attabhÃvapariyÃpannÃni cakkhundriyÃdÅni paÂhamaæ desitÃni.
     So pana attabhÃvo yaæ dhammaæ upÃdÃya itthÅ ti và puriso ti và sankhaæ gacchati, ayaæ so ti nidassanatthaæ tato itthindriyaæ purisindriya¤ ca; so duvidho pi jÅvitindriyapaÂibaddhavuttÅ ti ¤Ãpanatthaæ tato jÅvitindriyaæ.
     YÃva tassa pavatti, tÃva etesaæ vedayitÃnaæ anivatti.
Ya¤ ca ki¤ci vedayitaæ sabbaæ taæ dukkhan ti ¤Ãpanatthaæ tato sukhindriyÃdÅni.
     Taæ nirodhatthaæ pana ete dhammà bhÃvetabbà ti paÂipattidassanatthaæ tato saddhÃdÅni.
     ImÃya paÂipattiyà esa dhammo paÂhamaæ attani pÃtubhavatÅ ti paÂipattiyà amoghabhÃvadassanatthaæ tato ana¤¤Ãta¤assÃmÅtindriyaæ. Tass' eva phalattà tato anantaraæ bhÃvetabbato ca tato a¤¤indriyaæ. Tato paraæ bhÃvanÃya imassa adhigamo, adhigate ca pana imasmiæ natthi ki¤ci uttarikaraïÅyan ti ¤Ãpanatthaæ ante paramassÃsabhÆtaæ a¤¤ÃtÃvindriyaæ desitan ti ayam ettha kamo.


#<[page 493]>#
%<                               IndriyÃni                              493>%
     BhedÃbhedà ti jÅvitindriyass' eva c' ettha bhedo. Taæ hi rÆpajÅvitindriyaæ arÆpajÅvitindriyan ti duvidhaæ hoti.
SesÃnaæ abhedo ti evam ettha bhedÃbhedato vinicchayaæ vijÃniyÃ.
     Kiccà ti kiæ indriyÃnaæ kiccan ti ce? Cakkhundriyassa tÃva: cakkhÃyatanaæ cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtuyà taæ-sampayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ indriyapaccayena paccayo ti vacanato yan taæ indriyapaccayabhÃvena sÃdhetabbaæ attano tikkhamandÃdibhÃvena cakkhuvi¤¤ÃïÃdi-dhammÃnaæ tikkhamandÃdi sankhÃtaæ attÃkÃrÃnuvattÃpanaæ, idaæ kiccaæ.
Evaæ sotaghÃnajivhÃkÃyÃnaæ manindriyassa pana sahajÃtadhammÃnaæ attano vasavattÃpaïaæ; jÅvitindriyassa sahajÃtadhammÃnupÃlanaæ; itthindriyapurisindriyÃnaæ itthipurisalinganimittakuttÃkuppÃkÃrÃnuvidhÃnaæ; sukhadukkhasomanassadomanassindriyÃnaæ sahajÃtadhamme abhibhavitvà yathÃsakaæ oÊÃrikÃkÃrÃnupÃpanaæ; upekkhindriyassa santapaïÅtamajjhattÃrÃnupÃpanaæ; saddhÃdÅnaæ paÂipakkhÃbhibhavanaæ sampayuttadhammÃna¤ ca pasannÃkÃrÃdibhÃvasampÃpanaæ; ana¤¤Ãta¤¤assÃmÅtindriyassa sa¤¤ojanattayappahÃna¤ c' eva sampayuttÃna¤ ca tappahÃnÃbhimukhabhÃvakaraïam; a¤¤indriyassa kÃmarÃgavyÃpÃdÃditanukaraïappahÃna¤ c' eva sahajÃtÃna¤ ca attano vasÃnuvattÃpanaæ; a¤¤ÃtÃvindriyassa sabbakiccesu ussukappahÃna¤ c' eva amatÃbhimukhabhÃvapaccayatà ca sampayuttÃnan ti evam ettha kiccato vinicchayaæ vijÃniyÃ.
     BhÆmito ti cakkhu-sota-ghÃna-jivhÃ-kÃya-itthi-purisasukha-dukkha-domanassindriyÃni c' ettha kÃmÃvacarÃn' eva.
Manindriya-jÅvitindriya-upekkhindriyÃni saddhÃ-viriyÃ-satisamÃdhi-pa¤¤indriyÃni ca catubhÆmipariyÃpannÃni. Somanassindriyaæ kÃmÃvacara-rÆpÃvacara-lokuttaravasena bhÆmittayapariyÃpannaæ. AvasÃne tÅïi lokuttarÃn' evà ti evam ettha bhÆmito pi vinicchayaæ vijÃniyÃ. Evaæ hi vijÃnanto:
          Saævegabahulo bhikkhu Âhito indriyasaævare,
          IndriyÃni pari¤¤Ãya dukkhass' antaæ karissatÅ ti.
                  Idaæ indriyÃnaæ vitthÃrakathÃmukhaæ.


#<[page 494]>#
%<494                   XVI. Indriya-sacca-niddeso>%
                               [SaccÃni]
     Tad-anantarÃni pana saccÃnÅ ti cattÃri ariyasaccÃni: dukkhaæ ariyasaccaæ, dukkhasamudayaæ ariyasaccaæ, dukkhanirodho ariyasaccaæ, dukkhanirodhagÃminipaÂipadà ariyasaccan ti.
     Tattha:
          VibhÃgato nibbacana-lakkhaïÃdippabhedato
          atthatthuddhÃrato ceva anÆnÃdhikato tathÃ.
          Kamato jÃti-ÃdÅnam nicchayà ¤Ãïakiccato
          anto-gatÃnaæ pabhedà upamÃto catukkato.
          Su¤¤atekavidhÃdÅhi sabhÃgavisabhÃgato
          vinicchayo veditabbo vi¤¤unà sÃsanakkame.
     Tattha vibhÃgato ti dukkhÃdÅnaæ hi cattÃro cattÃro atthà vibhattà tathà avitathà ana¤¤athÃ, ye dukkhÃdÅni abhisamentehi abhisametabbÃ. Yath' Ãha:- dukkhassa pÅÊanaÂÂho sankhataÂÂho santÃpaÂÂho vipariïÃmaÂÂho ... ime cattÃro dukkhassa dukkhaÂÂhà tathà avitathà ana¤¤athÃ. Samudayassa ÃyÆhanaÂÂho nidÃnaÂÂho saæyogaÂÂho paÊibodhaÂÂho ...
Nirodhassa nissaraïaÂÂho vivekaÂÂho asankhataÂÂho amataÂÂho ...
maggassa niyyÃnaÂÂho hetuÂÂho dassanaÂÂho adhipateyyaÂÂho ... 
     Ime cattÃro maggassa maggaÂÂhà tathà avitathà ana¤¤athà ti. Tathà dukkhassa pÅÊanaÂÂho sankhataÂÂho santÃpaÂÂho vipariïÃmaÂÂho abhisamayaÂÂho ti evam Ãdi. Iti evaæ vibhattÃnaæ catunnaæ catunnaæ atthÃnaæ vasena dukkhÃdÅni veditabbÃnÅ ti. Ayaæ tÃv' ettha vibhÃgato vinicchayo.
     Nibbacana-lakkhaïÃdippabhedato ti ettha pana nibbacanato tÃva: idha du iti ayaæ saddo kucchite dissati; kucchitaæ hi puttaæ dupputto ti vadanti. Khaæ-saddo pana tucche; tucchaæ hi ÃkÃsaæ khan ti vuccati. Ida¤ ca paÂhamasaccaæ kucchitaæ aneka-upaddavÃdhiÂÂhÃnato, tucchaæ bÃlajanaparikappitadhuvasubhasukhattabhÃvavirahitato, tasmà kucchitattà tucchattà ca dukkhan ti vuccati.


#<[page 495]>#
%<                                SaccÃni                               495>%
     Saæ iti ca ayaæ saddo samÃgamo sametan ti Ãdisu saæyogaæ dÅpeti. U iti ayaæ uppannaæ uditan ti Ãdisu uppattiæ.
Aya-saddo kÃraïaæ dÅpeti. Ida¤ cà pi dutiyasaccaæ avasesapaccayasamÃyoge sati dukkhass' uppattikÃraïaæ. Iti dukkhassa saæyoge uppattikÃraïattà dukkhasamudayan ti vuccati.
     Tatiyasaccaæ pana yasmà ni-saddo abhÃvaæ, rodhasaddo ca cÃrakaæ dÅpeti, tasmà abhÃvo ettha saæsÃracÃrakasankhÃtassa dukkharodhassa sabbagatisu¤¤attÃ; samadhigate và tasmiæ saæsÃracÃrakasankhÃtassa dukkharodhassa abhÃvo hoti tappaÂipakkhattà ti pi dukkhanirodhan ti vuccati. Dukkhassa và anuppÃdanirodhapaccayattà dukkhanirodhan ti.
     Catutthasaccaæ pana yasmà etaæ dukkhanirodhaæ gacchati Ãrammaïavasena tad-abhimukhabhÆtattÃ, paÂipadà ca hoti dukkhanirodhappattiyÃ, tasmà dukkhanirodhagÃminipaÂipadà ti vuccati. Yasmà pan' etÃni BuddhÃdayo ariyà paÂivijjhanti, tasmà ariyasaccÃnÅ ti vuccanti. Yath' Ãha:- cattÃr' imÃni, bhikkhave, ariyasaccÃni. KatamÃni? ...
pe... imÃni kho, bhikkhave, cattÃri ariyasaccÃni. Ariyà imÃni paÂivijjhanti, tasmà ariyasaccÃnÅ ti vuccantÅ ti.
     Api ca ariyassa saccÃnÅ ti pi ariyasaccÃni, yath' Ãha:
sadevake, bhikkhave, loke ...pe... [sadeva-] manussÃya TathÃgato ariyo, tasmà ariyasaccÃnÅ ti vuccanti ti.
     Atha và ekesaæ abhisambuddhattà ariyabhÃvasiddhito pi ariyasaccÃni, yath' Ãha:- imesaæ kho, bhikkhave, catunnaæ ariyasaccÃnaæ yathÃbhÆtaæ abhisambuddhattà TathÃgato arahaæ sammÃsambuddho ariyo ti vuccatÅ ti.
     Api ca kho pana ariyÃni saccÃnÅ ti pi ariyasaccÃni. AriyÃnÅ ti tathÃni-avitathÃni avisaævÃdakÃnÅ ti attho; yath' Ãha:- imÃni kho, bhikkhave, cattÃri ariyasaccÃni tathÃni avitathÃni ana¤¤athÃni tasmà ariyasaccÃnÅ ti vuccantÅ ti evam ettha nibbacanato vinicchayo veditabbo.
     Kathaæ lakkhaïÃdippabhedato ti? Ettha hi bÃdhanalakkhaïam dukkhasaccaæ,


#<[page 496]>#
%<496                    XVI. Indriya-sacca-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  santÃpanarasaæ, pavattipaccupaÂÂhÃnaæ; pabhavalakkhaïaæ samudayasaccaæ, anupacchedakaraïarasaæ, paÊibodhapaccupaÂÂhÃnaæ; santilakkhaïaæ nirodhasaccaæ, accutirasaæ, animittapaccupaÂÂhÃnaæ; niyyÃnalakkhaïam maggasaccaæ, kilesappahÃnarasaæ, vuÂÂhÃnapaccupaÂÂhÃnaæ. Api ca pavattipavattana-nivattinivattanalakkhaïÃni paÂipÃÂiyÃ. Tathà sankhatataïhà asankhatadassanalakkhaïÃni cà ti evam ettha lakkhaïÃdippabhedato vinicchayo veditabbo.
     AtthatthuddhÃrato cevà ti ettha pana atthato tÃva ko saccaÂÂho ti ce? Yo pa¤¤Ãcakkhunà upaparikkhamÃnÃnaæ mÃyà va viparÅto marÅcÅ va visaævÃdako titthiyÃnaæ attà va anupalabbhasabhÃvo ca na hoti, atha kho bÃdhanappabhavasantiniyyÃnappakÃrena tacchÃviparÅtabhÆtabhÃvena ariya¤Ãïassa gocaro hoti yeva. Esa aggilakkhaïam viya lokapakati viya ca tacchÃviparÅtabhÆtabhÃvo saccaÂÂho ti veditabbo. Yath' Ãha:- idaæ dukkhan ti, bhikkhave, tatham etaæ, avitatham etaæ, ana¤¤atham etan ti vitthÃro. Api ca:
          NÃbÃdhakaæ yato dukkhaæ, dukkhà a¤¤aæ na bÃdhakaæ,
          bÃdhakattaniyÃmena tato saccam idaæ mataæ.
          Taæ vinà nä¤ato dukkhaæ, na hoti na ca taæ tato,
          dukkhahetuniyÃmena iti saccaæ visattikÃ.
          Nä¤Ã nibbÃnato santi santaæ na ca na taæ yato,
          santabhÃvaniyÃmena tato saccaæ idam mataæ.
          Maggà a¤¤aæ na niyyÃnaæ aniyyÃno na cÃpi so
          tacchaniyyÃnabhÃvattà iti so saccasammato.
          Iti tacchÃvipallÃsa-bhÆtabhÃvaæ catusvapi
          dukkhÃdisvapi sesena saccaÂÂham Ãhu paï¬ità ti.
     Evam atthato vinicchayo veditabbo.
     Katham atthuddhÃrato? Idhà 'yaæ saccasaddo anekesu atthesu dissati, seyyathÅdaæ:
                     saccaæ bhaïe na kujjheyyà ti2
Ãdisu vÃcÃsacce.
                   Sacce Âhità samaïabrÃhmaïà cà ti3


#<[page 497]>#
%<                                SaccÃni                               497>%
Ãdisu viratisacce.
                     Kasmà nu saccÃni vadanti nÃnÃ
                     pavÃdiyÃse kusalÃvadÃnà ti
Ãdisu diÂÂhisacce.
                     Ekaæ hi saccaæ na dutÅyan ti
Ãdisu paramatthasacce NibbÃne ceva magge ca.
     Catunnaæ ariyasaccÃnaæ kati kusalà ti Ãdisu ariyasacce.
SvÃyam idhà pi ariyasacce vattatÅ ti evam ettha atthuddhÃrato pi vinicchayo veditabbo.
     AnÆnÃdhikato ti kasmà pana cattÃr' eva ariyasaccÃni vuttÃni anÆnÃni anadhikÃnÅ ti ce? A¤¤assÃsambhavato, a¤¤atarassa ca apaneyyÃbhÃvato. Na hi etehi a¤¤aæ adhikaæ và etesaæ và ekam pi apaïetabbaæ sambhoti. Yath' Ãha:-
idha, bhikkhave, Ãgaccheyya samaïo và brÃhmaïo và n' etaæ dukkhaæ ariyasaccaæ, a¤¤aæ dukkhaæ ariyasaccaæ. Aham etaæ dukkhaæ ariyasaccaæ Âhapetvà a¤¤aæ dukkhaæ ariyasaccaæ pa¤¤apessÃmÅ ti n' etaæ ÂhÃnaæ vijjatÅ ti Ãdi. Yathà c' Ãha:- Yo hi koci, bhikkhave, samaÇo và brÃhmaïo và evaæ vadeyya n' etaæ dukkhaæ paÂhamaæ ariyasaccaæ yaæ samaïena Gotamena desitaæ, aham etaæ dukkhaæ paÂhamaæ ariyasaccaæ paccakkhÃya a¤¤aæ dukkhaæ paÂhamaæ ariyasaccaæ pa¤¤apessÃmÅ ti n' etaæ ÂhÃnaæ vijjatÅ ti Ãdi. Api ca pavattim Ãcikkhanto Bhagavà sahetukaæ Ãcikkhi, nivatti¤ ca saupÃyaæ. Iti pavatti nivatti tad-ubhayahetÆnaæ etaæ paramato cattÃr' eva vuttÃni. Tathà pari¤¤eyya-pahÃtabbasacchikÃtabba-bhÃvetabbÃnaæ, taïhÃvatthu taïhà taïhÃnirodha-taïhÃnirodhÆpÃyÃnaæ; Ãlaya-ÃlayÃrÃmatà ÃlayasamugghÃta-ÃlayasamugghÃtÆpÃyÃna¤ ca vasenà pi cattÃr' eva vuttÃnÅ ti evam ettha anÆnÃdhikato vinicchayo veditabbo.
     Kamato ti ayaæ pi desanÃkkamo va. Ettha ca oÊÃrikattà sabbasattasÃdhÃraïattà ca suvi¤¤eyyan ti dukkhasaccaæ paÂhamaæ vuttaæ; tass' eva hetudassanatthaæ tad-anantaraæ samudayasaccaæ; hetunirodhà phalanirodho ti ¤Ãpanatthaæ kato nirodhasaccaæ; tad-adhigamupÃyadassanatthaæ ante maggasaccaæ.


#<[page 498]>#
%<498                    XVI. Indriya-sacca-niddeso
>%     BhavasukhassÃdagathitÃnaæ và sattÃnaæ saævegajananatthaæ paÂhamaæ dukkham Ãha. Taæ neva akataæ Ãgacchati, na issaranimmÃnÃdito hoti; ito pana hotÅ ti ¤Ãpanatthaæ tad-anantaraæ samudayaæ. Tato sahetukena dukkhena abhibhÆtattà saæviggamÃnasÃnaæ dukkhanissaraïagavesÅnaæ nissaraïadassanena assÃsajananatthaæ nirodhaæ.
Tato nirodhÃdhigamatthaæ nirodhasampÃpakaæ maggan ti evam ettha kamato vinicchayo veditabbo.
                            [Dukkhaniddeso]
     JÃti-ÃdÅnaæ nicchayà ti ye te ariyasaccÃni niddisantena BhagavatÃ: jÃti pi dukkhÃ, jarà pi dukkhÃ, maraïam pi dukkhaæ, sokaparidevadukkhadomanassupÃyÃsà pi dukkhÃ, appiyehi sampayogo dukkho, piyehi vippayogo dukkho, yam p' icchaæ na labhati tam pi dukkhaæ, sankhittena pa¤cupÃdÃnakkhandhà dukkhà ti dukkhaniddese dvÃdasa dhammÃ:
yÃyaæ taïhà ponobbhavikà nandÅrÃgasahagatà tatra tatrÃbhinandinÅ, seyyathÅdaæ: kÃmataïhà bhavataïhà vibhavataïhà ti samudayaniddese tividhà taïhÃ;--yo tassà yeva taïhÃya asesavirÃganirodho cÃgo paÂinissaggo mutti anÃlayo ti evaæ nirodhaniddese atthato ekam eva NibbÃnaæ;-katamaæ dukkhanirodhagÃminÅ paÂipadà ariyasaccaæ? Ayam eva ariyo aÂÂhangiko maggo, seyyathÅdaæ ...pe... sammÃsamÃdhÅ ti evaæ magganiddese aÂÂha dhammà ti iti catunnaæ saccÃnaæ niddese jÃti-Ãdayo dhammà vuttÃ, tesaæ jÃti-ÃdÅnaæ nicchayà pi ettha vinicchayo veditabbo. SeyyathÅdaæ: ayaæ hi jÃtisaddo anekattho. Tathà h' esa: ekam pi jÃtiæ, dve pi jÃtiyo ti ettha bhave Ãgato. Atthi, VisÃkhe, NigaïÂhà nÃma samaïajÃtÅ ti ettha nikÃye. JÃti dvÅhi khandhehi sangahità ti ettha sankhatalakkhaïe. Yaæ mÃtukucchismiæ paÂhamaæ cittaæ uppannaæ, paÂhamaæ vi¤¤Ãïaæ pÃtubhÆtaæ, tad-upÃdÃya sà v' assa jÃtÅ ti ettha paÂisandhiyaæ.


#<[page 499]>#
%<                             Dukkhaniddeso                            499>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  SampatijÃto, ùnanda, Bodhisatto ti ettha pasÆtiyaæ. Akkhitto anupakuÂÂho jÃtivÃdenà ti ettha kule. Yato 'haæ, bhagini, ariyÃya jÃtiyà jÃto ti ettha ariyasÅle. SvÃyam idha gabbhaseyyakÃnaæ paÂisandhito paÂÂhÃya yÃva mÃtukucchimhà nikkhamanaæ tÃva pavattesu khandhesu. Itaresaæ paÂisandhikhandhesvevà ti daÂÂhabbo. Ayam pi ca pariyÃyakathà va.
     NippariyÃyato pana tattha tattha nibbattamÃnÃnaæ sattÃnaæ ye ye khandhà pÃtubhavanti tesaæ tesaæ paÂhamapÃtubhÃvo jÃti nÃma. Sà pan' esà tattha tattha bhave paÂhamÃbhinibbattilakkhaïÃ, niyyÃtanarasÃ, atÅtabhavato idha ummujjanapaccupaÂÂhÃnÃ, dukkhavicittatÃpaccupaÂÂhÃnà vÃ. Kasmà pan' esà dukkhà ti ce? Anekesaæ dukkhÃnaæ vatthubhÃvato; anekÃni hi dukkhÃni, seyyathÅdaæ: dukkhadukkhaæ, vipariïÃmadukkhaæ, sankhÃradukkhaæ, paÂicchannadukkhaæ, appaÂicchannadukkhaæ, pariyÃyadukkhaæ, nippariyÃyadukkhan ti. Tattha kÃyika-cetasikà dukkhà vedanà sabhÃvato ca nÃmato ca dukkhattà dukkhadukkhan ti vuccati. SukhÃ-vedanÃ-vipariïÃmena dukkhuppattihetuto vipariïÃmadukkhaæ. UpekkhÃvedanà ceva sesà ca tebhÆmakà sankhÃrà udayabbayapparipÅÊitattà sankhÃradukkhaæ.
KaïïasÆla-dantasÆlarÃgajapariÊÃha-dosajapariÊÃhÃdi-kÃyikacetasiko ÃbÃdho pucchitvà jÃnitabbato upakkamassa ca apÃkaÂabhÃvato paÂicchannadukkhaæ nÃma, apÃkaÂadukkhan ti pi vuccati. DvattiæsakammakÃraïÃdisamuÂÂhÃno ÃbÃdho apucchitvà va jÃnitabbato upakkamassa ca pÃkaÂabhÃvato appaÂicchannadukkhaæ nÃma, pÃkaÂadukkhan ti pi vuccati. èhapetvà dukkhadukkhaæ, sesaæ Dukkhasaccavibhange Ãgataæ. JÃti-Ãdisabbam pi tassa tassa dukkhassa vatthubhÃvato pariyÃyadukkhaæ. Dukkhadukkhaæ pana nippariyÃyadukkhan ti vuccati.
     Tatrà 'yaæ jÃti yaæ taæ BÃlapaï¬itasuttÃdisu Bhagavatà pi upamÃvasena pakÃsitaæ ÃpÃyikaæ dukkhaæ, ya¤ ca sugatiyam pi manussaloke gabbhokkanti-mÆlakÃdibhedaæ dukkhaæ uppajjati,


#<[page 500]>#
%<500                    XVI. Indriya-sacca-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tassa vatthubhÃvato dukkhÃ. Tatridam gabbhokkanti-mÆlakÃdibhedaæ dukkhaæ: ayaæ hi satto mÃtukucchimhi nibbattamÃno na uppalapadumapuï¬arÅkÃdisu nibbattati, atha kho heÂÂhà ÃmÃsayassa uparipakkÃsayassa udarapaÂalapiÂÂhikaïÂakÃnaæ vemajjhe paramasambÃdhe tibbandhakÃre nÃnÃkuïapagandhaparibhÃvita-paramaduggandhapavanavicarite adhimattajegucche kucchipadese pÆtimaccha-pÆtikummÃsacandanikÃdisu kimi viya nibbattati. So tattha nibbatto dasamÃse mÃtukucchisambhavena usmanà puÂapÃkaæ viya paccamÃno piÂÂhapiï¬i viya sediyamÃno sami¤jana-pasÃraïÃdi-rahito adhimattaæ dukkham anubhotÅ ti idaæ tÃva gabbhokkantimÆlakaæ dukkhaæ.
     Yaæ pana so mÃtu sahasà upakkhalanagamananisÅdanavuÂÂhÃnaparivattanÃdisu surÃdhuttahatthagato eÊako viya, ahituï¬ikahatthagato sappapotako viya ca Ãka¬¬hanaparika¬¬hana-odhÆnana-niddhÆnanÃdinà upakkamena adhimattaæ dukkham anubhavati; ya¤ ca mÃtu sÅtÆdakapÃnakÃle sÅtanarakÆpapanno viya, uïhayÃgubhattÃdi-ajjhoharaïakÃle angÃravuÂÂhisamparikiïïo viya, loïambilÃdi-ajjhoharaïakÃle khÃrÃpatacchakÃdi-kammakÃraïapatto viya, tibbaæ dukkham anubhoti, idaæ gabbhapariharaïamÆlakaæ dukkhaæ.
     Yaæ pan' assa mÆÊhagabbhÃya mÃtuyà mittÃmaccasuhajjÃdÅhi pi adassanÃrahe dukkhuppattiÂÂhÃne chedanaphÃlanÃdÅhi dukkhaæ uppajjati, idaæ gabbhavipattimÆlakaæ dukkhaæ.
     Yaæ vijÃyamÃnÃya mÃtuyà kammajehi vÃtehi parivattetvà narakapapÃtaæ viya, atibhayÃnakaæ yonimaggaæ paÂipÃtiyamÃnassa paramasambÃdhena yonimukhena tÃÊacchiggaÊena viya, nikka¬¬hiyamÃnassa mahÃnÃgassa narakasattassa viya, ca sanghÃtapabbatehi vicuïïiyamÃnassa dukkhaæ uppajjati, idaæ vijÃyanamÆlakaæ dukkhaæ.
     Yaæ pana jÃtassa taruïavaïasadisasukhumÃlasarÅrassa hatthagahaïa-nahÃpana-dhovana-coÊaparimajjanÃdikÃle sÆcimukhakhuradhÃrÃhi vijjhanaphÃlanasadisaæ dukkhaæ uppajjati, idaæ mÃtukucchito bahinikkhamanamÆlakaæ dukkhaæ.


#<[page 501]>#
%<                             Dukkhaniddeso                            501>%
     Yaæ tato paraæ pavattiyaæ attanà va attÃnaæ vadhentassa acelakavatÃdivasena ÃtÃpanaparitÃpanÃnuyogam-anuyuttassa kodhavasena abhu¤jantassa ubbandhantassa ca dukkhaæ uppajjati, idaæ attÆpakkamamÆlakaæ dukkhaæ.
     Yaæ pana parato vadhabandhanÃdÅni anubhavantassa uppajjati, idaæ parÆpakkamamÆlakaæ dukkhan ti.
     Iti imassa sabbassà pi dukkhassa ayaæ jÃti vatthum eva hoti. Ten' etaæ vuccati:
          JÃyetha no ce narakesu satto tatth' aggidÃhÃdikam appasayhaæ
          labhetha dukkhaæ nu kuhiæ patiÂÂhaæ icc' Ãha dukkhà ti munÅ 'dha jÃtiæ.
          Dukkhaæ tiracchesu kasÃpatodadaï¬ÃbhighÃtÃdibhavaæ anekaæ,
          yan taæ kathaæ tattha bhaveyya jÃtiæ vinà tahiæ jÃti tato pi dukkhÃ.
          Petesu dukkhaæ pana khuppipÃsà vÃtÃtapÃdippabhavaæ vicittaæ,
          yasmà ajÃtassa na tattha atthi tasmà pi dukkhaæ muni jÃtim Ãha.
          TibbandhakÃre ca asayhasÅte lokantare yaæ asuresu dukkhaæ,
          na taæ bhave tattha na c' assa jÃti yato ayaæ jÃti tato pi dukkhÃ.
               Ya¤ cà pi gÆthanarake viya mÃtugabbhe
               satto vasaæ ciramato bahi nikkhama¤ ca,
               pappoti dukkhaæ atighoram idam pi natthi
               jÃtiæ vinà iti pi jÃti ayaæ hi dukkhÃ.
               Kiæ bhÃsitena bahunà nanu yaæ kuhi¤ci
               atthÅ 'dha ki¤ci-d-api dukkham idaæ kadÃci,
               nev' atthi jÃti virahena yato mahesi
               dukkhà ti sabbapaÂhamaæ imam Ãha jÃtin ti.
                     Ayaæ tÃva jÃtiyaæ vinicchayo.


#<[page 502]>#
%<502                    XVI. Indriya-sacca-niddeso>%
     Jarà pi dukkhà ti ettha duvidhà jarÃ; sankhatalakkhaïa¤ ca khaï¬iccÃdi-sammato santatiyaæ ekabhavapariyÃpannakhandhapurÃïabhÃvo ca; sà idha adhippetÃ. Sà pan' esà jarà khandhaparipÃkalakkhaïÃ, maraïÆpanayanarasÃ, yobbanavinÃsapaccupaÂÂhÃnÃ, dukkhà sankhÃradukkhabhÃvato ceva dukkhavatthuto ca. Yaæ hi angapaccangasithilÅbhÃva-indriyavikÃravirÆpatà yobbanavinÃsa-balÆpaghÃta-satimativippavÃsa-paraparibhavÃdi anekapaccayaæ kÃyika-cetasikadukkhaæ uppajjati, jarà tassa-vatthu. Ten' etaæ vuccati:-
          AngÃnaæ sithilÅbhÃvà indriyÃnaæ vikÃrato
          yobbanassa vinÃsena balassa upaghÃtato,
          VippavÃsasatÃdÅnaæ puttadÃrehi attano
          apassÃdanÅyato ceva bhiyyo bÃlattapattiyÃ;
          Pappoti dukkhaæ yaæ macco, kÃyikaæ mÃnasaæ tathÃ
          sabbam etaæ jarÃhetu yasmà tasmà jarà dukhà ti.
                        Ayaæ jarÃyaæ vinicchayo.
         Maraïam pi dukkhan ti etthà pi duvidhaæ maraïaæ:
sankhatalakkhaïa¤ ca yaæ sandhÃya vuttaæ: jarÃmaraïaæ dvÅhi khandhehi sangahitan ti. EkabhavapariyÃpannajÅvitindriyappabandhavicchedo ca. Yaæ sandhÃya vuttaæ:-
niccaæ maraïato bhayan ti. Taæ idha adhippetaæ. JÃtipaccayà maraïaæ upakkamamaraïaæ sarasamaraïaæ Ãyukkhayamaraïaæ pu¤¤akkhayamaraïan ti pi tass' eva nÃmaæ.
Tayidaæ cutilakkhaïaæ, viyogarasaæ, gativippavÃsapaccupaÂÂhÃnaæ. Dukkhassa pana vatthubhÃvato dukkhan ti veditabbaæ. Ten' etaæ vuccati:
          PÃpassa pÃpakammÃdi nimittam anupassato
          bhaddassà 'pasahantassa viyogaæ piyavatthukaæ.
     MÅyamÃnassa yaæ dukkhaæ mÃnasaæ avisesato sabbesa¤ cà pi yaæ sandhibandhanacchedanÃdikaæ.


#<[page 503]>#
%<                             Dukkhaniddeso                            503>%
          VitujjamÃnadhammÃnaæ hoti dukkhaæ sarÅrajaæ
          asayhamappatikÃraæ dukkhass' etass' idaæ yato
         maraïaæ vatthu ten' etaæ, dukkham icc' eva bhÃsitan ti.
                        Ayaæ maraïe vinicchayo.
     SokÃdisu soko nÃma ¤ÃtivyasanÃdÅhi phuÂÂhassa cittasantÃpo. So, ki¤cÃpi atthato, domanassam eva hoti. Evaæ sante pi anto nijjhÃnalakkhaïo, cetaso parijjhÃpanaraso, anusocanapaccupaÂÂhÃno. Dukkho pana dukkhadukkhato, dukkhavatthuto ca. Ten' etaæ vuccati:
          SattÃnaæ hadayaæ soko visasallam va tujjati
          aggitatto va nÃrÃco bhusaæ va dahate puna.
          SamÃvahati ca vyÃdhi jarÃmaraïabhedanaæ
          dukkham pi vividhaæ yasmÃ, tasmà dukkho ti vuccatÅ ti.
                         Ayaæ soke vinicchayo.
     Paridevo nÃma ¤ÃtivyasanÃdÅhi phuÂÂhassa vacÅpalÃpo.
So lÃlappanalakkhaïo, guïadosakittanaraso, sambhamapaccupaÂÂhÃno. Dukkho pana sankhÃradukkhabhÃvato, dukkhavatthuto ca. Ten' etaæ vuccati:
          Yaæ sokasallavihato paridevamÃno
          kaïÂhoÂÂhatÃlutalasosajam appasayhaæ,
          bhiyyo 'dhimattam adhigacchati yeva dukkhaæ
          dukkho ti tena Bhagavà paridevam Ãhà ti.
                      Ayaæ parideve vinicchayo.
     Dukkhaæ nÃma kÃyikam dukkhaæ. Taæ kÃyapÅÊanalakkhaïaæ, duppa¤¤Ãnaæ domanassakaraïarasaæ, kÃyikÃbÃdhapaccupaÂÂhÃnaæ. Dukkhaæ pana dukkhadukkhato mÃnasadukkhÃvahanato ca. Ten' etaæ vuccati:-
          PÅÊeti kÃyikaæ idaæ dukkha¤ ca mÃnasaæ bhiyyo
          janayati yasmÃ, tasmà dukkhan ti visesato vuttan ti.
                        Ayaæ dukkhe vinicchayo.


#<[page 504]>#
%<504                    XVI. Indriya-sacca-niddeso>%
     Domanassaæ nÃma mÃnasaæ dukkhaæ. Taæ cittapÅÊanalakkhaïam, manovighÃtarasaæ, mÃnasavyÃdhipaccupaÂÂhÃnaæ. Dukkhaæ pana dukkhadukkhato, kÃyikadukkhÃvahanato ca. Cetodukkhasamappità hi kese pakiriya kandanti, urÃni paÂipiæsanti, ÃvaÂÂanti, vivaÂÂanti, uddhaæ pÃdaæ papatanti, sattham aharanti, visaæ khÃdanti, rajjuyà ubbandhanti, aggiæ pavisantÅ ti [taæ] nÃnappakÃrakaæ dukkham anubhavanti. Ten' etaæ vuccati:-
          PÅleti' yato cittaæ kÃyassa ca pÅÊanaæ samÃvahati
          dukkhan ti domanassaæ vidomanassà tato ahÆ ti.
                       Ayaæ domanasse vinicchayo.
     UpÃyÃso nÃma ¤ÃtivyasanÃdÅhi phuÂÂhassa adhimattacetodukkhappabhÃvito doso yeva. SankhÃrakkhandhapariyÃpanno eko dhammo ti eke. So cittaparidahanalakkhaïo, nitthunanaraso, visÃdapaccupaÂÂhÃno. Dukkho pana sankhÃradukkhabhÃvato, cittaparidahanato kÃyavisÃdanato ca. Ten' etaæ vuccati:-
          Cittassa ca paridahanà kÃyassa visÃdanà ca adhimattaæ
          yaæ dukkham upÃyÃso janeti, dukkho tato vutto ti.
                        Ayaæ upÃyÃse vinicchayo.
     Ettha ca mandagginà anto bhÃjane pÃko viya soko, tikkhagginà paccamÃnassa bhÃjanato bahi nikkhamanaæ viya paridevo, bahi nikkhantÃvasesassa nikkhamituæ appahontassa anto bhÃjane yeva yÃva parikkhayà pÃko viya upÃyÃso daÂÂhabbo.
     Appiyasampayogo nÃma amanÃpehi sattasankhÃrehi samodhÃnaæ. So aniÂÂhasamodhÃnalakkhaïo, cittavighÃtÃkaraïaraso, anattabhÃvapaccupaÂÂhÃno. Dukkho pana dukkhavatthuto. Ten' etaæ vuccati:-
          Disvà appiye dukkhaæ paÂhamaæ hoti cetasi,
          tad-upakkamasambhÆtam atha kÃye yato idha.
          Tato dukkhadvayassà pi vatthuto so mahesinÃ
          dukkho vutto ti vi¤¤eyyo appiyehi samÃgamo ti.
                    Ayaæ appiyasampayoge vinicchayo.


#<[page 505]>#
%<                             Dukkhaniddeso                            505>%
     Piyavippayogo nÃma manÃpehi sattasankhÃrehi vinÃbhÃvo. So iÂÂhavatthuviyogalakkhaïo, sokuppÃdanaraso, vyasanapaccupaÂÂhÃno. Dukkho pana sokadukkhassa vatthuto. Ten' etaæ vuccati:-
          ¥ÃtidhanÃdiviyogà sokasarasamappità vitujjanti
          BÃlà yato tato yaæ dukkho ti mato viya vippayogo ti.
                     Ayaæ piyavippayoge vinicchayo.
     Yam p' icchaæ na labhatÅ ti ettha: aho vata mayaæ na jÃtidhammà assÃmà ti Ãdisu alabbhaneyyavatthusu icchà va yam p' icchaæ na labhati tam pi dukkhan ti vuttÃ. Sa alabbhaneyyavatthu-icchanalakkhaïÃ, tappariyesanarasÃ, tesaæ appattipaccupaÂÂhÃnÃ. Dukkhà pana dukkhavatthuto.
Ten' etaæ vuccati:-
          Taæ taæ patthayamÃnÃnaæ tassa tassa alÃbhato
          yaæ vighÃtamayaæ dukkhaæ sattÃnam idha jÃyati.
          AlabbhaneyyavatthÆnaæ patthanà tassa kÃraïaæ
          yasmà tasmà Jino dukkhaæ icchitÃlÃbham abravÅ ti.
                     Ayaæ icchitÃlÃbhe vinicchayo.
     Sankhittena pa¤cupÃdÃnakkhandhà dukkhà ti ettha pana:-
          JÃtippabhutikaæ dukkhaæ yaæ vuttaæ idha tÃdinÃ
          avuttaæ ya¤ ca taæ sabbaæ vinà etena vijjati.
          YasmÃ, tasmà upÃdÃnakkhandhà sankhepato ime
          dukkhà ti vuttà dukkhantadesakena MahesinÃ.
     Tathà hi indhanam iva pÃvako, lakkham iva paharaïÃni, gorÆpaæ viya ¬aæsamakasÃdayo, khettam iva lÃyakÃ, gÃmaæ viya gÃmaghÃtakÃ, upÃdÃnakkhandhapa¤cakam eva jÃtiÃdayo nÃnappakÃrehi vibÃdhentà tiïalatÃdÅni viya bhÆmiyaæ, pupphaphalapallavÃni viya rukkhesu, upÃdÃnakkhandhesu yeva nibbattanti. UpÃdÃnakkhandÃna¤ ca Ãdi-dukkhaæ jÃti, majjhe dukkhaæ jarÃ, pariyosÃnadukkhaæ maraïaæ.
MÃraïantikadukkhÃbhighÃtena pari¬ayhanadukkhaæ soko.
Tad-asahanato lÃlappanadukkhaæ paridevo. Tato dhÃtukkhobhasankhÃta-aniÂÂhaphoÂÂhabbasamÃyogato kÃyassa ÃbÃdhanadukkhaæ dukkhaæ. Tena bÃdhiyamÃnÃnaæ puthujjanÃnaæ tattha paÂighuppattito cetobÃdhanakaæ dukkhaæ domanassaæ.


#<[page 506]>#
%<506                    XVI. Indriya-sacca-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  SokÃdivuddhiyà janitavisÃdÃnaæ anutthunanadukkhaæ upÃyÃso. ManorathavighÃtappattÃnaæ icchÃvighÃtadukkhaæ icchitÃlÃbho ti evaæ nÃnappakÃrato upaparikkhiyamÃnà upÃdÃnakkhandhà va dukkhà ti. Yadetaæ ekamekaæ dassetvà vuccamÃnaæ anekehi pi kappehi na sakkà asesato vattuæ, tasmà taæ sabbaæ pi dukkhaæ, ekajalabindumhi sakalasamuddajalarasaæ viya, yesu kesuci pa¤casu upÃdÃnakkhandhesu sankhipitvà dassetuæ sankhittena pa¤cupÃdÃnakkhandhà dukkhà ti Bhagavà avocà ti.
                   Ayaæ upÃdÃnakkhandhesu vinicchayo.
                     Ayaæ tÃva dukkhaniddese nayo.
                           [Samudayaniddeso]
     Samudayaniddese pana yÃyaæ taïhà ti yà ayaæ taïhÃ.
Ponobbhavikà ti punabbhavakaraïaæ punabbhavo, punabbhavo sÅlam etissà ti ponobbhavikÃ. NandÅrÃgenasahagatà ti nandÅrÃgasahagatÃ. NandÅrÃgena saddhiæ atthato, ekattam eva gatà ti vuttaæ hoti. Tatra tatrà 'bhinandinÅ ti yatra yatra attabhÃvo nibbattati, tatra tatrà 'bhinandinÅ.
     SeyyathÅdan ti nipÃto; tassa sà katarà ti ce ti attho. KÃmataïhà bhavataïhà vibhavataïhà ti imà PaÂiccasamuppÃdaniddese Ãvibhavissanti. Idha panà 'yaæ tividhà pi dukkhasaccassa nibbattakaÂÂhena ekattaæ upanetvà dukkhasamudayaæ ariyasaccan ti vuttà ti veditabbÃ.
                         [Dukkhanirodhaniddeso]
     Dukkhanirodhaniddese yo tassà yeva taïhÃyà ti Ãdinà nayena samudayanirodho vutto. So kasmà ti ce? Samudayanirodhena dukkhanirodho, samudayanirodhena hi dukkhaæ nirujjhati, na a¤¤athÃ. Ten' Ãha:-


#<[page 507]>#
%<                             Dukkhanirodhaniddeso                         507>%
               Yathà pi mÆle anupaddave daÊhe
               chinno pi rukkho puna-d-eva rÆhati,
               evam pi tanhÃnusaye anÆhate
               nibbattatÅ dukkham idaæ punappunan ti.
     Iti yasmà samudayanirodhen' eva dukkhaæ nirujjhati, tasmà Bhagavà dukkhanirodhaæ desento samudayanirodhen' eva desesi. SÅhasamÃnavuttino hi TathÃgatÃ; te dukkhaæ nirodhentà dukkhanirodha¤ ca desentà hetumhi paÂipajjanti, na phale. SuvÃnavuttino pana titthiyÃ; te dukkhaæ nirodhentà dukkhanirodha¤ ca desentà attakilamathÃnuyogadesanÃdÅhi phale paÂipajjanti, na hetumhÅ ti. Evaæ tÃva dukkhanirodhassa samudayanirodhavasena desanÃya payojanaæ veditabbaæ. Ayaæ pan' attho:- tassà yeva taïhÃyà ti tassà ponobbhavikà ti vatvà kÃmataïhÃdivasena vibhattataïhÃya.
     VirÃgo vuccati maggo. VirÃgà vimuccatÅ ti hi vuttaæ.
VirÃgena nirodho virÃganirodho. AnusayasamugghÃtato aseso virÃganirodho asesavirÃganirodho. Atha và virÃgo ti pahÃnaæ vuccati, tasmà aseso virÃgo aseso nirodho ti evam p' ettha yojanà daÂÂhabbÃ. Atthato pana sabbÃn' eva etÃni NibbÃnassa vevacanÃni. Paramatthato hi dukkhanirodhaæ ariyasaccan ti NibbÃnaæ vuccati. Yasmà pana taæ Ãgamma taïhà virajjati ceva nirujjhati ca, tasmà virÃgo ti ca nirodho ti ca vuccati. Yasmà ca tad-eva Ãgamma tassà cÃgÃdayo honti, kÃmaguïÃlayesu c' ettha eko pi Ãlayo natthi, tasmà cÃgo paÂinissaggo mutti anÃlayo ti vuccati.
     Tayidaæ santilakkhaïaæ, accutirasaæ, assÃsakaraïarasaæ vÃ, animittapaccupaÂÂhÃnam, nippapa¤capaccupaÂÂhÃnaæ vÃ.
Natth' eva NibbÃnaæ, sasavisÃïaæ viya, anupalabbhanÅyato ti ce? Na, upÃyena upalabbhanÅyato. Upalabbhati hi taæ tad-anurÆpapaÂipattisankhÃtena upÃyena cetopariya¤Ãïena paresaæ lokuttaracittaæ viya, tasmà anupalabbhanÅyato natthÅ ti na vattabbaæ. Na hi yaæ bÃlaputhujjanà na upalabhanti, taæ natthÅ ti vattabbaæ. Api ca NibbÃnaæ natthÅ ti na vattabbaæ. KasmÃ? PaÂipattiyà va¤jhÃbhÃvÃpajjanato.


#<[page 508]>#
%<508                    XVI. Indriya-sacca-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Asati hi NibbÃne sammÃdiÂÂhipurejavÃya sÅlÃdikhandhattayasangahÃya samÃpaÂipattiyà va¤jhabhÃvo Ãpajjati, na cà 'yaæ va¤jhà NibbÃnapÃpanato ti. Na paÂipattiyà va¤jhÃbhÃvÃpatti abhÃvapÃpakattà ti ce? Na, atÅtÃnÃgatÃbhÃve pi NibbÃnapattiyà abhÃvato. VattamÃnÃnam pi abhÃvo NibbÃnan ti ce? Na, tesaæ abhÃvà sambhavato, abhÃve ca avattamÃnabhÃvÃpajjanato. VattamÃnakkhandhanissitamaggakkhaïe ca sopÃdisesanibbÃnadhÃtupattiyà abhÃvadosato. Tadà kilesÃnaæ avattamÃnattà na doso ti ce? Na, ariyamaggassa niratthakabhÃvÃpajjanato.
Evaæ hi sati ariyamaggakkhaïato pubbe pi kilesà na santÅ ti ariyamaggassa niratthakabhÃvo Ãpajjati, tasmà akÃraïam etaæ. Yo kho, Ãvuso, rÃgakkhayo ti Ãdi-vacanato khayo NibbÃnan ti ce? Na, arahattassà pi khayamattÃpajjanato. Tam pi hi: yo kho, Ãvuso, rÃgakkhayo ti Ãdinà nayena niddiÂÂhaæ.
     Ki¤ca bhiyyo NibbÃnassa ittarakÃlÃdippattidosato. Evaæ hi sati NibbÃnaæ ittarakÃlaæ sankhatalakkhaïaæ sammÃvÃyÃmanirapekkhÃdhigamanÅyabhÃva¤ ca Ãpajjati. Yasmà khayà paÂÂhÃya na bhiyyo pavatti nÃma hoti, tassa NibbÃnabhÃvato na doso ti ce? Na, tÃdisassa khayassa abhÃvato.
BhÃve pi c' assa vuttappakÃradosÃnativattanato, ariyamaggassa ca NibbÃnabhÃvÃpajjanato. Ariyamaggo hi dose khÅïeÂi, tasmà khayo ti vuccati. Tato ca paÂÂhÃya na bhiyyo dosÃnaæ pavattÅ ti. AnuppattinirodhasankhÃtassa pana khayassa pariyÃyena upanissayattÃ. Yassa upanissayo hoti, tad-upacÃrena khayo ti vuttaæ. SarÆpen' eva kasmà na vuttan ti ce? AtisukhumattÃ. Atisukhumatà c' assa Bhagavato apposukkÃbhÃvÃvahanato ariyena cakkhunà passitabbato ca siddhà ti. Tayidaæ maggasamanginà pattabbato asÃdhÃraïaæ, purimÃya koÂiyà abhÃvato appabhavaæ.
MaggabhÃve bhavÃto na appabhavanti ce? Na, maggena anuppÃdanÅyato. Pattabbam eva h' etaæ maggena, na uppÃdetabbaæ. Tasmà appabhavam eva. Appabhavattà ajarÃmaraïaæ. PabhavajarÃmaraïaæ abhÃvato niccaæ.


#<[page 509]>#
%<                          Dukkhanirodhaniddeso                        509>%
NibbÃnass' eva aïu-ÃdÅnam pi niccabhÃvÃpattÅ ti ce? Na, hetuno abhÃvÃ. NibbÃnassa niccattà te niccà ti ce? Na, hetulakkhaïassa anupapattito. Niccà uppÃdÃdÅnaæ abhÃvato NibbÃnaæ viyà ti ce? Na, anu-ÃdÅnaæ asiddhattÃ. YathÃvuttayuttisabbhÃvato pana idam eva niccaæ, rÆpasabhÃvÃtikkamato arÆpam. BuddhÃdÅnaæ niÂÂhÃya visesÃbhÃvato ekà va niÂÂhÃ. Yena bhÃvanÃya pattaæ, tassa kilesavÆpasamaæ upÃdisesa¤ ca upÃdÃya pa¤¤ÃpanÅyattà saha upÃdisesena pa¤¤ÃpÅyatÅ ti sa-upÃdisesaæ. Yo c' assa samudayappahÃnena upahatÃya hi kammaphalassa carimacittato ca uddhaæ pavattikhandhÃnaæ anuppÃdanato uppannÃna¤ ca antaradhÃnato upÃdisesÃbhÃvo, taæ upÃdÃya pa¤¤ÃpanÅyato natthi ettha upÃdiseso ti anupÃdisesaæ. Asithilaparakkamasiddhena ¤Ãïavisesena adhigamanÅyato sabba¤¤uvacanato ca paramatthena sabhÃvato NibbÃnaæ nÃvijjamÃnaæ. Vuttaæ h' etaæ: atthi, bhikkhave, ajÃtaæ abhÆtaæ akataæ asankhatan ti.
            Idaæ dukkhanirodhaniddese vinicchayakathÃmukhaæ.
                  [DukkhanirodhagÃminipaÂipadÃniddeso]
     DukkhanirodhagÃminipaÂipadÃniddese vuttà pana aÂÂha dhammà kÃmaæ Khandhaniddese pi atthato pakÃsità yeva.
Idha pana nesaæ ekakkhaïe pavattamÃnÃnaæ visesÃvabodhanatthaæ vadÃma.
     Sankhepato hi catusaccapaÂivedhÃya paÂipannassa yogino NibbÃnÃrammaïaæ avijjÃnusayasamugghÃtakaæ pa¤¤Ãcakkhu sammÃdiÂÂhi. Sà sammÃdassanalakkhaïÃ, dhÃtuppakÃsanarasÃ, avijjandhakÃraviddhaæsanapaccupaÂÂhÃnÃ.
Tathà sampannadiÂÂhino taæ sampayuttaæ micchÃsankappanighÃtakaæ cetaso NibbÃnapadÃbhiniropanaæ sammÃsankappo. So sammÃcittÃbhiniropanalakkhaïo, appanÃraso, micchÃsankappappahÃnapaccupaÂÂhÃno. Tathà passato vitakkayato ca taæ sampayuttà va vacÅduccaritasamugghÃtikà micchÃvÃcÃya virati sammÃvÃcà nÃma.


#<[page 510]>#
%<510                    XVI. Indriya-sacca-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Sà pariggahalak khaïÃ, viramaïarasÃ, micchÃvÃcÃppahÃnapaccupaÂÂhÃnÃ.
Tathà viramato taæ sampayuttà va micchÃkammantasamucchedikà pÃnÃtipÃtÃdivirati sammÃkammanto nÃma. So samuÂÂhÃnalakkhaïo, viramaïaraso, micchÃkammantappahÃnapaccupaÂÂhÃno. Yà pan' assa tesaæ sammÃvÃcÃsammÃkammantÃnaæ visuddhibhÆtà taæ sampayuttà va kuhanÃdi-upacchedikà micchÃjÅvavirati sà sammÃ-ÃjÅvo nÃma.
So vodÃnalakkhaïo, ¤ÃyÃjÅvappavattiraso, micchÃjÅvappahÃnapaccupaÂÂhÃno. Ath' assa yo tassà sammÃvÃcÃkammantÃjÅvasankhÃtÃya sÅlabhÆmiyaæ patiÂÂhitassa tad-anurÆpo taæ-sampayutto va kosajjasamucchedako viriyÃrambho esa sammÃvÃyÃmo nÃma. So paggahalakkhaïo, anuppannaakusalÃnuppÃdanÃdiraso, micchÃvÃyÃmappahÃnapaccupaÂÂhÃno. Tass' evaæ vÃyamato taæ sampayutto va micchÃsativiniddhunano cetaso asammoso sammÃsati nÃma. Sà upaÂÂhÃnalakkhaïÃ, asammussanarasà micchÃsatippahÃnapaccupaÂÂhÃnÃ. Evaæ anuttarÃya satiyà saærakkhiyamÃnacittassa taæ sampayuttà va micchÃsamÃdhividdhaæsikà cittekaggatà sammÃsamÃdhi nÃma. So avikkhepalakkhaïo, samÃdhÃnaraso, micchÃsamÃdhippahÃnapaccupaÂÂhÃno ti.
               Ayaæ dukkhanirodhagÃminipaÂipadÃniddese nayo.
               Evam ettha jÃti-ÃdÅnaæ vinicchayo veditabbo.
     NÃïakiccato ti sacca¤Ãïassa kiccato pi vinicchayo veditabbo. Duvidhaæ hi sacca¤Ãïaæ anubodha¤Ãïaæ paÂivedha¤Ãïa¤ ca. Tattha anubodha¤Ãïaæ lokiyam anussavÃdivasena nirodhe magge ca pavattati. PaÂivedha¤Ãïaæ lokuttaraæ nirodhaæ Ãrammaïaæ katvà kiccato cattÃri saccÃni paÂivijjhati.
Yath' Ãha:- yo, bhikkhave, dukkhaæ passati dukkhasamudayam pi so passati, dukkhanirodham pi passati, dukkhanirodhagÃminipaÂipadam pi passatÅ ti sabbaæ vattabbaæ.
Taæ pan' assa kiccaæ ¥Ãïadassanavisuddhiyaæ Ãvibhavissati.


#<[page 511]>#
%<                   SaccÃni antogadhÃnaæ pabhedà                     511>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Yaæ pan' etaæ lokiyaæ, tattha dukkha¤Ãïaæ pariyuÂÂhÃnÃbhibhavavasena pavattamÃnaæ sakkÃyadiÂÂhiæ nivatteti, samudaya¤Ãïaæ ucchedaditthiæ, nirodha¤Ãïaæ sassatadiÂÂhiæ, magga¤Ãïaæ akiriyadiÂÂhiæ. Dukkha¤Ãïaæ và dhuvasubhasukhattabhÃvavirahitesu khandhesu dhuvasubhasukhattabhÃvasankhÃtaæ phale vippaÂipattiæ, samudaya¤Ãïaæ issarapadÃnakÃlasabhÃvÃdÅhi loko pavattatÅ ti akÃraïe kÃraïÃbhimÃnapavattaæ hetumhi vippaÂipattiæ; nirodha¤Ãïaæ arÆpaloka-lokathÆpikÃdisu apavaggagÃhabhÆtaæ nirodhe vippaÂipattiæ; magga¤Ãïaæ kÃmasukhallikaattakilamathÃnuyogappabhede avisuddhimagge visuddhimaggagÃhavasena pavattaæ upÃye vippaÂipattiæ nivatteti.
Ten' etaæ vuccati:-
          Loke lokappabhave lokatthagame sive ca tadupÃye.
          Sammuyhati tÃva naro na vijÃnÃti yÃva saccÃnÅ ti.
            Evam ettha ¤Ãïakiccato pi vinicchayo veditabbo.
     AntogadhÃnaæ pabhedà ti dukkhasaccasmiæ hi, Âhapetvà taïha¤ ceva anÃsavadhamme ca, sesà sabbadhammà antogadhÃ. Samudayasacce chattiæsa taïhÃvicaritÃni. Nirodhasaccaæ asammissaæ. Maggasacce sammÃdiÂÂhimukhena vÅmaæsiddhipÃdapa¤¤indriyapa¤¤ÃbaladhammavicayasambojjhangÃni. SammÃsankappà padesena tayo nekkhammavitakkÃdayo. SammÃvÃcÃpadesena cattÃri vacÅsucaritÃni. SammÃkammantÃpadesena tÅïi kÃyasucaritÃni.
SammÃjÅvamukhena appicchatà santuÂÂhità ca. Sabbesaæ yeva và etesaæ sammÃvÃcÃkammantÃjÅvÃnaæ ariyakantasÅlattà ariyakantasÅlassa ca saddhÃhatthena paÂigahetabbattà tesaæ atthitÃya atthibhÃvato saddhindriya-saddhÃbalachandiddhipÃdÃ. SammÃvÃyÃmÃpadesena catubbidhasammappadhÃna-viriyindriyaviriyabala-viriyasambojjhangÃni.
SammÃsati apadesena catubbidhasatipaÂÂhÃnasatindriyasatibalasatisambojjhangÃni. SammÃsamÃdhi apadesena savitakka-savicÃrÃdayo tayo samÃdhÅ cittasamÃdhi-samÃdhindriyasamÃdhibala-pÅti-passaddhi-samÃdhi-upekkhÃ-sambojjhangÃni antogadhÃnÅ ti.


#<[page 512]>#
%<512                    XVI. Indriya-sacca-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Evam ettha antogadhÃnaæ pabhedato
pi vinicchayo veditabbo.
     UpamÃto ti bhÃro viya hi dukkhasaccaæ daÂÂhabbaæ, bhÃrÃdÃnam iva samudayasaccaæ, bhÃranikkhepanam iva nirodhasaccaæ, bhÃranikkhepanupÃyo viya maggasaccaæ.
Rogo viya ca dukkhasaccaæ, roganidÃnam iva samudayasac-
caæ, rogavÆpasamo viya nirodhasaccaæ, bhesajjam iva mag-
gasaccaæ. Dubbhikkham iva và dukkhasaccaæ, dubbuÂÂhi
viya samudayasaccaæ, subhikkham iva nirodhasaccaæ, suvuÂ-
Âhi viya maggasaccaæ. Api ca verÅ-veramÆla-verasamugghÃ-
ta-verasamugghÃtupÃyehi, visarukkha-rukkhamÆla-mÆlupac-
cheda-tadupacchedupÃyehi, bhaya-bhayamÆla-nibbhaya-tada-
dhigamupÃyehi, orimatÅramahogha-pÃrimatÅrataæ sampÃpa-
kavÃyÃmehi ca yojetvà p' etÃni upamÃto veditabbÃnÅ ti.
Evam ettha upamÃto vinicchayo veditabbo.
     Catukkato ti atthi c' ettha dukkhaæ na ariyasaccaæ, atthi ariyasaccaæ na dukkhaæ, atthi dukkhaæ ceva ariyasacca¤ ca, atthi neva dukkhaæ na ariyasaccaæ. Esa nayo samudayÃdisu.
     Tattha maggasampayuttà dhammà sÃma¤¤aphalÃni ca:
yad-aniccaæ taæ dukkhan ti vacanato sankhÃradukkhatÃya
dukkhaæ, na ariyasaccaæ. Nirodho ariyasaccaæ, na duk-
khaæ. Itaraæ pana ariyasaccadvayaæ siyà dukkhaæ
aniccato, na pana yassa pari¤¤Ãya Bhagavati brahma-
cariyaæ vussati tathatthena. SabbÃkÃrena pana upÃdÃnak-
khandhapa¤cakaæ dukkha¤ ceva ariyasacca¤ ca a¤¤atra
taïhÃya. Maggasampayuttà dhammà sÃma¤¤aphalÃni ca
yassa pari¤¤atthaæ Bhagavati brahmacariyaæ vussati tathat-
thena neva dukkhaæ na ariyasaccaæ. Evaæ samudayÃdisu pi
yathÃyogaæ yojetvà catukkato p' ettha vinicchayo veditabbo.
     Su¤¤atekavidhÃdÅhÅ ti ettha su¤¤ato tÃva paramatthena sabbÃn' eva saccÃni vedaka-kÃraka-nibbuta-gamakÃbhÃvato su¤¤ÃnÅ ti veditabbÃni. Ten' etaæ vuccati:-


#<[page 513]>#
%<                       SaccÃni su¤¤atekavidhÃdÅhi                     513>%
          Dukkham eva hi na koci dukkhito kÃrako na kiriyà va               vijjati,
          atthi nibbuti, na nibbuto pumÃ, maggam atthi, gamako na vijjatÅ ti.
     Atha vÃ:-
          Dhuva-subha-sukhatta-su¤¤aæ purimadvayam attasu¤¤am amatapadaæ;
          dhuva-sukha-attavirahito maggo iti su¤¤atà tesu.
     Nirodhasu¤¤Ãni và tÅïi; nirodho ca sesattayasu¤¤o, phalasu¤¤o và ettha hetu. Samudaye dukkhassà 'bhÃvato magge ca nirodhassa. Na phalena sagabbho pakativÃdÅnaæ pakati viya. Hetusu¤¤a¤ ca phalaæ dukkhasamudayÃnaæ nirodha.
maggÃna¤ ca asamÃvayÃ. Na hetusamavetaæ hetuphalaæ
samavÃyavÃdÅnaæ dvi-aïukÃdi viya. Ten' etaæ vuccati:-
          Tayam idha nirodhasu¤¤aæ tayena tenà pi nibbuti su¤¤Ã.
          su¤¤o phalena hetu phalam pi taæ hetunà su¤¤an ti
                Evaæ tÃva su¤¤ato vinicchayo veditabbo.


#<[page 514]>#
%<514                    XVI. Indriya-sacca-niddeso>%
     EkavidhÃdÅhÅ ti sabbam eva c' ettha dukkhaæ ekavidhaæ pavattibhÃvato, duvidhaæ nÃmarÆpato, tividhaæ kÃmarÆpÃrÆpuppattibhÃvabhedato, catubbidhaæ catu-ÃhÃrabhedato, pa¤cavidhaæ pa¤cupÃdÃnakkhandhabhedato. Samudayo pi ekavidho pavattabhÃvato, duvidho diÂÂhisampayuttÃsampayuttato, tividho kÃmabhavavibhavataïhÃbhedato, catubbhidho catumaggappaheyyato, pa¤cavidho rÆpÃbhinandanÃdibhedato, chabbidho cha taïhÃkÃyabhedato. Nirodho pi ekavidho asankhatadhÃtubhÃvato, pariyÃyena pana duvidho:
sa upÃdisesa-anupÃdisesabhedato, tividho bhavattayavÆpa-
samato, catubbidho catumaggÃdhigamanÅyato, pa¤cavidho
pa¤cÃbhinandanavÆpasamato, chabbidho cha taïhÃkÃyak-
khayabhedato. Maggo pi ekavidho bhÃvetabbato, duvidho
samathavipassanÃbhedato, dassanabhÃvanÃbhedato vÃ, tivi-
dho khandhattayabhedato. Ayaæ hi sappadesattà nagaraæ
viya rajjena nippadesehi tÅhi khandhehi sangahito. Yath'
Ãha:- na kho, Ãvuso VisÃkha, ariyena aÂÂhangikena maggena
tayo khandhà sangahitÃ. TÅhi ca kho, Ãvuso VisÃkha, khandhe-
hi ariyo aÂÂhangiko maggo sangahito. YÃ c' Ãvuso VisÃkha,
sammÃvÃcà yo ca sammÃkammanto yo ca sammà ÃjÅvo, ime
dhammà sÅlakkhandhe sangahitÃ. Yo ca sammÃvÃyÃmo yÃ
ca sammÃsati yo ca sammÃsamÃdhi, ime dhammà samÃdhikkhan-
dhe sangahitÃ. YÃ ca sammÃdiÂÂhi yo ca sammÃsankappo, ime
dhammà pa¤¤Ãkkhandhe sangahità ti.2 Ettha hi sammÃvÃ-
cÃdayo tayo sÅlam eva, tasmà te sajÃtito sÅlakkhandhena sanga-
hitÃ. Ki¤cÃpi hi pÃÊiyam: sÅlakkhandhe ti bhummena niddeso
kato, attho pana karaïavasen' eva veditabbo. SammÃvÃyÃ-
mÃdisu pana tÅsu samÃdhi attano dhammatÃya Ãrammaïa-
ekaggabhÃvena appetuæ na sakkoti, viriye pana paggahakic-
caæ sÃdhente satiyà ca apilÃpanakiccaæ sÃdhentiyà laddhu-
pakÃro hutvà sakkoti.
     Tatrà 'yaæ upamÃ: yathà hi: nakkhattaæ kÅÊissÃmà ti ¤eyyÃnaæ paviÂÂhesu tÅsu sahÃyesu eko supupphitaæ campatharukkhaæ disvà hatthaæ ukkhipitvà gahetuæ pi na sakkuïeyya, ath' assa dutiyo onamitvà piÂÂhim dadeyya; so tassa piÂÂhiyaæ Âhatvà pi kampamÃno gahetuæ na sakuïeyya;


#<[page 515]>#
%<                          SaccÃni ekavidhÃdÅhi                        515>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ath' assa itaro aæsakÆÂam upanÃmeyya; so ekassa piÂÂhiyaæ Âhatvà ekassa aæsakÆtaæ olubbha yathÃruci pupphÃni ocinitvà piÊandhitvà nakkhattaæ kÅÊeyya, evaæ sampadam idaæ daÂÂhabbaæ. Ekato uyyÃnaæ paviÂÂhà tayo sahÃyà viya hi ekato jÃtà sammÃvÃyÃmÃdayo tayo dhammÃ. Supupphitacampako viya Ãrammaïaæ. Hatthaæ ukkhipitvà pi gahetuæ asakkonto viya attano dhammatÃya Ãrammaïe ekaggabhÃvena appetuæ asakkonto samÃdhi.
PiÂÂhiæ datvà onatasahÃyo viya vÃyÃmo. AæsakÆÂaæ datvà ÂhitasahÃyo viya sati. Yathà tesu ekassa piÂÂhiyaæ Âhatvà ekassa aæsakÆÂaæ olubbha itaro yathÃruci pupphaæ gahetuæ sakkoti, evam eva viriye paggahakiccaæ sÃdhente satiyà ca apilÃpanakiccaæ sÃdhentiyà laddhÆpakÃro samÃdhi sakkoti Ãrammaïe ekaggahbÃvena appetuæ. Tasmà samÃdhi yev' ettha sajÃtito samÃdhikkhandhena sangahito, vÃyÃmasatiyo pana kiriyato sangahità honti. SammÃdiÂÂhi-sammÃsankappesu pi pa¤¤Ã attano dhammatÃya aniccaæ dukkham anattà ti Ãrammaïaæ nicchetuæ na sakkoti. Vitakke pana ÃkoÂetvà ÃkoÂetvà dente sakkoti. Katham? Yathà hi hera¤¤ike kahÃpaïam hatthe ÂhapeÂvà sabbabhÃgesu oloketukÃmo samÃno pi na cakkhutalen 'eva parivattetuæ sakkoti, angulipabbehi pana parivattetvà parivattetvà ito c' ito ca oloketuæ sakkoti, evam eva na pa¤¤Ã attano dhammatÃya aniccÃdivasena Ãrammaïaæ nicchetuæ sakkoti, abhiniropanalakkhaïena pana Ãhanana-pariyÃhananavasena vitakkena ÃkoÂentena viya parivattentena viya ca ÃdÃyÃdÃya dinnam eva nicchetuæ sakkoti, tasmà idhà pi sammÃdiÂÂhi yeva sajÃtito pa¤¤Ãkkhandhena sangahitÃ, sammÃsankappo pana kiriyavasena sangahito hoti. Iti imehi tÅhi khandhehi maggo sangahaæ gacchati. Tena vuttaæ tividho khandhattayabhedato ti. Catubbidho sotÃpattimaggÃdivasen' eva.
Api ca sabbÃn' eva saccÃni ekavidhÃni avitathattà abhi¤¤eyyattà vÃ. DuvidhÃni lokiyalokuttarato sankhatÃsankhatato vÃ. TividhÃni dassanabhÃvanÃhi pahÃtabbato, appahÃtabbato ca. CatubbidhÃni pari¤¤eyyÃdibhedato ti evam ettha ekavidhÃdÅhi vinicchayo veditabbo.


#<[page 516]>#
%<516                    XVI. Indriya-sacca-niddeso>%
     SabhÃgavisabhÃgato ti sabbÃn' eva saccÃni a¤¤ama¤¤aæ sabhÃgÃni avitathato attasu¤¤ato dukkarapaÂivedhato ca.
Yath' Ãha:- Taæ kiæ ma¤¤asi, ùnanda, katamaæ nu kho dukkarataraæ và durabhisambhavataraæ vÃ: yo và dÆrato va sukhumena tÃÊacchiggaÊena asanaæ atipÃteyya ponkhÃnuponkhaæ avirÃdhitaæ, yo và satadhà bhinnassa vÃlassa koÂiyà koÂiæ paÂivijjheyyà ti? Etad eva, bhante, dukkaratara¤ ceva durabhisambhavatara¤ ca: yo satadhà bhinnassa vÃlassa koÂiyà koÂiæ paÂivijjheyyà ti. Tato kho te, ùnanda, duppaÂivijjhataraæ paÂivijjhanti: ye idaæ dukkhan ti yathÃbhÆtaæ paÂivijjhanti ...pe... Ayaæ dukkhanirodha-gÃminipaÂipadà ti yathÃbhÆtaæ paÂivijjhantÅ ti. VisabhÃgÃni salakkhaïavavatthÃnato. PurimÃni ca dve sabhÃgÃni duravagÃhattena gambhÅrattà lokiyattà sÃsavattà ca. VisabhÃgÃni phalahetubhedato pari¤¤eyyappahÃtabbato ca. PacchimÃni pi dve sabhÃgÃni gambhÅrattena duravagÃhattà lokuttarattà anÃsavattà ca. VisabhÃgÃni visayavisayÅbhedato sacchikÃtabba-bhÃvetabbato ca. PaÂhamatatiyÃni cà pi sabhÃgÃni phalÃpadesato. VisabhÃgÃni sankhatÃsankhatato. DutiyacatutthÃni cà pi sabhÃgÃni hetu-apadesato. VisabhÃgÃni ekantakusalÃkusalato. PaÂhamacatutthÃni cà pi sabhÃgÃni sankhatato. VisabhÃgÃni lokiyalokuttarato. Dutiya-tatiyÃni cà pi sabhÃgÃni nevasekhÃ-nÃsekhabhÃvato. VisabhÃgÃni sÃrammaïÃnÃrammaïato.
          Iti evaæ pakÃrehi nayehi ca vicakkhaïo
          vija¤¤Ã ariyasaccÃnaæ sabhÃgavisabhÃgatan ti.
       Iti sÃdhujanapÃmojjattÃya kate Visuddhimagge pa¤¤ÃbhÃvanÃ-
         dhikÃre Indriya-saccaniddeso nÃma soÊasamo paricchedo.


#<[page 517]>#
%<517>%
                                  XVII
                        SATTARASAMO PARICCHEDO
                           PA¥¥ùBHôMINIDDESO
         IdÃni khandh'-Ãyatana-dhÃtu-indriya-sacca-paÂiccasamup-
pÃdÃdibhedà dhammà BHôMý ti evaæ vuttesu imissà pa¤¤Ãya bhÆmibhÆtesu dhammesu, yasmà paÂiccasamuppÃdo c' eva Ãdi-saddena sangahità paÂiccasamuppannà dhammà ca avasesà honti, tasmà tesaæ vaïïanÃkkamo anuppatto.
     Tattha avijjÃdayo tÃva dhammà paÂiccasamuppÃdo ti veditabbÃ. Vuttaæ h' etaæ BhagavatÃ:- katamo ca, bhikkhave, paÂiccasamuppÃdo? AvijjÃpaccayÃ, bhikkhave, sankhÃrÃ; sankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïaæ; vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpaæ; nÃmarÆpapaccayà saÊÃyatanaæ; saÊÃyatanapaccayà phasso; phassapaccayà vedanÃ; vedanÃpaccayà taïhÃ; taïhapaccayà upÃdÃnaæ; upÃdÃnapaccayà bhavo; bhavapaccayà jÃti; jÃtipaccayà jarÃmaraïasokaparidevadukkhadomanassupÃyÃsà sambhavanti: evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti. Ayaæ vuccati, bhikkhave, paÂiccasamuppÃdo ti.
JarÃmaraïÃdayo pana paÂiccasamuppannadhammà ti veditabbÃ. Vuttaæ h' etaæ BhagavatÃ:- katame ca, bhikkhave, paÂiccasamuppannà dhammÃ? JarÃmaraïaæ, bhikkhave, aniccaæ sankhataæ paÂiccasamuppannaæ khayadhammaæ vayadhammaæ virÃgadhammaæ nirodhadhammaæ. JÃti, bhikkhave, ...pe... bhavo, upÃdÃnaæ, taïhÃ, vedanÃ, phasso, saÊÃyatanaæ, nÃmarÆpaæ, vi¤¤Ãïaæ, sankhÃrÃ, avijjÃ, bhikkhave, aniccà sankhatà paÂiccasamuppannà khayadhammà vayadhammà virÃgadhammà nirodhadhammÃ: ime vuccanti, bhikkhave, paÂiccasamuppannà dhammà ti.


#<[page 518]>#
%<518                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
     Ayaæ pan' ettha sankhepo. PaÂiccamuppÃdo ti paccayadhammà veditabbÃ. PaÂiccasamuppannà dhammà ti tehi tehi paccayehi nibbattadhammÃ. Katham idaæ jÃnitabban ti ce? Bhagavato vacanena; Bhagavatà hi PaÂiccasamuppÃda-paÂiccasamuppannadhammadesanÃ-sutte:- Katamo ca, bhikkhave, paÂiccasamuppÃdo? JÃtipaccayÃ, bhikkhave, jarÃmaraïaæ, uppÃdà và TathÃgatÃnaæ anuppÃdà và TathÃgatÃnaæ, Âhità 'va sà dhÃtu dhammaÂÂhitatà dhammaniyÃmatà idappaccayatÃ. Taæ TathÃgato abhisambujjhati abhisameti; abhisambujjhitvà abhisametvà Ãcikkhati deseti pa¤¤Ãpeti paÂÂhapeti vivarati vibhajati uttÃnÅkaroti. Passathà ti c' Ãha.
JÃtipaccayÃ, bhikkhave, jarÃmaraïaæ . . . BhavapaccayÃ, bhikkhave, jÃti ...pe... AvijjÃpaccayÃ, bhikkhave, sankhÃrÃ, uppÃdà và TathÃgatÃnaæ ...pe... vibhajati uttÃnÅkaroti.
Passathà ti c' Ãha. AvijjÃpaccayÃ, bhikkhave, sankhÃrÃ. Iti kho bhikkhave yà tatra tathatà avitathatà ana¤¤athatà idappaccayatÃ: ayaæ vuccati, bhikkhave, paÂiccasamuppÃdo ti evaæ paticcasamuppÃdaæ desentena tathatÃdÅhi vevacanehi paccayadhammà va paÂiccasamuppÃdo vuttÃ. Tasmà jarÃmaraïÃdÅnaæ dhammÃnaæ paccayalakkhaïo paÂiccasamuppÃdo,  dukkhÃnubandhanaraso, kummaggapaccupaÂÂhÃno ti veditabbo. So pan' Ãyaæ tehi tehi paccayehi anÆnÃdhikeh' eva tassa tassa dhammassa sambhavato tathatà ti, sÃmaggiæ upagatesu paccayesu muhuttam pi tato nibbattanadhammÃnaæ asambhavÃbhÃvato avitathatà ti, a¤¤adhammapaccayehi a¤¤adhammÃnuppattito ana¤¤athatà ti, yathà vuttÃnaæ etesaæ jarÃmaraïÃdÅnaæ paccayato và paccayasamÆhato và idappaccayatà ti vutto. TatrÃyaæ vacanattho:- imesaæ paccayà idappaccayÃ; idappaccayà eva idappaccayatÃ; idappaccayÃnaæ và samÆho idappaccayatÃ. Lakkhaïaæ pan' ettha saddasatthato pariyesitabbaæ.
     Keci pana paÂicca sammà ca titthiyaparikappita-pakatipurisÃdikÃraïa-nirapekkho uppÃdo paÂiccasamuppÃdo ti evaæ uppÃdamattaæ paÂiccasamuppÃdo ti vadanti. Taæ na yujjati.


#<[page 519]>#
%<                            PaÂiccasamuppÃdo                          519>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  KasmÃ? (1) SuttÃbhÃvato, (2) suttavirodhato, (3) gambhÅranayÃsambhavato, (4) saddabhedato ca.
     (1) UppÃdamattaæ paÂiccasamuppÃdo ti hi suttaæ n' atthi.
     (2) Taæ paÂiccasamuppÃdo ti ca vadantassa padesavihÃrasuttavirodho Ãpajjati. Kathaæ? Bhagavato hi:- atha kho Bhagavà rattiyà paÂhamaæ yÃmaæ paÂiccasamuppÃdaæ anulomapaÂilomaæ manasÃkÃsÅ ti Ãdivacanato paÂiccasamuppÃdamanasikÃro paÂhamÃbhisambuddhavihÃro, padesavihÃro ca tass' ekadesavihÃro. Yath' Ãha:- yena svÃhaæ, bhikkhave, vihÃrena paÂhamÃbhisambuddho vihÃrÃmi, tassa padesena vihÃsin ti. Tatra ca paccayÃkÃradassanena vihÃsi, na uppÃdamattadassanenà ti. Yath' Ãha:- so evaæ pajÃnÃmi micchÃdiÂÂhipaccayà pi vedayitaæ, sammÃdiÂÂhipaccayà pi vedayitaæ, micchÃsankappapaccayà pi vedayitan ti sabbaæ vitthÃretabbaæ. Evaæ uppÃdamattaæ paÂiccasamuppÃdo ti vadantassa padesavihÃrasuttavirodho Ãpajjati. Tathà KaccÃnasuttavirodho, KaccÃnasutte pi hi:- lokasamudayaæ kho, KaccÃna, yathÃbhÆtaæ sammappa¤¤Ãya passato yà loke n' atthità sà na hotÅ ti. AnulomapaÂiccasamuppÃdo lokapaccayato lokasamudayo ti ucchedadiÂÂhisamugghÃtatthaæ pakÃsito.  Na uppÃdamattaæ, na hi uppÃdamattadassanena ucchedadiÂÂhiyà samugghÃto hoti. PaccayÃnuparamadassanena pana hoti, paccayÃnuparame phalÃnuparamato ti.
Evaæ uppÃdamattaæ paÂiccasamuppÃdo ti vadantassa KaccÃnasuttavirodho pi Ãpajjati.
     (3) GambhÅranayÃsambhavato ti vuttaæ kho pan' etaæ BhagavatÃ:- gambhÅro c' Ãyam, Ananda, paÂiccasamuppÃdo gambhÅrÃvabhÃso cà ti. GambhÅratta¤ ca nÃma catubbidham, taæ parato vaïïayissÃma. Taæ uppÃdamatte n' atthi, catubbidhanayapaÂimaï¬ita¤ c' etaæ paÂiccasamuppÃdaæ vaïïayanti, tam pi nayacatukkaæ uppÃdamatte n' atthÅ ti gambhÅranayÃsambhavato pi na uppÃdamattaæ paÂiccasamuppÃdo.
     (4) Saddabhedato ti paÂiccasaddo ca pan' Ãyaæ samÃne kattaripubbakÃle payujjamÃno atthasiddhikaro hoti.


#<[page 520]>#
%<520                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  SeyyathÅdaæ: cakkhu¤ ca paÂicca rÆpe ca uppajjati cakkhuvi¤¤Ãïan ti. Idha pana bhÃvasÃdhanena uppÃdasaddena saddhiæ payujjamÃno samÃnassa, kattu-abhÃvato, saddabhedaæ gacchati, na ca ki¤ci atthaæ sÃdhetÅ ti saddabhedato pi na uppÃdamattaæ paÂiccasamuppÃdo ti. Tattha siyÃ:
hoti-saddena saddhiæ yojayissÃma paÂiccasamuppÃdo hotÅti, taæ na yuttaæ. KasmÃ?  YogÃbhÃvato c' eva uppÃdassa ca uppÃduppattidosato. PaÂiccasamuppÃdaæ vo, bhikkhave, desissÃmi. Katamo ca, bhikkhave, paÂiccasamuppÃdo ...pe . . . ayaæ vuccati, bhikkhave, paÂiccasamuppÃdo ti, imesu hi padesu ekena pi saddhiæ hoti-saddo yogaæ na gacchati, na ca uppÃdo hoti. Sace bhaveyya, uppÃdassà pi uppÃdo pÃpuïeyyà ti. Ye pi ma¤¤anti: idappaccayÃnaæ bhÃvo idappaccayatÃ, bhÃvo ca nÃma yo ÃkÃro ÃvijjÃdÅnaæ sankhÃrÃdi-pÃtubhÃve hetu, so tasmiæ sankhÃravikÃre paÂiccasamuppÃdasama¤¤Ã ti, tesaæ tam na yujjati. KasmÃ? AvijjÃdÅnaæ hetu vacanato. Bhagavatà hi:- tasmÃ-tiha, ùnanda, es' eva hetu, etaæ nidÃnaæ esa samudayo, esa paccayo jarÃmaraïassa, yad-idaæ jÃti ...pe... sankhÃrÃnaæ, yad-idaæ avijjà ti evaæ avijjÃdayo va hetÆ ti vuttÃ, na tesaæ vikÃro. Tasmà paÂiccasamuppÃdo ti paccayadhammà veditabbà ti.
     Iti yan taæ vuttaæ, taæ sammÃvuttan ti veditabbaæ.
     Yà pan' ettha paÂiccasamuppÃdo ti imÃya vya¤janacchÃyÃya uppÃdo yev' Ãyaæ vutto ti sa¤¤Ã uppajjati, sà imassa padassa evam atthaæ gahetvà vÆpasametabbÃ. Bhagavatà hi:-
          Dvedhà tato pavatte dhammasamÆhe yato idaæ vacanaæ,
          tappaccayo tato yaæ phalopacÃrena iti vutto.
     Yo hi ayaæ paccayatÃya pavatto dhammasamÆho, tattha paÂiccasamuppÃdo ti idaæ vacanaæ dvedhà icchanti. So hi yasmà patÅyamÃno hitÃya sukhÃya ca saævattati,


#<[page 521]>#
%<                            PaÂiccasamuppÃdo                          521>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tasmà paccetum arahanti naæ paï¬ità ti paÂicco. UppajjamÃno ca saha, sammà ca uppajjati, na ekekato, nà pi ahetuto ti samuppÃdo. Evaæ paÂicco ca so samuppÃdo cà ti paÂiccasamuppÃdo. Api ca: saha uppajjati ti samuppÃdo. PaccayasÃmaggiæ pana paÂicca apaccakkhÃyà ti evam pi paÂicca [so] samuppÃdo cà ti paÂiccasamuppÃdo. Tassa c' Ãyaæ hetusamÆho paccayo ti tappaccayo, tappaccayattà ayam pi, yathà loke semhassa paccayo guÊo semho guÊo ti vuccati, yathà ca sÃsane sukhappaccayo BuddhÃnaæ uppÃdo: sukho BuddhÃnaæ uppÃdo ti vuccati, tathà paÂiccasamuppÃdo, icc' eva phalavohÃrena vutto ti veditabbo. Atha vÃ:-
          PaÂimukhamito ti vutto hetusamÆho ayaæ paÂicco ti,
          sahite uppÃdeti ca iti vutto so samuppÃdo.
     Yo hi esa sankhÃrÃdÅnaæ pÃtubhÃvÃya avijjÃdi-ekekahetusÅsena niddiÂÂho hetusamÆho, so sÃdhÃraïaphalanipphÃdakaÂÂhena avekallattena ca sÃmaggi-angÃnaæ a¤¤ama¤¤ena paÂimukhaæ ito gato ti katvà paÂicco ti vuccati. SvÃyaæ sahite yeva a¤¤ama¤¤aæ avinibbhogavuttidhamme uppÃdetÅ ti samuppÃdo ti pi vutto. Evam pi paÂicco ca so samuppÃdo cà ti paÂiccasamuppÃdo. Aparo nayo:-
          Paccayatà a¤¤o¤¤aæ paÂicca yasmà samaæ saha ca dhamme,
          ayam uppÃdeti tato pi evam idha bhÃsità muninÃ.
AvijjÃdi-sÅsena niddiÂÂhapaccayesu hi ye paccayà yaæ sankhÃrÃdikaæ dhammaæ uppÃdenti, na te a¤¤ama¤¤aæ apaÂicca a¤¤ama¤¤avekalle sati uppÃdetuæ samatthà ti. Tasmà paÂicca samaæ saha ca na ekekadesaæ, nà pi pubbÃparabhÃvena ayaæ paccayatà dhamme uppÃdetÅ ti atthÃnusÃravohÃrakusalena muninà evam idha bhÃsità paÂiccasamuppÃdo tveva bhÃsità ti attho. Evaæ bhÃsamÃnena ca:-
          Purimena sassatÃdÅnamabhÃvo pacchimena ca padena
          ucchedÃdi-vighÃto dvayena paridÅpito ¤Ãyo.
     Purimenà ti paccayasÃmaggi-paridÅpakena paÂiccapadena pavatti dhammÃnaæ paccayasÃmaggiyaæ Ãyattavuttittà sassatÃhetu-visamahetu-vasavattivÃdappabhedÃnaæ sassatÃdÅnaæ abhÃvo paridÅpito hoti.


#<[page 522]>#
%<522                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Kiæ hi sassatÃdÅnaæ ahetuÃdivasena và pavattÃnaæ paccayasÃmaggiyà ti? Pacchimena ca padenà ti dhammÃnaæ uppÃdaparidÅpakena samuppÃdapadena paccayasÃmaggiyaæ dhammÃnaæ uppattito vihatà uccheda-natthika-akiriyavÃdà ti ucchedÃdi-vighÃto paridÅpito hoti. Purima-purimapaccayavasena hi punappuna uppajjamÃnesu dhammesu kuto uccheda-natthikÃ-kiriyavÃdà cà ti? Dvayenà ti sakalena paticcasamuppÃdavacanena, tassà tassà paccayasÃmaggiyà santatiæ avicchinditvà tesam tesaæ dhammÃnaæ sambhavato majjhimà paÂipadÃ. So karoti, so paÂisaævedeti; a¤¤o karoti, a¤¤o paÂisaævedetÅ ti vÃdappahÃnaæ janapadaniruttiyà anabhiniveso sama¤¤Ãya anatidhÃvanan ti ayaæ ¤Ãyo paridÅpito hotÅti ayaæ tÃva paÂiccasamuppÃdo ti vacanamattassa attho.
     Yà pan' Ãyaæ Bhagavatà paÂiccasamuppÃdaæ desentena:-
avijjÃpaccayà sankhÃrà ti Ãdinà nayena nikkhittà tanti, tassà atthasaævaïïanaæ karontena vibhajjavÃdi-maï¬alaæ otaritvà Ãcariye anabbhÃcikkhantena sakasamayaæ avokkamantena parasamayaæ anÃrÆhantena suttaæ appaÂibÃhantena vinayaæ anulomentena mahÃpadese olokentena dhammaæ dÅpentena atthaæ sangÃhantena tam ev' atthaæ punarÃvattetvà aparehi pi pariyÃyantarehi niddisantena ca, yasmà atthasamvaïïanà kÃtabbà hoti, pakatiyà pi ca dukkarà va paÂiccasamuppÃdassa atthasaævaïïanÃ. Yath' Ãhu PorÃïÃ:-
          Saccaæ satto paÂisandhi paccayÃkÃram eva ca,
          duddasà caturo dhammà desetu¤ ca sudukkarà ti.
     Tasmà a¤¤atra ÃgamÃdhigamappattehi na sukarà paÂiccasamuppÃdassa atthavaïïanà ti paritulayitvÃ:-
          VattukÃmo ahaæ ajja paccayÃkÃravaïïanaæ
          patiÂÂhaæ nÃdhigacchÃmi ajjhogaÊho va sÃgaraæ.


#<[page 523]>#
%<                  AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà                523>%
          SÃsanaæ pan' idaæ nÃnà desanà nayamaï¬itaæ.
          pubbÃcariyamaggo ca abbocchinno pavattati.
          Yasmà tasmà tad-ubhayaæ sannissÃyattha vaïïanaæ
          ÃrabhissÃmi etassa; taæ sunÃtha samÃhitÃ.
     Vuttaæ h' etaæ pubbÃcariyehi:-
          Yo koci maæ aÂÂhiækatvà suïeyya labhetha pubbÃpariyaæ visesaæ,
          laddhÃna pubbÃpariyaæ visesaæ adassanaæ maccurÃjassa gaccheti.
     Iti avijjà paccayà sankhÃrà ti Ãdisu hi Ãdito yeva tÃva:-
          DesanÃbhedato attha-lakkhaï'-ekavidhÃdito,
          angÃna¤ ca vavatthÃnà vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
     Tattha desanÃbhedato ti Bhagavato hi vallihÃrakÃnaæ catunnaæ purisÃnam valliggahaïaæ viya Ãdito và majjhato và paÂÂhÃya yÃva pariyosÃnaæ, tathà pariyosÃnato và majjhato và paÂÂhÃya yÃva ÃdÅ ti catubbidhà paÂiccasamuppÃdadesanÃ. Yathà hi vallihÃrakesu catusu purisesu eko valliyà mÆlam eva paÂhamaæ passati, so taæ mÆle chetvà sabbaæ Ãka¬¬hitvà ÃdÃya kamme upaneti, evaæ BhagavÃ:-
iti kho, bhikkhave, avijjÃpaccayà sankhÃrà ...pe... jÃtipaccayà jarÃmaraïan ti Ãdito paÂÂhÃya yÃva pariyosÃnà pi paÂiccasamuppÃdaæ deseti. Yathà pana tesu purisesu eko valliyà majjhaæ paÂhamaæ passati, so majjhe chinditvà upari bhÃgaæ yeva Ãka¬¬hitvà ÃdÃya kamme upaneti, evaæ BhagavÃ:- tassa taæ vedanaæ abhinandato abhivadato ajjhosÃya tiÂÂhato uppajjati nandÅ. Yà vedanÃsu nandÅ tad-upÃdÃnaæ. Tass' upÃdÃnapaccayà bhavo. Bhavapaccayà jÃtÅ ti majjhato paÂÂhÃya yÃva pariyosÃnà pi deseti. Yathà ca tesu purisesu eko valliyà aggaæ paÂhamaæ passati, so agge gahetvà aggÃnusÃrena yÃva mÆlà sabbaæ ÃdÃya kamme upaneti; evaæ BhagavÃ:- jÃtipaccayà jarÃmaraïan ti iti kho pan' etaæ vuttaæ. JÃtipaccayà nu kho, bhikkhave, jarÃmaraïaæ no vÃ, kathaæ và ettha hotÅ ti? JÃtipaccayÃ, bhante, jarÃmaraïaæ, evaæ no ettha hoti: jÃtipaccayà jarÃmaraïan ti.


#<[page 524]>#
%<524                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
Bhavapaccayà jÃti ...pe... avijjÃpaccayà sankhÃrà ti iti kho pan' etaæ vuttaæ. AvijjÃpaccayà nu kho, bhikkhave, sankhÃrà no vÃ, kathaæ và ettha hotÅ ti pariyosÃnato paÂÂhÃya yÃva Ãdito pi paÂiccasamuppÃdaæ deseti. Yathà pan' etesu purisesu eko valliyà majjham eva paÂhamaæ passati, so majjhe chinditvà heÂÂhà otaranto yÃva mÆlà ÃdÃya kamme upaneti, evaæ BhagavÃ:- ime ca, bhikkhave, cattÃro ÃhÃrà kin nidÃnÃ, kiæ samudayÃ, kiæ jÃtikÃ, kiæ pabhavÃ? Ime cattÃro ÃhÃrà taïhÃnidÃnà taïhÃsamudayà taïhÃjÃtikà taïhÃpabhavÃ. Taïhà kiæ nidÃnÃ? . . . vedanÃ, phasso, saÊayatanaæ, nÃmarÆpaæ, vi¤¤Ãïaæ, sankhÃrà kiæ nidÃnÃ? SankhÃrà avijjÃnidÃnà ...pe... avijjÃpabhavà ti majjhato paÂthÃya yÃva Ãdito deseti.
     Kasmà pan' evaæ desetÅ ti? PaÂiccasamuppÃdassa samantabhaddakattà saya¤ ca desanÃvilÃsappattattÃ. Samantabhaddako hi paÂiccasamuppÃdo. Tato tato ¤ÃyappaÂivedhÃya saævattati yeva. DesanÃvilÃsappatto ca Bhagavà catuvesÃrajjapaÂisambhidÃyogena catubbidhagambhÅrabhÃvappattiyà ca, so desanÃvilÃsappattattà nÃnÃnayeh' eva dhammaæ deseti. Visesato pan' assa yà Ãdito paÂÂhÃya anulomadesanÃ, sà pavattikÃraïavibhÃgasammÆlhaæ veneyyajanaæ samanupassato yathà sakehi kÃraïehi pavattisandassanatthaæ uppattikkamasandassanattha¤ ca pavattà ti vi¤¤ÃtabbÃ. Yà pariyosÃnato paÂÂhÃya paÂilomadesanÃ, sÃ:- kicchaæ vatà 'yaæ loko Ãpanno jÃyati ca jÅyati ca mÅyati ca cavati ca uppajjati cà ti Ãdinà nayena kicchÃpannaæ lokaæ anuvilokayato pubbabhÃgapaÂivedhÃnusÃrena tassa tassa jarÃmaraïÃdikassa dukkhassa attanà adhigatakÃraïasandassanatthaæ. Yà majjhato paÂÂhÃya yÃva Ãdi pavattÃ, sà ÃhÃranidÃnavavatthÃpanÃnusÃrena yavà atÅtaæ addhÃnaæ atiharitvà puna atÅtaddhato pabhuti hetuphalapaÂipÃÂisandassanatthaæ. Yà pana majjhato paÂÂhÃya yÃva pariyosÃnaæ pavattÃ, sà paccuppanne addhÃne anÃgataddhahetusamuÂÂhÃnato pabhuti anÃgataddhasandassanatthaæ. TÃsu yà pavattikÃraïasammÆÊhassa veneyya janassa yathÃsakehi kÃraïehi pavattisandassanatthaæ uppattikkamasandassanattha¤ ca Ãdito paÂÂhÃya anulomadesanà vuttÃ, sà idha nikkhittà ti veditabbÃ.


#<[page 525]>#
%<             AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà                 525>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
     Kasmà pan' ettha avijjà Ãdito vuttÃ? Kiæ, pakativÃdinaæ pakati viya, avijjà pi akÃraïaæ mÆlakÃraïaæ lokassà ti? Na akÃraïaæ; Ãsavasamudayà avijjà samudayo ti hi avijjÃya kÃraïaæ vuttam. Atthi pana pariyÃyo yena mÆlakÃraïaæ siyÃ; ko pan' eso ti? VaÂÂakathÃya sÅsabhÃvo.
Bhagavà hi vaÂÂakathaæ kathento dve dhamme sÅsaæ katvà katheti: avijjaæ vÃ, yath' Ãha:- purimÃ, bhikkhave, koÂi na pa¤¤Ãyati avijjÃya ito pubbe avijjà nÃhosi, atha pacchà sambhavÅ ti. Eva¤ c' etaæ, bhikkhave, vuccati, atha ca pana pa¤¤Ãyati idappaccayà avijjà ti, bhavataïhà vÃ, yath' Ãha:- purimÃ, bhikkhave, koÂi na pa¤¤Ãyati bhavataïhÃya, ito pubbe bhavataïhà nÃhosi, atha pacchà sambhavÅ ti. Eva¤ c' etaæ, bhikkhave, vuccati, atha ca pana pa¤¤Ãyati idappaccayà bhavataïhà ti.
     Kasmà pana Bhagavà vaÂÂakathaæ kathento ime dve dhamme sÅsaæ katvà kathetÅ ti? Sugati-duggati-gÃmino kammassa visesahetubhÆtattÃ; duggatigÃmino hi kammassa visesahetu avijjÃ. KasmÃ? Yasmà avijjÃbhibhÆto puthujjano, aggisantÃpalaguÊÃbhighÃta-parissamÃbhibhÆtà vajjhagÃvÅtÃya parissamÃturatÃya nirassÃdam pi attano anatthÃvaham pi uïhodakapÃnaæ viya, kilesasantÃpato nirassÃdam pi duggati-nipÃtanato ca attano anatthÃvaham pi pÃïÃtipÃtÃdiæ anekappakÃraæ duggatigÃmikammaæ Ãrabhati. SugatigÃmino pana kammassa visesahetu bhavataïhÃ. KasmÃ?
Yasmà bhavataïhÃbhibhÆto puthujjano, yathà vuttappakÃrà gÃvÅ sÅtÆdakataïhÃya samassÃdaæ attano parissamavinodana¤ ca sÅtÆdakapÃnaæ viya, kilesasantÃpavirahato sa-assÃdaæ sugatisampÃpanena attano duggati-dukkhaparissama-vinodana¤ ca pÃïÃtipÃtÃveramaïÅ-Ãdiæ anekappakÃraæ sugatigÃmikammaæ Ãrabhati.
     Etesu pana vaÂÂakathÃya sÅsabhÆtesu dhammesu katthaci Bhagavà ekadhammamÆlikaæ desanaæ deseti, seyyathÅdaæ:


#<[page 526]>#
%<526                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso
>%-iti kho, bhikkhave, avijjupanisà sankhÃrÃ, sankhÃrupanisaæ vi¤¤Ãïan ti Ãdi; tathÃ:- upÃdÃniyesu, bhikkhave, dhammesu assÃdÃnupassino viharato taïhà pava¬¬hati, taïhÃpaccayà upÃdÃnan ti Ãdi; katthaci ubhayamÆlikam pi; seyyathÅdaæ:- avijjÃnÅvaraïassa, bhikkhave, bÃlassa taïhÃya sampayuttassa evam ayaæ kÃyo samudÃgato, iti aya¤ c' eva kÃyo bahiddhà ca nÃmarÆpaæ itth' etaæ dvayaæ, dvayaæ paÂicca phasso chaÊ ev' ÃyatanÃni ca, ye hi phuÂÂho bÃlo sukhadukkhaæ paÂisaævedetÅ ti Ãdi. TÃsu desanÃsu:- avijjÃpaccayà sankhÃrà ti ayam idha avijjÃvasena ekadhammamÆlikà desanà ti veditabbÃ. Evaæ tÃv' ettha desanÃbhedato vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
     Atthato ti avijjÃdÅnaæ padÃnaæ atthato, seyyathÅdaæ, pÆretuæ ayuttaÂÂhena kÃyaduccaritÃdi avindiyaæ nÃma, aladdhabban ti attho. Taæ avindiyaæ vindatÅ ti avijjÃ.
TabbiparÅtato kÃyasucaritÃdi-vindiyaæ nÃma, taæ vindiyaæ na vindatÅ ti avijjÃ. KhandhÃnaæ rÃsaÂÂhaæ, ÃyatanÃnaæ ÃyatanaÂÂhaæ, dhÃtÆnaæ su¤¤aÂÂhaæ, indriyÃnam adhipatiyaÂÂhaæ, saccÃnaæ tathaÂÂhaæ aviditaæ karotÅ ti pi avijjÃ.
DukkhÃdÅnaæ pÅÊanÃdivasena vuttaæ catubbidhaæ atthaæ aviditaæ karotÅ ti pi avijjÃ. AntavirahitesaæsÃre sabbayonigatibhavavi¤¤ÃïaÂÂhiti sattÃvÃsesu satte javÃpetÅ ti avijjÃ.
Paramatthato avijjamÃnesu itthi-purisÃdisu javati, vijjamÃnesu pi khandhÃdisu na javatÅ ti avijjÃ. Api ca cakkhuvi¤¤ÃïÃdÅnaæ vatthÃrammaïÃnaæ paÂiccasamuppÃda-paÂiccasamuppannÃna¤ ca dhammÃnaæ chÃdanato pi avijjÃ.
     Yaæ paÂicca phalam eti, so paccayo. PaÂiccà ti na vinà appaccakkhitvà attho. EtÅ ti uppajjati c' eva pavattati cà ti attho. Api ca upakÃrakaÂÂho paccayaÂÂho, avijjà ca sà paccayo cà ti avijjÃpaccayo, tasmà avijjÃpaccayÃ.
     Sankhataæ abhisankharontÅ ti sankhÃrÃ. Api ca: avijjÃpaccayà sankhÃrà sankhÃrasaddena ÃgatasankhÃrà ti duvidhà sankhÃrÃ. Tattha pu¤¤Ãpu¤¤Ãne¤jÃbhisankhÃrà tayo ti ime cha avijjÃpaccayà sankhÃrÃ. Te sabbe pi lokiyakusalÃkusalacetanÃmattam eva hoti. SankhatasankhÃro, abhisankhatasankhÃro,


#<[page 527]>#
%<                  AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà                527>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  abhisankharaïakasankhÃro, payogÃbhisankhÃro ti ime pana cattÃro sankhÃrasaddena ÃgatasankhÃrÃ. Tattha: aniccà vata sankhÃrÃ! ti Ãdisu vuttà sabbe pi sappaccayà dhammà sankhatasankhÃrà nÃma. Kammanibbattà tebhÆmakà rÆpÃrÆpadhammà abhisankhatasankhÃrà ti AÂÂhakathÃsu vuttÃ; te pi aniccà vata sankhÃrà ti etth' eva sangahaæ gacchanti, visuæ pana nesaæ ÃgataÂÂhÃnaæ na pa¤¤Ãyati. TebhÆmikakusalÃkusalacetanà pana abhisankharaïakasankhÃro ti vuccati. Tassa:- avijjÃgato ayaæ, bhikkhave, purisapuggalo pu¤¤a¤ ceva sankhÃraæ abhisankharotÅ ti ÃdÅsu ÃgataÂÂhÃnaæ pa¤¤Ãyati. KÃyikacetasikaæ pana viriyaæ payogÃbhisankhÃro ti vuccati. So:- yÃvatikà abhisankhÃrassa gati, tÃvatikaæ gantvà akkhÃhataæ ma¤¤e aÂÂhÃsÅ ti Ãdisu Ãgato. Na kevala¤ ca ete yeva, a¤¤e pi:-
sa¤¤Ãvedayitanirodhaæ samÃpajjantassa kho Ãvuso VisÃkha bhikkhuno paÂhamaæ nirujjhati vacÅsankhÃro, tato kÃyasankhÃro, tato cittasankhÃro ti Ãdinà nayena sankhÃrasaddena Ãgatà aneke sankhÃrÃ. Tesu n' atthi so sankhÃro yo sankhatasankhÃrehi sangahaæ na gaccheyya. Ito paraæ:-
sankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïan ti Ãdisu vuttaæ vuttanayen' eva veditabbaæ. Avutte pana vijÃnÃtÅ ti vi¤¤Ãïaæ, namatÅ ti nÃmaæ, ruppatÅ ti rÆpaæ. ùye tanoti Ãyata¤ ca nayatÅ ti Ãyatanaæ, phassatÅ ti phasso, vedayatÅ ti vedanÃ, paritassatÅ ti taïhÃ, upÃdiyatÅ ti upÃdÃnaæ, bhavati bhÃvayati cà ti bhavo, jananaæ jÃti, jÅraïaæ jarÃ, maranti etenà ti maraïaæ, socanaæ soko, paridevanaæ paridevo, dukkhayatÅ ti dukkhaæ, uppÃdaÂÂhitivasena và dvidhà khaïatÅ ti pi dukkhaæ, dummanabhÃvo domanassaæ, bhuso ÃyÃso upÃyÃso.
SambhavantÅ ti abhinibbattan ti. Na kevala¤ ca sokÃdÅh' eva, atha kho sabbapadehi sambhavanti-saddassa yojanà kÃtabbÃ. Itarathà hi: avijjÃpaccayà sankhÃrà ti vutte kiæ karontÅ ti na pa¤¤Ãyeyya, sambhavantÅ ti pana yojanÃya sati avijjà ca sà paccayo cà ti avijjÃpaccayo, tasmà avijjÃpaccayà sankhÃrà sambhavantÅ ti paccaya paccayuppannavavatthÃnaæ kataæ hoti.


#<[page 528]>#
%<528                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Esa nayo sabbattha. Evan ti niddiÂÂhanayanidassanaæ, tena avijjÃdÅh' eva kÃraïehi, na issaranimmÃnÃdÅhÅ ti dasseti. Etassà ti yathÃvuttassa.
Kevalassà ti asammissassa, sakalassa vÃ. Dukkhakkhandhassà ti dukkhasamudayassa, na sattassa na sukhasubhÃdÅnaæ. Samudayo ti nibbatti. HotÅ ti sambhavati. Evam ettha atthato vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
     LakkhaïÃdito ti avijjÃdÅnaæ lakkhaïÃdito, seyyathÅdaæ:
a¤¤Ãïalakkhaïà avijjÃ, sammohanarasÃ, chÃdanapaccupaÂÂhÃnÃ, ÃsavapadaÂÂhÃnÃ. Abhisankharaïalakkhaïà sankhÃrÃ, ÃyÆhanarasÃ, cetanÃpaccupaÂÂhÃnÃ, avijjÃpadaÂÂhÃnÃ.
VijÃnanalakkhaïaæ vi¤¤Ãïaæ, pubbangamarasaæ, paÂisandhipaccupaÂÂhÃnÃæ, sankhÃrapadaÂÂhÃnaæ, vatthÃrammaïapadaÂÂhÃnaæ vÃ. Namanalakkhaïaæ nÃmaæ, saæpayogarasaæ, avinibbhogapaccupaÂÂhÃnaæ, vi¤¤ÃïapadaÂÂhÃnaæ. Ruppanalakkhaïaæ rÆpaæ, vikiraïarasaæ, avyÃkatapaccupaÂÂhÃïaæ, vi¤¤ÃïapadaÂÂhÃnaæ. ùyatanalakkhaïaæ saÊÃyatanaæ, dassanÃdirasaæ, vatthudvÃrabhÃvapaccupaÂÂhÃnaæ, nÃmarÆpapadaÂÂhÃnaæ. Phusanalakkhaïo phasso, sanghaÂÂanaraso, sangatipaccupaÂÂhÃno, saÊÃyatanapadaÂÂhÃno. Anubhavanalakkhaïà vedanÃ, visayarasasambhogarasÃ, sukhadukkhapaccupaÂÂhÃïÃ, phassapadaÂÂhÃnÃ.
Hetulakkhaïà taïhÃ, abhinandanarasÃ, atittabhÃvapaccupaÂÂhÃnÃ, vedanÃpadaÂÂhÃnÃ. Gahaïalakkhaïaæ upÃdÃnaæ, amu¤canarasaæ, taïhÃdaÊhatta-diÂÂhipaccupaÂÂhÃnaæ, taïhÃpadaÂÂhÃnaæ. Kamma-kammaphalalakkhaïo bhavo, bhÃvanÃ-bhavanaraso, kusalÃkusalÃvyÃkatapaccupaÂÂhÃno, upÃdÃnapadaÂÂhÃno. JÃti-ÃdÅnaæ lakkhaïÃdÅni Saccaniddese vuttanayen' eva veditabbÃni. Evam ettha lakkhaïÃdito pi vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
     EkavidhÃdito ti ettha avijjà a¤¤Ãïa-adassanamohÃdibhÃvato ekavidhÃ. AppaÂipatti-micchÃpaÂipattito duvidhÃ. Tathà sasankhÃra-asankhÃrato. Vedanattayasampayogato tividhà Catusacca-apaÂivedhato catubbidhÃ. Gatipa¤cakÃdÅnavacchÃdanato pa¤cavidhÃ.


#<[page 529]>#
%<                  AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà                529>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  DvÃrÃrammaïato pana sabbesu pi arÆpadhammesu chabbidhatà veditabbÃ.
     SankhÃrà sÃsavavipÃkadhammadhammÃdi-bhÃvato ekavidhÃ. KusalÃkusalato duvidhÃ. Tathà parittamahaggatahÅnamajjhima-micchattasammatta-niyatÃniyatato. Tividhà pu¤¤ÃbhisankhÃrÃdibhÃvato. Catubbidhà catuyonisaævattanato. Pa¤cavidhà pa¤cagatigÃmito.
     Vi¤¤Ãïaæ lokiyavipÃkÃdibhÃvato ekavidhaæ. SahetukÃhetukÃdito duvidhaæ. BhavattayapariyÃpannato vedanattayasampayogato ahetuka-dvihetuka-tihetukato ca tividhaæ.
Yonigativasena catubbidhaæ pa¤cavidha¤ ca.
     NÃmarÆpaæ vi¤¤Ãïasannissayato kammapaccayato ca ekavidhaæ. SÃrammaïÃnÃrammaïato duvidhaæ. AtÅtÃdito tividhaæ. Yonigativasena catubbidhaæ pa¤cavidha¤ ca.
     SaÊÃyatanaæ sa¤jÃti-samosaraïaÂÂhÃnato ekavidhaæ.
BhÆtappasÃdavi¤¤ÃïÃdito duvidhaæ. SampattÃsampattato bhayagocarato tividhaæ. YonigatipariyÃpannato catubbidhaæ pa¤cavidha¤ cà ti iminà nayena phassÃdÅnam pi ekavidhÃdi-bhÃvo veditabbo ti evam ettha ekavidhÃdito pi vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
     AngÃna¤ ca vavatthÃnà ti sokÃdayo c' ettha bhavacakkassa avicchedadassanatthaæ vuttÃ, jarÃmaraïabbhÃhatassa hi bÃlassa te sambhavanti. Yath' Ãha:- assutavÃ, bhikkhave, puthujjano kÃyikÃya dukkhÃya vedanÃya phuÂÂho samÃno socati kilamati paridevati urattÃliæ kandati samoham ÃpajjatÅ ti. YÃva ca tesaæ pavatti, tÃva avijjÃyÃti puna pi avijjÃpaccayà sankhÃrà ti sambandham eva hoti bhavacakkaæ, tasmà tesaæ jarÃmaraïen' eva ekasankhepaæ katvà dvÃdas' eva paÂiccasamuppÃdangÃnÅ ti veditabbÃ.
Evam ettha angÃnaæ vavatthÃnato pi vi¤¤Ãtabbo vinicchayo. Ayaæ tav' ettha sankhepakathÃ.
     Ayam pana vitthÃranayo:- avijjà ti suttantapariyÃyena dukkhÃdisu catusu ÂhÃnesu a¤¤Ãïaæ;


#<[page 530]>#
%<530                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  abhidhammapariyÃyena pubbantÃdÅhi saddhiæ aÂÂhasu. Vuttaæ h' etaæ:-
tattha katamà avijjÃ? Dukkhe a¤¤Ãïaæ ...pe... dukkhanirodhagÃminiyà paÂipadÃya a¤¤Ãïaæ, pubbante a¤¤Ãïaæ aparante . . . pubbantÃparante . . . idappaccayatà paÂiccasamuppannesu dhammesu a¤¤Ãïan ti. Tattha ki¤cÃpi, Âhapetvà lokuttaraæ saccadvayaæ, sesaÂÂhÃnesu Ãrammaïavasenà pi avijjà uppajjati, evaæ sante pi paÂicchÃdanavasen' eva idha adhippetÃ; sà hi uppannà Dukkhasaccaæ paÂicchÃdetvà tiÂÂhati, yÃthÃva-sarasalakkhaïaæ paÂivijjhituæ na deti. Tathà Samudayaæ, Nirodhaæ, Maggaæ. PubbantasankhÃtaæ atÅtaæ khandhapa¤cakaæ, aparantasankhÃtaæ anÃgataæ khandhapa¤cakaæ, pubbantÃparantasankhÃtaæ tad-ubhayaæ, idappaccayatÃ-paÂiccasamuppannadhammasankhÃtaæ idappaccayata¤ c' eva paÂiccasamuppannadhamme ca paÂicchÃdetvà tiÂÂhati. Ayaæ avijjÃ, ime sankhÃrà ti evaæ yÃthÃva-sarasalakkhaïaæ ettha paÂivijjhituæ na deti.
Tasmà dukkhe a¤¤Ãïaæ ...pe... idappaccayatà paÂiccasamuppannesu dhammesu a¤¤Ãïan ti vuccati.
     SankhÃrà ti pu¤¤Ãdayo tayo, kÃyasankhÃrÃdayo tayo ti evaæ pubbe sankhepato vuttà cha. VitthÃrato pan' ettha pu¤¤ÃbhisankhÃro dÃnasÅlÃdivasena pavattà aÂÂha kÃmÃvacarakusalacetanà va bhÃvanÃvasen' eva pavattà pa¤ca rÆpÃvacarakusalacetanà cà ti terasa cetanà honti. Apu¤¤ÃbhisankhÃro pÃïÃtipÃtÃdivasena pavattà dvÃdasa akusalacetanÃ. ùne¤jÃbhisankhÃro bhÃvanÃvasen' eva pavattà catasso arÆpÃvacarakusalacetanà cà ti tayo pi sankhÃrà ekÆnatiæsa cetanà honti. Itaresu pana tÅsu kÃyasa¤cetanà kÃyasankhÃro, vacÅsa¤cetanà vacÅsankhÃro, manosa¤cetanà cittasankhÃro. Ayaæ tiko kammÃyÆhanakkhaïe pu¤¤ÃbhisankhÃrÃdÅnaæ dvÃrato pavattidassanatthaæ vutto. KÃyavi¤¤attiæ samuÂÂhapetvà hi kÃyadvÃrato pavattà aÂÂha kÃmÃvacarakusalacetanà dvÃdasa akusalacetanà ti samavÅsati cetanà kÃyasankhÃro nÃma. Tà eva vacÅvi¤¤attiæ samuÂÂhapetvà vacÅdvÃrato pavattà vacÅsankhÃro nÃma.


#<[page 531]>#
%<                  AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà                531>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
Abhi¤¤Ãcetanà pan' ettha parato vi¤¤Ãïassa paccayo na hotÅ ti na gahitÃ. Yathà ca abhi¤¤ÃcetanÃ, evaæ uddhaccacetanà pi na hoti. Tasmà sà pi vi¤¤Ãïassa paccayabhÃve apanetabbÃ. AvijjÃpaccayà pana sabbà p' età honti. Ubho pi vi¤¤attiyo asamuÂÂhapetvà manodvÃre uppannà pana sabbà pi ekÆnatiæsati cetanà cittasankhÃro. Iti ayaæ tiko purimattikam eva pavisatÅ ti atthato pu¤¤ÃbhisankhÃrÃdÅnaæ yeva vasena avijjÃya paccayabhÃvo veditabbo.
     Tattha siyÃ, kathaæ pan'e taæ jÃnitabbaæ: ime sankhÃrà avijjÃpaccayà hontÅ ti? AvijjÃbhÃve bhÃvato; yassa hi dukkhÃdisu avijjÃsankhÃtaæ a¤¤Ãïaæ appahÅnaæ hoti, so dukkhe tÃva pubbantÃdisu ca a¤¤Ãïena saæsÃradukkhaæ sukhasa¤¤Ãya gahetvÃ, tass' eva hetubhÆte tividhe pi sankhÃre Ãrabhati. Samudaye a¤¤Ãïena dukkhahetubhÆte pi taïhÃparikkhÃre sankhÃre sukhahetuto ma¤¤amÃno Ãrabhati.
Nirodhe pana Magge ca a¤¤Ãïena dukkhassa anirodhabhÆte pi gativisese dukkhanirodhasa¤¤Å hutvà nirodhassa ca amaggabhÆtesu pi ya¤¤ÃmaratapÃdisu nirodhamaggasa¤¤Å hutvà dukkhanirodhaæ patthayamÃno ya¤¤ÃmaratapÃdimukhena tividhe pi sankhÃre Ãrabhati. Api ca:- so tÃya catusu saccesu appahÅnÃvijjatÃya visesato jÃtijarÃrogamaraïÃdi anekÃdÅnavavokiïïam pi pu¤¤aphalasankhÃtaæ dukkhaæ dukkhato ajÃnantassa adhigamÃya kÃyavacÅcittasankhÃrabhedaæ pu¤¤ÃbhisankhÃraæ Ãrabhati, devaccharakÃmako viya maruppapÃtaæ. Sukhasammatassà pi ca tassa pu¤¤aphalassa ante mahÃpariÊÃhajanikaæ pariïÃmadukkhataæ appasÃdata¤ ca apassanto pi tappaccayaæ vuttappakÃram eva pu¤¤ÃbhisankhÃraæ Ãrabhati, salabho viya dÅpasikhÃbhinipÃtaæ, madhubindugiddho viya ca madhulittasatthadhÃrÃlehanaæ. KÃmupasevanÃdisu ca savipÃkesu ÃdÅnavaæ apassanto sukhasa¤¤Ãya c' eva kilesÃbhibhÆtatÃya ca dvÃrattayappavattam pi apu¤¤ÃbhisankhÃraæ Ãrabhati, bÃlo viya gÆthakÅÊanaæ, maritukÃmo viya ca visakhÃdanaæ. ùruppavipÃkesu cà pi sankhÃravipariïÃmadukkhataæ anavabujjhamÃno sassatÃdi-vipallÃsena cittasankhÃrabhÆtaæ Ãne¤jÃbhisankhÃraæ Ãrabhati, disÃmÆÊho viya pisÃcanagarÃbhimukhamaggagamanaæ. Evaæ yasmà avijjÃbhÃvato va sankhÃrabhÃvo,


#<[page 532]>#
%<532                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  na abhÃvato, tasmà jÃnitabbam etaæ ime sankhÃrà avijjÃpaccayà hontÅ ti. Vuttam pi c' etaæ:-
avidvÃ, bhikkhave, avijjÃgato pu¤¤ÃbhisankhÃram pi abhisankharoti, apu¤¤ÃbhisankhÃram pi abhisankharoti, Ãne¤jÃbhisankhÃram pi abhisankharoti. Yato ca kho bhikkhave, bhikkhuno avijjà pahÅnà vijjà uppannà so avijjÃvirÃgà vijjuppÃdÃn' eva pu¤¤ÃbhisankhÃraæ abhisankharotÅ ti.
     Etth' Ãha: gaïhÃma tÃva etaæ: avijjà sankhÃrÃnaæ paccayo ti; idaæ pana vattabbaæ: katamesaæ sankhÃrÃnaæ, kathaæ paccayo hotÅ ti? Tatridaæ vuccati Bhagavatà hi:- hetupaccayo, Ãrammaïapaccayo, adhipatipaccayo, anantarapaccayo, samanantarapaccayo, sahajÃtapaccayo, a¤¤ama¤¤apaccayo, nissayapaccayo, upanissayapaccayo, purejÃtapaccayo, pacchÃjÃtapaccayo, Ãsevanapaccayo, kammapaccayo, vipÃkapaccayo, ÃhÃrapaccayo, indriyapaccayo, jhÃnapaccayo, maggapaccayo, sampayuttapaccayo, vippayuttapaccayo, atthipaccayo, natthipaccayo, vigatapaccayo, avigatapaccayo ti catuvÅsatipaccayà vuttÃ.
     Tattha hetu ca so paccayo cà ti hetupaccayo. Hetu hutvà paccayo, hetubhÃvena paccayo ti vuttaæ hoti. ùrammaïapaccayÃdisu pi es' eva nayo. Tattha hetÆ ti vacanÃvayavakÃraïamÆlÃnam etaæ adhivacanaæ. PaÂi¤¤Ã hetÆ ti Ãdisu hi loke vacanÃvayavo hetÆ ti vuccati. SÃsane pana:-
ye dhammà hetuppabhavà ti Ãdisu kÃraïaæ. Tayo kusalahetÆ, tayo akusalahetÆ ti Ãdisu mÆlaæ hetÆ ti vuccati, taæ idha adhippetaæ. Paccayo ti ettha pana ayaæ vacanattho:-
paÂicca etasmà etÅ ti paccayo, appaccakkhÃya naæ vattatÅ ti attho. Yo hi dhammo yaæ dhammaæ appaccakkhÃya tiÂÂhati và uppajjati vÃ, so tassa paccayo ti vuttaæ hoti.
Lakkhaïato pana upakÃrakalakkhaïo paccayo; yo hi dhammo yassa dhammassa Âhitiyà và uppattiyà và upakÃrako hoti,


#<[page 533]>#
%<                  AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà                533>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  so tassa paccayo ti vuccati. Paccayo, hetu, kÃraïaæ, nidÃnaæ, sambhavo, pabhavo ti Ãdi atthato ekaæ, vya¤janato nÃnaæ. Iti mÆlaÂÂhena hetu, upakÃrakaÂÂhena paccayo ti sankhepato mÆlaÂÂhena upakÃrako dhammo hetupaccayo. So sÃli-ÃdÅnaæ sÃli-bÅjÃdÅni viya, maïippabhÃdÅnaæ viya ca maïivaïïÃdayo, kusalÃdÅnaæ kusalÃdibhÃvasÃdhako ti ÃcariyÃnaæ adhippÃyo. Evaæ sante pana taæ samuÂÂhÃnarÆpesu hetupaccayatà na sampajjati; na hi so tesaæ kusalÃdibhÃvaæ sÃdheti, na ca paccayo na hoti.
Vuttaæ h' etaæ:- hetÆ hetusampayuttakÃnaæ dhammÃnaæ taæ samuÂÂhÃnÃna¤ ca rÆpÃnaæ hetupaccayena paccayo ti.
AhetukacittÃna¤ ca vinà etena avyÃkatabhÃvo siddho. SahetukÃnam pi ca yonisomanasikÃrÃdi-paÂibaddho kusalÃdibhÃvo, na sampayuttahetupaÂibaddho. Yadi ca sampayuttahetusu sabhÃvato va kusalÃdibhÃvo siyÃ, sampayuttesu hetupaÂibaddho alobho kusalo và siyÃ, avyÃkato vÃ. Yasmà pana ubhayathà pi hoti, tasmà yathà sampayuttesu evaæ hetusu pi kusalÃdità pariyesitabbÃ. KusalÃdibhÃvasÃdhanavasena pana hetÆnaæ mÆlaÂÂhaæ agahetvà suppatiÂÂhitabhÃvasÃdhanavasena gayhamÃne na ki¤ci virujjhati. Laddhahetupaccayà hi dhammà virÆÊhamÆlà viya pÃdapà thirà honti suppatiÂÂhitÃ, ahetukà tilabÅjakÃdi-sevÃlà viya na suppatiÂÂhitÃ. Iti mÆlaÂÂhena upakÃrako ti suppatiÂÂhitabhÃvasÃdhanena upakÃrako dhammo hetupaccayo ti veditabbo.
     Tato paresu ÃrammaïabhÃvena upakÃrako dhammo Ãrammaïapaccayo. So rÆpÃyatanaæ cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtuyà ti Ãrabhitvà pi yaæ yaæ dhammaæ Ãrabbha ye ye dhammà uppajjanti cittacetasikà dhammÃ, te te dhammà tesaæ tesaæ dhammÃnaæ Ãrammaïapaccayena paccayo ti osÃpitattà na koci dhammo na hoti. Yathà hi dubbalo puriso daï¬aæ và rajjuæ và Ãlambitvà va uÂÂhahati c' eva tiÂÂhati ca, evaæ cittacetasikà dhammà rÆpÃdi-Ãrammaïaæ Ãrabbh' eva uppajjanti c' eva tiÂÂhanti ca. Tasmà sabbe pi cittacetasikÃnaæ ÃrammaïabhÆtà dhammà Ãrammaïapaccayo ti veditabbo.


#<[page 534]>#
%<534                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
     JeÂÂhakaÂÂhena upakÃrako dhammo adhipatipaccayo. So sahajÃt'-Ãrammaïavasena duvidho. Tattha:- chandÃdhipati chandasampayuttakÃnaæ dhammÃnaæ taæ samuÂÂhÃnÃna¤ ca rÆpÃnaæ adhipatipaccayena paccayo ti Ãdi-vacanato chandaviriyacittavÅmaæsÃsankhÃtà cattÃro dhammà adhipatipaccayo ti veditabbÃ, no ca kho-ekato. Yadà hi chandaæ dhuraæ, chandaæ jeÂÂhakaæ katvà cittaæ pavattati, tadà chando va adhipati, na itare. Esa nayo sesesu. Yam pana dhammaæ garuæ katvà arÆpadhammà pavattanti, so nesaæ ÃrammaïÃdhipati, tena vuttaæ: yaæ yaæ dhammaæ garuæ katvà ye ye dhammà uppajjanti cittacetasikà dhammÃ, te te dhammà tesaæ tesaæ dhammÃnaæ adhipatipaccayena paccayo ti.
     AnantarabhÃvena upakÃrako dhammo anantarapaccayo.
SamanantarabhÃvena upakÃrako dhammo samantarapaccayo.
Ida¤ ca paccayadvayaæ bahudhà papa¤cayanti. Ayaæ pan' ettha sÃro:- yo hi esa cakkhuvi¤¤ÃïÃnantarà manodhÃtu, manodhÃtu-anantarà manovi¤¤ÃïadhÃtÆ ti-Ãdicittaniyamo, so yasmà purimapurimacittavasen' eva ijjhati, na a¤¤athÃ, tasmà attano attano anantaraæ anurÆpassa cittuppÃdassa uppÃdanasamattho dhammo anantarapaccayo. Ten' ev' Ãha:- anantarapaccayo ti cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu taæ sampayuttakà ca dhammà manodhÃtuyà taæ-sampayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ anantarapaccayena paccayo ti Ãdi. Yo anantarapaccayo, sveva samanantarapaccayo. Vya¤janamattam eva h' ettha nÃnaæ upacayasantatÅsu viya, adhivacananiruttidukÃdisu viya ca atthato pana nÃnaæ n' atthi.
Yam pi atthÃnantaratÃya anantarapaccayo, kÃlÃnantaratÃya samanantarapaccayo ti ÃcariyÃnaæ mataæ, taæ nirodhà vuÂÂhahantassa neva sa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanakusalaæ phalasamÃpattiyà samanantarapaccayena paccayo ti ÃdÅhi virujjhati. Yam pi tattha vadanti dhammÃnaæ samuÂÂhÃpanasamatthatà na parihÃyati, bhÃvanÃbalena pana vÃritattà dhammà samanantarà nuppajjantÅ ti, tam pi kÃlÃnantaratÃya abhÃvam eva sÃdheti. BhÃvanÃbalena hi tattha kÃlÃnantaratà n' atthÅ ti mayam pi etad-eva vadÃma.


#<[page 535]>#
%<                  AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà                535>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Yasmà ca kÃlÃnantaratà n' atthi, tasmà samanantarapaccayatà na yujjati. KÃlÃnantaratÃya hi tesaæ samanantarapaccayo hotÅ ti laddhi, tasmà abhinivesaæ akatvà vya¤janamattato p' ettha nÃnÃkaraïam paccetabbaæ, na atthato. Kathaæ? N' atthi etesaæ antaran ti hi anantarÃ, saïÂhÃnÃbhÃvato suÂÂhu anantarà ti samanantarÃ.
     UppajjamÃno va saha uppÃdanabhÃvena upakÃrako dhammo sahajÃtapaccayo, pakÃsassa padÅpo viya. So arÆpakkhandhÃdivasena chabbidho hoti. Yath' Ãha: cattÃro khandhà arÆpino a¤¤ama¤¤aæ sahajÃtapaccayena paccayo.
CattÃro mahÃbhutà a¤¤ama¤¤aæ, okkantikkhaïe nÃmarÆpaæ a¤¤ama¤¤aæ, cittacetasikà dhammà cittasamuÂÂhÃnÃnaæ rÆpÃnaæ, mahÃbhÆtà upÃdÃrÆpÃnaæ, rÆpino dhammà arÆpÅnaæ dhammÃnaæ ka¤ci kÃle sahajÃtapaccayena paccayo, ka¤ci kÃle na sahajÃtapaccayena paccayo ti. Idaæ hadayavatthum eva sandhÃya vuttaæ.
     A¤¤ama¤¤aæ uppÃdanÆpatthambhanabhÃvena upakÃrako dhammo a¤¤ama¤¤apaccayo, a¤¤ama¤¤Æpatthambhakaæ ti daï¬akaæ viya. So arÆpakkhandhÃdivasena tividho hoti. Yath' Ãha:- cattÃro khandhà arÆpino a¤¤ama¤¤apaccayena paccayo. CattÃro mahÃbhÆtà ...pe... okkantikkhaïe nÃmarÆpaæ a¤¤ama¤¤apaccayena paccayo ti.
     AdhiÂÂhÃnÃkÃrena nissayÃkÃrena ca upakÃrako dhammo nissayapaccayo, tarucittakammÃdÅnaæ pathavÅpaÂÃdayo viya.
So:- cattÃro khandhà arÆpino a¤¤ama¤¤aæ nissayapaccayena paccayo ti evaæ sahajÃte vuttanayen' eva veditabbo. ChaÂÂho pan' ettha koÂÂhÃso:- cakkhÃyatanaæ cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtuyà ...pe... sota-, ghÃna-, jivhÃ-, kÃy' Ãyatanaæ kÃyavi¤¤ÃïadhÃtuyà taæ-sampayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ nissayapaccayena paccayo. Yaæ rÆpaæ nissÃyamanodhÃtu ca manovi¤¤ÃïadhÃtu ca vattanti, taæ-rÆpaæ manodhÃtuyà ca manovi¤¤ÃïadhÃtuyà ca taæ-sampayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ nissayapaccayena paccayo ti evaæ vibhatto.
     Upanissayapaccayo ti ettha pana ayaæ tÃva vacanattho:-


#<[page 536]>#
%<536                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
tad-adhÅnavuttitÃya attano phalena nissito na paÂikkhitto ti nissayo. Yathà pana bhuso ÃyÃso upÃyÃso, evam bhuso nissayo upanissayo. BalavakÃraïass' etaæ adhivacanaæ, tasmà balavakÃraïabhÃvena upakÃrako dhammo upanissayapaccayo ti veditabbo.
     So ÃrammaïÆpanissayo, anantarÆpanissayo, pakatÆpanissayo ti tividho hoti.
     Tattha:- dÃnaæ datvà sÅlaæ samÃdiyitvà uposathakammaæ katvà taæ garuæ katvà paccavekkhati, pubbe suciïïÃni garuæ katvà paccavekkhati, jhÃnà vuÂÂhahitvà jhÃnaæ garuæ katvà paccavekkhati. Sekhà gotrabhuæ garuæ katvà paccavekkhanti, vodÃnaæ garuæ katvà paccavekkhanti. Sekhà maggà vuÂÂhahitvà maggaæ garuæ katvà paccavekkhantÅ ti evaæ Ãdinà nayena ÃrammaïÆpanissayo tÃva ÃrammaïÃdhipatinà saddhiæ nÃnattaæ akatvà va vibhatto. Tattha yaæ Ãrammaïaæ garuæ katvà cittacetasikà uppajjanti, taæ niyamato tesu Ãrammaïesu balavÃrammaïaæ hoti. Iti garukÃtabbaÂÂhena ÃrammaïÃdhipati balavakÃraïaÂÂhena ÃrammaïÆpanissayo ti evam etesaæ nÃnattaæ veditabbaæ.
     AnantarÆpanissayo pi:- purimà purimà kusalà khandhà pacchimÃnaæ pacchimÃnaæ kusalÃnaæ khandhÃnaæ upanissayapaccayena paccayo ti adinà nayena anantarapaccayena saddhiæ nÃnattaæ akatvà va vibhatto. MÃtikÃnikkhepe pana tesaæ:- cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu taæ-sampayuttakà ca dhammà manodhÃtuyà taæ-sampayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ anantarapaccayena paccayo ti Ãdinà nayena anantarassa:- purimà purimà kusalà dhammà pacchimÃnaæ pacchimÃnaæ kusalÃnaæ dhammÃnaæ upanissayapaccayena paccayo ti Ãdinà nayena upanissayassa Ãgatattà nikkhepe viseso atthi. So pi atthato ekÅbhÃvam eva gacchati. Evaæ sante pi attano attano anantarà anurÆpassa cittuppÃdassa pavattanasamatthatÃya anantaratÃ, purimacittassa pacchimacittuppÃdane balavatÃya anantarÆpanissayatà veditabbÃ. Yathà hi hetupaccayÃdisu ki¤ci dhammaæ vinà pi cittaæ uppajjati, na evaæ anantaracittaæ vinà cittassa uppatti nÃma atthi, tasmà balavapaccayo hoti.


#<[page 537]>#
%<                  AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà                537>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Iti attano attano anantarà anurÆpacittuppÃdanavasena anantarapaccayo, balavakÃraïavasena anantarÆpanissayo ti evam etesaæ nÃnattaæ veditabbaæ.
   PakatÆpanissayo pana pakato upanissayo pakatÆpanissayo.
Pakato nÃma attano santÃne nipphÃdito vÃ, saddhÃ-sÅlÃdi upasevito vÃ, utubhojanÃdi pakatiyà eva và upanissayo pakatÆpanissayo, ÃrammaïÃnantarehi asammisso ti attho.
Tassa:- pakatÆpanissayo saddhaæ upanissÃya dÃnaæ deti, sÅlaæ samÃdiyati, uposathakammaæ karoti, jhÃnaæ uppÃdeti, vipassanaæ uppÃdeti, maggaæ uppÃdeti, abhi¤¤aæ uppÃdeti, samÃpattiæ uppÃdeti. SÅlaæ ,sutaæ, cÃgaæ, pa¤¤aæ upanissÃya dÃnaæ deti ...pe... samÃpattiæ uppÃdeti. SaddhÃ, sÅlaæ, sutaæ, cÃgo, pa¤¤Ã saddhÃya sÅlassa sutassa cÃgassa pa¤¤Ãya upanissayapaccayena paccayo ti Ãdinà nayena anekappakÃrato pabhedo veditabbo. Iti ime saddhÃdayo pakatà c' eva balavakÃraïaÂÂhena upanissayà cà ti pakatÆpanissayo ti.
     PaÂhamataraæ uppajjitvà vattamÃnabhÃvena upakÃrako dhammo purejÃtapaccayo. So pa¤cadvÃre vatthÃrammaïahadayavatthuvasena ekÃdasavidho hoti. Yath' Ãha: cakkhÃyatanaæ cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtuyà taæ-sampayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ purejÃtapaccayena paccayo. Sota- ...pe...
ghÃnÃ-, jivhÃ-, kÃyÃyatanaæ, rÆpÃyatanaæ . . . sadda-, gandha-, rasa-, phoÂÂhabbÃyatanaæ kÃyavi¤¤ÃïadhÃtuyà taæ-sampayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ purejÃtapaccayena paccayo. RÆpa-, sadda-, gandha-, rasa-, phoÂÂhabbÃyatanaæ manodhÃtuyÃ, yaæ rÆpaæ nissÃya manodhÃtu ca manovi¤¤ÃïadhÃtu ca vattanti, taæ rÆpaæ manodhÃtuyà taæ-saæpayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ purejÃtapaccayena paccayo, manovi¤¤ÃïadhÃtuyà taæ-sampayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ ki¤ci kÃle purejÃtapaccayena paccayo, ki¤ci kÃle na purejÃtapaccayena paccayo ti.
     PurejÃtÃnaæ rÆpadhammÃnaæ upatthambhakattena upakÃrako arÆpadhammo pacchÃjÃtapaccayo, gijjhapotakasarÅrÃnaæ ÃhÃrÃsà cetanà viya, tena vuttaæ:- pacchÃjÃtà cittacetasikà dhammà purejÃtassa imassa kÃyassa pacchÃjÃtapaccayena paccayo ti.


#<[page 538]>#
%<538                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
     ùsevanaÂÂhena anantarÃnaæ paguïabalavabhÃvÃya upakÃrako dhammo Ãsevanapaccayo, ganthÃdisu purimapurimÃbhiyogo viya, so kusalÃkusalakiriyajavanavasena tividho hoti. Yath' Ãha:- purimà purimà kusalà dhammà pacchimÃnaæ pacchimÃnaæ kusalÃnaæ dhammÃnaæ Ãsevanapaccayena paccayo. Purimà purimà akusalà ...pe... kiriyÃvyÃkatà dhammà pacchimÃnaæ pacchimÃnaæ kiriyÃvyÃkatÃnaæ dhammÃnaæ Ãsevanapaccayena paccayo ti.
     CittappayogasankhÃtena kiriyabhÃvena upakÃrako dhammo kammapaccayo. So nÃnakkhaïikÃya c' eva kusalÃkusalacetanÃya sahajÃtÃya ca sabbÃya pi cetanÃya vasena duvidho hoti. Yath' Ãha:- kusalÃkusalaæ kammaæ vipÃkÃnaæ khandhÃnaæ kaÂattà ca rÆpÃnaæ kammapaccayena paccayo. SahajÃtà cetanà sampayuttakÃnaæ dhammÃnaæ taæ-samuÂÂhÃnÃna¤ ca rupÃnaæ kammapaccayena paccayo ti.
     NirussÃhasantabhÃvena nirussÃhasantabhÃvÃya upakÃrako vipÃkadhammo vipÃkapaccayo. So pavatte taæ-samuÂÂhÃnÃnaæ paÂisandhiyaæ kaÂattà ca rÆpÃnaæ sabbattha ca sampayuttadhammÃnaæ paccayo hoti. Yath' Ãha:- vipÃkÃvyÃkato eko khandho tiïïannaæ khandhÃnaæ cittasamuÂÂhÃnÃna¤ ca rÆpÃnaæ vipÃkapaccayena paccayo ...pe...
paÂisandhikkhaïe vipÃkÃvyÃkato eko dhammo tiïïannaæ khandhÃnaæ kaÂattà ca rÆpÃnaæ ... tayo khandhà ekassa khandhassa ... dve khandhà dvinnaæ khandhÃnaæ kaÂattà ca rÆpÃnaæ vipÃkapaccayena paccayo. Khandhà vatthussa vipÃkapaccayena paccayo ti.
     RÆpÃrÆpÃnaæ upatthambhakaÂÂhena upakÃrakà cattÃro ÃhÃrà ÃhÃrapaccayo. Yath' Ãha:- kabaÊinkÃro ÃhÃro imassa kayassa ÃhÃrapaccayena paccayo. ArÆpino ÃhÃrà sampayuttakÃnaæ dhammÃnaæ taæ-samuÂÂhÃnÃna¤ rÆpÃnaæ ÃhÃrapaccayena paccayo ti. Pa¤hÃvÃre pana:- paÂisandhikkhaïe vipÃkÃvyÃkatà ÃhÃrà taæ-sampayuttakÃnaæ khandhÃnaæ kaÂattà ca rÆpÃnaæ ÃhÃrÃpaccayena paccayo ti pi vuttaæ.
     AdhipatiyaÂÂhena upakÃrakà itthindriya-purisindriyavajjà vÅsatindriyà indriyapaccayo.


#<[page 539]>#
%<                  AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà                539>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tattha cakkhundriyÃdayo arÆpadhammÃnaæ yeva, sesà rÆpÃrÆpÃnaæ paccayà honti.
Yath' Ãha:- cakkhundriyaæ cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtuyà ... pe ... sota-, ghÃna-, jivhÃ-, kÃyindriyaæ kÃyavi¤¤ÃïadhÃtuyà taæ-sampayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ indriyapaccayena paccayo. RÆpajÅvitindriyaæ kaÂattà rÆpÃnaæ indriyapaccayena paccayo. ArÆpino indriyà sampayuttakÃnaæ dhammÃnaæ taæ-samuÂÂhÃnÃna¤ ca rÆpÃnaæ indriyapaccayena paccayo ti. Pa¤hÃvÃre pana:- paÂisandhikkhaïe vipÃkÃvyÃkatà indriyà sampayuttakÃnaæ khandhÃnaæ kaÂattà ca rÆpÃnaæ indriyapaccayena paccayo ti pi vuttaæ.
     UpanijjhÃyanaÂÂhena upakÃrakÃni, Âhapetvà dvipa¤ca-vi¤¤Ãïesu sukhadukkhavedanà dvayaæ, sabbÃni pi kusalÃdibhedÃni satta jhÃnangÃni jhÃnapaccayo. Yath' Ãha:- jhÃnangÃni jhÃnasampayuttakÃnaæ dhammÃnaæ taæ-samuÂÂhÃnÃna¤ ca rÆpÃnaæ jhÃnapaccayena paccayo ti. Pa¤hÃvÃre pana:- paÂisandhikkhaïe vipÃkÃvyÃkatÃni jhÃnangÃni sampayuttakÃnaæ khandhÃnaæ kaÂattà ca rÆpÃnaæ jhÃnapaccayena paccayo ti pi vuttaæ.
     Yato tato và niyyÃnaÂÂhena upakÃrakÃni kusalÃdibhedÃni dvÃdasa maggangÃni maggapaccayo. Yath' Ãha:- maggangÃni maggasampayuttakÃnaæ dhammÃnaæ taæ-samuÂÂhÃnÃna¤ ca rÆpÃnaæ maggapaccayena paccayo ti. Pa¤hÃvÃre pana:-
paÂisandhikkhaïe vipÃkÃvyÃkatÃni maggangÃni sampayuttakÃnaæ khandhÃnaæ kaÂattà ca rÆpÃnaæ maggapaccayena paccayo ti pi vuttaæ. Ete pana dve pi jhÃnamaggapaccayà dvipa¤ca-vi¤¤ÃïÃhetukacittesu na labbhantÅ ti veditabbÃ.
     Ekavatthuka-ekÃrammaïa-ekuppÃda-ekanirodhasankhÃrena sampayuttabhÃvena upakÃrakà arÆpadhammà sampayuttapaccayo. Yath' Ãha:- cattÃro khandhà arÆpino a¤¤ama¤¤aæ sampayuttapaccayena paccayo ti.
     EkavatthukÃdibhÃvÃnupagamena upakÃrakà rÆpino dhammà arÆpÅnaæ dhammÃnaæ arÆpino pi rÆpÅnaæ vippayuttapaccayo. So sahajÃta-pacchÃjÃta-purejÃtavasena tividho hoti.
Vuttaæ h' etaæ:- sahajÃtà kusalà khandhà cittasamuÂÂhÃnÃnaæ rÆpÃnaæ vippayuttapaccayena paccayo. PacchajÃtà kusalà khandhà purejÃtassa imassa kÃyassa vippayuttapaccayena paccayo ti.


#<[page 540]>#
%<540                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  AvyÃkatapadassa pana sahajÃtavibhange:-
paÂisandhikkhaïe vipÃkÃvyÃkatà khandhà kaÂattà rÆpÃnaæ vippayuttapaccayena paccayo. Khandhà vatthussa, vatthu khandhÃnaæ vippayuttapaccayena paccayo ti pi vuttaæ.
PurejÃtaæ pana cakkhundriyÃdi-vatthuvasen' eva veditabbaæ. Yath' Ãha:- purejÃtaæ cakkhÃyatanaæ vi¤¤Ãïassa ...pe... kÃyÃyatanaæ kÃyavi¤¤Ãïassa vippayuttapaccayena paccayo. Vatthu vipÃkÃvyÃkatÃnaæ kiriyÃvyÃkatÃnaæ khandhÃnaæ ...pe... vatthu kusalÃnaæ khandhÃnaæ ...
pe... vatthu akusalÃnaæ khandhÃnaæ vippayuttapaccayena paccayo ti.
     Paccuppannalakkhaïena atthibhÃvena tÃdisass' eva dhammassa upatthambhakattena upakÃrako dhammo atthipaccayo.
Tassa arÆpakkhandha-mahÃbhÆta-nÃmarÆpa-cittacetasikamahÃbhÆta-Ãyatana-vatthuvasena sattadhà mÃtikà nikkhittÃ.
Yath' Ãha:- cattÃro khandhà arÆpino a¤¤ama¤¤aæ atthipaccayena paccayo. CattÃro mahÃbhÆtà okkantikkhaïe nÃmarÆpaæ a¤¤ama¤¤aæ ... cittacetasikà dhammà cittasamuÂÂhÃnÃnaæ rÆpÃnaæ ... mahÃbhÆtà upÃdÃrÆpÃnaæ ... cakkhÃyatanaæ cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtuyà ...pe... kÃyÃyatanaæ ...
pe ... rÆpÃyatanaæ ...pe... phoÂÂhabbÃyatanaæ kÃyavi¤¤ÃïadhÃtuyà taæ-sampayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ atthipaccayena paccayo. RÆpÃyatanaæ ...pe... phoÂÂhabbÃyatanaæ manodhÃtuyà taæ-sampayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ ... yaæ rÆpaæ nissÃya manodhÃtu ca manovi¤¤ÃïadhÃtu ca vattanti, taæ rÆpaæ manodhÃtuyà ca manovi¤¤ÃïadhÃtuyà ca taæ-sampayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ atthipaccayena paccayo ti. Pa¤hÃvÃre pana: sahajÃtaæ purejÃtaæ pacchÃjÃtaæ ÃhÃraæ indriyan ti pi nikkhipitvà sahajÃte tÃva:-
eko khandho tiïïanïaæ khandhÃnaæ taæ-samuÂÂhÃnÃna¤ ca rÆpÃnaæ atthipaccayena paccayo ti Ãdinà nayena niddeso kato. PurejÃte purejÃtÃnaæ cakkhÃdÅnaæ vasena niddeso kato. PacchÃjÃte purejÃtassa imassa kÃyassa pacchÃjÃtÃnaæ cittacetasikÃnaæ paccayavasena niddeso kato. ùhÃrindriyesu kabaÊinkÃro ÃhÃro imassa kÃyassa atthipaccayena paccayo.


#<[page 541]>#
%<                  AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà                541>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  RÆpajÅvitindriyaæ kaÂattà rÆpÃnaæ atthipaccayena paccayo ti evaæ niddeso kato ti.
     Attano anantarà uppajjamÃnÃnaæ arÆpadhammÃnaæ pavatti okÃsadÃnena upakÃrakà samanantaraniruddhà arÆpadhammà n' atthipaccayo. Yath' Ãha:- samanantaraniruddhà cittacetasikà dhammà paccuppannÃnaæ cittacetasikÃnaæ dhammÃnaæ n' atthipaccayena paccayo ti.
     Te eva vigatabhÃvena upakÃrakattà vigatapaccayo. Yath' Ãha:- samanantaravigatà cittacetasikà dhammà paccuppÃnnÃnaæ cittacetasikÃnaæ dhammÃnaæ vigatapaccayena paccayo ti.
     Atthipaccayadhammà eva ca avigatabhÃvena upakÃrakattà avigatapaccayo ti veditabbÃ. DesanÃvilÃsena pana tathà vinetabba-veneyyavasena và ayaæ duko vutto, ahetukadukaæ vatvà pi hetuvippayuttaduko viyà ti.
     Evam imesu catuvÅsatiyà paccayesu ayaæ avijjÃ:-
          Paccayo hoti pu¤¤Ãnaæ duvidhà 'nekadhà pana
          paresaæ, pacchimÃnaæ sà ekadhà paccayo matÃ.
     Tattha pu¤¤Ãnaæ duvidhà ti Ãrammaïapaccayena ca upanissayapaccayena cà ti dvedhà paccayo hoti. Sà hi avijjaæ khayato vayato sammasanakÃle kÃmÃvacarÃnaæ pu¤¤ÃbhisankhÃrÃnaæ Ãrammaïapaccayena paccayo hoti. Abhi¤¤Ãcittena samohacittajÃnanakÃle rÆpÃvacarÃnaæ, avijjÃsamatikkamatthÃya pana dÃnÃdÅni c' eva kÃmÃvacarapu¤¤akiriyavatthÆni pÆrentassa rÆpÃvacarajjhÃnÃni ca uppÃdentassa dvinnam pi tesaæ upanissayapaccayena paccayo hoti. Tathà avijjÃsamÆÊhattà kÃmabhava-rÆpabhavasampattiyo patthetvà tÃn' eva pu¤¤Ãni karontassa.
     Anekadhà pana paresan ti apu¤¤ÃbhisankhÃrÃnaæ anekadhà paccayo hoti. Kathaæ? Esà hi avijjaæ ÃrabbharÃgÃdÅnaæ uppajjanakÃle Ãrammaïapaccayena garuæ katvÃ, assÃdanakÃle ÃrammaïÃdhipati-ÃrammaïÆpanissayehi avijjÃsamÆÊhassa anÃdÅnavadassÃvino pÃïÃtipÃtÃdÅni karontassa upanissayapaccayena, dutiyajavanÃdÅnaæ anantara-samanantara-anantarÆpanissay'-Ãsevana-n' atthi-vigatapaccayehi, yaæ ki¤ci akusalaæ karontassa hetusahajÃta-a¤¤amanna-nissayasampayutta-atthi-avigatapaccayehÅ ti anekadhà paccayo hoti.
     PacchimÃnaæ sà ekadhà paccayo matà ti Ãne¤jÃbhisankhÃrÃnaæ upanissayapaccayen' eva ekadhà paccayo matÃ;


#<[page 542]>#
%<542                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  so pan' assà upanissayabhÃvo pu¤¤ÃbhisankhÃre vuttanayen' eva veditabbo ti.
     Etth' Ãha:- kiæ pan' Ãyam: ekà va avijjà sankhÃrÃnaæ paccayo, udÃhu a¤¤e pi paccayà santÅ ti? Kiæ pan' ettha yadi tÃva ekà va ekakÃraïavÃdo Ãpajjati; atha a¤¤e pi santi avijjÃpaccayà sankhÃrà ti ekakÃraïaniddeso n' upapajjatÅ ti? Na n' upapajjati. KasmÃ? YasmÃ.
          Ekaæ na ekato idha n' Ãnekam anekato pi no ekaæ,
          phalam atthi, atthi pana ekahetuphaladÅpane attho.
Ekato hi kÃraïato na idha ki¤ci ekaæ phalam atthi, na anekaæ, nà pi anekehi kÃraïehi ekaæ. Anekehi pana kÃraïehi anekam eva hoti. Tathà hi anekehi utu-pathavÅ-bÅja-salilasankhÃtehi kÃraïehi anekam eva rÆpagandharasÃdi ankurasankhÃtaæ phalaæ uppajjamÃnaæ dissati. Yaæ pan' etaæ avijjÃpaccayà sankhÃrÃ, sankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïan ti ekahetuphaladÅpanaæ kataæ, tattha attho atthi, payojanaæ vijjati.
Bhagavà hi katthaci padhÃnattÃ, katthaci pÃkaÂattÃ, katthaci asÃdhÃraïattÃ, desanÃvilÃsassa ca veneyyÃna¤ ca anurÆpato ekam eva hetuæ và phalaæ và dÅpeti, phassapaccayà vedanà ti hi padhÃnattà ekam eva hetuphalam Ãha. Phasso hi vedanÃya padhÃnahetu, yathÃphassaæ vedanÃvavatthÃnato. Vedanà ca phassassa padhÃnaphalaæ yathà vedanaæ phassavavatthÃnato. SemhasamuÂÂhÃnà ÃbÃdhà ti pÃkaÂattà ekaæ hetum Ãha, pÃkaÂo hi ettha semho, na kammÃdayo.
Ye keci, bhikkhave, akusalà dhammÃ, sabbe te ayoniso manasikÃramÆlakà ti asÃdhÃraïattà ekaæ hetum Ãha, asÃdhÃraïo hi ayoniso manasikÃro akusalÃnaæ, sÃdhÃraïÃni vatthÃrammaïÃdÅnÅ ti. Tasmà ayam idha avijjà vijjamÃnesu pi a¤¤esu vatthÃrammaïasahajÃtadhammÃdisu sankhÃrakÃraïesu: assÃdÃnupassino taïhà pava¬¬hatÅ ti ca: avijjÃsamudayà Ãsavasamudayo ti ca vacanato a¤¤esam pi taïhÃdÅnaæ sankhÃrahetÆnaæ hetÆ ti padhÃnattÃ:- avidvÃ, bhikkhave, avijjÃgato pu¤¤ÃbhisankhÃram pi abhisankharotÅ ti pÃkaÂattà asÃdhÃraïattà ca sankhÃrÃnaæ hetubhÃvena dÅpità ti veditabbÃ.


#<[page 543]>#
%<                  AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà                543>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
Eten' eva ca ekekahetuphaladÅpanaparihÃravacanena sabbattha ekekahetuphaladÅpane payojanaæ veditabban ti.
     Etth' Ãha:- evaæ sante pi ekantÃniÂÂhaphalÃya sÃvajjÃya avijjÃya, kathaæ pu¤¤Ãne¤jÃbhisankhÃrapaccayattaæ yujjati, na hi nimbabÅjato ucchu uppajjatÅ ti? Kathaæ na yujjissati? Lokasmiæ hi
          Viruddho c' Ãviruddho ca, sadisÃsadiso tathÃ,
          dhammÃnaæ paccayo siddho vipÃkà eva te ca na.
DhammÃnaæ hi ÂhÃnasabhÃvakiccÃdi-viruddho c' Ãviruddho ca paccayo loke siddho, purimacittaæ hi aparacittassa ÂhÃnaviruddho, paccayo purimasippÃdi-sikkhà ca pacchà pavattamÃnÃnaæ sippÃdi-kiriyÃnaæ, kammaæ rÆpassa sabhÃvaviruddho paccayo. KhÅrÃdÅni ca dadhi-ÃdÅnaæ, Ãloko cakkhuvi¤¤Ãïassa kiccaviruddho. GulÃdayo ca ÃsavÃdÅnaæ, cakkhurÆpÃdayo pana cakkhuvi¤¤ÃïÃdÅnaæ ÂhÃnÃviruddhà paccayÃ. PurimajavanÃdayo pacchimajavanÃdÅnaæ sabhÃvà viruddhà kiccà viruddhà ca, yathà ca viruddhÃviruddhà paccayà siddhÃ, evaæ sadisÃsadisà pi, sadisam eva hi utu-ÃhÃrasankhÃtaæ rÆpaæ rÆpassa paccayo. SÃlibÅjÃdÅni ca sÃliphalÃdÅnaæ, asadisam pi rÆpaæ arÆpassa arÆpa¤ ca rÆpassa paccayo hoti. GolomÃviloma-visÃïa-dadhi-tila-piÂÂhÃdÅni ca dabbhabhÆtinakÃdÅnaæ. Yesa¤ ca dhammÃnaæ te viruddhÃviruddhasadisÃsadisà paccayÃ, na te dhammà tesaæ dhammÃnaæ vipÃkà eva. Iti ayaæ avijjà vipÃkavasena ekantÃniÂÂhaphalà sabhÃvavasena sÃvajjà pi samÃnà sabbesam pi etesaæ pu¤¤ÃbhisankhÃrÃdÅnaæ yathÃnurÆpaæ ÂhÃnakiccasabhÃvaviruddhÃviruddhapaccayavasena sadisÃsadisapaccayavasena ca paccayo hotÅ ti veditabbÃ.
     So c' assà paccayabhÃvo, yassa hi dukkhÃdisu avijjÃsankhÃtaæ a¤¤Ãïaæ appahÅnaæ hoti, so dukkhe tÃva pubbantÃdisu ca a¤¤Ãïena saæsÃradukkhaæ sukhasa¤¤Ãya gahetvà tassa hetubhÆte tividhe pi sankhÃre ÃrabhatÅ ti Ãdinà nayena vutto eva.
     Api ca ayaæ a¤¤o pi pariyÃyo:-
          CutÆpapÃte saæsÃre sankhÃrÃna¤ ca lakkhaïe,
          yo paÂiccasamuppanna-dhammesu ca vimuyhati.


#<[page 544]>#
%<544                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
          Abhisankharoti so ete sankhÃre tividhe yato,
          avijjà paccayo tesaæ tividhÃnaæ ayaæ tato ti.
   Kathaæ pana yo etesu vimuyhati, so tividhe p' ete sankhÃre
karotÅ ti ce? Cutiyà tÃva vimÆÊho sabbattha khandhÃnaæ bhedo maraïan ti cutiæ agaïhanto: satto marati, sattassa dehantarasankamanan ti ÃdÅni vikappeti. UpapÃte vimÆlho sabbattha khandhÃnaæ pÃtubhÃvo jÃtÅ ti upapÃtaæ agaïhanto: satto uppajjati, sattassa navasarÅrapÃtubhÃvo ti ÃdÅni vikappeti. SaæsÃre vimuÊho yo esa.
          KhandhÃna¤ ca paÂipÃÂi dhÃtu-ÃyatanÃna ca,
          abbocchinnaæ vattamÃnaæ saæsÃro ti pavuccatÅ ti.
Evaæ vaïïito saæsÃro. Taæ evaæ agaïhanto: ayaæ satto asmà lokà paraæ lokaæ gacchati, parasmà lokà imaæ lokaæ ÃgacchatÅ ti ÃdÅni vikappeti. SankhÃrÃnaæ lakkhaïe vimÆÊho sankhÃrÃnaæ sabhÃvalakkhaïaæ sÃma¤¤alakkhana¤ ca agaïhanto sankhÃre attato attaniyato dhuvato sukhato subhato vikappeti. PaÂiccasamuppannadhammesu vimÆÊho avijjÃdÅhi sankhÃrÃdÅnaæ pavattiæ agaïhanto: attà jÃnÃti và na jÃnÃti vÃ; so eva karoti ca kÃreti ca; paÂisandhiyaæ uppajjati, tassa aïu issarÃdayo kalalÃdi-bhÃvena sarÅraæ saïÂhapentà indriyÃni sampÃdenti, so indriyasampanno phusati vediyati taïhÅyati upÃdiyati ghaÂÅyati; so puna bhavantare bhavatÅ ti vÃ; sabbe sattà niyati-sangatibhÃvapariïatà ti và vikappeti.
So avijjÃya andhÅkato evaæ vikappento, yathà nÃma andho pathaviyaæ vicaranto maggam pi amaggam pi thalam pi ninnam pi samam pi visamam pi paÂipajjati, evaæ pu¤¤am pi apu¤¤am pi Ãne¤jÃbhisankhÃram pi abhisankharotÅ ti.
Ten' etaæ vuccati:-
          Yathà pi nÃma jaccandho naro apariïÃyako,
          ekadà yÃti maggena kummaggenà pi ekadÃ,
          saæsÃre saæsaraæ bÃlo tathà apariïÃyako,
          karoti ekadà pu¤¤aæ apu¤¤am api ekadÃ,
          yadà ca ¤atvà so dhammaæ saccÃni abhisamessati,
          tadà avijjÆpasamà upasanto carissatÅ ti.
                Ayaæ avijjÃpaccayà sankhÃrà ti padasmiæ
                         vitthÃrakathà mukhaæ.


#<[page 545]>#
%<                  SankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïa-vitthÃrakathà             545>%
     SankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïa-pade vi¤¤Ãïan ti cakkhuvi¤¤ÃïÃdi chabbidhaæ. Tattha cakkhuvi¤¤Ãïaæ kusalavipÃkaæ akusalavipÃkan ti duvidhaæ hoti, tathà sota-ghÃna-jivhÃ-kÃyavi¤¤ÃïÃni. Manovi¤¤Ãïaæ kusalÃkusalavipÃkà dve manodhÃtuyo, tisso ahetukamanovi¤¤ÃïadhÃtuyo, aÂÂha sahetukÃni kÃmÃvacaravipÃkacittÃni, panca rÆpÃvacarÃni, cattÃri arÆpÃvacarÃnÅ ti bÃvÅsati-vidhaæ hoti. Iti imehi chahi vi¤¤Ãïehi sabbÃni pi battiæsa lokiyavipÃkavi¤¤ÃïÃni sangahitÃni honti. LokuttarÃni pana vaÂÂakathÃya na yujjantÅ ti na gahitÃni.
     Tattha siyÃ:- kathaæ pan' etaæ jÃnitabbaæ idaæ vuttappakÃraæ vi¤¤Ãïaæ sankhÃrapaccayà hotÅ ti? UpacitakammÃbhÃve vipÃkÃbhÃvato, vipÃkaæ h' etaæ, vipÃka¤ ca na upacitakammÃbhÃve uppajjati. Yadi uppajjeyya, sabbesaæ sabbavipÃkÃni uppajjeyyuæ; na ca uppajjantÅ ti jÃnitabbam etaæ sankhÃrapaccayÃ, idaæ vi¤¤Ãïaæ hotÅ ti.
     Katarasa sankhÃrapaccayÃ, kataraæ vi¤¤Ãïan ti ce?
KÃmÃvacarapu¤¤ÃbhisankhÃrapaccayà tÃva kusalavipÃkÃni pa¤ca cakkhuvi¤¤ÃïÃdÅni, manovi¤¤Ãïe ekà manodhÃtu, dve manovi¤¤ÃïadhÃtuyo aÂÂha kÃmÃvacaravipÃkÃnÅ ti soÊasa.
Yath' Ãha:- kÃmÃvacarassa kusalassa kammassa katattà upacitattà vipÃkaæ cakkhuvi¤¤Ãïaæ uppannaæ hoti. Sota-, ghÃna-, jivhÃ-, kÃyavi¤¤Ãïaæ ... vipÃkà manodhÃtu uppannà hoti ... somanassasahagatà manovi¤¤ÃïadhÃtu uppannà hoti ... upekkhÃsahagatà manovi¤¤ÃïadhÃtu uppannà hoti ... somanassasahagatà ¤Ãïasampayuttà ... somanassasahagatà ¤Ãïasampayuttà sasankhÃrena ... somanassasahagatà ¤Ãïavippayuttà ... somanassasahagatà ¤Ãïavippayuttà sasankhÃrena ... upekkhÃsahagatà ¤Ãïasampayuttà ... upekkhÃsahagatà ¤Ãïasampayuttà sasankhÃrena ... upekkhÃsahagatà ¤Ãïavippayuttà ... upekkhÃsahagatà ¤Ãïavippayuttà sasankhÃrenà ti. RÆpÃvacarapu¤¤ÃbhisankhÃrapaccayà pana pa¤ca rÆpÃvacaravipÃkÃni. Yath' Ãha:- tass' eva rÆpÃvacarassa kusalassa kammassa katattà upacitattà vipÃkam vivicc' eva kÃme hi paÂhamaæ jhÃnaæ ...pe... pa¤camaæ jhÃnaæ upasampajja viharatÅ ti.


#<[page 546]>#
%<546                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Evaæ pu¤¤ÃbhisankhÃrapaccayà ekavÅsatividhaæ vi¤¤Ãïaæ hoti. Apu¤¤ÃbhisankhÃrapaccayà pana akusalavipÃkÃni pa¤ca cakkhuvi¤¤ÃïÃdÅni, ekà manodhÃtu, ekà manovi¤¤ÃïadhÃtÆ ti evaæ sattavidhaæ vi¤¤Ãïaæ hoti. Yath' Ãha:- akusalassa kammassa katattà upacitattà vipÃkaæ cakkhuvi¤¤Ãïaæ uppannaæ hoti ... sota-, ghÃna-, jivhÃ-, kÃya-vi¤¤Ãïaæ ... vipÃkà manodhÃtu ... vipÃkà manovi¤¤ÃïadhÃtu uppannà hotÅ ti.
ùne¤jÃbhisankhÃrapaccayà pana cattÃri arÆpavipÃkÃnÅ ti evaæ catubbidhaæ vi¤¤Ãïaæ hoti. Yath' Ãha:- tass' eva arÆpÃvacarassa kusalassa kammassa katattà upacitattà vipÃkaæ sabbaso rÆpasa¤¤Ãnaæ samatikkamà ... ÃkÃsÃna¤cÃyatanasa¤¤Ãsahagataæ, ... vi¤¤Ãïa¤cà ... Ãki¤ca¤¤Ã... nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanasahagataæ sukhassa ca dukkhassa ca pahÃnà ... catutthaæ jhÃnaæ upasampajja viharatÅ ti. Evaæ sankhÃrapaccayà yam vi¤¤Ãïaæ hoti, taæ ¤atvà idÃni 'ssa evaæ pavatti veditabbÃ.
     Sabbam eva hi idaæ pavattipaÂisandhivasena dvedhà pavattati. Tattha: dve pa¤ca vi¤¤ÃïÃni, dve manodhÃtuyo, somanassasahagatà ahetukamanovi¤¤ÃïadhÃtÆ ti imÃni terasa pa¤ca vokÃrabhave pavattiyaæ yeva pavattanti; sesÃni ekÆnavÅsati tÅsu bhavesu yathÃnurÆpaæ pavattiyam pi paÂisandhiyam pi pavattanti. Kathaæ? KusalavipÃkÃni tÃva cakkhuvi¤¤ÃïÃdÅni pa¤ca kusalavipÃkena akusalavipÃkena và nibbattassa yathÃkkamaæ paripÃkaæ upagatindriyassa cakkhÃdÅnaæ ÃpÃthagataæ iÂÂhaæ iÂÂhamajjhattaæ và rÆpÃdi-Ãrammaïaæ Ãrabbha cakkhÃdi-pasÃdaæ nissÃya dassana-savana-ghÃyana-sÃyana-phusanakiccaæ sÃdhayamÃnÃni pavattanti. Tathà akusalavipÃkÃni pa¤ca. Kevalaæ hi tesam aniÂÂhaæ aniÂÂhamajjhattaæ và Ãrammaïaæ hoti.
Ayam eva viseso. Dasa pi c' etÃni niyatadvÃrÃrammaïavatthuÂÂhÃnÃni niyatakiccÃn' eva ca bhavanti. Tato kusalavipÃkÃnaæ cakkhuvi¤¤ÃïÃdÅni anantarà kusalavipÃkà manodhÃtu tesaæ yeva Ãrammaïaæ Ãrabbha hadayavatthuæ nissÃya sampapaÂicchanakiccaæ sÃdhayamÃnà pavattati;


#<[page 547]>#
%<                 SankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïa-vitthÃrakathà               547>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tathà akusalavipÃkÃnaæ anantarà akusalavipÃkÃ. Ida¤ ca pana dvayaæ aniyatadvÃrÃrammaïaæ, niyatavatthuÂÂhÃnaæ, niyatakicca¤ ca hoti. Somanassasahagatà pana ahetukamanovi¤¤ÃïadhÃtu kusalavipÃkamanodhÃtuyà anantarà tassà eva Ãrammaïaæ Ãrabbha hadayavatthuæ nissÃya santÅraïakiccaæ sÃdhayamÃnà chasu dvÃresu balavÃrammaïe kÃmÃvacarasattÃnaæ yebhuyyena lobhasampayuttajavanÃvasÃne bhavangavÅthiæ pacchinditvà javanena gahitÃrammaïe tadÃrammaïavasena sakiæ và dvikkhattuæ và pavattatÅ ti MajjhimaÂÂhakathÃyaæ vuttaæ. AbhidhammaÂÂhakathÃyaæ pana tadÃrammaïe dve cittavÃrà ÃgatÃ. Idaæ pana cittaæ tadÃrammaïan ti ca piÂÂhibhavangan ti cÃti dve nÃmÃni labhati. AniyatadvÃrÃmmaïaæ niyatavatthukaæ aniyataÂÂhÃnakicca¤ ca hotÅ ti. Evaæ tÃva terasa pa¤cavokÃrabhave pavattiyaæ yeva pavattantÅ ti veditabbÃni.
Sesesu ekÆnavÅsatiyà na ki¤ci attano anurÆpÃya paÂisandhiyà na pavattati. Pavattiyam pana kusalÃkusalavipÃkà tÃva dve ahetukamanovi¤Ã¤ïadhÃtuyo pa¤cadvÃre kusalÃkusalavipÃkamanodhÃtÆnaæ anantarà santÅraïakiccaæ, chasu dvÃresu pubbe vuttanayen' eva tadÃrammaïakiccam, attanà dinnapaÂisandhito uddhaæ asatibhavangupacchedake cittuppÃde bhavangakiccaæ, ante cutikicca¤ cà ti cattÃri kiccÃni sÃdhayamÃnà niyatavatthukà aniyatadvÃrÃrammaïaÂÂhÃnakiccà hutvà pavattanti. AÂÂha kÃmÃvacarasahetukacittÃni vuttanayen' eva chasu dvÃresu tadÃrammaïakiccaæ, attanà dinnapaÂisandhito uddhaæ asatibhavangupacchedake cittuppÃde bhavangakiccaæ, ante cutikicca¤ cà ti tÅïi kiccÃni sÃdhayamÃnÃni niyatavatthukÃni aniyatadvÃrÃrammaïaÂÂhÃnakiccÃni hutvà pavattanti. Pa¤ca rÆpÃvacarÃni cattÃri ca ÃruppÃni attanà dinnapaÂisandhito uddhaæ asatibhavangupacchedake cittuppÃde bhavangakiccaæ, ante cutikicca¤ cà ti kiccadvayaæ sÃdhayamÃnÃni pavattanti. Tesu rÆpÃvacarÃni niyatavatthÃrammaïÃni aniyataÂÂhÃnakiccÃni, itarÃni niyatavatthukÃni niyatÃrammaïÃni aniyataÂÂhÃnakiccÃni hutvà pavattantÅ ti evaæ tÃva battiæsavidham pi vi¤¤Ãïaæ pavattiyaæ sankhÃrapaccayà pavattati.
     Tatrà 'ssa te te sankhÃrà kammapaccayena ca upanissayapaccayena ca paccayà honti.

#<[page 548]>#
%<548                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Yaæ pana vuttaæ: sesesu ekÆnavÅsatiyà na ki¤ci attano anurÆpÃya paÂisandhiyà na pavattatÅ ti, taæ atisankhittattà dubbijÃnaæ ten' assa vitthÃranayadassanatthaæ vuccati: (1) kati paÂisandhiyo?
(2) Kati paÂisandhicittÃni? (3) Kena kattha paÂisandhi hoti? (4) Kiæ paÂisandhiyà Ãrammaïan ti ?
     (1) Asa¤¤apaÂisandhiyà saddhiæ vÅsati paÂisandhiyo. VuttappakÃrÃn' eva ekÆnavÅsati paÂisandhicittÃni. Tattha akusalavipÃkÃya ahetukamanovi¤¤ÃïadhÃtuyà apÃyesu paÂisandhi hoti. KusalavipÃkÃya manussaloke jaccandhajÃti badhirajÃti ummattakajÃti eÊamÆga-napuæsakÃdÅnaæ aÂÂhahi sahetukakÃmÃvacaravipÃkehi devesu c' eva manussesu ca pu¤¤avantÃnaæ paÂisandhi hoti. Pa¤cahi rÆpÃvacaravipÃkehi rÆpÅbrahmaloke, catÆhi arÆpÃvacaravipÃkehi arÆpaloke ti. Yena ca yattha patisandhi hoti, sà eva tassa arÆpÃpaÂisandhi nÃma. Sankhepato pana paÂisandhÅyà tÅïi ÃrammaïÃni honti atÅtaæ, paccuppannaæ na vattabba¤ ca, asa¤¤ÃpaÂisandhi anÃrammaïà ti. Tattha vi¤¤Ãïa¤cÃyatana-nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatana-paÂisandhÅnaæ atÅtam eva Ãrammaïaæ, dasannaæ kÃmÃvacarÃnaæ atÅtaæ và paccuppannaæ vÃ.
SesÃnaæ na vattabbam eva. Evaæ tÅsu Ãrammaïesu pavattamÃnà pana paÂisandhi, yasmà atÅtÃrammaïassa và navattabbÃrammaïassa và cuticittassa anantaram eva pavattati, paccuppannÃrammaïaæ pana cuticittaæ nÃma n' atthi, tasmà dvÅsu Ãrammaïesu a¤¤atarÃrammaïÃya cutiyà anantarà tÅsu Ãrammaïesu a¤¤atarÃrammaïÃya paÂisandhiyà sugati-duggati-vasena pavattanÃkÃro veditabbo. SeyyathÅdaæ: kÃmÃvacarasugatiyaæ tÃva Âhitassa pÃpakammino puggalassa: tÃni 'ssa tasmiæ samaye olambantÅ ti Ãdivacanato maraïama¤ce nipannassa yathÆpacitaæ pÃpakammaæ và kammanimittaæ và manodvÃre ÃpÃtham Ãgacchati, taæ Ãrabbha uppannÃya tadÃrammaïapariyosÃnÃya javanavÅthiyà anantaraæ bhavangavisayaæ Ãrammaïaæ katvà cuticittaæ uppajjati. Tasmiæ niruddhe tad-eva ÃpÃthagataæ kammaæ vÃ, kammanimittaæ và Ãrabbha anupacchinnakilesabalavinamitaæ duggatipariyÃpannaæ paÂisandhicittaæ uppajjati.


#<[page 549]>#
%<                 SankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïa-vitthÃrakathà                549>%
Ayaæ atÅtÃrammaïÃya cutiyà anantarà atÅtÃrammaïà paÂisandhi.
     Aparassa maraïasamaye vuttappakÃrakammavasena narakÃdisu aggijÃlavaïïÃdikaæ duggatinimittaæ manodvÃre ÃpÃtham Ãgacchati. TasmÃ, dvikkhattuæ bhavange uppajjitvà niruddhe, taæ Ãrammaïaæ Ãrabbha ekaæ Ãvajjanaæ maraïassa ÃsannabhÃvena mandÅbhÆtavegattà pa¤ca javanÃni dve tadÃrammaïÃnÅ ti tÅïi vÅthicittÃni uppajjanti.
Tato bhavangavisayaæ Ãrammaïaæ katvà ekaæ cuticittaæ, ettÃvatà ekÃdasa cittakkhaïà atÅtà honti. Ath' assa avasesapa¤ca-cittakkhaïÃyuke tasmiæ yeva Ãrammaïe paÂisandhicittaæ uppajjati. Ayaæ atÅtÃrammaïÃya cutiyà anantarà paccuppannÃrammaïà paÂisandhi.
     Aparassa maraïasamaye pa¤cannaæ dvÃrÃnaæ a¤¤atarasmiæ rÃgÃdi-hetubhÆtaæ hÅnaæ Ãrammaïaæ ÃpÃtham Ãgacchati. Tassa yathÃkkamena uppanne votthapanÃvasÃne maraïassa ÃsannabhÃvena mandÅbhÆtavegattà pa¤ca javanÃni dve tadÃrammaïÃni ca uppajjanti. Tato bhavangavisayaæ Ãrammaïaæ katvà ekaæ cuticittaæ. EttÃvatà ca dve bhavangÃni, Ãvajjanaæ, dassanaæ. SampaÂicchanaæ, santÅraïaæ, votthapanaæ, pa¤ca javanÃni, dve tadÃrammaïÃni, ekaæ cuticittan ti pa¤cadasa cittakkhaïà atÅtà honti.
Ath' Ãvasesa-ekacittakkhaïÃyuke tasmim yeva Ãrammaïe paÂisandhicittaæ uppajjati. Ayam pi atÅtÃrammaïÃya cutiyà anantarà paccuppannÃrammaïà paÂisandhi. Esa tÃva atÅtÃrammaïÃya sugati-cutiyà anantarà atÅtapaccuppannÃrammaïÃya duggati-paÂisandhiyà pavattanÃkÃro.
     Duggatiyaæ Âhitassa pana upacitÃnavajjakammassa vuttanayen' eva taæ anavajjakammaæ và kammanimittaæ và manodvÃre ÃpÃtham ÃgacchatÅ ti kaïhapakkhe sukkapakkhaæ Âhapetvà sabbaæ purimanayen' eva veditabbaæ. Ayaæ atÅtÃrammaïÃya duggati-cutiyà anantarà atÅtapaccuppannÃrammaïÃya sugati-paÂisandhiyà pavattanÃkÃro.
     Sugatiyaæ Âhitassa pana upacitÃnavajjakammassa: tÃni 'ssa tasmiæ samaye olambantÅ ti Ãdivacanato maraïama¤ce nipannassa yathÆpacitaæ anavajjakammaæ và kammanimittaæ và manodvÃre ÃpÃtham Ãgacchati, ta¤ ca kho upacitakÃmÃvacarÃnavajjakammass' eva.


#<[page 550]>#
%<550                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Upacitamahaggatakammassa pana kammanimittam eva ÃpÃtham Ãgacchati, taæ Ãrabbha uppannÃya tadÃrammaïapariyosÃnÃya suddhÃya và javanavÅthiyà anantaraæ bhavangavisayaæ Ãrammaïaæ katvà cuticittaæ uppajjati, tasmiæ niruddhe tam eva ÃpÃthagataæ kammaæ và kammanimittaæ và Ãrabbha anupacchinnakilesabalavinamitaæ sugatipariyÃpannaæ paÂisandhicittaæ uppajjati. Ayaæ atÅtÃrammaïÃya cutiyà anantarà atÅtÃrammaïà và na-vattabbÃrammaïà và paÂisandhi.
     Aparassa maraïasamaye kÃmÃvacara-anavajjakammavasena manussaloke mÃtukucchivaïïasankhÃtaæ và devaloke uyyÃna-vimÃna-kappa-rukkhÃdi-vaïïasankhÃtaæ vÃ, sugatinimittaæ manodvÃre ÃpÃtham Ãgacchati. Tassa duggatinimitte dassitÃnukkamen' eva cuticittÃnantaraæ paÂisandhicittaæ uppajjati. Ayaæ atÅtÃrammaïÃya cutiyà anantarà paccuppannÃrammaïà paÂisandhi.
     Aparassa maraïasamaye ¤ÃtakÃ: ayaæ, tÃta, tavatthÃya BuddhapÆjà karÅyati, cittaæ pasÃdehÅ ti vatvà pupphadÃmapaÂÃkÃdivasena rÆpÃrammaïaæ vÃ, dhammasavanatÆriyapÆjÃdi-vasena saddÃrammaïaæ vÃ, dhÆmavÃsagandhÃdivasena gandhÃrammaïaæ vÃ: idaæ, tÃta, sÃyassu tavatthÃya dÃtabba-deyyadhamman ti vatvÃ, madhuphÃïitÃdi-vasena rasÃrammaïaæ vÃ: idaæ, tÃta, phusassu tavatthÃya dÃtabbadeyyadhamman ti vatvÃ, cÅnapaÂÂasomÃrapaÂÃdi-vasena phoÂÂhabbÃrammaïaæ và pa¤cadvÃre upasaæharanti. Tassa tasmiæ ÃpÃthagate rÆpÃdi-Ãrammaïe yathÃkkamena uppannavotthapanÃvasÃne maraïassa ÃsannabhÃvena mandÅbhÆtavegattà pa¤ca javanÃni dve tadÃrammaïÃni ca uppajjanti.
Tato bhavangavisayaæ Ãrammaïaæ katvà ekaæ cuticittaæ, tadavasÃne tasmiæ yeva ekacittakkhaïaÂhitike Ãrammaïe paÂisandhicittaæ uppajjati. Ayam pi atÅtÃrammaïÃya cutiyà anantarà paccuppannÃrammaïà paÂisandhi.
     Aparassa pana pathavÅkasiïajjhÃnÃdivasena paÂiladdhamahaggatassa sugatiyaæ Âhitassa maraïasamaye kÃmÃvacarakusalakamma-kammanimitta-gatinimittÃnaæ và a¤¤ataraæ pathavÅkasiïÃdikaæ và nimittaæ mahaggatacittaæ và manodvÃre ÃpÃtham Ãgacchati,


#<[page 551]>#
%<                SankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïa-vitthÃrakathà                551>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  cakkhu-sotÃnaæ và a¤¤atarasmiæ kusaluppattihetubhÆtaæ païÅtam Ãrammaïaæ ÃpÃtham Ãgacchati. Tassa yathÃkkamena uppannavotthapanÃvasÃne maraïassa ÃsannabhÃvena mandÅbhÆtavegattà pa¤ca javanÃni uppajjanti. MahaggatagatikÃnaæ pana tadÃrammaïaæ n' atthi, tasmà javanÃnantaraæ yeva bhavangavisayaæ Ãrammaïaæ katvà ekaæ cuticittaæ uppajjati.
Tass' ÃvasÃne kÃmÃvacaramahaggatasugatÅnaæ a¤¤atarasugatipariyÃpannaæ yathÆpaÂÂhitesu Ãrammaïesu a¤¤atarÃrammaïaæ paÂisandhicittaæ uppajjati. Ayaæ na-vattabbÃrammaïÃya sugati-cutiyà anantarà atÅta-paccuppanna-navattabbÃrammaïÃni a¤¤atarÃrammaïà paÂisandhi. Eten' ÃnusÃrena Ãruppacutiyà pi anantarà paÂisandhi veditabbÃ.
Ayaæ atÅta-na-vattabbÃrammaïÃya sugati-cutiyà anantarà atÅta-na-vattabba-paccuppannÃrammaïÃya paÂisandhiyà pavattanÃkÃro.
     Duggatiyaæ Âhitassa pana pÃpakammino vuttanayen' eva taæ kammaæ, kammanimittaæ, gatinimittaæ và manodvÃre, pa¤cadvÃre và pana akusaluppattihetubhÆtaæ Ãrammaïaæ ÃpÃtham Ãgacchati. Ath' assa yathÃkkamena cuticittÃvasÃne duggati-pariyÃpannaæ tesu Ãrammaïesu a¤¤atarÃrammaïaæ paÂisandhi-cittaæ uppajjati. Ayaæ atÅtÃrammaïÃya duggati-cutiyà anantarà atÅtapaccuppannÃrammaïÃya paÂisandhiyà pavattanÃkÃro ti.
     EttÃvatà ekÆnavÅsatividhassà pi vi¤¤Ãïassa paÂisandhivasena pavatti dÅpità hoti. Tayidaæ sabbam pi evaæ:-
          PavattamÃnaæ sandhimhi dvedhà kammena vattati,
          missÃdÅhi ca bhedehi bhedassa duvidhÃdiko.
Idaæ hi ekÆnavÅsatividham pi vipÃkavi¤¤Ãïaæ paÂisandhim pi pavattamÃnà dvedhà kammena vattati. YathÃsakaæ hi etassa janakakammaæ nÃnÃkkhaïikakammapaccayena c' eva upanissayapaccayena ca paccayo hoti. Vuttaæ h' etaæ: kusalÃkusalaæ kammaæ vipÃkassa upanissayapaccayena paccayo ti. Evaæ vattamÃnassa pan' assa missÃdÅhi bhedehi duvidhÃdiko pi bhedo veditabbo. SeyyathÅdaæ: idaæ hi paÂisandhivasena ekadhà pavattamÃnam pi rÆpena saha missÃmissabhedato duvidhaæ,


#<[page 552]>#
%<552                  XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  kÃmarÆpÃrÆpabhavabhedato tividhaæ, aï¬aja-jalÃbuja-saæsedaja-opapÃtikayonivasena catubbidhaæ, gativasena pa¤cavidhaæ, vi¤¤ÃïaÂÂhitivasena sattavidhaæ, sattÃvÃsavasena aÂÂhavidhaæ hoti.  Tattha:-
          Missaæ dvidhà bhÃvabhedà sabhÃvaæ tattha ca dvidhÃ,
          dve và tayo và dasakà omato Ãdinà saha.
     Missaæ dvidhà bhÃvabhedà ti yaæ h' etaæ ettha a¤¤atra arÆpabhavÃrÆpamissaæ paÂisandhivi¤¤Ãïaæ uppajjati, taæ rÆpabhave itthindriya-purisindriyasankhÃtena bhÃvena vinà uppattito.  KÃmabhave a¤¤atra jÃtipaï¬aka-paÂisandhiyà bhÃvena saha uppattito sabhÃvaæ abhÃvan ti duvidhaæ hoti.
     SabhÃvaæ tattha ca dvidhà ti tatthà pi ca yaæ sabhÃvaæ,
taæ itthi-purisabhÃvÃnaæ a¤¤atarena saha uppattito duvidham eva hoti.
     Dve và tayo và dasakà omato Ãdinà sahà ti yaæ h' etam ettha missaæ amissan ti dvaye ÃdibhÆtaæ rÆpamissaæ paÂisandhivi¤¤Ãïaæ, tena saha vatthukÃyadasakavasena dve và vatthukÃyabhÃvadasakavasena tayo và dasakà omato uppajjanti,
n' atthi ito paraæ rÆpaparihÃnÅ ti.  Taæ pan' etaæ evaæ omakaparimÃïaæ uppajjamÃnaæ aï¬aja-jalÃbujanÃmikÃsu dvÅsu yonisu jÃti-uïïÃya ekena aæsunà uddhaÂasappimaï¬appamÃïaæ kalalan ti laddhasankhaæ hutvà uppajjati.
Tattha yonÅnaæ gativasena sambhavabhedo veditabbo.
EtÃsu hi:-
          Niraye bhummavajjesu devesu ca na yoniyo,
          tisso purimikà honti catasso pi gatittaye.
     Tattha devesu cà ti ca saddena yathà niraye ca bhummavajjesu ca devesu, evaæ nijjhÃmataïhikapetesu ca purimikà tisso yoniyo na santÅ ti veditabbÃ.  OpapÃtikà eva hi te honti.  Sese pana tiracchÃnapettivisayamanussasankhÃte gatittaye pubbe vajjitabhummadevesu ca catasso pi yoniyo honti.  Tattha:-
          Tiæsa nava c' eva rÆpisu sattati ukkaæsato 'tha rÆpÃni,
          saæsedupapÃtayonisu atha và avakaæsato tiæsa.
     RÆpÅ brahmesu tÃva opapÃtikayonikesu cakkhusotavatthudasakÃnaæ jÅvitanavakassa cà ti catunnaæ kalÃpÃnaæ vasena tiæsa ca nava ca paÂisandhivi¤¤Ãïena saha rÆpÃni uppajjanti.


#<[page 553]>#
%<             SankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïa-vitthÃrakathà    553>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/   RÆpÅ brahme pana ÂhapetvÃ, a¤¤esu saæsedajaopapÃtikayonikesu ukkaæsato cakkhu-sota-ghÃna-jivhÃkÃyavatthubhÃvadasakÃnaæ vasena sattati; tÃni ca niccaæ devesu.
     Tattha vaïïo gandho raso ojà catasso cà pi dhÃtuyo cakkhuppasÃdo jÅvitan ti ayaæ dasa rÆpaparimÃïo rÆpapu¤jo cakkhudasako nÃma.  Evaæ sesà veditabbÃ.  Avakaæsato pana jaccandhabadhira-aghÃnaka-napuæsakassa jivhÃ-kÃyavatthudasakÃnaæ vasena tiæsarÆpÃni uppajjanti.  UkkaæsÃvakaæsÃnaæ pana antare anurÆpato vikappo veditabbo.
Evaæ viditvà puna:-
          KhandhÃrammaïagatihetu vedanÃ-pÅti-vitakkavicÃrehi
          bhedÃbhedaviseso cutisandhÅnaæ pari¤¤eyyo.
     Yà h' esà missÃmissato duvidhà paÂisandhi, yà c' assà atÅtÃnantarà cuti, tÃsaæ imehi khandhÃdÅhi bhedÃbhedaviseso ¤Ãtabbo ti attho.  Kathaæ?  KadÃci hi catukkhandhÃya Ãruppacutiyà anantarà catukkhandhà va Ãrammaïato pi abhinnÃpaÂisandhi hoti.  KadÃci amahaggata-bahiddhÃrammaïÃya mahaggata-ajjhattÃrammaïÃ.  Ayaæ tÃva arÆpabhÆmÅsu yeva nayo.  KadÃci pana catukkhandhÃya arÆpacutiyà anantarà pa¤cakkhandhà kÃmÃvacarapaÂisandhi.  KadÃci pa¤cakkhandhÃya kÃmÃvacaracutiyà rÆpÃvacaracutiyà và anantarà catukkhandhà arÆpapaÂisandhi.  Evaæ atÅtÃrammaïÃya cutiyà paccuppannÃrammaïà paÂisandhi.  Ekaccasugati-cutiyà ekaccaduggati-paÂisandhi.  Ahetukacutiyà sahetukapaÂisandhi.  Duhetukacutiyà tihetukapaÂisandhi.
Upekkhà sahagatacutiyà somanassasahagatapaÂisandhi.  AppÅtikacutiyà sappÅtikapaÂisandhi.  Avitakkacutiyà savitakkapaÂisandhi.  AvicÃracutiyà savicÃrapaÂisandhi.  AvitakkÃvicÃracutiyà savitakkasavicÃrapaÂisandhÅ ti tassa tassa viparÅtato ca yathÃyogaæ yojetabbaæ.
     Laddhapaccayam iti dhammamattam etaæ bhavantaram upeti,
     nà 'ssa tato sankanti na tato hetuæ vinà hoti.
     Iti h' etaæ laddhapaccayaæ rÆpÃrÆpadhammamattaæ uppajjamÃnaæ bhavantaram upetÅ ti vuccati, na satto, na jÅvo,


#<[page 554]>#
%<554                  XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tassa ca nà pi atÅtabhavato idha sankanti atthi, nà pi tato hetuæ vinà idha pÃtubhÃvo.
     Tayidaæ pÃkaÂena manussacutipaÂisandhikkamena pakÃsayissÃma.  AtÅtabhavasmiæ hi sarasena upakkamena và samÃsannamaraïassa asayhÃnaæ sabbangapaccangasandhibandhanacchedakÃnaæ mÃraïantikavedanà sattÃnaæ sannipÃtaæ asahantassa, Ãtape pakkhittaharitÃlapaïïam iva, kamena upasussamÃne sarÅre, niruddhesu cakkhÃdisu indriyesu, hadayavatthumatte patiÂÂhitesu kÃyindriya-manindriya-jÅvitindriyesu, taæ-khaïÃvasesahadayavatthusannissitaæ vi¤¤Ãïaæ garukasamÃsevitÃsannapubbakatÃnaæ a¤¤ataraæ laddhÃvasesappaccayasankhÃrasankhÃtaæ kammaæ tadupaÂÂhÃpitaæ và kammanimitta-gatinimittasankhÃtaæ visayaæ Ãrabbha pavattati, tad evaæ pavattamÃnaæ taïhÃvijjÃnaæ appahÅnattà avijjÃpaÂicchÃditÃdÅnave tasmiæ visaye taïhà nÃmeti, sahajÃtasankhÃrà khipanti, taæ santativasena taïhÃya namÅyamÃnaæ, sankhÃrehi khipamÃnaæ, orimatÅrarukkhavinibandharajjum Ãlambitvà mÃtikÃtikkamako viya, purima¤ ca nissayaæ jahati apara¤ ca kammasamuÂÂhÃpitaæ nissayaæ assÃdayamÃnaæ và anassÃdayamÃnaæ vÃ, ÃrammaïÃdÅhi yeva paccayehi pavattatÅ ti.  Ettha ca purimaæ cavanato cuti, pacchimaæ bhavantarÃdi-paÂisandhÃnato paÂisandhÅ ti vuccati.  Tad etaæ nà pi purimabhavà idh' Ãgataæ, nà pi tato kammasankhÃranativisayÃdi-hetuæ vinà pÃtubhÆtan ti veditabbaæ.
          Siyuæ nidassanÃn' ettha paÂighosÃdikà atha,
          santÃnabandhato n' atthi ekatà nà pi nÃnatÃ.
     Ettha c' etassa vi¤¤Ãïassa purimabhavato idha anÃgamane atÅtabhavapariyÃpannahetÆhi ca uppÃde paÂighosa-padÅpamudda-paÂibimbappakÃrà dhammà nidassanÃni siyuæ.  Yathà hi paÂighosa-padÅpa-muddÃ-chÃyà saddÃdi-hetukà honti,
a¤¤atra agantvà va honti, evaæ eva idaæ cittaæ.  Ettha ca santÃnabandhato n' atthi ekatà nà pi nÃnatÃ.  Yadi hi santÃnabandhe sati ekantam ekatà bhaveyya, na khÅrato dadhi sambhÆtaæ siyÃ, athà pi ekantanÃnatà bhaveyya, na khÅrassÃdhÅno dadhi siyÃ; esa nayo sabbahetusamuppannesu.
Eva¤ ca sati sabbalokavohÃralopo siyÃ, so ca aniÂÂho; tasmà ettha na ekantam ekatà và nÃnatà và upagantabbà ti.


#<[page 555]>#
%<             SankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïa-vitthÃrakÃthà    555>%
     Etth' Ãha: nanu evaæ asankanti pÃtubhÃve sati ye imasmiæ manussattabhÃve khandhÃ, tesaæ niruddhattÃ, phalapaccayassa ca kammassa tattha agamanato a¤¤assa a¤¤ato ca taæ phalaæ siyÃ, upabhu¤jake ca asati kassa taæ phalaæ siyÃ?
Tasmà na sundaram idaæ vidhÃnan ti.  TatrÅdaæ vuccati:-
          SantÃne yaæ phalaæ etaæ n' ä¤assa na ca a¤¤ato,
          bÅjÃnaæ abhisankhÃro etass' atth' assa sÃdhako.
     EkasantÃnasmiæ hi phalaæ uppajjamÃnaæ tattha ekantaekattanÃnattÃnaæ paÂisiddhattà a¤¤assà ti và a¤¤ato ti và na hoti.  Etassa ca pan' atthassa bÅjÃnaæ abhisankhÃro sÃdhako.  AmbabÅjÃdÅnaæ hi abhisankhÃresu katesu tassa bÅjassa santÃne laddhapaccayà kÃlantare phalaviseso uppajjamÃno, na a¤¤abÅjÃnaæ, nà pi a¤¤ÃbhisankhÃrapaccayà uppajjati, na ca tÃni bÅjÃni abhisankhÃrà phalaÂÂhÃnaæ pÃpuïÃti;
evaæ sampadam idaæ veditabbaæ.
     VijjÃsipposadhÃdÅhi cà pi bÃlasarÅre upayuttehi kÃlantare vu¬¬hasarÅrÃdisu phalaæ detÅ ti ayam attho veditabbo.
     Yam pi vuttaæ: upabhu¤jake ca asati kassa taæ phalaæ siyà ti?-tattha:-
          Phalass' uppattiyà eva siddhà bhu¤jakasammuti,
          phaluppÃdena rukkhassa yathà phalati sammuti.
Yathà hi rukkhasankhÃtÃnaæ dhammÃnaæ ekadesabhÆtassa rukkhaphalassa uppattiyà eva rukkho phalatÅ ti và phalito ti và vuccati, tathà devamanussasankhÃtÃnaæ khandhÃnaæ ekadesabhÆtassa upabhogasankhÃtassa sukhadukkhaphalassa uppÃden' eva devo manusso và upabhu¤jatÅ ti và sukhito dukkhito ti và vuccati, tasmà na ettha a¤¤ena upabhu¤jakena nÃma koci attho atthÅ ti.  Yo pi vadeyya:- evaæ sante pi ete sankhÃrà vijjamÃnà và phalassa paccayà siyuæ, avijjamÃnà vÃ; yadi ca vijjamÃnà pavattikkhaïe yeva nesaæ vipÃkena bhavitabbaæ, atha avijjamÃnà pavattito pubbe pacchà ca niccaæ phalÃvahà siyun ti-so evaæ vattabbo:-
          Katattà paccayà ete na ca niccaæ phalÃvahÃ,
          pÃÂibhogÃdikaæ tattha veditabbaæ nidassanaæ.
Katattà yeva hi sankhÃrà attano phalassa paccayà honti, na vijjamÃnattà avijjamÃnattà vÃ.  Yath' Ãha:-  kÃmÃvacarassa kusalassa kammassa katattà upacitattà vipÃkaæ cakkhuvi¤¤Ãïaæ uppannaæ hotÅ ti Ãdi.


#<[page 556]>#
%<556                  XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/   YathÃrahassa ca attano phalassa paccayà hutvà na puna phalÃvahà honti vipakkavipÃkattÃ.
Etassa c' atth' assa vibhÃvane idaæ pÃÂibhogÃdikaæ nidassanaæ veditabbaæ.  Yathà hi loke yo kassaci atth' assa niyyÃtanatthaæ pÃÂibhogo hoti, bhaï¬aæ và kiïÃti, iïaæ và gaïhÃti, tassa taæ kiriyÃkaraïamattam eva tad-atthaniyyÃtanÃdimhi paccayo hoti, na kiriyÃya vijjamÃnattaæ avijjamÃnattaæ vÃ, na ca tad-atthaniyyÃtanÃdito param pi dhÃrako va hoti.  KasmÃ?  NiyyÃtanÃdÅnaæ katattÃ.  Evaæ katattà va sankhÃrà pi attano phalassa paccayà honti, na ca yathÃrahaæ phaladÃnato param pi phÃlavahà hontÅ ti.
     EttÃvatà missÃmissavasena dvedhà pi vattamÃnassa paÂisandhivi¤¤Ãïassa sankhÃrapaccayà pavatti dÅpità hoti.
     IdÃni sabbe sveva tesu battiæsa vipÃkavi¤¤Ãïesu sammohavighÃtatthaæ:-
          PaÂisandhi pavattÅnaæ vasen' ete bhavÃdisu,
          vijÃnitabbà sankhÃrà yathà yesa¤ ca paccayÃ.
     Tattha tayo bhavÃ, catasso yoniyo, pa¤ca gatiyo, satta vi¤¤ÃïaÂÂhitiyo, nava sattÃvÃsà ti ete bhavÃdayo nÃma.
Etesu bhavÃdisu paÂisandhiyaæ pavatte ca ete yesaæ vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ paccayÃ, yathà ca paccayà honti, tathà vijÃnitabbà ti attho.
     Tattha pu¤¤ÃbhisankhÃre tÃva kÃmÃvacara-aÂÂha-cetanÃbhedo pu¤¤ÃbhisankhÃro avisesena kÃmabhavesu gatiyaæ navannaæ vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ paÂisandhiyaæ nÃnakkhaïikakammapaccayena c' eva upanissayapaccayena cà ti dvedhà paccayo.  RÆpÃvacarapa¤cakusalacetanÃ-bhedo pu¤¤ÃbhisankhÃro rÆpabhave paÂisandhiyà eva pa¤cannaæ.  VuttappabhedakÃmÃvacaro pana kÃmabhave sugatiyaæ upekkhÃsahagatÃhetumanovi¤¤ÃïadhÃtu-vajjÃnaæ sattannaæ parittavipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ vuttanayen' eva dvedhà paccayo pavatte, no paÂisandhiyaæ.  Sveva rÆpabhave pa¤cannaæ vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ tath' eva paccayo pavatte, no paÂisandhiyaæ.  KÃmabhave pana duggatiyaæ aÂÂhannam pi parittavipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ tath' eva paccayo pavatte,


#<[page 557]>#
%<             SankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïa-vitthÃrakathà    557>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  no paÂisandhiyaæ.
     Tattha niraye MahÃmoggallÃnattherassa narakacÃrikÃdisu iÂÂhÃrammaïasamÃyoge so paccayo hoti.  TiracchÃnesu pana petamahiddhikesu ca iÂÂhÃrammaïaæ labbhati yeva.  Sveva kÃmabhave sugatiyaæ soÊasannam pi kusalavipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ tath' eva paccayo pavatte ca paÂisandhiya¤ ca.  Avisesena pana pu¤¤ÃbhisankhÃro rÆpabhave dasannaæ vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ tath' eva paccayo pavatte ca paÂisandhiya¤ ca.
DvÃdasÃkusalacetanÃbhedo pu¤¤ÃbhisankhÃro kÃmabhave duggatiyaæ ekassa vi¤¤Ãïassa tath' eva paccayo paÂisandhiyaæ, no pavatte.  Channaæ pavatte, no paÂisandhiyaæ.
Sattannam pi akusalavipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ pavatte ca paÂisandhiya¤ ca.  KÃmabhave pana sugatiyaæ tesaæ yeva sattannam tath' eva paccayo pavatte, no paÂisandhiyaæ.  RÆpabhave catunnaæ vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ tath' eva paccayo pavatte, no paÂisandhiyaæ.  So ca kho kÃmÃvacare aniÂÂharÆpadassanasaddasavanavasena, Brahmaloke pana aniÂÂharÆpÃdayo nÃma n' atthi.  Tathà kÃmÃvacaradevaloke pi.
ùne¤jÃbhisankhÃro arÆpabhave catunnaæ vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ tath' eva paccayo pavatte ca paÂisandhiya¤ ca.  Evaæ tÃva bhavesu paÂisandhipavattÅnaæ vasena ete sankhÃrà yesaæ paccayÃ, yathà ca paccayà honti, tathà jÃnitabbÃ.
Eten' eva nayena yonÅ-Ãdisu pi veditabbÃ.
     TatrÅdaæ Ãdito paÂÂhÃya mukhamattappakÃsanaæ.  Imesu hi sankhÃresu, yasmà pu¤¤ÃbhisankhÃro tÃva dvÅsu bhavesu paÂisandhiæ datvà sabbam attano vipÃkaæ janeti, tathà aï¬ajÃdisu catusu yonisu, devamanussasankhÃtÃsu dvÅsu gatÅsu nÃnattakÃyà nÃnattasa¤¤Å, nÃnattakÃyà ekattasa¤¤Å,
ekattakÃyà nÃnattasa¤¤Å, ekattakÃyà ekattasa¤¤Å, sankhÃtÃsu catusu vi¤¤ÃïaÂÂhitÅsu, asa¤¤asattÃvÃse pan' esa rÆpamattam ev' ÃbhisankharotÅ ti catusu yeva sattÃvÃsesu ca paÂisandhiæ datvà sabbam attano vipÃkaæ janeti.  Tasmà esa etesu dvÅsu bhavesu, catusu yonisu, dvÅsu gatÅsu, catusu vi¤¤ÃïaÂÂhitÅsu, catusu sattÃvÃsesu ca ekavÅsatiyà vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ vuttanayen' eva paccayo hoti yathÃsambhavaæ paÂisandhiyaæ pavatte ca.


#<[page 558]>#
%<558                  XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/   Apu¤¤ÃbhisankhÃro pana, yasmà ekasmiæ yeva kÃmabhave catusu yonisu, avasesÃsu tÅsu gatÅsu nÃnattakÃyà ekattasa¤¤Å sankhÃtÃya ekissà vi¤¤ÃïaÂÂhitiyà tÃdise yeva ca ekasmiæ sattÃvÃse paÂisandhivasena vipaccati, tasmà esa ekasmiæ bhave catusu yonisu, tÅsu gatÅsu, ekissà vi¤¤ÃïaÂÂhitiyÃ, ekamhi ca sattÃvÃse sattannaæ vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ vuttanayen' eva paccayo paÂisandhiyaæ pavatte ca.  ùne¤jÃbhisankhÃro pana, yasmà ekasmiæ yeva arÆpabhave, ekissà opapÃtikayoniyÃ, ekissà devagatiyÃ, ÃkÃsÃna¤cÃyatanÃdikÃsu tÅsu vi¤¤ÃïaÂÂhitÅsu, ÃkÃsÃna¤cÃyatanÃdikesu catusu sattÃvÃsesu paÂisandhivasena vipaccati, tasmà esa ekasmiæ bhave, ekissà yoniyÃ, ekissà gatiyÃ, tÅsu vi¤¤ÃïaÂÂhitÅsu, catusu sattÃvÃsesu, catunnaæ vi¤¤ÃïÃnaæ vuttanayen' eva paccayo hoti paÂisandhiyaæ pavatte cà ti.
Evaæ:-
     PaÂisandhipavattÅnaæ vasen' ete bhavÃdisu,
     vijÃnitabbà sankhÃrà yathà yesa¤ ca paccayà ti.
     Ayaæ sankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïan ti padasmiæ vitthÃrakathÃ.
     Vi¤¤Ãnapaccayà nÃmarÆpa-pade:-
          VibhÃgà nÃmarÆpÃnaæ bhavÃdisu pavattito,
          sangahà paccayanayà vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
     VibhÃgà nÃmarÆpÃnan ti ettha hi: nÃman ti ÃrammaïÃbhimukhaæ namanato vedanÃdayo tayo khandhÃ.  RÆpan ti cattÃri mahÃbhÆtÃni catunna¤ ca mahÃbhÆtÃnaæ upÃdÃya rÆpaæ.  Tesaæ vibhÃgo Khandhaniddese vutto yevà ti.
Evaæ tÃv' ettha vibhÃgà nÃmarÆpÃnaæ vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
     BhavÃdisu pavattito ti ettha ca nÃmaæ ekaæ sattÃvÃsaæ Âhapetvà sabbabhava-yoni-gati-vi¤¤ÃïaÂÂhiti-sesasattÃvÃsesu pavattati.  RÆpaæ dvÅsu bhavesu, catusu yonisu, pa¤casu gatÅsu, purimÃsu catusu vi¤¤ÃïaÂÂhitÅsu, pa¤casu sattÃvÃsesu pavattati.  Evaæ pavattamÃne ca etasmiæ nÃmarÆpe, yasmà abhÃvakagabbhaseyyakÃnaæ aï¬ajÃna¤ ca paÂisandhikkhaïe vatthukÃyadasakavasena rÆpato dve santati-sÅsÃni tayo ca arÆpino khandhà pÃtubhavanti,


#<[page 559]>#
%<        Vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpa-pade vitthÃrakathà        559>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tasmà tesaæ vitthÃrena rÆpa-rÆpato vÅsati dhammÃ, tayo ca arÆpino khandhà ti ete tevÅsati dhammà vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpan ti veditabbÃ.
     Agahitagahaïena pana ekasantati sÅsato nava rÆpadhamme apanetvà cuddasa; sabhÃvakÃnaæ bhÃvadasakaæ pakkhipitvà tettiæsa; tesam pi agahitagahanena santatisÅsadvayato aÂÂhÃrasa rÆpadhamme apanetvà pannarasa.  Yasmà ca opapÃtikasattesu BrahmakÃyikÃdÅnaæ paÂisandhikkhaïe cakkhu-sotavatthudasakÃnaæ jÅvitindriyanavakassa ca vasena rÆpato cattÃri santatisÅsÃni tayo ca arÆpino khandhà pÃtubhavanti, tasmà tesaæ vitthÃrena rÆpa-rÆpato ekÆnacattÃÊÅsa dhammÃ, tayo ca arÆpino khandhà ti ete dvÃcattÃÊÅsa dhammà vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpan ti veditabbÃ.
     Agahitagahaïena pana santatisÅsattayato sattavÅsati dhamme apanetvà pannarasa.  KÃmabhave pana, yasmà sesaopapÃtikÃnaæ saæsedajÃnaæ và sabhÃvakaparipuïïÃyatanaæ paÂisandhikkhaïe rÆpato satta santatisÅsÃni, tayo ca arÆpino khandhà pÃtubhavanti, tasmà tesaæ vitthÃrena rÆpa-rÆpato sattati dhammÃ, tayo ca arÆpino khandhà ti ete tesattati dhammà vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpan ti veditabbÃ.
     Agahitagahaïena pana rÆpasantatisÅsacakkato catupa¤¤Ãsa dhamme apanetvà ekÆnavÅsati, esa ukkaæso.  Avakaæsena pana taæ taæ rÆpasantatisÅsavikalÃnaæ tassa tassa vasena hÃpetvà hÃpetvà sankhepato vitthÃrato ca paÂisandhiyaæ vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpasankhà veditabbÃ.  ArÆpÅnaæ pana tayo va arÆpino khandhà asa¤¤Ånaæ rÆpato jÅvitindriyanavakam evà ti.  Esa tÃva paÂisandhiyaæ nayo.
     Pavatte pana sabbattha rÆpappavattidese paÂisandhicittassa Âhitikkhaïe paÂisandhicittena saha pavatta-ututo utusamuÂÂhÃnaæ suddhaÂÂhakaæ pÃtubhavati.  PaÂisandhicittaæ pana rÆpaæ na samuÂÂhÃpeti; taæ hi, yathà papÃte patitapuriso parassa paccayo hotuæ na sakkoti, evaæ vatthudubbalatÃya dubbalattà rÆpaæ samuÂÂhÃpetuæ na sakkoti;
paÂisandhicittato pana uddhaæ paÂhamabhavangato pabhuticittasamuÂÂhÃnaæ suddhaÂÂhakaæ.


#<[page 560]>#
%<560                  XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/   SaddapÃtubhÃvakÃle paÂisandhikkhaïato ca uddhaæ pavatta-ututo c' eva cittato ca saddanavakaæ.  Ye pana kabaÊinkÃrÃhÃrÆpajÅvino gabbhaseyyakasattÃ, tesaæ:-
          Ya¤ c' assa bhu¤jati mÃtà annaæ pÃna¤ ca bhojanaæ,
          tena so tattha yÃpeti mÃtukucchigato naro ti.
     Vacanato mÃtarà ajjhoharitÃhÃrena anugate sarÅre opapÃtikÃnaæ sabbapaÂhamaæ attano mukhagataæ khelaæ ajjhoharaïakÃle ÃhÃrasamuÂÂhÃnaæ suddhaÂÂhakan ti idaæ ÃhÃrasamuÂÂhÃnassa suddhaÂÂhakassa utucittasamuÂÂhÃnÃna¤ ca ukkaæsato dvinnaæ navakÃnaæ vasena chabbÅsatividhaæ, pubbe ekekacittakhaïe tikkhattuæ uppajjamÃnaæ vuttaæ kammasamuÂÂhÃna¤ ca sattatividhan ti channavutividhaæ rÆpaæ, tayo ca arÆpino khandhà ti samÃsato navanavuti dhammÃ.  Yasmà và saddo aniyato kadÃcid-eva pÃtubhÃvato, tasmà duvidham pi taæ apanetvà ime sattanavutidhammà yathÃsambhavaæ sabbasattÃnaæ vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpan ti veditabbaæ.  Tesaæ hi suttÃnam pi pamattÃnam pi khÃdantÃnam pi pivantÃnam pi divà ca ratti¤ ca ete vi¤¤Ãïapaccayà pavattanti, ta¤ ca nesaæ vi¤¤ÃïapaccayabhÃvaæ parato vaïïayissÃma.
     Yaæ pan' etam ettha kammajarÆpaæ, taæ bhava-yonigati-Âhiti-sattÃvÃsesu sabbapaÂhamaæ patiÂÂhahantam pi tisamuÂÂhÃnikarÆpena anupatthaddhaæ na sakkoti saïÂhÃtuæ, nà pi tisamuÂÂhÃnikaæ tena anupatthaddhaæ; atha kho vÃtabbhÃhatà pi catuddisà vavatthÃpità naÊakalÃpino viya,
ÆmivegabbhÃhatà pi mahÃsamudde katthaci laddhapatiÂÂhà bhinnavÃhanikà viya ca, a¤¤ama¤¤upatthaddhà nev' etÃni apatamÃnÃni saïÂhahitvà ekam pi vassaæ dve pi vassÃni ...
pe... vassasatam pi yÃva tesaæ sattÃnaæ Ãyukkhayo và pu¤¤akkhayo vÃ, tÃva pavattantÅ ti.  Evaæ bhavÃdisu pavattito p' ettha vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
     Sangahà ti ettha ca yaæ arÆpe pavattipaÂisandhÅsu, pa¤ca vokÃrabhave ca pavattiyaæ vi¤¤Ãïapaccayà nÃmam eva.
Ya¤ ca asa¤¤esu sabbattha pa¤ca vokÃrabhave ca pavattiyaæ vi¤¤Ãïapaccayà rÆpam eva, ya¤ ca pa¤ca vokÃrabhave sabbattha vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpaæ,


#<[page 561]>#
%<           Vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpa-pade vitthÃrakathà     561>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  taæ sabbaæ nÃma¤ ca rÆpa¤ ca nÃmarÆpa¤ ca nÃmarÆpan ti evaæ ekadesasarÆpekasesanayena sangahetvà vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpan ti veditabbaæ.  Asa¤¤esu vi¤¤ÃïÃbhÃvà ayuttan ti ce? N' Ãyuttaæ.  Idaæ hi:-
          NÃmarÆpassa yaæ hetu vi¤¤Ãïaæ taæ dvidhà mataæ,
          vipÃkam avipÃka¤ ca yuttam eva yato idaæ.
     Yaæ hi nÃmarÆpassa hetu vi¤¤Ãïaæ, taæ vipÃkÃvipÃkabhedato dvedhà mataæ.  Ida¤ ca asa¤¤asattesu kammasamuÂÂhÃnattà pa¤cavokÃrabhave pavatta-abhisankhÃravi¤-¤Ãïapaccayà rÆpaæ, tathà pa¤cavokÃre pavattiyaæ kusalÃdi cittakkhaïe kammasamuÂÂhÃnan ti yuttam eva idaæ.  Evaæ sangahato p' ettha vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
     Paccayanayà ti ettha hi:-
          NÃmassa pÃkavi¤¤Ãïaæ navadhà hoti paccayo,
          vatthurÆpassa navadhà sesarÆpassa aÂÂhadhÃ.
          AbhisankhÃravi¤¤Ãïaæ hoti rÆpassa ekadhÃ,
          tad a¤¤am pana vi¤¤Ãïaæ tassa  tassa yathÃrahaæ.
     Yaæ h' etaæ paÂisandhiyaæ pavattiyaæ và vipÃkasankhÃtaæ nÃmaæ tassa rÆpamissassa và amissassa vÃ, paÂisandhiyaæ và a¤¤aæ và vipÃkavi¤¤Ãïaæ sahajÃta-a¤¤ama¤¤a-nissayasampayutta-vipÃk'-ÃhÃr-indriya-atthi-avigatapaccayehi navadhà paccayo hoti.  VatthurÆpassa paÂisandhiyaæ sahajÃtaa¤¤ama¤¤a-nissaya-vipÃk-'ÃhÃr-indriya-vippayutta-atthi-avigatapaccayehi navadhà paccayo hoti.  èhapetvà pana vatthurÆpaæ, sesarÆpassa imesu navasu a¤¤ama¤¤apaccayaæ apanetvà sesehi aÂÂhahi paccayehi paccayo hoti.  AbhisankhÃravi¤¤Ãïaæ pana asa¤¤asattarÆpassa và pa¤cavokÃrabhave và kammajassa rÆpassa suttantikapariyÃyato upanissayavasena ekadhà va paccayo hoti.  Avasesaæ paÂhamabhavangato pabhuti sabbam pi vi¤¤Ãïaæ tassa tassa nÃmarÆpassa yathÃrahaæ paccayo hotÅ ti veditabbaæ.  VitthÃrato pana tassa paccayanaye dassiyamÃne sabbà pi PaÂÂhÃnakathà vitthÃretabbà hotÅ ti na naæ ÃrabhÃma.
     Tattha siyÃ:- kathaæ pan' etaæ jÃnitabbaæ paÂisandhinÃmarÆpaæ vi¤¤Ãïapaccayà hotÅ ti?


#<[page 562]>#
%<562                  XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/   Suttato, yuttito ca.
Sutte hi: cittÃnuparivattino dhammà ti Ãdinà nayena bahudhà vedanÃdÅnaæ vi¤¤Ãïapaccayatà siddhÃ.  Yuttito pana:-
          Cittajena hi rÆpena idha diÂÂhena sijjhati,
          adiÂÂhassà pi rÆpassa vi¤¤Ãïaæ paccayo iti.
     Citte hi pasanne appasanne và tadanurÆpÃni rÆpÃni uppajjamÃnÃni diÂÂhÃni.  DiÂÂhena ca adiÂÂhassa anumÃnaæ hotÅ ti iminà idha diÂÂhena cittajarÆpena adiÂÂhassà pi paÂisandhirÆpassa vi¤¤Ãïaæ paccayo hotÅ ti jÃnitabbam etaæ.  KammasamuÂÂhÃnassà pi hi tassa cittasamuÂÂhÃnass' eva vi¤¤Ãïapaccayatà PaÂÂhÃne Ãgatà ti.  Evaæ paccayanayato p' ettha vi¤¤Ãtabbo vinicchayo ti.
          Ayaæ vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpan ti padasmiæ vitthÃrakathÃ.
NÃmarÆpapaccayà saÊÃyatana-pade:-
          NÃmaæ khandhattayaæ rÆpaæ bhÆtavatthÃdikaæ mataæ,
          katekasesaæ taæ tassa tÃdisass' eva paccayo.
     Yaæ h' etaæ saÊÃyatanass' eva paccayabhÆtaæ nÃmarÆpaæ, tattha nÃman ti vedanÃdikkhandhattayaæ.  RÆpaæ pana sasantati-pariyÃpannaæ niyamato cattÃri bhÆtÃni,
cha vatthÆni, jÅvitindriyan ti evaæ bhÆtavatthÃdikaæ matan ti veditabbaæ.  Taæ pana nÃma¤ ca rÆpa¤ ca nÃmarÆpa¤ ca nÃmarÆpan ti evaæ katekasesaæ, chaÂÂhÃyatana¤ ca saÊÃyatana¤ ca saÊÃyatanan ti evaæ katekasesass' eva saÊÃyatanassa paccayo ti veditabbaæ.  KasmÃ?  Yasmà arÆpe nÃmam eva paccayo, ta¤ ca chaÂÂhÃyatanass' eva, na a¤¤assa.
NÃmapaccayà chaÂÂhÃyatanan ti hi Vibhange vuttaæ.
     Tattha siyÃ:- kathaæ pan' etaæ jÃnitabbaæ nÃmarÆpaæ saÊÃyatanassa paccayo ti?  NÃmarÆpabhÃve bhÃvato.  Tassa tassa hi nÃmassa rÆpassa ca bhÃve taæ taæ Ãyatanaæ hoti,
na a¤¤athÃ.  Sà pan' assa tabbhÃvabhÃvità paccayanayasmiæ yeva Ãvibhavissati.  TasmÃ:-


#<[page 563]>#
%<          NÃmarÆpapaccayà saÂÃyatanapade vitthÃrakathà      563>%
          PaÂisandhiyà pavatte và hoti yaæ yassa paccayo,
          yathà ca paccayo hoti, tathà neyyaæ vibhÃvinÃ.
     Tathà 'yaæ atthadÅpanÃ:-
          NÃmam eva hi Ãruppe paÂisandhi pavattisu,
          paccayo sattadhà chadhà hoti taæ avakaæsato.
Kathaæ?  PaÂisandhiyaæ tÃva avakaæsato sahajÃta-a¤¤ama¤¤a-nissaya-sampayutta-vipÃka-atthi-avigatapaccayehi sattadhà nÃmaæ chaÂÂhÃyatanassa paccayo hoti.  Ki¤ci pan' ettha hetupaccayena, ki¤ci ÃhÃrapaccayenà ti evaæ a¤¤athà pi paccayo hoti.  Tassa vasena ukkaæsÃvakaæso veditabbo.  Pavatte pi vipÃkaæ vuttanayen' eva paccayo hoti; itaraæ pana avakaæsato vuttappakÃresu paccayesu vipÃkapaccayavajjehi chahi paccayehi paccayo hoti.  Ki¤ci pan' ettha hetupaccayena, ki¤ci ÃhÃrapaccayenà ti evaæ a¤¤athà pi paccayo hoti.  Tassa vasena ukkaæsÃvakaæso veditabbo.
          A¤¤asmim pi bhave nÃmaæ tath' eva paÂisandhiyaæ,
          chaÂÂhassa itaresam taæ chah' ÃkÃrehi paccayo.
ùruppato hi a¤¤asmim pi pa¤cavokÃrabhave taæ vipÃkanÃmaæ hadayavatthuno sahÃyam hutvà chaÂÂhassa manÃyatanassa yathà Ãruppe vuttaæ, tath' eva avakaæsato sattadhà paccayo hoti.  Itaresaæ pana taæ pa¤cannaæ cakkhÃyÃtanÃdÅnaæ catumahÃbhÆtasahÃyaæ hutvà sahajÃta-nissayavipÃka-vippayutta-atthi-avigatavasena chah' ÃkÃrehi paccayo hoti.  Ki¤ci pan' ettha hetupaccayena, ki¤ci ÃhÃrapaccayenà ti evaæ a¤¤athà pi paccayo hoti.  Tassa vasena ukkamsÃvakaæso veditabbo.
          Pavatte pi tathà hoti pÃkaæ pÃkassa paccayo,
          apÃkaæ avipÃkassa chadhà chaÂÂhassa paccayo.
     Pavatte pi hi pa¤cavokÃrabhave yathà paÂisandhiyaæ,
tath' eva vipÃkanÃmaæ vipÃkassa chaÂÂhÃyatanassa avakaæsato sattadhà paccayo hoti.  AvipÃkaæ pana avipÃkassa chaÂÂhassa avakaæsato va tato vipÃkapaccayaæ apanetvà chadhà paccayo hoti.  Vuttanayen' eva pan' ettha ukkaæsÃvakaæso veditabbo.
     Tatth' eva sesapa¤cannaæ vipÃkaæ paccayo bhave,
     Catudhà avipÃkam pi evam eva pakÃsitaæ.


#<[page 564]>#
%<564                  XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
     Tatth' eva hi pavatte sesÃnaæ cakkhÃyatanÃdÅnaæ pa¤cannaæ cakkhuppasÃdÃdi-vatthukaæ itaram pi vipÃkanÃmaæ pacchÃjÃta-vippayutta-atthi-avigatapaccaye hi catudhà paccayo hoti.  Yathà ca vipÃkaæ avipÃkam pi, evam eva pakÃsitaæ; tasmà kusalÃdi-bhedam pi tesaæ catudhà paccayo hotÅ ti veditabbaæ.
     Evaæ tÃva nÃmam eva paÂisandhiyaæ, pavatte và yassa yassa Ãyatanassa paccayo hoti, yathà ca paccayo hoti, tathà veditabbaæ.
          RÆpaæ pan' ettha Ãruppe, bhave bhavati paccayo,
          na ekÃyatanassà pi pa¤cakkhandhabhave pana.
          RÆpato sandhiyaæ vatthu chadhà chaÂÂhassa paccayo,
          bhÆtÃni catudhà honti pa¤cannaæ avisesato.
RÆpato hi paÂisandhiyaæ vatthurÆpaæ chaÂÂhassa manÃyatanassa sahajÃta-a¤¤ama¤¤a-nissaya-vippayutta-atthi-avigatapaccayehi chadhà paccayo hoti.  CattÃri pana bhÆtÃni avisesato paÂisandhiyaæ pavatte ca yaæ yaæ Ãyatanaæ uppajjati, tassa tassa vasena pa¤cannam pi cakkhÃyatanÃdÅnaæ sahajÃtÃ-nissaya-atthi-avigatapaccayehi catudhà paccayà honti.
          Tidhà jÅvitam etesaæ ÃhÃro ca pavattiyaæ,
          tÃn' eva chadhà chaÂÂhassa vatthu tass' eva pa¤cadhÃ.
     Etesaæ pana cakkhÃdÅnaæ pa¤cannaæ paÂisandhiyaæ pavatte ca atthi-avigata-indriyavasena rÆpajÅvitaæ tidhà paccayo hoti.  ùhÃro ca atthi-avigat'-ÃhÃravasena tividhà paccayo hoti.  So ca kho ye sattà ÃhÃrÆpajÅvino, tesaæ ÃhÃrÃnugate kÃye pavatiyaæ yeva, no paÂisandhiyaæ.  TÃni pana pa¤cacakkhÃyatanÃdÅni chaÂÂhassa cakkhu-sota-ghÃna-jivhÃ-kÃyavi¤¤ÃïasankhÃtassa manÃyatanassa nissayapurejÃta-indriya-vippayutta-atthi-avigatavasena chah' ÃkÃrehi paccayà honti pavatte, no paÂisandhiyaæ.  èhapetvà pana pa¤ca vi¤¤ÃïÃni, tass' eva avasesamanÃyatanassa vatthurÆpaæ nissaya-purejÃta-vippayutta-atthi-avigatavasena pa¤cadhà paccayo hoti pavatte yeva, no paÂisandhiyaæ.  Evaæ rÆpam eva paÂisandhiyaæ pavatte và yassa yassa Ãyatanassa paccayo hoti; yathà ca paccayo hoti, tathà veditabbaæ.


#<[page 565]>#
%<           SaÊÃyatanapaccayà phassapade vitthÃrakathà     565>%
          NÃmarÆpaæ pan' ubhayaæ hoti yaæ yassa paccayo,
          yathà ca tam pi sabbattha vi¤¤Ãtabbaæ vibhÃvinÃ.
     SeyyathÅdaæ: paÂisandhiyaæ tÃva pa¤cavokÃrabhave khandhattayavatthurÆpasankhÃtaæ nÃmarÆpaæ chaÂÂhÃyatanassa sahajÃta-a¤¤ama¤¤a-nissaya-vipÃka-sampayutta-vippayutta-atthi-avigatapaccayÃdÅhi paccayo hotÅ ti.  Idam ettha mukhamattaæ; vuttanayÃnusÃrena pana sakkà sabbaæ yojetun ti na ettha vitthÃro dassito ti.
          Ayaæ nÃmarÆpapaccayà saÊÃyatanan ti padasmiæ vitthÃrakathÃ.
     SaÊÃyatanapaccayà phassapade,
          SaÊ eva phassà sankhepà cakkhusamphassa-Ãdayo,
          vi¤¤Ãïam iva battiæsa vitthÃrena bhavanti te.
     Sankhepena hi saÊÃyatanapaccayà phasso ti cakkhusamphasso,  sotasamphasso, ghÃnasamphasso, jivhÃsamphasso,
kÃyasamphasso, manosamphasso ti ime cakkhusamphassÃdayo cha eva phassà bhavanti.  VitthÃrena pana cakkhusamphassÃdayo pa¤ca kusalavipÃkÃ, pa¤ca akusalavipÃkà ti dasa, sesà bÃvÅsati-lokiyavipÃkavi¤¤Ãïasampayuttà ca bÃvÅsatÅ ti evaæ sabbe pi sankhÃrapaccayà vuttavi¤¤Ãïam iva battiæsa honti.  Yaæ pan' etassa battiæsavidhassà pi phassassa paccayo saÊÃyatanaæ, tattha:-
       ChaÂÂhena saha ajjhattaæ cakkhÃdiæ bÃhirehi pi,
       saÊÃyatanam icchanti chahi saddhiæ vicakkhaïÃ.
     Tattha ye tÃva: upÃdinnakapavattikathà ayan ti sakasantati-pariyÃpannam eva paccayaæ paccayuppanna¤ ca dÅpenti,
te chaÂÂhÃyatanapaccayà phasso ti PÃÊi-anusÃrato Ãruppe chaÂÂhÃyatana¤ ca a¤¤attha sabbasangahato saÊÃyatana¤ ca phassassa paccayo ti ekadesasarÆpekasesaæ katvà chaÂÂhena saha ajjhattaæ cakkhÃdiæ saÊÃyatanan ti icchanti.  Taæ hi chaÂÂhÃyatana¤ ca saÊÃyatana¤ ca saÊÃyatanan sveva sankhaæ gacchati.  Ye pana paccayuppannam eva ekasantati-pariyÃpannaæ dÅpenti, paccayaæ pana bhinnasantÃnam pi, te yaæ yaæ Ãyatanaæ phassassa paccayo hoti, taæ sabbam pi dÅpentà bÃhiram pi pariggahetvà tad-eva chaÂÂhena saha ajjhattaæ bÃhirehi pi rÆpÃyatanÃdÅhi saddhiæ saÊÃyatanan ti icchanti.



#<[page 566]>#
%<566                  XVII. Pa¤¤Ãbhuminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/   Tam pi hi chaÂÂhÃyatana¤ ca saÊÃyatana¤ ca saÊÃyatanan ti etesaæ ekasesekate saÊÃyatanan tveva sankhaæ gacchati.
     Etth' Ãha:- na sabbÃyatanehi eko phasso sambhoti, nà pi ekamhà Ãyatanà sabbe phassÃ; aya¤ ca saÊÃyatanapaccayà phasso ti eko va vutto: so kasmà ti? Tatr' idaæ vissajjaæ:-
saccam etaæ, sabbehi eko, ekamhà và sabbe na sambhonti; sambhoti pana anekehi eko.  Yathà cakkhusamphasso cakkhÃyatanà rÆpÃyatanà cakkhuvi¤¤ÃïasankhÃtÃ, manÃyatanà avasesasampayuttadhammÃyatanà cà ti evaæ sabbattha yathÃnurÆpaæ yojetabbaæ.  Tasmà eva hi:-
          Eko pan' ekÃyatanappabhavo iti dÅpito,
          phasso' yaæ ekavacananiddesen' idha tÃdinÃ.
     Ekavacananiddesenà ti saÊÃyatanapaccayà phasso ti iminà ekavacananiddesena anekehi Ãyatanehi eko phasso hotÅ ti tÃdinà dÅpito ti attho.  ùyatanesu pana:-
          Chadhà pa¤ca tato ekaæ navadhà bÃhirÃni cha,
          yathà sambhavam etassa paccayatte vibhÃvaye.
     Tatr' Ãyaæ vibhÃvanÃ:- cakkhÃyatanÃdÅni tÃva pa¤ca cakkhusamphassÃdibhedato pa¤cavidhassa phassassa nissayapurejÃt-indriya-vippayutta-atthi-avigatavasena chadhà paccayà honti.  Tato paraæ ekaæ vipÃkamanÃyatanaæ anekabhedassa vipÃkamanosamphassassa sahajÃta-a¤¤ama¤¤anissaya-vipÃk'-ÃhÃra-indriya-sampayutta-atthi-avigatavasena navadhà paccayo hoti.  BÃhiresu pana rÆpÃyatanaæ cakkhusamphassassa Ãrammaïa-purejÃta-atthi-avigatavasena catudhà paccayo hoti; tathà saddÃyatanÃdÅni sotasamphassÃdÅnaæ.  Manosamphassassa pana tÃni ca dhammÃrammaïa¤ ca tathà ca Ãrammaïapaccayam atten' eva cà ti evaæ bÃhirÃni cha yathÃsambhavam etassa paccyatte vibhÃvaye ti.
     Ayaæ saÊÃyatanapaccayà phasso ti padasmiæ vitthÃrakathÃ.
     Phassapaccayà vedanÃ-pade:-
          DvÃrato vedanà vuttà cakkhusamphassajÃdikÃ,
          saÊ' eva tà pabhedena ekÆna-navutÅ matÃ.
     Etassa pi padassa Vibhange:- cakkhusamphassajà vedanÃ,
sota-, ghÃna-, jivhÃ-, kÃya-, manosamphassajà vedanà ti evaæ dvÃrato saÊ' eva vedanà vuttÃ.


#<[page 567]>#
%<               Phassapaccayà vedanà vitthÃrakathà          567>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/   Tà pana pabhedena ekÆnanavutiyà cittehi sampayuttattà ekÆnavuti matÃ:-
               VedanÃsu pan' etÃsu idha battiæsa vedanÃ,
               vipÃkasampayuttà va adhippetà ti bhÃsitÃ,
               AÂÂhadhà tattha pa¤cannaæ pa¤cadvÃram pi paccayo,
               sesÃnaæ ekadhà phasso manodvÃre pi so tathÃ.
     Tattha hi pa¤cadvÃre cakkhuppasÃdÃdi-vatthukÃnaæ pa¤cannaæ vedanÃnaæ cakkhusamphassÃdiko phasso sahajÃtaa¤¤ama¤¤a-nissaya-vipÃka-ÃhÃra-sampayutta-atthi-avigatavasena aÂÂhadhà paccayo hoti; sesÃnaæ pana ekekasmiæ dvÃre sampaÂicchana-santÅraïa-tadÃrammaïavasena pavattÃnaæ kÃmÃvacaravipÃkavedanÃnaæ so cakkhusamphassÃdiko phasso upanissayavasena ekadhà va paccayo hoti.  ManodvÃre pi so tÃthà ti manodvÃre pi hi tadÃrammaïavasena pavattÃnaæ kÃmÃvacaravipÃkavedanÃnaæ so sahajÃta-manosamphassasankhÃto phasso tath' eva aÂÂhadhà paccayo hoti.
PaÂisandhi-bhavanga-cutivasena pavattÃnaæ tesaæ te-bhÆmikavipÃkavedanÃnam pi.  Yà pana tà manodvÃre tadÃrammaïavasena pavattà kÃmÃvacaravedanÃ, tÃsaæ manodvÃrÃvajjanasampayutto manosamphasso upanissayavasena ekadhà va paccayo hotÅ ti.
     Ayaæ phassapaccayà vedanà ti padasmiæ vitthÃrakathÃ.
     VedanÃpaccayà taïhÃ-pade:-
          RÆpataïhÃdibhedena cha taïhà idha dÅpitÃ:
          ekekà tividhà tattha pavattÃkÃrato matÃ.
Imasmiæ hi pade seÂÂhiputto BrÃhmaïaputto ti pitito nÃma vasena putto viya rÆpataïhÃ, sadda-, gandha-, rasa, phoÂÂhabba-, dhamma-taïhà ti Ãrammaïato nÃma vasena Vibhange cha taïhà dÅpitÃ. TÃsu pana taïhÃsu ekekà taïhÃ, pavattiÃkÃrato kÃmataïhà bhavataïhà vibhavataïhà ti evaæ tividhà matÃ. RÆpataïhà yeva hi, yadà cakkhussa ÃpÃtham Ãgataæ rÆpÃrammaïaæ kÃmassÃdavasena assÃdayamÃnà pavattati, tadà kÃmataïhà nÃma hoti; yadà tad-ev' Ãrammaïaæ dhuvaæ sassatan ti pavattÃya sassatadiÂÂhiyà saddhiæ pavattati,


#<[page 568]>#
%<568                  XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tadà bhavataïhà nÃma hoti, sassatadiÂÂhisahagato hi rÃgo bhavataïhà ti vuccati; yadà pana tad-ev' Ãrammaïaæ ucchijjati vinassatÅ ti pavattÃya ucchedadiÂÂhiyà saddhiæ pavattati, tadà vibhavataïhà nÃma hoti, ucchedadiÂÂhisahagato hi rÃgo vibhavataïhà ti vuccati.  Esa nayo saddataïhÃdisu pÅ ti.  Età aÂÂhÃrasa taïhà honti.  Tà ajjhattarÆpÃdisu aÂÂhÃrasa, bahiddhà aÂÂhÃrasà ti chattiæsa.
Iti atÅtà chattiæsa, anÃgatà chattiæsa, paccuppannà chattiæsà ti aÂÂhasata taïhà honti.  Tà puna sankhippamÃnà rÆpÃdi-Ãrammaïavasena cha, kÃmataïhÃdi-vasena tisso va taïhà hontÅ ti veditabbÃ.  Yasmà pan' ime sattÃ, puttaæ assÃdetvà putte mamattena dhÃtiyà viya, rÆpÃdi-Ãrammaïavasena uppajjamÃnaæ vedanaæ assÃdetvà vedanÃya mamattena rÆpÃdi-ÃrammaïadÃyakÃnaæ cittakÃragandhabbagandhikasÆdatantavÃya rasÃyanavidhÃyakavejjÃdÅnaæ mahÃsakkÃraæ karonti, tasmà sabbà p' esà vedanÃpaccayà taïhà hotÅ ti veditabbÃ.
          Yasmà c' ettha adhippetà vipÃkasukhavedanÃ,
          ekà va ekadhà v' esà tasmà taïhÃya paccayo.
     Ekadhà ti upanissayapaccayen' eva paccayo hoti.  Yasmà vÃ:-
          DukkhÅ sukhaæ patthayati, sukhÅ bhÅyyo pi icchati,
          upekkhà pana santattà sukham icc' eva bhÃsitÃ.
          TaïhÃya paccayà tasmà honti tisso pi vedanÃ,
          vedanÃpaccayà taïhà iti vuttà mahesinÃ.
          VedanÃpaccayà cà pi yasmà nÃnusayaæ vinÃ
          hoti, tasmà na sà hoti brÃhmaïassa vusÅmato ti.
          Ayaæ vedanÃpaccayà taïhà ti padasmiæ vitthÃrakathÃ.
     TaïhÃpaccayà upÃdÃna-pade:-
          UpÃdÃnÃni cattÃri tÃni atthavibhÃgato,
          dhammasankhepavitthÃrà kamato ca vibhÃvaye.


#<[page 569]>#
%<                VedanÃpaccayà taïhÃ-pade vitthÃrakakathà              569>%
     Tatr' Ãyam vibhÃvanÃ:- kÃmÆpÃdÃnaæ, diÂÂhÆpÃdÃnam, sÅlabbatÆpÃdÃnaæ, attavÃdÆpÃdÃnan ti imÃni tÃv' ettha cattÃri upÃdÃnÃni. Tesaæ ayam atthavibhÃvo:- vatthusankhÃtaæ kÃmaæ upÃdiyatÅ ti kÃmÆpÃdÃnaæ. KÃmo ca so upÃdÃna¤ cà ti pi kÃmÆpÃdÃnaæ. UpÃdÃnan ti daÊhaggahaïaæ, daÊhattho h' ettha upa-saddo, upÃyÃsa-upakaÂÂhÃdisu viya. Tathà diÂÂhi ca sà upÃdÃna¤ cà ti diÂÂhÆpÃdÃnaæ, diÂÂhim upÃdiyatÅ ti và diÂÂhÆpÃdÃnaæ; sassato attà ca loko cà ti Ãdisu hi purimadiÂÂhiæ uttaradiÂÂhi upÃdiyati. Tathà sÅlabbataæ upÃdiyatÅ ti sÅlabbatÆpÃdÃnaæ, sÅlabbata¤ ca taæ upÃdÃna¤ cà ti pi sÅlabbatÆpÃdÃnaæ. GosÅla-govatÃdÅni hi evaæ suddhÅ ti abhinivesato sayam eva upÃdÃnÃni. Tathà vadanti etenà ti vÃdo. UpÃdiyanti etenà ti upÃdÃnaæ.
Kiæ vadanti upÃdiyanti vÃ? AttÃnaæ attano và upÃdÃnaæ attavÃdÆpÃdÃnaæ, attavÃdamattam eva và attà ti upÃdiyanti etenà ti attavÃdÆpÃdÃnaæ. Ayaæ tÃva tesaæ atthavibhÃgo.
     DhammasankhepavitthÃre pana kÃmÆpÃdÃnaæ tÃva:-
tattha katamaæ kÃmÆpÃdÃnaæ ? Yo kÃmesu kÃmacchando kÃmarÃgo kÃmanandÅ kÃmataïhà kÃmasineho kÃmapariÊÃho kÃmamucchà kÃmajjhosÃnaæ: idaæ vuccati kÃmÆpÃdÃnan ti Ãgatattà sankhepato taïhÃdaÊhattaæ vuccati. TaïhÃdaÊhattaæ nÃma purimataïhà upanissayapaccayena daÊhasambhÆtà uttarataïhà va. Keci pan' Ãhu appattavisayapatthanà taïhÃ, andhakÃre corassa hatthappasÃraïaæ? viya; sampattavisayagahaïaæ upÃdÃnaæ, tass' eva bhaï¬agahaïaæ viya. Appicchatà santuÂÂhità paÂipakkhà ca te dhammÃ.
Tathà pariyesanÃrakkhadukkhamÆlà ti. SesupÃdÃnattayaæ pana sankhepato diÂÂhimattam eva. VitthÃrato pana pubbe rÆpÃdisu vutta-aÂÂhasatappabhedÃya pi taïhÃya daÊhabhÃvo kÃmÆpÃdÃnaæ; dasavatthukà micchÃdiÂÂhi diÂÂhÆpÃdÃnam.
Yath' Ãha:- tattha katamaæ diÂÂhÆpÃdÃnaæ?`N' atthi dinnaæ, n' atthi yiÂÂhaæ ...pe... sacchikatvà pavedentÅ ti yà evarÆpà diÂÂhi ...pe... vipariyesagÃho: idaæ vuccati diÂÂhÆpÃdÃnan ti. SÅlabbatehi suddhÅ ti parÃmasaæ pana sÅlabbatÆpÃdÃnaæ. Yath' Ãha:- tattha katamaæ sÅlabbatÆpÃdÃnaæ `. . . sÅlena suddhi, vatena suddhi, sÅlabbatena suddhÅ ti yà evarÆpà diÂÂhi ...pe... vipariyesagÃho:

#<[page 570]>#
%<570                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  idaæ vuccati sÅlabbatÆpÃdÃnan ti. VÅsati-vatthukà sakkÃyadiÂÂhi attavÃdÆpÃdÃnaæ. Yath' Ãha:- tattha katamaæ attavÃdÆpÃdÃnaæ? Idha assutavà puthujjano ...pe... sappurisadhamme avinÅto rÆpaæ attato samanupassati ...pe ... vipariyesagÃho: idaæ vuccati attavÃdÆpÃdÃnan ti.
     Ayam ettha dhammasankhepavitthÃro.
     Kamato ti ettha pana tividhà kamo: uppattikkamo pahÃnakkamo desanÃkkamo ca. Tattha anamatagge saæsÃre imassa paÂhamaæ uppattÅ ti abhÃvato kilesÃnaæ nippariyÃyena uppattikkamo na vuccati; pariyÃyena pana yebhuyyena ekasmiæ bhave attagÃhapubbangamo sassatucchedÃbhiniveso; tato: sassato ayaæ attà ti gaïhato attavisuddhatthaæ sÅlabbatÆpÃdÃnaæ, ucchijjatÅ ti gaïhato paralokanirapekkhassa kÃmÆpÃdÃnan ti evaæ paÂhamaæ attavÃdÆpÃdÃnaæ, tato diÂÂhi-sÅlabbata-kÃmÆpÃdÃnÃnÅ ti ayam etesaæ ekasmiæ bhave uppattikkamo. DiÂÂhÆpÃdÃnÃdÅni c' ettha paÂhamaæ pahÅyanti sotÃpattimaggavajjhattÃ; kÃmÆpÃdÃnaæ pacchà arahattamaggavajjhattà ti ayam etesaæ pahÃnakkamo. MahÃvisayattà pana pÃkaÂattà ca etesu kÃmÆpÃdÃnaæ paÂhamaæ desitaæ. MahÃvisayaæ hi taæ aÂÂhacittasampayogÃ; appavisayÃni itarÃni catucittasampayogÃ. Yebhuyyena ca ÃlayarÃmattà pajÃya pÃkaÂaæ kÃmÆpÃdÃnaæ, na itarÃni.
KÃmÆpÃdÃnaæ và kÃmÃnaæ samadhigamatthaæ kotÆhalamangalÃdi-bahulo hoti; sassatan ti tad-anantaraæ diÂÂhÆpÃdÃnaæ. Taæ pabhijjamÃnaæ sÅlabbata-attavÃdÆpÃdÃnavasena duvidhaæ hoti. Tasmiæ dvaye gokiriyaæ kukkurakiriyaæ và disvà pi veditabbato: oÊÃrikan ti sÅlabbatÆpÃdÃnaæ paÂhamaæ desitaæ; sukhumattà ante attavÃdÆpÃdÃnan ti ayam etesaæ desanÃkkamo.
          Taïhà ca purimass' ettha ekadhà hoti paccayo,
          Sattadhà aÂÂhadhà và pi hoti sesattayassa sÃ.
Ettha ca evaæ desite upÃdÃnacatukke purimassa kÃmÆpÃdÃnassa kÃmataïhà upanissayavasena ekadhà va paccayo hoti, taïhÃbhinanditesu visayesu uppattito. Sesattayassa pana sahajÃta-a¤¤ama¤¤a-nissaya-sampayutta-atthi-avigatahetuvasena sattadhà vÃ,


#<[page 571]>#
%<                 UpÃdÃnapaccayà bhavapade vitthÃrakathà               571>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  upanissayavasena aÂÂhadhà và pi paccayo hoti. Yadà ca sà upanissayavasena paccayo hoti, tadà asahajÃtà va hotÅ ti.
     Ayaæ taïhÃpaccayà upÃdÃnan ti padasmiæ vitthÃrakathÃ.
     UpÃdÃnapaccayà bhavapade:-
          Atthato dhammato c' eva sÃtthato bhedasangahÃ,
          Yaæ yassa paccayo c' eva vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
     Tattha bhavatÅ ti bhavo. So kammabhavo uppattibhavo cà ti duvidho hoti. Yath' Ãha:- bhavo duvidhena: atthi kammabhavo, atthi uppattibhavo ti. Tattha kammam eva bhavo kammabhavo. Tathà uppatti yeva bhavo uppattibhavo. Ettha ca uppatti bhavatÅ ti bhavo. Kammaæ pana yathà sukhakÃraïattÃ: sukho BuddhÃnaæ uppÃdo ti vutto, evaæ bhavakÃraïattà phalavohÃrena bhavo ti veditabban ti. Evaæ tÃv' ettha atthato vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
     Dhammato pana kammabhavo tÃva sankhepato cetanà c' eva cetanÃsampayuttà ca abhijjhÃdayo kammasankhÃtà dhammÃ. Yath' Ãha:- tattha katamo kammabhavo? Pu¤¤ÃbhisankhÃro apu¤¤ÃbhisankhÃro Ãne¤jÃbhisankhÃro [parittabhÆmako và mahÃbhÆmako vÃ]: ayaæ vuccati kammabhavo.
Sabbam pi bhavagÃmikammaæ kammabhavo ti. Ettha hi pu¤¤ÃbhisankhÃro ti terasa cetanÃ, apu¤¤ÃbhisankhÃro ti dvÃdasa, ane¤jÃbhisankhÃro ti catasso cetanÃ. Evaæ parittabhÆmako và mahÃbhÆmako và ti etena tÃsaæ yeva cetanÃnaæ mandabahuvipÃkatà vuttÃ. Sabbam pi bhavagÃmikamman ti iminà pana cetanà sampayuttà abhijjhÃdayo vuttÃ.
     Uppattibhavo pana sankhepato kammÃbhinibbattà khandhà pabhedato navavidho hoti. Yath' Ãha:- tattha katamo uppattibhavo ? KÃmabhavo, rÆpabhavo, arÆpabhavo, sa¤¤Ãbhavo, asa¤¤Ãbhavo, nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãbhavo, ekavokÃrabhavo, catuvokÃrabhavo,


#<[page 572]>#
%<572                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  pa¤cavokÃrabhavo: ayaæ vuccati uppattibhavo ti.
Tattha kÃmasankhÃto bhavo kÃmabhavo: esa nayo rÆpÃrÆpabhavesu. Sa¤¤Ã va taæ bhavo, sa¤¤Ã và ettha bhave atthÅ ti sa¤¤Ãbhavo. VipariyÃyena asa¤¤Ãbhavo. OÊÃrikÃyasa¤¤Ãya abhÃvà sukhumÃya ca bhÃvà nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ã asmiæ bhave ti nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ã bhavo. Ekena rupakkhandhena vokiïïo bhavo ekavokÃrabhavo, eko và vokÃro assa bhavassà ti ekavokÃrabhavo. Esa nayo catuvokÃrapa¤cavokÃrabhavesu.
   Tattha kÃmabhavo pa¤ca upÃdinnakkhandhÃ, tathà rÆpa-
bhavo; arÆpabhavo cattÃro; sa¤¤Ãbhavo [catu-] pa¤ca; asa¤¤Ãbhavo eko upÃdinnakkhandho, nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãbhavo cattÃro. EkavokÃrabhavÃdayo eka-catu-pa¤cakkhandhà upÃdinnakkhandhehÅ ti evam ettha dhammato pi vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
     SÃtthato ti yathà ca bhavaniddese, tath' eva kÃmaæ sankhÃraniddese pi pu¤¤ÃbhisankhÃrÃdayo va vuttÃ, evaæ sante pi purime atÅta kammavasena idha paÂisandhiyà paccayattÃ, ime paccuppannakammavasena Ãyatiæ paÂisandhiyà paccayattà ti puna vacanaæ sÃtthakam eva. Pubbe vÃ: tattha katamo pu¤¤ÃbhisankhÃro? Kusalà cetanà kÃmÃvacarà ti evam Ãdinà nayena cetanà va sankhÃrà ti vuttÃ; idha pana:
sabbam pi bhavagÃmikamman ti vacanato cetanÃsampayuttà pi. Pubbe ca vi¤¤Ãïapaccayam eva kammaæ sankhÃrà ti vuttaæ; idÃni asa¤¤Ãbhayanibbattakam pi, kiæ và bahunà avijjÃpaccayà sankhÃrà ti ettha pu¤¤ÃbhisankhÃrÃdayo va kusalÃkusalà dhammà vuttÃ. UpÃdÃnapaccayà bhavo ti idha pana uppattibhavassà pi sangahitattà kusalÃkusalÃvyÃkatà dhammà vuttÃ. Tasmà sabbathà pi sÃtthakam ev' idaæ puna vacanan ti. Evam ettha sÃtthato pi vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
     Bhedasangahà ti upÃdÃnapaccayà bhavassa bhedato c' eva sangahato ca.
     Yaæ hi kÃmÆpÃdÃnapaccayà kÃmabhavanibbattakaæ kammam karÅyati, so kammabhavo; tad-abhinibbattà khandhà uppattibhavo. Esa nayo rÆpÃrÆpabhavesu. Evaæ kÃmÆpÃdÃnapaccayà dve kÃmabhavÃ,


#<[page 573]>#
%<                 UpÃdÃnapaccayà bhavapade vitthÃrakathà               573>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tad-antogadhà ca sa¤¤Ãbhava-pa¤cavokÃrabhavÃ; dve rÆpabhavÃ, tad-antogadhà ca sa¤¤Ãbhava-asa¤¤Ãbhava-ekavokÃrabhava-pa¤cavokÃrabhavÃ; dve arÆpabhavÃ, tad-antogadhà ca sa¤¤Ãbhavanevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãbhava-catuvokÃrabhavà ti saddhiæ antogadhehi cha bhavÃ. Yathà ca kÃmÆpÃdÃnapaccayà saddhiæ antogadhehi cha bhavÃ, tathà sesÆpÃdÃnapaccayà pÅ ti evaæ upÃdÃnapaccayà bhedato saddhiæ antogadhehi catuvÅsati bhavÃ.
     Sangahato pana kammabhavaæ uppattibhava¤ ca ekato katvà kÃmÆpÃdÃnapaccayà saddhiæ antogadhehi eko kÃmabhavo, tathà rÆpÃrÆpabhavà ti tayo bhavÃ; tathà sesÆpÃdÃnapaccayà pÅ ti evaæ upÃdÃnapaccayà sangahato saddhiæ antogadhehi dvÃdasa bhavÃ.
     Api ca avisesena upÃdÃnapaccayà kÃmabhavÆpagaæ kammaæ kammabhavo; tad-abhinibbattà khandhà uppattibhavo.
Esa nayo rÆpÃrÆpabhavesu. Evaæ upÃdÃnapaccayà saddhiæ antogadhehi dve kÃmabhavÃ, dve rÆpabhavÃ, dve arÆpabhavà ti aparena pariyÃyena sangahato cha bhavÃ. Kammabhavauppattibhavabhedaæ và anupagamma saddhiæ antogadhehi kÃmabhavÃdivasena tayo bhavà honti. KÃmabhavÃdibhedam pi anupagamma, kammabhava-uppattibhavavasena dve bhavà honti. Kammuppattibheda¤ cà pi anupagamma, upÃdÃnapaccayà bhavo ti bhavavasena eko va bhavo hotÅ ti.
Evam ettha upÃdÃnapaccayassa bhavassa bhedasangahà pi vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
     Yaæ yassa paccayo cà ti ya¤ c' ettha upÃdÃnaæ yassa paccayo hoti, tato pi vi¤¤Ãtabbo vinicchayo ti attho. Kiæ pan' ettha kassa paccayo hoti? Yaæ ki¤ci yassa kassaci paccayo hoti yeva. Ummattako viya hi puthujjano; so: idaæ yuttaæ, idaæ ayuttan ti avicÃretvÃ, yassa kassaci upÃdÃnassa vasena yaæ ki¤ci bhavaæ patthetvÃ, yaæ ki¤ci kammaæ karoti yeva. Tasmà yad-ekacce sÅlabbatÆpÃdÃnena rÆpÃrÆpabhavà na hontÅ ti vadanti, taæ na gahetabbaæ. Sabbena pana sabbo hotÅ ti gahetabbaæ; seyyathÅdaæ: idh' ekacco anussavavasena và diÂÂhÃnusÃrena vÃ: kÃmà nÃm' ete manussaloke c' eva khattiya-mahÃsÃlakusalÃdisu cha kÃmÃvacaradevaloke ca samiddhà ti cintetvà tesaæ adhigamatthaæ asaddhammasavanÃdÅhi va¤cito:


#<[page 574]>#
%<574                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  iminà kammena kÃmà sampajjantÅ ti ma¤¤amÃno kÃmÆpÃdÃnavasena kÃyaduccaritÃdÅni pi karoti. So duccaritapÃripÆriyà apÃye uppajjati.
SandiÂÂhike và pana kÃme patthayamÃno paÂiladdhe ca gopayamÃno kÃmÆpÃdÃnavasena kÃyaduccaritÃdÅni karoti; so duccaritapÃripÆriyà apÃye uppajjati. Tatr' Ãssa uppattihetubhÆtaæ kammaæ kammabhavo. KammÃbhinibbattà khandhà uppattibhavo; sa¤¤Ãbhava-pa¤cavokÃrabhavà pana tad-antogadhà eva.
     Aparo pana saddhammasavanÃdÅhi upabrÆhita¤Ãïo: iminà kammena kÃmà sampajjantÅ ti ma¤¤amÃno kÃmÆpÃdÃnavasena kÃyasucaritÃdÅni karoti; so sucaritapÃripÆriyà devesu và manussesu và uppajjati; tatr' Ãssa uppattihetubhÆtaæ kammaæ kammabhavo; kammÃbhinibbattà khandhà uppattibhavo, sa¤¤Ãbhava-pa¤cavokÃrabhavà pana tad-antogadhà eva. Iti kÃmÆpÃdÃnaæ sappabhedassa sÃntogadhassa kÃmabhavassa paccayo hoti.
     Aparo: rÆpÃrÆpabhavesu tato samiddhitarà kÃmà ti sutvà và parikappetvà và kÃmÆpÃdÃnavasen' eva rÆpÃrÆpasamÃpattiyo nibbattetvà samÃpattibalena rÆpÃrÆpabrahmaloke uppajjati; catr' Ãssa uppattihetubhÆtaæ kammaæ kammabhavo: kammÃbhinibbattà khandhà uppattibhavo; sa¤¤Ãasa¤¤Ã-nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ã-eka-catu-pa¤cavokÃrabhavà pana tad-antogadhà eva. Iti kÃmÆpÃdÃnaæ sappabhedÃnaæ sÃntogadhÃnaæ rÆpÃrÆpabhavÃnam pi paccayo hoti.
     Aparo: ayaæ attà nÃma kÃmÃvacarasampattibhave và rÆpÃrÆpabhavÃnaæ và a¤¤atarasmiæ ucchinne su-ucchinno hotÅ ti ucchedadiÂÂhiæ upÃdÃya tad-upagaæ kammaæ karoti; tassa kammaæ kammabhavo; kammÃbhinibbattà khandhà uppattibhavo, sa¤¤ÃbhavÃdayo pana tad-antogadhà eva.
Iti diÂÂhÆpÃdÃnam sappabhedÃnaæ sÃntogadhÃnaæ tiïïam pi kÃmarÆpÃrÆpabhavÃnaæ paccayo hoti.
     Aparo: ayaæ attà nÃma kÃmÃvacarasampattibhave và rÆpÃrÆpabhavÃnaæ và a¤¤atarasmiæ sukhÅ hoti vigatapariÊÃho ti attavÃdÆpÃdÃnena tad-upagaæ kammaæ karoti; tassa taæ kammaæ kammabhavo; tad-abhinibbattà khandhà uppattibhavo;


#<[page 575]>#
%<                  Bhavapaccayà jÃtipade vitthÃrakathà                 575>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  sa¤¤ÃbhavÃdayo pana tad-antogadhà eva.
Iti attavÃdÆpÃdÃnaæ sappabhedÃnaæ sÃntogadhÃnaæ tiïïaæ bhavÃnaæ paccayo hoti.
     Aparo: idaæ sÅlabbatam nÃma kÃmÃvacarasampattibhave và rÆpÃrÆpabhavÃnam và a¤¤atarasmiæ paripÆrentassa sukhaæ pÃripÆriæ gacchatÅ ti sÅlabbatÆpÃdÃnavasena tadupagaæ kammaæ karoti; tassa tam kammaæ kammabhavo; tad-abhinibbattà khandhà uppattibhavo; sa¤¤ÃbhavÃdayo pana tad-antogadhà eva. Iti sÅlabbatÆpÃdÃnaæ sappabhedÃnam sÃntogadhÃnam tiïïaæ bhavÃnaæ paccayo hoti.
Evam ettha yaæ yassa paccayo hoti, tato vi¤¤Ãtabbo vinicchayo.
     Kiæ pan' ettha kassa bhavassa kathaæ paccayo hotÅ ti ce?
          RÆpÃrÆpabhavÃnam upanissayapaccayo upÃdÃnaæ,
          sahajÃtadÅhi pi taæ kÃmabhavassà ti vi¤¤eyyaæ.
     RÆpÃrÆpabhavÃnaæ hi kÃmabhavapariyÃpannassa ca kammabhave kusalakammass' eva uppattibhavassa c' etaæ catubbidham pi upÃdÃnaæ upanissayapaccayavasena ekadhà va paccayo hoti. KÃmabhave attanà sampayuttà kusalà kammabhavassa sahajÃta-a¤¤ama¤¤a-nissaya-sampayutta-atthiavigata-hetupaccayappabhedehi sahajÃtÃdÅhi paccayo hoti; vippayuttassa pana upanissayapaccayen' evà ti.
     Ayaæ upÃdÃnapaccayà bhavo ti padasmiæ vitthÃrakathÃ.
     Bhavapaccayà jÃtÅ ti adisu jÃti-ÃdÅnaæ vinicchayo Saccaniddese vuttanayen' eva veditabbo. Bhavo ti pan' ettha kammabhavo va adhippeto, so hi jÃtiyà paccayo, na uppattibhavo.
So pana kammapaccaya-upanissayapaccayavasena dvedhà paccayo hotŠti.
   Tattha siyÃ:- kathaæ pan' etaæ jÃnitabbaæ: bhavo jÃtiyÃ
paccayo ti ce?
     BÃhirapaccayasamatte pi hÅna-païÅtatÃdivisesadassanato.
BÃhirÃnaæ hi janakajananÅsukkasonitÃhÃrÃdÅnaæ paccayÃnaæ samatte pi sattÃnam yamakÃnam pi sataæ hÅna-païÅtatÃdiviseso dissati; so ca na ahetuko, sabbadà ca sabbesa¤ ca abhÃvato.


#<[page 576]>#
%<576                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Na kammabhavato a¤¤ahetuko tad-abhinibbattakasattÃnaæ ajjhattasantÃne a¤¤assa kÃraïassa abhÃvato ti kammabhavahetuko va. Kammaæ hi sattÃnaæ hÅnapaïÅtatÃdivisesassa hetu, ten' Ãha BhagavÃ:- kammaæ satte vibhajati, yad-idaæ hÅna-païÅtatÃyà ti; tasmà jÃnitabbam etaæ: bhavojÃtiyà paccayo ti. Yasmà ca asati jÃtiyÃ, jarÃmaraïaæ nÃma sokÃdayo và dhammà na honti, jÃtiyà pana sati, jarÃmaraïa¤ c' eva jarÃmaraïasankhÃtadukkhadhammaphuÂÂhassa ca bÃlajanassa jarÃmaraïÃbhisambandhà và tena tena dukkhadhammena phuÂÂhassa anabhisambandhà vÃ, sokÃdayo ca dhammà honti, tasmà ayam pi jÃti jarÃmaraïassa ceva sokÃdÅna¤ ca paccayo hotÅ ti veditabbÃ. Sà pana upanissayakoÂiyà ekadhà va paccayo hotÅ ti.
             Ayaæ bhavapaccayà jÃtÅ ti Ãdisu vitthÃrakathÃ.
                        [SokÃdÅhi avijjà siddhÃ]
     Yasmà pan' ettha sokÃdayo avasÃne vuttÃ, tasmà yà sÃ:
avijjÃpaccayà sankhÃrà ti evam etassa bhavacakkassa Ãdimhi vuttÃ:-
          Sà sokÃdÅhi avijjà siddhÃ, bhavacakkam aviditÃdÅni idaæ,
          kÃrakavedakarahitaæ, dvÃdasavidhasu¤¤atà su¤¤aæ.
SÃtataæ samitaæ pavattatÅ ti veditabbaæ.
     Kathaæ pan' ettha sokÃdÅhi avijjà siddhÃ? Katham idaæ bhavacakkaæ aviditÃdi? Kathaæ kÃrakavedakarahitaæ?
Kathaæ dvÃdasavidhasu¤¤atÃsu¤¤an ti ce?
     Ettha hi sokadomanassupÃyÃsà avijjÃya aviyogino, paridevo ca nÃma mÆÊhassà ti tesu tÃva siddhesu siddhà hoti avijjÃ.
Api ca Ãsavasamudayà avijjÃsamudayo ti vuttaæ; Ãsavasamudayà c' ete sokÃdayo honti. Kathaæ? VatthukÃmaviyoge tÃva soko kÃmÃsavasamudayo hoti. Yath' Ãha:-
               Tassa ce kÃmayÃnassa, chandajÃtassa jantuno,
               te kÃmà parihÃyanti sallaviddho va ruppatÅ ti.
     Yathà c' Ãha:- kÃmato jÃyati soko ti. Sabbe pi c' ete diÂÂhÃsavasamudayà honti. Yath' Ãha:- tassa: ahaæ rÆpaæ mama rÆpan ti pariyuÂÂhaÂÂhÃyino rÆpavipariïÃm'-a¤¤athÃbhÃvà uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassupÃyÃsà ti.


#<[page 577]>#
%<                          Bhavacakkaæ aviditÃdi                      577>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
Yathà ca diÂÂhÃsavasamudayÃ, evaæ bhavÃsavasamudayà pi. Yath' Ãha:- ye pi te devà dÅghÃyukà vaïïavanto sukhabahulà uccesu vimÃnesu ciraæ dÅgham addhÃnaæ tiÂÂhanti, te pi TathÃgatassa dhammadesanaæ sutvà bhayaæ santÃsaæ saævegam ÃpajjantÅ ti, pa¤ca pubbanimittÃni disvà maraïabhayena santajjitÃnaæ devÃnaæ viya. Yathà ca bhavÃsavasamudayÃ, evaæ avijjÃsavasamudayà pi. Yath' Ãha:- sa kho so, bhikkhave, bÃlo diÂÂh' eva dhamme tividhaæ dukkhaæ domanassaæ paÂisaævedetÅ ti. Iti yasmà Ãsavasamudayà ete dhammà honti, tasmà ete sijjhamÃnà avijjÃya hetubhÆte Ãsave sÃdhenti; Ãsavesu ca siddhesu paccayabhÃve bhÃvato avijjà pi siddhà va hotÅ ti. Evaæ tÃv' ettha sokÃdÅhi avijjà siddhà hotÅ ti veditabbÃ.
                        [Bhavacakkaæ aviditÃdi]
     Yasmà pana evaæ paccayabhÃve bhÃvato avijjÃya siddhÃya puna avijjÃpaccayà sankhÃrÃ, sankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïan ti evaæ hetuphalaparamparÃya pariyosÃnaæ n' atthi. Tasmà taæ hetuphalasambandhavasena pavattaæ dvÃdasangaæ bhavacakkaæ aviditÃdÅ ti siddhaæ hoti. Evaæ sati avijjÃpaccayà sankhÃrà ti idaæ Ãdimattakathanaæ virujjhatÅ ti ce?
     Na-yidaæ Ãdimattakathanaæ; paÂÂhÃnadhammakathanaæ pan' etaæ. Tiïïam hi vaÂÂÃnaæ avijjà paÂÂhÃnÃ: avijjÃggahaïena hi avasesakilesavaÂÂa¤ ca kammÃdÅni ca bÃlaæ paÊibodhenti. Sappasiraggahaïena sesasappasarÅraæ viya bÃhaæ. AvijjÃsamucchede pana kate, tehi vimokkho hoti, sappasiracchede kate paÊibodhitabÃhà vimokkho viya. Yath' Ãha:- avijjÃya tveva asesavirÃganirodhà sankhÃranirodho ti Ãdi. Iti yaæ gaïhato bandho muccato ca mokkho hoti, tassa paÂÂhÃnadhammassa kathanam idaæ, na Ãdimattakathanan ti. Evam idaæ bhavacakkaæ aviditÃdÅ ti veditabbaæ.


#<[page 578]>#
%<578                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
                        [KÃraka-vedaka-rahitaæ]
     Tayidaæ yasmà avijjÃdÅhi kÃraïehi sankhÃrÃdÅnaæ pavatti, tasmà tato a¤¤ena Brahmà MahÃbrahmà seÂÂho sajità ti evaæ parikappitena BrahmÃdinà và saæsÃrassa kÃrakena. So kho pana: me ayaæ attà vado vedeyyo ti evaæ parikappitena attanà và sukhadukkhÃnaæ vedakena rahitaæ, iti kÃrakavedakarahitan ti veditabbaæ.
                         [DvÃdasavidhasu¤¤atÃ]
     Yasmà pan' ettha avijjà udayabbayadhammakattà dhuvabhÃvena, sankiliÂÂhattà sankilesikattà ca subhabhÃvena, udayabbayapÅÊitattà sukhabhÃvena, paccayÃyattavuttittà vasavattanabhÆtena attabhÃvena ca su¤¤Ã; tathà sankhÃrÃdÅni pi angÃni. Yasmà và avijjà na attÃ, na attano, na attani, na attavatÅ, tathà sankhÃrÃdÅni pi angÃni, tasmà dvÃdasavidhasu¤¤atà su¤¤am etaæ bhavacakkan ti veditabbaæ.
                       [Bhavacakkassa tayo kÃlÃ]
     Eva¤ ca viditvà puna:-
          Tass' Ãvijjà taïhà mÆlam atÅtÃdayo tayo kÃlÃ,
          dve aÂÂha dve eva ca sarÆpato tesu angÃni.
     Tassa kho pan' etassa bhavacakkassa avijjà taïhà cà ti dve dhammà mÆlan ti veditabbÃ. Tad-etaæ pubbantÃharaïato avijjà mÆlaæ vedanÃvasÃnaæ, aparantasantÃnato tanhà mÆlaæ jarÃmaraïavasÃnan ti duvidhaæ hoti. Tattha purimaæ diÂÂhicaritavasena vuttaæ, pacchimaæ taïhÃcaritavasena. DiÂÂhicaritÃnaæ hi avijjÃ, taïhÃcaritÃna¤ ca taïhà saæsÃranÃyikÃ. UcchedadiÂÂhisamugghÃtÃya và paÂhamaæ phaluppattiyà hetÆnaæ anupacchedappakÃsanato; sassatadiÂÂhisamugghÃtÃya dutiyaæ uppannÃnaæ jarÃmaraïappakÃsanato; gabbhaseyyakavasena và purimaæ anupubbapavattidÅpanato; opapÃtikavasena pacchimaæ sakuppattidÅpanato. AtÅtapaccuppannÃnÃgatà c' assa tayo kÃlÃ; tesu PaÊiyaæ sarÆpato Ãgatavasena avijjà sankhÃrà cà ti dve angÃni atÅtakÃlÃni. Vi¤¤ÃïÃdÅni bhavÃvasÃnÃni aÂÂha paccuppannakÃlÃni. JÃti c' eva jarÃmaraïa¤ ca dve anÃgatakÃlÃnÅ ti veditabbÃni.


#<[page 579]>#
%<           Hetuphala-hetupubbaka-tisandhi                   579>%
     Puna:-
          Hetuphala-hetupubbaka-tisandhi catubhedasangaha¤ c' etaæ,
          vÅsati ÃkÃrÃraæ tivaÂÂam anavaÂÂhitaæ bhamati
iti pi veditabbaæ. Tattha sankhÃrÃna¤ ca paÂisandhivi¤¤Ãïassa ca antarà eko hetuphalasandhi nÃma vedanÃya ca taïhÃya ca antarà eko phalahetusandhi nÃma, bhavassa ca jÃtiyà ca antarà eko hetuphalasandhÅ ti evam idaæ hetuphala-hetupubbaka-tisandhÅ ti veditabbaæ.
                           Catubhedasangahaæ
     SandhÅnaæ ÃdipariyosÃnavavatthità pan' assa cattÃro sangahà honti, seyyathÅdaæ: avijjà sankhÃrà eko sangaho; vi¤¤Ãïa-nÃmarÆpa-saÊÃyatana-phassa-vedanà dutiyo; taïhÆpÃdÃna-bhavà tatiyo; jÃti-jarÃmaraïaæ catuttho ti, evam idaæ catubhedasangahan ti veditabbaæ.
                            VÅsati ÃkÃrÃraæ
          AtÅte hetavo pa¤ca idÃni phalapa¤cakaæ
          idÃni hetavo pa¤ca Ãyatiæ phalapa¤cakan ti.
     Etehi pana vÅsatiyà ÃkÃrasankhÃtehi arehi vÅsati ÃkÃrÃran ti veditabbaæ.
     Tattha atÅte hetavo pa¤cà ti avijjà sankhÃrà cà ti ime tÃva dve vuttà eva. Yasmà pana avidvà paritassati paritassito upÃdiyati, tass' upÃdÃnapaccayà bhavo, tasmà taïhÆpÃdÃnabhavà pi gahità honti. Ten' Ãha:- purimakammabhavasmiæ moho avijjÃ, ÃyÆhanà sankhÃrÃ, nikanti taïhÃ, upagamanaæ upÃdÃnaæ, cetanà bhavo ti ime pa¤cadhammà purimakammabhavasmiæ idha paÂisandhiyà paccayà ti.
     Tattha purimakammabhavasmin ti purime kammabhave, atÅtajÃtiyaæ kammabhave karÅyamÃne ti attho. Moho avijjà ti yo tadà dukkhÃdisu moho, yena mÆÊho kammaæ karoti, sà avijjÃ. ùyÆhanà sankhÃrà ti taæ kammaæ karoto, yà purimacetanÃyo: yathà dÃnaæ dassÃmÅ ti cittaæ uppÃdetvà mÃsam pi saævaccharam pi dÃnopakaraïÃni sajjentassa uppannà purimacetanÃyo. PaÂiggahakÃnaæ pana hatthe dakkhiïaæ patiÂÂhÃpayato cetanà bhÃvo ti vuccati.


#<[page 580]>#
%<580                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
EkÃvajjanesu và chasu javanesu cetanà ÃyÆhanà sankhÃrà nÃma, sattamo bhavo; yà kÃci và pana cetanà bhavo, sampayuttà ÃyÆhanà sankhÃrà nÃma. Nikanti taïhà ti yà kammaæ karontassa phale uppattibhave nikÃmanà patthanÃ, sà taïhà nÃma. Upagamanaæ upÃdÃnan ti yaæ kammabhavassa paccayabhÆtaæ: idaæ katvà asukasmiæ nÃma ÂhÃne kÃme sevissÃmi ucchijjissÃmÅ ti Ãdinà nayena pavattaæ upagamanaæ gahaïaæ parÃmasanaæ, idaæ upÃdÃnaæ nÃma, cetanà bhavo ti ÃyÆhanÃvasÃne vuttà cetanà bhavo ti evam attho veditabbo.
     IdÃni phalapa¤cakan ti vi¤¤ÃïÃdi vedanÃvasÃnaæ PÃÊiyaæ Ãgatam eva. Yath' Ãha:- idha paÂisandhi vi¤¤Ãïaæ, okkanti nÃmarÆpaæ, pasÃdo Ãyatanaæ, phuÂÂho phasso, vedayitaæ vedanà iti ime pa¤ca dhammà idhÆppattibhavasmiæ purekatassa kammassa paccayà ti. Tattha paÂisandhivi¤¤Ãïan ti yaæ bhavantarapaÂisandhÃnavasena uppannattà paÂisandhÅ ti vuccati, taæ vi¤¤Ãïam: okkanti nÃmarÆpan ti yà gabbhe rÆpÃrÆpadhammÃnaæ okkanti Ãgantvà pavisanaæ viya, idaæ nÃmarÆpaæ. PasÃdo Ãyatanan ti idaæ cakkhÃdi pa¤cÃyatanavasena vuttaæ. PhuÂÂho phasso ti yo Ãrammanaæ phuÂÂho phusanto uppanno, ayaæ phasso. Vedayitaæ vedanà ti yaæ paÂisandhivi¤¤Ãïena và saÊÃyatanapaccayena và phassena saha uppannaæ vipÃkavedayitaæ, sà vedanà ti evam attho veditabbo.
     IdÃni hetavo pa¤cà ti taïhÃdayo PÃÊiyaæ Ãgatà taïhÆpÃdÃnabhavÃ. Bhave pana gahite tassa pubbabhÃgà taæsampayuttà và sankhÃrà gahità va honti. TaïhÆpÃdÃnaggahaïena ca taæ sampayutta. YÃya và æÆÊho kammaæ karoti, sà avijjà gahità va hotÅ ti evaæ pa¤ca. Ten' Ãha:- idha paripakkattà ÃyatanÃnaæ moho avijjÃ, ÃyÆhanà sankhÃrÃ, nikanti tanhÃ, upagamanaæ upÃdÃnaæ, cetanà bhavo iti ime pa¤ca dhammà idha kammabhavasmiæ Ãyatiæ paÂisandhiyà paccayà ti. Tattha idha paripakkattà ÃyatanÃnan ti paripakkÃyatanassa kammakaraïakÃle sammoho dassito. Sesaæ uttÃnattham eva.


#<[page 581]>#
%<                     Tivattam anavaÂÂhitaæ bhamati                    581>%
     Ayatiæ phalapa¤cakan ti vi¤¤ÃïÃdÅni pa¤ca, tÃni jÃtiggahaïena vuttÃni. JarÃmaraïaæ pana tesaæ yeva jarÃmaraïaæ; ten' Ãha:- Ãyatiæ paÂisandhi vi¤¤Ãïaæ, okkanti nÃmarÆpaæ, pasÃdo Ãyatanaæ, phuÂÂho phasso, vedayitaæ vedanà ti ime pa¤ca dhammà Ãyatiæ uppattibhavasmiæ idha katassa kammassa paccayà ti. Evam idaæ vÅsati ÃkÃrÃram hoti.
                    [TivaÂÂam anavaÂÂhitaæ bhamati]
     TivaÂÂam anavaÂÂhitaæ bhamatÅ ti ettha pana sankhÃrabhavà kammavaÂÂaæ, avijjà taïhÆpÃdÃnÃni kilesavaÂÂaæ, vi¤¤ÃïanÃmarÆpa-saÊÃyatana-phassa-vedanÃ-vipÃkavaÂÂan ti imehi tÅhi vaÂÂehi tivaÂÂam idaæ bhavacakkaæ, yÃva kilesavaÂÂaæ na upacchijjati, tÃva anupacchinnapaccayattà anavaÂÂhitaæ, punappunaæ parivattanato bhamati yevà ti veditabbaæ.
                        [Saccappabhavato . . . ]
     Tayidam evaæ bhamamÃnaæ:-
          Saccappabhavato kiccà vÃraïà upamÃhi ca,
          gambhÅranayabhedà ca vi¤¤Ãtabbaæ yathÃrahaæ.
     Tattha yasmà kusalÃkusalaæ kammaæ avisesena samudayasaccan ti Saccavibhange vuttaæ, tasmà avijjÃpaccayà sankhÃrà ti avijjÃya sankhÃrà dutiyasaccappabhavaæ dutiyasaccaæ, sankhÃrehi vi¤¤Ãïaæ dutiyasaccappabhavaæ paÂhamasaccaæ. Vi¤¤ÃïÃdÅhi nÃmarÆpÃdÅni vipÃkavedanà pariyosÃnÃni paÂhamasaccappabhavaæ paÂhamasaccaæ; vedanÃya taïhà paÂhamasaccappabhavaæ dutiyasaccaæ. TaïhÃya upÃdÃnaæ dutiyasaccappabhavaæ dutiyasaccaæ.
UpÃdÃnato bhavo dutiyasaccappabhavaæ paÂhamadutiyasaccadvayaæ. Bhavato jÃti dutiyasaccappabhavaæ paÂhamasaccaæ. JÃtiyà jarÃmaraïam paÂhamasaccappabhavaæ paÂhamasaccan ti evaæ tÃv' idaæ saccappabhavato vi¤¤Ãtabbaæ yathÃrahaæ.
                            [Kiccato . . . ]
     Yasmà pan' ettha avijjà vatthusu ca satte sammoheti, paccayo ca hoti sankhÃrÃnaæ pÃtubhÃvÃya, tathà sankhÃrà sankhata¤ ca abhisankharonti,


#<[page 582]>#
%<582                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  paccayà ca honti vi¤¤Ãïassa; vi¤¤Ãïam pi vatthu¤ ca paÂijÃnÃti, paccayo ca hoti nÃmarÆpassa; nÃmarÆpam pi a¤¤ama¤¤a¤ ca upatthambheti, paccayo ca hoti saÊÃyatanassa; saÊÃyatanam pi savisaye ca pavattati, paccayo ca hoti phassassa; phasso pi Ãrammaïa¤ ca phusati, paccayo ca hoti vedanÃya; vedanà pi Ãrammaïarasa¤ ca anubhavati, paccayo ca hoti taïhÃya; taïhà pi rajjanÅye ca dhamme rajjati, paccayo ca hoti upÃdÃnassa; upÃdÃnam pi upÃdÃniye ca dhamme upÃdiyati, paccayo ca hoti bhavassa; bhavo pi nÃnÃgatÅsu ca vikkhipati, paccayo ca hoti jÃtiyÃ; jÃti pi khandhe ca janeti, tesaæ abhinibbattibhÃvena pavattattà paccayo ca hoti jarÃmaraïassa. JarÃmaraïam pi khandhÃnaæ pÃkabhedabhÃva¤ ca adhitiÂÂhati, paccayo ca hoti bhavantarapÃtubhÃvÃya sokÃdÅnaæ adhiÂÂhÃnattÃ. Tasmà sabbapadesu dvedhà pavatti kiccato pi idaæ vi¤¤Ãtabbaæ yathÃrahaæ.
                            [VÃraïà . . . ]
     Yasmà c' ettha AvijjÃpaccayà sankhÃrà ti idaæ kÃrakadassananivÃraïaæ, SankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïan ti: attasankan ti dassananivÃraïaæ, Vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpan ti attà ti parikappitavatthubhedadassanato ghanasa¤¤ÃnivÃraïam, NÃmarÆpapaccayà saÊÃyatanan ti Ãdi: attà passati ...pe...
vijÃnÃti phusati vedayati taïhiyati upÃdiyati bhavati jÃyati jÅyati mÅyatÅ ti evam-Ãdi-dassananivÃraïaæ, tasmà micchÃdassananivÃraïato p' etaæ bhavacakkaæ vi¤¤Ãtabbaæ yathÃrahaæ.
                          [UpamÃhi ca . . . ]
     Yasmà pan' ettha salakkhaïa-sÃma¤¤alakkhaïavasena dhammÃnaæ adassanato andho viya avijjÃ; andhassa upakkhalanaæ viya avijjÃpaccayà sankhÃrÃ; upakkhalitassa patanaæ viya sankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïaæ; patitassa gaï¬apÃtubhÃvo viya vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpaæ; gaï¬abhedapÅÊakà viya nÃmarÆpapaccayà saÊÃyatanaæ; gaï¬apÅÊakà ghaÂÂanaæ viya saÊÃyatanapaccayà phasso; ghaÂÂanadukkhaæ viya phassapaccayà vedanÃ; dukkhassa paÂikÃrÃbhilÃso viya vedanÃpaccayà taïhÃ; paÂikÃrÃbhilÃsena asappÃyagahaïam viya taïhÃpaccayà upÃdÃnam; upÃdinnaasappÃyÃlepanaæ viya upÃdÃnapaccayà bhavo;


#<[page 583]>#
%<                           GambhÅranayabhedà                          583>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  asappÃyÃlepanena gaï¬avikÃrapÃtubhÃvo viya bhavapaccayà jÃti; gaï¬avikÃrato gaï¬abhedo viya jÃtipaccayà jarÃmaraïaæ;--yasmà và pan' ettha avijjà appaÂipatti-micchÃpaÂipattibhÃvena satte abhibhavati paÂalaæ viya akkhÅni; tad-abhibhÆto ca bÃlo punabbhavikehi sankhÃrehi attÃnaæ veÂheti kosakÃrakimi viya kosappadesehi; sankhÃrapariggahitaæ vi¤¤Ãïaæ gatÅsu patiÂÂhaæ labhati pariïÃyakapariggahito viya rÃjakumÃro rajje; uppattinimitte parikappanato vi¤¤Ãïaæ paÂisandhiyaæ anekappakÃraæ nÃmarÆpaæ abhinibbatteti, mÃyÃkÃro viya mÃyaæ; namarÆpe patiÂÂhitaæ saÊÃyatanaæ vuddhiæ virÆÊhiæ vepullaæ pÃpuïÃti; subhÆmiyaæ patiÂÂhito, vanappagumbo viya; ÃyatanaghaÂÂanato phasso jÃyati, araïisahitÃbhimatthanato aggi viya; phassena phuÂÂhassa vedanà pÃtubhavati, agginà phuÂÂhassa dÃho viya; vedayamÃnassa taïhà pava¬¬hati, loïodakaæ pivato pipÃsà viya; tasito bhavesu abhilÃsaæ karoti pi, pÃsito viya pÃnÅye; tad-ass' upÃdÃnaæ upÃdÃnena bhavaæ upÃdiyati, Ãmisalobhena maccho baÊisaæ viya; bhave sati jÃti hoti, bÅje sati ankuro viya; jÃtassa avassaæ jarÃmaraïaæ, uppannassa rukkhassa patanaæ viya;--tasmà evaæ upamÃhi p' etaæ bhavacakkaæ vi¤¤Ãtabbaæ yathÃrahaæ.
                     [GambhÅranayabhedà ca . . . ]
     Yasmà ca Bhagavatà atthato pi dhammato pi desanato pi paÂivedhato pi gambhÅrabhÃvaæ sandhÃya: gambhÅro c' Ãyaæ, ùnanda, paÂiccasamuppÃdo, gambhÅrÃvabhÃso cà ti vuttaæ, tasmà gambhÅrabhedato h' etaæ bhavacakkaæ vi¤¤Ãtabbaæ yathÃrahaæ.
     Tattha yasmà na jÃtito jarÃmaraïaæ na hoti, na ca jÃtiæ vinà a¤¤ato hoti, ittha¤ ca jÃtito samudÃgacchatÅ ti evaæ jÃtipaccayasamudÃgatatthassa duravabodhanÅyato jarÃmaraïassa jÃtippaccayasambhÆtasamudÃgataÂÂho gambhÅro; tathà jÃtiyà bhavapaccayà ...pe... sankhÃrÃnaæ avijjÃpaccaya sambhÆtasamudÃgatattho gambhÅro; tasmà idaæ bhavacakkaæ atthagambhÅran ti. Ayaæ tÃv' ettha atthagambhÅratÃ.


#<[page 584]>#
%<584                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Hetuphalaæ hi attho ti vuccati. Yath' Ãha:- hetuphale ¤Ãïaæ atthapaÂisambhidà ti. Yasmà pana yen' ÃkÃrena yad-avatthà ca avijjà tesam tesaæ sankhÃrÃnaæ paccayo hoti, tassa duravabodhanÅyato avijjÃya sankhÃrÃnaæ paccayaÂÂho gambhÅro. Tathà sankhÃrÃnaæ ...pe...
jÃtiyà jarÃmaraïassa paccayaÂÂho gambhÅro. Tasmà idaæ bhavacakkaæ dhammagambhÅran ti ayam ettha dhammagambhÅratÃ. Hetuno hi dhammo ti nÃmaæ, yath' Ãha:-
hetumhi ¤Ãïaæ dhammapaÂisambhidà ti. Yasmà c' assa tena tena kÃraïena, tathà tathà pavattetabbattà desanà pi gambhÅrÃ, na tattha sabba¤¤uta¤Ãïato a¤¤aæ ¤Ãïaæ patiÂÂhaæ labhati, tathà h' etaæ katthaci Sutte anulomato, katthaci paÂilomato, katthaci anuloma-paÂilomato, katthaci vemajjhato paÂÂhÃya anulomato va paÂilomato vÃ, katthaci tisandhi catusankhepaæ, katthaci dvisandhi tisankhepaæ, katthaci ekasandhi dvisankhepaæ desitaæ; tasmà idaæ bhavacakkaæ desanÃgambhÅran ti ayaæ desanÃgambhÅratÃ.
     Yasmà c' ettha yo so avijjÃdÅnam sabhÃvo yena paÂividdhena avijjÃdayo, sammà salakkhaïato paÂividdhà honti, so duppariyogÃhattà gambhÅro, tasmà idaæ bhavacakkaæ paÂivedhagambhÅraæ. Tathà h' ettha yasmà avijjÃya a¤¤ÃïÃdassana-saccÃsampaÂivedhaÂÂho gambhÅro, sankhÃrÃnaæ abhisankharaïÃyÆhanasarÃgavirÃgaÂÂho, vi¤¤Ãïassa su¤¤ata-avyÃpÃrasankanti-paÂisandhipÃtubhÃvaÂÂho, nÃmarÆpassa ekuppÃdavinibbhogÃvinibbhoganamana-ruppanaÂÂho, saÊÃyatanassa adhipati-lokadvÃra-khettavisayÅbhÃvaÂÂho, phassassa phusana-sanghaÂÂana-sangati-sannipÃtaÂÂho, vedanÃya ÃrammaïarasÃnubhavana-sukhadukkhamajjhattabhÃva-nijjÅvavedayitaÂÂho, taïhÃya abhinandi-ajjhosÃna-saritÃ-latÃ-nadÅ-taïhà samuddaduppÆraÂÂho, upÃdÃnassa ÃdÃnaggahaïÃbhinivesa-parÃmÃsa-duratikkamaÂÂho, bhavassa ÃyÆhanÃbhisankharaïa-yoni-gati-Âhiti-nivÃsesu-khipanaÂÂho, jÃtiyà jÃti-sa¤jÃti-okkanti-nibbatti-pÃtubhÃvaÂÂho, jarÃmaraïassa khayavayabhedavipariïÃmaÂÂho gambhÅro ti ayam ettha paÂivedhagambhÅratÃ.
     Yasmà pan' ettha ekattanayo nÃnattanayo avyÃpÃranayo evaæ-dhammatÃnayo ti cattÃro atthanayà honti,


#<[page 585]>#
%<                         Vi¤¤Ãtabbaæ yathÃrahaæ                       585>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tasmà nayabhedato p' etaæ bhavacakkaæ vi¤¤Ãtabbaæ yathÃraham.
     Tattha: avijjÃpaccayà sankhÃrÃ, sankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïan ti evaæ bÅjassa ankurÃdi-bhÃvena rukkhabhÃvappatti viya, santÃnÃnupacchedo ekattanayo nÃma. Yaæ sammà passanto hetuphalasambandhena santÃnassa anupacchedÃvabodhato ucchedadiÂÂhiæ pajahati; micchÃpassanto hetuphalasambandhena pavattamÃnassa santÃnÃnupacchedassa ekattaggahaïato sassatadiÂÂhiæ upÃdiyati; avijjÃdÅnaæ pana yathÃsakaæ lakkhaïavavatthÃnaæ nÃnattanayo nÃma. Yaæ sammà passanto navanavÃnam uppÃdadassanato sassatadiÂÂhiæ pajahati; micchà passanto ekasantÃnapatitassa bhinnasantÃnass' eva nÃnattaggahaïato ucchedadiÂÂhim upÃdiyati; avijjÃya: sankhÃrà mayà uppÃdetabbÃ, sankhÃrÃnaæ và vi¤¤Ãïaæ amhehÅ ti evam-ÃdivyÃpÃrÃbhÃvo avyÃpÃranayo nÃma. Yaæ sammà passanto kÃrakassa abhÃvÃvabodhato attadiÂÂhiæ pajahati; micchÃpassanto yo, asati pi vyÃpÃre, avijjÃdÅnaæ sabhÃvaniyamasiddho hetubhÃvo, tassa agahaïato akiriyadiÂÂhiæ upÃdiyati; avijjÃdÅhi pana kÃraïehi sankhÃrÃdÅnaæ yeva sambhavo, khÅrÃdÅhi dadhi-ÃdÅnaæ viya, na a¤¤esan ti ayaæ evaæ-dhammatÃnayo nÃma.
                        [Vi¤¤Ãtabbaæ yathÃrahaæ]
     Yaæ sammà passanto paccayÃnurÆpato phaÊÃvabodhà ahetukadiÂÂhiæ akiriyadiÂÂhi¤ ca pajahati; micchà passanto paccayÃnurÆpaæ phalappavattiæ agahetvà yato kutoci yassa kassaci asambhavagahaïato ahetukadiÂÂhi¤ c' eva niyatavÃda¤ ca upÃdiyatÅ ti evam idaæ bhavacakkaæ:-
          Saccappabhavato kiccà vÃraïà upamÃhi ca,
          gambhÅranayabhedà ca vi¤¤Ãtabbaæ yathÃrahaæ.
          Idaæ hi atigambhÅrato agÃdhaæ nÃnÃyagahaïato durabhiyÃnaæ
          ¤ÃïÃsinà samÃdhipavarasilÃyaæ sunisitena
          bhavacakkaæ apadÃletvà asanivicakkam iva niccanimmathanaæ
          saæsÃrabhayaæ atÅto na koci supinantareyyatthi.


#<[page 586]>#
%<586                     XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>%
     Vuttam pi h' etaæ BhagavatÃ: gambhÅro c' Ãyaæ, ùnanda, paÂiccasamuppÃdo gambhÅrÃvabhÃso ca; etassa c' ùnanda, dhammassa a¤¤Ãïà ananubodhà evam ayaæ pajà tantÃkulakajÃtà guÊÃguïthikajÃtà mu¤japabbajabhÆtà apÃyaæ duggatiæ vinipÃtaæ saæsÃraæ nÃtivattatÅ ti, tasmà attano và paresaæ và hitÃya ca sukhÃya ca paÂipanno avasesakiccÃni pahÃya.
          GambhÅre paccayÃkÃrappabhede idha paï¬ito,
          yathà gÃdhaæ labheth' evam anuyu¤je sadà sato ti.
Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge pa¤¤ÃbhÃvanÃdhikÃre Pa¤¤ÃbhÆminiddeso nÃma sattarasamo paricchedo.


#<[page 587]>#
%<                                XVIII                                    587>%
                         AèèHùRASAMO PARICCHEDO
                         DIèèHIVISUDDHINIDDESO
     IdÃni yà imesu BHôMI-bhÆtesu dhammesu uggahaparipucchÃvasena ¤Ãïaparicayaæ katvÃ. SýLAVISUDDHI c' eva CITTAVISUDDHI cà ti dve  MôLA-bhÆtà visuddhiyo sampÃdetabbà ti vuttÃ, tattha sÅlavisuddhi nÃma suparisuddhaæ pÃtimokkhasaævarÃdi catubbidhaæ sÅlaæ, ta¤ ca SÅlaniddese vitthÃritam eva, cittavisuddhi nÃma sa upacÃrà aÂÂha samÃpattiyo, tà pi cittasÅlena vutta-SamÃdhiniddese sabbÃkÃrena vitthÃrità eva. Tasmà tà tattha vitthÃritanayen' eva veditabbÃ. Yaæ pana vuttaæ: diÂÂhivisuddhi, kankhÃvitaraïavisuddhi maggÃmagga¤ÃïadassanÃvisuddhi, paÂipadäÃïadassanavisuddhi, ¤ÃïadassanavisuddhÅ ti imà pa¤cavisuddhiyo sarÅran ti, tattha nÃmarÆpÃnaæ yÃthÃvadassanaæ diÂÂhivisuddhi nÃma.
     Taæ sampÃdetukÃmena samathayÃnikena tÃva, Âhapetvà nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ, avasesarÆpà rÆpÃvacarajjhÃnÃnaæ a¤¤atarato vuÂÂhÃya vitakkÃdÅni jhÃnangÃni taæ-sampayuttà ca dhammà lakkhaïarasÃdivasena pariggahetabbÃ. Pariggahetvà sabbam p' etaæ ÃrammaïÃbhimukhanamanato namanaÂÂhena nÃman ti vavatthapetabbaæ.
Tato yathà nÃma puriso anto gehe sappaæ disvà taæ anubandhamÃno tassa Ãsayaæ passati, evam eva ayam pi yogÃvacaro taæ nÃmaæ upaparikkhanto: idaæ nÃmaæ, kiæ nissÃya pavattatÅ ti? pariyesamÃno tassa nissayaæ hadayarÆpaæ passati.


#<[page 588]>#
%<588                   XVIII. DiÂÂhivisuddhiniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tato hadayarÆpassa nissayabhÆtÃni bhÆtanissitÃni ca sesupÃdÃyarÆpÃnÅ ti rÆpaæ parigaïhÃti.
So sabbam p' etaæ ruppanato rÆpan ti vavatthapeti. Tato namanalakkhaïaæ nÃmaæ, ruppanalakkhaïaæ rÆpan ti sankhepato nÃmarÆpaæ vavatthapeti.
     SuddhavipassanÃyÃniko pana ayam eva và samathayÃniko CatudhÃtuvavatthÃne vuttÃnaæ tesaæ tesaæ dhÃtuparigahamukhÃnaæ a¤¤ataramukhavasena sankhepato và vitthÃrato và catasso dhÃtuyo parigaïhÃti. Ath' assa yÃthÃvasarasalakkhaïato ÃvibhÆtÃsu dhÃtusu kammasamuÂÂhÃnamhi tÃva: kese catasso dhÃtuyo, vaïïo, gandho, raso, ojÃ, jÅvitaæ, kayappasÃdo ti evaæ kÃyadasakavasena dasa rÆpÃni. Tatth' eva bhÃvassa atthitÃya bhÃvadasakavasena dasa. Tatth' eva ÃhÃrasamuÂÂhÃnaæ ojaÂÂhamakaæ, utusamuÂÂhÃnaæ cittasamuÂÂhÃnan ti aparÃni pi catuvÅsatÅ ti evaæ catusamuÂÂhÃnesu catuvÅsati koÂÂhÃsesu catucattÃÊÅsa catucattÃÊÅsa rÆpÃni. Sedo, assu, kheÊo, singhÃïikà ti imesu pana catusu utucittasamuÂÂhÃnesu dvinnaæ ojaÂÂhamakÃnaæ vasena soÊasa soÊasa rÆpÃni. Udariyaæ, karÅsaæ, pubbo, muttan ti imesu catusu utusamuÂÂhÃnesu utusamuÂÂhÃnass' eva ojaÂÂhamakavasena aÂÂha aÂÂha rÆpÃni pÃkaÂÃni hontÅ ti. Esa tÃva dvattiæs' ÃkÃre nayo.
     Ye pana imasæiæ dvattiæs' ÃkÃre ÃvibhÆte apare dasa ÃkÃrà Ãvibhavanti. Tattha asitÃdiparipÃcake tÃva kammaje tejokoÂÂhÃsamhi ojaÂÂhamaka¤ c' eva jÅvita¤ cà ti nava rÆpÃni; tathà cittaje assÃsappassÃsakoÂÂhÃse pi ojaÂÂhamaka¤ c' eva saddo cà ti nava. Sesesu catusamuÂÂhÃnesu aÂÂhasu jÅvitanavaka¤ c' eva tÅïi ca ojaÂÂhamakÃnÅ ti tettiæsa tettiæsa rÆpÃni pÃkaÂÃni honti. Tass' evaæ vitthÃrato dvÃcattÃÊÅs' ÃkÃravasena imesu bhÆtÆpÃdÃya rÆpesu pÃkaÂesu jÃtesu vatthudvÃravasena pa¤ca cakkhudasakÃdayo hadayavatthudasaka¤ cà ti aparÃni pi saÂÂhi rÆpÃni pÃkaÂÃni honti.
     So sabbÃni pi tÃni ruppanalakkhaïena ekato katvÃ:
etaæ rÆpan ti passati. Tass' evaæ pariggahitarÆpassa dvÃravasena arÆpadhammà pÃkaÂà honti. SeyyathÅdaæ: dve pa¤ca-vi¤¤ÃïÃni, tisso manodhÃtuyo, aÂÂhasaÂÂhi manovi¤¤ÃïadhÃtuyo ti ekÃsÅti lokiyacittÃni.


#<[page 589]>#
%<                       NÃmarÆpaæ yathÃvadassanaæ                      589>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Avisesena ca tehi cittehi sahajÃto phasso, vedanÃ, sa¤¤Ã, cetanÃ, jÅvitaæ cittaÂÂhiti manasikÃro ti ime satta [satta] cetasikà ti.
LokuttaracittÃni pana neva suddhavipassakassa na samathayÃnikassa pariggahaæ gacchanti anidhigatattà ti. So sabbe pi te arÆpadhamme namanalakkhaïena ekato katvÃ: etaæ nÃman ti passati. Evam eko catudhÃtuvavatthÃnamukhena vitthÃrato nÃmarÆpaæ vavatthapeti.
     Aparo aÂÂhÃrasadhÃtuvasena. Kathaæ? Idha bhikkhu:
atthi imasmiæ attabhÃve cakkhudhÃtu ...pe... manovi¤¤ÃïadhÃtÆ ti dhÃtuyo ÃvajjitvÃ: yaæ loko setakaïhamaï¬alavicittaæ Ãyatavitthataæ akkhikÆpake nahÃrusuttakena Ãbaddhaæ maæsapiï¬aæ cakkhÆ ti sa¤jÃnÃti. Taæ agahetvà Khandhaniddese upÃdÃrÆpesu vuttappakÃracakkhuppasÃdaæ: cakkhudhÃtÆ ti vavatthapeti. YÃni pan' assa nissayabhÆtà catasso dhÃtuyo parivÃrakÃni cattÃri vaïïa-gandha-rasa-ojÃ-rÆpÃni anupÃlakaæ jÅvitindriyan ti nava sahajÃtarÆpÃni, tatth' eva ÂhitÃni kÃyadasaka-bhÃvadasakavasena vÅsati kammajarÆpÃni, ÃhÃrasamuÂÂhÃnÃdÅnaæ tiïïaæ ojaÂÂhamakÃnaæ vasena catuvÅsati anupÃdinnarÆpÃnÅ ti evaæ sesÃni tepaïïÃsa rÆpÃni honti: na tÃni ca cakkhudhÃtÆ ti vavatthapeti. Esa nayo sotadhÃtu Ãdisu pi.
KÃyadhÃtuyaæ pana avasesÃni tecattÃÊÅsa rÆpÃni honti.
     Keci pana utu-cittasamuÂÂhÃnÃni saddena saha nava nava katvà pa¤ca cattÃÊÅsà ti vadanti. Iti ime pa¤ca pasÃdà tesa¤ ca visayà rÆpa-sadda-gandha-rasa-phoÂÂhabbà pa¤cà ti dasa rÆpÃni dasa dhÃtuyo honti. AvasesarÆpÃni dhammadhÃtu yeva honti.
     Cakkhuæ pana nissÃya rÆpaæ Ãrabbha pavattaæ cittaæ cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu nÃmà ti evaæ dve pa¤ca-vi¤¤ÃïÃni pa¤ca-ni¤¤ÃïadhÃtuyo honti. TÅïi manodhÃtucittÃni, ekà manodhÃtu, aÂÂhasaÂÂhi manovi¤¤ÃïadhÃtucittÃni manovi¤¤ÃïadhÃtÆ ti sabbÃni pi ekÃsÅti lokiyacittÃni satta vi¤¤ÃïadhÃtuyo, taæ-sampayuttà phassÃdayo dhammadhÃtÆ ti evam ettha a¬¬hekÃdasa dhÃtuyo rÆpaæ; a¬¬haÂÂhamà dhÃtuyo nÃman ti evam eko aÂÂhÃrasa dhÃtuvasena nÃmarÆpaæ vavatthapeti.


#<[page 590]>#
%<590                   XVIII. DiÂÂhivisuddhiniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
     Aparo dvÃdasÃyatanavasena. Kathaæ? CakkhudhÃtuyaæ vuttanayen' eva, Âhapetvà tepaïïÃsa rÆpÃni cakkhuppasÃdamattaæ cakkhÃyatanan ti vavatthapeti. Tattha vuttanayen' eva ca sota-, ghÃna-, jivhÃ-, kÃya-dhÃtuyo sota-ghÃnajivhÃ-kÃy'-ÃyatanÃnÅ ti. Tesaæ visayabhÆte pa¤ca dhamme, rÆpa-sadda-gandha-rasa-phoÂÂhabb'-ÃyatanÃnÅ ti, lokiyasattavi¤¤ÃïadhÃtuyo manÃyatanan ti. Taæ-sampayuttà phassÃdayo sesarÆpa¤ ca dhammÃyatanan ti evam ettha a¬¬hekÃdasa ÃyatanÃni rÆpaæ, diya¬¬ha ÃyatanÃni nÃman ti evam eko dvÃdas' Ãyatanavasena nÃmarÆpaæ vavatthapeti.
     Aparo tato sankhittataraæ khandhavasena vavatthapeti.
Kathaæ? Idha bhikkhu imasmiæ sarÅre catusamuÂÂhÃnà catasso dhÃtuyo, taæ nissito vaïïo, gandho, raso, ojÃ, cakkhuppasÃdÃdayo pa¤cappasÃdÃ, vatthurÆpaæ bhÃvo jÅvitindriyaæ, dvisamuÂÂhÃno saddo ti imÃni sattarasa rÆpÃni sammasanÆpagÃni nipphannÃni rÆpa-rÆpÃni. KÃyavi¤¤atti vacÅvi¤¤atti ÃkÃsadhÃtu, rÆpassa lahutÃ, mudutÃ, kamma¤¤atÃ, upacayo, santati, jaratÃ, aniccatà ti imÃni pana dasa rÆpÃni na sammasamÆpagÃni, ÃkÃravikÃra-antaraparicchedamattakÃni, na nipphannÃni, na rÆpa-rÆpÃni. Api ca kho rÆpÃnaæ ÃkÃravikÃra-antaraparicchedamattato rÆpan ti sankhaæ gatÃni. Iti sabbÃni p' etÃni sattavÅsati rÆpÃni rÆpakkhandho; ekÃsÅtiyà lokiyacittehi saddhiæ uppannà vedanà vedanÃkkhandho; taæ-sampayuttà sa¤¤Ã sa¤¤Ãkkhandho; sankhÃrà sankhÃrakkhandho; vi¤¤Ãïaæ vi¤¤Ãnakkhandho ti. Iti rÆpakkhandhe rÆpaæ, cattÃro arÆpino khandhà nÃman ti evam eko pa¤cakkhandhavasena nÃmarÆpaæ vavatthapeti.
   Aparo: yaæ ki¤ci rÆpaæ sabbaæ cattÃri mahÃbhÆtÃni
catunna¤ ca mahÃbhÆtÃnaæ upÃdÃya rÆpan ti evaæ sankhitten' eva imasmiæ attabhÃve rÆpaæ pariggahetvà tathà manÃyatana¤ c' eva dhammÃyatanekadesa¤ ca nÃman ti pariggahetvà iti ida¤ ca nÃmaæ ida¤ ca rÆpaæ, idaæ vuccati nÃmarÆpan ti sankhepato nÃmarÆpaæ vavatthapeti.


#<[page 591]>#
%<                       NÃmarÆpaæ yathÃvadassanaæ                      591>%
     Sace pan' assa tena tena mukhena rÆpam pariggahetvà arÆpaæ pariggaïhato sukhamattà arÆpaæ na upaÂÂhÃti, tena dhuranikkhepaæ akatvà rÆpam eva punappunaæ sammasitabbaæ manasikÃtabbaæ pariggahetabbaæ vavatthapetabbaæ.
Yathà yathà hi' ssa rÆpaæ suvikkhalitaæ hoti, nijjaÂaæ suparisuddhaæ, tathà tathà tadÃrammaïà arÆpadhammà sayam eva pÃkaÂà honti. Yathà hi cakkhumato purisassa aparisuddhe ÃdÃse mukhanimittaæ olokentassa nimittaæ na pa¤¤Ãyati, so: nimittam na pa¤¤ÃyatÅ ti na ÃdÃsaæ cha¬¬eti, atha kho nam punappunaæ parimajjati; tassa parisuddhe ÃdÃse nimittam sayam eva pÃkaÂaæ hoti,--yathà ca telatthiko tilapiÂÂhaæ doïiyaæ Ãkiritvà udakena paripphosetvà ekavÃraæ dvevÃraæ pÅÊanamattena tele anikkhamante na tilapiÂÂhaæ cha¬¬eti, atha kho naæ punappunaæ uïhodakena paripphosetvà madditvà pÅÊeti; tass' evaæ karoto vippasannaæ tilatelaæ nikkhamati,--yathà và pana udakaæ pasÃdetukÃmo katakaÂÂhiæ gahetvà anto ghaÂe hatthaæ otÃretvà eka-dvevÃre ghaæsanamattena udake avippasÅdante na katakaÂÂhiæ cha¬¬eti, atha kho naæ punappunaæ ghaæsati, tass' evaæ karontassa kalalakaddamaæ sannisÅdati, udakaæ acchaæ hoti vippasannaæ,--evam eva tena bhikkhunÃ, dhuranikkhepaæ akatvÃ, rÆpam eva punappunaæ sammasitabbaæ manasikÃtabbaæ pariggahetabbaæ vavatthapetabbaæ. Yathà yathà hi 'ssa rÆpaæ suvikkhÃlitaæ hoti nijjaÂaæ suparisuddhaæ, tathà tathà tappaccanÅkakilesà sannisÅdanti, kaddamÆpari udakaæ viya, cittaæ pasannaæ hoti, tadÃrammaïà arÆpadhammà sayam eva pÃkaÂà honti.
     Evaæ a¤¤Ãhi pi ucchu-cora-goïa-dadhi-macchÃdÅhi upamÃhi ayam attho pakÃsetabbo.
     Evaæ suvisuddharÆpapariggahassa pan' assa arÆpadhammà tÅhi ÃkÃrehi upaÂÂhahanti phassavasena và vedanà vasena và vi¤¤Ãïavasena vÃ. Kathaæ? Ekassa tÃva: pathavÅdhÃtu kakkhaÊalakkhaïà ti Ãdinà nayena dhÃtuyo pariggaïhantassa paÂhamÃbhinipÃto phasso; taæ-sampayuttà vedanà vedanÃkkhandho, sa¤¤Ã sa¤¤Ãkkhandho, saddhiæ phassena cetanà sankhÃrakkhandho, cittaæ vi¤¤Ãïakkhandho ti upaÂÂhÃti.


#<[page 592]>#
%<592                   XVIII. DiÂÂhivisuddhiniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  TathÃ: kese pathavÅdhÃtu kakkhaÊalakkhaïà ...pe... assÃsapassÃse pathavÅdhÃtu kakkhaÊalakkhaïà ti paÂhamÃbhinipÃto phasso; taæ-sampayuttà vedanà vedanÃkkhandho ...pe... cittaæ vi¤¤Ãïakkhandho ti upaÂÂhÃti. Evaæ arÆpadhammà phassavasena upaÂÂhahanti.
Ekassa pathavÅdhÃtu kakkhaÊalakkhaïÃ, tadÃrammaïarasÃnubhavanakavedanà vedanÃkkhandho, taæ-sampayuttà sa¤¤Ã sa¤¤Ãkkhandho, taæ-sampayuttà phasso ca cetanà ca sankhÃrakkhandho, taæ-sampayuttaæ cittaæ vi¤¤Ãïakkhandho ti upaÂÂhÃti. TathÃ: kese pathavÅdhÃtu kakkhaÊalakkhaïà ...pe... assÃsapassÃse pathavÅdhÃtu kakkhaÊalakkhaïà ti tadÃrammaïarasÃnubhavanakavedanà vedanÃkkhandho ...pe... tam-sampayuttaæ cittaæ vi¤¤Ãïakkhandho ti upaÂÂhÃti. Evaæ vedanÃvasena arÆpadhammà upaÂÂhahanti.
     Aparassa pathavÅdhÃtu kakkhaÊalakkhaïà ti ÃrammaïapaÂivijÃnanaæ vi¤¤Ãïaæ vi¤¤Ãïakkhandho, taæ-sampayuttà vedanà vedanÃkkhandho; sa¤¤Ã sa¤¤Ãkkhandho, phasso ca cetanà ca sankhÃrakkhandho ti upaÂÂhÃti. Tathà kese pathavÅdhÃtu kakkhaÊlakkhanà ...pe... assÃsapassÃse pathavÅdhÃtu kakkhaÊalakkhaïà ti ÃrammaïapaÂivijÃnanaæ vi¤¤Ãïaæ vi¤¤Ãïakkhandho, taæ-sampayuttà vedanà vedanÃkkhandho, sa¤¤Ã sa¤¤Ãkkhandho, phasso ca cetanà ca sankkhÃrakkhandho ti upaÂÂhÃti. Evaæ vi¤¤Ãïavasena arÆpadhammà upaÂÂhÃhanti.
     Eten' eva upÃyena kammasamuÂÂhÃne: kese pathavÅdhÃtu kakkhalalakkhaïà ti Ãdinà nayena và kesÃdayo bacattÃÊÅsÃya dhÃtukoÂÂhÃsesu catunnaæ catunnaæ dhÃtÆnaæ vasena sesesu ca cakkhudhÃtu-Ãdisu rÆpapariggahamukhesu sabbaæ nayabhedaæ anugantvà yojanà kÃtabbÃ.
     Yasmà ca evaæ suvisuddharÆpapariggahass' eva tassa arÆpadhammà tÅh' ÃkÃrehi pÃkaÂà honti, tasmà suvisuddharÆpapariggahen' eva arÆpapariggahÃya yogo kÃtabbo, na itarena. Sace hi ekasmiæ và rÆpadhamme upaÂÂhite, dvÅsu vÃ, rÆpaæ pahÃya arÆpapariggahaæ Ãrabhati, kammaÂÂhÃnato parihÃyati, pathavÅkasiïabhÃvanÃya vuttappakÃrà pabbateyyà gÃvÅ viya;


#<[page 593]>#
%<                       NÃmarÆpaæ yathÃvadassanaæ                      593>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  suvisuddharÆpapariggahavasena pana arÆpapariggahÃya yogaæ karoto kammaÂÂhÃnaæ vuddhiæ virÆÊhiæ vepullaæ pÃpuïÃti. So evaæ phassÃdÅnaæ vasena upaÂÂhite cattÃro arÆpino khandhe nÃman ti,--tesaæ ÃrammaïabhÆtÃni cattÃri mahÃbhÆtÃni catunna¤ ca mahÃbhÆtÃni upÃdÃya rÆpaæ rÆpan ti vavatthapeti. Iti aÂÂhÃrasa dhÃtuyo dvÃdas' ÃyatanÃni pa¤cakkhandhà ti sabbe pi tebhÆmake dhamme, khaggena samuggaæ vivaramÃno viya, yamakatÃlakkhandhaæ phÃlayamÃno viya ca, nÃma¤ ca rÆpa¤ cà ti dvedhà vavatthapeti, nÃmarÆpamattato uddhaæ a¤¤o satto và puggalo và devo và Brahmà và n' atthÅ ti niÂÂhaæ gacchati. So evaæ yÃthÃva-sarasato nÃmarÆpaæ vavatthapetvà suÂÂhutaraæ satto, puggalo ti imissà lokasama¤¤Ãya pahÃnatthÃya, sattasamohassa samatikkamatthÃya, asammohabhÆmiyaæ cittaæ ÂhapanatthÃya sambahulasuttantavasena: nÃmarÆpamattam ev' idaæ, na satto, na puggalo atthÅ ti etam atthaæ saæsanditvà vavatthapeti. Vuttaæ h' etaæ:-
          Yathà pi angasambhÃrà hoti satto ratho iti,
          Evaæ khandhesu santesu hoti satto ti sammutÅ ti.
     Aparam pi vuttaæ:- seyyathà pi, Ãvuso, kaÂÂha¤ ca paÂicca valli¤ ca paÂicca mattika¤ ca paÂicca tiïa¤ ca paÂicca ÃkÃso parivÃrito: agÃran tveva sankhaæ gacchati, evam eva kho, Ãvuso, aÂÂhi¤ ca paÂicca nahÃru¤ ca paÂicca maæsa¤ ca paÂicca camma¤ ca paÂicca ÃkÃso parivÃrito: rÆpan tveva sankhaæ gacchatÅ ti.
     Aparam pi vuttaæ:-
          Dukkham eva ti sambhoti dukkhaæ tiÂÂhati ve ti ca,
          Nä¤atra dukkhà sambhoti nä¤aæ dukkhà nirujjhatÅ ti.
     Evaæ anekasatehi suttantehi nÃmarÆpam eva dÅpitaæ, na satto, na puggalo. Tasmà yathà akkha-cakka-pa¤jaraÅsÃdisu angasambhÃresu eken' ÃkÃrena saïÂhitesu: ratho ti vohÃramattaæ hoti, paramatthato ekekasmiæ ange upaparikkhiyamÃne ratho nÃma n' atthi,--yathà ca kaÂÂhÃdisu gehasambhÃresu eken' ÃkÃrena ÃkÃsaæ parivÃretvà Âhitesu:
gehan ti vohÃramattaæ hoti, paramatthato gehaæ nÃma n' atthi,--yathà ca anguli-anguÂÂhÃdisu eken' ÃkÃrena Âhitesu: muÂÂhÅ ti vohÃrammattaæ hoti,


#<[page 594]>#
%<594                   XVIII. DiÂÂhivisuddhiniddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  doïitan ti Ãdisu: vÅïà ti, hatthi-assÃdisu: senà ti, pÃkÃragehagopurÃdisu: nagaran ti, khandha-sÃkhÃ-palÃsÃdisu eken' ÃkÃrena Âhitesu: rukkho ti vohÃramattaæ hoti, paramatthato ekekasmiæ avayave upaparikkhiyamÃne rukkho nÃma n' atthi,--evam eva, pa¤casu upÃdÃnakkhandhesu sati: satto, puggalo ti vohÃramattaæ hoti, paramatthato ekekasmiæ dhamme upaparikkhiyamÃne: asmÅ ti vÃ: ahan ti và ti gÃhassa vatthubhÆto satto nÃma n' atthi, paramatthato pana nÃmarÆpamattam eva atthÅ ti evaæ passato hi dassanaæ yathÃbhÆtadassanaæ nÃma hoti.
   Yo pan' etaæ yathÃbhÆtadassanam pahÃya: satto atthÅ ti
gaïhÃti, so tassa vinÃsaæ anujÃneyya, avinÃsam vÃ. AvinÃsam anujÃnanto Sassate patati. VinÃsaæ anujÃnanto Ucchede patati. KasmÃ? KhÅranvayassa dadhino viya, tadanvayassa a¤¤assa abhÃvato, so: sassato satto ti gaïhanto olÅyati nÃma; ucchijjatÅ ti gaïhanto atidhÃvati nÃma.
     Ten 'Ãha BhagavÃ:- dvÅhi, bhikkhave, diÂÂhigatehi pariyuÂÂhità devamanussà olÅyanti eke, atidhÃvanti eke, cakkhumanto va passanti. Katha¤ ca, bhikkhave, olÅyanti eke?
BhavÃrÃmÃ, bhikkhave, devamanussÃ, bhavaratÃ, bhavasammuditÃ. Tesaæ bhavanirodhÃya dhamme desiyamÃne cittaæ na pakkhandati nappasÅdati, na santiÂÂhati, n' Ãdhimuccati.
Evaæ kho, bhikkhave, olÅyanti eke. Katha¤ ca, bhikkhave, aitdhÃvanti eke? Bhaven' eva kho pan' eke aÂÂiyamÃnÃ, hÃrÃyamÃnÃ, jigucchamÃnÃ, vibhavaæ abhinandanti, yato kira bho ayaæ attà kÃyassa bhedà ucchijjati, vinassati, na hoti param maraïÃ; etaæ santaæ etaæ païÅtaæ etaæ yÃthÃvan ti. Evaæ kho, bhikkhave, atidhÃvanti eke. Katha¤ ca, bhikkhave, cakkhumanto va passanti? Idha, bhikkhave, bhikkhubhÆtaæ bhÆtato passati, bhÆtaæ bhÆtato disvà tassa nibbidÃya virÃgÃya nirodhÃya paÂipanno hoti. Evaæ kho, bhikkhave, cakkhumanto va passantÅ ti.
     Tasmà yathà dÃruyantaæ su¤¤aæ nijjÅvaæ nirÅhakaæ, atha ca pana dÃrurajjukasamÃyogavasena gacchati pi tiÂÂhati pi, sa-Åhakaæ savyÃpÃraæ viya khÃyati,


#<[page 595]>#
%<                       NÃmarÆpaæ yathÃvadassanaæ                      595>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  evam idaæ nÃmarÆpam pi su¤¤aæ nijjÅvaæ nirÅhakaæ, atha ca pana a¤¤ama¤¤asamÃyogavasena gacchati pi tiÂÂhati pi sa-Åhakaæ savyÃpÃraæ viya khÃyatÅ ti daÂÂhabbaæ. Ten' Ãhu PorÃïÃ:-
               NÃma¤ ca rÆpa¤ ca idh' atthi saccato
               na h' ettha satto manujo ca vijjati,
               su¤¤aæ idam yantam iv' Ãbhisankhataæ,
               dukkhassa pu¤jo tiïakaÂÂhasÃdiso ti.
     Na kevala¤ c' etaæ dÃruyantÆpamÃya, a¤¤Ãhi pi naÊakalÃpi-ÃdÅhi upamÃhi bhÃvetabbaæ. Yathà hi dvÅsu naÊakalÃpisu a¤¤ama¤¤aæ nissÃya ÂhapitÃsu ekà ekissà upatthambho hoti, ekissà patamÃnÃya itarà pi patati, evam eva pa¤ca vokÃrabhave nÃmarÆpaæ a¤¤ama¤¤aæ nissÃya pavattati, ekaæ ekassa upatthambho hoti; maraïavasena ekasmiæ patamÃne itaram pi patati. Ten' Ãhu PorÃnÃ:
          Yamakaæ nÃmarÆpa¤ ca ubho a¤¤o¤¤anissitÃ,
          ekasmiæ bhijjamÃnasmiæ ubho bhijjanti paccayà ti.
   Yathà ca daï¬Ãbhihataæ bheriæ nissÃya sadde pavatta-
mÃne a¤¤Ã bherÅ a¤¤o saddo, bherisaddà asammissÃ, bherisaddena su¤¤Ã, saddo bheriyà su¤¤o, evam eva vatthudvÃrÃrammaïasankhÃtaæ rÆpaæ nissÃya nÃme pavattamÃne a¤¤am rÆpaæ, a¤¤aæ nÃmaæ; nÃmarÆpà asammissÃ, nÃmarÆpena su¤¤aæ; rÆpaæ nÃmena su¤¤aæ; api ca kho, bheriæ paÂicca saddo viya, rÆpaæ paÂicca nÃmaæ pavattati. Ten' Ãhu PorÃïÃ:-
          Na cakkhuto jÃyare phassapa¤camÃ,
          na rÆpato no ca ubhinnam antarÃ,
          Hetuæ paÂicca pabhavanti sankhatÃ;
          yathà pi saddo pahaÂÃya bheriyÃ,
          Na so tato jÃyare phassapa¤camÃ,
          na saddato no ca ubhinnam antarà ...pe...
          Na ghÃnato jÃyare phassapa¤camÃ
          na gandhato no ca ubhinnam antarà ...pe...
          Na jivhato jÃyare phassapa¤camÃ
          na rasato no ca ubhinnam antarà ...pe...


#<[page 596]>#
%<596                   XVIII. DiÂÂhivisuddhiniddeso>%
          Na kÃyato jÃyare phassapa¤camÃ,
          na phassato no ca ubhinnam antarà ...pe...
          Na vatthurÆpà pabhavanti sankhatÃ
          na cà pi dhammÃyatane hi niggatÃ,
          Hetuæ paÂicca pabhavanti sankhatÃ,
          yathà pi saddo pahaÂÃya bheriyà ti.
     Api c' etttha nÃmaæ nittejaæ na sakena tejena pavattesu sakkoti, na khÃdati, na pivati, na vyÃharati, na iriyÃpatham kappeti. RÆpam pi nittejaæ, na sakena tejena pavattituæ sakkoti, na hi tassa khÃditukÃmatÃ, nà pi pivitukÃmatÃ, na vyÃharitukÃmatÃ, na iriyÃpathaæ kappetukÃmatÃ; atha kho nÃmaæ nissÃya rÆpaæ pavattati, rÆpaæ nissÃya nÃmam pavattati, nÃmassa khÃditukÃmatÃya pivitukÃmatÃya vyà haritukÃmatÃya iriyÃpathaæ kappetukÃmatÃya sati, rÆpaæ khÃdati, pivati, vyÃharati, iriyÃpathaæ kappeti.
     Imassa pan' atthassa vibhÃvanatthÃya imaæ upamaæ udÃharanti:- yathà jaccandho ca pÅÂhasappÅ ca disà pakkamitukÃmà assu. Jaccandho pÅÂhasappiæ evam Ãha:- ahaæ kho bhaïe sakkomi pÃdehi pÃdakaraïÅyaæ kÃtuæ, n' atthi ca me cakkhÆni yehi samavisamaæ passeyyan ti. PÅÂhasappÅ pi jaccandhaæ evam Ãha:- ahaæ kho bhaïe sakkomi cakkhunà cakkhukaraïÅyaæ kÃtuæ, n'atthi ca me pÃdÃni yehi abhikkameyyaæ và paÂikkameyyaæ và ti. So tuÂÂhahaÂÂho jaccandho pÅÂhasappiæ aæsakÆÂaæ Ãropesi. PÅthasappÅ jaccandhassa aæsakÆÂena nisÅditvà evam Ãha:- vÃmaæ mu¤ca! dakkhiïaæ gaïha! dakkhiïaæ mu¤ca! vÃmaæ gaïhà ti.
     Tattha jaccandho pi nittejo dubbalo na sakena tejena sakena balena gacchati; pÅÂhasappÅ pi nittejo dubbalo na sakena tejena sakena balena gacchati; na ca tesaæ a¤¤ama¤¤aæ nissÃya gamanaæ nappavattati. Evam eva nÃmam pi nittejaæ, na sakena tejena uppajjati, na tÃsu tÃsu kiriyÃsu pavattati; rÆpam pi nittejaæ, na sakena tejena uppajjati, na tÃsu tÃsu kiriyÃsu pavattati, na ca tesaæ a¤¤ama¤¤aæ nissÃya uppatti và pavatti và na hoti. Ten' etaæ vuccati:-
          Na sakena balena jÃyare nà pi sakena balena tiÂÂhare,
          paradhammavasÃnuvattino jÃyare sankhatà attadubbalÃ.


#<[page 597]>#
%<                       NÃmarÆpaæ yathÃvadassanaæ                      597>%
          Parapaccayato ca jÃyare para-Ãrammaïato samuÂÂhitÃ;
          Ãrammaïapaccayehi ca paradhammehi c' ime pabhÃvitÃ.
          Yathà pi nÃvaæ nissÃya manussà yanti aïïave,
          evam eva rÆpaæ nissÃya nÃmakÃyo pavattati.
          Yathà manusse nissÃya nÃvà gacchati aïïave
          evam eva nÃmaæ nissÃya rÆpakÃyo pavattati.
          Ubho nissÃya gacchanti manussà nÃvà ca aïïave,
          evaæ nÃma¤ ca rÆpa¤ ca ubho a¤¤o¤¤anissità ti.
     Evaæ nÃnÃnayehi nÃmarÆpaæ vavatthÃpayato sattasa¤¤aæ abhibhavitvà asammohabhÆmiyaæ Âhitaæ nÃmarÆpÃnaæ yÃthÃvadassanaæ DiÂÂhivisuddhÅ ti veditabbaæ. NÃmarÆpavavathÃnan ti pi sankhÃraparicchedo ti pi ekass va adhivacanaæ.
Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge pa¤¤ÃbhÃvanÃdhikÃre DiÂÂhivisuddhiniddeso nÃma aÂÂhÃrasamo paricchedo.


#<[page 598]>#
%<598>%
                                  XIX
                        EKôNAVýSATIMO PARICCHEDO
                        KANKHùVITARA×AVISUDDHI-
                                NIDDESO
     Etass' eva pana nÃmarÆpassa paccayapariggahaïena tÅsu addhÃsu kankhaæ vitaritvà Âhitaæ ¤Ãïaæ KandhÃvitaraïavisuddhi nÃma.
     Taæ sampÃdetukÃmo bhikkhu, yathà nÃma kusalo bhisakko rogaæ disvà tassa samuÂÂhÃnaæ pariyesati, yathà và pana anukampako puriso daharaæ kumÃraæ mandaæ uttÃnaseyyakaæ rathikÃya nipannaæ disvÃ: kassa nu kho ayaæ puttako ti tassa mÃtÃpitaro Ãvajjati, evam eva tassa nÃmarÆpassa hetupaccayapariyesanaæ Ãpajjati. So Ãdito va iti paÂisaïcikkhati: na tÃv' idaæ nÃmarÆpaæ; ahetukaæ sabbattha sabbadà sabbesa¤ ca ekasadisabhÃvÃpattito; na IssarÃdi-hetukaæ, nÃmarÆpato uddhaæ IssarÃdÅnaæ abhÃvato. Ye pi: nÃmarÆpamattam eva IssarÃdayo ti vadanti, tesaæ IssarÃdi-sankhÃtanÃmarÆpassa ahetukabhÃvappattito, tasmà bhavitabbam assa hetupaccayehi: ke nu kho te ti?
So evaæ nÃmarÆpassa hetupaccaye Ãvajjetvà imassa tÃva rÆpakÃyassa evaæ hetupaccaye pariggaïhÃti: ayaæ kÃyo nibbattamÃno neva uppala-paduma-puï¬arÅka-sogandhikÃdÅnaæ abbhantare nibbattati, na maïimuttÃhÃrÃdÅnaæ. Atha kho ÃmÃsayapakkÃsayÃnaæ antare udarapaÂalaæ pacchato piÂÂhikaïÂakaæ. purato katvà anta-antaguïaparivÃrito sayam pi duggandhajegucchapaÂikÆlo duggandhajegucchapaÂikÆle paramasambÃdhe okÃse pÆtimaccha-pÆtikuïapapÆtikummÃsa-oÊigallacandanikÃdisu kimi viya nibbattati.
Tass' evaæ nibbattamÃnassa avijjÃ, taïhÃ, upÃdÃnaæ, kamman ti ime cattÃro dhammà nibbattakattà hetu;


#<[page 599]>#
%<             NÃmarÆpassa paccayapariggahaïaæ                   599>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ÃhÃro upatthambhakattà paccayo ti pa¤ca dhammà hetu-paccayà honti. Tesu pi avijjÃdayo tayo imassa kÃyassa, mÃtà viya dÃrakassa, upanissayà honti; kammaæ, pità viya puttassa, janakaæ; ÃhÃro, dhÃti viya dÃrakassa, sandhÃrako ti.
     Evaæ rÆpakÃyassa paccayapariggahaæ katvà puna:
cakkhu¤ ca paÂicca rÆpe ca uppajjati cakkhuvi¤¤Ãïan ti Ãdinà nayena nÃmakÃyassa paccayapariggahaæ karoti. So evaæ paccayato nÃmarÆpassa pavattiæ disvÃ: yathà idaæ etarahi, evaæ atÅte pi addhÃne paccayato pavattittha, anÃgate pi paccayato pavattissatÅ ti samanupassati. Tass' evaæ samanupassato yà sà pubbantaæ Ãrabbha: ahosiæ nu kho ahaæ atÅtam addhÃnaæ, na nu kho ahosiæ atÅtam addhÃnaæ Kiæ nu kho ahosiæ atÅtam addhÃnaæ? Kathaæ nu kho ahosiæ atÅtam addhÃnaæ? Kiæ hutvÃ, kiæ ahosiæ nu kho ahaæ atÅtam addhÃnan ti pa¤cavidhà vicikicchà vuttÃ. Yà pi aparantaæ Ãrabbha: bhavissÃmi nu kho ahaæ anÃgatam addhÃnaæ, na nu kho bhavissÃmi anÃgatam addhÃnaæ? Kiæ nu kho bhavissÃmi anÃgatam addhÃnaæ? Kathaæ nu kho bhavissÃmi anÃgatam addhÃnaæ? Kiæ hutvÃ, kiæ bhavissÃmi nu kho ahaæ anÃgatam addhÃnan ti pa¤cavidhà vicikicchà vuttÃ. Yà pi paccuppannaæ Ãrabbha: etarahi và pana paccuppannaæ addhÃnaæ Ãrabbha kathaækathÅ hoti: ahaæ nu kho 'smiæ, no nu kho 'smiæ? Kiæ nu kho 'smiæ? Kathaæ nu kho 'smiæ? Ayaæ nu kho satto kuto Ãgato so? Kuhiæ gÃmÅ bhavissatÅ ti chabbidhà vicikicchà vuttÃ, sà sabbà pi pahÅyati.
     Aparo sÃdhÃraï'-ÃsÃdhÃraïavasena duvidhaæ nÃmassa paccayam passati, kammÃdivasena catubbidhaæ rÆpassa.
Duvidho hi nÃmassa paccayo: sÃdhÃraïo asÃdhÃraïo ca.
Tattha cakkhÃdÅni cha dvÃrÃni, rÆpadÅni cha ÃrammaïÃni nÃmassa sÃdhÃraïo paccayo, kusalÃdibhedato sabbappakÃrassà pi tato pavattito; manasikÃrÃdiko asÃdhÃraïo. Yoniso manasikÃrasaddhammasavanÃdiko hi kusalass' eva hoti, viparÅto akusalassa;


#<[page 600]>#
%<600              XIX. KankhÃvitaraïavisuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  kammÃdiko vipÃkassa, bhavangÃdiko kiriyssà ti. RÆpassa pana kammaæ, cittaæ, utu, ÃhÃro ti ayaæ kammÃdiko catubbidho paccayo.
     Tattha kammaæ atÅtam eva kammasamuÂÂhÃnassa rÆpassa paccayo hoti. Cittaæ cittasamuÂÂhÃnassa uppajjamÃnaæ, utu-ahÃrà utu-ÃhÃrasamuÂÂhÃnassa Âhitikkhaïe paccayà hontÅ ti.
     Evam ev' eko nÃmarÆpassa paccayapariggahaæ karoti.
So evaæ paccayato nÃmarÆpassa pavattiæ disvÃ: yathà idaæ etarahi, evaæ atÅte pi addhÃne pacccayato pavattittha, anÃgate pi paccayato pavattissatÅ ti samanupassati. Tass' evaæ samanupassato vuttanayen' eva tÅsu addhÃsu vicikicchà pahÅyati.
     Aparo teasæ yeva nÃmarÆpasankhÃtÃnaæ sankhÃrÃnaæ jarÃpattiæ, jiïïÃna¤ ca bhangaæ disvÃ: idaæ sankhÃrÃnaæ jarÃmaraïaæ nÃma, jÃtiyà sati, hoti; jÃti, bhave sati; bhavo, upÃdÃne sati; upÃdÃnaæ, taïhÃya sati; taïhÃ, vedanÃya sati; vedanÃ, phasse sati; phasso, saÊÃyatane sati; saÊÃyatanaæ nÃmarÆpe sati; nÃmarÆpaæ, vi¤¤Ãïe sati; vi¤¤Ãïaæ, sankhÃresu sati; sankhÃrÃ, avujjÃya satÅ ti eveæ paÂilomapaÂiccasamuppÃdavasena nÃmarÆpassa paccayapariggahaæ karoti. Ath' assa vuttanayen' eva vicikicchà pahÅyati.
     Aparo: iti kho avijjÃpaccayà sankhÃrà ti pubbe vitthÃretvà dassita-anulomapaÂiccasamuppÃdavasen' eva nÃmarÆpassa paccayapariggahaæ karoti. Ath' assa vuttanayen' eva kankhà pahÅyati.
     Aparo purimakammabhavasmiæ moho avijjÃ, ÃyÆhanà sankhÃrÃ, nikanti taïhÃ, upaganamaæ upÃdÃnam, cetanà bhavo ti ime pa¤ca dhammà purimakammabhavasmiæ idha paÂisandhiyà paccayÃ. Idha paÂisandhi vi¤¤ÃïÃæ, okkanti nÃnarÆpaæ, pasÃdo Ãyatanam, phuÂÂho phasso, vedayitaæ vedanà ti ime pa¤ca dhammà idh' Æppattibhavasmiæ pure katassa kammassa paccayÃ. Idha paripakkattà ÃyatanÃnam moho avijjà ...pe... cetanà bhavo ti ime pa¤cadhammà idha kammabhavasmiæ Ãyatiæ paÂisandhiyà paccayà ti evaæ kammavaÂÂa-vipÃkavaÂÂavasena nÃmarÆpassa paccayapariggaham karoti.


#<[page 601]>#
%<                    NÃmarÆpassa paccayapariggahaïaæ                   601>%
     Tattha catubbidham kammaæ: diÂÂhadhammavedaniyaæ, upapajjavedaniyaæ, aparÃpariyavedaniyaæ, ahosi-kamman ti. Tesu ekajavanavÅthiyaæ sattasu cittesu kusalà và akusalà và paÂhamajavanacetanà diÂÂhadhammavedaniyakammaæ nÃma. Taæ imasmiæ yeva attabhÃve vipakam deti.
Tathà asakkontaæ pana ahosi-kammaæ nÃhosi kammavipÃko, na bhavissati kammavipÃko, n' atthi kammavipÃko ti evam imassa tikassa vasena ahosi-kammaæ nÃma hoti. AtthasÃdhikà pana sattamajavanacetanà upapajjavedaniyakammaæ nÃma; taæ anantare attabhÃve vipÃkaæ deti. Tathà asakkkontaæ vuttanayen' eva ahosi-kammaæ nÃma hoti. Ubhinnaæ antare pa¤ca javanacetanà aparÃpariyÃyavedanÅyakammaæ nÃma. Taæ anÃgate yadà okÃsaæ labhati, tadà vipÃkaæ deti. Sati saæsÃrappavattiyà ahosi-kammaæ nÃma na hoti.
     Aparam pi catubbidhaæ kammaæ: yaæ garukaæ, yaæ bahulaæ, yad Ãsannaæ, kaÂattà và pana kamman ti. Tattha kusalaæ, và hotu akusalaæ và garukÃgarukesu yam garukaæ mÃtughÃtÃdi kammam và mahaggatakammaæ vÃ, tad-eva paÂhamaæ vipaccati. Tathà bahulà bahulesu pi yaæ bahulaæ hoti susÅlyaæ và dussÅlyam vÃ, tad eva paÂhamam vipaccati. Yad Ãsannaæ nÃma maraïakÃle anussaritakam mam; yaæ hi Ãsannamaraïo anussarituæ sakkoti, ten' eva uppajjati. Etehi pana tÅhi muttaæ punappuna laddhÃsevanaæ kaÂattà và pana kammaæ nÃma hoti; tesaæ abhÃve tam paÂisandhiæ Ãka¬¬hati.
     Aparam pi catubbidham kammaæ: janakaæ, upatthambhakaæ, upapÅÊakaæ, upaghÃtakan ti. Tattha janakaæ nÃma kusalam pi hoti akusalam pi, taæ paÂisandhiyam pi pavatte pi rÆpÃrÆpavipÃkakkhandhe janeti. Upatthambhakaæ pana vipÃkaæ janetuæ na sakkoti. A¤¤ena kammena dinnÃya paÂisandhiyà janite vipÃke uppajjanakasukhadukkhaæ upatthambheti, a ddhÃnaæ pavatteti. UpapÅÊakaæ a¤¤ena kammena dinnÃya paÂisandhiyà janite vipÃke uppajjanakasukhadukkham pÅÊeti, bÃdhati, addhÃnaæ pavattituæ na deti.
UpaghÃtakaæ pana sayaæ kusalam pi akusalam pi samÃnaæ a¤¤aæ dubbalakammaæ ghÃtetvÃ,


#<[page 602]>#
%<602               XIX. KankhÃvitaraïavisuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tassa vipÃkaæ paÂibÃhitvÃ, attano vipÃkassa okÃsaæ karoti. Evaæ pana kammena kate okÃse taæ vipÃkaæ uppannaæ nÃma vuccati.
     Iti imesaæ dvÃdasannaæ kammÃnaæ kammantara¤ c' eva vipÃkantara¤ ca BuddhÃnaæ kammavipÃka¤Ãïass' eva yathÃva-sarasato pÃkaÂaæ hoti, asÃdhÃraïaæ sÃvakehi.
Vipassakena pana kammantara¤ ca vipÃkantara¤ ca ekadesato jÃnitabbaæ; tasmà ayaæ mukhamattadassanena kammaviseso pakÃsito ti.
     Iti imaæ dvÃdasa vidhaæ kammaæ kammavaÂÂe pakkhipitvà evam eko kammavaÂÂa-vipÃkavaÂÂavasena nÃmarÆpassa paccayapariggahaæ karoti. So evaæ kammavaÂÂa-vipÃkavaÂÂavasena paccayato nÃmarÆpassa pavattiæ disvÃ: yathà idaæ etarahi, evaæ atÅte pi addhÃne kammavaÂa-vipÃkavaÂÂÃvasena paccayato pavattittha, anÃgate pi kammavaÂÂa-vipÃkavaÂÂavasen' eva paccayato pavattissatÅ ti. Iti kamma¤ c' eva kammavipÃko ca kammavaÂÂa¤ ca vipÃkavaÂÂa¤ ca, kammapavatta¤ ca vipÃkapavatta¤ ca, kammasantati ca vipÃkasantati ca kiriyà ca kiriyÃphala¤ ca.
          Kammà vipÃkà vattanti vipÃko kammasambhavo,
          kammà punabbhavo hoti: evaæ loko pavattatÅ ti
samanupassati; tass' evaæ samanupassato yà sà pubbantÃdayo Ãrabbha: ahosiæ nu kho ahan ti Ãdinà nayena vuttà soÊasavidhà vicikicchÃ, sà sabbà pahÅyati. Sabbabhava-yoni-gati-Âhiti-nivÃsesu hetu-phalasambandhavasena pavattamÃnaæ nÃmarÆpamattam eva khÃyati. So neva kÃraïato uddhaæ kÃrakaæ passati, na vipÃkappabattito uddhaæ vipÃkapaÂisaævedakaæ, kÃraïe pana sati kÃrako ti, vipÃkappavattiyà sati paÂisaævedako ti sama¤¤Ãmattena païdità vohÃran t' icc' ev' assa sammappa¤¤Ãya sudiÂÂhaæ hoti. Ten' Ãhu PorÃnÃ:-
          Kammassa kÃrako n' atthi vipÃkassa ca vedako,
          suddhadhammà pavatanti ev' etaæ sammadassanaæ.
          Evaæ kamme vipÃke ca vattamÃne sahetuke;
          bÅjarukkhÃdikÃnaæ va pubbà koÂi na nÃyati.
          AnÃgate pi saæsÃre appavattaæ na dissati,
          evam attham ana¤¤Ãya titthiyà asayaæ vasÅ.


#<[page 603]>#
%<                     NÃmarÆpassa paccayapariggahaïaæ                    603>%
          Sattasa¤¤aæ gahetvÃna sassatucchedadassino,
          dvÃsaÂÂhidiÂÂhiæ gaïhanti a¤¤ama¤¤avirodhitÃ.
          DiÂÂhibandhanabandhà te taïhÃsotena vuyhare,
          taïhÃsotena vuyhantà na te dukkhà pamuccare.
          Evam etaæ abhi¤¤Ãya bhikkhu Buddhassa sÃvako,
          gambhÅraæ nipuïam su¤¤am paccayam paÂivijjhati.
          Kammam n' atthi vipÃkamhi, pÃko kamme na vijjati,
          a¤¤ama¤¤aæ ubho su¤¤Ã, na ca kammaæ vinà phalam.
          Yathà na suriye aggi na maïimhi na gomaye,
          na tesaæ bahi so atthi sambhÃrehi ca jÃyati,
          Tathà na anto kammassa vipÃko upalabbhati,
          bahiddhà pi na kammassa na kammaæ tattha vijjati.
          Phalena su¤¤aæ taæ kammaæ, phalaæ kammena vijjati,
          kamma¤ ca kho upÃdÃya tato nibbattate phalaæ.
          Na h' ettha devo brahmà và saæsÃrass' atthi kÃrako,
          suddhadhammà pavattanti hetusambhÃrapaccayà ti.
     Tass' evaæ kammavaÂÂa-vipÃkavaÂÂavasÂavasena nÃmarÆpassa paccayapariggahaæ katvà tÅsu addhÃsu pahÅnavicikicchassa sabbe atÅtÃnÃgatapaccuppannadhammà cutipaÂisandhivasena vidità honti; s' Ãssa hoti ¤ÃtÃ-pari¤¤Ã.
     So evaæ pajÃnÃti: ye atÅte kammapaccayà nibbattà khandhÃ, te tatth' eva niruddhÃ; atÅtakammapaccayà pana imasmiæ bhave a¤¤e khandhà nibbattÃ; atÅtabhavato imaæ bhavaæ Ãgato ekadhammo pi n' atthi; imasmim pi bhave kammapaccayena nibbattà khandhà nirujjhissanti; punabbhave a¤¤e nibbattissanti; imamhà bhavà punabbhavaæ ekadhammo pi na gamissati.
     Api ca kho yathà na Ãcariyamukhato sajjhÃyo antevÃsikassa mukhaæ pavisati, na ca tappaccayà tassa mukhe sajjhÃyo na vattati; na dÆtena mantodakaæ pÅtaæ rogino udaraæ pavisati, na ca tassa tappaccayà rogo na vÆpasammati; na mukhe maï¬anavidhÃnaæ ÃdÃsatalÃdisu mukhanimittaæ gacchati, na ca tattha tappaccayà maï¬anavidhÃnaæ na pa¤¤Ãyati; na ekissà vaÂÂiyà dÅpasikhà a¤¤aæ vaÂÂaæ sankamati, na ca tattha tappaccayà dÅpasikhà na nibbattati, evem eva na atÅtabhavato imaæ bhavaæ, ito và punabbhavaæ koci dhammo sankamati,


#<[page 604]>#
%<604               XIX. KankhÃvitaraïavisuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  na ca atÅtabhave khandhÃyatanadhÃtupaccayà idha, idha và khandhÃyatanadhÃtupaccayà punabbhave khandhÃyatanadhÃtuyo na nibbattantÅ ti.
          Yath' eva cakkhuvi¤¤Ãïaæ manodhÃtu anantaraæ,
          na c' eva Ãgataæ nà pi na nibbattaæ anantaraæ.
          Tath' eva paÂisandhimhi vattate cittasantati,
          purimaæ bhijjati cittaæ pacchimaæ jÃyatÅ tato.
          Tesaæ antarikà n' atthi vÅci tesaæ na vijjati,
          na cito gacchati ki¤ci paÂisandhi ca jÃyatÅ ti.
     Evaæ cutipaÂisandhivasena viditasabbadhammassa sabbÃkÃrena nÃmarÆpassa paccayapariggaha¤Ãïaæ thÃmagataæ hoti, soÊasavidhà kankhà suÂÂhutaraæ pahÅyati. Na kevala¤ ca sà eva, Satthari kankhatÅ ti Ãdi-nayappavattà aÂÂhavidhà pi kankhà pahÅyati yeva, dvÃdasaÂÂhi diÂÂhigatÃni vikkhambhanti. Evaæ nÃnÃnayehi nÃmarÆpapaccayapariggahaïena tÅsu addhÃsu kankhaæ vitaritvà Âhitam ¤Ãïaæ kankhÃvitaraïavisuddhÅ ti veditabbaæ dhammaÂÂhiti-¤Ãïan ti pi yathÃbhÆta¤Ãïan ti pi sammÃdassanan ti pi etass' ev' Ãdhivaccanaæ. Vuttaæ h' etam: avijjÃpaccayà sankhÃra paccayasamuppannÃ. Ubho p' ete dhammà paccayasamuppannà ti paccayapariggahe pa¤¤Ã dhammaÂÂhiti-¤Ãïan ti.
     Aniccato manasikaronto katame dhamme yathÃbhÆtaæ jÃnÃti passati? Kathaæ sammÃdassanaæ hoti?   Kathaæ tadanvayena sabbe sankhÃrà aniccato suditÂhà honti?  Kattha kankhà pahÅyati? Dukkhato anattato manasikaronto katame dhamme yathÃbhÆiaæ jÃnÃti passati ...pe... kattha kankhà pahÅyatÅ it? Aniccato manasikaronto nimittaæ yathÃbhÆtaæ jÃnÃti passati, tena vuccati sammÃdassanaæ.
Evaæ tad-anvayena sabbe sankhÃrà aniccato sudiÂÂhà honti: ettha kankhà pahÅyati. Dukkhato manasikaronto pavattaæ yathÃbhÆtaæ jÃnÃti passati.  Anattato manasikaronto nimitta¤ ca pavatta¤ ca yathÃbhÆtaæ jÃnÃti passati; tena vuccati sammÃdassanaæ. Evaæ tad-avayena sabbe dhammà anattato sudiÂÂhà honti: ettha kankhà pahÅyati. Ya¤ ca yathÃbhÆta¤Ãïaæ ya¤ ca sammÃdassanaæ, yà ca kankhÃvitaraïÃ: ime dhammà nÃnatthà nÃnÃvya¤janÃ,


#<[page 605]>#
%<                     NÃmarÆpassa paccayapariggahaïaæ                    605>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  udÃhu ekatthÃ, vya¤janam eva nÃnan ti? Ya¤ ca yathÃbhÆta¤Ãïaæ, ya¤ ca sammÃdassanaæ, yà ca kankhÃvitaraïÃ: ime dhammà ekatthÃ, vya¤janam eva nÃnan ti.
     Iminà pana ¤Ãïena samannÃgato vipassako BuddhasÃsane laddhassÃso laddhapatiÂÂho niyatagatiko cullasotÃpanno nÃma hoti.
          Tasmà bhikkhu sadà sato, nÃmarÆpassa sabbaso,
          paccaye pariggaïheyya kankhÃvitaraïatthiko ti.
Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate visuddhi-Magge pa¤¤ÃbhÃvanÃdhikÃre KankhÃvitaraïavisuddhiniddeso nÃma ekÆnavÅsatimo paricchedo.


#<[page 606]>#
%<606>%
                                   XX
                          VýSATIMO PARICCHEDO
                        MAGGùMAGGA-¥ù×ADASSANA-
                            VISUDDHI-NIDDESO
     Ayaæ maggo, ayaæ na maggo ti evaæ magga¤ ca amagga¤ ca ¤atvà Âhitaæ ¤Ãïam pana MaggÃmagga¤Ãïadassanavisuddhi nÃma.
     Taæ sampÃdetukÃmena kalÃpasammasanÃsankhÃtÃya nayavipassanÃya tÃva yogo karaïÅyo. KasmÃ? ùraddhavipassakassa obhÃsÃdi-sambhave maggÃmagga¤Ãïasambhavato.
ùraddhavipassakassa hi obhÃsÃdisu sambhÆtesu maggÃmagga¤Ãïaæ hoti; vipassanÃya ca kalÃpasammasanaæ Ãdi.
Tasmà etaæ kankhÃvitaraïÃnantaraæ uddiÂÂhaæ. Api ca yasmà tÅraïapari¤¤Ãya vattamÃnÃya maggÃmagga¤Ãïaæ uppajjati; tÅraïapari¤¤Ã ca ¤Ãtapari¤¤ÃnantarÃ. Tasmà pi taæ maggÃmagga¤Ãïadassanavisuddhiæ sampÃdetukÃmena kalÃpasammasane tÃva yogo kÃtabbo.
                            [Tisso pari¤¤Ã]
     Tatr' Ãyaæ vinicchayo:- tisso hi lokiyapari¤¤Ã: ¤Ãtapari¤¤Ã, tÅraïapari¤¤Ã, pahÃnapari¤¤Ã ca; yà sandhÃya vuttaæ: abhi¤¤Ãpa¤¤Ã ¤ÃtaÂÂhena ¤Ãïaæ, pari¤¤Ãpa¤¤Ã tÅraïaÂÂhena ¤Ãïaæ, pahÃnapa¤¤Ã pariccÃgaÂÂhena ¤Ãïan ti. Tattha ruppanalakkhaïaæ rÆpaæ, vedayitalakkhaïà vedanà ti evaæ tesaæ tesaæ dhammÃnaæ paccattalakkhaïasallakkhaïavasena pavattÃpa¤¤Ã ¤Ãtapari¤¤Ã nÃma. RÆpaæ aniccaæ, vedanà aniccà ti Ãdinà pana nayena tesam yeva dhammÃnaæ sÃma¤¤alakkhaïam Ãropetvà pavattà lakkhaïÃrammaïikavipassanÃpa¤¤Ã tÅraïapari¤¤Ã nÃma.


#<[page 607]>#
%<                     Tisso pari¤¤Ã                            607>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tesu yeva pana dhammesu niccasa¤¤Ãdi pajahanavasena pavattà lakkhaïÃrammaïikavipassanà pa¤¤Ã pahÃnapari¤¤Ã nÃma.
     Tattha sankhÃraparicchedato paÂÂhÃya yÃva paccayapariggahà ¤Ãtapari¤¤Ãya bhÆmi; etasmiæ hi antare dhammÃnaæ, paccattalakkhaïappaÂivedhass' eva Ãdhipaccaæ hoti. KalÃpasammasanato pana paÂÂhÃya yÃva udayabbayÃnupassanà tÅraïapari¤¤Ãya bhÆmi; etasmiæ hi antare sÃma¤¤alakkhaïappaÂivedhass' eva Ãdhipaccaæ hoti. BhangÃnupassanaæ Ãdiæ katvà uparipahÃnapari¤¤Ãya bhÆmi; tato paÂÂhÃya hi aniccato anupassanto niccasa¤¤aæ pajahati, dukkhato anupassanto sukhasa¤¤aæ, ...pe... anattato anupassanto attasa¤¤aæ nibbindanto, nindaæ virajjanto, rÃgaæ nirodhento, samudayam paÂinissajjanto ÃdÃnaæ pajahatÅ ti.
Evaæ niccasa¤¤Ãdi pahÃnasÃdhikÃnaæ sattannaæ anupassanÃnaæ Ãdhipaccaæ. Iti imÃsu tÅsu pari¤¤Ãsu sankhÃraparicchedassa c' eva paccayapariggahassa ca sÃdhitattà iminà yoginà ¤Ãtapari¤¤Ã va adhigatà hoti, itarà ca adhigantabbÃ. Tena vuttaæ: Yasmà tÅraïapari¤¤Ãya vattamÃnÃya maggÃmagga¤Ãïaæ uppajjati, tÅraïapari¤¤Ã ca ¤Ãtapari¤¤Ã anantarÃ, tasmà pi taæ maggÃmagga¤Ãïadassanavisuddhiæ sampÃdetukÃmena kalÃpasammasane tÃva yogo kÃtabbo ti.
     Tatr' Ãyaæ PÃÊi:- Kathaæ atÅtÃnÃgatapaccuppannÃnaæ dhammÃnaæ sankhipitvà vavatthÃne pa¤¤Ã sammasane ¤Ãïaæ?
Yaæ ki¤ci rÆpaæ atÅtÃnÃgatapaccuppannaæ ajjhattaæ và ...
pe... yaæ dÆre santike vÃ: sabbaæ rÆpaæ aniccato vavatthapeti: ekaæ sammasanaæ; dukkhato vavatthapeti: ekaæ sammasanaæ; anattato vavatthapeti: ekaæ sammasanaæ.
Yà kÃci vedanà ...pe... yaæ ki¤ci vi¤¤Ãïaæ ...pe...
anattato vavatthapeti:  ekaæ sammasanaæ.  Cakkhuæ ...
pe... jarÃmaraïaæ atÅtÃnÃgatapaccuppannaæ aniccato vavatthapeti:  ekaæ sammasanaæ; dukkhato anattato vavatthapeti: ekaæ sammasanaæ. RÆpaæ atÅtÃnÃgatapaccuppannaæ aniccaæ khayaÂÂhena, dukkhaæ bhayaÂÂhena, anattà asÃrakaÂÂhenà ti sankhipitvà vavatthÃne pa¤¤Ã sammasane ¤Ãïaæ; vedanaæ .


#<[page 608]>#
%<608           XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  . .  vi¤¤Ãïaæ . . .  Cakkhuæ ...pe...  jarÃmaraïaæ ...pe...  sammasane ¤Ãïaæ. RÆpaæ atÅtÃnÃgatapaccuppannaæ aniccaæ sankhataæ paÂiccasamuppannaæ khayadhammaæ vayadhammaæ virÃgadhammaæ nirodhadhamman ti sankhipitvà vavatthÃne pa¤¤Ã sammasane ¤Ãïaæ. Vedanaæ . . . vi¤¤Ãïaæ . . . cakkhuæ . . . jarÃmaraïaæ atÅtÃnÃgatapaccuppannaæ aniccaæ sankhataæ ...pe... nirodhadhamman ti sankhipitvà vavatthÃne pa¤¤Ã sammasane ¤Ãïaæ. JÃtipaccayà jarÃmaraïaæ, asati jÃtiyà n' atthi jarÃmaraïan ti sankhipitvà vavatthÃne pa¤¤Ã sammasane ¤Ãïaæ.
AtÅtam pi addhÃnaæ anÃgataæ pi addhÃnaæ jÃtipaccayà jarÃmaraïaæ, asati jÃtiyà n' atthi jarÃmaraïan ti sankhipitvà vavatthÃne pa¤¤Ã sammasane ¤ÃïÃæ. Bhavapaccayà jÃti ...
pe...  avijjÃpaccayà sankhÃrÃ, asati avijjÃya n' atthi sankhÃrà ti sankhipitvà vavatthÃne pa¤¤Ã sammasane ¤Ãïaæ.
AtÅtam pi addhÃnaæ, anÃgatam pi addhÃnaæ avijjÃpaccayà sankhÃrÃ, asati avijjÃya n' atthi sankhÃrà ti sankhipitvà vavatthÃne pa¤¤Ã sammasane ¤Ãïaæ.
     Taæ ¤ÃtaÂÂhena ¤Ãïaæ, pajÃnanaÂÂhena pa¤¤Ã, tena vuccati atÅtÃnÃgatapaccuppannÃnaæ dhammÃnaæ sankhipitvà vavatthÃne pa¤¤Ã sammasane ¤Ãïan ti.
     Ettha ca: cakkhuæ ...pe... jarÃmaraïan, ti iminà peyyÃlena dvÃrÃmmaïehi saddhiæ dvÃrappavattà dhammÃ, pa¤cakkhandhÃ, cha dvÃrÃni, cha ÃrammaïÃni, cha vi¤¤ÃïÃni, cha phassÃ, cha vedanÃ, cha sa¤¤Ã, cha cetanÃ, cha taïhÃ, cha vitakkÃ, cha vicÃrÃ, cha dhÃtuyo, dasa kasinÃïi, dvattiæsa koÂÂhÃsÃ, dvÃdas' ÃyatanÃni, aÂÂhÃrasa dhÃtuyo, bÃvÅsati indriyÃni, tisso dhÃtuyo, nava bhavÃ, cattÃri jhÃnÃni, catasso appama¤¤Ã, catasso samÃpattiyo, dvÃdasa paÂiccasamuppÃdangÃnÅ ti ime dhammarÃsayo sankhittà ti veditabbÃ.
     Vuttaæ h' etaæ Abhi¤¤eyyaniddese:- sabbaæ, bhikkhave, abhi¤¤eyyaæ. Ki¤ci, bhikkhave, sabbaæ abhi¤¤eyyaæ?


#<[page 609]>#
%<                             Tisso pari¤¤Ã                           609>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Cakkhu, bhikkhave, abhi¤¤eyyaæ, rÆpaæ . . . cakkhuvi¤¤Ãïaæ . . . cakkhusamphasso, --yam p' idaæ cakkhusamphassapaccayà uppajjati vedayitaæ sukhaæ và dukkhaæ và adukkhamasukhaæ vÃ, tam pi abhi¤¤eyyaæ. Sotaæ, . . .
pe. . .  yam p' idaæ manosamphassapaccayà uppajjati vedayitaæ sukhaæ và dukkhaæ và adukkhamasukkhaæ vÃ, tam pi abhi¤¤eyyaæ. RÆpaæ . . . vi¤¤Ãïaæ, cakkhuæ . . .
mano, rÆpam . . . dhammÃ, cakkhuvi¤¤Ãïaæ . . . manovi¤¤Ãïaæ; cakkhusamphasso . . .  manosamphasso, cakkhusamphassajà vedanà . . . manosamphassajà vedanÃ, rÆpasa¤¤Ã . . . dhammasa¤¤Ã, rÆpasa¤cetanà . . . dhammasa¤cetanÃ, rÆpataïhà . . . dhammatÃïhÃ, rÆpavitakkà . . .
dhammavitakkÃ, rÆpavicÃro . . . dhammavicÃro; pathavÅdhÃtu . . . vi¤¤ÃïadhÃtu; pathavÅkasiïaæ . . . vi¤¤Ãïakasiïaæ; kesà . . . pe . . . matthalungaæ; cakkhÃyatanaæ . . . dhammÃyatanaæ; cakkhudhÃtu . . . manovi¤¤ÃïadhÃtu; cakkhundriyaæ, . . . a¤¤ÃtÃvindriyaæ; kÃmadhÃtu, rÆpadhÃtu, arÆpadhÃtu; kÃmabhavo, rÆpabhavo, arÆpabhavo; sa¤¤Ãbhavo, asa¤¤Ãbhavo, nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãbhavo; ekavokÃrabhavo, catuvokÃrabhavo, pa¤cavokÃrabhavo; paÂhamaæ jhÃnaæ . . . catutthaæ jhÃnaæ, mettÃcetovimutti . . . upekkhÃcetovimutti; ÃkÃsÃna¤cÃyatanasamÃpatti . . . nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤ÃyatanasamÃpatti; avijjà abhi¤¤eyyà . . . pe . . . jarÃmaraïaæ abhi¤¤eyyan ti.  Taæ tattha evaæ vitthÃretvà vuttattÃ, idha sabbaæ peyyÃlena sankhittaæ.
     Evaæ sankhitte pan' ettha ye lokuttarà dhammà Ãgatà te asammasanÆpagattà imasmiæ adhikÃre na gahetabbÃ. Ye pi ca sammasanÆpagÃ, tesu ye yassa pÃkaÂà honti, sukhena pariggahaæ gacchanti, tesu tena sammasanaæ Ãrabhitabbaæ.
            [Pa¤cakkhandhà aniccÃdivasena sammasanaæ]
     Tatr' Ãyaæ khandhavasena Ãrabbha vidhÃnayojanÃ: yaæ ki¤ci rÆpaæ . . . pe . . . sabbaæ rÆpaæ aniccato vavatthapeti:
ekaæ sammasanaæ; dukkhato anattato vavatthapeti: ekaæ sammasanan ti ettÃvatà ayaæ bhikkhu:


#<[page 610]>#
%<610           XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  yaæ ki¤ci rÆpan ti evaæ aniyamaïiddiÂÂhaæ sabbam pi rÆpaæ atÅtattikena c' eva catÆhi ca ajjhattÃdi-dukehÅ ti ekÃdasahi okÃsehi paricchinditvà sabbaæ rÆpaæ aniccato vavatthapeti, aniccan ti sammasati. Kathaæ? Parato vuttanayena. Vuttaæ h' etaæ:- rÆpaæ atÅtÃnÃgatapaccuppannaæ aniccaæ khayaÂÂhenà ti. Tasmà esa yaæ atÅtaæ rÆpaæ, taæ yasmà atÅte yeva khÅïaæ, na-y-imaæ bhavaæ sampattan ti aniccaæ khayaÂÂhena. Yaæ anÃgataæ anantarabhave nibbattissati. Tam pi tatth' eva khÅyissati, na tato paraæ bhavaæ gamissatÅ ti aniccaæ khayaÂÂhena. Yaæ paccuppannaæ rÆpaæ, tam pi idh' eva khÅyati, na ito gacchatÅ ti aniccaæ khayaÂÂhena.
Yaæ ajjhattaæ, tam pi ajjhattam eva khÅyati, na bahiddhà bhÃvaæ gacchatÅ ti aniccaæ khayaÂÂhena. Yaæ bahiddhà . . . pe . . . oÊÃrikaæ, sukhumaæ, hÅnaæ, païÅtaæ, dure . . .
santike, tam pi tatth' eva khÅyati, na dÆrabhÃvaæ gacchatÅ ti aniccaæ khayaÂÂhenà ti sammasati. Idaæ sabbam pi aniccaæ khayaÂÂhenà ti etassa vasena ekaæ sammasanaæ bhedato pana ekÃdasavidhaæ hoti.
     Sabbam eva ca taæ dukkhaæ bhayaÂÂhena, bhayaÂÂhenà ti sappaÂibhayatÃya. Yaæ hi aniccaæ taæ bhayÃvahaæ hoti, SÅhopamasutte devÃnaæ viya. Iti idam pi dukkhaæ bhayaÂÂhenà ti etassa vasena ekaæ sammasanaæ bhedato pana ekÃdasavidhaæ hoti.
     Yathà ca dukkhaæ evaæ sabbam pi taæ anattà asÃrakatthena. AsÃrakaÂÂhenà ti attà nivÃsÅ kÃrako vedako sayaævasÅ ti evaæ parikappitassa attasÃrassa abhÃvena. Yam hi aniccaæ taæ dukkhaæ; attano pi aniccataæ và udayabbayapÅÊanaæ va dhÃretuæ na sakkoti, kuto tassa kÃrakÃdibhÃvo?
Ten' Ãha:- rupa¤ ca h' idaæ, bhikkhave, attà abhavissa, nayidaæ rÆpaæ ÃbÃdhÃya saævatteyyà ti Ãdi. Iti idam pi anattà asÃrakaÂÂhenà ti etassa vasena ekaæ sammasanaæ bhedato pana ekÃdasavidhaæ hoti.


#<[page 611]>#
%<                 Pa¤cakkhandhà aniccÃdivasena sammasanaæ               611>%
     Esa nayo vedanÃdisu.
     Yaæ pana aniccaæ taæ yasmà niyamato sankhatÃdibhedaæ hoti, ten' assa pariyÃyadassanatthaæ nÃnÃkÃrehi và manasikÃrappavattidassanatthaæ: rÆpaæ atÅtÃnÃgatapaccuppannaæ aniccaæ sankhataæ paÂiccasamuppannaæ khayadhammaæ, vayadhammaæ, virÃgadhammaæ nirodhadhamman ti puna PÃÊi vuttÃ. Esa nayo vedanÃdisÆ ti.
     So tass' eva pa¤casu khandhesu aniccadukkhà anattà sammasanassa thirabhavatthÃya yaæ taæ BhagavatÃ:- katamehi cattÃÊÅsÃya ÃkÃrehi anulomikakhantiæ paÂilabhati? Katamehi cattÃÊÅsÃya ÃkÃrehi sammattaniyÃmaæ okkamatÅ ti etassa vibhange: pa¤cakkhandhe aniccato dukkhato rogato gaï¬hato sallato aghato ÃbÃdhato parato palokato Åtito upaddavato bhayato upasaggato calato pabhanguto adhuvato atÃïato aleïato asaraïato rittato tucchato su¤¤ato anattato ÃdÅnavato viparinÃmadhammato asÃrakato aghamÆlato vadhayato vibhavato sÃsavato sankhatato mÃrÃmisato jÃtidhammato jarÃdhammato vyÃdhidhammato maraïadhammato sokadhammato paridevadhammato upÃyÃsadhammato sankilesikadhammato ti cattÃÊÅsÃya ÃkÃrehi pa¤cakkhandhe aniccato passanto anulomikakhantiæ paÂilabhati. Pa¤cannaæ khandhÃnaæ nirodho, niccaæ. NibbÃnan ti passanto sammattaniyÃmaæ okkamatÅ ti Ãdinà nayena anuloma¤Ãïaæ vibhajantena pabhedato aniccÃdisammasanaæ vuttaæ; tassà pi vasena ime pa¤cakkhandhe sammasati. Kathaæ?
     So hi ekekaæ khandhaæ aniccan-tikatÃya Ãdi-antavantatÃya ca aniccato, uppÃdavaya-paÂipÅÊanatÃya dukkhavatthutÃya ca dukkhato, paccayayÃpanÅyatÃya rogamÆlatÃya ca rogato, dukkhatÃ-sÆlayogitÃya kilesÃsucipaggharaïatÃya uppÃdajarÃbhangehi uddhumÃtakaparipakkapabhinnatÃya ca gaï¬hato, pÅlajanakatÃya anto-tudanatÃya dunnÅharaïÅyatÃya ca sallato, vigarahanÅyatÃya ava¬¬hi-ÃvahanatÃya aghavatthutÃya ca aghato,


#<[page 612]>#
%<612          XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  aseribhÃvajanakatÃya ÃbÃdhapadaÂÂhÃnatÃya ca ÃbÃdhato, avasatÃya avidheyyatÃya ca parato, vyÃdhijarÃmaraïehi palujjanatÃya palokato, anekavyasanÃvahanatÃya Åtito, aviditÃnaæ yeva vipulÃnaæ anatthÃnaæ Ãvahanato sabbupaddavavatthutÃya ca upaddavato, sabbabhayÃnaæ ÃkaratÃya dukkhavÆpasamasankhÃtassa paramassÃsassa paÂipakkhabhÆtatÃya ca bhayato, anekehi anatthehi anubandhatÃya dosÆpasaÂÂhatÃya, upasaggo viya, anadhivÃsanÃrahatÃya ca upasaggato, vyÃdhi-jarÃmaraïehi c' eva lÃbhÃdÅhi ca lokadhammehi pacalitatÃya calato, upakkamena c' eva sarasena ca pabhangupagamanasÅlatÃya pabhanguto, sabbÃvatthanipÃtitÃya thirabhÃvassa ca abhÃvatÃya adhuvato, atÃyanatÃya c' eva alabbhaneyya-khematÃya ca atÃïato, allÅyituæ anarahatÃya allÅnÃnam pi ca leïakiccÃkÃranÃya aleïato, nissitÃnaæ bhayasÃrakattÃbhÃvena asaraïato, yathà parikappitehi dhuvasubhasukhattabhÃvehi rittatÃya rittato rittatÃy' eva tucchato, appakattà vÃ, appakam pi hi loke tucchan ti vuccati, SÃmi-nivÃsÅ-kÃraka-vedakÃdhiÂÂhÃyakavirahitatÃya su¤¤ato, saya¤ ca assÃmikabhÃvÃditÃya anattato, pavattidukkhatÃya dukkhassa ca ÃdÅnavatÃya ÃdÅnavato, -atha và ÃdÅnam vÃti gacchati pavattatÅ ti ÃdÅnavo, kapaïamanussass' etaæ adhivacanaæ; khandhà pi ca kapaïà yevà ti ÃdÅnavasadisatÃya ÃdÅnavato, jarÃya c' eva maraïena cà ti dvedhà pariïÃmapakatitÃya vipariïÃmadhammato, dubbalatÃya, pheggu viya sukhabha¤janÅyatÃya ca asÃrakato, aghahetutÃya aghamÆlato, mittamukhasapatto viya, vissÃsaghÃtitÃya vadhakato, vigatabhavatÃya vibhavasambhÆtatÃya ca vibhavato, ÃsavapadaÂÂhÃnatÃya sÃsavato, hetupaccayehi abhisankhatatÃya sankhatato, maccumÃra-kilesamÃrÃnaæ ÃmisabhÆtatÃya mÃrÃmisato,jÃtijarÃvyÃdhimaraïapakatitÃya jÃtijarÃvyÃdhimaraïadhammato, sokaparideva-upÃyÃsahetutÃya sokaparideva-upÃyÃsadhammato, taïhÃdiÂÂhiduccaritasankilesÃnaæ visayadhammatÃya sankilesikadhammato ti evaæ pabhedato vuttassa aniccÃdisammasanassa vasena sammasati.
     Ettha hi aniccato palokato calato pabhanguto adhuvato vipariïÃmadhammato asÃrakato vibhavato,


#<[page 613]>#
%<                               Nava ÃkÃrà                             613>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  sankhatato maraïadhammato ti ekekasmiæ khandhe dasa dasa katvà pa¤¤Ãsa aniccÃnupassanÃni. Parato parittato tucchato su¤¤ato anattato ti ekekasmiæ khandhe pa¤ca pa¤ca katvà pa¤cavÅsati anattÃnupassanÃni. SesÃni dukkhato rogato ti ÃdÅni ekekasmiæ khandhe pa¤cavÅsati katvà pa¤cavÅsati sataæ dukkhÃnupassanÃnÅ ti. Icc' assa iminà dvisatabhedena aniccÃdisammasanena pa¤cakkhandhe sammasato taæ nayavipassanÃ-sankhÃtaæ aniccadukkhÃnattasammasanaæ thiraæ hoti. Idaæ tÃv' ettha PÃÊi-nayÃnusÃrena sammasanÃrambhavidhÃnaæ.
                              [Nava ÃkÃrÃ]
   Yassa pana evaæ nayavipassanÃya yogaæ karoto pi naya-
vipassanà na sampajjati, tena navah' ÃkÃrehi indriyÃni tikkhÃni bhavanti uppannuppannÃnaæ sankhÃrÃnaæ khayam eva passati. Tattha ca sakkaccakiriyÃya sampÃdeti, sÃtaccakiriyÃya sampÃdeti, sappÃyakiriyÃya sampÃdeti, samÃdhissa ca nimittaggÃhena, bojjhangÃna¤ ca anupavattanatÃya, kÃye ca jÅvite ca anapekkhataæ upaÂÂhapeti, tattha ca abhibhuyya nekkhammena, antarà ca accosÃnenà ti evaæ vuttÃnaæ navannaæ ÃkÃrÃnaæ vasena indriyÃni tikkhÃni katvà PathavÅkasiïaniddese vuttanayena satta asappÃyÃni vajjetvÃ, satta sappÃyÃni sevamÃnena kÃlena rÆpaæ sammasitabbaæ, kÃlena arÆpaæ.
                          [RÆpasammasananayo]
     RÆpaæ sammasantena rÆpassa nibbatti passitabbÃ; seyyathÅdaæ: idaæ rÆpaæ nÃma kammÃdi-vasena catÆhi kÃraïehi nibbattati. Tattha sabbesaæ sattÃnaæ rÆpaæ nibbattamÃnaæ paÂhamaæ kammato nibbattati. PaÂisandhikkhaïe yeva hi gabbhaseyyakÃnaæ tÃva tisantativasena vatthukÃyabhÃvadasakasankhÃtÃni tiæsa rÆpÃni nibbattanti, tÃni ca kho paÂisandhicittassa uppÃdakkhaïe yeva. Yathà ca uppÃdakkhaïe yeva, tathà Âhitikkhaïe pi bhangakkhaïe pi.
Tattha rÆpaæ dandhanirodhaæ garuparivatti, cittaæ khippanirodham lahuparivatti. Ten' Ãha:- n' Ãhaæ, bhikkhave, a¤¤aæ ekadhammam pi samanupassÃmi evaæ lahuparivattaæ yathayidaæ,


#<[page 614]>#
%<614           XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  bhikkhave, cittan ti. RÆpe dharante yeva hi soÊasavÃre bhavangacittaæ uppajjitvà nirujjhati. Cittassa uppÃdakkhaïo pi Âhitikkhaïo pi bhangakkhaïo pi ekasadisÃ.
RÆpassa pana uppÃdabhangakkhaïà yeva lahukÃ. Te hi sadisÃ, Âhitikkhaïo pana mahÃ; yÃva soÊasacittÃni uppajjitvà nirujjhanti, tÃva vattati. PaÂisandhicittassa uppÃdakkhaïe uppannaæ ÂhÃnappattaæ purejÃtaæ vatthuæ nissÃya dutiyaæ bhavangaæ uppajjati; tena saddhiæ uppannaæ thÃnappattaæ purejÃtaæ vatthuæ nissÃya tatiyaæ bhavangaæ uppajjati. Iminà nayena yÃvatÃyukaæ cittappavatti veditabbÃ.
     ùsannamaraïassa pana ekam eva ÂhÃnappattaæ purejÃtaæ vatthuæ nissÃya soÊasa cittÃni uppajjanti. PaÂisandhicittassa uppÃdakkhaïe uppannaæ rÆpaæ paÂisandhicittato uddhaæ soÊasamena cittena saddhiæ nirujjhati; ÂhÃnakkhaïe uppannaæ sattarasamassa uppÃdakkhaïena saddhiæ nirujjhati; bhangakkhaïe uppannaæ sattarasamassa ÂhÃnakkhaïaæ patvà nirujjhati. YÃva pavatti nÃma atthi, evam eva pavattati.
   OpapÃtikÃnam pi satta santativasena sattati rÆpÃni evam
eva pavattanti.
     Tattha kammaæ kammasamuÂÂhÃnaæ kammapaccayaæ, kammapaccayacittasamuÂÂhÃnaæ, kammapaccaya-ÃhÃrasamuÂÂhÃnaæ, kammapaccaya-utusamuÂÂhÃnan ti esa vibhÃgo veditabbo. Tattha kammaæ nÃma kusalÃkusalacetanÃ.
KammasamutthÃnaæ nÃma vipÃkakkhandhà ca cakkhu-dasakÃdi-samasattati-rÆpa¤ ca. Kammapaccayaæ nÃma tad-eva, kammaæ hi kammasamuÂÂhÃnassa upatthambhakapaccayo pi hoti. KammapaccayacittasamuÂÂhÃnaæ nÃma vipÃkacittasamuÂÂhÃnaæ rÆpaæ. Kammapaccaya-ÃhÃrasamuÂÂhÃnaæ nÃma kammasamuÂÂhÃnarÆpesu ÂhÃnappattà ojà a¤¤aæ ojaÂÂhamakaæ samuÂÂhÃpeti. Tatrà pi ojaÂÂhÃnaæ patvà a¤¤an ti evaæ catasso và pa¤ca và pavattiyo ghaÂeti. Kammapaccaya-utusamuÂÂhÃnaæ nÃma kammajatejodhÃtu ÂhÃnappattà utusamuÂÂhÃnaæ ojaÂÂhamakaæ samuÂÂhÃpeti. Tatrà pi utu a¤¤aæ ojaÂÂhamakan ti evaæ catasso và pa¤ca và pavattiyo ghaÂeti. Evaæ tÃva kammajarÆpassa nibbatti passitabbÃ.


#<[page 615]>#
%<                   RÆpasammasananayo                          615>%
     Cittajesu pi cittaæ, cittasamuÂÂhÃnaæ, cittapaccayaæ, cittapaccaya-ÃhÃrasamuÂÂhÃnaæ, cittapaccaya-utusamuÂÂhÃnan ti esa vibhÃgo veditabbo.
     Tattha cittaæ nÃma ekÆnanavuti cittÃni:-
          Tesu dvattiæsa cittÃni chabbÅs' ekÆnavÅsati,
          SoÊasa rÆpiriyÃpatha vi¤¤atti janakÃmatÃ.
     KÃmÃvacarato hi aÂÂha kusalÃni, dvÃdasÃkusalÃni, manodhÃtuvajjà dasa kiriyÃ, kusalakiriyato dve abhi¤¤ÃcittÃnÅ ti dvattiæsa cittÃni rÆpaæ iriyÃpathaæ vi¤¤atti¤ ca janenti.
VipÃkavajjÃni sesadasarÆpÃvacarÃni, aÂÂha arÆpÃvacarÃni, aÂÂha lokuttaracittÃnÅ ti chabbÅsati cittÃni rÆpaæ iriyÃpatha¤ ca janayanti, na vi¤¤attiæ. KÃmÃvacare dasa bhavangacittÃni, rÆpÃvacare pa¤ca, tisso manodhÃtuyo, ekà vipÃkÃhetuka-manovi¤¤ÃïadhÃtu somanassasahagatà ti ekÆnavÅsati cittÃni rÆpam eva janayanti, na iriyÃpathaæ, na vi¤¤attiæ.
Dve pa¤ca-vi¤¤ÃïÃni, sabbasattÃnaæ paÂisandhicittaæ, khÅïÃsavÃnaæ cuticittaæ, cattÃri ÃruppavipÃkÃnÅ ti soÊasa cittÃni neva rÆpaæ janayanti, na iriyÃpathaæ, na vi¤¤attiæ.
YÃni c' ettha rÆpaæ janenti, tÃni na Âhitikkhaïe, na bhangakkhaïe vÃ. Tadà hi cittaæ dubbalaæ hoti, uppÃdakkhaïe pana balavaæ; tasmà taæ tadà purejataæ vatthuæ nissÃya rÆpaæ samuÂÂhÃpeti.
     CittasamuÂÂhÃnaæ nÃma tayo arÆpino khandhÃ, sadda-navakaæ, kÃyavi¤¤atti, vacÅvi¤¤atti, ÃkÃsadhÃtu, lahutÃ, mudutÃ, kamma¤¤atÃ, upacayo, santatÅ ti sattarasavidhaæ rÆpa¤ ca.
     Cittapaccayaæ nÃma pacchÃjÃtà citta-cetasikà dhammà purejÃtassa imassa kÃyassà ti evaæ vuttaæ catusamuÂÂhÃnarÆpaæ. Cittapaccaya-ÃharasamuÂÂhÃnaæ nÃma cittasamuÂÂhÃnarÆpesu ÂhÃnappattà ojà a¤¤aæ ojaÂÂhamakaæ samuÂÂhÃpeti. Evaæ dve tisso pavattiyo ghaÂeti.
     Cittapaccaya-utusamuÂÂhÃnaæ nÃma cittasamuÂhÃno utu ÂhÃnappatto a¤¤aæ ojaÂÂhamakaæ samuÂÂhÃpeti.


#<[page 616]>#
%<616           XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Evaæ dve tisso pavattiyo ghaÂeti. Evaæ cittajarÆpassa nibbatti passitabbÃ.
     ùhÃrajesu pi ÃhÃro, ÃhÃrasamuÂÂhÃnaæ, ÃhÃrapaccayaæ, ÃhÃrapaccaya-ÃhÃrasamuÂÂhÃnaæ, ÃhÃrapaccaya-utusamuÂÂhÃnan ti esa vibhÃgo veditabbo.
     Tattha ÃhÃro nÃma kabaÊinkÃro ÃhÃro.
     ùhÃrasamuÂÂhÃnaæ nÃma: upÃdinnaæ kammajarÆpaæ paccayaæ labhitvÃ, tattha patiÂÂhÃya ÂhÃnappattÃya ojÃya samuÂÂhÃpitaæ ojaÂÂhamakaæ, ÃkÃsadhÃtu, lahutÃ, mudutÃ, kamma¤¤atÃ, upacayo, santatÅ ti cuddasavidhaæ rÆpaæ.
     ùhÃrapaccayaæ nÃma: kabaÊinkÃro ÃhÃro imassa kÃyassa ÃhÃrapaccayena paccayo ti evaæ vuttaæ catusamuÂÂhÃnarÆpaæ.
     ùhÃrapaccaya-ÃhÃrasamuÂÂhÃnaæ nÃma ÃhÃrasamuÂÂhÃnesu rÆpesu ÂhÃnappattà ojà a¤¤Ãæ ojaÂÂhamakaæ samuÂÂhÃpeti. Tatrà pi ojà a¤¤an ti evaæ dasa-dvÃdasa vÃre pavattiæ ghaÂeti. Ekadivasaæ paribhuttÃhÃro sattÃham pi upatthambheti;  dibbà pana ojà ekamÃsaæ dvemÃsam pi upatthambheti. MÃtarà paribhuttÃhÃro pi dÃrakassa sarÅraæ pharitvà rÆpaæ samuÂÂhÃpeti; sarÅre makkhitÃhÃro pi rÆpaæ samuÂÂhÃpeti. KammajÃhÃro upÃdinnakÃhÃro nÃma; so pi ÂhÃnappatto rÆpaæ samuÂÂhÃpeti. Tatrà pi ojà a¤¤aæ samuÂÂhÃpetÅ ti evaæ catasso và pa¤ca và pavattiyo ghaÂeti.
     ùhÃrapaccaya-utusamuÂÂhÃnaæ nÃma ÃhÃrasamuÂÂhÃnà tejodhÃtu ÂhÃnappattà utusamuÂÂhÃnaæ ojaÂÂhamakaæ samuÂÂhÃpeti. Tatr' Ãyaæ ÃhÃro ÃhÃrasamuÂÂhÃnÃnaæ janako hutvà paccayo hoti. SesÃnaæ nissay' -ÃhÃra-atthi-avigatavasenà ti evaæ ÃhÃrajarÆpassa nibbatti passitabbÃ.
     Utujesu pi utu, utusamuÂÂhÃnaæ, utupaccayaæ, utupaccaya-utusamaÂÂhÃnaæ, utupaccaya-ÃhÃrasamuÂÂhÃnÃnan ti esa vibhÃgo veditabbo.
   Tattha utu nÃma catusamuÂÂhÃnà tejodhÃtu, uïha-utu-
sÅta-utÆ ti evaæ pan' esa duvidho hoti.
     UtusamuÂÂhÃnaæ nÃma catusamuÂÂhÃno utu upÃdinnakaæ, paccayaæ labhitvà ÂhÃnappatto sarÅre rÆpaæ samuÂÂhÃpeti, taæ saddanavakaæ,


#<[page 617]>#
%<                           ArÆpasammasananayo                         617>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ÃkÃsadhÃtu, lahutÃ, mudutÃ, kamma¤¤atÃ, upacayo, santatÅ ti païïarasavidhaæ hoti.
     Utupaccayaæ nÃma utu catusamuÂÂhÃnikarÆpÃnaæ pavattiyà ca vinÃsassa ca paccayo hoti.
     Utupaccaya-utusamuÂÂhÃnaæ nÃma utusamuÂÂhÃnà tejodhÃtu ÂhÃnappattà a¤¤aæ ojaÂÂhamakaæ samuÂÂhÃpeti.
Tatrà pi utu a¤¤an ti evaæ dÅgham pi addhÃnaæ anupÃdinnapakkhe Âhatvà pi utusamuÂÂhÃnaæ pavattati yeva.
     Utupaccaya-ÃhÃrasamuÂÂhÃnaæ nÃma utusamuÂÂhÃnà ÂhÃnappattà ojà a¤¤aæ ojaÂÂhamakaæ samuÂÂhÃpeti. Tatrà pi ojà a¤¤an ti evaæ dasa-dvÃdasavÃre pavattiæ ghaÂeti.
Tatr' Ãyaæ utu utusamuÂÂhÃnÃnaæ janako hutvà paccayo hoti. SesÃnaæ nissaya-atthi-avigatavasenà ti evaæ utujarÆpassa nibbatti passitabbÃ.
     Evan hi rÆpassa nibbattiæ passanto kÃlena rÆpaæ sammasati nÃma.
                     [ArÆpasammasananayo]
     Yathà ca rÆpaæ sammasantena rÆpassa, evaæ arÆpaæ sammasantena pi arÆpassa nibbatti passitabbÃ. Sà ca kho ekÃsÅti lokiyacittuppÃdavasen' eva; seyyathÅdaæ: idaæ hi arÆpaæ nÃma purimabhave ÃyÆhitakammavasena paÂisandhiyaæ tÃva ekÆnavÅsati cittuppÃdappabhedaæ nibbattati.
NibbattanÃkÃro pan' assa PaÂiccasamuppÃdaniddese vuttanayen' eva veditabbo. Tad-eva paÂisandhicittassa anantaracittato paÂÂhÃya bhavangavasena ÃyupariyosÃne cutivasena. Yaæ tattha kÃmÃvacaraæ, taæ chasu dvÃresu balavÃrammaïe tadÃrammaïavasena. Pavatte pana asambhinnattà cakkhussa ÃpÃthagatattà rÆpÃnaæ Ãlokasannissitaæ manasikÃrahetukaæ cakkhuvi¤¤Ãïaæ nibbattati saddhiæ sampayuttadhammehi, cakkhuppasÃdassa hi Âhitikkhaïe Âhitippattam eva rÆpaæ cakkhuæ ghaÂÂeti. Tasmiæ ghaÂÂite dvikkhattuæ bhavangaæ uppajjitvà nirujjhati. Tato tasmiæ yeva Ãrammaïe kiriyamanodhÃtu Ãvajjanakiccaæ sÃdhayamÃnà uppajjati. Tad-anantaraæ tad-eva rÆpaæ passamÃnaæ kusalavipÃkaæ akusalavipÃkaæ và cakkhuvi¤¤Ãïaæ.


#<[page 618]>#
%<618           XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tato tad-eva rÆpaæ sampaÂicchamÃnà vipÃkamanodhÃtu. Tato tad-eva rÆpaæ santÅrayamÃnà vipÃkÃhetukamanovi¤¤ÃnadhÃtu. Tato tad-eva rÆpaæ vavatthÃpayamÃnà kiriyÃhetukamanovi¤¤ÃïadhÃtu upekkhÃsahagatÃ. Tato paraæ kÃmÃvacarakusalÃkusalakiriyacittesu ekaæ và upekkhasahagatÃhetukaæ cittaæ pa¤ca satta và javanÃni. Tato kÃmÃvacarasattÃnam ekÃdasasu tadÃrammaïacittesu javavanÃnurÆpaæ yaæ ki¤ci tadÃrammaïan ti esa nayo sesadvÃresu pi; manodvÃre pana mahaggatacittÃni pi uppajjantÅ ti.
Evaæ chasu dvÃresu arÆpassa nibbatti passitabbÃ. Evaæ hi arÆpassa nibbattiæ passanto kÃlena arÆpaæ sammasati nÃma.
               [TilakkhaïÃropanaæ (a) rÆpasattakavasena]
     Evaæ kÃlena rÆpaæ, kÃlena arÆpaæ sammasitvà pi tilakkhaïaæ Ãropetvà anukkamena paÂipajjaæÃno eko pa¤¤ÃbhÃvanaæ sampÃdeti.
     Aparo rÆpasattaka-arÆpasattakavasena tilakkhaïaæ Ãropetvà sankhÃre sammasati. Tattha ÃdÃnanikkhepanato, vayo-vu¬¬hatthangamito, ÃhÃramayato, utumayato, kammajato, cittasamuÂÂhÃnato, dhammatÃrÆpato ti imehi ÃkÃrehi Ãropetvà sammasanto rÆpasattakavasena Ãropetvà sammasati nÃma. Ten' Ãhu PorÃïÃ:-
          ùdÃnanikkhepanato vayo-vu¬¬hatthagÃmito,
          ÃhÃrato ca ututo kammato cà pi cittato,
          dhammatÃrÆpato satta vitthÃrena vipassatÅ ti.
     Tattha ÃdÃnan ti paÂisandhi. Nikkhepanan ti cuti. Iti yogÃvacaro imehi ÃdÃnanikkhepehi ekaæ vassasataæ paricchinditvà sankhÃresu tilakkhaïaæ Ãropeti. Kathaæ? Etth' antare sabbe sankhÃrà aniccÃ. KasmÃ? UppÃdavayappavattito vipariïÃmato tÃva kÃlikato niccapaÂikkhepato ca.
Yasmà pana uppannà sankhÃrà Âhitiæ pÃpuïanti, Âhitiyaæ jarÃya kilamanti, jaraæ patvà avassaæ bhijjanti, tasmà abhiïhasampaÂipÅÊanato dukkhamato dukkhavatthuto sukhapaÂikkhepato ca dukkhÃ. Yasmà ca uppannà sankhÃrà Âhitiæ mà pÃpuïantu, ÂhÃnappattà mà jÅrantu, jarappattà mà bhijjantÆ ti imesu tÅsu ÂhÃnesu kassaci vasavattibhÃvo n' atthi. Su¤¤Ã ten' eva vasavattanÃkÃrena; tasmà su¤¤ato assÃmikato avasavattito attapaÂikkhepato ca anattÃ.


#<[page 619]>#
%<          TilakkhaïÃropanaæ (a) rÆpasattakavasena               619>%
     Evaæ ÃdÃnanikkhepanavasena vassasataparicchinne rÆpe tilakkhaïaæ Ãropetvà tato paraæ vayo-vu¬¬hatthangamanato Ãropeti. Tattha vayo-vu¬¬hatthangamo nÃma vayavasena vu¬¬hassa vu¬¬hitassa rÆpassa atthangamo: tassa vasena tilakkhaïaæ ÃropetÅ ti attho. Kathaæ? So tam eva vassasataæ paÂhamavayena majjhimavayena pacchimavayenà ti tÅhi vayehi paricchindati. Tattha Ãdito tettiæsa vassÃni paÂhamavayo nÃma; tato catuttiæsa majjhimavayo nÃma; tato tettiæsa pacchimavayo nÃmà ti: iti imehi tÅhi vayehi paricchinditvà paÂhamavaye pavattaæ rÆpaæ majjhimavayaæ appatvà tatth' eva nirujjhati. Tasmà taæ aniccaæ; yad-aniccaæ, taæ dukkhaæ; yaæ dukkhaæ, tad-anattÃ.
Majjhimavaye pavattarÆpam pi pacchimavayaæ appatvà tatth' eva nirujjhati. Tasmà tam pi aniccaæ, dukkham, anattÃ. Pacchimavaye tettiæsa vassÃni pavattarÆpam pi maraïato paraæ gamanasamatthaæ nÃma n' atthi; tasmà tam pi: aniccaæ dukkham anattà ti tilakkhaïaæ Ãropeti.
Evaæ paÂhamavayÃdivasena vayo-vu¬¬hatthangamato tilakkhaïaæ Ãropetvà puna mandadasakaæ khi¬¬adasakaæ, vaïïadasakaæ, baladasakaæ, pa¤¤Ãdasakaæ, hÃnidasakaæ, pabbhÃradasakaæ, vankadasakaæ, momÆhadasakaæ, sayanadasakan ti imesaæ dasannaæ dasakÃnaæ vasena vayovu¬¬hatthangamato tilakkhaïaæ Ãropeti.
     Tattha dasakesu tÃva vassasatajÅvino puggalassa paÂhamÃni dasa vassÃni mandadasakaæ nÃma; tadà hi so mando hoti capalo kumÃrako. Tato parÃni dasa khi¬¬Ãdasakaæ nÃma; tadà hi so khi¬¬arati bahulo hoti. Tato parÃni dasa vaïïadasakaæ nÃma; tadà hi' ssa vaïïÃyatanaæ vepullaæ pÃpuïÃti. Tato parÃni dasa baladasakaæ nÃma; tadà hi 'ssa bala¤ ca thÃmo ca vepullaæ pÃpuïÃti. Tato parÃni dasa pa¤¤Ãdasakaæ nÃma; tadà hi 'ssa pa¤¤Ã suppatiÂÂhità hoti; pakatiyà kira dubbalapa¤¤assa pi tasmiæ kÃle appamattakà pa¤¤Ã uppajjati yeva. Tato parÃïi dasa hÃnidasakaæ nÃma; tadà hi 'ssa khi¬¬Ãrati vaïïabalapa¤¤Ã parihÃyanti.
Tato parÃni dasa pabbhÃradasakaæ nÃma; tadà hi 'ssa attabhÃvo purato pabbhÃro hoti.


#<[page 620]>#
%<620           XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tato parÃni dasa vankadasakaæ nÃma; tadà hi 'ssa attabhÃvo, nangalakoÂi viya, vanko hoti. Tato parÃni dasa momÆhadasakaæ nÃma; tadà hi so momÆho hoti, kataæ kataæ pamussati. Tato parÃni dasa sayanadasakaæ nÃma, vassasatiko hi sayanabahulo va hoti.
     Tatr' Ãyaæ yogÅ etesaæ dasakÃnaæ vasena vayo-vu¬¬hatthangamato tilakkhaïaæ Ãropetuæ iti paÂisa¤cikkhati:-
paÂhamadasake pavattarÆpaæ dutiyadasakaæ appatvà tatth' eva nirujjhati, tasmà taæ aniccaæ dukkham anattÃ. Dutiyadasake ...pe... navamadasake pavattarÆpaæ dasamadasakaæ appatvà tatth' eva nirujjhati, dasamadasake pavattarÆpaæ punabbhavaæ appatvà idh' eva nirujjhati, tasmà tam pi aniccaæ dukkham anattà ti tilakkhaïaæ Ãropeti.
     Evaæ dasakavasena vayo-vu¬¬hatthangamato tilakkhaïam ÃropetvÃ, puna tad eva vassasataæ pa¤cavassavasena vÅsati koÂÂhÃse katvà vayo-vu¬¬haÂÂhangamato tilakkhaïaæ Ãropeti. Kathaæ? So hi iti paÂisa¤cikkhati:- paÂhame vassapa¤cake pavattarÆpaæ dutiyaæ vassapa¤cakaæ appatvà tatth' eva nitujjhati, tasmà taæ aniccaæ dukkham anattà ti. Dutiye vassapa¤cake pavattarÆpaæ, tatiyaæ ...pe ... ekÆnavÅsatim ev' assa pa¤cake pavattarÆpaæ vÅsatimaæ vassapa¤cakaæ appatvà tatth' eva nirujjhati. VÅsatime vassapa¤cake pavattarÆpaæ maraïato paraæ gamanasamatthaæ nÃma n' atthi; tasmà tam pi aniccaæ dukkham anattà ti.
     Evaæ vÅsati koÂÂhÃsavasena vayo-vu¬¬hatthangamato tilakkhaïaæ Ãropetvà puna pa¤cavÅsati koÂÂhÃse katvà catunnaæ catunnaæ vassÃnaæ vasena Ãropeti. Tato tettiæsa koÂÂhÃse katvà tiïïaæ tiïïaæ vassÃnaæ vasena pa¤¤Ãsa koÂÂhÃse katvà dvinnaæ dvinnaæ vassÃnaæ vasena sataæ koÂÂhÃse katvà ekekavassavasena, tato ekaæ vassaæ tayo koÂÂhÃse katvà vassÃna-hemanta-gimhesu tÅsu utÆsu ekeka-utuvasena tasmiæ vayo-vu¬¬hatthangamarÆpe tilakkhaïaæ Ãropeti.
Kathaæ? VassÃne catumÃsaæ pavattarÆpaæ hemantaæ appatvà tatth' eva niruddhaæ, hemante pavattarÆpaæ gimhaæ appatvà tatth' eva niruddhaæ, gimhe pavattarÆpaæ puna vassÃnaæ appatvà tatth' eva niruddhaæ; tasmà tam aniccaæ dukkham anattà ti.


#<[page 621]>#
%<                TilakkhaïÃropanaæ (a) rÆpasattakavasena               621>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Evaæ Ãropetvà puna ekaæ vassaæ cha koÂÂhÃse katvà vassÃne dvemÃsaæ pavattarÆpaæ saradaæ appatvà tatth' eva niruddhaæ, sarade pavattarÆpaæ hemantaæ ...pe... hemante pavattarÆpaæ sisiraæ, sisire pavattarÆpaæ vassantaæ, vassante pavattarÆpaæ gimhaæ. Gimhe pavattarÆpaæ puna vassÃnaæ appatvà tatth' eva niruddhaæ; tasmà aniccaæ dukkham anattà ti.
Evaæ tasmiæ vayo-vu¬¬hatthangamarÆpe tilakkhaïaæ Ãropeti. Evaæ Ãropetvà tato kÃÊajuïhavasena kÃÊe pavattarÆpaæ juïhaæ appatvÃ, juïhe pavattarÆpaæ kÃÊam appatvà tatth' eva niruddhaæ; tasmà aniccaæ dukkham anattà ti tilakkhaïaæ Ãropeti. Tato rattindivavasena rattiæ pavattarÆpaæ divasaæ appatvà tatth' eva niruddhaæ, divasaæ pavattarÆpam pi rattiæ appatvà tatth' eva niruddhaæ; tasmà aniccaæ dukkham anattà ti tilakkhaïaæ Ãropeti.
Tato tad-eva rattindivaæ pubbaïhÃdivasena cha koÂÂhÃse katvà pubbaïhe pavattatÆpaæ majjhaïhaæ appatvÃ, majjhaïhe pavattarÆpaæ sÃyaïhaæ, sÃyaïhe pavattarÆpaæ paÂhamayÃmaæ, paÂhamayÃme pavattarÆpaæ majjhimayÃmaæ, majjhimayÃme pavattarÆpaæ pacchimayÃmaæ appatvà tatth' eva niruddhaæ, pacchimayÃme pavattarÆpaæ puna pubbaïhaæ appatvà tatth' eva niruddhaæ; tasmà aniccaæ dukkham anattà ti tilakkhaïaæ Ãropeti.
     Evaæ Ãropetvà puna tasmiæ yeva rÆpe abhikkama-paÂikkama-Ãlokana-vilokana-sami¤jana-pasÃraïavasena atikkame pavattarÆpaæ paÂikkamaæ appatvà tatth' eva nirujjhati, paÂikkame pavattarÆpaæ Ãlokanaæ, Ãlokane pavattarÆpaæ vilokanaæ, vilokane pavattarÆpaæ sami¤janaæ, sami¤jane pavattarÆpaæ pasÃraïaæ appatvà tatth' eva nirujjhati; tasmà aniccaæ dukkham anattà ti tilakkhaïaæ Ãropeti.
     Tato ekapadavÃraæ uddharaïa-atiharaïa-vÅtiharaïa-vossajjana-sannikkhepana-sannirujjhanavasena cha koÂÂhÃse karoti.
     Tattha uddharaïaæ nÃma pÃdassa bhÆmito ukkhipanaæ.
Atiharaïaæ nÃma purato haraïaæ. VÅtiharaïaæ nÃma khÃïukaïÂakadÅghajÃti-Ãdisu kŤcid-eva disvà ito cito ca pÃdasa¤cÃraïaæ. Vossajjaïaæ nÃma pÃdassa heÂÂhà oropanaæ.


#<[page 622]>#
%<622           XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Sannikkhepanaæ nÃma paÂhavÅtale Âhapanaæ. Sannirujjhanaæ nÃma puna pÃduddharaïakÃle pÃdassa pathaviyà saddhiæ abhinippÅÊanaæ.
     Tattha uddharaïe paÂhavÅdhÃtu ÃpodhÃtÆ ti dvedhÃtuyo omattà honti mandÃ, itarà dve adhimattà honti balavatiyo.
Tathà atiharaïa-vÅtiharaïesu. Vossajjane tejodhÃtu vÃyodhÃtÆ ti dve dhÃtuyo omattà honti mandÃ, itarà dve adhimattà honti balavatiyo. Tathà sannikkhepana-sannirujjhanesu. Evaæ cha kotthÃse katvÃ, tesaæ vasena tasmiæ vayovu¬¬hatthangamarÆpe tilakkhaïaæ Ãropeti. Kathaæ? So iti paÂisa¤cikkhati;-- yà uddharaïe pavattà dhÃtuyo, yoni ca tad-upÃdÃya rÆpÃni, sabbe te dhammà atiharaïaæ appatvà etth' eva nirujjhanti; tasmà aniccà dukkhà anattÃ; tathà atiharaïe pavattà vÅtiharaïaæ, vÅtiharaïe pavattà vossajjanaæ vossajjane pavattà sannikkhepanaæ, sannikkhepane pavattà sannirujjhanaæ appatvà tatth' eva nirujjhanti.
Iti tattha tattha uppannà itaraæ itaraæ koÂÂhÃsaæ appatvà tattha tatth' eva pabbaæ pabbaæ sandhi sandhi odhi odhi hutvÃ, tattakapÃle pakkhittatilà viya, taÂataÂÃyantà sankhÃrà bhijjanti; tasmà aniccà dukkhà anattà ti. Tass' evaæ pabbapabbagate sankhÃre vipassato, rÆpasammasanaæ sukhumaæ hoti.
     Sukhumatte ca pan' assa idaæ opammaæ:- eko kira dÃrutiïukkÃdisu kataparicayo adiÂÂhapubbapadÅpo paccantavÃsiko nagaram Ãgamma antarÃpaïe jalamÃnaæ padÅpaæ disvà ekaæ purisaæ pucchi: ambho! kiæ nÃm' etaæ evaæ manÃpan ti? Tam evaæ so Ãha: kim ettha manÃpaæ? PadÅpo nÃm' esa, telakkhayena vaÂÂikkhayena ca gatamaggo pi'ssa na pa¤¤ÃyissatÅ ti. Tam a¤¤o evam Ãha: idaæ oÊÃrikaæ, imissà hi vaÂÂiyà anupubbena ¬ayhamÃnÃya tatiyabhÃge tatiyabhÃge jÃlà itarÅtaraæ padesaæ appatvà va nirujjhissatÅ ti.
Tam a¤¤o evam Ãha: idam pi oÊÃrikaæ, imissà hi angulangulantare vu¬¬hangulavu¬¬hangulantare tantumhi tantumhi aæsumhi aæsumhi jÃlà itarÅtaraæ aæsuæ appatvà va nirujjhissatÅ ti. Aæsuæ pana mu¤citvà na sakkà jÃlaæ pa¤¤Ãpetun ti.


#<[page 623]>#
%<                TilakkhaïÃropanaæ (a) rÆpasattakavasena               623>%
     Tattha telakkhayena vaÂÂikkhayena ca padÅpassa gatamaggo pi na pa¤¤ÃyissatÅ ti purisassa ¤Ãïaæ viya yogino ÃdÃnanikkhepanato vassasatena paricchinnarÆpe tilakkhaïÃropanaæ. VaÂÂiyà tatiyabhÃge tatiyabhÃge jÃlà itarÅtaraæ padesaæ appatvà va nirujjhissatÅ ti purisassa ¤Ãïaæ viya yogino vassasatassa tatiyakoÂÂhÃsaparicchinne vayovu¬¬hatthangamarÆpe tilakkhaïÃropanaæ. Angulangulantare jÃlà itarÅtaraæ appatvà va nirujjhissatÅ ti purisassa ¤Ãïaæ viya yogino dasavassa-pa¤cavassa-catuvassa-tivassadvivassa-ekavassa paricchinne rÆpe tilakkhanÃropanaæ.
A¬¬hanguÊa¬¬hangulantare jÃlà itarÅtaraæ appatvà va nirujjhissatÅ ti purisassa ¤Ãïaæ viya yogino ekeka-utuvasena ekaæ vassaæ tidhà chadhà ca vibhajitvà catumÃsa-dvimÃsa-paricchinne rÆpe tilakkhaïÃropanaæ. Tantumhi tantumhi jÃlà itarÅtaraæ appatvà va nirujjhissatÅ ti purisassa ¤Ãïaæ viya yogino kÃÊajuïhavasena rattidivavasena ca ekarattidivaæ cha koÂÂhÃse katvà pubbaïhÃdivasena ca paricchinne rÆpe tilakkhaïÃropanaæ. Aæsumhi aæsumhi jÃlà itarÅtaraæ appatvà va nirujjhissatÅ ti purisassa ¤Ãïaæ viya yogino abhikkamÃdivasena c' eva uddharaïÃdisu ca ekekakoÂÂhÃsavasena paricchinne rÆpe tilakkhaïÃropanan ti.
     So evaæ nÃnÃkÃrehi vayo-vu¬¬hatthangamarÆpe tilakkhanaæ ÃropetvÃ, puna tad-eva rÆpaæ visankharitvà ÃhÃramayÃdivasena cattÃro koÂÂhÃse katvà ekekakoÂÂhÃse tilakkhaïaæ Ãropeti. Tatr' Ãssa ÃhÃramayaæ rÆpaæ chÃtasuhitavasena pÃkaÂaæ hoti. ChÃtakÃle samuÂÂhitaæ rÆpaæ hi jhattaæ hoti kilantaæ, jhÃmakhÃïuko viya, angÃrapacchiyaæ nilÅnakÃko viya ca, dubbaïïaæ dussanÂÂhitaæ; suhitakÃle samuÂÂhitaæ dhÃtaæ pÅïitaæ mudu siniddhaæ phassavantaæ hoti. So taæ pariggahetvà chÃtakÃle pavattarÆpaæ suhitakÃlaæ appatvà etth' eva nirujjhati; suhitakÃle samuÂÂhitam pi chÃtakÃlaæ appatvà etth' eva nirujjhati; tasmà taæ aniccaæ dukkham anattà ti evaæ tattha tilakkhaïaæ Ãropeti.
     Utumayaæ sÅtuïhavasena pÃkaÂaæ hoti. UïhakÃle samuÂÂhitaæ rÆpa¤ hi jhattaæ hoti, kilantaæ dubbaïïaæ.


#<[page 624]>#
%<624           XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso
>%SÅta-utunà samuÂÂhitaæ rÆpaæ dhÃtaæ pÅïitaæ mudu siniddhaæ phassavantaæ hoti. So taæ pariggahetvà uïhakÃle pavattarÆpaæ sÅtakÃlaæ appatvà etth' eva nirujjhati; sÅtakÃle pavattarÆpaæ unhakÃlaæ appatvà etth' eva nirujjhati; tasmà taæ aniccaæ dukkham anattà ti evaæ tattha tilakkhaïaæ Ãropeti.
     Kammajaæ ÃyatanadvÃravasena pÃkaÂaæ hoti. CakkhudvÃrasmiæ hi cakkhukÃyabhÃvadasakavasena tiæsa kammajarÆpÃni. UpatthambhakÃni pana tesaæ utucittÃhÃrasamuÂÂhÃnÃni catuvÅsatÅ ti catupaïïÃsa honti; tathà sotaghÃnajivhÃdvÃresu. KÃyadvÃre kÃyabhÃvadasakavasena c' eva utusamuÂÂhÃnÃdivasena ca catucattÃÊÅsa. ManodvÃre hadayavatthukÃyabhÃvadasakavasena c' eva utusamuÂÂhÃnÃdivasena ca catupaïïÃsam eva. So sabbam pi taæ rÆpaæ pariggahetvà cakkhudvÃre pavattarÆpaæ sotadvÃraæ appatvà etth' eva nirujjhati; sotadvÃre pavattarÆpaæ ghÃnadvÃraæ -ghÃnadvÃre pavattarÆpaæ jivhÃdvÃraæ -jivhÃdvÃre pavattarÆpaæ kÃyadvÃraæ -kÃyadvÃre pavattarÆpaæ manodvÃraæ appatvà etth' eva nirujjhati; tasmà taæ aniccaæ dukkham anattà ti evaæ tattha tilakkhaïaæ Ãropeti.
     CittasamuÂÂhÃnaæ somanassita-domanassitavasena pÃkaÂaæ hoti. SomanassitakÃle uppannaæ hi rÆpaæ siniddhaæ mudu pÅïitaæ phassavantaæ hoti; domanassitakÃle uppannaæ jhattaæ kilantaæ dubbaïïaæ hoti. So taæ pariggahetvà somanassitakÃle pavattarÆpaæ domanassitakÃlaæ appatvà etth' eva nirujjhati; domanassitakÃle pavattarÆpaæ somanassitakÃlaæ appatvà etth' eva nirujjhati; tasmà tam pi aniccaæ dukkham anattà ti evaæ tattha tilakkhaïaæ Ãropeti.
     Tass' evaæ cittasamuÂÂhÃnaæ rÆpaæ pariggahetvà tattha tilakkhaïaæ Ãropayato ayam attho pÃkaÂo hoti:-
          JÅvitaæ attabhÃvo ca sukhadukkhà ca kevalÃ,
          ekacittasamÃyutta lahuso vattate khaïo.
          CullÃsÅti sahassÃni kappaæ tiÂÂhanti ye marÆ,
          na tveva te pi tiÂÂhanti dvÅhi cittehi samohitÃ.


#<[page 625]>#
%<                 TilakkhaïÃropanaæ (a) rÆpasattakavasena               625>%
          Ye niruddhà marantassa tiÂÂhamÃnassa và idha,
          sabb' eva sadisà khandhà gatà appaÂisandhikÃ.
          Anantarà ca ye bhaggà ye ca bhaggà anÃgate,
          tadantarà niruddhÃnaæ vesamaæ n' atthi lakkhaïe.
          Anibbattena na jÃto paccuppannena jÅvati,
          cittabhangà mato loko pa¤¤atti paramatthiyÃ.
          AnidhÃnagatà bhaggà pu¤jo n' atthi anÃgate,
          nibbattà ye pi tiÂÂhanti Ãragge sÃsapÆpamÃ.
          NibbattÃna¤ ca dhammÃnaæ bhango nesaæ purakkhato,
          palokadhammà tiÂÂhanti purÃïehi amissitÃ.
          AdassanÃto Ãyanti bhaggà gacchantyadassanaæ,
          vijjuppÃdo va ÃkÃse uppajjanti vayanti cà ti.
     Evaæ ÃhÃramayÃdisu tilakkhaïaæ Ãropetvà puna dhammatÃ-rÆpe tilakkhaïaæ Ãropeti. DhammatÃ-rÆpaæ nÃma bahiddhà indriyabaddham aya-loha-tipu-sÅsa-suvaïïa-rajatamuttÃ-maïi-veÊuriya-sankha-silÃ-pavÃÊa-lohitanka-masÃragalla- bhÆmi-pasÃïa-pabbata-tiïa-rukkha-latÃdibhedaæ vivaÂÂakappato paÂÂhÃya uppajjanakarÆpaæ. Tad-assa asokankurÃdivasena pÃkaÂaæ hoti. Asokankuraæ hi Ãdito va tanurattaæ hoti; tato dvÅha-tÅhaccayena ghanarattaæ, puna dvÅha-tÅhaccayena mandarattaæ; tato taruïapallavavaïïaæ; tato pariïatapallavavaïïaæ; tato haritapaïïavaïïaæ, tato nÅlapaïïavaïïaæ, tato nÅlapaïïavaïïakÃlato paÂÂhÃya sabhÃgarÆpasantati-manuppabandhÃpayamÃnaæ saævaccharamattena paï¬upalÃsaæ hutvà vaïÂato chijjitvà patati.
So taæ pariggahetvà tanurattakÃle pavattarÆpaæ ghanarattakÃlaæ appatvà nirujjhati; ghanarattakÃle pavattarÆpaæ mandarattakÃlaæ, mandarattakÃle pavattarÆpaæ taruïapallavavaïïakÃlaæ -taruïapallavavaïïakÃle pavattaæ pariïatapallavavaïïakÃlam -pariïatapallavavaïïakÃle pavattaæ haritapaïïavaïïakÃlaæ -haritapaïïavaïïakÃle pavattaæ nÅlapaïïavaïïakÃlaæ -nÅlapaïïavaïïakÃle pavattaæ paï¬upalÃsakÃlaæ -paï¬upalÃsakÃle pavattaæ vaïÂato chijjitvà pahanakÃlam appatvà va nirujjhati;


#<[page 626]>#
%<626           XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tasmà taæ aniccaæ dukkham anattà ti evaæ tattha tilakkhaïaæ ÃropetvÃ.
     Iminà nayena sabbam pi dhammatÃ-rÆpaæ sammasati.
Evaæ tÃva rÆpasattakavasena tilakkhaïaæ Ãropetvà sankhÃre sammasati.
               [TilakkhaïÃropanaæ (b) arÆpasattakavasena]
     Yaæ pana vuttaæ; arÆpasattakavasenà ti tattha ayaæ mÃtikÃ:- kalÃpato, yamakato, khaïikato, paÂipÃÂito, diÂÂhiugghÃÂanato, mÃnasamugghÃÂanato, nikanti-pariyÃdÃnato ti.
     Tattha kalÃpato ti phassapa¤camakà dhammÃ. Kathaæ kalÃpato sammasatÅ ti? Idha bhikkhu iti paÂisa¤cikkhati:
ye ime kesà aniccà dukkhà anattà ti sammasane uppannà phassapa¤camakà dhammÃ; ye ca lomà ...pe... matthalungaæ aniccaæ dukkham anattà ti sammasane uppannà phassapa¤camakà dhammÃ: sabbe te itarÅtaraæ appatvà pabbaæ pabbaæ odhi odhi hutvÃ, tattakapÃle pakkhittatilÃviya, taÂataÂÃyantà vinaÂÂhÃ; tasmà aniccà dukkhà anattà ti.
Ayaæ tÃva visuddhikathÃyaæ nayo. AriyavaæsakathÃyaæ pana heÂÂhà rÆpasattake sattasu ÂhÃnesu rÆpaæ aniccaæ dukkham anattà ti pavattaæ cittaæ aparena cittena aniccaæ dukkham anattà ti sammasanto kalÃpato sammasatÅ ti vuttaæ, taæ yuttataraæ; tasmà sesÃni pi ten' eva nayena vibhajissÃma.
     Yamakato ti idha bhikkhu ÃdÃnanikkheparÆpaæ aniccaæ dukkham anattà ti sammasitvà tam pi cittaæ aparena cittena aniccaæ dukkham anattà ti sammasati. Vayo-vu¬¬hatthangamarÆpaæ ÃhÃramayaæ utumayaæ kammajaæ cittasamuÂÂhÃnaæ dhammatÃ-rÆpaæ aniccaæ dukkham anattà ti sammasitvà tam pi cittaæ aparena cittena aniccaæ dukkham anattà ti sammasati. Evaæ yamakato sammasati nÃma.
     Khaïikato ti idha bhikkhu ÃdÃnanikkheparÆpaæ aniccaæ dukkham anattà ti sammasitvà taæ paÂhamacittaæ dutiyacittena, dutiyaæ tatiyena, tatiyaæ catutthena, catutthaæ pa¤camena etam pi aniccaæ dukkham anattà ti sammasati.
Vayo-vu¬¬hatthangamarÆpaæ ÃhÃramayaæ utumayaæ kammajaæ cittasamuÂÂhÃnaæ dhammatÃ-rÆpaæ aniccaæ dukkham anattà ti sammasitvà taæ paÂhamacittaæ dutiyacittena,


#<[page 627]>#
%<                TilakkhaïÃropanaæ (b) arÆpasattakavasena              627>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  dutiyaæ tatiyena, tatiyaæ catutthena, catutthaæ pa¤camena etam pi aniccaæ dukkham anattà ti sammasati evaæ rÆpapariggahato paÂÂhÃya cattÃri cattÃri sammasanto khaïikato sammasati nÃma.
     PaÂipÃÂito ti ÃdÃnanikkheparÆpaæ aniccaæ dukkham anattà ti sammasitvà taæ paÂhamacittaæ dutiyacittena, dutiyaæ tatiyena, tatiyaæ catutthena ...pe... dasamaæ ekÃdasamena etam pi aniccaæ dukkham anattà ti sammasati. Vayovu¬¬hatthangamarÆpaæ ÃhÃramayaæ utumayaæ kammajaæ cittasamuÂÂhÃnaæ dhammatÃ-rÆpaæ aniccaæ dukkham anattà ti sammasitvà taæ paÂhamacittaæ dutiyacittena, dutiyaæ tatiyena ...pe... dasamaæ ekÃdasamena etam pi aniccaæ dukkham anattà ti evaæ vipassanÃ-paÂipÃÂiyà sakalam pi divasabhÃgaæ sammasituæ vaÂÂeyya. YÃva dasamacittasammasanà pana rÆpakammaÂÂhÃnam pi arÆpakammaÂÂhÃnam pi paguïaæ hoti; tasmà dasame yeva Âhapetabban ti vuttaæ. Evaæ sammasanto paÂipÃÂito sammasati nÃma.
     DiÂÂhi-ugghÃÂanato mÃna-ugghÃÂanato nikanti-pariyÃdÃnato ti imesu tÅsu visuæ sammasananayo nÃma n' atthi. Yaæ pan' etaæ heÂÂhà rÆpaæ, idha ca arÆpam pariggahitaæ, taæ passanto rÆpÃrÆpato uddhaæ a¤¤aæ sattaæ nÃma na passati, sattassa adassanato paÂÂhÃya sattasa¤¤Ã ugghÃÂità hoti, sattasa¤¤aæ ugghÃÂitacittena sankhÃre pariggaïhato diÂÂhi n' uppajjati, diÂÂhiyà anuppajjamÃnÃya diÂÂhi-ugghÃÂità nÃma hoti. DiÂÂhi-ugghÃÂitacittena sankhÃre pariggaïhato mÃno n' uppajjati; mÃno anuppajjante mÃno samugghÃÂito nÃma hoti. MÃnasamugghÃÂitacittena sankhÃre pariggaïhato taïhà n' uppajjati. TaïhÃya anupajjantiyà nikantipariyÃdinnà nÃma hotÅ ti. Idaæ tÃva visuddhikathÃyaæ vuttaæ. AriyavaæsakathÃyaæ pana diÂÂhi-ugghÃÂanato mÃnasamugghÃÂanato nikanti-pariyÃdÃnato ti mÃtikaæ Âhapetvà ayaæ nayo dassito:- Ahaæ vipassÃmi, mama vipassanà ti gaïhato hi diÂÂhi-samugghÃÂanaæ nÃma na hoti. SankhÃrà va sankhÃre vipassanti sammasanti vavatthapenti pariggaïhanti paricchindantÅ ti gaïhato pana diÂÂhi-ugghÃÂanaæ nÃma hoti.


#<[page 628]>#
%<628           XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  SuÂÂhu vipassÃmi, manÃpaæ vipassÃmÅ ti gaïhato mÃna-samugghÃÂo nÃma na hoti. SankhÃrà va sankhÃre vipassanti sammasanti vavatthapenti pariggaïhanti paricchindatÅ ti gaïhato pana mÃna-samugghÃÂo nÃma hoti.
Vipassituæ sakkomÅ ti vipassanaæ assÃdentassa nikanti pariyÃdÃnaæ nÃma na hoti. SankhÃrà va sankhÃre vipassanti sammasanti vavatthapenti pariggaïhanti paricchindantÅ ti gaïhato pana nikanti-pariyÃdÃnaæ nÃma hoti. Sace sankhÃrà attà bhaveyyuæ, attà ti gahetuæ vaÂÂeyyuæ; anattà ca pana attà ti gahitÃ, tasmà te avasavattanaÂÂhena anattà hutvà abhÃvaÂÂhena aniccÃ, uppÃdavayapaÂipÅÊanaÂÂhena dukkhà ti passato diÂÂhi-ugghÃÂanaæ nÃma hoti. Sace sankhÃrà niccà bhaveyyuæ, niccà ti gahetuæ vaÂÂeyyuæ; aniccà ca pana niccà ti gahitÃ; tasmà te hutvà abhÃvaÂÂhena aniccÃ, uppÃdavayapaÂipÅÊanatthena dukkhÃ, avasavattanaÂÂhena anattà ti passato mÃna-samugghÃÂo nÃma hoti. Sace sankhÃrà sukhà bhaveyyuæ, sukhà ti gahetuæ vaÂÂeyyuæ; dukkhà ca pana sukhà ti gahitÃ; tasmà te uppÃdavayapaÂpÅÊanaÂÂhena dukkhà hutvà abhÃvaÂÂhena aniccÃ, avasavattanaÂÂhena anattà ti passato nikanti-pariyÃdÃnaæ nÃma hoti. Evaæ sankhÃre anattato passantassa diÂÂhi-samugghÃÂanaæ nÃma hoti; aniccato passantassa mÃna-samugghÃÂanaæ nÃma hoti; dukkhato passantassa nikanti-pariyÃdÃnaæ nÃma hoti. Iti ayaæ vipassanà attano attano ÂhÃne yeva tiÂÂhatÅ ti.
                       [AÂÂhÃrasa MahÃvipassanÃ]
     Evaæ arÆpasattakavasenà ti tilakkhaïaæ Ãropetvà sankhÃre sammasati.
     EttÃvatà pan' assa rÆpakammaÂÂhÃnam pi arÆpakammaÂÂhÃnam pi paguïaæ hoti.
     So evaæ paguïarÆpÃrÆpakammaÂÂhÃno yà upari bhangÃnupassanato paÂÂhÃya pahÃnapari¤¤Ãvasena sabbÃkÃrato pattabbà aÂÂhÃrasa mahÃvipassanÃ, tÃsaæ idh' eva tÃva ekadesaæ paÂivijjhanto tappaÂipakkhe dhamme pajahati. AÂÂhÃrasa mahÃvipassanà nÃma aniccÃnupassanÃdikà pa¤¤Ã. YÃsu aniccÃnupassanaæ bhÃvento niccasa¤¤aæ pajahati, dukkhà nupassanaæ bhÃvento sukhasa¤¤aæ pajahati,


#<[page 629]>#
%<                AÂÂhÃrasa MahÃvipassanà                       629>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  anattÃnupassanaæ bhÃvento attasa¤¤aæ pajahati, nibbidÃnupassanaæ bhÃvento nandiæ pajahati, virÃgÃnupassanaæ bhÃvento rÃgaæ pajahati, nirodhÃnupassanaæ bhÃvento samudayaæ pajahati, paÂinissaggÃnupassanaæ bhÃvento ÃdÃnaæ pajahati, khayÃnupassanaæ bhÃvento ghanassa¤¤aæ pajahati, vayÃnupassanaæ bhÃvento ÃyÆhanaæ pajahati, vipariïÃmÃnupassanaæ bhÃvento dhuvasa¤¤aæ pajahati, animittÃnupassanaæ bhÃvento nimittaæ pajahati, appaïihitÃnupassanaæ bhÃvento païidhiæ pajahati, su¤¤atÃnupassanaæ bhÃvento abhinivesaæ pajahati, adhipa¤¤Ãdhammavipassanam bhÃvento sÃrÃdÃnÃbhinivesaæ pajahati, yathÃbhÆta¤Ãïadassanaæ bhÃvento sammohÃbhinivesaæ pajahati, ÃdÅnavÃnupassanaæ bhÃvento ÃlayÃbhinivesaæ pajahati, paÂisankhÃnupassanaæ bhÃvento appaÂisankhaæ pajahati, vivaÂÂÃnupassanaæ bhÃvento saæyogÃbhinivesaæ pajahati, tÃsu yasmà iminà aniccÃdilakkhaïattayavasena sankhÃrà diÂÂhÃ, tasmà anicca-dukkha-anattÃnupassanà paÂividdhà honti.
     Yasmà ca yà ca aniccÃnupassanà yà ca animittÃnupassanÃ, ime dhammà ekatthÃ, vya¤janam eva nÃnaæ; tathà yà ca dukkhÃnupassanà yà ca appaïihitÃnupassanÃ, ime dhammà ekatthÃ, vya¤janam eva nÃnan ti vuttaæ, tasmà tà pi paÂividdhà honti. Adhipa¤¤Ãdhammavipassanà pana sabbà pi vipassanÃ. YathÃbhÆta¤Ãïadassanaæ kankhÃvitaraïavisuddhiyà eva sangahitaæ: iti idam pi dvayaæ paÂividdham eva hoti. Sesesu vipassanäÃïesu ki¤ci paÂividhaæ ki¤ci appaÂividdhaæ; tesaæ vibhÃgaæ parato ÃvikarissÃma. Yad eva hi paÂividdhaæ, taæ sandhÃya idaæ vuttaæ: evaæ paguïarÆpÃrÆpakammaÂÂhÃno yà upari bhangÃnupassanÃ, tato paÂÂhÃya pahÃnapari¤¤Ãvasena sabbÃkÃrato pattabbà aÂÂhÃrasa mahÃvipassanÃ, tÃsaæ idh' eva tÃva ekadesaæ paÂivijjhanto tappaÂipakkhe dhamme pajahatÅ ti.
                       [UdayabbayÃnupassana¤Ãïaæ]
     So evaæ aniccÃnupassanÃ-paÂipakkhÃnaæ niccasa¤¤ÃdÅnaæ pahÃnena visuddha¤Ãïo sammasana¤Ãïassa pÃraæ gantvà yaæ taæ sammasana¤ÃïÃnantaraæ: paccuppannÃnaæ dhammÃnaæ vipariïÃmÃnupassane pa¤¤Ã udayabbayÃnupassane ¤Ãïan ti udayabbayÃnupassanaæ vuttaæ


#<[page 630]>#
%<630           XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  -- tassa adhigamÃya yogaæ Ãrabhati. ùrabhamÃno ca sankhepato tÃva Ãrabhati. Tatr' Ãyaæ PÃÊi:- Kathaæ paccuppannÃnaæ dhammÃnaæ vipariïÃmÃnupassane pa¤¤Ã ÆdayabbayÃnupassane ¤Ãïaæ? JÃtaæ rÆpaæ paccuppannaæ; tassa nibbattilakkhaïaæ udayo, vipariïÃmalakkhanaæ vayo, anupassanäÃïaæ. JÃtà vedanà . . «a¤¤Ã . . . sankhÃrà . . . vi¤¤Ãïaæ; jÃtaæ cakkhu . . . jÃto bhÃvo paccuppanno; tassa nibbattilakkhaïaæ udayo, vipariïÃmalakkhaïaæ vayo, anupassanäÃïan ti. So iminà PÃÊinayena jÃtassa nÃmarÆpassa: nibbattilakkhaïaæ jÃtiæ uppÃdaæ abhinavÃkÃraæ udayo ti: vipariïÃmalakkhaïaæ khayaæ bhangaæ vayo ti samanupassati. So evaæ pajÃnÃti:
imassa nÃmarÆpassa uppattito pubbe anuppannassa rÃsi và nicayo và n' atthi; uppajjamÃnassà pi rÃsito và nicayato và Ãgamanaæ nÃma n' atthi; nirujjhamÃnassà pi disÃ-vidisÃgamanaæ nÃma n' atthi; niruddhassà pi ekasmiæ ÂhÃne rÃsito nicayato nidhÃnato avaÂÂhÃnaæ nÃma n' atthi. Yathà pana vÅïÃya vÃdiyamÃnÃya uppannasaddassa neva uppattito pubbe sannicayo atthi, na uppajjamÃno sannicayato Ãgato, na nirujjhamÃnassa disÃvidisÃgamanaæ atthi, na niruddhà katthaci sannicito tiÂÂhati, atha kho vÅïa¤ ca upavÅïa¤ ca purisassa ca tajjaæ vÃyÃmaæ paÂicca ahutvà sambhoti, hutvà paÂiveti, evaæ sabbe pi rÆpÃrÆpino dhammà ahutvà sambhonti, hutvà paÂiventÅ ti evaæ sankhepato udayabbayamanasikÃraæ katvÃ, puna yÃni etass' eva udayabbaya¤Ãïassa vibhange: avijjÃsamudayà rÆpasamudayo ti paccayasamudayaÂÂhena rÆpakkhandhassa udayaæ passati; taïhÃsamudayà . . . kammasamudayà . . . ÃhÃrasamudayà rÆpasamudayo ti paccayasamudayaÂÂhena rÆpakkhandhassa udayaæ passati. Nibbattilakkhaïaæ passanto pi rÆpakkhandhassa udayaæ passati. RÆpakkhandhassa udayaæ passanto imÃni pa¤ca lakkhaïÃni passati . . . AvijjÃnirodhà rÆpanirodho ti paccayanirodhaÂÂhena rupakkhandhassa vayaæ passati; tanhÃnirodhà . . . kammanirodhà . . . ÃhÃranirodhà rÆpanirodho ti paccayanirodhaÂÂhena rÆpakhandhassa vayaæ passati.


#<[page 631]>#
%<                        UdayabbayÃnupassana¤Ãïaæ                      631>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  VipariïÃmalakkhaïaæ passanto pi rÆpakkhandhassa vayaæ passati. RÆpakkhandhassa vayaæ passanto pi imÃni pa¤ca lakkhaïÃni passati.
     Tathà avijjÃsamudayà vedanÃsamudayo ti paccayasamudayaÂÂhena vedanÃkkhandhassa udayaæ passati; taïhÃsamudayà . . . kammasamudayà . . . phassasamudayà vedanà samudayo ti paccayasamudayaÂÂhena vedanÃkkhandhassa udayaæ passati. Nibbattilakkhaïaæ passanto pi vedanÃkkhandhassa udayaæ passati. VedanÃkkhandhasasa udayaæ passanto imani pa¤ca lakkhaïÃni passati. AvijjÃnirodhà . . .
taïhÃnirodhà . . . kammanirodhà . . . phassanirodhà vedanà nirodho ti paccayanirodhaÂÂhena vedanÃkkhandhassa vayaæ passati. ViparinÃmalakkhaïaæ passanto pi vedanÃkkhandhassa vayaæ passati. VedanÃkkhandhassa vayaæ passanto imÃni pa¤ca lakkhaïÃni passati.
     VedanÃkkhandhassa viya ca sa¤¤Ã-sankhÃra-vi¤¤ÃïakkhandhÃnaæ. Ayaæ pana viseso:- vi¤¤Ãïakkhandhassa phassaÂhÃne nÃmarÆpasamudayà . . . nÃmarÆpanirodhà ti evaæ ekekassa khandhassa udayabbayadassanena dasa dasa katvà pa¤¤Ãsa lakkhaïÃni vuttÃni. Tesaæ vasena evam pi rÆpassa udayo, evam pi rÆpassa vayo, evam pi rÆpaæ udeti, evam pi rÆpaæ vetÅ ti paccayato c' eva khaïato ca vitthÃrena manasikÃraæ karoti. Tass' evaæ manasikaroto iti kir' ime dhammà ahutvà sambhonti, hutvà paÂiventÅ ti ¤Ãïaæ visadataraæ hoti. Tass' evaæ paccayato c' eva khaïato ca dvedhà udayabbayam passanto Sacca-PaticcasamuppÃdanayalakkhaïabhedà pÃkaÂà honti.
     Yaæ hi so avijjÃdisamudayà khandhÃnaæ samudayaæ, avijjÃdinirodhà ca khandhÃnaæ nirodhaæ passati, idam assa paccayato udayabbayadassanaæ. Yaæ pana nibbattilakkhaïa-viparinÃmalakkhaïÃni passanto khandhÃnaæ udayabbayaæ passati, idam assa khaïato udayabbayadassanaæ; uppattikkhaïe yeva hi nibbattilakkhaïaæ, bhangakkhaïe ca viparinÃmalakkhaïaæ, Icc' ass' evaæ paccayato c' eva khaïato ca dvedhà udayabbayaæ passato paccayato udayadassanena samudayasaccaæ pÃkaÂaæ hoti, janakÃvabodhato, khaïato udayabbayadassanena dukkhasaccaæ pÃkaÂaæ hoti,


#<[page 632]>#
%<632           XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  jÃtidukkhÃvabodhato, paccayato vayadassanena nirodhasaccaæ pÃkaÂaæ hoti, paccayÃnuppÃdanena paccayavataæ anuppÃdÃvabodhato, khaïato vayadassanena dukkhasaccam eva pÃkaÂaæ hoti maraïadukkhÃvabodhato. Ya¤ c' assa udayabbayadassanaæ, maggo c' Ãyaæ lokiko ti maggasaccaæ pÃkaÂaæ hoÂi, tatra sammohavighÃtato. Paccayato c' assa udayadassanena anulomapaÂiccasamuppÃdo pÃkaÂo hoti: imasmiæ sati idaæ hotÅ ti avabodhato. Paccayato vayadassanena paÂilomapaÂiccasamuppÃdo pÃkaÂo hoÂi: imassa nirodhà idaæ nirujjhatÅ ti avabodhato. Khaïato pana udayabbayadassanena paÂiccasamuppannà dhammà pÃkaÂà honti; sankhatalakkhaïÃvabodhato -udayabbayavanto hi sankhatà -te ca paticcasamuppannà ti. Paccayato c' assa udayadassanena ekattanayo pÃkaÂo hoti; hetuphalasambandhena santÃnassa anupacchedÃvabodhato. Atha suÂÂhutaraæ ucchedadiÂÂhiæ pajahati. Khaïato udayadassanena nÃnattanayo pÃkaÂo hoti, navanavÃnaæ uppÃdÃvabodhato. Atha suÂÂhutaraæ sassatadiÂÂhiæ pajahati. Paccayato c' assa udayabbayadassanena avyÃpÃranayo pÃkaÂo hoti, dhammÃnaæ avasavattibhÃvÃvabodhato. Atha suÂÂhutaraæ attadiÂÂhiæ pajahati. Paccayato pana udayadassanena evaæ dhammatÃnayo pÃkaÂo hoti, paccayÃnurÆpena phalassa uppÃdÃvabodhato. Atha suÂÂhutaraæ akiriyadiÂÂhiæ pajahati. Paccayato c' assa udayadassanena anattalakkhaïaæ pÃkaÂaæ hoti, dhammÃnaæ nirÅhakattapaccayapaÂibandhavuttitÃvabodhato. Khaïato udayabbayadassanena aniccalakkhaïaæ pÃkaÂaæ hoti, hutvà abhÃvÃvabodhato pubbantÃparantavivekÃvabodhato ca. Dukkhalakkhaïam pi pÃkaÂaæ hoti, udayabbayehi patipÅÊanÃvabodhato. SabhÃvalakkhaïam pi pÃkaÂaæ hoti, udayabbayaparicchinnÃvabodhato. SabhÃvalakkhaïe sankhatalakkhaïassa tÃvakÃlikattam pi pÃkaÂaæ hoti, udayakkhaïe vayassa, vayakkhaïe ca udayassa abhÃvÃvabodhato ti. Tass' evaæ pÃkaÂÅbhÆtasaccasamuppÃdanayalakkhaïabhedassa: evaæ kira nÃm' ime dhammà anuppannapubbà uppajjanti, uppannà nirujjhantÅ ti niccanavà va hutvà sankhÃrà uÂÂhahanti.


#<[page 633]>#
%<                 VipassanÆpakkilesà                         633>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Na kevala¤ ca niccanavÃ, suriyuggamane ussÃvabindu viya, udakabubbuÊo viya, udake daï¬arÃji viya, Ãragge sÃsapo viya, vijjuppÃdo viya ca parittaÂÂhÃyino. MÃyÃ-marÅci-supinanta-alÃtacakkagandhabbanagara-pheïa-kadali-Ãdayo viya assÃrà nissÃrà cà ti pi upaÂÂhahanti. EttÃvatà 'nena vayadhammam eva uppajjati, uppanna¤ ca vayaæ upetÅ ti iminà ÃkÃrena samapa¤¤Ãya lakkhaïÃni paÂivijjhitvà Âhitaæ udayabbayÃnupassanaæ nÃma taruïavipassanà ¤Ãïaæ adhigataæ hoti, yassa adhigamà Ãraddhavipassako ti sankhaæ gacchati.
                          [VipassanÆpakkilesÃ]
     Ath' assa imÃya taruïavipassanÃya Ãraddhavipassakassa dasa vipassanÆpakkilesà uppajjanti. vipassanÆpakkilesà hi paÂivedhappattassa ariyasÃvakassa c' eva vippaÂipannakassa ca nikkhittakammaÂÂhÃnassa kusÅtapuggalassa n' uppajjanti; sammÃpaÂipannakassa pana yuttapayuttassa Ãraddhavipassakassa kulaputtassa uppajjanti yeva. Katame pana te dasa upakkilesà ti?
     ObhÃso, ¤Ãïaæ, pÅti, passaddhi, sukhaæ, adhimokkho, paggaho, upaÂÂhÃnaæ, upekkhÃ, nikantÅ ti. Vuttaæ h' etam:- kathaæ dhammuddhaccaviggahitamÃnasaæ hoti? Aniccato manasikaroto: obhÃso uppajjati; obhÃso dhammà ti obhÃsaæ Ãvajjati, tato vikkhepo uddhaccaæ. Tena uddhaccena viggahitamÃnaso aniccato upaÂÂhÃnaæ yathÃbhÆtaæ nappajÃnÃti; dukkhato . . . anattato upaÂÂhÃnaæ yathÃbhÆtaæ nappajÃnÃti. Tathà aniccato manasikaroto: ¤Ãïaæ uppajjati, . . .
pÅti . . . passaddhi . . . sukhaæ . . . adhimokkho . . . paggaho . . . upaÂÂhÃnaæ . . . upekkhà . . . nikanti uppajjati; nikanti dhammo ti nikanti Ãvajjati. Tato vikkhepo uddhaccaæ.
Tena uddhaccena viggahitamÃnaso aniccato upaÂÂhÃnaæ yathÃbhÆtaæ nappajÃnÃti;


#<[page 634]>#
%<634       XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/   . . . dukkhato . . . anattato upaÂÂhÃnaæ yathÃbhÆtaæ nappajÃnÃtÅ ti.
     Tattha obhÃso ti vipassanobhÃso. Tasmiæ uppanne yogÃvacaro: na vata me ito pubbe evarÆpo obhÃso uppannapubbo! Addhà maggappatto 'smi! Phalapatto 'smÅ ti amaggam eva maggo ti aphalam eva ca phalan ti gaïhÃti. Tassa amaggaæ maggo ti aphalaæ phalan ti gaïhato vipassanÃvÅthi ukkantà nÃma hoti. So attano mÆlakammaÂÂhÃnaæ vissajjetvà obhÃsam eva assÃdento nisÅdati So kho pan' Ãyaæ obhÃso kassaci bhikkhuno pallankaÂÂhÃnamattam eva obhÃsento uppajjati, kassaci anto gabbhaæ, kassaci bahi gabbham pi, kassaci sakalavihÃraæ, gÃvutaæ, addhayojanaæ, yojanaæ, dviyojanaæ, tiyojanaæ ...pe... kassaci pathavÅtalato yÃva AkaniÂÂhabrahmalokà ekÃlokaæ kurumÃno; Bhagavato pana dasa sahassilokadhÃtuæ obhÃsento udapÃdi. Evam eva attatÃya c' assa idaæ vatthu:- Cittalapabbate kira dviku¬¬agehassa anto dve therà nisÅdiæsu. Taæ divasa¤ ca KÃlapakkhuposatho hoti, meghapaÂalacchannà disÃ, rattibhÃge caturangasamannÃgataæ tamaæ pavattati. Ath' eko thero Ãha:- bhante, mayhaæ idÃni cetiyangaïamhi sÅhÃsane pa¤cavaïïÃni kusumÃni pa¤¤ÃyantÅ ti. Taæ itaro Ãha:
anacchariyaæ, Ãvuso, kathesi. Mayhaæ pan' etarahi mahÃsamuddamhi yojanaÂÂhÃne macchakacchapà pa¤¤ÃyantÅ ti.
Ayaæ pana vipassanÆpakkileso yebhuyyena samathavipassanÃlÃbhino uppajjati. So samÃpattivikkhambhitÃnaæ kilesÃnaæ asamudÃcÃrato arahÃ: ahan ti cittaæ uppÃdeti, UccavÃlikavÃsÅ MahÃnÃgatthero viya HankanakavÃsÅ MahÃdattatthero viya Cittalapabbate NikapennakapadhÃnagharavÃsÅ CÆÊasumanatthero viya ca.
     Tatridaæ ekavatthu paridÅpanaæ:- TÃÊankaravÃsÅ Dhammadinnatthero kira nÃma eko pabhinnapaÂisambhido mahÃkhÅïÃsavo mahato bhikkhusanghassa ovÃdadÃyako ahosi.
So ekadivasaæ attano divÃÂÂhÃne nisÅdiÂvÃ: kiæ nu kho amhÃkaæ Ãcariyassa UccavÃÊikavÃsÅ MahÃnÃgattherassa samaïabhÃvakiccaæ matthakapattaæ,


#<[page 635]>#
%<                           VipassanÆpakkilesà                          635>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  no ti! Ãvajjanto, puthujjanabhÃvam ev' assa disvÃ: mayi agacchante puthujjanakÃlakiriyam eva karissatÅ ti ca ¤atvà iddhiyà vehÃsaæ uppatitvà divÃÂÂhÃne nisinnassa therassa samÅpe orohitvà vanditvà vattaæ dassetvà ekamantaæ nisÅdi. Kiæ, Ãvuso Dhammadinna, akÃle Ãgato sÅ ti ca vutte: pa¤haæ, bhante, pucchituæ Ãgato 'smÅ ti Ãha. Tato: pucch', Ãvuso, jÃnamÃnà kathayissÃmà ti vutte pa¤hà sahassaæ pucchi. Thero pucchitapucchitaæ asajjamÃno va kathesi. Tato: atitikkhaæ vo, bhante, ¤Ãïaæ! Kadà tumhe pi ayaæ dhammo adhigato ti? vutte: ito saÂÂhivassakÃle, Ãvuso ti Ãha. SamÃdhiæ, bhante.
vaÊa¤jethà ti: nayidaæ, Ãvuso, bhÃriyan ti: tena hi, bhante, ekaæ hatthiæ mÃpethà ti. Thero sabbasetaæ hatthiæ mÃpesi. IdÃni, bhante, yathà ayaæ hatthi a¤citakaïïo pasÃritananguÂÂho soï¬aæ mukhe pakkhipitvà bheravaæ ko¤canÃdaæ karonto tumhÃkaæ abhimukho Ãgacchati, tathà nam karothà ti. Thero tathà katvà vegena Ãgacchato hatthissa bheravaæ ÃkÃraæ disvà uÂÂhÃya palÃyituæ Ãraddho. Tam enaæ khÅïÃsavatthero hatthaæ pasÃretvà cÅvarakaïïe gahetvÃ: bhante, khÅïÃsavassa sÃrajjaæ nÃma hotÅ ti Ãha. So tamhi kÃle attano puthujjanabhÃvaæ ¤atvÃ: avassayo me, Ãvuso Dhammadinna, hotÅ ti vatvà pÃdamÆle ukkuÂikaæ nisÅdi. Bhante, tumhÃkaæ avassayo bhavissÃm' icc' ev' Ãhaæ Ãgato, mà cintayitthà ti kammaÂÂhÃnaæ kathesi.
Thero kammaÂÂhÃnaæ gahetvà cankamaæ Ãruyha tatiye padavÃre aggaphalaæ arahattaæ pÃpuïi. Thero kira dosacarito ahosi. EvarÆpà bhikkhÆ obhÃse kampanti.
     NÃïan ti vipassanäÃïaæ. Tassa kira rÆpÃrÆpadhamme tulayantassa tÅrayantassa vissaÂÂha Indavajiram iva avihatavegaæ tikhÅïaæ sÆraæ ativisadaæ ¤Ãïaæ uppajjati.
     PÅtÅ ti vipassanÃpÅti. Tassa kira tasmiæ samaye khuddakà pÅti, khaïikà pÅti, okkantikà pÅti, ubbegà pÅti, pharaïà pÅtÅ ti ayaæ pa¤cavidhà pÅti sakalasarÅraæ pÆrayamÃnà uppajjati.
     PassaddhÅ ti vipassanÃpassaddhi. Tassa kira tasmiæ samaye rattiÂÂhÃne và divÃÂÂhÃne và nisinnassa kÃyacittÃnaæ neva daratho,


#<[page 636]>#
%<636       XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  na gÃravaæ, na kakkhaÊatÃ, na akamma¤¤atÃ, na gela¤¤aæ, na vankatà hoti; atha kho pan' assa kÃyacittÃni passaddhÃni, lahÆni, mudÆni, kamma¤¤Ãni, suvisadÃni, ujukÃni yeva honti. So imehi passaddhÃdÅhi anuggahitakÃyacitto tasmiæ samaye amÃnusiæ nÃma ratiæ anubhavati, taæ sandhÃya vuttaæ:-
          Su¤¤ÃgÃraæ paviÂÂhassa santacittassa bhikkhuno,
          amÃnusÅ ratÅ hoti sammà dhammaæ vipassato,
          Yato yato sammasati khandhÃnaæ udayabbayaæ,
          labhatÅ pÅti-pamojjaæ amatan taæ vijÃnatan ti.
     Evam assa imaæ amÃnusiæ ratiæ sÃdhayamÃnà lahutÃdisampayuttà passaddhi uppajjati.
     Sukhan ti vipassanÃsukhaæ. Tassa kira tasmiæ samaye sakalasarÅraæ abhisandayamÃnaæ atipaïÅtaæ sukhaæ uppajjati.
     Adhimokkho ti saddhÃ, vipassanÃsampayuttà yeva hi 'ssa cittacetasikÃnaæ atisayapasÃdabhÆtà balavatÅ saddhà uppajjati.
     Paggaho ti viriyaæ, vipassanÃsampayuttà yeva hi  'ssa asithilaæ anaccÃraddhaæ supaggahitaæ viriyaæ uppajjati.
     UpaÂÂhÃnan ti sati, vipassanÃsampayuttà yeva hi 'ssa supaÂÂhità supatiÂÂhità nikhÃtà acalà pabbatarÃjasadisà sati uppajjati. So yaæ yaæ ¤Ãïaæ Ãvajjati samannÃharati manasikaroti paccavekkhati, taæ taæ ÂhÃnaæ assa okkanditvà pakkhanditvà dibbacakkhuno paraloko viya satiyà upaÂÂhÃti.
     Upekkhà ti vipassanÆpekkhà c' eva ÃvajjanÆpekkhà ca.
Tasmiæ hi 'ssa samaye sabbasankhÃresu majjhattabhÆrà vipassanÆpekkhà pi balavatÅ uppajjati. ManodvÃre ÃvajjanÆpekkhà pi; sà hi 'ssa taæ taæ ÂhÃnaæ Ãvajjantassa vissaÂÂha Indavajiram iva pattapuÂe pakkhittatattanÃrÃco viya sÆrà tikhiïà hutvà vahati.
     NikantÅ ti vipassanÃnikanti. Evaæ okÃsÃdi-paÂimaï¬itÃya hi 'ssa vipassanÃya Ãlayaæ kurumÃnà sukhumà santÃkÃrà nikanti uppajjati. Yà nikanti kileso ti pariggahetum pi na sakkà hoti.


#<[page 637]>#
%<                     VipassanÆpakkilesà                          637>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Yathà ca okÃse, evaæ etesu pi a¤¤atarasmiæ uppanne yogÃvacaro: na vata me ito pubbe evarÆpaæ ¤Ãïaæ uppannapubbam . . . evarÆpà pÅti . . . passaddhi, sukhaæ, adhimokkho, paggaho, upaÂÂhÃnaæ, upekkhÃ, nikanti uppannapubbÃ! Addhà maggappatto 'smi! phalappatto 'smÅti amaggam eva maggo ti, aphalam eva ca phalan ti gaïhÃti.
Tassa amaggaæ maggo ti, aphalaæ phalan ti gaïhato vipassanÃvÅthi ukkantà nÃma hoti. So attano mÆlakammaÂÂhÃnaæ vissajjetvà nikantim eva assÃdento nisÅdatÅ ti.
     Ettha ca obhÃsÃdayo upakkilesavatthutÃya upakkilesà ti vuttÃ, na akusalattÃ. Nikanti pana upakkileso c' eva upakkilesavatthu ca. Vatthuvasen' eva c' ete dasa; gÃhavasena pana samatiæsa honti. Kathaæ? Mama obhÃso uppanno! ti gaïhato hi diÂÂhigÃho hoti. ManÃpo vata obhÃso uppanno! ti gaïhato mÃnagÃho, obhÃsaæ assÃdayato taïhÃgÃho, iti obhÃse ditthimÃnataïhÃvasena tayo gÃhÃ. Tathà sesesu pÅ ti evaæ gÃhavasena samatiæsa upakkilesà honti. Tesaæ vasena akusalo avyatto yogÃvacaro obhÃsÃdisu kampati vikkhipati, obhÃsÃdisu ekekaæ: etaæ mama, eso 'ham asmi, eso me attà ti samanupassati. Ten' Ãhu PorÃïÃ:-
          ObhÃse ceva ¤Ãïe ca pÅtiyà ca vikampati,
          passaddhiyà sukhe ceva yehi cittaæ pavedhati.
          Adhimokkhe ca paggÃhe upaÂÂhÃne ca kampati
          upekkhÃvajjanÃya ca upekkhÃya nikantiyà ti.
     Kusalo pana paï¬ito vyatto buddhisampanno yogÃvacaro obhÃsÃdisu uppannesu: ayaæ kho me obhÃso uppanno! So kho pan' Ãyaæ anicco sankhato paÂiccasamuppanno khayadhammo vayadhammo virÃgadhammo nirodhadhammo ti iti và taæ pa¤¤Ãya paricchindati upaparikkhati, atha và pan' assa evaæ hoti: sace obhÃso attà bhaveyya. attà ti gahetuæ vaÂÂeyya. Anattà ca pan' Ãyaæ attà ti gahito, tasmà so avasavattanaÂÂhena anattÃ, hutvà abhÃvaÂÂhena anicco, uppÃdavayapaÂipÅÊanaÂÂhena dukkho ti sabbaæ arÆpasattake vuttanayena vitthÃretabbaæ. Yathà ca obhÃse, evaæ sesesu pi. So evaæ upaparikkhitvà obhÃsaæ: n' etaæ mama, n' eso 'ham asmi, na me so attà ti samanupassati . . .


#<[page 638]>#
%<638       XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
¤Ãïaæ ...pe... nikantiæ: n' etaæ mama, n' eso 'ham asmi, na me so attà ti samanupassati. Evaæ samanupassanto obhÃsÃdisu na kampati na vedhati. Ten' Ãhu PorÃïÃ:-
          ImÃni dasa ÂhÃnÃni pa¤¤Ã yassa parÅcitÃ,
          Dhammuddhaccakusalo hoti na ca vikkhepam gacchatÅ ti.
     So evaæ vikkhepaæ agacchanto taæ samatiæsavidhaæ upakkilesajaÂaæ vijaÂetvÃ: obhÃsÃdayo dhammà na maggo, upakkilesavimuttaæ pana vÅthipaÂipannaæ vipassanäÃïam maggo ti magga¤ ca amagga¤ ca vavatthapeti. Tass' evaæ ayaæ maggo, ayaæ na maggo ti magga¤ ca amagga¤ ca ¤atvà Âhitaæ ¤Ãïaæ MaggÃmagga¤ÃïadassanavisuddhÅ ti veditabbaæ.
                     [Tiïïaæ saccÃnaæ vavatthÃnaæ]
     EttÃvatà ca pana tena tiïïaæ saccÃnaæ vavatthÃnaæ kataæ hoti. Kathaæ? DiÂÂhivisuddhiyaæ tÃva nÃmarÆpassa vavatthÃpanena, DUKKHASACCASSA vavatthÃnaæ kataæ; KankhÃvitaraïavisuddhiyaæ paccayapariggahaïena SAMUDAYASACCASSA vavatthÃnaæ, imissa MaggÃmagga¤Ãïadassanavisuddhiyaæ sammÃmaggassa avadhÃraïena MAGGASACCASSA vavatthÃnaæ katan ti. Evaæ lokiyen' eva tÃva ¤Ãïena tiïïaæ saccÃnaæ vavatthÃnaæ kataæ hoti.
Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge pa¤¤ÃbhÃvanÃdhikÃre MaggÃmagga¤Ãïadassanavisuddhiniddeso nÃma vÅsatimo paricchedo.


#<[page 639]>#
%<639>%
                                  XXI
                         EKAVýSATIMO PARICCHEDO
                     PAèIPADù-¥ù×ADASSANA-VISUDDHI-
                                NIDDESO
     AÂÂhannaæ pana ¤ÃïÃnaæ vasena sikhÃppattà vipassanà navama¤ ca saccÃnulomika¤Ãïan ti ayaæ paÂipadäÃïadassanavisuddhi nÃma. AÂÂhannan ti c' ettha upakkilesavimuttaæ vÅthipaÂipannaæ vipassanÃsankhÃtam
               (1) udayabbayÃnupassanäÃïaæ,
               (2) bhangÃnupassanäÃïaæ,
               (3) bhayatupaÂÂhÃna¤Ãïaæ,
               (4) ÃdÅnavÃnupassanäÃïaæ,
               (5) nibbidÃnupassanäÃïaæ,
               (6) muccitukamyatäÃïaæ,
               (7) paÂisankhÃnupassanäÃïaæ
             (8) sankhÃrupekkhäÃïan ti
imÃni aÂÂha ¤ÃïÃni veditabbÃni. Navamaæ saccÃnulomika¤Ãïan ti anulomass' etaæ adhivacanaæ; tasmà taæ sampÃdetukÃmena upakkilesavimuttaæ udayabbaya¤Ãïaæ Ãdiæ katvà etesu ¤Ãïesu yogo karaïÅyo.
                     [(1) UdayabbayÃnupassanäÃïaæ]
     Puna udayabbaya¤Ãïe yogo kim atthiyo ti ce? Lakkhaïasallakkhaïattho; udayabbaya¤Ãïaæ hi heÂÂhà dasahi upakkilesehi upakkiliÂÂhaæ hutvà yÃthÃvasarasato tilakkhaïaæ sallakkhaïetuæ nÃsakkhi, upakkilesavimuttaæ pana sakkoti; tasmà lakkhaïasallakkhaïattham ettha puna yogo karaïÅyo.


#<[page 640]>#
%<640        XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso
>%     LakkhaïÃni pana kissa amanasikÃrÃ, kena paÂicchannattà na upaÂÂhahanti? Aniccalakkhaïaæ tÃva udayabbayÃnam amanasikÃrÃ, santatiyà paÂicchannattà na upaÂÂhÃti. Dukkhalakkhaïaæ abhiïhasampatipÅÊanassa amanasikÃrÃ, iriyÃpathehi paÂicchannattà na upaÂÂhÃti. Anattalakkhaïaæ nÃnÃdhÃtuvinibbhogassa amanasikÃrÃ, ghanena paÂicchannattà na upaÂÂhÃti. Udayabbayaæ pana pariggahetvà santatiyà vikopitÃya aniccalakkhaïaæ yÃthÃvasarasato upaÂÂhÃÂi.
AbhiïhasampatipÅÊanaæ manasikatvà iriyÃpathe ugghÃÂite dukkhalakkhaïaæ yÃthÃvasarasato upaÂÂhÃti. NÃnÃdhÃtuyo vinibbhujjitvà ghanavinibbhoge kate anattalakkhaïaæ yÃthÃvasarasato upaÂÂhÃti.
     Ettha ca: aniccaæ aniccalakkhaïaæ, dukkhaæ dukkhalakkhaïaæ, anattà anattalakkhaïan ti ayaæ vibhÃgo veditabbo.
     Tattha aniccan ti khandhapa¤cakaæ. KasmÃ. UppÃdavaya¤¤athattabhÃvÃ, hutvà abhÃvato vÃ. UppÃdavaya¤¤athattaæ aniccalakkhaïaæ, hutvà abhÃvasankhÃto và ÃkÃravikÃro.
     Yad aniccaæ taæ dukkhan ti vacanato pana tad-eva khandhapa¤cakaæ dukkhaæ.  KasmÃ?  AbhiïhapaÂipÅÊanÃ.
AbhiïhapaÂipÅlanÃkÃro dukkhalakkhaïaæ.
     Yaæ dukkhaæ tad anattà ti pana vacanato tad-eva khandhapa¤cakaæ anattÃ.  KasmÃ?  Avasavattanato.  AvasavattanÃkÃro anattalakkhaïaæ.
     Tayidaæ sabbam pi ayaæ yogÃvacaro upakkilesavinimuttena vÅthipaÂipannavipassanà sankhÃtena udayabbayÃnupassanäÃïena yÃthÃvasarasato sallakkheti.
                        [(2) BhangÃnupassana¤Ãïaæ]
     Tass' evaæ sallakkhetvà punappunaæ aniccaæ dukkham anattà ti rÆpÃrÆpadhamme tulayato tÅrayato taæ ¤Ãïaæ tikkhaæ hutvà vahati, sankhÃrà lahuæ upaÂÂhahanti.
¥Ãïe tikkhe vahante sankhÃresu lahuæ upaÂÂhahantesu, uppÃdaæ và Âhitiæ và pavattaæ và nimittaæ và na sampÃpuïÃti; khayavayabhedanirodhe yeva sati santiÂÂhati. Tass' evaæ  uppajjitvÃ:


#<[page 641]>#
%<                     (2) BhangÃnupassana¤Ãïaæ                           641>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  evaæ nÃma sankhÃragataæ nirujjhatÅ ti passato ekasmiæ ÂhÃne bhangÃnupassanaæ nÃma vipassanäÃïaæ uppajjati.  Yaæ sandhÃya vuttaæ:  kathaæ ÃrammaïapaÂisankhà bhangÃnupassane pa¤¤Ã vipassane ¤Ãïaæ? RÆpÃrammaïatà cittaæ uppajjitvà bhijjati; taæ Ãrammaïaæ paÂisankhà tassa cittassa bhangaæ anupassati. AnupassatÅ ti kathaæ anupassati? Aniccato anupassati, no niccato.
Dukkhato anupassati, no sukhato. Anattato anupassati, no anattato. Nibbindati, no nandati. Virajjati no rajjati. Nirodheti, no samudeti. PaÂinissajjati, no Ãdiyati. Aniccato anupassanto niccasa¤¤aæ pajahati. Dukkhato anupassanto sukhasa¤¤aæ . . . anattato anupassanto attasa¤¤aæ . . . nibbindanto nandiæ . . . virajjanto rÃgaæ . . . nirodhento samudayaæ . . . paÂinissajjanto ÃdÃnaæ pajahati. VedanÃrammaïatÃ, . . . sa¤¤Ãrammaïatà . . . sankhÃrÃrammaïatÃ, vi¤¤ÃnÃrammaïatÃ, cakkhÃrammaïatà ...pe... jarÃmaraïÃrammaïatà cittaæ uppajjitvà bhijjati ...pe... paÂinissajjanto ÃdÃnaæ pajahati.
          Vatthusankamanà ceva pa¤¤Ãya ca vivaÂÂanÃ,
          Ãvajjanà bala¤ ceva paÂisankhà vipassanÃ.
          ùrammaï'-anvayena ubho ekavavatthanÃ
          nirodhe adhimuttatà vayalakkhaïavipassanÃ.
          ùrammaïa¤ ca paÂisankhà bhanga¤ ca anupassati,
          su¤¤ato ca upaÂÂhÃnaæ adhipa¤¤ÃvipassanÃ.
          Kusalo tÅsu anupassanÃsu catasso ca vipassanÃsu,
          tayo upaÂÂhÃne kusalatà nÃnÃdiÂÂhÅsu na kampatÅ ti.
Taæ ¤ÃtaÂÂhena ¤Ãïaæ, pajÃnanaÂÂhena pa¤¤Ã, tena vuccati ÃrammaïapaÂisankhà bhangÃnupassane pa¤¤Ã vipassane ¤Ãïan ti.
     Tattha ÃrammaïapaÂisankhà ti yaæ ki¤ci Ãrammaïaæ paÂisankhÃya jÃnitvÃ, khayato vayato disvà ti attho.
     BhangÃnupassane pa¤¤Ã ti tassa Ãrammaïaæ khayato vayato paÂisankhÃya uppannassa ¤Ãïassa bhangaæ anupassane yà pa¤¤Ã, idaæ vipassane ¤Ãïan ti vuttaæ.


#<[page 642]>#
%<642           XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
     Taæ kathaæ hotÅ ti ayaæ tÃva kathetukamyatà pucchÃya attho. Tato yathà taæ hoti, taæ dassetuæ rÆpÃrammaïatà ti Ãdi vuttaæ.
     Tattha rÆpÃrammaïatà  cittaæ uppajjitvà bhijjatÅ ti rÆpÃrammaïaæ cittaæ upajjitvà bhijjati. Atha và rÆpÃrammaïabhÃve cittaæ uppajjitvà bhijjatÅ ti attho.
     Taæ Ãrammaïam paÂisankhà ti taæ rÆpÃrammaïaæ paÂisankhÃya jÃnitvà khayato vayato disvà ti attho.
     Tassa cittassa bhangaæ anupassatÅ ti yena cittena taæ rÆpÃrammaïaæ khayato vayato diÂÂhaæ, tassa cittassa aparena cittena bhangaæ anupassatÅ ti attho. Ten' Ãhu PorÃïÃ:- ¤Ãta¤ ca ¤Ãïa¤ ca ubho pi vipassatÅ ti.
     Ettha ca anupassatÅ ti anu-anupassati; anekehi ÃkÃrehi punappunaæ passatÅ ti attho. Ten' Ãha:- anupassatÅ ti kathaæ anupassati? Aniccato anupassatÅ ti Ãdi. Tattha yasmà bhango nÃma aniccatÃya paramà koÂi, tasmà so bhangÃnupassako yogÃvacaro sabbaæ sankhÃragataæ aniccato anupassati, no niccato.
     Tato aniccassa dukkhattà dukkhassa anattattà tad eva dukkhato anupassati, no sukhato, anattato anupassati, no attato.
     Yasmà pana yaæ aniccaæ dukkham anattÃ, na taæ abhinanditabbaæ. Ya¤ ca anabhinanditabbaæ, na tattha rajjitabbaæ; tasmà etasmiæ bhangÃnupassanÃnusÃrena aniccaæ dukkham anattà ti diÂÂhe sankhÃragate nibbindati, no nandati, virajjati no rajjati.
     So evaæ arajjanto lokiken' eva tÃva ¤Ãïena rÃgaæ nirodheti, no samudeti; samudayaæ na karotÅ ti attho. Atha và so evaæ viratto yathà diÂÂhaæ sankhÃragataæ, tathà adiÂÂham pi anvaye ¤Ãïavasena nirodheti, no samudeti, nirodhato va manasikaroti. Nirodham eva passati, no samudayan ti attho.
     So evaæ paÂipanno paÂinissajjati, no Ãdiyati: kiæ vuttaæ hoti? Ayam pi aniccÃdi anupassanà tad-angavasena saddhiæ khandhÃbhisankhÃrehi kilesÃnaæ pariccajanato sankhatadosadassanena ca tabbiparÅte NibbÃne ca tanninnatÃya pakkhandhanato pariccÃgapaÂinissaggo ceva pakkhandhanapaÂinissaggo cà ti vuccati.


#<[page 643]>#
%<                         (2) BhangÃnupassana¤Ãïaæ                       643>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tasmà tÃya samannÃgato bhikkhu yathÃvuttena nayena kilese va pariccajati, NibbÃne ca pakkhandhati, nà pi nibbattanavasena kilese Ãdiyati, na adosadassitÃvasena sankhatÃrammaïaæ; tena vuccati paÂinissajjati no ÃdiyatÅ ti.
   IdÃni 'ssa tehi ¤Ãïehi yesaæ dhammÃnaæ pahÃnaæ hoti,
taæ dassetuæ aniccato anupassanto niccasa¤¤aæ pajahatÅ ti Ãdi vuttaæ.
     Tattha nandin ti sappÅtikaæ taïhaæ.
     Sesaæ vuttanayam eva.
     GÃthÃsu pana: vatthusankamanà ti rÆpassa bhangaæ disvÃ, puna yena cittena bhango diÂÂho, tassà pi bhangadassanavaseïa purimavatthuto a¤¤avatthu sankamanÃ.
     Pa¤¤Ãya ca vivaÂÂanà ti udayaæ pahÃya vaye santiÂÂhanÃ.
     ùvajjanà bala¤ cevà ti rÆpassa bhangaæ disvà puna bhangÃrammaïassa cittassa bhangadassanatthaæ anantaram eva ÃvajjanasamatthatÃ.
     PaÂisankhÃvipassanà ti esà ÃrammaïapaÂisankhà bhangÃnupassanà nÃma.
     ùrammaï' anvayena ubho ekavavatthanà ti paccakkhato diÂÂhassa Ãrammaïassa anvayena anugamanena yathà idaæ.
Tathà atÅte pi sankhÃragataæ bhijjittha, anÃgate pi bhujjissatÅ ti evaæ ubhinnaæ ekasabhÃven' eva vavatthÃpanan ti attho.
Vuttam pi c' etaæ PorÃïehi:-
          SaævijjamÃnamhi visuddhadassano tad anvayaæ neti atÅtanÃgate.
          sabbe pi sankhÃragatà palokino, ussÃvabindu suriye va uggate ti.
     Nirodhe adhimuttatà ti evaæ ubhinnaæ bhangavasena ekavavatthÃnaæ katvà tasmiæ yeva bhangasankhÃte nirodhe adhimuttatà taggarutà tanninnatà tappoïatà tappabbhÃratà ti attho.
     Vayalakkhaïavipassanà ti esà vayalakkhaïavipassanà nÃmà ti vuttaæ hoti.
     ùrammaïa¤ ca paÂisankhà ti purima¤ ca rÆpÃdi-Ãrammaïaæ jÃnitvÃ, bhanga¤ ca anupassatÅ ti tass' Ãrammaïassa bhangaæ disvà tad-Ãrammaïassa cittassa bhangaæ anupassati.


#<[page 644]>#
%<644            XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
     Su¤¤ato ca upaÂÂhÃnan ti tass' evaæ bhangaæ anupassato sankhÃrà va bhijjanti; tesaæ bhedo maraïaæ; na a¤¤o koci atthÅ ti su¤¤ato upaÂÂhÃnaæ ijjhati. Ten' Ãhu PorÃïÃ:-
               Khandhà nirujjhanti na c' atthi a¤¤o;
               khandhÃnaæ bhedo maraïanti vuccati,
               tesaæ khayaæ passati appamatto,
               maïiæ va vijjhaæ vajirena yoniso ti.
     Adhipa¤¤a vipassanà ti yà ca ÃrammaïapaÂisankhÃyà ca bhangÃnupassanÃya¤ ca su¤¤ato upaÂÂhÃnaæ, ayaæ adhipa¤¤Ã vipassanà nÃmà ti vuttaæ hoti.
     Kusalo tÅsu anupassanÃsÆ ti aniccÃnupassanÃdisu tÅsu cheko bhikkhu.
     Catasso ca vipassanÃsÆ ti nibbidÃdisu ca catusu vipassanÃsu.
     Tayo upaÂÂhÃne kusalatà ti khayato vayato bhayato su¤¤ato ti imasmi¤ ca tividhe upaÂÂhÃne kusalatÃya.
     NÃnÃdiÂÂhÅsu na kampatÅ ti sassatadiÂÂhi Ãdisu nÃnappÃkÃrÃsu diÂÂhÅsu na vedhati.
     So evaæ avedhamÃno: aniruddham eva nirujjhati abhinnam eva bhijjatÅ ti pavattamanasikÃro, dubbalabhÃjanassa viya bhijjamÃnassa, sukhumarajass' eva vippakiriyamÃnassa tilÃnaæ viya bhajjiyamÃnÃnaæ, sabbasankhÃrÃnaæ uppÃdaÂhiti pavattanimittaæ vissajjitvà bhedam eva passati. So yathà nÃma cakkhumà puriso, pokkharaïÅtÅre và nadÅtÅre và Âhito, thullaphusitake deve vassante udakapiÂÂhe mahantamahantÃni udakabubbuÊakÃni uppajjitvà uppajjitvà sÅghaæ sÅghaæ bhijjamÃnÃni passeyya, evam eva sabbe sankhÃrà bhijjanti bhijjantÅ ti passati. EvarÆpaæ hi yogÃvacaraæ sandhÃya vuttaæ BhagavatÃ:-
          Yathà bubbuÊakaæ passe yathà passe marÅcikaæ,
          evaæ lokaæ avekkhantaæ maccurÃjà na passatÅ ti.
     Tass' evaæ sabbe sankhÃrà bhijjanti bhijjantÅ ti abhiïhaæ passato aÂÂh' ÃnisamsaparivÃraæ bhangÃnupassanäÃïaæ balappattaæ hoti. Tatr' ime aÂÂh' ÃnisaæsÃ:-
         bhavadiÂÂhippahÃnaæ,            ussukkappahÃnaæ,
         jÅvitanikanti-pariccÃgo,        vigatabhayatÃ,
         sadà yuttapayuttatÃ,           khanti-soraccapaÂilÃbho,
         visuddhÃjÅvitÃ,                 arati-ratisahanatà ti.


#<[page 645]>#
%<                        (3) BhayatupatthÃna¤Ãïaæ                      645>%
Ten' Ãhu PorÃïÃ:-
          ImÃni aÂÂhagguïamuttamÃni disvà tahiæ sammasatÅ punappunaæ,
          ÃdittacelassirasÆpamo muni bhangÃnupassÅ amatassa pattiyà ti.
                 BhangÃnupassanäÃïaæ niÂÂhitaæ.
                        [(3) BhayatupatthÃna¤Ãïaæ]
     Tass' evaæ sabbasankhÃrÃnaæ khayavayabhedanirodhÃrammaïaæ bhangÃnupassanaæ Ãsevantassa bhÃventassa bahulÅkarontassa sabbabhava-yoni-gati-Âhiti-sattÃvÃsesu pabhedakà sankhÃrà sukhena jÅvitukÃmassa bhÅrukapurisassa sÅhavyaggha-dÅpi-acchata-raccha-yakkha-rakkhasa-caï¬agoïacaï¬akukkura-pabhinnamadacaï¬ahatthi-ghora-Ãsivisa-asanivicakka-susÃna-raïabhÆmi-jalita-angÃrakÃsu Ãdayo viya mahÃbhayaæ hutvà upaÂÂhahanti. Tassa: atÅtà sankhÃrà niruddhÃ, paccuppannà nirujjhanti, anÃgate nibbattanakasankhÃrà pi evam eva nirujjhissantÅ ti passato etasmiæ ÂhÃne bhayatupaÂÂhÃna¤Ãïaæ nÃma uppajjati.
     Tatr' Ãyaæ upamÃ:- ekissà kira itthiyà tayo puttà rÃjaparÃdhitÃ. Tesaæ rÃjà sÅsacchedaæ ÃïÃpesi. Sà puttehi saddhiæ ÃghÃtanaæ agamÃsi. Ath' assà jeÂÂhaputtassa sÅsaæ chinditvà majjhimassa chindituæ Ãrabhiæsu. Sà jeÂÂhassa sÅsaæ chinnaæ majjhimassa ca chijjamÃnaæ disvà kaniÂÂhamhi Ãlayaæ vissajji: ayam pi etesaæ yeva sadiso bhavissatÅ ti. Tattha tassà itthiyà jeÂÂhaputtassa chinnasÅsadassanaæ viya yogino atÅtasankhÃrÃnaæ nirodhadassanaæ;
majjhimassa chijjamÃnasÅsadassanaæ viya paccuppannÃnaæ nirodhadassanaæ; ayam pi etesaæ yeva sadiso bhavissatÅ ti kaniÂÂhaputtamhi Ãlayavissajjanaæ viya anÃgate pi nibbattanakasankhÃrà bhijjissantÅ ti anÃgatÃnaæ nirodhadassanaæ. Tass' evaæ passato etasmiæ ÂhÃne uppajjati bhayatupaÂÂhÃna¤Ãïaæ.
     Aparà pi upamÃ:- ekà kira pÆtipajà itthÅ dasa dÃrake vijÃyi.


#<[page 646]>#
%<646        XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tesu nava matÃ, eko hatthagato marati, aparo kucchiyaæ. Sà nava dÃrake mate dasama¤ ca miyyamÃnaæ disvà kucchigate Ãlayaæ vissajji: ayam pi etesaæ yeva sadiso bhavissatÅ ti. Tattha tassà itthiyà navannaæ dÃrakÃnaæ maraïÃnussaraïaæ viya yogino atÅtasankhÃrÃnaæ nirodhadassanaæ; hatthagatassa miyyamÃnabhÃvadassanaæ viya yogino paccuppannÃnaæ nirodhadassanaæ; kucchigate Ãlayavissajjanaæ viya anÃgatÃnaæ nirodhadassanaæ. Tass' evaæ passato etasmiæ khaïe uppajjati bhayatupaÂÂhÃna¤Ãïaæ.
     BhayatupaÂÂhÃna¤Ãïam pana bhÃyati, na bhÃyatÅ ti ?
Na bhÃyati. Taæ hi: atÅtà sankhÃrà niruddhÃ, paccuppannÃni nirujjhanti, anÃgatà nirujjhissantÅ ti tÅraïamattam eva hoti; tasmà yathà nÃma cakkhumà puriso nagaradvÃre tisso angÃrakÃsuyo olokayamÃno sayaæ na bhÃyati; kevalaæ hi 'ssa: ye ye ettha nipatissanti, sabbe anappakaæ dukkham anubhavissantÅ ti tÅraïamattam eva hoti. Yathà và pana cakkhumà puriso: khadirasÆlaæ ayosÆlaæ suvaïïasÆlan ti paÂipÃÂiyà Âhapitaæ sÆlattayaæ olokayamÃno sayaæ na bhayati; kevalaæ hi 'ssa: ye ye imesu sÆlesu nipatissanti, sabbe anappakaæ dukkham anubhavissantÅ ti tÅraïamattam eva hoti, evam eva bhayatupaÂÂhÃna¤Ãïaæ sayaæ na bhÃyati, kevalaæ hi 'ssa: angÃrakÃsuttayasadisesu sÆlattayasadisesu ca tÅsu bhavesu atÅtà sankhÃrà niruddhÃ, paccuppannà nirujjhanti, anÃgatà nirujjhissantÅ ti tÅraïamattam eva hoti.
Yasmà pan' assa kevalaæ sabbabhava-yoni-gati-Âhiti-nivÃsagatà sankhÃrà vyasanÃpannà sappaÂibhayà hutvà bhayato upaÂÂhahanti, tasmà bhayatupaÂÂhÃnan ti vuccati.
     Evaæ bhayato upaÂÂhÃne pan' assa ayaæ PÃÊi:- aniccato manasikaroto kiæ bhayato upaÂÂhÃti?  Dukkhato . . . anattato manasikaroto kiæ bhayato upaÂÂhÃtÅ ti? Aniccato manasikaroto nimittaæ bhayato upaÂÂhÃti.  Dukkhato manasikaroto pavattaæ bhayato upaÂÂhÃti. Anattato manasikaroto nimitta¤ ca pavatta¤ ca bhayato upaÂÂhÃtÅ ti.
     Tattha nimittan ti sankhÃranimittaæ. AtÅtÃnÃgatapaccuppannÃnaæ sankhÃrÃnam ev' etaæ adhivacanaæ; aniccato manasikaronto hi sankhÃrÃnaæ maraïam eva passati;


#<[page 647]>#
%<                    (4) ùdÅnavÃnupassanäÃïaæ                         647>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ten' assa nimittaæ bhayato upaÂÂhÃti.
     Pavattan ti rÆpÃrÆpabhavapavatti; dukkhato manasikaronto hi sukhasammatÃya pavattiyà abhiïhapaÂipÅlanabhÃvam eva passati, ten' assa pavattaæ bhayato upaÂÂhÃti.
Anattato manasikaronto pana ubhayam p' etaæ su¤¤agÃmaæ viya, marÅci-gandhabbanagarÃdÅni viya ca rittaæ tucchaæ su¤¤aæ assÃmikaæ apariïÃyakaæ passati; ten' assa nimitta¤ ca pavatta¤ ca ubhayaæ bhayato upaÂÂhÃtÅ ti.
                    BhayatupaÂÂhÃna¤Ãïaæ niÂÂhitaæ.
                      [(4) ùdÅnavÃnupassanäÃïaæ]
     Tassa taæ bhayatupaÂÂhÃna¤Ãïaæ Ãsevantassa bhÃventassa bahulÅkarontassa sabbabhava-yoni-gati-Âhiti-sattÃvÃsesu neva tÃïaæ, na leïaæ, na gati, na paÂisaraïaæ pa¤¤Ãyati; sabbabhava-yoni-gati-Âhiti-nivÃsagatesu sankhÃresu ekasankhÃre pi patthanà và parÃmaso và na hoti. Tayo bhavà vÅtaccikangÃrapuïïa-angÃrakÃsuyo viya; cattÃro mahÃbhÆtà ghoravisÃsivisà viya, pa¤cakkhandhà ukkhittÃsikavadhakà viya, cha ajjhattikÃyatanÃni su¤¤agÃmo viya, cha bÃhirÃyatanÃni gÃmaghÃtacorà viya, satta vi¤¤ÃïaÂÂhitiyo nava ca sattÃvÃsà ekÃdasahi aggÅhi Ãdittà sampajjalità sajotibhÆtà viya ca, sabbe sankhÃrà gaï¬abhÆtà rogabhÆtà sallabhÆtà aghabhÆtà ÃbÃdhabhÆtà viya ca nirassÃdà nirasà mahÃ-ÃdÅnavarÃsibhÆtà hutvà upaÂÂhahanti. Katham? Sukhena jÅvitukÃmassa bhÅrukapurisassa ramaïÅyÃkÃrasaïÂhitam pi savÃÊakam iva vanagahanaæ, sasaddÆlà viya guhÃ, sagÃharakkhasaæ viya udakaæ, samussitakhaggà viya paccatthikÃ, savisaæ viya bhojanaæ, sacoro viya maggo, Ãdittam iva angÃraæ, uyyuttasenà viya raïabhÆmi. Yathà hi so puriso etÃni savÃÊakavanagahanÃdÅni Ãgamma bhÅto samviggo, lomahaÂÂhajÃto samantato ÃdÅnavam eva passati, evam ev' Ãyaæ yogÃvacaro bhangÃnupassanÃvasena sabbasankhÃresu bhayato upaÂÂhitesu samanto nirasam nirassÃdaæ ÃdÅnavam eva passati.
Tass' evaæ passato ÃdÅnava¤Ãïaæ nÃma uppannaæ hoti, yaæ sandhÃya idaæ vuttaæ:- Kathaæ bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïaæ?


#<[page 648]>#
%<648            XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
     UppÃdo bhayan ti bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïaæ; pavattaæ bhayan ti . . . nimittaæ bhayan ti . . . ÃyÆhanà bhayan ti . . . paÂisandhi bhayan ti . . . gati bhayan ti . . .
nibbatti bhayan ti  . . . uppatti bhayan ti . . . jÃti bhayan ti . . . jarà bhayan ti . . . vyÃdhi bhayan ti . . . maraïaæ bhayan ti . .  soko bhayan ti . . . paridevo bhayan ti . . .
upÃyÃso bhayan ti bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïaæ.
     AnuppÃdo kheman ti santipade ¤Ãïaæ; appavattaæ . . .
pe... anupÃyÃso kheman ti santipade ¤Ãïaæ.
     UppÃdo bhayaæ, anuppÃdo kheman ti santipade ¤Ãïaæ; pavattaæ ...pe... upÃyÃso bhayaæ, anupÃyÃso kheman ti santipade ¤Ãïaæ.
     UppÃdo dukkham ti bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïaæ pavattaæ ...pe... upÃyÃso dukkhan ti bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïaæ.
     AnuppÃdo sukhan ti santipade ¤Ãïaæ; appavattaæ ...
pe... anupÃyÃso sukhan ti santipade ¤Ãïaæ.
     UppÃdo dukkhaæ anuppÃdo sukhan ti santipade ¤Ãïaæ; pavattaæ ...pe... upÃyÃso dukkhaæ anupÃyÃso sukhan ti santipade ¤Ãïaæ.
     UppÃdo sÃmisan ti bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïaæ; pavattaæ ...pe... upÃyÃso sÃmisan ti bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïaæ.
     AnuppÃdo nirÃmisan ti santipade ¤Ãïaæ; appavattaæ ...
pe... anupÃyÃso nirÃmisan ti santipade ¤Ãïaæ.
     UppÃdo sÃmisaæ anuppÃdo nirÃmisan ti santipade ¤Ãïaæ; pavattaæ ...pe... upÃyÃso sÃmisaæ anupÃyÃso nirÃmisan ti santipade ¤Ãïaæ.
     UppÃdo sankhÃrà ti bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïaæ; pavattaæ ...pe... upÃyÃso sankhÃrà ti bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïaæ.
     AnuppÃdo nibbÃnan ti santipade ¤Ãïaæ, appavattaæ . . .
pe... anupÃyÃso nibbÃnan ti santipade ¤ÃïÃæ.
     UppÃdo sankhÃrà anuppÃdo nibbÃnan ti santipade ¤Ãïaæ; pavattaæ ...pe... upÃyÃso sankhÃrà anupÃyÃso nibbÃnan ti santipade ¤Ãïaæ.


#<[page 649]>#
%<                       (4) ùdÅnavÃnupassanäÃïaæ                      649>%
          UppÃda¤ ca pavatta¤ ca nimittaæ dukkhan ti passati,
          ÃyÆhanaæ paÂisandhiæ ¤Ãïaæ ÃdÅnave idaæ.
          AnuppÃdaæ appavattaæ animittaæ sukhan ti ca,
          anÃyÆhanaæ appaÂisandhiæ ¤Ãïaæ santipade idaæ.
          ùdÅnave ¤Ãïaæ pa¤ca ÂhÃnesu jÃyati,
          pa¤ca ÂhÃne santipade dasa ¤Ãïe pajÃnÃti,
          dvinnaæ ¤ÃïÃnaæ kusalatà nÃnÃdiÂÂhÅsu na kampatÅ ti.
     Taæ ¤ÃtaÂÂhena ¤Ãïaæ, pajÃnanaÂÂhena pa¤¤Ã; tena vuccati bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïan ti.
     Tattha uppÃdo ti purimakammapaccayà idha uppatti.
     Pavattan ti tathà uppannassa pavattati. Nimittan ti sabbam pi sankhÃranimittaæ.
     ùyÆhanà ti Ãyatiæ paÂisandhihetubhÆtaæ kammaæ.
     PaÂisandhÅ ti Ãyatiæ uppatti.
     GatÅ ti yÃya gatiyà sà paÂisandhi hoti.
     NibbattÅ ti khandhÃnaæ nibbattanaæ.
     UppattÅ ti samÃpannassa và uppannassa và ti evaæ vuttà vipÃkappavatti.
     JÃtÅ ti jarÃdÅnaæ paccayabhÆtà bhavapaccayà jÃti. JarÃmaraïÃdayo pÃkaÂà eva.
     Ettha ca uppÃdÃdayo pa¤c' eva ÃdÅnava¤Ãïassa vatthuvasena vuttÃ. Sesà tesaæ vevacanavasena. Nibbatti jÃtÅ ti idaæ hi dvayaæ uppÃdassa c' eva paÂisandhiyà ca vevacanaæ.
Gati uppattÅ ti idaæ dvayaæ pavattassa. JarÃdayo nimittassà ti. Ten' Ãha:-
          UppÃda¤ ca pavatta¤ ca nimittaæ dukkhan ti passati,
          ÃyÆhanaæ paÂisandhiæ ¤Ãïaæ Ãdinave idan ti ca,
          ÃdÅnave ¤Ãïaæ pa¤ca ÂhÃnesu jÃyatÅ ti ca.
     AnuppÃdo kheman ti santipade ¤Ãïan ti Ãdi pana ÃdÅnava¤Ãïassa paÂipakkha¤Ãïadassanatthaæ vuttaæ. BhayatupaÂÂhÃnena và ÃdÅnavaæ disvà ubbiggahadayÃnaæ abhayam pi atthi khemaæ nirÃdÅnavan ti assÃsajananattham pi etaæ vuttaæ. Yasmà và pan' assa uppÃdÃdayo bhayato suppatiÂÂhità honti, tassa tappaÂipakkhaninnaæ cittaæ hoti; tasmà bhayatupaÂÂhÃnavasena siddhassa ÃdÅnava¤Ãïassa Ãnisaæsadassanattham p' etaæ vuttan ti veditabbaæ.


#<[page 650]>#
%<650            XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
     Ettha ca yaæ bhayaæ taæ yasmà niyamato dukkhaæ, ya¤ ca dukkhaæ, taæ vaÂÂÃmisa-lokÃmisa-kilesÃmisehi avippamuttattà sÃmisam eva, ya¤ ca sÃmisaæ, taæ sankhÃramattam eva; tasmà uppÃdo dukkhan ti bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïan ti Ãdi vuttaæ. Evaæ sante pi bhayÃkÃrena dukkhÃkÃrena sÃmisÃkÃrenà ti evaæ ÃkÃranÃnattato pavatti.
vasen' ettha nÃnattaæ veditabbaæ.
     Dasa ¤Ãïe pajÃnÃtÅ ti ÃdÅnava¤Ãïaæ pajÃnanto uppÃdÃdivatthukÃni pa¤ca, anuppÃdÃdivatthukÃni pa¤cà ti dasa ¤ÃïÃni pajÃnÃti paÂivijjhati sacchikaroti.
     Dvinnaæ ¤Ãïaæ kusalatà ti ÃdÅnava¤Ãïassa ceva santipada¤Ãïassa cà ti imesaæ dvinnaæ kusalatÃya.
     NÃnÃdiÂÂhÅsu na kampatÅ ti paramadiÂÂhadhammanibbÃnÃdivasena pavattÃsu diÂÂhÅsu na vedhati.
     Sesam ettha uttÃnam evà ti.
                   ùdÅnavÃnupassanà ¤Ãïaæ niÂÂhitaæ.
                      [(5) NibbidÃnupassanäÃïaæ]
     So evaæ sabbasankhÃre ÃdÅnavato passanto sabbabhavayoni-gati-vi¤¤ÃïaÂÂhiti-sattÃvÃsagate sabhedake sankhÃragate nibbindati ukkaïÂhati n' Ãbhiramati. SeyyathÃpi nÃma cittakÆÂapabbatapÃdÃbhirato suvaïïarÃjahaæso asucimhi caï¬ÃlagÃmadvÃra-ÃvÃÂe n' Ãbhiramati, sattasu mahÃsaresu yeva abhiramati, evam eva ayam pi yogÅ rÃjahaæso suparidiÂÂhÃdÅnave sabhedake sankhÃragate n' Ãbhi-amati, bhÃvanÃrÃmatÃya pana bhÃvanÃratiyà samannÃgatattà sattasu anupassanÃsu yeva ramati. Yathà ca suvaïnapa¤jare pakkhitto sÅho migarÃjà n' Ãbhiramati, tiyojanasahassavitthate pana Himavante yeva ramati, evam ayaæ yogÅ sÅho tividhe sugatibhave pi n' Ãbhiramati, tÅsu pana anupassanÃsu yeva ramati. Yathà ca sabbaseto sattappatiÂÂho iddhimà vehÃsangamo chaddanto nÃgarÃjà nagaramajjhe n' Ãbhiramati, Himavati Chaddantadahagahane yeva abhiramati, evam ayaæ yogÅ varavÃraïo sabbasmim pi sankhÃragate n' Ãbhiramati,


#<[page 651]>#
%<                        (6) Mu¤citukamyatäÃïaæ                       651>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  anuppÃdo kheman ti Ãdinà nayena diÂÂhe santipade yeva abhiramati, tanninna-tappoïa-tappabbhÃramÃnaso hotÅ ti.
                   NibbidÃnupassanà ¤Ãïaæ niÂÂhitaæ.
                       [(6) Mu¤citukamyatäÃïaæ]
     Taæ pan' etaæ purimena ¤Ãïadvayena atthato ekaæ; ten' Ãhu PorÃïÃ:- bhayatupaÂÂhÃnaæ ekam eva tÅïi nÃmÃni labhati. SabbasankhÃre bhayato addasà ti bhayatupaÂÂhÃnaæ nÃma jÃtaæ; tesu yeva sankhÃresu ÃdÅnavaæ uppÃdesÅ ti ÃdÅnavÃnupassanà nÃma jÃtaæ; tesu yeva sankhÃresu nibbindamÃnaæ uppannan ti nibbindÃnupassanà nÃma jÃtan ti.
PÃÊiyam pi vuttaæ:- yà ca bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã, ya¤ ca ÃdÅnave ¤Ãïaæ, yà ca nibbidÃ, ime dhammà ekatthÃ, vya¤janam eva nÃnan ti. Iminà pana nibbidäÃïena imassa kulaputtassa nibbindantassa ukkaïÂhantassa anabhiramantassa sabbabhava-yoni-gati-vi¤¤ÃïaÂÂhiti-sattÃvÃsagatesu sabhedakesu sankhÃresu ekasankhÃre pi cittaæ na sajjati, na laggati, na bajjhati, sabbasmà sankhÃragatà mu¤citukÃmaæ nissaritukÃmaæ hoti.
     Yathà kiæ ? Yathà nÃma jÃlabbhantaragato maccho, sappamukhagato maï¬Æko, pa¤jarapakkhitto vanakukkuÂo, daÊhapÃsavasagato migo, ahituï¬ikahatthagato sappo, mahÃpankapakkhanto ku¤jaro, supaïïamukhagato nÃgarÃjÃ, RÃhumukhappaviÂÂho cando, sapattaparivÃrito puriso ti evam Ãdayo tato tato mu¤citukÃmà nissaritukÃmà va honti, evaæ tassa yogino cittaæ sabbasmà sankhÃragatà mu¤citukÃmaæ nissaritukÃmaæ hoti. Ath' assa evaæ sabbasankhÃresu vigatÃlayassa sabbasmà sankhÃragatà mu¤citukÃmassa uppajjati mu¤citukamyatà ¤Ãïan ti.
                     Mu¤citukamyatäÃïaæ niÂÂhitaæ.
                     [(7) PaÂisankhÃnupassanäÃïaæ]
     So evaæ sabbabhava-yoni-gati-Âhiti-nivÃsagatehi sabhedakehi sankhÃrehi mu¤citukÃmo sabbasmà sankhÃragatà mu¤cituæ,


#<[page 652]>#
%<652          XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  puna te yeva sankhÃre paÂisankhÃnupassanà ¤Ãïena tilakkhaïaæ Ãropetvà pariggaïhÃti. So: sabbasankhÃre aniccan ti kato, tÃvakÃlikato, uppÃdavayaparicchinnato, palokato, calato, pabhangato, adhuvato, vipariïÃmadhammato, asÃrakato, vibhavato, sankhatato, maraïadhammato ti ÃdÅhi kÃraïehi ANICCù ti passati. AbhiïhapaÂipÅÊanato, dukkhamato, dukkhavatthuto, rogato, gaï¬ato, sallato, aghato, ÃbÃdhato, Åtito, upaddavato, bhayato, upasaggato, atÃïato, aleïato, asaraïato, ÃdÅnavato, aghamÆlÃto,vadhakato, sÃsavato, mÃrÃmisato, jÃtidhammato, jarÃdhammato, vyÃdhidhammato, sokadhammato, paridevadhammato, upÃyÃsadhammato, sankilesikadhammato ti ÃdÅhi kÃraïehi DUKKHù ti passati. Aja¤¤ato, duggandhato, jegucchato, paÂikÆlato, amaï¬anÃrahato, virÆpato, vigacchato ti ÃdÅhi kÃraïehi dukkhalakkhaïassa parivÃrabhÆtato ASUBHATO passati. Parato, rittato, tucchato, su¤¤ato, assÃmikato, anissarato, avasavattito ti ÃdÅhi kÃraïehi ANATTATO passati. Evaæ hi passatà tena tilakkhaïaæ Ãropetvà sankhÃrà pariggahità nÃma honti.
     Kasmà pan' Ãyam ete evaæ pariggaïhÃtÅ ti? Mu¤canassa upÃyasampÃdanatthaæ. Tatr' Ãyaæ upamÃ:- eko kira puriso: macche gahessÃmÅ ti macchakhipaæ gahetvà udake osÃpesi. So khipamukhena hatthaæ otÃretvà anto udake sappaæ gÅvÃya gahetvÃ: maccho me gahito ti attamano ahosi.
So: mahà vata mayà maccho laddho ti! ukkhipitvà passanto: sovatthikattayadassanena sappo ti sa¤jÃnitvà bhÅto ÃdÅnavaæ disvà gahaïe nibbindo mu¤citukÃmo hutvà mu¤canassa upÃyaæ karonto aggananguÂÂhato paÂÂhÃya hatthaæ nibbedhetvà bÃhaæ ukkhipitvà uparisÅse dve tayo vÃre Ãvijjhitvà sappaæ dubbalaæ katvÃ: gaccha! duÂÂhasappà ti nissajjitvà vegena taÊÃkapÃÊiæ Ãruyha: mahantassa vata bho sappassa mukhato mutto 'smÅ ti! Ãgatamaggaæ olokayamÃno aÂÂhÃsi.
     Tattha tassa purisassa: maccho ti sappaæ gÅvÃyagahetvà tuÂÂhakÃlo viya imassà pi  yogino Ãdito va attabhÃvaæ paÂilabhitvà tuÂÂhakÃlo. Tassa khipamukhato sÅsaæ nÅharitvà sovatthikattayadassanaæ viya imassa ghanavinibbhogaæ katvà sankhÃresu tilakkhaïadassanaæ.


#<[page 653]>#
%<                      (7) PaÂisankhÃnupassanäÃïaæ                    653>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tassa bhÅtakÃlo viya imassa bhayatupaÂÂhÃna¤Ãïaæ. Tato ÃdÅnavadassanaæ viya ÃdÅnavÃnupassanäÃïaæ. Gahaïe nibbindanaæ viya nibbidÃnupassanäÃïaæ. Sappaæ mu¤citukÃmatà viya mu¤citukamyatà ¤Ãïaæ. Mu¤canassa upÃyakaraïaæ viya paÂisankhÃnupassanäÃïena sankhÃresu tilakkhaïÃropanaæ. Yathà hi so puriso sappaæ Ãvijjhitvà dubbalaæ katvà nivattetvà ¬aæsituæ asamatthabhÃvaæ pÃpetvà sumuttaæ mu¤cati, evam ayaæ yogÃvacaro tilakkhaïÃropanena sankhÃre Ãvijjhitvà dubbale katvà puna niccasukha-subha-attÃkÃrena upaÂÂhÃtuæ asamatthataæ pÃpetvà sumuttaæ mu¤cati.
Tena vuttaæ: mu¤canassa upÃyasampÃdanatthaæ evaæ pariggaïhÃtÅ ti.
     EttÃvatà 'ssa uppannaæ hoti paÂisankhäÃïaæ, yaæ sandhÃya vuttaæ:- aniccato manasikaroto kiæ paÂisankhäÃïaæ appajjati? Dukkhato . . . anattato manasikaroto kiæ paÂisankhäÃïaæ uppajjati? aniccato manasikaroto nimittaæ paÂisankhäÃïaæ uppajjati. Dukkhato manasikaroto pavattaæ paÂisankhäÃïaæ uppajjati. Anattato manasikaroto nimitta¤ ca pavatta¤ ca paÂisankhäÃïaæ uppajjatÅ ti.
     Ettha ca: nimittaæ paÂisankhà ti sankhÃranimittaæ adhuvaæ tÃvakÃlikan ti aniccalakkhaïavasena jÃnitvÃ. KÃma¤ ca pana paÂhamaæ jÃnitvà pacchà ¤Ãïaæ uppajjati; vohÃravasena pana mana¤ ca paÂicca dhamme ca uppajjati manovi¤¤Ãïan ti ÃdÅni viya evaæ vuccati. Ekattanayena và purima¤ ca pacchima¤ ca ekaæ katvà evaæ vuttan ti veditabbaæ. Iminà nayena itarasmim pi padadvaye attho veditabbo ti.
                  PaÂisankhÃnupassanäÃïaæ niÂÂhitaæ.
                      [(8) Su¤¤atÃnupassanäÃïaæ]
     So evaæ paÂisankhÃnupassanäÃïena sabbe sankhÃrà su¤¤Ã ti pariggahetvà puna: su¤¤am idaæ attena và attaniyena và ti dvikoÂikaæ su¤¤ataæ pariggaïhÃti. So evaæ neva attÃnaæ na paraæ ki¤ci attano parikkhÃrabhÃve Âhitaæ disvÃ, puna: n' Ãhaæ kvacani kassaci ki¤cana tasmiæ, na ca mama kvacani kismi¤ci ki¤canat' atthÅ ti yà ettha catukoÂikà su¤¤atà kathitÃ, taæ pariggaïhÃti.


#<[page 654]>#
%<654            XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
     Kathaæ? Ayaæ hi: n' Ãhaæ kvacanÅ ti kvaci attÃnaæ na passati. Kassaci ki¤cana tasmin ti attano attÃnaæ kassaci parassa ki¤canabhÃve upanetabbaæ na passati; bhÃtiÂÂhÃne bhÃtaraæ, sahÃyaÂÂhÃne và sahÃyaæ, parikkhÃraÂÂhÃne và parikkhÃraæ ma¤¤itvà upanetabbaæ na passatÅ ti attho.
Na ca mama kvacanÅ ti ettha, mama-saddaæ tÃva ÂhapetvÃ, na ca kvacani parassa ca attÃnaæ kvaci passatÅ ti ayam attho. IdÃni mama-saddaæ Ãharitvà mama kismi¤ci ki¤canat' atthÅ ti, so parassa attà mama kismi¤ci ki¤canahhÃve atthÅ ti na passatÅ ti attano bhÃtiÂÂhÃne và bhÃtaraæ. SahÃyaÂÂhÃne và sahÃyaæ, parikkhÃraÂÂhÃne và parikkhÃran ti kismi¤ci ÂhÃne parassa attÃnaæ iminà ki¤canabhÃyena upanetabbaæ na passatÅ ti attho.  Evam ayaæ. Yasmà neva katthaci attÃnaæ passati, na taæ parassa ki¤canabhÃve upanetabbaæ passati, na parassa attÃnaæ attano ki¤canabhÃve upanetabbaæ passati, tasmà 'nena catukoÂikà su¤¤atà pariggahità hotÅ ti.
     Evaæ catukoÂikaæ su¤¤ataæ pariggahetvà puna chah' ÃkÃrehi su¤¤ataæ pariggaïhÃti. Kathaæ ? Cakkhu su¤¤aæ attena và attaniyena và niccena và dhuvena và sassatena và avipariïÃmadhammena vÃ. . . . Mano su¤¤o . . . rÆpà su¤¤Ã . . . dhammà su¤¤Ã . . . cakkhuvi¤¤Ãïaæ . . . ma no . . . vi¤¤Ãïaæ . . . cakkhusamphasso ti evaæ yÃva jarÃmaraïà nayo netabbaæ.
     Evaæ chah' ÃkÃrehi su¤¤ataæ pariggahetvÃ, puna aÂÂhah' ÃkÃrehi pariggaïhÃti. SeyyathÅdaæ:- rÆpaæ asÃraæ nissÃraæ sÃr' Ãpagataæ niccasÃrasÃrena và dhuvasÃrasÃrena và sukhasÃrasÃrena và attasÃrasÃrena và niccena và dhavena và sassatena và avipariïÃmadhammena vÃ; vedanà . . . sa¤¤Ã . . . sankhÃrà . . . vi¤¤Ãïaæ cakkhu . . . jarÃmaraïaæ asÃraæ nissÃraæ, sÃrÃpagataæ, niccasÃrasÃrena vÃ, dhuvasÃrasÃrena vÃ, sukhasÃrasÃrena vÃ, attasÃrasÃrena vÃ, niccena vÃ, dhuvena vÃ, sassatena vÃ, avipariïÃmadhammena vÃ. Yathà naÊo asÃro nissÃro sÃrÃpagato, yathà eraï¬o, yathà udumbaro, yathà setavaccho, yathà pÃÊibhaddako, yathà pheïapiï¬o, yathà udakabubbuÊaæ, yathà marÅci, yathà kadalikkhandho,


#<[page 655]>#
%<                       (8) Su¤¤atÃnupassanäÃïaæ                      655>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  yathà mÃyà asÃrà nissÃrà sÃrÃpagatÃ, evam evarÆpaæ ...pe...  jarÃmaraïaæ asÃraæ nissÃraæ sÃrÃpagataæ niccasÃrasÃrena và ...pe... avipariïÃmadhammena và ti.
     So evaæ aÂÂhah' ÃkÃrehi su¤¤ataæ pariggahetvà puna dasah' ÃkÃrehi pariggaïhÃti. Kathaæ? RÆpaæ rittato passati, tucchato, su¤¤ato, anattato, anissariyato, akÃmakÃriyato, alabbhanÅyato, avasavattakato, parato, vivittato passati; vedanaæ ...pe... vi¤¤Ãïaæ rittato ...pe... vivittato passatÅ ti evaæ dasah' ÃkÃrehi su¤¤ataæ pariggahetvà puna dvÃdasah' ÃkÃrehi pariggaïhÃti. SeyyathÅdaæ: rÆpaæ na satto, na jÅvo, na naro, na mÃïavo, na itthÅ, na puriso, na attÃ, na attaniyaæ, n'Ãhaæ, na mama, na a¤¤assa, na kassaci; vedanà ...pe... vi¤¤Ãïaæ . . . na kassacÅ ti.
     Evaæ dvÃdasah' ÃkÃrehi su¤¤ataæ pariggahetvà puna tÅraïapari¤¤Ãvasena dvÃcattÃÊÅsÃya ÃkÃrehi su¤¤ataæ parigganhÃti: rÆpaæ aniccato, dukkhato, rogato, gaï¬ato, sallato, aghato, ÃbÃdhato, parato, palokato, Åtito, upaddavato, bhayato, upasaggato, calato, pabhanguto, addhuvato, atÃïato, aleïato, asaraïato, asaraïÅbhÆtato, rittato, tucchato, sƤ¤ato, anattato, anassÃdato, ÃdÅnavato, vipariïÃmadhammato, asÃrakato, aghamÆlato, vadhakato, vibhavato, sÃsavato, sankhatato, MÃrÃmisato, jÃtidhammato, jarÃdhammato, vyÃdhidhammato, maraïadhammato, sokaparidevadukkhadomanassa-upÃyÃsadhammato, samudayato, atthangamato, nissaraïato passati; vedanaæ ...pe... vi¤¤Ãïaæ aniccato ...pe... nissaraïato passati. Vuttam pi c' etaæ:- rÆpaæ aniccato ...pe ... nissaraïato passanto su¤¤ato lokaæ avekkhati. Vedanaæ ...pe... vi¤¤Ãïaæ aniccato ...pe... nissaraïato passanto su¤¤ato lokaæ avekkhati.


#<[page 656]>#
%<656            XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso
>%          Su¤¤ato lokaæ avekkhassu, MogharÃja, sadà sato,
          attÃnudiÂÂhiæ Æhacca evaæ maccutaro siyÃ,
          evaæ lokaæ avekkhantaæ maccurÃjà na passatÅ ti.
                            [VimokkhakathÃ]
     Evaæ su¤¤ato disvà tilakkhaïaæ Ãropetvà sankhÃre pariggaïhanto bhaya¤ ca nandi¤ ca vippahÃya sankhÃresu udÃsino hoti, majjhatto: ahan ti và maman ti và na gaïhÃti, vissaÂÂhabhariyo viya puriso. Yathà nÃma purisassa bhariyà bhaveyya iÂÂhà kantà manÃpÃ, so tayà vinà muhuttam pi adhivÃsetuæ na sakkuïeyya, ativiya nam mamÃyeyya; so tam itthiæ a¤¤ena purisena saddhiæ Âhitaæ và nisinnaæ và kathentiæ và kasantiæ và disvà kupito assa, anattamano, adhimattaæ domanassaæ paÂisaævedeyya; so aparena samayena tassà itthiyà dosaæ disvà mu¤citukÃmo hutvà taæ vissajjeyya, na naæ mamà ti gaïheyya; tato paÂÂhÃya taæ yena kenaci saddhiæ yaæ ki¤ci kurumÃnaæ disvà pi neva kuppeyya na domanassaæ Ãpajjeyya, a¤¤adatthu udÃsino bhaveyya majjhatto, evam ev' Ãyaæ sabbasankhÃrehi mu¤citukÃmo hutvà paÂisankhÃnupassanÃya sankhÃre pariggaïhanto: ahaæ, mamà ti gahetabbaæ adisvÃ, bhaya¤ ca nandi¤ ca vippahÃya, sabbasankhÃresu udÃsino hoti majjhatto.
Tassa evaæ jÃnato evaæ passato tÅsu bhavesu, catÆsu yonisu, pa¤casu gatÅsu, sattasu vi¤¤ÃïaÂÂhitÅsu, navasu sattÃvÃsesu cittaæ paÂilÅyati paÂikÆÂati paÂivaÂÂati na sampasÃrÅyati; upekkhà và pÃÂikulyatà và saïÂhÃti. SeyyathÃpi nÃma padumapalÃse Åsakapoïe udakaphusitÃni paÂilÅyanti paÂikÆÂanti paÂivaÂÂanti na sampasÃrÅyanti, evam eva-seyyathÃpi nÃma kukkuÂapattaæ và nahÃrudaddulaæ và aggimhi pakkhittaæ paÂilÅyati paÂikÆÂati paÂivaÂÂati na sampasÃrÅyati-evam eva tassa tÅsu bhavesu cittaæ ...pe... upekkhà và pÃÂikulyatà và saïÂhÃti. Icc' assa sankhÃrupekkhäÃïaæ nÃma uppannam hoti.
     Taæ pan' etaæ sace santipadaæ NibbÃnaæ santato passati, sabbaæ sankhÃrappavattaæ vissajjetvà NibbÃnam eva pakkhandati. No ce NibbÃnaæ santato passati, punappunaæ sankhÃrÃrammaïam eva hutvà pavattati sÃmuddikÃnaæ disÃkÃko viya.


#<[page 657]>#
%<                             Vimokkhakathà                           657>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  SÃmuddikà kira vÃïijakà nÃvaæ Ãrohantà disÃkÃkaæ nÃma gaïhanti. Te yadà nÃvà vÃtakkhittà videsaæ pakkhandati, tÅraæ na pa¤¤Ãyati, tadà disÃkÃkaæ vissajjenti. So kÆpakayaÂÂhito ÃkÃsaæ langhitvà sabbÃdisà ca vidisà ca anugantvÃ, sace tÅraæ passati tad-abhimukho va gacchati; no ce passati, punappuna Ãgantvà kÆpakayaÂÂhiæ yeva allÅyati. Evam eva sace sankhÃrupekkhäÃïaæ santipadaæ NibbÃnaæ santato passati, sabbaæ sankhÃrapavattaæ vissajjetvà NibbÃnam eva pakkhandati; no ce passati punappuna sankhÃrÃrammaïam eva hutvà pavattati.
     Tad-idaæ suppagge piÂÂhaæ vaÂÂayamÃnaæ viya, nippaÂÂitakappÃsaæ vihaÂamÃnaæ viya, nÃnappakarato sankhÃre pariggahetvà bhaya¤ ca nandi¤ ca pahÃya sankhÃravicinane majjhattaæ hutvà tividhÃnupassanÃvasena tiÂÂhati.
Evaæ tiÂÂhamÃnaæ tividhavimokkhamukhabhÃvaæ Ãpajjitvà satta-ariyapuggalavibhÃgÃya paccayo hoti. Tatr' idaæ tividhÃnupassanÃvasena pavattanato tiïïaæ indriyÃnaæ adhipateyyavasena tividhavimokkhamukhabhÃvaæ Ãpajjati nÃma. Tisso hi anupassanà tÅïi vimokkhamukhÃnÅ ti vuccanti. Yath' Ãha:- tÅïi kho pan' imÃni vimokkhamukhÃni lokaniyyÃnÃya saævattanti. SabbasankhÃre paricchedaparivaÂumato samanupassanatÃya animittÃyà ca dhÃtuyà cittasampakkhandanatÃya, sabbasankhÃresu mano-samuttejanatÃya appaïihitÃya ca dhÃtuyà cittasampakkhandanatÃya, sabbadhamme parato samanupassanatÃya su¤¤atÃya ca dhÃtuyà cittasampakkhandanatÃya. ImÃni tÅïi vimokkhamukhÃni lokanÅyÃnÃya saævattantÅ ti.
     Tattha paricchedaparivaÂumato ti udayabbayavasena paricchedato ceva parivaÂumato ca. AniccÃnupassanaæ hi udayato pubbe sankhÃrà n' atthÅ ti paricchinditvà tesaæ gatiæ samanvesamÃnaæ: vayato paraæ na gacchanti, etth' eva antaradhÃyantÅ ti parivaÂumato samanupassati.
     Mano-samuttejanatÃyà ti cittasaævejanatÃya. DukkhÃnupassanena hi sankhÃresu cittaæ saævejeti.


#<[page 658]>#
%<658            XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
     Parato samanupassanatÃyà ti n' Ãhaæ, na mamà ti evaæ anattato samanupassanatÃya.
     Iti imÃni tÅïi padÃni aniccÃnupassanÃdÅnaæ vasena vuttÃnÅ ti veditabbÃni. Ten' eva tad-anantare pa¤hÃvissajjane vuttaæ: aniccato manasikaroto khayato sankhÃrà upaÂÂhahanti.
Dukkhato manasikaroto bhayato sankhÃrà upaÂÂhahanti. Anattato manasikaroto su¤¤ato sankhÃrà upaÂÂhahantÅ ti.
     Katame pana te vimokkhà yesaæ imÃni anupassanÃni mukhÃnÅ ti ? ANIMITTO, APPA×IHITO, SU¥¥ATO ti ete tayo.
Vuttaæ h' etam:- aniccato manasikaronto adhimokkhabahulo animittaæ vimokkhaæ paÂilabhati. Dukkhato manasikaronto passaddhi bahulo appaïihitaæ vimokkhaæ paÂilabhati. Anattato manasikaronto vedabahulo su¤¤atavimokkhaæ paÂilabhatÅ ti. Ettha ca animitto vimokkho ti animittÃkÃrena NibbÃnaæ Ãrammaïaæ katvà pavatto ariyamaggo.
So hi animittÃya dhÃtuyà uppannattà animitto, kilesehi ca vimuttattà vimokkho. Eten' eva nayena appaïihitÃkÃrena NibbÃnaæ Ãrammaïaæ katvà pavatto appaïihito; su¤¤atÃkÃrena NibbÃnaæ Ãrammaïaæ katvà pavatto su¤¤ato ti veditabbo.
   Yaæ pana Abhidhamme: yasmiæ samaye lokuttaraæ jhÃnaæ
bhÃveti niyyÃnikaæ apacayagÃmiæ diÂÂhigatÃnaæ pahÃnÃya paÂhamÃya bhÆmiyà pattiyà vivicc' eva kÃmehi paÂhamaæ jhÃnaæ upasampajja viharati appaïihitaæ su¤¤atan ti evaæ vimokkhadvayam eva vuttaæ. Taæ nippariyÃyato vipassanÃgamanaæ sandhÃya; vipassanäÃïaæ hi, ki¤cÃpi PaÂisambhidÃmagge: aniccÃnupassanaæ ¤Ãïaæ niccato abhinivesuæ mu¤catÅ ti su¤¤ato vimokkho; dukkhÃnupassanäÃïaæ sukhato abhinivesÃ, anattÃnupassanäÃïaæ attato abhinivesaæ mu¤catÅ ti su¤¤ato vimokkho ti evaæ abhinivesaæ mu¤canavasena su¤¤ato vimokkho ti ca: aniccÃnupassanäÃïaæ niccato nimittaæ mu¤catÅ ti animitto vimokkho; dukkhÃnupassanaæ ¤Ãïaæ sukhato nimittaæ . . . anattÃnupassanaæ ¤Ãïaæ attato nimittaæ mu¤catÅ ti nimitto vimokkho ti evaæ nimittamu¤canavasena animitto vimokkho ti ca,


#<[page 659]>#
%<             SankhÃrupekkhäÃïaæ                         659>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  aniccÃnupassanäÃïaæ niccato païidhiyà mu¤catÅ ti appaïihito vimokkho, dukkhÃnupassanäÃïaæ sukhato païidhiyà . . . anattÃnupassanäÃïaæ attato païidhiyà mu¤catÅ ti appaïihito vimokkho ti evaæ païidhimu¤canavasena appaïihito vimokkho ti ca vuttaæ. Tathà pi taæ sankhÃranimittassa avijahanato na nippariyÃyena animittaæ, nippariyÃyena pana su¤¤ata¤ ceva appaïihita¤ ca. Tassa ca Ãgamanavasena ariyamaggakkhaïe vimokkho uddhaÂo; tasmà appaïihitaæ su¤¤atan ti vimokkhadvayam eva vuttan ti veditabbaæ.
                 Ayaæ tÃv' ettha vimokkhakathÃ.
                      [SankhÃrupekkhäÃïaæ]
     Yaæ pana vuttaæ: satta ariyapuggalavibhÃgÃya paccayo hotÅ ti, tattha (1) saddhÃnusÃrÅ, (2) saddhÃvimutto, (3) kÃyasakkhÅ, (4) ubhato bhÃgavimutto, (5) dhammÃnusÃrÅ (6) diÂÂhappatto, (7) pa¤¤Ãvimutto ti ime tÃva satta ariyapuggalÃ. Tesaæ vibhÃgÃya idaæ sankhÃrupekkhäÃïaæ paccayo hoti.
     (1,2) Yo hi aniccato manasikaronto adhimokkhabahulo saddhindriyaæ paÂilabhati, so sotÃpattimaggakkhÃïe saddhÃnusÃrÅ hoti; sesesu sattasu ÂhÃnesu saddhÃvimutto. (3) Yo pana dukkhato manasikaronto passaddhibahulo samÃdhindriyaæ paÂilabhati, so sabbattha kÃyasakkhÅ nÃma hoti.
(4) ArÆpajjhÃnaæ pana patvà aggaphalappatto ubhato bhÃgavimutto nÃma hoti. (5) Yo pana anattato manasikaronto vedabahulo pa¤¤indriyaæ paÂilabhati, so sotÃpattimaggakkhaïe dhammÃnusÃrÅ hoti. (6, 7) Chasu ÂhÃnesu diÂÂhappatto, aggaphale pa¤¤Ãvimutto ti.
     Vuttaæ h' etaæ:- aniccato manasikaroto saddhindriyaæ adhimattaæ hoti; saddhindriyassa adhimattattà sotÃpattimaggaæ paÂilabhati. Tena vuccati saddhÃnusÃrÅ ti. Tathà aniccato manasikaroto saddhindriyaæ adhimuttaæ hoti,


#<[page 660]>#
%<660            XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  saddhindriyassa adhimattattà sotÃpattiphalaæ sacchikataæ hoti; tena vuccati saddhÃvimutto ti Ãdi. Aparam pi vuttaæ:- saddahanto vimutto ti saddhÃvimutto. PhuÂÂhantaæ sacchikato ti kÃyasakkhÅ. DiÂÂhantaæ patto ti diÂÂhappatto. Saddahanto vimuccatÅ ti saddhÃvimutto. JhÃnaphassaæ paÂhamaæ phusati pacchà nirodhaæ NibbÃnaæ sacchikarotÅ ti kÃyasakkhÅ. Dukkhà sankhÃrà sukho nirodho ti ¤Ãtaæ hoti, diÂÂhaæ, viditaæ,
sacchikataæ, phusitaæ pa¤¤Ãyà ti diÂÂhappatto ti. Itaresu pana catusu saddhaæ anusarati, saddhÃya và anusarati gacchatÅ ti saddhÃnusÃrÅ. Tathà pa¤¤ÃsankhÃtaæ  dhammaæ anusarati, dhammena và anusaratÅ ti dhammÃnusÃrÅ. ArÆpajjhanena ceva ariyamaggena cà ti ubhato bhÃgena vimutto ti ubhato bhÃgavimutto. PajÃnanto vimutto ti pa¤¤Ãvimutto ti evaæ vacanattho veditabbo ti.
                          SankhÃrupekkhà ¤Ãïaæ.
                         [Mu¤citukamyatäÃïaæ]
     Taæ pan' etaæ purimena ¤Ãïadvayena atthato ekaæ.
Ten' Ãhu PorÃïÃ:- idaæ sankhÃrupekkhäÃïaæ ekam eva tÅni nÃmÃni labhati. HeÂÂhà mu¤citukamyatäÃïaæ nÃma jÃtaæ; majjhe paÂisankhÃnupassanà ¤Ãïaæ nÃma; ante ca sikhÃppattaæ sankhÃrupekkhäÃïaæ nÃma. PÃÊiyam pi vuttaæ:- kathaæ mu¤citukamyatà paÂisankhÃsantiÂÂhanà pa¤¤Ã sankhÃrupekkhÃsu ¤Ãïaæ ? UppÃdaæ mu¤citukamyatà sankhÃsantiÂÂhanà pa¤¤Ã sankhÃrupekkhÃsu ¤Ãïaæ pavattaæ . . . nimittaæ ...pe... upÃyÃsaæ mu¤citukamyatà paÂisankhÃsantiÂÂhanà pa¤¤Ã sankhÃrupekkhÃsu ¤Ãïaæ. UppÃdo dukkhan ti ...pe... bhayan ti sÃmisan ti ...pe...
uppÃdo sankhÃrà ti ...pe... upÃyÃso sankhÃrà ti mu¤citukamyatà paÂisankhà santiÂÂhanà pa¤¤Ã sankhÃrupekkhÃsu ¤Ãïan ti.
     Tattha mu¤citukamyatà ca sà paÂisankhà ca santiÂÂhanà cà ti mu¤citukamyatà paÂisankhÃsantiÂÂhanÃ. Iti pubbabhÃge nibbidäÃïena nibbindantassa upÃdÃdÅni pariccajitukÃmatà mu¤citukamyatÃ.


#<[page 661]>#
%<                  Mu¤citukamyatäÃïaæ                        661>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Mu¤canassa upÃyakaraïatthaæ majjhe paÂisankhÃnaæ paÂisankhÃ. Mu¤citvà avasÃne ajjhupekkhanaæ santiÂÂhanÃ; yaæ sandhÃya: uppÃdo sankhÃrÃ, te sankhÃre ajjhupekkhatÅ ti sankhÃrupekkhà ti Ãdi vuttaæ. Evaæ ekam ev' idaæ ¤Ãïaæ.
     Api ca imÃya pi PÃÊiyà idaæ evam evà ti veditabbaæ.
Vuttaæ h' etaæ:- yà ca mu¤citukamyatà yà ca paÂisankhÃnupassanà yà ca sankhÃrupekkhÃ, ime dhammà ekatthÃ, vya¤janam eva nÃnan ti.
     Evaæ adhigatasankhÃrupekkhassa pana imassa kulaputtassa vipassanà sikhÃppattà vuÂÂhÃnagÃminÅ hoti. SikhÃppattà vipassanà ti vÃ, vuÂÂhÃnagÃminÅ ti và sankhÃrupekkhÃdi-¤Ãïattayass' eva etaæ nÃmaæ. Sà hi sikhaæ uttamabhÃvaæ pattattà sikhÃppattÃ. VuÂÂhÃnaæ gacchatÅ ti vuÂÂhÃnagÃminÅ.  VuÂÂhÃnaæ vuccati bahiddhÃ-nimittabhÆtato abhiniviÂÂhavatthuto ceva ajjhattapavattato ca vuÂÂhahanato maggo; taæ gacchatÅ ti vuÂÂhÃnagÃminÅ, maggena saddhim ghaÂÅyatÅ ti attho.
     Tatr' Ãyaæ abhinivesavuÂÂhÃnÃnaæ avibhÃvatthÃya mÃtikÃ:- ajjhattaæ abhinivisitvà ajjhattà vuÂÂhÃti; ajjhattaæ abhinivisitvà bahiddhà vuÂÂhÃti; bahiddhà abhinivisitvà bahiddhà vuÂÂhÃti; bahiddhà abhinivisitvà ajjhattà vuÂÂhÃti; rÆpe abhinivisitvà rÆpà vuÂÂhÃti; rÆpe abhinivisitvà arÆpà vuÂÂhÃti; arÆpe abhinivisitvà arÆpà vuÂÂhÃti; arÆpe abhinivisitvà rÆpà vuÂÂhÃti; ekappahÃrena pa¤cahi khandhehi vuÂÂhÃti; aniccato abhinivisitvà aniccato vuÂÂhÃti, aniccato abhinivisitvà dukkhato anattato vuÂÂhÃti, dukkhato abhinivisitvà dukkhato aniccato anattato vuÂÂhÃti, anattato abhinivisitvà anattato aniccato dukkhato vuÂÂhÃti. Kathaæ ?
     Idh' ekacco Ãdito va ajjhattasankhÃresu abhinivisati.
Abhinivisitvà te passati. Yasmà pana na suddha-ajjhattadassanamatten' eva maggavuÂÂhÃnaæ hoti, bahiddhà pi daÂÂhabbam eva, tasmà parassa khandhe pi anupÃdinnasankhÃre pi: aniccaæ dukkham anattà ti passati. So kÃlena ajjhattaæ samasati,


#<[page 662]>#
%<662            XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  kÃlena bahiddhÃ. Tass' evaæ sammasato ajjhattaæ sammasanakÃle vipassanà maggena saddhiæ ghaÂÅyati. Ayaæ ajjhattaæ abhinivisitvà ajjhattà vuÂÂhÃti nÃma. Sace pan' assa bahiddhà sammasanakÃle vipassanà maggena saddhiæ ghaÂÅyati, ayaæ ajjhattaæ abhinivisitvà bahiddhà vuÂÂhÃti nÃma. Esa nayo bahiddhà abhinivisitvà bahiddhà ca ajjhattà ca vuÂÂhÃne pi.
     Aparo Ãdito va rÆpe abhinivisati, abhinivisitvà bhÆtarÆpa¤ ca upÃdÃrÆpa¤ ca rÃsiæ katvà passati. Yasmà pana na suddharÆpadassana-maggen' eva vuÂÂhÃnaæ hoti, arÆpam pi daÂÂhabbaæ eva, tasmà taæ rÆpaæ Ãrammaïaæ katvà uppannaæ vedanaæ sa¤¤aæ sankhÃre vi¤¤Ãïa¤ ca idaæ arÆpan ti arÆpaæ passati. So kÃlena rÆpaæ sammasati, kÃlena arÆpaæ. Tass' evaæ sammasato rÆpasammasanakÃle vipassanà maggena saddhiæ ghaÂÅyati. Ayaæ rÆpe abhinivisitvà rÆpà vuÂÂhÃti nÃma. Sace pan' assa arÆpasammasanakÃle vipassanà maggena saddhiæ ghaÂÅyati, ayaæ rÆpe abhinivisitvà arÆpà vuÂÂhÃti nÃma. Esa nayo arÆpe abhinivisitvà arÆpÃrÆpà ca vuÂÂhÃne pi. Yaæ ki¤ci samudayadhammaæ, sabbaæ taæ nirodhadhamman ti evaæ abhinivisitvà evam eva vuÂÂhÃnakÃle pana ekappahÃrena pa¤cahi khandhehi vuÂÂhÃti nÃma.
     Eko Ãdito va aniccato sankhÃre sammasati. Yasmà pana na aniccato sammasanamatten' eva vuÂÂhÃnaæ hoti, dukkhato pi anattato pi sammasitabbam eva, tasmà dukkhato pi anattato pi sammasati. Tass' evaæ paÂipannassa aniccato sammasanakÃle vuÂÂhÃnaæ hoti. Ayaæ aniccato abhinivisitvà aniccato vuÂÂhÃti nÃma. Sace pan' assa dukkhato anattato sammasanakÃle vuÂÂhÃnaæ hoti, ayaæ aniccato abhinivisitvà dukkhato anattato vuÂÂhÃti nÃma. Esa nayo dukkhato anattato abhinivisitvà sesavuÂÂhÃnesu pi.
     Ettha ca yo pi aniccato abhiniviÂÂho, yo pi dukkhato, yo pi anattato, vuÂÂhÃnakÃle ca aniccato vuÂÂhÃnaæ, hoti.
Tayo pi janà adhimokkhabahulà honti, saddhindriyaæ paÂilabhanti, animittavimokkhena vimuccanti, paÂhamamaggakkhaïe saddhÃnusÃrino honti, sattasu ÂhÃnesu saddhÃvimuttÃ.


#<[page 663]>#
%<                          Mu¤citukamyatäÃïaæ                        663>%
Sace pana dukkhato vuÂÂhÃnaæ hoti, tayo pi janà passaddhibahulà honti samÃdhindriyaæ paÂilabhanti, appaïihitavimokkhena vimuccanti, sabbattha kÃyasakkhino honti.
Yassa pan' ettha arÆpajjhÃnaæ pÃdakaæ, so aggaphale ubhato bhÃgavimutto hoti. Atha nesaæ anattato vuÂÂhÃnaæ hoti.
Tayo pi janà vedabahulà honti, pa¤¤indriyaæ paÂilabhanti su¤¤atÃ-vimokkhena vimuccanti, paÂhamamaggakkhaïe dhammÃnusÃrino honti; chasu ÂhÃnesu diÂÂhappattà aggaphale pa¤¤Ãvimuttà ti.
   IdÃni saddhiæ purima-pacchima¤Ãïehi imissà vuÂÂhÃna-
gÃminiyà vipassanÃya ÃvibhÃvatthaæ dvÃdasa upamà vedii tabbÃ. TÃsaæ idaæ udÃnaæ:-
     VaggulÅ kaïhasappo ca gharaæ go yakkhi dÃrako, khudaæ pipÃsaæ sÅtuïhaæ andhakÃraæ visena cà ti.
Imà ca upamà bhayatupaÂÂhÃnato pabhuti yattha katthac¤Ãïe Âhatvà Ãharituæ vaÂÂeyyuæ. Imasmiæ pana ÂhÃne ÃhariyamÃnÃsu bhayatupaÂÂhÃnato yÃva phala¤Ãïaæ sabbaæ pÃkaÂaæ hoti, tasmà idh' eva Ãharitabbà ti vuttÃ.
     1. VaggulÅ ti ekà kira vaggulÅ: ettha pupphaæ và phalaæ và labhissÃmÅ ti pa¤casÃkhe madhukarukkhe nilÅyitvà ekaæ sÃkhaæ parÃmasitvà na tatthà ki¤ci pupphaæ và phalaæ và gayhÆpagaæ addasa. Yathà ca ekaæ evaæ dutiyaæ, tatiyaæ, catutthaæ, pa¤camam pi sÃkhaæ parÃmasitvà n' Ãddasa.
SÃ: aphalo vat' Ãyaæ rukkho! n' atth' ettha ki¤ci gayhÆpagan ti tasmiæ rukkhe Ãlayaæ vissajjetvà ujukÃya sÃkhÃya Ãruyha viÂapantarena sÅsaæ nÅharitvà uddhaæ ulloketvà ÃkÃse uppatitvà a¤¤asmiæ phalarukkhe nilÅyati. Tattha vaggulÅ viya yogÃvacaro daÂÂhabbo; pa¤casÃkho madhukarukkho viya pa¤cupÃdÃnakkhandhÃ; tattha vagguliyà nilÅyanaæ viya yogino khandhapa¤cake abhiniveso; tassà ekekaæ sÃkhaæ parÃmasitvà ki¤ci gayhÆpagaæ adisvà avasesasÃkhà parÃmasanaæ viya yogino rÆpakkhandhaæ sammasitvà tattha ki¤ci gayhÆpagaæ adisvà avasesakkhandhasammasanaæ;tassÃ: aphalo vat' Ãyaæ rukkho ti rukkhe Ãlayavissajjanaæ viya yogino pa¤casu pi khandhesu aniccalakkhaïÃdidassanavasena nibbindantassa mu¤citukamyatÃdi¤Ãïattayaæ;


#<[page 664]>#
%<664            XXI. PaÂipadÃ-¤Ãnadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tassà ujukÃya sÃkhÃya upari Ãrohanaæ viya yogino anulomaæ; sÅsaæ nÅharitvà uddhaæ ullokanaæ viya gotrabhu¤Ãïaæ; ÃkÃse uppatanaæ viya magga¤Ãïaæ; a¤¤asmiæ phalarukkhe nilÅyanaæ viya phala¤Ãïaæ.
     2. KaïhasappÆpamà paÂisankhäÃïe vuttà va (p. 651 f.).
UpamÃsaæsandane pan' ettha sappavissajjanaæ viya gotrabhu¤Ãïaæ mu¤citvà Ãgatamaggam olokentassa ÂhÃnaæ viya magga¤Ãïaæ; gantvà abhayaÂÂhÃne ÂhÃnaæ viya phala¤Ãïan ti ayaæ viseso.
     3. Gharan ti gharasÃmike kira sÃyaæ bhu¤jitvà sayanaæ Ãruyha niddaæ okkante gharaæ Ãdivuttaæ. So pabujjhitvà aggiæ disvà bhÅto: sÃdhuvata 'ssa sace a¬ayhamÃno nikkhameyyan ti olokayamÃno maggaæ disvà nikkhamitvà vegena khemaÂÂhÃnaæ gantvà Âhito. Tattha gharassÃmikassa bhu¤jitvà sayanaæ Ãruyha niddokkamanaæ viya bÃlaputhujjanassa khandhapa¤cake: ahaæ, mamà ti gahaïaæ; pabujjhitvà aggiæ disvà bhÅtakÃlo viya sammÃpaÂipadaæ paÂipajjitvà tilakkhaïaæ disvà bhayatupaÂÂhÃna¤Ãïaæ; nikkhamanamaggaæ olokanaæ viya mu¤citukamyatà ¤Ãïaæ; maggadassanaæ viya anulomaæ; nikkhamanaæ viya gotrabhƤÃïaæ; vegena gamanaæ viya magga¤Ãïaæ; khemaÂÂhÃne ÂhÃnaæ viya phala¤Ãïaæ.
     4. Go ti ekassa kira kassakassa rattibhÃge niddaæ okkantassa vajaæ bhinditvà goïà palÃtÃ. So paccÆsasamaye tattha gantvà olokento tesaæ palÃtabhÃvaæ ¤atvà anupadaæ gantvà ra¤¤o goïe addasa. Te mayhaæ goïà ti sallakkhetvà Ãharanto pabhÃtakÃle:  na ime mayhaæ goïÃ, ra¤¤o goïà ti sa¤jÃnitvÃ: yÃva maæ: coro ayan ti gahetvà rÃjapurisà na anayavyasanaæ pÃpenti, tÃvad-eva palÃyissÃmÅ ti bhÅto goïe pahÃyavegena palÃyitvà nibbhayaÂÂhÃne aÂÂhÃsi. Tattha: mayhaæ goïà ti rÃjagoïÃnaæ gahaïaæ viya bÃlaputhujjanassa: ahaæ, mamà ti khandhÃnaæ gahaïaæ; pabhÃte rÃjagoïà ti sa¤jÃnanaæ viya yogino tilakkhaïavasena khandhÃnaæ: aniccà dukkhà anattà ti sa¤jÃnanaæ; bhÅtakÃlo viya bhayatupaÂÂhÃna¤Ãïaæ; vissajjitvà gantukÃmatà viya mu¤citukamyatÃ; vissajjanaæ viya gotrabhÆ; palÃyanaæ viya maggo; palÃyitvà abhayadese ÂhÃnaæ viya phalaæ.


#<[page 665]>#
%<                          Mu¤citukamyatäÃïaæ                        665>%
     5. YakkhÅ ti eko kira puriso yakkhiniyà saddhiæ saævÃsaæ kappesi. Sà rattibhÃge: sutto ayan ti mantvà ÃmakasusÃnaæ gantvà manussamaæsam khÃdati. So: kuhiæ esà gacchatÅ ti anubandhitvà manussamaæsaæ khÃdamÃnaæ disvà tassà amanussibhÃvaæ ¤atvÃ: yÃva maæ na khÃdati, tÃva palÃyitassÃmÅ ti bhÅto vegena palÃyitvà khemaÂÂhÃne aÂÂhÃsi. Tattha yakkhiniyà saddhiæ saævÃso viya khandhÃnaæ: ahaæ, mamà ti gahaïaæ; susÃne manusassamaæsaæ khÃdamÃnaæ disvÃ: yakkhinÅ ayan ti jÃnanaæ viya khandhÃnaæ tilakkhaïaæ disvà aniccÃdibhÃvajÃnanaæ; bhÅtakÃlo viya bhayatupaÂÂhÃnaæ; palÃyitukÃmatà viya mu¤citukamyatÃ; susÃnavijahanaæ viya gotrabhÆ; vegena palÃyanaæ viya maggo; abhayadese ÂhÃnaæ viya phalaæ.
     6. DÃrako ti ekà kira puttagiddhinÅ itthÅ; sà uparipÃsÃde nisinnà va antaravÅthiyaæ dÃrakasaddaæ sutvÃ: putto nu kho me kenaci viheÂhiyatÅ ti vegasà gantvÃ:  attano putto ti sa¤¤Ãya paraputtaæ aggahesi. SÃ: paraputto ayan ti sa¤jÃnitvà ottappamÃnà ito c' ito ca oloketvÃ: mà h' eva mam koci dÃrakacorÅ ayan ti vadeyyà ti dÃrakaæ tatth' eva oropetvà puna vegasà pÃsÃdaæ Ãruyha nisÅdi. Tattha attano puttasa¤¤Ãya paraputtassa gahaïaæ viya: ahaæ, mamà ti pa¤cakkhandhaggahaïaæ; paraputto ayan ti sa¤jÃnanaæ viya tilakkhaïavasena n' Ãhaæ, na mamà ti sa¤jÃnanaæ; ottappanaæ viya bhayatupaÂÂhÃnaæ; ito c' ito ca olokanaæ viya mu¤citukamyatÃ-¤Ãïaæ; tatth' eva dÃrakassa oropanaæ viya anulomaæ; oropetvà antaravÅthiyaæ ÂhitakÃlo viya gotrabhÆ; pÃsÃdÃrÆhanaæ viya maggo; Ãruyha nisÅdanaæ viya phalaæ.
     7-12. Khudaæ, pÃsaæ, sÅtuïhaæ andhakÃraæ, visena cà ti imà pana cha upamà vuÂÂhÃnagÃminiyà vipassanÃya Âhitas sa lokuttaradhammÃbhimukhaninnapoïapabbhÃrabhÃvadassanatthaæ vuttÃ.
     7. Yathà pi khudÃya abhibhÆto sujighacchito puriso sÃdurasaæ bhojanaæ pattheti, evam ev' Ãyaæ saæsÃravaÂÂajighacchÃya phuÂÂho yogÃvacaro amatarasaæ kÃyagatÃ-satibhojanaæ pattheti.
     8. Yathà ca pipÃsito puriso parisussamÃnakaïÂhamukho anekangasambhÃraæ pÃnakaæ pattheti, evam ev' Ãyaæ saæsÃravaÂÂapipÃsÃya phuÂÂho yogÃvacaro ariyaæ aÂÂhangikamaggapÃnakaæ pattheti.


#<[page 666]>#
%<666            XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
     9. Yathà pana sÅtasamphuÂÂho puriso uïhaæ pattheti, evam ev' Ãyaæ saæsÃravaÂÂe taïhÃsinehasÅtena phuÂÂho yogÃvacaro kilesasantÃpakaæ maggatejaæ pattheti.
     10. Yathà ca uïhasamphuÂÂho puriso sÅtaæ pattheti, evam ev' Ãyaæ saæsÃravaÂÂe ekÃdasaggisantÃpasantatto yogÃvacaro ekÃdasaggivÆpasamaæ NibbÃnaæ pattheti.
     11. Yathà pana andhakÃrapareto puriso Ãlokaæ pattheti, evam ev' Ãyaæ avijjandhakÃrena onaddhapariyonaddho yogÃvacaro ¤ÃïÃlokaæ maggabhÃvanaæ pattheti.
     12. Yathà ca visasamphuÂÂho puriso visaghÃtanaæ bhesajjaæ pattheti, evam ev' Ãyaæ kilesavisasamphuÂÂho yogÃvacaro kilesavisanimmathanaæ amatosadhaæ NibbÃnaæ pattheti. Tena vuttaæ: tass' evaæ jÃnato evaæ passato tÅsu bhavesu ...pe... navasu sattÃvÃsesu cittaæ paÂilÅyati paÂikÆÂati paÂivaÂÂati na sampasÃrÅyati, upekkhà và pÃÂikulyatà và saïÂhÃti. Seyyathà pi nÃma padumapalÃse Åsakapoïe ti sabbaæ pubbe vuttanayen' eva veditabbaæ. EttÃvatà ca pan' esa paÂilÅnacaro nÃma hoti, yaæ sandhÃya vuttaæ:-
          PatilÅnacarassa bhikkhuno bhajamÃnassa vivittamÃnasaæ,
          sÃmaggiyam Ãhu tassa taæ yo attÃnaæ bhavane na dassaye ti.
     Evam idaæ sankhÃrupekkhÃ-¤Ãïaæ yogino patilÅnacarabhÃvaæ niyametvà uttariæ ariyamaggassÃpi bojjhanga-magganga-jhÃnanga-paÂipadÃvimokkhavisesaæ niyameti. Keci hi therÃ: bojjhanga-magganga-jhÃnangÃnaæ visesaæ pÃdakajjhÃnaæ niyametÅ ti vadanti; keci: vipassanÃya ÃrammaïabhÆtà khandhà niyamentÅ ti vadanti; keci: puggalajjhÃsayo niyametÅ ti vadanti. Tesam pi vÃdesu ayaæ pubbabhÃgavuÂÂhÃnagÃminÅ vipassanà niyameti yevà ti veditabbÃ. Tatr' Ãyaæ anupubbikathÃ:- vipassanÃniyamena hi sukkhavipassakassa uppannamaggo pi samÃpattilÃbhino jhÃnaæ pÃdakaæ akatvÃ, uppannamaggo pi paÂhamajjhÃnaæ pÃdakaæ katvÃ,


#<[page 667]>#
%<               Mu¤citukamyatäÃïaæ                        667>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  pakiïïakasankhÃre sammasitvÃ, uppÃditamaggo pi paÂhamajjhÃnikà va honti. Sabbesu satta bojjhangÃni aÂÂha maggangÃni pa¤ca jhÃnangÃni honti. Tesaæ hi pubbabhÃgavipassanà somanassasahagatà pi upekkhÃsahagatà pi hutvà vuÂÂhÃnakÃle sankhÃrupekkhÃbhÃvaæ patvà somanassasahagatà hoti. Pa¤cakanaye dutiya-tatiya-catutthajjhÃnÃni pÃdakÃni katvà uppÃditamaggesu yathÃkkamena va jhÃnaæ caturangikaæ, tivangikaæ, duvangika¤ ca hoti; sabbesu pana satta maggangÃni honti, catutthe cha bojjhangÃni.
Ayaæ viseso pÃdakajjhÃnaniyamena ceva vipassanÃniyamena ca hoti. Tesam pi hi pubbabhÃgavipassanà somanassasahagatà pi upekkhÃsahagatà pi hoti, vuÂÂhÃnagÃminÅ somanassasahagatà va. Pa¤camajjhÃnaæ pÃdakaæ katvà nibbattitamagge pana upekkhÃ-cittekaggatÃvasena dve jhÃnangÃni, bojjhangamaggangÃni cha, satta c' eva. Ayam pi viseso ubhayaniyamavasena hoti; imasmiæ hi naye pubbabhÃgavipassanà somanassasahagatà và upekkhÃsahagatà và hoti, vuÂÂhÃnagÃminÅ upekkhÃsahagatà va. ArÆpajjhÃnÃm pÃdakaæ katvà uppÃditamagge pi es' eva nayo.
     Evaæ pÃdakajjhÃnato vuÂÂhÃya ye koci sankhÃre sammasitvà nibbattitamaggassa Ãsannapadese vuÂÂhitasamÃpatti attano sadisabhÃvaæ karoti, bhÆmivaïïo viya godhÃvaïïassa.
DutiyattheravÃde pana yato yato samÃpattito vutthÃya ye ye samÃpattidhamme sammasitvà maggo nibbattito hoti, taæ taæ samÃpattisadiso va hoti. Tatrà 'pi ca vipassanÃniyamo vuttanayen' eva veditabbo. TatiyattheravÃde attano attano ajjhÃsayÃnurÆpena yaæ yaæ jhÃnaæ pÃdakaæ katvà ye ye jhÃnadhamme sammasitvà maggo nibbattito, taæ taæ jhÃnasadiso va hoti; pÃdakajjhÃnaæ pana sammasitajjhÃnaæ vÃ, vinà ajjhÃsayamatten' eva, taæ na ijjhati.
SvÃyam attho NandakovÃdasuttena dÅpetabbo. Etthà pi ca vipassanÃniyamo vuttanayen' eva veditabbo.
     Evaæ tÃva sankhÃrupekkhà bojjhanga-magganga-jhÃnangÃni niyametÅ ti veditabbÃ. Sace pan' Ãyaæ Ãdito kilese vikkhambhiyamÃnà dukkhena sappayogena sasankhÃrena vikkhambhetuæ asakkhi, dukkhà paÂipadà nÃma hoti; vipariyÃyena sukhà paÂipadÃ.


#<[page 668]>#
%<668            XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Kilese pana vikkhambhitvà vipassanÃ-parivÃsaæ maggapÃtubhÃvaæ saïikaæ kurumÃnà dandhÃbhi¤¤Ã nÃma hoti, vipariyÃyena khippÃbhi¤¤Ã. Iti ayaæ sankhÃrupekkhà ÃgamanÅyaÂÂhÃne Âhatvà attano attano maggassa nÃmaæ deti, tena maggo cattÃri nÃmÃni labhati.
Sà pan' Ãyaæ paÂipadà kassaci bhikkhuno nÃnà hoti, kassaci catusu pi maggesu ekà va; BuddhÃnaæ pana cattÃro pi maggÃ, sukhà paÂipadà khippabhi¤¤Ã va ahesuæ, tathà DhammasenÃpatissa. MahÃmoggallÃnattherassa pana paÂhamamaggo sukhÃpaÂipado khippÃbhi¤¤o ahosi; upari tayo dukkhÃpaÂipadÃ, dandhÃbhi¤¤Ã.
     Yathà ca paÂipadà evaæ adhipatayo pi kassaci bhikkhuno catusu maggesu nÃnà honti, kassaci catusu pi eko va. Evaæ sankhÃrupekkhà paÂipadÃvisesaæ niyameti. Yathà pana vimokkhavisesaæ niyameti, taæ pubbe vuttam eva.
     Api ca maggo nÃma pa¤cahi kÃraïehi nÃmaæ labhati:
sarasena va paccanÅkena và saguïena và Ãrammaïena và Ãgamanena vÃ.
     Sace hi sankhÃrupekkhà aniccato sankhÃre sammasitvà vuÂÂhÃti,  animittavimokkhena vimuccati.  Sace dukkhato sammasitvà vuÂÂhÃti,  appaïihitavimokkhena vimuccati.
Sace anattato sammasitvà vuÂÂhÃti, su¤¤atavimokkhena vimuccati.  Idaæ sarasato nÃmaæ nÃma.
     Yasmà pan' esa aniccÃnupassanÃya sankhÃrÃnaæ ghanavinibbhogaæ katvà niccanimitta-dhuvanimitta-sassatanimittÃni pajahanto Ãgato, tasmà animitto; dukkhÃnupassanÃya pana sukhasa¤¤aæ pahÃya païidhiæ patthanaæ sukkhÃpetvà Ãgatattà appaïihito; anattÃnupassanÃya atta-sattapuggalasa¤¤aæ pahÃya sankhÃrÃnaæ su¤¤ato diÂÂhattà su¤¤ato ti idaæ paccanÅkato nÃmaæ nÃma.
     RÃgÃdÅhi pan' esa su¤¤attà su¤¤a; rÆpanimittÃdÅnaæ rÃganimittÃdÅnaæ yeva và abhÃvena animitto; rÃgapaïidhiÃdÅnaæ abhÃvato appaïihito ti idam assa saguïato nÃmaæ.
     SvÃyaæ su¤¤ataæ animittaæ appaïihita¤ ca NibbÃnaæ Ãrammaïaæ karotÅ ti pi su¤¤ato animitto appaïihito ti vuccati.
Idam assa Ãrammaïato nÃmaæ.


#<[page 669]>#
%<                              Anuloma¤Ãïaæ                            669>%
   ùgamanaæ pana duvidhaæ: vipassanÃgamanaæ, maggÃga-
mana¤ ca. Tattha magge vipassanÃgamanaæ labhati, phale maggÃgamanaæ. AnattÃnupassà hi su¤¤atà nÃma. Su¤¤atavipassanÃya maggo su¤¤ato, aniccÃnupassanà animittà nÃma; animittavipassanÃya maggo animitto. Idaæ pana nÃmaæ na AbhidhammapariyÃyena labbhati, SuttantapariyÃyena labbhati.
     Tatra hi gotrabhƤÃïaæ animittaæ NibbÃnaæ Ãrammaïaæ katvà animittanÃmakaæ hutvà sayaæ ÃgamanÅyaÂÂhÃne Âhatvà maggassa nÃmaæ detÅ ti vadanti. Tena: maggo animitto ti vutto. MaggÃgamanena pana phalaæ animittan ti yujjati yeva. DukkhÃnupassanà sankhÃresu païidhiæ sukkhÃpetvà Ãgatattà appaïihità nÃma. AppaïihitavipassanÃya maggo appaïihita. Appaïihitamaggassa phalaæ appaïihitaæ. Evaæ vipassanà attano nÃmaæ maggassa deti, maggo phalassà ti idaæ Ãgamanato nÃmaæ.
     Evam ayaæ sankhÃrupekkhà vimokkhavisesaæ niyametÅ ti.
                    SankhÃrupekkhà ¤Ãïaæ niÂÂhitaæ.
                             [Anuloma¤Ãïaæ]
     Tassa taæ sankhÃrupekkhäÃïaæ Ãsevantassa bhÃventassa bahulÅkarontassa adhimokkhasaddhà balavatarà nibbattati, viriyaæ supaggahitaæ hoti, sati sÆpaÂÂhitÃ, cittaæ susamÃhitaæ, tikkhatarà sankhÃrupekkhà uppajjati. Tassa dÃni maggo uppajjissatÅ ti sankhÃrupekkhà sankhÃre aniccà ti vÃ, dukkhà ti vÃ, anattà ti và sammasitvà bhavangaæ otarati. BhavangÃnantaraæ sankhÃrupekkhÃya katanayen' eva sankhÃre aniccà ti vÃ, dukkhà ti vÃ, anattà ti vÃ, Ãrammaïaæ kurumÃnaæ uppajjati manodvÃrÃvajjanaæ. Tato bhavangaæ ÃvaÂÂetvà uppannassa tassa kiriyacittassÃnantaraæ avÅcikaæ cittasantatiæ anuppabandhamÃnaæ tath' eva sankhÃre Ãrammaïaæ katvà uppajjati paÂhamajavanacittaæ, yaæ parikamman ti vuccati. Tad-anantaraæ tath' eva sankhÃre Ãrammaïaæ katvà uppajjati dutiyajavana cittaæ, yaæ upacÃran ti vuccati. Tad-anantaram pi tath' eva sankhÃre Ãrammaïaæ katvà uppajjati tatiyajavanacittaæ, yan anuloman ti vuccati: idaæ nesaæ pÃÂiyekkaæ nÃmaæ.


#<[page 670]>#
%<670            XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
     Avisesena pana tividham p' etaæ Ãsevanan ti pi parikamman ti pi upacÃran ti pi anuloman ti pi vattuæ vaÂÂati. Kissa anulomaæ? PurimabhÃga-pacchimabhÃgÃnaæ.
Taæ hi purimÃnaæ aÂÂhannaæ vipassanäÃïÃnaæ tathakiccatÃya ca anulometi; upari ca sattatiæsÃya bodhipakkhiyadhammÃnaæ; taæ hi aniccalakkhaïÃdi-vasena sankhÃre Ãrabbha pavattattà udayabbayavantÃnaæ yeva vata dhammÃnaæ udayabbaya¤Ãïaæ uppÃdavaye addasà ti ca, bhangavantÃnaæ yeva vata bhangÃnupassanaæ bhangaæ addasà ti ca, sabhayaæ yeva vata bhayatupaÂÂhÃnassa bhayato upaÂÂhitan ti ca, sÃdÅnave yeva vata ÃdÅnavÃnupassanaæ ÃdÅnavaæ addasà ti ca, nibbinditabbe yeva vata nibbinditäÃïaæ nibbindanti ca, mu¤citabbaæ hi yeva vata mu¤citukamyatäÃïaæ mu¤citukÃmaæ jÃtan ti ca, paÂisankhÃtabbaæ yeva vata paÂisankhäÃïena paÂisankhÃtan ti ca, upekkhitabbaæ yeva vata sankhÃrupekkhÃya upekkhitan ti ca, atthato vadamÃnaæ viya imesa¤ ca aÂÂhanaæ ¤ÃïÃnaæ tathakiccatÃya anulometi. Upari ca sattatiæsÃya bodhipakkhiyadhammÃnaæ tÃya paÂipattiyà pattabbattÃ.
     Yathà hi dhammiko rÃjÃ, vinicchayaÂÂhÃne nisinno, vohÃrikamahÃmattÃnaæ vinicchayaæ sutvÃ, agatigamanam pahÃya majjhatto hutvÃ: evaæ hotÆ ti anumodamÃno tesa¤ ca vinicchayassa anulometi, porÃïassa ca rÃjadhammassa, evaæ sampadam idaæ veditabbaæ. RÃjà viya hi anuloma¤Ãïaæ; aÂÂha vohÃrikamahÃmattà viya aÂÂha ¤ÃïÃni; porÃïo rÃjadhammo viya sattatiæsa bodhipakkhiyÃ. Tattha yathà rÃjÃ: evaæ hotÆ ti vadamÃno vohÃrikÃna¤ ca vinicchayassa rÃjadhammassa ca anulometi, evam idaæ aniccÃdi-vasena sankhÃre Ãrabbha uppajjamÃnaæ aÂÂhanna¤ ca ¤ÃïÃnaæ tathakiccatÃya anulometi, upari ca sattatiæsÃya bodhipakkhiyadhammÃnaæ; ten' eva saccÃnulomika¤Ãïan ti vuccatÅ ti.
                        Anuloma¤Ãïaæ niÂÂhitaæ.


#<[page 671]>#
%<                   Suttasaæsandanà                           671>%
             SuttasaæsandanÃ
     Ida¤ ca pana anuloma¤Ãïaæ sankhÃrÃmmaïÃya vuÂÂhÃnagÃminiyà vipassanÃya pariyosÃnaæ hoti. Sabbena sabbaæ pana gotrabhƤÃïaæ vuÂÂhÃnagÃminiyà vipassanÃya pariyosÃnaæ.
     IdÃni tassà yeva vuÂÂhÃnagÃminiyà vipassanÃya asammohatthaæ ayaæ suttasaæsandanà veditabbÃ. SeyyathÅdaæ:
ayaæ hi vuÂÂhÃnagÃminÅ vipassanà SaÊÃyatanavibhangasutte: atammayataæ, bhikkhave, nissÃya, atammayataæ Ãgamma, yÃyaæ upekkhà ekattà ekattasitÃ: taæ pajahatha, taæ samatikkamathà ti evaæ atammayatà ti vuttÃ. Alagaddasuttante: nibbindaæ virajjati, virÃgà vimuccatÅ ti evaæ nibbidà ti vuttÃ.
SusÅmasuttante: pubbe kho, SusÅma, dhammaÂÂhiti ¤Ãïaæ, pacchà nibbÃne ¤Ãïan ti evaæ dhammaÂÂhiti¤Ãïan ti vuttÃ.
PoÂÂhapÃdasuttante: sa¤¤aggaæ kho, PoÂÂhapÃda, paÂhamaæ uppajjati, pacchà ¤Ãïan ti evaæ sa¤¤aggan ti vuttÃ. Dasuttarasuttante: paÂipadäÃïadassanavisuddhi pÃrisuddhipadhÃniyangan ti evaæ pÃrisuddhipadhÃniyangan ti vuttÃ.
PaÂisambhidÃmagge: -yà ca mu¤citukamyatà yà ca paÂisankhÃnupassanÃyà ca sankhÃrupekkhÃ, ime dhammà ekatthÃ, vya¤janam eva nÃnan ti evaæ tÅhi nÃmehi vuttÃ. PaÂÂhÃne: anulomaæ gotrabhussa, anulomaæ vodÃnassà ti evaæ dvÅhi nÃmehi vuttÃ. RathavinÅtasuttante: kiæ pan' Ãvuso paÂipadäÃïadassanavisuddhatthaæ Bhagavati brahmacariyaæ vussatÅ ti? evaæ paÂipadäÃïadassanavisuddhÅ ti vuttÃ.
          Iti 'nekehi nÃmehi kittità yà mahesinÃ,
          vuÂÂhÃnagÃminÅ santà parisuddhà vipassanÃ.
          VuÂÂhÃtukÃmo saæsÃra-dukkhapankà mahabbhayÃ,
          kareyya satataæ tattha yogaæ paï¬itajÃtiko ti.
Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-magge pa¤¤Ã; bhÃvanÃdhikÃre PaÂipadäÃïadassanavisuddhiniddeso nÃma ekavÅsatimo paricchedo.


#<[page 672]>#
%<672>%
                                  XXII
                         BùVÅSATIMO PARICCHEDO
                      ¥ù×ADASSANA-VISUDDHI-NIDDESO
                           [PaÂhamamagga¤Ãïaæ]
     Ito paraæ gotrabhƤÃïaæ hoti. Taæ maggassa ÃvajjanaÂÂhÃniyattà neva PaÂipadäÃïavisuddhiæ, na ¥Ãïadassanavisuddhiæ bhajati. Antarà abbohÃrikam eva hoti; vipassanÃsote patitattà pana vipassanà ti sankhaæ gacchati. SotÃpattimaggo sakadÃgÃmimaggo anÃgÃmimaggo arahattamaggo ti imesu pana catusu maggesu ¤Ãïaæ ¥Ãïadassanavisuddhi nÃma.
     Tattha paÂhamamagga¤Ãïaæ tÃva sampÃdetukÃmena a¤¤aæ ki¤ci kÃtabbaæ nÃma n' atthi. Yaæ hi anena kÃtabbaæ siyÃ, taæ anulomÃvasÃnaæ vipassanaæ uppÃdentena katam eva. Evaæ uppanna-anuloma¤Ãïassa pan' assa tehi tÅhi pi anuloma¤Ãïehi attano balÃnurÆpena thÆla-thÆle saccapaÂicchÃdaketamamhi antaradhÃpite sabbasankhÃragatesu cittaæ na pakkhanadti, na santiÂÂhati, nÃdhimuccati, na sajjati, na laggati, na bajjhati, padumapalÃsato udakaæ viya paÂilÅyati, paÂikÆÂati, paÂivaÂÂati, sabbaæ nimittÃrammaïam pi sabbaæ pavattÃrammaïam pi paÊibodhato upaÂÂhÃti.
     Ath' assa sabbasmiæ nimittapavattÃrammaïe paÊibodhato upaÂÂhite anuloma¤Ãïassa Ãsevanante animittaæ appavattaæ visankhÃraæ nirodhaæ NibbÃnaæ Ãrammaïaæ kurumÃnaæ puthujjanagottaæ puthujjanasankhaæ puthujjanabhÆmiæ atikkamamÃnaæ ariyagottaæ ariyasankhaæ ariyabhÆmiæ okkamamÃnaæ NibbÃnÃrammaïe paÂhamÃvaÂÂana-paÂhamÃbhoga-paÂhamÃsamannÃhÃrabhÆtaæ maggassa anantarasamanantar'-Ãsevana-upanissaya-n' atthi-vigatavasena chahi ÃkÃrehi paccayabhÃvaæ sÃdhayamÃnaæ sikhÃppattaæ vipassanÃya muddhabhÆtaæ apunarÃvaÂÂakaæ uppajjati gotrabhƤÃïaæ; yaæ sandhÃya vuttaæ:-.


#<[page 673]>#
%<             PaÂhamamagga¤Ãïaæ                          673>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Kathaæ bahiddhà vuÂÂhÃnavivaÂÂane pa¤¤Ã gotrabhƤÃïaæ ?  UppÃdaæ abhibhuyyatÅ ti gotrabhÆ. Pavattaæ ...pe... upÃyÃsaæ abhibhuyyatÅ ti gotrabhÆ. . . . Bahiddhà sankhÃranimittaæ abhibhuyyatÅ ti gotrabhÆ. AnuppÃdaæ pakkhandatÅ ti gotrabhÆ. Appavattaæ ...pe... anupÃyÃsaæ nirodhaæ NibbÃnaæ pakkhandatÅ ti gotrabhÆ. UppÃdaæ abhibhÆyitvà anuppÃdaæ pakkhandatÅ ti gotrabhÆ ti sabbaæ vitthÃretabbaæ.
     Tatr' Ãyaæ ekÃvajjanena ekavÅthiyaæ pavattamÃnÃnam pi anulomagotrabhÆnaæ nÃnÃrammaïe pavattanÃkÃradÅpikà upamÃ:- Yathà hi mahÃmÃtikaæ langhitvà paratÅre patiÂÂhÃtukÃmo puriso vegena dhÃvitvà mÃtikÃya orimatÅre rukkhasÃkhÃya bandhitvà olambitaæ rajjuæ và yaÂÂhiæ và gahetvà ullanghitvà paratÅraninna-poïa-pabbhÃrakÃyo hutvÃ, paratÅrassa uparibhÃgaæ patto, taæ mu¤citvà vedhamÃno paratÅre patitvà saïikaæ patiÂÂhÃti, evam ev' Ãyaæ yogÃvacaro vi bhava-yoni-gati-Âhiti nivÃsÃnaæ paratÅrabhÆte NibbÃne patiÂÂhÃtukÃmo udayabbayÃnupassanÃdinà vegena dhÃvitvà attabhÃvarukkhasÃkhÃya bandhitvà olambitaæ rÆparajjuæ và vedanÃdisu a¤¤ataradaï¬aæ và aniccan ti và dukkhan ti và anattà ti và anulomÃvajjanena gahetvÃ, taæ amu¤camÃno va paÂhamena anulomacittena ullaghitvÃ, dutiyena paratÅraninnapoïapabbhÃrakÃyo viya NibbÃnaninnapoïapabbhÃramÃnaso hutvà tatiyena paratÅrassa uparibhÃgaæ patto viya, idÃni pattabbassa NibbÃnassa Ãsanno hutvà tassa cittassa nirodhena taæ sankhÃrÃrammaïaæ mu¤citvà gotrabhÆcittena visankhÃre paratÅrabhÆte NibbÃne patati. EkÃrammaïe pana aladdhÃsevanatÃya vedhamÃno so puriso viya na tÃva suppatiÂÂhito hoti, tato magga¤Ãïena patiÂÂhÃtÅ ti.
     Tattha anulomaæ saccapaticchÃdakaæ kilesatamaæ vinodetuæ sakkoti, na NibbÃnamÃrammaïaæ kÃtuæ. GotrabhÆ NibbÃnam eva Ãrammaïaæ kÃtuæ sakkoti, na saccapaÂicchÃdakaæ tamaæ vinodetuæ. Tatr' Ãyam upamÃ:-


#<[page 674]>#
%<674          XXII. ¥Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
eko kira cakkhumà puriso: nakkhattayogaæ jÃnissamÅ ti rattibhÃge nikkhamitvà candaæ passituæ uddhaæ ullokesi.
Tassa valÃhakehi paÂicchannattà cando na pa¤¤Ãyittha.
Ath' eko vÃto uÂÂhahitvà thÆla-thÆle valÃhake viddhaæsesi, aparo majjhime, aparo sukhume pi; tato so puriso vigatavalÃhakenabhe candaæ disvà nakkhattayogaæ a¤¤Ãsi.
     Tattha tayo valÃhakà viya saccapaticchÃdakathÆlamajjhimasukhumaæ kilesandhakÃraæ. Tayo vÃtà viya tÅïi anulomacittÃni. Cakkhumà puriso viya gotrabhƤÃïaæ. Cando viya NibbÃnaæ. Ekakassa vÃtassa yathÃkkamena valÃhakaviddhaæsanaæ viya ekekassa anulomacittassa saccapaÂicchÃdakatamavinodanaæ. VigatavalÃhake nabhe tassa purisassa visuddhacandadassanaæ viya vigate saccapaÂicchÃdake tame gotrabhƤÃïassa visuddha-NibbÃnadassanaæ. Yath' eva hi tayo vÃtà candapaÂicchÃdake valÃhake yeva viddhaæsetuæ sakkonti, na candaæ daÂÂhuæ, evaæ anulomÃni saccapaÂicchÃdakaæ tamaæ yeva vinodetuæ sakkonti, na NibbÃnaæ daÂÂhuæ. Yathà so puriso candam eva daÂÂhuæ sakkoti, na valÃhake viddhaæsetuæ, evaæ gotrabhƤÃïaæ NibbÃnam eva daÂÂhuæ sakkoti, na kilesatamaæ vinodetuæ.
Ten' eva c' etaæ maggassa Ãvajjanan ti vuccati; taæ hi anÃvajjanam pi samÃnaæ ÃvajjanaÂÂhÃne ÂhatvÃ: evaæ nibbattà hÅ ti maggassa sa¤¤aæ datvà viya nirujjhati. Maggo pi tena dinnasa¤¤aæ amu¤citvà va avÅcisantativasena taæ ¤Ãïaæ anubandhamÃno anibbiddhapubbaæ apadÃlitapubbaæ lobhakkhandhaæ dosakkhandhaæ mohakkhandhaæ nibbijjhamÃno va padÃlayamÃno nibbattati.
     Tatr' Ãyaæ upamÃ:- eko kira issÃso aÂÂha usabhamatte padese phalakasataæ ÂhapÃpetvà vatthena mukhaæ veÂhetvà saraæ sannayhitvà cakkayante aÂÂhÃsi. A¤¤o puriso cakkayantaæ ÃvijjhitvÃ, yadà issÃsassa phalakaæ abhimukhaæ hoti, tadà  tattha daï¬akena sa¤¤aæ deti. IssÃso daï¬akasa¤¤aæ amu¤citvà va saraæ khipitvà phalakasataæ nibbijjhati. Tattha daï¬akasa¤¤aæ viya gotrabhu ¤Ãïaæ.
IssÃso viya magga¤Ãïaæ. IssÃsassa daï¬akasa¤¤aæ amu¤citvà va phalakasatanibbijjhanaæ viya magga¤Ãïassa gotrabhƤÃïena dinnasa¤¤aæ amu¤citvà va NibbÃnaæ Ãrammaïaæ katvà anibbiddhapubbÃnaæ apadÃlitapubbÃnaæ lobhadosamohakkhandhÃnaæ nibbijjhanapadÃlanaæ.


#<[page 675]>#
%<             Dutiya(magga)¤Ãïaæ                          675>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Na kevala¤ c' esa maggo lobhakkhandhÃdÅnam nibbijjhanam eva karoti, api ca kho anamataggasaæsÃravaÂÂadukkhasamuddaæ soseti: sabba-apÃyadvÃrÃni pidahati; sattannaæ ariyadhanÃnaæ sammukhÅbhÃvaæ karoti; aÂÂhangikaæ micchÃmaggaæ pajahati; sabbaverabhayÃni vÆpasameti; SammÃsambuddhassa orasaputtabhÃvaæ upaneti; a¤¤esa¤ ca anekasatÃnaæ ÃnisaæsÃnaæ paÂilÃbhÃya saævattatÅ ti. Evaæ anekÃnisaæsadÃyakena sotÃpattimaggena sampayuttaæ ¤Ãïaæ sotÃpattimagge ¤Ãïan ti.
                       PaÂhamagga¤Ãïaæ niÂÂhitaæ.
                          [Dutiya(magga)¤Ãïaæ]
     Imassa pana ¤Ãïassa anantaraæ tass' eva vipÃkabhÆtÃni dve, tÅïi và phalacittÃni uppajjanti. AnantaravipÃkattà yeva hi lokuttarakusalÃnaæ:-
                    samÃdhim Ãnantarika¤ ¤am ÃhÆ ti
ca dandham Ãnantarikaæ pÃpuïÃti ÃsavÃnaæ khÃyÃyà ti ca Ãdivuttaæ.
     Keci pana ekaæ dve, tÅïi, cattÃri và phalacittÃnÅ ti vadanti.
Taæ na gahetabbaæ; anulomassa hi Ãsevanante gotrabhƤÃïaæ uppajjati; tasmà sabban t' imena paricchedena dvÅhi anulomacittehi bhavitabbaæ; na hi ekaæ Ãsevanapaccayaæ labhati. Satta cittaparamà ca ekà javanavÅthi; tasmà yassa dve anulomÃni, tassa tatiyaæ gotrabhÆ, catutthaæ maggacittaæ, tÅïi phalacittÃni honti. Yassa tÅïi anulomÃni, tassa catutthaæ gotrabhÆ pa¤camaæ maggacittaæ, dve phalacittÃni honti, tena vuttaæ dve tÅïi và phalacittÃni uppajjantÅ ti.
   Keci pana yassa cattÃri anulomÃni, tassa pa¤camaæ gotra-
bhÆ, chaÂÂhaæ maggacittaæ ekaæ phalacittan ti vadanti.
Taæ pana yasmà catutthaæ pa¤camaæ và appeti, na tato paraæ Ãsannabhavangattà ti paÂikkhittaæ, tasmà na sÃrato paccetabbaæ.


#<[page 676]>#
%<676               XXII. ¥Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
     EttÃvatà ca pan' esa sotÃpanno nÃma dutiyo ariyapuggalo hoti. Bhusapamatto pi hutvà sattakkhattuæ devesu ca manussesu ca sandhÃvitvà saæsaritvà dukkhass' antassa karaïasamattho hoti. PhalapariyosÃne pan' assa cittaæ bhavangam otarati, tato bhavangaæ upacchinditvà maggapaccavekkhanatthÃya uppajjati manodvÃrÃvajjanaæ; tasmiæ niruddhe paÂipÃÂiyà satta maggapaccavekkhaïajavanÃnÅ ti. Puna bhavangaæ otaritvà ten' eva nayena phalÃdÅnaæ paccavekkhaïatthÃya ÃvajjanÃdÅni uppajjanti, yesaæ uppattiyà esa maggaæ paccavekkhati, phalaæ paccavekkhati, pahÅnakilese paccavekkhati, avasiÂÂhakilese paccavekkhati, NibbÃnaæ paccavekkhati. So hi: iminà vat' Ãhaæ maggena Ãgato ti maggaæ paccavekkhati, tato:
ayaæ me Ãnisaæso laddho ti phalaæ paccavekkhati; tato: ime nÃma me kilesà pahÅnà ti pahÅnakilese paccavekkhati; tato: ime nÃma me kilesà avasiÂÂhà ti uparimaggattayavajjhe kilese paccavekkhati; avasÃne ca: ayaæ me dhammo Ãrammaïato paÂividdho ti amataæ NibbÃnaæ paccavekkhati.
     Iti sotÃpannassa ariyasÃvakassa pa¤ca paccavekkhaïÃni honti. Yathà ca sotÃpannassa, evaæ sakadÃgÃmi-anÃgÃmÅnam pi. Arahato pana avasiÂÂhakilesapaccavekkhaïaæ nÃma n' atthÅ ti.
     Evaæ sabbÃni pi ekÆnavÅsati paccavekkhaïÃni nÃma, ukkaÂÂhaparicchedo yeva c' eso. PahÅnÃvasiÂÂhakilesapaccavekkhaïaæ hi sekkhÃnam pi hoti vÃ, na vÃ. Tassa hi paccavekkhaïassa abhÃven' eva MahÃnÃmo Bhagavantaæ pucchi:- ko su nÃma me dhammo ajjhattaæ appahÅno, yena me ekadà lobhadhammà pi cittaæ pariyÃdÃya tiÂÂhantÅ ti sabbaæ vitthÃrato veditabbaæ.
     Evaæ paccavekkhitvà pana so sotÃpanno ariyasÃvako tasmiæ yeva và Ãsane nisinno, aparena và samayena kÃmarÃgavyÃpÃdanaæ tanubhÃvÃya dutiyÃya bhÆmiyà pattiyà yogaæ karoti. So indriyabalabojjhangÃni samodhÃnetvà tad-eva rÆpa-vedanÃ-sa¤¤Ã-sankhÃra-vi¤¤Ãïabhedaæ sankhÃragataæ aniccaæ dukkham anattà ti ¤Ãïena parimaddati, parivatteti, vipassanÃ-vÅthiæ ogÃhati. Tass' evaæ paÂipannassa vuttanayen' eva sankhÃrÆpekkhÃvasÃne ekÃvajjanena anulomagotrabhƤÃïesu uppannesu gotrabhÆanantaraæ sakadÃgÃmi-maggo uppajjati.


#<[page 677]>#
%<                            Tatiyamagga¤Ãïaæ                          677>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tena sampayuttaæ ¤Ãïaæ sakadÃgÃmi-magge ¤Ãïan ti.
                         Dutiya¤Ãïaæ niÂÂhitaæ.1
                          [Tatiyamagga¤Ãïaæ]
     Imassà pi ¤Ãïassa anantaraæ vuttanayen' eva phalacittÃni veditabbÃni. EttÃvatà c' esa sakadÃgÃmÅ nÃma catuttho ariyapuggalo hoti sakid-eva imaæ lokaæ Ãgantvà dukkhass' antakaraïasamattho; tato paraæ paccavekkhaïaæ vuttanayam eva. Evaæ paccavekkhitvà c' eso sakadÃgÃmÅ ariyasÃvako tasmiæ yeva và Ãsane nisinno, aparena và samayena kÃmarÃgavyÃpÃdÃnaæ anavasesappahÃnÃya tatiyÃya bhÆmiyà pattiyà yogaæ karoti. So indriyabalabojjhangÃni samodhÃnetvà tad-eva sankhÃragataæ aniccaæ dukkham anattà ti ¤Ãïena parimaddati, parivatteti, vipassanÃ-vÅthiæ ogÃhati. Tass' evaæ paÂipannassa vuttanayen' eva sankhÃrÆpekkhÃvasÃne ekÃvajjanena anulomagotrabhƤÃïesu uppannesu gotrabhÆ-anantaraæ anÃgÃmimaggo uppajjati.
Tena sampayuttaæ ¤Ãïaæ anÃgÃmimagge ¤Ãïan ti.
                         Tatiya¤Ãïaæ niÂÂhitaæ.
                          [Catutthamagga¤Ãïaæ]
     Imassà pi ¤Ãïassa anantaraæ vuttanayen' eva phalacittÃni veditabbÃni. EttÃvatà c' esa anÃgÃmÅ nÃma chaÂÂho ariyapuggalo hoti, opapÃtiko tattha parinibbÃyÅ anÃvattidhammo paÂisandhivasena imaæ lokaæ punÃnÃgantÃ. Tato paraæ paccavekkhaïaæ vuttanayaæ eva. Evaæ paccavekkhitvà va so anÃgÃmÅ ariyasÃvako tasmiæ yeva và Ãsane nisinno, aparena và samayena, rÆpÃrÆparÃga-mÃna-uddhacca-avijjÃnaæ anavasesappahÃnÃya catutthÃya bhÆmiyà pattiyà yogaæ karoti. So indriyabalabojjhangÃni samodhÃnetvà tad-eva sankhÃragataæ aniccaæ dukkham anattà ti ¤Ãïena parimaddati, parivatteti, vipassanÃ-vÅthiæ ogÃhati.


#<[page 678]>#
%<678            XXII. ¥Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Tass' evaæ paÂipannassa vuttanayen' eva sankhÃrupekkhÃvasÃne ekÃvajjanena anulomagotrabhƤÃïesu uppannesu gotrabhÆanantaraæ arahattamaggo uppajjati. Tena sampayuttaæ ¤Ãïaæ arahattamagge ¤Ãïan ti.
                        Catuttha¤Ãïaæ niÂÂhitaæ.
         [PhalacittÃni: A. Sattatiæsa bodhipakkhiyà dhammÃ]
     Imassà pi ¤Ãïassa anantaraæ vuttanayen' eva phalacittÃni veditabbÃni. EttÃvatà c' esa arahà nÃma aÂÂhamo ariyapuggalo hoti: mahà khÅïÃsavo antimadehadhÃrÅ ohitabhÃro anuppattasadattho parikkhÅïabhavasaæyojano sammad-a¤¤Ã vimutto sadevakassa lokassa aggadakkhiïeyyo ti. Iti yan taæ vuttaæ: sotÃpattimaggo sakadÃgÃmimaggo anÃgÃmimaggo arahattamaggo ti imesu pana catusu maggesu ¤Ãïaæ ¥Ãïadassanavisuddhi nÃmà ti; taæ imÃni iminà anukkamena pattabbÃni cattÃri ¤ÃïÃni sandhÃya vuttaæ.
     IdÃni imissà yeva catu¤ÃïÃya ¤Ãïadassanavisuddhiyà anubhÃvavijÃnanatthaæ:-
          ParipuïïabodhipakkhiyabhÃvo vuÂÂhÃnabalasamÃyogo,
          ye yena pahÃtabbà dhammà tesaæ pahÃna¤ ca.
          KiccÃni pari¤¤ÃdÅni yÃni vuttÃni abhisamayakÃle;
          tÃni ca yathÃsabhÃvena jÃnitabbÃni sabbÃnÅ ti.
     Tattha paripuïïabodhipakkhiyabhÃvo ti bodhipakkhiyÃnaæ paripuïïabhÃvo. CattÃro satipaÂÂhÃnÃ, cattÃro sammappadhÃnÃ, cattÃro iddhipÃdÃ, pa¤cindriyÃni, pa¤cabalÃni, satta bojjhangÃ, ariyo aÂÂhangiko maggo ti hi ime sattatiæsa dhammà bojjhanganaÂÂhena bodhÅ ti laddhanÃmassa ariyamaggassa pakkhe bhavattà bodhipakkhiyà nÃma; pakkhe bhavattà ti upakÃrabhÃve ÂhitattÃ.
     Tesu tesu Ãrammaïesu okkanditvà pakkhanditvà upaÂÂhÃnato paÂÂhÃnaæ. Sati yeva paÂÂhÃnaæ satipaÂÂhÃnaæ.
KÃya-vedanÃ-citta-dhammesu pan' assà asubha-dukkha-anicca-anattÃkÃraggahaïavasena subha-sukha-nicca-attasa¤¤ÃpahÃnakiccasÃdhanavasena ca pavattito catudhà bhedo hoti;


#<[page 679]>#
%<                   A. Sattatiæsa bodhipakkhiyà dhammà                 679>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  tasmà cattÃro satipaÂÂhÃnà ti vuccanti.
     Padahanti etenà ti padhÃnaæ. Sobhaïaæ padhÃnaæ sammappadhÃnaæ, sammà và padahanti etenà ti sammappadhÃnaæ. Sobhaïaæ và taæ kilesavirÆpatti-vidahanato padhÃna¤ ca hitasukhanipphÃdakaÂÂhena seÂÂhabhÃvÃvahanato padhÃnabhÃvakÃraïato cà ti sammappadhÃnaæ. Viriyass' etaæ adhivacanaæ. Tayidaæ uppannÃnuppannÃnaæ akusalÃnaæ pahÃnÃnuppattikiccaæ, anuppannuppÃna¤ ca kusalÃnaæ uppatti-Âhitikiccaæ sÃdhayatÅ ti catubbidhaæ hoti; tasmà cattÃro sammappadhÃnà ti vuccanti.
     Pubbe vuttena ijjhanaÂÂhena iddhi. Tassà sampayuttÃya pubbangamaÂÂhena phalabhÆtÃya pubbabhÃgakaranaÂÂhena ca iddhiyà pÃdo ti iddhipÃdo. So chandÃdivasena catubbidho hoti; tasmà cattÃro iddhipÃdà ti vuccanti. Yath' Ãha:-
cattÃro iddhipÃdÃ: chandiddhipÃdo, cittiddhipÃdo, viriyiddhipÃdo, vÅmaæsiddhipÃdo ti ime lokuttarà va; lokiyà pana: chanda¤ ce bhikkhu adhipatiæ karitvà labhati samÃdhiæ, labhati cittass' ekaggataæ:  ayaæ vuccati chandasamÃdhÅ ti Ãdivacanato chandÃdi adhipativasena paÂiladdhadhammà pi honti.
Assaddhiya-kosajja-pamÃda-vikkhepa-sammohÃnaæ abhibhavanato abhibhavanasankhÃtena adhipatiyaÂÂhena iddhiyaæ.
AssaddhiyÃdÅhi ca anabhibhavanÅyato akampiyaÂÂhena balaæ.
Tad-ubhayam pi saddhÃdivasena pa¤cavidhaæ hoti; tasmà pa¤ciddhiyÃni balÃnÅ ti vuccanti.
     Bujjhanakasattassa pana angabhÃvena sati-Ãdayo satta bojjhangÃ. NiyyÃnikaÂÂhena ca sammÃdiÂÂhi-Ãdayo aÂÂha maggangà honti; tena vuttaæ:- satta bojjhangà ariyo aÂÂhangiko maggo ti.
     Iti ime sattatiæsa bodhipakkhiyadhammà pubbabhÃge lokiyavipassanÃya vattamÃnÃya cuddasavidhena kÃyaæ pariggaïhato ca kÃyÃnupassanà satipaÂÂhÃnaæ; navavidhena vedanaæ pariggaïhato ca vedanÃnupassanà satipaÂÂhÃnaæ; soÊasavidhena cittaæ pariggaïhato ca cittÃnupassanà satipaÂÂhÃnaæ;


#<[page 680]>#
%<680                XXII. ¥Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  pa¤cavidhena dhamme pariggaïhato ca dhammÃnupassanà satipaÂÂhÃnaæ.
     Imasamiæ attabhÃve anuppannapubbaæ parassa uppannaæ akusalaæ disvÃ: yathà paÂipannass' etaæ uppannaæ, na tathà paÂipajjissÃmi; evaæ me etaæ n' uppajjissatÅ ti, tassa anuppÃdÃya vÃyamanakÃle paÂhamaæ sammappadhÃnaæ. Attano samudÃcÃrappattaæ akusalaæ disvà tassa pahÃnÃya vÃyamanakÃle dutiyaæ. Imasmiæ bhÃve anuppannapubbaæ jhÃnaæ vÃ, vipassanaæ và uppÃdetuæ vÃyamantassa tatiyaæ. Uppannaæ yathà na parihÃyati, evaæ punappuna uppÃdentassa catutthaæ sammappadhÃnaæ.
     Chandaæ dhuraæ katvà kusaluppÃdanakÃle chandiddhipÃdo ...pe... micchÃvÃcÃya viramaïakÃle sammÃvÃcà ti evaæ nÃnÃcittesu labbhanti. Imesaæ pana catunnaæ ¤ÃïÃnaæ uppattikÃle ekacitte labbhanti. Phalakkhaïe Âhapetvà cattÃro sammappadhÃne avasesà tattiæsa labbhahti.
Evam ekacitte labbhamÃnesu c' etesu ekà va NibbÃnÃrammaïà sati kÃyÃdisu subhasa¤¤ÃdippahÃnakiccasÃdhanavasena cattÃro satipaÂÂhÃnà ti vuccati. Ekam eva ca viriyaæ anuppannÃnaæ anuppÃdÃdi-kiccasÃdhanavasena cattÃro sammappadhÃnà ti vuccati. Sesesu pana hÃpana-va¬¬hanaæ n' atthi.
     Api ca tesu:-
          Nava ekavidhà eko dvedhà 'tha catu-pa¤cadhÃ,
          aÂÂhadhà navadhà c' eva iti chadhà bhavanti te.
Nava ekavidhà ti chando, cittaæ, pÅti, passaddhi, upekkhÃ, sankappo, vÃcÃ, kammanto ÃjÅvo ti imena va chandiddhipÃdÃdivasena ekavidhà va honti, na a¤¤aæ koÂÂhÃsaæ bhajanti.
     Eko dvedhà ti saddhà indriya-balavasena dvedhà ÂhitÃ.
Atha catu-pa¤cadhà ti ath' a¤¤o eko catudhÃ, a¤¤o pa¤cadhà Âhito ti attho. Tattha samÃdhi eko indriya-bala-bojjhanga-maggangavasena catudhà Âhito. Pa¤¤Ã tesa¤ catunnaæ iddhipÃdakoÂÂhÃsassa ca vasena pa¤cadhÃ.
     AÂÂhadhà navadhà cevà ti aparo eko aÂÂhadhÃ, eko navadhà Âhito ti attho, catu-satipaÂÂhÃna-iddhiya-bala-bijjhangamaggangavasena sati aÂÂhadhà ÂhitÃ. Catu-sammappadhÃna-iddhipÃda-indriya-bala-bojjhanga-magganagavasena viriyaæ navadhà ti.
     Evaæ:-


#<[page 681]>#
%<                              B. VuÂÂhÃnaæ                            681>%
          Cuddas' eva asambhinnà hont' ete bodhipakkhiyÃ,
          koÂÂhÃsato sattavidhà sattatiæsa pabhedato.
          SakiccanipphÃdanato, sarÆpena ca vuttito,
          sabbe va ariyamaggassa sambhave sambhavanti te ti
     Evaæ tÃv' ettha paripuïïabodhipakkhiyabhÃvo jÃnitabbo.
                             [B. VuÂÂhÃnaæ]
     VuÂÂhÃnabalasamÃyogo ti vuÂÂhÃna¤ c' eva balasamÃyogo ca. Lokiyavipassanà hi nimittÃrammaïattà c' eva pavattikÃraïassa ca samudayassa asamucchindanato neva nimittÃ, na pavattà vuÂÂhÃti. GotrabhƤÃïaæ samudayassa asamucchindanato na pavattà vuÂÂhÃti; NibbÃnÃrammaïato pana nimittà vuÂÂhÃtÅ ti ekato vuÂÂhÃnaæ hoti. Ten' Ãha:-
bahiddhà vuÂÂhÃnavivaÂÂane pa¤¤Ã gotrabhƤÃïan ti. Tathà uppÃdà vivattitvà anuppÃdaæ pakkhandatÅ ti gotrabhÆ, pavattà vivattitvà ti sabbaæ veditabbaæ. ImÃni cattÃri pi ¤ÃïÃni animittÃrammaïattà nimittato vuÂÂhahanti. Samudayassa samucchindanato pavattà vuÂÂhahantÅ ti dubhato vuÂÂhÃnÃni honti. Tena vuttaæ:- kathaæ dubhato vuÂÂhÃnavivaÂÂane pa¤¤Ã magge ¤Ãïaæ? SotÃpattimaggakkhaïe dassanaÂÂhena sammÃdiÂÂhi micchÃdiÂÂhiyà vuÂÂhÃti, tad-anuvattakakilesehi ca khandhehi ca vuÂÂhÃti, bahiddhà ca sabbanimittehi vuÂÂhÃti, tena vuccati: dubhato vuÂÂhÃnavivaÂÂane pa¤¤Ã magge ¤Ãïan ti. Abhiniropan' aÂÂhena sammÃsankappo micchÃsankappà . . . pariggahaÂÂhena sammÃvÃcà micchÃvÃcÃya . . .
samuÂÂhÃn' aÂÂena sammÃkammanto . . . vodÃn' aÂÂhena sammÃ-ÃjÅvo, paggah' aÂÂhena sammÃvÃyÃmo, upaÂÂhÃn' aÂÂhena sammÃsati . . . avikkhepan' aÂÂhena sammÃsamÃdhi micchÃsamÃdhito vuÂÂhÃti, tad-anuvattakakilesehi ca khandhehi ca vuÂÂhÃti, bahiddhà ca sabbanimittehi vuÂÂhÃti, tena vuccati: dubhato vuÂÂhÃnavivaÂÂane pa¤¤Ã magge ¤Ãïan ti.
     SakadÃgÃmimaggakkhaïe dassan' aÂÂhena sammÃdiÂÂhi . . .
avikkhepan' aÂÂhena sammÃsamÃdhi olÃrikà kÃmarÃgasaæyojanà paÂighasaæyojanÃ, oÊÃrikà kÃmarÃgÃnusayà paÂighÃnusayà vuÂÂhÃti . . . anÃgÃmimaggakkhaïe dassan' aÂÂhena sammÃdiÂÂhi . . . avikkhepan' aÂÂhena sammÃsamÃdhi aïusahagatà kÃmarÃgasaæyojanà paÂighasaæyojanà aïusahagatà kÃmarÃgÃnusayà paÂighÃnusayà vuÂÂhÃti .


#<[page 682]>#
%<682            XXII. ¥Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ ..pe... arahattamaggakkhaïe dassan' aÂÂhena sammÃdiÂÂhi . . . avikkhepan' aÂÂhena sammÃsamÃdhi, rÆparÃgà arÆparÃgà mÃnà . . . uddhaccà . . . avijjÃya mÃnÃnusayà bhavarÃgÃnusayà avijjÃnusayà vuÂÂhÃti, Tad-anuvattakakilesehi ca khandhehi ca vuÂÂhÃti, bahiddhà ca sabbanimittehi vuÂÂhÃti, tena vuccati: dubhato vuÂÂhÃnavivaÂÂane pa¤¤Ã magge ¤Ãïan ti.
     LokiyÃna¤ ca aÂÂhannaæ samÃpattÅnaæ bhÃvanÃkÃle samathabalaæ adhikaæ hoti; aniccÃnupassanÃdÅnaæ bhÃvanÃkÃle vipassanÃbalaæ. Ariyamaggakhaïe pana yuganandhà te dhammà pavattanti a¤¤ama¤¤aæ anativattan' aÂÂhena; tasmà imesu catusu pi ¤Ãïesu ubhayabalasamÃyogo hoti.
Yath' Ãha:- uddhaccasahagatakilesehi ca khandhehi ca vuÂÂhahato cittassa ekaggatà avikkhepo samÃdhi nirodhagocaro.
AvijjÃsahagatakilesehi ca khandhehi ca vuÂÂhahato anupassan' aÂÂhena vipassanà nirodhagocarÃ. Iti vuÂÂhÃn' aÂÂhena samathavipassanà ekarasà honti, ayuganandhà honti, a¤¤ama¤¤aæ nÃtivattantÅ ti, tena vuccati vuÂÂhÃn' aÂÂhena samathavipassanaæ yuganandhaæ bhÃvetÅ ti.
     Evam ettha vuÂÂhÃnabalasamÃyogo veditabbo.
                              [C. PahÃnaæ]
     Ye yena pahÃtabbà dhammà tesaæ pahÃna¤ cà ti imesu pana catusu ¤Ãïesu ye dhammà yena ¤Ãïena pahÃtabbÃ, tesaæ pahÃna¤ ca jÃnitabbaæ. EtÃni hi yatÃyogaæ saæyojanakilesa-micchatta-lokadhamma-macchariya-vipallÃsa-ganthaagati-Ãsava-ogha-yoga-nÅvaraïa-parÃmÃsa-upÃdÃna-anusayamala-akusalakammapatha-cittuppÃdasankhÃtÃnaæ dhammÃnaæ pahÃnakarÃni.
     Tattha saæyojanÃnÅ ti khandhehi khandhÃnaæ phalena kammassa dukkhena và sattÃnaæ saæyojakattà rÆparÃgÃdayo dasa dhammà vuccanti. YÃvaæ hi te, tÃva etesaæ anuparamo ti. Tatrà pi: rÆparÃgo, anurÆparÃgo, mÃno, uddhaccaæ avijjà ti ime pa¤ca uddhaæ nibbattanakakkhandhÃdisaæyojakattà uddhambhÃgiyasaæyojanÃni nÃma. SakkÃyadiÂÂhi,


#<[page 683]>#
%<                               C. PahÃnaæ                  683>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  vicikicchÃ, sÅlabbataparÃmÃso, kÃmarÃgo, paÂigho ti ime pa¤ca adhonibbattakakhandhÃdisaæ yojakattà adhobhÃgiyasaæyojanÃni nÃma.
     Kilesà ti sayaæ sankiliÂÂhattà sampayuttadhammÃna¤ ca sankilesikattà lobho, doso, moho, mÃno, diÂÂhi, vicikicchÃ, thÅnaæ, uddhaccaæ, ahitikaæ, anottappan ti ime dasa dhammÃ.
     Micchattà ti micchà pavattanato micchÃdiÂÂhi, micchÃsankappo, micchÃvÃcÃ, micchÃkammanto, micchÃ-ÃjÅvo, micchÃvÃyÃmo, micchÃsati, micchÃsamÃdhÅ ti ime aÂÂha dhammÃ.
MicchÃviratti-micchäÃïehi và saddhiæ dasa.
     Lokadhammà ti lokappavattiyà sati anuparamadhammattà lÃbho, alÃbho, yaso, ayaso, sukhaæ, dukkhaæ, nindÃ, pasaæsà ti ime aÂÂha. Idha pana kÃraïÆpacÃrena lÃbhÃdi-vatthukassa anunayassa alÃbhÃdi-vatthukassa paÂighassa c' etaæ lokadhammagahaïena gahaïaæ katan ti veditabbaæ.
     MacchariyÃnÅ ti ÃvÃsamacchariyaæ, kulamacchariyaæ, lÃbhamacchariyaæ, dhammamacchariyaæ, vaïïamacchariyan ti imÃsu ÃvÃsÃdisu a¤¤esam sÃdhÃraïabhÃvaæ asahaïÃkÃrena pavattÃni pa¤ca macchariyÃni.
     VipallÃsà ti anicca-dukkha-anatta-asubhesu yeva vatthusu niccaæ sukhaæ attà subhan ti evaæ pavatto sa¤¤ÃvipallÃso, cittavipallÃso, diÂÂhivipallÃso ti ime tayo.
     Ganthà ti nÃma kÃyassa ceva rÆpakÃyassa ca ganthanato abhijjhÃdayo cattÃro. Tathà hi te abhijjhÃ-kÃyagantho, vyÃpÃdo-kÃyagantho, sÅlabbataparÃmÃso-kÃyagantho, idaæsaccÃbhiniveso-kÃyagantho icc' eva vuttÃ.
     AgatÅ ti chanda-dosa-moha-bhayehi akattabbakaraïassa kattabbÃkaraïassa ca adhivacanaæ. Taæ hi ariyehi agantabbattà agatÅ ti vuccati.
     ùsavà ti Ãrammaïavasena ÃgotrabhÆto Ãbhavaggato ca savanÃ-asaævutehi và dvÃrehi ghaÂachiddehi, udakaæ viya savanato niccapaggharaï' aÂÂhena, saæsÃradukkhassa và savanato kÃmarÃgabhavarÃgamicchÃdiÂÂhi-ÃvijjÃnam etaæ adhivacanaæ.


#<[page 684]>#
%<684                XXII. ¥Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
     BhavasÃgare Ãka¬¬haï' aÂÂhena duruttaraï' aÂÂhena ca oghà ti pi.
     ùrammaïaviyogassa ceva dukkhaviyogassa ca appadÃnato yogà ti pi tesaæ yeva adhivacanaæ.
     NÅvaraïÃnÅ ti cittassa Ãvaraïa-nÅvaraïa-paÂicchÃdan' aÂÂhena kÃmacchandÃdayo pa¤ca.
     ParÃmÃso ti tassa tassa dhammassa sabhÃvaæ atikkamma parato abhÆtasabhÃvaæ ÃmasanÃkÃrena pavattanato micchÃdiÂÂhiyà etaæ adhivacanaæ.
     UpÃdÃnÃnÅ ti sabbÃkÃrena PaÂiccasamuppÃdaniddese vuttÃni kÃmupÃdÃnÃdÅni cattÃri.
     Anusayà ti thÃmagat' aÂÂhena kÃmarÃgÃnusayo, paÂighamÃna-diÂÂhi-vicikicchÃ-bhavarÃga-avijjÃnusayo ti evaæ vuttà kÃmarÃgÃdayo satta. Te hi thÃmagatattà punappuna kÃmarÃgÃdÅni uppattihetubhÃvena anusenti yevà ti anusayÃ.
     Malà ti tela¤janakalalaæ viya saya¤ ca asuddhattà a¤¤esa¤ ca asuddhabhÃvakaraïato lobha-dosa-mohà tayo.
     Akusalakammapathà ti akusalakammabhÃvena ceva duggatÅna¤ ca pathabhÃvena pÃïÃtipÃto, adinnÃdÃnaæ, kÃmesu micchÃcÃro, musÃvÃdo, pisuïavÃcÃ, pharusavÃcÃ, samphappalÃpo, abhijjhÃ, vyÃpÃdo, micchÃdiÂÂhÅ ti ime dasa.
     AkusalacittuppÃdà ti lobhamÆlà aÂÂha, dosamÆlà dve, mohamÆlà dve ti ime dvÃdasa. Iti etesaæ saæyojanÃdÅnaæ dhammÃnaæ etÃni yathÃyogaæ pahÃnakarÃni. Kathaæ ?
Saæyojanesu tÃva sakkÃyadiÂÂhi, vicikicchÃ, sÅlabbataparÃmÃso, apÃyagamanÅyà ca kÃmarÃga-paÂighà ti ete pa¤ca dhammà paÂhama¤ÃïavajjhÃ. Sesà kÃmarÃgapaÂighà oÊÃrikà dutiya¤ÃïavajjhÃ; sukhumà tatiya¤ÃïavajjhÃ.
RÆparÃgÃdayo pa¤ca pi catuttha¤Ãïavajjhà eva. Parato pi ca yattha yattha eva-saddena niyamaæ na karissÃma.
Tattha yaæ yaæ upari ¤Ãïavajjho ti vakkhÃma, so so purima¤Ãïehi hatÃpÃyagamanÅyÃdibhÃvo va hutvà upari ¤Ãïavajjho hotÅ ti veditabbo. Kilesesu diÂÂhi vicikicchà paÂhama¤ÃïavajjhÃ; doso tatiya¤Ãïavajjho; lobha-moha-mÃnathÅna-uddhacca-ahirika-anottappÃni catuttha¤ÃïavajjhÃni.
Micchattesu micchÃdiÂÂhi-musÃvÃdo micchakammanto micchÃÃjÅvo ti ime paÂhama¤ÃïavajjhÃ;


#<[page 685]>#
%<                               C. PahÃnaæ                             685>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  micchÃsankappo pisuïavÃcà pharusavÃcà ti ime tatiya¤ÃïavajjhÃ. Cetanà yeva c' ettha vÃcà ti veditabbÃ. SamphappalÃpa-micchÃvÃyÃma-sati-samÃdhi-vimutti¤ÃïÃni catuttha¤ÃïavajjhÃni. Lokadhammesu paÂigho tatiya¤Ãïavajjho. Anunayo catuttha¤Ãïavajjho.
Yase ca pasaæsÃya ca anunayo catuttha¤Ãïavajjho ti eke, macchariyÃni paÂhama¤ÃïavajjhÃn eva. VipallÃsesu anicce niccaæ anattani attà ti ca sa¤¤ÃcittadiÂÂhivipallÃsÃ. Dukkhe sukhaæ asubhe subhan ti diÂÂhivipallÃso cà ti ime paÂhama¤ÃïavajjhÃ. Asubhe subhan ti sa¤¤ÃcittavipallÃsà tatiya¤ÃïavajjhÃ. Dukkhe sukhan ti sa¤¤ÃcittavipallÃsà catuttha¤ÃïavajjhÃ. Ganthesu sÅlabbataparÃmÃsa-idaæ-saccÃbhinivesakÃyaganthà paÂhama¤ÃïavajjhÃ. VyÃpÃdakÃyagantho tatiya¤Ãïavajjho, itaro catuttha¤Ãïavajjho, agati paÂhama¤Ãïavajjhà va. ùsavesu diÂÂhÃsavo paÂhama¤Ãïavajjho, kÃmÃsavo tatiya¤Ãïavajjho; itare dve catuttha¤ÃïavajjhÃ.
Ogha-yogesu pi es' eva nayo. NÅvaraïesu vicikicchÃnÅvaraïaæ paÂhama¤Ãïavajjhaæ; kÃmacchando vyÃpÃdo kukkuccan ti tÅïi tatiya¤ÃïavajjhÃni; thÅnamiddha-uddhaccÃni catuttha¤ÃïavajjhÃni. ParÃmÃso paÂhama¤Ãïavajjho va.
UpÃdÃnesu sabbesam pi lokiyadhammÃnaæ vatthukÃmavasena kÃmà ti Ãgatattà rÆpÃrÆparÃgo pi kÃmÆpÃdÃne patati, tasmà taæ catuttha¤Ãïavajjhaæ; sesÃni paÂhama¤ÃïavajjhÃni. Anusayesu diÂÂhi-vicikicchÃnusayà paÂhama¤Ãïavajjhà va kÃmarÃgapaÂighÃnusayà tatiya¤ÃïavajjhÃ. MÃnabhavarÃgÃvijjÃnusayà catuttha¤ÃïavajjhÃ. Malesu dosamalaæ tatiya¤Ãïavajjhaæ, itarÃni catuttha¤ÃïavajjhÃni. Akusalakammapathesu pÃïÃtipÃto adinnÃdÃnaæ micchÃcÃro musÃvÃdo micchÃdiÂÂhÅ ti ime paÂhama¤ÃïavajjhÃ. PisuïavÃcà pharusavÃcà vyÃpÃdo ti tayo tatiya¤ÃïavajjhÃ, samphappalÃpÃbhijjhà catuttha¤ÃïavajjhÃ. AkusalacittuppÃdesu cattÃro diÂÂhisampayuttÃ, vicikicchÃsampayutto cà ti pa¤ca paÂhama¤Ãïavajjhà vÃ. Dve paÂighasampayuttà tatiya¤ÃïavajjhÃ; sesà catuttha¤Ãïavajjhà ti. Ya¤ ca yena vajjhaæ, taæ tena pahÃtabbaæ nÃma; tena vuttaæ: iti etesaæ saæyojanÃdÅnaæ dhammÃnaæ etÃni yathÃyogaæ pahÃnakarÃnÅ ti.
     Kiæ pan' etÃni ete dhamme atÅtÃnÃgate pajahanti, udÃhu paccuppanne ti?


#<[page 686]>#
%<686                XXII. ¥Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Kiæ pan' ettha yadi tÃva atÅtÃnÃgate, aphalo vÃyÃmo Ãpajjati. KasmÃ? PahÃtabbÃnaæ n' atthitÃya; atha paccuppanne, tathà pi aphalo vÃyÃmena saddhiæ pahÃtabbÃnaæ atthitÃya, sankilesikà ca maggabhÃvanà Ãpajjati; vippayuttatà và kilesÃnaæ, na ca paccuppannakileso cittavippayutto nÃma atthÅ ti n' Ãyaæ Ãveïikà codanÃ.
PÃÊiyaæ yeva hi:- yvÃyaæ kilese pajahati, atÅte kilese pajahati, anÃgate kilese pajahati, paccuppanne kilese pajahatÅ ti vatvà puna:- ha¤ci atÅte kilese pajahati, tena hi khÅïaæ khepeti, niruddhaæ nirodheti, vigataæ vigameti, atthangataæ atthangameti. AtÅtaæ yaæ n' atthi, taæ pajahatÅ ti ca vatvÃ: na atÅte kilese pajahatÅ ti paÂikkhittaæ. Tathà ha¤ci anÃgate kilese pajahati, tena hi ajÃtaæ pajahati, anibbattaæ pajahati, anuppannaæ pajahati, apÃtubhÆtaæ pajahati. AnÃgataæ yaæ n' atthi, taæ pajahatÅ ti ca vatvÃ: na anÃgate kilese pajahatÅ ti paÂikkhittaæ. Tathà ha¤ci paccuppanne kilese pajahati tena hi ratto rÃgaæ pajahati, duÂÂho dosaæ . . . mÆÊho mohaæ . . . vinibaddho mÃnaæ . . . parÃmaÂÂho diÂÂhiæ, vikkhepagato uddhaccaæ . . . aniÂÂhanagato vicikicchaæ . . . thÃmagato anusayaæ pajahati. Kaïhasukkà dhammà yuganandhà vattanti.
Sankilesikà maggabhÃvanà hotÅ ti ca vatvÃ:- na atÅte kilese pajahati, na anÃgate, na paccuppanne kilese pajahatÅ ti sabbaæ paÂikkhipitvÃ: tena hi n' atthi maggabhÃvanÃ, n' atthi phalasacchikiriyÃ, n' atthi kilesappahÃnaæ, n' atthi dhammÃbhisamayo ti pa¤hÃpariyosÃnena hi: atthi maggabhÃvanà ...pe . . . dhammÃbhisamayo ti paÂijÃnitvÃ: yathà kathaæ viyà ti? vutte, idaæ vuttaæ:- seyyathÃpi taruïo rukkho ajÃtaphalo.
Tam enaæ puriso mÆlaæ chindeyya; ye tassa rukkhassa ajÃtaphalÃ, te ajÃtà yeva na jÃyanti, anibbattà yeva na nibbattanti, anuppannà yeva na uppajjanti, apÃtubhÆtà yeva na pÃtubhavanti. Evam eva uppÃdo hetu uppÃdo paccayo kilesÃnaæ nibbattiyÃ, uppÃde ÃdÅnavaæ disvà anuppÃde cittaæ pakkhandati. AnuppÃde cittaæ pakkhandatà ye uppÃdapaccayà kilesà nibbatteyyaæ te ajÃtà yeva na jÃyanti ...pe... apÃtubhÆtà yeva na pÃtubhavanti. Evaæ hetunirodhà dukkhanirodho Pavattaæ hetu .


#<[page 687]>#
%<                               C. PahÃnaæ                             687>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  . . nimittaæ hetu . . . ÃyÆhanà hetu . . .
pe... anÃyÆhane cittaæ pakkhandattà ye ÃyÆhanapaccayà kilesà nibbatteyyuæ, te ajÃtà ...pe... apÃtubhÆtà yeva na pÃtubhavanti. Evaæ hetunirodhà phalanirodho. Evaæ atthi maggabhÃvanÃ, atthi phalasacchikiriyÃ, atthi kilesappahÃnaæ, atthi dhammÃbhisamayo ti.
     Etena kiæ dÅpitaæ hoti? BhÆmiladdhÃnaæ kilesÃnam pahÃnaæ dÅpitaæ hoti. BhÆmiladdhà pana kiæ atÅtÃnÃgatÃ, udÃhu paccuppannà ti?  BhÆmiladdhuppannà yeva nÃma te, uppannaæ hi vattamÃna-bhÆtÃpagat' -okÃsakata-bhÆmiladdhavasena anekappabhedaæ. Tattha sabbam pi uppÃdajarÃbhangasamangÅsankhÃtam vattamÃnuppannaæ nÃma.
ùrammaïarasaæ anubhavitvà niruddhaæ anubhÆtÃpagatasankhÃtaæ kusalÃkusalaæ uppÃdÃdittayaæ anuppatvà niruddhaæ hutvà pagatasankhataæ sesasankhata¤ ca bhÆtÃpagatuppannaæ nÃma. YÃni 'ssa tÃni pubbekatÃni kammÃnÅ ti evam Ãdinà nayena vuttaæ kammaæ atÅtam pi samÃnaæ a¤¤aæ vipÃkaæ paÂibÃhitvà attano vipÃkass' okÃsaæ katvà ÂhitatoÃ, tathà katokÃsa¤ ca vipÃkaæ anuppannam pi samÃnaæ evaæ kate okÃse ekantena uppajjanato okÃsakatuppannaæ nÃma. TÃsu tÃsu bhÆmÅsu asamÆhataæ akusalaæ bhÆmiladdhuppannaæ nÃma. Ettha ca bhÆmiyà bhÆmiladdhassa ca nÃnattaæ  veditabbaæ. BhÆmÅ ti hi vipassanÃya ÃrammaïabhÆtà tebhÆmakà pa¤cakkhandhÃ. BhÆmiladdhaæ nÃma tesu khandhesu  uppattÃrahaæ kilesajÃtaæ, tena hi sà bhÆmi laddhà nÃma hotÅ ti tasmà bhÆmiladdhan ti vuccati. Sà ca kho na Ãrammaïavasena; arammaïavasena hi sabbe pi atÅtÃnÃgate pari¤¤Ãte pi ca khÅïÃsavÃnaæ khandhe Ãrabbha kilesà uppajjanti, MahÃkaccÃna-UppalavaïïÃdÅnaæ khandhe Ãrabbha SoreyyaseÂÂhi-NandamÃïavakÃdÅnaæ viya. Yadi ca taæ bhÆmiladdhaæ nÃma siyÃ, tassa appaheyyato na koci bhavamÆlaæ pajaheyya, vatthuvasena pana bhÆmiladdhaæ veditabbaæ. Yattha yattha hi vipassanÃya apari¤¤Ãtà khandhà uppajjanti, tattha tattha uppÃdato pabhuti tesu vaÂÂamÆlaæ kilesajÃtaæ anuseti, taæ appahÅn' aÂÂhena bhÆmiladdhan ti veditabbaæ.


#<[page 688]>#
%<688                XXII. ¥aïadassana-visuddhi-niddeso>%
     Tattha ca yassa yesu khandhesu appahÅn' aÂÂhena anusayità kilesÃ, tassa te eva khandhà tesaæ kilesÃnaæ vatthu na a¤¤esaæ santakà khandhÃ. AtÅtakkhandhesu ca appahÅnÃnusayitÃnaæ kilesÃnaæ atÅtakkhandhà va vatthu, na itare esa nayo anÃgatÃdisu. Tathà kÃmÃvacarakkhandhesu appahÅnÃnusayitÃnaæ kilesÃnaæ kÃmÃvacarakkhandhà va vatthu, na itare. Esa nayo rÆpÃrÆpÃvacaresu. SotÃpannÃdisu pana yassa yassa ariyapuggalassa khandhesu taæ taæ vaÂÂamÆlaæ kilesajÃtaæ, tena tena maggena pahÅnaæ, tassa tassa te khandhà pahÅnÃnaæ tesaæ tesaæ vaÂÂamÆlakilesÃnaæ avatthuto bhÆmÅ ti sankhaæ na labhanti. Puthujjanassa sabbaso vaÂÂamÆlakilesÃnaæ appahÅnattà yaæ ki¤ci karÅyamÃnaæ kammaæ kusalaæ akusalaæ và hoti. Icc' assa kammakilesapaccayà vaÂÂaæ vaÂÂati. Tass' etaæ vaÂÂamÆlaæ rÆpakkhandhe yeva, na vedanÃkkhandhÃdisu, vi¤¤Ãïakkhandhe yeva vÃ, na rÆpakkhandhÃdisÆ ti na vattabbaæ.
KasmÃ.? Avisesena pa¤casu pi khandhesu anusayitattÃ.
Kathaæ ?  PathavÅrasÃdi viya rukkhe.  Yathà hi mahÃrukkhe pathavÅtalaæ adhiÂÂhÃya pathavÅrasa¤ ca Ãporasa¤ ca nissÃya tappaccayà mÆla-khandha-sÃkha-pasÃkha-pallava-palÃsa-puppha-phalehi va¬¬hitvà nabhaæ pÆretvà yÃva kappÃvasÃnà bÅjaparamparÃya rukkhapaveïiæ santÃyamÃne Âhite taæ pathavÅrasÃdi mÆle yeva, na khandhÃdisu ...pe...
phale yeva vÃ, na mÆlÃdisÆ ti na vattabbaæ. KasmÃ? Avisesena sabbesu mÆlÃdisu anugatattà ti. Yathà pana tass' eva rukkhassa pupphaphalÃdisu nibbinno koci puriso catusu disÃsu maï¬ÆkakaïÂakaæ nÃma visakaïÂakaæ Ãkoteyya, atha so rukkho tena visasamphassena phuÂÂho pathavÅrasaÃporasÃnaæ pariyÃdiïïattà appasavanadhammataæ Ãgamma puna santÃnaæ nibbattetuæ na sakkuïeyya, evam eva khandhappavattiyaæ nibbinno kulaputto tassa purisassa catusu disÃsu rukkhe visayojanaæ viya attano santÃne catumaggabhÃvanaæ Ãrabhati. Ath' assa so khandhasantÃno tena catumaggavisasamphassena sabbaso vaÂÂamÆlakakilesÃnaæ pariyÃdiïïattà kiriyabhÃvamattaæ upagatakÃyakammÃdi-sabbakammappabhedo hutvà Ãyatiæ punabbhavÃnabhinibbattanadhammataæ Ãgamma bhavantarasantÃnaæ nibbattetuæ na sakkoti.


#<[page 689]>#
%<                               D. KiccÃni                             689>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Kevalaæ carimavi¤¤Ãïanirodhena, nirindhano viya jÃtavedo, anupÃdÃno parinibbÃyati. Evaæ bhÆmiladdhassa ca nÃnattaæ veditabbaæ. Api ca aparam pi samudÃcÃra-ÃrammaïÃdhiggahita-avikkhambhita-asamÆhatavasena catubbidhaæ uppannaæ. Tattha vattamÃnuppannam eva samudÃcÃruppannaæ. CakkhÃdÅnaæ pana ÃpÃthagate Ãrammaïe pubbabhÃge anuppajjamÃnam pi kilesajÃtaæ Ãrammaïassa adhiggahitattà eva aparabhÃge ekantena uppattito ÃrammaïÃdhiggahituppannan ti vuccati, KalyÃïagÃme piï¬Ãyacarato MahÃtissattherassa visabhÃgarÆpadassanena uppannakilesajÃtaæ viya. SamathavipassanÃnaæ a¤¤ataravasena avikkhambhitaæ kilesajÃtaæ cittasantatiæ anÃrÆÊham pi uppattinivÃrakassa hetuno abhÃvà avikkhambhituppannaæ nÃma. SamathavipassanÃvasena pana vikkhambhitam pi ariyamaggena asamÆhatattà uppattidhammataæ anatÅtatÃya asamÆhatuppannan ti vuccati. ùkÃsena gacchantassa aÂÂha-samÃpatti-lÃbhino therassa kusumitarukkhe upavane pupphÃni uccinantassa madhurena sarenagÃyato mÃtugÃmassa gÅtasavanena uppannakilesajÃtaæ viya. Tividham pi c' etaæ ÃrammaïÃdhiggahità vikkhambhita-asamÆhatuppannaæ bhÆmiladdhen' eva sangahaæ gacchatÅ ti veditabbaæ.  Icc' etasmiæ vuttappabhede uppanne yad etaæ vattamÃna-bhÆtÃpagat'-okÃsakata-samudÃcÃrasankhÃtaæ catubbidhaæ uppannaæ; taæ amaggavajjhattà kenaci pi ¤Ãïena pahÃtabbaæ na hoti. Yaæ pan' etaæ bhÆmiladdhÃrammaïÃdhiggahita-avikkhambhita-asamÆhatasankhÃtaæ uppannam, tassa taæ taæ uppannabhÃvaæ vinÃsayamÃnaæ yasmà taæ taæ lokiya-lokuttara¤Ãïaæ uppajjati, tasmà taæ sabbam pi pahÃtabbaæ hotÅ ti. Evam ettha ye yena pahÃtabbà dhammÃ, tesaæ pahÃna¤ ca jÃnitabbaæ.
                              [D. KiccÃni]
          KiccÃni pari¤¤ÃdÅni yÃni vuttÃni abhisamayakÃle
          tÃni ca yathÃsabhÃvena jÃnitabbÃni sabbÃnÅ  ti
saccÃbhisamayakÃlasmiæ hi etesu catusu ¤Ãïesu ekekassa ekakkhaïe pari¤¤Ã pahÃnaæ sacchikiriyà bhÃvanà ti etÃni pari¤¤ÃdÅni cattÃri cattÃri kiccÃni vuttÃni, tÃni yathÃsabhÃvena jÃnitabbÃni.


#<[page 690]>#
%<690                XXII. ¥aïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Vuttaæ h' etaæ PorÃïehi:- yathà padÅpo apubbaæ acarimaæ ekakkhaïena cattÃri kiccÃni karoti:-
vaÂÂim jhÃpeti, andakÃraæ vidhamati, Ãlokaæ parividaæseti, sinehaæ pariyÃdiyati -evam eva magga¤Ãïaæ apubbam acarimaæ ekakkhaïena cattÃri saccÃni abhisameti, dukkhaæ pari¤¤Ãbhisamayena abhisameti, samudayaæ pahÃnÃbhisamayena abhisameti, maggaæ bhÃvanÃbhisamayena abhisameti, nirodhaæ sacchikiriyÃbhisamayena abhisameti. Kiæ vuttaæ hoti? Nirodhaæ Ãrammaïaæ karityà cattÃri pi saccÃni pÃpuïÃti passati paÂivijjhatÅ ti. Vuttam pi c' etaæ:-
yo, bhikkhave, dukkhaæ passati, dukkhasamudayam pi so passati, dukkhanirodham pi passati, dukkhanirodhagÃminÅ paÂipadam pi passatÅ ti sabbaæ veditabbaæ. Aparam pi vuttaæ:-
maggasamangissa ¤Ãïaæ, dukkhe p' etaæ ¤Ãïaæ, dukkhasamudaye p' etaæ ¤Ãïaæ, dukkhanirodhe p' etaæ ¤Ãïaæ, dukkhanirodhagÃminiyà paÂipadÃya p' etaæ ¤Ãïan ti. Tassa yathà padÅpo vaÂÂiæ jhÃpeti, evaæ magga¤Ãïaæ dukkhaæ parijÃnÃti. Yathà andhakÃraæ vidhameti, evaæ samudayaæ pajahati. Yathà Ãlokaæ parividaæseti, evaæ sahajÃtÃdi paccayatÃya sammÃsankappÃdi dhammasankhÃtaæ maggaæ bhÃveti. Yathà sinehaæ pariyÃdiyati, evaæ kilesapariyÃdÃnaæ, nirodhaæ sacchikarotÅ ti evaæ upamÃsaæsandanaæ veditabbaæ.
     Aparo nayo:- yathà suriyo udayanto apubbaæ acarimaæ saha pÃtubhÃvà cattÃri kiccÃni karoti:- rÆpagatÃni obhÃseti, andhakÃraæ vidhamati, Ãlokaæ dasseti, sÅtaæ paÂippassambheti -evam eva magga¤Ãïaæ ...pe... nirodhaæ sacchikiriyÃbhisamayena abhisameti. Idhà pi yathà suriyo rÆpagatÃni obhÃseti, evaæ magga¤Ãïaæ dukkhaæ parijÃnÃti; yathà andhakÃraæ vidhamati, evam samudayam pajahati; yathà Ãlokaæ dasseti, evaæ sahajÃtÃni paccayatÃya maggaæ bhÃveti; yathà sÅtaæ paÂippassambheti, evaæ kilesapaÂippassaddhiæ nirodhaæ sacchikarotÅ ti evaæ upamÃsaæsandanaæ veditabbaæ.
     Aparo nayo: yathà nÃvà apubbaæ acarimaæ ekakkhaïe cattÃri kiccÃni karoti:- orimatÅraæ pajahati, sotaæ chindati, bhaï¬aæ vahati,


#<[page 691]>#
%<                       D. KiccÃni                    691>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  pÃrimaæ tÅraæ appeti, evam eva magga¤Ãïaæ ...pe... nirodhaæ sacchikiriyÃ-abhisamayena abhisameti; etthà pi yathà nÃvà orimatÅraæ pajahati, evaæ magga¤Ãïaæ dukkhaæ parijÃnÃti; yathà sotaæ chindati, evaæ samudayaæ pajahati; yathà bhaï¬aæ vahati, evaæ sahajÃtÃdi-paccayatÃya maggaæ bhÃveti; yathà pÃrimaæ tÅraæ appeti, evaæ pÃrimatÅrabhÆtaæ nirodhaæ sacchikarotÅ ti evaæ upamÃsaæsandanaæ veditabbaæ.
     Evaæ saccÃbhisamayakÃlasmiæ ekakkhaïe catunnaæ kiccÃnaæ vasena pavatta¤Ãïassa pan' assa soÊasah' ÃkÃrehi tath' aÂÂhena cattÃri kiccÃni ekapaÂividhÃni honti. Yath' Ãha:-
kathaæ tath' aÂÂhena cattÃri saccÃni ekapaÂivedhÃni? SoÊasah' ÃkÃrehi tath' aÂÂhena cattÃri saccÃni ekapaÂivedhÃni:- dukkhassa pÅlanaÂÂho, sankhataÂÂho, santÃpaÂÂho, vipariïÃmaÂÂho, tath' aÂÂho; samudayassa ÃyÆhanaÂÂho, nidÃnaÂÂho, saæyogaÂÂho, paÊibodhaÂÂho, tath' aÂÂho; nirodhassa nissaraïaÂÂho, vivekaÂÂho, asankhataÂÂho, amataÂÂho, tath' aÂÂho; maggassa niyyÃnaÂÂho, hetuÂÂho, dassanaÂÂho, adhipateyyaÂÂho, tath' aÂÂho, Imehi soÊasah' ÃkÃrehi tath' aÂÂhena cattÃri saccÃni ekasangahitÃni.
Yaæ ekasangahitaæ, taæ ekattaæ; yaæ ekattaæ taæ ekena ¤Ãïena paÂivijjhatÅ ti cattÃri saccÃni ekapaÂivedhÃnÅ ti.
     Tattha siyÃ:- yadà dukkhÃdÅnaæ a¤¤e pi rogagaï¬Ãdayo atthà atthi, atha kasmà cattÃro yeva vuttà ti. Ettha vadÃma:- a¤¤asaccadassanavasena ÃvibhÃvato.
     Tattha: katamaæ dukkhe ¤Ãïaæ? Dukkhaæ Ãrabbha yà uppajjati pa¤¤Ã pajÃnÃti Ãdinà hi nayena ekekasaccÃrammaïavasenà pi sacca¤Ãïaæ vuttaæ. Yo, bhikkhave, dukkhaæ passati samudayam pi so passatÅ ti Ãdinà nayena ekaæ saccaæ Ãrammaïaæ katvà sesesu pi kiccanipphattivasenà pi vuttaæ.
     Tattha yadà ekekaæ saccaæ Ãrammaïaæ karoti, tadà samudayadassanena tÃva sabhÃvato pÅÊanalakkhaïassa pi dukkhassa yasmà taæ ÃyÆhanalakkhaïena samudayena ÃyÆhitaæ sankhataæ rÃsikataæ, tasm' Ãssa so sankhataÂÂho Ãvibhavati. Yasmà pana maggo kilesasantÃpahÃro susÅtalo, tasm' Ãssa maggassa dassanena santÃpaÂÂho Ãvibhavati,


#<[page 692]>#
%<692                XXII. ¥aïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Ãyasmato Nandassa accharÃdassanena sundariyà anabhirÆpabhÃvo viya. AvipariïÃmadhammassa pana nirodhassa dassanenassa viparinÃmaÂÂho ÃvibhavatÅ ti vattabbam ev' ettha n' atthi. Tathà sabhÃvato ÃyÆhanalakkhaïassà pi samudayassa dukkhadassanena nidÃnÃÂÂho ÃvÅbhavati, asappÃyabhojanato uppannavyÃdhidassanena bhojanassa vyÃdhinidÃnabhÃvo viya. VisaæyogabhÆtassa nirodhassa dassanena saæyogaÂÂho, niyyÃnabhÆtassa ca maggassa dassanena paÊibodhaÂÂho ti. Tathà nissaraïalakkhaïassà pi nirodhassa avivekabhÆtassa samudayassa dassanena vivekaÂÂho Ãvibhavati. Maggadassanena asankhataÂÂho; iminà hi anamataggasaæsÃre maggo na diÂÂhapubbo, so pi ca sappaccayattà sankhato yevà ti appaccayadhammassa asankhatabhÃvo ativiya pÃkaÂo hoti. Dukkhadassanena pan' assa amataÂÂho Ãvibhavati, dukkhaæ hi visaæ, amataæ NibbÃnan ti. Tathà niyyÃnalakkhaïassà pi maggassa samudayadassanena: n' Ãyaæ hetu. NibbÃnassa pattiyà ayaæ hetÆ ti hetuÂÂho Ãvibhavati. Nirodhadassanena dassanaÂÂho, paramasukhumÃni rÆpÃni passato; vippasannaæ vata me cakkhun ti cakkhussa vippasannabhÃvo viya. Dukkhadassanena adhipateyyaÂÂho, anekarogÃturakapaïajanadassanena issarajanassa uÊÃrabhÃvo viyà ti evam ettha salakkhaïavasena ekekassa a¤¤asaccadassanavasena ca itaresaæ tiïïaæ tiïïaæ ÃvibhÃvato ekekassa cattÃro cattÃro atthà vuttÃ. Maggakkhaïe pana sabbe c' ete atthà eken' eva dukkhÃdisu catukiccena ¤Ãïena paÂivedhaæ gacchantÅ ti. Ye pana nÃnÃbhisamayaæ icchanti, tesaæ uttaraæ Abhidhamme KathÃvatthusmiæ vuttam eva.
                              [E. Pari¤¤Ã]
   IdÃni yÃni tÃni pari¤¤ÃdÅni cattÃri kiccÃni vuttÃni, tesu:-
          Tividhà hoti pari¤¤Ã, tathà pahÃnam pi sacchikiriyà pi,
          dve bhÃvanà abhimatà vinicchayo tattha ¤Ãtabbo.
     Tividhà hoti pari¤¤Ã ti ¤Ãtapari¤¤Ã, tÅraïapari¤¤Ã, pahÃnapari¤¤Ã ti evaæ pari¤¤Ã tividhà hoti.
     Tattha abhi¤¤Ã pa¤¤Ã ¤ÃtaÂÂhe ¤Ãïan ti evaæ uddisitvà ye ye dhammà abhi¤¤Ãtà honti,


#<[page 693]>#
%<                      E. Pari¤¤Ã                             693>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  te te dhammà ¤Ãtà hontÅ ti evaæ sankhepato:- sabbaæ, bhikkhave, abhi¤¤eyyaæ. Ki¤ ca, bhikkhave, sabbaæ abhi¤¤eyyaæ? Cakkhuæ, bhikkhave, abhi¤¤eyyan ti Ãdinà nayena vitthÃrato vuttà ¤Ãtapari¤¤Ã nÃma. Tassà sappaccayanÃmarÆpÃbhijÃnanÃ: Ãveïikà bhÆmi: pari¤¤Ã pa¤¤Ã tÅraïaÂÂhena ¤Ãïan ti evaæ uddisitvà pana: ye ye dhammà pari¤¤Ãtà honti, te te dhammà tÅrità hontÅ ti evaæ sankhepato: sabbaæ, bhikkhave, pari¤¤eyyaæ. Ki¤ ca, bhikkhave, sabbaæ pari¤¤eyyaæ? Cakkhuæ, bhikkhave, pari¤¤eyyan ti Ãdinà nayena vitthÃrato vuttà tÅraïapari¤¤Ã nÃma. Tassà kalÃpasammasanato paÂÂhÃya aniccaæ dukkham anattà ti tÅraïavasena pavattamÃnÃya yÃva anulomà Ãveïikà bhÆmi. PahÃnapari¤¤Ã pariccÃg' aÂÂhena ¤Ãïan ti evaæ pana uddisitvà ye ye dhammà pahÅnà honti, te te dhammà pariccattà hontÅ ti evaæ vitthÃrato vuttà aniccÃnupassanÃya niccasa¤¤aæ pajahatÅ ti Ãdinayappavattà pahÃnapari¤¤Ã. Tassà bhangÃnupassanato paÂÂhÃya yÃva magga¤Ãïà bhÆmi: ayaæ idha adhippetÃ. Yasmà và ¤ÃtatÅraïapari¤¤Ãyo pi tad-atthà yeva, yasmà ca ye dhamme pajahati, te niyamato ¤Ãtà ceva tÅrità ca honti, tasmà pari¤¤Ãttayam pi iminà pariyÃyena magga¤Ãïassa kiccan ti veditabbaæ.
     Tathà pahÃnam pÅ ti, pahÃnam pi hi vikkhambhanappahÃnaæ, tad-angappahÃnaæ, samucchedappahÃnan ti pari¤¤Ã viya tividham eva hoti. Tattha yaæ sasevÃle udake pakkhittena ghaÂena sevÃlassa viya, tena tena lokiyasamÃdhinà nÅvaraïÃdÅnaæ paccanÅkadhammÃnaæ vikkhambhanaæ, idaæ vikkhambhanappahÃnaæ nÃma. PÃÊiyaæ pana vikkhambhanappahÃna¤ ca nÅvaraïÃnaæ paÂhamajjhÃnaæ bhÃvayato ti nÅvaraïÃnaæ yeva vikkhambhanaæ vuttaæ; taæ pÃkaÂattà vuttan ti veditabbaæ. NÅvaraïÃni hi jhÃnassa pubbabhÃge pi pacchÃbhÃge pi na sahasà cittaæ ajjhottharanti; vitakkÃdayo appitakkhaïe yeva; tasmà nÅvaraïÃnaæ vikkhambhanaæ pÃkaÂaæ. Yaæ pana, rattibhÃge samujjalitena padÅpena andhakÃrassa viya, tena tena vipassanÃya avayavabhÆtena ¤Ãïangena paÂipakkhavasen' eva tassa tassa pahÃtabbadhammassa pahÃnaæ,


#<[page 694]>#
%<694                XXII. ¥aïadassana-visuddhi-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  idaæ tad-angappahÃnaæ nÃma. SeyyathÅdaæ: nÃmarÆpaparicchedena tÃva sakkÃyadiÂÂhiyÃ, paccayapariggahena ahetu-visamahetudiÂÂhiyà ceva kankhÃmalassa ca, kalÃpasammasanena: ahaæ, mamà ti samÆhagÃhassa, maggÃmaggavavatthÃnena amagge maggasa¤¤Ãya, udayadassanena ucchedadiÂÂhiyÃ, vayadassanena sassatadiÂÂhiyÃ, bhayatupaÂÂhÃnena sabhaye abhayasa¤¤Ãya, ÃdÅnavadassanena assÃdasa¤¤Ãya, nibbidÃnupassanena abhiratisa¤¤Ãya, mu¤citukamyatÃya amu¤citukÃmabhÃvassa, paÂisankhÃnena appaÂisankhÃnassa, upekkhÃya anupekkhanassa, anulomena saccapaÂilomagÃhassa pahÃnaæ. Yaæ và pana aÂÂhÃrasasu mahÃvipassanÃsu aniccÃnupassanÃya niccasa¤¤Ãya, dukkhÃnupassanÃya sukhasa¤¤Ãya, anattÃnupassanÃya attasa¤¤Ãya, nibbidÃnupassanÃya nandiyÃ, virÃgÃnupassanÃya rÃgassa, nirodhÃnupassanÃya samudayassa, paÂinissaggÃnupassanÃya ÃdÃnassa, khayÃnupassanÃya ghanasa¤¤Ãya, vayÃnupassanÃya ÃyÆhanassa, vipariïÃmÃnupassanÃya dhuvasa¤¤Ãya, animittÃnupassanÃya nimittassa, appaïihitÃnupassanÃya païidhiyÃ, su¤¤atÃnupassanÃya abhinivesassa, adhipa¤¤ÃdhammavipassanÃya sÃrÃdÃnÃbhinivesassa, yathÃbhÆta¤Ãïadassanena sammohÃbhinivesassa, ÃdÅnavÃnupassanÃya ÃlayÃbhinivesassa, paÂisankÃnupassanÃya appaÂisankhÃya, vivaÂÂÃnupassanÃya saæyogÃbhinivesassa pahÃnaæ, idam pi tad-angappahÃnam eva. Tattha yathà aniccÃnupassanÃdÅhi sattahi niccasa¤¤ÃdÅnaæ pahÃnaæ hoti, taæ bhangÃnupassane vuttam eva.
     KhayÃnupassanà ti pana ghanavinibbhogaæ katvà aniccaæ khayaÂÂhenà ti evaæ khayaæ passato ¤Ãïaæ; tena ghanasa¤¤Ãya pahÃnaæ hoti.
     VayÃnupassanà ti:
          ùrammaïa-anvayena ubho ekavavatthÃnÃ
          nirodhe adhimuttatÃ, vayalakkhaïavipassanà ti
evaæ vuttà paccakkhato ceva anvayato ca sankhÃrÃnaæ bhangaæ disvà tasmiæ yeva bhangasankhÃte nirodhe adhimuttatÃ, tÃya ÃyÆhanassa pahÃnaæ hoti. Yesaæ hi atthÃya ÃyÆheyya,


#<[page 695]>#
%<                               E. Pari¤¤Ã                             695>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  te evaæ vayadhammà ti vipassato ÃyÆhane cittaæ na namati.
     VipariïÃmÃnupassanà ti rÆpasattakÃdivasena tam tam paricchedaæ atikkamma a¤¤athà pavattidassanaæ, uppannassa và jarÃya ceva maraïena ca dvÅh' ÃkÃrehi vipariïÃmadassanaæ; tÃya dhuvasa¤¤Ãya pahÃnaæ hoti.
     AnimittÃnupassanà ti aniccÃnupassanà va; tÃya niccanimittassa pahÃnaæ hoti.
     AppaïihitÃnupassanà ti dukkhÃnupassana va; tÃya sukhapaïidhi-sukhapatthanÃnaæ pahÃnaæ hoti.
     Su¤¤atÃnupassanà ti anattÃnupassanà va; tÃya atthi attà ti abhinivesassa pahÃnaæ hoti.
     Adhipa¤¤Ãdhammavipassanà ti:-
          ùrammaïa¤ ca paÂisankhà bhanga¤ ca anupassati,
          su¤¤ato ca upaÂÂhÃnaæ adhipa¤¤Ã vipassanà ti.
Evaæ vuttà rÆpÃdi-Ãrammaïaæ jÃnitvà tassa ca Ãrammaïassa tadÃrammaïassa ca cittassa bhangaæ disvÃ: sankhÃrà va bhijjanti, sankhÃrÃnaæ  maraïaæ, na a¤¤o koci atthÅ ti bhangavasena su¤¤ataæ gahetvà pavattà vipassanÃ, sà adhipa¤¤Ã ca dhammesu ca vipassanà ti katvà adhipa¤¤Ãdhammavipassanà ti vuccati; tÃya niccasÃrÃbhÃvassa ca attasÃrÃbhÃvassa ca suÂÂhu diÂÂhattà sÃrÃdÃnÃbhinivesassa pahÃnaæ hoti.
     YathÃbhÆta¤Ãïadassanan ti sappaccayanÃmarÆpapariggaho; tena: ahosiæ nu kho ahaæ atÅtamaddhÃnan ti? Ãdivasena ceva issarato loko sambhotÅ ti Ãdivasena ca pavattassa sammohÃbhinivesassa pahÃnaæ hoti.
     ùdÅnavÃnupassanà ti bhayatupaÂÂhÃnavasena uppannaæ sabbabhavÃdisu ÃdÅnavadassana¤Ãïaæ; tena ki¤ci allÅyitabbaæ na dissatÅ ti ÃlayÃbhinivesassa pahÃnaæ hoti.
     PaÂisankhÃnupassanà ti mu¤canassa upÃyakaraïaæ paÂisankhäÃïaæ; tena appaÂisankhÃya pahÃnaæ hoti.
     VivaÂÂÃnupassanà ti sankhÃrupekkhà ceva anuloma¤ ca; tadà hi 'ssa cittaæ, Åsakapoïe padumapalÃse udakabindu viya, sabbasmà sankhÃragatà paÂilÅyati patikÆÂati paÂivaÂÂatÅ ti vuttam; tasmà tÃya saæyogÃbhinivesassa pahÃnaæ hoti.


#<[page 696]>#
%<696               XXII. ¥Ãïadassana-visuddhi-niddeso>%
KÃmasaæyogÃdikassa kilesÃbhinivesassa kilesappavattiyà pahÃnaæ hotÅ ti attho.
     Evaæ vitthÃrato tad-angappahÃnaæ veditabbaæ. PÃliyaæ pana: tad-angappahÃna¤ ca diÂÂhigatÃnaæ nibbedhabhÃgiyaæ samÃdhiæ bhÃvayato ti sankhepen' eva vuttaæ.
     Yaæ pana, asanicakkÃbhihatassa rukkhassa viya, ariyamagga¤Ãïena samyojanÃdÅnaæ dhammÃnaæ yathà na puna pavatti, evam pahÃnam idaæ samucchedappahÃnaæ nÃma; yaæ sandhÃya vuttaæ: samucchedappahÃna¤ ca lokuttaraæ khayagÃmimaggaæ bhÃvayato ti. Iti imesu tÅsu pahÃnesu samucchedappahÃnam eva idha adhippetaæ. Yasmà pana tassa yogino pubbabhÃve vikkhambhanatad-angappahÃnÃni pi tad-atthÃn' eva, tasmà pahÃnattayam pi iminà pariyÃyena magga¤Ãïassa kiccan ti veditabbaæ. PaÂirÃjÃnaæ vadhitvà rajjaæ pattena hi yam pi tato pubbekataæ, sabbaæ ida¤ c' ida¤ ca ra¤¤Ã katan ti yeva vuccati.
                           [F. SacchikiriyÃ]
     Sacchikiriyà pÅ ti lokiyasacchikiriyÃ, lokuttarasacchikiriyà ti dvedhà bhinnà pi lokuttarÃya dassanabhÃvanÃvasena bhedato tividhà hoti.
     Tattha: paÂhamassa jhÃnassa lÃbhimhi vasimhi paÂhamajjhÃnaæ sacchikataæ mayà ti Ãdinà nayena Ãgatà paÂhamajjhÃdÅnaæ phassanà lokiyasacchikiriyà nÃma. Phassanà ti adhigantvÃ: idaæ mayà adhigatan ti paccakkhato ¤Ãïaphassena phusanÃ: imam eva hi atthaæ sandhÃya sacchikiriyà pa¤¤Ã phassaïatthena ¤Ãïan ti uddisitvÃ: ye ye dhammà sacchikatà honti, te te dhammà phusità hontÅ ti sacchikiriyaniddeso vutto.
     Api ca attano santÃne anuppÃdetvà pi ye dhammà kevalaæ aparapaccayena ¤Ãïena ¤ÃtÃ, te sacchikatà honti; ten' eva hi:
sabbaæ, bhikkhave, sacchikÃtabbaæ. Ki¤ ca, bhikkhave, sabbaæ sacchÃtabbaæ? Cakkhuæ, bhikkhave, sacchikÃtabban ti Ãdivuttam.
     Aparam pi vuttam:- rÆpaæ passanto sacchikaroti, vedanaæ ...pe... vi¤¤Ãïaæ passanto sacchikaroti.


#<[page 697]>#
%<                             F. Sacchikiriyà                          697>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Cakkhuæ jarÃmaraïaæ amatogadhaæ NibbÃnaæ passanto sacchikarotÅ ti. Ye ye dhammà sacchikatà honti, te te dhammà phusità hontÅ ti.
     PaÂhamaggakkhaïe pana NibbÃnadassanaæ dassanasacchikiriyÃ; sesamaggakkhaïesu bhÃvanÃsacchikiriyà ti. Sà duvidhà pi: idha adhippetÃ, tasmà dassanabhÃvanÃvasena Nib bÃnassa sacchikiriyà imassa ¤Ãïassa kiccan ti veditabbaæ.
     Dve bhÃvanà abhimatà ti bhÃvanà pana lokiyabhÃvanÃ, lokuttarabhÃvanà ti dve yeva abhimatÃ.
     Tattha lokiyÃnaæ sÅlasamÃdhipa¤¤Ãnaæ uppÃdanaæ; tà hi ca santÃnavÃsanaæ lokiyabhÃvanÃ. LokuttarÃnaæ uppÃdanaæ tà hi ca santÃnavÃsanaæ lokuttarabhÃvanÃ. TÃsu idha lokuttarà adhippetÃ. LokuttarÃni hi sÅlÃdÅni catubbidham p' etaæ ¤Ãïaæ uppÃdeti. Tesaæ sahajÃtapaccayÃditÃya; tehi ca santÃnaæ vÃsetÅ ti lokuttarabhÃvanà v' assa kiccan ti. Evaæ:-
          KiccÃni pari¤¤ÃdÅni yÃni vuttÃni abhisamayakÃle,
          tÃni ca yathÃsabhÃvena jÃnitabbÃni saccÃnÅ ti.
     EttÃvatà ca:-
                     SÅle patiÂÂhÃya naro sapa¤¤o,
                     cittaæ pa¤¤a¤ ca bhÃvayan ti
evaæ sarÆpen' eva ÃbhatÃya pa¤¤Ã bhÃvanÃya vidhÃnadassanatthaæ yaæ vuttaæ: mÆlabhÆtà dve visuddhiyo sampÃdetvà sarÅrabhÆtà pa¤ca visuddhiyo sampÃdente na bhÃvetabbà ti, taæ vitthÃritaæ hoti.
     Kathaæ bhÃvetabbà ti? aya¤ ca pa¤ho vissajjito ti.
Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge pa¤¤Ã
     bhÃvanÃdhikÃre ¥Ãïadassanavisuddhiniddeso nÃma bÃvisatimo paricchedo.


#<[page 698]>#
%<698>%
                                 XXIII
                         TEVÅSATIMO PARICCHEDO
                      PA¥¥ùBHùVANùNISAMSA-NIDDESO
                       (1) NÃnÃkilesavidhaæsanaæ
     Yaæ pana vuttaæ pa¤¤ÃbhÃvanÃya ko Ãnisaæso ti tattha vadÃma:- ayaæ hi pa¤¤ÃbhÃvanà nÃma anekasat' ÃnisaæsÃ; tassà dÅghenà pi addhunà na sukaraæ vitthÃrato Ãnisaæsaæ pakÃsetuæ; sankhepato pan' assà (1) nÃnÃkilesaviddhaæsanaæ, (2) ariyaphalarasÃnubhavanaæ, (3) nirodhasamÃpatti-samÃpajjana-samatthatÃ, (4) ÃhuneyyabhÃvÃdi-siddhÅ ti ayam Ãnisaæso veditabbo.
                      [(1) NÃnÃkilesaviddhaæsanaæ]
     (1) Tattha yaæ nÃmarÆpaparicchedato paÂÂhÃya sakkÃyadiÂÂhÃdÅnaæ vasena nÃnÃkilesaviddhaæsanaæ vuttaæ: ayaæ lokiyÃya pa¤¤ÃbhÃvanÃya Ãnisaæso. Yaæ ariyamaggakkhaïe saæyojanÃdÅnaæ vasena nÃnÃkilesaviddhaæsanaæ vuttaæ:- ayaæ lokuttarÃya pa¤¤ÃbhÃvanÃya Ãnisamso ti veditabbo.
          BhÅmavegÃnupatità asanÅva sÅluccaye,
          vÃyuvegasamuÂÂhito ara¤¤am iva pÃvako.
          AndhakÃraæ viya ravi satejujjalamaï¬alo,
          dÅgharattÃnupatitaæ sabbÃnatthavidhÃyakaæ.
          KilesajÃlaæ pa¤¤Ã hi viddhaæsayati bhÃvitÃ.
          sandiÂÂhikamato ja¤¤Ã Ãnisaæsam  imaæ idha.
                     [(2) AriyaphalarasÃnubhavanaæ]
     (2) AriyaphalarasÃnubhavanan ti na kevala¤ ca kilesaviddhamsanaæ yeva ariyaphalarasÃnubhavanam pi pa¤¤ÃbhÃvanÃya Ãnisaæso;


#<[page 699]>#
%<            (2) AriyaphalarasÃnubhavanaæ                    699>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  ariyaphalan ti hi sotÃpattiphalÃdi-sÃma¤¤aphalaæ vuccati. Tassa dvÅh' ÃkÃrehi rasÃnubhavanaæ hoti:
maggavÅthiya¤ ca phalasamÃpattivasena ca pavattiyaæ.
Tatrà 'ssa maggavÅthiyaæ pavattidassità yeva. Api ca ye saæyojanappahÃnamattam eva phalaæ nÃma; na koci a¤¤o dhammo atthÅ ti vadanti, tesaæ anunayattham idaæ suttam pi dassetabbaæ:- Kathaæ payogapaÂippassaddhi pa¤¤Ãphale ¤Ãïaæ? SotÃpattimaggakkhaïe dassanaÂÂhena sammÃdiÂÂhi micchÃdiÂÂhiyà vuÂÂhÃti, tad-anuvattakakilesehi ca khandhehi ca vuÂÂhÃti, bahiddhà hi ca sabbanimittehi vuÂÂhÃti; taæ payogapaÂippassaddhattà uppajjati sammÃdiÂÂhi: maggass' etaæ phalan ti vitthÃretabbaæ. CattÃro ariyamaggÃ, cattÃri ca sÃma¤¤aphalÃni, ime dhammà appamÃïÃrammaïÃ. Mahaggato dhammo appamÃïassa dhammassa anantarapaccayena paccayo ti evam ÃdÅni pi c' ettha sÃdhakÃni.
     PhalasamÃpattiyaæ pavattidassanatthaæ pan' assa idaæ pa¤hÃkammaæ:- kà phalasamÃpatti? Ke taæ samÃpajjanti. Ke na samÃpajjanti? Kasmà samÃpajjanti? Katha¤ c' assà samÃpajjanaæ hoti? Kathaæ ÂhÃnaæ? Kathaæ vuÂÂhÃnaæ? Kiæ phalassa anantaraæ? Kassa ca phalaæ anantaran ti?
     Tattha kà phalasamÃpattÅ ti yà ariyaphalassa nirodhe appanÃ.
     Ke taæ samÃpajjanti `Ke na samapajjantÅ ti sabbe pi puthujjanà na samÃpajjanti. KasmÃ? AnadhigatattÃ. Ariyà pana sabbe pi samÃpajjanti. KasmÃ? AdhigatattÃ.
Uparimà pana heÂÂhimaæ na samÃpajjanti, puggalantarabhÃvÆpagamanena paÂippassaddhattÃ; heÂÂhimà ca uparimaæ, anadhigatattÃ. Attano attano yeva pana phalaæ samÃpajjantÅ ti idam ettha sanniÂÂhÃnaæ.
     Keci pana sotÃpannasakadÃgÃmino pi na samÃpajjanti; uparimà dve yeva samÃpajjantÅ ti vadanti, ida¤ ca tesaæ kÃraïaæ, ete hi samÃdhismiæ paripÆrakÃrino ti, taæ puthujjanassà pi attanà paÂiladdhalokiyasamÃdhi samÃpajjanato akÃranaæ eva. Ki¤ c' ettha kÃraïÃkÃraïacintÃya ?  Nanu PÃÊiyaæ yeva vuttaæ:- Katame dasa gotrabhÆdhammà vipassanÃvasena uppajjanti`SotÃpattimaggapaÂilÃbhatthÃya uppÃdaæ pavattaæ ...pe... upÃyÃsaæ bahiddhà sankhÃranimittaæ abhibhuyyatÅ ti gotrabhÆ.


#<[page 700]>#
%<700                XXIII. Pa¤¤ÃbhÃvanÃnisaæsa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  SotÃpattiphalasamÃpattatthÃya sakadÃgÃmimagga ...pe... arahattaphalasamÃpattatthÃya, su¤¤atavihÃrasamÃpattatthÃya, animittavihÃrasamÃpattatthÃya uppÃdaæ ...pe... bahiddhà sankhÃranimittaæ abhibhuyyatÅ ti gotrabhÆ ti. Tasmà sabbe pi ariyà attano attano phalaæ samÃpajjantÅ ti niÂÂham ettha gantabbaæ.
     Kasmà samÃpajjantÅ ti diÂÂhadhammasukhavihÃratthaæ.
Yathà hi rÃjà rajjasukhaæ, devatà dibbasukhaæ anubhavanti, evaæ ariyÃ: ariyaæ lokuttarasukhaæ anubhavissÃmà ti addhÃnaparicchedaæ katvà icchiticchitakkhaïe phalasamÃpattiæ samÃpajjanti.
     Katha¤ c' assà samÃpajjanaæ hoti, kathaæ ÂhÃnaæ, kathaæ vuÂÂhÃnan ti dvÅhi tÃva ÃkÃrehi assà samÃpajjanaæ hoti.
NibbÃnato a¤¤assa Ãrammaïassa amanasikÃrÃ, NibbÃnassa ca manasikÃrÃ. Yath' Ãha:- dve kho, Ãvuso, paccayà animittÃya cetovimuttiyà samÃpattiyà sabbanimittÃna¤ ca amanasikÃro, animittÃya ca dhÃtuyà manasikÃro ti. Ayaæ pan' ettha samÃpajjanakkhamo:- phalasamÃpattatthikena hi ariyasÃvakena rahogatena patisallÅnena udayabbayÃdivasena sankhÃrà passitabbÃ. Tassa pavattÃnupubbavipassanassa sankhÃrÃrammaïa-gotrabhƤÃïantarÃ-phalasamÃpattivasena nirodhe cittaæ appeti. PhalasamÃpatti-ninnatÃya c' ettha sekkhassà pi phalam eva uppajjati, na maggo.
     Ye pana vadanti: sotÃpanno: phalasamÃpattiæ samÃpajjissÃmÅ ti vipassanaæ paÂÂhapetvà sakadÃgÃmÅ hoti, sakadÃgÃmÅ ca anÃgÃmÅ ti, te vattabbÃ: evaæ sati anÃgÃmÅ arahà bhavissati, arahà paccekabuddho, paccekabuddho ca buddho; tasmà na ki¤ci etam, PÃÊivasen' eva ca paÂikkhittan ti pi na gahetabbaæ. Idam eva pana gahetabbaæ: sekhassà pi phalam eva uppajjati, na maggo. Phala¤ c' assa sace tena paÂhamajjhÃniko maggo adhigato hoti, paÂhamajjhÃnikam eva uppajjati. Sace dutiyÃdisu a¤¤atarajjhÃniko, dutiyÃdisu a¤¤atarajjhÃnikam evà ti. Evaæ tÃv' assà samÃpajjanaæ hoti.


#<[page 701]>#
%<                  (2) AriyaphalarasÃnubhavanaæ                        701>%
     Tayo kho, Ãvuso, paccayà animittÃya cetovimuttiyà ÂhitiyÃ:
sabbanimittÃna¤ ca amanasikÃro, animittÃya ca dhÃtuyà manasikÃro, pubbe ca abhisankhÃro ti vacanato pan' assà tÅh' ÃkÃrehi ÂhÃnaæ hoti. Tattha pubbe abhisankhÃro ti samÃpattito pubbe kÃlaparicchedo. Asukasmiæ nÃma kÃle vuÂÂhahissÃmÅ ti paricchinnattà hi' ssà yÃva so kÃlo n' Ãgacchati, tÃva ÂhÃnaæ hoti: evam assà ÂhÃnaæ hotÅ ti.
     Dve kho, Ãvuso, paccayà animittÃya cetovimuttiyà vuÂÂhÃnÃya: sabbanimittÃna¤ ca manasikÃro, animittÃya ca dhÃtuyà amanasikÃro ti vacanato pan' assà dvÅh' ÃkÃrehi vuÂÂhÃnaæ hoti. Tattha sabbanimittÃnan ti rÆpanimittavedanÃ-sa¤¤ÃsankhÃra-vi¤¤ÃïanimittÃnaæ. KÃma¤ ca na sabbÃn' ev' etÃni ekato manasikaroti, sabbasangÃhikavasena pan' etaæ vuttaæ; tasmà yaæ bhavangassa Ãrammaïaæ hoti, taæ manasikaroto phalasamÃpatti vuÂÂhÃnaæ hotÅ ti evam assà vuÂÂhÃnaæ veditabbaæ.
     Kiæ phalassa anantaraæ ? kassa ca phalaæ anantaran ti phalassa tÃva phalam eva và anantaraæ hoti, bhavangaæ vÃ. Phalaæ pana: atthi maggÃnantaraæ, atthi phalÃnantaraæ, atthi gotrabhÆ-anantaraæ, atthi nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤ÃyatanÃnantaraæ.
     Tatthà maggavÅthiyaæ maggÃnantaraæ; purimassa purimassa pacchimaæ pacchimaæ phalÃnantaraæ; phalasamÃpattÅsu purimaæ purimaæ gotrabhÆ-anantaraæ. GotrabhÆ ti c' ettha anulomaæ veditabbaæ; vuttaæ h' etaæ PaÂÂhÃne:
--arahato anulomaæ phalasamÃpattiyà anantarapaccayena paccayo. SekhÃnaæ anulomaæ phalasamÃpattiyà anantarapaccayena paccayo ti. Yena phalena nirodhà vuÂÂhÃnaæ hoti, taæ nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤ÃyatanÃnantaran ti.
     Tattha, Âhapetvà maggavÅthiyaæ uppannaæ phalaæ, avasesaæ sabbaæ phalasamÃpattivasena pavattaæ nÃma.
Evam etaæ maggavÅthiyaæ phalasamÃpattiyaæ và uppajjanavasena:-
          PaÂippassaddhadarathaæ amatÃrammaïaæ subhaæ,
          vantalokÃmisaæ santaæ sÃma¤¤aphalam uttamaæ.


#<[page 702]>#
%<702                XXIII. Pa¤¤ÃbhÃvanÃnisaæsa-niddeso>%
          Ojavantena sucinà sukhena abhisanditaæ,
          yenà sÃtà 'tisÃtena amatena madhuæ viya.
          Taæ sukhaæ tassa ariyassa rasabhÆtam anuttaraæ,
          phalassa pa¤¤aæ bhÃvetvà yasmà vindati paï¬ito.
          Tasmà ariyaphalass' etaæ rasÃnubhavanaæ idha,
          vipassanÃbhÃvanÃya Ãnisaæso ti vuccati.
             [(3) NirodhasamÃpattisamÃpajjanasamatthatÃ]
     (3) NirodhasamÃpattisamÃpajjanasamatthatà ti na kevala¤ ca ariyaphalarasÃnubhavanaæ yeva. Ayam pana nirodhasamÃpattiyà samÃpajjanasamatthatà pi imissa pa¤¤ÃbhÃvanÃya Ãnisaæso ti veditabbo.
     Tatr' idaæ nirodhasamÃpattiyà vibhÃvanatthaæ pa¤hÃkammaæ:- kà nirodhasamÃpatti ? Ke taæ samÃpajjanti?
Ke na samÃpajjanti ? Kattha samÃpajjanti ? Kasmà samÃpajjanti ? Katha¤ c' assà samÃpajjanaæ hoti ? Kathaæ ÂhÃnaæ? Kathaæ vuÂÂhÃnaæ? VuÂÂhitassa kin ninnaæ cittaæ hoti ? Matassa ca samÃpannassa ca ko viseso? NirodhasamÃpatti kiæ sankhatà asankhatÃ, lokiyà lokuttarÃ, nipphannà anipphannà ti?
Tattha kà nirodhasamÃpattÅ ti yà anupubbanirodhavasena cittacetasikÃnaæ dhammÃnaæ appavatti.
     Ke taæ samÃpajjanti, ke na samÃpajjantÅ ti sabbe pi puthujjanà sotÃpannà sakadÃgÃmino, sukkhavipassakà ca anÃgÃmino arahanto na samÃpajjanti. AÂÂha samÃpattilÃbhino pana anÃgÃmino khÅïÃsavà ca samÃpajjanti: dvÅhi balehi samannÃgatattà tayo ca sankhÃrÃnaæ paÂippassaddhiyà soÊasahi ¤ÃïacariyÃhi, navahi samÃdhicariyÃhi vasÅbhÃvatà pa¤¤Ã nirodhasamÃpattiyà ¤Ãïaæ ti hi vuttaæ. Aya¤ ca sampadÃ, Âhapetvà aÂÂha samÃpattilÃbhino anÃgÃmi-khÅïÃsave, a¤¤esaæ n' atthi; tasmà te yeva samÃpajjanti, na a¤¤e.
     KatamÃni pan' ettha dve balÃni ? ...pe... katamà vasibhÃvatà ti ? Na ettha ki¤ci amhehi vattabbaæ atthi; sabbam idaæ etassa uddesassa Niddese vuttam eva. Yath' Ãha:- dvÅhi balehÅ ti dve balÃni: samathabalaæ, vipassanÃbalaæ.


#<[page 703]>#
%<        (3) NirodhasamÃpattisamÃpajjanasamatthatà              703>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Katamaæ samathabalaæ ? Nekkhammavasena cittassa ekaggatà avikkhepo samathabalaæ. AvyÃpÃdavasena . . . Ãlokasa¤¤Ãvasena . . . avikkhepavasena ...pe... paÂinissaggÃnupassÅ assÃsavasena . . . paÂinissaggÃnupassÅ passÃsavasena cittassa ekaggatà avikkhepo samathabalan ti. Ken' aÂÂhena samathabalaæ ? PaÂhamajjhÃnena nÅvaraïe na kampatÅ ti samathabalaæ. DutiyajjhÃnena vitakkavicÃre ...pe...
nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤ÃyatanasamÃpattiyà Ãki¤ca¤¤Ãyatanasa¤¤Ãya na kampatÅ ti samathabalaæ. Uddhacce ca uddhaccasahagatakilese ca khandhe ca na kampati, na calati, na vedhatÅ ti samathabalaæ: idaæ samathabalaæ.
     Katamaæ vipassanà balaæ? AniccÃnupassanà vipassanÃbalaæ; dukkhÃnupassanà . . . anattÃnupassanà . . . nibbidÃnupassanà . . . virÃgÃnupassanà . . . nirodhÃnupassanà . . . paÂinissaggÃnupassanà vipassanÃbalaæ. RÆpe aniccÃnupassanà . . . rÆpe paÂinissaggÃnupassanà vipassanÃbalaæ.
VedanÃya . . . sa¤¤Ãya . . . sankhÃresu . . . vi¤¤Ãïe ...pe...
cakkhusmiæ . . . jarÃmaraïe aniccÃnupassanà . . . jarÃmaraïe paÂinissaggÃnupassanà vipassanÃbalan ti. . . .
     Ken' aÂÂhena vipassanÃbalaæ? AniccÃnupassanÃya niccasa¤¤Ãya na kampatÅ ti vipassanÃbalaæ. DukkhÃnupassanÃya sukhasa¤¤Ãya na kampatÅ ti . . . AnattÃnupassanÃya attasa¤¤Ãya na kampatÅ ti . . . NibbidÃnupassanÃya nandiyà na kampatÅ ti . . . VirÃgÃnupassanÃya rÃge na kampatÅ ti. . . .
NirodhÃnupassanÃyasamudaye na kampatÅ ti . . . paÂinissaggÃnupassanÃya ÃdÃne na kampatÅ ti vipassanÃbalaæ. AvijjÃya ca avijjÃsahagatakilese ca khandhe ca na kampati, na calati, na vedhatÅ ti vipassanÃbalaæ: idaæ vipassanÃbalaæ.
   Tayo ca sankhÃrÃnaæ paÂippassaddhiyà ti katamesaæ tiïïan-
naæ sankhÃrÃnaæ paÂippassaddhiyÃ? DutiyajjhÃnaæ samÃpannassa vitakkavicÃrà vacÅsankhÃrà paÂippassaddhà honti.
Catutthaæ jhÃnaæ samÃpannassa assÃsapassÃsà kÃyasankhÃrà paÂippassaddhà honti. Sa¤¤Ãvedayitanirodhaæ samÃpannassa sa¤¤Ã ca vedanà ca cittasankhÃrà paÂippassaddhà honti: imesaæ tiïïannaæ sankhÃrÃnaæ paÂippassaddhiyÃ.
     SoÊasahi ¤ÃïacariyÃhÅ ti katamÃhi soÊasahi ¤ÃïacariyÃhi?
AniccÃnupassanà ¤ÃïacariyÃ, dukkhÃ, anattÃ, nibbidÃ, virÃgÃ, nirodhÃ, paÂinissaggÃ, vivaÂÂÃnupassanà ¤ÃïacariyÃ. SotÃpattimaggo ¤ÃïacariyÃ,


#<[page 704]>#
%<704                XXIII. Pa¤¤ÃbhÃvanÃnisaæsa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  sotÃpattiphalasamÃpatti¤ÃïacariyÃ. sakadÃgÃmimaggo ...pe... arahattaphalasamÃpatti¤ÃïacariyÃ: imÃhi solasahi ¤ÃïacariyÃhi.
     Navahi samÃdhicariyÃhÅ ti katamÃhi navahi samÃdhicariyÃhi ? PaÂhamajjhÃnaæ samÃdhicariyÃ. DutiyajjhÃnaæ ...
pe... nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤ÃyatanasamÃpattisamÃdhicariyÃ. PaÂhamajjhÃnapaÂilÃbhatthÃya vitakko ca vicÃro ca pÅti ca sukha¤ ca cittekaggatà ca ...pe... nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤ÃyatanasamÃpatti-paÂilÃbhaÂÂhÃya vitakko ca vicÃro ca piti ca sukha¤ ca cittekaggatà ca: imÃhi navahi samÃdhicariyÃhi.
     VasÅ ti pa¤ca vasiyo: ÃvajjanavasÅ, samÃpajjanavasÅ, adhiÂÂhÃnavasÅ, vuÂÂhÃnavasÅ, paccavekkhanavasÅ. PaÂhamajjhÃnaæ yatthicchakaæ yadicchakaæ yÃvaticchakaæ Ãvajjati, ÃvajjanÃya dandhÃyitattaæ n' atthÅ ti ÃvajjanÃvasÅ. PaÂhamajjhÃnaæ yatthicchakaæ, yadicchakaæ, yÃvaticchakaæ samÃpajjati samÃpajjanÃya dandhÃyitattaæ n' atthÅ ti samÃpajjanavasÅ . . .
adhiÂÂhÃti adhiÂÂhane . . . vutthÃti vuÂÂhÃne, . . . paccavekkhati paccavekkhanÃya dandhÃyitattaæ n' atthÅ ti paccavekkhanavasÅ. Dutiyaæ ...pe... nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤ÃyatanasamÃpattiæ yatthicchakaæ yadicchakaæ yÃvaticchakaæ Ãvajjati ...pe... paccavekkhati, paccavekkhanÃyo dandhÃyitattaæ n' atthÅ ti paccavekkhanavasÅ. Imà pa¤ca va iyo ti.
     Ettha ca soÊasahi ¤ÃnacariyÃhÅ ti ukkaÂÂhaniddeso esa.
AnÃgÃmino pana cuddasahi ¤ÃïacariyÃhi hoti. Yadi evaæ sakadÃgÃmino dvÃdasahi, sotÃpannassa ca dasahi kiæ na hotÅ ti ? Na hoti samÃdhi pÃripanthikassa kÃmaguïikarÃgassa appahÅnattÃ; tesaæ hi so appahÅno, tasmà samathabalaæ na paripÆraæ hoti, tasmiæ aparipÆre dvÅhi balehi samÃpajjitabbaæ nirodhasamÃpattiæ balavekallena samÃpajjituæ na sakkonti. AnÃgÃmissa pana so pahÅno, tasmà esa paripuïïabalo hoti. Paripuïïabalattà sakkoti; ten, aha BhagavÃ:- nirodhà vuÂÂhahantassa nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanakusalaæ phalasamÃpattiyà anantarapaccayena paccayo ti.
Idaæ hi PaÂÂhÃne MahÃpakaraïe anÃgÃmino va nirodhà vuÂÂhÃnaæ sandhÃya vuttan ti.


#<[page 705]>#
%<                (3) NirodhasamÃpattisamÃpajjanasamatthatà              705>%
     Kattha samÃpajjantÅ ti pa¤ca vokÃrabhavo. KasmÃ?
AnupubbasamÃpattisambhavato. CatuvokÃrabhave pana paÂhamajjhÃnÃdÅnaæ uppatti n' atthi, tasmà na sakkà tattha samÃpajjitun ti.
     Keci pana vatthussa abhÃvà ti vadanti.
     Kasmà samÃpajjantÅ ti sankhÃrÃnaæ pavattibhede ukkaïÂhitvÃ: diÂÂh' eva dhamme acittakà hutvà nirodhaæ NibbÃnaæ patvà sukhaæ viharissÃmà ti samÃpajjanti.
     Katha¤ c' assà samÃpajjanaæ hotÅ ti samathavipassanà vasena ussakkitvà katapubbakiccassa nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ nirodhayato. Evam assà samÃpajjanaæ hoti. Yo hi samathavasen' eva ussakkati, so nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤ÃyatanasamÃpatti patvà tiÂÂhati. Yo pana vipassanÃvasen' eva ussakkati, so phalasamÃpattiæ patvà tiÂÂhati. Yo pana ubhayavasen' eva ussakkitvà pubbakiccaæ katvà nevasa¤¤ÃnÃsa¤¤Ãyatanaæ nirodheti, so taæ samÃpajjatÅ ti ayam ettha sankhepo.
     Ayaæ pana vitthÃro: idha bhikkhu nirodhaæ samapajjitukÃmo katabhattakicco sudhotahatthapÃdo vivitte okÃse supa¤¤attamhi Ãsane nisÅdati pallankaæ Ãbhujitvà ujuæ kÃyaæ païidhÃya parimukhaæ satiæ upaÂÂhapetvÃ, so paÂhamaæ jhÃnaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya tattha sankhÃre aniccato dukkhato anattato vipassati. Vipassanà pan' esà tividhà hoti: sankhÃrapariggaïhanakavipassanÃ, phalasamÃpattivipassanÃ, nirodhasamÃpattivipassanà ti.
     Tattha sankhÃrapariggaïhanakavipassanà mandà và hotu, tikkhà vÃ, maggassa padaÂÂhÃnaæ hoti yeva. PhalasamÃpattivipassanà tikkhà va vaÂÂati, maggabhÃvanÃsadisÃ.
NirodhasamÃpattivipassanà pana nÃtimandà nÃtitikkhà vaÂÂati; tasmà esa nÃtimandÃya nÃtitikkhÃya vipassanÃya te sankhÃre vipassati.
     Tato dutiyaæ jhÃnaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya tattha sankhÃre tath' eva vipassati. Tato tatiyaæ jhÃnaæ ...pe...
tato vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya tattha sankhÃre tath' eva vipassati. Tathà Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya catubbidhaæ pubbakiccaæ karoti: nÃnÃbaddha-avikopanaæ, sanghapaÂimÃnanaæ, satthu pakkosanaæ addhÃnaparicchedan ti.


#<[page 706]>#
%<706                XXIII. Pa¤¤ÃbhÃvanÃnisaæsa-niddeso>%
     Tattha nÃnÃbaddha-avikopanan ti yaæ iminà bhikkhunà saddhiæ ekÃbaddhaæ na hoti; nÃnÃbaddhaæ hutvà Âhitaæ pattacÅvaraæ và ma¤capÅÂhaæ và nivÃsagehaæ và a¤¤aæ và pana ki¤ci parikkhÃrajÃtaæ. Taæ yathà na vikuppati aggi-udaka-vÃta-cora-undÆrÃdÅnaæ vasena na vinassati, evaæ adhiÂÂhÃtabbaæ.
     Tatr' idaæ adhiÂÂhÃnavidhÃnaæ: ida¤ c' ida¤ ca imasmiæ sattÃhabbhantare mà agginà jhÃyatu! mà udakena vuyhatu! mà vÃtena viddhaæsatu! mà corehi hariyatu! mà undÆrÃdÅhi khajjatÆ ti evaæ adhiÂÂhite taæ sattÃhaæ na tassa koci parissayo hoti. AnadhiÂÂhahato pana aggi ÃdÅhi vinassati, MahÃnÃgattherassa viya.
     Thero kira mÃtu-upÃsikÃya gÃmaæ piï¬Ãya pÃvisi. UpÃsikà yÃguæ datvà ÃsanasÃlÃya nisÅdÃpesi. Thero nirodhaæ samÃpajjitvà nisÅdi; tasmiæ nisinne ÃsanasÃlÃya agginà gahitÃya sesabhikkhÆ attano attano nisinnÃsanaæ gahetvà palÃyiæsu. GÃmavÃsikà sannipatitvà theraæ disvÃ: alasasamaïo, alasasamaïo ti Ãhaæsu. Aggi tiïaveïukaÂÂhÃni jhÃpetvà theraæ parikkhipitvà aÂÂhÃsi. Manussà ghaÂehi udakaæ Ãharitvà nibbÃpetvà chÃrikaæ apanetvà paribhaï¬am katvà pubbÃni vikiritvà namassamÃnà aÂÂhaæsu. Thero paricchinnakÃlavasena vuÂÂhÃya te disvÃ: pÃkaÂo 'mhi jÃto ti vehÃsaæ uppatitvà PiyangudÅpaæ agamÃsi.
     Idaæ nÃnÃbaddha-avikopanaæ nÃma. Yaæ ekÃbaddhaæ hoti nivÃsanapÃpuraïaæ và nisinnÃsanaæ vÃ, tattha visuæ adhiÂÂhÃnakiccaæ n' atthi. SamÃpattivasen' eva taæ rakkhati, Ãyasmato Sa¤jÅvassa viya. Vuttam pi c' etaæ:-
Ãyasmato Sa¤jÅvassa samÃdhivipphÃrà iddhi; Ãyasmato SÃriputtassa samÃdhivipphÃrà iddhÅ ti.
     SanghapaÂimÃnanan ti sanghassa paÂimÃnanaæ udikkhanaæ. YÃva eso bhikkhu Ãgacchati, tÃva sanghakammassa akaraïan ti attho. Ettha ca na paÂimÃnanaæ etassa pubbakiccaæ; paÂimÃnanÃvajjanaæ pana pubbakiccaæ; tasmà evaæ Ãvajjitabbaæ: sace mayi sattÃhaæ nirodhaæ samÃpajjitvà nisinne sangho ¤attikammÃdisu ki¤cid-eva kammaæ kattukÃmo hoti, yÃva maæ koci bhikkhu Ãgantvà na pakkosati, tÃvad-eva vuÂÂhahissÃmÅ ti.


#<[page 707]>#
%<       (3) NirodhasamÃpattisamÃpajjanasamatthatà              707>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Evaæ katvà samÃpanno hi tasmiæ samaye vuÂÂhÃti yeva. Yo pana evaæ na karoti, sangho ca sannipatitvà taæ apassanto: asuko bhikkhu kuhin ti ? NirodhasamÃpanno ti vutte, sangho ki¤ci bhikkhuæ peseti: gaccha naæ sanghassa vacanena pakkosÃhÅ ti.
Ath' assa tena bhikkhunà savanÆpacÃre Âhatvà sangho: taæ, Ãvuso, paÂimÃnetÅ ti vuttamatte va vuÂÂhÃnaæ hoti. Evaæ garukà hi sanghassa Ãïà nÃma; tasmà taæ Ãvajjitvà yathà sayam eva vuÂÂhÃti, evaæ samÃpajjitabbaæ.
     Satthu pakkosanan ti idhà pi satthu pakkosanÃvajjanam eva imassa kiccaæ; tasmà tam pi evaæ Ãvajjitabbaæ: sace mayi sattÃhaæ nirodhaæ samÃpajjitvà nisinne satthà otiïïe vatthusmiæ sikkhÃpadaæ và pa¤¤apeti, tathÃrÆpÃya và aÂÂhuppattiyà dhammaæ deseti. YÃva maæ koci Ãgantvà na pakkosati, tÃvad-eva vuÂÂhahissÃmÅti.  Evaæ katvà nisinno hi tasmiæ samaye so vuÂÂhÃti. Yo pana evaæ na karoti, satthà ca sanghe sannipatite taæ apassanto: asuko bhikkhu kuhin ti? NirodhasamÃpanno ti vutte, ki¤ci bhikkhuæ peseti: gaccha naæ mama vacanena pakkosà ti. Ath' assa tena bhikkhunà savanÆpacÃre Âhatvà satthà Ãyasmantaæ ÃmantetÅ ti vuttamatte va vuÂÂhÃnaæ hoti. Evaæ garukaæ hi satthu pakkosanaæ; tasmà taæ Ãvajjitvà yathà sayam eva vuÂÂhÃti, evaæ samÃpajjitabbaæ.
     AddhÃnaparicchedo ti jÅvitaddhÃnassa paricchedo. Iminà hi bhikkhunà addhÃnaparicchede sukusalena bhavitabbaæ.
Attano ÃyusankhÃrÃ: sattÃhaæ pavattissanti, na pavattissantÅ ti Ãvajjitvà va samÃpajjitabbaæ. Sace hi sattÃhabbhantare nirujjhanake ÃyusankhÃre anÃvajjitvà va samÃpajjati, n' Ãssa nirodhasamÃpatti maraïaæ paÂibÃhituæ sakkoti; anto nirodhe maraïassa n' atthitÃya antarà va samÃpattito vuÂÂhÃti tasmà etaæ Ãvajjitvà va samÃpajjitabbaæ. Avasesaæ hi anÃvajjitum pi vaÂÂati; idaæ pana Ãvajjitabbam evà ti vuttaæ.
     So evaæ Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya imaæ pubbakiccaæ katvà nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ samÃpajjati.
Ath' ekaæ và dve và cittavÃre atikkamitvà acittako hoti, nirodhaæ phusati. Kasmà pan' assa dvinnaæ cittÃnaæ upari cittÃni na pavattantÅ ti? Nirodhassa payogattÃ.
Idaæ hi imassa bhikkhuno dve samathavipassanÃdhamme yuganandhe katvà aÂÂhasamÃpatti-Ãrohanaæ anupubbanirodhassa payogo.


#<[page 708]>#
%<708                XXIII. Pa¤¤ÃbhÃvanÃnisaæsa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/  Na nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤ÃyatanasamÃpattiyà ti nirodhassa payogattà dvinnaæ cittÃnaæ upari na pavattanti. Yo pana bhikkhu Ãki¤ca¤¤Ãyatanato vuÂÂhÃya, idaæ pubbakiccaæ akatvÃ, nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ samÃpajjati, so parato acittako bhavituæ na sakkoti; paÂinivattitvà pana Ãki¤ca¤¤Ãyatane yeva patiÂÂhÃti.
     Maggaæ agatapubbapurisÆpamà c' etthà vattabbÃ: eko kira puriso ekaæ maggaæ agatapubbo antarà udakakandaraæ và gambhÅraæ udakacikkhallaæ atikkamitvà Âhapitaæ caï¬Ãtapasantattaæ pÃsÃïaæ và kandaraæ và Ãgamma taæ nivÃsanapÃpuraïaæ asaïÂhapetvà kandaraæ orÆÊho parikkhÃratemanabhayena punad-eva tÅre patiÂÂhÃti. PÃsÃïaæ akkamitvà pi santattapÃdo punad-eva orabhÃge patiÂÂhÃti.
Tattha yathà so puriso asaïÂhapitanivÃsanapÃpuraïattà kandaraæ, otiïïamatto va tattapÃsÃïaæ akkantamatto eva ca paÂinivattitvà orato va patiÂÂhÃti.
     Evaæ yogÃvacaro pi pubbakiccassa akatattà nevasa¤¤ÃnÃsa¤¤Ãyatanaæ samÃpannamatto va paÂinivattitvà Ãki¤ca¤¤Ãyatane patiÂÂhÃti. Yathà pana pubbe pi taæ maggaæ gatapubbapuriso taæ ÂhÃnaæ Ãgamma ekaæ sÃÂakaæ daÊhaæ nivÃsetvà aparaæ hatthena gahetvà kandaraæ uttaritvà tattapÃsÃïaæ và akkantamattakam eva karitvà parato gacchati, evam eva katapubbakicco bhikkhu nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ samÃpajjitvà va parato acittako hutvà nirodhaæ phusitvà viharati.
     Kathaæ ÂhÃnan ti evaæ samÃpannÃya pan' assà kÃlaparicchedavasena ceva antarà Ãyukkhaya-sanghapaÂimÃnana-satthu pakkosanÃbhÃvena ca ÂhÃnaæ hoti.
     Kathaæ vuÂÂhÃnan ti anÃgÃmissa anÃgÃmiphaluppattiyÃ, arahato arahattaphaluppattiyà ti evaæ dvedhà vuÂÂhÃnaæ hoti.
     VuÂÂhitassa kin ninnaæ cittaæ hotÅ ti NibbÃnaninnaæ.
Vuttaæ h' etaæ:- sa¤¤ÃvedayitanirodhasamÃpattiyà vuÂÂhitassa kho, Ãvuso VisÃkha, bhikkhuno vivekaninnaæ cittaæ hoti, vivekapoïaæ, vivekapabbhÃran ti.


#<[page 709]>#
%<                       (4) ùhuneyyabhÃvÃdisiddhà                      709>%
     Matassa ca samÃpannassa ca ko viveso ti ayam pi attho Sutte vutto yeva; yath' Ãha:- yvÃyaæ, Ãvuso, mato kÃlankato, tassa kÃyasankhÃrà niruddhà paÂippassaddhÃ, vacÅsankhÃrà . . . cittasankhÃrà niruddhà paÂippassaddhÃ, Ãyu parikkhÅïo, usmà vÆpasantÃ, indriyÃni paribhinnÃni: yvÃyaæ bhikkhu sa¤¤Ãvedayitanirodhaæ samÃpanno; tassa pi kÃyasankhÃrà niruddhà paÂippassaddhÃ, vacÅsankhÃrà . . . cittasankhÃrà niruddhà paÂippassaddhÃ, Ãyu aparikkhÅïo, usmà avÆpasantÃ, indriyÃni aparibhinnÃnÅ ti.
     NirodhasamÃpattisankhatà asankhatà ti Ãdi pucchÃyaæ pana sankhatà ti pi asankhatà ti pi lokiyà ti pi lokuttarà ti pi na vattabbÃ. KasmÃ? SabhÃvato n' atthitÃya. Yasmà pana sà samÃpajjantassa vasena samÃpannà nÃma hoti, tasmà nipphannà ti vattuæ vattati, no anipphannÃ.
          Iti santaæ samÃpattiæ imaæ ariyasevitaæ,
          diÂÂh' eva dhamme NibbÃnam iti sankhaæ upÃgataæ
          bhÃvetvà ariyapa¤¤aæ samÃpajjanti paï¬itÃ.
          Yasmà tasmà imissà pi samÃpattisamathatÃ,
          ariyamaggesu pa¤¤Ãya Ãnisaæso ti vuccatÅ ti.
                      [ (4) ùhuneyyabhÃvÃdisiddhÃ]
     (4) ùhuneyyabhÃvÃdi-siddhÅ ti na kevala¤ ca nirodhasamÃpattiyà samÃpajjanasamathatà va; ayaæ pana ÃhuneyyabhÃvÃdi-siddhi pi imissà lokuttarapa¤¤ÃbhÃvanÃya Ãnisaæso ti veditabbo.
     Avisesena hi catubbidhÃya pi etissà bhÃvitattà bhÃvitapa¤¤o puggalo sadevakassa lokassa Ãhuneyyo hoti, pÃhuneyyo, dakkhiïeyyo, a¤jalÅkaraïÅyo, anuttaraæ pu¤¤akkhettaæ lokassa.
     Visesato pan' ettha paÂhamamaggapa¤¤aæ tÃva bhÃvetvà mandÃya vipassanaya Ãgato mudindriyo pi sattakkhattuparamo nÃma hoti. Satta sugatibhave saæsaritvà dukkhass' antaæ karoti. MajjhimÃya vipassanÃya Ãgato majjhimindriyo kolaækolo nÃma hoti. Dve và tÅïi và kulÃni sandhÃvitvà saæsaritvà dukkhass' antaæ karoti. TikkhÃya vipassanÃya Ãgato tikkhindriyo ekabÅjÅ nÃma hoti, ekaæ yeva mÃnusakaæ bhavaæ nibbattetvà dukkhass' antaæ karoti.


#<[page 710]>#
%<710           XXIII. Pa¤¤ÃbhÃvanÃnisaæsa-niddeso>%
\<[... content straddling page break has been moved to the page above ...]>/ 
Dutiyamaggapa¤¤aæ bhÃvetvà sakadÃgÃmÅ nÃma hoti. Sakideva imaæ lokaæ Ãgantvà dukkhass' antaæ karoti. Tatiyamaggapa¤¤aæ bhÃvetvà anÃgÃmÅ nÃma hoti. So indriyavemattatÃvasena antarà parinibbÃyÅ, upahaccaparinibbÃyÅ, asankhÃraparinibbÃyÅ, sasankhÃraparinibbÃyÅ, uddhaæsoto, AkaniÂÂhagÃmÅ ti pa¤cadhà idha vihÃya niÂÂho hoti.
     Tattha antarà parinibbÃyÅ ti yattha katthaci SuddhÃvÃsabhave upapajjitvà Ãyuvemajjhaæ appatvà va parinibbÃyati. Upahacca parinibbÃyÅ ti Ãyuvemajjhaæ atikkamitvà parinibbÃyati. AsankhÃraparinibbÃyÅ ti asankhÃrena appayogena uparimaggaæ nibbatteti. SasankhÃraparinibbÃyÅ ti sa-sankhÃrena sappayogena uparimaggaæ nibbatteti. Uddhaæsoto, AkaniÂÂhagÃmÅ ti yatthuppanno, tato uddhaæ yÃva AkaniÂÂhabhavà  Ãruyha tattha parinibbÃyati. Catutthamaggapa¤¤aæ bhÃvetvà koci saddhÃvimutto hoti, koci pa¤¤Ãvimutto hoti, koci ubhatobhÃgavimutto hoti, koci tevijjo koci chaÊabhi¤¤o, koci paÂisambhidappabhedappatto mahÃkhÅïÃsavo. Yaæ sandhÃya vuttaæ:- maggakkhaïe pan' esa taæ jaÂaæ vijaÂeti nÃma; phalakkhaïe vijaÂitajaÂo sadevakassa lokassa aggadakkhiïeyyo hotÅ ti.
          Evaæ anekÃnisaæsà ariyapa¤¤Ãya bhÃvanÃ,
          yasmà tasmà kareyyÃtha ratiæ tattha vicakkhaïo.
     EttÃvatà ca:-
          SÅle patiÂÂhÃya naro sapa¤¤o cittaæ pa¤¤a¤ ca bhÃvayaæ,
          AtÃpÅ nipako bhikkhu so imaæ vijaÂaye jaÂan ti,
imissà gÃthÃya SÅLA-SAMùDHI-PA¤¤ù-mukhena desite Visuddhi-Magge sÃnisaæsà pa¤¤ÃbhÃvanà paridÅpità hotÅ ti.
Iti SÃdhujanapÃmojjhatthÃya kate Visuddhimagge Pa¤¤ÃbhÃvanÃnisaæsaniddeso nÃma tevÅsatimo paricchedo.


#<[page 711]>#
%<                                                                                     711>%
                               NIGAMANAM
     EttÃvatà ca:-
          SÅle patiÂÂhÃya naro sapa¤¤o cittaæ pa¤¤Ã¤ ca bhÃvayaæ,
          ùtÃpÅ nipako bhikkhu so imaæ vijaÂaye jaÂan ti
imaæ gÃthaæ nikkhipitvà yad avocumha:
          Imissà dÃni gÃthÃya kathitÃya mahesinÃ,
          vaïïayanto yathÃbhÆtaæ atthaæ sÅlÃdi-bhedanaæ;
          Sudullabhaæ labhitvÃna pabbajjaæ JinasÃsane,
          sÅlÃdi-sangahaæ khemaæ ujuæ maggaæ visuddhiyÃ;
          YathÃbhÆtaæ ajÃnantà sÆddhikÃmà pi ye idha,
          visuddhiæ n' Ãdhigacchanti vÃyamantà pi yogino,
          Tesaæ pÃmojjakaraïaæ suvisuddhavinicchayaæ,
          MahÃvihÃravÃsÅnaæ desanÃnayanissitaæ,
          Visuddhimaggaæ bhÃsissaæ: taæ me sakkaccabhÃsato
          visuddhikÃmà sabbe pi nisÃmayatha sÃdhavo ti -
     SvÃyaæ bhÃsito hoti. Tattha ca:-
          Tesaæ sÅlÃdibhedÃnaæ atthÃnaæ yo vinicchayo,
          pa¤cannam pi NikÃyÃnaæ vutto AÂÂhakathÃnaye:
          SamÃharitvà taæ sabbaæ yebhuyyena vinicchayo,
          sabbasankaradosehi mutto yasmà pakÃsito,
          Tasmà visuddhikÃmehi suddhapa¤¤ehi yogihi
          Visuddhi-Magge etasmiæ karaïÅyo va Ãdaro ti.
          VibhajjavÃdi-seÂÂhÃnaæ theriyÃnam yasassinaæ,
          MahÃvihÃravÃsÅnaæ vaæsajassa vibhÃvino:
          BhadantasanghapÃlassa sucisallekhavuttino,
          VinayÃcÃrayuttassa yuttassa paÂipattiyaæ.


#<[page 712]>#
%<712                            Nigamanaæ>%
          KhantisoraccamettÃdi-guïabhÆsitacetaso,
          ajjhesanaæ gahetvà va karontena imaæ mayÃ;
          SaddhammaÂÂhitikÃmena yo patto pa¤¤asa¤cayo;
          tassa tejena sabbe pi sukhamedhentu pÃïino.
          Visuddhi-Maggo eso va antarÃyaæ vinà idha,
          niÂÂhito aÂÂhapa¤¤Ãsa bhÃïavarÃya pÃÊiyÃ.
          Yathà tath' eva lokassa sabbe kalyÃïanissitÃ,
          AnantarÃyà ijjhantu sÅghaæ sÅghaæ manorathà ti.
     Paramavisuddhasaddhà buddhiviriyapaÂimaï¬ita-sÅlÃcÃrajjavamaddavÃdi-guïasamudayasamuditena sakasamayasamayantaragahanajjhogÃhaïasamatthena pa¤¤Ã veyattiyasamannÃgatena TipiÂakapariyattibhede sÃÂÂhakathe Satthu sÃsane appaÂihata¤ÃïappabhÃvena mahÃveyyÃkaraïena karaïasampattijanita-sukhaviniggata-madhurodÃra-vacanalÃvaïïayuttena yuttamuttavÃdinà vÃdÅvarena mahÃkavinà chaÊabhi¤¤Ã-paÂisambhidÃdi-bhedaguïapaÂimaï¬ite uttarimanussadhamme appaÂihatabuddhÅnaæ theravaæsappadÅpÃnaæ therÃnaæ MahÃvihÃravÃsÅnaæ vaæsÃlankÃrabhutena vipulavisuddhabuddhinà BU ODHAGHOSO ti garÆhi gahita-nÃmadheyyena therena Moraï¬aceÂakavattabbena kato
                             VISUDDHI MAGGO
nÃma.
          TÃva tiÂÂhatu lokasmiæ lokanittharaïesinaæ,
          dassento kulaputtÃnaæ nayaæ sÅlavisuddhiyÃ,
          YÃva Buddho ti nÃmam pi suddhacittassa tÃdino,
          lokamhi lokajeÂÂhassa pavattati mahesino ti.


#<[page 713]>#
%<                                                       713>%
          Yaæ siddhaæ iminà pu¤¤aæ, ya¤ c' a¤¤aæ pasutaæ mayÃ
          etena pu¤¤akammena dutiye attasambhave
          TÃvatiæse pamodanto sÅlÃcÃraguïe rato,
          alaggo pa¤ca kÃmesu patvÃna pathamaæ phalam;
          Antime attabhÃvamhi METTEYYAõ munipungavaæ.
          lokaggapuggalaæ nÃthaæ sabbasattahite rataæ
          DisvÃna tassa dhÅrassa sutvà saddhammadesanaæ
          adhigantvà phalaæ aggaæ sobheyyaæ JinasÃsanaæ ti.
                        VISUDDHI-MAGGO NIèèHITO.