Buddhaghosa: Visuddhimagga Based on the ed. by C.A.F. Rhys Davids, 2 vols., London : Pali Text Society 1920-1921 Input by the Dhammakaya Foundation, Thailand, 1989-1996 NOTICE This file is (C) Copyright the Pali Text Society and the Dhammakaya Foundation, 2015. This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License. These files are provided by courtesy of the Pali Text Society for scholarly purposes only. In principle they represent a digital edition (without revision or correction) of the printed editions of the complete set of Pali canonical texts published by the PTS. While they have been subject to a process of checking, it should not be assumed that there is no divergence from the printed editions and it is strongly recommended that they are checked against the printed editions before quoting. ANNOTATED VERSION #<...># = BOLD %<...>% = ITALICS *<...>* = SUPERSCRIPT \<...>\ = REDLINE ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ #<[page 001]># %< 1>% VISUDDHI-MAGGO NAMO TASSA BHAGAVATO ARAHATO SAMMù- SAMBUDDHASSA! NIDùNùDIKATHù SÅle patiÂÂhÃya naro sapa¤¤o, cittaæ pa¤¤a¤ ca bhÃvayaæ, ÃtÃpÅ nipako bhikkhu, so imaæ vijaÂaye jaÂan ti\<*<1>*>/ iti h' idaæ vuttaæ. Kasmà pan' etaæ vuttaæ? Bhaga- vantaæ kira SÃvatthiyaæ viharantaæ rattibhÃge a¤¤ataro devaputto upasankamitvÃ, attano saæsayasamugghÃÂat- thaæ\<*<2>*>/:- Anto jaÂà bahi jaÂÃ, jaÂÃya jaÂità pajÃ: taæ taæ, Gotama, pucchÃmi: ko imaæ vijaÂaye jaÂan ti imaæ pa¤haæ pucchi. TassÃyaæ sankhepattho: JaÂà ti taïhÃya jÃliniyà etaæ adhivacanaæ. Sà hi rÆpÃdisu Ãrammaïesu heÂÂhupariyavasena punappunaæ uppajja- nato saæsibbanaÂÂhena veÊugumbÃdÅnaæ sÃkhÃjÃlasankhÃtà jaÂà viyà ti jaÂÃ. Sà pan' esà sakaparikkhÃra-paraparik- khÃresu sakattabhÃva-parattabhÃvesu, ajjhattikÃyatana-bÃhi- rÃyatanesu ca uppajjanato antojaÂà bahijaÂà ti vuccati. TÃya evaæ uppajjamÃnÃya jaÂÃya jaÂità pajÃ. Yathà nÃma veÊujaÂÃdÅhi veÊu-Ãdayo, evaæ tÃya taïhÃjaÂÃya sabbà pi ayaæ sattanikÃya\<*<3>*>/-sankhÃtà pajà jaÂitÃ, vinaddhÃ, saæsibbità ti attho. #<[page 002]># %<2 NidÃnÃdikathÃ>% Yasmà ca evaæ jaÂitÃ, taæ taæ, Gotama, puc- chÃmÅ ti,\<*<1>*>/ tasmà taæ pucchÃmi, Gotamà ti Bhagavan- taæ gottena Ãlapati. Ko imaæ vijaÂaye jaÂan ti: Imaæ evaæ te- dhÃtukaæ jaÂetvà Âhitaæ jaÂaæ ko vijaÂeyya, vijaÂetuæ ko samattho? ti pucchati. Evaæ puÂÂho pan' assa sabba- dhammesu appaÂihata¤ÃïacÃro devadevo SakkÃnaæ Ati- sakko, BrahmÃnaæ AtibrahmÃ, catuvesÃrajjavisÃrado, dasa- baladharo, anÃvaraïa¤Ãïo, samantacakkhu Bhagavà tam atthaæ vissajjento:- SÅle patiÂÂhÃya naro sapa¤¤o, cittaæ pa¤¤a¤ ca bhÃva- yaæ, ÃtÃpÅ nipako bhikkhu, so imaæ vijaÂaye jaÂan ti imaæ gÃtham Ãha. Imissà dÃni gÃthÃya kathitÃya mahesinà vaïïayanto yathÃbhÆtaæ atthaæ sÅlÃdibhedanaæ, sudullabhaæ labhitvÃna pabbajjaæ JinasÃsane, sÅlÃdisangahaæ khemaæ ujuæ maggaæ visuddhiyÃ, yathÃbhÆtaæ ajÃnantÃ, suddhikÃmà pi ye idha visuddhiæ nÃdhigacchanti vÃyamantà pi yogino, tesaæ pÃmojjakaraïaæ suvisuddhavinicchayaæ MahÃ-VihÃravÃsÅnaæ desanÃnayanissitaæ Visuddhi-Maggaæ bhÃsissaæ; taæ me sakkaccabhÃsato visuddhikÃmà sabbe pi nisÃmayatha sÃdhavo ti. Tattha visuddhÅ ti sabbamalavirahitaæ, accanta- parisuddhaæ nibbÃnaæ veditabbaæ. Tassà visuddhiyà maggo ti Visuddhi-Maggo. Maggo ti adhigamupÃyo vuccati. Taæ Visuddhi-Maggaæ bhÃsissÃmÅ ti attho. So panÃyaæ Visuddhi-maggo katthaci vipassanÃmatta- vasen' eva desito. Yath' Ãha: "Sabbe sankhÃrà aniccÃ" yadà pa¤¤Ãya passati, atha nibbindati dukkhe, esa maggo visuddhiyà ti\<*<2>*>/. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb omits ti. 2 Thag. 676; Dhp. 277-9. >/ #<[page 003]># %< NidÃnÃdikathà 3>% Katthaci jhÃnapa¤¤Ãvasena. Yath' Ãha: Yamhi jhÃna¤ ca, pa¤¤Ã ca, sa ve nibbÃnasantike ti\<*<1>*>/. Katthaci kammÃdivasena. Yath' Ãha: Kammaæ vijjà ca dhammo ca, sÅlaæ jÅvitam uttamaæ, etena maccà sujjhanti, na gottena dhanena và ti\<*<2>*>/. Katthaci sÅlÃdivasena. Yath' Ãha: Sabbadà sÅlasampanno, pa¤¤avÃ, susamÃhito, Ãraddhaviriyo, pahitatto, oghaæ tarati duttaran ti\<*<3>*>/. Katthaci satipaÂÂhÃnÃdivasena. Yath' Ãha: EkÃyano ayaæ, bhikkhave, maggo sattÃnaæ visuddhiyà ...pe . . . nibbÃnassa sacchikiriyÃya, yadidaæ cattÃro satipaÂ- ÂhÃnà ti.\<*<4>*>/ SammappadhÃnÃdisu pi es' eva nayo. Imasmiæ pana pa¤havyÃkaraïe sÅlÃdivasena desito. TatrÃyaæ sankhepavaïïanÃ:- SÅle patiÂÂhÃyà ti sÅle ÂhatvÃ. SÅlaæ paripÆrayamÃno yeva c' ettha sÅle patiÂ- Âhito\<*<5>*>/ ti vuccati, tasmà sÅlaparipÆranena sÅle patiÂÂhahitvà ti ayam ettha attho. Naro ti satto. Sapa¤¤o ti kam- majatihetukapaÂisandhipa¤¤Ãya pa¤¤avÃ. Cittaæ pa¤- ¤a¤ ca bhÃvayan ti samÃdhi¤ c' eva vipassana¤ ca bhÃvayamÃno. CittasÅsena h' ettha samÃdhi niddiÂÂho, pa¤¤Ã nÃmena ca vipassanà ti. AtÃpÅ ti viriyavÃ. Viri- yaæ hi kilesÃnaæ ÃtÃpanaparitÃpanaÂÂhena ÃtÃpo ti vuccati; tad assa atthÅti ÃtÃpÅ. Nipako ti nepakkaæ vuccati pa¤¤Ã, tÃya samannÃgato ti attho. Iminà pana padena pÃrihÃriyapa¤¤aæ\<*<6>*>/ dasseti. Imasmiæ hi pa¤havyÃkaraïe tikkhattuæ pa¤¤Ã ÃgatÃ. Tattha paÂhamà jÃtipa¤¤Ã, duti- yà vipassanÃpa¤¤Ã, tatiyà sabbakiccapariïÃyikà pÃrihÃriyÃ- pa¤¤Ã.\<*<6>*>/ SaæsÃre bhayaæ ikkhatÅti bhikkhu. So imaæ vijaÂaye jaÂan ti so iminà ca sÅlena, iminà ca citta- sÅsena niddiÂÂhasamÃdhinÃ, imÃya ca tividhÃya pa¤¤Ãya, iminà ca ÃtÃpenà ti chahi dhammehi samannÃgato bhikkhu, \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Dhp. 372. 2 M. iii, 262; S. i, 34, 55. 3 S. i, 53. 4 D. ii, 290. 5 Bhm Âhito. 6 Bhm -hÃrika >/ #<[page 004]># %<4 NidÃnÃdikathÃ>% seyyathÃpi nÃma puriso pathaviyaæ\<*<1>*>/ patiÂÂhÃya, sunisitaæ satthaæ ukkhipitvà mahantaæ veÊugumbaæ vijaÂeyya, evam eva sÅlapaÂhaviyaæ\<*<2>*>/ patiÂÂhÃya samÃdhisilÃyaæ\<*<3>*>/ su- nisitaæ\<*<4>*>/ vipassanaæ pa¤¤Ãsatthaæ viriyabalapaggahitena pÃrihÃriyapa¤¤Ãhatthena\<*<5>*>/ ukkhipitvà sabbam pi taæ attano santÃne patitaæ, taïhÃjataæ vijaÂeyya, sa¤chindeyya sam- padÃleyya. Maggakkhaïe pan' esa taæ jaÂaæ vijaÂeti nÃma; phalakkhaïe vijaÂitajaÂo sadevakassa lokassa agga- dakkhiïeyyo hoti. Ten' Ãha BhagavÃ:- SÅle patiÂÂhÃya naro sapa¤¤o, cittaæ pa¤¤a¤ ca bhÃva yaæ, ÃtÃpÅ nipako bhikkhu, so imaæ vijaÂaye jaÂan ti. TatrÃyaæ yÃya pa¤¤Ãya sapa¤¤o ti vutto, tatr' assa ka- raïÅyaæ n'atthi. PurimakammÃnubhÃven' eva hi 'ssa sà siddhÃ. ùtÃpÅ nipako ti ettha vuttaviriyavasena pana tena sÃtaccakÃrinà pa¤¤Ãvasena ca sampajÃnakÃrinà hutvà sÅle patiÂÂhÃya cittapa¤¤Ãvasena vuttà samathavipassanà bhÃvetabbà ti imam atra Bhagavà sÅlasamÃdhipa¤¤Ãmu- khena Visuddhi-Maggaæ dasseti. EttÃvatà hi tisso sikkhÃ, tividhakalyÃïaæ sÃsanaæ, tevijjatÃdÅnaæ upanissayo, anta- dvayavajjana-majjhimapaÂipattisevanÃni, apÃyÃdisamatik- kamanupÃyo, tÅh' ÃkÃrehi kilesappahÃnaæ, vÅtikkamÃdÅnaæ paÂipakkho, sankilesattayavisodhanaæ, sotÃpannÃdibhÃvassa ca kÃraïaæ pakÃsitaæ hoti. Kathaæ? Ettha hi sÅlena adhisÅlasikkhà pakÃsità hoti; samÃdhinà adhicittasikkhÃ; pa¤¤Ãya adhipa¤¤ÃsikkhÃ\<*<6>*>/. SÅlena ca sÃsanassa ÃdikalyÃïatà pakÃsità hoti. Ko c' ÃdikusalÃnaæ dhammÃnaæ? SÅla¤ ca suvisuddhan ti\<*<7>*>/ hi vacanato, sabbapÃpassa akaraïan ti\<*<8>*>/ Ãdi vacanato ca sÅlaæ sÃsanassa Ãdi. Ta¤ ca kalyÃïaæ avippaÂisÃrÃdiguïÃva- hattÃ. SamÃdhinà majjhe kalyÃïatà pakÃsità hoti. Kusalassa \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh paÂhaviyÃ. 2 Sb sÅle only. 3 Sbh samÃdhisilÃya. 4 Sbh nisitaæ. 5 Bhm -hÃrika. 6 A. i. 236 f. 7 S. v, 143, 165. 8 D. ii, 49; Dhp. 183. >/ #<[page 005]># %< NidÃnÃdikathà 5>% upasampadà ti\<*<1>*>/ Ãdivacanato hi samÃdhi sÃsanassa majjhe. So ca kalyÃïo iddhividhÃdiguïÃvahattÃ. Pa¤¤Ãya\<*<2>*>/ pariyosÃnakalyÃïatà pakÃsità hoti. Sacittapariyodapanaæ, etaæ BuddhÃna sÃsanan ti\<*<3>*>/ hi vacanato, pa¤¤uttarato ca pa¤¤Ã sÃsanassa pariyosÃnaæ. Sà ca kalyÃïaæ iÂÂhÃniÂÂhesu tÃdibhÃvÃvahanato. Selo yathà ekaghano\<*<4>*>/ vÃtena na samÅrati, Evaæ nindÃpasaæsÃsu na sami¤janti paï¬ità ti\<*<5>*>/ hi vuttaæ. Tathà sÅlena tevijjatÃya upanissayo pakÃsito hoti. SÅla- sampattiæ hi nissÃya tisso vijjà pÃpuïÃti, na tato paraæ. SamÃdhinà chaÊabhi¤¤atÃya upanissayo pakÃsito hoti. Sa- mÃdhisampadaæ hi nissÃya cha abhi¤¤Ã pÃpuïÃti, na tato paraæ. Pa¤¤Ãya paÂisambhidÃ-pabhedassa\<*<6>*>/ upanissayo pa- kÃsito hoti. Pa¤¤Ãsampattiæ hi nissÃya catasso paÂisa- mbhidà pÃpuïÃti, na a¤¤ena kÃraïena. SÅlena ca kÃmasukh[allik]ÃnuyogasankhÃtassa\<*<7>*>/ antassa vajjanaæ pakÃsitaæ hoti; samÃdhinà attakilamathÃnuyo- gasankhÃtassa, pa¤¤Ãya majjhimÃya paÂipattiyà sevanaæ pakÃsitaæ hoti. Tathà sÅlena apÃyasamatikkamanÆpÃyo pakÃsito hoti; samÃdhinà kÃmadhÃtusamatikkamanupÃyo; pa¤¤Ãya sabba- bhavasamatikkamanupÃyo. SÅlena ca tad-angappahÃnavasena kilesappahÃnaæ pakÃ- sitaæ hoti; samÃdhinà vikkhambhanappahÃnavasena; pa¤- ¤Ãya samucchedappahÃnavasena. Tathà sÅlena kilesÃnaæ vÅtikkamapaÂipakkho pakÃsito hoti; samÃdhinà pariyuÂÂhÃnapaÂipakkho; pa¤¤Ãya anusa- yapaÂipakkho. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Dhp. 183. 2 B inserts sÃsanassa. 3 D. ii, 49; Dhp. 183. 4 Bhm ekagghano. 5 Dhp. 81; first line also in Vin, i, 185; Thag. 643; quote 1 Mil. 386. 6 Bm -dÃppabhedassa. 7 Bhm alone use the fuller form. Cf. D. iii, 130; Vin. i, 10; S. iv, 330; v. 421. >/ #<[page 006]># %<6 I. SÅlaniddeso>% SÅlena ca duccaritasankilesavisodhanaæ pakÃsitaæ hoti; samÃdhinà taïhÃsankilesavisodhanaæ, pa¤¤Ãya diÂÂhisanki- lesavisodhanaæ. Tathà sÅlena sotÃpanna-sakadÃgÃmibhÃvassa kÃraïaæ pa- kÃsitaæ hoti; samÃdhinà anÃgÃmibhÃvassa; pa¤¤Ãya ara- hattassa. SotÃpanno hi sÅlesu paripÆrakÃrÅ ti vutto; tathà sakadÃgÃmÅ. AnÃgÃmÅ pana samÃdhismiæ paripÆrakÃrÅ; ara- hà pana pa¤¤Ãya paripÆrakÃrÅ ti. Evaæ ettÃvatà tisso sikkhÃ, tividhakalyÃïaæ sÃsanaæ, tevijjatÃdÅnaæ upanissayo, antadvayavajjana-majjhimapaÂi- pattisevanÃni, apÃyÃdisamatikkamanupÃyo, tÅh' ÃkÃrehi kilesappahÃnaæ, vÅtikkamÃdÅnaæ paÂipakkho, sankilesatta- yavisodhanaæ, sotÃpannÃdibhÃvassa ca kÃraïan ti ime nava a¤¤e ca evarÆpà guïattikà pakÃsità hontÅti. ITI NIDùNùDIKATHù. I SýLANIDDESO Evaæ anekaguïasangÃhakena sÅlasamÃdhipa¤¤Ãmukhena desito pi pan' esa VISUDDHI-MAGGO atisankhepadesito yeva hoti; tasmà nÃlaæ sabbesaæ upakÃrÃyà ti vitthÃram assa dassetuæ, sÅlaæ tÃva Ãrabbha idaæ pa¤hÃkammaæ hoti:- 1. Kiæ sÅlaæ? 2. Ken' atthena sÅlaæ? 3. KÃn' assa lakkhaïa-rasa-paccupaÂÂhÃna-padaÂÂhÃnÃni? 4. Kim Ãnisaæsaæ sÅlaæ? 5. Katividhaæ c' etaæ sÅlaæ? 6. Ko c' assa sankileso? 7. Kiæ vodÃnan ti? Tatr' idaæ vissajjanaæ:- 1. Kiæ sÅlan ti PÃïÃtipÃtÃdÅhi và viramantassa vattapaÂipattiæ và pÆren- tassa cetanÃdayo dhammÃ. Vuttaæ h' etaæ PaÂisambhidÃ- yam: Kiæ sÅlan ti? Cetanà sÅlaæ, cetasikaæ sÅlaæ, saævaro \<-------------------------------------------------------------------------- >/ #<[page 007]># %< 1. Kiæ sÅlaæ 7>% sÅlaæ, avÅtikkamo sÅlan ti.\<*<1>*>/ Tattha cetanà sÅlaæ nÃma pÃïÃtipÃtÃdÅhi và viramantassa vattapaÂivattaæ\<*<2>*>/ và pÆr- entassa cetanÃ. Cetasikaæ sÅlaæ nÃma pÃïÃtipÃtÃ- dÅhi viramantassa virati. Api ca cetanà sÅlaæ nÃma pÃïÃtipÃtÃdÅni pajahan- tassa sattakammapathacetanÃ. Cetasikaæ sÅlaæ nÃma abhijjhaæ pahÃya vigatÃbhijjhena cetasà viharatÅ ti Ãdinà nayena vuttà anabhijjhÃ-avyÃpÃda-sammÃdiÂÂhi- dhammÃ. Saævaro sÅlan ti ettha pa¤cavidhena saævaro vedi- tabbo: PÃtimokkhasaævaro,\<*<3>*>/ satisaævaro, ¤Ãïasaævaro, khantisaævaro, viriyasaævaro ti. Tattha iminà pÃtimokkhasaævarena upeto hoti, samupeto ti\<*<4>*>/ ayaæ pÃtimokkhasaævaro. Rakkhati cakkhundriyam. cakkhundriye saævaraæ ÃpajjatÅ ti\<*<5>*>/ ayaæ satisaævaro YÃni sotÃni lokasmiæ (Ajità ti BhagavÃ,) Sati tesaæ nivÃraïaæ, SotÃnaæ saævaraæ brÆmi, Pa¤¤Ãy' ete pithiyare ti\<*<6>*>/ ayaæ ¤Ãïasaævaro. PaccayapaÂisevanam pi etth' eva samodhÃnaæ gacchati. Yo panÃyaæ khamo hoti sÅtassa uïhassà ti\<*<7>*>/ Ãdinà nayena Ãgato, ayaæ khantisaævaro nÃma. Yo cÃyaæ uppannaæ kÃmavitakkaæ nÃdhivÃsetÅ ti\<*<8>*>/ Ãdinà nayena Ãgato, ayaæ viriyasaævaro nÃma. ùjÅvÃpÃrisuddhi pi etth' eva samodhÃnaæ gacchati. Iti ayaæ pa¤cavidho pi saævaro, yà ca pÃpabhÅrukÃnaæ kulaputtÃnaæ sampattavatthuto virati, sabbam p' etaæ saævara\<*<9>*>/-sÅlan ti veditabbaæ. AvÅtikkamo sÅlan ti samÃdinnasÅlassa kÃyikavÃcasiko anatikkamo\<*<10>*>/. Idaæ tÃva kiæ sÅlan ti pa¤hassa vissajjanaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. i, 44. 2 Bhm -paÂipattiæ. 3 D. i, 68. 4 Vibh. 246. 5 D. i, 70. 6 Sn. 1035. 7 M. i, 10. 8 Ib. 11. 9 Sb saævaro. 10 Sbh avÅtikkamo. >/ #<[page 008]># %<8 1 SÅlaniddeso>% Avasesu 2. Ken' atthena sÅlan ti sÅlanatthena sÅlaæ. Kim idaæ sÅlanaæ nÃma? SamÃdhÃ- naæ vÃ, kÃyakammÃdÅnaæ susÅlyavasena\<*<1>*>/ avippakiïïatà ti attho. UpadhÃraïaæ vÃ, kusalÃnaæ dhammÃnaæ patiÂÂhÃvasena\<*<2>*>/ ÃdhÃrabhÃvo ti attho. Etad eva h' ettha atthadvayaæ saddalakkhaïavidÆ anujÃnanti. A¤¤e pana sirattho\<*<3>*>/ [sÅlattho\<*<4>*>/] sÅtalattho\<*<3>*>/ [sÅlattho\<*<4>*>/] ti evam Ãdinà pi nayen' ev' ettha\<*<5>*>/ atthaæ vaïïayanti. IdÃni 3. KÃn' assa lakkhaïa-rasa-paccupaÂÂhÃna-padaÂÂhÃnÃnÅ ti ettha:- SÅlanaæ lakkhaïaæ tassa, bhinnassà pi anekadhà sanidassanatthaæ rÆpassa yathà bhinnass' anekadhÃ. Yathà hi nÅlapÅtÃdibhedena anekadhà bhinnassÃpi rÆpÃ- yatanassa sanidassanattaæ lakkhaïaæ, nÅlÃdibhedena bhin- nassÃpi sanidassanabhÃvÃnatikkamaïato, tathà sÅlassa ce- tanÃdibhedena anekadhà bhinnassÃpi. Yad etaæ kÃyakam- mÃdÅnaæ samÃdhÃnavasena kusalÃna¤ ca dhammÃnaæ patiÂÂhÃnavasena vuttaæ sÅlanaæ, tad eva lakkhaïaæ cetanÃdibhedena bhinnassÃpi samÃdhÃnapatitÂhÃnabhÃvÃ- natikkamanato. Evaæ lakkhaïassa pan' assa DussÅlyaviddhaæsanatÃ,\<*<6>*>/ anavajjaguïo tathÃ\<*<7>*>/ kiccasampatti atthena raso nÃma pavuccati. Tasmà idaæ sÅlaæ nÃma kiccatthena rasena dussÅlyavid- dhaæsanarasaæ, sampatti-atthena rasena anavajjarasan ti veditabbaæ. LakkhaïÃdisu hi kiccam eva sampatti và raso ti vuccati. SoceyyapaccupaÂÂhÃnaæ ta-y-idaæ tassa vi¤¤uhi ottappa¤ ca hiri c' eva padaÂÂhÃnan ti vaïïitaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm susilya-. 2 Bhm patitÂhÃna-. 3 Bhm -aÂÂho. 4 Sbh omit. 5 Bhm nayen' ettha. 6 Bhm Dussilya- throughout. 7 Sb tadÃ. >/ #<[page 009]># %< 4. Kim Ãnisaæsaæ sÅlaæ 9>% Taæ h' idam\<*<1>*>/ sÅlaæ kÃyasoceyyaæ, vacÅsoceyyaæ, manoso- ceyyan ti\<*<2>*>/ evaæ vuttasoceyyapaccupaÂÂhÃnaæ, sucibhÃvena\<*<3>*>/ paccupaÂÂhÃti, gahaïabhÃvaæ gacchati. Hirottappa¤ ca pana tassa\<*<4>*>/ vi¤¤Æhi padaÂÂhÃnan ti vaïïitaæ. ùsannakÃ- raïan ti attho; hirottappe hi sati sÅlaæ uppajjati c' eva tiÂ- Âhati ca; asati n' eva uppajjati na tiÂÂhatÅti. Evaæ sÅlassa lakkhaïarasapaccupaÂÂhÃnapadaÂÂhÃnÃni veditabbÃni. 4. Kim Ãnisaæsaæ silan ti avippaÂisÃrÃdi anekaguïapaÂilÃbhÃnisaæsaæ. Vuttaæ h' etam: AvippaÂisÃratthÃni kho, ùnanda, kusalÃni sÅlÃni, avip- paÂisÃrÃmsaæsÃnÅ ti.\<*<5>*>/ Aparam pi vuttaæ: pa¤c' ime, gahapatayo, Ãnisaæsà sÅlavato sÅlasampadÃya. Katame pa¤- ca? Idha, gahapatayo, sÅlavà sÅlasampanno appamÃdÃdhi- karaïaæ mahantaæ bhogakkhandhaæ adhigacchati. Ayaæ paÂhamo Ãnisaæso sÅlavato sÅlasampadÃya. Puna ca paraæ, gahapatayo, sÅlavato sÅlasampannassa kalyÃïo kittisaddo ab- bhuggacchati. Ayaæ dutiyo Ãnisaæso sÅlavato sÅlasampadÃya. Puna ca paraæ, gahapatayo, sÅlavà sÅlasampanno, yaæ yad eva parisaæ upasankamati, yadi khattiyaparisaæ, yadi brÃh- maïaparisaæ, yadi gahapatiparisaæ, yadi samaïaparisaæ, visÃrado upasankamati amankubhÆto. Ayaæ tatiyo Ãni- saæso sÅlavato sÅlasampadÃya. Puna ca paraæ, gahapatayo, sÅlavà sÅlasampanno asammÆÊho kÃlaæ karoti. Ayaæ catut- tho Ãnisaæso sÅlavato sÅlasampadÃya. Puna ca paraæ, ga- hapatayo, sÅlavà sÅlasampanno kÃyassa bhedà paraæ maraïà sugatiæ saggaæ lokaæ uppajjati. Ayaæ pa¤camo Ãnisaæso sÅlavato sÅlasampadayÃ' ti\<*<6>*>/. Apare pi ùkankheyya ce, bhikkhave, bhikkhu:- sabrahma- cÃrÅnaæ piyo c' assaæ manÃpo garu bhÃvanÅyo cà ti, sÅlesv ev' assa paripÆrakÃrÅ ti\<*<7>*>/ Ãdinà nayena piyamanÃpatÃdayo Ãsa- vakkhayapariyosÃnà anekasÅlÃnisaæsà vuttÃ. Evaæ avip- paÂisÃrÃdi anekaguïÃnisaæsaæ sÅlaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm Ta-y-idaæ. 2 A. i, 271. 3 Bhm soceyyabhÃvena. 4 Bhm pan' assa. 5 A. v, 1. 6 D. ii. 86. 7 M. i, 33. >/ #<[page 010]># %<10 I. SÅlaniddeso>% Api ca: SÃsane kulaputtÃnaæ patiÂÂhà n'atthi yaæ vinà Ãnisaæsaparicchedaæ, tassa sÅlassa ko vade? Na GangÃ, Yamunà cÃpi, SarabhÆ và SarasvatÅ\<*<1>*>/, ninnagà và 'ciravatÅ MahÅ và pi mahÃnadÅ Sakkuïanti visodhetuæ taæ malaæ idha pÃïinaæ, visodhayati sattÃnaæ yaæ ve sÅlajalaæ malaæ. Na taæ sajaladà vÃtÃ, na cÃpi haricandanaæ n' eva hÃrà na maïayo na candakiraïankurà Samayant' idha sattÃnaæ pariÊÃhaæ surakkhitaæ yaæ samet' idaæ ariyaæ sÅlaæ accantasÅtalaæ. SÅlagandhasamo gandho kuto nÃma bhavissati yo samaæ anuvÃte ca paÂivÃte ca vÃyati? SaggÃrohaïasopÃnaæ a¤¤aæ sÅlasamaæ kuto, dvÃraæ và pana NibbÃna-nagarassa pavesane? Sobhant' evaæ na rÃjÃno muttÃmaïivibhÆsitÃ, yathà sobhanti yatino sÅlabhÆsanabhÆsitÃ. AttÃnuvÃdÃdibhayaæ viddhaæ sayati sabbaso, janeti kittiæ hÃsa¤ ca sÅlaæ sÅlavataæ sadÃ. GuïÃnaæ mÆlabhÆtassa dosÃnaæ balaghÃtino Iti sÅlassa vi¤¤eyyaæ ÃnisaæsakathÃmukhan ti. IdÃni yaæ vuttaæ 5. Katividha¤ c' etaæ silan ti tatr' idaæ vissajjanaæ: i. Sabbam eva tÃva idaæ sÅlaæ attano sÅlanalakkhaïena ekavidhaæ. ii. CÃritta-vÃrittavasena duvidhaæ; tathà ÃbhisamÃcÃrika- Ãdibrahmacariyakavasena, virati-avirativasena, nissitÃnissi- tavasena, kÃyapariyanta-ÃpÃïakoÂikavasena,\<*<2>*>/ sapariyantÃpa- riyantavasena, lokiya-lokuttaravasena ca. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb SarassatÅ. 2 Cf. Mil. 397 (trs. `to the last day of his life'). >/ #<[page 011]># %< 5. Katividhaæ sÅlaæ (iii.) 11>% iii. Tividhaæ hÅnamajjhimapaïÅtavasena; tathà attÃdhi- pateyyalokÃdhipateyyadhammÃdhipateyyavasena, parÃmat- ÂhÃparÃmaÂÂhapaÂippassaddhavasena, visuddhÃvisuddhave- matikavasena, sekhÃsekha-nevasekhanÃsekhavasena ca. iv. Catubbidhaæ hÃnabhÃgiya-ÂhitibhÃgiya-visesabhÃgiya- nibbedhabhÃgiyavasena; tathà bhikkhu-bhikkhunÅ-anupa- sampanna-gahaÂÂhasÅlavasena, pakati-ÃcÃra-dhammatÃ-pub- bahetukasÅlavasena, pÃtimokkhasaævara-indriyasaævara-ÃjÅ- vapÃrisuddhi-paccayasannissitasÅlavasena ca. v. Pa¤cavidhaæ pariyantapÃrisuddhisÅlÃdivasena; vuttam pi c' etaæ PaÂisambhidÃyaæ: Pa¤casÅlÃni pariyantapÃrisud- dhisÅlaæ, apariyantapÃrisuddhisÅlam, paripuïïapÃrisuddhi- sÅlaæ, aparÃmaÂÂhapÃrisuddhisÅlaæ, paÂippassaddhipÃrisuddhi- sÅlan ti.\<*<1>*>/ Tathà pahÃna-veramaïÅ-cetanÃ-saævarÃvÅtik- kamavasena. Tattha (i.) ekavidhakoÂÂhÃse attho vuttanayen' eva vedi- tabbo. ii. DuvidhakoÂÂhÃse: yaæ Bhagavatà idaæ kattabban ti pa¤¤attasikkhÃpadapÆraïaæ, taæ cÃrittaæ\<*<2>*>/; yaæ idaæ na kattabban ti paÂikkhittassa akaraïaæ, taæ vÃrittaæ. TatrÃyaæ vacanattho: caranti tasmiæ [taæ\<*<3>*>/ samangino\<*<3>*>/] sÅlesu\<*<4>*>/ paripÆrakÃritÃya pavattantÅ ti cÃrittaæ; vÃritaæ tÃyanti rakkhanti tenà ti vÃrittaæ. Tattha saddhÃviriya- sÃdhanaæ cÃrittaæ, saddhÃsÃdhanaæ vÃrittaæ. Evaæ cÃ- ritta-vÃrittavasena duvidhaæ. Dutiyaduke abhisamÃcÃro ti uttamasamÃcÃro. Abhisam- mÃcÃro eva\<*<5>*>/ ÃbhisamÃcÃrikaæ\<*<6>*>/; abhisamÃcÃraæ và Ãrabbha pa¤¤attaæ ÃbhisamÃcÃrikaæ. ùjÅvaÂÂhamakato avasesasÅ- lass' etaæ adhivacanaæ. Maggabrahmacariyassa ÃdibhÃva- bhÆtan ti Ãdibrahmacariyakaæ. ùjÅvaÂÂhamakasÅlass'\<*<7>*>/ etaæ adhivacanaæ. Taæ hi maggassa ÃdibhÃvabhÆtaæ pubba- bhÃge yeva parisodhetabbato. Ten' Ãha: Pubb'eva kho pan' assa kÃyakammaæ vacÅkammaæ ÃjÅvo suparisuddho hotÅ ti.\<*<8>*>/ YÃni và sikkhÃpadÃni khuddÃnukhuddakÃnÅ ti vut- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Pts. i, 46. 2 Cf. M. i, 287, 470. 3 Sbh omit. 4 Sb sÅle. 5 Sbh 'va. 6 So all ed. 7 Cf. Asl. 396. 8 Cf. A. iii, 124f. >/ #<[page 012]># %<12 I.>% tÃni, idaæ ÃbhisamÃcÃrikaæ sÅlaæ; sesaæ Ãdibrahmacariya- kaæ. Ubhato VibhangapariyÃpannaæ và Ãdibrahmacariya- kaæ; KhandhakavattapariyÃpannaæ vÃ\<*<1>*>/ ÃbhisamÃcÃrikaæ. Tassa sampattiyà Ãdibrahmacariyakaæ sampajjati. Ten' ev' Ãha: So vata bhikkhave bhikkhu . . . ÃbhisamÃcÃrikaæ\<*<2>*>/ dhammaæ aparipÆretvà Ãdibrahmacariyakaæ dhammaæ pari- pÆressatÅ ti, n' etaæ ÂhÃnaæ vijjatÅ ti\<*<3>*>/ evaæ ÃbhisamÃcÃrika- Ãdibrahmacariyakavasena duvidhaæ. Tatiyaduke pÃïÃtipÃtÃdÅhi veramaïimattaæ virati-sÅlaæ, sesaæ\<*<4>*>/ cetanÃdi avirati-sÅlan ti evaæ virati-avirativasena duvidhaæ. Catutthaduke nissayo ti dve nissayÃ: taïhÃnissayo ca, ditthinissayo ca. Tattha yaæ iminà 'haæ sÅlena devo và bhavissÃmi, deva¤¤ataro và ti\<*<5>*>/ evaæ bhavasampattiæ Ãkan- khamÃnena pavattitaæ, idaæ taïhÃnissitaæ; yaæ sÅlena suddhÅ ti\<*<6>*>/ evaæ suddhidiÂÂhiyÃ\<*<7>*>/ pavattitaæ, idaæ diÂÂhinis- sitam. Yaæ pana lokuttaraæ lokiya¤ ca tass' eva sambhÃrabhÆ- taæ, idaæ anissitan ti evaæ nissitÃnissitavasena duvidhaæ. Pa¤camaduke kÃlaparicchedaæ katvà samÃdinnasÅlaæ kÃlapariyantaæ; yÃvajÅvaæ samÃdiyitvà tath' eva pavatti- taæ ÃpÃïakoÂikan ti evaæ kÃlapariyanta-ÃpÃïakoÂikavasena duvidhaæ. ChaÂÂhaduke lÃbha-yasa-¤Ãti-anga-jÅvitavasena diÂÂhapari- yantaæ sapariyantaæ nÃma; viparÅtaæ apariyantaæ. Vut- tam pi c'etaæ PaÂisambhidÃyam:\<*<8>*>/ Kataman taæ sÅlaæ sa- pariyantaæ? Atthi sÅlaæ lÃbhapariyantaæ, atthi sÅlaæ yasa- pariyantaæ, atthi sÅlaæ ¤Ãtipariyantaæ, atthi sÅlaæ angapari- yantaæ, atthi sÅlaæ jÅvitapariyantaæ. Kataman taæ sÅlaæ lÃbhapariyantaæ? Idh' ekacco lÃbhahetu lÃbhapaccayà lÃbha- kÃraïà yathÃ-samÃdinnaæ sikkhÃpadaæ vÅtikkamati, idam \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm Sb omit. 2 Cf. Vin. v, 181; we cannot trace the word Ãdibrahmacari- yakaæ in the Vibhanga. 3 A. iii, 14. 4 Sb sesa-. 5 A. iv, 461; v, 18. 6 Dhs. 1005. 7 Sb buddhidiÂÂhiyÃ. 8 PÂs i, 43; P. T. S. ed. omits the sa- reading pariyantam. >/ #<[page 013]># %< 5. Katividhaæ sÅlaæ (iii.) 13>% taæ sÅlaæ lÃbhapariyantan ti. Eten' ev' upÃyena itarÃni pi vitthÃretabbÃni. Apariyantavissajjane\<*<1>*>/ pi vuttaæ: Kata- man taæ sÅlaæ na lÃbhapariyantaæ? Idh' ekacco lÃbhahetu lÃbhapaccayà lÃbhakÃraïà yathÃ-samÃdinnaæ\<*<2>*>/ sikkhÃpadaæ\<*<3>*>/ vÅtikkamÃya cittam pi na uppÃdeti. Kiæ so vÅtikkamissati? -idaæ taæ sÅlaæ na lÃbhapariyantan ti. Eten' ev' upÃyena itarÃni pi vitthÃretabbÃni. Evaæ sapariyantÃpariyantava- sena duvidhaæ. Sattamaduke sabbam pi sÃsavaæ sÅlaæ lokiyaæ, anÃsavaæ lokuttaraæ. Tattha lokiyaæ bhavavisesÃvahaæ hoti, bha- vanissaraïassa ca sambhÃro. Yath' Ãha: Vinayo saævarat- thÃya, saævaro avippaÂisÃratthÃya, avippaÂisÃro pÃmojjatthÃya, pÃmojjaæ pÅtatthÃya, pÅti passaddhatthÃya, passaddhi sukhat- thÃya, sukhaæ samÃdhatÃya, samÃdhi yathÃbhÆta¤Ãïadas- sanatthÃya, yathÃbhÆta-¤Ãïadassanaæ nibbidatthÃya, nibbidà virÃgatthÃya, virÃgo vimuttatthÃya, vimutti vimutti¤Ãïadassa- natthÃya vimutti¤Ãïadassanaæ anupÃdà parinibbÃnatthÃya. Etadatthà kathÃ, etadatthà mantanÃ, etadatthà upanisÃ, etadat- thaæ sotÃvadhÃnaæ, yad idaæ anupÃdà cittassa vimokkho ti\<*<4>*>/ lokuttaraæ bhavanissaraïÃvahaæ hoti paccavekkhaïa¤Ã- ïassa ca bhÆmÅ ti evaæ lokiyalokuttaravasena duvidhaæ. iii. Tikesu, paÂhamattike: hÅnena chandena, cittena, viri- yena, vÅmaæsÃya và pavattitaæ hÅnaæ, majjhimehi chandÃ- dÅhi pavattitaæ majjhimaæ, païÅtehi païÅtaæ. YasakÃ- matÃya và samÃdinnaæ hÅnaæ, pu¤¤aphaÊakÃmatÃya maj- jhimaæ; kattabbam ev' idan ti ariyabhÃvaæ nissÃya samÃ- dinnaæ païÅtaæ. Aham asmi sÅlasampanno, ime pan' a¤¤e bhikkhÆ dussÅlÃ, pÃpadhammà ti evaæ attukkaæsana-para- vambhanÃdÅhi upakkiliÂÂhaæ và hÅnaæ; anupakkiliÂÂhaæ lokiyaæ sÅlaæ majjhimaæ, lokuttaraæ païÅtaæ. TaïhÃva- sena và bhavabhogatthÃya pavattitaæ hÅnaæ; attano vi- mokkhatthÃya pavattitaæ majjhimam, sabbasattavimok- khatthÃya pavattitaæ pÃramitÃsÅlaæ païÅtan ti evaæ hÅna- majjhimapaïÅtavasena tividhaæ. Dutiyattike: attano ananurÆpaæ pajahitukÃmena attagarunà attani \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs i, 44. 2 Sb samÃdinna-. 3 Sb sikkhÃpada-. 4 Vin. v, 164. >/ #<[page 014]># %<14 I. SÅlaniddeso>% garavena pavattitaæ attÃdhipateyyaæ; lokÃpavÃdaæ pariha- ritukÃmena lokagarunà loke gÃravena pavattitaæ lokÃdhipa- teyyaæ; dhammamahattaæ pÆjetukÃmena dhammagarunà dhamme gÃravena pavattitaæ dhammÃdhipateyyan ti evaæ attÃdhipateyyÃdivasena tividhaæ. Tatiyat- tike: yaæ dukesu nissitan ti vuttaæ, taæ taïhÃdiÂÂhÅhi pa- rÃmaÂÂhattà parÃmaÂÂhaæ, puthujjanakalyÃïakassa magga- sambhÃrabhÆtaæ, sekhÃna¤ ca maggasampayuttaæ aparÃ- maÂÂhaæ, sekhÃsekhÃnaæ phalasampayuttaæ paÂippassad- dhan ti evaæ parÃmaÂÂhÃdivasena tividhaæ. Catutthattike yaæ Ãpattiæ anÃpajjantena pÆritaæ Ãpajjitvà và puna\<*<1>*>/ katapaÂikammaæ taæ visuddhaæ; Ãpattiæ Ãpan- nassa akatapaÂikammaæ avisuddhaæ; vatthumhi và Ãpat- tiyà và ajjhÃcÃre và vematikassa sÅlaæ vematikasÅlaæ nÃma. Tattha yoginà avisuddhaæ sÅlaæ visodhetabbam; vematike vatthujjhÃcÃraæ\<*<2>*>/ akatvà vimati paÂivinodetabbÃ\<*<3>*>/; icc' assa phÃsubhavissatÅ ti evaæ visuddhÃdivasena tividhaæ. Pa¤camattike: catÆhi ariyamaggehi, tÅhi ca sÃma¤¤aphalehi sampayuttaæ sÅlaæ sekhaæ, arahattaphalasampayuttaæ asekhaæ, sesaæ nevasekha-nÃsekhan ti evaæ sekhÃdivasena tividhaæ. PaÂisambhidÃyaæ pana, yasmà loke tesaæ tesaæ sattÃnaæ pakati pi sÅlan ti vuccati, yaæ sandhÃya ayaæ sukhasÅlo, ayaæ dukkhasÅlo, ayaæ kalahasÅlo, ayaæ maï¬anasÅlo ti bhaïanti, tasmà tena pariyÃyena tÅïi sÅlÃni: kusalasÅlaæ, akusalasÅlaæ, avyÃkatasÅlan ti\<*<4>*>/ evaæ kusalÃdi- vasena pi tividhan ti vuttaæ. Tattha akusalaæ imasmiæ atthe adhippetassa sÅlassa lakkhaïÃdÅsu ekena pi na sametÅ ti idha na upanÅtaæ. Tasmà vuttanayen' ev' assa tividhatà veditabbÃ. iv. Catukkesu, paÂhamacatukke: Yo 'dha sevati dussÅle, sÅlavante na sevati, vatthuvÅtikkame dosaæ na passati, aviddasu. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh pana. 2 Sbh vatthajjhÃcÃraæ. Cf. Vin. iv, 255. 3 Bhm paÂivinetabbÃ. 4 Sb kusalaæ sÅlaæ akusalaæ . . . avyÃkataæ sÅlan ti; PÂs. i, 44. >/ #<[page 015]># %< 5. Katividhaæ sÅlaæ (iv.) 15>% MicchÃsankappabahulo indriyÃni na rakkhati, evarÆpassa ve sÅlaæ jÃyate hÃnabhÃgiyaæ. Yo pan' attamano hoti sÅlasampattiyà idha, kammaÂÂhÃnÃnuyogamhi na uppÃdeti mÃnasaæ. TuÂÂhassa sÅlamattena aghaÂantassa uttariæ, tassa taæ ÂhitabhÃgiyaæ sÅlaæ bhavati bhikkhuno. SampannasÅlo ghaÂati samÃdhatthÃya yo pana visesabhÃgiyaæ sÅlaæ hoti etassa bhikkhuno. AtuÂÂho sÅlamattena nibbidaæ yo 'nuyu¤jati, hoti nibbedhabhÃgiyaæ sÅlam etassa bhikkhuno ti. evaæ hÃnabhÃgiyÃdivasena catubbidhaæ. Du- tiyacatukke: bhikkhÆ Ãrabbha pa¤¤attasikkhÃpadÃni, yÃni ca nesaæ bhikkhunÅnaæ pa¤¤attito rakkhitabbÃni, idaæ bhikkhu-sÅlaæ. Bhikkhuniyo Ãrabbha pa¤¤attasikkhÃpa- dÃni, yÃni ca tÃsaæ bhikkhÆnaæ pa¤¤attito rakkhitabbÃni idaæ bhikkhunÅ-sÅlaæ. SÃmaïera-sÃmaïerÅnaæ dasa sÅlÃni anupasampannasÅlaæ. UpÃsaka-upÃsikÃnaæ niccasÅlavasena pa¤ca sikkhÃpadÃni, sati và ussÃhe dasa, uposathangavasena aÂÂhà ti idaæ gahaÂÂhasÅlan ti evaæ bhikkhusÅlÃdivasena catubbidhaæ. Tatiyacatukke: Uttara-KurukÃ- naæ manussÃnaæ avÅtikkamo pakati-sÅlaæ; kuladesapÃ- saï¬Ãnaæ attano attano mariyÃdà bhataæ cÃrittam\<*<1>*>/ ÃcÃrasÅlaæ. Dhammatà esÃ, ùnanda, yadà Bodhisatto mÃtukucchiæ okkanto hoti, na BodhisattamÃtu purisesu mÃna- saæ uppajji kÃmaguïÆpasaæhitan ti\<*<2>*>/ evaæ vuttaæ Bodhi- sattamÃtu sÅlaæ dhammatÃsÅlaæ. MahÃkassapÃdÅnaæ pana suddhasattÃnaæ Bodhisattassa ca tÃsu tÃsu jÃtÅsu sÅlaæ pubbahetukasÅlan ti evaæ pakatisÅlÃdivasena catubbidhaæ. Catutthacatukke, (a) yaæ BhagavatÃ: Idha bhikkhu pÃti- mokkhasaævarasaævuto viharati, ÃcÃragocarasampanno aïu- mattesu vajjesu bhayadassÃvÅ samÃdÃya sikkhati sikkhapadesÆ ti\<*<3>*>/ evaæ vuttaæ sÅlaæ, idaæ PùTIMOKKHASAõVARASýLAõ nÃma. (b) Yaæ pana: So cakkhunà rÆpaæ disvà na nimittag- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm mariyÃdà cÃrittaæ. 2 M. iii, 121. 3 A. ii, 22, 39; cf. D. i, 63; M. i, 33; Vibh. 244. >/ #<[page 016]># %<16 I. SÅlaniddeso>% gÃhÅ hoti nÃnuvya¤janaggÃhÅ, yatvÃdhikaraïam enaæ cakkhun- driyaæ asaævutaæ viharantaæ abhijjhÃ-domanassà pÃpakà akusalà dhammà anvÃssaveyyuæ tassa saævarÃya paÂipajjati, rakkhati cakkhundriyaæ cakkhundriye saævaraæ Ãpajjati; sotena saddaæ sutvà ...pe... ghÃnena gandhaæ ghÃyitvà jivhÃya rasaæ sÃyitvÃ, kÃyena phoÂÂhabbaæ phusitvÃ, manasà dhammaæ vi¤¤Ãya na nimittaggÃhÅ ...pe... manindriye saævaraæ ÃpajjatÅ ti vuttaæ, idaæ INDRIYASAõVARASýLAõ\<*<1>*>/. (c) Yà pana ÃjÅvahetu-pa¤¤attÃnaæ channaæ sikkhÃpadÃ- naæ vÅtikkamassa kuhanÃ, lapanÃ, nemittikatÃ, nippesikatÃ, lÃbhena lÃbhaæ nijigiæsanatà ti\<*<2>*>/ evam ÃdÅna¤ ca pÃpadham- mÃnaæ vasena pavattà micchÃjÅvà virati, idaæ ùJýVAPùRI- SUDDHISýLAõ. (d) PaÂisankhà yoniso cÅvaraæ paÂisevati yÃ- vad eva sÅtassa paÂighÃtÃyà ti\<*<3>*>/ Ãdinà nayena vutto paÂisan- khÃnaparisuddho catupaccayaparibhogo PACCAYASANNISSI- TASýLAõ nÃma. 5, iv (a) PÃtimokkhasaævarasÅlaæ (a) TatrÃyaæ Ãdito paÂÂhÃya anupubbapadavaïïanÃya saddhiæ vinicchayakathÃ\<*<4>*>/: Idhà ti imasmiæ sÃsane. BhikkhÆ ti saæsÃre bhayaæ ikkhaïatÃya vÃ, [chinna]- bhinnapaÂadharÃditÃya\<*<5>*>/ và evaæ laddhavohÃro saddhà pab- bajito kulaputto. PÃtimokkhasaævarasaævuto ti ettha pÃtimokkhan ti sik- khÃpadasÅlaæ. Taæ hi yo naæ pÃti rakkhati, taæ mokkheti, mocayati\<*<6>*>/ ÃpÃyikÃdÅhi dukkhehi; tasmà pÃtimokkhan ti vuccati. Saævaraïaæ saævaro, kÃyikavÃcasikassa avÅtik- kamass' etaæ nÃmaæ. PÃtimokkham eva saævaro pÃti- mokkhasaævaro. Tena pÃtimokkhasaævarena saævuto pÃ- timokkhasaævaraæ\<*<7>*>/ saævuto, upagato, samannÃgato ti attho. ViharatÅ ti iriyati. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 D. i, 70; M. i, 180, 269; iii, 2; S. iv, 104; A. i, 113, etc. 2 . . . cf. A. iii, 111. 3 M. i, 10. 4 With the following cf. the old Commentary on the same opening passage, in Vibh. 245 {dblcross}. 5 Sbh omit. chinna-. 6 Sbh moceti. 7 Sbh pÃtimokkhasaævara-. >/ #<[page 017]># %< 5, iv (a) PÃtimokkhasaævarasÅlaæ 17>% ùcÃragocarasampanno ti ÃdÅnam attho pÃÊiyaæ Ãgatana- yen' eva veditabbo. Vuttaæ h' etaæ: ùcÃragocarasampanno ti atthi ÃcÃro, atthi anÃcÃro. Tattha katamo anÃcÃro? KÃyiko vÅtikkamo, vÃcasiko vÅtikkamo, kÃyikavÃcasiko vÅtik- kamo, ayaæ vuccati anÃcÃro. Sabbam pi dussÅlyaæ anÃcÃro. Idh' ekacco veÊudÃnena và pattadÃnena và puppha-phala- sinÃna-dantakaÂÂha-dÃnena và cÃÂukamyatÃya\<*<1>*>/ và mugga- supyatÃya\<*<2>*>/ và pÃribhatyatÃya\<*<3>*>/ và janghapesanikena và a¤¤atara¤¤atarena và BuddhapaÂikuÂÂhena micchÃ-ÃjÅvena jÅvi- taæ kappeti. Ayaæ vuccati anÃcÃro. Tattha katamo ÃcÃro? KÃyiko avÅtikkamo, vÃcasiko avÅtikkamo, kÃyikavÃcasiko avÅtik- kamo, ayaæ vuccati ÃcÃro. Sabbo pi sÅlasaævaro ÃcÃro. Idh' ekacco na veÊudÃnena và na patta-, na puppha-, na phala-, na sinÃna-, na dantakaÂÂha-dÃnena và na cÃtÆkamyatÃya và na muggasupyatÃya và na pÃribhaÂyatÃya và na janghapesani- kena và na a¤¤atara¤¤atarena và BuddhapaÂikuÂÂhena mic- chÃ-ÃjÅvena jÅvitaæ kappeti. Ayaæ vuccati ÃcÃro. Gocaro ti atthi gocaro, atthi agocaro. Tattha katamo agocaro? Idh' ekacco vesiyagocaro và hoti vidhavÃ-thullakumÃrika-paï¬aka- bhikkhunÅ-pÃnÃgÃragocaro và hoti; saæsattho viharati rÃjÆhi, rÃjamahÃmattehi, titthiyehi, titthiyasÃvakehi ananulomikena gihÅsaæsaggena, yÃni và pana tÃni kulÃni assaddhÃni, appa- sannÃni, [anopÃnabhÆtÃni\<*<4>*>/] akkosakaparibhÃsakÃni, anattha- kÃmÃni, ahitakÃmÃni, aphÃsukakÃmÃni,\<*<5>*>/ ayogakkhemakÃmÃni bhikkhÆnaæ, bhikkhunÅnaæ, upasakÃnaæ, upÃsikÃnaæ, tathÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 CÃÂukamyatà vuccati attÃnaæ dÃsaæ viya nÅcaÂÂhÃne Âhapetvà parassa khalitavacanam pi saïÂhapetvà piyakÃma- tÃya paggayha vacanaæ. Vibh. Comy. 2 Sb muggasuppatÃya. MuggasÆpasamÃnÃya saccÃlikena jÅvitakappanatÃy' etaæ adhivacanaæ. Yathà hi muggasÆpe paccante bahÆ muggà pÃkaæ gacchanti, thokà na gacchanti, evam eva saccÃlikena jÅvitakappake puggale bahuæ alikaæ hoti, appakaæ saccaæ. Vibh. Comy. 3 Sb pÃribhaÂÂatÃya. 4 So Vibh.: except in K., which omits, as here do Sb and Bhm. Vibh. Comy. omits comment of this word only. 5 Sbh aphÃsukÃmÃni. I. 2 >/ #<[page 018]># %<18 I. SÅlaniddeso>% rÆpÃni kulÃni sevati, bhajati, payirÆpasati: ayaæ vuccati agocaro. Tattha katamo gocaro? Idh' ekacco na vesiyagocaro và hoti ...pe... na pÃnÃgÃragocaro và hoti; asaæsaÂÂho viharati rÃjÆhi ...pe... titthiyasÃvakehi ananulomikena gihÅsaæsaggena, yÃn và païa tÃni kulÃni saddhÃni, pasannÃni, opÃnabhÆtÃni kÃsÃvapajjotÃni isivÃtapaÂivÃtÃni, atthakÃmÃni ...pe... yogakkhemakÃmÃni bhikkhÆnaæ ...pe... upÃsikÃnaæ, tathÃrÆpÃni kulÃni sevati, bhajati, payirupÃsati: ayaæ vuccati gocaro. Iti iminà ca ÃcÃrena iminà ca gocarena upeto hoti, samupeto, upagato, samupagato, upapanno, sam- panno, samannÃgato, tena vuccati ÃcÃragocarasampanno ti. Api c' ettha iminà pi nayena ÃcÃragocarà veditabbÃ: duvidho hi anÃcÃro, kÃyiko vÃcasiko ca. Tattha katamo kÃyiko anÃcÃro? Idh' ekacco sanghagato pi acittÅkÃrakato there bhikkhÆ ghaÂÂayanto pi tiÂÂhati, ghaÂÂayanto pi nisÅ- dati, purato pi tiÂÂhati, purato pi nisÅdati, ucce pi Ãsane nisÅdati, sasÅsam pi pÃrupitvà nisÅdati, Âhitako pi bhaïati, bÃhÃvikkhepako pi bhaïati, therÃnaæ bhikkhÆnaæ anupÃ- hanÃnaæ cankamantÃnaæ sa-upÃhano cankamati, nÅce can- kame cankamantÃnaæ ucce cankame cankamati, chamÃ- yam\<*<1>*>/ cankamantÃnaæ cankame cankamati, there bhikkhÆ anupakhajjà pi tiÂÂhati, anupakhajjà pi nisÅdati, nave pi bhikkhÆ Ãsanena paÂibÃhati, jantÃghare pi there bhikkhÆ anÃpucchà kaÂÂhaæ pakkhipati, dvÃraæ pidahati, udakatit- the pi there bhikkhÆ ghaÂÂayanto pi otarati, purato pi otarati, ghaÂÂayanto pi nhÃyati, purato pi nhÃyat ghaÂÂayanto pi uttarati, purato pi uttarati, antaragharaæ pavisanto pi there bhikkhÆ ghaÂÂayanto pi gacchati, purato pi gacchati, vok- kamma ca therÃnaæ bhikkhÆnaæ purato purato gacchati, yÃni pi tÃni honti kulÃnaæ ovarakÃni guÊhÃni ca paÂicchan- nÃni ca, yattha kulitthiyo, kulakumÃriyo nisÅdanti, tattha pi sahasà pavisati, kumÃrakassa pi siram\<*<2>*>/ parÃmassati. Ayaæ vuccati kÃyiko anÃcÃro. Tattha katamo vÃcasiko anÃcÃro? Idh' ekacco sangha- gato pi acittÅkÃrakato there bhikkhÆ anÃpucchà dhammaæ bhaïati, pa¤haæ vissajjeti, pÃtimokkhaæ uddisati, Âhitako \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh chamÃya. 2 Bhm sÅsaæ. >/ #<[page 019]># %< 5, iv (a) PÃtimokkhasaævarasÅlaæ 19>% pi bhaïati, bÃhÃvikkhepako pi bhaïati, antaragharaæ paviÂ- Âho pi itthiæ và kumÃriæ và evam Ãha: itthan nÃme, itthaæ gotte kiæ atthi? YÃgu atthi? Bhattaæ atthi? KhÃ- danÅyaæ atthi? Kiæ pivissÃma? Kiæ khÃdissÃma? Kiæ bhu¤jissÃma? Kiæ và me dassathà ti vippalapati. Ayaæ vuccati vÃcasiko anÃcÃro. PaÂipakkhavasena pan' assa ÃcÃro veditabbo. Api ca bhikkhu sagÃravo, sappatisso, hirottappasampanno, suni- vattho, supÃruto pÃsÃdikena abhikkantena, paÂikkantena, Ãlokitena, vilokitena, sammi¤jitena,\<*<1>*>/ pasÃritena, okkhitta- cakkhu, iriyÃpathasampanno, indriyesu guttadvÃro, bho- jane matta¤¤Æ, jÃgariyam anuyutto, satisampaja¤¤ena sa- mannÃgato, appiccho santuÂÂho Ãraddhaviriyo ÃbhisamÃ- cÃrikesu sakkaccakÃrÅ garucittÅkÃra-bahulo viharati. Ayaæ vuccati ÃcÃro. Evaæ tÃva ÃcÃro veditabbo. Gocaro pana tividho: upanissayagocaro, Ãrakkhagocaro, upanibandhagocaro ti. Tattha katamo upanissayagocaro? DasakathÃvatthuguïasamannÃgato kalyÃïamitto, yaæ nis- sÃya assutam\<*<2>*>/ suïÃti, sutaæ pariyodapeti, kankhaæ vita- rati, diÂÂhiæ ujuæ karoti, cittaæ pasÃdeti, yassa và pana anusikkhamÃno saddhÃya va¬¬hati, sÅlena sutena cÃgena pa¤¤Ãya va¬¬hati. Ayaæ vuccati upanissayagocaro. Katamo Ãrakkhagocaro? Idha bhikkhu antaragharaæ paviÂÂho vÅthiæ paÂipanno okkhittacakkhu yugamattadas- sÃvÅ susaævuto gacchati, na hatthiæ olokento, na assaæ na rathaæ na pattiæ na itthiæ na purisaæ olokento, na ud- dhaæ olokento,\<*<3>*>/ na adho olokento, na disÃvidisaæ pekkha- mÃno gacchati. Ayaæ vuccati Ãrakkhagocaro. Katamo upanibandhagocaro? CattÃro satipaÂÂhÃnÃ, yat- tha cittaæ upanibandhati. Vuttaæ h' etaæ BhagavatÃ: Ko ca, bhikkhave, bhikkhuno gocaro, sako pettiko visayo? Yad idaæ cattÃro satipaÂÂhÃnà ti.\<*<4>*>/ Ayaæ vuccati upanibandha- gocaro. Iti iminà ca ÃcÃrena iminà ca gocarena upeto . . . pe... samannÃgato, tena pi vuccati ÃcÃragocarasampan- no ti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm sama¤chitena. 2 Bm asutaæ. 3 Bhm ullokento, here only. 4 S. v. 148 f; cf. M. i, 221. >/ #<[page 020]># %<20 I. SÅlaniddeso>% Aïumattesu vajjesu bhayadassÃvÅ ti\<*<1>*>/ aïuppamÃïesu asa¤- cicca Ãpannasekhiya-akusalacittuppÃdÃdibhedesu vajjesu bhayadassanasÅlo. SamÃdÃya sikkhati sikkhÃpadesÆ ti.\<*<1>*>/ Yaæ ki¤ci sikkhÃpa- desu sikkhitabbaæ, taæ sabbaæ sammà ÃdÃya sikkhati. Ettha ca pÃtimokkhasaævarasaævuto ti ettÃvatà ca pug- galÃdhiÂÂhÃnÃya desanÃya pÃtimokkhasaævarasÅlaæ dassi- taæ; ÃcÃragocarasampanno ti Ãdi pana sabbaæ yathà paÂi- pannassa taæ sÅlaæ sampajjati, taæ patipattiæ dassetuæ vuttan ti veditabbaæ. 5, iv (b) IndriyasaævarasÅlaæ Yaæ pan' etaæ tadanantaraæ: so cakkhunà rÆpaæ disvà ti Ãdinà nayena dassitaæ indriyasaævarasÅlaæ. Tattha so ti so pÃtimokkhasaævarasÅle thito bhikkhu. Cakkhunà rÆpaæ disvà ti kÃraïavasena cakkhÆ ti laddha- vohÃrena rÆpadassanasamatthena cakkhuvi¤¤Ãïena rÆpaæ disvÃ. PorÃïà pan' Ãhu: Cakkhu rÆpaæ na passati acitta- kattÃ, cittaæ na passati acakkhukattÃ; dvÃrÃrammaïasan- ghaÂÂe pana cakkhu-pasÃdavatthukena\<*<2>*>/ cittena passati. ýdisÅ pan' esà dhanunà vijjatÅ ti Ãdisu\<*<3>*>/ viya sasambhÃrakathà nÃma hoti. Tasmà cakkhuvi¤¤Ãïena rÆpaæ disvà ti ayam ev' ettha attho ti. Na nimittaggÃhÅ ti. Itthipurisanimittaæ và subhanimit- tÃdikaæ và kilesavatthubhÆtaæ nimittaæ na gaïhÃti, diÂÂhamatte yeva saïÂhÃti. NÃnuvya¤janaggÃhÅ ti. KilesÃnaæ anuvya¤janato pÃka- ÂabhÃvakaraïato anuvya¤janan ti laddhavohÃraæ hatthapÃ- dasitahasitakathitavilokitÃdi bhedaæ ÃkÃraæ na gaïhÃti; yaæ tattha bhÆtaæ, tad eva gaïhÃti, CetiyapabbatavÃsÅ MahÃ-Tissatthero viya. Theraæ kira Cetiyapabbatà Anu- rÃdhapuraæ piï¬ÃcÃratthÃya Ãgacchantaæ a¤¤atarà kula- suïhà sÃmikena saddhiæ bhaï¬itvà sumaï¬itapasÃdhitÃ, devaka¤¤Ã viya, kÃlass' eva AnurÃdhapurato nikkhamitvà ¤Ãtigharaæ gacchantÅ antarÃmagge disvà vipallattacittÃ\<*<4>*>/ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vibh. loc. cit. 2 Sh cakkhupp-. 3 Bhm ÃdÅsu. 4 Sbh vipallatthacittÃ. >/ #<[page 021]># %< 5, iv (b) IndriyasaævarasÅlaæ 21>% mahÃhasitaæ hasi. Thero: Kim etan ti olokento tassà dantaÂÂhike asubhasa¤¤aæ paÂilabhitvà arahattaæ pÃpuïi. Tena vuttaæ: Tassà dantaÂÂhikaæ disvà pubbasa¤¤aæ anussari; Tatth' eva so Âhito thero arahattaæ apÃpuïÅ ti\<*<1>*>/. SÃmiko pi kho pan' assà anumaggaæ gacchanto theraæ disvÃ: ki¤ci, bhante, itthiæ passathà ti pucchi. Taæ thero Ãha: nÃbhijÃnÃmi itthÅ và puriso và ito gato, api ca aÂÂhisanghÃÂo gacchat' esa mahÃpathe ti\<*<1>*>/. Yatv' Ãdhikaraïam enan ti Ãdimhi yaæ kÃraïà yassa cak- khundriyasaævarassa hetu etaæ puggalaæ satikavÃÂena cakkhundriyaæ asaævutaæ apihitacakkhudvÃraæ hutvà vi- harantaæ ete abhijjhÃdayo dhammà anvÃssaveyyuæ, anuban- dheyyuæ,\<*<2>*>/ tassa saævarÃya paÂipajjatÅ ti tassa cakkhundri- yassa satikavÃÂena pidahanatthÃya paÂipajjati. Evaæ paÂipajjanto yeva ca rakkhati cakkhundriyaæ cak- khundriye saævaraæ ÃpajjatÅ ti vuccati. Tattha ki¤cÃpi cakkhundriye saævaro và asaævaro và n' atthi, na hi cakkhupasÃdaæ\<*<3>*>/ nissÃya sati và muÂÂha- saccaæ và uppajjati. Api ca yadà rÆpÃrammaïaæ cakkhussa ÃpÃtham Ãgacchati, tadà bhavange dvikkhattuæ uppajjitvà niruddhe, kiriyÃmanodhÃtu Ãvajjanakiccaæ sÃdhayamÃnà uppajjitvà nirujjhati, tato cakkhuvi¤¤Ãïaæ dassanakiccaæ, tato vipÃkamanodhÃtu sampaÂicchanakiccaæ, tato vipÃkÃ- hetukamanovi¤¤ÃïadhÃtu santÅraïakiccaæ, tato kiriyÃhetu- kamanovi¤¤ÃïadhÃtu votthapanakiccaæ\<*<4>*>/ sÃdhayamÃnà up- pajjitvà nirujjhati, tadanantaraæ javanaæ javati. TatrÃpi neva bhavangasamaye na ÃvajjanÃdÅnaæ a¤¤atarasamaye saævaro và asaævaro và atthi. Javanakkhaïe pana sace dussÅlyaæ và muÂÂhasaccaæ và a¤¤Ãïaæ và akkhanti và kosajjaæ và uppajjati, asaævaro hoti. Evaæ honto pana so cakkhundriye asaævaro ti vuccati. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Not traced. 2 Sbh anuppabandheyyuæ. 3 Sbh cakkhuppasÃdaæ. 4 Bhm voÂÂhabbana-. >/ #<[page 022]># %<22 I. SÅlaniddeso >% KasmÃ? YasmÃ, tasmiæ sati, dvÃram pi aguttaæ hoti, bhavangam pi ÃvajjanÃdÅni pi vÅthicittÃni. Yathà kiæ? Yathà nagare catÆsu dvÃresu asaævutesu, ki¤cÃpi antogha- radvÃrakoÂÂhakagabbhÃdayo susaævutà honti, tathà pi antonagare sabbaæ bhaï¬aæ arakkhitaæ agopitam eva hoti, nagaradvÃrena hi pavisitvà corà yad icchitaæ karey- yuæ, evam eva javane dussÅlyÃdisu uppannesu, tasmiæ asaæ- vare sati, dvÃram pi aguttaæ hoti, bhavangam pi ÃvajjanÃ- dÅni pi vÅthicittÃni. Tasmiæ pana sÅlÃdisu uppannesu, dvÃram pi guttaæ hoti, bhavangam pi ÃvajjanÃdÅni pi vÅthicittÃni. Yathà kiæ? Yathà nagaradvÃresu susaæ- vutesu,\<*<1>*>/ ki¤cÃpi antogharÃdayo asaævutà honti, tathà pi antonagare sabbaæ bhaï¬aæ surakkhitaæ sugopitam eva hoti, nagaradvÃresu hi pihitesu corÃnaæ paveso n' atthi, evam eva javane sÅlÃdisu uppannesu dvÃram pi guttaæ hoti, bhavangam pi ÃvajjanÃdÅni pi vÅthicittÃni. Tasmà javanakkhaïe uppajjamÃno pi cakkhundriye saævaro ti vutto. Sotena saddaæ sutvà ti Ãdisu pi es' eva nayo. Evam idaæ sankhepato rÆpÃdisu kilesÃnubandhanimittÃ- digÃhaparivajjanalakkhaïaæ indriyasaævarasÅlan ti vedi- tabbaæ. 5, iv (c) ùjÅvapÃrisuddhisÅlaæ IdÃni indriyasaævarasÅlÃnantaraæ vutte ÃjÅvapÃrisud- dhisÅle:- ÃjÅvahetu pa¤¤attÃnaæ channaæ sikkhÃpadÃnan ti yÃni tÃni: ùjÅvahetu ÃjÅvakÃraïà pÃpiccho icchÃpakato asan- taæ abhÆtaæ uttarimanussadhammaæ ullapati Ãpatti pÃrÃ- jikassa; ÃjÅvahetu ÃjÅvakÃraïà sa¤carittaæ samÃpajjati Ãpatti sanghÃdisesassa; ÃjÅvahetu ÃjÅvakÃraïà yo te vihÃre vasati, so bhikkhu arahà ti bhaïati paÂivijÃnantassa Ãpatti thullacca- yassa; ÃjÅvahetu ÃjÅvakaraïà bhikkhu païÅtabhojanÃni [agi- lÃno]\<*<2>*>/ attano atthÃya vi¤¤Ãpetvà bhu¤jati Ãpatti pÃcittiyassa; ÃjÅvahetu ÃjÅvakÃraïà bhikkhunÅ païÅtabhojanÃni agilÃnà attano atthÃya vi¤¤Ãpetvà bhu¤jati Ãpatti paÂidesaniyassa; ÃjÅvahetu ÃjÅvakÃraïà sÆpaæ và odanaæ và agilÃno attano \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm saævutesu. 2 Not in text of Oldenberg's Edition. >/ #<[page 023]># %< 5, iv (e) ùjÅvapÃrisuddhisÅlaæ 23>% atthÃya vi¤¤Ãpetvà bhu¤jati\<*<1>*>/ apatti dukkaÂassà ti evaæ pa¤¤attÃni cha sikkhÃpadÃni: Imesaæ channaæ sikkhÃpa- dÃnaæ, Kuhanà ti Ãdisu ayaæ pÃÊi: Tattha katamà kuhanÃ? LÃ- bhasakkÃrasiloka-sannissitassa pÃpicchassa icchÃpakatassa yà paccayapaÂisevana\<*<2>*>/-sankhÃtena và sÃmantajappitena và iriyÃ- pathassa và aÂÂhapanÃ, ÂhapanÃ, saïÂhapanÃ, bhÃkuÂikÃ,\<*<3>*>/ bhÃkuÂiyaæ, kuhanÃ, kuhÃyanÃ, kuhitattaæ:- ayaæ vuccati kuhanÃ. Tattha katamà lapanÃ? LÃbhasakkÃrasilokasannissitassa pÃpicchassa icchÃpakatassa yà paresaæ ÃlapanÃ, lapanÃ, sallapanÃ, ullapanÃ, samullapanÃ, unnahanÃ, samunnahanÃ, ukkÃcanÃ, samukkÃcanÃ, anuppiyabhÃïitÃ, cÃÂukamyatÃ,\<*<4>*>/ muggasupyatÃ,\<*<5>*>/ pÃribhaÂyatÃ\<*<6>*>/; ayaæ vuccati lapanÃ. Tattha katamà nemittikatÃ? LÃbhasakkÃrasilokasannissi- tassa, pÃpicchassa, icchÃpakatassa yaæ paresaæ nimittaæ, nimittakammaæ, obhÃso, obhÃsakammaæ, sÃmantajappÃ, pari- kathÃ:- ayaæ vuccati nemittakatÃ. Tattha katamà nippesikatÃ? LÃbhasakkÃrasilokasannissi- tassa pÃpicchassa icchÃpakatassa yà paresaæ akkosanÃ, vam- bhanÃ, garahanÃ, ukkhepanÃ, samukkhepanÃ, khipanÃ, saæ- khipanÃ, pÃpanÃ, sampÃpanÃ, avaïïahÃritÃ, parapiÂÂhimaæ- sikatÃ:- ayaæ vuccati nippesikatÃ. Tattha katamà lÃbhena lÃbhaæ nijigiæsanatÃ\<*<7>*>/? LÃbhasak- kÃrasilokasannissito, pÃpiccho, icchÃpakato ito laddhaæ Ãmisaæ amutra harati, amutra và laddhaæ Ãmisaæ idh' Ãha- rati, yà evarÆpà Ãmisena Ãmisassa eÂÂhi gaveÂÂhi, pariyeÂÂhi, esanÃ, gavesanÃ, pariyesanÃ, ayaæ vuccati lÃbhena lÃbhaæ nijigiæsanatÃ\<*<7>*>/ ti\<*<8>*>/. Imissà pana pÃÊiyà evam attho veditabbo:- Kuhananiddese tÃva lÃbhasakkÃrasilokasannissitassà ti lÃbha¤ ca sakkÃra¤ ca kittisadda¤ ca sannissitassa, patthayantassà ti attho. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vin. (ParivÃra), v, 146. 2 Sbh paÂisedhana. 3 Sbh bhÃkuÂitÃ. 4 Vibh. (P. T. S. ed.) pÃtu-. 5 Sb muggasuppatÃ. 6 Sb pÃrÅbhaÂÂatÃ. 7 Bhm nijigisanatÃ. 8 Vibh. 352 f. >/ #<[page 024]># %<24 I. SÅlaniddeso>% PÃpicchassà ti asantaguïÃdÅpanakÃmassa. IcchÃpakatassà ti icchÃya apakatassa, upaddutassà ti attho. Ito paraæ yasmà paccayapaÂisevana\<*<1>*>/-sÃmantajappana-iriyÃpathasannis- sitavasena MahÃ-Niddese tividhaæ kuhanavatthu Ãgataæ,\<*<2>*>/ tasmà tividham p' etaæ dassetuæ paccayapaÂisevanasan- khÃtena\<*<1>*>/ và ti evam-Ãdi Ãraddhaæ. Tattha cÅvarÃdÅhi nimantitassa, tad-atthikass' eva sato pÃpicchataæ nissÃya paÂikkhipanena, te ca gahapatike attani suppatiÂÂhitasaddhe ¤atvà puna tesaæ: Aho! ayyo appiccho, na ki¤ci paÂigaïhituæ\<*<3>*>/ icchati. Suladdhaæ vata no assa sace appamattakam pi ki¤ci patigaïheyyÃ\<*<4>*>/ ti nÃnÃvi- dhehi upÃyehi païÅtÃni cÅvarÃdÅni upanentÃnaæ tad-anugga- hakÃmataæ yeva Ãvikatvà paÂiggahaïena ca tato pabhuti\<*<5>*>/ api sakaÂabhÃrehi upanÃmanahetubhÆtaæ vimhÃpanaæ pac- cayapaÂisevanasankhÃtaæ\<*<1>*>/ kuhanavatthÆ ti veditabbaæ. Vuttaæ h' etaæ\<*<6>*>/ MahÃ-Niddese:\<*<7>*>/ Katamaæ paccayapaÂise- vanasankhÃtaæ kuhanavatthu? Idha gahapatikà bhikkhuæ nimantenti cÅvara-piï¬apÃla-senÃsana-gilÃnapaccayabhesajja- parikkhÃrehi. So\<*<8>*>/ pÃpiccho, icchÃpakato, atthiko cÅvara . . . pe... parikkhÃrÃnaæ bhiyyokamyataæ upÃdÃyacÅvaraæ pac- cakkhÃti, piï¬apÃtaæ senÃsanaæ, gilÃnapaccayabhesajjaparik- khÃraæ paccakkhÃti. So evam Ãha: Kiæ samaïassa mahag- ghena cÅvarena? Etaæ sÃruppaæ yaæ samaïo susÃnà và sankÃrakÆÂà và pÃpaïikÃni và nantakÃni uccinitvà sanghÃÂiæ katvà dhÃreyya. Kim samaïassa mahagghena piï¬apÃtena? Etaæ sÃruppaæ yaæ samaïo u¤chÃcariyÃya piï¬iyÃlopena jÅvikaæ\<*<9>*>/ kappeyya. Kim samaïassa mahagghena senÃsa- nena? Etaæ sÃruppaæ yaæ samaïo rukkhamÆliko và assa abbhokÃsiko vÃ. Kiæ samaïassa mahagghena gilÃnapaccaya- bhesajjaparikkhÃrena? Etaæ sÃruppaæ yaæ samaïo pÆti- muttena và hariÂakÅkhaï¬ena và osadhaæ kareyyà ti, tad- upÃdÃya lÆkhaæÅvaraæ dhÃreti, lÆkhaæ piï¬apÃtaæ pari- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh -paÂisedhana-. So throughout. 2 Nid. 224 f. 3 Bhm patiggaïhituæ. 4 Bhm patiggaïheyyÃ. 5 Sbh tatoppabhuti. 6 Sbh Vuttam pi c' etaæ. 7 Nid. 224 f. 8 Bhm omit. 9 Bhm jÅvitaæ. >/ #<[page 025]># %< 5, iv (c) ùjÅvapÃrisuddhisÅlaæ 25>% bhu¤jati, lÆkhaæ senÃsanaæ paÂisevati, lÆkhaæ gilÃnapacca- yabhesajjaparikkhÃraæ paÂisevati. Tam enaæ gahapatikà evaæ jÃnanti: Ayaæ samaïo appiccho santuÂÂho pavivitto asaæsaÂÂho Ãraddhaviriyo dhutavÃdo ti. Bhiyyo bhiyyo niman- tenti cÅvara- ...pe... parikkhÃrehi. So evam Ãha: Tiïïaæ sammukhÅbhÃvà saddho kulaputto bahuæ pu¤¤aæ pasavati, saddhÃya sammukhÅbhÃvà saddho kulaputto bahuæ pu¤¤aæ pasavati; deyyadhammassa ...pe... dakkhiïeyyÃnaæ sam- mukhÅbhÃvà saddho kulaputto bahuæ pu¤¤aæ pasavati. TumhÃka¤ c' evÃyaæ saddhà atthi. Deyyadhammo ca\<*<1>*>/ saævij- jati; aha¤ ca paÂiggÃhako. Sac' Ãhaæ na paÂigahessÃmi, evaæ tumhe pu¤¤ena paribÃhirÃ\<*<2>*>/ bhavissatha. Na mayhaæ iminà attho. Api ca tumhÃkaæ yeva anukampÃya paÂigaï- hÃmÅ ti. Tad-upÃdÃya bahum pi cÅvaraæ paÂigaïhÃti, bahum pi piï¬apÃtaæ ...pe... bhesajjaparikkhÃraæ paÂi- gaïhÃti. Yà evarÆpà bhÃkuÂikÃ, bhÃkutiyaæ, kuhanÃ, kuhÃ- yanÃ, kuhitattaæ, idaæ vuccati paccayapaÂisevanasankhÃtaæ kuhanavatthÆ ti. PÃpicchass' eva pana sato uttarimanussadhammÃdhiga- maparidÅpanavÃcÃya tathà tathà vimhÃpanaæ sÃmantajap- panasankhÃtaæ kuhanavatthÆ ti veditabbaæ. Yath' Ãha:\<*<3>*>/ katamaæ sÃmantajappanasankhÃtaæ kuhana- vatthu? Idh' ekacco pÃpiccho icchÃpakato sambhÃvanÃdhippÃyo evaæ maæ jano sambhÃvessatÅ ti ariyadhammasannissitaæ vÃcaæ bhÃsati. Yo evarÆpaæ cÅvaraæ dhÃreti, so samaïo mahesakkho ti bhaïati. Yo evarÆpaæ pattaæ, lohathÃlakaæ, dhammakarakaæ,\<*<4>*>/ parissÃvanaæ, ku¤cikaæ, kÃyabandhanaæ, upÃhanaæ dhÃreti, so samaïo mahesakkho ti bhaïati.\<*<5>*>/ Yassa evarÆpo upajjhÃya . . . Ãcariyo, samÃnupajjhÃyako, samÃnÃ- cariyako, mitto, sandiÂÂho, sambhatto, sahÃyo.\<*<6>*>/ . . . Yo evarÆpe vihÃre vasati, a¬¬hayoge, pÃsÃde, hammiye, guhÃyaæ, leïe, kuÂiyÃ, kÆÂÃgÃre, aÂÂe, mÃÊe, uddaï¬e,\<*<7>*>/ upaÂthÃnasÃlÃyaæ, \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Nid. cÃyaæ. 2 Ibid. parihÅnÃ. 3 Ibid. 226. 4 Bhm dhamakaraïaæ. See Vin. Texts iii, 100, n. 2. 5 Bhm omit. 6 Nid. gives last six in the plural. 7 Bhm uÂÂande. >/ #<[page 026]># %<26 I. SÅlaniddeso>% maï¬ape, rukkhamÆle vasati, so samaïo mahesakkho ti bha- ïati. Athavà korajika-korajiko\<*<1>*>/ bhÃkuÂika-bhÃkuÂiko kuha- kuho lapalapo mukhasambhÃvito, ayaæ samaïo imÃsaæ evarÆ- pÃnaæ santÃnaæ vihÃrasamÃpattÅnaæ lÃbhÅ ti etÃdisaæ gam- bhÅraæ guÊhaæ nipuïaæ paÂicchannaæ lokuttaraæ su¤¤atÃ- paÂisaæyuttaæ kathaæ katheti; yà evarÆpà bhÃkuÂikÃ, bhÃku- Âiyaæ, kuhanÃ, kuhÃyanÃ, kuhitattaæ, idaæ vuccati sÃmanta- jappanasankhÃtaæ kuhanavatthÆ ti. PÃpicchass' eva pana sato sambhÃvanÃdhippÃyakatena iriyÃpathena vimhÃpanaæ, iriyÃpathasannissitaæ. kuhana- vatthÆ ti veditabbaæ. Yath' Ãha\<*<2>*>/: katamaæ iriyÃpathasan- khÃtaæ kuhanavatthÆ? Idh' ekacco pÃpiccho icchÃpakato sambhÃvanÃdhippÃyo evaæ maæ jano sambhÃvessatÅ ti gama- naæ saïÂhapeti, sayanaæ\<*<3>*>/ saïÂhapeti, païidhÃya gacchati, païidhÃya tiÂÂhati, païidhÃya nisÅdati, païidhÃya seyyaæ kappeti, samÃhito viya gacchati, samÃhito viya tiÂÂhati, nisÅ- deti, seyyaæ kappeti, ÃpÃtakajjhÃyÅ\<*<4>*>/ ca hoti; yà evarÆpà iriyÃpathassa aÂÂhapanÃ, thapanà saïÂhapanÃ, bhÃkuÂikÃ, bhÃkuÂiyaæ, kuhanÃ, kuhÃyanÃ, kuhitattaæ, idaæ vuccati iriyÃpathasankhÃtaæ kuhanavatthÆ ti. Tattha paccayapaÂisevanasankhÃtenà ti paccayapaÂiseva- nan ti evaæ sankhÃtena paccayapaÂisevanena và sankhÃtena. SÃmantajappitenà ti samÅpabhaïitena. IriyÃpath' assa và ti catu iriyÃpath' assa AÂÂhapanà ti Ãdi-ÂhapanÃ, Ãdarena và ÂhapanÃ. èhapanà ti ÂhapanÃkÃro. SaïÂhapanà ti abhi- sankharaïaæ,\<*<5>*>/ pÃsÃdikabhÃvakaraïan ti vuttaæ hoti. BhÃkuÂikÃ\<*<6>*>/ ti padhÃnaparimathita\<*<7>*>/-bhÃvadassanena bhÃku- Âikaraïaæ, mukhasankoco ti vuttaæ hoti. BhÃkuÂikara- ïaæ sÅlamassà ti bhÃkuÂiko. BhÃkuÂikassa bhÃvo bhÃkuti- yaæ kuhanà ti vimhÃpanÃ. Kuhassa Ãyanà kuhÃyanÃ. Kuhitassa bhÃvo kuhitattan ti. LapanÃ-niddese: Ãlapanà ti vihÃraæ Ãgate manusse disvà kim atthÃya bhonto ÃgatÃ? kiæ bhikkhÆ nimantetuæ\<*<8>*>/? \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb kora¤j-. 2 Nid. 225. 3 Nid. ÂhÃnaæ. 4 Sbh Nid. ÃpÃda-; Sbh ÃpÃthÃ-. 5 Bhm -kharaïÃ. 6 Sbh bhakuÂitÃ. 7 Bhm paÂÂhÃnapurimaÂÂhita-. 8 Bhm mantituæ. >/ #<[page 027]># %< 5, iv (c) ùjÅvapÃrisuddhisÅlaæ 27>% Yadi evaæ gacchatha,\<*<1>*>/ ahaæ pacchato pattaæ gahetvà ÃgacchÃmÅ ti evaæ Ãdito va lapanÃ. Athavà attÃnaæ upa- netvÃ: ahaæ Tisso, mayi rÃjà pasanno, mayi asuko ca asuko ca rÃjamahÃmatto pasanno ti evaæ attÆpanÃyikÃlapanà ÃlapanÃ. Lapanà ti puÂÂhassa sato vuttappakÃram eva lapanaæ.\<*<2>*>/ Sallapanà ti gahapatikÃnaæ ukkaïÂhane bhÅ- tassa okÃsaæ datvà datvà suÂÂhulapanÃ. Ullapanà ti mahÃ- kuÂumbiko mahÃnÃviko mahÃdÃnapatÅ ti evaæ uddhaæ katvà lapanÃ. Samullapanà ti sabbato bhÃgena uddhaæ katvà lapanÃ. Unnahanà ti: upÃsakÃ, pubbe Ådise kÃle na- vadÃnaæ detha, idÃni kiæ na dethà ti evaæ yÃva dassÃma bhante okÃsaæ na labhÃmà ti ÃdÅni vadanti, tÃva uddhaæ uddhaæ nahanà veÂhanà ti vuttaæ hoti. Athavà ucchu- hatthaæ disvÃ; kuto Ãbhataæ upÃsakà ti pucchati. Ucchu- khettato bhante ti. Kiæ tattha ucchumadhuran ti? KhÃ- ditvà bhante jÃnitabban ti. Na, upÃsaka, bhikkhussa ucchuæ dethà ti vattuæ vaÂÂatÅ ti:- yà evarÆpà nibbeÂhentassà pi veÂhanÃ-kathÃ, sà unnahanÃ. Sabbato bhÃgena punappu- naæ unnahanà samunnahanÃ. UkkÃcanà ti etaæ kulaæ maæ yeva\<*<3>*>/ jÃnÃti; sace ettha deyyadhammo uppajjati, may- ham eva detÅ ti evaæ ukkhipitvà kÃcanà ukkÃcanÃ, uddÅ- panà ti vuttaæ hoti. Telakandarikavatthu\<*<4>*>/ c' ettha vattab- baæ.\<*<5>*>/ Sabbato bhÃgena pana punappunaæ ukkÃcanà sa- mukkÃcanÃ. AnuppiyabhÃïità ti saccÃnurÆpaæ dhammÃ- nurÆpaæ và anavaloketvÃ\<*<6>*>/ punappunaæ piyabhaïanam eva. CÃÂukamyatÃ\<*<7>*>/ ti nÅcavuttità attÃnaæ heÂÂhato heÂÂhato Âhapetvà vattanaæ. MuggasupyatÃ\<*<8>*>/ ti muggasÆpasadisatÃ. Yathà hi muggesu paccamÃnesu kocideva na paccati, ava- sesà paccanti, evaæ yassa puggalassa vacane ki¤cideva saccaæ hoti, sesaæ alikaæ, ayaæ puggalo muggasuppo\<*<9>*>/ ti vuccati; tassa bhÃvo muggasupyatÃ.\<*<8>*>/ PÃribhatyatÃ\<*<10>*>/ ti \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm insert re. 2 Sbh lapanÃ. 3 Sbh evaæ. 4 TelakaÂÃhagÃthÃ. See J. P. T. S., 1884, 49 f. 5 Bhm veditabbaæ. 6 Bhm anapaloketvÃ. 7 Bhm Sb cÃtu-. Cf. above, p. 17. 8 Sb muggasuppatÃ. Cf. p. 17. 9 Bhm muggasupyo. 10 Sbh pÃribhaÂÂatÃ. >/ #<[page 028]># %<28 I. SÅlaniddeso>% pÃribhatyabhÃvo.\<*<1>*>/ Yo hi kuladÃrake dhÃti viya ankena và khandhena và paribhaÂati, dhÃretÅ ti attho. Tassa paribha- Âassa kammaæ pÃribhaÂyaæ.\<*<2>*>/ PÃribhatyassa bhÃvo pÃri- bhatyatà ti. NemittikatÃ-niddese: nimittan ti yaæ ki¤ci paresaæ pac- cayadÃnasa¤¤Ãjanakaæ kÃyavacÅkammaæ. Nimittakamman ti khÃdanÅyaæ gahetvà gacchante disvÃ: kiæ\<*<3>*>/ khÃdanÅyaæ labhitthà ti Ãdinà nayena nimittakaraïaæ. ObhÃso ti paccaya- paÂisaæyuttakathÃ. ObhÃsakamman ti vacchagopÃlake disvÃ: kiæ ime vacchà khÅra-govacchà udÃhu takkagovacchÃ\<*<4>*>/ ti pucchitvÃ, khÅra-govacchà bhante ti vutte: na khÅragovacchÃ, yadi khÅragovacchà siyuæ, bhikkhÆ pi khÅraæ labheyyun ti evam Ãdinà nayena tesaæ dÃrakÃnaæ mÃtÃpitunnam\<*<5>*>/ nive- detvà khÅradÃpanÃdikaæ obhÃsakaraïaæ. SÃmantajappà ti samÅpaæ katvà jappanaæ. KulÆpakabhikkhuvatthu c' ettha vattabbaæ.\<*<6>*>/ KulÆpako kira bhikkhu bhu¤jitukÃmo gehaæ pavisitvà nisÅdi. Taæ disvà adÃtukÃmà gharaïÅ: taï¬ulà natthÅ ti bhaïantÅ taï¬ule ÃharitukÃmà viya paÂivissaka- gharaæ gatÃ. Bhikkhu antogabbhaæ pavisitvà olokento kavÃtakoïe ucchuæ, bhÃjane guÊaæ, patike loïamaccha- phÃle, kumbhiyaæ taï¬ule, ghate ghaÂaæ disvà nikkha- mitvà nisÅdi. GharaïÅ: taï¬ule nÃlatthan ti ÃgatÃ. Bhik- khu: upÃsike, ajja bhikkhà na sampajjissatÅ ti paÂigacc' eva\<*<7>*>/ nimittaæ addasan ti Ãha. Kiæ bhante ti kavÃÂakoïe nik- khittaæ ucchuæ viya sappaæ addasaæ, taæ paharissÃmÅ ti olokento, bhÃjane Âhapitaæ\<*<8>*>/ guÊapiï¬aæ\<*<9>*>/ viya pÃsÃïaæ le¬¬ukena\<*<10>*>/ pahaÂena sappena kataæ piÂake nikkhittaloïa- macchaphÃlasadisaæ phaïaæ, tassa taæ le¬¬uæ ¬aæsitu- kÃmassa kumbhiyà taï¬ulasadise dante, ath' assa kupitassa ghaÂe pakkhittaghatasadisaæ mukhato nikkhamantaæ visa- missakaæ kheÊan ti. SÃ: na sakkà muï¬akaæ va¤cetun ti \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh pÃribhaÂÂabhÃvo. 2 Sb pÃribhaÂÂaæ. 3 Bhm omit. 4 Cf. Milinda, 173. 5 Brh mÃtÃpitÆnaæ. 6 Not traced. 7 Brh paÂikacc' eva. Cf. Trenckner's Note, Milinda, 421. 8 Sbh thapita-. 9 Sbh gulapiï¬ake. 10 Sbh pÃsÃïale¬¬uke. >/ #<[page 029]># %< 5, iv (c) ùjÅvapÃrisuddhisÅlaæ 29>% ucchuæ datvà odanaæ pacitvà ghataguÊamacchehi saddhiæ sabbaæ\<*<1>*>/ adÃsÅ ti. Evaæ samÅpaæ katvà jappanaæ sÃman- tajappà ti veditabbÃ. Parikathà ti yathà taæ labhati, tathÃ\<*<2>*>/ parivattetvà parivattetvà kathanan ti. NippesikatÃ\<*<3>*>/-niddese akkosanà ti dasahi akkosavatthÆhi akkosanaæ. Vambhanà ti paribhavitvà kathanaæ. Gara- hanà ti assaddho appasanno ti Ãdinà nayena dosÃropanÃ. Ukkhepanà ti mà etaæ ettha kathethà ti vÃcÃya ukkhipa- naæ. Sabbato bhÃgena savatthukaæ sahetukaæ katvà ukkhepanà samukkhepanÃ. Athavà adentaæ disvÃ:\<*<1>*>/ aho! dÃnapatÅ ti evaæ ukkhipanaæ ukkhepanÃ. MahÃdÃnapatÅ ti evaæ suÂÂhu ukkhepanà samukkhepanÃ. Khipanà ti kiæ imassa jÅvitaæ bÅjabhojino ti evaæ uppaï¬anÃ. Sankhipanà ti kiæ imaæ adÃyako ti bhaïatha, yo niccakÃlaæ sabbe- sam pi natthÅ ti vacanaæ detÅ ti evaæ\<*<4>*>/ suÂÂhutaraæ uppaï- ¬anÃ. PÃpanà ti adÃyakattassa avaïïassa và pÃpanaæ. Sabbato bhÃgena pÃpanà sampÃpanÃ. AvaïïahÃrità ti evaæ me avaïïabhayà pi dassatÅ ti gehato gehaæ, gÃmato gÃmaæ, janapadato janapadaæ avaïïaharaïaæ. ParapiÂÂhi- maæsikatà ti purato madhuraæ bhaïitvà parammukhe avaïïabhÃsitÃ, esà hi abhimukhaæ oloketuæ asakkontassa parammukhÃnaæ piÂÂhimaæsaæ\<*<5>*>/ khÃdanam iva hoti, tasmà parapiÂÂhimaæsikatà ti vuttÃ. Ayaæ vuccati nippesikatà ti ayaæ yasmÃ, veÊupesikÃya\<*<6>*>/ viya abbhangaæ, parassa guïaæ nippeseti nipu¤chati, yasmà và gandhajÃtaæ nipiæ- sitvÃ\<*<7>*>/ gandhamagganà viya paraguïe nippiæsitvÃ\<*<7>*>/ vicuï- ïetvà esà lÃbhamagganà hoti, tasmà nippesikatà ti vuc- catÅ ti. LÃbhena lÃbhaæ nijigiæsanatÃ-niddese:\<*<8>*>/ nijigiæsanatà ti magganÃ. Ito laddhan ti imasmÃ\<*<9>*>/ gehà laddhaæ. Amutrà ti amukamhi gehe. EÂÂhÅ ti icchanÃ. GaveÂÂhÅ ti magganÃ. PariyetthÅ ti punappunaæ\<*<10>*>/ magganÃ. ùdito paÂÂhÃya lad- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh omit. 2 Bhm tassa. 3 Bhm nippesikatÃni. 4 Bhm omit. 5 Sbh piÂÂhimaæsa-. 6 Sbh veÊupesikÃ. 7 Bhm nippisitvÃ. 8 See above, p. 23. 9 Bhm imamhÃ. 10 Sbh punappuna. >/ #<[page 030]># %<30 I. SÅlaniddeso>% dhaæ\<*<1>*>/ laddhaæ bhikkhaæ tatra tatra kuladÃrakÃnaæ datvà ante khÅrayÃguæ labhitvà gatabhikkhu vatthu c' ettha kathe- tabbaæ. Esanà ti ÃdÅni\<*<2>*>/ eÂÂhÅ-ÃdÅnam eva vevacanÃni, ta- smà eÂÂhÅ ti esanÃ, gaveÂÂhÅ ti gavesanÃ, pariyeÂÂhÅ ti pariye- sanà icc' evam ettha yojanà veditabbÃ. Ayaæ kuhanÃdÅ- naæ attho. IdÃni evam ÃdÅna¤ ca pÃpadhammÃnan ti\<*<3>*>/ ettha Ãdisad- dena\<*<4>*>/ yathà và pan' eke bhonto samaïabrÃhmaïà saddhÃdey- yÃni bhojanÃni bhu¤jitvà te evarÆpÃya tiracchÃnavijjÃya micchÃjÅvena jÅvikaæ\<*<5>*>/ kappenti. SeyyathÅdaæ angaæ, ni- mittaæ, uppÃtaæ,\<*<6>*>/ supinaæ, lakkhaïaæ, mÆsikacchinnaæ, aggihomaæ, dabbihoman ti Ãdinà nayena BrahmajÃle vuttÃ- naæ\<*<7>*>/ anekesaæ pÃpadhammÃnaæ gahaïaæ veditabbaæ. Iti yvÃyaæ imesaæ ÃjÅvahetupa¤¤attÃnaæ channaæ sikkhÃ- padÃnaæ vÅtikkamavasena imesa¤ ca kuhanÃ, lapanÃ, nemit- tikatÃ, nippesikatÃ, lÃbhena lÃbhaæ nijigiæsanatà ti \<*<8>*>/evam ÃdÅnaæ pÃpadhammÃnaæ vasena pavatto micchÃjÅvo, yÃ\<*<9>*>/ tasmà sabbappakÃrà pi micchÃjÅvà virati, idaæ ÃjÅvapÃ- risuddhisÅlaæ. TatrÃyaæ vacanattho: etaæ Ãgamma jÅvantÅ ti ÃjÅvo. Ko so? PaccayapariyesanavÃyÃmo. PÃrisuddhÅ ti parisuddhatÃ. ùjÅvassa pÃrisuddhi ÃjÅvapÃrisuddhi. 5. iv (d) PaccayasannissitasÅlaæ Yaæ pan' etaæ tadanantaraæ paccayasannissitasÅlaæ vuttaæ,\<*<10>*>/ tattha patisankhà yoniso ti upÃyena pathena paÂi- sankhÃya ¤atvÃ, paccavekkhitvà ti attho. Ettha ca sÅtassa paÂighÃtÃyà ti Ãdinà nayena vutta-\<*<11>*>/paccavekkhanam eva yoniso paÂisankhà ti veditabbÃ. Tattha cÅvaran ti antaravÃsakÃdisu yaæ ki¤ci. PaÂi- sevatÅ ti paribhu¤jati, nivÃseti và pÃrupati vÃ. YÃvad evà ti \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb laddha-. 2 Sbh esanÃdÅni. 3 See above, p. 16 (c). 4 Sbh omit. 5 Bhm jÅvitaæ. 6 Sb uppÃdaæ. 7 D. i, 9. 8 Cf. D. i. 8. 9 Sbh place yà before virati. 10 Above, p. 16 (d). 11 Sbh vuttaæ. >/ #<[page 031]># %< 5, vi (d) PaccayasannissitasÅlaæ 31>% payojanÃvadhiparicchedaniyamavacanaæ.\<*<1>*>/ Ettakam eva hi yogino cÅvarapaÂisevane payojanaæ, yad idaæ sÅtassa paÂighÃtÃyà ti Ãdi, na ito bhiyyo. SÅtassà ti ajjhattadhÃ- tukkhobhavasena và bahiddhà utupariïÃmavasena và up- pannassa yassa kassaci sÅtassa.\<*<2>*>/ PaÂighÃtÃyà ti paÂihananat- thaæ. Yathà sarÅre ÃbÃdhaæ na uppÃdeti, evaæ tassa vino- danatthaæ. SÅtabbhÃhate hi sarÅre vikkhittacitto yoniso padahituæ na sakkoti, tasmà sÅtassa paÂighÃtÃya cÅvaraæ paÂisevitabban ti Bhagavà anu¤¤Ãsi. Esa nayo sabbattha\<*<3>*>/. Kevalaæ h' ettha uïhassà ti aggisantÃpassa. Tassa\<*<4>*>/ vanadÃ- hÃdisu sambhavo veditabbo. ÖaæsamakasavÃtÃtapasiriæsa- pa-samphassÃnan\<*<5>*>/ ti ettha pana ¬aæsà ti ¬aæsanamak- khikÃ, andhamakkhikà ti pi vuccanti. Makasà makasà yeva.\<*<6>*>/ VÃtà ti saraja-arajÃdibhedÃ. ùtapo ti suriyÃtapo. Siriæsapà ti ye keci sarantà gacchanti dÅghajÃtikà sappÃ- dayo. Tesaæ daÂÂhasamphasso ca phuÂÂhsamphasso cÃti duvidho samphasso. So pi cÅvaraæ pÃrupitvà nisinnaæ na bÃdhati, tasmà tÃdisesu ÂhÃnesu tesaæ paÂighÃtatthÃya paÂisevati. YÃvad evà ti puna etassa vacanaæ niyatapayojanÃvadhi- paricchedadassanatthaæ,\<*<1>*>/ hirikopÅnapaÂicchÃdanaæ hi niya- tapayojanaæ, itarÃni kadÃci kadÃci honti. Tattha hirikopÅ- nan, ti taæ taæ sambÃdhaÂÂhÃnaæ, yasmiæ yasmiæ hi ange vivariyamÃne hiri kuppati vinassati, taæ taæ hiriæ\<*<7>*>/ kopanato hirikopÅnan ti vuccati. Tassa ca hirikopÅnassa paÂicchÃda- natthan ti hirikopÅnapaÂicchÃdanatthaæ. HirikopÅnaæ paÂic- chÃdanatthan ti pi pÃÂho. Piï¬apÃtan ti yaæ ki¤ci ÃhÃraæ. Yo hi koci ÃhÃro bhik- khuno piï¬olyena patte patitattà piï¬apÃto ti vuccati. Piï¬Ãnaæ và pÃto piï¬apÃto; tattha tattha laddhÃnaæ bhikkhÃnaæ sannipÃto samÆho ti vuttaæ hoti. Neva da- vÃyà ti na gÃmadÃrakÃdayo viya davatthaæ, kÅÊÃnimittan ti vuttaæ hoti. Na madÃyà ti na muÂÂhikamallÃdayo viya madatthaæ, balamadanimittaæ porisamadanimitta¤ cÃti \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Dhp. A. ii, 73. 2 Sbh omit. 3 I. e. in M. i, 10. 4 Sbh insert pana. 5 Bhm -sarÅsapÃ-. 6 Bhm eva. 7 Sbh hiri-. >/ #<[page 032]># %<32 I. SÅlaniddeso>% vuttaæ hoti. Na maï¬anÃyà ti na antepurikavesiyÃdayo viya maï¬anatthaæ, angapaccangÃnaæ pÅïanabhÃvanimit- tan\<*<1>*>/ ti vuttaæ hoti. Na vibhÆsanÃyà ti na naÂanaccakÃdayo viya, vibhÆsanatthaæ, pasannacchavivaïïatÃnimittan\<*<2>*>/ ti vuttaæ hoti. Ettha ca neva davÃyà ti etaæ mohÆpanissa- yappahÃnatthaæ\<*<3>*>/ vuttaæ. Na madÃyà ti etaæ dosÆpanis- sayappahÃnatthaæ. Na maï¬anÃya, na vibhÆsanÃyà ti etaæ rÃgÆpanissayappahÃnatthaæ.\<*<4>*>/ Neva davÃya, na madÃyà ti c' etaæ attano saæyojanuppatti-paÂisedhanatthaæ. Na man¬anÃya, na vibhÆsanÃyà ti etaæ parassa pi saæyojanup- patti-paÂisedhanatthaæ. CarÆhi pi c' etehi ayoniso paÂipatti- yà kÃmasukhallikÃnuyogassa ca pahÃnaæ vuttan ti veditab- baæ. YÃvad evà ti vuttattham eva. Imassa kÃyassà ti etassa catumahÃbhÆtikassa rÆpakÃyassa. èhitiyà ti paban- dhaÂÂhitatthaæ. YÃpanÃyà ti pavattiyà avicchedatthaæ, cirakÃlaÂÂhitatthaæ vÃ. GharÆpatthambham iva hi jiïïa- gharasÃmiko, akkhabbha¤janam iva ca sÃkaÂiko, kÃyassa Âhitatthaæ yÃpanattha¤ c' esa piï¬apÃtaæ paÂisevati, na davamadamaï¬anavibhÆsanatthaæ. Api ca ÂhitÅ ti jÅvit- indriyass' etaæ adhivacanaæ; tasmà imassa kÃyassa Âhitiyà yÃpanÃyà ti ettÃvatà etassa kÃyassa jÅvitindriyappavattÃ- panatthan\<*<5>*>/ ti pi vuttaæ hotÅ ti veditabbaæ. VihiæsÆpara- tiyà ti vihiæsà nÃma jighacchà ÃbÃdhaÂÂhena. Tassà upara- mattham p' esa piï¬apÃtaæ paÂisevati, vaïÃlepanam iva uïhasÅtÃdisu tappaÂikÃraæ\<*<6>*>/ viya ca. BrahmacariyÃnugga- hÃyà ti sakalasÃsanabrahmacariyassa ca\<*<7>*>/ maggabrahmacari- yassa ca anuggahatthaæ. Ayaæ hi piï¬apÃtapaÂisevana- paccayà kÃyabalaæ nissÃya sikkhattayÃnuyogavasena bhava- kantÃranittharaïatthaæ paÂipajjanto brahmacariyÃnuggahÃ- ya paÂisevati, kantÃranittharaïatthikà puttamaæsaæ viya,\<*<8>*>/ nadÅnittharaïatthikà kullaæ viya, samuddanittharaïatthikà nÃvam iva ca. Iti purÃïa¤ ca vedanaæ paÂihankhÃmi nava¤ ca vedanaæ na uppÃdessÃmÅ ti evaæ iminà piï¬apÃtapaÂise- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm pÅnabhÃva-. 2 Sbh pasannachavi-. 3 Sbh mohÆpanissayapahÃnattham. 4 Sbh -pahÃnattham. 5 Bm -panattan. 6 Sbh tappati-. 7 Sbh omit. 8 Cf. S. ii, 98. >/ #<[page 033]># %< 5, iv (d) PaccayasannissitasÅlaæ 33>% vanena purÃïa¤ ca jighacchÃvedanaæ paÂihankhÃmi, nava¤ ca vedanaæ aparimitabhojanapaccayaæ\<*<1>*>/ Ãharahatthaka- alaæsÃÂaka-tatravaÂÂaka-kÃkamÃsaka-bhuttavamitakabrÃh- maïÃnaæ a¤¤ataro viya na uppÃdessÃmÅ ti pi paÂisevati\<*<2>*>/; bhesajjam iva gilÃno. Athavà yà adhunà asappÃyà pari- mitabhojanaæ nissÃya purÃïakammapaccayavasena\<*<3>*>/ uppaj- janato purÃïavedanà ti vuccati; sappÃyaparimitabhoja- nena tassà paccayaæ vinÃsento taæ purÃïa¤ ca vedanaæ paÂihankhÃmi, yà cÃyaæ adhunà kataæ ayuttaparibhogakam- mÆpacayaæ nissÃya Ãyatiæ uppajjanato navavedanà ti vuccati; yuttaparibhogavasena tassà mÆlaæ anibbattento taæ nava¤ ca vedanaæ na uppÃdessÃmÅ ti evam p' ettha attho daÂÂhabbo. EttÃvatà yuttaparibhogasangaho attakilamathÃnuyogap- pahÃnaæ dhammikasukhÃpariccÃgo ca dÅpito hotÅti vedi- tabbo. YÃtrà ca me bhavissatÅ ti hitaparimitaparibhogena\<*<4>*>/ jÅvitindriyupacchedakassa iriyÃpathabha¤jakassa và paris- sayassa abhÃvato cirakÃlagamanasankhÃtà yÃtrà ca me bha- vissati imassa paccayÃyattavuttino kÃyassà ti pi paÂisevati yÃpyarogÅ viya tappaccayaæ. Anavajjatà ca phÃsuvihÃro cà ti ayuttapariyesanapaÂiggahanaparibhogaparivajjanena anavajjatÃ, parimitaparibhogena phÃsuvihÃro. AsappÃyà pa- rimitabhojana-paccayÃ\<*<5>*>/ arati- tandi- vijambhikÃ-\<*<6>*>/ vi¤¤Æga- rahÃdi dosÃbhÃvena và anavajjatÃ, sappÃyaparimitabhojana- paccayà kÃyabalasambhavena phÃsuvihÃro. YÃvadattha u- darÃvadehakabhojanaparivajjanena và seyyasukha-passa- sukha-middhasukhÃnaæ pahÃnato anavajjatÃ, catupa¤cÃlo- pamatta-Ænabhojanena catu iriyÃpathayoggabhÃva-\<*<7>*>/ paÂipÃ- danato phÃsuvihÃro ca me bhavissatÅ ti pi paÂisevati. Vut- tam pi h' etaæ:- cattÃro pa¤ca Ãlope abhutvà udakaæ pive. alaæ phÃsuvihÃrÃya, pahitattassa bhikkhuno ti\<*<8>*>/. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh -bhojanappaccayaæ. 2 Cf. Asl. 404, on Dhs. 1348 (Bud. Psych. Ethics, p. 353, n. 3). 3 Sb -kammappaccaya . . . 4 Bhm omit hita-. 5 Bhm -paribhogapaccayÃ. 6 Bhm -bhitÃ. 7 Bhm -yogya-. 8 TheragÃthÃ, ver. 983. I. 3 >/ #<[page 034]># %<34 I. SÅlaniddeso>% EttÃvatà ca payojanapariggaho majjhimà ca paÂipadà dÅ- pità hotÅ ti veditabbÃ. SenÃsanan ti sena¤ ca Ãsana¤ ca. Yattha yattha hi seti vihÃre và a¬¬hayogÃdimhi vÃ, taæ senaæ. Yattha yattha Ãsati nisÅdati, taæ Ãsanaæ. Taæ ekato katvà senÃsanan ti vuccati. Utuparissayavinodanaæ paÂisallÃnÃrÃmatthan ti pa- risahanaÂÂhena\<*<1>*>/ utu yeva utuparissayo. Utuparissayassa\<*<2>*>/ vinodanattha¤ ca paÂisallÃnÃrÃmattha¤ ca, yo sarÅrÃbÃdha- cittavikkhepakaro asappÃyo utu-senÃsanapaÂisevanena vino- detabbo hoti, tassa vinodanatthaæ ekÅbhÃvasukhattha¤ cÃti vuttaæ hoti. KÃma¤ ca sÅtapaÂighÃtÃdinÃ\<*<3>*>/ va utuparis- sayavinodanaæ vuttam eva; yathà pana cÅvarapaÂisevane hirikopÅnapaÂicchÃdanaæ niyata-payojanaæ; itarÃni ka- dÃci kadÃci bhavantÅ\<*<4>*>/ ti vuttaæ, evam idhÃpi niyataæ utu- parissayavinodanaæ sandhÃya idaæ vuttan ti veditabbaæ. Athavà ayaæ vuttappakÃro utu utu yeva. Parissayo pana duvidho, pÃkaÂaparissayo ca paÂicchannaparissayo ca. Tat- tha pÃkaÂaparissayo sÅhavyagghÃdayo, paÂicchannaparissayo rÃgadosÃdayo. Te yattha apariguttiyà ca asappÃya rÆpa- dassanÃdinà ca ÃbÃdhaæ na karonti, taæ senÃsanaæ evaæ jÃnitvà paccavekkhitvà paÂisevanto bhikkhu paÂisankhà yoniso senÃsanaæ ...pe... utuparissayavinodanatthaæ paÂisevatÅ ti veditabbo. GilÃnapaccayabhesajjaparikkhÃran ti ettha rogassa paÂi-aya- naÂÂhena paccayo, paccanÅkagamanaÂÂhenà ti attho, yassa kassaci sappÃyass' etaæ adhivacanaæ. Bhisakkassa kam- maæ tena anu¤¤Ãtattà ti bhesajjaæ. GilÃnapaccayo va bhesajjaæ gilÃnapaccayabhesajjaæ, yaæ ki¤ci gilÃ- nassa sappÃyaæ bhisakkakammaæ telamadhuphÃïitÃdÅ, ti vuttaæ hoti. ParikkhÃro ti pana: sattahi naga- raparikkhÃrehi suparikkhittaæ hotÅ ti\<*<5>*>/ Ãdisu parivÃro vuccati. Ratho sÅlaparikkhÃro, jhÃnakkho cakkaviriyo \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bm parissayanaÂ-. 2 Sbh parissaya-. 3 Sh sÅtassa paÂi-. 4 Sb honti. 5 A. iv, 106. >/ #<[page 035]># %< 5, iv (d) PaccayasannissitasÅlaæ 35>% ti\<*<1>*>/ Ãdisu alankÃro. Ye c' ime\<*<2>*>/ pabbajitena jÅvitaparikkhÃrà samudÃnetabbà ti\<*<3>*>/ Ãdisu sambhÃro. Idha pana sambhÃro pi parivÃro pi vaÂÂati. Taæ hi gilÃnapaccayabhesajjaæ jÅvi- tassa parivÃro pi hoti, jÅvitanÃsakÃbÃdhuppattiyà antaraæ adatvà rakkhaïato. SambhÃro pi, yathà ciraæ pavattati, evam assa kÃraïabhÃvato, tasmà parikkhÃro ti vuccati. Evaæ gilÃnapaccayabhesajja¤ ca taæ parikkhÃro cÃti gilÃ- napaccayabhesajjaparikkhÃro. Taæ gilÃnapaccayabhesajja- parikkhÃraæ, gilÃnassa yaæ ki¤ci sappÃyaæ bhisakkÃnu¤¤Ã- taæ telamadhuphÃïitÃdi jÅvitaparikkhÃran ti vuttaæ hoti. UppannÃnan ti jÃtÃnaæ bhÆtÃnaæ nibbattÃnaæ. VeyyÃ- bÃdhikÃnan ti ettha vyÃbÃdho ti dhÃtukkhobho, taæ sa- muÂÂhÃnà ca kuÂÂhagaï¬apÅÊakÃdayo. VyÃbÃdhato uppan- nattà veyyÃbÃdhikÃ. VedanÃnan ti dukkhavedanà akusa- lavipÃkavedanÃ, tÃsaæ veyyÃbÃdhikÃnaæ vedanÃnaæ. AvyÃ- pajjaparamatÃyà ti niddukkhaparamatÃya; yÃva taæ duk- khaæ sabbaæ pahÅnaæ hoti, tÃvà ti attho. Evam idaæ sankhepato paÂisankhà yoniso paccayaparibhogalakkhaïaæ paccayasannissitasÅlaæ veditabbaæ. Vacanattho pan' ettha, cÅvarÃdayo hi, yasmà te paÂicca nissÃya paribhu¤jamÃnà pÃïino ayanti gacchanti pavattanti, tasmà paccayÃti vuccanti. Te paccaye sannissitan ti paccayasannissitaæ\<*<4>*>/. Evam etasmiæ catubbidhe sÅle saddhÃya pÃtimokkhasaæ- varo sampÃdetabbo. Saddhà sÃdhano hi so, sÃvakavisa- yÃtÅtattà sikkhÃpadapa¤¤attiyÃ\<*<5>*>/ vacanapaÂikkhepo c' ettha nidassanaæ, tasmà yathà pa¤¤attaæ sikkhÃpadaæ anava- sesaæ saddhÃya samÃdiyitvà jÅvite pi apekkhaæ akarontena sÃdhukaæ sampÃdetabbaæ. Vuttam pi h' etaæ:- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. v, 6; Bhm Sb have setaparikkhÃro. 2 Bhm ye kec' ime. 3 M. i, 108. 4 Sh adds colophon: Iti paccayasannissitasÅlaæ. Atha pakiïïakakathÃ. 5 Bhm repeat this word after ||, adding ca na paÂikkhepo. Vv. ll. vacanaparikkhepo. >/ #<[page 036]># %<36 I. SÅlaniddeso>% KikÅ va aï¬aæ camarÅva vÃladhiæ Piyaæ va puttaæ nayanaæ va ekakaæ, Tath' eva sÅlaæ anurakkhamÃnakÃ, Supesalà hotha sadà sagÃravà ti\<*<1>*>/. Aparam pi vuttaæ:- evam eva kho, mahÃrÃja, yaæ mayà sÃvakÃnaæ sikkhÃpadaæ pa¤¤attaæ, taæ mama sÃvakà jÅvi- tahetu pi nÃtikkamantÅ ti.\<*<2>*>/ Imasmi¤ ca pan' ettha aÂavi yaæ corehi baddhatherÃnaæ\<*<3>*>/ vatthÆni veditabbÃni. Ma- hÃvattani aÂaviyaæ kira theraæ corà kÃÊavallÅhi bandhitvà nipajjÃpesuæ. Thero yathà nipanno va sattadivasÃni vi- passanaæ va¬¬hetvà anÃgÃmiphalaæ pÃpuïitvà tatth' eva kÃlaæ katvà Brahmaloke nibbatti. Aparam pi theraæ TambapaïïidÅpe pÆtilatÃya bandhitvà nipajjÃpesuæ. So dava¬Ãhe\<*<4>*>/ Ãgacchante valliæ acchinditvà va vipassanaæ paÂÂhapetvà samasÅsÅ\<*<5>*>/ hutvà parinibbÃyi. DÅghabhÃïaka- Abhayatthero pa¤cahi bhikkhusatehi saddhiæ Ãgacchanto\<*<6>*>/ disvà therassa sarÅraæ jhÃpetvà cetiyaæ kÃrÃpesi. Tasmà a¤¤o pi saddho kulaputto:- PÃtimokkhaæ visodhento appeva jÅvitaæ jahe, pa¤¤attaæ lokanÃthena na bhinde sÅlasaævaraæ. Yathà ca pÃtimokkhasaævaro saddhÃya, evaæ satiyà indriyasaævaro sampÃdetabbo. SatisÃdhano hi so, satiyà adhiÂÂhitÃnaæ indriyÃnaæ abhijjhÃdÅhi ananvÃssavanÅyato. TasmÃ: varaæ, bhikkhave, tattÃya ayo salÃkÃya ÃdittÃya sam- pajalitÃya\<*<7>*>/ sajotibhÆtÃya cakkhundriyaæ sampaÊimaÂÂhaæ, na tveva cakkhuvi¤¤eyyesu rÆpesu anuvya¤janaso nimittaggÃ- ho ti\<*<8>*>/ Ãdinà nayena ÃdittapariyÃyaæ samanussaritvà rÆpÃ- disu visayesu cakkhudvÃrÃdipavattassa\<*<9>*>/ vi¤¤Ãïassa abhij- jhÃdÅhi anvÃssavanÅyaæ nimittÃdigÃhaæ\<*<10>*>/ asammuÂÂhÃya \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh refers to the ApadÃna. 2 Sh refers this citation to the Kosala-Samyutta (S. i, 68 f.), but it does not occur there. 3 Bhm bandha-. 4 Bhm vanadÃhe. 5 Cf. P. P., p. 13. 6 Sbh gacchanto. 7 Sbh sampajjalitÃya. 8 S. iv, 168. 9 Bhm -Ãdippav-. 10 Bhm -ÃdiggÃ-. >/ #<[page 037]># %< 5, iv (d) PaccayasannissitasÅlaæ 37>% satiyà nisedhentena esa sÃdhukaæ sampÃdetabbo. Evaæ asampÃditehi etasmiæ pÃtimokkhasaævarasÅlam pi anad- dhaniyaæ hoti aciraÂÂhitikaæ,\<*<1>*>/ asaævihitasÃkhÃparivÃram iva sassaæ. Ha¤¤ate cÃyaæ kilesacorehi, vivaÂadvÃro viya gÃmo parassa hÃrÅhi. Citta¤ c' assa rÃgo samativijjhati, ducchannam agÃraæ vuÂÂhi viya. Vuttam pi h' etaæ-- RÆpesu saddesu atho rasesu, Gandhesu phassesu ca rakkha indriyaæ. Etehi dvÃrà vivaÂà arakkhità Hananti gÃmaæ va parassa hÃrino\<*<2>*>/. Yathà agÃraæ ducchannaæ vuÂÂhi samativijjhati, Evaæ abhÃvitaæ cittaæ rÃgo samativijjhatÅ ti\<*<3>*>/. SampÃdite pana tasmiæ\<*<4>*>/ pÃtimokkhasaæ-varasÅlam pi ad- dhaniyaæ hoti ciraÂÂhitikaæ, susaævihitasÃkhÃparivÃram\<*<5>*>/ iva sassaæ, na ha¤¤ate cÃyaæ kilesacorehi, susaævutadvÃro viya gÃmo parassa hÃrÅti, na c' assa cittaæ rÃgo samativij- jhati, succhannam agÃraæ vuÂÂhi viya. Vuttam pi c' etaæ:- RÆpesu saddesu atho rasesu, Gandhesu phassesu ca rakkha indriyaæ. Etehi dvÃrà pihità susaævutÃ, Na hanti gÃmaæ va parassa hÃrino\<*<6>*>/. Yathà agÃraæ succhannaæ vuÂÂhi na samativijjhati, Evaæ subhÃvitaæ cittaæ rÃgo na samativijjhatÅ ti. Ayaæ pana ati-ukkaÂÂhadesanÃ. Cittaæ nÃm' etaæ lahu- parivattaæ, tasmà uppannaæ rÃgaæ asubhamanasikÃrena vinodetvà indriyasaævaro sampÃdetabbo. AdhunÃpabba- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh na cira-. 2 Sh refers these verses to the "SaÊÃyatanavagga" Saæy. Nik. (S. iv, 1 f.), but they are not to be found in the P. T. S. edition of that work. 3 Thag., 133, 134; Dhp., 13, and below, 14. 4 Sb etasmiæ. 5 Sb savihitasÃkhÃparivÃram. 6 See notes 2, 3. >/ #<[page 038]># %<38 I. SÅlaniddeso>% jitena VangÅsattherena viya. Therassa kira adhunà pab- bajitassa piï¬Ãya carato ekaæ itthiæ disvà rÃgo uppajjati. Tato ùnandattheraæ Ãha:- KÃmarÃgena ¬ayhÃmi, cittaæ me pari¬ayhati. SÃdhu nibbÃpanaæ brÆhi anukampÃya, Gotaæà ti. Thero Ãha:- Sa¤¤Ãya vipariyesà cittan te pari¬ayhati; Nimittaæ parivajjehi, subhaæ rÃgÆpasaæhitaæ. AsubhÃya cittaæ bhÃvehi, ekaggaæ susamÃhitaæ\<*<1>*>/. SankhÃre parato passa, dukkhato, no ca attato\<*<2>*>/. NibbÃpehi mahÃrÃgaæ. Mà ¬ayhittho punappunan\<*<3>*>/ ti. Thero rÃgaæ vinodetvà piï¬Ãya cari. Api ca indriyasaæ- varapÆrakena bhikkhunà Kuraï¬aka-MahÃleïa vÃsinà Cit- taguttattherena viya, corakamahÃvihÃravÃsinà MahÃmittat- therena viya ca bhavitabbaæ. Kuraï¬akaleïe\<*<4>*>/ kira sattan- naæ BuddhÃnaæ abhinikkhamana-\<*<5>*>/ cittakammaæ mano- ramaæ ahosi. Sambahulà bhikkhÆ senÃsanacÃrikaæ Ãhiï- ¬antà cittakammaæ disvÃ: manoramaæ bhante cittakam- man ti Ãhaæsu. Thero Ãha: atireka-saÂÂhi 'me Ãvuso vassÃni leïe vasantassa cittakammaæ atthÅ ti\<*<6>*>/ pi na jÃnÃmi, ajja dÃni cakkhumante nissÃya ¤Ãtan ti. Therena kira etta- kaæ addhÃnaæ vasantena cakkhuæ ummÅletvà leïaæ na ullokitapubbaæ, leïadvÃre c' assa mahÃnÃgarukkho ahosi. So pi therena uddhaæ na ullokitapubbo, anusaævaccha- raæ\<*<7>*>/ bhÆmiyaæ kesaranipÃtaæ disvà vassapupphitabhÃvaæ jÃnÃti. RÃjà therassa guïasampattiæ sutvà vanditukÃmo tikkhattuæ pesetvÃ, anÃgacchante there, tasmiæ gÃme taru- ïaputtÃnaæ itthÅnaæ thane bandhÃpetvà la¤chÃpesi: tÃva dÃrakà tha¤¤aæ mà labhiæsu, yÃva thero na ÃgacchatÅ ti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. i, 188; Thag. ver. 1223-12241/2 The two last lines are not in the works quoted. 2 Cf. Thag. ver. 1161; Thig. ver. 101, 177. 3 Cf. Dhp. Comy. iv, 23; Pss. of the Brethren, p. 49. 4 Bhm repeat the MahÃ. 5 Sh -khamana-. 6 Bhm read atthi natthÅ ti. 7 Bm ana-. >/ #<[page 039]># %< 5, iv (d) PaccayasannissitasÅlaæ 39>% Thero dÃrakÃnaæ anukampÃya mahÃgÃmaæ agamÃsi. RÃjà sutvÃ: gacchatha! bhaïe theraæ: pavesetha! sÅlÃni gaïhissÃmÅ ti antepuraæ abhiharÃpetvà vanditvà bhojetvÃ: ajja bhante okÃso n' atthi; sve sÅlÃni gaïhissÃmÅ ti therassa pattaæ gahe- tvà thokaæ anugantvà deviyà saddhiæ vanditvà nivatti. Thero: rÃjà và vandatu devÅ vÃ, sukhÅ hotu mahÃrÃjà ti va- dati. Evaæ sattadivasà gatÃ, bhikkhÆ Ãhaæsu: kiæ bhante tumhe ra¤¤e pi vandamÃne deviyà pi vandamÃnÃya sukhÅ hotu mahÃrÃjà ti evaæ vadathà ti. Thero: nÃhaæ Ãvuso rÃjà ti và devÅ ti và vavatthÃnaæ karomÅ ti vatvÃ, sattÃhÃ- tikkame therassa idha vÃso dukkho ti ra¤¤Ã vissajjito Kuraï- ¬akamahÃleïaæ gantvà rattibhÃge cankamaæ ÃrÆhi.\<*<1>*>/ NÃ- garukkhe adhivatthà devatà daï¬adÅpikaæ gahetvà aÂÂhÃsi. Ath' assa kammaÂÂhÃnaæ atiparisuddhaæ pÃkaÂaæ ahosi. Thero: kiæ nu\<*<2>*>/ me ajja kammaÂÂhÃnaæ ativiya pakÃsatÅ ti attamano majjhimayÃmasamanantaraæ sakalaæ pabbataæ unnÃdayanto arahattaæ pÃpuïi. Tasmà a¤¤o pi attattha- kÃmo\<*<3>*>/ kulaputto:- MakkaÂo va ara¤¤amhi vane bhantamigo\<*<4>*>/ viya, BÃlo viya ca utrasto,\<*<5>*>/ na bhave lola-locano. Adho khipeyya cakkhÆni yugamattadaso siyà VanamakkaÂalolassa na cittassa vasaæ vaje ti. MahÃmittattherassà pi mÃtu\<*<6>*>/ visagaï¬akarogo uppajji. DhÅtà pi'ssà bhikkhunÅsu pabbajità hoti. Sà taæ Ãha: gaccha ayye bhÃtu santikaæ gantvà mama aphÃsukabhÃ- vaæ Ãrocetvà bhesajjaæ Ãharà ti. Sà gantvà Ãrocesi. Thero Ãha\<*<7>*>/: nÃhaæ mÆlabhesajjÃdÅni saæharitvà bhesajjaæ pacituæ jÃnÃmi, api ca te bhesajjaæ Ãcikkhissaæ, ahaæ yato pabbajito, [tato paÂÂhÃya\<*<8>*>/] na mayà lobhasahagatena cittena indriyÃni bhinditvà visabhÃgarÆpaæ olokitapubbaæ, iminà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb abhiruhi. 2 Sb inserts kho. 3 Sh atthakÃmo. 4 Bhm bhanto migo. 5 Bhm utrattho. 6 Sb mÃtu upÃsikÃya. 7 Sb omits. 8 Sbh omit. >/ #<[page 040]># %<40 I. SÅlaniddeso>% saccavacanena mÃtuyà me phÃsu hotu! Gaccha, imaæ\<*<1>*>/ vatvà upÃsikÃya sarÅraæ parimajjà ti. Sà gantvà imam atthaæ Ãrocetvà tathà akÃsi. UpÃsikÃya taæ khaïaæ yeva gaï¬o pheïapiï¬o viya vilÅyitvà antaradhÃyi. Sà uÂÂha- hitvÃ: sace SammÃsambuddho dhareyya, kasmà mama put- tasadisassa bhikkhuno jÃlavicitrena\<*<2>*>/ hatthena sÅsaæ na parÃmaseyyà ti attamanavÃcaæ nicchÃresi. TasmÃ:- Kulaputto dÃni\<*<3>*>/ a¤¤o\<*<4>*>/ pabbajitvà na sÃsane Mittatthero va tiÂÂheyya vare indriyasaævare. Yathà pana indriyasaævaro satiyÃ, tathà viriyena ÃjÅva- pÃrisuddhi sampÃdetabbÃ. ViriyasÃdhanà hi sÃ, sammà Ãraddhaviriyassa micchÃjÅvappahÃnasambhavato. Tasmà anesanaæ appatirÆpaæ pahÃya viriyena piï¬apÃtacariyÃdÅhi sammÃ-esanÃhi esà sampÃdetabbÃ; parisuddhuppÃde yeva paccaye paÂisevamÃnena aparisuddhuppÃde Ãsivise viya paÂi- vajjayatÃ. Tattha apariggahitadhutangassa sanghato gaïato dham- madesanÃdÅhi c' assa guïehi pasannÃnaæ gihÅnaæ santikà uppannà paccayà parisuddhuppÃdà nÃma. Piï¬apÃtacari- yÃdÅhi pana atiparisuddhuppÃdà yeva. Pariggahitadhutan- gassa piï¬apÃtacariyÃdÅhi dhutangaguïe\<*<5>*>/ c' assa pasannÃnaæ santikà dhutanganiyamÃnulomena uppannà parisuddhuppÃ- dà nÃma. EkavyÃdhivÆpasamattha¤\<*<6>*>/ c' assa pÆtiharÅÂakÅ\<*<7>*>/ catuma- dhuresu uppannesu: catumadhuraæ a¤¤e pi sabrahmacÃrino paribhu¤jissantÅti cintetvà harÅÂakÅ\<*<8>*>/-khaï¬am eva paribhu¤- jamÃnassa dhutangasamÃdÃnaæ patirÆpaæ hoti. Esa hi uttama-ariyavaæsiko bhikkhÆti vuccati. Ye pan' ete cÅva- rÃdayo paccayÃ, tesu yassa kassaci bhikkhuno ÃjÅvaæ pari- sodhentassa cÅvare ca piï¬apÃte ca nimittobhÃsaparikathÃ- vi¤¤attiyo na vaÂÂanti. SenÃsane pana apariggahitadhutan- gassa nimittobhÃsaparikathà vaÂÂanti. Tattha nimittaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm idaæ. 2 Sh -vicittena. 3 Sbh kulaputtamÃni. 4 Sbh insert pi. 5 Bhm dhÆtaguïe. 6 All editions read -byÃdhi-. 7 Bm haritakÅ. Sb -ka. 8 Sb harÅtaka. >/ #<[page 041]># %< 5, iv (d) PaccayasannissitasÅlaæ 41>% nÃma senÃsanatthaæ bhÆmiparikammÃdÅni karontassa: kiæ, bhante, kariyati? ko kÃrÃpetÅ ti? gihÅhi vutte: na kocÅ ti paÂivacanaæ, yaæ và pan' a¤¤am pi evarÆpaæ nimittakam- maæ. ObhÃso nÃma: upÃsakÃ, tumhe kuhiæ vasathà ti? PÃsÃde, bhante ti. BhikkhÆnaæ pana:- upÃsakÃ, pÃsÃdo na vaÂÂatÅti vacanaæ, yaæ và pan' a¤¤am pi evarÆpaæ obhÃsakammaæ. Parikathà nÃma: bhikkhusanghassa se- nÃsanaæ sambÃdhan ti vacanaæ, yÃ\<*<1>*>/ và pan' a¤¤Ã\<*<2>*>/ pi evarÆ- pà pariyÃyakathÃ. Bhesajje sabbam pi vaÂÂati. Tathà uppannaæ pana bhesajjaæ roge vÆpasante\<*<3>*>/ paribhu¤jituæ vaÂÂati, na vaÂÂatÅ ti?\<*<4>*>/ tattha VinayadharÃ: Bhagavatà dvÃraæ dinnaæ, tasmà vaÂÂatÅ ti vadanti; Suttantikà pana: ki¤cÃpi Ãpatti na hoti, ÃjÅvaæ pana kopeti, tasmà na vaÂÂat' icc' eva vadanti. Yo pana Bhagavatà anu¤¤Ãtà pi nimittobhÃsaparikathÃ- vi¤¤attiyo akaronto appicchatÃdi-guïe yeva nissÃya jÅvitak- khaye pi paccupaÂÂhite a¤¤atr' eva obhÃsÃdÅhi uppanne paccaye\<*<5>*>/ paÂisevati, esa paramasallekhavuttÅ ti vuccati. Sey- yathÃpi thero SÃriputto. So kira yasmà ekasmiæ samaye pavivekaæ brÆhayamÃno MahÃ-MoggallÃnattherena\<*<6>*>/ sad- dhiæ a¤¤atarasmiæ ara¤¤e viharati. Ath' assa ekasmiæ divase udaravÃtÃbÃdho uppajjitvà atidukkhaæ janesi. Ma- hÃ-MoggallÃnatthero sayaïhasamaye tass' Ãyasmato upaÂ- ÂhÃnaæ gato, theraæ nipannaæ disvÃ, taæ pavattiæ pucchi- tvÃ: pubbe te, Ãvuso, kena phÃsu hotÅti pucchi. Thero Ãha: gihikÃle me, Ãvuso, mÃtà sappimadhusakkharÃdÅhi\<*<7>*>/ yojetvà asambhinnakhÅrapÃyÃsaæ adÃsi; tena me phÃsu ahosÅ ti.\<*<8>*>/ So pi ÃyasmÃ: hotu, Ãvuso. Sace mayhaæ và tuyhaæ và pu¤¤aæ atthi, app' eva nÃma sve labhissÃmà ti Ãha. Imaæ pana nesaæ\<*<9>*>/ kathÃsallÃpaæ cankamanakoÂi- yaæ rukkhe adhivatthà devatà sutvà [cintesi]\<*<10>*>/: sve ayyassa pÃyÃsaæ uppÃdessÃmÅ ti, tÃvad eva therassa upaÂÂhÃkaku- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb yaæ. 2 Sb a¤¤am. 3 Sb upasante. 4 Sb omits. 5 Bhm uppannapaccaye. 6 Bhm MoggalÃna-. 7 Sb sakkharÃhi. Bhm sakkarÃdÅhi. 8 Sbh tena phÃsukam ahosÅti. 9 Sbh tesaæ. 10 Sbh omit. >/ #<[page 042]># %<42 I. SÅlaniddeso>% laæ gantvÃ, jeÂÂhaputtassa sarÅraæ\<*<1>*>/ Ãvisitvà pÅÊaæ janesi. Ath' assa tikicchÃnimittaæ sandissati,\<*<2>*>/ so\<*<3>*>/ ¤Ãtake Ãha: sace sve therassa evarÆpaæ nÃma pÃyÃsaæ paÂiyÃdetha, taæ mu¤cissÃmÅ ti. Te:- tayà avutte pi, mayaæ therÃnaæ nibandhaæ bhikkhaæ demÃti vatvÃ, dutiyadivase tathÃrÆ- paæ pÃyÃsaæ paÂiyÃdayiæsu.\<*<4>*>/ MahÃ-MoggallÃnatthero pÃto va ÃgantvÃ: Ãvuso, yÃvÃhaæ piï¬Ãya caritvà ÃgacchÃmi, tÃva idh' eva hotÅti vatvà gÃmaæ pÃvisi. Te manussà pac- cuggantvà therassa pattaæ gahetvà vuttappakÃrassa pÃyÃ- sassa pÆretvà adaæsu. Thero gamanÃkÃraæ dassesi. Te:\<*<3>*>/ bhu¤jatha, bhante, tumhe, aparam pi dassÃmà ti theraæ bhojetvÃ, puna pattapÆraæ adaæsu. Thero gantvÃ: hand', Ãvuso SÃriputta, paribhu¤jÃti upanÃmesi. Thero pi taæ disvÃ: atimanÃpo pÃyÃso. Kathaæ nu kho uppanno ti? cintento tassa uppattimÆlaæ disvÃ, Ãha: har', Ãvuso\<*<5>*>/ MoggallÃna, aparibhogÃraho piï¬apÃto ti. So p' Ãyasmà mÃdisena nÃma Ãbhataæ piï¬apÃtaæ na paribhu¤jatÅ ti cit- tam pi anuppÃdetvà ekavacanen' eva pattaæ mukhavaÂÂi- yaæ gahetvà ekamante nikujjesi. PÃyÃsassa sahabhÆmiyaæ patiÂÂhÃnà therassa ÃbÃdho antaradhÃyi. Tato paÂÂhÃya pa¤cacattÃÊÅsavassÃni na puna uppajji. Tato MahÃ-Moggal- lÃnaæ\<*<6>*>/ Ãha:- -Ãvuso, vacÅvi¤¤attiæ nissÃya uppanno pÃyÃso antesu nikkhamitvà bhÆmiyaæ carantesu pi paribhu¤jituæ ayuttarÆpo ti ima¤\<*<7>*>/ ca udÃnaæ udÃnesi:- VacÅvi¤¤atti vipphÃrà uppannaæ madhupÃyÃsaæ, sace bhutto bhaveyyÃhaæ sÃjÅvo garahito mama. Yadi pi me antaguïaæ nikkhamitvà bahi care, neva bhindeyyam ÃjÅvaæ cajamÃno pi jÅvitaæ. ùrÃdhemi sakaæ cittaæ, vivajjemi anesanaæ. nÃhaæ BuddhapaÂikuÂÂhaæ kÃhÃmi ca anesanan ti\<*<8>*>/. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bm sarÅre. 2 Sbh sannipatite. 3 Sbh omit. 4 Bhm -diyiæsu. 5 Bhm omit har'. 6 Sbh -MoggallÃnattheraæ. 7 Sbh idaæ. 8 Not traced. Sh refers 1st couplet (wrongly) to the UdÃna. >/ #<[page 043]># %< 5, iv (d) PaccayasannissitasÅlaæ 43>% CÅvaragumbavÃsika\<*<1>*>/-ambakhÃdaka-MahÃ-Tissattheravat- thu pi c' ettha kathetabbaæ. Evaæ sabbathà pi:- AnesanÃya cittam pi ajanetvà vicakkhaïo ÃjÅvaæ parisodheyya saddhÃpabbajito yatÅ ti. Yathà ca viriyena ÃjÅvaparisuddhi, tathà paccayasannissi- tasÅlaæ pa¤¤Ãya sampÃdetabbaæ. Pa¤¤ÃsÃdhanaæ hi taæ pa¤¤avato paccayesu ÃdÅnavÃnisaæsadassanasamatthabhÃ- vato. Tasmà pahÃya paccayagedhaæ dhammena samena uppanne paccaye yathÃ-vuttena vidhinà pa¤¤Ãya paccavek- khitvà paribhu¤jantena taæ sampÃdetabbaæ. Tattha duvidhaæ paccavekkhaïaæ: paccayÃnaæ paÂilÃ- bhakÃle,\<*<2>*>/ paribhogakÃle ca. PaÂilÃbhakÃle pi hi dhÃtuva- sena và paÂikÆlavasena\<*<3>*>/ và paccavekkhitvà ÂhapitÃni cÅva- rÃdÅni tato uttari\<*<4>*>/ paribhu¤jantassa anavajjo va paribhogo, tathÃ\<*<5>*>/ paribhogakÃle pi. TatrÃyaæ sanniÂÂhÃnakaro vinic- chayo:- cattÃro hi paribhogÃ: theyyaparibhogo, iïapari- bhogo, dÃyajjaparibhogo, sÃmiparibhogo ti. Tatra sangha- majjhe pi nisÅditvà paribhu¤jantassa dussÅlassa paribhogo theyyaparibhogo nÃma. SÅlavato apaccavekkhitaparibhogo\<*<6>*>/ iïaparibhogo nÃma, tasmà cÅvaraæ paribhoge paribhoge paccavekkhitabbaæ; piï¬apÃto Ãlope Ãlope; tathà asakkon- tena purebhatta-pacchÃbhatta-purimayÃma-majjhimayÃma- pacchimayÃmesu, sac' assa apaccavekkhato va aruïaæ uggacchati, iïaparibhogaÂÂhÃne tiÂÂhati. SenÃsanam pi paribhoge paribhoge paccavekkhitabbaæ. BhesajjapaÂiggahaïe pi paribhoge pi sati-paccayatà va vaÂ- Âati. Evaæ sante pi paÂiggahaïe satiæ katvà paribhoge akarontass' eva Ãpatti; paÂiggahaïe pana satiæ akatvà pari- bhoge karontassa anÃpatti. Catubbidhà hi suddhi: desanÃsuddhi, saævarasuddhi, pari- yeÂÂhisuddhi, paccavekkhaïasuddhÅ ti. Tattha desanÃsuddhi \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm Ciragumba-. 2 Sb inserts ca. 3 Sbh paÂikkÆlavasena. 4 Sbh uttariæ. 5 Sb omits . 6 Bhm Sb apaccavekkhitvà paribhogo. >/ #<[page 044]># %<44 I. SÅlaniddeso>% nÃma pÃtimokkhasaævarasÅlaæ; taæ hi desanÃya sujjhanato desanÃsuddhÅ ti vuccati. Saævarasuddhi nÃma indriyasaæ- varasÅlaæ; taæ hi: na puna evaæ karissÃmÅ ti cittÃdhiÂÂhÃ- nasaævaren' eva sujjhanato saævarasuddhÅ ti vuccati. Pari- yeÂÂhisuddhi nÃma ÃjÅvapÃrisuddhisÅlaæ; taæ hi anesanaæ pahÃya dhammena samena paccaye uppÃdentassa pariyesa- nÃya suddhattà pariyeÂÂhisuddhÅ ti vuccati. Paccavekkha- ïasuddhi nÃma paccaya- [paribhoga-] sannissitasÅlaæ;\<*<1>*>/ taæ hi vuttappakÃrena paccavekkhaïena sujjhanato paccavekkha- ïasuddhÅ ti vuccati. Tena vuttaæ: paÂiggahaïe pana satiæ akatvà paribhoge karontassa anÃpattÅ ti\<*<2>*>/. Sattannaæ sekhÃnaæ paccayaparibhogo dÃyajjapari- bhogo nÃma; te hi Bhagavato puttÃ; tasmà pitusantakÃnaæ paccayÃnaæ dÃyÃdà hutvà te paccaye paribhu¤janti. Kiæ pana te Bhagavato paccaye paribhu¤janti, udÃhu\<*<3>*>/ gihÅnaæ paccaye paribhu¤jantÅ ti? GihÅ hi dinnà pi Bhagavatà anu¤- ¤Ãtattà Bhagavato santakà [va]\<*<4>*>/ honti. Tasmà Bhagavato paccaye paribhu¤jantÅti veditabbÃ. DhammadÃyÃdasutta¤\<*<5>*>/ c' ettha sÃdhakaæ. KhÅïÃsavÃnaæ paribhogo sÃmiparibhogo nÃma; te hi taï- hÃya dÃsavyaæ atÅtattà sÃmino hutvà paribhu¤janti. Ime- su paribhogesu sÃmiparibhogo ca dÃyajjaparibhogo ca sabbe- saæ vaÂÂati; iïaparibhogo na vaÂÂati. Theyyaparibhoge kathà yeva n' atthi. Yo panÃyaæ sÅ- lavato paccavekkhitaparibhogo, so iïaparibhogassa paccanÅ- kattà Ãnaïyaparibhogo\<*<6>*>/ và hoti, dÃyajjaparibhoge [yeva]\<*<7>*>/ và sangahaæ gacchati. SÅlavà hi imÃya sikkhÃya samannÃ- gatattà sekho tveva vuccati\<*<8>*>/. Imesu pana paribhogesu yasmà sÃmiparibhogo aggo, tasmà taæ patthayamÃnena bhikkhunà vuttappakÃrÃya paccavek- khaïÃya paccavekkhitvà paribhu¤jantena paccayasannissi- tasÅlaæ sampÃdetabbaæ. Evaæ karonto hi kiccakÃrÅ hoti. Vuttam pi c' etaæ:- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh paccayasannissitasÅlaæ. 2 Not traced. 3 Sb omits. 4 So Sb only. 5 M. i, 12 ff. 6 Bhm Ãïaïya-. 7 Sh omits. 8 Bhm sankhyaæ gacchati. >/ #<[page 045]># %< 5, iv (d) PaccayasannissitasÅlaæ 45>% Piï¬aæ vihÃraæ sayanÃsana¤ ca Ãpa¤ ca sanghÃÂi-rajÆpavÃhanaæ\<*<1>*>/, sutvÃna dhammaæ Sugatena desitaæ, sankhÃya seve varapa¤¤asÃvako. Tasmà hi piï¬e sayanÃsane ca Ãpe ca sanghÃÂi-rajÆpavÃhane\<*<1>*>/; etesu dhammesu anÆpalitto bhikkhu yathà pokkhare vÃribindu\<*<2>*>/. KÃlena laddhà parato anuggahà khajjesu bhojjesu ca sÃyanesu, mattaæ so\<*<3>*>/ ja¤¤Ã satataæ upaÂÂhito vaïassa ÃlepanarÆhane yathÃ. KantÃre puttamaæsaæ va akkhassabbha¤janaæ yathÃ, evaæ Ãhare ÃhÃraæ yÃpanattham amucchito ti\<*<4>*>/. Imassa ca paccayasannissitasÅlassa paripÆrakÃritÃya bhÃ- gineyya SangharakkhitasÃmaïerassa vatthu kathetabbaæ. So hi sammà paccavekkhitvà paribhu¤ji. Yath' Ãha:- UpajjhÃyo maæ bhu¤jamÃnaæ, sÃlikÆraæ\<*<5>*>/ sunibbutaæ, mà heva tvaæ, sÃmaïera, jivhaæ jhÃpesi asa¤¤ato. UpajjhÃyassa vaco sutvà saævegam alabhiæ tadÃ, ekÃsane nisÅditvà arahattaæ apÃpuïiæ. So 'haæ paripuïïasankappo cando païïaraso yathÃ, sabbÃsavaparikkhÅïo, n' atthi dÃni punabbhavo ti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm rajuppa-. 2 Sn. 391, 392. The verses following are not traced. Cf. S. ii, 98; JÃt. i, 348. 3 Bhm mattaso. 4 Sh atthÃya 'mucchito. 5 Sh -kuraæ. >/ #<[page 046]># %<46 I. SÅlaniddeso>% Tasmà a¤¤o pi dukkhassa Patthayanto parikkhayaæ, Yoniso paccavekkhitvÃ, PaÂisevetha paccaye ti\<*<1>*>/. Evaæ pÃtimokkhasaævarasÅlÃdivasena catubbidhaæ. Iti catupÃrisuddhisÅlapakiïïakakathÃ. 5, v, Katividhaæ sÅlaæ. Pa¤cavidhakoÂÂhÃsassa paÂhamapa¤cake anupasampanna- sÅlÃdivasena attho veditabbo. Vuttaæ h' etaæ PaÂisambhi- dÃyaæ:\<*<2>*>/--katamaæ pariyantapÃrisuddhisÅlaæ? Anupasam- pannÃnaæ pariyantasikkhÃpadÃnaæ: idaæ pariyantapÃri- suddhisÅlaæ. Katamaæ apariyantapÃrisuddhisÅlaæ? Upa- sampannÃnaæ apariyantasikkhÃpadÃnaæ: idaæ apariyanta- pÃrisuddhisÅlaæ. Katamaæ paripuïïapÃrisuddhisÅlaæ? PuthujjanakalyÃïakÃnaæ kusaladhamme yuttÃnaæ sekhapa- riyante paripÆrakÃrÅnaæ kÃye ca jÅvite ca anapekkhÃnaæ pariccattajÅvitÃnaæ: idaæ paripuïïapÃrisuddhisÅlaæ. Kata- maæ aparÃmaÂÂhapÃrisuddhisÅlaæ? Sattannaæ sekhÃnaæ: idaæ aparÃmaÂÂhapÃrisuddhisÅlaæ. Katamaæ paÂippassad- dhipÃrisuddhisÅlaæ? TathÃgatasÃvakÃnaæ khÅïÃsavÃnaæ pacce- kabuddhÃnaæ tathÃgatÃnaæ arahantÃnaæ sammÃsambuddhÃ- naæ: idaæ patippassaddhipÃrisuddhisÅlan ti. Tattha anupasampannÃnaæ sÅlaæ gaïanavasena sapari- yantattà pariyantapÃrisuddhi [sÅlan]\<*<3>*>/ ti veditabbaæ. Upasam- pannÃnaæ:- Nava koÂisahassÃni, asÅti\<*<4>*>/ satakoÂiyo, pa¤¤Ãsa\<*<5>*>/ satasahassÃni chattiæsà ca punÃpare. Ete saævaravinayà sambuddhena pakÃsitÃ; peyyÃlamukhena niddiÂÂhÃ, sikkhà vinayasaævare ti. Evam gaïanavasena sapariyantam pi anavasesavasena \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh refers to the "ApadÃna." 2 PÂs. i, 42 f. 3 Sbh omit. 4 Sbh asÅtiæ. 5 Sbh pa¤¤Ãsaæ. >/ #<[page 047]># %< 5, v, Katividhaæ sÅlaæ. 47>% samÃdÃnabhÃva¤ ca lÃbha-yasa-¤Ãti-angajÅvitavasena adiÂ- ÂhapariyantabhÃva¤ ca sandhÃya apariyantapÃrisuddhi [sÅ- lan]\<*<1>*>/ ti veditabbaæ,\<*<2>*>/ CÅvaragumbavÃsÅ-\<*<3>*>/ ambakhÃdaka-Ma- hÃ-Tissattherassa sÅlam iva. Tathà hi so ÃyasmÃ:- Dhanaæ caje\<*<4>*>/ angavarassa hetu, angaæ caje jÅvitaæ rakkhamÃno; angaæ dhanaæ jÅvita¤ cÃpi sabbaæ, caje naro dhammam anussaranto ti\<*<5>*>/. imaæ sappurisÃnussatiæ avijahanto jÅvitasaæsaye pi sik- khÃpadaæ avÅtikkamma tad eva apariyantapÃrisuddhisÅ- laæ nissÃya upÃsakassa piÂÂhigato arahattaæ pÃpuïi. Yath' ÃhÃ:- Na pità na pi te mÃtÃ, na ¤ÃtÅ na pi bandhavÃ\<*<6>*>/, karote tÃdisaæ kiccaæ sÅlavantassa kÃraïÃ. Saævegaæ janayitvÃna sammasitvÃna yoniso; tassa piÂÂhigato santo arahattaæ apÃpuïÅ ti\<*<5>*>/. PuthujjanakalyÃïakÃnaæ sÅlaæ upasampadato paÂÂhÃya sudhotajÃtimaïi viya, suparikammakatasuvaïïaæ viya ca atiparisuddhattà cittuppÃdamattakena pi malena virahitaæ arahattass' eva padaÂÂhÃnaæ hoti; tasmà paripuïïapÃrisu- ddhÅti vuccati, MahÃsangharakkhita-bhÃgineyya-Sangharak- khitattherÃnaæ viya. MahÃsangharakkhitattheraæ kira atik- kantasaÂÂhivassaæ maraïama¤ce nipannaæ bhikkhusangho lokuttarÃdhigamaæ pucchi. Thero: n' atthi me lokuttara- dhammo ti Ãha. Ath' assa upaÂÂhÃko daharabhikkhu Ãha:- bhante, tumhe parinibbutÃti samantà dvÃdasayojanà manussà sannipatitÃ; tumhÃkaæ puthujjanakÃlakiriyÃya mahÃja- nassa vippaÂisÃro\<*<7>*>/ bhavissatÅ ti. ùvuso, ahaæ Metteyyaæ bhagavantaæ passissÃmÅti na vipassanaæ\<*<8>*>/ paÂÂhapesiæ; \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh omit. 2 Bhm vuttaæ. 3 Bhm Cira-. 4 Sbh Dhanaæ caje so pana angahetu. 5 Not traced. 6 Sbh khandavo. 7 Sbh mahà vippatisÃro. 8 Sbh vipassanaæ na. >/ #<[page 048]># %<48 I. SÅlaniddeso>% tena hi maæ nisÅdÃpetvà okÃsaæ karohÅ ti. So theraæ nisÅ- dÃpetvà bahi nikkhanto, thero tassa saha nikkhamanÃ\<*<1>*>/ va arahattaæ patvà accharikÃyasa¤¤aæ adÃsi. Sangho sanni- patitvà Ãha:- bhante, evarÆpe maraïakÃle lokuttaradham- maæ nibbattetvÃ\<*<2>*>/ dukkaraæ karitthà ti. N' Ãvuso etaæ dukkaraæ; api ca vo dukkaraæ ÃcikkhissÃmi; ahaæ, Ãvuso, pabbajitakÃlato paÂÂhÃya asatiyà a¤¤Ãïapakataæ kammaæ nÃma na sarÃmÅti;\<*<3>*>/ bhÃgineyyo pi' ssa pa¤¤Ãsa- vassakÃle evaæ eva arahattaæ pÃpuïÅ ti. Appassuto pi ce hoti, sÅlesu asamÃhito, ubhayena naæ garahanti sÅlato ca sutena ca. Appassuto pi ce hoti, sÅlesu susamÃhito, sÅlato naæ pasaæsanti, nÃssa sampajjate sutaæ. Bahussuto pi ce hoti, sÅlesu asamÃhito, sÅlato naæ garahanti, nÃssa\<*<4>*>/ sampajjate sutaæ. Bahussuto pi ce hoti sÅlesu susamÃhito, ubhayena naæ pasaæsanti sÅlato ca sutena ca. Bahussutaæ dhammadharaæ sappa¤¤aæ BuddhasÃvakaæ nekkhaæ jambonadass' eva ko taæ ninditum arahati? devà pi naæ pasaæsanti, Brahmunà pi pasaæsito ti\<*<5>*>/. SekhÃnaæ pana sÅlaæ diÂÂhivasena aparÃmaÂÂhattÃ, put- hujjanÃnaæ và pana bhavavasena\<*<6>*>/ aparÃmaÂÂhasÅlaæ apa- rÃmaÂÂhapÃrisuddhÅ ti veditabbaæ, KuÂumbiyaputta-Tissat- therassa sÅlaæ viya. So hi Ãyasmà tathÃrÆpaæ sÅlaæ nissÃya arahatte patiÂÂhÃtukÃmo verike Ãha:- Ubho pÃdÃni bhinditvà saæyÃmissÃmi\<*<7>*>/ vo ahaæ. aÂÂiyÃmi harÃyÃmi, sarÃgamaraïaæ ahan ti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh saha bahinikkhamanà va. 2 Bhm nibbattentÃ. 3 Bhm passÃmÅti. 4 Bhm tassa. 5 A. ii, 7 f.; last two lines also in Dhp. 230. 6 Bhm rÃgavasena. 7 Bhm pa¤¤ÃpessÃmi; Sb saæyamissÃmi. >/ #<[page 049]># %< 5, v, Katividhaæ sÅlaæ. 49>% EvÃhaæ cintayitvÃna, sammasitvÃna yoniso, sampatte aruïuggamhi arahattaæ apÃpuïin ti\<*<1>*>/. A¤¤ataro pi mahÃthero bÃÊhagilÃno sahatthà ÃhÃram pi\<*<2>*>/ paribhu¤jituæ asakkonto, sake muttakarÅse paÊipanno sam- parivattati. Taæ disvà a¤¤ataro daharo: aho dukkhà jÅvitasankhÃrÃ! ti Ãha. Tam enaæ mahÃthero Ãha:- Ãvuso, idÃni miyyamÃno saggasampattiæ labhissÃmi; n' atthi me ettha saæsayo. Imaæ pana sÅlaæ bhinditvà lad- dhasampatti nÃma sikkhaæ paccakkhÃya paÂiladdhagihÅ- bhÃvasadisÅ ti\<*<3>*>/ vatvà sÅlen' eva saddhiæ marissÃmÅ ti tatth' eva nipanno tam eva rogaæ sammasanto arahattaæ patvà bhikkhusanghassa imÃhi gÃthÃhi vyÃkÃsi:- PhuÂÂhassa me a¤¤atarena vyÃdhinà Rogena bÃÊhaæ dukhitassa ruppato, Parisussati khippam idaæ kaÊebaraæ, Pupphaæ yathà paæsuni Ãtape kataæ. Aja¤¤aæ ja¤¤asankhÃtaæ asuciæ sucisammataæ, nÃnÃkuïapaparipÆraæ ja¤¤arÆpaæ apassato. DhÅr atthu 'maæ Ãturaæ pÆtikÃyaæ duggandhiyaæ asuciæ vyÃdhidhammaæ, yatthappamattà adhimucchità pajà hÃpenti maggaæ sugatÆpapattiyà ti\<*<4>*>/. ArahantÃdÅnaæ pana sÅlaæ sabbadarathapaÂippassaddhiyà parisuddhattà paÂippassaddhipÃrisuddhÅ ti veditabbaæ. Evam pariyantapÃrisuddhi-Ãdivasena pa¤cavidhaæ. Dutiyapa¤cake pÃïÃtipÃtÃdÅnaæ pahÃnÃdivasena attho veditabbo. Vuttaæ h' etaæ PaÂisambhidÃyaæ\<*<5>*>/:- pa¤ca sÅlÃni: (1) pÃïÃtipatassa pahÃnaæ sÅlaæ, (2) veramaïi- sÅlaæ, (3) cetanÃ-sÅlaæ, (4) saævaro-sÅlaæ, (5) avÅtikkamo- sÅlaæ. AdinnÃdÃnanassa . . . kÃmesu micchÃcÃrassa . . . mu- sÃvÃdassa . . .\<*<6>*>/ pisuïavÃcÃya, pharusavÃcÃya, samphappalÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb omits this gÃthà (2 lines). Not traced. Cf. Thag. 517. 2 Sb omits. 3 Bhm -gihÅbhÃvasadisan ti. 4 JÃt. ii, 437; cf. iii, 244; slightly different. 5 PÂs. i, 46 f. 6 After each genitive supply the five: pahÃnaæ, etc. I. 4 >/ #<[page 050]># %<50 I. SÅlaniddeso>% passa, abhijjhÃya, vyÃpÃdassa, micchÃdiÂÂhiyÃ, nekkhammena kÃmacchandassa, avyÃpÃdena vyÃpÃdassa, Ãlokasa¤¤Ãya thÅ- namiddhassa, avikkhepena uddhaccassa, dhammavavatthÃ- nena vicikicchÃya, ¤Ãïena avijjÃya, pÃmojjena aratiyÃ, pa- Âhamena jhÃnena nÅvaraïÃnaæ, dutiyena jhÃnena vitakkavi- cÃrÃnaæ, tatiyena jhÃnena pÅtiyÃ, catutthena jhÃnena sukha- dukkhÃnaæ, ÃkÃsÃna¤cÃyatanasamÃpattiyà rÆpasa¤¤Ãya pa- Âighasa¤¤Ãya nÃnattasa¤¤Ãya, vi¤¤Ãïa¤cÃyatanasamÃpattiyà ÃkÃsÃna¤cÃyatanasa¤¤Ãya, Ãki¤ca¤¤ÃyatanasamÃpattiyà vi¤- ¤aïa¤cÃyatanasa¤¤Ãya, nevasa¤¤ÃnÃsa¤¤ÃyatanasamÃpattiyà Ãki¤ca¤¤Ãyatanasa¤¤Ãya, aniccÃnupassanÃya niccasa¤¤Ãya, dukkhÃnupassanÃya sukhasa¤¤Ãya, anattÃnupassanÃya atta- sa¤¤Ãya, nibbidÃnupassanÃya nandiyÃ, virÃgÃnupassanÃya rÃgassa, nirodhÃnupassanÃya samudayassa, paÂinissaggÃnu- passanÃya ÃdÃnassa, khayÃnupassanÃya ghanasa¤¤Ãya, vayÃ- nupassanÃya ÃyÆhanassa, vipariïÃmÃnupassanÃya dhura- sa¤¤Ãya, animittÃnupassanÃya nimittassa, appaïihitÃnupas- sanÃya païidhiyÃ, su¤¤atÃnupassanÃya abhinivesassa, adhi- pa¤¤ÃdhammavipassanÃya sÃrÃdÃnÃbhinivesassa, yathÃbhÆta¤Ã- ïadassanena sammohÃbhinivesassa, ÃdÅnavÃnupassanÃya ÃlayÃ- bhinivesassa, paÂisankhÃnupassanÃya\<*<1>*>/ appaÂisankhÃya, vivaÂ- ÂÃnupassanÃya saæyogÃbhinivesassa, sotÃpattimaggena ditÂhe- kaÂÂhÃnaæ kilesÃnaæ, sakadÃgÃmimaggena oÊarikÃnaæ kilesÃ- naæ, anÃgÃmimaggena aïusahagatÃnaæ kilesÃnaæ, arahatta- maggena sabbakilesÃnaæ (1) pahÃnaæ sÅlaæ, (2) veramaïi, (3) \<*<2>*>/cetanÃ, (4) saævaro, (5) avÅtikkamo sÅlaæ. EvarÆpÃni sÅlÃni cittassa avippaÂisÃrÃya saævattanti, pÃmojjÃyasaævat- tanti, pÅtiyà saævattanti, passaddhiyà . . . somanassÃya . . ., ÃsevanÃya . . ., bhÃvanÃya . . ., bahulÅkammÃya . . .,\<*<3>*>/ alankÃ- rÃya . . ., parikkhÃrÃya . . ., parivÃrÃya . . ., pÃripÆriyà . . ., ekantanibbidÃya, virÃgÃya, nirodhÃya, upasamÃya, abhi¤¤Ãya, sambodhÃya, nibbÃnÃya saævattantÅ ti. Ettha ca pahÃnan ti koci dhammo nÃma n' atthi a¤¤atra vuttappakÃrÃnaæ pÃïÃtipÃtÃdÅnaæ anuppÃdamattato. Ya- smà pana taæ taæ pahÃnaæ tassa tassa kusalassa dham- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb paÂisankhÃdhammÃnupassanÃya. 2 Sb inserts ...pe... 3 Bhm bahulÅkatÃya. >/ #<[page 051]># %< 6. Ko sankileso? 7. Kiæ vodÃnaæ? 51>% massa patiÂÂhÃnaÂÂhena upadhÃraïaæ hoti, vikampabhÃvÃ- karaïena\<*<1>*>/ ca samÃdhÃnaæ, tasmà pubbe vutten' eva upa- dhÃraïasamÃdhÃnasankhÃtena sÅlanaÂÂhena sÅlan ti vuttaæ. Itare cattÃro dhammà tato tato veramaïÅvasena tassa tassa saævaravasena tad ubhayasampayuttacetanÃvasena taæ taæ avÅtikkamantassa avÅtikkamavasena\<*<2>*>/ ca cetaso pavatti- sabbhÃvaæ sandhÃya vuttÃ. SÅlaÂÂho pana tesaæ pubbe pakÃsito yevà ti. Evaæ pahÃnasÅlÃdivasena pa¤cavidhaæ. EttÃvatà ca kiæ sÅlaæ? ken' aÂÂhena sÅlaæ? kÃn' assa lak- khaïarasapaccupaÂÂhÃnapadaÂÂhÃnÃni? kim Ãnisaæsaæ sÅ- laæ? katividha¤ c' etaæ sÅlan ti\<*<3>*>/ imesaæ pa¤hÃnaæ vissajja- naæ nitÂhitaæ. 6. Ko sankileso? 7. Kiæ vodÃnaæ? Yaæ pana vuttaæ: ko c' assa sankileso? kiæ vodÃnan ti tatra vadÃma: khaï¬ÃdibhÃvo sÅlassa sankileso, akhaï¬Ã- dibhÃvo vodÃnaæ. So pana khaï¬ÃdibhÃvo lÃbha-yasÃdi- hetukena bhedena ca sattavidhamethunasaæyogena ca san- gahÅto.\<*<4>*>/ Tathà hi yassa sattasu Ãpattikkhandhesu Ãdim- hi và ante và sikkhÃpadaæ bhinnaæ hoti, tassa sÅlaæ pariyante chinnasÃÂako\<*<5>*>/ viya khaï¬aæ nÃma hoti. Yassa pana vemajjhe bhinnaæ, tassa majjhe chinnasÃÂako\<*<6>*>/ viya chinnaæ\<*<6>*>/ nÃma hoti. Yassa paÂipÃÂiyà dve tÅïi bhinnÃni, tassa piÂÂhiyà và kucchiyà và uÂÂhitena visabhÃgavaïïena kÃlarattÃdÅnaæ a¤¤atarasarÅravaïïà gÃvÅ viya sabalaæ nÃma hoti. Yassa antarantarà bhinnÃni, tassa antarantarà visabhÃgavaïnabindu vicitrà gÃvÅ viya kammÃsaæ nÃma hoti. Evaæ tÃva lÃbhÃdihetukena bhedena khaï¬ÃdibhÃvo hoti. Evaæ sattavidhamethunasaæyogavasena. Vuttaæ hi BhagavatÃ\<*<7>*>/:- Idha, brÃhmaïa, kacco samaïo và brÃhmaïo và sammà brahmacÃrÅ paÂijÃnamÃno na h' eva kho mÃtugÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm vikampÃbhÃvakar-. 2 Bhm avÅtikkamanavasena. 3 Sb inserts vuttÃnaæ. 4 Bhm sangahito. 5 Sb chiddas-. 6 Sbh chidda . . . chiddaæ. 7 A. iv, 54 f. >/ #<[page 052]># %<52 I. SÅlaniddeso>% mena saddhiæ dvayaæ dvayasamÃpattiæ samÃpajjati; api ca kho mÃlugÃmassa ucchÃdanaæ parimaddanaæ\<*<1>*>/ nahÃpanaæ sambÃhanaæ sÃdiyati; so tad-assÃdeti, taæ nikÃmeti, tena ca vittiæ Ãpajjati. Idam pi kho, brÃhmaïa, brahmacariyassa khaïdam pi chiddam pi sabalam pi kammÃsam pi. Ayaæ vuccati, brÃhmaïa, aparisuddhaæ brahmacariyaæ carati, saæ- yutto methunena saæyogena,\<*<2>*>/ na parimuccati jÃtiyÃ, jarÃya, maraïena ...pe... na parimuccati dukkhasmà ti vadÃmi. Puna ca paraæ, brÃhmaïa, idh' ekacco samano và ...pe . . . paÂijÃnamÃno na h' eva kho mÃtugÃmena saddhiæ dvayaæ dvayasamÃpattiæ samÃpajjati, na pi mÃtugÃmassa ucchÃda- naæ ...pe... sÃdiyati; api ca kho mÃtugÃmena saddhiæ sa¤jagghati, sankÅÊati, sankeÊÃyati, so tad-assÃdeti ...pe... na parimuccati dukkhasmà ti vadÃmi. Puna ca paraæ, brÃh- maïa, idh' ekacco samaïo và ...pe... na h' eva kho mÃ- tugÃmena saddhiæ dvayaæ dvayasamÃpattiæ samÃpajjati, na pi mÃtugÃmassa ucchÃdanaæ ...pe... sÃdiyati, na pi mÃ- tugÃmena saddhiæ sa¤jagghati sankÅÊati sankelÃyati; api ca kho mÃtugÃmassa cakkhunà cakkhuæ upanijjhÃyati pekkhati; so tad-assÃdeti ...pe... na parimuccati dukkhasmà ti vadÃmi. Puna ca paraæ, brÃhmaïa, idh' ekacco samaïo và ...pe... na h' eva kho mÃtugÃmena ...pe... na pi mÃtugÃmassa . . . pe... na pi mÃtugÃmena . . . na pi mÃtugÃmassa ...pe... pekkhati; api ca kho mÃtugÃmassa saddaæ suïÃti tiroku¬¬Ã và tiropÃkÃrà và hasantiyà và bhaïantiyà và gÃyantiyà và rodantiyà vÃ; so tad-assÃdeti ...pe... dukkhasmà ti va- dÃmi. Puna ca paraæ, brÃhmaïÃ, idh' ekacco samaïo và ...pe... na h' eva kho mÃtugÃmena ...pe... na pi mÃtu- gÃmassa ...pe... na pi mÃtugÃmena ...pe... na pi mÃtugÃmassa ...pe... rodantiyà vÃ; api ca kho yÃni 'ssa tÃni pubbe mÃtugÃmena saddhiæ hasitalapitakÅÊitÃni, tÃni anussarati, so tad-assÃdeti ...pe... dukkhasmà ti vadÃmi. Puna ca paraæ, brÃhmaïa, idh' ekacco samaïo và ...pe . . . na h' eva kho mÃtugÃmena ...pe... na pi mÃtugÃmassa ...pe... na pi mÃtugÃmena ...pe... na pi yÃni 'ssa tÃni pubbe mÃtugÃmena saddhiæ hasitalapitakÅÊitÃni, tÃni \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb omits. 2 Bhm methunasaæ-. >/ #<[page 053]># %< 6. Ko sankileso? 7. Kiæ vodÃnaæ? 53>% anussarati; api ca kho passati gahapatiæ và gahapatiputtaæ và pa¤cahi kÃmaguïehi samappitaæ samangibhÆtaæ paricÃ- rayamÃnaæ, so tad-assÃdeti ...pe... dukkhasmà ti vadÃmi. Puna ca paraæ, brÃhmaïa, idh' ekacco samaïo và ...pe . . . na h' eva kho mÃtugÃmena ...pe... na pi passati ga- hapatiæ và gahapatiputtaæ và ...pe... paricÃrayamÃ- naæ; api ca kho a¤¤ataraæ devanikÃyaæ poïidhÃya brahma- cariyaæ carati: iminÃhaæ sÅlena và vatena và tapena và brahmacariyena và devo và bhavissÃmi, deva¤¤ataro và ti, so tad tad assÃdeti, taæ nikÃmeti, tena ca vittiæ Ãpajjati. Idam pi kho, brÃhmaïa, brahmacariyassa khaï¬am pi chiddam pi sabalam pi kammÃsam pÅ ti. Evaæ lÃbhÃdihetukena bhedena ca sattavidhamethuna- saæyogena ca khaï¬ÃdibhÃvo sangahÅto ti veditabbo. Akhaï¬ÃdibhÃvo pana sabbesaæ sikkhÃpadÃnaæ abhedena, bhinnÃna¤ ca sappatikammÃnaæ paÂikammakaranena, sat- tavidhamethunasaæyogà bhÃvena ca aparÃya ca kodho, upanÃho, makkho, paÊÃso, issÃ, macchariyaæ, mÃyÃ, sÃ- theyyaæ, thambho, sÃrambho, mÃno, atimÃno, mado, pa- mÃdo ti ÃdÅnaæ pÃpadhammÃnaæ anuppattiyÃ, appicchatÃ, santuÂÂhitÃ, sallekhatÃdÅna¤ ca guïÃnaæ uppattiyà sanga- hÅto. YÃni hi sÅlÃni lÃbhÃdÅnam pi atthÃya abhinnÃni, pamÃda- dosena và bhinnÃni pi paÂikammakatÃni, methunasaæyo- gena ca kodhupanÃhÃdÅhi và pÃpadhammehi anupahatÃni, tÃni sabbaso akhaï¬Ãni acchiddÃni asabalÃni akammÃsÃ- nÅ ti vuccanti. TÃni yeva bhujissa bhÃvakaraïato ca bhu- jissÃni, vi¤¤Æhi pasatthattà vi¤¤ÆpasatthÃni\<*<1>*>/; taïhÃdiÂÂhÅ- hi aparÃmaÂÂhattà aparÃmaÂÂhÃni; upacÃrasamÃdhiæ vÃ\<*<2>*>/ appanÃsamÃdhiæ\<*<3>*>/ và saævattayantÅ ti samÃdhisaævattani- kÃni ca honti. Tasmà nesaæ esa akhaï¬ÃdibhÃvo vodÃnan ti veditabbo. Taæ pan' etaæ vodÃnaæ dvÅh' ÃkÃrehi sampajjati:- sÅlavi- pattiyà ca ÃdÅnavadassanena, sÅlasampattiyà ca Ãnisaæsa- dasanena. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb vi¤¤uppasatthÃni. 2 Sb omits. 3 Sbh appaïasamÃdhim. >/ #<[page 054]># %<54 I. SÅlaniddeso>% Tattha: pa¤c' ime bhikkhave ÃdÅnavà dussÅlassa sÅlavi- pattiyà ti\<*<1>*>/ evam Ãdisuttanayena sÅlavipattiyà ÃdÅnavo daÂ- Âhabbo. Api ca dussÅlo puggalo dussÅlyahetu\<*<2>*>/ amanÃpo hoti deva- manussÃnaæ, ananusÃsaniyo\<*<3>*>/ sabrahmacÃrÅnaæ, dukkhito dussÅlyagarahÃsu, vippaÂisÃrÅ sÅlavataæ pasaæsÃsu, tÃya ca pana dussÅlyatÃya sÃïasÃÂako viya dubbaïïo hoti. Ye kho pan' assa diÂÂhÃnugatiæ Ãpajjanti, tesaæ dÅgharattaæ apÃyadukkhÃvahanato dukkhasamphasso; yesaæ deyya- dhammaæ paÂiggaïhÃti, tesaæ na mahapphalakaraïato appaggho, anekavassagaïikagÆthakÆpo viya dubbisodhano, chavÃlÃtam iva ubhato paribÃhiro, bhikkhubhÃvaæ paÂijÃ- nanto pi abhikkhu yeva, gogaïaæ anubandhagadrabho viya,\<*<4>*>/ satatubbiggo sabbaverikapuriso\<*<5>*>/ viya, asaævÃsÃraho matakaÊebaraæ viya, sutÃdiguïayutto pi sabrahmacÃrÅnaæ apÆjÃraho susÃnaggi viya brÃhmaïÃnaæ, abhabbo visesÃ- dhigame andho va\<*<6>*>/ rÆpadassane, nirÃso saddhamme caï¬Ãla- kumÃrako viya rajje, sukhito 'smÅ ti ma¤¤amÃno pi dukkhito va aggikkhandhapariyÃye vuttadukkhabhÃgitÃya, dussÅlÃ- naæ hi pa¤cakÃmaguïaparibhogavandanamÃnanÃdi-sukhas- sÃdagadhita\<*<7>*>/-cittÃnaæ tappaccayaæ anussaraïamattenÃpi hadayasantÃpaæ janayitvà uïhalohituggÃrappavattanasam- atthaæ atikaÂukaæ dukkhaæ dassento sabbÃkÃrena paccak- khakammavipÃko Bhagavà Ãha\<*<8>*>/:- Passatha no tumhe, bhikkhave, amuæ mahantaæ aggikkhan- dhaæ Ãdittaæ sampajjalitaæ sajothÆtan ti? Evaæ, bhante. Taæ kiæ ma¤¤atha, bhikkhave? Katamaæ nu kho varaæ? yaæ amuæ mahantaæ aggikkhandhaæ Ãdittaæ sampajjalitaæ sajotibhÆtaæ ÃlingitvÃ\<*<9>*>/ upanisÅdeyya và upanipajjeyya vÃ, yaæ khattiyaka¤¤aæ và brÃhmaïaka¤¤aæ và gahapatika¤- ¤aæ và mudutalunahatthapÃdaæ ÃlingetvÃ\<*<9>*>/ upanisÅdeyya và upanipajjeyya và ti? Etad eva, bhante, varaæ yaæ khattiyaka¤¤aæ và ...pe \<-------------------------------------------------------------------------- 1 A. iii, 252. 2 Bhm dussilya-. 3 Bhm -sÃsanÅyo. 4 A. i, 229. 5 Sb sabbaverÅ-. 6 Bhm viya. 7 Sbh -gathita-. 8 A. iv, 124. 9 Sbh ÃlingitvÃ. >/ #<[page 055]># %< 6. Ko sankileso? 7. Kiæ vodÃnaæ? 55>% . . . upanipajjeyya vÃ. Dukkhaæ h' etaæ, bhante, yaæ amuæ mahantaæ aggikkhandhaæ ...pe... upanipajjeyya và ti. ùrocayÃmi vo, bhikkhave, paÂivedayÃmi vo, bhikkhave: yathà etad eva tassa varaæ dussÅlassa pÃpadhammassa asu- cisankassarasamÃcÃrassa paÂicchannakammantassa assamaïassa samaïapaÂi¤¤assa, abrahmacÃrissa brahmacÃrÅpaÂi¤¤assa anto- pÆti [ka] ssa\<*<1>*>/ avassutassa kasambujÃtassa yaæ amuæ mahan- taæ aggikkhandhaæ ...pe... upanipajjeyya vÃ. Taæ kissa hetu? Tato-nidÃnaæ hi so, bhikkhave, maraïaæ và ni- gaccheyya maraïamattaæ và dukkhaæ, na tv' eva tappaccayà kÃyassa bhedà paraæ maraïà apÃyaæ duggatiæ vinipÃtaæ nirayaæ uppajjeyya. Ya¤ ca kho so, bhikkhave, dussÅlo ...pe... kasambujÃto khattiyaka¤¤aæ và ...pe... upanipajjeyya vÃ, taæ hi tassa, bhikkhave, hoti dÅgharattaæ ahitÃya dukkhÃya, kÃyassa bhedà paraæ maraïà apÃyaæ duggatiæ vinipÃtaæ nirayaæ uppajjatÅ ti. Evaæ aggikkhandhÆpamÃya itthipaÂibaddhaæ pa¤cakÃ- maguïaparibhogapaccayaæ dukkhaæ dassetvÃ, eten' ev- ÆpÃyena\<*<2>*>/:- taæ kiæ ma¤¤atha, bhikkhave? katamaæ nu kho varaæ? yaæ balavà puriso daÊhÃya vÃÊarajjuyà ubho janghà veÂhetvà ghaæseyya, sà chaviæ chindeyya, chaviæ chetvà cam- maæ chindeyya, cammaæ chetvà maæsaæ chindeyya, maæsaæ chetvà nahÃruæ chindeyya, nahÃruæ chetvà aÂÂhiæ chindeyya, aÂÂhiæ chetvà aÂÂhimi¤jaæ Ãhacca tiÂÂheyya, yaæ và khattiya- mahÃsÃlÃnaæ và brÃhmaïamahÃsÃlÃnaæ và gahapatimahÃsÃ- lÃnaæ và abhivÃdanaæ sÃdiyeyyà ti ca? Taæ kiæ ma¤¤atha, bhikkhave? Katamaæ nu kho varaæ yaæ balavà puriso tiï- hÃya sattiyà teladhotÃya paccorasmiæ pahareyya, yaæ và khattiyamahÃsÃlÃnaæ và brÃhmaïamahÃsÃlÃnaæ và gahapati- mahÃsÃlÃnaæ và a¤jalikammaæ sÃdiyeyyà ti ca? . . . Taæ\<*<3>*>/ kiæ ma¤¤atha, bhikkhave? katamaæ nu kho varaæ? yaæ balavà puriso tattena ayopaÂÂena Ãdittena sampajjalitena sajo- tibhÆtena kÃyaæ sampaliveÂheyya, yaæ và khattiya-brÃhmaïa- gahapati-mahÃsÃlÃnaæ và saddhÃdeyyaæ cÅvaraæ paribhu¤- jeyyà ti ca? . . . Taæ\<*<4>*>/ kiæ ma¤¤atha, bhikkhave? katamaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh -pÆtissa. Bhm -pÆtikassa. 2 A. iv, 129. 3 Ibid. 130. 4 Ibid. 131. >/ #<[page 056]># %<56 I. SÅlaniddeso>% nu kho varaæ? yaæ balavà puriso tattena ayosankunà Ãdit- tena sampajjalitena sajotibhÆtena mukhaæ vivaritvà tattaæ lohaguÊaæ Ãdittaæ sampajjalitaæ sajotibhÆtaæ mukhe pakkhi- peyya, taæ tassa oÂÂham pi ¬aheyya, mukham pi, jivham pi, kaïÂham pi, udaram pi ¬aheyya, antam pi, antaguïam pi ÃdÃya adhobhÃgaæ nikkhameyya, yaæ và khattiya-brÃhmaïa- gahapati-mahÃsÃlÃnaæ và saddhÃdeyyaæ piï¬apÃtaæ paribhu¤- jeyyà ti ca? . . . Taæ\<*<1>*>/ kiæ ma¤¤atha, bhikkhave? katamaæ nu kho varaæ? yaæ balavà puriso sÅse và gahetvà khandhe và gahetvà tattaæ ayoma¤caæ và ayopÅÂhaæ và Ãdittaæ sampajjalitaæ sajoti- bhÆtaæ abhinisÅdÃpeyya và abhinipajjÃpeyya vÃ, yaæ và khattiya-brÃhmaïa-gahapati-mahÃsÃlÃnaæ và saddhÃdeyyaæ ma¤capÅÂhaæ paribhu¤jeyyÃti ca? . . . Taæ\<*<2>*>/ kiæ ma¤¤atha, bhikkhave? katamaæ nu kho varaæ? yaæ balavà puriso ud- dha-\<*<3>*>/pÃdaæ adhosiraæ gahetvà tattÃya lohakumbhiyÃ\<*<4>*>/ pakkhi- peyya ÃdittÃya sampajjalitÃya sajotibhÆtÃya, so tattha pheïud- dehakaæ\<*<5>*>/ paccamÃno sakim pi uddhaæ gaccheyya, sakim pi adho gaccheyya, sakim pi tiriyaæ gaccheyya, yaæ và khattiya- brÃhmaïa-gahapati-mahÃsÃlÃnaæ và saddhÃdeyyaæ vihÃraæ paribhu¤jeyyà ti? cà ti imÃhi vÃÊarajju-tiïhasatti-ayopaÂÂa- ayoguÊa-ayoma¤ca-ayopÅÂha-ayokumbhÅ-\<*<6>*>/upamÃhi abhivÃda- na-a¤jalikamma-cÅvarapiï¬apÃta-ma¤ca-pÅÂha-vihÃra pari- bhogapaccayaæ dukkhaæ dassesi. TasmÃ:- AggikkhandhÃlingana-dukkhÃdhika-dukkhakaÂukapha- laæ\<*<7>*>/ avijahato kÃmasukhaæ, sukhaæ kuto bhinnasÅlassa? AbhivÃdanasÃdiyane\<*<8>*>/ kiæ nÃma sukhaæ vipannasÅlassa, daÊhavÃÊarajjughaæsana-dukkhÃdhika-dukkhabhÃgissa\<*<9>*>/? \<-------------------------------------------------------------------------- 1 A. iv, 132. 2 Ibid. 133. 3 Bhm uddhaæ. 4 Bhm ayokumbhiyÃ. 5 Bhm -uddehahaæ. 6 So all editions; see above. 7 Sb -dukkhÃtidukkhaæ kaÂukaæ phalaæ. 8 Bhm -sÃdane. 9 Sb dukkhÃtidukkhabhÃgiyassa. >/ #<[page 057]># %< 6. Ko sankileso? 7. Kiæ vodÃnaæ? 57>% SaddhÃnaæ a¤jalikamma sÃdiyane\<*<1>*>/ kiæ sukhaæ asÅlassa sattippahÃra\<*<2>*>/-dukkhÃdhimattadukkhassa yaæ hetu? CÅvaraparibhogasukhaæ kiæ nÃma asaæyatassa\<*<3>*>/, yena ciraæ anubhavitabbo\<*<4>*>/ niraye jalita-ayopaÂÂasam- phasso\<*<5>*>/? MÃdhuro pi piï¬apÃto halÃhalavisÆpamo\<*<6>*>/ asÅlassa, Ãdittà gilitabbÃ\<*<7>*>/ ayoguÊà yena cirarattaæ. Sukhasammato pi dukkho asÅlino ma¤capÅÂhaparibhogo, yaæ bÃdhissanti ciraæ jalita-ayoma¤capÅÂhÃni\<*<8>*>/. DussÅlassa vihÃre saddhÃdeyyamhi kà nivÃsarati? jalitesu nivasitabbaæ yena ayokumbhimajjhesu. Sankass-arasamÃcÃro kasambujÃto avassuto pÃpo; antopÆtÅti ca yaæ nindanto Ãha lokagaru. DhÅ! jÅvitaæ\<*<9>*>/ asa¤¤atassa,\<*<10>*>/ tassa samaïa [jana\<*<11>*>/] vesa- dhÃrissa: assamaïassa upahataæ chatamattÃnaæ vahantassa. GÆthaæ viya, kuïapaæ viya, maï¬anakÃmà vivajjayan- tÅdha; yaæ nÃma sÅlavanto, santo kiæ jÅvitaæ tassa? Sabbabhayehi amutto, mutto sabbehi adhigamasukhehi, supihitasaggadvÃro apÃyamaggaæ samÃrÆÊho. KaruïÃya vatthubhÆto, karuïikajanassa nÃma ko a¤¤o? dussÅlasamo dussÅlatÃya iti bahuvidhà pi dosà ti. Evam Ãdinà paccavekkhaïena sÅlavipattiyaæ ÃdÅnava- dassanaæ vuttappakÃraviparÅtato sÅlasampattiyaæ Ãnisaæ- sadassana¤ ca veditabbaæ. Api ca \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -sÃdane. 2 Sb -paharaïa-. 3 Sbh asa¤¤atassa. 4 Sbh -tabbÃ. 5 Sbh -samphassÃ. 6 Sbh haÊÃhaÊa-. 7 Sbh giÊi-. 8 Sb -dukkhÃni. 9 Sh DhijjÅvitaæ. 10 Sbh adha¤¤assa. 11 Sbh omit. >/ #<[page 058]># %<58 I. SÅlaniddeso>% Tassa pÃsÃdikaæ hoti pattacÅvaradhÃraïaæ; pabbajjà saphalà tassa yassa sÅlaæ sunimmalaæ. AttÃnuvÃdÃdibhayaæ suddhasÅlassa bhikkhuno, andhakÃraæ viya raviæ\<*<1>*>/ hadayaæ nÃvagÃhati. SÅlasampattiyà bhikkhu sobhamÃno tapovane pabhÃsampattiyà cando gagane viya sobhati. KÃyagandho pi pÃmojjaæ sÅlavantassa bhikkhuno karoti api devÃnaæ sÅlagandhe kathà va kÃ? Sabbesaæ gandhajÃtÃnaæ sampattiæ abhibhuyyati\<*<2>*>/, avighÃti dasa disÃ\<*<3>*>/ sÅlagandho pavÃyati. AppakÃ\<*<4>*>/ pi katà kÃrÃ, sÅlavante mahapphalà hontÅti sÅlavà hoti pÆjà sakkÃrabhÃjanaæ. SÅlavantaæ na bÃdhenti\<*<5>*>/ Ãsavà diÂÂhadhammikÃ; samparÃyikadukkhÃnaæ mÆlaæ khamati sÅlavÃ. Yà manussesu sampatti yà ca devesu sampadÃ; na sà sampannasÅlassa icchato hoti dullabhÃ. Accantasantà pana yà ayaæ nibbÃnasampadÃ; mano sampannasÅlassa,\<*<6>*>/ tam eva anudhÃvati. SabbasampattimÆlamhi sÅlamhi iti paï¬ito, anekÃkÃravokÃraæ Ãnisaæsaæ vibhÃvaye ti. Evaæ hi vibhÃvayato sÅlavipattito ubbijjitvà sÅlasampat- tininnaæ mÃnasaæ hoti; tasmà yathà vuttaæ imaæ sÅlavi- pattiyà ÃdÅnavaæ ima¤ ca sÅlasampattiyà Ãnisaæsaæ disvà sabbÃdarena sÅlaæ vodÃpetabban ti. EttÃvatà ca: sÅle patiÂÂhÃya naro sampa¤¤o ti imissà gÃ- thÃya sÅlasamÃdhipa¤¤amukhena desite Visuddhi-Magge sÅ- laæ tÃva paridÅpitaæ hoti. Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge SÅlaniddeso nÃma paÂhamo paricchedo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh ravi. 2 Sbh abhibhuyya hi. 3 Bhm avighÃti disà sabbÃ. 4 Sh appakam. 5 Bhm bÃdhanti. 6 Sbh sampannasÅlassa mano. >/ #<[page 059]># %<59>% II DUTIYO PARICCHEDO DHUTANGANIDDESO IdÃni yehi appicchatÃ-santuÂÂhitadÅhi guïehi vuttappakÃ- rassa sÅlassa vodÃnaæ hoti, te guïe sampÃdetuæ, yasmà sa- mÃdinnasÅlena yoginà dhutangasamÃdÃnaæ kÃtabbaæ, evaæ hi 'ssa appicchatÃ-santuÂÂhitÃ-sallekha-pavivekÃpacaya-viri- yÃrambha-subharatÃdiguïasalila-vikkhÃlitamalaæ sÅla¤ c' eva suparisuddhaæ bhavissati vatÃni ca sampajjissanti. Iti anavajjasÅlabbataguïaparisuddha[sabba\<*<1>*>/]samÃcÃro porÃïe ariyavaæsattaye patiÂÂhÃya catutthassa bhÃvanÃrÃmatÃsan- khÃtassa ariyavaæsassa ca adhigamÃraho bhavissati, tas- mà Dhutangakathaæ ÃrabhissÃma. Bhagavatà hi pariccattalokÃmisÃnaæ kÃye ca jÅvite ca anapekkhÃnaæ anulomapaÂipadaæ yeva ÃrÃdhetukÃmÃnaæ kulaputtÃnaæ terasa dhutangÃni anu¤¤ÃtÃni, seyyathÅdaæ: (1) paæsukÆlikangaæ, (2) tecÅvarikangaæ, (3) piï¬apÃtikan- gaæ, (4) sÃpadÃnacÃrikangaæ, (5) ekÃsanikangaæ, (6) pat- tapiï¬ikangaæ, (7) khalupacchÃbhattikangaæ, (8) Ãra¤¤i- kangaæ, (9) rukkhamÆlikangaæ, (10) abbhokÃsikangaæ, (11) sosÃnikangaæ, (12) yathÃsanthatikangaæ,\<*<2>*>/ (13) nesaj- jikangan ti. Tattha: Atthato lakkhaïÃdÅhi samÃdÃnavidhÃnato pabhedato bhedato ca tassa tass' Ãnisaæsato. Kusalattikato c' eva dhutÃdÅnaæ vibhÃgato samÃsa-vyÃsato cÃpi vi¤¤Ãtabbo vinicchayo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh omit. 2 Bm -santhuti- always. >/ #<[page 060]># %<60 II. Dhutanganiddeso>% Tattha atthato ti tÃva: (1) rathikÃsusÃnasankÃrakÆÂÃdÅ- naæ yattha katthaci paæsÆnaæ upariÂhitattà abbhuggataÂ- Âhena tesu paæsusu kÆlam\<*<1>*>/ ivà ti paæsukÆlaæ. Athavà paæ- su viya kucchitabhÃvaæ ulatÅ ti paæsukÆlaæ, kucchita- bhÃvaæ gacchatÅti vuttaæ hoti. Evaæ laddhanibbacanassa paæsukÆlassa dhÃraïaæ paæsukÆlaæ. Taæ\<*<2>*>/ sÅlam assÃti paæsukÆliko. PaæsukÆlikassa angaæ paæsukÆlikangaæ. Angan ti kÃraïaæ vuccati. Tasmà yena samÃdÃnena so paæsukÆliko hoti, tass' etaæ adhivacanan ti veditabbaæ. (2) Eten' eva nayena sanghÃÂi uttarÃsangha-\<*<3>*>/antaravÃsa- kasankhÃtaæ ticÅvaraæ sÅlam assà ti tecÅvariko. TecÅvari- kassa angaæ tecÅvarikangaæ. (3) BhikkhÃsankhÃtÃnaæ pana Ãmisapiï¬Ãnaæ pÃto ti\<*<4>*>/ piï¬apÃto, parehi dinnÃnaæ piï¬Ãnaæ patte nipatanan ti vuttaæ hoti. Taæ piï¬apÃtaæ u¤chati taæ taæ kulaæ upasankamanto gavesatÅ ti piï¬apÃtiko. Piï¬Ãya và patituæ vatam etassà pi piï¬apÃtÅ. Patitun ti carituæ. Piï¬apÃtÅ eva piï¬apÃtiko. Tassa\<*<5>*>/ angaæ piï¬apÃtikangaæ. (4) DÃnaæ vuccati avakhaï¬anaæ. Apetaæ dÃnato ti\<*<4>*>/ apadÃnaæ, anavakhaï¬anan ti attho. Saha apadÃnena sÃpadÃnaæ, avakhaï¬avirahitaæ\<*<6>*>/ anugharan ti vuttaæ hoti. SÃpadÃnaæ carituæ\<*<7>*>/ idam assa sÅlan ti sÃpadÃnacÃrÅ. SÃpa- dÃnacÃrÅ eva sÃpadÃnacÃriko. Tassa\<*<8>*>/ angaæ sÃpadÃnacÃri- kangaæ. (5) EkÃsane bhojanaæ ekÃsanaæ. Taæ sÅlam assà ti ekÃsaniko. Tassa angaæ ekÃsanikangaæ. (6) DutiyabhÃjanassa paÂikkhittattà kevalaæ ekasmiæ yeva patte piï¬o pattapiï¬o. IdÃni pattapiï¬agahaïe\<*<9>*>/ patta- piï¬asa¤¤aæ katvÃ, pattapiï¬o sÅlam assà ti pattapiï¬iko. Tassa angaæ pattapiï¬ikangaæ. (7) KhalÆti paÂisedhanatthe\<*<10>*>/ nipÃto. PavÃritena satà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm tesu tesu paæsukÆlam. 2 Sbh repeat paæsukÆlaæ. 3 Bhm -sanga. 4 Sbh omit. 5 Sbh piï¬apÃtikassa. 6 Bhm avakhaï¬arahitaæ. 7 Sbh carati. 8 So all editions: Cf. above. 9 Bhm -piï¬aggahaïe. 10 Sb paÂisedhatthe. >/ #<[page 061]># %< SÃdhÃraïakathà 61>% pacchà laddhaæ bhattaæ pacchÃbhattaæ nÃma. Tassa pacchÃbhattassa bhojanaæ pacchÃbhattabhojanaæ. Tasmiæ pacchÃbhattabhojane pacchÃbhattasa¤¤aæ katvÃ, pacchÃ- bhattaæ silam assà ti pacchÃbhattiko. Na pacchÃbhattiko khalupacchÃbhattiko, samÃdÃnavasena paÂikkhittà ti ritta- bhojanass' etaæ namaæ. AÂÂhakathÃyaæ pana vuttaæ khalÆti ekosakuïiko\<*<1>*>/; so mukhena phalaæ gahetvà tasmiæ patite puna a¤¤aæ na khÃdati, tÃdiso ayan ti khalupacchÃ- bhattiko. Tassa angaæ khalupacchÃbhattikangaæ. (8) Ara¤¤e nivÃso sÅlam assà ti Ãra¤¤iko. Tassa angaæ Ãra¤¤ikangaæ. (9) RukkhamÆle nivÃso rukkhamÆlaæ. Taæ sÅlam assà ti rukkhamÆliko. RukkhamÆlikassa angaæ rukkhamÆlikangaæ. (10,11) AbbhokÃsika-sosÃnikangesu pi es' eva nayo. (12) Yad eva santhataæ yathÃ-santhataæ, idaæ tuyhaæ pÃpuïÃtÅ ti evaæ paÂhamaæ uddiÂÂhasenÃsanass' etaæ adhi- vacanaæ. Tasmiæ yathà santhate viharituæ sÅlam assà ti yathà santhatiko. Tassa angaæ yathÃ-santhatikangaæ. (13) Sayanaæ paÂikkhipitvà nisajjÃya viharituæ sÅlam assà ti nesajjiko. Tassa angaæ nesajjikangaæ. SabbÃn' eva pan' etÃni tena tena samÃdÃnena dhutakile- sattà dhutassa bhikkhuno angÃni, kilesadhunanato và dhutan ti laddhavohÃraæ ¤Ãïaæ angaæ etesan ti dhutangÃni. Atha và dhutÃni ca tÃni paÂipakkhaniddhunanato angÃni ca paÂipattiyà ti pi dhutangÃni. Evaæ tÃv' ettha atthato vi¤¤Ãtabbo vinicchayo. SabbÃn' eva pan' etÃni samÃdÃnacetanÃ-lakkhaïÃni\<*<2>*>/. Vuttam pi c' etaæ [AÂÂhakathÃyaæ]\<*<3>*>/: yo samÃdiyati, so puggalo. Yena samÃdiyati, cittacetasikà ete dhammÃ. Yà samÃdÃnacetanÃ, taæ dhutangaæ. Yaæ paÂikkhipati, taæ vatthÆ ti. SabbÃn' eva ca loluppavidhaæsanarasÃni, nillo- luppabhÃvapaccupaÂÂhanÃni, appicchatÃdi ariyadhammapa- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -sakuïo. 2 Sh LakkhaïÃdÅhÅti:- sabbÃn' eva pan' etÃni cetanÃlak- khaïÃni. 3 Sh Bhm omit; Sh in fn., only refers euotation to MahÃ- aÂÂhakathÃ. >/ #<[page 062]># %<62 II. Dhutanganiddeso>% daÂÂhÃnÃni. Evam ettha lakkhaïÃdÅhi veditabbo vinic- chayo. SamÃdÃnavidhÃnato\<*<1>*>/ ti Ãdisu pana pa¤casu sabbÃn' eva dhutangÃni, dharamÃne Bhagavati, Bhagavato va santike samÃdÃtabbÃni; parinibbute mahÃsÃvakassa santike. Tas- miæ asati, khÅïÃsavassa . . . anÃgÃmissa . . . sakadÃgÃ- missa . . . sotÃpannassa . . . tipiÂakassa . . . dvipiÂakassa . . . ekapiÂakassa . . . ekasangÅtikassa . . . ekÃgamassa . . . aÂÂhakathÃcariyassa; tasmiæ asati dhutangadharassa; tasmim pi asati cetiyangaïaæ sammajjitvà ukkuÂikaæ nisÅditvÃ, sammÃsambuddhassa santike vadantena viya samÃdÃtab- bÃni. Api ca sayam pi samÃdÃtuæ vaÂÂati eva. Ettha ca Cetiyapabbate dve bhÃtikattherÃnaæ jeÂÂhakabhÃtu\<*<2>*>/ dhutan- gappicchatÃya vatthu kathetabbaæ. Ayaæ tÃva sÃdhÃraïakathÃ. 1. PaæsukÆlikangaæ IdÃni ekekassa samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃnisaæse vaïïayissÃma. PaæsukÆlikangaæ tÃva: gahapatidÃnacÅvaraæ paÂikkhipÃ- mi, paæsukÆlikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesu dvÅsu vacanesu a¤¤atarena samÃdinnaæ hoti. Idaæ tÃv' ettha samÃdÃnaæ. Evaæ samÃdinnadhutangena pana tena sosÃnikaæ, pÃpaïi- kaæ, rathiyacoÊaæ, sankÃracoÊaæ, sotthiyaæ, nahÃnacoÊaæ, titthacoÊaæ, gatapaccÃgataæ, aggida¬¬haæ,\<*<3>*>/ gokhÃyitaæ, upacikÃkhÃyitaæ, undÆrakhÃyitaæ, antacchinnaæ, dasacchin- naæ,\<*<4>*>/ dhajÃhaÂaæ, thÆpacÅvaraæ, samaïacÅvaraæ, Ãbhise- kikaæ, iddhimayaæ, panthikaæ, vÃtÃhaÂaæ, devadattiyaæ, sÃmuddikan\<*<5>*>/ ti, etesu a¤¤ataraæ cÅvaraæ gahetvà phÃletvà dubbalaÂÂhÃnaæ pahÃya thiraÂÂhÃnÃni dhovitvà cÅvaraæ katvà porÃïaæ gahapaticÅvaraæ apanetvà paribhu¤jitabbaæ. Tattha sosÃnikan ti susÃne patitakaæ. PÃpaïikan ti ÃpaïadvÃre patitakaæ. RathiyacoÊan ti pu¤¤atthikehi vÃta- pÃnantarena\<*<6>*>/ rathikÃya cha¬¬itacoÊakaæ. SankÃracoÊan ti \<-------------------------------------------------------------------------- 1 See above, p. 59. 2 Sbh jeÂÂhabhÃtu. 3 Bhm -¬a¬¬haæ. 4 Bhm dasÃ-. 5 Sb sÃmuddiyan. 6 Sbh vÃtapÃnadvÃrena. >/ #<[page 063]># %< 1. PaæsukÆlikangaæ 63>% sankÃraÂÂhÃne cha¬¬itacoÊakaæ. Sotthiyan ti gabbhamalaæ pu¤chitvà cha¬¬itavatthaæ. TissÃmaccamÃtà kira satag- ghanakena vatthena gabbhamalaæ pu¤chÃpetvÃ: paæsu- kÆlikà gaïhissantÅti TÃÊaveÊimagge cha¬¬Ãpesi; bhikkhÆ jiïïakaÂÂhÃnattham eva ganhanti. NahÃnacoÊan ti yaæ bhÆtavejjehi sasÅsaæ nahÃpitvÃ\<*<1>*>/ kÃÊakaïïikacoÊan\<*<2>*>/ ti cha¬- ¬etvà gacchanti. Titthacolan ti nahÃnatitthe\<*<3>*>/ cha¬¬itapilo- tikÃ.\<*<4>*>/ GatapaccÃgatan ti yaæ manussà susÃnaæ gantvà paccÃgatà nahatvà cha¬¬enti. Aggida¬¬han ti agginà da¬- ¬happadesaæ, taæ hi manussà cha¬¬enti. GokhÃyitÃdÅni pÃkaÂÃn' eva; tÃdisÃni pi hi manussà cha¬¬enti. DhajÃha- Âan ti nÃvaæ ÃrÆhantà dhajaæ bandhitvà ÃrÆhanti, taæ tesaæ dassanÃtikkame gahetuæ vaÂÂati. Yam pi yuddha- bhÆmiyaæ dhajaæ bandhitvà Âhapitaæ, taæ dvinnam pi senÃnaæ gatakÃle gahetuæ vaÂÂati. ThÆpacÅvaran ti vam- mikaæ parikkhipitvà balikammaæ\<*<5>*>/ kataæ. SamaïacÅvaran ti bhikkhu santakaæ. ùbhisekikan ti ra¤¤o abhisekaÂÂhÃne cha¬¬itacÅvaraæ. Iddhimayan ti ehi bhikkhu-cÅvaraæ. Pan- thikan ti antarÃmagge patitakaæ yaæ pana sÃmikÃnaæ satisammosena patitaæ, taæ thokaæ rakkhitvà gahetabbaæ. VÃtÃhaÂan ti vÃtena haritvà dÆre pÃtitaæ. Taæ pana sÃmike apassante gahetuæ vaÂÂati. Devadattiyan ti yaæ Anurud- dhattherassa viya devatÃhi dinnakaæ.\<*<6>*>/ SÃmuddikan ti samuddavÅcÅhi thale ussÃritaæ\<*<7>*>/ yaæ pana sanghassa demà ti dinnaæ coÊakabhikkÃya và caramÃnehi laddhaæ, na taæ paæsukÆlaæ. Bhikkhudattiye pi yaæ vassaggena gÃhetvà và dÅyyati,\<*<8>*>/ senÃsanacÅvaraæ và hoti, na taæ paæsukÆlaæ, no gÃhÃpetvà dinnam eva paæsukÆlaæ. TatrÃpi yaæ dÃya- kehi bhikkhussa pÃdamÆle nikkhittaæ, tena pana bhikkhunà paæsukÆlikassa hatthe Âhapetvà dinnaæ, taæ ekato suddhikaæ nÃma. Yaæ bhikkhuno hatthe Âhapetvà dinnaæ, tena pana pÃdamÆle Âhapitaæ, tam pi ekato suddhikam. Yaæ bhik- khuno pi pÃdamÆle Âhapitaæ, tenÃpi tath' eva dinnaæ, taæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb nahÃpitÃ. 2 Sbh kÃlakaïïicoÊan. 3 Sbh sinÃnatitthe. 4 Sh pilotikaæ. 5 Sbh balikamma-. 6 Dhp. Comy. ii, 173 f. 7 Sbh ussÃditaæ. 8 Bhm dÅyati; but see below, p. 68. >/ #<[page 064]># %<64 II. Dhutanganiddeso>% ubhato suddhikaæ. Yaæ hatthe Âhapetvà laddhaæ, hatthe yeva Âhapitaæ, taæ anukkaÂÂhacÅvaraæ nÃma. Iti imaæ paæsukÆlabhedaæ ¤atvà paæsukÆlikena cÅvaraæ paribhu¤- jitabban ti idam ettha vidhÃnaæ. Ayaæ pana pabhedo:- tayo paæsukÆlikÃ: ukkaÂÂho, maj- jhimo, mudÆti. Tattha sosÃnikaæ yeva gaïhanto ukkaÂÂho hoti. Pabbajito gaïhissatÅ ti\<*<1>*>/ Âhapitakaæ gaïhanto majjhimo. PÃdamÆle Âhapetvà dinnakaæ gaïhanto mudÆ ti. Tesu yassa kassaci attano ruciyà khantiyà gihÅhi\<*<2>*>/ dinnakaæ sÃditak- khaïe dhutangaæ bhijjati. Ayam ettha bhedo. Ayaæ pan' Ãnisaæso:- paæsukÆlacÅvaraæ nissÃya pabbajjà ti\<*<3>*>/ vacanato nissayÃnurÆpapaÂipattisabbhÃvo, paÂhame ari- yavaæse patiÂÂhÃnaæ, ÃrakkhadukkhÃbhÃvo, aparÃyatta- vuttitÃ, corabhayena abhayatÃ, paribhogataïhÃya abhÃvo, samaïasÃruppaparikkhÃratÃ. App [aggh] Ãni\<*<4>*>/ c' eva sulabhÃni ca tani ca anavajjÃnÅ ti Bhagavatà saævaïïitapaccayatÃ,\<*<5>*>/ pÃsÃdikatÃ, appicchatÃdÅnaæ phalanipphatti, sammÃpaÂi- pattiyà anubrÆhanaæ, pacchimÃya janatÃya diÂÂhÃnugatiæ\<*<6>*>/ ÃpÃdanan ti. MÃrasena vighÃtÃya paæsukÆladharo yati, sannaddhakavaco yuddhe khattiyo viya sobhati. PahÃya kÃsikÃdÅni varavatthÃni dhÃritaæ, yaæ lokagarunà ko taæ paæsukÆlaæ na dhÃraye? Tasmà hi attano bhikkhu paÂi¤¤aæ samanussaraæ yogÃcÃrÃnukulamhi paæsukÆle rato siyà ti. Ayaæ tÃva paæsukÆlikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃ- nisaæsavaïnanÃ. 2. TecÅvarakangaæ Tad-anantaraæ pana tecÅvarikangaæ: catutthakacÅvaraæ paÂikkhipÃmi, tecÅvarikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ata- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh Pabbajità ganhissantÅ ti. 2 Bhm gihi. 3 Vin. MahÃvagga, `PabbajjÃkhandhaka.' 4 A. ii, 26. Sbh. AppÃni. 5 Sbh -appaccayatÃ. 6 Bhm diÂÂhÃnugati-. >/ #<[page 065]># %< 2. TecÅvarakangaæ 65>% ravacanena samÃdinnaæ hoti. Tena pana tecÅvarikena cÅvaradussaæ labhitvÃ, yÃva aphÃsubhÃvena\<*<1>*>/ kÃtuæ và na sakkoti, vicÃrakaæ\<*<2>*>/ và na labhati, sÆci-Ãdisu và yaæ ki¤ci\<*<3>*>/ na sampajjati tÃva nikkhipitabbaæ; nikkhittapaccayà doso n' atthi. RajitakÃlato pana paÂÂhÃya\<*<4>*>/ nikkhipituæ na vaÂÂati; dhutangacoro nÃma hoti. Idam assa vidhÃnaæ. Pabhedato pana ayam pi tividho hoti.\<*<5>*>/ Tattha ukkaÂÂhe- na rajanakÃle paÂhamaæ antaravÃsakaæ và uttarÃsangaæ và rajitvà taæ nivÃsetvà itaraæ rajitabbaæ; taæ pÃrupitvà sanghÃÂi rajitabbÃ; sanghÃÂiæ pana nivÃsetuæ na vaÂÂati. Idam assa gÃmantasenÃsane vattaæ. ùra¤¤akena\<*<6>*>/ pana dve ekato dhovitvà rajituæ vaÂÂati. Yathà pana ka¤ci\<*<7>*>/ disvà sakkoti kÃsÃvaæ Ãka¬¬hitvà upari kÃtuæ, evaæ Ãsanne ÂhÃne nisÅditabbaæ. Majjhimassa pana rajanasÃlÃyaæ raja- nakÃsÃvaæ nÃma hoti, taæ nivÃsetvà và pÃrupitvà và raja- nakammaæ kÃtuæ vaÂÂati. Mudukassa sabhÃgabhikkhÆnaæ cÅvarÃni nivÃsetvà và parupitvà và rajanakammaæ kÃtuæ vaÂÂati. TatraÂÂhakapaccattharaïam pi tassa vaÂÂati, pariharituæ pana na vaÂÂati. SabhÃgabhikkhÆnaæ cÅvaram pi antaran- tarà paribhu¤jituæ vaÂÂati. Dhutanga-tecÅvarikassa pana catutthaæ vattamÃnaæ aæsakÃsÃvam eva vaÂÂati; ta¤ ca kho vitthÃrato vidatthi dÅghato ti hattham eva vaÂÂati. Imesaæ pana tiïïam pi catutthakacÅvaraæ sÃditakkhaïe yeva dhutangaæ bhijjati. Ayam ettha bhedo. Ayaæ pan' Ãnisaæso:- tecÅvariko bhikkhu santuÂÂho hoti kÃyaparihÃrikena cÅvarena; ten' assa pakkhino viya samÃdÃy' eva gamanaæ, appasamÃrambhatÃ, vatthasannidhiparivaj- janaæ, sallahukavuttitÃ, atirekacÅvaraloluppappahÃnaæ\<*<8>*>/, kappiye pi mattakÃritÃ\<*<9>*>/ sallekhavuttitÃ, appicchatÃdÅnaæ phalanipphattÅ ti evam Ãdayo guïà sampajjanti\<*<10>*>/. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm aphÃsuka-. 2 Sb vicÃraïakaæ. 3 Sbh và 'ssa ki¤ci. 4 Sh patthÃya pana. 5 Cf. above, p. 64. 6 Bh Ãra¤¤ake; Bm ara¤¤ake. 7 Bhm ki¤ci. 8 Sh -pahÃïaæ. 9 Bhm mattakÃritÃya. 10 Bhm sampajjantÅti. I. 5 >/ #<[page 066]># %<66 II. Dhutanganiddeso>% Atirekavatthataïhaæ pahÃya sannidhivivajjito dhÅro; santosasukharasa¤¤Æ ticÅvaradharo bhavati yogÅ. Tasmà sapattacaraïo pakkhÅ va sacÅvaro va yogivaro, Sukham anuvicaritukÃmo cÅvaraniyame ratiæ kayirà ti. Ayaæ tecÅvarikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃnisaæsa- vaïïanÃ. 3. Piï¬apÃtikangaæ (3) Piï¬apÃtikangam pi: atirekalÃbhaæ paÂikkhipÃmi, piï- ¬apÃtikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ataravacanena samÃdinnaæ hoti. Tena pana piï¬apÃtikena sanghabhattaæ, uddesabhattaæ, nimantanabhattaæ, salÃkabhattaæ, pakkhikam, uposathikaæ, pÃÂipadikaæ, Ãgantukabhattaæ, gamikabhattaæ, gilÃnabhattaæ, gilÃnupaÂÂhÃkabhattaæ, vihÃrabhattaæ, dhura- bhattaæ, vÃrakabhattan ti etÃni cuddasabhattÃni na sÃditab- bÃni. Sace pana: sanghabhattaæ gaïhathà ti Ãdinà nayena avatvÃ: amhÃkaæ gehe sangho bhikkhaæ gaïhÃti,\<*<1>*>/ tumhe pi bhikkhaæ gaïhathà ti vatvà dinnÃni honti, tÃni sÃdituæ vaÂÂanti. Sanghato nirÃmisasalÃkà pi vihÃre pakkabhattam pi vaÂÂati yevÃti idam assa vidhÃnaæ. Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂho purato pi pacchato pi ÃhaÂabhikkham pi gaïhÃti, bahidvÃre\<*<2>*>/ Âhatvà pattaæ gaïhantÃnam pi deti, paÂikkamanaæ Ãharitvà dinnabhikkham pi gaïhÃti; taæ divasaæ pana nisÅditvà bhikkhaæ na gaïhÃti. Majjhimo taæ divasaæ nisÅditvà pi gaïhÃti; svÃtanÃya pana nÃdhivÃseti. Muduko svÃtanÃya pi pun divasÃya pi bhikkhaæ adhivÃseti. Te ubho pi serivi- hÃrasukhaæ na labhanti, ukkaÂÂho pana labhati. Ekasmiæ kira gÃme ariyavaæso hoti, ukkaÂÂho itare Ãha:- ÃyÃm',\<*<3>*>/ Ãvuso, dhammasavanÃyà ti. Tesu eko:- eken' amhi, bhante, manussena nisÅdÃpito ti Ãha. Aparo:- mayÃ, bhante, svÃ- tanÃya ekassa bhikkhà adhivÃsità ti evaæ te ubho pi pari- hÅnÃ. Itaro pÃto va piï¬Ãya caritvà gantvà dhammarasaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm gaïhÃtu. 2 Bm sadvÃre; Sh pattadvÃre; but see p. 68. 3 Bm gacchÃm'. >/ #<[page 067]># %< 3. Piï¬apÃtikangaæ 67>% paÂisaævedesi. Imesaæ pana tiïïam pi sanghabhattÃdi atirekalÃbhaæ sÃditakkhaïe va dhutangaæ bhijjati. Ayam ettha bhedo. Ayaæ pan' Ãnisaæso:- piï¬iyÃlopabhojanaæ nissÃya pabbajjà ti\<*<1>*>/ vacanato nissayÃnurÆpapaÂipattisambhÃvo, du- tiye ariyavaæse patiÂÂhÃnaæ, aparÃyattavuttitÃ: app [aggh] Ãni c' eva sulabhÃni ca tÃni ca anavajjÃnÅ ti\<*<2>*>/ Bhagavatà saævaïïi- tapaccayatÃ, kosajjanimmaddanatÃ,\<*<3>*>/ parisuddhÃjÅvatÃ, se- khiyapaÂipattipÆraïaæ, aparapositÃ, parÃnuggahakiriyÃ, mÃnappahÃnaæ, rasataïhÃnivÃraïaæ, gaïabhojana-param- parabhojana-cÃrittasikkhÃpadehi anÃpattitÃ, appicchatÃ- dÅnaæ anulomavuttitÃ, sammÃpaÂipattibrÆhanaæ, pacchimà janatÃnukampanan ti. Piï¬iyÃlopasantuÂÂho, aparÃyattajÅviko, pahÅnÃhÃraloluppo hoti cÃtuddiso yati. Vinodayati kosajjaæ ÃjÅvassa visujjhati, tasmà hi nÃtima¤¤eyya bhikkhÃcariyaæ sumedhaso. EvarÆpassa hi:- Piï¬apÃtikassa bhikkhuno attabharassa ana¤¤aposino, devà pihayanti tÃdino, no ce lÃbhasilokanissito ti. Ayaæ piï¬apÃtikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃni- saæsavaïïanÃ. 4. SapadÃnacÃrikangaæ SapadÃnacÃrikangam pi: loluppacÃraæ paÂikkhipÃmi, sapa- dÃnacÃrikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ataravacanena samÃdinnaæ hoti. Tena pana sapadÃnacÃrikena gÃmadvÃre Âhatvà parissayÃbhÃvo sallakkhetabbo. Yassà racchÃya và gÃme và parissayo hoti, taæ pahÃya, a¤¤attha carituæ vaÂÂati. Yasmiæ gharadvÃre và racchÃya và gÃme và ki¤ci na labhati, agÃmasa¤¤aæ katvà gantabbaæ. Yattha ki¤ci labhati, taæ pahÃya gantuæ na vaÂÂati. Iminà ca bhikkhunà kÃlataraæ pavisitabbaæ, evaæ hi aphÃsukaÂÂhÃnaæ pahÃya a¤¤attha \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vin. i, 58. 2 A. ii, 26. 3 Sb -nimmathanatÃ. >/ #<[page 068]># %<68 II. Dhutanganiddeso>% gantuæ sakkhissati. Sace pan' assa vihÃre dÃnaæ dentà antarÃmagge và Ãgacchantà manussà pattaæ gahetvà piï¬a- pÃtaæ denti vaÂÂati. Iminà ca maggaæ gacchantenÃpi bhikkhÃcÃravelÃyaæ. sampattagÃmaæ anatikkamitvà cari- tabbam eva. Tattha alabhitvà và thokaæ labhitvà và gÃmapaÂipÃÂiyà caritabban ti idam assa vidhÃnaæ. Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂho purato ÃhaÂabhikkham pi pacchato ÃhaÂabhikkham pi paÂik- kamanaæ Ãharitvà diyyamÃnam\<*<1>*>/ pi na gaïhÃti, sadvÃre\<*<2>*>/ pana pattaæ vissajjeti. Imasmiæ hi dhutange MahÃkassa- pattherena sadiso nÃma n' atthi, tassa pi pattavissaÂÂhaÂÂhÃ- nam eva pa¤¤Ãyati. Majjhimo purato và pacchato và ÃhaÂam pi paÂikkamanaæ ÃhaÂam pi gaïhÃti, sadvÃre\<*<2>*>/ pi pattaæ vissajjeti, na pana bhikkhaæ ÃgamayamÃno nisÅdati. Evaæ so ukkaÂÂhapiï¬a- pÃtikassa anulometi. Muduko taæ divasaæ nisÅditvà Ãgameti. Imesaæ pana tiïïam pi loluppacÃre uppannamatte dhutan- gaæ bhijjati. Ayam ettha bhedo. Ayaæ pan' Ãnisaæso:- kulesu niccanavakatÃ, candÆpa- matÃ, kulamaccherappahÃnaæ,\<*<3>*>/ samÃnÃnukampitÃ, kulÆpa- kÃdÅnavÃbhÃvo avhÃnÃnabhinandanÃ,\<*<4>*>/ abhihÃrena anatthi- katÃ, appicchatÃdÅnaæ anulomavuttità ti. CandÆpamo niccanavo kulesu amaccharÅ sabbasamÃnukampo kulÆpakÃdÅnava-vippamutto hotÅdha bhikkhu sapadÃnacÃrÅ. LoluppacÃra¤ ca pahÃya\<*<5>*>/ tasmÃ, okkhittacakkhÆ yugamattadassÅ, ÃkankhamÃno bhuvi sericÃraæ careyya dhÅro sapadÃnacÃran ti. Ayaæ sapadÃnacÃrikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃni- saæsavaïïanÃ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh dÅya-; but see p. . 2 Sbh pattadvÃre. None reads bahi dvÃre as before, p. 66. 3 Sh -pahÃïaæ, as always; but cf. p. 705. 4 Sh avhaïa-. 5 Bhm -cÃraæ supahÃya. >/ #<[page 069]># %< 5. EkÃsanikangaæ 69>% 5. EkÃsanikangaæ EkÃsanikangam pi: nÃnÃsanabhojanaæ paÂikkhipÃmi, ekÃ- sanikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ataravacanena samÃ- dinnaæ hoti. Tena pana ekÃsanikena ÃsanasÃlÃyaæ nisÅ- dantena therÃsane anisÅditvÃ:- idaæ mayhaæ pÃpuïissatÅti patirÆpaæ Ãsanaæ sallakkhetvà nisÅditabbaæ. Sac' assa vippakate bhojane Ãcariyo và upajjhÃyo và Ãgacchati, uÂÂhÃya vattaæ kÃtuæ vaÂÂati. TipiÂaka-CÆÊÃbhayatthero pan' Ãha:- Ãsanaæ và rakkheyya bhojanaæ vÃ, aya¤ ca vip- pakatabhojano, tasmà vattaæ karotu, bhojanaæ pana mà bhu¤jatÆti idam assa vidhÃnaæ. Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂho appaæ và hotu bahu vÃ, yamhi bhojane hatthaæ otÃreti, tato a¤¤aæ gaïhituæ na labhati. Sace pi manussÃ:- therena na ki¤ci bhuttan ti sappi-ÃdÅni Ãharanti, bhesajjattham eva vaÂÂanti, na ÃhÃratthaæ. Majjhimo yÃva patte bhattaæ na khÅyati, tÃva a¤¤aæ gaïhituæ labhati; ayaæ hi bhojanapari- yantiko nÃma hoti. Muduko yÃva Ãsanà na vuÂÂhÃti, tÃva bhu¤jituæ labhaÂi; so hi udakapariyantiko và hoti, yÃva pattadhovanaæ na gaïhÃti, tÃva bhu¤janato; Ãsanapariyanti- ko vÃ, yÃva na vuÂÂhÃti, tÃva bhu¤janato. Imesaæ pana tiïïam pi nÃnÃsanabhojanaæ bhuttakkhaïe dhutangaæ bhijjati. Ayam ettha bhedo. Ayaæ pan' Ãnisaæso:- appÃbÃdhatÃ, appÃtankatÃ, lahuÂ- ÂhÃnaæ, balaæ, phÃsuvihÃro, anatirittapaccayÃ\<*<1>*>/ anÃpatti, rasataïhà vinodanaæ, appicchatÃdÅnaæ anulomavuttità ti. EkÃsanabhojane rataæ\<*<2>*>/ na yatiæ bhojanapaccayà rujÃ, visahanti rase aloluppo\<*<3>*>/ pariyÃpeti\<*<4>*>/ na kammam attano. Iti phÃsuvihÃrakÃraïe sucisallekharatupasevite, janayetha visuddhamÃnaso ratim ekÃsanabhojane, yatÅ ti\<*<5>*>/. Ayaæ ekÃsanikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃnisaæsa- vaïïanÃ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh anatirittappaccayÃ. 2 Bhm ratiæ. 3 Sbh alolupo. 4 Sbh parihÃpeti. 5 Sb sadÃti; but cf. pp. 64, 67, 69, 73 f. >/ #<[page 070]># %<70 II. Dhutanganiddeso>% 6. Pattapiï¬ikakangaæ Pattapiï¬ikangam pi: dutiyabhÃjanaæ patikkhipÃmi, patta- piï¬ikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ataravacanena samÃ- dinnaæ hoti. Tena pana pattapiï¬ikena yÃgupÃnakÃle bhÃjane Âhapetvà vya¤jane laddhe vya¤janaæ và paÂhamaæ khÃditabbaæ, yÃgu và pÃtabbÃ. Sace pana yÃgu yaæ pak- khipati, pÆtimajjhakÃdimhi vya¤jane pakkhitte, yÃgupaÂi- kÆlÃ\<*<1>*>/ hoti, appaÂikÆlam eva ca katvà paribhu¤jituæ vaÂÂati; tasmà tathÃrÆpaæ vya¤janaæ sandhÃya idaæ vuttaæ. Yaæ pana madhusakkarÃdikaæ appaÂikÆlaæ hoti, taæ pakkhipi- tabbaæ. Gaïhantena ca pamÃïayuttam eva gaïhitabbaæ. ùmakasÃkaæ hatthena gahetvà khÃdituæ vaÂÂati. Tathà pana akatvà patte yeva pakkhipitabbaæ, dutiyabhÃjanassa\<*<2>*>/ pana paÂikkhittattà a¤¤aæ rukkhapaïïam pi na vaÂÂatÅ ti idam assa vidhÃnaæ. Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂhassa a¤¤atra ucchukhÃdanakÃlà kacavaram pi cha¬¬etuæ na vaÂÂati, odanapiï¬amacchamaæsapÆve pi bhinditvà khÃdituæ na vaÂÂati. Majjhimassa ekena hatthena bhinditvà khÃdituæ vaÂÂati. HatthayogÅ nÃm' esa. Muduko pana pattayogÅ nÃma hoti. Tassa yaæ sakkà hoti patte pakkhipituæ, taæ\<*<3>*>/ sabbaæ hatthena và dantehi và bhinditvà khÃdituæ vaÂÂati. Imesaæ pana tiïïam pi dutiyabhÃjanaæ\<*<4>*>/ sÃditakkhaïe dhutangaæ bhijjati. Ayam ettha bhedo. Ayaæ pan' Ãnisaæso:- nÃnÃrasataïhÃvinodanaæ, atric- chatÃya pahÃnaæ,\<*<5>*>/ ÃhÃre payojanamattadassitÃ, thÃlakÃdi- haraïakhedÃbhÃvo,\<*<6>*>/ avikkhittabhojitÃ, appicchatÃdÅnaæ anulomavuttità ti. NÃnÃbhÃjanavikkhepaæ hitvà okkhittalocana, khaïanto viya mÆlÃni rasataïhÃya subbato. SarÆpaæ viya santuÂÂhiæ, dhÃrayanto sumÃnaso; paribhu¤jeyya ÃhÃraæ ko a¤¤o pattapiï¬iko\<*<7>*>/ ti? Ayaæ pattapiï¬ikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃnisaæ- savaïïanÃ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh paÂikk- always. 2 Sbh dutiyakabhÃjanassa. 3 Sb omits. 4 Sbh dutiyakabhÃjanaæ. 5 So Sh also. Cf. p. 68. 6 Sbh thÃlakÃdipariharaïa-. 7 Sbh pattapiï¬ikÃ. >/ #<[page 071]># %< 7. KhalupacchÃbhattikangaæ 71>% 7. KhalupacchÃbhattikangaæ KhalupacchÃbhattikangam pi: atirittabhojanaæ paÂikkhi- pÃmi, khalupacchÃbhattikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤a- taravacanena samÃdinnaæ hoti. Tena pana khalupacchÃ- bhattikena pavÃretvà puna bhojanaæ kappiyaæ kÃretvà na bhu¤jitabbaæ. Idam assa vidhÃnaæ. Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂho yasmà paÂhamapiï¬e pavÃraïà nÃma n' atthi, tasmiæ pana ajjhohariyamÃne a¤¤aæ paÂikkhipato hoti, tasmà evaæ pavÃrito paÂhamapiï¬aæ ajjhoharitvà dutiyapiï¬aæ na bhu¤jati. Majjhimo yasmiæ bhojane pavÃrito, tad eva bhu¤jati. Muduko pana yÃva Ãsanà na vuÂÂhÃti tÃva bhu¤- jati. Imesaæ pana tiïïam pi pavÃritÃnaæ kappiyaæ kÃrÃpetvÃ\<*<1>*>/ bhuttakkhaïe dhutangaæ bhijjati. Ayam ettha bhedo. Ayaæ pan' Ãnisaæso:- anatirittabhojanÃpattiyà dÆrÅbhÃ- vo,\<*<2>*>/ odarikattÃbhÃvo, nirÃmisasannidhitÃ, puna pariyesanÃya abhÃvo, appicchatÃdÅnaæ anulomavuttità ti. PariyesanÃya khedaæ na yÃti, na karoti sannidhiæ dhÅro, odarikattaæ pajahati khalupacchÃbhattiko yogÅ. Tasmà sugatappasatthaæ santosaguïÃdi-vu¬¬hisa¤ja- nanaæ, dose vidhunitukÃmo bhajeyya yogÅ dhutangam idan ti. Ayaæ khalupacchÃbhattikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhe- dÃnisaæsavaïïanÃ. 8. ùra¤¤ikangaæ ùra¤¤ikangam pi: gÃmantasenÃsanaæ paÂikkhipÃmi, ara¤¤i- kangaæ\<*<3>*>/ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ataravacanena samÃdin- naæ hoti. Tena pana Ãra¤¤ikena gÃmantasenÃsanaæ pa- hÃya ara¤¤e aruïaæ uÂÂhÃpetabbaæ. Tattha saddhiæ upa- cÃrena gÃmo yeva gÃmantasenÃsanaæ. GÃmo nÃma yo koci ekakuÂiko và anekakuÂiko và parikkhitto và aparikkhitto và samanusso và amanusso và antamaso atirekacÃtumÃsaniviÂ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb kÃretvÃ. 2 Bhm dÆra-. 3 Sb Ãra¤¤akangaæ. >/ #<[page 072]># %<72 II. Dhutanganiddeso>% Âho yo koci sattho pi. GÃmÆpacÃro nÃma parikkhittassa gÃmassa, sace AnurÃdhapurass' eva dve indakhÅlà honti, abbhantar' ime indakhÅle thitassa [thÃma] majjhimassa purisassa le¬¬upÃto.\<*<1>*>/ Tassa lakkhaïaæ yathà taruïamanussà attano balaæ dassentÃ\<*<2>*>/ bÃhaæ pasÃretvà le¬¬uæ khipanti, evaæ khittassa le¬¬ussa patanaÂÂhÃnabbhantaran ti VinayadharÃ; Suttantikà pana kÃkanivÃraïaniyÃmena\<*<3>*>/ khittassà ti\<*<4>*>/ vadanti. AparikkhittagÃme yaæ sabbapaccantimassa gharassa dvÃre Âhito mÃtugÃmo bhÃjanena udakaæ cha¬¬eti tassa patanaÂ- ÂhÃnaæ gharÆpacÃro. Tato vuttanayena eko la¬¬upÃto gÃmo, dutiyogÃmÆpacÃro. Ara¤¤aæ pana, VinayapariyÃyena tÃva\<*<5>*>/: Âhapetvà gÃma¤ ca gÃmÆpacÃra¤ ca, sabbam etaæ ara¤¤an ti vuttaæ; AbhidhammapariyÃyena\<*<6>*>/ nikkhamitvà bahi indakhÅlà sabbam etaæ ara¤¤an ti vuttaæ. Imasmiæ pana, SuttantikapariyÃyena\<*<7>*>/ ara¤¤akaæ nÃma senÃsanaæ pa¤cadha- nusatikaæ pacchiman ti idaæ lakkhaïaæ, taæ Ãropitena Ãcariyadhanunà parikkhittassa gÃmassa indakhÅlato, aparik- khittassa paÂhamale¬¬upÃtato paÂÂhÃya yÃva vihÃraparik- khepà minitvà va vatthapetabbaæ. Sace pana vihÃro aparikkhitto hoti, yaæ sabbapaÂhamaæ senÃsanaæ và bhattasÃlà và dhuvasannipÃtaÂÂhÃnaæ và bodhi và cetiyaæ và dÆre ce pi senÃsanato hoti, taæ paric- chedaæ katvà minitabban ti VinayatthakathÃsu vuttaæ. MajjhimatthakathÃyaæ pana vihÃrassà pi gÃmass' eva upacÃraæ nÅharitvà ubhinnaæ le¬¬upÃtÃnaæ antarà mini- tabban ti vuttaæ: idam ettha pamÃïaæ. Sace pi Ãsanne gÃmo hoti, vihÃre Âhitehi mÃnussakÃnaæ saddo suyyati, pabbatanadÅ-ÃdÅhi pana antaritattà na sakkà ujuæ gantuæ; yo tassa pakatimaggo hoti, sace pi nÃvÃya sa¤caritabbo, tena maggena pa¤cadhanusatikaæ gahetab- baæ. Yo pana ÃsannagÃmassa angasampÃdanatthaæ tato tato maggaæ pidahati ayaæ dhutangacoro hoti. Sace pana ara¤¤ikassa\<*<8>*>/ bhikkhuno upajjhÃyo và Ãcariyo và gilÃno hoti, tena ara¤¤e sappÃyaæ alabhantena gÃman- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vin. iii, 46. 2 Sb dassetvÃ. 3 Sb kÃkavÃraïa-. 4 Sb okkhittassÃti. 5 Vin. ibid.; Bhm -pariyÃye. 6 Vibh. 251; Bhm -pariyÃye. 7 Bhm -yÃye. 8 Sb Ãra¤¤akassa. >/ #<[page 073]># %< 8. ùra¤¤ikangaæ 73>% tasenÃsanaæ netvà upaÂÂhÃtabbo. KÃlass' eva pana nik- khamitvà angayuttaÂÂhÃne aruïaæ uÂÂhÃpetabbaæ. Sace aruïuÂÂhÃnavelÃyaæ tesaæ ÃbÃdho va¬¬hati, tesaæ yeva kiccaæ kÃtabbaæ, na dhutangasuddhikena bhavitab- ban ti idam assa\<*<1>*>/ vidhÃnaæ. Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂhena sabbakÃlaæ ara¤¤e aruïaæ uÂÂhÃpetabbaæ. Majjhimo cat- tÃro vassike mÃse gÃmante vasituæ labhati; muduko heman- tike pi. Imesaæ pana tiïïam pi yathà paricchinne kÃle ara¤¤ato Ãgantvà gÃmantasenÃsane dhamma[savana]æ\<*<2>*>/ su- ïantÃnaæ aruïe uÂÂhite pi dhutangaæ na bhijjati. Sutvà gacchantÃnaæ antarÃmagge uÂÂhite pi na bhijjati. Sace pana uÂÂhite pi dhammakathike: muhuttaæ nipajjitvà gamissÃmÃti niddÃyantÃnaæ aruïaæ uÂÂhahati, attano và ruciyà gÃmantasenÃsane aruïaæ uÂÂhÃpenti, dhutangaæ bhijjatÅ ti ayam ettha bhedo. Ayaæ pan' Ãnisaæso:- Ãra¤¤iko\<*<3>*>/ bhikkhu ara¤¤asa¤¤am manasikaronto bhabbo aladdhaæ và samÃdhiæ paÂiladdhuæ, laddhaæ và rakkhituæ, satthà pi 'ssa attamano hoti. Yath'- Ãha:- tenà 'haæ, NÃgita, tassa bhikkhuno attamano homi ara¤- ¤avihÃrenÃ\<*<4>*>/ ti. PantasenÃsanavÃsino c' assa asappÃyarÆpÃ- dayo cittaæ na vikkhipanti, vigatasantÃso hoti, jÅvitanikantiæ jahÃti,\<*<5>*>/ pavivekasukharasaæ assÃdeti, paæsukÆlikÃdibhÃvo pi c' assa patirÆpo hotÅ ti. Pavivitto asaæsaÂÂho pantasenÃsane rato, ÃrÃdhayanto nÃthassa vanavÃsena mÃnasaæ. Eko ara¤¤e nivasaæ yaæ sukhaæ labhate yati, rasaæ tassa na vindanti api devà sa-indakÃ. PaæsukÆla¤ ca eso va, kavacaæ viya dhÃrayaæ, ara¤¤asangÃmagato avasesadhutà yudho. Samattho na cirass' eva jetuæ MÃraæ sa-vÃhanaæ, tasmà ara¤¤avÃsamhi ratiæ kayirÃtha paï¬ito ti. Ayam Ãra¤¤ikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃnisaæsa- vaïïanÃ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bm ettha. 2 Sbh dhammaæ. 3 Sb Ãra¤¤ako. 4 A. iii, 343. 5 Bhm jahati. >/ #<[page 074]># %<74 II. Dhutanganiddeso>% 9. RukkhamÆlikangaæ (9) RukkhamÆlikangam pi: channaæ paÂikkhipÃmi, ruk- khamÆlikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ataravacanena samÃdinnaæ hoti. Tena pana rukkhamÆlikena sÅmantarika- rukkhaæ cetiyarukkhaæ niyyÃsarukkhaæ phalarukkhaæ vaggulirukkhaæ susirarukkhaæ vihÃramajjhe Âhitarukkhan ti ime rukkhe vivajjetvà vihÃrapaccante Âhitarukkho gahetab- bo ti idam assa\<*<1>*>/ vidhÃnaæ. Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂho yathÃrucitaæ rukkhaæ gahetvà paÂijaggÃpetuæ na labhati. PÃdena païïa [ka\<*<2>*>/] saÂaæ apanetvà vasitabbaæ. Majjhimo taæ ÂhÃnaæ sampattehi yeva [paÂi\<*<3>*>/] jaggÃpetuæ labhati. Mudukena ÃrÃmikasamaïuddese pakkositvà sodhÃpetvà sa- maæ kÃrÃpetvà vÃlikaæ\<*<4>*>/ okirÃpetvà pÃkÃraparikkhepaæ kÃrÃpetvà dvÃraæ yojÃpetvà vasitabbaæ. MahÃdivase pana rukkhamÆlikena tattha anisÅditvà a¤¤attha paÂicchanne ÂhÃne nisÅditabbaæ. Imesaæ pana tiïïam pi channe vÃsaæ kappitakkhaïe dhutangaæ bhijjati, jÃnitvà channe aruïaæ uÂÂhÃpitamatte ti AnguttarabhÃïakÃ.\<*<5>*>/ Ayam ettha bhedo. Ayaæ pan' Ãnisaæso:- rukkhamÆlasenÃsanaæ nissÃya pab- bajjà ti\<*<6>*>/ vacanato nissayÃnurÆpapaÂipattisabbhÃvo: appÃni c' eva sulabhÃni ca tÃni ca anavajjÃnÅ ti\<*<7>*>/ Bhagavatà saævaïïi- tapaccayatÃ,\<*<8>*>/ abhiïhaæ tarupaïïavikÃradassanena anicca- sa¤¤ÃsamuÂÂhÃpanatÃ, senÃsanamaccherakammÃrÃmatÃnaæ abhÃvo, devatÃhi sahavÃsitÃ, appicchatÃdÅnaæ anulomavut- tità ti. Vaïïito BuddhaseÂÂhena nissayo ti ca bhÃsito, nivÃso pavivittassa rukkhamÆlasamo kuto? ùvÃsamacchera hare devatà paripÃlite. pavivitte vasanto hi rukkhamÆlamhi subbato. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bm ettha. 2 Sh omits. Cf. M. i, 211. 3 Sbh jaggÃpetuæ. 4 Bhm vÃlukaæ. 5 Cf. p. 76 f. 6 Vin. i, 58. 7 A. ii, 26. 8 Sbh -ppaccayatÃ. >/ #<[page 075]># %< 10. AbbhokÃsikangaæ 75>% AbhirattÃni nÅlÃni paï¬Æni patitÃni ca passanto tarupaïïÃni niccasa¤¤aæ panÆdati. Tasmà hi BuddhadÃyajjaæ bhÃvanÃbhiratÃlayaæ, vivittaæ nÃtima¤¤eyya rukkhamÆlaæ vicakkhaïo ti. Ayaæ rukkhamÆlikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃni- saæsavaïïanÃ. 10. AbbhokÃsikangaæ AbbhokÃsikangam pi: channa¤ ca rukkhamÆla¤ ca paÂipak- khipÃmi; abbhokÃsikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤atara- vacanena samÃdinnaæ hoti. Tassa pana abbhokÃsikassa dhammasavanÃya và uposathatthÃya và uposathÃgÃraæ pavi- situæ vaÂÂati. Sace paviÂÂhassa devo vassati, [deve\<*<1>*>/] vassa- mÃne anikkhamitvà vassÆparame nikkhamitabbaæ; bhoja- nasÃlaæ và aggisÃlaæ và pavisitvà vattaæ kÃtuæ, bhojana- sÃlÃyaæ there bhikkhÆ bhattena Ãpucchituæ, uddisantena và uddisÃpentena và channaæ pavisituæ, bahi dunnikkhittÃni ma¤capÅÂhÃdÅni anto pavesetu¤ ca vaÂÂati. Sace maggaæ gacchantena vu¬¬hatarÃnaæ\<*<2>*>/ parikkhÃro gahito hoti, deve vassante maggamajjhe Âhitaæ sÃlaæ pavisituæ vaÂÂati. Sace na ki¤ci gahitaæ hoti: sÃlÃyaæ ÂhassÃmÅ ti\<*<3>*>/ vegena gantuæ na vaÂÂati. Pakatigatiyà gantvÃ\<*<4>*>/ paviÂÂhena pana yÃva vassÆ- paramà Âhatvà gantabban ti idam assa vidhÃnaæ. Rukkha- mÆlikassà pi es' eva nayo. Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂhassa rukkhaæ và pabbataæ và gehaæ và upanissÃya vasituæ na vaÂÂati; abbhokÃse yeva cÅvarakuÂiæ katvà vasitabbaæ. Majjhimassa rukkhapabbatagehÃni upanissÃya anto apavisit- vÃ\<*<5>*>/ vasituæ vaÂÂati. Mudukassa acchannamamariyÃdaæ\<*<6>*>/ pab bhÃram pi sÃkhà maï¬apo pi pÅÂhapaÂo pi khettarakkhakÃdÅhi cha¬¬ità tatraÂÂhakakuÂikà pi vaÂÂatÅti. Imesaæ pana tiïïam pi vÃsatthÃya channa¤ ca rukkhamÆla¤ ca paviÂÂhak- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh omit. 2 Sbh bu¬¬hatarÃnaæ. 3 Bhm vasÃmiti. 4 Bhm Pakatiyà gantvÃ. 5 Bhm appav-. 6 Sbh acchinnamariyÃdaæ. >/ #<[page 076]># %<76 II. Dhutanganiddeso>% khaïe dhutangaæ bhijjati, jÃnitvà tattha aruïaæ uÂÂhapita- matte ti AnguttarabhÃïakÃ.\<*<1>*>/ Ayam ettha bhedo. Ayaæ pan' Ãnisaæso:- ÃvÃsapaÊibodhupacchedo, thÅna- middhapanÆdanaæ, magÃ\<*<2>*>/ viya asangacÃrino aniketà viharanti bhikkhavo ti pasaæsÃya anurÆpatÃ, nissangatÃ, cÃtuddisatÃ, appicchatÃdÅnaæ anulomavuttità ti. AnagÃriyabhÃvassa anurÆpe adullabhe, tÃrÃmaïivitÃnam hi candadÅpappabhÃsite. AbbhokÃse vasaæ bhikkhu migabhÆtena cetasÃ\<*<3>*>/, thÅnamiddhaæ vinodetvÃ, bhÃvanÃrÃmataæ sito. PavivekarasassÃdaæ na cirass' eva vindati yasmà tasmà hi sappa¤¤o abbhokÃse rato\<*<4>*>/ siyà ti. Ayam abbhokÃsikange samÃdÃna-vidhÃnappabhedabhedÃni- saæsavaïïanÃ\<*<5>*>/. 11. SosÃnikangaæ SosÃnikangam pi: na susÃnaæ paÂikkhipÃmi, sosÃnikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ataravacanena samÃdinnaæ hoti. Tena pana sosÃnikena yaæ manussà gÃmaæ nivesantÃ:\<*<6>*>/ idaæ susÃnan ti vavatthapenti, na tattha vasitabbaæ. Na hi matasarÅre ajjhÃpite taæ susÃnaæ nÃma hoti; jhÃpitakÃlato pana paÂÂhÃya sace pi dvÃdasavassÃni cha¬¬itaæ, taæ susÃ- nam eva. Tasmiæ pana vasantena cankamamaï¬apÃdÅni kÃretvÃ, ma¤capÅÂhaæ pa¤¤ÃpetvÃ,\<*<7>*>/ pÃnÅyaparibhojanÅyaæ upaÂÂhÃ- petvÃ, dhammaæ vÃcentena na vasitabbaæ. Garukaæ hi idaæ dhutangaæ; tasmà uppannaparissaya-vighÃtatthÃya sanghattheraæ và rÃjayuttakaæ và jÃnÃpetvÃ, appamattena vasitabbaæ. Cankamantena addhakkhikena ÃÊÃhanaæ olo- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. p. 74, 77. 2 S. i, 199. Pèå. ed. magÃ. Cf. vv. ll. there. Bhm migÃ; Sb magakÃ. 3 M. i, 450; Vin. ii, 184. 4 Bhm abbhokÃsarato. 5 Bhm -saævaïïanÃ; but see below, p. 77. 6 Sbh nivesetvÃ. 7 Bhm pa¤¤a-. >/ #<[page 077]># %< 11. SosÃnikangaæ 77>% kentena cankamitabbaæ. SusÃnaæ gacchantenà pi mahÃ- pathà ukkamma uppathamaggena gantabbaæ. Divà yeva Ãrammaïaæ vavatthapetabbaæ; evaæ hi 'ssa taæ rattiæ bhayÃnakaæ na bhavissati; amanussà rattiæ viravitvà viravitvà Ãhiï¬antà pi na kenaci paharitabbÃ. Ekadivasam pi susÃnaæ agantuæ na vaÂÂati. MajjhimayÃmaæ susÃne khepetvÃ, pacchimayÃme paÂikkamituæ vaÂÂatÅti Angutta- rabhÃïakÃ.\<*<1>*>/ AmanussÃnaæ piyaæ tilapiÂÂhamÃsabhatta- majjhamaæsakhÅratelaguÊÃdi-khajjabhojjaæ na sevitabbaæ. Kulagehaæ na pavisitabban ti idam assa vidhÃnaæ. Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂhena yattha dhuva¬Ãha-\<*<1>*>/dhuvakuïapa-dhuvarodanÃni atthi, tatth' eva vasitabbaæ; majjhimassa tÅsu ekasmim pi sati vaÂÂati; mudukassa vuttanayena susÃnalakkhaïaæ pattamatte vaÂ- Âati. Imesaæ pana tiïïam pi na susÃnamhi vÃsakappanena\<*<2>*>/ dhutangaæ bhijjati. SusÃnaæ agatadivase ti Anguttara- bhÃïakÃ. Ayam ettha bhedo. Ayaæ pan' Ãnisaæso:- maraïasatipaÂilÃbho, appamÃda- vihÃritÃ, asubhanimittÃdhigamo, kÃmarÃgavinodanaæ, abhiï- haæ kÃyasabhÃvadassanaæ, saævegabahulatÃ, Ãrogyama- dÃdippahÃnaæ, bhayabheravasahanatÃ, amanussÃnaæ garu- bhÃvanÅyatÃ, appicchatÃdÅnaæ anulomavuttità ti. SosÃnikaæ hi\<*<3>*>/ maraïÃnusatippabhÃvÃ, niddÃgatam pi na phusanti\<*<4>*>/ pamÃdadosÃ, sampassato ca kuïapÃni bahÆni tassa, kÃmÃnurÃgavasagatam\<*<5>*>/ pi na hoti cittaæ. Saævegam eti vipulaæ na madaæ upeti, sammà atho ghaÂati nibbutim esamÃno; sosÃnikangam iti nekaguïÃvahattÃ, nibbÃnaninnahadayena nisevitabban ti. Ayaæ sosÃnikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃnisaæsa- vaïïanÃ\<*<6>*>/. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm dhuvaÂÃha-. 2 Sb vÃsaæ kappanena. 3 Sb sosÃnikangi; Bhm -ka¤ hi. 4 Sb phussanti. 5 Bhm kÃmÃnubhÃvavasÃ-. 6 So all editions. See above, p. 76, n.5. >/ #<[page 078]># %<78 II. Dhutanganiddeso>% 12. YathÃsanthatikangaæ YathÃsanthatikangam pi: senÃsanaloluppaæ paÂikkhipÃmi, yathÃsanthatikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ataravaca- nena samÃdinnaæ hoti. Tena pana yathÃsanthatikena yad assa senÃsanaæ idaæ tuyhaæ pÃpuïÃtÅti gÃhitaæ hoti, ten' eva tuÂÂhabbaæ, na a¤¤o uÂÂhÃpetabbo:- idam assa vidhÃnaæ. Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂho attano pattasenÃsanaæ dÆre ti và accÃsanne ti và amanussadi- ghajÃtikÃdÅhi upaddutan ti và uïhan ti và sÅtalan ti và puc- chituæ na labhati; majjhimo pucchituæ labhati, gantvà pana olokentuæ na labhati; muduko gantvà oloketvà sa c' assa taæ na ruccati, a¤¤aæ gahetuæ labhati. Imesaæ pana tiïïam pi senÃsanaloluppe uppannamatte dhutangaæ bhijjatÅ ti ayam ettha bhedo. Ayaæ pan' Ãnisaæso:- yaæ laddhaæ tena tuÂÂhabban ti vuttovÃdakaraïaæ, sabrahmacÃrÅnaæ hitesitÃ, hÅnapaïÅtavi- kappapariccÃgo, anurodhavirodhappahÃnaæ, atricchatÃya dvÃrapidahanaæ, appicchatÃdÅnaæ anulomavuttità ti. Yaæ laddhaæ tena santuÂÂho, yathÃsanthutiko yati, nibbikappo sukhaæ seti tiïasantharakesu pi. Na so rajjati seÂÂhamhi, hÅnaæ laddhà na kuppati, SabrahmacÃrÅ\<*<1>*>/ navake hitena anukampati. Tasmà 'riyasatÃciïïaæ munipungavavaïïitaæ, anuyu¤jetha medhÃvÅ yathÃsanthatarÃmatan ti. Ayaæ yathÃsanthatikange samÃdÃna-vidhÃnappabheda-bhedÃ- nisaæsavaïïanÃ. 13. Nesajjikangaæ Nesajjikangam pi: seyyaæ paÂikkhipÃmi, nesajjikangaæ samÃdiyÃmÅ ti imesaæ a¤¤ataravacanena samÃdinnaæ hoti. Tena pana nesajjikena rattiyà tÅsu yÃmesu ekaæ yÃmaæ uÂÂhÃya cankamitabbaæ, iriyÃpathesu hi nipajjitum eva na vaÂÂati. Idam assa vidhÃnaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -cÃri. >/ #<[page 079]># %< 13. Nesajjikangaæ 79>% Pabhedato pana ayam pi tividho hoti. Tattha ukkaÂÂhassa neva apassenaæ, na dussapallatthikÃ, na ÃyogapaÂÂo vaÂÂati. Majjhimassa imesu tÅsu yaæ-ki¤ci vaÂÂati. Mudukassa apas- senam pi dussapallatthikà pi ÃyogapaÂÂo pi bimbohanam\<*<1>*>/ pi pa¤cango pi sattango pi vaÂÂati. Pa¤cango nÃma\<*<2>*>/ piÂÂhi apassayena saddhiæ kato. Sattango nÃma piÂÂhi apassayena ca ubhato passesu apassayehi ca saddhiæ kato. Taæ kira MÅÊhÃbhayattherassa\<*<3>*>/ akaæsu; thero anÃgÃmÅ hutvà pari- nibbÃyi. Imesaæ pana tiïïam pi seyyaæ kappitamatte dhutangaæ bhijjati. Ayam ettha bhedo. Ayaæ pan' Ãnisaæso:- seyyasukhaæ passasukhaæ\<*<4>*>/ middha- sukhaæ anuyutto viharatÅ ti\<*<5>*>/ vuttassa cetaso vinibandhassa upacchedanaæ, sabbakammaÂÂhÃnÃnuyogasappÃyatÃ, pÃsÃ- dika-iriyÃpathatÃ, viriyÃrambhÃnukulatÃ, sammÃpaÂipattiyà anubrÆhanan ti\<*<6>*>/. ùbhujitvÃna pallankaæ, païidhÃya ujuæ tanuæ, nisÅdanto vikampeti, MÃrassa hadayaæ yati. Seyyasukhaæ middhasukhaæ hitvà ÃraddhavÅriyo, nisajjÃbhirato bhikkhu sobhayanto tapovanaæ. NirÃmisaæ pÅtisukhaæ yasmà samadhigacchati, tasmà samanuyu¤jeyya dhÅro nesajjikaæ vatan ti. Ayaæ nesajjikange samÃdÃnavidhÃnappabhedabhedÃnisaæsa. vaïïanÃ. DhutÃdÅnaæ kusalattikato IdÃni:- Kusalattikato c' eva dhutÃdÅnaæ vibhÃgato samÃsavyÃsato cÃpi vi¤¤Ãtabbo vinicchayo ti imissà gÃthÃyavasena vaïïanà hoti. Tattha kusalattikato ti sabbÃn' eva hi dhutangÃni sekhapu- thujjanakhÅïÃsavÃnaæ vasena siyà kusalani, siyà avyÃkatÃni, \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm bibbo-. 2 Bhm pana for nÃma. 3 Bhm MiÊhÃ-. 4 Sh phassa-. 5 M. i, 103. 6 Sb samupabrÆhananti. >/ #<[page 080]># %<80 II. Dhutanganiddeso>% n' atthi dhutangaæ akusalan ti. Yo pana vadeyya:- pÃpiccho icchÃpakato Ãra¤¤ako hotÅ ti\<*<1>*>/ Ãdi vacanato akusalam pi dhu- tangan ti, so vattabbo:- na mayaæ:- akusalacittena ara¤¤e na vasatÅ ti vadÃma; yassa hi ara¤¤e nivÃso, so Ãra¤¤ako, so ca pÃpiccho và bhaveyya, appiccho vÃ. ImÃni pana tena tena samÃdÃnena dhutakilesattà dhutassa bhikkhuno angÃni, kilesadhunanato và dhutan ti laddhavohÃraæ ¤Ãïaæ angam etesan ti dhutangÃni. Athavà dhutÃni ca tÃni paÂipakkha- niddhunanato angÃni ca paÂipattiyà ti pi dhutangÃnÅti vuttaæ; na ca akusalena koci dhuto nÃma hoti, yass' etÃni angÃni bhaveyyaæ; na ca akusalaæ ki¤ci dhunÃti yesaæ taæ angan ti katvà dhutangÃnÅti vucceyyuæ; nÃpi akusalaæ cÅvaralolup- pÃdÅni c' eva dhunÃti\<*<2>*>/ paÂipattiyà ca angaæ hoti. Tasmà suvuttam idaæ:- n' atthi akusalaæ dhutangan ti. Yesam pi kusalattikavinimuttaæ\<*<3>*>/ dhutangaæ, tesaæ atthato dhutangam eva n' atthi. Asantaæ kassa dhunanato dhutangaæ nÃma bhavissati, dhutaguïe samÃdÃya vattatÅti vacanavirodho pi ca nesaæ Ãpajjati; tasmà taæ na gahetabban ti. Ayaæ tÃva kusalattikato vaïïanÃ. DhutÃdÅnaæ vibhÃgato ti (1) dhuto veditabbo, (2) dhutavÃdo veditabbo, (3) dhuta- dhammà veditabbo, (4) dhutangÃni veditabbÃni, (5) kassa dhutangasevanÃ\<*<4>*>/ sappÃyà ti veditabbaæ. Tattha (1) dhuto ti dhutakileso và puggalo, kilesadhunano và dhammo. (2) DhutavÃdo ti ettha pana atthi dhuto na dhutavÃdo, atthi na dhuto dhutavÃdo, atthi neva dhuto na dhutavÃdo, atthi dhuto c' eva dhutavÃdo ca. Tattha yo dhutangena attano kilese dhuni, paraæ pana dhutangena na ovadati nÃnusÃsati, Bakkulatthero\<*<5>*>/ viya, ayaæ dhuto na dhutavÃdo. Yath' Ãha: --tayidaæ Ãyasmà Bakkulo dhuto na dhutavÃdo, ti.\<*<6>*>/ Yo pana \<-------------------------------------------------------------------------- 1 A. iii, 219; Bhm Ãra¤¤iko. 2 Bhm niddhunÃti. 3 Sbh -vinimmuttaæ. 4 Bhm -bhÃvanà for -sevanÃ. Cf. below. 5 Bhm BÃkkula-. 6 Not traced; nor are the three following quotations. But cf. M. iii, 124 f.; A. i, 25; Thag. 225 f.; Mil. 215 f. >/ #<[page 081]># %< DhutÃdÅnaæ vibhÃgato 81>% na dhutangena attano kilese dhuni, kevalaæ a¤¤e\<*<1>*>/ dhutan- gena ovadati anusÃsati, Upanandatthero\<*<2>*>/ viya, ayaæ na dhuto, dhutavÃdo. Yath' Ãha:- tayidaæ Ãyasmà Upanando Sakyaputto na dhuto, dhutavÃdo ti. Yo ubhayavipanno, LÃÊudÃyÅ\<*<3>*>/ viya, ayaæ neva dhuto na dhutavÃdo. Yath' Ãha: -tayidaæ Ãyasmà LÃÊudÃyÅ neva dhuto, na dhutavÃdo ti. Yo pana ubhayasampanno, Dhamma-SenÃpati\<*<4>*>/ viya, ayaæ dhuto c' eva dhutavÃdo ca. Yath' Ãha:- tayidaæ Ãyasmà SÃriputto dhuto c' eva dhutavÃdo cà ti. (3) Dhutadhammà veditabbà ti appicchatÃ, santuÂÂhitÃ, sallekhatÃ, pavivekatÃ, idam-atthità ti ime dhutangacetanÃya parivÃrakà pa¤ca- dhammà appicchaæ yeva nissÃyà ti Ãdivacanato dhutadham- mà nÃma. Tattha appicchatà ca santuÂÂhità ca alobhe anu- patanti,\<*<5>*>/ sallekhatà ca pavivekatà ca dvÅsu dhammesu anupa- tanti alobhe ca amohe ca, idam-atthità ¤Ãïam eva. Tat- tha alobhena paÂikkhepavatthÆsu lobhaæ, amohena te sveva ÃdÅnavapaÂicchÃdakaæ mohaæ dhunÃti. Alobhena ca anu¤¤ÃtÃnaæ paÂisevanamukhena pavattaæ kÃmasukhÃ- nuyogaæ, amohena dhutangesu atisallekhamukhena pavattaæ attakilamathÃnuyogaæ dhunÃti. Tasmà ime dhammà dhu- tadhammà ti veditabbÃ. (4) DhutangÃni veditabbÃnÅti terasa dhutangÃni veditabbÃni: paæsukÆlikangaæ . . . pe . . . nesajjikangan ti. TÃni atthato lakkhaïÃdÅhi ca vuttÃn' eva. (5) Kassa dhutangasevanà sappÃyà ti\<*<6>*>/ rÃgacaritassa c' eva mohacaritassa ca. KasmÃ? Dhutangasevanà hi\<*<7>*>/ duk- khÃpaÂipadà c' eva sallekhavihÃro ca. DukkhÃpaÂipada¤ ca nissÃya rÃgo vÆpasammati.\<*<8>*>/ Sallekhaæ nissÃya appamattassa moho pahÅyati.\<*<9>*>/ ùra¤¤ikanga-rukkhamÆlikangapaÂisevanà và ettha dosacaritassà pi sappÃyÃ. Tattha hi 'ssa asaæghaÂ- ÂiyamÃnassa viharato doso pi vÆpasammatÅ ti\<*<8>*>/. Ayaæ dhutÃdÅnaæ vibhÃgato vaïïanÃ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb a¤¤aæ. 2 Bm Upanandha-. Cf. JÃt. ii, 441; iii, 332. 3 Cf. JÃt. i, 123 f; 446 f. 4 Cf. Thag. 982 f; 994. 5 Bhm give anupatanti in next clause only. 6 So all editions. 7 So Sh, Sb -sevanÃya (omits hi); Bh -sevanaæ hi; Bm -seva na¤ hi. 8 Bhm -samati. 9 Sb pahÅyatÅti. I. 6 >/ #<[page 082]># %<82 II. Dhutanganiddeso>% SamÃsa-vyÃsato ti imÃni pana dhutangÃni samÃsato tÅïi sÅsangÃni, pa¤ca asambhinnangÃnÅ ti aÂÂh' eva honti. Tattha sÃpadÃnacÃri- kangaæ, ekÃsanikangaæ, abbhokÃsikangan ti imÃni tÅïi sÅsangÃni. SÃpadÃnacÃrikangaæ hi rakkhanto piï¬apÃti- kangam pi rakkhissati, ekÃsanikanga¤ ca rakkhato patta- piï¬ikanga-khalupacchÃbhattikangÃni pi surakkhanÅyÃni bha- vissanti. AbbhokÃsikangaæ rakkhantassa kiæ atthi ruk- khamÆlikanga-yathÃsanthatikangesu rakkhitabbaæ nÃma? Iti imÃni tÅïi sÅsangÃni. ùra¤¤ikangaæ, paæsukÆlikangaæ, tecÅvarikangaæ, nesajjikangaæ, sosÃnikangan ti imÃni pa¤ca asambhinnangÃni cà ti aÂÂh' eva honti. Puna dve cÅvarapati- saæyuttÃni, pa¤ca piï¬apÃtapaÂisaæyuttÃni, pa¤ca senÃ- sanapaÂisaæyuttÃni, ekaæ viriyapaÂisaæyuttan ti evaæ cattÃro va honti. Tattha nesajjikangaæ viriyapaÂisaæyut- taæ, itarÃni pÃkaÂÃn' eva. Puna sabbÃn' eva nissayavasena dve honti, paccayanissitÃni dvÃdasa, viriyanissitaæ\<*<1>*>/ ekan ti; sevitabbÃsevitabbavasena pi dve yeva honti. Yassa hi dhutangaæ sevantassa kammaÂÂhÃnaæ va¬¬hati, tena sevi- tabbÃni; yassa sevato hÃyati, tena na sevitabbÃni. Yassa pana sevato pi asevato pi va¬¬hat' eva, na hÃyati, tenÃpi pacchimaæ janataæ anukampantena sevitabbÃni. YassÃpi sevato pi asevato pi na va¬¬hati, tenÃpi sevitabbÃni yeva Ãya- tiæ vÃsanatthÃyÃti. Evaæ sevitabbÃsevitabbavasena duvi- dhÃni pi sabbÃn' eva cetanÃvasena ekavidhÃni honti. Ekam eva hi dhutangaæ\<*<2>*>/ samÃdÃnacetanà ti AÂÂhakathÃyam pi vuttaæ:- yà cetanÃ, taæ dhutangan ti\<*<3>*>/ vadantÅ ti. VyÃsato pana bhikkhÆnaæ terasa, bhikkhunÅnaæ aÂÂha, sÃmaïerÃnaæ dvÃdasa, sikkhamÃnasÃmaïerÅnaæ satta, upÃ- saka-upasikÃnaæ dve ti dvÃcattÃÊÅsa honti. Sace pana\<*<4>*>/ abbhokÃse Ãra¤¤ikangasampannaæ susÃnaæ hoti, eko pi bhikkhu ekappahÃrena sabbadhutangÃni paribhu¤jituæ sak- koti. BhikkhunÅnaæ pana ara¤¤ikangaæ khalupacchÃbhat- tikanga¤ ca dve pi sikkhÃpaden' eva paÂikkhittÃni. Abbho- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh viriyasannissitaæ. 2 Sb dhutanga-. 3 Sb dhutanga-. 4 Sb adds hi. >/ #<[page 083]># %< DhutÃdÅnaæ samÃsa-vyÃsato 83>% kÃsikangaæ, rukkhamÆlikangaæ, sosÃnikangan ti imÃni tÅïi dupparihÃrÃni, bhikkhuniyÃhi dutiyikaæ vinà vasituæ na vaÂÂati. EvarÆpe ca ÂhÃne samÃnacchandà dutiyikà dullabhÃ\<*<1>*>/. Sace pi labheyya saæsaÂÂhavihÃrato na mucceyya. Evaæ sati yass' atthÃya dhutangaæ seveyya, svev' assà attho na sampajjeyya. Evaæ paribhu¤jituæ asakkuneyyatÃya pa¤ca hÃpetvà bhikkhunÅnaæ aÂÂh' eva hontÅti veditabbÃni. YathÃ-vuttesu pana Âhapetvà tecÅvarikangaæ, sesÃni dvÃ- dasa sÃmaïerÃnaæ, satta sikkhamÃnasÃmaïerÅnaæ veditab- bÃni. UpÃsaka-upÃsikÃnaæ pana ekÃsanikangaæ, pattapiï- ¬ikangan ti imÃni dve\<*<2>*>/ paÂirÆpÃni c' eva sakkà ca paribhu¤- jitun ti dve dhutangÃnÅti. Evaæ vyÃsato dve cattÃÊÅsa hontÅ ti. Ayaæ samÃsa-vyÃsato-vaïïanÃ. EttÃvatà ca sÅle patiÂÂhÃya naro sappa¤¤o ti imissà gÃthÃya sÅlasamÃdhipa¤¤Ãmukhena desite Visuddhi-Magge yehi appic- chatÃ-santuÂÂhitÃdÅhi guïehi vuttappakÃrassa sÅlassa vodÃnaæ hoti, tesaæ sampÃdanatthaæ samÃdÃtabbadhutangakathà bhÃsitÃ\<*<3>*>/ hoti. Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge Dhutanga- niddeso nÃma dutiyo paricchedo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm add 'va. 2 Sh omits; Sb imÃn' eva. 3 Sbh kathitÃ. >/ #<[page 084]># %<84>% III TATIYO PARICCHEDO KAMMAèèHùNA-GAHA×A-NIDDESO IdÃni yasmà evaæ dhutangapariharaïasampÃditehi appic- chatÃdÅhi guïehi pariyodÃte imasmiæ sÅle patiÂÂhitena sÅle patiÂÂhÃya naro sapa¤¤o cittaæ panna¤ ca bhÃvayan ti vacanato cittasÅsena niddiÂÂho samÃdhi bhÃvetabbo, so ca atisankhepadesitattà vi¤¤Ãtum pi tÃva na sukaro, pageva bhÃvetuæ, tasmà tassa vitthÃra¤ ca bhÃvanÃnaya¤ ca das- setuæ idaæ pa¤hÃkammaæ hoti:- (1) Ko samÃdhi? (2) Ken' aÂÂhena samÃdhi? (3) KÃn' assa lakkhaïa-rasa-paccupaÂÂhÃna-padaÂÂhÃnÃni? (4) Katividho samÃdhi? (5) Ko c' assa sankileso? (6) Kiæ vodÃnaæ? (7) Kathaæ bhÃvetabbo? (8) SamÃdhibhÃvanÃya ko Ãnisaæso ti? (1) Tatr' idaæ vissajjanaæ:- ko samÃdhÅ ti? SamÃdhi bahuvidho nÃnappakÃrako. Taæ sabbaæ vibhÃvayituæ ÃrabhamÃnaæ vissajjanaæ adhippeta¤ c' eva atthaæ na sÃdheyya uttari¤ ca vikkhepÃya saævatteyya, tasmà idhÃ- dhippetam eva sandhÃya vadÃma:- kusalacittekaggatà sa- mÃdhi. (2) Ken' aÂÂhena samÃdhÅ ti? SamÃdhÃnaÂÂhena samÃdhi. Kim idaæ samÃdhÃnaæ nÃma? EkÃrammaïe cittacetasi- kÃnaæ samaæ sammà ca ÃdhÃnaæ Âhapanan ti vuttaæ hoti; \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 085]># %< 4. Katividho samÃdhi 85>% tasmà yassa dhammassÃnubhÃvena ekÃrammaïe cittacetasikà samaæ sammà ca avikkhipamÃnÃ\<*<1>*>/ avippakiïïà ca hutvà tiÂÂhanti, idaæ samÃdhÃnan ti veditabbaæ. (3) KÃn' assa lakkhaïa-rasa-paccupaÂÂhÃna-padaÂÂhÃnÃnÅ ti? Ettha pana avikkhepalakkhaïo samÃdhi, vikkhepaviddhaæsa- na-raso, avikampana-paccupaÂÂhÃno, sukhino cittaæ samÃ- dhiyati ti\<*<2>*>/ vacanato pana sukham assa padaÂÂhÃnaæ. (4) Katividho samÃdhÅ ti avikkhepalakkhaïena tÃva eka- vidho, upacÃra-appanÃvasena duvidho; tathà lokiyÃ-lokut- taravasena, sappÅtikanippÅtikavasena, sukhasahagata-upek- khÃsahagatavasena ca. Tividho hÅna-majjhima-païÅtavase- na; tathà savitakka-savicÃrÃdivasena, pÅtisahagatÃdivasena, paritta-mahaggatappamÃïavasena ca. Catubbidho dukkhÃ- paÂipadÃ-dandhÃbhi¤¤Ãdivasena; tathà paritta-parittÃram- maïÃdivasena, catujhÃnangavasena,\<*<3>*>/ hÃnabhÃgiyÃdivasena, kÃmÃvacarÃdivasena, adhipativasena ca. Pa¤cavidho pa¤ca- kanaye pa¤cajhÃnangavasenÃti\<*<4>*>/. Tattha ekavidha-koÂÂhÃso uttÃnattho yeva. Duvidha-koÂÂhÃse: channaæ anussatiÂÂhÃnÃnaæ maraïa- satiyÃ,\<*<5>*>/ upasamÃnussatiyÃ, ÃhÃre paÂikÆlasa¤¤Ãya\<*<6>*>/ catu- dhÃtuvavatthÃnassà ti imesaæ vasena laddhacittekaggatÃ, yà ca appanÃ-samÃdhÅnaæ pubbabhÃge ekaggatÃ:- ayaæ upacÃrasamÃdhi. PaÂhamassa jhÃnassa parikammaæ paÂha- massa jhÃnassa anantarapaccayena paccayo ti\<*<7>*>/ Ãdi-vacanato pana yà parikammÃnantarà ekaggatÃ:- ayaæ appanÃ-samÃ- dhÅ ti evaæ upacÃrappanÃ\<*<8>*>/ vasena duvidho. Dutiyaduke tÅsu bhÆmÅsu kusalacittekaggatà lokiyo samÃdhi, ariyamagga- sampayuttà ekaggatà lokuttaro samÃdhÅ ti evaæ lokiya- lokuttaravasena duvidho. Tatiyaduke catukkanaye dvÅsu pa¤cakanaye tÅsu jhÃnesu ekaggatà sappÅtiko samÃdhi, ava- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh avikkhippamÃnÃ. 2 D. iii, 242; S. iv, 78, 351; v, 398. 3 Sbh catujjhÃnangavasena. 4 Sb pa¤cajjhÃnangavasenÃti. 5 Bhm maraïassatiyÃ. 6 Sbh paÂikkÆlasa¤¤Ãya. 7 P., `TikapaÂÂhÃna.'; Sh refers also to PÂs. (?) and to PeÂako- padesa. 8 So Sh Bhm; Sb -appaïÃ. >/ #<[page 086]># %<86 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>% seseu dvÅsu jhÃnesu ekaggatà nippÅtiko samÃdhi; upacÃra- samÃdhi pana siyà sappÅtiko, siyà nippÅtiko ti evaæ sappÅti- ka-nippÅtikavasena duvidho. Catutthaduke catukkanaye tÅsu pa¤cakanaye catÆsu jhÃnesu ekaggatà sukhasahagato samÃdhi; avasesasmiæ upekkhÃsahagato samÃdhi, upacÃra- samÃdhi pana siyà sukhasahagato, siyà upekkhÃsahagato ti evaæ sukhasahagata-upekkhÃsahagatavasena duvidho. Tikesu: paÂhamattike paÂiladdhamatto hÅno, nÃtisubhÃvito majjhimo, subhÃvito vasippatto païÅto ti evaæ hÅna-majjhi- ma-païÅtavasena tividho. Dutiyattike paÂhamajjhÃnasam- Ãdhi saddhiæ upacÃrasamÃdhinà savitakkasavicÃro; pa¤ca- kanaye dutiyajjhÃnasamÃdhi avitakka-vicÃramatto. Yo hi vitakkamatte yeva ÃdÅnavaæ disvÃ, vicÃre adisvÃ, kevalaæ vitakkappahÃnamattaæ ÃkankhamÃno paÂhamajjhÃnaæ atik- kamati; so avitakka-vicÃramattaæ samÃdhiæ paÂilabhati. Taæ sandhÃy' etaæ vuttaæ. Catukkanaye pana dutiyÃdisu pa¤cakanaye tatiyÃdisu tÅsu jhÃnesu ekaggatà avitakkÃvicÃro samÃdhÅ ti evaæ savitakka-savicÃrÃdivasena tividho. Tati- yattike catukkanaye Ãdito dvÅsu pa¤cakanaye ca tÅsu jhÃnesu ekaggatà pÅtisahagato samÃdhi. Te sveva tatiye ca catutthe ca jhÃne ekaggatà sukhasahagato samÃdhi, avasÃne upekkhÃ- sahagato. UpacÃrasamÃdhi pana pÅtisukhasahagato và hoti upekkhÃsahagato và ti evaæ pÅtisahagatÃdivasena tividho. Catutthattike upacÃrabhÆmiyaæ ekaggatà paritto samÃdhi, rupÃvacarÃrÆpÃvacarakusale ekaggatÃ\<*<1>*>/ mahaggato samÃdhi, ariyamaggasampayuttà ekaggatà appamÃïo samÃdhÅ ti evaæ paritta-mahaggatappamÃïavasena tividho. Catukkesu: paÂhamacatukke atthi samÃdhi dukkhÃpaÂi- pado dandhÃbhi¤¤o, atthi dukkhÃpaÂipado khippÃbhi¤¤o, atthi sukhÃpaÂipado dandhÃbhi¤¤o, atthi sukhÃpaÂipado khippÃ- bhi¤¤o ti.\<*<2>*>/ Tattha paÂhamasamannÃhÃrato paÂÂhÃya yÃva tassa tassa jhÃnassa upacÃraæ uppajjati, tÃva pavattà samÃ- dhibhÃvanà paÂipadà ti vuccati. UpacÃrato pana paÂÂhÃya yÃva appanÃ, tÃva pavattà pa¤¤Ã abhi¤¤Ã ti vuccati. Sà pan' esà paÂipadà ekaccassa dukkhà hoti nÅvaraïÃdi-paccanÅ- kadhammasamudÃcÃragahaïatÃya kicchÃ; asukhÃsevanà ti \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb 'kaggatÃ. 2 Dhs. 176-80; Vibh. 331 f. >/ #<[page 087]># %< 4. Katividho samÃdhi 87>% attho; ekaccassa tad-abhÃvena sukhÃ. Abhi¤¤Ã pi ekaccassa dandhà hoti, mandà asÅghappavatti; ekaccassa khippÃ, aman- dÃsÅghappavatti. Tattha yÃni parato sappÃyÃsappÃyÃni ca paÊibodhupacche- dÃdÅni\<*<1>*>/ pubbakiccÃni ca appanÃ-kosallÃni ca vaïïayissÃma\<*<2>*>/. Tesu yo asappÃyasevÅ hoti, tassa dukkhÃpaÂipadà dandhà ca abhi¤¤Ã hoti, sappÃyasevino sukhÃpaÂipadà khippà ca abhi¤¤Ã. Yo pana pubbabhÃge asappÃyaæ sevitvÃ, apara- bhÃge sappÃyasevÅ hoti, pubbabhÃge và sappÃyaæ sevitvÃ, aparabhÃge asappÃyasevÅ, tassa vomissakatà veditabbÃ. Tathà paÊibodhupacchedÃdikaæ\<*<1>*>/ pubbakiccaæ asampÃdetvà bhÃvanam anuyuttassa dukkhÃpaÂipadà hoti, vipariyÃyena sukhÃ. AppanÃ-kosallÃni\<*<3>*>/ pana asampÃdentassa dandhà abhi¤¤Ã hoti, sampÃdentassa khippÃ. Api ca taïhÃ-avijjÃvasena, samatha-vipassanÃdhikÃravasena cÃpi etÃsaæ pabhedo veditabbo. TaïhÃbhibhÆtassa hi dukkhÃ- padà hoti, anabhibhÆtassa sukhÃ. AvijjÃbhibhÆtassa ca dandhÃbhi¤¤Ã hoti, anabhibhÆtassa khippÃ. Yo ca samathe akatÃdhikÃro, tassa dukkhÃpaÂipadà hoti, ka- tÃdhikÃrassa sukhÃ. Yo pana vipassanÃya akatÃdhikÃro hoti, tassa dandhà abhi¤¤Ã hoti, katÃdhikÃrassa khippÃ. Kilesindriyavasena cÃpi etÃsaæ pabhedo ve- ditabbo. Tibbakilesassa hi mudindriyassa dukkhÃpaÂipadà hoti dandhà ca abhi¤¤Ã, tikkhindriyassa pana khippà abhi¤- ¤Ã. Mandakilesassa ca mudindriyassa sukhà paÂipadà hoti dandhà ca abhi¤¤Ã, tikkhindriyassa pana khippà abhi¤¤Ã ti. Iti imÃsu paÂipadÃ-abhi¤¤Ãsu yo puggalo dukkhÃya paÂipadÃya dandhÃya ca abhi¤¤Ãya samÃdhiæ pÃpuïÃti, tassa so samÃdhi dukkhÃpaÂipado dandhÃbhi¤¤o ti vuccati. Esa nayo sesattaye pÅ ti evaæ dukkhÃpaÂipadÃ- dandhÃbhi¤¤Ãdivasena catubbidho. Dutiya- catukke atthi samÃdhi paritto parittÃrammaïo, atthi paritto appamÃïÃrammaïo, atthi appamÃïo parittÃrammaïo, atthi appamÃïo appamÃïÃrammaïo ti. Tattha yo samÃdhi appa- guïo upari jhÃnassa paccayo bhavituæ na sakkoti, ayaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm pali-. 2 Bhm -yissÃmi. 3 Sbh appaïÃ-. Cf. 85, n. 8. >/ #<[page 088]># %<88 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>% paritto. Yo pana ava¬¬hite Ãrammaïe pavatto, ayam parittÃrammaïo. Yo paguïo subhÃvito upari jhÃnassa paccayo bhavituæ sakkoti, ayaæ appamÃïo. Yo ca va¬¬hite Ãrammaïe pavatto, ayaæ appamÃïÃrammaïo. Vuttalak- khaïavomissatÃya pana vomissakanayo veditabbo. Evaæ paritta-parittÃrammaïÃdivasena catubbidho. Tatiyacatukke vikkhambhitanÅvaraïÃnaæ vitakka-vicÃra- pÅti-sukhasamÃdhÅnaæ vasena pa¤cangikaæ paÂhamaæ jhÃ- naæ,\<*<1>*>/ tato vÆpasantavitakkavicÃraæ tivangikaæ dutiyaæ, tato virattappÅtikaæ duvangikaæ tatiyaæ, tato pahÅnasukha- upekkhÃvedanÃ-sahitassa samÃdhino vasena duvangikaæ catutthaæ:- iti imesaæ catunnaæ jhÃnÃnaæ angabhÆtà cattÃro samÃdhÅ honti. Evaæ catujhÃnangavasena catub- bidho. Catutthacatukke: atthi samÃdhi hÃ- nabhÃgiyo, atthi ÂhitibhÃgiyo, atthi visesabhÃgiyo, atthi nibbe- dhabhÃgiyo. Tattha paccanÅkasamudÃcÃravasena hÃnabhÃ- giyatÃ, tad-anudhammatÃya satiyà saïÂhÃnavasena Âhiti- bhÃgiyatÃ, upari visesÃdhigamavasena visesabhÃgiyatÃ, nib- bidÃsahagatasa¤¤ÃmanasikÃra-samudÃcÃravasena nibbedha- bhÃgiyatà ca veditabbÃ. Yath' Ãha:\<*<2>*>/ paÂhamassa jhÃnassa lÃbhiæ kÃmasahagatà sa¤¤Ã manasikÃrÃ-samudÃcaranti hÃna- bhÃginÅ pa¤¤Ã. Tad-anudhammatÃ-sati santiÂÂhati ÂhitibhÃ- ginÅ pa¤¤Ã. Avitakkasahagatà sa¤¤Ã manasikÃrà samudÃca- ranti visesabhÃginÅ pa¤¤Ã. NibbidÃsahagatà sa¤¤Ã manasi- kÃrà samudÃcaranti virÃgupasaæhitÃni nibbedhabhÃginÅpa¤¤Ã ti. TÃya pana pa¤¤Ãya sampayuttà samÃdhÅ pi cattÃro hon- tÅti. Evaæ hÃnabhÃgiyÃdivasena catubbidho. Pa¤camacatukke kÃmÃvacaro samÃdhi, rÆpÃvacaro sa- mÃdhi, arÆpÃvacaro samÃdhi, apariyÃpanno samÃdhÅ ti evaæ cattÃro samÃdhÅ. Tattha sabbÃpi upacÃrekaggatà kÃmÃvacaro samÃdhi. Tathà rÆpÃvacarÃdi kusalacitt' ekag- gatà itare tayo ti evaæ kÃmÃvacarÃdivasena catubbidho. ChaÂÂhacatukke:- chandaæ ce bhikkhu adhi- patiæ karitvà labhati samÃdhiæ, labhati cittassa ekaggataæ:- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm paÂhamajjh-. 2 PÂs. i, 35 f., but for pa¤¤Ã it reads dhammo. Cf. D. iii, 277 (vii); A. ii, 167; Sh refers also to PeÂakopadesa. >/ #<[page 089]># %< 7. Kathaæ bhÃvetabbo 89>% ayaæ vuccati chandasamÃdhi . . . Viriyaæ ce bhikkhu . . . pe... cittaæ ce bhikkhu ...pe... vÅmaæsaæ ce bhik- khu adhipatiæ karitvà labhati samÃdhiæ, labhati cittassa ekag- gataæ:- ayaæ vuccati vÅmaæsÃsamÃdhÅ ti\<*<1>*>/ evaæ adhipativa- sena catubbidho. Pa¤cake yaæ catukkabhede vuttaæ dutiyaæ jhÃnaæ, taæ vitakkamattÃtikkamena dutiyaæ; vitakkavicÃrÃtikkamena tatiyan ti evaæ dvidhà bhinditvà pa¤ca jhÃnÃni veditabbÃni. Tesaæ angabhÆtà ca\<*<2>*>/ pa¤ca-samÃdhÅ ti evaæ pa¤cajhÃnanga- vasena pa¤cavidhatà veditabbÃ. (5) Ko c' assa sankileso? (6) Kiæ vodÃnan ti ettha pana vissaj- janaæ Vibhange vuttam eva. Vuttaæ hi tattha sankilesan ti hÃnabhÃgiyo dhammo. VodÃnan ti visesabhÃgiyo dhammo ti\<*<3>*>/. Tattha paÂhamassa jhÃnassa lÃbhiæ kÃmasahagatà sa¤¤Ã manasikÃrà samudÃcaranti hÃnabhÃginÅ pa¤¤Ã ti iminà nayena hÃnabhÃgiyo dhammo veditabbo. Avitakkasahagatà sa¤¤Ã manasikÃrà samudÃcaranti visesabhÃginÅ pa¤¤Ã ti iminà nayena visesabhÃgiyo dhammo veditabbo. 7. Kathaæ bhÃvetabbo ti ettha pana yo tÃva ayaæ lokiya- lokuttara-vasena duvidho ti Ãdisu ariyamaggasampayutto samÃdhi vutto, tassa bhÃvanÃnayo pa¤¤ÃbhÃvanÃnayen' eva sangahÅto.\<*<4>*>/ Pa¤¤Ãya hi bhÃvitÃya so bhÃvito hoti, tasmà taæ sandhÃya evaæ bhÃvetabbo ti na ki¤ci visuæ vadÃma. Yo panÃyaæ lokiyo, so vuttanayena sÅlÃni visodhe- tvÃ, suparisuddhe sÅle patiÂÂhitena, yvÃssa dasasu paÊibodhesu\<*<5>*>/ paÊibodho atthi, taæ upacchinditvÃ, kammaÂÂhanadÃyakaæ kalyÃïamittaæ upasankamitvÃ, attano cariyÃnukulaæ cattÃ- ÊÅsÃya kammaÂÂhÃnesu a¤¤ataraæ kammaÂÂhÃnaæ gahetvÃ, samÃdhibhÃvanÃya ananurÆpaæ vihÃraæ pahÃya, anurÆpe vihÃre viharantena khuddakapaÊibodhupacchedaæ katvÃ, sabbaæ bhÃvanÃvidhÃnaæ aparihÃpentena bhÃvetabbo ti. Ayam ettha sankhepo. Ayaæ pana vitthÃro:- yaæ tÃva vuttaæ yvÃssa dasasu paÊibodhesu paÊibodho atthi, taæ upacchinditvà ti ettha:- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vibh. 216-19. Cf. S. v, 268 f. 2 Sb omits. 3 Vibh. 343. 4 Bhm -hito. 5 Bhm pali- throughout. >/ #<[page 090]># %<90 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>% ùvÃso ca kulaæ lÃbho, gaïo kamma¤ ca pa¤camaæ; addhÃnaæ, ¤Ãti, ÃbÃdho, gantho, iddhÅ ti te dasà ti ime dasa paÊibodhà nÃma. Tattha ÃvÃso yeva ÃvÃsapaÊibodho. Esa nayo kulÃdÅsu. Tattha (i.) ÃvÃso ti eko pi ovarako vuccati, ekam pi parive- ïaæ, sakalo pi sanghÃrÃmo. SvÃyaæ na sabbass' eva paÊi- bodho hoti. Yo pan' ettha navakammÃdisu ussukkaæ và Ãpajjati, ba- hubhaï¬asannicayo và hoti, yena kenaci và ïena apek- khavÃ\<*<1>*>/ paÂibaddhacitto,\<*<2>*>/ tass' eva paÊibodho hoti, na itarassa. Tatridaæ vatthu:- dve kira kulaputtà AnurÃdhapurà nik- khamitvà anupubbena\<*<3>*>/ ThÆpÃrÃme pabbajiæsu. Tesu eko dve mÃtikà paguïÃ\<*<4>*>/ katvà pa¤cavassiko hutvà pavÃretvà PÃcÅnakhaï¬arÃjiæ\<*<5>*>/ nÃma gato, eko tatth' eva vasati. PÃ- cÅnakhaï¬arÃjiæ gato\<*<6>*>/ tattha ciraæ vasitvÃ, thero hutvÃ, cintesi: paÂisallÃnasÃruppam idaæ ÂhÃnaæ, handa naæ sa- hÃyakassÃpi ÃrocemÅ ti. Tato nikkhamitvà anupubbena ThÆpÃrÃmaæ pÃvisi. Pavisantaæ yeva naæ disvà samÃna- vassikatthero paccuggantvà pattacÅvaraæ paÂiggahetvà vat- taæ akÃsi. ùgantukatthero senÃsanaæ pavisitvà cintesi: idÃni me sahÃyo sappiæ và phÃïitaæ và pÃnakaæ và pesissati, ayaæ hi imasmiæ nagare ciraæ nivÃsÅ ti. So rattiæ aladdhà pÃto cintesi: idÃni upaÂÂhÃkehi gahitaæ yÃgukhajjakaæ pesis- satÅ ti. Tam pi adisvÃ: pahiïantà n' atthi, paviÂÂhassa ma¤¤e dassatÅti\<*<7>*>/ pÃto va tena saddhiæ gÃmaæ pÃvisi. Te dve ekaæ vÅthiæ caritvà uÊunkamattaæ yÃguæ labhitvà ÃsanasÃlÃyaæ nisÅditvà piviæsu. Tato Ãgantuko cintesi: nibaddhayÃgu ma¤¤e n' atthi, bhattakÃle idÃni manussà païÅtaæ bhattaæ dassantÅ ti. Tato bhattakÃle pi piï¬Ãya caritvà laddham eva bhu¤jitvà Ãha: kiæ, bhante, sabbakÃ- laæ evaæ yÃpethà ti? ùm', Ãvuso ti. Bhante, PÃcÅna- khaï¬arÃji phÃsukÃ, tattha gacchÃmà ti. Thero nagarato \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh apekkhÃvÃ. 2 Bhm paÂibandha-. 3 Sbh omit. 4 Sbh paguïaæ 5 Cf. Mhv. xxiii, l. 5; Geiger' s Trans., p. 155, n. 3. 6 Bhm -rÃjigato. 7 Sb dassantÅti. >/ #<[page 091]># %< Dasa paÊibodhà 91>% dakkhiïadvÃrena nikkhamaïto KumbhakÃragÃmamaggaæ paÂipajji. Itaro Ãha: kiæ pana,\<*<1>*>/ bhante, imaæ maggaæ paÂipannatthà ti? Nanu tvaæ, Ãvuso, PÃcÅnakhaï¬arÃjiyà vaïïaæ abhÃsÅ ti. Kiæ pana, bhante, tumhÃkaæ ettakaæ kÃlaæ vasitaÂÂhÃne na koci atirekaparikkhÃro atthÅ ti. ùm', Ãvuso, ma¤capÅÂhaæ sanghikaæ, taæ paÂisÃmitam eva; a¤¤aæ ki¤ci n' atthÅ ti. Mayhaæ pana, bhante, kattara- daï¬o telanÃÊi upÃhanatthavikà ca tatth' evà ti. TayÃ, Ãvuso, ekadivasaæ vasitvà ettakaæ Âhapitan ti. ùma, bhante ti. So pasannacitto theraæ vanditvÃ:- tumhÃdisÃnaæ, bhante, sabbattha ara¤¤avÃso yeva. ThÆpÃrÃmo catunnaæ BuddhÃ- naæ dhÃtunidhÃnaÂÂhÃnaæ, LohapÃsÃde sappÃyaæ dhamma- savanaæ, MahÃcetiyadassanaæ theradassana¤ ca labbhati, BuddhakÃlo viya pavattati.\<*<2>*>/ Idh' eva tumhe vasathà ti dutiyadivase pattacÅvaraæ gahetvà sayam eva agamÃsÅ ti Ådisassa ÃvÃso na paÊibodho hoti. (ii.) Kulan ti ¤Ãtikulaæ và upaÂÂhÃkakulaæ vÃ. Ekaccassa hi upaÂÂhÃkakulam pi sukhite sukhito ti Ãdinà nayena saæ- saÂÂhaviharato\<*<3>*>/ paÊibodho hoti, so kulamÃnussakehi vinà dhammasavanÃya sÃmantavihÃram pi na gacchati. Ekac- cassa mÃtÃpitaro pi paÊibodhà na honti, Koraï¬akavihÃra- vÃsittherassa bhÃgineyyadaharabhikkhuno viya. So kira uddesatthaæ Rohaïaæ\<*<4>*>/ agamÃsi. TherabhÃginÅ pi upÃsikà sadà theraæ tassa pavattiæ pucchati. Thero: ekadivasaæ daharaæ ÃnessÃmÅti RohaïÃbhimukho pÃyÃsi. Daharo pi:- ciram idha me\<*<5>*>/ vutthaæ upajjhÃyaæ dÃni passitvà upÃsikÃya ca pavattiæ ¤atvà ÃgamissÃmÅ ti Rohaïato nikkhami. Te ubho pi GangÃtÅre\<*<6>*>/ samÃgacchiæsu. So a¤¤atarasmiæ ruk- khamÆle therassa vattaæ katvÃ: kuhiæ yÃsÅ ti? pucchito tam atthaæ Ãrocesi. Thero: suÂÂhu te kataæ; upÃsikà pi sadà pucchati: aham pi etad-attham eva Ãgato; gaccha tvaæ, ahaæ pana idh' eva imaæ vassaæ vasissÃmÅ ti taæ uyyojesi. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh omit. 2 Sbh vattati. 3 Sbh saæsatthassa viharato. 4 Cf. Mhv. xxii, l. 6. Cf. Geiger' s Trans., p. 146, n. 2. 5 Sb ciraæ me idha. 6? The Menik-gangÃ. See op. cit. map facing p. 1. >/ #<[page 092]># %<92 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>% So vassÆpanÃyikadivase yeva taæ vihÃraæ patto. SenÃsa- nam pi 'ssa pitarà kÃritam eva pattaæ. Ath' assa pità dutiyadivase ÃgantvÃ: kassa, bhante, amhÃkaæ senÃsanaæ pattan ti pucchanto: Ãgantukassa\<*<1>*>/ daharassà ti sutvà taæ upasankamitvà vanditvà Ãha: bhante, amhÃkaæ senÃsane vassaæ upagatassa vattaæ atthÅ ti. Kiæ, upÃsakà ti? TemÃsaæ amhÃkaæ yeva ghare bhikkhaæ gahetvà pavÃretvà gamanakÃle Ãpucchitabban ti. So tuïhÅbhÃve na adhivÃsesi. UpÃsako pi gharaæ gantvÃ: amhÃkaæ ÃvÃse eko Ãgantuko ayyo upagato sakkaccaæ upaÂÂhÃtabbo ti Ãha. UpÃsikÃ: sÃdhÆ ti sampaÂicchitvà païÅtaæ khÃdanÅyaæ bhojanÅyaæ paÂiyÃdesi. Daharo pi bhattakÃle ¤Ãtigharaæ agamÃsi; na naæ koci sa¤jÃni. So temÃsam pi tattha piï¬apÃtaæ pari- bhu¤jitvÃ, vassaæ\<*<2>*>/ vuttho: ahaæ gacchÃmÅ ti Ãpucchi. Ath' assa ¤ÃtakÃ: sve, bhante, gacchissathà ti\<*<3>*>/ dutiyadivase ghare yeva bhojetvà telanÃÊiæ pÆretvà ekaæ guÊapiï¬aæ navahat- tha¤ ca sÃÂakaæ datvÃ: gacchatha, bhante ti Ãhaæsu. So anumodanaæ katvà RohaïÃbhimukho pÃyÃsi. UpajjhÃyo pi 'ssa pavÃretvà paÂipathaæ Ãgacchanto pubbe diÂÂhaÂÂhÃne yeva taæ addasa. So a¤¤atarasmiæ rukkhamÆle therassa vattaæ akÃsi. Atha naæ thero pucchi: kiæ, bhadramukha!\<*<4>*>/ diÂÂhà te upÃsikà ti? So: Ãma, bhante ti sabbaæ pavattiæ ÃrocetvÃ, tena telena therassa pÃde makkhetvà guÊena pÃna- kaæ katvà pÃyetvÃ\<*<5>*>/ tam pi sÃÂakaæ therass' eva datvà the- raæ vanditvÃ: mayhaæ, bhante, Rohaïaæ yeva sappÃyan ti agamÃsi. Thero pi vihÃraæ Ãgantvà dutiyadivase Koraï¬a- kagÃmaæ pÃvisi. UpÃsikà pi: mayhaæ bhÃtà mama puttaæ gahetvÃ, idÃni ÃgacchissatÅ ti\<*<6>*>/ sadà maggaæ olokayamÃnà va tiÂÂhati. Sà taæ ekakam eva Ãgacchantaæ disvÃ: mato me ma¤¤e putto! ayaæ\<*<7>*>/ thero ekako va ÃgacchatÅ ti therassa pÃdamÆle nipatitvÃ\<*<8>*>/ paridevamÃnà rodi. Thero: nanu da- haro\<*<9>*>/ appicchatÃya attÃnaæ ajÃnÃpetvà va gato ti taæ\<*<10>*>/ sam- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh Ãgantuka-. 2 Sb omits; Sh vutthavasso. 3 Bhm gacchathÃti. 4 Sb bhaddamukha. 5 Bhm omit. 6 Sb idÃni Ãgacchati! idÃni ÃgacchatÅ ti. 7 Sbh yaæ. 8 Sb patitvÃ. 9 Sb nuna daharo. 10 Sb inserts upÃsikaæ. >/ #<[page 093]># %< Dasa paÊibodhà 93>% assÃsetvà sabbaæ pavattiæ Ãrocetvà pattatthavikato taæ sÃÂakaæ nÅharitvà dassesi.\<*<1>*>/ UpÃsikà pasÅditvà puttena gatadisÃbhimukhà urena nipajjitvà namassamÃnà Ãha: mayhaæ puttasadisaæ vata ma¤¤e bhikkhuæ kÃyasakkhiæ katvà Bhagavà RathavinÅtapaÂipadaæ\<*<2>*>/ NÃÊakapaÂipadaæ\<*<3>*>/ TuvaÂakapaÂipadaæ\<*<4>*>/ Catupaccayasantosa-BhÃvanÃrÃmatÃ- dÅpakaæ. MahÃ-ariyavaæsapaÂipada¤\<*<5>*>/ ca desesi. VijÃta- mÃtuyà nÃma gehe temÃsaæ bhu¤jamÃno pi: \<*<6>*>/ahaæ putto, tvaæ mÃtà ti na vakkhati! Aho! acchariyamanusso ti. EvarÆpassa mÃtÃpitaro pi paÊibodhà na honti, pag' eva a¤¤aæ upaÂÂhÃkakulan ti. (iii.) LÃbho ti cattÃro paccayÃ. Te kathaæ paÊibodhà honti? Pu¤¤avantassa hi bhikkhuno gatagataÂÂhÃne ma- nussà mahÃparivÃre paccaye denti. So tesaæ anumodento, dhammaæ desento, samaïadhammaæ kÃtuæ na okÃsaæ labhati. Aruïuggamanato yÃva paÂhamayÃmo, tÃva manus- sasaæsaggo na upacchijjati. Puna balavapaccÆse yeva bÃhulikapiï¬apÃtikÃ\<*<7>*>/ ÃgantvÃ: bhante, asuko upÃsako upÃ- sikà amacco amaccadhÅtà tumhÃkaæ dassanakÃmÃ\<*<8>*>/ ti vadanti. So: gaïha, Ãvuso, pattacÅvaran ti gamanasajjo va hotÅ ti nic- cavyÃvaÂo, tass' eva\<*<9>*>/ te paccayà paÊibodhà honti. Tena gaïaæ pahÃya, yattha naæ na jÃnanti, tattha ekakena cari- tabbaæ. Evaæ so paÊibodho upacchijjatÅ ti\<*<10>*>/. (iv.) Gaïo ti Suttantikagaïo và ùbhidhammikagaïo vÃ, yo tassa uddesaæ và paripucchaæ và dento samaïadhammassa okÃsaæ na labhati, tass' eva\<*<11>*>/ gaïo paÊibodho hoti; tena so evaæ upacchinditabbo. Sace tesaæ bhikkhÆnaæ bahuæ gahitaæ\<*<12>*>/ hoti, appaæ avasiÂÂhaæ, taæ niÂÂhapetvà ara¤¤aæ pavisitabbaæ. Sace appaæ gahitaæ,\<*<13>*>/ bahuæ\<*<14>*>/ avasiÂÂhaæ, \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bm dasseti. 2 Cf. M. i, 145. 3 Cf. NÃlakasutta, Sn. III, 11; Comy. p. 483, n. 1. 4 Bm tuvaÂÂaka-. Cf. Sn. iv, 14. 5 A. ii, 26-28. 6 Sb omits. 7 Bhm bÃhullika-. 8 Bhm daÂÂhukÃmÃ. 9 Sbh evaæ. 10 Sb upacchijjati. 11 Sb tassa. 12 Bhm bahugahitaæ. 13 Sb gataæ. 14 Bhm bahu. >/ #<[page 094]># %<94 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>% yojanato paraæ agantvà antoyojanaparicchede a¤¤aæ gaïa- vÃcakaæ upasankamitvÃ: ime Ãyasmà uddesÃdÅhi sangaïha- tÆ ti vattabbaæ. Evam pi\<*<1>*>/ alabhamÃnena: mayhaæ, Ãvuso, ekaæ kiccaæ atthi; tumhe yathÃ-phÃsukaÂÂhÃnÃni gacchathà ti gaïaæ pahÃya attano kammaæ kÃtabban ti\<*<2>*>/. (v.) Kamman ti navakammaæ. Taæ karontena va¬¬hakÅ ÃdÅhi laddhÃladdhaæ jÃnitabbaæ, katakate ussukkaæ Ãpajji- tabban ti sabbadÃ\<*<3>*>/ paÊibodho hoti. So pi evaæ upacchindi- tabbo: sace appaæ avasiÂÂhaæ hoti, niÂÂhapetabbaæ. Sace bahuæ\<*<4>*>/ sanghikaæ ce\<*<5>*>/ navakammaæ, sanghassa và sangha- bhÃrahÃrakabhikkhÆnaæ và niyyÃdetabbaæ; attano santa- kaæ ce, attano bhÃrahÃrakÃnaæ niyyÃdetabbaæ. TÃdise alabhantena sanghassa pariccajitvà gantabban ti. (vi.) AddhÃnan ti maggagamanaæ. Yassa hi katthaci pabbajjÃpekkho và hoti, paccayajÃtaæ và ki¤ci laddhabbaæ hoti, sace taæ alabhanto na sakkoti adhivÃsetuæ, ara¤¤aæ pavisitvà samaïadhammaæ karontassa pi gamikacittaæ nÃma duppaÂivinodanÅyaæ\<*<6>*>/ hoti, tasmà gantvà taæ kiccaæ tÅretvà va samaïadhamme ussukkaæ kÃtabban ti. (vii.) ¥ÃtÅ ti vihÃre ÃcariyupajjhÃya-saddhivihÃrika-ante- vÃsikasamÃnupajjhÃyaka-samÃnÃcariyakÃ, ghare mÃtà pità bhÃtà ti evam ÃdikÃ, te gilÃnà imassa paÊibodhà honti, tasmà so paÊibodho upaÂÂhahitvà tesaæ pÃkatikakaraïena upacchin- ditabbo. Tattha\<*<7>*>/ upajjhÃyo tÃva gilÃno, sace lahuæ na vuÂÂhÃti, yÃvajÅvam pi paÂijaggitabbo. Tathà pabbajjÃ- cariyo, upasampadÃcariyo, saddhivihÃriko, upasampÃdita- pabbÃjita\<*<8>*>/-antevÃsika-samÃnupajjhÃyakà ca. NissayÃcariya- uddesÃcariya-nissayantevÃsika-uddesantevÃsika-samÃnÃcari- yakà pana yÃva nissaya-uddesà anupacchinnà tÃva paÂi- jaggitabbÃ. Pahontena tato uddhaæ\<*<9>*>/ paÂijaggitabbà eva. MÃtÃpitÆsu upajjhÃye viya paÂipajjitabbaæ. Sace pi hi te rajje Âhità honti. puttato ca upaÂÂhÃnaæ paccÃsiæsanti,\<*<10>*>/ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm omit. 2 Bm kattabbaæ. 3 Sbh sabbathà pi. 4 Bhm bahu. 5 Sb ca. 6 Sh -vinodayaæ; Sb -vinodaniyaæ. 7 Sb tassa. 8 Sb upasampÃdipabbajjÃpita. 9 Sbh uddham pi. 10 Bhm paccÃsisanti. >/ #<[page 095]># %< Dasa paÊibodhà 95>% kÃtabbam eva. Atha tesaæ bhesajjaæ n' atthi, attano santakaæ dÃtabbaæ. Asati bhikkhÃcariyÃya pariyesitvà pi dÃtabbam eva. BhÃtubhÃginÅnaæ pana tesaæ santakam eva yojetvà dÃtabbaæ. Sace n' atthi, attano santakaæ tÃva- kÃlikaæ datvÃ,\<*<1>*>/ pacchà labhantena gaïhitabbaæ, alabhantena na codetabbÃ. A¤¤Ãtakassa bhaginiyà sÃmikassa\<*<2>*>/ bhesajjaæ neva kÃtuæ na dÃtuæ vaÂÂati: tuyhaæ sÃmikassa dehÅ ti vatvà pana bhÃginiyà dÃtabbaæ. BhÃtujÃyÃya pi es' eva nayo. Tesaæ pana puttÃ\<*<3>*>/ imassa ¤Ãtakà yevà ti tesaæ kÃtuæ vaÂÂatÅ ti\<*<4>*>/. (viii.) ùbÃdho ti yo koci rogo, so bÃdhayamÃno\<*<5>*>/ paÊibodho hoti, tasmà bhesajjakaraïena upacchinditabbo. Sace pana katipÃhaæ bhesajjaæ karontassa pi na vÆpasammati: nÃhaæ tuyhaæ dÃso, na bhaÂako, taæ yeva hi\<*<6>*>/ posento anamatagge saæsÃravaÂÂe dukkhaæ patto\<*<7>*>/ ti attabhÃvaæ garahitvà samaïadhammo kÃtabbo ti. (ix.) Gantho ti pariyatti-pariharaïaæ, taæ sajjhÃyÃdÅhi niccavyÃvaÂass' eva\<*<8>*>/ paÊibodho hoti, na itarassa. Tatr' imÃni vatthÆni:- MajjhimabhÃïaka-Revatthero\<*<9>*>/ kira Mala- yavÃsi-Revattherassa\<*<10>*>/ santikaæ gantvà kammaÂÂhÃnaæ yÃci. Thero: kÅdiso 'si, Ãvuso, pariyattiyan ti pucchi. Majjhimo me, bhante, paguïo ti. ùvuso, Majjhimo nÃm' eso dupparihÃro, MÆlapaïïÃsaæ\<*<11>*>/ sajjhÃyantassa MajjhimapaïïÃsako\<*<12>*>/ Ãgacchati, taæ sajjhÃyantassa Upari- païïÃsako:\<*<13>*>/--kuto tuyhaæ kammaÂÂhÃnan ti? Bhante, tumhÃkaæ santike kammaÂÂhÃnaæ labhitvà puna na olo- kessÃmÅ ti kammaÂÂhÃnaæ gahetvà ekÆnavÅsa ti vassÃni sajjhÃ- yaæ akatvÃ, vÅsatime vasse arahattaæ patvÃ, sajjhÃyatthÃya ÃgatÃnaæ bhikkhÆnaæ: vÅsati 'me, Ãvuso, vassÃni pariyattiæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb datvà tÃva-kÃlikaæ. 2 Bhm bhaginisÃmi-. 3 Sb putto. 4 Sb vaÂÂati. 5 Sbh bÃdhamÃno. 6 Sbh yevam hi. 7 Sbh dukkhappatto. 8 Bhm omit. 9 Sb -devatthero. 10 Sb -devattherassa. 11 M. Suttas 1-50. 12 M. Suttas 51-100. 13 Bm Uparima-. M. Suttas 101-152. >/ #<[page 096]># %<96 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>% anolokentassa, api ca kho kataparicayo aham ettha. ùrabha- thà ti vatvà Ãdito paÂÂhÃya yÃva pariyosÃnà ekavya¤jane pi 'ssa kankhà nÃhosi. KÃraÊiyagirivÃsi-\<*<1>*>/NÃgatthero pi aÂÂhÃrasa vassÃni pari- yattiæ cha¬¬etvÃ, bhikkhÆnaæ DhÃtukathaæ uddisi. Te- saæ gÃmavÃsikattherehi saddhiæ saæsandentÃnaæ ekapa¤ho pi uppaÂipÃtiyà Ãgato nÃhosi. MahÃvihÃre pi TipiÂaka-CÆÊÃbhayatthero nÃma AÂÂhaka- thaæ anuggahetvà va: Pa¤canikÃyamaï¬ale tÅïi PiÂakÃni parivattessÃmÅ ti suvaïïabheriæ pahÃrÃpesi. Bhikkhusan- gho: katamÃcariyÃnaæ uggaho? Attano Ãcariyuggahaæ yeva vadatu. Itarathà vattuæ na demà ti Ãha. UpajjhÃyo pi naæ attano upaÂÂhÃnaæ Ãgataæ pucchi: tvaæ Ãvuso bheriæ pahÃrÃpesÅ ti? ùma, bhante. KiækÃraïà ti? Pari- yattiæ, bhante, parivattessÃmÅ ti. ùvuso Abhaya, Ãcariyà idaæ padaæ kathaæ vadantÅ ti? Evaæ vadanti, bhante ti. Thero: hun ti paÂibÃhi. Puna so a¤¤ena a¤¤ena pariyÃ- yena: evaæ vadanti, bhante ti tikkhattuæ Ãha. Thero sabbaæ: hun ti paÂibÃhitvÃ: Ãvuso, tayà paÂhamaæ kathito yeva\<*<2>*>/ Ãcariyamaggo, Ãcariyamukhato pÃna anuggahitattà evaæ Ãcariyà vadantÅ ti saïÂhÃtuæ nÃsakkhi. Gaccha attano ÃcariyÃnaæ santike suïÃhÅ ti. Kuhiæ, bhante, gacchÃmÅ ti? GangÃya parato Rohaïajanapade TulÃdhÃrapabbatavihÃre sabbapariyattiko MahÃ-Dhammarakkhitatthero\<*<3>*>/ nÃma vasati, tassa santikaæ gacchà ti. SÃdhu, bhante ti theraæ vanditvà pa¤cahi bhikkhusatehi saddhiæ therassa santikaæ gantvà vanditvà nisÅdi. Thero: kasmà Ãgato 'sÅ ti pucchi. Dham- maæ sotuæ, bhante ti. ùvuso Abhaya, DÅgha-Majjhimesu maæ kÃlena kÃlaæ pucchanti, avasesaæ pana me tiæsa- mattÃni vassÃni na olokitapubbaæ, api ca tvaæ rattiæ mama santike parivattehi, ahaæ te divà kathayissÃmÅ ti. So: sÃdhu bhante ti tathà akÃsi. PariveïadvÃre mahÃmaï¬apaæ kÃretvà gÃmavÃsino divase divase dhammasavanatthÃya\<*<4>*>/ Ãgacchanti. Thero rattiæ parivattitaæ\<*<5>*>/ divà kathayanto \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm KÃruÊi-. 2 Bhm va. 3 Sb omits MahÃ. See DÅpavaæsa xix, 6. 4 Sbh dhammasavaïÃya. 5 Bhm parivatti. Taæ divÃ. >/ #<[page 097]># %< Dasa paÊibodhà 97>% anupubbena desanaæ kathayitvÃ\<*<1>*>/ niÂÂhapetvà Abhayatthe- rassa santike taÂÂikÃya nisÅditvÃ: Ãvuso, mayhaæ kammaÂÂhÃ- naæ kathehÅ ti Ãha. Bhante, kiæ bhaïatha? nanu mayà tumhÃkam eva santike sutaæ? Kim ahaæ tumhehi a¤¤Ã- taæ kathessÃmÅ ti. Tato naæ thero: a¤¤o esa, Ãvuso, gatakassa maggo\<*<2>*>/ nÃmà ti Ãha. Abhayatthero kira tadà sotÃpanno hoti. Ath' assa so kammaÂÂhÃnaæ datvà ÃgantvÃ, LohapÃsÃde dhammaæ parivattento thero parinibbuto ti assosi. SutvÃ: Ãharath', Ãvuso, cÅvaran ti cÅvaraæ pÃrupitvÃ: anucchaviko, Ãvuso, amhÃkaæ Ãcariyassa arahattamaggo. ùcariyo no, Ãvuso, uju ÃjÃnÅyo.\<*<3>*>/ So attano dhammante- vÃsikassa santike taÂÂikÃya nisÅditvÃ: mayhaæ kammaÂÂhÃ- naæ kathehÅ ti Ãha. Anucchaviko, Ãvuso, therassa arahatta- maggo ti. EvarÆpÃnaæ gantho paÊibodho na hotÅ ti\<*<4>*>/. (x.) IddhÅ ti pothujjanikà iddhi. Sà hi uttÃnaseyyaka- dÃrako viya, taruïasassaæ viya ca dupparihÃrà hoti, appa- mattaken' eva bhijjati. Sà pana vipassanÃya paÊibodho hoti, na samÃdhissa; samÃdhiæ patvà pattabbato; tasmà vipassanatthikena iddhipaÊibodho upacchinditabbo, itarena avasesà ti. Ayaæ tÃva paÊibodhakathÃya vitthÃro. KammaÂÂhÃnadÃyakaæ kalyÃïamittaæ upasankamitvà ti ettha pana duvidhaæ kammaÂÂhÃnaæ:- sabbatthaka-kam- maÂÂhÃnaæ, pÃrihÃriya-kammaÂÂhÃna¤ ca. Tattha sabbat- thaka-kammaÂÂhÃnaæ nÃma bhikkhusanghÃdisu mettà mara- ïasati\<*<5>*>/ ca, asubhasa¤¤Ã ti pi eke. KammaÂÂhÃnikena hi bhikkhunà paÂhamaæ tÃva paricchinditvà sÅmaÂÂhakabhik- khusanghe: sukhità hontu\<*<6>*>/ avyÃpajjà ti mettà bhÃvetabbÃ, tato sÅmaÂÂhakadevatÃsu, tato gocaragÃmamhi issarajane,\<*<7>*>/ tato tattha manusse upÃdÃya sabbasattesu. So hi bhikkhu- sanghe mettÃya sahavÃsÅnaæ muducittataæ\<*<8>*>/ janeti. Ath' assa te sukhasaævÃsà honti. SÅmaÂÂhakadevatÃsu mettÃya mudukatacittÃhi devatÃhi dhammikÃya rakkhÃya susaævihi- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb omits. 2 Sh adhigatamaggo. 3 Sbh ÃjÃnÅyyo. 4 Sb hoti. 5 Bm maraïassati. 6 Sb bhavantu. 7 JÃt, iv., 132. 8 Sbh muducittaæ. I. 7 >/ #<[page 098]># %<98 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>% tÃrakkho hoti.\<*<1>*>/ GocaragÃmamhi issarajane mettÃya mudu- katasantÃnehi issarehi dhammikÃya rakkhÃya surakkhita- parikkhÃro hoti. Tattha manussesu mettÃya pasÃditacittehi tehi aparibhÆto hutvà vicarati. Sabbasattesu mettÃya sabbattha appaÂihatacÃro hoti. Maraïasatiyà pana avassaæ: mayà maritabban ti cintento anesanaæ pahÃya uparÆpari va¬¬hamÃnasaævego anolÅnavuttiko\<*<2>*>/ hoti. Asubhasa¤¤Ã- paricitacittassa pan' assa dibbÃni pi ÃrammaïÃni lobhavasena cittaæ na pariyÃdiyanti. Evaæ bahÆpakÃrattà sabbattha atthayitabbaæ icchitabban ti ca adhippetassa yogÃnuyoga- kammassa ÂhÃna¤ cà ti sabbatthaka-kammaÂÂhÃnan ti vuccati. CattÃÊÅsÃya pana kammaÂÂhÃnesu yaæ yassa caritÃnuku- laæ,\<*<3>*>/ taæ tassa niccaæ pariharitabbattÃ, uparimassa upari- massa ca bhÃvanÃkammassa padaÂÂhÃnattÃ, pÃrihÃriya- kammaÂÂhÃnan ti vuccati. Iti imaæ duvidham pi kammaÂ- ÂhÃnaæ yo deti, ayaæ kammaÂÂhÃnadÃyako nÃma, taæ kammaÂÂhÃnadÃyakam kalyÃïamittan ti:- Piyo garu bhÃvanÅyo vattà ca vacanakkhamo, gambhÅra¤ ca kathaækattÃ, no ca ÂhÃne niyojaye ti. Evam ÃdiguïasamannÃgataæ ekanta\<*<4>*>/-hitesiæ vu¬¬hipak- khe Âhitaæ kalyÃïamittaæ. Mamaæ hi, ùnanda, kalyÃïa- mittaæ Ãgamma jÃtidhammà sattà jÃtiyà parimuccantÅ ti\<*<5>*>/ Ãdivacanato pana SammÃsambuddho yeva sabbÃkÃrasampan- no kalyÃïamitto, tasmà tasmiæ sati tass' eva Bhagavato santike gahitakammaÂÂhÃnaæ\<*<6>*>/ sugahitaæ hoti. Parinibbute pana tasmiæ, asÅtiyà mahÃsÃvakesu yo dharati, tassa santike gahetuæ vaÂÂati. Tasmim pi asati, yaæ kammaÂÂhÃnaæ gahetukÃmo hoti, tass' eva vasena catukkapa¤cakajjhÃnÃni nibbattetvà jhÃnapadaÂÂhÃnaæ vipassanaæ va¬¬hetvà Ãsa- vakkhayaæ pattassa khÅïÃsavassa santike gahetabbaæ. Kiæ pana khÅïÃsavo: ahaæ khÅïasavo ti attÃnaæ pakÃse- tÅ ti kiæ vattabbaæ? KÃrakabhÃvaæ hi jÃnitvà pakÃseti. Nanu Assaguttatthero\<*<7>*>/ ÃraddhakammaÂÂhÃnassa bhikkhuno: \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -vihita-. 2 Cf. Dhs. 1367. 3 Bhm cariyÃnukulaæ. 4 Bhm ekantena. 5 S. i, 88. 6 Sbh gahitaæ kammaÂÂhÃnaæ. 7 Mil. 6 f, 14 f. >/ #<[page 099]># %< KammaÂÂhÃnadÃyako 99>% kammaÂÂhÃnakÃrako\<*<1>*>/ ayan ti jÃnitvà ÃkÃse cammakhaï¬aæ pa¤¤apetvà tattha pallankena nisinno kammaÂÂhÃnaæ ka- thesÅ ti? Tasmà sace khÅïÃsavaæ labhati, icc' etaæ kusalaæ. No ce labhati, anÃgÃmi-sakadÃgÃmi-sotÃpanna-jhÃnalÃbhÅ- puthujjanatipiÂakadhara - dvipiÂakadhara - ekapiÂakadharesu purimassa purimassa santike. EkapiÂakadhare pi asati, yassa ekasangÅti pi AÂÂhakathÃya saddhiæ paguïÃ, saya¤\<*<2>*>/ ca lajjÅ hoti, tassa santike gahetabbaæ. EvarÆpo hi tantidharo vaæsÃnurakkhako paveïipÃlako Ãcariyo Ãcariyamatiko va hoti, na attano matiko hoti,\<*<3>*>/ ten' eva PorÃïakattherÃ: lajjÅ rakkhissati, lajjÅ rakkhissatÅ ti tikkhattuæ Ãhaæsu. Pubbe vuttakhÅïÃsavÃdayo c' ettha attanà adhigatamaggam eva Ãcikkhanti. Bahussuto pana taæ taæ Ãcariyaæ upasankam- itvà uggahaparipucchÃnaæ visodhitattà ito c' ito ca sutta¤ ca kÃraïa¤ ca sallakkhetvà sappÃyÃsappÃyaæ yojetvÃ, gaha- naÂÂhÃne gacchanto, mahÃhatthÅ viya mahÃmaggaæ dassento, kammaÂÂhÃnaæ kathessati.\<*<4>*>/ Tasmà evarÆpaæ kammaÂ- ÂhÃnadÃyakaæ kalyÃïamittaæ upasankamitvà tassa vatta- paÂivattaæ\<*<5>*>/ katvà kammaÂÂhÃnaæ gahetabbaæ. Sace pan' etaæ ekavihÃre yeva labhati, icc' etaæ kusalaæ. No ce labhati, yattha so vasati, tattha gantabbaæ. Gac- chantena ca na dhotamakkhitehi pÃdehi upÃhanà ÃrÆhitvÃ, chattaæ gahetvÃ, telanÃÊi-madhuphÃïitÃdÅni gÃhÃpetvà ante- vÃsikaparivutena gantabbaæ. Gamikavattaæ pana pÆretvà attano pattacÅvaram sayam eva gahetvà antarÃmagge yaæ yaæ vihÃraæ pavisati, sabbattha vattapaÂivattaæ kurumÃ- nena sallahukaparikkhÃrena paramasallekhavuttinà hutvà gantabbaæ. Taæ vihÃraæ pavisantena antarÃmagge yeva dantakaÂÂhaæ kappiyaæ kÃrÃpetvà gahetvà pavisitabbaæ, na ca muhuttaæ vissametvà pÃdadhovanamakkhanÃdÅni kat- vÃ: Ãcariyassa santikaæ gamissÃmÅ ti a¤¤aæ pariveïaæ pavi- sitabbaæ. KasmÃ? Sace hi 'ssa tatra Ãcariyassa visabhÃgà bhikkhÆ bhaveyyuæ, te ÃgamanakÃraïaæ pucchitvà Ãcari- yassa avaïïaæ pakÃsetvà naÂÂho 'si. Sace tassa santikaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh araddhaæ imassa bhikkhuno kammaÂÂhÃnaæ kÃrako. 2 Bhm aya¤. 3 Sbh omit. 4 Sb kathayissati. 5 Bhm -paÂipattiæ. >/ #<[page 100]># %<100 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>% Ãgato\<*<1>*>/ ti vippaÂisÃraæ uppÃdeyyuæ, yena tato va paÂinivat- teya, tasmà Ãcariyassa vasanaÂÂhÃnaæ pucchitvà ujukaæ tatth' eva gantabbaæ. Sace Ãcariyo daharataro hoti, patta- cÅvarapaÂiggahaïÃdÅni na sÃditabbÃni. Sace vu¬¬hataro\<*<2>*>/ hoti, gantvà Ãcariyaæ vanditvà ÂhÃtabbaæ: nikkhip' Ãvuso pattacÅvaran ti vuttena nikkhipitabbaæ: pÃnÅyaæ pi và ti vuttena, sace icchati, pÃtabbaæ: pÃde dhovà ti\<*<3>*>/ vuttena na tÃva pÃdà dhovitabbÃ. Sace hi Ãcariyena Ãbhataæ udakaæ\<*<4>*>/ bhaveyya, na sÃruppaæ siyÃ. Dhov', Ãvuso,\<*<5>*>/ na mayà Ãbhataæ, a¤¤ehi Ãbhatan ti vuttena pana, yattha Ãcariyo na passati, evarÆpe paÂicchanne và okÃse abbhokÃse\<*<6>*>/ vihÃrassà pi và ekamante nisÅditvà pÃdà dhovitabbÃ. Sace Ãcariyo telanÃÊiæ Ãharati, uÂÂhahitvà ubhohi hatthehi sakkaccaæ gahetabbÃ. Sace hi na gaïheyya: ayaæ bhikkhu ito eva\<*<7>*>/ paÂÂhÃya sambhogaæ kopetÅ ti Ãcariyassa a¤¤athattaæ bhaveyya; gahetvà pana na Ãdito va pÃdà makkhetabbÃ. Sace hi taæ Ãcariyassa gattabbha¤janatelaæ bhaveyya, na sÃruppaæ siyÃ; tasmà pathamaæ\<*<7>*>/ sÅsaæ mak- khetvà khandhÃdÅni makkhetabbÃni. SabbapÃrihÃriyate- lam: idaæ Ãvuso pÃde pi makkhehÅ ti vuttena pana, thokaæ sÅse katvÃ,\<*<8>*>/ pÃde makkhetvÃ: imaæ telanÃÊiæ Âhapemi, bhan- te ti vatvà Ãcariye gaïhante dÃtabbÃ, Ãgatadivasato paÂÂhÃ- ya: kammaÂÂhÃnaæ me bhante kathetha icc' evaæ na vattab- baæ. Dutiyadivasato pana paÂÂhÃya sace Ãcariyassa pakati- upaÂÂhÃko atthi, taæ yÃcitvà vattaæ kÃtabbaæ. Sace yÃcito pi na deti, okÃse laddhe yeva kÃtabbaæ. Karontena ca\<*<7>*>/ khuddakamajjhimamahantÃni tÅïi dantakaÂÂhÃni upanÃ- metabbÃni, sÅtaæ uïhan ti duvidhaæ mukhadhovana-uda- ka¤ ca nahÃnodaka¤ ca paÂiyÃdetabbaæ; tato yaæ Ãcariyo tÅïi divasÃni paribhu¤jati tÃdisam eva niccaæ upanÃmetab- baæ. Niyamaæ akatvà yaæ và taæ và paribhu¤jantassa yathÃ-laddhaæ upanÃmetabbaæ. Kiæ bahunÃ? vuttena, yan taæ BhagavatÃ: antevÃsikena bhikkhave Ãcariyamhi \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm gato. 2 Sbh bu¬¬hataro. 3 Bhm dhovÃhÅti. 4 Sbh Ãbhatam. 5 Bhm dhovÃh' Ãvuso. 6 Sbh abbhokÃsa-. 7 Bhm omit. 8 Sbh omit these three words. >/ #<[page 101]># %< KammaÂÂhÃnadÃyako 101>% sammà vattitabbaæ. TatrÃyaæ sammÃvattanÃ: kÃlass' eva uÂÂhÃya, upÃhanà omu¤citvÃ, ekaæsaæ uttarÃsangaæ karitvÃ, dantakaÂÂhaæ dÃtabbaæ, mukhodakaæ dÃtabbaæ, Ãsanaæ pa¤- ¤apetabbaæ.\<*<1>*>/ Sace yÃgu hoti, bhÃjanaæ dhovitvÃ, yÃgu upa- nÃmetabbà ti Ãdikaæ Khandhake\<*<2>*>/ sammÃvattaæ pa¤¤attaæ, taæ sabbam pi kÃtabbaæ. Evaæ vattasampattiyà garuæ\<*<3>*>/ ÃrÃdhayamÃnena sÃyaæ vanditvÃ: yÃhÅ ti vissajjitena gantab- baæ. Yadà so: kissa Ãgato\<*<4>*>/ 'sÅ ti pucchati, tadà ÃgamanakÃ- raïaæ kathetabbaæ. Sace so neva pucchati, vattaæ pana sÃdiyati, dasÃhe\<*<5>*>/ và pakkhe và vÅtivatte ekadivasaæ vissaj- jitenà pi agantvà okÃsaæ kÃretvà ÃgamanakÃraïaæ Ãrocetab- baæ. AkÃle và gantvÃ: kim attham\<*<6>*>/ Ãgato 'sÅ ti puÂÂhena Ãro- cetabbaæ. Sace so: pÃto va Ãgacchà ti vadati, pÃto va gantabbaæ. Sace pan' assa tÃya velÃya\<*<7>*>/ pittÃbÃdhena và kucchi pari¬ayhati, aggimandatÃya và bhattaæ na jÅrati, a¤¤o và koci rogo bÃdhati, taæ yathÃbhÆtaæ Ãvikatvà attano sappÃyavelaæ Ãrocetvà tÃya velÃya\<*<8>*>/ upasankamitabbaæ, asappÃyavelÃya\<*<9>*>/ hi vuccamÃnam pi kammaÂÂhÃnaæ na sakkà hoti, manasikÃtun ti. Ayaæ kammaÂÂhÃnadÃyakaæ kalyÃïamittaæ upasankam- itvà ti ettha vitthÃro. Attano cariyÃnukulaæ IdÃni attano cariyÃnukulan ti ettha cariyà ti cha cariyÃ: rÃgacariyÃ, dosacariyÃ, mohacariyÃ, saddhÃcariyÃ, buddhi- cariyÃ, vitakkacariyà ti. Keci pana rÃgÃdÅnaæ saæsagga- sannipÃtavasena aparÃpi catasso, tathà saddhÃdÅnan ti imÃhi aÂÂhahi saddhiæ cuddasa icchanti. Evaæ pana bhede vuc- camÃne rÃgÃdÅnaæ saddhÃdÅhi pi saæsaggaæ katvà aneka- cariyà honti, tasmà sankhepena chaÊ eva cariyà veditabbÃ. Cariyà pakati ussannatà ti\<*<10>*>/ atthato ekaæ. TÃsaæ vasena chaÊ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb pa¤¤Ãpetabbaæ. 2 Vin. ii, 231; cf. 223. 3 Bhm garu. 4 Bhm kiss' Ãgato. 5 Bm mÃse. 6 Sbh kimatthaæ. 7 Sbh tÃyaæ velÃyaæ. 8 So all editions. 9 Sbh -velÃyaæ. 10 Bhm omit ti. >/ #<[page 102]># %<102 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>% eva puggalà honti rÃgacarito, dosacarito, mohacarito, sad- dhÃcarito, buddhacarito, vitakkacarito ti. Tattha yasmà rÃgacaritassa kusalappavattisamaye saddhà balavatÅ hoti, rÃgassa ÃsannaguïattÃ. Yathà hi akusalapakkhe rÃgo si- niddho, nÃtilÆkho, evaæ kusalapakkhe saddhÃ. Yathà rÃgo vatthukÃme pariyesati, evaæ saddhà sÅlÃdi guïe. Yathà rÃgo ahitaæ na pariccajati, evaæ saddhà hitaæ na pariccajati, tasmà rÃgacaritassa saddhÃcarito sabhÃgo. Yasmà pana dosacaritassa kusalappavattisamaye pa¤¤Ã balavatÅ hoti, dosassa ÃsannaguïattÃ. Yathà hi akusalapakkhe doso nis- sineho\<*<1>*>/ na Ãrammaïaæ allÅyati, evaæ kusalapakkhe pa¤¤Ã. Yathà ca doso abhÆtam pi\<*<2>*>/ dosam eva pariyesati, evaæ. pa¤¤Ã bhÆtaæ dosam eva pariyesati.\<*<3>*>/ Yathà doso sattapari- vajjanÃkÃrena pavattati, evaæ pa¤¤Ã sankhÃraparivajja- nÃkÃrena. Tasmà dosacaritassa buddhicarito sabhÃgo. Yas- mà pana mohacaritassa anuppannÃnaæ kusalÃnaæ dham- mÃnaæ uppÃdÃya vÃyÃmamÃnassa yebhuyyena antarÃya- karà vitakkà uppajjanti, mohassa ÃsannalakkhaïattÃ. Ya- thà hi moho parivyÃkulatÃya anavaÂÂhito, evaæ vitakko nÃnappakÃravitakkanatÃya. Yathà ca moho apariyogÃha- ïatÃya ca¤calo, tathà vitakko lahuparikappanatÃya. Tasmà mohacaritassa vitakkacarito sabhÃgo ti. Apare taïhÃ-mÃna-diÂÂhivasena aparà pi tisso cariyà va- danti. Tattha taïhÃrÃgo yeva, mÃno ca taæ sampayutto ti tadubhayaæ rÃgacariyaæ nÃtivattati. MohanidÃnattà ca diÂÂhiyà diÂÂhicariyà mohacariyam eva anupatati. Tà pan' età cariyà kiæ nidÃnÃ? Katha¤ ca jÃnitabbaæ\<*<3>*>/: ayaæ puggalo rÃgacarito, ayaæ puggalo\<*<4>*>/ dosÃdisu a¤¤atara- carito ti? Kiæ caritassa puggalassa? Kiæ sappÃyan ti? Tatra purimà tÃva tisso cariyà pubbÃciïïanidÃnà dhÃtudo- sanidÃnà cà ti ekacce vadanti. Pubbe kira iÂÂhappayoga- subhakammabahulo rÃgacarito hoti; saggà và cavitvà idhÆ- papanno. Pubbe chedanavadhabandhanaverakammabahu- lo\<*<5>*>/ dosacarito hoti; nirayanÃgayonÅhi và cavitvà idhÆpa- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm siniddho. 2 Bhm omit. 3 Bhm jÃnitabbÃ. 4 Sb omits. 5 Bhm -bandhavera-. >/ #<[page 103]># %< Attano cariyÃnukulaæ 103>% panno. Pubbe majjapÃnabahulo sutaparipucchÃvihÅno ca mohacarito hoti, tiracchÃnayoniyà và cavitvà idhÆpapanno ti. Evaæ pubbÃciïïanidÃnà ti vadanti. Dvinnaæ pana dhÃtÆnaæ ussannattà puggalo mohacarito hoti: pathavÅdhÃtuyà ca ÃpodhÃtuyà ca. ItarÃsaæ dvinnaæ ussannattà dosacarito. SabbÃsaæ samattà pana rÃgacarito ti. Dosesu ca semhÃdhiko rÃgacarito hoti, vÃtÃdhiko mohacarito, semhÃdhiko và mohacarito, vÃtÃdhiko và rÃgacarito ti evaæ dhÃtudosanidÃnà ti vadanti. Tattha yasmà pubbe iÂÂhappayogasubhakammabahulÃ\<*<1>*>/ pi saggà cavitvà idhÆpapannÃ\<*<2>*>/ pi ca, na sabbe rÃgacarità yeva honti,\<*<3>*>/ itare và dosamohacaritÃ, evaæ dhÃtÆna¤ ca yathÃvut- ten' eva nayena ussadaniyamo nÃma n' atthi. Dosaniyame ca rÃgamohadvayam eva vuttaæ; tam pi ca pubbÃparavirud- dham eva. SaddhÃcariyÃdisu ca ekissà pi nidÃnaæ na vuttam eva, tasmà sabbam etaæ aparicchinnavacanaæ. Ayaæ pan' ettha AÂÂhakathÃcariyÃnaæ matÃnusÃrena vinicchayo. Vuttaæ h' etaæ Ussadakittane:- ime sattà pubbahetuniyÃ- mena\<*<4>*>/ lobhussadà dosussadà mohussadà alobhussadà adosussadà amohussadà ca honti. Yassa hi kammÃyÆhanakkhaïe lobho balavà hoti, alobho mando, adosÃmohà balavanto, dosamohà mandÃ, tassa mando alobho lobhaæ pariyÃdÃtuæ na sakkoti, adosÃmohà pana balavanto dosamohe pariyÃdÃtuæ sakkonti. Tasmà so, tena kammena dinnapaÂisandhivasena nibbatto, luddho hoti sukhasÅlo akodhano pa¤¤avà vajirÆpama¤Ãïo. Yassa pana kammÃyÆhanakkhaïe lobhadosà balavanto honti alobhÃdosà mandÃ, amoho ca balavÃ, moho mando, so purimana- yen' eva luddho ceva hoti duÂÂho ca, pa¤¤avà pana hoti vajirÆ- pama¤Ãïo DattÃbhayatthero viya. Yassa\<*<5>*>/ kammÃyÆhanak- khaïe lobha-adosamohà balavanto honti, itare mandÃ, so puri- manayen' eva luddho ceva hoti dandho ca, sÅlako pana hoti ako- dhano\<*<6>*>/ BÃkulatthero viya. Tathà yassa kammÃyÆhanak- khaïe tayo pi lobhadosambalavanto honti, alobhÃdayo man- dÃ, so purimanayen' eva luddho ceva hoti, duttho ca mÆÊho ca. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bm -bahulo; Bh -bahÆlo. 2 Bhm -Æpapanno. 4 Bhm na itare vÃ. 4 So all authorities: niyÃ-. 5 Bhm insert pana. 6 Sbh akkodhano. >/ #<[page 104]># %<104 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>% Yassa pana kammÃyÆhanakkhaïe alobhadosamohà balavanto honti, itare mandÃ, so purimanayen' eva aluddho appakileso hoti, dibbÃrammaïam pi disvà niccalo, duÂÂho pana hoti, dandha- pa¤¤o ca. Yassa kammÃyÆhanakkhaïe alobhÃdosamohà ba- lavanto honti, itare mandÃ, so purimanayen' eva aluddho c' eva hoti aduÂÂho sÅlako ca, dandho pana hoti. Tathà yassa kammÃ- yÆhanakkhaïe alobhadosÃmohà balavanto honti, itare mandÃ, so purimanayen' eva aluddho c' eva hoti, pa¤¤avà ca, duÂÂho pana hoti, kodhano. Yassa pana \<*<1>*>/kammÃyÆhanakkhaïe tayo pi alobhÃdosÃmohÃ\<*<2>*>/ balavanto honti, lobhÃdayo mandÃ, so purimanayen' eva, MahÃsangharakkhitatthero viya, aluddho aduÂÂho pa¤¤avà ca hotÅ ti. Ettha ca yo luddho ti vutto, ayaæ rÃgacarito; duÂÂhadan- dhà dosamohacaritÃ; pa¤¤avà buddhicarito, aluddha- aduÂÂhÃ\<*<3>*>/ pasannapakatitÃya saddhÃcaritÃ. Yathà và amoha- parivÃrena kammunÃ\<*<4>*>/ nibbatto buddhicarito, evaæ balava- saddhÃparivÃrena kammunà nibbatto saddhÃcarito, kÃma- vitakkÃdiparivÃrena kammunà nibbatto vitakkacarito. Lo- bhÃdinà vomissa-parivÃrena kammunà nibbatto vomissa- carito ti. Evaæ lobhÃdisu a¤¤atara¤¤ataraparivÃraæ pa- Âisandhijanakaæ kammaæ cariyÃnaæ nidÃnan ti veditabbaæ. Yaæ pana vuttaæ: katha¤ ca jÃnitabbaæ: ayaæ puggalo rÃgacarito ti Ãdi,\<*<5>*>/ tatrÃyaæ nayo:- IriyÃpathato kiccà bhojanà dassanÃdito dhammappavattito c' eva cariyÃyo vibhÃvaye ti. Tattha\<*<6>*>/ IriyÃpathato ti rÃgacarito hi pakatigamanena gacchanto cÃturiyena gacchati, saïikaæ pÃdaæ nikkhipati, samaæ nikkhipati, samaæ uddharati, ukkuÂika¤ c' assa padaæ hoti. Dosacarito pÃdaggehi khaïanto viya gacchati, sahasà pÃdaæ nikkhipati, sahasà uddharati, anuka¬¬hita¤\<*<7>*>/ c' assa padaæ hoti. Mohacarito parivyÃkulÃya gatiyà gacchati, chambhito viya pÃdaæ nikkhipati, chambhito viya uddharati, \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh Tathà yassa kamm-. 2 Sh alobhÃdayo. 3 Sbh aluddhÃduÂÂhÃ. 4 Sh kammanà always. 5 See p. 102. 6 Bhm omit. 7 Sbh anukka¬¬hita¤. >/ #<[page 105]># %< Attano cariyÃnukulaæ 105>% sahasÃnupÅÊita¤ c' assa padaæ hoti. Vuttam pi c' etaæ MÃgandiyasuttuppattiyaæ\<*<1>*>/: Rattassa hi ukkuÂikaæ padaæ bhave, duÂÂhassa hoti anuka¬¬hitaæ padaæ, mÆÊhassa padaæ sahasÃnupÅÊitaæ, vivaÂÂacchadass'\<*<2>*>/ idam Ådisaæ padan ti. MÃnam pi rÃgacaritassa pasÃdikaæ hoti madhurÃkÃraæ, dosacaritassa thaddhÃkÃraæ, mohacaritassa ÃkulÃkÃraæ. NisajjÃya pi es' eva nayo. RÃgacarito ca ataramÃno samaæ seyyaæ pa¤¤Ãpetvà saïikaæ nipajjitvà angapaccangÃni samodhÃya pÃsÃdikena ÃkÃrena sayati, vuÂÂhÃpiyamÃno ca sÅghaæ vuÂÂhÃya\<*<3>*>/ sankito viya saïikaæ paÂivacanaæ deti. Dosacarito taramÃno yathà vÃ\<*<4>*>/ tathà và seyyaæ pa¤¤Ãpetvà pakkhittakÃyo bhÃkuÂikaæ\<*<5>*>/ katvà sayati, vuÂÂhÃpiyamÃno ca sÅghaæ vuÂÂhÃya kupito viya paÂivacanaæ deti. Moha- carito dussaïÂhÃnaæ seyyaæ pa¤¤Ãpetvà vikkhittakÃyo ba- hulaæ adhomukho sayati, vuÂÂhÃpiyamÃno ca hunkÃraæ ka- ronto dandhaæ vuÂÂhÃti. SaddhÃcaritÃdayo pana yasmà rÃgacaritÃdÅnaæ sabhÃgÃ, tasmà tesam pi tÃdiso va iriyÃ- patho hotÅ ti. Evaæ tÃva iriyÃpathato cariyÃyo vibhÃvaye. Kiccà ti sammajjanÃdisu ca kiccesu rÃgacarito sÃdhukaæ sammajjaniæ gahetvà ataramÃno vÃlikaæ avippakiranto SindhuvÃrakusumasantharam iva santharanto suddhaæ samaæ sammajjati. Dosacarito gÃlhaæ sammajjaniæ gahetvà taramÃnarÆpo ubhato vÃlikaæ ussÃrento\<*<6>*>/ kharena saddena asuddhaæ visaæam sammajjati. Moha- carito sithilaæ sammajjaniæ gahetvà samparivattakaæ ÃÊolayamÃno asuddhaæ visamaæ sammajjati. Yathà ca sammajjane, evaæ cÅvaradhovanarajanÃdisu pi sabbakiccesu. NipuïamadhurasamasakkaccakÃrÅ rÃgacarito, gÃÊhathaddha- visamakÃrÅ dosacarito, anipuïavyÃkulavisamÃparicchinna- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm MÃgandhiya-. Papa¤ca-SÆdanÅ on M. i, 501 f. 2 Sb vivatta-. Sh refers these lines to the SagÃthavagga (Saæyutta N.), where they do not occur. 3 Bhm avuÂÂhÃya. 4 Sbh omit. 5 Bhm bhÃkutiæ. 6 Sbh ussÃdento. >/ #<[page 106]># %<106 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>% kÃre\<*<1>*>/ mohacarito. CÅvaradhÃranam pi ca rÃgacaritassa nÃti- gÃÊhaæ\<*<2>*>/ nÃtisithilaæ hoti pÃsÃdikaæ parimaï¬alaæ; dosacari- tassa atigÃÊhaæ aparimaï¬alaæ; mohacaritassa sithilaæ pari- vyÃkulaæ. SaddhÃcaritÃdayo tesaæ yevÃnusÃrena vedi- tabbÃ, taæ sabhÃgattà ti. Evaæ kiccato cariyÃyo vibhÃ- vaye. Bhojanà ti rÃgacarito siniddhamadhurabhojanappiyo\<*<3>*>/ hoti; bhu¤jamÃno ca nÃtimahantaæ parimaï¬alaæ alopaæ katvà nÃnÃrasapatisaævedÅ-\<*<4>*>/ataramÃno bhu¤jati, ki¤cideva ca sÃduæ labhitvà somanassaæ Ãpajjati; dosacarito lÆkha- ambilabhojanaæ piyo\<*<3>*>/ hoti; bhu¤jamÃno ca mukhapÆrakaæ Ãlopaæ katvà arasapaÂisaævedÅ taramÃno bhu¤jati, kincid- eva ca asÃduæ labhitvÃ, domanassaæ Ãpajjati. Mohacarito aniyataruciko hoti, bhu¤jamÃno ca aparimaï¬alaæ parittaæ Ãlopaæ\<*<5>*>/ katvà bhÃjane cha¬¬ento mukhaæ makkhento vik- khittacitto taæ taæ vitakkento bhu¤jati. SaddhÃcaritÃdayo pi tesaæ yevÃnusÃrena veditabbÃ, taæ sabhÃgattà ti. Evaæ bhojanato cariyÃyo vibhÃvaye. DassanÃdito ti rÃgacarito Åsakam pi manoramaæ rÆpaæ disvà vimhayajÃto viya ciraæ oloketi, paritte pi guïe sajjati, bhÆtam pi dosaæ na gaïhÃti, pakkamanto pi amu¤citukÃmo va hutvà sÃpekkho pakkamati. Dosacarito Åsakam pi ama- noramaæ rÆpaæ\<*<6>*>/ disvà kilantarÆpo viya na ciraæ oloketi, paritte pi dose paÂiha¤¤ati, bhÆtam pi guïaæ na gaïhÃti, pakkamanto pi mu¤citukÃmo va hutvà anapekkho pakkam- ati. Mohacarito yaæ ki¤ci rÆpaæ disvà parapaccayiko hoti, paraæ nindantaæ sutvà nindati, pasaæsantaæ sutvà pasaæsati, sayaæ pana a¤¤ÃïupekkhÃya upekkhako va hoti. Esa nayo saddasavanÃdisu pi. SaddhÃcaritÃdayo pa- na tesaæ yevÃnusÃrena veditabbÃ, taæ sabhÃgattà ti. Evaæ dassanÃdito cariyÃyo vibhÃvaye. Dhammappavattito cevà ti rÃgacaritassa ca mÃyÃ, sÃthey- yaæ, mÃno, pÃpicchatÃ, mahicchatÃ, asantuÂÂhitÃ, singaæ, cÃpalyan ti evam Ãdayo dhammà bahulaæ pavattanti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh anipuïaparivyÃkula-. 2 Sb -gaÊhaæ. 3 Bhm bhojanaæ piyo. 4 Sbh omit nÃnÃ. 5 Sbh parittamÃlopaæ. 6 Sbh omit. >/ #<[page 107]># %< Attano cariyÃnukulaæ 107>% Dosacaritassa kodho, upanÃho, makkho, paÊÃso, issÃ, mac- chariyan ti evam Ãdayo. Mohacaritassa thÅnaæ, middhaæ, uddhaccaæ kukkuccaæ, vicikicchÃ, ÃdÃnagÃhitÃ, duppaÂi- nissaggità ti evam Ãdayo. SaddhÃcaritassa muttacÃgatÃ, ariyÃnaæ dassanakÃmatÃ, saddhammaæ sotukÃmatÃ, pÃ- mojjabahulatÃ, asaæsaÂhatÃ,\<*<1>*>/ amÃyÃvitÃ, pasÃdanÅyesu ÂhÃ- nesu pasÃdo ti evam Ãdayo. Buddhicaritassa sovacassatÃ, kalyÃïamittatÃ, bhojane matta¤¤utÃ, satisampaja¤¤aæ, jÃ- gariyÃnuyogo, saævejanÅyesu ÂhÃnesu saævego, saæviggassa ca\<*<2>*>/ yoniso padhÃnan ti\<*<3>*>/ evam Ãdayo. Vitakkacaritassa bhassabahulatÃ, gaïÃrÃmatÃ, kusalÃnuyoge arati, anavaÂ- ÂhitacittatÃ,\<*<4>*>/ rattidhÆmÃyanÃ,\<*<5>*>/ divÃpajjalanÃ, hurÃhuraæ dhÃvanà ti evam Ãdayo dhammà bahulaæ pavattantÅ ti. Evaæ dhammappavattito cariyÃyo vibhÃvaye. Yasmà pana idaæ cariyÃ-vibhÃvanavidhÃnaæ sabbÃkÃ- rena neva PÃÊiyaæ, na AÂÂhakathÃyaæ Ãgataæ, kevalaæ ÃcariyamatÃnusÃrena vuttaæ, tasmà na sÃrato paccetabbaæ. RÃgacaritassa hi vuttÃni iriyÃpathÃdÅni dosacaritÃdayo pi appamÃdavihÃrino kÃtuæ sakkonti. SaæsaÂÂhacaritassa ca puggalassa ekass' eva bhinnalakkhaïà iriyÃpathÃdayo na sampajjanti.\<*<6>*>/ Yaæ pan' etaæ AÂÂhakathÃsu cariyÃ-vibhÃ- vanavidhÃnaæ vuttaæ, tad eva sÃrato paccetabbaæ. Vut- taæ h' etaæ:- ceto-pariya¤Ãïassa lÃbhÅ Ãcariyo cariyaæ ¤atvà kammaÂÂhÃnaæ kathessati, itarena antevÃsiko puc- chitabbo ti. Tasmà cetopariya¤Ãïena và taæ và puggalaæ pucchitvà jÃnitabbaæ: ayaæ puggalo rÃgacarito, ayaæ dosÃdisu a¤¤ataracarito ti. Kiæ caritassa [ca] puggalassa? kiæ sappÃyan\<*<7>*>/ ti ettha pana senÃsanaæ tÃva rÃgacaritassa adhotavedika-bhÆmaÂÂha- kaæ akatapabbhÃra-tiïa-kuÂi-païïasÃlÃdÅnaæ a¤¤ataraæ rajokiïïaæ jatukÃbharitaæ oluggaviluggaæ ati-uccaæ và atinÅcaæ và ujjangalaæ sÃsankaæ asuciæ\<*<8>*>/ visamamaggaæ, \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm asaÂhatÃ. 2 Bhm omit. 3 Cf. D. iii, 214 (xxx); A. ii, 115; Dhs. p. 234; B. Psy. Eth. p. 357 f, n. 1. 4 Bhm -kiccatÃ. 5 Sbh rattiæ dhÆpÃyanÃ. 6 Bhm upapajjanti. 7 See above, p. 102. 8 Sbh asuci-. >/ #<[page 108]># %<108 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>% yattha ma¤capÅÂham pi mangulÃbharitaæ\<*<1>*>/ durÆpaæ dub- baïïaæ, yaæ olokentass' eva jigucchà uppajjati, tÃdisaæ sappÃyaæ. NivÃsanapÃpuranaæ antacchinnaæ olambavi- lambasuttakÃkiïïaæ jÃlapÆvasadisaæ sÃïi viya kharasam- phassaæ kiliÂÂhaæ bhÃritaæ\<*<2>*>/ kicchapariharaïaæ sappÃ- yaæ. Patto pi dubbaïïo mattikà patto và ÃïigaïÂhikÃhato ayopatto và garuko dussaïÂhÃno sÅsakapÃlam iva jeguccho vattati. BhikkhÃcÃramaggo pi amanÃpo anÃsannagÃmo visamo vaÂÂati. BhikkhÃcÃragÃmo pi yattha manussà apas- santà viya caranti, yattha ekakule pi bhikkhaæ alabhitvà nikkhamantaæ: ehi, bhante ti ÃsanasÃlaæ pavesetvà yÃgu- bhattaæ datvà gacchantà gÃvÅ\<*<3>*>/ viya vaje pavesetvà anapalo- kento\<*<4>*>/ gacchanti, tÃdiso vaÂÂati. ParivisakamanussÃ\<*<5>*>/ pi dÃsà và kammakarà và dubbaïïà duddassikÃ\<*<6>*>/ kiliÂÂhavasanà duggandhà jigucchÃ,\<*<7>*>/ ye acittÅkÃrena yÃgubhattaæ cha¬- ¬entà viya parivisanti, tÃdisà sappÃyÃ. YÃgubhattakhajja- kam pi lÆkhaæ dubbaïïaæ sÃmÃka-kudrÆsaka-kaïÃjakÃdim ayaæ pÆtitakkaæ biÊangaæ jiïïasÃkasÆpeyyaæ yaæ ki¤cid- eva kevalaæ udarapÆramattaæ vaÂÂati. IriyÃpatho pi 'ssa ÂhÃnaæ và cankamo và vaÂÂati. ùrammaïaæ nÅlÃdisu vaïïakasiïesu yaæ ki¤ci aparisuddhavaïïan ti idaæ rÃga- caritassa sappÃyaæ. Dosacaritassa senÃsanaæ nÃti-uccaæ nÃtinÅcaæ chÃyÆdakasampannaæ suvibhattabhittithambha- sopÃnaæ supariniÂÂhitamÃlÃkamma - latÃkamma\<*<8>*>/ - nÃnÃvi- dhacittakamma - samujjala\<*<9>*>/ - samasiniddha - mudubhÆmitalaæ brahmavimÃnam iva kusumadÃmavicitravaïïacelavitÃnasam- alankataæ supa¤¤atta - sucimanoramattharaïa - ma¤capÅ- Âham, tattha tattha vÃsatthÃya nikkhittakusumavÃsagandha- sugandhaæ yaæ dassanamatten' eva pÅtipÃmojjaæ janayati, evarÆpaæ sappÃyaæ. Tassa pana senÃsanassa maggo pi sabbaparissayavimutto suci samatalo alankatapaÂiyatto va \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb mankuïabharitaæ. 2 Sbh bhÃrikaæ. 3 Sbh gÃviæ. 4 Sb anapaloketvÃ; Sh anavalokento. 5 Sbh parivisana-. 6 Sbh duddasikÃ. 7 Sbh jegucchÃ. 8 Sbh kammaæ. 9 Sbh . . . samujjalaæ. >/ #<[page 109]># %< Attano cariyÃnukulaæ 109>% vaÂÂati. SenÃsanaparikkhÃro p' ettha kÅÊamankuladÅghajÃti\<*<1>*>/- mÆsikÃnaæ\<*<2>*>/ nissayaparicchindanatthaæ nÃtibahuko, ekaæ ma¤capÅÂhamattam eva vaÂÂati. NivÃsanapÃrupanam\<*<3>*>/ pi 'ssa CÅnapaÂÂa-SomÃrapaÂÂakoseyyakappÃsikasukhumakhomÃ- dÅnaæ yaæ yaæ païÅtaæ, tena tena ekapaÂÂaæ và dupaÂÂaæ và sallahukaæ samaïasÃruppena surattaæ suddhavaïïaæ\<*<4>*>/ vaÂÂati. Patto udakabubbuÊam iva susaïÂhÃno maïi viya sumaÂÂho nimmalo samaïasÃruppena suparisuddhavaïïo ayomayo vaÂÂati. BhikkhÃcÃramaggo parissayavimutto sa- mo manÃpo nÃtidÆra-nÃccÃsannagÃmo vaÂÂati. BhikkhÃ- cÃragÃmo pi yattha manussÃ: idÃni ayyo ÃgamissatÅ ti sitta- sammaÂÂhe padese Ãsanaæ pa¤¤Ãpetvà paccuggantvà pattaæ ÃdÃya gharaæ pavesetvÃ\<*<5>*>/ pa¤¤attÃsane nisÅdÃpetvà sak- kaccaæ sahatthà parivisanti, tÃdiso vaÂÂati. Parivesakà pan' assa ye honti abhirÆpà pÃsÃdikà sunhÃtà suvilittà dhÆmavÃsa-\<*<6>*>/kusumagandhasurabhino nÃnà virÃga- sucimanu¤¤avatthà bharaïapaÂimaï¬ità sakkaccakÃrino, tÃ- disà sappÃyÃ. YÃgubhattakhajjakam pi vaïïagandhara- sasampannaæ ojavantaæ manoramaæ sabbÃkÃrapaïÅtaæ yÃvadatthaæ vaÂÂati. IriyÃpatho pi 'ssa seyyà và nisajjà và vaÂÂati. ùrammaïaæ nÅlÃdisu vaïïakasiïesu yaæ ki¤ci suparisuddhavaïïan ti idaæ dosacaritassa sappÃyaæ. Mo- hacaritassa senÃsanaæ disÃmukhaæ asambÃdhaæ vaÂÂati, yattha nisinnassa vivaÂà disà pa¤¤Ãyanti.\<*<7>*>/ IriyÃpathesu cankamo vaÂÂati. ùrammaïaæ pan' assa parittaæ suppa- mattaæ sarÃvamattaæ và khuddakaæ\<*<8>*>/ na vaÂÂati. Sam- bÃdhasmiæ hi okÃse cittaæ bhiyyo sammohaæ Ãpajjati, tasmà vipulaæ mahÃkasiïaæ vaÂÂati. Sesaæ dosacaritassa vuttasadisam evà ti idaæ mohacaritassa sappÃyaæ. SaddhÃ- caritassa sabbam pi dosacaritam hi vuttavidhÃnaæ sappÃyaæ. ùrammaïesu c' assa anussatiÂÂhÃnam pi vaÂÂati. Buddhi- caritassa senÃsanÃdisu: idaæ nÃma asappÃyan ti n' atthi. Vitakkacaritassa senÃsanaæ vivaÂaæ disÃmukhaæ, yattha \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -mangula-. 2 Sbh mÆsikÃdÅnaæ. 3 Sb nivÃsanapÃpuraïam. 4 Sbh suparisuddha-. 5 Bhm pavisetvÃ. 6 Sbh dhÆpavÃsa. . . 7 Bhm khÃyanti. 8 Bhm omit. >/ #<[page 110]># %<110 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>% nisinnassa ÃrÃmavanapokkharaïÅrÃmaïeyyakÃni gÃmaniga- majanapadapaÂipÃÂiyÃ\<*<1>*>/ nÅlobhÃsà ca pabbatà pa¤¤Ãyanti, taæ na vaÂÂati. Taæ hi vitakkavidhÃvanass' eva paccayo hoti. Tasmà gambhÅre darÅmukhe\<*<2>*>/ vanapaÂicchanne Hatthi- kucchipabbhÃra-MahindaguhÃsadise senÃsane vasitabbaæ. ùrammaïam pi 'ssa vipulaæ na vaÂÂati; tÃdisaæ hi vitakka- vasena sandhÃvanÃya\<*<3>*>/ paccayo hoti, parittaæ pana vaÂÂati. Sesaæ rÃgacaritassa vuttasadisam evà ti idaæ vitakkacaritassa sappÃyaæ. Ayaæ attano cariyÃnukulan ti ettha ÃgatacariyÃnaæ pa- bhedanidÃnavibhÃvanasappÃyaparicchedato vitthÃro. Na ca tÃva cariyÃnukulaæ kammaÂÂhÃnaæ sabbÃkÃrena Ãvikataæ, taæ hi anantarassa mÃtikÃpadassa vitthÃre sayam eva Ãvi- bhavissati. Tasmà yaæ vuttaæ: cattÃlÅsÃya kammaÂÂhÃnesu a¤¤ataraæ\<*<4>*>/ kammaÂÂhÃnaæ gahetvà ti, ettha sankhÃtanid- desato, upacÃrappanÃvahato, jhÃnappabhedato, samatik- kamato, va¬¬hanÃva¬¬hanato, Ãrammaïato, bhÆmito, gaha- ïato, paccayato, cariyÃnukulato ti imehi tÃva dasahi ÃkÃrehi kammaÂÂhÃnavinicchayo veditabbo. CattÃÊÅsa kammaÂÂhÃnÃni Tatt sankhÃtaniddesato ti cattÃÊÅsÃya kammaÂÂhÃnesu iti hi vuttaæ. Tatr' imÃni cattÃÊÅsa kammaÂÂhÃnÃni:- dasa kasiïÃ, dasa asubhÃ, dasa anussatiyo, cattÃro brahmavihÃrÃ, cattÃro ÃruppÃ, ekà sa¤¤Ã, ekaæ vavatthÃnan ti. Tattha pathavÅkasiïaæ, Ãpokasiïaæ, tejokasiïaæ, vÃyo- kasiïaæ, nÅlakasiïaæ, pÅtakasiïaæ, lohitakasiïaæ, odÃtaka- siïaæ Ãlokakasiïaæ, paricchinnÃkÃsakasiïan ti ime dasa kasiïÃ. UddhumÃtakaæ, vinÅlakaæ, vipubbakaæ, vicchiddakaæ, vikkhÃyitakaæ, vikkhittakaæ, hatavikkhittakaæ, lohitakaæ, puÊuvakaæ, aÂÂhikan ti ime dasa asubhÃ. BuddhÃnussati, dhammÃnussati, sanghÃnussati, sÅlÃnussati, cÃgÃnussati, devatÃnussati, maraïÃnussati, kÃyagatÃsati, ÃnÃpÃnasati,\<*<5>*>/ upasamÃnussatÅ ti imà dasa anussatiyo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -paÂipÃÂiyÃ. 2 Bhm dari-. 3 Bhm -vanassa. 4 Bhm ara¤¤ataraæ. 5 Bhm -ssati. >/ #<[page 111]># %< CattÃÊÅsa kammaÂÂhÃnÃni 111>% MettÃ, karuïÃ, muditÃ, upekkhà ti ime cattÃro brahmavi- hÃrÃ. ùkÃsÃna¤cÃyatanaæ, vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ, Ãki¤ca¤¤Ãya- tanaæ, nevasa¤¤ÃnÃsa¤¤Ãyatanan ti ime cattÃro ÃruppÃ. ùhÃre paÂikÆlasa¤¤Ã\<*<1>*>/ ekà sa¤¤Ã. CatudhÃtuvavatthÃnaæ ekaæ vavatthÃnan ti evaæ sankhÃ- taniddesato vinicchayo veditabbo. UpacÃrappanÃvahato ti Âhapetvà kÃyagatÃsati¤ ca ÃnÃpÃ- nassati¤ ca avasesà aÂÂha anussatiyo, ÃhÃre paÂikÆlasa¤¤Ã, catudhÃtuvavatthÃnan ti imÃn' eva h' ettha dasa kammaÂ- ÂhÃnÃni upacÃrÃvahÃni; sesÃni appanÃvahÃnÅ ti evaæ upacÃrappanÃvahato. JhÃnappabhedato ti appanÃvahesu c' ettha ÃnÃpÃnasatiyà saddhiæ dasa kasiïà catukkajjhÃnikà honti. KÃyagatÃya satiyà saddhiæ dasa asubhà paÂhamajjhÃnikÃ. Purimà tayo brahmavihÃrà tikajjhÃnikÃ. CatutthabrahmavihÃro cattÃro ca Ãruppà catukkajjhÃnikà ti evaæ jhÃnappabhedato. Samatikkamato ti dve samatikkamÃ: angasamatikkamo ca Ãrammaïasamatikkamo ca. Tattha sabbesu pi tika-catuk- kajjhÃnikesu kammaÂÂhÃnesu angasamatikkamo hoti, vitak- kavicÃrÃdÅni jhÃnangÃni samatikkamitvà te svev' Ãramma- ïesu dutiyajjhÃnÃdÅnaæ pattabbato; tathà catutthabrahma- vihÃre. So pi hi mettÃdÅnaæ yeva Ãrammaïe somanassaæ samatikkamitvà pattabbo ti. CatÆsu pana Ãruppesu Ãram- maïasamatikkamo hoti. Purimesu hi navasu kasiïesu a¤¤a- taraæ samatikkamitvà ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ pattabbaæ. ùkÃ- sÃdÅni ca samatikkamitvà vi¤¤Ãïa¤cÃyatanÃdÅni. Sesesu samatikkamo natthÅ ti evaæ samatikkamato. Va¬¬hanÃva¬¬hanato ti imesu cattÃÊÅsÃya kammaÂÂhÃnesu dasakasiïà neva va¬¬hetabbÃni. Yattakaæ hi okÃsaæ kasiïena pharati, tad-abbhantare dibbÃya sotadhÃtuyà sad- daæ sotuæ, dibbena cakkhunà rÆpÃni passituæ, parasattÃna¤ ca cetasà cittam a¤¤Ãtuæ samattho hoti. KÃyagatà sati pana asubhÃni ca na va¬¬hetabbÃni. KasmÃ? OkÃsena paricchinnattÃ\<*<2>*>/ ÃnisaæsÃbhÃvà ca. Sà ca nesaæ okÃsena paricchinnatà bhÃvanÃnaye Ãvibhavissati. Tesu pana va¬- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh paÂikkÆla-. 2 Bhm paricchannattÃ. >/ #<[page 112]># %<112 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>% ¬hitesu kuïaparÃsi yeva va¬¬hati, na koci Ãnisaæso atthi. Vuttam pi c'etaæ SopÃkapa¤havyÃkaraïe\<*<1>*>/:- vibhÆtà Bha- gavÃ-rÆpasa¤¤Ã, avibhÆtà aÂÂhikasa¤¤Ã ti. Tatra hi nimit- tava¬¬hanavasena rÆpasa¤¤Ã vibhÆtà ti vuttÃ, aÂÂhika- sa¤¤Ã ava¬¬hanavasena avibhÆtà ti [vuttÃ\<*<2>*>/]. Yaæ pan' etaæ kevalaæ aÂÂhikasa¤¤Ãya aphariæ pathaviæ iman ti vuttaæ, taæ lÃbhissa sato upaÂÂhÃnÃkÃravasena vuttaæ. Yath' eva hi DhammÃsokakÃle karavÅkasakuno samantà ÃdÃsabhittÅsu attano chÃyaæ disvà sabbadisÃsu karavÅka- sa¤¤Å hutvà madhuraæ giraæ nicchÃresi, evaæ thero pi aÂÂhikasa¤¤Ãya lÃbhittà sabbadisÃsu upaÂÂhitaæ nimittaæ passanto kevalà pi pathÃvÅ aÂÂhikabharità ti cintesÅ ti. Yadi evaæ yà asubhajjhÃnÃnaæ appamÃïÃrammaïatà vuttÃ, sà virujjhatÅ ti? Sà ca na virujjhati; ekacco hi uddhumÃtake và aÂÂhike và mahante nimittaæ gaïhÃti, ekacco appake. Iminà pariyÃyena ekaccassa parittÃrammaïaæ jhÃnaæ hoti, ekaccassa appamÃïÃrammaïan ti. Yo và etaæ va¬¬hane ÃdÅnavaæ apassanto va¬¬heti, taæ sandhÃya appamÃïÃram- maïan ti vuttaæ. ùnisaæsÃbhÃvà pana na va¬¬hetab- bÃnÅ ti. Yathà ca etÃni, evaæ sesÃni pi na va¬¬hetabbÃni. Kasmà ? Tesu hi ÃnÃpÃnanimittaæ tÃva va¬¬hayato vÃta- rÃsiye va¬¬hati, okÃsena ca paricchinnaæ. Iti sÃdÅnavattà okÃsena ca paricchinnattà na va¬¬hetabbaæ. BrahmavihÃrà sattÃrammaïÃ, tesaæ nimittaæ va¬¬hayato sattarÃsi yeva va¬¬heyya, na ca tena attho atthi; tasmà tÃni pi na va¬¬he- tabbaæ. Yaæ pana vuttaæ: mettÃsahagatena cetasà ekaæ disaæ pharitvà ti Ãdi,\<*<3>*>/ taæ pariggahavasen' eva\<*<4>*>/ vuttaæ. EkÃvÃsa\<*<5>*>/-dvi-ÃvÃsÃdinà hi anukkamena ekissà disÃya satte pariggahetvà bhÃvento ekaæ disaæ pharitvà ti vutto. Na \<-------------------------------------------------------------------------- 1 I cannot trace this citation in the TheragÃthà Commentary on SopÃka of the Questions, nor in that on the KumÃrapa¤ha (KhuddakapÃÂha). Sh refers to S. Nik. MahÃvagga, presumably S. v, 129, which alludes only to aÂÂhikasa¤¤Ã. VibhÆta scarcely occurs in the NikÃyas. Cf. A. v, 325. 2 Sbh omit. 3 D. i, 250. Sh wrongly cites the SÃma¤¤aphala Sutta. 4 Sb pariggahavasena. 5 Sbh eka-ÃvÃsa. >/ #<[page 113]># %< CattÃÊÅsa kammaÂÂhÃnÃni 113>% nimittaæ va¬¬hento. PaÂibhÃganimittam eva c' ettha n' atthi, yad ayaæ [yogÅ\<*<1>*>/] va¬¬heyya. Paritta-appamÃïÃrammaïatà p' ettha pariggahavasen' eva veditabbÃ. ùruppÃrammaïesu pi ÃkÃsaæ kasiïugghÃÂimattÃ\<*<2>*>/; taæ hi kasiïÃpagamavasen' eva manasikÃtabbaæ. Tato paraæ va¬¬hayato\<*<3>*>/ na ki¤ci hoti. Vi¤¤Ãïaæ sabhÃvadhammattÃ; na hi sakkà sabhÃvadhammaæ va¬¬hetuæ. Vi¤¤Ãïapa- gamo vi¤¤Ãïassa abhÃvamattattÃ. Nevasa¤¤ÃnÃsa¤¤Ãya- tanÃrammaïaæ sabhÃvadhammattà yeva na va¬¬hetabbaæ. SesÃni animittattÃ. PaÂibhÃganimittaæ hi va¬¬hetabbaæ nÃma bhaveyya. BuddhÃnussati-ÃdÅna¤ ca neva paÂibhÃga- nimittaæ Ãrammaïaæ hoti, tasmà taæ na va¬¬hetabban ti evaæ va¬¬hanÃva¬¬hanato. ùrammaïato ti imesu ca cattÃÊÅsÃya kammaÂÂhÃnesu dasa kasiïÃ, dasa asubhÃ, ÃnÃpÃnasati,\<*<4>*>/ kÃyagatÃsatÅ ti imÃni dvÃvÅsati paÂibhÃganimittÃrammaïÃni, sesÃni na paÂibhÃ- ganimittÃrammaïÃni. Tathà dasasu anussatÅsu Âhapetvà ÃnÃpÃnasati¤ ca kÃyagatÃsati¤ ca avasesà aÂÂha anussatiyo, ÃhÃre paÂikÆlasa¤¤Ã, catudhÃtuvavatthÃnaæ, vi¤¤Ãïa¤- cÃyatanaæ, nevasa¤¤ÃnÃsa¤¤Ãyatanan ti imÃni dvÃdasa sabhÃvadhammÃrammaïÃni. Dasa kasiïÃ, dasa asubhÃ, ÃnÃpÃnasati, kÃyagatÃsatÅ ti imÃni dvÃvÅsati nimittÃramma- ïÃni, sesÃni cha na vattabbÃrammaïÃni. Tathà vipubba- kaæ, lohitakaæ, puÊuvakaæ, ÃnÃpÃnasati, Ãpokasiïaæ, tejo- kasiïaæ, vÃyokasiïaæ, ya¤ ca Ãlokakasiïesu suriyÃdÅnaæ obhÃsamaï¬alÃrammaïan ti\<*<5>*>/ imÃni aÂÂha calitÃrammaïÃni, tÃni ca kho pubbabhÃge. PaÂibhÃgaæ pana sannisinnam eva hoti. SesÃni na calitÃrammaïÃnÅ ti evaæ Ãrammaïato. BhÆmito ti ettha ca dasa asubhÃ, kÃyagatÃsati, ÃhÃre paÂi- kÆlasa¤¤Ã ti\<*<6>*>/ imÃni dvÃdasa devesu nappavattanti. TÃni dvÃdasa ÃnÃpÃnasati cÃti imÃni terasa Brahmaloke nap- pavattanti. ArÆpabhave pana ÂhapetvÃ, cattÃro Ãruppe a¤¤aæ nappavattati. Manussesu sabbÃni pi pavattantÅ ti-- evaæ bhÆmito. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh omit; Bhm yad ayaæ. 2 Sb kasiïugghÃÂimattattÃ. 3 Sh adds pi. 4 Bhm ÃnÃpÃnassati throughout. 5 Sbh omit. 6 Sbh paÂikkulasa¤¤Ã. I. 8 >/ #<[page 114]># %<114 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>% Gahaïato ti diÂÂhaphuÂÂhasutaggahaïato p' ettha vinicchayo veditabbo. Tatra Âhapetvà vÃyokasiïaæ sesà nava kasiïÃ, dasa asubhà ti imÃni ekÆnavÅsati diÂÂhena gahetabbÃni. PubbabhÃge cakkhunà oloketvÃ\<*<1>*>/ nimittaæ nesaæ gahetab- ban ti attho. KÃyagatÃsatiyaæ tacapa¤cakaæ diÂÂhena, sesaæ sutenà ti evaæ tassà Ãrammaïaæ diÂÂhasutena gahe- tabbaæ. ùnÃpÃnasati phuÂÂhena, vÃyokasiïaæ diÂÂhaphuÂ- Âhena, sesÃni aÂÂhÃrasa sutena gahetabbÃni, upekkhÃbrahma- vihÃro cattÃro aruppà ti imÃni c'ettha na Ãdikammikena gahetabbÃni; sesÃni pa¤catiæsa gahetabbÃnÅ ti--evaæ ga- haïato. Paccayato ti imesu pana kammaÂÂhÃnesu, Âhapetvà ÃkÃ- sakasiïaæ, sesà nava kasiïà ÃruppÃnaæ paccayà honti, dasa pi\<*<2>*>/ kasiïà abhi¤¤Ãnaæ, tayo brahmavihÃrà catuttha- brahmavihÃrassa, heÂÂhimaæ heÂÂhimaæ Ãruppaæ upari- massa uparimassa, nevasa¤¤ÃnÃsa¤¤Ãyatanaæ nirodhasamÃ- pattiyÃ, sabbÃni pi sukhavihÃravipassanà bhavasampattÅnan ti--evaæ paccayato. CariyÃnukulato ti cariyÃnaæ anukulato p' ettha vinicchayo veditabbo. SeyyathÅdaæ, rÃgacaritassa tÃva:- ettha dasa asubhà kÃyagatÃsatÅ ti ekÃdasa kammaÂÂhÃnÃni anukulÃni. Dosacaritassa cattÃro brahmavihÃrà cattÃri vaïïakasiïÃnÅ ti aÂÂha. Mohacaritassa ca\<*<2>*>/ vitakkacaritassa ca ekaæ ÃnÃpÃna- sati-kammaÂÂhÃnam eva. SaddhÃcaritassa purimà cha anus- satiyo. Buddhicaritassa maraïasati upasamÃnussati, catu- dhÃtuvavatthÃnaæ, ÃhÃre paÂikÆlasa¤¤Ã ti cattÃri. Sesakasi- ïÃni cattÃro ca Ãruppà sabbacaritÃnaæ anukulÃni. Kasiïesu ca yaæ ki¤ci parittaæ vitakkacaritassa, appamÃïaæ moha- caritassà ti evam ettha cariyÃnukulato vinicchayo veditabbo ti. Sabba¤ c' etaæ ujuvipaccanÅkavasena ca atisappÃya- vasena ca vuttaæ. RÃgÃdÅnaæ pana avikkhambhikà sad- dhÃdÅnaæ và anupakÃrà kusalabhÃvanà nÃma n' atthi. Vuttam pi c' etaæ Meghiyasutte:- cattÃro dhammà uttari\<*<3>*>/ bhÃvetabbÃ: asubhà bhÃvetabbà rÃgassa pahÃnÃya, mettà bhÃve- tabbà vyÃpÃdassa pahÃnÃya ÃnÃpÃnasati bhÃvetabbà vitak- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb repeats oloketvÃ. 2 Bhm omit. 3 Sb uttariæ. >/ #<[page 115]># %< CattÃÊÅsa kammaÂÂhÃnÃni 115>% kupacchedÃya, aniccasa¤¤Ã bhÃvetabbà asmimÃnassa\<*<1>*>/ samag- ghÃtÃyÃ\<*<2>*>/ ti. RÃhula-Sutte pi:- mettaæ, RÃhula, bhÃvanaæ bhÃvetÆ ti\<*<3>*>/ Ãdinà nayena ekass' eva satta kammaÂÂhÃnÃni vuttÃni; tasmà vacanamatte abhinivesaæ akatvà sabbattha adhippÃyo pariyesitabbo ti. Ayaæ kammaÂÂhÃnaæ gahetvà ti ettha kammaÂÂhÃnakathà vinicchayo. Gahetvà ti imassa pana padassa ayam atthaparidÅpanÃ\<*<4>*>/: tena yoginà kammaÂÂhÃnadÃyakaæ kalyÃïamittaæ upasan- kamitvà ti ettha vuttanayen' eva vuttappakÃraæ kalyÃïa- mittaæ upasankamitvÃ, Buddhassa và Bhagavato Ãcari- yassa vÃ, attÃnaæ niyyÃtetvà sampannajjhÃsayena sampan- nÃdhimuttinà ca hutvà kammaÂÂhÃnaæ yÃcitabbaæ. Tattha:\<*<5>*>/ imÃhaæ Bhagavà attabhÃvaæ tumhÃkaæ paric- cajÃmÅ ti evaæ Buddhassa Bhagavato attà niyyÃtetabbo. Evaæ hi aniyyÃtetvà pantesu senÃsanesu viharanto, bhera- vÃrammaïe ÃpÃtham Ãgate santhambhituæ asakkonto gÃman- taæ osaritvà gihÅhi saæsaÂÂho hutvà anesanaæ Ãpajjitvà anayavyasanaæ Ãpajjeyya.\<*<6>*>/ NiyyÃtitattabhÃvassa pan' assa bheravÃrammaïe ÃpÃtham Ãgate pi bhayaæ na uppaj- jati. Nanu tayà paï¬itapurimam eva attà BuddhÃnaæ niyyÃtito ti paccavekkhato \<*<7>*>/pan' assa somanassam eva up- pajjati? Yathà hi purisassa uttamaæ KÃsikavatthaæ\<*<8>*>/ bha- veyya, tassa tasmiæ mÆsikÃya và kÅÂehi và khÃdite uppaj- jeyya domanassaæ. Sace pana taæ acÅvarakassa bhikkhuno dadeyya, ath' assa taæ tena bhikkhunà khaï¬Ãkhaï¬aæ kariyamÃnaæ disvà pi, somanassam eva uppajjeyya, evaæ sampadam idaæ veditabbaæ. ùcariyassa niyyÃtentenà pi: imÃhaæ bhante attabhÃvaæ tumhÃkaæ pariccajÃmÅ ti vat- tabbaæ. Evaæ aniyyÃtitattabhÃvo hi atajjanÅyo và hoti dubbaco và anovÃdakaro yena kÃmangamo và Ãcariyaæ anÃpucchà va yatth' icchati, tattha gantvÃ, tam enaæ Ãcariyo Ãmisena và dhammena và na sangaïhÃti, guÊhaæ ganthaæ na sikkhÃpeti. So imaæ duvidhaæ sangahaæ alabhanto sÃsane \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb mÃna-. 2 Ud. iv, 1. 3 M. i, 424. 4 Bhm atthadÅpanÃ. 5 Bhm Tatra. 6 Sbh pÃpuïeyya. 7 Sh adds ca. 8 Sb kÃsikaæ vatthaæ. >/ #<[page 116]># %<116 III. KammaÂÂhÃna-gahaïa-niddeso>% patiÂÂhaæ na labhati na cirass' eva dussÅlyaæ và gihÅbhÃvaæ\<*<1>*>/ và pÃpuïÃti. NiyyÃtitattabhÃvo pana neva atajjanÅyo hoti, na yenakÃmangamo suvaco\<*<2>*>/ ÃcariyÃyattavutti-r-eva\<*<3>*>/ hoti. So, Ãcariyato duvidhaæ sangahaæ labhanto, sÃsane vu¬¬hiæ\<*<4>*>/ virÆÊhiæ vepullaæ pÃpuïÃti, CÆÊapiï¬apÃtika-Tissattherassa antevÃsikà viya. Therassa kira santikaæ tayo bhikkhÆ Ãgamaæsu. Tesu eko: ahaæ bhante tumhÃkam atthÃyà ti vutte sataporise papÃte patituæ ussaheyyan ti Ãha. Dutiyo: ahaæ bhante tumhÃkam atthÃyà ti vutte: imaæ attabhÃvaæ païhito paÂÂhÃya pÃsÃïapiÂÂhe ghaæsento nira- vasesaæ khepetuæ ussaheyyan ti Ãha. Tatiyo: ahaæ bhante tumhÃkam atthÃyà ti vutte: assÃsapassÃse uparundhitvÃ\<*<5>*>/ kÃlaæ\<*<6>*>/ kiriyaæ kÃtuæ ussaheyyan ti Ãha. Thero: bhabbà vat' ime bhikkhÆ ti kammaÂÂhÃnaæ kathesi. Te tassa ovÃde Âhatvà tayo pi arahattaæ pÃpuïiæsÆ ti ayam Ãnisaæso at- taniyyÃtane. Tena vuttaæ:- Buddhassa và Bhagavato Ãcari- yassa và attÃnaæ niyyÃtetvà ti. SampannajjhÃsayena sampannÃdhimuttinà ca hutvà ti ettha pana tena yoginà alobhÃdÅnaæ vasena chahi ÃkÃrehi sam- pannajjhÃsayena bhavitabbaæ. Evaæ sampannajjhÃsayo hi tissannaæ bodhÅnaæ a¤¤ataraæ pÃpuïÃti. Yath' Ãha:- cha ajjhÃsayà BodhisattÃnaæ bodhiparipÃkÃya saævat- tanti, alobhajjhÃsayà ca Bodhisattà lobhe dosadassÃvino, adosajjhÃsayà ca Bodhisattà dose dosadassÃvino, amohaj- jhÃsayà ca Bodhisattà mohe dosadassÃvino, nekkhammaj- jhÃsayà ca Bodhisattà gharÃvÃse dosadassÃvino, pavivekaj- jhÃsayà ca BodhisattÃ\<*<7>*>/ sangaïikÃya dosadassÃvino, nissara- ïajjhÃsayà ca Bodhisattà sabbabhavagatÅsu dosadassÃvino ti. Ye hi keci atÅtÃnÃgatapaccuppannà sotÃpanna-sakadÃgÃmi- anÃgÃmi-khÅïÃsavapaccekabuddha-sammÃsambuddhà sabbe te imeh' eva chah' ÃkÃrehi attanà attanà pattabbaæ visesaæ pattÃ. Tasmà imehi chah' ÃkÃrehi sampannajjhÃsayena bhavitabbaæ. Tad-adhimuttatÃya pana adhimuttisampannena bhavitab- baæ. SamÃdhÃdhimuttena samÃdhigarukena samÃdhipab- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm gihi-. 2 Bhm subbaco. 3 Bhm vutti-d-eva. 4 Bm va¬¬hiæ. 5 Bhm -rumbh-. 6 Sbh kÃla-. 7 Sb inserts gaïa-. >/ #<[page 117]># %< CattÃÊÅsa kammaÂÂhÃnÃni 117>% bhÃrena, nibbÃnÃdhimuttena nibbÃnagarukena nibbÃnapab- bhÃrena ca\<*<1>*>/ bhavitabban ti attho. Evaæ sampannajjhÃsayÃ- dhimuttino pan' assa kammaÂÂhÃnaæ yÃcato cetopariyÃya- ¤ÃïalÃbhinÃ\<*<2>*>/ Ãcariyena cittÃcÃraæ oloketvà cariyà jÃni- tabbÃ. Itarena: kiæ carito 'si? ke và te dhammà bahulaæ samudÃcaranti? kiæ và te manasikaroto phÃsu hoti? kata- rasmiæ và te kammaÂÂhÃne cittaæ namatÅ ti evam ÃdÅhi nayehi pucchitvà jÃnitabbÃ. Evaæ ¤atvà cariyÃnukulaæ kammaÂÂhÃnaæ kathetabbaæ. Kathentena ca tividhena kathetabbaæ. Pakatiyà uggahitakammaÂÂhÃnassa ekaæ dve nissajjÃni\<*<3>*>/ sajjhÃyaæ kÃretvà dÃtabbaæ; santike vasan- tassa ÃgatÃgatakkhaïe kathetabbaæ, uggahetvà a¤¤attha\<*<4>*>/ gantukÃmassa nÃtisankhittaæ nÃtivitthÃrikaæ katvà kathe- tabbaæ. Tattha pathavÅkasiïaæ tÃva kathentena cattÃro kasiïadosÃ, kasiïakaraïaæ, katassa bhÃvanÃnayo, duvidhaæ nimittaæ, duvidho samÃdhi, sattavidhaæ sappÃyÃsappÃyaæ, dasavidhaæ appanÃkosallaæ, viriyasamatÃ, appanÃvidhÃnan ti ime nava ÃkÃrà kathetabbÃ. SesakammaÂÂhÃnesu pi tassa tassa anurÆpaæ kathetabbaæ. Taæ sabbaæ tesaæ bhÃva- nÃvidhÃne Ãvibhavissati. Evaæ kathiyamÃne pana kam- maÂÂhÃne tena yoginà nimittaæ gahetvà sotabbaæ. Nimittaæ gahetvà ti idaæ heÂÂhimapadaæ, idaæ upari- mapadaæ, ayam assa attho, ayam adhippÃyo, idam opam- man ti evaæ taæ taæ ÃkÃraæ upanibandhitvà ti attho. Evaæ nimittaæ gahetvà sakkaccaæ suïantena hi kammaÂ- ÂhÃnaæ sugahitaæ hoti. Ath' assa taæ nissÃya visesÃdhi- gamo sampajjati, na itarassà ti. Ayaæ gahetvà ti imassa padassa atthaparidÅpanÃ. EttÃvatÃ: kalyÃïamittaæ upasankamitvà attano cariyÃnu- kulaæ cattÃÊÅsÃya kammaÂÂhÃnesu a¤¤ataraæ kammaÂÂhÃnaæ gahetvà ti imÃni padÃni sabbÃkÃrena vitthÃritÃni hontÅ ti. Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge samÃdhi- bhÃvanÃdhikÃre\<*<5>*>/ kammaÂÂhÃnagahaïaniddeso\<*<6>*>/ nÃma tatiyo paric- chedo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm omit. 2 Sb Bhm cetopariya¤Ãïa-. 3 Sb nisajjÃ. 4 Bhm a¤¤atra. 5 Sb omits. 6 Bhm kammaÂÂhÃnaggah-. >/ #<[page 118]># %<118>% IV CATUTTHO PARICCHEDO PATHAVýKASI×A-NIDDESO IdÃni yaæ vuttaæ:- samÃdhibhÃvanÃya ananurÆpaæ vihÃraæ pahÃya, anurÆpe vihÃre viharantenà ti\<*<1>*>/ ettha\<*<2>*>/ yassa tÃva Ãcariyena saddhiæ ekavihÃre vasato phÃsu hoti, tena tatth' eva kammaÂÂhÃnaæ parisodhentena vasitabbaæ. Sace tattha phÃsu na hoti, yo a¤¤o gÃvute và a¬¬hayojane va yojanamatte pi và sappÃyo vihÃro hoti, tattha vasitab- baæ. Evaæ hi sati kammaÂÂhÃnassa kismi¤cid-eva ÂhÃne sandehe và sati sati\<*<3>*>/-sammose và jÃte kÃlass' eva vihÃre vat- taæ katvÃ, antarÃmagge piï¬Ãya caritvÃ, bhattakiccapari- yosÃne yeva Ãcariyassa vasanaÂÂhÃnaæ gantvà taæ divasaæ Ãcariyassa santike kammaÂÂhÃnaæ sodhetvÃ, dutiyadivase Ãcariyaæ vanditvà nikkhamitvÃ, antarÃmagge piï¬Ãya caritvÃ, akilamanto yeva attano vasanaÂÂhÃnaæ Ãgantuæ sakkhissati. Yo pana yojanappamÃïe pi phÃsukaÂÂhÃnaæ na labhati, tena kammaÂÂhÃne sabbaæ gaïÂhiÂÂhÃnaæ chin- ditvà suvisuddhaæ\<*<4>*>/ ÃvajjanapaÂibaddhaæ kammaÂÂhÃnaæ katvà dÆram pi gantvà samÃdhibhÃvanÃya ananurÆpaæ vihÃraæ pahÃya anurÆpe vihÃre vihÃtabbaæ. Tattha ananurÆpo nÃma aÂÂhÃrasannaæ dosÃnaæ a¤¤a- tarena samannÃgato. Tatr' ime aÂÂhÃrasa dosÃ:- mahattaæ, navattaæ, jiïïattaæ, panthanissitattaæ, soï¬Å, païïaæ, pupphaæ, phalaæ, patthanÅyatÃ, nagarasannissitatÃ, dÃru- sannissitatÃ, khettasannissitatÃ, visabhÃgÃnam puggalÃnaæ atthitÃ, patÂanasannissitatÃ, paccantasannisssitatÃ, rajja- sÅmasannissitatÃ, asappÃyatÃ; kalyÃïamittÃnaæ alÃbho ti \<-------------------------------------------------------------------------- 1 See p. 89. 2 Sb inserts pana. 3 Bhm omits. 4 Bhm visuddhaæ. >/ #<[page 119]># %< AnanurÆpaæ vihÃraæ pahÃya 119>% imesaæ aÂÂhÃrasannaæ dosÃnaæ a¤¤atarena dosena saman- nÃgato ananurÆpo nÃma na tattha vihÃtabbaæ. KasmÃ? MahÃvihÃre tÃva bahÆ nÃnÃchandÃ\<*<1>*>/ sannipatanti; te a¤- ¤ama¤¤aæ paÂiviruddhatÃya vattaæ na karonti; bodhi- angaïÃdÅni\<*<2>*>/ asammaÂÂhÃne va honti, anupaÂÂhÃpitaæ pÃnÅ- yaæ paribhojanÅyaæ. TatrÃyaæ gocaragÃme piï¬Ãya caris- sÃmÅ ti pattacÅvaram ÃdÃya nikkhanto, sace passati vattaæ và akataæ, pÃnÅyaghaÂaæ và rittaæ, athÃnena vattaæ kÃtab- baæ hoti, pÃnÅyaæ upaÂÂhÃpetabbaæ; akaronto vattabhede dukkaÂaæ Ãpajjati; karontassa kÃlo atikkamati, atidivà paviÂÂho niÂÂhitÃya bhikkhÃya ki¤ci na labhati, paÂisallÃ- nagato pi sÃmaïera-daharabhikkhÆnaæ uccÃsaddena sangha- kammehi ca vikkhipati. Yattha pana sabbaæ pattaæ katam eva hoti, avasesà pi ca [san-]ghaÂÂanÃ\<*<3>*>/ n' atthi, evarÆpe mahÃvihÃre pi vihÃtabbaæ\<*<4>*>/. NavavihÃre bahuæ navakammaæ\<*<5>*>/ hoti, akarontaæ ujjhÃ- yanti. Yattha\<*<6>*>/ pana bhikkhÆ evaæ vadanti: ayasmà yathÃ- sukhaæ samaïadhammaæ karotu, mayaæ navakammaæ karissÃmà ti evarÆpe vihÃtabbaæ. JiïïavihÃre pana bahuæ paÂijaggitabbaæ hoti, antamaso attano senÃsanamattam pi apaÂijaggantaæ ujjhÃyanti, patijag- gantassa kammaÂÂhÃnaæ parihÃyati. Panthanissite mahÃpathavihÃre rattindivaæ\<*<7>*>/ Ãgantukà san- nipatanti, vikÃle ÃgatÃnaæ attano senÃsanaæ datvà ruk- khamÆle và pÃsÃïapiÂÂhe và vasitabbaæ hoti, puna divase\<*<8>*>/ pi evam evà ti kammaÂÂhÃnassa okÃso na hoti. Yattha pana evarÆpo ÃgantukasambÃdho na hoti, tattha vihÃ- tabbaæ. Soï¬Å nÃma pÃsÃïapokkharaïÅ hoti. Tattha pÃnÅyatthaæ mahÃjano samosarati, nagaravÃsÅnaæ rÃjakulÆpakatthe- rÃnaæ\<*<9>*>/ antevÃsikà rajanakammatthÃya Ãgacchanti, tesaæ bhÃjanadÃrudoïikÃdÅni pucchantÃnaæ: asuke ca asuke ca \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh nÃnÃcchandÃ. 2 Bhm bodhiyang-. 3 Sbh ghaÂÂanÃ. 4 Bhm na vihÃtabbaæ. 5 Bhm bahunava-. 6 Bhm Yatra. 7 Bhm rattidivaæ. 8 Bhm divasaæ. 9 Sb rÃjakulÆpagatherÃnaæ. >/ #<[page 120]># %<120 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% ÂhÃne ti dassetabbÃni honti, evaæ sabbakÃlam pi niccavyÃ- vaÂo hoti. Yattha nÃnÃvidhaæ sÃkapaïïaæ hoti, tatth' assa kam- maÂÂhÃnaæ gahetvà divÃvihÃraæ nisinnassà pi santike sÃka- hÃrikà gÃyamÃnà païïaæ uccinantiyo visabhÃgasaddasan- ghaÂÂanena kammaÂÂhÃnantarÃyaæ karonti. Yattha pana nÃnÃvidhà mÃlÃgacchà supupphità honti, tatrà pi tÃdiso yeva upaddavo. Yattha nÃnÃvidhaæ ambajambupaïasÃdi-phalaæ\<*<1>*>/ hoti, tattha phalatthikà Ãgantvà yÃcanti, adentassa kujjhanti, balakkÃrena và gaïhanti, sÃyanhasamaye vihÃramajjhe cankamantena te disvÃ: kiæ, upÃsakÃ, evaæ karothà ti vuttà yathÃruci akkosanti, avÃsÃya pi 'ssa parakkamanti. PatthanÅye pana leïasammate\<*<2>*>/ Dakkhiïagiri-Hatthikuc- chi-Cetiyagiri-Cittalapabbatasadise vihÃre viharantaæ: ayam arahà ti sambhÃvetvà vanditukÃmà manussà samantà osaranti ten' assa na phÃsu hoti, yassa pana taæ sappÃyaæ hoti, tena divà a¤¤attha\<*<3>*>/ gantvà rattiæ vasitabbaæ. Nagarasannissite visabhÃgÃrammaïÃni ÃpÃtham Ãgacchanti, kumbhadÃsiyo pi ghaÂehi nighaæsantiyo gacchanti, okkam- itvà maggaæ na denti, issaramanussà pi vihÃramajjhe sÃïiæ parikkhipitvà nisÅdanti. DÃrusannissaye pana yattha kaÂÂhÃni ca dabbÆpakaraïa- rukkhà ca santi, tattha kaÂÂhahÃrikà pubbe vuttasÃkapup- phahÃrikà viya aphÃsuæ\<*<4>*>/ karonti: vihÃre rukkhà santi, te chinditvà gharÃni karissÃmà ti manussà Ãgantvà chindanti. Sace sÃyanhasamayaæ padhÃnagharà nikkhamitvà vihÃra- majjhe cankamanto te disvÃ: kiæ, upÃsakÃ, evaæ karothà ti vadati, yathÃruci akkosanti, avÃsÃya pi 'ssa parakkamanti. Yo pana khettasannissito hoti samantà khettehi parivÃ- rito, tattha manussà vihÃramajjhe yeva khalaæ katvà dha¤- ¤aæ maddanti, pamukhe sosayanti,\<*<5>*>/ a¤¤am pi bahuæ aphÃ- suæ karonti. Yatrà pi mahÃsanghabhogo hoti, ÃrÃmika- kulÃnaæ\<*<6>*>/ gÃvo rundhanti, udakavÃraæ paÂisedhenti, manus- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -panasÃdi-. 2 Sb Bm loka-. 3 Bhm a¤¤atra. 4 Bhm aphÃsu-; and below. 5 Sb sussanti; Bhm susayanti. 6 Bhm ÃrÃmikÃkul-. >/ #<[page 121]># %< AnanurÆpaæ vihÃraæ pahÃya 121>% sà vÅhi sÅsaæ gahetvÃ: passatha tumhÃkaæ ÃrÃmikakulÃnaæ\<*<1>*>/ kamman ti sanghassa dassenti. Tena tena kÃraïena rÃja- rÃjamahÃmattÃnaæ gharadvÃraæ gantabbaæ hoti. Ayam pi khettasannissiten' eva sangahito. VisabhÃgÃnaæ puggalÃnaæ atthità ti yattha a¤¤ama¤¤aæ visabhÃgaverÅ bhikkhÆ viharanti, ye kalahaæ karontÃ: mà bhante evaæ karothà ti vÃriyamÃnÃ: etassa paæsukÆlikassa ÃgatakÃlato paÂÂhÃya naÂÂhà 'mhà ti vattÃro bhavanti. Yo pi udaka-paÂÂanaæ và thalapaÂÂanaæ và nissito hoti, tattha abhiïhaæ nÃvÃhi ca satthehi ca ÃgatamanussÃ: okÃsaæ detha, pÃnÅyaæ detha, loïaæ dethà ti ghaÂÂayantà aphÃsuæ karonti. Paccantasannissite\<*<2>*>/ pana manussà BuddhÃdisu appasannà honti. RajjasÅmasannissite rÃjabhayaæ hoti. Taæ hi padesaæ eko rÃjÃ: na mayhaæ vase vattatÅ ti paharati, itaro pi: na may- haæ vase vattatÅ ti. TatrÃyaæ bhikkhu kadÃci itarassa\<*<3>*>/ ra¤¤o vijite vicarati, kadÃci ekassa. Atha naæ carapuriso ayan ti ma¤¤amÃnà anayavyasanaæ pÃpenti. AsappÃyatà ti visabhÃgarÆpÃdi Ãrammaïasamosaraïena và amanussapariggahitatÃya và asappÃyatÃ. Tatridaæ vat- thu:- eko kira thero ara¤¤e vasati. Ath' assa ekà yakkhinÅ païïasÃladvÃre Âhatvà gÃyi. So nikkhamitvà dvÃre aÂÂhÃsi. Sà gantvà cankamanasÅse gÃyi. Thero cankamanasÅsaæ agamÃsi. Sà sataporise papÃte Âhatvà gÃyi. Thero paÂini- vatti. Atha naæ sà vegena gahetvÃ\<*<4>*>/: mayà bhante na eko na dve tumhÃdisà khÃdità ti Ãha. KalyÃïamittÃnaæ alÃbho ti yattha na sakkà hoti Ãcariyaæ và Ãcariyasamaæ và upajjhÃyaæ và upajjhÃyasamaæ và kalyÃïamittaæ laddhuæ, tattha so kalyÃïamittÃnaæ alÃbho mahÃdoso yevà ti imesaæ aÂÂhÃrasannaæ dosÃnaæ a¤¤a- tarena samannÃgato ananurÆpo ti veditabbo. Vuttam pi c' etaæ AÂÂhakathÃsu:- MahÃvÃsaæ navÃvÃsaæ, jarÃvÃsa¤ ca panthaniæ, Soï¬iæ païïa¤ ca puppha¤ ca, phalaæ patthitam eva ca. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm ÃrÃmikÃnaæ. 2 Bm Paccantanissite. 3 Sbh imassa. 4 Sbh vegen' ÃgantvÃ. >/ #<[page 122]># %<122 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% Nagaraæ dÃrunà khettaæ, visabhÃgena paÂÂanaæ, PaccantasÅmÃsappÃyaæ, yattha mitto na labbhati, AÂÂhÃras' etÃni ÂhÃnÃni: iti vi¤¤Ãya paï¬ito, ùrakà parivajjeyya, maggaæ paÂibhayaæ\<*<1>*>/ yathà ti. [AnurÆpe vihÃre viharantena] Yo pana gocaragÃmato nÃtidÆra-nÃccÃsannatÃdÅhi pa¤cah' angehi samannÃgato, ayaæ anurÆpo nÃma. Vuttaæ h' etaæ BhagavatÃ:- Katha¤ ca, bhikkhave, senÃsanaæ pa¤canga- samannÃgataæ hoti? Idha, bhikkhave, senÃsanaæ nÃtidÆraæ hoti, nÃccÃsannaæ gamanÃgamanasampannaæ, divà appo- kiïïaæ, rattiæ appasaddaæ appanigghosaæ, appa¬aæsama- kasavÃtÃtapasiriæsapasamphassaæ hoti, tasmiæ kho pana senÃsane viharantassa appakasiren' eva uppajjanti cÅvara- piï¬apÃtasenÃsanagilÃnapaccayabhesajjaparikkhÃrÃ, tasmiæ kho pana senÃsane therà bhikkhÆ viharanti bahussutà ÃgatÃgamà dhammadharà vinayadharà mÃtikÃdharà te kÃlena kÃlaæ upa- sankamitvà paripucchati paripa¤hati: idaæ bhante kathaæ? imassa ko attho ti, tassa te Ãyasmanto avivaÂa¤ ceva vivaranti anuttÃnÅkata¤ ca uttÃnÅkaronti\<*<2>*>/ anekavihitesu ca kankhaÂÂhÃni- yesu\<*<3>*>/ dhammesu kankhaæ paÂivinodenti. Evaæ kho, bhik- khave, senÃsanaæ pa¤cangasamannÃgataæ hotÅ ti.\<*<4>*>/ Ayaæ samÃdhibhÃvanÃya ananurÆpaæ vihÃraæ pahÃya anurÆpe vihÃre\<*<5>*>/ viharantenà ti ettha vitthÃro. KhuddakapaÊibodhupacchedaæ katvà ti evaæ patirÆpe vihÃre viharantena ye pi 'ssa te honti khuddakapaÊibodhÃ, te pi upacchinditabbÃ. SeyyathÅdaæ dÅghÃni kesanakhalo- mÃni chinditabbÃni, jiïïacÅvaresu daÊhÅkammaæ\<*<6>*>/ và tunna- kammaæ và kÃtabbaæ, kiliÂÂhÃni và rajitabbÃni, sace patte malaæ hoti patto pacitabbo, ma¤capÅÂhÃdÅni sodhetabbÃnÅ ti. Ayaæ khuddakapaÊibodhupacchedaæ katvà ti ettha vitthÃro. IdÃni sabbaæ bhÃvanÃvidhÃnaæ aparihÃpentena bhÃve- tabbo ti ettha ayaæ pathavÅkasiïaæ Ãdiæ katvà sabba- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm sappaÂi-. 2 Bhm uttÃniæ k-. 3 Sbh -ÂhÃnÅyesu. 4 A. v, 15; Sh refers inaccurately to S. (SagÃthavagga)--sic. 5 Sbh omit. 6 Sbh dalhi-. >/ #<[page 123]># %< PathavÅkasiïa-nimittaæ 123>% kammaÂÂhÃnavasena vitthÃrakathà hoti. Evaæ upacchin- nakhuddakapaÊibodhena hi bhikkhunà pacchÃbhattaæ piï¬a- pÃtapaÂikkantena bhattasammadaæ paÂivinodetvà pavivitte okÃse sukhanisinnena katÃya và akatÃya và pathaviyà nimit- taæ gaïhitabbaæ. Vuttaæ h' etaæ:- pathavÅkasiïaæ ug- gaïhanto pathaviyaæ nimittaæ gaïhÃti kate và akate vÃ, sÃntake, no anantake, sakoÂiye, no akoÂiye, savaÂume, no ava- Âume,\<*<1>*>/ sapariyante, no apariyante, suppamatte và sarÃvamatte vÃ. So taæ nimittaæ suggahÅtaæ\<*<2>*>/ karoti, sÆpadhÃritaæ upa- dhÃreti, suvavatthitaæ vavatthapet So taæ nimittaæ sugga- hÅtaæ katvÃ, sÆpadhÃritaæ upadhÃretvÃ, suvavatthitaæ vavat- thapetvÃ, ÃnisaæsadassÃvÅ ratanasa¤¤Å hutvÃ, cittÅkÃraæ upaÂ- ÂhapetvÃ, sampiyÃyamÃno tasmiæ Ãrammaïe cittaæ upaniban- dhati:- addhà imÃya paÂipadÃya\<*<3>*>/ jarÃmaraïamhà muccissÃ- mÅ ti so vivicc' eva kÃmehi ...pe... paÂhamaæ jhÃnaæ\<*<4>*>/ upasampajja viharatÅ ti\<*<5>*>/. Tattha yena atÅtabhave pi sÃsane và isipabbajjÃya và pab- bajitvÃ, pathavÅkasiïe\<*<6>*>/ catukkapa¤cakajjhÃnÃni nibbattita- pubbÃni, evarÆpassa pu¤¤avato upanissayasampannassa aka- tÃya pathaviyà kasitaÂÂhÃne và khalamaï¬ale và nimittaæ uppajjati, Mallakatherassa viya. Tassa kir' Ãyasmato kasi- taÂÂhÃnaæ olokentassa taæ ÂhÃnappamÃïam eva nimittaæ udapÃdi. So taæ va¬¬hetvà pa¤cakajjhÃnÃni nibbattetvà jhÃnapadaÂÂhÃnaæ vipassanaæ paÂÂhapetvà arahattaæ pÃpuïi. Yo pan' evaæ akatÃdhikÃro hoti, tena Ãcariyasantike uggahita\<*<7>*>/-kammaÂÂhÃnavidhÃnaæ avirÃdhetvà cattÃro kasi- ïadose pariharantena kasiïaæ kÃtabbaæ. NÅlapÅtalohito- dÃtasambhedavasena hi cattÃro pathavÅkasiïadosÃ, tasmà nÅlÃdivaïïaæ mattikaæ agahetvÃ\<*<8>*>/ gangÃvahe mattikÃ- sadisÃya aruïavaïïÃya mattikÃya kasiïaæ kÃtabbaæ, ta¤ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm [s]avaÂÂume. 2 Bhm -gahitaæ. 3 Sb paÂipattiyÃ. 4 Sbh paÂhamajjhÃnaæ. 5 Sh refers this citation to PÂs. (¥ÃïakathÃ), but it does not occur there. Is it from the Comy. on that wk? 6 Sb paÂhavi-. 7 Sbh uggahitaæ. 8 Bhm aggahetvÃ. >/ #<[page 124]># %<124 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% ca kho vihÃramajjhe sÃmaïerÃdÅnaæ sa¤caraïaÂÂhÃne na kÃ- tabbaæ, vihÃrapaccante pana paÂicchannaÂÂhÃne pabbhÃre và païïasÃlÃya và saæhÃrimaæ và tatraÂÂhakaæ và kÃtab- baæ, tatra sanhÃrimaæ catÆsu daï¬akesu pilotikaæ\<*<1>*>/ và cam- maæ và kaÂasÃrakaæ và bandhitvà tattha apanÅtatiïamÆla- sakkharavÃlikÃya\<*<2>*>/ sumadditÃya mattikÃya vuttappamÃïaæ vaÂÂaæ limpetvà kÃtabbaæ. Taæ parikammakÃle bhÆmi- yaæ attharitvà oloketabbaæ. TatraÂÂhakaæ bhÆmiyaæ padumakaïïikÃkÃrena khÃïuke ÃkoÂetvà vallÅhi vinandhitvà kÃtabbaæ. Yadisà mattikà nappahoti, adho a¤¤aæ pak- khipitvà uparibhÃge suparisodhitÃya aruïavaïïÃya matti- kÃya vidatthi-caturangulavitthÃraæ vaÂÂaæ kÃtabbaæ. Etad eva hi pamÃïaæ sandhÃya suppamattaæ và sarÃvamat- taæ và ti vuttaæ. SÃntake, no anantake ti Ãdi pan' assa paricchedatthÃya\<*<3>*>/ vuttaæ. Tasmà evaæ vuttappamÃïaparicchedaæ katvà rukkhapÃïikà [ya]\<*<4>*>/ visabhÃgavaïïaæ samuÂÂhÃpeti. Tasmà taæ agahetvà pÃsÃïapÃïikÃyaghaæsitvà samaæ bheritala- sadisaæ katvà taæ ÂhÃnaæ sammajjitvà nhatvà Ãgantvà kasiïamaï¬alato a¬¬hateyya hatthantare padese pa¤¤atte vidatthi-caturangulapÃdake su-atthate pÅÂhe nisÅditabbaæ; tato dÆratare nisinnassa hi kasiïaæ na upaÂÂhÃti; Ãsannatare kasiïadosà pa¤¤Ãyanti;\<*<5>*>/ uccatare nisinnena gÅvaæ oïamitvà oloketabbaæ hoti; nÅcatare jaïïukÃni rujanti. Tasmà vuttanayen' eva nisÅditvÃ, appassÃdÃkÃmÃ\<*<6>*>/ ti Ãdinà nayena kÃmesu ÃdÅnavaæ paccavekkhitvà kÃmanissaraïe sabbaduk- khasamatikkamassa upÃyabhÆte\<*<7>*>/ nekkhamme jÃtÃbhilÃsena BuddhadhammasanghaguïÃnussaraïena pÅtipÃmojjaæ jana- yitvÃ: ayaæ dÃni sà sabbabuddha-paccekabuddha-ariyasÃ- vakehi paÂipannà nekkhammapaÂipadà ti paÂipattiyà sa¤- jÃtagÃravena: addhà imÃya paÂipadÃya\<*<8>*>/ pavivekasukhara- sassa bhÃgÅ bhavissÃmÅ ti ussÃhaæ janayitvà samena ÃkÃrena \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh pilotikaæ. 2 Bhm -kathalikÃya. 3 Sh paricchedadassanatthÃya. 4 Sbh rukkhapÃïikÃ. 5 Sbh kasiïadoso pa¤¤Ãyati. 6 Bhm appasÃdÃkÃmÃ. 7 Bhm samatikkamupÃyabhÆte. 8 Sbh patipattiyÃ. >/ #<[page 125]># %< PaÂhavÅkasiïa-nimittaæ 125>% cakkhÆni ummÅletvà nimittaæ gaïhantena bhÃvetabbaæ. Ati-ummÅlayato hi cakkhu kilamati, maï¬ala¤ ca ativi- bhÆtaæ hoti, ten' assa nimittaæ nuppajjati. Atimandaæ ummÅlayato maï¬alaæ avibhÆtaæ hoti, citta¤ ca lÅnaæ hoti, evam pi nimittaæ nuppajjati, tasmÃ, ÃdÃsatale mu- khanimittadassinà viya, samena ÃkÃrena cakkhÆni ummÅletvÃ\<*<1>*>/ nimittaæ gaïhantena bhÃvetabbaæ. Na vaïïo paccavek- khitabbo, na lakkhaïaæ manasikÃtabbaæ. Api ca vaïïaæ amu¤citvà nissaya savaïïaæ katvà ussadavasena païïatti- dhamme cittaæ Âhapetvà manasikÃtabbaæ. PathavÅ, mahÅ, medinÅ,\<*<2>*>/ bhÆmi, vasudhÃ, vasundharà ti Ãdisu pathavÅ- nÃmesu yam icchati, yad-assa sa¤¤Ãnukulaæ hoti, taæ vat- tabbaæ. Api ca pathavÅ ti etad eva nÃmaæ pÃkaÂaæ, tasmà pÃkaÂavasen' eva: pathavÅ, pathavÅ\<*<3>*>/ ti bhÃvetabbaæ. KÃlena ummÅletvÃ,\<*<4>*>/ kÃlena nimmÅletvÃ\<*<4>*>/ Ãvajjitabbaæ. YÃva uggahanimittaæ nuppajjati, tÃva kÃlasatam pi kÃla- sahassam pi tato bhiyyo pi eten' eva nayena bhÃvetabbaæ. Tass' evaæ bhÃvayato yadà nimmÅletvÃ\<*<4>*>/ Ãvajjantassa um- mÅlitakÃle viya ÃpÃtham Ãgacchati, tadà uggahanimittaæ jÃtaæ nÃma hoti. Tassa jÃtakÃlato paÂÂhÃya na tasmiæ ÂhÃne nisÅditabbaæ, attano vasanaÂÂhÃnaæ pavisitvà tattha nisinnena bhÃvetab- baæ. PÃdadhovanapapa¤caparihÃratthaæ pan' assa eka- paÂalikupÃhanà ca kattaradaïdo ca icchitabbo. AthÃnena sace taruïo samÃdhi kenacid-eva asappÃyakÃraïena nassati, upÃhanam Ãruyha kattaradaï¬aæ gahetvà taæÂhÃnaæ gant- và nimittaæ ÃdÃya Ãgantvà sukhanisinnena bhÃvetabbaæ, punappunaæ samannÃharitabbaæ, takkÃhataæ vitakkÃ- hataæ kÃtabbaæ. Tass' evaæ karontassa anukkamena nÅvaraïÃni vikkham- bhanti, kilesà sannisÅdanti, upacÃrasamÃdhinà cittaæ samÃ- dhiyati, paÂibhÃganimittaæ uppajjati. TatrÃyaæ purimassa ca uggahanimittassa imassa ca viseso: uggahanimitte kasiïa- doso pa¤¤Ãyati, paÂibhÃganimittaæ thavikato nÅhaÂÃdÃsa\<*<5>*>/- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm ummÅlitvÃ. 2 Bhm medanÅ. 3 Bhm paÂhavÅ once only. 4 Bhm -litvÃ. 5 Bhm nihat-. >/ #<[page 126]># %<126 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% maï¬alaæ viya, sudhotasankhathÃlaæ viya, valÃhakantarà nikkhantacandamaï¬alaæ viya, meghamukhe balÃkÃ\<*<1>*>/ viya, uggahanimittaæ padÃletvÃ\<*<2>*>/ nikkhantam iva tato sataguïaæ sahassaguïaæ suparisuddhaæ hutvà upaÂÂhÃti. Ta¤ ca kho pana neva vaïïavantaæ, na saïÂhÃnavantaæ, yadi hi taæ Ådisaæ bhaveyya, cakkhuvi¤¤eyyaæ siyà oÊÃrikaæ samma- sanÆpagaæ\<*<3>*>/ tilakkhaïabbhÃhataæ. Na pan' etaæ tÃdisaæ, kevalaæ hi samÃdhilÃbhino upaÂÂhÃnÃkÃramattaæ:- sa¤¤a- jam etan ti uppannakÃlato ca pan' assa paÂÂhÃya nÅvaraïÃni vikkhambhità neva honti, kilesà sannisinnà va, upacÃra- samÃdhinà cittaæ samÃhitam evà ti. Duvidho hi samÃdhi:- upacÃrasamÃdhi ca appanÃsamÃdhi ca. DvÅhÃkÃrehi cittaæ samÃdhiyati: upacÃrabhÆmiyaæ và paÂilÃbhabhÆmiyaæ vÃ. Tattha upacÃrabhÆmiyaæ nÅva- raïappahÃnena cittaæ samÃhitaæ hoti, paÂilÃbhabhÆmiyaæ angapÃtubhÃvena. Dvinnaæ pana samÃdhÅnaæ idaæ nÃnÃ- karaïaæ:- upacÃre angÃni na thÃmajÃtÃni honti, angÃnaæ athÃmajÃtattÃ. Yathà nÃma daharo kumÃrako ukkhipitvà ÂhapiyamÃno punappunaæ bhÆmiyaæ patati, evam eva upacÃre uppanne cittaæ kÃlena nimittaæ Ãrammaïaæ karoti, kÃlena bhavangaæ otarati. AppanÃya\<*<4>*>/ pana angÃni thÃ- majÃtÃni honti, tesaæ thÃmajÃtattÃ. Yathà nÃma balavà puriso Ãsanà vuÂÂhÃya divasam pi tiÂÂheyya, evam eva ap- panÃsamÃdhimhi uppanne cittaæ, sakiæ bhavangavÃraæ chinditvÃ, kevalam pi rattiæ kevalam pi divasaæ tiÂÂhati, kusalajavanapaÂipÃÂivasen' eva pavattatÅ ti. Tatra yad-etaæ upacÃrasamÃdhinà saddhiæ paÂibhÃgani- mittaæ uppannaæ, tassa uppÃdanaæ nÃma atidukkaraæ. Tasmà sace ten' eva pallankena taæ nimittaæ va¬¬hetvà appanam adhigantuæ sakkoti, sundaraæ. No ce sakkoti, athÃnena taæ nimittaæ appamattena cakkavattigabbho viya rakkhitabbaæ. Evaæ hi:- Nimittaæ rakkhato laddhaæ parihÃni na vijjati, ùrakkham hi asantam hi, laddhaæ laddhaæ vinassati. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm bakÃ. 2 Sbh padÃÊayitvÃ. 3 Bhm sammasanup-. 4 Bhm appanÃyaæ. >/ #<[page 127]># %< Nimittarakkhaïavidhi 127>% TatrÃyaæ rakkhaïavidhi:- ùvÃso, gocaro, bhassaæ, puggalo, bhojanaæ, utu, IriyÃpatho ti satt' ete asappÃye vivajjaye. SappÃye satta sevetha, evaæ hi paÂipajjato Na ciren' eva kÃlena, hoti kassaci appanà ti\<*<1>*>/. Tatrassa yasmiæ ÃvÃse vasantassa anuppannaæ và nimit- taæ nuppajjati, uppannaæ và vinassati, anupaÂÂhità ca sati na upaÂÂhÃti, asamÃhita¤ ca cittaæ na samÃdhiyati, ayaæ asappÃyo. Yattha nimittaæ uppajjati ceva thÃvara¤ ca hoti, sati upaÂÂhÃti, cittaæ samÃdhiyati, NÃgapabbatavÃsÅ- padhÃniya-Tissattherassa viya, ayaæ sappÃyo. Tasmà yas- miæ vihÃre bahÆ ÃvÃsà honti, tattha ekam ekasmiæ tÅïi tÅïi divasÃni vasitvà yatth' assa cittaæ ekaggaæ hoti, tattha vasitabbaæ. ùvÃsasappÃyatÃya hi TambapaïïidÅpamhi CÆlanÃgaleïe vasantà tatth' eva kammaÂÂhÃnaæ gahetvà pa¤casatà bhikkhÆ arahattaæ pÃpuïiæsu, sotÃpannÃdÅnaæ pana a¤¤attha ariyabhÆmiæ patvà tattha arahattaæ pat- tÃna¤ ca ganaïà n' atthi. Evam a¤¤esu pi Cittalapabbata- vihÃrÃdisu. Gocara-gÃmo pana yo senÃsanato uttarena và dakkhiïena và nÃtidÆre diya¬¬hakosabbhantare hoti sulabhasampan- nabhikkho, so sappÃyo; viparÅto asappÃyo. Bhassam pi\<*<2>*>/ dvattiæsa tiracchÃnakathà pariyÃpannam asappÃyaæ, taæ hi 'ssa nimittantaradhÃnÃya saævattati. Dasa kathÃvatthunissitaæ sappÃyaæ, tam pi mattÃya bhÃsi- tabbaæ. Puggalo pi atiracchÃnakathiko sÅlÃdi-guïasampanno, yaæ nissÃya asamÃhitaæ và cittaæ samÃdhiyati, samÃhitaæ và cittaæ thirataraæ hoti, evarÆpo sappÃyo. KÃyada¬¬hÅ- bahulo\<*<3>*>/ pana tiracchÃnakathiko asappÃyo. So hi taæ kaddamodakam iva acchaæ udakaæ malinam\<*<4>*>/ eva karoti, tÃdisa¤ ca Ãgamma koÂapabbatavÃsidaharass' eva samÃpatti pi nassati, pag' eva nimittaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm omit. 2 Bhm Bhassan ti. 3 Bhm -daÊhÅbahulo. 4 Bhm malÅnaæ. >/ #<[page 128]># %<128 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso >% Bhojanaæ pana kassaci madhuraæ, kassaci ambilaæ sap- pÃyaæ hoti. Utu pi kassaci sÅto, kassaci uïho sappÃyo hoti, tasmà yaæ bhojanaæ và utuæ và sevantassa phÃsu hoti, asamÃhitaæ và cittaæ samÃdhiyati, samÃhitaæ và cittaæ thirataraæ hoti, taæ bhojanaæ so ca utu sappÃyo, itaraæ bhojanaæ itaro ca utu asappÃyo. IriyÃpathesu pi kassaci cankamo sappÃyo hoti, kassaci saya- naÂÂhÃnanisajjÃnaæ a¤¤ataro, tasmà taæ ÃvÃsaæ viya tÅïi divasÃni upaparikkhitvÃ, yasmiæ iriyÃpathe asamÃhitaæ và cittaæ samÃdhiyati, samÃhitaæ và cittaæ thirataraæ hoti, so sappÃyo, itaro asappÃyo ti veditabbo. Iti imaæ sattavi- dhaæ asappÃyaæ vajjetvà sappÃyaæ sevitabbaæ, evaæ paÂi- pannassa hi nimittà sevanabahulassa na ciren' eva kÃlena hoti kassaci appanÃ. Yassa pana evam pi paÂipajjato na hoti, tena dasavidhaæ appanÃkosallaæ sampÃdetabbaæ. TatrÃyaæ nayo:- Dasah' ÃkÃrehi appanÃkosallaæ icchitabbaæ:- (1) vatthu- visadakiriyato,\<*<1>*>/ (2) indriyasamattapaÂipÃda- nato, (3) nimittakusalato, (4) yasmiæ samaye cittaæ paggahetabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ paggaïhÃti; (5) yasmiæ samaye cittaæ niggahetabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ nig- gaïhÃti, (6) yasmiæ samaye cittaæ sampa- haæsitabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ sampahaæseti, (7) yasmiæ samaye cittaæ ajjhupekkhitabbaæ; tasmiæ samaye cit- taæ ajjhupekkhati, (8) asamÃhitapuggala- parivajjanato. (9) samÃhitapuggalaseva- nato, (10) tad adhimuttito ti. Tattha (1) vatthuvisadakiriyà nÃma ajjhattikabÃhirÃnaæ vatthÆnaæ visadabhÃvakaraïaæ. Yadà hi 'ssa kesanakha- lomÃni dÅghÃni honti, sarÅraæ và sedamalaggahitaæ, tadà ajjhattikaæ vatthu avisadaæ hoti aparisuddhaæ. Yadà pan' assa cÅvaraæ jiïïaæ kiliÂÂhaæ duggandhaæ hoti, senÃ- sanaæ và uklÃpaæ, tadà bÃhiraæ vatthu avisadaæ hoti \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -kriyato. >/ #<[page 129]># %< AppanÃkosallaæ 129>% aparisuddhaæ. Ajjhattike bÃhire ca vatthumhi avisade uppannesu cittacetasikesu ¤Ãïam pi aparisuddhaæ hoti, aparisuddhÃni dÅpakapallikavaÂÂatelÃni\<*<1>*>/ nissÃya uppanna- dÅpasikhÃya obhÃso viya. Aparisuddhena ¤Ãïena sankhÃre sammasato sankhÃrà pi avibhÆtà honti, kammaÂÂhÃnam anuyu¤jato kammaÂÂhÃnam pi vu¬¬hiæ virÆÊhiæ vepullaæ na gacchati. Visade pana ajjhattikabÃhire vatthumhi up- pannesu cittacetasikesu ¤Ãïam pi visadaæ hoti parisuddhaæ\<*<2>*>/, parisuddhÃni dÅpakapallikavaÂÂatelÃni\<*<1>*>/ nissÃya uppannadÅpa- sikhÃya obhÃso viya. Parisuddhena ca ¤Ãïena sankhÃre sam- masato sankhÃrà pi vibhÆtà honti, kammaÂÂhÃnam anuyu¤jato kammaÂÂhÃnam pi vu¬¬hiæ virÆÊhiæ vepullaæ gacchati. (2) IndriyasamattapaÂipÃdanaæ nÃmà saddhÃdÅnaæ indri- yÃnaæ samabhÃvakaraïaæ. Sace hi 'ssa saddhindriyaæ ba- lavaæ hoti, itarÃni mandÃni, tato viriyindriyaæ paggahakic- caæ, satindriyaæ upaÂÂhÃnakiccaæ, samÃdhindriyaæ avik- khepakiccaæ, pa¤¤indriyaæ dassanakiccaæ kÃtuæ na sak- koti. Tasmà taæ dhammasabhÃvapaccavekkhaïena và yathà và manasikaroto balavaæ jÃtaæ, tathà amanasikÃrena hÃpetabbaæ. Vakkalittheravatthu\<*<3>*>/ c' ettha nidassanaæ. Sace pana viriyindriyaæ balavaæ hoti, atha neva saddhin- driyaæ adhimokkhakiccaæ kÃtuæ sakkoti, na itarÃni itara- kiccabhedaæ. Tasmà taæ passaddhÃdi-bhÃvanÃya hÃpetab- baæ. Tatrà pi Soïattheravatthu\<*<4>*>/ dassetabbaæ. Evaæ sese- su pi ekassa balavabhÃve sati, itaresaæ attano kiccesu asamat- thatà veditabbÃ. Visesato pan' ettha saddhÃpa¤¤Ãnaæ samÃdhiviriyÃna¤ ca samataæ pasaæsanti. Balavasaddho hi mandapa¤¤o muddhappasanno hoti, avatthusmiæ pasÅdati, balavapa¤¤o mandasaddho kerÃÂikapakkhaæ\<*<5>*>/ bhajati bhesaj- jasamuÂÂhito viya rogo atekiccho hoti, ubhinnaæ samatÃya vatthusmiæ yeva pasÅdati. BalavasamÃdhiæ pana manda- viriyaæ samÃdhissa kosajjapakkhattà kosajjaæ abhibhavati, \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh -pallaka-. 2 Sbh omit. 3 Cf. Pss. of the Brethren, p. 198 f.; Comy. on A. i, 24, 2, on S. iii, 119 f., and on Dhp. 381 (vol. iv, 118 f.). 4 Cf. Pss. of the Brethren, p. 276. 5 Sum. V. i, 289; JÃt. A. 224, 461. I. 9 >/ #<[page 130]># %<130 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% balavaviriyaæ mandasamÃdhiæ viriyassa uddhaccapak- khattà uddhaccaæ abhibhavati. SamÃdhi pana viriyena saæyojito kosajje patituæ na labhati; viriyaæ samÃdhinà saæyojitaæ uddhacce patituæ na labhati; tasmà tad-ubha- yaæ samaæ kÃtabbaæ, ubhayasamatÃya hi appanà hoti. Api ca samÃdhikammikassa balavatÅ pi saddhà vaÂÂati, evaæ saddahanto okappento appanaæ pÃpuïissati. SamÃdhi-pa¤- ¤Ãsu pana samÃdhikammikassa ekaggatà balavatÅ vaÂÂati, evaæ hi so appanaæ pÃpuïÃti. VipassanÃkammikassa pa¤- ¤Ã balavatÅ vaÂÂati, evaæ hi so lakkhaïapaÂivedhaæ pÃpu- ïÃti. Ubhinnaæ pana samattÃ\<*<1>*>/ pi appanà hoti yeva. Sati pana sabbattha balavatÅ vaÂÂati; sati hi cittaæ uddhacca- pakkhikÃnaæ saddhÃ-viriya-pa¤¤Ãnaæ vasena uddhacca-pÃ- tato, kosajjapakkhena ca samÃdhinà kosajjapÃtato rak- khati. Tasmà sà loïadhÆpanaæ viya sabbavya¤janesu, sabbakammika-amacco viya sabbarÃjakiccesu, sabbattha ic- chitabbÃ. Ten' Ãha: sati ca\<*<2>*>/ pana sabbatthikà vuttà Bhaga- vatÃ. Kiæ kÃraïÃ? Cittaæ hi satipaÂisaraïaæ, Ãrak- khapaccupaÂÂhÃnà ca sati, na vinà satiyà cittassa paggahanig- gaho hotÅ ti\<*<3>*>/. (3) Nimittakosallaæ nÃma paÂhavÅkasiïÃdikassa citt' ekag- gatà nimittassa akatassa karaïakosallaæ, katassa ca\<*<4>*>/ bhÃvanÃkosallaæ, bhÃvanÃya laddhassa rakkhaïakosalla¤ ca, tam idha adhippetaæ\<*<5>*>/. (4) Katha¤ ca yasmiæ samaye cittaæ paggahetabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ paggaïhÃti? Yadà 'ssa atisithilaviriyatÃdÅhi lÅnaæ cittaæ hoti, tadà passaddhisambojjhangÃdayo tayo abhÃvetvà dhammavicayasambojjhangÃdayo tayo\<*<6>*>/ bhÃveti. Vuttaæ h' etaæ BhagavatÃ\<*<7>*>/:- SeyyathÃpi, bhikkhave, puriso parittaæ aggiæ ujjÃletukÃmo assa, so tattha allÃni ceva tiïÃni pakkhipeyya, allÃni ca gomayÃni pakkhipeyya, allÃni ca kaÂÂhÃni pakkhipeyya, udakavÃta¤ ca dadeyya, paæsukena ca okireyya, bhabbo nu kho so, bhikkhave, puriso taæ\<*<8>*>/ parittaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm samatÃya. 2 Sb omits. 3 Sh refers this citation to the Mahà AtthakathÃ. 4 Sbh omit. 5 Bhm idhÃdhi-. 6 Sb Bhm omit. 7 S. v, 112 f. 8 Bhm omit. >/ #<[page 131]># %< AppanÃkosallaæ 131>% aggiæ ujjÃletun ti? No h' etaæ, bhante. Evam eva kho, bhik- khave, yasmiæ samaye lÅnaæ cittaæ hoti, akÃlo tasmiæ samaye passaddhisambojjhangassa bhÃvanÃya, akÃlo samÃdhi-samboj- jhangassa, akÃlo upekkhÃsambojjhangassa bhÃvanÃya. Taæ kissa hetu? LÅnaæ, bhikkhave, cittaæ, taæ etehi dhammehi dussa- muÂÂhÃpayaæ hoti. Yasmi¤ ca kho, bhikkhave, samaye lÅnaæ cittaæ hoti, kÃlo tasmiæ samaye dhammavicayasambojjhaÇ- gassa bhÃvanÃya, kÃlo viriyasambojjhangassa bhÃvanÃya, kÃlo pÅtisambojjhangassa bhÃvanÃya. Taæ kissa hetu? LÅnaæ, bhikkhave, cittaæ, taæ etehi dhammehi susamuÂÂhÃpayaæ hoti. SeyyathÃpi, bhikkhave, puriso parittaæ aggiæ ujjÃletukÃmo assa, so tattha sukkhÃni ceva tiïÃni pakkhipeyya, sukkhÃni ca gomayÃni pakkhipeyya, sukkhÃni ca kaÂÂhÃni pakkhipeyya, mukhavÃta¤\<*<1>*>/ ca dadeyya, na ca paæsukena okireyya, bhabbo nu kho so, bhikkhave, puriso parittam aggiæ ujjÃletun ti. Evaæ, bhante ti. Ettha ca yathà sakam ÃhÃravasena dhammavicayasamboj- jhangÃdÅnaæ bhÃvanà veditabbÃ. Vuttaæ h' etaæ\<*<2>*>/:- Atthi, bhikkhave, kusalÃkusalà dhammà sÃvajjÃnavajjà dhammÃ, hÅnapaïÅtÃ\<*<3>*>/ dhammÃ, kaïhasukkasappaÂibhÃgà dhammÃ. Tat- tha yoniso manasikÃrabahulÅkÃro, ayam ÃhÃro anuppannassa và dhammavicayasambojjhangassa uppÃdÃya, uppannassa và dhammavicayasambojjhangassa bhiyyo bhÃvÃya vepullÃya\<*<4>*>/ bhÃ- vanÃya pÃripÆriyà saævattati. Tathà atthi, bhikkhave, ÃrambhadhÃtu, nikkamadhÃtu, parakkamadhÃtu. Tattha yoniso manasikÃrabahulÅkÃro, ayam ÃhÃro anuppannassa và viriya- sambojjhangassa uppÃdÃya, uppannassa và viriyasambojjhan- gassa bhiyyo bhÃvÃya vepullÃya bhÃvanÃya pÃripÆriyà saæ- vattati. Tathà atthi, bhikkhave, pÅtisambojjhangaÂÂhÃniyà dhammÃ. Tattha yoniso manasikÃrabahulÅkÃro, ayam ÃhÃro anuppannassa và pÅtisambojjhangassa uppÃdÃya, uppannassa và pÅtisambojjhangassa bhiyyo bhÃvÃya vepullÃya bhÃvanÃya pÃripÆriyà saævattatÅ ti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 So Sbh; Bhm sukkavÃta¤ ca. 2 S. v, 104. 3 Sbh hÅnappaïitÃ. 4 The text of the Sutta (P. T. S. ed.) omits these three words throughout. >/ #<[page 132]># %<132 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% Tattha sabhÃvasÃma¤¤alakkhaïapaÂivedhavasena pavat- tamanasikÃro kusalÃdisu yoniso manasikÃro nÃma. ùram- bhadhÃtu-ÃdÅnaæ uppÃdanavasena pavattamanasikÃro Ãram- bhadhÃtu-Ãdisu yoniso manasikÃro nÃma. Tattha Ãrambha- dhÃtÆ ti paÂhamaviriyaæ vuccati. NikkamadhÃtÆ ti kosaj- jato nikkhantattà tato balavataraæ. ParakkamadhÃtÆ ti paraæ paraæ ÂhÃnaæ akkamanato tato pi balavataraæ. PÅtisambojjhangaÂÂhÃniyà dhammà ti pana pÅtiyà ev' etaæ nÃmaæ, tassà pi uppÃdakamanasikÃro va yoniso manasikÃro nÃma. Api ca satta dhammà dhammavicayasambojjhangassa uppÃdÃya saævattanti:- (1) paripucchakatÃ, (2) vatthuvi- sadakiriyatÃ,\<*<1>*>/ (3) indriyasamattapaÂipÃdanÃ, (4) duppa¤¤a- puggalaparivajjanÃ, (5) pa¤¤avantapuggalasevanÃ, (6) gam- bhÅra¤ÃïagocariyapaccavekkhaïÃ,\<*<2>*>/ (7) tad-adhimuttatà ti. EkÃdasa dhammà viriyasambojjhangassa uppÃdÃya saæ- vattanti:- (1) apÃyÃdibhayapaccavekkhaïatÃ, (2) viriyÃyat- talokiyalokuttaravisesÃdhigamÃnisaæsadassitÃ, (3) Buddha- paccekabuddha-mahÃsÃvakehi gatamaggo mayà gantabbo, so ca\<*<3>*>/ na sakkà kusÅtena gantun ti evaæ gamanavÅthipaccavek- khaïatÃ, (4) dÃyakÃnaæ mahapphalabhÃvakaraïena piï¬apa- cÃyanatÃ, (5) viriyÃrambhassa vaïïavÃdÅ me satthÃ, so ca ana- tikkamanÅyasÃsano, amhÃka¤ ca bahÆpakÃro, paÂipattiyà ca pÆjiyamÃno pÆjito hoti, na itarathà ti evaæ satthu mahatta paccavekkhaïatÃ, (6) saddhammasankhÃtaæ me mahÃdÃyaj- jaæ gahetabbaæ, ta¤ ca na sakkà kusÅtena gahetun ti evaæ dÃyajjamahattapaccavekkhaïatÃ, (7) Ãlokasa¤¤Ã manasikÃra- iriyÃpathaparivattana-abbhokÃsasevanÃdÅhi thÅnamiddhavi- nodanatÃ, (8) kusÅtapuggalaparivajjanatÃ, (9) Ãraddhaviri- yapuggalasevanatÃ, (10) sammappadhÃnapaccavekkhaïatÃ, (11) tad-adhimuttatà ti. EkÃdasadhammà pÅtisambojjhangassa uppÃdÃya saævat- tanti:- (1) buddhÃnussati, (2) dhamma-, (3) sangha-, (4) sÅla-, (5) cÃga-, (6) devatÃnussati, (7) upasamÃnussati, (8) lÆkhapug- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -kriyÃ. 2 Sb -¤ÃïacariyapaccavekkhaïÃ. Bh -paccavekkhanÃ. 3 Sbh pi. >/ #<[page 133]># %< AppanÃkosallaæ 133>% galaparivajjanatÃ, (9) siniddhapuggalasevanatÃ, (10) PasÃ- danÅyasuttanta-paccavekkhaïatÃ,\<*<1>*>/ (11) tad-adhimuttatà ti:- Iti imehi ÃkÃrehi ete dhamme uppÃdento dhammavicaya- sambojjhangÃdayo bhÃveti nÃma, evaæ yasmiæ samaye cittaæ paggahetabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ paggaïhÃti. (5) Kathaæ yasmiæ samaye cittaæ niggahetabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ niggaïhÃti? Yadà 'ssa accÃraddhaviriyatÃ- dÅhi uddhataæ cittaæ hoti, tadà dhammavicayasambojjhan- gÃdayo tayo abhÃvetvà passaddhisambojjhangÃdayo bhÃ- veti. Vuttaæ h' etaæ BhagavatÃ\<*<2>*>/:- SeyyathÃpi, bhikkhave, puriso mahantaæ aggikkhandhaæ nibbÃpetukÃmo assa; so tattha sukkhÃni ceva tiïÃni pakkhipeyya ...pe... na ca paæsukena okireyya, bhabbo nu kho so, bhikkhave, puriso mahantaæ aggikkhandhaæ nibbÃpetun ti? No h' etaæ, bhante. Evam eva kho, bhikkhave, yasmiæ samaye uddhataæ cittaæ hoti, akÃlo tasmiæ samaye dhammavicayasambojjhangassa bhÃvanÃya, akÃlo viriya ...pe... akÃlo pÅti-sambojjhan- gassa bhÃvanÃya. Taæ kissa hetu? Uddhataæ, bhikkhave, cittaæ, taæ etehi dhammehi duvÆpasamayaæ hoti. Yasmi¤ ca kho bhikkhave samaye uddhataæ cittaæ hoti, kÃlo tasmiæ samaye passaddhisambojjhangassa bhÃvanÃya, kÃlo samÃdhi- sambojjhangassa bhÃvanÃya, kÃlo upekkhÃsambojjhangassa bhÃvanÃya. Taæ kissa hetu? Uddhataæ, bhikkhave, cittaæ, taæ etehi dhammehi suvÆpasamayaæ hoti. SeyyathÃpi, bhikkhave, puriso mahantaæ aggikkhandhaæ nibbÃpetukÃmo assa; so tattha allÃni ceva tiïÃni pakkhipeyya ...pe... paæsukena ca okireyya; bhabbo nu kho so, bhik- khave, puriso mahantaæ aggikkhandhaæ nibbÃpetun ti? Evaæ, bhante ti. Etthà pi yathà sakam ÃhÃravasena passaddhisambojjhan- gÃdÅnaæ bhÃvanà veditabbÃ. Vuttaæ h' etaæ Bhaga- vatÃ\<*<3>*>/:- Atthi, bhikkhave, kÃyappassaddhi cittappassaddhi. \<-------------------------------------------------------------------------- Cf. D. iii, 99-116; `SampasÃdanÅya-suttanta.' 2 S. v, 114. 3 S. v, 104 f., where bhiyyo bhÃvÃya vepullÃya is omitted. 4 Sb kÃyapassaddhi cittapas-. >/ #<[page 134]># %<134 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% Tattha yoniso manasikÃrabahulÅkÃro, ayam ÃhÃro anuppan- nassa và passaddhisambojjhangassa uppÃdÃya, uppannassa và passaddhisambojjhangassa bhiyyo bhÃvÃya vepullÃya bhÃ- vanÃya pÃripÆriyà saævattati. TathÃ:- Atthi, bhikkhave, sama- thanimittaæ avyagganimittaæ. Tattha yoniso manasikÃra- bahulÅkÃro, ayam ÃhÃro anuppannassa và samÃdhisamboj- jhangassa uppÃdÃya, uppannassa và samÃdhisambojjhangassa bhiyyo bhÃvÃya vepullÃya bhÃvanÃya pÃripÆriyà saævattati. TathÃ:- Atthi, bhikkhave, upekkhà sambojjhangaÂÂhÃniyà dhammÃ. Tattha yoniso manasikÃrabahulikÃro, ayam ÃhÃro anuppannassa và upekkhÃsambojjhangassa uppÃdÃya, uppannassa và upekkhà sambojjhangassa bhiyyo bhÃvÃya vepullÃya bhÃvanÃya pÃripÆriyà saævattatÅ ti. Tattha yathà 'ssa passaddhi-Ãdayo uppannapubbÃ, taæ taæ\<*<1>*>/ ÃkÃraæ sallakkhetvà tesaæ uppÃdanavasena pavatti- tamanasikÃro\<*<2>*>/ va tÅsu pi padesu yoniso manasikÃro nÃma. Samathanimittan ti ca samathass' ev' etam adhivacanaæ. AvikkhepaÂÂhena ca tass' eva avyagganimittan ti. Api ca satta dhammà passaddhisambojjhangassa uppÃdÃya saævattanti:- (1) païÅtabhojanasevanatÃ, (2) utusukhasev- anatÃ, (3) iriyÃpathasukhasevanatÃ, (4) majjhattapayo- gatÃ, (5) sÃraddhapuggalaparivajjanatÃ, (6) passaddhakÃ- yapuggalasevanatÃ, (7) tad-adhimuttatà ti. EkÃdasa dhammà samÃdhisambojjhangassa uppÃdÃya saæ- vattanti:- (1) vatthuvisadatÃ, (2) nimittakusalatÃ, (3) in- driyasamattapaÂipÃdanatÃ, (4) samaye cittassa niggahaïatÃ, (5) samaye cittassa paggahaïatÃ, (6) nirassÃdassa cittassa saddhÃsaævegavasena sampahaæsanatÃ, (7) sammÃpavat- tassa ajjhupekkhanatÃ, (8) asamÃhitapuggalaparivajjanatÃ, (9) samÃhitapuggalasevanatÃ, (10) jhÃnavimokkhapacca- vekkhaïatÃ, (11) tad-adhimuttatà ti. Pa¤cadhammà upekkhÃsambojjhangassa uppÃdÃya saæ- vattanti:- (1) sattamajjhattatÃ, (2) sankhÃramajjhattatÃ, (3) sattasankhÃrakelÃyanapuggalaparivajjanatÃ, (4) satta- sankhÃramajjhattapuggalasevanatÃ, (5) tad-adhimuttatà ti. Iti imeh' ÃkÃrehi ete dhamme uppÃdento passaddhisam- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm omit repetition. 2 Bhm pavattaman-. >/ #<[page 135]># %< AppanÃkosallaæ 135>% bojjhangÃdayo bhÃveti nÃma, evaæ yasmiæ samaye cit- taæ niggahetabbaæ tasmiæ samaye cittaæ niggaïhÃti. (6) Kathaæ yasmiæ samaye cittaæ sampahaæsitabbaæ, tas- miæ samaye cittaæ sampahaæseti? Yadà 'ssa pa¤¤Ãpayo- gamandatÃya và upasamasukhÃnadhigamena và nirassÃdaæ cittaæ hoti, tadà naæ aÂÂhasaævegavatthupaccavekkhaïena saævejeti. AÂÂha saævegavatthÆni nÃma:- jÃtijarÃvyÃdhi- maraïÃni cattÃri, apÃyadukkhaæ pa¤camaæ, atÅte vaÂÂa- mÆlakaæ dukkhaæ, anÃgate vaÂÂamÆlakaæ dukkhaæ, pac- cuppanne ÃhÃrapariyeÂÂhimÆlakaæ dukkhan ti. Buddha- dhammasanghaguïÃnussaraïena c' assa pasÃdaæ janeti. Evaæ yasmiæ samaye cittaæ sampahaæsitabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ sampahaæseti. (7) Kathaæ yasmiæ samaye cittaæ ajjhupekkhitabbaæ, tas- miæ samaye cittaæ ajjhupekkhati? Yadà 'ssa evaæ paÂi- pajjato alÅnaæ anuddhataæ anirassÃdaæ Ãrammaïe\<*<1>*>/ samap- pavattaæ samathavÅthipaÂipannaæ cittaæ hoti, tadà 'ssa paggahaniggaha-sampahaæsanesu na vyÃpÃraæ Ãpajjati, sÃrathi viya samappavattesu assesu, evaæ yasmiæ samaye cittaæ ajjhupekkhitabbaæ [hoti\<*<2>*>/], tasmiæ samaye cittaæ ajjhu- pekkhati. (8) AsamÃhitapuggalaparivajjanatà nÃma nekkhammapaÂi- padaæ anÃrÆÊhapubbÃnaæ anekakiccapasutÃnaæ\<*<3>*>/ vikkhitta- hadayÃnaæ puggalÃnaæ Ãrakà pariccÃgo. (9) SamÃhitapuggalasevanà nÃma nekkhammapaÂipadaæ paÂipannÃnaæ saæÃdhilÃbhÅnaæ puggalÃnaæ kÃlena kÃlaæ upasankamanaæ. (10) Tad-adhimuttatà nÃma samÃdhi-adhimuttatà samÃdhi- garu-samÃdhininna-samÃdhipoïa-samÃdhipabbhÃratà ti attho. Evam etaæ dasavidhaæ appanÃkosallaæ sampÃdetabbaæ. Evaæ hi sampÃdayato appanÃkosallaæ imaæ, paÂiladdhe nimittasmiæ appanà sampavattati. Evaæ hi\<*<4>*>/ paÂipannassa sace sà nappavattati, tathà pi na jahe yogaæ vÃyameth' eva paï¬ito. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh Ãrammaïa-. 2 Sbh omit. 3 Bhm -ppasutÃnaæ. 4 Sbh evam pi. >/ #<[page 136]># %<136 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% Hitvà hi sammÃvÃyÃmaæ visesaæ nÃma mÃïavo adhigacche parittam pi ÂhÃnam etaæ na vijjati. Cittappavatti ÃkÃraæ tasmà sallakkhayaæ Buddho, samataæ viriyass' eva yojayetha punappunaæ. Isakam pi layaæ yantaæ paggaïheth' eva mÃnasaæ, accÃraddhaæ nisedhetvà samam eva pavattaye. Reïum hi uppaladale sutte nÃvÃya nÃÊiyÃ, yathà madhukarÃdÅnaæ pavatti sampavaïïitÃ\<*<1>*>/. LÅna-uddhatabhÃvehi mocayitvÃna sabbaso, evaæ nimittÃbhimukhaæ mÃnasaæ paÂipÃdaye ti. TatrÃyam atthadÅpanÃ:- yathà hi aticheko madhukaro\<*<2>*>/ asukasmiæ rukkhe pupphaæ pupphitan ti ¤atvà tikkhena vegena pakkhanto\<*<3>*>/ taæ atikkamitvà paÂinivattento\<*<4>*>/ khÅïe reïumhi sampÃpuïÃti; aparo acheko mandena javena pak- khanto khÅïe yeva sampÃpuïÃti; cheko pana samena javena pakkhanto sukhena puppharÃsiæ sampatvà yÃvad\<*<5>*>/ icchakaæ reïuæ ÃdÃya madhuæ sampÃdetvà madhurasaæ anubhavati; --yathà ca, sallakatta-antevÃsikesu udakathÃlagate uppala- patte satthakammaæ sikkhantesu, eko aticheko\<*<6>*>/ vegena sat- thaæ pÃtento uppalapattaæ dvidhà và chindati, udake và paveseti; aparo acheko chijjanapavesanabhayà satthakena phusitum pi na visahati; cheko pana samena payogena tat- tha satthappahÃraæ datvÃ,\<*<7>*>/ pariyodÃtasippo hutvÃ, tathÃrÆ- pesu ÂhÃnesu kammaæ katvÃ, lÃbhaæ labhati;--yathà ca yo catuvyÃmappamÃïaæ makkaÂasuttaæ Ãharati, so cat- tÃri sahassÃni labhatÅ ti ra¤¤Ã vutte eko atichekapuriso\<*<6>*>/ vegena makkaÂasuttaæ Ãka¬¬hanto tahiæ tahiæ chindati yeva; aparo acheko chedanabhayà hatthena phusitum pi na visahati; cheko pana koÂito paÂÂhÃya samena payogena daï- ¬ake veÂhetvà Ãharitvà lÃbhaæ labhati;--yathà ca aticheko\<*<6>*>/ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm sammav-. 2 Bhm acheka--. 3 Bhm pakkhando throughout. 4 B -vattanto. 5 Sbh yÃvat. 6 Bhm acheko. 7 Sbh satthapadaæ dassetvÃ. >/ #<[page 137]># %< AppanÃkosallaæ 137>% niyÃmako balavavÃte lakÃraæ\<*<1>*>/ pÆrento nÃvaæ videsaæ\<*<2>*>/ pakkhandÃpeti; aparo acheko mandavÃte lakÃraæ\<*<1>*>/ oropento nÃvaæ tatth' eva Âhapeti; cheko pana mandavÃte lakÃraæ\<*<1>*>/ pÆretvà balavavÃte a¬¬halakÃraæ\<*<1>*>/ katvÃ\<*<2>*>/ sotthinà icchitaÂ- ÂhÃnaæ pÃpuïÃti;--yathà ca, yo telaæ\<*<3>*>/ acha¬¬ento nÃÊiæ pÆreti, so lÃbhaæ labhatÅ ti Ãcariyena antevÃsikÃnaæ vutte, eko aticheko\<*<4>*>/ lÃbhaluddho vegena pÆrento telaæ cha¬¬eti; aparo acheko telacha¬¬anabhayà Ãsi¤citum pi na visahati; cheko pana samena payogena pÆretvà lÃbhaæ labhati,-- evam eva eko bhikkhu uppanne nimitte: sÅgham eva ap- panaæ\<*<5>*>/ pÃpuïissÃmÅ ti gÃÊhaæ viriyaæ karoti, tassa cittaæ accÃraddhaviriyattà uddhacce patati, so na sakkoti appanaæ pÃpuïituæ; eko accÃraddhaviriyatÃya dosaæ disvÃ:- kiæ dÃni me appanÃyà ti viriyaæ hÃpeti, tassa cittaæ atilÅnaviri- yattà kosajje patati, so pi na sakkoti appanaæ pÃpuïituæ; yo pana Åsakam pi lÅnaæ lÅnabhÃvato uddhataæ uddhaccato mo- cetvà samena payogena nimittÃbhimukhaæ pavatteti, so appanaæ pÃpuïÃti, tÃdisena bhavitabbaæ, imam atthaæ sandhÃya etaæ vuttaæ:- Reïumhi uppaladale sutte nÃvÃya nÃÊiyÃ, yathà madhurÃdÅnaæ pavatti sampavaïïitÃ\<*<5>*>/. LÅna-uddhatabhÃvehi mocayitvà na sabbaso, evaæ nimittÃbhimukhaæ mÃnasaæ paÂipÃdaye ti. Iti evaæ nimittÃbhimukhaæ mÃnasaæ paÂipÃdayato pan' assa:- idÃni appanà ijjhissatÅ ti bhavangaæ upacchinditvà pathavÅ! pathavÅ! ti anuyogavasena upaÂÂhitaæ tad-eva pathavÅkasiïaæ Ãrammaïaæ katvà manodvÃrÃvajjanam uppajjati. Tato tasmiæ yev' Ãrammaïe cattÃri pa¤ca và javanÃni javanti, tesu avasÃne ekaæ rÆpÃvacaraæ, sesÃni kÃmÃvacarÃni, pakaticittehi balavataravitakkavicÃrapÅtisu- khacittekaggatÃni, yÃni appanÃya parikammattà parikam- mÃnÅhi pi, yathà gÃmÃdÅnaæ Ãsannappadeso gÃmÆpacÃro \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm lankÃraæ. Cf. J. P. T. S. 1884, 101, n. l. 2 Cf. Mil. 326. 3 Bhm pÆretvÃ. 4 Bhm acheko. 5 Bhm sammav-. >/ #<[page 138]># %<138 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% nagarÆpacÃro ti vuccati. Evaæ appanÃya Ãsannattà samÅpa- cÃrattà và upacÃrÃnÅ ti pi, ito pubbe parikammÃnaæ upari appanÃya ca anulomanato\<*<1>*>/ anulomÃnÅ ti pi vuccanti. Ya¤ c' ettha sabban t'\<*<2>*>/ imaæ, taæ parittagottÃbhibhavanato ma- haggatagottabhÃvanato ca gotrabhÆ ti pi vuccati. Agahitag- gahaïena\<*<3>*>/ pan'\<*<4>*>/ ettha paÂhamaæ parikammaæ, dutiyaæ upa- cÃraæ, tatiyaæ anulomaæ, catutthaæ gotrabhu. PaÂha- maæ và upacÃraæ, dutiyaæ anulomaæ, tatiyaæ gotrabhu, catutthaæ pa¤camaæ và appanà cittaæ. Catuttham eva hi pa¤camaæ và appeti. Ta¤ ca kho khippÃbhi¤¤a-dandhÃ- bhi¤¤avasena. Tato paraæ javanaæ pati, bhavangassa vÃro hoti. ùbhidhammika-Godattatthero\<*<5>*>/ pana:- purimà purimà ku- salà dhammà pacchimÃnaæ pacchimÃnaæ kusalÃnaæ dham- mÃnaæ Ãsevanapaccayena paccayo ti\<*<6>*>/ imaæ suttaæ vatvà Ãsevanapaccayena pacchimo pacchimo dhammo balavà hoti, tasmÃ: chaÂÂhe pi sattame pi appanà hotÅ ti Ãha. Taæ AÂÂha- kathÃsu:- attano matimattaæ therass' etan ti vatvà paÂik- khittaæ. Catuttha-pa¤camesu yeva pana appanà hoti, parato java- naæ patitaæ nÃma hoti, bhavangassa asannattà ti vuttaæ. Tam\<*<7>*>/ evaæ\<*<8>*>/ vicÃretvà vuttattà na sakkà paÂikkhipituæ. Yathà hi puriso chinnapapÃtÃbhimukho\<*<9>*>/ dhÃvanto ÂhÃtu- kÃmo pi pariyante pÃdaæ katvà ÂhÃtuæ na sakkoti, papÃte eva patati, evaæ chaÂÂhe và sattame và appetuæ na sak- koti bhavangassa ÃsannattÃ, tasmà catutthapa¤camesu yeva appanà hotÅ ti veditabbÃ. Sà ca pana ekacittakkhaïikà yeva. Sattasu hi ÂhÃnesu addhÃnaparicchedo nÃma n' atthi: paÂhamappanÃyaæ,\<*<10>*>/ loki- yÃbhi¤¤Ãsu, catÆsu maggesu, maggÃnantaraphale, rÆpÃrÆpa- bhavesu bhavangajjhÃne, nirodhassa paccaye neva-sa¤¤Ã- nÃsa¤¤Ãyatane, nirodhà vuÂÂhahantassa phalasamÃpattiyan ti. Ettha maggÃnantaraphalaæ tiïïaæ upari na hoti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm anulomato. 2 Cf. above, p. 122. 3 Bhm Aggahitagga-. 4 Sbh pi. 5 Bhm -gottatthero. 6 TikapaÂÂhÃna. 7 Sbh taæ. 8 Bhm eva. 9 Sbh chinnataÂÃbhimukho. 10 Sh -appaïÃya. >/ #<[page 139]># %< Pathamaæ jhÃnaæ 139>% Nirodhassa paccayo\<*<1>*>/ neva-sa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ dvinnam upari na hoti. RÆpÃrÆpesu bhavangassa parimÃïaæ n' atthi. SesaÂÂhÃnesu ekam eva cittan ti. Iti ekacittakkhaïikà yeva appanÃ, tato bhavangapÃto. Atha bhavangaæ vocchinditvÃ\<*<2>*>/ jhÃnapaccavekkhaïatthÃya Ãvajjanaæ, tato jhÃnapaccavek- khaïan ti\<*<3>*>/. EttÃvatà ca pan' esa vivicc' eva kÃmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaæ savicÃraæ vivekajaæ pÅtisukhaæ paÂha- maæ jhÃnaæ upasampajja viharati\<*<4>*>/ evam anena pa¤can- gavippahÅnaæ pa¤cangasamannÃgataæ tividhakalyÃïaæ dasalakkhaïasampannaæ paÂhamajjhÃnaæ\<*<5>*>/ adhigataæ hoti pathavÅkasiïaæ. Tattha vivicc' eva kÃmehÅ ti kÃmehi viviccitvÃ, vinà hutvÃ, apakkamitvÃ. Yo panÃyam ettha eva kÃro, so niyamat- tho ti veditabbo. Yasmà ca niyamattho, tasmÃ, tasmiæ paÂhamajjhÃnaæ upasampajja viharaïa-samaye, avijjamÃnÃ- nam pi kÃmÃnaæ, tassa paÂhamassa jhÃnassa\<*<6>*>/ paÂipakkhabhÃ- vaæ kÃmapariccÃgen' eva c' assa adhigamaæ dÅpeti. Ka- thaæ? Vivicc' eva kÃmehÅ ti evaæ hi niyame kariyamÃne idaæ pa¤¤Ãyati, nÆn' imassa\<*<7>*>/ jhÃnassa kÃmÃpaÂipakkha- bhÆtÃ, yesu sati idaæ nappavattati, andhakÃre sati dÅpo- bhÃso\<*<8>*>/ viya, tesaæ pariccÃgen' eva c' assa adhigamo hoti, orimatÅrapariccÃgena pÃrimatÅrass' eva, tasmà niyamaæ karotÅ ti. Tattha siyÃ, kasmà pan' esa pubbapade yeva vutto, na uttarapade? Kiæ akusalehi dhammehi aviviccà pi jhÃnaæ upasampajja vihareyyà ti? Na kho pan' etaæ evaæ daÂ- Âhabbaæ. Taæ nissaraïato hi pubbapade esa vutto, kÃma- dhÃtu-samatikkamanato hi kÃmarÃgapaÂipakkhato ca idaæ jhÃnaæ kÃmÃnam eva nissaraïaæ. Yath' Ãha:- kÃmÃnam etaæ nissaraïaæ yadidaæ nekkhamman ti.\<*<9>*>/ Uttarapade pi \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm paccayaæ. 2 Sbh vicchinditvÃ. 3 Sbh -paccavekkhaïà ti. 4 Formula of First JhÃna, DÅgha i, 73, etc., etc. 5 Sb paÂhamaæ jhÃnaæ. 6 Bhm paÂhamajjhÃnassa. 7 Bhm nanv' imassa. 8 Bhm padÅp-. 9 D. iii, 275; Sh refers to Saæyutta, MahÃvagga, but v, 121-27 context does not give the citation verbatim. >/ #<[page 140]># %<140 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% pana yathÃ÷: idh' eva bhikkhave paÂhamo samaïo, idha dutiyo samaïo ti\<*<1>*>/ ettha eva kÃro Ãnetvà vuccati, evaæ vattabbo. Na hi sakkà ito a¤¤ehi pi nÅvaraïasankhÃtehi akusalehi dham- mehi aviviccajhÃnam upasampajja viharituæ, tasmà vivicc' eva kÃmehi vivicc' eva akusalehi dhammehÅ ti evaæ padadvaye pi esa daÂÂhabbo. Padadvaye pi ca ki¤cÃpi viviccà ti iminà sÃdhÃraïavacanena tad-angavivekÃdayo cittavivekÃdayo\<*<2>*>/ ca sabbe pi vivekà sangahaæ gacchanti, tathà pi kÃyaviveko cittaviveko vikkhambhanaviveko ti tayo eva idha daÂÂhabbÃ. KÃmehÅ ti iminà pana padena yena ca Niddese: katame vatthukÃmÃ? ManÃpà piyÃrupà ti\<*<3>*>/ Ãdinà nayena vatthu- kÃmà vuttÃ, ye ca tatth' eva Vibhange ca chando kÃmo, rÃgo kÃmo, chandarÃgo kÃmo, sankappo kÃmo, rÃgo kÃmo, sankap- parÃgo kÃmo: . . . ime vuccanti kÃmà ti\<*<4>*>/ evaæ kilesakÃmà vuttÃ, te sabbe pi sangahÅtà icc' eva daÂÂhabbÃ. Evaæ hi sati vivicc' eva kÃmehÅ ti vatthukÃmehi pi vivicc' evà ti attho yujjati. Tena kÃyaviveko vutto hoti. Vivicca akusalehi dhammehÅ ti kilesakÃmehi sabbÃkusalehi và viviccà ti attho yujjati. Tena cittaviveko vutto hoti. Purimena c' ettha vatthukÃmehi vivekavacanato eva kÃmasukhapariccÃgo, dutiyena kilesakÃmehi vivekavacanato nekkhammasukha- pariggaho vibhÃvito hoti. Evaæ vatthukÃma-kilesakÃma- vivekavacanato yeva ca etesaæ paÂhamena sankilesavatthup- pahÃnaæ, dutiyena sankilesappahÃnaæ, paÂhamena lola- bhÃvassa hetupariccÃgo, dutiyena bÃlabhÃvassa, paÂhamena ca payogasuddhi, dutiyena Ãsayaposanaæ vibhÃvitaæ hotÅ ti ¤Ãtabbaæ\<*<5>*>/. Esa tÃva nayo kÃmehÅ ti ettha vuttakÃmesu vatthukÃma- pakkhe. KilesakÃmapakkhe pana chando ti ca rÃgo ti ca evam ÃdÅhi anekabhedo kÃmacchando yeva kÃmo ti adhippeto. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. i, 63; A. ii, 238; Sbh omit paÂhamo. 2 Bhm kÃyaviv-. 3 Nid. i, 1. The answer, however, in P. T. S. ed. is: manÃpikà rÆpà . . . saddÃ. PiyarÆpà does not occur. 4 Vibh. 256; Nid. 2. (The Niddesa for the last word quoted, reads kilesakÃmÃ.) 5 Sb pi ¤Ãtabbaæ; Bhm vi¤¤Ãtabbaæ. >/ #<[page 141]># %< Pathamaæ jhÃnaæ 141>% So ca akusalapariyÃpanno pi samÃno: tattha katame kÃmÃ? Chando kÃmo\<*<1>*>/ ti Ãdinà nayena Vibhange jhÃnapaÂipakkhato visuæ vutto. KilesakÃmattà và purimapade vutto, akusala- pariyÃpannattà dutiyapade. Anekabhedato c' assa kÃmato ti avatvà kÃmehÅ ti vuttaæ. A¤¤esam pi ca dhammÃnaæ akusalabhÃve vijjamÃne: tattha katame akusalà dhammÃ? KÃmacchando ti\<*<2>*>/ Ãdinà nayena Vibhange upari jhÃnangÃnaæ paccanÅkapaÂipakkhabhÃvadassanato nÅvaraïÃn' eva vut- tÃni. NÅvaraïÃni hi jhÃnangapaccanÅkÃni, tesaæ jhÃnangÃn' eva paÂipakkhÃni viddhaæ sakÃni vighÃtakÃnÅ ti vuttaæ hoti. Tathà hi samÃdhi kÃmacchandassa paÂipakkho, pÅti vyÃpÃdas- sa, vitakko thÅnamiddhassa, sukhaæ uddhacca-kukkuccassa, vicÃro vicikicchÃyà ti PeÂake\<*<3>*>/ vuttaæ. Evam ettha vivicc' eva kÃmehÅ ti iminà kÃmacchandassa vikkhambhanaviveko vutto hoti. Vivicca akusalehi dhammehÅ ti iminà pa¤can- nam pi nÅvaraïÃnaæ, agahitaggahaïena\<*<4>*>/ pana paÂhamena kÃmacchandassa, dutiyena sesanÅvaraïÃnaæ, tathà paÂha- mena tÅsu akusalamÆlesu pa¤cakÃmaguïabhedavisayassa lobhassa, dutiyena ÃghÃtavatthubhedÃdivisayÃnaæ dosamo- hÃnaæ. OghÃdisu và dhammesu paÂhamena kÃmogha-kÃ- mayoga-kÃmÃsava-kÃmupÃdÃna-abhijjhÃkÃyagantha-kÃma rÃgasaæyojanÃnaæ, dutiyena avasesa-oghayogÃsava-upÃdÃ- naganthasaæyojanÃnaæ. PaÂhamena ca taïhÃya taæ-sam- payuttakÃna¤ ca, dutiyena avijjÃya taæ-sampayuttakÃna¤ ca. Api ca paÂhamena lobhasampayuttÃnaæ aÂÂhannaæ cittup- pÃdÃnaæ, dutiyena sesÃnaæ catunnaæ akusalacittuppÃdÃ- naæ vikkhambhanaviveko vutto hotÅ ti veditabbo. Ayaæ tÃva vivicc' eva kÃmehi vivicca akusalehi dhammehÅ ti ettha atthappakÃsanÃ. EttÃvatà ca paÂhamassa jhÃnassa pahÃnangaæ dassetvÃ, idÃni sampayogangaæ dassetuæ savitakkaæ savicÃran ti Ãdi vuttaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 So Vibh. 256; Sh reads katamo kÃmacchando kÃmo? Bhm katamo kÃmo? Chando kÃmo. 2 Ibid. 3 PeÂakopadesa. Cf. Asl. 165. 4 Bhm aggahitagahaïena. >/ #<[page 142]># %<142 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% Tattha vitakkanaæ vitakko,\<*<1>*>/ Æhanan ti vuttaæ hoti. SvÃyaæ Ãrammaïe cittassa abhiniropanalakkhaïo; Ãhana- na-pariyÃhananaraso. Tathà hi tena yogÃvacaro Ãramma- ïaæ vitakkÃhataæ vitakkapariyÃhataæ karotÅ ti vuccati. Arammaïe cittassa ÃnayanapaccupaÂÂhÃno. Vicaraïaæ vicÃro, anusa¤caraïan ti vuttaæ hoti. SvÃyaæ ÃrammaïÃnumajjanalakkhaïo; tattha sahajÃtÃnuyojanaraso; cittassa anuppabandhanapaccupaÂÂhÃno. Sante pi ca nesaæ katthaci avippayoge oÊÃrikaÂÂhena pub- bangamaÂÂhena ca ghaïÂÃbhighÃto viya cetaso paÂhamÃ- bhinipÃto vitakko.\<*<2>*>/ SukhumaÂÂhena anumajjanasabhÃvena ca ghaïÂÃnuravo viya anuppabandho vicÃro. VipphÃravà c' ettha vitakko paÂhamuppattikÃle paripphandanabhÆto cittassa, ÃkÃse uppatitukÃmassa pakkhino pakkhavikkhepo viya, padumÃbhimukhapÃto viya ca gandhÃnubandhacetaso bhamarassa. Santavutti vicÃro nÃtiparipphandanabhÃvo cittassa, ÃkÃse uppatitassa pakkhino pakkhappasÃraïaæ viya, paribbhamanaæ viya ca padumÃbhimukhapatitassa bhama- rassa padumassa uparibhÃge. DukanipÃtaÂÂhakathÃyaæ\<*<3>*>/ pana ÃkÃse gacchato mahÃsakuïassa ubhohi pakkhehi vÃtaæ gahetvÃ\<*<4>*>/ pakkhe sannisÅdÃpetvà gamanaæ viya Ãrammaïe cetaso abhiniropanabhÃvena pavatto vitakko; [so hi ekaggo hutvà appeti;]\<*<5>*>/ vÃtagahaïatthaæ\<*<6>*>/ pakkhe phandÃpaya- mÃnassa gamanaæ viya anumajjanasabhÃvena pavatto vicÃro ti vuttaæ. Taæ anuppabandhena pavattiyaæ yuj- jati. So pana nesaæ viseso paÂhamadutiyajjhÃnesu pÃkaÂo hoti. Api ca malaggahitaæ kaæsabhÃjanaæ ekena hatthena daÊhaæ gahetvÃ, itarena hatthena cuïïatelavÃlaï¬upakena\<*<7>*>/ parimajjantassa, daÊhagahaïahattho viya vitakko, parimaj- janahattho viya vicÃro. Tathà kumbhakÃrassa daï¬appa- hÃrena cakkaæ bhamayitvÃ, bhÃjanaæ karontassa uppÅÊana- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 With the following discussion cf. Asl. 114 f.; Expositor (trs.), 151 f. 2 Sh after viya insert abhiniropanaÂÂhena ca. 3 ManorathapÆraïÅ on Anguttara i, 53, 3. 4 Sbh gÃhÃpetvÃ. 5 Only Sh gives this clause. 6 Bhm vÃtagga-. 7 Sh -vÃÊaï¬-. Cf. A. i, 209. >/ #<[page 143]># %< Pathamaæ jhÃnaæ 143>% hattho viya vitakko, ito cito ca sa¤caraïahattho viya vicÃro. Tathà maï¬alaæ karontassa majjhe sannirujjhitvà Âhitakaï- Âako viya abhiniropano vitakko, bahi paribbhamanakaïÂako viya anumajjanto\<*<1>*>/ vicÃro. Iti iminà ca vitakkena iminà ca vicÃrena saha vattati, rukkho viya pupphena phalena cÃti idaæ jhÃnaæ savitakkaæ savicÃranti vuccati. Vibhange pana\<*<2>*>/: iminà ca vitakkena, iminà ca vicarena upeto hoti, samupeto ti Ãdinà nayena puggalÃdhiÂÂhÃnà desanà katÃ. Attho pana tatrà pi evam eva daÂÂhabbo. Vivekajan ti ettha vivitti viveko.\<*<3>*>/ NÅvaraïavigamo ti attho. Vivitto ti và viveko, nÅvaraïavivitto jhÃnasampayut- tadhammarÃsÅ ti attho. Tasmà vivekÃ, tasmiæ và viveke jÃtan ti vivekajaæ. PÅtisukhan ti [ettha\<*<4>*>/] pÅïÃyatÅ ti\<*<5>*>/ pÅti. Sà sampiyÃyana- lakkhaïÃ; kÃyacittapÅïanarasÃ, pharaïarasà vÃ; odagya- paccupaÂÂhÃnÃ. Sà pan' esà khuddikÃ\<*<6>*>/ pÅti, khaïikà pÅti, okkantikà pÅti, ubbegà pÅti, pharaïà pÅtÅ ti pa¤cavidhà hoti. Tattha khuddikà pÅti sarÅre lomahaæsamattam eva kÃtuæ sakkoti. Khaïikà pÅti khaïe khaïe vijjuppÃtasadisÃ\<*<7>*>/ hoti. Okkantikà pÅti samuddatÅraæ vÅci viya kÃyaæ okkamitvà okkamitvà bhijjati. Ubbegà pÅti balavatÅ hoti, kÃyaæ ud- dhaggaæ katvà ÃkÃse langhÃpanappamÃïappattÃ. Tathà hi PuïïavallikavÃsÅ MahÃ-Tissatthero puïïamadivase sÃyaæ cetiyangaïaæ gantvà candÃlokaæ disvà MahÃcetiyÃbhimukho hutvÃ: imÃya vata velÃya catasso parisà MahÃcetiy vandantÅ ti pakatiyà diÂÂhÃrammaïavasena BuddhÃramma- ïaæ ubbegÃpÅtiæ uppÃdetvà sudhÃtale pahaÂacitrageï¬uko\<*<8>*>/ viya ÃkÃse uppatitvà MahÃcetiyangaïe yeva patiÂÂhÃsi. Tathà Girikaï¬akavihÃrassa\<*<9>*>/ upanissaye VattakÃlakagÃme ekà kuladhÅtà pi balavabuddhÃrammaïÃya ubbegÃpÅtiyà ÃkÃse langhesi. Tassà kira mÃtÃpitaro sÃyaæ dhammasavaïat- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb anumajjano; Sh anumajjamÃno. 2 Vibh. 257. 3 Bhm vivittaviveko. 4 Sbh omit. 5 Bhm pinayatÅ ti. 6 So all the authorities. 7 Bhm vijjuppÃda-. 8 Bhm pahata-. Sb -bheï¬uko. Cf. JÃt. v, 196; Asl. 116. 9 Sb Girikaï¬akamahÃvihÃrassa. >/ #<[page 144]># %<144 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% thÃya\<*<1>*>/ vihÃraæ gacchantÃ: amma! tvaæ garubhÃrà akÃle carituæ\<*<2>*>/ na sakkosi; mayaæ tumhaæ pattiæ katvà dhammaæ sossÃmà ti agamaæsu. Sà gantukÃmà pi tesaæ vacanaæ paÂibÃhituæ asakkontÅ ghare ohÅyitvà gharÃjire Âhatvà candÃlokena Girikaï¬ake\<*<3>*>/ ÃkÃse cetiyangaïaæ olokentÅ\<*<4>*>/ cetiyassa dÅpapÆjaæ addasa, catasso ca parisà mÃlÃgandhÃ- dÅhi cetiyapÆjaæ katvà padakkhiïaæ karontiyo bhikkhusan- ghassa ca gaïasajjhÃyasaddaæ assosi. Ath' assÃ:- dha¤- ¤Ã vat 'ime, ye vihÃraæ gantvà evarÆpe cetiyangaïe anusa¤- carituæ, evarÆpa¤ ca madhuraæ dhammakathaæ sotuæ labhantÅ ti muttÃrÃsisadisaæ cetiyaæ passantiyà eva ubbe- gÃpÅti udapÃdi. Sà ÃkÃse langhitvà mÃtÃpitunnaæ\<*<5>*>/ purima- taraæ yeva ÃkÃsato cetiyangaïe orÆyha cetiyaæ vanditvà dhammaæ suïamÃnà aÂÂhÃsi. Atha naæ mÃtÃpitaro Ãgant- vÃ: amma! tvaæ katarena maggena ÃgatÃ' sÅ ti pucchiæsu. SÃ: ÃkÃsena Ãgatà 'mhi, na maggenà ti vatvÃ: amma! ÃkÃsena nÃma khÅïÃsavà sa¤caranti; tvaæ kathaæ Ãgatà ti vuttÃ, Ãha: mayhaæ candÃlokena cetiyaæ olokentiyà ÂhitÃya Bud- dhÃrammaïà balavatÅ pÅti\<*<6>*>/ uppajji, athÃhaæ neva attano ÂhitabhÃvaæ, na nisinnabhÃvaæ a¤¤Ãsiæ, gahitanimitten' eva pana ÃkÃse langhitvà cetiyangaïe patiÂÂhità 'mhÅ ti. Evaæ ubbegÃpÅti ÃkÃse langhÃpanappamÃïà hoti. PharaïÃpÅtiyà pana uppannÃya sakalasarÅraæ dhamitvà pÆritavatthi viya mahatà udakoghena pakkhandapabbata- kucchi\<*<7>*>/ viya ca anuparipphuÂaæ hoti. Sà pan' esà pa¤- cavidhà pÅti gabbhaæ gaïhantÅ paripÃkaæ gacchantÅ duvi- dhaæ passaddhiæ paripÆreti kÃyappassaddhi¤ ca cittappas- saddhi¤ ca. Passaddhi gabbhaæ gaïhantÅ paripÃkaæ gac- chantÅ duvidham pi sukhaæ paripÆreti, kÃyika¤ ca cetasika¤ ca. Sukhaæ gabbhaæ ganhantaæ paripÃkaæ gacchantaæ tividhaæ samÃdhiæ paripÆreti, khaïikasamÃdhiæ, upacÃra- samÃdhiæ, appanÃsamÃdhin ti. TÃsu yà appanà samÃ- dhissa mÆlaæ hutvà va¬¬hamÃnà samÃdhisampayogaæ gatà pharaïÃpÅti. Ayaæ imasmiæ atthe adhippetà pÅtÅ ti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -savana-. 2 Bhm vicarituæ. 3 Bhm -kaïÂake. 4 Sh Ãkasaceti-. 5 Bhm -pitÆnaæ. 6 Bhm balavapÅti. 7 Sb pakkhanta-. >/ #<[page 145]># %< Pathamaæ jhÃnaæ 145>% Itaraæ pana sukkhanaæ sukhaæ, suÂÂhu và khÃdati, kha- ïati\<*<1>*>/ ca kÃyacittÃbÃdhan ti sukhaæ. Taæ sÃtalakkhaïaæ, sampayuttÃnaæ upabrÆhaïarasaæ,\<*<2>*>/ anuggahapaccupaÂÂhÃ- naæ. Sati pi ca nesaæ pÅtisukhÃnaæ\<*<3>*>/ katthaci avippa- yoge, iÂÂhÃrammaïapaÂilÃbhatuÂÂhi pÅti, paÂiladdharasÃnubha- vanaæ\<*<4>*>/ sukhaæ. Yattha pÅti, tattha sukhaæ. Yattha su- khaæ, tattha na niyamato pÅti. SankhÃrakkhandhasangahità pÅti, vedanÃkkhandhasangahitaæ\<*<5>*>/ sukhaæ. KantÃrakhin- nassa vanantodakadassanasavaïesu\<*<6>*>/ viya pÅti, vanacchÃyap- pavesana\<*<7>*>/-udakaparibhogesu viya sukhaæ. Tasmiæ tasmiæ samaye pÃkaÂabhÃvato c' etaæ vuttan ti veditabbaæ. Iti aya¤ ca pÅti ida¤ ca sukhaæ assa jhÃnassa, asmiæ và jhÃne atthÅ ti idaæ jhÃnaæ pÅtisukhan ti vuccati. Atha và pÅti ca sukha¤ ca pÅtisukhaæ, dhammavinayÃdayo viya. Viveka- jaæ pÅtisukham assa jhÃnassa, asmiæ và jhÃne atthÅ ti evam pi vivekajaæ pÅtisukhaæ. Yath' eva hi jhÃnaæ, evaæ pÅti- sukham p' ettha vivekajam eva hoti, ta¤ c' assa atthi, tasmà ekapaden' eva vivekajaæ pÅti sukhan ti pi vattuæ yujjati. Vibhange pana: idaæ sukhaæ imÃya pÅtiyà sahagatan ti Ãdinà nayena vuttaæ.\<*<8>*>/ Attho pana tatthà pi evam eva daÂ- Âhabbo. PaÂhamaæ jhÃnan ti idaæ parato Ãvibhavissati. Upasampajjà ti upagantvÃ, pÃputvà ti vuttaæ hoti. UpasampÃdayitvà vÃ, nipphÃdetvà ti vuttaæ hoti. Vibhange pana: upasampajjà ti . . . paÂhamassa jhÃnassa lÃbho paÂi- lÃbho patti sampatti phussanà sacchikiriyà upasampadà ti vuttaæ.\<*<9>*>/ Tassà pi evam ev' attho daÂÂhabbo. ViharatÅ ti tad-anurÆpena iriyÃpathavihÃrena iti vuttap- pakÃrajhÃnasamangÅ hutvà attabhÃvassa iriyaæ, vuttiæ, pÃlanaæ, yapanaæ, yÃpanaæ, cÃraæ, vihÃraæ abhinip- phÃdeti. Vuttaæ h' etaæ Vibhange: viharatÅ ti iriyati\<*<10>*>/, \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm khanati. 2 Bhm upabrÆhana-. 3 Bhm Sb omit. 4 Bhm paÂiladdhassÃnu-. 5 Sb -sangahitam. 6 Bm -savanadassanesu. 7 Bhm -chÃyà pavesana-. 8 Vibh. 257. 9 Ibid. 10 Sbh irÅyati. Cf. M. i, 74, vÊ. iriyyati. I. 10 >/ #<[page 146]># %<146 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% vattati,\<*<1>*>/ pÃleti, yapeti, yÃpeti, carati, viharati, tena vuccati viharatÅ ti\<*<2>*>/. Yaæ pana vuttaæ:- pa¤cangavippahÅnaæ, pa¤canga- samannÃgatan ti\<*<3>*>/ tattha kÃmacchando, vyÃpÃdo, thÅnamid- dhaæ, uddhaccakukkuccaæ, vicikicchà ti imesaæ pa¤can- naæ nÅvaraïÃnaæ pahÃnavasena pa¤cangavippahÅnatà vedi- tabbÃ. Na hi etesu appahÅnesu jhÃnam uppajjati, ten' ass' etÃni pahÃnangÃnÅ ti vuccanti. Ki¤cÃpi hi jhÃnakkhaïe a¤¤e pi akusalà dhamma pahÅyanti, tathà pi etÃn' eva vise- sena jhÃnantarÃyakarÃni. KÃmacchandena hi nÃnÃvisayap- palobhitaæ cittaæ na ekattÃrammaïe samÃdhiyati, kÃmac- chandÃbhibhÆtaæ và taæ na kÃmadhÃtuppahÃnÃya paÂi- padaæ paÂipajjati, vyÃpÃdena c' Ãrammaïe paÂiha¤¤amÃ- naæ na nirantaraæ pavattati. ThÅnamiddhÃbhibhÆtaæ akamma¤¤aæ hoti, uddhaccakukuccaparetaæ avÆpasantam eva hutvà paribbhamati. VicikicchÃya upahataæ jhÃnÃ- dhigamasÃdhikaæ paÂipadaæ nÃrohati, iti visesena jhÃnan- tarÃyakarattà etÃn' eva pahÃnangÃnÅ ti vuttÃni\<*<4>*>/. Yasmà pana vitakko Ãrammaïe cittaæ abhiniropeti, vicÃro anuppabandhati, tehi avikkhepÃya sampÃditappayogassa cetaso, payogasampattisambhavà pÅti pÅïanaæ,\<*<5>*>/ sukha¤ ca upabrÆhaïaæ\<*<6>*>/ karoti. Atha naæ sasesasampayuttadham- maæ etehi abhiniropanÃnuppabandhanapÅnaïÃnubrÆhaïehi anuggahÅtÃ\<*<7>*>/ ekaggatà ekattÃrammaïe samaæ sammà [ca\<*<8>*>/] Ãdhiyati, tasmà vitakko, vicÃro, pÅti, sukhaæ, cittekaggatà ti imesaæ pa¤cannaæ uppattivasena pa¤cangasamannÃga- tatà veditabbÃ. Uppannesu hi etesu pa¤casu jhÃnaæ up- pannaæ nÃma hoti, ten' assa etÃni pa¤casamannÃgatangÃ- nÅ ti vuccanti, tasmà na etehi samannÃgataæ a¤¤ad-eva jhÃnaæ nÃma atthÅ ti gahetabbaæ. Yathà pana angamat- tavasen' eva caturanginÅ senÃ, pa¤cangika¤ ca turiyaæ\<*<9>*>/, aÂÂhangiko ca maggo ti vuccati, evam idam pi angamatta- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm pavattati. 2 Vibh. 252. 3 Above, p. 139; S. i, 99; A. v, 16. 4 Bhm vuttÃnÅ ti. 5 Bhm pÅn-. 6 Bhm upabrÆhanaæ. 7 Bhm anuggahitÃ. 8 Sbh omit. 9 Bhm pa¤cangikaæ tÆriyaæ. >/ #<[page 147]># %< Pathamaæ jhÃnaæ 147>% vasen' eva pa¤cangikan ti và pa¤cangasamannÃgatan ti và vuccatÅ ti veditabbaæ. EtÃni ca pa¤cangÃni, ki¤cÃpi upa- cÃrakkhaïe pi atthi, atha kho upacÃre pakaticittato balava- tarÃni. Idha pana upacÃrato pi balavatarÃni rÆpÃvacara- lakkhaïappattÃni. Ettha hi vitakko suvisuddhena\<*<1>*>/ ÃkÃrena Ãrammaïe cittaæ abhiniropayamÃno upajjati. VicÃro ati- viya Ãrammaïaæ anumajjamÃno, pÅtisukhaæ sabbÃvantam pi kÃyaæ pharamÃnaæ. Ten' ev' Ãha: nÃssa ki¤ci sabbÃvato kÃyassa vivekajena pÅtisukhena apphuÂaæ hotÅ ti.\<*<2>*>/ Cittekagga- tà pi, heÂÂhimamhi samuggapaÂale uparimaæ samuggapaÂalaæ viya, Ãrammaïesu phusitÃ\<*<3>*>/ hutvà uppajjati: ayam etesaæ itarehi viseso. Tattha cittekaggatÃ, ki¤cÃpi savitakkaæ savicÃran ti imasmiæ pÃÂhe na niddiÂÂhÃ, tathà pi Vi- bhange: jhÃnan ti vitakko vicÃro pÅti sukhaæ cittekaggatà ti\<*<4>*>/ evaæ vuttattà angam eva, yena hi adhippÃyena Bhagavatà uddeso kato, so yeva tena Vibhange pakÃsito ti\<*<5>*>/. TividhakalyÃïaæ dasalakkhaïasampannan ti ettha pana Ãdim ajjhapariyosÃnavasena tividhakalyÃïatÃ. Tesaæ yeva ca Ãdim ajjhapariyosÃnÃnaæ lakkhaïavasena dasalakkha- ïasampannatà veditabbÃ. TatrÃyaæ pÃÊi:- paÂhamassa jhÃnassa paÂipadÃ-visuddhi Ãdi, upekkhÃnubrÆhaïà majjhe, sampahaæsanà pariyosÃnaæ. `PaÂhamassa jhÃnassa paÂipadà visuddhi Ãdi':- Ãdissa kati lakkhaïÃni? ùdissa tÅïi lakkhaïÃni: yo tassa paribandho\<*<6>*>/ tato cittaæ visujjhati; visuddhattà cittaæ majjhimaæ samathanimittaæ paÂipajjati; paÂipannattà tattha cittaæ pakkhandati. Ya¤ ca paribandhato\<*<7>*>/ cittaæ visujjhati ya¤ ca visuddhattà cittaæ majjhimaæ samathanimittaæ paÂipaj- jati, ya¤ ca paÂipannattÃ, tattha cittaæ pakkhandati, paÂha- massa jhÃnassa paÂipadÃ-visuddhi Ãdi:- Ãdissa imÃni tÅïi lakkhaïÃni, tena vuccati paÂhamaæ jhÃnaæ ÃdikalyÃïa¤ ceva hoti tilakkhaïasampanna¤ ca. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -visadena. 2 D. i, 73 f.; M. iii, 92 f. 3 Sbh phussitÃ. 4 Vibh. 257, reading cittassa ekaggatÃ. 5 Sbh hotÅ ti for ti. 6 Sbh paripattho. 7 Sbh paripatthato. >/ #<[page 148]># %<148 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% PaÂhamassa jhÃnassa upekkhÃnubrÆhaïà majjhe, maj- jhassa kati lakkhaïÃni? Majjhassa tÅïi lakkhaïÃni: visud- dhaæ cittaæ ajjhupekkhati; samathapaÂipannaæ ajjhupek- khati; ekattupaÂÂhÃnaæ ajjhupekkhati. Ya¤ ca visuddhaæ cittaæ ajjhupekkhati, ya¤ ca samathapaÂipannaæ ajjhupek- khati, ya¤ ca ekattupaÂÂhÃnaæ ajjhupekkhati, paÂhamassa jhÃnassa upekkhÃnubrÆhaïà majjhe. Majjhassa imÃni tÅïi lakkhaïÃni, tena vuccati paÂhamaæ jhÃnaæ majjhe kalyÃ- ïa¤ ceva hoti tilakkhaïasampanna¤\<*<1>*>/ ca. PaÂhamassa jhÃnassa sampahaæsanà pariyosÃnaæ. Pari- yosÃnassa kati lakkhaïÃni? PariyosÃnassa cattÃri lakkha- ïÃni. Tattha: jÃtÃnaæ dhammÃnaæ anativattanaÂÂhena sampahaæsanÃ; indriyÃnaæ ekarasaÂÂhena sampahaæsanÃ; tad-upagaviriyavÃhanaÂÂhena sampahaæsanÃ; ÃsevanaÂÂhena sampahaæsanÃ, paÂhamassa jhÃnassa sampahaæsanà pari- yosÃnaæ. PariyosÃnassa imÃni cattÃri lakkhaïÃni, tena vuc- cati paÂhamaæ jhÃnaæ pariyosÃnakalyÃïa¤ ceva hoti catu- lakkhaïasampanna¤ cà ti. Tatra paÂipadÃ-visuddhi nÃma sasambhÃriko upacÃro, upekkhÃnubrÆhaïà nÃma appanÃ,\<*<2>*>/ sampahaæsanà nÃma paccavekkhaïà ti evam eke vaïïayanti. Yasmà pana: ekat- tagataæ cittaæ paÂipadÃ-visuddhi pakkhanda¤ ceva hoti upekkhÃnubrÆhita¤ ca, ¤Ãïena ca sampahaæsitan ti pÃÊiyaæ vuttaæ, tasmà anto appanÃyam eva Ãgamanavasena paÂipa- dÃ-visuddhi. TatramajjhattupekkhÃya\<*<3>*>/ kiccavasena upek- khÃnubrÆhaïÃ, dhammÃnaæ anativattanÃdibhÃvasÃdhanena pariyodÃpakassa ¤Ãïassa kiccanipphattivasena sampahaæsa- nà ca veditabbÃ. Kathaæ? Yasmiæ hi vÃre appanà up- pajjati, tasmiæ yo nÅvaraïasankhÃto kilesagaïo tassa jhÃ- nassa paribandho,\<*<4>*>/ tato cittaæ visujjhati. Visuddhattà Ãva- raïavirahitaæ hutvÃ, majjhimaæ samathanimittaæ paÂipaj- jati. Majjhimaæ samathanimittaæ nÃma samappavatto appanÃsamÃdhi yeva. Tad-anantaraæ pana purimacittaæ ekasantati pariïÃma- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh omits ti-. 2 Bhm as always -bruhanà and appanÃ; Sbh appaïÃ. 3 Bhm -majjhutt-. 4 Sbh paripattho. >/ #<[page 149]># %< Pathamaæ jhÃnaæ 149>% nayena tathattaæ upagacchamÃnaæ majjhimaæ samathani- mittaæ paÂipajjati nÃma. Evaæ paÂipannattà tathattu- pagamanena tattha pakkhandati nÃma. Evaæ tÃva purima- citte vijjamÃnÃkÃranipphÃdikÃ\<*<1>*>/ paÂhamassa jhÃnassa uppÃ- dakkhaïe yeva Ãgamanavasena paÂipadÃ-visuddhi veditabbÃ. Evaæ visuddhassa pana tassa puna visodhetabbÃbhÃvato visodhane vyÃpÃraæ akaronto visuddhaæ cittaæ ajjhupek- khati nÃma. SamathabhÃvupagamanena samathapaÂipan- nassa puna samÃdhÃne vyÃpÃraæ akaronto samathapaÂipan- naæ cittaæ\<*<2>*>/ ajjhupekkhati nÃma. SamathapaÂipannabhÃ- vato eva c' assa kilesasaæsaggaæ pahÃya ekattena upaÂÂhi- tassa puna ekattupaÂÂhÃne vyÃpÃraæ akaronto ekattupaÂ- ÂhÃnaæ ajjhupekkhati nÃma. Evaæ tatramajjhattupek- khÃya kiccavasena upekkhÃnubrÆhaïà veditabbÃ. Ye pan' ete evaæ upekkhÃnubrÆhite tattha jÃtà samÃdhi- pa¤¤ÃsankhÃtà yuganandhadhammà a¤¤ama¤¤am anativat- tamÃnà hutvà pavattÃ, yÃni ca saddhÃdÅni indriyÃni nÃnÃ- kilesehi vimuttattà vimuttirasena ekarasÃni hutvà pavat- tÃni, ya¤ c' esa tad-upagaæ tesaæ anativattana-ekarasa- bhÃvÃnaæ anucchavikaæ viriyaæ vÃhayati, yà c' assa tas- miæ khaïe pavattà ÃsevanÃ:- sabbe pi te ÃkÃrÃ, yasmà ¤Ãïena sankilesavodÃnesu taæ taæ ÃdÅnava¤ ca Ãnisaæsa¤ ca disvÃ, tathà tathà sampahaæsitattà visodhitattà pariyo- dÃpitattà nipphannà va, tasmà dhammÃnaæ anativattanÃ- dibhÃvasÃdhanena pariyodÃpakassa ¤Ãïassa kiccanipphat- tivasena sampahaæsanà veditabbà ti vuttaæ. Tattha yasmà upekkhÃvasena ¤Ãïaæ pÃkaÂaæ hoti:- yath' Ãha: tathà paggahitaæ cittaæ sÃdhukaæ ajjhupek- khati upekkhÃvasena, pa¤¤Ãvasena pa¤¤indriyaæ adhi- mattaæ hoti, upekkhÃvasena nÃnattakilesehi cittaæ vimuc- cati, vimokkhavasena pa¤¤Ãvasena pa¤¤indriyaæ adhimat- taæ hoti, vimuttattà te dhammà ekarasà honti, ekarasaÂ- ÂhenabhÃvanà ti-tasmà ¤ÃïakiccabhÆtà sampahaæ sanà pariyosÃnan ti vuttÃ. IdÃni paÂhamajjhÃnaæ adhigataæ hoti pathavÅkasiïan ti ettha gaïanÃnupubbatà paÂhamaæ; paÂhamaæ uppannan \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh -kÃrÃ-. 2 Bhm omit. >/ #<[page 150]># %<150 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% ti pi paÂhamaæ. ùrammaïÆpanijjhÃnato paccanÅkajhÃ- panato và jhÃnaæ. PathavÅmaï¬alaæ pana\<*<1>*>/ sakalaÂÂhena pathavÅkasiïan ti vuccati. Taæ nissÃya paÂiladdhanimittam pi pathavÅkasiïaæ, nimitte\<*<2>*>/ paÂiladdhajhÃnam\<*<3>*>/ pi. Tatra imasmiæ atthe jhÃnaæ pathavÅkasiïan ti veditabbaæ. Taæ sandhÃya vuttaæ paÂhamajjhÃnaæ adhigataæ hoti pathavÅ- kasiïan ti. Evam adhigate pana etasmiæ tena yoginÃ, vÃlavedhinÃ\<*<4>*>/ viya [ca\<*<5>*>/] sÆdena viya ca ÃkÃrà pariggahetabbÃ. Yathà hi sukusalo dhanuggaho vÃlavedhÃya\<*<4>*>/ kammaæ kurumÃno yasmiæ vÃre vÃlaæ\<*<4>*>/ vijjhati, tasmiæ vÃre akkantapadÃna¤ ca dhanudaï¬assa ca jiyÃya ca sarassa ca ÃkÃraæ pariggaïhey- ya, evaæ me Âhitena evaæ dhanudaï¬aæ evaæ jiyaæ evaæ saraæ gahetvà vÃlo viddho ti; so tato paÂÂhÃya tath' eva te ÃkÃre sampÃdento avirÃdhetvà vÃlaæ vijjheyya, evam eva yoginà pi:- imaæ nÃma me bhÃjanaæ bhu¤jitvà evarÆpaæ puggalaæ sevamÃnena, evarÆpe senÃsane, iminà nÃma iriyÃpathena, imasmiæ kÃle, idam idhagatan ti ete bho- janasappÃyÃdayo ÃkÃrà pariggahetabbÃ. Evam hi so naÂÂhe và tasmiæ te ÃkÃre sampÃdetvà puna uppÃdetuæ appaguïaæ và paguïaæ karonto\<*<6>*>/ punappunaæ appetuæ sakkhissati. Yathà ca kusalo sÆdo bhattÃraæ parivisanto tassa yaæ yaæ ruciyà paribhu¤jati,\<*<7>*>/ taæ taæ sallakkhetvà tato paÂÂhÃya tÃdisaæ yeva upanÃmento lÃbhassa bhÃgÅ hoti, evam ayam pi adhigatakkhaïe bhojanÃdayo ÃkÃre gahetvà te sampÃ- dento punappunaæ appanÃya lÃbhÅ hoti. TasmÃ, tena vÃlavedhinà viya, sÆdena viya ca, ÃkÃrà pariggahetabbÃ. Vuttam pi c' etaæ BhagavatÃ:- seyyathÃpi, bhikkhave, paï¬ito viyatto kusalo sÆdo rÃjÃnaæ và rÃjamahÃmattÃnaæ và nÃnaccayehi\<*<8>*>/ sÆpehi paccupaÂÂhito assa ambilaggehi pi titta- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm omit. 2 Bhm -kasiïanimitte. 3 Bhm -laddhaæ jhÃnam. 4 Sh vÃÊa-. 5 S omit. 6 Sh paguïakaronto. 7 Sbh bhu¤jati. 8 Sbh insert nÃnaggarasehi. >/ #<[page 151]># %< Pathamaæ jhÃnaæ 151>% kaggehi pi kaÂukaggehi pi madhuraggehi pi khÃrikehi pi akhÃ- rikehi pi loïikehi pi aloïikehi pi. Sa kho so, bhikkhave, paï¬ito viyatto kusalo sÆdo sakassa bhattu nimittaæ\<*<1>*>/ uggaïhÃti: idaæ và me ajja bhattu sÆpeyyaæ\<*<2>*>/ ruccati, imassa và abhi- harati, imassa và bahuæ gaïhÃti, imassa và vaïïaæ bhÃsati, ambilaggaæ và me ajja bhattusÆpeyyaæ\<*<2>*>/ ruccati, ambilaggassa và [ajja\<*<3>*>/] abhiharati, ambilaggassa và bahuæ gaïhÃti, ambilag- gassa và vaïïaæ bhÃsati ...pe... aloïikassa và vaïïaæ bhasatÅ ti. Sakho so, bhikkhave, paï¬ito viyatto kusalo sÆdo lÃbhÅ ceva hoti acchÃdanassa, lÃbhÅ vetanassa, lÃbhÅ abhihÃrÃ- naæ. Taæ kissa hetu? Tathà hi so, bhikkhave, paï¬ito viyatto kusalo sÆdo sakassa bhattu nimittaæ uggaïhÃti. Evam eva kho, bhikkhave, idh' ekacco paï¬ito viyatto kusalo bhikkhu kÃye kÃyÃnupassÅ viharati ...pe... vedanÃsu vedanÃ-, . . . citte cittÃ-, . . . dhammesu dhammÃnupassÅ viharati, ÃtÃpÅ sampa- jÃno satimà vineyya loke abhijjhÃdomanassaæ. Tassa dham- mesu dhammÃnupassino viharato cittaæ samÃdhiyati, upak- kilesà pahÅyanti, [sotaæ nimittaæ uggaïhÃti].\<*<4>*>/ So kho so, bhikkhave, paï¬ito viyatto kusalo bhikkhu lÃbhÅ ceva hoti diÂ- ÂhadhammasukhavihÃrassa,\<*<5>*>/ lÃbhÅ sati sampaja¤¤assa. Taæ kissa hetu? Tathà hi so, bhikkhave, paï¬ito viyatto kusalo bhikkhu sakassa cittassa nimittaæ uggaïhÃtÅ ti.\<*<6>*>/ Nimittaga- haïena c' assa puna te ÃkÃre sampÃdayato appanÃmattam eva ijjhati, na ciraÂÂhÃnaæ. CiraÂÂhÃnaæ pana samÃdhi- paripanthÃnaæ\<*<7>*>/ dhammÃnaæ suvisodhitattà hoti. Yo hi bhikkhu kÃmÃdÅnavapaccavekkhaïÃdÅhi\<*<8>*>/ kÃmac- chandaæ na suÂÂhu vikkhambhetvÃ,\<*<9>*>/ kayappassaddhivasena kÃyaduÂÂhullaæ na suÂÂhu paÂippassaddhaæ\<*<10>*>/ katvÃ, Ãram- bhadhÃtumanasikÃrÃdivasena thÅnamiddhaæ na suÂÂhu paÂivinodetvÃ, samathanimittamanasikÃrÃdivasena uddhac- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Feer edition of S.: bhattassa nimittaæ. 2 Ibid: bhattasÆp-. 3 Sbh and Feer edition omit. 4 Feer edition omits. 5 Feer -vihÃrÃnaæ. 6 S. v, 151 f. 7 Bh -bandhanaæ; Bm -phandhÃnaæ. 8 Bhm -vekkhanÃ-. 9 Bhm -bhitvÃ. 10 Sbh suppaÂi-, omitting suÂÂhu. >/ #<[page 152]># %<152 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% cakukkuccaæ na suÂÂhu samÆhataæ\<*<1>*>/ katvÃ, a¤¤e pi samÃ- dhiparipanthe\<*<2>*>/ dhamme na suÂÂhu visodhetvà jhÃnaæ samÃ- pajjati, so, avisodhitaæ Ãsayaæ paviÂÂhabhamaro viya, avi- suddhaæ uyyÃnaæ paviÂÂharÃjà viya ca, khippam eva nik- khamati. Yo pana samÃdhiparipanthe\<*<2>*>/ dhamme suÂÂhu visodhetvà jhÃnaæ samÃpajjati so suvisodhitaæ Ãsayaæ paviÂÂhabhamaro viya, suparisuddhaæ uyyÃnaæ paviÂÂha- rÃjà viya ca, sakalam pi divasabhÃgaæ antosamÃpattiyaæ yeva hoti. Ten' Ãhu PorÃïÃ:- KÃmesu chandaæ paÂighaæ vinodaye, Uddhaccamiddhaæ vicikicchapa¤camaæ, VivekapÃmojjakarena cetasÃ; RÃjà va suddhantagato tahiæ rame ti. Tasmà ciraÂÂhiti kÃmena pÃripanthikadhamme\<*<3>*>/ visodhetvà jhÃnaæ samÃpajjitabbaæ; cittabhÃvanÃvepullattha¤ ca yathÃladdhaæ paÂibhÃganimittaæ va¬¬hetabbaæ. Tassa dve va¬¬hanÃbhÆmiyo: upacÃraæ và appanà vÃ. Upa- cÃraæ patvà pi hi taæ va¬¬hetuæ vaÂÂati, appanaæ patvà pi ekasmiæ pana ÂhÃne avassaæ va¬¬hetabbaæ. Tena vut- taæ: yathÃladdhaæ paÂibhÃganimittaæ va¬¬hetabban ti. TatrÃyaæ va¬¬hanÃnayo: tena yoginà taæ\<*<4>*>/ nimittaæ pat- tava¬¬hana-pÆvava¬¬hana-bhattava¬¬hana-latÃva¬¬hana- dussava¬¬hanayogena ava¬¬hetvÃ, yathà nÃma kassako kasitabbaÂÂhÃnaæ nangalena paricchinditvà paricchedabbhan- tare kasati; yathà và pana bhikkhÆ sÅmaæ bandhantà paÂhamaæ nimittÃni sallakkhetvà pacchà bandhanti, evam eva tassa yathÃladdhassa nimittassa anukkamena ekangula- dvangula-tivangula-caturangulamattaæ manasà paricchin- ditvÃ\<*<5>*>/ yathà paricchinna-paricchedaæ\<*<6>*>/ va¬¬hetabbaæ, apa- ricchinditvà pana na va¬¬hetabbaæ. Tato vidatthiratana- pamukhapariveïavihÃrasÅmÃnaæ\<*<7>*>/ gÃmanigamajanapadaraj- jasamuddasÅmÃna¤ ca paricchedavasena va¬¬hayantena\<*<8>*>/ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh susamÆh-, omitting suÂÂhu. 2 Bhm -bandhe. 3 Bhm -bandhika-. 4 Bhm omit. 5 Sbh repeat paricchinditvÃ. 6 Bhm omit paricchinna-. 7 Bhm -vihÃraæ simÃnaæ. 8 Sbh va¬¬hentena. >/ #<[page 153]># %< Pathamaæ jhÃnaæ 153>% cakkavÃÊaparicchedena và tato và pi uttariæ paricchinditvà va¬¬hetabbaæ. Yathà hi haæsapotakà pakkhÃnaæ uÂÂhi- takÃlato paÂÂhÃya parittaæ parittaæ padesaæ uppatantÃ, paricayaæ katvÃ, anukkamena candimasuriyasantikaæ gac- chanti, evam eva bhikkhu, vuttanayena nimittaæ paricchin- ditvÃ, va¬¬hento yÃva cakkavÃÊaparicchedÃ, tato và ut- tariæ va¬¬heti. Ath' assa taæ nimittaæ va¬¬hitava¬¬hi- taÂÂhÃne pathaviyà ukkÆlavikkÆla-nadÅ-viduggapabbatavi- samesu sankusata-samabbhÃhataæ\<*<1>*>/ usabhacammaæ\<*<2>*>/ viya hoti. Tasmiæ pana nimitte pattapaÂhamajjhÃnena Ãdikam- mikena samÃpajjanabahulena bhavitabbaæ, na paccavek- khaïabahulena [bhavitabbaæ\<*<3>*>/], paccavekkhaïabahulassa hi jhÃnangÃni thÆlÃni dubbalÃni hutvà upaÂÂhahanti. Ath' assa tÃni evaæ upaÂÂhitattà upari ussukkanÃya paccayataæ nÃ- pajjanti\<*<4>*>/; so appaguïe jhÃne ussukkamÃno paÂhamajjhÃnà ca parihÃyati, na ca sakkoti dutiyaæ pÃpuïituæ. Ten' Ãha BhagavÃ:- seyyathÃpi, bhikkhave, gÃvÅ pabbateyyà bÃlà avyattà akhetta¤¤Æ akusalà visame pabbate [vi] carituæ,\<*<5>*>/ tassà evam assa: yan nÆnÃhaæ agatapubba¤ ceva disan gaccheyyaæ, akhÃ- ditapubbÃni ca tiïÃni khÃdeyyaæ apÅtapubbbÃni ca pÃnÅyÃni piveyyan ti. Sà purimaæ pÃdaæ na suppatiÂÂhitaæ patiÂÂhÃ- petvà pacchimaæ pÃdaæ uddhareyya; sà na ceva agatapubbaæ disaæ gaccheyya, na ca akhÃditapubbÃni tiïÃni khÃdeyya, na ca apÅtapubbÃni pÃnÅyÃni piveyya. Yasmi¤ c' assà padese ÂhitÃya evam assa: yan nÆnÃhaæ agatapubba¤ ceva ...pe . . . piveyyan ti ta¤ ca padesaæ na sotthinà paccÃgac- cheyya. Taæ kissa hetu? Tathà hi sÃ, bhikkhave, gÃvÅ pab- bateyyà bÃlà avyattà akhetta¤¤Æ akusalà visame pabbate cari- tuæ. Evam eva kho, bhikkhave, idh' ekacco bhikkhu bÃlo avyatto akhetta¤¤Æ akusalo `vivicc' eva kÃmehi ...pe... paÂhamaæ jhÃnaæ upasampajja' viharituæ, so taæ nimittaæ nÃsevati na bhÃveti na bahulÅkaroti na svÃdhiÂÂhitam adhiÂÂhÃti. Tassa evaæ hoti:- yan nÆnÃhaæ `vitakkavicÃrÃnaæ vÆpa- samà ...pe... dutiyaæ jhÃnaæ upasaæpajja' vihareyyan \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh sankusatamabbhÃhataæ. 2 Sbh vasabhacammaæ. 3 Sbh omit. 4 Sbh Ãpajjanti. 5 Sbh carituæ. >/ #<[page 154]># %<154 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% ti. So na sakkoti `vitakkavicÃrÃnaæ vÆpasamà ...pe... duÂiyaæ jhÃnaæ upasampajja' viharituæ. Tass' evaæ hoti:- yan nÆnÃhaæ `vivicc' eva kÃmehi ...pe... paÂhamaæ jhÃnaæ upasampajja' vihareyyan ti. So na sakkoti `vivicc' eva kÃmehi ...pe... paÂhamaæ jhÃnaæ upasampajja' viharituæ. Ayaæ vuccati, bhikkhave, bhikkhu ubhato bhaÂÂho, ubhato parihÅno, seyyathÃpi, bhikkhave, sÃ\<*<1>*>/ gÃvÅ pabbatey- yà bÃlà avyattà akhettannÆ akusalà visame pabbate vicaritun ti\<*<2>*>/. Tasmà 'nena tasmiæ yeva tÃva paÂhamajjhÃne pa¤cah' ÃkÃrehi ciïïavasinà bhavitabbaæ. Tatr' imà pa¤cavasiyo: -ÃvajjanavasÅ,\<*<3>*>/ samÃpajjanavasÅ, adhiÂÂhÃnavasÅ, vuÂÂhÃna- vasÅ, paccavekkhaïavasÅ ti. PaÂhamaæ jhÃnaæ yatthic- chakaæ yadicchakaæ yÃvadicchakaæ Ãvajjati avajjanÃya dandhÃyitattaæ natthÅ ti ÃvajjanavasÅ. PaÂhamaæ jhÃnaæ yatthicchakaæ ...pe... samÃpajjati samÃpajjanÃya dan- dhÃyitattaæ natthÅ ti samÃpajjanavasÅ. Evaæ sesà pi vitthÃretabbÃ. Ayaæ pan' ettha atthappakÃsanÃ:- paÂhamajjhÃnato vuÂ- ÂhÃya, paÂhamaæ vitakkaæ Ãvajjayato, bhavangaæ upac- chinditva, uppannÃvajjanÃnantaraæ vitakkÃrammaïÃn' eva cattÃri pa¤ca và javanÃni javanti, tato dve bhavangÃni, tato puna vicÃrÃrammaïaæ Ãvajjanaæ vuttanayen' eva javanÃnÅ ti. Evaæ pa¤casu jhÃnangesu yadà nirantaraæ cittaæ pe- setuæ sakkoti, ath' assa ÃvajjanavasÅ\<*<4>*>/ siddhà hoti. Ayaæ pana matthakappattà vasÅ Bhagavato yamakapÃÂi- hÃriye labbhati. A¤¤esaæ và evarÆpe kÃle, ito paraæ sÅgha- tarà ÃvajjanavasÅ nÃma n' atthi. ùyasmato pana MahÃ- MoggallÃnassa\<*<5>*>/ Nandopananda-nÃgarÃjadamane\<*<6>*>/ viya sÅghaæ samÃpajjanasamatthatà samÃpajjanavasÅ nÃma. AccharÃ- mattaæ và dasaccharÃmattaæ và khaïaæ Âhapetuæ samat- thatà adhiÂÂhÃnavasÅ nÃma. Tath' eva lahuæ vuÂÂhÃtuæ samatthatà vuÂÂhÃnavasÅ nÃma. Tad-ubhayadassanatthaæ Buddharakkhitattherassa vatthuæ kathetuæ vaÂÂati:- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bh Sb omit. 2 A. iv, 418 f. 3 Sbh -vasi throughout. 4 So Sbh also. 5 Bhm -MoggalÃnassa. 6 Cf. Divy. 395; JÃt. A. v, 126; J. P. T. S., 1891, p. 67; J. R. A. S., 1912, 288. >/ #<[page 155]># %< Pathamaæ jhÃnaæ 155>% So h' Ãyasmà upasampadÃya aÂÂhavassiko hutvà Theram- batthale\<*<1>*>/ MahÃrohaïaguttattherassa gilÃnupaÂÂhÃnaæ Ãga- tÃnaæ tiæsamattÃnaæ iddhimantasahassÃnaæ majjhe nisin- no therassa yÃguæ paÂiggÃhayamÃnaæ:- upaÂÂhÃkanÃga- rÃjÃnaæ gahessÃmÅ ti ÃkÃsato pakkhandantaæ supaïïarÃjÃ- naæ disvà tÃva devapabbataæ nimmiïitvÃ\<*<2>*>/ nÃgarÃjÃnaæ bÃhÃyaæ\<*<3>*>/ gahetvà tattha pÃvisi. SupaïïarÃjà pabbate pahÃraæ datvà palÃyi. MahÃthero Ãha:- sace, Ãvuso, rak- khito nÃbhavissa, sabb' eva gÃrayhà assÃmà ti. Paccavek- khaïÃvasÅ pana Ãvajjanavasiyà eva\<*<4>*>/ vuttÃ. Paccavek- khaïajavanÃn' eva hi tattha ÃvajjanÃnantarÃnÅ ti. ImÃsu pana pa¤casu vasÅsu ciïïavasinà paguïapaÂhamaj- jhÃnato vuÂÂhÃya, ayaæ samÃpatti ÃsannanÅvaraïapaccatthi- kÃ, vitakkavicÃrÃnaæ oÊÃrikattà angadubbalà ti ca tattha dosaæ disvÃ, dutiyaæ jhÃnaæ, santato manasikaritvÃ, paÂha- majjhÃne nikantiæ pariyÃdÃya, dutiyÃdhigamÃya yogo kÃ- tabbo. Ath' assa yadà paÂhamajjhÃnà vuÂÂhÃya satassa sampajÃnassa jhÃnangÃni paccavekkhato vitakkavicÃrà oÊÃri- kato upaÂÂhahanti. PÅtisukha¤ ceva cittekaggatà ca santato upaÂÂhÃti. Tad-assa oÊÃrikangappahÃnÃya santangapaÂilÃ- bhÃya\<*<5>*>/ ca tad-eva nimittaæ pathavÅ pathavÅ ti punappuna\<*<6>*>/ manasikaroto: idÃni dutiyajjhÃnaæ sampajjissatÅ ti\<*<7>*>/ bhavan- gaæ upacchinditvÃ, tad-eva pathavÅkasiïaæ Ãrammaïaæ katvÃ, manodvÃrÃvajjanaæ uppajjati. Tato tasmiæ yev' Ãrammaïe cattÃri pa¤ca và javanÃni javanti. Yesaæ ava- sÃne ekaæ rÆpÃvacaraæ dutiyajjhÃnikaæ, sesÃni vuttappa- kÃrÃn' eva kÃmÃvacarÃnÅ ti. EttÃvatà c' esa:- vitakkavicÃrÃnaæ vÆpasamà ajjhattaæ sampasÃdanaæ cetaso ekodibhÃvaæ avitakkam-avicÃraæ samÃ- dhijaæ pÅtisukhaæ dutiyaæ jhÃnaæ upasampajja viharati evam anena dvangavippahÅnaæ tivangasamannÃgataæ tivi- dhakalyÃïaæ dasalakkhaïasampannaæ dutiyaæ jhÃnaæ\<*<8>*>/ adhigataæ hoti pathavÅkasiïaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm Therappattaleïe. Cf. J. P. T. S., 1888, 7 (Ambat- thala). 2 Bhm -minitvÃ. 3 Sbh bÃhÃya. 4 Sbh yeva. 5 Bhm santa-anga-. 6 Bhm punappunaæ throughout. 7 Sbh uppajjissatÅti. 8 Sh Bhm dutiyajjh-. >/ #<[page 156]># %<156 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% Tattha vitakkavicÃrÃnaæ vÆpasamà ti vitakkassa ca vicÃras- sa cà ti imesaæ dvinnaæ vÆpasamà samatikkamÃ, dutiyaj- jhÃnakkhaïe angapÃtubhÃvÃ\<*<1>*>/ ti vuttaæ hoti. Tattha ki¤cÃpi dutiyajjhÃne sabbe paÂhamajjhÃnadhammà na santi, a¤¤e yeva hi paÂhamajjhÃne phassÃdayo, a¤¤e idha; oÊÃrikassa pana angassa samatikkamà paÂhamajjhÃnato paresaæ dutiyaj- jhÃnÃdÅnaæ adhigamo hotÅ ti dÅpanatthaæ vitakkavicÃrÃnaæ vÆpasamà ti evaæ vuttan ti veditabbaæ. Ajjhattan ti idha niyakajjhattaæ adhippetaæ. Vibhange pana: ajjhattaæ paccattan ti\<*<2>*>/ ettakam eva vuttaæ. Yasmà ca niyakajjhattaæ adhippetaæ, tasmà attani jÃtaæ,\<*<3>*>/ attano santÃne\<*<4>*>/ nibbattan ti ayam ettha attho. SampasÃdanan ti sampasÃdanaæ vuccati saddhÃ. Sampa- sÃdanayogato jhÃnam pi sampasÃdanaæ, nÅlavaïïayogato nÅlaæ vatthaæ\<*<5>*>/ viya. Yasmà và taæ jhÃnaæ sampasÃdana- samannÃgatattà vitakkavicÃrakkhobha-vÆpasamanena ca cetaso sampasÃdayati, tasmà pi sampasÃdanan ti vuttaæ. Imasmi¤ ca atthavikappe sampasÃdanaæ cetaso ti evaæ padasambandho veditabbo. Purimasmiæ pana atthavikappe cetaso ti etaæ ekodibhÃvena saddhiæ yojetabbaæ. TatrÃ- yam atthayojanÃ:- eko udetÅ ti ekodi, vitakkavicÃrehi anaj- jhÃrÆÊhattà aggo seÂÂho hutvà udetÅ ti attho. SeÂÂho pi hi loke eko ti vuccati. VitakkavicÃravirahito\<*<6>*>/ và eko asahÃyo hutvà iti pi vattuæ vaÂÂati. Atha và sampayuttadhamme udÃyatÅ ti udi,\<*<7>*>/ uÂÂhapetÅ ti attho. SeÂÂhaÂÂhena eko ca so udi\<*<7>*>/ cà ti ekodi: samÃdhiss' etam adhivacanaæ, iti imam ekodiæ bhÃveti va¬¬hetÅ ti idaæ dutiyajjhÃnaæ ekodibhÃvaæ. So panÃyaæ ekodi, yasmà cetaso, na sattassa, na jÅvassa, tasmà evaæ cetaso ekodibhÃvan ti vuttaæ. Nanu cÃyaæ saddhà paÂhamajjhÃne pi atthi, aya¤ ca ekodi nÃmako sam- Ãdhi, atha kasmà idam eva sampasÃdanaæ cetaso ekodi- bhÃva¤ cà ti vuttaæ?\<*<8>*>/ Vuccate:- adum hi paÂhamajjhÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh apÃtubhÃvÃ. 2 Vibh. 258. 3 Sh attano santÃne jÃtaæ. 4 Bm attÃsantÃne. 5 Bhm nÅlav-. 6 Bh -virahato; Bm -viharato. 7 Sh udÅ. 8 Sbh vuttan ti. >/ #<[page 157]># %< Dutiyaæ jhÃnaæ 157>% naæ vitakkavicÃrakkhobhena, vÅcitarangasamÃkulam iva jalaæ, na suppasannaæ hoti, tasmà satiyà pi saddhÃya sampa- sÃdanan ti na vuttaæ, na suppasannattà yeva c' ettha sam- Ãdhi pi na suÂÂhu pÃkaÂo, tasmà ekodibhÃvanan ti pi na vuttaæ. Imasmiæ pana jhÃne vitakkavicÃrapaÊibodhÃbhÃ- vena\<*<1>*>/ laddhokÃsà balavatÅ saddhÃ. Balavasaddhà sahÃya paÂilÃbhen' eva samÃdhi pi pÃkaÂo, tasmà idam eva evaæ vuttan ti veditabbaæ. Vibhange pana: sampasÃdanan ti yà saddhà saddahanà okappanà abhippasÃdo. Cetaso ekodibhÃ- van ti yà cittassa Âhiti ...pe... sammÃsamÃdhÅ ti\<*<2>*>/ etta- kam eva vuttaæ. Evaæ vuttena pana tena saddhiæ ayaæ atthavaïïanà yathà na virujjhati, a¤¤adatthu saæsandati ceva sameti ca evaæ veditabbÃ. Avitakkaæ avicÃran ti bhÃvanÃya pahÅnattà etasmiæ etassa và vitakko natthÅ ti avitakkaæ. Iminà va nayena avicÃraæ. Vibhange pi vuttaæ:- iti aya¤ ca vitakko aya¤ ca vicÃro santà honti samità vÆpasantà atthangatà abbhatthan- gatà appità vyappità sosità visosità vyantÅkatÃ. Tena vuc- cati avitakkaæ avicÃran ti\<*<3>*>/. Etth' Ãha:- nanu ca vitakkavicÃrÃnaæ vÆpasamà ti iminà pi ayam attho siddho, atha kasmà puna vuttaæ avitakka- avicÃran ti? Vuccate: evam etaæ siddho 'vÃyam attho; na pan' etaæ tad-atthadÅpakaæ. Nanu avocumha oÊÃrikassa pana angassa samatikkamà paÂhamajjhÃnato paresaæ duti- yajjhÃnÃdÅnaæ samadhigamo hotÅ ti dassanatthaæ vitakka- vicÃrÃnaæ vÆpasamà ti evaæ vuttan ti? Api ca vitakka- vicÃrÃnaæ vÆpasamà idaæ sampasÃdanaæ, na kilesakÃlus- siyassa. VitakkavicÃrÃna¤ ca vÆpasamà ekodibhÃvaæ, na upacÃrajjhÃnam iva nÅvaraïappahÃïà na paÂhamajjhÃnam iva ca\<*<4>*>/ angapÃtubhÃvà ti: evaæ sampasÃdana-ekodibhÃvÃ- naæ hetuparidÅpakam idaæ vacanaæ. Tathà vitakkavicÃ- rÃnaæ vÆpasamà idaæ avitakka-m-avicÃraæ, na tatiya- catutthajjhÃnÃni viya, cakkhuvi¤¤ÃïÃdÅni viya ca abhÃvà ti evaæ avitakkÃvicÃrabhÃvassa hetuparidÅpaka¤ ca, na vitak- ka-vicÃrÃbhÃvamattaparidÅpakaæ. VitakkavicÃrÃbhÃvamat- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -palib-. 2 Vibh. 258. 3 Ibid. 4 Bhm place the preceding na here. >/ #<[page 158]># %<158 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% taparidÅpakam eva pana avitakkaæ avicÃran ti idaæ vacanaæ, tasmà purimaæ vatvà pi vattabbaæ evà ti. SamÃdhijan ti paÂhamajjhÃnasamÃdhito sampayuttasam- Ãdhito và jÃtan ti attho. Tattha ki¤cÃpi paÂhamam pi sampayuttasamÃdhito jÃtaæ, atha kho ayam eva samÃdhi samÃdhÅ ti vattabbataæ arahati. VitakkavicÃrakkhobha- virahena ativiya acalattà suppasannattà ca, tasmà imassa vaïïabhaïanatthaæ idam eva samÃdhijan ti vuttaæ. PÅtisukhan ti idaæ vuttanayam eva. Dutiyan ti gaïanÃnupubbatà dutiyaæ\<*<1>*>/ [, dutiyaæ uppannan ti pi dutiyan ti\<*<2>*>/]. Idaæ dutiyaæ samÃpajjatÅ ti pi dutiyaæ. Yaæ pana vuttaæ dvangavippahÅnaæ tivangasamannÃga- tan ti. Tattha vitakkavicÃrÃnaæ pahÃnavasena dvangavip- pahÅnatà veditabbÃ. Yathà ca paÂhamajjhÃnassa upa- cÃrakkhaïe nÅvaraïÃni pahÅyanti, na tathà imassa vitakka- vicÃrÃ. AppanÃkkhaïe yeva ca pan' etaæ vinà tehi uppaj- jati, ten' assa te pahÃnangan ti vuccanti. PÅtisukhaæ cittekaggatà ti imesaæ pana tiïïaæ uppatti- vasena tivangasamannÃgatatà veditabbÃ. Tasmà yaæ\<*<3>*>/ Vibhange: jhÃnan ti sampasÃdo pÅtisukhaæ cittassa ekaggatÃ\<*<4>*>/ ti vuttaæ, taæ saparikkhÃraæ jhÃnaæ dassetuæ pariyÃyena vuttaæ. èhapetvà pana sampasÃdanaæ nippariyÃyena upa- nijjhÃnalakkhaïappattÃnaæ angÃnaæ vasena tivangikam eva etaæ hoti. Yath' Ãha:- katamaæ tasmiæ samaye tivangi- kaæ jhÃnaæ hoti? PÅtisukhaæ cittassa ekaggatà ti.\<*<5>*>/ Sesaæ paÂhamajjhÃne vuttanayam eva. Evam adhigate pana tasmim pi vuttanayen' eva pancah' ÃkÃrehi ciïïavasinà hutvÃ, paguïadutiyajjhÃnato vuÂÂhÃya, ayaæ samÃpatti ÃsannavitakkavicÃrapaccatthikÃ. Yad eva tattha pÅtÅ ti\<*<6>*>/ cetaso ubbilÃvitaæ,\<*<7>*>/ eten' etaæ oÊÃrikaæ ak- khÃyatÅ ti vuttÃya pÅtiyà oÊÃrikattà angadubbalà ti ca tattha dosaæ disvÃ, tatiyajjhÃnaæ santato manasikaritvÃ, dutiyaj- jhÃne nikantiæ pariyÃdÃya, tatiyÃdhigamÃya yogo kÃtabbo. Ath' assa yadà dutiyajjhÃnato vuÂÂhÃya satassa sampajÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vibh. 258. 3 Bhm omit. 3 Sbh insert hi. 4 Vibh. 258. 5 Cf. Vibh. 264. 6 Bhm pÅtigataæ. 7 Bhm uppilÃv-. >/ #<[page 159]># %< Tatiyaæ jhÃnaæ 159>% nassa jhÃnangÃni paccavekkhato pÅti oÊÃrikato upaÂÂhÃti, sukha¤ ceva ekaggatà ca santato upaÂÂhÃti, tadà 'ssa oÊÃri- kangapahÃnÃya\<*<1>*>/ santangapaÂilÃbhÃya ca tad eva nimittaæ: pathavÅ, pathavÅ ti punappunaæ manasikaroto: idÃni tati- yajjhÃnaæ uppajjissatÅ ti bhavangaæ upacchinditvà tad eva pathavÅkasiïaæ Ãrammaïaæ katvà manodvÃravajjanaæ up- pajjati. Tato tasmiæ yev' Ãrammaïe cattÃri pa¤ca và ja- vanÃni javanti, yesaæ avasÃne ekaæ rÆpÃvacaraæ tatiyaj- jhÃnikaæ, sesÃni vuttanayen' eva kÃmÃvacarÃnÅ ti. EttÃvatà ca pan' esa: pÅtiyà ca virÃgà upekkhako ca viha- rati, sato ca sampajÃno sukha¤ ca kÃyena paÂisaævedeti, yan taæ ariyà Ãcikkhanti: upekkhako satimà sukhavihÃrÅ ti, tatiyaæ jhÃnaæ upasampajja viharatÅ\<*<2>*>/ ti evam anena ekangavippahÅ- naæ dvangasamannÃgataæ\<*<3>*>/ tividhakalyÃïaæ dasalakkhaïa- sampannaæ tatiyajjhÃnaæ adhigataæ hoti pathavÅkasiïaæ. Tattha pÅtiyà ca virÃgà ti virÃgo nÃma vuttappakÃrÃya pÅtiyà jigucchanaæ và samatikkamo vÃ. Ubhinnaæ pana antarà ca saddo sampiï¬anattho, so vÆpasamaæ và sampiï- ¬eti vitakkavicÃrÃnaæ vÆpasamaæ vÃ. Tattha yadà vÆpasamam eva sampiï¬eti, tadà pÅtiyà ca virÃgà ki¤ca bhÅyyo\<*<4>*>/ vÆpasamà cà ti evaæ yojanà veditabbÃ. Imissà ca yojanÃya virÃgo jigucchanattho hoti, tasmà pÅtiyà jiguc- chanà ca vÆpasamà cà ti ayam attho daÂÂhabbo. Yadà pana vitakkavicÃravÆpasamaæ sampiï¬eti, tadà pÅtiyà ca virÃgà ki¤ca bhÅyyo vitakkavicÃrÃna¤ ca vÆpasamà ti evaæ yojanà veditabbÃ. Imissà ca yojanÃya virÃgo samatikkamanattho hoti. Tasmà pÅtiyà ca samatikkamà vitakkavicÃrÃna¤ ca vÆpasamà ti ayam attho daÂÂhabbo. KÃma¤ c' ete vitakkavicÃrà dutiyajjhÃne yeva vÆpasantÃ, imassa pana jhÃnassa maggaparidÅpanatthaæ vaïïabhaïa- nattha¤ c' etaæ vuttaæ. VitakkavicÃrÃna¤ ca vÆpasamà ti hi vutte idaæ pa¤¤Ãyati:- nanu vitakkavicÃravÆpasamo mag- go imassa jhÃnassà ti? Yathà ca tatiye ariyamagge appa- hÅnÃnam pi sakkÃyadiÂÂhÃdÅnaæ pa¤cannaæ orambhÃgiyÃ- naæ saæyojanÃnaæ pahÃnà ti, evaæ pahÃnaæ vuccamÃnaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh -ppahÃnÃya. 2 Vibh. 245. 3 Bhm duvanga-. 4 Bhm bhiyyo; so below. >/ #<[page 160]># %<160 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% vaïïabhaïanaæ hoti. Tad-adhigamÃya ussukkÃnaæ ussÃ- hajanakaæ,\<*<1>*>/ evam eva idha avÆpasantÃnam pi vitakkavicÃ- rÃnaæ vÆpasamo vuccamÃno vaïïabhaïanaæ hoti. TenÃ- yam attho vutto pÅtiyà ca samatikkamà vitakkavicÃrÃna¤ ca vÆpasamà ti. Upekkhako ca viharatÅ ti ettha upapattito ikkhatÅ ti upek- khÃ. Samaæ passati, apakkhapatità hutvà passatÅ ti attho. TÃya visadÃya vipulÃya thÃmagatÃya samannÃgatattà tatiyaj- jhÃnasamangÅ upekkhako ti vuccati. Upekkhà pana dasa- vidhà hoti: chaÊangupekkhÃ, brahmavihÃrupekkhÃ, boj- jhangupekkhÃ, viriyupekkhÃ, sankhÃrupekkhÃ, vedanupek- khÃ, vipassanupekkhÃ, tatramajjhattupekkhÃ, jhÃnupekkhÃ, pÃrisuddhupekkhà ti. Tattha yÃ: idha khÅïÃsavo bhikkhu cakkhunà rÆpaæ disvà neva sumano hoti, na dummano, upekkhako ca viharati sato sampajÃno ti\<*<2>*>/ evam Ãgatà khÅïÃsavassa chasu dvÃresu iÂÂhÃ- niÂÂhachaÊÃrammaïÃpÃthe parisuddhapakatibhÃvà vijahanÃ- kÃrabhÆtà upekkhÃ: ayaæ chaÊangupekkhà nÃma. Yà pana: upekkhÃsahagatena cetasà ekaæ disaæ pharitvà viharatÅ ti\<*<3>*>/ evam Ãgatà sattesu majjhattÃkÃrabhÆtà upekkhÃ: ayaæ brahmavihÃrupekkhà nÃma. Yà upekkhÃ-sambojjhangaæ bhÃveti vivekanissitan ti\<*<4>*>/ evam Ãgatà sahajÃtadhammÃnaæ majjhattÃkÃrabhÆtà upekkhÃ: ayaæ bojjhangupekkhà nÃma. Yà pana kÃlena kÃlaæ upekkhÃ-nimittaæ manasikarotÅ ti\<*<5>*>/ evam Ãgatà anaccÃraddhanà ti sithilà viriyasankhÃtà upek- khÃ:- ayaæ viriyupekkhà nÃma. YÃ: kati sankhÃrupekkhà samÃdhivasena\<*<6>*>/ uppajjanti? kati sankhÃrupekkhà vipassanÃvasena uppajjanti? AÂÂha san- khÃrupekkhà samÃdhivasena uppajjanti. Dasa sankhÃrupek- khà vipassanÃvasena uppajjantÅ ti\<*<7>*>/ evam Ãgatà nÅvaraïÃdi \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -jananakaæ. 2 A. iii, 279; D. iii, 250; A. ii, 198. 3 D. i, 251, etc., etc. Cf. below, ch. ix. 4 S. iv, 367. 5 A. i, 257. 6 So all the ed. The P. T. S. text has samathavasena, which is the more usual concomitant of vipassanÃ. 7 PÂs. 64. >/ #<[page 161]># %< Tatiyaæ jhÃnaæ 161>% paÂisankhà santiÂÂhanÃgahaïe majjhattabhÆtà upekkhÃ:-. ayaæ sankhÃrupekkhà nÃma. Yà pana: yasmiæ samaye kÃmÃvacaraæ kusalaæ cittaæ up- pannaæ hoti upekkhÃsahagatan ti\<*<1>*>/ evam Ãgatà adukkhama- sukhasa¤¤ità upekkhÃ--ayaæ vedanupekkhà nÃma. YÃ: yad-atthiyaæ bhÆtaæ taæ pajahati upekkhaæ paÂilabh- atÅ ti\<*<2>*>/ evam Ãgatà vicinane majjhattabhÆtà upekkhÃ:- ayaæ vipassanupekkhà nÃma. Yà pana chandÃdisu ye-vÃ-panakesu\<*<3>*>/ Ãgatà sahajÃtÃnaæ samavÃhitabhÆtà upekkhÃ:- ayaæ tatramajjhattupekkhà nÃma. YÃ: upekkhako ca viharatÅ ti\<*<4>*>/ evam Ãgatà aggasukhe pi tasmiæ apakkhapÃtajananÅ upekkhÃ-ayaæ jhÃnupekkhà nÃma. Yà pana: upekkhÃ-sati pÃrisuddhiæ catutthaæ jhÃnan ti\<*<4>*>/ evam Ãgatà sabbapaccanÅkaparisuddhà paccanÅkavÆpasa- mane pi avyÃpÃrabhÆtà upekkhÃ:- ayaæ pÃrisuddhupekkhà nÃma. Tattha\<*<5>*>/ chaÊangupekkhà ca brahmavihÃrupekkhà ca boj- jhangupekkhà ca tatramajjhattupekkhà ca jhÃnupekkhà ca pÃrisuddhupekkhà ca atthato ekÃ, tatramajjhattupekkhà va hoti. Tena tena avatthÃbhedena pan' assà ayaæ bhedo:- ekassà pi sato sattassa kumÃra-yuva-thera-senÃpati-rÃjÃdiva- sena bhedo viya, tasmà tÃsu yattha chaÊangupekkhÃ, na tat- tha bojjhangupekkhÃdayo, yattha và pana bojjhangupek- khà na tattha chaÊangupekkhÃdayo hontÅ ti veditabbÃ. Ya- thà c' etÃsam atthato ekÅbhÃvo, evaæ sankhÃrupekkhÃ-vipas- sanupekkhÃnam pi. Pa¤¤Ã eva hi sà kiccavasena dvidhÃbhin- nÃ. Yathà hi purisassa sÃyaæ gehaæ paviÂÂhaæ sappaæ ajapadadaï¬aæ gahetvà pariyesamÃnassa taæ thusakoÂÂha- ke nipannaæ disvÃ: sappo nu kho no ti avalokentassa, so vattikattayaæ disvà nibbematikassa: sappo, na sappo ti vici- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Dhs. 156. 2 Sh refers vaguely to "Saæy-Ni-MahÃvaggo" --i.e., vol. v.-- but we cannot trace it. 3 Cf. Dhs. 1 with Asl. 329. 4 Formula Fourth JhÃna. 5 Bhm Tatra. I. 11 >/ #<[page 162]># %<162 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% nane majjhattatà hoti, evam eva yà Ãraddhavipassakassa vipassanà ¤Ãïena lakkhaïattaye diÂÂhe sankhÃrÃnaæ anic- cabhÃvÃdi vicinane majjhattatà uppajjati:- ayaæ vipassanu- pekkhà nÃma. Yathà pana tassa purisassa ajapadadaï¬ena gÃÊhaæ sappaæ gahetvÃ: kinnvÃhaæ\<*<1>*>/ imaæ sappaæ avihe- Âhento\<*<2>*>/ attÃna¤ ca iminà a¬aæsÃpento mu¤ceyyan ti mu¤ca- nÃkÃram eva pariyesato gahaïe majjhattatà hoti, evam eva yà lakkhaïattayassa diÂÂhattà Ãditte viya tayo bhave passa- to sankhÃraggahaïe majjhattatÃ:- ayaæ sankhÃrupekkhà nÃma. Iti vipassanupekkhÃya siddhÃya sankhÃrupekkhà pi siddhà va hoti. Iminà pan' esà vicinanaggahaïesu\<*<3>*>/ majjhat- tatÃsankhÃtena\<*<4>*>/ kiccena dvidhà bhinnà ti. Viriyupekkhà pana vedanupekkhà ca a¤¤ama¤¤a¤ ca ava- sesà hi ca atthato bhinnà evà ti. Iti imÃsu upekkhÃsu jhÃnu- pekkhà idha adhippetÃ. Sà majjhattalakkhaïÃ, anÃbhogara- sÃ, avyÃpÃrapaccupaÂÂhÃnÃ, pÅtivirÃgapadaÂÂhÃnà ti. Etth' Ãha:- nanu cÃyam atthato tatramajjhattupekkhà va hoti, sà ca paÂhamadutiyajjhÃnesu pi atthi, tasmà tatrà pi upek- khako ca viharatÅ ti evam ayaæ vattabbà siyÃ, sà kasmà na vuttà ti? Aparivyattakiccato. Aparivyattaæ hi tassà tat- tha kiccaæ vitakkÃdÅhi abhibhÆtattÃ. Idha panÃyaæ vitak- kavicÃrapÅtÅhi anabhibhÆtattÃ, ukkhittasirà viya hutvÃ, parivyattakiccà jÃtÃ, tasmà vuttà ti. NiÂÂhità upekkhako ca viharatÅ ti etassa sabbaso atthavaï- ïanÃ. IdÃni sato ca sampajÃno ti ettha saratÅ ti sato, sampajÃnÃtÅ ti sampajÃno. Puggalena sati ca sampaja¤¤a¤ ca vuttaæ. Tattha saraïalakkhaïà sati, asammussanarasÃ, Ãrakkhapac- cupaÂÂhÃnÃ. Asammohalakkhaïaæ sampaja¤¤aæ, tÅraïa- rasaæ, pavicayapaccupaÂÂhÃnaæ. Tattha ki¤cÃpi idaæ sati-sampaja¤¤aæ purimajjhÃnesu pi atthi, muÂÂhassatissa hi asampajÃnassa upacÃramattam pi na sampajjati, pageva appanÃ. OÊÃrikattà pana tesaæ jhÃ- nÃnaæ bhÆmiyaæ viya purisassa cittassa gati sukhà hoti. Avyattaæ tattha sati-sampaja¤¤akiccaæ. OÊÃrikangappa- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh kinnÃhaæ; Bhm kintÃhaæ. 2 Bh avihedhento. 3 Sb vicinanagahaïesu. 4 Bhm majjhattasan-. >/ #<[page 163]># %< Tatiyaæ jhÃnaæ 163>% hÃnena pana sukhumattà imassa jhÃnassa, purisassa Khura- dhÃrÃyaæ\<*<1>*>/ viya sati-sampaja¤¤akiccapariggahÅtÃ\<*<2>*>/ eva cit- tassa gati icchitabbà ti idh' eva vuttaæ. Ki¤ca bhÅyyo? Yathà dhenupago vaccho dhenuto apanÅto arakkhiyamÃno punad-eva dhenuæ upagacchati, evam idaæ tatiyajjhÃna- sukhaæ pÅtito apanÅtaæ, taæ sati-sampaja¤¤Ãrakkhena arak- khiyamÃnaæ punad-eva pÅtiæ upagaccheyya, pÅtisampa- yuttam eva siyÃ. Sukhe và pi sattà sÃrajjanti, ida¤ ca ati- madhuraæ sukhaæ, tato paraæ sukhÃbhÃvÃ, sati-sampaja¤- ¤ÃnubhÃvena pan' ettha sukhe asÃrajjanà hoti, no a¤¤athà ti imam pi atthavisesaæ dassetuæ idam idh' eva vuttan ti veditabbaæ. IdÃni sukha¤ ca kÃyena paÂisaævedetÅ ti ettha ki¤cÃpi tati- yajjhÃnasamangino sukhapaÂisaævedanÃbhogo natthi, evaæ sante pi, yasmà tassa nÃma-kÃyena sampayuttaæ sukhaæ, yaæ và taæ nÃmakÃyasampayuttaæ sukhaæ, taæ samuÂ- ÂhÃnen' assa yasmà atipaïÅtena rÆpena rÆpakÃyo phuÂÂho,\<*<3>*>/ yassa phuÂattà jhÃnà vuÂÂhito pi sukhaæ paÂisaævedeyya, tasmà etam atthaæ dassento sukha¤ ca kÃyena paÂisaævedetÅ ti Ãha. IdÃni yan taæ ariyà Ãcikkhanti upekkhako satimà sukha- vihÃrÅ ti ettha yaæ jhÃnahetu, yaæ jhÃnakÃraïÃ, taæ tatiyaj- jhÃnasamangi-puggalaæ BuddhÃdayo ariyà Ãcikkhanti de- senti, pa¤¤Ãpenti, paÂÂhapenti, vivaranti, vibhajanti, uttÃnÅ\<*<4>*>/ karonti, pakÃsenti, pasaæsantÅ ti adhippÃyo. Kin ti? Upek- khako satimà sukhavihÃrÅ ti. Taæ tatiyaæ jhÃnaæ upasam- pajja viharatÅ ti evam ettha yojanà veditabbÃ. Kasmà pana taæ te evaæ pasaæsantÅ ti? PasaæsÃra- hato. Ayaæ hi yasmà atimadhurasukhe sukhapÃramippatte pi tatiyajjhÃne upekkhako, na tattha sukhÃbhisangena Ãka¬- ¬hiyati, yathà ca pÅti na uppajjati, evaæ upaÂÂhita-sati- tÃya\<*<5>*>/ satimÃ, yasmà ca ariyakantaæ ariyajanasevitam eva ca asankiliÂÂhaæ sukhaæ nÃmakÃyena paÂisaævedeti, tas- mà pasaæsÃraho hoti. Iti pasaæsÃrahato naæ ariyà te \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. JÃt, v, 269. 2 Bhm -gahitÃ. 3 Bhm phuÂo. 4 Bhm uttanÅ-. 5 Bm -ssatitÃya. >/ #<[page 164]># %<164 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% evaæ pasaæsÃhetubhÆte guïe pakÃsentÃ: upekkhako satimà sukhavihÃrÅ ti evaæ pasaæsantÅ ti veditabbaæ. Tatiyan ti gaïanÃnupubbatà tatiyaæ; idaæ tatiyaæ sa- mÃpajjatÅ ti pi tatiyaæ. Yaæ pana vuttaæ\<*<1>*>/:- ekangavip- pahÅnaæ duvangasamannÃgatan ti ettha pÅtiyà pahÃnava- sena ekangavippahÅnatà veditabbÃ. YÃ\<*<2>*>/ pan' esÃ, dutiyaj- jhÃnassa vitakkavicÃrà viya, appanÃkkhaïe yeva pahÅyati, ten' assa\<*<3>*>/ sà pahÃnangan ti vuccati. Sukhaæ cittekaggatà ti imesaæ pana dvinnaæ uppattiva- sena duvangasamannÃgatatà veditabbÃ. Tasmà yaæ Vi- bhange: jhÃnan ti upekkhà sati sampaja¤¤aæ sukhaæ cittas- s' ekaggatà ti\<*<4>*>/ vuttaæ, taæ saparikkhÃraæ jhÃnaæ dassetum pariyÃyena vuttaæ. èhapetvà pana upekkhÃ-sati-sampa- ja¤¤Ãni nippariyÃyena upanijjhÃnalakkhaïappattÃnaæ angÃ- naæ vasena duvangikam ev' etaæ hoti. Yath' Ãha: kata- maæ tasmiæ samaye duvangikaæ jhÃnaæ hoti? Sukhaæ cittass' ekaggatà ti.\<*<5>*>/ Sesaæ paÂhamajjhÃne vuttanayam eva. Evam adhigate pana tasmim pi vuttanayen' eva pa¤cah' ÃkÃrehi ciïïavasinà hutvÃ, paguïatatiyajjhÃnato vuÂÂhÃya, ayaæ samÃpatti ÃsannapÅtipaccatthikÃ. Yad-eva tattha sukham iti\<*<6>*>/ cetaso Ãbhogo, eten' etam oÊÃrikam akkhÃyatÅ ti evaæ vuttassa sukhassa oÊÃrikattà angadubbalà ti ca tattha dosaæ disvÃ, catutthajjhÃnaæ santato manasikaritvÃ,\<*<7>*>/ tati- yajjhÃne nikantiæ pariyÃdÃya, catutthÃdhigamÃya yogo kÃ- tabbo. Ath' assa, yadà tatiyajjhÃnato vuÂÂhÃya, satassa sampajÃnassa jhÃnangÃni paccavekkhato cetasikasomanassa- sankhÃtaæ sukhaæ oÊÃrikato upaÂÂhÃti, upekkhÃvedanà ceva cittekaggatà ca santato upaÂÂhÃti, tadà 'ssa oÊÃrikangappa- hÃnÃya santa-angapaÂilÃbhÃya\<*<8>*>/ ca tad-eva nimittaæ pathavÅ! pathavÅ ti punappunaæ\<*<9>*>/ manasikaroto: idÃni catutthajjhÃ- naæ uppajjissatÅ ti bhavangaæ upacchinditvà tad-eva patha- vÅkasiïaæ Ãrammaïaæ katvà manodvÃrÃvajjanaæ uppajjati, tato tasmiæ yev' Ãrammaïe cattÃri pa¤ca và javanÃni up- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. p. 165. 2 Bhm SÃ. 3 Bhm tena nassa. 4 Vibh. 260. 5 Cf. ib. 264 f. 6 Bhm insert taæ. 7 Bhm -katvÃ. 8 Sb santanga-. 9 Sb punappuna. >/ #<[page 165]># %< Catutthaæ jhÃnaæ 165>% pajjanti. Yesaæ avasÃne ekaæ rÆpÃvacaraæ catutthajjhÃ- nikaæ, sesÃni vuttappakÃrÃn' eva kÃmÃvacarÃni. Ayaæ pana viseso:- yasmà sukhà vedanà adukkhama- sukhÃya vedanÃya Ãsevanapaccayena\<*<1>*>/ paccayo na hoti, catut- thajjhÃne ca adukkhamasukhÃya vedanÃya uppajjitabbaæ, tasmà tÃni upekkhÃvedanÃ-sampayuttÃni honti, upekkhÃsam- payuttattà yeva c' ettha pÅti pi parihÃyatÅ ti. EttÃvatà c' esa sukhassa ca pahÃnà dukkhassa ca pahÃnà pubb' eva somanassadomanassÃnaæ atthangamà adukkhama- sukhaæ upekkhÃ-satipÃrisuddhiæ catutthaæ jhÃnaæ upasam- pajja viharati.\<*<2>*>/ Evam anena ekangavippahÅnaæ duvangasa- mannÃgataæ tividhakalyÃïaæ dasalakkhaïasampannaæ ca- tutthaæ jhÃnaæ adhigataæ hoti pathavÅkasiïaæ. Tattha sukhassa ca pahÃnà dukkhassa ca pahÃnà ti kÃyi- kasukhassa ca kÃyikadukkhassa ca pahÃnÃ. Pubb' evà ti ta¤ ca kho pubb' eva, na catutthajjhÃnakkhaïe. Somanas- sadomanassÃnaæ atthangamà ti cetasikasukhassa ca cetasika- dukkhassa cà ti imesam pi\<*<3>*>/ dvinnaæ pubb' eva atthangamà pahÃnà icc' eva vuttaæ hoti. Kadà pana nesaæ pahÃnaæ hotÅ ti? Catunnaæ jhÃnÃ- naæ upacÃrakkhaïe. Somanassaæ hi catutthajjhÃnassa upa- cÃrakkhaïe yeva pahÅyati, dukkhadomanassasukhÃni paÂha- madutiyatatiyÃnaæ upacÃrakkhaïesu, evam etesaæ pahÃ- nakkamena avuttÃnam [pi\<*<4>*>/]. Indriya-Vibhange\<*<5>*>/ pana indri- yÃnaæ uddesakkamen' eva idhà pi vuttÃnaæ sukhadukkha- somanassadomanassÃnaæ pahÃnaæ veditabbaæ. Yadi pan' etÃni tassa tassa jhÃnassa upacÃrakkhaïe yeva pahÅyanti, atha kasmà kattha c' uppannaæ dukkhindriyaæ aparisesaæ nirujjhati? Idha, bhikkhave, bhikkhu vivicc' eva kÃmehi ...pe... paÂhamaæ jhÃnaæ upasampajja viharati: --ettha c' uppannaæ dukkhindriyaæ aparisesaæ nirujjhati . . . Kattha c' uppannaæ domanassindriyaæ . . . sukhindri- yaæ . . . somanassindriyaæ aparisesaæ nirujjhati? Idha, bhikkhave, bhikkhu sukhassa ca pahÃnà ...pe... catut- thaæ jhÃnaæ upasampajja viharati, etth' uppannaæ somanassin- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh -ppaccayena. 2 Formula of Fourth JhÃna. 3 Sb omits. 4 Sbh omit. 5 Vibh. 122. >/ #<[page 166]># %<166 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% driyaæ aparisesaæ nirujjhatÅ ti\<*<1>*>/ evaæ jhÃne sveva nirodho vutto ti? AtisayanirodhattÃ. Atisayanirodho hi nesaæ paÂhamajjhÃnÃdisu na nirodho yeva, nirodho yeva pana upa- cÃrakkhaïe nÃtisayanirodho. Tathà hi nÃnÃvajjane paÂha- majjhÃnÆpacÃre niruddhassà pi dukkhindriyassa ¬aæsamaka- sÃdisamphassena và visamÃsanÆpatÃpena và siyà uppatti, na tveva anto appanÃyaæ. UpacÃre và niruddham p' etaæ na suÂÂhu niruddhaæ hoti, paÂipakkhena\<*<2>*>/ avihatattÃ. Anto appanÃyaæ pana pÅtipharaïena sabbo kÃyo sukhokkanto hoti, sukhokkantakÃyassa ca suÂÂhu niruddhaæ hoti dukkhindri- yaæ, paÂipakkhena vihatattÃ. NÃnÃvajjane yeva ca duti- yajjhÃnÆpacÃre pahÅnassa pi\<*<3>*>/ domanassindriyassa, yasmà etaæ vitakkavicÃrapaccaye pi kÃyakilamathe cittupaghÃte ca sati uppajjati, vitakkavicÃrÃbhÃve ca neva upajjati, yat- tha pana uppajjati, tattha vitakkavicÃrabhÃve, appahÅnà eva ca dutiyajjhÃnÆpacÃre vitakkavicÃrà ti. Tatth' assa siyà uppatti, na tveva dutiyajjhÃne, pahÅnapaccayattÃ. Tathà tatiyajjhÃnÆpacÃre pahÅnassà pi sukhindriyassa pÅti- samuÂÂhÃnapaïÅtarÆpaphuÂakÃyassa siyà uppatti, na tveva tatiyajjhÃne. TatiyajjhÃne hi sukhassa paccayabhÆtà pÅti sabbaso nirujjhati.\<*<4>*>/ Tathà catutthajjhÃnÆpacÃre pahÅnas- sà pi somanassindriyassa Ãsannattà appanÃppattÃya upek- khÃya abhÃvena sammà anatikkantattà ca siyà uppatti, na tveva catutthajjhÃne. Tasmà yeva ca etth' uppannaæ dukkhindriyaæ aparisesaæ nirujjhatÅ ti tattha tattha apari- sesagahaïaæ\<*<5>*>/ katan ti. Etth' Ãha:- ath' evaæ tassa tassa jhÃnass' upacÃre pahÅnÃ\<*<6>*>/ pi età vedanÃ, idha kasmà samÃhaÂà ti? Sukhagahaïat- thaæ.\<*<7>*>/ Yà hi ayaæ adukkhamasukhan ti ettha adukkha- masukhà vedanà vuttÃ, sà sukhumà duvi¤¤eyyÃ, na sakkà sukhena gahetuæ. Tasma yathà nÃma duÂÂhassa yathà tathà và upasankamitvà gahetuæ asakkuïeyyassa gonassa [sukha-\<*<8>*>/] gahaïatthaæ gopo ekasmiæ vaje sabbà gÃvo samÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. v, 213 f. 2 Sbh insert pana. 3 Sb omits. 4 Bhm niruddhà ti. 5 Bhm sesaggah-. 6 Sb parihÅnÃ. 7 Bhm Sh -ggahan-. 8 Sbh omit. >/ #<[page 167]># %< Catutthaæ jhÃnaæ 167>% harati, ath' ekekaæ nÅharanto paÂipÃÂiyà Ãgataæ ayaæ so: gaïhatha nan ti tam pi gÃhayati, evam eva Bhagavà sukha- gahaïatthaæ sabbà età samÃhari. Evaæ hi samÃhaÂà età dassetvà yaæ neva sukhaæ na dukkhaæ na somanassaæ na domanassaæ, ayam adukkhamasukhà vedanà ti sakkà hoti esà gÃhayituæ. Api ca adukkhamasukhÃya cetovimuttiyà paccayadassa- nattha¤ cà pi età vuttà ti veditabbÃ. SukhadukkhappahÃnÃ- dayo\<*<1>*>/ hi tassà paccayÃ. Yath' Ãha:- cattÃro kho Ãvuso paccayà adukkhamasukhÃya cetovimuttiyà samÃpattiyÃ. Idh' Ãvuso bhikkhu sukhassa ca pahÃnà ...pe... catutthaæ jhÃnaæ upasampajja viharati. Ime kho Ãvuso cattÃro paccayà aduk- khamasukhÃya cetovimuttiyà samÃpattiyà ti\<*<2>*>/. Yathà và a¤¤attha pahÅnà pi sakkÃyadiÂÂhi-Ãdayo tatiya- maggassa vaïïabhaïanatthaæ tattha pahÅnà ti vutta, evaæ vaïïabhaïanattham p'\<*<3>*>/ etassa jhÃnassa tà idha vuttà ti veditabbÃ. PaccayaghÃtena và ettha rÃgadosÃnaæ atidÆra- bhÃvaæ dassetuæ p' età vuttà ti veditabbÃ. EtÃsu hi su- khaæ somanassassa paccayo, somanassaæ rÃgassa, dukkhaæ domanassassa paccayo,\<*<4>*>/ domanassaæ dosassa. SukhÃdighÃ- tena ca ['ssa\<*<5>*>/] sappaccayà rÃgadosà hatà ti atidÆre hontÅ ti. Adukkhamasukhan ti dukkhÃbhÃvena adukkhaæ, sukhÃ- bhÃvena asukhaæ, eten' ettha dukkhasukhapaÂipakkhabhÆ- taæ tatiyavedanaæ dÅpeti, na dukkhasukhÃbhÃvamattaæ. Tatiyavedanà nÃma adukkhamasukhÃ, upekkhà ti pi vuccati. Sà iÂÂhÃniÂÂhaviparÅtÃnubhavanalakkhaïÃ, majjhattarasÃ, avibhÆtapaccupaÂÂhÃnÃ, sukhanirodhapadaÂÂhÃnà ti vedi- tabbÃ. UpekkhÃ-satipÃrisuddhin ti upekkhÃya janitasatiyà pÃrisud- dhiæ. Imasmi¤ hi jhÃne suparisuddhà sati, yà ca tassà satiyà pÃrisuddhi, sà upekkhÃya katÃ, na a¤¤ena; tasmà etaæ upekkhÃ-satipÃrisuddhin ti vuccati. Vibhange pi vut- taæ:- ayaæ sati imÃya upekkhÃya visadÃ\<*<6>*>/ hoti parisuddhà pariyodÃtÃ, tena vuccati upekkhÃ-satipÃrisuddhÅ ti.\<*<7>*>/ YÃya \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm omit Sukha-. 2 M. i, 296. 3 Bhm omit. 4 Sh omits. 5 Sh omits. 6 Sb and P. T. S. ed. vivaÂÃ. 7 Vibh. 261; Sh -suddhinti. >/ #<[page 168]># %<168 IV. PaÂhavÅkasiïa-niddeso>% ca upekkhÃya ettha satiyà pÃrisuddhi hoti, sà atthato tatra- majjhattatà veditabbÃ. Na kevala¤ c' ettha tÃya satiy' eva parisuddhÃ, api ca kho sabbe pi sampayuttadhammÃ, sati- sÅsena pana desanà vuttÃ. Tattha ki¤cÃpi ayam upekkhà heÂÂhà pi tÅsu jhÃnesu vij- jati, yathà pana divà suriyappabhÃbhibhavà sommabhÃvena ca attano upakÃrakattena và sabhÃgÃya rattiyà alÃbhà divà vijjamÃnà pi candalekhà aparisuddhà hoti apariyodÃtÃ, evam ayam pi tatramajjhattupekkhà candalekhà vitakkÃdipac- canÅkadhammatejÃbhibhavà sabhÃgÃya ca upekkhÃvedanà rattiyà appaÂilÃbhà vijjamÃnà pi paÂhamÃdijjhÃnabhede\<*<1>*>/ aparisuddhà hoti. Tassà ca aparisuddhÃya, divà aparisud- dhacandalekhÃya pabhà viya sahajÃtà pi sati-Ãdayo aparisud- dhà va honti, tasmà tesu ekam pi upekkhÃsatipÃrisuddhÅ\<*<2>*>/ ti na vuttaæ. Idha pana vitakkÃdipaccanÅkadhammatejà bhibhavÃbhÃvà sabhÃgÃya ca upekkhÃvedanà rattiyà paÂi- lÃbhÃ, ayaæ tatramajjhattupekkhà candalekhà ativiyapari- suddhÃ. Tassà parisuddhattà parisuddhacandalekhà pabhà viya,\<*<3>*>/ sahajÃtà pi sati-Ãdayo parisuddhà honti, pariyodÃtÃ. Tasmà idam eva upekkhÃsatipÃrisuddhin ti vuttan ti veditab- baæ. Catutthan ti gaïanÃnupubbatà catutthaæ. Idaæ catut- thaæ samÃpajjatÅ ti pi catutthaæ. Yaæ pana vuttaæ: ekan- gavippahÅnaæ duvangasamannÃgatan ti,\<*<4>*>/ tattha somanas- sassa pahÃnavasena ekangavippahÅnatà veditabbÃ. Ta¤ ca pana somanassaæ ekavÅthiyaæ purimajavanesu yeva pahÅ- yati, ten' assa taæ pahÃnangan ti vuccati. UpekkhÃvedanà cittassekaggatà ti imesaæ pana dvinnaæ uppattivasena duv- angasamannÃgatatà veditabbÃ. Sesaæ paÂhamajjhÃne vut- tanayam eva. Esa tÃva catukkajjhÃne nayo. Pa¤cakajjhÃnaæ\<*<5>*>/ pana nibbattentena paguïapaÂhamaj- jhÃnato vuÂÂhÃya ayaæ samÃpatti ÃsannanÅvaraïapaccat- thikà vitakkassa oÊÃrikattà angadubbalà ti catuttha dosaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -bhedesu. 2 Bhm -suddhin. 3 Sb lekhappabhÃ. 4 Above, p. 164. 5 Cf. Dhs. p. 36: pa¤cakanayo. >/ #<[page 169]># %< Pa¤cakajjhÃnaæ 169>% disvÃ, dutiyaæ jhÃnaæ santato manasikaritvÃ, paÂhamaj- jhÃne nikantiæ pariyÃdÃya, dutiyÃdhigamÃya yogo kÃtabbo. Ath' assa yadà paÂhamajjhÃnÃ\<*<1>*>/ vuÂÂhÃya satassa sampajÃ- nassa jhÃnangÃni paccavekkhato vitakkamattam oÊÃrikato upaÂÂhÃti, vicÃrÃdayo santato, tadà 'ssa oÊÃrikangappahÃ- nÃya santangapaÂilÃbhÃya ca tad-eva nimittaæ pathavÅ! pathavÅ ti punappunaæ manasikaroto vuttanayen' eva duti- yaæ jhÃnaæ uppajjati. Tassa vitakkamattam eva pahÃnan- gaæ, vicÃrÃdÅni cattÃri samannÃgatangÃni. Sesaæ vuttap- pakÃram eva. Evam adhigate pana tasmim pi vuttana- yen' eva pa¤cah' ÃkÃrehi ciïïavasinà hutvà paguïadutiyaj- jhÃnato\<*<2>*>/ vuÂÂhÃya, ayaæ samÃpatti Ãsannavitakkapaccatthikà vicÃrassa oÊÃrikattà angadubbalà ti ca tattha dosaæ disvÃ, tatiyaæ jhÃnaæ santato manasikaritvÃ, dutiyajjhÃne nikan- tiæ pariyÃdÃya, tatiyÃdhigamÃya yogo kÃtabbo. Ath' assa yadà dutiyajjhÃnato\<*<2>*>/ vuÂÂhÃya satassa sampa- jÃnassa jhÃnangÃni paccavekkhato vicÃramattam oÊÃrikato upaÂÂhÃti, pÅti-ÃdÅni santato, tadà 'ssa oÊÃrikangappahÃnÃya santangapaÂilÃbhÃya ca tad-eva nimittaæ pathavÅ! pathavÅ ti punappunaæ manasikaroto, vuttanayen' eva tatiyaæ jhÃnaæ uppajjati. Tassa vicÃramattam eva pahÃnangaæ, catukkanayassa dutiyajjhÃne viya pÅti-ÃdÅni tÅïi samannÃ- gatangÃni. Sesaæ vuttappakÃram eva. Iti yaæ catukkanaye dutiyaæ, taæ dvidhà bhinditvà pa¤ca- kanaye dutiya¤ ceva tatiya¤ ca hoti. YÃni ca tattha tatiya- catutthÃni, tÃni 'dha\<*<3>*>/ catutthapa¤camÃni honti, paÂhamaæ paÂhamam evà ti. Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge samÃdhi- bhÃvanÃdhikÃre PathavÅkasiïaniddeso nÃma catuttho paric- chedo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb paÂhamajjhÃnato. 2 So all four ed. Cf. line 3. 3 Bhm ca. >/ #<[page 170]># %<170>% V PA¥CAKO PARICCHEDO SESAKASI×A-NIDDESO 2. ùpokasiïaæ IdÃni pathavÅkasiïÃnantare Ãpokasiïe vitthÃrakathà hoti. Yath' eva hi pathavÅkasiïaæ, evam Ãpokasiïam pi bhÃvetu- kÃmena sukhanisinnena Ãpasmiæ nimittaæ gaïhitabbaæ. Kate và akate và ti sabbaæ vitthÃretabbaæ. Yathà ca idha, evaæ sabbattha, ito paraæ hi ettakam pi avatvà visesamattam eva vakkhÃma. Idhà pi pubbe katÃ- dhikÃrassa pu¤¤avato akate Ãpasmiæ pokkharaïÅyà và taÊÃke và loïiyaæ và samudde và nimittaæ uppajjati CÆÊa- SÅvattherassa\<*<1>*>/ viya. Tassa kir' Ãyasmato: lÃbhasakkÃraæ pahÃya vivittavÃsaæ vasissÃmÅ ti mahÃtitthe nÃvaæ abhirÆ- hitvÃ\<*<2>*>/ JambudÅpaæ gacchato antarà mahÃsamuddaæ oloka- yato tappaÂibhÃgaæ kasiïanimittaæ udapÃdi. AkatÃdhi- kÃrena cattÃro kasiïadose pariharantena nÅlapÅtalohitodÃta- vaïïÃnaæ a¤¤ataravaïïaæ Ãpaæ agahetvÃ, yaæ pana bhÆ- miæ asampattam eva ÃkÃse suddhavatthena gahitaæ uda- kaæ a¤¤aæ và tathÃrÆpaæ vippasannaæ anÃvilaæ, tena pat- taæ và kuï¬ikaæ và samatittikaæ\<*<3>*>/ pÆretvÃ, vihÃrapaccante vuttappakÃre paÂicchanne okÃse ÂhapetvÃ, sukhanisinnena vaïïo paccavekkhitabbo, na lakkhaïaæ manasikÃtabbaæ, nissayasavaïïam eva katvà ussadavasena païïattidhamme cittaæ Âhapetvà ambu, udakaæ, vÃri, salilan ti Ãdisu ÃponÃ- mesu pÃkaÂanÃmavasen' eva Ãpo! Ãpo! ti bhÃvetabbaæ. Tass' evaæ bhÃvayato anukkamena vuttanayen' eva nimit- tadvayaæ uppajjati. Idha pana uggahanimittaæ calamÃnaæ viya upaÂÂhÃti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -Siva-. 2 Bhm ÃrÆhitvÃ. 3 Bhm -titthikaæ. >/ #<[page 171]># %< 3. Tejokasiïaæ 171>% Sace pheïabubbuÊakamissaæ\<*<1>*>/ udakaæ hoti, tÃdisam eva upaÂ- ÂhÃti; kasiïadoso pa¤¤Ãyati. PaÂibhÃganimittaæ pana pari- nipphandanaæ ÃkÃse ÂhapitamaïitÃlavaïÂaæ viya maïi- mayÃdÃsamaï¬alaæ viya\<*<2>*>/ ca hutvà upaÂÂhÃti. So tassa saha upaÂÂhÃnen' eva upacÃrajjhÃnaæ vuttanayen' eva catuttha- pa¤cakajjhÃnÃni ca\<*<3>*>/ pÃpuïÃtÅ ti. 3. Tejokasiïaæ Tejokasiïaæ bhÃvetukÃmenà pi tejasmiæ nimittaæ gaïhi- tabbaæ.\<*<4>*>/ Tattha katÃdhikÃrassa pu¤¤avato akate nimit- taæ gaïhantassa dÅpasikhÃya và uddhane và pattapacanaÂ- ÂhÃne và dava¬Ãhe\<*<5>*>/ và yattha katthaci\<*<6>*>/ aggijÃlaæ olokentassa nimittaæ uppajjati, Cittaguttattherassa viya. Tassa h' Ãyasmato dhammasavanadivase uposathÃgÃraæ paviÂÂhassa dÅpasikhaæ olokentass' eva nimittaæ uppajjati. Itarena pana kÃtabbaæ. Tatridaæ karaïavidhÃnaæ:- siniddhÃni sÃradÃrÆni phÃletvà sukkhÃpetvà ghaÂikaæ ghaÂikaæ katvÃ, patirÆpaæ rukkhamÆlaæ và maï¬apaæ và gantvÃ, patta- pacanÃkÃrena rÃsiæ katvà Ãlimpetvà kaÂasÃrake và camme và paÂe và vidatthicaturangulappamÃïaæ chiddaæ kÃtab- baæ. Taæ purato Âhapetvà vuttanayen' eva\<*<7>*>/ nisÅditvà heÂ- Âhà tiïakaÂÂhaæ và upari dhÆmasikhaæ và amanasikaritvà vemajjhe ghanajÃlÃya\<*<8>*>/ nimittaæ gaïhitabbaæ. NÅlan ti và pÅtan ti và ti Ãdivasena vaïïo na paccavekkhitabbo; uïhat- tavasena lakkhaïaæ na manasikÃtabbaæ. Nissaya\<*<9>*>/-savaï- ïam\<*<10>*>/ eva katvà ussadavasena païïattidhamme cittaæ Âha- petvà pÃvako, kaïhavattani,\<*<11>*>/ jÃtavedo, hutÃsano ti Ãdisu agginÃmesu pÃkaÂanÃmavasen' eva tejo! tejo! ti bhÃvetab- baæ. Tass' evaæ bhÃvayato anukkamena vuttanayen' eva nimittadvayam uppajjati. Tattha uggahanimittaæ jÃlaæ chijjitvà chijjitvà patanasadisaæ hutvà upaÂÂhÃti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -pupphuÊa-. 2 Bhm iva. 3 Bhm omit. 4 Sb gahetabbaæ. 5 Bhm davadÃhe. Cf. M. i, 306. 6 Sb katthaci-d-eva. 7 Sb vuttanayena. 8 Bhm jÃlÃyaæ. 9 Bm nissayaæ. 10 Sb nissayavaïïam. 11 Sb Bh -vattanÅ. >/ #<[page 172]># %<172 V. Sesakasiïa-niddeso>% Akate gaïhantassa pana kasiïadoso pa¤¤Ãyati, alÃtakhaï- ¬aæ và angÃrapiï¬o và chÃrikà và dhÆmo và upaÂÂhÃti. PaÂi- bhÃganimittaæ niccalaæ ÃkÃse Âhapitarattakambalakhaï¬aæ viya, suvaïïatÃlavaïÂaæ viya, ka¤canatthambho viya ca upaÂÂhÃti. So tassa saha upaÂÂhÃnen' eva upacÃrajjhÃnaæ vuttanayen' eva catutthapa¤cakajjhÃnÃni ca\<*<1>*>/ pÃpuïÃtÅ ti. 4. VÃyokasiïaæ VÃyokasiïaæ bhÃvetukÃmenà pi vÃyusmiæ nimittaæ gaï- hitabbaæ,\<*<2>*>/ ta¤ ca kho diÂÂhavasena và phuÂÂhavasena vÃ. Vuttaæ h' etaæ AÂÂhakathÃsu:- vÃyokasiïaæ uggaïhanto vÃyusmiæ nimittaæ gaïhÃti ucchaggaæ và eritaæ sameritaæ upalakkheti, veÊaggaæ và rukkhaggaæ và kesaggaæ và eritaæ sameritaæ upalakkheti, kÃyasmiæ và phuÂÂhaæ upalakkhe- tÅ ti.\<*<3>*>/ Tasmà samasÅsaÂÂhitaæ ghanapattaæ ucchuæ và veÊuæ và rukkhaæ và caturangulappamÃïaghanakesassa pu- risassa sÅsaæ và vÃtena pahariyamÃnaæ disvÃ: ayaæ vÃto etasmiæ ÂhÃne paharatÅ ti satiæ ÂhapetvÃ, yaæ và pan' assa vÃtapÃnantarikÃya và bhitticchiddena và pavisitvà vÃto kÃyappadesaæ paharati, tattha satiæ Âhapetvà vÃta-mÃ- luta-anilÃdisu vÃtanÃmesu\<*<4>*>/ pÃkaÂanÃmavasen' eva vÃyo! vÃyo! ti bhÃvetabbaæ. Idha uggahanimittaæ uddhanato otÃritamattassa pÃyÃsas- sa usumavaÂÂisadisaæ calaæ hutvà upaÂÂhÃti. PaÂibhÃga- nimittaæ sannisinnaæ hoti niccalaæ. Sesaæ vuttanayen' eva veditabban ti. 5. NÅlakasiïaæ Tad-anantaraæ:- nÅlakasiïaæ uggaïhanto nÅlakasmiæ ni- mittaæ gaïhÃti pupphasmiæ và vatthasmiæ và vaïïadhÃtuyà và ti\<*<5>*>/ vacanato katÃdhikÃrassa pu¤¤avato tÃva tathÃrÆpaæ mÃlÃvacchaæ\<*<6>*>/ và pÆjaÂÂhÃnesu\<*<7>*>/ pupphasantharaæ và nÅla- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm omit. 2 Sbh gahetabbaæ. 3 Sh refers to MahÃ-atthakathÃ. 4 Bhm vÃyunÃmesu. 5 Presumably also from MahÃ-AtthakathÃ. Sh omits to refer, though giving it as a quotation. 6 Bhm -gacchaæ. 7 Bhm pÆjÃÂhÃne. >/ #<[page 173]># %< 5. NÅlakasiïaæ 173>% vatthamaïÅnaæ và a¤¤ataraæ disvà va nimittaæ uppajjati. Itarena nÅluppalagirikaïïikÃdÅni pupphÃni gahetvà yathà kesaraæ và vaïÂaæ và na pa¤¤Ãyati, evaæ cangoÂakaæ\<*<1>*>/ và karaï¬a [ka\<*<2>*>/] paÂalaæ và pattehi yeva samatittikaæ\<*<3>*>/ pÆret- và santharitabbaæ, nÅlavaïïena và vatthena bhaï¬ikaæ bandhitvà pÆretabbaæ, mukhavaÂÂiyaæ và assa bheritalam iva bandhitabbaæ, kaæsanÅla-palÃsanÅla-a¤jananÅlÃnaæ và a¤¤atarena và dhÃtunà pathavÅkasiïe vuttanayena saæhÃ- rimaæ và bhittiyaæ yeva và kasiïamaï¬alaæ katvà visa- bhÃgavaïïena paricchinditabbaæ, tato pathavÅkasiïe vut- tanayena nÅlaæ! nÅlan! ti manasikÃro pavattetabbo. Idhà pi uggahanimitte kasiïadoso pa¤¤Ãyati, kesaravaïÂa- kapattantarikÃdÅni\<*<4>*>/ upaÂÂhahanti. PaÂibhÃganimittaæ ka- siïamaï¬alato mu¤citvÃ\<*<5>*>/ ÃkÃse maïitÃlavaïÂasadisam upaÂ- ÂhÃti. Sesaæ vuttanayen' eva veditabban ti. 6. PÅtakasiïaæ PÅtakasiïe pi es' eva nayo. Vuttaæ h' etam:- pÅtaka- siïaæ uggaïhanto pÅtakasmiæ nimittaæ gaïhÃti pupphasmiæ và vatthasmiæ và vaïïadhÃtuyà và ti,\<*<6>*>/ tasmà idhà pi katÃ- dhikÃrassa pu¤¤avato tathÃrÆpaæ mÃlÃvacchaæ\<*<7>*>/ và pup- phasantharaæ và pÅtavatthadhÃtÆnaæ và a¤¤ataraæ disvà va nimittaæ uppajjati, Cittaguttattherassa viya. Tassa kir' Ãyasmato Cittalapabbate pattangapupphehi kataæ Ãsana- pÆjaæ passato sahadassanen' eva ÃsanappamÃïaæ nimittaæ udapÃdi. Itarena kaïikÃrapupphÃdÅhi và pÅtavatthena và dhÃtunà và nÅlakasiïe vuttanayen' eva kasiïaæ katvà pÅta- kaæ! pÅtakan! ti manasikÃro pavattetabbo. Sesaæ tÃdi- sam evà ti. 7. Lohitakasiïaæ Lohitakasiïe pi es' eva nayo. Vuttaæ h' etaæ:- lohita- kasinaæ uggaïhanto lohitakasmiæ nimittaæ gaïhÃti pup- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm cankoÂakaæ. 2 Sbh omit the ka. 3 Bhm samatitthikaæ. 4 Bhm kesaradaï¬aka-. 5 Bhm muccitvÃ. 6 Sh:- MahÃ-AtthakathÃ. 7 Bhm -gacchaæ. >/ #<[page 174]># %<174 V. Sesakasiïa-niddeso>% phasmiæ và vatthasmiæ và vaïïadhÃtuyà và ti\<*<1>*>/, tasmà idhà pi katÃdhikÃrassa pu¤¤avato tathÃrÆpaæ bandhujÅvakÃdi- mÃlÃvacchaæ\<*<2>*>/ và pupphasantharaæ và lohitakavatthamaïi- dhÃtÆnaæ và a¤¤ataraæ disvà va nimittaæ uppajjati. Itarena jayasumanabandhujÅvakarattakoraï¬akÃdi-pupphe- hi và rattavatthena và dhÃtunà vÃ, nÅlakasiïe vuttanayen' eva, kasiïaæ katvà lohitakaæ! lohitakan! ti manasikÃro pa- vattetabbo. Sesaæ tÃdisam evà ti. 8. OdÃtakasiïaæ OdÃtakasiïe pi odÃtakasiïaæ uggaïhanto odÃtasmiæ nimittaæ gaïhÃti pupphasmiæ và vatthasmiæ và vaïïadhÃ- tuyà và tivacanato katÃdhikÃrassa tÃva pu¤¤avato tathÃrÆ- paæ mÃlÃvacchaæ\<*<2>*>/ và vassikasumanÃdipupphasantharaæ và kumudapadumarÃsiæ và odÃtavatthadhÃtÆnaæ và a¤- ¤ataraæ disvà và nimittaæ uppajjati. Tipumaï¬ala-raja- tamaï¬ala-candamaï¬alesu pi uppajjati yeva. Itarena vut- tappakÃrehi odÃtapupphehi và odÃtavatthena và dhÃtunà vÃ, nÅlakasiïe vuttanayen' eva, kasiïaæ katvà odÃtaæ! odÃtan! ti manasikÃro pavattetabbo. Sesaæ tÃdisam evà ti. 9. ùlokakasiïaæ ùlokakasiïe pana Ãlokakasiïaæ uggaïhanto Ãlokasmiæ nimittaæ gaïhÃti bhitticchidde và tÃÊacchidde và vÃtapÃ- nantarikÃya và ti\<*<3>*>/ vacanato katÃdhikÃrassa tÃva pu¤¤avato yaæ bhitticchiddÃdÅnaæ a¤¤atarena suriyÃloko và candÃ- loko và pavisitvà bhittiyaæ và bhÆmiyaæ và maï¬alaæ sam- uÂÂhÃpeti. GhanapaïïarukkhasÃkhantarena và ghanasÃ- khÃmaï¬apantarena và nikkhamitvà bhÆmiyam eva maï¬a- laæ samuÂÂhÃpeti, taæ disvà va nimittaæ uppajjati. Ita- renà pi tad eva vuttappakÃraæ obhÃsamaï¬alaæ obhÃso! obhÃso! ti và Ãloko! Ãloko! ti và bhÃvetabbaæ. Tathà asak- kontena ghaÂe dÅpaæ jÃletvà ghaÂamukhaæ pidahitvà ghaÂe chiddaæ katvà bhittimukhaæ Âhapetabbaæ. Tena chiddena dÅpÃloko nikkhamitvà bhittiyaæ maï¬alaæ karoti, taæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh:- MahÃ-AtthakathÃ. 2 Bhm gacchaæ. 3 Sh:- MahÃ-AtthakathÃ. >/ #<[page 175]># %< 10. ParicchinnÃkÃsakasiïaæ 175>% Ãloko! Ãloko! ti bhÃvetabbaæ. Idam itarehi ciraÂÂhitikaæ hoti. Idha uggahanimittaæ bhittiyaæ và bhÆmiyaæ và uÂÂhi- tamaï¬ala-sadisam eva hoti. PaÂibhÃganimittaæ ghanavip- pasanna-Ãlokapu¤jasadisaæ. Sesaæ tÃdisam evà ti. 10. ParicchinnÃkÃsakasiïaæ ParicchinnÃkÃsakasiïe pi ÃkÃsakasiïaæ uggaïhanto ÃkÃ- sasmiæ nimittaæ gaïhÃti bhitticchidde và tÃÊacchidde và vÃtapÃnantarikÃya và ti\<*<1>*>/ vacanato katÃdhikÃrassa tÃva pu¤¤avato bhitticchiddÃdisu a¤¤ataraæ disvà va nimittaæ uppajjati. Itarena succhannamaï¬ape và cammakaÂa- sÃrakÃdÅnaæ và a¤¤atarasmiæ vidatthicaturangulappamÃ- ïaæ chiddaæ katvÃ, tad eva bhitticchiddÃdi bhedaæ chid- daæ ÃkÃso! ÃkÃso! ti bhÃvetabbaæ. Idha uggahanimittaæ saddhiæ bhittipariyantÃdÅhi chiddasadisam eva hoti, va¬- ¬hiyamÃnam pi na va¬¬hati. PaÂibhÃganimittaæ ÃkÃsa- maï¬alam eva hutvà upaÂÂhÃti, va¬¬hiyamÃna¤ ca va¬- ¬hati. Sesaæ pathavÅkasiïe vuttanayen' eva veditabban ti. Iti kasiïÃni dasabalo dasa yÃni avoca sabbadhamma- daso, rÆpÃvacaramhi catukka-pa¤cakajjhÃnahetÆni. Evaæ tÃni ca sesa¤ ca bhÃvanÃnayam imaæ viditvÃna, Te sveva ayaæ bhiyyo pakiïïakakathà pi vi¤¤eyyÃ. Imesu hi pathavÅkasiïavasena eko pi hutvà bahudhà hotÅ ti\<*<2>*>/ adibhÃvo ÃkÃse và udake và pathaviæ nimminitvà padasà gamanaæ ÂhÃnanisajjÃdi-kappanaæ và paritta-appamÃïa- nayena abhibhÃyatanapaÂilÃbho ti evam ÃdÅni ijjhanti. ùpo- kasiïavasena pathaviyaæ ummujjananimmujjanaæ udaka- vuÂÂhisamuppÃdanaæ nadÅsamuddÃdi-nimmÃnaæ pathavÅ- pabbatapÃsÃdÃdÅnaæ kampananti evam ÃdÅni ijjhanti. Tejokasiïavasena dhÆmÃyanà pajjalanà angÃravuÂÂhi- samuppÃdanaæ tejasà tejapariyÃdÃnaæ yad eva so icchati \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh:- MahÃ-AtthakathÃ. 2 See below, IddhividhÃ-niddeso. Cf. Dialogues i, 88. >/ #<[page 176]># %<176 V. Sesakasiïa-niddeso>% tassa ¬ahanasamatthatà dibbena cakkhunà rÆpadassanat- thÃya Ãlokakaraïaæ parinibbÃnasamaye tejodhÃtuyà sarÅraj- jhÃpanan ti evam ÃdÅni ijjhanti. VÃyokasiïavasena vÃyugati-gamanaæ vÃtavuÂÂhisamup- pÃdanan ti evam ÃdÅni ijjhanti. NÅlakasiïavasena nÅlarÆpanimmÃnaæ andhakÃrakaraïaæ suvaïïadubbaïïanayena abhibhÃyatanapaÂilÃbho subhavi- mokkhÃdhigamo ti evam ÃdÅni ijjhanti. PÅtakasiïavasena pÅtakarÆpanimmÃnaæ suvaïïan ti adhi- muccanà vuttanayen' eva abhibhÃyatanapaÂilÃbho subhavi- mokkhÃdhigamo cà ti evam ÃdÅni ijjhanti. Lohitakasiïavasena lohitakarÆpanimmÃnaæ vuttanayen' eva abhibhÃyatanapaÂilÃbho subhavimokkhÃdhigamo ti evam ÃdÅni ijjhanti. OdÃtakasiïavasena odÃtarÆpanimmÃnaæ thÅnamiddhassa dÆrabhÃvakaraïaæ andhakÃravidhamanaæ dibbena cak- khunà rÆpadassanatthÃya Ãlokakaraïan ti evam ÃdÅni ij- jhanti. ùlokakasiïavasena sappabhÃrÆpanimmÃnaæ thÅnamid- dhassa dÆrabhÃvakaraïaæ andhakÃravidhamanaæ dibbena cakkhunà rÆpadassanatthaæ Ãlokakaraïan ti evam ÃdÅni ijjhanti. ùkÃsakasiïavasena paÂicchannÃnaæ vivaÂakaraïaæ anto pathavÅ-pabbatÃdisu pi ÃkÃsaæ nimminitvà iriyÃpathakap- panaæ tiroku¬¬Ãdisu asajjamÃnagamanan ti\<*<1>*>/ evam ÃdÅni ijjhanti. SabbÃn' eva uddhaæ adho tiriyaæ dvayaæ appamÃïan ti imaæ pabhedaæ labhanti. Vuttaæ h' etaæ:- pathavÅka- siïam eko sa¤jÃnÃti, uddham adho tiriyaæ advayam appamÃ- nan ti\<*<2>*>/ Ãdi. Tattha uddhan ti upari gaganatalÃbhimukhaæ. Adho ti heÂÂhà bhÆmitalÃbhimukhaæ. Tiriyan ti khetta- maï¬alam iva samantà paricchinditaæ.\<*<3>*>/ Ekacco hi uddham eva kasiïaæ va¬¬heti, ekacco adho, ekacco samantato, tena tena và kÃraïena evaæ pasÃreti, Ãlokam iva dibbacakkhunà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb asajjamÃnena gam-. 2 A. v, 60. 3 Sb paricchinditvÃ. >/ #<[page 177]># %< 10. ParicchinnÃkÃsakasiïaæ 177>% rÆpadassanakÃmo, tena vuttaæ uddham adho tiriyan ti. Advayan ti idaæ pana ekassa a¤¤abhÃvÃnupagamanatthaæ\<*<1>*>/ vuttaæ. Yathà hi udakaæ paviÂÂhassa sabbadisÃsu udakaæ eva hoti, na a¤¤aæ, evam eva pathavÅkasiïaæ pathavÅka- siïam eva hoti; natthi tassa a¤¤o kasiïasambhedo ti. Es' eva nayo sabbattha. AppamÃïan ti idaæ tassa pharaïa- appamÃïavasena vuttaæ. Taæ hi cetasà pharanto sakalam eva pharati, na ayam assa Ãdi, idaæ majjhan ti pamÃïaæ gaïhatÅ ti. Ye ca te sattà kammÃvaraïena và samannÃgatÃ, kilesÃva- raïena và samannÃgatÃ, vipÃkÃvaraïena và samannÃgatà as- saddhà acchandikà duppa¤¤Ã abhabbà niyÃmaæ okkamituæ kusalesu dhammesu sammattan ti\<*<2>*>/ vuttÃ, tesam ekassà pi eka- kasiïe pi bhÃvanà na ijjhati. Tattha kammÃvaraïena samannÃgatà ti Ãnantariyakam- masamangino. KilesÃvaraïena samannÃgatà ti niyatamic- chÃdiÂÂhikà ceva ubhato vya¤janakapaï¬akà ca. VipÃkÃ- varaïena samannÃgatà ti ahetuka-dvihetuka-paÂisandhikÃ. Assaddhà ti BuddhÃdisu saddhÃvirahitÃ. Acchandikà ti apaccanÅkapaÂipadÃyaæ chandavirahitÃ. Duppa¤¤Ã ti lo- kiyalokuttarasammÃdiÂÂhiyà virahitÃ. Abhabbà niyÃmaæ okkamituæ kusalesu dhammesu sammattan ti kusalesu dham- mesu niyÃmasankhÃtaæ\<*<3>*>/ sammattasankhÃta¤\<*<4>*>/ ca ariyamag- gaæ okkamituæ abhabbà ti attho. Na kevala¤ ca kasiïe yeva, a¤¤esu pi kammaÂÂhÃnesu etesaæ ekassà pi bhÃvanà na ijjhati. Tasmà vigatavipÃkÃvaraïena pi kulaputtena kam- mÃvarana¤ ca kilesÃvarana¤ ca Ãrakà parivajjetvÃ, saddham- masavanasappurisÆpanissayÃdÅhi saddha¤ ca chanda¤ ca pa¤¤a¤ ca va¬¬hetvà kammaÂÂhÃnÃnuyoge yogo karaïÅyo ti. Iti sÃdhujanapamojjatthÃya kate Visuddhi-Magge samÃdhi- bhÃvanÃdhikÃre Sesakasiïaniddeso nÃma pa¤camo paricchedo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh -Æpa-. 2 A. i, 122 f.; iii, 436. Cf. S. iii, 225; Points of Controversy, 185. Sh begins the quotation at Ye ca . . ., but refers only to `Anguttara-Ni.' . . . 3 Sb -sammataæ. 4 Sh samattasammata¤. I. 12 >/ #<[page 178]># %<178>% VI CHAèèHO PARICCHEDO ASUBHAKAMMAèèHùNA-NIDDESO KasiïÃnantaraæ uddiÂÂhesu pana uddhumÃtakaæ, vinÅla- kaæ, vipubbakaæ, vicchiddakaæ, vikkhÃyitakaæ, vikkhitta- kaæ, hatavikkhittakaæ, lohitakaæ, puÊuvakaæ, aÂÂhikan ti\<*<1>*>/ dasasu avi¤¤Ãïaka asubhesu, bhastaæ viya vÃyunà uddhaæ jÅvitapariyÃdÃnà yathÃnukkamaæ samuggatena sÆnabhÃ- vena uddhumÃtattÃ\<*<2>*>/ uddhumÃtaæ. UddhumÃtam eva ud- dhumÃtakaæ, paÂikÆlattÃ\<*<3>*>/ và kucchitaæ uddhumÃtan ti uddhumÃtakaæ. TathÃrÆpassa chavasarÅrass' etaæ adhiva- canaæ. VinÅlaæ vuccati viparibhinnanÅlavaïïaæ. VinÅlam eva vinÅlakaæ. PaÂikÆlattà và kucchitaæ vinÅlan ti vinÅlakaæ. MaæsussadaÂÂhÃnesu rattavaïïassa pubbasannicayaÂÂhÃ- nesu setavaïïassa yebhuyyena ca nÅlavaïïassa nÅlaÂÂhÃne nÅlasÃÂakapÃrutass' eva chavasarÅrass' etam adhivacanaæ. ParibhinnaÂÂhÃnesu vissandasamÃna\<*<4>*>/-pubbaæ vipubbaæ. Vipubbam eva vipubbakaæ. PaÂikÆlattà và kucchitaæ vipub- ban ti vipubbakaæ. TathÃrÆpassa chavasarÅrass' etam adhi- vacanaæ. Vicchiddam vuccati dvidhà chindanena apavÃritaæ,\<*<5>*>/ vic- chiddam eva vicchiddakaæ; paÂikÆlattà và kucchitaæ vic- chiddan ti vicchiddakaæ. Vemajjhe chinnassa chavasarÅ- rass' etam adhivacanaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 The formula in the Suttas gives 5 (A. i, 42; v, 106) or 6 only (Ib. ii, 7; v, 310). In the Abhidhamma PiÂaka 10 are given (Dhs. 55). 2 Bh mÃtattÃ; Bm ¬hÆmatattÃ. 3 Sbh paÂikkul- always. 4 Bhm vissandamÃnaæ. 5 Bhm apadhÃritaæ. >/ #<[page 179]># %< Dasa asubhÃni 179>% Ito ca etto ca vividhÃkÃrena soïasingÃlÃdÅhi khÃyitan ti\<*<1>*>/ vikkhÃyitaæ. VikkhÃyitam eva vikkhÃyitakaæ; paÂikÆ- lattà và kucchitaæ vikkhÃyitan ti vikkhÃyitakaæ. TathÃ- rÆpassa chavasarÅrass' etam adhivacanaæ. Vividhaæ khittaæ vikkhittaæ. Vikkhittam eva vikkhit- takaæ; paÂikulattà và kucchitaæ vikkhittan ti vikkhittakaæ. A¤¤ena hatthaæ a¤¤ena pÃdaæ a¤¤ena sÅsan ti evaæ tato tato khittassa chavasarÅrass' etam adhivaccanaæ. Hata¤ ca taæ purimanayen' eva vikkhittaka¤ cà ti hatavik- khittakaæ. KÃkapÃdÃkÃrena\<*<2>*>/ angapaccangesu satthena ha- nitvÃ\<*<3>*>/ vuttanayena vikkhittassa chavasarÅrass' etam adhiva- canaæ. Lohitaæ kira ti vikkhipati ito cito ca paggharatÅ ti lohita- kaæ. Paggharitalohitamakkhitassa chavasarÅrass' etam adhi- vacanaæ. PuÊuvà vuccanti kimiyo.4 PuÊuve kiratÅ ti puÊuvakaæ. Kimiparipuïïassa chavasarÅrass' etam adhivacanaæ. AÂÂhi yeva aÂÂhikaæ; paÂikÆlattà và kucchitaæ aÂÂhÅ ti aÂÂhikaæ. AÂÂhisankhalikÃya pi ekaÂÂhikassa p' etam adhi- vacanaæ. ImÃni ca pana uddhumÃtakÃdÅni nisssÃya uppannanimittÃ- nam pi nimittesu paÂiladdhajjhÃnÃnam pi etÃn' eva nÃmÃni. Tattha uddhumÃtakasarÅre uddhumÃtakanimittaæ uppÃ- detvà uddhumÃtakasankhÃtaæ jhÃnaæ bhÃvetukÃmena yo- ginà pathavÅkasiïe vuttanayen' eva vuttappakÃraæ Ãcariyaæ upasankamitvà kammaÂÂhÃnaæ uggahetabbaæ. Ten' assa kammaÂÂhÃnaæ kathentena asubhanimittatthÃya gamana- vidhÃnaæ samantà nimittupalakkhaïaæ ekÃdasavidhena ni- mittaggÃho gatÃgatamaggapaccavekkhaïan ti evaæ appanÃ- vidhÃnapariyosÃnaæ sabbaæ kathetabbaæ. Tenà pi sab- baæ sÃdhukaæ uggahetvÃ, pubbe vuttappakÃram senÃsanaæ upagantvÃ, uddhumÃtakanimittaæ pariyesantena vihÃtab- bam. Evaæ viharantena ca asukasmiæ nÃma gÃmadvÃre và aÂavimukhe và panthe và pabbatapÃde và rukkhamÆle và \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm khÃditan ti. 2 Bhm -padÃk- (sic.). 3 Sb inserts sutte. 4 Sbh kimayo. >/ #<[page 180]># %<180 VI. AsubhakammaÂÂhÃna-niddeso>% susÃne và uddhumÃtakasarÅraæ nikkhittan ti kathentÃnaæ vacanaæ sutvà pi, na tÃvad-eva atitthena pakkhandantena viya gantabbaæ. KasmÃ? Asubhaæ hi nÃm' etaæ vÃÊami- gÃdhiÂÂhitam pi amanussÃdhiÂÂhitam pi hoti. Tatrassa jÅvi- tantarÃyo pi siyÃ; gamanamaggo và pan' ettha gÃmadvÃ- rena và nahÃnatitthena và kedÃrakoÂiyà và hoti. Tattha visabhÃgarÆpaæ\<*<1>*>/ ÃpÃtham Ãgacchati, tad-eva và sarÅram visabhÃgaæ hoti. Purisassa hi itthisarÅraæ, itthiyà ca puri- sasarÅraæ visabhÃgaæ. Tad-etaæ adhunà mataæ subhato pi upaÂÂhÃti, ten' assa brahmacariyantarÃyo pi siyÃ. Sace pana: nayidaæ mÃdisassa bhÃriyan ti attÃnaæ tak- kayati, evaæ takkayamÃnena gantabbaæ. Gacchantena ca sanghattherassa và a¤¤atarassa\<*<2>*>/ và abhi¤¤Ãtassa bhikkhuno kathetvà gantabbaæ. KasmÃ? Sace hi 'ssa susÃne amanus- sasÅhavyagghÃdÅnaæ rÆpasaddÃdi-aniÂÂhÃrammaïÃbhibhÆ- tassa angapaccangÃni và pavedhenti,\<*<3>*>/ bhuttaæ và na parisaï- ÂhÃti, a¤¤o và ÃbÃdho hoti, ath' assa so vihÃre pattacÅvaraæ surakkhitaæ karissati, dahare và sÃmaïere và pahiïitvà taæ bhikkhuæ paÂijaggissati. Api ca susÃnaæ nÃma nirÃsankaÂÂhÃnan ti ma¤¤amÃnà katakammà pi akatakammà pi corà samosaranti. Te manus- se hi anubandhà bhikkhussa samÅpe bhaï¬akaæ cha¬¬etvà pi palÃyanti. ManussÃ: saho¬¬haæ coraæ addasÃmà ti bhik- khuæ gahetvà viheÂhenti. Ath' assa so:- mà imaæ viheÂha- yittha, mamÃyaæ kathetvà iminà nÃma kammena gato ti te manusse sa¤¤Ãpetvà sotthibhÃvaæ karissati. Ayaæ Ãni- saæso kathetvà gamane; tasmà vuttappakÃrassa bhikkhuno kathetvà asubhanimittadassane sa¤jÃtÃbhilÃsena, yathà nÃma khattiyo abhisekaÂÂhÃnaæ yajamÃno ya¤¤asÃlaæ adhano và pana nidhiÂÂhÃnaæ pÅtisomanassajÃto gacchati, evaæ pÅtisomanassaæ uppÃdetvà AÂÂhakathÃsu vuttena vi- dhinà gantabbaæ. Vuttaæ h' etaæ:- uddhumÃtakaæ asu- bhanimittaæ uggaïhanto eko adutiyo gacchati upaÂÂhitÃya sa- tiyà asammuÂÂhÃya antogatehi indriyehi abahigatena mÃnasena gatÃgatamaggaæ paccapekkhamÃno. Yasmiæ padese uddhu- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb visabhÃgaæ rÆpaæ. 2 Sbh a¤¤assa. 3 Sb vedhenti. >/ #<[page 181]># %< AsubhanimittagÃho 181>% mÃtakaæ asubhanimittaæ nikkhittaæ hoti, tasmiæ padese pÃ- sÃïaæ và vammikaæ và rukkhaæ và gacchaæ và lataæ và sa- nimittaæ karoti, sÃrammaïaæ karoti, sanimittaæ katvà sÃram- maïaæ katvà uddhumÃtakaæ asubhanimittaæ sabhÃvabhÃvato upalakkheti. Vaïïato pi lingato pi saïÂhÃnato pi disato pi okÃsato pi paricchedato pi sandhito vivarato ninnato thalato samantato, so taæ nimittaæ suggahitaæ karoti, supadhÃritaæ upadhÃreti, suvavatthitaæ\<*<1>*>/ vavatthapeti. So taæ nimittaæ sugahitaæ katvà supadhÃritaæ upadhÃretvà suvavatthitaæ\<*<1>*>/ vavatthapetvà eko adutiyo gacchati upaÂÂhitÃya satiyà asam- muÂÂhÃya\<*<2>*>/ antogatehi indriyehi abahigatena mÃnasena gatÃ- gatamaggaæ paccapekkhamÃno. So cankamanto pi tabbhÃ- giyaæ yeva cankamaæ adiÂÂhÃti. NisÅdanto pi tabbhÃgiyaæ yeva Ãsanaæ pa¤¤Ãpeti. Samantà nimittupalakkhaïà kim atthiyà kim Ãnisaæsà ti? Samantà nimittupalakkhaïà asam- mohatthà asammohÃnisaæsÃ. EkÃdasavidhena nimittaggÃho kim atthiyo kim Ãnisaæso ti? EkÃdasavidhena nimittaggÃho upanibandhanattho upanibandhanÃnisaæso. GatÃgatamagga- paccavekkhaïà kim atthiyà kim Ãnisaæsà ti? GatÃgata- maggapaccavekkhaïà vÅthisampaÂipÃdanatthà vÅthisampatipÃ- danÃnisaæsÃ. So\<*<3>*>/ ÃnisaæsadassÃvÅ ratanasa¤¤Å hutvà cittÅkÃraæ upaÂÂhÃ- petvà sampiyÃyamÃno tasmiæ Ãrammaïe cittaæ upanibandha- ti: addhà imÃya paÂipadÃya jarÃmaraïamhà parimu¤cissÃ- mÅ ti. So vivicc' eva kÃmehi ...pe... paÂhamaæ jhÃnaæ upasampajja viharati. TassÃdhigataæ hoti rÆpÃvacaraæ paÂhamaæ jhÃnaæ\<*<4>*>/ dibbo ca vihÃro bhÃvanÃmaya¤ ca pu¤¤a- kiriyavatthun ti\<*<5>*>/. Tasmà yo cittasaæyattatthÃya\<*<6>*>/ sÅvathikadassanaæ\<*<7>*>/ gac- chati, so ghaïÂiæ paharitvà gaïaæ sannipÃtetvà pi gacchatu. KammaÂÂhÃnasÅsena pana gacchantena ekakena adutiyena mÆlakammaÂÂhÃnaæ avissajjetvà taæ manasikaronten' eva susÃne soïÃdiparissayavinodanatthaæ kattaradaï¬aæ và \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm svÃvatthitaæ; and below, svÃvavatthitaæ. 2 Sbh apammuÂÂhÃya. 3 Sb omits. 4 Sbh pathamajjhÃnaæ. 5 Sh:- MahÃ-AtthakathÃ. 6 Sh Bhm -sa¤¤atta-. 7 Bhm siv-. >/ #<[page 182]># %<182 VI. AsubhakammaÂÂhÃna-niddeso>% yaÂÂhiæ và gahetvà supatiÂÂhitabhÃvasampÃdanena asam- muÂÂhaæ\<*<1>*>/ satiæ katvà manacchaÂÂhÃna¤ ca indriyÃnaæ anto- gatabhÃvasampÃdanato abahigatamanena hutvà gantabbaæ. VihÃrato nikkhamanten' eva: asukadisÃya asukadvÃrena nikkha[ma\<*<2>*>/]nto 'mhÅ ti dvÃraæ sallakkhetabbaæ. Tato yena maggena gacchati, so maggo vavatthapetabbo: ayaæ maggo pÃcÅnadisÃbhimukho và gacchati, pacchima- . . . uttara- . . . dakkhiïadisÃbhimukho và vidisÃbhimukho và ti. Imasmiæ pana ÂhÃne và mato gacchati, imasmiæ ÂhÃne dakkhiïato, imasmi¤ c' assa ÂhÃne pÃsÃïo, imasmiæ vammiko, imasmiæ rukkho, imasmiæ gaccho, imasmiæ latà ti-evaæ gamana- maggaæ vavatthapentena nimittaÂÂhÃnaæ gantabbaæ. No ca kho paÂivÃtaæ, paÂivÃtaæ gacchantassa hi kuïapagandho ghÃnaæ paharitvà matthalungaæ và sankhobheyya, ÃhÃraæ và cha¬¬apeyya, vippaÂisÃraæ và janeyya:- Ådisam nÃma kuïapaÂÂhÃnaæ Ãgato 'mhÅ ti. Tasmà paÂivÃtaæ vajjetvà anuvÃtaæ gantabbaæ. Sace anuvÃtamaggena na sakkà hoti gantuæ, antarÃmagge pabbato và papÃto và pÃsÃïo và vati và kaïÂakaÂÂhÃnaæ\<*<3>*>/ và udakaæ và cikkhallaæ và hoti, cÅva- rakaïïena nÃsaæ pidahitvà gantabbaæ. Idam assa gamana- vattam. Evaæ gatena pana na tÃva asubhanimittaæ oloketabbaæ, disà vavatthapetabbÃ; ekasmiæ hi disÃbhÃge Âhitassa Ãram- maïa¤ ca na vibhÆtaæ hutvà khÃyati, citta¤ ca na kamma- niyam hoti; tasmà taæ vajjetvÃ, yattha Âhitassa Ãramma- ïa¤ ca vibhÆtaæ hutvà khÃyati, citta¤ ca kammaniyaæ hoti, tattha ÂhÃtabbaæ. PaÂivÃtÃnuvÃta¤ ca pahÃtabbaæ, paÂi- vÃte Âhitassa hi kuïapagandhena ubbÃÊhassa cittaæ vidhÃ- vati. AnuvÃte Âhitassa sace tattha adhivatthà amanussà honti, te kujjhitvà anatthaæ karonti, tasmà Åsakaæ ukkam- ma nÃti-anuvÃte ÂhÃtabbaæ. Evaæ tiÂÂhamÃnenà pi nÃti- dÆre nÃccÃsanne nÃnupÃdaæ nÃnusÅsaæ ÂhÃtabbaæ. Ati- dÆre Âhitassa hi Ãrammaïaæ avibhÆtaæ hoti, accÃsanne bha- yaæ uppajjati. AnupÃdaæ và anusÅsaæ và Âhitassa sabbaæ asubhaæ samaæ na pa¤¤Ãyati, tasmà nÃtidÆre nÃccÃsanne olokentassa phÃsukaÂÂhÃne sarÅravemajjhabhÃge thÃtabbaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh apammuttha-. 2 Sh omits. 3 Sh kaïÂakÃÂhÃnaæ. >/ #<[page 183]># %< AsubhanimittagÃho 183>% Evaæ Âhitena tasmiæ padese pÃsÃïaæ và ...pe... lataæ và sanimittaæ karotÅ ti evaæ vuttÃni samantÃnimit- tÃni upalakkhetabbÃni. Tatridaæ upalakkhaïavidhÃnaæ:- sace tassa nimittassa samantà cakkhupathe pÃsÃïo hoti, so ayaæ pÃsÃïo ucco và nÅco vÃ, khuddako và mahanto vÃ, tambo và kÃÊo vÃ, seto và dÅgho vÃ, parimaï¬alo và ti vavat- thapetabbo. Tato imasmiæ nÃma okÃse ayaæ pÃsÃïo idaæ asubhanimittaæ, idaæ asubhanimittaæ ayaæ pÃsÃïo ti sal- lakkhetabbaæ. Sace vammiko hoti, so pi ucco và nÅco vÃ, khaddako và mahanto vÃ, tambo và kÃÊo và seto vÃ, dÅgho và parimaï¬alo và ti vavatthapetabbo. Tato imasmiæ nÃma okÃse ayaæ vammiko idaæ asubhanimittan ti sallakkhetab- baæ. Sace rukkho hoti, so pi assattho và nigrodho và kac- chako và kapitthako\<*<1>*>/ và ucco và nÅco và khuddako và ma- hanto và kÃÊo và seto và ti vavatthapetabbo. Tato imasmiæ nÃma okÃse ayaæ rukkho idam asubhanimittan ti sallakkhe- tabbaæ. Sace gaccho hoti, so pi sindi và karamando và kanavÅro và kuraï¬ako và ucco và nÅco và khuddako và ma- hanto và ti vavatthapetabbo. Tato imasmiæ nÃma okÃse ayaæ gaccho idam asubhanimittan ti sallakkhetabbam. Sace latà hoti, sà pi lÃbu và kumbhaï¬Å và sÃmà và kÃÊavallÅ và pÆtilatà và ti vavatthapetabbo. Tato imasmiæ nÃma okÃse ayaæ latà idam asubhanimittaæ, idam asubhanimittaæ ayaæ latà ti sallakkhetabbaæ. Yaæ pana vuttaæ: sanimittaæ karoti, sÃrammaïaæ karotÅ ti, taæ idh' eva antogadhaæ. Punappunaæ\<*<2>*>/ vavatthapento hi sanimittaæ karoti nÃma. Ayaæ pÃsÃïo idam asubhanimittaæ, idaæ asubhanimittaæ ayaæ pÃsÃïo ti evaæ dve dve samÃsetvà samÃsetvà vavat- thapento sÃrammaïaæ karoti nÃma. Evaæ sanimittaæ sÃrammaïa¤ ca katvà pana sabhÃva- bhÃvato vavatthapetÅ ti vuttattà yvÃssa sabhÃvabhÃvo ana¤- ¤asÃdhÃraïo attaniyo uddhumÃtakabhÃvo,\<*<3>*>/ tena manasikÃ- tabbaæ. Vaïitaæ uddhumÃtakan ti\<*<4>*>/ evaæ sabhÃvena sa- rasena vavatthapetabban ti attho. Evaæ vavatthapetvà vaïïato pi lingato pi saïÂhÃnato pi \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm kapitthano. 2 Sh punappuna. 3 Sb uddhumÃtabhÃvo. 4 Sb uddhumÃtan. >/ #<[page 184]># %<184 VI. AsubhakammaÂÂhÃna-niddeso>% disato pi okÃsato pi paricchedato pÅ ti chabbidhena nimittaæ gahetabbaæ. Kathaæ? Tena hi yoginà idaæ sarÅraæ kÃÊassa và odÃtassa và manguracchavino và ti vaïïato vavat- thapetabbaæ. Lingato pana itthilingaæ và purisalingaæ và ti avavatthapetvà paÂhamavaye và majjhimavaye và pacchimavaye và Âhitassa idaæ sarÅran ti\<*<1>*>/ vavatthapetab- baæ. SaïÂhÃnato uddhumÃtakassa\<*<2>*>/ saïÂhÃnavasen' eva idam assa sÅsasaïÂhÃnaæ, idaæ gÅvasaïÂhÃnaæ, idaæ hatthasaï- ÂhÃnaæ, idaæ udarasaïÂhÃnaæ, idaæ nÃbhisaïÂhÃnaæ idaæ kaÂisaïÂhÃnaæ, idaæ ÆrusaïÂhÃnaæ, idaæ janghasiï- ÂhÃnaæ, idaæ pÃdasaïÂhÃnan ti vavatthapetabbaæ. Di- sato pana imasmiæ sarÅre dve disà nÃbhiyà adho heÂÂhimà disà uddhaæ uparimà disà ti vavatthapetabbaæ. Atha vÃ: ahaæ imissà disÃya Âhito asubhanimittaæ imissà ti vavattha- petabbaæ. OkÃsato pana imasmiæ nÃma okÃse hatthÃ, imasmiæ pÃdÃ, imasmiæ sÅsaæ, imasmiæ majjhimo kÃyo Âhito ti vavatthapetabbaæ. Atha vÃ: ahaæ imasmiæ okÃse Âhito asubhanimittaæ imasmin ti vavatthapetabbaæ. Paricchedato idaæ sarÅraæ adho pÃdatalena, upari kesamat- thakena, tiriyaæ tacena paricchinnaæ; yathà paricchinne ca ÂhÃne dvattiæsa kuïapabharitam evà ti vavatthapetabbaæ. Atha vÃ: ayam assa hatthaparicchedo, ayaæ pÃdaparicchedo, ayaæ sÅsaparicchedo, ayaæ majjhimakÃyaparicchedo ti va- vatthapetabbaæ. Yattakaæ và pana ÂhÃnaæ gaïhÃti,\<*<3>*>/ tattakam eva idaæ Ådisaæ uddhumÃtakan ti paricchinditabbaæ. Purisassa pana itthisarÅraæ, itthiyà và purisasarÅraæ na vaÂÂati. VisabhÃge sarÅre Ãrammaïaæ na upaÂÂhÃti, vipphandanass' eva pac- cayo hoti. UgghÃÂitÃ\<*<4>*>/ pi hi itthÅ purisassa cittaæ pariyÃdÃya tiÂÂhatÅ ti MajjhimaÂÂhakathÃyaæ vuttaæ, tasmà sabhÃga- sarÅre yeva evaæ chabbidhena nimittaæ gaïhitabbaæ. Yo pana purimabuddhÃnaæ santike ÃsevitakammaÂÂhÃno pari- hatadhutango\<*<5>*>/ parimaddita-mahÃbhÆto pariggahita-sankhÃ- ro vavatthapita-nÃmarÆpo ugghÃÂitasattasa¤¤o katasamaïa- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh thitassÃti, omitting idaæ sarÅraæ. 2 Sbh uddhumÃtaka-. 3 Bhm gaïhati. 4 Sbh ugghÃïatÃ. 5 Sbh parihaÂadhutango. >/ #<[page 185]># %< AsubhanimittagÃho 185>% dhammo vÃsitavÃsano bhÃvitabhÃvano sabÅjo ¤Ãïuttaro ap- pakileso kulaputto, tassa olokita-olokitaÂÂhÃne yeva paÂibhÃ- ganimittaæ upaÂÂhÃti. No ce evaæ upaÂÂhÃti, ath' evaæ chabbidhena nimittaæ gaïhato upaÂÂhÃti. Yassa pana evaæ pi na upaÂÂhÃti, tena sandhito, vivarato, ninnato, thalato, sa- mantato ti puna pi pa¤cavidhena nimittaæ gahetabbaæ. Tattha sandhito ti asÅtisatasandhito. UddhumÃtake pana kathaæ asÅtisatasandhiyo vavatthapessati? Tasmà anena\<*<1>*>/ tayo dakkhiïahatthasandhÅ, tayo vÃmahatthasandhÅ, tayo dakkhiïapÃdasandhÅ, tayo vÃmapÃdasandhÅ, eko gÅvasandhÅ, eko katisandhÅ ti evaæ cuddasa mahÃsandhivasena sandhito vavatthapetabbaæ. Vivarato ti vivaraæ nÃma hatthantaraæ pÃdantaraæ uda- rantaraæ kaïïantaran ti evaæ vivarato vavatthapetabbaæ. AkkhÅnam pi nimmÅlitabhÃvo và ummÅlitabhÃvo vÃ, mukhas- sa ca pihitabhÃvo và vivaÂabhÃvo và vavatthapetabbo. Ninnato ti yaæ sarÅre ninnaÂÂhÃnaæ akkhikÆpo và anto- mukhaæ và galavÃÂako vÃ, taæ vavatthapetabbaæ. Atha vÃ: ahaæ ninne Âhito sarÅraæ unnate ti vavatthapetabbaæ. Thalato ti yaæ sarÅre unnataÂÂhÃnaæ jaïïukaæ và uro và nalÃÂaæ vÃ, taæ vavatthapetabbaæ. Atha vÃ:- ahaæ thale Âhito, sarÅraæ ninne ti vavatthapetabbaæ. Samantato ti sabbaæ sarÅraæ samantato vavatthapetab- baæ. SakalasarÅre ¤Ãïaæ cÃretvà yaæ ÂhÃnaæ vibhÆtaæ hutvà upaÂÂhÃti, tattha: uddhumÃtakaæ uddhumÃtakan ti cittaæ Âhapettabbaæ. Sace evam pi na upaÂhÃti udarapa- riyosÃnaæ atirekaæ uddhumÃtakaæ hoti, tattha: uddhumÃ- takaæ uddhumÃtakan ti cittaæ Âhapetabbaæ. IdÃni: so taæ nimittaæ suggahitaæ karotÅ ti Ãdisu ayaæ vinicchayakathÃ: Tena yoginà tasmiæ sarÅre yathÃ-vutta- nimittaggÃhavasena suÂÂhu nimittaæ gaïhitabbaæ,\<*<2>*>/ satiæ supatiÂÂhitaæ katvà Ãvajjitabbaæ, evaæ punappunaæ\<*<3>*>/ karontena sÃdhukaæ upadhÃretabba¤ ceva vavatthapetab- ba¤ ca. SarÅrato nÃtidÆre nÃccÃsanne padese Âhitena và nisinnena và cakkhuæ ummÅletvà oloketvà nimittaæ gaïhi-\<*<4>*>/ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh tasmÃnena. 2 Sbh gahetabbaæ. 3 Sb punappuna throughout. 4 So Sh. >/ #<[page 186]># %<186 VI. AsubhakammaÂÂhÃna-niddeso>% tabbaæ. UddhumÃtakapaÂikÆlaæ! uddhumÃtakapaÂikÆlan! ti satakkhattuæ sahassakkhattum pi ummÅletvà oloketabbaæ, nimmÅletvà Ãvajjitabbaæ. Evaæ punappunaæ karontassa uggahanimittaæ suggahitaæ hoti. Kadà suggahitaæ hoti? Yadà ummÅletvà olokentassa nimmÅletva Ãvajjentassa ca ekasadisaæ hutvà ÃpÃthaæ Ãgacchati, tadà suggahitaæ nÃma hoti. So taæ nimittaæ evaæ suggahitaæ katvà supadhÃritaæ upadhÃretvÃ, suva- vatthitaæ vavatthapetvÃ, sace tatth' eva bhÃvanÃpariyo- sÃnaæ pattuæ na sakkoti, athà 'nena ÃgamanakÃle vutta- nayen' eva ekakena adutiyena tad-eva kammaÂÂhÃnaæ manasikarontena supaÂÂhitaæ satiæ katvà antogatehi in- driyehi abahigatena mÃnasena attano senÃsanam eva gantab- baæ.\<*<1>*>/ SusÃnà nikkhamanten' eva ca Ãgamanamaggo vavat- thapetabbo:- yena maggena nikkhamanto\<*<2>*>/ 'smi, ayaæ maggo pÃcÅnadisÃbhimukho và gacchati, pacchima . . . uttara . . . dakkhiïa-disÃbhimukho và gacchati, vidisÃbhi- mukho và gacchati, imasmiæ pana ÂhÃne và mato gacchati, imasmiæ dakkhiïato imasmi¤ c' assa ÂhÃne pÃsÃïo, imasmiæ vammiko, imasmiæ rukkho, imasmiæ gaccho, imasmiæ latà ti evaæ Ãgamanamaggaæ vavatthapetvà Ãgatena cankaman- tenà pi tabbhÃgiyo 'va cankamo adhiÂÂhÃtabbo, asubhani- mittadisÃbhimukhe bhÆmippadese cankamitabban ti attho. NisÅdantena Ãsanam pi tabbhÃgiyam eva pa¤¤apetabbaæ. Sace pana tassa disÃyaæ sobbho và papÃto và rukkho và vatÅ\<*<3>*>/ và kalalaæ và hoti, na sakkà taæ disÃbhimukhe bhÆ- mippadese cankamituæ, Ãsanam pi anokà sattà na sakkà pa¤¤apetuæ, taæ disaæ anavalokentenà pi\<*<4>*>/ okÃsÃnurÆpe ÂhÃne cankamitabba¤ ceva nisÅditabba¤ ca, cittaæ pana taæ disÃbhimukhaæ yeva kÃtabbaæ. IdÃni samantà nimittupalakkhaïà kim atthiyÃ? ti Ãdi pa¤hÃnaæ asammohatthà ti Ãdi vissajjane ayaæ adhippÃyo: --yassa hi avelÃyaæ uddhumÃtakanimittaÂÂhÃnaæ gantvà samantà nimittupalakkhaïaæ katvà nimittaggahaïaÂÂhaæ cakkhuæ ummÅletvà olokentass' eva taæ matasarÅraæ uÂÂha- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh evÃgantabbaæ. 2 Sbh nikkhanto. 3 Bhm vati. 4 Bhm anapa-. >/ #<[page 187]># %< AsubhanimittagÃho 187>% hitvà Âhitaæ viya, ajjhottharamÃnaæ viya, anubandha- mÃnaæ viya ca hutvà upaÂÂhÃti, so taæ bÅbhacchaæ\<*<1>*>/ bhera- vÃrammaïaæ disvà vikkhittacitto ummattako viva hoti, bhayaæ chambhitattaæ lomahaæsaæ pÃpuïÃti. PÃÊiyaæ hi vibhatta-aÂÂhatiæsÃrammaïesu a¤¤aæ evarÆpaæ bhera- vÃrammaïaæ nÃma natthi. Imasmiæ hi kammaÂÂhÃne jhÃnavibbhantako nÃma hoti. Kasmà ? Atibheravattà kammaÂÂhÃnassa. Tasmà tena yoginà santhambhitvà satiæ supaÂÂhitaæ katvÃ: matasarÅraæ uÂÂhahitvà anubandhanakam nÃma natthi. Sace hi so etassa samÅpe Âhito pÃsÃïo và latà và Ãgaccheyya, sarÅram pi Ãgaccheyya. Yathà pana so pÃsÃïo và latà và nÃgacchati, evaæ sarÅram pi nÃgacchati. Ayaæ pana tuyhaæ upaÂÂhÃnÃkÃro sa¤¤Ãjo sa¤¤Ãsambhavo, kammaÂÂhÃnaæ te ajja upaÂÂhitaæ. Mà bhÃyi, bhikkhÆ ti tÃsaæ vinodetvà hÃsaæ uppÃdetvà tasmiæ nimitte cittaæ sa¤carÃpetabbaæ.\<*<2>*>/ Evaæ visesaæ adhigacchati. Idam etaæ sandhÃya vuttaæ: samantà nimittupalakkhaïà asammohatthà ti. EkÃdasavidhena pana nimittaggÃhaæ sampÃdento kammaÂÂhÃïaæ upanibandhati: tassa hi cak- khÆni ummÅletvà olokanapaccayà uggahanimittaæ uppajjati, tasmiæ mÃnasaæ cÃrentassa paÂibhÃganimittaæ uppajjati; tattha mÃnasaæ cÃrento appanaæ pÃpunÃti; appanÃya\<*<3>*>/ Âhatvà vipassanaæ va¬¬hento\<*<4>*>/ arahattaæ sacchikaroti. Tena vuttaæ: ekÃdasavidhena nimittaggÃho upanibandha- nattho ti. GatÃgatamaggapaccavekkhaïà vÅthisampaÂipÃdanatthà ti et- tha pana yà gatamaggassa ca Ãgatamaggassa ca paccavek- khaïà vuttÃ, sà kammaÂÂhÃnavÅthiyà sampaÂipÃdanatthà ti attho. Sace hi imaæ bhikkhuæ kammaÂÂhÃnaæ gahetvà Ãgacchantaæ antarÃmagge keci: ajja bhante katamÅ ti\<*<5>*>/ divasaæ và pucchanti, pa¤haæ và pucchanti, paÂisanthÃraæ và karonti, ahaæ kammaÂÂhÃniko ti tuïhÅbhÆtena gantuæ na vaÂÂati. Divaso kathetabbo: pa¤ho vissajjetabbo. Sace na jÃnÃmÅ ti\<*<6>*>/ vattabbam, dhammiko paÂisanthÃro kÃtabbo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm vÅbhacchaæ. 2 Sbh sancÃretabbaæ. 3 Bhm appanÃyaæ. 4 Bhm va¬¬hetvÃ. 5 Bhm katimÅti. 6 Sbh na jÃnÃti, na jÃnÃ. >/ #<[page 188]># %<188 VI. AsubhakammaÂÂhÃna-niddeso>% Tass' evaæ karontassa uggahitaæ taruïanimittaæ nassati. Tasmiæ nassante pi divasaæ puÂÂhena kathetabbam eva. Pa¤haæ ajÃnantena na jÃnÃmÅ ti vattabbaæ. JÃnantena ekaæsena kathetum pi vaÂÂati. PaÂisanthÃro pi kÃtabbo. ùgantukaæ pana bhikkhuæ disvà ÃgantukapaÂisanthÃro kÃ- tabbo va. AvasesÃni pi cetiyangaïavatta-bodhiyangaïa- vatta-uposathÃgÃravatta-bhojanasÃla-jantÃghara-Ãcariyupaj- jhÃya-ÃgantukagamikavattÃdÅni sabbÃni khandhakavattÃni pÆretabbÃn' eva. Tassa tÃni pÆrentassà pi taæ taruïani- mittaæ nassati, puna gantvÃ: nimittaæ gaïhissÃmÅ ti gantu- kÃmassà pi amanussehi và vÃlamigehi và adhiÂÂhitattà susÃ- nam pi gantuæ vÃ\<*<1>*>/ na sakkà hoti, nimittaæ và antaradhÃ- yati, uddhumÃtakaæ hi ekam eva và dve và divase Âhatvà vinÅlakÃdibhÃvaæ gacchati. SabbakammaÂÂhÃnesu etena sa- maæ dullabhaæ\<*<2>*>/ kammaÂÂhÃnaæ nÃma natthi. Tasmà evaæ naÂÂhe nimitte tena bhikkhunà rattiÂÂhÃne và divÃÂhÃne\<*<3>*>/ và nisÅditvÃ:- ahaæ iminà nÃma dvÃrena vihÃrà nikkhamitvà asukadisÃbhimukhaæ maggaæ paÂipajjitvÃ, asukasmiæ nÃ- ma ÂhÃne vÃmaæ gaïhiæ,\<*<4>*>/ asukasmiæ dakkhiïaæ, tassa asukasmiæ ÂhÃne pÃsÃïo asukasmiæ vammikarukkhagaccha- latÃnaæ a¤¤ataraæ, so 'haæ\<*<5>*>/ tena maggena gantvà asuka- smiæ nÃma ÂhÃne asubhaæ addasaæ; tattha asukadisÃbhi- mukho Âhatvà eva¤ c' eva¤ ca samantà nimittÃni sallakkhet- và evaæ asubhanimittaæ uggahetvà asukadisÃya susÃnato nikkhamitvà evarÆpena nÃma maggena ida¤ c'ida¤ ca ka- ronto ÃgantvÃ, idha nisinno ti evaæ yÃva pallankaæ Ãbhujit- và nisinnaÂÂhÃnaæ, tÃva gatÃgatamaggo paccavekkhitabbo. Tass' evaæ paccavekkhato taæ nimittaæ pÃkaÂaæ hoti, purato nikkhittaæ viya upaÂÂhÃti. KammaÂÂhÃnaæ puri- mÃkÃren' eva vÅthiæ paÂipajjati. Tena vuttaæ:- gatÃga- tamaggapaccavekkhaïà vÅthisampatipÃdanatthà ti. IdÃni ÃnisaæsadassÃvÅ ratanasa¤¤Å hutvà cittÅkÃraæ upaÂtha- petvà sampiyÃyamÃno tasmiæ Ãrammaïe cittaæ upanibandha- tÅ ti ettha uddhumÃtakapaÂikÆle mÃnassaæ caretvà jhÃnaæ nibbattetvà jhÃnapadaÂÂhÃnaæ vipassanaæ va¬¬hentena:- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm omit. 2 Bhm dullabha-. 3 Sh divÃÂÂh-. 4 Bhm gaïhi. 5 Sb so 'mhi. >/ #<[page 189]># %< AsubhanimittagÃho 189>% addhà imÃya paÂipadÃya jarÃmaraïamhà parimuccissÃmÅti evaæ ÃnisaæsadassÃvinà bhavitabbaæ. Yathà pana dug- gato puriso mahagghaæ maïiratanaæ labhitvÃ:- dullabhaæ vata me laddhan ti tasmiæ ratanasa¤¤Å hutvà gÃravaæ janetvà vipulena pemena sampiyÃyamÃno taæ rakkheyya, evam eva:- dullabhaæ me idaæ kammaÂÂhÃnaæ laddhaæ, duggatassa mahagghamaniratanasadisaæ, catudhÃtukam- maÂÂhÃniko hi attano cattÃro mahÃbhÆte parigaïhÃti, ÃnÃ- pÃnakammaÂÂhÃniko attano nÃsikavÃtaæ parigaïhÃti, kasi- ïakammaÂÂhÃniko kasiïaæ katvà yathà sukhaæ bhÃveti, evaæ itarÃni\<*<1>*>/ kammaÂÂhÃnÃni sulabhÃni. Idaæ pana ekam eva dve và divase tiÂÂhati; tato paraæ vinÅlakÃdibhÃvaæ pÃpuïÃtÅ ti natthi ito dullabhataran ti tasmiæ ratanasa¤¤inà hutvà cittÅkÃraæ upaÂÂhapetvà sampiyÃyamÃnena taæ ni- mittaæ rakkhitabbaæ. RattiÂÂhÃne ca divÃÂÂhÃne ca: uddhumÃtakapaÂikÆlaæ uddhumÃtakapaÂikÆlan ti tattha punappunaæ cittaæ upanibandhitabbaæ, punappunaæ taæ nimittaæ Ãvajjitab- baæ, manasikÃtabbaæ, takkÃhataæ, vitakkÃhataæ kÃtabbaæ. Tass' evaæ karoto paÂibhÃganimittaæ uppajjati. Tatridaæ nimittadvayassa nÃnÃkaraïaæ, uggahanimittaæ virÆpaæ bÅbhacchaæ bheravadassanaæ hutvà upaÂÂhÃti. PaÂibhÃganimittaæ pana yÃva-d-atthaæ bhu¤jitvà nipanno thÆlangapaccangapuriso viya, tassa paÂibhÃganimittapaÂilÃ- bhasamakÃlam eva bahiddhà kÃmÃnaæ amanasikÃrà vik- khambhanavasena kÃmacchando pahÅyati, anunayappahÃnen' eva c' assa lohitappahÃnena pubbo viya vyÃpÃdo pi pahÅyati. Tathà ÃraddhaviriyatÃya thÅnamiddhaæ, avippaÂisÃrakara- santadhammÃnuyogavasena uddhaccakukkuccaæ, adhigata- visesassa paccakkhatÃya paÂipattidesakesatthari paÂipattiyaæ paÂipattiphale ca vicikicchà pahÅyatÅ ti pa¤ca nÅvaraïÃni pahÅyanti. Tasmiæ yeva ca nimitte cetaso abhiniropana- lakkhaïo vitakko, nimittÃnumajjanakiccaæ sÃdhayamÃno vicÃro, paÂiladdhavisesÃdhigamapaccayà pÅti, pÅtimanassa passaddhisambhavato passaddhinimittaæ sukhaæ,\<*<2>*>/ sukhi- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb repeats itarÃni. 2 Bhm passaddhi taæ nimittaæ sukhaæ. >/ #<[page 190]># %<190 VI. AsubhakammaÂÂhÃna-niddeso>% tassa cittasamÃdhisambhavato sukhanimittà ekaggatà cà ti jhÃnangÃni pÃtubhavanti. Evam assa paÂhamajjhÃnapaÂi- bimbabhÆtaæ upacÃrajjhÃnam pi taæ khaïaæ yeva nibbat- tati. Ito paraæ yÃva paÂhamajjhÃnassa appanà ceva vasip- patti ca, tÃva sabbaæ pathavÅkasiïe vuttanayen' eva vedi- tabbaæ. Ito paresu pana vinÅlakÃdisu\<*<1>*>/ pi yaæ taæ uddhumÃtaka- asubhanimittaæ uggaïhanto eko adutiyo gacchati upaÂÂhitÃya satiyà ti Ãdinà nayena gamanaæ Ãdikaæ\<*<2>*>/ katvÃ, lakkhaïaæ vuttaæ, taæ sabbaæ vinÅlaka\<*<3>*>/-asubhanimittaæ uggaïhanto vipubbaka-asubhanimittaæ\<*<4>*>/ uggaïhanto ti evaæ tassa tassa vasena tattha tattha\<*<5>*>/ uddhumÃtakapadamattaæ parivattetvà vuttanayen' eva savinicchayÃdhippÃyaæ veditabbaæ. Ayaæ pana viseso: vinÅlake vinÅlakapaÂikÆlaæ! vinÅlaka- paÂikÆlan! ti manasikÃro pavattetabbo. Uggahanimitta¤ c' ettha kabaraæ kabaravaïïaæ\<*<6>*>/ hutvà upaÂÂhÃti. PaÂi- bhÃganimittaæ pana ussadavasena upaÂÂhÃti. Vipubbake vipubbakapaÂikÆlaæ! vipubbakapaÂikÆlan! ti manasikÃro pavattetabbo. Uggahanimittaæ pan' ettha paggharantim iva upaÂÂhÃti. PaÂibhÃganimittaæ niccalaæ sannisinnaæ hutvà upaÂÂhÃti. Vicchiddakaæ yuddhamaï¬ale và corÃ- Âaviyaæ\<*<7>*>/ và susÃne vÃ, yattha rÃjÃno core chindÃpenti, ara¤¤e và pana sÅhavyagghehi chinnapurisaÂÂhÃne labbhati, tasmà tathÃrÆpaæ ÂhÃnaæ gantvÃ, sace nÃnÃdisÃyaæ pati- tam pi ekÃvajjanena ÃpÃtham Ãgacchati, icc' etaæ kusalam. No ce Ãgacchati, sayaæ hatthena na parÃmasitabbaæ, parÃ- masanto hi vissÃsaæ Ãpajjati; tasmà ÃrÃmikena và sama- ïuddesena và a¤¤ena và kenaci ekaÂÂhÃne kÃretabbaæ. Alabhantena kattarayaÂÂhiyà và daïdakena và ekangulanta- raæ katvà upanÃmetabbaæ. Evaæ upanÃmetvÃ: vicchidda- kapaÂikÆlaæ! vicchiddakapaÂikÆlan! ti manasikÃro pavatte- tabbo. Tattha uggahanimittaæ majjhe chinnaæ\<*<8>*>/ viya upaÂ- thÃti, paÂibhÃganimittaæ pana paripuïïaæ hutvà upaÂÂhÃti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh has here -ÃdÅsu. 2 Bhm Ãdiæ. 3 Sbh vinÅlakaæ. 4 Sbh vipubbakaæ asu-. 5 Sbh omit. 6 Bhm kabarakabara-. 7 Bhm coraÂa-. 8 Bhm chiddaæ. >/ #<[page 191]># %< AsubhanimittagÃho 191>% VikkhÃyitake: vikkhÃyitakapaÂikÆlaæ! vikkhÃyitakapaÂikÆ- lan! ti manasikÃro pavattetabbo. Uggahanimittaæ pan' ettha tahiæ tahiæ khÃyitasadisam eva upaÂÂhÃti, paÂibhÃ- ganimittaæ pana\<*<1>*>/ paripuïïaæ\<*<2>*>/ hutvà upaÂÂhÃti. Vikkhit- takam pi vicchiddake vuttanayen' eva angulangulantaraæ kÃretvà và katvà vÃ: vikkhittakapaÂikÆlaæ! vikkhittaka- paÂikÆlan! ti manasikÃro pavattetabbo. Ettha uggahani- mittaæ pÃkaÂantaraæ hutvà upaÂÂhÃti, paÂibhÃganimittaæ pana paripuïïaæ\<*<2>*>/ hutvà upaÂÂhÃti. Hatavikkhittakam pi vicchiddake vuttappakÃresu yeva ÂhÃnesu labbhati, tasmà tattha gantvà vuttanayen' eva angulangulantaraæ kÃretvà và katvà vÃ; hatavikkhittakapaÂikÆlaæ! hatavikkhittaka- paÂikÆlan! ti manasikÃro pavattetabbo. Uggahanimittaæ pan' ettha pa¤¤ÃyamÃnaæ\<*<3>*>/ pahÃramukhaæ viya hoti. PaÂibhÃganimittaæ paripuïïam eva hutvà upaÂÂhÃti, lohi- takaæ yuddhamaï¬alÃdisu laddhappahÃrÃnaæ hatthapÃdÃ- disu và chinnesu bhinnagaï¬apÅÊakÃdÅnaæ và mukhato pag- gharamÃnakÃle labbhati. Tasmà taæ disvÃ: lohitakapaÂi- kÆlaæ! lohitakapaÂikÆlan! ti manasikÃro pavattetabbo. Ettha uggahanimittaæ và tappahatÃ\<*<4>*>/ viya rattapaÂÃkà calamÃnÃkÃraæ upaÂÂhÃti. PaÂibhÃganimittaæ pana sanni- sinnaæ hutvà upaÂÂhÃti. PuÊuvakaæ dvÅhatÅhaccayena kuïa- passa navahi vaïamukhehi kimirÃsipaggharaïakÃle hoti. Api ca taæ soïa-singÃla-manussa-go-mahiæsa-hatthi-\<*<5>*>/assa-ajaga- rÃdÅnaæ sarÅrappamÃïam eva hutvà sÃlibhattarÃsi viya tiÂÂhati. Tesu yattha katthaci: puÊuvakapaÂikÆlaæ! puÊu- vakapaÂikÆlan! ti manasikÃro pavattetabbo. CÆÊapiï¬apÃ- tika-Tissattherassa\<*<6>*>/ hi kÃladÅghavÃpiyà anto hatthikuïape nimittaæ upaÂÂhÃsi.\<*<7>*>/ Uggahanimittaæ pan' ettha calamÃ- naæ viya upaÂÂhÃti. PaÂibhÃganimittaæ sÃlibhattapiï¬o viya sannisinnaæ hutvà upaÂÂhÃti. AÂÂhikaæ: so passeyya sarÅraæ sÅvathikÃyacha¬¬itaæ aÂÂhisankhalikaæ samaæsalo- hitaæ nahÃrusambandhan ti\<*<8>*>/ Ãdinà nayena nÃnappakÃrato \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm omit. 2 Bhm insert vÃ. 3 Sbh pa¤¤ÃyamÃna-. 4 Sbh -haÂÃ. 5 Sb mahisahatthi. 6 Sbh Culla-. 7 Bhm -ÂhÃti. 8 D. ii, 296. >/ #<[page 192]># %<192 VI. AsubhakammaÂÂhÃna-niddeso>% vuttaæ. TasmÃ\<*<1>*>/ yattha taæ nikkhittaæ hoti, tattha puri- manayen' eva gantvà samantà pÃsÃïÃdÅnaæ vasena sani- mittaæ sÃrammaïaæ katvÃ: idaæ aÂÂhikan ti sabhÃvabhÃ- vato upalakkhetvà vaïïÃdivasena ekÃdasah' ÃkÃrehi nimit- taæ uggahetabbaæ. Taæ pana vaïïato setan ti olokentassa na upaÂÂhÃti; odÃtakasiïasambhedo hoti; tasmÃ: aÂÂhikan ti paÂikÆlava- sen' eva oloketabbaæ. Lingan ti idha hatthÃdÅnaæ nÃmaæ; tasmà hatthapÃdasÅsa-udara-\<*<2>*>/bÃhukaÂi-Æru-janghÃnaæ va- sena lingato vavatthapetabbaæ. DÅgharassa-vaÂÂa-caturassa- khuddakamahantavasena pana saïÂhÃnato vavatthapetab- baæ. DisokÃsà vuttanayà eva. Tassa tassa aÂÂhino pari- yantavasena paricchedato vavatthapetvà yad-ev' ettha pÃkaÂaæ hutvà upaÂÂhÃti, taæ gahetvà appanà pÃpuïitabbÃ. Tassa tassa aÂÂhino ninnaÂÂhÃna-thalaÂÂhÃnavasena pana ninnato ca\<*<3>*>/ thalato ca vavatthapetabbaæ. Padesavasenà pi: ahaæ ninne Âhito\<*<3>*>/ aÂÂhi thale; ahaæ vÃ\<*<4>*>/ thale aÂÂhi ninne ti pi vavatthapetabbaæ. Dvinnaæ pana aÂÂhikÃnaæ ghaÂi- taghaÂitaÂÂhÃnavasena sandhito vavatthapetabbaæ. AÂÂhi- kÃnaæ yeva antaravasena vivarÃvivarato\<*<5>*>/ vavatthapetab- baæ. Sabbatth' eva pana ¤Ãïaæ cÃretvÃ: imasmiæ ÂhÃne idam atthÅ ti samantato vavatthapetabbaæ. Evam pi ni- mitte anupaÂÂhahante nalÃÂaÂÂhimhi cittaæ saïÂhapetabbaæ\<*<6>*>/. Yathà c' ettha, evam idaæ\<*<7>*>/ ekÃdasavidhena nimittaggaha- ïaæ ito purimesu pi puÊuvakÃdisu yujjamÃnavasena sallak- khetabbaæ. Ida¤ ca pana kammaÂÂhÃnaæ sakalÃya pi aÂÂhi [ka\<*<8>*>/] sankhalikÃya ekasmim pi aÂÂhike sampajjati, tasmà tesu yattha katthaci ekÃdasavidhena nimittaæ uggahetva: aÂÂhikapaÂikÆlaæ! aÂÂhikapaÂikÆlan! ti manasikÃro pavatte- tabbo. Idha uggahanimittaæ pi paÂibhÃganimittam pi eka- sadisam eva hotÅ ti vuttaæ, taæ ekasmiæ aÂÂhike yuttaæ. AÂÂhikasankhalikÃya pana uggahanimitte pa¤¤ÃyamÃna- vivaratÃ,\<*<9>*>/ paÂibhÃganimitte paripuïïabhÃvo yujjati. EkaÂ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm tattha. 2 Bhm -ura-. 3 Sbh omit. 4 Bhm omit. 5 Bhm vivarato only. 6 Sb Âhapetabbaæ. 7 Bhm imaæ. 8 Sh omits. 9 Bhm pa¤¤ÃyamÃne viv-. >/ #<[page 193]># %< AsubhanimittagÃho 193>% Âhike pi ca uggahanimittena bÅbhacchena bhayÃnakena bhavitabbaæ. PaÂibhÃganimittena pÅtisomanassajanakena, upacÃrÃvahattÃ. Imasmiæ hi okÃse yaæ AÂÂhakathÃsu vuttaæ, taæ dvÃraæ datvà va vuttaæ, tathà hi. Tattha catÆsu\<*<1>*>/ brahmavihÃresu dasasu ca asubhesu paÂibhÃgani- mittam natthi. BrahmavihÃresu hi sÅmasambhedo yeva nimittaæ, dasasu ca asubhesu nibbikappaæ katvà paÂikÆla- bhÃve yeva diÂÂhe nimittaæ nÃma hotÅ ti vatvà pi puna anantaram eva duvidhaæ idha nimittam:- uggahanimittaæ, paÂibhÃganimittaæ. Uggahanimittaæ virÆpaæ bÅbhacchaæ bhayÃnakaæ hut- và upaÂÂhÃtÅ ti Ãdi\<*<2>*>/ vuttaæ. Tasmà yaæ vicÃretvà avocum- ha, idam ev' ettha yuttaæ. Api ca MahÃ-Tissattherassa dantaÂÂhikamattÃvalokanena sakal' itthisarÅrassa aÂÂhisan- ghÃÂabhÃvena upaÂÂhÃnÃdÅni c' ettha nidassanÃnÅ ti. Iti asubhÃni subhaguïo dasasatalocanena thutakitti\<*<3>*>/, yÃni avoca Dasabalo ekekajjhÃnahetuni\<*<4>*>/. Evaæ tÃni ca tesa¤ ca bhÃvanÃnayam imaæ viditvÃna, tesveva ayaæ bhiyyo pakiïïakakathà pi vi¤¤eyyÃ. Etesu hi yattha katthaci adhigatajjhÃno suvikkhambhi- tarÃgattà vÅtarÃgo viya nilloluppacÃro hoti. Evaæ sante pi yvÃyaæ asubhappabhedo vutto, so sarÅrasabhÃvappattiva- sena ca rÃgacaritabhedavasena cà ti veditabbo. ChavasarÅ- raæ hi paÂikÆlabhÃvaæ ÃpajjamÃnaæ uddhumÃtakasabhÃ- vappattaæ và siyÃ, vinÅlakÃdÅnaæ và a¤¤atarasabhÃvap- pattaæ. Iti yÃdisaæ yÃdisaæ sakkà hoti laddhuæ, tÃdise tÃdise: uddhumÃtakapaÂikÆlaæ! vinÅlakapaÂikÆlan! ti evaæ nimittaæ gaïhitabbam evà ti sarÅrasabhÃvappattivasena da- sadhà asubhappabhedo vutto ti veditabbo. `Visesato\<*<5>*>/ c' ettha uddhumÃtakaæ sarÅrasaïÂhÃnavipattippa- kÃsanato saïÂhÃnarÃgino sappÃyaæ, vinÅlakaæ chavirÃgavi- pattippakÃsanato sarÅravaïïarÃgino sappÃyaæ, vipubbakaæ kÃyavaïïapaÂibaddhassa duggandhabhÃvassa pakÃsanato \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm insert pi. 2 Sh omits. 3 Bhm thuti-. 4 Bhm -hetunÅti. 5 Asl. 199 f. I. 13 >/ #<[page 194]># %<194 VI. AsubhakammaÂÂhÃna-niddeso>% mÃlÃgandhÃdivasena samuÂÂhÃpitasarÅragandharÃgino sappÃ- yaæ, vicchiddakaæ anto susirabhÃvappakÃsanato sarÅre gha- nabhÃvarÃgino sappÃyaæ, vikkhÃyitakaæ maæsÆpacayasam- pattivinÃsappakÃsanato thanÃdisu sarÅrappadesesu maæsÆ- pacayarÃgino sappÃyaæ, vikkhittakaæ angapaccangÃnaæ vik- khepappakÃsanato angapaccangalÅlÃrÃgino sappÃyaæ, hata- vikkhittakaæ sarÅrasanghÃtabhedavikÃrappakÃsanato sarÅra- sanghÃtasampattirÃgino sappÃyaæ, lohitakaæ lohitamakkhita- paÂikÆlabhÃvappakÃsanato alankÃrajanitasobharÃgino\<*<1>*>/ sap- pÃyaæ, puÊuvakaæ kÃyassa anekakimikulasÃdhÃraïabhÃvap- pakÃsanato kÃye mamattarÃgino sappÃyaæ, aÂÂhikaæ sarÅ- raÂÂhÅnaæ paÂikÆlabhÃvappakÃsanato dantasampattirÃgino sappÃyan ti evaæ rÃgacaritabhedavasenà pi dasadhà asu- bhappabhedo vutto ti veditabbo. `Yasmà pana dasavidhe pi etasmiæ asubhe, seyyathà pi nÃma aparisaïÂhitajalÃya sÅghasotÃya nadiyà arittabalen' eva nÃvà tiÂÂhati, vinà arittena na sakkà Âhapetuæ, evam eva dubbalattà Ãrammaïassa vitakkabalen'eva cittaæ ekag- gaæ hutvà tiÂÂhati, vinà vitakkena na sakkà Âhapetuæ. Tasmà paÂhamajjhÃnam ev' ettha hoti, na dutiyÃdÅni. `PaÂikÆle pi ca etasmiæ Ãrammaïe: addhà imÃya paÂipa- dÃya jarÃmaraïamhà parimuccissÃmÅ ti evam Ãnisaæsadas- sÃvitÃya ceva nÅvaraïasantÃpappahÃnena ca pÅtisomanas- saæ uppajjati:- bahuæ dÃni me\<*<2>*>/ vetanaæ labhissÃmÅ ti ÃnisaæsadassÃvino, pupphacha¬¬akassa gÆtharÃsimhi viya, ussannavyÃdhidukkhassa\<*<3>*>/ rogino vamanavirecanappavattiyaæ viya ca. `Dasavidham pi c' etaæ asubhaæ\<*<4>*>/ lakkhaïato ekam eva hoti; dasavidhassà pi h'etassa asuciduggandhajegucchapaÂi- kÆlabhÃvo eva lakkhaïaæ. Tad etaæ iminà lakkhaïena na kevalaæ matasarÅre, dantaÂÂhikadassÃvino pana Cetiyapab- batavÃsino\<*<5>*>/ MahÃ-Tissattherassa viya, hatthikkhandhaga- taæ rÃjÃnaæ olokentassa SangharakkhitattherÆpaÂÂhÃkasÃ- maïerassa viya ca jÅvamÃnakasarÅre pi upaÂÂhÃti. Yath' eva hi matasarÅraæ, evaæ jÅvamÃnakam pi asubham eva, \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh -sobhÃ. 2 Bhm omit. 3 Sb upasanta-. 4 Sb asubha-. 5 Sh -vÃsi-. >/ #<[page 195]># %< Asubhalakkhaïaæ 195>% asubhalakkhaïaæ pan' ettha Ãgantukena alankÃrena paÂic- channattà na pa¤¤Ãyati.' Pakatiyà pana idaæ sarÅraæ nÃma atirekatisata-aÂÂhikasamussayaæ asÅtisatasandhi-sanghaÂitaæ nava nahÃrusatanibaddhaæ\<*<1>*>/ nava maæsapesisatÃnulittaæ, allamanussacammapariyonaddhaæ\<*<2>*>/ chaviyà paÂicchannaæ, chiddÃvachiddaæ medakathÃlikà viya niccuggharitapaggha- ritaæ, kimisanghanisevitaæ, rogÃnaæ Ãyatanaæ, dukkha- dhammÃnaæ vatthuparibhinnapurÃïagaï¬o viya navahi va- ïamukhehi satatavissandanaæ, yassa ubhohi akkhÅhi akkhi- gÆthako paggharati, kaïïabilehi kaïnagÆthako, nÃsapuÂehi singhÃïikÃ, mukhato ÃhÃrapittasemharudhirÃni, adho-dvÃrehi uccÃrapassÃvÃ, navanavutiyà lomakÆpasahassehi asuciseda- yÆso paggharati, nÅlamakkhikÃdayo samparivÃrenti, yaæ dantakaÂÂhamukhadhovana-sÅsamakkhana-nahÃna-nivÃsana- pÃrupanÃdÅhi\<*<3>*>/ apaÂijaggitvÃ,\<*<4>*>/ yathÃ-jÃto va pharusavippa- kiïïakeso hutvà gÃmena gÃmaæ vicaranto rÃjà pi puppha- cha¬¬akacaï¬ÃlÃdisu a¤¤ataro pi samasarÅrapaÂikÆlatÃya\<*<5>*>/ nibbiseso hoti, evaæ asuciduggandhajegucchapaÂikÆlatÃya\<*<5>*>/ ra¤¤o và caï¬Ãlassa và sarÅre vemattaæ nÃma natthi. DantakaÂÂhamukhadhovanÃdÅhi pan' ettha dantamalÃdÅni pamajjitvÃ, nÃnÃvatthehi hirikopÅnaæ paÂicchÃdetvÃ, nÃnÃ- vaïïena surabhivilepanena vilimpitvÃ, pupphÃbharaïÃdÅhi alankaritvÃ, ahaæ ti\<*<6>*>/ maman!\<*<7>*>/ ti gahetabbà kÃrappattaæ karonti. Tato iminà Ãgantukena alankÃrena paÂicchannattà tad assa yathÃvasarasaæ asubhalakkhaïaæ asa¤jÃnantà purisà itthÅsu, itthiyo ca purisesu ratiæ karonti. Paramat- thato pan' ettha ra¤jitabbakayuttaÂÂhÃnaæ\<*<8>*>/ nÃma aïumat- tam pi natthi, tathà hi kesalomanakhadantakheÊasinghÃïi- ka-uccÃrapassÃvÃdisu ekakoÂÂhÃsam pi sarÅrato bahi pati- taæ sattà hatthena chupitum\<*<9>*>/ pi na icchanti, aÂÂÅyanti, ha- rÃyanti, jigucchanti. Yaæ yaæ pan' ettha avasesaæ hoti, taæ taæ evaæ paÂikÆlam pi samÃnaæ, avijjandhakÃrapari- yonaddhà attasineharÃgarattà iÂÂhaæ kantaæ niccam su- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -nibandhanaæ. 2 Bhm omit manussa. 3 Sbh pÃpuraïÃdÅhi. 4 Bhm appaÂi-. 5 Sbh paÂikkulatÃya. 6 Bhm omit. 7 Sbh mamÃ. 8 Bhm rajjitabba-. 9 Sbh phusitum. >/ #<[page 196]># %<196 VI. AsubhakammaÂÂhÃna-niddeso>% khaæ attÃti gaïhanti. Te evaæ gaïhantà aÂaviyaæ kiæ- sukarukkhaæ disvà rukkhato apatitaæ apatitaæ\<*<1>*>/ pupphaæ: ayaæ maæsapesÅ ti,\<*<2>*>/ viha¤¤amÃnena jarasingÃlena\<*<3>*>/ samÃna- saæ Ãpajjanti. TasmÃ:- Yathà hi\<*<4>*>/ pupphitaæ disvÃ, singÃlo\<*<5>*>/ kiæsukaæ vane: maæsarukkho mayà laddho! iti gantvÃna vegasÃ. Patitaæ patitaæ pupphaæ, ¬aæsitvà atilolupo; nayidaæ maæsaæ aduæ maæsaæ yaæ rukkhasmin ti gaïhati. KoÂÂhÃsaæ patitaæ yeva asubhan ti tathà budho, agahetvÃna gaïheyya, sarÅraÂÂham pi naæ tathÃ. Imaæ hi subhato kÃyaæ gahetvà tattha mucchitÃ, bÃlà karontà pÃpÃni; dukkhà na parimuccare. Tasmà passeyya medhÃvÅ jÅvito\<*<6>*>/ và matassa và sabhÃvaæ pÆtikÃyassa subhabhÃvena vajjitaæ. Vuttaæ h' etaæ:- Duggandho asucikÃyo kuïapo ukkarÆpamo nindito cakkhubhÆtehi kÃyo bÃlÃbhinandito. AllacammapaÂicchanno navadvÃro mahÃvaïo samantato paggharati, asuci pÆtigandhiyo\<*<7>*>/. Sace imassa kÃyassa anto bÃhirako\<*<8>*>/ siyà daï¬aæ nÆna gahetvÃna kÃke soïe nivÃraye\<*<9>*>/ ti. Tasmà dabbajÃtikena bhikkhunà jÅvamÃnasarÅraæ và hotu matasarÅraæ vÃ, yattha yattha asubhÃkÃro pa¤¤Ãyati, tattha tatth' eva nimittaæ gahetvà kammaÂÂhÃnaæ appanaæ pÃpetabban ti. Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge samÃdhibhÃ- vanÃdhikÃre AsubhakammaÂÂhÃnaniddeso nÃma chaÂÂho paric- chedo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm omit repetition. 2 Sbh repeat ayaæ maæsapesi. 3 Sbh jarasigÃlena. 4 Bhm pi. 5 Sbh sigÃlaæ. 6 Bhm jÅvato. 7 Sh here gives as reference Khu: Sutta-NipÃta. (?) But cf. Khp. Comy. 46. 8 Sbh bÃhirato. 9 Sbh ca vÃraye. >/ #<[page 197]># %<197>% VII SATTAMO PARICCHEDO CHA-ANUSSATI-NIDDESO AsubhÃnantaraæ uddiÂÂhÃsu pana dasasu anussatÅsu pu- nappunaæ uppajjanato sati yeva anussati. PavattitabbaÂ- ÂhÃnamhi yeva và pavattattà saddhÃ-pabbajitassa kula- puttassa anurÆpà satÅ ti pi anussati. (1) Buddhaæ Ãrabbha uppannà anussati BuddhÃnussati. BuddhaguïÃrammaïÃya satiyà etaæ adhivacanaæ. (2) Dham- maæ Ãrabbha uppannà anussati\<*<1>*>/ dhammÃnussati. SvÃkkhÃ- tatÃdi dhammaguïÃrammaïÃya satiyà etaæ adhivacanaæ. (3) Sanghaæ Ãrabbha uppannà anussati sanghÃnussati. Sup- paÂipannatÃdi sanghaguïÃrammaïÃya satiyà etaæ adhiva- canaæ. (4) SÅlaæ Ãrabbha uppannà anussati sÅlÃnussati. Akhaï¬atÃdi sÅlaguïÃrammaïÃya satiyà etaæ adhivacanaæ. (5) CÃgaæ Ãrabbha uppannà anussati cÃgÃnussati. Mutta- cÃgatÃdi cÃgaguïÃrammaïÃya satiyà etaæ adhivacanaæ. (6) Devatà Ãrabbha uppannà anussati devatÃnussati. Devatà sakkhiÂÂhÃne Âhapetvà attano saddhÃdi-guïÃrammaïÃya sa- tiyà etaæ adhivacanaæ. (7) Maraïaæ Ãrabbha uppannà anussati maranÃnussati. JÅvitindriyupacchedÃrammaïÃya satiyà etaæ adhivacanaæ. (8) KesÃdibhedaæ rÆpakÃyaæ gatÃ, kÃye và gatà ti kÃyagatÃ, kÃyagatà ca sà sati cà ti kÃya- gatasatÅ ti vattabbe rassaæ akatvà kÃyagatÃsatÅ ti vuttÃ, kesÃdikÃyakoÂÂhÃsanimittÃrammaïÃya satiyà etaæ adhiva- canaæ. (9) ùnÃpÃne Ãrabbha uppannà sati ÃnÃpÃnasati\<*<2>*>/. AssÃsapassÃsanimittÃrammaïÃya satiyà etaæ adhivacanaæ. (10) Upasamaæ Ãrabbha uppannà anussati upasamÃnussati. SabbadukkhÆpasamÃrammaïÃya satiyà etaæ adhivacanaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb uppannÃnussati throughout. 2 Bhm -pÃnassati throughout. >/ #<[page 198]># %<198 VII. Cha-anussati-niddeso>% I Iti imÃsu dasasu anussatÅsu BUDDHùNUSSATIõ tÃva bhÃ- vetukÃmena aveccappasÃdasamannÃgatena yoginà patirÆpe senÃsane rahogatena patisallÅnena: iti pi so Bhagavà arahaæ sammÃsambuddho vijjÃcaraïasampanno sugato lokavidÆ anut- taro purisadammasÃrathi satthà devamanussÃnaæ Buddho Bhagavà ti\<*<1>*>/ evaæ Buddhassa Bhagavato guïà anussari- tabbÃ. TatrÃyaæ anussaraïanayo: so Bhagavà iti pi ara- haæ, iti pi sammÃsambuddho ...pe... iti pi Bhagavà ti anussarati. Iminà ca iminà ca kÃraïenà ti vuttaæ hoti. Tattha ÃrakattÃ, arÅnaæ arÃna¤ ca hatattÃ, paccayÃdÅnaæ arahattÃ, pÃpakaraïe rahÃbhÃvà ti imehi tÃva karaïehi so Bhagavà ARAHAN ti anussarati. ùrakà hi so sabbakilesehi, suvidÆravidÆre Âhito maggena savÃsanÃnaæ kilesÃnaæ vid- dhaæsitattà ti Ãrakattà arahaæ:- So tato Ãrakà nÃma yassa yenÃsamangitÃ, asamangÅ ca dosehi nÃtho tenÃrahaæ mato ti. Te ca anena kilesÃrayo maggena hatà ti arÅnaæ hatattà pi arahaæ:- Yasmà rÃgÃdisankhÃtà sabbe pi arayo hatÃ, pa¤¤Ãsatthena nÃthena, tasmà pi arahaæ mato ti. Ya¤ c' etaæ avijjÃbhavataïhÃmayanÃbhi pu¤¤Ãdi-abhisan- khÃrÃraæ jarÃmaraïanemi Ãsavasamudayamayena akkhena vijjhitvà ti bhavarathe samÃyojitaæ anÃdikÃlappavattaæ saæsÃracakkaæ, tassÃnena Bodhimaï¬e viriyapÃdehi sÅlapa- thaviyaæ patiÂÂhÃya saddhÃhatthena kammakkhayakaraæ\<*<2>*>/- ¤Ãïapharasuæ gahetvà sabbe arà hatà ti arÃnaæ hatattà pi ARAHAõ. Atha và saæsÃracakkan ti anamataggaæ saæsÃ- ravaÂÂaæ vuccati; tassa ca avijjà nÃbhi mÆlattÃ, jarÃmara- ïaæ nemi pariyosÃnattÃ, sesà dasadhammà arà avijjÃmÆla- kattÃ, jarÃmaraïapariyantattà ca. Tattha dukkhÃdisu a¤¤Ãïaæ avijjÃ; kÃmabhave ca avijjà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 D. i, 49, etc., etc. 2 Sh -kara¤-. >/ #<[page 199]># %< 1. BuddhÃnussati 199>% kÃmabhave sankhÃrÃnaæ paccayo hoti; rÆpabhave\<*<1>*>/ [avijjà rÆpabhave sankhÃrÃnaæ paccayo hoti;] arÆpabhave avijjà arÆpabhave sankhÃrÃnaæ paccayo hoti. KÃmabhave san- khÃrà kÃmabhave paÂisandhivi¤¤Ãïassa paccayà honti. Esa nayo itaresu. KÃmabhave paÂisandhivi¤¤Ãïaæ kÃma- bhave nÃmarÆpassa paccayo hoti. Tathà rÆpabhave. ArÆ- pabhave nÃmass' eva paccayo hoti. KÃmabhave nÃmarÆ- paæ kÃmabhave saÊÃyatanassa paccayo hoti. RÆpabhave nÃmarÆpaæ rÆpabhave tiïïaæ ÃyatanÃnaæ paccayo hoti. ArÆpabhave nÃmaæ arÆpabhave ekassa Ãyatanassa paccayo hoti. KÃmabhave saÊÃyatanaæ kÃmabhave chabbidhassa phassassa paccayo hoti. RÆpabhave tÅïi ÃyatanÃni rÆpa- bhave tiïïaæ phassÃnaæ [paccayÃ\<*<2>*>/ honti.\<*<2>*>/] ArÆpabhave ekaæ manÃyatanaæ\<*<3>*>/ arÆpabhave ekassa phassassa paccayo hoti. KÃmabhave cha phassà kÃmabhave channaæ vedanÃ- naæ paccayà honti. RÆpabhave tayo phassà tatth' eva tissannaæ, arÆpabhave eko, tatth' eva ekissà vedanÃya paccayo hoti. KÃmabhave cha vedanà kÃmabhave chan- naæ taïhÃkÃyÃnaæ paccayà honti. RÆpabhave tisso tatth' eva tiïïaæ, arÆpabhave ekà vedanà arÆpabhave ekassa taïhÃkÃyassa paccayo hoti. Tattha tattha sà sà taïhà [tassa\<*<2>*>/ tassa\<*<2>*>/] upÃdÃnassa. UpÃdÃnÃdayo bhavÃdÅnaæ. Kathaæ? Idh' ekacco: kÃme paribhu¤jissÃmÅ ti kÃmupÃ- dÃnapaccayà kÃyena duccaritaæ carati, vÃcÃya duccaritaæ carati, manasà duccaritaæ carati, duccaritapÃripÆriyà apÃye uppajjati.\<*<4>*>/ Tatth' assa uppatti-hetubhÆtaæ kammaæ kammabhavo, kammanibbattà khandhà uppattibhavo. KhandhÃnaæ nibbatti jÃti. ParipÃko jarÃ. Bhedo mara- ïaæ. Aparo:- saggasampattiæ anubhavissÃmÅ ti tath' eva sucaritaæ carati, sucaritapÃripÆriyà sagge uppajjati. Tatth' assa uppatti-hetubhÆtaæ kammaæ kammabhavo ti so eva nayo. Aparo pana:- brahmalokasampattiæ anubhavissÃ- mÅ ti kÃmupÃdÃnapaccayà eva mettaæ bhÃveti, karuïaæ, muditaæ, upekkhaæ bhÃveti, bhÃvanÃ-pÃripÆriyà brahma- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh ...pe... arÆpabhave. 2 Sbh omit. 3 Bhm Ãyatanaæ. 4 Bhm upapajjati, and below, upapatti always. >/ #<[page 200]># %<200 VII. Cha-anussati-niddeso>% loke nibbattati. Tatth' assa nibbatti-hetubhÆtaæ kammaæ kammabhavo ti so eva nayo. Aparo:- arÆpabhave sam- pattiæ anubhavissÃmÅ ti tath' eva ÃkÃsÃna¤cÃyatanÃdi- samÃpattiyo bhÃveti, bhÃvanÃpÃripÆriyà tattha tattha nib- battati. Tatth' assa nibbatti-hetubhÆtaæ kammaæ kamma- bhavo, kammanibbattà khandhà uppattibhavo. KhandhÃ- naæ nibbatti jÃti. ParipÃko jarÃ. Bhedo maraïan ti. Es' eva nayo sesupÃdÃnamÆlikÃsu pi yojanÃsu. Evam ayaæ avijjà hetu, sankhÃrà hetu-samuppannÃ. Ubho p' ete hetusamuppannà ti paccayapariggahe pa¤¤Ã dhammaÂÂhiti-¤Ãïaæ. AtÅtam pi addhÃnaæ anÃgatam pi addhÃnaæ avijjà hetu, sankhÃrà hetu-samuppannÃ, ubho p' ete hetusamuppannà ti paccayapariggahe pa¤¤Ã dhammaÂ- thiti-¤Ãïan ti etena nayena sabbapadÃni vitthÃretabbÃni. Tattha avijjÃsankhÃrà eko sankhepo, vi¤¤Ãïa-nÃmarÆpa- saÊÃyatana-phassa-vedanà eko, taïhupÃdÃnabhavà eko, jÃti- jarÃmaranaæ eko. Purimasankhepo c' ettha atÅto addhÃ, dve majjhimà paccuppanno, jÃtijarÃmaraïaæ anÃgato. AvijjÃsankhÃraggahaïena c' ettha taïhupÃdÃnabhavà gahità va hontÅ ti ime pa¤ca dhammà atÅte kammavaÂÂaæ, vi¤¤ÃïÃ- dayo pa¤ca etarahi vipÃkavaÂÂaæ. TaïhupÃdÃnabhavag- gahaïena avijjÃsankhÃrà gahitÃ\<*<1>*>/ hontÅ ti ime pa¤ca dhammà etarahi kammavaÂÂaæ, jÃtijarÃmaraïà padesena vi¤¤ÃïÃdÅ- naæ niddiÂÂhattà ime pa¤ca dhammà Ãyatiæ vipÃkavaÂÂaæ, te ÃkÃrato vÅsatividhà honti. SankhÃravi¤¤ÃïÃna¤ c'ettha antarà eko sandhi, vedanÃ-taïhÃnam antarà eko, bhavajÃtÅ- nam antarà eko ti. Iti Bhagavà etaæ catusankhepaæ tiyaddhaæ vÅsatÃkÃraæ tisandhiæ paÂiccasamuppÃdaæ sab- bÃkÃrato jÃnÃti passati a¤¤Ãti\<*<2>*>/ paÂivijjhati. Taæ ¤ÃïaÂÂhena ¤Ãïaæ, pajÃnanaÂÂhena pa¤¤Ã. Tena vuccati:- paccayapa- riggahe pa¤¤ÃdhammaÂÂhiti ¤Ãïan ti.\<*<3>*>/ Iminà dhammaÂ- Âhiti-¤Ãïena Bhagavà te dhamme yathÃbhÆtaæ ¤atvà tesu nibbindanto virajjanto vimuccanto vuttappakÃrassa imassa saæsÃracakkassa are hani vihani viddhaæsesi. Evam pi arÃnaæ hatattà ARAHAõ:- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh insert va. 2 Bhm a¤¤Ãsi. 3 PÂs. i, 50 f. >/ #<[page 201]># %< 1. BuddhÃnussati 201>% Arà samsÃracakkassa hatà ¤ÃïÃsinà yato, lokanÃthena ten' esa arahan ti pavuccati. Aggadakkhiïeyyattà ca cÅvarÃdi-paccaye arahati pÆjÃvise- sa¤ ca, ten' eva ca uppanne TathÃgate ye keci mahesakkhà devamanussà na te a¤¤attha pÆjaæ karonti. Tathà hi Brahmà Sahampati Sinerumattena ratanadÃmena TathÃ- gataæ pÆjesi. YathÃbala¤ ca a¤¤e devà manussà ca Bimbi- sÃra-KosalarÃjÃdayo. Parinibbutam pi ca Bhagavantaæ uddissa channavuti koÂidhanaæ vissajjetvà AsokamahÃrÃjà Sakala-JambudÅpe caturÃsÅti vihÃrasahassÃni patiÂÂhÃpesi, ko pana vÃdo a¤¤esaæ pÆjÃvisesÃnan ? ti paccayÃdÅnaæ arahattà pi ARAHAõ:- PÆjÃvisesaæ saha paccayehi yasmà ayaæ arahati lokanÃtho atthÃnurÆpaæ arahan ti loke; tasmà jino arahati nÃmam etaæ. Yathà ca loke ye keci paï¬itamÃnino bÃlà asilokabhayena raho pÃpaæ karonti, evam esa na kadÃci karotÅ ti pÃpakaraïe rahÃbhÃvato pi ARAHAõ:- Yasmà natthi raho nÃma pÃpakammesu tÃdino, rahÃbhÃvena ten' esa arahaæ iti vissuto. Evaæ sabbathà pi:- ùrakattà hatattà ca kilesÃrÅna so muni, hatasaæsÃracakkÃro paccayÃdÅna cÃraho; na raho karoti pÃpÃni, arahaæ tena vuccatÅ ti. Sammà sÃma¤ ca sabbadhammÃnaæ pana Buddhattà SAMMùSAMBUDDHO. Tathà hi esa sabbadhamme sammÃ- sambuddho,\<*<1>*>/ abhi¤¤eyye dhamme abhi¤¤eyyato buddho\<*<2>*>/, pari¤¤eyye dhamme pari¤¤eyyato, pahÃtabbe dhamme pahÃ- tabbato, sacchikÃtabbe dhamme sacchikÃtabbato, bhÃve- tabbe dhamme bhÃvetabbato. Ten' eva c' Ãha:- Abhi¤¤eyyaæ abhi¤¤Ãtaæ, bhÃvelabba¤ ca bhÃvitaæ, pahÃtabbaæ pahÅnam me, tasmà Buddho 'smi BrÃhmaïà ti\<*<3>*>/. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm sama¤ ca buddho. 2 Bhm omit. 3 Sn. 558; Thag. 828. >/ #<[page 202]># %<202 VII. Cha-anussati-niddeso >% Api ca cakkhuæ dukkhasaccaæ, tassa mÆlakÃraïabhÃvena [taæ\<*<1>*>/] samuÂÂhÃpikà purimataïhÃsamudayasaccaæ, ubhin- naæ appavatti nirodhasaccaæ, nirodhapajÃnanà paÂipadà maggasaccan ti evaæ ekekapaduddhÃrenà pi sabbadhamme sammà sÃma¤ ca buddho. Esa nayo sota-ghÃna-jivhÃ- kÃya-manesu. Eten' eva nayena rÆpÃdÅni cha ÃyatanÃni, cakkhuvi¤¤Ã- ïÃdayo cha vi¤¤ÃïakÃyÃ, cakkhusamphassÃdayo cha phassÃ, cakkhusamphassajÃdayo cha vedanÃ, rÆpasa¤¤Ãdayo cha sa¤¤Ã, rÆpasa¤cetanÃdayo cha cetanÃ, rÆpataïhÃdayo cha taïhÃkÃyÃ, rÆpavitakkÃdayo cha vitakkÃ, rÆpavicÃrÃdayo cha vicÃrÃ, rÆpakkhandhÃdayo pa¤cakkhandhÃ, dasa kasi- ïÃni, dasa anussatiyo, uddhumÃtakasa¤¤Ãdivasena dasa sa¤¤Ã, kesÃdayo dvattiæsÃkÃrÃ, dvÃdasÃyatanÃni, aÂÂhÃrasa dhÃtuyo, kÃmabhavÃdayo nava bhavÃ, paÂhamÃdÅni cattÃri jhÃnÃni, mettÃbhÃvanÃdayo catasso appama¤¤Ã, catasso arÆpasamÃpattiyo, paÂilomato jarÃmaraïÃdÅni, anulomato avijjÃdÅni paÂiccasamuppÃdangÃni ca yojetabbÃni. TatrÃ- yaæ ekapadayojanÃ:- jarÃmaraïaæ dukkhasaccaæ, jÃti sa- mudayasaccaæ, ubhinnam pi nissaraïaæ nirodhasaccaæ, nirodhapajÃnanà paÂipadà maggasaccan ti evam ekekapa- duddhÃrena sabbadhamme sammà sÃma¤ ca buddho anu- buddho paÂibuddho. Tena vuttaæ: sammà sÃma¤ ca sab- badhammÃnaæ pana buddhattà SAMMASAMBUDDHO ti. VijjÃhi pana caraïena ca sampannattà VIJJùCARA×ASAM- PANNO. Tattha vijjà ti tisso pi vijja, aÂÂha pi vijjÃ. Tisso vijjà Bhayabheravasutte vuttanayen' eva veditabbÃ,\<*<2>*>/ aÂÂha AmbaÂÂhasutte.\<*<3>*>/ Tatra hi vipassanÃ-¤Ãïena manomayid- dhiyà ca saha cha abhi¤¤Ã pariggahetvà aÂÂha vijjà vuttÃ. Caraïan ti sÅlasaævaro, indriyesu guttadvÃratÃ, bhojane matta¤¤utÃ, jÃgariyÃnuyogo, satta saddhammà cattÃri rÆpÃva- carajjhÃnÃnÅ ti ime païïarasa\<*<4>*>/ dhammà veditabbÃ. Ime yeva hi païïarasa dhammà yasmà etehi carati ariyasÃvako gac- chati amataæ disaæ, tasmà caraïan ti vuttÃ. Yath' Ãha:- idha MahÃnÃma ariyasÃvako sÅlavà hotÅ ti sabbaæ Majjhima- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh omit. 2 M. i, 22 f. 3 D. i, 100. 4 Bhm pannarasa. >/ #<[page 203]># %< 1. BuddhÃnussati 203>% païïÃsake\<*<1>*>/ vuttanayen' eva veditabbaæ. Bhagavà imÃhi vijjÃhi iminà ca caraïena samannÃgato; tena vuccati VIJJù- CARA×ASAMPANNO ti. Tattha vijjÃsampadà Bhagavato sabba¤¤utaæ pÆretvà ÂhitÃ; caraïasampadà mahÃkÃruïikataæ. So sabba¤¤utÃya sabbasattÃnaæ atthÃnatthaæ ¤atvà mahÃkaruïikatÃya anat- thaæ parivajjetvà atthe niyojeti. Yathà taæ vijjÃcaraïa- sampanno, ten' assa sÃvakà suppaÂipannà honti, no dup- paÂipannÃ, vijjÃcaraïavippannÃnaæ sÃvakà attantapÃdayo\<*<2>*>/ viya. Sobhaïagamanattà sundaraæ ÂhÃnaæ gatattà sammÃga- tattà sammà ca gadattà SUGATO. Gamanam pi hi gatan ti vuccati, ta¤ ca Bhagavato sobhaïaæ parisuddham-anavaj- jaæ. Kiæ pana tan ? ti. Ariyamaggo. Tena h' esa ga- manena khemaæ disaæ asajjamÃno gato ti sobhaïagama- nattà sugato. Sundhara¤ c' esa ÂhÃnaæ gato amataæ nib- bÃnan ti sundaraæ ÂhÃnaæ gatattà pi sugato. Sammà ca gato tena tena maggena pahÅne kilese puna apaccÃgacchanto. Vuttaæ h' etaæ: sotÃpattimaggena ye kilesà pahÅnÃ, te kilese na pun' eti na pacceti na paccÃgacchatÅ ti sugato ...pe... arahattamaggena ye kilesà pahÅnÃ, te kilese na pun' eti na pacceti na paccÃgacchatÅ ti\<*<3>*>/ sugato ti. Sammà và gato DÅpankarapÃdamÆlato pabhuti\<*<4>*>/ yÃva Bo- dhimaï¬Ã tÃva samatiæsapÃramÅpÆrikÃya sammÃpaÂipattiyà sabbalokassa hitasukham eva karonto sassataæ ucchedaæ kÃmasukhaæ attakilamathan ti ime ca ante anupagacchanto gato ti sammÃgatattà pi sugato. Sammà c' esa gadati yut- taÂÂhÃne yuttam eva vÃcaæ bhÃsatÅ ti sammÃpadattà pi sugato. Tatridaæ SÃdhakasuttaæ\<*<5>*>/:- yaæ TathÃgato vÃcaæ jÃnÃti abhÆtaæ atacchaæ anatthasaæhitaæ, sà ca paresaæ appiyà amanÃpÃ, na taæ tathÃgato\<*<6>*>/ vÃcaæ bhÃsati. Yam pi TathÃgato vÃcaæ jÃnÃti bhÆtaæ tacchaæ anatthasaæhitaæ, sà ca paresaæ appiyà amanÃpÃ, tam pi TathÃgato vÃcaæ na \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. i, 355. 2 M. i, 341; A. ii, 205. 3 Sb:- MahÃ-atthakathÃ. 4 Sbh -ppabhutiyÃ. 5 Sbh sÃdhakaæ suttaæ; Sh refers wrongly ( ) to S. Nik. 6 Bhm na TathÃgato taæ vÃcaæ. >/ #<[page 204]># %<204 VII. Cha-anussati-niddeso>% bhÃsati. Ya¤ ca kho TathÃgato vÃcaæ jÃnÃti bhÆtaæ tacchaæ atthasaæhitaæ, sà ca paresaæ appiyà amanÃpÃ, tatra kÃla¤¤Æ TathÃgato hoti; tassà vÃcÃyà veyyÃkaraïÃya. Yaæ TathÃgato vÃcaæ jÃnÃti abhÆtaæ atacchaæ anatthasaæhitaæ, sà ca pare- saæ piyà manÃpÃ, na taæ TathÃgato\<*<1>*>/ vÃcaæ bhÃsati. Yam pi TathÃgaÂo vÃcaæ jÃnÃti bhÆtaæ tacchaæ anatthasaæhitaæ, sà ca paresaæ piyà manÃpÃ, tam pi TathÃgato vÃcaæ na bhÃ- sati. Ya¤ ca kho TathÃgato vÃcaæ jÃnÃti bhÆtaæ tacchaæ atthasaæhitaæ, sà ca paresaæ piyà manÃpà tatra kÃla¤¤Æ TathÃgato hoti; tassà vÃcÃyà veyyÃkaraïÃyà ti.\<*<2>*>/ Evaæ sammà gadattà pi SUGATO ti veditabbo. Sabbathà pi viditalokattà pana LOKAVIDU. So hi Bhagavà sabhÃvato samudayato nirodhato nirodhÆpÃyato ti sabba- thà lokaæ avedi, a¤¤Ãsi, paÂivijjhi. Yath' Ãha:- yattha kho, Ãvuso, na jÃyati na jÅyati\<*<3>*>/ na mÅyati na cavati na uppajjati, nÃhaæ taæ gamanena lokass' antaæ ¤Ãteyyaæ ditÂheyyaæ patteyyan ti vadÃmi. Na cÃham, Ãvuso, appatvà ca lokass' antaæ dukkhass' antakiriyaæ vadÃmi. Api cÃham, Ãvuso, imasmiæ yeva vyÃmamatte kaÊebare sasa¤¤imhi samanake loka¤ ca pa¤¤apemi, lokasamudaya¤ ca lokanirodha¤ ca lo- kanirodhagÃmini¤ ca paÂipadaæ. Gamanena na pattabbo lokass' anto kudÃcanaæ, na ca appatvà lokantaæ dukkhà atthi pamocanaæ. Tasmà have lokavidÆ sumedho lokantagÆ vusita-\<*<4>*>/brahmacariyo; lokassa antaæ samitÃvi ¤atvà nÃsiæsati lokam imaæ para¤ cà ti\<*<5>*>/. Api ca tayo lokÃ:- sankhÃraloko, sattaloko, okÃsaloko ti. Tattha eko loko: sabbe sattà ÃhÃraÂÂhitikà ti\<*<6>*>/ ÃgataÂÂhÃne \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm na TathÃgato taæ. 2 D. iii, 134: PÃsÃdika-suttanta; M. i, 395: here the Sutta is, in Trenckner's authorities (P. T. S. ed.) entitled, not SÃdhaka- sutta, but AbhayarÃjakumÃra-sutta. 3 Bm jÅrati. 4 Bhm vÆsita-. 5 S. i, 61; A. ii, 48. 6 Khp. IV; A. v. 50, 55. >/ #<[page 205]># %< 1. BuddhÃnussati 205>% sankhÃraloko veditabbo. Sassato loko ti và asassato loko ti vÃ\<*<1>*>/ ti ÃgataÂÂhÃne sattaloko. YÃvatà candimasuriyà pariharanti disà 'bhanti virocamÃnÃ, tÃva sahassadhà loko: ettha te vattatÅ vaso\<*<2>*>/ ti ÃgataÂÂhÃne okÃsaloko, tam pi Bhagavà sabbathà avedi. Tathà hi 'ssa:- eko loko: sabbe sattà ahÃraÂÂhitikÃ. Dve lokÃ: nÃma¤ ca rÆpa¤ ca. Tayo lokÃ: tisso vedanÃ. CattÃro lokÃ: cattÃro ÃhÃrÃ. Pa¤ca lokÃ: pa¤cupÃdÃnakkhandhÃ. Cha lokÃ: cha ajjhattikÃni ÃyatanÃni. Satta lokÃ: satta vi¤¤ÃïaÂÂhitiyo. AÂÂha lokÃ: aÂÂha lokadhammÃ. Nava lokÃ: nava sattÃvÃsÃ. Dasa lokÃ: dasÃyatanÃni. DvÃdasa lokÃ: dvÃdas' ÃyatanÃni. AÂÂhÃrasa lokÃ: aÂÂhÃrasa dhÃtuyo ti\<*<3>*>/ ayaæ sankhÃraloko pi sabbathà vidito. Yasmà pan' esa sabbesam pi sattÃnaæ Ãsayaæ jÃnÃti, anusayaæ jÃnÃti, caritaæ jÃnÃti, adhimuttiæ. jÃnÃti, appara- jakkhe mahÃrajakkhe, tikkhindriye mudindriye, svÃkÃre dvÃ- kÃre, suvi¤¤Ãpaye duvi¤¤Ãpaye, bhabbe abhabbe satte pa- jÃnÃti, tasmà 'ssa sattaloko pi sabbathà vidito. Yathà ca sattaloko, evaæ okÃsaloko pi. Tathà h' esa ekaæ cakkavÃÊaæ ÃyÃmato ca vitthÃrato ca yojanÃnaæ dvÃdasa satasahassÃni catutiæsa satÃni ca pa¤¤Ãsa¤ ca yojanÃni. Parikkhepato [pana\<*<4>*>/]:- Sabbaæ satasahassÃni chattiæsa parimaï¬alaæ, dasa¤ ceva sahassÃni a¬¬hu¬¬hÃni\<*<5>*>/ satÃni ca. Tattha:- Duve satasahassÃni cattÃri nahutÃni ca: ettakaæ bahalattena sankhÃtà 'yaæ vasundharÃ. Tassà yeva sandhÃrakaæ. CattÃri satasahassÃni aÂÂh' eva nahutÃni ca: ettakaæ bahalattena jalaæ vÃte patiÂÂhitaæ. Tassà pi sandhÃrako. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. i, 427, etc., etc. 2 M. i, 328; A. i, 227; cf. v, 59. Cf. JÃt. i, 132. 3 PÂs. i, 122. 4 Sbh omit. 5 Bhm -u¬¬Ãni. >/ #<[page 206]># %<206 VII. Cha-anussati-niddeso>% Nava satasahassÃni matthato\<*<1>*>/ na samuggato saÂÂhi¤ ceva sahassÃni esà lokassa saïÂhiti\<*<2>*>/. Evaæ saïÂhite c' ettha yojanÃnaæ. CaturÃsÅti sahassÃni ajjhogÃÊho mahaïïave, accuggato tÃvad-eva Sineru pabbatuttamo. Tato upa¬¬hupa¬¬hena pamÃïena yathÃkkamaæ, ajjhogÃÊhoggatÃ\<*<3>*>/ dibbà nÃnÃratanavicittÃ. Yugandharo\<*<4>*>/ Isadharo\<*<5>*>/ KaravÅko\<*<5>*>/ Sudassano\<*<5>*>/, Nemindharo\<*<6>*>/ Vinatako,\<*<6>*>/ Assakaïïo\<*<6>*>/ giri brahÃ:- Ete satta mahà setà Sinerussa samantato, MahÃrÃjÃnam ÃvÃsà devayakkhanisevitÃ. YojanÃnaæ satÃn' ucco Himavà pa¤ca pabbato: yojanÃnaæ sahassÃni tÅïi ÃyÃmavitthato\<*<7>*>/, caturÃsÅti sahassehi kÆÂehi paÂimaï¬ito. Tipa¤cayojanakkhandha-parikkhepà nagavhayà pa¤¤Ãsa yojanakkhandha-sÃkhÃyÃmà samantato. Satayo janavitthiïïà tÃvad-eva ca uggatÃ, jambu yass' ÃnubhÃvena JambudÅpo pakÃsito. Ya¤ c' etaæ jambuyà pamÃïaæ, etad eva AsurÃnaæ citra- pÃÂaliyÃ, GaruÊÃnaæ simbalirukkhassa, AparagoyÃne Ka- dambassa. UttarakurÆsu kapparukkhassa, Pubbavidehe sirÅ- sassa, TÃvatiæse\<*<8>*>/ pÃricchattakassà ti. Ten' Ãhu PorÃïÃ:- PÃÂalÅ, simbali, jambu, devÃnaæ pÃricchattako, kadambo, kapparukkho ca sirÅsena bhavati sattamaæ. Dve asÅtisahassÃni ajjhogÃÊho mahaïïave, accuggato tÃvad-eva cakkavÃÊasiluccayo, parikkhipitvà taæ sabbaæ lokadhÃtum ayaæ Âhito. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm mÃluto. 2 Sh -ÂhitÅti. 3 Sb gÃlhuggatÃ. 4 JÃt. iv, 213, 265; Mil. 6. 5 Abhpd. 26. 6 Ibid. 27. 7 Sb Ãyati-; Sh Ãyama.- 8 Sbh -tiæsesu. >/ #<[page 207]># %< 1. BuddhÃnussati 207>% Tattha candamaï¬alaæ ekÆnapa¤¤Ãsayojanaæ, suriya- maï¬alaæ\<*<1>*>/ pa¤¤Ãsayojanaæ, TÃvatiæsabhavanaæ dasa sa- hassayojanaæ, tathà Asurabhavanaæ, AvÅci, MahÃnirayo, JambudÅpo ca, AparagoyÃnaæ sattasahassayojanaæ, tathà Pubbavidehaæ, Uttarakuru aÂÂha sahassayojanaæ. Ekam eko c' ettha mahÃdÅpo pa¤casata pa¤casata parittadÅpapari- vÃro, taæ sabbam pi ekaæ cakkavÃÊaæ, ekà lokadhÃtu. Tad-antaresu lokantariyanirayÃ. Evaæ anantÃni cakkavÃ- ÊÃni, anantà lokadhÃtuyo Bhagavà anantena Buddha¤Ãïena avedi, a¤¤Ãsi, paÂivijjhi, evam assa okÃsaloko pi sabbathà vidito; evam pi sabbathà viditalokattà LOKAVIDô. Attanà pana guïehi visiÂÂhatarassa kassaci abhÃvato natthi etassa uttaro ti ANUTTARO. Tathà h' esa sÅlaguïenà pi sabbaæ lokaæ abhibhavati, samÃdhi-pa¤¤Ã-vimutti-vimutti- ¤Ãïadassanaguïenà pi, sÅlaguïenà pi asamo asamasamo appa- Âimo appaÂibhÃgo appaÂipuggalo ...pe... vimutti-¤Ãïa- dassanaguïenà pi. Yath' Ãha:- na kho panÃhaæ samanupas- sÃmi sadevake loke samÃrake ...pe... sadevamanussÃya pajÃya attanà sÅlasampannataran ti\<*<2>*>/ vitthÃro:- evaæ Aggap- pasÃdasuttÃdÅni, na me Ãcariyo atthÅ ti\<*<3>*>/ Ãdi [kÃ\<*<4>*>/] gÃthÃyo ca vitthÃretabbÃ. Purisadamme sÃretÅ ti PURISADAMMASùRATHI. Dameti, vine- tÅ ti vuttaæ hoti. Tattha purisadammà ti adantà dametuæ yuttà tiracchÃnapurisà pi manussa-[purisà pi]\<*<5>*>/ amanussa- purisà pi. Tathà hi Bhagavatà tiracchÃnapurisà pi ApalÃlo nÃgarÃjÃ,\<*<6>*>/ CÆÊodaro,\<*<7>*>/ Mahodaro,\<*<7>*>/ Aggisikho,\<*<7>*>/ DhÆmasikho,\<*<7>*>/ ùravÃÊo nÃgarÃjÃ,\<*<8>*>/ DhanapÃlako hatthÅ ti\<*<9>*>/ evam Ãdayo da- mità nibbisÃkatà saraïesu ca sÅlesu ca patiÂÂhÃpitÃ, manus- sa-purisà pi Saccaka-NigaïÂhaputta\<*<10>*>/-AmbaÂÂha-mÃïava\<*<11>*>/ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm sÆriya-. 2 S. i, 139. The Sutta (VI, 1, 2) is called `GÃravo,' not `AggappasÃda.' 3 M. i, 171; Vin. i, 8. 4 Sbh omit. 5 Bhm insert-purisà pi. 6 DivyÃ. 348, 385; Mhv. 30, 84. 7 References untraced. 8 Mhb. v, 113. 9 Vin. ii, 194 f.; cf. JÃt. i, 66; Mil. 207, 349, 410. 10 M. i, 227 f. 11 D. i, 87 f. >/ #<[page 208]># %<208 VII. Cha-anussati-niddeso>% PokkharasÃti-\<*<1>*>/Soïadanda-\<*<2>*>/KÆÂadantÃdayo\<*<3>*>/; amanussapurisà pi ùÊavaka-SÆciloma-Kharalomayakkha-\<*<4>*>/SakkadevarÃjÃdayo\<*<5>*>/ damità vinÅtà vicitrehi vinayÆpÃyehi.\<*<6>*>/ Ahaæ kho, Kesi,\<*<7>*>/ purisadamme saïhena pi vinemi, pharusena pi vinemi, saïha- pharusena pi vinemÅ ti ida¤ c' ettha suttaæ\<*<7>*>/ vitthÃretabbaæ. Api ca Bhagavà visuddhasÅlÃdÅni\<*<8>*>/ paÂhamajjhÃnÃdÅni sotÃ- pannÃdÅna¤ ca uttarimaggapaÂipadaæ Ãcikkhanto dante pi dameti yeva. Athavà anuttaro purisadammasÃrathÅ ti ekam ev' idaæ atthapadaæ. Bhagavà hi tathà - purisadamme sÃreti. Yathà ekapallanken' eva nisinnà aÂÂha disà asajja- mÃnà dhÃvanti, tasmà ANUTTARO PURISADAMMASARATHý ti vuccati. Hatthidamakena, bhikkhave, hatthidammo sÃrito ekaæ yeva disaæ dhÃvatÅ ti\<*<9>*>/ ida¤ c' ettha suttaæ vitthÃretabbaæ. DiÂÂhadhammikasamparÃyikaparamatthehi yathÃrahaæ anusÃsatÅte SATTHù. Api ca satthà viyÃ\<*<10>*>/ ti satthÃ, Bhagavà satthavÃho.\<*<11>*>/ Yathà satthavÃho satthe kantÃraæ tÃreti, corakantÃraæ tÃreti, vÃÊakantÃraæ tÃreti, dubbhikkhakantÃ- raæ tÃreti, nirudakakantÃraæ tÃreti, uttÃreti, nittÃreti, patÃ- reti khemantabhÆmiæ sampÃpeti, evam eva Bhagavà satthà satthavÃho satthe\<*<12>*>/ kantÃraæ tÃreti, jÃtikantÃraæ tÃretÅ ti Ãdinà niddesanayena p' ettha attho veditabbo. DevamanussÃnan ti devÃna¤ ca manussÃna¤ ca, ukkaÂÂha- paricchedavasena bhabbapuggalaparicchedavasena c' etaæ vuttaæ. Bhagavà pana tiracchÃnagatÃnam pi anusÃsanippa- dÃnena satthà yeva; te pi hi Bhagavato dhammasavanena upanissaya-sampattiæ patvÃ, tÃya eva upanissaya-sampattiyà dutiye và tatiye và attabhÃve maggaphalabhÃgino honti. Maï¬Æka-devaputtÃdayo\<*<13>*>/ c' ettha nidassanaæ. Bhagavati kira GaggarÃya pokkharaïiyà tÅre CampÃnagaravÃsÅnaæ dhammaæ desiyamÃne, eko maï¬uko Bhagavato sare nimit- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Ibid. 109 f.; Sn. III, 9. 2 D. i, 111 f; Bhm -¬anta. 3 Ibid. 127 f. 4 S. i, 213, 207; Sn. I, 10, II, 5. 5 D. ii, 263 f. 6 Sbh vinayanÆpÃyehi. 7 Bhm keci (unfamiliar with the text quoted ?). A. ii, 112. 8 Sbh -ÃdÅnaæ. 9 M. iii, 222. 10 Sbh omit. 11 Bhm satthÃvaho. 12 Bhm satte. 13 V. V. 49; V. V. A. 209. >/ #<[page 209]># %< 1. BuddhÃnussati 209>% taæ aggahesi, taæ eko vacchapÃlako daï¬aæ olubbha tiÂ- Âhanto sÅse sannirumbhitvà aÂÂhÃsi. So tÃva-d-eva kÃlaæ katvà TÃvatiæsabhavane dvÃdasa yojanike kanakavimÃne nibbatti suttappabuddho viya, tattha accharÃsanghapa- rivutaæ attÃnaæ disvÃ: are! aham pi nÃma idha nibbatto. Kiæ nu kho kammaæ akÃsin ti Ãvajjento, na a¤¤aæ ki¤ci addasa\<*<1>*>/ a¤¤atra Bhagavato sare nimittaggÃhÃ. So tÃva-d- eva saha vimÃnena Ãgantvà Bhagavato pÃde vandi. Bha- gavà jÃnanto va pucchi:- Ko me vandati pÃdÃni, iddhiyà yasasà jalaæ abhikkantena vaïïena sabbà obhÃsayaæ disà ti ? Maï¬Æko 'haæ pure Ãsiæ udake vÃrigocaro. tava dhammaæ suïantassa avadhÅ\<*<2>*>/ vacchapÃlako ti. Bhagavà tassa dhammaæ desesi; caturÃsÅtiyà pÃïasahassÃ- naæ dhammÃbhisamayo ahosi; devaputto pi sotÃpattiphale patiÂÂhÃya sitaæ katvà pakkamÅ ti. Yaæ pana ki¤ci atthi ¤eyyaæ\<*<3>*>/ nÃma, sabbass' eva\<*<4>*>/ Bud- dhattà vimokkhantika¤Ãïavasena BUDDHO. Yasmà và cat- tÃri saccÃni attanà pi bujjhi, a¤¤e pi satte bodhesi,\<*<5>*>/ tasmà evam ÃdÅhi pi kÃraïehi BUDDHO. Imassa ca pan' atthassa vi¤¤Ãpanatthaæ\<*<6>*>/ bujjhità saccÃnÅ ti BUDDHO. Bodhetà pa- jÃyà ti BUDDHO ti evaæ pavatto sabbo pi Niddesanayo\<*<7>*>/ PaÂi- sambhidÃnayo\<*<8>*>/ và vitthÃretabbo. BHAGAVù ti idaæ pan' assa guïavisiÂÂha [sabba\<*<9>*>/] sattutta- magarugÃravÃdhivacanaæ. Ten' Ãhu PorÃïÃ:- Bhagavà ti vacanaæ seÂÂhaæ, Bhagavà ti vacanuttamaæ\<*<10>*>/, garugÃravayutto so Bhagavà tena vuccatÅ ti. Catubbidhaæ và nÃmaæ:- Ãvatthikaæ, lingikaæ, nemitti- kaæ, adhiccasamuppannan ti. Adhiccasamuppannaæ nÃma lokiyavohÃrena yad-icchakan ti vuttaæ hoti. Tattha vac- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm adassa. 2 Bh Pèå. ed. V.V.: avadhi. 3 Bhm neyyaæ. 4 Sbh sabbassa. 5 Bhm bodheti. 6 Bm vibhÃvanatthaæ. 7 Nidd. 457. 8 Cf. PÂs. i, 174. 9 Sbh omit. 10 Bhm vacanaæ uttamaæ. I. 14 >/ #<[page 210]># %<210 VII. Cha-anussati-niddeso>% cho, dammo, balivaddo ti evam Ãdi Ãvatthikaæ. Daï¬Å, chattÅ, sikhÅ, parÅ ti: evam-Ãdi lingikaæ. Tevijjo, chaÊa- bhi¤¤o ti evam Ãdi nemittikaæ. Siriva¬¬hako, dhanava¬- ¬hako ti evam-Ãdi vacanatthaæ anapekkhitvà pavattaæ adhiccasamuppannaæ. Idaæ pana Bhagavà ti nÃmaæ ne- mittikaæ. Na MahÃ-MÃyÃya, na Suddhodana-mahÃrÃjena, na asÅtiyà ¤Ãtisahassehi kataæ, na Sakka-SantusitÃdÅhi de- na asÅtiyà ¤Ãtisahassehi karaæ, na Sakka-SantusitÃdÅhi de- vatÃvisesehi. Vuttam pi c' etaæ\<*<1>*>/ DhammasenÃpatinÃ: Bhagavà ti n'etaæ nÃmaæ mÃtarà kataæ ...pe... vimok- khantikam etaæ BuddhÃnaæ BhagavantÃnaæ Bodhiyà mÆle saha sabba¤¤uta¤Ãïassa paÂilÃbhà sacchikà pa¤¤atti yad-idaæ Bhagavà ti.\<*<2>*>/ Yaæ guïe nemittika¤ c'etaæ nÃmaæ, tesaæ guïÃnaæ pakÃsanatthaæ imaæ gÃthaæ vadanti:- BhagÅ bhajÅ bhÃgi vibhattavà iti akÃsi bhaggan ti garÆ ti BhÃgyavÃ. bahÆhi ¤Ãyehi subhÃvitattano bhavantago so Bhagavà ti vuccatÅ ti. Niddese vuttanayen' eva c' ettha tesaæ tesaæ padÃnaæ attho daÂÂhabbo\<*<3>*>/. Ayaæ pana aparo nayo:- BhÃgyavà Bhaggavà yutto, bhavehi ca vibhattavà bhattavà vantagamano bhavesu Bhagavà tato ti. Tattha vaïïÃgamo vaïïavipariyayo ti Ãdikaæ\<*<4>*>/ niruttilak- khaïaæ gahetvÃ, saddanayena và pi sodarÃdi pakkhepalak khaïaæ gahetvÃ, yasmà lokiya-lokuttarasukhÃbhinibbatta- kaæ dÃna-sÅlÃdipÃrappattaæ bhÃgyamassa atthi, tasmà BhÃgyavà ti vattabbe BHAGAVù ti vuccatÅ ti ¤Ãtabbaæ. Ya- smà pana lobha-dosa-moha-viparÅtamanasikÃra-ahirikÃnot- tappa-kodhÆpanÃha-makkha-paÊÃsa-issÃ-macchariya-mÃyà sÃtheyyÃ-thambha-sÃrambhamÃnÃtimÃna-mada\<*<5>*>/ pamÃda-taï- hÃ-avijjÃ, tividhÃkusalamÆladuccarita-sankilesa-mala-visa- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb vutta¤ c' etaæ. 2 PÂs. i, 174; Nid. 143, 458. 3 Nid. 142. 4 Bhm Ãnikaæ. 5 Sbh -madapp-. >/ #<[page 211]># %< 1. BuddhÃnussati 211>% masa¤¤Ã-vitakkapapa¤ca-, catubbidhavipariyesa-Ãsava-gan- tha-ogha-yoga-agati-taïhupÃdÃna-,\<*<1>*>/ pa¤ca cetokhila-viniban- dha-nÅvaraïÃbhinandana-, cha vivÃdamÆlataïhÃkÃya-, sat- tÃnusaya-, aÂÂha micchatta-, nava taïhÃmÆlaka-, dasÃkusala- kammapatha-dvÃsaÂÂhi diÂÂhigata-, aÂÂhasata taïhÃvicaritap- pabheda-, sabbadaratha-pariÊÃha-kilesa-, satasahassÃni san- khepato và pa¤ca kilesakhandha-abhisankhÃra-devaputta- maccu-mÃre abha¤ji; tasmà bhaggattà etesaæ parissayÃnaæ Bhaggavà ti vattabbe, BHAGAVù ti vuccati. ùha c' ettha:- BhaggarÃgo, bhaggadoso, bhaggamoho anÃsavo, bhaggà 'ssa pÃpakà dhammÃ: Bhagavà tena vuccatÅ ti. BhÃgyavatÃya c' assa satapu¤¤alakkhaïa-dharassa rÆpakÃ- yasampattidÅpità hoti, bhaggadosatÃya dhammakÃyasam- patti. Tathà lokiyaparikkhakÃnaæ\<*<2>*>/ bahumatabhÃvo, ga- haÂÂhapabbajitehi abhigamanÅyatÃ, abhigatÃna¤ ca tesaæ kÃyacittadukkhÃpanaya-\<*<3>*>/paÂibalabhÃvo, ÃmisadÃna-dhamma- dÃnehi upakÃritÃ, lokiya-lokuttarasukhehi ca saæyojanasam- atthatà dÅpità hoti. Yasmà ca loke issariyadhamma-yasa- siri-kÃmapayattesu\<*<4>*>/ chasu dhammesu bhagasaddo pavattati,\<*<5>*>/ parama¤ c'assa sakacitte issariyaæ, aïimÃ\<*<6>*>/ langhimÃdikaæ\<*<7>*>/ và lokiyasammataæ sabbakÃraparipÆraæ atthi, tathà lo- kuttaro dhammo, lokattayavyÃpito\<*<8>*>/ yathÃbhucca-\<*<9>*>/guïÃdhi- gato ativiya parisuddho yaso, rÆpakÃyadassanavyÃvaÂaja- nanayanappasÃdajananasamatthà sabbÃkÃraparipÆrà sab- bangapaccangasirÅ, yaæ yaæ etena icchitaæ patthitaæ attahitaæ parahitaæ vÃ, tassa tassa tath' eva abhinipphan- nattà icchita-niphattisa¤¤ito\<*<10>*>/ kÃmo, sabbalokagarubhÃvap- pattihetubhÆto sammÃvÃyÃmasankhÃto payatto ca atthi, tasmà imehi bhagehi yuttattà pi bhagà assa santÅ ti iminà atthena BHAGAVù ti vuccati. Yasmà pana kusalÃdÅhi bhe- dehi sabbadhamme khandhÃyatanadhÃtu-sacca-indriya-paÂic- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh taïhupÃdupÃdÃna-. 2 Bhm -sarikkha-. 3 Sbh -Ãpanayane. 4 Sh kÃmapp-. 5 Sbh vattati. 6 So all editions. 7 Sbh lagh-. 8 Bhm -vyÃpako. 9 Sbh -bhÆta-. 10 Bhm icchitatthanibbatti-. >/ #<[page 212]># %<212 VII. Cha-anussati-niddeso>% casamuppÃdÃdÅhi và kusalÃdi dhamme pÅÊanasankhatasantÃ- pavipariïÃmaÂÂhena và dukkhaæ ariyasaccaæ, ÃyÆhananidÃ- nasaæyogapalibodhaÂÂhena samudayaæ, nissaraïavivekÃsan- khata-amataÂÂhena nirodhaæ, niyyÃnikahetudassanÃdhipa- teyyaÂÂhena maggaæ vibhattavà vibhajitvà vivaritvà desita- và ti vuttaæ\<*<1>*>/ hoti, tasmà vibhattavà ti vattabbe BHAGAVù ti vuccati. Yasmà ca esa dibbabrahma-ariyavihÃre kÃyacitta- upadhiviveke su¤¤atÃppaïihitÃnimittavimokkhe a¤¤e ca lokiya-lokuttare uttarimanussadhamme bhajisevibahulaæ akÃsi, tasmà bhattavà ti vattabbe BHAGAVù ti vuccati. Ya- smà pana tÅsu bhavesu taïhÃsankhÃtaæ gamanaæ anena vantaæ, tasmÃ, bhavesu vantagamano ti vattabbe, bhava- saddato bha-kÃraæ gamanasaddato, ga-kÃraæ vantasaddato, va-kÃra¤ ca dÅghaæ katvà ÃdÃya BHAGAVù ti vuccati. Ya- thà loke me-hanassa kha-ssa mÃ-là ti vattabbe mekhalà ti. Tass' evaæ iminà ca iminà ca kÃraïena: so Bhagavà ara- haæ ...pe... iminà ca iminà ca kÃraïena Bhagavà ti Bud- dhaguïe anussarato neva tasmiæ samaye rÃgapariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti, na dosapariyuÂÂhitaæ, na mohapariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti, ujugatam ev' assa tasmiæ samaye cittaæ hoti TathÃgataæ Ãrabbha. Icc' assa evaæ rÃgÃdi-\<*<2>*>/pariyuÂÂhÃ- nÃbhÃvena nikkhambhitanÅvaraïassa kammaÂÂhÃnÃbhimu- khatÃya ujugatacittassa Buddhaguïapoïà vitakkavicÃrà pavattanti; Buddhaguïe anuvitakkayato anuvicÃrayato pÅti uppajjati; pÅtimanassa pÅtipadaÂÂhÃnÃya passaddhiyà kÃyacittadarathà paÂippassambhanti; passaddhidarathassa kÃyikam pi cetasikam pi sukhaæ uppajjati; sukhino Buddha- guïÃrammaïaæ hutvà cittaæ samÃdhiyatÅ ti anukkamena ekakkhaïe jhÃnangÃni uppajjanti; BuddhaguïÃnaæ pana gambhÅratÃya nÃnappakÃraguïÃnussaraïÃdhimuttatÃya và appanaæ appatvÃ, upacÃrappattam eva jhÃnaæ hoti. Tad etaæ BuddhaguïÃnussaraïavasena uppannattà Bud- dhÃnussat' icceva sankhaæ gacchati. Ima¤ ca pana Bud- dhÃnussatiæ anuyutto bhikkhu satthari sagÃravo hoti, sappa- tisso, saddhÃvepullaæ sativepullaæ pa¤¤Ãvepullaæ pu¤¤ave- pulla¤ ca adhigacchati, pÅtipÃmojjabahulo hoti, bhayabhe- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm desitavÃsi-. 2 Sbh rÃgÃdisu. >/ #<[page 213]># %< DhammÃnussati 213>% ravasaho dukkhÃdhivÃsanasamattho, satthÃrà saævÃsasa¤- ¤aæ paÂilabhati, BuddhaguïÃnussatiyà ajjhÃvuttha¤ c' assa sarÅram pi cetiyagharam iva pÆjÃrahaæ hoti, BuddhabhÆ- miyaæ cittaæ namati, vÅtikkamitabbavatthusamÃyoge c' assa sammukhà satthÃraæ passato viya hirottappaæ paccu- paÂÂhÃti, uttariæ appaÂivijjhanto pana sugatiparÃyano hoti. Tasmà have appamÃdaæ kayirÃtha sumedhaso, evaæ mahÃnubhÃvÃya BuddhÃnussatiyà sadà ti. Idaæ tÃva BuddhÃnussatiyaæ vitthÃrakathÃ-mukhaæ. II DhammÃnussatiæ bhÃvetukÃmenà pi rahogatena paÂisallÅ- nena: svÃkkhÃto Bhagavatà dhammo sandiÂÂhiko akÃliko ehi- passiko opanayiko\<*<1>*>/ paccattaæ veditabbo vi¤¤ÆhÅ ti\<*<2>*>/ evaæ pariyattidhammassa ceva navavidhassa ca lokuttaradham- massa guïà anussaritabbÃ. SvÃkkhÃto ti imasmiæ hi pade pariyattidhammo pi sangahaæ gacchati, itaresu lokuttaradhammo va. Tattha pariyatti- dhammo tÃva:- svÃkkhÃto Ãdi-majjha-pariyosÃnakalyÃïattà sÃtthasavya¤janakevalaparipuïïaparisuddhabrahmacariyap- pakÃsanattà ca. Yaæ hi Bhagavà ekagÃtham pi deseti, sà samantabhadrakattÃ\<*<3>*>/ dhammassa paÂhamapÃdena ÃdikalyÃ- nÃ, dutiya-tatiyapÃdehi majjhe kalyÃïÃ, pacchimapÃdena pariyosÃnakalyÃïÃ. EkÃnusandhikaæ suttaæ nidÃnena Ãdi- kalyÃïaæ, Nigamanena pariyosÃnakalyÃïaæ, sesena majjhe kalyÃïaæ. NÃnÃnusandhikaæ suttaæ paÂhamÃnusandhinà ÃdikalyÃïaæ, pacchimena pariyosÃnakalyÃïaæ, sesehi majjhe kalyÃïaæ. Api ca sanidÃna-sa-uppattikattà ÃdikalyÃïaæ, veneyyÃnaæ anurÆpato atth' assa aviparÅtatÃya ca hetudÃ- haraïayuttato ca majjhe kalyÃïaæ, sotÆnaæ saddhÃpaÂilÃ- bhajananena nigamanena ca pariyosÃnakalyÃïaæ. Sakalo pi sÃsanadhammo attano atthabhÆtena sÅlena ÃdikalyÃïo, sam- athavipassanÃ-maggaphalehi majjhe kalyÃïo, nibbÃnena pariyosÃnakalyÃïo. SÅlasamÃdhÅhi và ÃdikalyÃïo, vipassa- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm opaneyyiko. 2 D. ii, 93; iii, 5, etc., etc. 3 Bhm -bhadda-. >/ #<[page 214]># %<214 VII. Cha-anussati-niddeso>% nÃmaggehi majjhe kalyÃïo, phala-nibbÃnehi pariyosÃnakal- yÃïo. BuddhasubodhitÃya và ÃdikalyÃïo, dhammasudham- matÃya majjhe kalyÃïo, sanghasuppaÂipattiyà pariyosÃnakal- yÃïo. Taæ sutvà tathattÃya paÂipannena adhigantabbÃya abhisambodhiyà và ÃdikalyÃïo, paccekabodhiyà majjhe kal- yÃïo, sÃvakabodhiyà pariyosÃnakalyÃïo. SuyyamÃno c' esa nÅvaraïavikkhambhaïato savaïena\<*<1>*>/ pi kalyÃïam eva Ãva- hatÅ ti ÃdikalyÃïo, paÂipajjiyamÃno samathavipassanà sukhÃ- vahanato paÂipattiyà pi kalyÃïaæ ÃvahatÅ ti majjhe kalyÃïo, tathà paÂipanno ca paÂipattiphale niÂÂhite tÃdibhÃvÃvaha- nato paÂipattiphalena pi kalyÃïaæ ÃvahatÅ ti pariyosÃnakal- yÃïo ti evam ÃdimajjhapariyosÃnakalyaïattà SVAKKHùTO. Yaæ pan' esa Bhagavà dhammaæ desento sÃsanabrah- macariyaæ maggabrahmacariya¤ ca pakÃseti, nÃnÃnayehi dÅpeti, taæ yathÃnurÆpaæ atthasampattiyà sÃtthaæ, vya¤- janasampattiyà savya¤janaæ. SankÃsana-pakÃsana-viva- raïa-vibhajana-uttÃnÅkaraïapa¤¤atti atthapadasamÃyogato sÃtthaæ, akkharapadavya¤janÃkÃraniruttiniddesasampattiyà savya¤janaæ. AtthagambhÅratà paÂivedhagambhÅratà hi sÃtthaæ, dhammagambhÅratà desanÃgambhÅratà hi savya¤- janaæ. AtthapaÂibhÃna-paÂisambhidÃvisayato sÃtthaæ; dhammanirutti-paÂisambhidÃvisayato savya¤janaæ. Paï¬i- tavedanÅyato sarikkhakajanappasÃdakan ti\<*<2>*>/ sÃtthaæ, sad- dheyyato lokiyajanappasÃdakan ti savya¤janaæ. GambhÅ- rÃdhippÃyato sÃtthaæ, uttÃnapadato savya¤janaæ. Upane- tabbassa abhÃvato sakalaparipuïïabhÃvena kevalaparipuï- ïaæ. Apanetabbassa abhÃvato niddesabhÃvena parisud- dhaæ. Api ca:- paÂipattiyà adhigamavyattito sÃtthaæ, pari- yattiyà Ãgamavyattito savya¤janaæ. SÅlÃdi pa¤cadham- makkhandhayuttato kevalaparipuïïaæ. Nirupakkilesato nittharaïatthÃya pavattito lokÃmisanirapekkhato ca parisud- dhan ti evaæ sÃttha-savya¤janakevalaparipuïïaparisuddha- brahmacariyappakÃsanattà SVùKKHùTO. AtthavipallÃsÃbhÃvato và suÂÂhu akkhÃto ti SVùKKHùTO. Yathà hi a¤¤atitthiyÃnaæ dhammassa attho vipallÃsaæ Ãpajjati, antarÃyikà ti vuttadhammÃnaæ antarÃyikattÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm savan-. 2 Sb parikkhaka-. >/ #<[page 215]># %< DhammÃnussati 215>% bhÃvato niyyÃnikà ti ca vuttadhammÃnaæ niyyÃnikattÃ- bhÃvato, tena te durakkhÃtadhammà yeva honti,--na tathà Bhagavato dhammassa attho vipallÃsaæ Ãpajjati. Ime dhammà antarÃyikÃ, ime [dhammÃ\<*<1>*>/] niyyÃnikà ti evaæ vuttadhammÃnaæ tathÃbhÃvÃnatikkamanato ti evaæ tÃva pariyattidhammo SVùKKHùTO. Lokuttaradhammo pana nibbÃnÃnurÆpÃya paÂipattiyà paÂipadÃnurÆpassa ca nibbÃnassa akkhÃtattà SVùKKHùTO. Yath' Ãha:- supa¤¤attà kho pana tena Bhagavatà sÃvakÃ- naæ nibbÃnagÃminipaÂipadà saæsandati, nibbÃna¤ ca paÂi- padà ca. Seyyathà pi nÃma Gangodakaæ Yamunodakena saæ- sandati sameti, evam eva supa¤¤attà kho pana tena Bhaga- vatà sÃvakÃnaæ nibbÃnagÃminipaÂipadà saæsandati, nibbÃ- na¤ ca paÂipadà cà ti\<*<2>*>/. Ariyamaggo c' ettha antadvayam anupagamma majjhimà paÂipadÃbhÆto va majjhimà paÂipadà ti akkhÃtattà svÃk- khÃto. SÃma¤¤aphalÃni paÂippassaddhakilesÃn' eva paÂip- passaddhakilesÃnÅ ti akkhÃtattà svÃkkhÃtÃni. NibbÃnaæ sassatÃmatatÃïaleïÃdi-sabhÃvam eva sassatÃdi-sabhÃvava- sena akkhÃtattà svÃkkhÃtan ti evaæ lokuttaradhammo pi SVùKKHùTO. SandiÂÂhiko ti ettha pana ariyamaggo tÃva attano santÃne rÃgÃdÅnaæ abhÃvaæ karontena\<*<3>*>/ [ariyapuggalena\<*<4>*>/] sÃmaæ daÂÂhabbo ti SANDIèèHIKO. Yath' Ãha:- ratto kho, brÃhmaïa, rÃgena abhibhÆto pariyÃdiïïacitto attavyÃbÃdhÃya\<*<5>*>/ pi ceteti, paravyÃbÃdhÃya\<*<5>*>/ pi ceteti, ubhayavyÃbÃdhÃya\<*<5>*>/ pi ceteti, ceta- sikaæ pi dukkhaæ domanassaæ paÂisaævedeti. RÃge pahÅne neva attavyÃbÃdhÃya ceteti, na paravyÃbÃdhÃya ceteti, na ubha- yavyÃbÃdhÃya ceteti, na cetasikaæ dukkhaæ domanassaæ paÂi- saævedeti. Evam pi kho, brÃhmaïa, sandiÂÂhiko dhammo hotÅ ti\<*<6>*>/. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh omit. 2 Not traced. Sh refers to Saæ: NikÃya, with customary vagueness, but it does not appear to be in that work. 3 Sbh abhÃvakar-; Sb karaïena. 4 Sbh omit. 5 Bhm -vyÃpÃdÃya. 6 A. i, 156 f. >/ #<[page 216]># %<216 VII. Cha-anussati-niddeso>% Api ca:- navavidho pi lokuttaradhammo yena yena adhi- gato hoti, tena tena parasaddhÃya gantabbataæ hitvÃ, pac- cavekkhaïa¤Ãïena sayaæ daÂÂhabbo ti SANDIèèHIKO. Atha và pasatthà diÂÂhi sandiÂÂhi; sandiÂÂhiyà jayatÅ ti sandiÂÂhiko; tathà h' ettha ariyamaggo sampayuttÃya ariya- phalakÃraïabhÆtÃya, nibbÃnaæ visayÅbhÆtÃya\<*<1>*>/ sandiÂÂhiyà kilese jayati; tasmÃ, yathà rathena jayatÅ ti rathiko, evaæ navavidho pi lokuttaradhammo sandiÂÂhiyà jayatÅ ti SANDIè- èHIKO. Atha và diÂÂhan ti dassanaæ vuccati. DiÂÂham eva sandiÂ- Âhaæ, sandassanan\<*<2>*>/ ti attho. SandiÂÂhaæ arahatÅ ti sandiÂ- Âhiko. Lokuttaradhammo hi bhÃvanÃbhisamayavasena sac- chikiriyÃbhisamayavasena ca dissamÃno yeva vaÂÂabhayaæ nivatteti; tasmÃ, yathà vatthaæ arahatÅ ti vatthiko, evaæ sandiÂÂhaæ arahatÅ ti SANDIèèHIKO. Attano phaladÃnaæ sandhÃya nÃssa kÃlo ti akÃlo; akÃlo yeva akÃliko. Na pa¤cÃha-sattÃhÃdibhedam kÃlaæ khepet- và phalaæ deti; attano pana pavattisamanantaram eva phalado ti vuttaæ hoti. Atha và attano phaladÃne\<*<3>*>/ pakaÂÂho kÃlo patto assà ti kÃliko. Ko so? Lokiyo kusaladhammo. Ayaæ pana sam- anantaraphalattà na kÃliko ti AKùLIKO. Idaæ maggam eva sandhÃya vuttaæ. Ehi, passa imaæ dhamman ti evaæ pavattaæ ehi-passa- vidhaæ arahatÅ ti ehipassiko. Kasmà pan' esa taæ vidhiæ arahatÅ ti? VijjamÃnattà parisuddhattà ca. RittamuÂÂhi- yaæ\<*<4>*>/ hi hira¤¤aæ và suvaïïaæ và atthÅ ti vatvà pi ehi! passa iman ti na sakkà vattuæ. KasmÃ? AvijjÃmÃnattÃ. VijjamÃnam pi ca gÆthaæ và muttaæ và manu¤¤abhÃvap- pakÃsanena cittasampahaæsanatthaæ; ehi! passa iman ti na sakkà vattuæ. Api ca kho pana tiïehi và païïehi và paÂicchÃdetabbam eva hoti. KasmÃ? AparisuddhattÃ. Ayam pana navavidho pi lokuttaradhammo sabhÃvato và vijjamÃno, vigatavalÃhake ÃkÃse sampuïïacandamaï¬alaæ viya, paï¬ukambale nikkhittajÃtimaïi viya ca parisuddho; \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm visayi-. 2 Bhm dassanan. 3 Sbh phalappadÃne. 4 Sb rittamaÂÂhiyaæ. >/ #<[page 217]># %< DhammÃnussati 217>% tasmà vijjamÃnattà parisuddhattà ca ehi-passa-vidhiæ ara- hatÅ ti EHIPASSIKO. Upanetabbo ti opanayiko.\<*<1>*>/ Ayaæ pan' ettha vinicchayo:- upanayanaæ upanayo. ùdittaæ celaæ và sÅsaæ và ajjhu- pekkhitvà pi bhÃvanÃvasena attano citte upanayanaæ ara- hatÅ ti opanayiko.\<*<2>*>/ Idaæ sankhate lokuttaradhamme yuj- jati. Asankhato\<*<3>*>/ pana attano cittena upanayanaæ arahatÅ ti OPANAYIKO.\<*<1>*>/ Sacchikiriyà vasena allÅyanaæ arahatÅ ti attho. Atha và nibbÃnaæ upanetÅ ti ariyamaggo upaneyyo. SacchikÃtabbataæ upanetabbo ti phalanibbÃnadhammo upa- neyyo, upaneyyo eva\<*<4>*>/ OPANAYIKO\<*<1>*>/. Paccattaæ veditabbo vi¤¤ÆhÅ ti sabbehi pi ugghaÂita¤¤Æ-\<*<5>*>/ ÃdÅhi vi¤¤Æhi attani attani veditabbo:- bhÃvito me maggo, adhigataæ phalaæ, sacchikato nirodho ti. Na hi upajjhÃ- yena bhÃvitena maggena\<*<6>*>/ saddhivihÃrikassa kilesà pahÅyanti, na so tassa phalasamÃpattiyà phÃsuviharati. Na tena sac- chikataæ nibbÃnaæ sacchikaroti. Tasmà na esa, parassa sÅse Ãbharaïaæ viya, daÂÂhabbo; attano pana citte yeva daÂ- Âhabbo. Anubhavitabbo vi¤¤ÆhÅ ti vuttaæ hoti; bÃlÃnaæ pana avisayo c' esa. Api ca:- svÃkkhÃto ayaæ dhammo. KasmÃ? SandiÂÂhi- kattÃ; sandiÂÂhiko akÃlikattÃ; akÃliko ehipassikattÃ, yo ca ehipassiko, so nÃma opanayiko hotÅ ti, tass' evaæ svÃkkhÃ- tÃdibhede dhammaguïe anussarato neva tasmiæ samaye rÃgapariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti, na dosa- ...pe... na mo- ha-pariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti; ujugatam ev' assa tasmiæ samaye cittaæ hoti dhammaæ Ãrabbhà ti purimanayen' eva vikkhambhitanÅvaraïassa ekakkhaïe jhÃnangÃni uppajjanti, dhammaguïÃnaæ pana gambhÅratÃya nÃnappakÃraguïÃ- nussaraïÃdhimuttatÃya và appanaæ appatvà upacÃrappat- tam eva jhÃnaæ hoti. Tad-etaæ dhammaguïÃnussaraïava- sena uppannattà dhammÃnussaticc' eva sankhaæ gacchati. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm opaneyyiko. 2 Sic Bhm , adding Opaneyiko va opaneyyiko. 3 Bhm asankhate. 4 Sbh va. 5 Sh -a¤¤u-. 6 Sbh bhÃvite magge. >/ #<[page 218]># %<218 VII. Cha-anussati-niddeso>% Ima¤ ca pana dhammÃnussatiæ anuyutto bhikkhu evaæ opanayikassa\<*<1>*>/ dhammassa desetÃraæ iminà p' angena saman- nÃgataæ satthÃraæ neva atÅtaæse samanupassÃmi, na pan' etarahi a¤¤atra\<*<2>*>/ tena Bhagavatà ti evaæ dhammaguïadas- sanen' eva satthari sagÃravo hoti, sappatisso, dhamme garu- cittÅkÃro saddhÃdi-vepullaæ adhigacchati, pÅtipÃmojjaba- hulo hoti, bhayabheravasaho,\<*<3>*>/ dukkhÃdhivÃsanasamattho, dhammena saævÃsasa¤¤aæ paÂilabhati, dhammaguïÃnussa- tiyà ajjhÃvuttha¤ c' assa sarÅram pi cetiyagharam iÆjÃ- rahaæ hoti, anuttaradhammÃdhigamÃya cittaæ namati, vÅ- tikkamitabbavatthusamÃyoge c' assa dhammasudhammataæ samanussarato hirottappaæ paccupaÂÂhÃti; uttariæ appaÂi- vijjhanto pana sugatiparÃyaïo hoti. Tasmà have appamÃdaæ kayirÃtha sumedhaso; evaæ mahÃnubhÃvÃya dhammÃnussatiyà sadà ti. Idaæ dhammÃnussatiyaæ vitthÃrakathÃmukhaæ. III SanghÃnussatiæ bhÃvetukÃmenà pi rahogatena patisallÅ- nena:- supaÂipanno\<*<4>*>/ Bhagavato sÃvakasangho, ujupaÂipanno Bhagavato sÃvakasangho, ¤ÃyapaÂipanno Bhagavato sÃvaka- sangho, sÃmicipaÂipanno Bhagavato sÃvakasangho, yad-idaæ cattÃri purisayugÃni aÂÂha purisapuggalà esa Bhagavato sÃva- kasangho Ãhuneyyo, pÃhuneyyo, dakkhiïeyyo, a¤jalÅkaraïÅyo, anuttaraæ pu¤¤akkhettaæ lokassà ti,\<*<5>*>/ evaæ ariyasanghaguïà anussaritabbÃ. Tattha supatipanno ti suÂÂhu paÂipanno, sammÃpaÂipa- daæ, anivattipaÂipadaæ, anulomapaÂipadaæ, apaccanÅkapa- Âipadaæ, dhammÃnudhammapaÂipadaæ paÂipanno ti vut- taæ hoti. Bhagavato ovÃdÃnusÃsaniæ sakkaccaæ suïantÅ ti sÃvakÃ. SÃvakÃnaæ sangho sÃvakasangho. SÅladiÂÂhisÃma¤¤atÃya sanghÃtabhÃvaæ Ãpanno sÃvakasamÆho ti attho. Yasmà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm upaneyy-. 2 Sbh a¤¤attha. 3 Bhm -bheravasayo. 4 Bhm suppaÂi-. 5 A. i, 208; ii, 56, etc., etc. >/ #<[page 219]># %< SanghÃnussati 219>% pana sà sammà paÂipadà uju avankà akuÂilà ajimhà ariyo ca ¤Ãyo ti pi vuccati, anucchavikattà ca sÃmicÅ ti pi sankhaæ gato, tasmà taæ paÂipanno ariyasangho ujupaÂipanno ¤Ãya- paÂipanno sÃmicipaÂipanno\<*<1>*>/ ti pi vutto. Ettha ca ye mag- gaÂÂhÃ, te sammÃpaÂipattisamangitÃya supaÂipannÃ; ye phalaÂÂhÃ, te sammÃpaÂipadÃya adhigantabbassa adhiga- tattà atÅtaæ paÂipadaæ sandhÃya\<*<2>*>/ supaÂipannà ti veditabbÃ. Api ca:- svÃkkhÃte dhammavinaye yathÃnusiÂÂhaæ paÂi- pannattà pi apaïïakapaÂipadaæ paÂipannattà pi supaÂi- panno. MajjhimÃya paÂipadÃya antadvayaæ anupagam- ma paÂipannattà kÃyavacÅmanovankakuÂilajimhadosappahÃ- nÃya paÂipannattà ca ujupaÂipanno. ¥Ãyo vuccati nibbÃ- naæ; tad-atthÃya paÂipannattà ¤ÃyapaÂipanno. Yathà paÂi- pannà sÃmicipaÂipannÃrahÃ\<*<3>*>/ honti, tathà paÂipannattà sÃ- micipaÂipanno. Yad-idan ti yÃni imÃni. CattÃri purisayugÃnÅ ti yugalavasena paÂhamamaggaÂÂho phalaÂÂho ti idam ekaæ yugaÊan ti evaæ cattÃri purisayuga- ÊÃni honti. AÂÂhapurisapuggalà ti purisapuggalavasena eko paÂhama- maggaÂÂho eko phalaÂÂho ti iminà nayena aÂÂh' eva purisa- puggalà honti. Ettha ca puriso ti và puggalo ti và ekatthÃni\<*<4>*>/ etÃni padÃni, veneyyavasena pan' etaæ vuttaæ. Esa Bhagavato sÃvakasangho ti yÃn' imÃni yugavasena cattÃri purisayugÃni, pÃÂi-ekkato\<*<5>*>/ aÂÂha purisapuggalÃ:- esa Bhagavato sÃvakasangho. ùhuneyyo ti Ãdisu Ãnetvà hunitabban ti Ãhunaæ, dÆrato pi Ãnetvà sÅlavantesu dÃtabban ti attho; catunnaæ paccayÃ- nam etam adhivacanaæ. Taæ Ãhunaæ paÂiggahetuæ yutto tassa mahapphalakaraïato ti Ãhuneyyo. Atha vÃ:- dÆrato pi Ãgantvà sabbasÃpateyyam pi ettha hunitabban\<*<6>*>/ ti ÃhavanÅyo, SakkÃdÅnam pi và Ãhavanaæ arahatÅ ti ÃhavanÅyo. Yo cÃyaæ BrÃhmaïÃnaæ ÃhavanÅyo nÃma aggi, yattha hutaæ mahapphalan ti tesaæ laddhi. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm ujupp-- ¤Ãyapp- sÃmicipp-. 2 Sbh upÃdÃya. 3 Sbh sÃmicikammÃrahÃ. 4 Sbh -ÂÂhÃni. 5 Sbh pÃÂiyekkato. 6 Sh hÆni-. >/ #<[page 220]># %<220 VII. Cha-anussati-niddeso>% Sace hutassa mahapphalatÃya ÃhavanÅyo, sangho va Ãhava- nÅyo. Sanghe hutaæ hi mahapphalaæ hoti. Yath' Ãha:- Yo ca vassasataæ jantu aggiæ paricare vane, eka¤ ca bhÃvitattÃnaæ, muhuttam api pÆjaye; Sà yeva pÆjanà seyyo, ya¤ ce vassasataæ hutan\<*<1>*>/ ti. Tad-etaæ nikÃyantare ÃhavanÅyo ti padaæ idha Ãhuneyyo ti iminà padena atthato ekaæ, vya¤janato pan' ettha ki¤ci mattam eva nÃnaæ, iti Ãhuneyyo. PÃhuneyyo ti ettha pana pÃhunaæ vuccati disÃvidisato ÃgatÃnaæ piyamanÃpÃnaæ ¤ÃtimittÃnaæ atthÃya sakkÃrena paÂiyattaæ ÃgantukadÃnaæ; tam pi Âhapetvà te tathÃrÆpe pÃhunake sanghass' eva dÃtuæ yuttaæ, sangho ca taæ\<*<2>*>/ paÂig- gahetuæ yutto. Sanghasadiso hi pÃhunako natthi; tathà h' esa ekabuddhantare ca dissati, abbokiïïa¤ ca. Piyama- nÃpattakarehi dhammehi samannÃgato ti evaæ pÃhunam assa dÃtuæ yuttaæ, pÃhuna¤ ca paÂiggahetuæ yutto ti pÃhu- neyyo. Yesaæ pana pÃhavanÅyo ti pÃÊi, tesaæ, yasmà sangho pubbakÃraæ arahati, tasmà sabbapaÂhamaæ Ãnet- và ettha hunitabban ti pÃhavanÅyo. SabbappakÃrena và Ãhavanaæ arahatÅ ti pÃhavanÅyo. SvÃyam idha ten' eva atthena pÃhuneyyo ti vuccati. Dakkhiïà ti pana paralokaæ saddahitvà dÃtabbadÃnaæ vuccati. Taæ dakkhiïaæ arahati, dakkhiïÃya và hito, yasmà naæ mahapphalakaraïatÃya visodhetÅ ti dakkhiïeyyo. Ubho hatthe sirasmiæ\<*<3>*>/ patiÂÂhÃpetvà sabbalokena kayira- mÃnaæ a¤jalikammaæ arahatÅ ti a¤jalÅkaraïÅyo. Anuttaraæ pu¤¤akkhettaæ lokassà ti sabbalokassa asadi- saæ pu¤¤avirÆhanaÂÂhÃnaæ. Yathà hi ra¤¤o và amaccassa và sÃlÅnaæ và yavÃnaæ và virÆhanaÂÂhÃnaæ ra¤¤o sÃlikhet- taæ [ra¤¤o\<*<4>*>/] yavakhettan ti vuccati, evaæ sangho sabbalo- kassa pu¤¤Ãnaæ virÆhanaÂÂhÃnaæ, sanghaæ nissÃya hi lo- kassa nÃnappakÃrahitasukhasaævattanikÃni pu¤¤Ãni virÆ- hanti; tasmà sangho anuttaraæ pu¤¤akkhettaæ lokassà ti. Evaæ supaÂipannatÃdibhede sanghaguïe anussarato neva \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Dhp. ver. 107. 2 Bhm pÃhuna¤ ca. 3 Sbh sirasi. 4 Sbh omit. >/ #<[page 221]># %< SanghÃnussati 221>% tasmiæ samaye rÃgapariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti, na dosa . . . pe... na mohapariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti; ujugatam ev' assa tasmiæ samaye cittaæ hoti sangham Ãrabbhà ti purima- nayen' eva vikkhambhitanÅvaraïassa ekakkhaïe yeva\<*<1>*>/ jhÃ- nangÃni uppajjanti. SanghaguïÃnaæ pana gambhÅratÃya nÃnappakÃraguïÃnussaraïÃdhimuttatÃya và appanaæ ap- patvà upacÃramattam eva jhÃnaæ hoti. Tad etaæ sangha- guïÃnussaraïavasena uppannattà sanghÃnussat' icc' eva sankhaæ gacchati. Ima¤ ca pana sanghÃnussatiæ anuyutto bhikkhu sanghe sagÃravo hoti sappatisso, saddhÃdivepullaæ adhigacchati, pÅtipÃmojjabahulo hoti, bhayabheravasaho, dukkhÃdhivÃ- sanasamattho, sanghena saævÃsasa¤¤aæ paÂilabhati, sangha- guïÃnussatiyà ajjhÃvuttha¤ c' assa sarÅraæ sannipatitasan- gham iva uposathÃgÃraæ pÆjÃrahaæ hoti, sanghagunÃdhiga- mÃya cittaæ namati, vÅtikkamitabbavatthusamÃyoge c' assa sammukhà sanghaæ passato viya hirottappaæ paccu- paÂÂhÃti; uttariæ appaÂivijjhanto pana sugatiparÃyano hoti. Tasmà have appamÃdaæ kayirÃtha sumedhaso, evaæ mahÃnubhÃvÃya sanghÃnussatiyà sadà ti. Idaæ sanghÃnussati yaæ vitthÃrakathÃmukhaæ. IV SÅlÃnussatiæ bhÃvetukÃmena pana rahogatena patisallÅ- nena:- aho vata me sÅlÃni akhaï¬Ãni acchiddÃni asabalÃni akammÃsÃni bhujissÃni vi¤¤ÆpasatthÃni aparÃmaÂÂhÃni samÃ- dhisaævattanikÃnÅ ti\<*<2>*>/ evaæ akhaï¬atÃdi-guïavasena attano sÅlÃni anussaritabbÃni. TÃni ca gahaÂÂhena gahaÂÂhasÅlÃni, pabbajitena pabbajitasÅlÃni. GahaÂÂhasÅlÃni và hontu pab- bajitasÅlÃni vÃ, yesaæ Ãdimhi và ante và ekam pi na bhin- naæ, tÃni, pariyantachinnasÃÂako\<*<3>*>/ viya, na khaï¬ÃnÅ ti akhaï¬Ãni. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm omit. 2 M. ii, 251; S. ii, 70, etc.; A. iii, 36 (see Indexes of these texts for other references). 3 Sbh pariyante chinna-. >/ #<[page 222]># %<222 VII. Cha-anussati-niddeso>% Yesaæ vemajjhe ekam pi na bhinnaæ, tÃni, majjhe vini- viddhasÃÂako viya, na chiddÃnÅ ti acchiddÃni. Yesaæ paÂipÃÂiyà dve và tÅïi và na bhinnÃni, tÃni piÂ- Âhiyà và kucchiyà và uÂÂhitena dÅghavaÂÂÃdi-saïÂhÃnena visabhÃgavaïïena kÃÊarattÃdÅnaæ, a¤¤atarasarÅravaïïà gÃvÅ viya, na sabalÃnÅ ti asabalÃni. YÃni antarantarà na bhinnÃni, tÃni, visabhÃgabinduvici- trà gÃvÅ viya, na kammÃsÃnÅ ti akammÃsÃni. Avisesena và sabbÃni pi sattavidhena methunasaæyogena kodhupanÃhÃdÅhi ca pÃpadhammehi anupahatattà akhaï- ¬Ãni acchiddÃni asabalÃni akammÃsÃni. TÃni yeva taïhÃdÃsavyato mocetvà bhujissabhÃvakaraïena bhujissÃni. BuddhÃdÅhi vi¤¤Æhi pasatthattà vi¤¤ÆpasatthÃni. TaïhÃdiÂÂhÅhi aparÃmaÂÂhatÃya\<*<1>*>/ kenaci vÃ:- ayaæ te sÅlesu doso ti evaæ parÃmaÂÂhuæ asakkuïeyyatÃya aparÃ- maÂÂhÃni. UpacÃrasamÃdhiæ appanÃsamÃdhiæ vÃ, atha và pana maggasamÃdhiæ phalasamÃdhi¤ cà pi saævattentÅ ti samÃ- dhisaævattanikÃni. Evaæ akhaï¬atÃdi-guïavasena attano sÅlÃni anussarato nev' assa tasmiæ samaye rÃgapariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti, na dosa- ...pe... na moha-pariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti, ujugatam ev' assa tasmiæ samaye cittaæ hoti. SÅlam Ãrabbhà ti purimana- yen' eva vikkhambhitanÅvaraïassa ekakkhaïe jhÃnangÃni uppajjanti. SÅlaguïÃnaæ pana gambhÅratÃya nÃnappakÃra- guïÃnussaraïÃdhimuttatÃya và appanaæ appatvà upacÃra- mattam\<*<2>*>/ eva jhÃnaæ hoti. Tad-etaæ sÅlaguïÃnussaraïa- vasena uppannattà sÅlÃnussat' icc' eva sankhaæ gacchati. Ima¤ ca pana sÅlÃnussatiæ anuyutto bhikkhu sikkhÃya sagÃravo hoti, sabhÃgavutti, paÂisanthÃre appamatto, attÃ- nuvÃdÃdibhayavirahito, aïumattesu vajjesu bhayadassÃvÅ, saddhÃdi-vepullaæ adhigacchati, pÅtipÃmojjabahulo hoti; uttariæ appaÂivijjhanto pana sugatiparÃyano hoti. Tasmà have appamÃdaæ kayirÃtha sumedhaso, evaæ mahÃnubhÃvÃya sÅlÃnussatiyà sadà ti. Idaæ sÅlÃïussati yaæ vitthÃrakathÃmukhaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh aparÃmatthattÃ. 2 Sbh Bh -ppattam. >/ #<[page 223]># %< CÃgÃnussati 223>% V CÃgÃnussatiæ bhÃvetukÃmena pana pakatiyà cÃgÃdhi- muttena niccappavattadÃnasaævibhÃgena bhavitabbaæ. Atha và pana bhÃvanaæ Ãrabhantena: ito dÃni pabhuti\<*<1>*>/ sati paÂiggÃhake antamaso ekÃlopamatt pi dÃnaæ adatvà na bhu¤jissÃmÅ ti samÃdÃnaæ katvà taæ divasaæ guïavisiÂÂhesu paÂiggÃhakesu yathÃ-satti yathÃ-balaæ [saævibhÃgena\<*<2>*>/] dÃ- naæ datvà tattha nimittaæ gaïhitvà rahogatena patisallÅ- nena: lÃbhà vata me suladdhaæ vata me, yo 'haæ maccherama- lapariyuÂÂhitÃya pajÃya vigatamalamaccherena cetasà viha- rÃmi, muttacÃgo payatapÃïi vossaggarato yÃcayogo dÃnasaæ- vibhÃgarato ti.\<*<3>*>/ Evaæ-vigatamalamaccheratÃdi-guïavasena attano cÃgo anussaritabbo. Tattha lÃbhà vata me ti mayhaæ vata lÃbhà [varaæ\<*<4>*>/], ye ime:- Ãyuæ kho pana datvà Ãyussa bhÃgÅ hoti dibbassa và mÃnusassa\<*<5>*>/ vÃ; iti ca:- dadaæ piyo hoti bhajanti naæ bahÆ; iti ca:- dadamÃno piyo hoti, sataæ dhammam anukkamaæ; iti ca evam ÃdÅhi nayehi Bhagavatà dÃyakassa lÃbhÃsaæ- vaïïitÃ, te mayhaæ avassaæ bhÃgino ti adhippÃyo. Suladdhaæ vata me ti yaæ mayà idaæ sÃsanaæ manus- sattaæ và laddhaæ, taæ suladdhaæ vata me! KasmÃ? Yo 'haæ maccheramalapariyuÂÂhitÃya pajÃya ...pe... dÃnasaæ- vibhÃgarato ti. Tattha:- MaccheramalapariyuÂÂhitÃyà ti maccheramalena abhi- bhÆtÃya. PajÃyà ti pajÃyanavasena sattà vuccanti. Tasmà attano sampattÅnaæ parasÃdhÃraïabhÃva-[m\<*<6>*>/]-asahanalakkhaïena cittassa pabhassarabhÃvadÆsakÃnaæ\<*<7>*>/ kaïhadhammÃnaæ a¤- ¤atarena maccheramalena abhibhÆtesu\<*<8>*>/ sattesÆ ti ayam ettha attho. Vigatamalamaccherenà ti a¤¤esam pi rÃgadosÃdi-malÃna¤ ceva maccherassa ca vigatattà vigatamalamaccherena. Cetasà viharÃmÅ ti yathÃ-vuttappakÃracitto hutvà vasÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh dÃnippabh-. 2 Sbh omit. 3 A. iii, 313. 4 Sbh omit. 5 Bhm mÃnussassa. 6 Sh omits. 7 Bhm -dÆsanÃnaæ. 8 Sbh adhibhÆ-. >/ #<[page 224]># %<224 VII. Cha-anussati-niddeso>% mÅ ti attho. Suttesu\<*<1>*>/ pana MahÃnÃmassa Sakkassa\<*<2>*>/ sotÃ- pannassa sato nissayavihÃraæ pucchato nissayavihÃravasena desitattà agÃraæ ajjhÃvasÃmÅ ti vuttaæ. Tattha abhibha- vitvà vasÃmÅ ti\<*<3>*>/ attho. MuttacÃgo ti vissaÂÂhacÃgo. PayatapÃïÅ ti parisuddhahattho. Sakkaccaæ sahatthà deyyadhammaæ dÃtuæ sadà dhotahattho yevà ti vuttaæ hoti. Vossaggarato ti vossajjanaæ,\<*<4>*>/ vossaggo, pariccÃgo ti attho. Tasmiæ vossagge satatÃbhiyogavasena rato ti vossaggarato. YÃcayogo ti yaæ yaæ pare yÃcanti, tassa tassa dÃnato yÃcanayogo\<*<5>*>/ ti attho; yÃjayogo ti pi pÃÂho; yajanasankhà tena yÃjena yutto ti attho. DÃnasaævibhÃgarato ti dÃne ca saævibhÃge ca rato: ahaæ hi dÃna¤ ca demi, attanà paribhu¤jitabbato pi ca saævibhÃ- gaæ karomi etth' eva ca asmiæ ubhaye rato ti evaæ anussa- ratÅ ti attho. Tass' evaæ vigatamalamaccheratÃdi-guïavasena attano cÃgaæ anussarato neva tasmiæ samaye rÃgapariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti, na dosa- ...pe... na moha-pariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti, ujugatam ev' assa tasmiæ samaye cittaæ hoti. CÃgam Ãrabbhà ti purimanayen' eva vikkhambhitanÅvara- ïassa ekakkhaïe jhÃnangÃni uppajjanti. CÃgaguïÃnaæ pana gambhÅratÃya nÃnappakÃracÃgaguïÃ- nussaraïÃdhimuttatÃya và appanaæ appatvà upacÃramat- tam\<*<6>*>/ eva jhÃnaæ hoti. Tad-etaæ cÃgaguïÃnussaraïavasena uppannattà cÃgÃnussat' icc' eva sankhaæ gacchati. Ima¤ ca pana cÃgÃnussatiæ anuyutto bhikkhu bhiyyoso- mattÃya cÃgÃdhimutto hoti, alobhajjhÃsayo, mettÃya anulo- makÃrÅ, visÃrado, pÅtipÃmojjabahulo; uttariæ appaÂivijjhanto pana sugatiparÃyano hoti. Tasmà have appamÃdaæ kayirÃtha sumedhaso, evaæ mahÃnubhÃvÃya, cÃgÃnussatiyà sadà ti. Idaæ cÃgÃnussatiyaæ vitthÃrakathÃmukhaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh sutte. 2 Bhm -nÃma-Sak-. Cf. Vin. ii, 180 f.; A. iii, 284 f.; v, 328 f. 3 Sb ÃvasÃmÅti. 4 Sbh vossajanaæ. 5 Sbh yoggo. 6 Sbh Bh -ppattam. >/ #<[page 225]># %< DevatÃnussati 225>% VI DevatÃnussatiæ bhÃvetukÃmena pana ariyamaggavasena samudÃgatehi saddhÃdÅhi guïehi samannÃgatena bhavitab- baæ. Tato rahogatena patisallÅnena: santi devà CÃtumahÃ- rÃjikÃ, santi devà TÃvatiæsÃ, YÃmÃ, TusitÃ, NimmÃnaratino, Paranimmitavasavattino, santi devà BrahmakÃyikÃ, santi devà tat' uttariæ\<*<1>*>/; yathÃrÆpÃya saddhÃya samannÃgatà tà devatà ito cutà tattha uppÃa. Mayham pi tathÃrÆpà saddhà saævij- jati. YathÃrÆpena sÅlena . . . yathÃrÆpena sutena . . . yathÃrÆpena cÃgena . . . yathÃrÆpÃya pa¤¤Ãya samannÃgatà tà devatà ito cutà tattha uppannÃ. Mayham pi tathÃrÆpà pa¤¤Ã saævijjatÅ ti\<*<2>*>/ evaæ devatà sakkhiÂÂhÃne Âhapetvà attano saddhÃdiguïà anussaritabbÃ. Sutte pana: yasmiæ, MahÃnÃma, samaye ariyasÃvako at- tano ca tÃsa¤ ca devatÃnaæ saddha¤ ca sÅla¤ ca suta¤ ca cÃga¤ ca pa¤¤a¤ ca anussarati, nev' assa tasmiæ samaye rÃgapari- yuÂÂhitaæ cittaæ hotÅ ti vuttaæ. Ki¤cÃpi vuttaæ, atha kho taæ sakkhiÂÂhÃne Âhapetabbaæ\<*<3>*>/ devatÃnaæ attano saddhÃ- dÅhi samÃnaguïadÅpanatthaæ vuttan ti veditabbaæ. Attha- kathÃyaæ hi devatà sakkhiÂÂhÃne Âhapetvà attano guïe anussaratÅ ti daÊhaæ katvà vuttaæ. Tasmà pubbabhÃge devatÃnaæ guïe anussaritvà aparabhÃge attano saævijja- mÃne saddhÃdiguïe anussarato c' assa neva tasmiæ samaye rÃgapariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti, na dosa- ...pe... na moha- pariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti, ujugatam ev' assa tasmiæ samaye cittaæ hoti devatà Ãrabbhà ti purimanayen' eva vikkham- bhitanÅvaraïassa ekakkhaïe jhÃnangÃni uppajjanti. Sad- dhÃdiguïÃnam pana\<*<4>*>/ gambhÅratÃya nÃnappakÃraguïÃnus- saraïÃdhimuttatÃya và appanaæ appatvà upacÃrapattam\<*<5>*>/ eva jhÃnaæ hoti. Tad-etaæ devatÃnaæ guïasadisasaddhÃ- diguïÃnussaraïavasena devatÃnussat' icc' eva sankhaæ gacchati. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -uttari. 2 A. iii, 287 f; v, 329 f. 3 Bhm Âhapetabba-. 4 Bhm pi. 5 Bm -mattam. I. 15 >/ #<[page 226]># %<226 VII. Cha-anussati-niddeso>% Ima¤ ca pana devatÃnussatiæ anuyutto bhikkhu devatÃ- naæ piyo hoti manÃpo, bhiyyosomattÃya saddhÃdivepul- laæ adhigacchati, pÅtipÃmojjabahulo viharati; uttariæ appa- tivijjhanto pana sugatiparÃyano hoti. Tasmà have appamÃdaæ kayirÃtha sumedhaso; evaæ mahÃnubhÃvÃya devatÃnussatiyà sadà ti. Idaæ devatÃnussatiyaæ vitthÃrakathÃmukhaæ. Yaæ pana etÃsaæ vitthÃradesanÃyaæ: ujugatam ev' assa tasmiæ samaye cittaæ hoti TathÃgatam Ãrabbhà ti ÃdÅni vatvÃ:- ujugatacitto kho pana, MahÃnÃma, ariyasÃvako la- bhati atthavedaæ, labhati dhammavedaæ, labhati dhammÆpa- saæhitaæ\<*<1>*>/ pÃmojjaæ, pamuditassa pÅti jÃyatÅ ti vuttaæ. Tattha: iti pi so Bhagavà ti ÃdÅnam atthaæ nissÃya up- pannaæ tuÂÂhiæ sandhÃya labhati atthavedan ti vuttaæ. PÃÊiæ nissÃya uppannaæ tuÂÂhiæ sandhÃya labhati dham- mavedaæ. Ubhayavasena labhati dhammÆpasaæhitaæ pÃ- mojjan ti vuttan ti veditabbaæ. Ya¤ ca\<*<2>*>/ devatÃnussatiyaæ devatà Ãrabbhà ti vuttaæ, taæ pubbabhÃge vÃ\<*<3>*>/ devatà Ãrab- bha pavattacittavasena, devatÃ-guïasadise và devatÃbhÃva- nipphÃdake guïe Ãrabbha pavattacittavasena vuttan ti veditabbaæ. Imà pana cha anussatiyo ariyasavakÃnaæ yeva ijjhanti, tesaæ hi Buddhadhammasanghaguïà pÃkaÂà honti. Te ca akhaï¬atÃdi-guïehi sÅlehi vigatamalamaccherena cÃgena ma- hÃnubhÃvÃnaæ devatÃnaæ guïasadisehi saddhÃdi-guïehi samannÃgatÃ. MahÃnÃma-sutte\<*<4>*>/ ca sotÃpannassa nissayavihÃraæ puÂÂhe- na Bhagavatà sotÃpannassa nissayavihÃradassanattham eva età vitthÃrato kathitÃ. Gedhasutte\<*<5>*>/ pi: idha, bhikkhave, ariyasÃvako TathÃgataæ anussarati: iti pi so Bhagavà ... pe... ujugatam ev' assa tasmiæ samaye cittaæ hoti, nikkhan- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm dhammapa-. 2 Sh omits. 3 Bhm omit. 4 See quotations above. 5 A. iii, 312. >/ #<[page 227]># %< Anussativasena Visuddhi 227>% taæ muttaæ vuÂÂhitaæ gedhamhÃ. Gedho ti kho, bhikkhave, pa¤cann' etaæ kÃmaguïÃnam idh'\<*<1>*>/ adhivacanaæ. Idam pi kho, bhikkhave, Ãrammaïaæ karitvà evam idh' ekacce sattà visujjhantÅ ti evam ariyasÃvakassa anussativasena cittaæ visodhetvà uttariæ\<*<2>*>/ paramatthavisuddhi-adhigamatthÃya kathitÃ. ùyasmatà MahÃ-KaccÃnena desite SambÃdhokÃsa-sutte\<*<3>*>/ pi: acchariyam, Ãvuso, abbhutam, Ãvuso, yÃva¤ c' idaæ tena Bhagavatà jÃnatà passatà arahatà sammÃsambuddhena sam- bÃdhe okÃsÃdhigamo anubuddho sattÃnaæ visuddhiyà ... pe... nibbÃnassa sacchikiriyÃya, yad idaæ cha anussatiÂÂhÃ- nÃni. KatÃmÃni cha? Idh' Ãvuso, ariyasÃvako tathÃgataæ anussarati ...pe... evam idh' ekacce sattà visuddhidhammà bhavantÅ ti evam ariyasÃvakass' eva paramatthavisuddhi- dhammatÃya okÃsÃdhigamavasena kathitÃ. Uposathasutte\<*<4>*>/ pi: katha¤ ca, VisÃkhe, ariyÆposatho hoti? UpakkiliÂÂhassa, VisÃkhe, cittassa upakkamena pariyodapanà hoti. Katha¤ ca, VisÃkhe, upakkiliÂÂhassa cittassa upakka- mena pariyodapanà hoti. Idha, VisÃkhe, ariyasÃvako TathÃ- gataæ anussaratÅ ti evam ariyasÃvakass' eva uposathaæ upava- sato cittavisodhanakammaÂÂhÃnavasena uposathassa mahap- phalabhÃvadassanatthaæ kathitÃ. EkÃdasanipÃte\<*<5>*>/ pi: saddho, MahÃnÃma, ÃrÃdhako hoti, no assaddho, Ãraddhaviriyo, . . . upaÂÂhitasati, . . . samÃhito . . . pa¤¤avÃ, MahÃnÃma, ÃrÃdhako hoti, no duppa¤¤o. Ime- su kho tvaæ, MahÃnÃma, pa¤casu dhammesu patiÂÂhÃya cha dhamme uttariæ\<*<2>*>/ bhÃveyyÃsi. Idha tvaæ, MahÃnÃma, Ta- thÃgataæ anussareyyÃsi: iti pi so Bhagavà ...pe... Bud- dho Bhagavà ti . . . . Evam ariyasÃvakass' eva: tesaæ no, bhante, nÃnÃvihÃrena\<*<6>*>/ viharataæ ken' assa vihÃrena viharitab- ban\<*<7>*>/ ti pucchato vihÃradassanatthaæ kathitÃ. Evaæ sante pi parisuddhasÅlÃdi-guïasamannÃgatena pu- thujjanenà pi manasikÃtabbÃ, anussaraïavasenà pi\<*<8>*>/ hi Bud- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh omit. 2 Bhm uttari. 3 A. iii, 314. 4 A. i, 206 f. 5 A. v, 333. 6 Pèå. ed. -vihÃrehi. 7 Pèå. ed. vihÃtabban. 7 Sbh anussava-vasenÃpi. >/ #<[page 228]># %<228 VII. Cha-anussati-niddeso>% dhÃdÅnaæ guïe anussarato cittaæ pasÅdati yeva, yassÃnu- bhÃvena nÅvaraïÃni vikkhambhetvÃ\<*<1>*>/ uÊÃrapÃmojjo vipassa- naæ Ãrabhitvà arahattaæ yeva sacchikareyya, KaÂakandha- kÃravÃsÅ\<*<2>*>/ Phussadevatthero viya. So kir' Ãyasmà MÃrena nimmitaæ BuddharÆpaæ disvÃ: ayaæ tÃva sarÃgadosamoho evaæ sobhati. Kathaæ nu kho Bhagavà [na\<*<3>*>/] sobhati, [so hi\<*<4>*>/] sabbaso vÅtarÃgadosamoho? ti BuddhÃrammaïaæ pÅtiæ paÂilabhitvà vipassanaæ va¬¬hetvà arahattaæ pÃpuïÅ ti. Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge samÃdhi- bhÃvanÃdhikare Cha Anussati-Niddeso nÃma sattamo paric- chedo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -bhitvÃ. 2 Bhm KaÂa-andhakÃra-; Sh KaÂakandaravÃsi. See JÃt. iv, 490; vi, 30. 3 Sh omits. 4 Sb Bhm omit. >/ #<[page 229]># %<229>% VIII AèèHAMO PARICCHEDO ANUSSATI-KAMMAèèHùNA-NIDDESO 1. Maraïasati IdÃni ito anantarÃya MARA×ASATIYù bhÃvanÃ-niddeso anuppatto. Tattha maraïan ti ekabhavapariyÃpannassa jÅvitindriyassa upacchedo. Yaæ pan' etaæ arahantÃnaæ vaÂÂadukkhasam- ucchedasankhÃtaæ samucchedamaraïaæ, sankhÃrÃnaæ khaïabhangasankhÃtaæ khaïikamaraïaæ, rukkho mato, lohaæ matan ti Ãdisu sammutimaraïa¤ ca, na tam idha adhippetaæ. Yam pi c' etaæ adhippetaæ, taæ kÃlamara- ïaæ akÃlamaraïan ti duvidhaæ hoti. Tattha kÃlamaraïaæ pu¤¤akkhayena và Ãyukkhayena và ubhayakkhayena và hoti. AkÃlamaranaæ kammupaccheda- kakammavasena. Tattha yaæ vijjamÃnÃya pi ÃyusantÃna [jana\<*<1>*>/] kapaccaya- sampattiyà kevalaæ paÂisandhijanakassa kammassa vipak- kavipÃkattà maraïaæ hoti:- idaæ pu¤¤akkhayena mara- ïaæ nÃma. Yaæ gatikÃlÃhÃrÃdisampattiyà abhÃvena ajja- tanakÃlapurisÃnaæ\<*<2>*>/ viya vassasatamattaparimÃïassa Ãyuno khayavasena maraïaæ hoti:- idaæ Ãyukkhayena maraïaæ nÃma. Yaæ pana DÆsimÃra-\<*<3>*>/KalÃburÃjÃdÅnaæ\<*<4>*>/ viya taæ khaïaæ yeva ÂhÃnà cÃvanasamatthena kammunà upacchin- nasantÃnÃnaæ purimakammavasena và satthÃharaïÃdÅhi upakkamehi upacchijjamÃnasantÃnÃnaæ maraïaæ hoti: \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh omit. 2 Bhm ajjakÃla-. 3 Bhm Dusi. M. i, 333; Thag. 1187 (Dussi). 4 JÃt. iii, 39; v, 135; Mil. 201. >/ #<[page 230]># %<230 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% idaæ akÃlamaraïaæ nÃma. Taæ sabbam pi vuttappakÃ- rena jÅvitindriyupacchedena sangahitaæ. Iti jÅvitindriyupacchedasankhÃtassa maraïassa saraïaæ maraïasati. Taæ bhÃvetukÃmena rahogatena patisallÅne- na:- maraïaæ bhavissati, jÅvitindriyaæ upacchijjissatÅ ti vÃ, maraïaæ maraïan! ti và yoniso manasikÃro pavattetabbo. Ayoniso pavattayato hi iÂÂhajanamaraïÃnussaraïe soko uppajjati, vijÃtamÃtuyà piyaputtamaraïÃnussaraïe viya, aniÂÂhajanamaraïÃnussaraïe pÃmojjaæ uppajjati, verÅnaæ verimaraïÃnussaraïe viya, majjhattajanamaraïÃnussaraïe saævego na uppajjati, matakaÊebaradassane\<*<1>*>/ chava¬Ãha- kassa viya, attano maraïÃnussaraïe santÃso uppajjati, ukkhittÃsikaæ vadhakaæ disvà bhÅrukajÃtikassa viya. Tad etaæ sabbam pi satisaævega¤Ãïavirahato hoti. Tasmà tattha tattha hatamatasatte oloketvà diÂÂhapubbasampattÅ- naæ sattÃnaæ matÃnaæ maraïaæ Ãvajjetvà sati¤ ca saæ- vega¤ ca ¤Ãïa¤ ca yojetvÃ: maraïaæ bhavissatÅ ti Ãdinà nayena manasikÃro pavattetabbo. Evaæ pavattento hi yoniso pavatteti. UpÃyena pavattetÅ ti attho. Evaæ pa- vattayato yeva hi ekaccassa nÅvaraïÃni vikkhambhanti, maraïÃrammaïà sati saïÂhÃti, upacÃrappattam eva kam- maÂÂhÃnaæ hoti. Yassa pana ettÃvatà na hoti, tena (1) vadhakapaccupaÂ- ÂhÃnato, (2) sampattivipattito, (3) upasaæharaïato, (4) kÃ- yabahusÃdhÃraïato, (5) Ãyudubbalato, (6) animittato, (7) ad- dhÃnaparicchedato, (8) khaïaparittato ti imehi aÂÂhah' ÃkÃrehi maraïaæ anussaritabbaæ. Tattha (1) vadhakapaccupaÂÂhÃnato ti vadhakassa viya paccupaÂÂhÃnato. Yathà hi:- imassa sÅsaæ chindissÃmÅ ti asiæ gahetvà gÅvÃya cÃrayamÃno vadhako paccupatthito va hoti, evaæ maraïam pi paccupaÂÂhitam evà ti anussaritab- baæ. KasmÃ? SahajÃtiyà Ãgatato jÅvitaharaïato ca. Yathà hi ahicchattakamakuÊaæ matthakena paæsuæ gahet- và va uggacchati, evaæ sattà jarÃmaraïaæ gahetvà va nibbattanti. Tathà hi nesaæ paÂisandhicittaæ uppÃdÃnan- taram eva jaraæ patvÃ, pabbatasikharato patitasilà viya, \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -kaÊevara-. >/ #<[page 231]># %< 1. Maraïasati 231>% bhijjati saddhiæ sampayuttakhandhehi, evaæ khaïikamara- ïaæ tÃva sahajÃtiyà Ãgataæ, jÃtassa pana avassaæ mara- ïato idhÃdhippetamaraïam pi sahajÃtiyà Ãgataæ. Tasmà esa satto jÃtakÃlato paÂÂhÃya yathà nÃma uÂÂhito suriyo atthÃbhimukho gacchat' eva, gatagataÂÂhÃnato Åsakam pi na nivattati;--yathà và nadÅ pabbateyyà sÅghasotà hÃrahÃ- rinÅ\<*<1>*>/ sandate va vattate va Åsakam pi na nivattati, evaæ Åsakam pi anivattamÃno maraïÃbhimukho va yÃti. Tena vuttaæ:- Yam ekarattiæ paÂhamaæ gabbhe vasati mÃïavo, abbhuÂÂhito va so yÃti, sa gacchaæ na nivattatÅ ti\<*<2>*>/. Evaæ gacchato c' assa, gimhÃbhitattÃnaæ kunnadÅnaæ khayo viya, pÃto ÃporasÃnugatabandhanÃnaæ dumaphalÃ- naæ patanaæ viya, muggarÃbhitÃÊitÃnaæ mattikabhÃjanÃ- naæ bhedo viya, suriyarasmisamphuÂÂhÃnaæ ussÃvabindÆ- naæ viddhaæsanaæ viya ca maraïam eva Ãsannaæ hoti. Ten' Ãha\<*<3>*>/:- Accayanti ahorattÃ, jÅvitam\<*<4>*>/ uparujjhati, Ãyu khÅyati maccÃnaæ, kunnÃdÅnam va odakaæ\<*<5>*>/. PhalÃnam iva pakkÃnaæ; pÃto papatato\<*<6>*>/ bhayaæ, evaæ jÃtÃnaæ\<*<7>*>/ maccÃnaæ niccaæ maraïato bhayaæ\<*<8>*>/. Yathà pi kumbhakÃrassa kataæ mattikabhÃjanaæ, khuddaka¤ ca mahanta¤ ca yaæ pakkaæ ya¤ ca Ãmakaæ, sabbaæ bhedanapariyantaæ evaæ maccÃna jÅvitaæ\<*<9>*>/. Ussavo va tiïaggam hi suriyuggamanam pati, evam Ãyu manussÃnaæ. Mà maæ, amma, nivÃrayà ti\<*<10>*>/. Evaæ ukkhittÃsiko vadhako viya sahajÃtiyà Ãgataæ pan' etaæ maraïaæ gÅvÃya asiæ cÃrayamÃno\<*<11>*>/ so vadhako viya \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. A. iv, 137 and Comy.; J.Pèå. 1906-7, P. 100. 2 JÃt. iv, 494. 3 Sbh Tena vuttaæ. 4 Sh -taæ. 5 S. i, 109. 6 Sbh patanato. 7 Sbh jÃtÃna-. 8 JÃt. iv, 127. 9 Sn. 576-7. Cf. S. i, 97; Dhp. 40. 10 JÃt. iv, 122; cf. A. iv, 137. 11 Bhm cÃramÃno. >/ #<[page 232]># %<232 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% jÅvitaæ harati yeva, Ãharitvà na\<*<1>*>/ nivattati. Tasmà sahajÃtiyà Ãgatato jÅvitaharaïato ca ukkhittÃsiko vadhako viya mara- ïam pi paccupaÂthitam evà ti\<*<2>*>/ evaæ vadhakapaccupaÂÂhÃnato maraïaæ anussaritabbaæ. (2) Sampattivipattito ti idha sampatti nÃma tÃva-d-eva sobhati, yÃva naæ vipatti nÃbhibhavati. Na ca sà sampatti nÃma atthi, yà vipattiæ atikkamma tiÂÂheyya. Tathà hi:- Sakalaæ mediniæ\<*<3>*>/ bhutvÃ, datvà koÂisataæ sukhÅ, a¬¬hÃmalakamattassa ante issarataæ gato. Ten' eva dehabandhena pu¤¤amhi khayam Ãgate, maraïÃbhimukho so pi asoko sokam Ãgato ti\<*<4>*>/. Api ca sabbaæ Ãrogyaæ vyÃdhipariyosÃnaæ, sabbaæ yob- banaæ\<*<5>*>/ jarÃpariyosÃnaæ, sabbaæ jÅvitaæ maraïapariyosÃ- naæ, sabbo yeva lokasannivÃso jÃtiyà anugato, jarÃya anusaÂo, vyÃdhinà abhibhÆto, maraïena abbhÃhato. Ten' Ãha:- Yathà pi selà vipulà nabham Ãhacca pabbatÃ, samantà anupariyeyyuæ nippothentà catuddisÃ, evaæ jarà ca maccu ca adhivattanti pÃïino\<*<6>*>/. Khattiye BrÃhmaïe Vesse Sudde Caï¬Ãla-Pukkuse, na ki¤ci parivajjeti, sabbam evÃbhimaddati. Na tattha hatthÅnaæ bhÆmi, na rathÃnaæ, na pattiyÃ, na cà pi mantayuddhena sakkà jetuæ dhanena và ti\<*<7>*>/. Evaæ jÅvitasampattiyà maraïavipattipariyosÃnataæ va- vatthapentena sampattivipattito maraïaæ anussaritabbaæ. (3) Upasaæharaïato ti parehi saddhiæ attano upasaæha- raïato. Tattha sattah' ÃkÃrehi upasaæharaïato maraïaæ anussaritabbaæ:- yasamahattato, pu¤¤amahattato, thÃma- mahattato, iddhimahattato, pa¤¤Ãmahattato, paccekabud- dhato, sammÃsambuddhato ti. Kathaæ? Idaæ maraïaæ nÃma mahÃyasÃnaæ mahÃparivÃrÃnaæ sampannadhanavÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm na ÃharitvÃ. 2 Sbh eva hotÅti. 3 Bhm medaniæ. Cf. JÃt. iii, 4 Not traced. 5 Bhm yobbannaæ. 6 Bhm pÃïine. 8 S. i, 102. >/ #<[page 233]># %< 1. Maraïasati 233>% hanÃnaæ MahÃsammata-\<*<1>*>/ MandhÃtu-\<*<2>*>/MahÃsudassana-\<*<3>*>/DaÊha- nemi-\<*<4>*>/NimippabhutÅnam\<*<5>*>/ pi upari nirÃsankam eva patitaæ, kim angaæ\<*<6>*>/ pana mayhaæ upari na patissati? MahÃyasà rÃjavarÃ, Mahasammata Ãdayo, te pi maccuvasaæ pattÃ, mÃdisesu kathà va kà ti\<*<7>*>/. Evaæ tÃva yasamahattato anussaritabbaæ. Kathaæ pu¤¤amahattato? Jotiko\<*<8>*>/ JaÂila\<*<9>*>/ Uggo\<*<10>*>/ Meï¬ako\<*<11>*>/ atha Puïïako\<*<12>*>/, ete c' a¤¤e ca ye loke mahÃpu¤¤Ã ti vissutÃ; sabbe maraïam ÃpannÃ, mÃdisesu kathà va kà ti. Evaæ pu¤¤amahattato anussaritabbaæ. Kathaæ thÃmamahattato ? VÃsudevo baladevo,\<*<13>*>/ BhÅmaseno YudhiÂÂhilo\<*<14>*>/, CÃnuro PiyadÃ-Mallo\<*<15>*>/ Antakassa vasaæ gatÃ, Evaæ thÃmabalÆpetà iti lokamhi vissutÃ; ete pi maraïaæ yÃtÃ, mÃdisesu kathà va kà ti. Evaæ thÃmamahattato anussaritabbaæ. Kathaæ iddhimahattato? PÃdanguÂÂhakamattena vijayantam akampayi yo nÃm' iddhimataæ seÂÂho dutiyo aggasÃvako\<*<16>*>/, so pi maccumukhaæ ghoraæ, migo sÅhamukhaæ viya, paviÂÂho saha iddhÅhi, mÃdisesu kathà va kà ti. Evaæ iddhimahattato anussaritabbaæ. Kathaæ pa¤¤Ãmahattato? \<-------------------------------------------------------------------------- 1 JÃt. ii, 311; iii, 454. 2 So Sh, Bhm; cf. A. ii, 7; Thig. 486. 3 D. ii, 170 f. 4 D. iii, 59 f. 5 Bhm omit Nimi; JÃt. vi, 95 f. 6 Sbh anga. 7 Not traced. 8 Sb Jotiyo. Dhp. Comy. i, 385. 9 Ibid. 10 JÃt. i, 94. 11 Vin. i, 240 f. 12 Dhp. Comy. i, 385. 13 JÃt. iv, 82. 14 JÃt. v, 426. 15 Bhm yo mahà Mallo; JÃt. iv, 81. 16 MahÃ-MoggallÃna; Therag.: ver. 1194. >/ #<[page 234]># %<234 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso >% LokanÃthaæ ÂhapetvÃna, ye c' a¤¤e atthi pÃïino pa¤¤Ãya SÃriputtassa kalaæ nÃgghanti\<*<1>*>/ solasiæ: evaæ nÃma mahÃpa¤¤o paÂhamo aggasÃvako\<*<2>*>/: maraïassa vasaæ patto, mÃdisesu kathà va kà ti. Evaæ pa¤¤Ãmahattato anussaritabbaæ. Kathaæ paccekabuddhato? Ye pi te attano ¤Ãïaviriya- balena sabbakilesasattunimmathanaæ katvà paccekabo- dhiæ\<*<3>*>/ patvÃ\<*<4>*>/ khaggavisÃïakappÃ\<*<5>*>/ sayambhuno, te pi mara- ïato na muttÃ, kuto panÃhaæ muccissÃmÅ ti? Taæ taæ nimittaæ Ãgamma vÅmaæsantà mahesayo sayambhÆ ¤Ãïatejena, ye pattà Ãsavakkhayaæ, ekacariyanivÃsena, khaggasingasamÆpamÃ, te pi nÃtigatà maccuæ, mÃdisesu kathà va kà ti. Evaæ paccekabuddhato anussaritabbaæ. Kathaæ sammÃsambuddhato? Yo pi so Bhagavà asÅti anuvya¤janapaÂimaï¬ita-dvattiæsamahÃpurisalakkhaïavici- trarÆpakÃyo sabbÃkÃraparisuddhasÅlakkhandhÃdi-guïarata- nasamiddhadhammakÃyo yasamahatta-pu¤¤amahatta-thÃ- mamahatta-iddhimahatta-pa¤¤ÃmahattÃnaæ pÃraægato asa- mo asamasamo appaÂipuggalo arahaæ sammÃsambuddho, so pi, salilavuÂÂhinipÃtena mahà aggikkhandho viya, maraïavuÂ- ÂhinipÃtena ÂhÃnaso vÆpasanto. Evaæ mahÃnubhÃvassa yaæ nÃm' etaæ mahesino, na bhayena na lajjÃya maraïavasam\<*<6>*>/ Ãgataæ. nillajjaæ vÅtasÃrajjaæ, sabbasattÃbhimaddanaæ: tayidaæ mÃdisaæ sattaæ kathaæ nÃbhibhavissatÅ ti ` Evaæ sammÃsambuddhato anussaritabbaæ. Tass' evaæ yasamahattatÃdisampannehi parehi saddhiæ maraïasÃma¤¤atÃya attÃnaæ upasaæharitvà tesaæ viya sattavisesÃnaæ mayham pi maraïaæ bhavissatÅ ti anussarato upacÃrappattaæ kammaÂÂhÃnaæ hotÅ ti. Evaæ upasaæha- raïato maraïaæ anussaritabbaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm nÃgghati. 2 D. ii, 5; M. iii, 25; S. i, 63. 3 Sbh paccekasambodhiæ. 4 Bhm pattÃ. 5 Sn. 35 ff. 6 Sbh maraïaæ vasam. >/ #<[page 235]># %< 1. Maraïasati 235>% (4) KÃyabahusÃdhÃraïato ti ayaæ kÃyo bahusÃdhÃraïo, asÅtiyà tÃva kimikulÃnaæ sÃdhÃraïo. Tattha chavinissità pÃïà chaviæ khÃdanti, cammanissità cammaæ khÃdanti, maæsanissità maæsaæ khÃdanti, nahÃrunissità nahÃruæ khÃdanti, aÂÂhanissità aÂÂhiæ khÃdanti, mi¤janissità mi¤- jaæ khÃdanti, tatth' eva jÃyanti jÅranti\<*<1>*>/ miyanti uccÃrapas- sÃvaæ karonti, kÃyo va nesaæ pasÆtighara¤\<*<2>*>/ ceva gilÃ- nasÃlà ca susÃna¤ ca vaccakutÅ ca passÃvadoïiko ca. SvÃ- yaæ tesam pi kimikulÃnaæ\<*<3>*>/ pakopena maraïaæ nigacchati yeva. Yathà ca asÅtiyà kimikulÃnaæ, evaæ ajjhattikÃnaæ yeva anekasatÃnaæ rogÃnaæ bahirÃna¤ ca ahivicchikÃdÅ- naæ maraïassa paccayÃnaæ sÃdhÃraïo. Yathà hi catuma- hÃpathe Âhapite lakkhamhi sabbadisÃhi Ãgatà sara-satti- tomara-pÃsÃïÃdayo nipatanti, evaæ kÃye pi sabbupaddavà nipatanti. SvÃyaæ tesam pi upaddavÃnaæ nipÃtena ma- raïaæ nigacchati yeva. Ten' Ãha BhagavÃ:- Idha, bhik- khave, bhikkhu divase nikkhante rattiyà patihitÃya iti paÂisa¤- cikkhati:- bahukà kho me paccayà maraïassa; ahi và maæ ¬aæseyya,\<*<4>*>/ vicchiko và maæ ¬aæseyya,\<*<4>*>/ satapadÅ và maæ ¬aæseyya,\<*<4>*>/ tena me assa kÃlakiriyÃ,\<*<5>*>/ so mam assa anta- rÃyo. Upakkhalitvà và papateyyaæ; bhattaæ và me bhuttaæ vyÃpajjeyya, pittaæ và me kuppeyya, semhaæ và me kup- peyya, satthakà và me vÃtà kuppeyyuæ, tena me assa kÃlan- kiriyÃ, so mam assa antarÃyo ti.\<*<6>*>/ Evaæ kÃyabahusÃdhÃ- ranato maraïaæ anussaritabbaæ. (5) Ayudubbalato ti Ãyu nÃm' etaæ abalaæ dubbalaæ; tathà hi sattÃnaæ jÅvitaæ assÃsapassÃsÆpanibandha¤ ceva iriyÃpathÆpanibandha¤ ca sÅtuïhÆpanibandha¤ ca mahÃ- bhÆtÆpanibandha¤ ca ÃhÃrÆpanibandha¤ ca. Tad etaæ assÃsapassÃsÃnaæ samavuttitaæ labhamÃnam eva pavattati. Bahi nikkhantanÃsikavÃte pana anto apavisante,\<*<7>*>/ paviÂÂhe và anikkh[am\<*<8>*>/] ante mato nÃma hoti. Catunnaæ iriyÃpathÃ- nam pi samavuttitaæ labhamÃnaæ eva pavattati, a¤¤ata- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh jÅyanti. 2 Sbh sÆtighara¤. 3 Sb kimÅnaæ. 4 Sbh ¬aseyya. 5 Bhm kÃlank-. 6 A. iii, 306. 7 Bhm appav-. 8 Bhm omit. >/ #<[page 236]># %<236 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% ra¤¤atarassa pana adhimattatÃya ÃyusankhÃrà upacchijjanti. SÅtuïhÃnam pi samavuttitaæ labhamÃnam eva pavattati, atisÅtena pana ati-uïhena và abhibhÆtassa vipajjati. MahÃ- bhÆtÃnam pi samavuttitaæ labhamÃnam eva pavattati, pathavÅdhÃtuyà pana ÃpodhÃtu-ÃdÅnaæ và a¤¤atara¤¤ata- rassa pakopena\<*<1>*>/ balasampanno pi puggalo patthaddhakÃyo và atisÃrÃdivasena kilinnapÆtikÃyo và mahìÃhapareto và sambhijjamÃna\<*<2>*>/-sandhibandhano và hutvà jÅvitakkhayaæ pÃpuïÃti. KabaÊinkÃrÃhÃram\<*<3>*>/ pi yuttakÃle labhantass' eva jÅvitaæ pavattati, ÃhÃraæ alabhamÃnassa pana parikkha- yaæ gacchatÅ ti evaæ Ãyudubbalato maranaæ anussari- tabbaæ. (6) Animittato ti avavatthÃnato, paricchedÃbhÃvato ti attho. SattÃnaæ hi:- JÅvitaæ vyÃdhi kÃlo ca dehanikkhepanaæ gati: pa¤c' ete jÅvalokasmiæ animittà na ¤Ãyare\<*<4>*>/. Tattha jÅvitaæ tÃva ettakam eva jÅvitabbaæ, na ito paran ti evaæ\<*<5>*>/ vavatthÃnÃbhÃvato animittaæ, kalalakÃle pi hi sattà maranti, abbuda-, pesi-, ghana-, mÃsikÃ-, dvemÃsa-, temÃsa-, catumÃsa-, pancamÃsa-, dasamÃsakÃle pi, kucchito nikkhantasamaye pi, tato paraæ vassasatassa anto pi bahi pi maranti yeva. VyÃdhi pi iminà va vyÃdhinà sattà maranti, na a¤¤enÃ\<*<6>*>/ ti evaæ\<*<5>*>/ vavatthÃnÃbhÃvato animitto, cakkhurogenà pi hi sattà maranti, sotarogÃdÅnaæ a¤¤atarenà pi. KÃlo pi imasmiæ yeva kÃle maritabbaæ na a¤¤asmin ti evaæ vavatthÃnÃbhÃvato animitto, pubbaïhe pi hi sattà maranti, majjhantikÃdÅnaæ a¤¤atarasmim pi. Dehanikkhepanam pi idh' eva miyamÃnÃnaæ dehena pati- tabbaæ, na a¤¤atrÃ\<*<7>*>/ ti evaæ vavatthÃnÃbhÃvato animittaæ, antogÃme jÃtÃnaæ hi bahigÃme pi attabhÃvo patati, bahi- gÃme pi jÃtÃnam\<*<8>*>/ antogÃme. Tathà thalajÃnaæ và jale, jalajÃnaæ và thale ti anekappakÃrato vitthÃretabbaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb a¤¤atarappakopena. 2 Sbh sa¤chijjamÃna. 3 Bhm kabaÊÅkÃr-. 4 Bhm nayare. 5 Bhm omit. 6 Bhm nä¤-. 7 Sb a¤¤atthÃ. 8 Bhm jÃtÃnam pi. >/ #<[page 237]># %< 1. Maraïasati 237>% Gati pi ito cutena idha nibbattitabban ti evaæ vavatthÃ- nÃbhÃvato animittÃ. Devalokato hi cutà manussesu pi nib- battanti, manussalokato cutà devalokÃdÅnam pi yattha katthaci nibbattantÅ ti evaæ, yantayuttà goïo viya, gatipa¤- cake loko samparivattatÅ ti evaæ animittato maraïaæ anussaritabbaæ. (7) AddhÃnaparicchedato ti manussÃnaæ jÅvitassa nÃma etarahi na paricchedo na tathà addhÃ.\<*<1>*>/ Yo ciraæ jÅvati, so vassasataæ, appaæ và bhiyyo--ten' Ãha BhagavÃ,--appam idaæ, bhikkhave, manussÃnam Ãyu, gamanÅyo samparÃyo. Kattabbaæ kusalaæ, caritabbaæ brahmacariyaæ, natthi jÃtassa amaraïaæ. Yo, bhikkhave, ciraæ jÅvati, so vassasataæ, appaæ và bhiyyo ti. . . . Appam Ãyu manussÃnaæ, hÅÊeyya naæ suporiso; careyy' ÃdittasÅso va; natthi maccussa nÃgamo ti\<*<2>*>/. Aparam pi Ãha:- bhÆtapubbaæ, bhikkhave, arako nÃma satthà ahosÅ ti\<*<3>*>/ sabbaæ pi sattahi upamÃhi alankataæ sut- taæ vitthÃretabbaæ. Aparam pi Ãha:- Yo\<*<4>*>/ yaæ, bhikkhave, bhikkhu evaæ maraïasatiæ\<*<5>*>/ bhÃveti:- aho vatÃhaæ rattindi- vaæ jÅveyyaæ, Bhagavato sÃsanaæ manasikareyyaæ, bahuæ vata me katam assà ti; yo pÃyaæ, bhikkhave, bhikkhu evaæ maraïasatiæ\<*<5>*>/ bhÃveti:- aho vatÃhaæ divasaæ jÅveyyaæ, Bha- gavato sÃsanaæ manasikareyyaæ bahuæ vata me katam assà ti; yo pÃyaæ, bhikkhave, bhikkhu evaæ maraïasatiæ\<*<5>*>/ bhÃveti: aho vatÃhaæ tadantaraæ jÅveyyaæ, yadantaraæ ekaæ piï¬a- pÃtaæ bhu¤jÃmi, Bhagavato sÃsanaæ manasikareyyaæ, ba- huæ vata me katam assà ti; yo pÃyaæ, bhikkhave, bhikkhu evaæ maraïasatiæ\<*<5>*>/ bhÃveti:- aho vatÃhaæ tadantaraæ jÅvey- yaæ, yadantaraæ cattÃro pa¤ca Ãlope sankhÃditvà ajjhoha- rÃmi, Bhagavato sÃsanaæ manasikareyyaæ, bahuæ vata me katam assà ti:- ime vuccanti, bhikkhave, bhikkhÆ pamattà viharanti, dandhaæ maraïasatiæ bhÃventi ÃsavÃnaæ kha- yÃya. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm etarahi paritto addhÃ. 2 S. i, 108. 3 A. iv, 136. 4 Text (Pèå. ed.) YvÃyaæ; Sh Yo pÃyaæ. 5 Bhm maraïassatiæ. >/ #<[page 238]># %<238 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% Yo ca khvÃyaæ, bhikkhave, bhikkhu evaæ maraïasatiæ bhÃveti: aho vatÃhaæ tadantaraæ jÅveyyaæ, yadantaraæ ekam Ãlopaæ sankhÃditvà ajjhoharÃmi, Bhagavato sÃsanaæ manasikareyyaæ, bahu vata me katam assà ti; yo pÃyaæ, bhikkhave, bhikkhu evaæ maraïassatiæ bhÃveti: aho vatÃhaæ tadantaraæ jÅveyyaæ, yadantaram assasitvà và passasÃmi, passasitvà và assasÃmi, Bhagavato sÃsanaæ manasikareyyaæ, bahuæ vata me katam assà ti:- ime vuccanti, bhikkhave, bhik- khÆ appamaÂÂà viharanti, tikkhaæ maraïasatiæ bhÃventi ÃsavÃnaæ khayÃyà ti.\<*<1>*>/ Evaæ catupa¤cÃlopasankhÃdana- mattaæ avissÃsiyo paritto jÅvitassa addhà ti evaæ addhÃna- paricchedato maraïaæ anussaritabbaæ. (8) Khaïaparittato ti paramatthato hi atiparitto sattÃ- naæ jÅvitakkhaïo ekacittappavattimatto yeva. Yathà nÃma rathacakkaæ pavattamÃnam pi eken' eva nemippa- desena pavattati, tiÂÂhamÃnam pi eken' eva tiÂÂhati, evam eva ekacittakkhaïikaæ sattÃnaæ jÅvitaæ, tasmiæ citte niruddhamatte satto niruddho ti vuccati. Yath' Ãha:- atÅte cittakkhaïe jÅvittha, na jÅvati, na jÅvissati; anÃgate cittak- khaïe na jÅvittha, na jÅvati, jÅvissati; paccuppanne cittakkha- ne na jÅvittha, jÅvati, na jÅvissatÅ ti\<*<2>*>/. JÅvitaæ attabhÃro ca sukhadukkhà ca kevalà ekacittasamÃyuttà lahuso vattate khaïo. Ye niruddhà marantassa tiÂÂhamÃnassa và idha, sabbe pi sadisà khandhà gatà appaÂisandhiyÃ. Anibbattena na jÃto, paccuppannena jÅvati, cittabhangà mato loko: pa¤¤atti paramatthiyà ti. Evaæ khaïaparittato maranaæ anussaritabbaæ. Iti imesaæ aÂÂhannaæ ÃkÃrÃnaæ a¤¤atara¤¤atarena anus- sarato pi punappunaæ manasikÃravasena cittaæ Ãsevanaæ labhati, maraïÃrammaïà sati santiÂÂhati, nÅvaraïÃni vik- khambhanti, jhÃnangÃni pÃtubhavanti. SabhÃvadhammattà pana saævejanÅyattà ca Ãrammaïassa appanaæ appatvà upacÃrappattam\<*<3>*>/ eva jhÃnaæ hoti. LokuttarajjhÃnaæ pana \<-------------------------------------------------------------------------- 1 A. iv, 318 f. ( 11). 2 Not traced. 3 Bm upacÃramattam eva throughout. >/ #<[page 239]># %< 2. KÃyagatÃsati 239>% dutiya-catutthÃni ca ÃruppajjhÃnÃni sabhÃvadhamme pi bhÃvanÃvisesena appanaæ pÃpuïanti. VisuddhibhÃvanÃ- nukkamavasena hi lokuttaraæ appanaæ pÃpuïÃti Ãramma- ïÃtikkamabhÃvanÃvasena Ãruppaæ. AppanÃpattass' eva hi jhÃnassa Ãrammaïasamatikkamanamattaæ tattha hoti, idha pana tad-ubhayam pi natthi. Tasmà upacÃrapattam eva jhÃnaæ hoti. Tad-etaæ sati\<*<1>*>/ balena uppannattà mara- ïasat' icc' eva sankhaæ gacchati. Ima¤ ca pana maraïasatiæ anuyutto bhikkhu satataæ appamatto hoti, sabbabhavesu anabhiratisa¤¤aæ paÂila- bhati, jÅvitanikantiæ jahÃti,\<*<2>*>/ pÃpagarahÅ hoti, asannidhiba- hulo, parikkhÃresu vigatamalamacchero, aniccasa¤¤Ã c' assa paricayaæ gacchati, tad-anusÃren' eva ca dukkhasa¤- ¤Ã anattasa¤¤Ã ca upaÂÂhÃti. Yathà abhÃvitamaraïà sattÃ, sahasà vÃÊamiga-yakkha- sappa-cora-vadhakÃbhibhÆtà viya, maraïasamaye bhayaæ santÃsaæ sammohaæ Ãpajjanti, evaæ anÃpajjitvà abhayo asammÆÊho kÃlaæ karoti. Sace diÂÂh' eva dhamme ama- taæ nÃdhigameti,\<*<3>*>/ kÃyassa bhedà sugatiparÃyano hoti. Tasmà have appamÃdaæ kayirÃtha sumedhaso, evaæ mahÃnubhÃvÃya maraïanussatiyÃ\<*<4>*>/ sadà ti. Idaæ maraïasatiyaæ vitthÃrakathÃmukhaæ. 2. KÃyagatÃsati IdÃni yan taæ a¤¤atra buddhuppÃdà appavattapubbaæ sabbatitthiyÃnaæ avisayabhÆtaæ tesu tesu Suttantesu:- ekadhammo, bhikkhave, bhÃvito bahulÅkato mahato saævegÃya saævattati, mahato atthÃya saævattati, mahato yogakkhemÃya saævattati, mahato sati sampaja¤¤Ãya saævattati, ¤Ãïadassa- napaÂilÃbhÃya saævattati, diÂÂhadhammasukhavihÃrÃya saæ- vattati, vijjÃvimuttiphalasacchikiriyÃya saævattati. Katamo ekadhammo? KÃyagatÃsati . . . Amataæ te, bhikkhave, pari- bhu¤janti, ye kÃyagatÃsatiæ paribhu¤janti. Amataæ te, bhikkhave, na paribhu¤janti, ye kÃyagatÃsatiæ na paribhu¤- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm omit maraïassati. 2 Bhm jahati. 3 Sbh nÃrÃdheti. 4 Bhm maraïassatiyÃ. >/ #<[page 240]># %<240 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% janti.\<*<1>*>/ Amataæ tesaæ, bhikkhave, paribhuttaæ . . . apari- bhuttaæ . . . parihÅnaæ . . . aparihÅnaæ . . . viraddhaæ . . . aviraddhaæ\<*<2>*>/ . . . yesaæ kÃyagatÃsati Ãraddhà ti\<*<3>*>/ evaæ Bhagavatà anekehi ÃkÃrehi pasaæsitvÃ:- kathaæ bhÃvitÃ, bhikkhave, kÃyagatÃsati? Kathaæ bahulÅkatà mahapphalà hoti mahÃnisaæsÃ? Idha, bhikkhave, bhikkhu ara¤¤agato và ti\<*<4>*>/ Ãdinà nayena ÃnÃpÃnapabbaæ iriyÃpathapabbaæ, catu- sampaja¤¤apabbaæ, paÂikÆla-\<*<5>*>/manasikÃrapabbaæ, dhÃtu- manasikÃrapabbaæ, nava sÅvathikapabbÃnÅ ti\<*<6>*>/ imesaæ cud- dasannaæ pabbÃnaæ vasena kÃyagatÃsati kammaÂÂhÃnaæ niddiÂÂhaæ, tassa bhÃvanÃniddeso anuppatto. Tattha yasmà iriyÃpathapabbaæ, catusampaja¤¤apab- baæ, dhÃtumanasikÃrapabban ti imÃni tÅïi vipassanÃvasena vuttÃni, nava sÅvathikapabbÃni\<*<6>*>/ vipassanäÃïesu yeva ÃdÅnavÃnupassanÃvasena vuttÃni, yà pi c' ettha uddhumÃ- takÃdisu samÃdhibhÃvanà ijjheyya, sà asubhaniddese pakÃ- sità yeva. ùnÃpÃnapabbaæ pana paÂikÆlamanasikÃrapabba¤ ca imÃn' ev' ettha dve samÃdhivasena vuttÃni. Tesu ÃnÃpÃnapab- baæ ÃnÃpÃnasativasena visuæ kammaÂÂhÃnaæ yeva. Yaæ pan' etaæ:- puna ca paraæ, bhikkhave, bhikkhu imam eva kÃyaæ uddhaæ pÃdatalà adho kesamatthakÃtacapariyantaæ pÆraæ nÃnappakÃrassa asucino paccavekkhati: atthi ima- smiæ kÃye kesà lomà ...pe... muttan ti\<*<7>*>/ evaæ matthalun- gaæ aÂÂhimi¤jena sangahetvà paÂikÆlamanasikÃravasena de- sitaæ dvattiæsÃkÃrakammaÂÂhÃnaæ:- idam idha kÃyagatà satÅ ti adhippetaæ. TatthÃyaæ\<*<8>*>/ pÃÊivaïïanà pubbangamo bhÃvanÃniddeso:- imam eva kÃyan ti imaæ catumahÃbhÆ- tikaæ\<*<9>*>/ pÆtikÃyaæ. Uddhaæ pÃdatalà ti pÃdatalato upari. Adho kesamatthakà ti kesaggato heÂÂhÃ. Tacapariyantan ti tiriyaæ tacaparicchinnaæ. PÆraæ nÃnappakÃrassa asucino \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Following the contrary order, in the positive and negative clauses, to the Pèå. ed. 2 Pèå. viruddhaæ . . . aviruddhaæ; Sb Ãraddhaæ. 3 A. i, 43, 45. 4 M. iii, 89. 5 Sbh paÂikk-. 6 Bhm siv-. 7 D. ii, 293; M. i, 57. 8 Sh TatrÃyaæ. 9 Sbh cÃtummahÃ-. >/ #<[page 241]># %< 2. KÃyagatÃsati 241>% paccavekkhatÅ ti nÃnappakÃrakesÃdi asucibharito ayaæ kÃyo ti passati. Kathaæ? Atthi imasmiæ kÃye kesà ...pe... muttan ti. Tattha atthÅ ti saævijjanti.\<*<1>*>/ Imasmin ti svÃyaæ uddhaæ pÃdatalà adhokesamatthakà tacapariyanto pÆro nÃnappa- kÃrassa asucino ti vuccati, tasmiæ kÃye ti sarÅre, sarÅraæ hi asucisa¤cayato kucchitÃnaæ kesÃdÅna¤ ceva cakkhurogÃdÅ- na¤ ca rogasatÃnaæ ÃyabhÆtato kÃyo ti vuccati. Kesà lomà ti ete kesÃdayo dvattiæsÃkÃrÃ\<*<2>*>/. Tattha atthi imasmiæ kÃye kesÃ, atthi imasmiæ kÃye lomà ti evaæ sambandho veditabbo. Imasmiæ hi pÃdatalà paÂ- thÃya upari, kesamatthakà paÂÂhÃya heÂÂhÃ. Tacato paÂ- ÂhÃya parito ti ettake vyÃmamatte kaÊebare\<*<3>*>/ sabbÃkÃrenà pi vicinanto\<*<4>*>/ na koci ki¤ci muttaæ và maïiæ và veÊuriyaæ và agaruæ và kunkumaæ và kappÆraæ và vÃsacuïïÃdiæ và aïumattam pi sucibhÃvaæ passati; atha kho paramaduggan- dhajegucchaæ assirikadassanaæ\<*<5>*>/ nÃnappakÃraæ kesalomÃ- dibhedaæ asuciæ yeva passati. Tena vuttaæ: atthi ima- smiæ kÃye kesà lomà ...pe... muttan ti. Ayam ettha padasambandhato vaïïanÃ. Imaæ pana kammaÂÂhÃnaæ bhÃvetukÃmena Ãdikammi- kena kulaputtena, vuttappakÃraæ kalyÃïamittaæ upasan- kamitvÃ, idaæ kammaÂÂhÃnaæ gahetabbaæ. Tenà pi 'ssa kammaÂÂhÃnaæ kathentena sattadhà uggahakosallaæ, dasa- dhà ca manasikÃrakosallaæ Ãcikkhitabbaæ. Tattha vacasÃ, manasÃ, vaïïato, saïÂhÃnato, disato, okÃsato, paricchedato ti evaæ sattadhà uggahakosallaæ Ãcikkhitab- baæ. Imasmiæ hi paÂikÆlamanasikÃrakammaÂÂhÃne yo pi tipiÂako hoti, tenà pi manasikÃrakÃle paÂhamaæ vÃcÃya saj- jhÃyo kÃtabbo. Ekaccassa hi sajjhÃyaæ karontass' eva kammaÂÂhÃnaæ pÃkaÂaæ hoti, MalayavÃsÅ MahÃ-Devatthe- rassa\<*<6>*>/ santike uggahitakammaÂÂhÃnÃnaæ dvinnaæ therÃnaæ viya. Thero kira tehi kammaÂÂhÃnaæ yÃcito:- cattÃro \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sic. 2 Khp. III.; Khp. A. 37 f.; Vibh. 193 f.; Sam. Vin. in loco. 3 S. i, 62; A. ii, 48. 4 Bhm pavicinanto, omitting pi. 5 Bhm assirÅ-. 6 Bhm MahÃ-Reva-. I. 16 >/ #<[page 242]># %<242 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% mÃse imaæ yeva sajjhÃyaæ karothà ti dvattiæsÃkÃrapÃÊiæ adÃsi. Te ki¤cÃpi nesaæ dve tayo nikÃyà paguïÃ, padak- khiïaggÃhitÃya pana cattÃro mÃse dvattiæsÃkÃraæ sajjhÃ- yantà va sotÃpannà ahesuæ. Tasmà kammaÂÂhÃnaæ ka- thentena Ãcariyena antevÃsiko vattabbo:- paÂhamaæ tÃva vÃcÃya sajjhÃyaæ karohÅ ti.\<*<1>*>/ Karontena ca tacapa¤cakÃdÅni paricchinditvà anulomapaÂilomavasena sajjhÃyo kÃtabbo:- kesÃ, lomÃ, nakhÃ, dantÃ, taco ti hi vatvÃ, puna paÂilomato: taco, dantÃ, nakhÃ, lomÃ, kesà ti vattabbaæ. Tad-anantaraæ vakkapa¤cake: maæsaæ, nahÃru,\<*<2>*>/ aÂÂhi, atthimi¤jaæ, vakkan ti vatvÃ, puna paÂilomato: vakkaæ, aÂÂhimi¤jaæ, aÂÂhi, na- hÃru, maæsaæ, taco, dantÃ, nakhÃ, lomÃ, kesà ti vattabbaæ. Tato papphÃsapa¤cake: hadayaæ, yakanaæ, kilomakaæ, pihakaæ, papphÃsan ti vatvÃ, puna paÂilomato: papphÃsaæ, pihakaæ, kilomakaæ, yakanaæ, hadayaæ, vakkaæ, aÂÂhi- mi¤jaæ, aÂÂhi, nahÃru, maæsaæ, taco, dantÃ, nakhÃ, lomÃ, kesà ti vattabbaæ. Tato matthalungapa¤cake: antaæ, antaguïaæ, udariyaæ, karÅsaæ matthalungan ti vatvÃ, puna paÂilomato mattha- lungaæ, karÅsaæ, udariyaæ, antaguïaæ, antaæ, papphÃ- saæ, pihakaæ, kilomakaæ, vakanaæ, hadayaæ, vakkaæ, aÂÂhimi¤jaæ, aÂÂhi, nahÃru, maæsaæ, taco, dantÃ, nakhÃ, lomÃ, kesà ti vattabbaæ. Tato medachakke: pittaæ, semhaæ, pubbo, lohitaæ, sedo, medo ti vatvà puna paÂilomato: medo, sedo, lohitaæ, pubbo, semhaæ, pittaæ, matthalungaæ, karÅsaæ, udariyaæ, antaguïaæ, antaæ, papphÃsaæ, pihakaæ, kilomakaæ, ya- kanaæ, hadayaæ, vakkaæ, aÂÂhimi¤jaæ, atthi, nahÃru, maæsaæ, taco, dantÃ, nakhÃ, lomÃ, kesà ti vattabbaæ. Tato muttachakke: assu, vasÃ, kheÊo, singhÃïikÃ, lasikà muttan ti vatvÃ, puna paÂilomato: muttaæ, lasikÃ, singhÃ- ïikÃ, kheÊo, vasÃ, assu, medo, sedo, lohitaæ, pubbo, sem- haæ, pittaæ, matthalungaæ, karÅsaæ, udariyaæ, anta- guïaæ, antaæ, papphÃsaæ, pihakaæ, kilomakaæ, yaka- naæ, hadayaæ, vakkaæ, aÂÂhimi¤jaæ, aÂÂhi, nahÃru, maæ- saæ, taco, dantÃ, nakhÃ, lomÃ, kesà ti vattabbaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm karotÅti. 2 Bhm nhÃru. >/ #<[page 243]># %< 2. KÃyagatÃsati 243>% Evaæ kÃlasataæ kÃlasahassaæ kÃlasatasahassam pi vÃ- cÃya sajjhÃyo kÃtabbo. Vacassà sajjhÃyena hi kammaÂÂhÃ- natan ti paguïà hoti; na ito c' ito ca cittaæ vidhÃvati; koÂ- ÂhÃsà pÃkaÂà honti, hatthasankhalikà viya, vatipÃdapanti\<*<1>*>/ viya ca khÃyanti. Yathà pana vacasÃ, tath' eva manasà pi sajjhÃyo kÃtabbo. Vacasà sajjhÃyo hi manasà sajjhÃyassa paccayo hoti; manasà sajjhÃyo lakkhaïapaÂivedhassa paccayo hoti. Vaïïato ti kesÃdÅnaæ vaïïo vavatthapetabbo. SaïÂhÃ- nato ti tesaæ yeva saïÂhÃnaæ vavatthapetabbaæ. Disato ti imasmiæ hi sarÅre nÃbhito uddhaæ uparimà disÃ, adho heÂÂhimà disÃ, tasmà ayaæ koÂÂhÃso imissà nÃma disÃyà ti disà vavatthapetabbÃ. OkÃsato ti ayaæ koÂÂhÃso imasmiæ nÃma okÃse patiÂÂhito ti evaæ tassa tassa okÃso vavattha- petabbo. Paricchedato ti sabhÃgaparicchedo visabhÃgapa- ricchedo ti dve paricchedÃ. Tattha ayaæ koÂÂhÃso heÂÂhà ca upari ca tiriya¤ ca iminà nÃma paricchinno ti evaæ sabhÃga- paricchedo veditabbo. Kesà na lomÃ, lomà pi na kesà ti evaæ amissakatÃvasena visabhÃgaparicchedo veditabbo. Evaæ sattadhà uggahakosallaæ Ãcikkhantena pana idaæ kammaÂÂhÃnaæ asukasmiæ\<*<2>*>/ sutte paÂikÆlavasena kathitaæ, asukasmiæ dhÃtuvasenà ti ¤atvà Ãcikkhitabbaæ. Idaæ hi MahÃsatipaÂÂhÃne\<*<3>*>/ paÂikÆlavasen' eva kathitaæ; MahÃhat- thipadopama\<*<4>*>/-MahÃ-RÃhulovÃda\<*<5>*>/-DhÃtuvibhangesu\<*<6>*>/ dhÃtu- vasena kathitaæ. KÃyagatÃsati-Sutte\<*<7>*>/ pana yassa vaïïato upaÂÂhÃti, taæ sandhÃya cattÃri jhÃnÃni vibhattÃni. Tattha dhÃtuvasena kathitaæ vipassanÃkammaÂÂhÃnaæ hoti, paÂi- kÆlavasena kathitaæ samathakammaÂÂhÃnaæ, tad-etaæ idha samathakammaÂÂhÃnam evà ti evaæ sattadhà uggahako- sallaæ Ãcikkhitvà anupubbato, nÃtisÅghato, nÃtisaïikato, vik- khepapaÂibÃhanato, païïattisamatikkamanato, anupubbamu¤ca- nato, appanÃto, tayo ca suttantà ti evaæ dasadhà manasikÃ- rakosallaæ Ãcikkhitabbaæ. Tattha anupubbato ti idaæ hi sajjhÃyakaraïato paÂÂhÃya \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm vatÅ-. 2 Bhm imasmiæ. 3 D. ii, 290 f. 4 M. i, 184 f. 5 Ibid. i, 414 f. 6 Ibid. iii, 237 f. 7 Ibid. 88 f. >/ #<[page 244]># %<244 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% anupaÂipÃÂiyà manasikÃtabbaæ, na ekantarikÃya. Ekanta- rikÃya hi manasikaronto yathà nÃma akusalo puriso dvat- tiæsapadaæ nisseïiæ ekantarikÃya Ãrohanto kilantakÃyo patati, na Ãrohanaæ sampÃdeti, evam eva bhÃvanÃsampatti- vasena adhigantabbassa assÃdassa anadhigamà kilantacitto patati, na bhÃvanaæ sampÃdeti. Anupubbato manasikaron- tenà pi ca nÃtisÅghato manasikÃtabbaæ. AtisÅghato mana- sikaroto\<*<1>*>/ hi, yathà nÃma tiyojanamaggaæ paÂipajjitvÃ, ok- kamanavissajjanaæ asallakkhetvÃ, sÅghena javena satak- khattum pi gamanÃgamanaæ karoto purisassa, ki¤cÃpi addhÃnaæ parikkhayaæ gacchati, atha kho pucchitvà va gantabbaæ hoti, evam eva kevalaæ ki¤cÃpi kammaÂÂhÃnaæ pariyosÃnaæ pÃpuïÃti, avibhÆtaæ pana hoti, na visesaæ Ãva- hati, tasmà nÃtisÅghato manasikÃtabbaæ. Yathà ca nÃtisÅghato, evaæ nÃtisaïikato pi. Atisaïikato manasikaroto hi yathà nÃma tadahe 'va tiyojanamaggaæ\<*<2>*>/ gantukÃmassa purisassa antarÃmagge rukkhapabbatataÊÃ- kÃdisu\<*<3>*>/ vilambamÃnassa maggo parikkhayaæ na gacchati, dvÅha-tÅhena pariyosÃpetabbo hoti, evam eva kammaÂÂhÃ- naæ pariyosÃnaæ na gacchati, visesÃdhigamassa paccayo na hoti. VikkhepapaÂibÃhanato ti kammaÂÂhÃnaæ vissajjetvà bahid- dhà puthuttÃrammaïe cetaso vikkhepo paÂibÃhitabbo. Ap- paÂibÃhato hi yathà nÃma ekapadikaæ papÃtamaggaæ paÂipannassa purisassa akkamanapadaæ asallakkhetvÃ, ito c' ito ca vilokayato padavÃro virajjhati, tato sataporise papÃte patitabbaæ hoti, evam eva, bahiddhà vikkhepe sati, kammaÂÂhÃnaæ parihÃyati paridhaæsati; tasmà vikkhepapa- ÂibÃhanato manasikÃtabbaæ. Païïattisamatikkamanato ti yà ayaæ kesà lomà ti Ãdikà païïatti, taæ atikkamitvÃ: paÂikÆlan ti cittaæ Âhapetab- baæ. Yathà hi udakadullabhakÃle manussà ara¤¤e uda- pÃnaæ disvÃ, tattha tÃlapaïïÃdikaæ ki¤cid-eva sa¤¤Ãïaæ bandhitvà tena sa¤¤Ãïena Ãgantvà nahÃyanti ceva pivanti \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -karonto. 2 Sbh yojanaæ maggaæ. 3 Sh refers to Sammoha (VilÃsinÅ) as reading rukkha- pabbatagahaïÃdÅsu. >/ #<[page 245]># %< 2. KÃyagatÃsati 245>% ca, yadà pana nesaæ abhiïhasa¤cÃrena Ãgatà gatapadaæ pÃkaÂaæ hoti, tadà sa¤¤Ãïena kiccaæ na hoti, icchiticchi- takkhaïe gantvà nahÃyanti ceva pivanti ca, evam eva pub- babhÃge kesà lomà ti païïattivasena manasikaroto paÂikÆ- labhÃvo pÃkaÂo hoti, atha kesà lomà ti païïattiæ samatik- kamitvà paÂikÆlabhÃve yeva cittaæ Âhapetabbaæ. Anupubbamu¤canato ti yo yo koÂÂhÃso na upaÂÂhÃti, taæ taæ mu¤cantena anupubbamu¤canato manasikÃtabbaæ. Adikammikassa hi kesà ti manasikaroto manasikÃro gantvà muttan ti imaæ pariyosÃnakoÂÂhÃsam eva Ãhacca tiÂÂhati, muttan ti ca manasikaroto manasikÃro gantvà kesà ti imaæ ÃdikoÂÂhÃsam eva Ãhacca tiÂÂhati, ath' assa manasikaroto manasikaroto keci koÂÂhÃsà upaÂÂhahanti, keci na upaÂÂha- hanti. Tena ye ye upaÂÂhahanti, tesu tesu tÃva kammaæ kÃtabbaæ\<*<1>*>/ YÃva dvÅsu upaÂÂhitesu tesam pi eko suÂÂhu- taraæ upaÂÂhÃti,\<*<2>*>/ evaæ upaÂÂhitaæ pana tad\<*<3>*>/ eva punap- punaæ manasikarontena appanà uppÃdetabbÃ. TatrÃyaæ upamÃ: yathà hi dvattiæsatÃlake tÃlavane va- santaæ makkaÂaæ gahetukÃmo ludde Ãdimhi ÂhitatÃlassa païïaæ sarena vijjhitvà ukkuÂÂhiæ kareyya; atha kho so makkaÂo paÂipÃÂiyà tasmiæ tasmiæ tÃle patitvà pariyanta- tÃlam eva gaccheyya; tattha pi gantvà luddena tath' eva kate puna ten' eva nayena ÃditÃlaæ Ãgaccheyya, so evaæ punappunaæ paÂipÃtiyamÃno ukkuÂÂhukkuÂÂhiÂÂhÃne yeva uÂÂhahitvà anukkamena ekasmiæ tÃle nipatitvà tass' eva majjhe makuÊatÃlapaïïasÆciæ daÊhaæ gahetvà vijjhiya- mÃno pi na uÂÂhaheyya, evaæsampadam idaæ daÂÂhabbaæ. Tatridaæ opammasaæsandanaæ:- yathà hi tÃlavane dvat- tiæsatÃlÃ, evaæ imasmiæ kÃye dvattiæsakoÂÂhÃsÃ. Mak- kaÂo viya cittaæ, luddo viya yogÃvacaro. MakkaÂassa dvattiæsatÃlake tÃlavane nivÃso viya yogino cittassa dvat- tiæsakoÂÂhÃsake kÃye Ãrammaïavasena anusa¤caraïaæ. Luddena Ãdimhi ÂhitatÃlassa païïaæ sarena vijjhitvà ukkuÂÂhiyà katÃya makkaÂassa tasmiæ tasmiæ tÃle patitvÃ, pariyantatÃlagamanaæ viya, yogino: kesà ti manasikÃre Ãraddhe paÂipÃtiyà gantvà pariyosÃnakoÂÂhÃse yeva cittassa \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh katabbaæ. 2 Bhm upaÂÂhahati. 3 Bhm tam. >/ #<[page 246]># %<246 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% saïÂhÃnaæ. Puna paccÃgamane pi es' eva nayo. Punap- punaæ paÂipÃtiyamÃnassa makkaÂassa ukkuÂÂhukkuÂÂhiÂ- ÂhÃne uÂÂhÃnaæ viya, punappunaæ manasikaroto kesuci kesuci upaÂÂhÃtesu anupaÂÂhahante vissajjetvà upaÂÂhitesu parikammakaraïaæ. Anukkamena ekasmiæ tÃle nipatitvà tassa majjhe makuÊatÃlapaïïasÆcim daÊhaæ gahetvà vijjhi- yamÃnassà pi anuÂÂhÃnaæ viya, avasÃne dvÅsu upaÂÂhitesu yo suÂÂhutaraæ upaÂÂhÃti;\<*<1>*>/ tam eva punappunaæ manasi- karitvà appanÃya uppÃdanaæ. Aparà pi upamÃ:- yathà nÃma piï¬apÃtiko bhikkhu dvat- tiæsakulaæ gÃmaæ upanissÃya vasanto paÂhamagehe yeva dve bhikkhà labhitvÃ, parato ekaæ vissajjeyya, puna divase tisso labhitvÃ, parato dve vissajjeyya, tatiyadivase Ãdimhi yeva pattapÆraæ labhitvà ÃsanasÃlaæ gantvà paribhu¤jeyya, evaæsampadam idaæ daÂÂhabbaæ. DvattiæsakulagÃmo viya hi dvattiæsÃkÃro. Piï¬apÃtiko viya yogÃvacaro. Tassa taæ gÃmaæ upanissÃya vÃso viya yogino dvattiæsÃkÃre parikammakaraïaæ. PaÂhamagehe dve bhikkhà labhitvà parato ekissà vissajjanaæ viya, dutiya divase tisso labhitvà parato dvinnaæ vissajjanaæ viya ca, manasikaroto manasi- karoto anupaÂÂhahante vissajjetvà upaÂÂhitesu upaÂÂhitesu\<*<2>*>/ yÃva koÂÂhÃsadvaye parikammakaraïaæ, tatiyadivase Ãdim- hi yeva pattapÆraæ labhitvà ÃsanasÃlÃyaæ nisÅditvà pari- bhogo viya, dvÅsu yo suÂÂhutaraæ upaÂÂhÃti, tam eva punappunaæ manasikaritvà appanÃya uppÃdanaæ. AppanÃto ti appanÃkoÂÂhÃsato kesÃdisu ekekasmiæ koÂ- ÂhÃse appanà hotÅ ti veditabbà ti ayam [ev'\<*<3>*>/] ettha adhip- pÃyo. Tayo ca suttantà ti adhicittaæ, sÅtibhÃvo, bojjhangakosallan ti ime tayo suttantà viriyasamÃdhiyojanatthaæ veditabbà ti ayam ettha adhippÃyo. Tattha: adhicittamanuyuttena, bhikkhave, bhikkhunà tÅïi nimittÃni kÃlena kÃlaæ manasikÃtabbÃni: kÃlena kÃlaæ samÃdhinimittaæ manasikÃtabbaæ kÃlena kÃlaæ paggahani- mittaæ\<*<4>*>/ manasikÃtabbaæ, kÃlena kÃlaæ upekkhÃnimittaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 So also Bhm. 2 Bhm once only. 3 Sbh omit. 4 So all editions. Pèå. Ang. ed. has paggÃha-. >/ #<[page 247]># %< 2. KÃyagatÃsati 247>% manasikÃtabbaæ. Sace, bhikkhave, adhicittamanuyutto bhik- khu ekantaæ samÃdhinimittaæ yeva manasikareyya, ÂhÃnaæ taæ cittaæ kosajjÃya saævatteyya. Sace, bhikkhave, adhi- cittamanuyutto bhikkhu ekantaæ paggahanimittaæ yeva mana- sikareyya, ÂhÃnaæ taæ cittaæ uddhaccÃya saævatteyya. Sace, bhikkhave, adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaæ upekkhÃni- mittaæ yeva manasikareyya, thÃnaæ taæ cittaæ na sammÃ- samÃdhiyeyya ÃsavÃnaæ khayÃya. Yato ca kho, bhikkhave, adhicittamanuyutto bhikkhu kÃlena kÃlaæ samÃdhiïimittaæ paggahanimittaæ upekkhÃnimittaæ manasikaroti, taæ hoti cittaæ mudu¤ ca kamma¤¤a¤\<*<1>*>/ ca pabhassara¤ ca na ca pa- bhangu sammÃsamÃdhiyati ÃsavÃnaæ khayÃya. Seyyathà pi, bhikkhave, suvaïïakÃro và suvaïïakÃrante- vÃsÅ và ukkaæ bandhati, ukkaæ bandhitvà ukkÃmukhaæ Ãlim- peti, ukkÃmukhaæ Ãlimpetvà saï¬Ãsena jÃtarÆpaæ gahetvà ukkÃmukhe pakkhipitvà kÃlena kÃlaæ abhidhamati, kÃlena kÃlaæ udakena paripphoseti, kÃlena kÃlaæ ajjhupekkhati:- Sace, bhikkhave, suvaïïakÃro và suvaïïakÃrantevÃsÅ và taæ jÃtÃrÆpaæ ekantaæ abhidhameyya, ÂhÃnaæ taæ jÃtarÆpaæ ¬aheyya:- Sace, bhikkhave, suvaïïakÃro và suvaïïakÃrante- vÃsÅ và taæ jÃtarÆpaæ ekantaæ udakena paripphoseyya, ÂhÃ- naæ taæ jÃtÃrÆpaæ nibbÃyeyya:- sace, bhikkhave, suvaïïa- kÃro và suvaïïakÃrantevÃsÅ và taæ jÃtarÆpaæ ekantaæ ajjhu- pekkheyya, ÂhÃnaæ taæ jÃtarÆpaæ na sammÃparipÃkaæ gac- cheyya:- Yato ca kho, bhikkhave, suvaïïakÃro và suvaïïa- kÃrantevÃsÅ và taæ jÃtarÆpaæ kÃlena kÃlaæ abhidhamati, kÃlena kÃlaæ udakena paripphoseti, kÃlena kÃlaæ ajjhupek- khati, taæ hoti jÃtarÆpaæ mudu¤ ca kamma¤¤a¤\<*<1>*>/ ca pabhas- sara¤ ca na ca pabhangu sammà upeti kammÃya, yassà yassà ca piÊandhanavikatiyà Ãkankhati, yadi paÂÂikÃya, yadi kuï¬a- lÃya, yadi gÅveyyÃya,\<*<2>*>/ yadi suvaïïamÃlÃya, ta¤ c' assa atthaæ anubhoti. Evam eva kho, bhikkhave, adhicittamanuyuttena bhikkhunà ...pe... sammà samÃdhiyati ÃsavÃnaæ khayÃya, yassa yassa ca abhi¤¤ÃsacchikaraïÅyassa dhammassa cittaæ abhi- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 So all editions. Pèå. Ang. ed. has kammanÅya¤. 2 Pèå. has gÅveyyake. >/ #<[page 248]># %<248 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% ninnÃmeti abhi¤¤ÃsacchikiriyÃya, tatra tatr' eva sakkhibhab- bataæ pÃpuïÃti, sati sati Ãyatane ti\<*<1>*>/ idaæ suttaæ adhicittan ti veditabbaæ. Chahi, bhikkhave, dhammehi samannÃgato bhikkhu bhabbo anuttaraæ sÅtibhÃvaæ sacchikÃtuæ. Katamehi chahi? Idha, bhikkhave, bhikkhu yasmiæ samaye cittaæ niggahetabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ niggaïhÃti; yasmiæ samaye cittaæ paggahetabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ paggaïhÃti; yasmiæ samaye cittaæ sampahaæsitabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ sampahaæseti; yasmiæ samaye cittaæ ajjhupekkhitabbaæ, tasmiæ samaye cittaæ ajjhupekkhati. PaïÅtÃdhimuttiko ca hoti, nibbÃnÃbhirato. Imehi kho, bhikkhave, chahi dhammehi samannÃgato bhikkhu bhabbo anuttaraæ sÅtibhÃvaæ sacchikÃ- tun ti\<*<2>*>/ idaæ suttaæ [anuttaraæ\<*<3>*>/] sÅtibhÃvo ti veditabbaæ. Bojjhangakosallaæ pana: evam eva kho, bhikkhave, yasmiæ samaye lÅnaæ cittaæ hoti, akÃlo tasmiæ samaye passaddhisam- bojjhangassa bhÃvanÃyà ti\<*<4>*>/ appanÃkosallakathÃyaæ dassi- tam eva. Iti idaæ sattavidhaæ uggahakosallaæ suggahitaæ katvà ida¤ ca dasavidhaæ manasikÃrakosallaæ suÂÂhu vavattha- petvà tena yoginà ubhayakosallavasena kammaÂÂhÃnaæ sÃdhukaæ uggahetabbaæ. Sace pan' assa Ãcariyena saddhiæ ekavihÃre yeva phÃsu hoti, evaæ vthÃrena akathÃpetvà [kammaÂÂhÃnaæ suÂÂhu vavatthapetvÃ\<*<5>*>/] kammaÂÂhÃnaæ anuyu¤jantena\<*<6>*>/ visesaæ labhitvà uparÆpari kathÃpetabbaæ. A¤¤attha vasitukÃmena yathÃvuttena vidhinà vitthÃrato kathÃpetvà punappunaæ parivattetvà sabbaæ gaïÂhiÂÂhÃnaæ chinditvà pathavÅkasi- ïaniddese vuttanayen' eva ananurÆpaæ senÃsanaæ pahÃya anurÆpe vihÃre vasantena\<*<7>*>/ khuddakapaÊibodhupacchedaæ katvà paÂikÆlamanasikÃre parikammaæ kÃtabbaæ. Karontena pana kesesu tÃva nimittaæ gahetabbam. Kathaæ? Ekaæ và dve và kese lu¤citvà hatthatale Âha- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 A. i, 256-58. 2 A. iii, 435. 3 So Bhm. Sbh omit. 4 S. v, 112. 5 Sbh omit clause. 6 Bhm anuyujj-. 7 Sbh anurÆpe viharantena. >/ #<[page 249]># %< 2. KÃyagatÃsati 249>% petvà vaïïo tÃva vavatthÃpetabba. ChinnaÂÂhÃne pi kese oloketuæ vaÂÂati. Udakapatte và yÃgupatte và olokentum [pi\<*<1>*>/] vaÂÂati yeva. KÃÊakakÃle disvÃ: kÃÊakà ti manasikÃ- tabbÃ, setakÃle: setà ti, missakakÃle pana ussadavasena manasikÃtabbà honti. Yathà ca kesesu, evaæ sakale pi tacapa¤cake disvà va nimittaæ gahetabbaæ. Evaæ nimittaæ gahetvà sabbakoÂÂhÃsesu\<*<2>*>/ vaïïa-saïÂhÃ- nadisokÃsa-paricchedavasena vavatthapetvà vaïïa-saïÂhÃna- gandha-ÃsayokÃsavasena pa¤cadhà paÂikÆlatà vavatthape- tabbÃ. TatrÃyaæ sabbakoÂÂhÃsesu anupubbakathÃ\<*<3>*>/:- kesà tÃva pakativaïïena kÃÊakà addÃriÂÂhakavaïïÃ.\<*<4>*>/ SaïÂhÃnato dÅghavaÂÂa [likÃ\<*<5>*>/] tulà daï¬asaïÂhÃnÃ. Disato uparimadisÃya jÃtÃ. OkÃsato ubhosu passesu kaïïacÆÊikÃhi, purato nalÃ- Âantena, pacchato galavÃÂakena paricchinnÃ. SÅsakaÂÃhave- Âhanaæ allacammaæ kesÃnaæ okÃso. Paricchedato\<*<6>*>/ kesà sÅsaveÂhanacamme vihaggamattaæ pavisitvà patiÂÂhitena, heÂÂhà attano mÆlatalena, upari ÃkÃsena, tiriyaæ a¤¤ama¤- ¤ena paricchinnÃ, dve kesà ekato natthÅ ti ayaæ sabhÃga- paricchedo. Kesà na lomÃ, lomà na kesà ti evaæ avasesa- ekatiæsakoÂÂhÃsehi amissakatÃ.\<*<7>*>/ Kesà nÃma pÃÂiyekko ekakoÂÂhÃso\<*<8>*>/ ti ayaæ visabhÃgaparicchedo. Idaæ kesÃnaæ vaïïÃdito vavatthÃpanaæ. Idaæ pana nesaæ vaïïÃdivasena pa¤cadhà paÂikÆlato vavatthÃpanaæ: - Kesà nÃm' ete vaïïato pi paÂikÆlÃ, saïthÃ- nato pi gandhato pi Ãsayato pi okÃsato pi paÂikÆlÃ, manu¤¤e pi hi yagupatte và bhattapatte và kesavaïïaæ ki¤ci disvÃ: kesamissakam idaæ! Haratha nan ti jigucchanti, evaæ kesà vaïïato paÂikÆlÃ. Rattiæ bhu¤jantà pi kesasaïÂhÃ- naæ akkavÃkaæ và makacivÃkaæ và chupitvà [pi\<*<9>*>/] tath' eva jigucchanti, evaæ saïÂhÃnato paÂikÆlÃ. Telamakkhanapup- phadhÆmÃdi-\<*<10>*>/sankhÃravirahitÃna¤ ca kesÃnaæ gandho para- majeguccho hoti. Tato jegucchataro aggimhi pakkhittÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh omit. 2 Bhm -ÂÂhÃse. 3 Bhm ampubbikathÃ. 4 Bhm addhÃriÂÂhaka-. 5 Sbh omit. 6 Bhm add ti. 7 Bm amissi-; Bh amissÅ-. 8 Sbh pÃÂi ekko eko koÂÂhÃso. 9 Sbh omit. 10 Sbh -dhÆpÃdi. >/ #<[page 250]># %<250 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% naæ. Kesà hi vaïïasaïÂhÃnato apaÂikÆlà pi [siyuæ\<*<1>*>/], gandhena pana paÂikÆlà yeva. Yathà hi daharassa kumÃ- rassa vaccaæ vaïïato haliddivaïïaæ, saïÂhÃnato [pi\<*<2>*>/] ha- liddipiï¬asaïÂhÃnaæ, sankÃraÂÂhÃne cha¬¬ita¤ ca uddhu- mÃtakakÃÊasunakhasarÅraæ vaïïato talapakkavaïïaæ, saï- ÂhÃnato vaÂÂetvà vissaÂÂhamudingasaïÂhÃnaæ, dÃÂhà pi 'ssa sumanamakuÊasadisà ti ubhayam pi vaïïasaïÂhÃnato siyà appaÂikÆlaæ, gandhena pana paÂikÆlam eva, evaæ kesà pi siyuæ vaïïasaïÂhÃnato apaÂikÆlÃ, gandhena pana paÂikÆlà yevà ti. Yathà pana asuciÂÂhÃne gÃmanissandhena jÃtÃni sÆpeyyapaïïÃni nÃgarikamanussÃnaæ jegucchÃni honti aparibhogÃni, evaæ kesà pi pubbalohitamuttakarÅsapitta- semhÃdi nissandena jÃtattà jegucchà ti idaæ nesaæ Ãsayato pÃÂikulyaæ. Ime ca kesà nÃma gÆtharÃsimhi uÂÂhitakaï- ïikaæ viya ekatiæsakoÂÂhÃsarÃsimhi jÃtÃ, te susÃnasankÃ- raÂÂhÃnÃdisu jÃtasÃkaæ viya parikhÃdisu\<*<3>*>/ jÃtakamalakuva- layÃdi pupphaæ viya ca asuciÂÂhÃne jÃtattà paramajeguc- chà ti idaæ nesaæ okÃsato pÃÂikulyaæ. Yathà ca kesÃnaæ, evaæ sabbakoÂÂhÃsÃnaæ vaïïa- saïÂhÃna-gandhÃsayokÃsavasena pa¤cadhà paÂikÆlatà va- vatthapetabbÃ. VaïïasaïÂhÃnadisokÃsaparicchedavasena pana sabbe pi visuæ visuæ vavatthapetabbÃ. Tattha lomà tÃva pakativaïïato na kesà viya asambhin- nakÃÊakÃ, kÃÊapingalà pana honti. SaïÂhÃnato onataggà tÃlamÆlasaïÂhÃnÃ. Disato dvÅsu disÃsu jÃtÃ, okÃsato Âhapet- và kesÃnaæ patiÂÂhitokÃsa¤ ca hatthapÃdatalÃni ca yebhuy- yena avasesarÅraveÂhanacamme jÃtÃ. Paricchedato sarÅra- veÂhanacamme likhÃmattaæ\<*<4>*>/ pavisitvà patiÂÂhitena, heÂÂhà attano mÆlatalena, upari ÃkÃsena, tiriyaæ a¤¤ama¤¤ena paricchinnÃ. Dve lomà ekato natthÅ ti ayaæ nesaæ sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. Nakhà ti vÅsatiyà nakhapattÃnaæ nÃmaæ, te sabbe pi vaïïato seto. SaïÂhÃnato macchasakalikasaïÂhÃnÃ. Disato pÃdanakhà heÂÂhimadisÃya,\<*<5>*>/ hatthanakhà uparimadisÃyà ti \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh omits. 2 Bhm omit. 3 Bhm parikkh-. 4 Sh likkhÃ-. 5 Sbh -disÃyaæ. >/ #<[page 251]># %< 2. KÃyagatÃsati 251>% dvÅsu disÃsu jÃtÃ. OkÃsato angulÅnaæ aggapiÂÂhesu patiÂ- ÂhitÃ. Paricchedato dvÅsu\<*<1>*>/ disÃsu angulikoÂimaæsehi, anto angulipiÂÂhamaæsena, bahi ceva agge ca ÃkÃsena, tiriyaæ a¤¤ama¤¤ena paricchinnÃ; dve nakhà ekato natthi. Ayaæ nesaæ sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesa- sadiso yeva. Dantà ti paripuïïadantassa dvattiæsadantaÂÂhikÃni, te pi vaïïato setÃ. SaïÂhÃnato anekasaïÂhÃnÃ, tesaæ hi heÂÂhi- mÃya tÃva dantapÃÊiyà majjhe cattÃro dantà mattikà piï¬e paÂipÃÂiyà Âhapita-alÃbubÅjasaïÂhÃnÃ; tesaæ ubhosu passesu ekeko ekamÆlako ekakoÂiko mallikamakuÊasaïÂhÃno; tato ekeko dvimÆlako dvikoÂiko yÃnaka-upatthambhini\<*<2>*>/-saïÂhÃno; tato dve dve timÆlakÃ\<*<3>*>/ tikoÂikÃ; tato dve dve catumÆlÃ\<*<4>*>/ catukoÂikà ti. UparimapÃÊiyà pi es' eva nayo. Disato uparimadisÃya jÃtÃ. OkÃsato dvÅsu hanukaÂÂhikesu patiÂ- ÂhitÃ. Paricchedato heÂÂhÃhanukaÂÂhike patiÂÂhitena attano mÆlatalena, upari ÃkÃsena, tiriyaæ a¤¤ama¤¤ena paricchin- nÃ; dve dantà ekato natthi. Ayaæ nesaæ sabhÃgaparicche- do, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. Taco ti sakalasarÅraæ veÂhetvà Âhitacammaæ. Tassa upa- rikÃÊasÃmapÅtÃdivaïïà chavi nÃma, yà sakalasarÅrato pi sanka¬¬hiyamÃnà badaraÂÂhimattà hoti. Taco pana vaï- ïato seto yeva, so c' assa\<*<5>*>/ setabhÃvo aggi-jÃlÃbhighÃtapaha- raïappahÃrÃdÅhi viddhaæsitÃya chaviyà pÃkaÂo hoti, saïÂhÃ- nato sarÅrasaïÂhÃno va hoti. Ayam ettha sankhepo. Vit- thÃrato pana pÃdangulittaco kosakÃraka-kosasaïÂhÃno; piÂ- ÂhipÃdattaco puÂabandha-upÃhanasaïÂhÃno; janghattaco bhattapuÂaka-tÃlapaïïa-saïÂhÃno; uruttaco taï¬ulabharita- dÅghatthavikasaïÂhÃno; Ãnisadattaco udakapÆritapaÂapa- rissÃvanasaïÂhÃno; piÂÂhittaco phalakonaddhacammasaïÂhÃ- no; kucchittaco vÅïÃdoïikonaddhacammasaïÂhÃno; urattaco yebhuyyena caturassasaïÂhÃno; ubhayabÃhuttaco tÆïiro- naddhacammasaïÂhÃno; piÂÂhihatthattaco khurakosasaïÂhÃ- no, phaïakatthavikasaïÂhÃno vÃ; hatthangulittaco ku¤ci kÃkosakasaïÂhÃno; gÅvattaco galaka¤cukasaïÂhÃno; mukhat- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh tÅsu. 2 Sh -nika-. 3 Sbh mÆlÃ. 4 Sic omnes. 5 Sb tassa. >/ #<[page 252]># %<252 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% taco chiddÃvachiddakÅÂakulÃvakasaïÂhÃno; sÅsattaco pattat- thavikasaïÂhÃno ti. Tacapariggaïhakena ca yogÃvacarena uttaroÂÂhato paÂ- ÂhÃya uparimukhaæ ¤Ãïaæ pesetvà paÂhamaæ tÃva mu- khaæ pariyonandhitvà Âhitacammaæ vavatthapetabbaæ. Tato nalÃÂaÂÂhicammaæ, tato thavikÃya pakkhittapattassa ca thavikÃya ca antarena hattham iva sÅsaÂÂhikassa ca sÅsa- cammassa ca antarena ¤Ãïaæ pesetvà aÂÂhikena saddhiæ cammassa ekÃbaddhabhÃvaæ viyojentena sÅsacammaæ va- vatthapetabbaæ. Tato khandhacammaæ. tato anulomena paÂilomena ca dakkhiïahatthacammaæ. Atha ten' eva nayena vÃmahatthacammaæ, tato piÂÂhicammaæ [taæ\<*<1>*>/] vavatthapetvà anulomena paÂilomena ca dakkhiïapÃdacam- maæ, atha ten' eva nayena vÃmapÃdacammaæ, tato anuk- kÃmen' eva vatthi-udarahadayagÅvacammÃni vavatthape- tabbÃni. Atha gÅvacammÃnantaraæ heÂÂhimahanucam- maæ vavatthapetvà adharoÂÂhapariyosÃnaæ pÃpetvà niÂÂha- petabbaæ. Evaæ oÊÃrikoÊÃrikaæ pariggaïhantassa sukhu- mam pi pÃkaÂaæ hoti. Disato dvÅsu disÃsu jÃto. OkÃsato sakalasarÅraæ pariyonandhitvà Âhito. Paricchedato heÂÂhà patiÂÂhitatalena, upari ÃkÃsena paricchinno:- ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. Maæsan ti nava maæsapesisatÃni. Taæ sabbam pi vaï- ïato rattaæ kiæsukapupphasadisaæ, saïÂhÃnato janghapiï- ¬ikamaæsaæ tÃlapaïïapuÂabhattasaïÂhÃnaæ;\<*<2>*>/ Ærumaæ- saæ nisadapotasaïÂhÃnaæ; Ãnisadamaæsaæ uddhanakoÂi- saïÂhÃnam; piÂÂhimaæsaæ tÃlaguÊapaÂalasaïÂhÃnaæ; phÃsu- kadvayamaæsaæ\<*<3>*>/ koÂÂhalikÃyakucchiyaæ\<*<4>*>/ tanumattikÃlepa- saïÂhÃnaæ; thanamaæsaæ vaÂÂetva\<*<5>*>/ avakkhittamattikÃ- piï¬asaïÂhÃnaæ; bÃhudvayamaæsaæ dviguïaæ katvà Âha- pitaniccammamahÃmÆsikasaïÂhÃnaæ. Evaæ oÊÃrikoÊÃrikaæ pariggaïhantassa sukhumam pi pÃkaÂaæ hoti. Disato dvÅsu disÃsu jÃtaæ. OkÃsato [vi\<*<6>*>/] sÃdhikÃni tÅïi aÂÂhisatÃni \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh omit. 2 Sbh tÃlapatta-. 3 Bhm pÃsuka-. 4 Sbh potthali-. 5 Sbh ÂhatvÃ. 6 Sbh omit. >/ #<[page 253]># %< 2. KÃyagatÃsati 253>% anulimpitvà Âhitaæ. Paricchedato heÂÂhà aÂÂhisanghÃte patiÂÂhitatalena, upari tacena, tiriyaæ a¤¤ama¤¤ena paricchinnaæ. Ayaæ assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃga- paricchedo pana kesasadiso yeva. NahÃrÆ\<*<1>*>/ ti nava nahÃru-satÃni. Vaïïato sabbe pi na- hÃrÆ setÃ, saïÂhÃnato nÃnà saïÂhÃnÃ. Etesu hi gÅvÃya uparimabhÃgato\<*<2>*>/ paÂÂhÃya pa¤ca mahÃnahÃrÆ sarÅraæ vinad- dhamÃnà purimapassena otiïïÃ, pa¤ca pacchimapassena, pa¤ca dakkhiïapassena, panca vÃmapassena. \<*<3>*>/Dakkhiïa- hatthaæ vinaddhamÃnà pi hatthassa purimapassena pa¤ca, pacchimapassena pa¤ca, tathà vÃmahatthaæ vinaddhamÃnÃ. DakkhiïapÃdaæ vinaddhamÃnà pi pÃdassa purimapassena pa¤ca, pacchimapassena pa¤ca, tathà vÃmapÃdaæ vinad- dhamÃnà pÅ ti evaæ sarÅradhÃrakà nÃma saÂÂhi mahÃnahÃrÆ kÃyaæ vinaddhamÃnà otiïïÃ. Ye kaï¬arà ti pi vuccanti, te sabbe pi kandalamakuÊasaïÂhÃnÃ; a¤¤e pana taæ taæ pa- desaæ ajjhottharitvà ÂhitÃ, tato sukhumatarà suttarajjuka- saïÂhÃnÃ, a¤¤e tato sukhumatarà pÆtilatÃsaïÂhÃnÃ, a¤¤e tato sukhumatarà mahÃvÅïÃtantisaïÂhÃnÃ, a¤¤e thÆlasutta- kasaïÂhÃnÃ. HatthapÃdapiÂÂhÅsu nahÃrÆ sakuïapÃdasaïÂhÃ- nÃ; sÅse nahÃrÆ dÃrakÃnaæ sÅsajÃlakasaïÂhÃnÃ; piÂÂhiyaæ nahÃrÆ Ãtape pasÃrita-allajÃlasaïÂhÃnÃ. Avasesà taæ taæ angapaccangÃnugatà nahÃrÆ sarÅre paÂimukkajÃlaka¤cuka- saïÂhÃnÃ. Disato dvÅsu disÃsu jÃtÃ. OkÃsato sakalasarÅre aÂÂhÅni Ãbandhitvà ÂhitÃ. Paricchedato heÂÂhà tiïïaæ aÂÂhisatÃnaæ upari patiÂÂhitatalehi, upari maæsacammÃni Ãhacca ÂhitappÃdesehi, tiriyaæ a¤¤ama¤¤ena paricchinnÃ. Ayaæ nesaæ sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. AÂÂhÅ ti Âhapetvà dvattiæsadantaÂÂhÅni, avasesÃni catu- saÂÂhi hatthaÂÂhÅni, catusaÂÂhi pÃdaÂÂhÅni, catusaÂÂhi maæ- sanissitÃni mudu aÂÂhÅni, dve païhikaÂÂhÅni, ekekasmiæ pÃde dve dve gopphakaÂÂhÅni, dve janghaÂÂhini, ekaæ jaï- ïukaÂÂhi, ekaæ ÆraÂÂhi,\<*<4>*>/ d kaÂiaÂÂhÅni,\<*<5>*>/ aÂÂhÃrasa piÂÂhikaï- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm nhÃru (always). 2 Sbh uparibh-. 3 Sh inserts pa¤ca. 4 Bhm ÆruÂÂhi. 5 Bhm kaÂiÂÂhÅni. >/ #<[page 254]># %<254 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% ÂakaÂÂhÅni,\<*<1>*>/ catuvÅsati phÃsukaÂÂhÅni,\<*<2>*>/ cuddasa uraÂÂhÅni, ekaæ hadayaÂÂhi, dve akkhakaÂÂhÅni, dve koÂÂaÂÂhÅni, dve bÃhaÂÂhÅni, dve dve aggabÃhaÂÂhÅni, satta gÅvaÂÂhÅni, dve hanukaÂÂhÅni, ekaæ nÃsikaÂÂhi, dve akkhaÂÂhÅni, dve kaï- ïaÂÂhÅni, ekaæ nalÃÂaÂÂhi, ekaæ muddhaÂÂhi, nava sÅsaka- pÃlaÂÂhinÅ ti evaæ timattÃni aÂÂhisatÃni. TÃni sabbÃni pi vaïïato setÃni, saïÂhÃnato nÃnà saïÂhÃnÃni. Tattha hi aggapÃdanguli-aÂÂhÅni katakabÅjasaïÂhÃnÃni; tad-anantarÃni majjhapabbaÂÂhÅni païasaÂÂhi\<*<3>*>/-saïÂhÃnÃni; mÆlapabbaÂÂhÅni païavasaïÂhÃnÃni. PiÂÂhipÃdaÂÂhÅni koÂÂitakandalakaï¬a- ra-\<*<4>*>/rÃsisaïÂhÃnÃni. PaïhikaÂÂhi ekaÂÂhitÃlaphalabÅjasaïÂhÃ- naæ. GopphakaÂÂhÅni bandhakÅÊÃgoÊakasaïÂhÃnÃni; jan- ghaÂÂhÅnaæ gopphakaÂÂhÅsu patiÂÂhitaÂÂhÃnaæ apanÅtataca- sindikalÅrasaïÂhÃnaæ\<*<5>*>/; khuddakajanghaÂÂhikaæ dhanuka- daï¬asaïÂhÃnaæ, mahantaæ mÅlÃtasappapiÂÂhisaïÂhÃnaæ; jaïïukaÂÂhi ekato parikkhÅïapheïakasaïÂhÃnaæ. Tattha janghaÂÂhikassa patiÂÂhitaÂÂhÃnaæ ati[ti]khiïaggagosinga- saïÂhÃnaæ.\<*<6>*>/ UraÂÂhiduttacchitavÃsi-\<*<7>*>/pharasudaï¬asaïÂhÃ- naæ. Tassa kaÂiÂÂhimhi patiÂÂhitaÂÂhÃnaæ kÅÊÃgoÊakasaï- ÂhÃnaæ. Tena kaÂaÂÂhino\<*<8>*>/ patiÂÂhitaÂÂhÃnaæ aggacchin- namahÃpunnÃgaphalasaïÂhÃnaæ. KaÂi-aÂÂhÅni\<*<8>*>/ dve pi ekÃ- bandhÃni hutvà kumbhakÃrika-uddhana-saïÂhÃnÃni; pÃÂi- yekkaæ\<*<9>*>/ kammÃrakÆÂayottakasaïÂhÃnÃni.\<*<10>*>/ KoÂiyaæ Âhitaæ ÃnisadaÂÂhi adhomukhaæ katvà gahitasappaphaïasaïÂhÃ- naæ, sattasu ÂhÃnesu\<*<11>*>/ chiddÃvachiddaæ.\<*<12>*>/ PiÂÂhikaïÂakaÂ- ÂhÅni abbhantarato uparÆpariÂhapitasÅsapaÂÂaveÂhakasaïÂhÃ- nÃni.\<*<13>*>/ BÃhirato vaÂÂanÃvaÊisaïÂhÃnÃni. Tesaæ antarantarà kakacadantasadisà dve tayo kaïÂakà honti. CatuvÅsatiyà phÃsukaÂÂhÅsu\<*<14>*>/ aparipuïïÃni aparipunïa-asisaïÂhÃnÃni, pari- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb -kaïÂhakaÂÂhÅni. 2 Bhm pÃsuk-. 3 Bhm pana-. 4 Sbh -kanda-. Cf. p. 255. 5 Sh anapanÅta-, but refers to reading given above. 6 Bhm atikhiï-. 7 Bhm ôruÂÂhi-. 8 Bhm kaÂiÂ-. 9 So all editions. Cf.above, p.249. 10 Bhm -yottasan-. 11 Bhm sattaÂÂhaÂÂhÃnesu. 12 Sbh -cchiddaæ. 13 Sb -sÅsaka-; Bhm -vedhaka-. 14 Bhm pÃsuka-. >/ #<[page 255]># %< 2. KÃyagatÃsati 255>% puïïÃni paripuïïa-asisaïÂhÃnÃni; sabbÃni pi odÃtakukku- Âassa pasÃritapakkhasaïÂhÃnÃni. Cuddasa uraÂÂhÅni jiïïa- sandamÃnikapa¤jarasaïÂhÃnÃni. HadayaÂÂhi dabbiphaïa- saïÂhÃnaæ. AkkhakaÂÂhÅni khuddakalohavÃsidaï¬asaïÂhÃ- nÃni. KoÂÂhaÂÂhÅni\<*<1>*>/ ekato parikkhÅïasÅhaÊakuddÃlasaïÂhÃ- nÃni. BÃhaÂÂhÅni ÃdÃsadaï¬akasaïÂhÃnÃni. AggabÃhaÂ- ÂhÅniyamakatÃlakandasaïÂhÃnÃni. MaïibandhaÂÂhÅni ekato alliyÃpetvà ÂhapitasÅsakapaÂÂaveÂhakasaïÂhÃnÃni. PiÂÂhi- hatthaÂÂhÅni koÂÂitakandalakaï¬ararÃsisaïÂhÃnÃni.\<*<2>*>/ Hat- thangulÅsu mÆlapabbaÂÂhÅni\<*<3>*>/ païavasaïÂhÃnÃni; majjha- pabbaÂÂhÅni aparipuïnapaïasaÂÂhisaïÂhÃnÃni;\<*<4>*>/ aggapab- baÂÂhÅni katakabÅjasaïÂhÃnÃni. Satta gÅvaÂÂhÅni daï¬ena\<*<5>*>/ vijjhitvà paÂipÃÂiyà Âhapitavaæsakaliracakkala [ka-\<*<6>*>/] saï- ÂhÃnÃni. HeÂÂhimahanukaÂÂhi kammÃrÃnaæ ayokÆÂayot- takasaïÂhÃnaæ;\<*<7>*>/ uparimaæ avalekhanasatthakasaïÂhÃnaæ. AkkhikÆpa-nÃsakÆpaÂÂhÅni apanÅtami¤ja-taruïatÃlaÂÂhisaï- ÂhÃnÃni. NalÃÂaÂÂhi adhomukhaÂÂhipitasankhathÃlakaka- pÃlasaïÂhÃnaæ. KaïïacÆÊikaÂÂhÅni nahÃpitakhurakosasaï- ÂhÃnÃni. NalÃÂakaïïacÆÊikÃnaæ upari paÂÂabandhano- kÃse aÂÂhi sankuÂitaghatapuïïapaÂalakhaï¬asaïÂhÃnaæ. MuddhaÂÂhi mukhacchinnavankanÃÊikerasaïÂhÃnaæ. SÅsaÂ- ÂhÅni sibbetvà ÂhapitajajjaralÃbukaÂÃhasaïÂhÃnÃni. Disato dvÅsu disÃsu jÃtÃni. OkÃsato avisesena sakalasarÅre ÂhitÃni. Visesena pan' ettha sÅsaÂÂhÅni gÅvaÂÂhÅsu\<*<8>*>/ patiÂÂhitÃni. GÅvaÂÂhÅni piÂÂhikaïÂakaÂÂhÅsu; piÂÂhikaïÂakaÂÂhÅni kaÂi- aÂÂhÅsu\<*<9>*>/; kaÂi-aÂÂhÅni\<*<9>*>/ ÆraÂÂhÅsu;\<*<10>*>/ ÆraÂÂhÅni\<*<10>*>/ jaïïukaÂÂhÅsu; jaïïukaÂÂhÅni janghaÂÂhÅsu; janghaÂÂhÅni gopphakaÂÂhÅsu; gopphakaÂÂhÅni piÂÂhipÃdaÂÂhÅsu patiÂÂhitÃni. Paricchedato anto aÂÂhimi¤jena, uparito maæsena, agge mÆle ca a¤¤a- ma¤¤ena paricchinnÃni. Ayaæ nesaæ sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. AÂÂhimi¤jan ti tesaæ tesaæ aÂÂhÅnaæ abbhantaragataæ mi¤jaæ, taæ vaïïato tesaæ, saïÂhÃnato mahantamahantÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm koÂÂa-. 2 So all editions. See above, p. 254. 3 Sb hatthangulimÆla. . . . 4 Bhm pana-. 5 Sbh daï¬e. 6 Bhm omit. 7 So all editions. See p. 254. 8 Bhm giva-. 9 Bhm kaÂiÂÂhÅ-. 10 Bhm ÆruÂÂh-. >/ #<[page 256]># %<256 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% naæ aÂÂhÅnaæ abbhantaragataæ\<*<1>*>/ veÊunÃÊiyaæ pakkhittasedi- ta-mahÃvettaggasaïÂhÃnaæ, khuddÃnukhuddakÃnaæ abbhan- taragataæ veÊuyaÂÂhipabbesu\<*<2>*>/ pakkhittasedita-tanuvettag- gasaïÂhÃnaæ. Disato dvÅsu disÃsu jÃtaæ. OkÃsato aÂÂhÅnaæ abbhantare patiÂÂhitaæ. Paricchedato aÂÂhÅnaæ abbhan- taratalehi paricchmnaæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. Vakkan ti ekabandhanà dve maæsapiï¬ikÃ. Taæ vaïïato mandarattaæ pÃÊibhaddakaÂÂhivaïïaæ, saïÂhÃnato dÃrakÃ- naæ yamakakÅÊÃgoÊakasaïÂhÃnaæ; ekavaïÂapaÂibaddha- ambaphaladvayasaïÂhÃnaæ vÃ. Disato uparimÃya disÃya jÃtaæ. OkÃsato gaÊavÃÂakÃ\<*<3>*>/ nikkhantena ekamÆlena thokaæ, gantvà dvidhÃbhinnena thÆlanahÃrunà vinibandhaæ\<*<4>*>/ hutvà hadayamaæsaæ parikkhipitvà Âhitaæ. Paricchedato vak- kaæ, vakkabhÃgena paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃgapa- ricchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. Hadayan ti hadayamaæsaæ. Taæ vaïïato rattaæ\<*<5>*>/ padu- mapattapiÂÂhivaïïaæ; saïÂhÃnato bÃhirapattÃni apanetvà adhomukhaæ Âhapitaæ padumamakulasaïÂhÃnaæ,\<*<6>*>/ bahimaÂ- Âaæ,\<*<7>*>/ anto kosÃtakÅphalassa abbhantarasadisaæ, pa¤¤avan- tÃnaæ thokaæ vikasitaæ, mandapa¤¤Ãnaæ makuÊitam\<*<8>*>/ eva, anto c' assa punnÃgaÂÂhi patiÂÂhÃnamatto ÃvÃÂako hoti, yattha addhapasatamattaæ lohitaæ saïÂhÃti, yaæ nissÃya manodhÃtu ca manovi¤¤ÃïadhÃtu ca vattanti. Taæ pan' etaæ rÃgacaritassa rattaæ hoti, dosacaritassa kÃÊakaæ, mohacaritassa maæsadhovana-udakasadisaæ, vitakkacari- tassa kulatthayÆsavaïïaæ, saddhÃcaritassa kaïikÃrapup- phavaïïaæ, pa¤¤Ãcaritassa acchaæ vippasannaæ\<*<9>*>/ anÃvilaæ paï¬araæ parisuddhaæ niddhotajÃtimaïi viya jutimantaæ khÃyati. Disato uparimÃya disÃya jÃtaæ. OkÃsato sarÅrab- bhantare dvinnaæ thanÃnaæ majjhe patiÂÂhitaæ. Paricche- dato hadayaæ hadayabhÃgena paricchinnaæ. Ayam assa \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm abbharagataæ. 2 Sh vetthay-. 3 Bhm gala-. 4 Sh -baddhaæ. 5 Sbh ratta-. 6 Sbh adhomukha-Âhapita-. 7 Bhm -maÂÂhaæ: 8 So all editions. 9 All editions read -sannam-. >/ #<[page 257]># %< 2. KÃyagatÃsati 257>% sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. Yakanan ti yamakamaæsapaÂalaæ. Taæ vaïïato rattaæ paï¬ukadhÃtukaæ nÃtirattaæ\<*<1>*>/ kumudassa pattapiÂÂhivaï- ïaæ. SaïÂhÃnato mÆle ekaæ, agge yamakaæ koviÊÃrapatta- saïÂhÃnaæ; ta¤ ca dandhÃnaæ ekam eva hoti mahantaæ, pa¤¤avantÃnaæ dve và tÅïi và khuddakÃni. Disato upari- mÃya disÃya jÃtaæ. OkÃsato dvinnaæ thananaæ abbhaï- tare dakkhiïapassaæ nissÃya Âhitaæ. Paricchedato yaka- naæ yakanabhÃgena paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃga- paricchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. Kilomakan ti paÂicchannà paÂicchannabhedato duvidhaæ pariyonahanamaæsaæ. Taæ duvidham pi vaïïato setaæ dukÆlapilotikavaïïaæ. SaïÂhÃnato attano okÃsasaïÂhÃnaæ. Disato paÂicchannakilomakaæ uparimÃya disÃya, itaraæ dvÅsu disÃsu jÃtaæ. OkÃsato paÂicchannakilomakaæ hada- ya¤ ca vakka¤ ca paÂicchÃdetvÃ, apaÂicchanna-kilomakaæ sakalasarÅre cammassa heÂÂhato maæsaæ pariyonandhitvà Âhitaæ; paricchedato heÂÂhà maæsena, upari cammena, tiriyaæ kilomakabhÃgena paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃga- paricchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. Pihakan ti udarajivhÃmaæsaæ. Taæ vaïïato nÅlam nig- guï¬ipupphavaïïaæ. SaïÂhÃnato sattangulappamÃïaæ\<*<2>*>/ abandhanaæ kÃÊavacchakajivhÃsaïÂhÃnaæ. Disato uparimÃ- ya disÃya jÃtaæ. OkÃsato hadayassa vÃmapasse udarapaÂa- lassa matthakapassaæ nissÃya Âhitaæ, yasmiæ paharaïap- pahÃrena bahinikkhante sattÃnaæ jÅvitakkhayo hoti. Paric- chedato pihakabhÃvena paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃ- gaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. PapphÃsan ti dvattiæsa maæsakhaï¬appabhedaæ papphÃ- samaæsaæ. Taæ vaïïato rattaæ nÃtipakka-udumbarapha- lavaïïaæ. SaïÂhÃnato visamacchinnabahalapÆvakhaï¬asaï- ÂhÃnaæ. Abbhantare asitapÅtÃnaæ abhÃve uggatena kam- majatejusmanÃ\<*<3>*>/ abbhÃhatattà sankhÃyitapalÃlapiï¬am iva ïirasaæ nirojaæ. Disato uparimÃya disÃya jÃtaæ. OkÃsato sarÅrabbhantare dvinnaæ thanÃnam antare hadaya¤ ca \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh nÃtiratta-. 2 Sh -lapamÃïam-. 3 Bhm -usmÃnÃ. I. 17 >/ #<[page 258]># %<258 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% yakana¤ ca upari chÃdetvà olambantaæ Âhitaæ. Paricche- dato papphÃsabhÃgena paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃga- paricchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. Antan ti purisassa dvattiæsa hatthaæ,\<*<1>*>/ itthiyà aÂÂhavÅ- sati hatthaæ\<*<1>*>/ ekavÅsatiyà ÂhÃnesu obhaggà antavaÂÂi. Tad etaæ vaïïato setaæ sakkharasudhÃvaïïaæ. SaïÂhÃnato lohitadoïiyaæ Ãbhujitvà ÂhapitasÅsacchinnasappasaïÂhÃ- naæ. Disato dvÅsu disÃsu jÃtaæ. OkÃsato upari galavÃÂake heÂÂhà ca karÅsamagge vinibandhattà galavaÂakakarÅsamag- gapariyante sarÅrabbhantare Âhitaæ. Paricchedato antabho- gena paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visa- bhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. Antaguïan ti antabhogaÂÂhÃnesu bandhanaæ. Taæ vaï- ïato setaæ dakasÅtalikamÆla[ka\<*<2>*>/]vaïïaæ. SanthÃnato daka- sÅtalikamÆlasaïÂhÃnam eva. Disato dvÅsu disÃsu jÃtaæ. OkÃsato kuddÃlapharasu- kammÃdÅni karontÃnaæ yantÃ- ka¬¬hanakÃle yantasuttakam iva yantaphalakÃni anta- bhoge ekato agaÊante Ãbandhitvà pÃdapu¤chanarajjumaï- ¬alakassa antarà saæsibbitvÃ\<*<3>*>/ Âhitarajjukà viya ekavÅsa- tiyà antabhogÃnaæ antarà Âhitaæ. Paricchedato antaguïa- bhÃgena paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. Udariyan ti udare bhavaæ asitapÅtakhÃyitasÃyitaæ. Taæ vaïïato ajjhohaÂÃhÃravaïïaæ. SaïÂhÃnato parissÃvane si- thilabandhataï¬ulasaïÂhÃnaæ. Disato uparimÃya disÃya jÃtaæ.\<*<4>*>/ OkÃsato udare Âhitaæ. Udaraæ nÃma ubhato nippÅ- ÊiyamÃnassa allasÃÂakassa majjhe sa¤jÃtaphoÂakasadisaæ antapaÂalaæ, bahi maÂÂaæ,\<*<5>*>/ anto maæsakasambupaÊive- ÂhanakiliÂÂhapÃvÃrakapuppha[ka\<*<6>*>/]sadisaæ, kuthitapaïasata- cassa abbhantarasadisan ti pi vattuæ vaÂÂati. Yattha tak- koÂakà gaï¬uppÃdakà tÃlahÅrakà sÆcimukhakà paÂatantukÃ\<*<7>*>/ suttakà icc' evam Ãdi dvattiæsakulappabhedà kimayo Ãkula- vyÃkulà saï¬asaï¬acÃrino hutvà nivasanti, ye\<*<8>*>/ pÃnabhoja- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh hatthÃ. 2 Sbh omit. 3 Bhm taæ sib-. 4 Bhm Âhitaæ. 5 Bhm maÂÂhaæ. 6 Sbh omit. 7 Bhm -tanta-. 8 Sbh ye pana pÃna-. >/ #<[page 259]># %< 2. KÃyagatÃsati 259>% nÃdimhi avijjamÃne ullanghitvà viravantà hadayamaæsaæ abhihananti, pÃnabhojanÃdi ajjhoharaïavelÃya¤\<*<1>*>/ ca[te\<*<2>*>/] uddhaæmukhÃ\<*<3>*>/ hutvà paÂhamajjhohaÂe dve tayo Ãlope turitaturità vilumpanti.\<*<4>*>/ Yaæ tesaæ kimÅnaæ sÆtigharaæ vaccakuÂÅ gilÃnasÃlà susÃna¤ ca hoti, yattha seyyathÃpi nÃma caï¬ÃlagÃmadvÃre candanikÃya nidÃghasamaye thul- laphusitake\<*<5>*>/ deve vassante udakena vuyhamÃnaæ mutta-ka- rÅsa-camma-aÂÂhi-nahÃru-khaï¬a-kheÊa-singhÃïika-lohitappa- bhuti-nÃnÃkuïapajÃtaæ nipatitvà kaddamodakÃluÊitaæ dvÅ- ha-tÅhaccayena sa¤jÃtakimikulaæ suriyÃtapasantÃpavegaku- thitaæ uparÆpari pheïabubbuÊake\<*<6>*>/ mu¤cantaæ abhinÅla- vaïïaæ paramaduggandhajegucchaæ neva upagantuæ na daÂÂhuæ araharÆpataæ Ãpajjitvà tiÂÂhati, pageva ghÃyituæ và sÃyituæ vÃ,-evam eva nÃnappakÃrapÃnabhojanÃdi danta- musalasa¤cuïïitaæ jivhÃ-hatthaparivattitaæ kheÊalÃlÃpaÊi- buddhaæ tan-khaïaæ yeva\<*<7>*>/ vigatavaïïagandharasÃdi sam- padaæ tantavÃyakhalisuvÃnavamathusadisaæ nipatitvà pittasemhavÃtapaÊiveÂhitaæ hutvà udaraggisantÃpavegaku- thitaæ kimikulÃkulaæ uparÆparipheïabubbuÊakÃni\<*<6>*>/ mu¤can- taæ paramakasambuduggandha-jegucchabhÃvaæ Ãpajjitvà tiÂÂhati; yaæ sutvà pi pÃnabhojanÃdisu amanu¤¤atà saïÂhÃti, pageva pa¤¤Ãcakkhunà avaloketvÃ. Yattha ca patitaæ pÃnabhojanÃdi pa¤cadhà vivekaæ gacchati, ekaæ bhÃgaæ pÃïakà khÃdanti, ekaæ bhÃgaæ udaraggi jhÃpeti, eko bhÃgo muttaæ hoti, eko bhÃgo karÅsaæ, eko bhÃgo rasabhÃvaæ Ãpajjitvà soïitaæsÃdÅni\<*<8>*>/ upabrÆhayati. Paricchedato udarapaÂalena ceva udariyabhÃgena ca paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesa- sadiso yeva. KarÅsan ti vaccaæ. Taæ vaïïato yebhuyyena ajjhoha- ÂÃhÃravaïïam eva hoti. SaïÂhÃnato okÃsasaïÂhÃnaæ. Di- sato heÂÂhimÃya disÃya jÃtaæ. OkÃsato pakkÃsaye Âhitaæ. PakkÃsayo nÃma heÂÂhà nÃbhipiÂÂhikaïÂakamÆlÃnaæ antare \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh -haraïavelÃya. 2 Sbh omit. 3 Sbh uddhamukhÃ. 4 Bhm vilupp-. 5 Bhm thÆla-. 6 Bhm -pupphula-. 7 Bhm taæ-khaïavigata-. 8 Sh sonita-. >/ #<[page 260]># %<260 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% antÃvasÃne ubbedhena aÂÂhangulamatto veÊunÃÊikasadiso. Yattha seyyathà pi nÃma upari bhÆmibhÃge patitaæ vasso- dakaæ ogaÊitvÃ, heÂÂhà bhÆmibhÃgaæ pÆretvà tiÂÂhati, evam eva yaæ ki¤ci ÃmÃsaye patitaæ pÃnabhojanÃdikaæ udaragginà pheïuddehakaæ pakkaæ pakkaæ nisadÃya pisi- tam iva saïhabhÃgaæ Ãpajjitvà antabilena ogaÊitvà [ogaÊitvÃ\<*<1>*>/] omadditvà veÊupabbe pakkhipamÃnapaï¬umattikà viya san- nicitaæ hutvà tiÂÂhati. Paricchedato pakkÃsayapaÂalena ceva karÅsabhÃgena ca paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃga- paricchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. Matthalungan ti sÅsakaÂÃhabbhantare Âhitami¤jarÃsi. Taæ vaïïato setaæ ahicchattakapiï¬avaïïaæ, dadhibhÃvaæ asampattaæ duÂÂhakhÅravaïïan ti pi vattuæ vaÂÂati. Saï- ÂhÃnato okÃsasaïÂhÃnaæ. Disato uparimÃya disÃya jÃtaæ. OkÃsato sÅsakaÂÃhabbhantare cattÃro sibbanimagge\<*<2>*>/ nissÃya samodhÃnetvà Âhapità cattÃro piÂÂhapiï¬Ã viya samohitaæ tiÂÂhati. Paricchedato sÅsakaÂÃhassa abbhantaratalehi ceva matthalungabhÃgena ca paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃga- paricchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. Pittan ti dve pittÃni baddhapitta¤ ca abaddhapitta¤ ca. Tattha baddhapittaæ vaïïato bahalamadhukatelavaïïaæ. Abaddhapittaæ milÃta\<*<3>*>/-ÃkulÅpupphavaïïaæ.\<*<4>*>/ SaïÂhÃnato ubhayam pi okÃsasaïÂhÃnaæ. Disato baddhapittaæ upari- mÃya disÃya jÃtaæ; itaraæ dvÅsu disÃsu jÃtaæ. OkÃsato abaddhapittaæ Âhapetvà kesa-loma-danta-nakhÃnaæ maæ- savinimuttaÂÂhÃna¤ ceva thaddhasukkhacamma¤ ca, uda- kam iva telabindu, avasesasarÅraæ vyÃpetvà Âhitaæ, yamhi kupite akkhÅni pÅtakÃni honti bhamanti, gattaæ kampati kaï¬Ãyati; baddhapittaæ hadayapapphÃsÃnaæ antare ya- kanamaæsaæ nissÃya patiÂÂhite mahÃkosÃtakÅkosakasadise pittakosake Âhitaæ, yamhi kupite sattà ummattakà honti, vipallattacittà hirottappaæ cha¬¬etvà akÃtabbaæ karonti, abhÃsitabbaæ bhÃsanti, acintitabbaæ cintenti. Paricche- dato pittabhÃgena paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃgaparic- chedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh omit. 2 Bhm sibbini-. 3 Bhm mitÃta-. 4 Bhm -Ãkuli-. >/ #<[page 261]># %< 2. KÃyagatÃsati 261>% Semhan ti sarÅrabbhantare ekapattapÆrappamÃïaæ\<*<1>*>/ sem- haæ. Taæ vaïïato setaæ nÃgabalÃ-\<*<2>*>/païïarasavaïïaæ. SaïÂhÃnato okÃsasaïÂhÃnaæ. Disato uparimÃya disÃya jÃtaæ. OkÃsato udarapaÂale Âhitaæ, yaæ pÃnabhojanÃdi ajjhoharaïakÃle, seyyathà pi nÃma udake sevÃlapaïakaæ kaÂÂhe và kathale và patante chijjitvà dvidhà hutvà puna ajjhottharitvà tiÂÂhati, evam eva pÃnabhojanÃdimhi nipa- tante chijjitvà dvidhà hutvà puna ajjhottharitvà tiÂÂhati; yamhi ca mandÅbhÆte pakkagaï¬o viya pÆtikukkuÂaï¬am iva ca udaraæ paramajegucchaæ kuïapagandhaæ hoti, tato uggatena ca gandhena uddeko\<*<3>*>/ pi mukham pi duggan- dhaæ pÆtikuïapasadisaæ hoti. So ca puriso apehi dug- gandhaæ vÃyasÅ ti\<*<4>*>/ vattabbataæ Ãpajjati; ya¤ ca va¬¬hitvà bahalattam Ãpannaæ pidhÃnaphalakam iva vaccakuÂiyaæ udarapaÂalassa abbhantare yeva kuïapagandhaæ sannirum- bhitvà tiÂÂhati. Paricchedato semhabhÃgena paricchin- naæ. Ayaæ assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. Pubbo ti pÆtilohitavasena pavattapubbaæ. Taæ vaïïato paï¬upalÃsavaïïo, matasarÅre pana pÆtibahalÃcÃmavanïo hoti. SaïÂhÃnato okÃsasaïÂhÃno. Disato dvÅsu disÃsu hoti. OkÃsato pana pubbassa okÃso nÃma nibaddho natthi, yattha so sannicito tiÂÂheyya. Yatra yatra khÃïukaïÂakapahara- ïaggijÃlÃdÅhi abhihate sarÅrappadese lohitaæ saïÂhahitvà paccati, gaï¬apÅÊakÃdayo và uppajjanti, tatra tatra tiÂÂhati. Paricchedato pubbabhÃgena paricchinno. Ayam assa sabhÃ- gaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. Lohitan ti dve lohitÃni sannicitalohita¤ ca saæsaraïalohita¤ ca. Tattha sannicitalohitaæ [vaïïato\<*<5>*>/] nipakkabahalalÃkhÃra- savaïïaæ, saæsaraïalohitaæ acchalÃkhÃrasavaïïaæ. SaïÂhÃ- nato ubhayam pi okÃsasaïÂhÃnaæ. Disato sannicitalohitaæ uparimÃya disÃya jÃtaæ, itaraæ dvÅsu disÃsu jÃtaæ. OkÃ- sato saæsaraïalohitaæ Âhapetvà kesalomadantanakhÃnaæ maæsavinimuttaÂÂhÃna¤ ceva thaddhasukkhacamma¤ ca dhammanijÃlÃnusÃrena sabbaæ upÃdinnasarÅraæ pharitvà Âhitaæ. Sannicitalohitaæ yakanaÂÂhÃnassa heÂÂhÃbhÃgaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm ekapattha-. 2 Bh -balÃsa-. 3 Sh udreko. 4 Sh vÃyatÅti. 5 Sh inserts. >/ #<[page 262]># %<262 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% pÆretvà ekapattapÆramattaæ\<*<1>*>/ hadayavakkapapphÃsÃnaæ upari thokaæ thokaæ paggharantaæ vakka-hadaya-yakana- papphÃse temayamÃnaæ Âhitaæ. Tasmiæ hi vakka-hadayÃ- dÅni atemente sattà pipÃsita honti. Paricchedato lohitabhÃ- gena paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visa- bhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. Sedo ti lomakÆpÃdÅhi paggharaïaka-ÃpodhÃtu. So vaï- ïato vippasannatilatelavaïïo. SaïÂhÃnato okÃsasaïÂhÃno. Disato dvÅsu disÃsu jÃto. OkÃsato sedassa okÃso nÃma nibad- dho natthi, yattha so lohitaæ viya sadà tiÂÂheyya. Yadà pana aggisantÃpa-suriyasantÃpa-utuvikÃrÃdÅhi sarÅraæ san- tappati,\<*<2>*>/ tadà udakato abbÆÊhamatta-\<*<3>*>/visamacchinnabhisa- muÊÃlakumudanÃlakalÃpo viya sabbakesalomakÆpavivarehi paggharati. Tasmà tassa saïÂhÃnam pi kesalomakÆpavivarÃ- naæ vasen' eva\<*<4>*>/ veditabbaæ. Sedapariggaïhakena ca yo- ginà kesalomakÆpavivare pÆretvà Âhitavasen' eva sedo ma- nasikÃtabbo. Paricchedato sedabhÃgena paricchinno. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesa- sadiso yeva. Medo ti thÅnasineho. So vaïïato phÃlitahaliddivaïïo. SaïÂhÃnato thÆlasarÅrassa tÃva cammamaæsantare Âhapita- haliddivaïïadukÆlapilotikasaïÂhÃno ti. KisasarÅrassa jan- ghamaæsaæ Ærumaæsaæ piÂÂhikaïÂakanissitaæ piÂÂhimaæ- saæ udaravaÂÂimaæsan ti etÃni nissÃya diguïa-tiguïaæ katvà ÂhapitahaliddivaïïadukÆlapilotikasaïÂhÃno. Disato dvÅsu disÃsu jÃto. OkÃsato thÆlassa\<*<5>*>/ sakalasarÅraæ pharitvÃ, kisassa janghamaæsÃdÅni nissÃya Âhito. Yaæ sinehasankhaæ gatam pi paramajegucchattà neva muddhani telatthÃya, na nÃsatelÃdÅnaæ atthÃya gaïhanti. Paricchedato heÂÂhà maæsena, upari cammena, tiriyaæ medabhÃgena paricchin- no.\<*<6>*>/ Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. AssÆ ti akkhÅhi paggharaïaka-ÃpodhÃtu. Taæ vaïïato vippasannatilatelavaïïaæ. SaïÂhÃnato okÃsasaïÂhÃnaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -pattha-. 2 Bhm santapati. Cf. M. i, 188. 3 Bhm abbuÊha-. 4 Bhm yeva vasena. 5 So also Sbh. 6 Bhm paricchinnaæ. >/ #<[page 263]># %< 2. KÃyagatÃsati 263>% Disato uparimÃya disÃya jÃtaæ. OkÃsato akkhikÆpakesu Âhitaæ. Na c' etaæ, pittakosake pittam iva, akkhikÆpakesu sadà sannicitaæ tiÂÂhati. Yadà pana sattà somanassajÃtÃ, mahÃhasitaæ hasanti, domanassajÃtà rodanti paridevanti, tathÃrÆpaæ và visamÃhÃraæ Ãharanti, yadà ca nesaæ ak- khÅni dhÆmarajapaæsukÃdÅhi abhiha¤¤anti, tadà etehi somanassadomanassavisabhÃgÃhÃra-utÆhi samaÂÂhahitvà ak- khikÆpake pÆretvà tiÂÂhati và paggharati vÃ. Assuparig- gaïhakena ca yoginà akkhikÆpake pÆretvà Âhitavasen' eva pariggaïhitabbaæ. Paricchedato assubhÃgena paricchin- naæ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso yeva. Vasà ti vilÅnasineho. Sà vaïïato nÃÊikeratelavaïïÃ. ùcÃme Ãsittatelavaïïà ti pi vattuæ vaÂÂati. SaïÂhÃnato na- hÃnakÃle pasanna-udakassa upariparibbhamantasinehabindu vissaÂasaïÂhÃnÃ. Disato dvÅsu disÃsu jÃtÃ. OkÃsato ye- bhuyyena hatthatala-hatthapiÂÂhi-pÃdatala-pÃdapiÂÂhi-nÃsa- puÂa-nalÃta-aæsakÆÂesu ÂhitÃ. Na c' esà etesu okÃsesu sadà vilÅnà va hutvà tiÂÂhati; yadà pana aggisantÃpa-suriyasan- tÃpa-utuvisabhÃga-dhÃtuvisabhÃgehi te padesà usmajÃtÃ\<*<1>*>/ honti, tadà tattha nahÃnakÃle pasanna-udakÆparisinehabindu vissaÂo viya, ito c' ito ca sa¤carati. Paricchedato vasÃbhÃ- gena paricchinnÃ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃga- paricchedo pana kesasadiso yeva. KeÊo ti antomukhe pheïamissà ÃpodhÃtu. So vaïïato seto pheïavaïïo. SaïÂhÃnato okÃsasaïÂhÃno, pheïasaïÂhÃno ti pi vattuæ vaÂÂati. Disato uparimÃya disÃya jÃto. OkÃsato ubhohi kapolapassehi oruyha\<*<2>*>/ jivhÃya Âhito. Na c' esa ettha sadà sannicito hutvà tiÂÂhati; yadà pana sattà tathÃrÆpaæ ÃhÃraæ passanti và saranti vÃ, uïhatittakaÂukaloïambilÃ- naæ và ki¤ci mukhe Âhapenti, yadà và nesaæ hadayaæ ÃgilÃyati, kismi¤cid-eva và jigucchà uppajjati, tadà kheÊo uppajjitvà ubhohi kapolapassehi oruyha\<*<2>*>/ jivhÃya saïÂhÃti AggajivhÃya c' esa tanuko hoti, mÆlajivhÃya bahalo. Mu- khe pakkhitta¤ ca puthukaæ và taï¬ulaæ và a¤¤aæ và ki¤ci khÃdanÅyaæ nadÅpuliïe khatakÆpakasalilaæ viya parik- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm usmÃ-. 2 Bhm orÆyha. >/ #<[page 264]># %<264 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% khayaæ agacchanto va temetuæ samattho hoti. Paricche- dato kheÊabhÃgena paricchinno. Ayam assa sabhÃgaparic- chedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso va. SinghÃïikà ti matthalungato paggharaïaka-asuci. Sà vaïïato taruïatÃlaÂÂhimi¤javaïïÃ. SaïÂhÃnato okÃsasaï- ÂhÃnÃ. Disato uparimÃya disÃya jÃtÃ. OkÃsato nÃsapuÂe pÆretvà ÂhitÃ. Na c' esà ettha sadà sannicità hutvà tiÂÂhati. Atha kho yathà nÃma puriso paduminipatte dadhiæ ban- dhitvà heÂÂhà kaïÂakena vijjheyya athÃnena chiddena adhimuttaæ gaÊitvà bahi pateyya, evam eva yadà sattà rodanti, visabhÃgÃhÃra-utuvasena và sa¤jÃtadhÃtukkhobhà honti, tadà anto sÅsato pÆtisemhabhÃvaæ Ãpannaæ mattha- lungaæ gaÊitvà tÃlumatthakavivarena otaritvà nÃsapuÂe\<*<1>*>/ pÆretvà tiÂÂhati và paggharati vÃ. SinghÃïikà pariggaïha- kena ca yoginà nÃsapuÂe pÆretvà Âhitavasen' eva parig- gaïhitabbÃ. Paricchedato singhÃïikabhÃgena paricchinnÃ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso va. Lasikà ti sarÅrasandhÅnaæ abbhantare picchilakuïapaæ. Sà vaïïato kaïikÃraniyyÃsavaïïÃ. SaïÂhÃnato okÃsasaï- ÂhÃnÃ. Disato dvÅsu disÃsu jÃtÃ. OkÃsato aÂÂhisandhÅnaæ abbha¤janakiccaæ sÃdhayamÃnà asÅtisatasandhÅnaæ abbhan- tare ÂhitÃ. Yassa c' esà mandà hoti, tassa uÂÂhahantassa nisÅdantassa abhikkamantassa paÂikkamantassa sami¤jan- tassa pasÃrentassa aÂÂhikÃni kaÂakaÂÃyanti, accharÃsad- daæ karonto viya sa¤carati, ekayojana-dviyojanamattaæ addhÃnaæ gatassa vÃyodhÃtu kuppati, gattÃni dukkhanti. Yassa pana bahukà honti, tassa uÂÂhÃna-nisajjÃdÅsu na aÂÂhÅni kaÂakaÂÃyanti, dÅgham pi addhÃnaæ gatassa na vÃyodhÃtu kuppati, na gattÃni dukkhanti. Paricchedato lasikÃbhÃgena paricchinnÃ. Ayam assa sabhÃgaparicchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso va. Muttan ti vaïïato mÃsakhÃrodakavaïïaæ. SaïÂhÃnato adhomukhaÂÂhapita-udakakumbha-abbhantaragata-udaka- saïÂhÃnaæ. Disato heÂÂhimÃya disÃya jÃtaæ. OkÃsato vat- thissa abbhantare Âhitaæ. Vatthi nÃma vatthipuÂo vuccati. Yattha seyyathÃpi candanikÃyaæ\<*<2>*>/ pakkhitte amukhe rava- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh nÃsÃ-. 2 Bhm candanikÃya. >/ #<[page 265]># %< 2. KÃyagatÃsati 265>% ïaghaÂe candanikÃraso pavisati, na c' assa pavisanamaggo pa¤¤Ãyati, evam eva sarÅrato muttaæ pavisati, na c' assa pavisanamaggo pa¤¤Ãyati, nikkhamanamaggo pana pÃkaÂo hoti. Yamhi ca muttassa bharite passÃvaæ karomà ti sattÃ- naæ ÃyÆhanaæ hoti. Paricchedato vatthi abbhantarena ceva muttabhÃgena ca paricchinnaæ. Ayam assa sabhÃga- paricchedo, visabhÃgaparicchedo pana kesasadiso va. Evaæ hi kesÃdike koÂÂhÃse vaïïasaïÂhÃnadisokÃsaparic- chedavasena vavatthapetvà anupubbato nÃtisÅghato ti Ãdinà nayena vaïïasaïÂhÃnagandhÃsayokÃsavasena pa¤cadhà paÂi- kÆlÃ! paÂikÆlÃ! ti manasikaroto, païïattisamatikkamÃva- sÃne, seyyathÃpi cakkhumato purisassa dvattiæsa vaïïÃ- naæ kusumÃnaæ ekasuttaka-\<*<1>*>/ganthitaæ mÃlaæ olokentassa sabbapupphÃni apubbÃpariyam iva pÃkaÂÃni honti, evam eva: atthi imasmiæ kÃye kesà ti imaæ kÃyaæ olokentassa sabbe te dhammà apubbÃpariyà va pÃkaÂà honti. Tena vuttaæ manasikÃrakosallakathÃyaæ Ãdikammikassa hi kesà ti manasikaroto manasikÃro gantvà muttan ti imaæ pariyo- sÃnakoÂÂhÃsam eva Ãhacca tiÂÂhatÅ ti. Sace pana bahiddhà pi manasikÃraæ upasaæharati, ath' assa evaæ sabbakoÂÂhÃ- sesu pÃkaÂÅbhÆtesu Ãhiï¬antà manussatiracchÃnÃdayo sattÃ- kÃraæ vijahitvà koÂÂhÃsarÃsivasen' eva upaÂÂhahanti; tehi ca ajjhohariyamÃnaæ pÃnabhojanÃdi koÂÂhÃsarÃsimhi pak- khipamÃnam iva upaÂÂhÃti. Ath' assa anupubbama¤canÃ- divasena paÂikÆlÃ! paÂikÆlÃ! ti punappunaæ manasikaroto anukkamena appanà uppajjati. Tattha kesÃdÅnaæ vaïïa- saïÂhÃnadisokÃsaparicchedavasena upaÂÂhÃnaæ uggahani- mittaæ, sabbÃkÃrato paÂikÆlavasena upaÂÂhÃnaæ paÂibhÃ- ganimittaæ. Taæ Ãsevato bhÃvayato vuttanayena asubha- kammaÂÂhÃnesu viya paÂhamajjhÃnavasen' eva appanà up- pajjati. Sà yassa eko va koÂÂhÃso pÃkaÂo hoti, ekasmiæ và koÂÂhÃse appanaæ patvà puna a¤¤asmiæ yogaæ na karoti, tassa ekà va uppajjati. Yassa pana aneke koÂÂhÃsà pÃkaÂà honti, ekasmiæ và jhÃnaæ patvà puna a¤¤asmim pi yogaæ karoti, tassa, Mallakattherassa viya, koÂÂhÃsagaïanÃya pa- ÂhamajjhÃnÃni nibbattanti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh ekasuttake. >/ #<[page 266]># %<266 VIII. Anussati-kammatthÃna-niddeso>% So kir' Ãyasmà DÅghabhÃïaka-Abhayattheraæ hatthe gahetvÃ:- Ãvuso Abhaya! imaæ tÃva pa¤haæ uggaïhÃ- hÅ ti vatvà Ãha. Mallakatthero dvattiæsa koÂÂhÃsesu dvat- tiæsÃya paÂhamajjhÃnalÃbhÅ, sace rattim ekaæ divà ekaæ samÃpajjati, atirekaddhamÃsena puna sampajjati. Sace pana devasikaæ ekaæ samÃpajjati, atirekamÃsena puna sampaj- jatÅti. Evaæ paÂhamajjhÃnavasena ijjhamÃnam pi c' etaæ kammaÂÂhÃnaæ vaïïasaïÂhÃnÃdisu satibalena ijjhanato kÃ- yagatÃsatÅ ti vuccati. Ima¤ ca kÃyagatà satiæ anuyutto bhikkhu aratiratisaho hoti, na ca naæ arati[-rati sahati\<*<1>*>/]. Uppannaæ aratiæ abhi- bhuyya abhibhuyya viharati; bhayabheravasaho hoti, na ca naæ bhayabheravaæ sahati, uppannabhayabheravaæ abhi- bhuyya abhibhuyya viharati; khamo hoti sÅtassa uïhassa ...pe... pÃïaharÃnaæ adhivÃsakajÃtiko hoti,\<*<2>*>/ kesÃdÅnaæ vaïïabhedaæ nissÃya catunnaæ jhÃnÃnaæ lÃbhÅ hoti, cha abhi¤¤Ã paÂivijjhati. Tasmà have appamatto anuyu¤jetha paï¬ito, evaæ anekÃnisaæsaæ imaæ kÃyagatÃsatin ti. Idaæ kÃyagatà satiyaæ vitthÃrakathÃmukhaæ. 3. ùnÃpÃnasati\<*<3>*>/ IdÃni yan taæ BhagavatÃ: ayam pi kho, bhikkhave, ÃnapÃ- nasati-samÃdhi bhÃvito bahulÅkato santo ceva païÅto ca ase- canako ca sukho ca vihÃro uppannuppanne ca pÃpake akusale dhamme ÂhÃnaso antaradhÃpeti vÆpasametÅ ti\<*<4>*>/ evaæ pasaæ- sitvÃ;-kathaæ bhÃvito ca, bhikkhave, ÃnÃpÃnasati-samÃdhi? Kathaæ bahulÅkato santo ceva païÅto ca asecanako ca sukho ca vihÃro uppannuppanne ca pÃpake akusale dhamme ÂhÃnaso antaradhÃpeti vÆpasameti?\<*<5>*>/ Idha, bhikkhave, bhikkhu ara¤- ¤agato và rukkhamÆlagato và su¤¤ÃgÃragato và nisÅdati pal- lankaæ Ãbhujitvà ujuæ kÃyaæ païidhÃya parimukhaæ satiæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm arati only. 2 M. i, 10. 3 Bhm -ssati always. 4 S. v, 321. 5 Ibid. 322. For the following see ibid. p. 311 f. >/ #<[page 267]># %< 3. AnÃpÃnasati 267>% upaÂÂhapetvà so sato và assasati, sato va passasati, dÅghaæ và assasanto: dÅghaæ assasÃmÅ ti pajÃnÃti; dÅghaæ và passasanto ...pe... rassaæ và assasanto ...pe... rassaæ và passa- santo: rassaæ passasÃmÅ ti pajÃnÃti. SabbakÃyapaÂisaævedÅ assasissÃmÅ ti sikkhati, sabbakÃyapaÂisaævedÅ passÃsissÃmÅ ti sikkhati. Passambhayaæ kÃyasankhÃraæ assasissÃmÅ ti sik- khati, passambhayaæ kÃyasankhÃraæ passasissÃmÅ ti sikkhati. PÅtipaÂisaævedÅ . . . SukhapaÂisaævedÅ . . . CittasankhÃrapaÂi- saævedÅ . . . Passambhayaæ cittasankhÃraæ cittapaÂisaævedÅ . . . Abhippamodayaæ cittaæ . . . SamÃdahaæ cittaæ . . . Vimocayaæ cittaæ . . . AniccÃnupassÅ . . . VirÃgÃnupassÅ . . . NirodhÃnupassÅ . . . PaÂinissaggÃnupassÅ assasissÃmÅ ti sik- khati, patinissaggÃnupassÅ passasissÃmÅ ti sikkhatÅ ti evaæ soÊasavatthukaæ ÃnÃpÃnasatikammaÂÂhÃnaæ niddiÂÂhaæ Tassa bhÃvanÃnayo anuppatto. So pana yasmà pÃÊivaï- ïanÃnusaren' eva vuccamÃno sabbÃkÃraparipÆro hoti, tasmà ayam ettha pÃÊivaïïanà pubbangamo niddeso. Kathaæ bhÃvito ca, bhikkhave, ÃnÃpÃnasati-samÃdhÅ ti\<*<1>*>/ ettha tÃva: kathan ti ÃnÃpÃnasatisamÃdhibhÃvanÃnaæ nÃ- nappakÃrato vitthÃretukamyatà pucchÃ. BhÃvito ca, bhik- khave, ÃnÃpÃnasati-samÃdhÅ ti nÃnappakÃrato vitthÃretukam- yatÃya puÂÂhadhammanidassanaæ. Kathaæ bahulÅkato . . . pe... vÆpasametÅ ti etthà pi es' eva nayo. Tattha bhÃvito ti uppÃdito, va¬¬hito vÃ. ùnÃpÃnasati-samÃdhÅ ti ÃnÃpÃnapariggÃhikÃyasatiyà sad- dhiæ sampayutto samÃdhi, ÃnÃpÃnassatiyaæ\<*<2>*>/ và samÃdhi ÃnÃpÃnasati-samÃdhi. BahulÅkato ti punappunaæ kato. Santo ceva païÅto cà ti santo ceva païÅto ceva, ubhayattha eva saddena niyamo veditabbo. Kiæ vuttaæ hoti? Ayaæ hi, yathà asubhakammaÂÂhÃnaæ kevalaæ paÂivedhavasena santa¤ ca païÅta¤ ca, oÊÃrikÃrammaïattà pana paÂikÆlÃram- maïattà ca Ãrammaïavasena neva santaæ, na païÅtaæ, na evaæ kenaci pariyÃyena asanto và apaïÅto\<*<3>*>/ vÃ, atha kho ÃrammaïasantatÃya pi santo vÆpasanto nibbuto, paÂivedha- sankhÃta-angasantatÃya pi, ÃrammaïapaïÅtatÃya pi païÅto \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. v, 322; also 316. 2 So all editions. 3 Sbh appaï-. >/ #<[page 268]># %<268 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% atittikaro angapaïÅtatÃya pÅ ti tena vuttaæ santo ceva païÅto cà ti. Asecanako ca sukho ca vihÃro ti ettha pana nÃssa secanan ti asecanako; anÃsittako abbokiïïo paÂiyekko\<*<1>*>/ Ãveïiko. Natthi ettha parikammena và upacÃrena và santatÃ; Ãdi samannÃhÃrato pabhuti attano sabhÃven' eva santo ca païÅto cà ti attho. Keci pana asecanako ti anÃsittako ojavanto sabhÃven' eva madhuro ti vadanti. Evam ayam secanako ca appitappitakkhaïe kÃyikacetasikasukhapaÂilÃbhÃya saævat- tanato sukho ca vihÃro ti veditabbo. Uppannuppanne ti avikkhambhite avikkhambhite\<*<2>*>/. PÃpake ti lÃmake. Akusale dhamme ti akosallasambhÆte dhamme. èhÃnaso antaradhÃpetÅ ti khaïen' eva antaradhÃpeti vikkhambheti. VÆpasametÅ ti suÂÂhu upasameti, nibbedhabhÃgiyattà và anupubbena ariyamaggavuddhippatto samacchindati, paÂip- passambhetÅ ti vuttaæ hoti. Ayaæ pan' ettha sankhepattho:- Bhikkhave, kena pakÃ- rena, ken' ÃkÃrena, kena vidhinà bhÃvito ÃnÃpÃnasati-samÃ- dhi? Kena pakÃrena bahulÅkato santo ceva ...pe... vÆpasametÅ ti. IdÃni tam atthaæ vitthÃrento: idha bhik- khave ti\<*<3>*>/ Ãdim Ãha. Tattha idha, bhikkhave, bhikkhÆ ti bhikkhave imasmiæ sÃsane bhikkhu. Ayaæ hi ettha idha-saddo sabbappakÃra- ÃnÃpÃnasati-samÃdhi nibbattakassa puggalassa sannissaya- bhÆtasÃsanaparidÅpano, a¤¤asÃsanassa tathÃbhÃvapaÂise- dhano ca. Vuttaæ h' etaæ: idh' eva, bhikkhave, samaïo ... pe... su¤¤aparappavÃdà samaïehi a¤¤e ti.\<*<4>*>/ Tena vuttaæ: imasmiæ sÃsane bhikkhÆ ti. Ara¤¤agato và ...pe... su¤¤agÃragato và ti idam assa ÃnÃpÃnasati-samÃdhi-bhÃvanÃnurÆpasenÃsanapariggahapari- dÅpanaæ. Imassa hi bhikkhuno dÅgharattaæ rÆpÃdisu Ãram- maïesu anuvisaÂaæ cittaæ ÃnÃpÃnasati-samÃdhi-Ãramma- ïaæ abhirÆhituæ na icchati, kÆÂapoïayuttaratho viya uppatham eva dhÃvati. TasmÃ, seyyathÃpi nÃma gopo \<-------------------------------------------------------------------------- 1 So all editions. Cf. p. 249, n. 7. 2 Sbh do not repeat. 3 S. v, 311. 4 M. i, 63; A. ii, 238. >/ #<[page 269]># %< 3. AnÃpÃnasati 269>% kÆÂadhenuyà khÅraæ pivitvà va¬¬hitaæ kÆÂavacchaæ dam- etukÃmo dhenuto apanetvà ekamante mahantaæ tham- bhaæ nikhaïitvà tattha yottena bandheyya; ath' assa so vaccho, ito c' ito ca vipphanditvà palÃyituæ asakkonto, tam eva thambhaæ upanisÅdeyya và upanipajjeyya vÃ, evam eva iminà pi bhikkhunà dÅgharattaæ rÆpÃrammaïÃdirasa- pÃnava¬¬hitaæ duÂÂhacittaæ dametukÃmena rÆpÃdi-Ãram- maïato apanetvà ara¤¤aæ và ...pe... su¤¤ÃgÃraæ và pavesetvÃ\<*<1>*>/ tattha assÃsapassÃsathambhe satiyottena ban- dhitabbaæ. Evam assa taæ cittaæ ito c' ito ca vipphan- ditvà pi pubbe ÃciïïÃrammaïaæ alabhamÃnaæ satiyottaæ chinditvà palÃyituæ asakkontaæ, tam ev' Ãrammaïaæ upacÃrappaïÃvasena upanisÅdati ceva upanipajjati ca. Ten' Ãhu PorÃïÃ:- Yathà thambhe nibbandheyya, vacchaæ damaæ naro idha Bandheyy' evaæ sakaæ cittaæ satiyÃrammaïe daÊhan ti\<*<2>*>/. Evam assa taæ senÃsanaæ bhÃvanÃnurÆpaæ hoti. Tena vuttaæ: idam assa ÃnÃpÃnasati-samÃdhi-bhÃvanÃnurÆpase- nÃsanapariggahaparidÅpanan ti. Athavà yasmà idaæ kammaÂÂhÃnappabhede pubbabhÆtaæ\<*<3>*>/ sabba¤¤ubuddha-\<*<4>*>/ paccekabuddha-buddhasÃvakÃnaæ visesÃ- dhigamadiÂÂhadhammasukhavihÃrapadaÂÂhÃnaæ ÃnÃpÃnasa- ti-kammaÂÂhÃnaæ itthi-purisa-hatthi-assÃdisaddasamÃkulaæ gÃmantaæ apariccajitvà na sukaraæ bhÃvetuæ, saddakaïÂa- kattà jhÃnassa,\<*<5>*>/--agÃmake pana ara¤¤e sukaraæ yogÃvacare idaæ kammaÂÂhÃnaæ pariggahetvà ÃnÃpÃnacatukkajjhÃnaæ nibbattetvà tad-eva pÃdakaæ katvà sankhÃre sammasitvà aggaphalaæ arahattaæ sampÃpuïituæ, tasmà 'ssa anurÆpa- senÃsanaæ dassento BhagavÃ: ara¤¤agato và ti Ãdim Ãha. VatthuvijjÃcariyo\<*<6>*>/ viya hi BhagavÃ. So, yathà vatthu- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb pavitthÃ; Sh pavisitvÃ. 2 Not traced. 3 Bhm muddhabhÆtaæ. Sh refers to a B. edition reading khuddhabhÆtaæ. 4 So Sh; Sb Bhm read sabbabuddha-. 5 A. v, 133-135. Cf. Points of Controversy, p. 331. 6 Cf. D. i, 9, 12; ii, 87. >/ #<[page 270]># %<270 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% vijjÃcariyo nagarabhÆmiæ passitvà suÂÂhu upaparikkhitvà ettha nagaraæ mÃpethà ti upadisati, sotthinà ca nagare nidiÂÂhite rÃjakulato mahÃsakkÃraæ labhati, evam eva yogÃvacarassa anurÆpasenÃsanaæ upaparikkhitvÃ: ettha kammaÂÂhÃnaæ anuyu¤jitabban ti upadisati, tato tattha kammaÂÂhÃnaæ anuyuttena yoginÃkamena arahatte patte: SammÃsambuddho vata so BhagavÃ! ti mahantaæ sakkÃ- raæ labhati. Ayaæ pana bhikkhu dÅpisadiso ti vuccati. Yathà hi mahÃ- dÅpirÃjà ara¤¤e tiïagahanaæ và vanagahanaæ và pabbataga- hanaæ và nissÃya nilÅyitvà vanamahisa-\<*<1>*>/gokaïïa-sÆkarÃdayo mige gaïhÃti, evam eva ayaæ ara¤¤Ãdisu kammaÂÂhÃnaæ anuyu¤janto bhikkhu yathÃkkamena sotÃpatti-sakadÃ- gÃmi-anÃgÃmi-arahattamagge ceva ariyaphala¤ ca gaïhÃtÅ ti veditabbo. Ten' Ãhu PorÃïÃ:- Yathà pi dÅpiko nÃma nilÅyitvà gaïhati mige, tath' evÃyaæ Buddhaputto yuttayogo vipassako ara¤¤aæ pavisitvÃna gaïhÃti phalam uttaman ti\<*<2>*>/. Ten' assa parakkamajavayoggabhÆmiæ ara¤¤asenÃsanaæ dassento Bhagavà ara¤¤agato và ti Ãdim Ãha. Tattha ara¤- ¤agato ti-ara¤¤aæ nÃma nikkhamitvà bahi indakhÅlà sabbam etaæ ara¤¤an ti\<*<3>*>/ ca Ãra¤¤akaæ nÃma senÃsanaæ pa¤cadha- nusatikaæ\<*<4>*>/ pacchiman ti\<*<5>*>/ ca evaæ vuttalakkhaïesu ara¤¤esu yaæ ki¤ci pavivekasukhaæ ara¤¤aæ gato. RukkhamÆlagato ti rukkhasamÅpaæ gato. Su¤¤ÃgÃragato ti su¤¤aæ vivittokÃsaæ gato. Ettha ca, Âhapetvà ara¤¤a¤ ca rukkhamÆla¤ ca, avasesasattavidha- senÃsanaæ gato di su¤¤ÃgÃragato ti vattuæ vaÂÂati. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -mahiæsa-. 2 Cf. Mil. 369. The prose identical in both works is in italics. In Mil., mahÃdÅpirÃjà is mahÃrÃjadÅpiko. NÃgasena ascribes the verses to the Therà dhammasangÃhakÃ. This identification of the last section of the Milinda with the sayings of the PorÃïas is of great interest. 3 PÂs. i, 176. Pèå. text has ara¤¤an ti nikkhaæitvà . . . 4 Cf. D. ii, 178. 5 Not traced. >/ #<[page 271]># %< 3. ùnÃpÃnasati 271>% Evam assa ututtayÃnukulaæ dhÃtucariyÃnukula¤ ca ÃnÃ- pÃnasati-bhÃvanÃnurÆpaæ senÃsanaæ upadisitvà alÅnÃnud- dhaccapakkhikaæ\<*<1>*>/ santam iriyÃpathaæ upadisanto nisÅdatÅ ti Ãha. Ath' assa nisajjÃya daÊhabhÃvaæ assÃsapassÃsÃnaæ pavattanasukhataæ ÃrammaïapariggahupÃya¤ ca dassento pallankaæ Ãbhujitvà ti Ãdim Ãha. Tattha pallankan ti samantato ÆrubaddhÃsanaæ. ùbhujitvà ti bandhitvÃ. Ujuæ kÃyaæ païidhÃyà ti uparimasarÅraæ ujuæ Âhapet- vÃ; aÂÂhÃrasapiÂÂhikaïÂake koÂiyà koÂiæ paÂipÃdetvÃ. Evaæ hi nisÅdantassa cammam-aæsa-nahÃrÆni na païamanti.\<*<2>*>/ Ath' assa yà tesaæ païamanappaccayÃ\<*<2>*>/ khaïe khaïe vedanà up- pajjeyyuæ, tà na uppajjanti. TÃsu anuppajjamÃnà sucit- tam ekaggaæ hoti, kammaÂÂhÃnaæ na paripatati,\<*<3>*>/ vuddhiæ phÃtiæ upagacchati. Parimukhaæ satiæ upaÂÂhapetvà ti kammaÂÂhÃnÃbhimu- khaæ satiæ ÂhapayitvÃ. AthavÃ: parÅ ti pariggahaÂÂho, mu- khan ti niyyÃnaÂÂho, satÅ ti upaÂÂhÃnaÂÂho; tena vuccati pari- mukhaæ satin ti. Evaæ PaÂisambhidÃyaæ vuttanayena p' ettha attho daÂÂhabbo.\<*<4>*>/ TatrÃyaæ sankhepo:- pariggahi- taniyyÃnasatiæ katvà ti. So sato va assasati, sato passasatÅ ti so bhikkhu evaæ nisÅ- ditvà eva¤ ca satiæ upaÂÂhapetvÃ, taæ satiæ avijahanto sato eva assasati sato passasati, sato kÃrÅ hotÅ ti vuttaæ hoti. IdÃni yeh' ÃkÃrehi sato kÃrÅ hoti, te dassetuæ dÅghaæ và assasasanto ti Ãdim Ãha. Vuttaæ h' etaæ PaÂisambhidÃ- yaæ: so sato va assasati, sato passasatÅ ti\<*<5>*>/ etass' eva vibhange bÃttiæsÃya ÃkÃrehi satokÃrÅ hoti: dÅghaæ assÃsavasena cit- tassa ekaggataæ avikkhepaæ pajÃnato sati upaÂÂhità hoti; tÃya satiyà tena ¤Ãïena satokÃrÅ hoti. DÅghaæ passÃsavasena ...pe... paÂinissaggÃnupassÅ assÃsavasena, paÂinissaggÃnu- passÅ passÃsavasena cittassa ekaggataæ avikkhepaæ pajÃnato sati upaÂÂhità hoti; tÃya satiyÃ, tena ¤Ãïena satokÃrÅ hotÅ ti. Tattha dÅghaæ và assasanto ti dÅghaæ và assÃsaæ pavat- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm alÅnuddhacca-. 2 Sh pana-. 3 Sbh paripaÂati. 4 PÂs. i, 176. 5 Ibid. and ff. >/ #<[page 272]># %<272 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% tayanto. AssÃso ti bahi nikkhamanavÃto. PassÃso ti anto pavisanavÃto ti VinayaÂÂhakathÃyaæ vuttaæ Suttan- taÂÂhakathÃsu pana uppaÂipÃÂiyà Ãgataæ. Tattha sabbe- sam pi gabbhaseyyakÃnaæ mÃtukucchito nikkhamanakÃle paÂhamaæ abbhantaravÃto bahi nikkhamati, pacchà bÃhira- vÃto sukhumarajaæ gahetvà abbhantaraæ pavisanto tÃluæ Ãhacca nibbÃyati:- evaæ tÃva assÃsapassÃsà veditabbÃ. Yà pana tesaæ dÅgha-rassatÃ, sà addhÃnavasena veditabbÃ. Yathà hi okÃsaddhÃnaæ pharitvà Âhitaæ udakaæ và vÃlikà và dÅghaæ udakaæ dÅghà vÃlikÃ, rassaæ udakaæ rassà vÃ- likà ti vuccati, evaæ cuïïavicuïïà pi assÃsapassÃsà hatthi- sarÅre ca ahisarÅre ca tesaæ attabhÃvasankhÃtaæ dÅghaæ addhÃnaæ saïikaæ pÆretvà saïikam eva nikkhamanti, ta- smà dÅghà ti vuccanti. Sunakha-sasÃdÅnaæ attabhÃvasankhÃ- taæ rassaæ addhÃnaæ sÅghaæ pÆretvà sÅgham eva nikkha- manti, tasmà rassà ti vuccanti. Manussesu pana keci hatthi- ahi-Ãdayo viya kÃladdhÃnavasena dÅghaæ assasanti ca passa- santi ca, keci sunakha-sasÃdayo viya rassaæ; tasmà tesaæ kÃlavasena dÅgham addhÃnaæ nikkhamancà ca pavisantà ca te dÅghÃ, ittaram addhÃnaæ nikkhamantà ca pavisantà ca rassà ti veditabbÃ. TatrÃyaæ bhikkhu navah' ÃkÃrehi dÅ- ghaæ assasanto passasanto ca dÅghaæ assasÃmi passasÃmÅ ti pajÃnÃti:- evaæ pajÃnato c' assa eken' ÃkÃrena kÃyÃnupas- sanÃ-satipaÂÂhÃnabhÃvanà sampajjatÅ ti veditabbÃ. Yath' Ãha PaÂisambhidÃyaæ\<*<1>*>/:- kathaæ dÅghaæ assasanto: dÅghaæ assasÃmÅti pajÃnÃti, dÅghaæ passasanto: dÅghaæ pas- sasÃmÅti pajÃnÃti? DÅghaæ assÃsaæ addhÃnasankhÃte assa- sati, dÅghaæ passÃsaæ addhÃnasankhÃte passasati, dÅghaæ assÃsapassÃsaæ addhÃnasankhÃte assasati pi passasati pi; dÅghaæ assÃsapassÃsaæ addhÃnasankhÃte assasato pi passa- sato pi chando uppajjati. Chandavasena tato sukhumataraæ dÅghaæ assÃsaæ addhÃnasankhÃte assasati, chandavasena tato sukhumataraæ dÅghaæ passÃsaæ ...pe... dÅghaæ assÃ- sapassÃsaæ addhÃnasankhÃte assasati pi passasati pi, chan- davasena tato sukhumataraæ dÅghaæ assÃsapassÃsaæ addhÃ- nasankhÃte assasato pi passasato pi pÃmojjaæ uppajjati. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. i, 177. >/ #<[page 273]># %< 3. ùnÃpÃnasati 273>% PÃmojjavasena tato sukhumatadÅghaæ assÃsaæ addhÃna- sankhÃte assasati, pamojjavasena tato sukhumataraæ dÅghaæ passÃsaæ ...pe... dÅghaæ assÃsapassÃsaæ addhÃnasankhÃte assasati pi passasati pi, pÃmojjavasena tato sukhumataraæ dÅghaæ assÃsapassÃsaæ addhÃnasankhÃte assasato pi passa- sato pi dÅghaæ assÃsapassÃsà cittaæ vivaÂÂati,\<*<1>*>/ upekkhà saïÂhÃti. Imehi navahi ÃkÃrehi dÅghaæ assÃsapassÃsà kÃyo upaÂÂhÃnaæ sati anupassanà ¤Ãïaæ; kÃyo upaÂÂhÃnaæ, no sati; sati upaÂÂhÃna¤ ceva sati ca; tÃya satiyÃ, tena ¤Ãïena taæ kÃyaæ anupassati; tena vuccati: kÃye kÃyÃnupassanÃ- satipaÂÂhÃnabhÃvanà ti. Esa nayo rassapade pi. Ayaæ pana viseso:- yathà ettha dÅghaæ assÃsaæ addhÃnasankhÃte ti vuttaæ, evam idha rassaæ assÃsaæ ittarasankhÃte assasatÅ ti Ãgataæ. Tasmà rassavasena yÃva tena vuccati kÃye kÃyÃnupassanà satipaÂ- ÂhÃnabhÃvanà ti, tÃva yojetabbaæ. Evam ayaæ addhÃna- vasena ittaravasena ca imehi ÃkÃrehi assÃsapassÃse pajÃnan- to dÅghaæ và assasanto: dÅghaæ assasÃmÅ ti pajÃnÃti ...pe ... rassaæ và passasanto rassaæ passasÃmÅ ti pajÃnÃtÅ ti veditabbo. Evaæ pajÃnato c' assa:- DÅgho rasso ca assÃso passÃso pi ca tÃdiso, cattÃro vaïïà vattanti nÃsikagg' eva bhikkhuno ti. SabbakÃyapaÂisaævedÅ assasissÃmi . . . passasissÃmÅ ti sik- khatÅ ti\<*<2>*>/ sakalassa assÃsakÃyassa ÃdimajjhapariyosÃnaæ viditaæ karonto, pÃkaÂaæ karonto assasissÃmÅ ti sikkhati; Sakalassa passÃsakÃyassa ÃdimajjhapariyosÃnaæ viditaæ karonto, pÃkaÂaæ karonto passasissÃmÅ ti sikkhati. Evaæ viditaæ karonto, pÃkaÂaæ karonto ¤Ãïasampayuttacittena assasati ceva passasati ca, tasmà assasissÃmi passasissÃmÅ ti sikkhatÅ ti vuccati. Ekassa hi bhikkhuno cuïïavicuïïa- visaÂe assÃsakÃye passÃsakÃye và ÃdipÃkaÂo hoti, na majjha- pariyosÃnaæ. So Ãdim eva pariggahetuæ sakkoti, majjha- pariyosÃne kilamati. Ekassa majjhaæ pÃkaÂaæ hoti, na Ãdi- pariyosÃnaæ. Ekassa pariyosÃnaæ pÃkaÂaæ hoti, na adÅ- majjhaæ; so pariyosÃnaæ yeva pariggahetuæ sakkoti, \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm vivattati. 2 See above, p. 267; cf. PÂs. i, 175. I. 18 >/ #<[page 274]># %<274 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% Ãdimajjhe kilamati. Ekassa sabbam pi pÃkaÂaæ hoti, so sabbam pi pariggahetuæ sakkoti, na katthaci kilamati, tÃdisena bhavitabban ti dassento Ãha: sabbakÃyapaÂisaævedi assasissÃmÅ ti ...pe... passasissÃmÅ ti sikkhatÅ ti. Tattha sikkhatÅ ti evaæ ghaÂati, vÃyamati. Yo [vÃ\<*<1>*>/] tathÃ- bhÆtassa saævaro: ayam ettha adhisÅlasikkhÃ. Yo tathÃ- bhÆtassa samÃdhi, ayaæ adhicittasikkhÃ. Yà tathÃbhÆtassa pa¤¤Ã, ayaæ adhipa¤¤Ãsikkhà ti imà tisso sikkhÃyo tasmiæ Ãrammaïe, tÃya satiyÃ, tena manasikÃrena-sikkhati, Ãse- vati, bhÃveti, bahulÅkarotÅ ti evam ettha attho daÂÂhabbo. Tattha yasmà tassa purimanaye kevalaæ assasitabbaæ passasitabbam eva, na ca a¤¤aæ ki¤ci kÃtabbaæ, ito paÂ- ÂhÃya pana ¤ÃïuppÃdanÃdisu yogo karaïÅyo, tasmà tattha: assasÃmÅ ti pajÃnÃti passasÃmÅ ti pajÃnÃti' cc' eva vattamÃna- kÃlavasena pÃÊiæ vatvà ito paÂÂhÃya kattabbassa ¤ÃïuppÃ- danÃdino ÃkÃrassa dassanatthaæ sabbakÃyapaÂisaævedÅ as- sasissÃmÅ ti Ãdinà nayena anÃgatavacanavasena pÃÊi Ãropità ti veditabbÃ. Passambhayaæ kÃyasankhÃraæ assasissÃmÅ ti ...pe... passasissÃmÅ ti sikkhatÅ ti\<*<2>*>/ oÊÃrikaæ kÃyasamkhÃraæ passam- bhento paÂippassambhento nirodhento vÆpasamento\<*<3>*>/ assa- sissÃmi passasissÃmÅ ti sikkhati. Tatra evaæ oÊÃrikasukhumatà ca passaddhi ca veditabbÃ. Imassa hi bhikkhuno pubbe apariggahitakÃle kÃyo ca citta¤ ca sadarathà honti oÊÃrikÃ. KÃyacittÃnaæ oÊÃrikatte avÆ- pasante assÃsapassÃsà pi oÊÃrikà honti, balavatarà hutvà pavattanti, nÃsikà nappahoti, mukhena assasanto pi pas- sasanto pi tiÂÂhati. Yadà pan' assa kÃyo pi cittam pi parig- gahità honti, tadà te santà honti vÆpasantÃ. Tesu vÆpa- santesu assÃsapassÃsà sukhumà hutvà pavattanti: atthi nu kho natthÅ ti vicetabbatÃkÃrappattà honti. Seyyathà pi puri- sassa dhÃvitvà pabbatà và orohitvà mahÃbhÃraæ và sÅsato oropetvà Âhitassa oÊÃrikà assÃsapassÃsà honti, nÃsikà nap- pahoti, mukhena assasanto pi passasanto pi tiÂÂhati. Yadà pan' esa taæ parissamaæ vinodetvà nahatvà ca pivitvà ca \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh omit. 2 See above, p. 267; cf. Pts. i, 184. 3 Bm inverts order of these two words. >/ #<[page 275]># %< 3. ùnÃpÃnasati 275>% allasÃÂakaæ hadaye katvà sÅtÃya chÃyÃya nipanno hoti, ath' assa te assÃsapassÃsà sukhumà honti: atthi nu kho natthÅ ti vicetabbatÃkÃrappattÃ. Evam eva imassa bhikkhuno pubbe apariggahitakÃle kÃyo ca ...pe... vicetabbatÃkÃrappattà honti. Taæ kissa hetu? Tathà hi 'ssa pubbe apariggahita- kÃle: oÊÃrikoÊÃrike kÃyasankhÃre passambhemÅ ti Ãbhogasa- mannÃhÃramanasikÃrapaccavekkhaïà natthi, pariggahita- kÃle pana atthi, ten' assa apariggahitakÃlato pariggahitakÃle kÃyasankhÃro sukhumo hoti. Ten' Ãhu PorÃïÃ:- SÃraddhe kÃye citte ca adhimattaæ pavattati; asÃraddhamhi kÃyamhi sukhumaæ sampavattatÅ ti. Pariggahe pi oÊÃriko, paÂhamajjhÃnÆpacÃre sukhumo tasmim pi oÊÃriko, paÂhamajjhÃne sukhumo; paÂhamajjhÃne ca dutiyajjhÃnÆpacÃre ca oÊÃriko, dutiyajjhÃne sukhumo; dutiyajjhÃne ca tatiyajjhÃnÆpacÃre ca oÊÃriko, tatiyajjhÃne sukhumo; tatiyajjhÃne ca catutthajjhÃnÆpacÃre ca oÊÃriko, catutthajjhÃne atisukhumo appavattim eva pÃpuïÃtÅ ti:- idaæ tÃva DÅghabhÃïaka-SaæyuttabhÃïakÃnaæ mataæ. MajjhimabhÃïakà pana paÂhamajjhÃne oÊÃriko, dutiyajjhÃ- nÆpacÃre sukhumo ti evaæ heÂÂhimaheÂÂhimajhÃnato uparÆ- parijhÃnÆpacÃre pi sukhumataraæ icchanti. Sabbesaæ yeva pana matena apariggahitakÃle pavattakÃyasankhÃro parigga- hitakÃle paÂippassaæbhati. ParighitakÃle pavattakÃyasan- khÃro paÂhamajjhÃnÆpacÃre ...pe... catutthajjhÃnÆpa- cÃre pavattakÃyasankhÃro catutthajjhÃne paÂippassambhati. Ayaæ tÃva samathe nayo. VipassanÃyaæ pana apariggahe pavatto kÃyasankhÃro oÊÃriko; mahÃbhÆtapariggahe su- khumo, so pi oÊÃriko; upÃdÃrÆpapariggahe sukhumo, so pi oÊÃriko; sakalarÆpapariggahe sukhumo, so pi oÊÃriko; arÆ- papariggahe sukhumo, so pi oÊÃriko; rÆpÃrÆpapariggahe sukhumo, so pi oÊÃriko; paccayapariggahe sukhumo, so pi oÊÃriko; sappaccayanÃmarÆpadassane sukhumo, so pi oÊÃ- riko; lakkhaïÃrammaïikavipassanÃya sukhumo, so pi dub- balavipassanÃya oÊÃriko, balavavipassanÃya sukhumo. Tattha pubbe vuttanayen' eva purimassa purimassa pac- chimena pacchimena paÂippassaddhi veditabbÃ. Evam ettha oÊÃrikasukhumatà ca passaddhi ca veditabbÃ. \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 276]># %<276 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% PaÂisambhidÃyaæ pan' assa saddhiæ codanÃ-sodhanÃhi evam attho vutto\<*<1>*>/:- Kathaæ passambhayaæ kÃyasankhÃraæ assasissÃmi ... pe... passasissÃmÅ ti sikkhati? Katame kÃyasankhÃrÃ?\<*<2>*>/ DÅghaæ assÃsa . . . passÃsÃkÃyikà ete dhammà kÃyappaÂi- baddhÃ\<*<3>*>/ kÃyasankhÃrÃ, te kÃyasankhÃre passambhento niro- dhento vÆpasamento sikkhati ...pe... YathÃrÆpehi kÃya- sankhÃrehi kÃyassa ÃnamanÃ, vinamanÃ, sannamanÃ, païa- manÃ, i¤janÃ, phandanÃ, calanÃ, kampanà passambhayaæ kÃyasankhÃraæ assasissÃmÅ ti sikkhati, passambhayaæ kÃya- sankhÃraæ passasissÃmÅ ti sikkhati. YathÃrÆpehi kÃyasan- khÃrehi\<*<4>*>/ kÃyassa na ÃnamanÃ, na vinamanÃ, na sanna- manÃ, na païamanÃ, ani¤janÃ, aphandanÃ, acalanÃ, akam- panà santaæ sukhumaæ passambhayaæ kÃyasankhÃraæ assasissÃmi passasissÃmÅ ti sikkhati:- iti kira passambhayaæ kÃyasankhÃraæ assasissÃmÅ ti sikkhati, passambhayaæ kÃya- sankhÃraæ passasissÃmÅ ti sikkhati. Evaæ sante vÃtÆpalad- dhiyà ca pabhÃvanà na hoti, assÃsapassÃsÃna¤ ca pabhÃvanà na hoti, ÃnÃpÃnasatiyà ca pabhÃvanà na hoti, ÃnÃpÃnasati- samÃdhissa ca pabhÃvanà na hoti, na ca naæ taæ\<*<5>*>/ samÃpat- tiæ paï¬ità samÃpajjanti pi vuÂÂhahanti pi. Iti kira passam- bhayaæ kÃyasankhÃraæ assasissÃmi passasissÃmÅ ti sik- khati. Evaæ sante vÃtÆpaladdhiyà ca pabhÃvÃnà hoti, assÃsa- passÃsÃna¤ ca pabhÃvanà hoti, ÃnÃpÃnasatiyà ca pabhÃvanà hoti, ÃnÃpÃnasati-samÃdhi 'ssa ca pabhÃvanà hoti, ta¤ ca naæ\<*<6>*>/ samÃpattiæ paï¬ità samÃpajjanti pi vuÂÂhahanti pi. Yathà kathaæ viya? Seyyathà pi kaæse ÃkoÂite paÂhamaæ oÊÃrikà saddà pavattanti, oÊÃrikÃnaæ saddÃnaæ nimittaæ suggahitattÃ\<*<7>*>/ sumanasikatattà sÆpadhÃritattÃ, niruddhe pi oÊÃrike sadde, atha pacchà sukhumakà saddà pavattanti, su- khumakÃnaæ saddÃnaæ nimittaæ suggahitattÃ\<*<7>*>/ sumanasika- tattà sÆpadhÃritattÃ, niruddhe pi sukhumake sadde, atha \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Op. cit. i, 184-86. 2 So all editions. Pèå. Katamo kÃyasankhÃro? 3 Pèå. -bandhÃ. 4 Pèå. ed. inserts yÃ. 5 Sb taæ naæ. Cf. vv. ll. in Pèå. ed. 6 So all editions. 7 Sh -gahÅ-. >/ #<[page 277]># %< 3. ùnÃpÃnasati 277>% pacchà sukhumasaddanimittÃrammaïatÃ\<*<1>*>/ pi cittaæ pavattati; evam eva paÂhamaæ oÊÃrikà assÃsapassÃsà pavattanti, oÊÃri- kÃnaæ assÃsapassÃsÃnaæ nimittaæ suggahitattÃ\<*<2>*>/ sumanasika- tattà supadhÃritattÃ, niruddhe pi oÊÃrike assÃsapassÃse, atha pacchà sukhumakà assÃsapassÃsà pavattanti, sukhumÃnaæ assÃsapassÃsÃnam pi nimittaæ suggahitattÃ\<*<2>*>/ sumanasikatattà sÆpadhÃritattÃ, niruddhe pi sukhumake assÃsapassÃse, atha pacchà sukhuma-assÃsapassÃsanimittÃrammaïatÃ\<*<3>*>/ pi cittaæ na vikkhepaæ gacchati. Evaæ sante vÃtÆpaladdhiyà ca pabhÃvanà hoti, assÃsapassÃsÃna¤ ca pabhÃvanà hoti, ÃnÃpÃnasatiyà ca pabhÃvanà hoti, ÃnÃpÃnasati-samÃdhissa ca pabhÃvanà hoti, ta¤ ca naæ samÃpattiæ paï¬ità samÃpajjanti pi vuÂÂhahanti pi. Passambhayaæ kÃyasankhÃraæ assÃsapassÃsà kÃyo upaÂÂhÃnaæ sati anupassanà ¤Ãïaæ; kÃyo upaÂÂhÃnaæ, no sati; sati upaÂÂhÃna¤ ceva sati ca; tÃya satiyà tena ¤Ãïena taæ kÃyaæ anupassati; tena vuccati kÃye kÃyÃnu- passanà satipaÂÂhÃnabhÃvanà ti. Ayaæ tÃv' ettha kÃyÃnupassanÃvasena vuttassa paÂha- macatukkassa anupubbapadavaïïanÃ. Yasmà pan' ettha idam eva catukkaæ Ãdikammikassa kammaÂÂhÃnavasena vuttaæ, itarÃni pana tÅïi catukkÃni ettha pattajhÃnassa vedanÃ-citta-dhammÃnupassanÃvasena vuttÃni, tasmà idaæ\<*<4>*>/ kammaÂÂhÃnaæ bhÃvetvÃ, ÃnÃpÃna- catukkajjhÃnapadaÂÂhÃnÃya vipassanÃya saha paÂisambhi- dÃhi arahattaæ pÃpuïitukÃmena Ãdikammikena kulaputtena pubbavuttanayen' eva sÅlaparisodhanÃdÅni sabbakiccÃni katvà vuttappakÃrassa Ãcariyassa santike pa¤casandhikaæ kam maÂÂhÃnaæ uggahetabbaæ. Tatr' ime pa¤ca sandhayo:- uggaho, paripucchÃ, upaÂÂhÃnaæ, appanÃ, lakkhaïan ti. Tattha uggaho nÃma kammaÂÂhÃnassa uggaïhanaæ. Pari- pucchà nÃma kammaÂÂhÃnassa paripucchanÃ. UpatÂhÃnaæ nÃma kammaÂÂhÃnassa upaÂÂhÃnaæ. Appanà nÃma kam- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 So all editions. Pèå. ed.: ÃrammaïattÃ. 2 Sh -gahÅ-. 3 So all editions. Pèå. ed.: sukhumÃnaæ assÃsapassÃsÃnaæ nimitt-. 4 Bhm imaæ. >/ #<[page 278]># %<278 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% maÂÂhÃnassa appanÃ. Lakkhaïaæ nÃma kammaÂÂhÃnassa lakkhaïaæ. Evaæ lakkhaïam idaæ kammaÂÂhÃnan ti kammaÂÂhÃnasabhÃvÆpadhÃraïan ti vuttaæ hoti. Evam pa¤casandhikaæ kammaÂÂhÃnaæ uggaïhanto at- tanà pi na kilamati, Ãcariyam pi na viheseti. Tasmà thokaæ uddisÃpetvà bahukÃlaæ sajjhÃyitvà evaæ pa¤casandhikam kammaÂÂhÃnaæ uggahetvà Ãcariyassa santike và a¤¤atra và pubbe vuttappakÃre senÃsane vasantena upacchinnakhud- dakapaÊibodhena katabhattakiccena bhattasammadaæ paÂi- vinodetvà sukhanisinnena ratanattayaguïÃnussaraïena cit- taæ sampahaæsetvà Ãcariyuggahato ekapadam pi asammuy- hantena idaæ ÃnÃpÃnassatikammaÂÂhÃnaæ manasikÃtab- baæ. TatrÃyaæ manasikÃravidhi:- gaïanÃ, anubandhanÃ, phu- sanÃ, ÂhapanÃ, sallakkhaïÃ, vivaÂÂanÃ, pÃrisuddhi, tesa¤ ca paÂipassanà ti.\<*<1>*>/ Tattha gaïanà ti gaïanà yeva. Anubandhanà ti anuvahanÃ. Phusanà ti phuÂÂhaÂÂhÃnaæ. èhapanà ti appanÃ. Sallakkhaïà ti vipassanÃ. VivaÂÂanà ti maggo. PÃrisuddhÅ ti phalaæ. Tesa¤ ca patipassanà ti paccavek- khaïÃ. Tattha iminà Ãdikammikena kulaputtena paÂhamaæ ga- ïanÃya idaæ kammaÂÂhÃnaæ manasikÃtabbaæ. Gaïen- tena ca pa¤cannaæ heÂÂhà na Âhapetabbaæ, dasannaæ upari na netabbaæ, antarà khaï¬aæ na dassetabbaæ. Pa¤- cannaæ heÂÂhà Âhapentassa hi sambÃdhe okÃse cittuppÃdo vipphandati, sambÃdhe vaje sanniruddhagogaïo viya Da- sannam [pi\<*<2>*>/] upari nentassa gaïananissitako\<*<3>*>/ va cittuppÃdo hoti; antarà khaï¬aæ dassentassa: sikhÃppattaæ nu kho me kammaÂÂhÃnaæ, no ti cittaæ vikampati; tasmà ete dose vajjetvà gaïetabbaæ. Gaïentena ca paÂhamaæ dandhaga- ïanÃya dha¤¤amÃpakagaïanÃya\<*<4>*>/ gaïetabbaæ. Dha¤¤amÃ- pako\<*<4>*>/ hi nÃÊiæ pÆretvà ekan ti vatvà okirati, puna pÆrento ki¤ci kacavaraæ disvà taæ cha¬¬ento: ekaæ ekan ti vadati. Esa nayo dve dve ti Ãdisu. Evam eva iminà pi assÃsapas- sÃsesu yo upaÂÂhÃti, taæ gahetvÃ: ekaæ ekan ti Ãdiæ katvà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh give these eight terms as two verses. 2 Sbh omit. 3 Sbh -nissito. 4 Bhm -mÃmaka-. >/ #<[page 279]># %< 3. ùnÃpÃnasati 279>% yÃva dasa dasà ti pavattamÃnaæ pavattamÃnaæ upalak- khetvà va gaïetabbaæ. Tass' evaæ gaïayato nikkhamantà ca pavisantà ca assÃsapassÃsà pÃkaÂà honti; athà 'nena taæ dandhagaïanaæ dha¤¤amÃpakagaïanaæ\<*<1>*>/ pahÃya sÅghaga- ïanayà gopÃlakagaïanÃya gaïetabbaæ. Cheko hi gopÃlako sakkharÃdayo ucchangena\<*<2>*>/ gahetvà rajjudaï¬ahattho pÃto va vajaæ gantvà gÃvopiÂÂhiyaæ paharitvà palighattham- bhamatthake nisinno dvÃraæ\<*<3>*>/ pattaæ pattaæ yeva gÃviæ: ekaæ\<*<4>*>/ dve ti sakkharaæ khipitvà khipitvà gaïeti. TiyÃma- rattiæ sambÃdhe okÃse dukkhappattagogaïo nikkhamanto nikkhamanto a¤¤ama¤¤aæ upanighaæsanto vegena pu¤ja- pu¤jo hutvà nikkhamati. So vegena\<*<5>*>/ tÅïi cattÃri pa¤ca dasà ti gaïeti yeva. Evam imassà pi purimanayena gaïayato assÃsapassÃsà pÃkaÂà hutvà sÅghaæ sÅghaæ punappunaæ sa¤caranti. Tato nena: punappunaæ sa¤carantÅ ti ¤atvà anto ca bahi ca agahetvà dvÃraæ\<*<3>*>/ pattaæ dvaraæ\<*<6>*>/ pattaæ yeva gahetvà ekaæ\<*<7>*>/ dve tÅïi cattÃri pa¤ca; ekaæ\<*<7>*>/ dve tÅïi cattÃri pa¤ca cha; ekan\<*<7>*>/ dve tÅïi cattÃri pa¤ca cha satta ...pe... aÂÂha . . . nava . . . dasà ti sÅghaæ sÅghaæ gaïe- tabbam eva. GaïanapaÂibaddhe\<*<8>*>/ hi kammaÂÂhÃne gaïana- balen' eva cittaæ ekaggaæ hoti, arittupatthambhanavasena caï¬asote nÃvÃÂÂhapanam iva. Tass' evaæ sÅghaæ sÅghaæ gaïayato kammaÂÂhÃnaæ nirantaraæ pavattaæ viya upaÂ- ÂhÃti. Atha nirantaraæ pavattatÅ ti ¤atvà anto ca bahi ca vÃtaæ apariggahetvà purimanayen' eva vegena gaïetab- baæ. Anto pavisanavÃtena hi saddhiæ cittaæ pavesayato abbhantare vÃtabbhÃhataæ medapÆritaæ viya hoti. Bahi nikkhamanavÃtena saddhiæ cittaæ nÅharato bahiddhà pu- thuttÃrammaïe cittaæ vikkhipati. PhuÂÂhaphuÂÂhokÃse\<*<9>*>/ pana satiæ Âhapetvà bhÃventass' eva bhÃvanà sampajjati. Tena vuttaæ: anto ca bahi ca vÃtaæ apariggahetvà puri- manayen' eva vegena gaïetabban ti. KÅva ciraæ pan' etaæ gaïetabban ti? YÃva vinà gaïa- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -mÃmaka-. 2 Bhm ucchankena. 3 Sbh dvÃra-. 4 Sh ekÃ; Bh eko. 5 Sh repeats. 6 Bhm omit. 7 Bh eko. 8 Sbh -bandhe. 9 Sb -PhuÂÂhokÃse. >/ #<[page 280]># %<280 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% nÃya assÃsapassÃsÃrammaïe sati santiÂÂhati. Bahi visa- Âavitakkavicchedaæ katvà assÃsapassÃsÃrammaïe sati saï- Âhapanatthaæ yeva hi gaïanà ti. Evaæ gaïanÃya manasi- katvà anubandhanÃya manasikÃtabbaæ. Anubandhanà nÃma gaïanaæ paÂisaæharitvà satiyà nirantaraæ assÃsa- passÃsÃnaæ anugamanaæ; ta¤ ca kho na Ãdimajjhapariyo- sÃnÃnugamanavasena. Bahi nikkhamanavÃtassa hi nÃbhi Ãdi, hadayaæ majjhaæ, nÃbhikaggaæ\<*<1>*>/ pariyosÃnaæ. Abbhan- taraæ pavisanavÃtassa nÃbhikaggaæ Ãdi, hadayaæ maj- jhaæ, nÃbhi pariyosÃnaæ, ta¤ c' assa anugacchato vikkhe- pagataæ cittaæ sÃraddhÃya ceva hoti i¤janÃya ca. Yath' Ãha\<*<2>*>/:- assÃsÃdimajjhapariyosÃnaæ satiyà anugacchato ajjhat- taæ vikkhepagatena cittena kÃyo pi cittam pi sÃraddhà ca honti i¤jità ca phandità ca. PassÃsÃdimajjhapariyosÃnaæ satiyà anugacchato bahiddhÃ\<*<3>*>/ vikkhepagatena cittena kÃyo pi cittam pi sÃraddhà ca honti, i¤jità ca phandità cà ti. Tasmà anu- bandhanÃya manasikarontena ÃdimajjhapariyosÃnavasena na manasikÃtabbaæ, api ca kho phusanÃvasena ca ÂhapanÃ- vasena ca manasikÃtabbaæ. GananÃnubandhanÃvasena viya hi phusanÃÂhapanÃvasena visuæ manasikÃro natthi; phuÂÂhaphuÂÂhÃne yeva pana gaïento gaïanÃya ca phusa- nÃya ca manasikÃroti; tatth' eva gaïanaæ paÂisaïharitvà te satiyà anubandhanto appanÃvasena ca cittaæ Âhapento anubandhanÃya ca phusanÃya ca ÂhapanÃya ca manasika- rotÅ ti vuccati. SvÃyam attho AÂÂhakathÃsu vutta-PanguÊa-DovÃrikÆpa- mÃhi,\<*<4>*>/ PaÂisambhidÃyaæ vutta-KakacÆpamÃya\<*<5>*>/ ca vedi- tabbo. TatrÃyaæ panguÊopamÃ:- seyyathà pi panguÊo dolÃya kÅÊataæ mÃtÃputtÃnaæ dolaæ khipitvÃ, tatth' eva dolà thambhamÆle nisinno kamena Ãgacchantassa ca gacchantas- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm nÃbhikÃ. 2 PÂs. i, 165. Sh prints this citation as if it were ten lines of verse. 3 Bhm bahi-. 4 PÂs Comy. called SadhammappakÃsinÅ. It is yet unedited. 5 This form here in all editions. >/ #<[page 281]># %< 3. ùnÃpÃnasati 281>% sa ca dolÃphalakassa ubho koÂiyo majjha¤ ca passati, na ca ubho-koÂi-majjhÃnaæ dassanatthaæ vyÃvaÂo hoti, evam eva bhikkhu sativasena upanibandhanatthambhamÆle Âhatvà assÃsapassÃsadolaæ khipitvà tatth' eva nimitte satiyà nisÅ- danto kamena ÃgacchantÃna¤ ca gacchantÃna¤ ca phuÂÂhaÂ- ÂhÃne assÃsapassÃsÃnaæ ÃdimajjhapariyosÃnaæ satiyà anu- gacchanto, tattha ca cittaæ Âhapento passati, na ca tesaæ dassanatthaæ vyÃvaÂo hoti:- ayaæ pangulopamÃ. Ayaæ pana dovÃrikÆpamÃ:- seyyathÃpi dovÃriko naga- rassa anto ca bahi ca purise: ko tvaæ? kuto và Ãgato? kuhiæ và gacchasi? kiæ và te hatthe ti na vÅmamsati,--na hi tassa te bhÃrÃ,--dvÃrappattaæ dvÃrappattaæ yeva pana vÅmaæsati, evam eva imassa bhikkhuno anto paviÂÂhavÃtà ca bahi nikkhantavÃtà ca na bhÃrà honti, dvÃrappattà dvÃ- rappattà yeva bhÃrà ti ayaæ dovÃrikÆpamÃ. KakacÆpamà pana Ãdito paÂÂhÃya evaæ veditabbÃ. Vuttaæ h' etaæ \<*<1>*>/:- Nimittaæ assÃsapassÃsa anÃrammaïaæ ekacittassa, ajÃnato ca tayo dhamme bhÃvanÃnupalabbhati. nimittaæ assÃsapassÃsà anÃrammaïaæ ekacittassa, jÃnato va tayo dhamme bhÃvanà upalabbhatÅ ti. Kathaæ ime tayo dhammà ekacittassa Ãrammanà na honti, na c' ime tayo dhammà avidità honti, na ca cittaæ vikkhepaæ gacchati, padhana¤ ca pa¤¤Ãyati, payoga¤ ca sÃdheti, visesam adhigacchati? Seyyathà pi rukkho same bhÆmibhÃge nikkhitto. Tam enaæ puriso kakacena chindeyya. Rukkhe phuÂÂhaka- kacadantÃnaæ vasena purisassa sati upaÂÂhità hoti, na Ãgate và gate và kakacadante manasikÃroti, na ca Ãgatà và gatà và kakaca- dantà avidità honti, padhÃna¤ ca pa¤¤Ãyati, payoga¤ ca sÃdheti, visesam adhigacchati. Yathà rukkho same bhÆmibhÃge nik- khitto, evaæ upanibandhananimittaæ\<*<2>*>/ Yathà kakacadantÃ, evaæ assÃsapassÃsÃ. Yathà rukkhe phuÂÂhakakacadantÃnaæ vasena purisassa sati upaÂÂhità hoti, na Ãgate và gate và kakaca- dante manasikÃroti, na ca Ãgatà và gatà và kakacadantà avidità honti, padhÃna¤ ca pa¤¤Ãyati, payoga¤ ca sÃdheti, visesam \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. i, 170 f. 2 Bhm -dhanÃnimittaæ. >/ #<[page 282]># %<282 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% adhigacchati, evam eva bhikkhu nÃsikagge và mukhanimitte và satiæ upaÂÂhapetvà nisinno hoti, na Ãgate và gate và assÃsapas- sÃse manasikÃroti, na ca Ãgatà và gatà và assÃsÃpassÃsà avidità honti, padhÃna¤ ca pa¤¤Ãyati payoga¤ ca sÃdheti, visesam adhigacchati. PadhÃnan ti katamaæ padhÃnaæ? ùraddhaviriyassa kÃyo pi cittam pi kammaniyaæ hoti, idaæ padhÃnaæ. Katamo payogo? ùraddhaviriyassa upakkilesà pahÅyanti, vitakkà vÆpasamanti, ayaæ payogo. Katamo viseso? ùraddhaviri- yassa saæyojanà pahÅyanti, anusayà vyantÅ honti, ayaæ viseso. Evaæ ime tayo dhammà ekacittassa Ãrammanà na honti, na c' ime tayo dhammà avidità honti, na ca cittaæ vikkhepaæ gacchat padhÃna¤ ca pa¤¤Ãyati, payoga¤ ca sÃdheti, visesam adhigacchati. ùnÃpÃnasati yassa paripuïïà subhÃvitÃ, anupubbaæ paricità yathà Buddhena desitÃ:- So imam lokaæ pabhÃseti abbhà mutto va candimà ti\<*<1>*>/. Ayaæ kakacÆpamÃ. Idha pan' assa ÃgatÃgatavasena amanasikÃramattam eva payojanan ti veditabbaæ. Idaæ kammaÂÂhÃnaæ manasika- roto kassaci na ciren' eva nimitta¤ ca uppajjati, avasesajhÃ- nangapaÂimaï¬ità appanÃ-sankhÃtà Âhapanà ca sampajjati. Kassaci pana gaïanÃvasen' eva manasikÃrakÃlato pabhuti\<*<2>*>/ anukkamato oÊÃrika-assÃsapassÃsanirodhavasena kÃyadarathe vÆpasante kÃyo pi cittam pi lahukaæ hoti, sarÅraæ ÃkÃse langhanÃkÃrappattaæ viya hoti. Yathà sÃraddhakÃyassa ma¤ce và pÅÂhe và nisÅdato ma¤capÅÂhaæ oïamati vikÆjati, paccattharaïaæ valiæ gaïhÃti, asÃraddhakÃyassa pana nisÅdato neva ma¤capÅÂhaæ oïamati, na vikÆjati, na paccat- tharaïaæ valiæ gaïhÃti, tÆlapicupÆritaæ viya ma¤capÅ- thaæ hoti. KasmÃ? Yasmà asÃraddho kÃyo lahuko hoti, evam eva gaïanÃvasena manasikÃrakÃlato pabhuti\<*<2>*>/ anukkamato oÊÃ- rika-assÃsapassÃsanirodhavasena kÃyadarathe vÆpasante \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. Dhp. 173. 2 Sbh -kÃlatoppabhuti. >/ #<[page 283]># %< 3. ùnÃpÃnasati 283>% kÃyo pi cittam pi lahukaæ hoti, sarÅraæ ÃkÃse langhanÃkÃ- rappattaæ viya hoti. Tassa oÊÃrike assÃsapassÃse niruddhe sukhumassÃsapassÃsanimittÃrammaïaæ cittaæ pavattati, tasmim pi niruddhe aparÃparaæ tato sukhumataraæ sukhu- mataraæ nimittÃrammaïaæ pavattati yeva. Kathaæ? Yathà puriso mahatiyà lohasalÃkÃya kaæsa- thÃlaæ ÃkoÂeyya, ekappahÃrena mahÃsaddo uppajjeyya, tassa oÊÃrikasaddÃrammaïaæ cittaæ pavatteyya, niruddhe oÊÃrike sadde atha pacchà sukhumasaddanimittÃrammaïaæ, tasmim pi niruddhe aparÃparaæ tato sukhumataraæ sukhu- mataraæ saddanimittÃrammaïaæ pavattat' eva, evan ti veditabbaæ. Vuttam pi c' etaæ: seyyathà pi kaæse ÃkoÂite ti\<*<1>*>/ vitthÃro. Yathà hi a¤¤Ãni kammaÂÂhÃnÃni uparÆparivibhÆtÃni honti, na tathà idaæ. Idaæ pana uparÆparibhÃventassa sukhu- mattaæ gacchati, upaÂÂhÃnam pi na gacchati. Evaæ anu- paÂÂhahante pana tasmiæ tena bhikkhunà uÂÂhÃyÃsanà cammakhaï¬aæ papphoÂetvà [na\<*<2>*>/] gantabbaæ. Kiæ kÃtab- baæ? ùcariyaæ pucchissÃmÅ ti vÃ, naÂÂhaæ dÃni me kam- maÂÂhÃnan ti và na vuÂÂhÃtabbaæ. TriyÃpathaæ vikopetvà gacchato hi kammaÂÂhÃnaæ nava-navaæ eva hoti; tasmà yathà nisinnen' eva desato Ãharitabbaæ. TatrÃyaæ ÃharaïÆpÃyo:-tena bhikkhunà kammaÂÂhÃ- nassa anupaÂÂhÃnabhÃvaæ ¤atvà iti paÂisa¤cikkhitabbaæ:- ime assÃsapassÃsà nÃma kattha atthi, kattha natthi, kassa và atthi, kassa và natthÅ ti? Ath' evaæ paÂisa¤cikkhato ime anto mÃtukucchiyaæ natthi, udake nimuggÃnaæ natthi, tathà asa¤¤ÅbhÆtÃnaæ, matÃnaæ, catutthajjhÃnasamÃpan- nÃnaæ, rÆpÃrÆpabhavasamangÅnaæ, nirodhasamÃpannÃnan ti ¤atvà evaæ attanà va attanà paÂicodetabbo:- nanu tvaæ paï¬ita! neva mÃtukucchigato, na udake nimuggo, na asa¤- ¤ÅbhÆto, na mato, na catutthajjhÃnasamÃpanno, na rÆpÃrÆ- pabhavasamangÅ, na nirodhasamÃpanno, atthi yeva te assÃ- sapassÃsÃ, mandapa¤¤atÃya pana pariggahetuæ na sakko- sÅ ti. Athà 'nena pakati-phuÂÂhavasena cittaæ Âhapetvà ma- nasikÃro pavattetabbo. Ime hi dÅghanÃsikassa nÃsapuÂaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 See above, p. 276. Cf. Mil. 62. 2 Sbh omit. >/ #<[page 284]># %<284 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% ghaÂÂentà pavattanti, rassanÃsikassa uttaroÂÂhaæ. Tasmà 'nena imaæ nÃma ÂhÃnaæ ghaÂÂentÅ ti nimittaæ Âhapetab- baæ. Imam eva hi atthavasaæ paÂicca vuttaæ BhagavatÃ:- NÃhaæ, bhikkhave, muÂÂhassatissa asampajÃnassa ÃnÃpÃnasa- tibhÃvanaæ vadÃmÅ ti.\<*<1>*>/ Ki¤cÃpi hi yaæ ki¤ci kammaÂÂhÃ- naæ satassa sampajÃnass' eva sampajjati, ito a¤¤aæ pana manasikarontassa pÃkaÂaæ hoti. Idaæ pana ÃnÃpÃnasati- kammaÂÂhÃnaæ garukaæ garukabhÃvanaæ Buddha-pacce- kabuddha-buddhaputtÃnaæ mahÃpurisÃnaæ yeva manasi- kÃrabhÆmibhÆtaæ, na ceva ittaraæ, na ittarasattasamÃse- vitaæ. Yathà yathà manasikarÅyati,\<*<2>*>/ tathà tathà santa¤ ceva hoti sukhuma¤ ca, tasmà ettha balavatÅ sati ca pa¤¤Ã ca icchitabbÃ. Yathà hi maÂÂhasÃÂakassa\<*<3>*>/ tunnakaraïakÃle sÆci pi sukhumà icchitabbÃ, sÆcipÃsavedhanam pi tato sukhumataraæ, evam eva maÂÂhasÃÂakasadisassa\<*<3>*>/ imassa kammaÂÂhÃnassa bhÃvanÃkÃle sÆcipaÂibhÃgà sati pi sÆci- pÃsavedhanapaÂibhÃgà taæ-sampayuttà pa¤¤Ã pi balavatÅ icchitabbÃ. Tà hi ca pana sati-pa¤¤Ãhi samannÃgatena bhikkhunà na te assÃsapassÃsà a¤¤atra pakati-phuÂÂhokÃsà pariyesitabbÃ. Yathà pana kassako kasiæ kasitvÃ, balivadde\<*<4>*>/ mu¤citvÃ, gocaramukhe\<*<5>*>/ katvÃ, chÃyÃya nisinno vissameyya, ath' assa te balivaddÃ\<*<4>*>/ vegena aÂaviæ paviseyyuæ, yo hoti cheko kassako, so puna te gahetvà yojetukÃmo na tesaæ anupa- daæ gantvà aÂaviæ Ãhiï¬ati, atha kho rasmi¤ ca patoda¤ ca gahetvà ujukam eva tesaæ nipÃtanatitthaæ gantvà nisÅ- dati và nipajjati vÃ; atha te goïe divasabhÃgaæ caritvà nipÃtanatitthaæ otaritvÃ, nahÃtvà ca pivitvà ca paccutta- ritvÃ, Âhite disvà rasmiyà bandhitvà patodena vijjhanto Ãnetvà yojetvÃ, puna kammaæ karoti, evam eva tena bhik- khunà na te assÃsapassÃsà a¤¤atra pakati-phuÂÂhokÃsà pari- yesitabbÃ, sati-rasmiæ pana pa¤¤Ã-patoda¤\<*<6>*>/ ca gahetvà pakati-phuÂÂhokÃse cittaæ Âhapetvà manasikÃro pavatte- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. v, 337; cf. 330. The text (Pèå. ed.) reads ÃnÃpÃnassatisamÃdhibhÃvanaæ. 2 Bhm -kariyati. 3 Sbh paÂÂha-. 4 Bhm -badde. 5 Sh gocarÃbhimukhe. 6 Dhs. 16. >/ #<[page 285]># %< 3. ùnÃpÃnasati 285>% tabbo. Evaæ hi 'ssa manasikaroto na cirass' eva te upaÂ- Âhahanti, nipÃtanatitthe viya goïÃ. Tato 'nena sati-rasmiyà bandhitvÃ, tasmiæ yeva Âhane yojetvÃ, pa¤¤Ã-patodena vijjhantena punappunaæ kammaÂÂhÃnaæ anuyu¤jitabbaæ. Tass' evam anuyu¤jato na cirass' eva nimittaæ upaÂÂhÃti. Taæ pan' etaæ na sabbesaæ ekasadisaæ hoti; api ca kho kassaci sukhasamphassaæ uppÃdayamÃno, tÆlapicu viya, kappÃsapicu viya, vÃtadhÃrà viya ca upaÂÂhÃtÅ ti ekacce Ãhu. Ayaæ pana AÂÂhakathÃsu vinicchayo:- idaæ hi kassaci tÃra- karÆpaæ viya, maïiguÊikà viya, muttÃguÊikà viya ca, kassaci kharasamphassaæ hutvà kappÃsaÂÂhi viya, dÃrusÃrasÆci viya ca, kassaci dÅghapÃmangasuttaæ\<*<1>*>/ viya, kusumadÃmaæ viya, dhÆmasikhà viya ca, kassaci vitthataæ makkaÂakasuttaæ viya, valÃhakapaÂalaæ viya, padumapupphaæ viya, ratha- cakkaæ viya, candamaï¬alaæ viya, suriyamaï¬alaæ viya ca upaÂÂhÃti. Ta¤ ca pan' etaæ yathà sambahulesu bhik- khÆsu suttantaæ sajjhÃyitvà nisinnesu, ekena bhikkhunÃ: tumhÃkaæ kÅdisaæ hutvà idaæ suttaæ upaÂÂhÃtÅ ti vutte, eko:- mayhaæ mahatÅ pabbateyyà nadÅ viya hutvà upaÂ- ÂhÃtÅ ti Ãha; aparo:- mayhaæ ekà vanarÃjÅ viya; a¤¤o:- mayhaæ eko sÅtacchÃyo sÃkhÃsampanno phalabhÃrabharita rukkho viyà ti. Tesaæ hi taæ ekam eva suttaæ sa¤¤ÃnÃna- tÃya nÃnato upaÂÂhÃti. Evam ekam eva kammaÂÂhÃnaæ sa¤¤ÃnÃnatÃya nÃnato upaÂÂhÃti, sa¤¤ajaæ hi etaæ sa¤¤Ã- nidÃnaæ sa¤¤Ãpabhavaæ; tasmà sa¤¤ÃnÃnatÃya nÃnato upaÂÂhÃtÅ ti veditabbaæ. Ettha ca a¤¤am eva assÃsÃrammaïaæ cittaæ, a¤¤aæ passÃsÃrammaïaæ, a¤¤aæ nimittÃrammaïaæ. Yassa hi ime tayo dhammà natthi, tassa kammaÂÂhÃnaæ neva appa- naæ, na upacÃraæ pÃpuïÃti. Yassa pana ime tayo dhammà atthi, tass' eva kammaÂÂhÃnaæ upacÃra¤ ca appana¤ ca pÃpuïÃti. Vuttaæ h' etaæ:- Nimittaæ assÃsapassÃsà anÃrammaïam ekacittassa, ajÃnato ca tayo dhamme bhÃvanà nÆpalabbhati. nimittaæ assÃsapassÃsà anÃrammaïam ekacittassa, jÃnato va tayo dhamme bhÃvanà upalabbhatÅ ti\<*<2>*>/. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vin. Texts, iii, 69, n. 2. 2 PÂs. i, 170 f. >/ #<[page 286]># %<286 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% Evaæ upaÂÂhite pana nimitte tena bhikkhunà Ãcariyassa santikaæ gantvà Ãrocetabbaæ:- mayhaæ, bhante, evarÆ- paæ nÃma upatthÃtÅ ti. ùcariyena pana:- etaæ nimittan ti và na và nimittan ti na vattabbaæ; evaæ hoti, Ãvuso ti vatvÃ, punappunaæ manasikarohÅ ti vattabbo. Nimittan ti hi vutte vosÃnaæ Ãpajjeyya; na nimittan ti vutte nirÃso visÅdeyya. Tasmà tadubhayam pi avatvà manasikÃre yeva niyojetabbo ti:- evaæ tÃva DÅghabhÃïakÃ. MajjhimabhÃ- ïakà pan' Ãhu: nimittam idaæ, Ãvuso, kammaÂÂhÃnaæ pu- nappunaæ manasikarohi sappurisà ti vattabbo ti. Athà 'nena nimitte yeva cittaæ Âhapetabbaæ; evam assà 'yaæ ito- pabhuti\<*<1>*>/ ÂhapanÃvasena bhÃvanà hoti. Vuttaæ h' etaæ PorÃïehi:- Nimitte Âhapayaæ cittaæ nÃnÃkÃraæ vibhÃvayaæ, DhÅro assÃsapassÃse sakaæ cittaæ nibandhatÅ ti. Tass' evaæ nimittupaÂÂhÃnato pabhuti\<*<2>*>/ nÅvaraïÃni vikkham- bhitÃn' eva honti, kilesà sannisinnà va, sati upaÂÂhità yeva,\<*<3>*>/ cittaæ upacÃrasamÃdhinà samÃhitam eva. Athà 'nena taæ nimittaæ neva vaïïato manasikÃtabbaæ, na lakkhaïato paccavekkhitabbaæ. Api ca kho, khattiya- mahesiyà cakkavattigabbho viya, kassakena sÃli-yava- gabbho viya ca, ÃvÃsÃdÅni satta asappÃyÃni vajjetvà tÃn' eva satta sappÃyÃni sevantena sÃdhukaæ rakkhitabbaæ. Atha naæ evaæ rakkhitvà punappunaæ manasikÃrava- sena vuddhiæ virÆÊhiæ gamayitvà dasavidhaæ appanÃ- kosallaæ sampÃdetabbaæ, viriyasamatà yojetabbÃ. Tass' evaæ ghaÂantassa pathavÅkasiïe vuttÃnukkamen' eva tas- miæ nimitte catukka-pa¤cakajjhÃnÃni nibbattanti. Evaæ nibbattacatukka-pa¤cakajjhÃno pan' ettha bhikkhu sallak- khaïa-vivaÂÂanà vasena kammaÂÂhÃnaæ va¬¬hetvà pÃrisud- dhiæ pattukÃmo tad-eva jhÃnaæ pa¤cah' ÃkÃrehi visip- pattaæ paguïaæ katvà nÃmarÆpaæ vavatthapetvà vipassa- naæ paÂÂhapeti. Kathaæ? So hi samÃpattito vuÂÂhÃya:- assÃsapassÃsÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh itoppa-. 2 Sh (2) -ÂhÃnatoppa-. 3 Sb omits this clause. >/ #<[page 287]># %< 3. ùnÃpÃnasati 287>% naæ samudayo karajakÃyo\<*<1>*>/ ca citta¤ cà ti passati. Yathà hi kammÃragaggariyà dhamamÃnÃya bhasta¤\<*<2>*>/ ca purisassa ca tajjaæ vÃyÃmaæ paÂicca vÃto sa¤carati, evam eva kÃ- ya ¤ca citta¤ ca paÂicca assÃsapassÃsà ti. Tato assÃsapas- sÃse ca kÃya¤ ca rÆpan ti citta¤ ca taæ-sampayuttadhamme ca arÆpan ti vavatthapeti. Ayam ettha sankhepo. VitthÃrato pana nÃmarÆpavavat- thÃnaæ parato Ãvibhavissati. Evaæ nÃmarÆpaæ vavattha- petvà tassa paccayaæ pariyesati, pariyesanto ca naæ disvà tÅsu pi addhÃsu nÃmarÆpassa pavattiæ Ãrabbha kan- khaæ vitarati. Vitiïïakankho kalÃpasammasanavasena ti-lakkhaïaæ ÃropetvÃ, udayabbayÃnupassanÃya pubba- bhÃge uppanne obhÃsÃdayo dasa vipassanupakkilese pahÃya, upakkilesavimuttaæ paÂipadäÃïaæ maggo ti vavattha- petvÃ, udayaæ pahÃya, bhangÃnupassanaæ patvÃ, niranta- raæ bhangÃnupassanena vayato upaÂÂhitesu sabbasankhÃ- resu nibbindanto virajjanto vimuccanto, yathÃkkamena cattÃro ariyamagge pÃpuïitvÃ, arahattaphale patiÂÂhÃya ekÆnavÅsati bhedassa paccavekkhaïÃ-¤Ãïassa pariyantaæ patto, sadevakassa lokassa aggadakkhiïeyyo hoti. EttÃvatà c' assa gaïanaæ Ãdiæ katvà paÂipassanÃ\<*<3>*>/-pari- yosÃnà ÃnÃpÃnassatisamÃdhibhÃvanà samattà hotÅ ti ayaæ sabbÃkÃrato paÂhamacatukkavaïïanÃ. Itaresu pana tÅsu catukkesu yasmà visuæ kammaÂÂhÃna- bhÃvanÃnayo nÃma natthi, tasmà anupadavaïïanÃnayen' eva tesam evam attho veditabbo:- PÅtipaÂisaævedÅ ti-- pÅtiæ paÂisaæviditaæ karonto, pÃkaÂaæ karonto--assasis- sÃmi passasissÃmÅ ti sikkhati\<*<4>*>/. Tattha dvÅhÃkÃrehi pÅti paÂisaævidità hoÂi: Ãrammaïato ca asammohato ca. Kathaæ Ãrammaïato pÅti paÂisaævi- dità hoti? SappÅtike dve jhÃne samÃpajjati; tassa samÃ- pattikkhaïe jhÃnapaÂilÃbhena Ãrammaïato pÅti paÂisaævi- dità hoti, Ãrammaïassa paÂisaæviditattÃ. Kathaæ asam- mohato? SappÅtike dve jhÃne samÃpajjitvà vuÂÂhÃya jhÃna- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. Sum. V. i, 221. 2 Bhm bhatta¤. 3 Bhm vipassanÃ-. 4 Pts. i, 186. >/ #<[page 288]># %<288 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% sampayuttaæ pÅtiæ khayato vayato sammasati, tassa vipas- sanÃkkhaïe lakkhaïapaÂivedhena asammohato pÅti paÂisaæ- vidità hoti. Vuttaæ h' etaæ\<*<1>*>/ PaÂisambhidÃyaæ:- DÅ ghaæ assÃsavasena cittassa ekaggataæ avikkhepaæ pajÃnato sati upaÂÂhità hoti, tÃya satiyÃ, tena ¤Ãïena sà pÅti paÂisaævi- dità hoti. DÅghaæ passÃsavasena . . . rassaæ assÃsavasena . . . rassaæ passasavasena . . . sabbakÃyapaÂisaævedÅ assÃ- sapassÃsavasena . . . passambhayaæ kÃyasankhÃraæ assÃsa- . . . passÃsavasena cittassa ekaggataæ avikkhepaæ pajÃnato sati upaÂÂhità hoti, tÃya satiyà tena ¤Ãïena sà pÅti paÂisaævi- dità hoti; Ãvajja [na\<*<2>*>/] to sà pÅti paÂisaævidità hoti, jÃnato, passato, paccavekkhato, cittaæ adhiÂÂhahato, saddhÃya adhi- muccato, viriyaæ paggaïhato, satiæ upaÂÂhÃpayato, cittaæ samÃdahato, pa¤¤Ãya pajÃnato, abhi¤¤eyyaæ . . . pari¤¤ey- yaæ . . . pahÃtabbaæ . . . bhÃvetabbaæ,\<*<3>*>/ sacchikÃtabbaæ sac- chikaroto sà pÅti paÂisaævidità hoti. Evaæ sà pÅti paÂisaæ- vidità hotÅ ti. Eten' eva nayena avasesapadÃni pi atthato veditabbÃni. Idaæ pan' ettha visesamattaæ:- tiïïaæ jhÃnÃnaæ vasena sukhapaÂisaæviditÃ,\<*<4>*>/ catunnam pi vasena cittasankhÃrapaÂi- saæveditÃ\<*<5>*>/ veditabbÃ. CittasankhÃro ti vedanÃdayo dve khandhÃ. SukhapaÂisaævedÅ-pade c'ettha vipassanÃbhÆmi dassanatthaæ:- sukhan ti dve sukhÃni:- kÃyika¤ ca su- khaæ cetasika¤ cà ti PaÂisambhidÃyaæ vuttaæ.\<*<6>*>/ Passam- bhayaæ cittasankhÃran ti oÊÃrikaæ cittasankhÃraæ passam- bhento, nirodhento ti attho. So vitthÃrato kÃyasankhÃre vuttanayen' eva veditabbo. Api c' ettha pÅtipade pÅtisÅsena vedanà vuttÃ, sukhapade sarÆpen' eva vedanÃ, dvÅsu citta- sankhÃrapadesu:- sa¤¤Ã ca vedanà ca cetasikÃ. Ete dhammà cittapaÂibaddhà cittasankhÃrà ti vacanato sa¤¤Ã-sampayuttà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb Vuttaæ hi c' etaæ; Sh Bhm Vutta¤ h' etaæ. 2 Sb, Bhm, Pèå. ed. omit. 3 So Sb Bhm without marking the lacunoe. Cf. Pèå. ed.:- abhi¤¤yaæ abhijÃnato, pari¤¤eyyaæ parijÃnato, etc. Pts. i, 187. Sh excises nothing. 4 PÂs. ibid. 5 Ibid., p. 188. 6 Ibid. >/ #<[page 289]># %< 3. ùnÃpÃnasati 289>% vedanà ti evam vedanÃnupassanÃnayena idaæ catukkaæ bhÃsitan ti veditabbaæ. Tatiyacatukke pi catunnaæ jhÃnÃnaæ vasena cittapaÂi- saævedità veditabbÃ. Abhippamodayaæ cittan ti\<*<1>*>/-cittaæ modento pamodento hÃsento pahÃsento-assasissÃmi passa- sissÃmÅ ti sikkhati. Tattha dvÅh' ÃkÃrehi abhippamodo hoti: samÃdhivasena ca vipassanÃvasena ca. Kathaæ samÃdhi- vasena? SappÅtike dve jhÃne samÃpajjati, so samÃpattik- khaïe sampayuttapÅtiyà cittaæ Ãmodeti, pamodeti. Ka- thaæ vipassanÃvasena? SappÅtike dve jhÃne samÃpajjitvà vuÂÂhÃya jhÃnasampayuttaæ pÅtiæ khayato vayato samma- sati. Evaæ vipassanÃkkhaïe jhÃnasampayuttaæ pÅtiæ Ãrammaïaæ katvà cittaæ Ãmodeti pamodeti. Evaæ paÂi- panno: abhippamodayaæ cittaæ assasissÃmi passasissÃmÅ ti sikkhatÅ ti vuccati. SamÃdahaæ cittan ti\<*<1>*>/ pathamajjhÃnÃdivasena Ãrammaïe cittaæ samaæ Ãdahanto,\<*<2>*>/ samaæ Âhapento, tÃni và pana jhÃnÃni samÃpajjitvà vuÂÂhÃya, jhÃnasampayuttaæ cittaæ khayato vayato sampassato vipassanÃkkhaïe lakkhaïapa- Âivedhena uppajjati khaïikacitt' ekaggatÃ. Evaæ uppannÃya khaïikacitt' ekaggatÃya vasena pi Ãrammaïe cittaæ samaæ Ãdahanto,\<*<2>*>/ samaæ Âhapento: samÃdahaæ cittaæ assasissÃmi passasissÃmÅ ti sikkhatÅ ti vuccati. Vimocayaæ cittan ti\<*<3>*>/ paÂhamajjhÃnena nÅvaraïehi cittaæ mocento vimocento, dutiyena vitakkavicÃrehi, tatiyena pÅtiyÃ, catutthena sukhadukkhehi cittaæ mocento vimo- cento, tÃni và pana jhÃnÃni samÃpajjitvà vuÂÂhÃya jhÃna- sampayuttaæ cittaæ khayato vayato sammasati. So vipas- sanÃkkhaïe aniccÃnupassanÃya niccasa¤¤ato cittaæ mo- cento vimocento, dukkhÃnupassanÃya sukhasa¤¤ato, anattÃ- nupassanÃya attasa¤¤ato, nibbidÃnupassanÃya nandito, virÃ- gÃnupassanÃya rÃgato, nirodhÃnupassanÃya samudayato, paÂinissaggÃnupassanÃya ÃdÃnato cittaæ mocento vimo- cento,\<*<4>*>/ assasati ceva passasati ca; tena vuccati: vimoca- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. i, 176, 190. 2 Bhm cittaæ samÃdahanto. 3 PÂs. i, 176, 191. 4 Bhm omit. I. 19 >/ #<[page 290]># %<290 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% yaæ cittaæ assasissÃmi passasissÃmÅ ti sikkhatÅ ti. Evaæ cittÃnupassanÃvasena idaæ catukkaæ bhÃsitan ti vedi- tabbaæ. Catutthacatukke pana aniccÃnupassÅ ti\<*<1>*>/ ettha tÃva anic- caæ veditabbaæ, aniccatà veditabbÃ, aniccÃnupassanà vedi- tabbÃ, aniccÃnupassÅ veditabbo. Tattha aniccan ti pa¤- cakkhandhà . KasmÃ? UppÃdavaya¤¤athatthabhÃvÃ. Aniccatà ti tesaæ yeva uppÃdavaya¤¤athattaæ hutvÃ, abhÃvo và nibbattÃnaæ; ten' ev' ÃkÃrena aÂhatvÃ\<*<2>*>/ khaïa- bhangena bhedo ti attho. AniccÃnupassanà ti tassà anicca- tÃya vasena rÆpÃdisu aniccan ti anupassanÃ. AniccÃnupassÅ ti tÃya anupassanÃya samannÃgato; tasmà evambhÆto assa- santo passasanto ca idha aniccÃnupassÅ assasissÃmi passasis- sÃmÅ ti sikkhatÅ ti veditabbo. VirÃgÃnupassÅ ti\<*<3>*>/ ettha pana dve virÃgÃ:- khayavirÃgo ca accantavirÃgo ca. Tattha khayavirÃgo ti sankhÃrÃnaæ kha- yabhango. AccantavirÃgo ti nibbÃnaæ. VirÃgÃnupassanà ti tad-ubhayadassanavasena pavattÃ, vipassanà ca maggo ca, tÃya duvidhÃya pi anupassÃya samannÃgato hutvà assa- santo passasanto ca virÃgÃnupassÅ assasissÃmi passasissÃmÅ ti sikkhatÅ ti veditabbo. NirodhÃnupassÅ-pade\<*<4>*>/ pi es' eva nayo. PaÂinissaggÃnupassÅ ti etthà pi dve paÂinissaggÃ: pariccÃ- gapaÂinissaggo ca pakkhandanapaÂinissaggo ca. PaÂinissaggo yeva anupassanÃ, paÂinissaggÃnupassanÃ: vipassanÃmag- gÃnaæ etam adhivacanaæ. Vipassanà hi tad-angavasena saddhiæ khandhÃbhisankhÃrehi kilese pariccajati. Sankha- tadosadassanena ca tabbiparÅte\<*<5>*>/ nibbÃne taæ-ninnatÃya pak- khandatÅ ti pariccÃgapaÂinissaggo ceva pakkhandanapaÂinis- saggo ti ca vuccati. Maggo samucchedavasena saddhiæ khandhÃbhisankhÃrehi kilese pariccajati:- Ãrammaïakara- ïena ca nibbÃne pakkhandatÅ ti pariccÃgapaÂinissaggo ceva pakkhandanapaÂinissaggo ti ca vuccati. Ubhayam pi pana purima¤ÃïÃnaæ\<*<6>*>/ anu-anupassanato\<*<5>*>/ anupassanà ti vuccati. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. loc. cit. and 191. 2 Bhm aÂÂhatvÃ. 3 PÂs. i, 176, 192. 4 PÂs. loc. cit. 5 So all editions. 6 Sh purimapurima¤a-. >/ #<[page 291]># %< 3. ùnÃpÃnasati 291>% TÃya duvidhÃya pi paÂinissaggÃnupassanÃya samannÃgato hutvà assasanto passasanto ca paÂinissaggÃnupassÅ assasis- sÃmi passasissÃmÅ ti sikkhatÅ ti veditabbo. Idaæ catutthacatukkaæ suddhavipassanà vasen' eva vut- taæ. PurimÃni pana tÅïi samathavipassanà vasena. Evaæ catunnaæ catukkÃnaæ vasena soÊasavatthukÃya\<*<1>*>/ ÃnÃpÃna- satiyà bhÃvanà veditabbÃ. Evaæ soÊasavatthuvasena ca pana ayaæ ÃnÃpÃnasati ma- happhalà hoti mahÃnisaæsÃ. Tatr' assÃ:- ayam pi kho, bhik- khave, ÃnÃpÃnasatisamÃdhi bhÃvito bahulÅkato santo ceva païÅto cà ti\<*<2>*>/ adivacanato santabhÃvÃdivasenà pi mahÃnisaæ- satà veditabbÃ, vitakkupacchedasamatthatÃyà pi. Ayaæ hi santa-païÅta-asecanaka-sukhavihÃrattà samÃdhi antarÃ- yakarÃnaæ vitakkÃnaæ vasena ito c' ito ca cittassa vidhÃ- vanaæ vicchinditvÃ, ÃnÃpÃnÃrammaïÃbhimukham eva cit- taæ karoti. Ten' eva vuttaæ: anÃpÃnasati bhÃvetabbà vitak- kupacchedÃyà ti\<*<3>*>/. VijjÃ-vimuttipÃripÆriyà mÆlabhÃvenà pi c' assà mahÃni- saæsatà veditabbÃ. Vuttaæ h' etaæ\<*<4>*>/ BhagavatÃ:- ÃnÃpÃ- nasati, bhikkhave, bhÃvità bahulÅkatà cattÃro satipaÂÂhÃne pari- pÆreti, cattÃro satipaÂÂhÃnà bhÃvità bahulÅkatà satta bojjhange paripÆrenti, satta bojjhangà bhÃvità bahulÅkatà vijjÃvimuttiæ paripÆrentÅ ti\<*<5>*>/. Api ca carimakÃnaæ assÃsapassÃsÃnaæ viditabhÃvakara- ïato pi 'ssà mahÃnisaæsatà veditabbÃ. Vuttaæ h' etaæ BhagavatÃ:- evaæ bhÃvitÃya kho, RÃhula, ÃnÃpÃnasatiyÃ, evaæ bahulÅkatÃya, ye pi te carimakà assÃsapassÃsÃ, te pi vidità va nirujjhanti, no avidità ti.\<*<6>*>/ Tattha nirodhavasena tayo carimakÃ: bhavacarimakÃ, jhÃnacarimakÃ, cuticari- makà ti. Bhavesu hi kÃmabhave assÃsapassÃsà pavattanti, rÆpÃrÆpabhavesu nappavattanti, tasmà te bhavacarimakÃ. JhÃnesu purime jhÃnattaye pavattanti, catutthe nappavat- tanti, tasmà te jhÃnacarimakÃ. Ye pana cuti-cittassa purato \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. i, 162. 2 S. v, 321. 3 A. iv, 353. 4 So also Sh; cf. above, 288, n. 1; S. v, 335. 5 M. iii, 82; cf. S. v, 329 ff., slightly different at first. 6 M. i, 425 f. >/ #<[page 292]># %<292 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% soÊasamena cittena saddhim uppajjitvÃ, cuti-cittena saha nirujjhanti, ime cuti-carimakà nÃma. Ime\<*<1>*>/ idha carimakà ti adhippetÃ. Imaæ kira\<*<2>*>/ kammaÂÂhÃnaæ anuyuttassa bhik- khuno ÃnÃpÃnÃrammaïassa suÂÂhu pariggahitattÃ, cuti- cittassa\<*<3>*>/ purato soÊasamassa cittassa uppÃdakkhaïe uppÃ- daæ Ãvajjayato uppÃdo pi nesaæ pÃkaÂo hoti, Âhitiæ Ãvajja- yato Âhiti pi nesaæ pÃkaÂà hoti, bhangaæ Ãvajjayato ca bhango\<*<4>*>/ nesaæ pÃkaÂo hoti. Ito a¤¤aæ kammaÂÂhÃnaæ bhÃvetvà arahattaæ pattassa bhikkhuno hi Ãyu antaraæ paricchinnaæ và hoti, aparic- chinnaæ vÃ. Idaæ pana soÊasavatthukaæ ÃnÃpÃnasatiæ bhÃvetvà arahattaæ pattabhikkhuno Ãyu\<*<5>*>/ antaraæ paric- chinnam eva hoti. So: ettakaæ dÃni me ÃyusankhÃrà pa- vattissanti, na ito paran ti ¤atvÃ, attano dhammatÃya eva sarÅrapatijaggananivÃsanapÃrupanÃdÅni sabbakiccÃni katvà akkhÅni nimmÅleti, KoÂapabbatavihÃravÃsÅ Tissatthero viya, MahÃkara¤jiyavihÃravÃsÅ MahÃ-Tissatthero viya, Devaputta- mahÃraÂÂhe Piï¬apÃtika-Tissatthero viya, Cittalapabbatavi- hÃravÃsino dve bhÃtiyattherà viya ca. Tatridam ekavatthudÅpanam:- dve bhÃtiyattherÃnaæ kir' eko puïïamuposathadivase PÃtimokkhaæ osÃretvÃ, bhik- khusanghaparivuto attano vasanaÂÂhÃnaæ gantvà cankame Âhito candÃlokaæ oloketvà attano ÃyusankhÃre upadhÃretvà bhikkhusangham Ãha: tumhehi kathaæ parinibbÃyantà bhikkhÆ diÂÂhapubbà ti? Tatra keci Ãhaæsu: amhehi Ãsane nisinnakà va parinibbÃyantà diÂÂhapubbà ti. Keci amhehi ÃkÃse pallankaæ Ãbhujitvà nisinnakà ti. Thero Ãha: ahaæ dÃni vo cankamantam eva parinibbÃyamÃnaæ dassesÃmÅ ti tato cankame lekhaæ katvÃ: aham ito cankamakoÂito parakoÂiæ gantvà nivattamÃno imaæ lekhaæ patvà va pari- nibbÃyissÃmÅ ti vatvà cankamaæ orÆyha parabhÃgaæ gantvà nivattamÃno ekena pÃdena lekhaæ akkantakkhaïe yeva parinibbÃyi. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh adds cuticarimakÃ. 2 Sh Ime kira imaæ. 3 Bm inserts hi. 4 Sh Ãvajjayato bhango pi. 5 Bhm pattassa Ãyu . . . >/ #<[page 293]># %< 4. UpasamÃnussati 293>% Tasmà have appamatto anuyu¤jetha paï¬ito evaæ anekÃnisaæsaæ ÃnÃpÃnasatiæ sadà ti. Idaæ ÃnÃpÃnassatiyaæ vitthÃrakathÃmukhaæ. 4. UpasamÃnussati ùnÃpÃnasatiyà anantaraæ uddiÂÂhaæ pana upasamÃnus- satiæ bhÃvetukÃmena rahogatena patisallÅnena: yÃvatÃ,\<*<1>*>/ bhikkhave, dhammà sankhatà và asankhatà và virÃgo tesaæ dhammÃnaæ aggam akkhÃyati, yadidaæ mada-nimmadano pipÃsavinayo ÃlayasamugghÃto vaÂÂupacchedo\<*<2>*>/ taïhÃkkhayo virÃgo nirodho nibbÃnan ti evaæ sabbadukkhÆpasamasan- khÃtassa nibbÃnassa gunà anussaritabbÃ. Tattha yÃvatà ti yattakÃ. Dhammà ti sabhÃvÃ. Sankhatà và asankhatà và ti sangamma-samÃgammapaccayehi katà và akatà vÃ. VirÃgo tesaæ dhammÃnaæ aggam akkhÃyatÅ ti tesaæ sankhatÃsankhatadhammÃnaæ virÃgo aggam akkhÃya- ti seÂÂho, uttamo ti vuccati. Tattha virÃgo ti na rÃgÃbhÃvamattam eva, atha kho yadidaæ mada-nimmadano ...pe... nibbÃnan ti yo so mada- nimmadano ti ÃdÅni nÃmÃni asankhatadhammo labhati, so virÃgo ti paccetabbo. So hi yasmà tam Ãgamma sabbe pi mÃnamada-purisamadÃdayo madà nimmadà amadà honti vinassanti, tasmà mada-nimmadano ti vuccati. Yasmà ca tam Ãgamma sabbà pi kÃmapipÃsà vinayaæ abbhatthaæ yÃti, tasmà pipÃsavinayo ti vuccati. Yasmà pana tam Ãgam- ma pa¤cakÃmaguïÃlayà samugghÃtaæ gacchanti, tasmà ÃlayasamugghÃto ti vuccati. Yasmà ca tam Ãgamma tebhÆ- makaæ vaÂÂaæ upacchijjati, tasmà vaÂÂupacchedo ti vuccati. Yasmà pana tam Ãgamma sabbaso taïhÃkkhayaæ gacchati, virajjati, nirujjhati ca, tasmà taïhÃkkhayo virÃgo nirodho ti vuccati. Yasmà pan' esa catasso yoniyo, pa¤cagatiyo, satta- vi¤¤ÃïaÂÂhitiyo, nava ca sattÃvÃse aparÃparabhÃvÃya vi- nanato, Ãbandhanato, saæsibbanato vÃnan ti laddhavohÃ- rÃya taïhÃya nikkhanto, nissaÂo, visaæyutto, tasmà nibbÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 A. ii, 34. 2 So all editions. Pèå. ed. vaÂÂÆpacchedo. >/ #<[page 294]># %<294 VIII. Anussati-kammaÂÂhÃna-niddeso>% nan ti vuccatÅ ti. Evam eva tesaæ mada-nimmadanatÃdÅnaæ guïÃnaæ vasena nibbÃnasankhÃto upasamo anussaritabbo. Ye và pan' a¤¤e pi BhagavatÃ: asankhata¤ ca vo, bhik- khave, desessÃmi . . . sacca¤ ca pÃra¤ ca sududdasa¤ ca aja- ra¤ ca dhuva¤ ca nippapa¤ca¤ ca amata¤ ca siva¤ ca khema¤ ca abohuta¤ ca anÅtika¤ ca avyÃpajja¤ ca visuddhi¤ ca dÅpa¤ ca tÃna¤ ca leïa¤ ca vo bhikkhave desessÃmÅ ti\<*<1>*>/ Ãdisu suttesu upasamaguïà vuttÃ, tesam pi vasena anussaritabbo yeva. Tass' evaæ mada-nimmadanatÃdiguïavasena upasamaæ anussarato neva tasmiæ samaye rÃgapariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti, na dosa-, . . . na moha-pariyuÂÂhitaæ cittaæ hoti. Uju- gatam ev' assa tasmiæ samaye cittaæ hoti upasamaæ Ãrabbhà ti\<*<2>*>/ BuddhÃnussati-Ãdisu vuttanayen' eva vikkhambhitanÅ- varaïassa ekakkhaïe jhÃnangÃni uppajjanti. Upasamagu- ïÃnam pana gambhÅratÃya nÃnappakÃraguïÃnussaraïÃdhi- muttatÃya và appanaæ appatvà upacÃrappattajjhÃnam eva hoti. Tad-etam upasamaguïÃnussaraïavasena upasamÃ- nussaticc' eva sankhyaæ gacchati. Cha anussatiyo viya ca ayam pi ariyasÃvakass' eva ijjhati; evaæ sante pi upasamagarukena puthujjanenà pi manasikÃ- tabbÃ; sutavasenà pi hi upasame cittaæ pasÅdati. Ima¤ ca pana upasamÃnussatiæ anuyutto bhikkhu sukhaæ supati, sukhaæ paÂibujjhati, santindriyo hoti, santamÃnaso hirot- tappasamannÃgato pÃsÃdiko, païÅtÃdhimuttiko, sabrahma- cÃrÅnaæ garu ca bhÃvanÅyo ca; uttariæ appaÂivijjhanto pana sugatiparÃyano hoti. Tasmà have appamatto bhÃvayetha vicakkhaïo evaæ anekÃnisaæsaæ ariye upasame satin ti. Idaæ upasamÃnussatiyaæ vitthÃrakathÃmukhaæ. Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi Magge samÃdhi- bhÃvanÃdhikÃre Anussati-kammaÂÂhÃnaniddeso nÃma aÂÂhamo paricchedo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. iv, 362, 369 ff. 2 A. v, 329 ff. Upasama is substituted for the six orthodox Anussati's. Cf. above 197. >/ #<[page 295]># %<295>% IX NAVAMA-PARICCHEDO BRAHMAVIHùRANIDDESO AnussatikammaÂÂhÃnÃnantaraæ uddiÂÂhesu pana mettÃ- karuïÃ-muditÃ-upekkhà ti imesu catÆsu brahmavihÃresu mettaæ bhÃvetukÃmena tÃva Ãdikammikena yogÃvacarena upacchinnapaÊibodhena\<*<1>*>/ gahitakammaÂÂhÃnena bhattakic- caæ katvà bhattasammadaæ paÂivinodetvà vivitte padese supa¤¤atte Ãsane sukhanisinnena Ãdito tÃva dose ÃdÅnavo khantiya¤ ca Ãnisaæso paccavekkhitabbo. KasmÃ? ImÃya hi bhÃvanÃya doso pahÃtabbo, khanti adhigantabbÃ, na ca sakkà ki¤ci adiÂÂhÃdÅnavaæ pahÃtuæ aviditÃnisaæsaæ và adhigantuæ; tasmÃ: duÂÂho kho, Ãvuso, dosena abhibhÆto pariyÃdiïïacitto pÃïam pi hantÅ ti\<*<2>*>/ ÃdÅnaæ vasena dose ÃdÅnavo daÂÂhabbo. Khanti paramaæ tapo titikkhà nibbÃnaæ paramaæ va- danti BuddhÃ\<*<3>*>/; Khantibalaæ bÃlÃnÅkaæ, tam ahaæ brÆmi brÃhmaïaæ\<*<4>*>/. Khantyà bhiyyo na vijjatÅ ti\<*<5>*>/ ÃdÅnaæ vasena khantiyaæ Ãnisaæso veditabbo. Ath' evaæ diÂÂhÃdÅnavato dosato cittaæ vivecanatthÃya viditÃnisaæsÃya ca khantiyà saæyojanatthÃya mettÃbhÃ- vanà ÃrabhitabbÃ. ùrabhantena ca Ãdito va puggalabhedo jÃnitabbo,\<*<6>*>/ imesu puggalesu mettà paÂhamaæ [na\<*<7>*>/] bhÃve- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm pali-. 2 Not traced. Sh refers vaguely to Anguttara-Ni. (sic), but it does not appear to occur there. 3 D. ii, 49; Dhp. 184. 4 Sn. 623; Dhp. 399. 5 S. i, 226. 6 Bhm puggaladosà jÃnitabbÃ. 7 Sh omits. >/ #<[page 296]># %<296 IX. BrahmavihÃraniddeso>% tabbÃ, imesu te va\<*<1>*>/ bhÃvetabbà ti. Ayaæ hi mettà appiya- puggale atippiyasahÃyake majjhatte verÅpuggale ti imesu catÆsu paÂhamaæ na bhÃvetabbÃ; lingavisabhÃge odhiso na bhÃvetabbÃ, kÃlankate na bhÃvetabbà va. KiækÃraïà appiyÃdisu paÂhamaæ na bhÃvetabbÃ? Appiyaæ hi piyaÂ- ÂhÃne Âhapento kilamatiatippiyasahÃyakaæ majjhattaÂ- ÂhÃne Âhapento kilamati, appamattake pi c' assa dukkhe uppanne ÃrodanÃkÃrapatto viya hoti. Majjhattaæ garuÂ- ÂhÃne ca piyaÂÂhÃne ca Âhapento kilamati. Veriæ samanus- sarato\<*<2>*>/ kodho uppajjati, tasmà appiyÃdisu paÂhamaæ na bhÃvetabbÃ. LingavisabhÃge pana tam eva Ãrabbha odhiso bhÃventassa rÃgo uppajjati. A¤¤ataro kira amaccaputto KulÆpakattheraæ pucchi: bhante, kassa mettà bhÃvetabbÃ? ti. Thero: piyapuggale ti Ãha. Tassa attano bhariyà piyà hoti, so tassà mettaæ bhÃvento sabbarattiæ bhittiyuddham akÃsi. Tasmà lingavisabhÃge odhiso na bhÃvetabbÃ. KÃlan- kate pana bhÃvento neva appanaæ, na upacÃraæ pÃpu- ïÃti. A¤¤ataro kira daharabhikkhu Ãcariyaæ Ãrabbha mettaæ Ãrabhi. Tassa mettà nappavattati. So mahÃthe- rassa santikaæ gantvÃ: bhante, paguïà va me mettÃjhÃ- nasamÃpatti, na ca naæ samÃpajjituæ sakkomi. Kiæ nu kho kÃraïan? ti Ãha. Thero: nimittam, Ãvuso, gavesÃhÅ ti Ãha. So gavesanto Ãcariyassa matabhÃvaæ ¤atvà a¤¤aæ Ãrabbha mettÃyanto samÃpattim appesi. Tasmà kÃlankate na bhÃvetabbà va. SabbapaÂhamaæ pana: ahaæ sukhito homi, niddukkho ti và avero avyÃpajjo anÅgho sukhÅ attÃnaæ pariharÃmÅ ti và evaæ punappunaæ attani yeva bhÃvetabbÃ. Evaæ sante yaæ Vibhange vuttaæ: katha¤ ca, bhikkhave, bhikkhu mettÃsahagatena cetasà ekaæ disaæ pharitvà viharati? Seyya- thà pi nÃma ekaæ puggalaæ piyaæ manÃpaæ disvà mettÃ- yeyya, evaæ eva sabbasatte\<*<3>*>/ mettÃya pharatÅ ti;\<*<4>*>/ ya¤ ca PaÂi- sambhidÃyaæ: katamehi pa¤cah' ÃkÃrehi anodhiso pharaïà mettÃ-cetovimutti? Sabbe sattà averà [hontu], avyÃpajjhÃ, anÅghÃ, sukhÅ attÃnaæ pariharantu. Sabbe pÃïÃ, sabbe \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm neva. 2 Bhm Verim anuss-. 3 Bm sattesu. 4 Vibh. 272. >/ #<[page 297]># %< MettÃbhÃvanà 297>% bhÆtÃ, sabbe puggalÃ, sabbe attabhÃvapariyÃpannà averÃ, avyÃ- pajjhÃ, anÅghÃ, sukhÅ attÃnaæ pariharantÆ ti\<*<1>*>/ Ãdi vuttaæ; ya¤ ca MettÃsutte: sukhino và khemino hontu, sabbe sattà bhavantu sukhitattà ti\<*<2>*>/ Ãdivuttaæ, taæ virujjhati, na hi tattha attani bhÃvanà vuttà ti ce, ta¤ ca na virujjhati. KasmÃ? Taæ hi appanÃvasena vuttaæ, idaæ sakkhibhÃvavasena. Sace pi hi vassasataæ vassasahassaæ vÃ: ahaæ sukhito ho- mÅ ti Ãdinà nayena attani mettaæ bhÃveti, nev' assa appanà uppajjati. Ahaæ sukhito homÅ ti bhÃvayato pana: yathà ahaæ sukha- kÃmo dukkhapaÂikÆlo jÅvitukÃmo amaritukÃmo ca, evaæ a¤¤e pi sattà ti attÃnaæ sakkhiæ katvà a¤¤asattesu hita- sukhakÃmatà uppajjati. Bhagavatà pi Sabbà disà anuparigamma cetasÃ, Nev' ajjhagà piyataram attanà kvaci; Evaæ piyo puthu attà paresaæ, Tasmà na hiæse paraæ atthakÃmo ti\<*<3>*>/ vadatà ayaæ nayo dassito, tasmà sakkhibhÃvatthaæ paÂha- maæ attÃnaæ mettÃya pharitvà tad-anantaraæ sukhappa- vattanatthaæ yvÃyaæ piyo manÃpo garubhÃvanÅyo Ãcariyo và Ãcariyamatto vÃ, upajjhÃyo và upajjhÃyamatto vÃ, tassa tÃni piyavacanÃdÅni piyamanÃpattakÃraïÃni sÅlasutÃ- dÅni garubhÃvanÅyattakÃraïÃni ca anussaritvÃ: esa [sap\<*<4>*>/]- puriso sukhÅ hotu niddukkho ti Ãdinà nayena mettà bhÃve- tabbÃ. EvarÆpe ca puggale kÃmaæ appanà sampajjati. Iminà pana bhikkhunà tÃvataken' eva tuÂÂhiæ anÃpajjitvà sÅmasambhedaæ kattukÃmena tad-anantaraæ atippiyasa- hÃyake, atippiyasahÃyakato majjhatte, majjhattato verÅpug- gale mettà bhÃvetabbÃ. BhÃventena ca ekekasmiæ koÂ- ÂhÃse muduæ kammaniyaæ cittaæ katvà tad-anantare upasaæharitabbaæ. Yassa pana veripuggalo và natthi mahÃpurisajÃtikattà và anatthaæ karonte pi pare verisa¤¤Ã va nuppajjati, tena: majjhatte me mettÃ-cittaæ kamma- niyaæ jÃtaæ, idÃni naæ verimhi upasaæharÃmÅ ti vyÃpÃro \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. ii, 130. 2 Sn. ver. 145; Khp. IX. 3 S. i, 75; Ud. V. i. 4 Sh omits. >/ #<[page 298]># %<298 IX. BrahmavihÃraniddeso>% va na kÃtabbo. Yassa pana atthi, taæ sandhÃya vuttaæ: majjhattato verÅpuggale mettà bhÃvetabbà ti. Sace pan' assa verimhi cittaæ upasamharato tena katÃparÃdhÃnussa- raïena paÂighaæ uppajjati, athà 'nena purimapuggalesu yattha katthaci punappunaæ mettaæ samÃpajjitvà vuÂÂha- hitvà punappunaæ tam puggalaæ mettÃyantena paÂighaæ vinodetabbaæ. Sace evam pi vÃyamato na nibbÃti, atha KakacÆpama-ovÃda ÃdÅnaæ anussarato paÂighassa pahÃnÃya ghaÂitabbaæ punappunaæ\<*<1>*>/, ta¤ ca kho iminà ÃkÃrena attÃnaæ ovadanten' eva:- are! kujjhanapurisa! nanu vuttaæ BhagavatÃ: ubhato daï¬akena ce pi bhikkhave kakacena corà ocarakà angamangÃni okantey- yuæ, tatrà pi yo mano padoseyya, na me so tena sÃsanakaro ti\<*<2>*>/ ca. Tass' eva tena pÃpiyo yo kuddhaæ patikujjhati, kuddhaæ appaÂikujjhanto, sangÃmaæ jeti dujjayaæ. Ubhinnam atthaæ carati, attano ca parassa ca, paraæ sankupitaæ ¤atvà yo sato-upasammatÅ\<*<3>*>/ ti ca;-Satt' ime, bhikkhave, dhammà sapattakantà sapattakaraïà kodhanaæ Ãgacchanti itthiæ và purisaæ vÃ. Katame satta? Idha, bhikkhave, sapatto sapattassa evam icchati:- Aho va- tÃyaæ dubbaïïo assà ti! Taæ kissa hetu? Na, bhikkhave, sapatto sapattassa vaïïavatÃya nandati. Kodhano 'yaæ, bhik- khave, purisapuggalo kodhÃbhibhÆto kodhapareto. Ki¤cÃpi so hoti sunahÃto\<*<4>*>/ suvilitto kappitakesamassu odÃtavatthavasano, atha kho so dubbaïïo va hoti kodhÃbhibhÆto. Ayaæ, bhik- khave, paÂhamo dhammo sapattakanto sapattakaraïo kodha- naæ Ãgacchati itthiæ và purisaæ vÃ. Puna ca paraæ, bhikkhave, sapatto sapattassa evam iccha- ti:- aho vatÃyaæ dukkhaæ passeyyà ti! ...pe... na pa- curattho assà ti ...pe... na bhogavà assà ti ...pe... na yasavà assà ti ...pe... na mittavà assà ti ...pe... \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Not traced. 2 M. i, 129. Cf. Thag. 445. 3 S. i, 62 f.; 222; Thag. ver. 441-44. 4 Bhm sunhÃto. >/ #<[page 299]># %< MettÃbhÃvanà 299>% na kÃyassa bhedà paraæ maraïà sugatiæ saggaæ lokaæ upa- pajjeyyà ti. Taæ kissa hetu? Na, bhikkhave, sapatto sapat- tassa sugatigamanena nandati. Kodhano 'yaæ, bhikkhave, purisapuggalo kodhÃbhibhÆto kodhapareto kÃyena duccaritaæ carati, vÃcÃya, manasà duccaritaæ carati, so kÃyena vÃcÃya manasà duccaritaæ caritvà kÃyassa bhedà paraæ maraïà apÃyaæ duggatiæ vinipÃtaæ nirayaæ upapajjati kodhÃbhi- bhÆto ti\<*<1>*>/ ca: SeyyathÃpi, bhikkhave, chavÃlÃtaæ ubhato padit- taæ majjhe gÆthagataæ neva gÃme kaÂÂhatthaæ pharati, na ara¤¤e kaÂÂhaÂÂhaæ pharati . . . tathÆpamÃhaæ, bhikkhave, imaæ [purisa-] puggalaæ vadÃmÅ tÅ ca,\<*<2>*>/ so dÃni tvaæ evaæ kujjhanto na ceva Bhagavato sÃsanakaro bhavissasi, paÂi- kujjhanto ca kuddhapurisato pi pÃpiyo hutvà na dujjayaæ sangÃmaæ jessasi. Sapattakaraïe ca dhamme attà va attano karissasi. ChavÃlÃtÆpamo ca bhavissasÅ ti. Tass' evaæ ghaÂayato vÃyamato sace taæ paÂighaæ vÆpasammati, icc' etaæ kusalaæ. No ce vÆpasammati, atha yo yo dhammo tassa puggalassa vÆpasanto hoti parisuddho, anussariya- mÃno pasÃdaæ Ãvahati, taæ taæ anussaritvà ÃghÃto paÂi- vinetabbo. Ekaccassa hi kÃyasamÃcÃro va upasanto hoti. Upasanta- bhÃvo c' assa bahuæ vattapaÂipattiæ karontassa sabbaja- nena ¤Ãyati. VacÅsamÃcÃra-manosamÃcÃrà pana avÆpa- santà honti, tassa te acintetvà kÃyasamÃcÃravÆpasamo yeva anussaritabbo. Ekaccassa vacÅsamÃcÃro va upasanto hoti, upasantabhÃvo c' assa sabbajanena ¤Ãyati. So hi pakatiyà ca paÂisanthÃrakusalo hoti sakhilo sukhasambhÃso sammo- dako uttÃnamukho pubbabhÃsÅ madhurena sarena dham- maæ osÃreti, parimaï¬alehi padavya¤janehi dhammaka- thaæ katheti. KÃyasamÃcÃra-manosamÃcÃrà pana avÆpa- santà honti, tassa te acintetvà vacÅsamÃcÃravÆpasamo yeva anussaritabbo. Ekaccassa manosamÃcÃro va upasanto hoti, upasantabhÃvo c' assa cetiyavandanÃdisu sabbajanassa pÃ- kaÂo hoti. Yo hi avÆpasantacitto hoti, so cetiyaæ và bo- dhiæ và there và vandamÃno na sakkaccaæ vandati, dham- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 A. iv, 94-6. 2 A. ii, 95; Itv. 91; Sbh cÃti. >/ #<[page 300]># %<300 IX. BrahmavihÃraniddeso>% masavaïamaï¬ape\<*<1>*>/ vikkhittacitto và pacalÃyanto và nisÅ- dati; upasantacitto pana okappetvà sakkaccaæ\<*<2>*>/ vandati, ohitasoto aÂÂhiækatvà kÃyena và vÃcÃya và cittappasÃdaæ karonto dhammaæ suïÃti. Iti ekaccassa manosamÃcÃro va upasanto hoti, kÃyavacÅsamÃcÃrà avÆpasantà honti, tassa te acintetvà manosamÃcÃravÆpasamo yeva anussaritabbo. Ekaccassa pana imesu tÅsu dhammesu eko pi avÆpasanto hoti, tasmiæ puggale: ki¤cÃpi esa idÃni manussaloke carati atha kho katipÃhassa accayena aÂÂha mahÃniraya-soÊasa-us- sadanirayaparipÆrako bhavissatÅ ti kÃru¤¤aæ Âhapetabbaæ. KÃru¤¤am pi hi paÂicca ÃghÃto vÆpasammati. Ekaccassa tayo pi 'me dhammà vÆpasantà honti, tassa naæ yaæ ic- chati, taæ taæ anussaritabbaæ, tÃdise hi puggale na duk- karà hoti mettÃbhÃvanà ti. Imassa ca atth' assa ÃvibhÃvat- thaæ: pa¤c 'ime Ãvuso ÃghÃtapaÂivinayÃ, yattha bhikkhuno uppanno ÃghÃto sabbaso paÂivinodetabbo ti\<*<3>*>/ idaæ Pa¤cakani- pÃte ùghÃtapaÂivinayasuttaæ vitthÃretabbaæ. Sace pan' assa evam pi vÃyamato ÃghÃto uppajjati yeva, athà 'nena evam attà ovaditabbo:- Attano visaye dukkhaæ katan te yadi verinÃ, kiæ tassà visaye dukkhaæ sacitte kattum icchasi? BahÆpakÃraæ hitvÃna ¤Ãtivaggaæ rudaæ mukhaæ mahÃnatthakaraæ kodhaæ sapattaæ na jahÃsi kiæ? YÃni rakkhasi sÅlÃni, tesaæ mÆlanikantanaæ kodhaæ nÃm' upaÊÃlesi\<*<4>*>/-ko tayà sadiso jaÊo? Kataæ anariyaæ kammaæ parena iti kujjhasi: kin\<*<5>*>/ nu tvaæ tÃdisaæ yeva so\<*<6>*>/ sayaæ kattum icchasi? DosetukÃmo yadi taæ, amanÃpaæ paro kari: dosuppÃdena tass' eva kiæ pÆresi manorathaæ? Dukkhaæ tassa ca nÃma tvaæ, kuddho kÃhasi và na vÃ, attÃnaæ pan' idÃn' eva kodhadukkhena bÃdhasi? Kodhaæ và ahitaæ maggaæ arÆÊhà yadi verino, kasmà tuvam pi kujjhanto tesaæ yevà 'nusikkhasi? Yaæ dosaæ tava nissÃya sattunà appiyaæ kataæ, tam eva dosaæ chindassu kim aÂÂhÃne viha¤¤asi? \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -savana-. 2 Bhm omit. 3 A. iii, 185 f. 4 Cf. JÃt. ii, 267. 5 Bhm kiæ. 6 Bhm yo. >/ #<[page 301]># %< MettÃbhÃvanà 301>% Khaïikattà ca dhammÃnaæ, yehi khandhehi te kataæ amanÃpaæ niruddhà te kassa dÃnÅ 'dha kujjhasi? Dukkhaæ karoti yo yassa, taæ vinà kassa so kare; sayam pi dukkhahetu tvam iti kiæ tassa kujjhasÅ ti? Sace pan' assa evaæ attÃnaæ ovadato pi paÂighaæ neva vÆpasammati, athà 'nena attano ca parassa ca kammassa katà paccavekkhitabbÃ. Tattha attano tÃva ekaæ pacca- vekkhitabbÃ: ambho! tvaæ tassa kuddho kiæ karissasi? nanu tav' eva c' etaæ dosanidÃnaæ kammaæ anatthÃya saævattissati? Kammassako hi tvaæ, kammadÃyÃdo, kamma- yoni, kammabandhu kammappaÂisaraïo,\<*<1>*>/ yaæ kammaæ karissasi tassa dÃyÃdo bhavissasi, ida¤ ca te kammaæ neva sammÃsambodhiæ, na paccekabodhiæ, na sÃvakabhÆmiæ, na brahmattasakkattacakkavattipadesarÃjÃdi-sampattÅnaæ a¤¤ataraæ sampattiæ sÃdhetuæ samatthaæ, atha kho sÃ- sanato cÃvetvà vighÃsÃdÃdibhÃvassa ceva nerayikÃdiduk- khavisesÃna¤ ca te saævattanikam idaæ kammaæ, so tvam idaæ karonto ubhohi hatthehi vÅtaccike\<*<2>*>/ và angÃre gÆthaæ và gahetvà paraæ paharitukÃmo puriso viya attÃnam eva paÂhamaæ dahasi ceva duggandha¤ ca karosÅ ti. Evaæ attano kammassa kataæ paccavekkhitvà parassa pi evaæ paccavek- khitabbÃ:- so pi tava kujjhitvà kiæ karissati? Nanu etass' ev' etaæ anatthÃya saævattissati? kammassako hi ayam Ãyasmà kammadÃyÃdo ...pe\<*<3>*>/...? Yaæ kammaæ karis- sati, tassa dÃyÃdo bhavissati? Ida¤ c' assa kammaæ neva sammÃsambodhiæ, na paccekabodhiæ, na sÃvakabhÆmiæ, na brahmattasakkattacakkavattipadesarÃjÃdisampattÅnaæ a¤¤ataraæ sampattiæ sÃdhetuæ samatthaæ, atha kho sÃsanato cÃvetvà vighÃsÃdÃdibhavassa ceva nerayikÃdi- dukkhavisesÃna¤ c' assa saævattanikaæ idaæ kammaæ. SvÃyaæ idaæ karonto paÂivÃte Âhatvà paraæ rajena okiritu- kÃmo puriso viya attÃnaæ yeva okiratÅ ti\<*<4>*>/. Vuttaæ h' etaæ BhagavatÃ:- Yo appadutÂhassa narassa dussati, suddhassa posassa andngaïassa, \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. iii, 203. 2 Bhm vÅtaccite. Cf. JÃt. i, 153 f. 3 See n. l. 4 Bhm okirati. >/ #<[page 302]># %<302 IX. BrahmavihÃraniddeso>% tam eva bÃlaæ pacceti pÃpaæ sukhumo rajo paÂivÃtaæ va khitto ti\<*<1>*>/. Sace pan' assa evaæ kammassa katam pi paccavekkhato neva vÆpasammati, athà 'nena Satthu pubbacariyaguïà anussaritabbÃ.\<*<2>*>/ TatrÃyaæ paccavekkhaïÃnayo:-`Ambho pabbajita! nanu te Satthà pubb' eva sambodhà anabhisam- buddho Bodhisatto pi samÃno cattÃri asankheyyÃni kap- pasatasahassa¤ ca pÃramiyo pÆrayamÃno tattha tattha vadhakesu pi paccatthikesu cittaæ nappadÆsesi ? SeyyathÅ- daæ SÅlavajÃtake\<*<3>*>/ tÃva attano deviyà paduÂÂhena pÃpa- amaccena ÃnÅtassa paÂira¤¤o tiyojanasataæ rajjaæ gaïhan- tassa nisedhanatthÃya uÂÂhitÃnaæ amaccÃnaæ Ãvudham pi chupituæ na adÃsi.\<*<4>*>/ Puna saddhiæ amaccasahassena Ãma- kasusÃne gaÊappamÃïaæ bhÆmiæ khaïitvà nikha¤¤amÃno cittappadosamattam pi akatvà kuïapakhÃdanatthaæ ÃgatÃ- naæ singÃlÃnaæ paæsuviyÆhanaæ nissÃya purisakÃraæ katvà paÂiladdhajÅvito yakkhÃnubhÃvena attano sirigab- bhaæ orÆyha sirisayane sayitaæ paccatthikaæ disvà kopaæ akatvà va a¤¤ama¤¤aæ sapathaæ katvà taæ mittaÂÂhÃne Âhapayitvà Ãha:- ùsiæseth' eva puriso na nibbindeyya paï¬ito, PassÃmi vo 'ham attÃnaæ yathà icchiæ tathà ahun ti. KhantivÃdÅ-jÃtake\<*<5>*>/ dummedhena KÃsi-ra¤¤Ã:- kiæ vÃdÅ tvaæ, samaïà ti puÂÂho: khantivÃdÅ nÃmà 'han ti vutte sakaï- ÂakÃhi kasÃhi tÃÊetvà hatthapÃdesu chijjamÃnesu kopa- mattam pi na akÃsi\<*<6>*>/. Anacchariya¤ c' etaæ, yaæ mahallako pabbajÆpagato evaæ kareyya, CÆÊadhammapÃlajÃtake\<*<7>*>/ pana uttÃnaseyyako pi samÃno:- CandanarasÃnulittà bÃhà chijjanti DhammapÃlassa, dÃyÃdassa pathavyÃ, pÃïà me, deva, rujjhantÅ ti. Evaæ vippalapamÃnÃya mÃtuyà pitarà MahÃpatÃpena nÃma ra¤¤Ã vaæsakaÊiresu viya catÆsu hatthapÃdesu chedÃpitesu, \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sn. 662; S. i, 13; Dhp. 125. 2 Sbh paccavekkhitabbÃ. 3 Mahà sÅlava-jÃtaka, vol. i, p. 128. 4 Sbh nÃdÃsi. 5 No. 313, vol. iii, p. 39 f. 6 Bhm nÃkÃsi. 7 JÃt. iii, 178 f. >/ #<[page 303]># %< MettÃbhÃvanà 303>% tÃvatà pi santuÂÂhiæ anÃpajjitvÃ: sÅsam assa chindathà ti Ãïatte: ayaæ 'dÃni te cittasanniggaïhaïakÃlo,\<*<1>*>/ idÃni, ambho! DhammapÃlasÅsacchedÃïÃpake pitari, sÅsacchedake purise, paridevamÃnÃya mÃtari, attani cà ti imesu catÆsu samacitto hotÅ ti dalhaæ samÃdÃnam adhiÂÂhÃya paduÂÂhÃ- kÃramattam pi na akÃsi. Ida¤ cà pi anacchariyam eva, yaæ manussabhÆto evam akÃsi; tiracchÃnabhÆto pi pana chaddanto nÃma vÃraïo hutvÃ\<*<2>*>/ visappÅtena sallena nÃbhiyaæ viddho pi tÃva anat- thakÃrimhi luddake cittaæ nappadÆsesi. Yath' Ãha:- Samappito\<*<3>*>/ puthusallena nÃgo, aduÂÂhacitto luddakaæ ajjhabhÃsi: kim atthiyaæ, kassa vÃ, samma! hetu mamaæ vadhi? kassa và 'yaæ payogo? ti. Evaæ vatvà ca: KÃsi-ra¤¤o mahesiyà tava dantÃnam atthÃya pesito 'mhi, bhadante! ti vutte tassà manorathaæ pÆrento chabbaïïarasminiccharaïasamujjalitacÃrusobhe attano dante chetvà adÃsi. MahÃkapi hutvÃ,\<*<4>*>/ attanà yeva pabbatapapÃtato uddhari- tena purisena:- Bhakkho ayaæ manussÃnaæ yath' ev' a¤¤e vane migÃ, yannÆn' imaæ vadhitvÃna chÃto, khÃdeyya vÃnaraæ. Asito\<*<5>*>/ va gamissÃmi maæsam ÃdÃya sambalaæ, kantÃraæ nittharissÃmi pÃtheyyaæ me bhavissatÅ ti. Evaæ cintetvà silaæ ukkhipitvà matthake sampadÃlite, assupuïïehi nettehi taæ purisaæ udikkhamÃno:- Mà ayyosi me, bhadante! tvaæ nÃm' etÃdisaæ kari! tvaæ kho 'si nÃma dÅghÃvu a¤¤aæ vÃretum arahasÅ ti vatvà tasmiæ purise cittaæ appadÆsetvà attano ca dukkhaæ acintetvà tam eva purisaæ khemantabhÆmiæ sampÃpesi. BhÆridatto nÃma nÃgarÃjà hutvà uposathangÃni adhiÂ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bh -pariggaïhana-. 2 JÃt. v, 36 f. 3 Br samappÅto. 4 JÃt. iii, 369 f. `MahÃkapi JÃtaka.' 5 Bhm Ãhito. So èÅkÃ: Ãhito ti suhito (Burmese ed.). >/ #<[page 304]># %<304 IX. BrahmavihÃraniddeso>% ÂhÃya vammikamuddhanisayamÃno kappuÂÂhÃnaggisadisena osadhena sakalasarÅre si¤cayamÃno pi, peÊÃya pakkhipitvà sakala-JambudÅpe kÅÊapiyamÃno pi tasmiæ brÃhmaïe mano- padosamattam pi na akÃsi. Yath' Ãha:- PeÊÃya pakkhipante pi maddante pi ca pÃïinÃ, alampÃne na kuppÃmi sÅlakhaï¬abhayà mamà ti. Campeyyo pi nÃgarÃjà hutvÃ\<*<1>*>/ ahituï¬ikena viheÂhiyamÃno manopadosamattam pi na uppÃdesi. Yath' Ãha:- Tadà pi maæ dhammacÃriæ upavuttaæ uposathaæ ahituï¬iko gahetvÃna rÃjadvÃram pi kÅÊati. Yam so vaïïaæ cintayati nÅlaæ pÅta¤ ca lohitaæ, tassa cittÃnuvattanto homi cintitasannibho. Thalaæ kareyyaæ udakaæ, udakam pi thalaæ kare; yadÅ 'haæ tassa kuppeyyaæ khaïena chÃrikaæ kare. Yadi cittavasÅ hessaæ,\<*<2>*>/ parihÃyissÃmi sÅlato, sÅlena parihÅnassa uttamattho na sijjhatÅ ti. SankhapÃlanÃgarÃjà hutvà tikhiïÃhi sattÅhi aÂÂhasu ÂhÃ- nesu ovijjhitvà pahÃramukhehi sakaïÂakÃlatÃyo\<*<3>*>/ pavesetvà nÃsÃya daÊhaæ rajjuæ pakkhipitvà soÊasahi bhojaputtehi kÃjenÃdÃya vayhamÃno dharaïÅtale ghaæsiyamÃnasarÅro\<*<4>*>/ mahantaæ dukkhaæ paccanubhonto kujjhitvà olokitamat- ten' eva sabbe bhojaputte bhasmaæ kÃtuæ samattho pi sa- mÃno cakkhuæ ummÅletvà paduÂÂhÃkÃramattam pi na akÃsi. Yath' Ãha: CÃtuddasiæ pa¤cadasiæ, AÊÃra! uposathaæ niccam upa- vasÃmi; ath' Ãgamuæ soÊasa bhojaputtà rajjuæ gahetvÃna daÊha¤ ca pÃsaæ. ChetvÃna nÃsaæ atikassa rajjuæ, nayiæsu maæ sampa- riggayha luddÃ; EtÃdisaæ dukkham ahaæ titikkhaæ uposathaæ appaÂiko- payanto ti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 JÃt. iv, 454 f. (No. 506). 2 Cf. JÃt. iv, 41585. 3 JÃt. has sakaïÂakÃkÃlavettaæaÂÂhiyo; Sh -kala-. 4 Sbh nighaæ-. >/ #<[page 305]># %< MettÃbhÃvanà 305>% Na kevala¤ ca etÃn' eva, a¤¤Ãni pi MÃtuposakajÃtakÃ- disu\<*<1>*>/ anekÃni acchariyÃni akÃsi. Tassa te idÃni sabba¤¤u- taæ pattaæ sadevake loke\<*<2>*>/ kenaci appaÂisamakhantigu- ïaæ taæ Bhagavantaæ satthÃraæ apadisato paÂighacittaæ nÃma uppÃdetuæ ativiya ayuttaæ appatirÆpan ti. Sace pan' assa evaæ satthu pubbacaritaguïaæ pacca- vekkhato pi dÅgharattaæ kilesÃnaæ dÃsavyaæ upagatassa neva taæ paÂighaæ vÆpasammati, athà 'nena anamataggi- yÃni paccavekkhitabbÃni. Tatra hi vuttaæ:- na so, bhik- khave, satto sulabharÆpo, yo na mÃtà bhÆtapubbo, yo na pità bhÆtapubbo, yo na bhÃtÃ, yo na bhaginÅ, yo na putto, yo na dhÅtà bhÆtapubbo ti.\<*<3>*>/ Tasmà tasmiæ puggale evaæ cittaæ uppÃdetabbaæ:- ayaæ kira me atÅte mÃtà hutvà dasamÃse kucchiyà pariharitvà muttakarÅsakheÊasinghÃïikÃdÅni hari- candanaæ viya ajigucchamÃnÃ\<*<4>*>/ apanetvÃ, ure nacchÃpentÅ,\<*<5>*>/ ankena pariharamÃnÃ\<*<4>*>/ posesi; pità hutvà ajapathasanku- pathÃdÅni gantvà vÃïijjaæ payojayamÃno mayham atthÃya jÅvitam pi pariccajitvà ubhato vyÆÊhe sangÃme pavisitvà nÃvÃya mahÃsamuddaæ pakkhanditvà a¤¤Ãni ca dukka- rÃni karitvÃ: puttake posessÃmÅ ti tehi tehi upÃyehi dha- naæ saæharitvà mam posesi; bhÃtà bhaginÅ putto dhÅtà ca hutvà [pi\<*<6>*>/], ida¤ c' ida¤ ca upakÃraæ akÃsÅ ti tatra me nap- patirÆpaæ manaæ padÆsetun ti. Sace pana evam pi cittaæ nibbÃpetuæ na sakkoti yeva, athà 'nena evaæ mettÃnisaæsà paccavekkhitabbÃ:- ambho pabbajita! nanu vuttaæ BhagavatÃ:- mettÃya kho, bhik- khave, cetovimuttiyà ÃsevitÃya bhÃvitÃya bahulÅkatÃya yanÅ- katÃya vatthukatÃya anuÂÂhitÃya paricitÃya susamÃraddhÃya ekÃdas' Ãnisaæsà pÃÂikankhÃ. Katame ekÃdasa? Sukhaæ supati, sukhaæ paÂibujjhati, na pÃpakaæ supinaæ passati, manussÃnaæ piyo hoti, amasnussÃnaæ piyo hoti, devatà rakkhanti, nÃssa aggi và visaæ và satthaæ và kamati, tuvaÂaæ\<*<7>*>/ cittaæ samadhiyati, mukhavaïïo pasÅdati, asam- mÆÊho kÃlaæ karoti, uttarim appaÂivijjhanto brahmalokÆpago \<-------------------------------------------------------------------------- 1 JÃt. iv, 90 f. 2 Bhm sadevaloke. 3 Not traced. 4 Bhm -mÃno. 5 Bhm nacchÃdento. 6 Sb omits. 7 Bhm tuvaÂÂaæ. I. 20 >/ #<[page 306]># %<306 IX. BrahmavihÃraniddeso>% hotÅ ti.\<*<1>*>/ Sace tvaæ idaæ cittaæ na nibbÃpessasi, imehi Ãnisaæsehi paribÃhiro bhavissasÅ ti. Evam pi nibbÃpetuæ asakkontena pana dhÃtuvinibbhogo kÃtabbo:- Kathaæ, ambho pabbajita! tvaæ pana etassa kujjhamÃno kassa kujjhasi, kiæ kesÃnaæ kujjhasi, udÃhu lomÃnaæ, nakhÃnaæ . . . muttassa kujjhasi, athavà pana kesÃdisu pathavÅdhÃtuyà kujjhasi, ÃpodhÃtuyÃ, tejodhÃtuyÃ, vÃyodhÃtuyà kujjhasi, ye và pa¤cakkhandhe, dvÃdasÃyata- nÃni, aÂÂhÃrasa dhÃtuyo upÃdÃya ayam Ãyasmà itthannÃmo ti vuccati, tesu kiæ rÆpakkhandhassa kujjhasi, udÃhu ve- danÃ-, sa¤¤Ã-, sankhÃra-, vi¤¤Ãïakkhandhassa kujjhasi, kiæ và cakkhÃyatanassa kujjhasi, kiæ rÆpÃyatanassa kuj- jhasi ...pe... kiæ manÃyatanassa kujjhasi, kiæ dhammÃ- yatanassa kujjhasi, kiæ và cakkhudhÃtuyà kujjhasi, kiæ rÆpadhÃtuyÃ, kiæ cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtuyà ...pe... kiæ manodhÃtuyÃ, kiæ dhammadhÃtuyÃ, kiæ manovi¤¤ÃïadhÃ- tuyà ti. Evaæ hi dhÃtuvinibbhogaæ karoto Ãragge sÃsa- passa viya ÃkÃse cittakammassa viya ca kodhassa patiÂÂhÃ- naÂÂhÃnaæ na hoti. DhÃtuvinibbhogaæ pana kÃtuæ asakkontena dÃnasaæ- vibhÃgo kÃtabbo, attano santakaæ parassa dÃtabbaæ, parassa santakaæ attanà gahetabbaæ. Sace pana paro bhinnÃjÅvo hoti aparibhogÃrahaparikkhÃro, attano santa- kam eva dÃtabbaæ. Tass' evaæ karoto ekanten' eva tasmiæ puggale ÃghÃto vÆpasammati. Itarassa ca atÅtajÃtito paÂÂhÃya anubandho pi kodho taæ khaïa¤ yeva vÆpasammati, Citta- lapabbatavihÃre tikkhattuæ vuÂÂhÃpitasenÃsanena\<*<2>*>/ piï¬a- pÃtikattherena\<*<3>*>/: ayaæ, bhante, aÂÂha-kahÃpaïagghanako patto mama mÃtarà upÃsikÃya dinno dhammiyalÃbho mahÃ- upÃsikÃya pu¤¤alÃbhaæ karothà ti vatvà dinnaæ pattam laddhamahÃtherassa viya. Evaæ mahÃnubhÃvaæ h' etaæ dÃnaæ nÃma. Vuttam pi c' etaæ:- Adantadamanaæ dÃnaæ, dÃnaæ sabbattha sÃdhakaæ; DÃnena piyavÃcÃya, unnamanti namanti cà ti\<*<4>*>/. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 A. v, 342; PÂs. ii, 130; cf. JÃt. ii, 60 f. (Araka-JÃtaka); i, 81 f. 2 Sh uÂÂhÃ.- 3 Bhm piï¬ipÃti-. 4 Not traced. èÅkÃ:- unnamanti dÃyakÃ, namanti paÂig- gÃhakÃ. >/ #<[page 307]># %< MettÃbhÃvanà 307>% Tass' evaæ verÅpuggale vÆpasantapaÂighassa yathà piyÃ- tippiyasahÃyakamajjhattesu, evaæ tasmim pi mettÃvasena cittaæ pavattati. Athà 'nena punapnaæ mettÃyantena attani piyapuggale majjhatte verÅpuggale ti catÆsu janesu samacittataæ sampÃ- dentena sÅmasambhedo kÃtabbo. Tass' idaæ lakkhaïaæ:- sace imasmiæ puggale piya-majjhatta-verÅhi saddhiæ atta- catutthe ekasmiæ padese nisinne corà ÃgantvÃ:- bhante, ekaæ bhikkhuæ amhÃkaæ dethà ti vatvÃ:- kiæ kÃraïà ti vutt' etaæ: mÃretvà gaÊalohitaæ gahetvà balikaraïatthÃ- và ti vadeyyuæ,\<*<1>*>/ tatra c' eso bhikkhu: asukaæ và asukaæ và gaïhantÆ ti cinteyya, akato va hoti sÅmasambhedo. Sace pi:- maæ gaïhantu, mà ime tayo ti pi cinteyya, akato va hoti sÅmasambhedo. KasmÃ? Yassa yassa hi gahaïam icchati, tassa tassa ahitesÅ hoti, itaresaæ yeva hitesÅ hoti- Yadà pana catunnaæ janÃnam antare ekaæ corÃnaæ dÃtab- baæ na passati attani ca tesu ca tÅsu janesu samam eva cittaæ pavatteti, kato hoti sÅmasambhedo. Ten Ãhu PorÃïÃ:- Attani hitamajjhatte ahite ca catubbidhe yadà passati nÃnattaæ hitacitto va pÃïinaæ, Na nikÃmalÃbhÅ mettÃya kusalÅ ti pavuccati yadà catasso sÅmÃyo sambhinnà honti bhikkhuno. Samaæ pharati mettÃya, sabbaæ lokaæ sadevakaæ, mahÃviseso purimena yassa sÅmà na ¤ÃyatÅ ti\<*<2>*>/. Evaæ sÅmÃsambhedasamakÃlam\<*<3>*>/ eva ca iminà bhikkhunà nimitta¤ ca upacÃra¤ ca laddhaæ hoti. SÅmÃsambhede\<*<3>*>/ pana kate tam eva nimittaæ Ãsevanto bhÃvento bahulÅkaronto appakasiren' eva pathavÅ-kasiïe vuttanayen' eva appanaæ pÃpuïÃti. EttÃvatà 'nena adhigataæ hoti pa¤cangavippa- hÅnaæ pa¤cangasamannÃgataæ tividhakalyÃïaæ dasalak- khaïasampannaæ paÂhamajjhÃnaæ mettÃsahagataæ. Adhi- gate ca tasmiæ tad eva nimittaæ Ãsevanto bhÃvento bahu- lÅkaronto anupubbena catukkanaye dutiyatatiyajjhÃnÃni, \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. JÃt. i, 384; ii, 149; Pss. of the Brethren, p. 291. 2 Bhm nÃyatÅti; è. ¤ÃyatÅti. 3 Bhm sÅmasam-. >/ #<[page 308]># %<308 IX. BrahmavihÃraniddeso>% pa¤cakanaye dutiyatatiyacatutthajjhÃnÃni ca pÃpuïÃti. So hi paÂhamajjhÃnÃdÅnaæ a¤¤ataravasena mettÃsahagatena cetasà ekaæ disaæ pharitvà viharati. Tathà dutiyaæ, tathà tatiyaæ, tathà catutthaæ. Iti uddham adho tiriyaæ sabbadhi sabbattatÃya sabbÃvantaæ lokaæ mettÃsahagatena cetasà vi- pulena mahaggatena appamÃïena averena avyÃpajjena pharit- và viharati.\<*<1>*>/ PaÂhamajjhÃnÃdivasena appanÃppattacittass' eva hi ayaæ vikubbanà sampajjati. Ettha ca mettÃsahagatenà ti mettÃya samannÃgatena. Cetasà ti cittena. Ekaæ disan ti ekam ekissà disÃya paÂhamapariggahitaæ sattam upÃdÃya ekadisÃpariyÃpannasattapharaïavasena\<*<2>*>/ vut- taæ. Pharitvà ti phusitvà Ãrammaïaæ katvÃ. ViharatÅ ti brahmavihÃrÃdhiÂÂhitaæ iriyÃpathavihÃraæ pavatteti. Tathà dutiyan ti yathà puratthimÃdisu disÃsu yaæ ki¤ci ekaæ disaæ pharitvà viharati, tath' eva tadanantaraæ dutiyaæ tatiyaæ catuttha¤ cà ti attho. Iti uddhan ti eten' eva nayena purimaæ disan ti vuttaæ hoti. Adho tiriyan ti adhodisam pi tiriyaæ disam pi. Evam evaæ\<*<3>*>/ tattha ca adho ti heÂÂhÃ. Tiriyan ti anudisÃsu. Evaæ sabba- disÃsu assamaï¬ale assam iva mettÃsahagataæ cittaæ sÃreti pi paccÃsÃreti pÅ ti. EttÃvatà ekamekaæ\<*<4>*>/ disaæ parig- gahetvà odhiso mettÃpharaïaæ dassitaæ. SabbadhÅ ti Ãdi pana anodhiso dassanatthaæ vuttaæ. Tattha sabbadhÅ ti sabbattha. SabbattatÃyà ti sabbesu hÅnamajjhimukkaÂÂhamittasapat- tamajjhattÃdippabhedesu attatÃya. Ayaæ parasatto ti vibhÃvaæ akatvà attasamatÃyà ti vuttaæ hoti. Athavà sabbattatÃyà ti sabbena cittabhÃgena\<*<5>*>/ Åsakam pi bahi avik- khipamÃno ti vuttaæ hoti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 D. ii, 186; S. v, 115 f. 2 Bhm -disa-. 3 So Sh. Bm, Bm ending -eva. Sb disampi evamevaæ. So Bh ending -eva. 4 Bhm ekaæ. 5 Sh cites -bhÃvena from Sammoha-vinodanÅ. >/ #<[page 309]># %< MettÃbhÃvanà 309>% SabbÃvantan ti sabbasattavantaæ, sabbasattayuttan ti attho. Lokan ti sattalokaæ. Vipulenà ti evam ÃdipariyÃyadassanato pan' ettha puna mettÃsahagatenà ti vuttaæ. Yasmà và ettha odhiso pharaïe viya puna tathÃ-saddo và iti-saddo và na vutto, tasmà puna mettÃsahagatena cetasà ti vuttaæ, nigamavasena\<*<1>*>/ và etaæ vuttaæ. Vipulenà ti ettha ca pharaïavasena vipulatà daÂ- ÂhabbÃ. BhÆmivasena pana etaæ mahaggataæ. Paguïavasena ca appamÃïasattÃrammaïavasena ca ap- pamÃïaæ. VyÃpÃdapaccatthikappahÃnena averaæ. DomanassappahÃnato avyÃpajjaæ niddukkhan ti vuttaæ hoti. Ayaæ mettÃsahagatena cetasà ti Ãdinà nayena vuttÃya vikubbanÃya attho. Yathà cà 'yaæ appanÃppattacittass' eva vikubbanà sampajjati, tathà yam pi PaÂisambhidÃ- yaæ\<*<2>*>/:- pa¤cah' ÃkÃrehi anodhiso pharaïà mettÃ-cetaso vimutti, sattah' ÃkÃrehi odhiso pharaïà mettÃ-cetovimutti, dasah' ÃkÃ- rehi disÃpharaïÃ\<*<3>*>/ mettÃ-cetovimuttÅ ti vuttaæ, tam pi appanÃp- pattacittass' eva sampajjatÅ ti veditabbaæ. Tattha ca sabbe sattà averà avyÃpajjà anÅghà sukhÅ attÃ- naæ pariharantu, sabbe pÃïÃ, sabbe bhÆtÃ, sabbe puggalÃ, sabbe attabhÃvapariyÃpannà averà ...pe... pariharantÆ ti\<*<2>*>/ imehi pa¤cah' ÃkÃrehi anodhiso pharaïà mettÃcetovimutti veditabbÃ. Sabbà itthiyo averà ...pe... attÃnaæ pariharan- tu, sabbe purisÃ, sabbe ariyÃ, sabbe anariyÃ, sabbe devÃ, sabbe manussÃ, sabbe vinipÃtikà averà ...pe... pariharantÆ ti\<*<4>*>/ imehi sattah' ÃkÃrehi odhiso pharaïà mettÃcetovimutti veditabbÃ. Sabbe puratthimÃya disÃya sattà averà ...pe... attÃnaæ pariharantu. Sabbe pacchimÃya disÃya, sabbe uttarÃya disÃya, sabbe dakkhiïÃya disÃya, sabbe puratthimÃya anudisÃya, sabbe pacchimÃya anudisÃya, sabbe uttarÃya anudisÃya, sabbe \<-------------------------------------------------------------------------- 1 è.: nigaman ti Ãha nigamanavasena và etaæ vuttan ti. 2 PÂs. ii, 130 (2). 3 So all. 4 Ibid., p. 131. >/ #<[page 310]># %<310 IX. BrahmavihÃraniddeso>% dakkhiïÃya anudisÃya. Sabbe heÂÂhimÃya disÃya, sabbe upari- mÃya disÃya sattà averà ...pe... pariharantu. Sabbe pu- ratthimÃya disÃya pÃïÃ, bhÆtÃ, puggalÃ, attabhÃvapariyÃ- pannà averà ...pe... pariharantu. Sabbà puratthimÃya disÃya itthiyo, sabbe purisÃ, ariyÃ, anariyÃ, devÃ, manussÃ, vinipÃtikà averà ...pe... pariharantu. Sabbà pacchimÃya disÃya, uttarÃya, dakkhiïÃya, puratthimÃya anudisÃya, pac- chimÃya, uttarÃya, dakkhiïÃya anudisÃya, heÂÂhimÃya disÃya, uparimÃya disÃya itthiyo ...pe... vinipÃtikà averà avyÃ- pajjà anÅghà sukhÅ attÃnaæ pariharantÆ ti\<*<1>*>/ imehi dasah' ÃkÃ- rehi disÃpharaïà mettÃcetovimutti veditabbÃ. Tattha sabbe ti anavasesapariyÃdÃnam etaæ. Sattà ti rÆpÃdisu khandhesu chandarÃgena sattà visattà ti sattÃ. Vuttaæ h' etaæ BhagavatÃ: RÆpe kho, RÃdha, yo chando yo rÃgo yà nandi,\<*<2>*>/ yà taïhÃ, tatra satto, tatra visatto, tasmà satto ti vuccati, vedanÃya, sa¤¤Ãya, sankhÃresu, vi¤- ¤Ãïe yo chando yo rÃgo yà nandÅ yà taïhÃ, tatra satto, tatra visatto, tasmà satto ti vuccatÅ ti.\<*<3>*>/ RÆÊhÅsaddena pana vÅtarÃ- gesu pi ayaæ vohÃro vattati yeva, vilÅvamaye pi vÅjanivisese\<*<4>*>/ tÃlavaïÂavohÃro viya. AkkharacintakÃ\<*<5>*>/ pana atthaæ avi- cÃretvà nÃmamattam etan ti icchanti. Ye pi atthaæ vicÃ- renti, te satvÃ-yogena\<*<6>*>/ sattà ti icchanti. PÃïanatÃya pÃïÃ; assÃsapassÃsÃyattavuttitÃyà ti attho. BhÆtattà bhÆtÃ; sambhÆtattà abhinibbattattà ti attho. Pun ti vuccati nirayo, tasmiæ galantÅ ti puggalÃ; gacchan- tÅ ti attho. AttabhÃvo vuccati sarÅraæ, khandhapa¤cakam eva vÃ, tam upÃdÃya pa¤¤attimattasambhÃvato. Tasmiæ atta- bhÃve pariyÃpannà ti attabhÃvapariyÃpannÃ. PariyÃpannà ti paricchinnà antogadhà ti attho. Yathà ca sattà ti vacanaæ, evaæ sesÃni pi rÆÊhÅvasena Ãropetvà sabbÃn' etÃni sabbasattavevacanÃnÅ ti veditabbÃni. KÃma¤ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. ii, 131. 2 Bhm nandÅ. 3 S. iii, 190. 4 Bhm bÅjanÅ-. 5 Cf. P.V.A. 120. 6 That is `satvaæ ayogato.' So the è. which defines `satvaæ' (cf. the term in SÃnkhyÃ) as `buddhiviriyaæ tejo vÃ.' Sbh have sa ttayogena. >/ #<[page 311]># %< MettÃbhÃvanà 311>% ca a¤¤Ãni pi:-. sabbe jantÆ, sabbe jÅvà ti ÃdÅni sabbasatta- vevacanÃni atthi; pÃkaÂavasena pana imÃn' eva pa¤ca ga- hetvà pa¤cah' ÃkÃrehi anodhiso pharaïà mettÃcetovimuttÅ ti vuttaæ. Ye pana sattÃ, pÃïà ti ÃdÅnaæ na kevalaæ vacanamattato va, atha kho atthato pi nÃnattam eva iccheyyuæ, tesaæ anodhiso pharaïà virujjhati. Tasmà tathà atthaæ agahetvà imesu pa¤casu ÃkÃresu a¤¤ataravasena anodhiso mettà pharitabbÃ. Ettha ca sabbe sattà averà hontÆ ti ayam ekà appanÃ; avyÃpajjà hontÆ ti ayam ekà appanÃ; avyÃpajjà ti vyÃpÃdarahitÃ. AnÅghà hontÆ ti ayam ekà appanÃ, anÅghà ti niddukkhÃ. SukhÅ attÃnaæ pariharantÆ ti ayam ekà ap- panÃ, tasmà imesu pi padesu yaæ yaæ pÃkaÂaæ hoti, tassa tassa vasena mettà pharitabbÃ. Iti pa¤casu ÃkÃresu catun- naæ appanÃnaæ vasena anodhiso pharaïe vÅsati appanà honti. Odhiso pharaïe pana sattasu ÃkÃresu catunnaæ vasena aÂÂhavÅsati. Ettha ca itthiyo purisà ti lingavasena vuttaæ. Ariyà anariyà ti ariyaputhujjanavasena. Devà manussà vinipÃtikà ti upapattivasena. DisÃ-pharaïe pana:- sabbe puratthimÃya disÃya sattà ti Ãdinà nayena ekam ekissÃya disÃya vÅsati vÅsati katvà dve satÃni, sabbà puratthimÃya disÃya itthiyo ti Ãdinà nayena ekam ekissÃya disÃya aÂÂhavÅsati aÂÂhavÅsati katvà asÅti dve satÃnÅ ti cattÃri satÃni asÅti ca appanÃ. Iti sabbÃni pi PaÂisambhidÃyaæ vuttÃni aÂÂhavÅsÃdhikÃni pa¤ca appanÃ- satÃnÅ ti. Iti etÃsu appanÃsu yassa kassaci vasena mettÃ-cetovi muttiæ bhÃvetvà ayaæ yogÃvacaro sukhaæ supatÅ ti Ãdinà nayena vutte ekÃdas' Ãnisaæse paÂilabhati. (1) Tattha sukhaæ supatÅ ti yathà sesà janà samparivatta- mÃnà kÃkacchamÃnà dukkhaæ supanti, evaæ asupitvà sukhaæ supati. Niddam okkanto pi samÃpattiæ samÃpanno viya hoti. (2) Sukhaæ paÂibujjhatÅ ti yathà a¤¤e nitthunantà vijam- bhantà samparivattantà dukkhaæ paÂibujjhanti, evam appaÂibujjhitvà vikasamÃnam iva padumaæ sukhaæ nibbi- kÃraæ paÂibujjhati. \<-------------------------------------------------------------------------- >/ #<[page 312]># %<312 IX. BrahmavihÃraniddeso>% (3) Na pÃpakaæ supinaæ passatÅ ti supinaæ passanto pi bhaddakam eva supinaæ passati, cetiyam vandanto viya pÆjaæ karonto viya dhammam suïanto viya ca hoti. Ya- thà pana a¤¤e attÃnaæ corehi samparivÃritaæ viya, vaÊehi upaddutaæ viya, papÃte patantaæ viya ca passanti evaæ pÃpakam supinaæ na passati. (4) ManussÃnaæ piyo hotÅ ti ure ÃmuttamuttÃhÃro viya, sÅse piÊandhamÃlà viya ca manussÃnaæ piyo hoti manÃpo. (5) AmanussÃnaæ piyo hotÅ ti yath' eva manussÃnaæ, evaæ amanussÃnam pi piyo hoti, VisÃkhatthero viya. So kira PÃÂaliputte kuÂumbiyo ahosi. So tatth' eva vasamÃno assosi, TambapaïïidÅpo kira cetiyamÃlÃlankatokÃsà va paj- joto, icchiticchitaÂÂhÃne yeva ettha sakkà nisÅdituæ và nipajjitum vÃ, utusappÃyaæ senÃsanasappÃyaæ puggala- sappÃyaæ dhammasavaïasappÃyan ti sabbam ettha sula- bhan ti. So attano bhogakkhandhaæ puttadÃrassa niyyÃdet- và dusante bandhena ekakahÃpaïen' eva gharà nikkhamitvà samuddatÅre nÃvaæ uddikkhamÃno ekamÃsaæ vasi. So vohÃrakusalatÃya imasmiæ ÂhÃne bhaï¬aæ kiïitvà asuka- smiæ vikkiïanto dhammikÃya vÃïijjÃya, ten' ev' antara- mÃsena sahassaæ abhisaæhari.\<*<1>*>/ Anupubbena MahÃvihÃ- raæ Ãgantvà pabbajjaæ yÃci. So pabbÃjanatthÃya sÅmaæ nÅto tam sahassatthavikaæ ovaÂÂikantarena bhÆmiyaæ pÃ- tesi. Kim etan? ti ca vutte:- kahÃpaïasahassaæ, bhante ti vatvÃ:- upÃsaka! pabbajitakÃlato paÂÂhÃya na sakkà vicÃretuæ. IdÃn' ev' etaæ vicÃrehÅ ti vutte VisÃkhassa:- pabbajaÂÂhÃnam Ãgatà mà rittahatthÃgamiæsÆ ti mu¤citvà sÅmamÃÊake vippakiritvà pabbajitvà upasampanno. So pa¤ca vasso hutvà dve mÃtikà paguïaæ\<*<2>*>/ katvà pavÃretvà attano sappÃyaæ kammaÂÂhÃnaæ gahetvà ekekasmiæ vi- hÃre cattÃro mÃse katvà samappavattavÃsaæ vasamÃno cari. Evaæ caramÃno:- Vanantare Âhito thero VisÃkho gajjamÃnako, attano guïam esanto imam atthaæ abhÃsatha: YÃvatà upasampanno, yÃvatà idha Ãgato, etth' antare khalitaæ natthi. aho! lÃbhà te mÃrisà ti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -harati. 2 Bhm paguïÃ. >/ #<[page 313]># %< MettÃbhÃvanà 313>% So CittalapabbatavihÃraæ gacchanto dvedhÃpathaæ patvÃ: -ayaæ nu kho maggo udÃhu ayan? ti cintayanto aÂÂhÃsi. Ath' assa pabbate adhivatthà devatà hatthaæ pasÃretvÃ:- esa maggo ti vatvà dassesi. So CittalapabbatavihÃraæ gant- và tattha cattÃro mÃse vasitvÃ:- paccÆse gamissÃmÅ ti cintetvà nipajji. CankamasÅse maïilarukkhe adhivatthà devatà sopÃnaphalake nisÅditvà parodesi. Thero:- ko esÃ? ti Ãha. Ahaæ, bhante, Maïiliyà ti. Kissa rodasÅ ti? TumhÃ- kaæ gamanaæ paÂiccà ti. Mayi idha vasante tumhÃkaæ ko guïà ti? Tumhesu, bhante, idha vasantesu amanussà a¤¤a- ma¤¤aæ mettaæ paÂilabhanti, te dÃni tumhesu gatesu kala- haæ karissanti, duÂÂhullam pi kathayissantÅ ti. Thero:- sace mayi idha vasante tumhÃkaæ phÃsu vihÃro hoti, sun- daran ti vatvà a¤¤e pi cattÃro mÃse tatth' eva vasitvÃ, puna tath' eva gamanacittaæ uppÃdesi. Devatà pi puna tath' eva rodi. Eten' evÆpÃyena thero tath' eva vasitvà tatth' eva parinibbÃyÅ ti. Evaæ mettÃvihÃrÅ bhikkhu ama- nussÃnaæ piyo hoti. (6) Devatà rakkhantÅ ti puttam iva mÃtÃpitaro devatà rakkhanti. (7) NÃssa aggi và visaæ và satthaæ và kamatÅ ti mettÃ- vihÃrassa kÃye, UttarÃya upÃsikÃya\<*<1>*>/ viya aggi vÃ, Saæyut- tabhÃïaka-CÆÊa-Sivattherass' eva\<*<2>*>/ visaæ vÃ, Sankicca-sà maïerass' eva\<*<3>*>/ satthaæ và na kamati, na pavisati. NÃssa kÃyaæ vikopetÅ ti vuttaæ hoti. Dhenuvatthum pi c'ettha kathayanti. Ekà kira dhenu vacchakassa khÅradhÃraæ mu¤camÃnà aÂÂhÃsi. Eko luddako:- taæ vijjhissÃmÅ ti hatthena samparivattetvà dÅghadaï¬asattiæ mu¤ci.\<*<4>*>/ Sà tassà sarÅraæ Ãhacca tÃlapaïïaæ viya pavaÂÂamÃnà gatÃ, neva upacÃrabalena, na appanÃbalena, kevalaæ vacchake balavapiyacittatÃya; evaæ mahÃnubhÃvà mettà ti. (8) TuvaÂaæ cittaæ samÃdhiyatÅ ti mettÃvihÃrino khippam eva. cittaæ samÃdhiyati, natthi tassa dandhÃyitattaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Dhp. Comy. iii, 302-14. 2 Not yet met with elsewhere. 3 Dhp. Comy. ii, 240-52; cf. Pss. of the Brethren, p. 266. 4 Sbh khipi. >/ #<[page 314]># %<314 IX. BrahmavihÃraniddeso>% (9) Mukhavaïïo vippasÅdatÅ ti bandhanÃpamuttaæ\<*<1>*>/ tÃlapak- kaæ viya c' assa vippasannavaïïaæ mukhaæ hoti. (10) AsammÆÊho\<*<2>*>/ kÃlaæ karotÅ ti mettÃvihÃrino sammoha- maraïaæ nÃma natthi, asammÆÊho\<*<2>*>/ va niddaæ okkamanto viya kÃlaæ karoti. (11) Uttarim appaÂivijjhanto ti mettÃsamÃpattito uttariæ arahattaæ adhigantuæ asakkonto, ito cavitvà suttappa- buddho viya brahmalokaæ upapajjatÅ ti. Ayaæ mettÃbhÃvanÃya3 vitthÃrakathÃ. 2. KaruïÃbhÃvanà Karuïaæ bhÃvetukÃmena pana nikkaruïatÃya ÃdÅnavaæ karuïÃya ca Ãnisaæsaæ paccavekkhitvà karuïÃbhÃvanà ÃrabhitabbÃ. Ta¤ ca pana Ãrabhantena paÂhamaæ piyapug- galÃdisu na ÃrabhitabbÃ; piyo hi piyaÂÂhÃne yeva tiÂÂhati. AtippiyasahÃyako atippiyasahÃyakaÂÂhÃne yeva, majjhatto majjhaÂÂhÃne yeva, appiyo appiyaÂÂhÃne yeva, verÅ veriÂ- ÂhÃne yeva tiÂÂhati. LingavisabhÃga-kÃlankatà akhettam eva. Katha¤ ca bhikkhu karuïÃsahagatena cetasà ekaæ disaæ pharitvà viharati? Seyyathà pi nÃma ekaæ puggalaæ dugga- taæ durÆpetaæ disvà karuïÃyeyya, evameva sabbasatte karu- ïÃya pharatÅ ti Vibhange pana vuttattÃ\<*<4>*>/ sabbapaÂhamaæ tÃva ki¤ci-d-eva karuïÃyitabbaæ virÆpaæ paramakicchappat- taæ duggataæ durÆpetaæ kapaïapurisaæ chinnÃhÃraæ kapallaæ purato Âhapetvà anÃthasÃlÃya nisinnaæ hattha- pÃdehi paggharantakimigaïaæ aÂÂassaraæ karontaæ disvÃ:- kicchaæ vatÃyaæ satto Ãpanno! App' eva nÃma\<*<5>*>/ imamhà dukkhà mucceyyà ti karuïà pavattetabbÃ. Taæ alabhantena sukhito pi pÃpakÃrÅ puggalo vajjhena upametvà karuïÃyiÂabbo. Kathaæ? Seyyathà pi saha bhaï¬ena gahitacoraæ:- vadhetha nan! ti ra¤¤o ÃïÃya rÃjapurisà bandhitvà catukke catukke pahÃrasatÃni dentà ÃghÃtanaæ nenti. Tassa manussà khÃdanÅyam pi bhoja- nÅyam pi mÃlÃgandhavilepanatambÆlÃni\<*<6>*>/ pi denti. Ki¤cÃpi \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -pavuttaæ. 2 Bhm AsaæmÆÊho. 3 Bhm -nÃyaæ. 4 Vibh. 273. 5 è. sÃdhu vata. 6 Bhm -tambulÃni. >/ #<[page 315]># %< 2. KaruïÃbhÃvanà 315>% so tÃni khÃdento ceva paribhu¤janto ca sukhito bhogasam- appito\<*<1>*>/ viya gacchati, atha kho taæ neva\<*<2>*>/ koci:- sukhito vatÃyaæ mahÃbhogo ti ma¤¤ati:- a¤¤adatthu ayaæ va- rÃko idÃni marissati, yaæ yad eva hi ayaæ padaæ nikkhi- pati, tena tena santike maraïassa hotÅ ti taæ jano karuïÃ- yati, evam eva karuïÃ-kammaÂÂhÃnikena bhikkhunà su- khito pi puggalo evaæ karuïÃyitabbo. Ayaæ varÃko ki¤cÃpi idÃni sukhito susajjito bhoge paribhu¤jati, atha kho tÅsu dvÃresu ekenà pi katassa kalyÃïakammassa abhÃvà idÃni apÃyesu anappakaæ dukkhaæ domanassaæ paÂisaævedis- satÅ ti evaæ taæ puggalaæ karuïÃyitvà tato paraæ eten' evÆpÃyena piyapuggale, tato majjhatte, tato verimhÅ ti anukkamena karuïà pavattetabbÃ. Sace pan' assa pubbe vuttanayen' eva verimhi paÂigham uppajjati, taæ mettÃya [æ] vuttanayen' eva vÆpasametab- baæ. Yo pi c' ettha katakusalo hoti, tam pi ¤Ãtiroga-bho- gavyÃsanÃdÅnaæ a¤¤atarena vyasanena samannÃgataæ disvà và sutvà vÃ, tesaæ abhÃve pi vaÂÂadukkham anatikkantat- tÃ: dukkhito va ayan ti evaæ sabbathà pi karuïÃyitvà vuttanayen' eva attani piyapuggale majjhatte verimhÅ ti catÆsu janesu sÅmasambhedaæ katvà taæ nimittaæ Ãsevan- tena bhÃventena bahulÅkarontena mettÃya [æ] vuttanayen' eva tika-catukkajjhÃnavasena appanà va¬¬hetabbÃ. AnguttaraÂÂhakathÃyaæ pana paÂhamaæ verÅ puggalo karuïÃyitabbo, tasmiæ cittaæ muduæ katvà duggato, tato piyapuggalo, tato attà ti ayaæ kamo vutto. So duggataæ durÆpetan ti pÃÊiyà na sameti, tasmà vuttanayen' ev' ettha bhÃvanam Ãrabhitvà sÅmÃsambhedaæ katvà appanà va¬- ¬hetabbÃ. Tato paraæ pa¤cah' ÃkÃrehi anodhiso pharaïÃ, sattah' ÃkÃrehi odhiso pharaïÃ, dasah' ÃkÃrehi disÃpharaïà ti ayaæ vikubbanÃ. Sukhaæ supatÅ ti Ãdayo ÃnÅsaæsà ca mettÃyaæ\<*<2>*>/ vuttanayen' eva veditabbà ti. Ayaæ karuïÃbhÃvanÃya vitthÃrakathÃ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -samam [m] pito. 2 Sic all editions. >/ #<[page 316]># %<316 IX. BrahmavihÃraniddeso>% 3. MuditÃbhÃvanà MuditÃbhÃvanaæ Ãrabhantenà pi na paÂhamaæ piyapug- galÃdisu ÃrabhitabbÃ. Na hi piyo piyabhÃvamatten' eva muditÃya padaÂÂhÃnaæ hoti, pag' eva majjhatta-verino. LingavisabhÃga-kÃlankatà akhettam eva. AtippiyasahÃyako pana siyà padaÂÂhÃnaæ. Yo AÂÂhaka- thÃyaæ soï¬asahÃyo ti vutto, so hi muditamudito va hoti. PaÂhamaæ hasitvà pacchà katheti, tasmà so và paÂhamaæ muditÃya pharitabbo, piyapuggalaæ và sukhitaæ sajjitaæ modamÃnaæ disvà và sutvà vÃ:- modati vatÃyaæ satto aho sÃdhu! aho suÂÂhÆ ti! mudità uppÃdetabbÃ. Imam eva hi atthavasaæ paÂicca Vibhange vuttaæ:- katha¤ ca bhik- khu muditÃsahagatena cetasà ekaæ disaæ pharitvà viharati? Seyyathà pi nÃma ekaæ puggalaæ piyaæ manÃpaæ disvà mudito assa, evam eva sabbasatte muditÃya pharatÅ ti\<*<1>*>/. Sace pi 'ssa so soï¬asahÃyo và piyapuggalo và atÅte su- khito ahosi, sampati pana duggato durÆpeto, atÅtam eva c' assa\<*<2>*>/ sukhitabhÃvaæ anussaritvÃ: esa atÅte evaæ mahÃbhogo mahÃparivÃro niccamudito ahosÅ ti tam ev' assa muditÃkÃ- raæ gahetvà mudità uppÃdetabbÃ. AnÃgate và pana puna taæ sampattiæ labhitvà hatthik- khandha-assapiÂÂhi-suvaïïasivikÃdÅhi vicarissatÅ ti anÃga- tam pi 'ssa muditÃkÃraæ gahetvà mudità uppÃdetabbaæ. Evaæ piyapuggale muditaæ uppÃdetvà atha majjhatte, tato verimhÅ ti anukkamena mudità pavattetabbÃ. Sace pan' assa pubbe vuttanayen' eva verimhi paÂigham uppajjati, taæ mettÃyaæ vuttanayen' eva vÆpasametvÃ, imesu ca tÅsu janesu, attani cà ti catÆsu janesu samacitta- Ãya sÅmÃsambhedaæ katvà taæ nimittam Ãsevantena bhÃ- entena bahulÅkarontena mettÃyaæ vuttanayen' eva tika- catukkajjhÃnavasen' eva appanà va¬¬hetabbÃ. Tato pa- raæ:- pa¤cah' ÃkÃrehi anodhiso pharaïÃ, sattah' ÃkÃrehi odhiso pharaïÃ, dasah' ÃkÃrehi disÃpharaïà ti ayaæ vikub- banà sukhaæ supatÅ ti Ãdayo Ãnisaæsà ca mettÃyaæ vutta- nayen' eva veditabbà ti. Ayaæ æuditÃbhÃvanÃya vitthÃrakathÃ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vibh. 274. 2 Sbh ev' assa. >/ #<[page 317]># %< 4. UpekkhÃbhÃvanà 317>% 4. UpekkhÃbhÃvanà UpekkhÃbhÃvanaæ bhÃvetukÃmena pana mettÃdisu paÂi- laddhatika-catukkajjhÃnena paguïatatiyajjhÃnà vuÂÂhÃya: sukhità hontÆ ti Ãdivasena sattakelÃyana-\<*<1>*>/manasikÃrayut- tattà paÂighÃnunayasamÅpacÃrittà somanassayogenà oÊÃri- kattà ca purimÃsu ÃdÅnavaæ, santasabhÃvattà upekkhÃya Ãnisaæsa¤ ca disvà yvÃyaæ\<*<2>*>/ pakatimajjhatto puggalo, taæ ajjhupekkhitvà upekkhà uppÃdetabbÃ. Tato piyapuggalÃ- disu. Vuttaæ h' etaæ: katha¤ ca bhikkhu upekkhÃsahagatena cetasà ekaæ disaæ pharitvà viharati? Seyyathà pi nÃma ekaæ puggalaæ neva manÃpaæ amanÃpaæ disvà upekkhako assa, evam eva sabbe satte upekkhÃya pharatÅ ti,\<*<3>*>/ tasmà vuttanayena majjhattapuggale upekkhaæ uppÃdetvà atha: piyapuggale tato soï¬asahÃyake, tato verimhÅ ti evaæ: imesu ca tÅsu janesu attani cà ti sabbattha majjhattavasena sÅmÃ- sambhedaæ katvà taæ nimittaæ Ãsevitabbaæ bhÃvetabbaæ bahulÅkatabbaæ. Tass' evaæ karoto pathavÅkasiïe vuttanayen' eva catut- thajjhÃnaæ uppajjati. Kiæ pan' etaæ pathavÅkasiïÃdisu uppannatatiyajjhÃn' assà pi uppajjati, nuppajjati?\<*<4>*>/ Nup- pajjati.\<*<5>*>/ KasmÃ? ùrammaïavisabhÃgatÃya. MettÃdisu uppannatatiyajjhÃn' ass' eva pana uppajjati, Ãrammaïa- sabhÃgatÃyà ti. Tato parÃ\<*<6>*>/ pana vikubbanà ca ÃnisaæsapaÂilÃbho ca mettÃ- yaæ vuttanayen' eva veditabbo ti. Ayaæ upekkhÃbhÃvanÃya vitthÃrakathÃ. 5. PakiïïakakathÃ7 Brahmuttamena kathite brahmavihÃre ime iti viditvà bhiyyo etesu ayaæ pakiïïakakathà pi vi¤¤eyyÃ. EtÃsu hi mettÃ-karuïÃ-muditÃ-upekkhÃsu atthato tÃva mejjatÅ ti mettÃ, siniyhatÅ ti attho. Mitte và bhavÃ, mittassa \<-------------------------------------------------------------------------- 1 è.: sattesu mamÃyanaæ mamattakaraïaæ. 2 Sbh yvÃssa. 3 Vibh. 275. 4 Sbh omit. 5 Sbh NÆpp-. 6 Sh paraæ. 7 Asl. pp. 192-7. >/ #<[page 318]># %<318 IX. BrahmavihÃraniddeso>% và esà pavattÅ ti pi mettÃ. Paradukkhe sati sÃdhÆnaæ hada yakampanaæ karotÅ ti karuïÃ. KiïÃti và paradukkhaæ, hiæsati vinÃsetÅ ti karuïÃ. Kiriyati và dukkhitesu phara- ïÃvasena pasÃriyatÅ ti karuïÃ. Modanti tÃya taæ-samangino, sayaæ và modati, modanamattam eva và tan ti mudità Averà hontÆ ti ÃdivyÃpÃrappahÃnena majjhattabhÃvÆpaga- manena ca upekkhatÅ ti upekkhÃ. LakkhaïÃdito pan' ettha hitÃkÃrappavatti-lakkhaïamettÃ, hitÆpasaæhÃrarasÃ, ÃghÃtavinayapaccupaÂÂhÃnÃ, sattÃnaæ manÃpabhÃvadassanapadaÂÂhÃnÃ. VyÃpÃdÆpasamo etissà sampatti. Sinehasambhavo vipatti. DukkhÃpanayanÃkÃrappavatti-lakkhaïà karuïÃ, paraduk- khÃsahanarasÃ, avihiæsà paccupaÂÂhÃnÃ, dukkhÃbhibhÆtÃ- naæ anÃthabhÃvadassanapadaÂÂhÃnÃ. VihiæsÆpasamo tassà sampatti. Sokasambhavo vipatti. Pamodanalakkhaïà muditÃ, anissÃyanarasÃ, arativighÃ- tapaccupaÂÂhÃnÃ, sattÃnaæ sampattidassanapadaÂÂhÃnÃ. ArativÆpasamo tassà sampatti. PahÃsasambhavo vipatti. Sattesu majjhattÃkÃrappavatti-lakkhaïà upekkhÃ, sattesu samabhÃvadassanarasÃ; paÂighÃnumayavÆpasamapaccupaÂ- ÂhÃnÃ, kammassakà sattÃ, te kassa ruciyà sukhità và bhavis- santi: dukkhato và muccissanti, pattasampattito và na pari- hÃyissantÅ ti evaæ pavattakammassakatÃdassanapadaÂÂhÃnÃ. PatighÃnunayavÆpasamo tassà sampatti. GehasitÃya a¤¤Ã- ïupekkhÃya sambhavo vipatti. Catunnam pi pan'etesaæ brahmavihÃrÃnaæ vipassanÃ- sukha¤ ceva bhavasampatti ca sÃdhÃraïappayojanaæ, vyÃ- pÃdÃdipaÂighÃto Ãveïikaæ. VyÃpÃdapaÂighÃtappayojanà h' ettha mettÃ, vihiæsÃ-aratirÃgapaÂighÃtappayojanà itarÃ. Vuttam pi c' etaæ:- Nissaraïaæ h' etaæ, Ãvuso, vyÃpÃdassa yadidaæ mettÃ-cetovimutti. . . . Nissaraïaæ h' etaæ, Ãvuso, vihesà yadidaæ karuïÃ-cetovimutti. . . . Nissaraïaæ h' etaæ Ãvuso aratiyà yadidaæ muditÃ-cetovimutti. . . . Nissaraïaæ h' etaæ, Ãvuso, rÃgassa yadidaæ upekkhÃ-cetovimuttÅ ti\<*<1>*>/. Ekekassa c'ettha ÃsannadÆravasena dve dve paccatthikÃ. MettÃ-brahmavihÃrassa hi samÅpacÃro viya purisassa sapatto \<-------------------------------------------------------------------------- 1 D. iii, 248. >/ #<[page 319]># %< 5. Pakiïïakakathà 319>% guïadassanasabhÃgatÃya rÃgo Ãsannapaccatthiko. So lahum otÃraæ labhati, tasmà tato suÂÂhu mettà rakkhitabbÃ. Pab- batÃdigahananissito viya purisassa sapatto sabhÃgavisabhÃ- gatÃya, vyÃpÃdo dÆrapaccatthiko, tasmà tato nibbhayena mettÃyitabbaæ. MettÃyissati ca nÃma kopa¤ ca karissatÅ ti aÂÂhÃnam etaæ. KaruïÃbrahmavihÃrassa:- cakkhuvi¤¤eyyÃnaæ rÆpÃnaæ itthÃnaæ kantÃnaæ piyÃnaæ manÃpÃnaæ manoramÃnaæ lokÃmisapaÂisaæyuttÃnaæ appaÂilÃbhaæ và appatilÃbhato sa- manupassato pubbe và paÂiladdhapubbaæ atÅtaæ niruddhaæ vipariïataæ samanussarato uppajjati domanassaæ, yam eva- rÆpaæ domanassaæ, idaæ vuccati gehasitaæ domanassan ti\<*<1>*>/ Ãdinà nayena Ãgataæ gehasitaæ domanassaæ vipattidassa- nasabhÃgatÃya Ãsannapaccatthikaæ. SabhÃgavisabhÃgatÃya vihiæsà dÆrapaccatthikÃ; tasmà tato nibbhayena karuïÃyi- tabbaæ. Karuïa¤ ca nÃma karissati pÃïi-ÃdÅhi ca vihe- ÂhissatÅ ti aÂÂhÃnam etaæ. MuditÃbrahmavihÃrassa cakkhuvi¤¤eyyÃnaæ rÆpÃnaæ iÂ- thÃnaæ ...pe... lokÃmisapaÂisaæyuttÃnaæ paÂilÃbhaæ và paÂilÃbhato samanupassato pubbe và paÂiladdhapubbaæ atÅtaæ niruddhaæ vipariïataæ samanussarato uppajjati somanassaæ, yam evarÆpaæ somanassaæ, idaæ vuccati gehasitaæ somanas- san ti Ãdinà nayena Ãgataæ gehasitaæ somanassaæ sampat- tidassanasabhÃgatÃya Ãsannapaccatthikaæ, sabhÃgavisabhÃ- gatÃya arati dÆrapaccatthikÃ, tasmà tato nibbhayena mu- dità bhÃvetabbÃ. Pamudito ca nÃma bhavissati pantasenÃ- sanesu ca adhikusalesu dhammesu và ukkaïÂhissatÅ ti aÂÂhÃ- nam etaæ. UpekkhÃbrahmavihÃrassa pana:- cakkhunà rÆpaæ disvà uppajjati upekkhà bÃlassa mÆÊhassa puthujjanassa, anodhiji- nassa avipÃkajinassa anÃdÅnavadassÃvino assutÃvato puthuj- janassa, yà evarÆpà upekkhÃ,\<*<1>*>/ rÆpaæ sà nÃtivattati, tasmà sà upekkhà gehasità ti vuccatÅ ti Ãdinà nayena Ãgatà gehasità a¤¤Ãïupekkhà dosaguïÃvicÃraïavasena sabhÃgattà Ãsanna- paccatthikÃ. SabhÃgavisabhÃgatÃya rÃgapaÂighà dÆrapac- catthikÃ; tasmà tato nibbhayena upekkhitabbaæ. Upek- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. M. i., 364-7; Vibh. 382. >/ #<[page 320]># %<320 IX. BrahmavihÃraniddeso>% khissati ca nÃma rajjissati ca paÂiha¤¤issati cà ti aÂÂhÃnam etaæ. Sabbesam pi ca etesaæ kattukamyatÃ\<*<1>*>/ chando-Ãdi, nÅva- raïÃdi vikkhambhanaæ majjhaæ, appanà pariyosÃnaæ. Pa¤¤attidhammavasena eko và satto, aneke và sattà Ãram- maïaæ. UpacÃre và appanÃya và pattÃya Ãrammaïava¬- ¬hanaæ. TatrÃyaæ va¬¬hanakkamo, yathà hi kusalo kassako kasi- tabbaÂÂhÃnaæ paricchinditvà kasati, evaæ paÂhamam eva ekam ÃvÃsaæ paricchinditvà tattha sattesu imasmiæ ÃvÃse: sattà averà hontÆ ti Ãdinà nayena mettà bhÃvetabbÃ. Tat- tha cittaæ muduæ kammaniyaæ katvà dve ÃvÃsà paricchin- ditabbÃ. Tato anukkamena tayo, cattÃro, pa¤ca cha, satta, aÂÂha, nava, dasa, ekà racchÃ, upa¬¬hagÃmo, gÃmo, janapado, rajjaæ, ekà disà ti evaæ yÃva ekaæ cakkavÃÊaæ tato và pana bhiyyo tattha tattha sattesu mettà bhÃvetabbÃ. Tathà karuïÃdayo ti. Ayam ettha Ãrammaïava¬¬hanak- kamo. Yathà pana kasiïÃnaæ nissando ÃruppÃ, samÃdhinissando nevasa¤¤ÃnÃsa¤¤Ãyatanaæ vipassanÃnissando phalasamÃ- patti, samathavipassanÃnissando nirodhasamÃpatti, evaæ purimabrahmavihÃrattaya-nissando ettha upekkhÃbrahma- vihÃro. Yathà hi thambhe anussÃpetvà talÃsanghÃÂaæ anÃropetvà na sakkà ÃkÃse kÆÂagopÃnasiyo Âhapetuæ, evaæ purimesu tatiyajjhÃnaæ vinà na sakkà catutthaæ bhÃve- tun ti. Ettha siyÃ:- kasmà pan' età mettÃ, karuïÃ, muditÃ, upekkhà brahmavihÃrà ti vuccanti? Kasmà ca catasso va? ko ca etÃsaæ kamo? Abhidhamme ca kasmà appama¤¤Ã ti vuttà ti? Vuccate seÂÂhaÂÂhena tÃva niddosabhÃvena c' ettha brah- mavihÃratà veditabbÃ. Sattesu sammÃpaÂipattibhÃvena hi seÂÂhà ete vihÃrÃ. Yathà ca brahmÃno niddosacittà viharanti, evaæ etehi sampayuttà yogino brahmasamà hutvà viharan- tÅ ti seÂÂhaÂÂhena niddosabhÃvena ca brahmavihÃrà ti vuc- canti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 BÃmatÃ. >/ #<[page 321]># %< 5. Pakiïïakakathà 321>% Kasmà ca catasso ti Ãdipa¤hassa pana idaæ vissajjanaæ:- VisuddhimaggÃdivasà catasso hitÃdi-ÃkÃravasà panÃyaæ, kamo pavattanti ca appamÃïe tà gocare yena tad-\<*<1>*>/appama¤¤Ã. EtÃsu hi, yasmà mettà vyÃpÃdabahulassa, karuïà vihesÃ- bahulassa, mudità aratibahulassa, upekkhà rÃgabahulassa Visuddhi-Maggo, yasmà ca hitÆpasaæhÃra-ahitÃpanayana- sampattimodana-anÃbhogavasena\<*<2>*>/ catubbidho yeva sattesu manasikÃro,-yasmà ca yathà mÃtà dahara-gilÃna-yobbanap- patta-\<*<3>*>/sakiccapasutesu catÆsu puttesu daharassa abhivu¬- ¬hikÃmà hoti, gilÃnassa gela¤¤ÃpanayanakÃmÃ, yobbanap- pattassa\<*<3>*>/ yobbannasampattiyÃ\<*<3>*>/ ciraÂÂhitikÃmÃ, sakiccapa- sutassa kismi¤ci pariyÃye avyÃvaÂà hoti, tathà appama¤- ¤ÃvihÃrikenà pi sabbasattesu mettÃdivasena bhavitabbaæ, tasmà ito Visuddhi-MaggÃdivasà catasso va appama¤¤Ã, yasmà catasso p' età bhavetukÃmena paÂhamaæ hitÃkÃrap- pavattivasena sattesu paÂipajjitabbaæ, hitÃkÃrappavatti- lakkhaïà ca mettÃ. Tato evaæ patthitahitÃnaæ sattÃnaæ dukkhÃbhibhavaæ disvà và sutvà và sambhÃvetvà và duk- khÃpanayanÃkÃrappavattivasena, dukkhÃpanayanÃkÃrappa- vattilakkhaïà ca karuïÃ. Ath' evaæ patthitahitÃnaæ patthi- tadukkhÃpagamÃna¤ ca nesaæ sampattiæ disvà sampatti- pamodanavasena, pamodanalakkhaïà ca muditÃ. Tato paraæ pana kattabbÃbhÃvato ajjhupekkhakattasankhÃtena majjhattÃkÃrena paÂipajjitabbaæ, majjhattÃkÃrappavatti- lakkhaïà ca upekkhÃ. Tasmà ito hitÃdi-ÃkÃravasà pan' ayaæ paÂhamaæ mettà vuttÃ, atha karuïÃ, muditÃ, upekkhà ti ayaæ kamo veditabbo. Yasmà pana sabbà p' età appamÃïe gocare pavattanti, appamÃïà hi sattà etÃsaæ gocarabhÆtÃ, ekasattassà pi ca ettake padese mettÃdayo bhÃvetabbà ti evaæ pamÃïaæ agahetvà sakalapharaïavasen' eva pavattà ti. Tena vuttaæ:- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Tan ti tasmÃ. è. 2 Cf. Points of Controversy, p. 221, n. 4. 3 Bhm yobbanna-. I. 21 >/ #<[page 322]># %<322 IX. BrahmavihÃraniddeso>% Visuddhi-MaggÃdivasà catasso hitÃdi-ÃkÃravasà panÃyaæ, kamo pavattanti ca appamÃïe tà gocare yena tadappama¤¤Ã ti. Evaæ appamÃïagocaratÃya ekalakkhaïÃsu cà pi etÃsu purimà tisso tika-catukkajjhÃnikà va honti. KasmÃ? So- manassÃvippayogato. Kasmà panà 'yaæ somanassena avip- payogo ti ? DomanassasamuÂÂhitÃnaæ vyÃpÃdÃdÅnaæ nissa- raïattÃ. Pacchimà pana avasesa-ekajjhÃnikà va. KasmÃ? UpekkhÃvedanÃsampayogato, na hi sattesu majjhattÃkÃ- rappavattà brahmavihÃrupekkhà upekkhÃvedanaæ vinà vat- tatÅ ti. Yo pan' evaæ vadeyya:- yasmà Bhagavatà AÂÂhakani- pÃte catÆsu pi appama¤¤Ãsu avisesena vuttaæ:- tato tvaæ bhikkhu imaæ samÃdhiæ savitakkam pi savicÃraæ bhÃveyyÃsi, avitakkam pi vicÃramattaæ bhÃveyyÃsi, avitakkam pi avicÃ- raæ bhÃveyyÃsi, sappÅtikam pi bhÃveyyÃsi, nippÅtikam pi bhÃveyyÃsi, sÃtasahagatam pi bhÃveyyÃsi, upekkhÃsahagatam pi bhÃveyyÃsÅ ti,\<*<1>*>/ tasmà catasso appama¤¤Ã pi catukka- pa¤cakajjhÃnikà ti, so: mà h' evan ti 'ssa vacanÅyo. Evaæ hi sati, kÃyÃnupassanÃdayo pi catukkapa¤cakajjhÃnikà siyuæ. VedanÃdisu ca paÂhamajjhÃnam pi natthi, pageva dutiyÃdÅni. Tasmà vya¤janacchÃyÃmattaæ gahetvà mà Bhagavantaæ abbhÃcikkhi, gambhÅraæ hi Buddhavacanaæ; taæ Ãcariye payirupÃsitvà adhippÃyato gahetabbaæ. Ayaæ hi tatrà 'dhippÃyo:- sÃdhu me bhante Bhagavà sankhittena dhammaæ desetu, yam ahaæ Bhagavato dhammaæ sutvà eko vÆpakaÂÂho appamatto ÃtÃpÅ pahitatto vihareyyan ti\<*<2>*>/ evaæ ÃyÃcitadham- madesanaæ kira taæ bhikkhuæ, yasmà so pubbe pi dham- maæ sutvà tatth' eva vasati, na samaïadhammaæ kÃtuæ gacchati, tasmà naæ BhagavÃ:- evam eva pan' idh' ekacce moghapurisà ma¤ ceva ajjhesanti, dhamme ca bhÃsite mama¤ ceva anubandhitabbaæ ma¤¤antÅ ti\<*<2>*>/ apasÃdetvà puna yasmà so arahattassa upanissayasampanno, tasmà naæ ovadanto \<-------------------------------------------------------------------------- 1 A. iv, 300. The four are not here `called' either Appa- ma¤¤Ãyo, or BrahmavihÃrÃ; simply MettÃ-cetovimutti, etc. 2 Ibid. 299. >/ #<[page 323]># %< 5. Pakiïïakakathà 323>% Ãha: tasmÃtiha te bhikkhu evaæ sikkhitabbaæ:- ajjhattaæ me cittaæ Âhitaæ bhavissati susaïÂhitaæ, na c' uppannà pÃpakà akusalà dhammà cittaæ pariyÃdÃya ÂhassantÅ ti. Evaæ hi te, bhikkhu, sikkhitabban ti.\<*<1>*>/ Iminà pan' assa ovÃdena niyakaj- jhattavasena cittekaggatÃmatto mÆlasamÃdhi vutto. Tato ettaken' eva santuÂÂhiæ anÃpajjitvà evaæ so samÃ- dhi va¬¬hetabbo ti dassetuæ:- yato kho te, bhikkhu, ajjhat- taæ cittaæ thitaæ hoti susaïÂhitaæ, na c' uppannà pÃpakà akusalà dhammà cittaæ pariyÃdÃya tiÂÂhanti, tato te, bhikkhu, evaæ sikkhitabbaæ:- mettà me cetovimutti bhÃvità bhavissati bahulÅkatà yÃnÅkatà vatthukatà anuÂÂhità paricità susamÃrad- dhà ti. Evaæ hi te bhikkhu sikkhitabban ti\<*<2>*>/ evam assa mettÃ- vasena bhÃvanaæ vatvà puna:- yato kho te, bhikkhu, ayaæ samÃdhi evaæ bhÃvito hoti bahulÅkato, tato tvaæ, bhikkhu, imaæ [mÆla-\<*<3>*>/] samÃdhiæ savitakkam pi savicÃraæ bhÃveyyÃsi ...pe... upekkhà sahagatam pi bhÃveyyÃsÅ ti\<*<4>*>/ vuttam. Tass' attho: yadà te, bhikkhu, ayaæ mÆlasamÃdhi evaæ mettÃvasena bhÃvito hoti, tadà tvaæ tÃvatakenà pi tuÂÂhim anÃpajjitvà va imaæ mÆlasamÃdhiæ a¤¤esu pi Ãrammaïesu catukkapa¤cakajjhÃnÃni pÃpayamÃno savitakkam pi savi- cÃran ti Ãdinà nayena bhÃveyyÃsÅ ti. Evaæ vatvà ca puna karuïÃdi-avasesabrahmavihÃrapubbangamam pi 'ssa a¤- ¤esu Ãrammaïesu catukkapa¤cakajjhÃnavasena bhÃvanaæ kareyyÃsÅ ti dassento\<*<5>*>/:- yato kho te, bhikkhu, ayaæ samÃdhi evaæ bhÃvito hoti bahulÅkato, tato te, bhikkhu, evaæ sikkhitab- baæ: karuïà me cetovimuttÅ ti\<*<6>*>/ Ãdim Ãha. Evaæ mettÃdipubbangamaæ catukkapa¤cakajjhÃnava- sena bhÃvanaæ dassetvà puna kÃyÃnupassanÃdipubbanga- maæ dassetuæ:- yato kho te, bhikkhu, ayaæ samÃdhi evaæ bhÃvito hoti bahulÅkato, tato te, bhikkhu, evaæ sikkhitabbaæ:- kÃye kÃyÃnupassÅ viharissÃmÅ ti\<*<7>*>/ Ãdiæ vatvÃ: yato kho te, bhikkhu, ayaæ samÃdhi evaæ bhÃvito bhavissati subhÃvito, tato tvaæ, bhikkhu, yena yen' eva gacchasi, phÃsu yeva\<*<8>*>/ gacchasi, yattha yatth' eva Âhassasi, phÃsu yeva Âhassasi, yattha yatth' \<-------------------------------------------------------------------------- 1 A. iv, 299. 2 Ibid. f. 3 Pèå. ed. omits. 4 Ibid. 300. 5 Bhm dassentÃ. 6 Ibid. 7 Ibid. 8 Sbh phÃsu¤¤eva throughout. >/ #<[page 324]># %<324 IX. BrahmavihÃraniddeso>% eva nisÅdissasi, phÃsu yeva nisÅdissasi, yattha yatth' eva seyyaæ kappessasi, phÃsu yeva seyyaæ kappessasÅ ti\<*<1>*>/ arahattanikÆÂena desanaæ samÃpesi.\<*<2>*>/ Tasmà tika-catukkajjhÃnikà va mettÃ- dayo, upekkhà pana avasesa-ekajjhÃnikà và ti veditabbÃ. Tath' eva ca Abhidhamme vibhattà ti. Evaæ tika-catukkajjhÃnavasena ceva avasesa-ekajjhÃna- vasena ca dvidhÃ-ÂhitÃnam pi etÃsaæ subhaparamÃdivasena a¤¤ama¤¤aæ asadiso ÃnubhÃvaviseso veditabbo. Halidda- vasana-Suttasmiæ\<*<3>*>/ hi età subhaparamÃdibhÃvena visesetvà vuttÃ. Yath' Ãha:- Subhaparamà 'haæ, bhikkhave, mettaæ cetovimuttiæ vadÃmi . . . ùkÃsÃna¤cÃyatanaparamà 'haæ, bhik- khave, karuïaæ cetovimuttiæ vadÃmi. . . . Vi¤¤Ãïa¤cÃyatana- paramà 'haæ, bhikkhave, muditaæ cetovimuttiæ vadÃmi. ùki¤ca¤¤Ãyatanaparamà 'haæ, bhikkhave, upekkhaæ cetovi- muttiæ vadÃmÅ ti. Kasmà pan' età evaæ vuttà ti? Tassa tassa upanissa- yattÃ. MettÃvihÃrissa hi sattà appaÂikÆlà honti. Ath' assa appaÂikÆlaparicayà appaÂikÆlesu parisuddhavaïïesu nÅlÃ- disu cittaæ upasaæharato appakasiren' eva tattha cittaæ pakkhandati. Iti mettà subhavimokkhassa upanissayo hoti, na tato paraæ, tasmà subhaparamà ti vuttÃ. KaruïÃvihÃrissa daï¬ÃbhighÃtÃdirÆpanimittaæ pattaduk- khaæ\<*<4>*>/ samanupassantassa karuïÃya pavattisambhavato rÆpe ÃdÅnavo suparividito hoti. Ath' assa suparividitarÆpÃdÅna- vattÃ\<*<5>*>/ pathavÅkasiïÃdisu a¤¤ataraæ ugghaÂetvà rÆpanissa- raïe ÃkÃse cittaæ upasaæharato appakasiren' eva tattha cittaæ pakkhandati. Iti karuïà ÃkÃsÃna¤cÃyatanassa upa- nissayo hoti, na tato paraæ, tasmà ÃkÃsÃna¤cÃyatanaparamà ti vuttÃ. MuditÃvihÃrissa pana tena tena pÃmojjakÃraïena uppan- napÃmojjasattÃnaæ vi¤¤Ãïaæ samanupassantassa muditÃya pavattisambhavato vi¤¤Ãïaggahaïaparicitaæ cittaæ hoti. Ath' assa anukkamÃdhigataæ ÃkÃsana¤cÃyatanaæ atikkam- ma ÃkÃsanimittagocare vi¤¤Ãïe cittaæ upasaæharato appa- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 A. iv, 301. 2 Bhm samÃdapeti. 3 Called in Pèå. ed. Mettaæ; S. v. 119 f. 4 Bm satta-. 5 Sbh omit su-. >/ #<[page 325]># %< 5. Pakiïïakakathà 325>% kasiren' eva tattha cittaæ pakkhandatÅ ti mudità vi¤¤Ãïa¤- cÃyatanassa upanissayo hoti, na tato paraæ, tasmà vi¤- ¤Ãïa¤cÃyatanaparamà ti vuttÃ. UpekkhÃvihÃrissa pana:- sattà sukhità và hontu, dukkhato và vimuccantu, sampattasukhato và mà vimuccantÆ ti Ãbho- gÃbhÃvato, sukhadukkhÃdiparamatthagÃhavimukhabhÃvato avijjamÃnaggahaïadukkhaæ cittaæ hoti. Ath' assa para- matthagÃhato vimukhabhÃvaparicitacittassa paramatthato avijjamÃnaggahaïadukkhacittassa ca anukkamÃdhigataæ vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ samatikkamma sabhÃvato avijjamÃne paramatthabhÆtassa vi¤¤Ãïassa abhÃve cittaæ upasaæha- rato appakasiren' eva tattha cittaæ pakkhandati. Iti upek- khà Ãki¤ca¤¤Ãyatanassa upanissayo hoti, na tato paraæ, tasmà Ãki¤ca¤¤Ãyatanaparamà ti vuttà ti. Evaæ subhaparamÃdivasena etÃsaæ ÃnubhÃvaæ viditvà puna sabbà p'età dÃnÃdÅnaæ sabbakalyÃïadhammÃnaæ pari- pÆrikà ti veditabbÃ. Sattesu hi hitajjhÃsayatÃya, sattÃnaæ dukkhÃsahanatÃya, sattasampattivisesÃnaæ\<*<1>*>/ ciraÂÂhitikÃma- tÃya, sabbasattesu ca pakkhapÃtÃbhÃvena samappavatta- città mahÃsattÃ:- imassa dÃtabbaæ, imassa na dÃtabban ti vibhÃgaæ akatvà sabbasattÃnaæ sukhanidÃnaæ dÃnaæ denti. Tesaæ upaghÃtaæ parivajjayantà sÅlam samÃdhi- yanti, sÅlaparipÆraïatthaæ nekkhammaæ bhajanti, sattÃ- naæ hitÃhitesu asammohatthÃya pa¤¤aæ pariyodapenti, sattÃnaæ hitasukhatthÃya niccaæ viriyam Ãrabhanti, utta- maviriyavasena vÅrabhÃvaæ pattà pi ca sattÃnaæ nÃnappa- kÃrakaæ aparÃdhaæ khamanti:- idaæ vo dassÃma karissÃ- mà ti katam paÂi¤¤aæ na visaævÃdenti, tesaæ hitasukhÃya avicalÃdhiÂÂhÃnà honti, tesu avicalÃya mettÃya pubbakÃrino honti, upekkhÃya paccupakÃraæ nÃsiæsantÅ ti\<*<2>*>/ evam pÃra- miyo pÆretvà yÃva Dasabala-catuvesÃrajja-cha-asÃdhÃraïa- ¤Ãïa-aÂÂhÃrasa-Buddha-Dhammappabhede sabbe pi kalyÃ- ïadhamme paripÆrentÅ ti evaæ dÃnÃdi sabbakalyÃïadham- maparipÆrikà età va hontÅ ti. Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi Magge samÃdhibhÃ- vanÃdhikÃre BrahmavihÃraniddeso nÃma navamo paricchedo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm pattasampatti-. 2 Bhm nÃsisantÅti. >/ #<[page 326]># %<326>% X DASAMA-PARICCHEDO ùRUPPA-NIDDESO 1 ùkÃsÃna¤cÃyatanakammaÂÂhÃnaæ BrahmavihÃrÃnantaraæ uddiÂÂhesu pana catÆsu Ãruppesu, ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ tÃva bhÃvetukÃmo: dissante kho pana rÆpÃdhikaraïaæ daï¬ÃdÃna-satthÃdÃnÃ-kalahaviggahavivÃ- dÃ\<*<1>*>/ natthi kho pan' etaæ sabbaso Ãruppe ti so iti paÂisan- khÃya rÆpÃnaæ yeva nibbidÃya virÃgÃya nirodhÃya paÂipanno hotÅ ti vacanato\<*<2>*>/ etesaæ daï¬ÃdÃnÃdÅna¤ ceva cakkhu- sotarogÃdÅna¤ ca ÃbÃdhasahassÃnaæ vasena karajarÆpe ÃdÅnavaæ disvÃ, tassa samatikkamÃya, Âhapetvà paricchin- nÃkÃsakasiïaæ, navasu paÂhavÅkasiïÃdisu a¤¤aratasmiæ catutthajjhÃnaæ uppÃdeti. Tassa ki¤cÃpi rÆpÃvacaracatutthajjhÃnavasena kara- jarÆpaæ atikkantaæ hoti, atha kho kasiïarÆpam pi yasmà tappaÂibhÃgam eva, tasmà tam pi samatikkamitukÃmo hoti. Kathaæ? Yathà ahibhÅruko puriso ara¤¤e sappena anu- bandho vegena palÃyitvà palÃtaÂÂhÃne lekhÃcittaæ\<*<3>*>/ tÃla- païïaæ và valliæ và rajjuæ và phalitÃya và pana pathaviyà phalitantaraæ disvà bhÃyat' eva uttasat' eva, neva naæ duk- khitukÃmo hoti;--yathà ca, anatthakÃrinà verÅpurisena saddhiæ, ekagÃme vasamÃno puriso, tena vadhabandhage- hajhÃpanÃdÅhi upadduto, a¤¤aæ gÃmaæ vasanatthÃya gantvÃ, tatrà pi verinà samÃnarÆpa-saddasamudÃcÃraæ\<*<4>*>/ purisaæ disvà bhÃyat' eva uttasat' eva, neva naæ dakkhitu- kÃmo hoti:- tatr' idaæ opamma-saæsandanaæ:- tesaæ hi purisÃnaæ ahinà verinà và upaddutakÃlo viya bhikkhuno \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. D. iii, 289 (iv); A. iv, 400 f. 2 Not traced. Sh makes this and the previous quotation continuous, but gives no reference. 3 So all editions. See below. 4 Bhm -samÃcaraæ. >/ #<[page 327]># %< 1. ùkÃsÃna¤cÃyatanakammaÂÂhÃnaæ 327>% arammaïavasena karajarÆpasamangikÃlo, tesaæ vegena palÃyana-a¤¤agÃmagamanÃni viya bhikkhuno rÆpÃvacara- catutthajjhÃnavasena karajarÆpasamatikkamanakÃlo; tesaæ palÃtaÂÂhÃne ca a¤¤agÃme ca lekhÃcitta\<*<1>*>/-tÃlapaïïÃdÅni ceva verÅsadisaæ purisa¤ ca dvà bhayasantÃsa-adassanakÃmatà viya bhikkhuno: kasiïarÆpam pi tappaÂibhÃgam eva idan ti sallakkhetvÃ, tam pi samatikkamitukÃmatÃ. SÆkarÃ- bhihata-sunakha-pisÃca-bhÅrukÃdikà pi c' ettha upamà veditabbÃ. Evaæ so tasmà catutthajjhÃnassa ÃrammaïabhÆtà kasi- ïarÆpà nibbijja pakkamitukÃmo pa¤cah' ÃkÃrehi ciïïavasÅ hutvÃ, paguïarÆpÃvacaracatutthajjhÃnato vuÂÂhÃya:- tasmiæ jhÃne idaæ mayà nibbiïïaæ rÆpaæ Ãrammaïaæ karotÅ ti ca: Ãsannasomanassapaccatthikan ti ca: santa- vimokkhato oÊarikan ti ca ÃdÅnavaæ passati. AngoÊÃrikatà pan' ettha natthi. Yath' eva h' etaæ rÆpaæ duvangikaæ, evaæ ÃruppÃni pÅ ti. So tattha evaæ ÃdÅnavaæ disvà nikantiæ pariyÃdÃya ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ santato anantato manasikaritvÃ, cakkavÃÊapariyantaæ và yattakaæ icchati tattakaæ và kasiïaæ pattharitvÃ, tena phuÂÂho- kÃsaæ: ÃkÃso! ÃkÃso! ti: ananto ÃkÃso ti và ti manasika- ronto ugghaÂeti kasiïaæ. UgghaÂento\<*<2>*>/ hi neva kila¤jaæ viya saævelleti, na kapÃlato pÆvaæ viya uddharati, kevalaæ pana taæ neva Ãvajjeti\<*<3>*>/ na manasikaroti na paccavekkhati. AnÃvajjento amanasikaronto apaccavekkhanto ca a¤¤ad- atthu tena phuÂÂhokÃsaæ: ÃkÃso! ÃkÃso! ti manasikaronto kasiïaæ ugghaÂeti nÃma. Kasiïam pi ugghÃÂiyamÃnaæ neva ubbaÂÂati\<*<4>*>/ na vivaÂÂati. Kevalam imassa amanasikÃra¤ ca ÃkÃso! ÃkÃso! ti manasi- kÃra¤ ca paÂicca ugghÃÂitaæ nÃma hoti. KasiïugghÃ- Âim-ÃkÃsamattaæ pa¤¤Ãyati. KasiïugghÃtim-ÃkÃsan ti và kasiïaphuÂÂhokÃso ti và kaïavivittÃkÃsan ti và sabbam etaæ ekam eva. So taæ kasiïugghÃÂim-ÃkÃsanimittaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -citra-. Cf. above. 2 Bhm ugghaÂeti. Kasiïaæ ugghaÂento. 3 Bhm avajjati, anÃvajjanto. 4 Bhm uppaÂÂati. >/ #<[page 328]># %<328 X. ùruppaniddeso>% ÃkÃso! ÃkÃso! ti punappunaæ Ãvajjeti, takkÃhataæ vitak- kÃhataæ karoti. Tass' evaæ punappunaæ Ãvajjayato takkÃ- hataæ vitakkÃhataæ karoto nÅvaraïÃni vikkhambhenti,\<*<1>*>/ sati santiÂÂhati, upacÃrena cittaæ samÃdhiyati. So taæ nimittaæ punappunaæ Ãsevati bhÃveti bahulÅkaroti. Tass' evaæ punappunaæ Ãvajjayato manasikaroto pathavÅkasiïÃdi- su rÆpÃvacaracittaæ viya ÃkÃse ÃkÃsÃna¤cÃyatanacittaæ appeti. Idhà pi hi purimabhÃge tÅïi cattÃri và javanÃni kÃmÃvacarÃni upekkhÃvedanÃ-sampayuttÃn' eva honti, catutthaæ pa¤camaæ và arÆpÃvacaraæ. Sesaæ pathavÅkasiïe vuttanayam eva. Ayaæ pana viseso:- evam uppanne anÆpÃvacaracitte so bhikkhu, yathà nÃma yÃnapaÂÂoli\<*<2>*>/-kumbhimukhÃdÅnaæ a¤¤ataraæ nÅlapiloti- kÃya và pÅtalohitodÃtÃdÅnaæ và a¤¤atarÃya pilotikÃya bandhitvà pekkhamÃno puriso vÃtavegena và a¤¤ena và kenaci apanÅtÃya pilotikÃya ÃkÃsaæ yeva pekkhamÃno tiÂÂheyya, evam eva pubbe kasiïamaï¬alaæ jhÃnacakkhunà pekkhamÃno viharitvà ÃkÃso! ÃkÃso! ti iminà parikamma- manasikÃrena sahasà apanÅte tasmiæ nimitte ÃkÃsaæ yeva pekkhamÃno viharati. EttÃvatà c' esa: sabbaso rÆpasa¤¤Ãnaæ samatikkamà paÂighasa¤¤Ãnaæ atthangamà nÃnattasa¤¤Ãnaæ amanasi- kÃrÃ:- ananto ÃkÃso ti ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ upasampajja viharatÅ ti\<*<3>*>/ vuccati. Tattha sabbaso ti sabbÃkÃrena; sabbÃsaæ và anavasesÃnan ti attho. RÆpasa¤¤Ãnan ti sa¤¤ÃsÅsena vuttarÆpÃvacarajjhÃnÃna¤ ceva tad-ÃrammaïÃna¤ ca, rÆpÃvacarajjhÃnam pi hi rÆpan ti vuccati. RÆpÅ rÆpÃni passatÅ ti\<*<4>*>/ Ãdisu, tassa Ãrammanam pi bahiddhà rÆpÃni passati suvaïïadubbaïïÃnÅ ti\<*<5>*>/ Ãdisu, tasmà idha rÆpe sa¤¤Ã rÆpasa¤¤Ã ti evaæ sa¤¤ÃsÅsena vuttarÆpÃva- carajjhÃnass' etaæ adhivacanaæ. RÆpaæ sa¤¤Ã assà ti rÆpasa¤¤aæ, rÆpaæ assa nÃman ti vuttaæ hoti. PathavÅ- kasiïÃdi-bhedassa tad-Ãrammaïassa c' etaæ adhivacanan ti veditabbaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh vikkhambhanti. Cf. below, 332 f. 2 Bhm yÃnapputoÊi. 3 D. ii, 112. 4 Ibid, 111. 5 Ibid. 110. >/ #<[page 329]># %< 1. ùkÃsÃna¤cÃyatanakammaÂÂhÃnaæ 329>% Samatikkamà ti1 virÃgà nirodhà ca. Kiæ vuttaæ hoti? EtÃsaæ kusalavipÃkakiriyavasena pa¤cadasannaæ jhÃna- sankhÃtÃnaæ rÆpasa¤¤Ãnam etesa¤ ca pathavÅkasiïÃdivasena navannaæ ÃrammaïasankhÃtÃnaæ rÆpasa¤¤Ãnaæ sabbÃ- kÃrena anavasesÃnaæ và virÃgà ca nirodhà ca virÃgahetu¤ ceva nirodhahetu¤ ca ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ upasampajja viharati. Na hi sakkà sabbaso anatikkantarÆpasa¤¤ena etaæ upasampajja viharitun ti. Tattha yasmà Ãrammaïe avirattassa sa¤¤Ãsamatikkamo na hoti, samatikkantÃsu ca sa¤¤Ãsu Ãrammaïaæ samatik- kantam eva hoti, tasmÃ, Ãrammaïasamatikkamaæ avatvÃ, tattha katamà rÆpasa¤¤Ã? RÆpÃvacarasamÃpattiæ samÃ- pannassa và upapannassa và diÂÂhadhammasukhavihÃrissa và sa¤¤Ã sa¤jÃnanà sa¤jÃnitattaæ: imà vuccanti rÆpasa¤¤Ãyo. Imà rÆpasa¤¤Ãyo atikkanto hoti vÅtikkanto samatikkanto, tena vuccati: sabbaso rÆpasa¤¤Ãnaæ samatikkamà ti evaæ Vibhange\<*<2>*>/ sa¤¤Ãnaæ yeva samatikkamo vutto. Yasmà pana Ãrammaïasamatikkamena pattabbà età samÃpattiyo, na ekasmiæ yeva Ãrammaïe paÂhamajjhÃnÃdÅni viya, tasmà ayaæ Ãrammaïasamatikkamavasenà pi atthavaïïanà katà ti veditabbÃ. PaÂighasa¤¤Ãnaæ aÂÂhangamà ti cakkhÃdÅnaæ vatthÆnaæ, rÆpÃdÅnaæ ÃrammaïÃna¤ ca paÂighÃtena samuppannà sa¤¤Ã paÂighasa¤¤Ã. RÆpasa¤¤ÃdÅnaæ etam adhivacanaæ. Yath' Ãha: tattha katamà paÂighasa¤¤Ã?\<*<3>*>/ RÆpasa¤¤Ã sad- dasa¤¤Ã gandhasa¤¤Ã rasasa¤¤Ã phoÂÂhabbasa¤¤Ã:- imà vuccanti paÂighasa¤¤Ãyo ti\<*<4>*>/. TÃsaæ kusalavipÃkÃnaæ pa¤cannaæ, akusalavipÃkÃnaæ pa¤cannan ti sabbaso dasannam pi paÂighasa¤¤Ãnaæ atthangamà pahÃnà asamuppÃdà appavattiæ katvà ti vuttaæ hoti. KÃma¤ c' età paÂhamajjhÃnÃdÅni samÃpannassà pi na santi. Na hi tasmiæ samaye pa¤cadvÃravasena cittaæ pa- vattati. Evam sante pi a¤¤attha pahÅnÃnaæ sukhadukkhÃ- naæ catutthajjhÃne viya, sakkÃyadiÂÂhÃdÅnaæ tatiyamagge \<-------------------------------------------------------------------------- 1 With the following cf. Asl. 201 f. 2 Vibh. 261. 3 So all editions. Vibh. -sa¤¤Ãyo. 4 So all editions. Vibh. ibid. >/ #<[page 330]># %<330 X. Aruppaniddeso>% viya ca imasmiæ jhÃne ussÃhajananatthaæ imassa jhÃnassa pasaæsÃvasena etÃsam ettha vacanaæ veditabbaæ. Atha và ki¤cÃpi tà rÆpÃvacaraæ samapannassà pi na santi. Atha kho nappahÅnattÃ\<*<1>*>/ na santi, na hi rÆpavirÃgÃya rÆpÃva- carabhÃvanà saævattati, rÆpÃyattà ca etÃsam pavatti; ayaæ pana bhÃvanà rÆpavirÃgÃya saævattati, tasmà tà ettha pahÅnà ti vattuæ vaÂÂati. Na kevala¤ ca vattuæ; ekaæsen' eva evaæ dhÃretum pi vaÂÂati. TÃsaæ hi ito pubbe appahÅnattà yeva paÂhamaæ jhÃnaæ samÃpannassa saddo kaïÂako ti\<*<2>*>/ vutto BhagavatÃ. Idha ca pahÅnattà yeva arÆpasamÃpattÅnaæ Ãne¤jatà santavimokkhatà ca vuttÃ. ùÊÃro ca KÃÊÃmo arÆpasamÃpanno pa¤camattÃni sakaÂa- satÃni nissÃya nissÃya atikkamantÃni neva addasa, na pana saddaæ assosÅ ti\<*<3>*>/. NÃnattasa¤¤Ãnaæ amanasikÃrà ti nÃnatte và gocare pavat- tÃnaæ sa¤¤Ãnaæ, nÃnattÃnaæ và sa¤¤Ãnaæ. Yasmà hi etÃ: tattha\<*<4>*>/ katamà nÃnattasa¤¤Ã? AsamÃpannassa\<*<5>*>/ mano- dhÃtusamangissa và manovi¤¤ÃïadhÃtusamangissa và sa¤¤Ã sa¤jÃnÃnà sa¤jÃnitattaæ:- imà vuccanti nÃnattasa¤¤Ãyo ti evaæ Vibhange vibhajitvà vuttà idha adhippetà asamÃ- pannassa manodhÃtu-manovi¤¤ÃïadhÃtusangahità sa¤¤Ã rÆpasaddÃdibhede nÃnatte nÃnÃsabhÃve gocare pavattanti. Yasmà c' età aÂÂha kÃmÃvacarakusalasa¤¤Ã, dvÃdasÃkusala- sa¤¤Ã, ekÃdasakamÃvacarakusalavipÃkasa¤¤Ã, dve kusalavi- pÃkasa¤¤Ã, ekÃdasa kÃmÃvacarakiriyÃsa¤¤Ã ti evaæ catu- cattÃÊÅsam pi sa¤¤Ã nÃnattà nÃnÃsabhÃvà a¤¤ama¤¤aæ asadisÃ, tasmà nÃnattasa¤¤Ã ti vuttÃ. TÃsaæ sabbaso nÃnattasa¤¤Ãnaæ amanasikÃrà anÃvajjanà asamannÃhÃrà appaccavekkhaïÃ, yasmà tà nÃvajjeti\<*<6>*>/ na manasikaroti na paccavekkhati, tasmà ti vuttaæ hoti. Yasmà c' ettha purimà rÆpasa¤¤Ã paÂighasa¤¤Ã ca iminà jhÃnena nibbatte bhave pi na vijjanti, pageva tasmiæ bhave imaæ jhÃnaæ upasampajja viharaïakÃle, tasmà tÃsaæ samatik- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm napah-. 2 Cf. A. v, 133; K.V. 203. 3 D. ii, 130; Asl. 202 f. 4 Vibh. 261 f. 5 So all editions. Pèå. ed.:- -sa¤¤Ãyo? Yà asamÃpannassa. 6 Asl. (Pèå. ed.) -jjati. >/ #<[page 331]># %< 1. ùkÃsÃna¤cÃyatanakammaÂÂhÃnaæ 331>% kamà atthangamà ti dvedhà pi abhÃvo yeva vutto. NÃnatta- sa¤¤Ãsu pana yasmà aÂÂha kÃmÃvacarakusalasa¤¤Ã, nava- kiriyasa¤¤Ã, dasÃkusalasa¤¤Ã ti imà sattavÅsati sa¤¤Ã iminà jhÃnena nibbatte bhave vijjanti, tasmà tÃsaæ amanasikÃrà ti vuttan ti veditabbaæ. Tatrà pi hi imaæ jhÃnaæ upasam- pajja viharanto tÃsaæ amanasikÃrà yeva upasampajja viharati, tà pana manasikaronto asamÃpanno hotÅ ti. Sankhepato c' ettha rÆpasa¤¤Ãnaæ samatikkamà ti iminà sabbarÆpÃva- caradhammÃnaæ pahÃnaæ vuttaæ. PaÂighasa¤¤Ãnaæ atthangamà nÃnattasa¤¤Ãnaæ amana- sikÃrà ti iminà sabbesaæ kÃmÃvacaracittacetasikÃnaæ pahÃna¤ ca amanasikÃro ca vutto ti veditabbo. Ananto ÃkÃso ti ettha nà 'ssa uppÃdanto và vayanto và pa¤¤ÃyatÅ ti ananto. ùkÃso ti kasiïugghÃÂim-ÃkÃso vuccati. ManasikÃravasenà pi c' ettha anantà veditabbÃ. Ten' eva Vibhange vuttaæ\<*<1>*>/:- tasmiæ ÃkÃse cittaæ Âhapeti saïÂhapeti anantaæ pharati, tena vuccati ananto ÃkÃso ti. ùkÃsÃna¤cÃyatananaæ upasampajja viharatÅ ti ettha pana nÃssa anto ti anantaæ. ùkÃsaæ anantaæ ÃkÃsÃnantaæ. ùkÃsÃnantam eva ÃkÃsÃna¤caæ. Taæ ÃkÃsÃna¤caæ adhiÂÂhÃnaÂÂhena Ãyatanam assa sasampayuttadhammassa jhÃnassa, devÃnaæ devÃyatanam ivà ti ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ. Upasampajja viharatÅ ti tam ÃkÃsana¤cÃyatanaæ patvà nipphÃdetvà tad-anurÆpena iriyÃpathavihÃrena viharati. Ayaæ ÃkÃsÃna¤cÃyatanakammaÂÂhÃne vitthÃrakathÃ. 2. Vi¤¤Ãïa¤cÃyatanakammaÂÂhÃnaæ Vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ bhÃvetukÃmena pana pa¤cah' ÃkÃrehi ÃkÃsÃna¤cÃyatanasamÃpattiyaæ ciïïavasÅbhÃvena ÃsannarÆ- pÃvacarajjhÃnapaccatthikà ayaæ samÃpatti, no ca vi¤¤Ã- ïa¤cÃyatanam iva santÃti ÃkÃsÃna¤cÃyatane ÃdÅnavaæ disvÃ, tattha nikantiæ pariyÃdÃya, vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ san- tato manasikaritvà taæ ÃkÃsaæ pharitvà pavattavi¤¤Ãïaæ:- vi¤¤Ãïaæ! vi¤¤Ãïan! ti punappunaæ Ãvajjitabbaæ, manasi- kÃtabbaæ, paccavekkhitabbaæ, takkÃhataæ vitakkÃhatam kÃtabbaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vibh. 262. >/ #<[page 332]># %<332 X. ùruppaniddeso>% Anantaæ anantan ti pana na manasikÃtabbaæ. Tass' evaæ tasmim nimitte punappunaæ cittaæ cÃrentassa nÅvara- ïÃni vikkhambhenti,\<*<1>*>/ sati santiÂÂhati, upacÃrena cittaæ samÃdhiyati. So taæ nimittaæ punappunaæ Ãsevati bhÃveti bahulÅkaroti. Tass' evaæ karoto ÃkÃse ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ viya ÃkÃsaphuÂÂhe vi¤¤Ãïe vi¤¤Ãïa¤cÃyatanacittaæ appeti. AppanÃnayo pan' ettha vuttanayen' eva veditabbo. EttÃvatà c' esa: sabbaso ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ samatikkamma: --anantaæ vi¤¤Ãïan ti vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ upasampajja viharatÅ ti\<*<2>*>/ vuccati. Tattha sabbaso ti idaæ vuttanayam eva. ùkÃsÃna¤cÃyatanaæ samatikkammà ti ettha pana pubbe vuttanayena jhÃnam pi ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ Ãrammaïam pi. ùrammaïam pi hi purimanayen' eva ÃkÃsÃna¤ca¤ ca taæ paÂhamassa ÃruppajjhÃnassa Ãrammaïattà devÃnaæ devÃ- yatanaæ viya adhiÂÂhÃnaÂÂhena Ãyatana¤ cà ti ÃkÃsÃna¤cÃ- yatanaæ. Tathà ÃkÃsÃna¤ca¤ ca taæ tassa jhÃnassa sa¤jÃti hetuttÃ. Kambojà assÃnaæ Ãyatanan ti ÃdÅni viya sa¤jÃti desaÂÂhena Ãyatana¤ cà ti ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ; evam etaæ jhÃna¤ ca Ãrammaïa¤ cà ti ubhayam pi appavattikaraïena ca amanasikaraïena ca samatikkamitvà va, yasmà idaæ vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ upasampajja vihÃtabbaæ, tasmà ubha- yam p' etaæ ekajjhaæ katvà ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ samatik- kammà ti idaæ vuttan ti veditabbaæ. Anantaæ vi¤¤Ãïan ti taæ yeva: ananto ÃkÃso ti evaæ pharitvà pavattavi¤¤Ãïaæ: anantaæ vi¤¤Ãïaæ! anantaæ vi¤¤Ãïan! ti evaæ manasikaronto ti vuttaæ hoti. Manasi- kÃravasena và anantaæ; so hi tam ÃkÃsÃrammaïaæ vi¤- ¤Ãïaæ anavasesato manasikaronto: anantan ti manasikaroti. Yaæ pana Vibhange vuttaæ:- anantaæ vi¤¤Ãïan ti, taæ yeva ÃkÃsaæ vi¤¤Ãïena phuÂaæ manasikaroti anantaæ pharati; tena vuccati anantaæ vi¤¤Ãïan ti.\<*<3>*>/ Tattha vi¤¤Ãïenà ti upayogatthe karaïavacanaæ veditabbaæ; evaæ hi AÂÂha- kathÃcariyà tassa atthaæ vaïïayanti:- anantaæ pharati taæ yeva ÃkÃsaæ phuÂaæ vi¤¤Ãïaæ manasikarotÅ ti vuttaæ hoti. Vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ upasampajja viharatÅ ti ettha pana \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh Bm vikkhambhanti. Cf. above, p. 328. 2 D. ii, 112. 3 Vibh. 262. >/ #<[page 333]># %< 3. ùki¤ca¤¤ÃyatanakammaÂÂhÃnaæ 333>% nà 'ssa anto ti anantaæ. Anantam eva Ãna¤caæ. Vi¤¤Ãïaæ Ãna¤caæ, vi¤¤ÃïÃna¤can ti avatvÃ, vi¤¤Ãïa¤can ti vuttaæ. Ayaæ h' ettha rÆÊhisaddo. Taæ vi¤¤Ãïa¤caæ adhiÂÂhÃnaÂÂhena Ãyatanam assa sa- sampayuttadhammassa jhÃnassa devÃnaæ devÃyatanam ivà ti vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ. Sesaæ purimasadisam evà ti. Ayaæ vi¤¤Ãïa¤cÃyatanakammaÂÂhÃne vitthÃrakathÃ. 3. ùki¤ca¤¤ÃyatanakammaÂÂhÃnaæ ùki¤ca¤¤Ãyatanaæ bhÃvetukÃmena pana pa¤cah' ÃkÃrehi vi¤¤Ãïa¤cÃyatanasamÃpattiyaæ ciïïavasÅbhÃvena:- Ãsanna- akÃsÃna¤cÃyatanapaccatthikà ayaæ samÃpatti, no ca Ãki¤- ca¤¤Ãyatanam iva santÃti vi¤¤Ãïa¤cÃyatane ÃdÅnavaæ disvÃ, tattha nikantiæ pariyÃdÃya, Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ santato manasikaritvà tass' eva vi¤¤Ãïa¤cÃyatanÃrammaïabhÆtassa ÃkÃsÃna¤cÃyatanavi¤¤Ãïassa abhÃvo su¤¤atà vivittÃkÃro manasikÃtabbo. Kathaæ? Taæ vi¤¤Ãïaæ amanasikaritvÃ: natthi! nathÅ ti! và su¤¤aæ! su¤¤aæ! ti và vivittaæ! vivit- tan! ti và punappunaæ Ãvajjitabbaæ, manasikÃtabbaæ, paccavekkhitabbaæ, takkÃhataæ vitakkÃhataæ kÃtabbaæ. Tass' evaæ tasmiæ nimittacittaæ cÃrentassa nÅvaraïÃni vikkhambhenti,\<*<1>*>/ sati santiÂÂhati, upacÃrena cittaæ samÃdhi- yati. So taæ nimittaæ punappunaæ Ãsevati bhÃveti bahulÅ- karoti. Tass' evaæ karoto ÃkÃse phuÂe mahaggatavi¤¤Ãïe vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ viya tass' eva ÃkÃsaæ pharitvà pavat- tassa mahaggatavi¤¤Ãïassa su¤¤a-vivitta-natthibhÃve Ãki¤ca¤¤Ãyatanacittaæ' appeti. Etthà pi ca appanÃnayo vuttanayen' eva veditabbo. Ayaæ pana viseso:- tasmiæ hi appanÃcitte uppanne, so bhikkhu, yathà nÃma puriso maï¬alamÃlÃdisu kenacideva karaïÅyena sannipatitaæ bhikkhusanghaæ disvÃ, katthaci gantvÃ, san- nipÃtakiccÃvasÃne va uÂÂhÃya pakkantesu bhikkhÆsu ÃgantvÃ, dvÃre ÂhatvÃ, puna taæ ÂhÃnaæ olokento su¤¤am eva passati, vivittam eva passati, nà 'ssa evaæ hoti: ettakà nÃma bhikkhÆ kÃlankatà vÃ, disÃpakkantà và ti, atha kho: su¤¤am idaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh Bm -bhanti. See above, p. 332. >/ #<[page 334]># %<334 X. Aruppaniddeso>% vivittan ti natthibhÃvam eva passati, evam eva pubbe ÃkÃse pavattitavi¤¤Ãïaæ vi¤¤Ãïa¤cÃyatanajjhÃnacakkhunà pas- santo viharitvÃ: natthi! natthÅ ti Ãdinà parikammamanasikÃ- rena antarahite tasmiæ vi¤¤Ãïe tassa apagamasankhÃtaæ abhÃvam eva passanto viharati. EttÃvatà c' esa: sabbaso vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ samatikkamma natthi ki¤cÅ ti Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ upasampajja viharatÅ ti\<*<1>*>/ vuccati. Idhà pi sabbaso ti idaæ vuttanayam eva. Vi¤¤Ãïa¤cÃyatanan ti etthà pi ca pubbe vuttanayen' eva jhÃnam pi vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ Ãrammaïam pi, Ãrammaïam pi hi purimanayen' eva vi¤¤Ãïa¤ca¤ ca taæ dutiyassa Ãrup- pajjhÃnassa Ãrammaïattà devÃnaæ devÃyatanaæ viya adhiÂ- ÂhÃnaÂÂhena Ãyatana¤ cà ti vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ. Tathà vi¤- ¤Ãïa¤ca¤ ca taæ tass' eva jhÃnassa sa¤jÃtihetuttÃ. Kambojà assÃnaæ Ãyatanan ti ÃdÅni viya sa¤jÃti desaÂÂhena Ãyatana¤ cà ti vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ; evam etaæ jhÃna¤ ca Ãrammaïa¤ cà ti ubhayam pi appavatti karaïena ca amanasikareïa ca samatikkamitvÃ, yasmà idaæ aki¤cä¤Ãyatanaæ upasam- pajja vihÃtabbaæ, tasmà ubhayam p' etaæ ekajjhaæ katvà vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ samatikkammà ti idaæ vuttan ti vedi- tabbaæ. Natthi ki¤cÅ ti natthi! natthi! su¤¤aæ! su¤¤aæ! vivittaæ! vivittan! ti evaæ manasikaronto ti vuttaæ hoti. Yam pi Vibhange vuttam: natthi ki¤cÅ ti taæ yeva vi¤¤Ãïaæ abhÃ, vibhÃveti, antaradhÃpeti, natthi-ki¤cÅ ti passati, tena vuccati natthi ki¤cÅ ti.\<*<2>*>/ Taæ ki¤cÃpi khayato sammasanaæ viya vuttaæ, atha khvassa evam eva attho daÂÂhabbo. Taæ hi vi¤¤Ãïaæ anÃvajjento, amanasikaronto, appaccavekkhanto, kevalam assa natthibhÃvaæ, su¤¤abhÃvaæ, vivittabhÃvam eva manasikaronto abhÃveti, vibhÃveti, antaradhÃpetÅ ti vuc- cati na a¤¤athà ti. ùki¤ca¤¤Ãyatanaæ upasampajja viharatÅ ti ettha pana nà 'ssa ki¤canan ti aki¤canaæ, antamaso bhangamattam pi assa avasiÂÂhaæ natthÅ ti vuttaæ hoti. Aki¤canassa bhÃvo Ãki¤- ca¤¤aæ; ÃkÃsÃna¤cÃyatanavi¤¤ÃïÃpagamass' etaæ adhiva- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 D. ii, 112. 2 Vibh. 262. >/ #<[page 335]># %< 4. Nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatana-kammaÂÂhÃnaæ 335>% canaæ. Taæ Ãki¤ca¤¤aæ adhiÂÂhÃnaÂÂhena Ãyatanam assa jhÃnassa devÃnaæ devÃyatanam ivà ti Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ. Sesaæ purimasadisam evà ti. Ayaæ Ãki¤ca¤¤ÃyatanakammaÂÂhÃne vitthÃrakathÃ. 4. Nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatana-kammaÂÂhÃnaæ Nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ bhÃvetukÃmena pana pa¤cah' ÃkÃrehi Ãki¤ca¤¤ÃyatanasamÃpattiyaæ ciïïavasibhÃvena: Ãsannavi¤¤Ãïa¤cÃyatanapaccatthikà ayaæ samÃpatti, no ca nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ viya santÃti và sa¤¤Ã rogo, sa¤¤Ã gaï¬o, sa¤¤Ã sallaæ;\<*<1>*>/ etaæ santaæ, etaæ païÅtaæ yadi- daæ nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ã ti và evaæ Ãki¤ca¤¤Ãyatane ÃdÅna- vaæ upari Ãnisaæsa¤ ca disvÃ, Ãki¤ca¤¤Ãyatane nikantiæ pariyÃdÃya, nevasannÃ-nÃsa¤¤Ãyatanaæ santato manasika- ritvà sà va abhÃvaæ Ãrammaïaæ katvÃ, pavattità Ãki¤ca¤- ¤ÃyatanasamÃpatti santa! santÃ! ti punappunaæ ÃvajjitabbÃ, manasikÃtabbÃ, paccavekkhitabbÃ, takkÃhatà vitakkÃhatà kÃtabbÃ. Tass' evaæ tasmiæ nimitte punappunaæ mÃnasaæ cÃrentassa nÅvaraïÃni vikkhambhenti,\<*<2>*>/ sati santiÂÂhati, upa- cÃrena cittaæ samÃdhiyati. So taæ nimittaæ punappunaæ Ãsevati, bhÃveti, bahulÅkaroti. Tass' evaæ karoto, vi¤¤ÃïÃ- pagame Ãki¤cÃyatanaæ viya, Ãki¤ca¤¤ÃyatanasamÃpatti sankhÃtesu catÆsu khandhesu nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatana- cittaæ appeti. AppanÃnayo pan' ettha vuttanayen' eva veditabbo. EttÃvatà c' esa:- sabbaso Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ samatikkamma nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ upasampajja viharatÅ ti\<*<3>*>/ vuccati. Idhà pi sabbaso ti idaæ vuttanayam eva. ùki¤ca¤¤Ãyatanaæ samatikkammà ti etthà pi pubbe vutta- nayen' eva jhÃnam pi Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ Ãrammaïam pi. ùrammaïam pi hi purimanayen' eva Ãki¤ca¤¤a¤ ca taæ tati- yassa ÃruppajjhÃnassa Ãrammaïattà devÃnaæ devÃyatanaæ viyà adhiÂÂhÃnaÂÂhena Ãyatana¤ cà ti Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ. Tathà Ãki¤ca¤¤a¤ ca taæ tass' eva jhÃnassa sa¤jÃtihetuttà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. M. i, 435 ff.; A. iv, 422 ff. 2 Sbh Bm -bhanti. Cf. p. 332. 3. D. ii, 112. >/ #<[page 336]># %<336 X. ùruppaniddeso>% Kambojà assÃnaæ Ãyatanan ti ÃdÅni viya sa¤jÃti desaÂÂhena Ãyatana¤ cà ti pi Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ; evam etaæ jhÃna¤ ca Ãrammaïa¤ cà ti ubhayam pi appavattikaraïena ca amanasi- karaïena samatikkamitvà va, yasmà idaæ nevasa¤¤Ã-nÃ- sa¤¤Ãyatanaæ upasampajja vihÃtabbaæ, tasmà ubhayam p' etaæ ekajjhaæ katvà Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ samatikkammà ti idaæ vuttan ti veditabbaæ. Nevasa¤¤ÃnÃsa¤¤Ãyatanan ti ettha pana yÃya sa¤¤Ãya bhÃvato taæ nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanan ti vuccati. Yathà paÂipannassa sà sa¤¤Ã hoti, taæ tÃva dassetuæ Vibhange: nevasa¤¤Å nÃsa¤¤Å ti uddharitvà taæ yeva Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ santato manasikaroti sankhÃrÃvasesasamÃpattiæ bhÃveti, tena vuccati nevasa¤¤Å nÃsa¤¤Å ti\<*<1>*>/ vuttaæ. Tattha santato manasikarotÅ ti santà vatà 'yaæ samÃpatti. Yatra hi nÃma natthibhÃvam pi Ãrammaïaæ karitvà Âhassa- tÅ ti evaæ santÃrammaïatÃya taæ santà ti manasikaroti. Santato ce manasikaroti, kathaæ samatikkamo hotÅ ti? AsamÃpajjitukÃmatÃya. So hi ki¤cÃpi taæ santato manasi- karoti, atha khvassa: aham etaæ ÃpajjissÃmi, samÃpajjis- sÃmi, adhiÂÂhahissÃmi, vuÂÂhahissÃmi, paccavekkhissÃmÅ ti esa Ãbhogo, samannÃhÃro, manasikÃro na hoti. KasmÃ? Aki¤ca¤¤Ãyatanato nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanassa santatara- païÅtataratÃya. Yathà hi rÃjà mahacca rÃjÃnubhÃvena hatthikkhandhavaragato nagaravÅthiyaæ vicaranto danta- kÃrÃdayo sippike ekaæ vatthaæ daÊhaæ nivÃsetvÃ, ekena sÅsaæ veÂhetvÃ, danta-cuïïÃdÅhi samokiïïagatte anekÃni dantavikati ÃdÅni sippÃni karonte disvÃ:- aho vata re! chekà Ãcariyà ÅdisÃni pi nÃma sippÃni karissantÅ ti evaæ tesaæ chekatÃya tussati, na c' assa evaæ hoti:- aho vatà 'haæ rajjaæ pahÃya evarÆpo sippiko bhaveyyan ti! Taæ kissa hetu? Rajjasiriyà mahÃnisaæsatÃya. So sippino samatik- kamitvà va gacchati, evam eva c' esa, ki¤cÃpi taæ samÃpattiæ santato manasikaroti, atha khvassa:- aham etaæ samÃpattiæ ÃpajjissÃmi, samÃpajjissÃmi, adhiÂÂhahissÃmi, vuÂÂhahissÃmi, paccavekkhissÃmÅ ti neva esa Ãbhogo, samannÃhÃro, manasi- kÃro hoti. So taæ santato manasikaronto pubbe vuttanayena \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vibh. 263. >/ #<[page 337]># %< 4. Nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatana-kammaÂÂhÃnaæ 337>% tam paramasukhumaæ appanÃppattaæ sa¤¤aæ pÃpuïÃti, yÃya neva sa¤¤Å nÃsa¤¤Å nÃma hoti, sankhÃrÃvasesasamÃ- pattiæ bhÃvetÅ ti vuccati. SankhÃrÃvasesasamÃpattin ti accantasukhumabhÃvappat- taæ sankhÃraæ catutthÃruppasamÃpattiæ. IdÃni yan taæ evam adhigatÃya sa¤¤Ãya vasena neva- sa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanan ti vuccati, taæ atthato dassetuæ: nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanan ti nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ sam- Ãpannassa và upapannassa và diÂÂhadhammasukhavihÃrissa và cittacetasikà dhammà ti\<*<1>*>/ vuttaæ. Tesu idha samÃpannassa cittacetasikà dhammà adhippetÃ. Vacanattho pan' ettha oÊÃrikÃya sa¤¤Ãya abhÃvato sukhu- mÃya ca bhÃvato nev' assa sasampayuttadhammassa jhÃnassa sa¤¤Ã nÃsa¤¤Ã ti\<*<2>*>/ nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤aæ, nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤a¤ ca taæ manÃyatanadhammÃyatanapariyÃpannattà Ãyatana¤ cà ti nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ. Atha và yà yam ettha sa¤¤Ã, sà paÂusa¤¤Ãkiccaæ kÃtuæ asamatthatÃya neva-sa¤¤Ã, sankhÃrÃvasesasukhumabhÃvena vijjamÃnattà nÃsa¤¤Ã ti nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ã. Nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ã ca sà sesadhammÃ- naæ\<*<3>*>/ adhiÂÂhÃnaÂÂhena Ãyatana¤ cà ti nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãya- tanaæ. Na kevala¤ c' ettha sa¤¤Ã va edisÅ, atha kho vedanà pi neva vedanà nÃvedanÃ, cittam pi neva cittaæ nÃcittaæ, phasso pi neva phasso nÃphasso:- esa nayo sesasampayutta- dhammesu, sa¤¤Ã sÅsena panÃ' yaæ desanÃkatà ti veditabbÃ. PattamakkhanatelappabhutÅhi ca upamÃhi esa attho vibhÃ- vetabbo. SÃmaïero kira telena pattaæ makkhetvà Âhapesi, taæ yÃgupÃnakÃle thero:- pattam Ãharà ti Ãha. So:- patte telam atthi, bhante ti Ãha. Tato:- Ãhara, sÃmaïera, telaæ, nÃÊim pÆressÃmÅ ti vutte:- natthi, bhante, telan ti Ãha. Tattha yathà anto vutthattà yÃguyà saddhiæ akappiyaÂÂhena telam atthÅ ti hoti, nÃÊipÆraïÃdÅnaæ vasena natthÅ ti hoti, evaæ sà pi sa¤¤Ã paÂusa¤¤Ãkiccaæ kÃtuæ asamatthatÃya neva sa¤¤Ã, sankhÃrÃvasesasukhumabhÃvena vijjamÃnattà nÃsa¤¤Ã hoti. Kiæ pan' ettha sa¤¤Ãkiccan ti? ùrammaïasa¤jÃnana¤ ceva vipassanÃya ca visayabhÃvam upagantvà nibbidÃjananaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vibh. 263. 2 Bhm nÃsannan. 3 Sh avasesa-. I. 22 >/ #<[page 338]># %<338 X. ùruppaniddeso>% Dahanakiccam iva hi sukhodake tejodhÃtu sa¤jÃnanakiccam p' esà paÂuæ kÃtuæ na sakkoti, sesasamÃpattÅsu sa¤¤Ã viya vipassanÃya visayabhÃvaæ\<*<1>*>/ upagantvà nibbidÃjananam pi kÃtuæ na sakkoti. A¤¤esu hi khandhesu akatÃbhiniveso bhikkhu nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanakkhandhe sammasitvà nibbidaæ pattuæ samattho nÃma natthi, api ca Ãyasmà SÃriputto, pakativipassako pana mahÃpa¤¤o SÃriputta- sadiso va sakkuïeyya; so pi: evaæ kira 'me\<*<2>*>/ dhammà ahutvà sambhonti, hutvà paÂiventÅ ti evaæ kalÃpasammasanavasen' eva, no anupadadhammavipassanÃvasena. Evaæ sukhu- mattaæ gatà esà samÃpatti. Yathà ca pattamakkhanatelÆpamÃya, evaæ maggudakÆ- pamÃya pi ayam attho vibhÃvetabbo. MaggappaÂipannassa kira therassa purato gacchanto sÃmaïero thokam udakaæ disvÃ:- udakaæ bhante! upÃhanà omu¤cathà ti Ãha. Tato therena:- sace udakam atthi, Ãhara nahÃnasÃÂikaæ; nahÃ- hissÃmà ti vutte:- natthi, bhante ti Ãha. Tattha yathà upÃhanatemanamattaÂÂhena udakam atthÅ ti hoti, nahÃyanaÂ- Âhena natthÅ ti hoti, evam pi sà paÂusa¤¤Ãkiccaæ kÃtuæ asa- matthatÃya neva-sa¤¤Ã, sankhÃrÃvasesasukhumabhÃvena vijjamÃnattà nÃsannà hoti. Na kevala¤ ca etÃh' eva; a¤¤Ãhi pi anurÆpÃhi upamÃhi esa attho vibhÃvetabbo. Upasampajja viharatÅ ti idaæ vuttanayam evà ti. Ayaæ nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤ÃyatanakammaÂÂhÃne vitthÃrakathÃ. 5. Pakiïïakakathà AsadisarÆpo nÃtho Ãruppaæ yaæ catubbidhaæ Ãha, taæ iti ¤atvà tasmiæ pakiïïakakathà pi vi¤¤eyyÃ. ùruppasamÃpattiyo hi:- ùrammaïÃtikkamato catasso pi bhavant' imÃ, angÃtikkamam etÃsaæ na icchanti vibhÃvino. EtÃsu hi rÆpanimittÃtikkamato paÂhamÃ, ÃkÃsÃtikkamato dutiyÃ, ÃkÃse pavattitavi¤¤ÃïÃtikkamato tatiyÃ, ÃkÃse pavat- titavi¤¤Ãïassa apagamÃtikkamato catutthÅti sabbathà Ãram- maïÃtikkamato catasso pi bhavant' imà ÃruppasamÃpattiyo veditabbÃ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 So all. Cf. Expositor, 279, n. 2 Bhm kir' ime. >/ #<[page 339]># %< 5. Pakiïïakakathà 339>% AngÃtikkamaæ pana etÃsaæ na icchanti paï¬itÃ. Na hi rÆpÃvacarasamÃpattÅsu viya etÃsu angÃtikkamo atthi; sabbÃ- su pi hi etÃsu upekkhà cittekaggatà ti dve eva jhÃnangÃni honti. Evaæ sante pi:- SuppaïÅtatarà honti pacchimà pacchimà idha; upamà tattha vi¤¤eyyà pÃsÃdatalasÃÂikÃ. Yathà hi catubhÆmikassa pÃsÃdassa heÂÂhimatale dibbanacca- gÅtavÃditasurabhigandhamÃlÃbhojanasayanacchÃdanÃdivasena païÅtà pa¤cakÃmaguïà paccupaÂÂhità assu, dutiye tato païÅtatarÃ, tatiye tato païÅtatarÃ, catutthe sabbapaïÅtatarÃ, tattha ki¤cÃpi tÃni cattÃri pi pÃsÃdatalÃn' eva, natthi nesaæ pÃsÃdatalabhÃvena viseso. Pa¤cakÃmaguïasamiddhavisesena pana heÂÂhimato heÂÂhimato uparimaæ uparimaæ païÅtata- raæ hoti,-yathà ca ekÃya itthiyà kantitathÆla saïha-saïha- tara-saïhatamasuttÃnaæ catuppala-tippala-dvipala-ekapala- sÃÂikà assu, ÃyÃmena ca vitthÃrena ca samappamÃïÃ; tattha ki¤cÃpi tà sÃÂikà catasso pi ÃyÃmato ca vitthÃrato ca samap- pamÃïÃ, natthi tasaæ pamÃïato viseso, sukhasamphassa- sukhumabhÃva-mahagghabhÃvehi pana purimÃya purimÃya pacchimà pacchimà païÅtatarà honti, evam eva ki¤cÃpi catÆsu etÃsu upekkhà cittekaggatà ti etÃni dve yeva angÃni honti, atha kho bhÃvanÃvisesena tesaæ angÃnaæ païÅta-païÅtatara- bhÃvena suppaïÅtatarà honti pacchimà pacchimà idhà 'ti veditabbÃ. Evam anupubbena païÅta-païÅtatarÃ\<*<1>*>/ c' etÃ:- Asucimhi maï¬ape laggo eko, taæ nissito paro, a¤¤o bahi anissÃya, taæ taæ nissÃya cÃparo. Âhito catÆhi etehi purisehi yathÃkkamaæ samÃnatÃya ¤Ãtabbà catasso pi vibhÃvino. TatrÃ' yam atthayojanÃ:- asucimhi kira dese eko maï¬apo. Ath' eko puriso Ãgantvà taæ asuciæ jigucchamÃno taæ maï¬apaæ hatthehi ÃlambitvÃ, tattha laggo laggito viya aÂÂhÃsi. Athà 'paro Ãgantvà taæ maï¬ape laggaæ purisaæ nissito; ath' a¤¤o, Ãgantvà cintesi: yo esa maï¬apalaggo, yo ca taæ nissito, ubho p' ete duÂÂhitÃ, dhuvo ca nesaæ maï¬apapÃte pÃto.\<*<2>*>/ HandÃhaæ bahi yeva tiÂÂhÃmÅ ti. So \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bm païÅta-païÅtÃ. 2 Sh pÃto ti. >/ #<[page 340]># %<340 X. ùruppaniddeso>% taæ nissitaæ anissÃya bahi yeva aÂÂhÃsi. Athà 'paro Ãgantvà maï¬apalaggassa ca tan-nissitassa ca akhemabhÃvaæ cinte- tvÃ: bahiÂÂhita¤ ca suÂÂhitan ti mantvà taæ nissÃya aÂÂhÃsi. Tattha asucimhi dese maï¬apo viya kasiïugghÃÂimÃkÃsaæ daÂÂhabbaæ. AsucijigucchÃya maï¬apalaggo puriso viya rÆpanimittajigucchÃya ÃkÃsÃrammaïaæ ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ. Maï¬apalaggaæ purisaæ nissito viya ÃkÃsÃrammaïam ÃkÃsÃ- na¤cÃyatanaæ Ãrabbha pavattaæ vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ. Te- saæ dvinnam pi akhemabhÃvaæ cintetvà - anissÃya taæ maï¬apalaggaæ bahiÂÂhito viya ÃkÃsÃna¤cÃyatanam Ãram- maïaæ akatvà tad-abhÃvÃrammaïaæ Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ. Maï¬apalaggassa tan-nissitassa ca akhemataæ cintetvÃ: bahiÂÂhita¤ ca sutthito ti mantvà taæ nissÃya Âhito viya vi¤¤ÃïÃbhÃvasankhÃte bahipadese Âhitaæ Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ Ãrabbha pavattaæ nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ daÂÂhabbaæ. Evaæ pavattamÃna¤ ca\<*<1>*>/:- ùrammaïaæ karot' eva, a¤¤ÃbhÃvena taæ idaæ. diÂÂhadosam pi rÃjÃnaæ vuttihetu jano yathÃ\<*<2>*>/. Idaæ hi nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ Ãsannavi¤¤Ãïa¤- cÃyatanapaccatthikà ayaæ samÃpattÅ ti evaæ diÂÂhadosam pi taæ Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ a¤¤assa Ãrammaïassa abhÃvà Ãram- maïaæ karot' eva. Yathà kiæ? DiÂÂhadosam pi rÃjÃnaæ vuttihetu yathà jano. Yathà hi asaæyataæ pharusakÃya- vacÅ-manosamÃcÃraæ ki¤ci sabbadisampatiæ rÃjÃnaæ pharu- sasamÃcÃro ayan ti evaæ diÂÂhadosam pi a¤¤attha vuttiæ alabhamÃno jano vuttihetuæ nissÃya vattati, evaæ diÂÂha- dosam pi taæ Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ a¤¤aæ Ãrammaïaæ ala- bhamÃnam idaæ nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ Ãrammaïaæ karot' eva. Evaæ kurumÃna¤ ca:- ArÆÊho dÅghanisseïiæ yathà nisseïibÃhukaæ; pabbatagga¤ ca ÃrÆÊho yathà pabbatamatthakaæ; yathà và girim ÃrÆÊho attano yeva jaïïukaæ olubbhati tath' ev' etaæ jhÃnam olubbha vattatÅ ti. Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge samÃ- dhibhÃvanÃdhikÃre ùruppaniddeso nÃma dasamo paricchedo. #<[page 341]># %<341>% XI EKùDASAMO PARICCHEDO SAMùDHI-NIDDESO 1. ùhÃre paÂikÆlasa¤¤Ã-bhÃvanà IdÃni ÃruppÃnantaraæ ekà sa¤¤Ã ti evam uddiÂÂhÃya ÃhÃre paÂikÆlasa¤¤Ãya\<*<1>*>/ bhÃvanÃ-niddeso anuppatto. Tattha ÃharatÅ ti ÃhÃro. So catubbidho kabaÊinkÃrÃhÃro,\<*<2>*>/ phassÃhÃro, manosa¤cetanÃhÃro, vi¤¤ÃïÃhÃro ti.\<*<3>*>/ Ko pan' ettha kim ÃharatÅ ti `(1) KabaÊinkÃrÃhÃro ojaÂÂhamakaæ rÆpaæ Ãharati. (2) PhassÃhÃro tisso vedanà Ãharati. (3) Manosa¤cetanÃhÃro tÅsu bhavesu paÂisandhiæ Ãharati. (4) Vi¤¤ÃïÃhÃro paÂisandhikkhaïe nÃmarÆpaæ Ãharati. Tesu kabalinkÃrÃhÃre nikantibhayaæ, phassÃhÃre upaga- manabhayaæ, manosa¤cetanÃhÃre upapattibhayaæ, vi¤¤Ã- ïÃhÃre paÂisandhyaæ. Evaæ sappaÂibhayesu ca tesu kabalinkÃrÃhÃro PuttamaæsÆpamena\<*<4>*>/ dÅpetabbo, phassÃhÃro NiccammagÃvÆpamena,\<*<5>*>/ manosa¤cetanÃhÃro AngÃrakÃsÆ- pamena,\<*<6>*>/ vi¤¤ÃïÃhÃro SattisÆlÆpamenà ti\<*<7>*>/. Imesu pana catÆsu ÃhÃresu asitapÅtakhÃyitasÃyitappabhedo kabalinkÃro ÃhÃro va imasmiæ atthe ÃhÃro ti adhippeto. Tasmiæ ÃhÃre paÂikÆlÃkÃraggahaïavasena uppannà sa¤¤Ã ÃhÃre paÂikÆlasa¤¤Ã. Taæ ÃhÃre paÂikÆlasa¤¤aæ bhÃvetu- kÃmena kammaÂÂhÃnaæ uggahetvà uggahato ekapadam pi avirajjhantena rahogatena patisallÅnena\<*<8>*>/ asitapÅtakhÃyitasÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm vattamÃn-. 2 Sbh yathà jano. >/ #<[page 342]># %<342 XI. SamÃdhiniddeso>% yitappabhede kabalinkÃrÃhÃre dasah' ÃkÃrehi paÂikÆlatà paccavekkhitabbÃ. SeyyathÅdaæ, (1) gamanato, (2) pariye- sanato, (3) paribhogato, (4) Ãsayato, (5) nidhÃnato, (6) apa- ripakkato, (7) paripakkato, (8) phalato, (9) nissandato, (10) sammakkha nato ti. 1. Tattha gamanato ti evaæ mahÃnubhÃve nÃma sÃsane pabbajitena sakalarattiæ BuddhavacanasajjhÃyaæ và sama- ïadhammaæ và katvà kÃlass' eva vuÂÂhÃya cetiyangaïa- bodhiyangaïavattaæ katvÃ, pÃnÅyaæ paribhojanÅyaæ upaÂ- ÂhapetvÃ, pariveïaæ sammajjitvÃ, sarÅraæ paÂijaggitvÃ, Ãsanam Ãruyha vÅsa-tiæsa vÃre kammaÂÂhÃnaæ manasi- karitvà uÂÂhÃya, pattacÅvaraæ gahetvÃ, nijanasambÃdhÃni\<*<1>*>/ pavivekasukhÃni chÃyÆdakasampannÃni sucÅni sÅtalÃni ramaïÅyabhÆmibhÃgÃni tapovanÃni pahÃya, ariyaæ vive- karatiæ anapekkhitvÃ, susÃnÃbhimukhena singÃlena viya, ÃhÃratthÃya gÃmÃbhimukhena gantabbaæ. Evaæ gachatà ca ma¤camhà và pÅÂhamhà và otaraïato paÂÂhÃya pÃdaraja- gharagolikavaccÃdi samparikiïïaæ paccattharaïaæ akkami- tabbaæ hoti. Tato appekadà mÆsikajaÂukavaccÃdÅhi upaha- tattà anto gabbhato paÂikÆlataraæ pamukhaæ daÂÂhabbaæ hoti. Tato ulÆkapÃrÃpatÃdi\<*<2>*>/ paccasammakkhitattà uparima- talato paÂikÆlataraæ heÂÂhimatalaæ. Tato kadÃci kadÃci vÃteritehi purÃïatiïapaïïehi gilÃnasÃmaïerÃnaæ muttaka- rÅsakheÊasinghÃïikÃhi vassakÃle udakacikkhallÃdÅhi ca san- kiliÂÂhattà heÂÂhimatalato paÂikÆlataraæ pariveïaæ. Pari- veïato paÂikÆlatarà vihÃraracchà daÂÂhabbà hoti. Anupub- bena pana bodhi¤ ca cetiya¤ ca vanditvà vitakkamÃÊake Âhitena muttarÃsisadisaæ cetiyaæ morapi¤jakalÃpamano- haraæ bodhiæ devavimÃnasampattisassirÅkaæ senÃsana¤ ca anapaloketvÃ:- evarÆpaæ nÃma ramaïÅyaæ padesaæ piÂÂhiæ katvÃ, ÃhÃrahetu gantabbaæ bhavissatÅ ti pakkamitvà gÃma- maggaæ paÂipannena khÃïukaïÂakamaggo pi udakavega- bhinnavisamamaggo pi daÂÂhabbo hoti. Tato, gaï¬aæ paÂicchÃdentena viya nivÃsanaæ nivÃsetvÃ, vaïacoÊakaæ\<*<3>*>/ bandhantena viya kÃyabandhanaæ bandhitvÃ, aÂÂhisanghÃ- taæ paÂicchÃdentena viya cÅvaraæ pÃrupitvÃ, bhesajjakapÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh nijjana-. 2 Bhm -pÃrÃvaÂÃdi. 3 Sbh vana-. >/ #<[page 343]># %< 1. ùhÃre paÂikÆlasa¤¤Ã-bhÃvanà 343>% laæ nÅharantena viya pattaæ nÅharitvÃ; gÃmadvÃrasamÅpaæ pÃpuïantena hatthikuïapa-assakuïapa-gokuïapa-mahiæsa- kuïapa-manussakuïapa-ahikuïapa-kukkurakuïapÃni pi daÂ- ÂhabbÃni bhavanti. Na kevala¤ ca daÂÂhabbÃni; gandho pi nesaæ ghÃnaæ\<*<1>*>/ paÂihanamÃno adhivÃsetabbo hoti. Tato gÃmadvÃre Âhatvà caï¬ahatthi-assÃdiparissayaparivajjanat- thaæ gÃmaracchà oloketabbà honti. Icc' etaæ paccatthara- ïÃdi anekakuïapapariyosÃnaæ paÂikÆlaæ ÃhÃrahetu akka- mitabba¤ ca daÂÂhabba¤ ca ghÃyitabba¤ ca hoti:- Aho vata bho paÂikÆlo ÃhÃro ti! evaæ gamanato paÂikÆlatà paccavek- khitabbÃ. 2. Kathaæ [pana\<*<2>*>/] pariyesanato? Evaæ gamanapaÂikÆlaæ adhivÃsetvà pi gÃmaæ paviÂÂhena sanghÃÂipÃrutena kapaïa- manussena viya kapÃlahatthena gharapaÂipÃÂiyà gÃmavÅthÅsu caritabbaæ hoti. Yattha vassakÃle akkanta-akkantaÂÂhÃne\<*<3>*>/ yÃva piï¬ikamaæsà pi udakacikkhalle pÃdà pavisanti. Ekena hatthena pattaæ gahetabbaæ hoti, ekena cÅvaraæ ukkhipi- tabbaæ, gimhakÃle vÃtavegena samuÂÂhitehi paæsutiïarajehi okiïïasarÅrena caritabbaæ. Taæ taæ gehadvÃraæ patvà mac- chadhovana-maæsadhovana-taï¬uladhovana\<*<4>*>/-kheÊasinghÃ- ïikasunakhasÆkaravaccÃdÅhi sammissÃni kimikulÃni nÅlamak- khikaparikiïïÃni oÊigallÃni ceva candanikaÂÂhÃnÃni ca daÂ- ÂhabbÃni honti, akkamitabbÃni pi. Yato tà makkhikà uÂÂha- hitvà sanghÃÂiyam pi patte pi sÅse pi nilÅyanti. Gharaæ paviÂÂhassà pi keci denti, keci na denti, dadamÃnà pi ekacce hiyyo pakkabhattam pi purÃïakhajjakam pi pÆtikummÃsa- sÆpÃdÅni pi dadanÂi, adadamÃnà pi kecid-eva:- aticchatha, bhante ti vadanti; keci pana apassamÃnà viya tuïhÅ honti; keci a¤¤ena mukham pi karonti; keci:- gaccha re muï¬akÃ! ti ÃdÅhi pharusavÃcÃhi samudÃcaranti. Evaæ kapaïa- manussena viya gÃme piï¬Ãya caritvà nikkhamitabban ti. Icc' etaæ gÃmappavesanato paÂÂhÃya yÃva nikkhamanà uda- kacikkhallÃdipaÂikÆlaæ ÃhÃrahetu akkamitabba¤ ceva daÂ- Âhabba¤ ca adhivÃsetabba¤ ca hoti. Aho vata bho paÂikÆlo ÃhÃro! ti evaæ pariyesanato paÂikÆlatà paccavekkhitabbÃ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh ghÃïaæ. 2 Sbh omit. 3 Sbh akkantakk-. 4 Bhm kaï¬Æva-. >/ #<[page 344]># %<344 XI. SamÃdhiniddeso>% 3. Kathaæ paribhogato? Evaæ pariyiÂÂhÃhÃrena pana bahi gÃme phÃsukaÂÂhÃne sukhanisinnena yÃva tattha hatthaæ na otÃreti, tÃva tathÃrÆpaæ garuÂÂhÃniyaæ bhikkhuæ và lajjiæ manussaæ và disvà nimantetum pi sakkà hoti; bhu¤ji- tukÃmatÃya pan' ettha hatthe otÃritamatte: gaïhathà ti vadantena viya lajjitabbaæ hoti. Hatthaæ pana otÃretvà maddantassa pa¤canguli-anusÃrena sedo paggharamÃno suk- kathaddhabhattam pi temento muduæ karoti. Atha tasmiæ parimaddanamattenà pi sambhinnasobhe\<*<1>*>/ Ãlopaæ katvà mukhe Âhapite heÂÂhimadantà udukkhalakiccaæ sÃdhenti, uparimà musalakiccaæ, jivhà hatthakiccaæ. Taæ tattha suvÃïa- doïiyaæ\<*<2>*>/ suvÃïapiï¬am\<*<2>*>/ iva dantamusalehikoÂÂetvÃ, jivhÃya samparivattiyamÃnaæ jivhagge tanupasannakheÊo makkheti, vemajjhato paÂÂhÃya bahalakheÊo makkheti, dantakaÂÂhena asampattaÂÂhÃne dantagÆthako makkheti. So evaæ vicuï- ïitamakkhito tan-khaïaæ yeva antarahitavaïïagandha- sankhÃraviseso suvÃïadoïiyaæ ÂhitasuvÃïavamathu viya paramajegucchabhÃvaæ upagacchati. EvarÆpo pi samÃno cakkhussa ÃpÃthaæ atÅtattà ajjhoharitabbo hotÅ ti evaæ paribhogato paÂikÆlatà paccavekkhitabbÃ. 4. Kathaæ Ãsayato? Evaæ paribhogaæ upagato ca pan' esa anto pavisamÃno, yasmà Buddha-paccekabuddhÃnam pi ra¤¤o pi cakkavattissa pittasemhapubbalohitÃsayesu catÆsu a¤¤ataro Ãsayo hoti yeva, mandapu¤¤Ãnaæ pana cattÃro Ãsayà honti, tasmà yassa pittÃsayo adhiko hoti, tassa bahala- madhukatelamakkhito viya paramajeguccho hoti. Yassa sem- hÃsayo adhiko hoti, tassa nÃgabalapaïïarasamakkhito viya. Yassa pubbÃsayo adhiko hoti, tassa pÆtitakkamakkhito viya. Yassa lohitÃsayo adhiko hoti, tassa rajanamakkhito viya paramajeguccho hotÅ ti evaæ Ãsayato paÂikÆlatà paccavekkhi- tabbÃ. 5. Kathaæ nidhÃnato? So imesu catÆsu Ãsayesu a¤¤ata- rena Ãsayena makkhito anto udaraæ pavisitvÃ, neva suvaïïa- bhÃjane na maïirajatÃdi-bhÃjanesu nidhÃnaæ gacchati. Sace pana dasavassikena ajjhoharÅyati,\<*<3>*>/ dasa vassÃni adhotavacca- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm sambhinda-. 2 Bhm suvÃna-. 3 Bhm -hariyati. >/ #<[page 345]># %< 1. ùhÃre paÂikÆlasa¤¤Ã-bhÃvanà 345>% kÆpasadise okÃse patiÂÂhahati. Sace [pana\<*<1>*>/] vÅsa-, tiæsa-, cattÃlÅsa-, pa¤¤Ãsa-, saÂÂhi-, sattati-, asÅti-, navuti-vassikena, sace vassasatikena ajjhoharÅyati,\<*<2>*>/ vassasataæ adhotavacca- kÆpasadise okÃse patiÂÂhahatÅ ti evaæ nidhÃnato paÂikÆlatà paccavekkhitabbÃ. 6. Kathaæ aparipakkato? So panà 'yam ÃhÃro evarÆpe okÃse nidhÃnam upagato yÃva aparipakko hoti, tÃva tasmiæ yeva yathÃvuttappakÃre paramandhakÃratimise nÃnÃkuïa- pagandhavÃsitapavanavicarite atiduggandhajegucche padese, yathà nÃma nidÃghe akÃlameghena ativuÂÂhamhi caï¬Ãla- gÃmadvÃre ÃvÃÂe patitÃni tiïapaïïakila¤jakhaï¬a-ahikuk- kuramanussakuïapÃdÅni suriyÃtapena santattÃni pheïabub- bulakÃcitÃni\<*<3>*>/ tiÂÂhanti, evam eva taæ divasam pi hiyyo pi tato purime divase pi ajjhohaÂo sabbo ekato hutvà semhapaÂala- pariyonaddho kÃyaggisantÃpakuthito kuthanasa¤jÃtapheïa- bubbuÊakÃcito\<*<3>*>/ paramajegucchabhÃvaæ upagantvà tiÂÂhatÅ ti, evam aparipakkato paÂikÆlatà paccavekkhitabbÃ. 7. Kathaæ paripakkato? So tattakÃyagginà paripakko samÃno na suvaïïarajatÃdidhÃtuyo viya suvaïïarajatÃdi- bhÃvaæ upagacchati. PheïabubbuÊake pana mu¤canto mu¤- canto saïhakaraïÅyaæ piæsitvÃ\<*<4>*>/ nÃÊike pakkhipamÃnapaï¬u- mattikà viya karÅsabhÃvaæ upagantvÃ, pakkÃsayaæ mutta- bhÃvaæ upagantvÃ, muttavatthi¤ ca pÆretÅ ti evaæ paripak- kato paÂikÆlato paÂikÆlatà paccavekkhitabbÃ. 8. Kathaæ phalato? Sammà paripaccamÃno ca panà 'yaæ kesalomanakhadantÃdÅni nÃnÃkuïapÃni nipphÃdeti; asammà paripaccamÃno daddukaï¬ukacchukuÂÂhakilÃsasosakÃsÃtisÃ- rappabhutÅni rogasatani:- idam assa phalan ti evaæ phalato paÂikÆlatà paccavekkhitabbÃ. 9. Kathaæ nissandato? AjjhohariyamÃno c' esa ekena dvÃrena pavisitvà nissandamÃno akkhimhà akkhigÆthako, kaïïamhà kaïïagÆthako ti Ãdinà pakÃrena anekehi dvÃrehi nissandati, ajjhoharaïasamaye c' esa mahÃparivÃrenà pi ajjhoharÅyati,\<*<2>*>/ nissandanasamaye pana uccÃrapassÃvÃdi- bhÃvaæ upagato ekaken' eva nÅharÅyati, paÂhamadivase ca \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm omit. 2 Bhm -hariyati. 3 Bhm -pupphuÊak-. 4 Bhm -karaïiyaæ pisitvÃ. >/ #<[page 346]># %<346 XI. SamÃdhiniddeso>% naæ paribhu¤janto haÂÂhapahaÂÂho pi hoti, udaggudaggo pÅtisomanassajÃto; dutiyadivase nissandanto pihitanÃsiko hoti, vikuïitamukho, jegucchÅ mankubhÆto. PaÂhamadivase ca naæ ratto giddho gadhito mucchito pi ajjhoharitvÃ, duti- yadivase ekarattivÃsena viratto aÂÂiyamÃno harÃyamÃno jigucchamÃno nÅharati. Ten' Ãhu PorÃïÃ:- Annaæ pÃnaæ khÃdanÅyaæ, bhojana¤ ca mahÃrahaæ ekadvÃrena pavisitvÃ, nava dvÃrehi sandati. Annaæ pÃnaæ khÃdanÅyaæ bhojana¤ ca mahÃrahaæ bhu¤jati saparivÃro nikkhÃmento nilÅyati. Annaæ pÃnaæ khÃdanÅyaæ bhojana¤ ca mahÃrahaæ bhu¤jati abhinandanto nikkhÃmento jigucchati. Annaæ pÃnaæ khÃdanÅyaæ bhojana¤ ca mahÃrahaæ ekarattiparivÃsÃ: sabbaæ bhavati pÆtikan ti. Evaæ nissandato paÂikÆlatà paccavekkhitabbÃ. 10. Kathaæ sammakkhanato? ParibhogakÃle pi c' esa hattha-oÂÂhajivhÃ-tÃlÆni sammakkheti; tÃni tena sammakkhi- tattà paÂikÆlÃni honti, yÃni dhotÃni pi gandhaharaïatthaæ punappunaæ dhovitabbÃni honti. Paribhutto samÃno yathà nÃma odane paccamÃne thusakaïakuï¬akÃdÅni\<*<1>*>/ uttaritvà ukkhalimukhavaÂÂi pidhÃniyo makkhanti, evam eva sakala- sarÅrÃnugatena kÃyagginà pheïuddehakaæ paccitvà uttara- mÃno dante dantamalabhÃvena sammakkheti, jivhÃtÃluppa- bhutÅni kheÊasemhÃdibhÃvena, akkhikaïïanÃsa-adho-maggÃ- dike akkhigÆthaka-kaïïagÆthaka-singhÃïikÃ-muttakarÅsÃdi- bhÃvena sammakkheti, yena sammakkhitÃni imÃni dvÃrÃni, divase divase dhoviyamÃnÃni pi neva sucÅni na manoramÃni honti. Yesu ekaccaæ dhovitvà hattho puna udakena dhovi- tabbo hoti, ekaccaæ dhovitvÃ:- dvattikkhattum gomayena pi mattikÃya pi gandhacuïïena pi dhovito paÂikulyatÃ\<*<2>*>/ na vigac- chatÅ ti evaæ sammakkhanato paÂikÆlatà paccavekkhitabbÃ. Tass' evam dasah' ÃkÃrehi paÂikÆlataæ paccavekkhato tak- kÃhataæ vitakkÃhataæ karontassa paÂikÆlÃkÃravasena kaba- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm thÆsakaïakoï¬-. 2 So Sbh Bm here only. Bh -kullatà always. >/ #<[page 347]># %< 2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà 347>% ÊinkÃrÃhÃro pÃkaÂo hoti. So tam nimittaæ punappunaæ Ãsevati bhÃveti bahulÅkaroti. Tass' evaæ karoto nÅvaraïÃni vikkham- bhenti.\<*<1>*>/ KabaÊinkÃrÃhÃrassa sabhÃvadhammatÃya gambhÅ- rattà appanaæ appanattena upacÃrasamÃdhinà cittaæ samÃ- dhiyati; paÂikÆlÃkÃraggahaïavasena pan' ettha sa¤¤Ã pÃkaÂà hoti; tasmà idaæ kammaÂÂhÃnaæ ÃhÃre paÂikÆlasa¤¤Ã icc' eva sankhaæ gacchati.\<*<2>*>/ Ima¤ ca pana ÃhÃre paÂikÆlasa¤¤aæ anuyuttassa bhikkhuno rasataïhÃya cittaæ paÂilÅyati, paÂi- kuÂÂati,\<*<3>*>/ paÂivaÂÂati; so, kantÃranittharaïaÂÂhiko viya, putta- maæsaæ vigatamado, ÃhÃraæ ÃhÃreti yÃvad eva dukkhassa nittharaïatthÃya. Ath' assa appakasiren' eva kabalinkÃrÃ- hÃrapari¤¤Ãmukhena pa¤cakÃmaguïiko rÃgo pari¤¤aæ gacchati. So pa¤cakÃmaguïapari¤¤Ã mukhena rÆpakkhan- dhaæ parijÃnÃti; aparipakkÃdipaÂikÆlabhÃvavasena c' assa kÃyagatÃ-sati-bhÃvanà pi pÃripÆriæ gacchati; asubhasa¤¤Ãya anulomapaÂipadaæ paÂipanno hoti. Imaæ pana paÂipattiæ nissÃya diÂÂh' eva dhamme amatapariyosÃnataæ anabhi- sambhuïanto sugatiparÃyano hotÅ ti. Ayaæ ÃhÃre paÂikÆla-sa¤¤ÃbhÃvanÃya vitthÃrakathÃ. 2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà IdÃni ÃhÃre paÂikÆlasa¤¤Ãnantaraæ ekaæ vavatthÃnan ti evaæ uddiÂÂhassa catudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanÃ-niddeso anuppatto. Tattha vavatthÃnan ti sabhÃvÆpalakkhaïavasena sanniÂÂhÃ- naæ. Catunnaæ dhÃtÆnaæ vavatthÃnaæ catudhÃtuvavat- thÃnaæ. DhÃtumanasikÃro dhÃtukammaÂÂhÃnaæ catudhÃ- tuvavatthÃnan ti atthato ekaæ; tatridaæ\<*<4>*>/ dvidhà Ãgataæ, sankhepato ca vitthÃrato ca. Sankhepato mahÃsatipaÂÂhÃne\<*<5>*>/ Ãgataæ; vitthÃrato MahÃhatthipadÆpame,\<*<6>*>/ RÃhulovÃde,\<*<7>*>/ DhÃtuvibhange\<*<8>*>/ ca. Taæ hi:- seyyathÃpi,\<*<6>*>/ bhikkhave, dakkhe goghÃtako và goghÃtakantevÃsÅ và gÃviæ vadhitvà catumahÃpathe\<*<9>*>/ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh Bm -bhanti. 2 Sbh gataæ. 3 Bhm -kuÂati. 4 Sbh tayidaæ. 5 D. ii, 290 ff. etc., etc. 6 M. i, 184 ff. 7 Ibid. 421 ff. 8 Ibid. iii, 237 ff. 9 Sbh cÃtummahÃ-. >/ #<[page 348]># %<348 XI. SamÃdhiniddeso>% bilaso paÂivibhajitvÃ\<*<1>*>/ nisinno assa, evam eva kho, bhikkhave bhikkhu imam eva kÃyaæ yathÃ-Âhitaæ yathÃ-païihitaæ dhÃtuso paccavekkhati: atthi imasmiæ kÃye pathavÅdhÃtu ÃpodhÃtu tejodhÃtu vÃyodhÃtÆ ti. Evaæ tikkhapa¤¤assa dhÃtukammaÂ- ÂhÃnikassa vasena MahÃsatipaÂÂhÃne sankhepato Ãgataæ. Tass' attho:- yathà cheko goghÃtako và tass' eva và bhat- tavetanabhato antevÃsiko giæ vadhitvà vinivijjhitvÃ, catasso disÃgatÃnaæ mahÃpathÃnaæ vemajjhaÂÂhÃnasankhÃte catumahÃpathe\<*<2>*>/ koÂÂhÃsaæ katvÃ, nisinno assa, evam eva bhikkhu catunnaæ iriyÃpathÃnaæ yena kenaci ÃkÃrena Âhitattà yathÃ-Âhitaæ, yathÃ-Âhitattà va yathÃ-païihitaæ kÃyaæ:- atthi imasmiæ kÃye pathavÅdhÃtu ...pe... vÃyodhÃtÆ ti evaæ dhÃtuso paccavekkhati. Kiæ vuttaæ hoti? Yathà goghÃtakassa gÃviæ posentassa pi ÃghÃtanaæ Ãharantassa pi Ãharitvà tattha bandhitvà Âhapentassa pi vadhantassa pi vidhitaæ mataæ passantassa pi:- tÃvad-eva gÃvÅ ti sa¤¤Ã na antaradhÃyati, yÃva naæ padÃletvà bilaso na vibhajati, vibhajitvà nisinnassa pana gÃvÅsa¤¤Ã antaradhÃyati, maæsasa¤¤Ã pavattati, nà 'ssa evaæ hoti: ahaæ gÃviæ vikki- ïÃmi; ime gÃviæ harantÅ ti, atha khvassa: ahaæ maæsaæ vikkiïÃmi, ime pi maæsaæ harant' icc' eva hoti,--evam eva imassà pi bhikkhuno pubbe bÃlaputhujjanakÃle gihibhÆtassa pi pabbajitassa pi tavad-eva: satto ti vÃ, poso ti vÃ, puggalo ti và sa¤¤Ã na antaradhÃyati, yÃva imam eva kÃyaæ yathÃ- Âhitaæ yathÃ-païihitaæ ghanavinibbhogaæ katvÃ, dhÃtuso na paccavekkhati. DhÃtuso paccavekkhato pana sattasa¤¤Ã antaradhÃyati, dhÃtuvasen' eva cittaæ santiÂÂhati. Ten' Ãha BhagavÃ: seyyathÃpi, bhikkhave, dakkho goghÃtako và ... pe... nisinno assa, evam eva kho, bhikkhave, bhikkhu ... pe... vÃyodhÃtÆ ti. MahÃhatthipadÆpame pana\<*<3>*>/:- katamà c' Ãvuso, ajjhattikà pathavÅdhÃtu? Yaæ ajjhattaæ paccattaæ kakkhaÊaæ khariga- taæ upÃdinnaæ, seyyathÅdaæ: kesà lomà ...pe... udariyaæ karÅsaæ, yaæ và pan' a¤¤am pi ki¤ci ajjhattaæ paccattaæ kak- khaÊaæ kharigataæ upÃdinnaæ, ayaæ vuccati, Ãvuso, ajjhattikà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb Bhm bhajitvÃ. Pèå. ed. paÂivibhajitvÃ. 2 Sbh cÃtummahÃ-. 3 M. i, 185. >/ #<[page 349]># %< 2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà 349>% pathavÅdhÃtÆ ti ca. Katamà c' Ãvuso ajjhattikà apodhÃtu? Yaæ ajjhattaæ paccattaæ Ãpo Ãpogataæ upÃdinnaæ, seyyathÅdaæ: pittaæ ...pe... muttaæ, yaæ và pan' a¤¤am pi ki¤ci ajjhattaæ paccattaæ Ãpo Ãpogataæ upÃdinnaæ, ayaæ vuccat' Ãvuso, ajjhat- tikà ÃpodhatÆ ti ca. Katamà c' Ãvuso, ajjhattikà tejodhÃtu? Yaæ ajjhattaæ paccattaæ tejo tejogataæ upÃdinnaæ, seyyathÅdaæ: yena ca santappati, yena ca jÅrati, yena ca paridayhati, yena ca asitapÅtakhÃyitasÃyitaæ sammÃpariïÃmaæ gacchati, yaæ và pan' a¤¤am pi ki¤ci ajjhattaæ paccattaæ tejo tejogataæ upÃ- dinnaæ, ayaæ vuccat' Ãvuso, ajjhattikà tejodhÃtÆ ti ca. Kata- mà c' Ãvuso, ajjhattikà vÃyodhÃtu? Yaæ ajjhattaæ paccattaæ và yo vÃyogataæ upÃdinnaæ, seyyathÅdaæ: uddhangamà vÃtÃ, adhogamà vÃtÃ, kucchisayà vÃtÃ, koÂÂhÃsayà vÃtÃ, angamangÃnu- sÃrino vÃtÃ, assÃso passÃso, iti vÃ, yaæ và pan' a¤¤am pi ki¤ci ajjhattaæ paccattaæ vÃyo vÃyogataæ upÃdinnaæ, ayaæ vuccat' Ãvuso, ajjhattikà vÃyodhÃtÆ ti ca nÃtitikkhapa¤¤assa dhÃtu- kammaÂÂhÃnikassa vasena vitthÃrato Ãgataæ. Yathà c' ettha, evaæ RÃhulovÃda-DhÃtuvibhangesu pi\<*<1>*>/. Tatrà 'yaæ anuttÃnapadavaïïanÃ:- ajjhattaæ paccattan ti idaæ tÃva ubhayam pi niyakassa adhivacanaæ. Niyakaæ nÃma attanijÃtaæ sasantÃna-pariyÃpannan ti attho. Tayi- daæ yathà loke itthÅsu kathà adhitthÅ ti vuccati, evaæ attani pavattattÃ, ajjhattaæ attÃnaæ paÂicca pavattattà paccattan ti pi vuccati. KakkhaÊan ti thaddhaæ. Kharigatan ti pharusaæ. Tattha paÂhamaæ lakkhaïavacanaæ, dutiyaæ ÃkÃravacanaæ. Kak- khaÊalakkhaïà hi pathavÅdhÃtu; sà pharusÃkÃrà hoti, tasmà kharigatan ti vuttÃ. UpÃdinnan ti daÊhaæ Ãdinnaæ. Ahaæ, maman ti evam daÊhaæ Ãdinnaæ, gahitaæ, parÃmaÂÂhan ti attho. SeyyathÅdan ti nipÃto. Tassa taæ kataman ti ceti attho. Tato taæ dassento:- kesà lomà ti ÃdÅni Ãha. Ettha ca, matthalungaæ pakkhipitvÃ, vÅsatiyà ÃkÃrehi pathavÅdhÃtu niddiÂÂhà ti veditabbÃ. Yaæ và pan' a¤¤am pi ki¤cÅ ti avasesesu tÅsu koÂÂhÃsesu pathavÅdhÃtu sangahÅtÃ\<*<2>*>/. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. i, 421 ff.; iii, 237 ff. 2 Bhm -hitÃ. >/ #<[page 350]># %<350 XI. SamÃdhiniddeso>% VissandanabhÃvena taæ taæ thÃnaæ appotÅ ti Ãpo. Kam- masamuÂÂhÃnÃdivasena nÃnÃvidhesu Ãpesu gatan ti Ãpogataæ. Kin taæ? ùpodhÃtuyà Ãbandhanalakkhaïaæ. Tejanavasena tejo. Vuttanayen' eva tejesu gatan ti tejo- gataæ. Kin taæ? Uïhattalakkhaïaæ. Yena cà ti yena tejodhÃtugatena kupitena\<*<1>*>/ ayaæ kÃyo santappati ekÃhikajarÃdibhÃvena usumajÃto hoti. Yena ca jÅratÅ ti yena ayaæ kÃyo jÅrati, indriyavekallataæ balaparikkhayaæ valiphalitÃdibhÃva¤ ca pÃpuïÃti. Yena ca pari¬ayhatÅ ti yena kupitena\<*<1>*>/ ayaæ kÃyo ¬ayhati, so ca puggalo: ¬ayhÃmi! ¬ayhÃmÅ ti kandanto satadhotasap- pigosÅtacandanÃdilepa¤\<*<2>*>/ ceva tÃlavaïÂavÃta¤ ca paccÃsiæ- sati\<*<3>*>/. Yena ca asitapÅtakhÃyitasÃyitaæ sammÃpariïÃmaæ gacchatÅ ti yen' etaæ asitaæ và odanÃdi\<*<4>*>/ pÅtaæ và pÃnakÃdi khÃyitaæ và piÂÂhakhajjakÃdi sÃyitaæ và ambapakka-madhuphÃïitÃdi sammÃparipÃkaæ gacchati, rasÃdibhÃvena vivekaæ gacchatÅ ti attho. Ettha ca purimà tayo tejodhÃtu catusamuÂÂhÃnÃ,\<*<5>*>/ pacchimo kammasamuÂÂhÃno va. VÃyanavasena vÃyo. Vuttanayen' eva vÃyesu gatan ti vÃyogataæ. Kin taæ? Vitthambhanalakkhaïaæ. Uddhangamà vÃtà ti uggÃrahikkÃdi pavattakà uddhaæ ÃrohaïavÃtÃ. Adhogamà vÃtà ti uccÃrapassÃvÃdi-nÅharaïakà adho oro- haïavÃtÃ. Kucchisayà vÃtà ti antÃnaæ bahi vÃtÃ. KoÂÂhÃsayà vÃtà ti antÃnaæ anto vÃtÃ. AngamangÃnusÃrino vÃtÃ, ti dhamanijÃlÃnusÃrena sakala- sarÅre angamangÃni anusaÂà sami¤janapasÃraïÃdi nibbattakà vÃtÃ. AssÃso ti anto pavisananÃsikavÃto. PassÃso ti bahinikkhamananÃsikavÃto. Ettha ca purimà pa¤ca catusamuÂÂhÃnÃ, assÃsapassÃsà cittasamuÂÂhÃnà va. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm kuppitena 2 Sh -sÅsa-; Sb -sisa-; Bh -sita-. 3 Bhm -sisati. 4 Sh -pakkÃdi-. 5 Bhm omit catu. >/ #<[page 351]># %< 2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà 351>% Sabbattha yaæ và pan' a¤¤am pi ki¤cÅ ti iminà padena avasesakoÂÂhÃsesu ÃpodhÃtu Ãdayo sangahÅtÃ. Iti vÅsatiyà ÃkÃrehi pathavÅdhÃtu, dvÃdasahi ÃpodhÃtu, catÆhi tejodhÃtu, chahi vÃyodhÃtÆ ti dvÃcattÃÊÅsÃya ÃkÃrehi catasso dhÃtuyo vitthÃrità hontÅ ti ayaæ tÃv' ettha pÃÊivaï- ïanÃ. BhÃvanÃnayo pan' ettha tikkhapa¤¤assa bhikkhuno kesà pathavÅdhÃtu, lomà pathavÅdhÃtÆ ti evaæ vitthÃrato dhÃtu- pariggaho papa¤cato upaÂÂhÃti. Yaæ thaddhalakkhaïaæ, ayaæ pathavÅdhÃtu, yaæ Ãbandhanalakkhaïaæ, ayaæ ÃpodhÃtu, yaæ paripÃcanalakkhaïaæ, ayaæ tejodhÃtu, yaæ vitthambhanalakkhaïaæ, ayaæ vÃyodhÃtÆ ti evaæ manasikaroto pan' assa kammaÂÂhÃnaæ pÃkaÂaæ hoti. NÃtitikkhapa¤¤assa pana evaæ manasikaroto andhakÃraæ avibhÆtaæ hoti, purimanayena vitthÃrato manasikarontassa pÃkaÂaæ hoti. Kathaæ? Yathà dvÅsu bhikkhÆsu bahu- peyyÃlaæ\<*<1>*>/ tantiæ sajjhÃyantesu, tikkhapa¤¤o bhikkhu sakiæ và dvakkhattuæ và peyyÃlamukhaæ vitthÃretvÃ, tato paraæ ubhato koÂivasen' eva sajjhÃyaæ karonto gacchati, tatra nÃtitikkhapa¤¤o evaæ vattà hoti: kiæ sajjhÃyo nÃma esa oÂÂhapariyÃhatamattaæ kÃtuæ na deti? Evaæ sajjhÃye kariyamÃne:- kadà tan ti paguïà bhavissatÅ ti. So ÃgatÃga- taæ peyyÃlamukhaæ vitthÃretvà va sajjhÃyaæ karoti. Tam enaæ itaro evam Ãha:- kiæ sajjhÃyo nÃm' esa pariyosÃnaæ gantuæ na deti? evaæ sajjhÃye kariyamÃne: kadà tan ti pariyosÃnaæ gamissatÅ ti. Evam eva tikkhapa¤¤assa kesÃ- divasena vitthÃrato dhÃtupariggaho papa¤cato upaÂÂhÃti. Yaæ thaddhalakkhaïaæ, ayaæ pathavÅdhatÆ ti Ãdinà nayena sankhepato manasikaroto kammaÂÂhÃnaæ pÃkaÂaæ hoti. Itarassa tatha manasikaroto andhakÃraæ avibhÆtaæ hoti. KesÃdivasena vitthÃrato manasikarontassa pÃkaÂaæ hoti. Tasmà imaæ kammaÂÂhÃnaæ bhÃvetukÃmena tikkha- pa¤¤ena tÃva rahogatena patisallÅnena sakalam pi attano rÆpakÃyaæ ÃvajjetvÃ\<*<2>*>/: yo imasmiæ kÃye thaddhabhÃvo và kharabhÃvo vÃ, ayaæ pathavÅdhÃtu; yo ÃbandhanabhÃvo \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb bahuæ peyy-. 2 Sh -jitvÃ. >/ #<[page 352]># %<352 XI. SamÃdhiniddeso>% và dravabhÃvo vÃ, ayaæ ÃpodhÃtu; yo paripÃcanabhÃvo và uïhabhÃvo vÃ, ayaæ tejodhÃtu; yo vitthambhanabhÃvo và samudÅraïabhÃvo vÃ, ayaæ vÃyodhÃtÆ ti evaæ sankhittena dhÃtuyo pariggahetvà punappunaæ: pathavÅ- dhÃtu ÃpodhatÆ ti dhÃtumattato nissattato nijjÅvato Ãvajji- tabbaæ manasikÃtabbaæ paccavekkhitabbaæ. Tass' evaæ vÃyamamÃnassa na ciren' eva dhÃtuppabhedà va bhÃsanapa¤¤Ãpariggahito sabhÃvadhammÃrammaïattà appanaæ appatto upacÃramatto samÃdhi uppajjati. Atha và pana ye ime catunnaæ mahÃbhÆtÃnaæ nissatta- bhÃvadassanatthaæ DhammasenÃpatinÃ: aÂÂhi¤ ca paÂicca nahÃru¤ ca paÂicca maæsa¤ ca paÂicca camma¤ ca paÂicca ÃkÃso parivÃrito rÆpan tveva sankhaæ gacchatÅ ti\<*<1>*>/ cattÃro koÂÂhÃsà vuttÃ. Tesu taæ taæ antarÃnusÃrinà ¤Ãïahatthena vinib- bhujjitvà vinibbhujjitvÃ:- yo etesu thaddhabhÃvo và khara- bhÃvo vÃ, ayaæ pathavÅdhÃtÆ ti purimanayen' eva dhÃtuyo pariggahetvà punappunaæ: pathavÅdhÃtu, ÃpodhÃtÆ ti dhÃ- tumattato nissattato nijjivato Ãvajjitabbaæ manasikÃtabbaæ paccavekkhitabbaæ. Tass' evaæ vÃyamamÃnassa na ciren' eva dhÃtuppabhedà va bhÃsanapa¤¤Ã pariggahito sabhÃva- dhammÃrammaïattà appanaæ appatto upacÃramatto samÃdhi uppajjati. Ayaæ sankhepato Ãgate catudhÃtuvavatthÃne bhÃvanÃnayo. VitthÃrato Ãgate pana evaæ veditabbo:- idaæ kammaÂ- ÂhÃnaæ bhÃvetukÃmena hi nÃtitikkhapa¤¤ena yoginà Ãcari- yasantike dvÃcattÃÊisÃya ÃkÃrehi vitthÃrato dhÃtuyo uggaï- hitvÃ, vuttappakÃre senÃsane viharantena katasabbakiccena rahogatena patisallÅnena (1) sasambhÃrasankhepato, (2) sa- sambhÃravibhattito, (3) salakkhaïasankhepato, (4) salak- khaïavibhattito ti evaæ catÆh' ÃkÃrehi kammaÂÂhÃnaæ bhÃvetabbaæ. Tattha (1) kathaæ sasambhÃrasankhepato bhÃveti? Idha bhikkhu vÅsatiyà koÂÂhÃsesu thaddhÃkÃraæ pathavÅdhÃtÆ ti vavatthapeti; dvÃdasasu koÂÂhÃsesu yÆsagataæ udakasankhÃ- taæ ÃbandhanÃkÃraæ ÃpodhÃtÆ ti vavatthapeti; catÆsu koÂ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. i. 190. >/ #<[page 353]># %< 2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà 353>% ÂhÃsesu paripÃcanakaæ tejaæ tejodhÃtÆ ti vavatthapeti; chasu koÂÂhÃsesu vitthambhanÃkÃraæ vÃyodhÃtÆ ti vavattha- peti. Tass' evaæ vavatthÃpayato yeva dhÃtuyo pÃkaÂà honti. Tà punappunaæ Ãvajjato manasikaroto vuttanayen' eva upacÃrasamÃdhi uppajjati. (2) Yassa pana evaæ bhÃvayato kammaÂÂhÃnaæ na ijjhati, tena sasambhÃravibhattito bhÃvetabbaæ. Kathaæ? Tena [hi] bhikkhunà yaæ taæ kÃyagatÃsati-kammaÂÂhÃnanid- dese sattadhà uggahakosallaæ, dasadhà manasikÃrakosalla¤ ca vuttaæ, dvattiæsÃkÃre tÃva taæ sabbaæ aparihÃ- petvà tacapa¤cakÃdÅnaæ anulomapaÂilomato vacasà saj- jhÃyaæ Ãdiæ katvà sabbaæ tattha vuttavidhÃnaæ kÃtab- baæ. Ayam eva hi viseso:- tattha vaïïa-saïÂhÃna-disokÃsa- paricchedavasena kesÃdayo manasikaritvà pi paÂikÆlavasena cittaæ Âhapetabbaæ, idha [pana] dhÃtuvasena. Tasmà vaïïÃ- divasena pa¤cadhà pa¤cadhà kesÃdayo manasikaritvà ava- sÃne evaæ manasikÃro pavattetabbo:- ime kesà nÃma sÅsakaÂÃ- hapaÊiveÂhanacamme jÃtÃ. Tattha yathà vammikamatthake jÃtesu kuïÂhatiïesu na vammikamatthako jÃnÃti: mayi kuïÂhatiïÃni jÃtÃnÅ ti, na pi kuïÂhatiïÃni jÃnanti: mayaæ vammikamatthake jÃtÃnÅ ti, evam eva na sÅsakaÂÃhapaÊive- Âhanacammaæ jÃnÃti: mayi kesà jÃtà ti, na pi kesà jÃnaïti: mayaæ sÅsakaÂÃhaveÂhanacamme jÃtà ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbho- gapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti kesà nÃma imas- miæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti. Lomà sarÅraveÂhanacamme jÃtÃ. Tattha yathà su¤¤a- gÃmaÂÂhÃne jÃtesu dabbatiïakesu na su¤¤agÃmaÂÂhÃnaæ jÃnÃti: mayi dabbatiïakÃni jÃtÃnÅ ti, na pi dabbatiïakÃni jÃnanti: mayaæ su¤¤agÃmaÂÂhÃne jÃtÃnÅ ti, evam eva na sarÅraveÂhanacammaæ jÃnÃti: mayi lomà jÃtà ti, na pi lomà jÃnanti: mayaæ sarÅraveÂhanacamme jÃtà ti. A¤¤ama¤- ¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti lomà nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆti. Nakhà angulÅnaæ aggesu jÃtÃ. Tattha yathà kumÃrakesu daï¬akehi madhukaÂÂhike vijjhitvà kÅÊantesu na daï¬akà \<-------------------------------------------------------------------------- I. 23 >/ #<[page 354]># %<354 XI. SamÃdhiniddeso>% jÃnanti: amhesu madhukaÂÂhikà Âhapità ti, na pi madhukaÂ- Âhikà jÃnanti: mayaæ daï¬akesu Âhapità ti, evam eva na anguliyo jÃnanti: amhÃkaæ aggesu nakhà jÃtà ti, na pi nakhà jÃnanti: mayaæ angulÅnaæ aggesu jÃtà ti. A¤¤a- ma¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti nakhà nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti. Dantà hanukaÂÂhikesu jÃtÃ. Tattha yathà va¬¬hakÅhi pÃsÃïa-udukkhalakesu kenacid-eva silesajÃtena bandhitvà Âhapitatthambhesu na udukkhalà jÃnanti: amhesu thambhà Âhità ti, na pi thambhà jÃnanti: mayaæ udukkhalesu Âhità ti, evam eva na hanukaÂÂhÅni jÃnanti: amhesu dantÃjÃtà ti, na pi dantà jÃnanti: mayaæ hanukaÂÂhÅsu jÃtà ti. A¤¤a- ma¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti dantà nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti. Taco sakalasarÅraæ pariyonandhitvà Âhito. Tattha yathà allagocammapariyonaddhÃya mahÃvÅïÃya na mahÃvÅïà jÃ- nÃti: ahaæ allagocammena pariyonaddhà ti, na pi allago- cammaæ jÃnÃti: mayà mahÃvÅïà pariyonaddhà ti, evam eva na sarÅraæ jÃnÃti: ahaæ tacena pariyonaddhan ti, na pi taco jÃnÃti: mayà sarÅraæ pariyonaddhan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti taco nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti. Maæsaæ aÂÂhisanghÃÂaæ anulimpitvà Âhitaæ. Tattha yathà mahÃmattikalittÃya bhittiyà na bhitti jÃnÃti: ahaæ mahÃmattikÃya littà ti, na pi mahÃmattikà jÃnÃti: mayà bhitti littà ti, evam eva na aÂÂhisanghÃÂo jÃnÃti: ahaæ nava pesi-satappabhedena maæsena litto ti, na pi maæsaæ jÃnÃti: mayà atthisanghÃÂo litto ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbho- gapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti maæsaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko kotthÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti. NahÃrÆ\<*<1>*>/ sarÅrabbhantare aÂÂhÅni ÃbandhamÃnà ÂhitÃ. Tattha yathà vallÅhi vinaddhesu kuÂÂadÃrÆsu na kuÂÂadÃrÆni \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bh nhÃru; Bm nhÃrÆ. >/ #<[page 355]># %< 2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà 355>% jÃnanti: mayaæ vallÅhi vinaddhÃnÅ ti, na pi valliyo jÃnanti: amhehi kuÂÂÃrÆni vinaddhÃnÅ ti, evam eva na aÂÂhÅni jÃnanti: mayaæ nahÃrÆhi ÃbaddhÃnÅ ti, na pi nahÃrÆ jÃnanti: Ãmhehi aÂÂhÅni ÃbaddhÃnÅ ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavek- khaïarahità ete dhammÃ. Iti nahÃrÆ\<*<1>*>/ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti. AÂÂhÅsu païhikaÂÂhi gopphakaÂÂhiæ ukkhipitvà Âhitaæ, gopphakaÂÂhi janghaÂÂhiæ ukkhipitvà Âhitaæ, janghaÂÂhi ÆraÂÂhiæ\<*<2>*>/ ukkhipitvà Âhitaæ, ÆraÂÂhi\<*<2>*>/ kaÂiÂÂhiæ pakkhipitvà Âhitaæ, kaÂiÂÂhi piÂÂhikaïÂakaæ ukkhipitvà Âhitaæ, piÂÂhi- kaïÂako gÅvaÂÂhiæ ukkhipitvà Âhito, gÅvaÂÂhisÅsaÂÂhiæ ukkhi- pitvà Âhitaæ; sÅsaÂÂhi gÅvaÂÂhike patiÂÂhitaæ, gÅvaÂÂhi piÂÂhi- kaïÂake patiÂÂhitaæ, piÂÂhikaïÂako kaÂiÂÂhimhi patiÂÂhito, kaÂiÂÂhi ÆraÂÂhike patiÂÂhitaæ, uraÂÂhi janghaÂÂhike patiÂÂhi- taæ, janghaÂÂhi gopphakaÂÂhike patiÂÂhitaæ, gopphakaÂÂhi païhikaÂÂhike patiÂÂhitaæ. Tattha yathà iÂÂhakadÃrugomayÃdi-sa¤cayesu na heÂÂhimà heÂÂhimà jÃnanti: mayaæ uparime uparime ukkhipitvà Âhità ti, na pi uparimà uparimà jÃnanti: mayaæ heÂÂhimesu heÂÂhimesu patiÂÂhità ti, evam eva na païhikaÂÂhi jÃnÃti: ahaæ gopphakaÂÂhiæ ukkhipitvà Âhitan ti, na gopphakaÂÂhi jÃnÃti: ahaæ janghaÂÂhiæ ukkhipitvà Âhitan ti, na janghaÂÂhi jÃnÃti: ahaæ ÆruÂÂhiæ ukkhipitvà Âhitan ti, na ÆraÂÂhi jÃnÃti: Ãhaæ kaÂiÂÂhiæ ukkhipitvà Âhitan ti, na kaÂiÂÂhi jÃnÃti: ahaæ piÂÂhikaïÂakaæ ukkhipitvà Âhitan ti, na piÂÂhi- kaïÂako jÃnÃti: ahaæ gÅvaÂÂhim ukkhipitvà Âhitan ti, na gÅvaÂÂhi jÃnÃti: ahaæ sÅsaÂÂhiæ ukkhipitvà Âhitan ti, na sÅsaÂÂhi jÃnÃti: ahaæ gÅvaÂÂhimhi patiÂÂhitan ti, na gÅvaÂÂhi jÃnÃti: ahaæ piÂÂhikaïÂake patiÂÂhitan ti, na piÂÂhikaïÂako jÃnÃti: ahaæ kaÂiÂÂhimhi patiÂÂhito ti, na kaÂiÂÂhi jÃnÃti: ahaæ ÆruÂÂhimhi patiÂÂhitan ti, na ÆraÂÂhi jÃnÃti: ahaæ janghaÂÂhimhi patiÂÂhitan ti, na janghaÂÂhi jÃnÃti: ahaæ gopphakaÂÂhimpi patiÂÂhitan ti, na gopphakaÂÂhi jÃnÃti: ahaæ païhikaÂÂhimhi patiÂÂhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbho- gapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti aÂÂhi nÃma imas- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm nhÃru. 2 Bh uruÂÂhi [æ]. >/ #<[page 356]># %<356 XI. SamÃdhiniddeso>% miæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti. AÂÂhimi¤jaæ tesaæ tesaæ aÂÂhÅnaæ abbhantare Âhitaæ. Tattha yathà veÊupabbÃdÅnaæ\<*<1>*>/ anto pakkhittasinnavettaggÃ- disu, na veÊupabbÃdÅni\<*<1>*>/ jÃnanti: amhesu vettaggÃdÅni pak- khittÃni ti, na pi vettaggÃdÅni jÃnanti: mayaæ veÊupabbÃdisu ÂhitÃnÅ ti, evam eva na aÂÂhÅni jÃnanti: amhÃkaæ anto mi¤- jaæ Âhitan ti, na pi mi¤jaæ jÃnÃti: ahaæ aÂÂhÅnaæ anto Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti aÂÂhimi¤jaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti. Vakkaæ galavÃÂakato nikkhantena ekamÆlena thokaæ gantvà dvidhà bhinnena thÆlanahÃrunà vinibaddhaæ hutvà hadayamaæsaæ parikkhipitvà Âhitaæ. Tattha yathà vaïÂÆ- panibaddhe ambaphaladvaye na vaïÂaæ jÃnÃti: mayà ambaphaladvayaæ upanibaddhan ti, na pi ambaphaladvayaæ jÃnÃti: ahaæ vaïÂena upanibaddhan ti, evam eva na thÆlana- hÃru jÃnÃti: mayà vakkaæ upanibaddhan ti, na pi vakkaæ jÃnÃti: ahaæ thÆlanahÃrunà upanibaddhan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti vakkaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti. Hadayaæ sarÅrabbhantare uraÂÂhi-\<*<2>*>/ pa¤jaramajjhaæ nissÃya Âhitaæ. Tattha yathà jiïïasandamÃnikapa¤jaraæ nissÃya ÂhapitÃya maæsapesiyà na jiïïasandamÃnikapa¤jarabbhan- taraæ jÃnÃti: maæ nissÃya maæsapesi Âhità ti, na pi maæsapesi jÃnÃti: ahaæ jiïïasandamÃnikapa¤jaraæ nissÃya Âhità ti, evam eva na uraÂÂhi-pa¤jarabbhantaraæ jÃnÃti: maæ nissÃya hadayaæ Âhitan ti, na pi hadayaæ jÃnÃti: ahaæ uraÂÂhi- pa¤jaraæ nissÃya Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavek- khaïarahità ete dhammÃ. Iti hadayaæ nÃma imasmim sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkata su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti. Yakanaæ anto sarÅre dvinnaæ thanÃnam abbhantare dak- khiïapassaæ nissÃya Âhitaæ. Tattha yathà ukkhalikapÃla- passamhi lagge yamakamaæsapiï¬e na ukkhalikapÃlapassaæ jÃnÃti: mayi yamakamaæsapiï¬o laggo ti, na pi yamakamaæ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh vettha-. 2 So also Bh. >/ #<[page 357]># %< 2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà 357>% sapiï¬o jÃnÃti: ahaæ ukkhalikapÃlapasse laggo ti, evam eva na thanÃnam abbhantare dakkhiïapassaæ jÃnÃti: maæ nissÃya yakanaæ Âhitan ti, na pi yakanaæ jÃnÃti: ahaæ thanÃ- nam abbhantare dakkhiïapassaæ nissÃya Âhitan ti. A¤¤a- ma¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti ya- kanaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃ- kato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti. Kilomakesu paÂicchannakilomakaæ hadaya¤ ca vakka¤ ca parivÃretvà Âhitaæ. AppaÂicchannakilomakaæ sakalasarÅre cammassa heÂÂhato maæsaæ pariyonandhitvà Âhitaæ. Tattha yathà pilotikapaÊiveÂhite\<*<1>*>/ maæse na maæsaæ jÃnÃti: ahaæ pilotikÃya paÊiveÂhitan\<*<1>*>/ ti, na pi pilotikà jÃnÃti: mayà maæ- saæ paÊiveÂhitan\<*<1>*>/ ti, evam eva na vakkahadayÃni sakalasarÅre ca maæsaæ jÃnÃti: ahaæ kilomakena paÂicchannan ti, na pi kilomakaæ jÃnÃti: mayà vakkahadayÃni sakalasarÅre ca maæsaæ paÂicchannan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavek- khaïarahità ete dhammÃ. Iti kilomakaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti. Pihakaæ hadayassa vÃmapasse udarapaÂalassa mattha- kapassaæ nissÃya Âhitaæ. Tattha yathà koÂÂhamatthaka- passaæ\<*<2>*>/ nissÃya ÂhitÃya gomayapiï¬iyà na koÂÂhamatthaka- passaæ\<*<2>*>/ jÃnÃti: gomayapiï¬i maæ nissÃya Âhità ti, na pi gomayapiï¬i jÃnÃti: ahaæ koÂÂhamatthakapassaæ\<*<2>*>/ nissÃya Âhità ti, evam eva na udarapaÂalassa matthakapassaæ jÃnÃti: pihakaæ maæ nissÃya Âhitan ti, na pi pihakaæ jÃnÃti: ahaæ udarapaÂalassa matthakapassaæ maæ nissÃya Âhitan ti A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti pihakaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti. PapphÃsaæ sarÅrabbhantare dvinnaæ thanÃnam antare hadaya¤ ca yakana¤ ca uparichÃdetvà olambantaæ Âhitaæ. Tattha yathà jiïïakoÂÂhabbhantare lambamÃne sakuïaku- lavake na jiïïakoÂÂhabbhantaraæ jÃnÃti: mayi sakuïaku- lÃvako lambamÃno Âhito ti, na pi sakuïakulÃvako jÃnÃti: ahaæ jiïïakoÂÂhabbhantare lambamÃno Âhito ti, evam eva \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm pali-. 2 Sbh koÂÂhaka-. >/ #<[page 358]># %<358 XI. SamÃdhiniddeso>% na taæ sarÅrabbhantaraæ jÃnÃti: mayi papphÃsaæ lamba- mÃnaæ Âhitan ti, na pi papphÃsaæ jÃnÃti: ahaæ evarÆpe sarÅrabbhantare lambamÃnaæ Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbho- gapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti papphÃsaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti. Antaæ galavÃÂakakarÅsamaggapariyante sarÅrabbhantare thitaæ. Tattha yathà lohitadoïikÃya obhujitvà Âhapite chinnasÅsadhamani\<*<1>*>/-kaÊebare na lohitadoïi jÃnÃti: mayi dhamanikaÊe varaæ Âhitan ti, na pi dhamanikaÊebaraæ jÃnÃti: ahaæ lohitadoïiyà Âhitan ti, evam eva na sarÅrabbnantaraæ jÃnÃti: mayi antaæ Âhitan ti, na pi antaæ jÃnÃti: ahaæ sarÅrabbhantare Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavek- khaïarahità ete dhammÃ. Iti antaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti. Antaguïaæ antantare ekavÅsatibhoge bandhitvà Âhitaæ. Tattha yathà pÃdapu¤chanarajjumaï¬alakaæ sibbetvà Âhitesu rajjukesu na pÃdapu¤chanarajjumaï¬alakaæ jÃnÃti: rajjukà maæ sibbitvà Âhità ti, na pi rajjukà jÃnanti: mayaæ pÃda- pu¤chanarajjumaï¬alakaæ sibbitvà Âhità ti, evam eva na antaæ jÃnÃti: antaguïaæ maæ Ãbandhitvà Âhitan ti, na pi antaguïaæ jÃnÃti: ahaæ antaæ Ãbandhitvà Âhitan ti. A¤¤a- ma¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti anta- guïaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko kotthÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti. Udariyaæ udare Âhitaæ asitapÅtakhÃyitasÃyitaæ. Tattha yathà suvÃïadoïiyaæ\<*<2>*>/ Âhite suvÃïavamathumhi na suvÃïa- doïi jÃnÃti: mayi suvÃïavamathu Âhito ti; na pi suvÃïava- mathu jÃnÃti: ahaæ suvÃïadoïiyaæ Âhito ti, evam eva na udaraæ jÃnÃti: mayi udariyaæ Âhitan ti; na pi udariyaæ jÃnÃyi: ahaæ udare Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavek- khaïarahità ete dhammÃ. Iti udariyaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti. KarÅsaæ pakkÃsayasankhÃte aÂÂhangulaveÊupabbasadise\<*<3>*>/ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh -dhammani-. 2 Bhm -vÃnÃ-. 3 Sh -veÂÂhapabba-. >/ #<[page 359]># %< 2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà 359>% antapariyosÃne Âhitaæ. Tattha yathà veÊupabbe\<*<1>*>/ omadditvà pakkhittÃya saïhapaï¬umattikÃya na veÊupabbaæ\<*<1>*>/ jÃnÃti: mayi paï¬umattikà Âhità ti, na pi paï¬umattikà jÃnÃti: ahaæ veÊupabbe\<*<1>*>/ thità ti, evam eva na pakkÃsayo jÃnÃti: mayi karÅsaæ Âhitan ti, na pi karÅsaæ jÃnÃti: ahaæ pakkÃsaye Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti karÅsaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti. Matthalungaæ sÅsakaÂÃhabbhantare Âhitaæ. Tattha yathà purÃïalÃbukaÂÃhe pakkhittÃya piÂÂhapiï¬iyà na lÃbukaÂÃhaæ jÃnÃti: mayi piÂÂhapiï¬i Âhità ti, na pi piÂÂhapiï¬i jÃnÃti: ahaæ lÃbukaÂÃhe Âhità ti, evam eva na sÅsakaÂÃhabbhantaraæ jÃnÃti: mayi matthalungaæ Âhitan ti, na pi matthalungaæ jÃnÃti: ahaæ sÅsakatÃhabbhantare Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti matthalungaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto thaddho pathavÅdhÃtÆ ti. Pittesu abaddhapittaæ jÅvitindriyappaÂibaddhaæ sakala- sarÅraæ vyÃpetvà Âhitaæ; baddhapittaæ pittakosake Âhitaæ. Tattha yathà pÆvaæ vyÃpetvà Âhite tele na pÆvaæ jÃnÃti: telaæ maæ vyÃpetvà Âhitan ti, na pi telaæ jÃnÃti: ahaæ pÆvaæ vyÃpetvà Âhitan ti, evam eva na sarÅraæ jÃnÃti: abaddhapittaæ vyÃpetvà Âhitan ti, na pi abaddhapittaæ jÃnÃti: ahaæ sarÅraæ vyÃpetvà Âhitan ti. Yathà vassodakena puïïe kosÃtakÅ-\<*<2>*>/kosake na kosÃtakÅ\<*<2>*>/ kosako jÃnÃti: mayi vassodakaæ Âhitan ti, na pi vassodakaæ jÃnÃti: ahaæ kosÃ- takÅ-kosake Âhitan ti, evam eva na pittakosako jÃnÃti: mayi bandhapittaæ Âhitan ti, na pi bandhapittaæ jÃnÃti: ahaæ pittakosake Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïa- rahità ete dhammÃ. Iti pittaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃ- Âiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsa- bhÆto ÃbandhanÃkÃro ÃpodhÃtÆ ti. Semhaæ ekapattapÆrappamÃïaæ\<*<3>*>/ udarapaÂale Âhitaæ. Tattha yathà upari sa¤jÃtapheïapaÂalÃya candanikÃya na candanikà jÃnÃti: mayi pheïapaÂalaæ Âhitan ti, na pi pheïa- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh -veÂÂhapabba-. 2 Bhm kosÃtaki. 3 Bhm ekapattha-. >/ #<[page 360]># %<360 XI. SamÃdhiniddeso>% paÂalaæ jÃnÃti: ahaæ candanikÃya Âhitan ti, evam eva na udarapaÂalaæ jÃnÃti: mayi semhaæ Âhitan ti, na pi semhaæ jÃnÃti: ahaæ udarapaÂale Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbho- gapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti semhaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsabhÆto ÃbandhanÃkÃro ÃpodhÃtÆ ti. Pubbo anibaddhokÃso yattha yatth' eva khÃïukaïÂakappa- haraïa-aggijÃlÃdÅhi abhihate sarÅrappadese lohitaæ saïÂha- hitvà paccati, gaï¬apiÊakÃdayo\<*<1>*>/ và uppajjanti tattha tattha tiÂÂhati. Tattha yathà pharasuppahÃrÃdivasena pagghari- taniyyÃse rukkhe na rukkhassa pahÃrÃdippadesà jÃnanti, amhesu niyyÃso Âhito ti, na pi niyyÃso jÃnÃti: ahaæ rukkhassa pahÃrÃdippadesesu Âhito ti, evam eva na sarÅrassa khÃïukaï- ÂakÃdÅhi abhihatappadesà jÃnanti: amhesu pubbo Âhito ti, na pi pubbo jÃnÃti: ahaæ tesu padesesu Âhito ti. A¤¤a- ma¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti pubbo nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsabhÆto ÃbandhanÃkÃro ÃpodhÃtÆ ti. Lohitesu saæsaraïalohitaæ pittaæ viya sakalasarÅraæ vyÃpetvà Âhitaæ. Sannicitalohitaæ yakanaÂÂhÃnassa het- ÂhÃbhÃgaæ pÆretvà ekapattapÆramattaæ\<*<2>*>/ vakkahadayayaka- napapphÃsÃni tementaæ Âhitaæ. Tattha saæsaraïalohite abaddhapittasadiso va vinicchayo; itaraæ pana yathà jajjara- kapÃle ovaÂÂhe udake heÂÂhà le¬¬u-khaï¬ÃdÅni temayamÃne na le¬¬u-khaï¬ÃdÅni jÃnanti: mayaæ udakena temiyamÃnà ti, na pi udakaæ jÃnÃti: ahaæ le¬¬u-khaï¬ÃdÅni tememÅ ti, evam eva na yakanassa heÂÂhÃbhÃgaÂÂhÃnaæ vakkÃdÅni và jÃnanti: mayi lohitaæ Âhitaæ amhe và temayamÃnaæ Âhitan ti, na pi lohitaæ jÃnÃti: ahaæ yakanassa heÂÂhÃbhÃgaæ pÆretvà vakkÃdÅni temayamÃnaæ Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti lohitaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsabhÆto abandhanÃkÃro ÃpodhÃtÆ ti. Sedo aggisantÃpÃdikÃlesu kesalomakÆpavivarÃni pÆretvà tiÂÂhati ceva paggharati ca. Tattha yathà udakà abbÆlha-\<*<3>*>/ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -pÅÊakÃdayo. 2 Bhm ekapattha-. 3 Bm abbhuÊhaæ. >/ #<[page 361]># %< 2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà 361>% mattesu bhisamuÊÃlakumudanÃÊakalÃpesu na bhisÃdikalÃ- pavivarÃni jÃnanti: amhehi udakaæ paggharatÅ ti, na pi bhisÃdikalÃpavivarehi paggharantaæ udakaæ jÃnÃti: ahaæ bhisÃdikalÃpavivarehi paggharÃmÅ ti, evam eva na kesaloma- kÆpavivarÃni jÃnanti: amhehi sedo paggharatÅ ti, na pi sedo jÃnÃti: ahaæ kesalomakÆpavivarehi paggharÃmÅ ti. A¤¤a- ma¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti sedo nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsabhÆto ÃbandhanÃkÃro ÃpodhÃtÆ ti. Medo thÆlassa sakalasarÅraæ pharitvà kisassa janghamaæ- sÃdÅni nissÃya Âhito patthinnasineho.\<*<1>*>/ Tattha yathà halid- dipilotikapaÂicchanne na maæsapu¤jà jÃnÃti: maæ nissÃya haliddipilotikà Âhità ti, na pi haliddipilotikà jÃnÃti: ahaæ maæsapu¤jaæ nissÃya Âhità ti, evam eva na sakalasarÅre janghÃdisu và Âhitaæ maæsaæ jÃnÃti: maæ nissÃya medo Âhito ti, na pi medo jÃnÃti: ahaæ sakalasarÅre janghÃdisu và maæsaæ nissÃya Âhito ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapac- cavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti medo nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto patthinnayÆso ÃbandhanÃkÃro ÃpodhÃtÆ ti. Assu yadà sa¤jÃyati, tadà akkhikÆpake pÆretvà tiÂÂhati và paggharati vÃ. Tattha yathà udakapuïïesu taruïatÃ- laÂÂhikÆpakesu na taruïatÃlaÂÂhi-\<*<2>*>/ kÆpakà jÃnanti: amhesu udakaæ Âhitan ti, na pi taruïatÃlaÂÂhi-kÆpakesu udakam jÃnÃti: ahaæ taruïatÃlaÂÂhikÆpakesu Âhitan ti, evam eva na akkhikÆpakà jÃnanti: amhesu assu Âhitan ti, na pi assu jÃnÃti: ahaæ akkhikÆpakesu Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavek- khaïarahità ete dhammÃ. Iti assu nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsa- bhÆto ÃbandhanÃkÃro ÃpodhÃtÆ ti. Vasà aggisantÃpÃdikÃle hatthatala-hatthapiÂÂhi-pÃdatala- pÃdapiÂÂhi-nÃsapuÂanalÃÂa-aæsakÆÂesu ÂhitavilÅnasneho.\<*<3>*>/ Tat- tha yathà pakkhittatele ÃcÃme\<*<4>*>/ na ÃcÃmo jÃnÃti: maæ telaæ ajjhottharitvà Âhitan ti, na pi telaæ jÃnÃti: ahaæ ÃcÃmaæ ajjhottharitvà Âhitan ti, evam eva na hatthatalÃdippadeso \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb sneho. 2 Cf. TherÅg. Comy. 101 (Pèå. ed.). 3 So all editions. 4 Cf. D. i, 166. >/ #<[page 362]># %<362 XI. SamÃdhiniddeso>% jÃnÃti: maæ vasà ajjhottharitvà Âhità ti, na pi vasà jÃnÃti: ahaæ hatthatalÃdippadesaæ ajjhottharitvà thità ti. A¤¤a- ma¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti vasà nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsabhÆto ÃbandhanÃkÃro ÃpodhÃtÆ ti. KheÊo tathÃrÆpe kheÊuppattipaccaye sati ubhohi kapola- passehi orohitvà jivhÃtale tiÂÂhati. Tattha yathà abbocchin- na-udakanissande nadÅtÅrakÆpake na kÆpatalaæ jÃnÃti: mayi udakaæ santiÂÂhatÅ ti, na pi udakaæ jÃnÃti: ahaæ kÆpatale santiÂÂhÃmÅ ti, evam eva na jivhÃtalaæ jÃnÃti: mayi ubhohi kapolapassehi orohitvà kheÊo Âhito ti, na pi kheÊo jÃnÃti: ahaæ ubhohi kapolapassehi otaritvà jivhÃtale Âhito ti. A¤¤a- ma¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti kheÊo nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsabhÆto ÃbandhanÃkÃro ÃpodhÃtÆ ti. SinghÃïikà yadà sa¤jÃyati, tadà nÃsapuÂe pÆretvà tiÂÂhati và paggharati vÃ. Tattha yathà pÆtidadhi bharitÃya sippi- kÃya na sippikà jÃnÃti: mayi pÆtidadhi Âhitan ti, na pi pÆti- dadhi jÃnÃti: ahaæ sippikÃya Âhitan ti, evam eva na nÃsapuÂà jÃnanti: amhesu singhÃïikà Âhità ti, na pi singhÃïikà jÃnÃti: ahaæ nÃsapuÂesu Âhità ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavek- khaïarahità ete dhammÃ. Iti singhÃïikà nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsabhÆto ÃbandhanÃkÃro ÃpodhÃtÆ ti. Lasikà aÂÂhikasandhÅnaæ abbha¤janakiccaæ sÃdhayamÃnà asÅtisatasandhÅsu ÂhitÃ. Tattha yathà telabbha¤jite akkhe na akkho jÃnÃti: maæ telaæ abbha¤jitvà Âhitan ti, na pi telaæ jÃnÃti: ahaæ akkhaæ abbha¤jitvà Âhitan ti, evam eva na asÅtisatasandhayo jÃnanti: lasikà amhe abbha¤jitvà Âhità ti, na pi lasikà jÃnÃti: ahaæ asÅtisatasandhayo abbha¤jitvà Âhità ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti lasikà nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko kotthÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsabhÆto Ãban- dhanakÃro ÃpodhÃtÆ ti. Muttaæ vatthissa abhantare Âhitaæ. Tattha yathà canda- nikÃya pakkhitte adhomukhe ravaïaghaÂe na ravaïaghaÂo jÃnÃti: mayi candanikÃraso Âhito ti, na pi candanikÃraso jÃnÃti: ahaæ ravaïaghaÂe Âhito ti, evam eva na vatthi jÃnÃti: \<-------------------------------------------------------------------------- >/ #<[page 363]># %< 2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà 363>% mayi muttaæ Âhitan ti, na pi muttaæ jÃnÃti: ahaæ vatthimhi Âhitan ti. A¤¤ama¤¤aæ Ãbhogapaccavekkhaïarahità ete dhammÃ. Iti muttaæ nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂ- ÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto yÆsabhÆto ÃbandhanÃ- kÃro ÃpodhÃtÆ ti\<*<1>*>/. Evaæ kesÃdisu manasikÃraæ pavattetvà yena santappati: ahaæ imasmiæ sarÅre pÃtiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto paripÃcanÃkÃro tejodhÃtÆ ti, yena jÅrayati, yena pari¬ayhati, yena asitapÅtakhÃyitasÃyitaæ sammÃpari- ïÃmaæ gacchati, ayaæ imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto paripÃcanÃkÃro tejodhÃtÆ ti: --evaæ tejokoÂÂhÃsesu manasikÃro pavattetabbo. Tato uddhangame vÃte uddhangamavasena pariggahetvÃ, adhogame adhogamavasena, kucchisaye kucchisayavasena, koÂÂhÃsaye koÂÂhÃsayavasena, angamangÃnusÃrino angaman- gÃnusÃravasena, assÃsapassÃse assÃsapassÃsavasena parigga- hetvà uddhangamà vÃtà nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto vitthambhanÃkÃro vÃyodhÃtÆ ti; adhogamà vÃtà nÃma, kucchisayà vÃtà nÃma, koÂÂhÃsayà vÃtà nÃma, angamangÃnusÃrino vÃtà nÃma, assÃ- sapassÃsà vÃtà nÃma imasmiæ sarÅre pÃÂiyekko koÂÂhÃso acetano avyÃkato su¤¤o nissatto vitthambhanÃkÃro vÃyo- dhÃtÆ ti:- evaæ vÃyo koÂÂhÃsesu manasikÃro pavattetabbo. Tass' evaæ pavattamanasikÃrassa dhÃtuyo pÃkaÂà honti, tà punappuna Ãvajjato manasikaroto vuttanayen' eva upa- cÃrasamÃdhi uppajjati. Yassa pana evaæ bhÃvayato kammaÂ- ÂhÃnaæ na ijjhati, tena salakkhaïa-sankhepato bhÃvetabbaæ. Kathaæ? (1) VÅsatiyà koÂÂhÃsesu thaddhalakkhaïaæ patha- vidnÃtÆ ti vavatthapetabbaæ; tatth' eva Ãbandhanalakkha- ïaæ ÃpodhÃtÆ ti, paripÃcanalakkhaïaæ tejodhÃtÆ ti, vittham- bhanalakkhaïaæ vÃyodhÃtÆ ti. (2) DvÃdasasu koÂÂhÃsesu Ãbandhanalakkhaïaæ ÃpodhÃtÆti vavatthapetabbaæ; tatth' eva paripÃcanalakkhaïaæ tejodhÃtÆ ti, vitthambhanalak- khaïaæ vÃyodhÃtÆ ti, thaddhalakkhaïaæ pathavÅdhÃtÆ ti. (3) CatÆsu koÂÂhÃsesu paripÃcanalakkhaïaæ tejodhÃtÆ ti va- vatthapetabbaæ; tena avinibhuttaæ vitthambhanalakkhaïam \<-------------------------------------------------------------------------- 1 with foregoing pp. 353-63 cf. KÃyagatÃsati, pp. 239-65. >/ #<[page 364]># %<364 XI. SamÃdhiniddeso>% vÃyodhÃtÆ ti, thaddhalakkhaïaæ pathavÅdhÃtÆ ti, Ãbandhana- lakkhaïaæ ÃpodhÃtÆ ti. (4) Chasu koÂÂhÃsesu viÂÂhambhana- lakkhaïaæ vÃyodhÃtÆ ti vavatthapetabbaæ. Tatth' eva thaddhalakkhaæ pathavÅdhÃtÆ ti, Ãbandhanalakkaïaæ Ãpo- dhÃtÆ ti, paripÃcanalakkhaïaæ tejodhÃtÆ ti. Tass' evaæ va- vatthÃpayato dhÃtuyo pÃkaÂà honti; tà punappuna Ãvajjato manasikaroto vuttanayen' eva upacÃrasamÃdhi uppajjati. Yassa pana evam pi bhÃvayato kammaÂÂhÃnaæ na ijjhati, tena salakkhaïa-vibhattito bhÃvetabbaæ. Kathaæ? Pubbe vuttanayen' eva kesÃdayo pariggahetvà kesamhi thaddhalak- khaïaæ pathavÅdhÃtÆ ti vavatthapetabbaæ; tatth' eva Ãbandhanalakkhaïaæ ÃpodhÃtÆ ti, paripÃcanalakkhaïaæ tejo- dhÃtÆ ti, vitthambhanalakkhaïaæ vÃyodhÃtÆ ti:- evaæ sab- bakoÂÂhÃsesu ekekasmiæ koÂÂhÃse catasso catasso dhÃtuyo vavatthapetabbÃ. Tass' evaæ vavatthÃpayato dhÃtuyo pÃ- kaÂà honti; tà punappuna Ãvajjato manasikaroto vuttanayen' eva upacÃrasamÃdhi uppajjati. Api ca kho pana (1) vacanatthato, (2) kalÃpato, (3) cuï- ïato, (4) lakkhaïÃdito, (5) samuÂÂhÃnato, (6) nÃnattekattato, (7) vinibbhogÃvinibbhogato, (8) sabhÃgavisabhÃgato, (9) aj- jhattikabÃhiravisesato, (10) sangahato, (11) paccayato, (12) asamannÃhÃrato, (13) paccayavibhÃgato ti imehi pi ÃkÃrehi dhÃtuyo manasikÃtabbÃ. Tattha (1) vacanatthato manasikarontena patthaÂattà pa- thavÅ; appoti, Ãpiyati, appÃyatÅ ti và Ãpo; tejatÅ ti tejo; vÃyatÅ ti vÃyo. Avisesena pana salakkhaïadhÃraïato duk- khÃdÃnato dukkhÃdhÃnato ca dhÃtÆ ti. Evaæ visesasÃma¤- ¤avasena vacanatthato manasikÃtabbÃ. (2) KalÃpato ti yà ayaæ kesà lomà ti ÃdinÃnayena vÅsatiyà ÃkÃrehi pathavÅdhÃtu, pittaæ semhan ti ca ÃdinÃnayena dvÃ- dasah' ÃkÃrehi ÃpodhÃtu niddiÂÂhÃ. Tattha yasmÃ:- Vaïïo gandho raso ojÃ, catasso cÃpi dhÃtuyo aÂÂhadhammasamodhÃnà hoti kesà ti sammuti: tesaæ yeva vinibbhogà natthi kesà ti sammutÅ ti, tasmÃ\<*<1>*>/ kesà pi aÂÂhadhammakalÃpamattam eva; tathà lomÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm sammuti. TasmÃ. >/ #<[page 365]># %< 2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà 365>% dayo ti. Yo pan' ettha kammasamuÂÂhÃno koÂÂhÃso, so jÅvitindriyena ca bhÃvena ca saddhiæ dasadhammakalÃpo pi hoti. Ussadavasena pana pathavÅdhÃtu ÃpodhÃtÆ ti san- khaæ gato. Evaæ kalÃpato manasikÃtabbÃ. (3) Cuïïato ti imasmiæ hi sarÅre majjhimena pamÃïena pariggayhamÃnà paramÃïubhedasa¤cuïïà sukhumaraja- bhÆtà pathavÅdhÃtu doïamattà siyÃ, sà tato upa¬¬happa- mÃïÃya ÃpodhÃtuyà sangahitÃ, tejodhÃtuyà anupÃlitÃ, vÃyodhÃtuyà vithambhità na vikirati, na viddhaæsati, avikiriyamÃnà aviddhaæsiyamÃnà anekavidhaæ itthipuri- salingÃdi-bhÃvavikappaæ upagacchati, aïuthÆla-dÅgharassa- thirakathinÃdi-bhÃva¤ ca pakÃseti. YÆsagatà ÃbandhanÃkÃ- rabhÆtà pan' ettha ÃpodhÃtu pathavÅpatiÂÂhità tejÃnupÃlità vÃyovitthambhità na paggharati, na parissavati, apagghara- mÃnà aparissavamÃnà pÅïita-pÅïitabhÃvaæ\<*<1>*>/ dasseti. Asita- pÅtÃdipÃcakà c' ettha usumÃkÃrabhÆtà uïhattalakkhaïà tejodhÃtu pathavÅpatiÂÂhità Ãposangahità vÃyovitthambhità imaæ kayaæ paripÃceti; vaïïasampatti¤ c' assa Ãvahati; tÃya ca pana paripÃcito ayaæ kÃyo na pÆtibhÃvaæ dasseti. AngamangÃnusaÂà c' ettha samudÅraïavitthambhanalak- khaïà vÃyodhÃtu pathavÅpatiÂÂhità Ãposangahità tejÃnupÃ- lità imaæ kÃyaæ vitthambheti. TÃya ca pana vitthambhito ayaæ kÃyo na paripatati, ujukaæ saïÂhÃti. AparÃya vÃyo- dhÃtuyà samabbhÃhato gamanaÂÂhÃnanissajjasayana-iriyÃ- pathesu vi¤¤attiæ dasseti, sammi¤jeti,\<*<2>*>/ sampasÃreti, hattha- pÃdaæ lÃÊeti. Evam eva taæ itthipurisÃdibhÃvena bÃlajana- va¤canaæ mÃyÃrÆpasadisaæ dhÃtuyantaæ pavattatÅ ti evaæ cuïïato manasikÃtabbÃ. (4) LakkhaïÃdito ti pathavÅdhÃtu kiæ lakkhaïÃ? kiæ rasÃ? kiæ paccupaÂÂhÃnà ti evaæ catasso pi dhÃtuyo ÃvajjetvÃ:- pathavÅdhÃtu kakkhaÊattalakkhaïÃ, patiÂÂhÃnarasÃ, sampa- ÂicchanapaccupaÂÂhÃnÃ; ÃpodhÃtu paggharaïalakkhaïÃ, brÆ- hanarasÃ, sangahapaccupaÂÂhÃnÃ; tejodhÃtu uïhattalak- khaïÃ, paripÃcanarasÃ, maddavÃnuppadÃnapaccupaÂÂhÃnÃ; vÃyodhÃtu vitthambhanalakkhaïÃ, samudÅraïarasÃ, abhinÅ- hÃrapaccupaÂÂhÃnà ti evaæ lakkhaïÃdito manasikÃtabbÃ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm piïitapiïita-. 2 Bhm sami¤jeti. >/ #<[page 366]># %<366 XI. SamÃdhiniddeso>% (5) SamuÂÂhÃnato ti ye ime pathavÅdhÃtu-ÃdÅnaæ vitthÃrato dassanavasena kesÃdayo dvÃcattÃÊÅsa koÂÂhÃsà dassitÃ. Tesu udariyaæ, karÅsaæ, pubbo, muttan ti ime cattÃro koÂÂhÃsà utusamuÂÂhÃnà va; assu, sedo, kheÊo singhÃïikà ti ime cattÃro utucittasamuÂÂhÃnÃ; asitÃdi-paripÃcako tejo kammasamuÂ- ÂhÃno va; assÃsapassÃsà cittasamuÂÂhÃnà va; avasesà sabbe pi catusamuÂÂhÃnà ti:- evaæ samuÂÂhÃnato manasikÃtabbÃ. (6) NÃnattekattato ti sabbÃsam pi dhÃtÆnaæ salakkhaïÃ- dito nÃnattaæ a¤¤Ãn' eva hi pathavÅdhÃtuyà lakkhaïarasa- paccupaÂÂhÃnÃni, a¤¤Ãni ÃpodhÃtu-ÃdÅnaæ:- evaæ lakkhaïÃ- divasena pana kammasamuÂÂhÃnÃdivasena ca nÃnattabhÆtÃ- nam pi etÃsaæ rÆpa-mahÃbhÆta-dhÃtu-dhamma-aniccÃdiva- sena ekattaæ hoti. Sabbà pi hi dhÃtuyo ruppanalakkhaïaæ anatÅtattà rÆpÃni; mahantapÃtubhÃvÃdÅhi kÃraïehi mahÃ- bhÆtÃni. MahantapÃtubhÃvÃdÅhÅ ti etÃhi dhÃtuyo mahantapÃtubhÃ- vato, mahÃbhÆtasÃma¤¤ato, mahÃparihÃrato, mahÃvikÃrato, mahattà bhÆtattà cà ti imehi kÃraïehi mahÃbhÆtÃnÅ ti vuccanti. Tattha mahantapÃtubhÃvato ti etÃni hi anupÃdinnasantÃne pi upÃdinnasantÃne pi mahantÃni pÃtubhÆtÃni. Tesaæ anu- pÃdinnasantÃne:- Duve satasahassÃni cattÃri nahutÃni ca, ettakaæ bahalattena sankhÃtà 'yaæ vasundharà ti. Ãdinà nayena mahantapÃtubhÃvatà BuddhÃnussati-niddese\<*<1>*>/ vuttà va. UpÃdinnasantÃne pi maccha-kacchapa-deva-dÃna- vÃdi-sarÅravasena mahantÃn' eva pÃtubhÆtÃni. Vuttaæ h' etaæ:- santi, bhikkhave, mahÃsamudde yojanasatikà pi atta- bhÃvà ti\<*<2>*>/ Ãdi. MahÃbhÆtasÃma¤¤ato ti etÃni hi--yathà mÃyÃkÃro amaïiæ yeva udakaæ maïiæ katvà dasseti, asuvaïïaæ yeva le¬¬uæ suvaïïaæ katvà dasseti;--yathà ca, sayaæ neva yakkho na yakkhÅ samÃno, yakkhabhÃvam pi yakkhi-\<*<3>*>/ bhÃvam pi dasseti, evam eva sayaæ anÅlÃn' eva hutvà nÅlaæ upÃdÃrÆpaæ dassenti, apÅtÃni alohitÃni anodÃtÃn' \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. p. 205. 2 A. iv, 200; Vin. ii, 238. 3 So all ed. >/ #<[page 367]># %< 2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà 367>% eva hutvà odÃtaæ upÃdÃrÆpaæ dassentÅ ti mÃyÃkÃrama- hÃbhÆtasÃma¤¤ato mahÃbhÆtÃni; -- yathà ca yakkhÃdÅni mahÃbhÆtÃni yaæ gaïhanti, neva nesaæ tassa anto na bahiÂÂhÃnaæ upalabbhati, na ca taæ nissÃya na tiÂÂhanti, evam eva etÃni\<*<1>*>/ pi neva a¤¤ama¤¤assa anto na bahiÂÂhitÃni hutvà upalabbhanti, na ca a¤¤ama¤¤aæ nissÃya na tiÂÂhantÅ ti acinteyyaÂÂhÃnatÃya yakkhÃdi mahÃbhÆtasÃma¤¤ato pi mahÃ- bhÆtÃni;--yathà ca yakkhinÅ-sankhÃtÃni mahÃbhÆtani manÃ- pehi vaïïasaïÂhÃnavikkhepehi attano bhayÃnakabhÃvaæ paÂicchÃdetvà satte va¤centi:- evam eva etÃni\<*<2>*>/ pi itthipurisa- sarÅrÃdisu manÃpena chavivaïïena, manÃpena attano anga- paccangasaïÂhÃnena, manÃpena ca hatthangulipÃdanguli- bhamukavikkhepena attano kakkhaÊattÃdibhedaæ sarasalak- khaïaæ paÂicchÃdetvà bÃlajanaæ va¤centi, attano sabhÃvaæ daÂÂhuæ na dentÅ ti va¤cakattena yakkhinÅmahÃbhÆtasÃ- ma¤¤ato pi mahÃbhÆtÃni. MahÃparihÃrato ti mahantehi paccayehi haritabbato. EtÃni hi divase divase upanetabbattà mahantehi ghÃsacchÃdanÃdÅhi bhÆtÃni pavattÃnÅ ti mahÃbhÆtÃni, mahÃparihÃrÃni và bhÆtÃ- nÅ ti pi mahÃbhÆtÃni. MahÃvikÃrato ti etÃni hi anupÃdiïïÃni pi upÃdiïïÃni pi mahÃvikÃrÃni honti. Tattha anupÃdiïïÃnaæ kappavuÂÂhÃne vikÃramahattaæ pÃkaÂaæ hoti, upÃdiïïÃnaæ dhÃtukkho- bhakÃle. Tathà hi:- BhÆmito vuÂÂhità yÃva Brahmalokà vidhÃvati; Acci accimato loke ¬ayhamÃnamhi tejasÃ. KoÂisatasahass' ekam cakkavÃÊaæ vilÅyati, kupitena yadà loko salilena vinassati. KoÂisatasahass' ekaæ cakkavÃÊaæ vilÅyati\<*<3>*>/, vÃyodhÃtuppakopena yadà loko vinassati. Patthaddho bhavati kÃyo daÂÂho kaÂÂhamukhena vÃ, pathavÅdhÃtuppakopena hoti kaÂÂhamukh' eva so. PÆtiko bhavati kÃyo daÂÂho pÆtiæukhena vÃ, ÃpodhÃtuppakopena hoti pÆtimukhe va so. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm tÃni. See n. 2. 2 So all ed. 3 Bm vikÅrati. >/ #<[page 368]># %<368 XI. SamÃdhiniddeso>% Santatto bhavati kÃyo daÂÂho aggimukhena vÃ, TejodhÃtuppakopena hoti aggimukkhe va so. Sa¤channo bhavati kÃyo daÂÂho satthamukhena vÃ, vÃyodhÃtuppakopena hoti satthamukhe va so. Iti mahÃvikÃrÃni bhÆtÃnÅ ti mahÃbhÆtÃni. Mahattà bhÆtattà cà ti etÃni hi mahantÃni mahatà vÃyÃmena pariggahetabbattà bhÆtÃni vijjamÃnattà ti mahattà bhÆtattà ca mahÃbhÆtÃni. Evaæ sabbà p' età dhÃtuyo mahanta- pÃtubhÃvÃdÅhi kÃraïehi mahÃbhÆtÃni. SalakkhaïadhÃraïato pana dukkhÃdÃnaÂo ca dukkhÃdhÃnato ca sabbà pi dhÃtulak- khaïaæ anatÅtattà dhÃtuyo. SalakkhaïadhÃraïena ca attano khaïÃnurÆpadhÃraïena ca dhammÃ, khayaÂÂhena aniccÃ, bhayaÂÂhena dukkhÃ, asÃra- kaÂÂhena anattÃ:- iti sabbÃsam pi rÆpa-mahÃbhÆta-dhÃtu- dhamma-aniccÃdivasena ekattan ti evaæ nÃnattekattato manasikÃtabbÃ. (7) VinibbhogÃvinibbhogato ti sahuppannà va età ekekasmiæ sabbapariyant' ime suddhaÂÂhakÃdikalÃpehi padesena avinib- bhuttÃ, lakkhaïena pana vinibbhuttà ti evaæ vinibbho- gÃvinibbhogato manasikÃtabbÃ. (8) SabhÃgavisabhÃgato evaæ avinibbhuttÃsu cà pi etÃsu purimà dve garukattà sabhÃgÃ, tathà pacchimà lahukattÃ. Purimà pana pacchimÃhi pacchimà ca purimÃhi visabhÃgà ti evaæ sabhÃgavisabhÃgato manasikÃtabbÃ. (9) Ajjhattika-bÃhiravisesato ti ajjhattikadhÃtuyo vi¤¤Ãïa- vatthu vi¤¤atti indriyÃnaæ nissayà honti, sa iriyÃpathà catu- samuÂÂhÃnÃ, bÃhirà vuttaviparÅtappakÃrà ti evaæ ajjhattika- bÃhiravisesato manasikÃtabbÃ. (10) Sangahato ti kammasamuÂÂhÃnà pathavÅdhÃtu kamma- samuÂÂhÃnÃhi itarÃhi ekasangahà hoti, samuÂÂhÃnanÃnattÃ- bhÃvato. Tathà cittÃdisamuÂÂhÃnà cittÃdisamuÂÂhÃnÃdÅhÅ ti evaæ sangahato manasikÃtabbÃ. (11) Paccayato ti pathavÅdhÃtu Ãposangahità tejo-anupÃlità vÃyo-vitthambhità tiïïaæ mahÃbhÆtÃnaæ patiÂÂhà hutvà paccayo hoti; ÃpodhÃtu pathavÅpatiÂÂhità tejo-anupÃlità vÃ- yovitthambhità tiïïaæ mahÃbhÆtÃnaæ Ãbandhanaæ hutvà paccayo hoti; tejodhÃtu pathavÅpatiÂÂhità Ãposangahità \<-------------------------------------------------------------------------- >/ #<[page 369]># %< 2. CatudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanà 369>% vÃyovitthambhità tiïïaæ mahÃbhÆtÃnaæ paripÃcanaæ hutvà paccayo hoti; vÃyodhÃtu pathavÅpatiÂÂhità Ãposangahità tejoparipÃcità tiïïaæ mahÃbhÆtÃnaæ vitthambhanaæ hutvà paccayo hotÅ ti:- evaæ paccayato manasikÃtabbÃ. (12) AsamannÃhÃrato ti pathavÅdhÃtu c' ettha: ahaæ patha- vÅdhÃtÆ ti vÃ, tiïïaæ mahÃbhÆtÃnaæ patiÂÂhà hutvà paccayo homÅ ti và na jÃnÃti; itarÃni pi tÅïi: amhÃkaæ pathavÅdhÃtu patiÂÂhà hutvà paccayo hotÅ ti na jÃnanti:- esa nayo sabbat- thÃt i evaæ asamannÃhÃrato manasikÃtabbÃ. (13) PaccayavibhÃgato ti dhÃtÆnaæ hi kammaæ, cittaæ, ÃhÃro, utÆ ti cattÃro paccayÃ. Tattha kammasamuÂÂhÃnÃnaæ kammam eva paccayo hoti, na cittÃdayo. CittÃdisamuÂÂhÃnÃ- nam pi cittÃdayo va paccayà honti, na itare. KammasamuÂ- ÂhÃnÃna¤ ca kammaæ janakapaccayo hoti; sesÃnaæ pariyÃya- to upanissayapaccayo hoti. CittasamuÂÂhÃnÃnaæ cittaæ jana- kapaccayo hoti; sesÃnaæ pacchÃjÃtapaccayo atthipaccayo avigatapaccayo ca. ùhÃrasamuÂÂhÃnÃnaæ ÃhÃro janaka- paccayo hoti; sesÃnaæ ÃhÃrapaccayo atthipaccayo avigata- paccayo ca. UtusamuÂÂhÃnÃnaæ utujanakapaccayo hoti; sesÃnaæ atthipaccayo avigatapaccayo ca. KammasamuÂ- ÂhÃnaæ mahÃbhÆtaæ kammasamuÂÂhÃnÃnam pi mahÃbhÆ- tÃnaæ paccayo hoti, cittÃdisamuÂÂhÃnÃnam pi; tathà citta- samuÂÂhÃnaæ; ÃhÃrasamuÂÂhÃnaæ, utusamuÂÂhÃnaæ mahÃ- bhÆtaæ utusamuÂÂhÃnÃnam pi mahÃbhÆtÃnaæ paccayo hoti kammÃdisamuÂÂhÃnÃnam pi. Tattha kammasamuÂÂhÃnà pathavÅdhÃtu kammasamuÂÂhÃ- nÃnaæ itarÃsaæ sahajÃta-a¤¤ama¤¤a-nissaya-atthi-avigata- vasena ceva patiÂÂhÃvasena ca paccayo hoti, na janakavasena. Itaresaæ tisantati mahÃbhÆtÃnaæ nissaya-atthi-avigatava- sena paccayo hoti, na patiÂÂhÃvasena, na janakavasena. ùpo- dhÃtu c' ettha itarÃsaæ tiïïaæ sahajÃtÃdivasena ceva Ãban- dhanavasena ca paccayo hoti, na janakavasena. Itaresaæ tisantatikÃnaæ nissaya-atthi-avigatapaccayavasen' eva, na Ãbandhanavasena, na janakavasena. TejodhÃtu p' ettha itarÃsaæ tiïïaæ sahajÃtÃdivasena ceva paripÃcanavasena ca paccayo hoti, na janakavasena. Itaresaæ tisantatikÃnaæ nissaya-atthi-avigatapaccayavasen' eva, na paripÃcanavasena, na janakavasena. VÃyodhÃtu p' ettha itarÃsaæ tiïïaæ saha- \<-------------------------------------------------------------------------- I 24 >/ #<[page 370]># %<370 XI. SamÃdhiniddeso>% jÃtÃdivasena ceva vitthambhanavasena ca paccayo hoti, na janakavasena. Itaresaæ tisantatikÃnaæ nissaya-atthi- avigatapaccayavasen' eva, na vitthambhanavasena, na jana- kavasena. Citta-ÃhÃra-utusamuÂÂhÃnapathavÅdhÃtu Ãdisu pi es' eva nayo. Evaæ sahajÃtÃdipaccaya-vasappavattÃsu ca pan' etÃsu dhÃtÆsu:- Ekaæ paÂicca tisso catudhà tisso paÂicca eko ca; dve dhÃtuyo paÂicca dve chadhà sampavattan ti. PathavÅ Ãdisu hi ekekaæ paÂicca itarà tisso tisso ti evaæ ekaæ paÂicca tisso catudhà sampavattan ti. Tathà pathavÅ- dhÃtu Ãdisu ekekà itarà tisso tisso paÂiccà ti evaæ tisso paÂicca ekà catudhà sampavattati. Purimà pana dve paÂicca pac- chimÃ, pacchimà ca dve paÂicca purimÃ, paÂhamatatiyà paÂicca dutiya-catutthÃ, dutiya-catutthà paÂicca paÂhama- tatiyÃ, paÂhamacatutthà paÂicca dutiya-tatiyÃ, dutiya-tatiyà paticca paÂhama-catutthà ti evaæ dve dhÃtuyo paÂicca dve chadhà sampavattanti. TÃsu pathavÅdhÃtu abhikkamapaÂik- kamÃdikÃle uppÅÊanassa paccayo hoti. Sà va ÃpodhÃtuyà anugatà patiÂÂhÃpanassa, pathavÅdhÃtuyà pana anugatà ÃpodhÃtu avikkhepanassa, vÃyodhÃtuyà anugatà tejodhÃtu uddharaïassa, tejodhÃtuyà anugatà vÃyodhÃtu atiharaïa- vÅtiharaïÃnaæ paccayo hotÅ ti:- evaæ paccayavibhÃgato manasikÃtabbÃ. Evaæ vacanatthÃdivasena manasikarontassà pi hi ekekena mukhena dhÃtuyo pÃkaÂà honti; tà punappuna Ãvajjato mana- sikaronto vuttanayen' eva upacÃrasamÃdhi uppajjati. SvÃyaæ catunnaæ dhÃtÆnaæ vavatthÃpakassa ¤ÃïassÃnubhÃvena uppajjanato catudhÃtu-vavatthÃnan tveva sankhaæ gacchati. Ima¤ ca pana catudhÃtu-vavatthÃnam-anuyutto bhikkhu su¤¤ataæ avagÃhati, sattasa¤¤aæ samugghÃteti; so satta- sa¤¤Ãya samÆhatattà vÃÊamigayakkharakkhasÃdivikappaæ anÃpajjamÃno bhayabheravasaho hoti, aratiratisaho, na iÂÂhÃniÂÂhesu ugghÃÂanigghÃÂaæ pÃpuïÃti, mahÃpa¤¤o ca pana hoti, amatapariyosÃno và sugatiparÃyano và ti. Evaæ mahÃnubhÃvaæ yogÅ varasÅhassa kÅÊitaæ etaæ catudhÃtuvavatthÃnaæ niccaæ sevetha medhÃvÅ ti. Ayaæ catudhÃtuvavatthÃnassa bhÃvanÃniddeso. \<-------------------------------------------------------------------------- >/ #<[page 371]># %< SamÃdhibhÃvanÃya ko Ãnisaæso? 371>% EttÃvatà ca yaæ samÃdhissa vitthÃraæ bhÃvanÃnaya¤ ca dassetuæ: ko samÃdhi? ken' aÂÂhena samÃdhÅ ti\<*<1>*>/ Ãdinà nayena pa¤hÃkammaæ kataæ. Tattha kathaæ bhÃvetabbo ti imassa padassa sabbappakÃrato atthavaïïanà samattà hoti. Duvidho yeva svÃyaæ idha adhippeto: upacÃrasamÃdhi ceva appanÃsamÃdhi ca. Tattha dasasu kammaÂÂhÃnesu appanà pubbabhÃgacittesu ca ekag- gatà upacÃrasamÃdhi, avasesakammaÂÂhÃnesu cittekaggatà appanÃsamÃdhi. So duvidho pi tesaæ kammaÂÂhÃnÃnaæ bhÃvitattà bhÃvito hoti; tena vuttaæ: kathaæ bhÃvetabbo ti imassa padassa sabbappakÃrato attha vaïïanà samattà ti. Yaæ pana vuttaæ: samÃdhibhÃvanÃya ko Ãnisaæso ti, tattha diÂÂhadhammasukhavihÃrÃdi pa¤cavidho samÃdhibhÃvanÃya Ãnisaæso. Tathà hi ye arahanto khÅïÃsavà samÃpajjitvÃ: ekaggacittà sukhaæ divasaæ viharissÃmà ti samÃdhiæ bhÃ- venti, tesaæ appanÃ-samÃdhibhÃvanà diÂÂhadhamma sukha- vihÃrÃnisaæsà hoti. Ten' Ãha BhagavÃ:- na kho pan' ete, Cunda, ariyassa vinaye sallekhà vuccanti; diÂÂhadhammasukha- vihÃrà ete ariyassa vinaye vuccantÅ ti\<*<2>*>/. SekhaputhujjanÃnaæ samÃpattito vuÂÂhÃya: samÃhitena cittena vipassissÃmà ti bhÃvayataæ vipassanÃya padaÂÂhÃnat- tà appanÃ-samÃdhibhÃvanà pi sambÃdhe okÃsÃdhigamanayena upacÃrasamÃdhibhÃvanà pi vipassanÃnisaæsà hoti. Ten Ãha BhagavÃ:- samÃdhiæ, bhikkhave, bhÃvetha; samÃhito, bhikkhave, bhikkhu yathÃbhÆtaæ pajÃnÃtÅ ti\<*<3>*>/. Ye pana aÂÂhasamÃpattiyo nibbattetvà abhi¤¤ÃpÃdakaæ jhÃnaæ samÃpajjitvà samÃpattito vuÂÂhÃya: eko pi hutvà bahudhà hotÅ ti vuttanayà abhi¤¤Ãyo patthentà nibbattenti, tesaæ sati sati Ãyatane abhi¤¤ÃpadaÂÂhÃnattà appanÃ-samÃ- dhibhÃvanà abhi¤¤Ãnisaæsà hoti. Ten' Ãha BhagavÃ:- so yassa yassa abhi¤¤Ã sacchikaraïÅyassa dhammassa cittaæ abhininnÃmeti abhi¤¤ÃsacchikiriyÃya tatra tatr' eva sakkhibhab- bataæ pÃpuïÃti, sati sati Ãyatane ti\<*<4>*>/. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 See ch. iii. p. 84. 2 M. i, 41 (Sallekhasutta). Cf. D. iii, 130 f.; S. v, 161; A. v, 263 f. 3 S. iii, 13. 4 A. i, 254 f. >/ #<[page 372]># %<372 XI. SamÃdhiniddeso>% Ye: aparihÅnajjhÃnà Brahmaloke nibbattessÃmà ti Brahma- lokÆpapattiæ patthentà apatthayamÃnà và pi puthujjanÃ- samÃdhito na parihÃyanti, tesaæ bhavavisesÃvahattà appanÃ- samÃdhibhÃvanà bhavavisesÃnisaæsà hoti. Ten' Ãha Bha- gavÃ:- paÂhamaæ jhÃnaæ parittaæ bhÃvetvà kattha uppajjanti? BrahmapÃrisajjÃnaæ devÃnaæ sahavyataæ uppajjantÅ ti\<*<1>*>/ Ãdi. UpacÃra-samÃdhibhÃvanà pi pana kÃmÃvacarasugati- bhavavisesaæ Ãvahati yeva. Ye pana ariyà aÂÂha samÃpattiyo nibbattetvà nirodha- samÃpattiæ samÃpajjitvÃ: satta divasÃni acittà hutvà diÂÂh' eva dhamme nirodhaæ nibbÃnaæ patvà sukhaæ viharis- sÃmà ti samÃdhiæ bhÃventi, tesaæ appanÃ-samÃdhibhÃvanà nirodhÃnisaæsà hoti. Ten' Ãha:- soÊasahi ¤ÃïacariyÃhi navahi samÃdhicariyÃhi vasÅbhÃvato pa¤¤Ã nirodhasamÃpattiyà ¤Ãïan ti\<*<2>*>/. Evam ayaæ diÂÂhadhammasukhavihÃrÃdi pa¤cavidho samÃdhibhÃvanÃya Ãnisaæso. Tasmà 'nek' Ãnisaæsamhi kilesamalasodhane, samÃdhibhÃvanÃyoge nappamajjeyya paï¬ito ti. EttÃvatà ca sÅle patiÂÂhÃya naro sappa¤¤o ti imissà gÃthÃya sÅla-samÃdhipa¤¤Ã mukhena desite Visuddhi-Magge samÃdhi pi paridÅpito hoti. Iti sÃdhu janapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge SamÃdhi- niddeso nÃma ekÃdasamo paricchedo\<*<3>*>/. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vibh., 424; Bhm upapajjanti. 2 PÂs. i, 97 f. Correct, in Pèå. ed., vasÅbhÃvatà to -bhÃvato. 3 Bm adds a table of contents (uddÃna) to the foregoing, which constitutes its first volume. >/ #<[page 373]># %<373>% XII DVùDASAMO PARICCHEDO IDDHIVIDHù-NIDDESO IdÃni yÃsaæ lokikÃbhi¤¤Ãnaæ vÃsena ayaæ samÃdhibhÃ- vanà abhi¤¤Ãnisaæsà ti vuttÃ, tà abhi¤¤Ã sampÃdetuæ, yasmà pathavÅkasiïÃdisu adhigatacatutthajjhÃnena yoginà yogo kÃtabbo,--evaæ hi 'ssa sà samÃdhibhÃvanà adhigatÃni- saæsà c' eva bhavissati thiratarà ca--so adhigatÃnisaæsÃya thiratarÃya samÃdhibhÃvanÃya samannÃgato sukhen' eva pa¤¤ÃbhÃvanaæ sampÃdessati, tasmà abhi¤¤Ãkathaæ tÃva ÃrabhissÃma. Bhagavatà hi adhigatacatutthajjhÃnasamÃ- dhÅnaæ kulaputtÃnaæ samÃdhibhÃvanÃnisaæsadassanat- tha¤ ceva uttaruttari-païÅtapaïÅtadhammadesanattha¤ ca:- so evaæ samÃhite citte parisuddhe pariyodÃte anangaïe viga- tÆpakkilese mudubhÆte kammaniye Âhite Ãne¤jappatte iddhivi- dhÃya cittaæ abhinÅharati abhininnÃmeti. So anekavihitaæ iddhividhaæ paccanubhoti: eko pi hutvà bahudhà hotÅ ti\<*<1>*>/ Ãdinà nayena iddhividhaæ, dibbasotadhÃtu¤Ãïaæ, ceto- pariya¤Ãïaæ, pubbe nivÃsÃnussati¤Ãïaæ, sattÃnaæ cutÆ- papÃte ¤Ãïan ti pa¤calokikÃbhi¤¤Ã vuttÃ. Tattha eko pi hutvà bahudhà hotÅ ti Ãdikaæ iddhivikubba- naæ kÃtukÃmena Ãdikammikena yoginà odÃtakasiïapari- yantesu aÂÂhasu kasiïesu aÂÂha aÂÂha samÃpattiyo nibbattetvà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 D. i, 77 f. II. 1 >/ #<[page 374]># %<374 XII. IddhividhÃniddeso>% kasiïÃnulomato, kasiïapaÂilomato, kasiïÃnulomapaÂilomato, jhÃnÃnulomato, jhÃnapaÂilomato, jhÃnÃnulomapaÂilomato, jhÃnukkantikato, kasiïukkantikato, jhÃnakasiïukkantikato, angasankantito, Ãrammaïasankantito, angÃrammaïasankan tito, angavavatthÃpanato, ÃrammaïavavatthÃpanato ti imehi cuddasahi ÃkÃrehi cittaæ paridametabbaæ. Katamaæ pan' ettha kasiïÃnulomaæ ...pe... kata- maæ ÃrammaïavavatthÃpanan ti? Idha bhikkhu pathavÅ- kasiïe jhÃnaæ samÃpajjati, tato Ãpokasiïe ti evaæpaÂipÃ- Âiyà aÂÂhasu kasiïesu satakkhattum pi sahassakkhattum pi samÃpajjati: idaæ kasiïÃnulomaæ nÃma. OdÃtakasiïato pana paÂÂhÃya tath' eva paÂilomakkamena samÃpajjanaæ kasiïapaÂilomaæ nÃma. PathavÅkasiïato paÂÂhÃya yÃva odÃtakasiïaæ, odÃtakasiïato paÂÂhÃya yÃva pathavÅkasiïan ti evaæ anulomapaÂilomavasena punappunaæ samÃpajjanaæ kasiïÃnulomapaÂilomaæ nÃma. PaÂhamajjhÃnato pana paÂÂhÃya paÂipÃÂiyà yÃva nevasa¤- ¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ, tÃva punappunaæ samÃpajjanaæ jhÃnÃ- nulomaæ nÃma. Nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanato paÂÂhÃya yÃva paÂhamajjhÃnaæ, tÃva punappunaæ samÃpajjanaæ jhÃna- paÂilomaæ nÃma. PaÂhamajjhÃnato paÂÂhÃya yÃva neva- sa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ, nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanato paÂ- ÂhÃya yÃva paÂhamajjhÃnan ti evaæ anulomapaÂilomavasena punappunaæ samÃpajjanaæ jhÃnÃnulomapaÂilomaæ nÃma. PathavÅkasiïe pana paÂhamaæ jhÃnaæ samÃpajjitvà tatth' eva tatiyaæ samÃpajjati, tato tad-eva ugghÃÂetvà ÃkÃsÃ- na¤cÃyatanaæ, tato Ãki¤ca¤¤Ãyatanan ti evaæ kasiïaæ anukkamitvà jhÃnass' eva ekantarikabhÃvena ukkamanaæ jhÃnukkantikaæ nÃma. Evaæ ÃpokasiïÃdimÆlakà pi yo- janà kÃtabbÃ. PaÂhavÅkasiïe paÂhamaæ jhÃnaæ samÃ- pajjitvÃ, puna tad-eva tejokasiïe, tato nÅlakasiïe, tato lohita- kasiïe ti iminà nayena jhÃnaæ anukkamitvà kasiïass' eva ekantarikabhÃvena ukkamanaæ kasiïukkantikaæ nÃma. PaÂhavÅkasiïe paÂhamaæ jhÃnaæ samÃpajjitvà tato tejo- kasiïe tatiyaæ, nÅlakasiïaæ ugghÃÂetvà ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ, lohitakasiïato Ãki¤ca¤¤Ãyatanan ti iminà nayena jhÃnassa ceva kasiïassa ca ukkamanaæ jhÃnakasiïkukantikaæ nÃma. PathavÅkasiïe pana paÂhamaæ jhÃnaæ samÃpajjitvà tatth' \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 375]># %< Iddhivikubbanaæ 375>% eva itaresam pi samÃpajjanaæ angasankantikaæ nÃma. PathavÅkasiïe paÂhamaæ jhÃnaæ samÃpajjitvà tad-eva Ãpokasiïe, tad-eva odÃtakasiïe ti evaæ sabbakasiïesu ekass' eva jhÃnassa samÃpajjanaæ Ãrammaïasankantikaæ nÃma. PathavÅkasiïe paÂhamaæ jhÃnaæ samÃpajjitvà Ãpokasiïe dutiyaæ, tejokasiïe tatiyaæ, vÃyokasiïe catutthaæ, nÅla- kasiïaæ ugghÃtetvà ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ, pÅtakasiïato vi¤- ¤Ãïa¤cÃyatanaæ, lohitakasiïato Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ, odÃ- takasiïato nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanan ti evaæ ekantarika- vasena angÃna¤ ca ÃrammaïÃna¤ ca sankamanaæ angÃram- maïasankantikaæ nÃma. PaÂhamaæ jhÃnaæ pana pa¤cangikan ti vavatthapetvÃ, dutiyaæ tivangikaæ, tatiyaæ duvangikaæ, tathà catutthaæ, ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ ...pe... nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyata- nan ti evaæ jhÃnangamattass' eva vavatthÃpanaæ angavavat- thÃpanaæ nÃma. Tathà idaæ pathavÅkasiïan ti vavattha- petvà idaæ Ãpokasiïaæ ...pe... idaæ odÃtakasiïan ti evaæ Ãrammaïamattass' eva vavatthÃpanaæ Ãrammaïa- vavatthÃpanaæ nÃma. AngÃrammaïavavatthÃpanam pi eke icchanti; AÂÂhaka- thÃsu pana anÃgatattà addhà taæ bhÃvanÃmukhaæ na hoti. Imehi pana cuddasahi ÃkÃrehi cittaæ aparidametvà pubbe abhÃvitabhÃvano Ãdikammiko yogÃvacaro iddhivikubbanaæ sampÃdessatÅ ti n' etaæ thÃnaæ vijjati. ùdikammikassa hi kasiïaparikammam pi bhÃro, satesu sahassesu và eko va sakkoti. Katakasiïaparikammassa nimittuppÃdanaæ bhÃro; satesu sahassesu và eko va sakkoti. Uppanne nimitte taæ va¬¬hetvà appanÃdhigamo bhÃro; satesu sahassesu và eko va sakkoti. Adhigatappanassa cuddasah' ÃkÃrehi cittaæ paridamanaæ bhÃro; satesu sahassesu và eko va sakkoti. Cuddasah' ÃkÃrehi paridamitacittassa pi iddhivikubbanà nÃma bhÃro; satesu sahassesu và eko va sakkoti. Vikub- banappattassà pi khippanisantibhÃvo nÃma bhÃro; satesu sahassesu và eko va khippanisanti\<*<1>*>/ hoti. Therambat- thale\<*<2>*>/ MahÃ-Rohaïaguttattherassa hi gilÃnupaÂÂhÃnaæ Ãga- tesu tiæsamattesu iddhimantasahassesu upasampadÃya aÂÂha- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -nisantÅ. 2 Bh Therampattaleïe. >/ #<[page 376]># %<376 XII. IddhividhÃniddeso>% vassiko Rakkhitatthero viya, tass' ÃnubhÃvo pathavÅkasi- ïaniddese vutto yeva.\<*<1>*>/ Taæ pan' ass' ÃnubhÃvaæ disvà thero Ãha;--Ãvuso, sace rakkhito n' Ãbhavissa, sabbe gara- happattà assÃma NÃgarÃjÃnaæ rakkhituæ nÃsakkhiæsÆ ti. Tasmà attanà gahetvà vicaritabbaæ Ãvudhaæ nÃma malaæ sodhetvà va gahetvà vicarituæ vaÂÂatÅ ti. Te therassa ovÃde Âhatvà tiæsasahassà pi bhikkhÆ khippanisantino ahesuæ. Khippanisantiyà pi ca sati parassa patiÂÂhÃbhÃvo bhÃro; satesu sahassesu và eko va hoti. Giribhaï¬avÃhanapÆjÃya\<*<2>*>/ MÃrena angÃravasse\<*<3>*>/ pavattite ÃkÃse pathaviæ mÃpetvà angÃravassaæ parittÃyako\<*<4>*>/ thero viya. Balavapubbayo- gÃnaæ pana Buddha-Paccekabuddha-aggasÃvakÃdÅnaæ vinà pi iminà vuttappakÃrena bhÃvanÃnukkamena arahattappa- ÂilÃbhavasen' eva\<*<5>*>/ ida¤ ca iddhivikubbanaæ a¤¤e ca paÂisam- bhidÃdibhedà guïà ijjhanti. Tasmà yathà piÊandhanavika- tiæ kattukÃmo suvaïïakÃro aggidhamanÃdÅhi suvaïïaæ muduæ kamma¤¤aæ katvà va karoti, yathà ca bhÃjana- vikatiæ kattukÃmo kumbhakÃro mattikaæ suparimadditaæ muduæ katvà karoti, evam eva Ãdikammikena imehi cud- dasah' ÃkÃrehi cittaæ paridametvÃ, chandasÅsa-cittasÅsa- viriyasÅsa-vÅmaæsÃsÅsasamÃpajjanavasena ceva ÃvajjanÃdi- vasÅbhÃvavasena ca muduæ kamma¤¤aæ katvà iddhividhÃya yogo karaïÅyo. Pubbahetusampannena pana kasiïesu catutthajjhÃnamatte ciïïavasiïà pi kÃtuæ vaÂÂati. Yathà pan' ettha yogo kÃ- tabbo, taæ vidhaæ dassento BhagavÃ: so evaæ samÃhite citte ti Ãdim Ãha. Tatrà 'yaæ pÃÊinayÃnusÃren' eva vinicchayakathÃ. Tattha so ti so adhigatacatutthajjhÃno yogÅ. Evan ti catutthaj- jhÃnakkamanidassanam etaæ. Iminà paÂhamajjhÃnÃdhi- gamÃdinà kamena catutthajjhÃnaæ paÂilabhitvà ti vuttaæ hoti. SamÃhite ti iminà catutthajjhÃnasamÃdhinà samÃhite. Citte ti rÆpÃvacaracitte. Parisuddhe ti Ãdisu pana upekkhÃ- sati pÃrisuddhibhÃvena parisuddhe parisuddhattà yeva pa- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 See above, p. 155. 2 Bh -gÃhana-. 3 Cf. JÃt. i, 73. 4 Bhm -Ãrako. 5 Bhm -paÂilÃbhen' eva. >/ #<[page 377]># %< Iddhivikubbanaæ 377>% riyodÃte pabhassare ti vuttaæ hoti. SukhÃdÅnaæ pacca- yÃnaæ ghÃtena vigatarÃgÃdi-angaïattà anangaïe. Ananga- ïattà yeva vigatÆpakkilese; angaïena hitaæ cittaæ upak- kilissati. SubhÃvitattà mudubhÆte; vasÅbhÃvappatte ti vut- taæ hoti. Vase vattamÃnaæ hi cittaæ mudun ti\<*<1>*>/ vuccati. Muduttà yeva ca kammaniye kammakkhame, kammayogge ti vuttaæ hoti. Mudu hi cittaæ kammaniyaæ hoti, sudhan- tam iva suvaïïaæ; ta¤ ca ubhayam pi subhÃvitattà yevà ti. Yath' Ãha:- nà 'haæ, bhikkhave, a¤¤aæ ekadhammam pi samanupassÃmi, yaæ evaæ bhÃvitaæ bahulÅkataæ mudu ca hoti kammaniya¤ ca yathayidaæ, bhikkhave, cittan ti.\<*<2>*>/ Etesu parisuddhabhÃvÃdisu Âhitattà thite. èhitattà yeva Ãne¤jap- patte: acale niri¤jane ti vuttaæ hoti. Mudukamma¤¤abhÃ- vena và attano vase Âhitattà Âhite; saddhÃdÅhi pariggahitattà Ãne¤jappatte. SaddhÃpariggahitaæ hi cittaæ assaddhiyena na i¤jati; viriyapariggahitaæ kosajjena na i¤jati; satiparig- gahitaæ pamÃdena na i¤jati: samÃdhipariggahitaæ uddhac- cena na i¤jati, pa¤¤Ãpariggahitaæ avijjÃya na i¤jati; obhÃsa- gataæ kilesandhakÃrena na i¤jati. Imehi chahi dhammehi pariggahitaæ Ãne¤jappattaæ hoti. Evaæ aÂÂhangasaman- nÃgataæ cittaæ abhinÅhÃrakkhamaæ hoti abhi¤¤Ãsacchi- karaïÅyÃnaæ dhammÃnaæ abhi¤¤ÃsacchikiriyÃya. Aparo nayo:- catutthajjhÃnasamÃdhinà samÃhite; nÅva- raïadÆrÅbhÃvena parisuddhe; vitakkÃdi samatikkamena pari- yodÃte; jhÃnappaÂilÃbhapaccayÃnaæ pÃpakÃnaæ icchÃva- carÃnaæ abhÃvena anangaïe; abhijjhÃdÅnaæ cittassa upak- kilesÃnaæ vigamena vigatÆpakkilese. Ubhayam pi c' etaæ Ananganasutta-VatthasuttÃnusÃrena\<*<3>*>/ veditabbaæ. Vasip- pattiyà mudubhÆte; iddhipÃdabhÃvÆpagamena kammaniye; bhÃvanÃpÃripÆriyà païÅtabhÃvÆpagamena Âhite, Ãne¤jap- patte. Yathà Ãne¤jappattaæ hoti, evaæ Âhite ti attho. Evam pi aÂÂhangasamannÃgataæ cittaæ abhinÅhÃrakkha- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm mudÆ ti. 2 A. i, 9, 7: with these variants in Pèå. ed.:- ahaæ, bhikkhave, na a¤¤aæ eka- . . . yathayidaæ cittaæ. 3 M. i, Suttas 5 and 7; the latter is also called VatthÆpama- Sutta. >/ #<[page 378]># %<378 XII. IddhividhÃniddeso>% maæ hoti abhi¤¤ÃsacchikaraïÅyÃnaæ dhammÃnaæ abhi¤¤Ã- sacchikariyÃya pÃdakaæ padaÂÂhÃnabhÆtan ti. IddhividhÃya cittaæ abhinÅharati abhininnÃmetÅ ti ettha ijjhanaÂÂhena iddhi, nipphattiaÂÂhena paÂilÃbhaÂÂhena cà ti vuttaæ hoti. Yaæ hi nippajjati paÂilabbhati ca, taæ ijjhatÅ ti vuccati. Yath' Ãha:- kÃmaæ kÃmayamÃnassa, tassa c' etaæ samijjhatÅ ti.\<*<1>*>/ Tathà nekkhammaæ ijjhatÅ ti iddhi, paÂiharatÅ ti pÃÂihÃriyaæ. Arahattamaggo icchatÅ ti iddhi, paÂiharatÅ ti pÃÂihÃriyan ti. Aparo nayo:- ijjhanaÂÂhe iddhi, upÃyasampadÃy' etam adhivacanaæ; upÃyasampadà hi ijjhati, adhippetaphalapasa- vanato. Yath' Ãha:- ayaæ kho Citto gahapati sÅlavà kalyÃïa- dhammo. Sace païidahissati anÃgatam addhÃnaæ rÃjà assa cakkavattÅ ti ijjhissati hi sÅlavato cetopaïidhivisuddhattà ti\<*<2>*>/. Aparo nayo:- etÃya sattà ijjhantÅ ti iddhi. IjjhantÅ ti iddhà vuddhà ukkaæsagatà hontÅ ti vuttaæ hoti. Sà dasa vidhÃ; yath' Ãha:- iddhiyo ti dasa iddhiyo. Puna ca paraæ Ãha:- Katamà dasa iddhiyo? (1) AdhiÂÂhÃnà iddhi, (2) vikubbanà iddhi, (3) manomayà iddhi, (4) ¤Ãïavip- phÃrà iddhi, (5) samÃdhivipphÃrà iddhi, (6) ariyà iddhi, (7) kammavipÃkajà iddhi, (8) pu¤¤avato iddhi, (9) vijjÃmayà iddhi, (10) tattha tattha samÃpayogapaccayà ijjhanaÂÂhena id- dhÅ ti\<*<3>*>/. Tattha (1) pakatiyà eko bahukaæ Ãvajjati, sataæ và sa- hassaæ và satasahassaæ và Ãvajjitvà ¤Ãïena adhiÂÂhÃti bahuko homÅ ti. Evaæ vibhajitvà dassità iddhi adhiÂÂhÃ- navasena nipphannattà adhiÂÂhÃnà iddhi nÃma. (2) So pakativaïïaæ vijahitvà kumÃrakavaïïaæ và das- seti nÃgavaïïaæ và ...pe... vividham pi senÃvyÆhaæ dassetÅ ti evaæ Ãgatà iddhi pakativaïïavijahanavikÃrava- sena pavattattà vikubbanà iddhi nÃma. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sn. ver. 766. 2 S. iv, 303, with these variants in Pèå. ed.:- anÃgatam (inadvertently) omitted; for assa, assam; hi omitted. Sh after cakkavattÅ ti adds tassa kho ayaæ . . . 3 PÂs. ii, 205. In Asl. 91 samÃdhivipphÃrà iddhi is omitted, and bhÃvanÃmayà iddhi is substituted as ninth. >/ #<[page 379]># %< Dasa iddhiyo 379>% (3) Idha bhikkhu imamhà kÃyà a¤¤aæ kÃyaæ abhinimminÃ- ti rÆpiæ manomayan ti\<*<1>*>/ iminà nayena Ãgatà iddhi sarÅrab- bhantare a¤¤ass' eva manomayassa sarÅrassa nipphattiva- sena pavattattà manomayà iddhi nÃma. (4) ¥Ãïuppattito\<*<2>*>/ pana pubbe và pacchà và taæ khaïe và ¤ÃïÃnubhÃvanibbatto viseso ¤ÃïavipphÃrà iddhi nÃma. Vuttaæ h' etaæ:- aniccÃnupassanÃya niccasa¤¤Ãya pahÃ- naÂÂho ijjhatÅ ti ¤ÃïavipphÃrà iddhi ...pe... arahatta- maggena sabbakilesÃnaæ pahÃnaÂÂho ijjhatÅ ti ¤ÃïavipphÃrà iddhi. ùyasmato Bakkulassa\<*<3>*>/ ¤ÃïavipphÃrà iddhi. ùyasma- to Sankiccassa ¤ÃïavipphÃrà iddhi. ùyasmato BhÆtapÃlassa ¤ÃïavipphÃrà iddhÅ ti\<*<4>*>/. Tattha Ãyasmà Bakkulo daharo va mangaladivase nadiyà nahÃpiyamÃno dhÃtiyà pamÃdena sote patito. Tam enaæ maccho gilitvà BÃrÃïasÅtitthaæ agamÃsi. Tatra taæ mac- chabandho gahetvà seÂÂhibhariyÃya vikkiïi. Sà macche sinehaæ uppÃdetvÃ: aham eva naæ pacissÃmÅ ti phÃlentÅ macchakucchiyaæ suvaïïabimbaæ viya dÃrakaæ disvÃ: putto me laddho ti somanassajÃtà ahosi. Iti macchakuc- chiyaæ arogabhÃvo Ãyasmato Bakkulassa pacchimabhavi- kassa tena attabhÃvena, paÂilabhitabba-arahattamagga¤Ã- ïÃnubhÃvena nibbattattà ¤ÃïavipphÃrà iddhi nÃma. Vat- thu pana vitthÃrena kathetabbaæ. Sankiccattherassa\<*<5>*>/ pana gabbhagatass' eva mÃtà kÃlam akÃsi. Tassà citakaæ Ãropetvà sÆlehi vijjhitvà jhÃpiyamÃ- nÃya dÃrako sÆlakoÂiyà akkhikÆÂe pahÃraæ labhitvà sad- daæ akÃsi. Tato: dÃrako jÅvatÅ ti otÃretvà kucchiæ phÃletvà dÃrakaæ ayyikÃya adaæsu. So tÃya paÂijaggito vuddhim anvÃya pabbajitvà saha paÂisambhidÃhi arahattaæ pÃpuïi. Iti vuttanayen' eva dÃrucitakÃya arogabhÃvo Ãyasmato Sankiccassa ¤ÃïavipphÃrà iddhi nÃma. BhÆtapÃladÃrakassa pana pità RÃjagahe daÊiddamanusso. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 D. i, 77. 2 Sb ¥Ãïappavattito. 3 Bh BÃkk-; Bm BÃk-. 4 PÂs. ii, 211. The words not in italics are not in the Pèå. edition of the text. Cf. Pss. of the Brethren, p. 159 f. 5 Cf. ibid., p. 266 f.; Dhp. A. ii, 240. >/ #<[page 380]># %<380 XII. IddhividhÃniddeso>% So dÃrÆnaæ atthÃya sakaÂena aÂaviæ gantvà dÃrubhÃraæ katvà sÃyaæ nagaradvÃrasamÅpaæ patto. Ath' assa goïà yugaæ ossajjitvà nagaraæ pavisiæsu. So sakaÂamÆle put- takaæ nisÅdÃpetvà goïÃnaæ anupadaæ gacchanto nagaram eva pÃvisi. Tassa anikkhantass' eva dvÃraæ pihitaæ. DÃrakassa vÃÊayakkhÃnucarite pi bahi nagare tiyÃmarattiæ arogabhÃvo vuttanayen' eva ¤ÃïavipphÃrà iddhi nÃma. Vatthu pana vitthÃretabbaæ. (5) SamÃdhito pubbe và pacchà và taæ khaïe và sama- thÃnubhÃvena nibbatto viseso samÃdhivipphÃrà iddhi. Vut- taæ h' etaæ: paÂhamajjhÃnena nÅvaraïÃnaæ pahÃnaÂÂho ijjhatÅ ti samÃdhivipphÃrà iddhi ...pe... nevasa¤¤Ã-nÃ- sa¤¤ÃyatanasamÃpattiyà Ãki¤ca¤¤Ãyatanasa¤¤Ãya pahÃnaÂÂho ijjhatÅ ti samÃdhivipphÃrà iddhi. ùyasmato SÃriputtassa sam- ÃdhivipphÃrà iddhi. ùyasmato Sa¤jÅvassa, Ãyasmato KhÃ- ïukoï¬a¤¤assa, UttarÃya upÃsikÃya, SÃmÃvatiyà upÃsikÃya samÃdhivipphÃrà iddhÅ ti\<*<1>*>/. Tattha yadà Ãyasmato SÃriputtassa MahÃ-MoggallÃnat- therena saddhiæ KapotakandarÃyaæ viharato juïhÃya rat- tiyà navoropitehi kesehi ajjhokÃse\<*<2>*>/ nisinnassa eko duÂÂhayak- kho sahÃyakena yakkhena vÃriyamÃno pi sÅse pahÃram adÃsi, yassa meghassa viya gajjito\<*<3>*>/ saddo ahosi, tadà thero tassa paharaïasamaye samÃpattiæ appesi. Ath' assa tena pahÃ- rena na koci ÃbÃdho ahosi. Ayaæ tass' Ãyasmato samÃdhivip- phÃrà iddhi. Vatthu pana UdÃne Ãgatam eva\<*<4>*>/. Sa¤jÅvattheraæ pana nirodhaæ samÃpannaæ kÃlankato ti sallakkhetvà gopÃlakÃdayo tiïakaÂÂhagomayÃni saæka¬- ¬hitvà aggiæ adaæsu. Therassa cÅvare aæsumattam pi naj- jhÃyittha. Ayam assa anupubbasamÃpatti vasena pavatta- samathÃnubhÃvanibbattattà samÃdhivipphÃrà iddhi. Vatthu pana sutte Ãgatam eva\<*<5>*>/. KhÃnukoï¬a¤¤atthero\<*<6>*>/ pana pakatiyà va samÃpattiba- hulo. So a¤¤atarasmiæ ara¤¤e rattiæ samÃpattiæ appet- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. ii, 212 f. 2 So all editions. Pèå. ed. UdÃna:- abbhokÃse. 3 Sb gajjayato. 4 Ud. iv, 4. 5 M. i, 333. 6 Cf. Dhp. A. ii, 254 f. >/ #<[page 381]># %< Dasa iddhiyo 381>% và nisÅdi. Pa¤casatà corà bhaï¬akam thenetvà gacchantÃ: idÃni amhÃkaæ anupathaæ Ãgacchantà n' atthÅ ti vissamitu- kÃmà bhaï¬akaæ oropayamÃnÃ: khÃïuko ayan ti ma¤¤amÃnà therass' eva upari sabbabhaï¬akÃni Âhapesuæ. Tesaæ vis- samitvà gacchantÃnaæ paÂhamaæ Âhapitabhaï¬akassa ga- haïakÃle kÃlaparicchedavasena thero vuÂÂhÃsi. Te therassa calanÃkÃraæ disvà bhÅtà viraviæsu.\<*<1>*>/ Thero: mà bhÃyittha, upÃsakÃ! Bhikkhu ahan ti Ãha. Te Ãgantvà vanditvà theragatena pasÃdena pabbajitvà saha paÂisambhidÃhi ara- hattaæ pÃpuïiæsu. Ayam ettha pa¤cahi bhaï¬akasatehi ajjhotthaÂassa therassa ÃbÃdhÃbhÃvo samÃdhivipphÃrà iddhi. Uttarà upÃsikà PuïïakaseÂÂhisa dhÅtÃ. Tassà Sirimà nÃma gaïikà issÃpakatà tattatelakaÂÃhaæ sÅse Ãsi¤ci. Uttarà taæ khaïaæ yeva mettaæ samÃpajji. Telaæ pokkharapattato udabindu\<*<2>*>/ viya vivaÂÂamÃnaæ agamÃsi. Ayam assà samÃdhivipphÃrà iddhi. Vatthu pana vitthÃretab- baæ. SÃmÃvatÅ nÃma Udenassa ra¤¤o aggamahesÅ. MÃgaï¬iya- brÃhmaïo attano dhÅtÃya aggamahesiÂÂhÃnaæ patthayamÃno tassà vÅïÃya Ãsivisaæ pakkhipÃpetvà rÃjÃnaæ Ãha:- mahÃ- rÃja, SÃmÃvatÅ taæ mÃretukÃmà vÅïÃya Ãsivisaæ gahetvà pariharatÅ ti. RÃjà taæ disvà kupito: SÃmÃvatiæ vadhissÃ- mÅ ti dhanuæ Ãropetvà visapÅtaæ khurappaæ sannayhi. SÃmÃvatÅ saparivÃrà rÃjÃnaæ mettÃya phari. RÃjÃ\<*<3>*>/ saraæ neva khipituæ na oropetuæ sakkonto vedhamÃïo aÂÂhÃsi. Tato naæ devÅ Ãha: kiæ, mahÃrÃja, kilamasÅ ti? ùma, kila- mÃmÅ ti. Tena hi dhanuæ oropehÅ ti. Saro ra¤¤o pÃdamÆle yeva pati. Tato naæ devÅ Ãha: mahÃrÃja, na appaduÂÂhassa dussitabban ti ovadi. Iti ra¤¤o saraæ mu¤cituæ avisahana- bhÃvo SÃmÃvatiyà upÃsikÃya samÃdhivipphÃrà iddhÅ ti. (6) PaÂikulÃdisu appaÂikÆlasa¤¤ivihÃrÃdikà pana ariyà iddhi nÃma. Yath' Ãha:- katamà ariyà iddhi? Idha bhikkhu sace Ãkankhati paÂikÆle appaÂikÆlasa¤¤Å\<*<4>*>/ vihareyyan ti, appaÂikÆla- sa¤¤Å tattha viharati ...pe... upekkhako tattha viharati \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm vivariæsu. 2 Bhm udakabindu. 3 Sb adds pi; Sh neva saraæ . . . 4 Bhm paÂikÆlasa¤¤Å. >/ #<[page 382]># %<382 XII. IddhividhÃniddeso>% sato sampajÃno ti.\<*<1>*>/ Ayaæ hi cetovasippattÃnaæ ariyÃnaæ yeva sambhavato ariyà iddhÅ ti vuccati. EtÃya hi samannÃgato khÅïÃsavo bhikkhu paÂikÆle aniÂÂhe vatthusmiæ mettÃ- pharaïaæ và dhÃtumanasikÃraæ và karonto appaÂikÆlasa¤- ¤Å viharati. AppaÂikÆle iÂÂhe vatthusmiæ asubhapharaïaæ và aniccan ti manasikÃraæ và karonto paÂikÆlasa¤¤Å viharati. Tathà paÂikÆlÃpaÂikÆlesu tad-eva mettÃpharaïaæ và dhÃtu- manasikÃraæ và karonto appaÂikÆlasa¤¤Å viharati. Appa- ÂikÆlapaÂikÆlesu ca tad-eva asubhapharaïaæ và aniccan ti manasikÃraæ và karonto paÂika¤¤Å viharati. Cakkhunà rÆpaæ disvà neva sumano hotÅ\<*<2>*>/ ti Ãdinà nayena vuttaæ pana chaÂÂhangupekkhaæ pavattayamÃno paÂikÆle ca appaÂikÆle ca tadubhayaæ abhinivajjitvà upekkhako viharati sato sampajÃno. PaÂisambhidÃyaæ hi: kathaæ paÂikÆle appa- paÂikÆlasa¤¤Å viharati? AniÂÂhasmiæ vatthusmiæ mettÃya và pharati dhÃtuto\<*<3>*>/ và upasaæharatÅ ti\<*<4>*>/ Ãdinà nayena ayam eva attho vibhatto. Ayaæ ceto vasippattÃnaæ ariyÃnaæ yeva sambhavato ariyà iddhÅ ti vuccati. (7) Pakkhi-ÃdÅnaæ pana vehÃsagamanÃdikà kammavipÃ- kajà iddhi nÃma. Yath' Ãha:- katamà kammavipÃkajà id- dhi? Sabbesaæ pakkhÅnaæ, sabbesaæ devÃnaæ, ekaccÃnaæ manussÃnaæ, ekaccÃna¤ ca vinipÃtikÃnaæ: ayaæ kammavi- pÃkajà iddhÅ ti.\<*<5>*>/ Ettha hi sabbesaæ pakkhÅnaæ jhÃnaæ và vipassanaæ và vinà yeva ÃkÃsena gamanaæ. Tathà sabbe- saæ devÃnaæ paÂhamakappikÃna¤ ca ekaccÃnaæ manussÃ- naæ. Tathà PiyankaramÃtÃ\<*<6>*>/ yakkhinÅ, UttaramÃtÃ, Phus- samittÃ, Dhammaguttà ti. Evam ÃdÅnaæ ekaccÃnaæ vini- pÃtikÃnaæ ÃkÃsena gamanaæ kammavipÃkajà iddhÅ ti. (8) Cakkavatti-ÃdÅnaæ vehÃsagamanÃdikà pana pu¤¤a- vato iddhi nÃma. Yath' Ãha:- katamà pu¤¤avato iddhi? RÃjà cakkavattÅ vehÃsaæ gacchati saddhiæ caturanginiyà senÃya antamaso assabandha-gobandha-purise upÃdÃya. Joti- kassa gahapatissa pu¤¤avato iddhi. JaÂilakassa gahapatissa \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. ii, 212. 2 A. ii, 198. 3 Bhm dhÃtuyo. 4 PÂs. ii, 212. 5 Ibid. ii, 213. Pèå. ed. omits ca. 6 Bhm Piyankura-. Cf. S. i, 209. >/ #<[page 383]># %< Dasa iddhiyo 383>% pu¤¤avato iddhi. Ghositassa\<*<1>*>/ gahapatissa pu¤¤avato iddhi. Meï¬akassa\<*<2>*>/ gahapatissa pu¤¤avato iddhi. Pa¤cannaæ ma- hÃpu¤¤Ãnaæ pu¤¤avato iddhÅ ti. Sankhepato pana paripÃ- kaæ gate pu¤¤asambhÃre ijjhanakaviseso pu¤¤avato iddhi. Ettha ca Jotikassa gahapatissa pathaviæ bhinditvà maïi- pÃsÃdo uÂÂhahi, catusaÂÂhi ca kapparukkhà ti ayam assa pu¤¤avato iddhi. JaÂilakassa asÅtihattho suvaïïapabbato nibbatti. Ghositassa sattasu ÂhÃnesu mÃranaÂÂhÃya upak- kame kate pi arogabhÃvo pu¤¤avato iddhi. Meï¬akassa ekakasitamatte padese sattaratanamayÃnaæ Meï¬akÃnaæ pÃtubhÃvo pu¤¤avato iddhi. Pa¤ca mahÃpu¤¤Ã nÃma: Meï¬akaseÂÂhi, tassa bhariyà CandapadumasirÅ, putto Dha- na¤cayaseÂÂhi, suïisà SumanadevÅ, dÃso Puïïo nÃmà ti, tesu seÂÂhissa sÅsaæ nahÃtassa ÃkÃsaæ ullokanakÃle a¬¬hate- ÊasakoÂÂhasahassÃni ÃkÃsato rattasÃlÅnaæ pÆrenti. BhariyÃ- ya nÃlikodanamattam pi gahetvà sakala-JambudÅpavÃsike parivisamÃnÃya bhattaæ na khÅyati. Puttassa sahassattha- vikaæ gahetvà sakala-JambudÅpavÃsikÃnam pi dentassa kahÃpaïà na khÅyanti. SuïisÃya ekaæ vÅhitumbaæ gahetvà sakala-JambudÅpavÃsikÃnam pi bhÃjayamÃnÃya dha¤¤aæ na khÅyati. DÃsassa ekena nangalena kasato ito satta ito sattà ti cuddasamaggà honti. Ayaæ nesaæ pu¤¤avato iddhi. (9) VijjÃdharÃdÅnaæ vehÃsagamanÃdikà pana vijjÃmayà iddhi. Yath' Ãha:- katamà vijjÃmayà iddhi? VijjÃdharà vijjaæ parijapitvÃ\<*<3>*>/ vehÃsaæ gacchanti; ÃkÃse antalikkhe hatthim pi dassenti, ...pe... vividham pi senÃvyÆhaæ dassentÅ ti\<*<4>*>/. (10) Tena tena pana sammÃpayogena tassa tassa kammassa ijjhanaæ tattha tattha sammÃpayogapaccayà ijjhanaÂÂhena iddhi. Yath' Ãha:- nekkhammena kÃmacchandassa pahÃ- naÂÂho ijjhatÅ ti tattha tattha sammÃpayogapaccayà ijjhanena iddhi ...pe... arahattamaggena sabbakilesÃnaæ pahÃnaÂ- Âho ijjhatÅ ti tattha tattha sammÃpayogapaccayà ijjhanaÂÂhena iddhÅ ti.\<*<5>*>/ Ettha ca paÂipattisankhÃÂass' eva sammÃpayogassa \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm Ghosakassa. Dhp. A. i, 208. PÂs. loc. cit. 2 Vin. i, 242 f.; Dhp. A. 384 f. 3 Bhm -jappetvÃ. 4 PÂs. ii, 213. 5 Ibid. >/ #<[page 384]># %<384 XII. IddhividhÃniddeso>% dÅpanavasena purimapÃÊisadisà va pÃÊi ÃgatÃ. AÂÂhakathÃ- yaæ pana sakaÂavyÆhÃdikaraïavasena yaæ ki¤ci sippakam- maæ, yaæ ki¤ci vejjakammaæ, tiïïaæ VedÃnaæ uggahaïaæ, tiïïaæ PiÂakÃnaæ uggahaïaæ antamaso kasanavapanÃdÅni upÃdÃya taæ taæ kammaæ katvà nibbattiviseso tattha tattha sammÃpayogapaccayà ijjhanaÂÂhena iddhÅ ti ÃgatÃ. Iti imÃsu dasasu iddhÅsu iddhividhÃyà ti imasmiæ pade adhiÂ- ÂhÃnà iddhi yeva ÃgatÃ. Imasmiæ pan' atthe vikubbanà manomayà iddhiyo pi icchitabbà eva. IddhividhÃyà ti iddhikoÂÂhÃsÃya, iddhivikappÃya vÃ. Cit- taæ abhinÅharati abhininnÃmetÅ ti so bhikkhu vuttappakÃ- ravasena tasmiæ citte abhi¤¤ÃpÃdake jÃte iddhividhÃdhiga- matthÃya parikammacittaæ abhinÅharati kasiïÃrammaïato apanetvà iddhividhÃbhimukhaæ peseti. AbhininnÃmetÅ ti adhigantabba-iddhipoïaæ iddhipabbhÃraæ karoti. So ti so evaæ katacittÃbhinÅhÃro bhikkhu. Anekavihitan ti ane- kavidhaæ nÃnappakÃrakaæ. Iddhividhan ti iddhikoÂÂhÃ- saæ. PaccanubhotÅ ti paccanubhavati phusati sacchikaroti pÃpuïÃtÅ ti attho. IdÃni 'ssa anekavihitabhÃvaæ dassento eko pi hutvà ti Ãdim Ãha. Tattha eko pi hutvà ti iddhikaraïato pubb' eva pakatiyà eko pi hutvÃ. Bahudhà hotÅ ti bahÆnaæ santike cankamitukÃmo và sajjhÃyaæ và kattukÃmo pa¤haæ và pucchitukÃmo hutvÃ, satam pi sahassam pi hoti. Kathaæ panà 'yam etaæ hoti? Iddhiyà catasso bhÆmiyo, cattÃro pÃdÃ, aÂÂha padÃni, soÊasa ca mÆlÃni\<*<1>*>/ sampÃdetvÃ, ¤Ãïena adhiÂÂha- hanto. Tattha catasso bhÆmiyo ti cattÃri jhÃnÃni veditab- bÃni. Vuttaæ h' etaæ DhammasenÃpatinÃ:- iddhiyà ka- tamà catasso bhÆmiyo? VivekajabhÆmi-pathamaæ jhÃnaæ, pÅtisukhabhÆmi dutiyaæ jhÃnaæ, upekhÃsukhabhÆmi tatiyaæ jhÃnaæ, adukkhamasukhabhÆmi catutthaæ jhÃnaæ. Iddhiyà imà catasso bhÆmiyo iddhilÃbhÃya iddhipaÂilÃbhÃya iddhivi- kubbanatÃya iddhivisavitÃya iddhivasitÃya iddhivesÃrajjÃya saævattantÅ ti.\<*<2>*>/ Ettha ca purimÃni tÅïi jhÃnÃni yasmà pÅti- pharaïena ca sukhapharanena ca sukhasa¤¤a¤ ca lahusa¤¤a¤ ca okkamitvà lahu-mudu-kamma¤¤akÃyo hutvà iddhiæ pÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. ii, 205. 2 Ibid. >/ #<[page 385]># %< Dasa iddhiyo 385>% puïÃti, tasmà iminà pariyÃyena iddhilÃbhÃya saævattanato sambhÃrabhÆmiyo ti veditabbÃni. CatutthajjhÃnaæ pana iddhilÃbhÃya pakatibhÆmi yeva. CattÃro pÃdà ti cattÃro iddhipÃdà veditabbÃ. Vuttaæ h' etaæ: iddhiyà katame cattÃro pÃdÃ? Idha bhikkhu chanda- samÃdhipadhÃnasankhÃrasamannÃgataæ iddhipÃdaæ bhÃveti viriya . . . citta . . . vÅmaæsÃsamÃdhipadhÃnasankhÃrasa- mannÃgataæ iddhipÃdaæ bhÃveti. Iddhiyà ime cattÃro pÃdà iddhilÃbhÃya ...pe... iddhivesÃrajjÃya saævattantÅ ti\<*<1>*>/. Ettha ca chandahetuko chandÃdhiko và samÃdhi chanda- samÃdhi; kattukamyatÃchandaæ adhipatiæ karitvà paÂilad- dhasamÃdhiss' etaæ adhivacanaæ. PadhÃnabhÆtà sankhÃrà padhÃnasankhÃrÃ; catukiccasÃdhakassa sammappadhÃna- viriyass' etaæ adhivacanaæ. SamannÃgatan ti chandasamÃ- dhinà ca padhÃnasankhÃrehi ca upetaæ. IddhipÃdan ti nip- phattipariyÃyena và ijjhanaÂÂhena ijjhanti etÃya sattà id- dhà vuddhà ukkaæsagatà hontÅ ti iminà và pariyÃyena id- dhÅ ti sankhaæ gatÃnaæ abhi¤¤ÃcittasampayuttÃnaæ chan- dasamÃdhipadhÃnasankhÃrÃnaæ adhiÂÂhÃnaÂÂhena pÃdabhÆ- taæ sesacittacetasikarÃsin ti attho. Vuttaæ h' etaæ:- id- dhipÃdo ti tathabhÆtassa vedanÃkkhandho ...pe... vi¤- ¤Ãïakkhandho ti.\<*<2>*>/ Athavà pajjate anenà ti pÃdo, pÃpuïÅya- tÅ ti attho. Iddhiyà pÃdo iddhipÃdo; chandÃdÅnam etaæ adhivacanaæ. Yath' Ãha:- chanda¤ ce bhikkhave bhikkhu nissÃya labhati samÃdhiæ, labhati cittass' ekaggataæ: ayaæ vuccati chandasamÃdhi. So anuppannÃnaæ pÃpakÃnaæ . . . pe... padahati: ime vuccanti padhÃnasankhÃrÃ. Iti aya¤ ca chando aya¤ ca chandasamÃdhi ime ca padhÃnasankhÃrÃ: ayaæ vuccati, bhikkhave, chandasamÃdhi-padhÃnasankhÃra samannÃgato iddhipÃdo ti.\<*<3>*>/ Evaæ ses' iddhipÃdesu pi attho veditabbo. AÂÂha padÃnÅ ti chandÃdÅni aÂÂha veditabbÃni. Vuttaæ h' etaæ:- iddhiyà katamÃni aÂÂhapadÃni? Chanda¤ ce bhik- khave bhikkhu nissÃya labhati samÃdhiæ, labhati cittass' ekaggataæ, chando na samÃdhi, samÃdhi na chando. A¤¤o \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. ii, 205. Cf. D. ii, 213; M. i, 103; S. v, 284. 2 Vibh. 217, etc. 3 S. v, 268. Cf. Vibh. 216. >/ #<[page 386]># %<386 XII. IddhividhÃniddeso>% chando a¤¤o samÃdhi. Viriya¤ ce bhikkhu . . . Citta¤ ce bhikkhu. . . . VÅmaæsa¤ ce bhikkhu nissÃya labhati sa- mÃdhiæ, labhati cittass' ekaggataæ, vÅmaæsà na samÃdhi, sa- mÃdhi na vÅmaæsÃ. A¤¤Ã vÅmaæsà a¤¤o samÃdhi. Iddhiyà imÃni aÂÂhapadÃni iddhilÃbhÃya ...pe... iddhivesÃraj- jÃya saævattantÅ ti.\<*<1>*>/ Ettha hi iddhiæ uppÃdetukÃmatà chando samÃdhinà ekato niyutto va iddhilÃbhÃya saævattati. Tathà viriyÃdayo; tasmà imÃni aÂÂhapadÃni vuttÃnÅ ti vedi- tabbÃni. SoÊasa mÆlÃnÅ ti soÊasahi ÃkÃrehi Ãne¤jatà cittassa veditab- bÃ. Vuttaæ' h' etaæ: iddhiyà kati mÆlÃni? soÊasamÆlÃni: anonataæ cittaæ kosajje na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; anunnataæ cit- taæ uddhacce na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; anabhinataæ cittaæ rÃge na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; anupanataæ\<*<2>*>/ cittaæ vyÃpÃde na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; anissitaæ cittaæ diÂÂhiyà na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; appaÂibaddhaæ\<*<3>*>/ cittaæ chandarÃge na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; vippamuttaæ cittaæ kÃmarÃge na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; visaæyut- taæ cittaæ kilese na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; vimariyÃdikataæ\<*<4>*>/ cittaæ kilesamariyÃde na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; ekattagataæ cittaæ nÃnatta- kilese na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; saddhÃya pariggahitaæ cittaæ assaddhiye na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; viriyena pariggahitaæ cittaæ kosajje na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; satiyà pariggahitaæ cittaæ pa- mÃde na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; samÃdhinà pariggahitaæ cittaæ uddhacce na i¤yatÅ ti Ãne¤jaæ; pa¤¤Ãya pariggahitaæ cittaæ avijjÃya na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; obhÃsagataæ cittaæ avijjandha- kÃre na i¤jatÅ ti Ãne¤jaæ; iddhiyà imÃni soÊasamÆlÃni iddhi lÃbhÃya ...pe... iddhi vesÃrajjÃya saævattantÅ ti\<*<5>*>/. KÃma¤ c' esa attho evaæ samÃhite citte ti Ãdinà pi siddho yeva, paÂhamajjhÃnÃdÅnaæ pana iddhiyà bhÆmipÃda-pada- mÆlabhÃvadassanatthaæ puna vutto. Purimo ca Suttesu Ãgatanayo; ayaæ PaÂisambhidÃyaæ. Iti ubhayattha asam- mohattham pi puna vutto. ¥Ãïena adhiÂÂhahanto ti\<*<6>*>/ svayam ete iddhiyà bhÆmipÃda- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. ii, 205 f. 2 Bhm -ïataæ in all compounds. 3 Bhm -bandhaæ. 4 Pèå. ed. vipariyÃdikataæ. 5 PÂs. ii, 206. 6 Cf. PÂs. ii, 207 f. >/ #<[page 387]># %< Dasa iddhiyo 387>% padamÆlabhÆte dhamme sampÃdetvà abhi¤¤ÃpÃdakaæ jhÃ- naæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya, sace sataæ icchati, sataæ homi! sataæ homÅ ti parikammaæ katvà puna abhi¤¤ÃpÃdakaæ jhÃnaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya adhiÂÂhÃti adhiÂÂhÃnacittena sah' eva sataæ hoti. SahassÃdisu pi es' eva nayo. Sace evaæ na ijjhati, puna parikammaæ katvà dutiyam pi samÃpajjitvà vuÂÂhÃya adhiÂ- ÂhÃtabbaæ. SaæyuttaÂÂhakathayaæ hi ekavÃraæ dve- vÃraæ samÃpajjituæ vaÂÂatÅ ti vuttaæ. Tattha pÃdakaj- jhÃnacittaæ nimittÃrammaïaæ. ParikammacittÃni satÃ- rammaïÃni và sahassÃrammaïÃni vÃ; tÃni ca kho vaïïava- sena, no païïattivasena. AdhiÂÂhÃnacittam pi tath' eva satÃrammaïaæ và sahassÃrammaïaæ vÃ. Taæ pubbe vut- taæ appanÃcittam iva gotrabhÆ anantaraæ ekam eva uppaj- jati rÆpÃvacaracatutthajjhÃnikaæ. Yam pi hi PaÂisambhi- dÃyaæ vuttaæ:- pakatiyà eko bahukaæ\<*<1>*>/ Ãvajjati, sataæ và sahassaæ và satasahassaæ và Ãvajjitvà ¤Ãïena adhiÂÂhÃti ba- huko homÅ ti, bahuko hoti. Yathà Ãyasmà CÆÊa-Panthako ti\<*<2>*>/. Tatrà pi ÃvajjatÅ ti parikammavasen' eva vuttaæ. ùvajjitvà ¤Ãïena adhiÂÂhÃtÅ ti abhi¤¤Ã¤Ãïavasena vuttaæ, tasmà ba hukaæ Ãvajjati. Tato tesam pi parikammacittÃnaæ avasÃne samÃpajjati. SamÃpattito vuÂÂhahitvà puna bahuko homÅ ti Ãvajjitvà tato paraæ pavattÃnaæ tinïaæ catunnam và pubbabhÃgacittÃnaæ anantarà uppannena sanniÂÂhÃpana- vasena adhiÂÂhÃnan ti laddhanÃmena eken' eva abhi¤¤Ã¤Ã- ïena adhiÂÂhÃtÅ ti evam ettha attho daÂÂhabbo. Yaæ pana vuttaæ: yathà Ãyasmà CÆÊa-Panthako ti, taæ bahudhÃbhÃvassa kÃyasakkhidassanatthaæ vuttaæ. Taæ pana vatthunà dÅpetabbaæ. Te\<*<3>*>/ kira dve bhÃtaro panthe jÃtattà Panthakà ti nÃmaæ labhiæsu. Tesaæ jeÂÂho MahÃ-Panthako. So pabbajitvà saha paÂisambhidÃhi arahattaæ pÃpuïi. Arahà hutvà CÆÊa- Panthakaæ pabbÃjetvÃ, \<-------------------------------------------------------------------------- 1 So all four ed. PÂs. ed. bahulaæ. 2 PÂs. ii, 207. Cf. Pss. of the Brethren, p. 258 f. 3 Cf JÃt. i, 116 f. >/ #<[page 388]># %<388 XII. IddhividhÃniddeso>% Padumaæ yathà kokanadaæ sugandhaæ, PÃto siyà phullam avÅtagandhaæ; AngÅrasaæ passa virocamÃnaæ, Tapantam Ãdiccam iv' antalikkhe ti imaæ gÃthaæ adÃsi. So taæ catÆhi mÃsehi paguïaæ kÃtuæ nÃsakkhi. Atha naæ thero: abhabbo tvaæ sÃsane ti vihÃrato nÅhari. Tasmi¤ ca kÃle thero bhattuddesako hoti. JÅvako theraæ upasankamitvÃ: sve bhante Bhagavatà saddhiæ pa¤ca bhikkhu satÃni gahetvà amhÃkaæ gehe bhikkhaæ gaïhÃthà ti Ãha. Thero pi: Âhapetvà CÆÊa-Panthakaæ, sesÃnaæ adhivÃsemÅ ti adhivÃsesi. CÆÊa-Panthako dvÃra- koÂÂhake Âhatvà rodati. Bhagavà dibbacakkhunà disvà upasankamitvÃ: kasmà rodasÅ ti? Ãha. So taæ pavattiæ Ãcikkhi. BhagavÃ: na sajjhÃyaæ kÃtuæ asakkonto mama sÃsane abhabbo nÃma hoti. Mà soci, bhikkhÆ ti taæ bÃhÃyaæ gahetvà vihÃraæ pavisitvà iddhiyà pilotikakhaï¬aæ abhi- nimminitvà adÃsi: handa, bhikkhu, imaæ parimajjanto rajo- haraïaæ rajoharaïan ti punappunaæ sajjhÃyaæ karotÅ ti. Tassa tathà karoto taæ kÃÊavaïïaæ ahosi. So: parisuddhaæ vatthaæ n' atth' ettha doso; attabhÃvassa panà 'yaæ doso ti sa¤¤aæ paÂilabhitvà pa¤casu khandhesu ¤Ãïaæ otÃretvà vipassanaæ va¬¬hetvà anulomato gotrabhÆ samÅpaæ pÃpesi. Ath' assa Bhagavà obhÃsagÃthà abhÃsi:- `RÃgo rajo na ca pana reïu vuccati, RÃgass' etaæ adhivacanaæ rajo ti; Etaæ rajaæ vippajahitvà païditÃ\<*<1>*>/, Viharanti te vigatarajassa\<*<2>*>/ sÃsane. `Doso rajo na ca pana reïu vuccati; Dosass' etaæ adhivacanaæ rajo ti; Etaæ rajaæ vippajahitvà paï¬itÃ; Viharanti te vÅtarajassa sÃsane ti. `Moho rajo na ca pana reïu vuccati, Mohass' etaæ adhivacanaæ rajo ti; Etaæ rajaæ vippajahitvà paï¬itÃ, Viharanti te vÅtarajassa sÃsane ti\<*<3>*>/.' \<-------------------------------------------------------------------------- 1 JÃt. A. has bhikkhavo for paï¬itÃ. 2 Bhm vÅtarajassa. 3 Cf. DivyÃ. 491. >/ #<[page 389]># %< Dasa iddhiyo 389>% Tassa gÃthÃpariyosÃne catupaÂisambhidà chaÊabhi¤¤Ã parivÃrà navalokuttaradhammà hatthagatà va ahesuæ. Satthà dutiyadivase JÅvakassa gehaæ agamÃsi saddhiæ bhik- khusanghena. Atha dakkhiïodakÃvasÃne yÃguyà diyya- mÃnÃya pattaæ pidahi. JÅvako: kiæ bhante ti? pucchi. VihÃre eko bhikkhu atthÅ ti. So purisaæ peseti: gaccha! ayyaæ gahetvà sÅghaæ ehÅ ti. VihÃrato nikkhante pana Bhagavati:- Sahassakkhattuæ attÃnaæ nimminitvÃna Panthako; nisÅdi Ambavane ramme yÃva kÃlappavedanà ti\<*<1>*>/. Atha so puriso gantvà kÃsÃvehi ekapajjotaæ ÃrÃmaæ disvà Ãgantvà bhikkhÆhi bharito, bhante, ÃrÃmo; nà 'haæ jÃnÃmi katamo so ayyo ti Ãha. Tato naæ Bhagavà Ãha:- gaccha! yaæ paÂhamaæ passasi, taæ cÅvarakaïïe gahetvÃ: Satthà taæ ÃmantetÅ ti vatvà ÃnehÅ ti. So taæ gantvà therass' eva cÅvarakaïïe aggahesi. TÃvad-eva sabbe nimmità antaradhÃ- yiæsu. Thero:- gaccha tvan ti taæ uyyojetvà mukha- dhovanÃdi-sarÅrakiccaæ niÂÂhapetvà paÂhamataraæ gantvà pattÃsane nisÅdi. Idaæ sandhÃya vuttaæ: yathà Ãyasmà CÆÊapanthako ti. Tatra ye te bahÆ nimmitÃ, te aniyametvà nimmitattà id- dhimatà sadisà va honti. èhÃnanisajjÃdisu và bhÃsitatuïhÅ- bhÃvÃdisu và yaæ yaæ iddhimà karoti, taæ tad-eva karonti. Sace pana nÃnÃvaïïe kÃtukÃmo\<*<2>*>/ hoti, keci paÂhamavaye, keci majjhimavaye, keci pacchimavaye, tathà dÅghakese, upa¬¬ha- muï¬e, muï¬e, missakese, upa¬¬harattacÅvare, paï¬uka- cÅvare, padabhÃïadhammakathà sarabha¤¤apa¤hÃpucchana- pa¤hÃvissajjana-rajanapacana-cÅvarasibbanadhovanÃdÅni ka- ronte; apare pi và nÃnappakÃrake kÃtÆkÃmo hoti, tena pÃda- kajjhÃnato vuÂÂhÃya: ettakà bhikkhÆ paÂhamavayà hontÆ ti Ãdinà nayena parikammaæ katvà puna samÃpajjitvà vuÂÂhÃ- ya adhiÂÂhÃtabbaæ, adhiÂÂhÃnacittena saddhiæ icchiticchi- tappakÃrà yeva hontÅ ti esa nayo: bahudhà pi hutvà eko hoti ti Ãdisu. Ayaæ pana viseso:- iminà bhikkhunà evaæ bahubhÃvaæ nimminitvà puna: eko va hutvà cankamissÃmi, sajjhÃyaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Thag. ver. 563. 2 Bhm kattu-. II. 2 >/ #<[page 390]># %<390 XII. IddhividhÃniddeso>% karissÃmi, pa¤haæ pucchissÃmÅ ti cintetvà và ayaæ vihÃro appabhikkhuko. Sace keci Ãgamissanti: kuto ime ettakà ekasadisà bhikkhÆ addhà therassa esa ÃnubhÃvo ti maæ jÃnis- santÅ ti appicchatÃya và antarà va eko homÅ ti icchantena pÃdakajjhÃnaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya: eko homÅ ti parikam- maæ katvà puna samÃpajjitvà vuÂÂhÃya: eko homÅ ti adhiÂ- ÂhÃtabbaæ; adhiÂÂhÃnacittena saddhiæ yeva eko hoti. Evaæ akaronto pana yathà paricchinnakÃlavasena sayam eva eko hoti. ùvibhÃvaæ tirobhÃvan ti ettha ÃvibhÃvaæ karoti tirobhÃ- vaæ karotÅ ti ayam attho. Imam eva hi sandhÃya PaÂisam- bhidÃyaæ vuttaæ\<*<1>*>/:- ÃvibhÃvan ti kenaci anÃvaÂaæ hoti ap- paÂicchannaæ vivaÂaæ pÃkaÂaæ. TirobhÃvan ti kenaci Ãva- Âaæ hoti paticchannaæ pihitaæ paÂikujjitan ti. Tatrà 'yaæ iddhimà ÃvibhÃvaæ kÃtukÃmo andhakÃraæ và Ãlokaæ karoti, paÂicchannaæ và vivaÂaæ anÃpÃthaæ và ÃpÃthaæ karoti. Kathaæ? Ayaæ hi yathà paÂicchanno pi dÆre Âhito pi và dissati, evaæ attÃnaæ và paraæ và kÃtukÃmo pÃdakajjhÃ- nato vuÂÂhÃya: idaæ andhakÃraÂÂhÃnaæ ÃlokajÃtaæ hotÆ ti vÃ: idaæ paÂicchannaæ vivaÂaæ hotÆ ti vÃ: idaæ ÃnÃpÃthaæ ÃpÃthaæ hotÆ ti và Ãvajjitvà parikammaæ katvà vuttanayen' eva adhiÂÂhÃti, saha adhiÂÂhÃnà yathÃdhiÂÂhitam eva hoti. Pare dÆre Âhità pi passanti, sayam pi passitukÃmo passati. Etaæ pana pÃÂihÃriyaæ kena katapubban ti? BhagavatÃ. Bhagavà hi, CÆÊa-SubhaddÃya nimantito VissakammunÃ\<*<2>*>/ nimmitehi pa¤cahi kÆÂÃgÃrasatehi SÃvatthito sattayojanab- bhantaraæ SÃketaæ gacchanto yathà SÃketanagaravÃsino SÃvatthivÃsike SÃvatthivÃsino ca SÃketavÃsike passanti, evaæ adhiÂÂhÃsi. Nagaramajjhe ca otaritvà pathaviæ dvidhà bhinditvà yÃva AvÅciæ, ÃkÃsa¤ ca dvidhà viyÆhitvà yÃva Brahmalokaæ dassesi. Devorohaïenà pi ca ayam attho vibhÃvetabbo. Bhagavà kira yamakapÃÂihÃriyaæ katvà caturÃsÅti pÃïa- sahassÃni bandhanà pamocetvÃ: atÅtà Buddhà yamakapÃÂi- hÃriyÃvasÃne: kuhiæ gatà ti Ãvajjitvà TÃvatiæsasahbavanaæ gatà ti addasa. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. ii, 207. 2 Bhm Visuk-. >/ #<[page 391]># %< Dasa iddhiyo 391>% Ath' ekena pÃdena pathavÅtalaæ akkamitvà dutiyaæ Yugandharapabbate patiÂÂhÃpetvÃ, puna purimapÃdaæ uddharitvà Sinerumatthakaæ akkamitvà tattha Paï¬ukam- balasilÃtale vassaæ upagantvà sannipatitÃnaæ dasa sahas- sa cakkavÃladevatÃnaæ Ãdito paÂÂhÃya abhidhammakathaæ Ãrabhi.\<*<1>*>/ BhikkhÃcÃravelÃya nimmitabuddhaæ mÃpesi, so dhammaæ deseti. Bhagavà nÃgalatÃ-dantakaÂÂhaæ khÃ- ditvà Anotattadahe mukhaæ dhovitvà UttarakurÆsu piï¬a- pÃtaæ gahetvà AnotattadahatÅre paribhu¤jati. SÃriputtat- thero tattha gantvà Bhagavantaæ vandati. BhagavÃ: aj- ja ettakaæ dhammaæ desesin ti therassa nayaæ deti. Evaæ tayo mÃse abbocchinnaæ abhidhammakathaæ kathesi. Taæ sutvà asÅti-koÂi-devatÃnaæ dhammÃbhisamayo ahosi. Ya- makapÃÂihÃriye sannipatità pi dvÃdasayojanà parisÃ: Bha- gavantaæ passitvà va gamissÃmà ti khandhÃvÃraæ bandhitvà aÂÂhÃsi. Taæ CÆÊa-AnÃthapiï¬ikaseÂÂhi yeva sabbapaccaye- hi upaÂÂhÃsi. ManussÃ: kuhiæ BhagavÃ? ti jÃnanatthÃya Anuruddhattheraæ yÃciæsu. Thero Ãlokaæ va¬¬hetvà ad- dasa dibbena cakkhunà tattha vassÆpagataæ Bhagavantaæ disvà Ãroceti. Te Bhagavato vandanatthÃya MahÃ-Moggal- lÃnattheraæ yÃciæsu. Thero parisamajjhe yeva mahÃpatha- viyaæ nimmujjitvà Sinerupabbataæ nibbijjhitvà TathÃgata- pÃdamÆle Bhagavato pÃde vandamÃno va ummujjitvà Bha- gavantaæ etad avoca:- JambudÅpavÃsino, bhante, Bhagavato pÃde vanditvà passitvà va gamissÃmà ti vadantÅ ti. Bhagavà Ãha: kuhiæ pana te, MoggallÃna, etarahi jeÂÂhabhÃtà Dham- masenÃpatÅ ti? Sankassanagare, bhante ti. MoggallÃna, maæ daÂÂhukÃmà sve Sankassanagaraæ Ãgacchantu. Ahaæ sve mahÃpavÃraïapuïïamÃsi\<*<2>*>/ uposathadivase Sankassana- gare otarissÃmÅ ti. SÃdhu, bhante ti thero Dasabalaæ vandit- và Ãgatamaggen' eva orÆyha manussÃnaæ santikaæ sampÃ- puïi. GamanÃgamanakÃle ca yathà naæ manussà passanti, evaæ adhiÂÂhÃsi. Idaæ tÃv' ettha MahÃmoggallÃnatthero ÃvibhÃvapÃÂihÃriyaæ akÃsi. So evaæ Ãgato taæ pavattiæ ÃrocetvÃ: dÆran ti sa¤¤aæ akatvà katapÃtarÃsà va nikkha- mathà ti Ãha. Bhagavà Sakkassa devara¤¤o Ãrocesi:- mahÃrÃja, sve manussalokaæ gacchÃmÅ ti. DevarÃjà Vis- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Asl. i f. 2 Bhm -mÃsÅ. >/ #<[page 392]># %<392 XII. IddhividhÃniddeso>% sakammaæ ÃïÃpesi: tÃta, sve Bhagavà manussalokaæ gantu- kÃmo; tisso sopÃnapantiyo mÃpehi, ekaæ kanakamayaæ, ekaæ rajatamayaæ, ekaæ maïimayan ti. So tathà akÃsi. Bhagavà dutiyadivase Sinerumuddhani Âhatvà puratthima- lokadhÃtuæ olokesi. AnekÃni cakkavÃÊasahassÃni vivaÂÃni hutvà ekan gaïaæ viya pakÃsiæsu. Yathà ca puratthimena, evaæ pacchimena pi uttarena pi dakkhiïena pi sabbaæ viva- Âam addasa: heÂÂhà pi yÃva AvÅci, upari yÃva AkaniÂÂhabha- vanaæ, tÃva addasa. Taæ divasaæ kira lokavivaraïaæ nÃma ahosi. Manussà pi deve passanti, devà pi manusse. Tattha neva manussà uddhaæ ullokenti, na devà adho olokenti, sabbesammukhà va a¤¤ama¤¤aæ passanti. Bhagavà maj- jhe maïimayena sopÃnena otarati. Cha kÃmÃvacaradevà vÃmapasse kanakamayena, SuddhÃvÃsà ca MahÃbrahmà ca dakkhiïapasse rajatamayena. DevarÃjà pattacÅvaraæ ag- gahesi, MahÃbrahmà tiyojanikaæ setacchattaæ, SuyÃmo vÃÊabÅjaniæ, Pa¤casikho Gandhabbaputto tigÃvutamattaæ beluvapaï¬uvÅïaæ gahetvà TathÃgatassa pÆjaæ karonto otarati. Taæ divasaæ Bhagavantaæ disvà BuddhabhÃvÃya pihaæ anuppÃdetvà Âhitasatto nÃma n' atthi. Idam ettha Bhagavà ÃvibhÃvapÃÂihÃriyaæ akÃsi. Api ca Tambapaï- ïibÅpe TaÊangaravÃsÅ\<*<1>*>/ Dhammadinnanatthero pi Tissa-MahÃ- vihÃre\<*<2>*>/ cetiyangaïasmiæ nisÅditvÃ: tÅhi, bhikkhave, dhammehi samannÃgato bhikkhu apaïïakapaÂipadaæ paÂipanno hotÅ ti Apaïïakasuttaæ\<*<3>*>/ kathento heÂÂhÃ-mukhaæ vÅjaniæ\<*<4>*>/ akÃsi yÃva AvÅcito ekangaïaæ ahosi; tato upari-mukhaæ akÃsi yÃva Brahmalokà ekangaïaæ ahosi. Thero nirayabhayena tajjetvà saggasukhena ca palobhetvà dhammaæ desesi. Keci sotÃpa¤¤Ã ahesuæ, keci sakadÃgÃmÅ, anÃgÃmÅ, arahanto ti. TirobhÃvaæ kÃtukÃmo pana Ãlokaæ và andhakÃraæ karoti, appaÂicchannaæ và paÂicchannaæ, ÃpÃthaæ và anÃpÃthaæ karoti. Kathaæ? Ayaæ hi yathà appaÂicchanno pi samÅpe Âhito pi và na dissati, evaæ attÃnaæ và paraæ và kÃtukÃmo pÃdakajjhÃnato vuÂÂhÃya: idaæ ÃlokaÂÂhÃnaæ andhakÃraæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm VÃÊankara-. 2 Mhv. 20, 25. 3 A. i, 113. All editions read apaïïaka-, not apaïïakata-. 4 Bhm bÅjaniæ. >/ #<[page 393]># %< Dasa iddhiyo 393>% hotÆ ti vÃ, idaæ appaÂicchannaæ paÂicchannaæ hotÆ ti vÃ, idaæ ÃpÃtaæ anÃpÃtaæ hotÆ ti và Ãvajjitvà parikammaæ katvà vuttanayen' eva adiÂÂhÃti; saha adhiÂÂhÃnacittena yathÃdhiÂÂhitam eva hoti. Pare samÅpe Âhità pi passanti, sayam pi apassitukÃmo na passati. Etaæ pana pÃÂihÃriyaæ kena katapubban ti? BhagavatÃ. Bhagavà hi Yasa-kulaput- taæ samÅpe nisinnaæ yeva yathà naæ pità na passati,\<*<1>*>/ evam akÃsi. Tathà vÅsayojanasataæ MahÃ-Kappinassa paccug- gamanaæ katvà taæ anÃgÃmiphale, amaccasahassa¤ c' assa sotÃpattiphale patiÂÂhÃpetvà tassa anumaggaæ Ãgatà sahas- sitthiparivÃrà Anojà devÅ Ãgantvà samÅpe nisinnà pi yathà saparisaæ rÃjÃnaæ na passati, tathà katvÃ: api, bhante, rÃ- jÃnaæ passathà ti vutte: kiæ pana vo rÃjÃnaæ gavesituæ varaæ udÃhu attÃnan ti? AttÃnaæ, bhante ti vatvà nisin- nÃya tassà tathà dhammaæ deseti. Yathà sà saddhiæ itthi- sahassena sotÃpattiphale patiÂÂhÃsi, amaccà anÃgÃmiphale, rÃjà arahatte ti. Api ca TambapaïïidÅpaæ Ãgatadivase yathà attanà saddhiæ Ãgate avasese rÃjà na passati, evaæ karoïtena Mahindattherenà pi idaæ katam eva. Api ca sabbam pi pÃkaÂapÃÂihÃriyaæ ÃvibhÃvaæ nÃma, apÃkaÂapÃÂihÃriyaæ tirobhÃvaæ nÃma. Tattha pÃkaÂa- pÃÂihÃriye iddhi pi pa¤¤Ãyati iddhimà pi; taæ yamakapÃ- ÂihÃriyena dÅpetabbaæ. Tatra hi: idha TathÃgato yamakapÃÂi- hÃriyaæ karoti asÃdhÃraïaæ sÃvakehi: uparimakÃyato aggik- khandho pavattati, heÂÂhimakÃyato udakadhÃrà pavattatÅ ti\<*<2>*>/. Evaæ ubhayaæ pa¤¤Ãyittha. ApÃkaÂapÃÂihÃriye iddhi yeva pa¤¤Ãyati, na iddhimÃ. Taæ Mahakasuttena\<*<3>*>/ ca Brahma- nimantanikasuttena\<*<4>*>/ ca dÅpetabbaæ. Tatra hi Ãyasmato ca Mahakassa Bhagavato ca iddhi yeva pa¤¤Ãyittha, na id- dhimÃ. Yath' Ãha: ekamantaæ nisinno kho Citto gahapati Ãyasmantaæ Mahakaæ etad avoca:- sÃdhu me, bhante, ayyo Mahako uttarimanussadhammaæ iddhipÃÂihÃriyaæ dassetÆ ti. Tena hi tvaæ, gahapati, ÃÊinde uttarÃsangaæ pa¤¤Ãpetvà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vin. i, 16; Thag. A. on Thag. cxvii. Cf. Dhp. A. ii, 112 f. with Pss. of the Brethren, 254 f. 2 PÂs. i, 125; which reads -pÃtihÅraæ. 3 S. iv, 290. 4 M. i, 326. >/ #<[page 394]># %<394 XII. IddhividhÃniddeso>% tiïakalÃpaæ okÃsehÅ ti. Evaæ bhante ti kho Citto gahapati Ãyasmato Mahakassa paÂissutvà ÃÊinde uttarÃsangaæ pa¤¤Ã- petvà tiïakalÃyaæ okÃsesi. Atha kho Ãyasmà Mahako vi- hÃraæ pavisitvà sÆcighaÂikaæ\<*<1>*>/ datvà tathÃrÆpaæ iddhÃbhi- sankhÃraæ abhisankhÃsi, yathà tÃlacchiggaÊena ca aggalanta- rikÃya ca acci nikkhamitvà tiïÃni jhÃpesi, uttarÃsangaæ na jhÃpesi. Yathà c' Ãha: atha khvÃhaæ, bhikkhave, tathÃrÆpaæ iddhÃbhisankhÃraæ abhisankhÃsiæ, ettÃvatà Brahmà ca Brahma- parisà ca Brahmaparisajjà ca sadda¤ ca me sossanti, na ca maæ dakkhissantÅ ti antarahito imaæ gÃthaæ abhÃsi:- Bhave cà 'haæ bhayaæ disvà bhava¤ ca vibhavesinaæ, bhavaæ nÃbhivadiæ ki¤ci nandi¤ ca na upÃdiyan ti\<*<2>*>/. Tiroku¬¬aæ tiropÃkÃraæ tiropabbataæ asajjamÃno gac- chati seyyathà pi ÃkÃse\<*<3>*>/ ti ettha tiroku¬¬an ti paraku¬¬aæ, ku¬¬assa parabhÃgan ti vuttaæ hoti. Esa nayo itaresu. Ku¬¬o ti ca gehabhittiyà etam adhivacanaæ. PÃkÃro ti gehavihÃragÃmÃdÅnaæ parikkhepapÃkÃro. Pabbato ti paæsu- pabbato và pÃsÃïapabbato vÃ. AsajjamÃno ti alaggamÃno. Seyyathà pi ÃkÃse ti ÃkÃse viya. Evaæ gantukÃmena pana ÃkÃsakasiïaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya ku¬¬aæ và pÃkÃraæ và Sineru-cakkavÃÊesu pi a¤¤ataraæ pabbataæ và Ãvajjitvà kataparikammena: ÃkÃso hotÆ ti adhiÂÂhÃtabbo, ÃkÃso yeva hoti; adho otaritukÃmassa uddhaæ và ÃrohitukÃmassa susiro hoti; vinivijjhitvà gantukÃmassa chiddo. So tattha asajja- mÃno gacchati. TipiÂaka-CÆÊÃbhayatthero pan' etth' Ãha:- ùkÃsakasiïasamÃpajjanaæ, Ãvuso, kimatthiyaæ? Kiæ hat- thi-assÃdÅnaæ abhinimminitukÃmo hatthi-assÃdi-kasiïÃni samÃpajjati? nanu yattha katthaci kasiïe parikammaæ katvà aÂÂha samÃpattivasÅbhÃvo yeva pamÃïaæ, yaæ yaæ icchati, taæ tad eva hotÅ ti? BhikkhÆ Ãhaæsu:- PÃÊiyÃ, bhante, ÃkÃsakasiïaæ yeva Ãgataæ, tasmà avassam etaæ vattabban ti. Tatrà 'yaæ pÃÊi\<*<4>*>/:- pakatiyà ÃkÃsakasiïa- samÃpattiyà lÃbhÅ hoti, tiroku¬¬aæ tiropÃkÃraæ tiropabbataæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm omit. 2 M. i, 330; Bhm upÃdiyin ti. 3 Iddhividhà formula; D. i, 78; PÂs. ii, 208; Bhm TirokuÂÂam. 4 PÂs. ii, 208. >/ #<[page 395]># %< Dasa iddhiyo 395>% Ãvajjati; Ãvajjitvà ¤Ãïena adhiÂÂhÃti: ÃkÃso hotÆ ti ÃkÃso hoti, tiroku¬¬aæ\<*<1>*>/ tiropÃkÃraæ tiropabbataæ asajjamÃno\<*<2>*>/ gac- chati. Yathà pakatiyà manussÃ\<*<3>*>/ aniddhimanto kenaci anÃ- vaÂe aparikkhitte asajjamÃnÃ\<*<4>*>/ gacchanti, evam eva so iddhimà ceto vasippatto tiroku¬¬aæ tiropÃkÃraæ tiropabbataæ asajja- mÃno gacchati, seyyathà pi ÃkÃse ti. Sace pan' assa bhikkhuno adhiÂÂhahitvà gacchantassa anta- rà pabbato và rukkho và uÂÂheti, kiæ puna samÃpajjitvà adhiÂÂhÃtabban ti? Doso n' atthi, puna samÃpajjitvà adhiÂ- ÂhÃnaæ hi upajjhÃyassa santike nissayagahaïasadisaæ\<*<5>*>/ hoti. Iminà ca pana bhikkhunÃ: ÃkÃso hotÆ ti adhiÂÂhitattà ÃkÃso hoti yeva. PurimÃdhiÂÂhÃnabalen' eva c' assa antarà a¤¤o pabbato và rukkho và utumayo uÂÂhahissatÅ ti aÂÂhÃnam ev' etaæ. A¤¤ena iddhimatà nimmite pana paÂhamanimmÃnaæ balavaæ hoti; itarena tassa uddhaæ và adho và gantabbaæ. Pathaviyà pi ummujjanimmujjan ti ettha ummujja uÂÂhÃnaæ vuccati, nimmujjan ti saæsÅdanaæ. Ummujja¤ ca nimmujja¤ ca ummujjanimmujjaæ. Evaæ kÃtukÃmena Ãpo- kasiïaæ samÃpajjitvà uÂÂhÃya: ettake ÂhÃne pathavÅ udakaæ hotÆ ti paricchinditvà parikammaæ katvà vuttanayen' eva adhiÂÂhÃtabbaæ; saha adhiÂÂhÃnena yathà paricchinne ÂhÃne pathavÅ udakam eva hoti, so tattha ummujjanimmujjaæ karoti. Tatrà 'yaæ pÃÊi\<*<6>*>/:- pakatiyà ÃpokasiïasamÃpattiyà lÃbhÅ hoti, pathaviæ Ãvajjati; Ãvajjitvà ¤Ãïena adhiÂÂhÃti: udakaæ hotÆ ti, udakaæ hoti. So pathaviyà ummujjanimmuj- jaæ karoti. Yathà manussà pakatiyà aniddhimanto udake ummujjanimmujjaæ karoti, evam eva so iddhimà ceto va sippatto, pathaviyà ummujjanimmujjaæ karoti seyyathÃpi udake ti. Na kevala¤ ca ummujjanimujjam eva; nahÃnapÃna-mukha- dhovana-bhaï¬akadhovanÃdisu yaæ yaæ icchati, taæ taæ karoti. Na kevala¤ ca udakam eva, sappitelamadhuphÃïitÃ- disu pi yaæ yaæ icchati, taæ taæ: ida¤ c' ida¤ ca ettakaæ hotÆ ti ÃvajjitvÃ, parikammaæ katvÃ, adhiÂÂhahantassa \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -kuÂÂaæ always. 2 Pèå. ed. ÃvajjamÃno 3 Ibid., manussà pakatiyÃ. 4 So also Pèå. ed. 5 Bhm -ggahaïa-. 6 PÂs. ii, 208. >/ #<[page 396]># %<396 XII. IddhividhÃniddeso>% yathÃdiÂÂhitam eva hoti. Uddharitvà bhÃjanagataæ karon- tassa sappisappim eva hoti, telÃdÅni telÃdÅni yeva, udakaæ udakam eva. So tattha temitukÃmo va temeti, na temitu- kÃmo na temeti. Tass' eva ca sà pathavÅ udakaæ hoti, sesa- janassa pathavÅ yeva. Tattha manussà pattikà pi gacchanti, yÃnÃdÅhi pi gacchanti, kasikammÃdÅni pi karonti yeva. Sace panà 'yaæ tesam pi udakaæ hotÆ ti icchati, hoti yeva. Paric- chinnakÃlaæ pana atikkamitvà yaæ pakatiyà ghaÂataÊÃkÃ- disu udakaæ, taæ Âhapetvà avasesaæ paricchinnaÂÂhÃnaæ pathavÅ yeva hoti. Udake pi abhijjamÃne ti ettha yaæ udakaæ akkamitvà saæsÅdati, taæ bhijjamÃnan ti vuccati, viparÅtaæ abhijjamÃ- naæ. Evaæ gantukÃmena pana pathavÅkasiïaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya: ettake ÂhÃne udakaæ pathavÅ hotÆ ti paricchin- ditvà parikammaæ katvà vuttanayen' eva adhiÂÂhÃtabbaæ; saha adhiÂÂhÃnena yathà paricchinnaÂÂhÃne udakaæ pa- thavÅ yeva hoti, so tattha gacchati. Tatrà 'yaæ pÃÊi\<*<1>*>/:- pakatiyà pathavÅkasiïasamÃpattiyà lÃbhÅ hoti, udakaæ Ãvaj- jati; Ãvajjitvà ¤Ãïena adhitthÃti: pathavÅ hotÆ ti, pathavÅ hoti. So abhijjamÃne udake gacchati. Yathà manussà pakatiyà aniddhimanto abhijjamÃnÃya pathaviyà gacchanti, evam eva so iddhimà ceto vasippatto abhijjamÃne udake gacchati seyyathÃ- pi pathaviyan ti\<*<1>*>/. Na kevala¤ ca gacchati, yaæ yaæ iriyÃpathaæ icchati, taæ taæ karoti.\<*<2>*>/ Na kevala¤ ca pathavim eva karoti, maïi- suvaïïapabbatarukkhÃdisu pi yaæ yaæ icchati, taæ taæ vuttanayen' eva Ãvajjitvà adhiÂÂhÃti, yathÃdhiÂÂhitam eva hoti. Tass' eva ca taæ udakaæ pathavÅ hoti, sesajanassa udakam eva, macchakacchapà ca udakakÃkÃdayo ca yathÃ- ruci\<*<3>*>/ vicaranti. Sace panÃ'yaæ a¤¤esam pi manussÃnaæ taæ pathaviæ kÃtuæ icchati, karoti yeva. ParicchinnakÃlÃtik- kamena\<*<4>*>/ pana udakam eva hoti. Pallankena kamatÅ ti pallankena gacchati. PakkhÅ sakuïo ti pakkhehi yuttasakuïo. Evaæ kÃtukÃ- mena pana pathavÅkasiïaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya, sace nisin- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. ii, 208. 2 Sb kappeti. 3 Sb ruciæ. 4 Sb -kame. >/ #<[page 397]># %< Dasa iddhiyo 397>% no gantum icchati, pallankappamÃïaæ ÂhÃnaæ paricchinditvà parikammaæ katvà vuttanayen' eva adhiÂÂhÃtabbaæ; sace nipanno gantukÃmo hoti ma¤cappamÃïaæ; sace padasà gantukÃmo hoti maggappamÃïan ti evaæ yathÃnurÆpaæ ÂhÃnaæ paricchinditvà vuttanayen' eva: pathavÅ hotÆ ti adhiÂÂhÃtabbaæ; saha adhiÂÂhÃnena pathavÅ yeva hoti. Tatrà 'yaæ pÃÊi\<*<1>*>/:- ùkÃse pi pallankena kamati\<*<2>*>/ seyyathà pi pakkhÅ sakuïo ti. Pakatiyà pathavÅkasiïasamÃpattiyà lÃbhÅ hoti, ÃkÃsaæ Ãvajjati; Ãvajjitvà ¤Ãïena adhiÂÂhÃti: pathavÅ hotÆ ti, pathavÅ hoti. So ÃkÃse antalikkhe cankamati pi tiÂÂhati pi nisÅdati pi seyyam pi kappeti. Yathà manussà pakatiyà aniddhimanto pathaviyaæ cankaman ti pi . . . pe . . . seyyam pi kappenti, evam eva so iddhimà cetovasippatto ÃkÃse antalikkhe cankamati pi . . . pe . . . seyyam pi kappe- tÅ ti. ùkÃse gantukÃmena ca bhikkhunà dibbacakkhu-lÃbhinà pi bhavitabbaæ. KasmÃ? Antare utusamuÂÂhÃnà và pab- batarukkhÃdayo\<*<3>*>/ honti, nÃgasupaïïÃdayo và ussuyantà mÃpenti nesaæ\<*<4>*>/ dassanatthaæ. Te pana disvà kiæ kÃtab- ban ti? PÃdakajjhÃnaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya: ÃkÃso hotÆ ti parikammaæ katvà adhiÂÂhÃtabbaæ. Thero pan' Ãha:- SamÃpatti-samÃpajjanaæ, Ãvuso, kimatthiyaæ? Nanu samÃhitam ev' assa cittaæ, tena yaæ yaæ ÂhÃnaæ: ÃkÃso hotÆ ti adhiÂÂhÃti, ÃkÃso yeva hotÅ ti. Ki¤cÃpi evam Ãha, atha kho tiroku¬¬apÃÂihÃriye vuttanayen' eva paÂipajjitab- baæ. Api ca okÃse orohanattham pi iminà dibbacakkhu- lÃbhinà bhavitabbaæ. Ayaæ hi sace anokÃse nahÃnatitthe và gÃmadvÃre và orohati, mahÃjanassa pÃkaÂo hoti; tÃsmà dibbacakkhunà passitvà anokÃsaæ vajjetvÃ\<*<5>*>/ okÃse ota- ratÅ ti. Ime pi candimasuriye evaæ mahiddhike evam mahÃnubhÃve pÃïinà parÃmasati parimajjatÅ ti\<*<6>*>/ ettha candimasuriyÃnaæ dvÃcattÃÊÅsayojanasahassassaupari caraïena mahiddhikatà tÅsu dÅpesu ekakkhaïe Ãlokakaraïena mahÃnubhÃvatà veditabbÃ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. ii, 208. 2 Pèå. ed. cankamati. 3 Sb rukkhapabbat-. 4 Sb tesaæ. 5 Bhm vajjitvÃ. 6 D. i, 78. >/ #<[page 398]># %<398 XII. IddhividhÃniddeso >%Evaæ upari caraïa-Ãlokakaraïehi và mahiddhike ten' eva mahiddhikattena mahÃnubhÃve, parÃmasatÅ ti pariggaïhati, ekadese và chupati; parimajjatÅ ti samantato ÃdÃsatalaæ viya parimajjati. Ayaæ pan' assa iddhi-abhi¤¤Ã pÃdakajjhÃna- vasen' eva ijjhati; n' atth' ettha kasiïasamÃpattiniyamo. Vuttaæ h' etaæ PaÂisambhidÃyaæ\<*<1>*>/:- Ime candimasuriye . . . parimajjatÅ ti idha so iddhimà cetovasippatto\<*<2>*>/ . . . candima- suriye Ãvajjati; Ãvajjetvà ¤Ãïena adhiÂÂhÃti: hatthapÃse hotÆ ti, hatthapÃse hoti. So nisinnako và nipannako và candima- suriye pÃïinà Ãmasati parÃmasati parimajjati. Yathà manus- sà pakatiyà aniddhimanto ki¤cid eva rÆpagataæ hatthapÃse Ãmasanti parÃmasanti parimajjanti, evam eva so iddhimà . . . pe... parimajjatÅ ti. SvÃyaæ yadi icchati gantvà parÃma- situæ, gantvà parÃmasati. Yadi pana idh' eva nisinnako và nipannako và parÃma- situkÃmo hoti: hatthapÃse hotÆ ti adhiÂÂhÃti, adhiÂÂhÃnaba- lena vaïÂamuttatÃlaphalaæ viya Ãgantvà hatthapÃse Âhite và parÃmasati, hatthaæ và va¬¬hetvÃ, va¬¬hentassa pana kiæ upÃdinnakaæ va¬¬hati? AnupÃdinnakan ti? UpÃdin- nakaæ nissÃya anupÃdinnakaæ va¬¬hati. Tattha TipiÂaka- CÆlanÃgatthero Ãha:- kiæ pan' Ãvuso upÃdinnakaæ khud- dakam pi mahantam pi na hoti? Nanu yadà bhikkhu tÃÊac- chiddÃdÅhi nikkhamati, tadà upÃdinnakaæ khuddakaæ hoti, yadà mahantaæ attabhÃvaæ karoti, tadà mahantaæ hoti, MahÃ-MoggallÃnattherassa viyà ti. Ekasmiæ kira samaye AnÃthapiï¬iko gahapati Bhagavato dhammadesanaæ sutvÃ: sve, bhante, pa¤cahi bhikkhusatehi saddhiæ amhÃkaæ gehe bhikkhaæ gaïhathà ti nimantetvà pakkami. Bhagavà adhivÃsetvà taæ divasÃvasesaæ rattibhÃ- ga¤ ca vÅtinÃmetvà paccÆsasamaye dasasahassilokadhÃtuæ olokesi. Ath' assa Nandopanando nÃma NÃgarÃjà ¤Ãïa- mukhe ÃpÃtham Ãgacchi. BhagavÃ: ayaæ NÃgarÃjà may- haæ ¤Ãïamukhe ÃpÃtham Ãgacchati. Atthi nu kho assa upanissayo ti Ãvajjento: ayaæ micchÃditthiko tÅsu ratanesu \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. ii, 208. All edns. omit the pi of the Pèå. text after Ime. 2 Only Sh notes these elisions in the canonical text. >/ #<[page 399]># %< Dasa iddhiyo 399>% appasanno ti disvÃ: ko nu kho imaæ micchÃdiÂÂhito vivecey- yà ti Ãvajjento MahÃ-MoggallÃnattheraæ addasa. Tato pabhÃtÃya rattiyà sarÅrapaÂijagganaæ katvà Ãyasmantaæ ùnandaæ Ãmantesi: ùnanda, pa¤cannaæ bhikkhusatÃnaæ Ãrocehi. TathÃgato devacÃrikaæ gacchatÅ ti. Taæ diva- sa¤ ca Nandopanandassa ÃpÃnabhÆmiæ sajjayiæsu. So dibbaratanapallanke dibbena setacchattena dhÃrayamÃnena tividhanÃÂakehi c' eva nÃgaparisÃya ca parivuto dibbabhÃ- janesu upaÂÂhÃpita-annapÃnavidhiæ olokayamÃno nisinno hoti. Atha Bhagavà yathà nÃgarÃjà passati tathà katvà tassa vitÃnamatthaken' eva pa¤cahi bhikkhusatehi saddhiæ TÃvatiæsadevalokÃbhimukho pÃyÃsi. Tena kho pana sama- yena Nandopanandassa NÃgarÃjassa evarÆpaæ pÃpakaæ diÂÂhigataæ uppannaæ hoti: ime hi nama muï¬akà samaïa- kà amhÃkaæ uparÆpari bhavanena devÃnaæ TÃvatiæsÃnaæ bhavanaæ pavisanti pi nikkhamanti pi, na dÃni ito paÂÂhayà imesaæ amhÃkaæ matthake pÃdapaæsuæ okirantÃnaæ gan- tuæ dassÃmÅ ti uÂÂhÃya SinerupÃdaæ gantvÃ, taæ attabhÃ- vaæ vijahitvÃ, Sineruæ sattakkhattuæ bhogehi parikkhipitvà upariphaïaæ katvà TÃvatiæsa-bhavanaæ avakujje phaïena gahetvà adassanaæ gamesi. Atha kho Ãyasmà RaÂÂhapÃlo Bhagavantaæ etad avoca:- Pubbe, bhante, imasmiæ padese Âhito Sineruæ passÃmi, Sineruparibhaï¬aæ passÃmi, TÃva- tiæsaæ passÃmi, Vejayantaæ passÃmi, VejayantapÃsÃdassa upari dhajaæ passÃmi. Ko nu kho, bhante, hetu, ko paccayo yaæ etarahi neva Sineruæ passÃmi ...pe... na Vejayan- tapÃsÃdassa upari dhajaæ passÃmÅ ti? Ayaæ, RaÂÂhapÃla, Nandopanando nÃma NÃgarÃjà tumhÃkaæ kupito Sineruæ sattakkhattuæ bhogehi parikkhipitvà upari phaïena paticchÃ- detvà andhakÃraæ katvà Âhito ti. Damemi naæ, bhante ti. Na Bhagavà anujÃni. Atha kho Ãyasmà Bhaddiyo, Ãyasmà RÃhulo ti anukkamena sabbe pi bhikkhÆ uÂÂhahiæsu. Na Bhagavà anujÃni. AvasÃne MahÃmoggallÃnatthero: ahaæ, bhante, damemi nan ti Ãha. Damehi, MoggallÃnà ti Bhagavà anujÃni. Thero attabhÃvaæ vijahitvà mahantaæ NÃgarÃ- javaïïaæ abhinimminitvà Nandopanandaæ cuddasakkhat- tuæ bhogehi parikkhipitvà tassa phaïamatthake attano pha- ïaæ Âhapetvà Sinerunà saddhiæ abhinippÅÊesi. NÃgarÃjà \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 400]># %<400 XII. IddhividhÃniddeso>% padhÆmÃsi.\<*<1>*>/ Thero pi: na tuyhaæ yeva sarÅre dhÆmo atthi, mayham pi atthÅ ti padhÆmÃsi. NÃgarÃjassa dhÆmo theraæ na bÃdhati, therassa pana dhÆmo NÃgarÃjÃnaæ bÃdhati. Tato NÃgarÃjà pajjali. Thero pi: na tuyhaæ yeva sarÅre aggi atthi, mayham pi atthÅ ti pajjali. NÃgarÃjassa tejo theraæ na bÃdhati, therassa pana tejo nÃgarÃjÃnaæ bÃdhati. NÃgarÃjÃ: ayaæ maæ Sinerunà abhinippÅÊetvà dhÆmÃyati c' eva pajjalati cà ti cintetvÃ: bho tvaæ ko 'sÅ ti? paÂipucchi. Ahaæ kho, Nanda, MoggallÃno ti. Bhante, attano bhikkhu- bhÃvena patiÂÂhÃhÅ ti. Thero attabhÃvaæ vijahitvà tassa dakkhiïakaïïasotena pavisitvà vÃmakaïïasotena nikkhami, vÃmakaïïasotena pavisitvà dakkhiïakaïïasotena nikkhami; tathà dakkhiïanÃsasotena pavisitvà vÃmanÃsasotena nik- khami, vÃmanÃsasotena pavisitvà dakkhiïanÃsasotena nik- khami. Tato NÃgarÃjà mukhaæ vivari. Thero mukhena pavisitvà anto kucchiyaæ pacÅnena ca pacchimena ca canka- mati. BhagavÃ: MoggallÃna, MoggallÃna, manasikarohi! Mahiddhiko esa nÃgo ti Ãha. Thero: mayhaæ kho bhante cattÃro iddhipÃdà bhÃvità bahulÅkatà yÃnÅkatà vatthukatà anuÂÂhità paricità susamÃraddhÃ. TiÂÂhatu, bhante, Nando- panando, ahaæ NandopanandasadisÃnaæ nÃgarÃjÃnaæ sa- tam pi sahassam pi satasahassam pi dameyyan ti Ãha. NÃga- rÃjà cintesi: pavisanto tÃva me na diÂÂho. NikkhamanakÃle dÃni naæ dÃÂhantare pakkhipitvà sankhÃdissÃmÅ ti cintetvÃ: nikkhama, bhante, mà maæ antokucchiyaæ aparÃparaæ cankamanto bÃdhayitthà ti Ãha. Thero nikkhamitvà bahi aÂÂhÃsi. NÃgarÃjÃ: ayaæ so ti disvà nÃsavÃtaæ vissajji. Thero catutthaæ jhÃnaæ samÃpajji, lomakÆpam pi 'ssa vÃto cÃletuæ nÃsakkhi. AvasesabhikkhÆ kira Ãdito paÂÂhÃya sabbapÃÂihÃriyÃni kÃtuæ sakkuïeyyuæ. Imaæ pana ÂhÃnaæ patvà evaæ khippanisantino hutvà samÃpajjituæ na sakkhis- santÅ ti tesaæ Bhagavà NÃgarÃjadamanaæ nÃnujÃni. NÃga- rÃjÃ: ahaæ imassa samaïassa nÃsavÃtena lomakÆpam pi cÃletuæ nÃsakkhiæ. Mahiddhiko samaïo ti cintesi. Thero attabhÃvaæ vijahitvà supaïïarÆpaæ abhinimminitvà supaï- ïavÃtaæ dassento nÃgarÃjÃnaæ anubandhi. NÃgarÃjà taæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb padhÆpÃyi; Sh padhÆmÃyi. >/ #<[page 401]># %< Dasa iddhiyo 401>% attabhÃvaæ vijahitvà mÃïavakavaïïaæ abhinimminitvÃ: bhante, tumhÃkaæ saraïaæ gacchÃmÅ ti vadanto therassa pÃde vandi. Thero: SatthÃ, Nanda, Ãgato. Ehi, gamissÃmà ti nÃgarÃjÃnaæ damayitvà nibbisaæ katvà gahetvà Bhaga- vato santikaæ agamÃsi. NÃgarÃjà Bhagavantaæ vanditvÃ: bhante, tumhÃkaæ saraïaæ gacchÃmÅ ti Ãha. BhagavÃ: sukhÅ hohi, NÃgarÃjà ti vatvà bhikkhusaæghaparivuto AnÃ- thapiï¬ikassa nivesanaæ agamÃsi. AnÃthapiï¬iko: kiæ bhante atidivà Ãgatatthà ti Ãha. MoggallÃnassa ca Nando- panandassa ca sangÃmo ahosÅ ti. Kassa, bhante, jayo, kassa parÃjayo ti ? MoggallÃnassa jayo, Nandassa parÃjayo ti. AnÃthapiï¬iko: adhivÃsetu me, bhante, Bhagavà sattÃhaæ ekapaÂipÃÂiyà bhattaæ sattÃhaæ therassa sakkÃraæ karissÃmÅ ti sattÃhaæ BuddhappamukhÃnaæ pa¤cannaæ bhikkhusa- tÃnaæ mahÃsakkÃraæ akÃsi. Iti imaæ imasmiæ Nandopa- nandadamane kataæ mahantaæ attabhÃvaæ sandhÃy' etaæ vuttaæ: yadà mahantaæ attabhÃvaæ karoti, tadà mahantaæ hoti MahÃmoggallÃnattherassa viyà ti. Evaæ vutte pi bhik- khÆ: upÃdinnakaæ nissÃya anupÃdinnakam eva va¬¬ha- tÅ ti Ãhaæsu. Ayam eva c' ettha yutti. So evaæ katvà na kevalaæ candimasuriye parÃmasati, sace icchati pÃdakathalikaæ katvà pÃde Âhapeti, pÅÂhaæ katvà nisÅdati, ma¤caæ katvà nipajjati, apassena phalakaæ katvà apassayati. Yathà ca eko, evaæ aparo pi anekesu pi hi bhikkhusatasahas- sesu evaæ karontesu tesa¤ ca ekamekassa tath' eva ijjhati, candimasuriyÃna¤ ca gamanam pi Ãlokakaraïam pi tath' eva hoti. Yathà hi pÃtisahassesu udakapÆresu sabbapÃtÅsu ca candamaï¬alÃni dissanti, pÃkatikam eva candassa gamanam pi Ãlokakaraïa¤ ca hoti, tathÆpamam etaæ pÃÂihÃriyaæ. YÃva Brahmalokà pÅ\<*<1>*>/ ti Brahmalokam pi paricchedaæ katvÃ, kÃyena vasaæ vattetÅ ti tattha Brahmaloke kÃyena attano vasaæ vatteti. Tass' attho pÃÊiæ anugantvà veditab- bo. Ayaæ h' ettha pÃÊi\<*<2>*>/:- YÃva Brahmalokà pi kÃyena vasaæ vattetÅ ti sace so iddhimà cetovasippatto Brahmalokaæ gantukÃmo hoti, dÆre pi santike adhiÂÂhÃti: santike hotÆ ti, san- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Iddhividhà formula. See D. i, 78. PÂs. ii, 209. >/ #<[page 402]># %<402 XII. IddhividhÃniddeso>% tike hoti, santike pi dÆre adhiÂÂhÃti: dÆre hotÆ ti, dÆre hoti; bahukam pi thokaæ adhiÂÂhÃti: thokaæ hotÆ ti, thokaæ hoti, thokam pi bahukam pi adhiÂÂhÃti: bahukaæ hotÆ ti; bahukaæ hoti; dibbena cakkhunà tassa Brahmuno rÆpaæ passati; dibbÃya sotadhÃtuyà tassa Brahmuno saddaæ suïÃti; ceto- pariya¤Ãïena tassa Brahmuno cittaæ pajÃnÃti. Sace so id- dhimà cetovasippatto dissamÃnena kÃyena Brahmalokaæ gantu- kÃmo hoti, kÃyavasena cittaæ pariïÃmeti, kÃyavasena cittaæ adhiÂÂhÃti; kÃyavasena cittaæ pariïÃmetvÃ, kÃyavasena cit- taæ adhiÂÂhahitvà sukhasa¤¤a¤ ca lahusa¤¤a¤ ca okkamitvà dissamÃnena kÃyena Brahmalokaæ gacchati. Sace so iddhimà cetovasippatto adissamÃnena kÃyena Brahmalokaæ gantu- kÃmo hoti, cittavasena kÃyaæ pariïÃmeti, cittavasena kÃyaæ adhiÂÂhÃti; cittavasena kÃyaæ pariïÃmetvà cittavasena kÃyaæ adhiÂÂhahitvà sukhasa¤¤a¤ ca lahusa¤¤a¤ ca okkamitvà adis- samÃnena kÃyena Brahmalokaæ gacchati. So tassa Brahmuno purato rÆpaæ abhinimminÃti manomayaæ sabbangapa¤cangiæ ahÅnindriyaæ.\<*<1>*>/ Sace so iddhimà cankamati, nimmito pi tattha cankamati. Sace so iddhimà titÂhati ... nisÅdati ... seyyaæ kappeti, nimmito pi tattha seyyaæ kappeti. Sace so iddhimà dhÆpÃyati\<*<2>*>/ ... pajjalati ... dhammaæ bhÃsati ... pa¤haæ pucchati ... pa¤haæ puÂÂho vissajjeti nimmito pi tattha pa¤haæ puÂÂho vissajjeti. Sace so iddhimà tena Brahmu- nà saddhiæ santiÂÂhati, sallapati, sÃkacchaæ samÃpajjati, nimmito pi tattha tena Brahmunà saddhiæ santiÂÂhati, sallapati, sÃkacchaæ samÃpajjati; yaæ yad eva hi so iddhimà karoti, taæ tad eva nimmito karotÅ ti. Tattha dÆre pi santike adhiÂÂhÃtÅ ti pÃdakajjhÃnato vuÂÂhÃ- ya, dÆre devalokaæ và Brahmalokaæ và Ãvajjati: santike hotÆ ti, Ãvajjitvà parikammaæ katvà puna samÃpajjitvà ¤Ãïena adhiÂÂhÃti: santike hotÆ ti santike hoti. Esa nayo sesapadesu pi. Tattha ko dÆraæ gahetvà santikaæ akÃsÅ ti? `BhagavÃ. Bhagavà hi jamakapÃÂihÃriyÃvasÃne devalokaæ gacchanto Yugandhara¤ ca Sineru¤ ca santike katvà pathavÅtalato eka- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Pèå. ed. -paccangaæ ahinindriyaæ. 2 Bhm dhÆmÃyati. Only Sh indicates the elisions. >/ #<[page 403]># %< Dasa iddhiyo 403>% pÃdaæ Yugandhare patiÂÂhapetvÃ, dutiyaæ Sinerumatthake Âhapesi. A¤¤o ko akÃsi? MahÃmoggallÃnatthero. Thero hi SÃ- vatthito bhattakiccaæ katvà nikkhantaæ dvÃdasayojanaæ parisaæ tiæsayojanaæ Sankassanagaramaggaæ sankhipitvà tan khaïaæ yeva sampÃpesi. Api ca TambapaïïidÅpe CÆÊa- Samuddatthero pi akÃsi. Dubbhikkhasamaye kira therassa santikaæ pÃto va satta bhikkhusatÃni Ãgamaæsu. Thero: mahÃbhikkhusangho kuhiæ bhikkhÃcÃro bhavissatÅ ti cinten- to sakala-TambapaïïidÅpe adisvÃ: paratÅre PÃÂaliputte bha- vissatÅ ti disvà bhikkhÆ pattacÅvaraæ gÃhÃpetvÃ:- eth' Ãvuso bhikkhÃcÃraæ gamissÃmà ti pathaviæ sankhipitvà PÃÂaliput- taæ gato. BhikkhÆ: kataraæ, bhante, imaæ nagaran ti? pucchiæsu. PÃÂaliputtaæ, Ãvuso ti. PÃÂaliputtaæ nama dÆre bhante ti. ùvuso, mahallakattherà nÃma dÆre pi ga- hetvà santike karontÅ ti. MahÃsamuddo kuhiæ, bhante ti? Nanu, Ãvuso, antarà ekaæ nÅlamÃtikaæ atikkamitvà Ãgatatthà ti? ùma, bhante. MahÃsamuddo pana mahanto ti. ùvuso, mahallakattherà nÃma mahantam pi khuddakaæ karontÅ ti. Yathà cà 'yaæ, evaæ Tissadattatthero\<*<1>*>/ pi sÃyaæhasamaye nahÃyitvà katuttarÃsango: MahÃbodhiæ vandissÃmÅ ti cinte uppanne santike akÃsi. Santikaæ pana gahetvÃ: ko dÆram akÃsÅ ti? BhagavÃ. Bhagavà hi attano ca AngulimÃlassa ca antaraæ santikam pi dÆram akÃsÅ ti. Atha ko bahukaæ thokaæ akÃsÅ ti? MahÃkassapatthero. RÃjagahe kira nak- khattadivase pa¤casatà kumÃriyo candapÆve gahetvà nak- khattakÅÊanatthÃya gacchantiyo Bhagavantaæ disvà ki¤ci nÃdaæsu. Pacchato Ãgacchantaæ pana theraæ disvÃ: am- hÃkaæ thero eti, pÆvaæ dassÃmà ti sabbà pÆve gahetvà theraæ upasankamiæsu. Thero pattaæ nÅharitvà sabbaæ ekapattapÆramattam akÃsi. Bhagavà theraæ ÃgamayamÃno purato nisÅdi. Thero Ãharitvà Bhagavato adÃsi. IllÅsaseÂÂhivatthusmiæ\<*<2>*>/ pana MahÃ-moggallÃnatthero tho- kaæ bahukam akÃsi, KÃkavalliyavatthusmi¤ ca BhagavÃ. MahÃkassapatthero kira sattÃhaæ samÃpattiyà vÅtinÃmetvà daÊiddasangahaæ karonto KÃkavalliyassa nÃma duggata- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh Tissagutta-; Bhm Tissatthero. 2 Dhp. A. i, 367 f.; cf. JÃt. i, 349 f. >/ #<[page 404]># %<404 XII. IddhividhÃniddeso>% manussassa gharadvÃre aÂÂhÃsi. Tassa jÃyà theraæ disvà patino pakkaæ aloïambilayÃguæ patte Ãkiri. Thero taæ gahetvà Bhagavato hatthe Âhapesi. Bhagavà mahÃbhikkhu sanghassa pahonakaæ katvà adhiÂÂhÃsi. Ekapattena Ãbhatà sabbesaæ pahosi. KÃkavalliyo pi sattame divase seÂÂhiÂÂhÃ- naæ alatthà ti. Na kevala¤ ca thokassa bahukaraïaæ madhuraæ amadhu- raæ, amadhuraæ madhuran ti Ãdisu pi yaæ yaæ icchati, sab- baæ iddhimato ijjhati. Tathà hi MahÃ-AnuÊatthero nÃma sambahule bhikkhÆ piï¬Ãya caritvà sukkhabhattam\<*<1>*>/ eva la- bhitvà GangÃtÅre nisÅditvà paribhu¤jamÃne disvÃ: GangÃya udakaæ sappimaï¬an ti adhiÂÂhahitvà sÃmaïerÃnaæ sa¤- ¤aæ adÃsi. Te thÃlakehi Ãharitvà bhikkhusanghassa adaæsu. Sabbe madhurena sappimaï¬ena bhu¤jiæsÆ ti. Dibbena cakkhunà ti idh' eva Âhito Ãlokaæ va¬¬hetvà tassa Brahmuno rÆpaæ passati. Idh' eva ca Âhito sabbaæ tassa bhÃsato saddaæ suïÃti cittaæ pajÃnÃti. KÃyavasena cittaæ pariïÃmetÅ ti karajakÃyavasena\<*<2>*>/ cittaæ pariïÃmeti, pÃdakajjhÃnacittaæ gahetvà kÃye Ãropeti, kÃ- yÃnugatikaæ karoti, dandhagamanaæ, kÃyagamanaæ hi dandhaæ hoti. Sukhasa¤¤a¤ ca lahusa¤¤a¤ ca okkamatÅ ti pÃdakajjhÃnÃ- rammaïena iddhicittena sahajÃtaæ sukhasa¤¤a¤ ca lahusa¤- ¤a¤ ca okkamati, pavisati, phusati, sampÃpuïÃti. Sukhasa¤- ¤Ã nÃma upekkhÃsampayuttà sa¤¤Ã; upekkhà hi santaæ su- khan ti vuttÃ. Sà yeva ca sa¤¤Ã nÅvaraïehi ceva vitakkÃ- dÅhi paccanÅkehi ca vimuttattà lahusa¤¤Ã ti pi veditabbÃ. Taæ okkantassa pan' assa karajakÃyo pi tÆlapicu viya sal- lahuko hoti. So evaæ vÃtakkhittatÆlapicunà viya sallahu- kena dissamÃnena kÃyena Brahmalokaæ gacchati. Evaæ gacchanto ca sace icchati, pathavÅkasiïavasena ÃkÃse maggaæ nimminitvà padasà gacchati. Sace icchati vÃyokasiïava- sena vÃyuæ adhiÂÂhahitvà tÆlapicu viya vÃyunà gacchati. Api ca gantukÃmatà eva ettha pamÃïaæ, sati hi gantukÃ- matÃya evaæ katacittÃdhiÂÂhÃno adhiÂÂhÃnavegakkhitto vaso issÃsakhittasaro viya dissamÃno gacchati. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm sukka-. 2 Sbh -kÃyassa vasena. >/ #<[page 405]># %< Dasa iddhiyo 405>% Cittavasena kÃyaæ pariïÃmetÅ ti kÃyaæ gahetvà citte Ãro- peti; cittÃnugatikaæ karoti sÅghagamanaæ, cittagamanaæ hi sÅghaæ hoti. Sukhasa¤¤a¤ ca lahusa¤¤a¤ ca okkamatÅ ti rÆpakÃyÃrammaïena iddhicittena sahajÃtaæ sukhasa¤¤a¤ ca lahusa¤¤a¤ ca okkamati. Sesaæ vuttanayen' eva veditab- baæ. Idaæ pana cittagamanam eva hoti. Evaæ adissamÃnena kÃyena gacchanto panà 'yaæ: kiæ tassa adhiÂÂhÃnacittassa uppÃdakkhaïe gacchati, udÃhu Âhitik- khaïe, bhangakkhaïe và ti? vutte: tÅsu pi khaïesu gacchatÅ ti thero Ãha. Kiæ pana: so sayaæ gacchati? Nimmitaæ pesetÅ ti? YathÃruci\<*<1>*>/ karoti. Idha pan' assa sayaæ gam- anam eva Ãgataæ. Manomayan ti adhiÂÂhÃnamanena nimmitattà manomayaæ. AhÅnindriyan ti idaæ cakkhusotÃdÅnaæ saïÂhÃnavasena vuttaæ. NimmitarÆpe pana pasÃdo nÃma n' atthi. Sace iddhimà cankamati, nimmito pi tattha cankamatÅ ti\<*<2>*>/ Ãdi sabbaæ sÃvaka- nimmitaæ sandhÃya vuttaæ. Buddhanimmito pana yaæ yaæ Bhagavà karoti, taæ tam pi karoti, Bhagavato ruciva- sena a¤¤am pi karotÅ ti ettha ca yaæ so iddhimà idh' eva Âhito dibbena cakkhunà rÆpaæ passati, dibbÃya sotadhÃ- tuyà saddaæ suïÃti, cetopariya¤Ãïena cittaæ pajÃnÃti, na ettÃvatà kÃyena vasaæ vatteti. Yam pi so idh' eva Âhito tena Brahmunà saddhiæ santiÂÂhati sallapati sÃkacchaæ samÃ- pajjati, ettÃvatà pi na kÃyena vasaæ vatteti. Yam pi 'ssa dÆre pi santike adhiÂÂhÃtÅ ti Ãdikaæ adhiÂÂhÃnaæ, ettÃvatà pi na kÃyena vasaæ vatteti. Yam pi so dissamÃnena và adissamÃnena và kÃyena Brahmalokaæ gacchati, ettÃvatà pi na kÃyena vasaæ vatteti. Ya¤ ca kho so tassa Brahmuno purato rÆpaæ abhinimminÃtÅ ti Ãdinà nayena vuttavidhÃnaæ Ãpajjati, ettÃvatà kÃyena vasaæ vatteti nÃma. Sesaæ pan' ettha kÃyena vasaæ vattanÃya pubbabhÃgadassanatthaæ vut- tan ti ayaæ tÃva adhiÂÂhÃnà iddhi. (2) VikubbanÃyaæ\<*<3>*>/ pana manomayÃya ca idaæ nÃnÃkara- ïaæ. Vikubbanaæ tÃva karontena so pakativaïïaæ vija- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb -ruciæ. 2 PÂs. ii, 209. 3 Sbh -nÃya; Sh adds ca. II. 3 >/ #<[page 406]># %<406 XII. IddhividhÃniddeso>% hitvà kumÃrakavaïïaæ và dasseti, nÃgavaïïaæ và dasseti, supaïïavaïïaæ và dasseti, asuravaïïaæ\<*<1>*>/ và dasseti, indavaï- ïaæ và dasseti, devavaïïaæ và dasseti, Brahmavaïïaæ và dasseti, samuddavaïïaæ và dasseti, pabbatavaïïaæ và dasseti, sÅhavaïïaæ ..., vyagghavaïïaæ ..., dÅpivaïïaæ ... dasseti, hattham pi dasseti, assam ..., ratham ... pattam ... vividham pi senÃvyÆhaæ dassetÅ ti\<*<2>*>/ evaæ vuttesu kumÃrakavaïïÃdisu yaæ yaæ Ãkankhati, taæ taæ adhiÂÂhÃ- tabbaæ. AdhiÂÂhahantena ca pathavÅkasiïÃdisu a¤¤atarÃ- rammaïato abhi¤¤ÃpÃdakajjhÃnato vuÂÂhÃya attano kumÃ- ravaïïo\<*<3>*>/ Ãvajjitabbo, Ãvajjitvà parikammÃvasÃne puna samÃ- pajjitvà vuÂÂhÃya: evarÆpo nÃma kumÃrako homÅ ti adhiÂÂhÃ- tabbaæ; saha adhiÂÂhÃnacittena kumÃrako hoti Devadatto viya.\<*<4>*>/ Esa nayo sabbattha. Hatthim pi dassetÅ ti Ãdi pan' ettha bahiddhà pi hatthi-Ãdi dassanavasena vuttaæ. Tattha: hatthÅ homÅ ti anadhiÂÂhahitvÃ: hatthÅ hotÆ ti adhiÂÂhÃtab- baæ. AssÃdisu pi es' eva nayo ti. Ayaæ vikubbanà iddhi. (3) Manomayaæ kÃtukamo pana pÃdakajjhÃnato vuÂÂhÃ- ya, kÃyaæ tÃva Ãvajjitvà vuttanayen' eva: susiro hotÆ ti adhiÂÂhÃti, susiro hoti. Ath' assa abbhantare a¤¤aæ kÃ- yaæ Ãvajjitvà parikammaæ katvà vuttanayen' eva, adhiÂÂhÃ- ti tassa abbhantare: a¤¤o kÃyo hotÆ ti, so taæ mu¤jamhà Åsikaæ viya kosiyà asiæ viya, karaï¬Ãya ahiæ viya ca abbÃ- hati. Tena vuttaæ:- idha bhikkhu imamhà kÃyà a¤¤aæ kÃyaæ abhinimminÃti rÆpiæ manomayaæ sabbangapaccangiæ ahÅnindriyaæ. Seyyathà pi puriso mu¤jamhà Åsikaæ pavÃ- heyya, tassa evam assa: ayaæ mu¤jo, ayaæ ÅsikÃ, a¤¤o mu¤jo, a¤¤Ã ÅsikÃ, mu¤jamhà tveva Åsikà pavÃÊhà ti\<*<5>*>/ Ãdi. Ettha ca yathà ÅsikÃdayo mu¤jÃdÅhi sadisà honti, evaæ manomaya- rÆpaæ iddhimatà sadisam eva hotÅ ti dassanatthaæ età upamà vuttà ti. Ayaæ manomayà iddhi. Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge Iddhivi- dhaniddeso nÃma dvÃdasamo paricchedo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Pèå. ed. yakkhavaïïaæ. 2 PÂs. ii, 210. 3 Sh kumÃraka-. 4 Dhp. A. i, 139. 5 D. i, 77; PÂs. ii, 211. Pèå. ed. both read ubbhato. >/ #<[page 407]># %<407>% XIII TERASAMA-PARICCHEDO ABHI¥¥ù-NIDDESO IdÃni dibbasotadhÃtuyà niddesakkamo anuppatto. Tattha tato parÃsu ca tÅsu abhi¤¤Ãsu: so evaæ samÃhite citte\<*<1>*>/ ti ÃdÅnaæ attho vuttanayen' eva veditabbo. Sabbattha pana visesamattam eva vaïïayissÃma. Tatra dibbÃya sotadhÃtuyà ti ettha dibbasadisattà dibbÃ. DevÃnaæ hi sucaritakammanibbattà pittasemharuhirÃdÅhi apaÊibuddhà upakkilesavimuttatÃya dÆre pi Ãrammaïaæ sampaÂicchanasamatthà dibbappasÃdasotadhÃtu hoti. Aya¤ cà pi imassa bhikkhuno viriyabhÃvanÃbalanibbattÃ\<*<2>*>/ ¤Ãïaso- tadhÃtu tÃdisà yevà ti dibbasadisattà dibbÃ. Api ca dibba- vihÃravasena paÂiladdhattà attanà ca dibbavihÃrasannissi- tattà pi dibbÃ. SavanaÂÂhena nijjÅvaÂÂhena ca sotadhÃtu. SotadhÃtukiccakaraïena ca sotadhÃtu viyà ti pi sotadhÃtu, tÃya dibbÃya sotadhÃtuyÃ. VisuddhÃyà ti parisuddhÃya nirupakkilesÃya. AtikkantamÃnusikÃyÃ\<*<3>*>/ ti manussÆpacÃraæ atikkamitvà saddasavanena mÃnusikaæ\<*<3>*>/ maæsasotadhÃtuæ atikkantÃya pÅ ti vattitvà ÂhitÃya. Ubho sadde suïÃtÅ ti dve sadde suïÃti. Katame dve? Dibbe ca mÃnuse\<*<3>*>/ ca, devÃ- na¤ ca manussÃna¤ ca sadde ti vuttaæ hoti. Etena padesa- pariyÃdÃnaæ veditabbaæ. Ye dÆre santike cà ti ye saddà dÆre paracakkavÃÊe pi ye ca santike antamaso sadehasannissitapÃïakasaddà pi, te suïÃtÅ ti vuttaæ hoti. Etena nippadesapariyÃdÃnaæ vedi- tabbaæ. Kathaæ panà 'yaæ uppÃdetabbà ti? Tena bhik- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 D. i, 79; S. ii, 121, 212; v, 265, 304; A. i, 255; iii, 17, 29; iv, 241. 2 Sh -balena nibbattÃ. 3 Bhm -mÃnuss- >/ #<[page 408]># %<408 XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>% khunà abhi¤¤ÃpÃdakajjhÃnaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya pari- kammasamÃdhicittena paÂhamataraæ pakatisotapathe dÆre oÊÃriko aran¤e sÅhÃdÅnaæ saddo Ãvajjitabbo, vihÃre ghaï- Âisaddo bherisaddo sankhasaddo sÃmaïeradaharabhikkhÆ- naæ sabbatthÃmena sajjhÃyantÃnaæ sajjhÃyanasaddo pa- katikathaæ kathentÃnaæ: kiæ bhante? kiæ Ãvuso? ti Ãdi- saddo sakuïasaddo vÃtasaddo padasaddo pakkuÂÂhita-uda- kassa\<*<1>*>/ cicciÂÃyanasaddo Ãtape sussamÃnatÃlapaïïasaddo kunthakipillikÃdi-saddo\<*<2>*>/ ti evaæ sabboÊÃrikatopabhuti ya- thÃkkamena sukhumasaddà ÃvajjitabbÃ. Tena puratthimÃya disÃya saddÃnaæ saddanimittaæ manasikÃtabbaæ; pacchi- mÃya, uttarÃya, dakkhiïÃya, heÂÂhimÃya, uparimÃya disÃya, puratthimÃya anudisÃya, pacchimÃya, uttarÃya, dakkhinÃya pi anudisÃya saddÃnaæ saddanimittaæ manasikÃtabbaæ; oÊÃrikÃnam pi sukhumÃnam pi saddÃnaæ saddanimittaæ manasikÃtabbaæ. Tassa te saddà pÃkatikacittassà pi pÃ- kaÂà honti, parikammasamÃdhicittassa pana ativiya pÃ- kaÂÃ. Tass' evaæ saddanimittaæ manasikaroto: idÃni dib- basotadhÃtu uppajjissatÅ ti tesu saddesu a¤¤ataraæ Ãram- maïaæ katvà manodvÃrÃvajjanaæ uppajjati; tasmiæ ni- ruddhe cattÃri, pa¤ca và javanÃni javanti, yesaæ puri- mÃni tÅïi, cattÃri và parikamma-upacÃrÃnuloma-gotrabhu- nÃmakÃni kÃmÃvacÃrÃni, catutthaæ pa¤camaæ và appanÃ- cittaæ rÆpÃvacaraæ catutthajjhÃnikaæ. Tattha yaæ tena appanÃcittena saddhiæ uppannaæ ¤Ãïaæ, ayaæ dibbasota- dhÃtÆ ti veditabbÃ. Tato paraæ tasmiæ sote patito hoti, taæ thÃmajÃtaæ karontena: etth' antare saddaæ suïÃmÅ ti ekangulamattaæ paricchinditvà va¬¬hetabbaæ. Tato dvangula-caturangula- aÂÂhangula-vidatthiratana-antogabbha-pamukha-pÃsÃda-pa- riveïa-sanghÃrÃma-gocaragÃma-janapadÃnivasena yÃva cak- kavÃÊaæ tato và bhiyyo pi paricchinditvà paricchinditvà va¬¬hetabbaæ. Evaæ adhigatÃbhi¤¤o esa pÃdakajjhÃnÃ- rammaïena phuÂÂhokÃsabbhantaragate pi sadde puna pÃda- kajjhÃnaæ asamÃpajjitvà pi abhi¤¤Ã¤Ãïena suïÃti yeva. Evaæ suïanto ca sace pi yÃva Brahmalokà sankhabheripa- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm pakkudhita-. 2 Bhm kunthakippili-. >/ #<[page 409]># %< Cetopariya¤Ãïakathà 409>% ïavÃdi-saddehi ekakolÃhalaæ hoti, pÃÂiyekkaæ vavattha- petukÃmatÃya sati: ayaæ sankhasaddo, ayaæ bherisaddo ti vavatthapetuæ sakkoti yevà ti. DibbasotadhÃtukathà niÂÂhitÃ. Cetopariya¤ÃïakathÃya cetopariya¤ÃïÃyà ti\<*<1>*>/ ettha pari- yÃtÅ ti pariyaæ, paricchindatÅ ti attho. Cetaso pariyaæ cetopariyaæ. Cetopariya¤ ca taæ ¤Ãïa¤ cà ti cetopariya¤Ã- ïaæ, tad-atthÃyà ti vuttaæ hoti. ParasattÃnan ti attÃnaæ Âhapetvà sesasattÃnaæ. ParapuggalÃnan ti idam pi iminà ekattham eva, veneyyavasena pana desanÃvilÃsena ca vya¤- jananÃnattaæ kataæ. Cetasà ceto ti attano cittena tesaæ cittaæ. Pariccà ti paricchinditvÃ. PajÃnÃtÅ ti sarÃgÃdi- vasena nÃnappakÃrato jÃnÃti. Kathaæ pan' etaæ ¤Ãïaæ uppÃdetabban ti? Etaæ hi dibbacakkhuvasena ijjhati, taæ etassa parikammaæ, tasmà tena bhikkhunà Ãlokaæ va¬¬hetvà dibbena cakkhunà parassa hadayarÆpaæ nissÃya vattamÃnassa lohitassa vaïïaæ passitvà cittaæ pariyesitab- baæ. Yadà hi somanassacittaæ pavattati, tadà rattaæ nigrodhapakkasadisaæ hoti; yadà domanassacittaæ pavat- tati, tadà kÃÊakaæ jambupakkasadisaæ; yadà upekkhÃ- cittaæ pavattati, tadà pasannatilatelasadisaæ. Tasmà tena: idaæ rÆpaæ somanassindriyasamuÂÂhÃnaæ, idaæ domanas- sindriyasamuÂÂhÃnaæ, idaæ upekkhindriyasamuÂÂhÃnan ti parassa hadayalohitavaïïaæ passitvà passitvà cittaæ pari- yesantena ceto pariya¤Ãïaæ thÃmagataæ kÃtabbaæ. Evaæ thÃmagate hi tasmim anukkamena sabbam pi kÃmÃvacara- cittaæ rÆpÃvacarÃrÆpÃvacaracitta¤ ca pajÃnÃti città cittam eva sankamanto vinà pi hadayarÆpadassanena. Vuttam pi c' etaæ AÂÂhakathÃyaæ: Ãruppe parassa cittaæ jÃnitukÃmo kassa hadayarÆpaæ passati, kass' indriyavikÃraæ oloketÅ ti? Na kassaci iddhimato visayo esa, yadidaæ yattha-katthaci cittaæ Ãvajjanto soÊasappabhedaæ cittaæ jÃnÃti. AkatÃ- bhinivesassa pana vasena ayaæ kathà ti. SarÃyaæ và cittan ti Ãdisu pana aÂÂhavidhaæ lobhasaha- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 See p. 373; D. i, 79 f. >/ #<[page 410]># %<410 XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>% gataæ cittaæ: sarÃgaæ cittan ti veditabbaæ. Avasesaæ catubhÆmakaæ kusalÃvyÃkataæcittaæ vÅtarÃgaæ, dve do- manassacittÃni dve vicikicchuddhaccacittÃnÅ ti imÃni pana cattÃri cittÃni imasmiæ duke sangahaæ na gacchanti. Keci pana therà tÃni pi sangaïhanti. Duvidhaæ pana domanas- sacittaæ sadosaæ cittaæ nÃma. Sabbam pi catubhÆmakaæ kusalÃvyÃkataæ vÅtadosaæ. SesÃni dasà 'kusalacittÃni imas- miæ duke sangahaæ na gacchanti. Keci pana therà tÃni pi sangaïhanti. Samohaæ vÅtamohan ti ettha pana pÃÂipug- galikanayena vicikicchuddhaccasahagatadvayam eva samo- haæ, mohassa pana sabbÃkusalesu sambhavato dvÃdasa- vidham pi akusalacittaæ\<*<1>*>/ samohaæ cittan ti veditabbaæ, avasesaæ vÅtamohaæ. ThÅnamiddhÃnugataæ pana san- khittaæ, uddhaccÃnugataæ vikkhittaæ. RÆpÃvacarÃrÆpÃva- caraæ mahaggataæ, avasesaæ amahaggataæ. Sabbam pi tebhÆmakaæ sa-uttaraæ, lokuttaraæ anuttaraæ. UpacÃrap- pattaæ appanÃppatta¤ ca samÃhitaæ, ubhayam appattaæ asamÃhitaæ. Tad-angavikkhambhanasamucchedapaÂippas- saddhanissaraïavimuttippattaæ vimuttaæ, pa¤cavidham pi etaæ vimuttimappattaæ avimuttan ti veditabbaæ. Iti ceto- pariya¤ÃïalÃbhÅ bhikkhu sabbappakÃram pi idaæ, sarÃgaæ và cittaæ ...pe... avimuttaæ và cittaæ avimuttaæ cittan ti pajÃnÃtÅ ti. Cetopariya¤Ãïakathà niÂÂhitÃ. Pubbe nivÃsÃnussati¤ÃïÃkathÃyaæ\<*<2>*>/ pubbe-nivÃsÃnussati ¤ÃïÃyà ti pubbe nivÃsÃnussatimhi yaæ ¤Ãïaæ, tad-atthÃya. Pubbe nivÃso ti pubbe atÅtajÃtÅsu nivutthakkhandhÃ. Nivut- thà ti ajjhÃvutthà anubhÆtà attano santÃne uppajjitvà niruddhÃ, nivutthadhammà vÃ. Nivutthà ti gocaranivÃ- sena nivutthà attano vi¤¤Ãïena vi¤¤Ãtà paricchinnà para- vi¤¤Ãïavi¤¤Ãtà pi và chinnavaÂumakÃnussaraïÃdisu, te BuddhÃnaæ yeva labbhanti. Pubbe nivÃsÃnussatÅ ti yÃya satiyà pubbe nivÃsaæ anussarati, sà pubbe nivÃsÃnussati. NÃïan ti tÃya satiyà sampayutta¤Ãïaæ. Evam imassa \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. Dhs. 365-430. 2 Sbh -kathÃya; D. i, 81. >/ #<[page 411]># %< PubbenivasÃnussati¤Ãïakathà 411>% pubbe nivÃsÃnussati¤Ãïassa atthÃya pubbe nivÃsÃnussati ¤ÃïÃya, etassa ¤Ãïassa adhigamÃya pattiyà ti vuttaæ hoti. Anekavihitan ti anekavidhaæ, anekehi và pakÃrehi pavatti- taæ saævaïïitan ti attho. Pubbe nivÃsan ti samananta- rÃtÅtabhavaæ Ãdiæ katvà tattha tattha nivutthasantÃnaæ. AnussaratÅ ti khandhapaÂipÃÂivasena cutipaÂisandhivasena và anugantvà anugantvà sarati. Imaæ hi pubbe nivÃsaæ cha janà anussaranti; titthiyÃ, pakatisÃvakÃ, mahÃsÃvakÃ, aggasÃvakÃ, paccekabuddhÃ, Buddhà ti. Tattha titthiyà cattÃlisaæ yeva kappe anussa- ranti, na tato paraæ. KasmÃ? Dubbalapa¤¤attÃ; tesaæ hi nÃmarÆpaparicchedavirahitattà dubbalà pa¤¤Ã hoti. Pa- katisÃvakà kappasatam pi kappasahassam pi anussaranti yeva balavapa¤¤attÃ. AsÅti mahÃsÃvakà satasahassa kappe anussaranti. Dve aggasÃvakà ekaæ asankheyyaæ satasa- hassa¤ ca. Paccekabuddhà dve asankheyyÃni satasahassa¤ ca, ettako hi tesaæ abhinÅhÃro. BuddhÃnaæ pana paric- chedo nÃma n'atthi. Titthiyà ca khandhapaÂipÃÂim eva saranti, paÂipÃÂiæ mu¤citvà cutipaÂisandhivasena sarituæ na sakkonti; tesaæ hi andhÃnaæ viya icchitappadesokka- manaæ n'atthi. Yathà pana andhà yaÂÂhiæ amu¤citvà va gacchanti, evaæ te khandhÃnaæ paÂipÃÂiæ amu¤citvà va saranti. PakatisÃvakà khandhapaÂipÃÂiyà pi anussaranti cutipaÂisandhivasena pi sankamanti, tathà asÅti mahÃsÃva- kÃ. Dvinnaæ pana aggasÃvakÃnaæ khandhapaÂipÃÂikiccaæ n'atthi, ekassa attabhÃvassa cutiæ disvà paÂisandhiæ pas- santi, puna aparassa cutiæ disvÃ: paÂisandhin ti evaæ cuti- paÂisandhivasen' eva sankamantà gacchanti; tathà pacceka- buddhÃ. BuddhÃnaæ pana neva khandhapaÂipÃÂikiccaæ, na cutipaÂisandhisankamanakiccaæ atthi, tesaæ hi anekÃsu kappakoÂisu heÂÂhà và upari và yaæ yaæ ÂhÃnaæ icchanti, taæ taæ pÃkaÂam eva hoti. Tasmà anekà pi kappakoÂiyo peyyÃlapÃÊiæ viya sankhipitvà yaæ yaæ icchanti, tatra tatr' eva okkamantà sÅhokkantavasena gacchanti. Evaæ gacchantÃna¤ ca nesaæ ¤Ãïaæ yathà nÃma katavÃÊavedha- paricayassa sarabhangasadisassa dhanuggahassa khitto saro antarà rukkhalatÃdisu asajjamÃno lakkhe yeva patati, na sajjati na virajjhati, evaæ antarantarÃsu jÃtÅsu na sajjati na \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 412]># %<412 XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>% virajjhati, asajjamÃnaæ avirajjhamÃnaæ icchiticchitaÂÂhÃ- naæ yeva gaïhÃti. Imesu ca pana pubbenivÃsÃnussaraïasattesu titthiyÃnaæ pubbe-nivÃsadassanaæ khajjÆpanakappabhÃsadisaæ hutvà upaÂÂhÃti, pakatisÃvakÃnaæ dÅpappabhÃsadisaæ, mahÃsÃva- kÃnaæ ukkÃpabhÃsadisaæ, aggasÃvakÃnaæ osadhitÃrakappa- bhÃsadisaæ, paccekabuddhÃnaæ candappabhÃsadisaæ, Bud- dhÃnaæ rasmisahassapaÂimaï¬itasaradasuriyamaï¬ilasadisaæ hutvà upaÂÂhÃti. TitthiyÃna¤ ca pubbe-nivÃsÃnussaraïaæ andhÃnaæ yaÂÂhikoÂigamanaæ viya hoti, pakatisÃvakÃnaæ daï¬akasetugamanaæ viya, mahÃsÃvakÃnaæ janghasetu- gamanaæ viya, aggasÃvakÃnaæ sakaÂasetugamanaæ viya, paccekabuddhÃnaæ mahÃjanghamaggagamanaæ viya, Bud- dhÃnaæ mahÃsakaÂamaggagamanaæ viya. Imasmiæ pana adhikÃre sÃvakÃnaæ pubbenivÃsÃnussara- ïaæ adhippetaæ, tena vuttaæ anussaratÅ ti khandhapÃÂi- pÃÂivasena cutipaÂisandhivasena và anugantvà anugantvà saratÅ ti. Tasmà evam anussaritukÃmena Ãdikammikena bhikkhunà pacchÃbhattaæ piï¬apÃtapaÂikkantena rahoga- tena patisallÅnena paÂipÃÂiyà cattÃri jhÃnÃni samÃpajjitvà abhi¤¤ÃpÃdakacatutthajjhÃnato vuÂÂhÃya sabbapacchimà ni- sajjà ÃvajjitabbÃ; tato Ãsanapa¤¤Ãpanaæ, senÃsanappave- sanaæ, pattacÅvarapaÂisÃmanaæ, bhojanakÃlo, gÃmato Ãga- manakÃlo, gÃme piï¬Ãya caritakÃlo, gÃmaæ piï¬Ãya paviÂ- ÂhakÃlo, vihÃrato nikkhamanakÃlo, cetiyangaïa-bodhiyanga- ïavandanakÃlo, pattadhovanakÃlo, pattapaÂiggahaïakÃlo, pattapaÂiggahaïato yÃva mukhadhovanà katakiccaæ paccÆ- sakÃle katakiccaæ, pacchimayÃme katakiccaæ, paÂhamayÃ- me katakiccan ti evaæ paÂilomakkamena sakalaæ rattidi- vaæ katakiccaæ Ãvajjitabbaæ. Ettakaæ pana pakaticit- tassa pi pÃkaÂaæ hoti, parikammasamÃdhicittassa pana ativiya pÃkaÂam eva. Sace pan' ettha ki¤ci na pÃkaÂaæ hoti, puna pÃdakajjhÃnaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya Ãvajji- tabbaæ. Ettakena dÅpe jalite viya pÃkaÂaæ hoti. Evaæ paÂilomakkamen' eva dutiyadivase pi tatiya-catuttha- pa¤camadivase pi dasÃhe pi a¬¬hamÃse pi mÃse pi yÃva saævaccharà pi katakiccaæ Ãvajjitabbaæ. Eten' evÆpÃ- yena dasavassÃni vÅsativassÃnÅ ti yÃva imasmiæ bhave \<-------------------------------------------------------------------------- >/ #<[page 413]># %< PubbenivasÃnussati¤Ãïakathà 413>% attano paÂisandhi, tÃva Ãvajjantena purimabhave cutikkhaïe pavattitanÃmarÆpaæ Ãvajjitabbaæ. Pahoti hi paï¬ito bhikkhu paÂhamavÃren' eva paÂisandhiæ ugghÃÂetvà cutik- khaïe nÃmarÆpaæ Ãrammaïaæ kÃtuæ. Yasmà pana puri- mabhave nÃmarÆpaæ asesaæ niruddhaæ a¤¤aæ uppannaæ, tasmà taæ ÂhÃnaæ Ãhundarikaæ andhatamam iva hoti, duddasaæ duppa¤¤ena. Tenà pi na sakkom' ahaæ paÂi- sandhiæ ugghÃÂetvà cutikkhaïe pavattitanÃmarÆpam Ãram- maïaæ kÃtun ti dhuranikkhepo na kÃtabbo. Tad-eva pana pÃdakajjhÃnaæ punappuna samÃpajjitabbaæ, tato catut- thÃya vuÂÂhÃya taæ ÂhÃnaæ Ãvajjitabbaæ. Evaæ karonto hi, seyyathà pi nÃma balavà puriso kÆÂÃgÃrakaïïikatthÃya mahÃrukkhaæ chindanto, sÃkhÃ-palÃsachedanamatten' eva pharasudhÃrÃya vipannÃya mahÃrukkhaæ chindituæ asak- konto pi, dhuranikkhepaæ akatvà va, kammÃrasÃlaæ gan- tvà tikhiïaæ pharasuæ kÃrÃpetvà puna Ãgantvà chindeyya, puna vipannÃya ca puna pi tath' eva kÃretvà chindeyya, so evaæ chindanto chinnassa chinnassa puna chetabbÃbhÃ- vato acchinnassa ca chedanato na cirass' eva mahÃrukkhaæ pÃteyya, evam eva pÃdakajjhÃnà vuÂÂhÃya pubbe Ãvajjitaæ anÃvajjitvà paÂisandhim eva Ãvajjanto na cirass' eva paÂi- sandhiæ ugghÃÂetvà cutikkhaïe pavattitanÃmarÆpaæ Ãram- maïaæ kareyyà ti. KaÂÂhaphÃlakakesohÃrakÃdÅhi pi ayam attho dÅpetabbo. Tattha pacchimanisajjato pabhuti yÃva paÂisandhito Ãram- maïaæ katvà pavattaæ ¤Ãïaæ pubbe nivÃsa¤Ãïaæ nÃma na hoti, tam pana parikammasamÃdhi¤Ãïaæ nÃma hoti. AtÅtaæsa¤Ãïan ti pi eke vadanti, taæ rÆpÃvacaraæ sandhÃ- ya na yujjati. Yadà pan' assa bhikkhuno paÂisandhiæ atikkamma cutikkhaïe pavattitanÃmarÆpam Ãrammaïaæ katvà manodvÃrÃvajjanaæ uppajjati, tasmi¤ ca niruddhe tad-ev' Ãrammaïaæ katvà cattÃri pa¤ca và javanÃni javanti. Sesaæ pubbe vuttanayen' eva purimÃni parikammÃdi nÃma- kÃni kÃmÃvacarÃni honti. Pacchimaæ rÆpÃvacaraæ catut- thajjhÃnikaæ appanÃcittaæ. Tadà 'ssa yaæ tena cittena saha ¤Ãïaæ uppajjati, idaæ pubbe nivÃsÃnussati¤Ãïaæ nÃma. Tena ¤Ãïena sampayuttÃya satiyà anekavihitaæ pubbe nivÃsaæ anussarati, seyyathÅdaæ, ekam pi jÃtiæ dve \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 414]># %<414 XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>% pi jÃtiyo ...pe... iti sÃkÃraæ sa-uddesaæ anekavihitaæ pubbe nivÃsaæ anussaratÅ ti. Tattha ekam pi jÃtin ti ekam pi paÂisandhimÆlaæ cutipari- yosÃnaæ ekabhavapariyÃpannaæ khandhasantÃnaæ. Esa nayo dve pi jÃtiyo ti Ãdisu pi. Aneke pi saævaÂÂakappe ti Ãdisu pana parihÃyamÃno kappo saævaÂÂakappo, va¬¬ha- mÃno vivaÂÂakappo ti veditabbo. Tattha saævaÂÂena saæ- vaÂÂaÂÂhÃyÅ gahito hoti, taæ mÆlakattÃ,vivaÂÂena ca vivaÂ- ÂhÃyÅ. Evaæ hi sati yÃni tÃni: cattÃri 'mÃni, bhikkhave, kappassa asankheyyÃni. KatamÃni cattÃri? SaævaÂÂo, saæ- vaÂÂaÂÂhÃyÅ, vivaÂÂo, vivaÂÂaÂÂhÃyÅ ti\<*<1>*>/ vuttÃni, tÃni pariggahi- tÃni honti. Tattha tayo saævaÂÂÃ: ÃposaævaÂÂo, tejosaævaÂÂo, vÃyo- saævaÂÂo ti. Tisso saævaÂÂasÅmÃ:- AbhassarÃ, SubhakiïhÃ, Vehapphalà ti. Yadà kappo tejena saævaÂÂati, Abhassa- rato heÂÂhà agginà ¬ayhati. Yadà Ãpena samvaÂÂati, Subha- kiïhato heÂÂhà udakena viÊÅyati. Yadà vÃyunà saævaÂÂati, Vehapphalato heÂÂhà vÃtena viddhaæsati. VitthÃrato pana sadà pi ekaæ Buddhakkhettaæ vinassati. Buddhakkhettaæ nÃma tividhaæ hoti:- jÃtikkhettaæ, ÃïÃkkhettaæ, visayak- khetta¤ ca. Tattha jÃtikkhettaæ dasasahassa cakkavÃÊa- pariyantaæ hoti, yaæ TathÃgatassa paÂisandhiggahaïÃdisu kampati. ùïÃkkhettaæ koÂisatasahassa cakkhavÃÊapariyan- taæ, yattha Ratanasuttaæ Khandhaparittaæ Dhajagga- parittaæ AÂÃnÃÂiyaparittaæ Moraparittan ti imesaæ parit- tÃnaæ\<*<2>*>/ ÃnubhÃvo vattati. Visayakkhettaæ anantam apari- mÃïaæ. Yaæ yÃvatà và pana Ãkankheyyà ti vuttaæ, yattha yaæ yaæ TathÃgato Ãkankhati, taæ taæ jÃnÃti. Evam etesu tÅsu Buddhakkhettesu ekaæ ÃïÃkkhettaæ vinassati. Tasmiæ pana vinassante jÃtikkhettam pi vinaÂÂham eva hoti. Vinassanta¤ ca ekato va vinassati, saïÂhahantam pi ekato va saïÂhahati. Tass' evaævinÃso ca saïÂhahana¤ ca veditabbaæ. Yasmiæ hi samaye kappo agginà nassati, Ãdito va kappa- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 A. ii, 142. 2 Sn. II, 1; Khp. VI; A. ii, 72; Vin. ii, 5, 6; S. i, 218-20; D. iii, 195-202; JÃt. ii, No. 159. Cf. Mil. 150 f. >/ #<[page 415]># %< PubbenivasÃnussati¤Ãïakathà 415>% vinÃsakamahÃmegho vuÂÂhahitvà koÂisatasahassa cakkavÃÊe ekam mahÃvassaæ vassati, manussà tuÂÂhà haÂÂhà sabba- bÅjÃni nÅharitvà vapenti. Sassesu pana gokhÃyitakamattesu jÃtesu gadrabharavaæ ravanto ekabindum pi na vassati. Tadà pacchinnaæ pacchinnam eva vassaæ hoti. Idaæ sandhÃya hi BhavagatÃ:- hoti so, bhikkhave, samayo yaæ bahÆni vassÃni bahÆni vassasatÃni bahÆni vassasahassÃni bahÆni vassasatasa- hassÃni devo na vassatÅ ti\<*<1>*>/ vuttaæ. VassÆpajÅvino sattà kÃ- lankatvà Brahmaloke nibbattanti pupphaphalÆpajÅviniyo ca devatÃ. Evaæ dÅghe addhÃne vÅtivatte tattha tattha uda- kaæ parikkhayaæ gacchati. Athà 'nupubbena macchakac- chapà pi kÃlankatvà Brahmaloke nibbattanti, nerayikasattà pi. Tattha nerayikà sattamasuriyapÃtubhÃvena vinassantÅ ti eke, jhÃnaæ vinà n'atthi Brahmaloke nibbatti. Etesa¤ ca keci dubbhikkhapÅÊità keci abhabbà jhÃnÃdhigamÃya. Te kathaæ tattha nibbattantÅ ti? Devaloke paÂiladdhajjhÃna- vasena. Tadà hi vassasatasahassassaccayena kappuÂÂhÃ- naæ bhavissatÅ ti lokabyÆhÃ\<*<2>*>/ nÃma kÃmÃvacaradevà mutta- sirà vikiïïakesà rudamukhà assÆni hatthehi pu¤chamÃnà rattavatthanivatthà ativiya virÆpavesadhÃrino hutvà ma- nussapathe, vicarantà evaæ Ãrocenti : mÃrisà ! mÃrisÃ! ito vassasatasahassassaccayena kappavuÂÂhÃnaæ bhavissati, a- yaæ loko vinassissati, mahÃsamuddo pi ussussissati, aya¤ ca mahÃpathavÅ Sineru ca pabbatarÃjà u¬¬ayhissanti vinassis- santi, yÃva Brahmalokà lokavinÃso bhavissati; mettaæ, mÃrisÃ, bhÃvetha, karuïaæ, muditaæ, upekkhaæ, marisÃ, bhÃvetha, mÃtaraæ upaÂÂhahatha, pitaraæ upaÂÂhahatha, kule jeÂÂhÃpacÃyino hothà ti. Tesaæ vacanaæ sutvà ye- bhuyyena manussà ca bhummadevatà ca saævegajÃtà a¤¤a- ma¤¤aæ muducittà hutvà mettÃdÅni pu¤¤Ãni karitvà deva- loke nibbattanti. Tattha dibbasudhÃbhojanaæ bhu¤jitvà vÃyokasiïe parikammaæ katvà jhÃnaæ paÂilabhanti. Tad- a¤¤e pana aparÃpariyavedanÅyena kammena devaloke nibbat- tanti; aparÃpariyavedanÅyakammarahito hi saæsÃre saæsa- ranto\<*<3>*>/ satto nÃma n'atthi. Te pi tattha tath' eva jhÃnaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 A. iv, 100. 2 Sb -vyÆhÃ. 3 Bhm saæsaramÃno. >/ #<[page 416]># %<416 XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>% paÂilabhanti. Evaæ devaloke paÂiladdhajjhÃnavasena sabbe pi Brahmaloke nibbattantÅ ti. VassÆpacchedato pana uddhaæ dÅghassa addhuno acca- yena dutiyo suriyo pÃtubhavati. Vuttam pi c' etaæ Bhaga- vatÃ:- hoti so, bhikkhave, samayo\<*<1>*>/ ti sattasuriyaæ vitthÃre- tabbaæ. PÃtubhÆte ca pana tasmiæ neva rattiparicchedo, na divÃparicchedo pa¤¤Ãyati. Eko suriyo uÂÂheti, eko atthaæ gacchati, avicchinnasuriyasantÃpo va loko hoti. Yathà ca pakatisuriye suriyadevaputto hoti, evaæ kappa- vinÃsakasuriye n'atthi. Te pi\<*<2>*>/ tattha pakatisuriye vatta- mÃne ÃkÃse valÃhakà pi dhÆmasikhà pi caranti. KappavinÃ- sakasuriye vattamÃne vigatadhÆmavalÃhakaæ ÃdÃsamaï¬a- laæ viya nimmalaæ nabhaæ hoti, Âhapetvà pa¤ca mahÃna- diyo sesakunnadÅ-Ãdisu udakaæ sussati. Tato pi dÅghassa addhuno accayena tatiyo sÆriyo pÃtubhÃvati, yassa pÃtu- bhÃvà mahÃnadiyo pi sussanti. Tato pi dÅghassa addhuno accayena catuttho suriyo pÃtubhavati, yassa pÃtubhÃvà Himavati mahÃnadÅnaæ pabhavà SÅhapÃtano\<*<3>*>/ HaæsapÃtano\<*<3>*>/ Kaïïamuï¬ako RathakÃradaho Anotattadaho Chaddanta- daho KuïÃladaho ti ime sattamahÃsarà sussanti. Tato pi dÅghassa addhuno accayena pa¤camo suriyo pÃtubhavati, yassa pÃtubhÃvà anupubbena mahÃsamudde angulipabba- temanamattam pi udakaæ na saïÂhÃti. Tato pi dÅghassa addhuno accayena chaÂÂho suriyo pÃtubhavati, yassa pÃtu- bhÃvà sakalacakkavÃÊaæ ekadhÆmaæ hoti. PariyÃdiïïa- sinehaæ dhÆmena, yathà c' idaæ, evaæ koÂisatasahassa cak- kavÃÊÃni pi. Tato pi dÅghassa addhuno accayena sattamo suriyo pÃtubhavati, yassa pÃtubhÃvà sakalacakkavÃÊaæ ekajÃlaæ hoti saddhiæ koÂisatasahassa-cakkavÃÊehi, yoja- nasatikÃdi-bhedÃni SinerukÆÂÃni pi palujjitvà ÃkÃse yeva antaradhÃyanti. Sà aggijÃlà uÂÂhÃhitvà cÃtumahÃrÃjike gaïhÃti. Tattha kanakavimÃna-ratanavimÃna-maïivimÃnÃni jhÃpetvà TÃvatiæsabhavanaæ gaïhÃti. Eten' eva upÃyena yÃva paÂhamajjhÃnabhÆmiæ gaïhÃti. Tattha tayo pi Brah- maloke jhÃpetvà ùbhassare Ãhacca tiÂÂhati. Sà yÃva aïu- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 A. loc. cit. 2 Bhm omit Te pi. 3 Sh -papÃto; vÊ. -papÃtano. >/ #<[page 417]># %< PubbenivasÃnussati¤Ãïakathà 417>% mattam pi sankhÃragataæ atthi, tÃva na nibbÃyati. Sabba- sankhÃraparikkhayà pana sappitelajhÃpanaggisikhà viya chÃrikam pi anavasesetvà nibbÃyati. HeÂÂhà ÃkÃsena saha upari ÃkÃso eko hoti mahandhakÃro. Atha dÅghassa addhuno accayena mahÃmegho uÂÂhahitvà paÂhamaæ sukhumaæ vassati. Anupubbena kumudanÃÊa- yaÂÂhimusalatÃlakkhandhÃdippamÃïÃhi dhÃrÃhi vassanto koÂisatasahassa cakkavÃÊesu sabbaæ da¬¬haÂÂhÃnaæ pÆre- tvà antaradhÃyati. Taæ udakaæ heÂÂhà ca tiriya¤ ca vÃto samuÂÂhahitvà ghanaæ karoti parivaÂumaæ paduminipatte udakabindusadisaæ. Kathaæ tÃva mahantaæ udakarÃsiæ ghanaæ karotÅ ti ce? VivarasampadÃnato, taæ hi 'ssa tamhi tamhi vivaraæ deti. Taæ evaæ vÃtena sampiï¬iya- mÃnaæ ghanaæ kariyamÃnaæ parikkhayamÃnaæ anupub- bena heÂÂhà otarati. Otiïïe otiïïe udake BrahmalokaÂ- ÂhÃne Brahmaloko upari\<*<1>*>/ catukÃmÃvacaradevalokaÂÂhÃne ca devalokà pÃtubhavanti. PurimapathaviÂÂhÃnaæ otiïïe pana balavavÃtà uppajjanti. Te taæ pihitadvÃre dhammakara- ke\<*<2>*>/ Âhita-udakam iva nirussÃhaæ katvà rujjhanti. Madhu- rodakaæ parikkhayaæ gacchamÃnaæ upari rasapathaviæ samuÂÂhÃpeti. Sà vaïïasampannà ceva hoti gandharasasam- pannà ca nirudakapÃyÃsassa uparipaÂalaæ viya. Tadà ca ùbhassarabrahmaloke paÂhamatarÃbhinibbattà sattà Ãyukkhayà và pu¤¤akkhayà và tato cavitvà idhÆpapaj- janti. Ye\<*<3>*>/ honti sayampabhà antalikkhacarÃ, te Agga¤¤a- sutte\<*<4>*>/ vuttanayena taæ rasapathaviæ sÃyitvà taïhÃbhi- bhÆtà ÃluppakÃrakaæ paribhu¤jituæ upakkamanti. Atha nesaæ sayampabhà antaradhÃyati, andhakÃro hoti. Te andhakÃraæ disvà bhÃyanti. Tato nesaæ bhayaæ nÃsetvà sÆrabhÃvaæ janayantaæ paripuïïapaïïÃsayojanaæ suriya- maï¬alaæ pÃtubhavati. Te taæ disvÃ: Ãlokaæ paÂilabhim- hà ti haÂÂhatuÂÂhà hutvÃ: amhÃkaæ bhÅtÃnaæ bhayaæ nÃsetvà sÆrabhÃvaæ janayanto uÂÂhito, tasmà suriyo hotÆ ti suriyo tveva 'ssa nÃmaæ karonti. Atha suriye divasaæ Ãlokaæ katvà atthangate: yam pi Ãlokaæ labhimha, so pi no \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm uparito. 2 Bhm -karaïe. 3 Sh Te. 4 D. iii, 80 f. >/ #<[page 418]># %<418 XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>% naÂÂho ti puna bhÅtà honti. Tesaæ evaæ hoti: sÃdhu vata 'ssa sace a¤¤aæ Ãlokaæ labheyyÃmà ti. Tesaæ cittaæ ¤atvà viya ekÆnapaïïÃsayojanaæ candamaï¬alaæ pÃtu- bhavati. Te taæ disvà bhiyyo somattÃya haÂÂhatuÂÂhÃ- hutvÃ: amhÃkaæ chandaæ ¤atvà viya uÂÂhito, tasmà chando hotÆ ti chando tveva 'ssa nÃmaæ karonti. Evaæ candima- suriyesu pÃtubhÆtesu nakkhattÃni tÃrakarÆpÃni patubhav- anti. Tatoppabhuti rattidivà pa¤¤Ãyanti, anukkamena ca mÃsaddhamÃsa-utu-saævaccharÃ. CandimasuriyÃnaæ pana pÃtubhÆtadivase yeva Sineru-cakkavÃÊa-Himavantapabbatà pÃtubhavanti. Te ca kho apubbaæ acarimaæ phagguïa- puïïamadivase yeva pÃtubhavanti. Kathaæ? Yathà nÃ- ma kangubhatte paccamÃne ekappahÃren' eva bubbuÊakÃni\<*<1>*>/ uÂÂhahanti, eke padesà thÆpathÆpà honti, eke ninnaninnÃ, eke samasamÃ, evam eva thÆpathÆpaÂÂhÃne pabbatà honti, ninnaninnaÂÂhÃne samuddÃ, samasamaÂÂhÃne dÅpà ti. Atha tesaæ sattÃnaæ rasapathaviæ paribhu¤jantÃnaæ\<*<2>*>/ kamena ekacce vaïïavanto, ekacce dubbaïïà honti. Tattha vaïïavanto dubbaïïe atima¤¤anti. Tesaæ atimÃnapacca- yà sà pi rasapathavÅ antaradhÃyati, bhÆmipappaÂako pÃtu- bhavati. Atha nesaæ ten' eva nayena so pi antaradhÃyati, badÃlatÃ\<*<3>*>/ pÃtubhavati. Ten' eva nayena sà pi antaradhÃ- yati, akaÂÂhapÃko sÃli pÃtubhavati, akaïo athuso suddo sugandho tandulapphalo. Tato nesaæ bhÃjanÃni uppajjanti, te sÃliæ bhÃjane Âhapetvà pÃsÃïapiÂÂhiyà Âhapenti. Sayam eva jÃlasikhà uÂÂhahitvà taæ pacati. So hoti odano suma- najÃtipupphasadiso, na tassa sÆpena và vya¤janena và ka- raïÅyaæ atthi; yaæ yaæ rasaæ bhu¤jitukÃmà honti, taæ taæ raso va hoti. Tesaæ taæ oÊÃrikaæ ÃhÃraæ ÃhÃrayataæ\<*<4>*>/ tatoppabhuti muttakarÅsaæ sa¤jÃyati. Atha nesaæ tassa nikkhamanatthÃya vaïamukhÃni pa- bhijjanti, purisassa purisabhÃvo, itthiyà pi itthibhÃvo pÃtu- bhavati. Tatra sudaæ itthÅ purisaæ, puriso ca itthiæ ative- laæ upanijjhÃyati. Tesaæ ativelaæ upanijjhÃyanapaccayà kÃmapariÊÃho uppajjati; tato methunadhammaæ paÂisevanti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm pupphu-. 2 Cf. D. iii, 86 f. 3 Bhm padÃ-. 4 Bhm Ãharayati. >/ #<[page 419]># %< PubbenivasÃnussati¤Ãïakathà 419>% Te asaddhammapaÂisevanapaccayà vi¤¤Æhi garahiyamÃnà viheÂhiyamÃnà tassa asaddhammassa paÂicchÃdanahetu agÃ- rÃni karonti, te agÃraæ ajjhÃvasamÃnà anukkamena a¤¤ata- rassa alasajÃtikassa sattassa diÂÂhÃnugatiæ Ãpajjantà sanni- dhiæ karonti. Tatoppabhuti kaïo pi thuso pi taï¬ulaæ pariyomandhati, lÃyitaÂÂhÃnam pi na paÂivirÆhati. Te sannipatitvà anutthunanti: pÃpakà vata bho dhammà sattesu pÃtubhÆtÃ. Mayaæ hi\<*<1>*>/ pubbe manomayà ahumhà ti Aga¤¤a- sutte\<*<2>*>/ vuttanayena vitthÃretabbaæ. Tato mariyÃdaæ Âhapenti. Atha a¤¤ataro satto a¤¤assa bhÃgaæ adinnaæ Ãdiyati. Taæ dvikkhattuæ\<*<3>*>/ paribhÃse- tvÃ\<*<4>*>/ tatiyavÃre pÃïile¬¬udaï¬ÃdÅhi paharanti, te evaæ adinnÃdÃnagarahamusÃvÃda-daï¬ÃdÃnesu uppannesu sanni- patitvà cintayanti: yan nÆna mayaæ ekaæ sattaæ samman- neyyÃma, yo no sammà khÅyitabbaæ khÅyeyya, garahitab- baæ garaheyya, pabbÃjetabbaæ pabbÃjeyya, mayaæ pan' assa sÃlÅnaæ bhÃgaæ anuppadassÃmà ti. Evaæ katasanniÂ- ÂhÃnesu pana sattesu imasmiæ tÃva kappe ayam eva Bha- gavà BodhisattabhÆto tena samayena tesu sattesu abhirÆ- pataro ca dassanÅyataro ca mahesakkhataro ca buddhisam- panno paÂibalo niggahapaggahaæ kÃtuæ. Te tam upasan- kamitvà yÃcitvà sammanniæsu. So tena mahÃjanena sammato ti MahÃsammato, khettÃnaæ adhipatÅ ti Khattiyo, dhammena samena paresaæ ra¤jetÅ ti RÃjà ti tÅhi nÃmehi pa¤¤Ãyittha. Yaæ hi [yaæ\<*<5>*>/] loke acchariyaÂÂhÃnaæ, Bo- dhisatto va tattha Ãdipuriso ti evaæ Bodhisattaæ Ãdiæ katvà khattiyamaï¬ale saïÂhite anupubbena brÃhmaïÃdayo pi vaïïà saïÂhahiæsu. Tattha kappavinÃsakamahÃmeghato yÃva jÃlupacchedo, idam ekaæ asankheyyaæ saævaÂÂo ti vuccati. KappavinÃ- sakajÃlÆpacchedato yÃva koÂisatasahassa cakkavÃÊaparipÆ- rako sampattimahÃmegho, idaæ dutiyaæ asankheyyaæ saævaÂÂaÂÂhÃyÅ ti vuccati. SampattimahÃmeghato yÃva candimasuriyapÃtubhÃvo, idaæ tatiyaæ asankheyyaæ vi- vaÂÂo ti vuccati. CandimasuriyapÃtubhÃvato yÃva puna \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm omit. 2 D. iii, 90 f. 3 Bhm dvitikkhattuæ. 4 Sbh -bhÃsitvÃ. 5 Sbh omit. >/ #<[page 420]># %<420 XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>% kappavinÃsakamahÃmegho, idaæ catutthaæ asankheyyaæ vivaÂÂaÂÂhÃyÅ ti vuccati. ImÃni cattÃri asankheyyÃni eko mahÃkappo hoti. Evaæ tÃva agginà vinÃso ca saïÂhahana¤ ca veditabbaæ. Yasmiæ pana samaye kappo udakena nassati, Ãdito va kappavinÃsakamahÃmegho uÂÂhahitvà ti pubbe vuttanayen' eva vitthÃretabbaæ. Ayaæ pana viseso:- yathà tattha dutiyasuriyo, evam idha kappavinÃsako khÃrÆdakamahÃme- gho\<*<1>*>/ vuÂÂhÃti, so Ãdito sukhumaæ sukhumaæ\<*<2>*>/ vassanto anukkamena mahÃdhÃrà hi koÂisatasahassa-cakkavÃÊÃnaæ pÆrento vassati. KhÃrÆdakena\<*<1>*>/ phuÂÂhà phuÂÂhà pathavÅ- pabbatÃdayo viÊÅyanti, udakaæ samantato vÃtehi dhÃrÅyati. Pathavito yÃva dutiyajjhÃnabhÆmiæ udakaæ gaïhÃti. Tat- tha tayo pi Brahmaloke viÊÅyÃpetvà Subhakiïhe Ãhacca tiÂÂhati. Taæ yÃva aïumattam pi sankhÃragataæ atthi, tÃva na vÆpasammati. UdakÃnugataæ pana sabbasankhÃra- gataæ abhibhavitvà sahasà vÆpasammati antaradhÃraæ gacchati, heÂÂhà ÃkÃsena saha upari ÃkÃso eko hoti ma- handhakÃro ti sabbaæ vuttasadisaæ. Kevalaæ pan' idha ùbhassarabrahmalokaæ Ãdiæ katvà loko pÃtubhavati. Su- bhakiïhato ca cavitvà ùbhassaraÂÂhÃnÃdisu sattà nibbat- tanti. Tattha kappavinÃsakamahÃmeghato yÃva kappavinÃsa- kudakupacchedo, idam ekaæ asankheyyaæ. Udakupac- chedato yÃva sampattimahÃmegho, idaæ dutiyaæ asankhey- yaæ. SampattimahÃmeghato ...pe... imÃni cattÃri asan- kheyyÃni eko mahÃkappo hoti. Evaæ udakena vinÃso ca saïÂhahana¤ ca veditabbaæ. Yasmiæ samaye kappo vÃtena vinassati, Ãdito va kappa- vinÃsakamahÃmegho uÂÂhahitvà ti pubbe vuttanayen' eva vitthÃretabbaæ. Ayaæ pana viseso:- yathà tattha dutiya- suriyo, evam idha kappavinÃsanatthaæ vÃto samuÂÂhÃti. So paÂhamaæ thÆlarajaæ\<*<3>*>/ uÂÂhÃpeti. Tato saïharajaæ sukhumavÃlikaæ thÆlavÃlikaæ sakkharapÃsÃïÃdayo ti yÃva \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm khÃrudaka. 2 Sb Bhm sukhumasukh-. 3 Sb holds that this the traditional reading should more accurately be sukhumarajaæ. >/ #<[page 421]># %< PubbenivasÃnussati¤Ãïakathà 421>% kÆÂÃgÃramatte pÃsÃïe visamaÂÂhÃïe ÂhitamahÃrukkhe ca uÂÂhÃpeti. Te pathavito nabhamuggatà na ca puna patanti, tatth' eva cuïïavicuïïà hutvà abhÃvaæ gacchanti. Athà 'nukkamena heÂÂhà mahÃpathaviyà vÃto samuÂÂhahitvà pathaviæ parivattetvà uddhaæ mÆlaæ\<*<1>*>/ katvà ÃkÃse khipati. YojanasatappamÃïà pi pathavippadesà dviyojana-tiyojana- catuyojana-pa¤cayojanasatappamÃïà pi bhijjitvà vÃtavegena khittà ÃkÃse yeva cuïïavicuïïà hutvà abhÃvaæ gacchanti. CakkavÃÊapabbatam pi Sinerupabbatam pi vÃto ukkhipitvà ÃkÃse khipati. Te a¤¤ama¤¤aæ abhihantvà cuïïavicuïïà hutvà vinassanti. Eten' eva upÃyena bhummaÂÂhakavimÃ- nÃni ca ÃkÃsaÂÂhakavimÃnÃni ca vinÃsento cha kÃmÃvacara- devaloke vinÃsetvà koÂisatasahassa cakkavÃÊÃni vinÃseti. Tattha cakkavÃlà cakkavÃÊehi Himavantà Himavantehi Sineru SinerÆhi a¤¤ama¤¤aæ samÃgantvà cuïïavicuïïà hutvà vinassanti. Pathavito yÃva tatiyajjhÃnabhÆmiæ vÃto gaïhÃti. Tattha tayo Brahmaloke vinÃsetvà Vehapphalaæ Ãhacca tiÂÂhati. Evaæ sabbasankhÃragataæ vinÃsetvà sa- yam pi vinassati, heÂÂhà ÃkÃsena saha upari ÃkÃso eko hoti mahandhakÃro ti sabbaæ vuttasadisaæ. Idha pana Subha- kiï÷abrahmalokaæ Ãdiæ katvà loko pÃtubhavati. Vehap- phalato ca cavitvà SubhakiïhaÂÂhÃnÃdisu sattà nibbattanti. Tattha kappavinÃsakamahÃmeghato yÃva kappavinÃsa- kavÃtupacchedo, idam ekaæ asankheyyaæ. VÃtupacche- dato yÃva sampattimahÃmegho, idaæ dutiyaæ asankhey- yaæ ...pe... imÃni cattÃri asankheyyÃni eko mahÃkappo hoti. Evaæ vÃtena vinÃso ca saïÂhahana¤ ca veditabbaæ. Kiæ kÃraïà evaæ loko vinassati? AkusalamÆlakÃraïÃ. AkusalamÆlesu hi ussanesu evaæ loko vinassati. So ca kho rÃge ussannatare agginà vinassati, dose ussannatare udakena vinassati--keci pana dose ussannatare agginÃ, rÃge ussanna- tare udakenà ti vadanti--mohe ussannatare vÃtena vinassati. Evaæ vinassanto pi ca nirantaram eva satta vÃre agginà vinassati. AÂÂhame\<*<2>*>/ vÃre udakena, puna satta vÃre agginÃ, aÂÂhame\<*<3>*>/ vÃre udakenà ti evaæ aÂÂhame aÂÂhame vÃre vinas- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh uddhamÆlaæ. 2 Sh aÂÂhama-. 3 So also Sh, omitting vÃre. II. 4 >/ #<[page 422]># %<422 XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>% santo sattakkhattuæ udakena vinassitvà puna sattavÃre agginà nassati. EttÃvatà tesaÂÂhi kappà atÅtà honti. Etth' antare udakena nassanavÃraæ sampattam pi paÂi- bÃhitvà laddhokÃso vÃto paripuïïacatusaÂÂhikappÃyuke Subhakiïhe viddhaæsento lokaæ vinÃseti. Pubbe-nivÃsaæ anussaranto pi ca kappÃnussaraïako bhik- khu etesu kappesu aneke pi saævaÂÂakappe aneke pi vivaÂÂa- kappe aneke pi saævaÂÂavivaÂÂakappe anussarati. Kathaæ? Amutr' Ãsin ti\<*<1>*>/ Ãdinà nayena. Tattha amutr' Ãsin ti amum- hi saævaÂÂakappe ahaæ amumhi bhave và yoniyà và ga- tiyà và vi¤¤ÃïaÂÂhitiyà và sattÃvÃse và sattanikÃye và Ãsiæ. Evaæ nÃmo ti Tisso và Phusso vÃ. Evaæ gotto ti KaccÃno và Kassapo vÃ. Idam assa atÅtabhave attano nÃma gottÃ- nussaraïavasena vuttaæ. Sace pana tasmiæ kÃle attano vaïïasampattiæ và lÆkhapaïÅtajÅvikabhÃvaæ và sukha- dukkhabahulaæ và appÃyuka-dÅghÃyukabhÃvaæ và anussa- ritukÃmo hoti, tam pi anussarati yeva, ten' Ãha evaæ va¤¤o ...pe... evam Ãyupariyanto ti. Tattha evaæ vaïïo ti odÃto và sÃmo vÃ. Evam ÃhÃro ti salimaæsodanÃhÃro và pavattaphalabhojano vÃ. Evaæ sukhadukkhapaÂisaævedÅ ti anekappakÃrena kÃyikacetasikÃnaæ sÃmisa-nirÃmisÃdippa- bhedÃnaæ và sukhadukkhÃnaæ paÂisaævedÅ. Evam Ãyu- pariyanto ti evaæ vassasataparimÃïÃyu pariyanto va catu- rÃsÅti kappasahassÃyupariyanto vÃ. So tato cuto amutra udapÃdin ti so 'haæ tato bhavato yonito gatito vi¤¤ÃïaÂ- Âhitito sattÃvÃsato sattanikÃyato và cuto puna amukasmiæ nÃma bhave yoniyà gatiyà vi¤¤ÃïaÂÂhitiyà sattÃvÃse satta- nikaye và udapÃdiæ. TatrÃ' p' Ãsin ti atha tatrà pi bhave yoniyà gatiyà vi¤¤ÃïaÂÂhitiyà sattÃvÃse sattanikÃye và puna ahosiæ. Evaæ nÃmo ti Ãdi vuttanayam eva. Api ca yasmà amutr' Ãsin ti idaæ anupubbena Ãrohantassa yÃvad- icchakaæ anussaraïaæ. So tato cuto ti paÂinivattantassa paccavekkhaïaæ, tasmà idhÆpapanno ti imissà idhÆpapat- tiyà anantaram ev assa upapattiÂÂhÃnaæ sandhÃya amutra udapÃdin ti idaæ vuttan ti veditabbaæ. Tatrà 'p' Ãsin ti evam Ãdi pan' assa tatra imissà upapattiyà anantare upa- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 D. i, 81. >/ #<[page 423]># %< CutupapÃta¤Ãïakathà 423>% pattiÂÂhÃne nÃmagottÃdÅnaæ anussaraïadassanatthaæ vut- taæ. So tato cuto idhÆpapanno ti svÃhaæ tato anantarÆ- papattiÂÂhÃnato cuto idha asukasmiæ nÃma khattiyakule và brÃhmaïakule và nibbatto ti. ItÅ ti evaæ, sÃkÃraæ sa- uddesan ti nÃmagottavasena sa-uddesaæ, vaïïÃdivasena sÃkÃraæ. NÃmagottena hi satto Tisso Kassapo ti uddisi- yati. VaïïÃdÅhi sÃmo odÃto ti nÃnattato pa¤¤Ãyati, tasmà nÃmagottaæ uddeso, itare ÃkÃro. Anekavihitaæ pubbe- nivÃsam anussaratÅ ti idaæ uttÃnattham evà ti. Pubbe-nivÃsÃnussati ¤Ãïakathà niÂÂhitÃ. SattÃnaæ cutÆpapÃta¤ÃïakathÃyaæ cutÆpapÃta¤ÃïÃyà ti\<*<1>*>/ cutiyà ca upapÃte ca ¤ÃïÃya. Yena ¤Ãïena sattÃnaæ cuti ca upapÃto ca ¤Ãyati tad-atthaæ dibbacakkhu¤Ãïatthan ti vuttaæ hoti. Cittaæ abhinÅharati abhininnÃmetÅ ti parikam- macittaæ abhinÅharati c' eva abhininnÃmeti ca. So ti so katacittÃbhinÅhÃro bhikkhu. Dibbenà ti Ãdisu pana dibba- sadisattà dibbaæ. DevatÃnaæ hi sucaritakammanibbattaæ pittasemharuhirÃdÅhi apaÊibuddhaæ\<*<2>*>/ upakkilesavimuttatÃya dÆre pi ÃrammaïasampaÂicchanasamatthaæ dibbaæ pasÃ- dacakkhu hoti; ida¤ cà pi viriyabhÃvanà balanibbattaæ ¤Ãïacakkhu tÃdisam evà ti dibbasadisattà dibbaæ. Dibba- vihÃravasena paÂiladdhattà attanà ca dibbavihÃrasannissi- tattà pi dibbaæ. ùlokapariggahena mahÃjutikattà pi dib- baæ; tiroku¬¬ÃdigatarÆpadassanena\<*<3>*>/ mahÃgatikattà pi dib- baæ. Taæ sabbaæ saddasatthÃnusÃren' eva veditabbaæ. DassanaÂÂhena cakkhu, cakkhukiccakareïa cakkhum ivà ti pi cakkhu; cutÆpapÃtadassanena diÂÂhivisuddhihetuttà visud- dhaæ. Yo hi cutimattam eva passati, na upapÃtaæ, so ucchedadiÂÂhiæ gaïhÃti. Yo upapÃtamattam eva passati, na cutiæ, so navasattapÃtubhÃvadiÂÂhiæ gaïhÃti. Yo pana tad-ubhayaæ passati, so yasmà duvidham pi taæ diÂÂhigataæ ativattati, tasmà 'ssa taæ dassanaæ diÂÂhivisuddhihetu hoti. Ubhayam pi c' etaæ Buddhaputtà passanti, tena vuttaæ: cutÆ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 D. i, 82. 2 Bhm apali-. 3 Bhm tirokuÂÂ-. >/ #<[page 424]># %<424 XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>% papÃtadassanena diÂÂhivisuddhihetuttà visuddhan ti. Ma- nussÆpacÃraæ\<*<1>*>/ atikkamitvà rÆpadassanena atikkantamÃnu- sakaæ, mÃnusakaæ và maæsacakkhuæ atikkantattà atik- kantamÃnusakan ti veditabbaæ. Tena dibbena cakkhunà visuddhena atikkantamÃnusakena satte passatÅ ti manussÃnaæ maæsacakkhunà viya satte oloketi. CavamÃne upapajjamÃne ti ettha cutikkhaïe upapattik- khaïe và dibbacakkhunà daÂÂhuæ na sakkÃ, ye pana Ãsanna- cutikà idÃni cavissanti, te cavamÃnÃ, ye ca gahitapaÂisandhi- kà sampatinibbattà va, te upapajjamÃnà ti adhippetÃ. Te evarÆpe cavamÃne ca upapajjamÃne ca passatÅ ti dasseti. HÅne ti mohanissandayuttattà hÅnÃnaæ jÃtikulabhogÃdÅ- naæ vasena hÅÊite ohÅÊite o¤¤Ãte ava¤¤Ãte. PaïÅte ti amoha- nissandayuttattà tabbiparÅte. Suvaïïe ti adosanissanda- yuttattà iÂÂhakantamanÃpavaïïayutte. Dubbaïïe ti dosa- nissandayuttattà aniÂÂhÃkanta-amanÃpavaïïayutte; anabhi- rÆpe virÆpe ti pi attho. Sugate ti sugatigate. Alobhanissan- dayuttattà và a¬¬he maha¬¬hane. Duggate ti duggatigate. Lobhanissandayuttattà và daÊidde\<*<2>*>/ appannapÃne. YathÃ- kammÆpage ti yaæ yaæ kammaæ upacitaæ, tena tena upa- gate. Tattha purimehi cavamÃne ti ÃdÅhi dibbacakkhukiccaæ vuttaæ; iminà pana padena yathÃkammÆpaga¤Ãïakiccaæ. Tassa ca ¤Ãïassa ayam uppattikkamo: idha bhikkhu heÂÂhà nirayÃbhimukhaæ Ãlokaæ va¬¬hetvà nerayike satte passati mahÃdukkham anubhavamÃne. Taæ dassanaæ dibbacak- khukiccam eva. So evaæ manasikaroti: kin nu kho kam- maæ katvà ime sattà etaæ dukkhaæ anubhavantÅ ti? Ath' assa: idaæ nÃma katvà ti taæ kammÃrammaïaæ ¤Ãïaæ uppajjati. Tathà upari devalokÃbhimukhaæ Ãlokaæ va¬¬hetvà Nandanavana-Missakavana-PhÃrusakavanÃdisu satte passati mahÃsampattiæ anubhavamÃne; tam pi dassa- naæ dibbacakkhukiccam eva. So evaæ manasikaroti: kin nu kho kammaæ katvà ime sattà etaæ sampattiæ anubha- vantÅ ti? Ath' assa: idaæ nÃma kammaæ katvà ti taæ kammÃrammaïaæ ¤Ãïaæ uppajjati. Idaæ yathÃkammÆ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh Bhm mÃnuss-. 2 Bhm dalidde. >/ #<[page 425]># %< CutupapÃta¤Ãïakathà 425>% paga¤Ãïaæ nÃma, imassa visuæ parikammaæ nÃma n' atthi. Yathà c' imassa evaæ anÃgataæ sa ¤Ãïassà pi. Dibba- cakkhupÃdakÃn' eva hi imÃni dibbacakkhunà sah' eva ijjhanti. KÃyaduccaritenà ti Ãdisu duÂÂhuæ caritaæ, duÂ- Âhu và caritaæ kilesapÆtikattà ti duccaritaæ, kÃyena duccaritaæ, kÃyato và uppannaæ duccaritan ti kÃyaducca- ritaæ. Itaresu pi es' eva nayo. SamannÃgatà ti samangÅ- bhÆtÃ. AriyÃnaæ upavÃdakà ti Buddha-paccekabuddha-Buddha- sÃvakÃnaæ ariyÃnaæ antamaso gihÅsotÃpannÃnam\<*<1>*>/ pi anat- thakÃmà hutvà antimavatthunà và guïaparidhaæsanena và upavÃdakà akkosakà garahakà ti vuttaæ hoti. Tattha n' atthi imesaæ samaïadhammo, assamaïà ete ti vadanto antimavatthunà upavadati. N' atthi imesaæ jhÃnaæ và vimokkho và maggo và phalaæ và ti adÅni vadanto guïa- parividhaæsanavasena upavadatÅ ti veditabbo. So ca jÃ- naæ và upavadeyya ajÃnaæ vÃ, ubhayathà pi ariyÆpavÃdo va hoti. BhÃriyaæ kammaæ Ãnantariyasadisaæ saggÃva- raïa¤ ca maggÃvaraïa¤ ca, satekicchaæ\<*<2>*>/ pana hoti. Tassa ÃvibhÃvatthaæ idaæ vatthu veditabbaæ:- a¤¤atarasmiæ kira gÃme eko thero ca daharabhikkhu ca piï¬Ãya caranti, te paÂhamaghare yeva uÊunkamattaæ uïhayÃguæ labhiæsu. Therassa ca kucchivÃto rujjhati. So cintesi: ayaæ yÃgu mayhaæ sappÃyÃ; yÃva na sÅtalà hoti, tÃva naæ pivÃmÅ ti. So manussehi ummÃratthÃya ÃhaÂe dÃrukkhandhe nisÅditvà pivi. Itaro taæ jigucchanto: atikhuddÃbhibhÆto mahallako amhÃkaæ lajjitabbakaæ akÃsÅ ti Ãha. Thero gÃme caritvà vihÃraæ gantvà daharabhikkhuæ Ãha: atthi te, Ãvuso, imasmiæ sÃsane patiÂÂhà ti? ùma, bhante, sotÃpanno ahan ti. Tena h' Ãvuso upari maggatthÃya mà vÃyÃmaæ akÃsi;\<*<3>*>/ khÅïÃsavo tayà upavadito ti. So taæ khamÃpesi, ten' assa taæ kammaæ pÃkatikaæ ahosi. Tasmà yo a¤¤o pi ariyaæ upavadate, tena gantvà sace attanà vu¬¬hataro hoti, ukku \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm gihi-. 2 Cf. Mil. 192, 221, 344. 3 Sb vÃyÃmaæ mà akÃsi. >/ #<[page 426]># %<426 XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>% Âikaæ nisÅditvÃ: ahaæ Ãyasmantaæ ida¤ c' ida¤ ca avacaæ; taæ me khamÃhÅ ti khamÃpetabbo. Sace navakataro hoti, vanditvà ukkuÂikaæ nisÅditvà a¤jaliæ paggahetvÃ: ahaæ bhante tumhe ida¤ c' ida¤ ca avacaæ; taæ me khamathà ti khamÃpetabbo. Sace disÃpakkanto hoti, sayaæ và gantvà saddhivihÃrikÃdike và pesetvà khamÃpetabbo. Sace ca nà pi gantuæ, na pesetuæ sakkà hoti, ye tasmiæ vihÃre bhik- khÆ vasanti, tesaæ santikaæ gantvà sace navakatarà honti,\<*<1>*>/ ukkuÂikaæ nisÅditvÃ, sace vu¬¬hatarÃ, vu¬¬he vuttanayen' eva patipajjitvÃ: ahaæ, bhante, asukaæ nÃma Ãyasmantaæ ida¤ c' ida¤ ca avacaæ; khamatu me so Ãyasmà ti vatvà khamÃpetabbaæ. Sammukhà akhamante pi etad eva kattab- baæ. Sace ekacÃrikabhikkhu hoti, nev' assa vasanaÂÂhÃ- naæ, na gataÂÂhÃnaæ pa¤¤Ãyati, ekassa paï¬itassa bhik- khuno santikaæ gantvÃ: ahaæ, bhante, asukaæ nÃma Ãyas- mantaæ ida¤ c' ida¤ ca avacaæ; taæ me anussarato anussa- rato vippaÂisÃro hoti; kiæ karomÅ ti? vattabbaæ. So vakkhati: tumhe mà cintayittha; thero tumhÃkaæ khamati; cittaæ vÆpasamethà ti. Tenà 'pi ariyassa gatadisÃbhimu- khena a¤jaliæ paggahetvÃ: khamatÆ ti vattabbaæ. Sace so parinibbuto hoti, parinibbutama¤caÂÂhÃnaæ gantvà yÃva sivathikaæ gantvà pi khamÃpetabbaæ. Evaæ kate neva saggÃvaraïaæ, na maggÃvaranaæ hoti, pÃkatikam eva hoti. MicchÃdiÂÂhikà ti viparÅtadassanÃ. MicchÃdiÂÂhikamma- samÃdÃnà ti micchÃdiÂÂhivasena samÃdinnanÃnÃvidhakam- mÃ, ye ca micchÃdiÂÂhi mÆlakesu kÃyakammÃdisu a¤¤e pi samÃdapenti. Ettha ca vacÅduccaritaggahaïen' eva ariyÆ- pavÃde manoduccaritaggahaïena ca micchÃdiÂÂhiyà sanga hitÃya pi imesaæ dvinnaæ puna vacanaæ mahÃsÃvajjabhÃ- vadassanatthan ti veditabbaæ. MahÃsÃvajjo hi ariyÆpa- vÃdo ÃnantariyasadisattÃ. Vuttam pi c' etaæ: seyyathà pi, SÃriputta, bhikkhu sÅlasampanno samÃdhisampanno pa¤¤Ã- sampanno diÂÂh' eva dhamme a¤¤aæ ÃrÃdheyya. Evaæ sam- padam idaæ, SÃriputta, vadÃmi: taæ vÃcaæ appahÃyataæ cittaæ appahÃyataæ diÂÂhiæ appaÂinissajjitvà yathÃbhataæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb suggests navakataro hoti; but all follow the plural form. >/ #<[page 427]># %< CutupapÃta¤Ãïakathà 427>% nikkhitto evaæ niraye ti.\<*<1>*>/ MicchÃdiÂÂhito ca mahÃsavajja- taraæ nÃma a¤¤aæ n' atthi. Yath' Ãha:- nà 'haæ, bhik- khave, a¤¤aæ ekadhammam pi samanupassÃmi yaæ evaæ mahÃsÃvajjataraæ yathayidaæ, bhikkhave, micchÃdiÂÂhi, mic- chÃdiÂÂhiparamÃni, bhikkhave, vajjÃnÅ ti\<*<2>*>/. KÃyassa bhedà ti upÃdinnakkhandhapariccÃgÃ. Param maraïà ti tad-anantaraæ abhinibbattikkhandhaggahaïe\<*<3>*>/. Atha và kÃyassa bhedà ti jÅvitindriyassa upacchedÃ, para- maraïà ti cuticittato uddhaæ. ApÃyan ti evam Ãdi sabbaæ nirayavevacanam eva. Nira- yo hi saggamokkhahetubhÆtà pu¤¤asammatà ayà apetattÃ, sukhÃnaæ và Ãyassa abhÃvà apÃyo. Dukkhassa gati paÂi- saraïan ti duggati, dosabahulatÃya và duÂÂhena kammunà nibbattà gatÅ ti duggati. Vinasà nipatanti tattha dukka- ÂakÃrino ti vinipÃto. Vinassantà và ettha patanti sam- bhijjamÃnangapaccangà ti pi vinipÃto. N' atthi ettha assÃ- dasa¤¤ito ayo ti nirayo. Atha và apÃyaggahaïena tiracchÃ- nayoniæ dÅpeti, tiracchÃnayoni hi apÃyo sugatito apetattÃ, na duggati, mahesakkhÃnaæ nÃgarÃjÃdÅnaæ sambhavato. Duggatiggahaïena pettivisayaæ; so hi apÃyo ceva duggati ca, sugatito apetattà dukkhassa ca gatibhÆtattÃ. Na tu vinipÃto, asurasadisaæ avinipÃtattÃ, vinipÃtaggahaïena asu- rakÃyaæ; so hi yathÃvuttena atthena apÃyo c' eva duggati ca sabbasamussayehi ca vinipÃtattà vinipÃto ti vuccati. Nirayaggahaïena avÅci Ãdi anekappakÃraæ nirayam evà ti. Upapannà ti upagatÃ, tattha abhinibbattà ti adhippÃyo. VuttavipariyÃyena sukkapakkho veditabbo. Ayaæ pana viseso:- tattha sugatiggahaïena manussagati pi sangayhati, saggaggahaïena devagati yeva. Tattha sundarÃgatÅ ti su- gati. RÆpÃdÅhi visayehi suÂÂhu aggo ti saggo. So sabbo pi lujjanapalujjanaÂÂhena loko ti ayaæ vacanattho. Iti dibbena cakkhunà ti Ãdi sabbaæ nigamanavacanaæ. Evaæ dibbena cakkhunà passatÅ ti ayam ettha sankhepattho. Evaæ passitukÃmena pana Ãdikammikena kulaputtena kasiïÃrammaïaæ abhi¤¤ÃpÃdakajjhÃnaæ sabbÃkÃrena abhi- nÅhÃrakkhamaæ katvÃ: tejokasiïaæ odÃtakasiïaæ Ãloka- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. i, 71. 2 A. i, 33. 3 Sh -khandhakkhaïe. >/ #<[page 428]># %<428 XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>% kasiïan ti imesu tÅsu kasiïesu a¤¤ataraæ Ãsannaæ kÃtab- baæ; upacÃrajjhÃnagocaraæ katvà va¬¬hetvà upetabbaæ,\<*<1>*>/ na tattha appanà uppÃdetabbà ti adhippÃyo. Sace hi uppÃ- deti, pÃdakajjhÃnanissayaæ hoti, na parakammanissayaæ. Imesu ca pana tÅsu Ãlokakasiïaæ yeva seÂÂhataraæ, tasmà taæ và itaresaæ và a¤¤ataraæ kasiïaniddese vuttanayena uppÃdetvà upacÃrabhÆmiyaæ yeva Âhatvà va¬¬hetabbaæ, va¬¬hanÃnayo pi c' assa tattha vuttanayen' eva veditabbo. Va¬¬hitaÂÂhÃnassa anto yeva rÆpagataæ passitabbaæ. RÆ- pagataæ passato pan' assa parikammassa vÃro atikkamati. Tato Ãloko antaradhÃyati, tasmiæ antarahite rÆpagatam pi na dissati. Athà 'nena punappunaæ pÃdakajjhÃnam eva pavisitvà tato vuÂÂhÃya Ãloko pharitabbo, evaæ anukkamena Ãloko thÃmagato hotÅ ti. Ettha Ãloko hotÆ ti yattakaæ ÂhÃnaæ paricchindati, tattha Ãloko tiÂÂhati yeva. Divasam pi nisÅditvà passato rÆpadassanaæ hoti. Rattiæ tiïukkÃya maggapaÂipanno c' ettha puriso opammaæ:- Eko kira rat- tiæ tiïukkÃya maggaæ paÂipajji. Tassa sà tiïukkà vijjhÃyi. Ath' assa samavisamÃni na pa¤¤Ãyiæsu. So taæ tiïukkaæ bhÆmiyaæ ghaæsitvà puna ujjÃlesi. Sà pajjalitvà purimÃ- lokato mahantataram Ãlokam akÃsi. Evaæ punappunaæ vijjhÃtaæ ujjÃlayato kamena suriyo uÂÂhÃsi. Suriye uÂÂhite ukkÃya kammaæ n' atthÅ ti taæ cha¬¬etvà divasam pi aga- mÃsi. Tattha ukkaloko viya parikammakÃle kasiïÃloko; ukkÃya vijjhÃtÃya samavisamÃnaæ adassanaæ viya rÆpa- gataæ passato parikammassa vÃrÃtikkamena Ãloke antara- hite rÆpagatÃnaæ adassanaæ; ukkÃya ghaæsanaæ viya pu- nappunaæ pavesanaæ, ukkÃya purimÃlokato mahantarÃlo- kakaraïaæ viya puna parikammaæ karoto balavatarÃloka- pharaïaæ; suriyuÂÂhÃnaæ viya thÃmagatÃlokassa yathÃ- paricchedena ÂhÃnaæ; tiïukkaæ cha¬¬etvà divasam pi gamanaæ viya parittÃlokaæ cha¬¬etvà thÃmagatenÃlokena divasam pi rÆpadassanaæ. Tattha yadà tassa bhikkhuno maæsacakkhussa anÃpÃthagataæ anto kucchigataæ hadaya- vatthunissitaæ heÂÂhà pathavÅtalanissitaæ tiroku¬¬apabba- tapÃkÃragataæ\<*<2>*>/ paracakkavÃÊagatan ti idaæ rÆpaæ ¤Ãïa- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh Âhapetabbaæ. 2 Bhm tirokuÂÂa-. >/ #<[page 429]># %< Pakiïïakakathà 429>% cakkhussa ÃpÃthaæ Ãgacchati, maæsacakkhuno dissamÃ- naæ viya hoti, tadà dibbacakkhu uppannaæ hotÅ ti vedi- tabbaæ. Tad-eva c' ettha rÆpadassanasamatthaæ, na pub- babhÃgacittÃni. Taæ pan' etaæ puthujjanassa paripantho hoti. KasmÃ? So hi yasmà yattha yattha Ãloko hotÆ ti adhiÂÂhÃti, taæ taæ pathavÅ-samudda-pabbate vinivijjhitvà pi ekÃlokaæ hoti. Ath' assa tattha bhayÃnakÃni yakkha- rakkhasÃdi rÆpÃni passato bhayaæ uppajjati, yena citta- vikkhepaæ patvà jhÃnavibbhantako hoti, tasmà rÆpadas- sane appamattena bhavitabbaæ. Tatrà 'yaæ dibbacak- khuno uppattikkamo, vuttappakÃram etaæ rÆpaæ Ãram- maïaæ katvÃ, manodvÃrÃvajjane uppajjitvà niruddhe, tad- eva rÆpaæ Ãrammaïaæ katvÃ, cattÃri pa¤ca và javanÃni uppajjatÅ ti sabbaæ purimanayen' eva veditabbaæ. Idhà 'pi pubbabhÃgacittÃni savitakkasavicÃrÃni kÃmÃvacarÃni, pari- yosÃne atthasÃdhakacittaæ catutthajjhÃnikaæ rÆpÃvaca- raæ, tena sahajÃtaæ ¤Ãïaæ sattÃnaæ cutÆpapÃte ¤Ãïan ti pi dibbacakkhu¤Ãïan ti pi vuccatÅ ti. CutÆpapÃta¤Ãïakathà niÂÂhitÃ. Iti pa¤cakkhandhavidÆ, pa¤ca abhi¤¤Ã avoca yà nÃtho, Tà ¤atvà tÃsu ayaæ pakiïïakakathà pi vi¤¤eyyÃ. EtÃsu hi yad-etaæ cutÆpapÃta¤ÃïasankhÃtaæ dibbacak- khu, tassa anÃgataæsa¤Ãïa¤ ca\<*<1>*>/ yathÃkammÆpaga¤Ãïa¤ cà ti dve pi paribhaï¬a¤ÃïÃni honti. Iti imÃni ca dve iddhi- vidhÃdÅni ca pa¤cà ti satta abhi¤¤Ã¤ÃïÃni idh' ÃgatÃni. IdÃni tesaæ ÃrammaïavibhÃge asammohatthaæ\<*<2>*>/:- ùrammaïattikà vuttÃ, ye cattÃro mahesinà Sattannam pi ¤ÃïÃnaæ pavattiæ tesu dÅpaye. Tatrà 'yaæ dÅpanÃ:- cattÃro hi Ãrammaïattikà mahesinà vuttÃ. Katame cattÃro? ParittÃrammaïattiko, maggÃ- rammaïattiko, atÅtÃrammaïattiko, ajjhattÃrammaïattiko ti. Tattha iddhividha¤Ãïaæ parittamahaggata-atÅtÃnÃgata- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb Bhm omit. 2 Bm takes this line as verse. >/ #<[page 430]># %<430 XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>% paccuppanna-ajjhattabahiddhÃrammaïavasena sattÃsu Ãram- maïesu pavattati. Kathaæ? Taæ hi yadà kÃyaæ citta- sannissitaæ katvà adissamÃnena kÃyena gantukÃmo citta- vasena kÃyaæ pariïÃmeti, mahaggatacitte samodahati sam- Ãropeti, tadà upayogaladdhaæ Ãrammaïaæ hotÅ ti katvà rÆpakÃyÃrammaïato parittÃrammaïaæ hoti. Yadà cittaæ kÃyasannissitaæ katvà dissamÃnena kÃyena gantukÃmo kÃyavasena cittaæ pariïÃmeti, pÃdakajjhÃnacittaæ rÆpa- kÃye samodahati samÃropeti, tadà upayogaladdhaæ Ãram- maïaæ hotÅ ti katvà mahaggatacittÃrammaïato mahagga- tÃrammaïaæ hoti. Yasmà pana tad-eva cittaæ atÅtaæ niruddhaæ Ãrammaïaæ karoti, tasmà atÅtÃrammaïaæ hoti. MahÃdhÃtunidhÃne\<*<1>*>/ MahÃkassapattherÃdÅnaæ viya anÃgataæ adhiÂÂhantÃnaæ anÃgatÃrammaïaæ hoti. MahÃkassapatthero kira mahÃdhÃtunidhÃnaæ karonto: anÃgate aÂÂhÃrasa vas- sÃdhikÃni dve vassasatÃni ime gandhà mà sussiæsu, pup- phÃni mà milÃyiæsu, dÅpà mà nibbÃyiæsÆ ti adhiÂÂhahi. Sabbaæ tath' eva ahosi. Assaguttatthero vattaniyasenÃ- sane bhikkhusanghaæ sukkhabhattaæ bhu¤jamÃnaæ disvÃ: udakasoï¬iæ divase divase pure-bhatte dadhirasaæ hotÆ ti adhiÂÂhÃsi. Pure-bhatte gahitaæ dadhirasaæ hoti, pac- chÃbhatte pÃkatika-udakam eva. KÃyaæ pana cittasannis- sitaæ katvà adissamÃnena kÃyena gamanakÃle paccuppan- nÃrammaïaæ hoti. KÃyavasena cittaæ cittavasena và kÃ- yaæ pariïÃmanakÃle attano kumÃrakavaïïÃdi-nimmÃna- kÃle ca sa kÃyacittÃnaæ Ãrammaïakaraïato ajjhattÃram- maïaæ hoti. Bahiddhà hatthi-assÃdi-dassanakÃle pana bahiddhÃrammaïan ti evaæ tÃva iddhividha¤Ãïassa sattasu Ãrammaïesu pavatti veditabbÃ. DibbasotadhÃtu¤Ãïaæ paritta-paccuppanna-ajjhatta-ba- hiddhÃrÃmmaïa-vasena catÆsu Ãrammaïesu pavattati. Kathaæ? Taæ hi yasmà saddaæ Ãrammaïaæ karoti, saddo ca paritto, tasmà parittÃrammaïaæ hoti. VijjamÃnaæ yeva pana saddaæ Ãrammaïaæ katvà pavattanato paccuppannÃ- rammaïaæ hoti. Taæ attano kucchisaddasavanakÃle ajjhat- tÃrammaïaæ, paresaæ saddasavanakÃle bahiddhÃramma- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sum. V. on D. ii, 167:- Evam etaæ bhÆtapubbaæ. >/ #<[page 431]># %< Pakiïïakakathà 431>% ïan ti evaæ dibbasotadhÃtu¤Ãïassa catÆsu Ãrammaïesu pavatti veditabbÃ. Cetopariya¤Ãïaæ paritta-mahaggata-appamÃïa-magga- atÅtÃnÃgata-paccuppanna-bahiddÃrammaïa-vasena aÂÂhasu Ãrammaïesu pavatti. Kathaæ? Taæ hi paresaæ kÃmÃ- vacaracittajÃnanakÃle parittÃrammaïaæ hoti. RÆpÃvaca- ra-arÆpÃvacaracittajÃnanakÃle mahaggatÃrammaïaæ hoti. MaggaphalajÃnanakÃle appamÃïÃrammaïaæ hoti. Ettha ca puthujjano sotÃpannassa cittaæ na jÃnÃti; sotÃpanno và sakadÃgÃmissà ti evaæ yÃva arahato netabbaæ. Arahà pana sabbesaæ cittaæ jÃnÃti. A¤¤o pi ca uparimo heÂÂhimassà ti ayaæ viseso veditabbo. MaggacittÃrammaïakÃle maggÃ- rammaïaæ hoti. Yadà pana atÅte sattadivasabbhantare ca anÃgate sattadivasabbhantare ca paresaæ cittaæ jÃnÃti, tadà atÅtÃrammaïaæ anÃgatÃrammaïa¤ ca hoti. Kathaæ paccuppannÃrammaïaæ hoti? Paccuppannaæ nÃma tividhaæ:- khaïapaccuppannaæ, santatipaccuppan- naæ addhÃpaccuppanna¤ ca. Tattha uppÃdaÂÂhitibhangap- pattaæ khaïapaccuppannaæ. Eka-dve-santativÃrapariyÃ- pannaæ santatipaccuppannaæ. Tattha andhakÃre nisÅditvà ÃlokaÂÂhÃnaæ gatassa na tÃva Ãrammaïaæ pÃkaÂam hoti. YÃva pana taæ pÃkataæ hoti etth' antare eka-dve-santati- vÃrà veditabba. ùlokaÂÂhÃne vicaritvà ovarakaæ paviÂ- Âhassà pi na tÃva sahasà rÆpaæ pÃkaÂaæ hoti. YÃva pana taæ pÃkaÂam hoti, etth' antare eka-dve-santativÃrà vedi- tabbÃ. DÆre Âhatvà pana rajakÃnaæ hatthavikÃraæ gaï¬i- bheri-ÃkoÂanavikÃra¤ ca disvà pi na tÃva saddaæ suïÃti. YÃva ca pana taæ suïÃti, tasmiæ pi antare eka-dve-santa- tivÃrà veditabbÃ. Evaæ tÃva MajjhimabhÃïakÃ. Saæyut- tabhÃïakà pana rÆpasantati-arÆpasantatÅ ti dve santatiyo vatvà udakaæ akkamitvà gatassa yÃva tÅre akkanta-udaka- lekhà na vippasÅdati; addhÃnato Ãgatassa yÃva kÃye usuma- bhÃvo na vÆpasammati; Ãtapà Ãgantvà gabbhaæ paviÂ- Âhassa yÃva andhakÃrabhÃvo na vigacchati, anto gabbhe kammaÂÂhÃnaæ manasikaritvà divà vÃtapÃnaæ vivaritvà olokentassa yÃva akkhÅnaæ phandanabhÃvo na vÆpasam- mati: ayaæ rÆpasantati nÃma. Dve tayo javanavÃrà arÆ- pasantati nÃmà ti vatvà tad-ubhayam pi santati paccup- \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 432]># %<432 XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>% pannaæ nÃmà ti vadanti. Ekabhavaparicchinnaæ pana addhÃpaccuppannaæ nÃma, yam sandhÃya Bhaddekaratta- sutte: Yo c' Ãvuso mano ye ca dhammà ubhayam etaæ paccup- pannaæ. Tasmiæ (yeva\<*<1>*>/) paccuppanne chandarÃgapaÂibad- dhaæ hoti vi¤¤Ãïaæ, chandarÃgapaÂibaddhattà vi¤¤Ãïassa tad-abhinandati. Tad-abhinandanto paccuppannesu dhammesu saæhÅratÅ ti vuttaæ. Santatipaccuppanna¤ c' ettha AÂÂha- kathÃsu Ãgataæ, addhÃpaccuppannaæ Sutte. Tattha keci khaïapaccuppannaæ cittaæ cetopariya¤Ãïassa Ãramma- ïaæ hotÅ ti vadanti. Kiæ kÃraïÃ? Yasmà iddhimato ca parassa ca ekakkhaïe cittaæ uppajjati ti; ida¤ ca nesaæ opammaæ:- Yathà ÃkÃse khitte pupphamuÂÂhimhi avassaæ ekaæ puppham ekassa vaïÂena vaïÂaæ paÂivijjhati, evaæ parassa cittaæ jÃnissÃmÅ ti rÃsivasena mahÃjanassa citte Ãvajjite avassaæ ekassa cittaæ ekena cittena uppÃdakkhaïe và Âhitikkhaïe và bhangakkhaïe và paÂivijjhatÅ ti. Taæ pana vassasataæ pi vassasahassaæ pi Ãvajjanto yena ca cittena Ãvajjati, yena ca jÃnÃti, tesaæ dvinnaæ sahaÂÂhÃnÃ- bhÃvato ÃvajjanajavanÃna¤ ca aniÂÂhaÂÂhÃne nÃnÃram- maïabhÃvappatti dosato ayuttan ti AÂÂhakathÃsu paÂik- khittaæ. Santatipaccuppannaæ pana addhÃpaccuppan- na¤ ca Ãrammaïaæ hotÅ ti veditabbaæ. Tattha yaæ vat- tamÃnajavanavÅthito atÅtÃnÃgatavasena dvitti-javanavÅthi- parimÃïe kÃle parassa cittaæ, taæ sabbaæ pi santatipac- cuppannaæ nÃma. AddhÃpaccuppannaæ pana javana- vÃrena dÅpetabban ti SaæyuttaÂÂhakathÃyaæ vuttaæ. Taæ suÂÂhu vuttaæ. Tatrà 'yaæ dÅpanÃ:- iddhimà parassa cittaæ jÃnitukÃmo Ãvajjati, Ãvajjanaæ khaïapaccuppannaæ Ãrammaïaæ katvà ten' eva saha nirujjhati. Tato cattÃri pa¤ca và javanÃni. Yesaæ pacchimaæ iddhicittaæ sesÃni kÃmÃvacarÃni, tesaæ sabbesaæ pi tad-eva niruddhaæ cittaæ Ãrammaïaæ hoti, na ca tÃni nÃnÃrammaïÃni honti; ad- dhÃvasena paccuppannÃrammaïatÃ. EkÃrammaïatte pi ca iddhicittam eva parassa cittaæ jÃnÃti, na itarÃni. Yathà cakkhudvÃre cakkhuvi¤¤Ãïam eva rÆpaæ passati itarÃnÅ ti. Iti idaæ santatipaccuppannassa ceva addhÃpaccuppan- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 So Pèå. ed. Omitted by all four authorities. >/ #<[page 433]># %< Pakiïïakakathà 433>% nassa ca vasena paccuppannÃrammaïaæ hoti. Yasmà và santatipaccuppannaæ pi addhÃpaccuppanne yeva patati, tasmà addhÃpaccuppannavasen' eva taæ paccuppannÃram- maïan ti veditabbaæ. Parassa cittÃrammaïattà yeva pana bahiddhÃrammaïaæ hotÅ ti evaæ cetopariya¤Ãïassa aÂÂhasu Ãrammaïesu pavatti veditabbÃ. PubbenivÃsa¤Ãïaæ paritta-mahaggata-appamÃïa-magga- atÅta-ajjhatta-bahiddhà na vattabbÃrammaïavasena aÂÂhasu Ãrammaïesu pavattati. Kathaæ? Taæ hi kÃmÃvacarak- khandhÃnussaraïakÃle parittÃrammaïaæ hoti. RÆpÃva- carÃrupÃvacarakkhandhÃnussaraïakÃle mahaggatÃramma- ïaæ. AtÅte attanà parehi và bhÃvitamaggaæ sacchikata- phala¤ ca anussaraïakÃle appamÃïÃrammanaæ; bhÃvi- tamaggam eva anussaraïakÃle maggÃrammaïaæ. Niyamato pan' etaæ atÅtÃrammaïaæ eva. Tattha ki¤cÃpi cetopari- ya¤ÃïayathÃkammupaga¤ÃïÃni pi atÅtÃrammaïÃni honti, atha kho tesaæ cetopariya¤Ãïassa satta divasabbhantarÃ- tÅtaæ cittam eva Ãrammaïaæ. Taæ hi a¤¤aæ khandhaæ và khandhapaÂibaddhaæ và na jÃnÃti. Maggasampayutta- cittÃrammaïatà pana pariyÃyato maggÃrammaïan ti vuttaæ. YathÃkammupaga¤Ãnassa ca ÃtÅtaæ cetanÃmattam eva Ãrammaïaæ. PubbenivÃsa¤Ãïassa pana ÃtÅtà khandhà khandhapaÂibaddha¤ ca ki¤ci anÃrammaïaæ nÃma natthi. Taæ hi atÅtakkhandhakhandhapaÂibaddhesu dhammesu sab- ba¤¤uta¤Ãïagatikaæ hotÅ ti ayaæ viseso veditabbo. Ayam ettha AÂÂhakathÃnayo. Yasmà pana kusalà khandhà id- dhividhäÃïassa cetopariya¤Ãïassa pubbenivÃsÃnussati¤Ãïassa yathÃkammupaga¤Ãïassa anÃgataæsa¤Ãïassa Ãrammaïapacca- yena paccayo ti PaÂÂhÃne vuttaæ, tasmà cattÃro pi khandhà cetopariya¤ÃïayathÃkammupaga¤ÃïÃnaæ Ãrammaïaæ honti. Tatrà 'pi yathÃkammupaga¤Ãïassa kusalÃkusalà evà ti. Attano khandhÃnussaraïakÃle pan' etaæ ajjhattÃramma- ïaæ, parassa khandhÃnussaraïakÃle bahiddhÃrammaïaæ. AtÅte VipassÅ Bhagavà ahosi; tassa mÃtà BandhumatÅ, pità Bandhumà ti Ãdinà nÃyena nÃmagottapathavÅnimittÃdi anussaraïakÃle na vattabbÃrammaïaæ hoti. NÃmagottan ti c' ettha khandhÆpanibandho sammutisiddho vya¤janattho daÂÂhabbo, na vya¤janaæ. Vya¤janaæ hi saddÃyatana- \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 434]># %<434 XIII. Abhi¤¤Ãniddeso>% sangahitattà parittaæ hoti. Yath' Ãha:- niruttipaÂisambhidà parittÃrammaïÃ\<*<1>*>/ ti. Ayam ettha amhÃkaæ khanti. Evaæ pubbenivÃsa¤Ãïassa aÂÂhasu Ãrammaïesu pavatti veditabbÃ. Dibbacakkhu¤Ãïaæ paritta-paccuppanna-ajjhatta-bahid- dhÃrammaïavasena catÆsu Ãrammaïesu pavattati. Ka- thaæ? Taæ hi yasmà rÆpaæ Ãrammaïaæ karoti rÆpa¤ ca parittaæ, tasmà parittÃrammaïaæ hoti. VijjamÃne yeva ca rÆpe pavattattà paccuppannÃrammaïaæ; attano kuc- chigatÃdirÆpadassanakÃle ajjhattÃrammaïaæ, parassa rÆ- padassanakÃle bahiddhÃrammaïan ti evaæ dibbacakkhu- ¤Ãïassa catÆsu Ãrammaïesu pavatti veditabbÃ. AnÃgataæsa¤Ãïaæ paritta-mahaggata-appamÃïa-magga- anÃgata-ajjhatta-bahiddhà navattabbÃrammaïavasena aÂ- Âhasu Ãrammaïesu pavattati. Kathaæ? Taæ hi ayaæ anÃgate kÃmÃvacare nibbattissatÅ ti jÃnanakÃle parittÃram- maïaæ hoti; rÆpÃvacare arÆpÃvacare và nibbattissatÅ ti jÃnanakÃle mahaggatÃrammaïaæ. Maggaæ bhÃvessati pha- laæ sacchikarissatÅ ti jÃnanakÃle appamÃïÃrammaïaæ, maggaæ bhÃvessati 'cceva jÃnanakÃle maggÃrammaïaæ. Niyamato pana tam anÃgatÃrammaïam eva. Tattha ki¤- cÃpi cetopariya¤Ãïaæ pi anÃgatÃrammaïaæ hoti, atha kho tassa sattadivasabbhantarÃnÃgataæ cittam eva Ãram- maïaæ, taæ hi a¤¤aæ khandhaæ và khandhÃpaÂibad- dhaæ và na jÃnÃti. AnÃgataæsa¤Ãïassa pubbenivÃsa¤Ãïe vuttanayena anÃgate anÃrammaïaæ nÃma natthi, Ahaæ amutra nibbattissÃmÅ ti jÃnanakale ajjhattÃrammaïaæ, asuko amutra nibbattissatÅ ti jÃnanakÃle bahiddhÃramma- ïaæ. AnÃgate Metteyyo Bhagavà uppajjissati. Subrahmà nÃm' assa brÃhmaïo pità bhavissati, BrahmavatÅ nÃma brÃhmaïÅ mÃtà ti Ãdinà pana nayena nÃmagottajÃnanakÃle pubbenivÃsa¤Ãïe vuttanayen' eva navattabbÃrammaïaæ hotÅ ti. Evam anÃgataæsa¤Ãïassa aÂÂhasu Ãrammaïesu pavatti veditabbÃ. YathÃkammupaga¤Ãnaæ paritta-mahaggata-atÅta-ajjhat- ta-bahiddhÃrammaïavasena pa¤casu Ãrammaïesu pavatti. Kathaæ? Taæ hi kÃmÃvacarakammajÃnanakÃle parittÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vibh. 304. >/ #<[page 435]># %< Pakiïïakakathà 435>% rammaïaæ hoti, rÆpÃvacarÃrÆpÃvacarakammajÃnanakÃle mahaggatÃrammaïaæ. AtÅtam eva jÃnÃtÅ ti atÅtÃram- maïaæ. Attano kammaæ jÃnanakÃle ajhattÃrammaïaæ, parassa kammaæ jÃnanakÆle bahiddhÃrammaïaæ hoti. Evaæ yathÃkammupaga¤Ãïassa pa¤casuÃrammaïesu pavatti veditabbÃ. Ya¤ c' ettha ajjhattÃrammaïa¤ ceva bahiddhÃ- rammaïa¤ cà ti vuttaæ, taæ kÃlena ajjhattaæ kÃlena ba- hiddhà jÃnanakÃle ajjhatta-bahiddhÃrammaïaæ pi hoti yevà ti. Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhimagge Abhi¤¤Ãniddeso nÃma terasamo paricchedo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm add pi. 436 >/ #<[page 436]># %<436>% XIV CATUDDASAMO PARICCHEDO KHANDHA-NIDDESO IdÃni yasmà evaæ abhi¤¤Ãvasena adhigatÃnisaæsÃya thiratarÃya samÃdhi bhÃvanÃya samannÃgatena bhikkhunÃ: SÅle patiÂÂhÃya naro sapa¤¤o cittaæ pa¤¤a¤ ca bhÃvayan ti ettha cittasÅlena niddiÂÂho samÃdhi sabbÃkÃrena bhÃvito hoti, tad anantarà pana pa¤¤Ã bhÃvetabbÃ. Sà ca atisankhe- padesitattà vi¤¤Ãtuæ pi tÃva na sukarÃ, pag' eva bhÃvetuæ; tasmà tassà vitthÃraæ bhÃvananaya¤ ca dassetuæ idaæ pa¤hakammaæ hoti: 1. Kà pa¤¤Ã? 2. Ken' aÂÂhena pa¤¤Ã? 3. KÃn' assà lakkhaïa-rasa-paccupaÂÂhÃna-padaÂÂhÃ- nÃni? 4. Katividhà pa¤¤Ã 5. Kathaæ bhÃvetabbÃ? 6. Pa¤¤ÃbhÃvanÃya ko Ãnisaæso? Tatridaæ vissajjanaæ:- 1. Kà pa¤¤Ã ti Pa¤¤Ã bahuvidhà nÃnappakÃrÃ. Taæ sabbaæ\<*<1>*>/ bhÃvayituæ ÃrabbhamÃnaæ vissajjanaæ adhippeta¤ ceva atthaæ na sÃdheyya uttari¤ ca vikkhepÃya saævatteyya, tasmà idha adhippetam eva sandhÃya vadÃma. Kusalacittasampayuttaæ vipassanäÃïaæ pa¤¤Ã. 2. Ken' aÂÂhena pa¤¤Ã ti PajÃnanaÂÂhena pa¤¤Ã. Kim idaæ pajÃnanaæ nÃma? Sa¤jÃnana-vijÃnanÃkÃravisiÂÂhaæ nÃnappakÃrato jÃnanaæ. #<[page 437]># %< 2. Ken' aÂÂhena pa¤¤Ã 437>% Sa¤¤Ã-vi¤¤Ãïa-pa¤¤Ãnaæ hi samÃne pi jÃnanabhÃve sa¤¤Ã: nÅlaæ pÅtakan ti Ãrammaïasa¤jÃnanamattam eva hoti. Aniccaæ dukkham anattà ti lakkhaïapaÂivedhaæ pÃpetuæ na sakkoti. Vi¤¤Ãïaæ: nÅlaæ pÅtakan ti Ãrammaïa¤ ca jÃnÃti lakkhaïapaÂivedha¤ ca pÃpeti. Ussakkitvà pana maggapÃtubhÃvaæ pÃpetuæ na sakkoti. Pa¤¤Ã vuttanaya- vasena Ãrammaïa¤ ca jÃnÃti, lakkhaïapaÂivedha¤ ca pÃpeti, ussakkitvà maggapÃtubhÃva¤ ca pÃpeti. Yathà hi hera¤¤ikaphalake Âhapitaæ kahÃpaïarÃsiæ eko ajÃtabuddhidÃrako eko gÃmikapuriso eko hera¤¤iko ti tÅsu janesu passamÃnesu, ajÃtabuddhidÃrako kahÃpaïÃnaæ citta- vicittadÅghacaturassaparimaï¬alabhÃvamattam eva jÃnÃti; idaæ manussÃnaæ upabhogaparibhogaæ ratanasammatan ti na jÃnÃti. GÃmikapuriso cittavicittÃdibhÃvaæ jÃnÃti, idaæ manussÃnaæ upabhogaparibhogaæ ratanasammatan ti ca; ayaæ cheko, ayam kÆÂo, ayam addhasÃro ti imaæ pana vibhÃgaæ na jÃnÃti. Hera¤¤iko sabbe pi te pakÃre jÃnÃti, jÃnanto ca kahÃpaïaæ oloketvà pi jÃnÃti, ÃkoÂitassa saddaæ sutvà pi gandhaæ ghÃyitvà pi rasaæ sÃyitvà pi hatthena dhÃrayitvà pi: asukasmiæ nÃma gÃme và nigame và nagare và pabbate và nadÅtÅre và kato ti pi asukÃcariyena kato ti vijÃnÃti;\<*<1>*>/ evaæ-sampadaæ idaæ veditabbaæ. Sa¤¤Ã hi ajÃtabuddhino dÃrakassa kahÃpaïadassanaæ viya hoti nÅlÃdivasena Ãrammaïassa upaÂÂhÃnÃkÃramattagahaïato. Vi¤¤Ãïaæ gÃmikassapurisassa kahÃpaïadassanam iva hoti nÅlÃdivasena ÃrammaïÃkÃragahaïato, uddham pi ca lak- khaïapaÂivedhasampÃpanato. Pa¤¤Ã hera¤¤ikassa kahÃ- païadassanam iva hoti, nÅlÃdivasena ÃrammaïÃkÃraæ ga- hetvà lakkhaïapaÂivedha¤ ca pÃpetvà tato uddham pi magga- pÃtubhÃvapÃpanato. Tasmà yad etaæ sa¤jÃnanavijÃnanÃ- kÃravisiÂÂhaæ nÃnappakÃrato jÃnanaæ, idaæ pajÃnanan ti veditabbaæ. Idaæ sandhÃya hi etaæ vuttaæ: pajÃnanaÂ- Âhena pa¤¤Ã ti. Sà pan' esà yattha sa¤¤Ã-vi¤¤ÃïÃni, na tattha ekaæsena \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Quoted also in Buddhaghosa's Commentaries on the Majjhima (Sta 43), and Saæyutta. Cf. Mil. trans. (S.B.E.) i, 132, n. 2. II. 5 >/ #<[page 438]># %<438 XIV. Khandha-niddeso>% hoti. Yadà pana hoti, tadà avinibbhuttà tehi dhammehi ayaæ sa¤¤Ã, idaæ vi¤¤Ãïaæ, ayaæ pa¤¤Ã ti vinibbhujjitvà alabbhaneyya-nÃnattà sukhumà duddasÃ. Ten' Ãha Ãyasmà NÃgaseno: dukkaraæ, mahÃrÃja, Bhagavatà katan ti. Kiæ, bhante NÃgasena, Bhagavatà dukkaraæ katan ti? Dukka- raæ, mahÃrÃja, Bhagavatà kataæ yaæ arÆpÅnam cittacetasi- kÃnaæ dhammÃnaæ ekÃrammaïe pavattamÃnÃnaæ vavatthÃ- naæ akkhÃtaæ: ayaæ phasso, ayaæ vedanÃ, ayaæ sa¤¤Ã, ayaæ cetanÃ, idaæ cittan ti\<*<1>*>/. 3. KÃn' assà lakkhaïÃ-rasa-paccupaÂÂhÃna-padaÂÂhÃnÃnÅ ti. Ettha pana dhammasabhÃvapaÂivedhalakkhaïà pa¤¤Ã; dhammÃnaæ sabhÃvapaÂicchÃdaka-mohandhakÃraviddhaæ- sanarasÃ; asammohapaccupaÂÂhÃnÃ; samÃhito yathÃbhÆtaæ jÃnÃti passatÅ ti\<*<2>*>/ vacanato pana samÃdhi tassà padaÂÂhÃnaæ. 4. Katividhà pa¤¤Ã ti DhammasabhÃvapaÂivedhalakkhaïena tÃva ekavidhÃ, lokiyalokuttaravasena duvidhÃ. Tathà sÃsavÃ-nÃsavÃdi- vasena, nÃmarÆpavavatthÃpanavasena, somanassupekkhÃ- sahagatavasena, dassanabhÃvanÃbhÆmivasena ca. Tividhà cintÃ-suta-bhÃvanÃmayavasena. Tathà paritta-mahaggata- appamÃïÃrammaïavasena, ÃyÃpÃya-upÃyakosallavasena, aj- jhattÃbhinivesÃdivasena ca. Catubbidhà catÆsu saccesu ¤Ã- ïavasena, catupaÂisambhidÃvasena cà ti. Tattha ekavidhakoÂÂhÃso uttÃnattho yeva. DuvidhakoÂÂhÃse lokiyamaggasampayuttà lokiyÃ; lokut- taramaggasampayuttà lokuttarà ti evaæ lokiyalokuttara- vasena duvidhÃ. Dutiyaduke ÃsavÃnaæ ÃrammaïabhÆtà sÃsavÃ, tesaæ anÃrammaïà anÃsavÃ. Atthato pan' esà lo- kiya-lokuttarà va hoti. Asavasampayuttà sÃsavÃ, Ãsavavip- payuttà anÃsavà ti Ãdisu pi es' eva nayo. Evaæ sÃsavÃ- nÃsavÃdivasena duvidhÃ. Tatiyaduke yà vipassanaæ ÃrabhitukÃmassa catunnaæ arÆpakkhandhÃnaæ vavatthÃpane pa¤¤Ã ayaæ nÃma vavat- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Mil. 87; quoted also in Papa¤ca SÆdanÅ and As. 142. 2 See above, 371, n. 2. >/ #<[page 439]># %< 4. Katividhà pa¤¤Ã 439>% thÃpanapa¤¤Ã; yà rÆpakkhandhassa vavatthÃpane pa¤¤Ã, ayaæ rÆpavavatthÃpanapa¤¤Ã ti evaæ nÃmarÆpavavatthÃ- panavasena duvidhÃ. Catutthaduke dvÅsu kÃmÃvacarakusalacittesu soÊasasu ca pa¤cakanayena catutthajjhÃnikesu maggacittesu pa¤¤Ã soma- massasahagatÃ; dvÅsu kÃmÃvacarakusalacittesu catÆsu ca pa¤camajjhÃnikesu maggacittesu pa¤¤Ã upekkhÃsahagatà ti evaæ somanassupekkhÃsahagatavasena duvidhÃ. Pa¤camaduke paÂhamamaggapa¤¤ÃdassanabhÆmi; avase- samaggattÃyapa¤¤Ã bhÃvanÃbhÆmÅ ti evaæ dassanabhÃva- nÃbhÆmivasena duvidhÃ. Tikesu paÂhamattike parato assutvà paÂiladdhapa¤¤Ã attano cintÃvasena nipphannattà cintÃmayÃ; parato sutvà paÂiladdhapa¤¤Ã sutavasena nipphannattà sutamayÃ; yathà tathà và bhavanÃvasena nipphannà appanÃppattà pa¤¤Ã bhÃvanÃmayÃ. Vuttaæ c' etaæ: tattha katamà cintÃmayà pa¤¤Ã? Yogavihitesu và kammÃyatanesu, yogavihitesu và sippÃyatanesu, yogavihitesu và vijjÃÂÂhÃnesu, kammassakataæ vÃ, saccÃnulomikaæ và rÆpaæ aniccan ti và vedanà . . . sa¤¤Ã . . . sankhÃrà . . . vi¤¤Ãïaæ aniccan ti và yaæ evarÆpaæ anulomikaæ khantiæ diÂÂhiæ ruciæ mutiæ pekkhaæ dhammÃ- nijjhÃnakhantiæ parato assutvà paÂilabhati: ayaæ vuccati cintÃmayà pa¤¤Ã . . . pe . . . sutvà paÂilabhati: ayaæ vuccati sutamayà pa¤¤Ã. Sabbà pi samÃpannassa pa¤¤Ã bhÃvanÃmayà pa¤¤Ã ti\<*<1>*>/ evaæ cintÃsutabhÃvanÃmayavasena tividhÃ. Dutiyattike kÃmÃvacaradhamme Ãrabbha pavattà pa¤¤Ã parittÃrammaïÃ; rÆpÃvacarÃrÆpÃvacare Ãrabbha pavattà mahaggatÃrammaïÃ: sà lokiyavipassanÃ; NibbÃnaæ Ãrab- bha pavattà appamÃïÃrammaïÃ: sà lokuttaravipassanà ti evaæ parittamahaggatÃppamÃïÃrammaïavasena tivi- dhÃ. Tatiyattike Ãyo nÃma vuddhi. Sà duvidhÃ: anatthahÃnito atthuppattito ca. Tattha kosallaæ Ãyakosallaæ; yath' Ãha:- Tattha katamaæ Ãyakosallaæ? Ime dhamme manasikaroto anuppannà ceva akusalà dhammà na uppajjanti, uppannà ca akusalà dhammà pahÅyanti. Ime và pana dhamme manasi- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vibh. 324 f. >/ #<[page 440]># %<440 XIV. Khandha-niddeso>% karoto anuppannà ceva kusalà dhammà uppajjanti: uppannà ca kusalà dhammà bhiyyobhÃvÃya vepullÃya bhÃvanÃya pÃri- pÆriyà saævattanti. Yà tattha pa¤¤Ã pajÃnanà . . . pe . . . amoho dhammavicayo sammÃdiÂÂhi, idaæ vuccati Ãyakosallan ti.\<*<1>*>/ ApÃyo ti pana avuddhi. Sà pi duvidhÃ: atthahÃnito ca anatthuppattito ca. Tattha kosallaæ apÃyakosallaæ; yath' Ãha:- tattha katamaæ apÃyakosallaæ? Ime dhamme manasikaroto anuppannà ceva kusalà dhammà uppajjantÅ ti\<*<2>*>/ Ãdi. Sabbattha pana tesaæ tesaæ dhammÃnaæ upÃyesu nip- phattikÃraïesu taæ khaïappavattaæ ÂhÃnuppattikaæ kosal- laæ upÃyakosallaæ nÃma. Yath' Ãha:- Sabbà pi tatrÆ- pÃyà pa¤¤Ã upÃyakosallan ti.\<*<3>*>/ Evaæ ÃyÃpÃya-upÃyakosalla- vasena tividhÃ. Catutthattike attano khandhe gahetvà Ãraddhà vipassanÃ- pa¤¤Ã ajjhattÃbhinivesÃ, parassa khandhe bÃhiraæ và anindriyabaddharÆpaæ gahetvà Ãraddhà bahiddhÃbhinivesÃ; ubhayaæ gahetvà Ãraddhà ajjhattabahiddhÃbhinivesà ti evaæ ajjhattÃbhinivesÃdivasena tividhÃ. Catukkesu paÂhamacatukke dukkhasaccaæ Ãrabbha pavat- taæ ¤Ãïaæ dukkhe ¤aïaæ; dukkhasamudayaæ Ãrabbha pavattaæ ¤Ãïaæ dukkhasamudaye ¤Ãïaæ; dukkhanirodhaæ Ãrabbha pavattaæ ¤Ãïaæ dukkhanirodhe ¤Ãïaæ; dukkhani- rodhagÃminÅpaÂipadaæ Ãrabbha pavattaæ ¤Ãïaæ dukkhani- rodhagÃminiyà paÂipadÃya ¤Ãïan ti evaæ catÆsu saccesu ¤Ãïavasena catubbidhÃ. Dutiyacatukke catasso paÂisambhidà nÃma atthÃdisu pa- bhedagatÃni cattÃri ¤ÃïÃni. Vutta¤ c' etaæ: atthe ¤Ãïaæ attha- patisambhidÃ. Dhamme ¤Ãïaæ dhammapaÂisambhidÃ. Tattha dhammaniruttÃbhilÃpe\<*<4>*>/ ¤Ãïaæ niruttipaÂisambhidÃ. ¥Ãïesu ¤Ãïaæ pÃÂibhÃnapaÂisambhidà ti.\<*<5>*>/ Tattha attho ti sankhepato hetuphalass' etaæ adhivacanaæ. Hetuphalaæ hi yasmà hetu-anusÃrena arÅyati adhigamÅyati sampÃpuïÅyati, tasmà attho ti vuccati. Pabhedato pana: yaæ ki¤ci paccayasam- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vibh. 324 f. See there n. 1. Bhm also insert the extra me. 2 Vibh. p. 326. 3 Ibid. 4 Bh Atthadhamma- for Tattha dhamma-. 5 Vibh. p. 293; 331. >/ #<[page 441]># %< 4. Katividhà pa¤¤Ã 441>% bhÆtaæ, nibbÃnaæ, bhÃsitattho, vipÃko, kiriyà ti ime pa¤ca dhammà attho ti veditabbÃ. Taæ ettha paccavekkhantassa tasmiæ atthe pabhedagataæ ¤Ãïaæ atthapaÂisambhidÃ. Dhammo ti pi sankhepato paccayass' etam adhivacanaæ\<*<1>*>/. Paccayo hi yasmà taæ taæ dahati, pavatteti và sampÃpuïitum và deti, tasmà dhammo ti vuccati. Pabhedato pana: yo koci phalanibbattako, hetu, ariyamaggo, bhÃsitaæ kusalaæ, akusalan ti ime pa¤ca dhammà dhammo ti veditabbo. Taæ dhammaæ paccavekkhantassa tasmiæ dhamme pabheda- gataæ ¤Ãïaæ dhammapaÂisambhidÃ. Ayam eva hi attho Abhidhamme: dukkhe ¤Ãïaæ atthapaÂisambhidÃ. Dukkha- samudaye ¤Ãïaæ dhammapaÂisambhidÃ. Hetumhi ¤Ãïaæ dhammapaÂisambhidÃ. Hetuphale ¤Ãïaæ atthapaÂisambhidÃ. Ye dhammà jÃtà bhÆtà sa¤jÃtà abhinibbattà pÃtubhÆtÃ, imesu dhammesu ¤Ãïaæ atthapaÂisambhidÃ. Yamhà dhammà te dhammà jÃtà bhÆtà sa¤jÃtà nibbattà abhinibbattà pÃtubhÆtà tesu dhammesu ¤Ãïaæ dhammapaÂisambhidà . . . JarÃma- raïe ¤Ãïaæ atthapaÂisambhidÃ. JarÃmaraïasamudaya¤Ãïaæ dhammapaÂisambhidà . . . pe . . . sankhÃranirodhe ¤Ãïaæ atthapaÂisambhidÃ. SankhÃranirodhagÃminiyà paÂipadÃya ¤Ãïaæ dhammapaÂisambhidÃ. . . . Idha bhikkhu dhammaæ jÃnÃti suttaæ geyyaæ . . . pe . . . vedallaæ: ayaæ vuccati dhammapaÂisambhidÃ. So tassa tass' eva bhÃsitassa atthaæ jÃ- nÃti: ayaæ imassa bhÃsitassa attho ti: ayam vuccati atthapaÂi- sambhidÃ. . . . Katame dhammà kusalÃ? Yasmiæ samaye kÃmÃvacaraæ kusalaæ cittaæ uppannaæ hoti . . . pe . . . ime dhammà kusalÃ: imesu dhammesu ¤Ãïaæ dhammapaÂisam- bhidÃ. Tesaæ vipÃke ¤Ãïaæ atthapaÂisambhidà ti\<*<2>*>/ Ãdinà nayena vibhajitvà dassito. Tattha dhammaniruttÃbhilÃpe\<*<3>*>/ ¤Ãïan ti tasmiæ atthe ca dhamme ca yà sabhÃvanirutti avyÃbhicÃrivohÃro.\<*<4>*>/ Tad-abhilÃpe tassa bhÃsane udÅraïe taæ bhÃsitaæ lapitaæ udÅritam sutvà va: ayaæ sabhÃva- nirutti, ayaæ na sabhÃvaniruttÅ ti evaæ tassà dhammani- ruttisa¤¤itÃya sabhÃvaniruttiyà MÃgadhikÃya sabbasattÃnaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. Sum. V. i, 20; Points of Controversy, App. note 4. 2 Vibh. p. 293 f. 3 Bh Atthadhamma-. 4 Sh -cÃri-. >/ #<[page 442]># %<442 XIV. Khandha-niddeso>% mÆlabhÃsÃya pabhedagataæ ¤Ãïaæ niruttipaÂisambhidÃ. Ni- ruttipaÂisambhidÃppatto hi phasso, vedanà ti evam Ãdi- vacanaæ sutvà ayaæ sabhÃvaniruttÅ ti jÃnÃti. Phassa- vedanà ti evam Ãdikam pana ayaæ na sabhÃvaniruttÅ ti. ¥Ãïesu ¤Ãïan ti sabbattha ¤Ãïam Ãrammaïaæ katvà pacca- vekkhantassa ¤ÃïÃrammaïaæ ¤Ãïaæ yathÃvuttesu và tesu ¤Ãïesu sagocarakiccÃdivasena vitthÃrato ¤Ãïaæ paÂibhÃna- paÂisambhidà ti attho. Catasso pi c' età paÂisambhidà dvÅsu ÂhÃïesu pabhedaæ gacchanti: sekhabhÆmiya¤ ca asekhabhÆmiya¤ ca. Tattha aggasÃvakÃnaæ mahÃsÃvakÃna¤ ca asekhabhÆmiyaæ pa- bhedagatÃ, ùnandatthera-Cittagahapati-Dhammika-upÃsaka- UpÃligahapati-KhujjuttarÃ-upÃsikÃdÅnaæ sekhabhÆmiyaæ. Evaæ dvÅsu bhÆmÅsu pabhedaæ gacchantiyo pi c' età adhi- gamena, pariyattiyÃ, savanena, paripucchÃya, pubbayogena cà ti imehi pa¤cÃkÃrehi visadà honti. Tattha adhigamo nÃma arahattappatti. Pariyatti nÃma Buddhavacanassa pariyÃpuïanaæ. Savanaæ nÃma sakkaccaæ atthiækatvÃ\<*<1>*>/ dhammasavanaæ. Paripucchà nÃma pÃÊi-aÂÂhakathÃdisu gaï- Âhipada-atthapadavinicchayakathÃ. Pubbayogo nÃma pubba- BuddhÃnaæ sÃsane gatapaccÃgatikabhÃvena yÃva anulo- maæ gotrabhusamÅpaæ tÃva vipassanÃnuyogo. Apare Ãhu: Pubbayogo bÃhussaccaæ desabhÃsà ca Ãgamo Paripucchà adhigamo garusannissayo tathÃ. Mittasampatti cevà ti paÂisambhidapaccayà ti. Tattha pubbayogo vuttanayo va. BÃhussaccaæ nÃma tesu tesu satthesu ca sippÃyatanesu ca kusalatÃ. DesabhÃsà nÃma ekasatavohÃrakusalatÃ; visesena pana MÃgadhike kosal- laæ. ùgamo nÃma antamaso opammavaggamattassa pi buddhavacanassa pariyÃpuïanaæ. Paripucchà nÃma eka- gÃthÃya pi atthavinicchayapucchanaæ. Adhigamo nÃma sotÃpannatà và . . . pe . . . arahattaæ vÃ. Garusannissayo nÃma sutapaÂibhÃnabahulÃnaæ garÆnaæ santike vÃso. Mit- tasampatti nÃma tathÃrÆpÃnam yeva mittÃnaæ paÂilÃbho ti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh atthik-. >/ #<[page 443]># %< 5. Kathaæ bhÃvetabbà 443>% Tattha buddhà ca paccekabuddhà pubbayoga¤ ceva adhiga- ma¤ ca nissÃya paÂisambhidà pÃpuïanti. SÃvakà sabbÃni pi ekÃni kÃraïÃni. PaÂisambhidÃppattiyà ca pÃÂiyekko kammaÂÂhÃnabhÃvanÃnuyogo nÃma natthi. SekhÃnaæ pana sekhaphalavimokkhantikÃ, asekhÃnaæ asekhaphalavimok- khantikà va paÂisambhidÃppatti hoti. TathÃgatÃnaæ hi dasabalÃni viya ariyÃnaæ ariyaphalen' eva paÂisambhidà ijjhantÅ ti imà paÂisambhidà sandhÃya vuttaæ catupaÂi- sambhidÃvasena catubbidhà ti. 5. Kathaæ bhÃvetabbà ti Ettha pana yasmà imÃya pa¤¤Ãya khandh'-Ãyatana-dhÃtu- indriya-sacca-paÂiccasamuppÃdÃdibhedà dhammà BHôMI. SÅ- lavisuddhi ceva cittavisuddhi cà ti imà dve visuddhiyo MôLAõ. DiÂÂhivisuddhi kankhÃvitaraïavisuddhi magga¤¤Ã- ïadassanavisuddhi paÂipadäÃïadassanavisuddhi ¤Ãïadassa- navisuddhÅ ti imà pa¤ca visuddhiyo SARýRAõ. Tasmà tesu bhÆmÅsu tesu maggesu uggahaparipucchÃvasena ¤Ãïapari- cayaæ katvà mÆlabhÆtà dve visuddhiyo sampÃdeÃarÅra- bhÆtà pa¤cavisuddhiyo sampÃdentena bhÃvetabbÃ. Ayaæ ettha sankhepo. Ayaæ pana vitthÃro: Yaæ tÃva vuttaæ khandh'-Ãyatana-dhÃtu-indriya-sacca- paÂicca-samuppÃdÃdibhedà dhammà BHôMý ti. Ettha khandhà pa¤ca khandhÃ: (1) rÆpakkhandho, (2) vedanÃkkhandho, (3) sa¤¤Ãkkhandho, (4) sankhÃrak- khandho, (5) vi¤¤Ãïakkhandho ti. I [RÆpakkhandho] Tattha yaæ ki¤ci sÅtÃdÅhi ruppanalakkhaïaæ dhamma- jÃtaæ, sabban taæ ekato katvà rÆpakkhandho ti veditabbaæ. Tad-etaæ ruppanalakkhaïena ekavidhaæ pi, bhÆtopadÃya bhedato duvidhaæ. Tattha bhÆtarÆpaæ catubbidhaæ: pathavÅdhÃtu ÃpodhÃtu tejodhÃtu vÃyodhÃtÆ ti. TÃsaæ lakkhaïa-rasa-paccupaÂÂhÃnÃni catudhÃtuvavatthÃne vut- tÃni\<*<1>*>/; padaÂÂhÃnato pana tà sabbà pi avasesadhÃtuttaya- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 See p. 347 f. >/ #<[page 444]># %<444 XIV. Khandha-niddeso>% padaÂÂhÃnÃ. UpÃdÃrÆpaæ catuvÅsatividhaæ: cakkhu, so- taæ, ghÃnaæ, jivhÃ, kÃyo, rÆpaæ, saddo, gandho, raso, itthindriyaæ, purisindriyaæ, jÅvitindriyaæ, hadayavatthu, kÃyavi¤¤atti, vacÅvi¤¤atti, ÃkÃsadhÃtu, rÆpassa lahutÃ, rÆpas- sa mudutÃ, rÆpassa kamma¤¤atÃ, rÆpassa upacayo, rÆpassa santati, rÆpassa jaratÃ, rÆpassa aniccatÃ, kabaÊinkÃro ÃhÃro ti. Tattha rÆpÃbhighÃtÃrahabhÆtappasÃdalakkhaïaæ,\<*<1>*>/ daÂ- ÂhukÃmatà - nidÃnakammasamuÂÂhÃnabhÆtappasÃdalakkha- ïaæ và cakkhu, rÆpesu Ãvi¤janarasaæ, cakkhuvi¤¤Ãïassa ÃdhÃrabhÃvapaccupaÂÂhÃnaæ, daÂÂhukÃmatÃ-nidÃnakamma- jabhÆtapadaÂÂhÃnaæ. SaddÃbhighÃtarahabhÆtappasÃdalak- khaïaæ, sotukÃmatÃ-nidÃnakammasamuÂÂhÃnabhÆtappasÃ- dalakkhaïaæ và sotaæ, saddesu Ãvi¤janarasaæ, sotavi¤- ¤Ãïassa ÃdhÃrabhÃvapaccupaÂÂhÃnaæ, sotukÃmatÃ-nidÃna- kammajabhÆtapadaÂÂhÃnaæ. GandhÃbhighÃtÃrahabhÆtap- pasÃdalakkhaïaæ, ghÃyitukÃmatÃ-nidÃnakammasamuÂÂhÃ- nabhÆtappasÃdalakkhaïaæ và ghÃnaæ, gandhesu Ãvi¤- janarasaæ, ghÃnavi¤¤Ãïassa ÃdhÃrabhÃvapaccupaÂÂhÃnaæ, ghÃyitukÃmatÃ-nidÃnakammajabhÆtapadaÂÂhÃnaæ. RasÃ- bhighÃtÃrahabhÆtappasÃdalakkhaïÃ, sÃyitukÃmatÃ-nidÃna- kammasamuÂÂhÃnabhÆtappasÃdaÊakkhaïà và jivhÃ, rasesu Ãvi¤janarasÃ, jivhÃvi¤¤Ãïassa ÃdhÃrabhÃvapaccupaÂÂhÃnÃ, sÃyitukÃmatÃ-nidÃnakammajabhÆtapadaÂÂhÃnÃ. PhoÂÂhab- bÃbhighÃtÃrahabhÆtappasÃdalakkhaïo, phusitukÃmatÃ-nidÃ- nakammasamuÂÂhÃnabhÆtappasÃdalakkhaïo và kÃyo, phoÂ- Âhabbesu Ãvi¤janaraso kÃyavi¤¤Ãïassa ÃdhÃrabhÃvapaccu- paÂÂhÃno, phusitukÃmatÃ-nidÃnakammajabhÆtapadaÂÂhÃno. Keci\<*<2>*>/ pana tejÃdhikÃnaæ bhÆtÃnaæ pasÃdo cakkhu, vÃyu- pathavÅ-ÃpÃdhikÃnaæ bhÆtÃnaæ pasÃdo sota-ghÃna-jivhÃ, kÃyo sabbesam pÅ ti vadanti. Apare tejÃdhikÃnaæ pasÃdo cakkhu, vivaravÃyu-Ãpa-pathavÃdhikÃnaæ sota-ghÃna-jivhÃ- kÃyà ti vadanti. Te vattabbÃ: suttaæ Ãharathà ti. Addhà suttam eva na dakkhissanti. Keci pan' ettha: tejÃdÅnaæ guïehi rÆpÃdÅhi anugayhabhÃvato ti kÃraïaæ dassenti. Te vattabbÃ: ko pan' evam Ãha:- rÆpÃdayo tejÃdÅnaæ guïà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 The following paragraph is repeated in Asl. p. 312. 2 This paragraph is repeated in Asl. p. 312 f. >/ #<[page 445]># %< RÆpakkhandho 445>% ti? AvinibbhogavuttÅsu hi bhÆtesu: ayaæ imassa guïo, ayaæ imassa guïo ti na labbhà vattun ti. Athà pi vadey- yuæ: yathà tesu tesu sambhÃresu tassa tassa bhÆtassa adhi- katÃya pathavÅ-ÃdÅnaæ sandhÃraïÃdÅni kiccÃni icchatha, evaæ tejÃdi-adhikesu sambhÃresu rÆpÃdÅnaæ adhikabhÃva- dassanato icchitabbam etaæ rÆpÃdayo tesaæ guïà ti. Te vattabbÃ: iccheyyÃma yadi ÃpÃdhikassa Ãsavassa gandhato pathavÅ adhike kappÃse gandho adhikataro siyÃ, tejÃdhikassa ca uïhodakassa vaïïato sÅtudakassa vaïïo parihÃyetha. Yasmà pan' etaæ ubhayam pi natthi, tasmà pahÃyeth' etam etesaæ nissayabhÆtÃnaæ visesakappanaæ. Yathà avisese pi ekakalÃpe bhÆtÃnaæ rÆparasÃdayo a¤¤ama¤¤aæ vi- sadisà honti, evaæ cakkhupasÃdÃdayo avijjamÃne pi a¤¤asmiæ visesakÃraïe ti gahetabbam etaæ. Kiæ pana taæ yaæ a¤¤ama¤¤assa asÃdhÃraïaæ, kammam eva ne- saæ visesakÃraïaæ, tasmà kammavisesato etesaæ viseso, na bhÆtavisesato. BhÆtavisese hi sati, pasÃdo va na uppajjati, samÃnÃnaæ hi pasÃdo, na visamÃnÃnan ti PorÃïÃ. Evaæ kammavisesato visesavantesu ca etesu ca cakkhusotÃdÅni asaæpattavisayagÃhakÃni\<*<1>*>/ attano nissayaæ anallÅnanissaye eva visaye vi¤¤ÃïahetuttÃ; ghÃna-jivhÃ-kÃyà sampattavisa- yagÃhakà nissayavasena c' eva saya¤ ca attano nissayaæ allÅne yeva visaye vi¤¤ÃïahetuttÃ. Cakkhu\<*<2>*>/ c' ettha yad-etaæ loke nÅlapakhumasamÃkiïïaæ kaïhasukkamaï¬alavicittaæ nÅluppaladalasannibhaæ cak- khÆ ti vuccati. Tassa\<*<3>*>/ sasambhÃracakkhuno setamaï¬ala- parikkhittassa kaïhamaï¬alassa majjhe, abhimukhe ÂhitÃnaæ sarÅrasaïÂhÃnuppattipadese, sattasu picupaÂalesu Ãsittatela- picupaÂalÃni viya, satta akkhipaÂalÃni vyÃpetvÃ, dhÃraïa- nahÃpanamaï¬anavÅjanakiccÃhi catÆhi dhÃtÅhi khattiyaku- mÃro viya, sandhÃraïa-bandhana-paripÃcanasamudÅraïakic- cÃhi catÆhi dhÃtÆhi katÆpakÃraæ, utucittÃhÃrehi upattham- bhiyamÃnaæ, Ãyunà anupÃliyamÃnaæ, vaïïa-gandha-rasÃdÅ- hi parivutaæ, pamÃïato ÆkÃsiramattaæ, cakkhuvi¤¤ÃïÃdÅ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb apatta-. 2 This paragraph is repeated in Asl. p. 307, with a slight difference. 3 Sh Tam. >/ #<[page 446]># %<446 XIV. Khandha-niddeso>% naæ yathÃrahaæ vatthudvÃrabhÃvaæ sÃdhayamÃnaæ tiÂ- Âhati. Vuttam pi c' etam DhammasenÃpatinÃ: Yena cakkhupasÃdena rÆpÃni-m-anupassati parittaæ sukhumaæ etaæ ÆkÃsirasamÆpaman ti\<*<1>*>/ SasambhÃrasotabilassa\<*<2>*>/ anto tanutambalomÃcite angulive- ÂhakasaïÂhÃne padese sotaæ, vuttappakÃrÃhi dhÃtÆhi ka- tÆpakÃraæ, utucittÃhÃrehi upatthambhiyamÃnaæ, Ãyunà anupÃliyamÃnaæ, vaïïÃdÅhi parivutaæ, sotavi¤¤ÃïÃdÅnaæ yathÃrahaæ vatthudvÃrabhÃvaæ sÃdhayamÃnaæ tiÂÂhati. SasambhÃraghÃnabilassa anto ajapadasaïÂhÃne padese ghÃnaæ yathÃvuttappakÃr'-upakÃr'-upatthambhanÃnupÃla- naparivÃraæ ghÃnavi¤¤ÃïÃdÅnam yathÃrahaæ vatthudvÃra- bhÃvaæ sÃdhayamÃnaæ tiÂÂhati. SasambhÃrajivhÃmajjhassa upari uppaladalaggasaïÂhÃne padese jivhÃ, yathÃvuttappakÃrupakÃrupatthambhanÃnupÃ- lanaparivÃrà jivhÃvi¤¤ÃïÃdÅnaæ yathÃrahaæ vatthudvÃra- bhÃvaæ sÃdhayamÃnà tiÂÂhati. YÃvatà pana imasmiæ kÃye upÃdiïïarÆpaæ nÃma atthi, sabbattha kÃyo kappÃsapaÂale sneho viya vuttappakÃrupa- kÃrupatthambhanÃnupÃlanaparivÃro va hutvà kÃyavi¤¤ÃïÃ- dÅnaæ yathÃrahaæ vatthudvÃrabhÃvaæ sÃdhayamÃno tiÂ- Âhati. Vammika-udak-ÃkÃsa-gÃma-sÅvathikasankhÃta-sagocara- ninnà viya ca ahi-suæsumÃra-pakkhÅ-kukkura-si[n]gÃlà rÆpÃ- disagocaraninnà va ete cakkhÃdayo ti daÂÂhabbÃ. Tato paresu rÆpÃdisu cakkhupaÂihananalakkhaïaæ rÆpaæ, cakkhuvi¤- ¤Ãïassa visayabhÃvarasaæ, tass' eva gocarapaccupaÂÂhÃnaæ, catumahÃbhÆtapadaÂÂhÃnaæ. Yathà c' etaæ, tathà sabbÃni pi upÃdÃrÆpÃni. Yattha pana viseso atthi, tattha vakkhÃma. Tayidaæ nÅlaæ pÅtakan ti Ãdivasena anekavidhaæ. SotapaÂihananalakkhaïo saddo, sotavi¤¤Ãïassa visaya- bhÃvaraso, tass' eva gocarapaccupaÂÂhÃno, bherisaddho mu- dingasaddo ti Ãdinà nayena anekavidho. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Untraced gÃthà by SÃriputta. 2 This and The next three paragraphs are repeated in Asl. 310 f. Sbh add pana here and in next paragraph. >/ #<[page 447]># %< RÆpakkhandho 447>% GhÃnapaÂihananalakkhaïo gandho, ghÃnavi¤¤Ãïassa visa- yabhÃvaraso, tass' eva gocarapaccupaÂÂhÃno, mÆlagandho sÃragandho ti Ãdinà nayena anekavidho. JivhÃpaÂihananalakkhaïo raso, jivhÃvi¤¤Ãïassa visaya- bhÃvaraso, tass' eva gocarapaccupaÂÂhÃno, mÆlaraso khan- dharaso ti Ãdinà nayena anekavidho, ItthibhÃvalakkhaïaæ itthindriyaæ, itthÅ ti pakÃsanarasaæ, itthilinganimittakuttÃkappÃnaæ kÃraïabhÃvapaccupaÂÂhÃ- naæ. PurisabhÃvalakkhaïaæ purisindriyaæ, puriso ti pakÃsanarasaæ, purisalinganimittakuttÃkappÃnaæ kÃraïa- bhÃvapaccupaÂÂhÃnaæ. Tad-ubhayam pi, kÃyappasÃdo vi- ya, sakalasarÅraæ vyÃpakam eva. Na ca kÃyapasÃdena ÂhitokÃse Âhitan ti và aÂÂhitokÃse Âhitan\<*<1>*>/ ti và ti vattabbataæ Ãpajjati. RÆparasÃdayo viya a¤¤ama¤¤asankaro natthi. SahajarÆpÃnupÃlanalakkhaïaæ jÅvitindriyaæ, tesaæ pa- vattanarasaæ, tesaæ yeva ÂhapanapaccupaÂÂhÃnaæ, yÃpa- yitabbabhÆtapadaÂÂhÃnaæ. Sante pi ca anupÃlanalakkhaïÃ- dimhi vidhÃne atthikkhaïe yeva taæ sahajarÆpÃni anupÃleti, udakaæ viya uppalÃdÅni. YathÃsakaæ paccayuppanne pi ca dhamme pÃleti, dhÃtÅ viya kumÃraæ; sayaæ pavattita- dhammasambandhen' eva ca pavattati, niyÃmako viya; na bhangato uddham pavattati\<*<2>*>/ attano ca pavattayitabbÃna¤ ca abhÃvÃ. Na bhangakkhaïe Âhapeti sayaæ bhijjamÃnattÃ, khiyamÃno viya vaÂÂisneho dÅpasikhaæ. Na ca anupÃlana- pavattanaÂÂhÃpanÃnubhÃvavirahitaæ yathÃvuttakkhaïe tas- sa tassa sÃdhanato daÂÂhabbaæ. ManodhÃtu-manovi¤¤ÃïadhatÆnaæ nissayalakkhaïaæ ha- dayavatthu, tÃsaæ yeva dhÃtÆnam ÃdhÃraïarasaæ, ubbaha- napaccupaÂÂhÃnam, hadayassa anto kÃyagatÃ-satikathÃyaæ vuttappakÃraæ\<*<3>*>/ lohitaæ nissÃya sandhÃraïÃdikiccehi bhÆt- ehi katÆpakÃram, utucittÃhÃrehi upatthambhiyamÃnaæ, Ãyunà anupÃliyamÃnaæ, manodhÃtu-manovi¤¤ÃïadhÃtÆna¤ c' eva taæ-sampayuttadhammÃna¤ ca vatthubhÃvaæ sÃdhayamÃ- naæ tiÂÂhati. AbhikkamÃdipavattakacittasamuÂÂhÃnavÃyodhÃtuyà saha- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh aÂÂhitan. 2 Sh pavattayati. 3 Cf. above, 239 f. >/ #<[page 448]># %<448 XIV. Khandha-niddeso>% jarÆpakÃyathambhanasandhÃraïacalanassa paccayo ÃkÃra- vikÃro kÃyavi¤¤atti, adhippÃyappakÃsanarasÃ, kÃyavipphan- danahetubhÃvapaccupaÂÂhÃnÃ, cittasamuÂÂhÃnavÃyodhÃtupa- daÂÂhÃnÃ. Sà pan' esà kÃyavipphandanena adhippÃyavi¤- ¤Ãpanahetuttà saya¤ ca tena kÃyavipphandanasankhÃtena kÃyena vi¤¤eyyattà kÃyavinnattÅ ti vuccati. TÃya ca pana calitehi cittajarÆpehi abhisambandhÃnaæ utujÃdÅnaæ pi calanato abhikkamÃdayo pavattantÅ ti veditabbÃ. VacÅbhedappavattakacittasamuÂÂhÃna-pathÃvÅdhÃtuyà up- ÃdiïïaghaÂÂanassa paccayo ÃkÃravikÃro vacÅvi¤¤atti, adhip- pÃyappakÃsanarasÃ, vacÅghosahetubhÃvapaccupaÂÂhÃnÃ, cit- tasamuÂÂhÃnapathavÅdhÃtupadaÂÂhÃnÃ. Sà pan' esà vacÅ- ghosena adhippÃyavi¤¤Ãpanahetuttà saya¤ ca kÃyavacÅgho- sasankhÃtÃya vÃcÃya vi¤¤eyyattà vacÅvi¤¤attÅ ti vuccati. Yathà hi ara¤¤e ussÃpetvà baddhagosÅsÃdi udakanimittaæ disvÃ: udakam ettha atthÅ ti vi¤¤Ãyati, evaæ kÃyavipphan- dana¤ c' eva vacÅghosa¤ ca gahetvà kÃyavacÅvi¤¤attiyo pi vi¤¤Ãyanti. RÆpaparicchedalakkhaïÃ\<*<1>*>/ ÃkÃsadhÃtu, rÆpapariyantappa- kÃsanarasÃ, rÆpamariyÃdapaccupaÂÂhÃnÃ, asamphuÂÂhabhÃ- vacchiddavivarabhÃvapaccupaÂÂhÃnà và paricchinnarÆpapa- daÂÂhÃnÃ. YÃya paricchinnesu rÆpesu idam ito uddham- adho-tiriyan ti ca hoti. AdandhatÃlakkhaïà rÆpassa lahutÃ, rÆpÃnaæ garubhÃvavi- nodanarasÃ, lahuparivattitÃpaccupaÂÂhÃnÃ, lahurÆpapadaÂ- ÂhÃnÃ. AthaddhatÃlakkhaïà rÆpassa mudutÃ, rÆpÃnaæ thaddhabhÃvavinodanarasÃ, sabbakiriyÃsu avirodhità pac- cupaÂÂhÃnÃ, mudurÆpapadaÂÂhÃnÃ. SarÅrakiriyÃnukulakam- ma¤¤abhÃvalakkhaïà rÆpassa kamma¤¤atÃ, akamma¤¤atÃ- vinodanarasÃ, adubbalabhÃvapaccupaÂÂhÃnÃ, kamma¤¤arÆpa- padaÂÂhÃnÃ. Età pana tisso na a¤¤ama¤¤aæ vijahanti. Evaæ sante pi, yo arogino viya, rÆpÃnaæ lahubhÃvo adandhatà lahuparivattippakÃro rÆpadandhattakaradhÃtukkhobhapaÂi- pakkhapaccayasamuÂÂhÃno, so rÆpavikÃro rÆpassa lahutÃ. Yo pana suparimadditacammass' eva rÆpÃnaæ mudubhÃvo sab- bakiriyÃvisesesu vasavattanabhÃvamaddavappakÃro rÆpat- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. Asl. 326 f. >/ #<[page 449]># %< RÆpakkhandho 449>% thaddhattakara-dhÃtukkhobhapaÂipakkhapaccayasamuÂÂhÃ- no, so rÆpavikÃro rÆpassa mudutÃ. Yo pana sudantasu- vaïïass' eva rÆpÃnaæ kamma¤¤abhÃvo sarÅrakiriyÃnukula- bhÃvappakÃro sarÅrakiriyÃnaæ ananukulakara-dhÃtukkhobha- paÂipakkhapaccayasamuÂÂhÃno, so rÆpavikÃro rÆpassa kam- ma¤¤atà ti evam etÃsaæ viseso veditabbo. ùcayalakkhaïo rÆpassa upacayo, pubbantato rÆpÃnaæ ummujjÃpanaraso, niyyÃtanapaccupaÂÂhÃno, paripuïïabhÃ- vapaccupaÂÂhÃno vÃ, upacitarÆpapadaÂÂhÃno. Pavattilak- khaïà rÆpassa santati, anuppabandhanarasÃ, anupacchedapac- cupaÂÂhÃnÃ, anupabandhakararÆpapadaÂÂhÃnÃ. Ubhayam p' etaæ jÃtirÆpass' ev' Ãdhivacanaæ. ùkÃranÃnattato pana veneyyavasena ca upacayo santatÅ ti uddesadesanÃ\<*<1>*>/ katÃ. Yasmà pan' ettha atthato nÃnattaæ natthi, tasmà imesaæ padÃnaæ niddese:- yo ÃyatanÃnaæ Ãcayo so rÆpassa upacayo; yo rÆpassa upacayo, sà rÆpassa santatÅ ti vuttaæ.\<*<2>*>/ AÂÂhakÃ- thÃyaæ pi Ãcayo nÃma nibbatti, upacayo nÃma va¬¬hi, santati nÃma pavattÅ ti vatvà nadÅtÅre khatakÆpa [ka] mhi udakuggamanakÃlo viya Ãcayo nibbatti, paripuïïakÃlo viya upacayo va¬¬hi, ajjhottharitvà gamanakÃlo viya santati pavattÅ ti upamà katÃ. UpamÃvasÃne ca evaæ kiæ kathitaæ hoti? ùyatanena Ãcayo kathito, Ãcayena Ãyatanaæ kathi- tan ti vuttaæ. Tasmà yà rÆpÃnaæ paÂhamÃbhinibbatti, sà Ãcayo; yà tesaæ upari a¤¤esam pi nibbattamÃnÃnaæ nibbatti sà va¬¬hi; ÃkÃrena upaÂÂhÃnato upacayo; yà tesam pi upari punappunaæ a¤¤esaæ nibbattamÃnÃnaæ nibbatti, sà anup- pabandhÃkÃrena upaÂÂhÃnato santatÅ ti ca pavuccatÅ ti vedi- tabbo. RÆpaparipÃkalakkhaïà jaratÃ, upanayanarasÃ, sabhÃvÃna- pagame pi navabhÃvÃpagamapaccupaÂÂhÃnÃ, vÅhipurÃïabhÃ- vo viya, paripaccamÃnarÆpapadaÂÂhÃnÃ. Khaï¬iccÃdibhÃ- vena dantÃdisu vikÃradassanato idaæ pakaÂajaraæ sandhÃya vuttaæ. ArÆpadhammÃnaæ pana paÂicchannajarà nÃma hoti. Tassà esa vikÃro natthi. Yà ca pathavÅ-udaka-pab- bata-candima-suriyÃdisu avÅci jarà nÃma. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. Dhs. 596. 2 Dhs. 642, 732, 865. Cf. Asl. 327. >/ #<[page 450]># %<450 XIV. Khandha-niddeso>% Paribhedalakkhaïà rÆpassa aniccatÃ, saæsÅdanarasÃ, kha- yavayapaccupaÂÂhÃnÃ, paribhijjamÃnarÆpapadaÂÂhÃnÃ. OjÃlakkhaïo kabaÊinkÃro ÃhÃro, rÆpÃharaïaraso, upattham- bhanapaccupaÂÂhÃno, kabaÊaæ katvà Ãharitabbavatthupa- daÂÂhÃno. YÃya ojÃya sattà yÃpenti tassà etaæ adhiva- canaæ. ImÃni tÃva pÃÊiyaæ ÃgatarÆpÃn' eva. AÂÂhakathÃyam pana balarÆpaæ, sambhavarÆpaæ, jÃtirÆpaæ, rogarÆpaæ, ekaccÃnaæ matena middharÆpan ti evaæ a¤¤Ãni pi rÆpÃni ÃharitvÃ: addhà munÅ 'si sambuddho, natthi nÅvaraïà tavà ti ÃdÅni vatvà middharÆpaæ tÃva natthi yevà Âikkhittaæ. Itaresu rogarÆpaæ jaratÃ-aniccatÃ-gahaïena gahitam eva, jÃtirÆpaæ upacaya-santatigahaïena, sambhavarÆpaæ Ãpo- dhÃtugahaïena, balarÆpaæ vÃyodhÃtugahaïena gahitam eva. Tasmà tesu ekaæ pi visuæ natthÅ ti sanniÂÂhÃnaæ kataæ. Iti idaæ catuvÅsatividhaæ upÃdÃrÆpaæ pubbe vuttaæ catubbidhaæ bhÆtarÆpa¤ cà ti aÂÂhavÅsatividhaæ rÆpaæ hoti anÆnam-anadhikaæ. Taæ sabbam pi na hetu, ahetukaæ, hetuvippayuttaæ, sappaccayaæ, lokiyaæ, sÃsavam evà ti\<*<1>*>/ Ãdinà nayena ekavi- dhaæ;\<*<1>*>/ ajjhattikaæ, bÃhiraæ, oÊÃrikaæ sukhumaæ, dÆre santike, nipphannaæ anipphannaæ, pasÃdarÆpaæ na-pasÃ- darÆpaæ,\<*<2>*>/ indriyaæ anindriyaæ, upÃdiïïam anupÃdiïïan ti Ãdivasena duvidhaæ. Tattha cakkhÃdipa¤cavidhaæ attabhÃvam adhikiccapavat- tattà ajjhattikaæ. Sesaæ tato bÃhirattà bÃhiraæ. CakkhÃdÅni nava ÃpodhÃtuvajj[it]à tisso dhÃtuyo cà ti dvÃdasavidhaæ, ghaÂÂanavasena gahetabbato oÊÃrikaæ. Sesaæ tato viparÅ- tattà sukhumaæ. Yaæ sukhumaæ tad-eva duppaÂivijjha- sabhÃvattà dÆre. Itaraæ supaÂivijjhasabhÃvattà santike. Catasso dhÃtuyo, cakkhÃdÅni terasa, kabaÊinkÃrÃharo cà ti aÂÂhÃrasavidhaæ rÆpaæ paricchedavikÃralakkhaïabhÃvaæ atikkamitvà sabhÃven' eva pariggahetabbato nipphannaæ. Sesaæ tabbiparÅtatÃya anipphannaæ. CakkhÃdipa¤cavi- dhaæ rÆpÃdÅnam gahaïapaccayabhÃvena, ÃdÃsatalaæ viya, vippasannattà pasÃdarÆpaæ. Itaraæ tato viparÅtattà na- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Dhs. 584 f. 2 Sh nappas-. >/ #<[page 451]># %< RÆpakkhandho 451>% pasÃdarÆpaæ. PasÃdarÆpam eva itthindriyÃdittayena sad- dhiæ adhipatiyaÂÂhena indriyaæ. Sesaæ tato viparÅtattà anindriyaæ. Yaæ kammajan ti parato vakkhÃma; taæ kammena upÃdiïïattà upÃdiïïaæ. Sesaæ tato viparÅtattà anupÃdiïïaæ. Puna sabbam eva rÆpaæ sanidassanakammajÃdÅnaæ tikÃ- naæ vasena tividhaæ hoti. Tattha oÊÃrike rÆpaæ sanidassa- na-sappaÂighaæ; sesaæ anidassana-sappaÂighaæ. Sabbam pi sukhumaæ anidassana-appaÂighaæ. Evaæ tÃva sanidas- sanattikavasena tividhaæ. KammajÃdittikavasena pana kam- mato jÃtaæ kammajaæ; tad-a¤¤apaccayajÃtaæ akamma- jaæ; na kutoci jÃtaæ neva kammajaæ nÃkammajaæ. Cittato jÃtaæ cittajaæ; tad-a¤¤apaccayajÃtaæ acittajaæ; na kutoci jÃtaæ neva cittajaæ nÃcittajaæ. ùhÃrato jÃtaæ ÃhÃrajaæ; tad-a¤¤apaccayajÃtaæ anÃhÃrajaæ; na kutoci jÃtaæ neva ÃhÃrajaæ na anÃhÃrajaæ. Ututo jÃtaæ utujaæ; tad-a¤¤a- paccayajÃtaæ anutujaæ; na kutoci jÃtaæ neva utujam na anutujan ti evaæ kammajÃdittikavasena tividhaæ. Puna diÂÂhÃdirÆparÆpÃdivatthÃdicatukkavasena catubbi- dhaæ. Tattha rÆpÃyatanaæ diÂÂhaæ nÃma dassanavisayattÃ; saddÃyatanaæ sutaæ nÃma savanavisayattÃ; gandha-rasa- phoÂÂhabbattayaæ mutaæ nÃma sampattagÃhaka-indriyavi- sayattÃ; sesaæ vi¤¤Ãtaæ nÃma vi¤¤Ãïass' eva visayattà ti evaæ tÃva diÂÂhÃdicatukkavasena catubbidhaæ. NipphannarÆpaæ pan' ettha rÆpa-rÆpaæ nÃma; ÃkÃsa- dhÃtu paricchedarÆpaæ nÃma; kÃyavi¤¤Ãtti-Ãdi kamma¤¤atà pariyantavikÃrarÆpaæ nÃma; jÃtijarÃbhangaæ lakkhaïarÆ- paæ nÃmà ti evaæ rÆparÆpÃdicatukkavasena catubbidhaæ. Yaæ pan' ettha hadayarÆpaæ nÃma taæ vatthu, na dvÃraæ; vi¤¤attidvayaæ dvÃraæ, na vatthu; pasÃdarÆpaæ vatthu ceva dvÃra¤ ca; sesaæ neva vatthu na dvÃran ti, evaæ vat- thÃdicatukkavasena catubbidhaæ. Puna ekajaæ dvijam tijaæ catujaæ na kutoci jatÃn ti imesaæ vasena pa¤cavidhaæ. Tattha kammajam eva cittajam eva ca ekajaæ nÃma. Tesu saddhiæ hadayavat- thunà indriyarÆpaæ kammajam eva. Vi¤¤attidvayaæ citta- jam eva. Yaæ pana cittato ca ututo ca jÃtaæ taæ dvijaæ nÃma; taæ saddÃyatanam eva. Yaæ utucittÃhÃrehi jÃtam \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 452]># %<452 XIV. Khandha-niddeso>% taæ tijaæ nÃma; taæ pana lahutÃdittayam eva. Yaæ catÆhi pi kammÃdÅhi jÃtaæ taæ catujaæ nÃma. Taæ lak- khaïarÆpavajjaæ avasesaæ hoti. LakkhaïarÆpaæ pana na kutoci jÃtaæ. KasmÃ? Na hi uppÃdassa uppÃdo atthi. Uppannassa ca paripÃkabhedamattaæ itaradvayaæ. Yam pi rÆpÃyatanaæ saddÃyatanaæ gandhÃyatanaæ rasÃyatanaæ phoÂÂhabbÃyatanaæ ÃkÃsadhÃtu ÃpodhÃtu rÆpassa lahutà rÆpassa mudutà rÆpassa kamma¤¤atà rÆpassa upacayo rÆpassa santati kabaÊinkÃro ÃhÃro: ime dhammà cittasamuÂ- ÂhÃnà ti Ãdisu jÃtiyà kutoci jÃtattaæ anu¤¤Ãtaæ, taæ rÆpajanakapaccayÃnaæ kiccÃnubhÃvakkhaïe diÂÂhattà ti veditabbaæ. Idaæ tÃva rÆpakkhandhe vitthÃrakathÃmukhaæ. [Vi¤¤Ãïakkhandho] Itaresu pana yaæ ki¤ci vedayitalakkhaïaæ, sabban taæ ekato katvà vedanÃkkhandho, yaæ ki¤ci sa¤jÃnanalakkha- ïaæ sabban taæ ekato katvà sa¤¤Ãkkhandho, yaæ ki¤ci abhisankharaïalakkhaïaæ sabban taæ ekato katvà san- khÃrakkhandho, yaæ kinci vijÃnanalakkhaïaæ sabban taæ ekato katvà vi¤¤Ãïakkhandho veditabbo. Tattha yasmà vi¤¤Ãïakkhandhe vi¤¤Ãte, itare suvi¤¤eyyà honti, tasmà vi¤¤Ãïakkhandhaæ Ãdiæ katvà vaïïanaæ karissÃma. Yaæ ki¤ci vijÃnanalakkhaïaæ, sabban taæ ekato katvà vi¤¤Ãïakkhandho veditabbo ti hi vuttaæ, ki¤ ca vijÃnana- lakkhaïaæ vi¤¤Ãïaæ? Yath' Ãha:- VijÃnÃti vijÃnÃtÅ ti kho Ãvuso, tasmà vi¤¤Ãïan ti vuccatÅ ti.\<*<1>*>/ Vi¤¤Ãïaæ, cittaæ, mano ti atthato ekaæ.\<*<2>*>/ Tad-etaæ vijÃnanalakkhaïena sa- bhÃvato ekavidhaæ pi, jÃtivasena tividhaæ: kusalam akusalaæ avyÃkata¤ ca. Tattha kusalaæ bhÆmibhedato catubbidhaæ: kÃmÃvacaraæ rÆpÃvacaraæ arÆpÃvacaraæ lokuttara¤ ca. Tattha kÃmÃvacaraæ: somanassupekkhà ¤ÃïasankhÃra- bhedato aÂÂhavidhaæ; seyyathÅdaæ: (A) somanassasahaga- taæ, (B) ¤Ãïasampayuttaæ, (c) asankhÃraæ, (C) sasankhÃra¤ ca; tathà (b) ¤Ãïavippayuttaæ; (D) upekkhÃsahagataæ, (B) ¤Ãïasampayuttaæ, (c) asankhÃraæ, (C) sasankhÃra¤ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. i, 292. 2 Cf. S. ii, 94. >/ #<[page 453]># %< Vi¤¤Ãïakkhandho 453>% ca; tathà (b) ¤Ãïavippayuttaæ.\<*<1>*>/ (ABc) Yadà hi deyya- dhamma-paÂiggÃhakÃdisampattiæ a¤¤aæ và somanassahetuæ Ãgamma haÂÂhapahaÂÂho, atthi dinnan ti Ãdinayappavattaæ sammÃdiÂÂhiæ purakkhatvÃ\<*<2>*>/ asaæsÅdanto anussÃhito parehi dÃnÃdÅni pu¤¤Ãni karoti, tadà 'ssa somanassasahagataæ ¤Ãïasampayuttaæ cittaæ asankhÃraæ hoti. (ABC) Yadà pana vuttanayena haÂÂhatuÂÂho sammÃdiÂÂhiæ purakkhatvÃ\<*<2>*>/ amuttacÃgatÃdivasena saæsÅdamÃno va parehi và ussÃhito karoti tadà 'ssa tad-eva cittaæ sasankhÃraæ hoti. Imasmiæ hi atthe sankhÃro ti etaæ attano và paresaæ và vasena pavattassa pubbapayogassà 'dhivacanaæ. (Abc) Yadà pana ¤Ãtijanassa paÂipattidassanena jÃtaparicayà bÃladÃrakà bhik- khÆ disvà somanassajÃtà sahasà ki¤cideva hatthagataæ dadanti và vandanti vÃ, tadà tatiyaæ cittaæ uppajjati. (AbC) Yadà pana: detha! vandathà ti! ¤ÃtÅhi ussÃhità evaæ paÂipajjanti, tadà catutthaæ cittaæ uppajjati. (DBc, &c.) Yadà pana deyyadhammapaÂiggÃhakÃdÅnaæ asampattiæ a¤¤esaæ và somanassahetÆnaæ abhÃvaæ Ãgamma catÆsu pi vikappesu somanassarahità honti, tadà sesÃni cattÃri upekkhÃsahagatÃni uppajjantÅ ti. Evaæ somanassupekkhÃ- ¤ÃïasankhÃrabhedato aÂÂhavidhaæ kÃmÃvacarakusalaæ vedi- tabbaæ\<*<3>*>/. RÆpÃvacaraæ pana jhÃnangayogabhedato pa¤cavidhaæ hoti; seyyathÅdam:- Vitakka-vicÃra-pÅti-sukha-samÃdhiyut- taæ paÂhamaæ, atikkantavitakkaæ dutiyaæ, tato atikkanta- vicÃraæ tatiyaæ,tato virattapÅtikaæ catutthaæ, atthangata- sukhaæ upekkhÃsamÃdhiyuttaæ pa¤caman ti. ArÆpÃvacaraæ catunnaæ ÃruppÃnaæ yogavasena catubbi- dhaæ; vuttappakÃrena hi ÃkÃsÃna¤cÃyatanajjhÃnena sampa- yuttaæ paÂhamaæ, vi¤¤Ãïa¤cÃyatanÃdÅhi dutiyatatiyaca- tutthÃni. Lokuttaraæ catumaggasampayogato catubbidhan ti evaæ tÃva kusalavi¤¤Ãïam eva ekavÅsatividhaæ hoti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Expanded: ABc = 1 DBc = 5 ABc = 2 DBc = 6 Abc = 3 Dbc = 7 Abc = 4 Dbc = 8 2 Bhm purekkhitvÃ. 3 Dhs. 1-159. II. 6 >/ #<[page 454]># %<454 XIV. Khandha-niddeso>% Akusalaæ pana bhÆmito ekavidhaæ: kÃmÃvacaram eva, mÆlato tividhaæ: lobhamÆlaæ dosamÆlaæ mohamÆla¤ ca. Tattha lobhamÆlaæ somanassupekkhÃdiÂÂhigatasankhÃrabhe- dato aÂÂhavidhaæ; seyyathÅdaæ: somanassasahagataæ diÂ- Âhigatasampayuttaæ asankhÃraæ sasankhÃra¤ ca; tathà diÂÂhigatavippayuttaæ; upekkhÃsahagataæ diÂÂhigatasam- payuttaæ asankhÃraæ sasankhÃra¤ ca; tathà diÂÂhigatavip- payuttaæ. Yadà hi: natthi kÃmesu ÃdÅnavo ti Ãdinà nayena micchÃdiÂÂhiæ purakkhatvà haÂÂhatuÂÂho kÃme và paribhu¤- jati diÂÂhamangalÃdÅni và sÃrato pacceti sabhÃvatikkhen' eva anussÃhitena cittena, tadà paÂhamaæ akusalacittaæ uppaj- jati; yadà mandena samussÃhitena cittena, tadà dutiyaæ; yadà micchÃdiÂÂhiæ apurakkhatvà kevalaæ haÂÂhatuÂÂho methunaæ và sevati, parasampattiæ và abhijjhÃyati, parabhaï¬aæ và harati sabhÃvatikkhen' eva anussÃhitena cittena, tadà tatiyaæ; yadà mandena samussÃhitena cittena, tadà catutthaæ. Yadà pana kÃmÃnaæ và asampattiæ Ãgamma a¤¤esaæ và somanassahetÆnam abhÃvena catÆsu pi vikappesu somanassarahità honti, tadà sesÃni cattÃri upekkhÃsahagatÃni uppajjantÅ ti evaæ somanassupekkhÃ- diÂÂhigata-sankhÃrabhedato aÂÂhavidhaæ lobhamÆlaæ vedi- tabbaæ. DosamÆlaæ pana domanassasahagataæ paÂigha- sampayuttaæ asankhÃraæ sasankhÃran ti duvidham eva hoti. Tassa pÃïÃtipÃtÃdisu tikkhamandappavattikÃle pavatti\<*<1>*>/ ve- ditabbÃ. MohamÆlaæ upekkhÃsahagataæ vicikicchÃsampa- yuttaæ uddhaccasampayutta¤ cà ti duvidhaæ. Tassa san- niÂÂhÃnavikkhepakÃle pavatti veditabbà ti evaæ akusala- vi¤¤Ãïaæ dvÃdasavidhaæ hoti\<*<2>*>/. AvyÃkataæ jÃtibhedato duvidhaæ: vipÃkaæ, kiriya¤ ca. Tattha vipÃkaæ bhÆmito catubbidhaæ: kÃmÃvacaraæ, rÆpÃvacaraæ, arÆpÃvacaraæ, lokuttara¤ ca. Tattha kÃmÃ- vacaraæ duvidhaæ: kusalavipÃkaæ, akusalavipÃka¤ ca. KusalavipÃkam pi duvidhaæ: ahetukaæ, sahetuka¤ ca. Tattha alobhÃdivipÃkahetuvirahitaæ ahetukaæ. Taæ cak- khuvi¤¤Ãïaæ, sota-ghÃna-jivhÃ-kÃyavi¤¤Ãïaæ sampaÂiccha- nakiccà manodhÃtu, santÅraïÃdikiccà dve, manovi¤¤Ãïa- dhÃtuyo cà ti aÂÂhavidhaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh uppatti. 2 Dhs. 365-430. >/ #<[page 455]># %< Vi¤¤Ãïakkhandho 455>% Tattha cakkhusannissita-rÆpavijÃnanalakkhaïaæ cakkhu- vi¤¤Ãïaæ, rÆpamattÃrammaïarasaæ, rÆpÃbhimukhabhÃva- paccupaÂÂhÃnaæ, rÆpÃrammaïÃya kiriyamanodhÃtuyà apa- gamapadaÂÂhÃnaæ. SotÃdisannissita-saddÃdivijÃnanalak- khaïÃni sotaghÃnajivhÃkÃyavi¤¤ÃïÃni, saddÃdimattÃramma- ïarasÃni, saddÃdi-abhimukhabhÃvapaccupaÂÂhÃnÃni, saddÃ- rammaïÃdÅnam kiriyamanodhÃtÆnaæ apagamapÃdaÂÂhÃnÃni. Cakkhuvi¤¤aïÃdÅnaæ anantaraæ rÆpÃdivijÃnanalakkhaïà manodhÃtu, rÆpÃdisampaÂicchanarasÃ, tathÃbhÃvapaccu- paÂÂhÃnÃ, cakkhuvi¤¤ÃïÃdi\<*<1>*>/-apagamapadaÂÂhÃnÃ. Ahetuka- vipÃkà saÊÃrammaïavijÃnanalakkhaïÃ, duvidhà pi santÅra- ïÃdikiccà manovi¤¤ÃïadhÃtu, santÅraïÃdirasÃ, tathÃbhÃva paccupaÂÂhÃnà hadayavatthupadaÂÂhÃnÃ. Somanassupek- khÃyogato pana dvipa¤caÂÂhÃnabhedato ca tassà bhedo. EtÃsu hi ekà ekantam-iÂÂhÃrammaïapavatti-sabbhÃvato somanassasampayuttà hutvà santÅraïa-tadÃrammaïavasena pa¤cadvÃre c' eva javanÃvasÃne ca pavattanato dviÂÂhÃnà hoti. Ekà iÂÂhamajjhattÃrammaïe pavatti-sabbhÃvato upek- khÃsampayuttà hutvà santÅraïa-tadÃrammaïa-paÂisandhi- bhavanga-cutivasena pavattanato pa¤caÂÂhÃnà hoti. AÂÂha- vidham pi c' etaæ ahetukavipÃkavi¤¤Ãïaæ niyatÃniyatÃram- maïattà duvidhaæ. UpekkhÃsukhasomanassabhedato tivi- dhaæ. Vi¤¤Ãïapa¤cakaæ h' ettha niyatÃrammaïaæ yathÃk- kamaæ rÆpÃdisu yeva pavattito; sesaæ saniyatÃrammaïaæ. Tatra hi manodhÃtu pa¤casu pi rÆpÃdisu pavattati, mano- vi¤¤ÃïadhÃtu-dvayaæ chasÆ ti. KÃyavi¤¤Ãïaæ pan' ettha sukhayuttaæ. DviÂÂhÃnà manovi¤¤ÃïadhÃtu somanassa- yuttÃ; sesaæ upekkhÃyuttan ti evaæ tÃva kusalavipÃka- ahetukaæ aÂÂhavidhaæ veditabbaæ\<*<2>*>/. AlobhÃdivipÃkahetusampayuttaæ pana sahetukaæ. Taæ kÃmÃvacarakusalaæ viya somanassÃdibhedato aÂÂhavidhaæ. Yathà pana kusalaæ dÃnÃdivasena chasu Ãrammaïesu pavattati, na idaæ tathÃ. Idaæ hi paÂisandhi-bhavanga- cuti-tadÃrammaïavasena parittadhammapariyÃpannesu yeva chasu Ãrammaïesu pavattati. SankhÃrÃsankhÃrabhÃvo pan' ettha ÃgamanÃdivasena veditabbo. SampayuttadhammÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh -ÃdÅnaæ. 2 Cf. Dhs. 431-98. >/ #<[page 456]># %<456 XIV. Khandha-niddeso>% na¤ ca visese asati pi ÃdÃsatalÃdisu mukhanimittaæ viya nirussÃhaæ vipÃkaæ, mukhaæ viya sa-ussÃhaæ kusalan ti veditabbaæ. Kevalaæ hi akusalavipÃkaæ ahetukam eva. Taæ cakkhuvi¤¤Ãïaæ sotaghÃnajivhÃkÃyavi¤¤Ãïaæ sampa- Âicchanakiccà manodhÃtu santÅraïÃdikiccÃ-pa¤caÂÂhÃnà ma- novi¤¤ÃïadhÃtÆ ti sattavidhaæ. Taæ lakkhaïÃdito kusalÃ- hetukavipÃke, vuttanayen' eva veditabbaæ. Kevalaæ hi kusalavipÃkÃni iÂÂha-iÂÂhamajjhattÃrammaïÃni; imÃni aniÂ- Âha-aniÂÂhamajjhattÃrammaïÃni. TÃni ca upekkhÃsukha- somanassabhedato tividhÃni; imÃni dukkha-upekkhÃvasena duvidhÃni. Ettha hi kÃyavi¤¤Ãïaæ dukkhasahagatam eva; sesÃni upekkhÃsahagatÃni. Sà ca tesu upekkhà hÅnà duk- khaæ viya nÃtitikhiïÃ; itaresu upekkhà païÅtà sukhaæ viya nÃtitikhiïÃ. Iti imesaæ sattannaæ akusalavipÃkÃnaæ puri- mÃna¤ ca soÊasannaæ kusalavipÃkÃnam vasena kÃmÃvaca- raæ vipÃkavi¤¤Ãïaæ tevÅsatividhaæ. RÆpÃvacaraæ pana kusalaæ viya pa¤cavidhaæ. Kusalaæ pana samÃpattivasena javanavÅthiyaæ pavattati. Idaæ upapattiyaæ paÂisandhibhavanga-cuti-vasena. Yathà ca rÆpÃvacaram, evaæ arÆpÃvacaraæ pi kusalaæ viya catubbidhaæ. Pavattibhedo pi 'ssa rÆpÃvacare vutta- nayo eva. LokuttaravipÃkaæ catumaggayuttacittaphalattà catubbi- dhaæ. Taæ maggavÅthivasena ceva phalasamÃpattivasena\<*<1>*>/ ca dvidhà pavattati. Evaæ sabbam pi catÆsu bhÆmÅsu chattiæsavidhaæ vipÃ- kavi¤¤Ãïaæ hoti. Kiriyaæ pana bhÆmibhedato tividhaæ kÃmÃvacaraæ rÆpÃ- vacaraæ arÆpÃvacara¤ ca. Tattha kÃmÃvacaraæ duvi- dhaæ: ahetukaæ sahetuka¤ ca. Tattha alobhÃdikiriyà hetuvi- rahitaæ ahetukaæ. Taæ manodhÃtu-manovi¤¤ÃïadhÃtu- bhedato duvidhaæ. Tattha cakkhuvi¤¤ÃïÃdipurecararÆpÃ- divijÃnanalakkhaïà manodhÃtu, ÃvajjanarasÃ, rÆpÃdi-abhi- mukhabhÃvapaccupaÂÂhÃnÃ, bhavangavicchedapadaÂÂhÃnÃ. SÃ\<*<2>*>/ upekkhà yuttà va hoti. Manovi¤¤ÃïadhÃtu pana duvi- dhÃ: sÃdhÃraïÃ, asÃdhÃraïà ca. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm omit phala-. 2 Sh omits. >/ #<[page 457]># %< Vi¤¤Ãïakkhandho 457>% Tattha sÃdhÃraïà upekkhÃsahagatà hetukakiriyà saÊÃram- maïavijÃnanalakkhaïÃ, kiccavasenapa¤cadvÃramanodvÃresu voÂÂhapanÃvajjanarasÃ, tathÃbhÃvapaccupaÂÂhÃnÃ, ahetuka- vipÃkamanovi¤¤ÃïadhÃtu-bhayangÃnam a¤¤atarÃpagama- padaÂÂhÃnÃ. AsÃdhÃraïà somanassasahagatà hetukakiriyà saÊÃrammaïavijÃnanalakkhaïÃ, kiccavasena arahataæ anu- ÊÃresu vatthÆsu hasituppÃdanarasÃ, tathÃbhÃvapaccupaÂ- ÂhÃnÃ, ekantato hadayavatthupadaÂÂhÃnà ti. Iti kÃmÃvacara- kiriyaæ ahetukaæ tividhaæ. Sahetukaæ pana somanassÃdi- bhedato, kusalaæ viya, aÂÂhavidhaæ. Kevalaæ hi kusa- laæ sekhaputhujjanÃnaæ uppajjati, idaæ arahataæ yevà ti ayam ettha viseso. Evaæ tÃva kÃmÃvacaraæ ekÃdasavi- dhaæ, rÆpÃvacaraæ pana arÆpÃvacara¤ ca kusalaæ viya pa¤cavidhaæ catubbidha¤ ca hoti. Arahataæ uppattivasen' eva c' assa kusalato viseso veditabbo ti. Evaæ sabbam pi tÅsu bhÆmÅsu vÅsatividhaæ kiriyÃvi¤¤Ãïaæ hoti. Iti ekavÅ- sati kusalÃni dvÃdasÃkusalÃni chattiæsa vipÃkÃni vÅsati kiriyÃnÅ ti sabbÃni pi ekÆnanavutivi¤¤ÃïÃni honti. YÃni paÂisandhi-bhavang'-Ãvajjana-dassana-savana-ghÃya- na-sÃyana-phusana-sampaÂicchana-santÅraïa-voÂÂhapana-ja- vana-tadÃrammaïa-cutivasena cuddasahi ÃkÃrehi pavattanti. Kathaæ? Yadà hi aÂÂhannaæ kÃmÃvacarakusalÃnaæ Ãnu- bhÃvena devamanussesu sattà nibbattanti, tadà nesaæ mara- ïakÃle paccupaÂÂhitaæ kamma-kammanimitta-gatinimittÃ- naæ a¤¤ataraæ Ãrammaïaæ katvÃ\<*<1>*>/ aÂÂhasahetukakÃmÃva- caravipÃkÃni manussesu paï¬akÃdibhÃvaæ ÃpajjamÃnÃnaæ dubbaladvihetukakusalavipÃka-upekkhÃsahagatà ahetuvipÃ- kamanovi¤¤ÃïadhÃtu cà ti paÂisandhivasena nava vipÃkacittÃ- ni pavattanti. Yadà rÆpÃvacarÃrÆpÃvacarakusalÃnubhÃvena rÆpÃrÆpabhavesu nibbattanti, tadà nesaæ maraïakÃle paccu- paÂÂhitaæ kamma-kammanimittam eva Ãrammaïaæ katvà nava rÆpÃrÆpÃvacaravipÃkÃni paÂisandhivasena pavattanti. Yadà pana akusalÃnubhÃvena apÃye nibbattanti, tadà nesaæ maraïakÃle paccupaÂÂhitaæ kamma-kammanimitta- gatinimittÃnaæ a¤¤ataraæ Ãrammaïaæ katvà ekà akusala- vipÃkÃhetumanovi¤¤ÃïadhÃtu paÂisandhivasena pavattatÅ ti \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. Comp. of Phil. 149 f. >/ #<[page 458]># %<458 XIV. Khandha-niddeso>% evaæ tÃv' ettha ekÆnavÅsatiyà vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ paÂisan- dhivasena pavatti veditabbÃ. PaÂisandhivi¤¤Ãïe pana nirud- dhe, taæ taæ paÂisandhivi¤¤Ãïam-anubandhamÃnaæ tassa tass' eva kammassa vipÃkabhÆtaæ tasmiæ yeva Ãrammaïe tÃdisam eva bhavangavi¤¤Ãïaæ nÃma pavattati. Puna pi tÃdisan ti evaæ asati, santÃnavinivattake a¤¤asmiæ cittup- pÃde, nadÅsotaæ viya, supinaæ apassato niddokkamanakÃlÃ- disu aparimÃïasankhyam pi pavattati yevà ti evaæ tesaæ yeva vi¤¤ÃïÃnaæ bhavangavasenà pi pavatti veditabbÃ. Evaæ pavatte pana bhavangasantÃne, yadà sattÃnaæ indri- yÃni ÃrammaïagahaïakkhamÃni honti, tadà cakkhuss' ÃpÃ- thagate rÆpe rÆpaæ paÂicca cakkhupasÃdassa ghaÂÂanà hoti. Tato ghaÂÂanÃnubhÃvena bhavangacalanaæ hoti. Atha ni- ruddhe bhavange tad-eva rÆpaæ Ãrammaïaæ katvÃ, bhavan- gaæ vicchindamÃnà viya, Ãvajjanakiccaæ sÃdhayamÃnà kiriyamanodhÃtu uppajjati. SotadvÃrÃdisu pi es' eva nayo. ManodvÃre pana chabbidhe pi Ãrammaïe ÃpÃthagate bhavangacalanÃnantaraæ bhavangaæ vicchindamÃnà viya\<*<1>*>/ Ãvajjanakiccaæ sÃdhayamÃnà ahetukakiriyamanovi¤¤Ãïa- dhÃtu uppajjati upekkhÃsahagatà ti evaæ dvinnaæ kiriya- vi¤¤ÃïÃnaæ Ãvajjanavasena pavatti veditabbÃ. ùvajjanÃ- nantaraæ pana cakkhudvÃre tÃva dassanakiccaæ sÃdhaya- mÃnaæ cakkhupasÃdavatthukaæ cakkhuvi¤¤Ãïaæ sotadvÃ- rÃdisu savanÃdikiccaæ sÃdhayamÃnÃni sotaghÃnajivhÃkÃya- vi¤¤ÃïÃni pavattanti. TÃni iÂÂha-iÂÂhamajjhattesu visayesu kusalavipÃkÃni, aniÂÂha-anitthamajjhattesu visayesu akusalavipÃkÃnÅ ti evaæ dasannaæ vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ dassanasavanaghÃyanasÃya- naphusanavasena pavatti veditabbÃ. Cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtuyà uppajjitvà niruddhasamanantarà uppajjati cittaæ mano mÃnasaæ ... tajjà manodhÃtÆ ti Ãdi vacanato\<*<2>*>/ pana cakkhuvi¤¤ÃïÃdÅnam anantarà tesaæ yeva visayaæ sampaÂicchamÃnÃ, kusalavipÃkÃnantaraæ kusala- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. Abhidhammatthasangaha (J.Pèå., 1884), iv, 3-5: and the (later) suppression there of the viya: bhavangasotaæ vicchinditvÃ. Tsr. in Compendium of Philosophy, 126 f. 2 Vibh. p. 88. >/ #<[page 459]># %< Vi¤¤Ãïakkhandho 459>% vipÃkÃ, akusalavipÃkÃnantaraæ akusalavipÃkà manodhÃtu uppajjati:- evaæ dvinnaæ vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ sampaÂic- chanavasena pavatti veditabbÃ. ManodhÃtuyà pi uppajjitvà niruddhasamanantarà uppajjati cittaæ mano mÃnasaæ . . . tajjà manovi¤¤ÃïadhÃtÆ ti vacanato\<*<1>*>/ pana manodhÃtuyà sampaÂicchitam eva visayaæ santÅrayamÃnà akusalavipÃkamanodhÃtuyà anantarà akusa- lavipÃkÃ, kusalavipÃkÃya anantarà iÂÂhÃrammaïe somanas- sasahagatÃ, iÂÂhamajjhatte upekkhÃsahagatà uppajjati vi- pÃkahetukamanovi¤¤ÃïadhÃtÆ ti evaæ tiïïaæ vipÃka- vi¤¤ÃïÃnaæ santÅraïavasena pavatti veditabbÃ. SantÅraïÃnantaraæ pana tam eva visayaæ vavatthÃpa- yamÃnà uppajjati kiriyÃhetukamanovi¤¤ÃïadhÃtu upek- khÃsahagatà ti evaæ ekass' eva kiriyavi¤¤Ãïassa voÂÂhapa- navasena pavatti veditabbÃ. VoÂÂhapanÃnantaraæ pana sace mahantaæ hoti rÆpÃdi-Ãrammaïaæ, atha yathÃ-vavat- thÃpite visaye aÂÂhannaæ và kÃmÃvacarakusalÃnaæ dvÃda- sannaæ và akusalÃnaæ navannaæ và avasesakÃmÃvacara- kiriyÃnaæ a¤¤ataravasena cha, satta và javanÃni javanti. Eso tÃva pa¤cadvÃre nayo; manodvÃre pana manodvÃrÃvaj- janÃnantaraæ tÃni yeva. GotrabhÆto uddhaæ rÆpÃvacarato pa¤ca kusalÃni pa¤ca kiriyÃni, arÆpÃvacarato cattÃri kusalÃni cattÃri kiriyÃni, lokuttarato cattÃri maggacittÃni cattÃri phalacittÃnÅ ti imesu yaæ yaæ laddhapaccayaæ hoti taæ taæ javatÅ ti evaæ pa¤capa¤¤ÃsÃya kusalÃkusalakiriyavipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ java- navasena pavatti veditabbÃ. JavanÃvasÃne pana sace pa¤cadvÃre atimahantaæ mano- dvÃre ca vibhÆtamÃrammaïaæ hoti, atha kÃmÃvacarasat- tÃnaæ kÃmÃvacarajavanÃvasÃne iÂÂhÃrammaïÃdÅnaæ puri- makammajavanacittÃdÅna¤ ca vasena yo yo paccayo laddho hoti tassa tassa vasena aÂÂhasu sahetuka-kÃmÃvacaravipÃkesu tÅsu vipÃkÃhetuka-manovi¤¤ÃïadhÃtÆsu ca a¤¤ataraæ paÂiso- tagataæ nÃvaæ anubandhamÃnaæ ki¤ci antaraæ udakam iva bhavangass' Ãrammaïato a¤¤asmiæ Ãrammaïe javitaæ javanam-anubandhaæ dvikkhattuæ sakiæ và vipà kavi¤¤Ã \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vibh. p. 89 f. >/ #<[page 460]># %<460 XIV. Khandha-niddeso>% ïam uppajjati. Tad-etaæ javanÃvasÃne bhavangassa Ãram- maïe pavattanÃrahaæ samÃnaæ tassa javanassa Ãram- maïaæ Ãrammaïaæ katvà pavattattà tad-Ãrammaïan ti vuccati. Evaæ ekÃdasannaæ vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ tad-Ãrammaïa- vasena pavatti veditabbÃ. Tad-ÃrammaïÃvasÃne pana puna bhavangam eva pavattati. Bhavange vicchinne puna ÃvajjanÃdÅnÅ ti evaæ laddhapac- cayacittasantÃnaæ bhavangÃnantaraæ Ãvajjanaæ, Ãvajja- nÃnantaraæ dassanÃdÅnÅ ti cittaniyamavasen' eva punap- puna tÃva pavattati, yÃva ekasmiæ bhave bhavangassa parikkhayo. Ekasmiæ hi bhave yaæ sabbapacchimaæ bhavangacittaæ, taæ tato cavanattà cutÅ ti vuccati. Tasmà tam pi ekÆnavÅsatividham eva hoti. Evaæ ekÆnavÅsatiyà vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ cutivasena pavatti vedi- tabbÃ. Cutito pana puna paÂisandhi, paÂisandhito puna bhavangan ti evaæ bhavagatiÂhitinivÃsesu saæsaramÃnÃnaæ sattÃnaæ avicchinnaæ cittasantÃnaæ pavattati yeva. Yo pan' ettha arahattaæ pÃpuïÃti, tassa cuticitte niruddhe niruddham eva hotÅ ti. Idaæ vi¤¤Ãïakkhandhe vitthÃrakathÃmukhaæ. [VedanÃkkhandho] IdÃni yaæ vuttaæ: yaæ ki¤ci vedayitalakkhaïaæ sabban taæ ekato katvà vedanÃkkhandho veditabbo ti,\<*<1>*>/ etthà pi vedayitalakkhaïam nÃma vedanà va. Yath' Ãha:- vedayati vedayatÅ ti kho Ãvuso, tasmà vedanà ti vuccatÅ ti.\<*<2>*>/ Sà pana vedayitalakkhaïena sabhÃvato ekavidhà pi jÃtivasena ti- vidhà hoti: kusalÃ, akusalÃ, avyÃkatà cà ti. Tattha kÃ- mÃvacaraæ somanassupekkhäÃïasankhÃrabhedato aÂÂhavi- dhan ti Ãdinà nayena vuttena kusalavi¤¤Ãïena sampayuttà kusalÃ, akusalena sampayuttà akusalÃ, avyÃkatena sampa- yuttà avyÃkatà ti veditabbÃ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Above, p. 452. 2 M. i, 293. All edns. read vedayati: Trenckner (Pèå. ed.) reads vedeti, without vv. ll. >/ #<[page 461]># %< VedanÃkkhandho 461>% Sà sabhÃvabhedato pa¤cavidhà hoti; sukhaæ, dukkhaæ, somanassaæ, domanassaæ, upekkhà ti. Tattha kusalavipÃkena kÃyavi¤¤Ãïena sampayuttaæ sukhaæ, akusalavipÃkena dukkhaæ. KÃmÃvacarato catÆhi kusalehi catÆhi sahetukavipÃkehi ekena ahetukavipÃkena catÆhi sahetukakiriyehi ekena ahetukakiriyena catÆhi aku- salehi, rÆpÃvacarato, Âhapetvà pa¤camajjhÃnavi¤¤Ãïaæ, catÆhi kusalehi catÆhi vipÃkehi catÆhi kiriyehi, lokuttaraæ pana yasmà ajjhÃnikaæ nÃma natthi, tasmà aÂÂha lokuttarÃni pa¤cannaæ jhÃnÃnaæ vasena cattÃÊÅsaæ honti. Tesu, Âha- petvà aÂÂha pa¤camajjhÃnikÃni, sesehi dvattiæsÃya kusala- vipÃkehÅ ti. Evaæ somanassaæ dvÃsaÂÂhiyà vi¤¤Ãïehi sampayuttaæ, domanassaæ dvÅhi akusalehi, upekkhà ava- sesapa¤capa¤¤ÃsÃya vi¤¤Ãïehi sampayuttÃ. Tattha iÂÂhaphoÂÂhabbÃnubhavanalakkhaïaæ sukhaæ, sampayuttÃnaæ upabrÆhanarasaæ, kÃyika-assÃdapaccupaÂ- ÂhÃnaæ, kÃyindriyapadaÂÂhÃnaæ. AniÂÂhaphoÂÂhabbÃnubha- vanalakkhaïaæ dukkhaæ, sampayuttÃnaæ milÃpanarasaæ, kÃyikÃbÃdhapaccupaÂÂhÃnaæ, kÃyindriyapadaÂÂhÃnaæ. IÂ- ÂhÃrammaïÃnubhavanalakkhaïaæ somanassaæ, yathà tathà và iÂÂhÃkÃrasambhogarasaæ, cetasika-assÃdapaccupaÂÂhÃ- naæ, passaddhipadaÂÂhÃnaæ. AniÂÂhÃrammaïÃnubhavana- lakkhaïaæ domanassaæ, yathà tathà và aniÂÂhÃkÃrasam- bhogarasaæ, cetasikÃbÃdhapaccupaÂÂhÃnaæ, ekanten' eva ha- dayavatthupadaÂÂhÃnaæ. Majjhattavedayitalakkhaïà upek- khÃ, sampayuttÃnaæ nÃti-upabrÆhanamilÃpanarasÃ, santa- bhÃvapaccupaÂÂhÃnÃ, nippÅtikacittapadaÂÂhÃnà ti. Idaæ vedanÃkkhandhe vitthÃrakathÃmukhaæ. [Sa¤¤Ãkkhandho] IdÃni yaæ vuttaæ: yaæ ki¤ci sa¤jÃnanalakkhaïaæ sab- ban taæ ekato katvà sa¤¤Ãkkhandho veditabbo ti, etthà pi sa¤jÃnanalakkhaïaæ sa¤¤Ã va. Yath' Ãha:- sa¤jÃnÃti sa¤jÃnÃtÅ ti kho Ãvuso, tasmà sa¤¤Ã ti vuccatÅ ti.\<*<1>*>/ Sà pan' esà sa¤jÃnanalakkhaïena sabhÃvato ekavidhà pi, jÃtivasena tividhà hoti:- kusalÃ, akusalÃ, avyÃkatà ca. Tattha kusa- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. i, 293. >/ #<[page 462]># %<462 XIV. Khandha-niddeso>% lavi¤¤Ãïasampayuttà kusalÃ, akusalasampayuttà akusalÃ, avyÃkatasampayuttà avyÃkatÃ. Na hi taæ vi¤¤Ãïam atthi yaæ sa¤¤Ãya vippayuttaæ, tasmà yattako vi¤¤Ãïassa bhedo, tattako sa¤¤Ãyà ti. Sà pan' esà evaæ vi¤¤Ãïena sa- mappabhedà pi lakkhaïÃdito sabbà va sa¤jÃnanalakkhaïÃ. Tad-ev' etan ti puna sa¤jÃnanapaccayanimittakaraïarasÃ, dÃru-Ãdisu tacchakÃdayo viya; yathà gahitanimittavasena abhinivesakaraïapaccupaÂÂhÃnÃ, hatthidassaka-andhà viya; yathà upaÂÂhitavisayapadaÂÂhÃnÃ, tiïapurisakesu migapota- kÃnam: purisÃ! ti uppannasa¤¤Ã viyà ti. Idaæ sa¤¤Ãkkhandhe vitthÃrakathÃmukhaæ. [SankhÃrakkhandho] Yaæ pana vuttaæ: yaæ ki¤ci abhisankharaïalakkhaïaæ sabban taæ ekato katvà sankhÃrakkhandho veditabbo ti ettha abhisankharaïalakkhaïaæ nÃma rÃsikaraïalakkha- ïaæ. Kiæ pana tan ti? SankhÃrà yeva. Yath' Ãha: sankha- taæ abhisankharontÅ ti kho bhikkhave, tasmà sankhÃrà ti vuc- cantÅ ti.\<*<1>*>/ Te abhisankharaïalakkhaïÃ, ÃyÆhanarasÃ, vip- phÃrapaccupaÂÂhÃnÃ, sesakkhandhattayapadaÂÂhÃnÃ. Evaæ lakkhaïÃdito ekavidhà pi ca, jÃtivasena tividhÃ: kusalÃ, akusalÃ, avyÃkatà ti. Tesu kusalavi¤¤Ãïasampayuttà ku- salÃ, akusalasampayuttà akusalÃ, avyÃkatasampayuttà avyÃ- katÃ. Tattha kÃmÃvacara-paÂhamakusalavi¤¤Ãïasampayuttà tÃ- va niyatà sarÆpena Ãgatà sattavÅsati, ye-vÃ-pana-kÃ\<*<2>*>/ cat- tÃro, aniyatà pa¤cà ti\<*<3>*>/ chattiæsa. Tattha phasso viriyaæ cetanà jÅvitaæ vitakko samÃdhi vicÃro saddhà pÅti sati \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. iii, 87. 2 Dhn. 1:- `ye và pana tasmiæ samaye a¤¤e pi atthi . . . dhammà kusalÃ' --and passim. Cf. Expositor i, p. 174. 3 Dhn. 1028-30. >/ #<[page 463]># %< SankhÃrakkhandho 463>% hiri kÃyamudutà ottappaæ cittamudutà alobho kÃyakamma¤¤atà adoso cittakamma¤¤atà amoho kÃyapÃgu¤¤atà kÃyapassaddhi cittapÃgu¤¤atà cittapassaddhi kÃyujukatà kÃyalahutà cittujukatà cittalahutà ti ime sarÆpena Ãgatà sattavÅsati. Chando manasikÃro adhimokkho tatramajjhattatà ti ime ye-vÃ-panakà cattÃro. Karuïà vacÅduccaritavirati mudità micchÃjÅvavirati kÃyaduccaritavirati ti ime aniyatà pa¤ca. Ete hi kadÃci uppajjanti, uppajjamÃnà pi ca na ekato uppajjanti. Tattha phusatÅ ti phasso.\<*<1>*>/ SvÃyaæ phusanalakkhaïo, sanghaÂÂanaraso, sannipÃtapaccupaÂÂhÃno, ÃpÃthagatavisa- yapadaÂÂhÃno. Ayaæ hi, arÆpadhammo pi samÃno, Ãram- maïe phusanÃkÃren' eva pavattati. Ekadesena ca anallÅya- mÃno pi, rÆpaæ viya cakkhu, saddo viya ca sotaæ, cittaæ Ãrammaïa¤ ca sanghaÂÂeti. TikasannipÃta-sankhÃtassa\<*<2>*>/ attano kÃraïassa vasena paveditattà sannipÃtapaccupaÂ- ÂhÃno. TajjÃsamannÃhÃrena c' eva indriyena ca parikkhate visaye anantarÃyen' eva uppajjanato ÃpÃthagatavisayapa- daÂÂhÃno vuccati. VedanÃdhiÂÂhÃnabhÃvato pana niccam- magÃvÅ viya daÂÂhabbo. CetayatÅ ti cetanÃ. AbhisandahatÅ ti attho. Sà cetanÃ- bhÃvalakkhaïÃ, ÃyÆhanarasÃ, saævidahanapaccupaÂÂhÃnÃ, sakiccaparakiccasÃdhikà jeÂÂhasissamahÃva¬¬hakÅ Ãdayo viya.\<*<3>*>/ AccÃyikakammÃnussaraïÃdisu ca panà 'yaæ sampa- yuttÃnaæ ussÃhanabhÃvena pavattamÃnà pÃkaÂà hoti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. this and following pages with Asl. p. 107 f. 2 Bhm Tikasannita-. 3 Asl. 111 (Expositor p. 148). >/ #<[page 464]># %<464 XIV. Khandha-niddeso >% VitakkavicÃrapÅtÅsu yaæ vattabbaæ siyÃ, taæ pathavÅ- kasiïaniddese paÂhamajjhÃnavaïïanÃyaæ\<*<1>*>/ vuttam eva. VÅrabhÃvo viriyaæ. Tam ussÃhanalakkhaïam, sahajÃtÃ- naæ upatthambhanarasaæ, asaæsÅdanabhÃvapaccupaÂÂhÃ- naæ, saæviggo yoniso padahatÅ ti vacanato\<*<2>*>/ saævegapadaÂ- ÂhÃnaæ, viriyÃrambhavatthupadaÂÂhÃnaæ vÃ, sammà Ãrad- dham sabbasampattÅnaæ mÆlaæ hotÅ ti daÂÂhabbaæ. JÅvanti tena, sayaæ và jÅvati, jÅvanamattam eva và tan ti jÅvitaæ. LakkhaïÃdÅni pan' assa rÆpajÅvite vuttanayen' eva veditabbÃni. Taæ hi rÆpadhammÃnaæ jÅvitaæ, idaæ arÆpadhammÃnan ti idam ev' ettha nÃnÃkaraïaæ. ùrammaïe cittaæ samaæ Ãdhiyati, sammà và Ãdhiyati, samÃdhÃnamattam eva và etaæ cittassà ti samÃdhi. So avisÃralakkhaïo, avikkhepalakkhaïo vÃ, sahajÃtÃnaæ sampiï¬anaraso, nahÃniyacuïïÃnaæ udakaæ viya, upa- samapaccupaÂÂhÃno, visesato sukhapadaÂÂhÃno, nivÃte dÅ- pacchÅnam Âhiti viya cetaso ÂhitÅ ti daÂÂhabbo. Saddahanti etÃya, sayaæ và saddahati, saddahanamattam eva và esà ti saddhÃ. Sà saddahanalakkhaïÃ, okappanalak- khaïà vÃ; pasÃdanarasÃ, udakappasÃdakamaïi viya, pak- khandanarasà và oghuttaraïo viya; akÃlussiyapaccupaÂ- ÂhÃnÃ, adhimuttipaccupaÂÂhÃnà vÃ; saddheyyavatthupadaÂ- ÂhÃnÃ, saddhammasavanÃdi-sotÃpattiyangapadaÂÂhÃnà vÃ, hattha-vitta-bÅjÃni viya daÂÂhabbÃ. Saranti tÃya, sayaæ và sarati, saraïamattam eva vÃ, esà ti sati. Sà apilÃpanalakkhaïÃ, asammoharasÃ, Ãrakkhapaccu- paÂÂhÃnÃ, visayÃbhimukhabhÃvapaccupaÂÂhÃnà vÃ; thira- sa¤¤ÃpadaÂÂhÃnÃ, kÃyÃdisatipaÂÂhÃnapadaÂÂhÃnà vÃ. ùram- maïe daÊhapatiÂÂhitattà pana esikà viya, cakkhudvÃrÃdirak- khaïato dovÃriko viya ca daÂÂhabbÃ. KÃyaduccaritÃdÅhi hiriyatÅ ti hiri. LajjÃy' etaæ adhiva- canaæ. Tehi yeva ottappatÅ ti ottappaæ. PÃpato ubbegass' etaæ adhivacanaæ. Tattha pÃpato jigucchanalakkhaïà hiri, uttÃsanalakkhaïaæ ottappaæ; lajjÃkÃrena pÃpÃnaæ aka- raïarasà hiri, uttÃsÃkÃrena ottappaæ; vuttappakÃren' eva ca pÃpato sankocanapaccupaÂÂhÃnà etÃ, attagÃrava-paragÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Chapter IV, pp. 142 f. 2 A. ii, 115; cf. Dhn. 1366. >/ #<[page 465]># %< SankhÃrakkhandho 465>% ravapadaÂÂhÃnÃ. AttÃnaæ garuæ katvà hiriyà pÃpaæ ja- hÃti kulavadhÆ viya; paraæ garuæ katvà ottappena pÃpaæ jahÃti vesiyà viya. Ime pana dve dhammà lokapÃlakà ti daÂÂhabbÃ. Na lubbhanti tena, sayaæ và na lubbhati, alubbhana- mattam eva và tan ti alobho. AdosÃmohesu pi es' eva nayo. Tesu alobho Ãrammaïe cittassa agedhalakkhaïo, alaggabhÃ- valakkhaïo vÃ, kamaladale jalabindu viya; apariggaharaso, muttabhikkhu viya; anallÅnabhÃvapaccupaÂÂhÃno, asucimhi patitapuriso viya. Adoso acaï¬ikkalakkhaïo, avirodhalak- khaïo vÃ, anukulamitto viya; ÃghÃtavinayaraso, pariÊÃhÃvi- nayaraso vÃ, candanaæ viya; sommabhÃvapaccupaÂÂhÃno, puïïacando viya. Amoho yathÃsabhÃva paÂivedhalak- khaïo, akkhalitapaÂivedhalakkhaïo vÃ, kusalissÃsakhitta- usupaÂivedho viya; visayobhÃsanaraso, padÅpo viya; asam- mohapaccupaÂÂhÃno, ara¤¤agatasudesako viya. Tayo pi c' ete sabbakusalÃnaæ mÆlabhÆtà ti daÂÂhabbÃ. KÃyapassambhanaæ kÃyapassaddhi, cittapassambhanaæ cittapassaddhi. KÃyo ti c' ettha vedanÃdayo tayo khandhÃ. Ubho pi pan' età ekato katvà kÃyacittadarathavÆpasama- lakkhaïà kÃyacittapassaddhiyo, kÃyacittadarathanimad- danarasÃ,\<*<1>*>/ kÃyacittÃnaæ aparipphandanasÅtibhÃvapaccu- paÂÂhÃnÃ, kÃyacittapadaÂÂhÃnÃ. KÃyacittÃnaæ avÆpasa- makara-uddhaccÃdikilesapaÂipakkhabhÆtà ti daÂÂhabbÃ. KÃyalahubhÃvo kÃyalahutÃ, cittalahubhÃvo cittalahutÃ. Tà kÃyacittagarubhÃvavÆpasamalakkhaïÃ, kÃyacittagaru- bhÃvanimmaddanarasÃ, kÃyacittÃnaæ adandhatÃpaccupaÂ- ÂhÃnÃ, kÃyacittapadaÂÂhÃnÃ. KÃyacittÃnaæ garubhÃvaka- rathÅnamiddhÃdikilesapaÂipakkhabhÆtà ti daÂÂhabbÃ. KÃyamudubhÃvo kÃyamudutÃ, cittamudubhÃvo cittamu- dutÃ. Tà kÃyacittatthambhavÆpasamalakkhaïÃ, kÃyacitta- thaddhabhÃvanimmaddanarasÃ, appaÂighÃtapaccupaÂÂhÃnÃ, kÃyacittapadaÂÂhÃnÃ. KÃyacittÃnaæ thaddhabhÃvakara- diÂÂhimÃnÃdikilesapaÂipakkhabhÆtà ti daÂÂhabbÃ. KÃyakamma¤¤abhÃvo kÃyakamma¤¤atÃ, cittakamma¤- ¤abhÃvo cittakamma¤¤atÃ. Tà kÃyacittakamma¤¤abhÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -nimaddana- always. >/ #<[page 466]># %<466 XIV. Khandha-niddeso>% vavÆpasamalakkhanÃ, kÃyacittÃkamma¤¤abhÃvanimmadda- narasÃ, kÃyacittÃnaæ ÃrammaïakaraïasampattipaccupaÂ- ÂhÃnÃ, kÃyacittapadaÂÂhÃnÃ. KÃyacittÃnaæ akamma¤¤a- bhÃvakarÃvasesanÅvaraïÃdi-paÂipakkhabhÆtà pasÃdanÅyavat- thÆsu pasÃdÃvahÃ, hitakiriyÃsu viniyogakkhamabhÃvÃvahà suvaïïavisuddhi viyà ti daÂÂhabbÃ. KÃyassa pÃgu¤¤abhÃvo kÃyapÃgu¤¤atÃ, cittassa pÃgu¤¤a- bhÃvo cittapagu¤¤atÃ. Tà kÃyacittÃnaæ agela¤¤abhÃva- lakkhaïÃ, kÃyacittagela¤¤animmaddanarasÃ, nirÃdÅnavapac- cupaÂÂhÃnÃ, kÃyacittapadaÂÂhÃnÃ. KÃyacittÃnaæ gela¤¤a- karÃsaddhiyÃdi-paÂipakkhabhÆtà ti daÂÂhabbÃ. KÃyassa ujukabhÃvo kÃyujukatÃ, cittassa ujukabhÃvo cittujukatÃ. Tà kÃyacitta-ajjavalakkhaïÃ, kÃyacittakuÂila- bhÃvanimmaddanarasÃ, ajimhatÃpaccupaÂÂhÃnÃ, kÃyacitta- padaÂÂhÃnÃ. KÃyacittÃnaæ kuÂilabhÃvakara-mÃyÃsÃthey- yÃdi-paÂipakkhabhÆtà ti daÂÂhabbÃ. Chando ti kattukÃmatÃy' etam adhivacanaæ. Tasmà so kattukÃmatÃlakkhaïo chando, Ãrammaïapariyesanaraso, Ãrammaïena atthikatà paccupaÂÂhÃno, tad-ev' assa padaÂ- ÂhÃnaæ. ùrammaïaggahaïe ayaæ cetaso hatthappasÃra- ïaæ viya daÂÂhabbo. Adhimuccanaæ adhimokkho. So sanniÂÂhÃnalakkhaïo, asaæsappanaraso, nicchayapaccupaÂÂhÃno, sanniÂÂheyya- dhammapadaÂÂhÃno. ùrammaïe niccalabhÃvena, indakhÅlo viya, daÂÂhabbo. KiriyÃkÃro, manamhi kÃro manasikÃro. Purimamanato visadisaæ manaæ karotÅ ti pi manasikÃro. SvÃyaæ: Ãram- maïapaÂipÃdako, vÅthipaÂipÃdako, javanapaÂipÃdako ti tippa- kÃro. Tattha ÃrammaïapaÂipÃdako manamhi karoti manasi- kÃro. So sÃraïalakkhaïo, sampayuttÃnaæ Ãrammaïe saæyo- janaraso, ÃrammaïÃbhimukhabhÃvapaccupaÂÂhÃno, Ãramma- ïapadaÂÂhÃno. SankhÃrakkhandhapariyÃpanno, Ãrammaïa- paÂipÃdakattena sampayuttÃnaæ sÃrathÅ viya daÂÂhabbo. VÅthipaÂipÃdako ti pana pa¤cadvÃrÃvajjanass' etaæ adhiva- canaæ. JavanapaÂipÃdako ti manodvÃrÃvajjanass' etaæ adhivacanaæ. Na te idha adhippetÃ. Tesu dhammesu majjhattatà tatramajjhattatÃ. Sà citta- cetasikÃnaæ samavÃhitalakkhaïÃ, ÆnÃdhikatÃ-nivÃraïarasÃ, \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 467]># %< SankhÃrakkhandho 467>% pakkhapÃtupacchedanarasà vÃ, majjhattabhÃvapaccupaÂÂhà nÃ, cittacetasikÃnaæ ajjhupekkhanabhÃvena, samappavattÃ- naæ ÃjÃnÅyÃnaæ ajjhupekkhakasÃrathi viya daÂÂhabbÃ. Karuïà mudità ca brahmavihÃraniddese vuttanayen' eva veditabbÃ.\<*<1>*>/ Kevalaæ hi tà appanÃppattà rÆpÃvacarÃ, imà kÃmÃvacarà ti ayam eva viseso. Keci pana mettupekkhÃyo pi aniyatesu icchanti. Taæ na gahetabbaæ. Atthato hi adoso yeva metto, tatramajjhattupekkhà yeva upekkhà ti. KÃyaduccaritato virati kÃyaduccaritavirati. Esa nayo sesÃsu pi. LakkhaïÃdito pan' età tisso pi kÃyaduccaritÃdivatthÆnaæ avÅtikkamalakkhaïÃ, amaddanalakkhaïà ti vuttaæ hoti, kÃyaduccaritÃdivatthuto sankocanarasÃ, akiriyapaccupaÂ- thÃnÃ, saddhÃ-hirottappa-appicchatÃdiguïapadaÂÂhÃnÃ, pÃ- pakiriyato cittassa vimukhabhÃvabhÆtà ti. Iti ime va chattiæsa sankhÃrà paÂhamena kÃmÃvacaraku- salavi¤¤Ãïena\<*<2>*>/ sampayogaæ gacchantÅ ti veditabbÃ. Yathà ca paÂhamena, evaæ dutiyenà pi.\<*<3>*>/ SasankhÃrabhÃvamattam eva h' ettha viseso. Tatiyena\<*<4>*>/ pana, Âhapetvà amohaæ, avasesà veditabbÃ. Tathà catutthena; sasankhÃrabhÃvamat- tam eva h' ettha viseso. PaÂhame vuttesu pana, Âhapetvà pÅtiæ, avasesà pa¤camena sampayogaæ gacchanti. Yathà ca pa¤camena, evaæ chaÂÂhenà pi; sasankhÃrabhÃvamattam eva h' ettha viseso. Sattamena ca pana, Âhapetvà amohaæ, avasesà veditabbÃ. Tathà aÂÂhamena; sasankhÃrabhÃva- mattam eva h' ettha viseso. PaÂhame vuttesu, Âhapetvà viratittayaæ, sesà rÆpÃvacarakusalesu paÂhamena sampayo- gaæ gacchanti. Dutiyena tato vitakkavajjÃ, tatiyena tato vicÃravajjÃ, catutthena tato pÅtivajjÃ, pa¤camena tato aniyatesu karuïÃ-muditÃvajjÃ. Te yeva catÆsu Ãruppakusa- lesu. ArÆpÃvacarabhÃvo yeva hi ettha viseso. Lokuttaresu paÂhamajjhÃnike tÃva maggavi¤¤Ãïe paÂhamarÆpÃvacara- vi¤¤Ãïe vuttanayena dutiyajjhÃnikÃdibhede dutiyarÆpÃ- vacaravi¤¤ÃïÃdisu vuttanayen' eva veditabbÃ. KaruïÃ- muditÃnaæ pana abhÃvo niyataviratità lokuttaratà cà ti \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Chapter IX, p. 314 f. 2 Dhs. 1. 3 Ibid. 146. 4 Ibid. 147 f., etc. >/ #<[page 468]># %<468 XIV. Khandha-niddeso>% ayam ettha viseso. Evaæ tÃva kusalà yeva sankhÃrà vedi- tabbÃ. Akusalesu, lobhamÆle paÂhamÃkusalasampayuttà tÃva niyatà sarÆpena Ãgatà terasa, ye-vÃ-pana-kà cattÃro ti sattarasa. Tattha phasso samÃdhi cetanà ahirikaæ vitakko anottappaæ vicÃro lobho pÅti moho viriyaæ micchÃdiÂÂhÅ jÅvitaæ ti ime sarÆpena Ãgatà terasa. Chando uddhaccaæ adhimokkho manasikÃro ti ime ye-vÃ-pana-kà cattÃro. Tattha na hiriyatÅ ti ahiriko. Ahirikassa bhÃvo ahirikaæ. Na ottappatÅ ti anottappaæ. Tesu ahirikaæ kÃyaduccaritÃdÅhi ajigucchanalakkhaïaæ, alajjÃlakkhaïaæ vÃ, anottappaæ teh' eva asÃrajjalakkhaïaæ, anuttÃsalakkhaïaæ vÃ. Ayam ettha sankhepo. VitthÃro pana hirottappÃnaæ vuttapaÂi- pakkhavasena veditabbo. Lubbhanti tena, sayaæ và lubbhati, lubbhanamattam eva và tan ti lobho. Muyhanti tena, sayaæ và muyhati, muyha- namattam eva và tan ti moho. Tesu lobho Ãrammaïagahaïalakkhaïo, makkaÂÃlepo viya; abhisangaraso, tattakapÃle khittaæ maæsapesi viya; aparic- cÃgapaccupaÂÂhÃno, tela¤janarÃgo viya; saæyojanÅyadham- mesu assÃdadassanapadaÂÂhÃno. Taïhà nadÅbhÃvena va¬- ¬hamÃno, sÅghasotà nadÅ iva mahÃsamuddaæ, apÃyam eva gahetvà gacchatÅ ti daÂÂhabbo. Moho cittassa andhabhÃvalakkhaïo, a¤¤Ãïalakkhaïo vÃ; asampaÂivedharaso, ÃrammaïasabhÃvacchÃdanaraso vÃ; asammÃpaÂipattipaccupaÂÂhÃno, andhakÃrapaccupaÂÂhÃno vÃ; ayonisomanasikÃrapadaÂÂhÃno, sabbÃkusalÃnaæ mÆlan ti daÂÂhabbo. Micchà passanti tÃya, sayaæ và micchà passati, micchÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 469]># %< SankhÃrakkhandho 469>% dassanamattaæ và esà ti micchÃdiÂÂhi. Sà ayoniso abhinive- salakkhaïÃ, parÃmÃsarasÃ, micchÃbhinivesapaccupaÂÂhÃnÃ, AriyÃnaæ adassanakÃmatÃdipadaÂÂhÃnÃ, paramaæ vajjan ti daÂÂhabbÃ\<*<1>*>/. UddhatabhÃvo uddhaccaæ. Taæ avÆpasamalakkhaïaæ, vÃtÃbhighÃtacalajalaæ viya anavaÂÂhÃnarasaæ, vÃtÃbhi- ghÃtacaladhajapaÂÃkà viya, bhantattapaccupaÂÂhÃnaæ, pÃ- sÃïÃbhighÃtasamuddhatabhasmaæ viya, cetaso avÆpasame ayonisomanasikÃrapadaÂÂhÃnaæ, cittavikkhepo ti daÂÂhab- baæ. Sesà akusale vuttanayen' eva veditabbÃ. AkusalabhÃvo yeva hi akusalabhÃvena ca lÃmakattaæ etesaæ tehi viseso. Iti ime sattarasa sankhÃrà paÂhamena akusalavi¤¤Ãïena\<*<2>*>/ sampayogaæ gacchantÅ ti veditabbÃ. Yathà ca paÂhamena, evaæ dutiyenà pi, sasankhÃratà pan' ettha, thÅnamiddhassa ca aniyatatà viseso. Tattha thÅnanatà thÅnaæ. Middhanatà middhaæ. Anus- sÃhasaæhananatà ÃsattivighÃto cà ti attho. ThÅna¤ ca mid- dha¤ ca thÅnamiddhaæ. Tattha thÅnaæ anussÃhalakkha- ïam, viriyÃvinodanarasaæ, samsÅdanapaccupaÂÂhÃnaæ, mid- dhaæ akamma¤¤atÃlakkhaïam, onahanarasaæ, lÅnatÃpac- cupaÂÂhÃnaæ pacalÃyikÃniddÃpaccupaÂÂhÃnaæ vÃ; ubhayam pi arativijambhikÃdisu ayonisomanasikÃrapadaÂÂhÃnaæ. Tatiyena paÂhame vuttesu, Âhapetvà micchÃdiÂÂhiæ, ava- sesà veditabbÃ. MÃno pan' ettha aniyato hoti. Ayaæ viseso: so uïïatilakkhaïo, sampaggaharaso, ketukamyatÃpaccupaÂ- ÂhÃno, diÂÂhivippayuttalobhapadaÂÂhÃno, ummÃdo viya daÂ- Âhabbo. Catutthena dutiye vuttesu, Âhapetvà micchÃdiÂ- Âhiæ, avasesà veditabbÃ. Etthà pi ca mÃno aniyatesu hoti yeva. PaÂhame vuttesu pana, Âhapetvà pÅtiæ, avasesà pa¤ca- mena sampayogaæ gacchanti. Yathà ca pa¤camena, evaæ chaÂÂhenà pi. SasankhÃratà pan' ettha thÅnamiddhassa ca aniyatabhÃvo viseso. Sattamena pa¤came vuttesu, Âhapetvà diÂÂhiæ, avasesà veditabbÃ. MÃno pan' ettha aniyato hoti. AÂÂhamena chaÂÂhavuttesu, Âhapetvà diÂÂhiæ, avasesà vedi- tabbÃ. Etthà pi ca mÃno aniyatesu hoti yevà ti. DosamÆlesu \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. M. i, 388. 2 Dhs. 365 f. II. 7 >/ #<[page 470]># %<470 XIV. Khandha-niddeso>% pana dvÅsu paÂhamasampayuttà tÃva niyatà sarÆpena Ãgatà ekÃdasa, ye-vÃ-panakà cattÃro, aniyatà tayo ti aÂÂhÃrasa. Tattha phasso samÃdhi cetanà ahirikaæ vitakko anottappaæ vicÃro doso viriyaæ moho jÅvitaæ ti ime sarÆpena Ãgatà ekÃdasa. Chando uddhaccaæ adhimokkho manasikÃro ti ime ye-vÃ-panakà cattÃro. Issà kukkuccan macchariyaæ ti ime aniyatà tayo. Tattha dussanti tena, sayaæ và dussati, dussanamattam eva và tan ti doso. So caï¬ik- kalakkhaïo pahatÃsiviso viya, visappanaraso visanipÃto viya, attano nissayadahanaraso và dÃvaggi viya; dusanapac- cupaÂÂhÃno laddhokÃso viya sapatto, ÃghÃtavatthupadaÂ- ÂhÃno, visasaæsaÂÂhapÆtimuttaæ viya daÂÂhabbo. IssÃyanà issÃ. Sà parasampattÅnaæ ussuyanalakkhaïÃ, tatth' eva anabhiratirasÃ, tato vimukhabhÃvapaccupaÂ- ÂhÃnÃ, parasampattipadaÂÂhÃnÃ, saæyojanan ti daÂÂhabbÃ. MaccharabhÃvo macchariyaæ. Taæ laddhÃnaæ và labhi- tabbÃnaæ và attano sampattÅnaæ nigÆhanalakkhaïaæ, tÃsaæ yeva parehi sÃdhÃraïabhÃva-akkhamanarasaæ, sanko- canapaccupaÂÂhÃnaæ, kaÂuka¤cukatÃpaccupaÂÂhÃnaæ vÃ; attasampattipadaÂÂhÃnaæ, cetaso virÆpabhÃvo ti daÂÂhabbaæ. Kucchitaæ kataæ kukataæ; tassa bhÃvo kukkuccaæ. Taæ pacchÃnutÃpalakkhaïaæ, katÃkatÃnusocanarasaæ, vip- paÂisÃrapaccupaÂÂhÃnaæ, katÃkatapadaÂÂhÃnaæ, dÃsavyam iva daÂÂhabbaæ. Sesà vuttappakÃrà yevà ti. Iti ime aÂÂhÃrasa sankhÃrà paÂhamena dosamÆlena sampayogaæ gacchantÅ ti veditabbÃ. Yathà ca paÂhamena, evaæ dutiyenà pi. SasaïkhÃratà pana aniyatesu ca thÅnamiddhasambhavo va viseso. MohamÆlesu dvÅsu vicikicchÃsampayuttena tÃva \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 471]># %< SankhÃrakkhandho 471>% phasso cittaÂÂhiti cetanà ahirikaæ vitakko anottappam vicÃro moho viriyaæ vicikicchà jÅvitaæ ti sarÆpena Ãgatà ekÃdasa. Uddhaccaæ, manasikÃro ti ye- vÃ-panakà dvedhà ti terasa. Tattha cittaÂÂhiti pavattiÂÂhitimatto dubbalo samÃdhi. Vigatà cikicchà ti vicikicchÃ. Sà saæsayalakkhaïÃ, kampanarasÃ, anicchayapaccupaÂÂhÃnÃ, anekaæsagÃhapac- cupaÂÂhÃnà vÃ, vicikicchÃyaæ ayonisomanasikÃrapadaÂ- ÂhÃnÃ, paÂipatti-antarÃyakarà ti daÂÂhabbÃ. Sesà vuttappakÃrà yeva. Uddhaccasampayuttena vici- kicchà sampayutte vuttesu, Âhapetvà vicikicchaæ, sesà dvÃdasa. VicikicchÃya abhÃvena pan' ettha adhimokkho uppajjati. Tena saddhiæ teras' eva adhimokkhasambhÃvato ca balavataro samÃdhi hoti. Ya¤ c' ettha uddhaccaæ, taæ sarÆpen' eva Ãgataæ. AdhimokkhamanasikÃrà ye-vÃ-pana- kavasenà ti evaæ akusalasankhÃrà veditabbÃ. AvyÃkatesu vipÃkÃvyÃkatà tÃva ahetuka-sahetukabhedato duvidhÃ. Tesu ahetukavipÃkavi¤¤Ãïasampayuttà ahetukÃ. Tattha kusalÃkusalavipÃkacakkhuvi¤¤Ãïasampayuttà tÃva phasso jÅvitaæ cetanà cittaÂÂhitÅ ti sarÆpena Ãgatà cattÃro. Ye-vÃ-panako manasikÃro yevà ti pa¤ca. Sota-ghÃna- jivhÃ-kÃyavi¤¤Ãïasampayuttà pi ete yeva. UbhayavipÃka- manodhÃtuyà ete c' eva vitakka-vicÃrÃdhimokkhà cà ti aÂÂha. Tathà tividhÃya pi ahetukamanovi¤¤ÃïadhÃtuyÃ. Yà pan' ettha somanassasahagatÃ, tÃya saddhiæ pÅti-adhikà hotÅ ti veditabbÃ. SahetukavipÃkavi¤¤Ãïasampayuttà pana sahetukÃ. Tesu aÂÂha kÃmÃvacaravipÃkasampayuttà tÃva aÂÂhahi kÃmÃva- carakusalehi sampayuttasankhÃrasadisà yeva. Yà pana aniyatesu karuïà muditÃ, tà sattÃrammaïattà vipÃkesu na santi; ekattaparittÃrammaïà hi kÃmÃvacaravipÃkÃ, na kevala¤ ca karuïà muditÃ, viratiyo pi vipÃkesu na \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 472]># %<472 XIV. Khandha-niddeso>% santi; pa¤casikkhÃpadà kusalà yevà ti hi vuttaæ. RÆpÃ- vacarÃrÆpÃvacaralokuttaravipÃkavi¤¤Ãïasampayuttà pana tesaæ kusalavi¤¤ÃïasampayuttasankhÃrehi sadisà eva. KiriyÃvyÃkatà pi ahetuka-sahetukabhedato duvidhÃ. Tesu ahetukakiriyavi¤¤Ãïasampayuttà ahetukÃ. Te ca kusala- vipÃkamanodhÃtu ahetukamanovi¤¤ÃïadhÃtudvayayuttehi samÃnÃ. Manovi¤¤ÃïadhÃtudvaye pana viriyaæ adhikaæ, viriyasambhÃvato [ca]\<*<1>*>/ balappatto samÃdhi hoti: ayam ettha viseso. Sahetukakriyavi¤¤Ãïasampayuttà pana sahetu- kÃ. Tesu aÂÂha kÃmÃvacarakiriyavi¤¤Ãïasampayuttà tÃva, Âhapetvà viratiyo, aÂÂhahi kÃmÃvacarakusalehi sampayut- tasankhÃrasadisÃ. RÆpÃvacarÃrÆpÃvacarakiriyasampayuttà pana sabbÃkÃrena pi tesaæ kusalavi¤¤Ãïasampayuttasadisà yevà ti evaæ avyÃkatà pi sankhÃrà veditabbà ti. Idaæ sankhÃrakkhandhe vitthÃrakathÃmukhaæ. [VedanÃkkhandhassa atÅtÃdivibhÃgo] Idaæ tÃva Abhidhamme padabhÃjaniyanayena khandhesu vitthÃrakathÃmukhaæ. Bhagavatà pana: yaæ ki¤ci rÆpaæ atÅtÃnÃgatapaccuppannaæ ajjhattaæ và bahiddhaæ và oÊÃri- kaæ và sukhumaæ và hÅnaæ và païÅtaæ và yaæ dÆre santike vÃ, tad-ekajjhaæ abhisaæyÆhitvà abhisankhipitvà ayaæ vuc- cati rÆpakkhandho. Yà kÃci vedanà . . . Yà kÃci sa¤¤Ã . . . Ye keci sankhÃrà . . . Yaæ ki¤ci vi¤¤Ãïaæ atÅtÃnÃgata- paccuppannaæ ...pe... abhisankhipitvà ayaæ vuccati vi¤¤Ãïakkhandho ti\<*<2>*>/ evaæ khandhà vitthÃritÃ. Tattha yaæ ki¤cÅ ti anavasesapariyÃdÃnaæ. RÆpan ti atippasanganiya- manaæ. Evaæ padadvayenà pi rÆpassa anavasesapariggaho kato hoti. Ath' assa atÅtÃdinà vibhÃgaæ Ãrabhati: taæ hi ki¤ci atÅtaæ, ki¤ci anÃgatÃdibhedan ti. Esa nayo vedanÃdisu. Tattha rÆpaæ tÃva addhÃ-santati-samaya-khaïavasena catudhà atÅtaæ nÃma hoti. Tathà anÃgata-paccuppannaæ. Tattha addhÃ-vasena tÃva ekassa ekasmiæ bhave paÂisan- dhito pubbe atÅtaæ; cutito uddhaæ anÃgataæ; ubhinnam antare paccuppannaæ. Santati-vasena sabhÃga-eka-utusam- uÂÂhÃnaæ ekÃhÃrasamuÂÂhÃna¤ ca pubbÃpariyavasena vat- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb Bhm omit. 2 Vibh. 1, 3, 5, 7, 9. >/ #<[page 473]># %< VedanÃkkhandhassa atÅtÃdivibhÃgo 473>% tamÃnam pi paccuppannaæ; tato pubbe visabhÃga-utu-ÃhÃra- samuÂÂhÃnaæ atÅtaæ; pacchà anÃgataæ. Cittajaæ ekavÅthi- ekajavana-ekasamÃpattisamuÂÂhÃnaæ paccuppannaæ; tato pubbe atÅtaæ; pacchà anÃgataæ. KammasamuÂÂhÃnassa pÃÂiyekkaæ santativasena atÅtÃdibhedo natthi. Tesaæ yeva pana utu-ÃhÃra-cittasamuÂÂhÃnÃnaæ upatthambhakavasena tassa atÅtÃdibhÃvo veditabbo. Samaya-vasena ekamuhutta- pubbaïha-sÃyaïha-ratti-divÃdisu samayesu santÃnavasena pavattamÃnaæ taæ taæ samayaæ paccuppannaæ nÃma; tato pubbe atÅtaæ; pacchà anÃgataæ. Khaïa-vasena uppÃ- dÃdikhaïattaya\<*<1>*>/ pariyÃpannaæ paccuppannaæ; tato pubbe anÃgataæ; pacchà atÅtaæ. Api ca atikkantahetupaccaya- kiccaæ\<*<2>*>/ atÅtaæ; niÂÂhitahetukiccam-aniÂÂhitapaccayakiccaæ paccuppannaæ; ubhayakiccaæ asampattaæ anÃgataæ. Sa- kiccakkhaïe và paccuppannaæ; tato pubbe anÃgataæ; pacchà atÅtaæ. Ettha ca khaïÃdikathà va nippariyÃyÃ; sesà sapariyÃyÃ. AjjhattabahiddhÃ-bhedo vuttanayo eva. Api ca idha niya- kajjhattam pi ajjhattaæ, parapuggalikam pi ca bahiddhà ti veditabbaæ. OÊÃrika-sukhuma-bhedo vuttanayo va. HÅna-païÅta-bhedo duvidho: pariyÃyato nippariyÃyato ca. Tattha AkaniÂÂhÃnaæ rÆpato sudassÅnam rÆpaæ hÅnaæ; tad-eva sudassÃnaæ rÆpato païÅtaæ. Evaæ yÃva narakasat- tÃnam rÆpam tÃva pariyÃyato hÅnapaïÅtatà veditabbÃ. Nip- pariyÃyato pana yattha akusalavipÃkaæ uppajjati, taæ hÅnam; yattha kusalavipÃkaæ, taæ païÅtaæ. DÆre santike ti idam pi vuttanayam eva. Api ca okÃsato p' ettha upÃdÃyupÃdÃya-dÆra-santikatà veditabbÃ. Tad- ekajjhaæ abhisaæyÆhitvà abhisankhipitvà ti taæ atÅtÃdÅhi padehi visuæ visuæ niddiÂÂhaæ rÆpaæ sabbaæ ruppanalak- khaïasankhÃte ekavidhabhÃve pa¤¤Ãya rÃsiæ katvà rÆpak- khandho ti vuccatÅ ti ayam ettha attho. Etena sabbam pi rÆpaæ ruppanalakkhaïe rÃsibhÃvÆpa- gamanena rÆpakkhandho ti dassitaæ hoti. Na hi rÆpato a¤¤o rÆpakkhandho nÃma atthi. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 I.e., uppÃdo, Âhiti, bhango. 2 Sbh -ppaccaya-. >/ #<[page 474]># %<474 XIV. Khandha-niddeso>% Yathà ca rÆpaæ, evaæ vedanÃdayo pi vedayitalakkhaïÃ- disu rÃsibhÃvÆpagamanena. Na hi vedanÃdÅhi a¤¤e vedanÃk- khandhÃdayo nÃma atthi. AtÅtÃdivibhÃge pan' ettha santativasena khaïÃdivasena ca vedanÃya atÅtÃnÃgatapaccuppannabhÃvo veditabbo. Tat- tha santativasena ekavÅthi-ekajavana-ekasamÃpattipariyÃ- pannà ekavÅthivisayasamÃyogappavattà ca paccuppannÃ: tato pubbe atÅtÃ; pacchà anÃgatÃ. KhaïÃdivasena khaïat- tayapariyÃpannà pubbantÃparantamajjhattagatà sakicca¤ ca kurumÃnà vedanà paccuppannÃ; tato pubbe atÅtÃ; pacchà anÃgatÃ. AjjhattabahiddhÃbhede niyakajjhattavasena veditabbo. OÊÃrikasukhumabhede akusalà vedanà oÊÃrikÃ, kusalÃvyÃ- katà vedanà sukhumà ti Ãdinà nayena Vibhange\<*<1>*>/ vuttena jÃti-sabhÃva-puggala-lokiya-lokuttaravasena veditabbo. JÃtivasena tÃva akusalà vedanà sÃvajjakiriyÃhetuto kilesa- santÃpabhÃvato ca avÆpasantavuttÅ ti kusalavedanÃya oÊÃ- rikÃ. SavyÃpÃrato sa-ussÃhato savipÃkato kilesasantÃpa- bhÃvato sÃvajjato ca vipÃkÃvyÃkatÃya oÊÃrikÃ. SavipÃkato kilesasantÃpabhÃvato savyÃpajjato sÃvajjato ca kiriyÃvyÃ- katÃya oÊÃrikÃ. KusalÃvyÃkatà pana vuttavipariyÃyato akusalÃya sukhumÃ. Dve pi kusalÃkusalavedanà savyÃpÃrato sa-ussÃhato savipÃkato ca yathÃyogaæ duvidhÃya pi avyÃ- katÃya oÊÃrikÃ. VuttavipariyÃyena duvidhà pi avyÃkatÃ, tÃhi sukhumÃ. Evaæ tÃva jÃtivasena oÊÃrikasukhumatà vedi- tabbÃ. SabhÃvavasena pana dukkhà vedanà nirassÃdato sa- vipphÃrato khobhakaraïato ubbejanÅyato abhibhavanato ca itarÃhi dvÅhi oÊÃrikÃ. Itarà pana dve sÃtato santato païÅtato manÃpato majjhattato ca yathÃyogaæ dukkhÃya sukhumÃ. Ubho pana sukhadukkhà savipphÃrato khobhakaraïato pÃ- kaÂato ca adukkham-asukhÃya oÊÃrikÃ. Sà vuttavipariyÃ- yena tad-ubhayato sukhumÃ. Evaæ sabhÃvavasena oÊÃrika sukhumatà veditabbÃ. Puggalavasena pana asamÃpannassa vedanà nÃnÃrammaïe vikkhittabhÃvato samÃpannassa ve- danÃya oÊÃrikÃ; vipariyÃyena itarà sukhumÃ. Evaæ pugga- lavasena oÊÃrikasukhumatà veditabbÃ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vibh. pp. 3, 13. >/ #<[page 475]># %< VedanÃkkhandhassa atÅtÃdivibhÃgo 475>% Lokiya-lokuttaravasena pana sasavà vedanà lokiyÃ. Sà Ãsavuppattihetuto oghaniyato yoganiyato ganthaniyato nÅva- raïiyato upÃdÃniyato saækilesikato puthujjanasÃdhÃraïato ca anÃsavÃya oÊÃrikÃ; sà vipariyÃyena sÃsavÃya sukhumÃ. Evaæ lokiyalokuttaravasena oÊÃrikasukhumatà veditabbÃ. Tattha jÃti-Ãdivasena sambhedo pariharitabbo. Akusala- vipÃkakÃyavi¤¤Ãïasampayuttà hi vedanà jÃtivasena, avyÃ- katattà sukhumà pi samÃnÃ, sabhÃvÃdivasena oÊÃrikà hoti. Vuttaæ c' etaæ: avyÃkatà vedanà sukhumÃ; dukkhà vedanà oÊÃrikÃ. SamÃpannassa vedanà sukhumÃ; asamÃpannassa vedanà oÊÃrikÃ. AnÃsavà vedanà sukhumÃ; sÃsavà vedanà oÊÃrikà ti.\<*<1>*>/ Yathà ca dukkhà vedanÃ, evaæ sukhÃdayo pi jÃtivasena oÊÃrikà sabhÃvÃdivasena sukhumà honti. Tasmà yathà jÃti-Ãdivasena sambhedo na hoti, tathà vedanÃnaæ oÊÃrikasukhumatà veditabbÃ. SeyyathÅdaæ: AvyÃkatà jÃti- vasena kusalÃkusalà hi sukhumÃ. Tattha katamà avyÃkatÃ? Kiæ dukkhÃ? kiæ sukhÃ? kiæ samÃpannassa? Kiæ asa- mÃpannassa? Kiæ sÃsavÃ? Kiæ anÃsavÃ? ti evaæ sabhÃvÃ- dibhedo na parÃmasitabbo. Esa nayo sabbattha. Api ca: taæ taæ và pana vedanaæ upÃdÃyupÃdÃya vedanà oÊÃrikà sukhumà daÂÂhabbà ti\<*<2>*>/ vacanato akusalÃdisu pi lobhasahagatÃya dosa- sahagatà vedanÃ, aggi viya attano nissayadahanato oÊÃrikÃ, lobhasahagatà sukhumÃ. Dosasahagatà pi niyatà oÊÃrikÃ, aniyatà sukhumÃ. Niyatà pi kappaÂÂhitikÃsu pi asankhÃrikà oÊÃrikÃ, itarà sukhumÃ. Lobhasahagatà pana diÂÂhisampa- yuttà olÃrikÃ, itarà sukhumÃ. Sà pi niyatà kappaÂÂhitikà asankhÃrikà oÊÃrikÃ, itarà sukhumÃ. Avisesena ca akusalà bahuvipÃkà oÊÃrikÃ, appavipÃkà sukhumÃ. Kusalà pana appavipÃkà oÊÃrikÃ, bahuvipÃkà sukhumÃ. Api ca: kÃmÃvacarakusalà oÊÃrikÃ, rÆpÃvacarà sukhumÃ; tato arÆpÃvacarÃ; tato lokuttarÃ. KÃmÃvacarà dÃnamayà oÊÃrikÃ, sÅlamayà sukhumÃ. Tato bhÃvanÃmayÃ; bhÃvanÃ- mayà pi duhetukà oÊÃrikÃ, tihetukà sukhumÃ; tihetukà pi sasankhÃrikà oÊÃrikÃ; asankharikà sukhumÃ. RÆpÃvacara- paÂhamajjhÃnikà oÊÃrikà ...pe... pa¤camajjhÃnikà sukhu- mÃ. ArÆpÃvacarà ca ÃkÃsÃna¤cÃyatanasampayuttà oÊÃrikà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vibh. p. 3 f. 2 Vibh. p. 4. >/ #<[page 476]># %<476 XIV. Khandha-niddeso>% ...pe... nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanasampayuttà sukhu- mà va. Lokuttarà ca sotÃpattimaggasampayuttà oÊÃrikà . . . pe... arahattamaggasampayuttà sukhumà va. Sa nayo taæ taæ bhÆmivipÃkakiriyavedanÃsu ca dukkhÃdi-asamÃ- pannÃdi-sÃsavÃdivasena vuttavedanÃsu ca. OkÃsavasena cà pi niraye dukkhà oÊÃrikÃ; tiracchÃnayoni- yaæ sukhumà ...pe... paranimmitavasavattÅsu sukhu- mà va. Yathà ca dukkhà evaæ sukhumà pi sabbattha yathÃ- nurÆpaæ yojetabbÃ. Vatthuvasena cà pi hÅnavatthukà yà kÃci vedanà oÊÃrikÃ, panÅtavatthukà sukhumÃ. HÅnapaïÅtabhede yà oÊÃrikÃ, sà hÅnÃ; yà ca sukhumÃ, sà païÅtà ti daÂÂhabbÃ. DÆrapadaæ pana akusalà vedanà kusalÃvyÃkatÃhi veda- nÃhi dÆre. Santikepadaæ akusalà vedanà akusalÃya veda- nÃya santike ti Ãdinà nayena Vibhange vibhattaæ. Tasmà akusalà vedanà pi sabhÃgato asaæsaÂÂhato asarikkhato ca kusalÃvyÃkatÃhi dÆre; tathà kusalÃvyÃkatà akusalÃya. Esa nayo sabbavÃresu, Akusalà pana vedanà sabhÃgato sarik- khato ca akusalÃya santike ti. Idaæ vedanÃkkhandhassa atÅtÃdivibhÃye vitthÃra- kathÃmukhaæ. [Khandhesu ¤Ãïabhedo] Taæ taæ vedanÃsampayuttÃnaæ pana sa¤¤ÃdÅnaæ pi evam eva veditabbaæ. Evaæ viditvà ca puna etesveva:- Khandhesu ¤Ãïabhedatthaæ kamato 'tha visesato, anÆnÃdikato ceva upamÃto tath' eva ca. DaÂÂhabbato dvidhà evaæ passaæ tass' atthasiddhito, vinicchayanayo sammà vi¤¤Ãtabbo vibhÃvinÃ. Tattha kamato ti idha uppattikkamo; pahÃnakkamo, paÂi- pattikkamo, bhÆmikkamo, desanÃkkamo ti bahuvidho kamo. Tattha paÂhamaæ kalalaæ hoti, kalalà hoti abbudan ti\<*<1>*>/ evam Ãdi uppattikkamo. Dassanena pahÃtabbà dhammÃ, bhÃvanÃya pahÃtabbà dhammà ti\<*<2>*>/ evam Ãdi pahÃnakkamo. SÅlavisud- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. i, 206; JÃt. iv, 496; KV. xiv, 2; Mil. i, 63. 2 Dhn. p. 1. >/ #<[page 477]># %< Khandhesu ¤Ãïabhedo 477>% dhi . . . cittavisuddhÅ ti\<*<1>*>/ evam Ãdi paÂipattikkamo. KÃmÃva- carà rÆpÃvacarà ti\<*<2>*>/ evam Ãdi bhÆmikkamo. CattÃro satipaÂ- ÂhÃnÃ, cattÃro sammappadhÃnà ti\<*<3>*>/ và dÃnakathaæ sÅlakathan ti\<*<4>*>/ và evam Ãdi desanÃkkamo. Tesu idha uppattikkamo tÃva na yujjati; kalalÃdÅnaæ viya khandhÃnaæ pubbÃpariyava- vatthÃnena anuppattito. Na pahÃnakkamo, kusalÃvyÃkatÃ- naæ appahÃtabbato. Na paÂipattikkamo, akusalÃnaæ ap- paÂipajjanÅyato. Na bhÆmikkamo, vedanÃdÅnaæ catubhÆ- mipariyÃpannattÃ. DesanÃkkamo pana yujjati. Abhedena hi pa¤casu khandhesu attagÃhapatitaæ veneyyajanaæ samÆ- haghanavinibbhogadassanena attagÃhato mocetukÃmo Bha- gavà hitakÃmo tassa tassa janassa sukhagahaïatthaæ cak- khu-ÃdÅnaæ pi visayabhÆtaæ oÊÃrikaæ paÂhamaæ rÆpak- khandhaæ dasseti, tato iÂÂhÃniÂÂharÆpasaævedanikaæ ve- danaæ. Yaæ vedayati taæ sa¤jÃnÃtÅ ti evaæ vedanÃvisa- yassa ÃkÃragÃhikaæ sa¤¤aæ; sa¤¤Ãvasena abhisankhÃrake sankhÃre; tesaæ vedanÃdÅnaæ nissayaæ adhipatibhÆta¤ ca nesaæ vi¤¤Ãïan ti evaæ tÃva kamato vinicchayanayo vi¤¤Ãtabbo. Visesato ti khandhÃna¤ ca upÃdÃnakkhandhÃna¤ ca visesa- to. Ko pana nesaæ viseso? Khandhà tÃva avisesato vuttÃ. UpÃdÃnakkhandhà sÃsava-upÃdÃniyabhÃvena visesetvÃ. Yath' Ãha:- pa¤ca c' eva vo, bhikkhave, khandhe desessÃmi, pa¤cupÃdÃnakkhandhe; taæ suïÃtha. Katame ca, bhikkhave, pa¤cakkhandhÃ? Yaæ ki¤ci, bhikkhave, rÆpaæ atÅtÃnÃgata- paccuppannaæ ...pe... santike vÃ, ayaæ vuccati, bhik- khave, rÆpakkhandho. Yà kÃci vedanà ...pe... yaæ ki¤ci vi¤¤Ãïaæ ...pe... santike vÃ, ayaæ vuccati, bhikkhave, vi¤¤Ãïakkhandho. Ime vuccanti, bhikkhave, pa¤- cakkhandhÃ. Katame ca, bhikkhave, pa¤cupÃdÃnakkhandhÃ. Yaæ ki¤ci, bhikkhave, rÆpaæ ...pe... santike và sÃsa- savaæ upÃdÃniyaæ, ayaæ vuccati, bhikkhave, rÆpÆpÃdÃnak- khandho. Yà kÃci vedanà ...pe... yaæ ki¤ci vi¤¤Ãïaæ santike và sÃsavaæ upÃdÃniyaæ, ayaæ vuccati, bhikkhave, vi¤¤ÃïupÃdÃnakkhandho. Ime vuccanti, bhikkhave, pa¤cupÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 D. iii, 288 (ii). 2 Dhs. 1292, etc. 3 D. ii, 120. 4 A. iv, 186, etc. >/ #<[page 478]># %<478 XIV. Khandha-niddeso>% dÃnakkhandhà ti.\<*<1>*>/ Ettha ca yathà vedanÃdayo anÃsavà pi atthi, na evaæ rÆpaæ. Yasmà pan' assa rÃsaÂÂhena khandha- bhÃvo yujjati, tasmà khandhesu vuttaæ; yasmà rÃsaÂÂhena ca sÃsavaÂÂhena ca upÃdÃnakkhandhabhÃvo yujjati, tasmà upÃdÃnakkhandhesu vuttaæ. VedanÃdayo pana anÃsavà va khandhesu vuttÃ, sÃsavà upÃdÃnakkhandhesu. UpÃdÃnak- khandhà ti c' ettha upÃdÃnagocarà khandhà upÃdÃnak- khandhà ti evam attho daÂÂhabbo. Idha pana sabbe p' ete ekajjhaæ katvà khandhà ti adhippetÃ. AnÆnÃdhikato ti: kasmà pana Bhagavatà pa¤c' eva khan- dhà vuttà anÆnÃ, anadhikà ti. SabbasankhatasabhÃgeka- sangahato attattaniyagÃhavatthussa etaparamato a¤¤esa¤ ca tad-avarodhato. Anekappabhedesu hi sankhatadham- mesu sabhÃgavasena sangayhamÃnesu rÆpaæ pi rÆpasa- bhÃgekasangahavasena eko khandho hoti; vedanà vedanÃ- sabhÃgekasangahavasena eko khandho hoti. Eso nayo sa¤- ¤Ãdisu. Tasmà sabbasankhatasabhÃgekasangahato pa¤c' eva vuttÃ. Etaparama¤ c' etaæ attattaniyagÃhavatthu yadi- daæ rÆpÃdayo pa¤ca. Vuttaæ h' etaæ: rÆpe kho, bhikkhave, sati, rÆpaæ upÃdÃya, rÆpaæ abhinivissa, evaædiÂÂhi uppaj- jati: etaæ mama, eso 'ham asmi, eso me attà ti. VedanÃya ... sa¤¤Ãya ... sankhÃresu ... vi¤¤Ãïe sati, vi¤¤Ã- ïaæ upÃdÃya, vi¤¤Ãïam abhinivissa, evaædiÂÂhi uppajjati: etaæ mama, eso' ham asmi, eso me attà ti.\<*<2>*>/ Tasmà attattani- yagÃhavatthussa etaparamato pi pa¤c' eva vuttÃ. Ye pi c' a¤¤e sÅlÃdayo pa¤ca dhammakkhandhà vuttÃ, te pi sankhÃ- rakkhandhe pariyÃpannattà etth' eva avarodhaæ gacchanti. Tasmà a¤¤esaæ tad-avarodhato pi pa¤c' eva vuttà ti evaæ anÆnÃdhikato vinicchayanayo vi¤¤Ãtabbo. UpamÃto ti ettha hi gilÃnasÃlÆpamo rÆpÆpÃdÃnakkhandho; gilÃnÆpamassa vi¤¤ÃïÆpÃdÃnakkhandhassa vatthudvÃrÃ- rammaïavasena nivÃsaÂÂhÃnato. Gela¤¤upamo vedanÆpÃ- dÃnakkhandho ÃbÃdhakattÃ. Gela¤¤asamuÂÂhÃnÆpamo sa¤- ¤ÆpÃdÃnakkhandho, kÃmasa¤¤Ãdivasena rÃgÃdisampayut- tavedanÃsabbhÃvÃ. AsappÃyasevanÆpamo sankhÃrupÃdÃ- nakkhandho, vedanÃgela¤¤assa nidÃnattÃ. Vedanaæ veda- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 A. iv, 47 f. 2 Ibid. 181 f. >/ #<[page 479]># %< Khandhesu ¤Ãïabhedo 479>% natthÃya abhisaïkharontÅ ti hi vuttaæ.\<*<1>*>/ TathÃ: akusalassa kammassa katattà upacitattà vipÃkaæ kÃyavi¤¤Ãïaæ uppan- naæ hoti dukkhasahagatan ti.\<*<2>*>/ GilÃnÆpamo vi¤¤ÃïÆpÃdÃnak- khandho; vedanÃgela¤¤ena aparimuttattÃ. Api ca cÃraka- kÃraïa-aparÃdha-kÃraïakÃraka-aparÃdhikupamà ete bhÃ- jana-bhojana-vya¤janaparivesaka-bhu¤jakÆpamà cà ti evaæ upamÃto vinicchayanayo vi¤¤Ãtabbo. DaÂÂhabbato dvidhà ti sankhepato vitthÃrato cà ti evaæ dvidhà daÂÂhabbato p' ettha vinicchayanayo vi¤¤Ãtabbo. Sankhepato hi pa¤cupÃdÃnakkhandhà ÃsivisÆpamo\<*<3>*>/ vuttana- yena ukkhittÃsikapaccatthikato; BhÃrasuttavasena\<*<4>*>/ bhÃ- rato; KhajjanÅyapariyÃyavasena\<*<5>*>/ khÃdakato; Yamakasut- tavasena\<*<6>*>/ aniccadukkhÃnattasankhatavadhakato daÂÂhabbÃ. VitthÃrato pan' ettha pheïapiï¬o viya\<*<7>*>/ rÆpaæ daÂÂhabbaæ, parimaddanÃsahanato; udakabubbuÊam viya\<*<8>*>/ vedanà mu- huttaramaïÅyato; marÅcikà viya sa¤¤Ã,\<*<9>*>/ vippalambhanato; kadalikkhandho viya sankhÃrÃ,\<*<10>*>/ asÃrakatÃ; mÃyà viya vi¤- ¤Ãïaæ,\<*<11>*>/ va¤cakato. Visesato ca sÆÊÃram pi\<*<12>*>/ ajjhattikaæ rÆpaæ asubhan ti daÂÂhabbaæ. Vedanà tÅhi dukkhatÃhi avinimmuttato\<*<13>*>/ dukkhà ti. Sa¤¤Ã, sankhÃrà avidheyyato anattà ti. Vi¤¤Ãïaæ udayabbayadhammato aniccan ti daÂÂhabbaæ. Evaæ passaæ tass' atthasiddhito ti\<*<14>*>/ eva¤ ca sankhepavitthÃ- ravasena dvidhà passato yà atthasiddhi hoti, tato pi vinic- chayanayo vi¤¤Ãtabbo. SeyyathÅdam: sankhepato tÃva pa¤- cupÃdÃnakkhandhe ukkhittÃsika-paccatthikÃdibhÃvena pas- santo khandhehi na viha¤¤ati; vitthÃrato pana rÆpÃdÅni pheïapÅï¬Ãdi-sadisabhÃvena passanto na asÃresu sÃradassÅ hoti. Visesato ca:- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. S. iii, 87, which reads vedanaæ vedanattÃya sankha- taæ abhisankharonti. All editions of Võ. read vedenat- thÃya. 2 Dhs. 556. 3 S. iv, p. 172 f. 4 S. iii, p. 25 f. 5 Ibid. 87 f. 6 Ibid. 114 f. 7 Ibid. iii, p. 140 f. 8 Ibid. p. 141. Bhm -pupphulaæ. 9 Ibid. 10 Ibid. p. 142. 11 Ibid. 12 Sb uÊÃram pi. 13 Bhm avinimuttato. 14 Sh passantass'. So above. >/ #<[page 480]># %<480 XIV. Khandha-niddeso>% AjjhattikarÆpaæ asubhato passanto kabaÊinkÃrÃhÃraæ parijÃnÃti, asubhe: subhan ti vipallÃsaæ pajahati, kÃmo- ghaæ uttarati, kÃmayogena visaæyujjati, kÃmÃsavena anÃ- savo hoti, abhijjhÃ-kÃyaganthaæ bhindati, kÃmÆpÃdÃnaæ na upÃdiyati;-- Vedanaæ dukkhato passanto phassÃhÃraæ parijÃnÃti, dukkhe: sukhan ti vipallÃsam pajahati, bhavogham uttarati, bhavayogena visaæyujjati, bhavÃsavena anÃsavo hoti, vyÃ- pÃda-kÃyaganthaæ bhindati, sÅlabbatÆpÃdÃnaæ na upÃdi- yati;-- Sa¤¤aæ, sankhÃre ca anattato passanto manosa¤cetanÃhÃ- raæ parijÃnÃti, anattani: attà ti vipallÃsaæ pajahati, diÂÂho- gham uttarati, diÂÂhiyogena visaæyujjati, diÂÂhÃsavena anÃsavo hoti, idaæ-saccÃbhinivesa-kayaganthaæ bhindati, attavÃdÆpÃdÃnaæ na upÃdiyati;-- Vi¤¤Ãïaæ aniccato passanto vi¤¤ÃïÃhÃraæ parijÃnÃti, anicce: niccan ti vipallÃsaæ pajahati, avijjoghaæ uttarati, avijjÃyogena visaæyujjati, avijjÃsavena anÃsavo hoti, sÅlab- bataparÃmÃsa-kÃyaganthaæ bhindati, diÂÂhÆpÃdÃnaæ na upÃdiyati. Evaæ mahÃnisaæsaæ vadhakÃdivasena dassanaæ yasmÃ, tasmà khandhe dhÅro vadhakÃdivasena passeyyà ti. Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhimagge pa¤¤ÃbhÃ- vanÃdhikÃre khandhaniddeso nÃma cuddasamo paricchedo. \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 481]># %<481>% XV PA××ARASAMO PARICCHEDO ùYATANA-DHùTU-NIDDESO [ùyatanÃni] ùyatanÃnÅ ti dvÃdasÃyatanÃni: cakkhÃyatanaæ rÆpÃya- tanaæ sotÃyatanaæ saddÃyatanaæ ghÃnÃyatanam gandhÃ- yatanam jivhÃyatanaæ rasÃyatanaæ kÃyÃyatanam phoÂÂhab- bÃyatanaæ manÃyatanaæ dhammÃyatanan ti. Tattha Attha-lakkhaïa-tÃvatva-kama-sankhepa-vitthÃrÃ, Tathà daÂÂhabbato ceva vi¤¤Ãtabbo vinicchayo. [Attha-] Tattha visesato tÃva cakkhatÅ ti cakkhu; rÆpam assÃdati, vibhÃveti cà ti attho. RÆpayatÅ ti rÆpaæ; vaï- ïavikÃraæ ÃpajjamÃnaæ hadayangatabhÃvaæ pakÃsetÅ ti attho. SuïÃtÅ ti sotam. SappatÅ ti saddo; udÃharÅyatÅ ti attho. GhÃyatÅ ti ghÃnaæ; gandhayatÅ ti gandho; attano vatthuæ sÆcayatÅ ti attho. JÅvitaæ avhayatÅ ti jivhÃ; rasanti taæ sattà ti raso; assÃdentÅ ti attho. KucchitÃnaæ sÃsavadhammÃnaæ Ãyo ti kÃyo. ùyo ti uppattideso. Phusi- yatÅ ti phoÂÂhabbaæ. MunÃtÅ ti mano. Attano lakkhaïaæ dhÃrantÅ ti dhammo. Avisesato pana Ãyatanato, ÃyÃnaæ tananato, Ãyatassa ca nayanato, Ãyatanan ti veditabbam. CakkhurÆpÃdisu hi taæ taæ dvÃrÃrammaïà cittacetasikà dhammà sena sena anu- bhavanÃdinà kiccena Ãyatanti uÂÂhahanti ghaÂanti vÃya- mantÅ ti vuttam hoti. Te ca ÃyabhÆte dhamme etÃni tanonti vitthÃrentÅ ti vuttaæ hoti. Ida¤ ca anamatagge saæsÃre pa- vattam atÅva Ãyataæ saæsÃradukkhaæ yÃva na nivattati tÃva nayante va pavattayantÅ ti\<*<1>*>/ vuttaæ hoti. Iti sabbe \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh pavattentÅ ti. >/ #<[page 482]># %<482 XV. ùyatana-dhÃtu-niddeso>% p' ime dhammà Ãyatanato ÃyÃnaæ tananato, Ãyatassa ca nayanato, Ãyatanaæ Ãyatanan ti vuccanti. Api ca nivÃsaÂ- ÂhÃnaÂÂhena\<*<1>*>/ ÃkaraÂÂhena samosaraïaÂÂhÃnaÂÂhena sa¤jÃti- desaÂÂhena kÃraïaÂÂhena ca Ãyatanaæ veditabbaæ. Tathà hi loke issarÃyatanam VÃsudevÃyatanan ti\<*<2>*>/ Ãdisu nivÃsaÂ- ÂhÃnaæ Ãyatanan ti vuccati. SuvaïïÃyatanaæ rajatÃyatanan ti Ãdisu Ãkaro. SÃsane pana: Manorame Ãyatane sevanti naæ vihangamà ti\<*<3>*>/ Ãdisu samosaraïaÂÂhÃnaæ. DakkhiïÃpatho gunnaæ Ãya- tanan ti Ãdisu sa¤jÃtideso. Tatra tatr'eva sakkhibhabbataæ pÃpuïÃti sati sati Ãyatane ti\<*<4>*>/ Ãdisu kÃraïaæ. Cakkhu-Ãdisu cà pi te te cittacetasikà dhammà nivasanti tadÃyattavutti- tÃyà ti cakkhÃdayo ca nesaæ nivÃsaÂÂhÃnaæ. CakkhÃdisu ca te Ãkiïïattà tan-nissitattà tad-Ãrammaïattà cà ti cak- khÃdayo nesaæ Ãkaro, cakkhÃdayo ca samosaraïaÂÂhÃnaæ tattha tattha vatthudvÃrÃrammaïavasena samosaraïato. CakkhÃdayo ca nesaæ sa¤jÃtideso tan-nissayÃrammaïa- bhÃvena tatth' eva uppattito. CakkhÃdayo ca nesaæ kÃra- ïaæ tesaæ abhÃve abhÃvato ti. Iti nivÃsaÂÂhÃnaÂÂhena Ãka- raÂÂhena samosaraïaÂÂhÃnaÂÂhena sa¤jÃtidesaÂÂhena kÃra- ïaÂÂhena cà ti imehi pi kÃraïehi ete dhammà Ãyatanaæ Ãyatanan ti vuccanti. Tasmà yathÃvuttena atthena cakkhu ca taæ Ãyatana¤ cà ti cakkhÃyatanaæ ...pe... dham- mà ca te Ãyatana¤ cà ti dhammÃyatanan ti. Evaæ tÃv' ettha atthato vi¤¤Ãtabbo vinicchayo. Lakkhaïà ti cakkhÃdÅnaæ lakkhaïato p' ettha vi¤¤Ãtabbo vinicchayo. TÃni ca pana tesaæ lakkhaïÃni Khandhaniddese\<*<5>*>/ vuttanayen' eva veditabbÃni. TÃvatvato ti tÃvabhÃvato idaæ vuttaæ hoti: cakkhÃdayo pi hi dhammà eva. Evaæ sati dhammÃyatanam icceva avatvÃ, kasmà dvÃdasÃyatanÃnÅ ti vuttÃnÅ ti ce? Cha vi¤¤ÃïakÃyuppattidvÃrÃrammaïavavatthÃnato, idha channaæ vi¤¤ÃïakÃyÃnaæ dvÃrabhÃvena ÃrammaïabhÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 The remainder of the paragraph is reproduced in Sum. Vil. 124 f. and Asl. 140 f. 2 Cf. JÃt. iv, 82. 3 A. iii, 43. 4 M. i, 494. 5 Above, 443 f. >/ #<[page 483]># %< ùyatanÃni 483>% vena ca vavatthÃnato ayam etesaæ bhedo hotÅ ti dvÃdasa vuttÃni. Cakkhuvi¤¤ÃïavÅthipariyÃpannassa hi vi¤¤Ãïa- kÃyassa cakkhÃyatanam eva uppattidvÃraæ, rupÃyatanam eva c' Ãrammaïaæ. Tathà itarÃni itaresaæ. ChaÂÂhassa pana bhavangamanasankhÃto manÃyatanekadeso va uppattidvÃ- raæ asÃdhÃraïam eva ca dhammÃyatanaæ Ãrammaïan ti. Iti channaæ vi¤¤ÃïakÃyÃnaæ uppattidvÃrÃrammaïavavat- thÃnato dvÃdasavuttÃnÅ ti. Evam ettha tÃvatvato vi¤¤Ã- tabbo vinicchayo. Kamato ti idhà pi pubbe vuttesu uppattikkamÃdisu desa- nÃkkamo va yujjati. Ajjhattikesu hi Ãyatanesu sanidassana- sappaÂighavisayattà cakkhÃyatanaæ pÃkaÂan ti paÂhamam desitaæ. Tato anidassana-sappaÂighavisayÃni sotÃyatanÃ- dÅni. Atha và dassanÃnuttariya-savanÃnuttariyahetubhÃ- vena bahÆpakÃrattà ajjhattikesu cakkhÃyatana-sotÃyatanÃni paÂhamaæ desitÃni. Tato ghÃnÃyatanÃdÅni tÅïi. Pa¤cannam pi gocaravisayattà ante manÃyatanaæ. CakkhÃyatanÃdÅnam pana gocarattà tassa tassa antarantarÃni bÃhiresu rÆpÃyatanÃ- dÅni. Api ca vi¤¤ÃïuppattikÃraïavavatthÃnato pi ayam etesaæ kamo veditabbo. Vutta¤ c' etaæ:- cakkhuæ paÂicca rÆpe ca uppajjati cakkhuvi¤¤Ãïaæ ...pe... manaæ paÂicca dhamme ca uppajjati manovi¤¤Ãïan ti.\<*<1>*>/ Evam ka- mato p' ettha vi¤¤Ãtabbo vinicchayo. SankhepavitthÃrà ti sankhepato hi manÃyatanassa ceva dhammÃyatanekadesassa ca nÃmena tad-avasesÃna¤ ca Ãya- tanÃnaæ rÆpena sangahitattà dvÃdasà pi ÃyatanÃni nÃma- rÆpamattam eva honti. VitthÃrato pana, ajjhattikesu tÃva, cakkhÃyatanaæ jÃtivasena cakkhupasÃdamattam eva, pac- caya-gati-nikÃya-puggalabhedato pana anantappabhedaæ. Tathà sotÃyatanÃdÅni cattÃri. ManÃyatanam kusalÃkusala- vipÃkakiriyavi¤¤Ãïabhedena ekÆnanavutippabhedaæ eka- vÅsuttarasatappabbheda¤ ca. VatthupaÂipadÃdibhedato pana anantappabhedaæ. RÆpa-sadda-gandha-rasÃyatanÃni visa- bhÃgapaccayÃdibhedato anantappabhedÃni. PhoÂÂhabbÃ- yatanaæ pathavÅdhÃtu-tejodhÃtu-vÃyudhÃtuvasena tippa- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. i, 111 f.; iii, 285; which inserts (Pèå. ed.) ca also after cakkhu, etc. S. iv, 67; 87, which inserts same. >/ #<[page 484]># %<484 XV. ùyatana-dhÃtu-niddeso>% bhedaæ, paccayÃdibhedato anekappabhedaæ. DhammÃya- tanaæ vedanÃ-sa¤¤Ã-sankhÃrakkhandhasukhumarÆpanibbÃ- nÃnaæ sabhÃvanÃnattabhedato anekappabhedan ti evaæ sankhepavitthÃrà vi¤¤Ãtabbo vinicchayo. DaÂÂhabbato ti ettha pana sabbÃn' eva sankhatÃni ÃyatanÃni anÃgamanato aniggamanato ca daÂÂhabbÃni. Na hi tÃni pubbe udayà kutoci Ãgacchanti, na pi uddhaævayà kuhi¤ci gacchanti. Atha kho pubbe udayà appaÂiladdhasabhÃvÃni, uddham- vayà paribhinnasabhÃvÃni, pubbantÃparantavemajjhe pac- cayÃyattavuttitÃya avasÃni pavattanti, tasmà anÃgamanato aniggamanato ca daÂÂhabbÃni. Tathà nirÅhakato avyÃpÃrato ca, na hi cakkhu-rÆpÃdÅnaæ evaæ hoti: aho vata amhÃkaæ sÃmaggiyaæ vi¤¤Ãïaæ nÃma uppajjeyyà ti! Na ca tÃni vi¤- ¤ÃïuppÃdanatthaæ dvÃrabhÃvena vatthubhÃvena Ãrammaïa- bhÃvena và Åhanti. Na vyÃpÃram Ãpajjanti, atha kho dham- matà v'esà yaæ cakkhurÆpÃdisÃmaggiyaæ cakkhuvi¤¤ÃïÃ- dÅni sambhavantÅ ti, tasmà nirÅhakato avyÃpÃrato ca daÂÂhab- bÃni. Api ca ajjhattikÃni su¤¤agÃmo viya daÂÂhabbÃni dhuvasubhasukhattabhÃvavirahitattÃ, bÃhirÃni gÃmaghÃtaka- corà viya ajjhattikÃnaæ abhighÃtakattÃ. Vutta¤ c' etam:- Cakkhu, bhikkhave, ha¤¤ati manÃpÃmanÃpehi rÆpehÅ ti\<*<1>*>/ vitthÃro. Api ca ajjhattikÃni cha pÃïakà viya\<*<2>*>/ daÂÂhabbÃni, bÃhirÃni tesam gocarà viyà ti. Evam ettha daÂÂhabbato vi¤¤Ãtabbo vinicchayo. Idaæ tÃva ÃyatanÃnaæ vitthÃrakathÃmukhaæ. [DhÃtuyo] Tad-anantarà pana dhÃtuyo ti aÂÂhÃrasa dhÃtuyo:- cak- khudhÃtu rÆpadhÃtu cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu, sotadhÃtu sad- dadhÃtu sotavi¤¤ÃïadhÃtu, ghÃnadhÃtu gandhadhÃtu ghÃ- navi¤¤ÃïadhÃtu, jivhÃdhÃtu rasadhÃtu jivhÃvi¤¤ÃïadhÃtu, kÃyadhÃtu phoÂÂhabbadhÃtu kÃyavi¤¤ÃïadhÃtu, manodhÃtu dhammadhÃtu manovi¤¤ÃïadhÃtu, ti. Tattha: Atthato lakkhaïÃdÅhi kama-tÃvatva sankhato paccayà aÂÂha daÂÂhabbÃ, veditabbo vinicchayo. Tattha atthato ti cakkhatÅ ti cakkhu, rÆpayatÅ ti rÆpaæ cakkhussa vi¤¤Ãïaæ cakkhuvi¤¤Ãïan ti evam Ãdinà tÃva \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. iv, 175. 2 Ibid. 198 f. >/ #<[page 485]># %< DhÃtuyo 485>% nayena cakkhÃdÅnaæ visesatthato veditabbo vinicchayo. Avisesena vidahati dhÅyate vidhÃnaæ, vidhÅyate etÃya, ettha và dhÅyatÅ ti dhÃtu. Lokiyà hi dhÃtuyo kÃraïabhÃvena vavatthità hutvà suvaïïarajatÃdidhÃtuyo viya suvaïïara- jatÃdi anekappakÃraæ saæsÃradukkhaæ vidahanti; bhÃra- hÃrehi ca bhÃro viya sattehi dhÅyante dhÃriyantÅ ti attho. DukkhavidhÃnamattam eva c' età avasavattanato. EtÃhi ca kÃraïabhÆtÃhi saæsÃradukkhaæ sattehi anuvidhÅyati. Tathà vihita¤ ca taæ etÃsveva dhÅyati ÂhapÅyatÅ ti attho. Iti cakkhÃdisu ekeko dhammo yathÃsambhavaæ vidahati dhÅyatÅ ti Ãdinà atthavasena dhÃtÆ ti vuccati. Api ca yathà titthiyÃnaæ attà nÃma sabhÃvato natthi, na evam etÃ, età pana attano sabhÃvaæ dhÃrentÅ ti dhÃtuyo. Yathà ca loke vicittà haritÃlamanosilÃdayo selÃvayavà dhÃtuyo ti vuccanti, evam età pi dhÃtuyo viya dhÃtuyo, vicittà h' ete ¤Ãïa¤eyyÃ- vayavà ti. Yathà và sarÅrasankhÃtassa samudÃyassa ava- yavabhÆtesu rasasoïitÃdisu a¤¤ama¤¤avisabhÃgalakkha- ïaparicchinnesu dhÃtusama¤¤Ã, evam etesu pi pa¤cak- khandhasankhÃtassa attabhÃvassa avayavesu dhÃtusama¤¤Ã veditabbÃ. A¤¤ama¤¤avisabhÃgalakkhaïaparicchinnà h' ete cakkhÃdayo ti. Api ca dhÃtÆ ti nijjÅvamattass' ev' etaæ adhivacanam. Tathà hi BhagavÃ: chadhÃturo ayaæ bhik- khu puriso ti\<*<1>*>/ Ãdisu jÅvasa¤¤ÃsamÆhanatthaæ dhÃtudesanaæ akÃsÅ ti. Tasmà yathÃvuttena atthena cakkhu ca taæ dhÃtu ca cakkhudhÃtu ...pe... manovi¤¤Ãïa¤ ca taæ dhÃtu ca manovi¤¤ÃïadhÃtÆ ti evaæ tÃv' ettha atthato veditabbo vinicchayo. LakkhaïÃdito ti cakkhÃdÅnaæ lakkhaïÃdito p' ettha vedi- tabbo vinicchayo. TÃni ca pana nesaæ lakkhaïÃdÅni Khandhaniddese\<*<2>*>/ vuttanayen' eva veditabbÃni. Kamato ti idhà pi pubbe vuttesu uppattikkamÃdisu desa- nÃkkamo va yujjati.\<*<3>*>/ So ca pan' Ãyaæ hetuphalÃnupubba- vavatthÃnavasena vutto. CakkhudhÃtu rÆpadhÃtÆ ti idaæ hi dvayaæ hetu, cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtÆ ti phalaæ. Evaæ sabbattha. TÃvatvato ti tÃvabhÃvato idam vuttam hoti: tesu tesu hi \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. iii, 239. 2 See above, pp.444 f.,455,461 f. 3 Ibid. p. 477. II. 8 >/ #<[page 486]># %<486 XV. ùyatana-dhÃtu-niddeso>% SuttÃbhidhammappadesesu Ãbhà dhÃtu subhà dhÃtu, ÃkÃsa¤- cÃyatanadhÃtu vi¤¤Ãïa¤cÃyatanadhÃtu Ãki¤ca¤¤ÃyatanadhÃ- tu nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤ÃyatanadhÃtu sa¤¤ÃvedayitanirodhadhÃ- tu,\<*<1>*>/ kÃmadhÃtu vyÃpÃdadhÃtu vihiæsÃdhÃtu,\<*<2>*>/ nekkhamma- dhÃtu avyÃpÃdadhÃtu avihiæsÃdhÃtu,\<*<3>*>/ sukhadhÃtu dukkha- dhÃtu somanassadhÃtu domanassadhÃtu upekkhÃdhÃtu,\<*<4>*>/ avij- jÃdhÃtu\<*<5>*>/ ÃrambhadhÃtu nikkamadhÃtu parakkamadhÃtu,\<*<6>*>/ hÅnadhÃtu majjhimadhÃtu païÅtadhÃtu,\<*<7>*>/ pathavÅdhÃtu Ãpo- dhÃtu tejodhÃtu vÃyodhÃtu ÃkÃsadhÃtu vi¤¤ÃïadhÃtu,\<*<8>*>/ sankhatadhÃtu asankhatadhÃtu,\<*<9>*>/ anekadhÃtu nÃnÃdhÃtu\<*<10>*>/ loko ti evam Ãdayo a¤¤Ã pi dhÃtuyo dissanti. Evaæ sati sabbÃsaæ vasena paricchedaæ akatvÃ, kasmà aÂÂhÃrasà ti ayam eva paricchedo kato ti ce? SabhÃvato vijjamÃnÃnaæ sabbadhÃtÆnam tad-antogadhattÃ. RÆpa- dhÃtu yeva hi ÃbhÃdhÃtu, subhadhÃtu pana rÆpÃdipaÂi- baddhÃ. KasmÃ? SubhanimittattÃ. Subhanimittaæ hi subhadhÃtu, ta¤ ca rÆpÃdivinimuttaæ na vijjati. Kusala- vipÃkÃrammaïà và rÆpÃdayo eva subhadhÃtÆ ti rÆpÃdimat- tam ev' esÃ. ùkÃsÃna¤cÃyatanadhÃtu-Ãdisu cittaæ mano- vi¤¤ÃïadhÃtu yeva, sesà dhammadhÃtu. Sa¤¤Ãvedayita- nirodhadhÃtu pana sabhÃvato natthi. DhÃtudvayanirodha- mattam eva hi sÃ, kÃmadhÃtu-dhammadhÃtumattaæ và hoti. Yath' Ãha:- tattha katamà kÃmadhÃtu?--KÃmapaÂisaæ- yutto takko vitakko micchÃsankappo ti.\<*<11>*>/ AÂÂhÃrasà pi và dhÃtuyo. Yath' Ãha:- heÂÂhato AvÅci-nirayaæ pariyantaæ karitvà uparito Paranimmita-Vasavattideve anto karitvà yaæ etasmiæ antare etth' ÃvacarÃ, ettha pariyÃpannà khandhà dhÃtu Ãyatanà rÆpà vedanà sa¤¤Ã sankhÃrà vi¤¤Ãïaæ: ayaæ vuccati kÃmadhÃtÆ ti\<*<12>*>/. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. ii, 150. 2 Ibid. 151 f. D. iii, 215; A. iii, 447. 3 S. ii, 152; D. iii, 215; A. iii, 447. 4 Vibh. 85. 5 S. ii, 153. 6 A. i, 4; iii, 338; Vibh. 85. 7 S. ii, 154. 8 D. iii, 247; M. iii, 239 f.; S. ii, 248; iii, 231, 234. 9 Dhs. 1085, 1086; 1438, 1439. 10 A. i, 22; v, 33, 37; cf. S. ii, 140 f. 11 Vibh. p. 86. 12 Vibh. Ibid.; Dhs. 1280, which ends with dhammà kamÃ- vacarÃ, not kÃmadhÃtu. >/ #<[page 487]># %< DhÃtuyo 487>% NekkhammadhÃtu dhammadhÃtu eva. Sabbe pi kusalà dhammà nekkhammadhÃtÆ ti\<*<1>*>/ vacanato manovi¤¤ÃïadhÃtu pi hoti yeva. VyÃpÃda-vihiæsÃ-avyÃpÃda-avihiæsÃ-sukhadukkha-soma- nassadomanass' upekkhÃ-avijjÃ-Ãrambha-nikkama-parak- kamadhÃtuyo dhammadhÃtu yeva. HÅna-majjhima-païÅtadhÃtuyo aÂÂhÃrasa-dhÃtumattam eva. HÅnà hi cakkhÃdayo hÅnà dhÃtu,majjhimà païÅtà majjhi- mà ceva païÅtà ca. NippariyÃyena pana akusalà dhamma- dhÃtu manovi¤¤ÃïadhatÆyo hÅnà dhÃtu; lokiyà kusalÃvyÃ- katà ubho pi cakkhudhÃtu-Ãdayo ca majjhimadhÃtu; lokut- tarà pana dhammadhÃtu manovi¤¤ÃïadhÃtuyo païÅtadhÃtu. PathavÅ-tejo-vÃyodhÃtuyo phoÂÂhabbadhÃtu yeva. ùpo- dhÃtu ÃkÃsadhÃtu ca dhammadhÃtu yeva. Vi¤¤ÃïadhÃtu cakkhuvi¤¤ÃnÃdi satta vi¤¤ÃïadhÃtu sankhepo yeva. Sattarasa dhÃtuyo dhammadhÃtu ekadeso ca sankhatà dhÃtu. Asankhatà pana dhÃtu dhammadhÃtu ekadeso va. AnekadhÃtu-nÃnÃdhÃtu-loko pana aÂÂhÃrasadhÃtuppabheda- mattam evà ti. Iti sabhÃvato vijjamÃnÃnaæ sabbadhÃtÆ- naæ tad-antogadhattà aÂÂhÃras' eva vuttà ti. Api ca vijÃna- nasabhÃve vi¤¤Ãïe jÅvasa¤¤Ånaæ sa¤¤ÃsamÅhanattham pi aÂÂhÃras' eva vuttÃ. Santi hi sattà vijÃnanasabhÃve vi¤¤Ãïe jÅvasa¤¤ino. Tesaæ cakkhu-sota-ghÃna-jivhÃ-kÃya-mano- dhÃtu-manovi¤¤ÃïadhÃtubhedena tassa anekataæ cakkhu- rÆpÃdi-paccayÃyattavuttitÃya aniccata¤ ca pakÃsetvà dÅgha- rattÃnusayitaæ jÅvasa¤¤aæ samÆhanitukÃmena Bhagavatà aÂÂhÃrasa dhÃtuyo pakÃsitÃ. Ki¤ ca bhiyyo tathà veneyyaj- jhÃsayavasena ca. Ye ca imÃya anatisankhepavitthÃrÃya desanÃya veneyyasattÃ, tad-ajjhÃsayavasena ca aÂÂhÃras' eva pakÃsitÃ. SankhepavitthÃranayena tathà tathà hi dhammaæ pakÃsayati esa yathà yathà 'ssa, saddhammatejavihataæ vilayaæ khaïena veneyyasattahadayesu tamo payÃtÅ ti. Evam ettha tÃvatvato veditabbo vinicchayo. Sankhato ti cakkhudhÃtu tÃva jÃtito eko dhammo tveva \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vibh. ibid. >/ #<[page 488]># %<488 XV. ùyatana-dhÃtu-niddeso>% sankhaæ gacchati cakkhupasÃdavasena; tathà sota-ghÃna- jivhÃ-kÃya-rÆpa-sadda-gandha-rasadhÃtuyo sotappasÃdÃdiva- sena. PhoÂÂhabbadhÃtu pana pathavÅ-tejo-vÃyo-vasena tayo dhammà ti sankhaæ gacchati. Cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu kusalÃ- kusalavipÃkavasena dve dhammà ti sankhaæ gacchati; tathà sota-ghÃna-jivhÃ-kÃyavi¤¤ÃïadhÃtuyo. ManodhÃtu pana pa¤cadvÃrÃvajjanakusalÃkusalavipÃkasampaÂicchanava- sena tayo dhammà ti sankhaæ gacchati. DhammadhÃtu tiïïaæ arÆpakkhandhÃnaæ soÊasannaæ sukhumarÆpÃnaæ asankhatÃya ca dhÃtuyà vasena vÅsati dhammà ti sankhaæ gacchati. Manovi¤¤ÃïadhÃtu sesakusalÃkusalÃvyÃkatavi¤- ¤Ãïavasena chasattati dhammà ti sankhaæ gacchati. Evam ettha sankhato pi veditabbo vinicchayo. Paccayà ti ettha ca cakkhudhÃtu tÃva cakkhuvi¤¤Ãïa- dhÃtuyà vippayutta-purejÃta-atthi-avigata-nissay'-indriya- paccayÃnaæ vasena chahi paccayehi paccayo hoti. RÆpa- dhÃtu purejÃta-atthi-avigat'-ÃrammaïapaccayÃnaæ vasena catÆhi paccayehi paccayo hoti. Evaæ sotavi¤¤ÃïadhÃtu- ÃdÅnaæ sotadhÃtu-saddadhÃtu-Ãdayo. Pa¤cannaæ pana nesaæ ÃvajjanamanodhÃtu anantara-samanantara-natthi- vigatÃnantarÆpanissayavasena pa¤cahi paccayehi paccayo hoti; tà ca pa¤ca pi sampaÂicchanamanodhÃtuyÃ; tathà sampaÂicchanamanodhÃtu santÅraïamanovi¤¤ÃïadhÃtuyÃ; sa ca voÂÂhapanamanovi¤¤ÃïadhÃtuyÃ; voÂÂhapanamanovi¤- ¤ÃïadhÃtu ca javanamanovi¤¤ÃïadhÃtuyÃ. Javanamano- vi¤¤ÃïadhÃtu pana ananatarÃya javanamanovi¤¤ÃïadhÃtuyà tehi c' eva pa¤cahi Ãsevanapaccayena cà ti chahi paccayehi paccayo hoti. Esa tÃva pa¤cadvÃre nayo. ManodvÃre pana bhavangamanovi¤¤ÃïadhÃtu Ãvajjanamanovi¤¤ÃïadhÃtuyÃ, Ãvajjanamanovi¤¤ÃïadhÃtu ca javanamanovi¤¤ÃïadhÃtuyà purimehi pa¤cahi paccayehi paccayo hoti. DhammadhÃtu pana sattannam pi vi¤¤ÃïadhÃtÆnaæ sahajÃta-a¤¤ama¤¤a- nissaya-sampayutta-atthi-avigatÃdÅhi bahudhà paccayo hoti. CakkhudhÃtu-Ãdayo pana ekaccà ca dhammadhÃtu ekaccÃya manovi¤¤ÃïadhÃtuyà ÃrammaïapaccayÃdÅhi pi paccayà honti. Cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu-ÃdÅna¤ ca na kevalaæ cakkhu- rÆpÃdayo paccayà honti, atha kho ÃlokÃdayo pi. Ten' Ãhu pubbÃcariyÃ: cakkhurÆpÃlokamanasikÃre paÂicca uppajjati \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 489]># %< DhÃtuyo 489>% cakkhuvi¤¤Ãïaæ; sotasaddavivaramanasikÃre paÂicca up- pajjati sotavi¤¤Ãïaæ; ghÃnagandhavÃyumanasikÃre paÂicca uppajjati ghÃnavi¤¤Ãïaæ; jivhÃrasa-ÃpamanasikÃre paÂicca uppajjati jivhÃvi¤¤Ãïaæ; kÃyaphoÂÂhabba-pathavÅmanasi- kÃre paÂicca uppajjati kÃyavi¤¤Ãïaæ; bhavangamanadham- mamanasikÃre paÂicca uppajjati manovi¤¤Ãïan ti. Ayam ettha sankhepo. VitthÃrato pana paccayappabhedo PaÂiccasamuppÃdanid- dese ÃvibhavissatÅ ti\<*<1>*>/ evam ettha paccayato pi veditabbo vinicchayo. DaÂÂhabbato ti daÂÂhabbato p' ettha vinicchayo veditabbo ti attho. Sabbà eva hi sankhatadhÃtuyo pubbantÃparanta- vivittato dhuvasubhasukhattabhÃvasu¤¤ato paccayÃyatta- vuttito ca daÂÂhabbÃ. Visesato pan' ettha bheritalam viya cakkhudhÃtu daÂÂhabbÃ, daï¬o viya rÆpadhÃtu, saddo viya cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu. Tathà ÃdÃsatalaæ viya cakkhu- dhÃtu, mukhaæ viya rÆpadhÃtu, mukhanimittaæ viya cak- khuvi¤¤ÃïadhÃtu. Atha và ucchutilà viya cakkhudhÃtu, yantacakkayaÂÂhi viya rÆpadhÃtu, ucchurasatelÃni viya cak- khuvi¤¤ÃïadhÃtu. Tathà adharÃraïÅ\<*<2>*>/ viya cakkhudhÃtu, uttarÃraïÅ viya rÆpadhÃtu, aggi viya cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu. Esa nayo sotadhÃtu-Ãdisu. ManodhÃtu pana yathÃsambhavato cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu-ÃdÅnaæ purecarÃnucarà viya daÂÂhabbÃ. DhammadhÃtuyà vedanÃkkhandho sallam iva, sÆlam iva ca daÂÂhabbo. Sa¤¤ÃsankhÃrakkhandhà vedanà sallasÆlayogà Ãturà viya puthujjanÃnaæ và sa¤¤Ã Ãsà dukkhajana- nato rittamuÂÂhi viya; ayathÃbhuccanimittagÃhakato vana- migo viya. SankhÃrà paÂisandhiyaæ pakkhipanato angÃ- rakÃsuyaæ khipanakapurisà viya, jÃtidukkhÃnubandhato rÃjapurisÃnubandhacorà viya. SabbÃnatthÃvahassa khandha- santÃnassa hetuto visa rukkhabÅjÃni viya, rÆpaæ nÃnÃvi- dhupaddavanimittato khuracakkaæ\<*<3>*>/ viya daÂÂhabbam. Asankhatà pana dhÃtu amatato santato khemato ca daÂ- ÂhabbÃ. KasmÃ? SabbÃnatthÃvahassa paÂipakkhabhÆtattÃ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Chapter XVII. 2 Bhm adhÃraïÅ. 3 Sh uracakkaæ. >/ #<[page 490]># %<490 XV. ùyatana-dhÃtu-niddeso>% Manovi¤¤ÃïadhÃtu Ãrammaïesu vavatthÃnÃbhÃvato ara¤- ¤amakkaÂo viya, duddamanato assakhaÊunko viya, yattha- kÃmanipÃtito vehÃsakkhittadaï¬o viya, lobhadosÃdi-nÃnap- pakÃrakilesavesayogato ranganaÂo viya daÂÂhabbà ti. Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-magge pa¤¤Ã- bhÃvanÃdhikÃre ùyatanadhÃtuniddeso nÃma pannarasamo paricchedo. \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 491]># %<491>% XVI SOLASAMO PARICCHEDO INDRIYA-SACCA-NIDDESO [IndriyÃni] DhÃtÆnam anantaraæ uddiÂÂhÃni pana indriyÃnÅ ti bÃvÅ- satindriyÃni: cakkhundriyaæ sotindriyaæ ghÃnindriyaæ jivhindriyaæ kÃyindriyaæ manindriyaæ, itthindriyaæ pu- risindriyaæ jÅvitindriyaæ, sukhindriyaæ dukkhindriyaæ somanassindriyaæ domanassindriyaæ upekkhindriyaæ, sad- dhindriyaæ viriyindriyaæ satindriyaæ samÃdhindriyaæ pa¤- ¤indriyaæ, ana¤¤Ãta¤¤assÃmÅtindriyaæ a¤¤indriyaæ a¤- ¤ÃtÃvindriyan ti. Tattha Atthato lakkanÃdÅhi kamato ca vijÃniyà bhedÃbhedà tathà kiccà bhÆmito ca vinicchayaæ. [Atthato] Tattha cakkhÃdÅnaæ tÃva cakkhatÅ ti eakkhÆ ti Ãdinà nayena attho pakÃsito. Pacchimesu pana tÅsu paÂha- maæ pubbabhÃge ana¤¤Ãtaæ amataæ padaæ catusaccadham- maæ và jÃnissÃmÅ ti evaæ paÂipannassa uppajjanato indriyaÂ- Âhasambhavato ca ana¤¤Ãta¤¤assÃmÅtindriyan ti vuttaæ. Dutiyaæ ÃjÃnanato indriyaÂÂhasambhavato ca a¤¤indriyaæ. Tatiyaæ a¤¤ÃtÃvino catusu saccesu niÂÂhita¤Ãïakiccassa khÅïÃsavassa uppajjanato indriyaÂÂhasambhavato ca a¤¤Ã- tÃvindriyaæ. Ko pana nesaæ indriyaÂÂho nÃmà ti? IndalingaÂÂho indri- yaÂÂho; indadesitaÂÂho indriyaÂÂho; indadiÂÂhaÂÂho indriyaÂ- Âho; indasiÂÂhaÂÂho indriyaÂÂho; indajuÂÂhaÂÂho indriyaÂÂho: so sabbo pi idha yathÃyogaæ yujjati. Bhagavà hi sammÃsam- buddho paramissariyabhÃvato indo, kusalÃkusala¤ ca kam- maæ kammesu kassaci issariyÃbhÃvato. Ten' ev' ettha kam- \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 492]># %<492 XVI. Indriya-sacca-niddeso>% masa¤janitÃni tÃva indriyÃni kusalÃkusalakammaæ ullingenti. Tena ca siÂÂhÃnÅ ti indalingaÂÂhena indasiÂÂhaÂÂhena ca indri- yÃni. SabbÃn' eva pan' etÃni Bhagavatà yathÃbhÆtato pakÃ- sitÃni abhisambuddhÃni cà ti indadesitaÂÂhena indadiÂÂhaÂ- Âhena ca indriyÃni. Ten' eva Bhagavatà munindena kÃnici gocarÃsevanÃya, kÃnici bhÃvanÃsevanÃya sevitÃnÅ ti indajuÂÂhaÂÂhenà pi indriyÃni. Api ca ÃdhipaccasankhÃte- na issariyaÂÂhenà pi etÃni indriyÃni. Cakkhuvi¤¤ÃïÃdippa- vattiyaæ hi cakkhÃdÅnaæ siddhaæ Ãdhipaccaæ, tasmiæ tikkhe tikkhattÃ, mande mandattà ti. Ayaæ tÃv' ettha atthato vinicchayo. LakkhaïÃdÅhÅ ti lakkhaïa-rasa-paccupaÂÂhÃna-padaÂÂhÃ- nehi pi cakkhÃdÅnaæ vinicchayaæ vijÃniyà ti attho. TÃni ca nesaæ lakkhaïÃdÅni Khandhaniddese vuttÃn' eva.\<*<1>*>/ Pa¤- ¤indriyÃdÅni hi cattÃri atthato amoho yeva. SesÃni tattha sarÆpen' eva ÃgatÃni. Kamato ti ayam pi desanÃkkamo va. Tattha ajjhattadhammapari¤¤Ãya ariyabhÆmipaÂilÃbho hotÅ ti attabhÃvapariyÃpannÃni cakkhundriyÃdÅni paÂhamaæ desitÃni. So pana attabhÃvo yaæ dhammaæ upÃdÃya itthÅ ti và puriso ti và sankhaæ gacchati, ayaæ so ti nidassanatthaæ tato itthindriyaæ purisindriya¤ ca; so duvidho pi jÅvitindriya- paÂibaddhavuttÅ ti ¤Ãpanatthaæ tato jÅvitindriyaæ. YÃva tassa pavatti, tÃva etesaæ vedayitÃnaæ anivatti. Ya¤ ca ki¤ci vedayitaæ sabbaæ taæ dukkhan ti ¤Ãpanatthaæ tato sukhindriyÃdÅni. Taæ nirodhatthaæ pana ete dhammà bhÃvetabbà ti paÂi- pattidassanatthaæ tato saddhÃdÅni. ImÃya paÂipattiyà esa dhammo paÂhamaæ attani pÃtu- bhavatÅ ti paÂipattiyà amoghabhÃvadassanatthaæ tato ana¤- ¤Ãta¤assÃmÅtindriyaæ. Tass' eva phalattà tato anantaraæ bhÃvetabbato ca tato a¤¤indriyaæ. Tato paraæ bhÃvanÃya imassa adhigamo, adhigate ca pana imasmiæ natthi ki¤ci uttarikaraïÅyan ti ¤Ãpanatthaæ ante paramassÃsabhÆtaæ a¤¤ÃtÃvindriyaæ desitan ti ayam ettha kamo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Above, pp. 444, 446 f. >/ #<[page 493]># %< IndriyÃni 493>% BhedÃbhedà ti jÅvitindriyass' eva c' ettha bhedo. Taæ hi rÆpajÅvitindriyaæ arÆpajÅvitindriyan ti duvidhaæ hoti. SesÃnaæ abhedo ti evam ettha bhedÃbhedato vinicchayaæ vijÃniyÃ. Kiccà ti kiæ indriyÃnaæ kiccan ti ce? Cakkhundriyassa tÃva: cakkhÃyatanaæ cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtuyà taæ-sampayut- takÃna¤ ca dhammÃnaæ indriyapaccayena paccayo ti vacanato\<*<1>*>/ yan taæ indriyapaccayabhÃvena sÃdhetabbaæ attano tik- khamandÃdibhÃvena cakkhuvi¤¤ÃïÃdi-dhammÃnaæ tikkha- mandÃdi sankhÃtaæ attÃkÃrÃnuvattÃpanaæ, idaæ kiccaæ. Evaæ sotaghÃnajivhÃkÃyÃnaæ manindriyassa pana sahajÃ- tadhammÃnaæ attano vasavattÃpaïaæ;\<*<2>*>/ jÅvitindriyassa sa- hajÃtadhammÃnupÃlanaæ; itthindriyapurisindriyÃnaæ itthi- purisalinganimittakuttÃkuppÃkÃrÃnuvidhÃnaæ; sukhaduk- khasomanassadomanassindriyÃnaæ sahajÃtadhamme abhi- bhavitvà yathÃsakaæ oÊÃrikÃkÃrÃnupÃpanaæ; upekkhindri- yassa santapaïÅtamajjhattÃrÃnupÃpanaæ; saddhÃdÅnaæ pa- ÂipakkhÃbhibhavanaæ sampayuttadhammÃna¤ ca pasannÃ- kÃrÃdibhÃvasampÃpanaæ; ana¤¤Ãta¤¤assÃmÅtindriyassa sa¤¤ojanattayappahÃna¤\<*<3>*>/ c' eva sampayuttÃna¤ ca tappa- hÃnÃbhimukhabhÃvakaraïam; a¤¤indriyassa kÃmarÃgavyÃ- pÃdÃditanukaraïappahÃna¤ c' eva sahajÃtÃna¤ ca attano vasÃnuvattÃpanaæ; a¤¤ÃtÃvindriyassa sabbakiccesu ussu- kappahÃna¤ c' eva amatÃbhimukhabhÃvapaccayatà ca sampayuttÃnan ti evam ettha kiccato vinicchayaæ vijÃniyÃ. BhÆmito ti cakkhu-sota-ghÃna-jivhÃ-kÃya-itthi-purisa- sukha-dukkha-domanassindriyÃni c' ettha kÃmÃvacarÃn' eva. Manindriya-jÅvitindriya-upekkhindriyÃni saddhÃ-viriyÃ-sati- samÃdhi-pa¤¤indriyÃni ca catubhÆmipariyÃpannÃni. Soma- nassindriyaæ kÃmÃvacara-rÆpÃvacara-lokuttaravasena bhÆ- mittayapariyÃpannaæ. AvasÃne tÅïi lokuttarÃn' evà ti evam ettha bhÆmito pi vinicchayaæ vijÃniyÃ.\<*<4>*>/ Evaæ hi vijÃnanto: Saævegabahulo bhikkhu Âhito indriyasaævare, IndriyÃni pari¤¤Ãya dukkhass' antaæ karissatÅ ti. Idaæ indriyÃnaæ vitthÃrakathÃmukhaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 TikapaÂÂhÃna. 2 Sh vase vatt-. 3 All editions so, not saæy-. 4 Bhm vijÃneyya. >/ #<[page 494]># %<494 XVI. Indriya-sacca-niddeso>% [SaccÃni] Tad-anantarÃni pana saccÃnÅ ti cattÃri ariyasaccÃni: duk- khaæ ariyasaccaæ, dukkhasamudayaæ ariyasaccaæ, dukkha- nirodho ariyasaccaæ, dukkhanirodhagÃminipaÂipadà ariya- saccan ti. Tattha: VibhÃgato nibbacana-lakkhaïÃdippabhedato atthatthuddhÃrato ceva anÆnÃdhikato tathÃ. Kamato jÃti-ÃdÅnam nicchayà ¤Ãïakiccato anto-gatÃnaæ pabhedà upamÃto catukkato. Su¤¤atekavidhÃdÅhi sabhÃgavisabhÃgato vinicchayo veditabbo vi¤¤unà sÃsanakkame. Tattha vibhÃgato ti dukkhÃdÅnaæ hi cattÃro cattÃro atthà vibhattà tathà avitathà ana¤¤athÃ, ye dukkhÃdÅni abhisam- entehi abhisametabbÃ. Yath' Ãha:- dukkhassa pÅÊanaÂÂho sankhataÂÂho santÃpaÂÂho vipariïÃmaÂÂho ... ime cattÃro dukkhassa dukkhaÂÂhà tathà avitathà ana¤¤athÃ. Samu- dayassa ÃyÆhanaÂÂho nidÃnaÂÂho saæyogaÂÂho paÊibodhaÂÂho ... Nirodhassa nissaraïaÂÂho vivekaÂÂho asankhataÂÂho amataÂÂho ... maggassa niyyÃnaÂÂho hetuÂÂho dassanaÂÂho adhipateyyaÂÂho ... \<*<1>*>/ Ime cattÃro maggassa maggaÂÂhà tathà avitathà ana¤¤athà ti. Tathà dukkhassa pÅÊanaÂÂho sankhataÂÂho santÃpaÂÂho vipariïÃmaÂÂho abhisamayaÂÂho ti evam Ãdi. Iti evaæ vibhattÃnaæ catunnaæ catunnaæ atthÃnaæ vasena dukkhÃ- dÅni veditabbÃnÅ ti. Ayaæ tÃv' ettha vibhÃgato vinicchayo. Nibbacana-lakkhaïÃdippabhedato ti ettha pana nibbacanato tÃva: idha du iti ayaæ saddo kucchite dissati; kucchitaæ hi puttaæ dupputto ti vadanti. Khaæ-saddo pana tucche; tucchaæ hi ÃkÃsaæ khan ti vuccati. Ida¤ ca paÂhamasaccaæ kucchitaæ aneka-upaddavÃdhiÂÂhÃnato, tucchaæ bÃlajana- parikappitadhuvasubhasukhattabhÃvavirahitato, tasmà kuc- chitattà tucchattà ca dukkhan ti vuccati. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. PÂs. i, 118, where for each `truth' a fifth attribute is added at the dotted hiatus. On the three words expressing truth cf. D. iii, 273 f.; S. v, 430 f.; and below, p. 495. >/ #<[page 495]># %< SaccÃni 495>% Saæ iti ca ayaæ saddo samÃgamo sametan ti Ãdisu saæyo- gaæ dÅpeti. U iti ayaæ uppannaæ uditan ti Ãdisu uppattiæ. Aya-saddo kÃraïaæ dÅpeti. Ida¤ cà pi dutiyasaccaæ ava- sesapaccayasamÃyoge sati dukkhass' uppattikÃraïaæ. Iti dukkhassa saæyoge uppattikÃraïattà dukkhasamudayan ti vuccati. Tatiyasaccaæ pana yasmà ni-saddo abhÃvaæ, rodha- saddo ca cÃrakaæ dÅpeti, tasmà abhÃvo ettha saæsÃracÃra- kasankhÃtassa dukkharodhassa sabbagatisu¤¤attÃ; samadhi- gate và tasmiæ saæsÃracÃrakasankhÃtassa dukkharodhassa abhÃvo hoti tappaÂipakkhattà ti pi dukkhanirodhan ti vuc- cati. Dukkhassa và anuppÃdanirodhapaccayattà dukkha- nirodhan ti. Catutthasaccaæ pana yasmà etaæ dukkhanirodhaæ gacchati Ãrammaïavasena tad-abhimukhabhÆtattÃ, paÂipadà ca hoti dukkhanirodhappattiyÃ, tasmà dukkhanirodhagÃ- minipaÂipadà ti vuccati. Yasmà pan' etÃni BuddhÃdayo ariyà paÂivijjhanti, tasmà ariyasaccÃnÅ ti vuccanti. Yath' Ãha:- cattÃr' imÃni, bhikkhave, ariyasaccÃni. KatamÃni? ... pe... imÃni kho, bhikkhave, cattÃri ariyasaccÃni.\<*<1>*>/ Ariyà imÃni paÂivijjhanti, tasmà ariyasaccÃnÅ ti vuccantÅ ti. Api ca ariyassa saccÃnÅ ti pi ariyasaccÃni, yath' Ãha: sadevake, bhikkhave, loke ...pe... [sadeva-] manussÃya TathÃgato ariyo, tasmà ariyasaccÃnÅ ti vuccanti ti\<*<2>*>/. Atha và ekesaæ abhisambuddhattà ariyabhÃvasiddhito pi ariyasaccÃni, yath' Ãha:- imesaæ kho, bhikkhave, catunnaæ ariyasaccÃnaæ yathÃbhÆtaæ abhisambuddhattà TathÃgato arahaæ sammÃsambuddho ariyo\<*<3>*>/ ti vuccatÅ\<*<4>*>/ ti. Api ca kho pana ariyÃni saccÃnÅ ti pi ariyasaccÃni. Ari- yÃnÅ ti tathÃni-avitathÃni avisaævÃdakÃnÅ ti attho; yath' Ãha:- imÃni kho, bhikkhave, cattÃri ariyasaccÃni tathÃni avitathÃni ana¤¤athÃni tasmÃ\<*<5>*>/ ariyasaccÃnÅ ti vuccantÅ ti\<*<6>*>/ evam ettha nibbacanato vinicchayo veditabbo. Kathaæ lakkhaïÃdippabhedato ti? Ettha hi bÃdhanalakkha- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. v, 433, etc. 2 Ibid. 3 omitted in Pèå. ed. 4 Ibid. p. 433. 5 Pèå. ed. adds -ti-ha. 6 S. v, 431. >/ #<[page 496]># %<496 XVI. Indriya-sacca-niddeso>% ïam dukkhasaccaæ, santÃpanarasaæ, pavattipaccupaÂÂhÃ- naæ; pabhavalakkhaïaæ samudayasaccaæ, anupaccheda- karaïarasaæ, paÊibodhapaccupaÂÂhÃnaæ; santilakkhaïaæ nirodhasaccaæ, accutirasaæ, animittapaccupaÂÂhÃnaæ; niyyÃnalakkhaïam maggasaccaæ, kilesappahÃnarasaæ, vuÂ- ÂhÃnapaccupaÂÂhÃnaæ. Api ca pavattipavattana-nivatti- nivattanalakkhaïÃni paÂipÃÂiyÃ. Tathà sankhatataïhà asankhatadassanalakkhaïÃni cà ti evam ettha lakkhaïÃdip- pabhedato vinicchayo veditabbo. AtthatthuddhÃrato cevà ti ettha pana atthato tÃva ko saccaÂÂho ti ce? Yo pa¤¤Ãcakkhunà upaparikkhamÃnÃnaæ mÃyà va viparÅto marÅcÅ va visaævÃdako titthiyÃnaæ attà va anupalabbhasabhÃvo ca na hoti, atha kho bÃdhanappabha- vasantiniyyÃnappakÃrena tacchÃviparÅtabhÆtabhÃvena ari- ya¤Ãïassa gocaro hoti yeva. Esa aggilakkhaïam viya lokapakati viya ca tacchÃviparÅtabhÆtabhÃvo saccaÂÂho ti veditabbo. Yath' Ãha:- idaæ dukkhan ti, bhikkhave, tatham etaæ, avitatham etaæ, ana¤¤atham etan ti\<*<1>*>/ vitthÃro. Api ca: NÃbÃdhakaæ yato dukkhaæ, dukkhà a¤¤aæ na bÃdha- kaæ, bÃdhakattaniyÃmena tato saccam idaæ mataæ. Taæ vinà nä¤ato dukkhaæ, na hoti na ca taæ tato, dukkhahetuniyÃmena iti saccaæ visattikÃ. Nä¤Ã nibbÃnato santi santaæ na ca na taæ yato, santabhÃvaniyÃmena tato saccaæ idam mataæ. Maggà a¤¤aæ na niyyÃnaæ aniyyÃno na cÃpi so tacchaniyyÃnabhÃvattà iti so saccasammato. Iti tacchÃvipallÃsa-bhÆtabhÃvaæ catusvapi dukkhÃdisvapi sesena saccaÂÂham Ãhu paï¬ità ti. Evam atthato vinicchayo veditabbo. Katham atthuddhÃrato? Idhà 'yaæ saccasaddo anekesu atthesu dissati, seyyathÅdaæ: saccaæ bhaïe na kujjheyyà ti2 Ãdisu vÃcÃsacce. Sacce Âhità samaïabrÃhmaïà cà ti3 \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. v, 430. 2 Dhp. 224. 3 Not traced. >/ #<[page 497]># %< SaccÃni 497>% Ãdisu viratisacce. Kasmà nu saccÃni vadanti nÃnà pavÃdiyÃse kusalÃvadÃnà ti\<*<1>*>/ Ãdisu diÂÂhisacce. Ekaæ hi saccaæ na dutÅyan ti\<*<2>*>/ Ãdisu paramatthasacce NibbÃne ceva magge ca. Catunnaæ ariyasaccÃnaæ kati kusalà ti\<*<3>*>/ Ãdisu ariyasacce. SvÃyam idhà pi ariyasacce vattatÅ ti evam ettha atthuddhÃ- rato pi vinicchayo veditabbo. AnÆnÃdhikato ti kasmà pana cattÃr' eva ariyasaccÃni vut- tÃni anÆnÃni anadhikÃnÅ ti ce? A¤¤assÃsambhavato, a¤- ¤atarassa ca apaneyyÃbhÃvato. Na hi etehi a¤¤aæ adhikaæ và etesaæ và ekam pi apaïetabbaæ sambhoti. Yath' Ãha:- idha, bhikkhave, Ãgaccheyya samaïo và brÃhmaïo và n' etaæ dukkhaæ ariyasaccaæ, a¤¤aæ dukkhaæ ariyasaccaæ. Aham etaæ dukkhaæ ariyasaccaæ Âhapetvà a¤¤aæ dukkhaæ ariyasac- caæ pa¤¤apessÃmÅ ti n' etaæ ÂhÃnaæ vijjatÅ ti\<*<4>*>/ Ãdi. Yathà c' Ãha:- Yo hi koci, bhikkhave, samaÇo và brÃhmaïo và evaæ vadeyya n' etaæ dukkhaæ paÂhamaæ ariyasaccaæ yaæ samaïe- na Gotamena desitaæ, aham etaæ dukkhaæ paÂhamaæ ariyasac- caæ paccakkhÃya a¤¤aæ dukkhaæ paÂhamaæ ariyasaccaæ pa¤¤apessÃmÅ ti n' etaæ ÂhÃnaæ vijjatÅ ti\<*<5>*>/ Ãdi. Api ca pavat- tim Ãcikkhanto Bhagavà sahetukaæ Ãcikkhi, nivatti¤ ca sa- upÃyaæ. Iti pavatti nivatti tad-ubhayahetÆnaæ etaæ para- mato cattÃr' eva vuttÃni. Tathà pari¤¤eyya-pahÃtabba- sacchikÃtabba-bhÃvetabbÃnaæ, taïhÃvatthu taïhà taïhÃ- nirodha-taïhÃnirodhÆpÃyÃnaæ; Ãlaya-ÃlayÃrÃmatà Ãlayasa- mugghÃta-ÃlayasamugghÃtÆpÃyÃna¤ ca vasenà pi cattÃr' eva vuttÃnÅ ti evam ettha anÆnÃdhikato vinicchayo veditabbo. Kamato ti ayaæ pi desanÃkkamo va. Ettha ca oÊÃrikattà sabbasattasÃdhÃraïattà ca suvi¤¤eyyan ti dukkhasaccaæ paÂhamaæ vuttaæ; tass' eva hetudassanatthaæ tad-anan- taraæ samudayasaccaæ; hetunirodhà phalanirodho ti ¤Ãpa- natthaæ kato nirodhasaccaæ; tad-adhigamupÃyadassanat- thaæ ante maggasaccaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sn. ver. 885. 2 Ibid. ver. 884. 3 Vibh. 112. Sh omits ariya-. 4 Not traced. 5 S. v, 428, but has bhikkhu, not bhikkhave. >/ #<[page 498]># %<498 XVI. Indriya-sacca-niddeso >% BhavasukhassÃdagathitÃnaæ\<*<1>*>/ và sattÃnaæ saævegajana- natthaæ paÂhamaæ dukkham Ãha. Taæ neva akataæ Ãgacchati, na issaranimmÃnÃdito hoti; ito pana hotÅ ti ¤Ãpa- natthaæ tad-anantaraæ samudayaæ. Tato sahetukena duk- khena abhibhÆtattà saæviggamÃnasÃnaæ dukkhanissaraïa- gavesÅnaæ nissaraïadassanena assÃsajananatthaæ nirodhaæ. Tato nirodhÃdhigamatthaæ nirodhasampÃpakaæ maggan ti evam ettha kamato vinicchayo veditabbo. [Dukkhaniddeso] JÃti-ÃdÅnaæ nicchayà ti ye te ariyasaccÃni niddisantena BhagavatÃ: jÃti pi dukkhÃ, jarà pi dukkhÃ, maraïam pi dukkhaæ, sokaparidevadukkhadomanassupÃyÃsà pi dukkhÃ, appiyehi sampayogo dukkho, piyehi vippayogo dukkho, yam p' icchaæ na labhati tam pi dukkhaæ, sankhittena pa¤cupÃdÃ- nakkhandhà dukkhà ti\<*<2>*>/ dukkhaniddese dvÃdasa dhammÃ: yÃyaæ taïhà ponobbhavikà nandÅrÃgasahagatà tatra tatrÃ- bhinandinÅ, seyyathÅdaæ: kÃmataïhà bhavataïhà vibhava- taïhà ti\<*<3>*>/ samudayaniddese tividhà taïhÃ;--yo tassà yeva taïhÃya asesavirÃganirodho cÃgo paÂinissaggo mutti anÃlayo ti\<*<4>*>/ evaæ nirodhaniddese atthato ekam eva NibbÃnaæ;-- katamaæ dukkhanirodhagÃminÅ paÂipadà ariyasaccaæ? Ayam eva ariyo aÂÂhangiko maggo, seyyathÅdaæ ...pe... sammÃ- samÃdhÅ ti\<*<5>*>/ evaæ magganiddese aÂÂha dhammà ti iti catun- naæ saccÃnaæ niddese jÃti-Ãdayo dhammà vuttÃ, tesaæ jÃti-ÃdÅnaæ nicchayà pi ettha vinicchayo veditabbo. Sey- yathÅdaæ: ayaæ hi jÃtisaddo anekattho. Tathà h' esa: ekam pi jÃtiæ, dve pi jÃtiyo ti\<*<6>*>/ ettha bhave Ãgato. Atthi, VisÃ- khe, NigaïÂhà nÃma samaïajÃtÅ ti\<*<7>*>/ ettha nikÃye. JÃti dvÅhi khandhehi sangahità ti\<*<8>*>/ ettha sankhatalakkhaïe. Yaæ mÃtu- kucchismiæ paÂhamaæ cittaæ uppannaæ, paÂhamaæ vi¤¤Ã- ïaæ pÃtubhÆtaæ, tad-upÃdÃya sà v' assa jÃtÅ ti\<*<9>*>/ ettha paÂi- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh -gatitÃnaæ. 2 D. ii, 305; M. iii, 249, etc. Vibh. 99. 3 Ibid. 4 Ibid. 5 Ibid. 6 D. i, 81, etc. 7 A. i, 206. Editions all sic, not-jÃtikÃ. 8 Dhk. 15. 9 Not traced. >/ #<[page 499]># %< Dukkhaniddeso 499>% sandhiyaæ. SampatijÃto, ùnanda, Bodhisatto ti\<*<1>*>/ ettha pasÆ- tiyaæ. Akkhitto anupakuÂÂho jÃtivÃdenà ti\<*<2>*>/ ettha kule. Yato 'haæ, bhagini, ariyÃya jÃtiyà jÃto ti\<*<3>*>/ ettha ariyasÅle. SvÃyam idha gabbhaseyyakÃnaæ paÂisandhito paÂÂhÃya yÃva mÃtu- kucchimhà nikkhamanaæ tÃva pavattesu khandhesu. Itare- saæ paÂisandhikhandhesvevà ti daÂÂhabbo. Ayam pi ca pari- yÃyakathà va. NippariyÃyato pana tattha tattha nibbattamÃnÃnaæ sat- tÃnaæ ye ye khandhà pÃtubhavanti tesaæ tesaæ paÂhama- pÃtubhÃvo jÃti nÃma. Sà pan' esà tattha tattha bhave paÂha- mÃbhinibbattilakkhaïÃ, niyyÃtanarasÃ, atÅtabhavato idha ummujjanapaccupaÂÂhÃnÃ, dukkhavicittatÃpaccupaÂÂhÃnà vÃ. Kasmà pan' esà dukkhà ti ce? Anekesaæ dukkhÃnaæ vatthubhÃvato; anekÃni hi dukkhÃni, seyyathÅdaæ: dukkha- dukkhaæ, vipariïÃmadukkhaæ, sankhÃradukkhaæ, paÂic- channadukkhaæ, appaÂicchannadukkhaæ, pariyÃyadukkhaæ, nippariyÃyadukkhan ti. Tattha kÃyika-cetasikà dukkhà vedanà sabhÃvato ca nÃmato ca dukkhattà dukkhadukkhan ti vuccati. SukhÃ-vedanÃ-vipariïÃmena dukkhuppattihetuto vipariïÃmadukkhaæ. UpekkhÃvedanà ceva sesà ca tebhÆ- makà sankhÃrà udayabbayapparipÅÊitattÃ\<*<4>*>/ sankhÃradukkhaæ. KaïïasÆla-dantasÆlarÃgajapariÊÃha-dosajapariÊÃhÃdi-kÃyika- cetasiko ÃbÃdho pucchitvà jÃnitabbato upakkamassa ca apÃkaÂabhÃvato paÂicchannadukkhaæ nÃma, apÃkaÂaduk- khan ti pi vuccati. DvattiæsakammakÃraïÃdisamuÂÂhÃno ÃbÃdho apucchitvà va jÃnitabbato upakkamassa ca pÃkaÂa- bhÃvato appaÂicchannadukkhaæ nÃma, pÃkaÂadukkhan ti pi vuccati. èhapetvà dukkhadukkhaæ, sesaæ Dukkhasaccavi- bhange Ãgataæ.\<*<5>*>/ JÃti-Ãdisabbam pi tassa tassa dukkhassa vatthubhÃvato pariyÃyadukkhaæ. Dukkhadukkhaæ pana nippariyÃyadukkhan ti vuccati. Tatrà 'yaæ jÃti yaæ taæ BÃlapaï¬itasuttÃdisu\<*<6>*>/ Bhagavatà pi upamÃvasena pakÃsitaæ ÃpÃyikaæ dukkhaæ, ya¤ ca suga- tiyam pi manussaloke gabbhokkanti-mÆlakÃdibhedaæ duk- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. iii, 123, quoted Sum. V. i, 61. 2 A. iii, 152. 3 M. ii, 103. 4 Bhm -paÂipÅÊ-. 5 Vibh. 99 f. 6 M. iii, 163 f. (No. 129); cf. D. ii, 305 f. >/ #<[page 500]># %<500 XVI. Indriya-sacca-niddeso>% khaæ uppajjati, tassa vatthubhÃvato dukkhÃ. Tatridam gabbhokkanti-mÆlakÃdibhedaæ dukkhaæ: ayaæ hi satto mÃtukucchimhi nibbattamÃno na uppalapadumapuï¬arÅ- kÃdisu nibbattati, atha kho heÂÂhà ÃmÃsayassa uparipak- kÃsayassa udarapaÂalapiÂÂhikaïÂakÃnaæ vemajjhe parama- sambÃdhe tibbandhakÃre nÃnÃkuïapagandhaparibhÃvita-pa- ramaduggandhapavanavicarite adhimattajegucche kucchipa- dese pÆtimaccha-pÆtikummÃsacandanikÃdisu kimi viya nib- battati. So tattha nibbatto dasamÃse mÃtukucchisambhavena usmanÃ\<*<1>*>/ puÂapÃkaæ viya paccamÃno piÂÂhapiï¬i viya sediya- mÃno sami¤jana-pasÃraïÃdi-rahito adhimattaæ dukkham anubhotÅ ti idaæ tÃva gabbhokkantimÆlakaæ dukkhaæ. Yaæ pana so mÃtu sahasà upakkhalanagamananisÅdana- vuÂÂhÃnaparivattanÃdisu surÃdhuttahatthagato eÊako viya, ahituï¬ikahatthagato sappapotako viya ca Ãka¬¬hana- parika¬¬hana-odhÆnana-niddhÆnanÃdinà upakkamena adhi- mattaæ dukkham anubhavati; ya¤ ca mÃtu sÅtÆdakapÃnakÃle sÅtanarakÆpapanno viya, uïhayÃgubhattÃdi-ajjhoharaïakÃle angÃravuÂÂhisamparikiïïo viya, loïambilÃdi-ajjhoharaïakÃle khÃrÃpatacchakÃdi-\<*<2>*>/kammakÃraïapatto viya, tibbaæ duk- kham anubhoti, idaæ gabbhapariharaïamÆlakaæ dukkhaæ. Yaæ pan' assa mÆÊhagabbhÃya mÃtuyà mittÃmaccasuhaj- jÃdÅhi pi adassanÃrahe dukkhuppattiÂÂhÃne chedanaphÃlanÃ- dÅhi dukkhaæ uppajjati, idaæ gabbhavipattimÆlakaæ duk- khaæ. Yaæ vijÃyamÃnÃya mÃtuyà kammajehi vÃtehi parivattetvà narakapapÃtaæ viya, atibhayÃnakaæ yonimaggaæ paÂipÃti- yamÃnassa paramasambÃdhena yonimukhena tÃÊacchigga- Êena viya, nikka¬¬hiyamÃnassa mahÃnÃgassa narakasattassa viya, ca sanghÃtapabbatehi vicuïïiyamÃnassa dukkhaæ uppajjati, idaæ vijÃyanamÆlakaæ dukkhaæ. Yaæ pana jÃtassa taruïavaïasadisasukhumÃlasarÅrassa hatthagahaïa-nahÃpana-dhovana-coÊaparimajjanÃdikÃle sÆci- mukhakhuradhÃrÃhi vijjhanaphÃlanasadisaæ dukkhaæ up- pajjati, idaæ mÃtukucchito bahinikkhamanamÆlakaæ duk- khaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm usmÃnÃ. 2 Bhm -paticchak-. >/ #<[page 501]># %< Dukkhaniddeso 501>% Yaæ tato paraæ pavattiyaæ attanà va attÃnaæ vadhentas- sa acelakavatÃdivasena\<*<1>*>/ ÃtÃpanaparitÃpanÃnuyogam-anuyut- tassa kodhavasena abhu¤jantassa ubbandhantassa ca duk- khaæ uppajjati, idaæ attÆpakkamamÆlakaæ dukkhaæ. Yaæ pana parato vadhabandhanÃdÅni anubhavantassa up- pajjati, idaæ parÆpakkamamÆlakaæ dukkhan ti. Iti imassa sabbassà pi dukkhassa ayaæ jÃti vatthum eva hoti. Ten' etaæ vuccati: JÃyetha no ce narakesu satto tatth' aggidÃhÃdikam appasayhaæ labhetha dukkhaæ nu kuhiæ patiÂÂhaæ icc' Ãha dukkhà ti munÅ 'dha jÃtiæ. Dukkhaæ tiracchesu kasÃpatodadaï¬ÃbhighÃtÃdibha- vaæ anekaæ, yan taæ kathaæ tattha bhaveyya jÃtiæ vinà tahiæ jÃti tato pi dukkhÃ. Petesu dukkhaæ pana khuppipÃsà vÃtÃtapÃdippabha- vaæ vicittaæ, yasmà ajÃtassa na tattha atthi tasmà pi dukkhaæ muni jÃtim Ãha. TibbandhakÃre ca asayhasÅte lokantare yaæ asuresu duk- khaæ, na taæ bhave tattha na c' assa jÃti yato ayaæ jÃti tato pi dukkhÃ. Ya¤ cà pi gÆthanarake viya mÃtugabbhe satto vasaæ ciramato bahi nikkhama¤ ca, pappoti dukkhaæ atighoram idam pi natthi jÃtiæ vinà iti pi jÃti ayaæ\<*<2>*>/ hi dukkhÃ. Kiæ bhÃsitena bahunà nanu yaæ kuhi¤ci atthÅ 'dha ki¤ci-d-api dukkham idaæ kadÃci, nev' atthi jÃti virahena yato mahesi dukkhà ti sabbapaÂhamaæ imam Ãha jÃtin ti. Ayaæ tÃva jÃtiyaæ vinicchayo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh aceÊ-. 2 Sh jÃti-r-ayam. II. 9 >/ #<[page 502]># %<502 XVI. Indriya-sacca-niddeso>% Jarà pi dukkhà ti ettha duvidhà jarÃ; sankhatalakkha- ïa¤ ca khaï¬iccÃdi-sammato santatiyaæ ekabhavapariyÃ- pannakhandhapurÃïabhÃvo ca; sà idha adhippetÃ. Sà pan' esà jarà khandhaparipÃkalakkhaïÃ, maraïÆpanayanarasÃ, yobbanavinÃsapaccupaÂÂhÃnÃ,\<*<1>*>/ dukkhà sankhÃradukkha- bhÃvato ceva dukkhavatthuto ca. Yaæ hi angapaccanga- sithilÅbhÃva-indriyavikÃravirÆpatà yobbanavinÃsa\<*<1>*>/-balÆpa- ghÃta\<*<2>*>/-satimativippavÃsa-paraparibhavÃdi anekapaccayaæ kÃyika-cetasikadukkhaæ uppajjati, jarà tassa-vatthu. Ten' etaæ vuccati:- AngÃnaæ sithilÅbhÃvà indriyÃnaæ vikÃrato yobbanassa vinÃsena balassa upaghÃtato, VippavÃsasatÃdÅnaæ puttadÃrehi attano apassÃdanÅyato ceva bhiyyo bÃlattapattiyÃ; Pappoti dukkhaæ yaæ macco, kÃyikaæ mÃnasaæ tathà sabbam etaæ jarÃhetu yasmà tasmà jarà dukhÃ\<*<3>*>/ ti. Ayaæ jarÃyaæ vinicchayo. Maraïam pi dukkhan ti etthà pi duvidhaæ maraïaæ: sankhatalakkhaïa¤ ca yaæ sandhÃya vuttaæ: jarÃmaraïaæ dvÅhi khandhehi sangahitan ti.\<*<4>*>/ EkabhavapariyÃpannajÅvi- tindriyappabandhavicchedo ca. Yaæ sandhÃya vuttaæ:- niccaæ maraïato bhayan ti.\<*<5>*>/ Taæ idha adhippetaæ. JÃtipac- cayà maraïaæ upakkamamaraïaæ sarasamaraïaæ Ãyuk- khayamaraïaæ pu¤¤akkhayamaraïan ti pi tass' eva nÃmaæ. Tayidaæ cutilakkhaïaæ, viyogarasaæ, gativippavÃsapac- cupaÂÂhÃnaæ. Dukkhassa pana vatthubhÃvato dukkhan ti veditabbaæ. Ten' etaæ vuccati: PÃpassa pÃpakammÃdi nimittam anupassato bhaddassà 'pasahantassa viyogaæ piyavatthukaæ. MÅyamÃnassa\<*<6>*>/ yaæ dukkhaæ mÃnasaæ avisesato sabbesa¤ cà pi yaæ sandhibandhanacchedanÃdikaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm yobbanna-. 2 Sh viriyÃvasÃda-. 3 So all edns. 4 Dhk. 15. 5 Sn. ver. 576. 6 Bhm PiyamÃnassa. >/ #<[page 503]># %< Dukkhaniddeso 503>% VitujjamÃnadhammÃnaæ hoti dukkhaæ sarÅrajaæ asayhamappatikÃraæ dukkhass' etass' idaæ yato maraïaæ vatthu ten' etaæ, dukkham icc' eva bhÃsitan ti. Ayaæ maraïe vinicchayo. SokÃdisu soko nÃma ¤ÃtivyasanÃdÅhi\<*<1>*>/ phuÂÂhassa cittasan- tÃpo. So, ki¤cÃpi atthato, domanassam eva hoti. Evaæ sante pi anto nijjhÃnalakkhaïo, cetaso parijjhÃpanaraso, anusocanapaccupaÂÂhÃno. Dukkho pana dukkhadukkhato, dukkhavatthuto ca. Ten' etaæ vuccati: SattÃnaæ hadayaæ soko visasallam va tujjati\<*<2>*>/ aggitatto va nÃrÃco bhusaæ va dahate puna. SamÃvahati ca vyÃdhi\<*<3>*>/ jarÃmaraïabhedanaæ dukkham pi vividhaæ yasmÃ, tasmà dukkho ti vuccatÅ ti. Ayaæ soke vinicchayo. Paridevo nÃma ¤ÃtivyasanÃdÅhi\<*<3>*>/ phuÂÂhassa vacÅpalÃpo. So lÃlappanalakkhaïo, guïadosakittanaraso, sambhama- paccupaÂÂhÃno.\<*<4>*>/ Dukkho pana sankhÃradukkhabhÃvato, dukkhavatthuto ca. Ten' etaæ vuccati: Yaæ sokasallavihato paridevamÃno kaïÂhoÂÂhatÃlutalasosajam appasayhaæ, bhiyyo 'dhimattam adhigacchati yeva dukkhaæ dukkho ti tena Bhagavà paridevam Ãhà ti. Ayaæ parideve vinicchayo. Dukkhaæ nÃma kÃyikam dukkhaæ. Taæ kÃyapÅÊanalak- khaïaæ, duppa¤¤Ãnaæ domanassakaraïarasaæ, kÃyikÃbÃ- dhapaccupaÂÂhÃnaæ. Dukkhaæ pana dukkhadukkhato mÃ- nasadukkhÃvahanato ca. Ten' etaæ vuccati:- PÅÊeti kÃyikaæ idaæ dukkha¤ ca mÃnasaæ bhiyyo janayati yasmÃ, tasmà dukkhan ti visesato vuttan ti. Ayaæ dukkhe vinicchayo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh, as before, follows the B. form -byasana. 2 Sh quoted from Sammoha-VinodanÅ: sallaæ viya vitujjati. 3 See previous note. 4 Sh sangama-. >/ #<[page 504]># %<504 XVI. Indriya-sacca-niddeso>% Domanassaæ nÃma mÃnasaæ dukkhaæ. Taæ cittapÅÊa- nalakkhaïam, manovighÃtarasaæ, mÃnasavyÃdhipaccupaÂ- ÂhÃnaæ. Dukkhaæ pana dukkhadukkhato, kÃyikadukkhÃ- vahanato ca. Cetodukkhasamappità hi kese pakiriya kan- danti, urÃni paÂipiæsanti,\<*<1>*>/ ÃvaÂÂanti, vivaÂÂanti, uddhaæ pÃdaæ papatanti, sattham aharanti, visaæ khÃdanti, rajjuyà ubbandhanti, aggiæ pavisantÅ ti [taæ]\<*<2>*>/ nÃnappakÃrakaæ dukkham anubhavanti. Ten' etaæ vuccati:- PÅleti' yato cittaæ kÃyassa ca pÅÊanaæ samÃvahati dukkhan ti domanassaæ vidomanassà tato ahÆ ti. Ayaæ domanasse vinicchayo. UpÃyÃso nÃma ¤ÃtivyasanÃdÅhi phuÂÂhassa adhimatta- cetodukkhappabhÃvito doso yeva. SankhÃrakkhandha- pariyÃpanno eko dhammo ti eke. So cittaparidahanalak- khaïo, nitthunanaraso, visÃdapaccupaÂÂhÃno. Dukkho pana sankhÃradukkhabhÃvato, cittaparidahanato kÃyavisÃdanato ca. Ten' etaæ vuccati:- Cittassa ca paridahanà kÃyassa visÃdanà ca adhimattaæ yaæ dukkham upÃyÃso janeti, dukkho tato vutto ti. Ayaæ upÃyÃse vinicchayo. Ettha ca mandagginà anto bhÃjane pÃko viya soko, tikkhag- ginà paccamÃnassa bhÃjanato bahi nikkhamanaæ viya paridevo, bahi nikkhantÃvasesassa nikkhamituæ appahon- tassa anto bhÃjane yeva yÃva parikkhayà pÃko viya upÃyÃso daÂÂhabbo. Appiyasampayogo nÃma amanÃpehi sattasankhÃrehi samo- dhÃnaæ. So aniÂÂhasamodhÃnalakkhaïo, cittavighÃtÃkaraïa- raso, anattabhÃvapaccupaÂÂhÃno. Dukkho pana dukkha- vatthuto. Ten' etaæ vuccati:- Disvà appiye dukkhaæ paÂhamaæ hoti cetasi, tad-upakkamasambhÆtam atha kÃye yato idha. Tato dukkhadvayassà pi vatthuto so mahesinà dukkho vutto ti vi¤¤eyyo appiyehi samÃgamo ti. Ayaæ appiyasampayoge vinicchayo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm paÂipisanti. 2 Only in Bhm. >/ #<[page 505]># %< Dukkhaniddeso 505>% Piyavippayogo nÃma manÃpehi sattasankhÃrehi vinÃ- bhÃvo. So iÂÂhavatthuviyogalakkhaïo, sokuppÃdanaraso, vyasanapaccupaÂÂhÃno. Dukkho pana sokadukkhassa vat- thuto. Ten' etaæ vuccati:- ¥ÃtidhanÃdiviyogà sokasarasamappità vitujjanti BÃlà yato tato yaæ dukkho ti mato viya vippayogo ti. Ayaæ piyavippayoge vinicchayo. Yam p' icchaæ na labhatÅ ti ettha: aho vata mayaæ na jÃtidhammà assÃmà ti\<*<1>*>/ Ãdisu alabbhaneyyavatthusu icchà va yam p' icchaæ na labhati tam pi dukkhan ti vuttÃ. Sa alab- bhaneyyavatthu-icchanalakkhaïÃ, tappariyesanarasÃ, tesaæ appattipaccupaÂÂhÃnÃ. Dukkhà pana dukkhavatthuto. Ten' etaæ vuccati:- Taæ taæ patthayamÃnÃnaæ tassa tassa alÃbhato yaæ vighÃtamayaæ dukkhaæ sattÃnam idha jÃyati. AlabbhaneyyavatthÆnaæ patthanà tassa kÃraïaæ yasmà tasmà Jino dukkhaæ icchitÃlÃbham abravÅ ti. Ayaæ icchitÃlÃbhe vinicchayo. Sankhittena pa¤cupÃdÃnakkhandhà dukkhà ti ettha pana:- JÃtippabhutikaæ dukkhaæ yaæ vuttaæ idha tÃdinà avuttaæ ya¤ ca taæ sabbaæ vinà etena vijjati. YasmÃ, tasmà upÃdÃnakkhandhà sankhepato ime dukkhà ti vuttà dukkhantadesakena MahesinÃ. Tathà hi indhanam iva pÃvako, lakkham iva paharaïÃni, gorÆpaæ viya ¬aæsamakasÃdayo, khettam iva lÃyakÃ, gÃmaæ viya gÃmaghÃtakÃ, upÃdÃnakkhandhapa¤cakam eva jÃti- Ãdayo nÃnappakÃrehi vibÃdhentà tiïalatÃdÅni viya bhÆmiyaæ, pupphaphalapallavÃni viya rukkhesu, upÃdÃnakkhandhesu yeva nibbattanti. UpÃdÃnakkhandÃna¤ ca Ãdi-dukkhaæ jÃti, majjhe dukkhaæ jarÃ, pariyosÃnadukkhaæ maraïaæ. MÃraïantikadukkhÃbhighÃtena pari¬ayhanadukkhaæ soko. Tad-asahanato lÃlappanadukkhaæ paridevo. Tato dhÃtuk- khobhasankhÃta-aniÂÂhaphoÂÂhabbasamÃyogato kÃyassa ÃbÃdhanadukkhaæ dukkhaæ. Tena bÃdhiyamÃnÃnaæ pu- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vibh. 101. >/ #<[page 506]># %<506 XVI. Indriya-sacca-niddeso>% thujjanÃnaæ tattha paÂighuppattito cetobÃdhanakaæ duk- khaæ domanassaæ. SokÃdivuddhiyà janitavisÃdÃnaæ anut- thunanadukkhaæ upÃyÃso. ManorathavighÃtappattÃnaæ icchÃvighÃtadukkhaæ icchitÃlÃbho ti evaæ nÃnappakÃrato upaparikkhiyamÃnà upÃdÃnakkhandhà va dukkhà ti. Yad- etaæ ekamekaæ dassetvà vuccamÃnaæ anekehi pi kappehi na sakkà asesato vattuæ, tasmà taæ sabbaæ pi dukkhaæ, ekajalabindumhi sakalasamuddajalarasaæ viya, yesu kesuci pa¤casu upÃdÃnakkhandhesu sankhipitvà dassetuæ sankhit- tena pa¤cupÃdÃnakkhandhà dukkhà ti\<*<1>*>/ Bhagavà avocà ti. Ayaæ upÃdÃnakkhandhesu vinicchayo. Ayaæ tÃva dukkhaniddese nayo. [Samudayaniddeso] Samudayaniddese pana yÃyaæ taïhà ti\<*<2>*>/ yà ayaæ taïhÃ. Ponobbhavikà ti punabbhavakaraïaæ punabbhavo, punab- bhavo\<*<3>*>/ sÅlam etissà ti ponobbhavikÃ. NandÅrÃgenasahagatà ti nandÅrÃgasahagatÃ. NandÅrÃgena saddhiæ atthato, ekat- tam eva gatà ti vuttaæ hoti. Tatra tatrà 'bhinandinÅ ti yatra yatra attabhÃvo nibbattati, tatra tatrà 'bhinandinÅ. SeyyathÅdan\<*<4>*>/ ti nipÃto; tassa sà katarà ti ce ti attho. KÃ- mataïhà bhavataïhà vibhavataïhà ti imà PaÂiccasamuppÃda- niddese Ãvibhavissanti.\<*<5>*>/ Idha panà 'yaæ tividhà pi dukkha- saccassa nibbattakaÂÂhena ekattaæ upanetvà dukkhasamuda- yaæ ariyasaccan ti vuttà ti veditabbÃ. [Dukkhanirodhaniddeso] Dukkhanirodhaniddese yo tassà yeva taïhÃyà ti\<*<6>*>/ Ãdinà na- yena samudayanirodho vutto. So kasmà ti ce? Samuda- yanirodhena dukkhanirodho, samudayanirodhena hi dukkhaæ nirujjhati, na a¤¤athÃ. Ten' Ãha:- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 D. ii, 305, 307. 2 E.g., D. ii, 305. 3 Bh does not repeat this word. Bhm punobbhavo. 4 Bhm (as always) -idan. 5 Following chapter. 6 D. ii, 310. >/ #<[page 507]># %< Dukkhanirodhaniddeso 507>% Yathà pi mÆle anupaddave daÊhe chinno pi rukkho puna-d-eva rÆhati, evam pi\<*<1>*>/ tanhÃnusaye anÆhate nibbattatÅ dukkham idaæ punappunan ti\<*<2>*>/. Iti yasmà samudayanirodhen' eva dukkhaæ nirujjhati, tasmà Bhagavà dukkhanirodhaæ desento samudayanirodhen' eva desesi. SÅhasamÃnavuttino hi TathÃgatÃ; te dukkhaæ nirodhentà dukkhanirodha¤ ca desentà hetumhi paÂipajjanti, na phale. SuvÃnavuttino pana titthiyÃ; te dukkhaæ niro- dhentà dukkhanirodha¤ ca desentà attakilamathÃnuyogade- sanÃdÅhi phale paÂipajjanti, na hetumhÅ ti. Evaæ tÃva dukkhanirodhassa samudayanirodhavasena desanÃya payo- janaæ veditabbaæ. Ayaæ pan' attho:- tassà yeva taïhÃyà ti tassà ponobbhavikà ti vatvà kÃmataïhÃdivasena vibhatta- taïhÃya. VirÃgo vuccati maggo. VirÃgà vimuccatÅ ti hi vuttaæ. VirÃgena nirodho virÃganirodho. AnusayasamugghÃtato aseso virÃganirodho asesavirÃganirodho. Atha và virÃgo ti pahÃnaæ vuccati, tasmà aseso virÃgo aseso nirodho ti evam p' ettha yojanà daÂÂhabbÃ. Atthato pana sabbÃn' eva etÃni NibbÃnassa vevacanÃni. Paramatthato hi dukkhanirodhaæ ariyasaccan ti NibbÃnaæ vuccati. Yasmà pana taæ Ãgamma taïhà virajjati ceva nirujjhati ca, tasmà virÃgo ti ca nirodho ti ca vuccati. Yasmà ca tad-eva Ãgamma tassà cÃgÃdayo honti, kÃmaguïÃlayesu c' ettha eko pi Ãlayo natthi, tasmà cÃgo paÂinissaggo mutti anÃlayo ti vuccati. Tayidaæ santilakkhaïaæ, accutirasaæ, assÃsakaraïarasaæ vÃ, animittapaccupaÂÂhÃnam, nippapa¤capaccupaÂÂhÃnaæ vÃ. Natth' eva NibbÃnaæ, sasavisÃïaæ viya, anupalabbhanÅyato ti ce? Na, upÃyena upalabbhanÅyato. Upalabbhati hi taæ tad-anurÆpapaÂipattisankhÃtena upÃyena cetopariya¤Ãïena paresaæ lokuttaracittaæ viya, tasmà anupalabbhanÅyato natthÅ ti na vattabbaæ. Na hi yaæ bÃlaputhujjanà na upa- labhanti, taæ natthÅ ti vattabbaæ. Api ca NibbÃnaæ natthÅ ti na vattabbaæ. KasmÃ? PaÂipattiyà va¤jhÃbhÃvÃpajja- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh evaæ hi. 2 Dhp. ver. 338. >/ #<[page 508]># %<508 XVI. Indriya-sacca-niddeso>% nato. Asati hi NibbÃne sammÃdiÂÂhipurejavÃya sÅlÃdikhan- dhattayasangahÃya samÃpaÂipattiyà va¤jhabhÃvo Ãpajjati, na cà 'yaæ va¤jhà NibbÃnapÃpanato ti. Na paÂipattiyà va¤jhÃbhÃvÃpatti abhÃvapÃpakattà ti ce? Na, atÅtÃnÃga- tÃbhÃve pi NibbÃnapattiyà abhÃvato. VattamÃnÃnam pi abhÃvo NibbÃnan ti ce? Na, tesaæ abhÃvà sambhavato, abhÃve ca avattamÃnabhÃvÃpajjanato. VattamÃnakkhan- dhanissitamaggakkhaïe ca sopÃdisesanibbÃnadhÃtupatti- yÃ\<*<1>*>/ abhÃvadosato. Tadà kilesÃnaæ avattamÃnattà na doso ti ce? Na, ariyamaggassa niratthakabhÃvÃpajjanato. Evaæ hi sati ariyamaggakkhaïato pubbe pi kilesà na santÅ ti ariyamaggassa niratthakabhÃvo Ãpajjati, tasmà akÃraïam etaæ. Yo kho, Ãvuso, rÃgakkhayo ti\<*<2>*>/ Ãdi-vacanato khayo NibbÃnan ti ce? Na, arahattassà pi khayamattÃpajja- nato. Tam pi hi: yo kho, Ãvuso, rÃgakkhayo ti Ãdinà nayena niddiÂÂhaæ. Ki¤ca bhiyyo NibbÃnassa ittarakÃlÃdippattidosato. Evaæ hi sati NibbÃnaæ ittarakÃlaæ sankhatalakkhaïaæ sammÃvÃ- yÃmanirapekkhÃdhigamanÅyabhÃva¤ ca Ãpajjati. Yasmà khayà paÂÂhÃya na bhiyyo pavatti nÃma hoti, tassa NibbÃna- bhÃvato na doso ti ce? Na, tÃdisassa khayassa abhÃvato. BhÃve pi c' assa vuttappakÃradosÃnativattanato, ariyamag- gassa ca NibbÃnabhÃvÃpajjanato. Ariyamaggo hi dose khÅ- ïeÂi, tasmà khayo ti vuccati. Tato ca paÂÂhÃya na bhiyyo dosÃnaæ pavattÅ ti. AnuppattinirodhasankhÃtassa pana khayassa pariyÃyena upanissayattÃ. Yassa upanissayo hoti, tad-upacÃrena khayo ti vuttaæ. SarÆpen' eva kasmà na vut- tan ti ce? AtisukhumattÃ. Atisukhumatà c' assa Bha- gavato apposukkÃbhÃvÃvahanato ariyena cakkhunà passitab- bato ca siddhà ti. Tayidaæ maggasamanginà pattabbato asÃdhÃraïaæ, purimÃya koÂiyÃ\<*<3>*>/ abhÃvato appabhavaæ. MaggabhÃve bhavÃto na appabhavanti ce? Na, maggena anuppÃdanÅyato. Pattabbam eva h' etaæ maggena, na uppÃdetabbaæ. Tasmà appabhavam eva. Appabhavattà ajarÃmaraïaæ. PabhavajarÃmaraïaæ abhÃvato niccaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh -dhÃtupp-. 2 S. iv, 251. 3 Sb Bhm purimakoÂiyÃ. >/ #<[page 509]># %< Dukkhanirodhaniddeso 509>% NibbÃnass' eva aïu-ÃdÅnam pi niccabhÃvÃpattÅ ti ce? Na, hetuno abhÃvÃ. NibbÃnassa niccattà te niccà ti ce? Na, hetulakkhaïassa anupapattito. Niccà uppÃdÃdÅnaæ abhÃvato NibbÃnaæ viyà ti ce? Na, anu-ÃdÅnaæ asiddhattÃ. YathÃ- vuttayuttisabbhÃvato pana idam eva niccaæ, rÆpasabhÃvÃ- tikkamato arÆpam. BuddhÃdÅnaæ\<*<1>*>/ niÂÂhÃya visesÃbhÃvato ekà va niÂÂhÃ. Yena bhÃvanÃya pattaæ, tassa kilesavÆpa- samaæ upÃdisesa¤ ca upÃdÃya pa¤¤ÃpanÅyattà saha upÃdi- sesena pa¤¤ÃpÅyatÅ ti sa-upÃdisesaæ. Yo c' assa samudayap- pahÃnena upahatÃya hi kammaphalassa carimacittato ca uddhaæ pavattikhandhÃnaæ anuppÃdanato uppannÃna¤ ca antaradhÃnato upÃdisesÃbhÃvo, taæ upÃdÃya pa¤¤Ãpa- nÅyato natthi ettha upÃdiseso ti anupÃdisesaæ. Asithila- parakkamasiddhena ¤Ãïavisesena adhigamanÅyato sabba¤¤u- vacanato ca paramatthena sabhÃvato NibbÃnaæ nÃvijja- mÃnaæ. Vuttaæ h' etaæ: atthi, bhikkhave, ajÃtaæ abhÆtaæ akataæ asankhatan ti\<*<2>*>/. Idaæ dukkhanirodhaniddese vinicchayakathÃmukhaæ. [DukkhanirodhagÃminipaÂipadÃniddeso] DukkhanirodhagÃminipaÂipadÃniddese vuttà pana aÂÂha dhammà kÃmaæ Khandhaniddese pi atthato pakÃsità yeva. Idha pana nesaæ ekakkhaïe pavattamÃnÃnaæ visesÃva- bodhanatthaæ vadÃma. Sankhepato hi catusaccapaÂivedhÃya paÂipannassa yogino NibbÃnÃrammaïaæ avijjÃnusayasamugghÃtakaæ pa¤¤Ãcak- khu sammÃdiÂÂhi. Sà sammÃdassanalakkhaïÃ, dhÃtup- pakÃsanarasÃ, avijjandhakÃraviddhaæsanapaccupaÂÂhÃnÃ. Tathà sampannadiÂÂhino taæ sampayuttaæ micchÃsankappa- nighÃtakaæ cetaso NibbÃnapadÃbhiniropanaæ sammÃsan- kappo. So sammÃcittÃbhiniropanalakkhaïo, appanÃraso, micchÃsankappappahÃnapaccupaÂÂhÃno. Tathà passato vitak- kayato ca taæ sampayuttà va vacÅduccaritasamugghÃtikà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh consigns this and the next two sentences to a footnote as inserted only in `M (=B) 1.' Sb puts it in the text. So do Bhm. 2 Itv. p. 37; Ud. p. 80. >/ #<[page 510]># %<510 XVI. Indriya-sacca-niddeso>% micchÃvÃcÃya virati sammÃvÃcà nÃma. Sà pariggahalak khaïÃ, viramaïarasÃ, micchÃvÃcÃppahÃnapaccupaÂÂhÃnÃ. Tathà viramato taæ sampayuttà va micchÃkammantasa- mucchedikà pÃnÃtipÃtÃdivirati sammÃkammanto nÃma. So samuÂÂhÃnalakkhaïo,\<*<1>*>/ viramaïaraso, micchÃkammantappa- hÃnapaccupaÂÂhÃno. Yà pan' assa tesaæ sammÃvÃcÃ- sammÃkammantÃnaæ\<*<2>*>/ visuddhibhÆtà taæ sampayuttà va kuhanÃdi-upacchedikà micchÃjÅvavirati sà sammÃ-ÃjÅvo nÃma. So vodÃnalakkhaïo, ¤ÃyÃjÅvappavattiraso, micchÃjÅvappa- hÃnapaccupaÂÂhÃno. Ath' assa yo tassà sammÃvÃcÃkam- mantÃjÅvasankhÃtÃya sÅlabhÆmiyaæ patiÂÂhitassa tad-anu- rÆpo taæ-sampayutto va kosajjasamucchedako viriyÃrambho esa sammÃvÃyÃmo nÃma. So paggahalakkhaïo, anuppanna- akusalÃnuppÃdanÃdiraso, micchÃvÃyÃmappahÃnapaccupaÂ- ÂhÃno. Tass' evaæ vÃyamato taæ sampayutto va micchÃ- sativiniddhunano cetaso asammoso sammÃsati nÃma. Sà upaÂÂhÃnalakkhaïÃ, asammussanarasà micchÃsatippahÃna- paccupaÂÂhÃnÃ. Evaæ anuttarÃya satiyà saærakkhiyamÃ- nacittassa taæ sampayuttà va micchÃsamÃdhividdhaæsikà cittekaggatà sammÃsamÃdhi nÃma. So avikkhepalakkhaïo, samÃdhÃnaraso, micchÃsamÃdhippahÃnapaccupaÂÂhÃno ti. Ayaæ dukkhanirodhagÃminipaÂipadÃniddese nayo. Evam ettha jÃti-ÃdÅnaæ vinicchayo veditabbo. NÃïakiccato ti\<*<3>*>/ sacca¤Ãïassa kiccato pi vinicchayo veditab- bo. Duvidhaæ hi sacca¤Ãïaæ anubodha¤Ãïaæ paÂivedha¤Ã- ïa¤ ca.\<*<4>*>/ Tattha anubodha¤Ãïaæ lokiyam anussavÃdivasena ni- rodhe magge ca pavattati. PaÂivedha¤Ãïaæ lokuttaraæ niro- dhaæ Ãrammaïaæ katvà kiccato cattÃri saccÃni paÂivijjhati. Yath' Ãha:- yo, bhikkhave, dukkhaæ passati dukkhasamuda- yam pi so passati, dukkhanirodham pi passati, dukkhaniro- dhagÃminipaÂipadam pi passatÅ ti\<*<5>*>/ sabbaæ vattabbaæ. Taæ pan' assa kiccaæ ¥Ãïadassanavisuddhiyaæ\<*<6>*>/ Ãvibhavissa- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh samuÂÂhÃpana-. 2 Sb Bhm sammÃvÃcÃkamm-. 3 See above, p. 494. 4 Cf. S. v, 431 f. 5 S. v, 437. 6 Below, Chapter. XXII. >/ #<[page 511]># %< SaccÃni antogadhÃnaæ pabhedà 511>% ti. Yaæ pan' etaæ lokiyaæ, tattha dukkha¤Ãïaæ pariyuÂ- ÂhÃnÃbhibhavavasena pavattamÃnaæ sakkÃyadiÂÂhiæ nivat- teti, samudaya¤Ãïaæ ucchedaditthiæ, nirodha¤Ãïaæ sassa- tadiÂÂhiæ, magga¤Ãïaæ akiriyadiÂÂhiæ. Dukkha¤Ãïaæ và dhuvasubhasukhattabhÃvavirahitesu khandhesu dhuvasu- bhasukhattabhÃvasankhÃtaæ phale vippaÂipattiæ, samu- daya¤Ãïaæ issarapadÃnakÃlasabhÃvÃdÅhi loko pavattatÅ ti akÃraïe kÃraïÃbhimÃnapavattaæ hetumhi vippaÂipattiæ; nirodha¤Ãïaæ arÆpaloka-lokathÆpikÃdisu apavaggagÃha- bhÆtaæ nirodhe vippaÂipattiæ; magga¤Ãïaæ kÃmasukhallika- attakilamathÃnuyogappabhede avisuddhimagge visuddhimag- gagÃhavasena pavattaæ upÃye vippaÂipattiæ nivatteti. Ten' etaæ vuccati:- Loke lokappabhave lokatthagame sive ca tadupÃye. Sammuyhati tÃva naro na vijÃnÃti yÃva saccÃnÅ ti. Evam ettha ¤Ãïakiccato pi vinicchayo veditabbo. AntogadhÃnaæ pabhedà ti dukkhasaccasmiæ hi, Âhapetvà taïha¤ ceva anÃsavadhamme ca, sesà sabbadhammà anto- gadhÃ. Samudayasacce chattiæsa taïhÃvicaritÃni.\<*<1>*>/ Niro- dhasaccaæ asammissaæ. Maggasacce sammÃdiÂÂhimukhe- na vÅmaæsiddhipÃdapa¤¤indriyapa¤¤Ãbaladhammavicaya- sambojjhangÃni. SammÃsankappà padesena tayo nekkham- mavitakkÃdayo.\<*<2>*>/ SammÃvÃcÃpadesena cattÃri vacÅsucari- tÃni.\<*<3>*>/ SammÃkammantÃpadesena tÅïi kÃyasucaritÃni\<*<4>*>/. SammÃjÅvamukhena appicchatà santuÂÂhità ca. Sabbesaæ yeva và etesaæ sammÃvÃcÃkammantÃjÅvÃnaæ\<*<5>*>/ ariyakanta- sÅlattà ariyakantasÅlassa ca saddhÃhatthena paÂigahetabbattà tesaæ atthitÃya atthibhÃvato saddhindriya-saddhÃbala- chandiddhipÃdÃ. SammÃvÃyÃmÃpadesena catubbidhasam- mappadhÃna-viriyindriyaviriyabala-viriyasambojjhangÃni. SammÃsati apadesena catubbidhasatipaÂÂhÃnasatindriyasati- balasatisambojjhangÃni. SammÃsamÃdhi apadesena savitak- ka-savicÃrÃdayo tayo samÃdhÅ cittasamÃdhi-samÃdhindriya- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vibh. 392, 396. 2 D. iii, 215. 3 A. ii, 141. 4 Cf. A. i, 114. 5 So also Sh. See p. 510, n. 2. >/ #<[page 512]># %<512 XVI. Indriya-sacca-niddeso>% samÃdhibala-pÅti-passaddhi-samÃdhi-upekkhÃ-sambojjhangÃni antogadhÃnÅ ti. Evam ettha antogadhÃnaæ pabhedato\<*<1>*>/ pi vinicchayo veditabbo. UpamÃto ti bhÃro viya hi dukkhasaccaæ daÂÂhabbaæ, bhÃrÃdÃnam iva samudayasaccaæ, bhÃranikkhepanam iva nirodhasaccaæ, bhÃranikkhepanupÃyo viya maggasaccaæ\<*<2>*>/. Rogo viya ca dukkhasaccaæ, roganidÃnam iva samudayasac- caæ, rogavÆpasamo viya nirodhasaccaæ, bhesajjam iva mag- gasaccaæ. Dubbhikkham iva và dukkhasaccaæ, dubbuÂÂhi viya samudayasaccaæ, subhikkham iva nirodhasaccaæ, suvuÂ- Âhi viya maggasaccaæ. Api ca verÅ-veramÆla-verasamugghÃ- ta-verasamugghÃtupÃyehi, visarukkha-rukkhamÆla-mÆlupac- cheda-tadupacchedupÃyehi, bhaya-bhayamÆla-nibbhaya-tada- dhigamupÃyehi, orimatÅramahogha-pÃrimatÅrataæ sampÃpa- kavÃyÃmehi ca yojetvà p' etÃni upamÃto veditabbÃnÅ ti. Evam ettha upamÃto vinicchayo veditabbo. Catukkato ti\<*<3>*>/ atthi c' ettha dukkhaæ na ariyasaccaæ, atthi ariyasaccaæ na dukkhaæ, atthi dukkhaæ ceva ariyasacca¤ ca, atthi neva dukkhaæ na ariyasaccaæ. Esa nayo samu- dayÃdisu. Tattha maggasampayuttà dhammà sÃma¤¤aphalÃni ca: yad-aniccaæ taæ dukkhan ti vacanato\<*<4>*>/ sankhÃradukkhatÃya dukkhaæ, na ariyasaccaæ. Nirodho ariyasaccaæ, na duk- khaæ. Itaraæ pana ariyasaccadvayaæ siyà dukkhaæ aniccato, na pana yassa pari¤¤Ãya Bhagavati brahma- cariyaæ vussati tathatthena.\<*<5>*>/ SabbÃkÃrena pana upÃdÃnak- khandhapa¤cakaæ dukkha¤ ceva ariyasacca¤ ca a¤¤atra taïhÃya. Maggasampayuttà dhammà sÃma¤¤aphalÃni ca yassa pari¤¤atthaæ Bhagavati brahmacariyaæ vussati tathat- thena neva dukkhaæ na ariyasaccaæ. Evaæ samudayÃdisu pi yathÃyogaæ yojetvà catukkato p' ettha vinicchayo veditabbo. Su¤¤atekavidhÃdÅhÅ\<*<3>*>/ ti ettha su¤¤ato tÃva paramatthena sabbÃn' eva saccÃni vedaka-kÃraka-nibbuta-gamakÃbhÃvato su¤¤ÃnÅ ti veditabbÃni. Ten' etaæ vuccati:- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh pabhedÃ. 2 S. iii, 25. 3 See p. 494. 4 S. ii, 53; iii, 22 and passim. 5 Bhm -aÂÂhena. >/ #<[page 513]># %< SaccÃni su¤¤atekavidhÃdÅhi 513>% Dukkham eva hi na koci dukkhito kÃrako na kiriyà va vijjati, atthi nibbuti, na nibbuto pumÃ, maggam atthi, gamako na vijjatÅ ti. Atha vÃ:- Dhuva-subha-sukhatta-su¤¤aæ purimadvayam attasu¤- ¤am amatapadaæ; dhuva-sukha-attavirahito maggo iti su¤¤atà tesu. Nirodhasu¤¤Ãni và tÅïi; nirodho ca sesattayasu¤¤o, phala- su¤¤o và ettha hetu. Samudaye dukkhassà 'bhÃvato magge ca nirodhassa.\<*<1>*>/ Na phalena sagabbho pakativÃdÅnaæ pakati viya. Hetusu¤¤a¤ ca phalaæ dukkhasamudayÃnaæ nirodha. maggÃna¤ ca asamÃvayÃ. Na hetusamavetaæ hetuphalaæ samavÃyavÃdÅnaæ dvi-aïukÃdi viya. Ten' etaæ vuccati:- Tayam idha nirodhasu¤¤aæ tayena tenà pi nibbuti su¤¤Ã. su¤¤o phalena hetu phalam pi taæ hetunà su¤¤an ti Evaæ tÃva su¤¤ato vinicchayo veditabbo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 The edns. punctuate these sentences differently:- Sh: Niro- dhasu¤¤Ãni và tÅïi. Nirodho ca sesattayasu¤¤o, phala- su¤¤o và ettha hetu, samudaye, etc. Bm has || phala- su¤¤o và || ettha hetusamudaye dukkhassÃbhÃvato || magge, etc. Bh same as Bm, but dukkhassÃbhÃvato magge, etc. The èikà has the following comment on the passage:- KilesÃsu- cipaggharaïaÂÂhena sÃsavatà asubhatà ti katvà anÃsavattà nirodhamaggà subhà eva, dukkhÃdÅnaæ pariyÃyena samuda- yÃdi-bhÃvo ca atthi, na pana nirodhabhÃvo, nirodhassa và na dukkhÃdi-bhÃvo ti nirodhÃvasesattayÃnaæ a¤¤ama¤¤asaman- gità ti Ãha nirodhasu¤¤Ãni và ti adi. Samudaye dukkhassa abhÃvato ti ponobbhavikÃya taïhÃya punabbhavassa abhÃvato. Yathà và pakativÃdÅnaæ vikÃravibhÃvato pubbe paÂipalinà ca pakatibhÃven' eva tiÂÂhanti, na evaæ samudayasampayut- tam pi dukkhaæ samudayabhÃvena tiÂÂhatÅ ti Ãha, samudaye dukkhassa abhÃvato ti magge ca nirodhassa abhÃvato ti sam- bandho, yathà avibhattehi pi vikÃrehi ahankÃrataæ pattà visesindriyabhÆtavisesehi pakatibhÃven' eva Âhitehi pakati- sagabbhà icchità pakativÃdÅhi, evaæ na phalena sagabbho hetÆ ti attho. >/ #<[page 514]># %<514 XVI. Indriya-sacca-niddeso>% EkavidhÃdÅhÅ ti sabbam eva c' ettha dukkhaæ ekavidhaæ pavattibhÃvato, duvidhaæ nÃmarÆpato, tividhaæ kÃmarÆpÃ- rÆpuppattibhÃvabhedato,\<*<1>*>/ catubbidhaæ catu-ÃhÃrabhedato, pa¤cavidhaæ pa¤cupÃdÃnakkhandhabhedato. Samudayo pi ekavidho pavattabhÃvato, duvidho diÂÂhisampayuttÃsampa- yuttato, tividho kÃmabhavavibhavataïhÃbhedato, catubbhi- dho catumaggappaheyyato, pa¤cavidho rÆpÃbhinandanÃdi- bhedato, chabbidho cha taïhÃkÃyabhedato. Nirodho pi ekavidho asankhatadhÃtubhÃvato, pariyÃyena pana duvidho: sa upÃdisesa-anupÃdisesabhedato, tividho bhavattayavÆpa- samato, catubbidho catumaggÃdhigamanÅyato, pa¤cavidho pa¤cÃbhinandanavÆpasamato, chabbidho cha taïhÃkÃyak- khayabhedato. Maggo pi ekavidho bhÃvetabbato, duvidho samathavipassanÃbhedato, dassanabhÃvanÃbhedato vÃ, tivi- dho khandhattayabhedato. Ayaæ hi sappadesattà nagaraæ viya rajjena nippadesehi tÅhi khandhehi sangahito. Yath' Ãha:- na kho, Ãvuso VisÃkha, ariyena aÂÂhangikena maggena tayo khandhà sangahitÃ. TÅhi ca kho, Ãvuso VisÃkha, khandhe- hi ariyo aÂÂhangiko maggo sangahito. Yà c' Ãvuso VisÃkha, sammÃvÃcà yo ca sammÃkammanto yo ca sammà ÃjÅvo, ime dhammà sÅlakkhandhe sangahitÃ. Yo ca sammÃvÃyÃmo yà ca sammÃsati yo ca sammÃsamÃdhi, ime dhammà samÃdhikkhan- dhe sangahitÃ. Yà ca sammÃdiÂÂhi yo ca sammÃsankappo, ime dhammà pa¤¤Ãkkhandhe sangahità ti.2 Ettha hi sammÃvÃ- cÃdayo tayo sÅlam eva, tasmà te sajÃtito sÅlakkhandhena sanga- hitÃ. Ki¤cÃpi hi pÃÊiyam: sÅlakkhandhe ti bhummena niddeso kato, attho pana karaïavasen' eva veditabbo. SammÃvÃyÃ- mÃdisu pana tÅsu samÃdhi attano dhammatÃya Ãrammaïa- ekaggabhÃvena appetuæ na sakkoti, viriye pana paggahakic- caæ sÃdhente satiyà ca apilÃpanakiccaæ sÃdhentiyà laddhu- pakÃro hutvà sakkoti. Tatrà 'yaæ upamÃ: yathà hi: nakkhattaæ kÅÊissÃmà ti ¤eyyÃnaæ paviÂÂhesu tÅsu sahÃyesu eko supupphitaæ cam- patharukkhaæ disvà hatthaæ ukkhipitvà gahetuæ pi na sakkuïeyya, ath' assa dutiyo onamitvà piÂÂhim dadeyya; so tassa piÂÂhiyaæ Âhatvà pi kampamÃno gahetuæ na \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -ÃrÆpapavatti-. 2 M. i, 301. >/ #<[page 515]># %< SaccÃni ekavidhÃdÅhi 515>% sakuïeyya; ath' assa itaro aæsakÆÂam upanÃmeyya; so ekassa piÂÂhiyaæ Âhatvà ekassa aæsakÆtaæ olubbha yathÃruci pupphÃni ocinitvà piÊandhitvà nakkhattaæ kÅÊeyya, evaæ sampadam idaæ daÂÂhabbaæ. Ekato uyyÃnaæ paviÂÂhà tayo sahÃyà viya hi ekato jÃtà sammÃvÃyÃmÃdayo tayo dhammÃ. Supupphitacampako viya Ãrammaïaæ. Hatthaæ ukkhipitvà pi gahetuæ asakkonto viya attano dhammatÃya Ãrammaïe ekaggabhÃvena appetuæ asakkonto samÃdhi. PiÂÂhiæ datvà onatasahÃyo viya vÃyÃmo. AæsakÆÂaæ datvà ÂhitasahÃyo viya sati. Yathà tesu ekassa piÂÂhiyaæ Âhatvà ekassa aæsakÆÂaæ olubbha itaro yathÃruci pupphaæ gahetuæ sakkoti, evam eva viriye paggahakiccaæ sÃdhente satiyà ca apilÃpanakiccaæ sÃdhentiyà laddhÆpakÃro samÃdhi sakkoti Ãrammaïe ekaggahbÃvena appetuæ. Tasmà samÃdhi yev' ettha sajÃtito samÃdhikkhandhena sangahito, vÃyÃma- satiyo pana kiriyato sangahità honti. SammÃdiÂÂhi-sam- mÃsankappesu pi pa¤¤Ã attano dhammatÃya aniccaæ duk- kham anattà ti Ãrammaïaæ nicchetuæ na sakkoti. Vitakke pana ÃkoÂetvà ÃkoÂetvà dente sakkoti. Katham? Yathà hi hera¤¤ike kahÃpaïam hatthe ÂhapeÂvà sabbabhÃgesu oloketukÃmo samÃno pi na cakkhutalen 'eva parivattetuæ sakkoti, angulipabbehi pana parivattetvà parivattetvà ito c' ito ca oloketuæ sakkoti,\<*<1>*>/ evam eva na pa¤¤Ã attano dham- matÃya aniccÃdivasena Ãrammaïaæ nicchetuæ sakkoti, abhiniropanalakkhaïena pana Ãhanana-pariyÃhananavasena vitakkena ÃkoÂentena viya parivattentena viya ca ÃdÃyÃdÃya dinnam eva nicchetuæ sakkoti, tasmà idhà pi sammÃdiÂÂhi yeva sajÃtito pa¤¤Ãkkhandhena sangahitÃ, sammÃsankappo pana kiriyavasena sangahito hoti. Iti imehi tÅhi khandhehi maggo sangahaæ gacchati. Tena vuttaæ tividho khandhat- tayabhedato ti. Catubbidho sotÃpattimaggÃdivasen' eva. Api ca sabbÃn' eva saccÃni ekavidhÃni avitathattà abhi¤¤ey- yattà vÃ. DuvidhÃni lokiyalokuttarato sankhatÃsankhatato vÃ. TividhÃni dassanabhÃvanÃhi pahÃtabbato, appahÃtab- bato ca. CatubbidhÃni pari¤¤eyyÃdibhedato ti evam ettha ekavidhÃdÅhi vinicchayo veditabbo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. above, p. 437. >/ #<[page 516]># %<516 XVI. Indriya-sacca-niddeso>% SabhÃgavisabhÃgato ti sabbÃn' eva saccÃni a¤¤ama¤¤aæ sabhÃgÃni avitathato attasu¤¤ato dukkarapaÂivedhato ca. Yath' Ãha:- Taæ kiæ ma¤¤asi, ùnanda, katamaæ nu kho dukkarataraæ và durabhisambhavataraæ vÃ: yo và dÆrato va sukhumena tÃÊacchiggaÊena asanaæ atipÃteyya ponkhÃnupon- khaæ avirÃdhitaæ, yo và satadhà bhinnassa vÃlassa koÂiyà koÂiæ paÂivijjheyyà ti? Etad eva, bhante, dukkaratara¤ ceva durabhisambhavatara¤ ca: yo satadhà bhinnassa vÃlassa koÂiyà koÂiæ paÂivijjheyyà ti. Tato kho te, ùnanda, duppaÂivijjha- taraæ paÂivijjhanti: ye idaæ dukkhan ti yathÃbhÆtaæ paÂivij- jhanti ...pe... Ayaæ dukkhanirodha-gÃminipaÂipadà ti yathÃbhÆtaæ paÂivijjhantÅ ti.\<*<1>*>/ VisabhÃgÃni salakkhaïava- vatthÃnato. PurimÃni ca dve sabhÃgÃni duravagÃhattena gambhÅrattà lokiyattà sÃsavattà ca. VisabhÃgÃni phala- hetubhedato pari¤¤eyyappahÃtabbato ca. PacchimÃni pi dve sabhÃgÃni gambhÅrattena duravagÃhattà lokuttarattà anÃsavattà ca. VisabhÃgÃni visayavisayÅbhedato sacchi- kÃtabba-bhÃvetabbato ca. PaÂhamatatiyÃni cà pi sabhÃgÃni phalÃpadesato. VisabhÃgÃni sankhatÃsankhatato. Duti- yacatutthÃni cà pi sabhÃgÃni hetu-apadesato. VisabhÃgÃni ekantakusalÃkusalato. PaÂhamacatutthÃni cà pi sabhÃgÃni sankhatato. VisabhÃgÃni lokiyalokuttarato. Dutiya-tati- yÃni cà pi sabhÃgÃni nevasekhÃ-nÃsekhabhÃvato. VisabhÃ- gÃni sÃrammaïÃnÃrammaïato. Iti evaæ pakÃrehi nayehi ca vicakkhaïo vija¤¤Ã ariyasaccÃnaæ sabhÃgavisabhÃgatan ti. Iti sÃdhujanapÃmojjattÃya kate Visuddhimagge pa¤¤ÃbhÃvanÃ- dhikÃre Indriya-saccaniddeso nÃma soÊasamo paricchedo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. v, 454. >/ #<[page 517]># %<517>% XVII SATTARASAMO PARICCHEDO PA¥¥ùBHôMINIDDESO IdÃni khandh'-Ãyatana-dhÃtu-indriya-sacca-paÂiccasamup- pÃdÃdibhedà dhammà BHôMý ti evaæ vuttesu\<*<1>*>/ imissà pa¤- ¤Ãya bhÆmibhÆtesu dhammesu, yasmà paÂiccasamuppÃdo c' eva Ãdi-saddena sangahità paÂiccasamuppannà dhammà ca avasesà honti, tasmà tesaæ vaïïanÃkkamo anuppatto. Tattha avijjÃdayo tÃva dhammà paÂiccasamuppÃdo ti vedi- tabbÃ. Vuttaæ h' etaæ BhagavatÃ:- katamo ca, bhikkhave, paÂiccasamuppÃdo? AvijjÃpaccayÃ, bhikkhave, sankhÃrÃ; sankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïaæ; vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpaæ; nÃmarÆpapaccayà saÊÃyatanaæ; saÊÃyatanapaccayà phasso; phassapaccayà vedanÃ; vedanÃpaccayà taïhÃ; taïhapaccayà upÃdÃnaæ; upÃdÃnapaccayà bhavo; bhavapaccayà jÃti; jÃti- paccayà jarÃmaraïasokaparidevadukkhadomanassupÃyÃsà sam- bhavanti: evam etassa kevalassa dukkhakkhandhassa samu- dayo hoti. Ayaæ vuccati, bhikkhave, paÂiccasamuppÃdo ti\<*<2>*>/. JarÃmaraïÃdayo pana paÂiccasamuppannadhammà ti vedi- tabbÃ. Vuttaæ h' etaæ BhagavatÃ:- katame ca, bhikkhave, paÂiccasamuppannà dhammÃ? JarÃmaraïaæ, bhikkhave, anic- caæ sankhataæ paÂiccasamuppannaæ khayadhammaæ vaya- dhammaæ virÃgadhammaæ nirodhadhammaæ. JÃti, bhikkhave, ...pe... bhavo, upÃdÃnaæ, taïhÃ, vedanÃ, phasso, saÊÃ- yatanaæ, nÃmarÆpaæ, vi¤¤Ãïaæ, sankhÃrÃ, avijjÃ, bhikkhave, aniccà sankhatà paÂiccasamuppannà khayadhammà vayadham- mà virÃgadhammà nirodhadhammÃ: ime vuccanti, bhikkhave, paÂiccasamuppannà dhammà ti\<*<3>*>/. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Above, p. 443, 5. 2 S. ii, 1. 3 Ibid. 26. II. 10 >/ #<[page 518]># %<518 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% Ayaæ pan' ettha sankhepo. PaÂiccamuppÃdo ti paccaya- dhammà veditabbÃ. PaÂiccasamuppannà dhammà ti tehi tehi paccayehi nibbattadhammÃ. Katham idaæ jÃnitabban ti ce? Bhagavato vacanena; Bhagavatà hi PaÂiccasamup- pÃda-paÂiccasamuppannadhammadesanÃ-sutte:- Katamo ca, bhikkhave, paÂiccasamuppÃdo? JÃtipaccayÃ, bhikkhave, jarÃ- maraïaæ, uppÃdà và TathÃgatÃnaæ anuppÃdà và TathÃga- tÃnaæ, Âhità 'va sà dhÃtu dhammaÂÂhitatà dhammaniyÃmatà idappaccayatÃ. Taæ TathÃgato abhisambujjhati abhisameti; abhisambujjhitvà abhisametvà Ãcikkhati deseti pa¤¤Ãpeti paÂ- Âhapeti vivarati vibhajati uttÃnÅkaroti.\<*<1>*>/ Passathà ti c' Ãha. JÃtipaccayÃ, bhikkhave, jarÃmaraïaæ . . . BhavapaccayÃ, bhikkhave, jÃti ...pe... AvijjÃpaccayÃ, bhikkhave, sankhÃrÃ, uppÃdà và TathÃgatÃnaæ ...pe... vibhajati uttÃnÅkaroti. Passathà ti c' Ãha. AvijjÃpaccayÃ, bhikkhave, sankhÃrÃ. Iti kho bhikkhave yà tatra tathatà avitathatà ana¤¤athatà idap- paccayatÃ: ayaæ vuccati, bhikkhave, paÂiccasamuppÃdo ti\<*<2>*>/ evaæ paticcasamuppÃdaæ desentena tathatÃdÅhi vevaca- nehi paccayadhammà va paÂiccasamuppÃdo vuttÃ. Tasmà jarÃmaraïÃdÅnaæ dhammÃnaæ paccayalakkhaïo paÂicca- samuppÃdo, dukkhÃnubandhanaraso, kummaggapaccupaÂ- ÂhÃno ti veditabbo. So pan' Ãyaæ tehi tehi paccayehi anÆ- nÃdhikeh' eva tassa tassa dhammassa sambhavato tathatà ti, sÃmaggiæ upagatesu paccayesu muhuttam pi tato nib- battanadhammÃnaæ asambhavÃbhÃvato avitathatà ti, a¤¤a- dhammapaccayehi a¤¤adhammÃnuppattito ana¤¤athatà ti, yathà vuttÃnaæ etesaæ jarÃmaraïÃdÅnaæ paccayato và paccayasamÆhato và idappaccayatà ti vutto. TatrÃyaæ vacanattho:- imesaæ paccayà idappaccayÃ; idappaccayà eva idappaccayatÃ; idappaccayÃnaæ và samÆho idappacca- yatÃ. Lakkhaïaæ pan' ettha saddasatthato pariyesitab- baæ. Keci pana paÂicca sammà ca titthiyaparikappita-pakati- purisÃdikÃraïa-nirapekkho uppÃdo paÂiccasamuppÃdo ti evaæ uppÃdamattaæ paÂiccasamuppÃdo ti vadanti. Taæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm uttÃniæ karoti. 2 S. ii, 25 f., called Paccayo (Paccaya-sutta) in Pèå. ed. >/ #<[page 519]># %< PaÂiccasamuppÃdo 519>% na yujjati. KasmÃ? (1) SuttÃbhÃvato, (2) suttavirodhato, (3) gambhÅranayÃsambhavato, (4) saddabhedato ca. (1) UppÃdamattaæ paÂiccasamuppÃdo ti hi suttaæ n' atthi. (2) Taæ paÂiccasamuppÃdo ti ca vadantassa padesavihÃ- rasuttavirodho Ãpajjati. Kathaæ? Bhagavato hi:- atha kho Bhagavà rattiyà paÂhamaæ yÃmaæ paÂiccasamuppÃdaæ anulomapaÂilomaæ manasÃkÃsÅ ti\<*<1>*>/ Ãdivacanato paÂiccasamup- pÃdamanasikÃro paÂhamÃbhisambuddhavihÃro, padesavihÃro ca tass' ekadesavihÃro. Yath' Ãha:- yena svÃhaæ, bhik- khave, vihÃrena paÂhamÃbhisambuddho vihÃrÃmi, tassa pade- sena vihÃsin ti.\<*<2>*>/ Tatra ca paccayÃkÃradassanena vihÃsi, na uppÃdamattadassanenà ti. Yath' Ãha:- so evaæ pajÃnÃmi micchÃdiÂÂhipaccayà pi vedayitaæ, sammÃdiÂÂhipaccayà pi ve- dayitaæ, micchÃsankappapaccayà pi vedayitan ti\<*<3>*>/ sabbaæ vitthÃretabbaæ. Evaæ uppÃdamattaæ paÂiccasamuppÃdo ti vadantassa padesavihÃrasuttavirodho Ãpajjati. Tathà KaccÃnasuttavirodho, KaccÃnasutte pi hi:- lokasamudayaæ kho, KaccÃna, yathÃbhÆtaæ sammappa¤¤Ãya passato yà loke n' atthità sà na hotÅ ti.\<*<4>*>/ AnulomapaÂiccasamuppÃdo loka- paccayato lokasamudayo ti ucchedadiÂÂhisamugghÃtatthaæ pakÃsito. Na uppÃdamattaæ, na hi uppÃdamattadassanena ucchedadiÂÂhiyà samugghÃto hoti. PaccayÃnuparamadassa- nena pana hoti, paccayÃnuparame phalÃnuparamato ti. Evaæ uppÃdamattaæ paÂiccasamuppÃdo ti vadantassa Kac- cÃnasuttavirodho pi Ãpajjati. (3) GambhÅranayÃsambhavato ti vuttaæ kho pan' etaæ BhagavatÃ:- gambhÅro c' Ãyam, Ananda, paÂiccasamuppÃdo gambhÅrÃvabhÃso cà ti.\<*<5>*>/ GambhÅratta¤ ca nÃma catubbi- dham, taæ parato vaïïayissÃma. Taæ uppÃdamatte n' atthi, catubbidhanayapaÂimaï¬ita¤ c' etaæ paÂiccasamup- pÃdaæ vaïïayanti, tam pi nayacatukkaæ uppÃdamatte n' atthÅ ti gambhÅranayÃsambhavato pi na uppÃdamattaæ paÂiccasamuppÃdo. (4) Saddabhedato ti paÂiccasaddo ca pan' Ãyaæ samÃne \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vin. i, 2. 2 Not traced. 3 Not traced. 4 S. ii, 17. 5 D. ii, 55; S. ii, 92. >/ #<[page 520]># %<520 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% kattaripubbakÃle payujjamÃno atthasiddhikaro hoti. Sey- yathÅdaæ: cakkhu¤ ca paÂicca rÆpe ca uppajjati cakkhuvi¤- ¤Ãïan ti.\<*<1>*>/ Idha pana bhÃvasÃdhanena uppÃdasaddena sad- dhiæ payujjamÃno samÃnassa,\<*<2>*>/ kattu-abhÃvato, saddabhe- daæ gacchati, na ca ki¤ci atthaæ sÃdhetÅ ti saddabhedato pi na uppÃdamattaæ paÂiccasamuppÃdo ti. Tattha siyÃ: hoti-saddena saddhiæ yojayissÃma paÂiccasamuppÃdo hotÅti, taæ na yuttaæ. KasmÃ? YogÃbhÃvato c' eva uppÃdassa ca uppÃduppattidosato. PaÂiccasamuppÃdaæ vo, bhikkhave, desissÃmi. Katamo ca, bhikkhave, paÂiccasamuppÃdo ...pe . . . ayaæ vuccati, bhikkhave, paÂiccasamuppÃdo\<*<3>*>/ ti, imesu hi padesu ekena pi saddhiæ hoti-saddo yogaæ na gacchati, na ca uppÃdo hoti. Sace bhaveyya, uppÃdassà pi uppÃdo pÃpu- ïeyyà ti. Ye pi ma¤¤anti: idappaccayÃnaæ bhÃvo idap- paccayatÃ, bhÃvo ca nÃma yo ÃkÃro ÃvijjÃdÅnaæ sankhÃ- rÃdi-pÃtubhÃve hetu, so tasmiæ sankhÃravikÃre paÂiccasa- muppÃdasama¤¤Ã\<*<4>*>/ ti, tesaæ tam na yujjati. KasmÃ? AvijjÃdÅnaæ hetu vacanato. Bhagavatà hi:- tasmÃ-tiha, ùnanda, es' eva hetu, etaæ nidÃnaæ esa samudayo, esa paccayo jarÃmaraïassa, yad-idaæ jÃti ...pe... sankhÃ- rÃnaæ, yad-idaæ avijjà ti\<*<5>*>/ evaæ avijjÃdayo va hetÆ ti vuttÃ, na tesaæ vikÃro. Tasmà paÂiccasamuppÃdo ti paccaya- dhammà veditabbà ti. Iti yan taæ vuttaæ, taæ sammÃvuttan ti veditabbaæ. Yà pan' ettha paÂiccasamuppÃdo ti imÃya vya¤janacchÃ- yÃya uppÃdo yev' Ãyaæ vutto ti sa¤¤Ã uppajjati, sà imassa padassa evam atthaæ gahetvà vÆpasametabbÃ. Bhagavatà hi:- Dvedhà tato pavatte dhammasamÆhe yato idaæ vaca- naæ, tappaccayo tato yaæ phalopacÃrena iti vutto. Yo hi ayaæ paccayatÃya pavatto dhammasamÆho, tattha paÂiccasamuppÃdo ti idaæ vacanaæ dvedhà icchanti. So hi \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. ii, 72. 2 Sb samÃno samÃnakattu-. Sh samÃno samÃnassa. 3 Ibid. 1 f.; Bm Sb desessÃmi. 4 Sbh -sa¤¤Ã. 5 D. ii, 57 f. >/ #<[page 521]># %< PaÂiccasamuppÃdo 521>% yasmà patÅyamÃno hitÃya sukhÃya ca saævattati, tasmà paccetum arahanti naæ\<*<1>*>/ paï¬ità ti paÂicco. UppajjamÃno ca saha, sammà ca uppajjati, na ekekato, nà pi ahetuto ti samuppÃdo. Evaæ paÂicco ca so samuppÃdo cà ti paÂicca- samuppÃdo. Api ca: saha uppajjati ti samuppÃdo. Pacca- yasÃmaggiæ pana paÂicca apaccakkhÃyà ti\<*<2>*>/ evam pi paÂicca [so\<*<3>*>/] samuppÃdo cÃ\<*<3>*>/ ti\<*<3>*>/ paÂiccasamuppÃdo.\<*<3>*>/ Tassa c' Ãyaæ hetusamÆho paccayo ti tappaccayo, tappaccayattà ayam pi, yathà loke semhassa paccayo guÊo semho guÊo ti vuccati, yathà ca sÃsane sukhappaccayo BuddhÃnaæ uppÃdo: sukho BuddhÃnaæ uppÃdo ti vuccati, tathà paÂiccasamuppÃdo, icc' eva phalavohÃrena vutto ti veditabbo. Atha vÃ:- PaÂimukhamito ti vutto hetusamÆho ayaæ paÂicco ti, sahite uppÃdeti ca iti vutto so samuppÃdo. Yo hi esa sankhÃrÃdÅnaæ pÃtubhÃvÃya avijjÃdi-ekekahetu- sÅsena niddiÂÂho hetusamÆho, so sÃdhÃraïaphalanipphÃda- kaÂÂhena avekallattena\<*<4>*>/ ca sÃmaggi-angÃnaæ a¤¤ama¤¤ena paÂimukhaæ ito gato ti katvà paÂicco ti vuccati. SvÃyaæ sahite yeva a¤¤ama¤¤aæ avinibbhogavuttidhamme uppÃ- detÅ ti samuppÃdo ti pi vutto. Evam pi paÂicco ca so sam- uppÃdo cà ti paÂiccasamuppÃdo. Aparo nayo:- Paccayatà a¤¤o¤¤aæ paÂicca yasmà samaæ saha ca dhamme, ayam uppÃdeti tato pi evam idha bhÃsità muninÃ. AvijjÃdi-sÅsena niddiÂÂhapaccayesu hi ye paccayà yaæ\<*<5>*>/ san- khÃrÃdikaæ dhammaæ uppÃdenti, na te a¤¤ama¤¤aæ apa- Âicca a¤¤ama¤¤avekalle sati uppÃdetuæ samatthà ti. Tasmà paÂicca samaæ saha ca na ekekadesaæ, nà pi pubbÃpara- bhÃvena ayaæ paccayatà dhamme uppÃdetÅ ti atthÃnusÃ- ravohÃrakusalena muninà evam idha bhÃsità paÂiccasamup- pÃdo tveva bhÃsità ti attho. Evaæ bhÃsamÃnena ca:- Purimena sassatÃdÅnamabhÃvo pacchimena ca padena ucchedÃdi-vighÃto dvayena paridÅpito ¤Ãyo. Purimenà ti paccayasÃmaggi-paridÅpakena paÂiccapadena \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb taæ. 2 Sb Bm na paccakkhÃya. 3 Sh omits. 4 Sh -atthena. 5 Bm omits. >/ #<[page 522]># %<522 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% pavatti dhammÃnaæ paccayasÃmaggiyaæ Ãyattavuttittà sassatÃhetu-visamahetu-vasavattivÃdappabhedÃnaæ sassatÃ- dÅnaæ abhÃvo paridÅpito hoti. Kiæ hi sassatÃdÅnaæ ahetu- Ãdivasena và pavattÃnaæ paccayasÃmaggiyà ti? Pacchi- mena ca padenà ti dhammÃnaæ uppÃdaparidÅpakena samup- pÃdapadena paccayasÃmaggiyaæ dhammÃnaæ uppattito vi- hatà uccheda-natthika-akiriyavÃdà ti ucchedÃdi-vighÃto pa- ridÅpito hoti. Purima-purimapaccayavasena hi punappuna uppajjamÃnesu dhammesu kuto uccheda-\<*<1>*>/natthikÃ-kiriyavÃ- dà cà ti? Dvayenà ti sakalena paticcasamuppÃdavaca- nena, tassà tassà paccayasÃmaggiyà santatiæ avicchinditvà tesam tesaæ dhammÃnaæ sambhavato majjhimà paÂi- padÃ. So karoti, so paÂisaævedeti; a¤¤o karoti, a¤¤o paÂi- saævedetÅ ti\<*<2>*>/ vÃdappahÃnaæ janapadaniruttiyà anabhini- veso sama¤¤Ãya anatidhÃvanan ti ayaæ ¤Ãyo paridÅpito hotÅti ayaæ tÃva paÂiccasamuppÃdo ti vacanamattassa attho. Yà pan' Ãyaæ Bhagavatà paÂiccasamuppÃdaæ desentena:- avijjÃpaccayà sankhÃrà ti\<*<3>*>/ Ãdinà nayena nikkhittà tanti, tassà atthasaævaïïanaæ karontena vibhajjavÃdi-maï¬alaæ ota- ritvà Ãcariye anabbhÃcikkhantena sakasamayaæ avokka- mantena parasamayaæ anÃrÆhantena\<*<4>*>/ suttaæ appaÂibÃhan- tena vinayaæ anulomentena mahÃpadese olokentena dham- maæ dÅpentena atthaæ sangÃhantena tam ev' atthaæ puna- rÃvattetvà aparehi pi pariyÃyantarehi\<*<5>*>/ niddisantena ca, yasmà atthasamvaïïanà kÃtabbà hoti, pakatiyà pi ca duk- karà va paÂiccasamuppÃdassa atthasaævaïïanÃ. Yath' Ãhu PorÃïÃ:- Saccaæ satto paÂisandhi paccayÃkÃram eva ca, duddasà caturo dhammà desetu¤ ca sudukkarà ti. Tasmà a¤¤atra ÃgamÃdhigamappattehi na sukarà paÂicca- samuppÃdassa atthavaïïanà ti paritulayitvÃ:- VattukÃmo ahaæ ajja paccayÃkÃravaïïanaæ patiÂÂhaæ nÃdhigacchÃmi ajjhogaÊho va sÃgaraæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh ucchedo. 2 S. ii, 20. 3 Ibid. 10, etc. 4 Sh anÃyÆh-. 5 Sh pariyÃyehi. >/ #<[page 523]># %< AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà 523>% SÃsanaæ pan' idaæ nÃnà desanà nayamaï¬itaæ. pubbÃcariyamaggo ca abbocchinno pavattati. Yasmà tasmà tad-ubhayaæ sannissÃyattha vaïïanaæ ÃrabhissÃmi etassa; taæ sunÃtha samÃhitÃ. Vuttaæ h' etaæ pubbÃcariyehi:- Yo koci maæ aÂÂhiækatvÃ\<*<1>*>/ suïeyya labhetha pubbÃ- pariyaæ visesaæ, laddhÃna pubbÃpariyaæ visesaæ adassanaæ maccurÃ- jassa gaccheti. Iti\<*<2>*>/ avijjà paccayà sankhÃrà ti Ãdisu hi Ãdito yeva tÃva:- DesanÃbhedato attha-lakkhaï'-ekavidhÃdito, angÃna¤ ca vavatthÃnà vi¤¤Ãtabbo vinicchayo. Tattha desanÃbhedato ti Bhagavato hi vallihÃrakÃnaæ catunnaæ purisÃnam valliggahaïaæ viya Ãdito và majjhato và paÂÂhÃya yÃva pariyosÃnaæ, tathà pariyosÃnato và maj- jhato và paÂÂhÃya yÃva ÃdÅ ti catubbidhà paÂiccasamuppÃ- dadesanÃ. Yathà hi vallihÃrakesu catusu purisesu eko valliyà mÆlam eva paÂhamaæ passati, so taæ mÆle chetvà sabbaæ Ãka¬¬hitvà ÃdÃya kamme upaneti, evaæ BhagavÃ:- iti kho, bhikkhave, avijjÃpaccayà sankhÃrà ...pe... jÃtipac- cayà jarÃmaraïan ti\<*<3>*>/ Ãdito paÂÂhÃya yÃva pariyosÃnà pi pa- ÂiccasamuppÃdaæ deseti. Yathà pana tesu purisesu eko valliyà majjhaæ paÂhamaæ passati, so majjhe chinditvà upari bhÃgaæ yeva Ãka¬¬hitvà ÃdÃya kamme upaneti, evaæ BhagavÃ:- tassa taæ vedanaæ abhinandato abhivadato ajjho- sÃya tiÂÂhato uppajjati nandÅ. Yà vedanÃsu nandÅ tad-upÃ- dÃnaæ. Tass' upÃdÃnapaccayà bhavo. Bhavapaccayà jÃtÅ ti\<*<4>*>/ majjhato paÂÂhÃya yÃva pariyosÃnà pi deseti. Yathà ca tesu purisesu eko valliyà aggaæ paÂhamaæ passati, so agge gahetvà aggÃnusÃrena yÃva mÆlà sabbaæ ÃdÃya kamme upaneti; evaæ BhagavÃ:- jÃtipaccayà jarÃmaraïan ti iti kho pan' etaæ vuttaæ. JÃtipaccayà nu kho, bhikkhave, jarÃ- maraïaæ no vÃ, kathaæ và ettha hotÅ ti? JÃtipaccayÃ, bhante, jarÃmaraïaæ, evaæ no ettha hoti: jÃtipaccayà jarÃmaraïan ti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh atthikatvÃ. 2 Sbh omit. 3 M. i, 261. 4 Ibid. 266 f.; S.ii, 14. >/ #<[page 524]># %<524 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% Bhavapaccayà jÃti ...pe... avijjÃpaccayà sankhÃrà ti iti kho pan' etaæ vuttaæ. AvijjÃpaccayà nu kho, bhikkhave, sankhÃrà no vÃ, kathaæ và ettha hotÅ ti\<*<1>*>/ pariyosÃnato paÂÂhÃya yÃva Ãdito pi paÂiccasamuppÃdaæ deseti. Yathà pan' etesu purisesu eko valliyà majjham eva paÂhamaæ passati, so maj- jhe chinditvà heÂÂhà otaranto yÃva mÆlà ÃdÃya kamme upaneti, evaæ BhagavÃ:- ime ca, bhikkhave, cattÃro ÃhÃrà kin nidÃnÃ, kiæ samudayÃ, kiæ jÃtikÃ, kiæ pabhavÃ? Ime cattÃro ÃhÃrà taïhÃnidÃnà taïhÃsamudayà taïhÃjÃtikà taïhÃ- pabhavÃ. Taïhà kiæ nidÃnÃ? . . . vedanÃ, phasso, saÊaya- tanaæ, nÃmarÆpaæ, vi¤¤Ãïaæ, sankhÃrà kiæ nidÃnÃ? San- khÃrà avijjÃnidÃnà ...pe... avijjÃpabhavà ti\<*<2>*>/ majjhato paÂ- thÃya yÃva Ãdito deseti. Kasmà pan' evaæ desetÅ ti? PaÂiccasamuppÃdassa saman- tabhaddakattà saya¤ ca desanÃvilÃsappattattÃ. Samanta- bhaddako hi paÂiccasamuppÃdo. Tato tato ¤ÃyappaÂive- dhÃya saævattati yeva. DesanÃvilÃsappatto ca Bhagavà catuvesÃrajjapaÂisambhidÃyogena catubbidhagambhÅrabhÃ- vappattiyà ca, so desanÃvilÃsappattattà nÃnÃnayeh' eva dhammaæ deseti. Visesato pan' assa yà Ãdito paÂÂhÃya anulomadesanÃ, sà pavattikÃraïavibhÃgasammÆlhaæ veney- yajanaæ samanupassato yathà sakehi kÃraïehi pavattisan- dassanatthaæ uppattikkamasandassanattha¤ ca pavattà ti vi¤¤ÃtabbÃ. Yà pariyosÃnato paÂÂhÃya paÂilomadesanÃ, sÃ:- kicchaæ\<*<3>*>/ vatà 'yaæ loko Ãpanno jÃyati ca jÅyati ca mÅ- yati ca cavati ca uppajjati cà ti\<*<4>*>/ Ãdinà nayena kicchÃpannaæ lokaæ anuvilokayato pubbabhÃgapaÂivedhÃnusÃrena tassa tassa jarÃmaraïÃdikassa dukkhassa attanà adhigatakÃra- ïasandassanatthaæ. Yà majjhato paÂÂhÃya yÃva Ãdi pa- vattÃ, sà ÃhÃranidÃnavavatthÃpanÃnusÃrena yavà atÅtaæ addhÃnaæ atiharitvà puna atÅtaddhato pabhuti hetuphala- paÂipÃÂisandassanatthaæ. Yà pana majjhato paÂÂhÃya yÃva pariyosÃnaæ pavattÃ, sà paccuppanne addhÃne anÃgatad- dhahetusamuÂÂhÃnato pabhuti anÃgataddhasandassanat- thaæ. TÃsu yà pavattikÃraïasammÆÊhassa veneyya janassa \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. i, 261 f. 2 S. ii, 11 f. 3 Bhm kicchÃ. 4 D. ii, 30; S. ii, 5. Bhm upapaj-. >/ #<[page 525]># %< AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà 525>% yathÃsakehi kÃraïehi pavattisandassanatthaæ uppattikka- masandassanattha¤ ca Ãdito paÂÂhÃya anulomadesanà vuttÃ, sà idha nikkhittà ti veditabbÃ. Kasmà pan' ettha avijjà Ãdito vuttÃ? Kiæ, pakativÃdi- naæ pakati viya, avijjà pi akÃraïaæ mÆlakÃraïaæ lokassà ti? Na akÃraïaæ; Ãsavasamudayà avijjà samudayo ti hi avijjÃya kÃraïaæ vuttam. Atthi pana pariyÃyo yena mÆ- lakÃraïaæ siyÃ; ko pan' eso ti? VaÂÂakathÃya sÅsabhÃvo. Bhagavà hi vaÂÂakathaæ kathento dve dhamme sÅsaæ katvà katheti: avijjaæ vÃ, yath' Ãha:- purimÃ, bhikkhave, koÂi na pa¤¤Ãyati avijjÃya ito pubbe avijjà nÃhosi, atha pacchà sam- bhavÅ ti.\<*<1>*>/ Eva¤ c' etaæ, bhikkhave, vuccati, atha ca pana pa¤¤Ãyati idappaccayà avijjà ti, bhavataïhà vÃ, yath' Ãha:- purimÃ, bhikkhave, koÂi na pa¤¤Ãyati bhavataïhÃya, ito pubbe bhavataïhà nÃhosi, atha pacchà sambhavÅ ti. Eva¤ c' etaæ, bhikkhave, vuccati, atha ca pana pa¤¤Ãyati idappaccayà bhavataïhà ti\<*<2>*>/. Kasmà pana Bhagavà vaÂÂakathaæ kathento ime dve dhamme sÅsaæ katvà kathetÅ ti? Sugati-duggati-gÃmino kammassa visesahetubhÆtattÃ; duggatigÃmino hi kammassa visesahetu avijjÃ. KasmÃ? Yasmà avijjÃbhibhÆto puthuj- jano, aggisantÃpalaguÊÃbhighÃta-parissamÃbhibhÆtà vajjha- gÃvÅtÃya parissamÃturatÃya nirassÃdam pi attano anatthÃ- vaham pi uïhodakapÃnaæ viya, kilesasantÃpato nirassÃdam pi duggati-nipÃtanato ca attano anatthÃvaham pi pÃïÃtipÃ- tÃdiæ anekappakÃraæ duggatigÃmikammaæ Ãrabhati. Su- gatigÃmino pana kammassa visesahetu bhavataïhÃ. KasmÃ? Yasmà bhavataïhÃbhibhÆto puthujjano, yathÃ\<*<3>*>/ vuttappa- kÃrà gÃvÅ sÅtÆdakataïhÃya samassÃdaæ attano parissama- vinodana¤ ca sÅtÆdakapÃnaæ viya, kilesasantÃpavirahato sa-assÃdaæ sugatisampÃpanena attano duggati-dukkhapa- rissama-vinodana¤ ca pÃïÃtipÃtÃveramaïÅ-Ãdiæ anekappa- kÃraæ sugatigÃmikammaæ Ãrabhati. Etesu pana vaÂÂakathÃya sÅsabhÆtesu dhammesu katthaci Bhagavà ekadhammamÆlikaæ desanaæ deseti, seyyathÅdaæ: \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Not traced. Cf. S. ii, 178; iii, 149. 2 Not traced. Cf. ibid. 3 Sb Bhm sà for yathÃ. >/ #<[page 526]># %<526 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso >%-iti kho, bhikkhave, avijjupanisà sankhÃrÃ, sankhÃrupanisaæ vi¤¤Ãïan ti\<*<1>*>/ Ãdi; tathÃ:- upÃdÃniyesu, bhikkhave, dham- mesu assÃdÃnupassino viharato taïhà pava¬¬hati, taïhÃpac- cayà upÃdÃnan ti\<*<2>*>/ Ãdi; katthaci ubhayamÆlikam pi; seyya- thÅdaæ:- avijjÃnÅvaraïassa, bhikkhave, bÃlassa taïhÃya sam- payuttassa evam ayaæ kÃyo samudÃgato, iti aya¤ c' eva kÃyo bahiddhà ca nÃmarÆpaæ itth' etaæ dvayaæ, dvayaæ paÂicca phasso chaÊ\<*<3>*>/ ev' ÃyatanÃni ca, ye hi phuÂÂho bÃlo sukhaduk- khaæ paÂisaævedetÅ ti\<*<4>*>/ Ãdi. TÃsu desanÃsu:- avijjÃpaccayà sankhÃrà ti ayam idha avijjÃvasena ekadhammamÆlikà de- sanà ti veditabbÃ. Evaæ tÃv' ettha desanÃbhedato vi¤¤Ã- tabbo vinicchayo. Atthato ti avijjÃdÅnaæ padÃnaæ atthato, seyyathÅdaæ, pÆretuæ ayuttaÂÂhena kÃyaduccaritÃdi avindiyaæ nÃma, aladdhabban ti attho. Taæ avindiyaæ vindatÅ ti avijjÃ. TabbiparÅtato kÃyasucaritÃdi-vindiyaæ nÃma, taæ vindiyaæ na vindatÅ ti avijjÃ. KhandhÃnaæ rÃsaÂÂhaæ, ÃyatanÃnaæ ÃyatanaÂÂhaæ, dhÃtÆnaæ su¤¤aÂÂhaæ, indriyÃnam adhipati- yaÂÂhaæ, saccÃnaæ tathaÂÂhaæ aviditaæ karotÅ ti pi avijjÃ. DukkhÃdÅnaæ pÅÊanÃdivasena vuttaæ catubbidhaæ atthaæ aviditaæ karotÅ ti pi avijjÃ. AntavirahitesaæsÃre sabbayo- nigatibhavavi¤¤ÃïaÂÂhiti sattÃvÃsesu satte javÃpetÅ ti avijjÃ. Paramatthato avijjamÃnesu itthi-purisÃdisu javati, vijjamÃ- nesu pi khandhÃdisu na javatÅ ti avijjÃ. Api ca cakkhuvi¤- ¤ÃïÃdÅnaæ vatthÃrammaïÃnaæ paÂiccasamuppÃda-paÂicca- samuppannÃna¤ ca dhammÃnaæ chÃdanato pi avijjÃ. Yaæ paÂicca phalam eti, so paccayo. PaÂiccà ti na vinà appaccakkhitvà attho. EtÅ ti uppajjati c' eva pavattati cà ti attho. Api ca upakÃrakaÂÂho paccayaÂÂho, avijjà ca sà paccayo cà ti avijjÃpaccayo, tasmà avijjÃpaccayÃ. Sankhataæ abhisankharontÅ ti sankhÃrÃ. Api ca: avijjÃ- paccayà sankhÃrà sankhÃrasaddena ÃgatasankhÃrà ti duvi- dhà sankhÃrÃ. Tattha pu¤¤Ãpu¤¤Ãne¤jÃbhisankhÃrà tayo ti ime cha avijjÃpaccayà sankhÃrÃ. Te sabbe pi lokiyakusa- lÃkusalacetanÃmattam eva hoti. SankhatasankhÃro, abhi- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. ii, 31. 2 Ibid. 84. 3 So all edns. Pèå. ed.: sal. 4 Ibid. 23 f. >/ #<[page 527]># %< AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà 527>% sankhatasankhÃro, abhisankharaïakasankhÃro, payogÃbhi- sankhÃro ti ime pana cattÃro sankhÃrasaddena Ãgatasan- khÃrÃ. Tattha: aniccà vata sankhÃrÃ! ti\<*<1>*>/ Ãdisu vuttà sabbe pi sappaccayà dhammà sankhatasankhÃrà nÃma. Kamma- nibbattà tebhÆmakà rÆpÃrÆpadhammà abhisankhatasan- khÃrà ti AÂÂhakathÃsu vuttÃ; te pi aniccà vata sankhÃrà ti etth' eva sangahaæ gacchanti, visuæ pana nesaæ ÃgataÂÂhÃnaæ na pa¤¤Ãyati. TebhÆmikakusalÃkusalacetanà pana abhi- sankharaïakasankhÃro ti vuccati. Tassa:- avijjÃgato ayaæ, bhikkhave, purisapuggalo pu¤¤a¤ ceva\<*<2>*>/ sankhÃraæ abhisan- kharotÅ ti\<*<3>*>/ ÃdÅsu ÃgataÂÂhÃnaæ pa¤¤Ãyati. KÃyikacetasikaæ pana viriyaæ payogÃbhisankhÃro ti vuccati. So:- yÃvatikà abhisankhÃrassa gati, tÃvatikaæ gantvà akkhÃhataæ ma¤¤e aÂÂhÃsÅ ti\<*<4>*>/ Ãdisu Ãgato. Na kevala¤ ca ete yeva, a¤¤e pi:- sa¤¤Ãvedayitanirodhaæ samÃpajjantassa kho Ãvuso VisÃkha bhikkhuno paÂhamaæ nirujjhati vacÅsankhÃro, tato kÃyasan- khÃro, tato cittasankhÃro ti\<*<5>*>/ Ãdinà nayena sankhÃrasaddena Ãgatà aneke sankhÃrÃ. Tesu n' atthi so sankhÃro yo san- khatasankhÃrehi sangahaæ na gaccheyya. Ito paraæ:- sankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïan ti Ãdisu vuttaæ vuttanayen' eva veditabbaæ. Avutte pana vijÃnÃtÅ ti vi¤¤Ãïaæ, namatÅ ti nÃmaæ, ruppatÅ ti rÆpaæ. ùye tanoti Ãyata¤ ca\<*<6>*>/ nayatÅ ti Ãyatanaæ, phassatÅ ti phasso, vedayatÅ ti vedanÃ, paritassatÅ ti taïhÃ, upÃdiyatÅ ti upÃdÃnaæ, bhavati bhÃvayati cà ti bhavo, jananaæ jÃti, jÅraïaæ jarÃ, maranti etenà ti mara- ïaæ, socanaæ soko, paridevanaæ paridevo, dukkhayatÅ ti dukkhaæ, uppÃdaÂÂhitivasena và dvidhà khaïatÅ ti pi duk- khaæ, dummanabhÃvo domanassaæ, bhuso ÃyÃso upÃyÃso. SambhavantÅ ti abhinibbattan ti. Na kevala¤ ca sokÃdÅh' eva,\<*<7>*>/ atha kho sabbapadehi sambhavanti-saddassa yojanà kÃtabbÃ. Itarathà hi: avijjÃpaccayà sankhÃrà ti vutte kiæ karontÅ ti na pa¤¤Ãyeyya, sambhavantÅ ti pana yojanÃya sati avijjà ca sà paccayo cà ti avijjÃpaccayo, tasmà avijjÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 D. ii, 157; S. i, 158. 2 So all four edns. Pèå. ed.: ce. 3 S. ii, 82. 4 A. i, 112. 5 M. i, 302. 6 Bhm Aye tanati Ãyata¤ ca. 7 Sh -ÃdÅneva. >/ #<[page 528]># %<528 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% paccayà sankhÃrà sambhavantÅ ti paccaya paccayuppannava- vatthÃnaæ kataæ hoti. Esa nayo sabbattha. Evan ti nid- diÂÂhanayanidassanaæ, tena avijjÃdÅh' eva kÃraïehi, na issaranimmÃnÃdÅhÅ ti dasseti. Etassà ti yathÃvuttassa. Kevalassà ti asammissassa, sakalassa vÃ. Dukkhakkhan- dhassà ti dukkhasamudayassa, na sattassa na sukhasubhÃ- dÅnaæ. Samudayo ti nibbatti. HotÅ ti sambhavati. Evam ettha atthato vi¤¤Ãtabbo vinicchayo. LakkhaïÃdito ti avijjÃdÅnaæ lakkhaïÃdito, seyyathÅdaæ: a¤¤Ãïalakkhaïà avijjÃ, sammohanarasÃ, chÃdanapaccupaÂ- ÂhÃnÃ, ÃsavapadaÂÂhÃnÃ. Abhisankharaïalakkhaïà san- khÃrÃ, ÃyÆhanarasÃ, cetanÃpaccupaÂÂhÃnÃ, avijjÃpadaÂÂhÃnÃ. VijÃnanalakkhaïaæ vi¤¤Ãïaæ, pubbangamarasaæ, paÂi- sandhipaccupaÂÂhÃnÃæ, sankhÃrapadaÂÂhÃnaæ, vatthÃram- maïapadaÂÂhÃnaæ vÃ. Namanalakkhaïaæ nÃmaæ, saæ- payogarasaæ, avinibbhogapaccupaÂÂhÃnaæ, vi¤¤ÃïapadaÂ- ÂhÃnaæ. Ruppanalakkhaïaæ rÆpaæ, vikiraïarasaæ, avyÃ- katapaccupaÂÂhÃïaæ, vi¤¤ÃïapadaÂÂhÃnaæ. ùyatanalak- khaïaæ saÊÃyatanaæ, dassanÃdirasaæ, vatthudvÃrabhÃva- paccupaÂÂhÃnaæ, nÃmarÆpapadaÂÂhÃnaæ. Phusanalakkhaïo phasso, sanghaÂÂanaraso, sangatipaccupaÂÂhÃno, saÊÃyatana- padaÂÂhÃno. Anubhavanalakkhaïà vedanÃ, visayarasasam- bhogarasÃ, sukhadukkhapaccupaÂÂhÃïÃ, phassapadaÂÂhÃnÃ. Hetulakkhaïà taïhÃ, abhinandanarasÃ, atittabhÃvapaccu- paÂÂhÃnÃ, vedanÃpadaÂÂhÃnÃ. Gahaïalakkhaïaæ upÃdÃ- naæ, amu¤canarasaæ, taïhÃdaÊhatta-diÂÂhipaccupaÂÂhÃnaæ, taïhÃpadaÂÂhÃnaæ. Kamma-kammaphalalakkhaïo bhavo, bhÃvanÃ-bhavanaraso,\<*<1>*>/ kusalÃkusalÃvyÃkatapaccupaÂÂhÃno, upÃdÃnapadaÂÂhÃno. JÃti-ÃdÅnaæ lakkhaïÃdÅni Saccanid- dese\<*<2>*>/ vuttanayen' eva veditabbÃni. Evam ettha lakkha- ïÃdito pi vi¤¤Ãtabbo vinicchayo. EkavidhÃdito ti ettha avijjà a¤¤Ãïa-adassanamohÃdibhÃvato ekavidhÃ. AppaÂipatti-micchÃpaÂipattito duvidhÃ. Tathà sasankhÃra-asankhÃrato.\<*<3>*>/ Vedanattayasampayogato tividhà Catusacca-apaÂivedhato catubbidhÃ. Gatipa¤cakÃdÅnavac- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 So Sh Bh Sb Bm bhÃvana-bhavanaraso. 2 Above, p. 499 f. 3 All edns. sasankhÃrÃs-. >/ #<[page 529]># %< AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà 529>% chÃdanato pa¤cavidhÃ. DvÃrÃrammaïato pana sabbesu pi arÆpadhammesu chabbidhatà veditabbÃ. SankhÃrà sÃsavavipÃkadhammadhammÃdi-bhÃvato eka- vidhÃ. KusalÃkusalato duvidhÃ. Tathà parittamahaggata- hÅnamajjhima-micchattasammatta-niyatÃniyatato. Tividhà pu¤¤ÃbhisankhÃrÃdibhÃvato. Catubbidhà catuyonisaævat- tanato. Pa¤cavidhà pa¤cagatigÃmito. Vi¤¤Ãïaæ lokiyavipÃkÃdibhÃvato ekavidhaæ. SahetukÃ- hetukÃdito duvidhaæ. BhavattayapariyÃpannato vedanat- tayasampayogato ahetuka-dvihetuka-tihetukato ca tividhaæ. Yonigativasena catubbidhaæ pa¤cavidha¤ ca. NÃmarÆpaæ vi¤¤Ãïasannissayato kammapaccayato ca ekavidhaæ. SÃrammaïÃnÃrammaïato duvidhaæ. AtÅtÃ- dito tividhaæ. Yonigativasena catubbidhaæ pa¤cavidha¤ ca. SaÊÃyatanaæ sa¤jÃti-samosaraïaÂÂhÃnato ekavidhaæ. BhÆtappasÃdavi¤¤ÃïÃdito duvidhaæ. SampattÃsampattato bhayagocarato tividhaæ. YonigatipariyÃpannato catubbi- dhaæ pa¤cavidha¤ cà ti iminà nayena phassÃdÅnam pi eka- vidhÃdi-bhÃvo veditabbo ti evam ettha ekavidhÃdito pi vi¤- ¤Ãtabbo vinicchayo. AngÃna¤ ca vavatthÃnà ti sokÃdayo c' ettha bhavacak- kassa avicchedadassanatthaæ vuttÃ, jarÃmaraïabbhÃhatassa hi bÃlassa te sambhavanti. Yath' Ãha:- assutavÃ, bhik- khave, puthujjano kÃyikÃya dukkhÃya vedanÃya phuÂÂho sa- mÃno socati kilamati paridevati urattÃliæ kandati samoham ÃpajjatÅ ti.\<*<1>*>/ YÃva ca tesaæ pavatti,\<*<2>*>/ tÃva avijjÃyÃti puna pi avijjÃpaccayà sankhÃrà ti sambandham eva hoti bhava- cakkaæ, tasmà tesaæ jarÃmaraïen' eva ekasankhepaæ katvà dvÃdas' eva paÂiccasamuppÃdangÃnÅ ti veditabbÃ. Evam ettha angÃnaæ vavatthÃnato pi vi¤¤Ãtabbo vinic- chayo. Ayaæ tav' ettha sankhepakathÃ. Ayam pana vitthÃranayo:- avijjà ti suttantapariyÃyena \<-------------------------------------------------------------------------- 1 I cannot trace this quotation in its entirety. The `grief formula' from socati . . . occurs frequently: M. i, 86; A. iii, 54, 416; N, 293, etc.; from phuÂÂho: A. ii, 188. A. iii, 54 gives assutavato, bhikkhave, puthujjanassa . . . 2 Bhm pavattati. >/ #<[page 530]># %<530 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% dukkhÃdisu catusu ÂhÃnesu a¤¤Ãïaæ; abhidhammapariyÃ- yena pubbantÃdÅhi saddhiæ aÂÂhasu. Vuttaæ h' etaæ:- tattha katamà avijjÃ? Dukkhe a¤¤Ãïaæ ...pe... dukkha- nirodhagÃminiyà paÂipadÃya a¤¤Ãïaæ, pubbante a¤¤Ãïaæ aparante . . . pubbantÃparante . . . idappaccayatà paÂiccasam- uppannesu dhammesu a¤¤Ãïan ti.\<*<1>*>/ Tattha ki¤cÃpi, Âha- petvà lokuttaraæ saccadvayaæ, sesaÂÂhÃnesu Ãrammaïava- senà pi avijjà uppajjati, evaæ sante pi paÂicchÃdanavasen' eva idha adhippetÃ; sà hi uppannà Dukkhasaccaæ paÂicchÃ- detvà tiÂÂhati, yÃthÃva\<*<2>*>/-sarasalakkhaïaæ paÂivijjhituæ na deti. Tathà Samudayaæ, Nirodhaæ, Maggaæ. Pubbanta- sankhÃtaæ atÅtaæ khandhapa¤cakaæ, aparantasankhÃtaæ anÃgataæ khandhapa¤cakaæ, pubbantÃparantasankhÃtaæ tad-ubhayaæ, idappaccayatÃ-paÂiccasamuppannadhamma- sankhÃtaæ idappaccayata¤ c' eva paÂiccasamuppannadham- me ca paÂicchÃdetvà tiÂÂhati. Ayaæ avijjÃ, ime sankhÃrà ti evaæ yÃthÃva-sarasalakkhaïaæ ettha paÂivijjhituæ na deti. Tasmà dukkhe a¤¤Ãïaæ ...pe... idappaccayatà paÂiccasam- uppannesu dhammesu a¤¤Ãïan ti vuccati. SankhÃrà ti pu¤¤Ãdayo tayo, kÃyasankhÃrÃdayo tayo ti evaæ pubbe sankhepato vuttà cha. VitthÃrato pan' ettha pu¤¤ÃbhisankhÃro dÃnasÅlÃdivasena pavattà aÂÂha kÃmÃva- carakusalacetanà va bhÃvanÃvasen' eva pavattà pa¤ca rÆpÃ- vacarakusalacetanà cà ti terasa cetanà honti. Apu¤¤Ãbhi- sankhÃro pÃïÃtipÃtÃdivasena pavattà dvÃdasa akusalace- tanÃ. ùne¤jÃbhisankhÃro bhÃvanÃvasen' eva pavattà ca- tasso arÆpÃvacarakusalacetanà cà ti tayo pi sankhÃrà ekÆ- natiæsa cetanà honti. Itaresu pana tÅsu kÃyasa¤cetanà kÃyasankhÃro, vacÅsa¤cetanà vacÅsankhÃro, manosa¤cetanà cittasankhÃro. Ayaæ tiko kammÃyÆhanakkhaïe pu¤¤Ã- bhisankhÃrÃdÅnaæ dvÃrato pavattidassanatthaæ vutto. KÃ- yavi¤¤attiæ samuÂÂhapetvà hi kÃyadvÃrato pavattà aÂÂha kÃmÃvacarakusalacetanà dvÃdasa akusalacetanà ti samavÅ- sati cetanà kÃyasankhÃro nÃma. Tà eva vacÅvi¤¤attiæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Dhs. 1162 (katamaæ avijjÃnÅvaraïaæ?) In Vibhan- ga, p. 362, moho is described in the same terms. 2 J.Pèå. 1889, 208. >/ #<[page 531]># %< AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà 531>% samuÂÂhapetvà vacÅdvÃrato pavattà vacÅsankhÃro nÃma. Abhi¤¤Ãcetanà pan' ettha parato vi¤¤Ãïassa paccayo na hotÅ ti na gahitÃ. Yathà ca abhi¤¤ÃcetanÃ, evaæ uddhacca- cetanà pi na hoti. Tasmà sà pi vi¤¤Ãïassa paccayabhÃve apanetabbÃ. AvijjÃpaccayà pana sabbà p' età honti. Ubho pi vi¤¤attiyo asamuÂÂhapetvà manodvÃre uppannà pana sabbà pi ekÆnatiæsati cetanà cittasankhÃro. Iti ayaæ tiko purimattikam eva pavisatÅ ti atthato pu¤¤ÃbhisankhÃrÃ- dÅnaæ yeva vasena avijjÃya paccayabhÃvo veditabbo. Tattha siyÃ, kathaæ pan'e taæ jÃnitabbaæ: ime sankhÃrà avijjÃpaccayà hontÅ ti? AvijjÃbhÃve bhÃvato; yassa hi duk- khÃdisu avijjÃsankhÃtaæ a¤¤Ãïaæ appahÅnaæ hoti, so dukkhe tÃva pubbantÃdisu ca a¤¤Ãïena saæsÃradukkhaæ sukha- sa¤¤Ãya gahetvÃ, tass' eva hetubhÆte tividhe pi sankhÃre Ãrabhati. Samudaye a¤¤Ãïena dukkhahetubhÆte pi taïhÃ- parikkhÃre sankhÃre sukhahetuto ma¤¤amÃno Ãrabhati. Nirodhe pana Magge ca a¤¤Ãïena dukkhassa anirodhabhÆte pi gativisese dukkhanirodhasa¤¤Å hutvà nirodhassa ca amag- gabhÆtesu pi ya¤¤ÃmaratapÃdisu nirodhamaggasa¤¤Å hutvà dukkhanirodhaæ patthayamÃno ya¤¤ÃmaratapÃdimukhena tividhe pi sankhÃre Ãrabhati. Api ca:- so tÃya catusu sac- cesu appahÅnÃvijjatÃya visesato jÃtijarÃrogamaraïÃdi ane- kÃdÅnavavokiïïam pi pu¤¤aphalasankhÃtaæ dukkhaæ duk- khato ajÃnantassa adhigamÃya kÃyavacÅcittasankhÃrabhe- daæ pu¤¤ÃbhisankhÃraæ Ãrabhati, devaccharakÃmako viya maruppapÃtaæ. Sukhasammatassà pi ca tassa pu¤¤apha- lassa ante mahÃpariÊÃhajanikaæ pariïÃmadukkhataæ appa- sÃdata¤ ca apassanto pi tappaccayaæ vuttappakÃram eva pu¤¤ÃbhisankhÃraæ Ãrabhati, salabho viya dÅpasikhÃbhini- pÃtaæ, madhubindugiddho viya ca madhulittasatthadhÃrÃ- lehanaæ. KÃmupasevanÃdisu ca savipÃkesu ÃdÅnavaæ apas- santo sukhasa¤¤Ãya c' eva kilesÃbhibhÆtatÃya ca dvÃratta- yappavattam pi apu¤¤ÃbhisankhÃraæ Ãrabhati, bÃlo viya gÆthakÅÊanaæ, maritukÃmo viya ca visakhÃdanaæ. ùruppa- vipÃkesu cà pi sankhÃravipariïÃmadukkhataæ anavabujjha- mÃno sassatÃdi-vipallÃsena cittasankhÃrabhÆtaæ Ãne¤jÃbhi- sankhÃraæ Ãrabhati, disÃmÆÊho viya pisÃcanagarÃbhimu- khamaggagamanaæ. Evaæ yasmà avijjÃbhÃvato va san- \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 532]># %<532 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% khÃrabhÃvo, na abhÃvato, tasmà jÃnitabbam etaæ ime sankhÃrà avijjÃpaccayà hontÅ ti. Vuttam pi c' etaæ:- avidvÃ, bhikkhave, avijjÃgato pu¤¤ÃbhisankhÃram pi abhisan- kharoti, apu¤¤ÃbhisankhÃram pi abhisankharoti, Ãne¤jÃbhi- sankhÃram pi abhisankharoti. Yato ca kho bhikkhave, bhik- khuno avijjà pahÅnà vijjà uppannÃ\<*<1>*>/ so avijjÃvirÃgà vijjuppÃ- dÃn' eva pu¤¤ÃbhisankhÃraæ abhisankharotÅ ti\<*<2>*>/. Etth' Ãha: gaïhÃma tÃva etaæ: avijjà sankhÃrÃnaæ paccayo ti; idaæ pana vattabbaæ: katamesaæ sankhÃrÃ- naæ, kathaæ paccayo hotÅ ti? Tatridaæ vuccati Bha- gavatà hi:- hetupaccayo, Ãrammaïapaccayo, adhipatipaccayo, anantarapaccayo, samanantarapaccayo, sahajÃtapaccayo, a¤¤a- ma¤¤apaccayo, nissayapaccayo, upanissayapaccayo, purejÃta- paccayo, pacchÃjÃtapaccayo, Ãsevanapaccayo, kammapaccayo, vipÃkapaccayo, ÃhÃrapaccayo, indriyapaccayo, jhÃnapaccayo, maggapaccayo, sampayuttapaccayo, vippayuttapaccayo, atthi- paccayo, natthipaccayo, vigatapaccayo, avigatapaccayo ti\<*<3>*>/ ca- tuvÅsatipaccayà vuttÃ. Tattha hetu ca so paccayo cà ti hetupaccayo. Hetu hutvà paccayo, hetubhÃvena paccayo ti vuttaæ hoti. ùram- maïapaccayÃdisu pi es' eva nayo. Tattha hetÆ ti vacanÃ- vayavakÃraïamÆlÃnam etaæ adhivacanaæ. PaÂi¤¤Ã hetÆ ti Ãdisu hi loke vacanÃvayavo hetÆ ti vuccati. SÃsane pana:- ye dhammà hetuppabhavà ti\<*<4>*>/ Ãdisu kÃraïaæ. Tayo kusalahetÆ, tayo akusalahetÆ ti\<*<5>*>/ Ãdisu mÆlaæ hetÆ ti vuccati, taæ idha adhippetaæ. Paccayo ti ettha pana ayaæ vacanattho:- paÂicca etasmà etÅ ti paccayo, appaccakkhÃya naæ vattatÅ ti attho. Yo hi dhammo yaæ dhammaæ appaccakkhÃya tiÂÂhati và uppajjati vÃ, so tassa paccayo ti vuttaæ hoti. Lakkhaïato pana upakÃrakalakkhaïo paccayo; yo hi \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bm inserts siyÃ. 2 If this be quoted from S. ii, 82, there are discrepancies. The Pèå. ed. reads:- AvijjÃgato yaæ, bhikkhave, purisapuggalo pu¤¤a¤ ce sankhÃraæ abhisankharoti, pu¤¤Æpagaæ hoti vi¤¤Ãïaæ, ... apu¤¤a¤ ce ... Ãne¤jaæ ce ... abhisankharoti. ÃnenjÆpagaæ hoti vi¤¤Ãïaæ. Yato ca, etc. 3 TikapaÂÂhÃna 1. 4 Vin. i, 40. 5 Dhs. 1053. >/ #<[page 533]># %< AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà 533>% dhammo yassa dhammassa Âhitiyà và uppattiyà và upakÃ- rako hoti, so tassa paccayo ti vuccati.\<*<1>*>/ Paccayo, hetu, kÃ- raïaæ, nidÃnaæ, sambhavo, pabhavo ti Ãdi atthato ekaæ, vya¤janato nÃnaæ. Iti mÆlaÂÂhena hetu, upakÃrakaÂÂhena paccayo ti sankhepato mÆlaÂÂhena upakÃrako dhammo hetupaccayo. So sÃli-ÃdÅnaæ sÃli-bÅjÃdÅni viya, maïippa- bhÃdÅnaæ viya ca maïivaïïÃdayo, kusalÃdÅnaæ kusalÃdi- bhÃvasÃdhako ti ÃcariyÃnaæ adhippÃyo. Evaæ sante pana taæ samuÂÂhÃnarÆpesu hetupaccayatà na sampajjati; na hi so tesaæ kusalÃdibhÃvaæ sÃdheti, na ca paccayo na hoti. Vuttaæ h' etaæ:- hetÆ hetusampayuttakÃnaæ dhammÃnaæ taæ samuÂÂhÃnÃna¤ ca rÆpÃnaæ hetupaccayena paccayo ti\<*<2>*>/. AhetukacittÃna¤ ca vinà etena avyÃkatabhÃvo siddho. Sa- hetukÃnam pi ca yonisomanasikÃrÃdi-paÂibaddho kusalÃdi- bhÃvo, na sampayuttahetupaÂibaddho. Yadi ca sampayut- tahetusu sabhÃvato va kusalÃdibhÃvo siyÃ, sampayuttesu hetupaÂibaddho alobho kusalo và siyÃ, avyÃkato vÃ. Yasmà pana ubhayathà pi hoti, tasmà yathà sampayuttesu evaæ hetusu pi kusalÃdità pariyesitabbÃ. KusalÃdibhÃvasÃdha- navasena pana hetÆnaæ mÆlaÂÂhaæ agahetvà suppatiÂÂhita- bhÃvasÃdhanavasena gayhamÃne na ki¤ci virujjhati. Lad- dhahetupaccayà hi dhammà virÆÊhamÆlà viya pÃdapà thirà honti suppatiÂÂhitÃ, ahetukà tilabÅjakÃdi-sevÃlà viya na suppatiÂÂhitÃ. Iti mÆlaÂÂhena upakÃrako ti suppatiÂÂhitabhÃ- vasÃdhanena upakÃrako dhammo hetupaccayo ti veditabbo. Tato paresu ÃrammaïabhÃvena upakÃrako dhammo Ãrammaïapaccayo. So rÆpÃyatanaæ cakkhuvi¤¤ÃïadhÃ- tuyà ti Ãrabhitvà pi yaæ yaæ dhammaæ Ãrabbha ye ye dhammà uppajjanti cittacetasikà dhammÃ, te te dhammà tesaæ tesaæ dhammÃnaæ Ãrammaïapaccayena paccayo ti osÃpitattà na koci dhammo na hoti. Yathà hi dubbalo pu- riso daï¬aæ và rajjuæ và Ãlambitvà va uÂÂhahati c' eva tiÂÂhati ca, evaæ cittacetasikà dhammà rÆpÃdi-Ãrammaïaæ Ãrabbh' eva uppajjanti c' eva tiÂÂhanti ca. Tasmà sabbe pi cittacetasikÃnaæ ÃrammaïabhÆtà dhammà Ãrammaïapac- cayo ti veditabbo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 = PaÂÂh. A. p. 5. 2 TikapaÂÂhÃna. II. 11 >/ #<[page 534]># %<534 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% JeÂÂhakaÂÂhena upakÃrako dhammo adhipatipaccayo. So sahajÃt'-Ãrammaïavasena duvidho. Tattha:- chandÃdhipati chandasampayuttakÃnaæ dhammÃnaæ taæ samuÂÂhÃnÃna¤ ca rÆpÃnaæ adhipatipaccayena paccayo ti\<*<1>*>/ Ãdi-vacanato chanda- viriyacittavÅmaæsÃsankhÃtà cattÃro dhammà adhipatipac- cayo ti veditabbÃ, no ca kho-ekato. Yadà hi chandaæ dhu- raæ, chandaæ jeÂÂhakaæ katvà cittaæ pavattati, tadà chando va adhipati, na itare. Esa nayo sesesu. Yam pana dhammaæ garuæ katvà arÆpadhammà pavattanti, so nesaæ ÃrammaïÃdhipati, tena vuttaæ: yaæ yaæ dhammaæ garuæ katvà ye ye dhammà uppajjanti cittacetasikà dhammÃ, te te dhammà tesaæ tesaæ dhammÃnaæ adhipatipaccayena pac- cayo ti\<*<1>*>/. AnantarabhÃvena upakÃrako dhammo anantarapaccayo. SamanantarabhÃvena upakÃrako dhammo samantarapaccayo. Ida¤ ca paccayadvayaæ bahudhà papa¤cayanti. Ayaæ pan' ettha sÃro:- yo hi esa cakkhuvi¤¤ÃïÃnantarà manodhÃtu, manodhÃtu-anantarà manovi¤¤ÃïadhÃtÆ ti-Ãdicittaniyamo, so yasmà purimapurimacittavasen' eva ijjhati, na a¤¤athÃ, tasmà attano attano anantaraæ anurÆpassa cittuppÃdassa uppÃdanasamattho dhammo anantarapaccayo. Ten' ev' Ãha:- anantarapaccayo ti cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu taæ sampa- yuttakà ca dhammà manodhÃtuyà taæ-sampayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ anantarapaccayena paccayo ti\<*<1>*>/ Ãdi. Yo anan- tarapaccayo, sveva samanantarapaccayo. Vya¤janamat- tam eva h' ettha nÃnaæ upacayasantatÅsu viya, adhivaca- naniruttidukÃdisu\<*<2>*>/ viya ca atthato pana nÃnaæ n' atthi. Yam pi atthÃnantaratÃya anantarapaccayo, kÃlÃnantaratÃya samanantarapaccayo ti ÃcariyÃnaæ mataæ, taæ nirodhà vuÂÂhahantassa neva sa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanakusalaæ phalasam- Ãpattiyà samanantarapaccayena paccayo ti ÃdÅhi viruj- jhati. Yam pi tattha vadanti dhammÃnaæ samuÂÂhÃpana- samatthatà na parihÃyati, bhÃvanÃbalena pana vÃritattà dhammà samanantarà nuppajjantÅ ti, tam pi kÃlÃnantara- tÃya abhÃvam eva sÃdheti. BhÃvanÃbalena hi tattha kÃlÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 TikapaÂÂhÃna. 2 Dhs. 642 f., 1306 f. >/ #<[page 535]># %< AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà 535>% nantaratà n' atthÅ ti mayam pi etad-eva vadÃma. Yasmà ca kÃlÃnantaratà n' atthi, tasmà samanantarapaccayatà na yujjati. KÃlÃnantaratÃya hi tesaæ samanantarapaccayo hotÅ ti laddhi, tasmà abhinivesaæ akatvà vya¤janamattato p' ettha nÃnÃkaraïam paccetabbaæ, na atthato. Kathaæ? N' atthi etesaæ antaran ti hi anantarÃ, saïÂhÃnÃbhÃvato suÂÂhu anantarà ti samanantarÃ. UppajjamÃno va saha uppÃdanabhÃvena upakÃrako dhammo sahajÃtapaccayo, pakÃsassa padÅpo viya. So arÆ- pakkhandhÃdivasena chabbidho hoti. Yath' Ãha: cattÃro khandhà arÆpino a¤¤ama¤¤aæ sahajÃtapaccayena paccayo. CattÃro mahÃbhutà a¤¤ama¤¤aæ, okkantikkhaïe nÃmarÆpaæ a¤¤ama¤¤aæ, cittacetasikà dhammà cittasamuÂÂhÃnÃnaæ rÆpÃ- naæ, mahÃbhÆtà upÃdÃrÆpÃnaæ, rÆpino dhammà arÆpÅnaæ dhammÃnaæ ka¤ci\<*<1>*>/ kÃle sahajÃtapaccayena paccayo, ka¤ci\<*<1>*>/ kÃle na sahajÃtapaccayena paccayo ti.\<*<2>*>/ Idaæ hadayavatthum eva sandhÃya vuttaæ. A¤¤ama¤¤aæ uppÃdanÆpatthambhanabhÃvena upakÃ- rako dhammo a¤¤ama¤¤apaccayo, a¤¤ama¤¤Æpatthambha- kaæ ti daï¬akaæ viya. So arÆpakkhandhÃdivasena tividho hoti. Yath' Ãha:- cattÃro khandhà arÆpino a¤¤ama¤¤apac- cayena paccayo. CattÃro mahÃbhÆtà ...pe... okkantikkhaïe nÃmarÆpaæ a¤¤ama¤¤apaccayena paccayo ti\<*<2>*>/. AdhiÂÂhÃnÃkÃrena nissayÃkÃrena ca upakÃrako dhammo nissayapaccayo, tarucittakammÃdÅnaæ pathavÅpaÂÃdayo viya. So:- cattÃro khandhà arÆpino a¤¤ama¤¤aæ nissayapaccayena paccayo ti\<*<2>*>/ evaæ sahajÃte vuttanayen' eva veditabbo. ChaÂ- Âho pan' ettha koÂÂhÃso:- cakkhÃyatanaæ cakkhuvi¤¤Ãïa- dhÃtuyà ...pe... sota-, ghÃna-, jivhÃ-, kÃy' Ãyatanaæ kÃyavi¤¤ÃïadhÃtuyà taæ-sampayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ nissayapaccayena paccayo. Yaæ rÆpaæ nissÃyamanodhÃtu ca manovi¤¤ÃïadhÃtu ca vattanti, taæ-rÆpaæ manodhÃtuyà ca manovi¤¤ÃïadhÃtuyà ca taæ-sampayuttakÃna¤ ca dhammÃ- naæ nissayapaccayena paccayo ti\<*<2>*>/ evaæ vibhatto. Upanissayapaccayo ti ettha pana ayaæ tÃva vacanattho:- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm ki¤ci-. 2 TikapaÂÂhÃna. >/ #<[page 536]># %<536 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% tad-adhÅnavuttitÃya attano phalena nissito na paÂikkhitto ti nissayo. Yathà pana bhuso ÃyÃso upÃyÃso, evam bhuso nissayo upanissayo. BalavakÃraïass' etaæ adhivacanaæ, tasmà balavakÃraïabhÃvena upakÃrako dhammo upanissa- yapaccayo ti veditabbo. So ÃrammaïÆpanissayo, anantarÆpanissayo, pakatÆpanis- sayo ti tividho hoti. Tattha:- dÃnaæ datvà sÅlaæ samÃdiyitvà uposathakammaæ katvà taæ garuæ katvà paccavekkhati, pubbe suciïïÃni garuæ katvà paccavekkhati, jhÃnà vuÂÂhahitvà jhÃnaæ garuæ katvà paccavekkhati. Sekhà gotrabhuæ garuæ katvà paccavekkhanti, vodÃnaæ garuæ katvà paccavekkhanti. Sekhà maggà vuÂÂha- hitvà maggaæ garuæ katvà paccavekkhantÅ ti\<*<1>*>/ evaæ Ãdinà nayena ÃrammaïÆpanissayo tÃva ÃrammaïÃdhipatinà sad- dhiæ nÃnattaæ akatvà va vibhatto. Tattha yaæ Ãrammaïaæ garuæ katvà cittacetasikà uppajjanti, taæ niyamato tesu Ãrammaïesu balavÃrammaïaæ hoti. Iti garukÃtabbaÂÂhena\<*<2>*>/ ÃrammaïÃdhipati balavakÃraïaÂÂhena ÃrammaïÆpanissayo ti evam etesaæ nÃnattaæ veditabbaæ. AnantarÆpanissayo pi:- purimà purimà kusalà khandhà pacchimÃnaæ pacchimÃnaæ kusalÃnaæ khandhÃnaæ upanis- sayapaccayena paccayo ti\<*<1>*>/ adinà nayena anantarapaccayena saddhiæ nÃnattaæ akatvà va vibhatto. MÃtikÃnikkhepe pana tesaæ:- cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu taæ-sampayuttakà ca dhammà manodhÃtuyà taæ-sampayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ anantara- paccayena paccayo ti\<*<1>*>/ Ãdinà nayena anantarassa:- purimà purimà kusalà dhammà pacchimÃnaæ pacchimÃnaæ kusalÃnaæ dhammÃnaæ upanissayapaccayena paccayo ti Ãdinà nayena upanissayassa Ãgatattà nikkhepe viseso atthi. So pi atthato ekÅbhÃvam eva gacchati. Evaæ sante pi attano attano anantarà anurÆpassa cittuppÃdassa pavattanasamattha- tÃya anantaratÃ, purimacittassa pacchimacittuppÃdane bala- vatÃya anantarÆpanissayatà veditabbÃ. Yathà hi hetu- paccayÃdisu ki¤ci dhammaæ vinà pi cittaæ uppajjati, na evaæ anantaracittaæ vinà cittassa uppatti nÃma atthi, \<-------------------------------------------------------------------------- 1 TikapaÂÂhÃna. 2 Bhm -kattabbamattaÂÂhena. >/ #<[page 537]># %< AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà 537>% tasmà balavapaccayo hoti. Iti attano attano anantarà anurÆpacittuppÃdanavasena anantarapaccayo, balavakÃra- ïavasena anantarÆpanissayo ti evam etesaæ nÃnattaæ vedi- tabbaæ. PakatÆpanissayo pana pakato upanissayo pakatÆpanissayo. Pakato nÃma attano santÃne nipphÃdito vÃ, saddhÃ-sÅlÃdi upasevito vÃ, utubhojanÃdi pakatiyà eva và upanissayo pakatÆpanissayo, ÃrammaïÃnantarehi asammisso ti attho. Tassa:- pakatÆpanissayo saddhaæ upanissÃya dÃnaæ deti, sÅlaæ samÃdiyati, uposathakammaæ karoti, jhÃnaæ uppÃdeti, vipassanaæ uppÃdeti, maggaæ uppÃdeti, abhi¤¤aæ uppÃdeti, samÃpattiæ uppÃdeti. SÅlaæ ,sutaæ, cÃgaæ, pa¤¤aæ upanis- sÃya dÃnaæ deti ...pe... samÃpattiæ uppÃdeti. SaddhÃ, sÅlaæ, sutaæ, cÃgo, pa¤¤Ã saddhÃya sÅlassa sutassa cÃgassa pa¤¤Ãya upanissayapaccayena paccayo ti\<*<1>*>/ Ãdinà nayena ane- kappakÃrato pabhedo veditabbo. Iti ime saddhÃdayo pa- katà c' eva balavakÃraïaÂÂhena upanissayà cà ti pakatÆpa- nissayo ti. PaÂhamataraæ uppajjitvà vattamÃnabhÃvena upakÃrako dhammo purejÃtapaccayo. So pa¤cadvÃre vatthÃrammaïa- hadayavatthuvasena ekÃdasavidho hoti. Yath' Ãha: cak- khÃyatanaæ cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtuyà taæ-sampayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ purejÃtapaccayena paccayo. Sota- ...pe... ghÃnÃ-, jivhÃ-, kÃyÃyatanaæ, rÆpÃyatanaæ . . . sadda-, gandha-, rasa-, phoÂÂhabbÃyatanaæ kÃyavi¤¤ÃïadhÃtuyà taæ-sampayut- takÃna¤ ca dhammÃnaæ purejÃtapaccayena paccayo. RÆpa-, sadda-, gandha-, rasa-, phoÂÂhabbÃyatanaæ manodhÃtuyÃ, yaæ rÆpaæ\<*<2>*>/ nissÃya manodhÃtu ca manovi¤¤ÃïadhÃtu ca vattanti, taæ rÆpaæ manodhÃtuyà taæ-saæpayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ purejÃtapaccayena paccayo, manovi¤¤ÃïadhÃtuyà taæ-sam- payuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ ki¤ci\<*<3>*>/ kÃle purejÃtapaccayena paccayo, ki¤ci\<*<3>*>/ kÃle na purejÃtapaccayena paccayo ti\<*<1>*>/. PurejÃtÃnaæ rÆpadhammÃnaæ upatthambhakattena upa- kÃrako arÆpadhammo pacchÃjÃtapaccayo, gijjhapotakasarÅ- rÃnaæ ÃhÃrÃsà cetanà viya, tena vuttaæ:- pacchÃjÃtà citta- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 TikapaÂÂhÃna. 2 Cf. Compendium, p. 278. 3 Sh ka¤ci. >/ #<[page 538]># %<538 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% cetasikà dhammà purejÃtassa imassa kÃyassa pacchÃjÃtapacca- yena paccayo ti\<*<1>*>/. ùsevanaÂÂhena anantarÃnaæ paguïabalavabhÃvÃya upa- kÃrako dhammo Ãsevanapaccayo, ganthÃdisu purimapurimÃ- bhiyogo viya, so kusalÃkusalakiriyajavanavasena tividho hoti. Yath' Ãha:- purimà purimà kusalà dhammà pacchimÃ- naæ pacchimÃnaæ kusalÃnaæ dhammÃnaæ Ãsevanapaccayena paccayo. Purimà purimà akusalà ...pe... kiriyÃvyÃkatà dhammà pacchimÃnaæ pacchimÃnaæ kiriyÃvyÃkatÃnaæ dham- mÃnaæ Ãsevanapaccayena paccayo ti\<*<1>*>/. CittappayogasankhÃtena kiriyabhÃvena upakÃrako dhammo kammapaccayo. So nÃnakkhaïikÃya c' eva kusalÃkusalace- tanÃya sahajÃtÃya ca sabbÃya pi cetanÃya vasena duvidho hoti. Yath' Ãha:- kusalÃkusalaæ kammaæ vipÃkÃnaæ khan- dhÃnaæ kaÂattà ca rÆpÃnaæ kammapaccayena paccayo. Saha- jÃtà cetanà sampayuttakÃnaæ dhammÃnaæ taæ-samuÂÂhÃnÃ- na¤ ca rupÃnaæ kammapaccayena paccayo ti\<*<1>*>/. NirussÃhasantabhÃvena nirussÃhasantabhÃvÃya upakÃrako vipÃkadhammo vipÃkapaccayo. So pavatte taæ-samuÂÂhÃ- nÃnaæ paÂisandhiyaæ kaÂattà ca rÆpÃnaæ sabbattha ca sampayuttadhammÃnaæ paccayo hoti. Yath' Ãha:- vipÃkÃ- vyÃkato eko khandho tiïïannaæ khandhÃnaæ cittasamuÂÂhÃ- nÃna¤ ca rÆpÃnaæ vipÃkapaccayena paccayo ...pe... paÂisandhikkhaïe vipÃkÃvyÃkato eko dhammo tiïïannaæ khan- dhÃnaæ kaÂattà ca rÆpÃnaæ ... tayo khandhà ekassa khan- dhassa ... dve khandhà dvinnaæ khandhÃnaæ kaÂattà ca rÆpÃ- naæ vipÃkapaccayena paccayo. Khandhà vatthussa vipÃka- paccayena paccayo ti\<*<1>*>/. RÆpÃrÆpÃnaæ upatthambhakaÂÂhena\<*<2>*>/ upakÃrakà cattÃro ÃhÃrà ÃhÃrapaccayo. Yath' Ãha:- kabaÊinkÃro ÃhÃro imassa kayassa ÃhÃrapaccayena paccayo. ArÆpino ÃhÃrà sampayut- takÃnaæ dhammÃnaæ taæ-samuÂÂhÃnÃna¤ rÆpÃnaæ ÃhÃra- paccayena paccayo ti.\<*<1>*>/ Pa¤hÃvÃre pana:- paÂisandhikkhaïe vipÃkÃvyÃkatà ÃhÃrà taæ-sampayuttakÃnaæ khandhÃnaæ kaÂattà ca rÆpÃnaæ ÃhÃrÃpaccayena paccayo ti\<*<1>*>/ pi vuttaæ. AdhipatiyaÂÂhena upakÃrakà itthindriya-purisindriyavajjà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 TikapaÂÂhÃna. 2 Cf. p. 537, 1. 34. >/ #<[page 539]># %< AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà 539>% vÅsatindriyà indriyapaccayo. Tattha cakkhundriyÃdayo arÆ- padhammÃnaæ yeva, sesà rÆpÃrÆpÃnaæ paccayà honti. Yath' Ãha:- cakkhundriyaæ cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtuyà ... pe ... sota-, ghÃna-, jivhÃ-, kÃyindriyaæ kÃyavi¤¤ÃïadhÃtuyà taæ-sampayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ indriyapaccayena pac- cayo. RÆpajÅvitindriyaæ kaÂattà rÆpÃnaæ indriyapaccayena paccayo. ArÆpino indriyà sampayuttakÃnaæ dhammÃnaæ taæ-samuÂÂhÃnÃna¤ ca rÆpÃnaæ indriyapaccayena paccayo ti. Pa¤hÃvÃre pana:- paÂisandhikkhaïe vipÃkÃvyÃkatà indri- yà sampayuttakÃnaæ khandhÃnaæ kaÂattà ca rÆpÃnaæ indriya- paccayena paccayo ti\<*<1>*>/ pi vuttaæ. UpanijjhÃyanaÂÂhena upakÃrakÃni, Âhapetvà dvipa¤ca-vi¤- ¤Ãïesu sukhadukkhavedanà dvayaæ, sabbÃni pi kusalÃdi- bhedÃni satta jhÃnangÃni jhÃnapaccayo. Yath' Ãha:- jhÃ- nangÃni jhÃnasampayuttakÃnaæ dhammÃnaæ taæ-samuÂÂhÃ- nÃna¤ ca rÆpÃnaæ jhÃnapaccayena paccayo ti. Pa¤hÃvÃre pana:- paÂisandhikkhaïe vipÃkÃvyÃkatÃni jhÃnangÃni sam- payuttakÃnaæ khandhÃnaæ kaÂattà ca rÆpÃnaæ jhÃnapacca- yena paccayo ti pi vuttaæ. Yato tato và niyyÃnaÂÂhena upakÃrakÃni kusalÃdibhedÃni dvÃdasa maggangÃni maggapaccayo. Yath' Ãha:- maggan- gÃni maggasampayuttakÃnaæ dhammÃnaæ taæ-samuÂÂhÃnÃna¤ ca rÆpÃnaæ maggapaccayena paccayo ti. Pa¤hÃvÃre pana:- paÂisandhikkhaïe vipÃkÃvyÃkatÃni maggangÃni sampayutta- kÃnaæ khandhÃnaæ kaÂattà ca rÆpÃnaæ maggapaccayena paccayo ti pi vuttaæ. Ete pana dve pi jhÃnamaggapaccayà dvipa¤ca-vi¤¤ÃïÃhetukacittesu na labbhantÅ ti veditabbÃ. Ekavatthuka-ekÃrammaïa-ekuppÃda-ekanirodhasankhÃrena sampayuttabhÃvena upakÃrakà arÆpadhammà sampayutta- paccayo. Yath' Ãha:- cattÃro khandhà arÆpino a¤¤ama¤¤aæ sampayuttapaccayena paccayo ti. EkavatthukÃdibhÃvÃnupagamena upakÃrakà rÆpino dham- mà arÆpÅnaæ dhammÃnaæ arÆpino pi rÆpÅnaæ vippayutta- paccayo. So sahajÃta-pacchÃjÃta-purejÃtavasena tividho hoti. Vuttaæ h' etaæ:- sahajÃtà kusalà khandhà cittasamuÂÂhÃnÃ- naæ rÆpÃnaæ vippayuttapaccayena paccayo. PacchajÃtà ku- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 This and nine following quotations are from TikapaÂthÃna. >/ #<[page 540]># %<540 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% salà khandhà purejÃtassa imassa kÃyassa vippayuttapaccayena paccayo ti. AvyÃkatapadassa pana sahajÃtavibhange:- paÂisandhikkhaïe vipÃkÃvyÃkatà khandhà kaÂattà rÆpÃnaæ vippayuttapaccayena paccayo. Khandhà vatthussa, vatthu khandhÃnaæ vippayuttapaccayena paccayo ti pi vuttaæ. PurejÃtaæ pana cakkhundriyÃdi-vatthuvasen' eva veditab- baæ. Yath' Ãha:- purejÃtaæ cakkhÃyatanaæ vi¤¤Ãïassa ...pe... kÃyÃyatanaæ kÃyavi¤¤Ãïassa vippayuttapacca- yena paccayo. Vatthu vipÃkÃvyÃkatÃnaæ kiriyÃvyÃkatÃnaæ khandhÃnaæ ...pe... vatthu kusalÃnaæ khandhÃnaæ ... pe... vatthu akusalÃnaæ khandhÃnaæ vippayuttapaccayena paccayo ti. Paccuppannalakkhaïena atthibhÃvena tÃdisass' eva dham- massa upatthambhakattena\<*<1>*>/ upakÃrako dhammo atthipaccayo. Tassa arÆpakkhandha-mahÃbhÆta-nÃmarÆpa-cittacetasika- mahÃbhÆta-Ãyatana-vatthuvasena sattadhà mÃtikà nikkhittÃ. Yath' Ãha:- cattÃro khandhà arÆpino a¤¤ama¤¤aæ atthipac- cayena paccayo. CattÃro mahÃbhÆtà okkantikkhaïe nÃma- rÆpaæ a¤¤ama¤¤aæ ... cittacetasikà dhammà cittasamuÂÂhÃ- nÃnaæ rÆpÃnaæ ... mahÃbhÆtà upÃdÃrÆpÃnaæ ... cakkhÃ- yatanaæ cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtuyà ...pe... kÃyÃyatanaæ ... pe ... rÆpÃyatanaæ ...pe... phoÂÂhabbÃyatanaæ kÃya- vi¤¤ÃïadhÃtuyà taæ-sampayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ atthi- paccayena paccayo. RÆpÃyatanaæ ...pe... phoÂÂhabbÃya- tanaæ manodhÃtuyà taæ-sampayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ ... yaæ rÆpaæ nissÃya manodhÃtu ca manovi¤¤ÃïadhÃtu ca vattanti, taæ rÆpaæ manodhÃtuyà ca manovi¤¤ÃïadhÃtuyà ca taæ-sampayuttakÃna¤ ca dhammÃnaæ atthipaccayena pac- cayo ti. Pa¤hÃvÃre pana: sahajÃtaæ purejÃtaæ pacchÃ- jÃtaæ ÃhÃraæ indriyan ti pi nikkhipitvà sahajÃte tÃva:- eko khandho tiïïanïaæ khandhÃnaæ taæ-samuÂÂhÃnÃna¤ ca rÆpÃnaæ atthipaccayena paccayo ti Ãdinà nayena niddeso kato. PurejÃte purejÃtÃnaæ cakkhÃdÅnaæ vasena niddeso kato. PacchÃjÃte purejÃtassa imassa kÃyassa pacchÃjÃtÃ- naæ cittacetasikÃnaæ paccayavasena niddeso kato. ùhÃ- rindriyesu kabaÊinkÃro ÃhÃro imassa kÃyassa atthipaccayena \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. p. 538, n. 2. >/ #<[page 541]># %< AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà 541>% paccayo. RÆpajÅvitindriyaæ kaÂattà rÆpÃnaæ atthipacca- yena paccayo ti evaæ niddeso kato ti. Attano anantarà uppajjamÃnÃnaæ arÆpadhammÃnaæ pa- vatti okÃsadÃnena upakÃrakà samanantaraniruddhà arÆpa- dhammà n' atthipaccayo. Yath' Ãha:- samanantaraniruddhà cittacetasikà dhammà paccuppannÃnaæ cittacetasikÃnaæ dham- mÃnaæ n' atthipaccayena paccayo ti. Te eva vigatabhÃvena upakÃrakattà vigatapaccayo. Yath' Ãha:- samanantaravigatà cittacetasikà dhammà paccuppÃnnÃ- naæ cittacetasikÃnaæ dhammÃnaæ vigatapaccayena pac- cayo ti. Atthipaccayadhammà eva ca avigatabhÃvena upakÃrakattà avigatapaccayo ti veditabbÃ. DesanÃvilÃsena pana tathà vinetabba-veneyyavasena và ayaæ duko vutto, ahetukadu- kaæ vatvà pi hetuvippayuttaduko viyà ti. Evam imesu catuvÅsatiyà paccayesu ayaæ avijjÃ:- Paccayo hoti pu¤¤Ãnaæ duvidhà 'nekadhà pana paresaæ, pacchimÃnaæ sà ekadhà paccayo matÃ. Tattha pu¤¤Ãnaæ duvidhà ti Ãrammaïapaccayena ca upanissayapaccayena cà ti dvedhà paccayo hoti. Sà hi avij- jaæ khayato vayato sammasanakÃle kÃmÃvacarÃnaæ pu¤¤Ã- bhisankhÃrÃnaæ Ãrammaïapaccayena paccayo hoti. Abhi¤- ¤Ãcittena samohacittajÃnanakÃle rÆpÃvacarÃnaæ, avijjÃsam- atikkamatthÃya pana dÃnÃdÅni c' eva kÃmÃvacarapu¤¤a- kiriyavatthÆni pÆrentassa rÆpÃvacarajjhÃnÃni ca uppÃ- dentassa dvinnam pi tesaæ upanissayapaccayena paccayo hoti. Tathà avijjÃsamÆÊhattà kÃmabhava-rÆpabhavasam- pattiyo patthetvà tÃn' eva pu¤¤Ãni karontassa. Anekadhà pana paresan ti apu¤¤ÃbhisankhÃrÃnaæ aneka- dhà paccayo hoti. Kathaæ? Esà hi avijjaæ Ãrabbha- rÃgÃdÅnaæ uppajjanakÃle Ãrammaïapaccayena garuæ katvÃ, assÃdanakÃle ÃrammaïÃdhipati-ÃrammaïÆpanissayehi avij- jÃsamÆÊhassa anÃdÅnavadassÃvino pÃïÃtipÃtÃdÅni karontassa upanissayapaccayena, dutiyajavanÃdÅnaæ anantara-samanan- tara-anantarÆpanissay'-Ãsevana-n' atthi-vigatapaccayehi, yaæ ki¤ci akusalaæ karontassa hetusahajÃta-a¤¤amanna-nissaya- sampayutta-atthi-avigatapaccayehÅ ti anekadhà paccayo hoti. PacchimÃnaæ sà ekadhà paccayo matà ti Ãne¤jÃbhisankhÃrÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 542]># %<542 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% naæ upanissayapaccayen' eva ekadhà paccayo matÃ; so pan' assà upanissayabhÃvo pu¤¤ÃbhisankhÃre vuttanayen' eva veditabbo ti. Etth' Ãha:- kiæ pan' Ãyam: ekà va avijjà sankhÃrÃnaæ paccayo, udÃhu a¤¤e pi paccayà santÅ ti? Kiæ pan' ettha yadi tÃva ekà va ekakÃraïavÃdo Ãpajjati; atha a¤¤e pi santi avijjÃpaccayà sankhÃrà ti ekakÃraïaniddeso n' upapajjatÅ ti? Na n' upapajjati. KasmÃ? YasmÃ. Ekaæ na ekato idha n' Ãnekam anekato pi no ekaæ, phalam atthi, atthi pana ekahetuphaladÅpane attho. Ekato hi kÃraïato na idha ki¤ci ekaæ phalam atthi, na ane- kaæ, nà pi anekehi kÃraïehi ekaæ. Anekehi pana kÃraïehi anekam eva hoti. Tathà hi anekehi utu-pathavÅ-bÅja-salila- sankhÃtehi kÃraïehi anekam eva rÆpagandharasÃdi\<*<1>*>/ ankura- sankhÃtaæ phalaæ uppajjamÃnaæ dissati. Yaæ pan' etaæ avijjÃpaccayà sankhÃrÃ, sankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïan ti ekahe- tuphaladÅpanaæ kataæ, tattha attho atthi, payojanaæ vijjati. Bhagavà hi katthaci padhÃnattÃ,\<*<2>*>/ katthaci pÃkaÂattÃ, kat- thaci asÃdhÃraïattÃ, desanÃvilÃsassa ca veneyyÃna¤ ca anurÆ- pato ekam eva hetuæ và phalaæ và dÅpeti, phassapaccayà vedanà ti hi padhÃnattÃ\<*<2>*>/ ekam eva hetuphalam Ãha. Phasso hi vedanÃya padhÃnahetu,\<*<3>*>/ yathÃphassaæ vedanÃvavatthÃ- nato. Vedanà ca phassassa padhÃnaphalaæ yathà vedanaæ phassavavatthÃnato. SemhasamuÂÂhÃnà ÃbÃdhà ti\<*<4>*>/ pÃkaÂattà ekaæ hetum Ãha, pÃkaÂo hi ettha semho, na kammÃdayo. Ye keci, bhikkhave, akusalà dhammÃ, sabbe te ayoniso manasi- kÃramÆlakà ti\<*<5>*>/ asÃdhÃraïattà ekaæ hetum Ãha, asÃdhÃraïo hi ayoniso manasikÃro akusalÃnaæ, sÃdhÃraïÃni vatthÃram- maïÃdÅnÅ ti. Tasmà ayam idha avijjà vijjamÃnesu pi a¤¤esu vatthÃrammaïasahajÃtadhammÃdisu sankhÃrakÃraïesu: assÃ- dÃnupassino taïhà pava¬¬hatÅ ti ca: avijjÃsamudayà Ãsava- samudayo ti\<*<4>*>/ ca vacanato a¤¤esam pi taïhÃdÅnaæ sankhÃra- hetÆnaæ hetÆ ti padhÃnattÃ\<*<2>*>/:- avidvÃ, bhikkhave, avijjÃgato pu¤¤ÃbhisankhÃram pi abhisankharotÅ ti\<*<6>*>/ pÃkaÂattà asÃdhÃra- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh -rasÃdikaæ. 2 Bhm paÂÂhÃnattÃ. 3 Bhm paÂÂhÃna-. 4 Not traced. 5 Cf. S. v, 91. 6 See above, p. 532, n. 2. >/ #<[page 543]># %< AvijjÃpaccayà sankhÃrÃ-vitthÃrakathà 543>% ïattà ca sankhÃrÃnaæ hetubhÃvena dÅpità ti veditabbÃ. Eten' eva ca ekekahetuphaladÅpanaparihÃravacanena sabbat- tha ekekahetuphaladÅpane payojanaæ veditabban ti. Etth' Ãha:- evaæ sante pi ekantÃniÂÂhaphalÃya sÃvajjÃya avijjÃya, kathaæ pu¤¤Ãne¤jÃbhisankhÃrapaccayattaæ yuj- jati, na hi nimbabÅjato ucchu uppajjatÅ ti? Kathaæ na yujjissati? Lokasmiæ hi Viruddho c' Ãviruddho ca, sadisÃsadiso tathÃ, dhammÃnaæ paccayo siddho vipÃkà eva te ca na. DhammÃnaæ hi ÂhÃnasabhÃvakiccÃdi-viruddho c' Ãviruddho ca paccayo loke siddho, purimacittaæ hi aparacittassa ÂhÃna- viruddho, paccayo purimasippÃdi-sikkhà ca pacchà pavat- tamÃnÃnaæ sippÃdi-kiriyÃnaæ, kammaæ rÆpassa sabhÃva- viruddho paccayo. KhÅrÃdÅni ca dadhi-ÃdÅnaæ, Ãloko cak- khuvi¤¤Ãïassa kiccaviruddho. GulÃdayo ca ÃsavÃdÅnaæ, cakkhurÆpÃdayo pana cakkhuvi¤¤ÃïÃdÅnaæ ÂhÃnÃviruddhà paccayÃ. PurimajavanÃdayo pacchimajavanÃdÅnaæ sabhÃvà viruddhà kiccà viruddhà ca, yathà ca viruddhÃviruddhà pac- cayà siddhÃ, evaæ sadisÃsadisà pi, sadisam eva hi utu-ÃhÃra- sankhÃtaæ rÆpaæ rÆpassa paccayo. SÃlibÅjÃdÅni ca sÃli- phalÃdÅnaæ, asadisam pi rÆpaæ arÆpassa arÆpa¤ ca rÆpassa paccayo hoti. GolomÃviloma-visÃïa-dadhi-tila-piÂÂhÃdÅni ca dabbhabhÆtinakÃdÅnaæ.\<*<1>*>/ Yesa¤ ca dhammÃnaæ te virud- dhÃviruddhasadisÃsadisà paccayÃ, na te dhammà tesaæ dhammÃnaæ vipÃkà eva. Iti ayaæ avijjà vipÃkavasena ekantÃniÂÂhaphalà sabhÃvavasena sÃvajjà pi samÃnà sabbe- sam pi etesaæ pu¤¤ÃbhisankhÃrÃdÅnaæ yathÃnurÆpaæ ÂhÃ- nakiccasabhÃvaviruddhÃviruddhapaccayavasena sadisÃsadisa- paccayavasena ca paccayo hotÅ ti veditabbÃ. So c' assà paccayabhÃvo, yassa hi dukkhÃdisu avijjÃsan- khÃtaæ a¤¤Ãïaæ appahÅnaæ hoti, so dukkhe tÃva pubbantÃ- disu ca a¤¤Ãïena saæsÃradukkhaæ sukhasa¤¤Ãya gahetvà tassa hetubhÆte tividhe pi sankhÃre ÃrabhatÅ ti Ãdinà nayena vutto eva. Api ca ayaæ a¤¤o pi pariyÃyo:- CutÆpapÃte saæsÃre sankhÃrÃna¤ ca lakkhaïe, yo paÂiccasamuppanna-dhammesu ca vimuyhati. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bm dabbÃ-; Bh dabbÃbhÆtanak-. >/ #<[page 544]># %<544 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% Abhisankharoti so\<*<1>*>/ ete sankhÃre tividhe yato, avijjà paccayo tesaæ tividhÃnaæ ayaæ tato ti. Kathaæ pana yo etesu vimuyhati, so tividhe p' ete sankhÃre karotÅ ti ce? Cutiyà tÃva vimÆÊho sabbattha khandhÃnaæ bhedo maraïan ti cutiæ agaïhanto: satto marati, sattassa dehantarasankamanan ti ÃdÅni vikappeti. UpapÃte vimÆlho sabbattha khandhÃnaæ pÃtubhÃvo jÃtÅ ti upapÃtaæ agaï- hanto: satto uppajjati, sattassa navasarÅrapÃtubhÃvo ti ÃdÅni vikappeti. SaæsÃre vimuÊho yo esa. KhandhÃna¤ ca paÂipÃÂi dhÃtu-ÃyatanÃna ca, abbocchinnaæ vattamÃnaæ\<*<2>*>/ saæsÃro ti pavuccatÅ ti. Evaæ vaïïito saæsÃro. Taæ evaæ agaïhanto: ayaæ satto asmà lokà paraæ lokaæ gacchati, parasmà lokà imaæ lokaæ ÃgacchatÅ ti ÃdÅni vikappeti. SankhÃrÃnaæ lakkhaïe vimÆÊho sankhÃrÃnaæ sabhÃvalakkhaïaæ sÃma¤¤alakkhana¤ ca agaï- hanto sankhÃre attato attaniyato dhuvato sukhato subhato vikappeti. PaÂiccasamuppannadhammesu vimÆÊho avijjÃdÅhi sankhÃrÃdÅnaæ pavattiæ agaïhanto: attà jÃnÃti và na jÃnÃti vÃ; so eva karoti ca kÃreti ca; paÂisandhiyaæ uppajjati, tassa aïu issarÃdayo kalalÃdi-bhÃvena sarÅraæ saïÂhapentà indriyÃni sampÃdenti, so indriyasampanno phusati vediyati taïhÅyati upÃdiyati ghaÂÅyati; so puna bhavantare bhavatÅ ti vÃ; sabbe sattà niyati-sangatibhÃvapariïatà ti và vikappeti. So avijjÃya andhÅkato evaæ vikappento, yathà nÃma andho pathaviyaæ vicaranto maggam pi amaggam pi thalam pi ninnam pi samam pi visamam pi paÂipajjati, evaæ pu¤¤am pi apu¤¤am pi Ãne¤jÃbhisankhÃram pi abhisankharotÅ ti. Ten' etaæ vuccati:- Yathà pi nÃma jaccandho naro apariïÃyako, ekadà yÃti maggena kummaggenà pi ekadÃ, saæsÃre saæsaraæ bÃlo tathà apariïÃyako, karoti ekadà pu¤¤aæ apu¤¤am api ekadÃ, yadà ca ¤atvà so dhammaæ saccÃni abhisamessati, tadà avijjÆpasamà upasanto carissatÅ ti. Ayaæ avijjÃpaccayà sankhÃrà ti padasmiæ vitthÃrakathà mukhaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm omit. 2 Bhm -mÃnÃ. >/ #<[page 545]># %< SankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïa-vitthÃrakathà 545>% SankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïa-pade vi¤¤Ãïan ti cakkhuvi¤¤Ã- ïÃdi chabbidhaæ. Tattha cakkhuvi¤¤Ãïaæ kusalavipÃkaæ akusalavipÃkan ti duvidhaæ hoti, tathà sota-ghÃna-jivhÃ-kÃ- yavi¤¤ÃïÃni. Manovi¤¤Ãïaæ kusalÃkusalavipÃkà dve mano- dhÃtuyo, tisso ahetukamanovi¤¤ÃïadhÃtuyo, aÂÂha sahetu- kÃni kÃmÃvacaravipÃkacittÃni, panca rÆpÃvacarÃni, cattÃri arÆpÃvacarÃnÅ ti bÃvÅsati-vidhaæ hoti. Iti imehi chahi vi¤¤Ãïehi sabbÃni pi battiæsa lokiyavipÃkavi¤¤ÃïÃni sanga- hitÃni honti. LokuttarÃni pana vaÂÂakathÃya na yujjantÅ ti na gahitÃni. Tattha siyÃ:- kathaæ pan' etaæ jÃnitabbaæ idaæ vuttap- pakÃraæ vi¤¤Ãïaæ sankhÃrapaccayà hotÅ ti? Upacita- kammÃbhÃve vipÃkÃbhÃvato, vipÃkaæ h' etaæ, vipÃka¤ ca na upacitakammÃbhÃve uppajjati. Yadi uppajjeyya, sabbesaæ sabbavipÃkÃni uppajjeyyuæ; na ca uppajjantÅ ti jÃnitabbam etaæ sankhÃrapaccayÃ, idaæ vi¤¤Ãïaæ hotÅ ti. Katarasa sankhÃrapaccayÃ, kataraæ vi¤¤Ãïan ti ce? KÃmÃvacarapu¤¤ÃbhisankhÃrapaccayà tÃva kusalavipÃkÃni pa¤ca cakkhuvi¤¤ÃïÃdÅni, manovi¤¤Ãïe ekà manodhÃtu, dve manovi¤¤ÃïadhÃtuyo aÂÂha kÃmÃvacaravipÃkÃnÅ ti soÊasa. Yath' Ãha:- kÃmÃvacarassa kusalassa kammassa katattà upa- citattà vipÃkaæ cakkhuvi¤¤Ãïaæ uppannaæ hoti. Sota-, ghÃna-, jivhÃ-, kÃyavi¤¤Ãïaæ\<*<1>*>/ ... vipÃkà manodhÃtu uppannà hoti\<*<2>*>/ ... somanassasahagatà manovi¤¤ÃïadhÃtu uppannà hoti\<*<3>*>/ ... upekkhÃsahagatà manovi¤¤ÃïadhÃtu uppannà hoti\<*<4>*>/ ... somanassasahagatà ¤Ãïasampayuttà ... somanassasaha- gatà ¤Ãïasampayuttà sasankhÃrena ... somanassasahagatà ¤Ãïavippayuttà ... somanassasahagatà ¤Ãïavippayuttà sa- sankhÃrena ... upekkhÃsahagatà ¤Ãïasampayuttà ... upek- khÃsahagatà ¤Ãïasampayuttà sasankhÃrena ... upekkhÃsaha- gatà ¤Ãïavippayuttà ... upekkhÃsahagatà ¤Ãïavippayuttà sasankhÃrenà ti.\<*<5>*>/ RÆpÃvacarapu¤¤ÃbhisankhÃrapaccayà pa- na pa¤ca rÆpÃvacaravipÃkÃni. Yath' Ãha:- tass' eva rÆpÃ- vacarassa kusalassa kammassa katattà upacitattà vipÃkam \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Dhs. 431, 443. 2 Ibid. 455. 3 Ibid. 469. 4 Ibid. 484. 5 Ibid. 498. >/ #<[page 546]># %<546 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% vivicc' eva kÃme hi paÂhamaæ jhÃnaæ ...pe... pa¤camaæ jhÃnaæ upasampajja viharatÅ ti.\<*<1>*>/ Evaæ pu¤¤ÃbhisankhÃra- paccayà ekavÅsatividhaæ vi¤¤Ãïaæ hoti. Apu¤¤Ãbhisan- khÃrapaccayà pana akusalavipÃkÃni pa¤ca cakkhuvi¤¤ÃïÃ- dÅni, ekà manodhÃtu, ekà manovi¤¤ÃïadhÃtÆ ti evaæ satta- vidhaæ vi¤¤Ãïaæ hoti. Yath' Ãha:- akusalassa kammassa katattà upacitattà vipÃkaæ cakkhuvi¤¤Ãïaæ uppannaæ hoti ... sota-, ghÃna-, jivhÃ-, kÃya-vi¤¤Ãïaæ ... vipÃkà mano- dhÃtu ... vipÃkà manovi¤¤ÃïadhÃtu uppannà hotÅ ti\<*<2>*>/. ùne¤jÃbhisankhÃrapaccayà pana cattÃri arÆpavipÃkÃnÅ ti evaæ catubbidhaæ vi¤¤Ãïaæ hoti. Yath' Ãha:- tass' eva arÆpÃvacarassa kusalassa kammassa katattà upacitattà vipÃ- kaæ sabbaso rÆpasa¤¤Ãnaæ samatikkamà ... ÃkÃsÃna¤- cÃyatanasa¤¤Ãsahagataæ, ... vi¤¤Ãïa¤cà ... Ãki¤ca¤¤Ã- ... nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanasahagataæ sukhassa ca duk- khassa ca pahÃnà ... catutthaæ jhÃnaæ upasampajja vi- haratÅ ti.\<*<3>*>/ Evaæ sankhÃrapaccayà yam vi¤¤Ãïaæ hoti, taæ ¤atvà idÃni 'ssa evaæ pavatti veditabbÃ. Sabbam eva hi idaæ pavattipaÂisandhivasena dvedhà pavat- tati. Tattha: dve pa¤ca vi¤¤ÃïÃni, dve manodhÃtuyo, somanassasahagatà ahetukamanovi¤¤ÃïadhÃtÆ ti imÃni te- rasa pa¤ca vokÃrabhave pavattiyaæ yeva pavattanti; sesÃni ekÆnavÅsati tÅsu bhavesu yathÃnurÆpaæ pavattiyam pi paÂisandhiyam pi pavattanti. Kathaæ? KusalavipÃkÃni tÃva cakkhuvi¤¤ÃïÃdÅni pa¤ca kusalavipÃkena akusalavipÃ- kena và nibbattassa yathÃkkamaæ paripÃkaæ upagatindri- yassa cakkhÃdÅnaæ ÃpÃthagataæ iÂÂhaæ iÂÂhamajjhattaæ và rÆpÃdi-Ãrammaïaæ Ãrabbha cakkhÃdi-pasÃdaæ nissÃya dassana-savana-ghÃyana-sÃyana-phusanakiccaæ sÃdhayamÃ- nÃni pavattanti. Tathà akusalavipÃkÃni pa¤ca. Kevalaæ hi tesam aniÂÂhaæ aniÂÂhamajjhattaæ và Ãrammaïaæ hoti. Ayam eva viseso. Dasa pi c' etÃni niyatadvÃrÃrammaïa- vatthuÂÂhÃnÃni niyatakiccÃn' eva ca bhavanti. Tato kusa- lavipÃkÃnaæ cakkhuvi¤¤ÃïÃdÅni anantarà kusalavipÃkà ma- nodhÃtu tesaæ yeva Ãrammaïaæ Ãrabbha hadayavatthuæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Dhs. 499. 2 Ibid. 556, 562, 564. 3 Ibid. 501-4. >/ #<[page 547]># %< SankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïa-vitthÃrakathà 547>% nissÃya sampapaÂicchanakiccaæ sÃdhayamÃnà pavattati; tathà akusalavipÃkÃnaæ anantarà akusalavipÃkÃ. Ida¤ ca pana dvayaæ aniyatadvÃrÃrammaïaæ, niyatavatthuÂÂhÃ- naæ, niyatakicca¤ ca hoti. Somanassasahagatà pana ahe- tukamanovi¤¤ÃïadhÃtu kusalavipÃkamanodhÃtuyà anantarà tassà eva Ãrammaïaæ Ãrabbha hadayavatthuæ nissÃya san- tÅraïakiccaæ sÃdhayamÃnà chasu dvÃresu balavÃrammaïe kÃmÃvacarasattÃnaæ yebhuyyena lobhasampayuttajavanÃ- vasÃne bhavangavÅthiæ pacchinditvà javanena gahitÃram- maïe tadÃrammaïavasena sakiæ và dvikkhattuæ và pavat- tatÅ ti MajjhimaÂÂhakathÃyaæ vuttaæ. AbhidhammaÂÂha- kathÃyaæ pana tadÃrammaïe dve cittavÃrà ÃgatÃ. Idaæ pana cittaæ tadÃrammaïan ti ca piÂÂhibhavangan ti cÃti dve nÃmÃni labhati. AniyatadvÃrÃmmaïaæ niyatavatthukaæ aniyataÂÂhÃnakicca¤ ca hotÅ ti. Evaæ tÃva terasa pa¤ca- vokÃrabhave pavattiyaæ yeva pavattantÅ ti veditabbÃni. Sesesu ekÆnavÅsatiyà na ki¤ci attano anurÆpÃya paÂisandhiyà na pavattati. Pavattiyam pana kusalÃkusalavipÃkà tÃva dve ahetukamanovi¤Ã¤ïadhÃtuyo pa¤cadvÃre kusalÃkusala- vipÃkamanodhÃtÆnaæ anantarà santÅraïakiccaæ, chasu dvÃ- resu pubbe vuttanayen' eva tadÃrammaïakiccam, attanà dinnapaÂisandhito uddhaæ asatibhavangupacchedake cittup- pÃde bhavangakiccaæ, ante cutikicca¤ cà ti cattÃri kiccÃni sÃdhayamÃnà niyatavatthukà aniyatadvÃrÃrammaïaÂÂhÃna- kiccà hutvà pavattanti. AÂÂha kÃmÃvacarasahetukacittÃni vuttanayen' eva chasu dvÃresu tadÃrammaïakiccaæ, attanà dinnapaÂisandhito uddhaæ asatibhavangupacchedake cittup- pÃde bhavangakiccaæ, ante cutikicca¤ cà ti tÅïi kiccÃni sÃdhayamÃnÃni niyatavatthukÃni aniyatadvÃrÃrammaïaÂ- ÂhÃnakiccÃni hutvà pavattanti. Pa¤ca rÆpÃvacarÃni cattÃri ca ÃruppÃni attanà dinnapaÂisandhito uddhaæ asatibhavan- gupacchedake cittuppÃde bhavangakiccaæ, ante cutikicca¤ cà ti kiccadvayaæ sÃdhayamÃnÃni pavattanti. Tesu rÆpÃ- vacarÃni niyatavatthÃrammaïÃni aniyataÂÂhÃnakiccÃni, ita- rÃni niyatavatthukÃni niyatÃrammaïÃni aniyataÂÂhÃnakic- cÃni hutvà pavattantÅ ti evaæ tÃva battiæsavidham pi vi¤¤Ãïaæ pavattiyaæ sankhÃrapaccayà pavattati. Tatrà 'ssa te te sankhÃrà kammapaccayena ca upanissaya- \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 548]># %<548 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% paccayena ca paccayà honti. Yaæ pana vuttaæ\<*<1>*>/: sesesu ekÆnavÅsatiyà na ki¤ci attano anurÆpÃya paÂisandhiyà na pavattatÅ ti, taæ atisankhittattà dubbijÃnaæ ten' assa vit- thÃranayadassanatthaæ vuccati: (1) kati paÂisandhiyo? (2) Kati paÂisandhicittÃni? (3) Kena kattha paÂisandhi hoti? (4) Kiæ paÂisandhiyà Ãrammaïan ti ? (1) Asa¤¤apaÂisandhiyà saddhiæ vÅsati paÂisandhiyo. Vut- tappakÃrÃn' eva ekÆnavÅsati paÂisandhicittÃni. Tattha aku- salavipÃkÃya ahetukamanovi¤¤ÃïadhÃtuyà apÃyesu paÂi- sandhi hoti. KusalavipÃkÃya manussaloke jaccandhajÃti badhirajÃti ummattakajÃti eÊamÆga-napuæsakÃdÅnaæ aÂÂhahi sahetukakÃmÃvacaravipÃkehi devesu c' eva manussesu ca pu¤¤avantÃnaæ paÂisandhi hoti. Pa¤cahi rÆpÃvacaravipÃ- kehi rÆpÅbrahmaloke, catÆhi arÆpÃvacaravipÃkehi arÆpaloke ti. Yena ca yattha patisandhi hoti, sà eva tassa arÆpÃpaÂi- sandhi nÃma. Sankhepato pana paÂisandhÅyà tÅïi Ãramma- ïÃni honti atÅtaæ, paccuppannaæ na vattabba¤ ca, asa¤¤Ã- paÂisandhi anÃrammaïà ti. Tattha vi¤¤Ãïa¤cÃyatana-neva- sa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatana-paÂisandhÅnaæ atÅtam eva Ãrammaïaæ, dasannaæ kÃmÃvacarÃnaæ atÅtaæ và paccuppannaæ vÃ. SesÃnaæ na vattabbam eva. Evaæ tÅsu Ãrammaïesu pavat- tamÃnà pana paÂisandhi, yasmà atÅtÃrammaïassa và na- vattabbÃrammaïassa và cuticittassa anantaram eva pavattati, paccuppannÃrammaïaæ pana cuticittaæ nÃma n' atthi, tasmà dvÅsu Ãrammaïesu a¤¤atarÃrammaïÃya cutiyà anan- tarà tÅsu Ãrammaïesu a¤¤atarÃrammaïÃya paÂisandhiyà sugati-duggati-vasena pavattanÃkÃro veditabbo. SeyyathÅ- daæ: kÃmÃvacarasugatiyaæ tÃva Âhitassa pÃpakammino puggalassa: tÃni 'ssa tasmiæ samaye olambantÅ ti Ãdivacanato maraïama¤ce nipannassa yathÆpacitaæ pÃpakammaæ và kammanimittaæ và manodvÃre ÃpÃtham Ãgacchati, taæ Ãrab- bha uppannÃya tadÃrammaïapariyosÃnÃya javanavÅthiyà anantaraæ bhavangavisayaæ Ãrammaïaæ katvà cuticittaæ uppajjati. Tasmiæ niruddhe tad-eva ÃpÃthagataæ kammaæ vÃ, kammanimittaæ và Ãrabbha anupacchinnakilesabalavi- namitaæ\<*<2>*>/ duggatipariyÃpannaæ paÂisandhicittaæ uppajjati. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Above, p. 547, l. 17. 2 Bhm -balavanamitaæ. >/ #<[page 549]># %< SankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïa-vitthÃrakathà 549>% Ayaæ atÅtÃrammaïÃya cutiyà anantarà atÅtÃrammaïà paÂi- sandhi. Aparassa maraïasamaye vuttappakÃrakammavasena nara- kÃdisu aggijÃlavaïïÃdikaæ duggatinimittaæ manodvÃre ÃpÃtham Ãgacchati. TasmÃ, dvikkhattuæ bhavange up- pajjitvà niruddhe, taæ Ãrammaïaæ Ãrabbha ekaæ Ãvaj- janaæ maraïassa ÃsannabhÃvena mandÅbhÆtavegattà pa¤ca javanÃni dve tadÃrammaïÃnÅ ti tÅïi vÅthicittÃni uppajjanti. Tato bhavangavisayaæ Ãrammaïaæ katvà ekaæ cuticittaæ, ettÃvatà ekÃdasa cittakkhaïà atÅtà honti. Ath' assa avasesa- pa¤ca-cittakkhaïÃyuke tasmiæ yeva Ãrammaïe paÂisandhi- cittaæ uppajjati. Ayaæ atÅtÃrammaïÃya cutiyà anantarà paccuppannÃrammaïà paÂisandhi. Aparassa maraïasamaye pa¤cannaæ dvÃrÃnaæ a¤¤ata- rasmiæ rÃgÃdi-hetubhÆtaæ hÅnaæ Ãrammaïaæ ÃpÃtham Ãgacchati. Tassa yathÃkkamena uppanne votthapanÃvasÃne maraïassa ÃsannabhÃvena mandÅbhÆtavegattà pa¤ca java- nÃni dve tadÃrammaïÃni ca uppajjanti. Tato bhavangavi- sayaæ Ãrammaïaæ katvà ekaæ cuticittaæ. EttÃvatà ca dve bhavangÃni, Ãvajjanaæ, dassanaæ. SampaÂicchanaæ, santÅraïaæ, votthapanaæ, pa¤ca javanÃni, dve tadÃramma- ïÃni, ekaæ cuticittan ti pa¤cadasa cittakkhaïà atÅtà honti. Ath' Ãvasesa-ekacittakkhaïÃyuke tasmim yeva Ãrammaïe paÂisandhicittaæ uppajjati. Ayam pi atÅtÃrammaïÃya cu- tiyà anantarà paccuppannÃrammaïà paÂisandhi. Esa tÃva atÅtÃrammaïÃya sugati-cutiyà anantarà atÅtapaccuppannÃ- rammaïÃya duggati-paÂisandhiyà pavattanÃkÃro. Duggatiyaæ Âhitassa pana upacitÃnavajjakammassa vutta- nayen' eva taæ anavajjakammaæ và kammanimittaæ và manodvÃre ÃpÃtham ÃgacchatÅ ti kaïhapakkhe sukkapakkhaæ Âhapetvà sabbaæ purimanayen' eva veditabbaæ. Ayaæ atÅtÃrammaïÃya duggati-cutiyà anantarà atÅtapaccuppan- nÃrammaïÃya sugati-paÂisandhiyà pavattanÃkÃro. Sugatiyaæ Âhitassa pana upacitÃnavajjakammassa: tÃni 'ssa tasmiæ samaye olambantÅ ti Ãdivacanato maraïama¤ce nipannassa yathÆpacitaæ anavajjakammaæ và kammanimit- taæ và manodvÃre ÃpÃtham Ãgacchati, ta¤ ca kho upacita- \<-------------------------------------------------------------------------- II. 12 >/ #<[page 550]># %<550 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% kÃmÃvacarÃnavajjakammass' eva. Upacitamahaggatakam- massa pana kammanimittam eva ÃpÃtham Ãgacchati, taæ Ãrabbha uppannÃya tadÃrammaïapariyosÃnÃya suddhÃya và javanavÅthiyà anantaraæ bhavangavisayaæ Ãrammaïaæ katvà cuticittaæ uppajjati, tasmiæ niruddhe tam eva ÃpÃ- thagataæ kammaæ và kammanimittaæ và Ãrabbha anupac- chinnakilesabalavinamitaæ sugatipariyÃpannaæ\<*<1>*>/ paÂisan- dhicittaæ uppajjati. Ayaæ atÅtÃrammaïÃya cutiyà anantarà atÅtÃrammaïà và na-vattabbÃrammaïà và paÂisandhi. Aparassa maraïasamaye kÃmÃvacara-anavajjakammava- sena manussaloke mÃtukucchivaïïasankhÃtaæ và devaloke uyyÃna-vimÃna-kappa-rukkhÃdi-vaïïasankhÃtaæ vÃ, sugati- nimittaæ manodvÃre ÃpÃtham Ãgacchati. Tassa duggati- nimitte dassitÃnukkamen' eva cuticittÃnantaraæ paÂisandhi- cittaæ uppajjati. Ayaæ atÅtÃrammaïÃya cutiyà anantarà paccuppannÃrammaïà paÂisandhi. Aparassa maraïasamaye ¤ÃtakÃ: ayaæ, tÃta, tavatthÃya BuddhapÆjà karÅyati, cittaæ pasÃdehÅ ti vatvà pupphadÃma- paÂÃkÃdivasena rÆpÃrammaïaæ vÃ, dhammasavanatÆriya- pÆjÃdi-vasena saddÃrammaïaæ vÃ, dhÆmavÃsagandhÃdiva- sena gandhÃrammaïaæ vÃ: idaæ, tÃta, sÃyassu tavatthÃya dÃtabba-deyyadhamman ti vatvÃ, madhuphÃïitÃdi-vasena rasÃrammaïaæ vÃ: idaæ, tÃta, phusassu tavatthÃya dÃtabba- deyyadhamman ti vatvÃ, cÅnapaÂÂasomÃrapaÂÃdi-vasena phoÂ- ÂhabbÃrammaïaæ và pa¤cadvÃre upasaæharanti. Tassa tasmiæ ÃpÃthagate rÆpÃdi-Ãrammaïe yathÃkkamena uppan- navotthapanÃvasÃne maraïassa ÃsannabhÃvena mandÅbhÆ- tavegattà pa¤ca javanÃni dve tadÃrammaïÃni ca uppajjanti. Tato bhavangavisayaæ Ãrammaïaæ katvà ekaæ cuticittaæ, tadavasÃne tasmiæ yeva ekacittakkhaïaÂhitike Ãrammaïe paÂisandhicittaæ uppajjati. Ayam pi atÅtÃrammaïÃya cu- tiyà anantarà paccuppannÃrammaïà paÂisandhi. Aparassa pana pathavÅkasiïajjhÃnÃdivasena paÂiladdha- mahaggatassa sugatiyaæ Âhitassa maraïasamaye kÃmÃvaca- rakusalakamma-kammanimitta-gatinimittÃnaæ và a¤¤ata- raæ pathavÅkasiïÃdikaæ và nimittaæ mahaggatacittaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -balavanamitasugati-. >/ #<[page 551]># %< SankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïa-vitthÃrakathà 551>% và manodvÃre ÃpÃtham Ãgacchati, cakkhu-sotÃnaæ và a¤¤ata- rasmiæ kusaluppattihetubhÆtaæ païÅtam Ãrammaïaæ ÃpÃ- tham Ãgacchati. Tassa yathÃkkamena uppannavotthapa- nÃvasÃne maraïassa ÃsannabhÃvena mandÅbhÆtavegattà pa¤ca javanÃni uppajjanti. MahaggatagatikÃnaæ pana tadÃ- rammaïaæ n' atthi, tasmà javanÃnantaraæ yeva bhavanga- visayaæ Ãrammaïaæ katvà ekaæ cuticittaæ uppajjati. Tass' ÃvasÃne kÃmÃvacaramahaggatasugatÅnaæ a¤¤atara- sugatipariyÃpannaæ yathÆpaÂÂhitesu Ãrammaïesu a¤¤atarÃ- rammaïaæ paÂisandhicittaæ uppajjati. Ayaæ na-vattab- bÃrammaïÃya sugati-cutiyà anantarà atÅta-paccuppanna-na- vattabbÃrammaïÃni a¤¤atarÃrammaïà paÂisandhi. Eten' ÃnusÃrena Ãruppacutiyà pi anantarà paÂisandhi veditabbÃ. Ayaæ atÅta-na-vattabbÃrammaïÃya sugati-cutiyà anantarà atÅta-na-vattabba-paccuppannÃrammaïÃya paÂisandhiyà pa- vattanÃkÃro. Duggatiyaæ Âhitassa pana pÃpakammino vuttanayen' eva taæ kammaæ, kammanimittaæ, gatinimittaæ và manodvÃre, pa¤cadvÃre và pana akusaluppattihetubhÆtaæ Ãrammaïaæ ÃpÃtham Ãgacchati. Ath' assa yathÃkkamena cuticittÃva- sÃne duggati-pariyÃpannaæ tesu Ãrammaïesu a¤¤atarÃram- maïaæ paÂisandhi-cittaæ uppajjati. Ayaæ atÅtÃrammaïÃya duggati-cutiyà anantarà atÅtapaccuppannÃrammaïÃya paÂi- sandhiyà pavattanÃkÃro ti. EttÃvatà ekÆnavÅsatividhassà pi vi¤¤Ãïassa paÂisandhi- vasena pavatti dÅpità hoti. Tayidaæ sabbam pi evaæ:- PavattamÃnaæ sandhimhi dvedhà kammena vattati, missÃdÅhi ca bhedehi bhedassa duvidhÃdiko. Idaæ hi ekÆnavÅsatividham pi vipÃkavi¤¤Ãïaæ paÂisandhim pi pavattamÃnà dvedhà kammena vattati. YathÃsakaæ hi etassa janakakammaæ nÃnÃkkhaïikakammapaccayena c' eva upanissayapaccayena ca paccayo hoti. Vuttaæ h' etaæ: kusalÃkusalaæ kammaæ vipÃkassa upanissayapaccayena pac- cayo ti.\<*<1>*>/ Evaæ vattamÃnassa pan' assa missÃdÅhi bhedehi duvidhÃdiko pi bhedo veditabbo. SeyyathÅdaæ: idaæ hi paÂisandhivasena ekadhà pavattamÃnam pi rÆpena saha \<-------------------------------------------------------------------------- 1 TikapaÂÂhÃna. >/ #<[page 552]># %<552 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% missÃmissabhedato duvidhaæ, kÃmarÆpÃrÆpabhavabhedato tividhaæ, aï¬aja-jalÃbuja-saæsedaja-opapÃtikayonivasena ca- tubbidhaæ, gativasena pa¤cavidhaæ, vi¤¤ÃïaÂÂhitivasena sattavidhaæ, sattÃvÃsavasena aÂÂhavidhaæ hoti. Tattha:- Missaæ dvidhà bhÃvabhedà sabhÃvaæ tattha ca dvidhÃ, dve và tayo và dasakà omato Ãdinà saha. Missaæ dvidhà bhÃvabhedà ti yaæ h' etaæ ettha a¤¤atra arÆpabhavÃrÆpamissaæ paÂisandhivi¤¤Ãïaæ uppajjati, taæ rÆpabhave itthindriya-purisindriyasankhÃtena bhÃvena vinà uppattito. KÃmabhave a¤¤atra jÃtipaï¬aka-paÂisandhiyà bhÃvena saha uppattito sabhÃvaæ abhÃvan ti duvidhaæ hoti. SabhÃvaæ tattha ca dvidhà ti tatthà pi ca yaæ sabhÃvaæ, taæ itthi-purisabhÃvÃnaæ a¤¤atarena saha uppattito duvi- dham eva hoti. Dve và tayo và dasakà omato Ãdinà sahà ti yaæ h' etam ettha missaæ amissan ti dvaye\<*<1>*>/ ÃdibhÆtaæ rÆpamissaæ paÂisandhi- vi¤¤Ãïaæ, tena saha vatthukÃyadasakavasena dve và vatthu- kÃyabhÃvadasakavasena tayo và dasakà omato uppajjanti, n' atthi ito paraæ rÆpaparihÃnÅ ti. Taæ pan' etaæ evaæ omakaparimÃïaæ uppajjamÃnaæ aï¬aja-jalÃbujanÃmikÃsu dvÅsu yonisu jÃti-uïïÃya ekena aæsunà uddhaÂasappimaï- ¬appamÃïaæ kalalan ti laddhasankhaæ hutvà uppajjati. Tattha yonÅnaæ gativasena sambhavabhedo veditabbo. EtÃsu hi:- Niraye bhummavajjesu devesu ca na yoniyo, tisso purimikà honti catasso pi gatittaye. Tattha devesu cà ti ca saddena yathà niraye ca bhummavaj- jesu ca devesu, evaæ nijjhÃmataïhikapetesu ca purimikà tisso yoniyo na santÅ ti veditabbÃ. OpapÃtikà eva hi te honti. Sese pana tiracchÃnapettivisayamanussasankhÃte ga- tittaye pubbe vajjitabhummadevesu ca catasso pi yoniyo honti. Tattha:- Tiæsa nava c' eva rÆpisu sattati ukkaæsato 'tha rÆpÃni, saæsedupapÃtayonisu atha và avakaæsato tiæsa. RÆpÅ brahmesu tÃva opapÃtikayonikesu cakkhusotavatthu- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm duke. >/ #<[page 553]># %< SankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïa-vitthÃrakathà 553>% dasakÃnaæ jÅvitanavakassa cà ti catunnaæ kalÃpÃnaæ va- sena tiæsa ca nava ca paÂisandhivi¤¤Ãïena saha rÆpÃni uppajjanti. RÆpÅ brahme pana ÂhapetvÃ, a¤¤esu saæsedaja- opapÃtikayonikesu ukkaæsato cakkhu-sota-ghÃna-jivhÃ- kÃyavatthubhÃvadasakÃnaæ vasena sattati; tÃni ca niccaæ devesu. Tattha vaïïo gandho raso ojà catasso cà pi dhÃtuyo cak- khuppasÃdo jÅvitan ti ayaæ dasa rÆpaparimÃïo rÆpapu¤jo cakkhudasako nÃma. Evaæ sesà veditabbÃ. Avakaæsato pana jaccandhabadhira-aghÃnaka-napuæsakassa jivhÃ-kÃya- vatthudasakÃnaæ vasena tiæsarÆpÃni uppajjanti. Ukkaæ- sÃvakaæsÃnaæ pana antare anurÆpato vikappo veditabbo. Evaæ viditvà puna:- KhandhÃrammaïagatihetu vedanÃ-pÅti-vitakkavicÃrehi bhedÃbhedaviseso cutisandhÅnaæ pari¤¤eyyo. Yà h' esà missÃmissato duvidhà paÂisandhi, yà c' assà atÅtÃnantarà cuti, tÃsaæ imehi khandhÃdÅhi bhedÃbhedaviseso ¤Ãtabbo ti attho. Kathaæ? KadÃci hi catukkhandhÃya Ãruppacutiyà anantarà catukkhandhà va Ãrammaïato pi abhinnÃpaÂisandhi hoti. KadÃci amahaggata-bahiddhÃram- maïÃya mahaggata-ajjhattÃrammaïÃ. Ayaæ tÃva arÆpa- bhÆmÅsu yeva nayo. KadÃci pana catukkhandhÃya arÆpa- cutiyà anantarà pa¤cakkhandhà kÃmÃvacarapaÂisandhi. Ka- dÃci pa¤cakkhandhÃya kÃmÃvacaracutiyà rÆpÃvacaracutiyà và anantarà catukkhandhà arÆpapaÂisandhi. Evaæ atÅtÃ- rammaïÃya cutiyà paccuppannÃrammaïà paÂisandhi. Ekac- casugati-cutiyà ekaccaduggati-paÂisandhi. Ahetukacutiyà sahetukapaÂisandhi. Duhetukacutiyà tihetukapaÂisandhi. Upekkhà sahagatacutiyà somanassasahagatapaÂisandhi. AppÅ- tikacutiyà sappÅtikapaÂisandhi. Avitakkacutiyà savitakka- paÂisandhi. AvicÃracutiyà savicÃrapaÂisandhi. AvitakkÃ- vicÃracutiyà savitakkasavicÃrapaÂisandhÅ ti tassa tassa vipa- rÅtato ca yathÃyogaæ yojetabbaæ. Laddhapaccayam iti dhammamattam etaæ bhavantaram upeti, nà 'ssa tato sankanti na tato hetuæ vinà hoti. Iti h' etaæ laddhapaccayaæ rÆpÃrÆpadhammamattaæ uppajjamÃnaæ bhavantaram upetÅ ti vuccati, na satto, na \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 554]># %<554 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% jÅvo, tassa ca nà pi atÅtabhavato idha sankanti atthi, nà pi tato hetuæ vinà idha pÃtubhÃvo. Tayidaæ pÃkaÂena manussacutipaÂisandhikkamena pakÃ- sayissÃma. AtÅtabhavasmiæ hi sarasena upakkamena và samÃsannamaraïassa asayhÃnaæ sabbangapaccangasandhi- bandhanacchedakÃnaæ mÃraïantikavedanà sattÃnaæ sanni- pÃtaæ asahantassa, Ãtape pakkhittaharitÃlapaïïam iva, kamena upasussamÃne sarÅre, niruddhesu cakkhÃdisu indri- yesu, hadayavatthumatte patiÂÂhitesu kÃyindriya-manindri- ya-jÅvitindriyesu, taæ-khaïÃvasesahadayavatthusannissitaæ vi¤¤Ãïaæ garukasamÃsevitÃsannapubbakatÃnaæ a¤¤ataraæ laddhÃvasesappaccayasankhÃrasankhÃtaæ kammaæ tadupaÂ- ÂhÃpitaæ và kammanimitta-gatinimittasankhÃtaæ visayaæ Ãrabbha pavattati, tad evaæ pavattamÃnaæ taïhÃvijjÃnaæ appahÅnattà avijjÃpaÂicchÃditÃdÅnave tasmiæ visaye taïhà nÃmeti, sahajÃtasankhÃrà khipanti, taæ santativasena taï- hÃya namÅyamÃnaæ, sankhÃrehi khipamÃnaæ, orimatÅraruk- khavinibandharajjum Ãlambitvà mÃtikÃtikkamako viya, pu- rima¤ ca nissayaæ jahati apara¤ ca kammasamuÂÂhÃpitaæ nissayaæ assÃdayamÃnaæ và anassÃdayamÃnaæ vÃ, Ãram- maïÃdÅhi yeva paccayehi pavattatÅ ti. Ettha ca purimaæ cavanato cuti, pacchimaæ bhavantarÃdi-paÂisandhÃnato pa- ÂisandhÅ ti vuccati. Tad etaæ nà pi purimabhavà idh' Ãgataæ, nà pi tato kammasankhÃranativisayÃdi-hetuæ vinà pÃtubhÆtan ti veditabbaæ. Siyuæ nidassanÃn' ettha paÂighosÃdikà atha, santÃnabandhato n' atthi ekatà nà pi nÃnatÃ. Ettha c' etassa vi¤¤Ãïassa purimabhavato idha anÃgamane atÅtabhavapariyÃpannahetÆhi ca uppÃde paÂighosa-padÅpa- mudda-paÂibimbappakÃrà dhammà nidassanÃni siyuæ. Yathà hi paÂighosa-padÅpa-muddÃ-chÃyà saddÃdi-hetukà honti, a¤¤atra agantvà va honti, evaæ eva idaæ cittaæ. Ettha ca santÃnabandhato n' atthi ekatà nà pi nÃnatÃ. Yadi hi santÃnabandhe sati ekantam ekatà bhaveyya, na khÅrato dadhi sambhÆtaæ siyÃ, athà pi ekantanÃnatà bhaveyya, na khÅrassÃdhÅno dadhi siyÃ; esa nayo sabbahetusamuppannesu. Eva¤ ca sati sabbalokavohÃralopo siyÃ, so ca aniÂÂho; tasmà ettha na ekantam ekatà và nÃnatà và upagantabbà ti. \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 555]># %< SankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïa-vitthÃrakÃthà 555>% Etth' Ãha: nanu evaæ asankanti pÃtubhÃve sati ye imasmiæ manussattabhÃve khandhÃ, tesaæ niruddhattÃ, phalapacca- yassa ca kammassa tattha agamanato a¤¤assa a¤¤ato ca taæ phalaæ siyÃ, upabhu¤jake ca asati kassa taæ phalaæ siyÃ? Tasmà na sundaram idaæ vidhÃnan ti. TatrÅdaæ vuccati:- SantÃne yaæ phalaæ etaæ n' ä¤assa na ca a¤¤ato, bÅjÃnaæ abhisankhÃro etass' atth' assa sÃdhako. EkasantÃnasmiæ hi phalaæ uppajjamÃnaæ tattha ekanta- ekattanÃnattÃnaæ paÂisiddhattà a¤¤assà ti và a¤¤ato ti và na hoti. Etassa ca pan' atthassa\<*<1>*>/ bÅjÃnaæ abhisankhÃro sÃdhako. AmbabÅjÃdÅnaæ hi abhisankhÃresu katesu tassa bÅ- jassa santÃne laddhapaccayà kÃlantare phalaviseso uppajja- mÃno, na a¤¤abÅjÃnaæ, nà pi a¤¤ÃbhisankhÃrapaccayà uppaj- jati, na ca tÃni bÅjÃni abhisankhÃrÃ\<*<2>*>/ phalaÂÂhÃnaæ pÃpuïÃti; evaæ sampadam idaæ veditabbaæ. VijjÃsipposadhÃdÅhi cà pi bÃlasarÅre upayuttehi kÃlantare vu¬¬hasarÅrÃdisu phalaæ detÅ ti ayam attho veditabbo. Yam pi vuttaæ: upabhu¤jake ca asati kassa taæ phalaæ siyà ti?-tattha:- Phalass' uppattiyà eva siddhà bhu¤jakasammuti, phaluppÃdena rukkhassa yathà phalati sammuti. Yathà hi rukkhasankhÃtÃnaæ dhammÃnaæ ekadesabhÆtassa rukkhaphalassa uppattiyà eva rukkho phalatÅ ti và phalito ti và vuccati, tathà devamanussasankhÃtÃnaæ khandhÃnaæ ekadesabhÆtassa upabhogasankhÃtassa sukhadukkhaphalassa uppÃden' eva devo manusso và upabhu¤jatÅ ti và sukhito dukkhito ti và vuccati, tasmà na ettha a¤¤ena upabhu¤jakena nÃma koci attho atthÅ ti. Yo pi vadeyya:- evaæ sante pi ete sankhÃrà vijjamÃnà và phalassa paccayà siyuæ, avijja- mÃnà vÃ; yadi ca vijjamÃnà pavattikkhaïe yeva nesaæ vipÃ- kena bhavitabbaæ, atha avijjamÃnà pavattito pubbe pacchà ca niccaæ phalÃvahà siyun ti-so evaæ vattabbo:- Katattà paccayà ete na ca niccaæ phalÃvahÃ, pÃÂibhogÃdikaæ tattha veditabbaæ nidassanaæ. Katattà yeva hi sankhÃrà attano phalassa paccayà honti, na vijjamÃnattà avijjamÃnattà vÃ. Yath' Ãha:- kÃmÃvacarassa \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm vacanatthassa. 2 Sh inserts vÃ. >/ #<[page 556]># %<556 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% kusalassa kammassa katattà upacitattà vipÃkaæ cakkhuvi¤¤Ã- ïaæ uppannaæ hotÅ ti\<*<1>*>/ Ãdi. YathÃrahassa ca attano phalassa paccayà hutvà na puna phalÃvahà honti vipakkavipÃkattÃ. Etassa c' atth' assa vibhÃvane idaæ pÃÂibhogÃdikaæ nidassa- naæ veditabbaæ. Yathà hi loke yo kassaci atth' assa niyyÃ- tanatthaæ\<*<2>*>/ pÃÂibhogo hoti, bhaï¬aæ và kiïÃti, iïaæ và gaïhÃti, tassa taæ kiriyÃkaraïamattam eva tad-atthaniyyÃ- tanÃdimhi\<*<2>*>/ paccayo hoti, na kiriyÃya vijjamÃnattaæ avijja- mÃnattaæ vÃ, na ca tad-atthaniyyÃtanÃdito\<*<2>*>/ param pi dhÃrako va hoti. KasmÃ? NiyyÃtanÃdÅnaæ\<*<2>*>/ katattÃ. Evaæ ka- tattà va sankhÃrà pi attano phalassa paccayà honti, na ca yathÃrahaæ phaladÃnato param pi phÃlavahà hontÅ ti. EttÃvatà missÃmissavasena dvedhà pi vattamÃnassa paÂi- sandhivi¤¤Ãïassa sankhÃrapaccayà pavatti dÅpità hoti. IdÃni sabbe sveva tesu battiæsa vipÃkavi¤¤Ãïesu sammo- havighÃtatthaæ:- PaÂisandhi pavattÅnaæ vasen' ete bhavÃdisu, vijÃnitabbà sankhÃrà yathà yesa¤ ca paccayÃ. Tattha tayo bhavÃ, catasso yoniyo, pa¤ca gatiyo, satta vi¤¤ÃïaÂÂhitiyo, nava sattÃvÃsà ti ete bhavÃdayo nÃma. Etesu bhavÃdisu paÂisandhiyaæ pavatte ca ete yesaæ vipÃ- kavi¤¤ÃïÃnaæ paccayÃ, yathà ca paccayà honti, tathà vijÃnitabbà ti attho. Tattha pu¤¤ÃbhisankhÃre tÃva kÃmÃvacara-aÂÂha-cetanÃ- bhedo pu¤¤ÃbhisankhÃro avisesena kÃmabhavesu gatiyaæ navannaæ vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ paÂisandhiyaæ nÃnakkhaïi- kakammapaccayena c' eva upanissayapaccayena cà ti dvedhà paccayo. RÆpÃvacarapa¤cakusalacetanÃ-bhedo pu¤¤Ãbhi- sankhÃro rÆpabhave paÂisandhiyà eva pa¤cannaæ. Vut- tappabhedakÃmÃvacaro pana kÃmabhave sugatiyaæ upek- khÃsahagatÃhetumanovi¤¤ÃïadhÃtu-vajjÃnaæ sattannaæ parittavipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ vuttanayen' eva dvedhà paccayo pavatte, no paÂisandhiyaæ. Sveva rÆpabhave pa¤cannaæ vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ tath' eva paccayo pavatte, no paÂisan- dhiyaæ. KÃmabhave pana duggatiyaæ aÂÂhannam pi parit- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Dhs. 431; Vibh. 187. 2 Sh nÅyÃ-. >/ #<[page 557]># %< SankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïa-vitthÃrakathà 557>% tavipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ tath' eva paccayo pavatte, no paÂisan- dhiyaæ. Tattha niraye MahÃmoggallÃnattherassa\<*<1>*>/ narakacÃrikÃdisu iÂÂhÃrammaïasamÃyoge so paccayo hoti. TiracchÃnesu pana petamahiddhikesu ca iÂÂhÃrammaïaæ labbhati yeva. Sveva kÃmabhave sugatiyaæ soÊasannam pi kusalavipÃkavi¤¤ÃïÃ- naæ tath' eva paccayo pavatte ca paÂisandhiya¤ ca. Avise- sena pana pu¤¤ÃbhisankhÃro rÆpabhave dasannaæ vipÃka- vi¤¤ÃïÃnaæ tath' eva paccayo pavatte ca paÂisandhiya¤ ca. DvÃdasÃkusalacetanÃbhedo pu¤¤ÃbhisankhÃro kÃmabhave duggatiyaæ ekassa vi¤¤Ãïassa tath' eva paccayo paÂisan- dhiyaæ, no pavatte. Channaæ pavatte, no paÂisandhiyaæ. Sattannam pi akusalavipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ pavatte ca paÂisan- dhiya¤ ca. KÃmabhave pana sugatiyaæ tesaæ yeva sattan- nam tath' eva paccayo pavatte, no paÂisandhiyaæ. RÆpa- bhave catunnaæ vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ tath' eva paccayo pa- vatte, no paÂisandhiyaæ. So ca kho kÃmÃvacare aniÂÂha- rÆpadassanasaddasavanavasena, Brahmaloke pana aniÂÂha- rÆpÃdayo nÃma n' atthi. Tathà kÃmÃvacaradevaloke pi. ùne¤jÃbhisankhÃro arÆpabhave catunnaæ vipÃkavi¤¤ÃïÃ- naæ tath' eva paccayo pavatte ca paÂisandhiya¤ ca. Evaæ tÃva bhavesu paÂisandhipavattÅnaæ vasena ete sankhÃrà yesaæ paccayÃ, yathà ca paccayà honti, tathà jÃnitabbÃ. Eten' eva nayena yonÅ-Ãdisu pi veditabbÃ. TatrÅdaæ Ãdito paÂÂhÃya mukhamattappakÃsanaæ. Imesu hi sankhÃresu, yasmà pu¤¤ÃbhisankhÃro tÃva dvÅsu bhavesu paÂisandhiæ datvà sabbam attano vipÃkaæ janeti, tathà aï¬ajÃdisu catusu yonisu, devamanussasankhÃtÃsu dvÅsu gatÅsu nÃnattakÃyà nÃnattasa¤¤Å, nÃnattakÃyà ekattasa¤¤Å, ekattakÃyà nÃnattasa¤¤Å, ekattakÃyà ekattasa¤¤Å, sankhÃ- tÃsu catusu vi¤¤ÃïaÂÂhitÅsu, asa¤¤asattÃvÃse pan' esa rÆpa- mattam ev' ÃbhisankharotÅ ti catusu yeva sattÃvÃsesu ca paÂisandhiæ datvà sabbam attano vipÃkaæ janeti. Tasmà esa etesu dvÅsu bhavesu, catusu yonisu, dvÅsu gatÅsu, catusu vi¤¤ÃïaÂÂhitÅsu, catusu sattÃvÃsesu ca ekavÅsatiyà vipÃka- vi¤¤ÃïÃnaæ vuttanayen' eva paccayo hoti yathÃsambhavaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. Dhp. A. iii, 69. >/ #<[page 558]># %<558 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% paÂisandhiyaæ pavatte ca. Apu¤¤ÃbhisankhÃro pana, yasmà ekasmiæ yeva kÃmabhave catusu yonisu, avasesÃsu tÅsu gatÅsu nÃnattakÃyà ekattasa¤¤Å sankhÃtÃya ekissà vi¤¤ÃïaÂ- Âhitiyà tÃdise yeva ca ekasmiæ sattÃvÃse paÂisandhivasena vipaccati, tasmà esa ekasmiæ bhave catusu yonisu, tÅsu gatÅ- su, ekissà vi¤¤ÃïaÂÂhitiyÃ, ekamhi ca sattÃvÃse sattannaæ vipÃkavi¤¤ÃïÃnaæ vuttanayen' eva paccayo paÂisandhiyaæ pavatte ca. ùne¤jÃbhisankhÃro pana, yasmà ekasmiæ yeva arÆpabhave, ekissà opapÃtikayoniyÃ, ekissà devagatiyÃ, ÃkÃsÃna¤cÃyatanÃdikÃsu tÅsu vi¤¤ÃïaÂÂhitÅsu, ÃkÃsÃna¤cÃ- yatanÃdikesu catusu sattÃvÃsesu paÂisandhivasena vipaccati, tasmà esa ekasmiæ bhave, ekissà yoniyÃ, ekissà gatiyÃ, tÅsu vi¤¤ÃïaÂÂhitÅsu, catusu sattÃvÃsesu, catunnaæ vi¤¤ÃïÃnaæ vuttanayen' eva paccayo hoti paÂisandhiyaæ pavatte cà ti. Evaæ:- PaÂisandhipavattÅnaæ vasen' ete bhavÃdisu, vijÃnitabbà sankhÃrà yathà yesa¤ ca paccayà ti. Ayaæ sankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïan ti padasmiæ vitthÃ- rakathÃ. Vi¤¤Ãnapaccayà nÃmarÆpa-pade:- VibhÃgà nÃmarÆpÃnaæ bhavÃdisu pavattito, sangahà paccayanayà vi¤¤Ãtabbo vinicchayo. VibhÃgà nÃmarÆpÃnan ti ettha hi: nÃman ti ÃrammaïÃbhi- mukhaæ namanato vedanÃdayo tayo khandhÃ. RÆpan ti cattÃri mahÃbhÆtÃni catunna¤ ca mahÃbhÆtÃnaæ upÃdÃya rÆpaæ. Tesaæ vibhÃgo Khandhaniddese\<*<1>*>/ vutto yevà ti. Evaæ tÃv' ettha vibhÃgà nÃmarÆpÃnaæ vi¤¤Ãtabbo vinic- chayo. BhavÃdisu pavattito ti ettha ca nÃmaæ ekaæ sattÃvÃsaæ Âhapetvà sabbabhava-yoni-gati-vi¤¤ÃïaÂÂhiti-sesasattÃvÃsesu pavattati. RÆpaæ dvÅsu bhavesu, catusu yonisu, pa¤casu gatÅsu, purimÃsu catusu vi¤¤ÃïaÂÂhitÅsu, pa¤casu sattÃvÃsesu pavattati. Evaæ pavattamÃne ca etasmiæ nÃmarÆpe, yasmà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Above, Chapter XIV. >/ #<[page 559]># %< Vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpa-pade vitthÃrakathà 559>% abhÃvakagabbhaseyyakÃnaæ aï¬ajÃna¤ ca paÂisandhikkhaïe vatthukÃyadasakavasena rÆpato dve santati-sÅsÃni tayo ca arÆpino khandhà pÃtubhavanti, tasmà tesaæ vitthÃrena rÆpa-rÆpato vÅsati dhammÃ, tayo ca arÆpino khandhà ti ete tevÅsati dhammà vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpan ti veditabbÃ. Agahitagahaïena pana ekasantati sÅsato nava rÆpadhamme apanetvà cuddasa; sabhÃvakÃnaæ bhÃvadasakaæ pakkhi- pitvà tettiæsa; tesam pi agahitagahanena santatisÅsadvayato aÂÂhÃrasa rÆpadhamme\<*<1>*>/ apanetvà pannarasa. Yasmà ca opapÃtikasattesu BrahmakÃyikÃdÅnaæ paÂisandhikkhaïe cak- khu-sotavatthudasakÃnaæ jÅvitindriyanavakassa ca vasena rÆpato cattÃri santatisÅsÃni tayo ca arÆpino khandhà pÃtu- bhavanti, tasmà tesaæ vitthÃrena rÆpa-rÆpato ekÆnacattÃ- ÊÅsa dhammÃ, tayo ca arÆpino khandhà ti ete dvÃcattÃÊÅsa dhammà vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpan ti veditabbÃ. Agahitagahaïena pana santatisÅsattayato sattavÅsati dham- me apanetvà pannarasa. KÃmabhave pana, yasmà sesa- opapÃtikÃnaæ saæsedajÃnaæ và sabhÃvakaparipuïïÃyata- naæ paÂisandhikkhaïe rÆpato satta santatisÅsÃni, tayo ca arÆpino khandhà pÃtubhavanti, tasmà tesaæ vitthÃrena rÆpa-rÆpato sattati dhammÃ, tayo ca arÆpino khandhà ti ete tesattati dhammà vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpan ti veditabbÃ. Agahitagahaïena pana rÆpasantatisÅsacakkato catupa¤¤Ãsa dhamme apanetvà ekÆnavÅsati, esa ukkaæso. Avakaæsena pana taæ taæ rÆpasantatisÅsavikalÃnaæ tassa tassa vasena hÃpetvà hÃpetvà sankhepato vitthÃrato ca paÂisandhiyaæ vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpasankhà veditabbÃ. ArÆpÅnaæ pa- na tayo va arÆpino khandhà asa¤¤Ånaæ rÆpato jÅvitindriya- navakam evà ti. Esa tÃva paÂisandhiyaæ nayo. Pavatte pana sabbattha rÆpappavattidese paÂisandhicit- tassa Âhitikkhaïe paÂisandhicittena saha pavatta-ututo utu- samuÂÂhÃnaæ suddhaÂÂhakaæ pÃtubhavati. PaÂisandhicit- taæ pana rÆpaæ na samuÂÂhÃpeti; taæ hi, yathà papÃte pati- tapuriso parassa paccayo hotuæ na sakkoti, evaæ vatthu- dubbalatÃya dubbalattà rÆpaæ samuÂÂhÃpetuæ na sakkoti; paÂisandhicittato pana uddhaæ paÂhamabhavangato pabhu- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh omit rÆpa- here, not just above. >/ #<[page 560]># %<560 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% ticittasamuÂÂhÃnaæ suddhaÂÂhakaæ. SaddapÃtubhÃvakÃle paÂisandhikkhaïato ca uddhaæ pavatta-ututo c' eva cittato ca saddanavakaæ. Ye pana kabaÊinkÃrÃhÃrÆpajÅvino gab- bhaseyyakasattÃ, tesaæ:- Ya¤ c' assa bhu¤jati mÃtà annaæ pÃna¤ ca bhojanaæ, tena so tattha yÃpeti mÃtukucchigato naro ti. Vacanato mÃtarà ajjhoharitÃhÃrena anugate sarÅre opa- pÃtikÃnaæ sabbapaÂhamaæ attano mukhagataæ khelaæ ajjhoharaïakÃle ÃhÃrasamuÂÂhÃnaæ suddhaÂÂhakan ti idaæ ÃhÃrasamuÂÂhÃnassa suddhaÂÂhakassa utucittasamuÂÂhÃnÃ- na¤ ca ukkaæsato dvinnaæ navakÃnaæ vasena chabbÅsativi- dhaæ, pubbe ekekacittakhaïe tikkhattuæ uppajjamÃnaæ vuttaæ kammasamuÂÂhÃna¤ ca sattatividhan ti channavuti- vidhaæ rÆpaæ, tayo ca arÆpino khandhà ti samÃsato navana- vuti dhammÃ. Yasmà và saddo aniyato kadÃcid-eva pÃtu- bhÃvato, tasmà duvidham pi taæ apanetvà ime sattanavuti- dhammà yathÃsambhavaæ sabbasattÃnaæ vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpan ti veditabbaæ. Tesaæ hi suttÃnam pi pamattÃ- nam pi khÃdantÃnam pi pivantÃnam pi divà ca ratti¤ ca ete vi¤¤Ãïapaccayà pavattanti, ta¤ ca nesaæ vi¤¤Ãïapacca- yabhÃvaæ parato vaïïayissÃma. Yaæ pan' etam ettha kammajarÆpaæ, taæ bhava-yoni- gati-Âhiti-sattÃvÃsesu sabbapaÂhamaæ patiÂÂhahantam pi ti- samuÂÂhÃnikarÆpena anupatthaddhaæ na sakkoti saïÂhÃ- tuæ, nà pi tisamuÂÂhÃnikaæ tena anupatthaddhaæ; atha kho vÃtabbhÃhatà pi catuddisà vavatthÃpità naÊakalÃpino viya, ÆmivegabbhÃhatÃ\<*<1>*>/ pi mahÃsamudde katthaci laddhapatiÂÂhà bhinnavÃhanikà viya ca, a¤¤ama¤¤upatthaddhà nev' etÃni apatamÃnÃni saïÂhahitvà ekam pi vassaæ dve pi vassÃni ... pe... vassasatam pi yÃva tesaæ sattÃnaæ Ãyukkhayo và pu¤¤akkhayo vÃ, tÃva pavattantÅ ti. Evaæ bhavÃdisu pavattito p' ettha vi¤¤Ãtabbo vinicchayo. Sangahà ti ettha ca yaæ arÆpe pavattipaÂisandhÅsu, pa¤ca vokÃrabhave ca pavattiyaæ vi¤¤Ãïapaccayà nÃmam eva. Ya¤ ca asa¤¤esu sabbattha pa¤ca vokÃrabhave ca pavatti- yaæ vi¤¤Ãïapaccayà rÆpam eva, ya¤ ca pa¤ca vokÃrabhave \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb ÆmÅ-. >/ #<[page 561]># %< Vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpa-pade vitthÃrakathà 561>% sabbattha vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpaæ, taæ sabbaæ nÃma¤ ca rÆpa¤ ca nÃmarÆpa¤ ca nÃmarÆpan ti evaæ ekadesa-\<*<1>*>/ sarÆpekasesanayena sangahetvà vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpan ti veditabbaæ. Asa¤¤esu vi¤¤ÃïÃbhÃvà ayuttan ti ce? N' Ãyuttaæ. Idaæ hi\<*<2>*>/:- NÃmarÆpassa yaæ hetu vi¤¤Ãïaæ taæ dvidhà mataæ, vipÃkam avipÃka¤ ca yuttam eva yato idaæ. Yaæ hi nÃmarÆpassa hetu vi¤¤Ãïaæ, taæ vipÃkÃvipÃka- bhedato dvedhà mataæ. Ida¤ ca asa¤¤asattesu kamma- samuÂÂhÃnattà pa¤cavokÃrabhave pavatta-abhisankhÃravi¤-- ¤Ãïapaccayà rÆpaæ, tathà pa¤cavokÃre pavattiyaæ kusalÃdi cittakkhaïe kammasamuÂÂhÃnan ti yuttam eva idaæ. Evaæ sangahato p' ettha vi¤¤Ãtabbo vinicchayo. Paccayanayà ti\<*<3>*>/ ettha hi:- NÃmassa pÃkavi¤¤Ãïaæ navadhà hoti paccayo, vatthurÆpassa navadhà sesarÆpassa aÂÂhadhÃ. AbhisankhÃravi¤¤Ãïaæ hoti rÆpassa ekadhÃ, tad a¤¤am pana vi¤¤Ãïaæ tassa tassa yathÃrahaæ. Yaæ h' etaæ paÂisandhiyaæ pavattiyaæ và vipÃkasankhÃtaæ nÃmaæ tassa rÆpamissassa và amissassa vÃ, paÂisandhiyaæ và a¤¤aæ và vipÃkavi¤¤Ãïaæ sahajÃta-a¤¤ama¤¤a-nissaya- sampayutta-vipÃk'-ÃhÃr-indriya-atthi-avigatapaccayehi nava- dhà paccayo hoti. VatthurÆpassa paÂisandhiyaæ sahajÃta- a¤¤ama¤¤a-nissaya-vipÃk-'ÃhÃr-indriya-vippayutta-atthi-avi- gatapaccayehi navadhà paccayo hoti. èhapetvà pana vat- thurÆpaæ, sesarÆpassa imesu navasu a¤¤ama¤¤apaccayaæ apanetvà sesehi aÂÂhahi paccayehi paccayo hoti. Abhisan- khÃravi¤¤Ãïaæ pana asa¤¤asattarÆpassa và pa¤cavokÃra- bhave và kammajassa rÆpassa suttantikapariyÃyato upanissa- yavasena ekadhà va\<*<4>*>/ paccayo hoti. Avasesaæ paÂhama- bhavangato pabhuti sabbam pi vi¤¤Ãïaæ tassa tassa nÃma- rÆpassa yathÃrahaæ paccayo hotÅ ti veditabbaæ. VitthÃrato pana tassa paccayanaye dassiyamÃne sabbà pi PaÂÂhÃnaka- thà vitthÃretabbà hotÅ ti na naæ ÃrabhÃma. Tattha siyÃ:- kathaæ pan' etaæ jÃnitabbaæ paÂisandhi- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh ekasesa-. 2 Sb Bhm pi. 3 See above, p. 558. 4 Sbh omit. >/ #<[page 562]># %<562 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% nÃmarÆpaæ vi¤¤Ãïapaccayà hotÅ ti? Suttato, yuttito ca. Sutte hi: cittÃnuparivattino dhammà ti\<*<1>*>/ Ãdinà nayena bahudhà vedanÃdÅnaæ vi¤¤Ãïapaccayatà siddhÃ. Yuttito pana:- Cittajena hi rÆpena idha diÂÂhena sijjhati, adiÂÂhassà pi rÆpassa vi¤¤Ãïaæ paccayo iti. Citte hi pasanne appasanne và tadanurÆpÃni rÆpÃni uppaj- jamÃnÃni diÂÂhÃni. DiÂÂhena ca adiÂÂhassa anumÃnaæ hotÅ ti iminà idha diÂÂhena cittajarÆpena adiÂÂhassà pi paÂisandhi- rÆpassa vi¤¤Ãïaæ paccayo hotÅ ti jÃnitabbam etaæ. Kam- masamuÂÂhÃnassà pi hi tassa cittasamuÂÂhÃnass' eva vi¤¤Ãïa- paccayatà PaÂÂhÃne Ãgatà ti. Evaæ paccayanayato p' ettha vi¤¤Ãtabbo vinicchayo ti. Ayaæ vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpan ti padasmiæ vitthÃrakathÃ. NÃmarÆpapaccayà saÊÃyatana-pade:- NÃmaæ khandhattayaæ rÆpaæ bhÆtavatthÃdikaæ ma- taæ, katekasesaæ taæ tassa tÃdisass' eva paccayo. Yaæ h' etaæ saÊÃyatanass' eva paccayabhÆtaæ nÃmarÆ- paæ, tattha nÃman ti vedanÃdikkhandhattayaæ. RÆpaæ pana sasantati-pariyÃpannaæ niyamato cattÃri bhÆtÃni, cha vatthÆni, jÅvitindriyan ti evaæ bhÆtavatthÃdikaæ matan ti veditabbaæ. Taæ pana nÃma¤ ca rÆpa¤ ca nÃmarÆpa¤ ca nÃmarÆpan ti evaæ katekasesaæ, chaÂÂhÃyatana¤ ca saÊÃyatana¤ ca saÊÃyatanan ti evaæ katekasesass' eva saÊÃ- yatanassa paccayo ti veditabbaæ. KasmÃ? Yasmà arÆpe nÃmam eva paccayo, ta¤ ca chaÂÂhÃyatanass' eva, na a¤¤assa. NÃmapaccayà chaÂÂhÃyatanan ti hi Vibhange vuttaæ\<*<2>*>/. Tattha siyÃ:- kathaæ pan' etaæ jÃnitabbaæ nÃmarÆpaæ saÊÃyatanassa paccayo ti? NÃmarÆpabhÃve bhÃvato. Tassa tassa hi nÃmassa rÆpassa ca bhÃve taæ taæ Ãyatanaæ hoti, na a¤¤athÃ. Sà pan' assa tabbhÃvabhÃvitÃ\<*<3>*>/ paccayanayas- miæ yeva Ãvibhavissati. TasmÃ:- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Dhs. s 1522; cf. ss 671, 772. 2 Vibh. p. 144, etc. 3 Cf. Compendium of Philosophy (Abhidhammatthasangaha), p. 187, n. 4. >/ #<[page 563]># %< NÃmarÆpapaccayà saÂÃyatanapade vitthÃrakathà 563>% PaÂisandhiyÃ\<*<1>*>/ pavatte và hoti yaæ yassa paccayo, yathà ca paccayo hoti, tathà neyyaæ vibhÃvinÃ. Tathà 'yaæ atthadÅpanÃ:- NÃmam eva hi Ãruppe paÂisandhi pavattisu, paccayo sattadhà chadhà hoti taæ avakaæsato. Kathaæ? PaÂisandhiyaæ tÃva avakaæsato sahajÃta-a¤¤a- ma¤¤a-nissaya-sampayutta-vipÃka-atthi-avigatapaccayehi sattadhà nÃmaæ chaÂÂhÃyatanassa paccayo hoti. Ki¤ci pan' ettha hetupaccayena, ki¤ci ÃhÃrapaccayenà ti evaæ a¤¤athà pi paccayo hoti. Tassa vasena ukkaæsÃvakaæso veditabbo. Pavatte pi vipÃkaæ vuttanayen' eva paccayo hoti; itaraæ pana avakaæsato vuttappakÃresu paccayesu vipÃ- kapaccayavajjehi chahi paccayehi paccayo hoti. Ki¤ci pan' ettha hetupaccayena, ki¤ci ÃhÃrapaccayenà ti evaæ a¤¤athà pi paccayo hoti. Tassa vasena ukkaæsÃvakaæso veditabbo. A¤¤asmim pi bhave nÃmaæ tath' eva paÂisandhiyaæ, chaÂÂhassa itaresam taæ chah' ÃkÃrehi paccayo. ùruppato hi a¤¤asmim pi pa¤cavokÃrabhave taæ vipÃka- nÃmaæ hadayavatthuno sahÃyam hutvà chaÂÂhassa manÃya- tanassa yathà Ãruppe vuttaæ, tath' eva avakaæsato sattadhà paccayo hoti. Itaresaæ pana taæ pa¤cannaæ cakkhÃyÃ- tanÃdÅnaæ catumahÃbhÆtasahÃyaæ hutvà sahajÃta-nissaya- vipÃka-vippayutta-atthi-avigatavasena chah' ÃkÃrehi paccayo hoti. Ki¤ci pan' ettha hetupaccayena, ki¤ci ÃhÃrapaccayenà ti evaæ a¤¤athà pi paccayo hoti. Tassa vasena ukkam- sÃvakaæso veditabbo. Pavatte pi tathà hoti pÃkaæ pÃkassa paccayo, apÃkaæ avipÃkassa chadhà chaÂÂhassa paccayo. Pavatte pi hi pa¤cavokÃrabhave yathà paÂisandhiyaæ, tath' eva vipÃkanÃmaæ vipÃkassa chaÂÂhÃyatanassa ava- kaæsato sattadhà paccayo hoti. AvipÃkaæ pana avipÃkassa chaÂÂhassa avakaæsato va tato vipÃkapaccayaæ apanetvà chadhà paccayo hoti. Vuttanayen' eva pan' ettha ukkaæ- sÃvakaæso veditabbo. Tatth' eva sesapa¤cannaæ vipÃkaæ paccayo bhave, Catudhà avipÃkam pi evam eva pakÃsitaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh PaÂisandhiyaæ. >/ #<[page 564]># %<564 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% Tatth' eva hi pavatte sesÃnaæ cakkhÃyatanÃdÅnaæ pa¤- cannaæ cakkhuppasÃdÃdi-vatthukaæ itaram pi vipÃkanÃ- maæ pacchÃjÃta-vippayutta-atthi-avigatapaccaye hi catudhà paccayo hoti. Yathà ca vipÃkaæ avipÃkam pi, evam eva pakÃsitaæ; tasmà kusalÃdi-bhedam pi tesaæ catudhà paccayo hotÅ ti veditabbaæ. Evaæ tÃva nÃmam eva paÂisandhiyaæ, pavatte và yassa yassa Ãyatanassa paccayo hoti, yathà ca paccayo hoti, tathà veditabbaæ. RÆpaæ pan' ettha Ãruppe\<*<1>*>/, bhave bhavati paccayo, na ekÃyatanassà pi pa¤cakkhandhabhave pana. RÆpato sandhiyaæ vatthu chadhà chaÂÂhassa paccayo, bhÆtÃni catudhà honti pa¤cannaæ avisesato. RÆpato hi paÂisandhiyaæ vatthurÆpaæ chaÂÂhassa manÃya- tanassa sahajÃta-a¤¤ama¤¤a-nissaya-vippayutta-atthi-aviga- tapaccayehi chadhà paccayo hoti. CattÃri pana bhÆtÃni avisesato paÂisandhiyaæ pavatte ca yaæ yaæ Ãyatanaæ uppajjati, tassa tassa vasena pa¤cannam pi cakkhÃyatanÃ- dÅnaæ sahajÃtÃ-nissaya-atthi-avigatapaccayehi catudhà pac- cayà honti. Tidhà jÅvitam etesaæ ÃhÃro ca pavattiyaæ, tÃn' eva chadhà chaÂÂhassa vatthu tass' eva pa¤cadhÃ. Etesaæ pana cakkhÃdÅnaæ pa¤cannaæ paÂisandhiyaæ pavatte ca atthi-avigata-indriyavasena rÆpajÅvitaæ tidhà paccayo hoti. ùhÃro ca atthi-avigat'-ÃhÃravasena tividhà paccayo hoti. So ca kho ye sattà ÃhÃrÆpajÅvino, tesaæ ÃhÃrÃnugate kÃye pavatiyaæ yeva, no paÂisandhiyaæ. TÃni pana pa¤cacakkhÃyatanÃdÅni chaÂÂhassa cakkhu-sota-ghÃ- na-jivhÃ-kÃyavi¤¤ÃïasankhÃtassa manÃyatanassa nissaya- purejÃta-indriya-vippayutta-atthi-avigatavasena chah' ÃkÃrehi paccayà honti pavatte, no paÂisandhiyaæ. èhapetvà pana pa¤ca vi¤¤ÃïÃni, tass' eva avasesamanÃyatanassa vatthurÆ- paæ nissaya-purejÃta-vippayutta-atthi-avigatavasena pa¤- cadhà paccayo hoti pavatte yeva, no paÂisandhiyaæ. Evaæ rÆpam eva paÂisandhiyaæ pavatte và yassa yassa Ãyatanassa paccayo hoti; yathà ca paccayo\<*<2>*>/ hoti, tathà veditabbaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb Bhm Ãruppa. 2 Bhm omit. >/ #<[page 565]># %< SaÊÃyatanapaccayà phassapade vitthÃrakathà 565>% NÃmarÆpaæ pan' ubhayaæ hoti yaæ yassa paccayo, yathà ca tam pi sabbattha vi¤¤Ãtabbaæ vibhÃvinÃ. SeyyathÅdaæ: paÂisandhiyaæ tÃva pa¤cavokÃrabhave khan- dhattayavatthurÆpasankhÃtaæ nÃmarÆpaæ chaÂÂhÃyata- nassa sahajÃta-a¤¤ama¤¤a-nissaya-vipÃka-sampayutta-vippa- yutta-atthi-avigatapaccayÃdÅhi paccayo hotÅ ti. Idam ettha mukhamattaæ; vuttanayÃnusÃrena pana sakkà sabbaæ yojetun ti na ettha vitthÃro dassito ti. Ayaæ nÃmarÆpapaccayà saÊÃyatanan ti padasmiæ vitthÃrakathÃ. SaÊÃyatanapaccayà phassapade, SaÊ eva phassà sankhepà cakkhusamphassa-Ãdayo, vi¤¤Ãïam iva battiæsa vitthÃrena bhavanti te. Sankhepena hi saÊÃyatanapaccayà phasso ti cakkhusam- phasso, sotasamphasso, ghÃnasamphasso, jivhÃsamphasso, kÃyasamphasso, manosamphasso ti ime cakkhusamphassÃ- dayo cha eva phassà bhavanti. VitthÃrena pana cakkhu- samphassÃdayo pa¤ca kusalavipÃkÃ, pa¤ca akusalavipÃkà ti dasa, sesà bÃvÅsati-lokiyavipÃkavi¤¤Ãïasampayuttà ca bÃvÅsatÅ ti evaæ sabbe pi sankhÃrapaccayà vuttavi¤¤Ãïam iva battiæsa honti. Yaæ pan' etassa battiæsavidhassà pi phassassa paccayo saÊÃyatanaæ, tattha:- ChaÂÂhena saha ajjhattaæ cakkhÃdiæ bÃhirehi pi, saÊÃyatanam icchanti chahi saddhiæ vicakkhaïÃ. Tattha ye tÃva: upÃdinnakapavattikathà ayan ti sakasan- tati-pariyÃpannam eva paccayaæ paccayuppanna¤ ca dÅpenti, te chaÂÂhÃyatanapaccayà phasso ti PÃÊi-anusÃrato Ãruppe chaÂ- ÂhÃyatana¤ ca a¤¤attha sabbasangahato saÊÃyatana¤ ca phassassa paccayo ti ekadesasarÆpekasesaæ katvà chaÂÂhena saha ajjhattaæ cakkhÃdiæ saÊÃyatanan ti icchanti. Taæ hi chaÂÂhÃyatana¤ ca saÊÃyatana¤ ca saÊÃyatanan sveva sankhaæ gacchati. Ye pana paccayuppannam eva ekasan- tati-pariyÃpannaæ dÅpenti, paccayaæ pana bhinnasantÃnam pi, te yaæ yaæ Ãyatanaæ phassassa paccayo hoti, taæ sabbam pi dÅpentà bÃhiram pi pariggahetvà tad-eva chaÂÂhena saha ajjhattaæ bÃhirehi pi rÆpÃyatanÃdÅhi saddhiæ saÊÃyatanan \<-------------------------------------------------------------------------- II. 13 >/ #<[page 566]># %<566 XVII. Pa¤¤Ãbhuminiddeso>% ti icchanti. Tam pi hi chaÂÂhÃyatana¤ ca saÊÃyatana¤ ca saÊÃyatanan ti etesaæ ekasesekate saÊÃyatanan tveva san- khaæ gacchati. Etth' Ãha:- na sabbÃyatanehi eko phasso sambhoti, nà pi ekamhà Ãyatanà sabbe phassÃ; aya¤ ca saÊÃyatanapaccayà phasso ti eko va vutto: so kasmà ti? Tatr' idaæ vissajjaæ:- saccam etaæ, sabbehi eko, ekamhà và sabbe na sambhonti; sambhoti pana anekehi eko. Yathà cakkhusamphasso cak- khÃyatanà rÆpÃyatanà cakkhuvi¤¤ÃïasankhÃtÃ, manÃyatanà avasesasampayuttadhammÃyatanà cà ti evaæ sabbattha yathÃnurÆpaæ yojetabbaæ. Tasmà eva hi:- Eko pan' ekÃyatanappabhavo iti dÅpito, phasso' yaæ ekavacananiddesen' idha tÃdinÃ. Ekavacananiddesenà ti saÊÃyatanapaccayà phasso ti iminà ekavacananiddesena anekehi Ãyatanehi eko phasso hotÅ ti tÃdinà dÅpito ti attho. ùyatanesu pana:- Chadhà pa¤ca tato ekaæ navadhà bÃhirÃni cha, yathà sambhavam etassa paccayatte vibhÃvaye. Tatr' Ãyaæ vibhÃvanÃ:- cakkhÃyatanÃdÅni tÃva pa¤ca cakkhusamphassÃdibhedato pa¤cavidhassa phassassa nissaya- purejÃt-indriya-vippayutta-atthi-avigatavasena chadhà pac- cayà honti. Tato paraæ ekaæ vipÃkamanÃyatanaæ ane- kabhedassa vipÃkamanosamphassassa sahajÃta-a¤¤ama¤¤a- nissaya-vipÃk'-ÃhÃra-indriya-sampayutta-atthi-avigatavasena navadhà paccayo hoti. BÃhiresu pana rÆpÃyatanaæ cak- khusamphassassa Ãrammaïa-purejÃta-atthi-avigatavasena ca- tudhà paccayo hoti; tathà saddÃyatanÃdÅni sotasamphassÃ- dÅnaæ. Manosamphassassa pana tÃni ca dhammÃrammaïa¤ ca tathà ca Ãrammaïapaccayam atten' eva cà ti evaæ bÃhi- rÃni cha yathÃsambhavam etassa paccyatte vibhÃvaye ti. Ayaæ saÊÃyatanapaccayà phasso ti padasmiæ vitthÃrakathÃ. Phassapaccayà vedanÃ-pade:- DvÃrato vedanà vuttà cakkhusamphassajÃdikÃ, saÊ' eva tà pabhedena ekÆna-navutÅ matÃ. Etassa pi padassa Vibhange:- cakkhusamphassajà vedanÃ, sota-, ghÃna-, jivhÃ-, kÃya-, manosamphassajà vedanà ti evaæ \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 567]># %< Phassapaccayà vedanà vitthÃrakathà 567>% dvÃrato saÊ' eva vedanà vuttÃ. Tà pana pabhedena ekÆna- navutiyà cittehi sampayuttattà ekÆnavuti matÃ:- VedanÃsu pan' etÃsu idha battiæsa vedanÃ, vipÃkasampayuttà va adhippetà ti bhÃsitÃ, AÂÂhadhà tattha pa¤cannaæ pa¤cadvÃram pi paccayo, sesÃnaæ ekadhà phasso manodvÃre pi so tathÃ. Tattha hi pa¤cadvÃre cakkhuppasÃdÃdi-vatthukÃnaæ pa¤- cannaæ vedanÃnaæ cakkhusamphassÃdiko phasso sahajÃta- a¤¤ama¤¤a-nissaya-vipÃka-ÃhÃra-sampayutta-atthi-avigata- vasena aÂÂhadhà paccayo hoti; sesÃnaæ pana ekekasmiæ dvÃre sampaÂicchana-santÅraïa-tadÃrammaïavasena pavattÃ- naæ kÃmÃvacaravipÃkavedanÃnaæ so cakkhusamphassÃdiko phasso upanissayavasena ekadhà va paccayo hoti. Mano- dvÃre pi so tÃthà ti manodvÃre pi hi tadÃrammaïavasena pavattÃnaæ kÃmÃvacaravipÃkavedanÃnaæ so sahajÃta-mano- samphassasankhÃto phasso tath' eva aÂÂhadhà paccayo hoti. PaÂisandhi-bhavanga-cutivasena pavattÃnaæ tesaæ te-bhÆ- mikavipÃkavedanÃnam pi. Yà pana tà manodvÃre tadÃ- rammaïavasena pavattà kÃmÃvacaravedanÃ, tÃsaæ mano- dvÃrÃvajjanasampayutto manosamphasso upanissayavasena ekadhà va paccayo hotÅ ti. Ayaæ phassapaccayà vedanà ti padasmiæ vitthÃrakathÃ. VedanÃpaccayà taïhÃ-pade:- RÆpataïhÃdibhedena cha taïhà idha dÅpitÃ: ekekà tividhà tattha pavattÃkÃrato matÃ. Imasmiæ hi pade seÂÂhiputto BrÃhmaïaputto ti pitito nÃma vasena putto viya rÆpataïhÃ, sadda-, gandha-, rasa, phoÂÂhab- ba-, dhamma-taïhà ti Ãrammaïato nÃma vasena Vibhange cha taïhà dÅpitÃ.\<*<1>*>/ TÃsu pana taïhÃsu ekekà taïhÃ, pavatti- ÃkÃrato kÃmataïhà bhavataïhà vibhavataïhà ti evaæ tividhà matÃ.\<*<2>*>/ RÆpataïhà yeva hi, yadà cakkhussa ÃpÃtham Ãgataæ rÆpÃrammaïaæ kÃmassÃdavasena assÃdayamÃnà pavattati, tadà kÃmataïhà nÃma hoti; yadà tad-ev' Ãram- maïaæ dhuvaæ sassatan ti pavattÃya sassatadiÂÂhiyà sad- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vibh. 380. 2 Ibid. 365. >/ #<[page 568]># %<568 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% dhiæ pavattati, tadà bhavataïhà nÃma hoti, sassatadiÂÂhi- sahagato hi rÃgo bhavataïhà ti vuccati; yadà pana tad-ev' Ãrammaïaæ ucchijjati vinassatÅ ti pavattÃya ucchedadiÂÂhiyà saddhiæ pavattati, tadà vibhavataïhà nÃma hoti, uccheda- diÂÂhisahagato hi rÃgo vibhavataïhà ti vuccati. Esa nayo saddataïhÃdisu pÅ ti. Età aÂÂhÃrasa taïhà honti. TÃ\<*<1>*>/ ajjhattarÆpÃdisu aÂÂhÃrasa, bahiddhà aÂÂhÃrasà ti chattiæsa\<*<2>*>/. Iti atÅtà chattiæsa, anÃgatà chattiæsa, paccuppannà chat- tiæsà ti aÂÂhasata taïhà honti. Tà puna sankhippamÃnà rÆpÃdi-Ãrammaïavasena cha, kÃmataïhÃdi-vasena tisso va taïhà hontÅ ti veditabbÃ. Yasmà pan' ime sattÃ, puttaæ assÃdetvà putte mamattena dhÃtiyà viya, rÆpÃdi-Ãrammaïa- vasena uppajjamÃnaæ vedanaæ assÃdetvà vedanÃya ma- mattena rÆpÃdi-ÃrammaïadÃyakÃnaæ cittakÃragandhabba- gandhikasÆdatantavÃya rasÃyanavidhÃyakavejjÃdÅnaæ mahÃ- sakkÃraæ karonti, tasmà sabbà p' esà vedanÃpaccayà taïhà hotÅ ti veditabbÃ. Yasmà c' ettha adhippetà vipÃkasukhavedanÃ, ekà va ekadhà v' esà tasmà taïhÃya paccayo. Ekadhà ti upanissayapaccayen' eva paccayo hoti. Yasmà vÃ:- DukkhÅ sukhaæ patthayati, sukhÅ bhÅyyo pi icchati, upekkhà pana santattà sukham icc' eva bhÃsitÃ. TaïhÃya paccayà tasmà honti tisso pi vedanÃ, vedanÃpaccayà taïhà iti vuttà mahesinÃ. VedanÃpaccayà cà pi yasmà nÃnusayaæ vinà hoti, tasmà na sà hoti brÃhmaïassa vusÅmato ti. Ayaæ vedanÃpaccayà taïhà ti padasmiæ vitthÃrakathÃ. TaïhÃpaccayà upÃdÃna-pade:- UpÃdÃnÃni cattÃri tÃni atthavibhÃgato, dhammasankhepavitthÃrà kamato ca vibhÃvaye. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh SÃ. 2 Cf. Vibh. 392, 396. pa. 569 1 Dhs. 1214; Vibh. 375. 2 Dhs. 1215; Vibh. 375. >/ #<[page 569]># %< VedanÃpaccayà taïhÃ-pade vitthÃrakakathà 569>% Tatr' Ãyam vibhÃvanÃ:- kÃmÆpÃdÃnaæ, diÂÂhÆpÃdÃnam, sÅlabbatÆpÃdÃnaæ, attavÃdÆpÃdÃnan ti imÃni tÃv' ettha cattÃri upÃdÃnÃni. Tesaæ ayam atthavibhÃvo:- vatthu- sankhÃtaæ kÃmaæ upÃdiyatÅ ti kÃmÆpÃdÃnaæ. KÃmo ca so upÃdÃna¤ cà ti pi kÃmÆpÃdÃnaæ. UpÃdÃnan ti daÊhagga- haïaæ, daÊhattho h' ettha upa-saddo, upÃyÃsa-upakaÂÂhÃdisu viya. Tathà diÂÂhi ca sà upÃdÃna¤ cà ti diÂÂhÆpÃdÃnaæ, diÂÂhim upÃdiyatÅ ti và diÂÂhÆpÃdÃnaæ; sassato attà ca loko cà ti Ãdisu hi purimadiÂÂhiæ uttaradiÂÂhi upÃdiyati. Tathà sÅlabbataæ upÃdiyatÅ ti sÅlabbatÆpÃdÃnaæ, sÅlabbata¤ ca taæ upÃdÃna¤ cà ti pi sÅlabbatÆpÃdÃnaæ. GosÅla-govatÃdÅni hi evaæ suddhÅ ti abhinivesato sayam eva upÃdÃnÃni. Tathà vadanti etenà ti vÃdo. UpÃdiyanti etenà ti upÃdÃnaæ. Kiæ vadanti upÃdiyanti vÃ? AttÃnaæ attano và upÃdÃnaæ attavÃdÆpÃdÃnaæ, attavÃdamattam eva và attà ti upÃdiyanti etenà ti attavÃdÆpÃdÃnaæ. Ayaæ tÃva tesaæ atthavibhÃgo. DhammasankhepavitthÃre pana kÃmÆpÃdÃnaæ tÃva:- tattha katamaæ kÃmÆpÃdÃnaæ ? Yo kÃmesu kÃmacchando kÃmarÃgo kÃmanandÅ kÃmataïhà kÃmasineho kÃmapariÊÃho kÃmamucchà kÃmajjhosÃnaæ: idaæ vuccati kÃmÆpÃdÃnan ti\<*<1>*>/ Ãgatattà sankhepato taïhÃdaÊhattaæ vuccati. TaïhÃ- daÊhattaæ nÃma purimataïhà upanissayapaccayena daÊha- sambhÆtà uttarataïhà va. Keci pan' Ãhu appattavisaya- patthanà taïhÃ, andhakÃre corassa hatthappasÃraïaæ? viya; sampattavisayagahaïaæ upÃdÃnaæ, tass' eva bhaï¬agaha- ïaæ viya. Appicchatà santuÂÂhità paÂipakkhà ca te dhammÃ. Tathà pariyesanÃrakkhadukkhamÆlà ti. SesupÃdÃnattayaæ pana sankhepato diÂÂhimattam eva. VitthÃrato pana pubbe rÆpÃdisu vutta-aÂÂhasatappabhedÃya pi taïhÃya daÊhabhÃvo kÃmÆpÃdÃnaæ; dasavatthukà micchÃdiÂÂhi diÂÂhÆpÃdÃnam. Yath' Ãha:- tattha katamaæ diÂÂhÆpÃdÃnaæ?`N' atthi dinnaæ, n' atthi yiÂÂhaæ ...pe... sacchikatvà pavedentÅ ti yà eva- rÆpà diÂÂhi ...pe... vipariyesagÃho: idaæ vuccati diÂÂhÆ- pÃdÃnan ti.\<*<2>*>/ SÅlabbatehi suddhÅ ti parÃmasaæ pana sÅlab- batÆpÃdÃnaæ. Yath' Ãha:- tattha katamaæ sÅlabbatÆpÃ- dÃnaæ `. . . sÅlena suddhi, vatena suddhi, sÅlabbatena #<[page 570]># %<570 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% suddhÅ ti yà evarÆpà diÂÂhi ...pe... vipariyesagÃho: idaæ vuccati sÅlabbatÆpÃdÃnan ti.\<*<1>*>/ VÅsati-vatthukà sakkÃya- diÂÂhi attavÃdÆpÃdÃnaæ. Yath' Ãha:- tattha katamaæ atta- vÃdÆpÃdÃnaæ? Idha assutavà puthujjano ...pe... sap- purisadhamme avinÅto rÆpaæ attato samanupassati ...pe ... vipariyesagÃho: idaæ vuccati attavÃdÆpÃdÃnan ti\<*<2>*>/. Ayam ettha dhammasankhepavitthÃro. Kamato ti ettha pana tividhà kamo: uppattikkamo pahÃ- nakkamo desanÃkkamo ca. Tattha anamatagge saæsÃre imassa paÂhamaæ uppattÅ ti abhÃvato kilesÃnaæ nippariyÃ- yena uppattikkamo na vuccati; pariyÃyena pana yebhuyyena ekasmiæ bhave attagÃhapubbangamo sassatucchedÃbhiniveso; tato: sassato ayaæ attà ti gaïhato attavisuddhatthaæ sÅlab- batÆpÃdÃnaæ, ucchijjatÅ ti gaïhato paralokanirapekkhassa kÃmÆpÃdÃnan ti evaæ paÂhamaæ attavÃdÆpÃdÃnaæ, tato diÂ- Âhi-sÅlabbata-kÃmÆpÃdÃnÃnÅ ti ayam etesaæ ekasmiæ bhave uppattikkamo. DiÂÂhÆpÃdÃnÃdÅni c' ettha paÂhamaæ pahÅ- yanti sotÃpattimaggavajjhattÃ; kÃmÆpÃdÃnaæ pacchà ara- hattamaggavajjhattà ti ayam etesaæ pahÃnakkamo. Ma- hÃvisayattà pana pÃkaÂattà ca etesu kÃmÆpÃdÃnaæ paÂha- maæ desitaæ. MahÃvisayaæ hi taæ aÂÂhacittasampayogÃ; appavisayÃni itarÃni catucittasampayogÃ. Yebhuyyena ca ÃlayarÃmattà pajÃya pÃkaÂaæ kÃmÆpÃdÃnaæ, na itarÃni. KÃmÆpÃdÃnaæ và kÃmÃnaæ samadhigamatthaæ kotÆ- halamangalÃdi-bahulo hoti; sassatan ti tad-anantaraæ diÂÂhÆ- pÃdÃnaæ. Taæ pabhijjamÃnaæ sÅlabbata-attavÃdÆpÃdÃ- navasena duvidhaæ hoti. Tasmiæ dvaye gokiriyaæ kuk- kurakiriyaæ và disvà pi veditabbato: oÊÃrikan ti sÅlabbatÆ- pÃdÃnaæ paÂhamaæ desitaæ; sukhumattà ante attavÃdÆ- pÃdÃnan ti ayam etesaæ desanÃkkamo. Taïhà ca purimass' ettha ekadhà hoti paccayo, Sattadhà aÂÂhadhà và pi hoti sesattayassa sÃ. Ettha ca evaæ desite upÃdÃnacatukke purimassa kÃmÆpÃ- dÃnassa kÃmataïhà upanissayavasena ekadhà va paccayo hoti, taïhÃbhinanditesu visayesu uppattito. Sesattayassa pana sahajÃta-a¤¤ama¤¤a-nissaya-sampayutta-atthi-avigata- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Dhs. 1216; Vibh. 375. 2 Dhs. 1217; Vibh. 375. >/ #<[page 571]># %< UpÃdÃnapaccayà bhavapade vitthÃrakathà 571>% hetuvasena sattadhà vÃ, upanissayavasena\<*<1>*>/ aÂÂhadhà và pi paccayo hoti. Yadà ca sà upanissayavasena paccayo hoti, tadà asahajÃtà va hotÅ ti. Ayaæ taïhÃpaccayà upÃdÃnan ti padasmiæ vitthÃrakathÃ. UpÃdÃnapaccayà bhavapade:- Atthato dhammato c' eva sÃtthato bhedasangahÃ, Yaæ yassa paccayo c' eva vi¤¤Ãtabbo vinicchayo. Tattha bhavatÅ ti bhavo. So kammabhavo uppattibhavo cà ti duvidho hoti. Yath' Ãha:- bhavo duvidhena: atthi kammabhavo, atthi uppattibhavo ti.\<*<2>*>/ Tattha kammam eva bhavo kammabhavo. Tathà uppatti yeva bhavo uppatti- bhavo. Ettha ca uppatti bhavatÅ ti bhavo. Kammaæ pana yathà sukhakÃraïattÃ: sukho BuddhÃnaæ uppÃdo ti\<*<3>*>/ vutto, evaæ bhavakÃraïattà phalavohÃrena bhavo ti veditabban ti. Evaæ tÃv' ettha atthato vi¤¤Ãtabbo vinicchayo. Dhammato pana kammabhavo tÃva sankhepato cetanà c' eva cetanÃsampayuttà ca abhijjhÃdayo kammasankhÃtà dhammÃ. Yath' Ãha:- tattha katamo kammabhavo? Pu¤¤Ã- bhisankhÃro apu¤¤ÃbhisankhÃro Ãne¤jÃbhisankhÃro [paritta- bhÆmako và mahÃbhÆmako vÃ]: ayaæ vuccati kammabhavo. Sabbam pi bhavagÃmikammaæ kammabhavo ti.\<*<4>*>/ Ettha hi pu¤¤ÃbhisankhÃro ti terasa cetanÃ, apu¤¤ÃbhisankhÃro ti dvÃdasa, ane¤jÃbhisankhÃro ti catasso cetanÃ. Evaæ paritta- bhÆmako và mahÃbhÆmako và ti etena tÃsaæ yeva cetanÃ- naæ mandabahuvipÃkatà vuttÃ. Sabbam pi bhavagÃmikam- man ti iminà pana cetanà sampayuttà abhijjhÃdayo vuttÃ. Uppattibhavo pana sankhepato kammÃbhinibbattà khandhà pabhedato navavidho hoti. Yath' Ãha:- tattha katamo uppat- tibhavo ? KÃmabhavo, rÆpabhavo, arÆpabhavo, sa¤¤Ãbhavo, asa¤¤Ãbhavo, nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãbhavo, ekavokÃrabhavo, catu- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm upanissayena saha . . . 2 Vibh. 137; Bhm upapatti-. 3 Dhp. ver. 194. 4 Vibh. 137. Pèå. omits bracketed clause. Sh brackets mahÃbhÆmako vÃ, omitting the former vÃ. >/ #<[page 572]># %<572 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% vokÃrabhavo, pa¤cavokÃrabhavo: ayaæ vuccati uppattibhavo ti\<*<1>*>/. Tattha kÃmasankhÃto bhavo kÃmabhavo: esa nayo rÆpÃrÆ- pabhavesu. Sa¤¤Ã va taæ bhavo, sa¤¤Ã và ettha bhave atthÅ ti sa¤¤Ãbhavo. VipariyÃyena asa¤¤Ãbhavo. OÊÃrikÃya- sa¤¤Ãya abhÃvà sukhumÃya ca bhÃvà nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ã asmiæ bhave ti nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ã bhavo. Ekena rupak- khandhena vokiïïo bhavo ekavokÃrabhavo, eko và vokÃro assa bhavassà ti ekavokÃrabhavo. Esa nayo catuvokÃra- pa¤cavokÃrabhavesu. Tattha kÃmabhavo pa¤ca upÃdinnakkhandhÃ, tathà rÆpa- bhavo; arÆpabhavo cattÃro; sa¤¤Ãbhavo [catu-\<*<2>*>/] pa¤ca; asa¤¤Ãbhavo eko upÃdinnakkhandho, nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ã- bhavo cattÃro. EkavokÃrabhavÃdayo eka-catu-pa¤cak- khandhà upÃdinnakkhandhehÅ ti evam ettha dhammato pi vi¤¤Ãtabbo vinicchayo. SÃtthato ti yathà ca bhavaniddese, tath' eva kÃmaæ sankhÃ- raniddese pi pu¤¤ÃbhisankhÃrÃdayo va vuttÃ, evaæ sante pi purime atÅta kammavasena idha paÂisandhiyà paccayattÃ, ime paccuppannakammavasena Ãyatiæ paÂisandhiyà pac- cayattà ti puna vacanaæ sÃtthakam eva. Pubbe vÃ: tattha katamo pu¤¤ÃbhisankhÃro? Kusalà cetanà kÃmÃvacarà ti\<*<3>*>/ evam Ãdinà nayena cetanà va sankhÃrà ti vuttÃ; idha pana: sabbam pi bhavagÃmikamman ti\<*<4>*>/ vacanato cetanÃsampayuttà pi. Pubbe ca vi¤¤Ãïapaccayam eva kammaæ sankhÃrà ti vuttaæ; idÃni asa¤¤Ãbhayanibbattakam pi, kiæ và bahunà avijjÃpaccayà sankhÃrà ti ettha pu¤¤ÃbhisankhÃrÃdayo va kusalÃkusalà dhammà vuttÃ. UpÃdÃnapaccayà bhavo ti idha pana uppattibhavassà pi sangahitattà kusalÃkusalÃvyÃ- katà dhammà vuttÃ. Tasmà sabbathà pi sÃtthakam ev' idaæ puna vacanan ti. Evam ettha sÃtthato pi vi¤¤Ãtabbo vinicchayo. Bhedasangahà ti upÃdÃnapaccayà bhavassa bhedato c' eva sangahato ca. Yaæ hi kÃmÆpÃdÃnapaccayà kÃmabhavanibbattakaæ kam- mam karÅyati, so kammabhavo; tad-abhinibbattà khandhà uppattibhavo. Esa nayo rÆpÃrÆpabhavesu. Evaæ kÃmÆ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vibh. 137. 2 So Bm. 3 Ibid. 135. 4 Ibid. 137. >/ #<[page 573]># %< UpÃdÃnapaccayà bhavapade vitthÃrakathà 573>% pÃdÃnapaccayà dve kÃmabhavÃ, tad-antogadhà ca sa¤¤Ã- bhava-pa¤cavokÃrabhavÃ; dve rÆpabhavÃ, tad-antogadhà ca sa¤¤Ãbhava-asa¤¤Ãbhava-ekavokÃrabhava-pa¤cavokÃra- bhavÃ; dve arÆpabhavÃ, tad-antogadhà ca sa¤¤Ãbhava- nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãbhava-catuvokÃrabhavà ti saddhiæ anto- gadhehi cha bhavÃ. Yathà ca kÃmÆpÃdÃnapaccayà saddhiæ antogadhehi cha bhavÃ, tathà sesÆpÃdÃnapaccayà pÅ ti evaæ upÃdÃnapaccayà bhedato saddhiæ antogadhehi catuvÅsati bhavÃ. Sangahato pana kammabhavaæ uppattibhava¤ ca ekato katvà kÃmÆpÃdÃnapaccayà saddhiæ antogadhehi eko kÃma- bhavo, tathà rÆpÃrÆpabhavà ti tayo bhavÃ; tathà sesÆpÃ- dÃnapaccayà pÅ ti evaæ upÃdÃnapaccayà sangahato saddhiæ antogadhehi dvÃdasa bhavÃ. Api ca avisesena upÃdÃnapaccayà kÃmabhavÆpagaæ kam- maæ kammabhavo; tad-abhinibbattà khandhà uppattibhavo. Esa nayo rÆpÃrÆpabhavesu. Evaæ upÃdÃnapaccayà saddhiæ antogadhehi dve kÃmabhavÃ, dve rÆpabhavÃ, dve arÆpabhavà ti aparena pariyÃyena sangahato cha bhavÃ. Kammabhava- uppattibhavabhedaæ và anupagamma saddhiæ antogadhehi kÃmabhavÃdivasena tayo bhavà honti. KÃmabhavÃdibhe- dam pi anupagamma, kammabhava-uppattibhavavasena dve bhavà honti. Kammuppattibheda¤ cà pi anupagamma, upÃdÃnapaccayà bhavo ti bhavavasena eko va bhavo hotÅ ti. Evam ettha upÃdÃnapaccayassa bhavassa bhedasangahà pi vi¤¤Ãtabbo vinicchayo. Yaæ yassa paccayo cà ti ya¤ c' ettha upÃdÃnaæ yassa paccayo hoti, tato pi vi¤¤Ãtabbo vinicchayo ti attho. Kiæ pan' ettha kassa paccayo hoti? Yaæ ki¤ci yassa kassaci paccayo hoti yeva. Ummattako viya hi puthujjano; so: idaæ yuttaæ, idaæ ayuttan ti avicÃretvÃ, yassa kassaci upÃdÃnassa vasena yaæ ki¤ci bhavaæ patthetvÃ, yaæ ki¤ci kammaæ karoti yeva. Tasmà yad-ekacce sÅlabbatÆpÃdÃnena rÆpÃrÆpa- bhavà na hontÅ ti vadanti, taæ na gahetabbaæ. Sabbena pana sabbo hotÅ ti gahetabbaæ; seyyathÅdaæ: idh' ekacco anussavavasena và diÂÂhÃnusÃrena vÃ: kÃmà nÃm' ete ma- nussaloke c' eva khattiya-mahÃsÃlakusalÃdisu cha kÃmÃva- caradevaloke ca samiddhà ti cintetvà tesaæ adhigamatthaæ \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 574]># %<574 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% asaddhammasavanÃdÅhi va¤cito: iminà kammena kÃmà sampajjantÅ ti ma¤¤amÃno kÃmÆpÃdÃnavasena kÃyaducca- ritÃdÅni pi karoti. So duccaritapÃripÆriyà apÃye uppajjati. SandiÂÂhike và pana kÃme patthayamÃno paÂiladdhe ca go- payamÃno kÃmÆpÃdÃnavasena kÃyaduccaritÃdÅni karoti; so duccaritapÃripÆriyà apÃye uppajjati. Tatr' Ãssa uppatti- hetubhÆtaæ kammaæ kammabhavo. KammÃbhinibbattà khandhà uppattibhavo; sa¤¤Ãbhava-pa¤cavokÃrabhavà pana tad-antogadhà eva. Aparo pana saddhammasavanÃdÅhi upabrÆhita¤Ãïo: iminà kammena kÃmà sampajjantÅ ti ma¤¤amÃno kÃmÆpÃdÃnava- sena kÃyasucaritÃdÅni karoti; so sucaritapÃripÆriyà devesu và manussesu và uppajjati; tatr' Ãssa uppattihetubhÆtaæ kam- maæ kammabhavo; kammÃbhinibbattà khandhà uppat- tibhavo, sa¤¤Ãbhava-pa¤cavokÃrabhavà pana tad-antogadhà eva. Iti kÃmÆpÃdÃnaæ sappabhedassa sÃntogadhassa kÃma- bhavassa paccayo hoti. Aparo: rÆpÃrÆpabhavesu tato samiddhitarà kÃmà ti sutvà và parikappetvà và kÃmÆpÃdÃnavasen' eva rÆpÃrÆpasamÃ- pattiyo nibbattetvà samÃpattibalena rÆpÃrÆpabrahmaloke uppajjati; catr' Ãssa uppattihetubhÆtaæ kammaæ kamma- bhavo: kammÃbhinibbattà khandhà uppattibhavo; sa¤¤Ã- asa¤¤Ã-nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ã-eka-catu-pa¤cavokÃrabhavà pana tad-antogadhà eva. Iti kÃmÆpÃdÃnaæ sappabhedÃnaæ sÃnto- gadhÃnaæ rÆpÃrÆpabhavÃnam pi paccayo hoti. Aparo: ayaæ attà nÃma kÃmÃvacarasampattibhave và rÆpÃrÆpabhavÃnaæ và a¤¤atarasmiæ ucchinne su-ucchinno\<*<1>*>/ hotÅ ti ucchedadiÂÂhiæ upÃdÃya tad-upagaæ kammaæ karoti; tassa kammaæ kammabhavo; kammÃbhinibbattà khandhà uppattibhavo, sa¤¤ÃbhavÃdayo pana tad-antogadhà eva. Iti diÂÂhÆpÃdÃnam sappabhedÃnaæ sÃntogadhÃnaæ tiïïam pi kÃmarÆpÃrÆpabhavÃnaæ paccayo hoti. Aparo: ayaæ attà nÃma kÃmÃvacarasampattibhave và rÆpÃrÆpabhavÃnaæ và a¤¤atarasmiæ sukhÅ hoti vigatapariÊÃ- ho ti attavÃdÆpÃdÃnena tad-upagaæ kammaæ karoti; tassa taæ kammaæ kammabhavo; tad-abhinibbattà khandhà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh suvucchinno. >/ #<[page 575]># %< Bhavapaccayà jÃtipade vitthÃrakathà 575>% uppattibhavo; sa¤¤ÃbhavÃdayo pana tad-antogadhà eva. Iti attavÃdÆpÃdÃnaæ sappabhedÃnaæ sÃntogadhÃnaæ tiïïaæ bhavÃnaæ paccayo hoti. Aparo: idaæ sÅlabbatam nÃma kÃmÃvacarasampattibhave và rÆpÃrÆpabhavÃnam và a¤¤atarasmiæ paripÆrentassa sukhaæ pÃripÆriæ gacchatÅ ti sÅlabbatÆpÃdÃnavasena tad- upagaæ kammaæ karoti; tassa tam kammaæ kammabhavo; tad-abhinibbattà khandhà uppattibhavo; sa¤¤ÃbhavÃdayo pana tad-antogadhà eva. Iti sÅlabbatÆpÃdÃnaæ sappabhe- dÃnam sÃntogadhÃnam tiïïaæ bhavÃnaæ paccayo hoti. Evam ettha yaæ yassa paccayo hoti, tato vi¤¤Ãtabbo vinic- chayo. Kiæ pan' ettha kassa bhavassa kathaæ paccayo hotÅ ti ce? RÆpÃrÆpabhavÃnam upanissayapaccayo upÃdÃnaæ, sahajÃtadÅhi pi taæ kÃmabhavassà ti vi¤¤eyyaæ. RÆpÃrÆpabhavÃnaæ hi kÃmabhavapariyÃpannassa ca kam- mabhave kusalakammass' eva uppattibhavassa c' etaæ catub- bidham pi upÃdÃnaæ upanissayapaccayavasena ekadhà va paccayo hoti. KÃmabhave attanà sampayuttà kusalà kam- mabhavassa sahajÃta-a¤¤ama¤¤a-nissaya-sampayutta-atthi- avigata-hetupaccayappabhedehi sahajÃtÃdÅhi paccayo hoti; vippayuttassa pana upanissayapaccayen' evà ti. Ayaæ upÃdÃnapaccayà bhavo ti padasmiæ vitthÃrakathÃ. Bhavapaccayà jÃtÅ ti adisu jÃti-ÃdÅnaæ vinicchayo Saccanid- dese vuttanayen' eva veditabbo.\<*<1>*>/ Bhavo ti pan' ettha kamma- bhavo va adhippeto, so hi jÃtiyà paccayo, na uppattibhavo. So pana kammapaccaya-upanissayapaccayavasena dvedhà paccayo hotÅ ti. Tattha siyÃ:- kathaæ pan' etaæ jÃnitabbaæ: bhavo jÃtiyà paccayo ti ce? BÃhirapaccayasamatte pi hÅna-païÅtatÃdivisesadassanato. BÃhirÃnaæ hi janakajananÅsukkasonitÃhÃrÃdÅnaæ paccayÃ- naæ samatte pi sattÃnam yamakÃnam pi sataæ hÅna-païÅ- tatÃdiviseso dissati; so ca na ahetuko, sabbadà ca sabbesa¤ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 See Chapter XVI., p. 498 f. >/ #<[page 576]># %<576 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% ca abhÃvato. Na kammabhavato a¤¤ahetuko tad-abhinib- battakasattÃnaæ ajjhattasantÃne a¤¤assa kÃraïassa abhÃvato ti kammabhavahetuko va. Kammaæ hi sattÃnaæ hÅna- païÅtatÃdivisesassa hetu, ten' Ãha BhagavÃ:- kammaæ satte vibhajati, yad-idaæ hÅna-païÅtatÃyà ti;\<*<1>*>/ tasmà jÃnitabbam etaæ: bhavojÃtiyà paccayo ti. Yasmà ca asati jÃtiyÃ, jarÃmaraïaæ nÃma sokÃdayo và dhammà na honti, jÃtiyà pana sati, jarÃmaraïa¤ c' eva jarÃmaraïasankhÃtadukkha- dhammaphuÂÂhassa ca bÃlajanassa jarÃmaraïÃbhisambandhà và tena tena dukkhadhammena phuÂÂhassa anabhisambandhà vÃ, sokÃdayo ca dhammà honti, tasmà ayam pi jÃti jarÃma- raïassa ceva sokÃdÅna¤ ca paccayo hotÅ ti veditabbÃ. Sà pana upanissayakoÂiyà ekadhà va paccayo hotÅ ti. Ayaæ bhavapaccayà jÃtÅ ti Ãdisu vitthÃrakathÃ. [SokÃdÅhi avijjà siddhÃ] Yasmà pan' ettha sokÃdayo avasÃne vuttÃ, tasmà yà sÃ: avijjÃpaccayà sankhÃrà ti evam etassa bhavacakkassa Ãdim- hi vuttÃ:- Sà sokÃdÅhi avijjà siddhÃ, bhavacakkam aviditÃdÅni idaæ, kÃrakavedakarahitaæ, dvÃdasavidhasu¤¤atà su¤¤aæ\<*<2>*>/. SÃtataæ samitaæ pavattatÅ ti veditabbaæ. Kathaæ pan' ettha sokÃdÅhi avijjà siddhÃ? Katham idaæ bhavacakkaæ aviditÃdi? Kathaæ kÃrakavedakarahitaæ? Kathaæ dvÃdasavidhasu¤¤atÃsu¤¤an ti ce? Ettha hi sokadomanassupÃyÃsà avijjÃya aviyogino, paridevo ca nÃma mÆÊhassà ti tesu tÃva siddhesu siddhà hoti avijjÃ. Api ca Ãsavasamudayà avijjÃsamudayo ti vuttaæ; Ãsavasam- udayà c' ete sokÃdayo honti. Kathaæ? VatthukÃmavi- yoge tÃva soko kÃmÃsavasamudayo hoti. Yath' Ãha:- Tassa ce kÃmayÃnassa, chandajÃtassa jantuno, te kÃmà parihÃyanti sallaviddho va ruppatÅ ti\<*<3>*>/. Yathà c' Ãha:- kÃmato jÃyati soko ti.\<*<4>*>/ Sabbe pi c' ete diÂÂhÃsavasamudayà honti. Yath' Ãha:- tassa: ahaæ rÆpaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. iii, 203. 2 Bhm treat these lines as prose. 3 Sn. ver. 767. 4 Dhp. ver. 215 >/ #<[page 577]># %< Bhavacakkaæ aviditÃdi 577>% mama rÆpan ti pariyuÂÂhaÂÂhÃyino rÆpavipariïÃm'-a¤¤athÃ- bhÃvà uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassupÃyÃsà ti\<*<1>*>/. Yathà ca diÂÂhÃsavasamudayÃ, evaæ bhavÃsavasamudayà pi. Yath' Ãha:- ye pi te devà dÅghÃyukà vaïïavanto sukha- bahulà uccesu vimÃnesu ciraæ dÅgham addhÃnaæ tiÂÂhanti, te pi TathÃgatassa dhammadesanaæ sutvà bhayaæ santÃsaæ saæve- gam ÃpajjantÅ ti,\<*<2>*>/ pa¤ca pubbanimittÃni disvà maraïabha- yena santajjitÃnaæ devÃnaæ viya. Yathà ca bhavÃsavasam- udayÃ, evaæ avijjÃsavasamudayà pi. Yath' Ãha:- sa kho so, bhikkhave, bÃlo diÂÂh' eva dhamme tividhaæ dukkhaæ do- manassaæ paÂisaævedetÅ ti.\<*<3>*>/ Iti yasmà Ãsavasamudayà ete dhammà honti, tasmà ete sijjhamÃnà avijjÃya hetubhÆte Ãsave sÃdhenti; Ãsavesu ca siddhesu paccayabhÃve bhÃvato avijjà pi siddhà va hotÅ ti. Evaæ tÃv' ettha sokÃdÅhi avijjà siddhà hotÅ ti veditabbÃ. [Bhavacakkaæ aviditÃdi] Yasmà pana evaæ paccayabhÃve bhÃvato avijjÃya siddhÃya puna avijjÃpaccayà sankhÃrÃ, sankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïan ti evaæ hetuphalaparamparÃya pariyosÃnaæ n' atthi. Tasmà taæ hetuphalasambandhavasena pavattaæ dvÃdasangaæ bhavacakkaæ aviditÃdÅ ti siddhaæ hoti. Evaæ sati avijjÃ- paccayà sankhÃrà ti idaæ Ãdimattakathanaæ virujjhatÅ ti ce? Na-yidaæ Ãdimattakathanaæ; paÂÂhÃnadhammakathanaæ pan' etaæ. Tiïïam hi vaÂÂÃnaæ avijjà paÂÂhÃnÃ: avijjÃg- gahaïena hi avasesakilesavaÂÂa¤ ca kammÃdÅni ca bÃlaæ paÊibodhenti. Sappasiraggahaïena sesasappasarÅraæ viya bÃhaæ. AvijjÃsamucchede pana kate, tehi vimokkho hoti, sappasiracchede kate paÊibodhitabÃhà vimokkho viya. Yath' Ãha:- avijjÃya tveva asesavirÃganirodhà sankhÃranirodho ti Ãdi.\<*<4>*>/ Iti yaæ gaïhato bandho muccato ca mokkho hoti, tassa paÂÂhÃnadhammassa kathanam idaæ, na Ãdimattakathanan ti. Evam idaæ bhavacakkaæ aviditÃdÅ ti veditabbaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. iii, 3. 2 Ibid. 85. Pèå. ed. reads, for ciraæ . . . tiÂÂhanti, . . . ciraÂÂhitikà . . . 3 M. iii, 163. 4 S. ii, 4, 12, 17, etc. >/ #<[page 578]># %<578 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% [KÃraka-vedaka-rahitaæ] Tayidaæ yasmà avijjÃdÅhi kÃraïehi sankhÃrÃdÅnaæ pavatti, tasmà tato a¤¤ena Brahmà MahÃbrahmà seÂÂho sajità ti evaæ parikappitena BrahmÃdinà và saæsÃrassa kÃrakena. So kho pana: me ayaæ attà vado vedeyyo ti\<*<1>*>/ evaæ parikappitena attanà và sukhadukkhÃnaæ vedakena rahitaæ, iti kÃrakavedakarahitan ti veditabbaæ. [DvÃdasavidhasu¤¤atÃ] Yasmà pan' ettha avijjà udayabbayadhammakattà dhuva- bhÃvena, sankiliÂÂhattà sankilesikattà ca subhabhÃvena, udayabbayapÅÊitattà sukhabhÃvena, paccayÃyattavuttittà vasavattanabhÆtena attabhÃvena ca su¤¤Ã; tathà sankhÃ- rÃdÅni pi angÃni. Yasmà và avijjà na attÃ, na attano, na attani, na attavatÅ, tathà sankhÃrÃdÅni pi angÃni, tasmà dvÃdasavidhasu¤¤atà su¤¤am etaæ bhavacakkan ti veditabbaæ. [Bhavacakkassa tayo kÃlÃ] Eva¤ ca viditvà puna:- Tass' Ãvijjà taïhà mÆlam atÅtÃdayo tayo kÃlÃ, dve aÂÂha dve eva ca sarÆpato tesu angÃni. Tassa kho pan' etassa bhavacakkassa avijjà taïhà cà ti dve dhammà mÆlan ti veditabbÃ. Tad-etaæ pubbantÃ- haraïato avijjà mÆlaæ vedanÃvasÃnaæ, aparantasantÃnato tanhà mÆlaæ jarÃmaraïavasÃnan ti duvidhaæ hoti. Tattha purimaæ diÂÂhicaritavasena vuttaæ, pacchimaæ taïhÃcari- tavasena. DiÂÂhicaritÃnaæ hi avijjÃ, taïhÃcaritÃna¤ ca taïhà saæsÃranÃyikÃ. UcchedadiÂÂhisamugghÃtÃya và paÂha- maæ phaluppattiyà hetÆnaæ anupacchedappakÃsanato; sas- satadiÂÂhisamugghÃtÃya dutiyaæ uppannÃnaæ jarÃmaraïap- pakÃsanato; gabbhaseyyakavasena và purimaæ anupubba- pavattidÅpanato; opapÃtikavasena pacchimaæ sakuppatti- dÅpanato. AtÅtapaccuppannÃnÃgatà c' assa tayo kÃlÃ; tesu PaÊiyaæ sarÆpato Ãgatavasena avijjà sankhÃrà cà ti dve angÃni atÅtakÃlÃni. Vi¤¤ÃïÃdÅni bhavÃvasÃnÃni aÂÂha paccup- pannakÃlÃni. JÃti c' eva jarÃmaraïa¤ ca dve anÃgatakÃlÃnÅ ti veditabbÃni. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. i, 8: Yo me ayaæ attà vado vedeyyo . . . so kho pana me ayaæ attà nicco . . . >/ #<[page 579]># %< Hetuphala-hetupubbaka-tisandhi 579>% Puna:- Hetuphala-hetupubbaka-tisandhi catubhedasangaha¤ c' etaæ, vÅsati ÃkÃrÃraæ tivaÂÂam anavaÂÂhitaæ bhamati iti pi veditabbaæ. Tattha sankhÃrÃna¤ ca paÂisandhi- vi¤¤Ãïassa ca antarà eko hetuphalasandhi nÃma vedanÃya ca taïhÃya ca antarà eko phalahetusandhi nÃma, bhavassa ca jÃtiyà ca antarà eko hetuphalasandhÅ ti evam idaæ hetu- phala-hetupubbaka-tisandhÅ ti veditabbaæ. Catubhedasangahaæ SandhÅnaæ ÃdipariyosÃnavavatthità pan' assa cattÃro sangahà honti, seyyathÅdaæ: avijjà sankhÃrà eko sangaho; vi¤¤Ãïa-nÃmarÆpa-saÊÃyatana-phassa-vedanà dutiyo; taïhÆ- pÃdÃna-bhavà tatiyo; jÃti-jarÃmaraïaæ catuttho ti, evam idaæ catubhedasangahan ti veditabbaæ. VÅsati ÃkÃrÃraæ AtÅte hetavo pa¤ca idÃni phalapa¤cakaæ idÃni hetavo pa¤ca Ãyatiæ phalapa¤cakan ti\<*<1>*>/. Etehi pana vÅsatiyà ÃkÃrasankhÃtehi arehi vÅsati ÃkÃrÃran ti veditabbaæ. Tattha atÅte hetavo pa¤cà ti avijjà sankhÃrà cà ti ime tÃva dve vuttà eva. Yasmà pana avidvà paritassati paritassito upÃdiyati, tass' upÃdÃnapaccayà bhavo, tasmà taïhÆpÃdÃna- bhavà pi gahità honti. Ten' Ãha:- purimakammabhavasmiæ moho avijjÃ, ÃyÆhanà sankhÃrÃ, nikanti taïhÃ, upagamanaæ upÃdÃnaæ, cetanà bhavo ti ime pa¤cadhammà purimakamma- bhavasmiæ idha paÂisandhiyà paccayà ti\<*<2>*>/. Tattha purimakammabhavasmin ti purime kammabhave, atÅtajÃtiyaæ kammabhave karÅyamÃne ti attho. Moho avijjà ti yo tadà dukkhÃdisu moho, yena mÆÊho kammaæ karoti, sà avijjÃ. ùyÆhanà sankhÃrà ti taæ kammaæ karoto, yà purimacetanÃyo: yathà dÃnaæ dassÃmÅ ti cittaæ uppÃdetvà mÃsam pi saævaccharam pi dÃnopakaraïÃni\<*<3>*>/ sajjentassa uppannà purimacetanÃyo. PaÂiggahakÃnaæ pana \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Quoted in Abhidhammattha sangaha viii, 4 (J.Pèå. 1884, p. 36). 2 PÂs. i, 52. 3 Bhm dÃnupa-. >/ #<[page 580]># %<580 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% hatthe dakkhiïaæ patiÂÂhÃpayato cetanà bhÃvo ti vuccati. EkÃvajjanesu và chasu javanesu cetanà ÃyÆhanà sankhÃrà nÃma, sattamo bhavo; yà kÃci và pana cetanà bhavo, sampa- yuttà ÃyÆhanà sankhÃrà nÃma. Nikanti taïhà ti yà kammaæ karontassa phale uppattibhave nikÃmanà patthanÃ, sà taïhà nÃma. Upagamanaæ upÃdÃnan ti yaæ kammabhavassa paccayabhÆtaæ: idaæ katvà asukasmiæ nÃma ÂhÃne kÃme sevissÃmi ucchijjissÃmÅ ti Ãdinà nayena pavattaæ upaga- manaæ gahaïaæ parÃmasanaæ, idaæ upÃdÃnaæ nÃma, cetanà bhavo ti ÃyÆhanÃvasÃne vuttà cetanà bhavo ti evam attho veditabbo. IdÃni phalapa¤cakan ti vi¤¤ÃïÃdi vedanÃvasÃnaæ PÃÊiyaæ Ãgatam eva. Yath' Ãha:- idha paÂisandhi vi¤¤Ãïaæ, okkanti nÃmarÆpaæ, pasÃdo Ãyatanaæ, phuÂÂho phasso, vedayitaæ vedanà iti ime pa¤ca dhammà idhÆppattibhavasmiæ purekatassa kammassa paccayà ti.\<*<1>*>/ Tattha paÂisandhivi¤¤Ãïan ti yaæ bhavantarapaÂisandhÃnavasena uppannattà paÂisandhÅ ti vuccati, taæ vi¤¤Ãïam: okkanti nÃmarÆpan ti yà gabbhe rÆpÃrÆpadhammÃnaæ okkanti Ãgantvà pavisanaæ viya, idaæ nÃmarÆpaæ. PasÃdo Ãyatanan ti idaæ cakkhÃdi pa¤cÃya- tanavasena vuttaæ. PhuÂÂho phasso ti yo Ãrammanaæ phuÂÂho phusanto uppanno, ayaæ phasso. Vedayitaæ ve- danà ti yaæ paÂisandhivi¤¤Ãïena và saÊÃyatanapaccayena và phassena saha uppannaæ vipÃkavedayitaæ, sà vedanà ti evam attho veditabbo. IdÃni hetavo pa¤cà ti taïhÃdayo PÃÊiyaæ Ãgatà taïhÆpÃ- dÃnabhavÃ. Bhave pana gahite tassa pubbabhÃgà taæ- sampayuttà và sankhÃrà gahità va honti. TaïhÆpÃdÃnagga- haïena ca taæ sampayutta. YÃya và æÆÊho kammaæ karoti, sà avijjà gahità va hotÅ ti evaæ pa¤ca. Ten' Ãha:- idha pari- pakkattà ÃyatanÃnaæ moho avijjÃ, ÃyÆhanà sankhÃrÃ, nikanti tanhÃ, upagamanaæ upÃdÃnaæ, cetanà bhavo iti ime pa¤ca dhammà idha kammabhavasmiæ Ãyatiæ paÂisandhiyà pac- cayà ti. Tattha idha paripakkattà ÃyatanÃnan ti\<*<2>*>/ paripakkÃ- yatanassa kammakaraïakÃle sammoho dassito. Sesaæ uttÃ- nattham eva. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. i, 52. 2 Ibid. >/ #<[page 581]># %< Tivattam anavaÂÂhitaæ bhamati 581>% Ayatiæ phalapa¤cakan ti vi¤¤ÃïÃdÅni pa¤ca, tÃni jÃtigga- haïena vuttÃni. JarÃmaraïaæ pana tesaæ yeva jarÃma- raïaæ; ten' Ãha:- Ãyatiæ paÂisandhi vi¤¤Ãïaæ, okkanti nÃmarÆpaæ, pasÃdo Ãyatanaæ, phuÂÂho phasso, vedayitaæ vedanà ti\<*<1>*>/ ime pa¤ca dhammà Ãyatiæ uppattibhavasmiæ idha katassa kammassa paccayà ti. Evam idaæ vÅsati ÃkÃ- rÃram hoti. [TivaÂÂam anavaÂÂhitaæ bhamati] TivaÂÂam anavaÂÂhitaæ bhamatÅ ti ettha pana sankhÃrabhavà kammavaÂÂaæ, avijjà taïhÆpÃdÃnÃni kilesavaÂÂaæ, vi¤¤Ãïa- nÃmarÆpa-saÊÃyatana-phassa-vedanÃ-vipÃkavaÂÂan ti imehi tÅhi vaÂÂehi tivaÂÂam idaæ bhavacakkaæ, yÃva kilesavaÂÂaæ na upacchijjati, tÃva anupacchinnapaccayattà anavaÂÂhitaæ, punappunaæ parivattanato bhamati yevà ti veditabbaæ. [Saccappabhavato . . . ] Tayidam evaæ bhamamÃnaæ:- Saccappabhavato kiccà vÃraïà upamÃhi ca, gambhÅranayabhedà ca vi¤¤Ãtabbaæ yathÃrahaæ. Tattha yasmà kusalÃkusalaæ kammaæ avisesena samu- dayasaccan ti Saccavibhange vuttaæ,\<*<2>*>/ tasmà avijjÃpaccayà sankhÃrà ti avijjÃya sankhÃrà dutiyasaccappabhavaæ du- tiyasaccaæ, sankhÃrehi vi¤¤Ãïaæ dutiyasaccappabhavaæ paÂhamasaccaæ. Vi¤¤ÃïÃdÅhi nÃmarÆpÃdÅni vipÃkavedanà pariyosÃnÃni paÂhamasaccappabhavaæ paÂhamasaccaæ; ve- danÃya taïhà paÂhamasaccappabhavaæ dutiyasaccaæ. Taï- hÃya upÃdÃnaæ dutiyasaccappabhavaæ dutiyasaccaæ. UpÃdÃnato bhavo dutiyasaccappabhavaæ paÂhamadutiya- saccadvayaæ. Bhavato jÃti dutiyasaccappabhavaæ paÂha- masaccaæ. JÃtiyà jarÃmaraïam paÂhamasaccappabhavaæ paÂhamasaccan ti evaæ tÃv' idaæ saccappabhavato vi¤¤Ã- tabbaæ yathÃrahaæ. [Kiccato . . . ] Yasmà pan' ettha avijjà vatthusu ca satte sammoheti, paccayo ca hoti sankhÃrÃnaæ pÃtubhÃvÃya, tathà sankhÃrà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. i, 52. 2 Vibh. 106 f. II. 14 >/ #<[page 582]># %<582 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% sankhata¤ ca abhisankharonti, paccayà ca honti vi¤¤Ãïassa; vi¤¤Ãïam pi vatthu¤ ca paÂijÃnÃti, paccayo ca hoti nÃma- rÆpassa; nÃmarÆpam pi a¤¤ama¤¤a¤ ca upatthambheti, paccayo ca hoti saÊÃyatanassa; saÊÃyatanam pi savisaye ca pavattati, paccayo ca hoti phassassa; phasso pi Ãrammaïa¤ ca phusati, paccayo ca hoti vedanÃya; vedanà pi Ãrammaïa- rasa¤ ca anubhavati, paccayo ca hoti taïhÃya; taïhà pi rajjanÅye ca dhamme rajjati, paccayo ca hoti upÃdÃnassa; upÃdÃnam pi upÃdÃniye ca dhamme upÃdiyati, paccayo ca hoti bhavassa; bhavo pi nÃnÃgatÅsu ca vikkhipati, paccayo ca hoti jÃtiyÃ; jÃti pi khandhe ca janeti, tesaæ abhinibbatti- bhÃvena pavattattà paccayo ca hoti jarÃmaraïassa. JarÃ- maraïam pi khandhÃnaæ pÃkabhedabhÃva¤ ca adhitiÂÂhati, paccayo ca hoti bhavantarapÃtubhÃvÃya sokÃdÅnaæ adhiÂÂhÃ- nattÃ. Tasmà sabbapadesu dvedhà pavatti kiccato pi idaæ vi¤¤Ãtabbaæ yathÃrahaæ. [VÃraïà . . . ] Yasmà c' ettha AvijjÃpaccayà sankhÃrà ti idaæ kÃrakadassa- nanivÃraïaæ, SankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïan ti: attasankan ti dassananivÃraïaæ, Vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpan ti attà ti parikappitavatthubhedadassanato ghanasa¤¤ÃnivÃraïam, NÃmarÆpapaccayà saÊÃyatanan ti Ãdi: attà passati ...pe... vijÃnÃti phusati vedayati taïhiyati upÃdiyati bhavati jÃyati jÅyati mÅyatÅ ti evam-Ãdi-dassananivÃraïaæ, tasmà mic- chÃdassananivÃraïato p' etaæ bhavacakkaæ vi¤¤Ãtabbaæ yathÃrahaæ. [UpamÃhi ca . . . ] Yasmà pan' ettha salakkhaïa-sÃma¤¤alakkhaïavasena dhammÃnaæ adassanato andho viya avijjÃ; andhassa upak- khalanaæ viya avijjÃpaccayà sankhÃrÃ; upakkhalitassa patanaæ viya sankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïaæ; patitassa gaï¬a- pÃtubhÃvo viya vi¤¤Ãïapaccayà nÃmarÆpaæ; gaï¬abheda- pÅÊakà viya nÃmarÆpapaccayà saÊÃyatanaæ; gaï¬apÅÊakà ghaÂÂanaæ viya saÊÃyatanapaccayà phasso; ghaÂÂanaduk- khaæ viya phassapaccayà vedanÃ; dukkhassa paÂikÃrÃ- bhilÃso viya vedanÃpaccayà taïhÃ; paÂikÃrÃbhilÃsena asap- pÃyagahaïam viya taïhÃpaccayà upÃdÃnam; upÃdinna- \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 583]># %< GambhÅranayabhedà 583>% asappÃyÃlepanaæ viya upÃdÃnapaccayà bhavo; asap- pÃyÃlepanena gaï¬avikÃrapÃtubhÃvo viya bhavapaccayà jÃti; gaï¬avikÃrato gaï¬abhedo viya jÃtipaccayà jarÃ- maraïaæ;--yasmà và pan' ettha avijjà appaÂipatti-micchÃ- paÂipattibhÃvena satte abhibhavati paÂalaæ viya akkhÅni; tad-abhibhÆto ca bÃlo punabbhavikehi sankhÃrehi attÃnaæ veÂheti kosakÃrakimi viya kosappadesehi; sankhÃraparig- gahitaæ vi¤¤Ãïaæ gatÅsu patiÂÂhaæ labhati pariïÃyaka- pariggahito viya rÃjakumÃro rajje; uppattinimitte parikap- panato vi¤¤Ãïaæ paÂisandhiyaæ anekappakÃraæ nÃmarÆpaæ abhinibbatteti, mÃyÃkÃro viya mÃyaæ; namarÆpe patiÂ- Âhitaæ saÊÃyatanaæ vuddhiæ virÆÊhiæ vepullaæ pÃpuïÃti; subhÆmiyaæ patiÂÂhito, vanappagumbo viya; Ãyatana- ghaÂÂanato phasso jÃyati, araïisahitÃbhimatthanato aggi viya; phassena phuÂÂhassa vedanà pÃtubhavati, agginà phuÂÂhassa dÃho viya; vedayamÃnassa taïhà pava¬¬hati, loïodakaæ\<*<1>*>/ pivato pipÃsà viya; tasito bhavesu abhilÃsaæ karoti pi, pÃsito viya pÃnÅye; tad-ass' upÃdÃnaæ upÃdÃnena bhavaæ upÃdiyati, Ãmisalobhena maccho baÊisaæ viya; bhave sati jÃti hoti, bÅje sati ankuro viya; jÃtassa avassaæ jarÃmaraïaæ, uppannassa rukkhassa patanaæ viya;--tasmà evaæ upamÃhi p' etaæ bhavacakkaæ vi¤¤Ãtabbaæ yathÃra- haæ. [GambhÅranayabhedà ca . . . ] Yasmà ca Bhagavatà atthato pi dhammato pi desanato pi paÂivedhato pi gambhÅrabhÃvaæ sandhÃya: gambhÅro c' Ãyaæ, ùnanda, paÂiccasamuppÃdo, gambhÅrÃvabhÃso cà ti\<*<2>*>/ vuttaæ, tasmà gambhÅrabhedato h' etaæ bhavacakkaæ vi¤¤Ãtabbaæ yathÃrahaæ. Tattha yasmà na jÃtito jarÃmaraïaæ na hoti, na ca jÃtiæ vinà a¤¤ato hoti, ittha¤ ca jÃtito samudÃgacchatÅ ti evaæ jÃtipaccayasamudÃgatatthassa duravabodhanÅyato jarÃma- raïassa jÃtippaccayasambhÆtasamudÃgataÂÂho gambhÅro; tathà jÃtiyà bhavapaccayà ...pe... sankhÃrÃnaæ avijjÃpaccaya sambhÆtasamudÃgatattho gambhÅro; tasmà idaæ bhavacakkaæ atthagambhÅran ti. Ayaæ tÃv' ettha \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm lonÆdakam. 2 D. ii, 55. >/ #<[page 584]># %<584 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% atthagambhÅratÃ. Hetuphalaæ hi attho ti vuccati. Yath' Ãha:- hetuphale ¤Ãïaæ atthapaÂisambhidà ti.\<*<1>*>/ Yasmà pana yen' ÃkÃrena yad-avatthà ca avijjà tesam tesaæ sankhÃrÃnaæ paccayo hoti, tassa duravabodhanÅyato avijjÃya sankhÃrÃ- naæ paccayaÂÂho gambhÅro. Tathà sankhÃrÃnaæ ...pe... jÃtiyà jarÃmaraïassa paccayaÂÂho gambhÅro. Tasmà idaæ bhavacakkaæ dhammagambhÅran ti ayam ettha dhamma- gambhÅratÃ. Hetuno hi dhammo ti nÃmaæ, yath' Ãha:- hetumhi ¤Ãïaæ dhammapaÂisambhidà ti.\<*<1>*>/ Yasmà c' assa tena tena kÃraïena, tathà tathà pavattetabbattà desanà pi gam- bhÅrÃ, na tattha sabba¤¤uta¤Ãïato a¤¤aæ ¤Ãïaæ patiÂÂhaæ labhati, tathà h' etaæ katthaci Sutte anulomato, katthaci paÂilomato, katthaci anuloma-paÂilomato, katthaci vemajjhato paÂÂhÃya anulomato va paÂilomato vÃ, katthaci tisandhi catusankhepaæ, katthaci dvisandhi tisankhepaæ, katthaci ekasandhi dvisankhepaæ desitaæ; tasmà idaæ bhavacakkaæ desanÃgambhÅran ti ayaæ desanÃgambhÅratÃ. Yasmà c' ettha yo so avijjÃdÅnam sabhÃvo yena paÂivid- dhena avijjÃdayo, sammà salakkhaïato paÂividdhà honti, so duppariyogÃhattà gambhÅro, tasmà idaæ bhavacakkaæ paÂi- vedhagambhÅraæ. Tathà h' ettha yasmà avijjÃya a¤¤ÃïÃdas- sana-saccÃsampaÂivedhaÂÂho gambhÅro, sankhÃrÃnaæ abhisan- kharaïÃyÆhanasarÃgavirÃgaÂÂho, vi¤¤Ãïassa su¤¤ata-avyÃpÃ- rasankanti-paÂisandhipÃtubhÃvaÂÂho, nÃmarÆpassa ekup- pÃdavinibbhogÃvinibbhoganamana-ruppanaÂÂho, saÊÃya- tanassa adhipati-lokadvÃra-khettavisayÅbhÃvaÂÂho, phas- sassa phusana-sanghaÂÂana-sangati-sannipÃtaÂÂho, veda- nÃya ÃrammaïarasÃnubhavana-sukhadukkhamajjhattabhÃ- va-nijjÅvavedayitaÂÂho, taïhÃya abhinandi-ajjhosÃna-sari- tÃ-latÃ-nadÅ-taïhà samuddaduppÆraÂÂho, upÃdÃnassa ÃdÃ- naggahaïÃbhinivesa-parÃmÃsa-duratikkamaÂÂho, bhavassa ÃyÆhanÃbhisankharaïa-yoni-gati-Âhiti-nivÃsesu-khipanaÂÂho, jÃtiyà jÃti-sa¤jÃti-okkanti-nibbatti-pÃtubhÃvaÂÂho, jarÃ- maraïassa khayavayabhedavipariïÃmaÂÂho gambhÅro ti ayam ettha paÂivedhagambhÅratÃ. Yasmà pan' ettha ekattanayo nÃnattanayo avyÃpÃranayo \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Vibh. 293. >/ #<[page 585]># %< Vi¤¤Ãtabbaæ yathÃrahaæ 585>% evaæ-dhammatÃnayo ti cattÃro atthanayà honti, tasmà naya- bhedato p' etaæ bhavacakkaæ vi¤¤Ãtabbaæ yathÃraham. Tattha: avijjÃpaccayà sankhÃrÃ, sankhÃrapaccayà vi¤¤Ãïan ti evaæ bÅjassa ankurÃdi-bhÃvena rukkhabhÃvappatti viya, santÃnÃnupacchedo ekattanayo nÃma. Yaæ sammà passanto hetuphalasambandhena santÃnassa anupacchedÃvabodhato ucchedadiÂÂhiæ pajahati; micchÃpassanto hetuphalasamban- dhena pavattamÃnassa santÃnÃnupacchedassa ekattagga- haïato sassatadiÂÂhiæ upÃdiyati; avijjÃdÅnaæ pana yathÃ- sakaæ lakkhaïavavatthÃnaæ nÃnattanayo nÃma. Yaæ sammà passanto navanavÃnam uppÃdadassanato sassata- diÂÂhiæ pajahati; micchà passanto ekasantÃnapatitassa bhinnasantÃnass' eva nÃnattaggahaïato ucchedadiÂÂhim upÃ- diyati; avijjÃya: sankhÃrà mayà uppÃdetabbÃ, sankhÃrÃnaæ và vi¤¤Ãïaæ amhehÅ ti evam-ÃdivyÃpÃrÃbhÃvo avyÃpÃranayo nÃma. Yaæ sammà passanto kÃrakassa abhÃvÃvabodhato attadiÂÂhiæ pajahati; micchÃpassanto yo, asati pi vyÃpÃre, avijjÃdÅnaæ sabhÃvaniyamasiddho hetubhÃvo, tassa agahaïato akiriyadiÂÂhiæ upÃdiyati; avijjÃdÅhi pana kÃraïehi sankhÃ- rÃdÅnaæ yeva sambhavo, khÅrÃdÅhi dadhi-ÃdÅnaæ viya, na a¤¤esan ti ayaæ evaæ-dhammatÃnayo nÃma. [Vi¤¤Ãtabbaæ yathÃrahaæ] Yaæ sammà passanto paccayÃnurÆpato phaÊÃvabodhà ahetukadiÂÂhiæ akiriyadiÂÂhi¤ ca pajahati; micchà passanto paccayÃnurÆpaæ phalappavattiæ agahetvà yato kutoci yassa kassaci asambhavagahaïato ahetukadiÂÂhi¤ c' eva niyata- vÃda¤ ca upÃdiyatÅ ti evam idaæ bhavacakkaæ:- Saccappabhavato kiccà vÃraïà upamÃhi ca, gambhÅranayabhedà ca vi¤¤Ãtabbaæ yathÃrahaæ. Idaæ\<*<1>*>/ hi atigambhÅrato agÃdhaæ nÃnÃyagahaïato dura- bhiyÃnaæ ¤ÃïÃsinà samÃdhipavarasilÃyaæ sunisitena bhavacakkaæ apadÃletvà asanivicakkam iva niccanim- mathanaæ saæsÃrabhayaæ atÅto na koci supinantareyyatthi. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm read these four lines as prose. Sb reads as verse from line 3 only. >/ #<[page 586]># %<586 XVII. Pa¤¤ÃbhÆminiddeso>% Vuttam pi h' etaæ BhagavatÃ: gambhÅro c' Ãyaæ, ùnanda, paÂiccasamuppÃdo gambhÅrÃvabhÃso ca; etassa c' ùnanda, dhammassa a¤¤Ãïà ananubodhà evam ayaæ pajà tantÃkula- kajÃtà guÊÃguïthikajÃtÃ\<*<1>*>/ mu¤japabbajabhÆtà apÃyaæ duggatiæ vinipÃtaæ saæsÃraæ nÃtivattatÅ ti,\<*<2>*>/ tasmà attano và paresaæ và hitÃya ca sukhÃya ca paÂipanno avasesakiccÃni pahÃya. GambhÅre paccayÃkÃrappabhede idha paï¬ito, yathà gÃdhaæ labheth' evam anuyu¤je sadà sato ti. Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge pa¤¤Ã- bhÃvanÃdhikÃre Pa¤¤ÃbhÆminiddeso nÃma sattarasamo paricchedo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm guïikuïÂhika-. 2 D. ii, 55. >/ #<[page 587]># %< XVIII 587>% AèèHùRASAMO PARICCHEDO DIèèHIVISUDDHINIDDESO IdÃni yà imesu BHôMI-bhÆtesu dhammesu uggahapari- pucchÃvasena ¤Ãïaparicayaæ katvÃ\<*<1>*>/. SýLAVISUDDHI c' eva CITTAVISUDDHI cà ti dve MôLA-bhÆtà visuddhiyo sampÃde- tabbà ti vuttÃ, tattha sÅlavisuddhi nÃma suparisuddhaæ pÃtimokkhasaævarÃdi catubbidhaæ sÅlaæ, ta¤ ca SÅlaniddese\<*<2>*>/ vitthÃritam eva, cittavisuddhi nÃma sa upacÃrà aÂÂha sa- mÃpattiyo, tà pi cittasÅlena vutta-SamÃdhiniddese\<*<3>*>/ sabbÃ- kÃrena vitthÃrità eva. Tasmà tà tattha vitthÃritanayen' eva veditabbÃ. Yaæ pana vuttaæ: diÂÂhivisuddhi, kankhÃ- vitaraïavisuddhi maggÃmagga¤ÃïadassanÃvisuddhi, paÂipa- däÃïadassanavisuddhi, ¤ÃïadassanavisuddhÅ ti imà pa¤ca- visuddhiyo sarÅran ti,\<*<4>*>/ tattha nÃmarÆpÃnaæ yÃthÃvadassanaæ diÂÂhivisuddhi nÃma. Taæ sampÃdetukÃmena samathayÃnikena tÃva, Âha- petvà nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ, avasesarÆpà rÆpÃvaca- rajjhÃnÃnaæ a¤¤atarato vuÂÂhÃya vitakkÃdÅni jhÃnangÃni taæ-sampayuttà ca dhammà lakkhaïarasÃdivasena parigga- hetabbÃ. Pariggahetvà sabbam p' etaæ ÃrammaïÃbhimu- khanamanato namanaÂÂhena nÃman ti vavatthapetabbaæ. Tato yathà nÃma puriso anto gehe sappaæ disvà taæ anu- bandhamÃno tassa Ãsayaæ passati, evam eva ayam pi yogÃvacaro taæ nÃmaæ upaparikkhanto: idaæ nÃmaæ, kiæ nissÃya pavattatÅ ti? pariyesamÃno tassa nissayaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 See above, p. 443. 2 Chapter I. 3 Chapter XI. 4 Above, p. 443; D. iii, 288 (ii). >/ #<[page 588]># %<588 XVIII. DiÂÂhivisuddhiniddeso>% hadayarÆpaæ passati. Tato hadayarÆpassa nissayabhÆtÃni bhÆtanissitÃni ca sesupÃdÃyarÆpÃnÅ ti rÆpaæ parigaïhÃti. So sabbam p' etaæ ruppanato rÆpan ti vavatthapeti. Tato namanalakkhaïaæ nÃmaæ, ruppanalakkhaïaæ rÆpan ti sankhepato nÃmarÆpaæ vavatthapeti. SuddhavipassanÃyÃniko pana ayam eva và samathayÃniko CatudhÃtuvavatthÃne vuttÃnaæ\<*<1>*>/ tesaæ tesaæ dhÃtupari- gahamukhÃnaæ a¤¤ataramukhavasena sankhepato và vit- thÃrato và catasso dhÃtuyo parigaïhÃti. Ath' assa yÃthÃva- sarasalakkhaïato ÃvibhÆtÃsu dhÃtusu kammasamuÂÂhÃnamhi tÃva: kese catasso dhÃtuyo, vaïïo, gandho, raso, ojÃ, jÅvitaæ, kayappasÃdo ti evaæ kÃyadasakavasena dasa rÆpÃni. Tatth' eva bhÃvassa atthitÃya bhÃvadasakavasena dasa. Tatth' eva ÃhÃrasamuÂÂhÃnaæ ojaÂÂhamakaæ, utusamuÂÂhÃnaæ cittasamuÂÂhÃnan ti aparÃni pi catuvÅsatÅ ti evaæ catusamuÂ- ÂhÃnesu catuvÅsati koÂÂhÃsesu catucattÃÊÅsa catucattÃÊÅsa rÆpÃni. Sedo, assu, kheÊo, singhÃïikà ti imesu pana catusu utucittasamuÂÂhÃnesu dvinnaæ ojaÂÂhamakÃnaæ vasena soÊasa soÊasa rÆpÃni. Udariyaæ, karÅsaæ, pubbo, muttan ti imesu catusu utusamuÂÂhÃnesu utusamuÂÂhÃnass' eva ojaÂ- Âhamakavasena aÂÂha aÂÂha rÆpÃni pÃkaÂÃni hontÅ ti. Esa tÃva dvattiæs' ÃkÃre nayo. Ye pana imasæiæ dvattiæs' ÃkÃre ÃvibhÆte apare dasa ÃkÃrà Ãvibhavanti. Tattha asitÃdiparipÃcake tÃva kammaje tejokoÂÂhÃsamhi ojaÂÂhamaka¤ c' eva jÅvita¤ cà ti nava rÆpÃ- ni; tathà cittaje assÃsappassÃsakoÂÂhÃse pi ojaÂÂhamaka¤ c' eva saddo cà ti nava. Sesesu catusamuÂÂhÃnesu aÂÂhasu jÅvita- navaka¤ c' eva tÅïi ca ojaÂÂhamakÃnÅ ti tettiæsa tettiæsa rÆpÃni pÃkaÂÃni honti. Tass' evaæ vitthÃrato dvÃcattÃÊÅs' ÃkÃravasena imesu bhÆtÆpÃdÃya rÆpesu pÃkaÂesu jÃtesu vatthudvÃravasena pa¤ca cakkhudasakÃdayo hadayavatthu- dasaka¤ cà ti aparÃni pi saÂÂhi rÆpÃni pÃkaÂÃni honti. So sabbÃni pi tÃni ruppanalakkhaïena ekato katvÃ: etaæ rÆpan ti passati. Tass' evaæ pariggahitarÆpassa dvÃravasena arÆpadhammà pÃkaÂà honti. SeyyathÅdaæ: dve pa¤ca-vi¤¤ÃïÃni, tisso manodhÃtuyo, aÂÂhasaÂÂhi mano- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Chapter XI., 2 (pp. 347 f.). >/ #<[page 589]># %< NÃmarÆpaæ yathÃvadassanaæ 589>% vi¤¤ÃïadhÃtuyo ti ekÃsÅti lokiyacittÃni. Avisesena ca tehi cittehi sahajÃto phasso, vedanÃ, sa¤¤Ã, cetanÃ, jÅvitaæ cittaÂÂhiti manasikÃro ti ime satta [satta\<*<1>*>/] cetasikà ti. LokuttaracittÃni pana neva suddhavipassakassa na sama- thayÃnikassa pariggahaæ gacchanti anidhigatattà ti. So sabbe pi te arÆpadhamme namanalakkhaïena ekato katvÃ: etaæ nÃman ti passati. Evam eko catudhÃtuvavatthÃna- mukhena vitthÃrato nÃmarÆpaæ vavatthapeti. Aparo aÂÂhÃrasadhÃtuvasena. Kathaæ? Idha bhikkhu: atthi imasmiæ attabhÃve cakkhudhÃtu ...pe... ma- novi¤¤ÃïadhÃtÆ ti dhÃtuyo ÃvajjitvÃ: yaæ loko setakaïha- maï¬alavicittaæ Ãyatavitthataæ akkhikÆpake nahÃrusutta- kena Ãbaddhaæ maæsapiï¬aæ cakkhÆ ti sa¤jÃnÃti. Taæ agahetvà Khandhaniddese upÃdÃrÆpesu vuttappakÃracak- khuppasÃdaæ: cakkhudhÃtÆ ti\<*<2>*>/ vavatthapeti. YÃni pan' assa nissayabhÆtà catasso dhÃtuyo parivÃrakÃni cattÃri vaïïa-gandha-rasa-ojÃ-rÆpÃni anupÃlakaæ jÅvitindriyan ti nava sahajÃtarÆpÃni, tatth' eva ÂhitÃni kÃyadasaka-bhÃva- dasakavasena vÅsati kammajarÆpÃni, ÃhÃrasamuÂÂhÃnÃdÅnaæ tiïïaæ ojaÂÂhamakÃnaæ vasena catuvÅsati anupÃdinnarÆ- pÃnÅ ti evaæ sesÃni tepaïïÃsa rÆpÃni honti: na tÃni ca cakkhudhÃtÆ ti vavatthapeti. Esa nayo sotadhÃtu Ãdisu pi. KÃyadhÃtuyaæ pana avasesÃni tecattÃÊÅsa rÆpÃni honti. Keci pana utu-cittasamuÂÂhÃnÃni saddena saha nava nava katvà pa¤ca cattÃÊÅsà ti vadanti. Iti ime pa¤ca pasÃdà tesa¤ ca visayà rÆpa-sadda-gandha-rasa-phoÂÂhabbà pa¤cà ti dasa rÆpÃni dasa dhÃtuyo honti. AvasesarÆpÃni dhamma- dhÃtu yeva honti. Cakkhuæ pana nissÃya rÆpaæ Ãrabbha pavattaæ cittaæ cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu nÃmà ti evaæ dve pa¤ca-vi¤¤ÃïÃni pa¤ca-ni¤¤ÃïadhÃtuyo honti. TÅïi manodhÃtucittÃni, ekà manodhÃtu, aÂÂhasaÂÂhi manovi¤¤ÃïadhÃtucittÃni mano- vi¤¤ÃïadhÃtÆ ti sabbÃni pi ekÃsÅti lokiyacittÃni satta vi¤¤ÃïadhÃtuyo, taæ-sampayuttà phassÃdayo dhammadhÃtÆ ti evam ettha a¬¬hekÃdasa dhÃtuyo rÆpaæ; a¬¬haÂÂhamà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sbh omit. 2 Chapter XIV., p. 445. >/ #<[page 590]># %<590 XVIII. DiÂÂhivisuddhiniddeso>% dhÃtuyo nÃman ti evam eko aÂÂhÃrasa dhÃtuvasena nÃma- rÆpaæ vavatthapeti. Aparo dvÃdasÃyatanavasena. Kathaæ? CakkhudhÃtuyaæ vuttanayen' eva, Âhapetvà tepaïïÃsa rÆpÃni cakkhuppasÃda- mattaæ cakkhÃyatanan ti vavatthapeti. Tattha vuttanayen' eva ca sota-, ghÃna-, jivhÃ-, kÃya-dhÃtuyo sota-ghÃna- jivhÃ-kÃy'-ÃyatanÃnÅ ti. Tesaæ visayabhÆte pa¤ca dhamme, rÆpa-sadda-gandha-rasa-phoÂÂhabb'-ÃyatanÃnÅ ti, lokiyasatta- vi¤¤ÃïadhÃtuyo manÃyatanan ti. Taæ-sampayuttà phas- sÃdayo sesarÆpa¤ ca dhammÃyatanan ti evam ettha a¬¬he- kÃdasa ÃyatanÃni rÆpaæ, diya¬¬ha ÃyatanÃni nÃman ti evam eko dvÃdas' Ãyatanavasena nÃmarÆpaæ vavatthapeti. Aparo tato sankhittataraæ khandhavasena vavatthapeti. Kathaæ? Idha bhikkhu imasmiæ sarÅre catusamuÂÂhÃnà catasso dhÃtuyo, taæ nissito vaïïo, gandho, raso, ojÃ, cak- khuppasÃdÃdayo pa¤cappasÃdÃ, vatthurÆpaæ bhÃvo jÅvi- tindriyaæ, dvisamuÂÂhÃno saddo ti imÃni sattarasa rÆpÃni sammasanÆpagÃni nipphannÃni rÆpa-rÆpÃni. KÃyavi¤¤atti vacÅvi¤¤atti ÃkÃsadhÃtu, rÆpassa lahutÃ, mudutÃ, kamma¤¤a- tÃ, upacayo, santati, jaratÃ, aniccatà ti imÃni pana dasa rÆpÃni na sammasamÆpagÃni, ÃkÃravikÃra-antarapariccheda- mattakÃni, na nipphannÃni, na rÆpa-rÆpÃni. Api ca kho rÆpÃnaæ ÃkÃravikÃra-antaraparicchedamattato rÆpan ti san- khaæ gatÃni. Iti sabbÃni p' etÃni sattavÅsati rÆpÃni rÆpak- khandho; ekÃsÅtiyà lokiyacittehi saddhiæ uppannà vedanà vedanÃkkhandho; taæ-sampayuttà sa¤¤Ã sa¤¤Ãkkhandho; sankhÃrà sankhÃrakkhandho; vi¤¤Ãïaæ vi¤¤Ãnakkhandho ti. Iti rÆpakkhandhe rÆpaæ, cattÃro arÆpino khandhà nÃman ti evam eko pa¤cakkhandhavasena nÃmarÆpaæ va- vatthapeti. Aparo: yaæ ki¤ci rÆpaæ sabbaæ cattÃri mahÃbhÆtÃni catunna¤ ca mahÃbhÆtÃnaæ upÃdÃya rÆpan ti\<*<1>*>/ evaæ sankhitten' eva imasmiæ attabhÃve rÆpaæ pariggahetvà tathà manÃya- tana¤ c' eva dhammÃyatanekadesa¤ ca nÃman ti pariggahetvà iti ida¤ ca nÃmaæ ida¤ ca rÆpaæ, idaæ vuccati nÃmarÆpan ti sankhepato nÃmarÆpaæ vavatthapeti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. S. iii, 59 f. >/ #<[page 591]># %< NÃmarÆpaæ yathÃvadassanaæ 591>% Sace pan' assa tena tena mukhena rÆpam pariggahetvà arÆpaæ pariggaïhato sukhamattà arÆpaæ na upaÂÂhÃti, tena dhuranikkhepaæ akatvà rÆpam eva punappunaæ sammasitab- baæ manasikÃtabbaæ pariggahetabbaæ vavatthapetabbaæ. Yathà yathà hi' ssa rÆpaæ suvikkhalitaæ hoti, nijjaÂaæ su- parisuddhaæ, tathà tathà tadÃrammaïà arÆpadhammà sayam eva pÃkaÂà honti. Yathà hi cakkhumato purisassa apari- suddhe ÃdÃse mukhanimittaæ olokentassa nimittaæ na pa¤¤Ãyati, so: nimittam na pa¤¤ÃyatÅ ti na ÃdÃsaæ cha¬¬eti, atha kho nam punappunaæ parimajjati; tassa parisuddhe ÃdÃse nimittam sayam eva pÃkaÂaæ hoti,--yathà ca telatthi- ko tilapiÂÂhaæ doïiyaæ Ãkiritvà udakena paripphosetvà ekavÃraæ dvevÃraæ pÅÊanamattena tele anikkhamante na tilapiÂÂhaæ cha¬¬eti, atha kho naæ punappunaæ uïhodakena paripphosetvà madditvà pÅÊeti; tass' evaæ karoto vippa- sannaæ tilatelaæ nikkhamati,--yathà và pana udakaæ pasÃdetukÃmo katakaÂÂhiæ gahetvà anto ghaÂe hatthaæ otÃretvà eka-dvevÃre ghaæsanamattena udake avippasÅ- dante na katakaÂÂhiæ cha¬¬eti, atha kho naæ punappunaæ ghaæsati, tass' evaæ karontassa kalalakaddamaæ sannisÅdati, udakaæ acchaæ hoti vippasannaæ,--evam eva tena bhik- khunÃ, dhuranikkhepaæ akatvÃ, rÆpam eva punappunaæ sammasitabbaæ manasikÃtabbaæ pariggahetabbaæ vavat- thapetabbaæ. Yathà yathà hi 'ssa rÆpaæ suvikkhÃlitaæ hoti nijjaÂaæ suparisuddhaæ, tathà tathà tappaccanÅkakilesà sannisÅdanti, kaddamÆpari udakaæ viya, cittaæ pasannaæ hoti, tadÃrammaïà arÆpadhammà sayam eva pÃkaÂà honti. Evaæ a¤¤Ãhi pi ucchu-cora-goïa-dadhi-macchÃdÅhi upa- mÃhi ayam attho pakÃsetabbo. Evaæ suvisuddharÆpapariggahassa pan' assa arÆpadhammà tÅhi ÃkÃrehi upaÂÂhahanti phassavasena và vedanà vasena và vi¤¤Ãïavasena vÃ. Kathaæ? Ekassa tÃva: pathavÅ- dhÃtu kakkhaÊalakkhaïà ti\<*<1>*>/ Ãdinà nayena dhÃtuyo parig- gaïhantassa paÂhamÃbhinipÃto phasso; taæ-sampayuttà vedanà vedanÃkkhandho, sa¤¤Ã sa¤¤Ãkkhandho, saddhiæ phassena cetanà sankhÃrakkhandho, cittaæ vi¤¤Ãïakkhandho \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. M. i, 185; above, 365 (4). >/ #<[page 592]># %<592 XVIII. DiÂÂhivisuddhiniddeso>% ti upaÂÂhÃti. TathÃ: kese pathavÅdhÃtu kakkhaÊalakkhaïà ...pe... assÃsapassÃse pathavÅdhÃtu kakkhaÊalakkhaïà ti paÂhamÃbhinipÃto phasso; taæ-sampayuttà vedanà ve- danÃkkhandho ...pe... cittaæ vi¤¤Ãïakkhandho ti upaÂÂhÃti. Evaæ arÆpadhammà phassavasena upaÂÂhahanti. Ekassa pathavÅdhÃtu kakkhaÊalakkhaïÃ,\<*<1>*>/ tadÃrammaïarasÃ- nubhavanakavedanà vedanÃkkhandho, taæ-sampayuttà sa¤- ¤Ã sa¤¤Ãkkhandho, taæ-sampayuttà phasso ca cetanà ca sankhÃrakkhandho, taæ-sampayuttaæ cittaæ vi¤¤Ãïakkhan- dho ti upaÂÂhÃti. TathÃ: kese pathavÅdhÃtu kakkhaÊa- lakkhaïà ...pe... assÃsapassÃse pathavÅdhÃtu kakkhaÊa- lakkhaïà ti tadÃrammaïarasÃnubhavanakavedanà vedanÃk- khandho ...pe... tam-sampayuttaæ cittaæ vi¤¤Ãïak- khandho ti upaÂÂhÃti. Evaæ vedanÃvasena arÆpadhammà upaÂÂhahanti. Aparassa pathavÅdhÃtu kakkhaÊalakkhaïà ti Ãrammaïa- paÂivijÃnanaæ vi¤¤Ãïaæ vi¤¤Ãïakkhandho, taæ-sampayuttà vedanà vedanÃkkhandho; sa¤¤Ã sa¤¤Ãkkhandho, phasso ca cetanà ca sankhÃrakkhandho ti upaÂÂhÃti. Tathà kese pathavÅdhÃtu kakkhaÊlakkhanà ...pe... assÃsapassÃse pathavÅdhÃtu kakkhaÊalakkhaïà ti ÃrammaïapaÂivijÃnanaæ vi¤¤Ãïaæ vi¤¤Ãïakkhandho, taæ-sampayuttà vedanà ve- danÃkkhandho, sa¤¤Ã sa¤¤Ãkkhandho, phasso ca cetanà ca sankkhÃrakkhandho ti upaÂÂhÃti. Evaæ vi¤¤Ãïavasena arÆpadhammà upaÂÂhÃhanti. Eten' eva upÃyena kammasamuÂÂhÃne: kese pathavÅdhÃtu kakkhalalakkhaïà ti Ãdinà nayena và kesÃdayo bacattÃÊÅsÃya dhÃtukoÂÂhÃsesu catunnaæ catunnaæ dhÃtÆnaæ vasena sesesu ca cakkhudhÃtu-Ãdisu rÆpapariggahamukhesu sabbaæ nayabhedaæ anugantvà yojanà kÃtabbÃ. Yasmà ca evaæ suvisuddharÆpapariggahass' eva tassa arÆpadhammà tÅh' ÃkÃrehi pÃkaÂà honti, tasmà suvisuddha- rÆpapariggahen' eva arÆpapariggahÃya yogo kÃtabbo, na itarena. Sace hi ekasmiæ và rÆpadhamme upaÂÂhite, dvÅsu vÃ, rÆpaæ pahÃya arÆpapariggahaæ Ãrabhati, kammaÂÂhÃnato parihÃyati, pathavÅkasiïabhÃvanÃya vuttappakÃrà pabba- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bm adds ti. >/ #<[page 593]># %< NÃmarÆpaæ yathÃvadassanaæ 593>% teyyà gÃvÅ viya; suvisuddharÆpapariggahavasena pana arÆpa- pariggahÃya yogaæ karoto kammaÂÂhÃnaæ vuddhiæ virÆÊhiæ vepullaæ pÃpuïÃti. So evaæ phassÃdÅnaæ vasena upaÂÂhite cattÃro arÆpino khandhe nÃman ti,--tesaæ ÃrammaïabhÆtÃni cattÃri mahÃbhÆtÃni catunna¤ ca mahÃbhÆtÃni upÃdÃya rÆpaæ rÆpan ti vavatthapeti. Iti aÂÂhÃrasa dhÃtuyo dvÃdas' ÃyatanÃni pa¤cakkhandhà ti sabbe pi tebhÆmake dhamme, khaggena samuggaæ vivaramÃno viya, yamakatÃlakkhandhaæ phÃlayamÃno viya ca, nÃma¤ ca rÆpa¤ cà ti dvedhà vavattha- peti, nÃmarÆpamattato uddhaæ a¤¤o satto và puggalo và devo và Brahmà và n' atthÅ ti niÂÂhaæ gacchati. So evaæ yÃthÃva-sarasato nÃmarÆpaæ vavatthapetvà suÂÂhutaraæ satto, puggalo ti imissà lokasama¤¤Ãya pahÃnatthÃya, satta- samohassa samatikkamatthÃya, asammohabhÆmiyaæ cittaæ ÂhapanatthÃya sambahulasuttantavasena: nÃmarÆpamattam ev' idaæ, na satto, na puggalo atthÅ ti etam atthaæ saæsandi- tvà vavatthapeti. Vuttaæ h' etaæ:- Yathà pi angasambhÃrà hoti satto ratho iti, Evaæ khandhesu santesu hoti satto ti sammutÅ ti\<*<1>*>/. Aparam pi vuttaæ:- seyyathà pi, Ãvuso, kaÂÂha¤ ca paÂicca valli¤ ca paÂicca mattika¤ ca paÂicca tiïa¤ ca paÂicca ÃkÃso pari- vÃrito: agÃran tveva sankhaæ gacchati, evam eva kho, Ãvuso, aÂÂhi¤ ca paÂicca nahÃru¤ ca paÂicca maæsa¤ ca paÂicca camma¤ ca paÂicca ÃkÃso parivÃrito: rÆpan tveva sankhaæ gacchatÅ ti\<*<2>*>/. Aparam pi vuttaæ:- Dukkham eva ti sambhoti dukkhaæ tiÂÂhati ve ti ca, Nä¤atra dukkhà sambhoti nä¤aæ dukkhà nirujjhatÅ ti\<*<3>*>/. Evaæ anekasatehi suttantehi nÃmarÆpam eva dÅpitaæ, na satto, na puggalo. Tasmà yathà akkha-cakka-pa¤jara- ÅsÃdisu angasambhÃresu eken' ÃkÃrena saïÂhitesu: ratho ti vohÃramattaæ hoti, paramatthato ekekasmiæ ange upaparik- khiyamÃne ratho nÃma n' atthi,--yathà ca kaÂÂhÃdisu geha- sambhÃresu eken' ÃkÃrena ÃkÃsaæ parivÃretvà Âhitesu: gehan ti vohÃramattaæ hoti, paramatthato gehaæ nÃma n' atthi,--yathà ca anguli-anguÂÂhÃdisu eken' ÃkÃrena Âhitesu: \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. i, 135. 2 M. i, 190. 3 S. i, 135. >/ #<[page 594]># %<594 XVIII. DiÂÂhivisuddhiniddeso>% muÂÂhÅ ti vohÃrammattaæ hoti, doïitan ti Ãdisu: vÅïà ti, hatthi-assÃdisu: senà ti, pÃkÃragehagopurÃdisu: nagaran ti, khandha-sÃkhÃ-palÃsÃdisu eken' ÃkÃrena Âhitesu: rukkho ti vohÃramattaæ hoti, paramatthato ekekasmiæ avayave upa- parikkhiyamÃne rukkho nÃma n' atthi,--evam eva, pa¤casu upÃdÃnakkhandhesu sati: satto, puggalo ti vohÃramattaæ hoti, paramatthato ekekasmiæ dhamme upaparikkhiyamÃne: asmÅ ti vÃ: ahan ti và ti gÃhassa vatthubhÆto satto nÃma n' atthi, paramatthato pana nÃmarÆpamattam eva atthÅ ti evaæ passato hi dassanaæ yathÃbhÆtadassanaæ nÃma hoti. Yo pan' etaæ yathÃbhÆtadassanam pahÃya: satto atthÅ ti gaïhÃti, so tassa vinÃsaæ anujÃneyya, avinÃsam vÃ. Avi- nÃsam anujÃnanto Sassate patati. VinÃsaæ anujÃnanto Ucchede patati. KasmÃ? KhÅranvayassa dadhino viya, tadanvayassa a¤¤assa abhÃvato, so: sassato satto ti gaïhanto olÅyati nÃma; ucchijjatÅ ti gaïhanto atidhÃvati nÃma. Ten 'Ãha BhagavÃ:- dvÅhi, bhikkhave, diÂÂhigatehi pari- yuÂÂhità devamanussà olÅyanti eke, atidhÃvanti eke, cakkhu- manto va passanti. Katha¤ ca, bhikkhave, olÅyanti eke? BhavÃrÃmÃ, bhikkhave, devamanussÃ, bhavaratÃ, bhavasammu- ditÃ. Tesaæ bhavanirodhÃya dhamme desiyamÃne cittaæ na pakkhandati nappasÅdati, na santiÂÂhati, n' Ãdhimuccati. Evaæ kho, bhikkhave, olÅyanti eke. Katha¤ ca, bhikkhave, aitdhÃ- vanti eke? Bhaven' eva kho pan' eke aÂÂiyamÃnÃ, hÃrÃyamÃnÃ, jigucchamÃnÃ, vibhavaæ abhinandanti, yato kira bho ayaæ attà kÃyassa bhedà ucchijjati, vinassati, na hoti param maraïÃ; etaæ santaæ etaæ païÅtaæ etaæ yÃthÃvan ti. Evaæ kho, bhikkhave, atidhÃvanti eke. Katha¤ ca, bhikkhave, cakkhu- manto va passanti? Idha, bhikkhave, bhikkhubhÆtaæ bhÆtato passati, bhÆtaæ bhÆtato disvà tassa nibbidÃya virÃgÃya niro- dhÃya paÂipanno hoti. Evaæ kho, bhikkhave, cakkhumanto va passantÅ ti\<*<1>*>/. Tasmà yathà dÃruyantaæ su¤¤aæ nijjÅvaæ nirÅhakaæ, atha ca pana dÃrurajjukasamÃyogavasena gacchati pi tiÂÂhati \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Not traced. The three terms: bhavÃrÃmÃ, etc., occur S. iv, 389; the four terms: na pakkhandati, etc., occur S. iii, 133 (all four edns. read nÃdhimuccati). >/ #<[page 595]># %< NÃmarÆpaæ yathÃvadassanaæ 595>% pi, sa-Åhakaæ savyÃpÃraæ viya khÃyati, evam idaæ nÃma- rÆpam pi su¤¤aæ nijjÅvaæ nirÅhakaæ, atha ca pana a¤¤a- ma¤¤asamÃyogavasena gacchati pi tiÂÂhati pi sa-Åhakaæ savyÃpÃraæ viya khÃyatÅ ti daÂÂhabbaæ. Ten' Ãhu PorÃïÃ:- NÃma¤ ca rÆpa¤ ca idh' atthi saccato na h' ettha satto manujo ca vijjati, su¤¤aæ idam yantam iv' Ãbhisankhataæ, dukkhassa pu¤jo tiïakaÂÂhasÃdiso ti. Na kevala¤ c' etaæ dÃruyantÆpamÃya, a¤¤Ãhi pi naÊa- kalÃpi-ÃdÅhi upamÃhi bhÃvetabbaæ. Yathà hi dvÅsu naÊa- kalÃpisu a¤¤ama¤¤aæ nissÃya ÂhapitÃsu ekà ekissà upat- thambho hoti, ekissà patamÃnÃya itarà pi patati, evam eva pa¤ca vokÃrabhave nÃmarÆpaæ a¤¤ama¤¤aæ nissÃya pavat- tati, ekaæ ekassa upatthambho hoti;\<*<1>*>/ maraïavasena ekasmiæ patamÃne itaram pi patati. Ten' Ãhu PorÃnÃ: Yamakaæ nÃmarÆpa¤ ca ubho a¤¤o¤¤anissitÃ, ekasmiæ bhijjamÃnasmiæ ubho bhijjanti paccayà ti. Yathà ca daï¬Ãbhihataæ bheriæ nissÃya sadde pavatta- mÃne a¤¤Ã bherÅ a¤¤o saddo, bherisaddà asammissÃ, bheri- saddena su¤¤Ã, saddo bheriyà su¤¤o, evam eva vatthu- dvÃrÃrammaïasankhÃtaæ rÆpaæ nissÃya nÃme pavattamÃne a¤¤am rÆpaæ, a¤¤aæ nÃmaæ; nÃmarÆpà asammissÃ, nÃma- rÆpena su¤¤aæ; rÆpaæ nÃmena su¤¤aæ; api ca kho, bheriæ paÂicca saddo viya, rÆpaæ paÂicca nÃmaæ pavattati. Ten' Ãhu PorÃïÃ:- Na cakkhuto jÃyare phassapa¤camÃ, na rÆpato no ca ubhinnam antarÃ, Hetuæ paÂicca pabhavanti sankhatÃ; yathà pi saddo pahaÂÃya bheriyÃ, Na so tato jÃyare phassapa¤camÃ, na saddato no ca ubhinnam antarà ...pe... Na ghÃnato jÃyare phassapa¤camà na gandhato no ca ubhinnam antarà ...pe... Na jivhato jÃyare phassapa¤camà na rasato no ca ubhinnam antarà ...pe... \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. S. ii, 114, where the naÊakalÃpiyo are nÃmarÆpa and vi¤¤Ãïa. >/ #<[page 596]># %<596 XVIII. DiÂÂhivisuddhiniddeso>% Na kÃyato jÃyare phassapa¤camÃ, na phassato no ca ubhinnam antarà ...pe... Na vatthurÆpà pabhavanti sankhatà na cà pi dhammÃyatane hi niggatÃ, Hetuæ paÂicca pabhavanti sankhatÃ, yathà pi saddo pahaÂÃya bheriyà ti. Api c' etttha nÃmaæ nittejaæ na sakena tejena pavattesu sakkoti, na khÃdati, na pivati, na vyÃharati, na iriyÃpatham kappeti. RÆpam pi nittejaæ, na sakena tejena pavattituæ sakkoti, na hi tassa khÃditukÃmatÃ, nà pi pivitukÃmatÃ, na vyÃharitukÃmatÃ, na iriyÃpathaæ kappetukÃmatÃ; atha kho nÃmaæ nissÃya rÆpaæ pavattati, rÆpaæ nissÃya nÃmam pavattati, nÃmassa khÃditukÃmatÃya pivitukÃmatÃya vyà haritukÃmatÃya iriyÃpathaæ kappetukÃmatÃya sati, rÆpaæ khÃdati, pivati, vyÃharati, iriyÃpathaæ kappeti. Imassa pan' atthassa vibhÃvanatthÃya imaæ upamaæ udÃharanti:- yathà jaccandho ca pÅÂhasappÅ ca disà pakka- mitukÃmà assu. Jaccandho pÅÂhasappiæ evam Ãha:- ahaæ kho bhaïe sakkomi pÃdehi pÃdakaraïÅyaæ kÃtuæ, n' atthi ca me cakkhÆni yehi samavisamaæ passeyyan ti. PÅÂhasappÅ pi jaccandhaæ evam Ãha:- ahaæ kho bhaïe sakkomi cakkhu- nà cakkhukaraïÅyaæ kÃtuæ, n'atthi ca me pÃdÃni yehi abhik- kameyyaæ và paÂikkameyyaæ và ti. So tuÂÂhahaÂÂho jaccandho pÅÂhasappiæ aæsakÆÂaæ Ãropesi. PÅthasappÅ jaccandhassa aæsakÆÂena nisÅditvà evam Ãha:- vÃmaæ mu¤ca! dakkhiïaæ gaïha! dakkhiïaæ mu¤ca! vÃmaæ gaïhà ti. Tattha jaccandho pi nittejo dubbalo na sakena tejena sakena balena gacchati; pÅÂhasappÅ pi nittejo dubbalo na sakena tejena sakena balena gacchati; na ca tesaæ a¤¤ama¤¤aæ nissÃya gamanaæ nappavattati. Evam eva nÃmam pi nittejaæ, na sakena tejena uppajjati, na tÃsu tÃsu kiriyÃsu pavattati; rÆpam pi nittejaæ, na sakena tejena uppajjati, na tÃsu tÃsu kiriyÃsu pavattati, na ca tesaæ a¤¤ama¤¤aæ nissÃya uppatti và pavatti và na hoti. Ten' etaæ vuccati:- Na sakena balena jÃyare nà pi sakena balena tiÂÂhare, paradhammavasÃnuvattino jÃyare sankhatà attadubbalÃ. \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 597]># %< NÃmarÆpaæ yathÃvadassanaæ 597>% Parapaccayato ca jÃyare para-Ãrammaïato samuÂÂhitÃ; Ãrammaïapaccayehi ca paradhammehi c' ime pabhÃvitÃ. Yathà pi nÃvaæ nissÃya manussà yanti aïïave, evam eva rÆpaæ nissÃya nÃmakÃyo pavattati. Yathà manusse nissÃya nÃvà gacchati aïïave evam eva nÃmaæ nissÃya rÆpakÃyo pavattati. Ubho nissÃya gacchanti manussà nÃvà ca aïïave, evaæ nÃma¤ ca rÆpa¤ ca ubho a¤¤o¤¤anissità ti. Evaæ nÃnÃnayehi nÃmarÆpaæ vavatthÃpayato sattasa¤¤aæ abhibhavitvà asammohabhÆmiyaæ Âhitaæ nÃmarÆpÃnaæ yÃthÃvadassanaæ DiÂÂhivisuddhÅ ti veditabbaæ. NÃma- rÆpavavathÃnan ti pi sankhÃraparicchedo ti pi ekass va adhivacanaæ. Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge pa¤¤Ã- bhÃvanÃdhikÃre DiÂÂhivisuddhiniddeso nÃma aÂÂhÃrasamo paricchedo. \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 598]># %<598>% XIX EKôNAVýSATIMO PARICCHEDO KANKHùVITARA×AVISUDDHI- NIDDESO Etass' eva pana nÃmarÆpassa paccayapariggahaïena tÅsu addhÃsu kankhaæ vitaritvà Âhitaæ ¤Ãïaæ KandhÃvitaraïa- visuddhi nÃma. Taæ sampÃdetukÃmo bhikkhu, yathà nÃma kusalo bhisakko rogaæ disvà tassa samuÂÂhÃnaæ pariyesati, yathà và pana anukampako puriso daharaæ kumÃraæ mandaæ uttÃna- seyyakaæ rathikÃya nipannaæ disvÃ: kassa nu kho ayaæ puttako ti tassa mÃtÃpitaro Ãvajjati, evam eva tassa nÃma- rÆpassa hetupaccayapariyesanaæ Ãpajjati. So Ãdito va iti paÂisaïcikkhati: na tÃv' idaæ nÃmarÆpaæ; ahetukaæ sabbattha sabbadà sabbesa¤ ca ekasadisabhÃvÃpattito; na IssarÃdi-hetukaæ, nÃmarÆpato uddhaæ IssarÃdÅnaæ abhÃva- to. Ye pi: nÃmarÆpamattam eva IssarÃdayo ti vadanti, tesaæ IssarÃdi-sankhÃtanÃmarÆpassa ahetukabhÃvappattito, tasmà bhavitabbam assa hetupaccayehi: ke nu kho te ti? So evaæ nÃmarÆpassa hetupaccaye Ãvajjetvà imassa tÃva rÆpakÃyassa evaæ hetupaccaye pariggaïhÃti: ayaæ kÃyo nibbattamÃno neva uppala-paduma-puï¬arÅka-sogandhikÃdÅ- naæ abbhantare nibbattati, na maïimuttÃhÃrÃdÅnaæ. Atha kho ÃmÃsayapakkÃsayÃnaæ antare udarapaÂalaæ paccha- to piÂÂhikaïÂakaæ. purato katvà anta-antaguïaparivÃrito sayam pi duggandhajegucchapaÂikÆlo duggandhajeguccha- paÂikÆle paramasambÃdhe okÃse pÆtimaccha-pÆtikuïapa- pÆtikummÃsa-oÊigallacandanikÃdisu kimi viya nibbattati. Tass' evaæ nibbattamÃnassa avijjÃ, taïhÃ, upÃdÃnaæ, kam- \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 599]># %< NÃmarÆpassa paccayapariggahaïaæ 599>% man ti ime cattÃro dhammà nibbattakattà hetu; ÃhÃro upatthambhakattà paccayo ti pa¤ca dhammà hetu-paccayà honti. Tesu pi avijjÃdayo tayo imassa kÃyassa, mÃtà viya dÃrakassa, upanissayà honti; kammaæ, pità viya puttassa, janakaæ; ÃhÃro, dhÃti viya dÃrakassa, sandhÃ- rako ti. Evaæ rÆpakÃyassa paccayapariggahaæ katvà puna: cakkhu¤ ca paÂicca rÆpe ca uppajjati cakkhuvi¤¤Ãïan ti Ãdinà nayena nÃmakÃyassa paccayapariggahaæ karoti. So evaæ paccayato nÃmarÆpassa pavattiæ disvÃ: yathà idaæ etarahi, evaæ atÅte pi addhÃne paccayato pavattittha, anÃgate pi paccayato pavattissatÅ ti samanupassati. Tass' evaæ samanupassato yà sà pubbantaæ Ãrabbha: ahosiæ nu kho ahaæ atÅtam addhÃnaæ, na nu kho ahosiæ atÅtam addhÃnaæ Kiæ nu kho ahosiæ atÅtam addhÃnaæ? Kathaæ nu kho aho- siæ atÅtam addhÃnaæ? Kiæ hutvÃ, kiæ ahosiæ nu kho ahaæ atÅtam addhÃnan ti\<*<1>*>/ pa¤cavidhà vicikicchà vuttÃ. Yà pi aparantaæ Ãrabbha: bhavissÃmi nu kho ahaæ anÃgatam addhÃnaæ, na nu kho bhavissÃmi anÃgatam addhÃnaæ? Kiæ nu kho bhavissÃmi anÃgatam addhÃnaæ? Kathaæ nu kho bhavissÃmi anÃgatam addhÃnaæ? Kiæ hutvÃ, kiæ bhavissÃmi nu kho ahaæ anÃgatam addhÃnan ti\<*<2>*>/ pa¤cavidhà vicikicchà vuttÃ. Yà pi paccuppannaæ Ãrabbha: etarahi và pana paccuppannaæ addhÃnaæ Ãrabbha\<*<3>*>/ kathaækathÅ hoti: ahaæ nu kho 'smiæ, no nu kho 'smiæ? Kiæ nu kho 'smiæ? Kathaæ nu kho 'smiæ? Ayaæ nu kho satto kuto Ãgato so? Kuhiæ gÃmÅ bhavissatÅ ti chabbidhà vicikicchà vuttÃ, sà sabbà pi pahÅyati. Aparo sÃdhÃraï'-ÃsÃdhÃraïavasena duvidhaæ nÃmassa paccayam passati, kammÃdivasena catubbidhaæ rÆpassa. Duvidho hi nÃmassa paccayo: sÃdhÃraïo asÃdhÃraïo ca. Tattha cakkhÃdÅni cha dvÃrÃni, rÆpadÅni cha ÃrammaïÃni nÃmassa sÃdhÃraïo paccayo, kusalÃdibhedato sabbappakÃrassà pi tato pavattito; manasikÃrÃdiko asÃdhÃraïo. Yoniso manasikÃrasaddhammasavanÃdiko hi kusalass' eva hoti, \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. i, 111. 2 M. i, 8. 3 Ibid. Pèå. ed. has ajjhattaæ. >/ #<[page 600]># %<600 XIX. KankhÃvitaraïavisuddhi-niddeso>% viparÅto akusalassa; kammÃdiko vipÃkassa, bhavangÃdiko kiriyssà ti. RÆpassa pana kammaæ, cittaæ, utu, ÃhÃro ti ayaæ kammÃdiko catubbidho paccayo. Tattha kammaæ atÅtam eva kammasamuÂÂhÃnassa rÆpassa paccayo hoti. Cittaæ cittasamuÂÂhÃnassa uppajjamÃnaæ, utu-ahÃrà utu-ÃhÃrasamuÂÂhÃnassa Âhitikkhaïe paccayà hontÅ ti. Evam ev' eko nÃmarÆpassa paccayapariggahaæ karoti. So evaæ paccayato nÃmarÆpassa pavattiæ disvÃ: yathà idaæ etarahi, evaæ atÅte pi addhÃne pacccayato pavattittha, anÃgate pi paccayato pavattissatÅ ti samanupassati. Tass' evaæ samanupassato vuttanayen' eva tÅsu addhÃsu vicikicchà pahÅyati. Aparo teasæ yeva nÃmarÆpasankhÃtÃnaæ sankhÃrÃnaæ jarÃpattiæ, jiïïÃna¤ ca bhangaæ disvÃ: idaæ sankhÃrÃnaæ jarÃmaraïaæ nÃma, jÃtiyà sati, hoti; jÃti, bhave sati; bhavo, upÃdÃne sati; upÃdÃnaæ, taïhÃya sati; taïhÃ, ve- danÃya sati; vedanÃ, phasse sati; phasso, saÊÃyatane sati; saÊÃyatanaæ nÃmarÆpe sati; nÃmarÆpaæ, vi¤¤Ãïe sati; vi¤¤Ãïaæ, sankhÃresu sati; sankhÃrÃ, avujjÃya satÅ ti eveæ paÂilomapaÂiccasamuppÃdavasena nÃmarÆpassa paccayapa- riggahaæ karoti. Ath' assa vuttanayen' eva vicikicchà pahÅyati. Aparo: iti kho avijjÃpaccayà sankhÃrà ti pubbe vitthÃretvà dassita-anulomapaÂiccasamuppÃdavasen' eva nÃmarÆpassa paccayapariggahaæ karoti. Ath' assa vuttanayen' eva kankhà pahÅyati. Aparo purimakammabhavasmiæ moho avijjÃ, ÃyÆhanà sankhÃrÃ, nikanti taïhÃ, upaganamaæ upÃdÃnam, cetanà bhavo ti ime pa¤ca dhammà purimakammabhavasmiæ idha paÂisandhiyà paccayÃ. Idha paÂisandhi vi¤¤ÃïÃæ, okkanti nÃnarÆpaæ, pasÃdo Ãyatanam, phuÂÂho phasso, vedayitaæ vedanà ti ime pa¤ca dhammà idh' Æppattibhavasmiæ pure katassa kammassa paccayÃ. Idha paripakkattà ÃyatanÃnam moho avijjà ...pe... cetanà bhavo ti ime pa¤cadham- mà idha kammabhavasmiæ Ãyatiæ paÂisandhiyà paccayà ti evaæ kammavaÂÂa-vipÃkavaÂÂavasena nÃmarÆpassa pacca- yapariggaham karoti. \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 601]># %< NÃmarÆpassa paccayapariggahaïaæ 601>% Tattha catubbidham kammaæ:\<*<1>*>/ diÂÂhadhammavedaniyaæ, upapajjavedaniyaæ, aparÃpariyavedaniyaæ, ahosi-kamman ti. Tesu ekajavanavÅthiyaæ sattasu cittesu kusalà và akusalà và paÂhamajavanacetanà diÂÂhadhammavedaniya- kammaæ nÃma. Taæ imasmiæ yeva attabhÃve vipakam deti. Tathà asakkontaæ pana ahosi-kammaæ nÃhosi kammavipÃko, na bhavissati kammavipÃko, n' atthi kammavipÃko ti\<*<2>*>/ evam imassa tikassa vasena ahosi-kammaæ nÃma hoti. AtthasÃdhikà pana sattamajavanacetanà upapajjavedaniyakammaæ nÃma; taæ anantare attabhÃve vipÃkaæ deti. Tathà asakkkontaæ vuttanayen' eva ahosi-kammaæ nÃma hoti. Ubhinnaæ antare pa¤ca javanacetanà aparÃpariyÃyavedanÅyakammaæ nÃma. Taæ anÃgate yadà okÃsaæ labhati, tadà vipÃkaæ deti. Sati saæsÃrappavattiyà ahosi-kammaæ nÃma na hoti. Aparam pi catubbidhaæ kammaæ: yaæ garukaæ, yaæ bahulaæ, yad Ãsannaæ, kaÂattà và pana kamman ti. Tattha kusalaæ, và hotu akusalaæ và garukÃgarukesu yam garukaæ mÃtughÃtÃdi kammam và mahaggatakammaæ vÃ, tad-eva paÂhamaæ vipaccati. Tathà bahulà bahulesu pi yaæ bahulaæ hoti susÅlyaæ và dussÅlyam vÃ, tad eva paÂhamam vipaccati. Yad Ãsannaæ nÃma maraïakÃle anussaritakam mam; yaæ hi Ãsannamaraïo anussarituæ sakkoti, ten' eva uppajjati. Etehi pana tÅhi muttaæ punappuna laddhÃ- sevanaæ kaÂattà và pana kammaæ nÃma hoti; tesaæ abhÃve tam paÂisandhiæ Ãka¬¬hati. Aparam pi catubbidham kammaæ: janakaæ, upatthambha- kaæ, upapÅÊakaæ, upaghÃtakan ti. Tattha janakaæ nÃma kusalam pi hoti akusalam pi, taæ paÂisandhiyam pi pavatte pi rÆpÃrÆpavipÃkakkhandhe janeti. Upatthambhakaæ pana vipÃkaæ janetuæ na sakkoti. A¤¤ena kammena dinnÃya paÂisandhiyà janite vipÃke uppajjanakasukhadukkhaæ upatthambheti, a ddhÃnaæ pavatteti. UpapÅÊakaæ a¤¤ena kammena dinnÃya paÂisandhiyà janite vipÃke uppajjanaka- sukhadukkham pÅÊeti, bÃdhati, addhÃnaæ pavattituæ na deti. UpaghÃtakaæ pana sayaæ kusalam pi akusalam pi samÃnaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. Compendium (Abhidhammatthasangaha) v, 8, A--C. 2 Cf. PÂs, ii, 78. >/ #<[page 602]># %<602 XIX. KankhÃvitaraïavisuddhi-niddeso>% a¤¤aæ dubbalakammaæ ghÃtetvÃ, tassa vipÃkaæ paÂibÃhitvÃ, attano vipÃkassa okÃsaæ karoti. Evaæ pana kammena kate okÃse taæ vipÃkaæ uppannaæ nÃma vuccati. Iti imesaæ dvÃdasannaæ kammÃnaæ kammantara¤ c' eva vipÃkantara¤ ca BuddhÃnaæ kammavipÃka¤Ãïass' eva yathÃva-sarasato pÃkaÂaæ hoti, asÃdhÃraïaæ sÃvakehi. Vipassakena pana kammantara¤ ca vipÃkantara¤ ca ekade- sato jÃnitabbaæ; tasmà ayaæ mukhamattadassanena kam- maviseso pakÃsito ti. Iti imaæ dvÃdasa vidhaæ kammaæ kammavaÂÂe pakkhipi- tvà evam eko kammavaÂÂa-vipÃkavaÂÂavasena nÃmarÆpassa paccayapariggahaæ karoti. So evaæ kammavaÂÂa-vipÃka- vaÂÂavasena paccayato nÃmarÆpassa pavattiæ disvÃ: yathà idaæ etarahi, evaæ atÅte pi addhÃne kammavaÂa-vipÃka- vaÂÂÃvasena paccayato pavattittha, anÃgate pi kamma- vaÂÂa-vipÃkavaÂÂavasen' eva paccayato pavattissatÅ ti. Iti kamma¤ c' eva kammavipÃko ca kammavaÂÂa¤ ca vipÃka- vaÂÂa¤ ca, kammapavatta¤ ca vipÃkapavatta¤ ca, kamma- santati ca vipÃkasantati ca kiriyà ca kiriyÃphala¤ ca. Kammà vipÃkà vattanti vipÃko kammasambhavo, kammà punabbhavo hoti: evaæ loko pavattatÅ ti samanupassati; tass' evaæ samanupassato yà sà pub- bantÃdayo Ãrabbha: ahosiæ nu kho ahan ti Ãdinà nayena vuttà soÊasavidhà vicikicchÃ, sà sabbà pahÅyati. Sabba- bhava-yoni-gati-Âhiti-nivÃsesu hetu-phalasambandhavasena pavattamÃnaæ nÃmarÆpamattam eva khÃyati. So neva kÃraïato uddhaæ kÃrakaæ passati, na vipÃkappabattito uddhaæ vipÃkapaÂisaævedakaæ, kÃraïe pana sati kÃrako ti, vipÃkappavattiyà sati paÂisaævedako ti sama¤¤Ãmattena païdità vohÃran t' icc' ev' assa sammappa¤¤Ãya sudiÂÂhaæ hoti. Ten' Ãhu PorÃnÃ:- Kammassa kÃrako n' atthi vipÃkassa ca vedako, suddhadhammà pavatanti ev' etaæ sammadassanaæ. Evaæ kamme vipÃke ca vattamÃne sahetuke; bÅjarukkhÃdikÃnaæ va pubbà koÂi na nÃyati. AnÃgate pi saæsÃre appavattaæ na dissati, evam attham ana¤¤Ãya titthiyà asayaæ vasÅ. \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 603]># %< NÃmarÆpassa paccayapariggahaïaæ 603>% Sattasa¤¤aæ gahetvÃna sassatucchedadassino, dvÃsaÂÂhidiÂÂhiæ gaïhanti a¤¤ama¤¤avirodhitÃ. DiÂÂhibandhanabandhà te taïhÃsotena vuyhare, taïhÃsotena vuyhantà na te dukkhà pamuccare. Evam etaæ abhi¤¤Ãya bhikkhu Buddhassa sÃvako, gambhÅraæ nipuïam su¤¤am paccayam paÂivijjhati. Kammam n' atthi vipÃkamhi, pÃko kamme na vijjati, a¤¤ama¤¤aæ ubho su¤¤Ã, na ca kammaæ vinà phalam. Yathà na suriye aggi na maïimhi na gomaye, na tesaæ bahi so atthi sambhÃrehi ca jÃyati, Tathà na anto kammassa vipÃko upalabbhati, bahiddhà pi na kammassa na kammaæ tattha vijjati. Phalena su¤¤aæ taæ kammaæ, phalaæ kammena vijjati, kamma¤ ca kho upÃdÃya tato nibbattate phalaæ. Na h' ettha devo brahmà và saæsÃrass' atthi kÃrako, suddhadhammà pavattanti hetusambhÃrapaccayà ti. Tass' evaæ kammavaÂÂa-vipÃkavaÂÂavasÂavasena nÃmarÆpassa paccayapariggahaæ katvà tÅsu addhÃsu pahÅnavicikicchassa sabbe atÅtÃnÃgatapaccuppannadhammà cutipaÂisandhivasena vidità honti; s' Ãssa hoti ¤ÃtÃ-pari¤¤Ã. So evaæ pajÃnÃti: ye atÅte kammapaccayà nibbattà khandhÃ, te tatth' eva niruddhÃ; atÅtakammapaccayà pana imasmiæ bhave a¤¤e khandhà nibbattÃ; atÅtabhavato imaæ bhavaæ Ãgato ekadhammo pi n' atthi; imasmim pi bhave kammapaccayena nibbattà khandhà nirujjhissanti; punab- bhave a¤¤e nibbattissanti; imamhà bhavà punabbhavaæ ekadhammo pi na gamissati. Api ca kho yathà na Ãcariyamukhato sajjhÃyo antevÃsikassa mukhaæ pavisati, na ca tappaccayà tassa mukhe sajjhÃyo na vattati; na dÆtena mantodakaæ pÅtaæ rogino udaraæ pavisati, na ca tassa tappaccayà rogo na vÆpasammati; na mukhe maï¬anavidhÃnaæ ÃdÃsatalÃdisu mukhanimittaæ gacchati, na ca tattha tappaccayà maï¬anavidhÃnaæ na pa¤¤Ãyati; na ekissà vaÂÂiyà dÅpasikhà a¤¤aæ vaÂÂaæ sanka- mati, na ca tattha tappaccayà dÅpasikhà na nibbattati, evem eva na atÅtabhavato imaæ bhavaæ, ito và punabbhavaæ \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 604]># %<604 XIX. KankhÃvitaraïavisuddhi-niddeso>% koci dhammo sankamati, na ca atÅtabhave khandhÃya- tanadhÃtupaccayà idha, idha và khandhÃyatanadhÃtupaccayà punabbhave khandhÃyatanadhÃtuyo na nibbattantÅ ti. Yath' eva cakkhuvi¤¤Ãïaæ manodhÃtu anantaraæ, na c' eva Ãgataæ nà pi na nibbattaæ anantaraæ. Tath' eva paÂisandhimhi vattate cittasantati, purimaæ bhijjati cittaæ pacchimaæ jÃyatÅ tato. Tesaæ antarikà n' atthi vÅci tesaæ na vijjati, na cito gacchati ki¤ci paÂisandhi ca jÃyatÅ ti. Evaæ cutipaÂisandhivasena viditasabbadhammassa sab- bÃkÃrena nÃmarÆpassa paccayapariggaha¤Ãïaæ thÃmagataæ hoti, soÊasavidhà kankhà suÂÂhutaraæ pahÅyati. Na kevala¤ ca sà eva, Satthari kankhatÅ ti\<*<1>*>/ Ãdi-nayappavattà aÂÂhavidhà pi kankhà pahÅyati yeva, dvÃdasaÂÂhi diÂÂhigatÃni\<*<2>*>/ vikkham- bhanti. Evaæ nÃnÃnayehi nÃmarÆpapaccayapariggaha- ïena tÅsu addhÃsu kankhaæ vitaritvà Âhitam ¤Ãïaæ kan- khÃvitaraïavisuddhÅ ti veditabbaæ dhammaÂÂhiti-¤Ãïan ti pi yathÃbhÆta¤Ãïan ti pi sammÃdassanan ti pi etass' ev' Ãdhivac- canaæ.\<*<3>*>/ Vuttaæ h' etam: avijjÃpaccayà sankhÃra paccaya- samuppannÃ. Ubho p' ete dhammà paccayasamuppannà ti paccayapariggahe pa¤¤Ã dhammaÂÂhiti-¤Ãïan ti\<*<4>*>/. Aniccato manasikaronto katame dhamme yathÃbhÆtaæ jÃnÃti passati? Kathaæ sammÃdassanaæ hoti? Kathaæ tad- anvayena sabbe sankhÃrà aniccato suditÂhà honti? Kattha kankhà pahÅyati? Dukkhato anattato manasikaronto katame dhamme yathÃbhÆiaæ jÃnÃti passati ...pe... kattha kankhà pahÅyatÅ it? Aniccato manasikaronto nimittaæ yathÃbhÆtaæ jÃnÃti passati, tena vuccati sammÃdassanaæ. Evaæ tad-anvayena sabbe sankhÃrà aniccato sudiÂÂhà honti: ettha kankhà pahÅyati. Dukkhato manasikaronto pavattaæ yathÃbhÆtaæ jÃnÃti passati. Anattato manasikaronto nimitta¤ ca pavatta¤ ca yathÃbhÆtaæ jÃnÃti passati; tena vuccati sammÃdassanaæ. Evaæ tad-avayena sabbe dhammà anattato sudiÂÂhà honti: ettha kankhà pahÅyati. Ya¤ ca yathÃbhÆta- ¤Ãïaæ ya¤ ca sammÃdassanaæ, yà ca kankhÃvitaraïÃ: ime \<-------------------------------------------------------------------------- 1 A. iii, 248, etc.; Dhs. 1004. 2 D. i, 39, 29. 3 Sb Bhm eva vevacanaæ. 4 PÂs. i, 50. >/ #<[page 605]># %< NÃmarÆpassa paccayapariggahaïaæ 605>% dhammà nÃnatthà nÃnÃvya¤janÃ, udÃhu ekatthÃ, vya¤janam eva nÃnan ti? Ya¤ ca yathÃbhÆta¤Ãïaæ, ya¤ ca sammÃ- dassanaæ, yà ca kankhÃvitaraïÃ: ime dhammà ekatthÃ, vya¤janam eva nÃnan ti\<*<1>*>/. Iminà pana ¤Ãïena samannÃgato vipassako BuddhasÃsane laddhassÃso laddhapatiÂÂho niyatagatiko cullasotÃpanno\<*<2>*>/ nÃma hoti. Tasmà bhikkhu sadà sato, nÃmarÆpassa sabbaso, paccaye pariggaïheyya kankhÃvitaraïatthiko ti. Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate visuddhi-Magge pa¤¤Ã- bhÃvanÃdhikÃre KankhÃvitaraïavisuddhiniddeso nÃma ekÆnavÅsatimo paricchedo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Ibid. ii, 62 f. 2 Bhm cÆla0. >/ #<[page 606]># %<606>% XX VýSATIMO PARICCHEDO MAGGùMAGGA-¥ù×ADASSANA- VISUDDHI-NIDDESO Ayaæ maggo, ayaæ na maggo ti evaæ magga¤ ca amagga¤ ca ¤atvà Âhitaæ ¤Ãïam pana MaggÃmagga¤Ãïadassanavisud- dhi nÃma. Taæ sampÃdetukÃmena kalÃpasammasanÃsankhÃtÃya na- yavipassanÃya tÃva yogo karaïÅyo. KasmÃ? ùraddhavi- passakassa obhÃsÃdi-sambhave maggÃmagga¤Ãïasambhavato. ùraddhavipassakassa hi obhÃsÃdisu sambhÆtesu maggÃmag- ga¤Ãïaæ hoti; vipassanÃya ca kalÃpasammasanaæ Ãdi. Tasmà etaæ kankhÃvitaraïÃnantaraæ uddiÂÂhaæ. Api ca yasmà tÅraïapari¤¤Ãya vattamÃnÃya maggÃmagga¤Ãïaæ uppajjati; tÅraïapari¤¤Ã ca ¤Ãtapari¤¤ÃnantarÃ. Tasmà pi taæ maggÃmagga¤Ãïadassanavisuddhiæ sampÃdetukÃmena kalÃpasammasane tÃva yogo kÃtabbo. [Tisso pari¤¤Ã] Tatr' Ãyaæ vinicchayo:- tisso hi lokiyapari¤¤Ã: ¤Ãtapa- ri¤¤Ã, tÅraïapari¤¤Ã, pahÃnapari¤¤Ã ca; yà sandhÃya vut- taæ: abhi¤¤Ãpa¤¤Ã ¤ÃtaÂÂhena ¤Ãïaæ, pari¤¤Ãpa¤¤Ã tÅraïaÂ- Âhena ¤Ãïaæ, pahÃnapa¤¤Ã pariccÃgaÂÂhena ¤Ãïan ti.\<*<1>*>/ Tattha ruppanalakkhaïaæ rÆpaæ, vedayitalakkhaïà vedanà ti evaæ tesaæ tesaæ dhammÃnaæ paccattalakkhaïasallakkha- ïavasena pavattÃpa¤¤Ã ¤Ãtapari¤¤Ã nÃma. RÆpaæ anic- caæ, vedanà aniccà ti Ãdinà pana nayena tesam yeva dham- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. i, 1, 87. >/ #<[page 607]># %< Tisso pari¤¤Ã 607>% mÃnaæ sÃma¤¤alakkhaïam Ãropetvà pavattà lakkhaïÃram- maïikavipassanÃpa¤¤Ã tÅraïapari¤¤Ã nÃma. Tesu yeva pana dhammesu niccasa¤¤Ãdi pajahanavasena pavattà lak- khaïÃrammaïikavipassanà pa¤¤Ã pahÃnapari¤¤Ã nÃma. Tattha sankhÃraparicchedato paÂÂhÃya yÃva paccayaparig- gahà ¤Ãtapari¤¤Ãya bhÆmi; etasmiæ hi antare dhammÃnaæ, paccattalakkhaïappaÂivedhass' eva Ãdhipaccaæ hoti. KalÃ- pasammasanato pana paÂÂhÃya yÃva udayabbayÃnupassanà tÅraïapari¤¤Ãya bhÆmi; etasmiæ hi antare sÃma¤¤alakkha- ïappaÂivedhass' eva Ãdhipaccaæ hoti. BhangÃnupassanaæ Ãdiæ katvà uparipahÃnapari¤¤Ãya bhÆmi; tato paÂÂhÃya hi aniccato anupassanto niccasa¤¤aæ pajahati, dukkhato anu- passanto sukhasa¤¤aæ, ...pe... anattato anupassanto attasa¤¤aæ nibbindanto, nindaæ virajjanto, rÃgaæ niro- dhento, samudayam paÂinissajjanto ÃdÃnaæ pajahatÅ ti. Evaæ niccasa¤¤Ãdi pahÃnasÃdhikÃnaæ sattannaæ anupas- sanÃnaæ Ãdhipaccaæ. Iti imÃsu tÅsu pari¤¤Ãsu sankhÃra- paricchedassa c' eva paccayapariggahassa ca sÃdhitattà iminà yoginà ¤Ãtapari¤¤Ã va adhigatà hoti, itarà ca adhigan- tabbÃ. Tena vuttaæ: Yasmà tÅraïapari¤¤Ãya vattamÃnÃya maggÃmagga¤Ãïaæ uppajjati, tÅraïapari¤¤Ã ca ¤Ãtapari¤¤Ã anantarÃ, tasmà pi taæ maggÃmagga¤Ãïadassanavisuddhiæ sampÃdetukÃmena kalÃpasammasane tÃva yogo kÃtabbo ti\<*<1>*>/. Tatr' Ãyaæ PÃÊi:- Kathaæ atÅtÃnÃgatapaccuppannÃnaæ dhammÃnaæ sankhipitvà vavatthÃne pa¤¤Ã sammasane ¤Ãïaæ? Yaæ ki¤ci rÆpaæ atÅtÃnÃgatapaccuppannaæ ajjhattaæ và ... pe... yaæ dÆre santike vÃ: sabbaæ rÆpaæ aniccato vavat- thapeti: ekaæ sammasanaæ; dukkhato vavatthapeti: ekaæ sammasanaæ; anattato vavatthapeti: ekaæ sammasanaæ. Yà kÃci vedanà ...pe... yaæ ki¤ci vi¤¤Ãïaæ ...pe... anattato vavatthapeti: ekaæ sammasanaæ. Cakkhuæ ... pe... jarÃmaraïaæ atÅtÃnÃgatapaccuppannaæ aniccato va- vatthapeti: ekaæ sammasanaæ; dukkhato anattato vavattha- peti: ekaæ sammasanaæ. RÆpaæ atÅtÃnÃgatapaccuppannaæ aniccaæ khayaÂÂhena, dukkhaæ bhayaÂÂhena, anattà asÃrakaÂ- Âhenà ti sankhipitvà vavatthÃne pa¤¤Ã sammasane ¤Ãïaæ; \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Above, p. 606 >/ #<[page 608]># %<608 XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% vedanaæ . . . vi¤¤Ãïaæ . . . Cakkhuæ ...pe... jarÃmara- ïaæ ...pe... sammasane ¤Ãïaæ. RÆpaæ atÅtÃnÃgata- paccuppannaæ aniccaæ sankhataæ paÂiccasamuppannaæ kha- yadhammaæ vayadhammaæ virÃgadhammaæ nirodhadhamman ti sankhipitvà vavatthÃne pa¤¤Ã sammasane ¤Ãïaæ. Veda- naæ . . . vi¤¤Ãïaæ . . . cakkhuæ . . . jarÃmaraïaæ atÅtÃnÃ- gatapaccuppannaæ aniccaæ sankhataæ ...pe... nirodha- dhamman ti sankhipitvà vavatthÃne pa¤¤Ã sammasane ¤Ãïaæ. JÃtipaccayà jarÃmaraïaæ, asati jÃtiyà n' atthi jarÃ- maraïan ti sankhipitvà vavatthÃne pa¤¤Ã sammasane ¤Ãïaæ. AtÅtam pi addhÃnaæ anÃgataæ pi addhÃnaæ jÃtipaccayà jarÃ- maraïaæ, asati jÃtiyà n' atthi jarÃmaraïan ti sankhipitvà vavatthÃne pa¤¤Ã sammasane ¤ÃïÃæ. Bhavapaccayà jÃti ... pe... avijjÃpaccayà sankhÃrÃ, asati avijjÃya n' atthi san- khÃrà ti sankhipitvà vavatthÃne pa¤¤Ã sammasane ¤Ãïaæ. AtÅtam pi addhÃnaæ, anÃgatam pi addhÃnaæ avijjÃpaccayà sankhÃrÃ, asati avijjÃya n' atthi sankhÃrà ti sankhipitvà vavat- thÃne pa¤¤Ã sammasane ¤Ãïaæ. Taæ ¤ÃtaÂÂhena ¤Ãïaæ, pajÃnanaÂÂhena pa¤¤Ã, tena vuc- cati atÅtÃnÃgatapaccuppannÃnaæ dhammÃnaæ sankhipitvà va- vatthÃne pa¤¤Ã sammasane ¤Ãïan ti\<*<1>*>/. Ettha ca: cakkhuæ ...pe... jarÃmaraïan, ti iminà pey- yÃlena dvÃrÃmmaïehi saddhiæ dvÃrappavattà dhammÃ, pa¤cakkhandhÃ, cha dvÃrÃni, cha ÃrammaïÃni, cha vi¤¤Ã- ïÃni, cha phassÃ, cha vedanÃ, cha sa¤¤Ã, cha cetanÃ, cha taïhÃ, cha vitakkÃ, cha vicÃrÃ, cha dhÃtuyo, dasa kasinÃïi, dvattiæsa koÂÂhÃsÃ, dvÃdas' ÃyatanÃni, aÂÂhÃrasa dhÃtuyo, bÃvÅsati indriyÃni, tisso dhÃtuyo, nava bhavÃ,\<*<2>*>/ cattÃri jhÃ- nÃni, catasso appama¤¤Ã, catasso samÃpattiyo, dvÃdasa paÂiccasamuppÃdangÃnÅ ti ime dhammarÃsayo sankhittà ti veditabbÃ. Vuttaæ h' etaæ Abhi¤¤eyyaniddese:- sabbaæ, bhik- khave, abhi¤¤eyyaæ. Ki¤ci, bhikkhave, sabbaæ abhi¤¤ey- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. i, 53 f. Pèå. ed. reads vavattheti for vavat- thapeti. 3 Sh reads: tayo bhavÃ, apare pi tayo bhavÃ, apare pi tayo bhavÃ. >/ #<[page 609]># %< Tisso pari¤¤Ã 609>% yaæ? Cakkhu, bhikkhave, abhi¤¤eyyaæ, rÆpaæ . . . cak- khuvi¤¤Ãïaæ . . . cakkhusamphasso, --yam p' idaæ cakkhu- samphassapaccayà uppajjati vedayitaæ sukhaæ và dukkhaæ và adukkhamasukhaæ vÃ, tam pi abhi¤¤eyyaæ. Sotaæ, . . . pe. . . yam p' idaæ manosamphassapaccayà uppajjati veda- yitaæ sukhaæ và dukkhaæ và adukkhamasukkhaæ vÃ, tam pi abhi¤¤eyyaæ.\<*<1>*>/ RÆpaæ . . . vi¤¤Ãïaæ, cakkhuæ . . . mano, rÆpam . . . dhammÃ, cakkhuvi¤¤Ãïaæ . . . mano- vi¤¤Ãïaæ; cakkhusamphasso . . . manosamphasso, cakkhu- samphassajà vedanà . . . manosamphassajà vedanÃ, rÆpa- sa¤¤Ã . . . dhammasa¤¤Ã, rÆpasa¤cetanà . . . dhammasa¤- cetanÃ, rÆpataïhà . . . dhammatÃïhÃ, rÆpavitakkà . . . dhammavitakkÃ, rÆpavicÃro . . . dhammavicÃro; pathavÅ- dhÃtu . . . vi¤¤ÃïadhÃtu; pathavÅkasiïaæ . . . vi¤¤Ãïaka- siïaæ; kesà . . . pe . . . matthalungaæ; cakkhÃyatanaæ . . . dhammÃyatanaæ; cakkhudhÃtu . . . manovi¤¤ÃïadhÃtu; cakkhundriyaæ, . . . a¤¤ÃtÃvindriyaæ; kÃmadhÃtu, rÆpa- dhÃtu, arÆpadhÃtu; kÃmabhavo, rÆpabhavo, arÆpabhavo; sa¤- ¤Ãbhavo, asa¤¤Ãbhavo, nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãbhavo; ekavokÃra- bhavo, catuvokÃrabhavo, pa¤cavokÃrabhavo; paÂhamaæ jhÃnaæ . . . catutthaæ jhÃnaæ, mettÃcetovimutti . . . upekkhÃcetovi- mutti; ÃkÃsÃna¤cÃyatanasamÃpatti . . . nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ã- yatanasamÃpatti; avijjà abhi¤¤eyyà . . . pe . . . jarÃmara- ïaæ abhi¤¤eyyan ti. Taæ tattha evaæ vitthÃretvà vuttattÃ, idha sabbaæ peyyÃlena sankhittaæ. Evaæ sankhitte pan' ettha ye lokuttarà dhammà Ãgatà te asammasanÆpagattà imasmiæ adhikÃre na gahetabbÃ. Ye pi ca sammasanÆpagÃ, tesu ye yassa pÃkaÂà honti, sukhena pariggahaæ gacchanti, tesu tena sammasanaæ Ãrabhi- tabbaæ. [Pa¤cakkhandhà aniccÃdivasena sammasanaæ] Tatr' Ãyaæ khandhavasena Ãrabbha vidhÃnayojanÃ: yaæ ki¤ci rÆpaæ . . . pe . . . sabbaæ rÆpaæ aniccato vavatthapeti: ekaæ sammasanaæ; dukkhato anattato vavatthapeti: ekaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. iv, 29 (46), which in Pèå. ed. goes no further. PÂs. i, 5 f. has the entire citation. >/ #<[page 610]># %<610 XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% sammasanan ti\<*<1>*>/ ettÃvatÃ\<*<2>*>/ ayaæ bhikkhu: yaæ ki¤ci rÆpan ti evaæ aniyamaïiddiÂÂhaæ sabbam pi rÆpaæ atÅtattikena c' eva catÆhi ca ajjhattÃdi-dukehÅ ti\<*<3>*>/ ekÃdasahi okÃsehi paric- chinditvà sabbaæ rÆpaæ aniccato vavatthapeti, aniccan ti sammasati. Kathaæ? Parato vuttanayena. Vuttaæ h' etaæ:- rÆpaæ atÅtÃnÃgatapaccuppannaæ aniccaæ khayaÂ- Âhenà ti.\<*<4>*>/ Tasmà esa yaæ atÅtaæ rÆpaæ, taæ yasmà atÅte yeva khÅïaæ, na-y-imaæ bhavaæ sampattan ti aniccaæ kha- yaÂÂhena. Yaæ anÃgataæ anantarabhave nibbattissati. Tam pi tatth' eva khÅyissati, na tato paraæ bhavaæ gamissatÅ ti aniccaæ khayaÂÂhena. Yaæ paccuppannaæ rÆpaæ, tam pi idh' eva khÅyati, na ito gacchatÅ ti aniccaæ khayaÂÂhena. Yaæ ajjhattaæ, tam pi ajjhattam eva khÅyati, na bahiddhà bhÃvaæ gacchatÅ ti aniccaæ khayaÂÂhena. Yaæ bahiddhà . . . pe . . . oÊÃrikaæ, sukhumaæ, hÅnaæ, païÅtaæ, dure . . . santike, tam pi tatth' eva khÅyati, na dÆrabhÃvaæ gacchatÅ ti aniccaæ khayaÂÂhenà ti sammasati. Idaæ sabbam pi aniccaæ khayaÂÂhenà ti etassa vasena ekaæ sammasanaæ bhedato pana ekÃdasavidhaæ hoti. Sabbam eva ca taæ dukkhaæ bhayaÂÂhena, bhayaÂÂhenà ti sappaÂibhayatÃya. Yaæ hi aniccaæ taæ bhayÃvahaæ hoti, SÅhopamasutte devÃnaæ viya.\<*<5>*>/ Iti idam pi dukkhaæ bha- yaÂÂhenà ti etassa vasena ekaæ sammasanaæ bhedato pana ekÃdasavidhaæ hoti. Yathà ca dukkhaæ evaæ sabbam pi taæ anattà asÃrakat- thena. AsÃrakaÂÂhenà ti attà nivÃsÅ kÃrako vedako sayaæ- vasÅ ti evaæ parikappitassa attasÃrassa abhÃvena. Yam hi aniccaæ taæ dukkhaæ;\<*<6>*>/ attano pi aniccataæ và udayabbaya- pÅÊanaæ va dhÃretuæ na sakkoti, kuto tassa kÃrakÃdibhÃvo? Ten' Ãha:- rupa¤ ca h' idaæ, bhikkhave, attà abhavissa, nayi- daæ rÆpaæ ÃbÃdhÃya saævatteyyà ti\<*<7>*>/ Ãdi. Iti idam pi anattà asÃrakaÂÂhenà ti etassa vasena ekaæ sammasanaæ bhedato pana ekÃdasavidhaæ hoti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 See p. 607 2 Sh ettha tÃva. 3 Ajjhattaæ, bahiddhÃ; oÊÃrikaæ, sukhumaæ; hÅnaæ, païÅtaæ; dÆre, santike. 4 See p. 607 f. 5 S. iii, 84 f.; above, p. 577. 6 S. iii, 82, etc. 7 Ibid. 66. >/ #<[page 611]># %< Pa¤cakkhandhà aniccÃdivasena sammasanaæ 611>% Esa nayo vedanÃdisu. Yaæ pana aniccaæ taæ yasmà niyamato sankhatÃdibhe- daæ hoti, ten' assa pariyÃyadassanatthaæ nÃnÃkÃrehi và manasikÃrappavattidassanatthaæ: rÆpaæ atÅtÃnÃgatapaccup- pannaæ aniccaæ sankhataæ paÂiccasamuppannaæ khayadham- maæ, vayadhammaæ, virÃgadhammaæ nirodhadhamman ti puna PÃÊi vuttÃ.\<*<1>*>/ Esa nayo vedanÃdisÆ ti\<*<2>*>/. So tass' eva pa¤casu khandhesu aniccadukkhà anattà sam- masanassa thirabhavatthÃya yaæ taæ BhagavatÃ:- katamehi cattÃÊÅsÃya\<*<3>*>/ ÃkÃrehi anulomikakhantiæ paÂilabhati? Katamehi cattÃÊÅsÃya ÃkÃrehi sammattaniyÃmaæ okkamatÅ ti etassa vibhange: pa¤cakkhandhe aniccato dukkhato rogato gaï¬hato sallato aghato ÃbÃdhato parato palokato Åtito upaddavato bhayato upasaggato calato pabhanguto adhuvato atÃïato aleïato asaraïato rittato tucchato su¤¤ato anattato ÃdÅnavato vipari- nÃmadhammato asÃrakato aghamÆlato vadhayato vibhavato sÃsavato sankhatato mÃrÃmisato jÃtidhammato jarÃdhammato vyÃdhidhammato maraïadhammato sokadhammato parideva- dhammato upÃyÃsadhammato sankilesikadhammato ti\<*<4>*>/ cattÃ- ÊÅsÃya\<*<5>*>/ ÃkÃrehi pa¤cakkhandhe aniccato passanto anulomi- kakhantiæ paÂilabhati.\<*<6>*>/ Pa¤cannaæ khandhÃnaæ nirodho, niccaæ. NibbÃnan ti passanto sammattaniyÃmaæ okkamatÅ ti Ãdinà nayena anuloma¤Ãïaæ vibhajantena pabhedato anic- cÃdisammasanaæ vuttaæ; tassà pi vasena ime pa¤cakkhan- dhe sammasati. Kathaæ? So hi ekekaæ khandhaæ aniccan-tikatÃya Ãdi-antavan- tatÃya ca aniccato, uppÃdavaya-paÂipÅÊanatÃya dukkhavat- thutÃya ca dukkhato, paccayayÃpanÅyatÃya rogamÆlatÃya ca rogato, dukkhatÃ-sÆlayogitÃya kilesÃsucipaggharaïatÃya uppÃdajarÃbhangehi uddhumÃtakaparipakkapabhinnatÃya ca gaï¬hato, pÅlajanakatÃya anto-tudanatÃya dunnÅharaïÅyatÃya ca sallato, vigarahanÅyatÃya ava¬¬hi-ÃvahanatÃya aghavat- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. iii, 24, etc.; cf. 19 for the time-attribute. 2 Cf. also S. iv, 214. 3 So also Sbh, who elsewhere read cattÃÊÅsa. 4 PÂs. ii, 238. 5. Sbh revert to this form. 6 Vibh. 325, 328, 340 has this phrase. >/ #<[page 612]># %<612 XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% thutÃya ca aghato, aseribhÃvajanakatÃya ÃbÃdhapadaÂÂhÃ- natÃya ca ÃbÃdhato, avasatÃya avidheyyatÃya ca parato, vyÃdhijarÃmaraïehi palujjanatÃya palokato, anekavyasanÃ- vahanatÃya Åtito, aviditÃnaæ yeva vipulÃnaæ anatthÃnaæ Ãvahanato sabbupaddavavatthutÃya ca upaddavato, sabba- bhayÃnaæ ÃkaratÃya dukkhavÆpasamasankhÃtassa para- massÃsassa paÂipakkhabhÆtatÃya ca bhayato, anekehi anat- thehi anubandhatÃya dosÆpasaÂÂhatÃya,\<*<1>*>/ upasaggo viya, anadhivÃsanÃrahatÃya ca upasaggato, vyÃdhi-jarÃmaraïehi c' eva lÃbhÃdÅhi ca lokadhammehi pacalitatÃya calato, upak- kamena c' eva sarasena ca pabhangupagamanasÅlatÃya pa- bhanguto, sabbÃvatthanipÃtitÃya thirabhÃvassa ca abhÃva- tÃya adhuvato, atÃyanatÃya c' eva alabbhaneyya-khematÃya ca atÃïato, allÅyituæ anarahatÃya allÅnÃnam pi ca leïakiccÃ- kÃranÃya\<*<2>*>/ aleïato, nissitÃnaæ bhayasÃrakattÃbhÃvena asara- ïato, yathà parikappitehi dhuvasubhasukhattabhÃvehi ritta- tÃya rittato rittatÃy' eva tucchato, appakattà vÃ, appakam pi hi loke tucchan ti vuccati, SÃmi-nivÃsÅ-kÃraka-vedakÃdhiÂ- ÂhÃyakavirahitatÃya su¤¤ato, saya¤ ca assÃmikabhÃvÃditÃya anattato, pavattidukkhatÃya dukkhassa ca ÃdÅnavatÃya ÃdÅna- vato, -atha và ÃdÅnam vÃti gacchati pavattatÅ ti ÃdÅnavo, - kapaïamanussass' etaæ adhivacanaæ; khandhà pi ca kapaïà yevà ti ÃdÅnavasadisatÃya ÃdÅnavato, jarÃya c' eva maraïena cà ti dvedhà pariïÃmapakatitÃya vipariïÃmadhammato, dubbalatÃya, pheggu viya sukhabha¤janÅyatÃya ca asÃrakato, aghahetutÃya aghamÆlato, mittamukhasapatto viya, vissÃ- saghÃtitÃya vadhakato, vigatabhavatÃya vibhavasambhÆta- tÃya ca vibhavato, ÃsavapadaÂÂhÃnatÃya sÃsavato, hetupaccaye- hi abhisankhatatÃya sankhatato, maccumÃra-kilesamÃrÃnaæ ÃmisabhÆtatÃya mÃrÃmisato,jÃtijarÃvyÃdhimaraïapakatitÃya jÃtijarÃvyÃdhimaraïadhammato, sokaparideva-upÃyÃsahetutÃ- ya sokaparideva-upÃyÃsadhammato, taïhÃdiÂÂhiduccaritasan- kilesÃnaæ visayadhammatÃya sankilesikadhammato ti evaæ pabhedato vuttassa aniccÃdisammasanassa vasena samma- sati. Ettha hi aniccato palokato calato pabhanguto adhuvato \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -sattatÃya. 2 Bhm -karitÃya. >/ #<[page 613]># %< Nava ÃkÃrà 613>% vipariïÃmadhammato asÃrakato vibhavato, sankhatato ma- raïadhammato ti ekekasmiæ khandhe dasa dasa katvà pa¤- ¤Ãsa aniccÃnupassanÃni. Parato parittato tucchato su¤¤ato anattato ti ekekasmiæ khandhe pa¤ca pa¤ca katvà pa¤ca- vÅsati anattÃnupassanÃni. SesÃni dukkhato rogato ti ÃdÅni ekekasmiæ khandhe pa¤cavÅsati katvà pa¤cavÅsati sataæ dukkhÃnupassanÃnÅ ti. Icc' assa iminà dvisatabhedena anic- cÃdisammasanena pa¤cakkhandhe sammasato taæ nayavi- passanÃ-sankhÃtaæ aniccadukkhÃnattasammasanaæ thiraæ hoti. Idaæ tÃv' ettha PÃÊi-nayÃnusÃrena sammasanÃram- bhavidhÃnaæ. [Nava ÃkÃrÃ] Yassa pana evaæ nayavipassanÃya yogaæ karoto pi naya- vipassanà na sampajjati, tena navah' ÃkÃrehi indriyÃni tik- khÃni bhavanti uppannuppannÃnaæ sankhÃrÃnaæ khayam eva passati. Tattha ca sakkaccakiriyÃya sampÃdeti, sÃtacca- kiriyÃya sampÃdeti, sappÃyakiriyÃya sampÃdeti, samÃdhissa ca nimittaggÃhena, bojjhangÃna¤ ca anupavattanatÃya, kÃye ca jÅvite ca anapekkhataæ upaÂÂhapeti, tattha ca abhibhuyya nekkhammena, antarà ca accosÃnenà ti\<*<1>*>/ evaæ vuttÃnaæ navannaæ ÃkÃrÃnaæ vasena indriyÃni tikkhÃni katvà Pa- thavÅkasiïaniddese vuttanayena satta asappÃyÃni vajjetvÃ, satta sappÃyÃni sevamÃnena\<*<2>*>/ kÃlena rÆpaæ sammasitabbaæ, kÃlena arÆpaæ. [RÆpasammasananayo] RÆpaæ sammasantena rÆpassa nibbatti passitabbÃ; seyya- thÅdaæ: idaæ rÆpaæ nÃma kammÃdi-vasena catÆhi kÃraïehi nibbattati. Tattha sabbesaæ sattÃnaæ rÆpaæ nibbattamÃ- naæ paÂhamaæ kammato nibbattati. PaÂisandhikkhaïe yeva hi gabbhaseyyakÃnaæ tÃva tisantativasena vatthukÃya- bhÃvadasakasankhÃtÃni tiæsa rÆpÃni nibbattanti, tÃni ca kho paÂisandhicittassa uppÃdakkhaïe yeva. Yathà ca uppÃ- dakkhaïe yeva, tathà Âhitikkhaïe pi bhangakkhaïe pi. Tattha rÆpaæ dandhanirodhaæ garuparivatti, cittaæ khip- panirodham lahuparivatti. Ten' Ãha:- n' Ãhaæ, bhikkhave, a¤¤aæ ekadhammam pi samanupassÃmi evaæ lahuparivattaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm abyosÃ-. 2 Chapter IV., p. 118. 11. 16 >/ #<[page 614]># %<614 XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% yathayidaæ, bhikkhave, cittan ti.\<*<1>*>/ RÆpe dharante yeva hi soÊasavÃre bhavangacittaæ uppajjitvà nirujjhati. Cittassa uppÃdakkhaïo pi Âhitikkhaïo pi bhangakkhaïo pi ekasadisÃ. RÆpassa pana uppÃdabhangakkhaïà yeva lahukÃ. Te hi sadisÃ, Âhitikkhaïo pana mahÃ; yÃva soÊasacittÃni uppajjitvà nirujjhanti, tÃva vattati. PaÂisandhicittassa uppÃdakkhaïe uppannaæ ÂhÃnappattaæ purejÃtaæ vatthuæ nissÃya duti- yaæ bhavangaæ uppajjati; tena saddhiæ uppannaæ thÃnap- pattaæ purejÃtaæ vatthuæ nissÃya tatiyaæ bhavangaæ up- pajjati. Iminà nayena yÃvatÃyukaæ cittappavatti veditabbÃ. ùsannamaraïassa pana ekam eva ÂhÃnappattaæ purejÃtaæ vatthuæ nissÃya soÊasa cittÃni uppajjanti. PaÂisandhicit- tassa uppÃdakkhaïe uppannaæ rÆpaæ paÂisandhicittato uddhaæ soÊasamena cittena saddhiæ nirujjhati; ÂhÃnakkhaïe uppannaæ sattarasamassa uppÃdakkhaïena saddhiæ niruj- jhati; bhangakkhaïe uppannaæ sattarasamassa ÂhÃnakkha- ïaæ patvà nirujjhati. YÃva pavatti nÃma atthi, evam eva pavattati. OpapÃtikÃnam pi satta santativasena sattati rÆpÃni evam eva pavattanti. Tattha kammaæ kammasamuÂÂhÃnaæ kammapaccayaæ, kammapaccayacittasamuÂÂhÃnaæ, kammapaccaya-ÃhÃrasam- uÂÂhÃnaæ, kammapaccaya-utusamuÂÂhÃnan ti esa vibhÃgo veditabbo. Tattha kammaæ nÃma kusalÃkusalacetanÃ. KammasamutthÃnaæ nÃma vipÃkakkhandhà ca cakkhu-dasa- kÃdi-samasattati-rÆpa¤ ca. Kammapaccayaæ nÃma tad-eva, kammaæ hi kammasamuÂÂhÃnassa upatthambhakapaccayo pi hoti. KammapaccayacittasamuÂÂhÃnaæ nÃma vipÃkacitta- samuÂÂhÃnaæ rÆpaæ. Kammapaccaya-ÃhÃrasamuÂÂhÃnaæ nÃ- ma kammasamuÂÂhÃnarÆpesu ÂhÃnappattà ojà a¤¤aæ ojaÂ- Âhamakaæ samuÂÂhÃpeti. Tatrà pi ojaÂÂhÃnaæ\<*<2>*>/ patvà a¤¤an ti evaæ catasso và pa¤ca và pavattiyo ghaÂeti. Kammapac- caya-utusamuÂÂhÃnaæ nÃma kammajatejodhÃtu ÂhÃnappattà utusamuÂÂhÃnaæ ojaÂÂhamakaæ samuÂÂhÃpeti. Tatrà pi utu a¤¤aæ ojaÂÂhamakan ti evaæ catasso và pa¤ca và pavattiyo ghaÂeti. Evaæ tÃva kammajarÆpassa nibbatti passitabbÃ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 A. i, 10. 2 Sbh ojà ÂhÃnaæ. >/ #<[page 615]># %< RÆpasammasananayo 615>% Cittajesu pi cittaæ, cittasamuÂÂhÃnaæ, cittapaccayaæ, cittapaccaya-ÃhÃrasamuÂÂhÃnaæ, cittapaccaya-utusamuÂÂhÃ- nan ti esa vibhÃgo veditabbo. Tattha cittaæ nÃma ekÆnanavuti cittÃni:- Tesu dvattiæsa cittÃni chabbÅs' ekÆnavÅsati, SoÊasa rÆpiriyÃpatha vi¤¤atti janakÃmatÃ\<*<1>*>/. KÃmÃvacarato hi aÂÂha kusalÃni, dvÃdasÃkusalÃni, mano- dhÃtuvajjà dasa kiriyÃ, kusalakiriyato dve abhi¤¤ÃcittÃnÅ ti dvattiæsa cittÃni rÆpaæ iriyÃpathaæ vi¤¤atti¤ ca janenti. VipÃkavajjÃni sesadasarÆpÃvacarÃni, aÂÂha arÆpÃvacarÃni, aÂÂha lokuttaracittÃnÅ ti chabbÅsati cittÃni rÆpaæ iriyÃpatha¤ ca janayanti, na vi¤¤attiæ. KÃmÃvacare dasa bhavanga- cittÃni, rÆpÃvacare pa¤ca, tisso manodhÃtuyo, ekà vipÃkÃhe- tuka-manovi¤¤ÃïadhÃtu somanassasahagatà ti\<*<2>*>/ ekÆnavÅsati cittÃni rÆpam eva janayanti, na iriyÃpathaæ, na vi¤¤attiæ. Dve pa¤ca-vi¤¤ÃïÃni, sabbasattÃnaæ paÂisandhicittaæ, khÅ- ïÃsavÃnaæ cuticittaæ, cattÃri ÃruppavipÃkÃnÅ ti soÊasa cit- tÃni neva rÆpaæ janayanti, na iriyÃpathaæ, na vi¤¤attiæ. YÃni c' ettha rÆpaæ janenti, tÃni na Âhitikkhaïe, na bhangak- khaïe vÃ. Tadà hi cittaæ dubbalaæ hoti, uppÃdakkhaïe pana balavaæ; tasmà taæ tadà purejataæ vatthuæ nissÃya rÆpaæ samuÂÂhÃpeti. CittasamuÂÂhÃnaæ nÃma tayo arÆpino khandhÃ, sadda-nava- kaæ,\<*<3>*>/ kÃyavi¤¤atti, vacÅvi¤¤atti, ÃkÃsadhÃtu, lahutÃ, mu- dutÃ, kamma¤¤atÃ, upacayo, santatÅ ti sattarasavidhaæ rÆ- pa¤ ca. Cittapaccayaæ nÃma pacchÃjÃtà citta-cetasikà dhammà purejÃtassa imassa kÃyassà ti evaæ vuttaæ catusamuÂÂhÃ- narÆpaæ. Cittapaccaya-ÃharasamuÂÂhÃnaæ nÃma cittasamuÂ- ÂhÃnarÆpesu ÂhÃnappattà ojà a¤¤aæ ojaÂÂhamakaæ samuÂ- ÂhÃpeti. Evaæ dve tisso pavattiyo ghaÂeti. Cittapaccaya-utusamuÂÂhÃnaæ nÃma cittasamuÂhÃno utu \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh reads the gÃthà thus:- Tesu Dvattiæsa cittÃni chabbÅsa ÆnavÅsati soÊasa, rÆpiriyÃpatha-vi¤¤atti janakÃjanakà matÃ. 2 Bhm -gatÃnÅ ti. 3 Cf. Compendium, p. 164 (3). >/ #<[page 616]># %<616 XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% ÂhÃnappatto a¤¤aæ ojaÂÂhamakaæ samuÂÂhÃpeti. Evaæ dve tisso pavattiyo ghaÂeti. Evaæ cittajarÆpassa nibbatti passitabbÃ. ùhÃrajesu pi ÃhÃro, ÃhÃrasamuÂÂhÃnaæ, ÃhÃrapaccayaæ, ÃhÃrapaccaya-ÃhÃrasamuÂÂhÃnaæ, ÃhÃrapaccaya-utusamuÂ- ÂhÃnan ti esa vibhÃgo veditabbo. Tattha ÃhÃro nÃma kabaÊinkÃro ÃhÃro. ùhÃrasamuÂÂhÃnaæ nÃma: upÃdinnaæ kammajarÆpaæ pac- cayaæ labhitvÃ, tattha patiÂÂhÃya ÂhÃnappattÃya ojÃya sam- uÂÂhÃpitaæ ojaÂÂhamakaæ, ÃkÃsadhÃtu, lahutÃ, mudutÃ, kamma¤¤atÃ, upacayo, santatÅ ti cuddasavidhaæ rÆpaæ. ùhÃrapaccayaæ nÃma: kabaÊinkÃro ÃhÃro imassa kÃyassa ÃhÃ- rapaccayena paccayo ti\<*<1>*>/ evaæ vuttaæ catusamuÂÂhÃnarÆpaæ. ùhÃrapaccaya-ÃhÃrasamuÂÂhÃnaæ nÃma ÃhÃrasamuÂÂhÃ- nesu rÆpesu ÂhÃnappattà ojà a¤¤Ãæ ojaÂÂhamakaæ samuÂ- ÂhÃpeti. Tatrà pi ojà a¤¤an ti evaæ dasa-dvÃdasa vÃre pavattiæ ghaÂeti. Ekadivasaæ paribhuttÃhÃro sattÃham pi upatthambheti; dibbà pana ojà ekamÃsaæ dvemÃsam pi upatthambheti.\<*<2>*>/ MÃtarà paribhuttÃhÃro pi dÃrakassa sarÅ- raæ pharitvà rÆpaæ samuÂÂhÃpeti; sarÅre makkhitÃhÃro pi rÆpaæ samuÂÂhÃpeti. KammajÃhÃro upÃdinnakÃhÃro nÃma; so pi ÂhÃnappatto rÆpaæ samuÂÂhÃpeti. Tatrà pi ojà a¤¤aæ samuÂÂhÃpetÅ ti evaæ catasso và pa¤ca và pavattiyo ghaÂeti. ùhÃrapaccaya-utusamuÂÂhÃnaæ nÃma ÃhÃrasamuÂÂhÃnà tejodhÃtu ÂhÃnappattà utusamuÂÂhÃnaæ ojaÂÂhamakaæ sam- uÂÂhÃpeti. Tatr' Ãyaæ ÃhÃro ÃhÃrasamuÂÂhÃnÃnaæ janako hutvà paccayo hoti. SesÃnaæ nissay' -ÃhÃra-atthi-avigata- vasenà ti evaæ ÃhÃrajarÆpassa nibbatti passitabbÃ. Utujesu pi utu, utusamuÂÂhÃnaæ, utupaccayaæ, utupac- caya-utusamaÂÂhÃnaæ, utupaccaya-ÃhÃrasamuÂÂhÃnÃnan ti esa vibhÃgo veditabbo. Tattha utu nÃma catusamuÂÂhÃnà tejodhÃtu, uïha-utu- sÅta-utÆ ti evaæ pan' esa duvidho hoti. UtusamuÂÂhÃnaæ nÃma catusamuÂÂhÃno utu upÃdinnakaæ, paccayaæ labhitvà ÂhÃnappatto sarÅre rÆpaæ samuÂÂhÃpeti, \<-------------------------------------------------------------------------- TikapaÂÂhÃna. 2 Cf. Sum. V. i, 113. >/ #<[page 617]># %< ArÆpasammasananayo 617>% taæ saddanavakaæ, ÃkÃsadhÃtu, lahutÃ, mudutÃ, kamma¤- ¤atÃ, upacayo, santatÅ ti païïarasavidhaæ hoti. Utupaccayaæ nÃma utu catusamuÂÂhÃnikarÆpÃnaæ pavat- tiyà ca vinÃsassa ca paccayo hoti. Utupaccaya-utusamuÂÂhÃnaæ nÃma utusamuÂÂhÃnà tejo- dhÃtu ÂhÃnappattà a¤¤aæ ojaÂÂhamakaæ samuÂÂhÃpeti. Tatrà pi utu a¤¤an ti evaæ dÅgham pi addhÃnaæ anupÃdinna- pakkhe Âhatvà pi utusamuÂÂhÃnaæ pavattati yeva. Utupaccaya-ÃhÃrasamuÂÂhÃnaæ nÃma utusamuÂÂhÃnà ÂhÃ- nappattà ojà a¤¤aæ ojaÂÂhamakaæ samuÂÂhÃpeti. Tatrà pi ojà a¤¤an ti evaæ dasa-dvÃdasavÃre pavattiæ ghaÂeti. Tatr' Ãyaæ utu utusamuÂÂhÃnÃnaæ janako hutvà paccayo hoti. SesÃnaæ nissaya-atthi-avigatavasenà ti evaæ utujarÆ- passa nibbatti passitabbÃ. Evan hi rÆpassa nibbattiæ passanto kÃlena rÆpaæ samma- sati nÃma. [ArÆpasammasananayo] Yathà ca rÆpaæ sammasantena rÆpassa, evaæ arÆpaæ sammasantena pi arÆpassa nibbatti passitabbÃ. Sà ca kho ekÃsÅti lokiyacittuppÃdavasen' eva; seyyathÅdaæ: idaæ hi arÆpaæ nÃma purimabhave ÃyÆhitakammavasena paÂisan- dhiyaæ tÃva ekÆnavÅsati cittuppÃdappabhedaæ nibbattati. NibbattanÃkÃro pan' assa PaÂiccasamuppÃdaniddese\<*<1>*>/ vutta- nayen' eva veditabbo. Tad-eva paÂisandhicittassa ananta- racittato paÂÂhÃya bhavangavasena ÃyupariyosÃne cutiva- sena. Yaæ tattha kÃmÃvacaraæ, taæ chasu dvÃresu bala- vÃrammaïe tadÃrammaïavasena. Pavatte pana asambhin- nattà cakkhussa ÃpÃthagatattà rÆpÃnaæ Ãlokasannissitaæ manasikÃrahetukaæ cakkhuvi¤¤Ãïaæ nibbattati saddhiæ sampayuttadhammehi, cakkhuppasÃdassa hi Âhitikkhaïe Âhitippattam eva rÆpaæ cakkhuæ ghaÂÂeti.\<*<2>*>/ Tasmiæ ghaÂ- Âite dvikkhattuæ bhavangaæ uppajjitvà nirujjhati. Tato tasmiæ yeva Ãrammaïe kiriyamanodhÃtu Ãvajjanakiccaæ sÃdhayamÃnà uppajjati. Tad-anantaraæ tad-eva rÆpaæ passamÃnaæ kusalavipÃkaæ akusalavipÃkaæ và cakkhuvi¤- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Chapter XVII. 2 So all editions; hitherto Sbh have read ghaÂeti. >/ #<[page 618]># %<618 XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% ¤Ãïaæ. Tato tad-eva rÆpaæ sampaÂicchamÃnà vipÃkama- nodhÃtu. Tato tad-eva rÆpaæ santÅrayamÃnà vipÃkÃhetuka- manovi¤¤ÃnadhÃtu. Tato tad-eva rÆpaæ vavatthÃpayamÃ- nà kiriyÃhetukamanovi¤¤ÃïadhÃtu upekkhÃsahagatÃ. Tato paraæ kÃmÃvacarakusalÃkusalakiriyacittesu ekaæ và upek- khasahagatÃhetukaæ cittaæ pa¤ca satta và javanÃni. Tato kÃmÃvacarasattÃnam ekÃdasasu tadÃrammaïacittesu java- vanÃnurÆpaæ yaæ ki¤ci tadÃrammaïan ti esa nayo sesadvÃ- resu pi; manodvÃre pana mahaggatacittÃni pi uppajjantÅ ti. Evaæ chasu dvÃresu arÆpassa nibbatti passitabbÃ. Evaæ hi arÆpassa nibbattiæ passanto kÃlena arÆpaæ sammasati nÃma. [TilakkhaïÃropanaæ (a) rÆpasattakavasena] Evaæ kÃlena rÆpaæ, kÃlena arÆpaæ sammasitvà pi tilak- khaïaæ Ãropetvà anukkamena paÂipajjaæÃno eko pa¤¤Ã- bhÃvanaæ sampÃdeti. Aparo rÆpasattaka-arÆpasattakavasena tilakkhaïaæ Ãro- petvà sankhÃre sammasati. Tattha ÃdÃnanikkhepanato, vayo-vu¬¬hatthangamito, ÃhÃramayato, utumayato, kam- majato, cittasamuÂÂhÃnato, dhammatÃrÆpato ti imehi ÃkÃrehi Ãropetvà sammasanto rÆpasattakavasena Ãropetvà sammasati nÃma. Ten' Ãhu PorÃïÃ:- ùdÃnanikkhepanato vayo-vu¬¬hatthagÃmito, ÃhÃrato ca ututo kammato cà pi cittato, dhammatÃrÆpato satta vitthÃrena vipassatÅ ti. Tattha ÃdÃnan ti paÂisandhi. Nikkhepanan ti cuti. Iti yogÃvacaro imehi ÃdÃnanikkhepehi ekaæ vassasataæ paric- chinditvà sankhÃresu tilakkhaïaæ Ãropeti. Kathaæ? Etth' antare sabbe sankhÃrà aniccÃ. KasmÃ? UppÃdavayappa- vattito vipariïÃmato tÃva kÃlikato niccapaÂikkhepato ca. Yasmà pana uppannà sankhÃrà Âhitiæ pÃpuïanti, Âhitiyaæ jarÃya kilamanti, jaraæ patvà avassaæ bhijjanti, tasmà abhiïhasampaÂipÅÊanato dukkhamato dukkhavatthuto su- khapaÂikkhepato ca dukkhÃ. Yasmà ca uppannà sankhÃrà Âhitiæ mà pÃpuïantu, ÂhÃnappattà mà jÅrantu, jarappattà mà bhijjantÆ ti imesu tÅsu ÂhÃnesu kassaci vasavattibhÃvo n' atthi. Su¤¤Ã ten' eva vasavattanÃkÃrena; tasmà su¤¤ato assÃmikato avasavattito attapaÂikkhepato ca anattÃ. \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 619]># %< TilakkhaïÃropanaæ (a) rÆpasattakavasena 619>% Evaæ ÃdÃnanikkhepanavasena vassasataparicchinne rÆpe tilakkhaïaæ Ãropetvà tato paraæ vayo-vu¬¬hatthangamanato Ãropeti. Tattha vayo-vu¬¬hatthangamo nÃma vayavasena vu¬¬hassa vu¬¬hitassa rÆpassa atthangamo: tassa vasena tilakkhaïaæ ÃropetÅ ti attho. Kathaæ? So tam eva vassa- sataæ paÂhamavayena majjhimavayena pacchimavayenà ti tÅhi vayehi paricchindati. Tattha Ãdito tettiæsa vassÃni paÂhamavayo nÃma; tato catuttiæsa majjhimavayo nÃma; tato tettiæsa pacchimavayo nÃmà ti: iti imehi tÅhi vayehi paricchinditvà paÂhamavaye pavattaæ rÆpaæ majjhimava- yaæ appatvà tatth' eva nirujjhati. Tasmà taæ aniccaæ; yad-aniccaæ, taæ dukkhaæ; yaæ dukkhaæ, tad-anattÃ. Majjhimavaye pavattarÆpam pi pacchimavayaæ appatvà tatth' eva nirujjhati. Tasmà tam pi aniccaæ, dukkham, anattÃ. Pacchimavaye tettiæsa vassÃni pavattarÆpam pi maraïato paraæ gamanasamatthaæ nÃma n' atthi; tasmà tam pi: aniccaæ dukkham anattà ti tilakkhaïaæ Ãropeti. Evaæ paÂhamavayÃdivasena vayo-vu¬¬hatthangamato tilak- khaïaæ Ãropetvà puna mandadasakaæ khi¬¬adasakaæ,\<*<1>*>/ vaïïadasakaæ, baladasakaæ, pa¤¤Ãdasakaæ, hÃnidasakaæ, pabbhÃradasakaæ, vankadasakaæ,\<*<2>*>/ momÆhadasakaæ, saya- nadasakan ti imesaæ dasannaæ dasakÃnaæ vasena vayo- vu¬¬hatthangamato tilakkhaïaæ Ãropeti. Tattha dasakesu tÃva vassasatajÅvino puggalassa paÂha- mÃni dasa vassÃni mandadasakaæ nÃma; tadà hi so mando hoti capalo kumÃrako. Tato parÃni dasa khi¬¬Ãdasakaæ nÃma; tadà hi so khi¬¬arati bahulo hoti. Tato parÃni dasa vaïïadasakaæ nÃma; tadà hi' ssa vaïïÃyatanaæ vepullaæ pÃpuïÃti. Tato parÃni dasa baladasakaæ nÃma; tadà hi 'ssa bala¤ ca thÃmo ca vepullaæ pÃpuïÃti. Tato parÃni dasa pa¤¤Ãdasakaæ nÃma; tadà hi 'ssa pa¤¤Ã suppatiÂÂhità hoti; pakatiyà kira dubbalapa¤¤assa\<*<3>*>/ pi tasmiæ kÃle appamattakà pa¤¤Ã\<*<4>*>/ uppajjati yeva. Tato parÃïi dasa hÃnidasakaæ nÃma; tadà hi 'ssa khi¬¬Ãrati vaïïabalapa¤¤Ã parihÃyanti. Tato parÃni dasa pabbhÃradasakaæ nÃma; tadà hi 'ssa atta- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm khiÂÂa-. 2 Sh pavanka. 3 Sh duppa¤¤assà pi. 4 Sh adds pi. >/ #<[page 620]># %<620 XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% bhÃvo purato pabbhÃro hoti. Tato parÃni dasa vankadasa- kaæ\<*<1>*>/ nÃma; tadà hi 'ssa attabhÃvo, nangalakoÂi viya, vanko hoti. Tato parÃni dasa momÆhadasakaæ nÃma; tadà hi so momÆho hoti, kataæ kataæ pamussati. Tato parÃni dasa sayanadasakaæ nÃma, vassasatiko hi sayanabahulo va hoti. Tatr' Ãyaæ yogÅ etesaæ dasakÃnaæ vasena vayo-vu¬¬hat- thangamato tilakkhaïaæ Ãropetuæ iti paÂisa¤cikkhati:- paÂhamadasake pavattarÆpaæ dutiyadasakaæ appatvà tatth' eva nirujjhati, tasmà taæ aniccaæ dukkham anattÃ. Dutiya- dasake ...pe... navamadasake pavattarÆpaæ dasama- dasakaæ appatvà tatth' eva nirujjhati, dasamadasake pavat- tarÆpaæ punabbhavaæ appatvà idh' eva nirujjhati, tasmà tam pi aniccaæ dukkham anattà ti tilakkhaïaæ Ãropeti. Evaæ dasakavasena vayo-vu¬¬hatthangamato tilakkha- ïam ÃropetvÃ, puna tad eva vassasataæ pa¤cavassavasena vÅsati koÂÂhÃse katvà vayo-vu¬¬haÂÂhangamato tilakkhaïaæ Ãropeti. Kathaæ? So hi iti paÂisa¤cikkhati:- paÂhame vassapa¤cake pavattarÆpaæ dutiyaæ vassapa¤cakaæ appa- tvà tatth' eva nitujjhati, tasmà taæ aniccaæ dukkham anattà ti. Dutiye vassapa¤cake pavattarÆpaæ, tatiyaæ ...pe ... ekÆnavÅsatim ev' assa pa¤cake pavattarÆpaæ vÅsatimaæ vassapa¤cakaæ appatvà tatth' eva nirujjhati. VÅsatime vassa- pa¤cake pavattarÆpaæ maraïato paraæ gamanasamatthaæ nÃma n' atthi; tasmà tam pi aniccaæ dukkham anattà ti. Evaæ vÅsati koÂÂhÃsavasena vayo-vu¬¬hatthangamato tilak- khaïaæ Ãropetvà puna pa¤cavÅsati koÂÂhÃse katvà catunnaæ catunnaæ vassÃnaæ vasena Ãropeti. Tato\<*<2>*>/ tettiæsa koÂÂhÃse katvà tiïïaæ tiïïaæ vassÃnaæ vasena pa¤¤Ãsa koÂÂhÃse katvà dvinnaæ dvinnaæ vassÃnaæ vasena sataæ koÂÂhÃse katvà ekekavassavasena, tato ekaæ vassaæ tayo koÂÂhÃse katvà vassÃna-hemanta-gimhesu tÅsu utÆsu ekeka-utuvasena tasmiæ vayo-vu¬¬hatthangamarÆpe tilakkhaïaæ Ãropeti. Kathaæ? VassÃne catumÃsaæ pavattarÆpaæ hemantaæ appatvà tatth' eva niruddhaæ, hemante pavattarÆpaæ gim- haæ appatvà tatth' eva niruddhaæ, gimhe pavattarÆpaæ puna vassÃnaæ appatvà tatth' eva niruddhaæ; tasmà tam \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh pavanka-. 2 Sh TathÃ. >/ #<[page 621]># %< TilakkhaïÃropanaæ (a) rÆpasattakavasena 621>% aniccaæ dukkham anattà ti. Evaæ Ãropetvà puna ekaæ vassaæ cha koÂÂhÃse katvà vassÃne dvemÃsaæ pavattarÆpaæ saradaæ appatvà tatth' eva niruddhaæ, sarade pavattarÆpaæ hemantaæ ...pe... hemante pavattarÆpaæ sisiraæ, sisire pavattarÆpaæ vassantaæ, vassante pavattarÆpaæ gimhaæ. Gimhe pavattarÆpaæ puna vassÃnaæ appatvà tatth' eva niruddhaæ; tasmà aniccaæ dukkham anattà ti. Evaæ tasmiæ vayo-vu¬¬hatthangamarÆpe tilakkhaïaæ Ãro- peti. Evaæ Ãropetvà tato kÃÊajuïhavasena kÃÊe pavattarÆ- paæ juïhaæ appatvÃ, juïhe pavattarÆpaæ kÃÊam appatvà tatth' eva niruddhaæ; tasmà aniccaæ dukkham anattà ti tilakkhaïaæ Ãropeti. Tato rattindivavasena rattiæ pavat- tarÆpaæ divasaæ appatvà tatth' eva niruddhaæ, divasaæ pavattarÆpam pi rattiæ appatvà tatth' eva niruddhaæ; tasmà aniccaæ dukkham anattà ti tilakkhaïaæ Ãropeti. Tato tad-eva rattindivaæ pubbaïhÃdivasena cha koÂÂhÃse katvà pubbaïhe pavattatÆpaæ majjhaïhaæ appatvÃ, maj- jhaïhe pavattarÆpaæ sÃyaïhaæ, sÃyaïhe pavattarÆpaæ paÂhamayÃmaæ, paÂhamayÃme pavattarÆpaæ majjhima- yÃmaæ, majjhimayÃme pavattarÆpaæ pacchimayÃmaæ appa- tvà tatth' eva niruddhaæ, pacchimayÃme pavattarÆpaæ puna pubbaïhaæ appatvà tatth' eva niruddhaæ; tasmà aniccaæ dukkham anattà ti tilakkhaïaæ Ãropeti. Evaæ Ãropetvà puna tasmiæ yeva rÆpe abhikkama-paÂik- kama-Ãlokana-vilokana-sami¤jana-pasÃraïavasena atikkame pavattarÆpaæ paÂikkamaæ appatvà tatth' eva nirujjhati, paÂikkame pavattarÆpaæ Ãlokanaæ, Ãlokane pavattarÆpaæ vilokanaæ, vilokane pavattarÆpaæ sami¤janaæ, sami¤jane pavattarÆpaæ pasÃraïaæ appatvà tatth' eva nirujjhati; tasmà aniccaæ dukkham anattà ti tilakkhaïaæ Ãropeti. Tato ekapadavÃraæ uddharaïa-atiharaïa-vÅtiharaïa-vossaj- jana-sannikkhepana-sannirujjhanavasena cha koÂÂhÃse karoti. Tattha uddharaïaæ nÃma pÃdassa bhÆmito ukkhipanaæ. Atiharaïaæ nÃma purato haraïaæ. VÅtiharaïaæ nÃma khÃïukaïÂakadÅghajÃti-Ãdisu kŤcid-eva disvà ito cito ca pÃdasa¤cÃraïaæ.\<*<1>*>/ Vossajjaïaæ nÃma pÃdassa heÂÂhà oro- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh -caraïaæ. >/ #<[page 622]># %<622 XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% panaæ. Sannikkhepanaæ nÃma paÂhavÅtale Âhapanaæ. San- nirujjhanaæ nÃma puna pÃduddharaïakÃle pÃdassa patha- viyà saddhiæ abhinippÅÊanaæ. Tattha uddharaïe paÂhavÅdhÃtu ÃpodhÃtÆ ti dvedhÃtuyo omattà honti mandÃ, itarà dve adhimattà honti balavatiyo. Tathà atiharaïa-vÅtiharaïesu. Vossajjane tejodhÃtu vÃyo- dhÃtÆ ti dve dhÃtuyo omattà honti mandÃ, itarà dve adhi- mattà honti balavatiyo. Tathà sannikkhepana-sannirujjha- nesu. Evaæ cha kotthÃse katvÃ, tesaæ vasena tasmiæ vayo- vu¬¬hatthangamarÆpe tilakkhaïaæ Ãropeti. Kathaæ? So iti paÂisa¤cikkhati;-- yà uddharaïe pavattà dhÃtuyo, yoni ca tad-upÃdÃya rÆpÃni, sabbe te dhammà atiharaïaæ appatvà etth' eva nirujjhanti; tasmà aniccà dukkhà anattÃ; tathà atiharaïe pavattà vÅtiharaïaæ, vÅtiharaïe pavattà vossajja- naæ vossajjane pavattà sannikkhepanaæ, sannikkhepane pavattà sannirujjhanaæ appatvà tatth' eva nirujjhanti. Iti tattha tattha uppannà itaraæ itaraæ koÂÂhÃsaæ appatvà tattha tatth' eva pabbaæ pabbaæ sandhi sandhi odhi odhi\<*<1>*>/ hutvÃ, tattakapÃle pakkhittatilà viya, taÂataÂÃyantà sankhÃrà bhijjanti; tasmà aniccà dukkhà anattà ti. Tass' evaæ pabba- pabbagate sankhÃre vipassato, rÆpasammasanaæ sukhumaæ hoti. Sukhumatte ca pan' assa idaæ opammaæ:- eko kira dÃru- tiïukkÃdisu kataparicayo adiÂÂhapubbapadÅpo paccantavÃ- siko nagaram Ãgamma antarÃpaïe jalamÃnaæ padÅpaæ disvà ekaæ purisaæ pucchi: ambho! kiæ nÃm' etaæ evaæ manÃpan ti? Tam evaæ so Ãha: kim ettha manÃpaæ? PadÅpo nÃm' esa, telakkhayena vaÂÂikkhayena ca gatamaggo pi'ssa na pa¤¤ÃyissatÅ ti. Tam a¤¤o evam Ãha: idaæ oÊÃrikaæ, imissà hi vaÂÂiyà anupubbena ¬ayhamÃnÃya tatiyabhÃge tatiya- bhÃge jÃlà itarÅtaraæ padesaæ appatvà va nirujjhissatÅ ti. Tam a¤¤o evam Ãha: idam pi oÊÃrikaæ, imissà hi angulangu- lantare vu¬¬hangulavu¬¬hangulantare tantumhi tantumhi aæsumhi aæsumhi jÃlà itarÅtaraæ aæsuæ appatvà va niruj- jhissatÅ ti. Aæsuæ pana mu¤citvà na sakkà jÃlaæ pa¤¤Ã- petun ti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh pabbaæ pabbam sandhisandhiæ odhi-odhim. >/ #<[page 623]># %< TilakkhaïÃropanaæ (a) rÆpasattakavasena 623>% Tattha telakkhayena vaÂÂikkhayena ca padÅpassa gata- maggo pi na pa¤¤ÃyissatÅ ti purisassa ¤Ãïaæ viya yogino ÃdÃnanikkhepanato vassasatena paricchinnarÆpe tilakkha- ïÃropanaæ. VaÂÂiyà tatiyabhÃge tatiyabhÃge jÃlà itarÅta- raæ padesaæ appatvà va nirujjhissatÅ ti purisassa ¤Ãïaæ viya yogino vassasatassa tatiyakoÂÂhÃsaparicchinne vayo- vu¬¬hatthangamarÆpe tilakkhaïÃropanaæ. Angulangulan- tare jÃlà itarÅtaraæ appatvà va nirujjhissatÅ ti purisassa ¤Ãïaæ viya yogino dasavassa-pa¤cavassa-catuvassa-tivassa- dvivassa-ekavassa paricchinne rÆpe tilakkhanÃropanaæ. A¬¬hanguÊa¬¬hangulantare jÃlà itarÅtaraæ appatvà va niruj- jhissatÅ ti purisassa ¤Ãïaæ viya yogino ekeka-utuvasena ekaæ vassaæ tidhà chadhà ca vibhajitvà catumÃsa-dvimÃsa-paric- chinne rÆpe tilakkhaïÃropanaæ. Tantumhi tantumhi jÃlà itarÅtaraæ appatvà va nirujjhissatÅ ti purisassa ¤Ãïaæ viya yogino kÃÊajuïhavasena rattidivavasena ca ekarattidivaæ cha koÂÂhÃse katvà pubbaïhÃdivasena ca paricchinne rÆpe tilakkhaïÃropanaæ. Aæsumhi aæsumhi jÃlà itarÅtaraæ ap- patvà va nirujjhissatÅ ti purisassa ¤Ãïaæ viya yogino abhik- kamÃdivasena c' eva uddharaïÃdisu ca ekekakoÂÂhÃsavasena paricchinne rÆpe tilakkhaïÃropanan ti. So evaæ nÃnÃkÃrehi vayo-vu¬¬hatthangamarÆpe tilak- khanaæ ÃropetvÃ, puna tad-eva rÆpaæ visankharitvà ÃhÃra- mayÃdivasena cattÃro koÂÂhÃse katvà ekekakoÂÂhÃse tilak- khaïaæ Ãropeti. Tatr' Ãssa ÃhÃramayaæ rÆpaæ chÃtasu- hitavasena pÃkaÂaæ hoti. ChÃtakÃle samuÂÂhitaæ rÆpaæ hi jhattaæ\<*<1>*>/ hoti kilantaæ, jhÃmakhÃïuko viya, angÃrapac- chiyaæ nilÅnakÃko viya ca, dubbaïïaæ dussanÂÂhitaæ; suhitakÃle samuÂÂhitaæ dhÃtaæ pÅïitaæ mudu siniddhaæ phassavantaæ hoti. So taæ pariggahetvà chÃtakÃle pavat- tarÆpaæ suhitakÃlaæ appatvà etth' eva nirujjhati; suhita- kÃle samuÂÂhitam pi chÃtakÃlaæ appatvà etth' eva nirujjhati; tasmà taæ aniccaæ dukkham anattà ti evaæ tattha tilak- khaïaæ Ãropeti. Utumayaæ sÅtuïhavasena pÃkaÂaæ hoti. UïhakÃle sam- uÂÂhitaæ rÆpa¤ hi jhattaæ\<*<1>*>/ hoti, kilantaæ dubbaïïaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh vijhattaæ. Bhm jattaæ. >/ #<[page 624]># %<624 XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso >%SÅta-utunà samuÂÂhitaæ rÆpaæ dhÃtaæ pÅïitaæ mudu sinid- dhaæ phassavantaæ\<*<1>*>/ hoti. So taæ pariggahetvà uïhakÃle pavattarÆpaæ sÅtakÃlaæ appatvà etth' eva nirujjhati; sÅta- kÃle pavattarÆpaæ unhakÃlaæ appatvà etth' eva nirujjhati; tasmà taæ aniccaæ dukkham anattà ti evaæ tattha tilak- khaïaæ Ãropeti. Kammajaæ ÃyatanadvÃravasena pÃkaÂaæ hoti. Cakkhu- dvÃrasmiæ hi cakkhukÃyabhÃvadasakavasena tiæsa kamma- jarÆpÃni. UpatthambhakÃni pana tesaæ utucittÃhÃrasam- uÂÂhÃnÃni catuvÅsatÅ ti catupaïïÃsa honti; tathà sotaghÃna- jivhÃdvÃresu. KÃyadvÃre kÃyabhÃvadasakavasena c' eva utusamuÂÂhÃnÃdivasena ca catucattÃÊÅsa. ManodvÃre hada- yavatthukÃyabhÃvadasakavasena c' eva utusamuÂÂhÃnÃdi- vasena ca catupaïïÃsam eva. So sabbam pi taæ rÆpaæ pariggahetvà cakkhudvÃre pavattarÆpaæ sotadvÃraæ appatvà etth' eva nirujjhati; sotadvÃre pavattarÆpaæ ghÃnadvÃ- raæ -ghÃnadvÃre pavattarÆpaæ jivhÃdvÃraæ -jivhÃdvÃre pavattarÆpaæ kÃyadvÃraæ -kÃyadvÃre pavattarÆpaæ ma- nodvÃraæ appatvà etth' eva nirujjhati; tasmà taæ aniccaæ dukkham anattà ti evaæ tattha tilakkhaïaæ Ãropeti. CittasamuÂÂhÃnaæ somanassita-domanassitavasena pÃka- Âaæ hoti. SomanassitakÃle uppannaæ hi rÆpaæ siniddhaæ mudu pÅïitaæ phassavantaæ hoti; domanassitakÃle uppan- naæ jhattaæ kilantaæ dubbaïïaæ hoti. So taæ parigga- hetvà somanassitakÃle pavattarÆpaæ domanassitakÃlaæ appatvà etth' eva nirujjhati; domanassitakÃle pavattarÆpaæ somanassitakÃlaæ appatvà etth' eva nirujjhati; tasmà tam pi aniccaæ dukkham anattà ti evaæ tattha tilakkhaïaæ Ãropeti. Tass' evaæ cittasamuÂÂhÃnaæ rÆpaæ pariggahetvà tattha tilakkhaïaæ Ãropayato ayam attho pÃkaÂo hoti:- JÅvitaæ attabhÃvo ca sukhadukkhà ca kevalÃ, ekacittasamÃyutta lahuso vattate khaïo. CullÃsÅti sahassÃni kappaæ tiÂÂhanti ye marÆ, na tveva te pi tiÂÂhanti dvÅhi cittehi samohitÃ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Here Sbh invert order of these two words. >/ #<[page 625]># %< TilakkhaïÃropanaæ (a) rÆpasattakavasena 625>% Ye niruddhà marantassa tiÂÂhamÃnassa và idha, sabb' eva sadisà khandhà gatà appaÂisandhikÃ. Anantarà ca ye bhaggà ye ca bhaggà anÃgate, tadantarà niruddhÃnaæ vesamaæ n' atthi lakkhaïe. Anibbattena na jÃto paccuppannena jÅvati, cittabhangà mato loko pa¤¤atti paramatthiyÃ. AnidhÃnagatà bhaggà pu¤jo n' atthi anÃgate, nibbattà ye pi tiÂÂhanti Ãragge sÃsapÆpamÃ. NibbattÃna¤ ca dhammÃnaæ bhango nesaæ purakkhato, palokadhammà tiÂÂhanti purÃïehi amissitÃ. AdassanÃto Ãyanti bhaggà gacchantyadassanaæ\<*<1>*>/, vijjuppÃdo va ÃkÃse uppajjanti vayanti cà ti. Evaæ ÃhÃramayÃdisu tilakkhaïaæ Ãropetvà puna dham- matÃ-rÆpe tilakkhaïaæ Ãropeti. DhammatÃ-rÆpaæ nÃma bahiddhà indriyabaddham aya-loha-tipu-sÅsa-suvaïïa-rajata- muttÃ-maïi-veÊuriya-sankha-silÃ-pavÃÊa-lohitanka-masÃragal- la- bhÆmi-pasÃïa-pabbata-tiïa-rukkha-latÃdibhedaæ vivaÂÂa- kappato paÂÂhÃya uppajjanakarÆpaæ. Tad-assa asokanku- rÃdivasena pÃkaÂaæ hoti. Asokankuraæ hi Ãdito va tanu- rattaæ hoti; tato dvÅha-tÅhaccayena ghanarattaæ, puna dvÅ- ha-tÅhaccayena mandarattaæ; tato taruïapallavavaïïaæ; tato pariïatapallavavaïïaæ; tato haritapaïïavaïïaæ, tato nÅlapaïïavaïïaæ, tato\<*<2>*>/ nÅlapaïïavaïïakÃlato paÂÂhÃya sa- bhÃgarÆpasantati-manuppabandhÃpayamÃnaæ\<*<3>*>/ saævaccha- ramattena paï¬upalÃsaæ hutvà vaïÂato chijjitvà patati. So taæ pariggahetvà tanurattakÃle pavattarÆpaæ ghanaratta- kÃlaæ appatvà nirujjhati; ghanarattakÃle pavattarÆpaæ mandarattakÃlaæ, mandarattakÃle pavattarÆpaæ taruïa- pallavavaïïakÃlaæ -taruïapallavavaïïakÃle pavattaæ pa- riïatapallavavaïïakÃlam -pariïatapallavavaïïakÃle pavat- taæ haritapaïïavaïïakÃlaæ -haritapaïïavaïïakÃle pavat- taæ nÅlapaïïavaïïakÃlaæ -nÅlapaïïavaïïakÃle pavattaæ paï¬upalÃsakÃlaæ -paï¬upalÃsakÃle pavattaæ vaïÂato chij- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm gacchantu dassanaæ. 2 Sh omits. 3 Bhm -baddha-. >/ #<[page 626]># %<626 XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% jitvà pahanakÃlam appatvà va nirujjhati; tasmà taæ aniccaæ dukkham anattà ti evaæ tattha tilakkhaïaæ ÃropetvÃ. Iminà nayena sabbam pi dhammatÃ-rÆpaæ sammasati. Evaæ tÃva rÆpasattakavasena tilakkhaïaæ Ãropetvà san- khÃre sammasati. [TilakkhaïÃropanaæ (b) arÆpasattakavasena]\<*<1>*>/ Yaæ pana vuttaæ; arÆpasattakavasenà ti tattha ayaæ mÃtikÃ:- kalÃpato, yamakato, khaïikato, paÂipÃÂito, diÂÂhi- ugghÃÂanato, mÃnasamugghÃÂanato, nikanti-pariyÃdÃnato ti. Tattha kalÃpato ti phassapa¤camakà dhammÃ. Kathaæ kalÃpato sammasatÅ ti? Idha bhikkhu iti paÂisa¤cikkhati: ye ime kesà aniccà dukkhà anattà ti sammasane uppannà phassapa¤camakà dhammÃ; ye ca lomà ...pe... mat- thalungaæ aniccaæ dukkham anattà ti sammasane uppannà phassapa¤camakà dhammÃ: sabbe te itarÅtaraæ appatvà pabbaæ pabbaæ odhi odhi hutvÃ, tattakapÃle pakkhittatilÃ- viya, taÂataÂÃyantà vinaÂÂhÃ;\<*<2>*>/ tasmà aniccà dukkhà anattà ti. Ayaæ tÃva visuddhikathÃyaæ nayo. AriyavaæsakathÃ- yaæ pana heÂÂhà rÆpasattake sattasu ÂhÃnesu rÆpaæ anic- caæ dukkham anattà ti pavattaæ cittaæ aparena cittena aniccaæ dukkham anattà ti sammasanto kalÃpato sammasatÅ ti vuttaæ, taæ yuttataraæ; tasmà sesÃni pi ten' eva nayena vibhajissÃma. Yamakato ti idha bhikkhu ÃdÃnanikkheparÆpaæ aniccaæ dukkham anattà ti sammasitvà tam pi cittaæ aparena cittena aniccaæ dukkham anattà ti sammasati. Vayo-vu¬¬hatthan- gamarÆpaæ ÃhÃramayaæ utumayaæ kammajaæ cittasamuÂ- ÂhÃnaæ dhammatÃ-rÆpaæ aniccaæ dukkham anattà ti sam- masitvà tam pi cittaæ aparena cittena aniccaæ dukkham anattà ti sammasati. Evaæ yamakato sammasati nÃma. Khaïikato ti idha bhikkhu ÃdÃnanikkheparÆpaæ aniccaæ dukkham anattà ti sammasitvà taæ paÂhamacittaæ dutiya- cittena, dutiyaæ tatiyena, tatiyaæ catutthena, catutthaæ pa¤camena etam pi aniccaæ dukkham anattà ti sammasati. Vayo-vu¬¬hatthangamarÆpaæ ÃhÃramayaæ utumayaæ kam- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Above, p. 613. 2 Cf. p. 622. >/ #<[page 627]># %< TilakkhaïÃropanaæ (b) arÆpasattakavasena 627>% majaæ cittasamuÂÂhÃnaæ dhammatÃ-rÆpaæ aniccaæ duk- kham anattà ti sammasitvà taæ paÂhamacittaæ dutiyacit- tena, dutiyaæ tatiyena, tatiyaæ catutthena, catutthaæ pa¤- camena etam pi aniccaæ dukkham anattà ti sammasati evaæ rÆpapariggahato paÂÂhÃya cattÃri cattÃri sammasanto khaïi- kato sammasati nÃma. PaÂipÃÂito ti ÃdÃnanikkheparÆpaæ aniccaæ dukkham anattà ti sammasitvà taæ paÂhamacittaæ dutiyacittena, dutiyaæ tatiyena, tatiyaæ catutthena ...pe... dasamaæ ekÃdasa- mena etam pi aniccaæ dukkham anattà ti sammasati. Vayo- vu¬¬hatthangamarÆpaæ ÃhÃramayaæ utumayaæ kamma- jaæ cittasamuÂÂhÃnaæ dhammatÃ-rÆpaæ aniccaæ dukkham anattà ti sammasitvà taæ paÂhamacittaæ dutiyacittena, dutiyaæ tatiyena ...pe... dasamaæ ekÃdasamena etam pi aniccaæ dukkham anattà ti evaæ vipassanÃ-paÂipÃÂiyà sakalam pi divasabhÃgaæ sammasituæ vaÂÂeyya. YÃva dasamacittasammasanà pana rÆpakammaÂÂhÃnam pi arÆ- pakammaÂÂhÃnam pi paguïaæ hoti; tasmà dasame yeva Âhapetabban ti vuttaæ. Evaæ sammasanto paÂipÃÂito sammasati nÃma. DiÂÂhi-ugghÃÂanato mÃna-ugghÃÂanato\<*<1>*>/ nikanti-pariyÃdÃnato ti imesu tÅsu visuæ sammasananayo nÃma n' atthi. Yaæ pan' etaæ heÂÂhà rÆpaæ, idha ca arÆpam pariggahitaæ, taæ passanto rÆpÃrÆpato uddhaæ a¤¤aæ sattaæ nÃma na passati, sattassa adassanato paÂÂhÃya sattasa¤¤Ã ugghÃÂità hoti, sat- tasa¤¤aæ ugghÃÂitacittena sankhÃre pariggaïhato diÂÂhi n' uppajjati, diÂÂhiyà anuppajjamÃnÃya diÂÂhi-ugghÃÂità nÃma hoti. DiÂÂhi-ugghÃÂitacittena sankhÃre pariggaïhato mÃno n' uppajjati; mÃno anuppajjante mÃno samugghÃÂito nÃma hoti. MÃnasamugghÃÂitacittena sankhÃre pariggaï- hato taïhà n' uppajjati. TaïhÃya anupajjantiyà nikanti- pariyÃdinnà nÃma hotÅ ti. Idaæ tÃva visuddhikathÃyaæ\<*<2>*>/ vuttaæ. AriyavaæsakathÃyaæ pana diÂÂhi-ugghÃÂanato mÃ- nasamugghÃÂanato nikanti-pariyÃdÃnato ti mÃtikaæ Âha- petvà ayaæ nayo dassito:- Ahaæ vipassÃmi, mama vipassanà ti gaïhato hi diÂÂhi-samugghÃÂanaæ nÃma na hoti. SankhÃrà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 So all edns. See above, p. 626. 2 Above, p. 626. >/ #<[page 628]># %<628 XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% va sankhÃre vipassanti sammasanti vavatthapenti pariggaï- hanti paricchindantÅ ti gaïhato pana diÂÂhi-ugghÃÂanaæ nÃma hoti. SuÂÂhu vipassÃmi, manÃpaæ vipassÃmÅ ti gaï- hato mÃna-samugghÃÂo nÃma na hoti. SankhÃrà va san- khÃre vipassanti sammasanti vavatthapenti pariggaïhanti paricchindatÅ ti gaïhato pana mÃna-samugghÃÂo nÃma hoti. Vipassituæ sakkomÅ ti vipassanaæ assÃdentassa nikanti pari- yÃdÃnaæ nÃma na hoti. SankhÃrà va sankhÃre vipassanti sammasanti vavatthapenti pariggaïhanti paricchindantÅ ti gaïhato pana nikanti-pariyÃdÃnaæ nÃma hoti. Sace san- khÃrà attà bhaveyyuæ, attà ti gahetuæ vaÂÂeyyuæ; anattà ca pana attà ti gahitÃ, tasmà te avasavattanaÂÂhena anattà hutvà abhÃvaÂÂhena aniccÃ, uppÃdavayapaÂipÅÊanaÂÂhena dukkhà ti passato diÂÂhi-ugghÃÂanaæ nÃma hoti. Sace san- khÃrà niccà bhaveyyuæ, niccà ti gahetuæ vaÂÂeyyuæ; aniccà ca pana niccà ti gahitÃ; tasmà te hutvà abhÃvaÂÂhena aniccÃ, uppÃdavayapaÂipÅÊanatthena dukkhÃ, avasavattanaÂÂhena anattà ti passato mÃna-samugghÃÂo nÃma hoti. Sace san- khÃrà sukhà bhaveyyuæ, sukhà ti gahetuæ vaÂÂeyyuæ; duk- khà ca pana sukhà ti gahitÃ; tasmà te uppÃdavayapaÂpÅÊanaÂ- Âhena dukkhà hutvà abhÃvaÂÂhena aniccÃ, avasavattanaÂÂhena anattà ti passato nikanti-pariyÃdÃnaæ nÃma hoti. Evaæ sankhÃre anattato passantassa diÂÂhi-samugghÃÂanaæ nÃma hoti; aniccato passantassa mÃna-samugghÃÂanaæ nÃma hoti; dukkhato passantassa nikanti-pariyÃdÃnaæ nÃma hoti. Iti ayaæ vipassanà attano attano ÂhÃne yeva tiÂÂhatÅ ti. [AÂÂhÃrasa MahÃvipassanÃ] Evaæ arÆpasattakavasenà ti tilakkhaïaæ Ãropetvà san- khÃre sammasati. EttÃvatà pan' assa rÆpakammaÂÂhÃnam pi arÆpakammaÂ- ÂhÃnam pi paguïaæ hoti. So evaæ paguïarÆpÃrÆpakammaÂÂhÃno yà upari bhangÃnu- passanato paÂÂhÃya pahÃnapari¤¤Ãvasena sabbÃkÃrato pat- tabbà aÂÂhÃrasa mahÃvipassanÃ, tÃsaæ idh' eva tÃva ekade- saæ paÂivijjhanto tappaÂipakkhe dhamme pajahati. AÂÂhÃ- rasa mahÃvipassanà nÃma aniccÃnupassanÃdikà pa¤¤Ã. YÃsu aniccÃnupassanaæ bhÃvento niccasa¤¤aæ pajahati, dukkhà \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 629]># %< AÂÂhÃrasa MahÃvipassanà 629>% nupassanaæ bhÃvento sukhasa¤¤aæ pajahati, anattÃnupas- sanaæ bhÃvento attasa¤¤aæ pajahati, nibbidÃnupassanaæ bhÃvento nandiæ pajahati, virÃgÃnupassanaæ bhÃvento rÃ- gaæ pajahati, nirodhÃnupassanaæ bhÃvento samudayaæ pajahati, paÂinissaggÃnupassanaæ bhÃvento ÃdÃnaæ paja- hati, khayÃnupassanaæ bhÃvento ghanassa¤¤aæ pajahati, vayÃnupassanaæ bhÃvento ÃyÆhanaæ pajahati, vipariïÃ- mÃnupassanaæ bhÃvento dhuvasa¤¤aæ pajahati, animittÃ- nupassanaæ bhÃvento nimittaæ pajahati, appaïihitÃnu- passanaæ bhÃvento païidhiæ pajahati, su¤¤atÃnupassanaæ bhÃvento abhinivesaæ pajahati, adhipa¤¤Ãdhammavipassa- nam bhÃvento sÃrÃdÃnÃbhinivesaæ pajahati, yathÃbhÆta¤Ã- ïadassanaæ bhÃvento sammohÃbhinivesaæ pajahati, ÃdÅna- vÃnupassanaæ bhÃvento ÃlayÃbhinivesaæ pajahati, paÂisan- khÃnupassanaæ bhÃvento appaÂisankhaæ pajahati, vivaÂ- ÂÃnupassanaæ bhÃvento saæyogÃbhinivesaæ pajahati, tÃsu yasmà iminà aniccÃdilakkhaïattayavasena sankhÃrà diÂÂhÃ, tasmà anicca-dukkha-anattÃnupassanà paÂividdhà honti. Yasmà ca yà ca aniccÃnupassanà yà ca animittÃnupassanÃ, ime dhammà ekatthÃ, vya¤janam eva nÃnaæ; tathà yà ca dukkhÃnupassanà yà ca appaïihitÃnupassanÃ, ime dhammà ekatthÃ, vya¤janam eva nÃnan ti vuttaæ,\<*<1>*>/ tasmà tà pi paÂivid- dhà honti. Adhipa¤¤Ãdhammavipassanà pana sabbà pi vipassanÃ. YathÃbhÆta¤Ãïadassanaæ kankhÃvitaraïavisud- dhiyÃ\<*<2>*>/ eva sangahitaæ: iti idam pi dvayaæ paÂividdham eva hoti. Sesesu vipassanäÃïesu ki¤ci paÂividhaæ ki¤ci appaÂividdhaæ; tesaæ vibhÃgaæ parato ÃvikarissÃma. Yad eva hi paÂividdhaæ, taæ sandhÃya idaæ vuttaæ: evaæ paguïarÆpÃrÆpakammaÂÂhÃno yà upari bhangÃnupassanÃ, tato paÂÂhÃya pahÃnapari¤¤Ãvasena sabbÃkÃrato pattabbà aÂÂhÃrasa mahÃvipassanÃ, tÃsaæ idh' eva tÃva ekadesaæ paÂivijjhanto tappaÂipakkhe dhamme pajahatÅ ti. [UdayabbayÃnupassana¤Ãïaæ] So evaæ aniccÃnupassanÃ-paÂipakkhÃnaæ niccasa¤¤ÃdÅ- naæ pahÃnena visuddha¤Ãïo sammasana¤Ãïassa pÃraæ gantvà yaæ taæ sammasana¤ÃïÃnantaraæ: paccuppannÃnaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 C.f PÂs ii, 63 f. 2 Cf. Chapter XIX, p. 604 f. II. 17 >/ #<[page 630]># %<630 XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% dhammÃnaæ vipariïÃmÃnupassane pa¤¤Ã udayabbayÃnu- passane ¤Ãïan ti udayabbayÃnupassanaæ vuttaæ -- tassa adhigamÃya yogaæ Ãrabhati. ùrabhamÃno ca sankhepato tÃva Ãrabhati. Tatr' Ãyaæ PÃÊi:- Kathaæ paccuppannÃnaæ dham- mÃnaæ vipariïÃmÃnupassane pa¤¤Ã ÆdayabbayÃnupassane ¤Ãïaæ? JÃtaæ rÆpaæ paccuppannaæ; tassa nibbattilakkhaïaæ udayo, vipariïÃmalakkhanaæ vayo, anupassanäÃïaæ. JÃtà vedanà . . «a¤¤Ã . . . sankhÃrà . . . vi¤¤Ãïaæ; jÃtaæ cakkhu . . . jÃto bhÃvo paccuppanno; tassa nibbattilakkhaïaæ udayo, vipariïÃmalakkhaïaæ vayo, anupassanäÃïan ti.\<*<1>*>/ So iminà PÃÊinayena jÃtassa nÃmarÆpassa: nibbattilakkhaïaæ jÃtiæ uppÃdaæ abhinavÃkÃraæ udayo ti: vipariïÃmalakkhaïaæ khayaæ bhangaæ vayo ti samanupassati. So evaæ pajÃnÃti: imassa nÃmarÆpassa uppattito pubbe anuppannassa rÃsi và nicayo và n' atthi; uppajjamÃnassà pi rÃsito và nicayato và Ãgamanaæ nÃma n' atthi; nirujjhamÃnassà pi disÃ-vidisÃ- gamanaæ nÃma n' atthi; niruddhassà pi ekasmiæ ÂhÃne rÃsito nicayato nidhÃnato avaÂÂhÃnaæ nÃma n' atthi. Yathà pana vÅïÃya vÃdiyamÃnÃya uppannasaddassa neva uppattito pubbe sannicayo atthi, na uppajjamÃno sannicayato\<*<2>*>/ Ãgato, na nirujjhamÃnassa disÃvidisÃgamanaæ atthi, na niruddhà katthaci sannicito tiÂÂhati, atha kho vÅïa¤ ca upavÅïa¤ ca purisassa ca tajjaæ vÃyÃmaæ paÂicca ahutvà sambhoti, hutvà paÂiveti, evaæ sabbe pi rÆpÃrÆpino dhammà ahutvà sambhonti, hutvà paÂiventÅ ti evaæ sankhepato udayabba- yamanasikÃraæ katvÃ, puna yÃni etass' eva udayabbaya¤Ã- ïassa vibhange:\<*<3>*>/ avijjÃsamudayà rÆpasamudayo ti paccaya- samudayaÂÂhena rÆpakkhandhassa udayaæ passati; taïhÃsam- udayà . . . kammasamudayà . . . ÃhÃrasamudayà rÆpasam- udayo ti paccayasamudayaÂÂhena rÆpakkhandhassa udayaæ passati. Nibbattilakkhaïaæ passanto pi rÆpakkhandhassa udayaæ passati. RÆpakkhandhassa udayaæ passanto imÃni pa¤ca lakkhaïÃni passati . . . AvijjÃnirodhà rÆpanirodho ti paccayanirodhaÂÂhena rupakkhandhassa vayaæ passati; tanhÃnirodhà . . . kammanirodhà . . . ÃhÃranirodhà rÆpa- nirodho ti paccayanirodhaÂÂhena rÆpakhandhassa vayaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. i, 54. 2 Sh sannicayo. 3 PÂs. i 55 f. >/ #<[page 631]># %< UdayabbayÃnupassana¤Ãïaæ 631>% passati. VipariïÃmalakkhaïaæ passanto pi rÆpakkhandhas- sa vayaæ passati. RÆpakkhandhassa vayaæ passanto pi imÃni pa¤ca lakkhaïÃni passati. Tathà avijjÃsamudayà vedanÃsamudayo ti paccayasamuda- yaÂÂhena vedanÃkkhandhassa udayaæ passati; taïhÃsamu- dayà . . . kammasamudayà . . . phassasamudayà vedanà samudayo ti paccayasamudayaÂÂhena vedanÃkkhandhassa uda- yaæ passati. Nibbattilakkhaïaæ passanto pi vedanÃk- khandhassa udayaæ passati. VedanÃkkhandhasasa udayaæ passanto imani pa¤ca lakkhaïÃni passati. AvijjÃnirodhà . . . taïhÃnirodhà . . . kammanirodhà . . . phassanirodhà ve- danà nirodho ti paccayanirodhaÂÂhena vedanÃkkhandhassa vayaæ passati. ViparinÃmalakkhaïaæ passanto pi vedanÃk- khandhassa vayaæ passati. VedanÃkkhandhassa vayaæ passanto imÃni pa¤ca lakkhaïÃni passati. VedanÃkkhandhassa viya ca sa¤¤Ã-sankhÃra-vi¤¤Ãïak- khandhÃnaæ. Ayaæ pana viseso:- vi¤¤Ãïakkhandhassa phassaÂhÃne nÃmarÆpasamudayà . . . nÃmarÆpanirodhà ti evaæ ekekassa khandhassa udayabbayadassanena dasa dasa katvà pa¤¤Ãsa lakkhaïÃni vuttÃni. Tesaæ vasena evam pi rÆpassa udayo, evam pi rÆpassa vayo, evam pi rÆpaæ udeti, evam pi rÆpaæ vetÅ ti paccayato c' eva khaïato ca vitthÃrena mana- sikÃraæ karoti. Tass' evaæ manasikaroto iti kir' ime dham- mà ahutvà sambhonti, hutvà paÂiventÅ ti ¤Ãïaæ visadataraæ hoti. Tass' evaæ paccayato c' eva khaïato ca dvedhà uda- yabbayam passanto Sacca-PaticcasamuppÃdanayalakkhaïa- bhedà pÃkaÂà honti\<*<1>*>/. Yaæ hi so avijjÃdisamudayà khandhÃnaæ samudayaæ, avijjÃdinirodhà ca khandhÃnaæ nirodhaæ passati, idam assa paccayato udayabbayadassanaæ. Yaæ pana nibbattilak- khaïa-viparinÃmalakkhaïÃni passanto khandhÃnaæ udayab- bayaæ passati, idam assa khaïato udayabbayadassanaæ; uppattikkhaïe yeva hi nibbattilakkhaïaæ, bhangakkhaïe ca viparinÃmalakkhaïaæ, Icc' ass' evaæ paccayato c' eva khaïato ca dvedhà udayabbayaæ passato paccayato udaya- dassanena samudayasaccaæ pÃkaÂaæ hoti, janakÃvabodhato, \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. pp. 495 f., etc.; 528, etc. >/ #<[page 632]># %<632 XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% khaïato udayabbayadassanena dukkhasaccaæ pÃkaÂaæ hoti, jÃtidukkhÃvabodhato, paccayato vayadassanena nirodhasac- caæ pÃkaÂaæ hoti, paccayÃnuppÃdanena\<*<1>*>/ paccayavataæ anuppÃdÃvabodhato, khaïato vayadassanena dukkhasaccam eva pÃkaÂaæ hoti maraïadukkhÃvabodhato. Ya¤ c' assa udayabbayadassanaæ, maggo c' Ãyaæ lokiko ti maggasaccaæ pÃkaÂaæ hoÂi, tatra\<*<2>*>/ sammohavighÃtato. Paccayato c' assa udayadassanena anulomapaÂiccasamuppÃdo pÃkaÂo hoti: imas- miæ sati idaæ hotÅ ti\<*<3>*>/ avabodhato. Paccayato vayadassanena paÂilomapaÂiccasamuppÃdo pÃkaÂo hoÂi: imassa nirodhà idaæ nirujjhatÅ ti\<*<3>*>/ avabodhato. Khaïato pana udayabba- yadassanena paÂiccasamuppannà dhammà pÃkaÂà honti; sankhatalakkhaïÃvabodhato -udayabbayavanto hi sankha- tà -te ca paticcasamuppannà ti. Paccayato c' assa udaya- dassanena ekattanayo pÃkaÂo hoti; hetuphalasambandhena santÃnassa anupacchedÃvabodhato. Atha suÂÂhutaraæ uc- chedadiÂÂhiæ pajahati. Khaïato udayadassanena nÃnattanayo pÃkaÂo hoti, navanavÃnaæ uppÃdÃvabodhato. Atha suÂ- Âhutaraæ sassatadiÂÂhiæ pajahati. Paccayato c' assa udayab- bayadassanena avyÃpÃranayo pÃkaÂo hoti, dhammÃnaæ avasavattibhÃvÃvabodhato. Atha suÂÂhutaraæ attadiÂÂhiæ pajahati. Paccayato pana udayadassanena evaæ dhammatÃ- nayo pÃkaÂo hoti, paccayÃnurÆpena phalassa uppÃdÃvabo- dhato. Atha suÂÂhutaraæ akiriyadiÂÂhiæ pajahati. Pacca- yato c' assa udayadassanena anattalakkhaïaæ pÃkaÂaæ hoti, dhammÃnaæ nirÅhakattapaccayapaÂibandhavuttitÃva- bodhato. Khaïato udayabbayadassanena aniccalakkhaïaæ pÃkaÂaæ hoti, hutvà abhÃvÃvabodhato pubbantÃparantavi- vekÃvabodhato ca. Dukkhalakkhaïam pi pÃkaÂaæ hoti, udayabbayehi patipÅÊanÃvabodhato. SabhÃvalakkhaïam pi pÃkaÂaæ hoti, udayabbayaparicchinnÃvabodhato. SabhÃva- lakkhaïe sankhatalakkhaïassa tÃvakÃlikattam pi pÃkaÂaæ hoti, udayakkhaïe vayassa, vayakkhaïe ca udayassa abhÃ- vÃvabodhato ti. Tass' evaæ pÃkaÂÅbhÆtasaccasamuppÃda- nayalakkhaïabhedassa: evaæ kira nÃm' ime dhammà anup- pannapubbà uppajjanti, uppannà nirujjhantÅ ti niccanavà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh -pÃdena, 2 Sh tattha. 3 M. ii, 32; S ii, 28, etc. >/ #<[page 633]># %< VipassanÆpakkilesà 633>% va hutvà sankhÃrà uÂÂhahanti.\<*<1>*>/ Na kevala¤ ca niccanavÃ, suriyuggamane ussÃvabindu\<*<2>*>/ viya, udakabubbuÊo\<*<3>*>/ viya, udake daï¬arÃji viya,\<*<4>*>/ Ãragge sÃsapo viya,\<*<5>*>/ vijjuppÃdo viya ca parittaÂÂhÃyino. MÃyÃ\<*<6>*>/-marÅci\<*<7>*>/-supinanta-alÃtacakka- gandhabbanagara-pheïa\<*<8>*>/-kadali\<*<9>*>/-Ãdayo viya assÃrà nissÃrà cà ti pi upaÂÂhahanti. EttÃvatà 'nena vayadhammam eva up- pajjati, uppanna¤ ca vayaæ upetÅ ti iminà ÃkÃrena samapa¤¤Ã- ya lakkhaïÃni paÂivijjhitvà Âhitaæ udayabbayÃnupassanaæ nÃma\<*<10>*>/ taruïavipassanà ¤Ãïaæ adhigataæ hoti, yassa adhi- gamà Ãraddhavipassako ti sankhaæ gacchati. [VipassanÆpakkilesÃ] Ath' assa imÃya taruïavipassanÃya Ãraddhavipassakassa dasa vipassanÆpakkilesà uppajjanti. vipassanÆpakkilesà hi paÂivedhappattassa ariyasÃvakassa c' eva vippaÂipannakassa ca nikkhittakammaÂÂhÃnassa kusÅtapuggalassa n' uppajjanti; sammÃpaÂipannakassa pana yuttapayuttassa Ãraddhavipassa- kassa kulaputtassa uppajjanti yeva. Katame pana te dasa upakkilesà ti? ObhÃso, ¤Ãïaæ, pÅti, passaddhi, sukhaæ, adhimokkho, paggaho, upaÂÂhÃnaæ, upekkhÃ, nikantÅ ti. Vuttaæ h' etam:- kathaæ dhammuddhaccaviggahitamÃnasaæ hoti? Anic- cato manasikaroto: obhÃso uppajjati; obhÃso dhammà ti obhÃ- saæ Ãvajjati, tato vikkhepo uddhaccaæ. Tena uddhaccena viggahitamÃnaso aniccato upaÂÂhÃnaæ yathÃbhÆtaæ nappa- jÃnÃti; dukkhato . . . anattato upaÂÂhÃnaæ yathÃbhÆtaæ nap- pajÃnÃti. Tathà aniccato manasikaroto: ¤Ãïaæ uppajjati, . . . pÅti . . . passaddhi . . . sukhaæ . . . adhimokkho . . . pag- gaho . . . upaÂÂhÃnaæ . . . upekkhà . . . nikanti uppajjati; nikanti dhammo ti nikanti Ãvajjati. Tato vikkhepo uddhaccaæ. Tena uddhaccena viggahitamÃnaso aniccato upaÂÂhÃnaæ yathÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb upaÂÂhahanti. 2 A. iv, 137; JÃt. iv, 122. 3 Bhm -pupphuÊo, S. iii, 141; A. iv, 137; Dhp. ver. 170. 4 A. iv, 137. 5 Sn. ver, 625; Dhp. ver. 407. 6 S. iii, 141 f. 7 Sn. ver. 807. 8 Dhp. ver. 46. 9 S. i, 154; ii, 241; A. ii, 73. 10 Bm inserts paÂhamaæ. >/ #<[page 634]># %<634 XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% bhÆtaæ nappajÃnÃti; . . . dukkhato . . . anattato upaÂÂhÃnaæ yathÃbhÆtaæ nappajÃnÃtÅ ti\<*<1>*>/. Tattha obhÃso ti vipassanobhÃso. Tasmiæ uppanne yogÃ- vacaro: na vata me ito pubbe evarÆpo obhÃso uppannapubbo! Addhà maggappatto 'smi! Phalapatto 'smÅ ti amaggam eva maggo ti aphalam eva ca phalan ti gaïhÃti. Tassa amaggaæ maggo ti aphalaæ phalan ti gaïhato vipassanÃvÅthi ukkantà nÃma hoti. So attano mÆlakammaÂÂhÃnaæ vissajjetvà obhÃ- sam eva assÃdento nisÅdati So kho pan' Ãyaæ obhÃso kas- saci bhikkhuno pallankaÂÂhÃnamattam eva obhÃsento uppaj- jati, kassaci anto gabbhaæ, kassaci bahi gabbham pi, kassaci sakalavihÃraæ, gÃvutaæ, addhayojanaæ, yojanaæ, dviyoja- naæ, tiyojanaæ ...pe... kassaci pathavÅtalato yÃva AkaniÂÂhabrahmalokà ekÃlokaæ kurumÃno; Bhagavato pana dasa sahassilokadhÃtuæ obhÃsento udapÃdi. Evam eva attatÃya c' assa idaæ vatthu:- Cittalapabbate kira dviku¬- ¬agehassa\<*<2>*>/ anto dve therà nisÅdiæsu. Taæ divasa¤ ca KÃlapakkhuposatho hoti, meghapaÂalacchannà disÃ, ratti- bhÃge caturangasamannÃgataæ tamaæ pavattati. Ath' eko thero Ãha:- bhante, mayhaæ idÃni cetiyangaïamhi sÅhÃsane pa¤cavaïïÃni kusumÃni pa¤¤ÃyantÅ ti. Taæ itaro Ãha: anacchariyaæ, Ãvuso, kathesi. Mayhaæ pan' etarahi mahÃ- samuddamhi yojanaÂÂhÃne macchakacchapà pa¤¤ÃyantÅ ti. Ayaæ pana vipassanÆpakkileso yebhuyyena samathavipas- sanÃlÃbhino uppajjati. So samÃpattivikkhambhitÃnaæ kile- sÃnaæ asamudÃcÃrato arahÃ: ahan ti cittaæ uppÃdeti, Ucca- vÃlikavÃsÅ\<*<3>*>/ MahÃnÃgatthero viya HankanakavÃsÅ MahÃdat- tatthero viya Cittalapabbate NikapennakapadhÃnagharavÃsÅ\<*<4>*>/ CÆÊasumanatthero viya ca. Tatridaæ ekavatthu paridÅpanaæ:- TÃÊankaravÃsÅ\<*<5>*>/ Dham- madinnatthero kira nÃma eko pabhinnapaÂisambhido mahÃ- khÅïÃsavo mahato bhikkhusanghassa ovÃdadÃyako ahosi. So ekadivasaæ attano divÃÂÂhÃne nisÅdiÂvÃ: kiæ nu kho amhÃkaæ Ãcariyassa UccavÃÊikavÃsÅ\<*<3>*>/ MahÃnÃgattherassa \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. ii, 100 f. 2 Bhm -kuÂÂa-. 3 Bhm UccavÃlankavÃsÅ. 4 Bhm NinkÃravaïïakapadhÃna-; Sb Nikapenakapadh-. 5 Bhm VÃla-. >/ #<[page 635]># %< VipassanÆpakkilesà 635>% samaïabhÃvakiccaæ matthakapattaæ, no ti! Ãvajjanto, puthujjanabhÃvam ev' assa disvÃ: mayi agacchante puthuj- janakÃlakiriyam eva karissatÅ ti ca ¤atvà iddhiyà vehÃsaæ uppatitvà divÃÂÂhÃne nisinnassa therassa samÅpe orohitvà vanditvà vattaæ dassetvà ekamantaæ nisÅdi. Kiæ, Ãvuso Dhammadinna, akÃle Ãgato sÅ ti ca vutte: pa¤haæ, bhante, pucchituæ Ãgato 'smÅ ti Ãha. Tato: pucch', Ãvuso, jÃnamÃnà kathayissÃmà ti vutte pa¤hà sahassaæ pucchi. Thero puc- chitapucchitaæ asajjamÃno va kathesi. Tato: atitikkhaæ vo, bhante, ¤Ãïaæ! Kadà tumhe pi ayaæ dhammo adhigato ti? vutte: ito saÂÂhivassakÃle, Ãvuso ti Ãha. SamÃdhiæ, bhante. vaÊa¤jethà ti: nayidaæ, Ãvuso, bhÃriyan ti: tena hi, bhante, ekaæ hatthiæ mÃpethà ti. Thero sabbasetaæ hatthiæ mÃ- pesi. IdÃni, bhante, yathà ayaæ hatthi a¤citakaïïo pasÃri- tananguÂÂho soï¬aæ mukhe pakkhipitvà bheravaæ ko¤canÃ- daæ karonto tumhÃkaæ abhimukho Ãgacchati, tathà nam karothà ti. Thero tathà katvà vegena Ãgacchato hatthissa bheravaæ ÃkÃraæ disvà uÂÂhÃya palÃyituæ Ãraddho. Tam enaæ khÅïÃsavatthero hatthaæ pasÃretvà cÅvarakaïïe gahe- tvÃ: bhante, khÅïÃsavassa sÃrajjaæ nÃma hotÅ ti Ãha. So tamhi kÃle attano puthujjanabhÃvaæ ¤atvÃ: avassayo me, Ãvuso Dhammadinna, hotÅ ti vatvà pÃdamÆle ukkuÂikaæ nisÅdi. Bhante, tumhÃkaæ avassayo bhavissÃm' icc' ev' Ãhaæ Ãgato, mà cintayitthà ti kammaÂÂhÃnaæ kathesi. Thero kammaÂÂhÃnaæ gahetvà cankamaæ Ãruyha tatiye padavÃre aggaphalaæ arahattaæ pÃpuïi. Thero kira dosa- carito ahosi. EvarÆpà bhikkhÆ obhÃse kampanti. NÃïan ti vipassanäÃïaæ. Tassa kira rÆpÃrÆpadhamme tulayantassa tÅrayantassa\<*<1>*>/ vissaÂÂha Indavajiram iva avi- hatavegaæ tikhÅïaæ sÆraæ ativisadaæ ¤Ãïaæ uppajjati. PÅtÅ ti vipassanÃpÅti. Tassa kira tasmiæ samaye khud- dakà pÅti, khaïikà pÅti, okkantikà pÅti, ubbegà pÅti, pharaïà pÅtÅ ti ayaæ pa¤cavidhà pÅti sakalasarÅraæ pÆrayamÃnà uppajjati\<*<2>*>/. PassaddhÅ ti vipassanÃpassaddhi. Tassa kira tasmiæ sa- maye rattiÂÂhÃne và divÃÂÂhÃne và nisinnassa kÃyacittÃnaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm tÅrentassa. 2 Above, p. 143 f.; Asl. p. 115 f. >/ #<[page 636]># %<636 XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% neva daratho, na gÃravaæ, na kakkhaÊatÃ, na akamma¤¤atÃ, na gela¤¤aæ, na vankatà hoti; atha kho pan' assa kÃyacittÃni passaddhÃni, lahÆni, mudÆni, kamma¤¤Ãni, suvisadÃni, uju- kÃni yeva honti. So imehi passaddhÃdÅhi anuggahitakÃya- citto tasmiæ samaye amÃnusiæ nÃma ratiæ anubhavati, taæ sandhÃya vuttaæ:- Su¤¤ÃgÃraæ paviÂÂhassa santacittassa bhikkhuno, amÃnusÅ ratÅ hoti sammà dhammaæ vipassato, Yato yato sammasati khandhÃnaæ udayabbayaæ, labhatÅ pÅti-pamojjaæ amatan taæ vijÃnatan ti\<*<1>*>/. Evam assa imaæ amÃnusiæ ratiæ sÃdhayamÃnà lahutÃdi- sampayuttà passaddhi uppajjati. Sukhan ti vipassanÃsukhaæ. Tassa kira tasmiæ samaye sakalasarÅraæ abhisandayamÃnaæ\<*<2>*>/ atipaïÅtaæ sukhaæ up- pajjati. Adhimokkho ti saddhÃ, vipassanÃsampayuttà yeva hi 'ssa cittacetasikÃnaæ atisayapasÃdabhÆtà balavatÅ saddhà uppaj- jati. Paggaho ti viriyaæ, vipassanÃsampayuttà yeva hi 'ssa asithilaæ anaccÃraddhaæ supaggahitaæ viriyaæ uppajjati. UpaÂÂhÃnan ti sati, vipassanÃsampayuttà yeva hi 'ssa supaÂÂhità supatiÂÂhità nikhÃtà acalà pabbatarÃjasadisà sati uppajjati. So yaæ yaæ ¤Ãïaæ Ãvajjati samannÃharati manasikaroti paccavekkhati, taæ taæ ÂhÃnaæ assa okkan- ditvà pakkhanditvà dibbacakkhuno paraloko viya satiyà upaÂÂhÃti. Upekkhà ti vipassanÆpekkhà c' eva ÃvajjanÆpekkhà ca. Tasmiæ hi 'ssa samaye sabbasankhÃresu majjhattabhÆrà vipassanÆpekkhà pi balavatÅ uppajjati. ManodvÃre Ãvajja- nÆpekkhà pi; sà hi 'ssa taæ taæ ÂhÃnaæ Ãvajjantassa vis- saÂÂha Indavajiram iva pattapuÂe pakkhittatattanÃrÃco\<*<3>*>/ viya sÆrà tikhiïà hutvà vahati. NikantÅ ti vipassanÃnikanti. Evaæ okÃsÃdi-paÂimaï¬itÃ- ya hi 'ssa vipassanÃya Ãlayaæ kurumÃnà sukhumà santÃkÃrà nikanti uppajjati. Yà nikanti kileso ti pariggahetum pi \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Dhp. ver. 373, 374. 2 Cf. D i, 73 f. 3 Bhm pakkhandatattanÃrÃcodhiya. >/ #<[page 637]># %< VipassanÆpakkilesà 637>% na sakkà hoti. Yathà ca okÃse, evaæ etesu pi a¤¤atarasmiæ uppanne yogÃvacaro: na vata me ito pubbe evarÆpaæ ¤Ãïaæ uppannapubbam . . . evarÆpà pÅti . . . passaddhi, sukhaæ, adhimokkho, paggaho, upaÂÂhÃnaæ, upekkhÃ, nikanti uppan- napubbÃ! Addhà maggappatto 'smi! phalappatto 'smÅti amaggam eva maggo ti, aphalam eva ca phalan ti gaïhÃti. Tassa amaggaæ maggo ti, aphalaæ phalan ti gaïhato vipas- sanÃvÅthi ukkantà nÃma hoti. So attano mÆlakammaÂÂhÃ- naæ vissajjetvà nikantim eva assÃdento nisÅdatÅ ti. Ettha ca obhÃsÃdayo upakkilesavatthutÃya upakkilesà ti vuttÃ, na akusalattÃ. Nikanti pana upakkileso c' eva upak- kilesavatthu ca. Vatthuvasen' eva c' ete dasa; gÃhavasena pana samatiæsa honti. Kathaæ? Mama obhÃso uppanno! ti gaïhato hi diÂÂhigÃho hoti. ManÃpo vata obhÃso uppanno! ti gaïhato mÃnagÃho, obhÃsaæ assÃdayato taïhÃgÃho, iti obhÃse ditthimÃnataïhÃvasena tayo gÃhÃ. Tathà sesesu pÅ ti evaæ gÃhavasena samatiæsa upakkilesà honti. Tesaæ vasena akusalo avyatto yogÃvacaro obhÃsÃdisu kampati vikkhipati, obhÃsÃdisu ekekaæ: etaæ mama, eso 'ham asmi, eso me attà ti samanupassati. Ten' Ãhu PorÃïÃ:- ObhÃse ceva ¤Ãïe ca pÅtiyà ca vikampati, passaddhiyà sukhe ceva yehi cittaæ pavedhati. Adhimokkhe ca paggÃhe upaÂÂhÃne ca kampati upekkhÃvajjanÃya ca upekkhÃya nikantiyà ti. Kusalo pana paï¬ito vyatto buddhisampanno yogÃ- vacaro obhÃsÃdisu uppannesu: ayaæ kho me obhÃso uppanno! So kho pan' Ãyaæ anicco sankhato paÂiccasamup- panno khayadhammo vayadhammo virÃgadhammo nirodha- dhammo ti iti và taæ pa¤¤Ãya paricchindati upaparikkhati, atha và pan' assa evaæ hoti: sace obhÃso attà bhaveyya. attà ti gahetuæ vaÂÂeyya. Anattà ca pan' Ãyaæ attà ti gahito, tasmà so avasavattanaÂÂhena anattÃ, hutvà abhÃvaÂÂhena anicco, uppÃdavayapaÂipÅÊanaÂÂhena dukkho ti sabbaæ arÆ- pasattake vuttanayena\<*<1>*>/ vitthÃretabbaæ. Yathà ca obhÃse, evaæ sesesu pi. So evaæ upaparikkhitvà obhÃsaæ: n' etaæ mama, n' eso 'ham asmi, na me so attà ti samanupassati . . . \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Above, p. 628, from l. 10. >/ #<[page 638]># %<638 XX. MaggÃmagga-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% ¤Ãïaæ ...pe... nikantiæ: n' etaæ mama, n' eso 'ham asmi, na me so attà ti samanupassati. Evaæ samanupassanto obhÃsÃdisu na kampati na vedhati. Ten' Ãhu PorÃïÃ:- ImÃni dasa ÂhÃnÃni pa¤¤Ã yassa parÅcitÃ, Dhammuddhaccakusalo hoti na ca vikkhepam gacchatÅ ti. So evaæ vikkhepaæ agacchanto taæ samatiæsavidhaæ upakkilesajaÂaæ vijaÂetvÃ: obhÃsÃdayo dhammà na maggo, upakkilesavimuttaæ pana vÅthipaÂipannaæ vipassanäÃïam maggo ti magga¤ ca amagga¤ ca vavatthapeti. Tass' evaæ ayaæ maggo, ayaæ na maggo ti magga¤ ca amagga¤ ca ¤atvà Âhitaæ ¤Ãïaæ MaggÃmagga¤ÃïadassanavisuddhÅ ti veditabbaæ. [Tiïïaæ saccÃnaæ vavatthÃnaæ] EttÃvatà ca pana tena tiïïaæ saccÃnaæ vavatthÃnaæ kataæ hoti. Kathaæ? DiÂÂhivisuddhiyaæ tÃva nÃma- rÆpassa vavatthÃpanena, DUKKHASACCASSA vavatthÃnaæ kataæ; KankhÃvitaraïavisuddhiyaæ paccayapariggahaïena SAMUDAYASACCASSA vavatthÃnaæ, imissa MaggÃmagga¤Ã- ïadassanavisuddhiyaæ sammÃmaggassa avadhÃraïena MAGGA- SACCASSA vavatthÃnaæ katan ti. Evaæ lokiyen' eva tÃva ¤Ãïena tiïïaæ saccÃnaæ vavatthÃnaæ kataæ hoti. Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge pa¤¤Ã- bhÃvanÃdhikÃre MaggÃmagga¤Ãïadassanavisuddhiniddeso nÃma vÅsatimo paricchedo. \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 639]># %<639>% XXI EKAVýSATIMO PARICCHEDO PAèIPADù-¥ù×ADASSANA-VISUDDHI- NIDDESO AÂÂhannaæ pana ¤ÃïÃnaæ vasena sikhÃppattà vipassanà navama¤ ca saccÃnulomika¤Ãïan ti ayaæ paÂipadäÃïadas- sanavisuddhi nÃma. AÂÂhannan ti c' ettha upakkilesavimut- taæ vÅthipaÂipannaæ vipassanÃsankhÃtam (1) udayabbayÃnupassanäÃïaæ, (2) bhangÃnupassanäÃïaæ, (3) bhayatupaÂÂhÃna¤Ãïaæ, (4) ÃdÅnavÃnupassanäÃïaæ, (5) nibbidÃnupassanäÃïaæ, (6) muccitukamyatäÃïaæ, (7) paÂisankhÃnupassanäÃïaæ (8) sankhÃrupekkhäÃïan ti imÃni aÂÂha ¤ÃïÃni veditabbÃni. Navamaæ saccÃnulomi- ka¤Ãïan ti anulomass' etaæ adhivacanaæ; tasmà taæ sampÃdetukÃmena upakkilesavimuttaæ udayabbaya¤Ãïaæ Ãdiæ katvà etesu ¤Ãïesu yogo karaïÅyo. [(1) UdayabbayÃnupassanäÃïaæ] Puna udayabbaya¤Ãïe yogo kim atthiyo ti ce? Lakkha- ïasallakkhaïattho; udayabbaya¤Ãïaæ hi heÂÂhà dasahi upakkilesehi\<*<1>*>/ upakkiliÂÂhaæ hutvà yÃthÃvasarasato tilak- khaïaæ sallakkhaïetuæ nÃsakkhi,\<*<2>*>/ upakkilesavimuttaæ pana sakkoti; tasmà lakkhaïasallakkhaïattham ettha puna yogo karaïÅyo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Above, p. 633 f. 2 Sh na sakkoti. >/ #<[page 640]># %<640 XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso >% LakkhaïÃni pana kissa amanasikÃrÃ, kena paÂicchannattà na upaÂÂhahanti? Aniccalakkhaïaæ tÃva udayabbayÃnam amanasikÃrÃ, santatiyà paÂicchannattà na upaÂÂhÃti. Duk- khalakkhaïaæ abhiïhasampatipÅÊanassa\<*<1>*>/ amanasikÃrÃ, iriyÃ- pathehi paÂicchannattà na upaÂÂhÃti. Anattalakkhaïaæ nÃ- nÃdhÃtuvinibbhogassa amanasikÃrÃ, ghanena paÂicchannattà na upaÂÂhÃti. Udayabbayaæ pana pariggahetvà santatiyà vikopitÃya aniccalakkhaïaæ yÃthÃvasarasato upaÂÂhÃÂi. AbhiïhasampatipÅÊanaæ\<*<1>*>/ manasikatvà iriyÃpathe ugghÃÂite dukkhalakkhaïaæ yÃthÃvasarasato upaÂÂhÃti. NÃnÃdhÃtu- yo vinibbhujjitvà ghanavinibbhoge kate anattalakkhaïaæ yÃthÃvasarasato upaÂÂhÃti. Ettha ca: aniccaæ aniccalakkhaïaæ, dukkhaæ dukkhalak- khaïaæ, anattà anattalakkhaïan ti ayaæ vibhÃgo veditabbo. Tattha aniccan ti khandhapa¤cakaæ. KasmÃ. UppÃ- davaya¤¤athattabhÃvÃ, hutvà abhÃvato vÃ. UppÃdava- ya¤¤athattaæ aniccalakkhaïaæ, hutvà abhÃvasankhÃto và ÃkÃravikÃro. Yad aniccaæ taæ dukkhan ti\<*<2>*>/ vacanato pana tad-eva khan- dhapa¤cakaæ dukkhaæ. KasmÃ? AbhiïhapaÂipÅÊanÃ\<*<3>*>/. AbhiïhapaÂipÅlanÃkÃro dukkhalakkhaïaæ. Yaæ dukkhaæ tad anattà ti\<*<4>*>/ pana vacanato tad-eva khan- dhapa¤cakaæ anattÃ. KasmÃ? Avasavattanato. Avasa- vattanÃkÃro anattalakkhaïaæ. Tayidaæ sabbam pi ayaæ yogÃvacaro upakkilesavinimut- tena vÅthipaÂipannavipassanà sankhÃtena udayabbayÃnu- passanäÃïena yÃthÃvasarasato sallakkheti. [(2) BhangÃnupassana¤Ãïaæ] Tass' evaæ sallakkhetvà punappunaæ aniccaæ dukkham anattà ti rÆpÃrÆpadhamme tulayato tÅrayato taæ ¤Ãïaæ tikkhaæ hutvà vahati, sankhÃrà lahuæ upaÂÂhahanti. ¥Ãïe tikkhe vahante sankhÃresu lahuæ upaÂÂhahantesu, uppÃdaæ và Âhitiæ và pavattaæ và nimittaæ và na sampÃ- puïÃti; khayavayabhedanirodhe yeva sati santiÂÂhati. Tass' \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -sampaÂi- 2 S. iv, l, etc. 3 Bhm -paÂi-, 4 S., ibid., etc. >/ #<[page 641]># %< (2) BhangÃnupassana¤Ãïaæ 641>% evaæ uppajjitvÃ: evaæ nÃma sankhÃragataæ nirujjhatÅ ti passato ekasmiæ ÂhÃne bhangÃnupassanaæ nÃma vipassanÃ- ¤Ãïaæ uppajjati. Yaæ sandhÃya vuttaæ: kathaæ Ãrammaïa- paÂisankhà bhangÃnupassane pa¤¤Ã vipassane ¤Ãïaæ? RÆ- pÃrammaïatà cittaæ uppajjitvà bhijjati; taæ Ãrammaïaæ paÂisankhà tassa cittassa bhangaæ anupassati. AnupassatÅ ti kathaæ anupassati? Aniccato anupassati, no niccato. Dukkhato anupassati, no sukhato. Anattato anupassati, no anattato. Nibbindati, no nandati. Virajjati no rajjati. Ni- rodheti, no samudeti. PaÂinissajjati, no Ãdiyati. Aniccato anupassanto niccasa¤¤aæ pajahati. Dukkhato anupassanto sukhasa¤¤aæ . . . anattato anupassanto attasa¤¤aæ . . . nib- bindanto nandiæ . . . virajjanto rÃgaæ . . . nirodhento sam- udayaæ . . . paÂinissajjanto ÃdÃnaæ pajahati. VedanÃram- maïatÃ, . . . sa¤¤Ãrammaïatà . . . sankhÃrÃrammaïatÃ, vi¤- ¤ÃnÃrammaïatÃ, cakkhÃrammaïatà ...pe... jarÃmara- ïÃrammaïatà cittaæ uppajjitvà bhijjati ...pe... paÂinis- sajjanto ÃdÃnaæ pajahati. Vatthusankamanà ceva pa¤¤Ãya ca vivaÂÂanÃ, Ãvajjanà bala¤ ceva paÂisankhà vipassanÃ. ùrammaï'\<*<1>*>/-anvayena ubho ekavavatthanà nirodhe adhimuttatà vayalakkhaïavipassanÃ. ùrammaïa¤ ca paÂisankhà bhanga¤ ca anupassati, su¤¤ato ca upaÂÂhÃnaæ adhipa¤¤ÃvipassanÃ. Kusalo tÅsu anupassanÃsu catasso ca vipassanÃsu, tayo upaÂÂhÃne kusalatà nÃnÃdiÂÂhÅsu na kampatÅ ti. Taæ ¤ÃtaÂÂhena ¤Ãïaæ, pajÃnanaÂÂhena pa¤¤Ã, tena vuccati ÃrammaïapaÂisankhà bhangÃnupassane pa¤¤Ã vipassane ¤Ã- ïan ti\<*<2>*>/. Tattha ÃrammaïapaÂisankhà ti yaæ ki¤ci Ãrammaïaæ paÂisankhÃya jÃnitvÃ, khayato vayato disvà ti attho. BhangÃnupassane pa¤¤Ã ti tassa Ãrammaïaæ khayato vayato paÂisankhÃya uppannassa ¤Ãïassa bhangaæ anupas- sane yà pa¤¤Ã, idaæ vipassane ¤Ãïan ti vuttaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 P. T. S. ed. ÃrammaïÃ; vv. ll. -ïaæ Bhm Ãrammaïa anva-. 2 Pts. i, 57 f. >/ #<[page 642]># %<642 XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% Taæ kathaæ hotÅ ti ayaæ tÃva kathetukamyatà pucchÃya attho. Tato yathà taæ hoti, taæ dassetuæ rÆpÃrammaïatà ti Ãdi vuttaæ. Tattha rÆpÃrammaïatà cittaæ uppajjitvà bhijjatÅ ti rÆpÃ- rammaïaæ cittaæ upajjitvà bhijjati. Atha và rÆpÃramma- ïabhÃve cittaæ uppajjitvà bhijjatÅ ti attho. Taæ Ãrammaïam paÂisankhà ti taæ rÆpÃrammaïaæ paÂi- sankhÃya jÃnitvà khayato vayato disvà ti attho. Tassa cittassa bhangaæ anupassatÅ ti yena cittena taæ rÆpÃrammaïaæ khayato vayato diÂÂhaæ, tassa cittassa aparena cittena bhangaæ anupassatÅ ti attho. Ten' Ãhu PorÃïÃ:- ¤Ãta¤ ca ¤Ãïa¤ ca ubho pi vipassatÅ ti. Ettha ca anupassatÅ ti anu-anupassati; anekehi ÃkÃrehi punappunaæ passatÅ ti attho. Ten' Ãha:- anupassatÅ ti kathaæ anupassati? Aniccato anupassatÅ ti Ãdi. Tattha yasmà bhango nÃma aniccatÃya paramà koÂi, tasmà so bhan- gÃnupassako yogÃvacaro sabbaæ sankhÃragataæ aniccato anupassati, no niccato. Tato aniccassa dukkhattà dukkhassa anattattà tad eva dukkhato anupassati, no sukhato, anattato anupassati, no attato. Yasmà pana yaæ aniccaæ dukkham anattÃ, na taæ abhi- nanditabbaæ. Ya¤ ca anabhinanditabbaæ, na tattha raj- jitabbaæ; tasmà etasmiæ bhangÃnupassanÃnusÃrena anic- caæ dukkham anattà ti diÂÂhe sankhÃragate nibbindati, no nandati, virajjati no rajjati. So evaæ arajjanto lokiken' eva tÃva ¤Ãïena rÃgaæ nirodheti, no samudeti; samudayaæ na karotÅ ti attho. Atha và so evaæ viratto yathà diÂÂhaæ sankhÃragataæ, tathà adiÂÂham pi anvaye ¤Ãïavasena\<*<1>*>/ nirodheti, no samudeti, nirodhato va manasikaroti. Nirodham eva\<*<2>*>/ passati, no samudayan ti attho. So evaæ paÂipanno paÂinissajjati,\<*<3>*>/ no Ãdiyati: kiæ vuttaæ hoti? Ayam pi aniccÃdi anupassanà tad-angavasena sad- dhiæ khandhÃbhisankhÃrehi kilesÃnaæ pariccajanato san- khatadosadassanena ca tabbiparÅte NibbÃne ca tanninnatÃya \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm anvaya¤Ãïa-. 2 Bhm ev' assa. 3 Sh -sajati >/ #<[page 643]># %< (2) BhangÃnupassana¤Ãïaæ 643>% pakkhandhanato pariccÃgapaÂinissaggo ceva pakkhandhana- paÂinissaggo cà ti vuccati. Tasmà tÃya samannÃgato bhik- khu yathÃvuttena nayena kilese va pariccajati, NibbÃne ca pakkhandhati, nà pi nibbattanavasena kilese Ãdiyati, na adosadassitÃvasena sankhatÃrammaïaæ; tena vuccati paÂi- nissajjati no ÃdiyatÅ ti. IdÃni 'ssa tehi ¤Ãïehi yesaæ dhammÃnaæ pahÃnaæ hoti, taæ dassetuæ aniccato anupassanto niccasa¤¤aæ pajahatÅ ti Ãdi vuttaæ. Tattha nandin ti sappÅtikaæ taïhaæ. Sesaæ vuttanayam eva. GÃthÃsu pana: vatthusankamanà ti rÆpassa bhangaæ disvÃ, puna yena cittena bhango diÂÂho, tassà pi bhangadassana- vaseïa purimavatthuto a¤¤avatthu sankamanÃ. Pa¤¤Ãya ca vivaÂÂanà ti udayaæ pahÃya vaye santiÂÂhanÃ. ùvajjanà bala¤ cevà ti rÆpassa bhangaæ disvà puna bhan- gÃrammaïassa cittassa bhangadassanatthaæ anantaram eva ÃvajjanasamatthatÃ. PaÂisankhÃvipassanà ti esà ÃrammaïapaÂisankhà bhangÃ- nupassanà nÃma. ùrammaï' anvayena ubho ekavavatthanà ti paccakkhato diÂÂhassa Ãrammaïassa anvayena anugamanena yathà idaæ. Tathà atÅte pi sankhÃragataæ bhijjittha, anÃgate pi bhujjissatÅ ti evaæ ubhinnaæ ekasabhÃven' eva vavatthÃpanan ti attho. Vuttam pi c' etaæ PorÃïehi:- SaævijjamÃnamhi visuddhadassano tad anvayaæ neti atÅtanÃgate. sabbe pi sankhÃragatà palokino, ussÃvabindu suriye va uggate ti. Nirodhe adhimuttatà ti evaæ ubhinnaæ bhangavasena eka- vavatthÃnaæ katvà tasmiæ yeva bhangasankhÃte nirodhe adhimuttatà taggarutà tanninnatà tappoïatà tappabbhÃratà ti attho. Vayalakkhaïavipassanà ti esà vayalakkhaïavipassanà nÃ- mà ti vuttaæ hoti. ùrammaïa¤ ca paÂisankhà ti purima¤ ca rÆpÃdi-Ãramma- ïaæ jÃnitvÃ, bhanga¤ ca anupassatÅ ti tass' Ãrammaïassa bhan- gaæ disvà tad-Ãrammaïassa cittassa bhangaæ anupassati. \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 644]># %<644 XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% Su¤¤ato ca upaÂÂhÃnan ti tass' evaæ bhangaæ anupassato sankhÃrà va bhijjanti; tesaæ bhedo maraïaæ; na a¤¤o koci atthÅ ti su¤¤ato upaÂÂhÃnaæ ijjhati. Ten' Ãhu PorÃïÃ:- Khandhà nirujjhanti na c' atthi a¤¤o; khandhÃnaæ bhedo maraïanti vuccati, tesaæ khayaæ passati appamatto, maïiæ va vijjhaæ vajirena yoniso ti. Adhipa¤¤a vipassanà ti yà ca ÃrammaïapaÂisankhÃyà ca bhangÃnupassanÃya¤ ca su¤¤ato upaÂÂhÃnaæ, ayaæ adhi- pa¤¤Ã vipassanà nÃmà ti vuttaæ hoti. Kusalo tÅsu anupassanÃsÆ ti aniccÃnupassanÃdisu tÅsu cheko bhikkhu. Catasso ca vipassanÃsÆ ti nibbidÃdisu ca catusu vipassanÃsu. Tayo upaÂÂhÃne kusalatà ti khayato vayato bhayato su¤- ¤ato ti imasmi¤ ca tividhe upaÂÂhÃne kusalatÃya. NÃnÃdiÂÂhÅsu na kampatÅ ti sassatadiÂÂhi Ãdisu nÃnappÃkÃ- rÃsu diÂÂhÅsu na vedhati. So evaæ avedhamÃno: aniruddham eva nirujjhati abhinnam eva bhijjatÅ ti pavattamanasikÃro, dubbalabhÃjanassa viya bhijjamÃnassa, sukhumarajass' eva vippakiriyamÃnassa tilÃ- naæ viya bhajjiyamÃnÃnaæ, sabbasankhÃrÃnaæ uppÃdaÂhiti pavattanimittaæ vissajjitvà bhedam eva passati. So yathà nÃma cakkhumà puriso, pokkharaïÅtÅre và nadÅtÅre và Âhito, thullaphusitake deve vassante udakapiÂÂhe mahantamahan- tÃni udakabubbuÊakÃni uppajjitvà uppajjitvà sÅghaæ sÅghaæ bhijjamÃnÃni passeyya, evam eva sabbe sankhÃrà bhijjanti bhijjantÅ ti passati. EvarÆpaæ hi yogÃvacaraæ sandhÃya vuttaæ BhagavatÃ:- Yathà bubbuÊakaæ passe yathà passe marÅcikaæ, evaæ lokaæ avekkhantaæ maccurÃjà na passatÅ ti\<*<1>*>/. Tass' evaæ sabbe sankhÃrà bhijjanti bhijjantÅ ti abhiïhaæ passato aÂÂh' ÃnisamsaparivÃraæ bhangÃnupassanäÃïaæ balappattaæ hoti. Tatr' ime aÂÂh' ÃnisaæsÃ:- bhavadiÂÂhippahÃnaæ, ussukkappahÃnaæ, jÅvitanikanti-pariccÃgo, vigatabhayatÃ, sadà yuttapayuttatÃ, khanti-soraccapaÂilÃbho, visuddhÃjÅvitÃ, arati-ratisahanatà ti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Dhp. ver. 170. >/ #<[page 645]># %< (3) BhayatupatthÃna¤Ãïaæ 645>% Ten' Ãhu PorÃïÃ:- ImÃni aÂÂhagguïamuttamÃni disvà tahiæ sammasatÅ\<*<1>*>/ punappunaæ, ÃdittacelassirasÆpamo muni\<*<2>*>/ bhangÃnupassÅ amatassa pattiyà ti. BhangÃnupassanäÃïaæ niÂÂhitaæ. [(3) BhayatupatthÃna¤Ãïaæ] Tass' evaæ sabbasankhÃrÃnaæ khayavayabhedanirodhÃ- rammaïaæ bhangÃnupassanaæ Ãsevantassa bhÃventassa ba- hulÅkarontassa sabbabhava-yoni-gati-Âhiti-sattÃvÃsesu pabhe- dakà sankhÃrà sukhena jÅvitukÃmassa bhÅrukapurisassa sÅha- vyaggha-dÅpi-acchata-raccha-yakkha-rakkhasa-caï¬agoïa- caï¬akukkura-pabhinnamadacaï¬ahatthi-ghora-Ãsivisa-asani- vicakka-susÃna-raïabhÆmi-jalita-angÃrakÃsu Ãdayo viya ma- hÃbhayaæ hutvà upaÂÂhahanti. Tassa: atÅtà sankhÃrà nirud- dhÃ, paccuppannà nirujjhanti, anÃgate nibbattanakasan- khÃrà pi evam eva nirujjhissantÅ ti passato etasmiæ ÂhÃne bha- yatupaÂÂhÃna¤Ãïaæ nÃma uppajjati. Tatr' Ãyaæ upamÃ:- ekissà kira itthiyà tayo puttà rÃja- parÃdhitÃ. Tesaæ rÃjà sÅsacchedaæ ÃïÃpesi. Sà puttehi saddhiæ ÃghÃtanaæ agamÃsi. Ath' assà jeÂÂhaputtassa sÅsaæ chinditvà majjhimassa chindituæ Ãrabhiæsu. Sà jeÂÂhassa sÅsaæ chinnaæ majjhimassa ca chijjamÃnaæ disvà kaniÂÂhamhi Ãlayaæ vissajji: ayam pi etesaæ yeva sadiso bhavissatÅ ti. Tattha tassà itthiyà jeÂÂhaputtassa chinnasÅ- sadassanaæ viya yogino atÅtasankhÃrÃnaæ nirodhadassanaæ; majjhimassa chijjamÃnasÅsadassanaæ viya paccuppannÃnaæ nirodhadassanaæ; ayam pi etesaæ yeva sadiso bhavissatÅ ti kaniÂÂhaputtamhi Ãlayavissajjanaæ viya anÃgate pi nib- battanakasankhÃrà bhijjissantÅ ti anÃgatÃnaæ nirodhadas- sanaæ. Tass' evaæ passato etasmiæ ÂhÃne uppajjati bha- yatupaÂÂhÃna¤Ãïaæ. Aparà pi upamÃ:- ekà kira pÆtipajà itthÅ dasa dÃrake \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm sammasate. 2 S. v, 440; A. ii, 93, and in eight other passages. II. 18 >/ #<[page 646]># %<646 XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% vijÃyi. Tesu nava matÃ, eko hatthagato marati, aparo kucchiyaæ. Sà nava dÃrake mate dasama¤ ca miyyamÃnaæ disvà kucchigate Ãlayaæ vissajji: ayam pi etesaæ yeva sadiso bhavissatÅ ti. Tattha tassà itthiyà navannaæ dÃrakÃ- naæ maraïÃnussaraïaæ viya yogino atÅtasankhÃrÃnaæ niro- dhadassanaæ; hatthagatassa miyyamÃnabhÃvadassanaæ viya yogino paccuppannÃnaæ nirodhadassanaæ; kucchigate Ãlaya- vissajjanaæ viya anÃgatÃnaæ nirodhadassanaæ. Tass' evaæ passato etasmiæ khaïe uppajjati bhayatupaÂÂhÃna¤Ãïaæ. BhayatupaÂÂhÃna¤Ãïam pana bhÃyati, na bhÃyatÅ ti ? Na bhÃyati. Taæ hi: atÅtà sankhÃrà niruddhÃ, paccuppan- nÃni nirujjhanti, anÃgatà nirujjhissantÅ ti tÅraïamattam eva hoti; tasmà yathà nÃma cakkhumà puriso nagaradvÃre tisso angÃrakÃsuyo olokayamÃno sayaæ na bhÃyati; kevalaæ hi 'ssa: ye ye ettha nipatissanti, sabbe anappakaæ dukkham anubhavissantÅ ti tÅraïamattam eva hoti. Yathà và pana cakkhumà puriso: khadirasÆlaæ ayosÆlaæ suvaïïasÆlan ti paÂipÃÂiyà Âhapitaæ sÆlattayaæ olokayamÃno sayaæ na bhayati; kevalaæ hi 'ssa: ye ye imesu sÆlesu nipatissanti, sabbe anappakaæ dukkham anubhavissantÅ ti tÅraïamattam eva hoti, evam eva bhayatupaÂÂhÃna¤Ãïaæ sayaæ na bhÃyati, kevalaæ hi 'ssa: angÃrakÃsuttayasadisesu sÆlattayasadisesu ca tÅsu bhavesu atÅtà sankhÃrà niruddhÃ, paccuppannà niruj- jhanti, anÃgatà nirujjhissantÅ ti tÅraïamattam eva hoti. Yasmà pan' assa kevalaæ sabbabhava-yoni-gati-Âhiti-ni- vÃsagatà sankhÃrà vyasanÃpannà sappaÂibhayà hutvà bhayato upaÂÂhahanti, tasmà bhayatupaÂÂhÃnan ti vuc- cati. Evaæ bhayato upaÂÂhÃne pan' assa ayaæ PÃÊi:- aniccato manasikaroto kiæ bhayato upaÂÂhÃti? Dukkhato . . . anattato manasikaroto kiæ bhayato upaÂÂhÃtÅ ti?\<*<1>*>/ Aniccato manasika- roto nimittaæ bhayato upaÂÂhÃti. Dukkhato manasikaroto pa- vattaæ bhayato upaÂÂhÃti. Anattato manasikaroto nimitta¤ ca pavatta¤ ca bhayato upaÂÂhÃtÅ ti\<*<2>*>/. Tattha nimittan ti sankhÃranimittaæ. AtÅtÃnÃgatapac- cuppannÃnaæ sankhÃrÃnam ev' etaæ adhivacanaæ; aniccato \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Pèå. ed. omits ti. 2 PÂs. ii, 63. >/ #<[page 647]># %< (4) ùdÅnavÃnupassanäÃïaæ 647>% manasikaronto hi sankhÃrÃnaæ maraïam eva passati; ten' assa nimittaæ bhayato upaÂÂhÃti. Pavattan ti rÆpÃrÆpabhavapavatti; dukkhato manasika- ronto hi sukhasammatÃya pavattiyà abhiïhapaÂipÅlanabhÃ- vam eva passati, ten' assa pavattaæ bhayato upaÂÂhÃti. Anattato manasikaronto pana ubhayam p' etaæ su¤¤agÃmaæ viya,\<*<1>*>/ marÅci-gandhabbanagarÃdÅni viya ca rittaæ tucchaæ su¤¤aæ assÃmikaæ apariïÃyakaæ passati; ten' assa nimitta¤ ca pavatta¤ ca ubhayaæ bhayato upaÂÂhÃtÅ ti. BhayatupaÂÂhÃna¤Ãïaæ niÂÂhitaæ. [(4) ùdÅnavÃnupassanäÃïaæ] Tassa taæ bhayatupaÂÂhÃna¤Ãïaæ Ãsevantassa bhÃven- tassa bahulÅkarontassa sabbabhava-yoni-gati-Âhiti-sattÃvÃsesu neva tÃïaæ, na leïaæ, na gati, na paÂisaraïaæ pa¤¤Ãyati; sabbabhava-yoni-gati-Âhiti-nivÃsagatesu sankhÃresu ekasan- khÃre pi patthanà và parÃmaso và na hoti. Tayo bhavà vÅtac- cikangÃrapuïïa-angÃrakÃsuyo viya; cattÃro mahÃbhÆtà gho- ravisÃsivisà viya,\<*<1>*>/ pa¤cakkhandhà ukkhittÃsikavadhakà viya, cha ajjhattikÃyatanÃni su¤¤agÃmo viya, cha bÃhirÃyatanÃni gÃmaghÃtacorà viya, satta vi¤¤ÃïaÂÂhitiyo nava ca sattÃvÃsà ekÃdasahi aggÅhi Ãdittà sampajjalità sajotibhÆtà viya ca, sabbe sankhÃrà gaï¬abhÆtà rogabhÆtà sallabhÆtà aghabhÆtà ÃbÃdhabhÆtà viya ca nirassÃdà nirasà mahÃ-ÃdÅnavarÃsibhÆtà hutvà upaÂÂhahanti. Katham? Sukhena jÅvitukÃmassa bhÅ- rukapurisassa ramaïÅyÃkÃrasaïÂhitam pi savÃÊakam iva vanagahanaæ, sasaddÆlà viya guhÃ, sagÃharakkhasaæ viya udakaæ, samussitakhaggà viya paccatthikÃ, savisaæ viya bhojanaæ, sacoro viya maggo, Ãdittam iva angÃraæ, uyyut- tasenà viya raïabhÆmi. Yathà hi so puriso etÃni savÃÊaka- vanagahanÃdÅni Ãgamma bhÅto samviggo, lomahaÂÂhajÃto samantato ÃdÅnavam eva passati, evam ev' Ãyaæ yogÃvacaro bhangÃnupassanÃvasena sabbasankhÃresu bhayato upaÂÂhi- tesu samanto nirasam nirassÃdaæ ÃdÅnavam eva passati. Tass' evaæ passato ÃdÅnava¤Ãïaæ nÃma uppannaæ hoti, yaæ sandhÃya idaæ vuttaæ:- Kathaæ bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïaæ? \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. iv, 174 f. >/ #<[page 648]># %<648 XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% UppÃdo bhayan ti bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïaæ; pavattaæ bhayan ti . . . nimittaæ bhayan ti . . . ÃyÆhanà bhayan ti . . . paÂisandhi bhayan ti . . . gati bhayan ti . . . nibbatti bhayan ti . . . uppatti bhayan ti . . . jÃti bhayan ti . . . jarà bhayan ti . . . vyÃdhi bhayan ti . . . maraïaæ bhayan ti . . soko bhayan ti . . . paridevo bhayan ti . . . upÃyÃso bhayan ti bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïaæ. AnuppÃdo kheman ti santipade ¤Ãïaæ; appavattaæ . . . pe... anupÃyÃso kheman ti santipade ¤Ãïaæ. UppÃdo\<*<1>*>/ bhayaæ, anuppÃdo kheman ti santipade ¤Ãïaæ; pavattaæ ...pe... upÃyÃso bhayaæ, anupÃyÃso kheman ti santipade ¤Ãïaæ. UppÃdo dukkham ti bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïaæ pavattaæ ...pe... upÃyÃso dukkhan ti bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïaæ. AnuppÃdo sukhan ti santipade ¤Ãïaæ; appavattaæ ... pe... anupÃyÃso sukhan ti santipade ¤Ãïaæ. UppÃdo dukkhaæ anuppÃdo sukhan ti santipade ¤Ãïaæ; pavattaæ ...pe... upÃyÃso dukkhaæ anupÃyÃso sukhan ti santipade ¤Ãïaæ. UppÃdo sÃmisan ti bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïaæ; pavattaæ ...pe... upÃyÃso sÃmisan ti bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïaæ. AnuppÃdo nirÃmisan ti santipade ¤Ãïaæ; appavattaæ ... pe... anupÃyÃso nirÃmisan ti santipade ¤Ãïaæ. UppÃdo sÃmisaæ anuppÃdo nirÃmisan ti santipade ¤Ãïaæ; pavattaæ ...pe... upÃyÃso sÃmisaæ anupÃyÃso nirÃmisan ti santipade ¤Ãïaæ. UppÃdo sankhÃrà ti bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïaæ; pavattaæ ...pe... upÃyÃso sankhÃrà ti bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïaæ. AnuppÃdo nibbÃnan ti santipade ¤Ãïaæ, appavattaæ . . . pe... anupÃyÃso nibbÃnan ti santipade ¤ÃïÃæ. UppÃdo sankhÃrà anuppÃdo nibbÃnan ti santipade ¤Ãïaæ; pavattaæ ...pe... upÃyÃso sankhÃrà anupÃyÃso nibbÃnan ti santipade ¤Ãïaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh omits UppÃdo . . . to ¤Ãïaæ (seven words). >/ #<[page 649]># %< (4) ùdÅnavÃnupassanäÃïaæ 649>% UppÃda¤ ca pavatta¤ ca nimittaæ dukkhan ti passati, ÃyÆhanaæ paÂisandhiæ ¤Ãïaæ ÃdÅnave idaæ. AnuppÃdaæ appavattaæ animittaæ sukhan ti ca, anÃyÆhanaæ appaÂisandhiæ ¤Ãïaæ santipade idaæ. ùdÅnave ¤Ãïaæ pa¤ca ÂhÃnesu jÃyati, pa¤ca ÂhÃne santipade dasa ¤Ãïe pajÃnÃti, dvinnaæ ¤ÃïÃnaæ kusalatà nÃnÃdiÂÂhÅsu na kampatÅ ti. Taæ ¤ÃtaÂÂhena ¤Ãïaæ, pajÃnanaÂÂhena pa¤¤Ã; tena vuccati bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïan ti\<*<1>*>/. Tattha uppÃdo ti purimakammapaccayà idha uppatti. Pavattan ti tathà uppannassa pavattati. Nimittan ti sab- bam pi sankhÃranimittaæ. ùyÆhanà ti Ãyatiæ paÂisandhihetubhÆtaæ kammaæ. PaÂisandhÅ ti Ãyatiæ uppatti. GatÅ ti yÃya gatiyà sà paÂisandhi hoti. NibbattÅ ti khandhÃnaæ nibbattanaæ. UppattÅ ti samÃpannassa và uppannassa và ti evaæ vuttà vipÃkappavatti. JÃtÅ ti jarÃdÅnaæ paccayabhÆtà bhavapaccayà jÃti. JarÃ- maraïÃdayo pÃkaÂà eva. Ettha ca uppÃdÃdayo pa¤c' eva ÃdÅnava¤Ãïassa vatthu- vasena vuttÃ. Sesà tesaæ vevacanavasena. Nibbatti jÃtÅ ti idaæ hi dvayaæ uppÃdassa c' eva paÂisandhiyà ca vevacanaæ. Gati uppattÅ ti idaæ dvayaæ pavattassa. JarÃdayo nimit- tassà ti. Ten' Ãha:- UppÃda¤ ca pavatta¤ ca nimittaæ dukkhan ti passati, ÃyÆhanaæ paÂisandhiæ ¤Ãïaæ Ãdinave idan ti ca, ÃdÅnave ¤Ãïaæ pa¤ca ÂhÃnesu jÃyatÅ ti ca. AnuppÃdo kheman ti santipade ¤Ãïan ti Ãdi pana ÃdÅna- va¤Ãïassa paÂipakkha¤Ãïadassanatthaæ vuttaæ. Bhayatu- paÂÂhÃnena và ÃdÅnavaæ disvà ubbiggahadayÃnaæ abhayam pi atthi khemaæ nirÃdÅnavan ti assÃsajananattham pi etaæ vuttaæ. Yasmà và pan' assa uppÃdÃdayo bhayato suppatiÂ- Âhità honti, tassa tappaÂipakkhaninnaæ cittaæ hoti; tasmà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Pts. i, 59 f. >/ #<[page 650]># %<650 XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% bhayatupaÂÂhÃnavasena siddhassa ÃdÅnava¤Ãïassa Ãnisaæ- sadassanattham p' etaæ vuttan ti veditabbaæ. Ettha ca yaæ bhayaæ taæ yasmà niyamato dukkhaæ, ya¤ ca dukkhaæ, taæ vaÂÂÃmisa-lokÃmisa-kilesÃmisehi avip- pamuttattà sÃmisam eva, ya¤ ca sÃmisaæ, taæ sankhÃra- mattam eva; tasmà uppÃdo dukkhan ti bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã ÃdÅnave ¤Ãïan ti Ãdi vuttaæ. Evaæ sante pi bhayÃkÃrena dukkhÃkÃrena sÃmisÃkÃrenà ti evaæ ÃkÃranÃnattato pavatti. vasen' ettha nÃnattaæ veditabbaæ. Dasa ¤Ãïe pajÃnÃtÅ ti ÃdÅnava¤Ãïaæ pajÃnanto uppÃdÃdi- vatthukÃni pa¤ca, anuppÃdÃdivatthukÃni pa¤cà ti dasa ¤ÃïÃni pajÃnÃti paÂivijjhati sacchikaroti. Dvinnaæ ¤Ãïaæ kusalatà ti ÃdÅnava¤Ãïassa ceva santi- pada¤Ãïassa cà ti imesaæ dvinnaæ kusalatÃya. NÃnÃdiÂÂhÅsu na kampatÅ ti paramadiÂÂhadhammanibbÃnÃdi- vasena pavattÃsu diÂÂhÅsu na vedhati. Sesam ettha uttÃnam evà ti. ùdÅnavÃnupassanà ¤Ãïaæ niÂÂhitaæ. [(5) NibbidÃnupassanäÃïaæ] So evaæ sabbasankhÃre ÃdÅnavato passanto sabbabhava- yoni-gati-vi¤¤ÃïaÂÂhiti-sattÃvÃsagate sabhedake sankhÃra- gate nibbindati ukkaïÂhati n' Ãbhiramati. SeyyathÃpi nÃma cittakÆÂapabbatapÃdÃbhirato suvaïïarÃjahaæso asucimhi caï¬ÃlagÃmadvÃra-ÃvÃÂe n' Ãbhiramati, sattasu mahÃsaresu yeva abhiramati, evam eva ayam pi yogÅ rÃjahaæso supari- diÂÂhÃdÅnave sabhedake sankhÃragate n' Ãbhi-amati, bhÃva- nÃrÃmatÃya pana bhÃvanÃratiyà samannÃgatattà sattasu anupassanÃsu yeva ramati. Yathà ca suvaïnapa¤jare pak- khitto sÅho migarÃjà n' Ãbhiramati, tiyojanasahassavitthate pana Himavante yeva ramati, evam ayaæ yogÅ sÅho tividhe sugatibhave pi n' Ãbhiramati, tÅsu pana anupassanÃsu yeva ramati. Yathà ca sabbaseto sattappatiÂÂho iddhimà vehÃ- sangamo chaddanto nÃgarÃjà nagaramajjhe n' Ãbhiramati, Himavati Chaddantadahagahane\<*<1>*>/ yeva abhiramati, evam \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. JÃt. v, 37. >/ #<[page 651]># %< (6) Mu¤citukamyatäÃïaæ 651>% ayaæ yogÅ varavÃraïo sabbasmim pi sankhÃragate n' Ãbhira- mati, anuppÃdo kheman ti Ãdinà nayena diÂÂhe santipade yeva abhiramati, tanninna-tappoïa-tappabbhÃramÃnaso hotÅ ti. NibbidÃnupassanà ¤Ãïaæ niÂÂhitaæ. [(6) Mu¤citukamyatäÃïaæ] Taæ pan' etaæ purimena ¤Ãïadvayena atthato ekaæ; ten' Ãhu PorÃïÃ:- bhayatupaÂÂhÃnaæ ekam eva tÅïi nÃmÃni labhati. SabbasankhÃre bhayato addasà ti bhayatupaÂÂhÃ- naæ nÃma jÃtaæ; tesu yeva sankhÃresu ÃdÅnavaæ uppÃdesÅ ti ÃdÅnavÃnupassanà nÃma jÃtaæ; tesu yeva sankhÃresu nib- bindamÃnaæ uppannan ti nibbindÃnupassanà nÃma jÃtan ti. PÃÊiyam pi vuttaæ:- yà ca bhayatupaÂÂhÃne pa¤¤Ã, ya¤ ca ÃdÅnave ¤Ãïaæ, yà ca nibbidÃ, ime dhammà ekatthÃ, vya¤janam eva nÃnan ti.\<*<1>*>/ Iminà pana nibbidäÃïena imassa kulaput- tassa nibbindantassa ukkaïÂhantassa anabhiramantassa sab- babhava-yoni-gati-vi¤¤ÃïaÂÂhiti-sattÃvÃsagatesu sabhedake- su sankhÃresu ekasankhÃre pi cittaæ na sajjati, na laggati, na bajjhati, sabbasmà sankhÃragatà mu¤citukÃmaæ nissaritu- kÃmaæ hoti. Yathà kiæ ? Yathà nÃma jÃlabbhantaragato maccho, sappamukhagato maï¬Æko, pa¤jarapakkhitto vanakukkuÂo, daÊhapÃsavasagato migo, ahituï¬ikahatthagato sappo, mahÃ- pankapakkhanto ku¤jaro, supaïïamukhagato nÃgarÃjÃ, RÃ- humukhappaviÂÂho cando, sapattaparivÃrito puriso ti evam Ãdayo tato tato mu¤citukÃmà nissaritukÃmà va honti, evaæ tassa yogino cittaæ sabbasmà sankhÃragatà mu¤citukÃmaæ nissaritukÃmaæ hoti. Ath' assa evaæ sabbasankhÃresu viga- tÃlayassa sabbasmà sankhÃragatà mu¤citukÃmassa uppajjati mu¤citukamyatà ¤Ãïan ti. Mu¤citukamyatäÃïaæ niÂÂhitaæ. [(7) PaÂisankhÃnupassanäÃïaæ] So evaæ sabbabhava-yoni-gati-Âhiti-nivÃsagatehi sabheda- kehi sankhÃrehi mu¤citukÃmo sabbasmà sankhÃragatà mu¤- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Pts. ii, 63. >/ #<[page 652]># %<652 XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% cituæ, puna te yeva sankhÃre paÂisankhÃnupassanà ¤Ãïena tilakkhaïaæ Ãropetvà pariggaïhÃti. So: sabbasankhÃre anic- can ti kato, tÃvakÃlikato, uppÃdavayaparicchinnato, palokato, calato, pabhangato, adhuvato, vipariïÃmadhammato, asÃra- kato, vibhavato, sankhatato, maraïadhammato ti ÃdÅhi kÃraïehi ANICCù ti passati. AbhiïhapaÂipÅÊanato, dukkha- mato, dukkhavatthuto, rogato, gaï¬ato, sallato, aghato, ÃbÃdhato, Åtito, upaddavato, bhayato, upasaggato, atÃïato, aleïato, asaraïato, ÃdÅnavato, aghamÆlÃto,vadhakato, sÃsa- vato, mÃrÃmisato, jÃtidhammato, jarÃdhammato, vyÃdhi- dhammato, sokadhammato, paridevadhammato, upÃyÃsa- dhammato, sankilesikadhammato ti ÃdÅhi kÃraïehi DUKKHù ti passati. Aja¤¤ato, duggandhato, jegucchato, paÂikÆlato, amaï¬anÃrahato, virÆpato, vigacchato ti ÃdÅhi kÃraïehi dukkhalakkhaïassa parivÃrabhÆtato ASUBHATO passati. Pa- rato, rittato, tucchato, su¤¤ato, assÃmikato, anissarato, ava- savattito ti ÃdÅhi kÃraïehi ANATTATO passati. Evaæ hi passatà tena\<*<1>*>/ tilakkhaïaæ Ãropetvà sankhÃrà pariggahità nÃma honti. Kasmà pan' Ãyam ete evaæ pariggaïhÃtÅ ti? Mu¤canassa upÃyasampÃdanatthaæ. Tatr' Ãyaæ upamÃ:- eko kira pu- riso: macche gahessÃmÅ ti macchakhipaæ gahetvà udake osÃ- pesi. So khipamukhena hatthaæ otÃretvà anto udake sap- paæ gÅvÃya gahetvÃ: maccho me gahito ti attamano ahosi. So: mahà vata mayà maccho laddho ti! ukkhipitvà passanto: sovatthikattayadassanena sappo ti sa¤jÃnitvà bhÅto ÃdÅna- vaæ disvà gahaïe nibbindo mu¤citukÃmo hutvà mu¤canassa upÃyaæ karonto aggananguÂÂhato paÂÂhÃya hatthaæ nibbe- dhetvà bÃhaæ ukkhipitvà uparisÅse dve tayo vÃre Ãvijjhitvà sappaæ dubbalaæ katvÃ: gaccha! duÂÂhasappà ti nissajjitvà vegena taÊÃkapÃÊiæ Ãruyha: mahantassa vata bho sappassa mukhato mutto 'smÅ ti! Ãgatamaggaæ olokayamÃno aÂÂhÃsi. Tattha tassa purisassa: maccho ti sappaæ gÅvÃyagahetvà tuÂÂhakÃlo viya imassà pi yogino Ãdito va attabhÃvaæ paÂila- bhitvà tuÂÂhakÃlo. Tassa khipamukhato sÅsaæ nÅharitvà sovatthikattayadassanaæ viya imassa ghanavinibbhogaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb Bhm passatÃnena. >/ #<[page 653]># %< (7) PaÂisankhÃnupassanäÃïaæ 653>% katvà sankhÃresu tilakkhaïadassanaæ. Tassa bhÅtakÃlo viya imassa bhayatupaÂÂhÃna¤Ãïaæ. Tato ÃdÅnavadassanaæ viya ÃdÅnavÃnupassanäÃïaæ. Gahaïe nibbindanaæ viya nibbidÃnupassanäÃïaæ. Sappaæ mu¤citukÃmatà viya mu¤- citukamyatà ¤Ãïaæ. Mu¤canassa upÃyakaraïaæ viya paÂi- sankhÃnupassanäÃïena sankhÃresu tilakkhaïÃropanaæ. Ya- thà hi so puriso sappaæ Ãvijjhitvà dubbalaæ katvà nivattetvà ¬aæsituæ asamatthabhÃvaæ pÃpetvà sumuttaæ mu¤cati, evam ayaæ yogÃvacaro tilakkhaïÃropanena sankhÃre Ãvij- jhitvà dubbale katvà puna niccasukha-subha-attÃkÃrena upaÂÂhÃtuæ asamatthataæ pÃpetvà sumuttaæ mu¤cati. Tena vuttaæ: mu¤canassa upÃyasampÃdanatthaæ evaæ pariggaïhÃtÅ ti. EttÃvatà 'ssa uppannaæ hoti paÂisankhäÃïaæ, yaæ san- dhÃya vuttaæ:- aniccato manasikaroto kiæ paÂisankhäÃïaæ appajjati? Dukkhato . . . anattato manasikaroto kiæ paÂi- sankhäÃïaæ uppajjati? aniccato manasikaroto nimittaæ paÂisankhäÃïaæ uppajjati. Dukkhato manasikaroto pavat- taæ paÂisankhäÃïaæ uppajjati. Anattato manasikaroto nimit- ta¤ ca pavatta¤ ca paÂisankhäÃïaæ uppajjatÅ ti\<*<1>*>/. Ettha ca: nimittaæ paÂisankhà ti sankhÃranimittaæ adhu- vaæ tÃvakÃlikan ti aniccalakkhaïavasena jÃnitvÃ. KÃma¤ ca pana paÂhamaæ jÃnitvà pacchà ¤Ãïaæ uppajjati; vohÃra- vasena pana mana¤ ca paÂicca dhamme ca uppajjati mano- vi¤¤Ãïan ti ÃdÅni viya evaæ vuccati. Ekattanayena và purima¤ ca pacchima¤ ca ekaæ katvà evaæ vuttan ti vedi- tabbaæ. Iminà nayena itarasmim pi padadvaye attho veditabbo ti. PaÂisankhÃnupassanäÃïaæ niÂÂhitaæ. [(8) Su¤¤atÃnupassanäÃïaæ] So evaæ paÂisankhÃnupassanäÃïena sabbe sankhÃrà su¤¤Ã ti\<*<2>*>/ pariggahetvà puna: su¤¤am idaæ attena và attaniyena và ti\<*<3>*>/ dvikoÂikaæ su¤¤ataæ pariggaïhÃti. So evaæ neva attÃ- naæ na paraæ ki¤ci attano parikkhÃrabhÃve Âhitaæ disvÃ, puna: n' Ãhaæ kvacani kassaci ki¤cana tasmiæ, na ca mama \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs, ii, 63. 2 Cf. S. iii, 167. 3 S. iv, 54. >/ #<[page 654]># %<654 XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% kvacani kismi¤ci ki¤canat' atthÅ ti yà ettha catukoÂikà su¤- ¤atà kathitÃ, taæ pariggaïhÃti. Kathaæ? Ayaæ hi: n' Ãhaæ kvacanÅ ti kvaci attÃnaæ na passati. Kassaci ki¤cana tasmin ti attano attÃnaæ kassaci parassa ki¤canabhÃve upanetabbaæ na passati; bhÃtiÂÂhÃne bhÃtaraæ, sahÃyaÂÂhÃne và sahÃyaæ, parikkhÃraÂÂhÃne và parikkhÃraæ ma¤¤itvà upanetabbaæ na passatÅ ti attho. Na ca mama kvacanÅ ti ettha, mama-saddaæ tÃva ÂhapetvÃ, na ca kvacani parassa ca attÃnaæ kvaci passatÅ ti ayam attho. IdÃni mama-saddaæ Ãharitvà mama kismi¤ci ki¤- canat' atthÅ ti, so parassa attà mama kismi¤ci ki¤canahhÃve atthÅ ti na passatÅ ti attano bhÃtiÂÂhÃne và bhÃtaraæ. SahÃ- yaÂÂhÃne và sahÃyaæ, parikkhÃraÂÂhÃne và parikkhÃran ti kismi¤ci ÂhÃne parassa attÃnaæ iminà ki¤canabhÃyena upa- netabbaæ na passatÅ ti attho. Evam ayaæ. Yasmà neva katthaci attÃnaæ passati, na taæ parassa ki¤canabhÃve upa- netabbaæ passati, na parassa attÃnaæ attano ki¤canabhÃve upanetabbaæ passati, tasmà 'nena catukoÂikà su¤¤atà parig- gahità hotÅ ti. Evaæ catukoÂikaæ su¤¤ataæ pariggahetvà puna chah' ÃkÃrehi su¤¤ataæ pariggaïhÃti. Kathaæ ? Cakkhu su¤- ¤aæ attena và attaniyena và niccena và dhuvena và sassatena và avipariïÃmadhammena vÃ. . . . Mano su¤¤o . . . rÆpà su¤¤Ã . . . dhammà su¤¤Ã . . . cakkhuvi¤¤Ãïaæ . . . ma no . . . vi¤¤Ãïaæ . . . cakkhusamphasso ti evaæ yÃva jarÃ- maraïà nayo netabbaæ. Evaæ chah' ÃkÃrehi su¤¤ataæ pariggahetvÃ, puna aÂÂhah' ÃkÃrehi pariggaïhÃti. SeyyathÅdaæ:- rÆpaæ asÃraæ nissÃ- raæ sÃr' Ãpagataæ niccasÃrasÃrena và dhuvasÃrasÃrena và sukhasÃrasÃrena và attasÃrasÃrena và niccena và dhavena và sassatena và avipariïÃmadhammena vÃ; vedanà . . . sa¤¤Ã . . . sankhÃrà . . . vi¤¤Ãïaæ cakkhu . . . jarÃmaraïaæ asÃraæ nissÃraæ, sÃrÃpagataæ, niccasÃrasÃrena vÃ, dhuva- sÃrasÃrena vÃ, sukhasÃrasÃrena vÃ, attasÃrasÃrena vÃ, niccena vÃ, dhuvena vÃ, sassatena vÃ, avipariïÃmadhammena vÃ. Yathà naÊo asÃro nissÃro sÃrÃpagato, yathà eraï¬o, yathà udumbaro, yathà setavaccho, yathà pÃÊibhaddako, yathà pheïa- piï¬o, yathà udakabubbuÊaæ, yathà marÅci, yathà kadalikkhan- \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 655]># %< (8) Su¤¤atÃnupassanäÃïaæ 655>% dho, yathà mÃyà asÃrà nissÃrà sÃrÃpagatÃ, evam evarÆpaæ ...pe... \<*<1>*>/ jarÃmaraïaæ asÃraæ nissÃraæ sÃrÃpagataæ niccasÃrasÃrena và ...pe... avipariïÃmadhammena và ti. So evaæ aÂÂhah' ÃkÃrehi su¤¤ataæ pariggahetvà puna dasah' ÃkÃrehi pariggaïhÃti. Kathaæ? RÆpaæ rittato passati, tucchato, su¤¤ato, anattato, anissariyato, akÃmakÃri- yato, alabbhanÅyato, avasavattakato, parato, vivittato passati; vedanaæ ...pe... vi¤¤Ãïaæ rittato ...pe... vivittato passatÅ ti\<*<2>*>/ evaæ dasah' ÃkÃrehi su¤¤ataæ pariggahetvà puna dvÃdasah' ÃkÃrehi pariggaïhÃti. SeyyathÅdaæ: rÆpaæ na satto, na jÅvo, na naro, na mÃïavo, na itthÅ, na puriso, na attÃ, na attaniyaæ, n'Ãhaæ, na mama, na a¤¤assa, na kassaci; vedanà ...pe... vi¤¤Ãïaæ . . . na kassacÅ ti\<*<3>*>/. Evaæ dvÃdasah' ÃkÃrehi su¤¤ataæ pariggahetvà puna tÅraïapari¤¤Ãvasena dvÃcattÃÊÅsÃya ÃkÃrehi su¤¤ataæ parig- ganhÃti: rÆpaæ aniccato, dukkhato, rogato, gaï¬ato, sallato, aghato, ÃbÃdhato, parato, palokato, Åtito, upaddavato, bhayato, upasaggato, calato, pabhanguto,\<*<4>*>/ addhuvato, atÃïato, aleïato, asaraïato, asaraïÅbhÆtato,\<*<5>*>/ rittato, tucchato, sƤ¤ato, anattato, anassÃdato,\<*<5>*>/ ÃdÅnavato, vipariïÃmadhammato, asÃrakato, agha- mÆlato, vadhakato, vibhavato, sÃsavato, sankhatato, MÃrÃmisato, jÃtidhammato, jarÃdhammato, vyÃdhidhammato, maraïa- dhammato, sokaparidevadukkhadomanassa-upÃyÃsadhamma- to, samudayato, atthangamato, nissaraïato passati;\<*<6>*>/ veda- naæ ...pe... vi¤¤Ãïaæ aniccato ...pe... nissara- ïato passati. Vuttam pi c' etaæ:- rÆpaæ aniccato ...pe ... nissaraïato passanto su¤¤ato lokaæ avekkhati.\<*<7>*>/ Veda- naæ ...pe... vi¤¤Ãïaæ aniccato ...pe... nissara- ïato passanto su¤¤ato lokaæ avekkhati. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cullaniddesa, 278 f. 2 Ibid. 279. 3 Ibid. 280, with a few discrepant readings. 4 Pèå. ed. of PÂs. ii, 238: pabhangato. 5 Loc. cit. omits. 6 Cf. ibid. 127. For the last three PÂs. loc. cit. reads sankile- sikadhammato. 7 Ibid. 278 f. >/ #<[page 656]># %<656 XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso >% Su¤¤ato lokaæ avekkhassu, MogharÃja, sadà sato, attÃnudiÂÂhiæ Æhacca evaæ maccutaro siyÃ, evaæ lokaæ avekkhantaæ maccurÃjà na passatÅ ti\<*<1>*>/. [VimokkhakathÃ] Evaæ su¤¤ato disvà tilakkhaïaæ Ãropetvà sankhÃre pa- riggaïhanto bhaya¤ ca nandi¤ ca vippahÃya sankhÃresu udÃ- sino hoti, majjhatto: ahan ti và maman ti và na gaïhÃti, vissaÂÂhabhariyo viya puriso. Yathà nÃma purisassa bha- riyà bhaveyya iÂÂhà kantà manÃpÃ, so tayà vinà muhuttam pi adhivÃsetuæ na sakkuïeyya, ativiya nam mamÃyeyya; so tam itthiæ a¤¤ena purisena saddhiæ Âhitaæ và nisinnaæ và kathentiæ và kasantiæ và disvà kupito assa, anattamano, adhimattaæ domanassaæ paÂisaævedeyya; so aparena sam- ayena tassà itthiyà dosaæ disvà mu¤citukÃmo hutvà taæ vissajjeyya, na naæ mamà ti\<*<2>*>/ gaïheyya; tato paÂÂhÃya taæ yena kenaci saddhiæ yaæ ki¤ci kurumÃnaæ disvà pi neva kuppeyya na domanassaæ Ãpajjeyya, a¤¤adatthu udÃsino bhaveyya majjhatto, evam ev' Ãyaæ sabbasankhÃrehi mu¤- citukÃmo hutvà paÂisankhÃnupassanÃya sankhÃre pariggaï- hanto: ahaæ, mamà ti gahetabbaæ adisvÃ, bhaya¤ ca nandi¤ ca vippahÃya, sabbasankhÃresu udÃsino hoti majjhatto. Tassa evaæ jÃnato evaæ passato tÅsu bhavesu, catÆsu yonisu, pa¤casu gatÅsu, sattasu vi¤¤ÃïaÂÂhitÅsu, navasu sattÃvÃsesu cittaæ paÂilÅyati\<*<3>*>/ paÂikÆÂati\<*<3>*>/ paÂivaÂÂati\<*<3>*>/ na sampasÃrÅyati; upekkhà và pÃÂikulyatÃ\<*<3>*>/ và saïÂhÃti. SeyyathÃpi nÃma padumapalÃse Åsakapoïe udakaphusitÃni paÂilÅyanti paÂikÆ- Âanti paÂivaÂÂanti na sampasÃrÅyanti, evam eva-seyyathÃpi nÃma kukkuÂapattaæ và nahÃrudaddulaæ và aggimhi pak- khittaæ paÂilÅyati paÂikÆÂati paÂivaÂÂati na sampasÃrÅyati-- evam eva tassa tÅsu bhavesu cittaæ ...pe... upekkhà và pÃÂikulyatà và saïÂhÃti. Icc' assa sankhÃrupekkhäÃïaæ nÃma uppannam hoti. Taæ pan' etaæ sace santipadaæ NibbÃnaæ santato passati, sabbaæ sankhÃrappavattaæ vissajjetvà NibbÃnam eva pak- khandati. No ce NibbÃnaæ santato passati, punappunaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sn. ver. 1119. 2 Sh maman ti. 3 Sh pati-. >/ #<[page 657]># %< Vimokkhakathà 657>% sankhÃrÃrammaïam eva hutvà pavattati sÃmuddikÃnaæ disÃkÃko viya.\<*<1>*>/ SÃmuddikà kira vÃïijakà nÃvaæ Ãrohantà disÃkÃkaæ nÃma gaïhanti. Te yadà nÃvà vÃtakkhittà vide- saæ pakkhandati, tÅraæ na pa¤¤Ãyati, tadà disÃkÃkaæ vissaj- jenti. So kÆpakayaÂÂhito ÃkÃsaæ langhitvà sabbÃdisà ca vidisà ca anugantvÃ, sace tÅraæ passati tad-abhimukho va gacchati; no ce passati, punappuna Ãgantvà kÆpakayaÂ- Âhiæ yeva allÅyati. Evam eva sace sankhÃrupekkhäÃïaæ santipadaæ NibbÃnaæ santato passati, sabbaæ sankhÃra- pavattaæ vissajjetvà NibbÃnam eva pakkhandati; no ce passati punappuna sankhÃrÃrammaïam eva hutvà pavat- tati. Tad-idaæ suppagge piÂÂhaæ vaÂÂayamÃnaæ viya, nip- paÂÂitakappÃsaæ vihaÂamÃnaæ viya, nÃnappakarato san- khÃre pariggahetvà bhaya¤ ca nandi¤ ca pahÃya sankhÃra- vicinane majjhattaæ hutvà tividhÃnupassanÃvasena tiÂÂhati. Evaæ tiÂÂhamÃnaæ tividhavimokkhamukhabhÃvaæ Ãpajji- tvà satta-ariyapuggalavibhÃgÃya paccayo hoti. Tatr' idaæ tividhÃnupassanÃvasena pavattanato tiïïaæ indriyÃnaæ adhipateyyavasena tividhavimokkhamukhabhÃvaæ Ãpajjati nÃma. Tisso hi anupassanà tÅïi vimokkhamukhÃnÅ ti vuc- canti. Yath' Ãha:- tÅïi kho pan' imÃni vimokkhamukhÃni lokaniyyÃnÃya saævattanti. SabbasankhÃre paricchedapari- vaÂumato samanupassanatÃya animittÃyà ca dhÃtuyà cittasam- pakkhandanatÃya, sabbasankhÃresu mano-samuttejanatÃya ap- païihitÃya ca dhÃtuyà cittasampakkhandanatÃya, sabbadhamme parato samanupassanatÃya su¤¤atÃya ca dhÃtuyà cittasampak- khandanatÃya. ImÃni tÅïi vimokkhamukhÃni lokanÅyÃnÃya saævattantÅ ti\<*<2>*>/. Tattha paricchedaparivaÂumato ti udayabbayavasena pa- ricchedato ceva parivaÂumato ca. AniccÃnupassanaæ hi udayato pubbe sankhÃrà n' atthÅ ti paricchinditvà tesaæ gatiæ samanvesamÃnaæ: vayato paraæ na gacchanti, etth' eva antaradhÃyantÅ ti parivaÂumato samanupassati. Mano-samuttejanatÃyà ti cittasaævejanatÃya. DukkhÃ- nupassanena hi sankhÃresu cittaæ saævejeti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. D. i, 222; A. iii, 368; JÃt. iii, 267. 2 PÂs. ii, 48. >/ #<[page 658]># %<658 XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% Parato samanupassanatÃyà ti n' Ãhaæ, na mamà ti evaæ anattato samanupassanatÃya. Iti imÃni tÅïi padÃni aniccÃnupassanÃdÅnaæ vasena vuttÃnÅ ti veditabbÃni. Ten' eva tad-anantare pa¤hÃvissajjane vut- taæ: aniccato manasikaroto khayato sankhÃrà upaÂÂhahanti. Dukkhato manasikaroto bhayato sankhÃrà upaÂÂhahanti. Anat- tato manasikaroto su¤¤ato sankhÃrà upaÂÂhahantÅ ti\<*<1>*>/. Katame pana te vimokkhà yesaæ imÃni anupassanÃni mukhÃnÅ ti ? ANIMITTO, APPA×IHITO, SU¥¥ATO ti ete tayo. Vuttaæ h' etam:- aniccato manasikaronto adhimokkhaba- hulo animittaæ vimokkhaæ paÂilabhati. Dukkhato mana- sikaronto passaddhi bahulo appaïihitaæ vimokkhaæ paÂila- bhati. Anattato manasikaronto vedabahulo su¤¤atavimok- khaæ paÂilabhatÅ ti.\<*<2>*>/ Ettha ca animitto vimokkho ti animittÃ- kÃrena NibbÃnaæ Ãrammaïaæ katvà pavatto ariyamaggo. So hi animittÃya dhÃtuyà uppannattà animitto, kilesehi ca vimuttattà vimokkho. Eten' eva nayena appaïihitÃkÃrena NibbÃnaæ Ãrammaïaæ katvà pavatto appaïihito; su¤¤atÃ- kÃrena NibbÃnaæ Ãrammaïaæ katvà pavatto su¤¤ato ti veditabbo. Yaæ pana Abhidhamme: yasmiæ samaye lokuttaraæ jhÃnaæ bhÃveti niyyÃnikaæ apacayagÃmiæ diÂÂhigatÃnaæ pahÃnÃya pa- ÂhamÃya bhÆmiyà pattiyà vivicc' eva kÃmehi paÂhamaæ jhÃnaæ upasampajja viharati appaïihitaæ su¤¤atan ti\<*<3>*>/ evaæ vimok- khadvayam eva vuttaæ. Taæ nippariyÃyato vipassanÃ- gamanaæ sandhÃya; vipassanäÃïaæ hi, ki¤cÃpi PaÂisam- bhidÃmagge: aniccÃnupassanaæ ¤Ãïaæ niccato abhinivesuæ mu¤catÅ ti su¤¤ato vimokkho; dukkhÃnupassanäÃïaæ su- khato abhinivesÃ, anattÃnupassanäÃïaæ attato abhinivesaæ mu¤catÅ ti su¤¤ato vimokkho ti\<*<4>*>/ evaæ abhinivesaæ mu¤cana- vasena su¤¤ato vimokkho ti ca: aniccÃnupassanäÃïaæ nic- cato nimittaæ\<*<5>*>/ mu¤catÅ ti animitto vimokkho; dukkhÃnupassa- naæ ¤Ãïaæ sukhato nimittaæ . . . anattÃnupassanaæ ¤Ãïaæ attato nimittaæ mu¤catÅ ti nimitto vimokkho ti\<*<6>*>/ evaæ nimitta- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. ii, 48. 2 Ibid. p. 58. 3 Dhs. 510. 4 PÂs, ii, 67. Pèå. ed. reads abhinivesà and muccati ti. 5 Pèå. ed. nimittÃ, and below. 6 Ibid. p. 68. >/ #<[page 659]># %< SankhÃrupekkhäÃïaæ 659>% mu¤canavasena animitto vimokkho ti ca, aniccÃnupassanÃ- ¤Ãïaæ niccato païidhiyÃ\<*<1>*>/ mu¤catÅ ti appaïihito vimokkho, dukkhÃnupassanäÃïaæ sukhato païidhiyà . . . anattÃnu- passanäÃïaæ attato païidhiyà mu¤catÅ ti appaïihito vimok- kho ti\<*<2>*>/ evaæ païidhimu¤canavasena appaïihito vimokkho ti ca vuttaæ. Tathà pi taæ sankhÃranimittassa avijahanato na nippariyÃyena animittaæ, nippariyÃyena pana su¤¤ata¤ ceva appaïihita¤ ca. Tassa ca Ãgamanavasena ariyamag- gakkhaïe vimokkho uddhaÂo; tasmà appaïihitaæ su¤¤atan ti vimokkhadvayam eva vuttan ti veditabbaæ. Ayaæ tÃv' ettha vimokkhakathÃ. [SankhÃrupekkhäÃïaæ] Yaæ pana vuttaæ: satta ariyapuggalavibhÃgÃya paccayo hotÅ ti,\<*<2>*>/ tattha (1) saddhÃnusÃrÅ, (2) saddhÃvimutto, (3) kÃya- sakkhÅ, (4) ubhato bhÃgavimutto, (5) dhammÃnusÃrÅ (6) diÂ- Âhappatto, (7) pa¤¤Ãvimutto ti\<*<3>*>/ ime tÃva satta ariyapug- galÃ. Tesaæ vibhÃgÃya idaæ sankhÃrupekkhäÃïaæ pac- cayo hoti. (1,2) Yo hi aniccato manasikaronto adhimokkhabahulo saddhindriyaæ paÂilabhati, so sotÃpattimaggakkhÃïe saddhÃ- nusÃrÅ hoti; sesesu sattasu ÂhÃnesu saddhÃvimutto. (3) Yo pana dukkhato manasikaronto passaddhibahulo samÃdhin- driyaæ paÂilabhati, so sabbattha kÃyasakkhÅ nÃma hoti. (4) ArÆpajjhÃnaæ pana patvà aggaphalappatto ubhato bhÃ- gavimutto nÃma hoti. (5) Yo pana anattato manasikaronto vedabahulo pa¤¤indriyaæ paÂilabhati, so sotÃpattimaggak- khaïe dhammÃnusÃrÅ hoti. (6, 7) Chasu ÂhÃnesu diÂÂhappatto, aggaphale pa¤¤Ãvimutto ti. Vuttaæ h' etaæ:- aniccato manasikaroto saddhindriyaæ adhimattaæ hoti; saddhindriyassa adhimattattà sotÃpattimag- gaæ paÂilabhati. Tena vuccati saddhÃnusÃrÅ ti.\<*<4>*>/ Tathà anic- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sb Bhm païidhiæ. 2 Loc. cit. p. 68. 3 M. i, 477 f. and A. i, 73 f.; iv, 10 thus: 4, 7, 3, 6, 2, 5, 1; A. i, 118 and PÂs. ii, 52 f. give 2, 3, 6. In P.P. 15 ( 30-6) the order is 4, 7, 3, 6, 2, 5, 1. 4 PÂs ii, 53. >/ #<[page 660]># %<660 XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% cato manasikaroto saddhindriyaæ adhimuttaæ hoti, saddhin- driyassa adhimattattà sotÃpattiphalaæ sacchikataæ hoti; tena vuccati saddhÃvimutto ti\<*<1>*>/ Ãdi. Aparam pi vuttaæ:- sad- dahanto vimutto ti saddhÃvimutto. PhuÂÂhantaæ sacchikato ti kÃyasakkhÅ. DiÂÂhantaæ patto ti diÂÂhappatto. Saddahanto vimuccatÅ ti saddhÃvimutto. JhÃnaphassaæ paÂhamaæ phusati pacchà nirodhaæ NibbÃnaæ sacchikarotÅ ti kÃyasakkhÅ. Duk- khà sankhÃrà sukho nirodho ti ¤Ãtaæ hoti, diÂÂhaæ, viditaæ, sacchikataæ, phusitaæ pa¤¤Ãyà ti diÂÂhappatto ti.\<*<2>*>/ Itaresu pana catusu saddhaæ anusarati, saddhÃya và anusarati gacchatÅ ti saddhÃnusÃrÅ. Tathà pa¤¤ÃsankhÃtaæ dhammaæ anusarati, dhammena và anusaratÅ ti dhammÃnusÃrÅ. ArÆ- pajjhanena ceva ariyamaggena cà ti ubhato bhÃgena vimutto ti ubhato bhÃgavimutto. PajÃnanto vimutto ti pa¤¤Ãvimutto ti evaæ vacanattho veditabbo ti. SankhÃrupekkhà ¤Ãïaæ. [Mu¤citukamyatäÃïaæ] Taæ pan' etaæ purimena ¤Ãïadvayena atthato ekaæ. Ten' Ãhu PorÃïÃ:- idaæ sankhÃrupekkhäÃïaæ ekam eva tÅni nÃmÃni labhati. HeÂÂhà mu¤citukamyatäÃïaæ nÃma jÃtaæ; majjhe paÂisankhÃnupassanà ¤Ãïaæ nÃma; ante ca sikhÃppattaæ sankhÃrupekkhäÃïaæ nÃma. PÃÊiyam pi vut- taæ:- kathaæ mu¤citukamyatà paÂisankhÃsantiÂÂhanà pa¤¤Ã sankhÃrupekkhÃsu ¤Ãïaæ ? UppÃdaæ mu¤citukamyatà san- khÃsantiÂÂhanà pa¤¤Ã sankhÃrupekkhÃsu ¤Ãïaæ\<*<3>*>/ pavattaæ . . . nimittaæ ...pe... upÃyÃsaæ mu¤citukamyatà paÂi- sankhÃsantiÂÂhanà pa¤¤Ã sankhÃrupekkhÃsu ¤Ãïaæ. UppÃdo dukkhan ti ...pe... bhayan ti sÃmisan ti ...pe... uppÃdo sankhÃrà ti ...pe... upÃyÃso sankhÃrà ti mu¤citu- kamyatà paÂisankhà santiÂÂhanà pa¤¤Ã sankhÃrupekkhÃsu ¤Ãïan ti\<*<4>*>/. Tattha mu¤citukamyatà ca sà paÂisankhà ca santiÂÂhanà cà ti mu¤citukamyatà paÂisankhÃsantiÂÂhanÃ. Iti pubba- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs ii, 23. So Sb and Pèå. ed. with vv. ll.: S.K. ¤aïaæ. Sh Bh read ¤Ãïaæ. Bm reads ¤Ãïaæ hoti ¤Ãtaæ. 2 Ibid. ii, 52. 3 Sbh omit preceding clause. 4 PÂs. i, 60 f. >/ #<[page 661]># %< Mu¤citukamyatäÃïaæ 661>% bhÃge nibbidäÃïena nibbindantassa upÃdÃdÅni pariccajitu- kÃmatà mu¤citukamyatÃ. Mu¤canassa upÃyakaraïatthaæ majjhe paÂisankhÃnaæ paÂisankhÃ. Mu¤citvà avasÃne aj- jhupekkhanaæ santiÂÂhanÃ; yaæ sandhÃya: uppÃdo san- khÃrÃ, te sankhÃre ajjhupekkhatÅ ti sankhÃrupekkhà ti\<*<1>*>/ Ãdi vuttaæ. Evaæ ekam ev' idaæ ¤Ãïaæ. Api ca imÃya pi PÃÊiyà idaæ evam evà ti veditabbaæ. Vuttaæ h' etaæ:- yà ca mu¤citukamyatà yà ca paÂisankhÃ- nupassanà yà ca sankhÃrupekkhÃ, ime dhammà ekatthÃ, vya¤- janam eva nÃnan ti\<*<2>*>/. Evaæ adhigatasankhÃrupekkhassa pana imassa kulaput- tassa vipassanà sikhÃppattà vuÂÂhÃnagÃminÅ hoti. SikhÃp- pattà vipassanà ti vÃ, vuÂÂhÃnagÃminÅ ti\<*<3>*>/ và sankhÃrupek- khÃdi-¤Ãïattayass' eva etaæ nÃmaæ. Sà hi sikhaæ uttama- bhÃvaæ pattattà sikhÃppattÃ. VuÂÂhÃnaæ gacchatÅ ti vuÂ- ÂhÃnagÃminÅ. \<*<4>*>/ VuÂÂhÃnaæ vuccati bahiddhÃ-nimittabhÆtato abhiniviÂÂhavatthuto ceva ajjhattapavattato ca vuÂÂhahanato maggo; taæ gacchatÅ ti vuÂÂhÃnagÃminÅ, maggena saddhim ghaÂÅyatÅ ti attho. Tatr' Ãyaæ abhinivesavuÂÂhÃnÃnaæ avibhÃvatthÃya mÃti- kÃ:- ajjhattaæ abhinivisitvà ajjhattà vuÂÂhÃti; ajjhattaæ abhinivisitvà bahiddhà vuÂÂhÃti; bahiddhà abhinivisitvà bahiddhà vuÂÂhÃti; bahiddhà abhinivisitvà ajjhattà vuÂÂhÃti; rÆpe abhinivisitvà rÆpà vuÂÂhÃti; rÆpe abhinivisitvà arÆpà vuÂÂhÃti; arÆpe abhinivisitvà arÆpà vuÂÂhÃti; arÆpe abhini- visitvà rÆpà vuÂÂhÃti; ekappahÃrena pa¤cahi khandhehi vuÂ- ÂhÃti; aniccato abhinivisitvà aniccato vuÂÂhÃti, aniccato abhi- nivisitvà dukkhato anattato vuÂÂhÃti, dukkhato abhinivisi- tvà dukkhato aniccato anattato vuÂÂhÃti, anattato abhinivi- sitvà anattato aniccato dukkhato vuÂÂhÃti. Kathaæ ? Idh' ekacco Ãdito va ajjhattasankhÃresu abhinivisati. Abhinivisitvà te passati. Yasmà pana na suddha-ajjhatta- dassanamatten' eva maggavuÂÂhÃnaæ hoti, bahiddhà pi daÂÂhabbam eva, tasmà parassa khandhe pi anupÃdinnasan- khÃre pi: aniccaæ dukkham anattà ti passati. So kÃlena \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. i, 61. 2 Ibid. ii, 64. 3 Sbh uÂÂha-. 4 So also Sbh. II 19 >/ #<[page 662]># %<662 XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% ajjhattaæ samasati, kÃlena bahiddhÃ. Tass' evaæ samma- sato ajjhattaæ sammasanakÃle vipassanà maggena saddhiæ ghaÂÅyati. Ayaæ ajjhattaæ abhinivisitvà ajjhattà vuÂÂhÃti nÃma. Sace pan' assa bahiddhà sammasanakÃle vipassanà maggena saddhiæ ghaÂÅyati, ayaæ ajjhattaæ abhinivisitvà bahiddhà vuÂÂhÃti nÃma. Esa nayo bahiddhà abhinivisitvà bahiddhà ca ajjhattà ca vuÂÂhÃne pi. Aparo Ãdito va rÆpe abhinivisati, abhinivisitvà bhÆtarÆ- pa¤ ca upÃdÃrÆpa¤ ca rÃsiæ katvà passati. Yasmà pana na suddharÆpadassana-maggen' eva vuÂÂhÃnaæ hoti, arÆpam pi daÂÂhabbaæ eva, tasmà taæ rÆpaæ Ãrammaïaæ katvà uppannaæ vedanaæ sa¤¤aæ sankhÃre vi¤¤Ãïa¤ ca idaæ arÆpan ti arÆpaæ passati. So kÃlena rÆpaæ sammasati, kÃlena arÆpaæ. Tass' evaæ sammasato rÆpasammasana- kÃle vipassanà maggena saddhiæ ghaÂÅyati. Ayaæ rÆpe abhinivisitvà rÆpà vuÂÂhÃti nÃma. Sace pan' assa arÆpa- sammasanakÃle vipassanà maggena saddhiæ ghaÂÅyati, ayaæ rÆpe abhinivisitvà arÆpà vuÂÂhÃti nÃma. Esa nayo arÆpe abhinivisitvà arÆpÃrÆpà ca vuÂÂhÃne pi. Yaæ ki¤ci samu- dayadhammaæ, sabbaæ taæ nirodhadhamman ti\<*<1>*>/ evaæ abhi- nivisitvà evam eva vuÂÂhÃnakÃle pana ekappahÃrena pa¤cahi khandhehi vuÂÂhÃti nÃma. Eko Ãdito va aniccato sankhÃre sammasati. Yasmà pana na aniccato sammasanamatten' eva vuÂÂhÃnaæ hoti, duk- khato pi anattato pi sammasitabbam eva, tasmà dukkhato pi anattato pi sammasati. Tass' evaæ paÂipannassa aniccato sammasanakÃle vuÂÂhÃnaæ hoti. Ayaæ aniccato abhinivi- sitvà aniccato vuÂÂhÃti nÃma. Sace pan' assa dukkhato anattato sammasanakÃle vuÂÂhÃnaæ hoti, ayaæ aniccato abhinivisitvà dukkhato anattato vuÂÂhÃti nÃma. Esa nayo dukkhato anattato abhinivisitvà sesavuÂÂhÃnesu pi. Ettha ca yo pi aniccato abhiniviÂÂho, yo pi dukkhato, yo pi anattato, vuÂÂhÃnakÃle ca aniccato vuÂÂhÃnaæ, hoti. Tayo pi janà adhimokkhabahulà honti, saddhindriyaæ paÂi- labhanti, animittavimokkhena vimuccanti, paÂhamamaggak- khaïe saddhÃnusÃrino honti, sattasu ÂhÃnesu saddhÃvimuttÃ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. iii, 280; Vin, i, 11, etc. >/ #<[page 663]># %< Mu¤citukamyatäÃïaæ 663>% Sace pana dukkhato vuÂÂhÃnaæ hoti, tayo pi janà passad- dhibahulà honti samÃdhindriyaæ paÂilabhanti, appaïihita- vimokkhena vimuccanti, sabbattha kÃyasakkhino honti. Yassa pan' ettha arÆpajjhÃnaæ pÃdakaæ, so aggaphale ubha- to bhÃgavimutto hoti. Atha nesaæ anattato vuÂÂhÃnaæ hoti. Tayo pi janà vedabahulà honti, pa¤¤indriyaæ paÂilabhanti su¤¤atÃ-vimokkhena vimuccanti, paÂhamamaggakkhaïe dhammÃnusÃrino honti; chasu ÂhÃnesu diÂÂhappattà agga- phale pa¤¤Ãvimuttà ti. IdÃni saddhiæ purima-pacchima¤Ãïehi imissà vuÂÂhÃna- gÃminiyà vipassanÃya ÃvibhÃvatthaæ dvÃdasa upamà vedii tabbÃ. TÃsaæ idaæ udÃnaæ:- VaggulÅ kaïhasappo ca gharaæ go\<*<1>*>/ yakkhi dÃrako, khudaæ\<*<2>*>/ pipÃsaæ sÅtuïhaæ andhakÃraæ visena cà ti. Imà ca upamà bhayatupaÂÂhÃnato pabhuti yattha katthac- ¤Ãïe Âhatvà Ãharituæ vaÂÂeyyuæ. Imasmiæ pana ÂhÃne ÃhariyamÃnÃsu bhayatupaÂÂhÃnato yÃva phala¤Ãïaæ sabbaæ pÃkaÂaæ hoti, tasmà idh' eva Ãharitabbà ti vuttÃ. 1. VaggulÅ ti ekà kira vaggulÅ: ettha pupphaæ và phalaæ và labhissÃmÅ ti pa¤casÃkhe madhukarukkhe nilÅyitvà ekaæ sÃkhaæ parÃmasitvà na tatthà ki¤ci pupphaæ và phalaæ và gayhÆpagaæ addasa. Yathà ca ekaæ evaæ dutiyaæ, tatiyaæ, catutthaæ, pa¤camam pi sÃkhaæ parÃmasitvà n' Ãddasa. SÃ: aphalo vat' Ãyaæ rukkho! n' atth' ettha ki¤ci gayhÆpa- gan ti tasmiæ rukkhe Ãlayaæ vissajjetvà ujukÃya sÃkhÃya Ãruyha viÂapantarena sÅsaæ nÅharitvà uddhaæ ulloketvà ÃkÃse uppatitvà a¤¤asmiæ phalarukkhe nilÅyati. Tattha vaggulÅ viya yogÃvacaro daÂÂhabbo; pa¤casÃkho madhuka- rukkho viya pa¤cupÃdÃnakkhandhÃ; tattha vagguliyà nilÅ- yanaæ viya yogino khandhapa¤cake abhiniveso; tassà eke- kaæ sÃkhaæ parÃmasitvà ki¤ci gayhÆpagaæ adisvà avasesa- sÃkhà parÃmasanaæ viya yogino rÆpakkhandhaæ samma- sitvà tattha ki¤ci gayhÆpagaæ adisvà avasesakkhandhasam- masanaæ;tassÃ: aphalo vat' Ãyaæ rukkho ti rukkhe Ãlaya- vissajjanaæ viya yogino pa¤casu pi khandhesu aniccalak- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bm goïo. 2 Bhm khuddaæ. >/ #<[page 664]># %<664 XXI. PaÂipadÃ-¤Ãnadassana-visuddhi-niddeso>% khaïÃdidassanavasena nibbindantassa mu¤citukamyatÃdi- ¤Ãïattayaæ; tassà ujukÃya sÃkhÃya upari Ãrohanaæ viya yogino anulomaæ; sÅsaæ nÅharitvà uddhaæ ullokanaæ viya gotrabhu¤Ãïaæ; ÃkÃse uppatanaæ viya magga¤Ãïaæ; a¤¤as- miæ phalarukkhe nilÅyanaæ viya phala¤Ãïaæ. 2. KaïhasappÆpamà paÂisankhäÃïe vuttà va (p. 651 f.). UpamÃsaæsandane pan' ettha sappavissajjanaæ viya gotrab- hu¤Ãïaæ mu¤citvà Ãgatamaggam olokentassa ÂhÃnaæ viya magga¤Ãïaæ; gantvà abhayaÂÂhÃne ÂhÃnaæ viya phala¤Ãïan ti ayaæ viseso. 3. Gharan ti gharasÃmike kira sÃyaæ bhu¤jitvà sayanaæ Ãruyha niddaæ okkante gharaæ Ãdivuttaæ. So pabujjhi- tvà aggiæ disvà bhÅto: sÃdhuvata 'ssa sace a¬ayhamÃno nik- khameyyan ti olokayamÃno maggaæ disvà nikkhamitvà ve- gena khemaÂÂhÃnaæ gantvà Âhito. Tattha gharassÃmikassa bhu¤jitvà sayanaæ Ãruyha niddokkamanaæ viya bÃlaputhuj- janassa khandhapa¤cake: ahaæ, mamà ti gahaïaæ; pabujjhi- tvà aggiæ disvà bhÅtakÃlo viya sammÃpaÂipadaæ paÂipaj- jitvà tilakkhaïaæ disvà bhayatupaÂÂhÃna¤Ãïaæ; nikkha- manamaggaæ olokanaæ viya mu¤citukamyatà ¤Ãïaæ; mag- gadassanaæ viya anulomaæ; nikkhamanaæ viya gotrabhÆ- ¤Ãïaæ; vegena gamanaæ viya magga¤Ãïaæ; khemaÂÂhÃne ÂhÃnaæ viya phala¤Ãïaæ. 4. Go ti ekassa kira kassakassa rattibhÃge niddaæ okkan- tassa vajaæ bhinditvà goïà palÃtÃ. So paccÆsasamaye tattha gantvà olokento tesaæ palÃtabhÃvaæ ¤atvà anupadaæ gantvà ra¤¤o goïe addasa. Te mayhaæ goïà ti sallakkhetvà Ãharanto pabhÃtakÃle: na ime mayhaæ goïÃ, ra¤¤o goïà ti sa¤jÃnitvÃ: yÃva maæ: coro ayan ti gahetvà rÃjapurisà na anayavyasanaæ pÃpenti, tÃvad-eva palÃyissÃmÅ ti bhÅto goïe pahÃyavegena palÃyitvà nibbhayaÂÂhÃne aÂÂhÃsi. Tat- tha: mayhaæ goïà ti rÃjagoïÃnaæ gahaïaæ viya bÃlaputhuj- janassa: ahaæ, mamà ti khandhÃnaæ gahaïaæ; pabhÃte rÃjagoïà ti sa¤jÃnanaæ viya yogino tilakkhaïavasena khan- dhÃnaæ: aniccà dukkhà anattà ti sa¤jÃnanaæ; bhÅtakÃlo viya bhayatupaÂÂhÃna¤Ãïaæ; vissajjitvà gantukÃmatà viya mu¤citukamyatÃ; vissajjanaæ viya gotrabhÆ; palÃyanaæ viya maggo; palÃyitvà abhayadese ÂhÃnaæ viya phalaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 665]># %< Mu¤citukamyatäÃïaæ 665>% 5. YakkhÅ ti eko kira puriso yakkhiniyà saddhiæ saævÃ- saæ kappesi. Sà rattibhÃge: sutto ayan ti mantvà Ãmakasu- sÃnaæ gantvà manussamaæsam khÃdati. So: kuhiæ esà gacchatÅ ti anubandhitvà manussamaæsaæ khÃdamÃnaæ disvà tassà amanussibhÃvaæ ¤atvÃ: yÃva maæ na khÃdati, tÃva palÃyitassÃmÅ ti bhÅto vegena palÃyitvà khemaÂÂhÃne aÂÂhÃsi. Tattha yakkhiniyà saddhiæ saævÃso viya khan- dhÃnaæ: ahaæ, mamà ti gahaïaæ; susÃne manusassamaæ- saæ khÃdamÃnaæ disvÃ: yakkhinÅ ayan ti jÃnanaæ viya khandhÃnaæ tilakkhaïaæ disvà aniccÃdibhÃvajÃnanaæ; bhÅ- takÃlo viya bhayatupaÂÂhÃnaæ; palÃyitukÃmatà viya mu¤- citukamyatÃ; susÃnavijahanaæ viya gotrabhÆ; vegena palÃ- yanaæ viya maggo; abhayadese ÂhÃnaæ viya phalaæ. 6. DÃrako ti ekà kira puttagiddhinÅ itthÅ; sà uparipÃsÃde nisinnà va antaravÅthiyaæ dÃrakasaddaæ sutvÃ: putto nu kho me kenaci viheÂhiyatÅ ti vegasà gantvÃ: attano putto ti sa¤¤Ãya paraputtaæ aggahesi. SÃ: paraputto ayan ti sa¤jÃnitvà ottappamÃnà ito c' ito ca oloketvÃ: mà h' eva mam koci dÃrakacorÅ ayan ti vadeyyà ti dÃrakaæ tatth' eva oro- petvà puna vegasà pÃsÃdaæ Ãruyha nisÅdi. Tattha attano puttasa¤¤Ãya paraputtassa gahaïaæ viya: ahaæ, mamà ti pa¤cakkhandhaggahaïaæ; paraputto ayan ti sa¤jÃnanaæ viya tilakkhaïavasena n' Ãhaæ, na mamà ti sa¤jÃnanaæ; ottappanaæ viya bhayatupaÂÂhÃnaæ; ito c' ito ca olokanaæ viya mu¤citukamyatÃ-¤Ãïaæ; tatth' eva dÃrakassa oro- panaæ viya anulomaæ; oropetvà antaravÅthiyaæ ÂhitakÃlo viya gotrabhÆ; pÃsÃdÃrÆhanaæ viya maggo; Ãruyha nisÅ- danaæ viya phalaæ. 7-12. Khudaæ, pÃsaæ, sÅtuïhaæ andhakÃraæ, visena cà ti imà pana cha upamà vuÂÂhÃnagÃminiyà vipassanÃya Âhitas sa lokuttaradhammÃbhimukhaninnapoïapabbhÃrabhÃvadassa- natthaæ vuttÃ. 7. Yathà pi khudÃya abhibhÆto sujighacchito puriso sÃdu- rasaæ bhojanaæ pattheti, evam ev' Ãyaæ saæsÃravaÂÂaji- ghacchÃya phuÂÂho yogÃvacaro amatarasaæ kÃyagatÃ-sati- bhojanaæ pattheti. 8. Yathà ca pipÃsito puriso parisussamÃnakaïÂhamukho ane- kangasambhÃraæ pÃnakaæ pattheti, evam ev' Ãyaæ saæsÃra- \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 666]># %<666 XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% vaÂÂapipÃsÃya phuÂÂho yogÃvacaro ariyaæ aÂÂhangikamagga- pÃnakaæ pattheti. 9. Yathà pana sÅtasamphuÂÂho puriso uïhaæ pattheti, evam ev' Ãyaæ saæsÃravaÂÂe taïhÃsinehasÅtena phuÂÂho yogÃva- caro kilesasantÃpakaæ maggatejaæ pattheti. 10. Yathà ca uïhasamphuÂÂho puriso sÅtaæ pattheti, evam ev' Ãyaæ saæsÃravaÂÂe ekÃdasaggisantÃpasantatto yogÃva- caro ekÃdasaggivÆpasamaæ NibbÃnaæ pattheti. 11. Yathà pana andhakÃrapareto puriso Ãlokaæ pattheti, evam ev' Ãyaæ avijjandhakÃrena onaddhapariyonaddho yogÃvacaro ¤ÃïÃlokaæ maggabhÃvanaæ pattheti. 12. Yathà ca visasamphuÂÂho puriso visaghÃtanaæ bhesaj- jaæ pattheti, evam ev' Ãyaæ kilesavisasamphuÂÂho yogÃva- caro kilesavisanimmathanaæ amatosadhaæ NibbÃnaæ pat- theti. Tena vuttaæ: tass' evaæ jÃnato evaæ passato tÅsu bhavesu ...pe... navasu sattÃvÃsesu cittaæ paÂilÅyati paÂikÆÂati paÂivaÂÂati na sampasÃrÅyati, upekkhà và pÃÂiku- lyatà và saïÂhÃti. Seyyathà pi nÃma padumapalÃse Åsaka- poïe ti\<*<1>*>/ sabbaæ pubbe vuttanayen' eva veditabbaæ. EttÃ- vatà ca pan' esa paÂilÅnacaro nÃma hoti, yaæ sandhÃya vuttaæ:- PatilÅnacarassa bhikkhuno bhajamÃnassa vivittamÃna- saæ, sÃmaggiyam Ãhu tassa taæ yo attÃnaæ bhavane na dassaye ti\<*<2>*>/. Evam idaæ sankhÃrupekkhÃ-¤Ãïaæ yogino patilÅnacarabhÃ- vaæ niyametvà uttariæ\<*<3>*>/ ariyamaggassÃpi bojjhanga-maggan- ga-jhÃnanga-paÂipadÃvimokkhavisesaæ niyameti. Keci hi therÃ: bojjhanga-magganga-jhÃnangÃnaæ visesaæ pÃdakaj- jhÃnaæ niyametÅ ti vadanti; keci: vipassanÃya Ãrammaïa- bhÆtà khandhà niyamentÅ ti vadanti; keci: puggalajjhÃsayo niyametÅ ti vadanti. Tesam pi vÃdesu ayaæ pubbabhÃga- vuÂÂhÃnagÃminÅ vipassanà niyameti yevà ti veditabbÃ. Tatr' Ãyaæ anupubbikathÃ:- vipassanÃniyamena hi sukkhavipas- sakassa uppannamaggo pi samÃpattilÃbhino jhÃnaæ pÃda- kaæ akatvÃ, uppannamaggo pi paÂhamajjhÃnaæ pÃdakaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Above, p. 656. 2 Sn. ver. 809. 3 Sb Bhm uttari. >/ #<[page 667]># %< Mu¤citukamyatäÃïaæ 667>% katvÃ, pakiïïakasankhÃre sammasitvÃ, uppÃditamaggo pi paÂhamajjhÃnikà va honti. Sabbesu satta bojjhangÃni aÂÂha maggangÃni pa¤ca jhÃnangÃni honti. Tesaæ hi pub- babhÃgavipassanà somanassasahagatà pi upekkhÃsahagatà pi hutvà vuÂÂhÃnakÃle sankhÃrupekkhÃbhÃvaæ patvà soma- nassasahagatà hoti. Pa¤cakanaye dutiya-tatiya-catutthaj- jhÃnÃni pÃdakÃni katvà uppÃditamaggesu yathÃkkamena va jhÃnaæ caturangikaæ, tivangikaæ, duvangika¤ ca hoti; sab- besu pana satta maggangÃni honti, catutthe cha bojjhangÃni. Ayaæ viseso pÃdakajjhÃnaniyamena ceva vipassanÃniya- mena ca hoti. Tesam pi hi pubbabhÃgavipassanà somanassa- sahagatà pi upekkhÃsahagatà pi hoti, vuÂÂhÃnagÃminÅ soma- nassasahagatà va. Pa¤camajjhÃnaæ pÃdakaæ katvà nib- battitamagge pana upekkhÃ-cittekaggatÃvasena dve jhÃnan- gÃni, bojjhangamaggangÃni cha, satta c' eva. Ayam pi viseso ubhayaniyamavasena hoti; imasmiæ hi naye pubba- bhÃgavipassanà somanassasahagatà và upekkhÃsahagatà và hoti, vuÂÂhÃnagÃminÅ upekkhÃsahagatà va. ArÆpajjhÃnÃm pÃdakaæ katvà uppÃditamagge pi es' eva nayo. Evaæ pÃdakajjhÃnato vuÂÂhÃya ye koci sankhÃre samma- sitvà nibbattitamaggassa Ãsannapadese vuÂÂhitasamÃpatti attano sadisabhÃvaæ karoti, bhÆmivaïïo viya godhÃvaïïassa. DutiyattheravÃde pana yato yato samÃpattito vutthÃya ye ye samÃpattidhamme sammasitvà maggo nibbattito hoti, taæ taæ samÃpattisadiso va hoti. Tatrà 'pi ca vipassanÃ- niyamo vuttanayen' eva veditabbo. TatiyattheravÃde attano attano ajjhÃsayÃnurÆpena yaæ yaæ jhÃnaæ pÃda- kaæ katvà ye ye jhÃnadhamme sammasitvà maggo nibbattito, taæ taæ jhÃnasadiso va hoti; pÃdakajjhÃnaæ pana sammasi- tajjhÃnaæ vÃ, vinà ajjhÃsayamatten' eva, taæ na ijjhati. SvÃyam attho NandakovÃdasuttena\<*<1>*>/ dÅpetabbo. Etthà pi ca vipassanÃniyamo vuttanayen' eva veditabbo. Evaæ tÃva sankhÃrupekkhà bojjhanga-magganga-jhÃnan- gÃni niyametÅ ti veditabbÃ. Sace pan' Ãyaæ Ãdito kilese vikkhambhiyamÃnà dukkhena sappayogena sasankhÃrena vikkhambhetuæ asakkhi, dukkhà paÂipadà nÃma hoti; vi- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. iii, 270 f. >/ #<[page 668]># %<668 XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% pariyÃyena sukhà paÂipadÃ. Kilese pana vikkhambhitvà vipassanÃ-parivÃsaæ maggapÃtubhÃvaæ saïikaæ kurumÃnà dandhÃbhi¤¤Ã nÃma hoti, vipariyÃyena khippÃbhi¤¤Ã. Iti ayaæ sankhÃrupekkhà ÃgamanÅyaÂÂhÃne Âhatvà attano attano maggassa nÃmaæ deti, tena maggo cattÃri nÃmÃni labhati. Sà pan' Ãyaæ paÂipadà kassaci bhikkhuno nÃnà hoti, kassaci catusu pi maggesu ekà va; BuddhÃnaæ pana cattÃro pi maggÃ, sukhà paÂipadà khippabhi¤¤Ã va ahesuæ, tathà DhammasenÃpatissa. MahÃmoggallÃnattherassa pana pa- Âhamamaggo sukhÃpaÂipado khippÃbhi¤¤o ahosi; upari tayo dukkhÃpaÂipadÃ, dandhÃbhi¤¤Ã. Yathà ca paÂipadà evaæ adhipatayo pi kassaci bhikkhuno catusu maggesu nÃnà honti, kassaci catusu pi eko va. Evaæ sankhÃrupekkhà paÂipadÃvisesaæ niyameti. Yathà pana vimokkhavisesaæ niyameti, taæ pubbe vuttam eva\<*<1>*>/. Api ca maggo nÃma pa¤cahi kÃraïehi nÃmaæ labhati: sarasena va paccanÅkena và saguïena và Ãrammaïena và Ãgamanena vÃ. Sace hi sankhÃrupekkhà aniccato sankhÃre sammasitvà vuÂÂhÃti, animittavimokkhena vimuccati. Sace dukkhato sammasitvà vuÂÂhÃti, appaïihitavimokkhena vimuccati. Sace anattato sammasitvà vuÂÂhÃti, su¤¤atavimokkhena vimuccati. Idaæ sarasato nÃmaæ nÃma. Yasmà pan' esa aniccÃnupassanÃya sankhÃrÃnaæ ghana- vinibbhogaæ katvà niccanimitta-dhuvanimitta-sassatanimit- tÃni pajahanto Ãgato, tasmà animitto; dukkhÃnupassanÃya pana sukhasa¤¤aæ pahÃya païidhiæ patthanaæ sukkhÃ- petvà Ãgatattà appaïihito; anattÃnupassanÃya atta-satta- puggalasa¤¤aæ pahÃya sankhÃrÃnaæ su¤¤ato diÂÂhattà su¤¤ato ti idaæ paccanÅkato nÃmaæ nÃma. RÃgÃdÅhi pan' esa su¤¤attà su¤¤a; rÆpanimittÃdÅnaæ rÃganimittÃdÅnaæ yeva và abhÃvena animitto; rÃgapaïidhi- ÃdÅnaæ abhÃvato appaïihito ti idam assa saguïato nÃmaæ. SvÃyaæ su¤¤ataæ animittaæ appaïihita¤ ca NibbÃnaæ Ãrammaïaæ karotÅ ti pi su¤¤ato animitto appaïihito ti vuccati. Idam assa Ãrammaïato nÃmaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Above, p. 666. >/ #<[page 669]># %< Anuloma¤Ãïaæ 669>% ùgamanaæ pana duvidhaæ: vipassanÃgamanaæ, maggÃga- mana¤ ca. Tattha magge vipassanÃgamanaæ labhati, phale maggÃgamanaæ. AnattÃnupassà hi su¤¤atà nÃma. Su¤¤a- tavipassanÃya maggo su¤¤ato, aniccÃnupassanà animittà nÃma; animittavipassanÃya maggo animitto. Idaæ pana nÃmaæ na AbhidhammapariyÃyena labbhati, SuttantapariyÃ- yena labbhati. Tatra hi gotrabhƤÃïaæ animittaæ NibbÃnaæ Ãrammaïaæ katvà animittanÃmakaæ hutvà sayaæ ÃgamanÅyaÂÂhÃne Âhatvà maggassa nÃmaæ detÅ ti vadanti. Tena: maggo animitto ti vutto. MaggÃgamanena pana phalaæ animittan ti yujjati yeva. DukkhÃnupassanà sankhÃresu païidhiæ sukkhÃpetvà Ãgatattà appaïihità nÃma. Appaïihitavipas- sanÃya maggo appaïihita. Appaïihitamaggassa phalaæ appaïihitaæ. Evaæ vipassanà attano nÃmaæ maggassa deti, maggo phalassà ti idaæ Ãgamanato nÃmaæ. Evam ayaæ sankhÃrupekkhà vimokkhavisesaæ niyametÅ ti. SankhÃrupekkhà ¤Ãïaæ niÂÂhitaæ. [Anuloma¤Ãïaæ] Tassa taæ sankhÃrupekkhäÃïaæ Ãsevantassa bhÃventassa bahulÅkarontassa adhimokkhasaddhà balavatarà nibbattati, viriyaæ supaggahitaæ hoti, sati sÆpaÂÂhitÃ, cittaæ susamÃ- hitaæ, tikkhatarà sankhÃrupekkhà uppajjati. Tassa dÃni maggo uppajjissatÅ ti sankhÃrupekkhà sankhÃre aniccà ti vÃ, dukkhà ti vÃ, anattà ti và sammasitvà bhavangaæ otarati. BhavangÃnantaraæ sankhÃrupekkhÃya katanayen' eva sankhÃre aniccà ti vÃ, dukkhà ti vÃ, anattà ti vÃ, Ãram- maïaæ kurumÃnaæ uppajjati manodvÃrÃvajjanaæ. Tato bhavangaæ ÃvaÂÂetvÃ\<*<1>*>/ uppannassa tassa kiriyacittassÃ- nantaraæ avÅcikaæ\<*<2>*>/ cittasantatiæ anuppabandhamÃnaæ tath' eva sankhÃre Ãrammaïaæ katvà uppajjati paÂhama- javanacittaæ, yaæ parikamman ti vuccati. Tad-anantaraæ tath' eva sankhÃre Ãrammaïaæ katvà uppajjati dutiyaja- vana cittaæ, yaæ upacÃran ti vuccati. Tad-anantaram pi \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm ÃvaÂÂitvÃ. 2 Sh avicikaæ. >/ #<[page 670]># %<670 XXI. PaÂipadÃ-¤Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% tath' eva sankhÃre Ãrammaïaæ katvà uppajjati tatiyaja- vanacittaæ, yan anuloman ti vuccati: idaæ nesaæ pÃÂi- yekkaæ nÃmaæ. Avisesena pana tividham p' etaæ Ãsevanan ti pi pari- kamman ti pi upacÃran ti pi anuloman ti pi vattuæ vaÂÂa- ti. Kissa anulomaæ? PurimabhÃga-pacchimabhÃgÃnaæ. Taæ hi purimÃnaæ aÂÂhannaæ vipassanäÃïÃnaæ tatha- kiccatÃya ca anulometi; upari ca sattatiæsÃya bodhipakkhiya- dhammÃnaæ; taæ hi aniccalakkhaïÃdi-vasena sankhÃre Ãrabbha pavattattà udayabbayavantÃnaæ yeva vata dham- mÃnaæ udayabbaya¤Ãïaæ uppÃdavaye addasà ti ca, bhan- gavantÃnaæ yeva vata bhangÃnupassanaæ bhangaæ addasà ti ca, sabhayaæ yeva vata bhayatupaÂÂhÃnassa bhayato upaÂ- Âhitan ti ca, sÃdÅnave yeva vata ÃdÅnavÃnupassanaæ ÃdÅnavaæ addasà ti ca, nibbinditabbe yeva vata nibbinditäÃïaæ nibbin- danti ca, mu¤citabbaæ hi yeva vata mu¤citukamyatäÃïaæ mu¤citukÃmaæ jÃtan ti ca, paÂisankhÃtabbaæ yeva vata paÂisankhäÃïena paÂisankhÃtan ti ca, upekkhitabbaæ yeva vata sankhÃrupekkhÃya upekkhitan ti ca, atthato va- damÃnaæ viya imesa¤ ca aÂÂhanaæ ¤ÃïÃnaæ tathakicca- tÃya anulometi. Upari ca sattatiæsÃya bodhipakkhiya- dhammÃnaæ tÃya paÂipattiyà pattabbattÃ. Yathà hi dhammiko rÃjÃ, vinicchayaÂÂhÃne nisinno, vohÃri- kamahÃmattÃnaæ vinicchayaæ sutvÃ, agatigamanam pahÃya majjhatto hutvÃ: evaæ hotÆ ti anumodamÃno tesa¤ ca vinic- chayassa anulometi, porÃïassa ca rÃjadhammassa, evaæ sampadam idaæ veditabbaæ. RÃjà viya hi anuloma¤Ãïaæ; aÂÂha vohÃrikamahÃmattà viya aÂÂha ¤ÃïÃni;\<*<1>*>/ porÃïo rÃja- dhammo viya sattatiæsa bodhipakkhiyÃ. Tattha yathà rÃjÃ: evaæ hotÆ ti vadamÃno vohÃrikÃna¤ ca vinicchayassa rÃjadhammassa ca anulometi, evam idaæ aniccÃdi-vasena sankhÃre Ãrabbha uppajjamÃnaæ aÂÂhanna¤ ca ¤ÃïÃnaæ tathakiccatÃya anulometi, upari ca sattatiæsÃya bodhipakkhi- yadhammÃnaæ; ten' eva saccÃnulomika¤Ãïan ti vuccatÅ ti. Anuloma¤Ãïaæ niÂÂhitaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Above, p. 639 f. >/ #<[page 671]># %< Suttasaæsandanà 671>% Suttasaæsandanà Ida¤ ca pana anuloma¤Ãïaæ sankhÃrÃmmaïÃya vuÂÂhÃ- nagÃminiyà vipassanÃya pariyosÃnaæ hoti. Sabbena sab- baæ pana gotrabhƤÃïaæ vuÂÂhÃnagÃminiyà vipassanÃya pariyosÃnaæ. IdÃni tassà yeva vuÂÂhÃnagÃminiyà vipassanÃya asammo- hatthaæ ayaæ suttasaæsandanà veditabbÃ. SeyyathÅdaæ: ayaæ hi vuÂÂhÃnagÃminÅ vipassanà SaÊÃyatanavibhangasutte:\<*<1>*>/ atammayataæ, bhikkhave, nissÃya, atammayataæ Ãgamma, yÃyaæ upekkhà ekattà ekattasitÃ: taæ pajahatha, taæ samatik- kamathà ti evaæ atammayatà ti vuttÃ. Alagaddasuttante:\<*<2>*>/ nibbindaæ virajjati, virÃgà vimuccatÅ ti evaæ nibbidà ti vuttÃ. SusÅmasuttante:\<*<3>*>/ pubbe kho, SusÅma, dhammaÂÂhiti ¤Ãïaæ, pacchà nibbÃne ¤Ãïan ti evaæ dhammaÂÂhiti¤Ãïan ti vuttÃ. PoÂÂhapÃdasuttante:\<*<4>*>/ sa¤¤aggaæ kho, PoÂÂhapÃda, paÂhamaæ uppajjati, pacchà ¤Ãïan ti evaæ sa¤¤aggan ti vuttÃ. Dasut- tarasuttante:\<*<5>*>/ paÂipadäÃïadassanavisuddhi pÃrisuddhipa- dhÃniyangan ti evaæ pÃrisuddhipadhÃniyangan ti vuttÃ. PaÂisambhidÃmagge:\<*<6>*>/ -yà ca mu¤citukamyatà yà ca paÂisan- khÃnupassanÃyà ca sankhÃrupekkhÃ, ime dhammà ekatthÃ, vya¤janam eva nÃnan ti evaæ tÅhi nÃmehi vuttÃ. PaÂÂhÃne:\<*<7>*>/ anulomaæ gotrabhussa, anulomaæ vodÃnassà ti evaæ dvÅhi\<*<8>*>/ nÃmehi vuttÃ. RathavinÅtasuttante\<*<9>*>/: kiæ pan' Ãvuso paÂi- padäÃïadassanavisuddhatthaæ Bhagavati brahmacariyaæ vussatÅ ti? evaæ paÂipadäÃïadassanavisuddhÅ ti vuttÃ. Iti 'nekehi nÃmehi kittità yà mahesinÃ, vuÂÂhÃnagÃminÅ santà parisuddhà vipassanÃ. VuÂÂhÃtukÃmo saæsÃra-dukkhapankà mahabbhayÃ, kareyya satataæ tattha yogaæ paï¬itajÃtiko ti. Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-magge pa¤¤Ã; bhÃ- vanÃdhikÃre PaÂipadäÃïadassanavisuddhiniddeso nÃma ekavÅsatimo paricchedo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. iii, 220. 2 M. i, 139. 3 S. ii, 124. 4 D. i, 185. 5 D. iii, 288. 6 PÂs. ii, 64. 7 TikapaÂÂhÃna. 8 DvÅhi. All edns. read tÅhi except Sh, who gives tÅhi in a footnote. Sb queries tÅhi in giving it. 9 M. i, 147. >/ #<[page 672]># %<672>% XXII BùVÅSATIMO PARICCHEDO ¥ù×ADASSANA-VISUDDHI-NIDDESO [PaÂhamamagga¤Ãïaæ] Ito paraæ gotrabhƤÃïaæ hoti. Taæ maggassa Ãvajja- naÂÂhÃniyattà neva PaÂipadäÃïavisuddhiæ, na ¥Ãïadassana- visuddhiæ bhajati. Antarà abbohÃrikam eva hoti; vipassanÃ- sote patitattà pana vipassanà ti sankhaæ gacchati. SotÃ- pattimaggo sakadÃgÃmimaggo anÃgÃmimaggo arahattamaggo ti imesu pana catusu maggesu ¤Ãïaæ ¥Ãïadassanavisuddhi nÃma. Tattha paÂhamamagga¤Ãïaæ tÃva sampÃdetukÃmena a¤- ¤aæ ki¤ci kÃtabbaæ nÃma n' atthi. Yaæ hi anena kÃtab- baæ siyÃ, taæ anulomÃvasÃnaæ vipassanaæ uppÃdentena katam eva. Evaæ uppanna-anuloma¤Ãïassa pan' assa tehi tÅhi pi anuloma¤Ãïehi attano balÃnurÆpena thÆla-thÆle sacca- paÂicchÃdaketamamhi antaradhÃpite sabbasankhÃragatesu cit- taæ na pakkhanadti, na santiÂÂhati, nÃdhimuccati, na sajjati, na laggati, na bajjhati, padumapalÃsato udakaæ viya paÂi- lÅyati, paÂikÆÂati, paÂivaÂÂati, sabbaæ nimittÃrammaïam pi sabbaæ pavattÃrammaïam pi paÊibodhato upaÂÂhÃti. Ath' assa sabbasmiæ nimittapavattÃrammaïe paÊibodhato upaÂÂhite anuloma¤Ãïassa Ãsevanante animittaæ appavattaæ visankhÃraæ nirodhaæ NibbÃnaæ Ãrammaïaæ kurumÃnaæ puthujjanagottaæ puthujjanasankhaæ puthujjanabhÆmiæ atikkamamÃnaæ ariyagottaæ ariyasankhaæ ariyabhÆmiæ okkamamÃnaæ NibbÃnÃrammaïe paÂhamÃvaÂÂana-paÂhamÃ- bhoga-paÂhamÃsamannÃhÃrabhÆtaæ maggassa anantarasam- \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 673]># %< PaÂhamamagga¤Ãïaæ 673>% anantar'-Ãsevana-upanissaya-n' atthi-vigatavasena chahi ÃkÃrehi paccayabhÃvaæ sÃdhayamÃnaæ sikhÃppattaæ vipas- sanÃya muddhabhÆtaæ apunarÃvaÂÂakaæ uppajjati gotra- bhƤÃïaæ; yaæ sandhÃya vuttaæ:-. Kathaæ bahiddhà vuÂÂhÃ- navivaÂÂane pa¤¤Ã gotrabhƤÃïaæ ? UppÃdaæ abhibhuyyatÅ ti gotrabhÆ. Pavattaæ ...pe... upÃyÃsaæ abhibhuyyatÅ ti gotrabhÆ. . . . Bahiddhà sankhÃranimittaæ abhibhuyyatÅ ti gotrabhÆ. AnuppÃdaæ pakkhandatÅ ti gotrabhÆ. Appavat- taæ ...pe... anupÃyÃsaæ nirodhaæ NibbÃnaæ pakkhan- datÅ ti gotrabhÆ. UppÃdaæ abhibhÆyitvà anuppÃdaæ pak- khandatÅ ti gotrabhÆ ti\<*<1>*>/ sabbaæ vitthÃretabbaæ. Tatr' Ãyaæ ekÃvajjanena ekavÅthiyaæ pavattamÃnÃnam pi anulomagotrabhÆnaæ nÃnÃrammaïe pavattanÃkÃradÅpikà upamÃ:- Yathà hi mahÃmÃtikaæ langhitvà paratÅre patiÂ- ÂhÃtukÃmo puriso vegena dhÃvitvà mÃtikÃya orimatÅre ruk- khasÃkhÃya bandhitvà olambitaæ rajjuæ và yaÂÂhiæ và gahetvà ullanghitvà paratÅraninna-poïa-pabbhÃrakÃyo hutvÃ, paratÅrassa uparibhÃgaæ patto, taæ mu¤citvà vedhamÃno paratÅre patitvà saïikaæ patiÂÂhÃti, evam ev' Ãyaæ yogÃva- caro vi bhava-yoni-gati-Âhiti nivÃsÃnaæ paratÅrabhÆte Nib- bÃne patiÂÂhÃtukÃmo udayabbayÃnupassanÃdinà vegena dhÃ- vitvà attabhÃvarukkhasÃkhÃya bandhitvà olambitaæ rÆparaj- juæ và vedanÃdisu a¤¤ataradaï¬aæ và aniccan ti và dukkhan ti và anattà ti và anulomÃvajjanena gahetvÃ, taæ amu¤- camÃno va paÂhamena anulomacittena ullaghitvÃ, dutiyena paratÅraninnapoïapabbhÃrakÃyo viya NibbÃnaninnapoïapab- bhÃramÃnaso hutvà tatiyena paratÅrassa uparibhÃgaæ patto viya, idÃni pattabbassa NibbÃnassa Ãsanno hutvà tassa cit- tassa nirodhena taæ sankhÃrÃrammaïaæ mu¤citvà gotra- bhÆcittena visankhÃre paratÅrabhÆte NibbÃne patati. EkÃ- rammaïe pana aladdhÃsevanatÃya vedhamÃno so puriso viya na tÃva suppatiÂÂhito hoti, tato magga¤Ãïena patiÂÂhÃtÅ ti. Tattha anulomaæ saccapaticchÃdakaæ kilesatamaæ vino- detuæ sakkoti, na NibbÃnamÃrammaïaæ kÃtuæ. Gotra- bhÆ NibbÃnam eva Ãrammaïaæ kÃtuæ sakkoti, na sacca- paÂicchÃdakaæ tamaæ vinodetuæ. Tatr' Ãyam upamÃ:- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. i, 66. >/ #<[page 674]># %<674 XXII. ¥Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% eko kira cakkhumà puriso: nakkhattayogaæ jÃnissamÅ ti rattibhÃge nikkhamitvà candaæ passituæ uddhaæ ullokesi. Tassa valÃhakehi paÂicchannattà cando na pa¤¤Ãyittha. Ath' eko vÃto uÂÂhahitvà thÆla-thÆle valÃhake viddhaæsesi,\<*<1>*>/ aparo majjhime, aparo sukhume pi; tato so puriso vigatava- lÃhakenabhe candaæ disvà nakkhattayogaæ a¤¤Ãsi. Tattha tayo valÃhakà viya saccapaticchÃdakathÆlamajjhi- masukhumaæ kilesandhakÃraæ. Tayo vÃtà viya tÅïi anulo- macittÃni. Cakkhumà puriso viya gotrabhƤÃïaæ. Cando viya NibbÃnaæ. Ekakassa vÃtassa yathÃkkamena valÃhaka- viddhaæsanaæ viya ekekassa anulomacittassa saccapaÂicchÃ- dakatamavinodanaæ. VigatavalÃhake nabhe tassa puri- sassa visuddhacandadassanaæ viya vigate saccapaÂicchÃdake tame gotrabhƤÃïassa visuddha-NibbÃnadassanaæ. Yath' eva hi tayo vÃtà candapaÂicchÃdake valÃhake yeva viddhaæ- setuæ sakkonti, na candaæ daÂÂhuæ, evaæ anulomÃni saccapaÂicchÃdakaæ tamaæ yeva vinodetuæ sakkonti, na NibbÃnaæ daÂÂhuæ. Yathà so puriso candam eva daÂÂhuæ sakkoti, na valÃhake viddhaæsetuæ, evaæ gotrabhƤÃïaæ NibbÃnam eva daÂÂhuæ sakkoti, na kilesatamaæ vinodetuæ. Ten' eva c' etaæ maggassa Ãvajjanan ti vuccati; taæ hi anÃ- vajjanam pi samÃnaæ ÃvajjanaÂÂhÃne ÂhatvÃ: evaæ nibbat- tà hÅ ti maggassa sa¤¤aæ datvà viya nirujjhati. Maggo pi tena dinnasa¤¤aæ amu¤citvà va avÅcisantativasena\<*<2>*>/ taæ ¤Ãïaæ anubandhamÃno anibbiddhapubbaæ apadÃlitapub- baæ lobhakkhandhaæ dosakkhandhaæ mohakkhandhaæ nibbijjhamÃno va padÃlayamÃno nibbattati. Tatr' Ãyaæ upamÃ:- eko kira issÃso aÂÂha usabhamatte padese phalakasataæ ÂhapÃpetvà vatthena mukhaæ veÂhe- tvà saraæ sannayhitvÃ\<*<3>*>/ cakkayante aÂÂhÃsi. A¤¤o puriso cakkayantaæ ÃvijjhitvÃ, yadà issÃsassa phalakaæ abhimu- khaæ hoti, tadà tattha daï¬akena sa¤¤aæ deti. IssÃso daï¬akasa¤¤aæ amu¤citvà va saraæ khipitvà phalakasataæ nibbijjhati. Tattha daï¬akasa¤¤aæ viya gotrabhu ¤Ãïaæ. IssÃso viya magga¤Ãïaæ. IssÃsassa daï¬akasa¤¤aæ amu¤citvà va phalakasatanibbijjhanaæ viya magga¤Ãïassa \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -seti. 2 Cf. above, p. 669. 3 Bhm sannahitvÃ. >/ #<[page 675]># %< Dutiya(magga)¤Ãïaæ 675>% gotrabhƤÃïena dinnasa¤¤aæ amu¤citvà va NibbÃnaæ Ãrammaïaæ katvà anibbiddhapubbÃnaæ apadÃlitapubbÃnaæ lobhadosamohakkhandhÃnaæ nibbijjhanapadÃlanaæ.\<*<1>*>/ Na kevala¤ c' esa maggo lobhakkhandhÃdÅnam nibbijjhanam eva karoti, api ca kho anamataggasaæsÃravaÂÂadukkhasamud- daæ soseti: sabba-apÃyadvÃrÃni pidahati; sattannaæ ariya- dhanÃnaæ sammukhÅbhÃvaæ karoti; aÂÂhangikaæ micchÃ- maggaæ pajahati; sabbaverabhayÃni vÆpasameti; SammÃ- sambuddhassa orasaputtabhÃvaæ upaneti; a¤¤esa¤ ca aneka- satÃnaæ ÃnisaæsÃnaæ paÂilÃbhÃya saævattatÅ ti. Evaæ anekÃnisaæsadÃyakena sotÃpattimaggena sampayuttaæ ¤Ãïaæ sotÃpattimagge ¤Ãïan ti. PaÂhamagga¤Ãïaæ niÂÂhitaæ. [Dutiya(magga)¤Ãïaæ] Imassa pana ¤Ãïassa anantaraæ tass' eva vipÃkabhÆtÃni dve, tÅïi và phalacittÃni uppajjanti. AnantaravipÃkattà yeva hi lokuttarakusalÃnaæ:- samÃdhim Ãnantarika¤ ¤am ÃhÆ ti\<*<2>*>/ ca dandham Ãnantarikaæ pÃpuïÃti ÃsavÃnaæ khÃyÃyà ti\<*<3>*>/ ca Ãdivuttaæ. Keci pana ekaæ dve, tÅïi, cattÃri và phalacittÃnÅ ti vadanti. Taæ na gahetabbaæ; anulomassa hi Ãsevanante gotrabhÆ- ¤Ãïaæ uppajjati; tasmà sabban t' imena paricchedena dvÅhi anulomacittehi bhavitabbaæ; na hi ekaæ Ãsevanapaccayaæ labhati. Satta cittaparamà ca ekà javanavÅthi; tasmà yassa dve anulomÃni, tassa tatiyaæ gotrabhÆ, catutthaæ maggacittaæ, tÅïi phalacittÃni honti. Yassa tÅïi anulomÃni, tassa catutthaæ gotrabhÆ pa¤camaæ maggacittaæ, dve phalacittÃni honti, tena vuttaæ dve tÅïi và phalacittÃni uppajjantÅ ti. Keci pana yassa cattÃri anulomÃni, tassa pa¤camaæ gotra- bhÆ, chaÂÂhaæ maggacittaæ ekaæ phalacittan ti vadanti. Taæ pana yasmà catutthaæ pa¤camaæ và appeti, na tato paraæ Ãsannabhavangattà ti paÂikkhittaæ, tasmà na sÃrato paccetabbaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Repeated in Asl. 233 with slight variants. 2 Sn. ver. 226. 3 A. ii, 149. >/ #<[page 676]># %<676 XXII. ¥Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% EttÃvatà ca pan' esa sotÃpanno nÃma dutiyo ariyapuggalo hoti. Bhusapamatto pi hutvà sattakkhattuæ devesu ca manussesu ca sandhÃvitvà saæsaritvà dukkhass' antassa karaïasamattho hoti. PhalapariyosÃne pan' assa cittaæ bhavangam otarati, tato bhavangaæ upacchinditvà mag- gapaccavekkhanatthÃya uppajjati manodvÃrÃvajjanaæ; tasmiæ niruddhe paÂipÃÂiyà satta maggapaccavekkhaïa- javanÃnÅ ti. Puna bhavangaæ otaritvà ten' eva nayena phalÃdÅnaæ paccavekkhaïatthÃya ÃvajjanÃdÅni uppajjanti, yesaæ uppattiyà esa maggaæ paccavekkhati, phalaæ paccavekkhati, pahÅnakilese paccavekkhati, avasiÂÂhakilese paccavekkhati, NibbÃnaæ paccavekkhati. So hi: iminà vat' Ãhaæ maggena Ãgato ti maggaæ paccavekkhati, tato: ayaæ me Ãnisaæso laddho ti phalaæ paccavekkhati; tato: ime nÃma me kilesà pahÅnà ti pahÅnakilese paccavekkhati; tato: ime nÃma me kilesà avasiÂÂhà ti uparimaggattayavajjhe kilese paccavekkhati; avasÃne ca: ayaæ me dhammo Ãram- maïato paÂividdho ti amataæ NibbÃnaæ paccavekkhati. Iti sotÃpannassa ariyasÃvakassa pa¤ca paccavekkhaïÃni honti. Yathà ca sotÃpannassa, evaæ sakadÃgÃmi-anÃgÃ- mÅnam pi. Arahato pana avasiÂÂhakilesapaccavekkhaïaæ nÃma n' atthÅ ti. Evaæ sabbÃni pi ekÆnavÅsati paccavekkhaïÃni nÃma, ukkaÂÂhaparicchedo yeva c' eso. PahÅnÃvasiÂÂhakilesa- paccavekkhaïaæ hi sekkhÃnam pi hoti vÃ, na vÃ. Tassa hi paccavekkhaïassa abhÃven' eva MahÃnÃmo Bhagavantaæ pucchi:- ko su nÃma me dhammo ajjhattaæ appahÅno, yena me ekadà lobhadhammà pi cittaæ pariyÃdÃya tiÂÂhantÅ ti\<*<1>*>/ sab- baæ vitthÃrato veditabbaæ. Evaæ paccavekkhitvà pana so sotÃpanno ariyasÃvako tasmiæ yeva và Ãsane nisinno, aparena và samayena kÃ- marÃgavyÃpÃdanaæ tanubhÃvÃya dutiyÃya bhÆmiyà pat- tiyà yogaæ karoti. So indriyabalabojjhangÃni samodhÃne- tvà tad-eva rÆpa-vedanÃ-sa¤¤Ã-sankhÃra-vi¤¤Ãïabhedaæ sankhÃragataæ aniccaæ dukkham anattà ti ¤Ãïena parimad- dati, parivatteti, vipassanÃ-vÅthiæ ogÃhati. Tass' evaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. i, 91. >/ #<[page 677]># %< Tatiyamagga¤Ãïaæ 677>% paÂipannassa vuttanayen' eva sankhÃrÆpekkhÃvasÃne ekÃ- vajjanena anulomagotrabhƤÃïesu uppannesu gotrabhÆ- anantaraæ sakadÃgÃmi-maggo uppajjati. Tena sampayut- taæ ¤Ãïaæ sakadÃgÃmi-magge ¤Ãïan ti. Dutiya¤Ãïaæ niÂÂhitaæ.1 [Tatiyamagga¤Ãïaæ] Imassà pi ¤Ãïassa anantaraæ vuttanayen' eva phalacittÃ- ni veditabbÃni. EttÃvatà c' esa sakadÃgÃmÅ nÃma catuttho ariyapuggalo hoti sakid-eva imaæ lokaæ Ãgantvà dukkhass' antakaraïasamattho; tato paraæ paccavekkhaïaæ vuttana- yam eva. Evaæ paccavekkhitvà c' eso sakadÃgÃmÅ ariya- sÃvako tasmiæ yeva và Ãsane nisinno, aparena và samayena kÃmarÃgavyÃpÃdÃnaæ anavasesappahÃnÃya tatiyÃya bhÆ- miyà pattiyà yogaæ karoti. So indriyabalabojjhangÃni samodhÃnetvà tad-eva sankhÃragataæ aniccaæ dukkham anattà ti ¤Ãïena parimaddati, parivatteti, vipassanÃ-vÅthiæ ogÃhati. Tass' evaæ paÂipannassa vuttanayen' eva san- khÃrÆpekkhÃvasÃne ekÃvajjanena anulomagotrabhƤÃïesu uppannesu gotrabhÆ-anantaraæ anÃgÃmimaggo uppajjati. Tena sampayuttaæ ¤Ãïaæ anÃgÃmimagge ¤Ãïan ti. Tatiya¤Ãïaæ niÂÂhitaæ. [Catutthamagga¤Ãïaæ] Imassà pi ¤Ãïassa anantaraæ vuttanayen' eva phalacittÃni veditabbÃni. EttÃvatà c' esa anÃgÃmÅ nÃma chaÂÂho ariya- puggalo hoti, opapÃtiko tattha parinibbÃyÅ anÃvattidhammo\<*<2>*>/ paÂisandhivasena imaæ lokaæ punÃnÃgantÃ. Tato paraæ paccavekkhaïaæ vuttanayaæ eva. Evaæ paccavekkhitvà va so anÃgÃmÅ ariyasÃvako tasmiæ yeva và Ãsane nisinno, apa- rena và samayena, rÆpÃrÆparÃga-mÃna-uddhacca-avijjÃnaæ anavasesappahÃnÃya catutthÃya bhÆmiyà pattiyà yogaæ karoti. So indriyabalabojjhangÃni samodhÃnetvà tad-eva sankhÃragataæ aniccaæ dukkham anattà ti ¤Ãïena parimad- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Only Sb. inserts (magga) after Dutiya. 2 Cf. A. iv, 12; v, 343. II. 20 >/ #<[page 678]># %<678 XXII. ¥Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% dati, parivatteti, vipassanÃ-vÅthiæ ogÃhati. Tass' evaæ paÂipannassa vuttanayen' eva sankhÃrupekkhÃvasÃne ekÃ- vajjanena anulomagotrabhƤÃïesu uppannesu gotrabhÆ- anantaraæ arahattamaggo uppajjati. Tena sampayuttaæ ¤Ãïaæ arahattamagge ¤Ãïan ti. Catuttha¤Ãïaæ niÂÂhitaæ. [PhalacittÃni: A. Sattatiæsa bodhipakkhiyà dhammÃ] Imassà pi ¤Ãïassa anantaraæ vuttanayen' eva phalacittÃni veditabbÃni. EttÃvatà c' esa arahà nÃma aÂÂhamo ariya- puggalo hoti: mahà khÅïÃsavo antimadehadhÃrÅ ohitabhÃro anuppattasadattho parikkhÅïabhavasaæyojano sammad-a¤¤Ã vimutto\<*<1>*>/ sadevakassa lokassa aggadakkhiïeyyo ti. Iti yan taæ vuttaæ: sotÃpattimaggo sakadÃgÃmimaggo anÃgÃmi- maggo arahattamaggo ti imesu pana catusu maggesu ¤Ãïaæ ¥Ãïadassanavisuddhi nÃmà ti; taæ imÃni iminà anukkamena pattabbÃni cattÃri ¤ÃïÃni sandhÃya vuttaæ. IdÃni imissà yeva catu¤ÃïÃya ¤Ãïadassanavisuddhiyà anu- bhÃvavijÃnanatthaæ:- ParipuïïabodhipakkhiyabhÃvo vuÂÂhÃnabalasamÃyogo, ye yena pahÃtabbà dhammà tesaæ pahÃna¤ ca. KiccÃni pari¤¤ÃdÅni yÃni vuttÃni abhisamayakÃle; tÃni ca yathÃsabhÃvena jÃnitabbÃni sabbÃnÅ ti. Tattha paripuïïabodhipakkhiyabhÃvo ti bodhipakkhiyÃ- naæ paripuïïabhÃvo. CattÃro satipaÂÂhÃnÃ, cattÃro sam- mappadhÃnÃ, cattÃro iddhipÃdÃ, pa¤cindriyÃni, pa¤cabalÃni, satta bojjhangÃ, ariyo aÂÂhangiko maggo ti hi ime sattatiæsa dhammà bojjhanganaÂÂhena bodhÅ ti laddhanÃmassa ariya- maggassa pakkhe bhavattà bodhipakkhiyà nÃma; pakkhe bhavattà ti upakÃrabhÃve ÂhitattÃ. Tesu tesu\<*<2>*>/ Ãrammaïesu okkanditvÃ\<*<3>*>/ pakkhanditvà upaÂ- ÂhÃnato paÂÂhÃnaæ. Sati yeva paÂÂhÃnaæ satipaÂÂhÃnaæ. KÃya-vedanÃ-citta-dhammesu pan' assà asubha-dukkha-anic- ca-anattÃkÃraggahaïavasena subha-sukha-nicca-attasa¤¤Ã- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. vi, 12. s.v. Arahatta, formula C, which omits antima- dehadhÃrÅ. Cf. S. i, 14; A. vi, 13. s.v. Arahatta formula C. 2 Bhm omit. 3 So all edns. >/ #<[page 679]># %< A. Sattatiæsa bodhipakkhiyà dhammà 679>% pahÃnakiccasÃdhanavasena ca pavattito catudhà bhedo hoti; tasmà cattÃro satipaÂÂhÃnà ti vuccanti. Padahanti etenà ti padhÃnaæ. Sobhaïaæ padhÃnaæ sammappadhÃnaæ, sammà và padahanti etenà ti sammappa- dhÃnaæ. Sobhaïaæ và taæ kilesavirÆpatti-vidahanato pa- dhÃna¤ ca hitasukhanipphÃdakaÂÂhena seÂÂhabhÃvÃvahanato padhÃnabhÃvakÃraïato cà ti sammappadhÃnaæ. Viriyass' etaæ adhivacanaæ. Tayidaæ uppannÃnuppannÃnaæ akusa- lÃnaæ pahÃnÃnuppattikiccaæ, anuppannuppÃna¤ ca kusa- lÃnaæ uppatti-Âhitikiccaæ sÃdhayatÅ ti catubbidhaæ hoti; tasmà cattÃro sammappadhÃnà ti vuccanti. Pubbe vuttena\<*<1>*>/ ijjhanaÂÂhena iddhi. Tassà sampayuttÃya pubbangamaÂÂhena phalabhÆtÃya pubbabhÃgakaranaÂÂhena ca iddhiyà pÃdo ti iddhipÃdo. So chandÃdivasena catubbi- dho hoti; tasmà cattÃro iddhipÃdà ti vuccanti. Yath' Ãha:- cattÃro iddhipÃdÃ: chandiddhipÃdo, cittiddhipÃdo, viriyiddhi- pÃdo, vÅmaæsiddhipÃdo ti\<*<2>*>/ ime lokuttarà va; lokiyà pana: chanda¤ ce bhikkhu adhipatiæ karitvà labhati samÃdhiæ, labhati cittass' ekaggataæ: ayaæ vuccati chandasamÃdhÅ ti\<*<3>*>/ Ãdiva- canato chandÃdi adhipativasena paÂiladdhadhammà pi honti. Assaddhiya-kosajja-pamÃda-vikkhepa-sammohÃnaæ abhibha- vanato abhibhavanasankhÃtena adhipatiyaÂÂhena iddhiyaæ. AssaddhiyÃdÅhi ca anabhibhavanÅyato akampiyaÂÂhena balaæ. Tad-ubhayam pi saddhÃdivasena pa¤cavidhaæ hoti; tasmà pa¤ciddhiyÃni balÃnÅ ti vuccanti. Bujjhanakasattassa pana angabhÃvena sati-Ãdayo satta bojjhangÃ. NiyyÃnikaÂÂhena ca sammÃdiÂÂhi-Ãdayo aÂÂha maggangà honti; tena vuttaæ:- satta bojjhangà ariyo aÂÂhan- giko maggo ti\<*<4>*>/. Iti ime sattatiæsa bodhipakkhiyadhammà pubbabhÃge lokiyavipassanÃya vattamÃnÃya cuddasavidhena kÃyaæ pa- riggaïhato ca kÃyÃnupassanà satipaÂÂhÃnaæ; navavidhena vedanaæ pariggaïhato ca vedanÃnupassanà satipaÂÂhÃnaæ; soÊasavidhena cittaæ pariggaïhato ca cittÃnupassanà sati- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Above, Chapter XI., p. 378. 2 Vibh. 223 places viriyiddhipÃdo second. 3 Ibid. 216. 4 Cf. S. v, 82. >/ #<[page 680]># %<680 XXII. ¥Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% paÂÂhÃnaæ; pa¤cavidhena dhamme pariggaïhato ca dhammÃ- nupassanà satipaÂÂhÃnaæ. Imasamiæ attabhÃve anuppannapubbaæ parassa uppannaæ akusalaæ disvÃ: yathà paÂipannass' etaæ uppannaæ, na tathà paÂipajjissÃmi; evaæ me etaæ n' uppajjissatÅ ti, tassa anuppÃ- dÃya vÃyamanakÃle paÂhamaæ sammappadhÃnaæ. Attano samudÃcÃrappattaæ akusalaæ disvà tassa pahÃnÃya vÃya- manakÃle dutiyaæ. Imasmiæ bhÃve anuppannapubbaæ jhÃnaæ vÃ, vipassanaæ và uppÃdetuæ vÃyamantassa tati- yaæ. Uppannaæ yathà na parihÃyati, evaæ punappuna uppÃdentassa catutthaæ sammappadhÃnaæ. Chandaæ dhuraæ katvà kusaluppÃdanakÃle chandiddhi- pÃdo ...pe... micchÃvÃcÃya viramaïakÃle sammÃvÃcà ti evaæ nÃnÃcittesu labbhanti. Imesaæ pana catunnaæ ¤ÃïÃnaæ uppattikÃle ekacitte labbhanti. Phalakkhaïe Âha- petvà cattÃro sammappadhÃne avasesà tattiæsa labbhahti. Evam ekacitte labbhamÃnesu c' etesu ekà va NibbÃnÃrammaïà sati kÃyÃdisu subhasa¤¤ÃdippahÃnakiccasÃdhanavasena cat- tÃro satipaÂÂhÃnà ti vuccati. Ekam eva ca viriyaæ anuppan- nÃnaæ anuppÃdÃdi-kiccasÃdhanavasena cattÃro sammappa- dhÃnà ti vuccati. Sesesu pana hÃpana-va¬¬hanaæ n' atthi. Api ca tesu:- Nava ekavidhà eko dvedhà 'tha catu-pa¤cadhÃ, aÂÂhadhà navadhà c' eva iti chadhà bhavanti te. Nava ekavidhà ti chando, cittaæ, pÅti, passaddhi, upekkhÃ, sankappo, vÃcÃ, kammanto ÃjÅvo ti imena va chandiddhipÃ- dÃdivasena ekavidhà va honti, na a¤¤aæ koÂÂhÃsaæ bhajanti. Eko dvedhà ti saddhà indriya-balavasena dvedhà ÂhitÃ. Atha catu-pa¤cadhà ti ath' a¤¤o eko catudhÃ, a¤¤o pa¤ca- dhà Âhito ti attho. Tattha samÃdhi eko indriya-bala-bojjhan- ga-maggangavasena catudhà Âhito. Pa¤¤Ã tesa¤ catunnaæ iddhipÃdakoÂÂhÃsassa ca vasena pa¤cadhÃ. AÂÂhadhà navadhà cevà ti aparo eko aÂÂhadhÃ, eko navadhà Âhito ti attho, catu-satipaÂÂhÃna-iddhiya-bala-bijjhanga- maggangavasena sati aÂÂhadhà ÂhitÃ. Catu-sammappadhÃ- na-iddhipÃda-indriya-bala-bojjhanga-magganagavasena vi- riyaæ navadhà ti. Evaæ:- \<-------------------------------------------------------------------------- >/ #<[page 681]># %< B. VuÂÂhÃnaæ 681>% Cuddas' eva asambhinnà hont' ete bodhipakkhiyÃ, koÂÂhÃsato sattavidhà sattatiæsa pabhedato. SakiccanipphÃdanato, sarÆpena ca vuttito, sabbe va ariyamaggassa sambhave sambhavanti te ti Evaæ tÃv' ettha paripuïïabodhipakkhiyabhÃvo jÃnitabbo. [B. VuÂÂhÃnaæ] VuÂÂhÃnabalasamÃyogo ti vuÂÂhÃna¤ c' eva balasamÃyogo ca. Lokiyavipassanà hi nimittÃrammaïattà c' eva pavatti- kÃraïassa ca samudayassa asamucchindanato neva nimittÃ, na pavattà vuÂÂhÃti. GotrabhƤÃïaæ samudayassa asamuc- chindanato na pavattà vuÂÂhÃti; NibbÃnÃrammaïato pana nimittà vuÂÂhÃtÅ ti ekato vuÂÂhÃnaæ hoti. Ten' Ãha:- bahiddhà vuÂÂhÃnavivaÂÂane pa¤¤Ã gotrabhƤÃïan ti.\<*<1>*>/ Tathà uppÃdà vivattitvà anuppÃdaæ pakkhandatÅ ti gotrabhÆ, pa- vattà vivattitvà ti\<*<2>*>/ sabbaæ veditabbaæ. ImÃni cattÃri pi ¤ÃïÃni animittÃrammaïattà nimittato vuÂÂhahanti. Samu- dayassa samucchindanato pavattà vuÂÂhahantÅ ti dubhato vuÂÂhÃnÃni honti. Tena vuttaæ:- kathaæ dubhato vuÂÂhÃna- vivaÂÂane pa¤¤Ã magge ¤Ãïaæ? SotÃpattimaggakkhaïe das- sanaÂÂhena sammÃdiÂÂhi micchÃdiÂÂhiyà vuÂÂhÃti, tad-anuvatta- kakilesehi ca khandhehi ca vuÂÂhÃti, bahiddhà ca sabbanimittehi vuÂÂhÃti, tena vuccati: dubhato vuÂÂhÃnavivaÂÂane pa¤¤Ã magge ¤Ãïan ti. Abhiniropan' aÂÂhena sammÃsankappo micchÃsan- kappà . . . pariggahaÂÂhena sammÃvÃcà micchÃvÃcÃya . . . samuÂÂhÃn' aÂÂena sammÃkammanto . . . vodÃn' aÂÂhena sam- mÃ-ÃjÅvo, paggah' aÂÂhena sammÃvÃyÃmo, upaÂÂhÃn' aÂÂhena sammÃsati . . . avikkhepan' aÂÂhena sammÃsamÃdhi micchÃ- samÃdhito vuÂÂhÃti, tad-anuvattakakilesehi ca khandhehi ca vuÂÂhÃti, bahiddhà ca sabbanimittehi vuÂÂhÃti, tena vuccati: dubhato vuÂÂhÃnavivaÂÂane pa¤¤Ã magge ¤Ãïan ti. SakadÃgÃmimaggakkhaïe dassan' aÂÂhena sammÃdiÂÂhi . . . avikkhepan' aÂÂhena sammÃsamÃdhi olÃrikà kÃmarÃgasaæ- yojanà paÂighasaæyojanÃ, oÊÃrikà kÃmarÃgÃnusayà paÂighÃnu- sayà vuÂÂhÃti . . . anÃgÃmimaggakkhaïe dassan' aÂÂhena sam- mÃdiÂÂhi . . . avikkhepan' aÂÂhena sammÃsamÃdhi aïusaha- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs i, 66. 2 Ibid. p, 67. >/ #<[page 682]># %<682 XXII. ¥Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% gatÃ\<*<1>*>/ kÃmarÃgasaæyojanà paÂighasaæyojanà aïusahagatà kÃ- marÃgÃnusayà paÂighÃnusayà vuÂÂhÃti ...pe... arahatta- maggakkhaïe dassan' aÂÂhena sammÃdiÂÂhi . . . avikkhepan' aÂÂhena sammÃsamÃdhi, rÆparÃgà arÆparÃgà mÃnà . . . ud- dhaccà . . . avijjÃya mÃnÃnusayà bhavarÃgÃnusayà avijjÃnu- sayà vuÂÂhÃti, Tad-anuvattakakilesehi ca khandhehi ca vuÂ- ÂhÃti, bahiddhà ca sabbanimittehi vuÂÂhÃti, tena vuccati: dubhato vuÂÂhÃnavivaÂÂane pa¤¤Ã magge ¤Ãïan ti\<*<2>*>/. LokiyÃna¤ ca aÂÂhannaæ samÃpattÅnaæ bhÃvanÃkÃle sam- athabalaæ adhikaæ hoti; aniccÃnupassanÃdÅnaæ bhÃvanÃ- kÃle vipassanÃbalaæ. Ariyamaggakhaïe pana yuganandhà te dhammà pavattanti a¤¤ama¤¤aæ anativattan' aÂÂhena; tasmà imesu catusu pi ¤Ãïesu ubhayabalasamÃyogo hoti. Yath' Ãha:- uddhaccasahagatakilesehi ca khandhehi ca vuÂ- Âhahato cittassa ekaggatà avikkhepo samÃdhi nirodhagocaro. AvijjÃsahagatakilesehi ca khandhehi ca vuÂÂhahato anupassan' aÂÂhena vipassanà nirodhagocarÃ. Iti vuÂÂhÃn' aÂÂhena samatha- vipassanà ekarasà honti, ayuganandhà honti, a¤¤ama¤¤aæ nÃtivattantÅ ti, tena vuccati vuÂÂhÃn' aÂÂhena samathavipassanaæ yuganandhaæ bhÃvetÅ ti\<*<3>*>/. Evam ettha vuÂÂhÃnabalasamÃyogo veditabbo. [C. PahÃnaæ] Ye yena pahÃtabbà dhammà tesaæ pahÃna¤ cà ti imesu pana catusu ¤Ãïesu ye dhammà yena ¤Ãïena pahÃtabbÃ, tesaæ pahÃna¤ ca jÃnitabbaæ. EtÃni hi yatÃyogaæ saæyojana- kilesa-micchatta-lokadhamma-macchariya-vipallÃsa-gantha- agati-Ãsava-ogha-yoga-nÅvaraïa-parÃmÃsa-upÃdÃna-anusaya- mala-akusalakammapatha-cittuppÃdasankhÃtÃnaæ dhammÃ- naæ pahÃnakarÃni. Tattha saæyojanÃnÅ ti khandhehi khandhÃnaæ phalena kammassa dukkhena và sattÃnaæ saæyojakattà rÆparÃgÃ- dayo dasa dhammà vuccanti. YÃvaæ hi te, tÃva etesaæ anuparamo ti. Tatrà pi: rÆparÃgo, anurÆparÃgo, mÃno, uddhaccaæ avijjà ti ime pa¤ca uddhaæ nibbattanakakkhan- dhÃdisaæyojakattà uddhambhÃgiyasaæyojanÃni nÃma. Sak- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh anu--. 2 PÂs. i, 69 f. 3 Ibid. ii, 98. >/ #<[page 683]># %< C. PahÃnaæ 683>% kÃyadiÂÂhi, vicikicchÃ, sÅlabbataparÃmÃso, kÃmarÃgo, paÂi- gho ti ime pa¤ca adhonibbattakakhandhÃdisaæ yojakattà adhobhÃgiyasaæyojanÃni nÃma. Kilesà ti sayaæ sankiliÂÂhattà sampayuttadhammÃna¤ ca sankilesikattà lobho, doso, moho, mÃno, diÂÂhi, vicikicchÃ, thÅnaæ, uddhaccaæ, ahitikaæ, anottappan ti ime dasa dhammÃ. Micchattà ti micchà pavattanato micchÃdiÂÂhi, micchÃsan- kappo, micchÃvÃcÃ, micchÃkammanto, micchÃ-ÃjÅvo, micchÃ- vÃyÃmo, micchÃsati, micchÃsamÃdhÅ ti ime aÂÂha dhammÃ. MicchÃviratti-micchäÃïehi và saddhiæ dasa. Lokadhammà ti lokappavattiyà sati anuparamadhammattÃ\<*<1>*>/ lÃbho, alÃbho, yaso, ayaso,\<*<2>*>/ sukhaæ, dukkhaæ, nindÃ, pasaæsà ti ime aÂÂha. Idha pana kÃraïÆpacÃrena\<*<3>*>/ lÃbhÃdi-vatthu- kassa anunayassa alÃbhÃdi-vatthukassa paÂighassa c' etaæ lokadhammagahaïena gahaïaæ katan ti veditabbaæ. MacchariyÃnÅ ti ÃvÃsamacchariyaæ, kulamacchariyaæ, lÃbhamacchariyaæ, dhammamacchariyaæ, vaïïamacchari- yan ti imÃsu ÃvÃsÃdisu a¤¤esam sÃdhÃraïabhÃvaæ asahaïÃ- kÃrena pavattÃni pa¤ca macchariyÃni. VipallÃsà ti anicca-dukkha-anatta-asubhesu yeva vatthusu niccaæ sukhaæ attà subhan ti evaæ pavatto sa¤¤ÃvipallÃso, cittavipallÃso, diÂÂhivipallÃso ti ime tayo. Ganthà ti nÃma kÃyassa ceva rÆpakÃyassa ca ganthanato abhijjhÃdayo cattÃro. Tathà hi te abhijjhÃ-kÃyagantho, vyÃpÃdo-kÃyagantho, sÅlabbataparÃmÃso-kÃyagantho, idaæ- saccÃbhiniveso-kÃyagantho icc' eva vuttÃ. AgatÅ ti chanda-dosa-moha-bhayehi akattabbakaraïassa kattabbÃkaraïassa ca adhivacanaæ. Taæ hi ariyehi agan- tabbattà agatÅ ti vuccati. ùsavà ti Ãrammaïavasena ÃgotrabhÆto Ãbhavaggato ca savanÃ-asaævutehi và dvÃrehi ghaÂachiddehi, udakaæ viya savanato niccapaggharaï' aÂÂhena, saæsÃradukkhassa và savanato kÃmarÃgabhavarÃgamicchÃdiÂÂhi-ÃvijjÃnam etaæ adhivacanaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm -dhammakattÃ. 2 Sbh ayaso, yaso. 3 Sh -opacÃrena. >/ #<[page 684]># %<684 XXII. ¥Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% BhavasÃgare Ãka¬¬haï' aÂÂhena duruttaraï' aÂÂhena ca oghà ti pi. ùrammaïaviyogassa ceva dukkhaviyogassa ca appadÃnato yogà ti pi tesaæ yeva adhivacanaæ. NÅvaraïÃnÅ ti cittassa Ãvaraïa-nÅvaraïa-paÂicchÃdan' aÂ- Âhena kÃmacchandÃdayo pa¤ca. ParÃmÃso ti tassa tassa dhammassa sabhÃvaæ atikkamma parato abhÆtasabhÃvaæ ÃmasanÃkÃrena pavattanato mic- chÃdiÂÂhiyà etaæ adhivacanaæ. UpÃdÃnÃnÅ ti sabbÃkÃrena PaÂiccasamuppÃdaniddese vut- tÃni\<*<1>*>/ kÃmupÃdÃnÃdÅni cattÃri. Anusayà ti thÃmagat' aÂÂhena kÃmarÃgÃnusayo, paÂigha- mÃna-diÂÂhi-vicikicchÃ-bhavarÃga-avijjÃnusayo ti evaæ vuttà kÃmarÃgÃdayo satta. Te hi thÃmagatattà punappuna kÃma- rÃgÃdÅni uppattihetubhÃvena anusenti yevà ti anusayÃ. Malà ti tela¤janakalalaæ viya saya¤ ca asuddhattà a¤¤e- sa¤ ca asuddhabhÃvakaraïato lobha-dosa-mohà tayo. Akusalakammapathà ti akusalakammabhÃvena ceva dug- gatÅna¤ ca pathabhÃvena pÃïÃtipÃto, adinnÃdÃnaæ, kÃmesu micchÃcÃro, musÃvÃdo, pisuïavÃcÃ, pharusavÃcÃ, samphap- palÃpo, abhijjhÃ, vyÃpÃdo, micchÃdiÂÂhÅ ti ime dasa. AkusalacittuppÃdà ti lobhamÆlà aÂÂha, dosamÆlà dve, mo- hamÆlà dve ti ime dvÃdasa. Iti etesaæ saæyojanÃdÅnaæ dhammÃnaæ etÃni yathÃyogaæ pahÃnakarÃni. Kathaæ ? Saæyojanesu tÃva sakkÃyadiÂÂhi, vicikicchÃ, sÅlabbataparÃ- mÃso, apÃyagamanÅyà ca kÃmarÃga-paÂighà ti ete pa¤ca dhammà paÂhama¤ÃïavajjhÃ. Sesà kÃmarÃgapaÂighà oÊÃrikà dutiya¤ÃïavajjhÃ; sukhumà tatiya¤ÃïavajjhÃ. RÆparÃgÃdayo pa¤ca pi catuttha¤Ãïavajjhà eva. Parato pi ca yattha yattha eva-saddena niyamaæ na karissÃma. Tattha yaæ yaæ upari ¤Ãïavajjho ti vakkhÃma, so so puri- ma¤Ãïehi hatÃpÃyagamanÅyÃdibhÃvo va hutvà upari ¤Ãïa- vajjho hotÅ ti veditabbo. Kilesesu diÂÂhi vicikicchà paÂha- ma¤ÃïavajjhÃ; doso tatiya¤Ãïavajjho; lobha-moha-mÃna- thÅna-uddhacca-ahirika-anottappÃni catuttha¤ÃïavajjhÃni. Micchattesu micchÃdiÂÂhi-musÃvÃdo micchakammanto micchÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Chapter XVII., p. 571 f. >/ #<[page 685]># %< C. PahÃnaæ 685>% ÃjÅvo ti ime paÂhama¤ÃïavajjhÃ; micchÃsankappo pisuïavÃcà pharusavÃcà ti ime tatiya¤ÃïavajjhÃ. Cetanà yeva c' ettha vÃcà ti veditabbÃ. SamphappalÃpa-micchÃvÃyÃma-sati-sam- Ãdhi-vimutti¤ÃïÃni catuttha¤ÃïavajjhÃni. Lokadhammesu paÂigho tatiya¤Ãïavajjho. Anunayo catuttha¤Ãïavajjho. Yase ca pasaæsÃya ca anunayo catuttha¤Ãïavajjho ti eke, macchariyÃni paÂhama¤ÃïavajjhÃn eva. VipallÃsesu anicce niccaæ anattani attà ti ca sa¤¤ÃcittadiÂÂhivipallÃsÃ. Dukkhe sukhaæ asubhe subhan ti diÂÂhivipallÃso cà ti ime paÂhama- ¤ÃïavajjhÃ. Asubhe subhan ti sa¤¤ÃcittavipallÃsà tatiya- ¤ÃïavajjhÃ. Dukkhe sukhan ti sa¤¤ÃcittavipallÃsà catuttha- ¤ÃïavajjhÃ. Ganthesu sÅlabbataparÃmÃsa-idaæ-saccÃbhini- vesakÃyaganthà paÂhama¤ÃïavajjhÃ. VyÃpÃdakÃyagantho tatiya¤Ãïavajjho, itaro catuttha¤Ãïavajjho, agati paÂhama- ¤Ãïavajjhà va. ùsavesu diÂÂhÃsavo paÂhama¤Ãïavajjho, kÃmÃsavo tatiya¤Ãïavajjho; itare dve catuttha¤ÃïavajjhÃ. Ogha-yogesu pi es' eva nayo. NÅvaraïesu vicikicchÃnÅva- raïaæ paÂhama¤Ãïavajjhaæ; kÃmacchando vyÃpÃdo kuk- kuccan ti tÅïi tatiya¤ÃïavajjhÃni; thÅnamiddha-uddhaccÃni catuttha¤ÃïavajjhÃni. ParÃmÃso paÂhama¤Ãïavajjho va. UpÃdÃnesu sabbesam pi lokiyadhammÃnaæ vatthukÃmava- sena kÃmà ti Ãgatattà rÆpÃrÆparÃgo pi kÃmÆpÃdÃne patati, tasmà taæ catuttha¤Ãïavajjhaæ; sesÃni paÂhama¤Ãïavaj- jhÃni. Anusayesu diÂÂhi-vicikicchÃnusayà paÂhama¤Ãïavaj- jhà va kÃmarÃgapaÂighÃnusayà tatiya¤ÃïavajjhÃ. MÃna- bhavarÃgÃvijjÃnusayà catuttha¤ÃïavajjhÃ. Malesu dosama- laæ tatiya¤Ãïavajjhaæ, itarÃni catuttha¤ÃïavajjhÃni. Aku- salakammapathesu pÃïÃtipÃto adinnÃdÃnaæ micchÃcÃro mu- sÃvÃdo micchÃdiÂÂhÅ ti ime paÂhama¤ÃïavajjhÃ. Pisuïa- vÃcà pharusavÃcà vyÃpÃdo ti tayo tatiya¤ÃïavajjhÃ, sam- phappalÃpÃbhijjhà catuttha¤ÃïavajjhÃ. AkusalacittuppÃ- desu cattÃro diÂÂhisampayuttÃ, vicikicchÃsampayutto cà ti pa¤ca paÂhama¤Ãïavajjhà vÃ. Dve paÂighasampayuttà ta- tiya¤ÃïavajjhÃ; sesà catuttha¤Ãïavajjhà ti. Ya¤ ca yena vajjhaæ, taæ tena pahÃtabbaæ nÃma; tena vuttaæ: iti ete- saæ saæyojanÃdÅnaæ dhammÃnaæ etÃni yathÃyogaæ pahÃ- nakarÃnÅ ti. Kiæ pan' etÃni ete dhamme atÅtÃnÃgate pajahanti, udÃhu \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 686]># %<686 XXII. ¥Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% paccuppanne ti? Kiæ pan' ettha yadi tÃva atÅtÃnÃgate, aphalo vÃyÃmo Ãpajjati. KasmÃ? PahÃtabbÃnaæ n' atthi- tÃya; atha paccuppanne, tathà pi aphalo vÃyÃmena saddhiæ pahÃtabbÃnaæ atthitÃya, sankilesikà ca maggabhÃvanà Ãpajjati; vippayuttatà và kilesÃnaæ, na ca paccuppannakileso cittavippayutto nÃma atthÅ ti n' Ãyaæ Ãveïikà codanÃ. PÃÊiyaæ yeva hi:- yvÃyaæ kilese pajahati, atÅte kilese pajahati, anÃgate kilese pajahati, paccuppanne kilese pajahatÅ ti\<*<1>*>/ vatvà puna:- ha¤ci atÅte kilese pajahati, tena hi khÅïaæ khepeti, niruddhaæ nirodheti, vigataæ vigameti, atthangataæ atthanga- meti. AtÅtaæ yaæ n' atthi, taæ pajahatÅ ti ca vatvÃ: na atÅte kilese pajahatÅ ti\<*<1>*>/ paÂikkhittaæ. Tathà ha¤ci anÃgate kilese pajahati, tena hi ajÃtaæ pajahati, anibbattaæ pajahati, anup- pannaæ pajahati, apÃtubhÆtaæ pajahati. AnÃgataæ yaæ n' atthi, taæ pajahatÅ ti\<*<1>*>/ ca vatvÃ: na anÃgate kilese pajahatÅ ti paÂikkhittaæ. Tathà ha¤ci paccuppanne kilese pajahati tena hi ratto rÃgaæ pajahati, duÂÂho dosaæ . . . mÆÊho mohaæ . . . vinibaddho mÃnaæ . . . parÃmaÂÂho diÂÂhiæ, vikkhepagato uddhaccaæ . . . aniÂÂhanagato vicikicchaæ . . . thÃmagato anu- sayaæ pajahati. Kaïhasukkà dhammà yuganandhà vattanti. Sankilesikà maggabhÃvanà hotÅ ti\<*<2>*>/ ca vatvÃ:- na atÅte kilese pajahati, na anÃgate, na paccuppanne kilese pajahatÅ ti sabbaæ paÂikkhipitvÃ: tena hi n' atthi maggabhÃvanÃ, n' atthi phala- sacchikiriyÃ, n' atthi kilesappahÃnaæ, n' atthi dhammÃbhisa- mayo ti pa¤hÃpariyosÃnena hi: atthi maggabhÃvanà ...pe . . . dhammÃbhisamayo ti paÂijÃnitvÃ: yathà kathaæ viyà ti? vutte, idaæ vuttaæ:- seyyathÃpi taruïo rukkho ajÃtaphalo. Tam enaæ puriso mÆlaæ chindeyya; ye tassa rukkhassa ajÃta- phalÃ, te ajÃtà yeva na jÃyanti, anibbattà yeva na nibbattanti, anuppannà yeva na uppajjanti, apÃtubhÆtà yeva na pÃtubha- vanti. Evam eva uppÃdo hetu uppÃdo paccayo kilesÃnaæ nibbattiyÃ, uppÃde ÃdÅnavaæ disvà anuppÃde cittaæ pakkhan- dati. AnuppÃde cittaæ pakkhandatà ye uppÃdapaccayà kilesà nibbatteyyaæ te ajÃtà yeva na jÃyanti ...pe... apÃtubhÆtà yeva na pÃtubhavanti. Evaæ hetunirodhà dukkhanirodho \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. ii, 217. Pèå. ed.: SvÃyaæ. 2 Ibid. 217 f. Pèå. ed.: pavattanti. >/ #<[page 687]># %< C. PahÃnaæ 687>% Pavattaæ hetu . . . nimittaæ hetu . . . ÃyÆhanà hetu . . . pe... anÃyÆhane cittaæ pakkhandattà ye ÃyÆhanapaccayà kilesà nibbatteyyuæ, te ajÃtà ...pe... apÃtubhÆtà yeva na pÃtubhavanti. Evaæ hetunirodhà phalanirodho. Evaæ atthi maggabhÃvanÃ, atthi phalasacchikiriyÃ, atthi kilesappa- hÃnaæ, atthi dhammÃbhisamayo ti\<*<1>*>/. Etena kiæ dÅpitaæ hoti? BhÆmiladdhÃnaæ kilesÃnam pahÃnaæ dÅpitaæ hoti. BhÆmiladdhà pana kiæ atÅtÃnÃgatÃ, udÃhu paccuppannà ti? BhÆmiladdhuppannà yeva nÃma te, uppannaæ hi vattamÃna-bhÆtÃpagat' -okÃsakata-bhÆmilad- dhavasena anekappabhedaæ. Tattha sabbam pi uppÃda- jarÃbhangasamangÅsankhÃtam vattamÃnuppannaæ nÃma. ùrammaïarasaæ anubhavitvà niruddhaæ anubhÆtÃpagata- sankhÃtaæ kusalÃkusalaæ uppÃdÃdittayaæ anuppatvà nirud- dhaæ hutvà pagatasankhataæ sesasankhata¤ ca bhÆtÃpaga- tuppannaæ nÃma. YÃni 'ssa tÃni pubbekatÃni kammÃnÅ ti evam Ãdinà nayena vuttaæ kammaæ atÅtam pi samÃnaæ a¤¤aæ vipÃkaæ paÂibÃhitvà attano vipÃkass' okÃsaæ katvà ÂhitatoÃ, tathà katokÃsa¤ ca vipÃkaæ anuppannam pi samÃ- naæ evaæ kate okÃse ekantena uppajjanato okÃsakatuppan- naæ nÃma. TÃsu tÃsu bhÆmÅsu asamÆhataæ akusalaæ bhÆ- miladdhuppannaæ nÃma. Ettha ca bhÆmiyà bhÆmilad- dhassa ca nÃnattaæ veditabbaæ. BhÆmÅ ti hi vipassanÃya ÃrammaïabhÆtà tebhÆmakà pa¤cakkhandhÃ. BhÆmilad- dhaæ nÃma tesu khandhesu uppattÃrahaæ kilesajÃtaæ, tena hi sà bhÆmi laddhà nÃma hotÅ ti tasmà bhÆmiladdhan ti vuccati. Sà ca kho na Ãrammaïavasena; arammaïavasena hi sabbe pi atÅtÃnÃgate pari¤¤Ãte pi ca khÅïÃsavÃnaæ khan- dhe Ãrabbha kilesà uppajjanti, MahÃkaccÃna-UppalavaïïÃdÅ- naæ khandhe Ãrabbha SoreyyaseÂÂhi\<*<2>*>/-NandamÃïavakÃdÅnaæ\<*<3>*>/ viya. Yadi ca taæ bhÆmiladdhaæ nÃma siyÃ, tassa appa- heyyato na koci bhavamÆlaæ pajaheyya, vatthuvasena pana bhÆmiladdhaæ veditabbaæ. Yattha yattha hi vipassanÃya apari¤¤Ãtà khandhà uppajjanti, tattha tattha uppÃdato pa- bhuti tesu vaÂÂamÆlaæ kilesajÃtaæ anuseti, taæ appahÅn' aÂÂhena bhÆmiladdhan ti veditabbaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 P s. ii, 218. 2 Dhp. A. i, 325 f. 3 Ibid. ii, 49 (sicl.). >/ #<[page 688]># %<688 XXII. ¥aïadassana-visuddhi-niddeso>% Tattha ca yassa yesu khandhesu appahÅn' aÂÂhena anusayità kilesÃ, tassa te eva khandhà tesaæ kilesÃnaæ vatthu na a¤¤esaæ santakà khandhÃ. AtÅtakkhandhesu ca appahÅnÃ- nusayitÃnaæ kilesÃnaæ atÅtakkhandhà va vatthu, na itare esa nayo anÃgatÃdisu. Tathà kÃmÃvacarakkhandhesu appa- hÅnÃnusayitÃnaæ kilesÃnaæ kÃmÃvacarakkhandhà va vatthu, na itare. Esa nayo rÆpÃrÆpÃvacaresu. SotÃpannÃdisu pana yassa yassa ariyapuggalassa khandhesu taæ taæ vaÂÂamÆ- laæ kilesajÃtaæ, tena tena maggena pahÅnaæ, tassa tassa te khandhà pahÅnÃnaæ tesaæ tesaæ vaÂÂamÆlakilesÃnaæ avatthuto bhÆmÅ ti sankhaæ na labhanti. Puthujjanassa sabbaso vaÂÂamÆlakilesÃnaæ appahÅnattà yaæ ki¤ci karÅya- mÃnaæ kammaæ kusalaæ akusalaæ và hoti. Icc' assa kammakilesapaccayà vaÂÂaæ vaÂÂati. Tass' etaæ vaÂÂamÆ- laæ rÆpakkhandhe yeva, na vedanÃkkhandhÃdisu, vi¤¤Ãïak- khandhe yeva vÃ, na rÆpakkhandhÃdisÆ ti na vattabbaæ. KasmÃ.? Avisesena pa¤casu pi khandhesu anusayitattÃ. Kathaæ ? PathavÅrasÃdi viya rukkhe. Yathà hi mahÃ- rukkhe pathavÅtalaæ adhiÂÂhÃya pathavÅrasa¤ ca Ãporasa¤ ca nissÃya tappaccayà mÆla-khandha-sÃkha-pasÃkha-pallava-pa- lÃsa-puppha-phalehi va¬¬hitvà nabhaæ pÆretvà yÃva kappÃ- vasÃnà bÅjaparamparÃya rukkhapaveïiæ santÃyamÃne\<*<1>*>/ Âhite taæ pathavÅrasÃdi mÆle yeva, na khandhÃdisu ...pe... phale yeva vÃ, na mÆlÃdisÆ ti na vattabbaæ. KasmÃ? Avisesena sabbesu mÆlÃdisu anugatattà ti. Yathà pana tass' eva rukkhassa pupphaphalÃdisu nibbinno\<*<2>*>/ koci puriso catusu disÃsu maï¬ÆkakaïÂakaæ nÃma visakaïÂakaæ Ãkoteyya, atha so rukkho tena visasamphassena phuÂÂho pathavÅrasa- ÃporasÃnaæ pariyÃdiïïattà appasavanadhammataæ Ãgam- ma puna santÃnaæ nibbattetuæ na sakkuïeyya, evam eva khandhappavattiyaæ nibbinno kulaputto tassa purisassa catusu disÃsu rukkhe visayojanaæ viya attano santÃne catu- maggabhÃvanaæ Ãrabhati. Ath' assa so khandhasantÃno tena catumaggavisasamphassena sabbaso vaÂÂamÆlakakile- sÃnaæ pariyÃdiïïattà kiriyabhÃvamattaæ upagatakÃyakam- mÃdi-sabbakammappabhedo hutvà Ãyatiæ punabbhavÃna- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bhm sandhÃyamÃne. 2 Bhm nibbiïïo. >/ #<[page 689]># %< D. KiccÃni 689>% bhinibbattanadhammataæ Ãgamma bhavantarasantÃnaæ nib- battetuæ na sakkoti. Kevalaæ carimavi¤¤Ãïanirodhena, nirindhano viya jÃtavedo, anupÃdÃno parinibbÃyati. Evaæ bhÆmiladdhassa ca nÃnattaæ veditabbaæ. Api ca aparam pi samudÃcÃra-ÃrammaïÃdhiggahita-avikkhambhita-asamÆ- hatavasena catubbidhaæ uppannaæ. Tattha vattamÃnup- pannam eva samudÃcÃruppannaæ. CakkhÃdÅnaæ pana ÃpÃ- thagate Ãrammaïe pubbabhÃge anuppajjamÃnam pi kilesa- jÃtaæ Ãrammaïassa adhiggahitattà eva aparabhÃge ekantena uppattito ÃrammaïÃdhiggahituppannan ti vuccati, Kal- yÃïagÃme piï¬Ãyacarato MahÃtissattherassa visabhÃgarÆpa- dassanena uppannakilesajÃtaæ viya. SamathavipassanÃnaæ a¤¤ataravasena avikkhambhitaæ kilesajÃtaæ cittasantatiæ anÃrÆÊham pi uppattinivÃrakassa hetuno abhÃvà avikkham- bhituppannaæ nÃma. SamathavipassanÃvasena pana vik- khambhitam pi ariyamaggena asamÆhatattà uppattidhamma- taæ anatÅtatÃya asamÆhatuppannan ti vuccati. ùkÃsena gacchantassa aÂÂha-samÃpatti-lÃbhino therassa kusumitaruk- khe upavane pupphÃni uccinantassa madhurena sarenagÃyato mÃtugÃmassa gÅtasavanena uppannakilesajÃtaæ viya. Tivi- dham pi c' etaæ ÃrammaïÃdhiggahità vikkhambhita-asamÆ- hatuppannaæ bhÆmiladdhen' eva sangahaæ gacchatÅ ti vedi- tabbaæ. Icc' etasmiæ vuttappabhede uppanne yad etaæ vat- tamÃna-bhÆtÃpagat'-okÃsakata-samudÃcÃrasankhÃtaæ catub- bidhaæ uppannaæ; taæ amaggavajjhattà kenaci pi ¤Ãïena pahÃtabbaæ na hoti. Yaæ pan' etaæ bhÆmiladdhÃramma- ïÃdhiggahita-avikkhambhita-asamÆhatasankhÃtaæ uppan- nam, tassa taæ taæ uppannabhÃvaæ vinÃsayamÃnaæ yasmà taæ taæ lokiya-lokuttara¤Ãïaæ uppajjati, tasmà taæ sab- bam pi pahÃtabbaæ hotÅ ti. Evam ettha ye yena pahÃtabbà dhammÃ, tesaæ pahÃna¤ ca jÃnitabbaæ. [D. KiccÃni] KiccÃni pari¤¤ÃdÅni yÃni vuttÃni abhisamayakÃle tÃni ca yathÃsabhÃvena jÃnitabbÃni sabbÃnÅ ti saccÃbhisamayakÃlasmiæ hi etesu catusu ¤Ãïesu ekekassa ekakkhaïe pari¤¤Ã pahÃnaæ sacchikiriyà bhÃvanà ti etÃni pa- ri¤¤ÃdÅni cattÃri cattÃri kiccÃni vuttÃni, tÃni yathÃsabhÃvena \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 690]># %<690 XXII. ¥aïadassana-visuddhi-niddeso>% jÃnitabbÃni. Vuttaæ h' etaæ PorÃïehi:- yathà padÅpo apubbaæ acarimaæ ekakkhaïena cattÃri kiccÃni karoti:- vaÂÂim jhÃpeti, andakÃraæ vidhamati, Ãlokaæ parividaæ- seti, sinehaæ pariyÃdiyati -evam eva magga¤Ãïaæ apubbam acarimaæ ekakkhaïena cattÃri saccÃni abhisameti, dukkhaæ pari¤¤Ãbhisamayena abhisameti, samudayaæ pahÃnÃbhisam- ayena abhisameti, maggaæ bhÃvanÃbhisamayena abhisam- eti, nirodhaæ sacchikiriyÃbhisamayena abhisameti. Kiæ vuttaæ hoti? Nirodhaæ Ãrammaïaæ karityà cattÃri pi saccÃni pÃpuïÃti passati paÂivijjhatÅ ti. Vuttam pi c' etaæ:- yo, bhikkhave, dukkhaæ passati, dukkhasamudayam pi so passati, dukkhanirodham pi passati, dukkhanirodhagÃminÅ paÂipadam pi passatÅ ti\<*<1>*>/ sabbaæ veditabbaæ. Aparam pi vuttaæ:- maggasamangissa ¤Ãïaæ, dukkhe p' etaæ ¤Ãïaæ, dukkhasamu- daye p' etaæ ¤Ãïaæ, dukkhanirodhe p' etaæ ¤Ãïaæ, dukkha- nirodhagÃminiyà paÂipadÃya p' etaæ ¤Ãïan ti.\<*<2>*>/ Tassa yathà padÅpo vaÂÂiæ jhÃpeti, evaæ magga¤Ãïaæ dukkhaæ parijÃ- nÃti. Yathà andhakÃraæ vidhameti, evaæ samudayaæ pajahati. Yathà Ãlokaæ parividaæseti, evaæ sahajÃtÃdi paccayatÃya sammÃsankappÃdi dhammasankhÃtaæ mag- gaæ bhÃveti. Yathà sinehaæ pariyÃdiyati, evaæ kilesa- pariyÃdÃnaæ, nirodhaæ sacchikarotÅ ti evaæ upamÃsaæsan- danaæ veditabbaæ. Aparo nayo:- yathà suriyo udayanto apubbaæ acarimaæ saha pÃtubhÃvÃ\<*<3>*>/ cattÃri kiccÃni karoti:- rÆpagatÃni obhÃseti, andhakÃraæ vidhamati, Ãlokaæ dasseti, sÅtaæ paÂippassam- bheti -evam eva magga¤Ãïaæ ...pe... nirodhaæ sacchi- kiriyÃbhisamayena abhisameti. Idhà pi yathà suriyo rÆpa- gatÃni obhÃseti, evaæ magga¤Ãïaæ dukkhaæ parijÃnÃti; yathà andhakÃraæ vidhamati, evam samudayam pajahati; yathà Ãlokaæ dasseti, evaæ sahajÃtÃni paccayatÃya maggaæ bhÃveti; yathà sÅtaæ paÂippassambheti, evaæ kilesapaÂip- passaddhiæ nirodhaæ sacchikarotÅ ti evaæ upamÃsaæsanda- naæ veditabbaæ. Aparo nayo: yathà nÃvà apubbaæ acarimaæ ekakkhaïe cattÃri kiccÃni karoti:- orimatÅraæ pajahati, sotaæ chindati, \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. v, 437. 2 PÂs i, 119. 3 Bhm sayaæ pÃtu-. >/ #<[page 691]># %< D. KiccÃni 691>% bhaï¬aæ vahati, pÃrimaæ tÅraæ appeti, evam eva magga¤Ã- ïaæ ...pe... nirodhaæ sacchikiriyÃ-abhisamayena abhi- sameti; etthà pi yathà nÃvà orimatÅraæ pajahati, evaæ mag- ga¤Ãïaæ dukkhaæ parijÃnÃti; yathà sotaæ chindati, evaæ samudayaæ pajahati; yathà bhaï¬aæ vahati, evaæ sahajÃ- tÃdi-paccayatÃya maggaæ bhÃveti; yathà pÃrimaæ tÅraæ appeti, evaæ pÃrimatÅrabhÆtaæ nirodhaæ sacchikarotÅ ti evaæ upamÃsaæsandanaæ veditabbaæ. Evaæ saccÃbhisamayakÃlasmiæ ekakkhaïe catunnaæ kic- cÃnaæ vasena pavatta¤Ãïassa pan' assa soÊasah' ÃkÃrehi tath' aÂÂhena cattÃri kiccÃni ekapaÂividhÃni honti. Yath' Ãha:- kathaæ tath' aÂÂhena cattÃri saccÃni ekapaÂivedhÃni? SoÊasah' ÃkÃrehi tath' aÂÂhena cattÃri saccÃni ekapaÂivedhÃni:- duk- khassa pÅlanaÂÂho, sankhataÂÂho, santÃpaÂÂho, vipariïÃmaÂÂho, tath' aÂÂho; samudayassa ÃyÆhanaÂÂho, nidÃnaÂÂho, saæyogaÂÂho, paÊibodhaÂÂho, tath' aÂÂho; nirodhassa nissaraïaÂÂho, vivekaÂÂho, asankhataÂÂho, amataÂÂho, tath' aÂÂho; maggassa niyyÃnaÂÂho, hetuÂÂho, dassanaÂÂho, adhipateyyaÂÂho, tath' aÂÂho, Imehi soÊasah' ÃkÃrehi tath' aÂÂhena cattÃri saccÃni ekasangahitÃni. Yaæ ekasangahitaæ, taæ ekattaæ; yaæ ekattaæ taæ ekena ¤Ãïena paÂivijjhatÅ ti cattÃri saccÃni ekapaÂivedhÃnÅ ti\<*<1>*>/. Tattha siyÃ:- yadà dukkhÃdÅnaæ a¤¤e pi rogagaï¬Ãdayo atthà atthi, atha kasmà cattÃro yeva vuttà ti. Ettha va- dÃma:- a¤¤asaccadassanavasena ÃvibhÃvato. Tattha: katamaæ dukkhe ¤Ãïaæ? Dukkhaæ Ãrabbha yà uppajjati pa¤¤Ã pajÃnÃti\<*<2>*>/ Ãdinà hi nayena ekekasaccÃramma- ïavasenà pi sacca¤Ãïaæ vuttaæ. Yo, bhikkhave, dukkhaæ passati samudayam pi so passatÅ ti\<*<3>*>/ Ãdinà nayena ekaæ saccaæ Ãrammaïaæ katvà sesesu pi kiccanipphattivasenà pi vuttaæ. Tattha yadà ekekaæ saccaæ Ãrammaïaæ karoti, tadà sam- udayadassanena tÃva sabhÃvato pÅÊanalakkhaïassa pi duk- khassa yasmà taæ ÃyÆhanalakkhaïena samudayena ÃyÆhi- taæ sankhataæ rÃsikataæ, tasm' Ãssa so sankhataÂÂho Ãvi- bhavati. Yasmà pana maggo kilesasantÃpahÃro susÅtalo, \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. ii, 107. Pèå. ed. reads . . . taæ ekattaæ; ekattaæ ekena ¤Ãïeva . . . Sh: taæ ekattaæ; ekena ¤Ãïena . . . 2 Ibid. i, 119. 3 S. v, 437. >/ #<[page 692]># %<692 XXII. ¥aïadassana-visuddhi-niddeso>% tasm' Ãssa maggassa dassanena santÃpaÂÂho Ãvibhavati, Ãya- smato Nandassa accharÃdassanena sundariyà anabhirÆpa- bhÃvo viya.\<*<1>*>/ AvipariïÃmadhammassa pana nirodhassa das- sanenassa viparinÃmaÂÂho ÃvibhavatÅ ti vattabbam ev' ettha n' atthi. Tathà sabhÃvato ÃyÆhanalakkhaïassà pi samu- dayassa dukkhadassanena nidÃnÃÂÂho ÃvÅbhavati, asappÃya- bhojanato uppannavyÃdhidassanena bhojanassa vyÃdhini- dÃnabhÃvo viya. VisaæyogabhÆtassa nirodhassa dassanena saæyogaÂÂho, niyyÃnabhÆtassa ca maggassa dassanena paÊi- bodhaÂÂho ti. Tathà nissaraïalakkhaïassà pi nirodhassa avivekabhÆtassa samudayassa dassanena vivekaÂÂho Ãvi- bhavati. Maggadassanena asankhataÂÂho; iminà hi anama- taggasaæsÃre maggo na diÂÂhapubbo, so pi ca sappaccayattà sankhato yevà ti appaccayadhammassa asankhatabhÃvo ati- viya pÃkaÂo hoti. Dukkhadassanena pan' assa amataÂÂho Ãvibhavati, dukkhaæ hi visaæ, amataæ NibbÃnan ti. Tathà niyyÃnalakkhaïassà pi maggassa samudayadassanena: n' Ãyaæ hetu. NibbÃnassa pattiyà ayaæ hetÆ ti hetuÂÂho Ãvi- bhavati. Nirodhadassanena dassanaÂÂho, paramasukhumÃni rÆpÃni passato; vippasannaæ vata me cakkhun ti cakkhussa vippasannabhÃvo viya. Dukkhadassanena adhipateyyaÂ- Âho, anekarogÃturakapaïajanadassanena issarajanassa uÊÃra- bhÃvo viyà ti evam ettha salakkhaïavasena ekekassa a¤¤a- saccadassanavasena ca itaresaæ tiïïaæ tiïïaæ ÃvibhÃvato ekekassa cattÃro cattÃro atthà vuttÃ. Maggakkhaïe pana sabbe c' ete atthà eken' eva dukkhÃdisu catukiccena ¤Ãïena paÂivedhaæ gacchantÅ ti. Ye pana nÃnÃbhisamayaæ icchanti, tesaæ uttaraæ Abhidhamme KathÃvatthusmiæ\<*<2>*>/ vuttam eva. [E. Pari¤¤Ã] IdÃni yÃni tÃni pari¤¤ÃdÅni cattÃri kiccÃni vuttÃni, tesu:- Tividhà hoti pari¤¤Ã, tathà pahÃnam pi sacchikiriyà pi, dve bhÃvanà abhimatà vinicchayo tattha ¤Ãtabbo. Tividhà hoti pari¤¤Ã ti ¤Ãtapari¤¤Ã, tÅraïapari¤¤Ã, pahÃ- napari¤¤Ã ti evaæ pari¤¤Ã tividhà hoti. Tattha abhi¤¤Ã pa¤¤Ã ¤ÃtaÂÂhe ¤Ãïan ti\<*<3>*>/ evaæ uddisitvà \<-------------------------------------------------------------------------- 1 JÃt. ii, 92 f. 2 Cf. K.V. ii, 9; xx, 2. 3 PÂs. i, 87; Sb Bm ¤ÃtaÂÂhena. >/ #<[page 693]># %< E. Pari¤¤Ã 693>% ye ye dhammà abhi¤¤Ãtà honti, te te dhammà ¤Ãtà hontÅ ti evaæ sankhepato:- sabbaæ, bhikkhave, abhi¤¤eyyaæ. Ki¤ ca, bhikkhave, sabbaæ abhi¤¤eyyaæ? Cakkhuæ, bhikkhave, abhi¤¤eyyan ti\<*<1>*>/ Ãdinà nayena vitthÃrato vuttà ¤Ãtapari¤¤Ã nÃma. Tassà sappaccayanÃmarÆpÃbhijÃnanÃ: Ãveïikà bhÆ- mi: pari¤¤Ã pa¤¤Ã tÅraïaÂÂhena ¤Ãïan ti\<*<2>*>/ evaæ uddisitvà pana: ye ye dhammà pari¤¤Ãtà honti, te te dhammà tÅrità hontÅ ti\<*<2>*>/ evaæ sankhepato: sabbaæ, bhikkhave, pari¤¤eyyaæ. Ki¤ ca, bhikkhave, sabbaæ pari¤¤eyyaæ? Cakkhuæ, bhikkhave, pari¤¤eyyan ti\<*<3>*>/ Ãdinà nayena vitthÃrato vuttà tÅraïapari¤¤Ã nÃma. Tassà kalÃpasammasanato paÂÂhÃya aniccaæ duk- kham anattà ti tÅraïavasena pavattamÃnÃya yÃva anulomà Ãveïikà bhÆmi. PahÃnapari¤¤Ã pariccÃg' aÂÂhena ¤Ãïan ti\<*<4>*>/ evaæ pana uddisitvà ye ye dhammà pahÅnà honti, te te dhammà pariccattà hontÅ ti evaæ vitthÃrato vuttà aniccÃnu- passanÃya niccasa¤¤aæ pajahatÅ ti Ãdinayappavattà pahÃna- pari¤¤Ã. Tassà bhangÃnupassanato paÂÂhÃya yÃva magga- ¤Ãïà bhÆmi: ayaæ idha adhippetÃ. Yasmà và ¤ÃtatÅra- ïapari¤¤Ãyo pi tad-atthà yeva, yasmà ca ye dhamme pajahati, te niyamato ¤Ãtà ceva tÅrità ca honti, tasmà pari¤¤Ãttayam pi iminà pariyÃyena magga¤Ãïassa kiccan ti veditabbaæ. Tathà pahÃnam pÅ ti, pahÃnam pi hi vikkhambhanappahÃ- naæ, tad-angappahÃnaæ, samucchedappahÃnan ti pari¤¤Ã viya tividham eva hoti. Tattha yaæ sasevÃle udake pak- khittena ghaÂena sevÃlassa viya, tena tena lokiyasamÃdhinà nÅvaraïÃdÅnaæ paccanÅkadhammÃnaæ vikkhambhanaæ, idaæ vikkhambhanappahÃnaæ nÃma. PÃÊiyaæ pana vikkham- bhanappahÃna¤ ca nÅvaraïÃnaæ paÂhamajjhÃnaæ bhÃva- yato ti nÅvaraïÃnaæ yeva vikkhambhanaæ vuttaæ; taæ pÃkaÂattà vuttan ti veditabbaæ. NÅvaraïÃni hi jhÃnassa pubbabhÃge pi pacchÃbhÃge pi na sahasà cittaæ ajjhottha- ranti; vitakkÃdayo appitakkhaïe yeva; tasmà nÅvaraïÃnaæ vikkhambhanaæ pÃkaÂaæ. Yaæ pana, rattibhÃge samujja- litena padÅpena andhakÃrassa viya, tena tena vipassanÃya \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. iv, 29, 46; cf. 52; Pts. i, 5. 2 Cf. PÂs. i, 22 f. 3 PÂs i, 22. 4 Ibid. p. 87. II. 21 >/ #<[page 694]># %<694 XXII. ¥aïadassana-visuddhi-niddeso>% avayavabhÆtena ¤Ãïangena paÂipakkhavasen' eva tassa tassa pahÃtabbadhammassa pahÃnaæ, idaæ tad-angappahÃ- naæ nÃma. SeyyathÅdaæ: nÃmarÆpaparicchedena tÃva sak- kÃyadiÂÂhiyÃ, paccayapariggahena ahetu-visamahetudiÂÂhiyà ceva kankhÃmalassa ca, kalÃpasammasanena: ahaæ, mamà ti samÆhagÃhassa, maggÃmaggavavatthÃnena amagge mag- gasa¤¤Ãya, udayadassanena ucchedadiÂÂhiyÃ, vayadassanena sassatadiÂÂhiyÃ, bhayatupaÂÂhÃnena sabhaye abhayasa¤¤Ãya, ÃdÅnavadassanena assÃdasa¤¤Ãya, nibbidÃnupassanena abhi- ratisa¤¤Ãya, mu¤citukamyatÃya amu¤citukÃmabhÃvassa, pa- ÂisankhÃnena appaÂisankhÃnassa, upekkhÃya anupekkhanas- sa, anulomena saccapaÂilomagÃhassa pahÃnaæ. Yaæ và pana aÂÂhÃrasasu mahÃvipassanÃsu\<*<1>*>/ aniccÃnupassanÃya nic- casa¤¤Ãya, dukkhÃnupassanÃya sukhasa¤¤Ãya, anattÃnu- passanÃya attasa¤¤Ãya, nibbidÃnupassanÃya nandiyÃ, virÃ- gÃnupassanÃya rÃgassa, nirodhÃnupassanÃya samudayassa, paÂinissaggÃnupassanÃya ÃdÃnassa, khayÃnupassanÃya ghana- sa¤¤Ãya, vayÃnupassanÃya ÃyÆhanassa, vipariïÃmÃnupassa- nÃya dhuvasa¤¤Ãya, animittÃnupassanÃya nimittassa, appa- ïihitÃnupassanÃya païidhiyÃ, su¤¤atÃnupassanÃya abhini- vesassa, adhipa¤¤ÃdhammavipassanÃya sÃrÃdÃnÃbhinivesas- sa, yathÃbhÆta¤Ãïadassanena sammohÃbhinivesassa, ÃdÅna- vÃnupassanÃya ÃlayÃbhinivesassa, paÂisankÃnupassanÃya ap- paÂisankhÃya, vivaÂÂÃnupassanÃya saæyogÃbhinivesassa pa- hÃnaæ, idam pi tad-angappahÃnam eva. Tattha yathà aniccÃnupassanÃdÅhi sattahi niccasa¤¤ÃdÅnaæ pahÃnaæ hoti, taæ bhangÃnupassane vuttam eva. KhayÃnupassanà ti pana ghanavinibbhogaæ katvà aniccaæ khayaÂÂhenà ti evaæ khayaæ passato ¤Ãïaæ; tena ghana- sa¤¤Ãya pahÃnaæ hoti. VayÃnupassanà ti: ùrammaïa-anvayena ubho ekavavatthÃnà nirodhe adhimuttatÃ, vayalakkhaïavipassanà ti evaæ vuttà paccakkhato ceva anvayato ca sankhÃrÃnaæ bhangaæ disvà tasmiæ yeva bhangasankhÃte nirodhe adhi- muttatÃ, tÃya ÃyÆhanassa pahÃnaæ hoti. Yesaæ hi atthÃya \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. PÂs. i, 24 f.; and above, p. 628 f. >/ #<[page 695]># %< E. Pari¤¤Ã 695>% ÃyÆheyya, te evaæ vayadhammà ti vipassato\<*<1>*>/ ÃyÆhane cit- taæ na namati. VipariïÃmÃnupassanà ti rÆpasattakÃdivasena tam tam paricchedaæ atikkamma a¤¤athà pavattidassanaæ, uppan- nassa và jarÃya ceva maraïena ca dvÅh' ÃkÃrehi vipariïÃma- dassanaæ; tÃya dhuvasa¤¤Ãya pahÃnaæ hoti. AnimittÃnupassanà ti aniccÃnupassanà va; tÃya niccanimit- tassa pahÃnaæ hoti. AppaïihitÃnupassanà ti dukkhÃnupassana va; tÃya su- khapaïidhi-sukhapatthanÃnaæ pahÃnaæ hoti. Su¤¤atÃnupassanà ti anattÃnupassanà va; tÃya atthi attà ti abhinivesassa pahÃnaæ hoti. Adhipa¤¤Ãdhammavipassanà ti:- ùrammaïa¤ ca paÂisankhà bhanga¤ ca anupassati, su¤¤ato ca upaÂÂhÃnaæ adhipa¤¤Ã vipassanà ti. Evaæ vuttà rÆpÃdi-Ãrammaïaæ jÃnitvà tassa ca Ãrammaïassa tadÃrammaïassa ca cittassa bhangaæ disvÃ: sankhÃrà va bhijjanti, sankhÃrÃnaæ maraïaæ, na a¤¤o koci atthÅ ti bhan- gavasena su¤¤ataæ gahetvà pavattà vipassanÃ, sà adhipa¤¤Ã ca dhammesu ca vipassanà ti katvà adhipa¤¤Ãdhammavi- passanà ti vuccati; tÃya niccasÃrÃbhÃvassa ca attasÃrÃbhÃ- vassa ca suÂÂhu diÂÂhattà sÃrÃdÃnÃbhinivesassa pahÃnaæ hoti. YathÃbhÆta¤Ãïadassanan ti sappaccayanÃmarÆpapariggaho; tena: ahosiæ nu kho ahaæ atÅtamaddhÃnan ti?\<*<2>*>/ Ãdivasena ceva issarato loko sambhotÅ ti Ãdivasena ca pavattassa sam- mohÃbhinivesassa pahÃnaæ hoti. ùdÅnavÃnupassanà ti bhayatupaÂÂhÃnavasena uppannaæ sabbabhavÃdisu ÃdÅnavadassana¤Ãïaæ; tena ki¤ci allÅyitab- baæ na dissatÅ ti ÃlayÃbhinivesassa pahÃnaæ hoti. PaÂisankhÃnupassanà ti mu¤canassa upÃyakaraïaæ paÂi- sankhäÃïaæ; tena appaÂisankhÃya pahÃnaæ hoti. VivaÂÂÃnupassanà ti sankhÃrupekkhà ceva anuloma¤ ca; tadà hi 'ssa cittaæ, Åsakapoïe padumapalÃse udakabindu viya, sabbasmà sankhÃragatà paÂilÅyati patikÆÂati paÂivaÂÂatÅ ti vuttam;\<*<3>*>/ tasmà tÃya saæyogÃbhinivesassa pahÃnaæ hoti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh 'ssa passato. 2 S. ii, 26. 3 Above, p. 656. >/ #<[page 696]># %<696 XXII. ¥Ãïadassana-visuddhi-niddeso>% KÃmasaæyogÃdikassa kilesÃbhinivesassa kilesappavattiyà pahÃnaæ hotÅ ti attho. Evaæ vitthÃrato tad-angappahÃnaæ veditabbaæ. PÃli- yaæ pana: tad-angappahÃna¤ ca diÂÂhigatÃnaæ nibbedhabhÃ- giyaæ samÃdhiæ bhÃvayato ti\<*<1>*>/ sankhepen' eva vuttaæ. Yaæ pana, asanicakkÃbhihatassa rukkhassa viya, ariya- magga¤Ãïena samyojanÃdÅnaæ dhammÃnaæ yathà na puna pavatti, evam pahÃnam idaæ samucchedappahÃnaæ nÃma; yaæ sandhÃya vuttaæ: samucchedappahÃna¤ ca lokuttaraæ khayagÃmimaggaæ bhÃvayato ti.\<*<2>*>/ Iti imesu tÅsu pahÃnesu samucchedappahÃnam eva idha adhippetaæ. Yasmà pana tassa yogino pubbabhÃve vikkhambhanatad-angappahÃnÃni pi tad-atthÃn' eva, tasmà pahÃnattayam pi iminà pariyÃyena magga¤Ãïassa kiccan ti veditabbaæ. PaÂirÃjÃnaæ vadhitvà rajjaæ pattena hi yam pi tato pubbekataæ, sabbaæ ida¤ c' ida¤ ca ra¤¤Ã katan ti yeva vuccati. [F. SacchikiriyÃ] Sacchikiriyà pÅ ti lokiyasacchikiriyÃ, lokuttarasacchikiriyà ti dvedhà bhinnà pi lokuttarÃya dassanabhÃvanÃvasena bhe- dato tividhà hoti. Tattha: paÂhamassa jhÃnassa lÃbhimhi vasimhi paÂhamaj- jhÃnaæ sacchikataæ mayà ti Ãdinà nayena Ãgatà paÂhamaj- jhÃdÅnaæ phassanà lokiyasacchikiriyà nÃma. Phassanà ti adhigantvÃ: idaæ mayà adhigatan ti paccakkhato ¤Ãïaphas- sena phusanÃ: imam eva hi atthaæ sandhÃya sacchikiriyà pa¤¤Ã phassaïatthena ¤Ãïan ti uddisitvÃ: ye ye dhammà sac- chikatà honti, te te dhammà phusità hontÅ ti sacchikiriyaniddeso vutto\<*<3>*>/. Api ca attano santÃne anuppÃdetvà pi ye dhammà kevalaæ aparapaccayena ¤Ãïena ¤ÃtÃ, te sacchikatà honti; ten' eva hi: sabbaæ, bhikkhave, sacchikÃtabbaæ. Ki¤ ca, bhikkhave, sab- baæ sacchÃtabbaæ? Cakkhuæ, bhikkhave, sacchikÃtabban ti\<*<4>*>/ Ãdivuttam. Aparam pi vuttam:- rÆpaæ passanto sacchikaroti, vedanaæ \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. i, 27. 2 Ibid. 26. 3 Ibid. 35. 4 S. iv, 29; PÂs.i, 35 >/ #<[page 697]># %< F. Sacchikiriyà 697>% ...pe... vi¤¤Ãïaæ passanto sacchikaroti. Cakkhuæ jarÃmaraïaæ amatogadhaæ NibbÃnaæ passanto sacchikarotÅ ti. Ye ye dhammà sacchikatà honti, te te dhammà phusità hontÅ ti\<*<1>*>/. PaÂhamaggakkhaïe pana NibbÃnadassanaæ dassanasacchi- kiriyÃ; sesamaggakkhaïesu bhÃvanÃsacchikiriyà ti. Sà du- vidhà pi: idha adhippetÃ, tasmà dassanabhÃvanÃvasena Nib bÃnassa sacchikiriyà imassa ¤Ãïassa kiccan ti veditabbaæ. Dve bhÃvanà abhimatà ti bhÃvanà pana lokiyabhÃvanÃ, lokuttarabhÃvanà ti dve yeva abhimatÃ. Tattha lokiyÃnaæ sÅlasamÃdhipa¤¤Ãnaæ uppÃdanaæ; tà hi ca santÃnavÃsanaæ lokiyabhÃvanÃ. LokuttarÃnaæ uppÃ- danaæ tà hi ca santÃnavÃsanaæ lokuttarabhÃvanÃ. TÃsu idha lokuttarà adhippetÃ. LokuttarÃni hi sÅlÃdÅni catubbi- dham p' etaæ ¤Ãïaæ uppÃdeti. Tesaæ sahajÃtapaccayÃdi- tÃya; tehi ca santÃnaæ vÃsetÅ ti lokuttarabhÃvanà v' assa kic- can ti. Evaæ:- KiccÃni pari¤¤ÃdÅni yÃni vuttÃni abhisamayakÃle, tÃni ca yathÃsabhÃvena jÃnitabbÃni saccÃnÅ ti. EttÃvatà ca:- SÅle patiÂÂhÃya naro sapa¤¤o, cittaæ pa¤¤a¤ ca bhÃvayan ti\<*<2>*>/ evaæ sarÆpen' eva ÃbhatÃya pa¤¤Ã bhÃvanÃya vidhÃnadas- sanatthaæ yaæ vuttaæ: mÆlabhÆtà dve visuddhiyo sampÃ- detvà sarÅrabhÆtà pa¤ca visuddhiyo sampÃdente na bhÃve- tabbà ti, taæ vitthÃritaæ hoti. Kathaæ bhÃvetabbà ti?\<*<3>*>/ aya¤ ca pa¤ho vissajjito ti. Iti sÃdhujanapÃmojjatthÃya kate Visuddhi-Magge pa¤¤Ã bhÃvanÃdhikÃre ¥Ãïadassanavisuddhiniddeso nÃma bÃvi- satimo paricchedo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. iv, 29; PÂs. i, 35. 2 See p. l. 3 Above, p. 443. >/ #<[page 698]># %<698>% XXIII TEVÅSATIMO PARICCHEDO PA¥¥ùBHùVANùNISAMSA-NIDDESO (1) NÃnÃkilesavidhaæsanaæ Yaæ pana vuttaæ pa¤¤ÃbhÃvanÃya ko Ãnisaæso ti\<*<1>*>/ tattha vadÃma:- ayaæ hi pa¤¤ÃbhÃvanà nÃma anekasat' ÃnisaæsÃ; tassà dÅghenà pi addhunà na sukaraæ vitthÃrato Ãnisaæsaæ pakÃsetuæ; sankhepato pan' assà (1) nÃnÃkilesaviddhaæ- sanaæ, (2) ariyaphalarasÃnubhavanaæ, (3) nirodhasamÃpat- ti-samÃpajjana-samatthatÃ, (4) ÃhuneyyabhÃvÃdi-siddhÅ ti ayam Ãnisaæso veditabbo. [(1) NÃnÃkilesaviddhaæsanaæ] (1) Tattha yaæ nÃmarÆpaparicchedato paÂÂhÃya sakkÃya- diÂÂhÃdÅnaæ vasena nÃnÃkilesaviddhaæsanaæ vuttaæ: ayaæ lokiyÃya pa¤¤ÃbhÃvanÃya Ãnisaæso. Yaæ ariyamaggak- khaïe saæyojanÃdÅnaæ vasena nÃnÃkilesaviddhaæsanaæ vuttaæ:- ayaæ lokuttarÃya pa¤¤ÃbhÃvanÃya Ãnisamso ti veditabbo. BhÅmavegÃnupatità asanÅva sÅluccaye, vÃyuvegasamuÂÂhito ara¤¤am iva pÃvako. AndhakÃraæ viya ravi satejujjalamaï¬alo, dÅgharattÃnupatitaæ sabbÃnatthavidhÃyakaæ. KilesajÃlaæ pa¤¤Ã hi viddhaæsayati bhÃvitÃ. sandiÂÂhikamato ja¤¤Ã Ãnisaæsam imaæ idha. [(2) AriyaphalarasÃnubhavanaæ] (2) AriyaphalarasÃnubhavanan ti na kevala¤ ca kilesavid- dhamsanaæ yeva ariyaphalarasÃnubhavanam pi pa¤¤ÃbhÃ- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Above, p. 436. >/ #<[page 699]># %< (2) AriyaphalarasÃnubhavanaæ 699>% vanÃya Ãnisaæso; ariyaphalan ti hi sotÃpattiphalÃdi-sÃma¤- ¤aphalaæ vuccati. Tassa dvÅh' ÃkÃrehi rasÃnubhavanaæ hoti: maggavÅthiya¤ ca phalasamÃpattivasena ca pavattiyaæ. Tatrà 'ssa maggavÅthiyaæ pavattidassità yeva. Api ca ye saæyojanappahÃnamattam eva phalaæ nÃma; na koci a¤¤o dhammo atthÅ ti vadanti, tesaæ anunayattham idaæ suttam pi dassetabbaæ:- Kathaæ payogapaÂippassaddhi pa¤¤Ãphale ¤Ãïaæ? SotÃpattimaggakkhaïe dassanaÂÂhena sammÃdiÂÂhi micchÃdiÂÂhiyà vuÂÂhÃti, tad-anuvattakakilesehi ca khandhehi ca vuÂÂhÃti, bahiddhà hi ca sabbanimittehi vuÂÂhÃti; taæ payoga- paÂippassaddhattà uppajjati sammÃdiÂÂhi: maggass' etaæ pha- lan ti\<*<1>*>/ vitthÃretabbaæ. CattÃro ariyamaggÃ, cattÃri ca sÃm- a¤¤aphalÃni, ime dhammà appamÃïÃrammaïÃ.\<*<2>*>/ Mahag- gato dhammo appamÃïassa dhammassa anantarapaccayena paccayo ti\<*<3>*>/ evam ÃdÅni pi c' ettha sÃdhakÃni. PhalasamÃpattiyaæ pavattidassanatthaæ pan' assa idaæ pa¤hÃkammaæ:- kà phalasamÃpatti? Ke taæ samÃpaj- janti. Ke na samÃpajjanti? Kasmà samÃpajjanti? Ka- tha¤ c' assà samÃpajjanaæ hoti? Kathaæ ÂhÃnaæ? Ka- thaæ vuÂÂhÃnaæ? Kiæ phalassa anantaraæ? Kassa ca phalaæ anantaran ti? Tattha kà phalasamÃpattÅ ti yà ariyaphalassa nirodhe appanÃ. Ke taæ samÃpajjanti `Ke na samapajjantÅ ti sabbe pi puthujjanà na samÃpajjanti. KasmÃ? AnadhigatattÃ. Ari- yà pana sabbe pi samÃpajjanti. KasmÃ? AdhigatattÃ. Uparimà pana heÂÂhimaæ na samÃpajjanti, puggalantara- bhÃvÆpagamanena paÂippassaddhattÃ; heÂÂhimà ca upari- maæ, anadhigatattÃ. Attano attano yeva pana phalaæ samÃpajjantÅ ti idam ettha sanniÂÂhÃnaæ. Keci pana sotÃpannasakadÃgÃmino pi na samÃpajjanti; uparimà dve yeva samÃpajjantÅ ti vadanti, ida¤ ca tesaæ kÃ- raïaæ, ete hi samÃdhismiæ paripÆrakÃrino ti, taæ puthuj- janassà pi attanà paÂiladdhalokiyasamÃdhi samÃpajjanato akÃranaæ eva. Ki¤ c' ettha kÃraïÃkÃraïacintÃya ? Nanu PÃÊiyaæ yeva vuttaæ:- Katame dasa gotrabhÆdhammà vipas- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. i, 71. 2 Cf. Dhs. 1408. 3 TikapaÂÂhÃna. >/ #<[page 700]># %<700 XXIII. Pa¤¤ÃbhÃvanÃnisaæsa-niddeso>% sanÃvasena uppajjanti`SotÃpattimaggapaÂilÃbhatthÃya uppÃ- daæ pavattaæ ...pe... upÃyÃsaæ bahiddhà sankhÃrani- mittaæ abhibhuyyatÅ ti gotrabhÆ. SotÃpattiphalasamÃpattat- thÃya sakadÃgÃmimagga ...pe... arahattaphalasamÃpat- tatthÃya, su¤¤atavihÃrasamÃpattatthÃya, animittavihÃrasamÃ- pattatthÃya uppÃdaæ ...pe... bahiddhà sankhÃranimit- taæ abhibhuyyatÅ ti gotrabhÆ ti.\<*<1>*>/ Tasmà sabbe pi ariyà attano attano phalaæ samÃpajjantÅ ti niÂÂham ettha gantabbaæ. Kasmà samÃpajjantÅ ti diÂÂhadhammasukhavihÃratthaæ. Yathà hi rÃjà rajjasukhaæ, devatà dibbasukhaæ anubhavanti, evaæ ariyÃ: ariyaæ lokuttarasukhaæ anubhavissÃmà ti ad- dhÃnaparicchedaæ katvà icchiticchitakkhaïe phalasamÃ- pattiæ samÃpajjanti. Katha¤ c' assà samÃpajjanaæ hoti, kathaæ ÂhÃnaæ, kathaæ vuÂÂhÃnan ti dvÅhi tÃva ÃkÃrehi assà samÃpajjanaæ hoti. NibbÃnato a¤¤assa Ãrammaïassa amanasikÃrÃ, NibbÃnassa ca manasikÃrÃ. Yath' Ãha:- dve kho, Ãvuso, paccayà animit- tÃya cetovimuttiyà samÃpattiyà sabbanimittÃna¤ ca amanasi- kÃro, animittÃya ca dhÃtuyà manasikÃro ti.\<*<2>*>/ Ayaæ pan' ettha samÃpajjanakkhamo:- phalasamÃpattatthikena hi ariyasÃ- vakena rahogatena patisallÅnena udayabbayÃdivasena san- khÃrà passitabbÃ. Tassa pavattÃnupubbavipassanassa san- khÃrÃrammaïa-gotrabhƤÃïantarÃ-phalasamÃpattivasena ni- rodhe cittaæ appeti. PhalasamÃpatti-ninnatÃya c' ettha sekkhassà pi phalam eva uppajjati, na maggo. Ye pana vadanti: sotÃpanno: phalasamÃpattiæ samÃpaj- jissÃmÅ ti vipassanaæ paÂÂhapetvà sakadÃgÃmÅ hoti, sakadÃ- gÃmÅ ca anÃgÃmÅ ti, te vattabbÃ: evaæ sati anÃgÃmÅ arahà bhavissati, arahà paccekabuddho, paccekabuddho ca buddho; tasmà na ki¤ci etam, PÃÊivasen' eva ca paÂikkhittan ti pi na gahetabbaæ. Idam eva pana gahetabbaæ: sekhassà pi phalam eva uppajjati, na maggo. Phala¤ c' assa sace tena paÂhamajjhÃniko maggo adhigato hoti, paÂhamajjhÃnikam eva uppajjati. Sace dutiyÃdisu a¤¤atarajjhÃniko, dutiyÃdisu a¤¤atarajjhÃnikam evà ti. Evaæ tÃv' assà samÃpajjanaæ hoti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1. Pts. i, 68. 2 M. i. 296. >/ #<[page 701]># %< (2) AriyaphalarasÃnubhavanaæ 701>% Tayo kho, Ãvuso, paccayà animittÃya cetovimuttiyà ÂhitiyÃ: sabbanimittÃna¤ ca amanasikÃro, animittÃya ca dhÃtuyà mana- sikÃro, pubbe ca abhisankhÃro ti\<*<1>*>/ vacanato pan' assà tÅh' ÃkÃrehi ÂhÃnaæ hoti. Tattha pubbe abhisankhÃro ti samÃpattito pubbe kÃlaparicchedo. Asukasmiæ nÃma kÃle vuÂÂhahissÃmÅ ti paricchinnattà hi' ssà yÃva so kÃlo n' Ãgacchati, tÃva ÂhÃnaæ hoti: evam assà ÂhÃnaæ hotÅ ti. Dve kho, Ãvuso, paccayà animittÃya cetovimuttiyà vuÂÂhÃnÃ- ya: sabbanimittÃna¤ ca manasikÃro, animittÃya ca dhÃtuyà amanasikÃro ti\<*<2>*>/ vacanato pan' assà dvÅh' ÃkÃrehi vuÂÂhÃnaæ hoti. Tattha sabbanimittÃnan ti rÆpanimittavedanÃ-sa¤¤Ã- sankhÃra-vi¤¤ÃïanimittÃnaæ. KÃma¤ ca na sabbÃn' ev' etÃni ekato manasikaroti, sabbasangÃhikavasena pan' etaæ vut- taæ; tasmà yaæ bhavangassa Ãrammaïaæ hoti, taæ mana- sikaroto phalasamÃpatti vuÂÂhÃnaæ hotÅ ti evam assà vuÂ- ÂhÃnaæ veditabbaæ. Kiæ phalassa anantaraæ ? kassa ca phalaæ anantaran ti phalassa tÃva phalam eva và anantaraæ hoti, bhavangaæ vÃ. Phalaæ pana: atthi maggÃnantaraæ, atthi phalÃnan- taraæ, atthi gotrabhÆ-anantaraæ, atthi nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ã- yatanÃnantaraæ. Tatthà maggavÅthiyaæ maggÃnantaraæ; purimassa puri- massa pacchimaæ pacchimaæ phalÃnantaraæ; phalasamÃ- pattÅsu purimaæ purimaæ gotrabhÆ-anantaraæ. GotrabhÆ ti c' ettha anulomaæ veditabbaæ; vuttaæ h' etaæ PaÂÂhÃne: --arahato anulomaæ phalasamÃpattiyà anantarapaccayena paccayo. SekhÃnaæ anulomaæ phalasamÃpattiyà anantara- paccayena paccayo ti.\<*<3>*>/ Yena phalena nirodhà vuÂÂhÃnaæ hoti, taæ nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤ÃyatanÃnantaran ti. Tattha, Âhapetvà maggavÅthiyaæ uppannaæ phalaæ, avasesaæ sabbaæ phalasamÃpattivasena pavattaæ nÃma. Evam etaæ maggavÅthiyaæ phalasamÃpattiyaæ và uppajja- navasena:- PaÂippassaddhadarathaæ amatÃrammaïaæ subhaæ, vantalokÃmisaæ santaæ sÃma¤¤aphalam uttamaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. i, 297. 2 Ibid. 296. 3 TikapaÂÂhÃna. >/ #<[page 702]># %<702 XXIII. Pa¤¤ÃbhÃvanÃnisaæsa-niddeso>% Ojavantena sucinà sukhena abhisanditaæ, yenà sÃtà 'tisÃtena amatena madhuæ viya. Taæ sukhaæ tassa ariyassa rasabhÆtam anuttaraæ, phalassa pa¤¤aæ bhÃvetvà yasmà vindati paï¬ito. Tasmà ariyaphalass' etaæ rasÃnubhavanaæ idha, vipassanÃbhÃvanÃya Ãnisaæso ti vuccati. [(3) NirodhasamÃpattisamÃpajjanasamatthatÃ] (3) NirodhasamÃpattisamÃpajjanasamatthatà ti na keva- la¤ ca ariyaphalarasÃnubhavanaæ yeva. Ayam pana niro- dhasamÃpattiyà samÃpajjanasamatthatà pi imissa pa¤¤Ã- bhÃvanÃya Ãnisaæso ti veditabbo. Tatr' idaæ nirodhasamÃpattiyà vibhÃvanatthaæ pa¤hÃ- kammaæ:- kà nirodhasamÃpatti ? Ke taæ samÃpajjanti? Ke na samÃpajjanti ? Kattha samÃpajjanti ? Kasmà samÃ- pajjanti ? Katha¤ c' assà samÃpajjanaæ hoti ? Kathaæ ÂhÃnaæ? Kathaæ vuÂÂhÃnaæ? VuÂÂhitassa kin ninnaæ cittaæ hoti ? Matassa ca samÃpannassa ca ko viseso? NirodhasamÃpatti kiæ sankhatà asankhatÃ, lokiyà lokuttarÃ, nipphannà anipphannà ti? Tattha kà nirodhasamÃpattÅ ti yà anupubbanirodhavasena cittacetasikÃnaæ dhammÃnaæ appavatti. Ke taæ samÃpajjanti, ke na samÃpajjantÅ ti sabbe pi puthuj- janà sotÃpannà sakadÃgÃmino, sukkhavipassakà ca anÃgÃ- mino arahanto\<*<1>*>/ na samÃpajjanti. AÂÂha samÃpattilÃbhino pana anÃgÃmino khÅïÃsavà ca samÃpajjanti: dvÅhi balehi samannÃgatattà tayo ca sankhÃrÃnaæ paÂippassaddhiyà soÊasahi ¤ÃïacariyÃhi, navahi samÃdhicariyÃhi vasÅbhÃvatà pa¤¤Ã nirodhasamÃpattiyà ¤Ãïaæ ti\<*<2>*>/ hi vuttaæ. Aya¤ ca sampadÃ, Âhapetvà aÂÂha samÃpattilÃbhino anÃgÃmi-khÅïÃsave, a¤¤e- saæ n' atthi; tasmà te yeva samÃpajjanti, na a¤¤e. KatamÃni pan' ettha dve balÃni ? ...pe... katamà va- sibhÃvatà ti ? Na ettha ki¤ci amhehi vattabbaæ atthi; sab- bam idaæ etassa uddesassa Niddese vuttam eva. Yath' Ãha:- dvÅhi balehÅ ti dve balÃni: samathabalaæ, vipassanÃba- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Sh substitutes khÅïasavÃ. 2 PÂs. i, 97. >/ #<[page 703]># %< (3) NirodhasamÃpattisamÃpajjanasamatthatà 703>% laæ. Katamaæ samathabalaæ ? Nekkhammavasena cittassa ekaggatà avikkhepo samathabalaæ. AvyÃpÃdavasena . . . Ãlo- kasa¤¤Ãvasena . . . avikkhepavasena ...pe... paÂinissag- gÃnupassÅ assÃsavasena . . . paÂinissaggÃnupassÅ passÃsava- sena cittassa ekaggatà avikkhepo samathabalan ti. Ken' aÂÂhena samathabalaæ ? PaÂhamajjhÃnena nÅvaraïe na kam- patÅ ti samathabalaæ. DutiyajjhÃnena vitakkavicÃre ...pe... nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤ÃyatanasamÃpattiyà Ãki¤ca¤¤Ãyatanasa¤¤Ã- ya na kampatÅ ti samathabalaæ. Uddhacce ca uddhaccasahaga- takilese ca khandhe ca na kampati, na calati, na vedhatÅ ti samathabalaæ: idaæ samathabalaæ. Katamaæ vipassanà balaæ? AniccÃnupassanà vipassanÃ- balaæ; dukkhÃnupassanà . . . anattÃnupassanà . . . nibbi- dÃnupassanà . . . virÃgÃnupassanà . . . nirodhÃnupassanà . . . paÂinissaggÃnupassanà vipassanÃbalaæ. RÆpe aniccÃnu- passanà . . . rÆpe paÂinissaggÃnupassanà vipassanÃbalaæ. VedanÃya . . . sa¤¤Ãya . . . sankhÃresu . . . vi¤¤Ãïe ...pe... cakkhusmiæ . . . jarÃmaraïe aniccÃnupassanà . . . jarÃma- raïe paÂinissaggÃnupassanà vipassanÃbalan ti. . . . Ken' aÂÂhena vipassanÃbalaæ? AniccÃnupassanÃya nicca- sa¤¤Ãya na kampatÅ ti vipassanÃbalaæ. DukkhÃnupassanÃya sukhasa¤¤Ãya na kampatÅ ti . . . AnattÃnupassanÃya atta- sa¤¤Ãya na kampatÅ ti . . . NibbidÃnupassanÃya nandiyà na kampatÅ ti . . . VirÃgÃnupassanÃya rÃge na kampatÅ ti. . . . NirodhÃnupassanÃyasamudaye na kampatÅ ti . . . paÂinissag- gÃnupassanÃya ÃdÃne na kampatÅ ti vipassanÃbalaæ. Avij- jÃya ca avijjÃsahagatakilese ca khandhe ca na kampati, na calati, na vedhatÅ ti vipassanÃbalaæ: idaæ vipassanÃbalaæ. Tayo ca sankhÃrÃnaæ paÂippassaddhiyà ti katamesaæ tiïïan- naæ sankhÃrÃnaæ paÂippassaddhiyÃ? DutiyajjhÃnaæ samÃ- pannassa vitakkavicÃrà vacÅsankhÃrà paÂippassaddhà honti. Catutthaæ jhÃnaæ samÃpannassa assÃsapassÃsà kÃyasankhÃrà paÂippassaddhà honti. Sa¤¤Ãvedayitanirodhaæ samÃpannassa sa¤¤Ã ca vedanà ca cittasankhÃrà paÂippassaddhà honti: ime- saæ tiïïannaæ sankhÃrÃnaæ paÂippassaddhiyÃ. SoÊasahi ¤ÃïacariyÃhÅ ti katamÃhi soÊasahi ¤ÃïacariyÃhi? AniccÃnupassanà ¤ÃïacariyÃ, dukkhÃ, anattÃ, nibbidÃ, virÃgÃ, nirodhÃ, paÂinissaggÃ, vivaÂÂÃnupassanà ¤ÃïacariyÃ. SotÃpat- \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 704]># %<704 XXIII. Pa¤¤ÃbhÃvanÃnisaæsa-niddeso>% timaggo ¤ÃïacariyÃ, sotÃpattiphalasamÃpatti¤ÃïacariyÃ. sa- kadÃgÃmimaggo ...pe... arahattaphalasamÃpatti¤Ãïaca- riyÃ: imÃhi solasahi ¤ÃïacariyÃhi. Navahi samÃdhicariyÃhÅ ti katamÃhi navahi samÃdhicariyÃ- hi ? PaÂhamajjhÃnaæ samÃdhicariyÃ. DutiyajjhÃnaæ ... pe... nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤ÃyatanasamÃpattisamÃdhicariyÃ. Pa- ÂhamajjhÃnapaÂilÃbhatthÃya vitakko ca vicÃro ca pÅti ca sukha¤ ca cittekaggatà ca ...pe... nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤ÃyatanasamÃ- patti-paÂilÃbhaÂÂhÃya vitakko ca vicÃro ca piti ca sukha¤ ca cittekaggatà ca: imÃhi navahi samÃdhicariyÃhi. VasÅ ti pa¤ca vasiyo: ÃvajjanavasÅ, samÃpajjanavasÅ, adhiÂ- ÂhÃnavasÅ, vuÂÂhÃnavasÅ, paccavekkhanavasÅ. PaÂhamajjhÃ- naæ yatthicchakaæ yadicchakaæ yÃvaticchakaæ Ãvajjati, Ãvaj- janÃya dandhÃyitattaæ n' atthÅ ti ÃvajjanÃvasÅ. PaÂhamajjhÃ- naæ yatthicchakaæ, yadicchakaæ, yÃvaticchakaæ samÃpajjati samÃpajjanÃya dandhÃyitattaæ n' atthÅ ti samÃpajjanavasÅ . . . adhiÂÂhÃti adhiÂÂhane . . . vutthÃti vuÂÂhÃne, . . . paccavek- khati paccavekkhanÃya dandhÃyitattaæ n' atthÅ ti paccavekkha- navasÅ. Dutiyaæ ...pe... nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanasa- mÃpattiæ yatthicchakaæ yadicchakaæ yÃvaticchakaæ Ãvajjati ...pe... paccavekkhati, paccavekkhanÃyo dandhÃyitattaæ n' atthÅ ti paccavekkhanavasÅ. Imà pa¤ca va iyo ti\<*<1>*>/. Ettha ca soÊasahi ¤ÃnacariyÃhÅ ti ukkaÂÂhaniddeso esa. AnÃgÃmino pana cuddasahi ¤ÃïacariyÃhi hoti. Yadi evaæ sakadÃgÃmino dvÃdasahi, sotÃpannassa ca dasahi kiæ na hotÅ ti ? Na hoti samÃdhi pÃripanthikassa\<*<2>*>/ kÃmaguïikarÃ- gassa appahÅnattÃ; tesaæ hi so appahÅno, tasmà samatha- balaæ na paripÆraæ\<*<3>*>/ hoti, tasmiæ aparipÆre dvÅhi balehi samÃpajjitabbaæ nirodhasamÃpattiæ balavekallena samÃpaj- jituæ na sakkonti. AnÃgÃmissa pana so pahÅno, tasmà esa paripuïïabalo hoti. Paripuïïabalattà sakkoti; ten, aha BhagavÃ:- nirodhà vuÂÂhahantassa nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyata- nakusalaæ phalasamÃpattiyà anantarapaccayena paccayo ti\<*<4>*>/. Idaæ hi PaÂÂhÃne MahÃpakaraïe anÃgÃmino va nirodhà vuÂÂhÃnaæ sandhÃya vuttan ti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 PÂs. i, 97-99. 2 Bhm pÃribandhikassa. 3 Bhm paripuïïaæ. 4 TikapaÂÂhÃna. >/ #<[page 705]># %< (3) NirodhasamÃpattisamÃpajjanasamatthatà 705>% Kattha samÃpajjantÅ ti pa¤ca vokÃrabhavo. KasmÃ? AnupubbasamÃpattisambhavato. CatuvokÃrabhave pana pa- ÂhamajjhÃnÃdÅnaæ uppatti n' atthi, tasmà na sakkà tattha samÃpajjitun ti. Keci pana vatthussa abhÃvà ti vadanti. Kasmà samÃpajjantÅ ti sankhÃrÃnaæ pavattibhede ukkaï- ÂhitvÃ: diÂÂh' eva dhamme acittakà hutvà nirodhaæ NibbÃ- naæ patvà sukhaæ viharissÃmà ti samÃpajjanti. Katha¤ c' assà samÃpajjanaæ hotÅ ti samathavipassanà vasena ussakkitvà katapubbakiccassa nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãya- tanaæ nirodhayato. Evam assà samÃpajjanaæ hoti. Yo hi samathavasen' eva ussakkati, so nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatana- samÃpatti patvà tiÂÂhati. Yo pana vipassanÃvasen' eva ussakkati, so phalasamÃpattiæ patvà tiÂÂhati. Yo pana ubha- yavasen' eva ussakkitvà pubbakiccaæ katvà nevasa¤¤Ã- nÃsa¤¤Ãyatanaæ nirodheti, so taæ samÃpajjatÅ ti ayam ettha sankhepo. Ayaæ pana vitthÃro: idha bhikkhu nirodhaæ samapajji- tukÃmo katabhattakicco sudhotahatthapÃdo vivitte okÃse su- pa¤¤attamhi Ãsane nisÅdati pallankaæ Ãbhujitvà ujuæ kÃyaæ païidhÃya parimukhaæ satiæ upaÂÂhapetvÃ, so paÂhamaæ jhÃnaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya tattha sankhÃre aniccato dukkhato anattato vipassati. Vipassanà pan' esà tividhà hoti: sankhÃrapariggaïhanakavipassanÃ, phalasamÃpattivi- passanÃ, nirodhasamÃpattivipassanà ti. Tattha sankhÃrapariggaïhanakavipassanà mandà và hotu, tikkhà vÃ, maggassa padaÂÂhÃnaæ hoti yeva. PhalasamÃ- pattivipassanà tikkhà va vaÂÂati, maggabhÃvanÃsadisÃ. NirodhasamÃpattivipassanà pana nÃtimandà nÃtitikkhà vaÂ- Âati; tasmà esa nÃtimandÃya nÃtitikkhÃya vipassanÃya te sankhÃre vipassati. Tato dutiyaæ jhÃnaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya tattha san- khÃre tath' eva vipassati. Tato tatiyaæ jhÃnaæ ...pe... tato vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya tattha san- khÃre tath' eva vipassati. Tathà Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ samÃ- pajjitvà vuÂÂhÃya catubbidhaæ pubbakiccaæ karoti: nÃnÃ- baddha-avikopanaæ, sanghapaÂimÃnanaæ, satthu pakkosa- naæ addhÃnaparicchedan ti. \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 706]># %<706 XXIII. Pa¤¤ÃbhÃvanÃnisaæsa-niddeso>% Tattha nÃnÃbaddha-avikopanan ti yaæ iminà bhikkhunà saddhiæ ekÃbaddhaæ na hoti; nÃnÃbaddhaæ hutvà Âhitaæ pattacÅvaraæ và ma¤capÅÂhaæ và nivÃsagehaæ và a¤¤aæ và pana ki¤ci parikkhÃrajÃtaæ. Taæ yathà na vikuppati aggi-udaka-vÃta-cora-undÆrÃdÅnaæ vasena na vinassati, evaæ adhiÂÂhÃtabbaæ. Tatr' idaæ adhiÂÂhÃnavidhÃnaæ: ida¤ c' ida¤ ca imasmiæ sattÃhabbhantare mà agginà jhÃyatu! mà udakena vuyhatu! mà vÃtena viddhaæsatu! mà corehi hariyatu! mà undÆrÃdÅhi khajjatÆ ti evaæ adhiÂÂhite taæ sattÃhaæ na tassa koci paris- sayo hoti. AnadhiÂÂhahato pana aggi ÃdÅhi vinassati, Ma- hÃnÃgattherassa viya. Thero kira mÃtu-upÃsikÃya gÃmaæ piï¬Ãya pÃvisi. UpÃ- sikà yÃguæ datvà ÃsanasÃlÃya nisÅdÃpesi. Thero nirodhaæ samÃpajjitvà nisÅdi; tasmiæ nisinne ÃsanasÃlÃya agginà gahitÃya sesabhikkhÆ attano attano nisinnÃsanaæ gahetvà palÃyiæsu. GÃmavÃsikà sannipatitvà theraæ disvÃ: alasa- samaïo, alasasamaïo ti Ãhaæsu. Aggi tiïaveïukaÂÂhÃni jhÃpetvà theraæ parikkhipitvà aÂÂhÃsi. Manussà ghaÂehi udakaæ Ãharitvà nibbÃpetvà chÃrikaæ apanetvà paribhaï- ¬am katvà pubbÃni vikiritvà namassamÃnà aÂÂhaæsu. Thero paricchinnakÃlavasena vuÂÂhÃya te disvÃ: pÃkaÂo 'mhi jÃto ti vehÃsaæ uppatitvà PiyangudÅpaæ agamÃsi. Idaæ nÃnÃbaddha-avikopanaæ nÃma. Yaæ ekÃbaddhaæ hoti nivÃsanapÃpuraïaæ và nisinnÃsanaæ vÃ, tattha visuæ adhiÂÂhÃnakiccaæ n' atthi. SamÃpattivasen' eva taæ rak- khati, Ãyasmato Sa¤jÅvassa viya. Vuttam pi c' etaæ:- Ãyasmato Sa¤jÅvassa samÃdhivipphÃrà iddhi; Ãyasmato SÃri- puttassa samÃdhivipphÃrà iddhÅ ti\<*<1>*>/. SanghapaÂimÃnanan ti sanghassa paÂimÃnanaæ udikkha- naæ. YÃva eso bhikkhu Ãgacchati, tÃva sanghakammassa akaraïan ti attho. Ettha ca na paÂimÃnanaæ etassa pub- bakiccaæ; paÂimÃnanÃvajjanaæ pana pubbakiccaæ; tasmà evaæ Ãvajjitabbaæ: sace mayi sattÃhaæ nirodhaæ samÃ- pajjitvà nisinne sangho ¤attikammÃdisu ki¤cid-eva kammaæ kattukÃmo hoti, yÃva maæ koci bhikkhu Ãgantvà na pakko- \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Pts. ii, 212. >/ #<[page 707]># %< (3) NirodhasamÃpattisamÃpajjanasamatthatà 707>% sati, tÃvad-eva vuÂÂhahissÃmÅ ti. Evaæ katvà samÃpanno hi tasmiæ samaye vuÂÂhÃti yeva. Yo pana evaæ na karoti, sangho ca sannipatitvà taæ apassanto: asuko bhikkhu kuhin ti ? NirodhasamÃpanno ti vutte, sangho ki¤ci bhikkhuæ peseti: gaccha naæ sanghassa vacanena pakkosÃhÅ ti. Ath' assa tena bhikkhunà savanÆpacÃre Âhatvà sangho: taæ, Ãvuso, paÂimÃnetÅ ti vuttamatte va vuÂÂhÃnaæ hoti. Evaæ garukà hi sanghassa Ãïà nÃma; tasmà taæ Ãvajjitvà yathà sayam eva vuÂÂhÃti, evaæ samÃpajjitabbaæ. Satthu pakkosanan ti idhà pi satthu pakkosanÃvajjanam eva imassa kiccaæ; tasmà tam pi evaæ Ãvajjitabbaæ: sace mayi sattÃhaæ nirodhaæ samÃpajjitvà nisinne satthà otiïïe vatthusmiæ sikkhÃpadaæ và pa¤¤apeti, tathÃrÆpÃya và aÂÂhuppattiyà dhammaæ deseti. YÃva maæ koci Ãgantvà na pakkosati, tÃvad-eva vuÂÂhahissÃmÅti. Evaæ katvà nisin- no hi tasmiæ samaye so vuÂÂhÃti. Yo pana evaæ na karoti, satthà ca sanghe sannipatite taæ apassanto: asuko bhikkhu kuhin ti? NirodhasamÃpanno ti vutte, ki¤ci bhikkhuæ peseti: gaccha naæ mama vacanena pakkosà ti. Ath' assa tena bhikkhunà savanÆpacÃre Âhatvà satthà Ãyasmantaæ ÃmantetÅ ti vuttamatte va vuÂÂhÃnaæ hoti. Evaæ garukaæ hi satthu pakkosanaæ; tasmà taæ Ãvajjitvà yathà sayam eva vuÂÂhÃti, evaæ samÃpajjitabbaæ. AddhÃnaparicchedo ti jÅvitaddhÃnassa paricchedo. Iminà hi bhikkhunà addhÃnaparicchede sukusalena bhavitabbaæ. Attano ÃyusankhÃrÃ: sattÃhaæ pavattissanti, na pavattissantÅ ti Ãvajjitvà va samÃpajjitabbaæ. Sace hi sattÃhabbhantare nirujjhanake ÃyusankhÃre anÃvajjitvà va samÃpajjati, n' Ãssa nirodhasamÃpatti maraïaæ paÂibÃhituæ sakkoti; anto nirodhe maraïassa n' atthitÃya antarà va samÃpattito vuÂÂhÃ- ti tasmà etaæ Ãvajjitvà va samÃpajjitabbaæ. Avasesaæ hi anÃvajjitum pi vaÂÂati; idaæ pana Ãvajjitabbam evà ti vuttaæ. So evaæ Ãki¤ca¤¤Ãyatanaæ samÃpajjitvà vuÂÂhÃya imaæ pubbakiccaæ katvà nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ samÃpajjati. Ath' ekaæ và dve và cittavÃre atikkamitvà acittako hoti, nirodhaæ phusati. Kasmà pan' assa dvinnaæ cittÃnaæ upari cittÃni na pavattantÅ ti? Nirodhassa payogattÃ. Idaæ hi imassa bhikkhuno dve samathavipassanÃdhamme \<-------------------------------------------------------------------------- No footnote. >/ #<[page 708]># %<708 XXIII. Pa¤¤ÃbhÃvanÃnisaæsa-niddeso>% yuganandhe katvà aÂÂhasamÃpatti-Ãrohanaæ anupubbaniro- dhassa payogo. Na nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤ÃyatanasamÃpattiyà ti nirodhassa payogattà dvinnaæ cittÃnaæ upari na pavat- tanti. Yo pana bhikkhu Ãki¤ca¤¤Ãyatanato vuÂÂhÃya, idaæ pubbakiccaæ akatvÃ, nevasa¤¤Ã-nÃsa¤¤Ãyatanaæ samÃpaj- jati, so parato acittako bhavituæ na sakkoti; paÂinivattitvà pana Ãki¤ca¤¤Ãyatane yeva patiÂÂhÃti. Maggaæ agatapubbapurisÆpamà c' etthà vattabbÃ: eko kira puriso ekaæ maggaæ agatapubbo antarà udakakandaraæ và gambhÅraæ udakacikkhallaæ atikkamitvà Âhapitaæ caï- ¬Ãtapasantattaæ pÃsÃïaæ và kandaraæ và Ãgamma taæ nivÃsanapÃpuraïaæ asaïÂhapetvà kandaraæ orÆÊho parik- khÃratemanabhayena punad-eva tÅre patiÂÂhÃti. PÃsÃïaæ akkamitvà pi santattapÃdo punad-eva orabhÃge patiÂÂhÃti. Tattha yathà so puriso asaïÂhapitanivÃsanapÃpuraïattà kandaraæ, otiïïamatto va tattapÃsÃïaæ akkantamatto eva ca paÂinivattitvà orato va patiÂÂhÃti. Evaæ yogÃvacaro pi pubbakiccassa akatattà nevasa¤¤Ã- nÃsa¤¤Ãyatanaæ samÃpannamatto va paÂinivattitvà Ãki¤- ca¤¤Ãyatane patiÂÂhÃti. Yathà pana pubbe pi taæ maggaæ gatapubbapuriso taæ ÂhÃnaæ Ãgamma ekaæ sÃÂakaæ daÊhaæ nivÃsetvà aparaæ hatthena gahetvà kandaraæ uttaritvà tattapÃsÃïaæ và akkantamattakam eva karitvà parato gac- chati, evam eva katapubbakicco bhikkhu nevasa¤¤Ã-nÃsa¤- ¤Ãyatanaæ samÃpajjitvà va parato acittako hutvà nirodhaæ phusitvà viharati. Kathaæ ÂhÃnan ti evaæ samÃpannÃya pan' assà kÃlaparic- chedavasena ceva antarà Ãyukkhaya-sanghapaÂimÃnana-sat- thu pakkosanÃbhÃvena ca ÂhÃnaæ hoti. Kathaæ vuÂÂhÃnan ti anÃgÃmissa anÃgÃmiphaluppattiyÃ, ara- hato arahattaphaluppattiyà ti evaæ dvedhà vuÂÂhÃnaæ hoti. VuÂÂhitassa kin ninnaæ cittaæ hotÅ ti NibbÃnaninnaæ. Vuttaæ h' etaæ:- sa¤¤ÃvedayitanirodhasamÃpattiyà vuÂÂhi- tassa kho, Ãvuso VisÃkha, bhikkhuno vivekaninnaæ cittaæ hoti, vivekapoïaæ, vivekapabbhÃran ti\<*<1>*>/. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 M. i, 302. >/ #<[page 709]># %< (4) ùhuneyyabhÃvÃdisiddhà 709>% Matassa ca samÃpannassa ca ko viveso ti ayam pi attho Sutte vutto yeva; yath' Ãha:- yvÃyaæ, Ãvuso, mato kÃlankato, tassa kÃyasankhÃrà niruddhà paÂippassaddhÃ, vacÅsankhÃrà . . . citta- sankhÃrà niruddhà paÂippassaddhÃ, Ãyu parikkhÅïo, usmà vÆpa- santÃ, indriyÃni paribhinnÃni: yvÃyaæ\<*<1>*>/ bhikkhu sa¤¤Ãvedayi- tanirodhaæ samÃpanno; tassa pi kÃyasankhÃrà niruddhà paÂip- passaddhÃ, vacÅsankhÃrà . . . cittasankhÃrà niruddhà paÂippas- saddhÃ, Ãyu aparikkhÅïo, usmà avÆpasantÃ, indriyÃni apari- bhinnÃnÅ ti\<*<2>*>/. NirodhasamÃpattisankhatà asankhatà ti Ãdi pucchÃyaæ pana sankhatà ti pi asankhatà ti pi lokiyà ti pi lokuttarà ti pi na vattabbÃ. KasmÃ? SabhÃvato n' atthitÃya. Yasmà pana sà samÃpajjantassa vasena samÃpannà nÃma hoti, tasmà nipphannà ti vattuæ vattati, no anipphannÃ. Iti santaæ samÃpattiæ imaæ ariyasevitaæ, diÂÂh' eva dhamme NibbÃnam iti sankhaæ upÃgataæ bhÃvetvà ariyapa¤¤aæ samÃpajjanti paï¬itÃ. Yasmà tasmà imissà pi samÃpattisamathatÃ, ariyamaggesu pa¤¤Ãya Ãnisaæso ti vuccatÅ ti. [ (4) ùhuneyyabhÃvÃdisiddhÃ] (4) ùhuneyyabhÃvÃdi-siddhÅ ti na kevala¤ ca nirodhasamÃ- pattiyà samÃpajjanasamathatà va; ayaæ pana Ãhuneyya- bhÃvÃdi-siddhi pi imissà lokuttarapa¤¤ÃbhÃvanÃya Ãnisaæso ti veditabbo. Avisesena hi catubbidhÃya pi etissà bhÃvitattà bhÃvita- pa¤¤o puggalo sadevakassa lokassa Ãhuneyyo hoti, pÃhuneyyo, dakkhiïeyyo, a¤jalÅkaraïÅyo, anuttaraæ pu¤¤akkhettaæ lokassa. Visesato pan' ettha paÂhamamaggapa¤¤aæ tÃva bhÃvetvà mandÃya vipassanaya Ãgato mudindriyo pi sattakkhattupa- ramo nÃma hoti. Satta sugatibhave saæsaritvà dukkhass' antaæ karoti. MajjhimÃya vipassanÃya Ãgato majjhimin- driyo kolaækolo nÃma hoti. Dve và tÅïi và kulÃni sandhÃ- vitvà saæsaritvà dukkhass' antaæ karoti. TikkhÃya vipas- sanÃya Ãgato tikkhindriyo ekabÅjÅ nÃma hoti, ekaæ yeva \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Pèå. ed. of M.: yo c' Ãyaæ. 2 Ibid. p. 296. II. 22 >/ #<[page 710]># %<710 XXIII. Pa¤¤ÃbhÃvanÃnisaæsa-niddeso>% mÃnusakaæ bhavaæ nibbattetvà dukkhass' antaæ karoti. Dutiyamaggapa¤¤aæ bhÃvetvà sakadÃgÃmÅ nÃma hoti. Sakid- eva imaæ lokaæ Ãgantvà dukkhass' antaæ karoti. Tatiya- maggapa¤¤aæ bhÃvetvà anÃgÃmÅ nÃma hoti. So indriya- vemattatÃvasena antarà parinibbÃyÅ, upahaccaparinibbÃyÅ, asankhÃraparinibbÃyÅ, sasankhÃraparinibbÃyÅ, uddhaæsoto, AkaniÂÂhagÃmÅ ti pa¤cadhà idha vihÃya niÂÂho hoti\<*<1>*>/. Tattha antarà parinibbÃyÅ ti yattha katthaci SuddhÃvÃ- sabhave upapajjitvà Ãyuvemajjhaæ appatvà va parinibbÃ- yati. Upahacca parinibbÃyÅ ti Ãyuvemajjhaæ atikkamitvà parinibbÃyati. AsankhÃraparinibbÃyÅ ti asankhÃrena appa- yogena uparimaggaæ nibbatteti. SasankhÃraparinibbÃyÅ ti sa-sankhÃrena sappayogena uparimaggaæ nibbatteti. Ud- dhaæsoto, AkaniÂÂhagÃmÅ ti yatthuppanno, tato uddhaæ yÃva AkaniÂÂhabhavà Ãruyha tattha parinibbÃyati. Catuttha- maggapa¤¤aæ bhÃvetvà koci saddhÃvimutto hoti, koci pa¤¤Ã- vimutto hoti, koci ubhatobhÃgavimutto hoti, koci tevijjo koci chaÊabhi¤¤o, koci paÂisambhidappabhedappatto mahÃkhÅïÃ- savo. Yaæ sandhÃya vuttaæ:- maggakkhaïe pan' esa taæ jaÂaæ vijaÂeti nÃma; phalakkhaïe vijaÂitajaÂo sadeva- kassa lokassa aggadakkhiïeyyo hotÅ ti. Evaæ anekÃnisaæsà ariyapa¤¤Ãya bhÃvanÃ, yasmà tasmà kareyyÃtha ratiæ tattha vicakkhaïo. EttÃvatà ca:- SÅle patiÂÂhÃya naro sapa¤¤o cittaæ pa¤¤a¤ ca bhÃvayaæ, AtÃpÅ nipako bhikkhu so imaæ vijaÂaye jaÂan ti\<*<2>*>/, imissà gÃthÃya SÅLA-SAMùDHI-PA¤¤ù-mukhena desite Visud- dhi-Magge sÃnisaæsà pa¤¤ÃbhÃvanà paridÅpità hotÅ ti. Iti SÃdhujanapÃmojjhatthÃya kate Visuddhimagge Pa¤¤ÃbhÃ- vanÃnisaæsaniddeso nÃma tevÅsatimo paricchedo. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Cf. A. i, 233 f.; P.P. 15 f.; K.V.I. 4; Points of Controversy, p. 77; P.P.A. (J.Pèå. 1913-14) 195 f. 2 Above, p. 1. >/ #<[page 711]># %< 711>% NIGAMANAM EttÃvatà ca:- SÅle patiÂÂhÃya naro sapa¤¤o cittaæ pa¤¤Ã¤ ca bhÃvayaæ, ùtÃpÅ nipako bhikkhu so imaæ vijaÂaye jaÂan ti imaæ gÃthaæ nikkhipitvà yad avocumha: Imissà dÃni gÃthÃya kathitÃya mahesinÃ, vaïïayanto yathÃbhÆtaæ atthaæ sÅlÃdi-bhedanaæ; Sudullabhaæ labhitvÃna pabbajjaæ JinasÃsane, sÅlÃdi-sangahaæ khemaæ ujuæ maggaæ visuddhiyÃ; YathÃbhÆtaæ ajÃnantà sÆddhikÃmà pi ye idha, visuddhiæ n' Ãdhigacchanti vÃyamantà pi yogino, Tesaæ pÃmojjakaraïaæ suvisuddhavinicchayaæ, MahÃvihÃravÃsÅnaæ desanÃnayanissitaæ, Visuddhimaggaæ bhÃsissaæ: taæ me sakkaccabhÃsato visuddhikÃmà sabbe pi nisÃmayatha sÃdhavo ti - SvÃyaæ bhÃsito hoti. Tattha ca:- Tesaæ sÅlÃdibhedÃnaæ atthÃnaæ yo vinicchayo, pa¤cannam pi NikÃyÃnaæ vutto AÂÂhakathÃnaye: SamÃharitvà taæ sabbaæ yebhuyyena vinicchayo, sabbasankaradosehi mutto yasmà pakÃsito, Tasmà visuddhikÃmehi suddhapa¤¤ehi yogihi Visuddhi-Magge etasmiæ karaïÅyo va Ãdaro ti. VibhajjavÃdi-seÂÂhÃnaæ theriyÃnam yasassinaæ, MahÃvihÃravÃsÅnaæ vaæsajassa vibhÃvino: BhadantasanghapÃlassa sucisallekhavuttino, VinayÃcÃrayuttassa yuttassa paÂipattiyaæ. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 S. i, 13; 165. 2 Sbh -samugghÃtatthaæ. 3 Sb omits nikÃya; Sh sattakÃya-. I. 1 >/ #<[page 712]># %<712 Nigamanaæ>% KhantisoraccamettÃdi-guïabhÆsitacetaso, ajjhesanaæ gahetvà va karontena imaæ mayÃ; SaddhammaÂÂhitikÃmena yo patto pa¤¤asa¤cayo; tassa tejena sabbe pi sukhamedhentu pÃïino. Visuddhi-Maggo eso va antarÃyaæ vinà idha, niÂÂhito aÂÂhapa¤¤Ãsa bhÃïavarÃya pÃÊiyÃ. Yathà tath' eva lokassa sabbe kalyÃïanissitÃ, AnantarÃyà ijjhantu sÅghaæ sÅghaæ manorathà ti. Paramavisuddhasaddhà buddhiviriyapaÂimaï¬ita-sÅlÃcÃraj- javamaddavÃdi-guïasamudayasamuditena sakasamayasamay- antaragahanajjhogÃhaïasamatthena pa¤¤Ã veyattiyasam- annÃgatena TipiÂakapariyattibhede sÃÂÂhakathe Satthu sÃ- sane appaÂihata¤ÃïappabhÃvena mahÃveyyÃkaraïena ka- raïasampattijanita-sukhaviniggata-madhurodÃra\<*<1>*>/-vacanalÃ- vaïïayuttena yuttamuttavÃdinà vÃdÅvarena mahÃkavinà chaÊabhi¤¤Ã-paÂisambhidÃdi-bhedaguïapaÂimaï¬ite uttari- manussadhamme appaÂihatabuddhÅnaæ theravaæsappadÅpÃ- naæ therÃnaæ MahÃvihÃravÃsÅnaæ vaæsÃlankÃrabhutena vipulavisuddhabuddhinà BU ODHAGHOSO ti garÆhi gahita-nÃ- madheyyena therena Moraï¬aceÂakavattabbena\<*<2>*>/ kato VISUDDHI MAGGO nÃma. TÃva tiÂÂhatu lokasmiæ lokanittharaïesinaæ, dassento kulaputtÃnaæ nayaæ sÅlavisuddhiyÃ, YÃva Buddho ti nÃmam pi suddhacittassa tÃdino, lokamhi lokajeÂÂhassa pavattati mahesino ti. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 Bm -dÃta-. 2 Bhm Mudantakhedaka-. >/ #<[page 713]># %< 713>% Yaæ\<*<1>*>/ siddhaæ iminà pu¤¤aæ, ya¤ c' a¤¤aæ pasutaæ mayà etena pu¤¤akammena dutiye attasambhave TÃvatiæse pamodanto sÅlÃcÃraguïe rato, alaggo pa¤ca kÃmesu patvÃna pathamaæ phalam; Antime attabhÃvamhi METTEYYAõ munipungavaæ. lokaggapuggalaæ nÃthaæ sabbasattahite rataæ DisvÃna tassa dhÅrassa sutvà saddhammadesanaæ adhigantvà phalaæ aggaæ sobheyyaæ JinasÃsanaæ ti. VISUDDHI-MAGGO NIèèHITO. \<-------------------------------------------------------------------------- 1 These verses are found in Sinhalese recensions. (SÅhaÊa- potthake imà pi gÃthayo dissanti. Sb). The reader can com- pare them with the corresponding colophon in Sinhalese recen- sions at the end of the AtthasÃlinÅ (P.T.S. ed.), and with the briefer reference there also to Mettayya, with whom Buddhaghosa, according to the "Buddhaghosuppatti" (p. 66, ed. Jas. Gray), was connected in a prophecy. Bhm, instead, end thus: Iti sÃdhujanapÃmojjhattÃya katà Visuddhi-Maggakathà PÃligaïanÃya pana sà aÂÂhapa¤¤Ãsa bhÃïavÃrà hotÅ ti. Visuddhi-Maggappakaraïaæ niÂÂhitaæ. >/