Input by the Sri Lanka Tripitaka Project

[CPD Classification 2.7.1]
[BJT Vol Peta ] [\z Peñ /] [\w I /]    
[BJT Page 001] [\x   1/]     
[PTS Vol Peta ] [\z Peñ /] [\f I /]   
[PTS Page 001] [\q   1/]     

Peñakopadeso

ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿
³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   ³
³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. ³
³						   ³
³ Text converted to Classical Sanskrit Extended    ³
³ (CSX) encoding:				   ³
³ 						   ³
³ description             character  =	ASCII	   ³
³  						   ³
³ long a                  à             224	   ³
³ long A                  â             226	   ³
³ long i                  ã             227	   ³
³ long I                  ä             228	   ³
³ long u                  å             229	   ³
³ long U                  æ             230	   ³
³ vocalic r               ç             231	   ³
³ vocalic R               è             232	   ³
³ long vocalic r          é             233	   ³
³ vocalic l               ë             235	   ³
³ long vocalic l          í             237	   ³
³ velar n                 ï             239	   ³
³ velar N                 ð             240	   ³
³ palatal n               ¤             164	   ³
³ palatal N               ¥             165	   ³
³ retroflex t             ñ             241	   ³
³ retroflex T             ò             242	   ³
³ retroflex d             ó             243	   ³
³ retroflex D             ô             244	   ³
³ retroflex n             õ             245	   ³
³ retroflex N             ö             246	   ³
³ palatal s               ÷             247	   ³
³ palatal S               ø             248	   ³
³ retroflex s             ù             249	   ³
³ retroflex S             ú             250	   ³
³ anusvara                ü             252	   ³
³ anusvara (overdot)      §             167	   ³
³ capital anusvara        ý             253	   ³
³ visarga                 þ             254	   ³
³ (capital visarga                      255)	   ³
³ 						   ³
³ Other characters of the CSX encoding table are   ³
³ not included. Accents have been dropped in order ³
³ to facilitate word search.			   ³
ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ


Namo tassa bhagavato arahato sammà sambuddhassa

1. Pañhamabhåmi

Namo sammàsambuddhànaü paramatthadassãnaü sãlàdiguõapàramippattànaü

1. Duve hetu duve paccayà sàvakassa sammàdiññhiyà uppàdàya : parato ca ghoso
saccànusandhi, ajjhattaü ca yoniso manasikàro. 

2. Tattha takamo parato ghoso: yà parato desanà ovàdo anusàsanã saccakathà saccànulomo.
Cattàri saccàni: dukkhaü samudayo nirodho maggo imesaü catunanaü saccànaü yà desanà
sandassanà vivaraõà vibhajanà uttànãkiriyà pakàsanà. Ayaü vuccatisaccànulomo ghoso'ti. 

3. Tattha katamo ajjhattaü yoniso manasikàro: ajjhattaü yoniso manasikàro nàma: yo yathà
desite dhamme bahiddhà àrammaõaü anabhinãharitvà yoniso manasikàro, ayaü vuccati
ajjhattaü yoniso manasikàro. Taü àkàro yoniso dvàro vidhi upàyo. 

Yathà puriso sukkheõa kaññhe vigatasnehe sukkhàya uttaràraõiyà thale abhimanthamànaü
bhabbo jotissa [PTS Page 002] [\q   2/]     adhigamàya. Taü kissa hetu: yoniso aggissa
adhigamàya. Evamevaso yamidaü dukkhasamudayanirodha maggànaü
aviparãtadhammadesanaü manasikaroti. Ayaü vuccati ajjhattaü yoniso manasikàro. 

4. Yathà tisso upamàyo1 pubbe assutà ca assutapubbà ca pañihanti. 'Yo hi koci kàmesu
avãtaràgo'ti -pe- duve upamà ayoniso kàtabbà pacchimà yoniso vuttà. 2 
Tattha yo ca parato ghoso yo ca ajjhattaü yoniso manasikàro ime dve paccayà, parato
ghosena yà uppajjati pa¤¤à ayaü vuccati sutamayã pa¤¤à. Yà ajjhattaü yoniso manasikàrena
uppajjati pa¤¤à, ayaü vuccati cintàmayã pa¤¤àti. Imà dve pa¤¤à veditabbà, purimakà ca dve
paccayà. Ime dve hetu dve paccayà sàvakassa sammàdiññhiyà uppàdàya. 

1. Upamà-machasaü. 2. Pacchimàsu vuttaü-machasaü. 

[BJT Page 004] [\x   4/]      

5. Tattha parato ghosassa saccànusandhissa desitassa atthaü avijànanto atthapañisaüvedã1
bhavissatãti netaü ñhànaü vijjati, na ca atthapañisaüvedã1 yoniso manasikarissatãti netaü
ñhànaü vijjati. Parato ghosassa saccànusandhissa desitassa atthaü vijananto
atthapañisaüvedã1 bhavissatã'ti ñhànametaü vijjati, attha pañisaüvidã1 ca yoniso
manasikarissatã'ti ñhànametaü vijjati. Esa hetu etaü àrammaõaü eso upàyo sàvakassa
niyyànassa nattha¤¤o. 

6. So 'yaü na ca suttassa atthavijànanàya saha yutto, nàpi ghosànuyogena. Parato ghosassa
atthaü avijànantena na sakkà uttarimanussadhammà alamariya¤àõadassanaü adhigantuü,
tasmà nibbàyitu kàmena sutamayena atthà pariyesitabbà. [PTS Page 003] [\q   3/]      tattha
pariyesanàya ayaü ànupubbã 2 bhavati: soëasahàrà, pa¤ca nayà, aññhàrasa målapadàni. 

Tatthàyaü anugãti: 3
(1) Soëasa hàrà nettã - pa¤ca nayà sàsanassa pariyeññhi
Aññhàrasa målapadà - kaccàyanagottaniddiññhà. 4

7. Tattha katame soëasa hàrà: 
Desanà vicayo yutti padaññhàno5 lakkhaõo6 catubyåho àvañño vibhatti parivattano
cevacano pa¤¤atti otaraõo sodhano adhiññhàno parikkhàro samàropano. Ime soëasa hàrà: 

Tatthàyaü anugãti: 
2. Desanà vicayo yutti - padaññhàno va lakkhaõo
Catubyåho ca àvañño - vibhatti parivattano, 

3. Vevacano ca pa¤¤atti - otaraõo ca sodhano
Adhiññhàno parikkhàro - samàropano soëasa. 7

1. Atthappañisaüvedã - machasaü. 2. Anupubbã-machasaü, [PTS] 3. Uddànagàthà-machasaü,
[PTS] 4. Mahàkaccànena niddiññhà-netti. 5. Padaññhànaü-machasaü. 6.
Lakkhaõaü-machasaü. 7. Soëaso-machasaü. 


[BJT Page 006] [\x   6/]      

Tattha katame pa¤ca nayà: nandiyàvañño tipukkhalo sãha vikkãëito disàlocane aïkuso'ti

Tatthàyaü anugãti: 
4. Pañhamo nandiyàvañño - dutiyo ca tipukkhalo
Sãhavikkãëito nàma - tatiyo hoti so nayo, 

5. Disàlocanamàhaüsu - catuttho naya la¤chako
Pa¤camo aïkuso nàma - sabbe pa¤ca nayà'gatà. 

Tattha katamàni aññhàrasa målapadàni: [PTS Page 004] [\q   4/]      avijjà taõhà lobho doso
moho subhasa¤¤à sukhasa¤¤à niccasa¤¤à attasa¤¤à, samatho vipassanà alobho adoso
amoho asubhasa¤¤à dukkhasa¤¤à aniccasaccà anattasa¤¤à imàni aññhàrasa målapadàni.
Tattha nava padàni akusalàni, yattha sabbaü akusalaü samosarati. Nava padàni kusalàni,
yattha sabbaü kusalaü samosarati. 

Katamàni nava padàni akusalàni yattha sabbaü akusalaü samosarati: avijjà - yàva attasa¤¤à,
imàni nava pasàni akusalàni, yattha sabbaü akusalaü samosarati. Katamàni nava padàni
kusalàni, yattha sabbaü kusalaü samosarati: samatho - yàva anattasa¤¤à, imàni nava padàni
kusalàni, yattha sabbaü kusalaü samosarati. Imàni aññhàrasa målapadàni. 

Tatthàyaü anugãti: 
6. Taõhà ca avijjà'pi ca1 - lobho doso tatheva moho ca
Caturo2 ca vipallàsà - kilesabhåmi nava padàni. 

7. Samatho ca vipassanà ca - kusalàni ca yàni tãõi målàni
Ye 'pi ca satipaññhànà - indiyabhåmi nava padàni, 3

8. Navahi ca padehi kusalaü4 - navahi ca yujjati akusalaü sabbaü
Ete nava målapadà - bhavanti aññhàrasa padàni. 

Imesaü aññhàrasannaü målapadànaü yàni navapadàni akusalàni, ayaü dukkhasamudayo.
Yàni navapadàni kusalàni, ayaü dukkhanirodha gàminã pañipadà. Iti samudayassa dukkhaü
phalaü, dukkhanirodhagàminiyà pañipadàya nirodhaü phalaü. [PTS Page 005] [\q   5/]     
imàni cattàri ariyasaccàni bhagavatà bàràõasiyaü desitàni. 

1. Avijjà-ma. 2. Cattàro-ma. 3. Ayaügàthà-machasaü, vyàkulà dissati. 
4. Sabbaü kusalaü navahi padehi - ma. 


[BJT Page 008] [\x   8/]     


Tattha dukkhassa ariyasaccassa aparimàõàni akkharàni padàni bya¤janàni àkàràni niruttiyo
niddesà desità, etassevatthassa saïkàsanàya pakàsanàya vivaraõàya vibhajanàya
uttànãkammàya pa¤¤àpanàyàti. Yà evaü sabbeyaü saccànaü. Iti ekamekaü saccaü
aparimàõehi akkharapadabya¤janaàkàraniruttiniddesehi pariyesitabbaü, taü ca
atthaputhuttena pana attho bya¤janaputhuttena bya¤janaü. 

Yo hi koci samaõo và bràhmaõo và evaü vadeyya: 'ahaü idaü dukkhaü paccakkhàya a¤¤aü
dukkhaü pa¤¤apessàmã'ti. Tassa taü vàcàvatthukamevassa, pucchito ca na sampàyissati,
evaü saccàni. 

Yaü ca rattiü bhagavà abhisambuddho, yaü ca rattiü anupàdàya parinibbuto, etthantare yaü
ki¤ci bhagavatà bhàsitaü suttaü geyyaü veyyàkaraõaü gàthà udànaü itivuttakaü jàtakaü
abbhutadhammaü vedallaü, sabbaü taü dhammacakkaü pavattãtaü na ki¤ci buddhànaü
bhagavantànaü dhammadesanàya dhammacakkato bahiddhà, tassa sabbaü suttaü
ariyadhammesu pariyesitabbaü. Tattha parigaõhanàya1 àlokasahagàni 2 cattàri thàvaràni
imàni. 

Tattha katamaü dukkhaü: jàti jarà vyàdhi 3 maraõaü saïkhittena pa¤cupàdànakkhandhà
dukkhà. 

Tatthàyaü lakkhaõaniddeso: [PTS Page 006] [\q   6/]      pàtubhàvalakkhaõà jàti,
paripàkalakkhaõà jarà, dukkhadukkhatàlakkhaõo vyàdhi, cutilakkhaõaü maraõaü,
piyavippayogavipariõàmaparitàpanalakkhaõo soko làlappanalakkhaõo paridevo,
kàyasampãëanalalakkhaõaü dukkhaü, cittasampãëanalakkhaõaü domanassaü,
cittaparidahanalakkhano4 upàyàso, amanàpasamodhànalakkhaõo appiyasampayogo,
manàpavinàbhàvalakkhaõo piyavippayogo, adhippàyavivattanalakkhano alàbho,
apari¤¤àlakkhaõà pa¤cupàdànakkhandhà, paripàkacutilakkhaõaü jaràmaraõaü,
cutipàtubhàvalakkhaõà cutåpapatti, 5 pañisandhinibbattanalakkhaõo samudayo,
samudayaparijahanalakkhaõo nirodho, anusasayasamucchedalakkhaõo maggo,
byàdhilakkhaõaü dukkhaü, sa¤jananalakkhaõo6 samudayo, niyyànikalakkhano maggo,
santilakkhaõo nirodho, appañisandhibhàvanirodhalakkhaõà anupàdisesà nibbànadhàtu. 

1. Pariggaõhanàya-ma. 2. âlokasabhàni-ma. âlokasatàni-[PTS] 3. Byàdhi-ma. 
4. Kilesaparidahana-ma. [PTS] 5. Cutopapatti-machasaü. 6. Sa¤jànana-ma. 


[BJT Page 010] [\x  10/]     

Dukkhaü ca samudayo ca, dukkhaü ca nirodho ca, dukkhaü ca maggo ca, samudayo ca
dukkhaü ca, samudayo ca nirodho ca, samudayo ca maggo ca, nirodho ca samudayo ca,
nirodho ca dukkhaü ca nirodho ca maggo ca, maggo ca nirodho ca, maggo ca samudayo ca,
maggo ca dukkhaü ca. 

Tatthimàni suttàni: 
Tattha katamà jàti: *
1. Yamekarattiü pañhamaü - gabbhe vasati mànavo
Abbhuññhitova sayàti1 sa gacchaü na nivattatã'ti. 
"Aññhimà ànanda dànåpapattiyo" ekuttarike suttaü ayaü jàti. 

Tattha katamà jarà: [PTS Page 007] [\q   7/]      
2. Acaritvà brahmacariyaü - aladdhà yobbano dhanaü
Jiõõako¤càva jhàyanti - khãõameccheva pallale. 

"Pa¤ca pubbanimittàni devesu" ayaü jarà. 

Tattha katamo vyàdhi: 
3. Sàmaü tena kuto ràja - tuvampi jaràyanti vedehi, 
Khattiya kammassa phalo - loko na hi kammaü panayati. (?)
"Tayo gilànà" ayaü vyàdhi. 

Tattha katamaü maraõaü: 
4. Yathà'pi kumbhakàrassa - kataü mattikabhàjanaü, 
Khuddakaü ca mahantaü ca - yaü pakkaü yaü ca àmakaü, 
Sabbaü bhedanapariyantaü - evaü maccàna jãvitaü. 

5. Mamàyite passatha endamàne
Maccheva appodake khãõasote, 
Etampi disvà amamo careyya
Bhavesu àsattimakubbamàno. 
"Udakappana suttaü" idaü maraõaü. 

Tattha katamo soko: 
6. Idha socati pecca socati
Pàpakàrã ubhayattha socati, 
So socati so viha¤¤ati
Disvà kamma kiliññhamattano. 
"Tãõi duccaritàni" ayaü soko. 

1. So yàti-machasaü, [PTS], -]sayati-jàtaka
* Idaü, machasaü - [PTS],] potthakesu natthi 

[BJT Page 012] [\x  12/]      

Tattha katamo paridevo: 

7. Kàmesu giddhà pasutà pamuññhà1
Avadàniyà te visame niviññhà [PTS Page 008] [\q   8/]     
Dukkhåpanãtà paridevayanti
Ki su bhavissàma ito cutàse. 
"Tisso vipattiyo" ayaü paridevo

Tattha katamaü dukkhaü: 
8. Sataü àsi ayosaïkå - sabbe paccattavedanà, 
Jalità jàtavedàva - accisaüghayamàkulà. 
"Mahà vata so pariëàho" saüyuttake suttaü. Saccasaüyuttesu, idaü dukkhaü. 

Tattha katamaü domanassaü: 
9. Saïkappehi pareto so - kapaõo viya jhàyati, 
Sutvà paresaü nigghosaü - maïku hoti tathàvidho. 
"Dve'me tapaniyà dhammà" idaü domanassaü. 

Tattha katamo upàyàso: 
10. Kammàrànaü yathà ukkà - anto óayhati no bahi, 
Evampi hadayaü mayhaü- anto óayhati no bahi1. 
"Tayo aggã" ayaü upàyàso. 

Tattha katamo appiyasampayogo: 
11. Ayasàva malaü samuññhitaü - tatuññhàya tameva khàdati, 
Evaü atidhonacàrinaü - sàni kammàni nayanti duggatiü. 
"Deva' me tathàgataü abbhàcikkhanti" ekuttarike suttaü dukesu. Ayaü appiyasampayogo.
[PTS Page 009] [\q   9/]      

Tattha katamo piyavippayogo: 
12. Supinena yathàpi saïgataü - pañibuddho puriso na passati. 
Evampi mamàyitaü3 janaü - petaü kàlakataü4 na passati. 
"Te devà cavanadhammaü viditvà tãhi vàcàhi anusàsanti" ayaü piyavippayogo. 

Yampicchaü na labhati: "tisso màradhãtaro. "
13. Tassa ce kàmayànassa - chandajàtassa jantuno, 
Te kàmà parihàyanti - sallaviddhova ruppati. 
"Saïkhittena pa¤cupàdànakkhandhà dukkhà. 

1. Samåëhà - suttani. 2. Evaü óayhatã me hadayaü - sutvà nibbattamambujaü-ma. 
3. Piyàyitaü - ma. 4. Kàlaïkataü - ma. 


[BJT Page 014] [\x  14/]     

14. Cakkhuü1 sotaü ca ghànaü ca - jivhà kàyo tato manaü, 
Ete lokàmisà ghorà - yattha sattà puthujjanà. 
"Pa¤cime bhikkhave khandhà. " Idaü dukkhaü. 

Tattha katamà jarà ca maraõaü ca: 
15. Appaü vata jãvitaü idaü - oraü vassasatà'pi mãyati, 5
Yo ce'pi aticca jãvati 2 - atha kho so jarasàpi mãyati. 3
"Ayyakà me kàlakatà". 4 Saüyuttako pasenadisaüyuttake suttaü. Ayaü jarà ca maraõaü ca. 

Tattha katamà cuti ca uppattã ca. 
16. Sabbe sattà marissanti - maraõantaü hi jãvitaü, 
Yathàkammaü gamissanti - pu¤¤apàpa 5 phalåpagà. 
Ayaü cuti ca uppatti ca 

Imehi suttehi ekasadisehi ca a¤¤ehi navavidhaü suttaü taü [PTS Page 010] [\q  10/]     
anupaviññhehi lakkhaõato dukkhaü ¤atvà sàdhàraõaü ca asàdhàraõaü ca dukkhaü
ariyasaccaü niddisitabbaü. Gàthàhi gàthà anuminitabbà, byàkaõehi và byàkaraõaü. Idaü
dukkhaü. 

(2) Tattha katamo dukkhasamudayo: 
17. Kàmesu sattà kàmasaïgasattà
Sa¤¤ojane vajjamapassamànà
Na hi jàtu sa¤¤ojanasaïgasattà
Oghaü tareyyuü puthulaü mahantaü. 
"Cattàro àsavà" suttaü. Ayaü dukkhasamudayo. 

Tattha katamo dukkhanirodho: 
18. Yamhi na màyà vasatã na màno
Yo vãtalobho amamo niràso, 
Panuõõakodho6 abhinibbutatto
So bràhmaõo so samaõo sa bhikkhu. 
"Dve'mà bhikkhave vimuttiyo: ràgaviràgo ca cetovimutti, avijjàviràgo ca pa¤¤àvimutti".
Ayaü nirodho. 

Tattha katamo maggo: 
19. Esoca maggo nattha¤¤o - dassanassa visuddhiyà, 
Etaü hi tumhe pañipajjatha7 - màrassetaü pamohanaü. 
"Satti'me bhikkhave bojjhaïgà. " Ayaü maggo. 

1. Cakkhu - ma. 2. Athavàpi akicchaü jãvitaü - machasaü. [PTS] 3. Miyate-machasaü. [PTS]
4. Kàlaïkatà-ma. [PTS] 5. Attakamma-ma. [PTS] 6. Panunnakodho-sãupà, 7. Ariyo
aññhaïgiko maggo-machasaü. [PTS] 


[BJT Page 016] [\x  16/]     

Tattha katamàni cattàri ariyasaccàni: 

20. Ye dhammà hetuppabhavà - tesaü hetuü tathàgato àha, 
Tesaü ca yo nirodho - evaü vàdã mahàsamaõo'ti. [PTS Page 011] [\q  11/]      
Hetuppabhavà dhammà dukkhaü, hetu samudayo, yaü bhagavato vacanaü ayaü maggo,
tesaü yo nirodho, ayaü nirodho. 

Ye hi keci saüyojanãyesu dhammesu assàdànupassino viharanti, kilesà taõhà pavaóóhati
taõhàpaccayà upàdànaü. Upàdànapaccayà bhavo. Bhava paccayà jàti. Jàtipaccayà
jaràmaraõaü, sokaparidevadukkhadomanassupàyàsà sambhavanti evametassa kevalasasa
dukkhakakhandhassa samudayo hoti. Tattha yaü saüyojanaü, ayaü samudayo. Ye
saüyojanãyà dhammà ye ca sokaparidevadukkhadomanassupàyàsà sambhavanti, idaü
dukkhaü. Yà saüyojanãyesu dhammesu àdãnavànupassanà, ayaü maggo. Parimuccati jàtiyà
jaràya vyàdhãhi maraõena1 sokehi paridevehi, yàva upàyàsehi. Idaü nibbànaü. 

Imàni cattàri saccàni. 

Tattha katamà anupàdisesà nibbànadhàtu: 

21. Atthaïgatassa na pamàõamatthi (upasãvàti bhagavà)
Yeta naü vajju taü tassa natthi, 2
Sabbesu dhammesu samåhatesu
Samåhatà vàdapathà'pi sabbeva'ti. 

'Saüyuttake godhika suttaü. '

Ayaü anupàdisesà nibbànadhàtu. 

Imàni asàdhàraõàni suttàni, yahiü yahiü saccàni niddiññhàni, tahiü tahiü saccalakkhaõato
otàretvà aparimàõehi bya¤janehi so atthe pariyesitabbo. Tattha atthànuparivattibya¤janena
puna bya¤janànuparivattiatthena tassa ekamekassa aparimàõàni bya¤janàni imehi suttehi
yathànikkhittehi cattàri ariyasaccàni niddisitabbàni. Pa¤canikàye anupaviññhàhi gàthàhi
gàthà anuminitabbà. Byàkaraõehi byàkaraõaü. Imàni asàdhàraõàni suttàni. [PTS Page 012]
[\q  12/]      

1. Maraõehi - machasaü. 
2. Machasaü [PTS] -] Potthakesu visadisà dissati. 


[BJT Page 018] [\x  18/]     

Tesaü imà uddànagàthà: 

(1) Yamekarattiü pañhamaü - aññhadànåpapattiyo, 
Acaritvà brahmacariyaü - pa¤ca pubbanimittattaü. 

(2) Sàmaü tena kuto ràja - tayo gilànakàpi'ca, 
Yathà'pi kumbhakàrassa - mamàyitodakappanaü. 

(3) Idha socati pecca socati - tãõi duccaritàni ca, 
Kàmesu giddhà pasutà - yàca tisso vipattiyo. 

(4) Sataü àsi ayosaïkå - pariëàho mahattaro, 
Saïkappehi pareto so - tapanãyà duve tathà. 

(5) Kammàrànaü yathà ukkà - tayo aggã pakàsità, 
Ayato malamuppannaü - abbhakkhànaü tathàgate. 

(6) Supinena yathàpi saügataü - tividhaü devànusàsanaü, 
Tisso ca màradhitaro - sallaviddho'va ruppati. 

(7) Cakkhu sotaü ca ghànaü ca - pa¤cakkhandhà pakàsità, 
Appaü vata jãvitaü idaü - ayyakà me mahallikà. 

(8) Sabbe sattà marissanti - upapatti cutã va'yaü, 
Kàmesu sattà saüyuttà - cattàro panàsavà. 

(9) Yamhi na màyà vasati - dvemà cetovimuttiyo, 
Eso'va maggo nattha¤¤o - bojjhaïgà ca sudesità. 

(10) Ye dhammà hetuppabhavà - saüyojanànupassino, 
Atthaïgatassa na pamàõamatthi - godhiko parinibbuto. 

Imà dasa tesaü uddànagàthà. [PTS Page 013] [\q  13/]      

Tatthimàni sàdhàraõàni suttàni, yesu suttesu sàdhàraõàni saccàni desitàni anulomampi
pañilomampi vomissakampi tattha ayaü àdi: 

22. Avijjàya nivuto loko (ajitàni bhagavà, ) 
Vivicchà pamàdà nappakàsati, jappàbhilepanaü bråmi - dukkhamassa mahabbhayaü. 

Tattha yà avijjà ca vivicchà ca ayaü samudayo. Yaü mahabbhayaü idaü dukkhaü. Imàni dve
saccàni dukkhaü ca samudayo ca. 
"Saüyojanaü saüyojanãyà ca dhammà"ti saüyuttako citta saüyuttakesu byàkaraõaü. 

Tattha yaü saüyojanaü, ayaü samudayo. Ye saüyojaniyà dhammà idaü dukkhaü, imàni dve
saccàni: dukkhaü ca samudayo ca. 


[BJT Page 020] [\x  20/]     

Tattha katamaü dukkhaü ca nirodho ca: 

23. Ucchinnabhavataõhassa - santacittassa1 bhikkhuno, 
Vikkhãõo2 jàtisaüsàro - natthi tassa 3 punabbhavo. 

Tattha yaü cittaü idaü dukkhaü, yo bhavataõhàya upacchedo ayaü dukkhanirodho.
"Vikkhãõo jàtisaüsàro natthi tassa punabbhavo"ti niddeso. Imàni dve saccàni: dukkhaü ca
nirodho ca. 

"Dve'mà bhikkhave vimuttiyo: ràgaviràgà ca cetovimutti, avijjàviràgà ca pa¤¤àvimutti. "
Tattha yaü cittaü, idaü dukkhaü. Yà vimutti, ayaü nirodho. Imàni dve saccàni: dukkhaü ca
nirodho ca. [PTS Page 014] [\q  14/]      

Tattha katamaü dukkhaü maggo ca: 

24. Kumbhåpamaü kàyamimaü viditvà
Nagaråpamaü cittamidaü ñhapetvà, 
Yodhetha màraü pa¤¤àvudhena
Jitaü ca rakkhe anivesano siyà. 

Tattha yo ca 4 kumbhåpamo kàyo yaü ca nagaråpamaü cittaü idaü dukkhaü, yaü
'pa¤¤àvudhena màraü yodhethà'ti ayaü maggo imàni dve saccàni. 

"Yaü bhikkhave na tumhàkaü taü pajahatha"5. Tattha yà pajahanà6, ayaü maggo. Ye te
dhammà anattaniyà pahàtabbà, råpaü yàva vi¤¤àõaü, idaü dukkhaü. Imàni dve saccàni:
dukkhaü ca maggo ca. 

Tattha katamaü dukkhaü ca samudayo ca nirodho ca: 

25. Ye keci sokà paridevità và
Dukkhà ca lokasmiü anekaråpà, 
Piyaü pañicca pabhavanti ete
Piye asante na bhavanti ete. 

Tattha ye sokaparidevà, yaü ca anekaråpaü dukkhaü, yaü pemato bhavati, idaü dukkhaü.
Yaü pemaü, ayaü samudayo. Yo chandaràgavinayo piyassa akiriyà, ayaü nirodho. Imàni
tãõi saccàni. 

1. Netticchinnassa - ma, [PTS], 2. Vitiõõo-suni. 3. Natthidàni-ma. [PTS], 4. Yaü ca - ma.
[PTS], 5. Pajahitabbaü - ma. 6. Yà saüyojanà - ma. 

[BJT Page 022] [\x  22/]      

Timbaruko paribbàjako pacceti: "sayaü kataü paraü kata"nti. Yathesaü vãmaüsà, idaü
dukkhaü. [PTS Page 015] [\q  15/]      yà ete dve ante anupagamma majjhimà pañipadà,
avijjàpaccayà saïkhàrà yàva jàtipaccayà jaràmaraõaü, idampi dukkhaü ca samudayo ca.
Vi¤¤àõaü nàmaråpaü saëàyatanaü phasso vedanà bhavo jàti jaràmaraõaü, idaü dukkhaü.
Avijjà saïkhàrà taõhà upàdànaü, ayaü samudayo. Iti idaü 'sayaü kataü vãmaüseyyà'ti yaü
ca pañiccasamuppàde dukkhaü, idaü dukkhaü eso samudayo niddiññho. Avijjànirodhà
saïkhàranirodho, yàva ca jaràmaraõanirodho'ti ayaü nirodho. Imàni tãõi saccàni: dukkhaü
ca samudayo ca nirodho ca. 

Tattha katamaü dukkhaü ca samudayo ca maggo ca 

26. Yo dukkhamaddakkhi yato nidànaü
Tàmesu so jantu kathaü nameyya, 
Kàmà bhi loke saïgàti ¤atvà
Tesaü satãmà vinayàya sikkhe'ti. 

Tattha yo dukkhamaddakkhi, idaü dukkhaü, yato bhavati ayaü samudayo, yaü diññhaü1
yato bhavati yàva tassa vinayàya sikkhà, ayaü maggo. Imàni tãõi saccàni. 

"Ekàdasaïguttaresu gopàlakåpama 2 suttaü. "

Tattha yà ca råpa¤¤åtà3 yaü ca saëàyatanaü, yathà vaõaü pañicchàdeti, yaü ca titthaü, yathà
ca labhati dhammåpasaühitaü uëàraü pãtipàmojjaü, catubbidhaü ca [PTS Page 016] [\q  16/] 
    attabhàvato vatthu, idaü dukkhaü. Yàva àsàñikaü sàñetà4 hoti, ayaü samudayo.
Råpa¤¤utà5 àsàñikasàñanaü6, vaõapañicchàdanaü, vãthi¤¤utà, gocarakusalaü ca, ayaü
maggo avasesà dhammà atthi hetu, atthi paccayà, atthi nissayà, sàvasesadohità anekapåjà ca
kalyàõamittatàpaccayà7 dhammà, vithi¤¤utà ca hetu. Imàni tãõi saccàni. 

Tattha katamaü dukkhaü ca maggo ca nirodho ca: 

27. Sati kàyagatà upaññhità
Chasu phassàyatanesu saüvuto, 
Satataü bhikkhu samàhito
Ja¤¤à nibbànamattano. 
1. Sandiññhaü -ma. 2. Gopàlakopama-ma. [PTS] 3. Yàva råpasa¤¤uttà-ma. [PTS] 
4. Sàretà-ma. [PTS] 5. Råpasa¤¤åttà-ma. [PTS] 6. âsàñakaharaõaü-ma. 
7. Kalyàõamittatappaccayà-ma. 


[BJT Page 024] [\x  24/]     

Tattha yà1 ca kàyagatà sati, yaü ca saëàyatanaü, sabbaü cetaü dukkhaü. Yà ca kàyagatà sati,
yo ca sãlasaüvaro yo ca samàdhi yattha yà sati, ayaü pa¤¤àkkhandho. Sabbampi
sãlakkhandho samàdhikkhandho, ayaü maggo. Evaüvihàrinà ¤àtabbaü nibbànaü, ayaü
nirodho imàni tãõi saccàni: 

Sãle patiññhàya dve dhammà bhàvetabbà: samatho ca vipassànà ca tattha ye 2 cittasahajàtà
dhammà, idaü dukkhaü, yo ca [PTS Page 017] [\q  17/]      samato yà ca vipassanà, ayaü
maggo. Ràgaviràgà ca cetovimutti, avijjàviràgà ca pa¤¤àvimutti, ayaü nirodho. Imàni tãõi
saccàni. 

Tattha katamo samudayo ca nirodho ca: 
28. âsà pihà ca 2 abhinandanà ca 
Anekadhàtåsu sarà patiññhità, 
A¤¤àõamålappabhavà pajappità
Sabbà mayà byantikatà samålakà
Tattha a¤¤àõamålappabhavà'ti purimakehi samudayo. Sabbà mayà byanti katà samålakàti
nirodho. Imàni dve saccàni: 

"Catunnaü dhammànaü ananubodhà appañivedhà" vitthàrena kàtabbaü. Ariyassa sãlassa
samàdhino pa¤¤àya vimuttiyà. Tattha yo imesaü catunnaü dhammànaü ananubodho
apañivedho3, ayaü samudayo. Pañivedho bhavanettiyà, ayaü nirodho. Ayaü samudayo ca
nirodho ca. 

Tattha katamo samudayo ca maggo ca: 
29. Yàni sotàni lokasmiü (ajitàni bhagavà)
Sati tesaü nivàraõaü, 
Sotànaü saüvaraü bråmi pa¤¤àyete pithãyare 4. 
'Yàni sotànã' ti ayaü samudayo. Yà ca pa¤¤à, yaü ca sati nivàraõaü pidhànaü ca, ayaü
maggo. Imàni dve saccàni. 

'Sa¤cetanãyaü suttaü' daëhanemiyànakàro chahi màsehi niddiññho. Tattha yaü kàyakammaü
savaïkaü sadosaü sakasàvaü, yà [PTS Page 018] [\q  18/]      savaïkatà sadosatà sakasàvatà,
ayaü samudayo. Evaü vacãkammaü, manokammaü. Yaü kàyakammaü5 avaïkaü adosaü
akasàvaü, yà avaïkatà adosatà akasàvatà, ayaü maggo. Evaü vacãkammaü manokammaü.
Imàni dve saccàni samudayo ca maggo ca. 

1. Tattha yaü-ma. 2. âsà ca pihà-ma. 3. Ananubodho appañivedho-ma. 
4. Pidhãyare-ma. 5. 'Yaü kàyakammaü' machasaü, ånaü. 


[BJT Page 026] [\x  26/]     

Tattha katamo samudayo ca nirodho ca maggo ca: 

"Nissitassa calitaü, anissitassa calitaü katthi, calite asati passaddhi, passaddhiyà sati nati na
hoti, natiyà asati àgati gati na hoti, àgatigatiyà asati cutåpapàto na hoti, cutåpapàte asati
nevidha na huraü na ubhayamantarena esevanto dukkhassà"ti. 

Tattha dve nissayà, ayaü samudayo. Yo ca anissayo, yà ca anati ayaü maggo yà àgatigati na
hoti, cutåpapàto ca, yo esevanto dukkhassà'ti, ayaü nirodho. Imàni tãõi saccàni. 

"Anupaññhitakàya sati1-pe- yaü vimutti¤àõadassanaü ayaü samudayo, ekàdasa 2
upanissàyà vimuttiyo yàva upanissayasampadà3 upaññhitakàyasatissa viharati. Sãlasaüvaro
sosaniyo4 hoti. 

Yaü ca vimutti¤àõadassanaü ayaü maggo, yà ca vimutti ayaü nirodho. Imàni tãõi saccàni,
samudayo ca nirodho ca maggo ca. 

Tattha katamo nirodho ca maggo ca: [PTS Page 019] [\q  19/]      
30. Sayaü katena kammena 5 
Tena attanà abhinibbànagato vitiõõakaïkho, 
Vibhavaü ca ¤atvà lokasmiü
Tàva khãõapunabbhavo sa bhikkhu. 
Yaü kammena, ayaü maggo. Yaü khãõapunabbhavo' ayaü nirodho. Imàni dve saccàni. 

"Pa¤ca vimuttàyatanàni, satthà và dhammaü deseti a¤¤ataro và vi¤¤u sabrahmacàrãtã"
vitthàrena kàtabbà. Tassa atthapañisaüvedissa 6 pàmojjaü jàyati, pamuditassa pãti jàyati,
ayaü nirodho. Evaü pa¤ca vimuttàyatanàni vitthàrena. Imàni dve saccàni; nirodho ca maggo
ca. 

Imàni sàdhàraõàni suttàni. Imehi sàdhàraõehi suttehi yathàniddiññhehi pañivedhato ca
lakkhaõato ca otàretvà a¤¤àni suttàni niddisitabbàni aparihàpentena 6. Gathàhi gàthà
anuminitabbà, byàkaraõehi byàkaraõaü. 

1. Kàyagatàsati-machasaü. 2. Ekàrasa-machasaü, [PTS] 3. Upanissayaupasampadà-machasaü. 
4. Sosàniyo-machasaü. 5. Saccena-machasaü. 6. Atthappañisaüvedissa-ma. 
7. Aparihàyantena-ma 8. 


[BJT Page 028] [\x  28/]     

Ime ca sàdhàraõà dasaparivaóóhakà eko ca catukko niddeso sàdhàraõo. Ayaü ca
pakiõõakaniddeso. Ekaü pa¤ca cha ca savekadeso sabbaü. Ime dve parivajjanà purimakà ca
dasa, ime dvàdasa parivaóóhakà saccàni. 

Ettàvatà sabbaü suttaü natthi taü byàkaraõaü và gàthà và1 imehi dvàdasahi
parivaóóhakehi na otarituü, appamattena pariyesitvà niddisitabbà. 

Tatthàyaü saïkhepo: sabbaü dukkhaü sattahi padehi samosaraõaü gacchati. Katarehi sattahi:
appiyasampayogo ca piyavippayogo ca imehi dvãhi padehi sabbaü dukkhaü niddisitabbaü.
Tassa dve nissayà: kàyo ca [PTS Page 020] [\q  20/]      cittaü ca, tena vuccati "kàyikaü
dukkhaü cetasikaü ce"tã natthi taü dukkhaü na kàyikaü và na cetasikaü, sabbaü dukkhaü
dvãhi niddisitabbaü: kàyikena ca cetasikena ca, tãhi dukkhatàhi saïgahitaü:
dukkhadukkhatàya saïkhàradukkhatàya vipariõàmadukkhatàya. Iti taü sabbaü dukkhaü
tãhi dukkhatàhi saïgahitaü, iti idaü ca dukkhaü tividhaü, duvidhaü dukkhaü kàyikaü ca
cetasikaü ca, duvidhaü appiyasampayogo ca piyavippayogo ca, idaü sattavidhaü dukkhaü. 

Tattha tividho samudayo acatuttho apa¤camo. 

Katamo tividho: taõhà ca diññhi ca kammaü ca. 

Tattha taõhàva bhavasamudayo. Kammaü tathànibbattassa hãnappaõãtatà2 ayaü samudayo.
Iti yàpi bhavagatãsu hãnatà ca paõãtatà ca, yàpi tãhi dukkhatàhi saïgahità, yo'pi dvãhi
målehi samudànãto avijjàya nivutassa bhavataõhàsaüyuttassa savi¤¤àõako kàyo, so'pi tãhi
dukkhatàhi saïgahito. 

Tathà vipallàsato diññhi avagantabbà3 yà sattavidhà4 niddisitabbà eko vipallàso tãõi
niddesayati cattàri vipallàsavatthåni. 

Tattha katamo eko vipallàso: yo viparãtagàho5 pañikkhepena otaraõaü yathà 'anicce
niccami'ti viparãtaü gaõhàti. Evaü cattàro vipallàsà. Ayameko vipallàsãyati sa¤¤à cittaü
diññhi. 

Katamàni cattàri vipallàsavatthåni: [PTS Page 021] [\q  21/]      kàyo vedanà cittaü dhammà. 

Evaü vipallàsagatassa akusalaü ca pavaóóheti. Tattha sa¤¤àvipallàso dosaü akusalamålaü
pavaóóheti. Cittavipallàso lobhaü akusalamålaü pavaóóheti, diññhivipallàso mohaü
akusalamålaü paveóóhati. Tattha dosassa akusalamålassa tãõi micchattàni phalaü:
micchàvàcà micchàkammanto micchààjãvo. Lobhassa akusalamålassa tãõi micchattàni
phalaü: micchàsaïkappo micchàvàyàmo micchàsamàdhi. 
1. Gàthà viya-mi. 2. Hãnapaõãtatà-ma. 3. âgantabbà-[PTS] 4. Sà sattavidhà-[PTS] 5.
Viparãtaggàho-ma. 


[BJT Page 030] [\x  30/]      

Mohassa akusalamålassa dve micchattàni phalaü: micchàdiññhi ca micchàsati ca. Evaü
akusalaü sahetu sappaccayaü vipallàsà ca paccayo. Akusalamålàni sahetu, eteyeva
pañipakkhena anånà anadhikà dvãhi paccayehi niddisitabbà. Nirodhe ca magge ca
vipallàsamupàdàya parato1 pañipakkhena 2. 

Tatthimà uddànagàthà: 
(1) Avijjàya nivuto loko - cittaü saüyojanampi ca, 
Yà ucchinna3bhavataõhà - dvedhà ceva vimuttiyo. 

(2) Kumabhåpamaü kàyamimaü - yaü na tumhàkaü jahàtha, 
Ye keci sokà paridevà4 - timbaruko5 ca sayaü kataü. 

(3) Dukkhaü diññhi ca upannaü - yaü ca gopàlakåpamaü, 
Sati kàyagatà màhu - samatho ca vipassanà. 

(4) âsà pihà ca abhinandanà ca - catunnamananubodhanà, [PTS Page 022] [\q  22/]      
Yàni sotàni lokasmiü - daëhanemiyànakàro. 

(5) Yaü nissitassa calitaü - anapaññhitakàya sati 6, 
Sayaü katena kammena7 - vimuttàyatanehi ca. 

Peñakopadese mahàkaccàyanena bhàsite
Ariyasaccappakàsanà nàma pañhamabhåmi samattà. [PTS Page 023] [\q  23/]      

1. Parito-[PTS] 2. Pañipakkhena catasso-machasaü. 3. Sapacchinna-[PTS] 
Yà pacchinna-machasaü. 
4. Sokaparidevà-machasaü, [PTS] 5. Tibbadukkho-[PTS] 6. Kàyagatà sati-machasaü. 
7. Sayaü katena saccena-machasaü [PTS] 


[BJT Page 032] [\x  32/]     

2. Dutiyabhåmi

Tattha katamaü sàsanapaññhànaü: 
1. Saükilesabhàgiyaü suttaü, 2. Vàsanàbhàgiyaü1 suttaü, 3. Nibbedhabhàgiyaü suttaü, 4.
Asekhabhàgiyaü suttaü, 5. Saükilesabhàgiyaü ca vàsanàbhàgiyaü ca 2, 6. Saükilesabhàgiyaü
ca nibbedhabhàgiyaü ca, 7. Saükilesabhàgiyaü ca nibbedhabhàgiyaü ca asekhabhàgiyaü ca,
8. Vàsanàbhàgiyaü2 ca nibbedhabhàgiyaü ca. 9. âõatti, 10. Phalaü, 11. Upàyo, 12. âõatti ca
phalaü ca, 13. Phalaü ca upàyo ca, 14. âõatti ca phalaü ca upàyo ca, 15. Assàdo, 16. âdãna,
17. Nissaraõaü, 18. Assàdo ca àdãnavo ca, 19. Assàdo ca nissaraõaü ca, 20. âdãnavoca
nissaraõaü ca, 21. Assàdo ca àdãnavo ca nissaraõaü ca, 22. Lokikaü, 23. Lokuttaraü, 24.
Lokikaü ca lokuttaraü ca, 25. Kammaü, 26. Vipàko, 27. Kammaü ca vipàko ca, 28.
Niddiññhaü, 29. Aniddiññhaü, 30. Niddiññhaü ca aniddiññhaü ca, 31. ¥àõaü, 32. ¥eyyaü, 33.
¥àõaü ca ¤eyyaü ca, 34. Dassanaü, 35. Bhàvanà, 36. Dassanaü ca bhàvanà ca, 37.
Vipàkakammaü, 38. Na vipàkakammaü, 39. Nevavipàkana vipàkakammaü, 40. Sakavacanaü,
41. Paravacanaü, 42. Sakavacanaü ca paravacanaü ca, 43. Sattàdhiññhànaü, 44.
Dhammàdhiññhànaü, 45. Sattàdhiññhànaü ca dhammàdhiññhànaü ca, 46. Thavo, 47.
Anu¤¤àtaü, 48. Pañikkhittaü, 49. Anu¤¤àtaü ca pañikkhittaü ca, 50. Sakavacanàdhiññhànaü,
51. Paravacanàdhiññhànaü, 52. Sakavacanàdhiññhànaü ca, paravacanàdhiññhànaü ca, 53.
Kiriyaü, 54. Phalaü, 55. Kirayaü ca phalaü ca. 

(Tattha, sakavacanàdhiññhànaü, paravacanàdhiññhànaü, sakavacanàdhiññhànaü ca
paravacanàdiññhànaü ca, kiriyaü, phalaü, kiriyaü ca - imàni cha pañikkhittàni. [PTS Page 024 
[\q  24/]     ]

(1) Tattha katamaü saükilesabhàgiyaü suttaü: 
1. Kàmandhà jàlasa¤jannà - taõhàchadanachàdi, 
Pamattabandhanà3 baddhà - macchà va kuminàmukhe, 
Jaràmaraõamanventi - vaccho khirapakova màtaraü. 
"Pa¤cime bhikkhave nãvaraõà". 

(2) Tattha katamaü vàsanàbhàgiyaü suttaü: 
2. Manopubbaïgamà dhammà - manoseññhà manomayà, 
Manasà ce pasannena - bhàsati và karoti và, 
Tato naü sukhamanveti - chàyàva anapàyini. 
Saüyuttake suttaü 4: mahànàmassa sakkassa idaü bhagavà sakyànaü kapilavatthumhi nagare
nayavitthàrena, saddhàsãlaparibhàvitaü cittaü bhàva¤¤ena paribhàvitaü taü nàma pacchime
kàle. (?)

1. Vodànabhàgiyaü-netti. 2. Asekkhabhàgiyaü-machasaü, [PTS] 3. Pamattabandhunà-ma.
[PTS] 4. Suttaü-machasaü, [PTS] 


[BJT Page 034] [\x  34/]     

(3) Tattha katamaü nibbedhabhàgiyaü suttaü: 
3. Uddhaü adho sabbadhi vippamutto
Ayamhamasmã'ti anànupassã, 
Evaü vimutto udatàri oghaü
Atiõõapubbaü apunabbhavàya. 
"Kimatthiyàni bhante kusalàni sãlàni"1 ànando pucchati satthàraü. 

(4) Tattha katamaü asekhabhàgiyaü suttaü: 
4. Yassa selåpamaü cittaü - ñhitaü nànupakampati
[PTS Page 025] [\q  25/]      virattaü rajanãyesu - kopaneyye na kuppati, 
Yassevaü bhàvitaü cittaü - kuto naü dukkhamessatã'ti. 
"âyasmà maü bhante sàriputto àsajja appañinissajja càrikaü pakkanto"1 sàriputtassa
byàkaraõaü kàtabbaü. "Yassa nåna bhante kàye kàyagatàsati anupaññhità assa"1 vitthàrena
kàtabbaü. 

(5) Tattha katamaü saükilesabhàgiyaü ca vàsanàbhàgiyaü ca suttaü: 
5. Channamativassati - vivañaü nàti vassati, 
Tasmà channaü vivaretha - evaü taü nàtivassati. 
"Channamativassatã'ti saükileso, "vivañaü nàtivassatã"ti vàsanà. 
"Tamotamaparàyano"ti vitthàrena. Tattha yo ca tamo yo ca tamaparàyano, sa ayaü saükileso.
Yo ca joti, yo ca jotiparàyano, ayaü vàsanà. 

(6) Tattha katamaü saükilesabhàgiyaü nibbedhabhàgiyaü ca suttaü: 
6. Na taü daëhaü bandhanamàhu dhãrà
Yadàyasaü dàrujaü babbajaü ca'4
Sàrattarattà maõikuõóalesu, 
Puttesu dàresu ca yà apekkhà. 

7. Etaü daëhaü bandhanamàhu dhãrà
Ohàrinaü sithilaü duppamu¤caü, 
Etampi chetvàna paribbajanti 5
Anapekkhino kàmasukhaü pahàya. * 

1. Sãlàni nu kho bhavanti kimatthiyàni-machasaü. 2. Sàriputto nàma bhavo thera¤¤ataro
somaü àsajaja. . . Machasaü. 3. Yassa nåna bhagavà kàyagatàsati anupaññhità assa
abahulãkatà-machasaü. 4. Dàrujapabbacha¤ca-machasaü. 5. Vajantidhãrà-jataka. *.
Machasaü-potthake ånaü. 

[BJT Page 036] [\x  36/]     

"Na taü daëhaü bandhanamàhu dhãrà yadàyasaü dàrujaü babbaja¤ca1, sàrattarattà
maõikuõóalesu puttesu dàresu ca yà apekkhà" ayaü saükileso. [PTS Page 026] [\q  26/]   
  "etampi chetvàna paribbajanti anapekkhino kàmasukhaü pahàyà"ti ayaü nibbedho. 

"Yaü cetayitaü pakappitaü anusayitaü yà ca nàmaråpassa avakkanti hoti", imehi catåhi
padehi saükileso. Pacchimakehi catåhi nibbedho. 

(7) Tattha katamaü saükilesabhàgiyaü ca nibbedhabhàgiyaü ca asekhabhàgiyaü ca suttaü: 
8. Ayaü loko santàpajàto
Phassapareto rodaü1 vadati attano, 
Yena yena hi ma¤¤ati
Tato taü hoti a¤¤athà. 

9. A¤¤athàbhàvã bhavasatto loko 
Bhavapareto bhavamecàbhinandati, yadabhinandati taü bhayaü
Yassa bhàyati taü dukkhaü. 
Bhavavippahànàya kho panidaü bramhacariyaü vussati. 

Ye hi keci samaõà và bràhmaõà và bhavena bhavassa vippamokkhamàhaüsu, sabbe te
avippamuttà bhavasmà'ti vadàmi. 

Ye và pana keci samaõà và bràhmaõà và vibhavena bhavassa nissaraõamàhaüsu, sabbe te
anissañà bhavasmà'ti vadàmi, upadhã hi 2 pañicca dukkhamidaü sambhoti. 

Sabbupàdànakkhayà natthi dukkhassa sambhavo, [PTS Page 027] [\q  27/]      

Lokamimaü passa, puthu avijjàya paretaü bhåtaü bhåtarataü bhavà aparimuttaü3. Ye hi keci
bhavà sabbadhi sabbattatàya 4, sabbe te bhavà aniccà dukkhà vipariõàmadhammà'ti. 

10. Evametaü yathàbhåtaü - sammappa¤¤àya passato
Bhavataõhà pahãyati - vibhavaü nàbhinandati. 

Sabbaso taõhànaü khayà - asesaviràganirodho nibbànaü. 

11. Tassa nibbutassa bhikkhuno anupàdà punabbhavo na hoti, 
Abhibhåto màro vijitasaïgàmo
Upaccagà5 sabbabhavàni tàdã'ti. 

1. Rogaü - udànaü, machasaü. 2. ( Upadhiü - udàna. ( Upadiü hi - machasaü. 3. Paretà bhåtà
bhåtàratà bhavà aparimuttà - machasaü. 4. Sabbatthatàya-machasaü. 
5. Upeccagà-machasaü. 


[BJT Page 038] [\x  38/]     

"Ayaü loko santàpajàto" yàva "dukkha" nti ayaü taõhàsaükileso. 

(Yaü punaggahaõaü) ye hi keci samaõà và bràhmaõà và bhavena bhavassa
vippamokkhamàühasu. Sabbe te avimuttà bhavasmà'ti vadàmi, ye và pana keci samaõà và
bràhmaõà và vibhavena bhavassa nissaraõamàhaüsu, sabbe te anissañà bhavasmà'ti vadàmi.
Ayaü diññhisaükileso. 

Taü diññhisaükileso ca taõhàsaükileso ca ubhayametaü saükilesabhàgiyaü1. 

(Yaü punaggahaõaü) bhavavippahànàya kho panidaü brahmacariyaü vussati. " Yàva
"sabbupàdànakkhayà natthi dukkhassa sambhavo"2 "sabbaso taõhànaü khayà
asesaviràganirodho nibbànaü. " Idaü nibbedhabhàgiyaü. [PTS Page 028] [\q  28/]      

"Tassa nibbutassa bhikkhuno" yàva "upaccagà sabbabhavàni tàdã"ti idaü asekhabhàgiyaü. 

"Cattàro puggalà: anusotagàmã saükileso, ñhitatto ca pañisotagàmã ca nibbedho, thale
tiññhatã'ti asekhabhåmi. 

(8) Tattha katamaü vàsanàbhàgiyaü ca nibbedhabhàgiyaü ca suttaü: 

12. Dadato pu¤¤aü pavaóóhati
Saüyamato veraü na cãyati, kusalo ca jahàti pàpakaü
Ràgadosamohakkhayà sa nibbuto'ti. 

"Dadato pu¤¤aü pavaóóhati saüyamato veraü na cãyatã" ti vàsanà, kusalo ca jahàti
pàpakaü ràgadosamohakkhayà sa nibbuto"ti nibbedho. 

"Sotànudhatesu 3 dhammesu vacasà paricitesu manasànupekkhitesu diññhiyà
suppañividdhesu pa¤cànisaüsà pàñikaïkhà: idhekaccassa bahussutà dhammà honti dhatà4
casà paricità manasànupekkhità diññhiyà suppañividdhà, so yu¤janto ghañento vàyamanto5.
Diññheva dhamme visesaü pappoti. No ca diññheva dhamme visesaü pappoti, gila no
pappoti, no ce gilàno pappoti, maraõakàlasamaye pappoti. No ce maraõakàlasamaye
pappoti, devabhåto pàpuõàti. No ce devabhåto pàpuõàti, tena dhammaràgena tàya
dhammanandiyà paccekabodhiü pàpuõàti. 

1. Saükileso-ma. [PTS] 2. Pàñho'yaü machasaü, vyàkålo dissati. 
3. Gatesu-machasaü, [PTS] 4. Dhàtà apamuññhà-machasaü. [PTS] 5. Vàyàmanto-ma. 


[BJT Page 040] [\x  40/]     

Tattha yaü1 diññheva dhamme pàpuõàti, ayaü nibbedho. [PTS Page 029] [\q  29/]      yaü
samparàye paccekabodhiü pàpuõàti, ayaü vàsanà. 

Imàni soëasa suttàni sabbasàsanaü atigaõhanto tiññhanti. Imehi soëasahi suttehi navavãdho
suttanto vibhatto bhavati. So ca pa¤¤avato no duppa¤¤assa, yuttassa no ayuttassa,
akammassa vihàrissa. 

Pakatãyà loko2 saükileso carati. So saükileso tividho: . Taõhàsaükileso diññhisaükileso
duccaritasaükileso. Tato saükilesato uññhahanto saükilesadhammesu3 patiññhahati lokiyesu
patiññhahatãti, tatthàkusalo diññhito4 sace taü sãlaü ca diññhiü ca paràmasati, tassa so
taõhàsaükileso hoti. Sace panassa evaü hoti: 'iminà'haü sãlena và vatena và tapena và
brahmacariyena và devo và bhavissàmi 5. Deva¤¤ataro và'ti, sàssa 6. Hoti micchàdiññhi, so
tassa 6 micchàdiññhisaükileso bhavati. 

Sace pana sãle patiññhito aparàmaññhassa hi sãlavataü hoti, tassa taü sãlavataü7 yoniso
gahitaü avippañisàraü8 janeti, (yàva-vimutti¤àõadassanaü) taü ca tassa diññheva dhamme,
kàlakatassa 0 và tamhiyeva và pana aparàparàyàye10 và a¤¤esu khandhesu evaü sutaü:
'sucaritaü vàsanàya saüvattatã'ti vàsanàbhàgiyaü suttaü vuccati. 
Tattha sãlesu ñhitassapi nãvaraõacittaü, taü tato sakkàyadiññhippahànàya bhagavà
dhammaü deseti, so accantaniññhaü nibbànaü pàpuõàti, yadi và sàsanantare accantaniññhaü
nibbànaü pàpuõàti, yadi và ekàsane cha abhi¤¤e. [PTS Page 030] [\q  30/]      tattha dve
puggalà ariyadhamme pàpuõanti; saddhànusàrã ca dhammànusàrã ca. Tatta dhammànusàrã
ugghañita¤¤å saddhànusàrã neyyo. Tattha ugghañita¤¤å duvidho: koci tikkhindriyo koci
mudindriyo. Tattha neyyopi duvidho koci tikkhindriyo koci mudindriyo. Tattha yo ca
ugghañita¤¤å mudindriyo, yo ca neyyo tikkhindriyo, ime puggalà asamindriyà honti. Tattha
ime puggalà samindriyà11 parihàyanti ca ugghañita¤¤uto, vipa¤cita¤¤å neyyato, ime
majjhimà bhåmigatà vipa¤cita¤¤å honti. Ime tayo puggalà. 

1. Tatthàyaü-ma, [PTS] 2. Loke-ma, [PTS] 3. Saükileso dhammesu-machasaü, [PTS] 
4. Diññhato-machasaü, [PTS] 5. Bhavissaü-ma. 6. Yassa-ma. 7. Sãlavato-machasaü, [PTS], 8.
Abhippañisàraü-[PTS] 9. Kàlaïkatassa-ma. 10. Aparàpariyàyena-machasaü. 11.
Saddhindriyà-[PTS] 


[BJT Page 042] [\x  42/]     

Tattha catutthà pana pa¤camà ugghañita¤¤å vipa¤cita¤¤å neyyo ca. Tattha ugghañita¤¤å
puggalo indriyàni pañilabhitvà dassanabhåmiyaü ñhito sotàpattiphalaü ca pàpuõàti ekabãjã
hoti pañhamo sotàpanno. Tattha vipa¤cita¤¤å puggalo indriyàni pañilabhitvà
dassanabhåmiyaü ñhito sotàpattiphalaü ca pàpuõàti, kolaükolo ca hoti dutiyo sotàpanno.
Tattha neyye puggalo indriyàni pañilabhitvà dassanabhåmiyaü ñhito sotàpattiphalaü ca
pàpuõàti, kolaükolo ca hoti dutiyo sotàpanno. Tattha neyyo puggalo indriyàni pañilabhitvà
dassanabhåmiyaü ñhito sotàpattiphalaü ca pàpuõàti, sattakkhattuparamo ca hoti, ayaü tatiyo
sotàpanno. Ime tayo puggalà indiyavemattatàya sotàpattiphale ñhità. Ugghañita¤¤å ekabãjã
hoti. Vipa¤cita¤¤å kolaükolo hoti, neyyo sattakkhattuparamo hoti. 

Idaü nibbedhabhàgiyaü suttaü. [PTS Page 031] [\q  31/]      

Sace pana taduttariü vàyamati, accantaniññhaü nibbànaü pàpuõàti. Tattha ugghañita¤¤å
puggalo yo tikkhindiyo, te dve puggalà honti: anàgàmiphalaü pàpuõitvà antaràparinibbàyã
ca upahaccapañinibbàyã ca, tattha vipa¤cita¤¤å puggalo yo tikkhindurayo, te dve puggalà
honti: anàgàmiphalaü pàpuõitvà1 asaïkhàraparinibbàyã ca sasaïkhàraparinibbàyã ca. Tattha
neyyo anàgàmiphalaü pàpuõanto uddhaüsoto akaniññhagàmã hoti. Ugghañita¤¤å ca
vipa¤cita¤¤å ca indriyanànattena ugghañita¤¤å puggalo tikkhindriyo antaràparinibbàyã hoti.
Ugghañita¤¤å mudindiyo uddhaüsoto akaniññhagàmã hoti. Ugghañita¤¤å ca vipa¤cita¤¤å
ca indriyanànattena ugghañita¤¤å puggalo tikkhindiyo sasaïkhàraparinibbàyã hoti,
tikkhindriyo antaràparinibbàyã hoti, ugghañita¤¤å mudindriyo asaïkhàraparinibbàyã hoti.
Vipa¤cita¤¤å tikkhindiyo asaïkhàraparinibbàyã hoti, vipa¤cita¤¤å mudindriyo
sasaïkhàraparinibbàyã hoti, neyyo upahaccaparinibbàyã hoti, vipa¤cita¤¤å tikkhindiyo
asaïkhàraparinibbàyã hoti, vipa¤cita¤¤å mudindriyo sasaïkhàraparinibbàyã hoti, neyyo
uddhaüsoto akaniññhagàmã hoti, iti pa¤ca anàgàmino, chaññho sakadàgàmã, tayo ca
sotàpannàti ime nava sekkhà. 

Tattha ugghañita¤¤å puggalo tikkhindiyo arahattaü pàpuõanto dve puggalà honti:
ubhatobhàgavimutto pa¤¤àvimutto ca. Tattha ugghañita¤¤å puggalo mudindriyo arahattaü
pàpuõanto dve puggalà honti: ñhãtakappã ca pañivedhanabhàvo ca. [PTS Page 032] [\q 
32/]      tattha vipa¤cita¤¤å puggalo ca tikkhindriyo arahattaü pàpuõanto dve puggalà
honti: cetanàbhabbo ca rakkhaõabhabbo ca. Tattha vipa¤cita¤¤å mudindiyo arahattaü
pàpuõanto dve puggalà honti: sace ceteti na parinibbàti, no ce anurakkhati parinibbàyã'ti.
Tattha neyyo puggalo bhàvanànuyogamanuyutto parihànadhammo hoti kammaniyato và
samasãsã và. Ime nava arahanto. 

1. Pàpuõanti-ma. 


[BJT Page 044] [\x  44/]     

Idaü catubbidhaü suttaü: saükilesabhàgiyaü vàsanàbhàgiyaü dassanabhàgiyaü
bhàvanàbhàgiyaü asekhabhàgiyaü. Imesu puggalesu tathàgatassa dasavidhaü balaü
pavattati. 

Katamaü dasavidhaü: idha buddhànaü bhagavantànaü appavattite dhammacakke
mahesakkhà devaputtà yàcanàya abhiyàtà honti: 'desetu sugato dhamma'nti. So anuttarena
buddhacakkhunà volokento addasàsi sattànaü tayo ràsã1: sammattaniyato micchattaniyato
aniyato. 

Tattha sammattaniyato ràsi micchàsatiü àpajjeyyàti netaü ñhànaü vijjati, asatthuko
parinibbàyeyyàti netaü ñhànaü vijjati, samàpattiü àpajjeyyàti ñhànametaü vijjati. 

Tattha micchattaniyato ràsi ariyasamàpattiü pañipajjissatãti netaü ñhànaü vijjati,
anariyamicchàpañipattiü pañipajjissatãti ñhànametaü vijjati. [PTS Page 033] [\q  33/]      

Tatta aniyato ràsi sammàpañipajjamàno2 sammattaniyataràsiü gamissatãti ñhànametaü vijjati,
micchàpañipajjamàno sammattaniyataràsiü gamissatãti netaü ñhànaü vijjati.
Sammàpañipajjamàno micchattaniyataràsiü gamissatãti netaü ñhànaü vijjati,
micchàpañipajjamàno micchattaniyataràsiü gamissatãti ñhànametaü vijjati. 

Ime tayo anuttarena buddhacakkhunà volokentassa sammàsambuddhadda me sato 'ime
dhammà anabhisambuddhà'ti ettàvatà3 maü koci sahadhammena pañicodessatãti 4 netaü
ñhànaü vijjati, vãtaràgassa me 5 pañijànato akhãõàsavatàya sahadhammena koci
pañicodessatãti 4 netaü ñhànaü vijjati. Yato pana imassa aniyatassa ràsissa dhammadesanà,
sà na dissati takkarassa sammàdukkhakkhayàyà'ti netaü ñhànaü vijjati, tathà ovadito yaü
pana me aniyataràsi sàvako pubbenàparaü visesaü na sacchikarissatãti netaü ñhànaü vijjati. 

Yaü kho muni nànappakàrena 6 nànàniruttiyo devanàgayakkhànaü deseti dameti, dhamme
vavatthànena vatvà kàraõato a¤¤aü kàraõaü7 gamissatãti netaü ñhànaü vijjati,
dhammapañisambhidà. 

Yato panimà niruttito satta sutta(?) Niruttiyo8 nàbhisambhuneyyàti netaü ñhànaü vijjati,
niruttipañisambhidà. 

1. Tayo ràsãnaü-machasaü, [PTS] 2. Sammàpañipajjamànaü-machasaü, [PTS] 3. Ettàvatà-ma.
4. Pañicodissatãti-ma. 5. Te-machasaü. 6. Nànàppakàrassa-machasaü, [PTS] 7.
Pàraü-machasaü, [PTS] 8. Satta satta niruttiyo-machasaü. 


[BJT Page 046] [\x  46/]      

Nirutti kho pana abhisamayaratànaü sàvakànaü tamatthamavi¤¤àpayeti neta ñhànaü vijjati.
[PTS Page 034] [\q  34/]      atthapañisambhidà. 

Mahesakkhà devaputtà upasaïkamitvà pa¤he pucchiüsu, kàyikena và mànasikena và
paripãëitassa; hatthakuõãti và pàde và kha¤jassa dandhassa và, so attho na paràbhàjãyatãti
netaü ñhànaü vijjati. Pañihànapañisambhidà. 

Yaü hi saü tesaü hoti taü hi asantaü bhavatãti netaü ñhànaü vijjati. Yaü hi nasaü tesaü na
bhavati, taü hi nasaü tesaü bhavissatãti netaü ñhànaü vijjati. Evaü samudayassa nirodhàya
dasa akusalakammapathà. 

Màro và indro và brahmà và tathàgato và cakkavattã và so vata nàma màtugàmo
bhavissatãti netaü ñhànaü vijjati, puriso1 ràjà cakkavattã sakko devànamindo bhavissatãti
ñhànametaü vijjati. Itissa evaråpaü balaü evaråpaü ¤àõaü, idaü vuccati ñhànàñhàna¤àõaü2
pañhamaü tathàgatabalaü. Taü niddisitabbaü: tãhi ràsãhi catåhi vesàrajjehi catåhi
pañisambhidàhi, pañiccasamuppàdassa pavattiyaü nivattiyaü bhàgiyaü ca, kusalaü
kusalavipàkesu ca upapajjati yaü ca itthipurisànaü. 

Idaü pañhamaü tathàgatabalaü. 

Tathàgato evaü jànàti: yesaü pana sammattaniyato ràsi. Nàyaü sabbatthagàminã pañipadà,
nibbànagàminiyevàyaü pañipadà, tattha siyà micchattaniyato ràsi, esà'pi na sabbatthagàminã
pañipadà, sakkàyasamudayagàminãyevàyaü [PTS Page 035] [\q  35/]      pañipadà, hotu,
ayaü tattha tattha pañipattiyà ñhito gacchati nibbànaü, gacchati apàyaü, gacchati
devamanussassa. Yaü yaü và pañipadaü pañipajjeyya sabbattha gaccheyya. Ayaü
sabbatthagàminã pañipadà, yaü ettha ¤àõaü yathàbhåtaü, idaü vuccati
sabbatthagàminipañipadà ¤àõaü. 

Idaü dutiyaü tathàgatabalaü. 

Sà kho panàyaü sabbatthagàminã pañipadà nànàdhimuttà keci kàmesu keci dukkarakàriyaü
keci attakilamathànuyogamanuyuttà keci saüsàrena suddhiü paccenti keci
anavajjabhàvanàyàti3. Tena tena caritena vinibaddhànaü4 sattànaü yaü ¤àõaü yathàbhåtaü
nànàgataü lokassa anekàdhimuttigataü yathàbhåtaü pajànàti. 

Idaü tatiyaü tathàgatabalaü. 

1. Puriso assa-machasaü. 2.  hànàññhàna¤àõaü-ma. 3. Agajjàbhàvanà-machasaü.
Anàjjhàbhàvanà-[PTS] 
4. Vinibandhànaü-machasaü [PTS] 


[BJT Page 048] [\x  48/]     

Tattha sattànaü adhimuttà bhavanti àsevanti bhàventi bahulãkaronti. Tesaü
kammåpasayànaü1 tadadhimuttànaü2 sà ceva dhàtu saüvahati. Katarà panesà dhàtu:
nekkhammadhàtu baladhàtu kàci sammattaü3 kàci micchattaü ca dhàtu adhimuttà bhavanti
a¤¤atare uttariü4 na samanupassanti. Te tadeva ñhànaü jàti 5 jaràmaraõassa abhinivissa
voharanti: 'idameva saccaü moghama¤¤a'nti, yathà bhagavatà sakkassa devànamindassa
bhàsitaü yaü tattha yathàbhåtaü ¤àõaü. 

Idaü vuccati catutthaü tathàgatabalaü. 

Tattha yaü yadeva dhàtuü7 seññhanti, taü taü kàyena ca vàcàya ca arabhanti 8 cetasiko
àrambho vetanà kammaü, [PTS Page 036] [\q  36/]      kàyiko vàcasiko àrambho vetasikattà
kammantaraü. Tathàgato evaü pajànàti: 'iminà sattena evaü dhàtukena evaråpaü kammaü
kataü, taü atãtamaddhànaü. Iminà hetunà tassa evaråpo vipàko vipaccati etarahi, vipaccissati
và anàgatamaddhàna'nti. Evaü paccuppannamaddhànaü pajànàti: ayaü puggalo
evaüdhàtuko idaü kammaü karoti, taõhàya ca diññhiyà ca. Iminà hetunà na tassa vipàko
diññhe và dhamme, nibbattissati upapajje và aparamhi và pariyàyeti. Evaü pajànàti: 'ayaü
puggalo evaråpaü kammaü karissati anàgatamaddhànaü iminà hetunà tassa evaråpo vipàko
nibbattissati iminà hetunà'ti yàni cattàri kammaññhànàni, idaü kammaññhànaü
paccuppannasukhaü àyatiü ca sukhavipàkaü-pe-iti ayaü atãtànàgatapaccuppannànaü
kammasamàdànànaü hetuso ñhànaso vipàkavemattataü pajànàti uccàvacataü10
hinappaõãtataü. 

Idaü vuccati kammavipàka¤àõaü pa¤camaü tathàgatabalaü. 

Tathà sattà yaü và kammasamàdànaü samàdiyantà11. Tattha evaü pajànàti: imassa
puggalassa kammàdhimuttassa ràgacaritassa nekkhammadhàtu12 pàripåriü gacchati13 tassa
ràgànugate yu¤jamànassa pañhamaü jhànaü saükilissati, sace puna uttariü vàyamato14
jhànavodànagate mànase visenabhàgiyaü pañipadaü anuyu¤jiyati, tassa hi
jhànabhàgiyaüyeva pañhamajjhàne ñhãtassa dutiyaü jhànaü vodànaü gacchati, tatiyaü [PTS
Page 037] [\q  37/]      ca jhànaü samàpajjitukàmassa somanassindriyaü cittaü pariyàdàya
tiññhati tassa sà pãti avisesabhàgiyaü tatiyaü jhànaü. 

1. Kammapasaüyaütaü-[PTS] 2. Tadàdhimuttànaü-ma. 3. Sampatti-machasaü, pattikà ca.
[PTS] 4. Uttari ma. 5. Mayà-ma [PTS] 6. Bhagavà-ma. 7. Saüyeva dhàtu-ma. [PTS] 8.
ârabbhanti-ma. 9. Hetunà-ma. 10. Uccàvàcà-machasaü, [PTS] 11. Samàdhiyanta, [PTS] 12.
Dhàtånaü-machasaü, [PTS] 13. Gacchanti-machasaü, [PTS] 14. Uttari vàyamato-ma. 


[BJT Page 050] [\x  50/]     

âdissa tiññhati, sace tassa nissaraõaü yathàbhåtaü pajànàti, tathà bhåtassa catutthaü jhànaü
vodànaü gacchatiyeva. Catutthassa jhànassa hànabhàgiyà dhammà, te ca dhammà yattha
pajàyanti yehi catutthaü jhànaü vodànaü dissati. Evaü ajjhàsayasamàpattiyà yà catasso
samàpattiyo tãõi vimokkhamukhàni aññha vimokkhà. Jhànànãti cattàri jhànàni, vimokkhàti
aññha ca vimokkhà tãõi ca vimokkhamukhàni. Samàdhãti cattàro samàdhi: chandasamàdhi
viriyasamàdhi1 cittasamàdhi vãmaüsàsamàdhã. Samàpattiyoti catasso ajjhàsayasamàpattiyo
iti imesaü jhànànaü vimokkhasamàpattãti evaråpo saükileso ràgacaritassa puggalassa evaü
dosacaritassa, mohacaritassa, ràgacaritassa puggalassa evaråpaü vodànaü. Iti yaü ettha
¤àõaü yathàbhåtaü asàdhàraõaü sabbasattehi. Idaü vuccati chaññhaü tathàgatabalaü. 

Tattha tathàgato evaü pajànàti: lokikà dhammà lokuttarà dhammà bhàvanàbhàgiyaü
indriyanàmaü2 labhanti àdhipateyyabhåmiü upàdàya, balanàmaü3 labhanti thàmagataü
mano manindriyaü, taü upàdàya, viriya nàmaü4 labhanti àrambhadhàtuü upàdàya. Itissa 5
evaråpaü ¤àõaü imehi ca dhammehi ime puggalà samannàgatàtipi. Dhammadesanaü akàsi.
âkàrato ca vokàrato ca [PTS Page 038] [\q  38/]      àsayajjhàsayassa
adhimuttisamannàgatànaü. Idaü vuccati parasattànaü parapuggalànaü
indiyabalaviriyavemattataü ¤àõaü sattamaü tathàgatabalaü. 

Tattha ca tathàgato lokàdisu ca bhåmãsu saüyojanànaü ca sekkhànaü dvãhi balehi gatiü
pajànàti. Pubbenivàsànussatiyà atãte saüsàre etarahi ca paccuppanne, dibbacakkhunà
cutåpapàtaü iti imàni dve balàni dibbacakkhuto abhinihitàni. So atãtamaddhànaü dibbassa
cakkhuno gocaro, so etarahi satigocaro, iti attano ca paresaü ca pubbenivàsa¤àõaü
anekavidhaü nànàppakàrakaü paccuppannamaddhànaü dibbena cakkhunà. Imàni dve
tathàgatabalàni, aññhamaü pubbenivàso, navamaü dibbacakkhu. 

Punacaparaü tathàgato ariyapuggalànaü jhànaü vodànaü nibbedhabhàgiyaü pajànàti: ayaü
puggalo iminà maggena imàya pañipadàya àsavànaü khayà anàsavaü cetovimuttiü
pa¤¤àvimuttiü diññheva dhamme sacchikatvà upasampajja viharatãti, iti attano ca àsavànaü
khaye ¤àõaü diññhekaññhànaü catubhåmimupàdàya yàva navannaü arahantànaü
àsavakkhayo odhiso sekhànaü anodhiso arahantànaü. Tattha cetovimutti dvãhi àsavehi
anàsavà: kàmàsavena ca bhavàsavena ca. Pa¤¤àvimutti dvãhi àsavehi anàsavà: diññhàsavena
ca avijjàsacena ca. Imàsaü dvinnaü vimuttãnaü [PTS Page 039] [\q  39/]      yathàbhåtaü
¤àõaü, idaü vuccati àsavakkhaye ¤àõaü. 

Dasamaü tathàgatabalaü. 

1. Viriyasamàdhi-ma. 2. Indriyaü nàmaü-machasaü, 3. Balaü nàmaü-machasaü, 4. Viriyaü
nàmaü-machasaü, 5. Itissa(dve). 


[BJT Page 052] [\x  52/]     

Imesu dasasu balesu ñhito tathàgato pa¤cavidhaü sàsanaü deseti: saükilesabhàgiyaü
vàsanàbhàgiyaü dassanabhàgiyaü bhàvanàbhàgiyaü asekhabhàgiyaü. 

Tattha yo taõhàsaükileso imassa alobho nissaraõaü. Yo diññhisaükileso imassa amoho
nissaraõaü. Yo duccaritasaükileso imassa tãõi kusalàni nissaraõaü. 

Kiü nidànaü: tãõi1 imàni manoduccaritàni - abhijjhà vyàpàdo micchàdiññhi. 

Tattha abhijjhà manoduccaritaü kàyakammaü upaññhapeti adinnàdànaü sabbaü ca
tadupanibaddhaü2 vàcàkammaü upaññhapeti, musàvàdaü ca sabbavitathaü sabbaü
vàcamabhàvaü sabbamakkhaü palàsaü abhijjhàakusalamålanti. Musàvàdo3 adinnàdànaü4
abhijjhàya cetanà5. 

Tattha vyàpàdo manoduccaritaü kàyakammaü upaññhapeti pàõàtipàtaü sabbaü cetaü
àkaóóhanaü parikaóóhanaü nibandhaü rocanaü, vàcàkammaü upaññhapeti pisunàvàcaü,
pharusàvàcaü6. Micchàdiññhi manoduccaritaü ca abhijjhaü vyàpàdaü micchàdiññhiü payojeti. 

Yassa 7 yo koci micchàdiññhi càgo ràgajo và dosajo và sabbaso micchàdiññhisambhåto, iminà
kàraõena micchàdiññhi kàyakammaü upaññhapeti kàmesumicchàcàraü, vacãkammaü
upaññhapeti samphappalàpaü. [PTS Page 040] [\q  40/]      imàni tãõi duccaritàni
akusalamålàni. 

Yà abhijjhà so lobho, yo vyàpàdo so doso, yà micichàdiññhi so moho, yàni 8 aññha
micchattàni upaññhapenti, tesu gahitesu tãsu akusalamålesu dasavidhaü akusalaü9 pàripåriü
gacchati. Tassa tividhassa duccaritasaükilesassa vàsanàbhàgiyaü ca suttaü nissaraõaü. 

Tattha yo bahusito10 niddeso yathà lobho doso, mohopi tattha asito11 ettha lobho ussado.
Tena kàraõena tesu và dhammesu lobho pa¤¤àpãyati12. Tatthàyaü moho akusalaü, ayaü
avijjà, yà catubbidhà råpe abhiniviññhà, råpaü attato samanupassati avijjàgato, råpavantaü
và attànaü attani và råpaü råpasmiü và attànaü. 

1. Tãõi hi-[PTS] 2. Tadupanibbaddhaü-ma. 3. Sucarite sucaritaü, musàvàdo. 4. Musàvàdà
adinnàdànà-machasaü, 5. Abhijjhàyatanàya¤ca-[PTS] 6. Pisuõavàcaü-ma. 7. Tassa-machasaü,
8. Nàni-[PTS] 9. Akusalamålaü-machasaü, -[PTS] 
10. Bahusità-[PTS] 11. Asituü-machasaü, [PTS] 12. Pa¤¤àpiyati-machasaü, 


[BJT Page 054] [\x  54/]     

Tattha katamaü padaü sakkàyadiññhiyà ucchedaü vadati: 'taü jãvaü taü sarãra'nti
natthikakadiññhi, adhiccasamuppannadiññhi ca, a¤¤o va karoti a¤¤o pañisaüvediyati
pacchimasaññhikappànaü(?)Tãõi padàni sakkàyadiññhiyà sassataü bhajanti a¤¤aü jãvaü
a¤¤aü ÷arãra'nti akiriyaü ca taü dukkhamicchato: ahetukaü ca patanti anajjhàbhàvo ca
kammànaü sabbaü ca mànati1. 

Tattha 'idameva saccaü moghama¤¤a'nti saüsàrena suddhi àjãvakà chaëàsãti pa¤¤àpenti.
Yathà råpe sakkàyadiññhiyà catuvatthukà, evaü pa¤casu khandhesu vãsativatthukà2
sakkàyadiññhi sassataü bhajati. A¤¤àjãvakà ca sassatavàdikà ca 3 sãlabbataü bhajanti [PTS
Page 041] [\q  41/]      paràmasanti iminà bhavissàmi devo và deva¤¤ataro vàtã. Ayaü
sãlabbataparàmàso. 

Tattha sakkàyadiññhiyà so råpaü attato samanupassati: taü jãvaü taü sarãrami'ti. Taü
kaïkhati vicikicchati nàdhimuccati nàbhippasãdati, pubbante aparante pubbantàparante -pe-
iti vàsanàbhàgiyesu ñhitassa ayaü upakkhileso. 

Tattha saddhindriyena sabbaü vicikicchitaü pajahati, pa¤¤indriyena udayabbayaü passati,
samàdhindriyena cittaü ekodikaroti, viriyindriyena àrabhati * so imehi pa¤cahi indriyehi
saddhànusàrã aveccappasàde nirato ànantariyaü3 samàdhiü uppàdeti. Indriyehi suddhehi
dhammànusàrã appaccayatàya ànantariyaü9 samàdhiü uppàdeti, so idaü dukkha'nti
yathàbhåtaü pajànàti (saccàni) idaü dassanabhàgiyaü suttaü. Tassa pa¤cannaü
oramabhàgiyànaü saüyojanànaü tãõi saüyojanànà dassanà pahàtabbàni 5 sabbena sabbaü
pahãnàni dve puggalakatàni(?)

Tattha tãõi akusalamålàni bhàvanàpahàtabbàni uparikkhittàni cha bhave nibbattenti. Tattha
tesu abhijjhàvyàpàdesu tanukatesu cha bhavà parikkhayaü6 mariyàdaü gacchanti, dve bhavà
avasiññhà. Tassa abhijjhà ca byàpàdo ca sabbena sabbaü parikkhãõà honti. Eko bhavo
avasiññho hoti. So ca mànavasena nibbatteti. Ki¤càpi ettha a¤¤epi cattàro kilesà råparàgo
bhavaràgo avijjà uddhaccaü, tetasmiü7. Mànabhåtà nappañibalà asmimànaü vinivattetuü,
sabbepi [PTS Page 042] [\q  42/]      te asmimànassa pahànaü àrabhante 8. Khãõesu na ca
tesu idamuttariü dassanabhåmiyaü pa¤casu sekhapuggalesu tãsu ca pañipannakesu' dvãsu
ca phalaññhesu bhàvanàbhàgiyaü suttaü. Taduttariü10. Asekhabhàgiya-

1. Mànayi-machasaü, 2. Vatthukà-machasaü, [PTS] 3. Anantalãsaü-machasaü. * Satãndriyaü
ånà. 4. Vàdike-machasaü, [PTS] 
5. Dassanapahàtabbàni-ma. 6. Parijjhayà-machasaü, [PTS] 7. Ketusmiü, machasaü, [PTS] 
8. ârabhate-machasaü, [PTS] 9. Pañippannakesu-ma. 10. Taduttari-ma. 


[BJT Page 056] [\x  56/]     

-Puttaü. Katthaci bhåmi navãëãyati(?) Idaü ca pa¤camaü suttaü tiõõaü puggalàna desitaü
puthujjanassa, sekhassa asekhassa. Saükilesabhàgiyaü vàsanàbhàgiyaü puthujjanasasa,
dassanabhàgiyaü bhàvanàbhàgiyaü pa¤cannaü sekhànaü, yaü pañhamaniddiññhaü
asekhabhàgiyaü sabbesaü arahantànaü. Yaü pana pa¤cavidhaü sattavãsaàkàre
pariyesitabbaü. Etesu tassa gatãnaü gato uttari(?) Taü ca kho saïkhepena pa¤¤àsàya àkàrehi
sampatati, ye pa¤¤àsa àkàrà sàsane niddiññhà te saïkhipãyantà dasahi àkàrehi patanti, ye
ariyasaccaü nikkhepena ñhite saïkhipãyantà aññhasu àkàresu patanti. Catusu ca
sàdhàraõesu suttesu, yà hàrasampàtassa bhåmi te saïkhipãyantà pa¤casu suttesu patanti:
saükilesabhàgiye vàsanàbhàgiye bhàvanàbhàgiye nibbedhabhàgiye asekhabhàgiye ca. Te
saïkhipãyantà catusu suttesu patanti: saükilesabhàgiye vàsanàbhàgiye nibbedhabhàgiye
asekhabhàgiye ca. Te saïkhipãyamànà tãsu suttesu patanti puchujjanabhàgiye sekhabhàgiye
asekhabhàgiye ca. Te saïkhipãyantà dvãsu suttesu patanti: nibbedhabhàgiye ca
pubbayogabhàgiye ca. [PTS Page 043] [\q  43/]      yathà vuttaü bhagavatà: "dve atthavase
sampassamànà tathàgatà arahanto sammàsambuddhà dhammaü desenti: suttaü geyyaü
veyyàkaraõaü gàthà udànaü itivuttakaü jàtakaü abbhutadhammaü vedallaü. Satthà
pubbayogasamannàgate appakasirena ma¤¤amàno vasiyati. Pubbayogà ca bhavissanta
sattànaü ma¤¤amànàdharàya1(?)

Tattha pa¤¤àvemattataü attano samanupassamànena aññhavidhe suttasaïkhepe yattha
yattha sakkoti tattha tattha yojetabbaü, tattha tattha yojetvà suttassa atthe niddisitabbo. Na
hi sativodànaü manodhàretvà vinà sakkà yena kenaci suttassa atthaü yathàbhåtaü
niddisituü. 

Tattha purimakànaü suttànaü imà uddànagàthà: 
(1) Kàmandhà jàlasa¤channà - pa¤ca nãvaraõàni ca
Mano pubbaïgamà dhammà - mahànàmo ca sàkiyo, 

(2) Uddhaü adho vippamutto - yaü ca sãlakimatthiyà
Yassa selåpamaü cittaü - upatissapucchàdikà, 

(3) Yassa kàyagatàsati - channaü tamoparàyano
Na taü daëhaü cetasikaü - ayaü lokoti àdikaü, 

(4) Cattàro ceva puggalà - dadato pu¤¤aü pavaóóhati
Sotànudhatadhammesu - ayaü tesaü anukkamo. 

(9) Tattha katamà àõatti: 
13. Sace bhàyatha 2 dukkhassa - sace vo dukkhamappiyaü
Màkattha pàpakaü kammaü - àcã và yadi và raho. 

"Atãte ràdha råpe anepekkho hohã"ti 3 vitthàrena kàtabbà. [PTS Page 044] [\q  44/]      

1. Dhàràya-[PTS] 2. Sàyayi-[PTS] 3. Anapekkhà hotãti-[PTS] 



[BJT Page 058] [\x  58/]      

"Sãlavantena ànanda puggalena na cetanà1 karaõãyà 'kinti me avippañisàro bhavissatã"ti 2.
Ayaü vuccati àõatti. 

(10) Tattha katamaü phalaü: 
14. Dhammo bhave rakkhati dhammacàriü
Chattaü mahantaü yatha vassakàle, 
Esànisaüso dhamme sucinne
Na duggatiü gacchati dhammacàrã. 

Idaü phalaü: 
(11) Tattha katamo upàyo: 
15. Sabbe dhammà anattàti - yadà pa¤¤àya passati 
Atha nibbindati dukkhe - esa maggo visuddhiyà. 
"Sattahaïgehi samannàgato kho bhikkhu api himavantaü pabbataràjànaü càleyya, ko pana
vàdo chavaü avijjaü. " (Sattakesu veyyàkaraõaü kàtabbaü. ) Ayaü upàyo. 

(12) Tattha katamaü3 àõatti ca phalaü ca: 
16. Sace bhàyatha dukkhassa - sace vo dukkhamappiyaü
Mà'kattha pàpakaü kammaü - àvi và yadi và raho. 

17. Sace ca pàpakaü kammaü - karissatha karotha và4
Na vo dukkhà pamuttyatthi 5 - upaccà'pi 6 palàyataü. 
Purimikàya gàthàya àõatti, pacchimikàya phalaü. 

"Sãle patiññhàya dve dhammà bhàvetabbà: yà ca cittabhàvanà yà ca pa¤¤àbhàvanà" ayaü7
àõatti, ràgaviràgà ca phalaü. [PTS Page 045] [\q  45/]      

(13) Tattha katamaü phalaü ca upàyo ca: 
18. Sãle patiññhàya naro sapa¤¤o - cittaü pa¤¤aü ca bhàvayaü
âtàpã nipako bhikkhu - so imaü vijañaye jañaü. 

Purimikàya aóóhagàthàya upàyo, pacchimikàya aóóhagàthàya phalaü. 

1. Sadà machasaü-[PTS] 2. Assàti-[PTS] Machasaü, 3. Katamà-machasaü, 4. Karotha và
karissatha-ma. 5. Pamokkhàtthi-ma. 6. Upeccàpi-machasaü udàna, [PTS] 7. Yà ca-ma. 


[BJT Page 060] [\x  60/]     

'Nandiyo sakko - kapilavatthusmiü nigrodhàràmake1' suttaü. Målato upàdàya yàva chasu
dhammesu uttariü2 pa¤casu dhammesu yàva 'karaõãyaü attano na samanupassanti'3 ayaü
upàyo. Ariyasàvako pajahateva pàpake akusale dhamme, na upàdiyatã'4 ti 7. Sabbàsu chasu
pa¤casu, ayaü phalaü ca upàyo ca. 
(14) Tattha katamaü àõatti ca phalaü ca upàyo ca: 
19. Su¤¤ato lokaü avekkhassu - mogharàja sadà sato
Attànudiññhiü åhacca - evaü maccutaro siyà. 

"Su¤¤ato lokaü avekkhassu mogharàjà"ti àõatti. "Sadà sato"ti upàyo. "Attànudiññhiü åhacca
evaü maccutaro siyà"ti phalaü. 

"Samàdhiü bhikkhave bhàvetha, samàhito bhikkhave bhikkhu råpaü aniccanti pajànàti, evaü
passaü ariyasàvako parimuccati jàtiyàpi -peupàyàsehipi 5. Idha tãõipi. 

(15) Tattha katamo assàdo: 
20. Kàmaü kàmayamànassa - tassa ce taü samijjhati
Addhà pãtimano hoti - laddhà macco yadicchati. 

Ayaü assàdo. [PTS Page 046] [\q  46/]      

"Dhammacariyà samacariyà kusalakiriyà6 hetu hi bràhmaõa evamidhekacce sattà kàyassa
bhedà sugatiü saggaü lokaü upapajjanti. " Ayaü assàdo. 

(16) Tattha katamo àdãnavo: 
21. Kàmesu ve ha¤¤ate - sabbà mucce va - (?)

Ayaü àdãnavo. 

Pasenadisaüyuttake sutte pabbatåpamà. Ayaü àdinavo. 

(17) Tattha katamaü nissaraõaü: 
22. Yo kàme parivajjeti - sappasseva padà siro
So'maü visattikaü loke - sato samativattati, 

Saüyuttake suttaü pàricchattako paõóupalàso sannapalàso; idaü nissaraõaü. 

1. Isivuttapuririkà ma ekarakkhe-ma [PTS] 2. Uttari-ma [PTS] 3. Yàcayogo karaõãyo-ma. 4.
Asahagatassa kàmàsavàpi cittaü vimuccatãti-ma. 5. Upàyàsepi-[PTS] 6.
Kusalacariyà-machasaü, [PTS] 


[BJT Page 062] [\x  62/]     

(18) Tattha katamo assàdo ca àdãnavo ca: 
23. Yàni karoti puriso - tàni attani passati
Kalyàõakàrã kalyàõaü - pàpakàrã ca pàpakaü. 

Tattha yaü pàpakàrã paccanubhoti ayaü àdãnavo1 kalyàõakàrã yaü paccanubhoti, ayaü
assàdo. 

Làbhàlàbha aññhakesu byàkaraõaü, tattha "alàbho ayaso nindà dukkhaü" ayaü àdãnavo.
'Làbho yaso sukhaü pasaüsà' ayaü assàdo. 

(19) Tattha katamaü assàdo ca nissaraõaü ca: 24. Sukho vipàko pu¤¤ànaü - adhippàyo ca
ijjhati
Khippaü ca paramaü santiü - nibbànamadhigacchati. 

Yo ca vipàko pu¤¤ànaü yà va adhippàyassa ijjhanà, ayaü assàdo. Yaü khippaü ca paramaü
santiü nibbànamadhigacchati, idaü nissaraõaü. 

"Khattiüsàya 2 ceva mahàpurisalakkhaõehi samannàgatassa mahàpurisassa dve yeva gatiyo
bhavanti 3: sace agàraü ajjhàvasati, [PTS Page 047] [\q  47/]      ràjà hoti cakkavattã' (yàva
abhivijitvà ajjhàvasati) ayaü assàdo "sace agàrasmà anagàriyaü pabbajati" (sabbaü vitthàrena
4) idaü nissaraõaü. Ayaü assàdo ca nissaraõaü ca. 

(20) Tattha katamo àdãnavo ca nissaraõaü ca: 
25. âdànassa bhayaü ¤atvà - jàtimaraõasambhavaü
Anàdàtåna nibbàti 5 - jàtimaraõasaïkhayà. 

Purimikàya aóóhagàthàya jàtimaraõasambhavo àdãnavo. 'Anàdàtåna nibbàti
jàtimaraõasaïkhayàti nissaraõaü. 

"Kicchaü vatàyaü loko àpanno, jàyati ca jãyati ca mãyati ca"5. Yàva "kudassu nàma imassa
dukkhassa nissaraõaü pa¤¤àyissati jaràmaraõassà"ti 7. Ettha yà upaparikkhà, ayaü àdãnavo,
yo gedhaü hitvà8. Abhinikkhamati yàva puràõakàya ràjadhàniyà. Idaü nissaraõaü. Ayaü
àdãnavo ca nissaraõaü ca. 

(21) Tattha katamo assàdo ca àdãnavo ca nissaraõaü ca: 
26. Kàmàhi citrà madhurà9 manoramà viråparåpena10 mathenti cittaü, àdãnavaü
kàmaguõesu disvà, 
Tasmà ahaü pabbajitomhi ràja, 
Dumapphalàni ca patanti mànavà
Daharà ca vuddhà ca sarãra bhedà
Etampi disvà2 pabbajitomhi ràjà
Apaõõakaü sàma¤¤ameva seyyo. 
1. Assàdo-ma. 2. Bàttiüsàya-machasaü. 3. Honti-ma, [PTS] 4. Sabbena oghena-ma, [PTS] 5.
Yamidaü jàyate ca mãyate ca-ma, [PTS] 6. Nibbattati-machasaü, [PTS] 7. Anto bhavissati
parato vàti-ma, [PTS] 8. Gedhaü ¤atvà-ma, [PTS] 9. Vividhà-ma, [PTS] 10. Viråparåpehi-ma,
[PTS] 11. Dåmapphàlàneva-sãmu, machasaü, syà. 12. Etaü vijitvà - syà, evamhi disvà- sãmu. 

[BJT Page 064] [\x  64/]     

Yaü 'kàmà hi citrà madhurà manoramà'ti ayaü assàdo. Yaü 'viråparåpena mathenti citta'nti
ayaü àdãnavo [PTS Page 048] [\q  48/]      yaü 'ahaü pabbajitomhi ràja apaõõakaü
sàma¤¤ameva seyyo'ti idaü nissaraõaü. 

Bàlisikopamasuttaü. 1

Yaü àsàya và vedanãyaü kammaü gàhati, tathà cepi yaü yaü pàpakammaü anubhoti, tattha
dukkhavedanãyena kammena abhàvitakàyena ca yàva parittacetaso ca àdãnavaü dasseti,
sukhavedanãyena kammena assàdaü dasseti 2 yaü puràsadiso hoti. Bhàvitacitto bhàvitakàyo
bhàvitapa¤¤o mahànàmo, idaü nissaraõaü. 

(22) Tattha katamaü lokiyaü suttaü: 
27. Na hi pàpaü kataü kammaü - sajju khãraüva muccati
Dahantaü bàlamanveti - bhasmacchanno va pàvako. 
'Cattàri agatigamanàni, idaü lokiyaü suttaü. 

(23) Tattha katamaü lokuttaraü suttaü: 
28. Yassindriyàni samathaü gatàni
Assà yathà sàrathinà sudantà, 
Pahãnamànassa anàsavassa
Devà'pi tassa pihayanti tàdinoti, 
"Ariyaü vo bhikkhave sammàsamàdhiü desessàmã" ti idaü lokuttaraü suttaü. 

(24) Tattha katamaü lokiyaü lokuttaraü ca suttaü: 
29. Sattiyà viya omaññho - óayhamànova matthake
Kàmaràgappahànàya - sato bhikkhå paribbaje. "Sattiyà viya omaññho óayhamànova
matthake"ti lokiyaü "kàmaràgappahànàya sato bhikkhu paribbaje"ti lokuttaraü. [PTS Page
049] [\q  49/]      

"Kabaliïkàre àhàre atthi chando"ti lokiyaü. "Natthi chando"ti lokuttaraü. Idaü lokiyaü
lokuttaraü ca suttaü. 

(25) Tattha katamaü kammaü: 
30. Yo pàõamatipàteti - musàvàdaü ca bhàsati
Loke adinnaü - àdiyati - paradàraü ca gacchati, 
Suràmerayapànaü ca yo naro anuyu¤jati. 

31. Appahàya pa¤ca veràni - dussãlo iti vuccati, 
(Kàyassa bhedà duppa¤¤o - nirayaü sosapajjati. )

"Tãõimàni bhikkhave duccaritàni" idaü kammaü. 

1. Balavaü bàlopama suttaü - ma, [PTS] 
2. Assàdeti - ma. 


[BJT Page 066] [\x  66/]     

(26) Tattha katamo vipàko: 
32. Saññhivassasahassàni - paripuõõani sabbaso "diññhà mayà bhikkhave chaphassàyatanikà
nàma nirayà diññhà mayà bhikkhave chaphassàyatanikà nàma saggà. " Ayaü vipàko. 

(27) Tattha katamaü kammaü ca vipàko ca: 
33. Ayasàva malaü samuññhitaü - taduññhàya 2 tameva khàdati
Evaü atidhonacàrinaü - sàni kammàni nayanti duggatiü. 

"Ayasàva malaü samuññhitaü" yàva "sàni kammànã"ti idaü kammaü, "nayanti duggati"nti
vipàko. 

"Catusu sammà pañipajjamàno: màtari pitari tathàgate [PTS Page 050] [\q  50/]     
tathàgatasàvake" yà sammàpañitti, idaü kammaü. Yaü devesu upapajjati, ayaü vipàko. Idaü
kammaü ca vipàko ca. 

(28) Tattha katamaü niddiññhaü suttaü: 
34. Nelaïgo setapacchàdo - ekàro vattate 3 ratho
Anãghaü passa àyantaü - chinnasotaü abandhanaü. 
Yaü và cittaü samaõesu citto gahapati 4 dissati, evaü imàya gàthàya niddiññho attho. 

Gopàlakåpame ekàdasa padàni. "Evaü kho bhikkhave bhikkhå råpa¤¤å hoti" yàva 5
"atirekapåjàya påjetà hotã"ti. Imàni ekàdasa padàni yathàbhàsitàni niddiññho attho. 

(29) Tattha katamaü aniddiññhaü suttaü: 
35. Sukho viveko tuññhassa - sutadhammassa passato
Abyàpajjaü sukhaü loke - pàõabhåtesu saüyamo. 

36. Sukhà viràgatà loke - kàmànaü samatikkamo asmimànassa yo vinayo - etaü ve paramaü
sukhanti. 

Idaü aniddiññhaü, aññha mahàpurisavitakkà. Idaü aniddiññhaü. 

(30) Tattha katamaü niddiññhaü ca aniddiññhaü ca: 
37. Pasannanetto sumukho - brahà uju patàpavà
Majjhe samaõasaïgassa - àdiccova virocati. [PTS Page 051] [\q  51/]      

1. Vipaccagà - machasaü. [PTS] 2. Tatuññhàya - machasaü, [PTS] 3. Vattati - machasaü, [PTS]
4. Cittogahapati - machasaü. 5. Yà ca - machasaü, [PTS] 
6. Aniddiññho attho - machasaü, [PTS] 


[BJT Page 068] [\x  68/]      

'Pasannanetto' yàva 'àdiccova virocatã'ti niddiññho. Pasannanetto so bhagavà, kathaü ca
pana pasannanettatà, kathaü sumukhatà, kathaü bràhàkàyatà, kathaü ujukatà, kathaü
patàpavattà. 1 Kathaü virocatã ti 2 aniddiññho. 

Theõapiõóåpamaü veyyàkaraõaü' yathà pheõapiõóo evaü råpaü, yathà bubbuëo3 evaü
vedanà, màyåpamaü4 vi¤¤àõaü, pa¤cakkhandhà pa¤cahi upamàhi niddiññhà, kena
kàraõena pheõapiõóupamaü råpaü, sabbaü ca cakkhuvi¤¤eyyaü yaü và catåhi àyatanehi.
Kathaü vedanà bubbuëupamà, katarà ca sà vedanà sukhà dukkhà adukkhamasukhà,
evamesà aniddiññhà. Evaü niddiññhaü ca aniddiññhaü ca. 

(31) Tattha katamaü ¤àõaü: 
38. Pa¤¤à hi seññhà lokasmiü - yàyaü nibbedhagàminã, 
Yàya sammà pajànàti - jàtimaraõasaïkhayaü. 
"Tãõi'màni indiyàni: ana¤¤àta¤¤assàmãtindriyaü a¤¤indriyaü a¤¤àtàvindiyaü. Idaü ¤àõaü. 

(32) Tattha katamaü ¤eyyaü: 
39. Kàmesu sattà kàmasaïgasattà
Saüyojane vajjamapassamànà, 
Na hi jàtu saüyojanasaïgasattà
Oghaü tareyyuü vipulaü mahantaü. [PTS Page 052] [\q  52/]      
'Catåhi dhamme hi 5 samannàgatà kàyassa bhedà devesu uppajjanti, 

Udàne kàviyaü6 suttaü, apaõõakapasàdanãyaü. Idaü ¤eyyaü. 

(33) Tattha katamaü ¤àõaü ca ¤eyyaü ca: 
40. Sabbe dhammà anattàtã - yadà pa¤¤àya passati
Atha nibbindati dukkhe - esa maggo visuddhiyà. 

Yadà passatã'ti ¤àõaü. Yo sabbadhammesu anattàkàrena upaññhapeti, idaü ¤eyyaü. 

"Cattàri ariyasaccàni, tattha tãõi ¤eyyàni. Maggasaccaü sãlakkhandho ca pa¤¤àkkhandho ca
idaü ¤àõaü ca ¤eyyaü ca. 

(34) Tattha katamaü dassanaü: 
41. Eso'va maggo nattha¤¤o - dassanassa visuddhiyà
Etaü hi 7 tumhe pañipajjatha - màrassetaü pamohanaü. 
1. Patàpavatà-machasaü, [PTS] 2. Vãrocatàni-machasaü, [PTS] 3. Pubbuëo-machasaü. 4.
Màyà-machasaü. 5. Aïgehi-machasaü, [PTS] 6. Kapiyaü-[PTS] 7. Ekamhi-machasaü


[BJT Page 070] [\x  70/]      

"Catåhi aïgehi samannàgato ariyasàvako attanàva attànaü byàkareyya: 'khãõanirayomhi'
yàva 'sotàpannohamasmi avinipàtadhammo niyato sambodhiparàyano" ti idaü dassanaü. 

(35) Tattha katamà bhàvanà: 

42. Yassindriyàni subhàvitàni1
Ajjhattaü bahiddhà ca sabbaloke, *nibbijjha imaü paraü ca lokaü
Kàlaü kaïkhati bhàvito sa danto. 

"Cattàri dhammapadàni: anabhijjhà avyàpàdo sammàsati sammàsamàdhi. [PTS Page 053  [\q 
53/]     "] ayaü bhàvanà. 

(36) Tattha katamaü dassanaü ca bhàvanà ca: 
43. Vacasà manasà ca kammunà ca 2
Aviruddho sammà viditvà dhammaü, 
Nibbànapadàbhipatthayàno
Sammà so loke paribbajeyya. 

'Sotàpattiphalaü sacchikàtukàmena katame dhammà manasikàtabbà: bhagavà àha,
pa¤cupàdànakkhandhà. Idaü dassanaü ca bhàvanà ca. 
(37) Tattha katame vipàkadhammadhammà: 
"Yàni karoti puriso"ti vitthàro. 
"Tãõi'màni bhikkhave sucaritàni" ime vipàkadhammadhammà. 

(38) Tattha katame navipàkadhammadhammà: 
44. Råpaü vedayitaü sa¤¤à - vi¤¤àõaü yà ceva vetanà 
Neso'hamasmi na me so - attà iti diññho virajjati. 

"Pa¤cime bhikkhave khandhà" ime navipàkadhammadhammà. 

(39) Tattha katamo nevavipàko navipàkadhammadhammo: 
45. Ye evaü pañipajjanti - nayaü buddhena desitaü, 
Te dukkhassantaü karissanti - satthu sàsanakàrakà'ti. 

Iti yà ca sammàpañipatti yo ca nirodho, ubhayametaü neva vipàko na vipàkadhammo. [PTS
Page 054] [\q  54/]      

Brahmacariyaü vo bhikkhave desessàmi, brahmacariyaphalàni ca: brahmacariyaü ca ariyo
aññhaïgiko maggo, brahmacariyaphalàni sotàpattiphalaü yàva arahattaü. 

1. Bhàvitàni - [S. 
2. Manasàtha kammanà ca - ma. *' So puggalo matimà ca råpasa¤¤ã
Yumohagatà na jànàti, 
Iti machasaü - [PTS] potthakesu dissati. 


[BJT Page 072] [\x  72/]     

(40) Tattha katamaü sakavacanaü: 
46. Sabbapàpassa akaraõaü - kusalassa upasampadà
Sacittapariyodapanaü - etaü buddhànasàsanaü. 

"Tãõi'màni bhikkhave vimokkhamukhàni" idaü sakavacanaü. 

(41) Tattha katamaü paravacanaü: 
47. Natthi puttasamaü pemaü - natthi gosamitaü1 dhanaü
Natthi suriyasamà2 àbhà - samuddaparamà sarà. 

"Hotu devànaminda subhàsitena jayoti"* "so hi nàma bhikkhave sakko devànamindo sakaü
pu¤¤aphalaü upajãvamàno"ti vitthàrena kàtabbaü. Idaü paravacanaü. 

(42) Tattha katamaü sakavacanaü ca paravacanaü ca: 
48. Yaü pattaü yaü ca pattabbaü - ubhayametaü rajàkiõõaü
Ye evaü vàdino natthi - tesaü kàmesu doso'ti. 

Idaü paravacanaü. 

"Ye ca kho te ubho ante anupagamma vaññaü tesaü natthi pa¤¤àpanàya. Idaü sakavacanaü.
[PTS Page 055] [\q  55/]      
49. Nandati puttehi puttimà
Gomiko3 gohi tatheva nandati, upadhãhi narassa nandanà5
Na hi so nandati; yo niråpadhã'ti. Paravacanaü. 

50. Socati puttehi puttimà gomiko gohi tatheva socati, 
Upadhã hi narassa socanà6
Na hi so socati yo niråpadhã'ti, sakavacanaü. 
Idaü sakavacanaü paravacanaü ca. 

(43) Tattha katamaü sattàdhiññhànaü: 
51. Ye keci bhåtà bhavissanti
Ye và'pi sabbe gamissanti pahàya dehaü, 
Taü sabbaü jàniü kusalo viditvà
âtàpiyo7 brahmacariyaü careyya, 

1. Goõasamitaü-ma. [PTS] 2. Suriyasamà-ma. [PTS] *] Hetunà màrisà iccàdi pàñho machasaü
[PTS] 
Potthakesu dissati. 3. Gomà - machasaü, 4. Bhogiko, bhogehi-[PTS] 5. Jano, nandãto-[PTS] 6.
Dhammeñhito-[PTS] 7. Jano sa socati-[PTS] 


[BJT Page 074] [\x  74/]     

"Tayome bhikkhave satthàro: tathàgato arahaü sekkho pañipado". Idaü sattàdhiññhànaü. 

(44) Tattha katamaü dhammàdhiññhànaü: 
52. Yaü ca kàmasukhaü loke - yaü vidaü diviyaü sukhaü, 
Taõhakkhayasukhassete - kalaü nàgghanti soëasiü. [PTS Page 056] [\q  56/]      

"Sattime bhikkhave bojjhaïgà" idaü dhammàdhiññhànaü. 

(45) Tattha katamaü sattàdhiññhànaü ca dhammàdhiññhànaü ca: 
"Duddasaü taü1 saccaü duddaso pañivedho bàlehi, jànato passato natthi nandã'ti vadàmi.
Duddasaü taü saccaü duddaso pañivedho bàlehi'ti dhammàdhiññhànaü. 'Jànato passato
natthi nandã'ti sattàdhiññhànaü. 

Dàråkkhandhopamaü, gaïgàya tiriyaü2 orima¤ca tãraü pàrima¤ca tãraü thale và na ca
ussãdanaü majjhe ca na saüsãdanaü manussagàho3 ca amanussagàho ca anto påtibhàvo ca,
idaü dhammàdhiññhànaü. Evaü pana bhikkhu nibbànaninno bhavissati nibbànapoõo'ti 4
sattàdhiññhànaü. Idaü sattàdhiññhànaü ca dhammàdhiññhànaü ca. 

(46) Tattha katamo thavo: 
53. Maggàna'ññhaïgiko seññho - saccànaü caturo padà, 
Viràgo seññho dhammànaü - dvãpadànaü ca cakkhumà. 

"Tãõi'màni bhikkhave aggàni: buddho sattànaü, viràgo dhammànaü, saïgho gaõànaü" ayaü
thavo. 

(47) Tattha katamaü anu¤¤àtaü: [PTS Page 057] [\q  57/]      
54. Kàyena saüvaro sàdhu - sàdhu vàcàya saüvaro
Manasà saüvaro sàdhu - sàdhu sabbattha saüvaro, 
Sabbattha saüvuto bhikkhu - sabbadukkhà pamuccati. 

Idaü bhagavatà anu¤¤àtaü. 

"Tãõi'màni bhikkhave karaõãyàni: kàyasucaritaü vacãsucaritaü manosucaritaü. " Idaü
anu¤¤àtaü. 
(48) Tattha katamaü pañikkhittaü: "natthi puttasamaü pemaü" vitthàro. Idaü pañikkhittaü. 
"Tãõi'màni bhikkhave akaraõãyàni (sayaü abhi¤¤àya desitàni) katamàni tãõi:
kàyaduccaritaü vacãduccaritaü manoduccaritaü" idaü pañikkhittaü. 

1. Duddasamantaü- machasaü-[PTS] 2. Tãriyà-machasaü [PTS] 3. Manussaggàho-machasaü.
4. Nibbànaparàyaõoti-ma. 5. Tãriyà-machasaü, [PTS] 


[BJT Page 076] [\x  76/]     

(49) Tattha katamaü anu¤¤àtaü ca pañikkhittaü ca: 

55. Kàyena kusalaü kayirà1 - assa kàyena saüvuto kàyaduccaritaü hitvà - kàyasucaritaü care.
Dvãhi pañhamapadehi catutthena ca padena anujànàti. Kàyaduccaritaü hitvà'ti tatiyena
padena pañikkhittanti. Mahàvibhaïgo aviratàpanàdo. (?) 

Tatthimà uddànagàthà: 

(1) Sace bhàyatha dukkhassa - råpe ràdha atãtake
Sãlavantena ànanda - dhammo chattaüva rakkhati. [PTS Page 058] [\q  58/]      

(2) Sabbe dhammà anattàti - himavantampi càlaye
Na vo dukkhà pamuttyatthi - samatho ca vipassanà, 

(3) Kàmacchandaü upàdàya - yo so vitakkehi khajjati
Subhàvitatte bojjhaïge - so imaü vijañaye jañaü. 

(4) Su¤¤ato lokaü avekkhassu - samàdhiü bhikkhu bhàvaye
Kàmaü kàmayamànassa - dhammacariyàya suggatiü. 

(5) Ha¤¤ate sabbà mucce va - nipphoñhentà catuddisà
Yo kàme parivajjeti - pàricchattopamena ca, 

(6) Yàni karoti puriso - lokadhammà pakàsità
Sukho vipàko pu¤¤ànaü - tatiyaü a¤¤aü na vijjati, 
(7) âdànassa bhayaü ¤atvà - jàyati jãyatã ti ca
Kàmà hi citrà madhurà - atha bàlisikopamaü2, 

(8) Na hi pàpaü kataü kammaü - agatãhi ca gacchati, 
Yassindriyàni samathaü gatàni - tatheva pa¤ca¤àõiko. 

(9) Sattiyà viya omaññho - vi¤¤àõaü ca patiññhitaü;
Yo pàõamatipàteti - tãõi duccaritàni ca, (10) saññhivassasahassàni - khaõaü laddhàna
dullabhaü
Ayasàca malaü samuññhitaü - catåsu pañipajjati, 

(11) Nelaïgo setapacchàdo - atha gopàlakåpamaü 
Sukho viveko tuññhassa - vitakkà ca sudesità, 
(12) Pheõapiõóåpamaü råpaü - brahà uju patàpavà
Pa¤¤à hi seññhà lokasmiü - ana¤¤à tãõi indriyàni, [PTS Page 059] [\q  59/]      

1 (Karamàno-
2. Loõa sallopamaü - machasaü, [PTS] 
(Kare - machasaü. 
[BJT Page 078] [\x  78/]     

(13) Kàmesu sattà kàmasaïgasattà - atha vaõõàrahassa ca 
Sabbe dhammà anattàti - ariyasaccaü ca desitaü, 

(14) Esova maggo nattha¤¤o - sotàpannoti byàkare
Yassindriyàni subhàvitàni - atha dhammapadehi ca, 

(15) Vacasà manasà ceva - pa¤cakkhandhà aniccato
Yàni karoti puriso - tãõi sucaritàni ca, 

(16) Råpaü vedayitaü sa¤¤à - pa¤cakkhandhà pakàsità

(17) Sabbapàpassa akaraõaü - vimokkhà taü hi desità 
Natthi puttasamaü pemaü - devànaü asuràna ca, 

(18) Yaü pattaü ye ubho ante - nandati socatã'ti ca 
Ye keci bhåtà bhavissanti - satthàrà ca pakàsità

(19) Yaü ca kàmasukhaü loke - bojjhaïgà ca pakàsità
Maggà'naññhaïgiko seññho - tayo ca aggapattiyo

(20) Kàyena saüvaro sàdhu - karaõãyaü ca desitaü
Natthi puttasamaü pemaü - akaraõãyàni ca desità, 

(21) Kàyena kusalaü kayirà - vinayaü ca kàmasukhaü loke
Bojjhaïgà va sudesità - duddasaü amataü padaü. 

Peñakopadese sàsanapaññhànaü nàma dutiyabhåmi samattà. [PTS Page 060] [\q  60/]      



[BJT Page 080] [\x  80/]     

Tatiya bhåmi

Tattha katamaü suttàdhiññhànaü: lobhàdhiññhànaü, dosàdhiññhànaü, mohàdhiññhànaü,
alobhàdhiññhànaü, adosàdhiññhànaü, amohàdhiññhànaü, kàyakammàdhiññhànaü,
vàcàkammàdhiññhànaü, manokammàdhiññhànaü, saddhindriyàdhiññhànaü,
viriyindriyàdhiññhànaü, satindriyàdhiññhànaü, samàdhindriyàdhiññhànaü,
pa¤¤indriyàdhiññhànaü. 

(1) Tattha katamaü lobhàdhiññhànaü: 
1. Vitakkapamathitassa1 jantuno
Tibbaràgassa subhànupassino, 
Bhiyyo taõhà pavaóóhati
Esa kho daëhaü2 karoti bajhanaü. 

'Vitakkapamathitassà'ti kàmaràgo. 'Subhànupassino'ti kàmavatthu. 'Hiyyo taõhà
pavaóóhati'ti kàmataõhà. 'Esa daëhaü karoti bandhana'nti ràgaü. Iti yo yo dhammo
målanikkhitto, so yevettha dhammo uggàhayitabbo. (?) Na bhagavà ekaü dhammaü àrabbha
a¤¤aü dhammaü deseti. Yassa vitakketi kàmavitakko, tameva vitakkaü kàmavitakkena
niddisãyati, 'tibbaràgassà'ti tasseva vitakkassa vatthuü niddisati 'subhànupasasino hiyyo
taõhà pavaóóhatã'ti tameva ràgaü [PTS Page 061] [\q  61/]      kàmataõhàti niddiyati. 'Esa
daëhaü karoti bandhana'nti tameva taõhàsaüyojanaü niddiyati. Evaü gàthàsu
anuminitabbaü. Evaü saveyyàkaraõesu. 

Tattha bhagavà ekaü dhammaü tividhaü niddisati: nissandato hetuto phalato. 
2. Dadaü piyo hoti bhajanti naü bahå
Kittiü ca pappoti yaso ca vaóóhati, 
Amaïkubhåto parisaü vigàhati
Visàrado hoti naro amaccharã. 

'Dada'nti yaü yaü dànaü, idaü dànamayikaü pu¤¤akiriyaü3. Tattha hetu: yaü vetaü,
'bhajanti naü bahå' 'kitti'nti yo ca kalyàõo kittisaddo loke abbhuggacchati, yaü bahukassa
janassa piyo bhavati manàpo ca. Yaü ca avippañisàrã kàlaïkaroti ayaü nissando, yaü kàyassa
bhedà devesu uppajjatãti 4. Idaü phalaü. Idaü alohàdhiññhànaü5. 

1. Vitakkamathitassa-[PTS] 2. Gàëhaü-ma. 3. Pu¤¤akirayaü-ma, [PTS] 4.
Upapajjatãti-machasaü. 5. Lobhàdhiññhànaü-machasaü. 
[BJT Page 082] [\x  82/]     

(2) Tattha katamaü dosàdhiññhànaü: 
3. Yo pàõamatipàteti - musàvàdaü ca bhàsati, loke adinnaü àdiyati - paradàraü ca gacchati, 
Suràmerayapànaü ca - yo naro anuyu¤jatã. 

4. Appahàya pa¤ca veràni - dussãlo iti vuccati, kàyassa bhedà duppa¤¤o - nirayaü
sopapajjati. 

'Yo pàõamatipàtetã'ti duññho pàõamatipàteti. 'Musàvàdaü ca bhàsatã'ti dosopaghàtatàya
musàvàdaü ca bhàsati. 'Suràmerayapànaü ca yo naro anuyu¤jatã'ti doso nidànaü. [PTS Page
062  [\q  62/]     '@]yà ca suràmerayapànaü anuyu¤jati. Yathà paradàravihàrã amitte
janayati 2. 

'Pa¤ca veràni appahàyà'ti pa¤cannaü sikkhàpadànaü samatikkamanaü, sabbesaü dosajànaü
sà pa¤¤atti1, teneva dosajanitena 'kammena dussãlo iti vuccati' so'pi dhammo hetunà
niddisitabbo, nissandena phalena ca. 

"Tãõi bàlassa bàlalakkhaõàni: dubbhàsitabhàsã ca hoti duccintita cintã ca
dukkatakammakàrã ca" tattha yaü kàyena ca vàcàya ca parakkamati, idamassa
dukkatakammakàrã, tattha yaü yathà ca musàvàdaü bhàsati, yathà pubbaniddiññhaü,
idamassa dubbhàsità yaü ca saïkappeti, manoduccaritaü byàpàdaü idamassa
duccintitacintità. Yaü so imehi tãhi bàlalakkhaõehi samannàgato tãõi tajjàni dukkhàni
domanassàni anubhavati, so ca hoti sabhaggato và parisaggato và tajjaü kathaü kathenti 4.
Yadà bhavati so ca pàõàtipàtàdi dasaakusalakammapatho, so tatonidànaü dukkhaü [PTS
Page 063] [\q  63/]      domanassaü pañisaüvedetã'ti. 

Punacaparaü yadà passati coraü ràjàparàdhikaü ra¤¤à gahitaü jãvità vorepentaü, tassevaü
bhavati 'sace mamampi ràjà jàneyya mamampi ràjà gàhàpetvà jãvità voropeyyà'ti so
tatonidànaü duïkhaü domanassaü pañisaüvedeti. 

Punacaparaü bàlo yadà bhavati àsanà samàråëho yàva yà me gati bhavissati ito pecca
parammaraõà'ti so tatonidànaü dukkhaü domanassà pañisaüvedeti. Iti bàlalakkhaõaü hetu,
tãõi tajjàni dukkhàni nissando kàyassa bhedà nirayesu uppajjati, idaü phalaü idaü
dosàdhiññhànaü. 

1. Abhibhijjhati-[PTS] 2. Amittà jàyanti-machasaü, [PTS] 3. Paõõatti-machasaü. 
4. Kathaü kathanti-machasaü, kataü katantã-[PTS] 


[BJT Page 084] [\x  84/]     

(3) Tattha katamaü mohàdhiññhànaü: 
5. Sataü ceva sahassànaü - kappànaü saüsarissati, 
Athavà'pi tato bhiyyo - gabbhà gabbhaü gamissatha. 

6. Anupàdàya buddhavacanaü - saïkhàre attato upàdàya, 
Dukkhassantaü karissanti - ñhànametaü na vijjati. 

So'yaü anamataggasaüsàraü samàpanno jàyati ca mãyati ca1, ayaü avijjàhetukà. Yàni'pi ca
saïkhàrànaü payojakàni 2, tàni'pi avijjàpaccayàni yaü adassànaü buddhavacanassa, ayaü
avijjàsutte yeva niddiññhaü. Yo ca saïkhàre attato harati, pa¤cakkhandhe pa¤ca diññhiyo
upagacchati: 'etaü mama, eso'hamasmi, eso me attà'ti, idaü suttaü avijjàya nikkhittaü avijjàya
nikkhipitaü. Evaü satthà sutte nayena dhammena niddisati" asàdhàraõena taüyeva tattha
niddisitabbaü. Na a¤¤aü. 

"Yehi keci bhikkhave samaõà và bràhmaõà và "idaü dukkhaü'nti nappajànanti" (cattàri
saccàni vitthàrena. ) Yà tattha appajànanà, idaü dukkhaü. Ayaü hetu. Appajànanto vividhe
saïkhàre abhisaïkharoti, ayaü nissando. Yaü va diññhigatàni paràmasati, 'idameva saccaü
moghama¤¤a'nti ayaü nissando. Yaü [PTS Page 064] [\q  64/]      punabbhavaü nibbatteti,
idaü phalaü. Ayampi dhammo niddiññho, hetuto ca nissandato ca phalato ca. 

Ettha pana keci dhammà sàdhàraõà bhavanti. Hetu khalu àdito yeva sutte nikkhipissanti.
Yathà kiü bhave: "cattàri'màni bhikkhave agatigamanàni" tattha yaü ca chandàgatiü gacchati.
Yaü ca bhayàgatiü gacchati, ayaü lobho akusalamålaü, yaü dosà -ayaü doso yeva. Yaü mohà
- ayaü moho yeva. Evaü imàni tãõi akusalamålàni àdito yeva upaparikkhitabbàni, yattha
ekaü niddisitabbaü, tattha ekaü niddisãyati. Tathà dve, tathà tãõi 4, na hi àdimhi 5
anikkhitte hetu và nissando và phalaü và niddisitabbaü. Ayaü cettha gàthà: 

7. Chandà desà bhayà mohà - yo dhammaü ativattati
Nihãyati tassa yaso - kàëapakkheva candimà. 

Tattha chandà ca, ayaü lobho yathàniddiññhaü pubbe. Idaü mohàdhiññhànaü. 

1. Jàyate ca miyate ca-ma. [PTS] 2. Payojanàni-machasaü, [PTS], 3. Saniddiññho-machasaü,
[PTS] 4. Yathà tãõi-machasaü, [PTS] 5. âdãhi-machasaü, [PTS] 


[BJT Page 086] [\x  86/]     

(4) Tattha katamaü alobhàdhiññhànaü: 

8. Asubhànupassiü viharantaü - indriyesu susaüvutaü, 
Bhojanamhi ca matta¤¤aü - saddhaü àraddhavãriyaü, taü ve nappasati màro - vàto selaü'va
pabbatanti. 

Tattha yà asubhàya upaparikkhà, ayaü kàmesu àdãnavadassanena pariccàgo indrayesu
susaüvuto tasseva alobhassa pàripåriyaü mama àyatanà sobhantã'ti1 anupàdàya, bhojanamhi
ca matta¤¤u'nti rasataõhàpahànaü, iti ayaü alobho asubhànupassitàya vatthuto dhàrayati,
so [PTS Page 065] [\q  65/]      alobho hetu. Indriyesu guttadvàratàya gocarato dhàrayati,
bhojane matta¤¤utàya parato dhàrayati, ayaü nissando. 'Taü ve nappasahati màro vàto selaü
va pabbata'nti idaü phalaü. Iti yoyeva dhammo àdimhi nikkhitto, soyeva majjhe ceva
avasàne ca. 
"Nàhaü bhikkhave a¤¤aü ekadhammampi samanupassàmi, asamuppannassa
kàmacchandassa anuppàdàya uppannassa và pahànàya. Yathayidaü asubhanimittaü. "
Tattha asubha nimittaü anuppanno veva kàmacchando na uppajjati, uppanno ca
kàmacchando pahãyati. Idaü alobhassa vatthu. Yaü puna anuppanno kàmaràgo pariyàdiyati
råparàgaü aråparàgaü, iti phalaü. Iti ayampi ca dhammo niddiññho hetuto ca nissandato ca
phalato ca. Idaü alobhàdhiññhànaü. 

(5) Tattha katamaü adosàdhiññhànaü: 
9. Ekampi ce pàõamaduññhacitto
Mettàyati kusalo tena hoti, 
Sabbe ca pàõe manasà'nukampaü
Pahåtamariyo pakaroti pu¤¤aü. 

"Ekampi ce pàõamaduññhacitto mettàyatã"ti ayaü adoso nigghatena assàdo, 'kusalo tena
hotã'ti tena kusalena dhammena saüyutto dhammapa¤¤attiü gacchati. 'Kusaloti yathà
pa¤¤àya pa¤¤o paõóiccena paõóiko. 'Pahånamariyo pakaroti pu¤¤a'nti tassà yeva vipàko,
ayaü lokiyassa, na hi lokuttarassa [PTS Page 066] [\q  66/]      tattha yà mettàyanà, ayaü
hetu yaü kusalo bhavati, ayaü nissando. Yàva abyàpajjabhåmiyaü2. Bahuü pu¤¤aü3
pasavati, idaü phalaü. Iti adoso niddiññho hetuto ca nissandato ca phalato ca. 

"Ekàdasànisaüsà mettàya cetovimuttiyà" tattha yà mettàcetovimutti, ayaü ariyadhammesu
ràgaviràgà cetovimutti, lokikàya bhåmikà hetu, yaü sukhaü àyatiü manàpo hoti manussànaü
ime ekàdasa dhammà nissando, yaü ca akatàvã brahmakàye uppajjati 4 idaü phalaü, idaü
adosàdhiññhànaü. 

1. âyatanasocitaü-machasaü, [PTS] 2. Ababhàpajjho bhåmiyaü-machasaü, [PTS] 
3. Bahupu¤¤aü-ma, [PTS] 4. Upapajjati-ma. 


[BJT Page 088] [\x  88/]     

(6) Tattha katamaü amohàdhiññhànaü: 
10. Pa¤¤à bhi seññhà lokasmiü - yà'yaü nibbedhagàminã, 
Yàya sammà pajànàti - jàtimaraõasaïkhayaü1. 

'Pa¤¤à hi seññhà'ti vatthuü, 'nibbedhagàmini'ti nibbànagàminiyaü yathàbhåtaü pañivijjhati.
'Sammà pajànàti jàtimaraõasaïkhaya'nti amoho 'pa¤¤à'ti hetu, yaü pajànàti ayaü nissando,
yo jàtimaraõasaïkhayo, idaü phalaü. Iti amoho niddiññho hetunà ca nissandena ca phalena
ca. 

Tãõi'màni bhikkhave indiyàni: ana¤¤àta¤¤assàmãtindriyaü a¤¤indriyaü a¤¤àtàvindiyaü,
tattha katamaü ana¤¤àta¤¤assàmãtindriyaü: idha bhikkhave bhikkhu anabhisametassa
dukkhassa ariyasaccassa abhisamàya chandaü janeti vàyamati viriyaü2. ârabhati cittaü
paggaõhàti padahati. (Evaü catunnaü ariyasaccànaü kàtabbaü. ) Tattha katamaü
a¤¤ãndiyaü: [PTS Page 067] [\q  67/]      idha bhikkhave bhikkhu 'idaü dukkhaü
ariyasacca'nti yathàbhåtaü pajànàti, (yàva dhammà, ) idaü a¤¤indriyaü. âsavakkhayà
anàsavo hoti, idaü vuccati a¤¤àtàvindiyaü. Tathà'yaü pa¤¤à, ayaü hetu. Yaü chandaü janeti
vàyamati, yà pajànàti, ayaü nissando. Yena sabbaso àsavànaü khayo ayaü hetu3, yaü khaye
¤àõamuppajjati anuppàde ¤àõaü ca ayaü nissando, yaü arahattaü, idaü phalaü. Tattha
'khãõà me jàti, vusitaü brahmacariyaü, kataü karaõãya'nti, idaü khaye ¤àõaü. 'Nàparaü
itthattàyàti pajànàti'ti idaü anuppàde ¤àõaü. Iti imàni indiyàni. Amoho niddiññho hetunà ca
nissandena ca phalena ca. Imàni asàdhàraõàni niddiññhàni. 

Tattha katamàni kusalamålàni sàdhàraõàni: 

"Kusalaü ca vo bhikkhave desessàmi kusalamålaü ceva. Tattha katamaü kusalamålaü: alobho
adoso amoho. Tattha katamaü kusalaü: aññha sammattàni, sammàdiññhi yàva
sammàsamàdhi. Tattha yàni kusalamålàni, ayaü hetu. Yaü ca alobho tãõi kammàni
samuññhàpeti: saïkappaü vàyàmaü samàdhiü ca. Ayaü alobhassa nissando. Tattha yo adoso,
ayaü hetu. Yaü tayo dhamme paññhapeti: sammàvàcaü sammàkammantaü sammààjãvaü ca,
ayaü nissando. [PTS Page 068] [\q  68/]      tattha yo amoho hetu, yaü dve dhamme
upaññhapeti: aviparãtadassanampi ca anabhilàpanaü, ayaü nissando. Imassa
brahmacariyassa yaü phalaü tà dve vimuttiyo: ràgaviràgà cetovimutti avijjàviràgà ca
pa¤¤àvimutti, idaü phalaü. Iti imàni tãõi kusalamålàni niddiññhàni hetuto ca nissandato ca
phalato ca, evaü sàdhàraõàni kusalàni pañivijjhitabbàni. 

1. Jàtibhava parikkhayaü-iti vu. 2. Viriyaü- machasaü. 3. Khayà hetu-machasaü, [PTS] 


[BJT Page 090] [\x  90/]      

Yattha duve yattha tãõi, ayaü cettha gàthà: 
11. Tulamatulaü ca sambhavaü - bhavasaïkhàramavassaji muni, 
Ajjhattarato samàhito - abhidà1 kavacamivattasambhavanti. 

'Tulamatulaü ca sambhava'nti tulasaïkhataü atulasaïkhataü' tattha ye saïkhatà tulaü, te dve
dhammà: assàdo ca àdãnavo ca tulità bhavanti ettako kàmesu assàdo ettako àdãnavo imassa,
idaü nissaraõanti iti nibbànaü pajànàti. 

Dvãhi kàraõehi atulaü na ca sakkà tulayituü, ettakaü etaü netaü paramatthiti tena atulaü,
atha nibbànaü ratananti 2 karitvà acchariyabhàvena atulaü. Tattha kusalassa ca
abhisambhavà jànanà passanà, ayaü amoho. Yaü tattha ¤àtà osiraõà(?) Bhavasaïkhàrànaü.
Ayaü alobho, yaü 'ajjhattarato samàhito'ti vikkhepapañisaüharaõaü3. Ayaü adoso. Iti imàni
tãõi kusalamålàni, [PTS Page 069] [\q  69/]      tulamatulaü sabbhava'nti ayaü amoho. Yo
bhavasaïkhàràõaü samosaraõaü lobho, sammàsamàdhãnaü assado, ayaü hetu. Yaü
ajjhattarato avijjaõóakosassa 4 sambhedo, ayaü nissando sà pavatti. Imàni tãõi niddiññhàni
kusalamålàni hetuto ca nissandato ca phalato ca. 

Ettàvatà esà pavatti ca nivatti ca, akusalamålehi pavattati, kusalamålehi nivattatãti imehi ca
tãhi sabbaü akusalaü5 samosaraõaü gacchati so dhamme và vacanato niddiññho(?) Taõhàti
và kodhoti và asampaja¤¤anti và anusayoti và makkhoti và paëàsoti và asatãti và6 issàti và
macchariyanti và a¤¤àõanti và, tehi ye ca vatthuhi niddisitabbaü. Yassimàni dve vacanàni
dhammapadàni niddiññhàni na so atthi kileso yo imesu navasu padesu samodhànaü
samosaraõaü gacchati, ayaü kileso. Na ca lobho na ca doso na ca moho. Yathà
akusalamålàni, evaü kusalàni pañikkhepena niddisitabbàni. Idaü amohàdhiññhànaü. 

(7) Tattha katamaü kàyakammàdhiññhànaü: 
12. Kàyena kusalaü7 kare - assa kàyena saüvuto, 
Kàyaduccaritaü bhitvà - kàyasucaritaü care. 
"Tãõi'màni bhikkhave kàyasucaritàni: pàõàtipàtà veramaõã, adinnàdànà veramaõi, kàmesu
micchàcàrà veramaõã" idaü kàya kammàdhiññhànaü. 

1. Abhindi-machasaü. 2. Pàpuõà ratanaü-machasaü, [PTS] 3. Pañisaüharaõà-majasaü, [PTS] 
4. Avijjaõóakosaü-machasaü, [PTS] 5. Akusalamålaü-machasaü, [PTS] 6.
Assatãtivà-machasaü, 7. Kusalampi-[PTS] 


[BJT Page 092] [\x  92/]     
(8) Tattha katamaü vàcàkammàdhiññhànaü: 
13. Subhàsitaü uttamamàhu santo
Dhammaü bhaõe nàdhammaü taü dutiyaü, 
Piyaü bhaõe nàppiyaü taü tatiyaü
Saccaü bhaõe nàlãkaü taü catutthaü. [PTS Page 070] [\q  70/]      
Cattàrimàni ca vacãsucaritàni. Idaü vàcàkammàdhiññhànaü. 

(9) Tattha katamaü manokammàdhiññhànaü: 
14. Manena kusalaü kayirà1 - manasà saüvuto bhave, 
Manoduccaritaü hitvà - manasà sucaritaü care. 
"Tãõi'màni manosucaritàni: anabhijjhà avyàpàdo sammàdiññhi, idaü manokammàdhiññànaü.
Imàni asàdhàraõàni suttàni. 

Tattha katamàni sàdhàraõàni suttàni-
15. Vàcànurakkhã manasà susaüvuto
Kàyena ca akusalaü na kayirà2, 
Ete tayo kammapathe visodhaye
âràdhaye maggaü isippaveditaü3. 

"Tisso imà bhikkhave pàrisuddhiyo: kàyakammapàrisuddhi vàcàkammapàrisuddhi
manokammapàrisuddhi, tattha katamà kàyakammapàrisuddhi: pàõàtipàtà veramaõi
adinnàdànà veramaõi kàmesu micchàcàrà veramaõã. Tattha katamà vàcàkammapàrisuddhi:
musàvàdà veramaõã pisunàvàcà veramaõã pharusàvàcà veramaõi samphappalàpà
veramaõã, tattha katamà manokammapàrisuddhi: anabhijjhà avyàpàdo sammàdiññhi. Idaü
sàdhàraõa suttaü. 

Iti sàdhàraõàni ca suttàni asàdhàraõàni ca suttàni pañivijjhitabbàni, pañivijjhitvà vàcàya
kàyena ca suttassa attho niddisitabbo. 

(10) Tattha katamaü saddhindiyàdhiññhànaü: [PTS Page 071] [\q  71/]      
16. Yassa saddhà tathàgate - acalà suppatiññhità, 
Sãlaü ca yassa kalyàõaü - ariyakantaü pasaüsitaü. 

17. Saïghe pasàdo yassatthi - ujubhåtaü ca dassanaü, 
Adaliddoti taü àhu - amoghaü tassa jãvitaü. 
18. Saddhà ve nandikà àrà - dhiko no tassa saddhoti, 
Sabbaü siyàti bhagavantaü - tathàråpo dhammasampasàdo. 
Idaü saddhindiyàdhiññhànaü. 

1. Nàkusalaü kayirà-machasaü, 2. Kusalaü kammaü-machasaü, [PTS] 3.
Maggamisippaveditaü-ma. 


[BJT Page 094] [\x  94/]     

(11) Tattha katamaü viriyindiyàdhiññhànaü: 
19. ârabhatha1 nikkhamatha - yu¤jatha buddhasàsane
Dhunàtha maccuno senaü - naëàgàraüva ku¤jaro. 
"Cattàro'me bhikkhave sammappadhànà" idaü viriyindiyàdhiññhànaü2. 

(12) Tattha katamaü satindiyàdhiññhànaü: 
20. Satimato sadà3 'bhaddaü - satimà sukhamedhati, 
Satimato su ve seyyo4 - verà na parimuccati. 
"Cattàro satipaññhànà" vitthàrena kàtabbà. Idaü satindiyàdhiññhànaü. 
(13) Tattha katamaü samàdhindiyàdhiññhànaü: 
21. âkaïkhato te naradammasàrathi devà manussà manasà vicintitaü, 
Sabbe na ja¤¤à kasiõàpi pàõino
Santaü samàdhiü araõaü nisevato. [PTS Page 072] [\q  72/]      
'Kiü taü bhagavà àkaïkhatã'ti. 

"Tayo'me bhikkhave samàdhi: savitakko savicàro, avitakko vicàramanto, avitakko avicàro"
idaü samàdhindiyàdhiññhànaü. 

(14) Tattha katamaü pa¤¤indiyàdhiññhànaü: 
"Pa¤¤à hi seññhà lokasmi"nti vitthàrena. 
"Tisso imà bhikkhave pa¤¤à: sutamàyã cintàmayã bhàvanàmayã" idaü
pa¤¤indriyàdhiññhànaü suttaü. Imàni indriyàdhiññhànàni asàdhàraõàni suttàni. 

Tattha katamàni sàdhàraõàni indiyàdhiññhànàni suttàni: 
22. Avãtaràgo kàmesu - yassa pa¤cindiyà6 mudå, 
Saddhà sati ca viriyaü3 - samatho ca vipassanà, 
Tàdisaü bhikkhumàsajja - pubbeva upaha¤¤ati. 

1. ârambhatha-ma. 2. Viriyàdhiññhànaü-ma. 3. Saddhà seyyo-[PTS] 4. Bhaddaü atthu
satimato [PTS] 5. Pa¤¤indiyà-[PTS] 6. Viriyaü-ma. 


[BJT Page 096] [\x  96/]     

"Pa¤cimàni indiyàni" saddhindiyàdi indiyaü daññhabbaü. Tãsu aveccappasàde vitthàrena
suttaü kàtabbaü, imàni sàdhàraõàni indiyàdhiññhànàni suttàni. 

Yaü yassa sambandhaü kusalassa và akusalassa và tena tena adhiññhànena taü suttaü
niddisitabbaü. Nattha¤¤o dhammo niddisitabbo. 

Tattha sàdhàraõaü kusalaü, nàpi kusalaü akusalaü, yathà sàdhàraõàni ca kusalamålàni
sàdhàraõàni ca akusalamålàni: uppannaü kàmavitakkaü pajahati -pe- cattàro
sammappadhànà. Kusalaü akusalaü ca. 
Tatthimà uddànagàthà: 
1. Vitakkena pamathito - dadaü piyo naro iti, [PTS Page 072] [\q  72/]      
Yo pàõamatipàteti - tãõi bàlassa lakkhaõà. 
2. Sataü ceva sahassànaü - ye ca samaõabràhmaõà, 
Chandà dosà bhayà mohà - catåhi agatãhi ca. 

3. Asubhànupassiü viharantaü - nimittaü asubhaü tathà, 
Ekampi ce piyaü pàõaü - mettà ceva subhàvità. 

4. Pa¤¤à hi seññhà lokasmiü - ana¤¤à tãõi indiyàni, 
Kusalàkusalamålàni - tulamatulaü ca sambhavaü. 

5. Kàyeka kusalaü kare - tãõi sucaritàni ca, 
Subhàsitaü uttamamàhu - vacãsucaritàni ca. 

6. Manena kusalaü kayirà - manosucaritàni ca, 
Vàcànurakkhã manasà - tisso ca pàrisuddhiyo. 

7. Yassa saddhà tathàgate - samuppàde ca desite, 
ârabhatha nikkhamatha - yà ca sammappadhànatà. 

8. Satimato sadà bhaddaü - satipaññhàna bhàvanà, 
âkaïkhato ca ana¤¤àõaü - tayo ceva samàdhayo

9. Pa¤¤à hi seññhà lokasmiü - tisso pa¤¤à pakàsità. 
Vãtaràgo kàmesu - saddhàdi pa¤ca indiyàni. 

Peñakopadese suttàdhiññhànaü nàma [PTS Page 074] [\q  74/]      tatiya bhåmi samattà. 


[BJT Page 098] [\x  98/]     

Catutthabhåmi

Tattha katamo suttavicayo: 

Tattha kusalehi dhammehi akusalehi dhammehi pubbàparaso sàdhukaü uparikkhãyati1 kiü
nu kho idaü suttaü àrabhi - pe - tehi suttehi saha adhisannaññhehi yujjati, udàhu na
yujjatãti. 

Yathà bhagavà kilese àdimhi tattha deseti, kiü desitaü tesaü kilesànaü pahànaü udàhu no
desitanti uparikkhitabbaü: yadi na desitaü bhagavatà2 tesaü kilesànaü pahànaü, kusalà
dhammà pariyesitabbà. Yattha te akusalà pahànaü gacchanti. Sace samannesamàno3 na
labhati. Tattha akusalà dhammà apakaóóhitabbà vimaüsitabbà saükilesabhàgiyasuttaü. 

Yadi kilesà apakaóóhiyantà. Ye và na denti. Tattha upaparikkhitabbà ariyamaggadhammà,
tàsu bhåmisu kilesà pahànaü gacchanti, udàhu na gacchantãti. Yattakà pana kilesà desità, na
tattakà ariyadhammà desità. Yattha kilesà pahànaü gacchanti, tattha ye kilesà
ariyadhammànaü pañipakkhena na yujjanti, te apakaóóhitabbà, sace apakaóóhiyantà
yojanaü deti, tattha evaü vãmaüsitabbaü: dve tãõi và taduttariü và kilesà ekena
ariyamaggena pahànaü gacchantãti. Sace evaü vãmaüsiyantà yojanaü deti, tattha
upaparikkhitabbaü: paramparàya và piñakasampadànena và suttassa attho ca nattho ca yaü
và na sakkà suttaü niddisituü, [PTS Page 075] [\q  75/]      neva suttaü vicikicchitabbaü,
evaü yathà àdimhi kusalà dhammà honti, ye kilesà te pahãneyyàti, te upaparikkhitabbà:
puro và kusalo pañipakkhena và puro desanà, anunà anadhikà uggahetabbà. Yathà pañhamo
uttilo(?) Yesamidàni kilesànaü ye ariyadhammà desità ime kilesà imehi ariyadhammehi
pahãyanti, udàhu na pahãyantãti vicinitabbà. Yadi upaparikkhiyamànà yujjanti gahetabbà.
Atha na yujjanti, ye kilesà apañipakkhà honti, te kilesà aparipakkhitabbà. Ye ca
ariyadhammà pañipakkhà honti, te ariyadhammà apakaóóhitabbà. Na hi ariyadhammà
anàgàmi kilesappahànaü gacchanti, nàpi ariyadhammà sabbakilesànaü pahànàya saüvattanti. 

Yathà kusalà mettà, akusalo ràgo, na tu kusalà mettàti katvà4 akusalassa ràgassa pahànàya
sambhavati. Byàpàdo mettàya pahànaü gacchati. Tasmà ubho kilesà upaparikkhitabbà. Yo yo
ca 

1. Upaparikkhiyati- machasaü. 2. Bhigavati-machasaü, [PTS] 3. Samannehamàno-[PTS] 4.
Kàretvà-[PTS],] machasaü, 


[BJT Page 100] [\x 100/]     

Dhammo upadisãyati kusalo và akusalo và, so apakaóóhitabebà. Sace te yujjanti
apakaóóhiyamàno natthi upaparikkhitabbaü. Dvo và kilesà ekena ariyadhammena
pahãneyyàti dvãhi và ariyadhammehi eko và kileso pahãyatãti. 

Atha và evampi uparikkhiyamànaü yujjati, tattha vimaüsitabbaü và yathà yujjati tattha
vãmaüsitabbaü và, yathà nanu sakkà suttaü niddisituü, na hi sutte vicikicchitabbaü. [PTS
Page 076] [\q  76/]      kileso maü ariyadhammesu desitesu ubhayato upaparikkhitabbaü:
ye và kira 2. Ime kilesà desità ye ca ariyadhammà desità gàthàya và byàkaraõena và, kiü nu
kho ime kilesà imehi ariyadhammehi pahãyanti, udàhu na pahãyanti 3, ime và pana
ariyadhammà imesaü kilesànaü pahànàya saüvattantãti. 

Ti¤càpi kusalehi dhammehi akusalà dhammà pahànaü gacchanti na tu sabbehi sabbà'kusalà
pahànaü gacchanti, yathà mettà kusalà akusalo ca ràgo, na tu kusalà mettà akusalo ràgoti
katvà1 mettàya ràgo pahànaü. Byàpàdo mettàya pahànaü gacchati 4. Evaü kilesoti katvà
suttena pahànaü gacchati, na sutto dhammoti katvà1, sabbassa kilesassa pahànàya
saüvattati, yaü tu suttassa ariyadhammo saükilesapañipakkho so tena pahànaü gacchatãti. 

Tattha kusale desite sutte byàkaraõe và saükilesà na yujjanti ariyadhammà và, te
mahàpadese niddisitabbàvayavena apakaóóhitabbà tattha kilesehi ca desitehi
ariyadhammesu ca yadipi tena ariyadhammena te kilesà pahànaü gacchanti, tatthapi uttariü
upaparikkhitabbaü: kena kàraõena ete kilesà pajahitabbà, kena kàraõena ariyadhammà
desitàti. Yena yena và àkarena ariyadhammà desità tena tena pakàrena ayaü kileso ñhito.
Atthi hi eko kileso tena và ariyadhammo na a¤¤athà, a¤¤athà pahàtabbo, yathà diññhiràgo
avijjà ca dassanena pahàtabbà. Sà ce evaü ca avijjà bhàvanàya bhåmi và dhammà bhàvanàya
pahàtabbà. Sàyeva uddhambhàgiyaü asaïkhatadassanàya vimuttiyà animittena [PTS Page
077] [\q  77/]      cetosamàdhinà amanasikàrena pahãyati. Evaü sàtthaü sabya¤janaü
upaparikkhitabbaü, ye dassanena pahàtabbà kilesà dassanàkàrena ariyadhammo desito.
Bhàvanàya pahàtabbà bhàvanàkàrena ariyadhammo desito. Patisevanà pahàtabbà
patisevanàkàrena ariyadhammo desito, evaü vinodanà pahàtabbà yàva satta àsavà kàtabbà,
yàva¤¤athà. A¤¤athà hesa dhammo pahàtabbo

1. Kàretvà-ma. 2. Kira ye và-ma. 3. Nappahãyanti-ma. 4. Gacchanti-ma. 


[BJT Page 102] [\x 102/]     

A¤¤enàkerena ariyadhammo desito, so arayadhammo a¤¤athà pariyesitabbo. Yadi ayaü
dhammo pariyesato yo ca deseti yena yenàkàrena, so ariyadhammo pariyesitabbo,
tenàkàrena kileso pahãyati so tattha upaparikkhitabbo. Atha na yujjati yadi hi tena suttena
vihitaü, suttaü vãmaüsitabbaü, yathà yujjati, tathà gahetabbaü, yathà na yujjati, tathà na
gehatabbaü, addhà etaü bhagavatà na bhàsitaü, àyasmatà và duggahitaü, yathà mahàpadese
niddiyitabbaü, bhagavatà yathàbhåtaü desitaü, yo ca dhammo desito kusalo ca akusalo ca
tassa dhammassa paccayo pariyesitabbo, na hi paccayà vinà dhammo appaccayo uppajjati.
Tattha ko àkàro pariyesanàya: 

Kattha tathàråpaü sahetu sappaccayaü soyaü dhammo vuttoti idaü vãmaüsitabbaü. So ca
paccayo tividho: mudu majjho adhimatto tattha mudåmhi paccayo mudu dhammo
gahetabbo, evaü satyesa paccayo3 duvidho: paramparapaccayo2 ca samanantarapaccayo ca.
So paccayo mudu tena vemattataü4 pariyesitabbaü. Kiü kàraõaü: a¤¤ataropi paccayo5
a¤¤ehi paccayehi pariyattiü và pàripåriü và [PTS Page 078] [\q  78/]      gacchati. Tattha yo
dhammo desito, tassa dhammassa etena và kàraõena và hetu pariyesitabbo. Yathà paccayo
hetunà paccayena ca, so tassa dhammassa nissando pariyesitabbo. Yathà niddiññho
adhiññhàne padhànaü pariyesati, so paccayo pariyesitabbo. Na hi mudussa dhammassa
adhimatto nissando adhimattassa và nissandassa mudu dhammo, atha mudussa mudu,
majjhàya majjho, adhimattassa adhimatto yujjati, taü gahetabbaü. Atha na yujjati na
gahetabbaü. Yaü va bhagavà àrabhati dhammaü desetuü, taü yeva dhammaü majjhaü taü
pariyosànaü6 deseti, yathà suttàdhiññhàne dhamme7 àdimhi niddisati, taüyeva pahåtassa 8
suttassa pariyosànaü tassa hi dhammassa vasena taü suttaü hoti gàthà và byàkàraõaü
khuddakaü mahantaü và yathà pana duvidhà anuråpanti và ñhapanà9 ca desanàñhapanà.
Råpantipi dhammassa pariyesitabbà. Yathà ca bhagavatà pa¤cannaü indriyànaü saüvaraõaü
desitaü taõhàya niggahaõatthà icchàva hoti. Deseti yathà gopàlakåpame sutte a¤¤ehi pi
suttehi bhagavà bhàsati icchàva hoti, majjhimanikàye vitakko. Ayaü bhagavato
desanànuråpanti, iti so dhammo a¤¤esupi veyyàkaraõesu pariyesitabbo. Na hi ekaü hi sutte
daññhabbo yu¤janaü taü gahetabbaü. 

1. Tena -[PTS] 2. Paramparàpaccayo-machasaü. 3. Sato sapaccayo-[PTS] 4.
Byàdhimattaü-machasaü, [PTS] 5. Vipaccayo-[PTS] 6. Dhammà-machasaü, [PTS] 7.
Majjhantapariyojànaü-machasaü, [PTS] 8. Bahutassa-ma. 9. Thapanà-machasaü. 


[BJT Page 104] [\x 104/]     

Tattha katamaü anu¤¤àtaü: yaü ki¤ci suttaü bhagavatà na bhàsitaü, taü ca suttesu yeva
dissati, evametaü dhàretabbaü. Yathà asukena bhàsitanti, taü suttaü vãmaüsitabbaü: kiü nu
kho imaü [PTS Page 079] [\q  79/]      suttaü anu¤¤àtaü khamaü bhagavato udàhu
nànu¤¤àtaü khamaü, ki¤ci råpaü ca suttaü bhagavato anu¤¤àtaü khamaü, ki¤ci råpaü ca
nànu¤¤àtaü khamaü yaü sabbaso anotàretvà dasabalo gocaraü deseti, taü sabbaü suttaü
bhagavato nànu¤¤àtaü khamaü. Atthipi so sàvako dasabalànaü gocaraü jànàti odhiso
anodhiso, taü pana balaü sabbaso na jànàti a¤¤athà nàma savanena? Yathà àyasmatà
sàriputtena yena bràhmaõo ovadito, tassa àyasmato natthi indiyabalavematta¤àõaü, tena
puggalaparopariyaü ca1, taü ajànanto sati uttariü karaõãye 2 uppàdito, so bhagavatà
apasàdito. Yathàva àyasmà kassa pagotto2 cetaü3 ovadati ànantariyasamannàgato
iddhipàñihãrena aïguliyo àdãpetvà, yaü sabbesaü dhammànaü kammasamàdànànaü hetuso
ñhànaso yathàbhåtaü ¤àõaü. Tassa àyasmato na saüvijjate, tena naü ovadati, taü bhagavà
karoti. 

1. Sace'pi dasa pajjote - dhàrayissasi kassapa, 
Neva dakkhiti 5 råpàni - cakkhu hi'ssa 6 na vijjati. 

Api'ca kho yathà dåto ràjavacanena sattamanussàti, evaü sesànugo a¤¤àtakaü ghosaü
paresaü deseti anu¤¤àtakhamasuttaü gahetabbaü. Ananu¤¤àtakhamaü na gahetabbaü. 

Tattha katamo suttasaïkaro; [PTS Page 080] [\q  80/]      pa¤cavidhaü suttaü:
saükilesabhàgiyaü vàsanàbhàgiyaü dassanabhàgiyaü bhàvanàbhàgiyaü asekhabhàgiyaü.
A¤¤aü àràdheyya a¤¤aü deseti a¤¤assa ca suttassa atthaü a¤¤amhi sutte niddisati,
orambhàgiyàyànaü saüyojanànaü anthaü uddhaübhàgiyesu niddisati. Mudumajjhànaü
indiyànaü adhimattesu suttesu niddisati. Iti idaü suttaü sambhedaü hetunà ca nissandena ca
phalena ca niddessana ca, mudumajjhàdhimattatàyapi ca atthena ca bya¤janena ca yo
sambhedo, ayaü vuccati suttasaïkaro yo asambhedo, ayaü vuccati suttavicayo. 

Tatthà'yaü uddànagàthà: 
Purimànaü apakaóóhaü3 - yathàbhåtassa paccayo, 
Nissando desanà yutti 5 - anu¤¤à suttasaïkaro. 

Peñakopadese suttavicayo nàma catutthabhåmi samattà. [PTS Page 081] [\q  81/]      

1. Puggalaparo para¤ca-ma. 2. Uttarakaraõãye-ma. 3. Mahàkassapo-ma, [PTS] 4.
Bhàgineyyaü-ma, [PTS] 5. Dakkhati-ma, [PTS] 6. Cakkhu tassa-ma, [PTS] 7. Saddhiü -[PTS] 


[BJT Page 106] [\x 106/]     
Pa¤cama bhåmi

Tattha katamo hàravibhaïgo: yattha soëasahàrà akkharaso bhedaü gacchanti, 

1. Tattha àdimhi desanàhàro: tattha ayaü gàthà: 

Kusalà và akusalà và - saccàni và saccekadeso và
Kiü desitatti sutte - vãmaüsà desanàhàro. 

Yathà ariyasaccànaü1 nikkhepo, cattàri saccàni sàdhàraõàni asàdhàraõàni ca, yàni ca
aññhàrasa padàni dukkhato satta padàni saïkhepana kàyikena cetasikena dukkhena
appiyasampayogena piyavippayogena ca tãhi ca saïkhatatàhi 2 tattha tãõi
saïkhatalakkhaõàni tisso dukkhatà: uppàdo saïkatalakkhaõaü, saïkhàradukkhatàya
dukkhatà ca vayo saïkhata 4 lakkhaõaü, vipariõàmadukkhatàya dukkhatà ca 5
a¤¤athattaü6 saïkhakhatalakkhaõaü, dukkhadukkhatàya 7 dukkhatà ca 8, imesaü tiõõaü
saïkhatalakkhaõànaü tisu vedanàbhåmãsu adukkhamasukhà vedanà, uppàdo
saïkhatalakkhaõaü, dukkhà vedanà dukkhadukkhatàya ca dukkhatà, iti imesu11
navapadesu pañhamakesu sattasu padesu soëasa padesu dukkhà pariyesitabbà, ekàdasa
dukkhatàya ca [PTS Page 082] [\q  82/]      lakkhaõaü niddese niddiññhaü.
Pàtubhàvalakkhaõà jàti, yà ca pàtubhàvacutilakkhaõo cutoti vitthàrena pannarasapadàni
kattabbàni. 

Evaü sàdhàraõàni asàdhàraõàni ca sattasu dasasu padesu pa¤¤àsatividhe ca12
sàsanapaññhàne13 aññhàrasavidhesu ca suttàdhiññhànesu dasavidhesu ca suttavidheyyesu
soëasavidhesu ca hàresu ekavisatividhàya ca pavicayavãmaüsàyàti idaü desitaü yathàbhåtaü
ca desitanti. Ayaü vuccati desanàhàro. 

1. Ariyasaccàni-machasaü, [PTS] 2. Saükhatàbhi-machasaü, [PTS] 3. Saükhata-machasaü,
[PTS] 
4. Dukkhatàni-machasaü, [PTS] 5. A¤¤athattaü ca-machasaü, [PTS] 6. Dukkhadukkhatàya
ca-ma, [PTS] 7. Dukkhatà-ma, [PTS] 8. Tayo-ma, [PTS] 9. Vedanàyaca-machasaü, [PTS] 10.
Dukkhatàti-ma, [PTS] 11. Imamhitimesu-[PTS] Imamhi imesu-machasaü. 
12. Sa¤¤àsatividhe-ma, [PTS] 13. Sa ca, -[PTS] 


[BJT Page 108] [\x 108/]     

2. Tattha katamo vicayo hàro: 

2. Padaü pa¤hà ca pucchà ca - kiü pubbaü ki¤ca pacchimaü, 
Anugãti yà ca1 vicayo - hàro vicayoti niddiññho. 

Padanti pañhamaü padaü, tassa ko attho: yaü bhagavà puññho àyasmatà ajitena, taü
gahetabbaü. Kati padàni puññhàni yathà kiü: "kenassu nivuto loko"ti gàthà, imàni kati
padàni cattàri iti vissajjanàya 2 pucchà. Yattakehi padehi bhagavatà vissajjitàni padàni iti
pucchàya ca yà padànaü saïkàsanà, idaü vuccati padanti. 

Pa¤hà'ti: imàni cattàri padàni kati pa¤hà eko và dve và taduttariü3 và, imàni cattàri padàni
eko pa¤ho, atthànuparivatti bya¤janaü hoti, sambahulànipi padàni ekamevatthaü pucchati.
Imàni cattàri padàni anuparivattãti taü bya¤janena eko pa¤hova hoti. [PTS Page 083] [\q 
83/]      

Kenassu nivuto loko'ti: lokaü sajhàya pucchati. Kenassu nappakàsati kissàbhilepanaü bråsã'
titaü yeva pucchati. Kiüsu tassa mahabbhayantã taüyeva pucchati, evaü atthànuparivatti
bya¤janaü eko pa¤ho hoti, so pa¤ho catubbidho: ekaü sabyàkaraõãyo vibhajjabyàkaraõãyo
pañipucchàbyàkàraõãyo ñhapaniyoti'4 tattha cakkhuü5 anicca'nti ekaüsabyàkaraõãyo, 'yaü
aniccaü taü dukkha'nti vibhajjabyàkaraõãyo 'siyà aniccaü na cakkhu, yànipi àyatanàni ca na
cakkhu, tànipi aniccanti na cakkhuyeva ayaü vibhajjabyàkaraõãyo 'yaü cakkhu taü
cakkhundriyaü ne'ti pañipucchàbyàkaraõãyo, "taü cakkhuü tathàgato'ti ñhapanãyo, "a¤¤atra
cakkhunàti ñhapanãyo" pa¤ho. 

Idaü pa¤haü bhagavà kiü pucchito: lokassa saükileso pucchito, kiü kàraõaü: tividho hi
saükileso: taõhà saükileso ca diññhisaükileso ca duccaritasaükileso ca. Tattha "avijjàya
nivuto"ti avijjaü dasseti. "Jappà"ti taõhaü dasseti, 'mahabbhaya"nti akusalassa kammassa
vipàkaü dasseti. 'Sotaü' nàma. Sukhavedanãyassa kammassa dukkhavedanãyo vipàko
bhavissatãti netaü ñhànaü vijjatãti bhagavà vissajjeti 6 catåhi yo padehi "avijjàya nivuto
lokoti (ajitàni bhagavà), vevicchàpa pamàdà nappakàsati, jappàbhilepanaü bråmi
dukkhamassa mahabbhayaü evaü vuccati. 

Naduttariü3 pañipucchati, "savanti sabbadhi sotà"ti gàthà cattàri padàni pucchati, taü
bhagavà dvãhi vissajjeti [PTS Page 084  [\q  84/]     6. 

1. Sa ca-[PTS] 2. Visajjanàya-machasaü, [PTS] 3. Taduttari-ma [PTS] 4.  hapaniyoti-ma. 5.
Cakkhu-machasaü, [PTS] 6. Visajjeti-ma. [PTS] 


[BJT Page 110] [\x 110/]     

2. Yàni sonàni lokasmiü - sati tesaü nivàraõaü, 
Sotànaü saüvaraü bråmi - pa¤¤àyete pithiyare. 

Imàni cattàri padàni dvãhi padehi visajjeti. Idaü kathanti1 pucchito, tassa saükiliññhassa
lokassa vodànaü pucchito. Sotàni cha taõhàkàyà bahulàdhivacanena niddiññhà bhavanti
sabbehi àyatanehi, kàni sotàni kena nivàrãyantãti pariyuññhànapahànaü pucchati - kena soti
pithiyare"ti anusayasamugghàtaü pucchati, tattha bhagavà chasu dvàresu satiyà saüvaraü
deseti, yo hi sampajàno viharati satidovàrikena ca tassa indiyàni guttàni sambhavanti, tattha
guttesu indiyesu yà yà vipassanà sà sà tesaü sotànaü tassà ca avijjàya yàya loko2 nivuto
accantapahànàya saüvattati. 

Evaü sotàni pihitànipi bhavanti, tato uttariü pucchati: 

3. Pa¤¤à ceva sati ca (iccàyasmà ajito)
Nàmaråpaü ca màrisa, 
Etaü me puññho pabråhi
Katthetaü uparujjhati. *

Imàni cattàri padàni bhagavà ekena padena vissajjeti 3. 

4. Yametaü pa¤haü apucchi - ajita taü vadàmi te, 
Yattha nàmaü ca råpaü ca - asesaü uparujjhati, 
Vi¤¤àõassa nirodhena - etthetaü uparujjhati 4. 

Iminà pa¤hena kiü pucchati: anupàdisesanibbànadhàtuü pucchati, taü bhagavà
anupàdisesàya nibbànadhàtuyà vissajjeti [PTS Page 085  [\q  85/]     3,] tattha pañhamena
pa¤hena saükiselaü pucchati, dutiyena pa¤hena vodànaü pucchati, tatiyena pa¤hena
sopàdisesanibbànadhàtuü pucchati, catutthena pa¤hena anupàdisesanibbànadhàtuü pucchati.
Tato uttariü pañipucchati: 

5. Ye ca saïkhàtadhammà5 se - ye ca sekhà puthå idha. 
Tesaü me nipako iriyaü - puññho pabråhi màrisa. 

* Ettha machasaü potthake "pa¤¤à ca sati nàmarå passakho tassa bhagavantaü
puññhumàgamma katthetaü upasammati" iti dissati 
1. Padanti - machasaü, [PTS] 2. Yo loko-machasaü, [PTS] 3. Visajjeti-machasaü. 4.
Upasammati-ma, [PTS] 5. Saükhatadhammà-[PTS] 


[BJT Page 112] [\x 112/]     
Imàni cattàri padàni pucchati, kati ca pana te pa¤he. Saïkhàtadhammà1 ca arahantà sekkhà
ca, kiü pubbaü ki¤ca pacchimanti 'ayamattho. Tattha kataraü pañhamaü pucchati kataraü
pacchà2 arahantaü pañhamaü pucchati sekkhadhamme (pacchà) tattha pañhamena padena
3 'saïkhàtadhammà'ti arahanto gahità, 'puthå'ti sekkhà gahità. 'Tesaü me nipako'ti
sàdhàraõaü padaü bhagavantaü pucchati. Tattha 4 sàdhàraõàni ca asàdhàraõàni ca pa¤hesu
pucchitabbàni. Taü bhagavà vissajjeti. Na tathà puññhaü, pañhamaü puññhaü. Yaü taü
pacchà5 vissajjeti, yaü pacchà pucchitaü, pañhamaü vissajjeti, ki¤ca idaü pucchitaü
'visuddhànaü visujjhàntànaü ca kà iriyà'ti idaü pucchi taü 'kàmesu nàbhigijjheyya
manasà'nàcilo siyà'ti pariyuññhànàni vitakke ca 6 bhagavà nivàreti, dve pana vitakkà
àvilatàya 7 pariyuññhànaü, yathà nãvaraõesu niddiññhaü. 'Kusalo sabbadhammàna'nti
arahantaü vissajjeti. 

"Kathaü su* tarati ogha', nti gàthà, imàni cattàri padàni, cattàroyeva pa¤hà. [PTS Page 086]
[\q  86/]      kiü kàraõaü: na hi ettha atthànuparivatti bya¤janaü yathà pañhamaü
ajitapa¤hesu, tassa na ekaüsena bahåni vissajjanti, na bahukà pa¤hà, ekova, na cà'pi, sabbe
pucchati. Pubbe vissajjito yathà catuttho. Ajitapa¤he 8 yaü ettha yathàbhåtaü pariyesanaü
padabandhena vissajjanàyo evaü yathàbhåtaü pariyesati. Yo puna ettha yaü evaü pucchati
tattha ayamàkàro pucchanàyaü: 

"Anto jañà bahi jañà'ti gàthà, pucchitavissajjanàya9 maggitabbà kathaü vissajjità'ti. Bhagavà
hi vissajjeti10. 'Sãle patiññhàya naro sapa¤¤o"ti gàthà, tattha cittabhàvanàya samathà,
pa¤¤àbhàvanàya vipassanà. Tattha evaü anumãyati: ye dhammà samathena ca vipassanàya
ca pahãyanti, te ime anto jañà bahi jañà, tattha vissajjanaü: samathena ràgo pahãyati,
vipassanàya avijjà. Ajjhattavatthuko ràgo antojañà, bàhiravatthuko ràgo bahi jañà,
ajjhattavatthukà sakkàya diññhi, ayaü antojañà, ekasaññhi diññhigatàni ca bàhiravatthukàni
bahijañà, yà hi ajjhattavatthukàdi bhàvena11 bhavissati ayaü jañà tathà saïkhittena yà kàci
ajjhattavatthukà taõhà ca diññhi ca ayaü antojañà, yà kàci bàhiravatthukà taõhà ca diññhi ca
ayaü bahijañà. 

1. Saïkhatadhammà-[PTS], 2. Kataraü pucchà-ma. 3. Tena padena-[PTS] 4. Tassa-ma, [PTS]
5. Pucchà-ma. 6. Vitakkena ca-machasaü, [PTS] 7. Vitakka anàvilatàya-machasaü, 8.
Ajitopa¤he-ma. 9. Visajjanàya-ma. 10. Bhigavàti visajjeti-ma. 11. Yàdãbhàgiyena-[PTS] 


[BJT Page 114] [\x 114/]     

Yathà devatà bhagavantaü pucchati 'catucakkaü navadvàranti gàthà. Tattha bhagavà
vissajjeti: "jetvà naddhiü varattaü cà" ti gàthà. Imaü1 bhagavà dukkhanirodhagàminiü
pañipadaü vissajjeti, imàya vissajjanàya bhagavà [PTS Page 087] [\q  87/]      anumãyati
kilese ettha purimàya gàthàya niddisitabbe 2. Taü hi "catuvakka"nti cattàro và iriyàpathà3.
"Navadvàra"nti nava vaõamukhàni. Yathà "catuvakka"nti cattàro upàdànà, upàdànapaccayà
bhavo upàdànanirodhà bhavanirodho. 'Navadvàra"nti nava mànavidhà, mànajàtikàya hi
dukkhaü seyyenamhi 4. 

Paraso tãõi tikàni puõõaü5, tikena saüyuttaü'hi pa¤cakàmaguõiko ràgo. Tattha "naddhã"ti
taõhà vissajjiyati, "varatta"nti mànaü vissajjeti, "icchà lobhaü ca pàpakanti 6
pa¤cakàmaguõiko ràgo. Tattha visamalobho pàpako'ti niddisãyati 'samålaü taõha'nti.
A¤¤àõamålakà taõhà abbuyhàti taõhàya ca diññhiyà ca pahànaü ye ca puna a¤¤epi keci
catuvakkayogena teneva kàraõena ca yujjanti, saüsàragàmino dhammà sabbe niddisitabbà
tatthàyaü gàthà vissajjanàya sameti. Yaü yadi sandena (?) Atha sahabyàkaraõena anugãtiyaü
ca so vicayoti bhagavà yattakàni padàni nikkhapati tattakehi anugàyati. 

"Aññhahi bhikkhave aïgehi samannàgato bhikkhu dåteyyaü gattumarahati. " Imàni
aññhapadàni nikkhittàni. Chahi padehi bhagavà anugàyati. 

6. Yo ce na vyathati 7 patvà - parisaü uggavàdiniü, 
Na ca hàpeti vacanaü - na ca chàdeti sàsanaü. 

7. Asandiddhaü ca bhaõati - pucchito na ca kuppati, 
Sa ce tàdisako bhikkhu - dåteyyaü gantumarahatã'ti. 

Tattha pana bhagavà yattakàni padàni nikkhipati, tattakehi anugàyati. "Sattahi bhikkhave
aïgehi samannàgato kalyàõamitto piyo garu bhàvaniyo"ti vitthàrena. Idaü bhagavà sattahi
padehi anugàyati. Iti bahussutavà anugàyati, appatarakathaü padaü và nikkhepo.
Bahussutavà nava padàni nikkhepo appatarikà anugãtiyà bahutarikà anugàyati. 

Ayaü vuccati anugãti ca vicayo. [PTS Page 088] [\q  88/]      ayaü vicayo nàma hàro. 

1. Idaü-machasaü, [PTS] 2. Niddisitabbena-ma, [PTS] 3. Hatthapàdà-machasaü, [PTS] 4.
Dukkhaüseyenamhi-[PTS] 5. Pu¤¤aü-[PTS] 6. Icchà lobho ca pàpakoti-ma, [PTS] 7. Na
vedhati - aüguttara. 


[BJT Page 116] [\x 116/]     

3. Tattha katamo yuttihàro: 

8. Sabbesaü hàrànaü - yà bhåmi yo ca gocaro tesaü, 
Yuttàyutta parikkhà - hàro yuttãti niddiññho. 

Hàrànaü soëasannaü yathà desanà yathà vicayo yo ca niddisãyati1. Ayaü niddeso, ayaü
pucchà suttesu na yujjatãti yà tattha vimaüsà ayaü yutti. 

Yathà hi sahetu sappaccayà sattà saükilissanti, atthi hetu atthi paccayo sattànaü saükilesàya,
sahetu sappaccayà sattà visujjhanti, atthi hetu atthi paccayo sattànaü visuddhiyà. 

"Sãlavatà ànanda puggalena na cetanàkaraõãyà2 'kinti me avippañisàro3 uppajjeyyàti'4 -pe
- veyyàkaraõaü5. Kattabbaü. Ayaü visuddhiyà maggo. Tassa ko hetu 6 ko paccayo
sãlakkhandhassa, cattàro hetu ca paccayà ca: yo ca sappurisasaüsevo yo ca
patiråpadesavàso7 ayaü upàdànapaccayatàya paccayo. Yaü poràõakammaü assa vipàko
paccayo, tàya paccayatàya 8 attasammàpaõidhi, ayaü hetu, iti sãlakkhandho sahetu
sappaccayoti. Idaü lokikaü sãlaü. 

Yaü pana lokuttaraü sãlaü tassa tãõi indiyàni paccayo saddhindiyaü viriyindiyaü9
samàdhindiyaü ayaü paccayo. Satindiyaü ca pa¤¤indiyaü ca hetu. Pa¤¤àya
nibbedhagàminiyà yaü sãlaü jàyati. Sotàpannassa ca sãlaü kenàya hetu ayaü paccayo(?) 

Yaü puna samàdhino passaddhi ca pãti ca pàmojjaü ca paccayo. Yaü sukhaü hetu, tena
samàdhikkhandho sahetu sappaccayo, [PTS Page 089] [\q  89/]      yaü samàhito
yathàbhåtaü pajànàti, ayaü pa¤¤à. Tassà10 paratoghoso àjjhattaü ca yonisomanasikaro hetu
ca paccayo ca. Iti ime tayo khandhà sahetu sappaccayà. Evaü satta pa¤¤à. Sattabyàkaraõãsu
ca suttesu na yujjati. Ayaü yuttihàro, so catusu mahàpadesesu daññhabbo. 

4. Tattha katamo padaññhàna hàro: 

9. Dhammaü deseti jino - tassa ca dhammassa yaü padaññhànaü, 
Iti yàva sabbadhammo11 - eso hàro padaññhàno. 

1. Niddisiyati-ma, [PTS] 2. Veyyàkaraõãyà, -ma, [PTS] 3. Vippañisàro-ma, [PTS] 
4. Uppàdeyya-ma, [PTS] 5. Abyàkaraõaü-ma, [PTS] 6. Tassa hetu-ma. 7. Patiråpadesavàso
ca-ma. 8. Paccayàya-ma, [PTS] 9. Vãriyindiyaü-ma. 10. Tasasa-ma, [PTS] 11. Ettàvatà
sabbadhammànaü-[PTS] 


[BJT Page 118] [\x 118/]     

Tattha pa¤ca kàmaguõà kàmaràgassa padaññhànaü, yesaü kesa¤ci kàmaràgo uppajjati
uppanno và uppajjissati và etesu yeva1 pa¤casu råpàdisu 2 àyatanesu, nतatra etehi
kàmaràgassa padaññhànanti. Vuccate, tena pa¤ca kàmaguõà kàmaràgassa padaññhànaü,
pa¤cindriyàni råparàgassa padaññhànaü, manindiyaü bhavaràgassa padaññhànaü,
pa¤cakkhandhà sakkàyadiññhiyà padaññhànaü, ekasaññhi diññhigatàni diññhiràgassa
padaññhànaü, kàmadhàtu kàmaràgassa padaññhànaü, råpadhàtu råparàgassa padaññhànaü
aråpadhàtu aråparàgassa padaññhànaü, sukhasa¤¤à kàmaràgassa padaññhànaü,
byàpàdasa¤¤à byàpàdassa padaññhànaü, asampajànatà3 sammohassa padaññhànaü, nava 4
àghàtavatthuni byàpàdassa padaññhànaü, navavidhaü mànaü vidhàmànassa 4 padaññhànaü,
sukhà vedanà ràgànusayassa padaññhànaü, dukkhà vedanà pañighànusayassa padaññhànaü,
adukkhamasukhà vedanà avijjànusayassa padaññhànaü, attavàdupadànaü ca musàvàdo ca
lobhassa padaññhànaü, pàõàtipàto ca pisunàvàcà ca pharusàvàcà ca byàpàdassa
padaññhànaü, micchattaü ca samphappalàpo ca mohassa padaññhànaü, bhavaü bhogaü ca
vokàro ca ahaïkàrassa padaññhànaü, bàhirànaü pariggaho [PTS Page 090] [\q  90/]     
mamaïkàrassa padaññhànaü, kàyassa saïgaü diññhiyàpadaññhànaü, kàyikadoso desassa
padaññhànaü, kàyikakàsàvo lobhassa padaññhànaü, yo yo và pana dhammo yena yena
àkàrena 5 uppajjati sattàdhiññhànena 6 và dhammàdhiññhànena và anusayanena và so
dhammo tassa padaññhànaü. Tena àkàrena 5 so dhammo uppajjati. 

Yathà manusso purimassa padassa padaññhànaü alabhanto dutiyaü padaü uddharati. So
pacchànupadaü saüharati 7. Yadi yana yo na dutiyapadassa padaññhànaü labhati, aparaü
padaü uddharati, tassa so ceso paccayo bhavati. Evaü dhammo kusalo và akusalo và
abyàkato và padaññhànaü alabhanto na pavattati, yathà payuttassa dhammassa yoniso8.
Ayaü vuccati padaññhàno hàro. 

5. Tattha katamo lakkhaõo hàro: 

10. Vuttamhi ekadhamme - ye dhammà ekalakkhaõà tena, 
Sabbe bhavanti vuttà - so hàro lakkhaõo nàma. 

1. Yepi-machasaü, 2. Råpesu-machasaü, [PTS] 3. Asampaja¤¤atà-ma, [PTS] 4. Mànassa-ma,
5. ârammaõena-ma, [PTS] 6. Saccàdhiññhànena-ma, [PTS] 7. Pañisaüharati-[PTS] 8.
Yonilàbho-machasaü, 


[BJT Page 120] [\x 120/]     

"Yesaü ca susamàraddhà - niccaü kàyagatàsatã"ti gàthàya vuttàya kàyagatàgatiyà
vuttàvedanàgatà cittagatà dhammagatà ca sati, catunnaü satipaññhànànaü ekena
satipaññhànena. Na hi cittaü ekasmiü vi¤¤àõaññhitiyà pavattati, nànàsu gatãsu pavattati,
kàyagatàsatiyà vuttàya vuttà vedanàgatà citta - dhammagatà ca. Na hi kàyagatàsatiyà
bhàvitàya satipaññhànà cattàro bhàvanàpàripåriü gacchanti. [PTS Page 091] [\q  91/]     
evaü tassadisesu dhammesu vuttesu sabbadhammà vuttà ca bhavanti. 

"Sacittapariyodapanaü1 etaü buddhàna sàsana"nti gàthà cetasikà dhammà vuttà, citte råpaü
vuttaü. Idaü nàmaråpaü dukkhaü ariyasaccaü tato sacittapariyodapanà2 yaü pañivedhena
odapeti, taü dukkhaü yato odapeti so samudayo yena odapeti, so maggo. Yaü odapitaü so
nirodho. 

Cakkhuü ca pañicca råpe ca uppajjati cakkhuvi¤¤àõaü. " Tattha sahajàtà vedanà sa¤¤à
vetanà phasso manasikàro ete te dhammà ekalakkhaõà uppàdalakkhaõena. Yo ca råpe
nibbindati, vedanàya so nibbindati, sa¤¤àsaïkhàravi¤¤àõesupi so nibbindati. Iti ye
ekalakkhaõà dhammà tesaü ekamhi dhamme niddiññhe sabbe dhammà niddiññhà honti.
Ayaü vuccati lakkhaõo hàro. 

6. Tattha katamo catubyåho hàro: 

11. Nirutti adhippàyo ca -bya¤janà desanàya ca, 
Suttattho pubbàparasandhi - eso hàro catubyåho. 

Tattha katamà nirutti: sà kathaü pariyesitabbà, yathà vuttaü bhagavatà "ekàdasahi aïgehi
samananàgato bhikkhu khippaü dhammesu mahattaü pàpuõàti, atthakusalo ca hoti
dhammakusalo ca hoti bya¤janakusalo ca hoti niruttikusalo ca hoti itthàdhivavana kusalo ca
hoti purisàdhivacanakusalo ca vipurisàdhivacanakusalo ca atãtàdhivacanakusalo ca
anàgatàdhivacanakusalo ca paccuppannàdhivacanakusalo ca. Ekàdhippàyena kusalo
anekàdhippàyena 3 kusalo [PTS Page 092] [\q  92/]      kimhi desitaü
atãtànàgatapaccuppannaü. Itthàdhivacanena purisàdhivacanena sabbaü yathàsuttaü
niddiññhaü. Taü bya¤janato niruttikosallato yo yaü suttassa sunirutti dunnirutti taü
avekkhati, idaü evaü niropayitabbaü, idampi na niropayitabbaü. Idaü vuccato
niruttikosallaü. 

1. Pariyodàpanaü-ma. 2. Pariyodàpanà-ma. 3. Nànàdhippayena-ma, [PTS] 


[BJT Page 122] [\x 122/]     

Tattha katamaü adhippàyakosallaü: yathàdesitassa suttassa (sabbassa vàraü gacchati, imena
bhagavatà desitanti) yathà kiü: 

"Appamàdo amatapadaü1 pamàdo maccuno pada"nti gàthà. 

Tattha bhagavato ko adhippàyo: ye amatameva 2 àkaïkhanti te appamattà viharissanti.
Ayaü adhippàyo. 

12. (Yogassa kàlaü na nivattati yà ca
So na tattha pàpintave bhavanti, 
Vedanàmaggaisinà paveditaü. 
Dhutarajàsavà dukkhà pamokkhàtà)?

Ettha bhagavato ko adhippàyo: ye dukkhenànassàdanà4(?) Te viriyamàrabhissanti
dukkhakkhayàyà'ti ayaü tattha bhagavato adhippàyo. Iti gàthàya và byàkaraõe 5 và desite
iminà suttena sàdhakà (?) Yo evaü dhammànudhammaü pañipajjatãti so adhippàyo. Ayaü
vuccati desanàdhippàyo, 

Tattha katamo pubbàparasandhi: [PTS Page 093] [\q  93/]      (yaü gàthàyaü và sutte 6 và
padàni asãtitàni (?) Bhavanti evaü và evamevahi tassà gàthàya suttassa và yàni purimàni
padàni yàni ca pacchimakàni, nàni samosàretabbàni. Evaü so pubbàparena sandhi ¤àyati. Yà
ekà samàraddhà gàthà dve tãõi và tassamekadese bhàsitànaü abhàsitàhi gàthàhi aniddiññho
attho bhavati tadupadhàritabbaü yaü vattabbaü itissa pariyesamànassa pariyesanàkaïkhà,
tassa và puggalassa pa¤¤attãnaü apare pariyesitabbaü. Idaü vuccate pubbàparena sandhi. )?

'Kosalla'nti vatthuto nidànakosallaü. Bya¤janato niruttikosallaü, desanàdhippàyakosallaü,
pubbàparena sandhikosallaü. Tattha tassa gàthà pariyesità nidànaü và upalabhituü7. Na
attho niddisitabbo vatthuto nidànakosallaü atthakosallaü imehi catåhi padehi attho
pariyesiyanno yathàbhåtaü pariyiññho hoti. Atha ca sabbo vatthuto và nidànena và yo
adhippàyo bya¤jano nirutti sajhi ca anuttaro eso pubbàparena evaü suttatthena desitabbaü.
Ayaü catubyåho hàro. 

7. Tattha katamo àvatto hàro: 

13. Ekamhi padaññhàne - pariyesati sesakaü padaññhànaü, 
âvattati pañipakkhe - àvatto nàma so hàro. 

1. Amataü padaü-ma. [PTS] 2. Yàca, sabbà-ma. 3. Asãtimeva-ma, [PTS] 4. Dukkhasà
sàdhakà-[PTS] 5. Byàkaraõena-ma, [PTS] 6. Suttesu-ma, 7. Upalabbhituü-ma, [PTS] 


[BJT Page 124] [\x 124/]     

Yathà kiü: "unnaëànaü1 pamattàna"nti gàthàyo. Idaü kissa padaññhànaü: kusalànaü
dhammànaü2 ossaggassa 3. Kusaladhammossaggo pana kissa [PTS Page 094] [\q  94/]     
padaññhànaü: akusaladhamma 4 pañisevanàya. (Appamàdo) kissa padaññhànaü:
kusaladhammapañisevanàya. (Pamàdo) kissa padaññhànaü: kilesavatthupañisevanàya. Iti
pamàdena mohapakkhiyà diññhi avijjà chandaràgapakkhiyà, tattha taõhà ca diññhi ca cattàro
àsavà, taõhà kàmàsavo ca bhavàsavo ca, diññhi diññhàsavo ca avijjàsavo ca. Tattha citte
atthiti diññhi cetasikesu niccanti pa¤casu kàmaguõesu ajjhàvahanena kàmàsàvo, upapattãsu
àsatti bhavàsavo. Tattha råpakàyo kàmàsavassa bhavàsavassa ca padaññhànaü, nàmakàyo
diññhàsavassa avijjàsavassa ca padaññhànaü. 

Tattha allãyanàya 5 ajjhattavàhanaü kàmàsavassa lakkhaõaü, patthanà ganthena
abhisaïkhàrakàya saïkharaõaü7. Bhavàsavassa lakkhaõaü, abhiniveso ca paràmàso ca
diññhàsavassa lakkhaõaü, appañivedho ca dhammesu asampaja¤¤à ca avijjàsavassa
lakkhaõaü. 

Ime cattàro àsavà cattàri upàdànàni: kàmàsavo kàmåpàdànaü, bhavàsavo bhavåpàdànaü,
diññhàsavo diññhupàdànaü, avijjàsavo attavàdupàdànaü, imehi catåhi upàdànehi
pa¤cakkhandho. 

Tattha avijjàsavo citte pahàtabbo. So citte cittànupassissa pahãyati, diññhàsavo dhammesu
pahàtabbo, so dhammesu dhammànupassissa pahãyati. Bhavàsavo àsattiyà pahàtabbo, so
vedanàsu vedanàsupassissa pahãyati. Kàmàsavo pa¤casu kàmaguõesu pahàtabbo, so kàye
kàyànupassissa pahãyati. 

Tattha kàyànupassanà dukkhaü ariyasaccaü bhajati, vedanànupassanà pa¤cannaü indriyànaü
paccayo, [PTS Page 095] [\q  95/]      sukhindriyassa dukkhindriyassa somanassindriyassa
domanassindriyassa upekkhindriyassa sattakilesopacàro tena samudayaü bhajati, citte
cittànupassanà nirodhaü bhajati, dhammesu dhammànupassanà maggaü bhajati. 

Tenassa catåsu ca dassanena tasseva sabbe pahãyanti yena niddiññhà pañhamaü "unnaëànaü
pamattànaü tesaü vaóóhanti àsavà" jànato hi passato àsavànaü khayo, dukkhaü samudayo
nirodho maggo hi akusalà dhammà evaü pariyesitabbà yàva tassa akusalassa gati. Tato
pañipakkhena akusale dhamme pariyesati tesaü kilesànaü hàrena àvattati. Ayaü vuccate
àvañño hàro. 

1. Uõõaëànaü-[PTS] Unnaññhànaü-machasaü. 2. Kusalà dhammà-[PTS] 3. Osagassa-ma,
[PTS] 4. Akusalà dhammà-[PTS] 5. Alliyanàya-ma. 6. Patthanaganthana-machasaü. 7.
Saïkhàraõaü-ma. 


[BJT Page 126] [\x 126/]      

Evaü sukkàpi dhammà pariyesitabbà. Akusaladhamme àvaññetvà1. Tattha àvaññassa hàrassa
ayaü bhåmi: satiupaññhànà ca vipallàsà ca cattàri ¤àõàni sakkàyasamuppàda2gàminã ca
pañipadà sakkàyanirodhagàminã pañipadà. 

8. Tattha katamo vibhatti hàro: 

Yaü ki¤ci vibhajjabyàkaraõãyaü vuccati vibhatti hàro, yathà kiü àgantvà ca puna puggalo
hoti, no vàgataü na paribhàsati 3 paripucchatàya paññhàya atiyanaü4 ekassa ki¤ci 5. Ayaü
vuccate vibhattihàro. 

9. Tattha katamo parivattano hàro: [PTS Page 096] [\q  96/]      

Yaü ki¤ci pañipakkhaniddeso, ayaü vuccati parivattano, hàro, yathàvuttaü bhagavatà:
"sammàdiññhikassa purisapuggalassa micchàdiññhi nijjiõõà hotã"ti vitthàrena sabbàni
maggaïgàni. Ayaü vuccate parivattano hàro. 

10. Tattha katamo vevacano hàro: 

14. Vevacanehi anekehi - ekaü dhammaü pakàsitaü, 
Sutte yo jànàti 7 suttavidå - vevacano nàma so hàro

Yathà àyasmà sàriputto ekamhi vatthumhi vevacanena nànàsuttena 8, bhagavatà pasaüsito
"mahàpa¤¤o sàriputto hàsapa¤¤o javanapa¤¤o"ti, idaü pa¤¤àya vevacanaü: 


Yathà ca maggavibhaïge niyyànattho ekamekaü maggaïgaü vevacanehi niddiññhaü. Evaü
avijjàya vevacanà9. Ekaü akusalamålaü tadeva santaü tesu tesu janapadesu tena tena
pajànanti. Na hi anena tadevapi àlapãyanti10 a¤¤aü bhajati11 'sabbakàmajahassa
bhikkhuno'ti kàmà alapità. "Yassa nittiõõo païko"ti 12 te yeva kàme païkoti13 àlapati
"suõamànassa puretaraü raja"nti14 teyeva kàme 'raja'nti àlapati, evaü suttamhi yo dhammo
desãyati tassa pariyeññhi "katamassa dhammassa idaü nàmaü, katamassa idaü vevacana"nti.
Sabba¤¤å hi yesaü yesaü yà nirutti hoti, yathà gàmã tena tena desetãti tassa vevacanaü
pariyesitabbaü. Ayaü vevacano hàro. 

1. âgamissa-[PTS] 2. Samuppàdàya-ma, [PTS] 3. No và na paribhàsati-[PTS] 4. Pa¤hàyati
yaü-[PTS] 5. Na esà ki¤ci-[PTS] 6. Parivattanà-[PTS] 7. Yojanàti-[PTS] 8. Nànàvuttena-[PTS]
9. Vevacanaü-[PTS] 10. âlayanti-[PTS] 11. Bhajati-machasaü. 12. Saïkoti-ma, [PTS] 13.
Saïkàti-ma. [PTS] 14. Rajjanti-ma. [PTS] 


[BJT Page 128] [\x 128/]     

11. Tattha katamo pa¤¤atti hàro: [PTS Page 097] [\q  97/]      
"Cattàri ariyasaccànã"ti suttaü niddisati, nikkhepapa¤¤attiyà1; samudayapa¤¤atti.
'Kabaliïkàre 2 ce bhikkhave àhàre atthi ràgo atthi nandi, atthi taõhà, patiññhitaü. Tattha
vi¤¤àõaü, -pe- pabhava 3. Pa¤¤attiü pa¤¤apeti. "Kabaliïkàre àhàre natthi ràgo, natthi nandi,
natthi taõhà patiññhitaü. Tattha vi¤¤àõaü, -pepabhava samugghàtaü pa¤¤apeti 4. 

"Tassa kàmàsavàpi cittaü vimuccati, bhavàsavàpi cittaü vimuccati, avijjàsavàpi cittaü
vimuccatã"ti pahànapa¤¤attiü pa¤¤apeti. "Taõhà yassa purakkhatà pa¤¤à parivattati" gàthà
manàpapa¤¤attiü pa¤¤apeti. Evaü pana manàpapa¤¤attãti ekadhammaü bhagavà pa¤¤apeti.
Na hi taõhà dukkhasamudayoti katvà5 sabbattha taõhàsamudayo niddisitabbo. Yathà:
"uppannaü kàmavitakkaü nàdhivàseti pajayati vinodeti" ti pañikkhepapa¤¤atti. 

Evaü sabbesaü dhammànaü kusalàna¤ca akusalàna¤ca yaü cassa dhammakkhettaü bhavati,
so ceva dhammo tattha pavattati, tadavasiññhà dhammà tassànuvattakà honti, sà duvidhà
pa¤¤atti: paràdhãnapa¤¤atti ca sàdhãnapa¤¤atti ca. Katamà sàdhãnapa¤¤atti: "samàdhiü
bhikkhave bhàvetha samàhito bhikkhave bhikkhu yathàbhåtaü pajànàti. "Råpaü anicca'nti
yathàbhåtaü pajànàti, ayaü sàdhãnapa¤¤atti paràdhãnapa¤¤atti ca, sà pa¤¤atti pa¤¤àya ca
sãlassa ca. 

Yathà cattàri jhànàni bhàvetha, tassa atthi samàdhindiyaü, mudåni cattàri indiyàni tàni
catuparàdhãnàni, tãõi [PTS Page 098] [\q  98/]      aveccappasàdehi paràdhãnaü
samàdhindiyaü cattàri indriyàni paridhãnàti catusu ariyasaccesu aparàdhãnaü pa¤¤indriyaü
satipaññhànesu sammappadhànesu viriyindriyaü. Iti sake padaññhàne sake khettasàdhãno so
dhammo, so ca tattha pa¤¤àpetabbo. Tassa pañipakkhà nighàto niddisitabbo. Etthàya
anekàkàrapa¤¤atti kena kàraõena ayaü dhammo pa¤¤attoti. Ayaü vuccate pa¤¤atti hàro. 

12. Tattha katamo orataõo hàro: 
Chasu dhammesu otàretabbaü, katamesu chasu: khandhesu dhàtusu àyatanesu indriyesu
saccesu pañiccasamuppàdesu. Natthi taü suttaü và gàthà và byàkaraõaü và imesaü7
channaü dhammànaü a¤¤atarasmiü na saüdissati. Ettàvatà esà sabbà desanà yà8 tà khandhà
và dhàtuyo và àyatanàni và indriyàni và saccàni và pañiccasamuppàdo và. 

1. Pa¤¤attiyà-machasaü. 2. Kabaëikàre-ma, [PTS] 3. Parabhàva-[PTS] 4. Samugghàti
pa¤¤atti-ma, [PTS] 5. Kàretvà-ma, 6. ¯taraõo-[PTS] 7. Imesu-ma, [PTS] 8. Desakàya-[PTS] 

[BJT Page 130] [\x 130/]     

Tattha pa¤cannaü khandhànaü vedanàkkhandho ràgadosamohànaü padaññhànaü. Tattha
tisso vedanàyo, tattha1 sukhàya vedanàya somanasso savicàro, dukkhàya vedanàya
domanasso savicàro, adukkhamasukhàya vedanàya upekkhà savicàrà. 

Yà puna tattha vedayitaü idaü dukkhasaccaü, khandhesu saïkhàrakkhandho. Tattha kàyo
pamattaü saupavattati, ta¤ca saïkhàragataü2. Dvidhà ca bhavaïgotaraõaü kammaü, tãõi ca
[PTS Page 099] [\q  99/]      saïkhàràni pu¤¤àbhisaïkhàrà và apu¤¤à và ane¤jà và hetu,
sabbaü saràgassa no vãtaràgassa dosassa, abhisaïkhàrànà ca avãtaràgo ceteti ca pakappeti
ca, vãtaràgo pana ceteni ca no abhisaïkharoti, yaü uõhaü vajiraü kaññhe và rukkhe và
a¤¤attha và patantaü bhindati ca dahati 3 ca, evaü saràgo vetanà4 ceteti ca abhisaïkharoti
ca yathà sãtaü5 vajiraü na bhindati na ca dahati 6, evaü vãtaràgo vetanà7 ceteti na ca
abhisaïkharoti 8 tattha pa¤cannaü khandhànaü eko khandho anindriyasarãraü
sa¤¤àkkhandho. 

Tattha dhàtånaü, aññhàrasa dhàtuyo, tattha yà råpã dasa dhàtuyo tàsu desiyamànàsu
råpakkhandho niddisitabbo, dukkhaü ariyasaccaü. Yepi ca cha vi¤¤àõakàyà
manodhàtusattamà, tattha vi¤¤àõakkhandho ca niddisitabbo, dukkhaü ariyasaccaü.
Dhammadhàtu pana dhammasamosaraõàyo dhammo hetunà ca nissandena ca phalena ca
kiccena ca vevacanena ca yena yena upalabbhati, tena tena niddisitabbo. Yadi và kusalà yadi
và akusalà yadi và abyàkatà yadi và asaïkhatà. Dvàdasannaü àyatanànaü dasa àyatanàni
råpàni taü dukkhaü ariyasaccaü niddisitabbaü. Råpakkhandho ca manàyatana¤ca
vi¤¤àõakkhandhena niddisitabbaü, dukkhaü ariyasaccaü. Dhammàyatanaü
nànàdhammasamosaraõaü. 

Tattha ye dhammà indriyànaü indriyesu niddisitabbà. Ye anindriyànaü anindriyesu
niddisitabbà, pariyàyato [PTS Page 100] [\q 100/]      ca otàretabbà. Yathà yà dhammadhàtu
tathà dhammàyatanaü pariyesitabbaü. Yà yeva hi dhammadhàtu tadeva dhammàyatanaü
anånaü anadhikaü. 

Tattha pañiccasamuppàdo atthi tividho, atthi catubbidho, atthi duvidho. Tattha tividho
pañiccasamuppàdo: hetu phalaü nissando. Avijjà saïkhàrà taõhà upàdànaü ca ayaü hetu,
vi¤¤àõaü nàmaråpaü saëàyatanaü9 phasso vedanà ca ayaü paccayo, yo bhavo ayaü vipàko.
Yà jàti maraõaü ayaü nissando. 

1. Tassa-ma, [PTS] 2. Gato-ma, [PTS] 3. Tesu-machasaü. 4. Saràgacetanà-ma. 5. Sataü-ma,
[PTS] 6. Ohati-ma, [PTS] 7. Vãtaràgacetanà-ma, [PTS] 8. Abhisaükhàroti-ma. 9.
Saññhàyatanaü-machasaü. 

[BJT Page 132] [\x 132/]     

Kathaü catubbidho: hetu paccayo vipàko nissando ca avijjà ca taõhà ca saïkhàrà ca
upàdànaü ca ayaü hetu, vi¤¤àõaü nàmaråpassa paccayo kàmaråpaü uppajjati. Tathà
uppajannassa saëàyatanaü1. Phasso vedanà ca ayaü paccayo. Yo bhavo ayaü vipàko. Yà jàti
yà ca jaràmaraõaü ayaü nissando

Kathaü duvidho pañiccasamuppàdo: avijjà saïkhàrà taõhà upàdànaü ayaü samudayo,
vi¤¤àõaü nàmaråpaü saëàyatanaü1 phasso vedanà bhavo jàti maraõaü va, idaü dukkhaü.
Yaü pana avijjànirodhà saïkhàranirodho, imàni tappañipakkhena dve saccàni. Tasmà pañicca
samuppàdo yena àkàrena niddiññho, tena tena niddisitabbo. 

Tathà bàhãsati indriyàni: dvàdasa indriyàni cakkhundriyàni cakkundriyaü yena
domanassindriyaü, idaü dukkhaü. Purisindriyaü ca diññhiyà ca taõhà padaññhànaü. Yato
puriso purisakànaü taü evaü kàtabbatà. Atha ajjhattaü sàrajjati. Ayaü ahaïkàrotaü yathà2
sàratto bahiddhà parayesati, ayaü mamãïkàro3 evaü itthi, [PTS Page 101] [\q 101/]     
tattha sukhindriyaü ca somanassindriyaü ca purisindriyassanuvantakà honti. Tassa
adhippàyaparipuõõà lobhadhammà kusalamåle pavaóóhenti tassa ce ayamadhippàyo na
pàripåriyaü gacchati. Tassa dukkhindriyaü ca domanasasãndriyaü ca vattati, doso ca
akusalamålaü pavaóóhati sace pana upekkhaü4. Bhàveti upekkhindriyassa anuvattako5
bhavati. Amoho ca kusalamålaü pavaóóhati. Iti satta indriyàni kilesavatthumupàdàya
anatthemàni avamàni sabbassa vedanà itthindriyaü purisindriyaü. 

Tattha aññha indriyàni saddhindriyaü yàva a¤¤àtàvino indriyaü, ayaü dukkhanirodhagàmini
pañipadà, dasannaü pa¤¤àndriyànaü kàmaràgassa padaññhànaü. Manindriyaü bhavaràgassa
padaññhànaü, pa¤¤indriyàni råparàgassa padaññhànaü, itthindriyaü ca purisindriyaü ca
sattapa¤¤attiyà padaññhànaü. Tattha yena yena indriyena yuttaü và gàthàya otàretuü
sakkoti tena tena niddisitabbo. Evaü khandesu dhàtusu àyatanesu saccesu
pañiccasamuppàdesu. Ayaü otaraõo hàro. 

13. Tattha katamo sodhano hàro: 

Tayo gàthà6 ekena àrambhena bhàsãyanti7; tata ekissà bhàsitàya avasiññhàsu àbhàsitàsu3 so
attho na niddisitabbo. Kiü kàraõaü: na hi tàva so attho bhàsito, so àbhàsito na sakkà
niddisituü. [PTS Page 102] [\q 102/]      yathà kiü: "appamàdo amatapadanti9gàthà
ayamekà gàthà na niddisitabbà, 10 kiü kàraõaü: atthi tàva11 imassa àrambhassa abhàsitaü: 

1. Saññhàyatanaü-machasaü. 6. Yo gàthà-ma, [PTS]
2. Yasà-ma. 7. ârambho bhàsissantã-ma, [PTS] 3. Mamaükàro-ma. 8. Bhàsitàsu -ma, [PTS]
4. Upekkhà-ma, [PTS] 9. Amataü padanti-ma, [PTS] 
5. Anuvattakàmà-ma, [PTS] 10. Niddisitabbà-ma, [PTS] 
11. Atthikkhàtàva-ma, [PTS] 

[BJT Page 134] [\x 134/]     

15. 'Etaü visesato ¤atvà- appamàdamhi paõóità, 
Appamàde pamodanti ariyànaü gocare ratà'ti. 

Idaü abhàsitaü imissàpi gàthàya bhàsitàya atthà na niddisitabbo. 1 Kiü kàraõaü: atthi tattha
avasiññhaü: " te jhàyino sàtatikà niccaü daëhaparakkamà"ti gàthà, evaü imàgàthàyo yadà
upadhàrità2 bhavanti, tadà attho niddisitabbo. 

Evaü assutapubbesu suttesu byàkaraõesu và ekuddeso bhàsito. Yà vãmaüsà tulanàidaü atthi
kiccaü, idaü suttaü bhàsãtaü tassa cevacanaü niddiññhaü và na và'ti. Tattha yà vãmaüsà,
ayaü vuccake sodhano hàro. 

14. Tattha katamo adhiññhàno hàro: 

Ekattatà ca vemattatà ca. Tattha katapa¤¤atti ca kiccapa¤¤atti ca sà ekattatà ca vemattatà ca
yathà pa¤¤ànti, ete cevacanena4 vemattatà, (?) Pajànàtãti pa¤¤à, sà ca àdhipateyyaññhena6
pa¤¤àbalaü. [PTS Page 103] [\q 103/]      tanubhåtà gocarattavasà seva sati tãsu ratanesu
anussati buddhànussati dhammànussati saïghànussati aviparitànussaraõatàya.
Sammàdiññhidhammànaü pavicayena dhammavicayasambojjhaïgo abhinãhàrato abhi¤¤àti.
Saïkhepena maggà kà vatthu avikonatàya ekattà, yathà uõhena saüsaññhaü uõhodakaü,
sãtena saüsaññhaü sãtodakaü, khàrodakaü guëodakanti, idaü ekattatà vemattatà ca. 

Atthi puna dhammo nànàdhammasaïgato7 ekattatà, 8 yathà råpaü cattàro dassetabbà9 taü
ca råpanti ekattatà, pañhavãdhàtu10 àpo-tejo- vàyodhàtuti cemattatà. Evaü sabbà catasso
dhàtuyo. Råpanti ekattatà, pañhavãdhàtu àpo-tejovàyodhàtuti cemattatà. Pañhavãdhàtutu
lakkhaõato ekattatà, saükiõõavatthuto vemattatà. Yaü ki¤ci kakkhaëa lakkhaõaü sabbaü
taü pañhavãdhàtuti. Ekattatà, kesà lomà nakhà dantà chavivammanti cemattatà, evaü
sabbà11 catasso dhatuyo, råpanti ekattaü, saddà gandhà hasà phoññhabbàti cemattatà. 

Atthi puna dhammo vemattatà a¤¤aü12 nàmaü labhati, yathà kàyànupassanàya nava sa¤¤à
vãnãlakasa¤¤à uddhumàtakasa¤¤à, ayaü asubhasa¤¤à, yà ekattatà arammaõato cemattà, (sà

1. Niddisitabbo- ma, [PTS] 6. Anomattiyaññhena -ma, [PTS] 
2. Upadhàrità yadà-ma. [PTS] 7. Saüghato-ma, [PTS] 
3. Kitapa¤¤atti-ma. 8. Ekato-ma, [PTS] 
Pa¤¤atti-[PTS] 9. Vàretabbà-ma, [PTS] 
4. Ekavevacanena-ma. 10. Pathavãdhàtu-ma, [PTS] 
5. Pa¤¤attanti-ma. [PTS] 11. Sabbaü-ma, [PTS] 12. A¤¤e ma, [PTS] 

[BJT Page 136] [\x 136/]     

Evaü sa¤¤à vedanàsu àdãnavaü samanupassato tathàdhiññhànaü samàdhindriyaü ca sàyeva
dhammesu tattha sa¤¤àbhàvanà viriyindriyaü ca dhammesu dhammànupassanà citte
cittasa¤¤aü pajahato pa¤¤indriyaü ca citte cittànupassanà? Iti yo koci ¤àõåpacàro1 [PTS
Page 104] [\q 104/]      sabbaso pa¤¤àya gocaro. Pa¤¤à, ayaü cemattatà, yathàkàmaràgo
bhavaràgo diññhiràgoti cemattatà taõhàya. Iti yaü ekattatàya ca cemattatàya ca ¤àõaü
vãmaüsanà kulanà, ayaü adhiññhàno2 hàro. 

15. Tattha katamo parikkhàro hàro: 

Sahetu sappaccayaü vodànaü ca saükileso ca, yaü tadubhayaü pariyeññhi sa parikkhàro
hàro. Iti dhammànaü sahetukànaü hetu pariyesãtabbo, sappaccayànaüpaccayo pariyesitabbo. 

Tattha kiü nànàkaraõaü hetussa ca paccayassa ca: sabhàvo hetu, parabhàvo paccayo
parabhàvassa paccayo hetupi, sabhàvassa hetu (yà?) Parabhàvassa kassaci paccayo. Avutto
hetu, vutto paccayo. Ajjhattiko hetu bàhiro paccayo. Sabhàvo hetu parabhàvo paccayo.
Nibbattako hetu pariggàhako3 paccayo. Nevàsiko hetu, àgantuko paccayo. Asàdhàraõo hetu,
sàdhàraõo paccayo. Eko yevahetu, aparàparo paccayo. 

Hetussa upakaraõaü samudànetabbaü4: samudànaü hetu, tattha duvidho hetu duvidho
paccayo: samanantarapaccayo ca paramparapaccayo ca. Hetupi duvidho: samanantarahetu
ca paramparahetu ca. Tattha katamo paramparapaccayo: avijjà nàmaråpassa
paramparapaccayo. Vi¤¤àõaü samanantarapaccayatàya paccayo. Yadi àdimhi
avijjànirodobhavatã nàmaråpassa nirodhopi, tattha samanantaraü kiü kàraõaü
paramparapaccayo samanantarapaccayo samudànito5 ayaü paccayato. [PTS Page 105] [\q
105/]      tata katamo paramparahetu: cijànantassa paramparahetutàya hetua¤¤àkàro
samanantarahetutàya hetuyassa hi yaü samanantaraü nibbattati, so tassa hetupi jàtinirodhà
bahã àkàranirodo, àkàranirodhà daõóanirodho, daõóanirodhà khaõóanirodho. Evà hetupi
dvidhà so tàhi passitabbo (?)

Pañiccasammupàdo yathà avijjàpaccayo tassa puna kiü paccayo: ayonisomanasikàro, so tassa
paccayo saïkhàrànaü, iti paccayo ca samuppannaüca. Tattha ko hetu: avijjàyeva. Tathàhi
purimà koñi na pa¤¤àyati, tattha avijjànusayo avijjàpariyuññhànassa hetu, purimà hetu
pacchà paccayo, sàpi avijjàsaïkhàrànaü paccayo catåhi kàraõehi: sahajàtapaccayatàya
samanantarapaccayatàya abhisandanapaccayatàya patiññhànapaccayatàya. 

1. ¥àõapacàro- ma, [PTS] 
2. Tulanàyamãdhiññhàno- [PTS] 
3. Pañiggàhako-ma, [PTS] 
4. Samudànetabbo-ma. 
5. Samuddànito-ma 
[BJT Page 138] [\x 138/]     

Kathaü sahajàtapaccayatàya avijjà saïkhàrànaü paccayo: yaü cittaü ràgapariyuññhitaü1 tattha
avijjàpariyuññhànena sabbaü pa¤¤àya gocaraü hanti. Tattha saïkhàràti paccayaññhikà
addhàbhumikàramahattassa (?) Ayaü avijjà sahasamuppannaü vuddhiü viråëhiü
vepullattamàpajjanti catåhi kàraõehi pa¤¤à pahiyati. Katamehi catåhi: anusayo
pariyuññhànaü saüyojanaü upàdànaü. Tattha anusayo pariyuññhànaü janetã2 pariyuññhità
saüyujjati saüyuttà upàdãyati, udànapaccayà bhavo. [PTS Page 106] [\q 106/]      (evaü te
saïkhàrà tividhà uppannà bhumigatà nàsa'¤¤attha ayaü magge vinãtattàyàti te thàmagatà
apativinãtàtipi te saïkhàràti vuccati. Evaü sahetu samuppannaññhena atthiyeva2 paccayà
saïkhàrànaü paccayo niddiññhaü apanetvaü kusalaü akusalaü kusalo ca akusalo ca
pakkhipitabbo. Vipàkadhammàapanetvà vacanãyaü avacanãyaü vacanãyaü ca avacanãyaü
ca pakkhipitabbaü. Bhava. . . ?) Sabbasuttaü parikkhitabbaü. 

Dasa tathàgatabalàni cattàri vesàrajjini pu¤¤àni ana¤¤àkataü, avijjà samanantarapaccayatàya
saïkhàrànaü paccayo. Yena cittena saha samuppannà avijjà tassa cittassa samanantaracittaü
samuppannanti tassa yaü samanantaracintaü samuppannanti, tassa pacchimassa cittassa
purimacittaü hetupaccayatàya paccayo. Tena avijjà hetu, tena cittena upàdànaü
anokàsakataü ¤àõaü na uppajjati, yà tassa appamàdà dhàtu abhijjhàbhisandità tahiü
vipallàsà uppajjanti: 'asubhe subhanti, dukkhe sukha'nti. Tattha saïkhàrà uppajjantã rattà
duññhà målhassa4 cetanà ràgapariyuññhànena byàpàdapariyuññhànena avijjàpariyuññhànena
diññhivipallàso vatthuniddese niddisitabbo. Yaü viparãtacitto vijànàti ayaü cittavipallàso. Yà
viparãtasa¤¤à upagaõhàti5 yaü sa¤¤àvipallàso. Yaü viparãtadiññhi abhinivisati ayaü
diññhivipallàso. [PTS Page 107] [\q 107/]      

Aññha micchattàni vaóóhanti tãõi akusalàni, ayoniso manasikàre uppannaü vi¤¤àõaü
cavijjaü ca karonti. Iti pubbà parante akusalànàtarãtaro (?) Saïkhàrà vuddhiü vepullaü
gacchantã. Te ca mahatà ca appañividità ponobhavikà saïkhàrà bhavanti. Iti evaü avãjjà
sahajàtapaccayatàya saïkhàrànaü paccayo samanantarapaccayatàya ca. 

Kathaü abhisandanàkàrena avijjà saïkhàrànaü paccayo: sà avijjà te saïkhàre abhisanneti
parippharati. Seyyathàpi nàma uppalaü và padumaü và taü udake vaóóhaü assa, sãtena
vàrinà abhisannaü parisandanaü vuddhiü viråëhiü vepullaü àpajjati. Evaü
abhisandanaññhena avijjà saïkhàrànaü paccayo. 

1. Pariyuññhaü-ma, [PTS] 2. Jàti-ma, [PTS] 3. Atthimeva-ma. 4. Målassa-ma, [PTS] 5.
Upaggaõhàti-ma

[BJT Page 140] [\x 140/]     

Kathaü patiññhànaññhena avijjà saïkhàrànaü paccayo: te saïkhàrà avijjaü1 nissàya vuddhiü
viråëhiü vepullaü2 àpajjanti. Seyyathàpi nàma uppalaü và padumaü và pañhaviünissàya
pañhaviyaü3. Patiññhàya vuddhiü viråëhiü vepullaü àpajjati, ete saïkhàrà avijjaü nissàya
avijjàya4 patiññhità vuddhiü viråëhiü vepullaü gacchanti. Evapatiññhànaññhena avijjà
saïkhàrànaü paccayo. 

Puna ràgasahagatassa kammassa vipàkena pañisandhimhi bhavo nibbattati, taü kammassa5
sabbaü abhiniviññhaü a¤¤àõavasena ponobhavikà6 saïkhàràti vuccanti, evampi
avijjàpaccayà saïkhàrà atthi. [PTS Page 108] [\q 108/]      puna pa¤casu ye ca sekhà7
puggalà, ye ca asa¤¤isamàpattiü samàpatannà, ye ca bhavagatà, ye ca antogatàyeva
saüsedajà, ye ca và pana a¤¤o hi koci anàgàmãbhåtà na cetenti na ca patthanti, tesaü kiü
paccayà saïkhàrà puna ràgà atthi tesaü saïkhàràni upàdànàni cittamanussarantiyeva
avipakkavipàkasamåhatàasamucchinnapaccayà tesaü puna ca gato bhavati. 

Evampi hi avijjàpaccayà saïkhàrà. Puna sà te na upàdànà napi saïkhàrà, atthi punatesaü
satta anusayà asamuhatà asamucchinnà, tadàrammaõaü bhavati, vi¤¤àõassa
patiññhàyavi¤¤àõapaccayà nàmaråpaü. Evampi avijjàpaccayà saïkhàrà. 

Puna sà8 yaü ki¤ci kammaü àcayagàmi, sabbaü taü avijjàvasena abhisaïkharãyati
taõhàvasena ca allãyati. A¤¤aõavasena ca tattha àdãnavampi na jànàti tadeva vi¤¤àõaüjaü
bhavati. Sàyeva taõhàsineho bhavati. Sàyeva avijjà sammoheti. Evampi avijjàpaccayà
saïkhàrà vattabbà. Iti imehi àkàrehi avijjàsaïkhàrànaü paccayo. 

Tattha avijjàya hetu yoniso manasikàro paccayo heti, tattha avicchedo9. Ayaütattha tatiyaü
balaü nivatti, ayaü pañisandhi tattha punabbhavo, yo avakedo10 asamugghàtanaññhena
ayaü anusayo, [PTS Page 109] [\q 109/]      yathà patàkaü11 và sàñakaü và (dve janà
pãñhesuca ekà và balaü và assa nivàcasse, na pana pãñhesu soseyya, tattha yaü sinehà
àpodhàtu anupubbena sosetabbà. Uõhadhàtumàgamma sace puna taü àkàso nikkhipeyya
taü ussàvena yebhuyyatara sinehamàgaccheyya, na hi anàgamma tejodhàtuü parisosaü12
gaccheyya. Evameva bhavaggaparamàpi samàpatti na anuråpassa samugghàtàya saüvattati.
Te hi àlasanti sammasanti, na ca taõhàya taõhàpahànaü gacchanti?)

1. Avijjàyaü-ma. 7. Sekkhà-ma, [PTS]
2. Vepullataü-ma, [PTS] 8. Pana sà- [PTS]
3. Pathaviü-ma, [PTS] 9. Abhicchedo-ma, [PTS]
4. Avijjàyaü-ma, [PTS] 10. Avecchedo-ma, [PTS]
5. Kàmassa-[PTS] 11. Pañakaü-[PTS] 6. Ponabbhavikà-[PTS] Pañàkaü-ma 12. Pariyesaü-ma

[BJT Page 142] [\x 142/]      
Tattha so asamugàto avijjàya anusayo ca cittassa sampaëibodho, idaü pariyuññhànaü.
Yathàbhåtaü vi¤¤àõassa appavivedho ayaü avijjajasavo, avijjà vi¤¤àbãjaü bhavati. Yaü bãjaü
so hetu na samucchijjati. Asamucchijjanto pañisandahati, pañisandabhanto na samugghàtaü
gacchati. Asamugghàtaü cittaü pariyonahati, pariyonaddhacitto yathàbhåtaü nappajjànàti. 

Iti vi¤¤àõassa-1. Sàsavattho avijjattho, hetuattho avicchedattho anivattiattho phalattho,
pañisandhiattho punabbhavattho, asamågaghàtattho anusayattho, sampalibodhattho-2.
Parãyuññhànattho, asampañivedhattho avijjattho-3. Ettàvatà avijjàya khettaü niddiññhaü
bhavati. Ayaü vuccati parikkhàro hàro. 

16. Tattha katamo samàropano gàro: [PTS Page 110] [\q 110/]      

Ugghañitamhi tamhi - santa¤ceva naü vitthàraü pana vattabbaü
Vitthàravidhiü vija¤¤aja - ayaü samàropano hàro. 

Tattha nàmaniddeso upaghañako, vatthuniddeso cevananaü vatthubhuto vitthàro. Yathàkiü:
yo bhikkhu nivattato pahàtabbo. Ayaü upaghañanà. 

Tattha katamo samàropano: ki¤ci na vattabbaü råparàgaü và nàmavantapahàtabbaü. Yàva
vi¤¤àõanti vitthàrena kàtabbàni, avijjà tà opammena pa¤¤àpetabbà, ayaü samàropano
nissitacintassa va mattiko ca nissayo taõhà ca diññhi ca tattha diññhi avijjà, taõhà saïkhàrà
tattha diññhipaccayà taõhà ime avijjàpaccayà saïkhàrà. Tattha nissitaü vi¤¤àõaü, idaü
saïkhàrapaccayà vi¤¤àõaü, yàva jaràmaraõaü. Idaü saïkhittena bhàsite avasiññhaü
paropayati(?)

"Anissãtassa calitaü natthi"ti tassa evaü diññhiyà taõhàya ca pahànaü, tattha diññhi
avijjànirodhàya yathàbhåtaü-4. Vi¤¤àõaü ràgaññhàniyesuü-5. Dhammesu taü taü dhammaü
upecca-6. A¤¤aü dhammaü dhàvati makkañopamatàya: atha khvassa parittesu dhammesu
ràgaññhàniyesu' chandaràgo natthi, kuto tato calanà, adhimattesu sattesu (?). Cittaü
nivesayati-8. Taü apaniññhitaü vi¤¤àõaü anàhàraü nirujjhati,
vi¤¤àõanirodhànàmaråpanirodho, yàva jaràmaraõanirodho ayaü samàropano. [PTS Page
111] [\q 111/]      

--------
1. Sa¤¤àõassa - ma, [PTS] 
2. Sampalibodhattho - machasaü, [PTS] Natthi. 
3. Apañivenettho - ma. 
4. Bhåtaü - machasaü. 
5. Saràgaññhàniyosu - machasaü, [PTS] 
6. Upayujja - [PTS] 
7. Saràgaññhàniyesu - machasaü, [PTS] 
8. Nivessayati - ma, [PTS] 

[BJT Page 144] [\x 144/]     

Tattha ràgavasena vi¤¤àõassa calitaü sapariggaho, tasmiü calite asati yo parikkilesopavàro
tividho aggi pañippassaddho bhavati. Tenàha: calite asati-1. Passaddhi hoti. Tatthàya'yaü
samàropanà, passaddhakàyo sukhaü vedati, sukhino ca8ttaü samàdhiyati, yàva
vimuttamiti-2. ¥àõadassanaü bhavati. 

So àsavànaü khayà ca vimuttino uppajjati. Tassa upapattissa àgatigatiyà asantiyà-3. Nevidha
na-4. Huraü na ubhayamantarena, esevanno dukkhassàti anupàdisesà nibbànadhàtu.
Idamassa suttassa-5. Majjhe samàropitaü pañiccasamuppàde ca vimuttiyaü ca yogo, na ca
etaü tassa saïkhittena bhàsitassa vitthàrena atthaü vibhattanti-6. Ayaü vuccate
samàropano-7. Hàro. 

Na ca saïkilesabhàgiyena suttena suïkilesabhàgiyo ye ca dhammà samàropayitabbà nतe.
Evaü vàsanàbhàgiye nibbedhabhàgiye. 

Ayaü samàropano hàro. 

Ime soëasa hàrà. 

Sucarissa mahàkaccàyanassa jambuvanavàsino
Peñakopadese hàravihaïgo nàma
Pa¤camabhumi-8. Samattà-9
[PTS Page 112] [\q 112/]      
--------
1. Asatte - ma, [PTS],] 
2. Vimuttitamiti - ma. 
3. âgatigatiyaü asantiyaü, [PTS] 
4. Na cetanà huraü [PTS] 
5. Idamassa - ma, 
6. Vibhajjanti - ma, [PTS] 
7. Samàropanà - [PTS] 
8. Pa¤camà bhumi - ma. 
9. Siddhi - [PTS] 

[BJT Page 146] [\x 146/]     

6. Chaññhamabhumi

6 - 1. Buddhànaü bhagavantànaü sàsanaü tividhena saïgahaü gacchati: khandhesu dhàtusu
àyatanesu. 

Tattha pa¤cakkhandhà: råpakkhandho, yàva vi¤¤àõakkhandho. Dasaråpaàyatanàni: cakkhu
råpà ca, yàva kàyo phoññhabbà ca. Ayaü råpakkhandho, 

Tattha cha vedanàkàyà vedanàkkhandho: cakkhusamphassajà vedanà, yàva
manosamphassajà vedanà, ayaü vedanàkkhandho. 

Tattha cha sa¤¤àkàyà sa¤¤àkkhandho: råpasa¤¤à, yàva dhammasa¤¤à, ime cha sa¤¤àkàyà.
Ayaü sa¤¤àkkhandho. 

Tattha cha cetanàkàyà saïkhàrakkhandho: råpasa¤cetanà, yàva dhammasa¤cetanà, ime
chacetanàkàyà, ayaü saïkhàrakkhandho. 

Tattha cha vi¤¤àõakàyà vi¤¤àõakkhandho: cakkhuvi¤¤àõaü, yàva manovi¤¤àõaü, ime
chavi¤¤àõaü, ime cha vi¤¤àõakàyà, ayaü vi¤¤àõakkhandho. Ime pa¤cakkhandhà. 
Tesaü kà pari¤¤à: aniccaü dukkhaü sa¤¤à anattàti, esà etesaü pari¤¤à. 

Tattha katamo khandhattho: samåhattho khandhatthe, pu¤jattho khandhattho, [PTS Page
113] [\q 113/]      ràsattho khandhattho, taü yathà dabbakkhandho vanakkhandho
dàrukkhandho aggikkhandho udakakkhandho vàyukkhandho. Iti evaü khandhesu
sabbasaïgahoca evaü khandhattho. 

6-2. Tattha aññhàrasa dhàtuyo: cakkhudhàtu råpadhàtu cakkhuvi¤¤àõadhàtu-pemanodhàtu
dhammadhàtu manovi¤¤àõadhàtu. Etoyo aññhàrasa dhàtuyo. Tàsaü pari¤¤à: aniccaü
dukkhaü sa¤¤à anattàti, esà etàsaü pari¤¤à. 

Tattha ko dhàtuattho vuccate: acayavattho dhàtuattho, acayavoti: cakkhuno pasàdo-1.
Cakkhudhàtu. Evaü pa¤casu dhàtusu, puna ràgavacacchedattho dhàtuattho. Vacacchinnà hi
cakkhudhàtu, evaü pa¤casu, punaràha ekanti pakatyatthena dhàtuatthoti vuccate. Taü yathà:
pakatiyà ayaü puriso pittiko semhiko càtiko sannipàtikoti. Evaüpakati cakkhudhàtu.
Dassanampi yà ca8 sabbesu indriyesu -pevisabhàgattho dhàtuattho. 

-------
1. Cakkhu, no pasàdo - machasaü. 

[BJT Page 148] [\x 148/]     

6-3. Tattha dvàdasàyatanàni, katamàni: cha ajjhattikàni cha bàhiràni, cakkhàyàtanaü-1, yàva
manàyatananti ajjhattikaü, råpàyatanaü. Yàva dhammàyatananti bàhiraü. Etàni dvàdasa
àyatanàni. 

Etesaü kà pari¤¤à: aniccaü dukkhaü sa¤¤à anattàti, esà etesaü pari¤¤à. [PTS Page 114] [\q
114/]      api ca dvidhaü pari¤¤à: ¤àtapari¤¤à-2. Ca pahànapari¤¤à ca. Tattha ¤àtapari¤¤à-2.
Nàma: aniccaü dukkhaü sa¤¤à anattàti, esà ¤àtapari¤¤à-2. Pahànapari¤¤à pana
chandaràgappahànà, esà pahànapari¤¤à. 

Tattha katamo àyatanattho: vuccate, àkaratthe-3. âyatanattho, yathà suvaõõàkaro
ratanàkaro-4. Yathà dvihi tehi àkarehi-5. Te te gàvà uttiññhanti, evaü etehi cittacetasikà gàvà
uttiññhanti kammakilesà dukkhadhammà ca. 

Punaràha àyadànattho àyatanattho, yathà ra¤¤o àyadànehi àyo bhavati. Evaü àyadànattho
àyatanattho. 

6-4. Cattàri ariyasaccàni: dukkhaü samudayo nirodho maggo ca. Yathà dukkhaü-6. Samàsena
khandhasarãraü-7. Mànasaü ca, samudayo samàsena avijjaja ca taõhà ca, nirodho samàsena
vijjaja ca vimutti ca maggo samàsena samatho ca vipassanà ca. 

6-5. Tattha sattatiüsa bodhipakkhikà dhammà katame: cattàro satisaññhànà, yàva arãyo
aññhaïgiko maggo. Evamete sattatiüsa bodhipakkhikà dhammà. Ye dhammà
atãtànàgatapaccuppannànaü buddhànaü sàvakànaü ca nibbànaü saüvattantãti. Yo
maggocattàro satipaññhànà. Katame cattàro: "idha bhikkhu kàye kàyànupassã viharati
-pesammapadhànaü, iddhipàdaü, indriyàni, balàni, tattha ko indriyattho [PTS Page 115] [\q
115/]      indattho indriyattho, àdhipateyyattho indriyattho, pasàdattho indriyattho,
asàdhàraõaükassa kiriyattho indriyattho. Anavapariyattho balattho, thàmattho balattho,
upàdàyattho balathà, upainthambhanattho balattho. 

Tattha katame satta bojjhaïgà: satisambojjhaïgo, yàva upekkhàsambojjhaïgo. Tattha katamo
aññhaïgiko maggo: sammàdiññhi, yàva sammàsamàdhi. 

1. Cakkhuàyatanaü - [PTS] 
2. ¥àõapari¤¤à - [PTS] 
3. Akàrattho - machasaü, [PTS] 
4. Dubbaõõàkaro - machasaü. 
5. âkàrehi - [PTS] 
6. Dukkhaü, yathà - machasaü, [PTS] 
7. Dhammàcariyaü - machasaü. 
Dhammàcariyaü -[PTS] 

[BJT Page 150] [\x 150/]     

Tattha aññhaïgiko maggoti: khandho: sãlakkhandho ca samàdhikkhandho ca
pa¤¤àkkhandho ca, tattha yà ca sammàvàcà yo ca sammàkammanto yo ca sammààjãvo, ayaü
sãlakkhandho. Yà ca sammàsati yo ca sammàvàyàmo yo casammàsamàdhi, ayaü
samàdhikkhandho. Evaü khandho-1. Tisso sikkhà. Evaü tãhàkàrehi dasa padàni -pe-

6-6. Tattha yogàvacaro sãlakkhandhe ñhito dosaü akusalaü na upàdiyati, dosànusayaü
samåhanti, dosasallaü uddharati, dukkhavedanaü parijànàti, kàmadhàtuü samatikkamati. 

Samàdhikkhandhe ñhito lobhaü akusalaü na upàdiyati, ràgànusayaü samåhanti, lobhasallaü
uddharati, sukhavedanaü parijànàti, råpadhàtuü samatikkamati. 

Pa¤¤àkkhandhe ñhito mohaü akusalaü na upàdiyati, avijjànusayaü samåhanti,
mohasallaüdiññhisalla¤ca uddharati, [PTS Page 116] [\q 116/]     
adrakkhamasukhavedanaü parijànàti, aråpadhàtuü samatikkamati. 
Iti tãhi khandhehi tãõi akusalamålàni na upàdiyati, cattàri sallàni uddharati, tisso vedanà
parijànàti tedhàtukaü samatikkamati. 

6-7. Tattha katamà avijjajà: yaü catusu ariyasaccesu a¤¤àõanti vitthàrena, yathà so
pàõasajjesu kathaükathà kàtabbaü. 

Tattha katamaü vi¤¤àõaü: cha vi¤¤àõakàyà. Vedanà sa¤¤à cetanà phasso manasikàroidaü
nàmaü. Tattha katamaü råpaü: càtummabhàbutikaü-2. Catunnaü mahàbhåtànaü
upàdàyaråpassa pa¤¤attiü. Iti purimakaü ca nàmaü idaü ca råpaü tadubhayaü nàmaråpanti
vuccati. ¥a

Tattha chaëàyatananti: cha ajjhattikàni àyatanàni, cakkhu ajjhattikaü àyatanaü, yàva mano
ajjhattikaü àyatanaü. 

Phassoti cha phassakàyà, cakkhusamphasso yàva manosamphassoti phasso. 

Vedanàti: cha vedanàkàyà vedanà. 

Taõhàti: cha taõhàkàyà taõhà. 

Upàdànanti cattàri upàdànàni: kàmåpàdànaü diññhåpàdànaü sãlabbatupàdànaü
attavàdåpàdànanti upàdànaü. 

Bhavoti tayo bhavà, kàmabhavo råpabhavo aråpabhavo. 

-----

1. Kàyo - machasaü. 
2. Càtumahàbhåtikaü - ma. 

[BJT Page 152] [\x 152/]     
Tattha katamà jàti, yà pañhamaü khandhànaü dhàtånaü pañhamaü àyatanànà uppajjanti jàti
sa¤jàti okkanti abhinibbatti khandhànaü pàtubhàvo, àyaü jàti. [PTS Page 117] [\q 117/]     


Tattha katamà jarà: jarà nàma yaü taü khaõóiccaü pàliccaü calittacatà1- catunnaü
mahàbhåtànaü vicaõõatà2- bhaggo yà jarà3hãyanà parihãyanà4- àyuto hàti saühàni
indriyànaü paripàkà upanàbho paripàko, ayaü jarà. 

Tattha katamaü maraõaü: nàma, tasmiü sattanikàye tesaü tesaü sattànaü cuti cavanatà
maraõaü kàlakiriyà5- khandhànaü7- bhedo kàyassa nikkhepo jãvitindriyassa upacchedo,
idaü maraõaü, iti purimikà ca jarà idaü ca maraõaü tadubhayaü jaràmaraõaü. 

6-8. Tattha ajjhakàratimisà yathàbhåtaü appajjanana8- lakkhaõà avijjà saïkhàrànaü
padaññhànaü: abhisaïkharaõalakkhaõà saükhàrà,
upacayapunabbhavàbhiropanapaccupaññhànà, te vi¤¤aõassa padaññhànaü. Vatthu
savi¤¤attilakkhaõaü vi¤¤àõaü, taü nàmaråpassa padaññhànaü. Anekasantissayalakkhaõaü
nàmaråpaü, taü saëàyatanassa padaññhànaü. Indriyacavatthàpanalakkhaõaü saëàyatanaü,
taü phassassa padaññhànaü sannipàtalakkhaõo phasso, so vedanàya padaññhànaü.
Anubhavanasannipàtalakkhaõo vedanà, sà taõhàya padaññhànaü ajjhosànalakkhaõà taõhà,
sà upàdànassa padaññhànaü àdànaparihananalakkhaõaü upàdànaü taü bhavassa [PTS Page
118] [\q 118/]      padaññhànaü nànàgativikkhepanalakkhaõo bhavo, so jàtiyà padaññhànaü
khandhànaü pàtubhàvalakkhaõà jàti, sà jaràya padaññhànaü upanayaparipàkalakkhaõà jarà,
sà maraõassa padaññhànaü àyukkhayajãvitauparodhalakkhaõaü maraõaü, taü dukkhassa
padaññhànaü kàyasampãëanalakkhaõaü dukkhaü, taü domanassassa padaññhànaü.
Cittasampiëanalakkhaõaü domanassaü, taü sokassa padaññhànaü. Socanalakkhaõo soko, so
parivedassa padaññhànaü vàcà9nicchàraõalakkhaõo paridevo, so upàyasassa padaññhànaü
ye àyàsà te upàyàsà. 

6-9. Nava padàni yattha sabbo akusalapakkho saïgahaü samosaraõaü gacchati, katamàni
nava padàni: dve mulakilesà tãõi akusalamulàni, cattàro vipallàya. 

1. Pavicittaü-machasaü, adhikaü. 2. Vicaõõataü - machasaü 3. Taü jarà - machasaü 4.
Pahãyànà - machasaü 5. Paribhodo - machasaü 6. Kàlaükiriyà - machaùaü 7.
Uddhumàtakànaü - machasaü 8. Avijànana - [PTS] 9. Vaci. . - Machasaü, [PTS]

[BJT Page 154] [\x 154/]     
Tattha dve mulakilesà, avijjà ca bhavataõhà ca, tãõi akusalamulàni: lobho doso moho ca,
cattàro vipallàsà: aniccato nicca'nti sa¤¤àvipallàso cittavipallàso diññhivipallàso, dukkhe
sukhanti sa¤¤àvipallaso cittavipallàso diññhavipallàso, anattani attàni sa¤¤àvipallàso
cittavipallàso diññhivipallàso, asubhe subhanti sa¤¤àvipallàso cittavipallàso diññhivipallàso. 

6-10. Tattha avijjà nàma: catusu ariyasaccesu yathàbhåtaü a¤¤àõaü, ayaü avijjà, bhavataõhà
nàma: so bhavesu ràgo sàràgo iccha mucchà patthanà nandi ajjhosànaü apariccàgo, ayaü
bhavataõhà. [PPTS Page 119] [\q 119/]      

Tattha katamo lobho akusalamålaü: yo1- tesu tesu paravatthusu paradabbesu paraññhànesu
parasàpateyyesu parapariggahesu lobho lumbhanà icchà patthanà nandi ajjhosànaü
apariccàgo; ayaü lobhoakusalamålaü. Kassetaü målaü: +lobhajassa akusalassa kàyakammassa
vacikammassa manokammassa taüsampayuttànaü ca cittacetasikànaü dhammànaü målaü. 
Tattha katamo doso akusalamålaü: yo2- sattesu aghato akkhanti appaccayo vyàpàdo padoso
anatthakàmatà cetaso pañighàto, ayaü doso akusalamålaü kassetaü målaü dosajassa
akusalassa kàyakammassa vacikammassa manokammassa taüsampayuttànaü ca
cittacetasikànaü dhammànaü målaü. 

Tattha katamo moho akusalamålaü: yaü a¤¤àõaü adassanaü3anabhisamayo asampajjagàho4-
appañicedho moho muyhanà sammoho sammuyhanà avijjà tamo ajhakàro àvaraõaü
nãvaraõaü chadanaü avacchadanaü5- apasaññhàgamanaü6kusalànaü dhammànaü ayaü
moho akusalamålaü. Kassetaü målaü: mohajassa akusalassa kàyakammassa vacikammassa
manokammassa, taüsampayuttànaü ca cittacetasikànaü dhammànaü målaü. [PTS Page 120]
[\q 120/]      

6-11. Tattha vipallàsà jànitabbà, vipallàsànaü vatthu jàtitabbaü, yaü vipallàsaü siyà taü
jàtitabbaü. 

Tattha eko vipallàso, cattàri, vipallàsavatthuni, tãõi vipallàsàni, 

1. Lobho nàma so, - ma, [PTS] 2. So- machasaü, [PTS] +@]làbhoti padaü- ma, [PTS]
potthakesu adhikaü. 3. Yaü - ma, [PTS] 4. Asampajjaggàbho - ma, [PTS] 5.
Apasaccàgamanaü - ma, [PTS] 6. Acchadanaü - ma. 

[BJT Page 156] [\x 156/]     
Katamo eko vipallàso ca, yena pañipakkhena vipallàsitaü gaõhàti anicce niccanti dukkhe
sukhanti anattati attàti asubhe subha'nti ayaü eko vipallàso. 

Katamàni cattàri vipallasavatthuni, kàyo vedanà cittaü dhammà ca, imàni cattàri
vipallàsavatthuni. 

Katamàni tãõi vipallàsàni, sa¤¤à cittaü diññhi ca imàni tiõi vipallàsàni. 

Tattha1- manàpike vatthumbhi indritthe2- vaõõàyatane và yo nimittassa uggàho, ayaü
sa¤¤àvipallaso. Tattha viparitacittassa vatthumbhi sati vi¤¤atti, cittavipallàso. Tattha
viparitacittassa tambhi råpe asubhe subha'nti yà khanti ruci upekkhanà nicchayo diññhi
nidassanaü santiraõà, ayaü diññhavipallàso. 

Tattha vatthubhedena kàyesu2- dvàdasa vipallàsà bhavanti: tayo kayo tayo vedanàyatayo
citte tayo dhamme4- cattàro sa¤¤àvipallàsà cattàro cittavipallàsà cattàro diññhivipallàsà,
àyatanupacayato cakkhuvi¤¤àõasa¤¤àsamaïgissa råpesu dvàdasa vipallàsa, yàva
manovi¤¤àõasa¤¤à5- samaïgissa dhammesu dvàdasa vipallàsà, cha dvàdasakà cattàri
vipallàsà bhavanti. [PTS Page 121] [\q 121/]      àrammaõanànattato hi
aparimitasaïkheyyànaü sattànaü aparimitasaïkheyyà vipallàsà bhavanti
bhinukkaññhamajjhimatàya. 

6-12. Tattha pa¤cakkhandhà cattàri attabhàvavatthuni bhavanti: yo råpakkhandho kàyo
attabhàvavatthu, yo cedanàkkhandho so vedanà attabhàvavatthu, yo sa¤¤àkkhandhoca
saükhàrakkhandho ca te dhammà attabhàvavatthu. Yo vi¤¤àõakkhandho so cittaü
attabhàvavatthu, iti pa¤cakkhandhà cattàri attabhàvavatthuti, tattha kàye asubhe subha'nti
vipallàso bhavati, evaü vedanàsu citte dhammesu ca attavipallàso bhavati. 

Tattha catunnaü vipallàsànaü samugghàtanatthaü cattàro satipaññhàne deseti pa¤¤apeti,
kàye kàyànupassã vibharanto6asubhe subha'nti vipallàsaü samugghàteti. Evaü vedanàsu -
cittedhammesu ca kàtabbaü

6-13. Tattha andhakàratimisà appañivedhalakkhaõà avijjà, tassà vipallayà padaññhànaü
ajjhosànalakkhaõà taõhà, tassà piyaråpasàtaråpaü padaññhànaü attàsayava¤canalakkhaõo
lobho, tassa adinnàdànaü padaññhànaü idha civàdalakkhaõo doso, tassa 

1. Katamà- [PTS] 2. Indriyavattha - ma. 3. Kàyo sà - [PTS] 4. Vipallàsapadaññhànaü - ma 5.
Mahàsa¤¤à - ma, [PTS] 6. Viharato - ma

[BJT Page 158] [\x 158/]     
Pàõàtipàto padaññhànaü vatthuvippañipattilakkhaõo moho tassa
micchàpañipattipadaññhànaü saïkhatànàü dhammaü avinàsaggahanalakkhaõà niccasa¤¤à,
tassà saïkhakhasakhàrà padaññhànaü. Sàsavaphassopagamanalakkhaõà sukhasa¤¤à, tassà
mamiïkaro1padaññhànaü dhammesu upagamanalakkhaõà [PTS Page 122] [\q 122/]     
attasa¤¤à, tassà abhiïkàro2padaññhànaü. Caõõasaïgabhanalakkhaõà subhasa¤¤à, tassà
indriyaasaüvaro padaññhànaü etehi navahi padehi uddiññhehi sabbo akusalapakkho
niddiññho bhavati, so ca kho khahussutena sakkà jànituü no appassutena, pa¤¤avatà no
duppa¤¤ena, hayuttena no ayuttena. 

6-14. Nava padàni kusalàni yattha sabbo kusalapakkho saïgahaü2samosaraõaü
gacchati4-katamàni nava padàni: samatho vipassanà alobho adoso amoho aniccasa¤¤à
dukkhasa¤¤à anantasa¤¤à asubhasa¤¤à ca. 

Tattha katamo samatho: yà cittassa ñhiti saõñhiti avaññhiti ñhànaü paññhànaü upaññhànaü
samàdhi samàdhànaü avikkhepo avippañihàro vupasamo manaso5- ekaggaü cittassa, ayaü
samatho. 

Tattha katamà vipassanà: khandhesu và dhàtusu và àyatanesu và nàmaråpesu và
pañiccasamamuppàdesu và pañiccasamuppannesu và dhammesu dukkhe và6- samudaye
và7nirodhe và magge và kusalàkusalesu và dhammesu sàvajjanavajjesu và kaõhasukkesu và
sevitabbàsevitabbesu và yo yathàbhåtaü vicayo pavicayo vimaüsà parivimaüsà. Gàhanà
aggàhanà pariggàhanà cittena paricittanà8tulanà upaparikkhà ¤àõaü vijjà¤cakkhu braddhi
medhà pa¤¤à obhàgo àleko àbhà pabhà khaggo [PTS Page 123] [\q 123/]     
nàràvo10dhammavicayasambejjhaïgo sammàdiññhi maggaïgaü, ayaü vipassanà. 

Kenesà11- vipassanà iti vuccati: vividhà và phasà passanàti12tasmà phasà vipassanàti
muccati dvidhà cesà hi vipassanà dhammavippanàti. 

Dvidhà imàya passati: subha¤ca asubha¤ca khaõha¤ca sukka¤ca sevitabba¤ca asevitabba¤ca
kamma¤ca vipàka¤ca khandha¤ca cimokkha¤ca àcaya¤ca apacaya¤ca pavatti¤ca nivatti¤ca
saïkilesa¤ca vodàna¤ca evaü vipassanàti vuccati atha và vi'iti upasaggo passanàti attho,
tasmà vipassanàti vuccate, ayaü vipassanà. 

1. Mamaïkàro - ma, [PTS] 2. Ahaïkàro - ma, [PTS] 3. Saïgaraho - ma 4. Gacchanti- ma 5.
Mànaso - ma, [PTS] 6. Dukkhesu và - ma, [PTS] 7. Samudayesu và - ma, [PTS] 8. Paricitanà
- ma, [PTS] 9. Vijjà và - ma, [PTS] 10. Nàrajjo - [PTS] 11. Tenesà - ma, [PTS] 12. Vipassanàti
- ma, [PTS] 

[BJT Page 160] [\x 160/]     
6-15. Tattha dve ràgo sattànaü: avijjà ca bhavataõhà ca, etesaü dvinnaü rogànaü nighàtàya
bhagavatà dve bhesajjani vuttàni: samatho ca vipassanà ca, imàni dve bhesajjàni
pañisevanto1- dve aroge sacichikaroti: ràgaviràgaü cetato vimuttiü avijjàviràgaü ca
pa¤¤àvimuttaü tattha taõhà rogassa samatho bhesajjaü, ràgaviràgà cetovimutti arogaü.
Avijjàrogassa vipassanà bhesajjaü, avijjàviràgà pa¤¤àvimutti arogaü. 

Evaü hi bhagavà càha: "dve dhammà pari¤¤eyyà: nàmaü ca råpaü ca dve dhammà
pahàtabbà: avijjà ca bhavataõhà ca, dve dhammà bhàvetabbà: samatho ca vipassanà ca, dve
dhammà sacchikàtabbà: vijjà ca vimutti cà"ti. 
Tattha samathaü bhàvento råpaü parijànàti, råpaü parijànanto taõhaü pajahati, pajahanto
[PTS Page 124] [\q 124/]      ràgaviràgà cetovimuttaü sacchikaroti vipassanaü bhàvento
nàmaü parijànàti, nàmaü pa¤¤àvimuttaü sacchikaroti. 

Yadà bhikkhuno dve dhammà pari¤¤àtà bhavanti nàma¤ca rupa¤ca, tadàssa2- dve
dhammàpahãnà bhavanti avijjà ca bhavataõhà ca, dve dhammà bhàvità bhavanti samatho
ca vipassanà ca, dve dhammà sacchikatà bhavanti vijjà ca vimutti ca. Ettàvatà bhikkhu
katakakicco bhavati. Esà sopàdisesà nibbànadhàtu tassa àyupariyàdànà jãvitindriyassa
uparodhà idaü ca dukkhaü nirujjhati, a¤¤aü ca dukkhaü na uppajjati. Tattha yo imesaü
khandhànaü dhàtuàyatanànaü appañisandhi apàtubhàvo, ayaü anupàdisesà nibbànadhàtu. 

6-16. Tattha katamaü alobho kusalamålaü: yaüdhàtuko alobho alubbanà alubbhitattaü
anicchà apatthanà akantà anajjhosànaü, ayaü alobho kusalamålaü, , kassetaü målaü: alojassa
kusalassa kàyakammassa vacikammassa manokammassa taüsampayuttànaü ca
cittacetasikànaü dhammànaü målaü. Atha và ariyo aññhaïgiko maggo kusalanti muccati, so
tiõõaü maggaïgànaü målaü, katamesaü tiõõaü: sammàsaïkappassa sammàvàyàmassa
sammàsamàdhissa ca, imesaü mulanti tasmà kusalamulanti muccati. 

Tattha katamaü adoso kusalamålaü: [PTS Page 125] [\q 125/]      yo4sattesu và saïkhàresu
và anàghàto5appañighoto abyàpatti abyàpàdo adoso mettà mettàyanà
atthakàmatà6-hitakàmatà cetaso padàso, ayaü adoso kusalamålaü. Kassetaüja målaü:
adosajassa kusalassa kàyakammassa vacikammassa manokammassa taüsampayuttànaü ca
cittacetasikànaü dhammànaü målaü atha và tiõõaü maggaïgànaü målaü, katamesaü
tiõõaü: sammàvàcàya sammàkammantassa sammààjivassa ca' imesaü tiõõaü maggaïgànaü
målaü, tasmà kusalamulanti vuccati. 
1. Pañisecento - machasaü, [PTS] 2. Tathàssa - ma, [PTS] 3. Sacchikàtabbàmachasaü 4. Yà -
machasaü, [PTS] 5. Anaghàto - ma, anagghàto - [PTS] 6. Attakàmatà - [PTS] 

[BJT Page 162] [\x 162/]     
Tattha katamaü amoho kusalamålaü: yaü catusu ariyasaccesu yathàbhåtaü ¤àõadassanaü
abhisamayo sammà ca paccàgamo pañicedho amoho asammuyhanà asammoho vijjà pakàso
àloko anàvaraõaü sekkhànaü kusalànaü dhammànaü, ayaü amoho kusalamålaü. Kassetaü
målaü: amohajassa kusallassa kàyakammassa vacikammassa manokammassa
taüsampayuttànaü ca cittacetasikànaü dhammanaü målaü. Atha và dvinnaü maggaïgànaü
målaü, natamesaü dvinnaü: sammadiññhiyà ca sammàsatiyà ca imesaü dvinnaü
maggeïgànaümålaü, tasmà kusalamulanti vuccati. [PTS Page 126] [\q 126/]      evaü imehi,
tihi kusalamulehi aññhaïgiko maggo yojetabbe. 

6-12. Kattha katamà aniccasa¤¤à: "sabbe saïkhàrà uppàdavayadhammino"ti1- yà sa¤¤à
sa¤jànanà cavatthapanà uggàho, ayaü aniccasa¤¤à. Tassà ko nissando: aniccasa¤¤àya
bhàvitàya bahukatàya aññhasu lokadhammesu cittaü nànusandhati na sandhati na
saõñhahàti, upekkhà và pañikkulatà và saõñhahati. Ayamassà nissando. 

Tattha katamà dukkhasa¤¤à: "sabbe saïkhàrà dukkhà"ti yà sa¤¤à sa¤jànanà vacatvapanà
uggaho, ayaü dukkhasa¤¤à tassà ko nissando: dukkhasa¤¤àya bhàvitàya bahulikatàya àlasse
sampamàdo vimbhaye ca cittaü nànusandhati ka sandhati na saõñhahati, upekkhà
vàpañikkulatà và saõñhahati. Ayamassà nissando. 

Tattha katamà anantasa¤¤à: "sabbe dhammà2- anattà"ti yà sa¤¤à sa¤ajànanà vacatthapanà
uggàho, ayaü anantasa¤¤à. Tassà ko nissando: anattasa¤¤àya bhàvitàya bahulikatàya
abhiïkàro cittaü nànusandhati na sandhati, mamiïkàro3- na saõñhahati, upekkhà và
pañikkulatà và saõñhahati, ayamassà nissando. 
Tattha katamà asubhasa¤¤à: [PTS Page 127] [\q 127/]      "sattasaïkhàrà asubhà"ti yà sa¤¤à
sa¤jànanà vavatthapanà uggàho, ayaü asubha¤¤à. Tassà ko nassando: asubhasa¤¤àya
bhàvitàya bahulikatàya subhanimitte cittaü nànusandhati na sandhati na saõñhati, upekkhà
và pañikkulatà và saõñhahati, ayamassà nissando. 

6-18. Tattha pa¤cantaü khandhànaü pari¤¤à bhagavatà desità, yà tattha4- asubhasa¤¤à
råpakkhandhassa pari¤¤attàü dukkhasa¤¤à vedanàkkhandhassa pari¤¤attaü, anattasa¤¤à
sa¤¤àkkhandhassa saïkhàrakkhandhassa pari¤¤attaü, aniccasa¤¤à vi¤¤àõakkhandhassa
pari¤¤attaü. 

Tattha samathena taõhaü samugghàteti, vipassanàya avijjaü samugghàteti, adosena
dosaüsamugghàteni, amohena mohaü samugghàteti. Aniccasa¤¤àyaha niccasa¤¤aü
samugghàteti, dukkhasa¤¤àya sukhasa¤¤aü samugghàteti, anattasa¤¤àya attasa¤¤aü
samugghàteti, asubhasa¤¤àya subhasa¤¤aü samugghàteti. 

1. Dhammino ti ca - machasaü 2. Sabbesu dhammesu - machasaü 3. Mamaïkàro - ma, [PTS]
4. Yo tattha - ma, [PTS]

[BJT Page 164] [\x 164/]     

Cittavikkhepaparisaüharaõalakkhaõà samatho, tassa jhànàni padaññhànaü sabbadhammaü
yathàbhåtaü pañivedhalakkhaõà pivassanà, tassà sabbaneyyaü padaññhànaü.
Icchàpañisaüharaõalakkhaõo alobho, tassa adinnàdànà veramaõã padaññhànaü.
Avyàpàdalakkhaõo adoso, tassa pàõàtipàtà veramaõã padaññhànaü.
Vatthuappañihatalakkhaõo amoho, tassa sammàpañipatti padaññhànaü. Saïkhatànaü
dhammànaü vinàsaggahaõalakkhaõà aniccasa¤¤à, tassà udayabbayo padaññhànaü.
Sàsavaphassasa¤jànanalakkhaõà dukkhasa¤¤à, tassà vedanà padaññhànaü
sabbadhammaanupagamanalakkhaõà anattasa¤¤à, tassà [PTS Page 128] [\q 128/]     
dhammasa¤¤à padaññhànaü, vinãlakavipubbakauddhumàtakasamuggahaõalakkhaõà
asubhasa¤¤à, tassà nibbidà padaññhànaü. Imesu navasu padesu upadiññhesu sabbo
kulasapakkho upadiññho bhavati, so ca bahussutena sakkà jànituü no appasusutena,
pa¤¤avatà no duppa¤¤ena, yuttena no ayuttenà'ti. 

Tattha niccasa¤¤àdhimuttassa aparàparaü cittaü paõamettassa 1 satiü appaccavekkhakkhato
aniccasaccà na upaññhàti, pa¤casu kàmaguõesu sukhassàdàdhimuttassa iriyàpathassa agatiü
appaccavekkhato dukkhasa¤¤à na upaññhàti, khandhadhàtuàyatanaisu attàdhimuttassa
nànàdhàtuànekadhàtuvinibbhogaü appaccavekkhato anattasa¤¤à na upaññhàti,
vaõõasaõñhànàbhiratassa kàye subhàdhimuttassa ca vipañicchannà2 asubhasa¤¤à na
upaññhàti. 

6-19. Avippañisàralakkhaõà saddhà, saddahanà paccupaññhanà, tassà3 cattàri
sotàpattiyaïgàni padaññhànaü. Eva¤hi vuttaü bhagavatà: "saddhindriyaü bhikkhave kuhiü
daññhabbaü: catusu sotàpattiyaïgesu kusalesu dhammesu". 

Sårà apañikkhepanalakkhanaü viriyindriyaü, 4 viriyàrambho5 paccupaññhànaü, tassa atãtà
cattaro sammappadhànà padaññhànaü. Yathà vuttaü bhagavatà: "viriyindriyaü bhikkhave
kuhiü daññhabbaü: catusu sammappadhànesu". 

Sati saraõalakkhaõà, asammohapaccupaññhànà, tassà atãtà cattàro satipaññhànà
padaññhànaü. Yathà vuttaü [PTS Page 129] [\q 129/]      bhagavatà: "satindriyaü bhikkhave
kuhiü daññhabbaü, catusu satipaññhànesu". 

Ekaggalakkhaõo samàdhi, avikkhepapaccupaññhàno, tassa cattàri jhànàni 6 padaññhànaü.
Yathà vuttaü bhagavatà: "samàdhindriyaü bhikkhave kuhiü daññhabbaü catusu jhànesu". 
Pajànana 7lakkhaõà pa¤¤à, bhåtatthasantiraõa 8paccupaññhànà, tassà cattàri ariyasaccàni
padaññhànaü. Yathàvuttaü bhagavatà: "pa¤¤indriyaü bhikkhave kuhiü daññhabbaü catusu
ariyasaccesu". 

1. Paõàmento - ma, [PTS] 2. Vippañicchannà - ma. 3. Tassa - ma, [PTS] 4. Viriyindriyaü -
ma. 5. Viriyindriyàrambho - ma. 6. ¥àõàni - ma, [PTS] 7. Sa¤jànana - [PTS] 8. Santãraõà -
ma, [PTS] 


[BJT Page 166] [\x 166/]     

6-20. Cattàri cakkàni: patiråpadesavàso cakkaü, sappurisàpassayo cakkaü,
attasammàpaõidhànaü cakkaü, pubbekatapu¤¤atà cakkaü, tattha ariyasannissayalakkhaõo
patiråpadesavàso, so sappurisàpassayassa padaññhànaü, ariyasannissayalakkhaõo
sappurisàpassayo, so attasammàpaõidhànassa padaññhànaü. Sammàpañipattilakkhaõaü
attasammàpaõidhànaü, taü pu¤¤ànaü padaññhànaü. Kusaladhammopacayalakkhaõaü
pu¤¤aü, taü sabbasampattãnaü padaññhànaü. 

6-21. Ekàdasa sãlamålakà dhammà: "sãlavato avippañisàro bhavati -pe- so
vimutti¤àõadassanaü 'nàparaü1 ittatthàyà'ti pajànanà. 

Tattha veramaõã lakkhaõaü sãlaü, taü avippañisàrassa padaññhànaü. 

Na attànuvàdalakkhaõo avippañisàro, so pàmojjassa padaññhànaü. 

Abhippamodalakkhaõaü pàmojjaü, taü pãtiyà padaññhànaü. 

Attamanalakkhaõà [PTS Page 130] [\q 130/]      pãti, sà passaddhiyà padaññhànaü. 

Kammanãyalakkhaõà passaddhi, sà sukhassa padaññhànaü. 

Abyàpàdalakkhaõaü sukhaü, taü samàdhino padaññhànaü. 

Avikkhepa 2lakkhaõo samàdhi, so yathàbhåta¤àõadassanassa padaññhànaü. 

Aviparitasantãraõalakkhaõà pa¤¤à, sà nibbidàya padaññhànaü. 

Anàlayanalakkhaõà nibbidà, sà viràgassa padaññhànaü. 

Asaïkilesalakkhaõo viràgo, so vimuttiyà padaññhànaü. 

Akusaladhammavivekalakkhaõà vimutti, sà vimuttino vodànassa padaññhànaü. 

6-22. Catasso ariyabhåmiyo, cattàri sàma¤¤aphalàni, tattha yo yathàbhåtaü pajànàti. Esà
dassanabhåmi sotàpattiphalaü ca. So yathàbhåtaü pajànitvà nibbindati, idaü
tanukàmaràgassa byàpàdassa ca padaññhànaü sakadàgàmiphalaü ca. Saõhaü virajjati, ayaü
ràgaviràgà cetovimutti anàgàmiphalaü ca. Yà3 avijjàviràgà pa¤¤àvimutti, 4 ayaü katàbhåmi
arahatta¤ca. 

1. Nàmaråpaü - [PTS] 2. Avikkhepana - ma. 3. Yaü - ma, [PTS] 4. Viràgà, vimuccati - ma,
[PTS] 


[BJT Page 168] [\x 168/]     

Sàma¤¤aphalànãti ko vacanattho, ariyo aññhaïgiko maggo sàma¤¤aü, tassetàni phalànãti
sàma¤¤aphalàni vuccanti. Kissa brahma¤¤aphalànãti vuccante: brahma¤¤aü1 ariyo
aññhaïgiko maggo, tassetàni 2 phalànãti brahma¤¤aphalànãti vuccante. 

Tattha sotàpanno kathaü hoti: saha saccàbhisamayà ariyasàvakassa tãõi saüyojanàni
pahãyanti: sakkàyadiññhi vicikicchà sãlabbataparàmàso ca. Imesaü tiõõaü saüyojanànaü
pahànà parikkhayà ariyasàvako hoti avinipàtadhammo yàva dukkhassantaü karoti. [PTS
Page 131] [\q 131/]      

Tattha katamà sakkàyadiññhi: assutavà3 bàlo puthujjano - (yàva) ariyadhamme akovido, so
råpaü attato samanupassati, -pe(yàva) vi¤¤àõasmiü attànaü. So imesu pa¤casu khandhesu
attaggàho và attaniyaggàho và eso hamasmi ekasmiü vasavattiko pakkhitto anuggàho4
anusayanto5 aïgamaïganti parati, yà tathàbhåtassa khanti rucã pekkhanà àkàraparivitakko
diññhinijjhàyanà abhippasannà, ayaü vuccate sakkàyadiññhã'ti. 

Tattha pa¤ca diññhiyo ucchedaü bhajanti, katamàyo pa¤ca: råpaü attato samanupassati, yàva
vi¤¤àõaü attato samanupassati, imàyo pa¤ca ucchedaü bhajanti, avasesàyo pannarasa
sassataü bhajanti, iti sakkàyadiññhipahànà dvàsaññhidiññhigatàni pahãyanti.
Pahànaüucchedaü sassataü ca na bhajati. Iti ucchedasassatappahànà ariyasàvakassa na ki¤ci
diññhigataü bhavati, idha ariyasàvako sutavà hoti. Sabbo sukkapakkho kàtabbo, yàca
ariyadhammesu kovido råpaü antato samanupassati, yàva vi¤¤àõaü -peevamassa
samanupassantassa sakkàyadiññhi na bhavati. 

Kathaü vicikicchà na bhavati - idha ariyasàvako buddhe na kaïkhati na vicikicchati
abhippasãdati, itipi so bhagavà'ti sabbaü. Dhamme na kaïkhati na vicikicchati sabbaü, yàva
taõhakkhayo viràgo nirodho nibbàna'nti, iminà dutiyena àkaïkhiyena [PTS Page 132] [\q
132/]      dhammena samannàgato hoti. Saïghe na kaïkhati -pe- yàca påjà devànaü ca
manussànaü cà'ti, iminà tatiyena àkaïkhiyena dhammena samannàgato hoti. 

'Sabbe saïkhàrà dukkhà'ti na kaïkhati na vicikicchati adhimuccati abhippasãdati. 'Taõhà6
dukkhasamudayo'ti na kaïkhati na vicikicchati taõhànirodho7 dukkhanirodho'ti na kaïkhati
na vicikicchati'ariyo aññhaïgiko maggo dukkhanirodhagàminã pañipadà'ti na kaïkhati na
vicikicchati adhimuccati abhippasãdati. 

1. Brahmaca¤¤à - [PTS] 2. Tassatàni - ma, [PTS] 3. Asutavà - [PTS] 4. Anuggaho - ma, [PTS]
5. Anusayato - [PTS] 6. Taõhà dukkhà - [PTS] 
7. Taõhà nirodhà - ma, [PTS] 


[BJT Page 170] [\x 170/]     

Buddho và1 dhammo và saïghe và dukkhe và samudayo và nirodhe và magge và
kaïkhàyanà vimati vicikicchà dvedhàpatho2 àsappanà parisappanà anavaññhànaü
anadhiññhànaü3 anekaüso anekaüsikatà, te tassa pahãnà bhavanti paõunnà ucchinnamålaü
tàlàvatthukatà anàbhàvaü gatà4 àyatiü anuppàdadhammà. 

Tattha sãlabbataparàmàso dvidhà: sãlassa và suddhassa và. 

Tattha katamo, sãlassa sãlabbataparàmàso: iminàhaü sãlena và vatena và tapena và
brahmacariyena và devo và bhavissàmi deva¤¤ataro và, tattha kapotapàdehi accharàbhi
saddhiü kiëissàmi ramissàmi paricarissàmã'ti. Yà tathàbhåtassa khanti 5 ruci vimutti ràgo
ràgaparivattakà diññhi råpanà passanà, ayaü sãlassa 6 sãlabbataràmàso. 

Tattha katamo suddhassa sãlabbataparàmàso: idhekacco sãlaü paràmasati: sãlena sujjhati
sãlena nãyati sãlena muccati, sukhaü vãtikkamati, [PTS Page 133] [\q 133/]      dukkhaü
vãtikkamati, [PTS Page 133] [\q 133/]      sukhadukkhaü vãtikkamati, anupàpàõàti
uparimena, tadåbhayaü sãlavataü paràmasati, tadåbhayena sãlavatena sujjhanti muccanti
nãyanti, sukhaü vãtikkamanti, dukkhaü vãtikkamanti, sukhadukkhaü vãtikkamanti,
anupàpuõantãti avisucãkaraü dhammaü avimuttikaraü dhammaü visucãto vimuttito
paccàgacchantassa yà tathàbhåtassa khanti ruci mutti pekkhanà àkàraparivitakko
diññhinijjhàyanà passanà, ayaü suddhassa sãlabbataparàmàso. 

Ete ubho paràmàsà ariyasàvakassa pahãnà bhavanti, yàva àyatiü anuppàdadhammà. So
sãlavà bhavati ariyakantehi sãlehi samannàgato akhaõóehi 7- yàva upasamasaüvattanikehi.
Imesaü tiõõaü saüyojanànaü pahànà sutavà ariyasàvako bhavati sotàpanno
avinipàtadhammo- sabbaü. 

'Saha saccàbhisamayà' iti ko vacanattho: cattàro abhisamayà: pari¤¤àbhisamayo
pahànàbhisamayo sacchikiriyàbhisamayo bhàvanàbhisamayo. 

Tattha ariyasàvako dukkhaü pari¤¤àbhisamayena abhisameti, samudayaü
pahànàbhisamayena abhisameti, nirodhaü sacchikiriyàbhisamayena abhisameti, maggaü
bhàvanàbhisamayena abhisameti. 

Kiü kàranà8 dukkhassa pari¤¤àbhisamayo, samudayassa pahànàbhisamayo, nirodhassa
sacchikiriyàbhisamayo, maggassa bhàvanàbhisamayo: samathavipassanàya, kathaü
abhisameti: àrammaõe cittaü upanibandhetvà pa¤cakkhandhe dukkhato passati. Tattha yo
upanibandhoayaü samatho, yaü pariyogàhanà, ayaü vipassanà. [PTS Page 134] [\q 134/]   
  

1. Yàva buddhe và - ma, [PTS] 2. Dvedhàpathà -ma, [PTS] 3. Adhiññhàgamanaü - ma, [PTS]
4. Anabhàvaükatà - ma, [PTS] 5. Yathàbhåtadassananti - ma, [PTS] 6. Asantussitassa - ma,
[PTS] 7. Akkhaõóehi - machasaü. 8. Kiü kàraõaü - ma, [PTS] 


[BJT Page 172] [\x 172/]     

Pa¤cakkhandhà1 dukkhàti passato yo pa¤cakkhandhesu àlayo nikanti upagamanaü
ajjhosànaü icchà mucchà paõidhi patthanà, so pahãyati. Tattha pa¤cakkhandhaü dukkhaü.
Yo tattha àlayo nikanti upagamanaü ajjhosànaü icchà mucchà paõidhi patthanà, ayaü
samudayo. Yaü tassa pahànaü ayaü1 nirodho. Samatho vipassanà ca maggo, evaü tesaü
catunnaü ariyasaccànaü ekakàle ekakkhaõe ekacitte apubbaü acarimaü abhisamayo bhavati.
Tenàha bhagavà: "saha saccàbhisamayà ariyasàvakassa tãõi saüyojanàni pahãyantã'ti. 

Tattha samathavipassanà yuganaddhà vattamànà ekakàle ekakkhaõe ekacitte cattàri kiccàni
karonti 3 dukkhaü pari¤¤àbhisamayena abhisameti- yàva maggaü bhàvanàbhisamayena
abhisameti. 

Kiü kàraõà: dukkhaü pari¤¤àbhisamayo yàva maggaü bhàvanàbhisamayo: evaü diññhanto:
yathà nàcà jalaü gacchanti cattàri kiccàni karoti: pàrimaü tãraü pàpeti, orimaü tãraü jahati,
bhàraü vahati, sotaü chindati. Evameva samathavipassanà yuganaddhà vattamànà ekakàle
ekakkhaõe ekacitte cattàri kiccàni karonti: dukkhaü pari¤¤àbhisamayena abhisameti- yàva
maggaü bhàvanàbhisamayena abhisameti. 

Yathà và suriyo4 udayanto ekakàle apubbaü acarimaü cattàri kiccàni karoti: andhakàraü
vidhamati, àlokaü pàtukaroti, råpaü nidassãyati, sãtaü pariyàdiyati, evameva
samathavipassanà yuganaddhà vattamànà ekakàle -pe- yathà padãpo jalano ekakàle
apubbaü acarimaü cattàri kiccàni karoti: andhakàraü vidhamati, àlokaü pàtukaroti, [PTS
Page 135] [\q 135/]      råpaü nidassãyati, upàdànaü pariyàdiyati. Evameva
samathavipassanà yuganaddhà vattamànà ekakàle -pe-. 

Yadà ariyasàvako sotàpanno bhavati avinipàtadhammo niyatoyàva dukkhassantaü karoti.
Ayaü dassanabhåmi. Sotàpattiphalaü ca. 

Sotàpattiphale ñhito uttariü5 vipassanaü6 bhàvento yuganaddhà vattamànà
kàmaràgabyàpàdànaü yebhuyyena pahànà ariyasàvako hoti sakadàgàmã pariniññhitattà
sakideva imaü lokaü àgantvà dukkhassantaü karoti, ayaü tanubhåmi. Sandhadàgàmiphalaü
ca. 

Sakadàgàmi 7 phale ñhito vipassanaü bhàvento kàmaràgabyàpàde sànusaye anavasesaü
pajahati, kàmaragàbyàpàdesu anavasesaü pahãnesu pa¤corambhàgiyàni saüyojanàni
pahãnàni bhavanti: sakkàyadiññhi sãlabbataparàmàso vicikicchà kàmacchando byàpàdo ca,
imesaü pa¤cannaü orambhàgiyànaü saüyojanànaü pahànà ariyasàvako hoti anàgàmã, tattha
parinibbàyã anàvattidhammo tasmà lokà, ayaü vãtaràgabhåmã, anàgàmiphalaü ca. 

1. Pa¤cakkhandhe - ma, [PTS] 2. So - machasaü, [PTS] 3. Karoti - ma, [PTS] 4. Suriyo - ma,
[PTS] 5. Uttari - ma, [PTS] 6. Samathavipassanaü - ma, [PTS] 7. Yo sakadàgàmã - ma, [PTS] 

[BJT Page 174] [\x 174/]      

Anàgàmiphale ñhito uttariü1 vipassanaü2 bhàvento pa¤ca uddhambhàgiyàni saüyojanànà
pajahati: råparàgo aråparàgo màno uddhaccaü avijjà ca 3. Imesaü pa¤cannaü
uddhambhàgiyànaü saüyojanànaü pahànà ariyasàvako arahà bhavati, khãõàsavo4 vusitavà
katakaraõãyo5 ohitabhàro anuppattasadattho6 parikkhãõabhavasaüyojano
sammada¤¤àvimutto7, ayaü katàbhåmi. Arahattaphalaü ca. 

Ayaü sopàdisesà nibbànadhàtu. Tassa àyukkhayà jãvitindiyoparodhà8 idaü ca dukkhaü
nirujjhati, [PTS Page 136] [\q 136/]      a¤¤aü ca dukkhaü na uppajjati, yo imassa dukkhassa
nirodho våpasamo a¤¤assa ca apàtubhàvo, ayaü anupàdisesà nibbànadhàtu. Imà dve
nibbànadhàtuyo. Iti saccàni vuttàni, saccàbhisamayo vutto, kilesavavatthànaü vuttaü,
pahànaü vuttaü, bhåmiyo vuttà, phalàni, nibbànadhàtuyo vuttà, evamimesu vuttesu
sabbabodhi vuttà bhavati. Ettha yogo karaõãyo. 

6-23. Tattha katamàyo nava anupubbasamàpattiyo: cattàri jhànàni catasso ca
aråpasamàpattiyo nirodhasamàpatti ca. 

Tattha cattàri jhànàni katamàni: "idha bhikkhave bhikkhu vivicceva kàmehi"ti vitthàrena
kàtabbàni. Tattha katamà catasso9 àråpasamàpattiyo: viràgilo vata vattabbà10, yàva
nirodhasamàpatti vitthàrena kàtabbaü. Imàyo nava anupubbasamàpattiyo. 

Tattha katamaü pañhamaü jhànaü pa¤caïgavippayuttaü pa¤caïgasamannàgataü, katamehi
pa¤cahi aïgehi vippayuttaü pa¤cahi nãvaraõehi, tattha katamàni pa¤ca nãvaraõàni:
'kàmacchando'ti vitthàro kàtabbo. 

Tattha katamo kàmacchando: yo pa¤casu kàmaguõesu chandaràgo pemaü nikanti
ajjhosànaü icchà mucchà patthanà apariccàgo anusayo pariyuññhànaü, ayaü kàmacchando
nãvaraõaü11. [PTS Page 137] [\q 137/]      

Tattha katamo vyàpàdo: yo sattesu saïkhàresu ca àghàto -pe- yathà dose tathà vitthàro12
ayaü vyàpàdo nãvaraõaü13. 

1. Uttiri-machasaü. 2. Samathavipassanaü-ma, [PTS] 3. Råparuga aråparàgamàna uddhacca
avijja¤ca-ma, [PTS] 4. Khãõàsavoti-[PTS] 5. Marammapotthake natthi. 6. Sampaja¤¤à
vimutto-[PTS] 7. Arahanto ca-ma, [PTS] 8. Jãvitindriyàparodhà-ma. 9. Cattàro-ma, [PTS] 10.
Vattabbo-[PTS],] machasaü. 11. Kàmacchandanãvaraõaü-ma, [PTS] 12. Nioññhànà-ma, [PTS]
13. Vyàpàdanãvaraõaü-ma, [PTS] 


[BJT Page 176] [\x 176/]     

Tattha katamaü middhaü: yà kàyassa1 jaóatà2 kàyassa 2 garuttaü. Kàyassa akammanyatà3
kàyassa1 nikkhepo niddàyanà pacalàyikatà4 pacalàyanà pacalàyanaü, idaü middhaü. Tattha
katamaü thãnaü5: yà cittassa thãnatà6 jaóatà cittassa garuttaü cittassa apassaddhi 8, idaü
thãnaü. Iti idaü ca thãnaü purimakaü ca middhaü tadåbhayaü thãnamiddhanãvaraõanti
vuccati. 

Tattha katamaü uddhaccaü: yo avupasamo9 cittassa, idaü uddhaccaü. Tattha katamaü
kukkuccaü: yo cetaso vilekho ala¤canà vila¤canà hadayalekho vippañisàro, idaü kukkuccaü.
Iti idaü ca kukkuccaü purimakaü ca uddhaccaü, tadåbhayaü uddhaccakukkuccanãvaraõanti
vuccati. 

Tattha katamaü vicikicchànãvaraõaü: yo buddhe và dhamme và saïghe và -pe- ayaü
vicikicchà, [PTS Page 138] [\q 138/]      api ca kho pana pa¤ca vicikicchàyo:
samanantaràyikà desantaràyikà samàpattantaràyikà maggantaràyikà saggantaràyikà, imàyo
pa¤ca vicikicchàyo. Idha pana samàpattantaràyikà vicikicchà adhippetà, ime pa¤ca
nãvaraõà. 

Tattha 'nãvaraõànã'ti ko vacanattho, kuto nivàrayantã'ti: sabbato kusalapakkhikà
nivàrayanti. Kathaü nivàrayanti kàmacchando asubhato nivàrayati, byàpàdo mettàya
nivàrayati, thãnaü passaddhito nivàrayati, middhaü viriyàrambhato10 nivàrayati, uddhaccaü
samathato nivàrayati, kukkuccaü avippañisàrato nivàrayati, vicikicchà pa¤¤àto
pañiccasamuppàdato nivàrayati. 

Aparo pariyàyo: kàmacchando alobhato kusalamålato nivàrayati, byàpàdo adosato
kusalamålato nivàrayati, thãnamiddhaü11 samàdhito nivàrayati, uddhaccakukkuccaü
satipaññhànehi nivàrayati, vicikicchà amohato kusalamåto nivàrayati. 

Aparo pariyàyo: tayo vihàrà, dibbavihàro, brahmavihàro ariyavihàro. Dibbavihàro cattàri
jhànàni, brahmavihàro cattàri appamàõàni ariyavihàro sattatiüsa bodhipakkhiyà dhammà,
tattha kàmacchando uddhaccaü kukkuccaü ca dibbavihàraü nivàrayati, byàpàdo
brahmavihàraü nivàrayati, thãnamiddhaü vicikicchà ca ariyavihàraü nivàrayati. 

Aparo pariyàyo: kàmacchando byàpàdo uddhaccakukkuccaü ca samathaü nivàrayanti,
thãnamiddhaü vivikicchà ca vipassanaü nivàrayanti. Ato nãvaraõanti vuccante. [PTS Page
139] [\q 139/]      imehi pa¤cahi aïgehi vippayuttaü pañhamaü jhànaü. 

1. Cittassa-ma, [PTS] 2. Jaëatà-[PTS] 3. Akammanãyatà-ma, [PTS] 4. Pacalikatà-ma. 5.
Thãnaü-ma. 6. Thãnatà-ma. 7. Kàyassa-ma, [PTS] 8. Appassaddhi-ma, [PTS] 9.
Avåpasamo-ma. -[PTS] 10. Viriyàrambhato-ma. 
11. Thãnamiddhaü-ma. 


[BJT Page 178] [\x 178/]      

Katamehi pa¤cahi aïgehi sampayuttaü pañhamaü jhànaü: vitakkavicàrehi pãtiyà sukhena ca
cittekaggatàya ca. Imesaü pa¤cannaü aïgànaü uppàdapañilàbhasamannàgatàya1
sacchikiriyàya 2 pañhamaü jhànaü pañiladdhanti vuccati. Imàni pa¤ca aïgàni uppàdetvà
viharatãti tena vuccate pañhamaü jhànaü upasampajja dibbena vihàrena viharatãti 3. 

Tattha dutiyaü jhànaü caturaïgasamannàgataü: pãtiyà4 sukhena cittekaggatàya ajjhattaü
sampasàdanena, imàni cattàri aïgàni uppàdetvà sampàdetvà viharati, tena vuccati dutiyaü
jhànaü upasampajja viharatãti. 

Tattha pa¤caïgasamannàgataü tatiyaü jhànaü: satiyà sampaja¤¤ena sukhena cittekaggatàya
upekkhàya, imàni pa¤caïgàni uppàdetvà sampàdetvà viharati, tena vuccati tatiyaü jhànaü
upasampajja viharatãti. 

Tattha tatutthaü jhànaü caturaïgasamannàgataü: upekkhàya satipàrisuddhiyà
adukkhamasukhàya vedanàya cittekaggatàya ca, imehi catuhaïgehi samannàgataü catutthaü
jhànaü. Iti imesaü catunnaü aïgànaü uppàdapañilàbhasamannàgatàya sacchikiriyàya
catutthaü jhànaü pañiladdhanti vuccati. Imàni cattàri jhànàni uppàdetvà sampàdetvà
upasampajja viharati. Tena vuccati 'dibbena vihàrena viharatã'ti. [PTS Page 140] [\q 140/]  
   

6-24. Tattha katamo aniccaññho: pãëanaññho aniccaññho, pabhaïgaññho sampàpanaññho
vivekaññho aniccaññho, ayaü dukkhaññho. 

Tattha katamo dukkhaññho: pãëanaññho5 dukkhaññho sampãëanaññho saüvegaññho
byàbàdhanaññho6 dukkhaññho, ayaü dukkhaññho. 

Tattha katamo su¤¤aññho: anupalittaññho7 su¤¤aññho asambhajanaññho vigataññho8
vivattaññho9 su¤¤aññho. Ayaü su¤¤aññho. 

Tattha katamo anattaññho: anissariyaññho anattaññho avasavattanaññho akàmakàriññho
parividaññho anattaññho. Ayaü anattaññho'ti. 

Peñakopadese suttatthasamuccayo nàma chaññhamabhåmi samattà. [PTS Page 141] [\q 141/] 
    

1. (Samannàgamo-machasaü. 2. Kiriyaü. 3. Viharatãti dibbena vihàrena-machasaü, [PTS] 
(Samanàgamo-[PTS] 4. Pãtisukhena-ma, [PTS] 5. Uppiëanaññho-[PTS] 6. Byàdhinaññho-ma,
[PTS] 7. Anupalitto-ma, appaññho-[PTS] 9. Vivaññaññho-ma, [PTS] 


[BJT Page 180] [\x 180/]      

7. Sattamabhåmi
Hàrasampàtabhåmi
7-1. Pakiõõaka niddeso

Jhànaü viràgo, 'cattàri jhànàni' vitthàrena kàtabbàni tàni duvidhàni: bojjhaïgavippayuttàni ca
bojjhaïgasampayuttàni ca. Tattha bojjhaïgavippayuttàni bàhirakàni, bojjhaïgasampayuttàni
ariyapuggalàni. 

Tattha yena cha puggalamålàni tesaü nikkhipitvà1 ràgacarito dosacarito mohacarito
ràgadosacarito ràgamohacarito dosamohacarito samabhàgacarito, ta iti imesaü puggalànaü
jhànaü samàpajjitànaü pa¤ca nãvaraõàni pañipakkho, tesaü pañighàtàya yathà asamattho2
tãõi akusalamålàni niggaõhàti. Lobhena akusalamålena abhijjhà ca uddhaccaü ca
uppilavataü alobhena kusalamålena niggaõhàti, kukkuccaü ca vicikicchà ca mohapakkhe,
taü amohena niggaõhàti, doso ca thãnamiddhaü3 ca dosapakkho taü adosena niggaõhàti. 
Tattha alobhassa pàripåriyà nekkhammavitakkaü vitakketi, tattha adosassa pàripåriyaü
avyàpàdavitakkaü vitakketi, tattha amohassa pàripåriyà avihiüsàvitakkaü vitakketi. 

Tattha alobhassa pàripåriyà vicitto hoti kàmehi, tattha adosassa pàripåriyà amohassa
pàripåriyà ca vivitto hoti pàpakehi akusalehi dhammehi. [PTS Page 142] [\q 142/]      

Savitakkaü savicàraü vivekajaü pãtisukhaü pañhamaü jhànaü upasampajja viharati. 

Vitakkoti tayo vitakkà: nekkhammavitakko avyàpàdavitakko avihiüsàvitakko, tattha
pañhamàbhinipàto vitakko, pañiladdhassa' vicaraõaü vicàro, yathà puriso dårato purisaü
passati àgacchantaü, na ca tàva jànàti eso itthiti và purisoti và, yadà tu pañilabhati itthiti và
purisoti và evaü vaõõoti và evaüsaõñhànoti và, ime vitakkayanto uttariü4 upaparikkhati 6
kinnu kho ayaü sãlavà udàhu dussãlo aóóho và duggato'ti và. Evaü vicàro vitakke appeti,
vicàro carãyati ca anuvattati ca. 

1. Nikkhipetvà-ma. 2. Tesaü aniyàtàya và pamatto, [PTS] 3. Thãnamiddhaü-ma. 
4. Uttari-ma. 5. Vitakkàti-ma, [PTS] 6. Upaparikkhanti-ma. 


[BJT Page 182] [\x 182/]     

Yathà pakkhã pubbaü àyåhati, pacchà nàyåhati, yathà àyåhanà evaü vitakko, yathà
pakkhànaü pasàraõaü evaü vicàro anupàleti vitakketi vicarati vicàreti. Vitakkayati vitakketi,
anuvicarati vicàreti. 

Kàmasa¤¤àya pañipakkho vitakko, vyàpàdasa¤¤àya vihiüsàsa¤¤àya ca pañipakkho vicàro,
vitakkànaü kammaü akusalassa amanasikàro, vicàrànaü kammaü jeññhànaü saüvàraõà. 

Yathà paliko tuõhiko sajjhàya karoti evaü vitakko, yathà taüyeva anupassati evaü vicàro.
Yathà apari¤¤à evaü vitakko, yathà pari¤¤à evaü vicàro. Niruttipañisambhidàyaü ca
pañibhànapañisambhidàyaü ca vitakko dhammapañisambhidàyaü ca atthapañisambhidàyaü
ca vicàro, kallatà2kosallattaü cittassa vitakko, abhinãhàrakosallaü cittassa [PTS Page 143] [\q
143/]      vicàro, idaü kusalaü idaü akusalaü idaü pahàtabbaü idaü sacchikàtabbanti vitakko,
yathà pahànaü ca sacchikiriyà ca evaü vicàro. 

Imesu vitakkavicàresu ñhitassa duvidhaü dukkhaü na uppajjati kàyikaü ca cetasikaü ca,
duvidhaü sukhaü uppajjati: kàyikaü ca cetasikaü ca iti vitakkajanitaü cetasikaü sukhaü pãti.
Kàyikaü sukhaü kàyiko yeva. Yà tattha cittassa ekaggatà, ayaü samàdhi. Iti pañhamaü
jhànaü pa¤caïgavippahãnaü pa¤caïgasamannàgataü. 

Tesaü yeva vitakkavicàrànaü abhikkhaõaü àsevanàya tassa tappoõamànasaü hoti, tassa
vitakkavicàrà oëàrikà khàyanti. Yaü ca pãtisukhaü ca nekkhammaü ca oëàrikaü bhavati. Api
ca samàdhijà pãti rati ca jàyati tassa vicàràrammaõaü. Tesaü våpasamà ajjhattaü ceto
sampasãdati. Ye vitakkavicàrà dve dhammànussaritabbà, paccuppannàdaraõitabbaü. Tesaü
våpasamà ekodibhàvaü cittekaggataü hoti. Tassa ekodibhàvena pãti pàripåriü gacchati, yà
pãti taü somanassindiyaü, yaü sukhaü taü sukhindiyaü, yà cittekaggatà ayaü samàdhi. Taü
dutiyaü jhànaü caturaïgasamannàgataü. So pãtiyà viràgà yàti ojahi jallasaügahaü3. 

Tattha somanassacittamupàdànanti ca so taü vicinanto upekkhameva manasikaroti. So pãtiyà
viràgà upekkhako viharati. Yathà ca pãtiyà sukhamànãtaü4. Taü kàyena pañisaüvedeti
sampajàno viharati. Yena satisampaja¤¤ena upekkhàpàripåriü gacchati, idaü tatiyaü jhànaü
caturaïgasamannàgataü. [PTS Page 144] [\q 144/]      

1. Anupàlati-ma, [PTS] 2. Kallità-ma, [PTS] 3. Ojati jallasaügataü-machasaü. 
4. Sukhamànitaü-ma. 

[BJT Page 184] [\x 184/]     

Tathà kàyikassa sukhassa pahànàya pañhame jhàne somanassindiyaü nirujjhati. Dutiye jhàne
dukkhindiyaü nirujjhati, so sukhassa ca pahànà dukkhassa ca pahànà pubbeva
somanassadomanassànaü atthaïgamà adukkhamasukhaü upekkhàsatipàrisuddhiü catutthaü
jhànaü upasampajja viharati. 

Tattha catåhi indiyehi upekkhàpasàdà hoti, dukkhindiyena domanassindiyena
sukhindirayena somanassindiyena ca. Tesaü nirodhà upekkhàsampaja¤¤aü hoti, tattha
sukhindiyena somanassindiyena ca asati hoti, tesaü nirodhà satimà hoti, dukkhindiyena
domanassindriyena ca asampaja¤¤aü, tesaü nirodhà sampaja¤¤aü hoti, iti upekkhàya ca
sa¤¤à1, sato sampajàno vittekaggatà ca, idaü vuccate catutthaü jhànaü. 

Tattha so ràgacarito puggalo tassa sukhindiyaü ca somanassindiyaü ca, yo dosacarito
puggalo tassa dukkhindiyaü ca domanassindiyaü ca, yo mohacarito puggalo tassa asati ca
asampaja¤¤aü ca. 

Tattha ràgacaritassa puggalassa tatiye jhàne catutthe ca anunayo nirujjhati, dosacaritassa
pañhame jhàne dutiye ca pañighaü nirujjhati. Mohacaritassa puggalassa pañhame jhàne
dutiye ca asampaja¤¤aü nirujjhati, tatiye jhàne catutthe ca asati nirujjhati, evameva tesaü
tiõõaü puggalànaü cattàri jhànàni vodànaü gamissanti. 

Tattha ràgadosacaritassa puggalassa asampaja¤¤aü ca anunayo ca pañighaü ca, tena
hànabhàgiyaü jhànaü hoti. [PTS Page 145] [\q 145/]      tattha ràgamohacaritassa puggalassa
anunayattaü ca àdãnavaü dassità, taü tassa hànabhàgiyaü jhànaü hoti, tattha
dosamohacaritassa puggalassa pañigho ca asati ca asampaja¤¤aü ca àdãnavaü dassità, tena
tassa hànabhàgiyaü jhànaü hoti. Tattha ràgadosamohasamabhàgacaritassa puggalassa
visesabhàgiyaü jhànaü hoti. 

Imàni cattàri jhànàni sattasu puggalesu niddisitabbàni catusu ca samàdhãsu:
chandasamàdhinà pañhamaü jhànaü, viriyasamàdhinà dutiyaü jhànaü, cittasamàdhinà
tatiyaü jhànaü, vãmaüsàsamàdhinà catutthaü jhànaü. Appaõihitena pañhamaü jhànaü,
su¤¤atàya dutiyaü jhànaü, animittena tatiyaü jhànaü, ànàpànasatiyà catutthaü jhànaü,
kàmavitakkavyàpàdànaü ca taü taü våpasamena pañhamaü jhànaü hoti, vitakkavicàrànaü
våpasamena dutiyaü jhànaü, sukhindiyasomanassindiyànaü våpasamena tatiyaü jhànaü,
kàyasaïkhàrànaü våpasamena catutthaü jhànaü ca. Càgàdhiññhànena pañhamaü jhànaü,
saccàdhiññhànena dutiyaü jhànaü, pa¤¤àdhiññhànena tatiyaü jhànaü, upasamàdhiññhànena
catutthaü jhànaü, imàni cattàri jhànàni saïkhepaniddesena niddiññhàni. 

1. Sa¤¤attà-[PTS] 


[BJT Page 186] [\x 186/]      tattha samàdhindiyaü pàripåriü gacchati. Anuvattanakàni
cattàri, tattha yo pañhamaü jhànaü nissàya àsavakkhayaü pàpuõàti, so sukhàya pañipadàya
dandhàbhi¤¤àya domanassindiyapañipakkhena. Yo dutiyaü jhànaü nissàya àsavakkhayaü
pàpuõàti, so sukhàya pañipadàya khippàbhi¤¤àya dukkhindiyapañipakkhena, yo tatiyaü
jhànaü nissàya àsavakkhayaü pàpuõàti, so sukhàya pañipadàya dandhàbhi¤¤àya
somanassindiyapañipakkhena, [PTS Page 146] [\q 146/]      so sukhàya pañipadàya
khippàbhi¤¤àya sukhindiyapañipakkhena gato. 

Pakiõõaka niddeso. 
Hàrasampàtabhåmi
7-2. 

Yàni cattàri jhànàni, tesaü jhànànaü imàni aïgàni, tesaü aïgànaü samåho1 assa aïgà, ayaü
jhànabhåmi ko visesoti assa viseso: ime samhàrà, tehi 2 ayaü samudàgamo, tassa
samudàgamassa ayaü upanisà3 tàya upanisàya ayaü bhàvanà, tassà bhàvanàya ayaü
àdãnavo, tena ayaü parihàni. Kassa parihànãti: tadåpagajjhàyino taü yathàbhaõitaü
paccavekkhanto ayaü viseso, tena visesena ayaü assàdo, so kassa assàdo: àjànãyajjhàyino,
tassa 4 àjànãyajjhàyino5, idaü kallatà6 kosalle ñhitajjhànaü anomaddiyataü gacchati
jhànabalaü, jhànabale ñhitassa ayaü pàramippattassa imàni jhànaïgàni anàvilasaïkappo
pañhame jhàne jhànaïgàni bhàvã. Sà pãti 7 tadanusàrittàva pañhame jhàne jhànaïgaü
tassaïguno ca dhammà tadabhisannitàya ca. (?) 

Pãti dutiye jhàne jhànaïgadhammatà kho pana tathà pavattassa sahagataü
jhànaïgadhammaü sasukhatàya ajjhattaü sampasàdo dutiye jhàke jhànaïgaü [PTS Page 147]
[\q 147/]      manosampasàdanatàya tadabhisassatàya ca. Pãti dutiye jhàne jhànaïgaü
ajjhattaü sampasàdanaü samàdhijaü8 pãtisukhaü dutiye jhàne jhànaïgaü, cetaso ekodibhàvo
tatiye jhàne jhànaïgaü, upekkhà phassatà tatiye jhàne jhànaïgaü, sukhaü tassa aïganti ca.
Cetaso ekodibhàvo catutthe jhàne jhànaïgaü. Upekkhà adukkhamasukhà catutthe jhàne
jhànaïgaü, abhinisàbhåmi upekkhàsatipàrisuddhi catutthe jhàne jhànaïgaü, satipàrisuddhi
ca anekajjhà (na) bhåmãsu jhànaïgasamàyuttà pãti cetaso ekodibhàvo catutthe jhàne
jhànaïgaü. 

Tattha katamà jhànabhåmi: savitakke savicàre vivekànugatà pañhame jhàne jhànabhåmi, 
Avitakke avicàre ajjhattaü sampasàdanaü janitaü pãtimanugatà dutiye 9 jhàne jhànabhåmi.
Sukhasàtasamohità sappãtikà tatiye jhàne jhànabhåmi, tassa sukhadukkhasahagatà
abhinãhàrasahagatà catutthe jhàne jhànabhåmi, appamàõasahagatà sattàrammaõà pañhame
jhàne jhànabhåmi, vimokkhasahagatà10 vimokkhesu tatiye jhàne jhànabhåmi.
Anupassanàsahagatà kàyasaïkhàrà dhammà catutthassa jhànassa bhåmi. 

1. Sammoho-[PTS] 2. Tehi sambhàrehi-[PTS] 3. Upanissà-[PTS] 4. Tassà-ma. 5. Jhàniyà-ma.
6. Kallità-ma. 7. So pãti-ma. 
8. (Samàdhità-machasaü. 9. Pãti, dutiye-machasaü, [PTS] 10. Sahagatànaü-machasaü, [PTS] 
(Samàdhità-[PTS] 


[BJT Page 188] [\x 188/]     

Tattha katame jhànavisesà: vivicce va kàmehi vivicca pàpakehi(?) Akusalehi dhammehi
cittacetasikasahagatà. Kàmadhàtusamatikkamanatàpi, ayaü jhànaviseso. Avitakkà ceva
Avicàrà ca sappitikàya satisahagatàya pãtisahagatà sa¤¤àmanasikàrà samudàcaranti, [PTS
Page 148] [\q 148/]      ayaü jhànaviseso. Avitakkàya bhåmiyà avicàreyeva sati anugatà
upekkhàsahagatà manasikàrà samudàcaranti, tadanudhammatà1 ca sati saõñhahati, taü ca
bhåmiü upasampajja viharati, ayaü jhànaviseso. Satipàrisuddhisahagatà sa¤¤àmanasikàrà
samudàcaranti, taü ca bhåmiü upasampajja viharati, ayaü jhànaviseso.
Vi¤¤àõa¤càyatanasahagatàya bhåmiyaü àki¤ca¤¤àyatanasahagatà sa¤¤àmanasikàrà
samudàcaranti, taü ca bhåmiü upasampajja viharati, ayaü jhànaviseso. 

Tattha katame jhànasambhàrà: nekkhammavitakko sambhàro
kàmavitakkavinodanàdhippàyatà, abyàpàdavitakko sambhàro
byàpàdavitakkapañivinodanàdhippàyatà, avihiüsàvitakko sambhàro
vihiüsàvitakkapañivinodanàdhippàyatà, indiyesu guttadvàratà appicchatà sambhàro
parisuddhàjãvo. Catunnaü samàpattãnaü sambhàro akammassa vihàrità, maggasambhàro
samàpattipajjanatà, phalasambhàro jhànanibbattitàya jhànasamudàgamo, kusalahetu yaü
jhànaü samudayaü gacchati 2. Ko ca na kutovi nekkhammappattà samudàgacchanti,
àlambanirodhasamàdhi santo samudàgacchanti, avitikkantà samudàgacchanti sukhindiyaü
somanassindiyaü pahànàya te ca abyàpajjatàya samudàgacchanti. Taü pana sandhàya
samudàgacchanti. Aparidàhanàya samudàgacchanti. Jhànasamudàgamo. 

Tatta katamà upanisà: [PTS Page 149] [\q 149/]      kalyàõamittatà jhànassa upanisà,
kalyàõasampavaïkatà jhànassa upanisà, indiyesu guttadvàratà jhànassa upanisà,
asantuññhità3 kusalesu dhammesu saddhammasavanaü4 jhànassa upanisà, saüvejanãye 5
ñhàne saüvigassa yonisopadhànaü jhànassa upanisà, ayaü jhànopanisà. 

Tattha katamà bhàvanà: mettàsevanà abyàpàdavitakkabhàvanà, karuõàsevanà6
avihiüsàvitakkabhàvanà, muditàbhàvanà pãtisukhasampaja¤¤à kàrità, upekkhàbhàvanà
passavanà upekkhàbhàvanà apassavatà upekkhà ca ajjhupekkhà ca asubhasa¤¤àbhàvanà
dukkhàpañipadà dandhàbhi¤¤à bhavasandhàbhi¤¤à bhavasandhànaü, yà chabbidhà bhàvanà
bhàvità bahulãkatà anuññhità vatthukatà yànikatà pañicità susamàraddhà, ayaü bhàvanà. 

1. Tadanudhammatàya-machasaü, [PTS] 2. Gacchanti-ma. 3. Asantuññhissa-[PTS] 4.
Saddhammassavanaü-ma. 5. Saüvejanãye-ma. 6. Kalyàõasevanà-[PTS] 

[BJT Page 190] [\x 190/]      

Evaü bhàvayantassa ayaü àdãnavo: pañhame jhàne saïkhàrasamannàgato eso dhammo
assuto sàsavo. Sace esa dhammo ayaü sãlo àsannapañikkho ca esa dhammo kàmopaticàro
samàpattãnaü ca sabboëàriko esa dhammo vitakkavicàro ca, tattha cittaü khoheti1, kàyo
cettha kilamati, kàyamhi cettha kilante cittaü viha¤¤ati 2, anabhinãhàrakkhamo ca
abhi¤¤ànaü, ime àdãnavà pañhame jhàne. [PTS Page 150] [\q 150/]      

Dutiye jhàne ime àdãnavà: pãtipharaõa 3 sahagato ca eso dhammo, na samudàcàrasseti
cittaü. Asodhayaü upagamo cesa dhammo. Upagamiparissayo4 domanassapaccatthiko cesa
dhammo. Tattha tattha yuttãtaü pãti, parajjato cesa dhammo dukkaraü hoti,
avattasantàsabhåmiparivajjayanto catusu dukkhatàsu esa dhammo anuviddhàpanasaddhàya
dukkhatàya ca na palibodhadukkhatàya ca abhi¤¤àdukkhatàya ca rogadukkhatàya ca, ime
àdãnavà dutiye jhàne. 

Tattha katamo àdãnavà tatiye jhàne: upekkhàsukhasahagatàya tattha sàtàvãnaü pa¤cannaü
upekkhàsukhaü parivattito esa dhammo tena niccasa¤¤itànaü ca, yaü hoti dukkhupanisaü5
sukhaü cittassa saïkhobhataü upàdàya sukhadukkhàya gato bhavati. Sukhadukkhànugataü6
ca upàdàya anabhinãhàrakkhamaü cittaü hoti. Abhi¤¤àya sacchikiriyàsu sabbepi cete
dhammà tãsu jhànasamàpattãsu catåhi ca dukkhatàhi anuviddhànaü sà bhayà dukkhatàya
palibodhadukkhatàya ca abhi¤¤àdukkhatàya ca rogadukkhatàya ca, ime àdãnavà tatiye
jhàne. [PTS Page 151] [\q 151/]      

Tattha katame àdãnavà catutthe jhàne: àki¤ca¤¤àsamàpattitàvate dhammàsusamàpattikà
etissà ca bhåmiyaü sàtànaü bàlaputhujjanànaü anekavidhàni diññhigatàni uppajjanti.
Oëàrikasukhumàhi 8 ca råpasa¤¤àhi anuviddhàni etàni jhànàni, sadà
anudayamettàjhànakalàdanukalàya sàdhàraõà dukkarà dukkarà ca sabbe cattàro
mahàsambhàrà, samudàgatàni ca etàni jhànàni a¤¤ama¤¤aü nissàya samudàgacchanti. Ettha
samudàgatà ca ete dhammà na samattà honti. Asamuggahitanimittà ca ete dhammà
parihàyanti nirujjhanti ca ete dhammà na upàdiyanti nirujjhaïgàni ca, etesaü dhammànaü
jhànàni nimittàni na jhànanimittasa¤¤à vokirati. Appañiladdhapubbà ca jhàyãvasena ca
bhavati, imehi àdãnavehi. Ayaü jhànaparihàni. 

Nirodhasamàpattiyà9 apañisaïkàya avasesasa¤¤ino àki¤ca¤¤àyatanasahagatà
sa¤¤àmanasikàrà samudàcaranti, so nirodhasamàpattito parihàyati. âne¤jasa¤¤ino
asa¤¤àyatanaü samàpannassa àki¤¤àyatanasahagatà manasikàrà samudàcaranti, taü ca
bhåmiü na pajànàti, so tato parihàyati. âki¤ca¤¤àyatanaü samàpannassa
vi¤¤àõa¤càyatanasahagatà sa¤¤àmanasikàrà samudàcaranti, taü ca bhåmiü na pajànàti, so
tato parihàyati. Vi¤¤àõa¤càyatanaü samàpannassa råpasa¤¤àsahagatà -pe(vitthàrena yàva
pañhame jhàne kàmasa¤¤àsabhàgatà kàtabbà. [PTS Page 152  [\q 152/]     ] 

1. (Khobhenti-machasaü. 2. Muha¤¤ati-[PTS] 3. Pãtisaraõa-[PTS]] 
(Khobhanti-[PTS] 4. Parisayo-[PTS] 5. Dukkhopanisaü-ma. [PTS] 
6. Sukhadukkhànukataü-ma. 7. Samàpanekà-machasaü. 8. Sukhumehi-ma. 
9. Samàpatti-[PTS] 


[BJT Page 192] [\x 192/]     

Sa kissa parihàyati, kalaïkajjhàno1 kalaïkaü jhàyati parisamantato jhàyati, hindanto jhàyati,
na sa¤jhàyati 2, àyåhanto jhàyati, ki¤ci ca na paricito3 jhàyati, atividhàvanto jhàyati,
atima¤¤anto jhàyati, kàyasaïkhàre appañippassambhite 4 jhàyati, pariyuññhànassa
nissaraõaü ajànanto jhàyati, nãvaraõàhibhåto jhàyati, assàdappattiü5 manasikaronto.
Jhànassa assàdo kàmaràgahetånaü dhammànaü udayoti 6, niruddhaïgàni 7 etesaü
dhammànaü jhànàni uparimà sukhupekkhà8 kàmakammakilesànaü pahànaü assàdo, evaü
kho puna jhànassa assàdo, mahàsambàdhasampãëite 9. Lokasannivàse asambàdhokàsoti10
vigamessamidaü jhànappahànà. Ayaü parirodhamappalirodhalokasannivàse esaniyamidaü11
jhànaü anamataggasaüsàrasamàpannànaü sattànaü saüsàrappahànanànisaüso12 yamidaü
jhànassa assàdo. Kàyassa ajhàniyajhàyino bhavati ajhàniyajhàniyajhàyãti. Aparàmasanto
ajhàniyajhàyitaüjhàyati. Yàni kalaïkajhàyino padàni tàni anumitàni pañipakkhe jhànàni
uparimà sukhåpekkhà kàmakammakilesànaü assàdo, evaü kho puna jhànassa assàdo
mahàsambàdhasampiëite10, lokasannivàse asambàdhokàso vigamessamidaü jhànappahànà.
Ayaü palirodhamappalirodhalokasannivàse esaniyamidaü jhànaü
anamataggasaüsàrasamàpannànaü sattànaü saüsàrappahànànisaüso13, yamidaü jhànassa
assàdo. Kàyassa ajhàniyajhàyino bhavati ajhàniyajhàniyajhàniyãti. Aparàmasanto
ajhàniyajhàyã taü14 jhàyati, yàni kalaïkhajjhàyino padàni tàni anumitàni pañipakkhe. 

Tattha katamaü jhànakosallaü: samàpattikosallaü jhànakosallaü jhànavisesakosallaü
jhànakosallaü, jhànantarikakosallaü jhànakosallaü, samàpattivuññhànakosallaü jhànakosallaü,
jhàne sabhàvakosallaü jhànakosallaü, jhàne àdãnavakosallaü jhànakosallaü jhàne
nissaraõakosallaü jhànakosallaü [PTS Page 153] [\q 153/]      jhànaphalena upàdàyakosallaü
jhànaphalena pañisaïkhànaphale aparihànadhammatà nibbattijhàne ca kãëitàvã13
visesabhàgiyaü jhànaü pañilabhati14 idaü panassàti bhavahàrità ca àrammaõanimittagàho
naabhinãhàrabalaü15, cittekaggatànimittà sugatisahità samathabalena asaüsãdanaü ca jhàne
maggaphalaü samathaü pavatte samàdhino upekkhà pañipubbàparanimittàsayo paggàhino
satibalaü taü pavattitànaü ca vipassanànaü sama¤¤àbale. 

1. Kalaïka¤jàne-machasaü, [PTS] 2. Sajjhàyati-machasaü, [PTS] 3. Niparicito-machasaü, [PTS]
4. Appañisambhàre-machasaü, [PTS] 5. Assàpatti-machasaü, [PTS] 6. Udayanti-machasaü,
[PTS] 7. Nirujjhaïgàni-machasaü, [PTS] 8. Sukupekkhà-ma. 9. Mahàsaüvàsamappãëite-ma.
10. Asambodhokàsà-machasaü, [PTS] 11. Esanidamidaü-machasaü, [PTS] 12.
Saüsàrappahànàsà-machasaü, [PTS] 13] Kãëatàvãtha-[PTS] 14. Pañilabbhati-ma. 
15. Anabhinãhàrabalaü-machasaü. 

[BJT Page 194] [\x 194/]     

Tattha katamà jhànapàramità: supàramità mettà "kàmesu sattà kàmasaïgasattà"ti yamhi sutte
desanàya vohàrena dve saccàni niddiññhàni dukkhaü ca samudayo1 ca. Vicayena hàrena. Ye
saüyojanãyesu dhammesu vajjaü na passanti, te oghaü tarissantãti netaü ñhànaü vijjati. Na
tarissantãti atthi, esà yutti ca vicayo ca. 
Idaü nu kissa padaññhànaü: kàmesu sattàti: pa¤ca kàmaguõà taü kàmataõhàya
padaññhànaü, saüyojane vajjamapassamànàti. Avijjàya padaññhànaü, na hijàti
saüyojanasaïgasattà oghaü tareyyuü vipulaü mahantanti: upàdànassa padaññhànaü. 

Kàmesu sattàti: kàmà dvidhà vatthukàmà ca kilesakàmà ca, [PTS Page 154] [\q 154/]     
tattha kilesakàmà kàmataõhà, kàmataõhàya yuttà bhavanti råpataõhà bhavataõhà,
lakkhaõena hàrena, saüyojane vajjamapassamànàti: saüyojanassa, yo tattha chandaràgo tassa
kiü padaññhànaü: sukhà vedanà dve ca indiyàni, sukhindiyaü ca somanassindiyaü ca, iti
sukhàya vedanàya gahitàya tayopi vedanà gahità honti. Vedanàkkhandhe gahite sabbe
pa¤cakkhandhà gahità honti. Råpasaddagandharasaphoññhabbà gahità, vatthukàmesu
gahitesu sabbàni cha bàhiràni àyatanàni gahitàni honti. Ajjhattikabàhiresu àyatanesu yo
satto2 ayaü vuccate lakkhaõo hàro. 

Tattha yo oëàrikamhi kilese ajjhàvasito sabbakilesesu so3 na tato sukhumataresu na vãtaràgo
bhavati. Tattha bàhirasaüyojanaü mamanti, ajjhattasaüyojanaü ahanti. 

Tattha bhagavato ko adhippàyo: ye oghaü taritukàmà te saüyojanãyesu dhammesu
àdãnavànupassino viharissantãti, ayamettha bhagavato adhippàyo, kàmesu sattàti yesu ca
sattà, yena ca sattà, yesaü ca sattà, ayaü catubabhidho àkàro sabbesaü hàrabhàgiyo. 

Tattha katamàni tãõi vipallàsàni padaññhànàni ca: cittavipallàsassa diññhivipallàsassa
sa¤¤àvipallàsassa tayo vipallàsà tãõi akusalamålàni padaññhànaü, tãõi [PTS Page 155] [\q
155/]      akusalamålàni hãnappaõitakàriyakammassa padaññhànaü, catunnaü ca
upàdànànaü doso akusalamålaü dissati, hãnappaõãtakàriyakammassa padaññhànaü, yathà
màtuyà và pituno và a¤¤atarassa và puna uëàrassa bhikkhuno abhayaü deti. Tattha a¤¤e
micchàpañipajjeyya kàyena và vàcàya và. Tattha yo byàpàdamupàdàya tesaü uëàrànaü
rakkhàvaraõaguttiyà anupàlayanto yo uëàrànaü abhayaü deti, tesaü abhaye dinne so tattha
micchà pañipajjeyya. Tattha so vyàpàdaü upàdiyanto4 dosajaü kammaü

1. Samudayaü-[PTS] 2. Sato-ma. [PTS] 3. Yo-machasaü, [PTS] 4. Upàdàyanto-ma. [PTS] 

[BJT Page 196] [\x 196/]      karoti, yo tattha asàdhu indiyà nãvaraõaü yaü tesaü abhayaü
dakkhiõato sa¤¤aü idaü paõãtaü kàraõaü yo puna micchàpañipatti ayaü byàpàdo
hãnagamivakammaü lobho moho ca imàni nãvaraõa vacanàti tàni cattàri upàdànàni, tehi
catåhi upàdànehi yo so upàdàno itthi và puriso và tesaü pa¤cakkhandhànaü, teyeva
upàdànà1 samudayo, idaü dukkhaü ca samudayo ca. Soyeva desanàharo. 

7. Tattha kàmesu ye na rajjanti 2, te àdãnavànupassanàya pajjanti, itissa kàmadhàtuyà
nikkhamitukàmatà, ayaü vuccati. Nekkhammacchando, yo tattha anabhisaïkhàrànaü ki¤ci
visodheti tassa dhàvarà và? Ayaü abyàpàdacchando, ki¤ci na vihiüsati, ayaü vihiüsà3
chando iti nekkhammàbhinãhatà tayo chandà, nekkhammacchando abyàpàdacchando adoso,
[PTS Page 156] [\q 156/]      avihiüsàchando amoho, imàni tãõi kusalamålàni aññhasu
sammattesu 4 parahitàni, tesaü yeva catunnaü upàdànànaü nirodhàya saüvattanti, sace và
puna kammaü kareyya kaõhaü và sukkaü và, tassa vipàkabhànàya saüvattanti. Idaü
kammaü akaõhaü asukkaü kammakkhayàya saüvattati. Tattha yo tiõõaü akusalamålànaü
nirodho, ayaü nirodho, soyeva dhammo tattha pañipadàni, imàni dve saccàni, imàni cattàri
saccàni. âvañño hàro. 

8. "Kàmesu sattà"ti ye sekkhà, te ekenevàkàrena sattà, ye puthujjanà, te dvãhàkàrehi sattà.
Tatthàyaü pa¤ho yo vibhajjabyàkaraõãye vattabbo. Ki¤càpi sotàpanno pañisevati7, no ca
kho abhinivese satto so hi 8 apacayàya pahadati, na upacayàya sekkho hi kilesavasena kàme
pañisevati. Puthujjano pana kilesasamuññha: nàya kàme pañisevati. Tattha kàmesu sattànaü
catuoghaü tarissatãti vibhajjabyàkaraõãyo. Ayaü vibhatti. 

9. 'Parivattano'ti kàme ye neva sajjanti na ca saüyojanehi saüyuttà, te oghaü tarissanti
vipulaü mahantanta'nti. Ayaü suttassa pañipakkho. 

10. 'Vevacana'nti yo kàmesu satto yo ca tattha kàmànaü guõo tattha viso satto yepi
kàmànaü àhàrà dhammà tattha viso satto tatthimaü kàmànaü vevacanaü, paüko ràjo sallaü
gaõóo ãti upaddavoti. Yàni và pana [PTS Page 157] [\q 157/]      a¤¤àni vevacanàni. Tattha
viso sattoti vevacanaü satto bandho mucchito gathito9 ajjhosito kàme ajjhàpanno parimutto
tabbahulavihàrãti. Yànã và pana a¤¤àni vevacanàni, ayaü vevacano nàma. 

1. Upàdàno-machasaü, [PTS] 2. Pajjanti-machasaü, [PTS] 3. Ki¤ci vihiüsati-machasaü, [PTS]
4. Sampattesu-ma. [PTS] 5. Vihiüsà-machasaü, [PTS] 6. Tassà yaü-machasaü, [PTS] 7.
Pañiyevanàya-machasaü, [PTS] 8. Yo hi-ma. [PTS] 
9. Gatito-[PTS] 

[BJT Page 198] [\x 198/]      

11. Kàmappacàrapa¤¤attiyà kilesagocarapa¤¤attiyà pa¤¤attaü1 cittanti vevacanaü, satto
tabbahulavihàrãti yànà và pana a¤¤àni. Ime kàmappacàrapa¤¤attiyà kilesagocarapa¤¤attiyà
pa¤¤attà bãjapa¤¤attiyà pa¤¤attà, saïkhàrà saüyojanapa¤¤attiyà pa¤¤attà, upàdànaü
hetupa¤¤attiyà pa¤¤attaü, puggalo puggalapa¤¤attiyà pa¤¤atto. 

12. Otaraõo'ti imàya pañiccasamuppàdo dukkhaü ca samudayo ca. Ye kilesà ye saïkhàrà
saüyojanàni ca pa¤casu khandhesu saïkhàrakkhandho dhammàyatanesu akusalà
dhammàyatàni, indiyesu sukhindiyaü ca, somanassindiyaü ca. Ayaü indiyotaraõo: 

13. Sodhanoti ettako, eseva àrambho niddisitabbo suttattho. 

14. 'Adhiññhàno'ti ime dhammà atthi ekattatàya pa¤¤attà, atthi vemattatàya. Ye sa¤¤à bàhiro
kàme? Te vemattatàya pa¤¤attà. Pa¤casu kàmaguõesu sattàti pariyuññhànavipallàsà
vemattatàya pa¤¤attà. 'Oghaü tareyyuü vipulaü mahatta'nti avijjà ekattatàya pa¤¤attà. 

15. 'Parikkhàro'ti tassa ko hetu ko paccayo: àrammaõapaccayatàya paccayo. Ayoniso ca
manasikàro sannissayassa paccayatàya paccayo. Avijjà samanantarapaccayatàya paccayo.
Ràgànusayo hetupaccayatàya paccayo. Ayaü hetu, ayaü paccayo. [PTS Page 158] [\q 158/] 
    

16. Samàropano paccayo'ti ye kàmesu sattà sugatà suråpà"ti ayaü kàmadhàtuyà chando ràgo,
te apu¤¤amayà saïkhàrà. Te kiüpaccayà, avijjàpaccayà. Te kissa paccayà, vi¤¤àõassa
paccayà. Iti avijjàpaccayà saïkhàrà, saïkhàrapaccayà vi¤¤àõaü. -Pe- (yàva jaràmaraõaü)
evametassa kevalassa mahato dukkhakkhandhassa samudayo hoti. (Ekaü suttaü gataü.
Pa¤canãvaraõikaü suttaü kàtabbaü. ) 

7-3
1. Tattha katamo desanàhàro nàma: yà ca abhijjhà yo ca byàpàdo yaü ca uddhaccaü, ayaü
taõhà, yaü ca thinamiddhaü yaü ca kukkuccaü yà ca vicikicchà, ayaü diññhi. Yà pana
kàyassa akammaniyatà ki¤càpi taü middhaü, no tu sabhàvakilesatàya kileso, iti yà ca
cittasallãyanà3 yà ca 2 kàyakammaniyatà3 ayaü pakkhepakileso4 na tu sabhàvakileso, tattha
attasa¤¤ànupacitaü5 kilamatho. 

1. Pa¤¤attà-ma. [PTS] 2. Cittaü sallãnatàya ca-[PTS] 3. Kàyakammanisatà-[PTS] 
4. Pakkhopakilesà-machasaü, [PTS] 


[BJT Page 200] [\x 200/]      
Kukkuccànupacitaü1 thãna, yà cittassa lãyanà, iti ime pa¤ca, nãvaraõà cattàri nãvaraõàni
sabhàvakilesà, thãnamiddhà nãvaraõapakkhepakileso. Yathà cattàro àsavà sabhàvaàsavatàya
àsavà, no ku cittasàsavatàya àsavà sabhàvatàya àsavà. Pakkhepa 2 àsavatàya àsavà. Atha
panàha. Sukkantaü yena te sampayuttà và vippayuttà và àsavà, teyeva ete vattabbà sàsavà
và anàsavà và. [PTS Page 159] [\q 159/]      

2. Tattha katamo vicayo: abhijjhà kàmataõhà råpataõhà bhavataõhà. Yaü và pana ki¤ci
ajjhosànagataü sàsavaü abhijjhitassa mettànupassiya yo3 anatthaü carati, tattha yo byàpàdaü
uppàdeti, acari carissatãti. Evaü pana àghàtavatthåni kattabbàni. 

3. Tassevaü byàpàdànupassissa 2 kileso yo paridàho kàyakilamatho akammaniyatà middhaü
cittànupassissa pañighàtena khãyanà4 idaü thãnamiddhaü5. Tattha adhikaraõaavupasamo,
idaü uddhaccaü. Yaü kiü kathamãti 6 idaü kukkuccaü. Yaü yathà idaü santãraõaü, ayaü
vicikicchà. 

4. Tattha avijjà ca taõhà ca atthi, idaü pariyuññhànaü. âvaraõaü nãvaraõaü chadanaü
upakkileso ca atthi, idaü kàmacchando kàmaràgapariyuññhànassa padaññhànaü. Byàpàdo
byàpàdapariyuññhànassa padaññhanaü. Thãnamiddhaü thãnamiddhapariyuññhànassa
padaññhànaü. Uddhaccakukkuccaü avijjàpariyuññhànassa padaññhànaü, vicikicchà
vicikicchàpariyuññhànassa padaññhànaü, kàmaràgapariyuññhànaü anusayasaüyojanassa
padaññhànaü, byàpàdapariyuññhànaü pañighasaüyojanassa padaññhànaü,
thãnamiddhapariyuññhànaü mànasaüyojanassa padaññhànaü. Avijjàpariyuññhànaü ca
vicikicchàpariyuññhànaü ca diññhisaüyojanasasa padaññhànaü. 
5. Tattha katamo lakkhaõo hàro: kàmaràgapariyuññhàne vutte sabbàni pariyuññhànàni
vuttàni honti 7, saüyojanesu vuttesu sabbasaüyojanàni vuttàni honti. Ayaü lakkhaõo hàro. 

6. Tattha katamo catubyåho hàro: ye ime pa¤ca nãvaraõàjhànapañipakkho, so
dukkhasamudayo. Yaü phalaü, idaü dukkhaü. Tattha [PTS Page 160] [\q 160/]     
kàmacchandassa nekkhammavitakko. Pañipakkho. Byàpàdassa abyàpàdavitakko pañipakkho.
Tiõõaü nãvaraõànaü avihiüsàvitakko pañipakkho. Iti ime tayo vitakkà,
nekkhakammavitakko samàdhikkhandhaü bhajati, abyàpàdavitakko sãlakkhandhaü bhajati,
avihiüsàvitakko pa¤¤àkkhandhaü bhàjati. Ime tayo khandhà, ariyo aññhaïgiko maggo,
nãvaraõappahànàya saüvattati, yaü nãvaraõappahànaü, ayaü nirodho. Imàni cattàri
dhammàni. Ayaü catubyåho hàro. 

1. Nåpacittaü-machasaü, [PTS] 2. Pakkhe-machasaü, [PTS] 3. Mettànupassayo-[PTS] 4.
Khiyanà-ma. 5. Thinamiddhaü-ma. 6. Kasathamãti-ma. [PTS] 7. -@]Hàntãti-machasaü, [PTS] 


[BJT Page 202] [\x 202/]     

7. Tattha katamo àvañño hàro: pa¤canãvaraõàni. Dasa bhavanti yadapi ajjhattaü sàrajjati,
tadapi nãvaraõaü. Yadapi bahiddhà sàrajjati, tadapi nãvaraõaü. Evaü yàva vicikicchà, ime
dasa nãvaraõà. Ajjhattabahiddhà kilesà, imàni dve saüyojanàni ajjhattasaüyojanaü ca
bahiddhàsaüyojanaü ca. Tattha ahanti ajjhattaü, mamanti bahiddhà. Sakkàyadiññhi ajjhattaü,
ekasaññhi diññhigatàni bahiddhà. Yo ajjhattaü chandaràgà råpesu aaivãtaràgo bhavati
avãtacchando. Evaü yàva vi¤¤àõe, ayaü ajjhattà taõhà. Yaü chasu bàhiresu àyatanesu tãsu
ca bhavesu ajjhosànaü, ayaü bahiddhà taõhà imàni dve saccàni saüyojanàni saüyojanãyà ca
dhammà, tattha saüyojaniyesu1 dhammesu yà nibbidànupassanà ca, ayaü maggo. Yaü
saüyojanappahànaü ayaü nirodho, ayaü àvatto hàro. 

8. Tattha katamo vibhattihàro: saüyojananti na etaü ekaüsena, mànasaüyojanaü
diññhibhàgiyanti na taü ekaüsena adiññhamànaü [PTS Page 161] [\q 161/]      nissàya
mànaü na pajahati. Yo pa¤ca uddhambhàgiyo màno ki¤càpi so diññhipakkhe siyà, na tu
orambhàgiyaü saüyojanaü tassa pahànàya saüvattatãti. Yo ca ahaükàro na paviddho, yaü
panassa evaü hoti, kadàsu nàmàhaü taü santaü àyatanaü sacchikatvà upasampajja
viharissàmi. Yaü ariyà santaü àyatanaü upasampajja viharissantãti. Ayaü abhijjhà na ca taü
nãvaraõaü. Atthi pana arahato kàyakilesamiddhaü ca okkamati, na ca taü nãvaraõaü tassa
thãnamiddhaü nãvaraõanti na ekaüsena, ayaü vibhattihàro. 

9. Parivattanoti: pa¤ca nãvaraõà pa¤caïgikena jhànena pahànaü gacchanti, ayaü tesaü
pañipakkho nãvaraõo asukassa ayaü tesaü pañipakkho nãvaraõo asukassa pahãnàti na
a¤¤ànuminitabbaü, paramatthamajjhatanaü, ayaü parivattanà. 

10. Tattha katamo vevacano: kàmacchando chandaràgo pemaü nikantãti vevacanaü.
Nãvaraõaü chadanaü upakkileso pariyuññhànanti vevacanaü. 

11. Pa¤¤attãti: avijjàpaccayà kiccapa¤¤attiyà pa¤¤atti' byàpàdo vikkhepa¤¤attiyà pa¤¤atti,
thãnamiddhaü asamugaghàtapa¤¤attiyà pa¤¤atti. Evaü sabbepi ete pa¤ca nãvaraõà imamhi
sutte vikkhepapa¤¤attiyà pa¤¤atti. 

12. Tattha katamo otaraõo: ime pa¤ca nãvaraõà avijjà ca, taõhà ca, tattha avijjàmålà
nãvaraõà yà taõhà ime saïkhàrà, te [PTS Page 162] [\q 162/]      avijjàpaccayà, ime dve
dhammà pa¤casu khandhesu saïkhàrakkhandhapariyàpannà, àyatanesu dhammàyatanaü,
dhàtusu dhammadhàtu, indriyesu imesaü dhammànaü padaññhànaü sukhindiyassa ca
somanassindiyassa ca itthindiyassa ca purisindiyassa ca 

1. Saüyojanesu-machasaü. 


[BJT Page 204] [\x 204/]      

13. Tattha katamo sodhano hàro: idaü suttaü yathà àrabbha nikkhittaü so attho bhàsito
imehi pa¤cahi padehi. 

14. Tattha kàmacchando ca byàpàdo ca vicikicchà ca na ekattatàya pa¤¤attà. Kàmàti na
ekattatàya pa¤¤attà, atha khalu vemattatàya pa¤¤attà. Ayaü adhiññhàno hàro. 

15. Tattha katamo parikkhàro: kàmacchandassa ayoniso manasikàro subhàrammaõapaccayo,
subhanimittaü ca hetu byàpàdassa ayoniso manasikàro àghàtavatthuni ca paccayo,
pañighànusayo hetu. Thãnamiddhassa pañisaühàro paccayo, pavattiyà kilamathà calanà taü
ca hetu. Uddhaccakukkuccassa rajanãyaü1 àrammaõaü2 assàdiyàkindiyaü tàva
aparipuõõaü ¤àõaü paccayo, kàmasa¤¤à ca diññhianusayo ca hetu. Vivikicchàya nava
mànavidhà àrammaõaü mànànusayo, sova paccayo, vivikicchànusayo hetu. Ete pa¤ca
dhammà sahetu sappaccayà uppajjanti. 

16. Tattha katamo samàropaõo hàro: ime pa¤ca nãvaraõà cattàropi ete àsavà gaõóàpi ete
sallàpi ete upàdànàpi ete tesu eva bàhiresu dhammesu saükilesabhàgiyaü suttanti pa¤¤attiü
gacchati. Ayaü samàropaõo hàro. [PTS Page 163] [\q 163/]      

Niddiññhaü saükilesabhàgiyaü suttaü 


7 - 4 
"Manopubbaïgamà dhammà"ti gàthà. 

1. Tattha katamo desanàhàro: imamhi sutte ko attho khandhavavatthànena
vi¤¤àõakkhandhaü deseti, dhàtuvavatthànena mano vi¤¤àõadhàtuü. âyatanavavatthànena
manàyatanaü, indiyavavatthànena manindiyaü. Tassaü kiü pubbaïgamà dhammà,
saükhittena cha dhammà pubbaïgamà dhammà, kusalamålàni ca akusalamålàni ca animittaü
imamhi sutte kusalamålaü desitaü. Tattha katamà manopubbaïgamà dhammà mano tesaü
subbaïgamaü, yathàpi ràjà pubbaïgamo, evameva dhammànaü mano pubbaïgamo. 

Tattha tividhànaü pubbaïgamànaü nekkhammacchandena abyàpàdacchandena
avihiüsàcchandena, àlobhassa nekkhammacchandena pubbaïgamo3 adosassa
abyàpàdacchandena pubbaïgamo, amohassa avihiüsàcchandena pubbaïgamo. 

1. Rajjanãyaü-[PTS] 2. ârammanãyaü-machasaü, [PTS] 3. (Pubbaïgamà-machasaü.
(Pubbaïgamaü-[PTS] 


[BJT Page 206] [\x 206/]      

Tattha 'manoseññhà'ti manasà ime dhammà ussañà, manena và nimmità, manova imesaü
dhammànaü seññhoti manova imesaü dhammànaü jeññhoti1 manova imesaü dhammànaü
àdhipaccaü karotãti manoseññhà. [PTS Page 164] [\q 164/]      

Manojavà'ti yattha mano gacchati, tattha ime dhammà gacchantãti manojavà. Yathà vàto
sãghaü gacchati a¤¤o và koci sãghaü gàmiko vuccate vàtajavo'ti pakkhigàmãkoti, evameva
ime dhammà manena sampajàyamànà gacchanti, tattha ime dhammà gacchantãti manojavàti. 

Te tividhà chandasamudànità anàvilatà ca saïkappo. Sattavidhà ca kàyikaü sucaritaü
vàcasikaü sucaritaü, te dasa kusalakammapathà. 

Tattha "manasà ce pasannena"ti manokammaü. "Bhàsati và"ti vacãkammaü. "Karoti cà"ti
kàyakammaü. Imehi imasmiü sutte dasa kusalakammapathà paramàpi santà sãlavà so
bhavati nicattiyaü na lokaniyyànàya, vàsanàbhàgiyaü suttaü bhavati. Ayaü desanà. 

2. Tattha katamo vicayo hàro: "manopubbaïgamà dhammà" ti kusalamålàni ca
aññhaïgasammattàni. Idaü suttaü. 

3. Yuttãti: dasannaü kusalakammapathànaü yo vipàko so sukhavedanãyo
abyàbàdasasaïgamàno. "Chàyàva anapàyinã"ti anugacchati, atthi esà yutti. 
4. Padaññhànanti: aññhàrasannaü manopavicàrànaü padaññhànaü. "Manopubbaïgamà
dhammà"ti sabbakusalapakkhassa ime dhammà padaññhànaü. "Manasà ce pasannenà"ti yo
cetaso pasàdo, idaü saddhindriyassa padañañhànaü. "Bhàsati và"ti sammàvàcàya, "karoti
và"ti sammàkammantassa ca sammàvàyàmassa padaññhànaü. [PTS Page 165] [\q 165/]     


5. Lakkhaõoti: iti pubbaïgamà dhammàti vedanàpubbaïgamàpi ete, sa¤¤àpubbaïgamàpi
ete, saïkhàrapubbaïgamàpi ete. Ye keci dhammà sahajàtà sabbe pubbaïgamà etesaü
dhammànaü. "Tato naü sukhamanveti"ti somanassampi naü anveti yaü susukhacchàyà
tadapi naü sukhaü tadapi anveti. 

6. Tattha katamo 'catubyåho hàro: manopubbaïgamà'ti na idaü ekàdhivacanaü2 kiü kàraõà,
sabbe yeva ime cha vi¤¤àõakàyà, imamhi bhagavato ko adhippàyo: ye sukhena atthikà, te
manaü pasàdentãti ayaü imamhi sutte bhagavato adhippàyo. Attho subbeyeva niddiññho. 

1. Seññhajeññhoti-machasaü, [PTS] 2. Ekàvivacanaü-machasaü, [PTS] 

[BJT Page 208] [\x 208/]      

7. Yàni hi kusalamålàni, tàni aññhànisaüsamattà hetu, ayaü aññhaïgiko maggo. Dasa ñhànàni
desanàhetåni desanàpaccayà niddesanà ca. Tattha yaü ma¤¤e dukkhena saha nàmaråpaü
vi¤¤àõasammanti aïgena kusalamålaü pahãyati. Ayaü appahãnabhåmiyaü samudayo. Yaü
tesaü pahànaü, ayaü nirodho imàni cattàri saccàni. Ayaü àvañño hàro. 
8. Vibhattã ti: 
"Manopubbaïgamà dhammà - manoseññhà manojavà, 
Manasà ce pasannena - bhàsati và karoti và, 
Tato naü sukhamanveti - chàyàva anapàyinã"ti. [PTS Page 166] [\q 166/]      

Taü na ekaüsena samaõassa và bràhmaõassa và pana hoti. Tassa và micchàdiññhikassa
sakasatthe cittaü pasàdeti tena ca pasannena cittena bhàsati byàkaroti na taü sukhamanveti
na chàyàva anugàminã, dukkhameva taü anveti. Yathà mahantaü cakkaü padamanveti, idaü
taü vibhajjabyàkaraõãyaü, manasà ce pasannena kàyakammaü vacãkammaü
sukhavedanãyanti sammaggate 1 sukhavedanãyaü micchàgate 2. Dukkhavedanãyaü ayaü
vibhatti. 

9. Tattha katamo parivattano hàro: "manopubbaïgamà dhammà"ti yaü manasà paduññhena
bhàsati và karoti và dukkhamassànugàminã, etàni yeva dve suttàni bhàsitàni, esa eva ca
pañipakkho, yadidaü. . . . 

10. Vevacananti: mano cittaü vi¤¤àõaü manindriyaü manovi¤¤àõadhàtu. 

11. Pa¤¤attãti: "manopubbaïgamà dhammà"ti ayaü mano ki¤ci pa¤¤attiyà pa¤¤attaü.
"Dhammà"ti kusalakammapathapa¤¤attiyà pa¤¤attaü. "Manoseññhà"ti visiññhapa¤¤attiyà
pa¤¤attaü "manojavà"ti. Saha pa¤¤attiyà pa¤¤attaü. 'Citta'nti nekkhammapa¤¤attiyà
pa¤¤attaü. - "Manasà ce pasannenà"ti saddhindriyapa¤¤attiyà pa¤¤attaü, "manasà ce
pasannenà"ti anàvilasaïkappa dutiyajjhànapa¤¤attiyà pa¤¤attaü. "Manasà ce pasannenà"ti
assaddhànaü pañipakkhapa¤¤attiyà pa¤¤attaü, 'bhàsati và'ti sammàvàcà pa¤¤attiyà
pa¤¤attaü. "Karoti và"ti sammàkammantapa¤¤attiyà pa¤¤attaü, [PTS Page 167] [\q 167/]  
   "tato naü sukhamanveti"ti jhànasamàdhànaü. Indiyesu manindiyaü. Pañiccasamuppàde
vi¤¤àõaü. 

12. Otaraõoti: "manopubbaïgamà dhammà"ti mettà3 ca mudità ca jhànesu dutiyaü jhànaü
tatiyaü ca. Khandhesu saïkhàrakkhandhapariyàpanno, dhàtusu dhammadhàtu, àyatanesu
dhammàyatanaü, yaü kusalaü induyesu

1. Samaggate-ma. 2. Micchaggate-ma. 3. Mudutà-ma. 


[BJT Page 210] [\x 210/]      

Sukhindriyaü ca somanassindriyaü ca padaññhànaü, imesaü dhammànaü
pañiccasamuppannànaü phassapaccayà sukhavedanãyo phasso sukhavedanà,
manopavicàresu somanassavicàro, chattiüsesu pañhamapadesu cha somasanna
nekkhammassità. Iti ayaü otaraõo hàro. 

13. Tattha katamo sodhano hàro: yaü atthaü àrabbha idaü suttaü bhàsitaü, so attho niyutto,
etamatthaü àrabbha suttaü, ayaü sodhano hàro. 

14. Tattha katamo adhiññhàno hàro: "manopubbaïgamà dhammà"ti vematta1pa¤¤atti na
ekattapa¤¤atti, "dhammà'ti ekattatà2 na vemattapa¤¤atti. "Manasà ce pasannenà"ti so pasàdo
duvidho3 ajjhattaü ca abyàpàdàvikkhambhanato4 bahiddhà ca okappanato. So
ajjhattapasàdo duvidho samugghàtapasàdo ca vikkhambhanapasàdo ca
byàpàdapariyuññhànaü. Vighàto na målapapasàdo jàtamålampi và. Pasàdo sabyàpàdaü
vighàtena "tato naü sukhamanvetã"ti sukhaü kàyikaü ca cetasikaü ca, appiyavippayogo'pi
piyasampayogo'pi nekkhammasukhampi puthujjanasukhampi pãtisambojjhaïgampi
cetasikaü [PTS Page 168] [\q 168/]      sukhaü. Yampi passaddhakàyo sukhaü vedeti, tampi
kàyikaü sukhaü, bojjhaïgà ca cetasikaü sukhaü yampi passaddhakàyo sukhaü vedeti, tampi
ta¤ca sukhapadaññhànaü pa¤¤attiyà yathàvuttaü na aparàmaññhaü kusalànaü dhammànaü.
"Anvetã"ti appanà sandissati na vàyaü và pattabhåto anveti. Tadidaü suttaü dvãhi àkàrehi
adhiññhàtabbaü hetunà ca yo pasannamànaso vipàkena ca yo dukkhavedanãyo. 

15. Parikkhàro'ti bhagavà pa¤casatena bhikkhusaïghena nagaraü pavisati ràjagahaü. Tattha
manusso puggalo bhagavantaü parivisati, tassa pasàdo uppanno,
kusalamålapubbayogàvacaropi so a¤¤esaü ca akkhàti idaü vàcaü bhàsati: 'làbhà tesaü yesaü
nivesanaü bhagavà pavisati amhàkampi yadi bhaveyya mayampi bhagavato sampasàdaü
lacchamhà'ti. Yena bhagavà tena¤jaliü panàmetvà 'namo bhagavato, namo bhagavato'ti
abyàpàdamano5 ekamante aññhàsi. Tadanantare bhagavà imaü suttaü abhàsittha:
"manopubbaïgamà dhammà"ti. Sabbaü suttaü tattha 6 paresaü bhàsati, idaü vàcà kammaü.
Yaü a¤jaliü paõàmeti, idaü kàyakammaü. Yo mano pasàdo idaü manokammaü. Tattha yaü
paresaü pakàseti bhàsati vaõõaü yesaü bhagavà nivesanaü gacchatã'ti sabbaü tassa alobho
kusalamålaü, yaü bhagavati mettacittaü7. Tassa adoso [PTS Page 169] [\q 169/]     
kusalamålaü, yaü a¤jaliü paõàmeti, mànaü ca niggaõhàti, tatthassa amoho kusalamålaü
pàtubhavati. Yaü uëàrapa¤¤aü pañilabhati, 

1. Vevacana-machasaü, [PTS] 2. Ekato-machasaü, [PTS] 3. Dvidho-ma. 4. Vikkhambhana-ma.
5. Abyàpàdamàno-ma. 6. Tathà-machasaü. 7. Mettacitto-machasaü. 


[BJT Page 212] [\x 212/]     

Idamassa diññhivipallàsappahànaü. Yo1 tathàyeva saüvaro hoti, idamassa
sa¤¤àvipallàsappahànaü, yaü manassa pasàdanaü, idamassa cittavipallàsappahànanti
akusalavipallàsànaü vikkhambhanaü pahànaü paccayo. 

Tãõi kusalamålàni yo anàvilacittasaïkappo, so tassa manasikàroti vuccati, yaü kilesehi
vikkhambhanaü iti vipallàsà ca àrammaõà sappaccayatàya paccayo, kusalamålàni ca
sannissayatàya 2 paccayo, so ca manasikàro hetunà iminà paccayena cittaü uppannaü. Tattha
yaü sattàrammaõaü cittaü pavattaü ayaü buddhànussati. Yampi bhagavato guõe
manasikaroti, ayamassa dhammànussati. Tattha satisampaja¤¤aü hetu, ayaü ca paccayo,
vàcà pa¤¤àhetu, vitakkavicàrà paccayo. Kàyasaïkhàrà kammassa abhisaïkhàro nàma hetu và
appaccayo sukhavedanãyassa kammassa upacayo hetukà kammassa paccayo. 

16. Tattha katamo samàropano hàro: manasàyeva pasannena satoyevettha pasanno apica
cittavodànà sattà vimuccantãti tena sattà cittapubbaïgamà cittena pasannena cetanàpi tattha
cittabhåtà bhavantãti pañighà ayaü cetanànaü pasàdena kàyo cassa [PTS Page 170] [\q 170/] 
    pasàdo so ca àrabhati pasàdena pasanno sa¤¤ànanti cassa aviparãtà, so pa¤cavidho
vikkhambhanà, kàyapassambhanàyevàpasàdo cittasito, cittaü pana pubbaüyeva pasannaü.
Ayaü samàropanà. Evaü pa¤cannampi pasàdo. "Tato naü sukhamanvetãti katamaü bhagavà
niddisati: na hi attasaccaü tassa tammassa vipàko anveti, tassa upàyo anugacchati, yadà
sitapaccayà uppajjate somanassaü avippañisàropi anveti. Ayaü samàropano hàro. 


7 - 
Mahànàma sakkassa suttaü. 

1. "Imamhi càhaü3 samaye (asato4 asampajàno) kàlaü kareyyaü5 kà mamassa gati 6 ko
abhisamparàyoti 7 mà bhàyã mahànàma mà bhàyã mahànàma, apàpakaü te maraõi
bhavissati apàpikà kàlakiriyà, yassa kassaci mahànàma dãgharattaü saddhàparibhàvitaü
cittaü8, sãlaparibhàvitaü sutaparibhàvita"nti) (vitthàrena kàtabbaü. )

1. Yaü-machasaü. 2. Sandissayatàya-ma. 3. Tasmiü ce-ma. 4. Assato-ma. 
5. Kàlaükareyya-ma. 6. Kà me bhavati-ma. 7. Assato abhisamàhàro yo-ma. 
8. Yaü taü cittaü dãgharattaü-ma. 


[BJT Page 214] [\x 214/]      

1. Càgena ca pa¤¤àya ca kiü dasseti: yà saddhà sà cetaso pasàdo, yà anàvilasaïkappatà sà
saddhà, kiü kàraõà: anàvilalakkhaõattà1, anàvilalakkhaõà hi saddhà, [PTS Page 171] [\q
171/]      apare àhu, guõapàrisuddhiniññhàgamanalakkhaõà, yaü ca apare và
vacanapañiggahalakkhaõà saddhà. 

Aparo pariyàyo: attànaü yadi evaü okappeti "nàhaü ki¤ci jànàmãti, eso ahaü tattha
anu¤¤attà ana¤¤athà2 ti ayaü saddhàti. Aparo pariyàyo: ekasaññhiyà diññhigatànaü
àdãnavànupassanà aniccaü dukkhamanattà'ti. Tena ca padiññhaü bhavati yathà gambhãre
udapàne udakaü cakkhunà passati na ca kàyena abhisambhånàti, evamassa ariyà
nijjhànakkhantiyà diññhi bhavati, na ca samajikatà, ayaü vuccati saddhà. Sà ca lokikà. Aparo
pariyàyo: khamati puthujjanabhåtassa vãsati jàtiko sakkàyàdhãnà na niveso, etaü ekanti
nayasa¤¤à yathàbhåtaü diññhiyà tu khalu mudåhi pa¤cahi indriyehi dassanamaggena
pahãnà bhavanti. Diññhekaññhà ca kilesà, ayaü saddhà. 

Sotàpattaïgamudukkhàyaü bhåmiyaü paripuõõà vuccati. Tasmiü yeva bhåmiyaü
sekkhasãlaü ariyà dhàrayanti 3 vuccati, tasmiü yeva bhåmiyaü mudupa¤¤à pa¤¤indriyanti
vuccati, tasmiü yeva bhåmiyaü khandhehi anatthikatà, ayaü càgo. Tasmà saddhà
càgàdhiññhànena niddisitabbà. Yatikena bhiyyo manena sà bhissa viparãtà diññhikà asaddhà,
sà nayanaupadhãsu samattà4 samàdinnà tattha saddhindiyaü yo kàmaü parivãsati 5 iti
santapàpapañinissaggà na càgàdhiññhànaü, pa¤¤ãndriyena pa¤¤àdhiññhànaü, sãlena
upasamàdhiññhànaü. Ime [PTS Page 172] [\q 172/]      cattàro dhammà sãlaü
paribhàvayanti saddhà sãlaü càgo ca pa¤¤àti. 

Tattha saddhàya oghaü tarati. Yaü sãlaü, ayaü appamàdo, yo càgo, idaü pa¤¤àya kammaü.
Yà pa¤¤à, idaü pa¤¤indriyaü, tattha yaü pa¤¤indiyaü, taü tãsu aveccapasàdesu. Yaü sãlaü
taü saddhindiyesu. Yo càgo so catusu jhànesu. Yà pa¤¤à, sà saccesu. Sati sabbatthagàminã
tassa sekkhassa bhaddikà gati 6 bhaddiko abhisamparàyo. 

Tassasammuññhasatikassa sãlaü karontassa na tàya sammuññhasatitàya tàni và indiyàni taü
và kusalamålaü kammavipàkaü bhavati. Tassa tikassa atthaniddeso: tattha saddhà sãlaü
càgo pa¤¤à cattàro dhammà. Yà saddhà yà ca pa¤¤à idaü manosucaritaü, yaü sãlaü, idaü
kàyikaü vàcayikaü sucaritaü. Yo càgo idaü cetasikaü alobho sucaritaü, iti citte gahite
pa¤cakkhandhà gahità bhavanti. Imehi dhammehi sucaritaü idaü dukkhaü ca ariyasaccaü
padaññhànaü maggassa. 

1. Anàvilalakkhaõa-ma. 2. Ana¤¤atà-machasaü. 3. Dhàranti-machasaü. 4. Pamattà-machasaü.
5. Parivissanti-machasaü. 6. Bhati-machasaü. 
[BJT Page 216] [\x 216/]     

2. Tattha katamo vicayo hàro: yà ca saddhà yaü ca sãlaü, taü kissa karoti. Yà saddhatàya
bhagavantaü anussarati1 mattenapi hatthinà samàgato2, assagokukkarehi 3 sabbaü sãlena
nappañipajjati kàyena và vàcàya và, ñhànaü visàrado bhavatãti avippañisàrã, pa¤¤à yassa
pa¤¤attaü upaññhapeti, tassa [PTS Page 173] [\q 173/]      akhaõóassa sãlaü yaü na
pacchitassammohassa akusalacittaü uppajjati micchàdiññhisahagataü và, ayaü vicayo hàro. 
3. Dhammavàdino bhàddikàgati 4 bhavissati atthi esà yutti. 

4. Tattha katamo padaññhàno hàro: yamidaü cittaü dãgharattaü paribhàvitaü saddhàya
sãlena càgena pa¤¤àya samàdhinà pañhamajjhànassa padaññhànaü, yà saddhà assa
anàvilasaïkappà5 taü dutiyajjhànassa padaññhànaü, tãõi ca aveccappasàdà, yaü sãlaü taü
ariyakantaü taü sãlakkhandhassa padaññhànaü. Yà pa¤¤à sà pa¤¤àkkhandhassa
padaññhànaü. Ime ca dhammà idaü ca cittaü ekodibhåtasamàdhissa padaññhànaü. Saddhà
saddhindriyassa padaññhànaü. Càgo samàdhindriyassa padaññhànaü. Pa¤¤à pa¤¤indriyassa
padaññhànaü, saddhà ca pa¤¤à ca vipassanàya padaññhànaü, sãlaü ca càgo ca samathassa
padaññhànaü. Saddhà ca pa¤¤à ca avijjàviràgàya pa¤¤àvimuttiyà padaññhànaü, sãlaü ca
càgo ca ràgaviràgàya cetovimuttiyà padaññànaü. 

5. Tattha katamo lakkhaõo hàro: vi¤¤àõe vutte saddhà sati bhàvità6 sabbe pa¤cakkhandhà
vuttà bhavanti, saddhàya bhaõitàya sabbàni sattadhanàni bhaõitàni honti. Saddhàdhanaü
-pesãlakkhandhe vutte samàdhikkhandho ca pa¤¤àkkhandho ca vuttà bhavanti, yaü taü
cittaü dãgharattaü paribhàvitaü, pacchimake kàle7 na tadanuparivattã bhavissatãti netaü
ñhànaü vijjati. [PTS Page 174] [\q 174/]      tattha sa¤¤àpi tadanuparivattitã bhavati. Yepi
tajjàtikà dhammà, tepi tadanuparivattino8 bhavanti, råpasa¤¤à
råpasa¤cetanànupasasanamanasikàro, evaü channaü àyatanànaü vi¤¤àõakàye. Ayaü
lakkhaõo hàro. 

6. Tattha katamo catubyåho hàro: idha sutte bhagavato ko adhippàyo: ye bhaddikaü9
gakiü10 àkakkheyyuü11, bhaddika¤caabhisamparàyaü, te saddhaü sãlaü càgaü pa¤¤aü ca
manasi karissanti. Ayaü adhippàyo, ye ca¤¤epi sattà tathàgatassa sammukhaü na
pañiyujjante imaü dhammaü sotà avippañisàrakaü kàlaü karissantãti. Ayaü adhippàyo

1. Anusarati-machasaü. 2. Samàgatà-machasaü. 3. Gokukkurà-machasaü lokuttarà-[PTS] 4.
Ràti -machasaü. [PTS] 5. Saïkappo-machasaü. 6. Bhàvite-machasaü, [PTS] 7.
Kàlena-machasaü, [PTS] 8. Parivattãti-machasaü. 9. Bhaddhikaü-[PTS] 10. Bhatiü-machasaü,
[PTS] 11. âkaïkheyya-machasaü, [PTS] 


[BJT Page 218] [\x 218/]      

7. Tattha katamo àvañño hàro: idampi cattàro dhammà; saddhà ca pa¤¤à ca assaddhiyaü ca
avijjaü ca hananti. Sãlaü ca càgo ca taõhaü ca1 dosaü ca hananti. Tassa dve målàni
pahãyanti, dukkhaü nivatteti, appahãnabhåmiyaü ca dvimålàni pa¤cakkhandhà. Dve
ariyasaccàni samatho ca vipassanà ca. Dvinnaü målànaü pahànaü. Imàni dve saccàni
nirodho ca maggo ca. Ayaü àvatto hàro. 

8. Tattha katamà2 vibhatti: yaü taü cittaü saddhàparibhàvitaü -pesace puthujjanassa tassapi
bhaddikà gati 3 bhavissatãti na ekaüsena, tassa kammaü diññheyeva dhamme vipàkanti
paccessati. Aparamhi và pariyàye bhavissati. Yaü và [PTS Page 175] [\q 175/]      atãtaü
vipàkàya paccupaññhitaü. Tappaccayàni cetanàni ye yathà mahàkammavibhaïge tenàyaü
vibhajja byàkaraõãyo niddeso dhammacàrino yà bhaddikà gatãti. 

9. Tattha katamà parivattanà: assaddhiyaü dussãlyaü maccheraü duppa¤¤aü4 ca
pañipakkhena pahãnà bhavanti, ayaü parivattanà. 

10. Tattha katamaü vevacanaü: yaü taü cittaü dãgharattaü paribhàvitaü cittaü mano
vi¤¤àõaü - pe - yà saddhà sà5 saddhàbalaü saddhindriyaü yaü sãlaü, taü sucaritaü,
saüyamo niyamo damo khandhatà, imàni tassa vevacanàni. Yo càgo so pañinissaggo alobho
vossaggo6 càgàdhiññhànaü7 yà pa¤¤à sà pa¤¤atà8 pa¤¤appabhà pa¤¤indriyaü pa¤¤àbalaü. 

11. Tattha katamà pa¤¤atti: yaü taü cittaü bãjapa¤¤àttiyà pa¤¤attaü, paribhàvanà
vàsanàpa¤¤attiyà pa¤¤attaü9 saddhà pasàdapa¤¤attiyà pa¤¤attà, sãlaü sucaritapa¤¤attiyà
pa¤¤attaü càgo pu¤¤akiriyapa¤¤attiyà pa¤¤atto. Pa¤¤à vãmaüsàpa¤¤attiyà pa¤¤attà. Ime
tayo dhammà saddhà sãlaü càgo pa¤¤avato pàrisuddhiü gacchanti. 

12. Tattha katamo otaraõo: yaü cittaü taü khandhesu vi¤¤àõakkhandho. Dhàtusu
manovi¤¤àõadhàtu, àyatanesu manàyatanaü. Ye cattàro dhammà te khandhesu
saïkhàrakkhandhe pariyàpannà - pe - dhàtusu àyatanesu. [PTS Page 176] [\q 176/]      

13. Tattha katamo sodhano hàro: idaü bhagavato bhàsitaü mahànàmena sakkena pucchitena,
sabbaü taü niyuttaü. 

14. Tattha katamo adhiññhàno: idaü cittaü vemattatàya pa¤¤attaü, akusalehi cittehi
aparibhàvitehi, paribhàvitanti yàni

1. Taõhà ca-machasaü, [PTS] 2. Katamo-machasaü, [PTS] 3. Bhati-machasaü, [PTS] 4.
Duppa¤¤ayaü-[PTS] 5. Yaü-machasaü, [PTS] 6. Vosaggo-machasaü. 
7. (Càgodhiññhànaü-machasaü. 8. Pa¤¤attà-machasaü. 9. Pa¤¤atti-machasaü, [PTS]
(càgodiññhànaü-[PTS] 


[BJT Page 220] [\x 220/]     

Puna paribhàvitàni, a¤¤esampi1 tattha upàdàya pa¤¤attaü, sabbepime cattàro dhammà
ekattatàya pa¤¤attà, bhaddikà gatãti 2 kàmabhogino, neva 3 råpadhàtu aråpadhàtu
manussàti, sabbà bhaddikà gati 4 tadeva kathàya pa¤¤attaü, ayaü pa¤¤atti. 

15. Tattha katamo parikkhàro: cittassa indriyàni paccayo àdhipateyyapaccayatàya,
manasikàro hetupaccayatàya paccayo. Saddhàya lokikà pa¤¤à hetupaccayatàya paccayo
yoniso ca manasikàro paccayo. Sãlassa patiråpadesavàso paccayo. Attasammàpaõidhànaü ca
hetu. Càgassa alobho hetu, avippañisàro ca hetupaccayo. Pa¤¤àya 4 parato ca ghoso
ajjhattaü ca yonisomanasikàro hetupaccayo. 

16. Tattha katamo samàropano: yaü taü cittaü dãgharattaü paribhàvitanti cetasikàpi. Ettha
sabbe dhammà paribhàvità bhaddikà teti 5 bhavissati, bhaddako5 uppattiko abhisamparàyo.
Iti ye keci mànusakà6 upabhogaparibhogà, sabbe bhaddikà gatiyeva. Ayaü samàropano. 


7 - 6 
Uddhaü adho sabbadhi vippamutto"ti 7 gàthà: tattha kiü uddhaü nàma, [PTS Page 177] [\q
177/]      yaü ito uddhaü bhavissati anàgàmã, idaü uddhaü, adho nàma,
yamatikkantamatãtaü, idamavoca udànatanti 8 tattha atãtena sassatadiññhi
pubbantakappikànaü9 aparantadiññhi kesa¤ci, ucchedaññhiü yaü vuttakappikànaü imà ceva
diññhiyo ucchedadiññhi ca sassatadiññhi ca. 

Tatthàyaü sassatadiññhi: imàni pannarasapadàni sakkàyadiññhi sassataü bhajanti: råpavantaü
me attà, attani me råpaü, råpasmiü10 me attà'ti yaduccate pa¤¤aü paridahanti. (?) Yà
ucchedadiññhi sà pa¤ca padàni11 ucchedaü bhajanti te'taü jãvaü taü sarãra'nti passanti,
råpaü me attà'ti tathàråpà catubbidhà sakkàyadiññhi ucchedena ca sassatena ca, evaü
pa¤casu khandhesu vãsativatthukàya diññhiyà pannarasa padàni pubbantaü bhajanti
sassatadiññhiyà pa¤ca padàni aparantaü bhajanti uccheda diññhiyà. 
1. A¤¤asanti-machasaü. 2. Bhati-machasaü, [PTS] 3. Teva-machasaü, [PTS] 4.
Pa¤¤à-machasaü, [PTS] 5. Bhaddikà-machasaü, [PTS] 6. Manussakà-machasaü, [PTS] 7.
Vãtaràgoti-machasaü, [PTS] 8. Apadànatanti-machasaü. 9. Pubbantàkappikànaü-machasaü.
10. Råpaü me-machasaü, [PTS] 11. Pa¤casatàni-machasaü, [PTS] 


[BJT Page 222] [\x 222/]     

Tattha ayamahamasmãti passanto1 råpaü attato samanupassati, so ucchedavàdi,
råpavanta¤ca attànaü, attani ca råpaü råpasmiü và attà'ti so passati càti iti ucchedadiññhi ca,
attato pañissarati sassatadiññhi pubbantato ca pañissarati. Ayamahamasmi'ti na
samanupassati. Tassa diññhàsavà pahànaü gacchanti. So2 tisu addhàsu pubbante ca aparante
ca tena tena niddiññhàneva. Uddhaü adho sabbadhi vãtaràgo 'ahamasmi'ti na anupassatãti
iminà dvàrena iminà payogena iminà upàyena. Idaü dassanabhåmi ca sotàpattiphalaü ca. So
ariyo payogo anabhàvaügatena saüsàrena, apunabbhavàyàti 3 yo koci ariyo [PTS Page 178]
[\q 178/]      payogo apunabbhavàya 4 muduni và pa¤cindriyàni majjhàni adhimattàni và
sabbaü punabbhavapahànàya 5 saüvattanti. 'Aha'nti diññhogho kàmogho bhavogho
avijjogho ca odhiso. 

1. Tattha desanàhàrena cattàri saccàni. Pa¤cahi indriyehi sotàpattiphalena ca dve saccàni
maggo ca nirodho ca. Sakkàyasamudayena dve saccàni dukkhaü ca samudayo ca, ayaü
desanà hàro. 

2. Tattha katamo vicayo: 'ayamahamasmi'ti asamanupassanto tãõi dassanà pahàtabbàni 6,
saüyojanànà pajahati, ayaü vicayo. 

3. Tattha katamà yutti: tividhà puggalà, koci ugghañita¤¤å toci vipa¤cita¤¤å koci neyyo,
ugghañita¤¤å tikkhindriyo ca tato vipa¤cita¤¤å mudindriyo tato mudindiyo7 neyyo. 

Tattha ugghañita¤¤å tikkhindriyatàya dassanabhåmimàgamma sotàpattiphalaü pàpuõàti,
ekabãjako bhavati. Ayaü pañhamo sotàpanno. Vipa¤cita¤¤å mudåhi indriyehi
dassanabhåmimàgamma sotàpattiphalaü pàpuõàti, kolaükolo ca hoti. Ayaü dutiyo
sotàpanno, tattha neyyo dassanabhåmimàgamma sotàpattiphalaü pàpuõàti
sattakkhattuparamo ca bhavati. Ayaü tatiyo sotàpanno. 

Tattha esà yutti mudumajjhimattehi indiyehi mudumajjhàdhimattaü bhåmiü sacchikareyya,
sakkàyadiññhippahànena và diññhigatàni pajahati. [PTS Page 179] [\q 179/]      ayaü yutti. 

4. Tattha katamo padaññhano: tattha sakkàyadiññhi sabbamicchàdiññhiyà padaññhànaü,
sakkàyo nàmaråpassa padaññhànaü, nàmaråpaü sakkàyadiññhiyà padaññhànaü, pa¤ca
indriyàni råpãni råparàgassa padaññhànaü, saëàyatanaü ahaïkàrassa padaññhànaü. 

1. Passantà- machasaü, [PTS] 2. Yo-[PTS] 3. Apunabbhavàti-machasaü, [PTS] 4.
Punabbhavàya-machasaü, [PTS] 5. Apunabbhavappahànàyaü-machasaü. 6.
Dassanappahàtabbàti-machasaü. 7. Mudindriyehi-machasaü, [PTS] 


[BJT Page 224] [\x 224/]      

5. Tattha katamo lakkhaõo: dvãsu diññhãsu pahãnàsu tattha ekasaññhã1 diññhigatàni
pahànaü gacchanti, uddhaü ca adho ca vãtaràgo sabbarajanãyesu vãtaràgo hoti. Tajjà
parabhåmiyaü, idaü paccayanti yathàbhåtaü passati. So sabbapañiccasamuppàdaü àmasati.
Ayaü lakkhaõo hàro. 

6. Tathe katamo catubyåho hàro: imamhi sutte bhagavato ko adhippàyo: ye sattà
yenàbhiramissanti, te diññhippahànàya vàyamissanti. Ayamettha bhagavato adhippàyo, ayaü
catubyåho hàro. 

7. Tattha katamo àvañño hàro: yànimàni mudåni pa¤cindiyàni tàni tàni orambhàgiyàni
pa¤cindiyàni, sabbena sabbaü samåhanti abhijjhaü byàpàdo ca bhàvanàvasena 2 na sekhàya
3 vimuttiyà balaü saddhà, uddhambhàgiyàni diññhivasena balaü saddhà viriyindiyaü4
àrabhitattà5 satindiüyaü maggahitattà accantaü niññhaü gacchanti. Tattha yàni indiyàni,
ayaü maggo, saükilesappahànaü ayaü nirodho, àyatiü anuppàdadhammo, idaü dukkhaü,
ayaü àvañño hàro. 

8. Tattha katamo vibhattihàro: [PTS Page 180  [\q 180/]     ']ayamahamasmi'ti yo
samanupassati, so ca kho adhimattena lokikàyaü bhåmiyaü na tu ariyena payogena so
sakkàyadiññhiü6 pajahati. Yaü vuccati tajjàya bhåmiyaü adhimattàya. Tattha tajjàya
bhåmiyaü pa¤cahi àkàrehi adhimattataü pañilabhati: sãlena vatena bàhusaccena samàdhinà
nekkhammasukhena. Tattha appatte 7 pattasa¤¤ã adhimànaü gaõhàti. Etasmiü yeva
vatthuppattiyaü bhagavà idaü suttaü bhàsati, 'sãlavà vatamattenà'ti. Tattha yo appatte 7
pattasa¤¤ã tassa yo samàdhi so sàmiso kàpurisasevito pana so, kàpurisà vuccanti puthujjanà.
âmisaü yaü ca ariyamaggamàgamma lokikaü8 anariyaü tena samàdhi hoti anariyo
kàpurisasevito, yo pana ariyàkàrena yathàbhåtaü na janàti na passati, so adhigamanaü
pajahati yo ariyena samàdhinà akàpurisasevitena niràmisena nãyàti 9, tatta akàpurisà
vuccanti ariyapuggalà. Yo tehi sevito samàdhi, so akàpurisasevito. Tasmà etaü vibhajja
vyàkaraõãyaü ayamahamasmã'ti anànupassi tathàgatoti10. 

9. Tattha katamà parivattanà: imàya dassanabhåmiyà kilesà sahàtabbà, tehi pahãyanti
aniddiññhàpi bhagavatà niddisitabbàyo. 

1. Ekà diññhi-machasaü. 2. Bhàvanàkàrena-machasaü. 3. Sekkhàya-machasaü. 4.
Vãriyindriyaü-machasaü. 5. (Sarasitatthà-[PTS] 6. Sakkàyadiññhi-machasaü, [PTS] 
(Sarasitattà-machasaü. 7. Apatte-machasaü, [PTS] 8. Lokikà-machasaü, [PTS] 9.
Nãyati-machasaü, [PTS] 
10. Asamanupassanto tathà pàteti-machasaü, [PTS] 

[BJT Page 226] [\x 226/]      

10. Tattha katamaü vevacanaü: [PTS Page 181] [\q 181/]      yà sakkàyadiññhiyà
attadiññhiyà. Ayaü bhåmi, ye kilesà pahàtabbà, te appahãyanti. Aniddiññhàpi bhagavatà
sassatadiññhi ca ucchedadiññhi ca, sà pariyantadiññhi ca, sà pariyantadiññhi ca ca. Sà
apariyantadiññhi ca, sà sassatadiññhi ca, yà ucchedadiññhi sà natthikàdiññhi. Yà
sassatadiññhi, sà akiriyadiññhi, idaü vevacanaü. 

11. Tattha katamà pa¤¤atti: taõhà saüyojanapa¤¤attiyà pa¤¤antà, maggo
pañilàbhapa¤¤attiyà pa¤¤atto. Indriyà pañilàbhapa¤¤attiyà pa¤¤attàti. 

12. Tattha katamo otaraõo: sakkàyo dukkhaü dassanà pahàtabbo1. Samudayo maggo
indiyàni tàni ca niddiññhàni khandhadhàtuàyatanesu. 

13. Tattha katamo sodhano hàro: ya¤hi àrabbha bhagavatà idaü suttaü bhàsitaü, so
àrambho2 niddiññho. 

15. Tattha katamo parikkhàro: nàmaråpassa hetu paccayopi vi¤¤àõaü hetu bãjaü. Tena avijjà
ca saïkhàrà ca paccayo. Nivantaniyo3 na aparo pariyàyo sabbabhavo, ye ca sabbabhavassa
hetu parabhaõóapaccayo, (?) Iti sammàdiññhiyà4 parato ca ghoso yoniso ca manasikàro
paccayo. Yà pa¤¤à uppàdeti. Esà hetu sammàdiññhiyà, sammàsaïkappo bhavati, yà
sammàsamàdhi. Ayaü parikkhàro. 

16. Tattha katamo samàropano: [PTS Page 182  [\q 182/]     ']ayamahamasmã'ti
asamanupassã dukkhato rogato -pe- (pannarasa padàni. ) 


7 - 7 
"Sãlàni bhante, kimatthiyàni kimànisaüsàni? Sãlàni ànanda, avippañisàratthàni" yàva vimutti. 

Tattha duvidho attho: purisattho ca vacanattho ca. 

Tattha katamo purisattho: yàyaü na pacchànutàpità, ayaü avippañisàro, ayaü purisattho.
Yathà koci bråhayati imamattha màsevati so bhaõeyya, 'ki¤ca mamettha adhãnaü
tassatthàya idaü kiriyaü àrabhàmã'ti. Ayaü purisattho. 

1. (Dassanappahàtabbo-machasaü. 
(Dassanapahàtabbo-[PTS] 
2. ârabbha-machasaü, [PTS] 3. Nivattitayo-machasaü. 4. Sammàdiññhi-machasaü, [PTS]


[BJT Page 228] [\x 228/]      

Tattha katamo vacanattho: sãlàni kàyikaü và vàcasikaü và sucaritaü. Avippañisàroti tattha
sãlassa vatassa ca bhàso yeva ana¤¤à sukatakammatà sucaritaü, ayaü avippañisàro. Evaü
yàva vimuttãti ekamekasmiü pade dve atthà, purisattho ca vacanattho ca. Yathà imamhi
sutte evaü sabbesu suttesu. Dve dve atthà. Paramattho1 uttamattho ca. 

Yaü nibbànasacchikaü nissàya yaü sakaü sacchikàtabbaü bhavati, so vuccati kattabbassa
katàti 2. Ayaü puna vevacanaü sampajànàti. Iminà niyuttatthamahilabbhanti vacanattho. 

Tattha yaü atthaü sàvako abhikaïkhati, tassa yo pañilàbho, ayaü purisattho. Yaü yaü
bhagavà dhammaü deseti, tassa tassa dhammassa yà atthavi¤¤atti, ayaü attho. [PTS Page
183] [\q 183/]      

Tattha sãlànaü avippañisàro atthopi ànisaüsopi. Eso ca ànisaüso yaü duggatiü na gacchati,
yathà taü bhagavatà3. 

"Esànisaüso dhamme sucinne. 

Na duggatiü gacchati dhammacàrã" ayaü attho. 

Yaü puriso bhàvanàbhåmiyaü sãlàni àrabbha sãlena saüyutto hoti, evaü yàva vimutti yathà4
sãlakkhandho. 

Tattha yo ca avippañisàro anusayavasena niddiññho, taü ca sãlaü, ayaü sãlakkhandho.
Pàmojjapãtipassaddhãti ca samàdhindiyena, ayaü samàdhikkhandho. Yaü samàhito
yathàbhåtaü pajànàti, ayaü pa¤¤àkkhandho. Ime tayo khandhà sãlaü samàdhi pa¤¤à ca. 

Tathà sãlaü, paripåreti yaü viriyindriyaü tena kàraõena so sãlaü paripåreti, anuppannassa
ca akusalassa anuppàdàya vàyamati. Uppannassa ca pahànàya anuppannassa ca kusalassa
uppàdàya, uppannassa ca kusalassa bhiyyobhàvàya, iti viriyindriyaü niddiññhaü. Tattha yo
samàdhikkhandho, idaü samàdhindriyaü. Pa¤¤àkkhandho pa¤¤indriyaü. Taü catusu
sammappadhànesu daññhabbaü. Tathà yo anuppannassa ca akusalassa anuppàdàya
vàyamati, idaü pañhamaü sammappadhànaü. Yaü uppannassa idaü dutiyaü, cattàri
sammappadhànàni catusu jhànesu passitabbàni. [PTS Page 184] [\q 184/]      tathà
sãlakkhandhena nekkhammadhàtu ca àdikà5. 

Tayo ca vitakkà nekkhammavitakko abyàpàdavitakko avihiüsàvitakko ca sàdhàraõabhåtà yà
piyàyamànassa pàmojjena idaü kàyikaü sukhaü ànitaü aniyamãti pemena? Idaü dukkhaü.
Yo tattha avikkhepo, ayaü samàdhi. Idaü pa¤caïgikaü pañhamaü jhànaü. 

1. Ayaü hi paramattho-machasaü. 2. Katassa katthoti-ma. 3. Bhagavà-machasaü, [PTS] 
4. Tathà-machasaü, [PTS] 5. Adhikà-machasaü. 


[BJT Page 230] [\x 230/]      

Yà1 cetasikà passaddhi savitakkaü savicàraü virodhànaü2. Yo kileso ca paridàho, so
pañhame jhàne niruddho. Tattha 3 yà ca kilesapassaddhi yà ca vitakkavicàrànaü passaddhi,
ubhayepi ete dhamme passaddhiyaü4. Tattha kàyassa cittassa ca sukhaü sukhàyanà, ayaü
pãtisukhino passaddhi, yopi ekodibhàvo cittassa, tena ekodibhàvena yaü cittassa ajjhattaü
sampasàdanaü, idaü catutthaü jhànaïgaü. Iti ajjhattaü ca sampasàdo cetaso ca ekodibhàvo
pãti ca sukhaü ca, idaü dutiyaü jhànaü caturaïgikaü. 

Yo passaddhakàyo sukhaü vedeti, tena adhimattena sukhena pharitvà6 sukhaü cetasikaü
yaü, so pãtivãtaràgo, evaü tassa pãtivãtaràgatàya upekkhaü pañilabhati, so pãtiyà ca viràgà
upekkhaü pañilabhati, sukhaü ca pañisaüvedeti, sati ca sammappa¤¤àya 7 pañilabhati, sace
sati ekaggatà, idaü pa¤caïgikaü tatiyaü jhànaü. [PTS Page 185] [\q 185/]      

Yaü sukhino cittaü samàdhiyati, ayaü ekaggatàya paràvidhàno, vidhànabhàgiyà8 pañhame
jhàne atthi cittekaggatà no cakkhussa vedanà, sabbaü pàripåriü gacchati. Yathà catutthe
jhàne tathà yà upekkhà passambhayaü satisampaja¤¤aü cittekaggatà ca, idaü catutthaü
jhànaü. 

Yathà samàdhi dassayitabbo9 tathà pa¤¤indriyaü taü catusu ariyasaccesu passitabbaü. Yaü
samàhito yathàbhåtaü pajànàti, sà pajànanà catubbidhà: asubhato aniccato, dukkhato
anattato ca, yadàrammaõaü taü dukkhaü ariyasaccaü, yaü pajànanto nibbindati vimuccati
ayaü maggo10 tathà yaü kàmàsavassa pahànaü bhavàsavassa diññhàsavassa avijjàsavassa,
ayaü nirodho, appahãnabhåmiyaü àsavà samudayo11 imàni cattàri ariyasaccàni yathà
pa¤¤indriyaü passitabbaü yathàyaü samàhito yathàbhåtaü pajànàti, ayaü dassanabhåmi,
sotàpattiphalaü ca. Yathàbhåtaü pajànanto nibbindatãti idaü tanukaü ca kàmaràgabyàpàdaü
sakadàgàmiphalaü ca. Yaü nibbindati virajjati, ayaü pañhamajjhànabhàvanàbhåmi ca
ràgaviràgà cetovimutti anàgàmiphalaü ca. Yaü vimutti vuccati12, ayaü avijjàviràgà
pa¤¤àvimutti arahattaü ca. 

1. Kà-[PPS. 2. Virodhanaü-machasaü. 3. Tathà-machasaü. 4. Passaddhàyaü-machasaü, [PTS]
5. Idaü-machasaü, [PTS] 6. Caritvà-[PTS] 
7. (Sammàpa¤¤àya-machasaü. 
(Samàpa¤¤àya-[PTS] 8. Paràvidhànabhàgiyà-machasaü. 9. Dassayitabbaü-machasaü, [PTS] 10.
Ayaü maggo-iti potthakesu natthiü. 11. âsavasamudayo-machasaü, [PTS] 12.
Vimuccati-machasaü. 


[BJT Page 232] [\x 232/]     

Ime avippañisàrà ca viriyindriyaü ca cattàro sammappadhànà avippañisàrà, taü ca upari
yàva samàdhi, evaü te cattàri jhànàni samàdhindriyaü ca, yaü samàhito yathàbhåtaü
pajànàti. Ime cattàro satipaññhànà sãlapàripårimupàdàya càgasaühitena ca nibbedhikànaü ca
nimittànaü anàvilamanà1, idaü satindriyaü cattàro satipaññhànà. [PTS Page 186] [\q 186/] 
    yaü puna imàya dhammadesanàya tãsu ñhànesu diññhogamanakindriyaü kilesapahànena
ca sekkhasãlaü, idaü saddhindriyaü cattàri ca sotàpattiyaïgàni phalàni. Samàdhindriyàni
sopaniyàhàrãni sabbasuttesu niddisitabbàni yaü jhànaü pañilabhanaü viriyagahataü yeva
¤àõaü pañissarato, ayaü sutamayã pa¤¤à yo samàdhi pubbàparanimittàbhàso anomagatitàya
yathàkàmo, ayaü cintàmayã pa¤¤à. Yaü tathà samàhito yathàbhåtaü pajànàti, ayaü
bhàvanàmayã pa¤¤à. Ayaü suttaniddeso. 

Imaü suttaü nibbedhabhàgiyaü bujjhakàradhikaü bujjhitabbaü. Yehi aïgehi samannàgatà2.
Taü bujjhissanti tassa aïgàni bujjhissanti, tena bojjhaïgà. Tathà àdito yàva sãlaü vataü cetanà
karaõãyà, kissa sãlàni paripåreti. 

Anuppannassa ca akusalassa anuppàdàya uppannasasa ca akusalassa pahànàya
anuppannassa kusalassa uppàdàya uppannassa ca kusalassa bhiyyobhàvàya, idaü viriyaü
tassa tassa bujjhanakassa aïganti. Ayaü viriyasambojjhaïgo. Iminà viriyena dve dhammà
àdito avippañisàro pàmojja¤ca yà puna pãti avippañisàrapaccayà pàmojjapaccayà, ayaü
pãtisambojjhaïgo, yaü pãtimanassa kàyo passambhati, ayaü passaddhisambojjhaïgo. [PTS
Page 187] [\q 187/]      tena kàyikasukhamànitaü yaü sukhino cittaü samàdhiyati, ayaü
samàdhisambojjhaïgo. Yaü samàhito yathàbhåtaü pajànàti ayaü
dhammavicayasambojjhaïgo. Yà sãlamupàdàya pa¤cannaü bojjhaïgànaü upàdàyànulomatà
nimittàyanà pãtibhàgiyànaü ca visesabhàgiyànaü ca apilàpanatàsahagatà hoti, anavamaggo
ayaü satisambojjhaïgo. Yaü yathàbhåtaü pajànàti accàraddhaviriyaü karoti,
uddhaccabhåmãti katà abhipatthitaü peseti, kosajjabhåmãti garahito rahitehi aïgehi bujjhati
yaü cakkhusamathapathaü, sà upekkhàti. Tena sà upekkhà tassa bojjhaïgassa aïganti karitvà
upekkhà sambojjhaïgoti vuccate, eso suttaniddeso. 

1. Tattha katamà desanà3: asmiü sutte cattàri ariyasaccàni desitàni. 

2. Tattha katamo vicayo: "sãlavato avippañisàro" yàva vimutti, imissàya pucchàya
minikimatthassamãti'? Dve padàni pucchà, dve padàni visajjanàni, dvãhi padehi dve abhi¤¤à
dvãhi ceva padehi visajjanà, kiü pucchati, nibbàdhikaü kàyabhåmiü4. Kammassa tathà hi
patiññhà ca asekkhe dhamme uppàdeti. 

1. âvilamanà-[PTS] 2. Samannàgataü-machasaü, [PTS] 3. Desanà katamaü-[PTS] 
4. Kàyabhåmi-[PTS] 


[BJT Page 234] [\x 234/]     

3. Tattha katamà yutti: [PTS Page 188] [\q 188/]      "sãlavato avippañisàro bhavati", kiü
nicchandassa ca viràgo atthi, esà yutti. 

4. Tattha katamaü padaññhànaü: viriyaü1 viriyindriyassa padaññhànaü. Samàdhi
samàdhindriyassa padaññhànaü. 

5. Tattha katamo, lakkhano: sãlakkhandhe vutte sabbe tayo khandhà vuttà bhavanti sãlamhi
vutte sesadhammànaü sãlaü hetu ca paccayo ca, te sabbe dhammà vuttà honti, ekamhi
bodhiyapakkhiyadhamme vutte sabbe bodhaïgamaniyà3 dhammà vuttà bhavanti. 
6. Tattha katamo catubyåho hàro: imasmiü4 sutte bhagavato ko adhippàyo: ye
avippañisàrena chandikà te sãlapàripårã bhavanti, pàmojjacchandà5 avippañisàrã pàripårã.
Ayaü ettha bhagavato adhippàyo. - Pe- ayaü catubyåho hàro. 

7. Tattha katamo àvatto: [PTS Page 189] [\q 189/]      idaü suttaü nibbedhabhàgiyaü, yo
nibbedho ayaü nirodho, yena nibbindati, so maggo, yaü nirujjhati, taü dukkhaü, yaü
nibbedhagàminà maggena pahãyati, so samudayo, ayaü àvatto. 

8. Tattha katamà vibhatti: "sãlavato avippañisàro"ti vibhajjabyàkaraõãyaü, paràmasantassa
natthi avippañisàro, yàva dosakataü kàyena và vàcàya và akusalaü àrabhati, ki¤ci'pissa evaü
hoti, sukataü etaü sucaritaü etaü noca'ssa tena avippañisàrena pàmojjaü jàyati, yàva vimutti,
tassa sãlavato avippañisàroti vibhajjabyàkaraõãyaü, ayaü 'vibhattihàro'. 

9. Kattha katamo parivattano6: imehi sattahi upanissaya sampattãhi ekàdasa upanisà
vibhattiyaü pajahanti, ayaü parivattano6. 

10. Tattha katamo vevacano8: imesaü ariyadhammànaü bala
bojjhaïgavimokkhasamàdhisamàpattãnaü imàni vevacanàni. 

11. Tattha katamà pa¤¤atti: sãlavato avippañisàroti sãlakkhandho9 nekkhammapa¤¤attiyà
pa¤¤attaü, nissajjapa¤¤atti ca * evaü dasa aïgàni dvãhi dvãhi aïgehi pa¤¤attàni. 

1. Viriyaü-machasaü. 2. Sãlaü vutte-[PTS] 3. Bodhagamanãyà-[PTS] 4. Imamhi-[PTS] 5.
--]Chandikà-[PTS] 6. Parivattanà-[PTS] 7. Upanissàya-[PTS] 8. Vevacanà-[PTS] 9.
Sãlakkhandhe-[PTS] 
* Pupphalakkhaõantaritabhàgo chaññhasaügãtikàrakànaü potthake nadissati. 


[BJT Page 236] [\x 236/]      

12. Tattha katamo otaraõo: idaü nibbedhabhàgiyaü suttaü pa¤casu otiõõaü yathàyaü
pañhamaü niddiññhaü evaü indriyàdikhandhadhàtuàyatanesu niddisitabbàni. 

13. Tattha katamo sodhano hàro: sãlavato avippañisàroti na tàva suddho àrambho,
avippañisàrino pàmojjanti na tàva suddho àrambho, yàni ekàdasa padàni desitànà yadà, tadà
suddho àrambho, ayaü sodhano. [PTS Page 190] [\q 190/]      

14. Tattha katamo adhiññhàno: sãlaü vemattatàya pa¤¤attaü, evaü dasapadànaü. 

15. Sabbàni sãlakkhandhassa ànisaüso, te ca patiråpadesavàso ca paccayo.
Attasammàpaõidhànaü1 ca hetu samàdhikkhandhassa sukhaü hetu, passaddhi paccayo,
yena jhànasahajàtã ca ñhànaü hi jhànaïgà. Aparo pariyàyo: kàmesu àdãnavànupassità
samàdhino paccayo, nekkhamme ànisaüsadassàvità hetu. 

16. Tattha katamo samàropano2: yaü viriyindriyaü so sãlakkhandho, yaü sãlaü taü3 cattàro
sammappadhànà4 yaü dhammànudhammapañipatti so pàtimokkhasaüvaro. 


7 - 8 

Yassa selåpamaü cittanti gàthà: 
Selåpamanti upamaü yathà selo vàtena na kampati na uõhena sa sãtena saükampati, yathà
aneke acetanà te uõhena milàyanti, sãtena avasussanti, [PTS Page 191] [\q 191/]      vàtena
bhijjanti, na evaü selo, pa¤¤à pa¤¤indriyassa padaññhànaü. Viriyaü5 adosassa padaññhànaü.
Samàdhi alobhassa padaññhànaü, pa¤¤à amohassa padaññhànaü. Viriyindriyaü tiõõaü
maggaïgànaü padaññhànaü. Samàmàvàcàya, sammàkammantassa, sammààjãvassa.
Samàdhindriyaü tiõõaü maggaïgànaü padaññhànaü: sammàsaïkappassa sammàvàyàmassa
6 sammàsamàdhino. Pa¤¤indriyaü dvinnaü maggaïgànaü padaññhànaü: sammàsatiyà
sammàdiññhiyà ca. Yathà selo sabbapaccatthikehi akaraõãyo evaü taü cittaü sabbakilesehi
na kampatãti, ayaü amoho. "Cirattaü rajanãyesu" ti ayaü alobho. "Kopaneyye 8 na kuppatã"ti
ayaü adoso. Tattha pa¤¤à amoho

1. Samàpaõidhànaü-[PTS] 2. Samàropanà-[PTS] 3. Te-[PTS] 4. Dhammapadhànà-[PTS] 5.
Viriyaü-machasaü. 6. Sammàvàcàya-machasaü, [PTS] 7. Rajjanãye-[PTS] 8. Kuppanãye-[PTS] 


[BJT Page 238] [\x 238/]      

Kusalamålaü, alobho alobho yeva, adoso adoso yeva. Imehi tãhi kusalamålehi
sekkhabhåmiyaü ñhito asekhamaggaü1 uppàdeti. Sekhabhåmi samatikkamma 2 dhamme
uppàdeti, sà ca sammà vimutti, yaü ca vimuttirasa¤àõadassanaü ime dasa asekhànaü3
arahataü4 dhammà. 

Tattha aññhaïgikena maggena catubbidhà bhàvanàpi labbhati: sãlabhàvanà kàyabhàvanà
cittabhàvanà pa¤¤àbhàvanà ca. Tattha sammàkammantena sammààjãvena ca kàyo bhàvito,
sammàvàcàya sammàvàyàmena ca sãlaü bhàvitaü. Sammàsaïkappena sammàsamàdhinà ca
cittaü bhàvitaü. Sammàdiññhiyà sammàsatiyà ca pa¤¤à bhàvità, imàya catubbidhàya
bhàvanàya dve dhammà bhàvanà pàripåriü gacchanti: cittaü pa¤¤à ca, cittabhàvanàya 5
samatho pa¤¤àbhàvanàya vipassanà. 

Tattha pa¤¤à avijjàpahànena cittaü upakkilesehi amissikatanti pa¤¤àbhàvanàya
cittabhàvanaü yeva paripåreti. [PTS Page 192] [\q 192/]      evaü yassa subhàvitaü cittaü
kuto naü dukkhamessatãti. Api ca kho pana tassa àyasmato abyàpàdadhàtu avimuttà, na so
petaü samàpanno tassa saïkhàpahàraü deti (?), Saïkhàvitakkite sarãre dukkhaü na vediyati.
Ayaü suttattho. 

1. Tattha katamaü desanà: imamhi sutte dasa asekhà6 arahattadhammà desità, appamàõà ca
samàdhibhàvanà7. 

2. Tattha katamo vicayo: selåpamatà ye ye dhammà vedanãya sukhadukkhopagatà, te sabbe
niråpaü vànupassantànaü våpagato kàyato vedayitaparikkhàro appavattigo dukkhaü na
vediyati. 

3. Tattha katamà yutti: yassevaü bhàvitaü cittaü kuto naü dukkhamessatãti. 

4. Tãsu bhàvanàsu dukkhaü nakkhamati cittaü cittabhàvanàya ca nirodhabhàvanàya ca
ànantarikà samàdhibhàvanàya ca. Iti "yassevaü bhàvitaü citta"nti samàdhi phalassa
padaññhànaü. 

5. Tattha katamo lakkhaõo: "yassevaü bhàvitaü citta"nti cittàni bhàvitàni yathà pañhamaü
niddiññhàni: pa¤¤à sãlaü kàyo cittaü. Sãlampi subhàvitaü kàyikacetasikaü ca ñhitattà
nànupakampatãti vedanàpi tathà sa¤¤àpi saïkhàràpi. Kuto naü dukkhamessatãti sukhampi
nànugacchati, adukkhamasukhampi nàgacchanti. [PTS Page 193] [\q 193/]      

1. Asekkhamaggaü-ma. 2. (Sampattikamma-machasaü. 
(Samattikamma-[PTS] 3. Asekkhànaü-ma. 4. Arahattaü-machasaü, [PTS] 5. Cittaü
bhàvanàya-machasaü, [PTS] 6. Asekkhà-machasaü, [PTS] 7. Sammàvibhàvanà-machasaü. 


[BJT Page 240] [\x 240/]      

6. Tattha katamo catubyåho hàro: idha bhagavato ko adhippàyo: ye dukkhena aññità1
bhavissanti te evaråpàhi samàpattã hi viharissanti 2. Ayamettha bhagavato adhippàyo. Ye ca
appasannà, te hi 3 bhavissanti. Pasannànaü ca pãtipàmojjaü bhavissati, ayamettha 4
bhagavato adhippàyo. 

7. âvaññoti: natthi àvaññahassa bhåmi. 

8. Vibhattãti: "yassevaü bhàvitaü cittaü kuto naü dukkhamessatã"ti duvidho niddeso:
dukkhahetuniddeso ca, pañipakkhaniddeso ca. Ko so dukkhahetu. Yato dukkhaü àgacchati.
Pañipakkhaniddeso ca. Kuto evaråpassa dukkhaü na àgamissatãti 5 niddiññhaü. 

9. Parivattanoti: kuto naü dukkhamessatãti yaü cetasikaü sukhaü anupàdisesà ayaü natthi,
sopàdiseyà ayaü atthi. Punaevamàhaüsu: taükhaõaü taümuhuttaü ubhayameva avedayitaü
sopàdisesaü yaü ca anupàdisesaü yaü ca taükhaõaü taümuhuttaü anupàdisesaü yaü ca
sopàdisesaü ca avedayitaü. Sukhamàpannasasa anàvattikanti. Ayamettha viseso. Parivattano. 

10. Tattha katamo vevacano: yassevaü bhàvitaü cittaü và bhàvitaü subhàvitaü anuññhitaü
vatthukataü susamàraddhaü. Cittanti mano vi¤¤àõaü manindriyaü manovi¤¤àõadhàtu.
[PTS Page 194] [\q 194/]      

11. Tattha katamà pa¤¤atti: cittaü manosaïkhàrà vupasamapa¤¤attiyà pa¤¤attà6, samàdhi
asekhapa¤¤attiyà pa¤¤atto, dukkhaü ucchinnapa¤¤attiyà pa¤¤attaü. 

12. Tattha katamo otaraõo: citte niddiññhe pa¤cakkhandhà niddiññhà honti, ayaü khandhesu
otaraõo. Manovi¤¤àõadhàtuyà niddiññhàya aññhàrasa dhàtuyo niddiññhà honti, ayaü
dhàtusu otaraõo, manàyatane niddiññhe sabbàni àyatanàni niddiññhàni honti, tattha
manàyatanaü nàmaråpassa padaññhànaü, nàmaråpapaccayà saëàyatanaü, tathà
pañiccasamuppàde, ayaü otaraõo. 

13. Tattha katamo sodhano: suddhoyeva àrambho. 

14. Tattha katamo adhiññhàno: jaëindriyaü bhàvanà ekattatàyaü7 pa¤¤atti, chaññhitena kàyo
ekattatàya 7 pa¤¤atto. 

1. Adhikà-machasaü, [PTS] 2. Virahissanti-machasaü. 3. Tehi-machasaü, [PTS] 4. Ayaü
tattha-machasaü, [PTS] 5. âgamissatãti-machasaü. 6. Pa¤¤attaü-machasaü, [PTS] 
7. (Ekattàya - [PTS] 
(Ekattàyaü-machasaü. 


[BJT Page 242] [\x 242/]     

15. Tattha katamo parikkhàro: cittassa pubbahetu samuppàdàya manasikàro ca tappoõatà ca
yaü asamàhitabhåyaü ca visesadhammànaü abhàvãtattà cittasatataü gacchati, sace
samàdhino sukhaü hetu, avippañisàro paccayo, ayaü hetu ayaü paccayo. Parikkhàro. 

16. Tattha katamà samàropanà: yassevaü bhàvitanti tassa dhammà samàropayitabbà, kàyo
sãlaü pa¤¤à bhàvita1cittanti, anabhirataü anyanataü anakeü anånaü anàpajjàsattaü ayaü
sama¤¤àyatanà na tassa sekkhassa sammàsamàdhi, sabbe asekkhà dasa arahataü2 dhammà
niddiññhà honti. 

Asekhabhàgiyàni suttàni. [PTS Page 195] [\q 195/]      


7 - 9 

"Yassa nåna bhante kàye kàyagatàsati anupaññhità assa 3 so idha 4 a¤¤ataraü
sabrahmacàriü5 àsajja appañinissajja 6 càrikaü7 pakkameyya"*. 

So àyasmà imasmiü vippañijànàti dve pajàni pañijànàti cittabhàvanàyaü ca diññhiyà pahànaü,
kàyabhàvanàyaü ca diññhippahànaü, kàyabhàvanàyaü ca taõhàpahànaü, yaü pañhamaü
upamaü karoti. Asucinàpi sucinàpi pañhavã 8 neva aññiyati 9. Na jigucchati na pãtipàmojjaü
pañilabhati evameva hi pañhavãsamena so cetasà vipulena10 appamàõena11 averena
abyàpajjhena12 vihàràmãti. 

Iti so àyasmà kiü pañijànàti: kàyabhàvanàya sukhindriyapahànaü pañijànàti, cittabhàvanàya
somanassindriyapahànaü pañijànàti, kàyikà vedanà ràgànusayamanugatànaü sukhindriyaü
pañikkhipati. Na hi vedanàkkhandhaü yà cetasikà sukhavedanà, tattha ayaü
pañilàbhapaccayà uppajjati sukhaü somanassaü. So taü pañikkhipati, na hi
manosamphassajaü vedanaü. Tattha catusu mahàbhåtesu råpakkhandhassa
anusayapañighappahànaü bhaõati. Kàme råpaü ca taü ca asekhabhåmiyaü. 

Kàye kàyànupassanà diññhadhammasukhavihàraü ca. Balena ca ussàhena ca sabbaü manasi
katattànaü [PTS Page 196] [\q 196/]      pahànaü? Medakathàlikàya13 ca purisena ca
maõóanakajàtikena etehi imassa màtàpitåsambhåtaü paccavekkhaõaü, so kàyena ca
kàyànupassanàya ca cittena ca cittànupassanàya ca dve dhamme dhàreti. Kàyakilesavatthuü
cittena ca cittasannissaye cittena subhàvitena sattannaü ca samàpattãnaü viharituü pañijànàti. 

1. Bhàvitaü - [PTS] 2. Arahanta-machasaü, [PTS] 3. Abhàvità-machasaü, [PTS] 4. Ayaü
so-machasaü, [PTS] 5. Sabrahmacàrinaü-syà. 6. Appañinisajja-machasaü, [PTS] 7.
Janapadacàrikaü-machasaü, [PTS] *] Navakaïguttara-sãhanàdavagga. 8. Pathavã-machasaü,
[PTS] 9. Aññiyati-machasaü, [PTS] 10. Abyàpajjenana - machasaü, [PTS] 11.
Anvayena-machasaü, [PTS] 12. Appakena-machasaü, [PTS] 13. Medaükatàlikàya-machasaü,
[PTS] 


[BJT Page 244] [\x 244/]      

Gahapatiputtopamatàya ca yathà gahapatiputtassa nànàraïgànaü vatthànaü karaõóako1
puõõo bhaveyya, so yaü yadeva vatthayugaü pubbanhasamaye àkaïkhati,
pubbanhasamaye nibbàpeti: evaü majjhanhasamaye 2 sàyanhasamaye, evameva so àyasmà
cittassa subhàvãtattà yathàråpena vihàrena àkaïkhati pubbanhasamayaü viharituü,
tathàråpena pubbanhasamayaü viharati. Majjhanhasamaye 2 sàyanhasamaye, tena vesa
àyasmatà upamàya me àsitàya pañhavã và anuttarà indriyabhàvanà bhàvitacittena, tena so
àyasmà idaü aññhavidhaü bhàvanaü pañijànàti. Catusu mahàbhåtesu kàyabhàvanaü,
upakacaõóànaü purisamedakathàlikàsu 3 cittabhàvanaü, imàhi bhàvanàhi tàya bhàvanàya
ca samathà pàripårimantehi imehi catåhi pa¤¤àpàripårimantehi. 

Kathaü upakacaõóàlaü pañikålesu dhammesu appañikålasa¤¤ã viharati: [PTS Page 197] [\q
197/]      kàyo pakatiyà appañikålaü, kàye uddhumàtakasa¤¤à saïkhittena nava sa¤¤à ime
pañikålà dhammà ceso àyasmà pañikålato ajigucchito kàyagatàsatiyà
bhàvanànuyogamanuyutto viharati, na hi tassa jigucchatàya 4 cittaü pañikålati. 

Kathaü appañikålesu dhammesu pañikålasa¤¤ã viharatãti: kàyo sabbalokassa appañikålo, taü
so àyasmà asubhasa¤¤àya viharati, evaü appañikålesu dhammesu pañikålasa¤¤ã viharati. 

Kathaü pañikålesu ca appañikålesu ca appañikålasa¤¤ã viharatãti: api sabbo'yaü lokassa
yamidaü muõóo pattapàõã kulesu piõóàya vicarati, tena ca so suvaõõadubbannena
appañikålasa¤¤ã cittena ca kàyena nibbidàsahagatena appañikålasa¤¤ã. Evaü pañikålesu
appañikålesu ca dhammesu appañikålasa¤¤ã viharati. 

Kathaü pañikålesu ca dhammesu appañikålasa¤¤ã viharati: appañikålesu ca dhammesu
subhasa¤¤ino itthiråpe, pañikålesu ca jigucchino vinãlakavipubbake, tattha so àyasmà
appañikålasa¤¤ã 5 viharati. 

Kathaü pañikålesu dhammesu tadåbhayaü abhinivajjayitvà upekkhako viharati sato ca
sampajàno ca: appañikålesu ca dhammesu subhasa¤¤ino itthiråpe pañikålesu ca jigucchino
vinãlakavipubbake tadubhayaü abhinivajjayitvà 'netaü mama neso'hamasmi neso me attà'ti
viharati. [PTS Page 198] [\q 198/]      evaü tadåbhayaü abhinivajjayitvà upekkhako viharati
sato sampajàno. 

1. Karaõóiko-[PTS] 2. Majjhanhikasamaye-machasaü, [PTS] 3. Purisametakaü
bhavatalàkàsu-machasaü, [PTS] 4. Jigucchappahàya-machasaü, [PTS] 5.
Pañikålasa¤¤ã-machasaü, [PTS] 6. Pañikålesu-machasaü, [PTS] 


[BJT Page 246] [\x 246/]     

Aparo pariyàyo: tedhàtuke lokasannivàse1 sabbabàlaputhujjanànaü appañikålasa¤¤à. Tattha
ca àyasmà sàriputto pañikålasa¤¤ã 2 viharati. Evaü appañikålesu dhammesu pañikålasa¤¤ã
viharati. 

Kathaü pañikålesu dhammesu appañikålasa¤¤ã viharati: pañikålasa¤¤ino sabbasekhà. Idha
(kà) tedhàtuke sabbaloke. Tattha katamo bhåmippatto samàdhiphale sacchikato
appañikålasa¤¤ã viharati. Kiü kàraõaü; na hi taü atthi yassa lokassa pahànàya pañikålasa¤¤ã
uppàdeyya. 

Kathaü pañikålesu ca appañikålesu ca dhammesu pañikålasa¤¤ã viharati: tedhàtuke
lokasannivàse yàva kàmalokabhåmatà hi ràgànaü vãtaràgànaü pañikålasamatà,
råpàråpadhàtuü appañikålasamatà tattha ca àyasmà sàriputto pañikålasa¤¤ã viharati. Evaü
pañikålesu ca appañikålesu ca dhammesu pañikålasa¤¤ã viharati. 

Kathaü pañikålesu ca appañikålesu ca dhammesu appañikålasa¤¤ã viharati: yaü ki¤ci parato
duruttànaü duràgatànaü vacanapathànaü taü vacanaü appañikålaü yàvatà vàcaso
appatiråpà3 tathà janassa appañikålasa¤¤à. Tattha àyasmà sàriputto abhi¤¤àya sacchikato
appañikålasa¤¤ã viharati, evaü pañikålesu ca appañikålesu ca dhammesu appañikålasa¤¤ã
viharati. [PTS Page 199] [\q 199/]      

Kathaü pañikålesu ca appañikålesu ca dhammesu kadåbhayaü abhinivajjayitvà upekkhako
ca viharati sato ca sampajàno: yaü ca nesaü samanupassati ye dhammà duccarità, te
dhammà appañikålà, tattha àyasmà sàriputto iti pañisa¤cikkhati ye dhammà duccarità te
dhammà aniññhavipàkà, ye dhammà sucarità, te àcayagàmino. So ca sucaritaü àcayagàminiü
karitvà duccaritaü aniññhavipàkaü karitvà tadåbhayaü abhinivajjayitvà upekkhako viharati. 

Atha pañikålesu ca dhammesu appañikålesu ca pañikålasa¤¤ã viharati. Taõhà
pañikåladhammà kiü kàraõaü: taõhàvasena hi sattà dvãhi dhammehi sattà kabaëikàre àhàre
rasataõhàya sattà, phasse sukhasa¤¤àya sattà. Tatthàyasmà sàriputto kabalikàre ca àhàre
pañikålasa¤¤ã viharati, phasse ca dukkhasa¤¤ã viharati. Evaü pañikålesu ca appañikålesu ca
pañikålasa¤¤ã viharati. 

Kathaü pañikålesu ca dhammesu appañikålesu ca dhammesu appañikålasa¤¤ã viharati:
taõhàkkhayaü anuttaraü nibbànaü, tathà bàlaputhujjanànaü pañikålasa¤¤à pahatasa¤¤à ca.
Tatthàyasmato sàriputtassa appañikålasa¤¤à abyàpàdasa¤¤à ca sàmaü pa¤¤àya passitvà,
evaü pañikålesu ca dhammesu appañikålasa¤¤ã viharati. 

1. Tedhàtuko lokasannivàso-machasaü, [PTS] 2. Appañikålasa¤¤ã-machasaü, [PTS] 3.
Apparåpà-[PTS] 


[BJT Page 248] [\x 248/]     

Kathaü pañikålesu ca appañikålesu ca dhammesu appañikålasa¤¤ã viharati: [PTS Page 200]
[\q 200/]      tatiye ca nibbàne pañikålasa¤¤ino yasena ca kittiyà ca 1 appañikålasa¤¤ino.
Tatthàyasmà sàriputto assàdaü ca àdãnavaü ca nissaraõaü ca yathàbhåtaü sammappa¤¤àya
2 pañijànanno pañikålaü ca appañikålaü ca dhammaü tadubhayaü abhinivajjayitvà
appañikålasa¤¤ã viharati. 

Kathaü pañikålaü ca appañikålaü ca dhammaü tadåbhayaü abhinivajjayitvà upekkhako
viharati sato ca sampajàno ca: yaü ca samanupassati anunayo appañikålo dhammo pañigho
ca pañikålo dhammo, tatthàyasmà sàriputto anunaya 3 pañighappahãnattà upekkhako
viharati sato sampajàno ca. Ya¤cassa samanupassati, ayaü pa¤cavidhà anuttarà
indriyabhàvanà ayaü suttaniddeso. 

1. Tattha katamo desanàhàro: imamhi sutte kiü desitaü4. Tattha vuccate - imamhi sutte
diññhadhammasukhavihàro desito, tathà vimuttaü cittaü paccavekkhaõà ca
adhipa¤¤àdhammaü desitaü, 

2. Tattha katamo vicayo: ye kàye kàyànupassino viharanti tesaü cittaü anunayapañighena na
viharati, anunayapañighena cà'bhiramamànassa 5 cittaü sammaggataü6 bhavissatãti
bhàvanàya phalametaü7 ayaü vicayo hàro. 

3. Tattha katamo yuttihàro: kàyabhàvanàya ca cittabhàvanàya ca na ki¤ci sabrahmacàrã
atima¤¤issatãti atthi esà yutti. Ayaü yuttihàro. 

4. Tattha katamo padaññhàno hàro: [PTS Page 201] [\q 201/]      kàyabhàvanàya
pañhamassa sati upaññhànassa padaññhànaü. Yà pañhavãsamacittatà sà aniccànupassanàya
padaññhànaü. 

5. Tattha katamo lakkhaõo: yaü pañhavãsamena cetasà viharati attànupassã, pañhavãsamena
gihã viharati. Ko attho pañhavãsamenàti: yathà ye ca selopamatàya akammayuttà, evameva
pañhavãsamo ayaü hiriyatàya, ayaü lakkhaõo. 

6. Tattha katamo catubyåho hàro: imamhi byàkaraõe ko tassa àyasmato adhippàyo: ye keci
arahantà indriyabhàvanaü àkaïkhanti 8 te pañhavãsamaü uppàdayissantãti. Ayaü
adhippàyo. 

7. Tattha katamo avaññoti: natthi àvaññassa bhåmi. 

1. Kittini ca-machasaü, [PTS] 2. Sammàpa¤¤àya-machasaü. 3. Anunayassa-machasaü, [PTS] 
4. Desitabbaü-machasaü, [PTS] 5. -]Rammamànassa-[PTS] 6. Samaggataü-machasaü, [PTS] 
7. Balavetaü-machasaü. 8. âkaïkhiyanti-machasaü, [PTS] 

[BJT Page 250] [\x 250/]      

8. Tattha katamà vibhatti: yo kàyànupassã viharati, so pañhavãsamaü cittaü1
pañilabhissatãtina ekaüsena, kiü kàraõaü: ye khaõóakàdãjinnakàdikammakàrino na te 2
pañhavãsamacittaü3 pavilabhanti. Sabbà kàyagatàsati 4 sekhabhàvanàya nibbànaü phalaü.
Ayaü vibhatti. 

9. Tattha katamo parivattano hàro: ye kàyànupassino viharissanti, tesaü yeva kàyapaccayà
uppajjeyyuü5 àsavà vighàtapariëàhà. Ayaü parivattano hàro. 

10. Tattha katamo otaraõo: sattesu ca 6 pa¤cakkhandhà avitiõõà bàvãsatindriyàni, tathà yaü
manindriyaü taü manodhàtu manàyatanaü ca. Yaü samàdhindriyaü taü dhammadhàtu
dhammàyatanaü ca. Ayaü otaraõo hàro. [PTS Page 202] [\q 202/]      

11. Tattha katamo sodhano hàro: ye ca manasà cattàro bhàvetabbà, te sabbe bhàvità, yaü taü
manena pahãne pattabbaü sabbattha etassa ca atthà àrambho, so attho suddho. Ayaü
sodhano hàro. 

12. Tattha katamo adhiññhàno: ayaü samàdhi ekattatàya pa¤¤atto cha kàyà ekattatàya
pa¤¤attà pa¤cindriyàni råpãni råpakàyo. Cha vedanàkàyà vedanàkàyo. Cha sa¤¤àkàyà
sa¤¤àkàyo. Cha cetanàkàyà cetanàkàyo cha vi¤¤àõakàyà vi¤¤àõakàyo. Sabbepi ete dhammà
dhammakàyoti yeva saïkhaü gacchanti. Ayaü adhiññhàno. 

13. Parikkhàroti: samàpattikosallaü ca vãthikosallaü ca hetu. Yaü ca gocarakosallaü yaü ca
kallatàkosallaü7 paccayo. Vodànakosallaü hetu, kallatàkosallaü8 paccayo. Sukhaü hetu,
abyàpajjhaü9 paccayo. Ayaü parikkhàro. 
14. Tattha katamo samàropano: yathà pañhavã sucimpi nikkhipante asucimpi nikkhipante
tàdisàyeva 10, evaü kàyo manàpikehipi phassehi amanàpikehipi phassehi tàdisoyeva,
pañighasamphassena và sukhàya vedanàya tàdisaü yeva cittaü. Idaü suttaü vibhattaü sa
upamaü11 ugghañita¤¤ussa puggalassa vibhàgena. Tattha samàropanàya avakàyo natthi. 

1. Samacittataü-machasaü. 2. Chinnakàdino-machasaü. 3. Cittataü-machasaü. 4.
Sabbakàyagatàsati-[PTS] 5. Uppajjeyya-machasaü, [PTS] 6. Sattesu ca-machasaüpotthake
natthi. 7. (Kallaü taü kosallaü-machasaü. (Kallantako-[PTS] 8. Kallaü-machasaü, [PTS] 9.
Abyàpajjaü-machasaü, [PTS] 10. Tàdise-machasaü, [PTS] 11. Opammaü-machasaü. 

[BJT Page 252] [\x 252/]     

7 - 10

Tattha katamaü suttaü saïkilesabhàgiyaü: yato ca kusalehi dhammehi na virodhati, na
vaóóhati, imaü àdãnavaü bhagavà deseti, "tasmà channaü vivaretha1, evaü taü2
nàtivassati", tato àdãnavato vivareyyàti [PTS Page 203] [\q 203/]      taü tãhi dhammehi
nàbhidhaüsitàti asubhasa¤¤àya ràgena nàbhidhaüsãyati mettàya dosena nàbhidhaüsãyati,
vipassanàya mohena nàbhidhaüsãyati. Evaü ca so3 yo yo dhammo pañipakkho tamhi tamhi
dhamme paripårissati. Yo tassa dhammassa akusalo dhammo pañipakkho tena
nàdhivàsãyati. 

Aparo pariyàyo: ye ime dhammà attanà na sakkoti vuññhànaü te ete dhammà desità
channamativassatãti. Tehi vitakkaü yena ca sakkà puna desitaü cittaü vibhàvetuü
pariyodàpetuü vivekaninnassa vivekapoõassa vivekapabbhàrassa vuddhiü viråëhiü
vepullataü àpajjati kusalesu dhammesu, seyyathàpi nàma uppalaü và kumudaü và padumaü
và udake sukkapakkhe cando yàva ratti yàva divaso àgacchati, tassa vuddhiyeva
pàñikaïkhitabbà, na parihàni evaü vidhaü taü cittaü nàbhidhaüsãyati. 

Aparopettha so asañho akuño amàyàvã uju puriso yathàbhåtaü attànaü àvãkaroti. Tattha yo
chàdeti, tassa akusalà dhammà cittaü anudhaüsenti 4. Vivañaü nàtivassatãti 5 yo pana hoti
asañho akuño amàyàvã uju puriso yathàbhåtaü attànaü àvãkaroti, tassa cittaü akusalehi
dhammehi na viddhaüsãyati. Ayaü suttattho. 

1. Tattha katamà desanà: idha desità dasa akusalakammapathà adhivassanatàya, dasa
kusalakammapathà adhivassanatàya 6 akusalehi [PTS Page 204] [\q 204/]      na visujjhati
yathà vuttaü bhagavatà "cittasaïkilesà bhikkhave sattà saïkilissantã" ti. 
2. Tattha katamo vicayo: yassevaü cittaü aviddhaüsãyati 7, tassa bujjhitassa yaü bhaveyya
kåñeyyaü, taü ànantariyenapi satthari và guõànukampanatàya. Ayaü vicayo. 

3. Tattha katamà yutti 8: evaü aviddhàsãyantaü9 cittaü vuññhàti, vuññhitaü patiññhahati
kusalesu dhammesåti atthi esà yutti. 

1. Vivareyya-machasaü, [PTS] 2. Vivañaü-machasaü, [PTS] 3. Cassa-machasaü, [PTS] 4.
Anudhàvanti-machasaü, [PTS] 5. Channamativassatãti-machasaü, [PTS] 6.
Anadhivassanatàya-machasaü, [PTS] 7. Adhivàsãyati-machasaü, [PTS] 8. Yuttãti-machasaü,
[PTS] 
9. Anadhivasiyantaü-machasaü, [PTS] 


[BJT Page 254] [\x 254/]     

4. Padaññhànanti: "channamativassatã"ti channaü asaüvarànaü padaññhànaü, "vivañaü
nàtivassatã"ti achannaü saüvaraõànaü "tasmà channaü vivaretha vivañaü nàtivassatã"ti
desanàya padaññhànaü. 

5. Lakkhaõoti: "channamativassatã"ti ye keci vicittena channena ekalakkhaõà dhammà sabbe
te viddhaüsãyanti1. "Tasmà channaü vivaretha vivañaü nàtivassatã"ti ye keci tena
acchannena ekalakkhaõà dhammà sabbe te nàtivassantã"ti. Lakkhaõo hàro. 

6. Tattha katamo catubyåho hàro: imamhi sutte bhagavato ko adhippàyo: yesaü kesa¤ci
cittaü akusalà dhammà adhipañidesità te yathàdhammaü pañikarissantãti ayaü tattha
bhagavato adhippàyo, ayaü catubyåhohàro. [PTS Page 205] [\q 205/]      

7. âvattoti: yaü channaü taü duvidhaü kampamànaü2 samucchitabbo,
ànantariyasamàdhãnaü. Tattha passaddhiyaü ca màno àsave vaóóheti. Assaddhiyena ca
pamàdaü gacchati. Pamàdena onamati, unnaëabhàvaü gacchati. Vuttaü hetaü bhagavatà
"unnaëànaü pamattànaü tesaü vaóóhanti àsavà"ti. Cattàri tàni upàdànàni, yàni cattàri
upàdànàni te pa¤cupàdànakkhandhà bhavanti. Imàni saccàni dukkhaü ca samudayo ca.
"Tasmà channaü vivarethà"ti yena hetunà te àsavà vaóóhanti, tesaü pahãnattà àsavà
pahãyante, tattha appamàdena assaddhiyaü pahãyati, uddhaccakukkuccappahànena
oëàrikatà, tassa dve dhammà samatho ca bhàvanà ca pàripåriü gacchanti. Yo tesaü àsavànaü
khayo, ayaü nirodho. Imàni cattàri saccàni. Ayaü àvañño. 

8. Tattha katamo vibhattihàro: "channamativassatã"ti na ekaüso, kiü kàraõaü: yassa assà
nivattanà yathàpi sekhànaü, yathà vuttaü bhagavatà: 

"Ki¤càpi so kammaü karoti pàpakaü*
Kàyena vàcà3 uda cetasà và
Abhabbo4 so tassa pañicchàdàya 5 
Abhabbatà diññhapadassa vuttà"ti 6. 

Ki¤càpi tesaü nivàraõaü cittaü hoti, api tu appaccayà samàye ca te niddisitabbà. Ayaü
vibhattihàro. 

9. Tattha katamo parivattano hàro: "channamativassatã"ti yassa ye dhammà sabbaü
anavivañaü ativassãyati vivañaü nàtivassati avaguõantaü nàtivassati. Ayaü parivattano hàro. 
1. Aviddhaüsiyanti-machasaü, [PTS] 2. Kammamànaü-[PTS] 3. Vàcàya-machasaü, [PTS] 
* Suttanipàta-ratanasutta. 4. Abhabbo hi-machasaü, [PTS] 5. Pariguhanàya-ma, [PTS] 
6. Hotãti-machasaü, [PTS]


[BJT Page 256] [\x 256/]     

10. Tattha katamo vevacano hàro: channanti àvutaü nivutaü pihitaü pañikujjitaü sa¤channaü
parodhaü, vivañaü nàtivassatã"ti yassa te dhammà [PTS Page 206] [\q 206/]      pabbajjità
vinodaü nàdhivassità vantãkatàti1. Ayaü vevacano hàro: 

11. Tattha katamo pa¤¤atti hàro: "channamativassatã"ti kilesabhàgiyapa¤¤attaü. 'Vivañaü
nàtivassatã'ti sadhammakiccaü yaü pañipadàpa¤¤attiyà pa¤¤attaü "tasmà channaü
vivarethà"ti anusàsanapa¤¤attiyà pa¤¤attaü. "Vivañaü nàtivassatã"ti nikkhepa 2 pa¤¤attiyà
pa¤¤attaü. Ayaü pa¤¤atti hàro. 

12. Tattha katamo otaraõo hàro: 'channamativassatã'ti tayo kilesà. Ràgo doso moho, tesu 3
channesu saïkhàrakkhandho -pe- te purà yathà niddiññhaü khandhadhàtuàyatanesu ayaü
otaraõo hàro. 

13. Tattha katamo sodhano hàro: yenàrambhena idaü suttaü bhàsati so àrambho niyutto. 

14. Adhiññhànoti: channamativassatã'ti ekattatàya pa¤¤attaü, kiü kàraõaü: idaü hi
ativassatãti imassa ca ativassati evaü ca ativassatãti ayaü vemattatàya yà punasàdhàraõehi
lakkhaõehi pa¤¤àpãyati. Sà ekattapa¤¤atti. 

15. Tattha katamo parikkhàro: yaü ca taü ativassãyanti, tassa dve hetu dve paccayà
akusalapasuteva vàcakattàbhirati ca. Ime dve ayonisomanasikàro ca. Kusalà dhammà
vopasaggà ca. Ime dve paccayà. 

16. Tattha katamo samàropano: "channamativassatã" ti vemati passatãti channaü yaü
pariggahituü yaü adesituü appassutaü yaü [PTS Page 207] [\q 207/]      kathaükathà
vibhåtena akusalamålena yaü taõhàya ca te vaóóhati dosàti sannitvà te appasakkhayena
saïkhàrà saïkhàrapaccayà vi¤¤àõaü, ayaü samàropano. Yaü puna tathà desanà,
saïkhàrapaccayà vi¤¤àõaü, ayaü samàropano. Yaü puna tathà desanà, tasseva kusalà4
dhammà vuddhiü viråëhiü vepullatamàpajjati. Tassa saïkhàranirodhà5 ayaü samàropano. 


7 - 11

"Cattàro puggalà: tamo tamaparàyano"ti[a -@]pa- tattha katamo vuccate tamo nàma: yo tamo
andhakàro, yathàvuttaü bhagavatà 'yathà andhakàro tasmiü bhayànake sakampidhàtupuriso
na passati evameva a¤¤àõato tamo panandhakàro pàpakasakammasavipàkaü na saddho
hoti (?) Iti evaü lakkhaõatà a¤¤àõaü tamo avijjà moho, yena sattà yathàbhåtaü
nappajànanti, iti vuccati tamo'ti. 

1. Vantikata ti-machasaü, [PTS] 2. Niddhàna-machasaü, [PTS] 3. Te-machasaü, [PTS] 
4. Akusalà-machasaü, [PTS] 5. Saükhàrànirodhà-machasaü, [PTS] A. Aïguttara. 
[BJT Page 258] [\x 258/]     

So tiõõaü cakkhånaü tamo: maüsacakkhuno dibbacakkhuno pa¤¤àcakkhuno, imesaü
cakkhunaü idha tamo niddisãyati1 a¤¤àõanti. 

Tattha katamaü a¤¤àõaü adassanaü: atha nissaye yaü pubbante a¤¤àõaü aparante a¤¤àõaü
pubbantàparante a¤¤àõaü, hetumhi a¤¤àõaü paccayamhi a¤¤àõaü tassa a¤¤àõino samàdhi
bhåtassa eso nissando: yaü na jànàti idaü sevitabbaü idaü na manasikàtabbanti. So tena
tamena niddisãyati, tamopi yathà vuccati. Måëhoti evaü cetanà, tena tamena so puggalo
vuccati tamoti, [PTS Page 208] [\q 208/]      so tena tamena asamåhatena asamucchinnena
tapparamo bhavati tapparàyano, ayaü vuccati puggalo tamo tamaparàyanoti. Paràyanoyeva
dhammo manasikàtabbo yo tamo dahati a¤¤àcittaü upaññhapeti, te cassa dhammà nijjhànaü
khamanti 2. So sutamayàya pa¤¤àya samanupassati. 

Tattha katamo tamo jotiparàyano, so tena pa¤¤àvasena irãyati 3 evaü tasseva irãyantassa
paràyano bhavati. Ayaü vuccate puggalo tamo jotiparàyano. 

Tattha katamo puggalo tamo jotiparàyano: tattha vuccati joti nàma yaü tasseva tamassa
pañipakkhena ye ca dhammà4 antamaso ¤àõàloko, so sutadhammo5 puggalo tamo
jotiparàyano, tattha vuccate: so'yaü puggalo tamo jotiparàyano, so yadi tathàråpaü
kalyàõamittaü6 pañilabhati, yo naü akusalato ca nivàreti bhàvitakusalatàya bhàvã (?)
Niyojetãti. 

Evaü ca saddhammaü deseti: ime dhammà kusalà, ime dhammà akusalà, ime dhammà
sàvajjà, ime dhammà anavajjà, ime dhammà sevitabbà, [PTS Page 209] [\q 209/]      ime
dhammà na sevitabbà, ime dhammà bhajitabbà, ime dhammà na bhajitabbà, ime dhammà
upasampajja vihàtabbà, ime dhammà na upasampajja vihàtabbà, ime dhammà
manasikàtabbà, ime dhammà na manasikàtabbàti. Pacacate sa¤¤àya yathà sa¤¤àyati
satindriyàni (?) So evaü pajànàti: ime dhammà kusalà ime dhammà akusalà. Ime dhammà
sàvajjà, ime dhammà anavajjà, ime dhammà sevitabbà, ime dhammà na sevitabbà. Ime
dhammà bhàvetabbà, ime dhammà na bhàvetabbà, ime dhammà upasampajja vihàtabbà, ime
dhammà na upasampajja vihàtabbà. Ime dhammà manasikàtabbà, ime dhammà na
manasikàtababàti. So te dhamme sussåsati 7 sotaü odahati, a¤¤àcittaü8 upaññhàpeti 9, te
cassa dhammà nijjhànaü khamanti, so sutamayàya pa¤¤àya samannàgato, so tena
paccayavasena irãyati10 evaü so irãyanto11 tapparamo bhavati tapparàyano. Ayaü vuccate
puggalo tamo jotiparàyano12. 

1. Niddisiyati-ma, [PTS] 2. Nijjhànakkhamanti-machasaü, [PTS] 3. Iriyati-ma, [PTS] 
4. Ye ca dhamme-machasaü, [PTS] 5. Suõadhammo-machasaü, [PTS] 6.
Kalyàõacittaü-machasaü, [PTS] 7. (Susuyyati-machasaü. 8. A¤¤a cittaü-machasaü, [PTS] 
(Suyyati-[PTS] 9. Upaññhapeti-machasaü, [PTS] 10. Iriyati-machasaü, [PTS] 11. Tasseva
iriyanti-machasaü, [PTS] 12. Jotijotiparàyano-machasaü, [PTS] 

[BJT Page 260] [\x 260/]      

Tattha katamo puggalo joti tamparàyano: joti nàma yaü tasseva tamassa pañipakkhena ye
dhammà antamaso ¤àõàloko, so sutadhammo1 katamo uccate pa¤¤àyato paõóitoti vuccate,
so evaü pajànàti: ime dhammà kusalà, ime dhammà akusalà, ime dhammà sàvajjà, ime
dhammà anavajjà, ime dhammà sevitabbà, ime dhammà na sevitabbà, ime dhammà
bhàvetabbà3. Ime dhammà na bhàvetabbà, ime dhammà upasampajja vihàtabbà, ime
dhammà na upasampajja vihàtabbà, ime dhammà manasikàtabbà, ime dhammà na
manasikàtabbàti. Idha pana pàpamittasaüsevano pàpamittavasànugo akusale dhamme
abhivaóóheti, kusale dhamme pajahati. So tena pamàdena paccayasa¤¤à amanasikatvà asati
4 asampaja¤¤aü àsevati. Tayà yo pañipakkho tamo, so taü5 pavaóóheti. So tamàhi bhåto
tamaparàyano6 tamaparamo ceva bhavati. [PTS Page 210] [\q 210/]      ayaü vuccati
puggalo joti tamaparàyano. 

Tattha katamo puggalo joti jotiparàyano: tattha vuccate: soyaü puggalo kalyàõamittassa
sannissito bhavati sakkà saüyogã (?) Kusalaü gavesã so kalyàõamitte upasaïkamitvà
paripucchati, paripa¤hayati, kiü kusalaü? Kiü akusalaü? Kiü sàvajjaü, kiü anavajjaü? Kiü
sevitabbaü, kiü na sevitabbaü? Kiü bhàvetabbaü? Kiü na bhàvetabbaü? Kiü upasampajja
vihàtabbà, kiü na upasampajja vihàtabbaü? Kiü manasikàtabbaü, kiü na manasikàtabbaü?
Kathaü saükileso hoti, kathà vodanaü hoti? Kathaü pavatti eti kathaü nivatti hoti? Kathaü
baddho8 hoti, kathaü mokkho hoti? Kathaü sakkàyasamudayo hoti, kathaü sakkàyanirodho
hotãti?

So ettha desitaü yathà upaññhitaü tathà sampañipajjanto so evaü pajànàti: ime dhammà
kusalà ime dhammà akusalà -peevaü9 sakkàyasamudayo hoti, evaü6 sakkàyanirodho hotãti.
(Vitthàrena kàtabbaü. ) So te dhamme adhipàñikaïkhati, evaü lakkhaõaü ¤àõaü vijjààlokaü
vaóóheti. So puggalo tapparamo bhavati tapparàyano ayaü vuccate puggalo joti
jotiparàyano. 

Tattha katamo puggalo tamo tamaparàyano: yo akusalaü dhammaü dãpeti, taü bhàvanàya
hãnàsu gatãsu uppattiü10 dasseti, tapparamo bhavati tapparàyano ayaü vuccate puggalo
tamo tamaparàyano. 

Tattha yo puggalo tamo jotiparàyano, so tamena akusalassa kammassa vipakaü dasseti.
Tameti yaü cakkhu kalyàõamittassa vasena11 akusale dhamme pajahati kusale dhamme
abhivaóóhati. [PTS Page 211] [\q 211/]      

1. Punadhammo-machasaü, [PTS] 2. Tacamàtamaparàyano-machasaü, [PTS] 3.
Bhàvitabbà-machasaü, [PTS] 4. Assati-machasaü, [PTS] 5. So-machasaü, [PTS] 6.
Paràyano-machasaü, [PTS] 7. Bhàvitabbaü-ma, [PTS] 8. Kathaü-machasaü, [PTS] 10.
Upapattiü-machasaü, [PTS] 11. Yena-machasaü, [PTS] 

[BJT Page 262] [\x 262/]      

Tattha so ca paõãtàsu gatisu uppattiü dasseti, tapparamo tena vuccate tamo jotiparàyano. 
Tattha yo puggalo joti tamaparàyano kusalassa kammavipàkaü dasseti. Yaü cakkhu
pàpamittasaüsaggena pàpamittåpasevanena1 pàpamittavasànugo akusalaü dhammaü
abhivaóóhati. Taü bhàvanàya hãnàsu gatisu uppattiü dasseti. Tapparamo tena vuccate joti
tamaparàyano. 

Tattha yo puggalo joti jotiparàyano, so joti tabhàvatàya yàva paõitàsu gatisu uppatti. Dasseti
tapparamo. Tenàha joti jotiparàyano. 

Jotitamaparàyanena dasaakusalànaü dhammànaü udayaü dasseti. Tamena puggalena
akusalànaü kammànaü vipàkaü dasseti na akusalànaü dhammànaü vipàkaü dasseti. Tamena
aññha micchattàni dasseti. Jotinà aññha sammattàni dasseti jotinà tamaparàyanena dasa
akusalakammapathe dasseti. Jotinà paõãtattaü dasseti. Tamena jotiparàyanena atapanãyaü
dhammaü dasseti. Jotinà tamaparàyanena tapanãyaü dhammaü dasseti. Ayaü suttattho. 

1. Tattha katamo desanàhàro: imamhi sutte kiü desitaü. Tattha vuccate: imamhi sutte
kusalàkusalà dhammà desità. Kusalà kusalànaü ca dhammànaü vipàko desito.
Hãnappaõitànaü ca sattànaü gatinànàkaraõaü2 desitaü. Ayaü desanàhàro. 

2. 3: Tattha katamo vicayo hàro. [PTS Page 212] [\q 212/]      akusalassa kammassa yo
vipàkaü paccanubhoti, tattha ñhãto akusale dhamme uppàdiyati vicayaü taü yujjati.
Kusalassa kammassa yo vipàkaü paccanubhoti, tattha ñhito kusale dhamme uppàdiyati
vicayaü taü yujjati. Ayaü vicayo yutti ca. 

4. Tattha katamo padaññhàno hàro: yo puggalo joti, so paccavekkhaõàya padaññhànaü, yo
puggalo tamo, so tamàdinnaü, vànupassanàya padaññhànanti dasseti. Tamena
jotiparàyanena appamàdassa padaññhànaü dasseti. Tamo avijjàya ca diññhiyà ca
padaññhànaü dasseti, jotinà tamaparàyanena pamàdassa ca diññhiyà ca padaññhànaü dasseti.
Ayaü padaññhàno. 

5. Tattha katamo lakkhaõo hàro: tamena tamaparàyanena avijjàya niddiññhàya
sabbakilesadhammà niddiññhà honti. Tamena jotiparàyanena joti vijjàya niddiññhàya sabbe
bodhipakkhiyadhammà niddiññhà honti. Jotitamaparàyanena pamàdo niddiññho hoti.
Tamena jotiparàyanena appamàdo niddiññho hoti ayaü lakkhaõo hàro. 

1. Sevena-machasaü, [PTS] 2. Nànàkàraõaü-machasaü. 


[BJT Page 264] [\x 264/]      

6. Tattha katamo catubyåho hàro: imamhi sutte bhagavato ko adhippàyo: ye sattà nãcakulino
na te imaü sutvà kusale dhamme samàdàya vattissanti, ye sattà uccakulino, te imaü
dhammadesanaü sutvà bhiyyosomattàya kusale dhamme samàdàya vattissantãti. Ayaü
catubyåho hàro, bhåmiyaü upadeso. 

7. Tattha katamo àvañño hàro: yà avijjàtoppabhåti taõhà, ayaü samudayo. Yo1
tamotamaparàyano, idaü dukkhaü, imàni dve saccàni dukkhaü ca samudayo ca. Joti yena
suttena dhammena pa¤¤àpãyati, [PTS Page 213] [\q 213/]      yo dhammo pa¤¤indriyassa
padaññhànaü. Tena amohena tãõi kusalamålàni pàripåriü gacchanti, saggassa padaññhànaü. 

8 - 9. Tattha katamo vibhatti: tamotamaparàyanoti na ekaü sena, kiü kàraõaü: atthi tamo ca
bhavo aparàpariyavedanãyena ca kusalena jotinà puggalena sahopattibhàve, atthi joti ca
bhavo aparàparàyavedanãyena ca akusalena tamena puggalena sabhopattibhàve, parivattanà
tamesu pañipakkhoti jotinà tamaparàyano. 

10. Tattha katamo vevacano: yo tamo so evaü attavyàbàdhàya 2. Pañipanno, so assaddhàya
bàlo akusalo avyatto3 anàdãnavadassã yo joti yo attahitàya pañipanno paõóito kusalo
vyatto àdãnavadassã. Ayaü vevacano. 

11. Tattha katamo pa¤¤atti: yo puggalo vipàkapa¤¤attiyà pa¤¤àpãyati 4 joti
kusaladhammåpapattipa¤¤attiyà pa¤¤àpãyati 4. Kusaladhammavipàkapa¤¤attiyà càti. 

12. Otaraõoti: ye avijjàpaccayà saïkhàrà yaü ca jaràmaraõaü yà ca avijjà, taü padaññhànaü.
Niddesena (?) Vijjuppàdà avijjànirodho, yo yàva jaràmaraõanirodho5. Ime dve dhammà
saïkhàrakkhandhapariyàpannà. Dhammadhàtu dhammàyatanaü ca padaññhànaü, niddesena
dhàtusu. 

13. Tattha katamo sodhano: imassa suttassa desitassa àrambho. (Suddho. ) [PTS Page 214]
[\q 214/]      

14. Adhiññhànoti: tamoti bhagavà bravãti, na ekaü puggalaü deseti. Yàvatà sattànaü gati,
tattha ye duccaritadhammena upapannà, te bahulàdhivacanena tamo niddisati. Yà joti
sabbasattesu kusaladhammupapatti 6 sababaü taü jotãti abhilapati, ayamekatà paccayo
yonisomanasikàrapa¤¤atti catunnaü mahàbhåtànaü puggalànaü. 

1. So-machasaü. 2. Attabyàpàdàya-machasaü, -[PTS] 3. Abyatto-machasaü, [PTS] 
4. Pa¤¤àpiyati-machasaü, [PTS] 5. Jaràmaraõe nirodho-[PTS] 6. Dhammopapatti-ma. [PTS] 


[BJT Page 266] [\x 266/]     
15. Tattha katamo parikkhàro: akusalassa pàpamittatà paccayo, ayonisomanasikàro hetu.
Kusalassa kalyàõamittatà paccayo, yonisomanasikàro hetu. 

16. Tassa katamà samàropanà1: "idhekacco nãce kule paccàjàto2 hotã"ti nãce kule paccàjàto
råpesu saddesu gandhesu rasesu phassesu, so anuppanno3 sabbamhi mànussake
upabhogaparibhoge. *Joti paõãtesu kulesu upapanno sabbamhi mànusake
upabhogaparibhoge upapannoti. 


7 - 12

Tattha katamaü saükilesabhàgiyaü nibbedhabhàgiyaü ca suttaü: "na taü daëhaü
bandhanamàhu dhãrà"ti gàthà. Kena kàraõena taü bandhanaü daëhaü, catåhi kàraõehi
issariyena sakkà mecetuü dhanena và a¤¤ena và yàcanàya và paràyanena và, yesu ca ayaü
ràgo maõikuõóalesu puttesu dàresu ca yà apekkhà, idamassa cetasikabandhanaü, taü na
sakkà issariyena và dhanena và a¤¤ena và yàcanàya và paràyanena và mocetuü, na ca tattha
koci [PTS Page 215] [\q 215/]      atthã pàñibhogo. Iminà bandhanato mocayità4 devo và
manusso và yadidaü bandhanaü ràgànusayena ca chasu bàhiresu ca àyatanesu bajjhati 5.
Råpesu råpataõhà bandhati, yàva dhammesu dhammataõhà, yo idha loke baddho6
paralokasmiü baddho nãyati, so baddho jàyati, baddho mãyati, baddho asmà lokà paraü
lokaü gacchati, na sakkà mocetuü a¤¤atra ariyadhammena imaü ca bandhanaü.
Maraõabhavaü ca 7 upapattibhavaü ca bhayato viditvà chandaràgaü pajahati. So imaü
chandaràgaü pajahitvà atikkamati imaü ca lokaü8 ito paraü dutiyaü9. 

Tattha yaü bandhanà saïkhàrànaü pahànaü idaü vuccati ubhayesu ñhànesu viriyaü10
gandhaparivàto11 sumuni nopalippati12 tatheva pariggahesu puttesu dàresu ca abbuëho13
salloti tassàyeva14

1. Samàropanàti-ma, [PTS] 2. Pacchàjàto-[PTS] 3. Upapanno-machasaü, [PTS]
* Machasaü potthake ånaü. 4. Mocayitvàti-machasaü, mocayittàti-[PTS] 
5. Bandhati-machasaü, [PTS] 6. Bandho-machasaü, [PTS] 7. Bhàvaü ca-ma. [PTS] 
8. Ayaü ca loko-machasaü, [PTS] 9. Dutiyo-machasaü, [PTS] 10. Viriyaü-machasaü. 
11. Gatthaparicayo [PTS] -] Gatthaparivuto-ka. 12. Nopalimpati-machasaü.
-Supannopalimpati-[PTS] 13. Avåëho-machasaü, [PTS] 
14. Tasseva-ma. [PTS] 


[BJT Page 268] [\x 268/]      

Taõhàya pahànaü dasseti. Ayaü taõhàmålassa pahànà varetha1 appamattoti kàmo
pamàdavattati pahànàya nekkhammàbhirato appamàdavihàrã bhavati. Tassa àsayaü
pahànàya neva imaü lokaü àsiüsati 2 na paraü lokaü3 na idhalokanissitaü piyaråpaü
sàtaråpaü àkaïkhati, nàpi paralokanissitaü piyaråpaü sàtaråpaü àkaïkhati. Tena vuccate
"nàsiüsate 4 lokamimaü paraü5cà"ti. 

Yaü tassa pahànaü taü chedanaü aññhakavaggiyesu muninà niddiññhaü6. So idha virodho
aññhakavaggiyesu nàsiüsanaü7 idha anyathà8 tathàyaü taõhà9, tassa pariggahassa [PTS
Page 216] [\q 216/]      vatthukàmassa ekagàthàya ete sabbe kàmà dassità. Tena bhagavà
desati: 

"Etampi jetvàna paribbajanti. 

Anapekkhino sabbakàme10 sahàyà"ti. 

Imissà gàthàya dvidhà niddeso: saüsadenaniddeso ca samayaniddeso ca, yathà ayaü gàthà
saükilesabhàgiyaü ca, evaü tàya gàthàya saükilesabhàgiyaü ca nibbedhabhàgiyaü ca
visajjanà. Yathàyaü gàthà evaü11 sabbagàthàsu vyàkaraõesu và, niddiññhaü suttaü. 

1. Tattha katamà desanà: imaü suttaü kenàdhippàyena desitaü, ye ràgacarità sattà, te kàme
pajahissantãti ayaü tattha bhagavato adhãppàyo. 

2. Tattha katamo vicayo: yassa dasavatthukà kilesà uttiõõà vantà vidità. Katame
dasavidhàti: kilesakàmà ca orambhàgiya uddhambhàgiyà ca sa¤¤ojanà dasavatthukàni
àyatanàni. Ayaü vicayo. 

3. Tattha katamà yutti: ye sàrattà te daëhabandhanena12 bajjhanti13 atthi esà yutti. 
4. Tattha katamo padaññhàno: sàratto maõikuõóalesåti mamaïkàrassa padaññhànaü,
apekkhàti atãtavatthussa sàràgassa padaññhànaü. Etampi jetvàti bhàvanàya padaññhànaü. 

1. Ahanàvare-[PTS] -]Ahanàvaro-ka. 2. âsãsati-ma. 3. Paralokaü-machasaü, [PTS] 4.
Nàsãsate-machasaü. 5. Paraü lokaü-machasaü, [PTS] 6. Muni niddiññho-machasaü, [PTS] 7.
Nàsãsanaü-machasaü, [PTS] 8. Anàthà-machasaü, [PTS] 
9. Taõhàya-ma. [PTS] 10. Kàmasukhaü-ma. [PTS] 11. Evaü gàthà-machasaü, [PTS] 
12. Gàëhabandhanena-machasaü. 13. Bandhanti-machasaü, [PTS] 

[BJT Page 270] [\x 270/]      

5. Tattha katamo lakkhaõo: sàrattacitto maõikuõóalesu yo ahaïkàre visatto mamaïkàre
visatto, so1 puttadàre sàratto khettavatthusmiü sàratto. [PTS Page 217] [\q 217/]      ayaü
lakkhaõo hàro. 

6. Tattha katamo catubyåho hàro: idha sutte bhagavato ko adhãppàyo: yo nibbànena
chandikà bhavissanti te puttadàresu 2 taõhaü pajahissanti, ayaü tattha bhagavato
adhãppàyo. Ayaü catubyåho hàro3. 

7. Tattha katamo àvañño: yà puttadàresu 4 taõhà ayaü samudayo. Ye upàdinnakkhandhà te
ye ca bàhiresu råpesupariggaho5, idaü dukkhaü. Yaü tattha chedanãyaü, ayaü nirodhe. Yena
bhijjati, ayaü maggo. Imàni cattàri saccàni. 

8. Vibhattãti: natthi vibhattiyà bhåmi. 

9. Parivattanoti: pañipakkho niddiññho. 

10. Tattha katamo vevacano: niddiññho vevacano. 

11. Tattha katamo otaraõo: atthi taõhà eko satto otiõõo tappaccayà vi¤¤àõaü, yàva
jaràmaraõaü, yà tattha vedanà ayaü avijjà, vijjuppàdà avijjànirodho, yàva
jaràmaraõanirodho. 

12. Tattha katamo sodhano: suddho gàthàya àrambho. 

13. Tattha katamo adhiññhàno: "na taü daëhaü bandhanamàhu dhãrà"ti ekattatàya pa¤¤attà,
na vemattatàya. Cattàro ràgà: kàmaràgo råparàgo bhavaràgo diññhiràgo cà'ti ekattatàya
pa¤¤attà. 

14. Tattha katamo parikkhàro: yesaü ràgo maõikuõóalesu tassa subhasa¤¤à hetu,
anubya¤janaso ca nimittaggàho paccayo. Yàya te chinnàni tassa asubhasa¤¤à hetu,
nimittaggahanaanubya¤janaggahanavinodanaü paccayo. [PTS Page 218] [\q 218/]      
15. Tattha katamo samàropano: sàratto maõikuõóalesu sammåëhavidho duññhàtipi etampi
6 chetvàna paribbajantãti taü pari¤¤àtatthaü parivajjitatthaü pajahità. Ayaü samàropano. 

1. Yo-machasaü, [PTS] 2. Puttadàre-machasaü, [PTS] 3. Imàni cattàri saccàni-machasaü, [PTS]
4. Puttadàre-machasaü, [PTS] 
5. (Råpapariggaho-machasaü
(Råpesu råpapariggaho-[PTS] 6. Evaüpi-machasaü, [PTS] 


[BJT Page 272] [\x 272/]     

7 - 13

"Yaü ceteti yaü pakappeti yaü anuseti"* vitthàrena paccayo yaü và cetasikaü kàyikaü ca
vàcasikaü ca kammaü1. Kiü kàraõà: cetasikà hi cetanà manokammanti 2 vuccate, yaü
cetanàkammaü taü3 cetasikaü imaü kàyikaü ca vàcasikaü ca imàni tãõi kammàni
niddiññhàni. 

Kàyakammavacãkammàni ca 4 tàni kusalànipi yaü kàyena ca vàcàya ca àrabhati paràmasati,
ayaü vuccati sãlabbataparàmàso. 

Saïkappanà te tividhà saïkhàrà pu¤¤amayà apu¤¤amayà àne¤jamayà, tappaccayà vi¤¤àõaü
te àrammaõaamataü hoti vi¤¤àõassa ñhitiyà. 

Yà subhasa¤¤à sukhasa¤¤à attasa¤¤à ca idaü cetasikaü. Yaü råpupagaü vi¤¤àõaü tiññhati
råpàrammaõaü råpapatiññhitaü nandupasevanaü vuddhiü viråëhiü vepullataü gacchati,
ayaü saïkappanà. Iti yà vi¤¤àõaññhitãsu ñhitaü pañhamàbhinibbatti àrammaõavasena
upàdànaü. Idaü vuccati cetasikanti. 

Tattha ñhitassa aråpassa yà nikanti ajjhosànaü, idampi sakampitaü. Manàpikesu råpesu
piyaråpasàtaråpesu àbhogo, idaü cetasikaü. 

Yaü ceteti sattesu 5 manàpikesu abhãjjhàkàyagantho. Pañighànusayesu byàpàdakàyagantho.
Sabbe cattàro ganthà, [PTS Page 219] [\q 219/]      ayaü pa¤casu kàmaguõesu
pañhamàbhãnipàto cittassa. Yà cetanà yassa tattha assàdànupassissa anekà pàpakà akusalà
dhammà cittaü aråpavatiyo honti. (?) Puggalo ràgànubaddhabhåto6 tehi kilesakàmehi
yathàkàmakaraõãyo, ayaü vuccate kàmesu pakappanà. Evaü sabbe cattàro oghà. 

Yaü tehi kàmehi saüyutto viharati bhàvito ajjhosanno, ayaü cetanà. Yassa tathàyaü
avãtaràgassa avigatapemassa 7 tassa vipariõàma¤¤athàbhàvà uppajjanti 8
sokaparidevadukkhadomanassupàyàsà. Dukkhànuparivattitaü vi¤¤àõaü hoti, saritassa
vayadhammasamuppàdo cittaü pariyàdiyati. Idaü vuccati pakappitanti. 

1. Cetasikaü kammaü-machasaü, [PTS] 2. Manokammàti-machasaü, [PTS] 
* Ayaü pàñho-machasaü, [PTS] Potthakesu visadiso. 
(Abhisamayasaüyutta-kaëàrakhattiyavagga)
3. Yà cetanàkammaü yaü-machasaü, [PTS] 4. Kàyakammaü vacãkammaü ca-machasaü, [PTS] 
5. Sattasu-[PTS] 6. Ràgànubandhabhåto-machasaü, [PTS] 7. Adhigatapemassa-machasaü,
[PTS] 8. Upapajjanti-[PTS] 


[BJT Page 274] [\x 274/]     

Evamekassa 1 ceteti ca pakappeti ca vi¤¤àõassa ñhiti yà hoti, sà ca ñhita dvidhà:
àrammaõaññhiti ca àhàraññhiti ca, tattha yà àrammaõaññhiti, ayaü nàmaråpassa paccayo, yà
àhàraññhiti yà punabbhavàbhinibbattikà ñhiti yà ca ponobhavikà ñhiti, ayaü vuccati
àrammaõaü, taü hoti vi¤¤àõassa ñhitiyà tassa vi¤¤àõapaccayà nàmaråpaü yàva
jaràmaraõaü ca ceteti. 

Atha ca puna patthayate yato na ponobhavikà2 anàgatavatthåmhi. Ayaü pañipakkho
niddiññho, na ceteti na patthayati ata ca dåsetãti duvidho niddeso. Assa pubbe hoti taü
cetasikaü taü pakappitaü asamåhitaü tappaccayà. Ayaü vi¤¤àõassa ñhiti hoti. [PTS Page
220] [\q 220/]      

Athavà tassa anusayà àvãbhavanti tappaccayà tassa punabbhavo nibbattati. Athavà naü
saükãyate appetu àgàre và. Sukhumà và santi và na saükãyate kàme taü evaü niccesupi
àgàresu jàto hoti. Taü nayati yaü no kappetuü evaü saükhàrà cetità pakappità ca
àrammaõabhåtà honti. (?) Yà ca cetanà yà ca pakappatà yaü ca vatthu nibbattaü. Ubhopi ete
àrammaõaü vi¤¤àõassa, tathà cetanàya ca saükappanàya ca patthanàya ca bhåtà sattà ceteti
ca saïkappeti ca. Yaü sahavesanà3 na ca ceteti na ca saïkappeti. Katame ca sattà bhåtà: ye
ca tanujàtà aõóajàpi aõóakà anubhinnà saüsedajà na ca sambhinnà, ime bhåtà, katame
sambhavesino: gabbhagatà aõóagatà saüsaranto ime na cetenti 4 na patthenti na ca
saïkappenti 4 anusayena ca punabbhavo nibbattãti. 

Ye bhåtà sattà ye sambhavesino, te thàvarà. Ye và sattà5 cetenti patthenti ca ye thàvarà, te
na ca cetenti na ca patthenti na ca saïkappenti anusayena ca saüsaranti. 

Aparo pariyàyo: ye ariyapuggalà sekhà, tattha te na ca cetenti, na ca saïkappenti, anusayena
puna uppajjanti. 

Aparo pariyàyo: ye sukhumà pàõà bhåmigatà udakagatà cakkhuno àpàthaü6 nàgacchanti,
te na ca cetenti na ca saïkappenti, anusayena ca saüsaranti. 

Aparo pariyàyo: bàhikà (?) Sabbe bhikkhu abhimànikà. Te na ca cetenti. Na ca patthayanti,
anusayena ca saüsaranti. Na ca cetenti na ca saïkappenti na ca anusenti. [PTS Page 221] [\q
221/]      àrammaõampetaü na hoti vi¤¤àõassa ñhitiyà. 

1. Ekamekassa-machasaü. 2. Ponobbhavikà-[PTS] 3. Gavesanà-machasaü, [PTS] 
4. Ceteti-machasaü, [PTS] 5. Sato-machasaü, [PTS] 6. âpàtaü-katthaci. 


[BJT Page 276] [\x 276/]      

Na ca cetetãti: pariyuññhànasamugghàtaü dasseti. Na ca anusetãti: asusayasamugghàtaü
dasseti. Na ca cetetãti oëàrikànaü kilesànaü pahànaü dasseti na ca anusetãti: sukhumànaü
kilesànaü pahànaü dasseti. Na ca cetetãti: yena (?) Bhåmi ca. Na ca patthayatã1ti:
sakadàgàmã anàgàmã. Na ca anusetãti arahà2. Na ca cetetãti sãlakkhandhassa pañipakkhena
pahànaü dasseti. Na ca patthayatãti samàdhikkhandhassa pañipakkhena pahànaü dasseti. Na
ca anusetãti pa¤¤àkkhandhassa pañipakkhena pahànaü dasseti. Na ca cetetãti
apu¤¤amayànaü saïkhàrànaü pahànaü dasseti. Na ca cetetãti apu¤¤amayànaü saïkhàrànaü
pahànaü dasseti. Na ca anusetãti àne¤jamayànaü saïkhàrànaü pahànaü dasseti. Na ca
cetetãti ana¤¤àta¤¤assàmãtindriya ü, na ca patthayatãti a¤¤indriyaü, na ca anusetãti
a¤¤àtàvino indriyaü. Na ca cetetãti mudukà indriyabhàvanà, na ca patthayatãti
majjhaindriyabhàvanà, na ca anusetãti adhimattà indriyabhàvanà. Ayaü suttattho. 
1. Tattha katamà desanà: idha sutte cattàri saccàni desitàni. 

2-3. Yaü ca cetayitaü yaü ca pakappitaü atthi etaü àrammaõaü cittaü patiññhàti 3 vicinàti 4
yujjati. Na ca cetetãti na ca patthayatãti atthi etaü5 àrammaõaü anusaye vi¤¤àõamiti
vicinayati 6 yujjati na ca ceteti na ca patthayati. Anusayappahànà vi¤¤àõaññhitiü na
gavesanti. Vicayantaü7 yujjati. Ayaü yutti vicayo. 
4. Tattha katamo padaññhàno: [PTS Page 222] [\q 222/]      cetanàpariyuññhànaü
cetanàpariyuññhànassa padaññhànaü. Saïkappanaü upàdànassa padaññhànaü. Anusayo
pariyuññhànassa padaññhànaü, tesaü chandaràgavinayàya bhàvanà bhavaràgassa pahànaü. 

5. Tattha katamo lakkhaõo: yaü cetasikanti vedayitaü pakappitaü uggahitaü vi¤¤àtaü taü
vi¤¤àõaü8 àrammaõampi paccayopi. 

6. Tattha katamo catubyåho: idha sutte bhagavato ko adhippàyo: ye punabbhavaü na
icchanti, te na cetayissanti na ca patthayissantãti. Ayaü adhippàyo. 

7. âvaññoti: yà ca cetanà patthanà ca anusayo ca vi¤¤àõaññhità pahànà ca, imàni dve
saccàni. 

8. Vibhattãti: natthi vibhattiyà bhåmi. 

9. Parivattanà pana pañipakkhaü suttaü. 

1. Patthayantã-machasaü, [PTS] 2. Arahaü-machasaü, [PTS] 3. Patiññhati-ma. 4.
Vicãnati-machasaü. 5. Evaü-ma, [PTS] 6. Viciniyati-machasaü. 7. Vicãyantaü-machasaü. 
8. Tabbi¤¤àõaü-machasaü, [PTS] 


[BJT Page 278] [\x 278/]      

10. Tattha katamo vevacano: cetanà råpasa¤cetanà yàca dhammasa¤cetanà. So anusayo te
satta anusayà. 

11. Pa¤¤atãti: cetanà pariyuññhàna 2 pa¤¤attiyà pa¤¤attà. Saïkappanaü upàdànapa¤¤attiyà
pa¤¤attaü. Anusayo hetupa¤¤attiyà pa¤¤attà. Vi¤¤àõaññhiti upapattihetupa¤¤attiyà
pa¤¤attà. Cetanà saïkappanà anusayo samucchedo chandaràgavinayapa¤¤attiyà pa¤¤atto.
Pañhame keci dvãhi parivattakehi pañiccasamuppàdo idappaccayatàya majjhapa¤¤atti. (?) 

12. Otaraõoti: dvãhi parivattakehi 3 dukkhaü ca samudayo ca, majjhimakehi maggo ca
nirodho ca. 

13. Sodhanoti: sutte suttassa àrambho. [PTS Page 223] [\q 223/]      

14. Adhiññhànoti: yaü cetayitaü sabbaü adhiññhànena ekattatàya 4 pa¤¤attaü. 'Saïkappita'nti
upàdànekattatàya pa¤¤attaü vi¤¤àõaü ekattatàya pa¤¤attaü. 

15. Parikkhàroti: sukhaü ca àrammaõaü ayoniso manasikàro cetanà hetupaccayatàya
paccayo. Vi¤¤àõassa patiññhàno dhammo àrammaõapaccayatàya paccayo. Tassa
manasikàro hetupaccayatàya paccayo. 

16. Tattha katamo samàropano: idaü suttaü sa¤¤itaü (?) Tattha ceteti visajjanà iti
niddisitabbà, tassa diññhiyà vi¤¤àõapaccayà nàmaråpaü yàva jaràmaraõaü. Ayaü
samàropano. 

ârammaõametaü na hoti vi¤¤àõassa ñhitiyà. Vi¤¤àõanirodhà nàmaråpanirodho.
Nàmaråpanirodhà yàva jaràmaraõanirodho. 


7 - 14
Tattha katamaü saükilesabhàgiyaü ca nibbedhabhàgiyaü ca asekhabhàgiyaü ca suttaü: "ayaü
loko santàpajàto* yàva "ye hi keci samaõà và bràhmaõà và bhavena bhavassa
vippamokkhamàhaüsu". Saükilesabhàgiyaü "upadhãhi 4 pañicca dukkhamidaü sambhoti, "
(yà tà pana "bhavataõhà pahãyati 5, vibhavaü6 nàbhinandatã"ti ayaü nibbedho7, "tassa
nibbutassa 8bhikkhuno anupàdànà9 punabbhavo na hoti" upaccagà sabbabhavàni tàdã"ti
asekhabhàgiyaü. 

1. Cetanàpariyuññhànaü-machasaü, [PTS] 2. Parivattikehi-[PTS] 3. Ekattàya-ma, [PTS] 
* Udànapàëi, nandanavagga. 4. Upàdhiü hi-machasaü, [PTS] 5. Taõhà pahãyanti-machasaü,
[PTS] 6. Bhavaü-machasaü, [PTS] 7. Nibbedhassa-machasaü, [PTS] 
8. Nibbutassa-machasaü, [PTS] 9. Anupàdàya-machasaü, [PTS] 

[BJT Page 280] [\x 280/]      

Tattha "santàpajàto"ti: ràgajo santàpo dosajo mohajoti tesaü sattànaü ñhànaü dasseti. "Loko
santàpajàto"ti phasso tividho: sukhavedanãyo dukkhavedanãyo adukkhamasukhavedanãyo
tattha sudhavedanãyo phasso ràgasantàpo, dukkhavedanãyo dosasantàpo,
adukkhamasukhavedanãyo mohasantàpo. [PTS Page 224] [\q 224/]      yathà ca bhagavà
àha. Hatthakassa àlavakassa1 gomagge 2 "yehi gahapati putto3 ràgajehi dosajehi mohajehi
santàpehi dukkhaü supati, te mama santàpà na santã". 
"Rodaü vadati 4 attato"ti: tehi santàpehi santàpito tividhaü vipallàsaü pañilabhati:
sa¤¤àvipallàsaü cittavipallàsaü diññhivipallàsaü. Tattha asubhe subhanti sa¤¤àvipallàso,
dukkhe sukhanti cittavipallàso, anicce niccanti anattati attàti diññhivipallàso. 

Yathà cittassa vipallàso sa¤¤à-diññhi te tividhà vitakkà: cittavitakko vipallàso, sa¤¤àvitakko
vipallàso, diññhivitakko vipallàsopi. Tattha avijjà vipallàso gocarà gatipateyyabhåmi, (?)
Yathà hi taü sa¤jànàti yathà vijànàti yathà sa¤jànàti ca vijànàti ca. Yathà khanti ceteti ime
cattàro vipallàsà. Sattà yehi catubbidhaü attabhàvavatthuü rogabhåtaü gaõóabhåtaü 'attà'ti
vadanti. "Rodaü5 vadati attato"ti ayaü àvañño. 

"Yena yena hi ma¤¤ati tato naü hoti 6 a¤¤athà"ti 'subha'nti ma¤¤ati na tathà hoti. Evaü
'sukha'nti 'niccaü attà'ti so a¤¤athà bhavameva santaü anàgataü bhavaü pattheti. Tena
vuccati bhavaràgo'ti bhavamevàbhinandatãti 7 yaü abhinandati taü dukkhanti,
pa¤cakkhandhe niddisati 8 yaü ca tappaccayà sokaparidevadukkhaü tassa hi bhàvessati.
Ettàvatà saïkileso hoti. Pahànatthaü kho pana [PTS Page 225] [\q 225/]      brahmacariyaü
vussati tiõõaü santàpànaü, chandaràgavinayo hoti. 

"Upadhãhi 9 pañicca dukkhakamidaü sambhotã"ti10 ye bhavamevàbhinandanti taü bhayaü,
yassa bhàyati11 taü dukkhaü, tassa dukkhassa pahànàmàha. Sabbaso upàdànànaü khayà12
natthi dukkhassa sambhavoti. 

1. Pañhamakassa valàhakassa-machasaü, [PTS] 2. Ko magge-[PTS] 3. Gahapatiputta-ma,
[PTS] 4. Rogaü vadati-ma, [PTS] 5. Rogaü-ma, [PTS] 6. Taü hoti-ma, [PTS] 7.
Bhavamevàbhinandati-ma, [PTS] 8. Niddisayati-ma, [PTS] 9. Upadhiü hi-ma. 10.
Bhavatãti-ma, [PTS] 11. Bhàvessati-ma, [PTS] 12. Upàdànaü ca yaü-ma, [PTS] 


[BJT Page 282] [\x 282/]     

Cattàro vipallàsà yathà niddiññhaupàdànamàha. Tattha1 pañhamo vipallàso kàmåpadànaü,
dutiyaü diññhåpadànaü, tatiyaü sãlabbatåpadànaü, catutthaü attavàdåpàdànaü. Tesaü yo
khayo natthi dukkhassa sambhavo, upadhipahànà2 dukkhanirodhamàha. 

Evametaü yathàbhåtaü sammappa¤¤àya passato. 
Bhavataõhà pahãyati 3 vibhavaü nàbhinandatãti. 

Dassanabhåmiü manteti, "sabbaso taõhànaü khayà4 nibbàna'nti dve vimuttiyo katheti:
ràgaviràgaü ca avijjàviràgaü ca. "Tassa bhikkhuno"ti anupàdisesanibbànadhàtuü manteti.
Ayaü suttassa atthaniddeso. 

2-3. Tattha katamo vicayo: yassa yattha pariëàheti 5 tassa parióayhantassa 6 so yathà bhåtaü
natthi nibbindati ca, ayaü vicayo ca yutti ca. 

4. Padaññhàno: ràgajo pariëàho7 sukhãndriyassa somanassãndriyassa 8 ca padaññhànaü,
dosajo pariëàho dukkhindriyassa domanassandriyassa ca padaññhànaü. Mohajo pariëàho9
upekkhindriyassa domanassindriyassa ca padaññhànaü. 

5. Tattha katamo lakkhaõo hàro: phassapareto vedanàpareto sa¤¤àparetopi saïkhàraparetopi
yena yena ma¤¤ati10 yadi subhanimittena yadi sukhanimittena yadi niccanimittena yadi
attanimittena asubhe subhanti 11 ma¤¤ati, evaü sabbaü, ràgaje pariëàhe vutte cattàro
pariëàhà vuttà bhavanti. Ràgajo dosajo mohajo [PTS Page 226] [\q 226/]      diññhijo ca,
ràgaü vadàmãti attato vadati. Sabbàni pannarasapadàni, aniccaü dukkhanti. 

6. Tattha katamo catubyåho: idha sutte bhagavato ko adhippàyo: ye pariëàhena 12 na
icchanti 13 te bhavaü nàbhinandanti. Ye bhavaü nàbhinandanti 14 te parinibbàyanti. Ayaü
adhippàyo. 

7. Tattha katamo àvañño: saïkilesabhàgiyena dukkhaü ca samudayaü ca niddisati.
Nibbedhabhàgiyena maggaü ca nirodhaü ca. 

8. Tattha katamo vibhatti hàro: santàpajàto rogajàto, rodaü vadati attano, taü na ekaüsena
heti amanasikàrà santàpajàto kho na ca rodaü attano vadati. 

1. Tassa-machasaü, [PTS] 2. Upadhinidànaü-machasaü, [PTS] 3. Vibhavataõhà na hoti-ma,
[PTS] 4. Taõhakkhayaü-ma, [PTS] 5. Paridàseti-[PTS] 6. Paridàhantassa-[PTS] 7.
Ràgaparidàgho-[PTS] 8. Domanassindriyassa-machasaü, [PTS] 9. Paridàgho-[PTS] 10. Yena
nama¤¤ati-[PTS] 11. Subhe subhanti-[PTS] 12. Yena, paridàghena-[PTS] 13.
Acchatanti-[PTS]-]àcchanti-machasaü. 14. Bhagavà nàbhinandanti-[PTS] 


[BJT Page 284] [\x 284/]     

9. Tattha katamo parivattano: pakkhapañipakkhanidassanatthaü bhåmi parivattanàya, 

10. Tattha katamo vevacano hàro: rogaü ca attato vadati, sallaü attato vadati. Pannarasa
padàni sabbàni vattabbàni. 

11. Tattha katamà pa¤¤atti: santàpajàto'ti domanassapadaññhànaü, sabbe vacanapa¤¤attiyà
pa¤¤apeti. Rogaü vadati attato, vipallàso saïkilesapa¤¤attiyà pa¤¤apeti. Yaü abhinandati1
-pe- taü dukkhanti vipallàsanikkhepapa¤¤attiyà pa¤¤attà, te akatasattà lokà majjhena
vemattatàya pa¤¤attà. 

12. Tattha katamo otaraõo: santàpajàto'ti tãõi akusalamålàni, te saükhàrà
saïkhàrakkhandhapariyàpannà, dhàtusu dhammadhàtu, [PTS Page 227] [\q 227/]     
àyatanesu dhammàyatanaü, indriyesu itthindriyaü purisindriyaü ca padaññhànaü. 

13. Tattha katamo sodhano: suddho suttassa àrambho. 

14. Tattha katamo adhiññhàno hàro: pariëàho'ti 3 ye sattà lokà ekattapa¤¤attiyà pa¤¤attà, te
akatasattà lokà majjhena vemattatàya pa¤¤attà. 
15. Tattha katamo parikkhàro: 'santàpajàtoti ayonisomanasikàro hetu, vipallàsaü ca paccayo.
Tattha dvãhi dhammehi attà abhiniviññhà cittaü ca cetasikaü ca dhamme ubhayàni tassa
viparãtena paràmasato. 

Aparo pariyàyo: cetayikehi dhammehi attasa¤¤à anattasa¤¤aü3 samugghàteti. Aparo
pariyàyo: aniccasa¤¤à cetasikesu dhammesu, na tu attasa¤¤à. Idaü vuccati cittanti và manoti
và vi¤¤àõanti và, idaü dãgharattaü abbhuggataü etaü mama, eso 'hamasmi, eso, me attà'ti.
Tattha cetasikà dhammànupassanà, esàpi dhammasa¤¤à. Tassa ko hetu, ko paccayo.
Ahaïkàro hetu, mamaïkàro paccayo. 

16. Tattha katamo samàropano: ayaü loko santàpajàto'ti akusalaü manteti, vi¤¤àõaü
nàmaråpassa paccayo, yàva jaràmaraõanti. Ayaü samàropano. 

'Evametaü yathàbhåtaü sammapa¤¤àya passati' akusalamålànaü pahànaü. Tattha
avijjànirodho, avijjànirodhà yàva jaràmaraõanirodho. Ayaü samàropano. [PTS Page 228] [\q
228/]      

1. Nàbhinandati-machasaü, [PTS] 2. Paridàseti-[PTS] 3. Anattasa¤¤à-machasaü, [PTS] 


[BJT Page 286] [\x 286/]      

7 - 15 

"Cattàro puggalà: anusotagàmã pañisotagàmã ñhitatto tiõõo paragato1 thale tiññhati
bràhmaõo"ti. *

Tattha yo anusotagàmã, ayaü kàme sevati, pàpaü ca kammaü karoti, yàva kàme pañisevati.
Idaü lobho akusalamålaü, so ye va taõhà. So tehi kàmehi vuyhati anusotagàmãti vuccati. Yo
puggalo tàhi gamito tappaccayà tassa hetu akusalakamamaü karoti kàyena ca vàcàya ca.
Ayaü vuccati pàpakammaü karotãti. Tassa tãõi sotàni: sakkàyadiññhi vicikicchà
sãlabbataparàmàso. Imehi tãhi sotehi tividhadhàtuyaü uppajjati, kàmadhàtuyaü
råpadhàtuyaü aråpadhàtuyaü. 

Tena pañipakkhena yo kàme na pañisevati: yo sãlavataü na paràmasati, yo sakkàyadiññhinaü
pahànàya kàmenu yathàbhåtaü àdãnavaü passati, so na ca 2 te dhamme pañisevati, yaü ca
tappaccayà (?) Tiññhati. "Bràhmaõo"ti arahà3 kira, tattha arahà3 tassa pàragato4 hoti
pàragatassa thale tiññhatãti 5. Sopàdisesà nibbànadhàtu. 

Anusotagàmã'ti 6 dassanappahàtabbànaü saüyojanànaü appahànamàha. 'Pañisotagàmãti 6
diññhekaññhànaü ca kilesànaü pahànamàha.  hitattena 7 pa¤cannaü orambhàgiyànaü
saüyojanànaü pahànamàha. Tattha anusotagàminà maggaråpãmàha (?) Pañisotagàminà
ñhitattena ca maggamitimàha" pàragatena 8. Sàvakà [PTS Page 229] [\q 229/]      asekhà ca
sammàsambuddhà ca vuttà. Anusotagàminà sakkàyasamudayagàminiü pañipadamàha.
Yañisotagàminà ñhitattena sakkàyanirodhagàminiü pañipadamàha. Pàragatena dasa asekhà
arahattadhammà9 vuttà ayaü suttattho. 

1. Tattha katamà desanà: imasmiü hi sutte cattàri ariyasaccàni desitàni.
Tedhàtukalokasamatikkamanaü ca. 

2. Tattha katamo vicayo hàro: yo kàme pañisevati, so pàpakammaü10 kareyyàti, yo ca kàme
na pañisevati, so pàpakammaü na kareyyàti, yo ca imehi dvãhi bhåmãhi uttiõõo pàragatoti
yà vãmaüsà ayaü vicayo. 

3. Yuttãti: yujjati suttesu, na yujjatãti yà vãmaüsà ayaü yutti. 

1. Pàraïgato-ma, [PTS] 2. Yena ca-machasaü, [PTS] 3. ârabhà-ma, [PTS] 
* Catukkaïguttara bhaõóagàmavagga. 4. Paraïgato-ma, [PTS] 5] Tiññhati-machasaü. 6.
Gàminãti-machasaü, [PTS] 7. Thale ñhitattena-machasaü. 8. Pàraïgatena-ma, [PTS] 9.
Arahantàdhammà-machasaü, [PTS] 10. Pàpanaü-machasaü, [PTS] 

[BJT Page 288] [\x 288/]     

4. Padaññhànoti: anusotagàminà sattannaü saüyojanànaü padaññhànaü. Akusalassa kiriyà
akusalassa målànaü padaññhànaü. Pañisotagàminà yathàbhåtadassanassa padaññhànaü.
 hitattena asaühàriyàya1 padaññànaü. Pàragatoti 2 katàvã bhåmiyà3 padaññhànaü. 

5. Tattha katamo lakkhano hàro: yo anusotaü gacchati taõhàvasena sabbesampi kilesànaü
vasena gacchati. Yo pañisotaü vàyamati taõhàya sabbesampi so kilesànaü vàyamati
pañisotaü. Yo attanà ñhito kàyenapi so ñhito vàcàcittenapi so ñhito ayaü lakkhaõo hàro. 

6. Tattha katamo catubyåho: idha sutte bhagavato ko adhippàyo: ye anusotagàminiyà
pañipadàya nàbhiramissanti, te pañisotaü vàyamissantãti yàva kadàvi bhåmiyaü. (?) Ayaü
adhippàyo. [PTS Page 230] [\q 230/]      

7. âvaññoti: idha sutte cattàri saccàni desitàni. 

8. Tattha katamo vibhattihàro: yo kàme pañisevati, pàpaü ca kammaü karoti, so
anusotagàminã na ekaüsena, sotàpannopi kàme pañisevati, taübhàgiyaü ca pàpakammaü
karoti, "ki¤càpi sekhopi 4 kareyya pàpaü"* yathà sutte niddiññho, na ca so anusotagàmã,
idaü vibhajja byàkaraõãyaü. Na ca kàme pañisevati na ca pàpakammaü karoti pañisotagàmã
na ca ekaüsena, sabbo5 bàhirako kàmesu vãtaràgo na ca kàme pañisevati, te na ca
pàpakammaü karonti 6 anusotagàmã pañisotagàmã. Ayaü vibhatti. 

9. Tattha katamo parivattano hàro: niddiññho pañipakkho. 

10. Vevacanoti: kàmesu, vatthukàmàpi kilesakàmàpi
råpasaddagandharasaphassaputtadàradàsakammakara7porisaü ca pariggahà. 

11. Pa¤¤attãti: sabbe puthujjanà ekattàya pa¤¤attà. 'Anusotagàmã'ti
kilesasamudàcàrapa¤¤attiyà pa¤¤attà. Ye pana sekhà puggalà te nibbànapa¤¤attiyà
pa¤¤attà. Ye pana anàgàmã te asaühàriyapa¤¤attiyà pa¤¤attà. Ayaü pa¤¤atti. 

12. Otareõoti: yo anusotagàmã, so dukkhaü. Ye tassa dhammà, te dukkhassa samudayo.
Yaü råpaü ayaü råpakkhandho. Evaü pa¤capi khandhà pañiccasamuppàdo. Te kilesà
saïkhàrakkhandhapariyàpannà, dhammàyatanaü dhammadhàtu indriyesu ca pa¤¤attà. 

1. Asahàriyàya-machasaü, [PTS] 2. Pàraügatoti-machasaü, [PTS] 3. Kadàcã
bhåmiyà-machasaü, [PTS] 4. Sekkhopi-ma, [PTS] *] "Ki¤càpi so kammaü karoti pàpakaü"? 5.
Sabbe-ma, [PTS] 6. Karoti-machasaü, [PTS] 7. Kammakàra-[PTS] 


[BJT Page 290] [\x 290/]      

13. Sodhanoti: yenàrambhena idaü suttaü desitaü, so àrambho sabbo suddho. [PTS Page 231]
[\q 231/]      

14. Adhiññhànoti: pañisotagàmino1 sabbe sotàpannà ekattena và niddiññhà,
ràgànusayapañisotagàmino sekhà ca maggo ca sokho ca puggalo. ' hitatto'ti: vãtaràgo
ekattatàya 2 pa¤¤atto. 'Pàragato'ti sabbe arahanto sabbe paccekabuddhà sammàsambuddhà
ca ekattatàya 2 pa¤¤attà. 

15. Parikkhàroti: anusotagàmino pàpamittapaccayo, kàmapariyuññhànaü hetu.
Pañisotagàmino dve hetu, dve paccayà ca, yàva sammàdiññhiyà uppàdàya diññhi 3 tassa
pañiladdhamaggo hetu, àrambho paccayo, kàyiko cetasikassa koññhàso ca. 

16. Samàropanoti: vibhatti idaü suttaü natthi samàropanàya bhåmi. 


7 - 16 

"Cattàro ànisaüsà4 sotànudhatànaü5 yàva diññhiyà suppañividdhànaü"* suttaü vitthàrena
kàtabbaü. Yu¤jato ghañentassa vàyamato gilàno maraõakàle devabhåto paccekabodhiü
pàpuõàti. 

'Sotànudhatà'ti 6 saddhammasavanena7 kataü hoti. Na ca adhipa¤¤àdhammavipassanàya
tassa cittaü tasitaü hoti, na ca nibbiddhattaü8, idaü ca suttaü pa¤cannaü puggalànaü
desitaü: saddhànusàrino mudindriyassa tikkhindriyassa ca dhammànusàrino tikkhindriyassa
mudindriyassa ca, yo pana mohacarito9 puggalo na sakkoti yu¤jituü ghañituü vàyamituü
yathàbhåtaü yathàsamàdhikà vimutti taü khaõaü taü layaü taü muhuttaü phalaü dasseti.
Sàdhu parihàyati paro taü duyhati, no tu sukhaavipàkinã [PTS Page 232] [\q 232/]     
bhavati. Tassa diññheyeva ca dhamme upapajjaaparàpariyavedanãyaü. 

Tattha yo puggalo dhammànusàrã, tassa yadi sotànudhatà dhammà honti, so yu¤janto
pàpuõàti. Yo dhammànusàrã mudindriyo, so gilàno pàpuõàti. Yo saddhànusàrã
tikkhindriyo so maraõakàlasamaye pàpuõàti. Yo mudindriyo so devabhåto pàpuõàti. 

1. Pañisotagàminà-machasaü, [PTS] 2. Ekattàya-machasaü, [PTS] 3. Upàdàya diññhi-[PTS] 4.
Pa¤cànisaüsà-machasaü, [PTS] 5. Sotànugatànaü-machasaü, [PTS] *] Catukkaïguttara
mahàvagga. 6. Sotànugatàni-machasaü, [PTS] 7. Saddhammassavanena-machasaü. 8.
Anibbiddhattaü-machasaü, [PTS] 9. Yo pa¤ca mohacarito-[PTS] 


[BJT Page 292] [\x 292/]     

Yadà devabhåto na pàpuõàti, so1 teneva dhammaràgena tàya dhammanandiyà
paccekabedhiü pàpuõàti, yo sotànudhatesu yu¤jati ghañeti vàyamati, so pubbàparena 2
visesaü sa¤jànàti, sa¤jànanto pàpuõàti. Sace pana gilànassa manasikàro hoti, tattha yu¤janto
pàpuõàti sace panassa maraõakàle saüviggo hoti, tattha yu¤janto pàpuõàti. Sace pana na
katthaci 3 saüvego hoti, tassa devabhåtassa sukhino dhammabhåtà pàdà evaü avilapati (?)
So evaü jànàti: 'ayaü so dhammavinayo yattha mayaü pubbe manussabhåtà brahmacariyaü
carimbhà'ti. Atha devabhåto pàpuõàti. Dibbesu và pa¤casu kàmaguõesu ajjhosito hoti
pamàdavihàrã, so tena kusalamålena paccekabodhiü pàpuõàti. 

Yà4 paratoghosena vacasà suparicità5 ayaü sutamayã pa¤¤à. Ye pana dhammà honti manasà
anupekkhità, ayaü cintàmayã pa¤¤à. Yà6 diññhiyà suppañividdhà, ayaü bhàvanàmayã
pa¤¤à. Yaü sotànudhatà manasà paricità honti, (?) Yo ca diññhe yeva dhamme parinibbàyã,
ayaü arahà7 puggalo. Yo upapajjati devabhåto pàpuõàti, tattha ca parinibbàyati, ayaü
anàgàmã. Yo tena kusalamålena paccekabodhiü pàpuõàti, ayaü
pubbayogasambhàrasambhuto puggalo. [PTS Page 233] [\q 233/]      

"Sotànudhatà dhammà'ti pañhamaü vimuttàyatanaü, vacasà paricità'ti dutiyaü tatiyaü ca
vimuttàyatanaü, manasànupekkhità'ti catutthaü vimuttàyatanaü, diññhiyà suppañividdhà'ti
pa¤camaü vimuttàyatanaü. 

Sotànudhatàya vimuttiyà vacasà yà vàcà suppañividdhà anupubbadhammassa sotena sutvà
sãlakkhandhe paripåreti, manasà anupekkhità samàdhikkhandhaü paripåreti, diññhiyà
suppañividdhà pa¤¤àkkhandhaü paripåreti. 

'Sotànudhatà dhammà bahussutà hontã'ti vitthàrena kàtabbaü, idaü pañhamaü
saddhàpadànaü. 'Manasà anupekkhità'ti pañisallànabahulo viharati, vitthàrena kàtabbaü.
Idaü dutiyaü saddhàpadànaü. 'Diññhiyà suppañividdhà'ti anàsavà cetovimutti 6, 'nàparaü
itthattàyà'ti pajànàtã'ti idaü tatiyaü saddhàpadànaü. 

'Sotànudhatà dhammà'ti sekhaü satthà dasseti. 'Manasà anupekkhitàti arahantaü9 satthà
dasseti. Diññhiyà suppañividdhà'ti tathàgataü arahantaü sammàsambuddhaü satthà dasseti. 

1. Na so machasaü, [PTS] 2. Pubbàpannena-machasaü, [PTS] 3. Kattha-[PTS] 4. Yo-[PTS] 5.
Và kassa suparivitena-[PTS] 6. Yaü-machasaü, [PTS] 7. Arahaü-ma. 8.
Cetovimuttiyà-machasaü, [PTS] 9. Arahattaü-machasaü, [PTS] 

[BJT Page 294] [\x 294/]      
'Sotànudhatà dhammà'ti kàmànaü nissaraõaü dasseti, manasà anupekkhità'ti råpadhàtuyà
nissaraõaü dasseti, 'diññhiyà suppañividdhà'ti tedhàtukànaü nissaraõaü dasseti. Ayaü
suttattho. 

1. Tattha katamo desanàhàro1: imamhi sutte tayo esanà desità, sotànudhatehi dhammehi
cavasà paricitehi kàmesanàya samathamaggo. Diññhiyà suppañividdhehi buhmacariyesanàya
samathamaggo. 

2. Vicayoti yathà suttaü manasikaronto vicinanto sutamayãpa¤¤aü pañilabhati. Yathà ca so
manasikarotãti yathà sutadhammà tadà cintàmayã pa¤¤aü pañilabhati. Yathà [PTS Page 234]
[\q 234/]      diññheva dhamme manasikaroti tadà bhàvanàmayã pa¤¤aü pañi labhati, ayaü
vicayo. 

3. Sutena sutamayã pa¤¤aü pañilabhati, cintàya cintàmayã pa¤¤aü pañilabhati, bhàvanàya
bhàvanàmayã pa¤¤aü pañilabhati atthi esà yutti. 

4. Padaññhànoti: sotànudhatà dhammà'ti dhammasavanassa 2 padaññhànaü. 'Vacasà
paricità'ti yu¤janàya padaññhànaü. 'Manasà anupekkhità'ti 3 dhammànudhammàya
vipassanàya padaññhànaü. Diññhiyà suppañividdhà'ti pa¤¤àyapi. (?) Padaññhànaü. 

(5. Lakkhaõoti: ) (ettha lakkhaõahàro potthakesu åno viya dissati) 

6. Catubyåhoti: imamhi sutte bhagavato ko adhippàyo: ye imàhi dvãhi pa¤¤àhi samannàgatà
te hi. . . ..[PTS Page 235. [\q 235/]     ..One page misplaced to BJ 298 ??].. . Yanti niyyànikaü
sàsananti. Ayaü adhippàyo. 
[PTS Page 236] [\q 236/]      

7. (âvaññoti: assavanenava amanasikàrena ca appañivedhena ca sakkàyasamudayagàminã
pañipadà vuttà. Savanena ca manasikàrena ca pañivedhena ca sakkàyanirodhagàminã
pañipadà vuttà. Ayaü àvañño. 
8. Vibhattãti: ekaüsabyàkaraõãyo. Natthi tattha vibhattiyà bhåmi. 

9. Parivattanoti: ye cattàro ànisaüsà4 pa¤càdinà pañipakkhena (?) Teneva diññheva dhamme
pàpuõati, taü upapajjamànà aparo pariyàyo (?) 

10. Vevacananti: sotànudhatà5 dhammàti yaü vuttaü diññhimpi pa¤¤indriyaü vi¤¤àtampi 6.
Daññhiyà suppañividdhampi vibhavitampi?

1. Katamà desanà-[PTS] 2. Dhammassavanassa-machasaü, [PTS] 3. Anupekkhinàti-[PTS] 4.
Pa¤cànisaüsà-machasaü, [PTS] 5. Sotànugatà-machasaü, [PTS] 6. Vi¤¤attampi-machasaü,
[PTS] 


[BJT Page 296] [\x 296/]     

11. Pa¤¤attiti: sotànudhatà1 dhammàti desanà avijjà pa¤¤attiyà pa¤¤attaü, manasikàro
pàmojjapa¤¤attiyà pa¤¤atto diññhadhammàpi ànisaüsapa¤¤attiyà pa¤¤attà. 

12. Otaraõoti: tisso pa¤¤à vacasà paricitesu sutamayipa¤¤à, manasà anupekkhitesu
cintàmayãpa¤¤à, diññhiyà suppañividdhesu bhàvanàmayãpa¤¤à, imàni ariyasaccàni
indriyàni vijjuppàdà avijjànirodho pañiccasamuppàdo, indriyesu tãõi indriyàni, àyatanesu
dhammàyatanapariyàpannà, dhàtusu dhammadhàtupariyàpannàti. 

13. Sodhanoti: àrambho2 suttassa paveso niyutto. 

14. Adhiññhànoti: cattàro ànisaüsàti 3 vemattatàya pa¤¤attà ànisaüsà, sotànudhatàti:
vemattatàya ariyavohàro pa¤¤atto dhamme ca savananti ekattatàya pa¤¤attaü. 

15. Parikkhàroti: dhammasavanassa 4 payirupàsanà5 paccayo, saddhà hetu. Manasà
anupekkhanàti. Atthapañisaüvedità6 paccayo, dhammapañisaüvedità hetu. Diññhiyà
suppañividdhàti: [PTS Page 237] [\q 237/]      saddhammasavanaü ca manasikàro ca
paccayo, sutamayã cintàmayã pa¤¤à hetu. 
16. Samàropanoti: vibhattaü suttaü, aparo pariyàyo nibbattiphale natthi 7. Tattha
samàropanàya bhåmi. 


7 - 17 

Tattha katamaü vàsanàbhàgiyaü ca nibbedhabhàgiyaü ca suttaü: 

"Dadato pu¤¤aü pavaóóhatã"ti gàthà* dadatoti: dànamayikapu¤¤akiriyavatthu vuttaü.
Saüyamato veraü na ciyati"ti: sãlamayikapu¤¤akiriyavatthu vuttaü. "Kusalo ca jahàti
pàpaka"nti: lobhassa ca mohassa ca byàpàdassa ca pahànamàha. "Ràgadosamohakkhayà sa
nibbuto"ti: lobhassa ca mohassa ca byàpàdassa ca chandaràga vinayamàhàti. 

"Dadato pu¤¤aü pavaóóhatã"ti alobho kusala målaü bhavati. 'Saüyamato veraü na cãyati'ti
adoso kusalamålaü bhavati, 'saüyamato veraü na ciyatã'ti averà asapattà abyàpàdatàya sadà,
'kusalo ca jahàni pàpaka'nti ¤àõuppàdà a¤¤àõanirodho. 

1. Sotànugatà-machasaü, [PTS] 2. Yo àmbho-machasaü. 3. Pa¤cànisaüsàti-machasaü, [PTS] 4.
Dhammassavanassa-machasaü. 5. Patiråpàsanà-machasaü. 6. Atthappañisaüvedità-machasaü.
7. Nibbatti bale natthi-machasaü. * Udàna pàëi-cundasutta. 


[BJT Page 298] [\x 298/]     

[D the following belongs to BJT 294 ] [PTS 234]ra rå sa nibbuto'ti: maggaphalaü
anupàdisesaü ca nibbànadhàtuü manteti. Dànena oëàrikànaü kilesànaü pahànaü manteti.
Sãlena majjhimànaü pa¤¤àya sukhumakilesàü (pahànaü) manteti. 'Ràgadosamohakkhayà sa
nibbuto'ti katà ca bhåmi. 

'Dadato pu¤¤aü pavaóóhati saüyamato veraü na cãyati, kusalo ca jahàti pàpaka'nti maggo
vutto. 'Ràgadosamohakkhayà sa nibbuto'ti maggaphalamàha. 

'Dadato pu¤¤aü pavaóóhati, saüyamato'ti tãhi padehi lokikaü kusalamålaü vuttaü,
ràgadosamohakkhayà sa nibbuto'ti lokuttaraü kusalamålaü vuttaü. 

'Dadato pu¤¤aü pavaóóhati - saüyamato veraü na cãyatã'ti: puthujjanabhåmiü manteti.
"Kusalo ca jahàti pàpaka"nti sekhabhåmiü manteti. Ràgadosamohakkhayà sa nibbuto"ti:
asekhabhåmi vuttà1. [PTS Page 235] [\q 235/]      

"Dadato pu¤¤aü pavaóóhati - saüyamato veraü na cãyatã"ti: magganiyà pañipadà vuttà.
"Kusalo ca jahàti pàpaka"nti: sekhavimutti. "Ràgadosamohakkhayà sa nibbuto"ti:
asekhavimutti. 

"Dadato pu¤¤aü pavaóóhati - saüyamato veraü na cãyatã"ti: dànakathaü sãlakathaü sagga
kathaü2 lokikànaü dhammànaü desanamàha. "Kusalo ca jahàti pàpaka"nti: loke
àdãnavànupassanà. 'Ràgadosamohakkhayà sa nibbuto'ti: sàmukkaüsikàya
dhammadesanàyapi pañividdhà. 

'Dadato pu¤¤aü pavaóóhati'ti: pàõànaü abhayadànena pàõàtipàtà veramaõiyà sattànaü3
abhayaü deti. Evaü sabbàni sikkhàpadàni kàtabbàni 'saüyamato veraü na cãyatã'ti: sãle
patiññhàya cittaü saüyameti, tassa saüyamato pàripåriü gacchati. 'Ràgadosamohakkhayà sa
nibbuto'ti: dve vimuttiyo. Ayaü suttasiddeso. 

1. Tattha katamà desanà: imamhi sutte kiü desitaü: dve sugatiyo devà ca manussà ca dibbà
ca pa¤cakàmaguõà mànussakà ca. Dvãhi padehi niddeso. 'Dadato pu¤¤aü pavaóóhati,
saüyamato veraü na cãyati, kusalo ca jahàti pàpaka'nti maggo vutto. 'Ràgadosamohakkhayà
sa nibbuto'ti dve nibbànadhàtuyo desità sopàdisesà ca anupàdisesà ca. Ayaü desanà. 
2. Vicayoti: 'dadato pu¤¤aü pavaóóhatã'ti iminà pañhamena padena
dànamayikapu¤¤akiriyavatthu vuttaü, tenassa ànantariyànaü kusalànaü dhammànaü
(uppàdo vutto?) Dutiyena padena. . . . * Catutthena ràgadosamohakkhayena ràgaviràgà
cetovimutti, mohakkhayena avijjàviràgà pa¤¤àvimutti. Ayaü vicayo. 

1. Asekkhabhåmiü-[PTS] 2. Maggakathaü-machasaü, [PTS] 3. Veramaõãsattànaü-machasaü,
[PTS] *] Ettha ånatà dissati. 

[The preceding seeems to belong to BJ 294 ] [PTS 334] 
[BJT Page 300] [\x 300/]     

3. Yuttãti: dàne ñhito ubhayaü hi paripåreti. Macchariyaü ca pajahati, pu¤¤aü ca
pavaóóhati. Atthi esà yutti. 

4. Padaññhànanti: 'dadato pu¤¤aü pavaóóhatã'ti càgàdhiññhànassa padaññhànaü.
'Saüyamato veraü na cãyatã'ti pa¤¤àdhiññhànassa padaññhànaü. 'Kusalo ca jahàti pàpaka'nti
saccàdhiññhànassa padaññhànaü. 'Ràgadosamohakkhayà sa nibbuto'ti upasamàdhiññhànassa
padaññhànaü. Ayaü padaññhàno. [PTS Page 238] [\q 238/]      
5. Tattha katamo lakkhaõo: dadato pu¤¤aü pavaóóhati saüyamato veraü na ciyati.
Dadatopi veraü na karãyati1 kusalo ca jahàti pàpakaü ràgadosamohakkhayà sa nibbuto'
råpakkhayàpi vedanàkkhayàpi 2 yena råpena diññhaü, tena tathàgato pa¤¤àpento
pa¤¤àpeyya 3 råpassa khayà viràganirodhàti. Evaü pa¤cakkhandhà. 

6. Catubyåhoti: idha bhagavato ko adhippàyo: ye mahàbhogànaü patthayissanti, te dànaü
dassanti parissayapahànàya, ye averàbhicchandakà, te pa¤ca veràni pajahissanti, ye
kusalàbhicchandakà, te aññhaïgikaü maggaü bhàvessanti aññhannaü micchattànaü pahànàya,
ye nibbàyitukàmà, te ràgadosamohaü pajahissantãti ayaü bhagavato adhippàyo. 

7. âvaññoti: yaü ca addato maccariyaü yaü ca asaüyamato veraü, yaü ca akusalassa pàpassa
appahànaü, ayaü dukkhaniddeso na samudayo. Alobhena ca adosena ca amohena ca
kusalena imàni tãõi kusalamålà, tesaü paccayo aññha sammattàni, ayaü maggo. Tesaü
ràgadosamohànaü khayà, ayaü nirodho. 

8. Vibhattãti: 'dadato pu¤¤aü pavaóóhatã'ti na ekaüsena, yo ràjadaõóabhayena deti, yo ca
akappiyassa paribhogena sãlavattesu deti, na tassa pu¤¤aü pavaóóhatãti, so cetaü dànaü
akusalena deti. Daõóadànaü satthadànaü apu¤¤amayaü pavaóóhati, na pu¤¤aü.
'Saüyamato veraü na cãyatã'ti na ekaüsena kiü kàraõaü: yaü ca yo vadhaü4
diññhadhammikaü passati, yadi mama ràjàno gahetvà hatthaü và chindeyyuü5 -pe- na tena
saüyamena veraü na karoti. Yo tu evaü samàdiyati: [PTS Page 239] [\q 239/]     
pàõàtipàtassa pàpako vipàkoti. Diññhe yeva dhamme abhisamparàye ca evaü sabbassa
akusalassa hetuto àrati. Iminà saüyamena veraü na cãyati. 

9. Parivattanoti 6: 'dadato pu¤¤aü pavaóóhatã'ti: addato pu¤¤aü na pavaóóhati, yaü
dànamayaü taü. 'Saüyamato veraü na ciyati'ti 7 asaüyamato veraü karãyati. Kusalo ca jahàti
pàpakaü akusalo na jahàti. 'Ràgadosamohakkhayà sa nibbuto'ti: . . . . Nibbuto, asekhassa
natthi nibbuti. (?) 

1. Kariyàti-machasaü, [PTS] 2. Vedanakkhayàpi-machasaü. 3. Pa¤¤apeyya-machasaü. 4.
Padaü-machasaü, [PTS] 5. Chindeyya-machasaü, [PTS] 6. Parivattanàti-machasaü, [PTS] 7.
Na cãyati-machasaü, [PTS] 


[BJT Page 302] [\x 302/]     

(Amhehi gantvàpi na bhagavà ànito, dåtaü pesetvàpi na pakkosàpito, sayameva pana
mahàbhikkhusaïghaparivàro amhàkaü vasanaññhànaü sampatto, amhehi ca santhàgàrasàlà
kàrità, ettha mayaü dasabalaü ànetvà maïgalaü bhaõàpemàti cintetvà upasaükamiüsu. 'Yena
santhàgàraü tenupasaükamiüså'ti taü divasaü kira santhàgàre cittakammaü niññhàpetvà
aññakà muttamattà honti. Buddhà nàma ara¤¤ajjhàsayà ara¤¤àràmà antogàme vaseyyuü và
no và'ti, tasmà bhagavato manaü jànitvà ca pañijaggissàmàti cintevà te bhagavantaü
upasaükamiüsu. Idàni pana manaü labhitvà pañijaggitukàmà yena santhàgàraü
tenupasaükamiüsu. 

Sabbasatthari'nti yathà sabbaü santhataü hoti evaü, yena bhagavà tenupasaïkamiüså'ti ettha
pana te mallaràjàno santhàgàraü pañijaggitvà nagaravãthiyo'pi sammajjàpetvà dhaje
ussàpetvà gehadvàre puõõaghañe ca1 kadaliyo ca ñhapàpetvà sakalanagaraü dãpamàlàhi
vippakiõõatàrakaü viya katvà 'khãrapake khãraü pàyetha, daharakumàre 2 lahuü lahuü
bhojetvà sayàpetha, uccàsaddaü mà karittha 3 ajja ekarattiü satthà antogàme 4 vasissati,
buddhà nàma appasaddakàmà hontã'ti bheriü caràpetvà sayaü daõóakadãpikà àdàya yena
bhagavà tenupasaïkamiüsu. 

'Bhagavantaü yeva purakkhatvà'ti bhagavantaü [PTS Page 240] [\q 240/]      pårato katvà,
tattha bhagavà bhikkhånaü ceva upàsakànaü ca majjhe nisinno ativiya virocati
samantapàsàdiko suvaõõavaõõo abhiråpo dassanãyo. Puratthimakàyato
suvaõõavaõõàrasmi uññhahitvà asãtihatthaññhànaü5 gaõhàti, pacchimakàyato
dakkhiõahatthato vàmahatthato suvaõõavaõõà rasmiuññhahitvà asãtihatthaññhànaü
gaõhàti, (upari kesantato paññhàya sabbakesàmantehi moragãvavaõõarasmi uññhahitvà
gaganatale asãtihatthaññhànaü gaõhàti) heññhà pàdatalehi pavàëavaõõarasmi uññhahitvà
ghanapañhaviü6 asãtihatthaññhànaü gaõhàti, evaü samantà asãtihatthamattaññhànaü
chabbaõõabuddharasmiyo vijjotamànà pipphandamànà7 vidhàvanti sabbe disàbhàgà
suvaõõacampakapupphehi vikiriyamànà viya. Suvaõõaghañato nikkhanta
suvaõõarasadhàràhisa si¤camànà viya pasàrikasuvaõõapañaparikkhittà viya
verambavàtasamuddhuta 8 kiüsukakaõikàra 9 pupphacuõõasamàkiõõà10 viya
vippakàsanti 11 bhagavato'pi asãti-

1. Suvaõõaghañi ma, [PT*. 2. Dahare kumàre-machasaü, [PTS] 3. Mà kari-machasaü, [PTS]
4. Antogàmeva-ma, [PTS] 5. Gaganatale asãti hatthaü ñhànaü-ma, [PTS] 6. Pathaviyaü-ma,
[PTS] 7. Vitaõóamànà-ma. 8. Samuññhita-ma. 9. Kiüsukakiüsukàrakaõikàraü ca. 10.
Samokiõõà-ma. 11. Vippakasantaü-ma. 


[BJT Page 304] [\x 304/]     

Anubya¤janabyàmappabhàdvattiüsavaralakkhaõasamujjalaü sariraü samuggatatàrakaü viya
gaganatalaü vikasitamiva padumavanaü sabbaphàliphullo viya yojanasatiko pàricchattako
pañipàñiyà ñhapitànaü dvattiüsacandànaü dvattiüsasuriyànaü dvattiüsacakkavattãnaü
dvattiüsadevaràjànaü dvattiüsamahàbràhmaõaü (siriyà siriü abhibhavamànaü viya virocati
parivàretvà nisinnabhikkhupi sabbeva appicchà santuññhà pavicittà asaüsaññhà
àraddhaviriyà cattàro vacanakkhamà codakà pàpagarahino sãlasampannà samàdhisampannà
-pe- ) (saïgitisuttavaõõanà. *)

Nibbuto asekhassa natthi nibbuti. (?) 

10. Vevacanoti1: dadato pu¤¤aü pavaóóhati, anumodatopi pu¤¤aü pavaóóhati. Cittassa
samàdahatopi veyyàvaccakirisàyapi pu¤¤aü pavaóóhatãti. 

11. Pa¤¤attati: 'dadato pu¤¤aü pavaóóhatã'ti alobhassa pañinissayaghàtapa¤¤attiyà
pa¤¤attaü. 'Saüyamato veraü na cãyatã'ti adosassa pañinissayaghàtapa¤¤attiyà pa¤¤attaü.
Kusalo ca jahàti pàpaka'nti amohassa pañinissayaghàtapa¤¤attiyà pa¤¤attaü. [PTS Page 241]
[\q 241/]      

12. Otaraõoti: pa¤casu indriyesu dadato pu¤¤aü pavaóóhati. Saüyamato veraü na cãyati,
saüyamena sãlakkhandho otiõõo, chasu indriyesu saüvaro, ayaü samàdhikkhandho. Yaü
kusalo ca jahàti pàpakaü ayaü pa¤¤àkkhandho. Ràgadosamohakkhayà sa nibbutoti
vimuttikkhandho. Dhàtusu dhammadhàtu, àyatanesu manàyatanaü. 

13. Sodhanoti: yenàrambhena idaü suttaü desitaü, so àrambho suddho. 

14. Adhiññhànoti: dànanti ekattatàya 2 pa¤¤attaü. Càgo pariccàgo dhammadànaü
àmisadànaü aññha dànàni vitthàrena kàtabbàni, ayaü vemattatà. Na ca dadato
ekattapa¤¤attiyà pa¤¤attaü khantã anavajjanti 3 pa¤¤attiyà pa¤¤attaü.
'Ràgadosamohakkhayà sa nibbuto'ti rodha 4 viriyapa¤¤attiyà pa¤¤attà. 

15. Parikkhàroti: dànassa pàmojjaü paccayo, alobho hetu. Saüyamato yonisomanasikàro hetu,
pariccàgo paccayo. 'Kusalo ca jahàti pàpaka'nti yathàbhåtadassanaü paccayo, ¤àõapañilàbho5
hetu. 'Ràgadosamohakkhayà sa nibbuto'ti parato ca ghoso ajjhattaü ca yoniso manasikàro
dhammo ca hetu ca paccayo ca. 
* Saügãti suttavaõõanàpàñho'yaü parivattanahàrasampàtaññhàne kimatthamàropitoti na
¤àyate. 
1. Vevacananti-machasaü. 2. Ekattàya-[PTS] 3. Anàvajjanti-[PTS] 4. Yodha-[PTS] 5.
¥àõappañilàbho-machasaü. 


[BJT Page 306] [\x 306/]      

16. Samàropanoti: 'dadato pu¤¤aü pavaóóhatã'ti gàthà tassa sãlampi vaóóhati, saüyamo'pi
vaóóhati. 'Saüyamato veraü na cãyatã'ti a¤¤epi kilesà na cãyanti, yepissa tappaccayà
upphajjeyyuü àsavà vighàtà, tepissa na uppajjanti. 'Ràgadosamohakkhayà sa nibbuto'ti
ràgadosassàpi khayà ràgànusayassà'pi khayà dosassa mohassàpi, 'sa nibbuto'ti sopàdisesà
nibbànadhàtu anupàdisesàpi. Ayaü samàropano. 

Therassa mahàkaccàyanassa peñakopadese hàrassa sampàtabhåmi samattà. [PTS Page 242]
[\q 242/]      


[BJT Page 308] [\x 308/]      

8. Suttavebhaïgiyaü

Pubbàkoñi na pa¤¤àyati avijjà ya ca bhavataõhàya ca. Tattha avijjànãvaraõaü
taõhàsaüyojanànaü sattànaü pubbàkoñi na pa¤¤àyati. Tattha ye sattà taõhàsaüyojanà te
ajjhosànabahulà mandavipassakà ye pasa ussannadiññhikà sattà, te vipassanà bahulà.
Mandajjhosànà. 

1. Tattha kaõhàcarità sattà sattasa¤¤àbhiniviññhà anuppàdavayadassino. Te pa¤casu
khandhesu attànaü samanupassanti: "råpavantaü và attànaü, attani và råpaü, råpasmiü và
attàna"nti. Evaü pa¤cakkhandhà. A¤¤ehi khandhehi attànaü samanupassanti, tattha 1
ussannadiññhikà sattà vipassamànà khandhe ujuü attato samanupassanti. Te råpaü attato
samanupassanti. Yaü råpaü, so attà, yo ahaü, taü råpaü. So råpavinàsaü passati, ayaü
ucchedavàdã, iti pa¤cannaü khandhànaü pañhamàbhinipàtà sakkàyadiññhiyo pa¤ca
ucchedaü bhajanti. 

Taü jãvaü taü sarãranti, ekamekamhi khandhe tãhi padehi pacchãmakhehi sassataü bhajati.
A¤¤aü jãvaü a¤¤aü sarãra'õathã. Ito bahiddhà te pabbajità taõhàcarità
kàmasukhallikànuyogamanuyuttà viharanti, tena yeva 2 nissandena. Diññhicarità [PTS Page
243] [\q 243/]      attakilamathànuyogamanuyuttà viharanti, tena yeva diññhisukhena
ettàvatà bàhirako payogo. 

Tattha diññhicarità sattà ye ariyaüdhammavinayaü3 otaranti, te dhammànusàrino honti, ye
taõhàcarità sattà ariyaü dhammavinayaü otaranti, te saddhànusàrino honti. 

Tattha ye diññhicarità, te kàmesu dosadiññhi, na ca ye kàmesu anusayà samåhatà, te
attakilamathànuyogamanuyuttà viharanti. Tesaü satthà dhammaü desati, a¤¤e và sàvako
kàmehi natthi atthoti te ca pubbeyeva kàmehi anatthãkà, iti kàme appakasirena
pañinissajanti 4 te cetasikena dukkhena anajjhosità. Tena vuccati, sukhà pañipadà'ti ye pana
taõhàcarità sattà, te kàmesu ajjhosità, tesaü satthà và dhammaü deseti, a¤¤ataro và bhikkhå,
kàmehi natthi attho'ti. Te piyaråpaü dukkhena pañinissajanti 4, tena vuccati dukkhà
pañipadà'ti iti ime sabbasattà dvãsu pañipadàsu samosaraõaü gacchanti dukkhàyaü ca
sukhàyaü ca. 

1. Tassa-machasaü, [PTS] 2. Ye ca-machasaü, [PTS] 3. Ariyadhammavinayaü-machasaü,
[PTS] 
4. Nissaüjjanti-machasaü, [PTS] 


[BJT Page 310] [\x 310/]      

Tattha ye diññhicarità sattà, te dvidhà: mudindriyà ca tikkhindriyà ca. Tattha ye diññhicarità
satàtà tikkhindriyà sukhena pañinissajanti. Khippaü ca abhisamenti, te vuccati
khãppàbh㤤à sukhà pañipadà'ti, tattha ye diññhicarità sattà mudindriyà pañhamaü
tikkhindriyaü upàdàya dandhataraü abhisamenti, te sukhena pañinissajanti, dandhaü ca
abhisamenti. Tena vuccati sukhà pañipadà dandhàbhi¤¤à'ti. Tattha taõa÷çcarità sattà dvidhà:
tikkhindriyà ca mudindriyà ca. [PTS Page 244] [\q 244/]      tattha ye taõhàcarità sattà
tikkhindriyà dukkhena pañinissajanti, khippaü ca abhisamenti. Tena vuccati. Dukkhà
pañipadà khippàbhi¤¤à'ti. Tattha ye taõhàcarità sattà mudindriyà pañhamaü tikkhindriyaü
upàdàya dandhataraü abhisamenti, te dukkhena pañinissajanti, dandhaü ca abhisamenti,
tena vuccati: dukkhà pañipadà dandhàbhi¤¤à'ti. Imà catasso pañipadàyo apa¤camà ajaññhà
ye hi keci1 nibbutà nibbàdhissanti và imàhi catåhi pañipadàhi ana¤¤àhi. Ayaü
pañipadàcatukkena kilesa niddisati. Yà catukkamaggena ariyadhammesu niddisitabbà. 

Ayaü vuccati sãhavikkãëito nàma nayo. 

2. Tatãrame cattàro àhàrà, cattàro vipallàsà, upàdànà, yogà, ganthà, àsavà, oghà, sallà
vi¤¤àõaññhitiyo, agatigamanà'ti. Evaü imàni sabbàni dasa padàti. Ayaü suttassa saüsandanà. 

Cattàro àhàrà: tattha yo ca kabaliïkàro2 àhàro yo ca phasso àhàro, ime taõhàcaritena
pahàtabbà, tattha yo ca manosa¤cetanàhàro yo ca vi¤¤àõahàro, ime diññhicaritena
pahàtabbà. 

Pañhamo àhàro pañhamo vipallàso, dutiyo àhàro dutiyo vipallàso, tatiyo àhàro tatiyo
vipallàso, catuttho àhàro catuttho vipallàso. Ime cattàro vipallàsà apa¤camà ajaññhà. Idaü ca
pamàõa cattàro àhàrà. 

Tattha pañhame vipallàse ñhito kàme upàdiyati, idaü kàmåpadànaü. Dutiye vipallàse ñhito
anàgataü bhavaü upàdiyati, idaü sãlabbatåpàdànaü. Tatiye vipallàse ñhito viparãtaü 3
diññhiü4 upàdiyati, idaü diññhåpadànaü. [PTS Page 245] [\q 245/]      catutthe vipallàse
ñhito khandhe attato upàdiyati, idaü attavàdåpàdànaü. 

Tattha kàmåpàdàne ñhito kàme abhijjhàyati ganthati, ayaü abhijjhàkàyagantho.
Sãlabbatåpàdàne ñhito byàpàdaü ganthati, ayaü byàpàdàkàyagantho. Diññhupàdàne ñhito
paramàsaü ganthati, ayaü paràmàsakàyagantho. Attavàdåpadàne ñhito papa¤canto gatthati,
ayaü idaüsaccàbhiniveso kàyagantho. 

1. Yehi kehica-[PTS] 2. Kabaëãkàro-machasaü, [PTS] 3. Viparãto-machasaü, [PTS] 4.
Diññhi-[PTS] 


[BJT Page 312] [\x 312/]     

Tassa ganthità kilesà àsavanti, ki¤ci pana vuccati vippañisàro, ye vippañisàrà1 te anusayà.
Tattha abhijjhàkàyaganthena kàmàsavo, byàpàdakàyaganthena bhavàsavo,
paràmàsakàyaganthena diññhàsavo, idaüsaccàbhinivesakàyaganthena avijjàsavo. 

Te cattàro àsavà vepullabhàvaü gatà oghà honti, tena vuccanti 2. Oghà'ti. Tattha kàmàsavo
kàmogho, bhavàsavo bhavogho, avijjàsavo avijjogho, diññhàsavo, diññhogho. 

Te cattàro oghà àsayamanupaviññhà anusayasahagatà vuccanti 'sallà'ti bhadayamàhacca
tiññhantà tattha kàmogho ràgasallaü, bhavogho dosasallaü, avijjogho mohasallaü, diññhogho
diññhisallaü. 

Imehi catåhi sallehi pariyàdinnaü vi¤¤àõaü catusu dhammesu tiññhati, råpe vedanàya
sa¤¤àya saïkhàresu imà catasso vi¤¤àõaññhitiyo. Tattha ràgasallena nandåpasevanaü
råpåpagaü vi¤¤àõaü tiññhati. Dosasallena vedanåpagaü, mohasallena [PTS Page 246] [\q
246/]      sa¤¤åpagaü, diññhisallena nandåpasevanaü saïkhàråpagaü vi¤¤àõaü tiññhati. 

Catåhi, vi¤¤àõaññhitãhi catubbividhaü agatiü gacchanti: chandà dosà bhayà mohà. Ràgena
chandà agatiü gacchanti, dosena dosà agatiü gacchati, mohena mohà agatiü gacchati,
diññhiyà bhayà agatiü gacchati iti idaü ca kammaü ime ca kilesà, ayaü saüsàrassa hetu, 

Tatthimà catasso disà: kabaëiïkàro3 àhàro, 'asubhe subha'nti vipallàso, kàmåpàdànaü,
kàmayogo, abhijjhàkàyagantho, kàmàsavo, kàmogho, ràgasallaü råpåpagà vi¤¤àõaññhiti,
chandà agatigamanaü. Ayaü pañhamà disà. 

Phasso àhàro, 'dukkhe sukha'nti vipallàso, sãlabbatåpàdànaü, bhavayogo, byàpàdo
kàyagantho, bhavàsavo, bhavogho, dosasallaü, vedanåpagà vi¤¤àõaññhiti, dosà
agatigamanaü, ayaü dutiyà disà. 

Manosa¤cetanàhàro, 'anattani attà'ti vipallàso, diññhupàdànaü, diññhiyogo,
paràmàsakàyagantho, diññhàsavo, diññhogho, diññhisallaü, sa¤¤åpagà vi¤¤àõaññhiti, bhayà
agatigamanaü, ayaü tatiyà disà. 

Vi¤¤àõahàro, 'anicce nicca'nti vipallàso, attavàdåpàdànaü, avijjàyogo, idaüsaccàbhiniveso
kàyagantho, avijjàsavo, avijjogho, mohasallaü, saïkhàråpagà vi¤¤àõaññhiti, mohà
agatigamanaü ayaü catutthi disà. Iti imesaü dasannaü suttànaü pañhamena padena
pañhamàya disàya àlokanaü, ayaü vuccati disàlokanà. [PTS Page 247] [\q 247/]      

1. Yo vippañisàro-[PTS], 2. Vuccatã-machasaü. 3. Kabaëãkàro-machasaü, [PTS] 

[BJT Page 314] [\x 314/]      

Catåhi vipallàsehi akusalapakkhe disàvilokanà kilesaü saüyojetvà ayaü akusalapakkhe
disàvilokanàya bhåmi. 

Pa¤cannaü dasannaü1 suttànaü yàni pañhamàni padàni imesaü dhammànaü ko attho, eko
attho, bya¤janameva nànaü. Evaü dutiyà, evaü tatiyà, evaü catutthi. Ayaü pañhamà
saüsandanà. Iminà peyyàlena sabbe kilesà catusu padesu pakkhipitabbà. 

Tato kusalapakkhe catasso pañipadà, cattàri jhànàni, cattàro satipaññhànà cattàro vihàrà:
dibbo brahmà ariyo àne¤jo, cattàro sammappadhànà, cattàro acchariyà abbhutadhammo,
cattàro adhiññhànà, cattàro samàdhayo: chandasamàdhi viriyasamàdhi cittasamàdhi
vãmaüsàsamàdhi, cattàro dhammà sukhabhàgiyà nतatra bojjhaïgà nतatra tapasà
nतatirandriya saüvarà nतatra sabbanissaggà cattàri appamàõàni. 

Tattha dukkhà pañipadà dandhàbhi¤¤à bhàviyamànà bahulãkariyamànà pañhamaü jhànaü
paripåreti, pañhamaü jhànaü paripuõõaü pañhamaü satipaññhànaü paripåreti, pañhamaü
satipaññhànaü paripuõõaü pañhamaü vihàraü paripåreti, pañhamo vihàro paripuõõe,
pañhamaü sammappadhànàü paripåreti. Pañhamaü sammappadhànaü paripåõõaü
pañhamaü acchariyaü abbhutaü dhammaü paripåreti, pañhamo acchariyo abbhuto dhammo
paripuõõo pañhamaü adhiññhànaü paripåreti. 
Pañhamaü adhiññhànaü paripuõõaü chandasamàdhiü paripåreti, chandasamàdhi
paripuõõo indriyasaüvaraü paripåreti. Indriyasaüvaro paripuõõo pañhamaü
mettàappamàõaü paripåreti. Evaü yàva sabbanissaggo catutthaü appamàõaü paripåreti. 

Tattha pañhamà ca pañipadà pañhamaü ca jhànaü pañhamaü ca satipaññhànaü pañhamo ca
vihàro pañhamaü ca [PTS Page 248] [\q 248/]      appamàõaü pañhamo ca acchariyo
abbhuto dhammo saccàdhiññhànaü ca chandasamàdhi ca indriyasaüvaro ca mettà ca
appamàõaü, ayaü pañhamàdisà. 

Dutiyà ca pañipadà2 dutiyaü jhànaü dutiyaü ca satipaññhànaü dutiyo ca vihàro dutiyaü ca
sammappadhànaü dutiyo ca acchariyo abbhuto dhammo càgàdhiññhànaü cittasamàdhi tapo
ca 3 karuõà ca appamàõaü. Ayaü dutiyà disà. 

Tatiyà pañipadà4 tatiyaü ca jhànaü tatiyaü ca satipaññhànaü tatiyo ca vihàro tatiyaü ca
sammappadhànaü tatiyo ca acchariyo abbhuto dhammo pa¤¤àdhiññhànaü ca viriyasamàdhi
ca bojjhaïgà ca mudità ca appamàõaü ayaü tatiyà disà. 

1. Pa¤cadasannaü-[PTS] 2. Dukkhà ca pañipadà khippàbhi¤¤à-machasaü, [PTS] 3. Cattàro
iddhipàdà-ma. 4. Sukhà ca pañipadà dandhàbhi¤¤à-ma. 


[BJT Page 316] [\x 316/]      

Catutthà ca pañipadà1 catutthaü jhànaü catutthaü ca satipaññhànaü catuttho ca vihàro
catutthaü ca sammappadhànaü catuttho ca acchariyo abbhuto dhammo upasamàdhiññhànaü
ca vãmaüsàsamàdhã ca sabbanissaggo ca upekkhà appamàõaü ca ayaü catutthà2 disà
imàsaü catasasannaü disànaü àlokanaü. Ayaü vuccati disàlokano nàma nayo. 

Tatthàyaü yojanà: cattàro ca àhàrà, cattàro ca pañipadà, cattàro ca vipallàsà, cattàro ca
satipaññhànaü, cattàri ca upàdànàni, cattàrã ca jhànàni, cattàro ca yogà, vihàraü ca, ganthà
ca, sammappadhànà ca, àsavà ca acchariyà abbhutà dhammà ca, oghà ca, adhiññhànàni ca,
sallà ca, samàdhayo, [PTS Page 249] [\q 249/]      vi¤¤àõaññhitiyo, cattàro ca sukhabhàgiyà
dhammà, cattàri ca agatigamanàni, cattàri ca appamàõani iti kusalàkusalànaü
pañipakkhavasena yojanà. Ayaü vuccati disàlokano nayo. 

Tassa cattàri sàma¤¤aphalàni pariyosonaü yo ca dhammo kusalàkusalaniddase pañhamo
disàniddeso imassa sotàpattiphalaü pariyosànaü, dutiyaü sakadàgàmiphalaü, tatiyaü
anàgàmiphalaü, catutthaü arahattaphalaü. 

Tattha katamo tipukkhalo nayo: ye ca dukkhàya pañipadàya dandhàbhi¤¤àya
khippàbhi¤¤àya ca niyyanti dve puggalà, ye ca sukhàya pañipadàya dandhàbhi¤¤àya
khippàbhi¤¤àya ca niyyanti dve puggalà. 

Imesaü catunnaü puggalànaü yo puggalo sukhàya pañipadàya dandhàbhi¤¤àya niyyàti, yo
ca puggalo dakkhàya pañipadàya khippàbhi¤¤àya niyyàti, ime dve puggalà bhavanti. Tattha
yo sukhàya pañipadàya khippàbhi¤¤àya niyyàti, ayaü agghañita¤¤u, yo pacchimo puggalo
sàdhàraõo, ayaü vipa¤cita¤¤u 'yo puggalo dukkhàya pañipadàya dandhàbhi¤¤àya niyyàti,
ayaü neyyo. Ime cattàro bhavitvà tãõi honti. Tattha ugghañita¤¤ussa samathapubbaïgamà
vipassanà, neyyassa vipassanàpubbaïgamo samatho, vipa¤cita¤¤ussa samathavipassanà
yuganaddhà. 

Ugghañita¤¤ussa mudukà desanà, neyyassa tikkhà desanà, vipa¤cita¤¤ussa tikkhamudukà
desanà. 

Ugghañita¤¤ussa adhipa¤¤àsikkhà, neyyassa adhicittasikkhà, vipa¤cita¤¤ussa adhisãlasikkhà
iti imesà puggalànaü catåhi pañipadàhi niyyànaü. [PTS Page 250] [\q 250/]      

Tattha ayaü saükileso: tãõi akusalamålàni, tayo phassà, tisso vedanà, tayo upavicàrà, tayo
saükilesà, tayo vitakkà, tayo pariëàhà, tãõi saïkhatalakkhaõàni, tisso dukkhatàti. 

1. Sukhà ca pañipadà khippàbhi¤¤à-machasaü, [PTS] 2. Catutthi-machasaü, [PTS] 


[BJT Page 318] [\x 318/]      

Tãõi akusalamålànãti: lobho akusalamålaü, doso akusalamålaü moho akusalamålaü. Tayo
phassàti: sukhavedanãyo phasso, dukkhavedanãyo phasso, adukkhamasukhavedanãyo
phasso, tisso vedanàti: sukhà vedanà, dukkhà vedanà, adukkhamasukhà vedanà. Tayo
upavicàràtà: somanassopavicàro, domanassopavicàro, upekkhà pavicàro. Tayo saükilesàti;
ràgo, doso moho. Tayo vitakkàti: kàmavitakko vyàpàdavitakko, vihiüsàvitakko, tayo
pariëàhàti: ràgajo, dosajo, mohajo, pariëàho. Tãõi saïkhatalakkhaõanãti: uppàdo, ñhiti, vayo.
Tisso dukkhatàti: dukkhadukkhatà, vipariõàmadukkhatà, saïkhàradukkhatà1. 

Tattha lobho akusalamålaü kuto samuññhitaü: tividhaü àrammaõaü, manàpikaü
amanàpikaü upekkhàñhàniyaü ca. Tattha manàpikena àrammaõena lobho akusalamålaü
samuññhahati. Iti manàpikà àrammaõà sukhavedanãyo phasse, sukhavedanãyaü phassaü
pañicca uppajjate sukhavedanà, sukhavedanaü pañicca uppajjate somanassupavicàro,
somanassupavicàraü pañicca uppajjate ràgo ràgaü pañicca uppajjate kàmavitakko,
kàmavitakkaü. Pañicca uppajjate ràgajo [PTS Page 251] [\q 251/]      pariëàho, ràgajaü
pariëàhaü pañicca uppajjate uppàdo saïkhatalakkhaõo, uppàdaü saïkhatakkhaõaü pañicca
uppajjate vipariõàmadukkhatà. 
Doso akusalamålaü kuto samuññhitaü: amanàpikena àrammaõena doso akusalamålaü
samuññhitaü, iti amanàpikà àrammaõà dukkhavedanãyo phasso, dukkhavedanãyaü phassaü
pañicca uppajjate dukkhavedanà dukkhavedanaü pañicca uppajjate domanassåpavicàro,
domanassapavicàraü pañicca uppajjate doso, dosaü pañicca uppajjate byàpàda vitakko,
byàpàdavitakkaü pañicca uppajjate dosajo pariëàho, dosajaü pariëàhaü pañicca uppajjate
ñhitassa a¤¤athattaü saïkhatalakkhaõaü, ñhitassa a¤¤athattaü saïkhatalakkhaõaü pañicca
uppajjate dukkhadukkhatà2. 

Moho akusalamålaü kuto samuññhitaü: upekkhàñhàniyena àrammaõena moho
akusalamålaü samuññhitaü, iti upekkhàñhàniyà àrammaõà adukkhamasukhavedanãyo
phasso, adukkhamasukhavedanãyaü phassaü pañicca uppajjate adukkhamasukhà vedanà,
adukkhamasukhaü vedanaü pañicca uppajjate upekkhupavicàro, upekkhupavicàraü pañicca
uppajjate moho, mohaü pañicca uppajjate vihiüsàvitakko, vihiüsàvitakkaü pañicca uppajjate
mohajo pariëàho, mohajaü pariëàhaü pañicca uppajjate vayo saïkhatalakkhaõaü, vayaü
saïkhatalakkhaõaü, pañicca uppajjate saïkhàra 3dukkhatà, iti ayaü tiõõaü kilesànaü
niddeso. Ayaü vuccato akusalapakkhe 4 tipukkhalo nayo. 

1. Saïkhatadukkhatà-machasaü, [PTS] 2. Dukkhadukkhatà vedanà-machasaü, [PTS] 3.
Saïkhata-machasaü, [PTS] 4. Kusalapakkhe-machasaü, [PTS] 


[BJT Page 320] [\x 320/]      

Iti tãõi akusalamålàni na cattàri na pa¤camànã, tayo phassàti: tisso vedanà yàva
saïkhàradukkhatàti [PTS Page 252  [\q 252/]     1] yo koci akusalapakkho, sabbo so tãsu
akusalamålesu samosarati. 

Tattha katamo akusalapakkho: tãõi kusalamålàni, tisso pa¤¤à: sutamayã pa¤¤à cintàmayã
pa¤¤à bhàvanàmayã pa¤¤à, tayo samàdhi: savitakkasavicàro -pe- tisso sikkhà:
adhisãlasikkhà -pe- tãõi nimittàni: samathanimittaü paggahanimittaü upekkhànimittaü, tayo
vitakkà: nekkhammavitakko abyàpàdavitakko avihiüsàvitakko, tãõi indriyàni:
ana¤¤àta¤¤assàmãtindriyanti (vitthàro) tayo upavicàrà: nekkhammåpavicàro
avyàpàdåpavicàro avihiüsåpavicàro. Tisso esanà: kàmesanà bhavesanà brahmacariyesanà,
tayo khandhà: sãlakkhandho samàdhikkhandho pa¤¤àkkhandho. 

Tattha yaü alobho kusalamålaü, taü sutamayãpa¤¤aü paripåreti, sutamayã pa¤¤à paripårà
savitakkaü savicàraü samàdhiü paripåreti, savitakko savicàro samàdhi paripuõõo
adhãcittasikkhaü paripåreti, adhicittasikkhà paripuõõà samathanimittaü paripåreti,
samathanimittaü paripuõõaü nekkhammavitakkaü paripåreti, nekkhammavitakko
paripuõõe ana¤¤àta¤¤assàmãtindriyaü paripåreti, ana¤¤àta¤¤assàmãtindriyaü paripuõõaü
nekkhammupavicàraü paripåreti, nekkhammåpavicàro paripuõõo kàmesanaü pajahati,
kàmesanappahànaü samàdhãkkhandhaü paripåreti. 

Adoso kusalamålaü cintàmayãpa¤¤aü paripåreti, cintàmayã pa¤¤à paripuõõà
avitakkavicàramattaü samàdhiü [PTS Page 253] [\q 253/]      paripåreti, avitakkavicàramatto
samàdhi paripuõõe adhisãlasikkhaü paripåreti, adhisãlasikkhà paripuõõà upekkhànimittaü
paripåreti, upekkhànimittaü paripuõõaü avyàpàdavitakkaü paripåreti, avyàpàdavitakko
paripuõõo a¤¤indriyaü paripåreti, a¤¤indriyaü paripuõõaü avyàpàdåsavicàraü paripåreti,
avyàpàdåpavicàro paripuõõo bhavesanaü pajahati, bhavesanappahànaü sãlakkhandhaü
paripåreti. 

Amoho kusalamålaü bhàvanamayãpa¤¤aü paripåreti, bhàvanàmayãpa¤¤à paripuõõà
avitakkaavicàraü samàdhiü paripåreti, avitakko avicàro samàdhi paripuõõo
adhipa¤¤àsikkhaü paripåreti, adhipa¤¤àsikkhà paripuõõà paggahanimittaü paripåreti,
pagganimittaü paripuõõaü a¤¤àtàvino indriyaü paripåreti, a¤¤àtàvino indriyaü
paripuõõaü avihiüsàpavicàraü paripåreti, avihiüsåpavicàro paripuõõo brahmacariyesanaü
paripåreti, brahmacariyesanà paripuõõà pa¤¤àkkhandhaü paripåreti. 

Iti ime tayo dhammà kusalapakkhikà, sabbe kusalà dhammà tãhi tikaniddesehi niddisãyanti,
tãõã vimokkhamukhàni tassa pariyosànaü. Tattha pañhamena appaõihitaü2 dutiyena
su¤¤ataü. Tatiyena animittaü3. Ayaü vuccati dutiyo tipukkhalo nàma nayo. 

1. Saïkhatadukkhatà-machasaü, [PTS] 2. Appaõihitena-[PTS] 3. -@]Tana-[PTS] 


[BJT Page 322] [\x 322/]     

4. Tattha ye ime1 tayo puggalà: ugghañita¤¤u vipa¤cita¤¤u neyyoti. Imesaü tiõõaü
puggalànaü ye ca dve 2 puggalà sukhàya pañipadàya khippàbhi¤¤àya, sukhàya pañipadàya
dandhàbhi¤¤àya ca niyyanti, te dve puggalà. Ye ca dve puggalà [PTS Page 254] [\q 254/] 
    dukkhàya pañipadàya khippàbhi¤¤àya dukkhàya pañipadàya dandhàbhi¤¤àya ca
niyyanti, ime cattàro tena visesena dve bhavanti: diññhicarito ca taõhàcarito ca. Ime cattàro
bhavitvà tayo bhavanti, tayo bhavitvà dve bhavanti. Imesaü dvinnaü puggalànaü ayaü
saükileso: avijjà ca taõhà ca, ahirikaü ca anottappaü ca, asati ca asampaja¤¤aü ca,
nãvaraõani ca saüyojanàni ca, ajjhosànàü ca abhiniveso ca, ahaïkàro ca mamaïkàro ca,
assaddhiyaü da dovacassaü ca, kosajjaü ca ayoniso ca manasikàro, vicikicchà ca abhijjhà ca,
asaddhammasavanaü ca asamàpatti ca. 

Tattha avijjà ca ahirikaü ca asati ca nãvaraõàni ca ajjhosànaü ca ahaïkàro ca assaddhiyaü ca
kosajjaü ca vivikicchà ca asaddhammasavanaü ca. Ayaü ekà disà. 

Taõhà ca anottappaü ca asampaja¤¤aü ca saüyojanàni ca abhiniveso ca mamaïkàro ca
devacassatà ca ayoniso manasikàro ca abhijjhà ca asamàpatti ca. Ayaü dutiyà disà. 

Dasannaü dukànaü dasa padàni pañhamàni kàtabbàni. Saïkhittena atthaü ¤àpenti
pañipakkhe kaõhapakkhassa sabbesaü dukànaü dasa padàni dutiyakàni. Ayaü dutiyà disà. 

Iti akusalànaü dhammànaü dukkhaniddeso, ayaü samudayo. Yaü taü dhammaü ajjhàvasati
nàmaü ca rupaü ca idaü dukkhaü. Iti ayaü ca samudayo, idaü ca dukkhaü imàni dve
saccàni dukkhaü ca samudayo ca. Nandiyàvaññassa nayassa pañhamaniddeso. 
Tattha katamo kusalapakkho: samatho ca vipassanà ca, vijjà ca caraõaü ca, sati ca
sampaja¤¤aü ca, hiri ca 3 ottappaü ca ahaïkàrappahànaü [PTS Page 255] [\q 255/]      ca
mamaïkàrappahànaü ca, sammàvàyàmo ca yoniso ca manasikàro, sammàsati ca
sammàsamàdhi ca, pa¤¤à ca nibbidà ca, samàpatti ca saddhammasavanaü4 ca, somanassaü
ca dhammànudhammapañipatti ca. 

Tattha samatho ca vijjà ca sati ca hiri ca ahaïkhàrappahànaü ca sammàvàyàmo ca sammàsati
ca pa¤¤à ca samàpatti ca somanassaü ca ime dhammà ekà disà. 

Vipassanà ca caraõaü ca sampaja¤¤aü ca ottappaü ca mamaïkàrappahànaü ca yoniso
manasikàro ca sammàsamàdhi ca nibbidà ca saddhammasavanaü ca
dhammànudhammapañipatti ca ayaü dutiyà disà. Iti kusalapakkhe ca akusalapakkhe ca
nandiyàvaññassa pana nayassa catasso disà. 

1. Yo ime-[PTS] 2. Ye ca ime-[PTS] 3. Hirã ca-machasaü, [PTS] 
4. Saddhammassavanaü-machasaü. 


[BJT Page 324] [\x 324/]     

Tàsu yàni akusalapakkhassa pañhamàni padàni akusalàni kusalehi pahànaü gacchanti, tàni
kusalapakkhe dutiyehi dutiyehi padehi pahànaü gacchanti, tesaü pahànà ràgaviràgà
cetovimutti, yàni akusalapakkhassa dutiyàni akusalapadàni pahànaü gacchanti, tàni
kusalapakkhassa pañhamehi padehi pahànaü gacchanti. Tesaü pahànà avijjàviràgà
pa¤¤àvimutti pariyosànaü. Imesaü tiõõaü nayànaü pañhamo nayo sãhavikkãëito nàma. 

5. Aññha padàni cattàri ca kusalàni cattàri ca akusalàni imàni aññha padàni målapadàni,
atthanayena dutiyo tipukkhalo. So chahi dhammehi neti, kusalamålàni ca neti,
akusalamålàni ca. Iti imàni cha padàni purimakàni ca aññha målapadàni imàni cuddasa
padàni aññhàrasannaü målapadànaü. [PTS Page 256] [\q 256/]      tattha yo pacchimako
nayo nandiyàvañño so catåhi dhammehi neti avijjàya ca taõhàya ca samathena ca
vipassanàya ca. Ime cattàro dhammà, imàni aññhàrasa målapadàni tãsu nayesu niddiññhàni. 

Tattha yàni nava padàni kusalàni, tattha sabbaü kusalaü samosarati. Tesaü ca navannaü
padànaü cattàri padàni sãhavikkãëãtanaye tãõi kipukkhale dve nandiyàvaññe. Kusalassa
pakkhà tattha yàni nava padàni kusalàni kattha sabbaü kusalaü yujjati. Tattha sãhavikkãëite
naye cattàri padàni, tãõi tipukkhale, dve nandiyàvaññe. Imàni nava padàni kusalàni
niddiññhàni. 

Tattha yàni nandiyàvaññe naye cattàri padàni, tattha aññhàrasa målapadàni, samosaranti,
yathà kathaü: samatho ca alobho ca adoso ca asubhasa¤¤à ca dukkhasa¤¤à ca imàni
kusalapakkhe pa¤ca padàni samathaü bhajanti. Vipassanà ca amoho ca aniccasa¤¤à ca
anattasa¤¤à ca imàni cattàri padàni vipassanaü bhajanti. Imàni nava padàni kusalàni dvãsu
padesu yojitàni. 

Tattha akusalapakkhe navannaü akusalapadànaü yà ca taõhà yo ca lobho yo ca doso yà ca
subhasa¤¤à yà ca sukhasa¤¤à, imàni pa¤ca padàni taõhaü bhajanti. Yà ca avijjà yo ca moho
yà ca niccasa¤¤à yà ca attasa¤¤à, imàni cattàri padàni avijjaü bhajanti. Etàni nava padàni
akusalàni susaïkhittàni. Iti tayo nayà ekaü nayaü na pañiññhà. Evaü aññhàrasa målapadàni
nandiyàvaññanaye niddisitabbàni. 

6. Kathaü aññhàrasa målapadàni [PTS Page 257] [\q 257/]      tipukkhale naye yujjanti:
navannaü padànaü kusalànaü vipassanà ca amoho ca aniccasa¤¤à ca anattasa¤¤à ca imàni
cattàri padàni. Amoho (?) Ca samatho ca alobho ca asubhasa¤¤à ca imàni cattàri padàni.
Lobho ca doso ca evaü imàni nava padàni tãsu kusalesu yojetabbàni. 

Tattha navannaü padànaü akusalànaü taõhà ca lobho ca subhasa¤¤à ca sukhasa¤¤à ca
imàni cattàri padàni lobho akusalamålànaü. 


[BJT Page 326] [\x 326/]      

Avijjà ca moho ca niccasa¤¤à ca attasa¤¤à ca ayaü moho, doso1 ayaü doso. Ye ca imàni
nava padàni tãsu akusalesu yojitàni, evaü aññhàrasa målapadàni, kusalesu ca yojetvà
tipukkhalena nayena niddisitabbàni. 

Kathaü aññhàrasa mulapadàni sãhavikkãëãttha naye yujjanti: taõhà ca subhasa¤¤à ca ayaü
pañhamo vipallàso. Lobho ca sukhasa¤¤à ca ayaü dutiyo vipallàso. Avijjà ca niccasa¤¤à ca
ayaü tatiyo vipallàso. Moho ca attasa¤¤à ca ayaü catuttho vipallàso. Iti nava padàni
akusalamålàni catusu padesu yojitàni. 

Tattha navannaü målapadànaü kusalànaü samatho ca asubhasa¤¤à ca idaü pañhamaü
satipaññhànaü. Alobho ca dukkhasa¤¤à ca idaü dutiyaü satipaññhànaü. Vipassanà ca
aniccasa¤¤à ca, idaü tatiyaü satipaññhànaü. Amoho ca anattasa¤¤à ca idaü catutthaü
satipaññhànaü. Imàni aññhàrasa målapadàni sãhavikkãëitanayaü anupaviññhàni. 

Imesaü tiõõaü nayànaü yà bhåmi 2 yo ràgo ca yo doso ca ekaü nayaü pavisati. Ekassa
nayassa akusale và dhamme kusale và dhamme vi¤¤àte pañipakkho3 anvesitabbo.
Pañipakkhe anvesitvà yo nayo niddisitabbo, tamhi [PTS Page 258] [\q 258/]      naye
niddiññhe 4. Yathà ekamhi naye sabbe nayà paviññhà tathà niddisitabbà. Ekamhi ca naye
aññhàrasa målapadàni paviññhàni, tamhi dhamme vi¤¤àte sabbe dhammà vi¤¤àtà honti. 

Imesaü tiõõaü nayànaü sãhavikkãëitanayassa cattàri phalàni pariyosànaü. Pañhamàya
disàya pañhamaü phalaü, dutiyàya disàya dutiyaü phalaü, tatiyàya disàya tatiyaü phalaü,
catutthàya disàya catutthaü phalaü. 

Tipukkhalassa nayassa tãõã vimokkhamukhàni pariyosànaü pañhamàya disàya appaõihitaü,
dutiyàya disàya su¤¤ataü, tatiyàya disàya animittaü. 

Nandiyàvaññassa nayassa ràgaviràgà cetovimutti avijjàviràgà ca pa¤¤àvimutti pariyosànaü.
Pañhamàya disàya ràgaviràgà cetovimutti, dutiyàya disàya avijjàviràgà pa¤¤à vimutti. 

Ime tayo nayà, imesaü tiõõaü nayànaü aññhàrasannaü målapadànaü àlokanà, ayaü vuccati
disàlocano5 nayo. 

âloketvàna jànàti 'ayaü dhammo imaü dhammaü bhajatã'ti sammàyojanà. Kusalapakkhe
akusalapakkhe ca. Ayaü nayo aükuso nàma. Ime pa¤ca nayà. 

1. Doso-mudditapotthakesu na dissati. 2. Bhåmi ca-machasaü. 3. Pañipakkhe-[PTS] 4.
Niddiññho-machasaü, [PTS] 5. âlokano-machasaü, [PTS] 


[BJT Page 328] [\x 328/]      


Tatthimà uddànagàthà: 

1. "Taõhà ca avijjàpi ca - lobho doso tatheva moho ca
Cattàro ca vipallàsà - kilesabhåmi nava padàni. [PTS Page 259] [\q 259/]      

2. Ye ca satipaññhànà - samatho ca vipassanà kusalamålà
Etaü sabbaü kusalaü - indriyabhåmi nava padàni. 

3. Sabbaü kusalaü1 navahi padehi yujjati - ceva akusalaü
Ete te målapadà - ubhato aññhàrasa padàni. 
4. Taõhà ceva avijjà ca - samatho ca vipassanà
Yo neti saccesu 2 yogayutto - ayaü nayo nandiyàvañño. 

5. Yo akusalesamålehi 3 - nayati kusalo kusalamålehi
Bhåtaü tathaü avitathaü - tipukkhalaü taü nayaü àhu. 

6. Yo neti vipallàsehi - kilesa indriyehi saddhamme
Etaü nayaü nayavidå - sãhavikkãëãtaü àhu. 

7. Veyyàkaraõe vuttà - kusalatàhi akusalatàhi ca 
Manasà5 àlokayati - ayaü nayo disàlocanà nàma 

8. Oloketvà disàlocanena - ukkhipiya yaü samàneti
Sabbe kusalàkusale - ayaü nayo aükuso nàma. 

Nayasamuññhànaü. 

Peñakopadese mahàkaccàyanassa therassa suttavibhaïgassa dassanaü samattaü

1. Sabbakusalaü-machasaü, [PTS] 2. Sabbesu-machasaü, [PTS] 3. Yaü
kusalamålehi-machasaü, [PTS] 4. Kusalà-machasaü, [PTS] 5. Tayo-machasaü, 


[BJT Page 330] [\x 330/]      

Yàni catukkàni akusalàni kusalàni ca sãhavikkãëite naye niddiññhàni, tikàni kusalàni ca
akusalàni ca tipukkhale naye niddiññhàni, dukàni kusalàni ca akusalàni ca nandiyàvaññe
naye niddiññhàni, [PTS Page 260] [\q 260/]      yesu dvãsu dhammesu kusalesu (?) So attho
tikesu vibhajjamànassa bhavabhåmi. Atha ca sabbo ca attho tãhi bya¤janehi niddisati.
Tattakàni vuccati. Yo attho catåhi padehi aññhavãsatibhàgehi natthi bhåmi niddisituü.
Avacarantova catåhi padehi niddisati. Iti yaü yathà, niddiññhassa avikosanà (?) Idaü
pamàõaü. 

Yathà sabbe samàdhayo tãsu samàdhisu pariyesitabbà, savitakkasavicàre
avitakkavicàramatte avitakkaavicàre, idaü pamàõaü, natthi catuttho samàdhi. 

Tathà tisso pa¤¤à, cintàmayã sutamayã bhàvanàmayã, sabàbàsu pa¤¤àsu niddisanti 1 natthi
catutthi pa¤¤à, na cintàmayã na sutamayã na bhàvanàmayã pa¤¤à. Nàssa natthi imesaü
dhammànaü yà avikkhepanà, idaü vuccati pamàõanti. 

Therassa mahàkaccàyanassa chambuvanavàsino 
Peñakopadeso samatto

Peñakopadeso niññhito. 

1. Niddisati-machasaü, [PTS]