Input by the Sri Lanka Tripitaka Project

[CPD Classification 2.7.2]
[BJT Vol Net -] [\z Nett /] [\w I /]    
[BJT Page 002] [\x   2/]     
[PTS Vol Net -] [\z Nett /] [\f I /]    
[PTS Page 001] [\q   1/]     

Nettippakaraïaæ

ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿
³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!	³
³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.	³
³							³
³ Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for   ³
³ WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes 	³
³ BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): 			³
³ 							³
³ description             character  =	ASCII		³
³  							³
³ long a                  Ã             195		³
³ long A                  ù             249		³
³ long i                  Å             197		³
³ long I                  ý             253		³
³ long u                  Æ             198		³
³ long U                  ô             244		³
³ vocalic r               ­             173		³
³ vocalic R               ã             227		³
³ long vocalic r          Ì             204		³
³ vocalic l               Ê             202		³
³ long vocalic l          Ë             203		³
³ velar n                 Ç             199		³
³ velar N                 §             167		³
³ palatal n               ¤             164		³
³ palatal N               ¥             165		³
³ retroflex t             Â             194		³
³ retroflex T             è             232		³
³ retroflex d             ¬             172		³
³ retroflex D             Ö             214		³
³ retroflex n             ï             239		³
³ retroflex N             ×             215		³
³ palatal s               Ó             211		³
³ palatal S               Á             193		³
³ retroflex s             «             171		³
³ retroflex S             å             229		³
³ anusvara                æ             230		³
³ capital anusvara        õ             245		³
³ visarga                 ÷             247		³
³ capital visarga         ê             234		³
ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ

Namo tassa bhagavato arahato sammÃ sambuddhassa

SaægahavÃro

1. Yaæ loko pÆjayate - salokapÃlo sadÃ namassati ca, 
Tassetaæ sÃsanavaraæ - vidÆhi ¤eyyaæ naracarassa. 

2. DvÃdasa padÃni suttaæ - taæ sabbaæ bya¤jana¤ca attho ca, 
Taæ vi¤¤eyyaæ ubhayaæ - ko attho bya¤janaæ katamaæ. 

3. SoÊasa hÃrÃ netti - pa¤ca nayÃ sÃsanassa pariyeÂÂhi, 
AÂÂhÃrasa mÆlapadÃ - mahÃkaccÃnena-1. NiddiÂÂhÃ-2. 

4. HÃrÃ bya¤janavicayo - suttassa nayÃ tayo ca suttattho, 
Ubhayaæ pariggahÅtaæ - vuccati suttaæ yathÃsuttaæ. 

5. YÃ ceva desanÃ yaæ ca - desitaæ ubhayameva vi¤¤eyyaæ, 
TatrÃyamÃnupubbÅ - navavÅdha suttantapariyeÂÂhi'ti. 

1. MahakaccÃnena - machasaæ. 2. KaccÃyanagotta niddiÂÂhÃ -pe
[BJT Page 004] [\x   4/]     

VibhÃgavÃro
1. UddesavÃro

Tattha katame soÊasa hÃrÃ: desanÃ vicayo yutti padaÂÂhÃno lakkhaïo catubyÆho Ãvatto
vibhatti parivattano vevacano pa¤¤atti otaraïo sodhano adhiÂÂhÃno parikkhÃro samÃropano
iti. 

TassÃnugÅti: 

1. DesanÃ vicayo yutti - padaÂÂhÃno ca lakkhaïo, 
Catubyuho ca ÃvaÂÂo - vibhatti parivattano. 

2. Vevacano ca pa¤¤atti - otaraïo ca sodhano, 
AdhiÂÂhÃno parikkhÃro - samÃropano [PTS Page 002] [\q   2/]      soÊasa-1. 

3. Ete soÊasa hÃrÃ - pakittitÃ atthato asaækiïïÃ, 
Etesaæ ceva bhavati - vitthÃratayÃ nayavibhattÅ'ti. 

Tattha katame pa¤ca nayÃ: nandiyÃvaÂÂo-2. Tipukkhalo sÅha vikkÅÊito disÃlocano aÇkuso iti. 

TassÃnugÅti: 

4. PaÂhamo nandiyÃvaÂÂo - dutiyo ca tipukkhalo, 
SÅhavikkÅÊito nÃma - tatiyo nayala¤chako-3. 

1. SoÊeso - machasaæ 2. NandiyÃvatto - sÅmu. 3. Nayala¤cako - machasaæ 
[BJT Page 006] [\x   6/]     

5. DisÃlocanamÃhaæsu - catutthaæ nayamuttamaæ, 
Pa¤camo aÇkuso nÃma - sabbe pa¤ca nayÃ gatÃ'ti

Tattha katamÃni aÂÂhÃrasa mÆlapadÃni: nava padÃni kusalÃni, nava padÃni akusalÃni. 

Tattha katamÃni nava padÃni akusalÃni: taïhÃ avijjÃ loho doso moho subhasa¤¤Ã
sukhasa¤¤Ã niccasa¤¤Ã attasa¤¤Ã'ti imÃni nava padÃni akusalÃni, yattha sabbo
akusalapakkho saÇgahaæ samosaraïaæ gacchati. 

Tattha katamÃni nava padÃni kusalÃni: samatho vipassanÃ alobho adoso amoho asubhasa¤¤Ã
dukkhasa¤¤Ã aniccasa¤¤Ã anattasa¤¤Ã'ti. ImÃni nava padÃni kusalÃni, yattha sabbo
kusalapakkho saÇgahaæ samosaraïaæ gacchati. 

Tatiradaæ uddÃnaæ: 

6. TaïhÃ ca avijjÃ pi ca - lobho doso tatheva moho ca, 
Caturo ca vipallÃsÃ-1. KilesabhumÅ nava padÃni
[PTS Page 003] [\q   3/]      
7. Samatho ca vipassanÃ ca - kusalÃni ca yÃni tiïi mÆlÃni, 
Caturo satipaÂÂhÃnÃ - indriyabhumi nava padÃni. 

8. Navahi ca padehi kusalÃ - navahi ca yujjanti akusalÃ pakkhÃ
Ete kho mÆlapadÃ - bhavanti aÂÂhÃrasa padÃnÅ'ti

1. CattÃro vipallÃsÃ - pu. 
[BJT Page 008] [\x   8/]     

2. NiddesavÃro

Tattha saækhepato netti kittitÃ: 

1. AssÃdÃdÅnavatÃ-1. Nissaraïampi ca phalaæ upÃyo ca, 
ùïatti ca bhagavato - yogÅnaæ desanÃhÃro

2. Yaæ pucchita¤ca vissajjita¤ca - suttassa yÃ ca anugÅti, 
Suttassa yo pavicayo - hÃro vicayoti niddiÂÂho. 

3. Sabbesaæ hÃrÃnaæ - yÃ bhumi yo ca gocaro tesaæ, 
YuttÃyutta parikkhÃ-2. - HÃro yuttÅti niddiÂÂho. 

4. Dhammaæ deseti jino - tassa ca dhammassa yaæ padaÂÂhÃnaæ, 
Iti yÃva sabbadhammÃ - eso hÃro padaÂÂhÃno. 

5. Vuttamhi ekadhamme - ye dhammÃ ekalakkhaïÃ keci, 
VuttÃ bhavanti sabbe - so hÃro lakkhaïo nÃma. 

6. NeruttamadhippÃyo - bya¤janamatha desanÃnidÃna¤ca, 
PubbÃparÃnusandhi-3. - Eso hÃro catubyÆho

7. Ekamhi padaÂÂhÃne - pariyesati sesakaæ padaÂÂhÃnaæ, 
ùvaÂÂati-4. PaÂipakkhe - avaÂÂo nÃma so hÃro. 

8. Dhammaæ ca padaÂÂhÃnaæ - bhumiæ ca vihajate-5. Ayaæ hÃro, 
SÃdhÃraïe asÃdhÃraïe ca - neyyo vibhattÅti. 

9. KusalÃkusale dhamme - niddiÂÂhe bhÃvite pahÅne ca, 
Parivattati paÂipakkhe - hÃro parivattano nÃma. [PTS Page 004] [\q   4/]      

1. AssadÃdÅnavato - pu. 2. YuttÃyuttiparikkhÃ - pu, sÅmu. 3. PubbÃparena sandhi-pu. 4.
ùvattati - sÅmu. 5. VÅbhajjate - sÅmu. 

[BJT Page 010] [\x  10/]     

10. VeccanÃni bahÆni tu - sutte vuttÃni ekadhammassa, 
Yo jÃnÃti suttavidÆ - veccano nÃma so hÃro. 

11. Ekaæ bhagavÃ dhammaæ - pa¤¤attÅhi vividhÃhi deseti, 
So ÃkÃro ¤eyyo - pa¤¤atti nÃma hÃro'ti. 

12. Yo ca paÂiccuppÃdo - indriyakhandhÃ ca dhÃtuÃyatanÃ, 
Etehi otarati yo - otaraïo nÃma so hÃro. 

13. Vissajjitamhi pa¤he - gÃthÃya pucchitÃ yamÃrabbha, 
SuddhÃsuddhaparikkhÃ - hÃro so sodhano nÃma. 

14. EkattatÃya dhammÃ - yepi ca vemattatÃya niddiÂÂhÃ, 
Te na vikappasitabbÃ - eso hÃro adhiÂÂhÃno. 

15. Ye dhammÃ yaæ dhammaæ - janayantippaccayÃ paramparato, 
Hetumavaka¬¬hayitvÃ - eso hÃro parikkhÃro. 

16. Ye dhammÃ yammÆlÃ - ye cekatthÃ pakÃsitÃ muninÃ, 
Te samaropayitabbÃ - esa samÃropano bhÃro. 

17. Taïha¤ca avijjampi ca - samathena vipassanÃya yo neti, 
Saccehi yojayitvÃ - ayaæ nayo nandiyÃvaÂÂo-1. 

18. Yo akusale samÆlehi - neti kusale ca kusalamÆlehi, 
BhÆtaæ tathaæ avitathaæ - tipukkhalaæ taæ tayaæ Ãhu. 

19. Yo neti vipallÃsehi - kilese-2. Indriyehi saddhamme, 
Etaæ nayaæ nayavidÆ - sÅhavikkÅÊitaæ Ãhu. 

20. VeyyÃkaraïesu hi ye - kusalÃkusalÃ tahiæ tahiæ vuttÃ, 
ManasÃ volokayate - taæ khu disÃlocanaæ Ãhu. 

1. NandiyÃvatto - sÅmu 2. Saækilese - pu. 
[BJT Page 012] [\x  12/]     

21. OloketvÃ disalocanena - ukkhipiya yaæ samÃneti, 
Sabbe kusÃlÃkusale - ayaæ nayo aÇkuso nÃma. 

22. SoÊasa hÃrÃ paÂhamaæ - disalocanato-1. DisÃ vilokayitvÃ, 
Saædhipiya aÇkusena hi - nayehi tÅhi niddise suttaæ. 

23. Akkharaæ padaæ bya¤janaæ - nirutti tatheva niddeso, 
ùkÃrachaÂÂhavacanaæ - ettÃva bya¤janaæ sabbaæ
[PTS Page 005] [\q   5/]      
24. SaÇkÃsanÃ pakÃsanÃ - vivaraïÃ vihajanuttÃnÅkammapa¤¤atti, 
Etehi chahi padehi - attho kamma¤ca niddiÂÂhaæ. 

25. TÅïi ca nayÃ anÆnÃ - atthassa ca chappadÃni gaïitÃni, 
Navahi padehi bhagavato - vacanassa'ttho samÃyutto. 

26. Atthassa nava padÃni - bya¤janapariyeÂÂhiyÃ catubbÅsa, 
Ubhayaæ saÇkalayitvÃ-2. TettiæsÃ ettikÃ nettÅ'ti. 

NiddesavÃro niÂÂhito. 

1. DisÃlocanena - pu. 2. SaÇkhepayato - pu. 

[BJT Page 014] [\x  14/]     

3. PaÂiniddesavÃro
3. 1. 1. 
DesanÃhÃravibhaÇgo

Tattha katamo desanÃhÃro: "assÃdÃdÅnavatÃ" ti gÃthÃ, ayaæ desanÃhÃro. Kiæ desayati:
assÃdaæ ÃdÅnavaæ nissaraïaæ phalaæ upÃyaæ Ãïattiæ. 

"Dhammaæ vo bhikkhave desissÃmi ÃdikalyÃïaæ majjhe kalyÃïaæ pariyosÃnakalyÃïaæ
sÃtthaæ sabya¤janaæ kevala paripuïïaæ parisuddhaæ brahmacariyaæ pakÃsissÃmÅ"ti. 

Tattha katamo assÃdo: 

1. "KÃmaæ kÃmayamÃnassa tassa ce taæ samijjhati, 
AddhÃ pÅtimano hoti laddhÃ macco yadicchatÅ"ti
Ayaæ assÃdo, 

Tattha katamo Ãdinavo: [PTS Page 006] [\q   6/]      

2. Tassa ce kÃmayÃnassa chandajÃtassa jantuno, 
Te kÃmÃ paribhÃyanti sallaviddhova ruppatÅ"ti
Ayaæ ÃdÅnavo, 

Tattha katamaæ nissaraïaæ: 

3. "Yo kÃme parivajjeti sappasseva padÃ siro, 
So'maæ visattikaæ loke sato samativattatÅ"ti
Idaæ nissaraïaæ, 

Tattha katamo assÃdo: 

4. "Khettaæ vatthuæ hira¤¤aæ vÃ gavÃssaæ dÃsaporisaæ, 
Thiyo bandhu puthÆ kÃme yo naro anugijjhatÅ"ti. 
Ayaæ assÃdo, 
[BJT Page 016] [\x  16/]     

Tattha katamo ÃdÅnavo: 

5. "AbalÃ naæ balÅyanti maddante naæ parissayÃ, 
Tato naæ dukkhamanveti nÃvaæ bhinnamivodakanti"
Ayaæ ÃdÅnavo: 

Tattha katamaæ nissaraïaæ

6. "TasmÃ jantu sadÃ sato kÃmÃni parivajjaye, 
Te pahÃya tare oghaæ nÃvaæ sitvÃva pÃragu"ti
Idaæ nissaraïaæ, 

Tattha katamaæ phalaæ: 

7. "Dhammo have rakkhati dhammacÃriæ
Chattaæmahantaæ yathavassakÃle, 
EsÃnisaæso dhamme suviïïe
Na duggatiæ gacchati dhammacÃrÅ"ti. 
Idaæ phalaæ, 

Tattha katamo upÃyo: 

8. "Sabbe dhammÃ anattÃti yadÃ pa¤¤Ãya passati
Atha nibbindati dukkhe esa maggo visuddhiyÃ"ti. [PTS Page 007] [\q   7/]      
Ayaæ upÃyo, 

Tattha katamÃ Ãïatti: 

9. "CakkhumÃ visamÃnÅva vijjamÃne parakkame, 
Paï¬ito jÅvalokasmiæ pÃpÃni parivajjaye"ti. 

"Su¤¤ato lokaæ avekkhassu mogharÃjÃ"ti Ãïatti. "SadÃ sato"ti upÃyo. 
"AttÃnudiÂÂhiæ uhacca evaæ maccutaro siyÃ"ti idaæ phalaæ. 

[BJT Page 018] [\x  18/]     

Tattha bhagavÃ ugghaÂita¤¤ussa puggalassa nissaraïaæ deseti vipa¤cita¤¤ussa puggalassa
ÃdÅnavaæ ca nissaraïaæ ca deseti. Neyyassa puggalassa assÃdaæ ca ÃdÅnavaæ ca nissaraïaæ
ca deseti. 

Tattha catasso paÂipadÃ cattÃro puggalÃ ca, taïhÃcarito mando santindriyena dukkhÃya
paÂipadÃya dandhÃbhi¤¤Ãya niyyÃti satipaÂÂhÃnehi nissayehi, taïhÃcarito udattho-1.
SamÃdhindriyena dukkhÃya paÂipadÃya khippÃbhi¤¤Ãya niyyÃti jhÃnehi nissayehi,
diÂÂhicarito mando viriyindriyena sukhÃya paÂipadÃya dandhÃbhi¤¤Ãya niyyÃti
sammappadhÃnehi nissayehi, diÂÂhicarito udattho-1. Pa¤¤indriyena sukhÃya paÂipadÃya
khippÃbhi¤¤Ãya niyyÃti saccehi nissayehi. 

Ubho taïhÃcaritÃ, samathapubbaÇgamÃya vipassanÃya niyyanti rÃgavirÃgÃya cetovimuttiyÃ,
ubho diÂÂhicaritÃ vipassanÃpubbaÇgamena samathena niyyanti avijjÃvirÃgÃya
pa¤¤ÃvimuttiyÃ. 

Tattha ye samathapubbaÇgamÃhi paÂipadÃhi niyyanti, te nandiyÃ vaÂÂena nayena hÃtabbÃ.
Ye vipassanÃpubbaÇgamÃhi paÂipadÃhi niyyanti, the sÅhavikkÅÊitena nayena hÃtabbÃ. [PTS
Page 008] [\q   8/]      

SvÃyaæ hÃro kattha sambhavati-2. YassÃ-3. SatthÃ vÃ dhammaæ deseti a¤¤ataro vÃ
garuÂÂhÃniyo sabrahmacÃrÅ, so taæ dhammaæ sutvÃ saddhaæ paÂilabhati, tattha yÃ vÅmaæsÃ
ussÃhanÃ tulanÃ upaparikkhÃ, ayaæ sutamayÅpa¤¤Ã, tathÃ sutena nissayena yÃ vÅmaæsÃ
tulanÃ upaparikkhÃ manasÃnupekkhanÃ, ayaæ cintÃmayÅpa¤¤Ã. ImÃhi dvÅhi pa¤¤Ãhi-4.
ManasikÃrasampayuttassa yaæ ¤Ãïaæ uppajjati dassanabhumiyaæ vÃ bhÃvanÃbhumiyaæ vÃ
ayaæ bhÃvanÃmayÅpa¤¤Ã. Parato ghosÃ sutamayÅpa¤¤Ã. PaccattasamÆÂÂhitÃ
yonisomanasikÃrÃ cintÃmayÅpa¤¤Ã, yaæ parato ca ghosena paccattasamuÂÂhitena ca
yonisomanasikÃrena ¤Ãïaæ uppajjati ayaæ bhÃvanÃmayÅpa¤¤Ã. 

Yassa imÃ dve pa¤¤Ã atthi sutamayÅ cintÃmayÅ ca, ayaæ ugghaÂita¤¤Æ, yassa sutamayÅ
pa¤¤Ã atthi cintÃmayÅ natthi ayaæ vipa¤cita¤¤Æ. -5. Yassa neva sutamayÅ pa¤¤Ã atthÅ na
cintÃmayÅ, ayaæ neyyo. 

SÃyaæ dhammadesanÃ kiæ desayati: cattÃri saccÃni dukkhaæ samudayaæ nirodhaæ maggaæ.
ùdÅnavo phalaæ ca dukkhaæ, assÃdo samudayo, nissaraïaæ nirodho, upÃyo Ãïatti ca maggo,
imÃni cattÃri saccÃni, idaæ dhammacakkaæ. 

1. Udatto - machasaæ = udatthÃ - sÅmu. 2. SamuÂÂhito - ne. A. 3. Tassa - ne. A. 4. ImÃsu
dvisu pa¤¤Ãsu - pu. 5. Vipavita¤¤u - sÅmu. 

[BJT Page 020] [\x  20/]     

YathÃ'ha bhagavÃ: "idaæ dukkhanti me bhikkhave bÃrÃïasiyaæ isipatane migadÃye anuttaraæ
dhammacakkaæ pavattitaæ appattivattiyaæ samaïena vÃ brÃhmaïena vÃ devena vÃ mÃrena
vÃ brÃhmunÃ vÃ kenaci vÃ lokasmiæ" (sabbaæ dhammacakkaæ)

Tattha aparimÃïÃ padÃ aparimÃïÃ akkharÃ aparimÃïÃ bya¤janÃ aparimÃïÃ ÃkÃrÃ neruttÃ
niddesÃ. Etasseva atthassa saækÃsanÃ pakÃsanÃ vivaraïÃ vibhajanÃ uttÃnÅkammaæ pa¤¤atti
itipi'daæ dukkhaæ ariyasaccaæ. 

"Ayaæ dukkhasamudayo'ti me bhikkhave bÃrÃïasiyaæ isipatane migadÃye anuttaraæ
dhammacakkaæ pavattitaæ [PTS Page 009] [\q   9/]      appativattiyaæ samaïena vÃ
brÃhmaïena vÃ devena vÃ mÃrena vÃ brahmunÃ vÃ kenaci vÃ lokasmiæ"

"Ayaæ dukkhanirodho'ti me bhikkhave bÃrÃïasiyaæ isipatane migadÃye anuttaraæ
dhammacakkaæ pavattitaæ appativattiyaæ samaïena vÃ brÃhmaïena vÃ devena vÃ mÃrena
vÃ brahmunÃ vÃ kenaci vÃ lokasmiæ"

"Ayaæ dukkhanirodhagÃminÅ paÂipadÃ'ti me bhikkhave bÃrÃïasiyaæ isipatane migadÃye
anuttaraæ dhammacakkaæ pavattitaæ appativattiyaæ samaïena vÃ brÃhmaïena vÃ devena
vÃ mÃrena vÃ brahmunÃ vÃ kenaci vÃ lokasmiæ"


Tattha aparimÃïÃ padÃ aparimÃïÃ akkharÃ aparimÃïÃ bya¤janÃ aparimÃïÃ ÃkÃrÃ neruttÃ
niddesÃ. Etasseva atthassa saækÃsanÃ pakÃsanÃ vivaraïÃ vibhajanÃ uttÃnÅkammaæ pa¤¤atti
itipi'daæ dukkhanirodhagÃminÅpaÂipadÃariyasaccaæ. 

Tattha bhagavÃ akkharehi saÇkÃseti, padehi pakÃseti, bya¤janehi vivarati, ÃkÃrehi vibhajati,
niruttÅhi uttÃnÅkaroti, ïiddesehi pa¤¤Ãpeti. -1. 

Tattha bhagavÃ akkharehi ca padehi ca ugghÃÂeti, -2. Bya¤janehi ca ÃkÃrehi ca vipa¤cayati,
niruttÅhi ca niddesehi ca vitthÃreti. Tattha ugghÃÂanÃ-3. ùdi, vipa¤canÃ majjhe, vitthÃraïÃ
pariyosÃnaæ. 

Soyaæ dhammavinayo ugghaÂÅyanto ugghaÂita¤¤upuggalaæ vineti, tena naæ Ãhu
ÃdikalyÃïoti, vipa¤ciyanto vipa¤cita¤¤Æpuggalaæ-4. Vineti, tena naæ Ãhu: majjhekalyÃïoti.
VitthÃrÅyanto neyyapuggalaæ vineti, tena naæ Ãhu: pariyosÃnakalyÃïoti. 

Tattha chappadÃni attho: saækÃsanÃ pakÃsanÃ vivaranÃ vibhajanÃ uttÃnÅkammaæ pa¤¤atti.
ImÃni chappadÃni attho. ChappadÃni bya¤janaæ: akkharaæ padaæ bya¤janaæ ÃkÃro nirutti
niddeso. ImÃni chappadÃni bya¤janaæ. TenÃha bhagavÃ: "dhammaæ vo bhikkhave desissÃmi
ÃdikalyÃïaæ majjhekalyÃïaæ pariyosÃnakalyÃïaæ sÃtthaæ sabya¤jananti". [PTS Page 010]
[\q  10/]      

1. Pa¤¤apeti - machasaæ 2. UgghaÂeti - machasaæ. 3. UgghaÂanÃ - machasaæ 4. Vipavita¤¤Æ
- machasaæ. 

[BJT Page 022] [\x  22/]     

"Kevala"nti lokuttaraæ, na missaæ lokiyehi dhammehi; "paripuïïa"nti paripÆraæ anÆnaæ
anatirekaæ; "parisuddhaæ"ti nimmalaæ sabbamalÃpagataæ pariyodÃtaæ upaÂÂhitaæ
sabbavisesÃnaæ. Idaæ vuccati tathÃgatapadaæ itipi tathÃgatanisevitaæ itipi tathÃgatÃra¤jitaæ-1.
Itipi. Ato cetaæ brahmacariyaæ pa¤¤Ãyati. TenÃha bhagavÃ: "kevala paripuïïaæ
parisuddhaæ brahmacariyaæ pakÃsessÃmÅ"ti, 

Kesaæ ayaæ dhammadesanÃ: yogÅnaæ. TenÃha ÃyasmÃ mahÃ kaccÃyano: 

"AssÃdÃdÅnavatÃ - nissaraïampi ca phalaæ upÃyo ca, 
ùïatti ca bhagavato - yogÅnaæ desanÃhÃro"ti. 

Niyutto desanÃhÃro. 

3. 1. 2
VicayahÃravihaÇgo

Tattha katamo vicayo hÃro: "yaæ pucchitaæ ca vissajjitaæ cÃ" ti gÃthÃ, ayaæ vicayo hÃro. Kiæ
vicinati: padaæ vicinati pa¤haæ vicinati vissajjanaæ vicinati pubbÃparaæ vicinati assÃdaæ
vicinati ÃdÅnavaæ vicinati nissaraïaæ vicinati phalaæ vicinati upÃyaæ vicinati Ãïattiæ vicinati
anugÅtiæ vicinati sabbe nava suttante vicinati. 

YathÃ kiæ bhave-2. : YathÃ ÃyasmÃ ajito pÃrÃyane bhagavantaæ pa¤haæ pucchati. 

1. "Kenassu nivuto loko (iccÃyasmÃ ajito)
Kenassu nappakÃsati
KissÃbhilepanaæ-3. BrÆsi
Kiæsu tassa mahabbhayaæ" ti. 

ImÃni cattÃri padÃni pucchitÃni, so eko pa¤ho; kasmÃ; ekavatthupariggahÃ, [PTS Page 011]
[\q  11/]      evaæ hi Ãha: "kenassu nivuto loko" lokÃdhiÂÂhÃnaæ pucchati. "Kenassu
nappakÃsatÅ"ti lokassa appakÃsanaæ pucchati. "KissÃbhilepanaæ brÆsÅ" ti lokassa abhilepanaæ
pucchati. "Kiæsu tassa mahabbhayaæ"ti tasseva lokassa mahÃbhayaæ pucchati. Loko tividho:
kilesaloko bhavaloko indriyaloko. 

1. TathÃgatara¤jitaæ - sÅmu. Machasaæ
2. Bhaveyya - pu. 
3. KiæsvÃbhilepanaæ - pu. 

[BJT Page 024] [\x  24/]     

Tattha vissajjanÃ: 

2. "AvijjÃya nivuto loko (ajitÃti bhagavÃ)
VivicchÃ-1. PamÃdÃ nappakÃsati, 
JappÃbhilepanaæ brÆmi
Dukkhamassa mahabbhaya"nti. 

ImÃni cattÃri padÃni imehi catÆhi, padehi vissajjitÃni, paÂhamaæ paÂhamena, dutiyaæ
dutiyena, tatiyaæ tatiyena, catutthaæ catutthena, "kenassu nivuto loko"ti pa¤he "avijjÃya
nivuto loko"ti vissajjanÃ, nÅvaraïehi nivuto loko, avijjÃ nÅvaraïÃhi sabbe sattÃ; yathÃha
bhagavÃ: "sabbasattÃnaæ bhikkhave sabbapÃïÃnaæ sabbabhÆtÃnaæ pariyÃyato ekameva
nÅvaraïaæ vadÃmi, yadidaæ avijjÃ; avijjÃnÅvaraïÃ hi sabbe sattÃ sabbaso ca bhikkhave
avijjÃya nirodhÃ cÃgÃ paÂinissaggÃ natthi sattÃnaæ nÅvaraïanti vadÃmÅ"ti. Tena ca
paÂhamassa padassa vissajjanÃ yuttÃ. 

"Kenassu nappakÃsatÅ"ti pa¤he "vivicchÃ pamÃdÃ nappakÃsatÅ"ti vissajjanÃ, yo puggalo
nÅvaraïehi nivuto so vivicchati, vivicchÃ nÃma vuccati vicikicchÃ, so vicikicchanto
nÃbhisaddahati, anabhisadda hanto viriyaæ nÃrabhati akusalÃnaæ dhammÃnaæ pahÃnÃya
kusalÃnaæ dhammÃnaæ sacchikiriyÃya, so idhapamÃdamanuyutto viharati, pamatto sukke
dhamme na upÃdiyati, tassa te anupÃdiyamÃnÃ nappakÃsanti, yathÃha bhagavÃ: 

3. "DÆre santo pakÃsanti bhimavantoca pabbato, 
Asantettha na dissanti rattikhittÃ-2. YathÃ sarÃ. "

"Te guïehi pakÃsanti kittiyÃ ca yasena cÃ"ti. [PTS Page 012] [\q  12/]      tena ca dutiyassa
padassa vissajjanÃ yuttÃ. 

"KissÃbhilepanaæ brÆsÅ"ti pa¤he- "chappÃbhilepanaæ brÆmi"ti vissajjanÃ, chappÃ nÃma
vuccati taïhÃ, sÃ kathaæ abhilimpati; yathÃha bhagavÃ: 

"Ratto atthaæ na jÃnÃti ratto dhammaæ na passati, 
Andhantamaæ tadÃ hoti yaæ rÃgo sahate tara"nti. 

SÃ'yaæ taïhÃ Ãsattibahulassa puggalassa evaæ abhijappÃti karitvÃ tattha loko abhilitto nÃma
bhavati. Tena ca tatiyassa padassa vissajjanÃ yuttÃ. 

1. VevicchÃ - machasaæ. 
2. Rattaæ dhittÃ -machasaæ. 
[BJT Page 026] [\x  26/]     

"Kiæsu tassa mahabbhaya"nti pa¤he "dukkhamassa mahabbhaya"nti vissajjanÃ. Duvidhaæ
dukkhaæ: kÃyikaæ ca cetasikaæ ca. Yaæ kÃyikaæ idaæ dukkhaæ, yaæ cetasikaæ idaæ
domanassaæ. Sabbe sattÃ hi dukkhassa ubbijjanti natthi bhayaæ dukkhena samasamaæ, kuto
vÃ pana tassa uttaritaraæ, tisso dukkhatÃ: dukkhadukkhatÃ vipariïÃmadukkhatÃ saækhÃra
dukkhatÃ; tattha loko odhiso kadÃci karahaci dukkhadukkhatÃya muccati, tathÃ
vipariïÃmadukkhatÃya. Taæ kissa hetu: honti loke appÃ bÃdhÃpi dÅghÃyukÃpi.
SaækhÃradukkhatÃya pana loko anupÃdisesÃya nibbÃnadhÃtuyÃ muccati, tasmÃ
saæsÃradukkhatÃ dukkhaæ lokassÃti katvÃ dukkhamassa mahabbhayanti. Tena ca catutthassa
padassa vissajjanÃ yuttÃ. TenÃha bhagavÃ: "avijjÃya nivuto loko"ti. 

5. "Svanti sabbadhi sotÃ (iccÃyasmÃ ajito)
SotÃnaæ kiæ nivÃraïaæ, 
SotÃnaæ saævaraæ brÆhi
Kena sotÃ pithiyare"ti-1. 

ImÃni cattÃri padÃni pucchitÃni. Te dve pa¤hÃ; kasmÃ: ime hi bavhadhivacanena pucchitÃ.
[PTS Page 013] [\q  13/]      evaæ samÃpannassa lokassa evaæ saÇkiliÂÂhassa lokassa kiæ
vodÃnaæ vuÂÂhÃnaæ iti: evaæ hi Ãha: "savanti sabbadhi sotÃ"ti. AsamÃbhitassa savanti
abhijjhÃvyÃpÃda pamÃdabahulassa. Tattha yÃ abhijjhÃ ayaæ lobho akusalamÆlaæ, yo byÃpÃdo
ayaæ doso akusalamÆlaæ, yo pamÃdo ayaæ moho akusalamÆlaæ. Tassevaæ asamÃhitassa
chasu Ãyatanesu taïhÃ savanti: rÆpataïhÃ saddataïhÃ gandhataïhÃ rasataïhÃ
phoÂÂhabbataïhÃ dhammataïhÃ. YathÃha bhagavÃ: "savatÅti kho bhikkhave channe'taæ
ajjhattikÃnaæ ÃyatanÃnaæ adhivacanaæ. 
Cakkhu savati manÃpikesu rÆpesu, amanÃpikesu paÂiha¤¤ati, 

Sotaæ savati manÃpikesu saddesu, amanÃpikesu paÂiha¤¤ati, 
GhÃnaæ savati manÃpikesu gandhesu, amanÃpikesu paÂiha¤¤ati, 
JivhÃ savati manÃpikesu rasesu, amanÃpikesu paÂiha¤¤ati, 
KÃyo savati manÃpikesu phoÂÂhabbesu, amanÃpikesu paÂiha¤¤ati, 
Mano savati manÃpikosu dhammesu amanÃpikesu paÂiha¤¤atÅ"ti. 

Iti sabbÃ ca savati sabbathÃ ca savati. TenÃha: "savanti sabbadhi sotÃ"ti. "SotÃnaæ kiæ
nivÃraïa"nti pariyuÂÂhÃna vighÃtaæ pucchati, idaæ vodÃnaæ. "SotÃnaæ saævaraæ brÆhi kena
sotÃ pithiyare"ti anusayasamugghÃtaæ pucachati, idaæ vuÂÂhÃnaæ. 

Tattha ÇgassajjanÃ-2. 

6. "YÃni sotÃni lokasmiæ (ajitÃti bhagavÃ)
Sati tesaæ nivÃraïaæ, 
SotÃnaæ saævaraæ brÆmi
Pa¤¤Ãyete pithiyare"ti. 

1. Pidhiyare - machasaæ 2. VisajjanÃ - machasaæ. 

[BJT Page 028] [\x  28/]     

KÃyagatÃya satiyÃ bhÃvitÃya bahulÅkatÃya cakkhu nÃvi¤chati manÃpikesu rÆpesu
amanÃpikesu na paÂiha¤¤ati. 
Sotaæ nÃvi¤chati manÃpikesu saddesu, amanÃpikesu na paÂiha¤¤ati, ghÃnaæ nÃvi¤chati
manÃpikesu gandhesu, amanÃpikesu na paÂiha¤¤ati, jivhÃ nÃvi¤chati manÃpikesu rasesu,
amanÃpikesu na paÂiha¤¤ati, kÃyo nÃvi¤chati manÃpikesu phoÂÂhabbesu, amanÃpikesu na
paÂiha¤¤ati, mano nÃvi¤chati manÃpikesu dhammesu amanÃpikesu na paÂiha¤¤atÅ"ti. Kena
kÃraïena saævuttanivÃritattÃ [PTS Page 014] [\q  14/]      indriyÃnaæ, kena te saævutÃ
nivÃritÃ: satiÃrakkhena, tenÃha bhagavÃ: "sati tesaæ nivÃraïa"nti. 

Pa¤¤Ãya anusayÃ pahÅyanti, anusayesu pahÅnesu pariyuÂÂhÃnÃ pahÅyanti, tassa-1.
Anusayassa pahÅnattÃ. Taæ yathÃ bandhavantassa rukkhassa anavasesamuluddharaïe kate
pupphaphalapavÃla-2. §kurasantati samucchinnÃ bhavati. PidahitÃ paÂicchannÃ, kena:
pa¤¤Ãya. TenÃha bhagavÃ: "pa¤¤Ãyeta pithÅyareti"-3. 

7. "Pa¤¤Ã ceva satÅ ca (iccÃyasmÃ ajito)
NÃmarÆpaæ ca mÃrisa;
Etaæ me puÂÂho pabrÆhi
Katthe'taæ uparujjhatÅ"ti. 

8. Yametaæ pa¤haæ apucchi ajita, taæ vadÃmi te, 
Yattha nÃma¤ca rÆpa¤ca asesaæ uparujjhati;
Vi¤¤Ãïassa nirodhena etthetaæ uparujjhati"ti

Ayaæ pa¤ho-4. Anusandhiæ pucchati, anusandhiæ pucchanto kiæ pucchati: anupÃdisesaæ
nibbÃnadhÃtuæ, tÅïi ca saccÃni saÇkhatÃni nirodhadhammÃni dukkhaæ samudayo maggo,
nirodho asaÇkhato. Tattha samudayo dvisu bhumisu pahÅyati: dassana bhumiyÃ ca
bhÃvanÃbhumiyÃ ca. Dassanena tÅïi saæyojanÃni pahÅyanti: sakkÃyadiÂÂhi vicikicchÃ
sÅlabbataparÃmÃso: bhÃvanÃya sattasaæyojanÃni pahÅyanti: kÃmacchando byÃpÃdo rÆparÃgo
arÆparÃgo mÃno uddhaccaæ avijjÃ ca niravasesÃ-5. TedhÃtuke imÃni dasa sa¤¤ojanÃni,
pa¤corambhÃgiyÃni pa¤cuddhambhÃgiyÃni. [PTS Page 015] [\q  15/]      tattha tÅïi
saæyojanÃni sakkÃyadiÂÂhi vicikicchÃ sÅlabbataparÃmÃso ana¤¤Ãta¤¤ÃssÃmÅtindriyaæ
adhiÂÂhÃya nirujjhanti, satta saæyojanÃni kÃmacchando bayÃpÃdo rÆparÃgo arÆparÃgo mÃno
uddhaccaæ avijjÃ ca niravasesÃ a¤¤indriyaæ adhiÂÂhÃya nirujjhanti. 
Yaæ pana evaæ jÃnÃti: "khÅïÃ me jÃtÅ"ti idaæ khaye ¤Ãïaæ, nÃparaæ itthattÃyÃ"ti pajÃnÃti
idaæ anuppÃde ¤Ãïaæ, imÃni dve ¤ÃïÃni a¤¤ÃtÃvindriyaæ, tattha ya¤ca
ana¤¤Ãta¤¤assÃmitÅndriyaæ ya¤ca a¤¤indriyaæ imÃni aggaphalaæ arahattaæ pÃpuïantassa
nirujjhanti. Tattha ya¤ca khaye ¤Ãïaæ yaæ ca

1. Kissa - machasaæ. 2. Pallava - machasaæ. 3. VidhÅyareti - machasaæ 4. Pa¤he - machasaæ
5. AvijjÃvasesÃ - machasaæ

[BJT Page 030] [\x  30/]     

AnuppÃde ¤Ãïaæ imÃni dve ¤ÃïÃni ekÃ pa¤¤Ã, api ca Ãrammaïasaæketena dve nÃmÃni
labhanti: khÅïÃ me jÃtÅti pajÃnantassa khaye ¤Ãïanti nÃmaæ labhati; nÃparaæ itthattÃyÃti
pajÃnantassa anuppÃde ¤Ãïaæ'ti nÃmaæ labhati. SÃ pajÃnanaÂÂhena pa¤¤Ã yathÃdiÂÂhaæ
apilÃpanaÂÂhena sati. 

Tattha ye pa¤cupÃdÃnakkhandhÃ idaæ nÃmarÆpaæ. Tattha ye phassapa¤camakÃ dhammÃ
idaæ nÃmaæ, yÃni pa¤cindriyÃni rÆpÃni idaæ rÆpaæ, tadubhayaæ nÃmarÆpaæ
vi¤¤Ãïasampayuttaæ. Tassa nirodhaæ bhagavantaæ pucchanto ÃyasmÃ ajito pÃrÃyane
evamÃha. 

9. "Pa¤¤Ã ceva sati ca (iccÃyasmÃ ajito) nÃmarÆpa¤ca mÃrisa, 
Etaæ me puÂÂho pabrÆhi katthe'taæ uparujjhatÅ"ti. 

Tattha sati ca pa¤¤Ã ca cattÃri indriyÃni, sati dve indriyÃni: satindriyaæ ca samÃdhindriyaæ
ca, pa¤¤Ã dve indriyÃni: pa¤¤indriyaæ ca viriyindriyaæ ca yÃ imesu catusu indriyesu
saddahanÃ okappanÃ idaæ saddhindriyaæ. 

Tattha yÃ saddhÃdhipatateyyÃ cittekaggacatÃ ayaæ chandasamÃdhi, samÃhite citte kilesÃnaæ
vikkhambhanatÃya paÂisaÇkhÃnabalena vÃ bhÃvanÃbalena vÃ idaæ pahÃnaæ-1. [PTS Page 016 
[\q  16/]     ,] tattha ye assÃsapassÃsÃ vitakkavicÃrÃ sa¤¤ÃvedayitÃ sarasaÇkappÃ ime
saÇkhÃrÃ, iti purimako ca chandasamÃdhi kilesavikkhambhanatÃya ca pahÃnaæ ime ca
saÇkhÃrÃ, tadubhayaæ chandasamÃdhipadhÃnasaækhÃrasamannÃgataæ iddhipÃdaæ bhÃveti
vivekanissitaæ virÃganissitaæ nirodhanissitaæ vossaggapariïÃmiæ. 

Tattha yÃ viriyÃdhipatateyyÃ cittekaggatÃ ayaæ viriyasamÃdhi, samÃhite citte kilesÃnaæ
vikkhambhanatÃya paÂisaÇkhÃnabalena vÃ bhÃvanÃbalena vÃ idaæ pahÃnaæ tattha ye
assÃsapassÃsÃ vitakkavicÃrÃ sa¤¤ÃvedayitÃ sarasaÇkappÃ ime saÇkhÃrÃ, iti purimako ca
viriyasamÃdhi kilesavikkhambhanatÃya ca pahÃnaæ ime ca saÇkhÃrÃ, tadubhayaæ
viriyasamÃdhipadhÃnasaækhÃrasamannÃgataæ iddhipÃdaæ bhÃveti vivekanissitaæ
virÃganissitaæ nirodhanissitaæ vossaggapariïÃmiæ. 

Tattha yÃ cittÃdhipatateyyÃ cittekaggatÃ ayaæ cittasamÃdhi, samÃhite citte kilesÃnaæ
vikkhambhanatÃya paÂisaÇkhÃnabalena vÃ bhÃvanÃbalena vÃ idaæ pahÃnaæ tattha ye
assÃsapassÃsÃ vitakkavicÃrÃ sa¤¤ÃvedayitÃ sarasaÇkappÃ ime saÇkhÃrÃ, iti purimako ca
cittasamÃdhi kilesavikkhambhanatÃya ca pahÃnaæ ime ca saÇkhÃrÃ, tadubhayaæ
cittasamÃdhipadhÃnasaækhÃrasamannÃgataæ iddhipÃdaæ bhÃveti vivekanissitaæ
virÃganissitaæ nirodhanissitaæ vossaggapariïÃmiæ. 

Tattha yÃ vÅmaæsÃdhipatateyyÃ cittekaggatÃ ayaæ vÅmaæsÃsamÃdhi, samÃhite citte kilesÃnaæ
vikkhambhanatÃya paÂisaÇkhÃnabalena vÃ bhÃvanÃbalena vÃ idaæ pahÃnaæ tattha ye
assÃsapassÃsÃ vitakkavicÃrÃ sa¤¤ÃvedayitÃ sarasaÇkappÃ ime saÇkhÃrÃ, iti purimako ca
vÅmaæsÃsamÃdhi kilesavikkhambhanatÃya ca pahÃnaæ ime ca saÇkhÃrÃ, tadubhayaæ
vÅmaæsÃsamÃdhipadhÃnasaækhÃrasamannÃgataæ iddhipÃdaæ bhÃveti vivekanissitaæ
virÃganissitaæ nirodhanissitaæ vossaggapariïÃmiæ. Sabbo samÃdhi ¤ÃïamÆlako
¤ÃïapubbaÇgamo ¤ÃïÃnuparivatti. 

1. PadhÃnaæ - pu. 

[BJT Page 032] [\x  32/]     

10. YathÃ pure tathÃ pacchÃ yathÃ pacchÃ tathÃ pure, 
YathÃ divÃ tathÃ rattiæ yathÃ rattiæ tathÃ divÃ. 

Iti vivaÂena cetasÃ apariyonaddhena sappabhÃsaæ cittaæ bhÃveti. Pa¤cindriyÃni kusalÃni
cittasahabhuni citte uppajjamÃne uppajjanti, citte nirujjhamÃne nirujjhanti. NÃmarÆpaæ ca
vi¤¤Ãïahetukaæ vi¤¤Ãïapaccayanibbattaæ. Tassa maggena hetu upacchinno, vi¤¤Ãïaæ
anÃhÃraæ anahinanditaæ apatthitaæ appatthitaæ appaÂisandhikaæ, taæ nirajajjhati,
nÃmarÆpampi ahetukaæ appaccayaæ punabbhavaæ na nibbattayati, [PTS Page 017] [\q  17/] 
    evaæ vi¤¤Ãïassa nirodhÃ pa¤¤Ã ca sati ca nÃmarÆpa¤ca nirujjhati. TenÃha bhagavÃ: 

11. "Yametaæ pa¤haæ apucchi ajita taæ vadÃmi te, 
Yattha nÃmaæ ca rÆpa¤ca asesaæ uparujjhati, 
Vi¤¤Ãïassa nirodhena etthe'taæ uparujjhatÅ"ti. 

12. "Ye ca saÇkhÃtadhammÃse (iccayasmÃ ajito)
Ye ca sekhÃ puthu idha, 
Tesaæ me nipako iriyaæ puÂÂho pabrÆhi mÃrisÃ"ti

ImÃni tÅïi padÃni pucchitÃni. Te tayo pa¤hÃ, kissa: sekhÃsekha
vipassanÃpubbaÇgamapahÃnayogena. Eva¤hi Ãha: "ye ca saÇkhÃta dhammÃse"ti arahantaæ-1.
Pucchati. "Ye ca sekhÃ puthu idhÃ"ti sekhaæ pucchati. "Tesaæ me nipako iriyaæ puÂÂho
pabrÆhi mÃrisÃ"ti vipassanÃpubbaÇgamaæ pahÃnaæ pucchati. Tattha vissajjanÃ: 

13. "KÃmesu nÃbhigijjheyya (ajitÃti bhagavÃ)
ManasÃ nivilo siyÃ, 
Kusalo sabbadhammÃnaæ sato bhikkhÆ paribbaje"ti. 

Bhagavato sabbaæ kÃyakammaæ ¤ÃïapubbaÇgamaæ ¤ÃïÃnuparivatti, sabbaæ vacÅkammaæ
¤ÃïapubbaÇgamaæ ¤ÃïÃnuparivatti, sabbaæ manokammaæ ¤ÃïapubbaÇgamaæ
¤ÃïÃnuparivatti, atÅte aæse appaÂihataæ ¤Ãïadassanaæ, anÃgate aæse appaÂihataæ
¤Ãïadassanaæ, paccuppanne aæse appaÂihataæ ¤Ãïadassanaæ. 
1. Arahattaæ - sÅmu, machasaæ. 

[BJT Page 034] [\x  34/]     

Ko ca ¤Ãïadassanassa paÂighÃto: [PTS Page 018] [\q  18/]      yaæ anicce dukkhe
anattaniye-1. Ca a¤¤Ãnaæ adassanaæ, ayaæ ¤Ãïadassanassa paÂighÃto. YathÃ idha puriso
tÃrakarÆpÃni passeyya no ca gaïanasaÇkatena jÃneyya, ayaæ ¤Ãïadassanassa paÂighÃto.
Bhagavato pana appaÂihataæ ¤Ãïadassanaæ, anÃvaraïa¤ÃïadassanÃ hi buddhÃ bhagavanto. 

Tattha sekhena dvÅsu dhammesu cittaæ rakkhitabbaæ: gedhÃ ca rajanÅyesu dhammosu dosÃ
ca pariyuÂÂhÃniyesu. Tattha yÃ icchÃ mucchÃ patthanÃ pihÃyanÃ-2. KÅÊanÃ, taæ bhagavÃ
cÃrento evamÃha: "kÃmesu nÃbhigijjheyyÃ"ti. 

"ManasÃ nÃvilo siyÃ"ti pariyuÂÂhÃnavighÃtaæ Ãha. 

TathÃ hi: sekho abhigijjhanto asamuppannaæ ca kilesaæ uppÃdeti uppannaæ ca kilesaæ
phÃtikaroti yo pana anÃvilasaÇkappo anabhigijjhanto vÃyamati, so anuppannÃnaæ pÃpakÃnaæ
akusalanaæ dhammÃnaæ anuppÃdÃya chandaæ janeti vÃyamati viriyaæ Ãrabhati cittaæ
paggaïhÃti padahati, so uppannÃnaæ pÃpakÃnaæ akusalÃnaæ dhammÃnaæ pahÃnÃya
chandaæ janeti vÃyamati viriyaæ Ãrabhati cittaæ paggaïhÃti padahati, so anuppannÃnaæ
kusalÃnaæ dhammÃnaæ uppÃdÃya chandaæ janeti vÃyamati viriyaæ Ãrabhati cittaæ
paggaïhÃti padahati, so uppannÃnaæ kusalÃnaæ dhammÃnaæ ÂhitiyÃ asammosÃya
bhÅyobhÃvÃya vepullÃya bhÃvanÃya pÃripÆriyÃ chandaæ janeti vÃyamati viriyaæ Ãrabhati
cittaæ paggaïhÃti padahati. 

Katame ca anuppannÃ pÃpakÃ akusalÃ dhammÃ: kÃmavitakko vyÃpÃdavitakko
vihiæsÃvitakko, ime anuppannÃ pÃpakÃ akusalÃ dhammÃ. Katame uppannÃ pÃpakÃ akusalÃ
dhammÃ: anusayÃ akusala mÆlÃni, ime uppannÃ pÃpakÃ akusalÃ dhammÃ. Katame
anuppannÃ kusalÃ dhammÃ: yÃni sotÃpannassa indriyÃni, ime anuppannÃ kusalÃ dhammÃ.
[PTS Page 019] [\q  19/]      katame uppannÃ kusalÃdhammÃ: yÃni aÂÂhamakassa indriyÃni
ime uppannÃ kusalÃ dhammÃ, yena kÃmavitakkÃæ vÃreti idaæ satindriyaæ, yena
vyÃpÃdavitakkaæ cÃreti idaæ samÃdhÅndriyaæ, yena vihiæsÃvitakkaæ cÃreti idaæ
viriyindriyaæ, yena uppannuppannena pÃpake akusale dhamme nÃdhivÃseti pajahati
vinodeti byantÅkaroti anabhÃvaæ gameti idaæ pa¤¤indriyaæ, yÃ imesu catusu indriyesu
saddahanÃ okappanÃ idaæ saddhÅndriyaæ. Tattha saddhindriyaæ kattha daÂÂhabbaæ: catusu
sotÃpattiaÇgesu viriyindriyaæ kattha daÂÂhabbaæ: catusu sammappadhÃnesu. Satindriyaæ
kattha daÂÂhabbaæ: catusu satipaÂÂhÃnesu, samÃdhindriyaæ kattha daÂÂhabbaæ catusu
jhÃnesu. Pa¤¤indriyaæ kattha daÂÂhabbaæ: catusu ariya saccesu. Evaæ sekho sabbehi
kusalehi dhammehi appamatto vutto bhagavatÃ, anÃvilatÃya manasÃ. TenÃha bhagavÃ:
manasÃ nÃvilo siyÃ"ti. 

1. Anattani - machasaæ. 2. PiyÃyanÃ - machasaæ 
[BJT Page 036] [\x  36/]     

"Kusalo sabbadhammÃna"nti loko nÃma tividho: kilesaloko bhavaloko indriyaloko. Tattha
kilesalokena bhavaloko samudÃgacchati, so indriyÃni nibbatteti, indriyesu bhÃviyamÃnesu
neyyassa pari¤¤Ã bhavati. SÃ duvidhena upaparikkhitabbÃ: dassana pari¤¤Ãya ca
bhÃvanÃpari¤¤Ãya ca. YadÃ hi sekho ¤eyyaæ parijÃnÃti tadÃ nibbidÃsahagatehi
sa¤¤ÃmanasikÃrehi neyyaæ pari¤¤Ãtaæ bhavati. Tassa dve dhammÃ kosallaæ gacchanti:
dassanakosalla¤ca bhÃvanÃ kosalla¤ca. 

Taæ ¤Ãïaæ pa¤cavidhena veditabbaæ: abhi¤¤Ã pari¤¤Ã pahÃnaæ bhÃvanÃ sacchikiriyÃ. [PTS
Page 020] [\q  20/]      tattha katamÃ abhi¤¤Ã: yaæ dhammÃnaæ salakkhaïe-1. ¥Ãïaæ
dhammapaÂisambhidÃ atthapaÂisambhidÃ ca, ayaæ abhi¤¤Ã. Tattha katamÃ pari¤¤Ã: evaæ
abhijÃnitvÃ yÃ parijÃnanÃ idaæ kusalaæ idaæ akusalaæ idaæ sÃvajjaæ idaæ anavajjaæ idaæ
kaïhaæ idaæ sukkaæ idaæ sevitabbaæ idaæ na sevitabbaæ, ime dhammÃ evaæ gahitÃ idaæ
phalaæ nibbattenti tesaæ evaæ gahitÃnaæ ayaæ atthoti, ayaæ pari¤¤Ã. Evaæ parijÃnitvÃ tayo
dhammÃ avasiÂÂhÃ bhavanti: pahÃtabbÃ bhÃvetabbÃ sacchikÃtÃbbÃ ca. Tattha katame
dhammÃ pahÃtabbÃ; ye akusalÃ. Tattha katame dhammÃ bhÃvetabbÃ; ye kusalÃ. Tattha
katame dhammÃ sacchikÃtabbÃ; yaæ asaÇkhataæ-2. , Yo evaæ jÃnÃti, uyaæ vuccati atthakusalo
dhammakusalo kalyÃïakusalo phalatÃkusalo Ãyakusalo apÃyakusalo upayÃkusalo mahatÃ
kosallena samannÃgatoti. TenÃha bhagavÃ: "kusalo sabbadhammÃna"nti. 

"Sato bhikkhu pibbaje"ti tena diÂÂhadhammasukhavihÃratthaæ abhikkante paÂikkante Ãlokite
vilokite sammi¤jite-3. PasÃrite saÇghÃÂipattacÅvaradhÃraïe asite pÅte khÃyite sÃyite
uccÃrapassÃvakamme gate Âhite nisinne sutte jÃgarite bhÃsite tuïhÅbhÃve satena
sampajÃnena vihÃtabbaæ. ImÃ dve cariyÃ anu¤¤ÃtÃ bhagavatÃ: ekÃ visuddhÃnaæ ekÃ
visujjhantÃnaæ ke visuddhÃ: arahanto, ke visujjhantÃ: sekhÃ. KatakiccÃni hi arahato indriyÃni. 

Yaæ bojjhaæ taæ catubbidhaæ: dukkhassa pari¤¤Ãbhisamayena, samudayassa
pahÃnÃbhisamayena, maggassa bhÃvanÃbhisamayena, nirodhassa saccachikiriyÃbhi
samayena, idaæ catubbidhaæ bojjhaæ. Yo evaæ jÃnÃti ayaæ [PTS Page 021] [\q  21/]     
vuccati sato abhikkamati sato paÂikkamati khayÃ rÃgassa khayÃ dosassa khayÃ mohassa.
TenÃha bhagavÃ: "sato bhikkhu paribbaje"ti. TenÃha: 
14. "Kamesu nÃbhigijjheyya (ajitÃti bhagavÃ) manasÃ nivilo siyÃ, 
Kusalo sabbadhammÃnaæ sato bhikkhuparibbaje"ti. 

1. Sallakkhaïe - sÅmu. 2. YÃ asaækhatÃdhÃtu - a. 3. Sami¤jite - machasaæ 
[BJT Page 038] [\x  38/]     

Evaæ pucchitabbaæ evaæ vissajjitabbaæ suttassa ca anugÅti atthato ca bya¤janato ca
samÃnayitabbÃ-1. AtthÃpagataæ hi bya¤janaæ samphappalÃpaæ bhavati. Dunnikkhittassa
padabya¤janassa atthopi dunnayo bhavati. TasmÃ bya¤janÆpetaæ-2. SaÇgÃyitabbaæ suttaæ ca
pavicinitabbaæ kiæ idaæ suttaæ Ãhaccavacanaæ anusandhivacanaæ nÅtatthaæ neyyatthaæ
saækilesa bhÃgiyaæ vÃsanÃbhÃgiyaæ nibbedhabhÃgiyaæ asekhabhÃgiyaæ, kuhiæ imassa
suttassa sabbÃni saccÃni passitabbÃni, ÃdimajjhapariyosÃne'ti. Evaæ suttaæ pavicetabbaæ. 
TenÃha ÃyasmÃ mahÃkaccÃno: "yaæ pucchÅtaæ ca vissajjita¤ca suttassa yÃ ca anugÅtÅ"ti. 
Niyutto vicayo hÃro. 

3. 1. 3
YuttihÃravibhaÇgo

Tattha katamo yuttibhÃro: "sabbesaæ bhÃrÃna"nti ayaæ yuttihÃro. Kiæ yojeti-3. : CattÃro
mahÃpadesÃ: buddhÃpadeso saÇghÃpadeso sambahulattherÃpadeso ekattherÃpadeso: ime
cattÃro mahÃpadesÃ. TÃni padabya¤janÃni sutte otÃrayitabbÃni, vinaye sandassayitabbÃni,
dhammatÃyaæ upanikkhipitabbÃni. [PTS Page 022] [\q  22/]      katamasmiæ sutte
otÃrayitabbÃni: catusu ariyasaccesu. Katamasmiæ vinaye sandassayitabbÃni: rÃgavinaye
dosavinaye mohavinaye. Katamiyaæ-4. DhammatÃyaæ upanikkhipitabbÃni:
paÂiccasamuppÃda. Yadi catusu ariyasaccesu avatarati kilesavinaye sandissati dhammata¤ca
na vilometi, evaæ Ãsave na janeti. CatÆhi mahÃpadesehi yaæ yaæ yujjati yena yena yujjati
yathÃ yathÃ yujjati taæ taæ gahetabbaæ. 
Pa¤haæ pucchitena kati padÃni pa¤hoti padaso pariyo gÃhitabbaæ vicetabbaæ. Yadi sabbÃni
padÃni ekaæ atthaæ abhivadanti, eko pa¤ho. Atha cattÃri padÃni ekaæ ataæ abhivadanti, eko
pa¤ho. Atha tÅïi padÃni ekaæ abhivadanti, eko pa¤ho. Taæ upaparikkhamÃnena
a¤¤Ãtabbaæ: kiæ ime dhammÃ nÃnatthÃ nÃnÃbya¤janÃ, udÃhu imesaæ dhammÃnaæ eko attho
bya¤janameva nÃnanti. YathÃ kiæ bhave? YathÃ sÃ devatÃ bhagavantaæ pa¤haæ pucchati. 

1. SamÃnetabbÃ - machasaæ. 2. Atthabya¤janÆpetaæ - sÅmu, machasaæ, 3. Yojayati -
machasaæ 4. Katamissaæ - machasaæ
[BJT Page 040] [\x  40/]     

1. "KenassubbhÃhato loko kenassu paricÃrito, 
Kena sallena otiïïo kissa dhÆpÃyito sadÃ"ti

ImÃni cattÃri padÃni pucchitÃni. Te tayo pa¤hÃ. Kathaæ ¤Ãyati bhagavÃ hi devatÃya vissajjeti. 

2. "MaccunÃbbhÃhato loko jarÃya paricÃrito, 
TaïhÃsallena otiïïo icchÃdhupÃyito sadÃ"ti. 

Tattha jarÃ ca maraïa¤ca imÃni dve saÇkhatassa saÇkhatalakkhaïÃni, jarÃyÃæ Âhitassa
a¤¤athattaæ maraïaæ vayo. Tattha jarÃya ca maraïassa ca atthato nÃnattaæ, kena kÃraïena:
[PTS Page 023] [\q  23/]      gabbhagatÃpi hi miyanti na ca te jiïïÃ bhavanti, atati ca
devÃnaæ maraïaæ na ca tesaæ sarÅrÃni jiranti. Sakkateva jarÃya paÂikammaæ kÃtuæ na pana
sakkate maraïassa paÂikammaæ kÃtuæ, a¤¤atreva iddhimantÃnaæ iddhivisayÃ. 

Yaæ panÃha: "taïhÃsallena otiïïo"ti. Dissanti vÅtarÃgÃ jirantÃpi miyantÃpi, yadi ca yathÃ
jarÃmaraïaæ evaæ taïhÃpi siyÃ. Evaæ sante sabbe yobbanaÂÂhÃpi vigatataïhÃ siyuæ,
yathÃca taïhÃ dukkhassa samudayo evaæ jarÃmaraïampi siyÃ dukkhassa samudayo, na ca
siyÃ taïhÃ dukkhassa samudayÃ naibhi jarÃmaraïaæ dukkhassa samudayo, yathÃ ca taïhÃ
maggavajjhÃ evaæ jarÃmaraïampi siyÃ maggavajjhÃæ. ImÃya yuttiyÃ a¤¤ama¤¤ehi kÃraïehi
gavesitabbaæ. 

Yadi ca sandissati yuttisamÃruÊhaæ atthato ca a¤¤attaæ, bya¤jana topi gavesitabbaæ: salloti
vÃ dhÆpÃyananti vÃ imesaæ dhammÃnaæ atthato ekattaæ, na hi yujjati icchÃya ca taïhÃya ca
atthato a¤¤attaæ. TaïhÃya adhippÃye aparipÆramÃne navasu aghÃtavatthusu kodho ca
upanÃho ca uppajjati. ImÃya yuttiyÃ jarÃya ca maraïassa ca taïhÃya ca atto a¤¤attaæ. 

Yaæ panidaæ bhagavatÃ dvÅhi nÃmehi abhilapitaæ 'icchÃ'tipi 'taïhÃ'tipi, idaæ bhagavatÃ
bÃhirÃnaæ vatthunaæ Ãrammaïavasena dvÅhi nÃmehi ahilapitaæ "icchÃ"tipi "taïhÃ"tipi.
SabbÃ hi taïhÃ ajjhosÃnalakkhaïena eka lakkhaïo, yathÃ sabbo aggi uïahattalakkhaïena
eka lakkhaïo, api ca upÃdÃnavasena a¤¤ama¤¤Ãni nÃmÃni labhati: 'kaÂÂhaggÅ'tipi
tiïaggÅ'tipi 'sakalikaggÅ'tipi 'gomayaggÅ'tipi 'thusaggÅ'tipi 'saækÃraggÅ'tipi, sabbo hi aggÅ
uïhattalakkhaïova, evaæ sabbÃ taïhÃ ajjhosÃnalakkhaïena [PTS Page 024] [\q  24/]     
ekalakkhaïÃ. Api tu ÃrammaïaupÃdÃnavasena a¤¤ama¤¤ehi nÃmehi ahila tÃ: "icchÃ" itipi
"taïhÃ" itipi "sallo" itipi "dhupayÃnÃ" itipi "saritÃ" itipi "visattikÃ" itipi "sineho" itipi
"kilamatho"

[A.] DevatÃputta - atthavagga


[BJT Page 042] [\x  42/]     

Itipi 'latÃ' itipi 'ma¤¤anÃ' itipi 'bandho' itipi 'ÃsÃ' itipi 'pipÃsÃ' itipi 'abhinandanÃ' itipi. SabbÃ
hi taïhÃ ajjhosÃnalakkhaïena ekalakkhaïÃ, yathÃ ca vevacane vuttÃ: 

3. "ùsÃ pihÃ ca-1. AbhinandanÃ ca
AnekadhÃtusu sarÃ patiÂÂhitÃ, 
A¤¤ÃïamÆlappabhavÃ pajappitÃ
SabbÃ mayÃ byantikatÃ samÆlakÃ-2. "Ti. 

TaïhÃyetaæ vevacanaæ, yathÃha bhagavÃ: "rÆpe tissa avigatarÃgassa avigatachandassa
avigatapemassa avigatapipÃsassa avigatapariÊÃhassa avigatataïhassa, (evaæ)
VedanÃya avigatarÃgassa avigatachandassa avigatapemassa avigatapipÃsassa
avigatapariÊÃhassa avigatataïhassa, 
Sa¤¤Ãya avigatarÃgassa avigatachandassa avigatapemassa avigatapipÃsassa
avigatapariÊÃhassa avigatataïhassa, 
SaÇkhÃresu avigatarÃgassa avigatachandassa avigatapemassa avigatapipÃsassa
avigatapariÊÃhassa avigatataïhassa, 
Vi¤¤Ãïe avigatarÃgassa avigatachandassa avigatapemassa avigatapipÃsassa
avigatapariÊÃhassa avigatataïhassa, (sabbaæ suttaæ vitthÃretabbaæ) taïhÃyetaæ vevacanaæ,
evaæ yujja ti. 
Sabbo dukkhÆpacÃro kÃmataïhÃsaÇkhÃramÆlako, na pana yujjati sabbo nibbidÆpacÃro
kÃmataïhÃparikkhÃmÆlako, imÃya yuntiyÃ a¤¤ama¤¤ehi kÃraïehi gavesitabbaæ. 

YathÃ hi-3. BhagavÃ rÃgacaritassa puggalassa asubhaæ deseti. Dosa caritassa bhagavÃ
puggalassa mettaæ deseti, mohacaritassa bhagavÃ puggalassa paÂiccasamuppÃdaæ deseti,
yadi hi bhagavÃ rÃgacaritassa puggalassa mettaæ cetovimuttiæ deseyya sukhaæ vÃ paÂipadaæ
dandhÃbhi¤¤aæ sukhaæ vÃ paÂipadaæ dhippÃbhi¤¤aæ vipassanÃpubbaÇgamaæ vÃ pahÃnaæ
deseyya, na yujjati desanÃ. Evaæ yaæ ki¤ci rÃgassa anulomappahÃnaæ dosassa
anulomappahÃnaæ [PTS Page 025] [\q  25/]      mohassa anulomappahÃnaæ sabbaæ ta æ
vicayena hÃrena vicinitvÃ yuttiyahÃrena yojetabbaæ yÃvatikÃ ¤Ãïassa bhumi. 

MettÃvihÃrissa sato vyÃpÃdo cittaæ pariyÃdÃya ÂhassatÅti na yujjati desanÃ, bayÃpÃdo
pahÃnaæ abbhatthaæ gacchatÅti yujjati desanÃ karuïÃvihÃrissa sato vihesÃ cittaæ pariyÃdÃya
ÂhassatÅti na yujjati desanÃ, vihesÃ pahÃnaæ abbhatthaæ gacchatÅti yujjati desanÃ. MuditÃ
vihÃrissa sato arati cittaæ pariyÃdÃya ÂhassatÅti na yujjati desanÃ, arati pahÃnaæ abbhatthaæ
gacchatÅti yujjati desanÃ. UpekkhÃvihÃrissa sato rÃgo cittaæ pariyÃdÃya ÂhassatÅti na yujjati
desanÃ, rÃgo pahÃnaæ abbhatthaæ gacchatÅti yujjati desanÃ. AnimittavihÃrissa sato
nimittÃnusÃri tena teneva vi¤¤Ãïaæ pavattatÅti na yujjati desanÃ, nimittappahÃnaæ
abbhatthaæ gacchatÅti yujjati desanÃ. Asmiti

1. PipÃsi - sÅmu. 
2. SamÆlikÃ - sÅmu. 
3. YathÃ ha - sÅmu. 

[BJT Page 044] [\x  44/]     

Vigataæ, ayamahasmiti na samanupassÃmi. Atha ca pana me kismiti kathasmiti vicikicchÃ
kathaækathÃsallaæ cittaæ pariyÃdÃya ÂhassatÅti na yujjati desanÃ, vicikicchÃ
kathaækathÃsallaæ pahÃnaæ abbhatthaæ gacchatÅti yujjati desanÃ. 

YathÃ vÃ pana paÂhamaæ jhÃnaæ samÃpannassa sato kÃmarÃgabyÃpÃdÃ visesÃya
saævattantÅti na yujjati desanÃ, hÃnÃya saævattantÅti yujjati desanÃ. AvitakkasahagatÃ vÃ
sa¤¤ÃmanasikÃrÃ hÃnÃya saævattantÅti na yujjati desanÃ, visesÃya saævattantÅti yujjati
desanÃ. Dutiyaæ jhÃnaæ samÃpannassa sato vitakkavicÃrasahagatÃ sa¤¤ÃmanasikÃrÃ visesÃya
saævÃttantÅti na yujjati desanÃ, hÃnÃya saævattantÅti yujjati desanÃ. UpekkhÃ sukhasahagatÃ
vÃ sa¤¤Ã manasikÃrÃ hÃnÃya saævattantÅti na yujjati desanÃ, visesÃya saævattantÅti yujjati
desanÃ. [PTS Page 026] [\q  26/]      tatiyaæ jhÃnaæ samÃpannassa sato pÅtisukhasahagatÃ
sa¤¤ÃmanasikÃrÃ visesÃya saævattantÅti na yujjati desanÃ, hÃnÃya saævattantÅti yujjati
desanÃ. UpekkhÃsati pÃrisuddhisahagatÃ vÃ sa¤¤ÃmanasikÃrÃ hÃnÃya saævattantÅti na yujjati
desanÃ, misesÃya saævattantÅti yujjati desanÃ. Catutthaæ jhÃnaæ samÃpannassa sato
upekkhÃsukhasahagatÃ sa¤¤Ã manasikÃrÃ visesÃya saævattantÅti na yujjati desanÃ, hÃnÃya
saævattantÅti yujjati desanÃ, ÃkÃsÃna¤cÃyatanasahagatÃ vÃ sa¤¤Ã manasikÃrÃ hÃnÃya
saævattantÅti na yujjati desanÃ, visesÃya saævattantÅti yujjati desanÃ. 

ùkÃsÃna¤cÃyatanaæ samÃpannassa sato rÆpasahagatÃ sa¤¤Ã manasikÃrÃ visesÃya
saævattantÅti na yujjati desanÃ, hÃnÃya saævattantÅti yujjati desanÃ.
Vi¤¤Ãïa¤cÃyatanasahagatÃ vÃ sa¤¤Ã manasikÃrÃ hÃnÃya saævattÃntÅti na yujjati desanÃ,
visesÃya saævattantÅti yujjati desanÃ. Vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ samÃpannassa sato
ÃkÃsÃna¤cÃyatanasahagatÃ sa¤¤ÃmanasikÃrÃ visesÃya saævattantÅti na yujjati desanÃ, hÃnÃya
saævattantÅti yujjati desanÃ. ùki¤ca¤¤ÃyatanasahagatÃ vÃ sa¤¤ÃmanasikÃrÃ hÃnÃya
saævattantÅti na yujjati desanÃ, visesÃya saævattantÅti yujjati desanÃ. ùki¤ca¤¤Ãyatanaæ
samÃpannassa sato vi¤¤Ãïa¤cÃyatana sahagatÃ sa¤¤ÃmanasikÃrÃ visesÃya saævattantÅti na
yujjati desanÃ, hÃnÃya saævattantÅti yujjati desanÃ. Nevasa¤¤ÃnÃsa¤¤ÃyatanasahagatÃ vÃ
sa¤¤ÃmanasikÃrÃ hÃnÃya saævattantÅti na yujjati desanÃ, visesÃya saævattantÅti yujjati
desanÃ, nevasa¤¤ÃnÃsa¤¤Ãyatanaæ samÃpannassa sato sa¤¤ÆpacÃrÃ visesÃya saævattantÅti na
yujjati desanÃ, hÃnÃya saævattantÅti yujjati desanÃ. Sa¤¤ÃvedayitanirodhasahagatÃ vÃ
sa¤¤ÃmanasikÃrÃ hÃnÃya saævattantÅti na yujjati desanÃ. VisesÃya saævattantÅti yujjati
desanÃ. KallatÃparicitaæ cittaæ na ca abhinÅhÃraæ khamatÅti na yujjati desanÃ,
kallatÃparicitaæ cittaæ atha ca abhinÅhÃraæ khamatÅti yujjati desanÃ. Evaæ sabbe nava
suttantÃ yathÃdhammaæ yathÃvinayaæ [PTS Page 027] [\q  27/]      yathÃsatthusÃsanaæ
sabbato vicayena bhÃrena vivinitvÃ yuttihÃrena yojetabbÃ'ti. TenÃha ÃyasmÃ mahÃkÃccÃno:
"sabbesaæ hÃrÃnaæ yÃ bhumi yo ca gocaro tesaæ"ti. 

Niyutto yuttihÃro. 

[BJT Page 046] [\x  46/]     

3. 1. 4
PadaÂÂhÃnahÃravibhaÇgo

Tattha katamo padaÂÂhÃno hÃro: "dhammaæ deseti jino"ti ayaæ padaÂÂhÃno hÃro. Kiæ deseti:
sabbadhammayÃthÃva asampaÂivedhalakkhaïÃ avijjÃ, tassÃ vipallÃsÃ padaÂÂhÃnaæ
ajjhesÃnalakkhaïÃ taïhÃ, tassÃ piyarÆpaæ sÃtarÆpaæ padaÂÂhÃnaæ. Patthanalakkhaïo lobho,
tassa adinnÃdÃnaæ padaÂÂhÃnaæ. VaïïasaïÂhÃnabya¤janahanalakkhaïo subhasa¤¤Ã tassÃ
indriyÃsaævaro padaÂÂhÃnaæ. SÃsavaphassa upagamanalakkhaïÃ sukhasa¤¤Ã, tassÃ assÃdo
padaÂÂhÃnaæ. SaÇkhatalakkhaïÃnaæ dhammÃnaæ asamanupassanalakkhaïÃ niccasa¤¤Ã,
tassÃ vi¤¤Ãïaæ padaÂÂhÃnaæ. Aniccasa¤¤Ã dukkhasa¤¤Ã asamanupassanalakkhaïÃ
attasa¤¤Ã, tassÃ nÃmakadÃyo padaÂÂhÃnaæ. 

SabbadhammasampaÂivedhalakkhaïÃ vijjÃ, tassÃ sabbaæ neyyaæ padaÂÂhÃnaæ.
Cittavikkhepa paÂisaæharaïalakkhaïo samatho, tassa asubhÃ padaÂÂhÃnaæ.
IcchÃvacarapaÂisaæharaïalakkhaïo alobho. Tassa adinnÃdÃnÃ veramaïÅ padaÂÂhÃnaæ.
AbyÃpajjha-1. Lakkhaïo adoso, tassa pÃïÃtipÃtÃ veramaïÅ padaÂÂhÃnaæ. Catthu
avippaÂipÃdana-2. Lakkhaïo amoho. Tassa sammÃpaÂipatti padaÂÂhÃnaæ.
VinÅlakavipubbakagahanalakkhaïÃ asubhasa¤¤Ã, tassÃ nibbidÃ padaÂÂhÃnaæ; sÃsavaphassa
parijÃnanalakkhaïÃ dukkhasa¤¤Ã, tassÃ vedanÃ padaÂÂhÃnaæ. SaÇkhatalakkhaïÃnaæ
dhammÃnaæ samanupassanalakkhaïÃ [PTS Page 028] [\q  28/]      aniccasa¤¤Ã, tassÃ
uppÃdavayÃ padaÂÂhÃnaæ sabbadhammÃnaæ abhinivesalakkhaïÃ anattasa¤¤Ã, tassÃ
dhammasa¤¤Ã padaÂÂhÃnaæ. 

Pa¤cakÃmaguïÃ kÃmarÃgassa padaÂÂhÃnaæ. Pa¤cindriyÃni rÆpÅni rÆparÃgassa padaÂÂhÃnaæ
chaÂÂhÃyatanaæ bhavarÃgassa padaÂÂhÃnaæ. NibbattibhÃvÃnupassitÃ pa¤cannaæ
upÃdÃnakkhandhÃnaæ padaÂÂhÃnaæ. PubbenivÃsÃnussati ¤Ãïadassanassa padaÂÂhÃnaæ. 

OkappalakkhaïÃ saddhÃ, adhimuttipaccupaÂÂhÃnÃ ca anÃvilalakkhaïo pasÃdo,
saæpasÅdanapaccupaÂÂhÃno ca. Abhipattiyana-3. LakkhaïÃ saddhÃ, tassÃ aveccappasÃdo,
padaÂÂhÃnÃ. AnÃvilalakkhaïo pasÃdo tassa saddhÃ padaÂÂhÃnaæ. ArÃmbhalakkhaïaæ
viriyaæ, tassa sammappadhÃnaæ padaÂÂhÃnaæ apilÃpanalakkhaïÃ sati, tassÃ satipaÂÂhÃnaæ
padaÂÂhÃnaæ. Ekaggalakkhaïo samÃdhi, tassa jhÃnÃni padaÂÂhÃnaæ. SampajÃnanalakkhaïÃ
pa¤¤Ã, tassÃ saccÃni padaÂÂhÃnaæ. 

1. AbyÃpajja - machasaæ
2. AvippaÂipatti - machasaæ
3. Abhipatthiyana - sÅmu. 

[BJT Page 048] [\x  48/]     

Aparo nayo: assÃdamanasikÃralakkhÃïo ayoniso manasikÃro, tassa avijjaja padaÂÂhÃnaæ.
SaccasammohanalakkhaïÃ avijjÃ, sÃ saÇkhÃrÃnaæ padaÂÂhÃnaæ.
PunabbhavavirohaïalakkhaïÃ saÇkhÃrÃ, te vi¤¤Ãïassa padaÂÂhÃnaæ.
Opapaccayikanibbattilakkhaïaæ vi¤¤Ãïaæ, taæ nÃmarÆpassa padaÂÂhÃnaæ.
NÃmakÃyarÆpakÃyasaÇghatalakkhaïaæ nÃma rÆpaæ, taæ saÊÃyatanassa padaÂÂhÃnaæ.
IndriyavavatthÃnalakkhaïaæ saÊÃyatanaæ, taæ phassassa padaÂÂhÃnaæ.
CakkhurÆpavi¤¤ÃïasannipÃtalakkhaïo phasso. So vedanÃya padaÂÂhÃnaæ:
iÂÂhÃniÂÂhÃnubhavanalakkhaïÃ vedanÃ sÃ taïhÃya padaÂÂhÃnaæ. AjjhosÃnalakkhanÃ taïhÃ,
sÃ upÃdÃnassapadaÂÂhÃnaæ. Opapaccayikaæ upÃdÃnaæ, taæ bhavassa padaÂÂhÃnaæ.
NÃmakÃyarÆpakÃyasambhavanalakkhaïo. Bhavo, so [PTS Page 029] [\q  29/]      jÃtiyÃ
padaÂÂhÃnaæ khandhÃnaæ pÃtubhavanalakkhaïÃ jÃti, sÃ jarÃya padaÂÂhÃnaæ.
UpadhiparipÃkalakkhaïÃ jarÃ, sÃ maraïassa padaÂÂhÃnaæ. JÅvitindriyaupacchedalakkhaïaæ
maraïaæ, taæ sokassa padaÂÂhÃnaæ. UssukkakÃrako soko, so paridevassa padaÂÂhÃnaæ.
LÃlappakÃrako paridevo, so dukkhassa padaÂÂhÃnaæ. KÃyasampÅÊanaæ dukkhaæ, taæ
domanassassa padaÂÂhÃnaæ. CittapÅÊanaæ domanassaæ, taæ upÃyÃsassa padaÂÂhÃnaæ.
OdahanakÃrako upÃyÃso, so bhavassa padaÂÂhÃnaæ. ImÃni bhavaÇgÃni yadÃ samaggÃni
nibbattÃni bhavanti so bhavo, taæ saæsÃrassa padaÂÂhÃnaæ. 

NÅyyanikalakkhaïo maggo, so nirodhassa padaÂÂhÃnaæ. Tittha¤¤utÃ pita¤¤utÃya
daÂÂhÃnaæ. Pita¤¤utÃ matta¤¤utÃya padaÂÂhÃnaæ. Matta¤¤utÃ atta¤¤utÃya padaÂÂhÃnaæ.
Atta¤¤utÃ pubbekatapu¤Ã¤atÃya padaÂÂhÃnaæ, pubbekatapu¤¤atÃ patirÆpadesavÃsassa
padaÂÂhÃnaæ. PatirÆpadesavÃso sappurisÆpanissayassa padaÂÂhÃnaæ. SappurisÆpanissayo
attasammÃpaïidhÃssa padaÂÂhÃnaæ. AttasammÃ païidhÃnaæ sÅlÃnaæ padaÂÂhÃnaæ. SÅlÃni
avippaÂisÃrassa padaÂÂhÃnaæ avippaÂisÃro pÃmujjassa padaÂÂhÃnaæ. PÃmÆjjaæ pÅtiyÃ
padaÂÂhÃnaæ. PÅti passaddhiyÃ padaÂÂhÃnaæ. Passaddhi sukhassa padaÂÂhÃnaæ. Sukhaæ
samÃdhissa padaÂÂhÃnaæ. SamÃdhi yathÃbhÆta¤Ãïadassanassa padaÂÂhÃnaæ. YathÃbhÆta
¤Ãïadassanaæ nibbidÃya padaÂÂhÃnaæ. NibbidÃ virÃgassa padaÂÂhÃnaæ. VirÃgo vimuttiyÃ
padaÂÂhÃnaæ. Vimutti vimutti¤Ãïadassanassa padaÂÂhÃnaæ. Evaæ yo koci upanissayo yo
koci paccayo sabbo so padaÂÂhÃnaæ. TenÃha ÃyasmÃ mahÃkaccÃno: "dhammaæ deseti jino"ti. 

Niyutto padaÂÂhÃno hÃro. [PTS Page 030] [\q  30/]      
[BJT Page 050] [\x  50/]     

3. 1. 5
LakkhaïahÃravihaÇgo

Tattha katamo lakkhaïo hÃro: vuttamhi ekadhamme"ti ayaæ lakkhaïo hÃro. Kiæ lakkhayati;
ye dhamma ekalakkhaïÃ tesaæ dhammÃnaæ ekasmiæ dhamme vutte avasiÂÂhÃ dhammÃ
vuttÃ bhavanti. YathÃ kiæ bhave; yatÃha bhagavÃ: "cakkhuæ bhikkhave anavaÂÂhitaæ ittaraæ
parittaæ pabhaÇgu parato dukkhaæ byasanaæ calaæ kukkulaæ saÇkhÃraæ vadhakaæ
amittamajjhe". Imasmiæ cakkhusmiæ vutte avasiÂÂhÃni ajjhattikÃni ÃyatanÃni vuttÃni
bhavanti. Kena kÃraïena; sabbÃni hi cha ajjhattikÃni ÃyatanÃni vadhakaÂÂhena
ekalakkhaïÃni. 

YathÃ cÃha bhagavÃ: "atÅte rÃdha, rÆpe anapekkho hohi, anÃgataæ rÆpaæ mÃ abhinandi
paccuppannassa rÆpassa nibbidÃya virÃgÃya nirodhÃya cÃgÃya paÂinissaggÃya paÂipajja,
imasmiæ rÆpakkhendhe vutte avasiÂÂhÃ khandhÃ vuttÃ bhavanti. Kena kÃraïena: sabbe hi
pa¤cakkhandhÃ yamakovÃdasutte vadha)kaÂÂhena ekalakkhaïÃ vuttÃ yathÃ cÃha bhagavÃ: 

1. "Yesaæ ca susamÃraddhÃ niccaæ kÃyagatÃ sati, 
Akiccaæ tena sevanti kicce sÃtaccakÃrino"
Iti kÃyagatÃya satiyÃ vuttÃya vuttÃ bhavanti vedanÃgatÃ sati cittagatÃ sati dhammagatÃ ca.
TathÃ 'yaæ ki¤ci diÂÂhaæ vÃ sutaæ vÃ mutaæ vÃ"ti vutte vuttaæ bhavati vi¤¤Ãtaæ. 
YathÃ cÃha bhagavÃ:[PTS Page 031] [\q  31/]      "tasmÃtiha tvaæ bhikkhu kÃye kÃyÃnupassÅ
viharati: ÃtÃpÅ sampajÃno satimÃ vineyya loke abhijjhÃdomanassaæ, vedanÃsu
vedanÃnupassÅ viharati ÃtÃpi sampajÃno satimÃ vineyya loke abhijjhÃdomanassaæ, citte
cittÃnupassÅ viharati ÃtÃpi sampajÃno satimÃ vineyya loke abhijjhÃdomanassasaæ, dhammesu
dhammÃnupassÅ viharati ÃtÃpi sampajÃno satimÃ vineyya loke abhijjhÃdomanassaæ. "

"ùtÃpÅ" ti viriyindriyaæ; "sampajÃno" ti pa¤¤indriyaæ; "satimÃ" ti satindriyaæ; "vineyya loke
abhijjhÃdomanassaæ"ti samÃdhindriyaæ; evaæ kÃye kÃyÃnupassino viharato cattÃro
satipaÂÂhÃnÃ bhÃvanÃ pÃripÆriæ gacchanti. Kena kÃraïena: ekalakkhaïattÃ catunnaæ
indriyÃnaæ. Catusu satipaÂÂhÃnesu bhÃviyamÃnesu cattÃro sammappadhÃnÃ bhÃvanÃ
pÃripÆriæ gacchanti. Catusu sammappadhÃnesu bhÃviyamÃnesu cattÃro iddhipÃdÃ bhÃvanÃ
pÃripÆriæ gacchanti. Catusu iddhipÃdesu bhÃviyamÃnesu pa¤cindriyÃni bhÃvanÃ pÃripÆriæ
gacchanti. Pa¤casu indriyesu bhÃviyamÃnesu pa¤ca balÃni bhÃvanÃ pÃripÆriæ gacchanti.
Pa¤casu balesu bhÃviyamÃnesu satta bojjhaÇgÃ bhÃvanÃ pÃripÆriæ gacchanti. Sattasu
bojjhaÇgesu bhÃviyamÃnesu ariyo aÂÂhaÇgiko maggo bhÃvanÃ pÃripÆriæ gacchati. Sabbe ca-1.
BodhaÇgamÃ dhammÃ bodhipakkhiyÃ bhÃvanÃ pÃripÆriæ gacchanti. Kena kÃraïena: sabbe
hi bodhaÇgamÃ dhammÃ-2. BodhipakkhiyÃ nÅyÃnika-3. Lakkhaïena ekalakkhaïÃ. Te
ekalakkhaïattÃ bhÃvanÃ pÃripÆriæ gacchanti. 

1. Sabbeva - machasaæ. 
2. BojjhaÇgÃ dhammÃ - sÅmu. 
3. NiyyÃnika - machasaæ, neyyÃnika- pu. 

[BJT Page 052] [\x  52/]     

Evaæ akusalÃ dhammÃ ekalakkhaïattÃ pahÃnaæ abbhatthaæ gacchanti: catusu
satipaÂÂhÃnesu bhÃviyamÃnesu vipallÃsÃ pahÅyanti, ÃhÃrÃ cassa pari¤¤aæ gacchanti,
upÃdÃnehi anupÃdÃno bhavati, yogehi ca visaæyutto bhavati, gatthahi ca vippayutto bhavati,
Ãsavehi ca anÃsavo bhavati oghehi ca nittiïïo bhavati, sallehi ca visallo bhavati,
vi¤¤ÃïaÂÂhitiyo cassa pari¤¤aæ gacchanti, agatigamanehi ca na agatiæ gacchati, [PTS Page
032] [\q  32/]      evaæ akusalÃpi dhammÃ ekalakkhaïattÃ pahÃnaæ abbhatthaæ gacchanti. 

Yattha vÃ pana rÆpÅndriyaæ desitaæ, desitÃ tattheva rÆpadhÃtu rÆpakkhandho
rÆpa¤cÃyatanaæ. Yattha vÃ pana sukhÃ vedanÃ desitÃ, desitaæ tattha sukhindriyaæ
somanassindriyaæ dukkhasamudayo ca ariyasaccaæ. Yattha vÃ pana dukkhÃ vedanÃ desitÃ,
desitaæ tattha dukkhindriyaæ domanassindriyaæ dukkhaæ ca ariyasaccaæ. Yattha vÃ pana
adukkhamasukhÃ vedanÃ desitÃ, desitaæ tattha upekkhindriyaæ sabbo ca paÂiccasamuppÃdo.
Kena kÃraïena: adukkhamasukhÃya hi vedanÃya avijjÃ anuseti, avijjÃpaccayÃ saÇkhÃrÃ,
saÇkhÃrapaccayÃ vi¤¤Ãïaæ, vi¤¤ÃïapaccayÃ nÃmarÆpaæ, nÃmarÆpapaccayÃ saÊÃyatanaæ,
saÊÃyatanapaccayÃ phasso, phassapaccayÃ vedanÃ, vedanÃpaccayÃ taïhÃ, taïhÃpaccayÃ
upÃdÃnaæ, upÃdÃnapaccayÃ bhavo, bhavapaccayÃ jÃti, jÃtipaccayÃ jarÃmaraïaæ,
sokaparidevadukkhadomanassupÃyÃsÃ sambhavanti, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo hoti. So ca sarÃga-sadosa-samohasaækilesapakkhena hÃtabbo.
VÅtarÃga-vÅtadosa-vÅtamoha ariyadhammehi hÃtabbo. 
Evaæ ye dhammÃ ekalakkhaïÃ kiccato ca lakkhaïato ca sÃma¤¤ato ca cutupapÃtato ca tesaæ
dhammÃnaæ ekasmiæ dhamme vutte avasiÂÂhÃ dhammÃ vuttÃ bhavanti. TenÃha ÃyasmÃ
mahÃ kaccÃno: "vuttamhi ekadhamme"ti. 

Niyutto lakkhaïo hÃro. 

3. 1. 6
CatubyuhahÃravibhaÇgo
Tattha katamo catubyÆho hÃro: "neruttamadhippÃyo"ti ayaæ bya¤janena suttassa nerutta¤ca
adhippÃyo ca nidÃna¤ca pubbÃparasandhi ca gavesitabbÃ. [PTS Page 033  [\q  33/]     -1.] 

1. Gavesitabbo - machasaæ

[BJT Page 054] [\x  54/]     

1. Tattha katamaæ neruttaæ; yÃ nirutti padasaæhitÃ yaæ dhammÃnaæ nÃmaso¤Ãïaæ, yadÃ hi
bhikkhu atthassa nÃmaæ jÃnÃti dhammassa ca nÃmaæ jÃnÃti, tathÃ tathÃ naæ abhiniropeti,
ayaæ vuccati atthakusalo dhammakusalo bya¤janakusalo niruttikusalo pubbÃparakusalo
desanÃkusalo atÅtÃdhivacanakusalo anÃgatÃdhivacanakusalo paccuppannÃdhivacanakusalo
itthÃdhivacanakusalo purisÃdhivacanakusalo napuæsakÃdhivacanakusalo
ekadhivacanakusalo anekÃdhivacanakusalo. Evaæ sabbÃnipi kÃtabbÃni janapadaneruttÃni
sabbÃ ca janapada niruttiyo, ayaæ nirutti padasaæhitÃ. 

2. Tattha katamo adhippÃyo;

1. "Dhammo have rakkhati dhammacÃriæ
Chattaæ mahantaæ yatha vassakÃle, 
EsÃnisaæso dhamme suciïïe
Na duggatiæ gacchati dhammacÃrÅ"ti. 

Idha bhagavato ko adhippÃyo; ye apÃyehi parimuccitukÃmÃ bhavissanti te dhammacÃrino
bhavissantÅti ayaæ ettha bhagavato adhippÃyo. 

2. "Coro yathÃ sandhimukhe gahÅto
SakammunÃ ha¤¤ate-1. Bajjhate ca, 
Evaæ ayaæ pecca pajÃ parattha
SakammunÃ ha¤¤ate-1. Bajjhate cÃ"ti. 

Idha bhagavato ko adhippÃyo; saæcetanikÃnaæ katÃnaæ kammÃnaæ upacitÃnaæ
dukkhavedanÅyÃnaæ aniÂÂhaæ asÃtaæ vipÃkaæ paccanubhavissatÅti, ayaæ ettha bhagavato
adhippÃyo. 

3. "SukhakÃmÃni bhÆtÃni yo daï¬ena vihiæsati, 
Attano sukhamesÃno pecca so na labhate sukhanti", 

Idha bhagavato ko adhippÃyo; ye sukhena atthikÃ bhavissanti te pÃpakammaæ na
karissa6ntÅti ayaæ ettha bhagavato adhippÃyo. [PTS Page 034] [\q  34/]      

4. "MiddhÅ yadÃ hoti mahagghaso ca
NiddÃyitÃ samparivattasÃyÅ, 
MahÃvarÃhoca nivÃpapuÂÂho
Punappunaæ gabbhamupeti mando"ti. 

Idha bhagavato ko adhippÃyo; ye jarÃmaraïena aÂÂÅyitukÃmÃ bhavissanti te bhavissanti
bhojane matta¤¤uno indriyesu guttadvÃro pubbarattÃpararattaæ jÃgariyÃnuyogamanuyuttÃ
vÅpassa kÃ kusalesu dhammesu sa gÃravÃ ca sabrahammacÃrÅsu theresu navesu
majjhamesÆti. Ayaæ ettha bhagavato adhippÃyo. 

1. Bha¤¤ati -machasaæ

[BJT Page 056] [\x  56/]     
5. "AppamÃdo amatapadaæ pamÃdo maccuno padaæ
AppamattÃ na miyanti ye pamattÃ yathÃ matÃ"ti. 

Idha bhagavato ko adhippÃyo; ye amatapariyesanaæ pariyesitukÃmÃ bhavissanti te
appamattÃ viharissantÅti, ayaæ ettha bhagavato adhippÃyo. Ayaæ adhippÃyo. 

3. Tattha katamaæ nidÃnaæ; yathÃ so dhaniyo gopÃlako bhagavantaæ Ãha: 

6. "Nandati puttehi puttimÃ
Gomiko gohi tatheva nandati, 
UpadhÅhi narassa nandanÃ
Na hi so nandati yo nirÆpadhÅ"ti. 

BhagavÃ Ãha: 

7. "Socati puttehi puttimÃ
Gomiko gohi tatheva socati, 
UpadhÅhi narassa6 socanÃ
Na hi so socati yo nirÆpadhi"ti. 

IminÃ vatthunÃ iminÃ nidÃnena evaæ ¤Ãyati: idha bhagavÃ bÃhirÃ pariggahaæ upadhiæ ÃhÃti. 

YathÃ ca mÃro pÃpimÃ gijjhakÆÂÃ pabbatÃ puthusÅlaæ pÃtesi bhagavÃ Ãha: [PTS Page 035]
[\q  35/]      

8. "Sacepi-1. Kevalaæ sabbaæ gijjhakÆÂaæ calessasi, 
Neva sammÃ vimuttÃnaæ buddhÃnaæ atthi i¤jitaæ. 

9. "Nabhaæ phaleyya paÂhavÅ valeyya
Sabbeva pÃïÃ udasantaseyyuæ, 
Sallampi ce urasi pakampayeyyuæ-2. 
UpadhÅsu tÃïaæ na karonti buddhÃ"ti. 

IminÃ vatthunÃ iminÃ nidÃnena evaæ ¤Ãyati: idha bhagavÃ kÃyaæ upadhiæ ÃhÃti. 

YathÃ cÃha: 

10. "Na taæ daÊhaæ bandhanamÃhu dhÅrÃ
YadÃyasaæ dÃrujaæ babbajaæ ca, -3. 
SÃrattarattÃ maïikuï¬alesu
Puttesu dÃresu ca yÃ apekkhÃ"ti

IminÃ vatthunÃ iminÃ nidÃnena evaæ ¤Ãyati: idha bhagavÃ bÃhiresu vatthusu taïhaæ ÃhÃti. 

1. Sacemaæ - saæ
2. Kampayeyuæ - machasaæ
3. Pabbaja¤ca - machasaæ

[BJT Page 058] [\x  58/]     

YathÃ cÃha: 

11. "Etaæ daÊhaæ bandhanamÃhu dhÅrÃ
OhÃrinaæ sithilaæ duppamu¤caæ, 
Etampi chetvÃna paribbajanti
Anapekkhino kÃmasukhaæ pahÃyÃ"ti

IminÃ vatthunÃ iminÃ nidÃnena evaæ ¤Ãyati: idha bhagavÃ bÃhira vatthukÃya taïhÃya
pahÃnaæ ÃhÃti. 

YathÃ cÃha: 

12. "ùturaæ asuciæ putiæ duggandhaæ dehanissitaæ, 
Paggharantaæ divÃ rattiæ bÃlÃnaæ abhinanditaæ"ti

IminÃ vatthunÃ iminÃ nidÃnena evaæ ¤Ãyati: idha bhagavÃ ajjhatti kavatthukÃya taïhÃya
pahÃnaæ ÃhÃti. 

YathÃ cÃha: [PTS Page 036] [\q  36/]      

13. "Ucchinda sinehamattano
Kumudaæ sÃradikaæva pÃïinÃ, 
Santimaggameva brÆhaya
NibbÃnaæ sugatena desita"nti. 

IminÃ vatthunÃ iminÃ nidÃnena evaæ ¤Ãyati: idha bhagavÃ ajjhattika vatthukÃya taïhÃya
pahÃnaæ ÃhÃti. Idaæ nidÃnaæ. 

4. Tattha katamo pubbÃparasandhi: 
YathÃha: 

14. "KÃmandhÃ jÃlasa¤jannÃ-1. TaïhÃchandanachÃditÃ, 
PamattabandhunÃ-2. BaddhÃ macchÃ'ca kuminÃmukhe
JarÃmaraïamanvanti vaccho khÅrapako'ca mÃtara"nti. 

Ayaæ kÃmataïhÃ vuttÃ. SÃ katamena pubbÃparena yujjati. 

YathÃ cÃha: 

15. "Ratto atthaæ na jÃnÃti ratto dhammaæ na passati, 
Andhantamaæ tadÃ hoti yaæ rÃgo sahate nara"nti. 

Iti andhatÃya ca sa¤channatÃya ca sÃyeva taïhÃ abhilapitÃ. Ya¤cÃha: "kÃmandhÃ
jÃlasa¤channÃ taïhÃchandanachÃditÃ"ti. Ya¤cÃha: "ratto atthaæ na jÃnÃti ratto dhammaæ na
passatÅ"ti. Imehi padehi pariyuÂÂhÃnehi sÃyeva taïhÃ abhilapitÃ. Yaæ andhakÃraæ ayaæ
dukkhasamudayo, yÃ ca taïhÃ ponobhavikÃ. 

1. JÃlasacchannÃ - sÅmu. 
2. BandhanÃ - pu. 

[BJT Page 060] [\x  60/]     

Ya¤cÃha: kÃmÃ"ti ime kilesakÃmÃ, ya¤cÃha: jÃlasa¤jannÃ"ti tesaæ yeva kÃmÃnaæ payogena
pariyuÂÂhÃnaæ dasseti, tasmÃ kilesavasena ca pariyuÂÂhÃnavasena ca taïhÃ bandhanaæ
vuttaæ. Ye edisikÃ te jarÃmaraïaæ anventi. [PTS Page 037] [\q  37/]      ayaæ bhagavatÃ
yathÃnikkhittagÃthÃbalena dassitÃ jarÃmaraïamanventÅ"ti. 
16. "Yassa papa¤cÃ ÂhitÅ ca natthi
SandÃnaæ-1. "PaÊighaæ ca vÅtivatto, 
Ta nittaïhaæ muniæ carantaæ
Na vijÃnÃti sadevakopi loko"ti. 

'Papa¤cÃ' nÃma: taïhÃdiÂÂhimÃnÃ tadahisaækhatÃ ca saÇkhÃrÃ 'Âhiti' nÃma: anusayÃ
'sandÃnaæ' nÃma taïhÃya pariyuÂÂhÃnaæ. YÃni chattiæsataïhÃya jÃliniyÃ vicaritÃni. 'PaÊighe'
nÃma: moho. Ye ca papa¤cÃ saÇkhÃrÃ yÃ ca Âhiti yaæ sandÃnaæ-1. Ca yaæ paÊighaæ ca yo
etaæ sabbaæ samatikkanto ayaæ vuccati nittaïho iti. 

Tattha pariyuÂÂhÃnasaÇkhÃrÃ diÂÂhadhammavedaniyÃ vÃ upapajjavedaniyÃ vÃ,
aparÃparivedanÅyÃ vÃ, evaæ taïhÃ tividhaæ phalaæ deti: diÂÂhe vÃ dhamme upajje vÃ apare
vÃ pariyÃye. Evaæ bhagavÃ Ãha: "yaæ lobhapakataæ kammaæ karoti kÃyena vÃcÃya manasÃ
tassa vipÃkaæ anubhoti diÂÂhe vÃ dhamme upapajje vÃ apare vÃ pariyÃye"ti. Idaæ bhagavato
pubbÃparena yujjati. Tattha pariyuÂÂhÃnaæ diÂÂhadhammavedanÅyaæ vÃ kammaæ
upapajjavedanÅyaæ vÃ kammaæ aparapariyÃya vedanÅyaæ-2. VÃ kammaæ. Evaæ kammaæ
tidhÃ vipaccati: diÂÂhe vÃ dhamme upapajje vÃ aparevÃ pariyÃye. YathÃha: "ya¤ce bÃlo idha
pÃïÃtipÃtÅ hoti, adinnÃdÃyÅ hoti, kÃmesu micchÃcÃrÅ hoti, musÃvÃdÅ hoti, pisunÃvÃco hoti,
pharusÃvÃco hoti, samphappalÃpÅ hoti, abhijjhÃhoti, vyÃpÃdo hoti, micchÃdiÂÂhi hoti, tassa
diÂÂhe vÃ dhamme vipÃkaæ paÂisaævedeti upapajje vÃ apare vÃ pariyÃye"ti. [PTS Page 038]
[\q  38/]      idaæ bhagavato pubbÃparena yujjati. Tattha pariyuÂÂhÃnaæ
paÂisaækhÃnabalena pahÃtabbaæ, saÇkhÃrÃ dassanabalena, chattiæsataïhÃvicaritÃni
bhÃvanÃbalena pahÃtabbÃnÅti. Evaæ taïhÃpi nidhÃ pahÅyati yÃ nittaïhatÃ ayaæ saupÃdisesÃ
nibbÃnadhÃtu, bhedÃ kÃyassa ayaæ anupÃdisesÃ nibbÃnadhÃtu. 

Papa¤ce nÃma vuccati anubandho, yaæ cÃha bhagavÃ: "papa¤ceti atÅtÃnÃgatapaccuppannaæ
cakkhuvi¤¤eyyaæ rÆpaæ ÃrabbhÃ"ti. Yaæ cÃha bhagavÃ: - "atÅte rÃdha, rÆpe anapekkhÃ hohi
anÃgataæ rÆpaæ mÃ abhinandi, paccuppannassa rÆpassa nibbidÃya virÃgÃya nirodhÃya
cÃgÃya paÂinissaggÃya paÂipajjÃ"ti. Idaæ bhagavato pubbÃparena 
1. SandhÃnaæ - katthavi. 
2. AparÃpariya vedanÅyaæ - sÅmu. 
AparÃpariyÃya vedanÅyaæ - machasaæ. 

[BJT Page 062] [\x  62/]     

Yujjati. Yo cÃpi papa¤co ye ca saÇkhÃrÃ yÃ ca atÅtÃnÃgatapaccuppannassa abhinandanÃ idaæ
ekatthaæ. Api ca a¤¤ama¤¤ehi padehi a¤¤ama¤¤ehi akkharehi a¤¤ama¤¤ehi bya¤janehi
aparimÃïÃ dhammadesanÃ vuttÃ bhagavatÃ. Evaæ suttena suttaæ saæsandayitvÃ
pubbÃparena saddhiæ yojayitvÃ suttaæ niddiÂÂhaæ bhavati. 

SavÃyaæ-1. PubbÃparasandhi catubbidho: atthasandhi bya¤janasandhi desanÃsandhi
niddosasandhiti. 

Tattha atthasandhi chappadÃni: saækÃsanÃ pakÃsanÃ vivaraïÃ vibhajanÃ uttÃnikammatÃ
pa¤¤attÅti. 

Bya¤janasandhi chappadÃni: akkharaæ padaæ bya¤janaæ ÃkÃro nirutti niddosoti. 

DesanÃsandhi: 

Na ca paÂhaviæ-2. NissÃya jhÃyati jhÃyÅ jhÃyati ca, 
Na ca Ãpaæ nissÃya jhÃyati jhÃyÅ jhÃyati ca, 
Na ca tejaæ nissÃya jhÃyati jhÃyÅ jhÃyati ca, [PTS Page 039] [\q  39/]      
Na ca vÃyuæ nissÃya jhÃyati jhÃyÅ jhÃyati ca, 
Na ca ÃkÃsÃna¤cÃyatanaæ nissÃya jhÃyati jhÃyÅ jhÃyati ca, 
Na ca vi¤¤Ãïa¤cÃyatanaæ nissÃya jhÃyati jhÃyÅ jhÃyati ca, 
Na ca Ãki¤cÃyatanaæ nissÃya jhÃyati jhÃyÅ jhÃyati ca, 
Na ca nevasa¤¤ÃnÃsa¤¤Ãyatanaæ nissÃya jhÃyati jhÃyÅ jhÃyati ca, 
Na ca imaæ lokaæ nissÃya na ca paraæ lokaæ nissÃya. JhÃyati jhÃyÅ jhÃyati ca, yamidaæ
ubhayamantarena diÂÂhiæ sutaæ mutaæ vi¤¤Ãtaæ pattaæ pariyesitaæ vitakkitaæ vicÃritaæ
manasÃnucintitaæ tampi na nissÃya jhÃyati jhÃyÅ jhÃyati ca, ayaæ sadevake loke samÃreka
sabrahmake sassamaïabrahmaïiyÃ pajÃya sadevamanussÃya anissitena cittena na ¤Ãyati
jhÃyanto. 

YathÃ mÃro pÃpimÃ godhikÃssa kulaputtassa vi¤¤Ãïaæ samanvesanto na jÃnÃti na passati.
So hi papa¤cÃtÅto taïhÃpahÃnena, diÂÂhinissayopissa nattÅ. YathÃ ca godhikassa evaæ
vakkalissa. Sadevakena lokena samÃrakena sabrahmakena sassamaïa brÃhmaïiyÃ pajÃya
sadevamanussÃya anissitacittÃ na ¤Ãyanti jhÃyamanÃ. Ayaæ desanÃsandhi. 

1. So cÃyaæ - machasaæ
2. Pathaviæ - machasaæ

[BJT Page 064] [\x  64/]     

Tattha katamo-1. Niddesasandhi: nissitacittÃ akusalapakkhena niddisitabbÃ. AnissitacittÃ
kusalapakkhena niddisitabbÃ. NissitacittÃ kilesena-2. NiddisitabbÃ. AnissitacittÃ vodÃnena
niddisitabbÃ. NisistacittÃ saæsÃrappavattiyÃ niddisitabbÃ. AnissitacittÃ saæsÃranivattiyÃ
niddisitabbÃ. NissitacittÃ taïhÃya ca avijjÃya ca niddisitabbÃ. AnissitacittÃ samathena ca
vipassanÃya ca niddisitabbÃ. NissitacittÃ ahirikena ca anottappena ca niddisitabbÃ.
AnissitacittÃ hiriyÃ ca ottappena ca niddisitabbÃ. NissitacittÃ asatiyÃ ca asampaja¤¤ena ca
niddisitabbÃ, anissitacittÃ satiyÃ ca sampaja¤¤ena ca niddisitabbÃ, nissitacittÃ ayoniyÃ ca
[PTS Page 040] [\q  40/]      ayoniso manasikÃrena ca niddisitabbÃ. AnissitacittÃ yoniyÃ ca
yoniso manasikÃrena ca niddisitabbÃ. NissitacittÃ kosajjena ca dovacassena ca niddisatabbÃ,
anissitacittÃ viriyÃrambhena ca sovacassena ca niddisitabbÃ, nissitacittÃ assaddhiyena ca
pamÃdena ca niddisitabbÃ. AnissitacittÃ saddhÃya ca appamÃdena ca niddisitabbÃ.
NissitacittÃ asaddhammasavaïena ca asaævarena ca niddisitabbÃ. AnissitacittÃ
saddhammasavaïena ca saævarena ca niddisitabbÃ. NissitacittÃ abhijjhÃya ca byÃpÃdena ca
niddisitabbÃ. AnissitacittÃ anabhijjhÃya ca abyÃpÃdena ca niddisitabbÃ. NissitacittÃ
nÅvaraïehi ca saæyojani yehi ca niddisitabbÃ. AnissitacittÃ rÃga virÃgÃya ca cetovimuttiyÃ
avijjÃvirÃgÃya ca pa¤¤ÃvimuttiyÃ niddisatabbÃ. NissitacittÃ ucchedadiÂÂhiyÃ ca
sassatadiÂÂhiyÃ ca niddisitabbÃ. AnissitacittÃ saupÃdisesÃya ca anupÃdisesÃya ca
nibbÃnadhÃtuyÃ niddisitibbÃ. Ayaæ niddesasandhi. TenÃha ÃyasmÃ mahÃkÃccÃyano:
"neruttamadhippÃyo"ti. 

Niyutto catubyÆho hÃro. 

3. 1. 7
ùvaÂÂahÃravibhaÇgo

Tattha katamo ÃvaÂÂo hÃro: "ekamhi padaÂÂhÃne"ti ayaæ. 

1. "ùrabhatha-3. Nikkhamatha-4. Yu¤jatha buddhasÃsane, 
DhunÃtha maccuno senaæ naÊÃgÃraæva ku¤jaro"ti. 

1. KatamÃ - sÅmu. 
2. Saækilesena - sÅmu. 
3. ùrambhata - machasaæ
4. Nikkamatha - machasaæ. 
[BJT Page 066] [\x  66/]     

"ùrabhatha nikkhamathÃ"ti viriyassa padaÂÂhÃnaæ. "Yu¤jatha buddhasÃsane"ti samÃdhissa
padaÂÂhÃnaæ. "DhunÃtha maccuno senaæ naÊÃgÃraæca ku¤jaro"ti pa¤¤Ãya padaÂÂhÃnaæ.
"ùrabhata nikkhamathÃ"ti viriyindriyassa padaÂÂhÃnaæ. "Yu¤jatha buddhasÃsane"ti
samadhindriyassa padaÂÂhÃnaæ. "DhunÃtha maccuno senaæ naÊÃgÃraæca ku¤jaro"ti
pa¤¤indriyassa padaÂÂhÃnaæ. [PTS Page 041] [\q  41/]      imÃni padaÂÂhÃnÃni desanÃ. 

Ayu¤jantÃnaæ vÃ sattÃnaæ yogo yu¤jantÃnaæ vÃ Ãrambho, tattha ye na yu¤janti te
pamÃdamÆlakÃ na yu¤janti. So pamÃdo duvidho: taïhÃmÆlako avijjÃmÆlako ca. Tattha
avijjÃmÆlako: yena a¤¤Ãïena nivuto ¤eyyaÂÂhÃnaæ nappajÃnÃti pa¤cakkhandho
uppÃdavayadhammÃti ayaæ avijjÃmÆlako. Yo taïhÃmÆlako so tividho: anuppannÃnaæ
bhogÃnaæ uppÃdÃya pariyesanto pamÃdaæ Ãpajjati, uppannÃnaæ bhogÃnaæ Ãrakkhanimittaæ
paribhoga nimitta¤ca pamÃdaæ Ãpajjati, ayaæ loke catubbido pamÃdo, ekavidho avijjÃya,
tividho taïhÃya. Tattha avijjÃya nÃmakÃyo padaÂÂhÃnaæ, taïhÃya rÆpakÃyo padaÂÂhÃnaæta.
Tiæ kissa hetu: rÆpÅsu bhavesu ajjhosÃnaæ arÆpÅsu sammobho. Tattha rÆpakÃyo
rÆpakkhandho nÃmakÃyo cattÃro arÆpino khandhÃ. Ime pa¤cakkhandhÃ katamena
upÃdÃnena saupÃdÃnÃ: taïhÃya ca avijjÃya ca. Tattha taïhÃ dve upÃdÃnÃni: kÃmÆpÃdÃnaæ
ca sÅlabbatupÃdÃna¤ca. AvijjÃ dve upÃdÃnÃni: diÂÂhupÃdÃna¤ca attavÃdÆpÃdÃna¤ca. Imehi
catÆhi upÃdÃnehi ye saupÃdÃnÃ khandhÃ idaæ dukkhaæ. CattÃri upÃdÃnÃni ayaæ samudayo.
Pa¤cakkhandhÃ dukkhaæ. Tesaæ bhagavÃ pari¤¤Ãya ca pahÃnÃya ca dhammaæ deseti,
dukkhassa pari¤¤Ãya samudayassa pahÃnÃya. 

Tattha yo tividho taïhÃmÆlako pamÃdo anuppannÃnaæ bhogÃnaæ uppÃdÃya pariyesati,
uppannÃnaæ bhogÃnaæ Ãrakkhaïaæ ca karoti paribhoganimitta¤ca. Tassa sampaÂivedhena
rakkhaïÃ paÂisaæharaïÃ, ayaæ samatho. So kathaæ bhavati: yadÃ jÃnÃti kÃmÃnaæ assÃdaæ ca
assÃdato ÃdÅnavaæ ca [PTS Page 042] [\q  42/]      ÃdÅnavato nissaraïaæ ca nissaraïato
okÃraæ ca saÇkilesaæ ca vodÃnaæ ca nekkhamme ca Ãnisaæsaæ, tattha yÃ vÅmaæsÃ
upaparikkhÃ ayaæ vipassanÃ. I me dve dhammÃ bhÃvanÃ pÃripÆriæ gacchanti: samatho ca
vipassanÃ ca. Imesu dvÅsu dhammesu bhÃviyamÃnesu dve dhammÃ pahÅyanti: taïhÃ ca
avijjÃ ca. Imesu dvÅsu dhammesu pahÅnesu cattÃri upÃdÃnÃni nirujjhanti, upÃdÃnanirodhÃ
bhavanirodho, bhavanirodhÃ jÃtinirodho, jÃtinirodhÃ 
[BJT Page 068] [\x  68/]     

JarÃmaraïaæ sokaparidevadukkhadomanassupÃyÃsÃ nirujjhanti, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa nirodho hoti. Iti purimakÃni ca dve saccÃni dukkhaæ samudayo ca,
samatho ca vipassanÃ ca maggo, bhavanirodho nibbÃnaæ. ImÃni cattÃri saccÃni. TenÃha
bhagavÃ: "Ãrabhatha nikkhamathÃ"ti. 

2. "YathÃpi mÆle anupaddave daÊhe
Chinnopi rukkho punareca rÆhati, 
Evampi taïhÃnusaye anuhate
Nibbattati dukkhamidaæ punappunaæ"

Ayaæ taïhÃnusayo, katamassÃ taïhÃya: bhavataïhÃya. Yo etassa dhammassa paccayo ayaæ
avijjÃ, avijjÃpaccayÃ hi bhavataïhÃ. Ime dve kilesÃ taïhÃ ca avijjÃ ca. TÃni cattÃri upÃdÃnÃni,
tehi catÆhi upÃdÃnehi ye saupÃdÃnÃ khandhÃ idaæ dukkhaæ, cattÃri upÃdÃnÃni ayaæ
samudayo, pa¤cakkhandho dukkhaæ, tesaæ bhagavÃ pari¤¤Ãya ca pahÃnÃya ca dhammaæ
deseti, dukkhassa pari¤¤Ãya samudayassa pahÃnÃya, [PTS Page 043] [\q  43/]      yena
taïhÃnusayaæ samuhanti-1. Ayaæ samatho, yena taïhÃnusayassa paccayaæ avijjaæ vÃrayati
ayaæ vipassanÃ, ime dve dhammÃ bhÃvanÃ pÃripÆriæ gacchanti: samatho ca vipassanÃ ca,
tattha samathassa phalaæ rÃgavirÃgÃ cetovimutti, vipassanÃya phalaæ avijjÃvirÃgÃ
pa¤¤Ãvimutti. Iti purimakÃni ca dve saccÃni dukkhaæ samudayo ca, samatho ca vipassanÃ
ca maggo, dve ca vimuttiyo nirodho, imÃni cattÃri saccÃni. TenÃha bhagavÃ: "yathÃpi mÆle
anupaddave"tÅ. 

3. "SabbapÃpassa akaraïaæ kusalassa upasampadÃ, 
Sacittapariyodapanaæ-2. Etaæ buddhÃna sÃsana"nti. 

SabbapÃpaæ nÃma tÅïi duccaritÃni: kÃyaduccaritaæ vacÅduccaritaæ manoduccaritaæ. Te dasa
akusalakammapathÃ: pÃïÃtipÃto adinnÃdÃnaæ kÃmesumicchÃcÃro musÃvÃdo pisunÃvÃcÃ
pharusÃvÃcÃ samphappalÃpo abhijjhÃ vyÃpÃdo micchÃdiÂÂhi. TÃni dve kammÃni cetanÃ
cetasika¤ca. Tattha yo ca pÃïÃtipÃto yÃ ca pisunÃvÃcÃ yÃ ca pharusÃvÃcÃ idaæ
dosasamuÂÂhÃnaæ, ya¤ca adinnÃdÃnaæ yo ca kÃmesumicchÃcÃro yo ca musÃvÃdo idaæ
lobhasamuÂÂhÃnaæ, yo samphappalÃpo idaæ mohasamuÂÂhÃnaæ. ImÃni satta kÃraïÃni
cetanÃkammaæ yÃ abhijjhÃ ayaæ lobho akusalamÆlaæ, yo byÃpÃdo ayaæ doso akusalamÆlaæ,
yÃ micchÃdiÂÂhi ayaæ micchÃmaggo. ImÃni tÅïi kÃraïÃni cetasikaæ kammaæ, tenÃha:
cetanÃkammaæ cetasikaæ kamminti. 

AkusalamÆlaæ payogaæ gacchattaæ catubbidhaæ agatiæ gacchati: chandÃ dosÃ bhayÃ mohÃ.
[PTS Page 044] [\q  44/]      tattha yaæ chandÃgatiæ gacchati idaæ lobhasamuÂÂhÃnaæ. Yaæ
dosÃgatiæ gacchati idaæ dosasamuÂÂhÃnaæ. Yaæ bhayÃ ca mohÃ ca agatiæ gacchati idaæ
mohasamuÂÂhÃnaæ. Tattha lobho asubhÃya pahÅyati, doso mettÃya, moho pa¤¤Ãya. TathÃ
lobho upekkhÃya pahÅyati, doso mettÃya ca karuïÃya ca, moho muditÃya pahÃnaæ
abbhatthaæ gacchati. TenÃha bhagavÃ: "sabbapÃpassa akaraïa"nti. 

1. SamÆhanti - machasaæ
2. Pariyodapanaæ - machasaæ. 

[BJT Page 070] [\x  70/]     

SabbapÃpaæ nÃma aÂÂha micchattÃni: micchÃdiÂÂhi micchÃsaækappo micchÃvÃcÃ
micchÃkammanto micchÃÃjÅvo micchÃvÃyÃmo micchÃsati micchÃsamÃdhi, idaæ vuccati
sabbapÃpaæ. Imesaæ aÂÂhannaæ micchattÃnaæ yÃ akiriyÃ akaraïaæ anajjhÃcÃro, idaæ vuccati
sabbapÃpassa akaraïaæ aÂÂhasu micchattesu pahÅnesu aÂÂhasammattÃni sampajjanti,
aÂÂhannaæ sammattÃnaæ yÃ kiriyÃ karaïaæ ajjhÃcÃro ayaæ vuccati "kusalassa upasampadÃ".
"Sacittapariyodapana"nati atÅtassa maggassa bhÃvanÃ kiriyaæ dassayati, citte pariyodapite
pa¤cakkhandhÃ pariyodapitÃ bhavanti. Evaæ hi bhagavÃ Ãha: "cetovisuddhatthaæ bhikkhave
tathÃgate brahmacariyaæ vussatÅ"-1. DuvidhÃ hi pariyodapanÃ nÅvaraïapahÃnaæ ca
anusayasamugghÃto ca. Dve ca pariyodapanabhumiyo, dassanabhumi ca bhÃvanÃbhumi ca.
Tattha yaæ paÂivedhena pariyodapeti, idaæ dukkhaæ, yato pariyodapeti ayaæ samudayo,
yena pariyodapeti ayaæ maggo, yaæ pariyodapitaæ ayaæ nirodho. ImÃni cattÃri saccÃni.
TenÃha bhagavÃ: "sabbapÃpÃssa akaraïa"nti. 

4. "Dhammo have rakkhati dhammacÃriæ
Chattaæ mahantaæ yatha vassakÃle, [PTS Page 045] [\q  45/]      
EsÃnisaæso dhamme suviïïe
Na duggatiæ gacchati dhammacÃrÅ"ti. 

Dhammo nÃma duvidho: indriyasaævaro maggo ca. Duggati nÃma duvidhÃ: devamanusse
vÃ upanidhÃya apÃyÃ duggati, nibbÃnaæ vÃ upanidhÃya sabbÃ upapattiyo duggati. Tattha yÃ
saævarasÅle akhaï¬a kÃritÃ ayaæ dhammo suviïïo apÃyehi rakkhati. Evaæ bhagavÃ Ãha:
"dvemÃ bhikkhave sÅlavato gatiyo devÃ ca manussÃ ca. 

Eva¤ca nÃlandÃyaæ nigame asikhandhakaputto gÃmaïÅ bhagavantaæ etadavoca: "brÃhmanÃ
bhante pacchÃbhumakÃ kÃmaï¬alukÃ sevÃla mÃlikÃ udakorohakÃ aggiparicÃrakÃ, te mataæ
kÃlakataæ uyyÃpenti nÃma sa¤¤Ãpenti nÃma saggaæ nÃma uggamenti-1. BhagavÃ pana
bhante pahoti tathÃ kÃtuæ, yathÃ sabbo loko kÃyassa bhedÃ parammaraïÃ sugatiæ saggaæ
lokaæ upapajjeyyÃ'ti. 

Tena hi gÃmaïÅ taæ yevettha paÂipucchissÃmi. YathÃ te khameyya tathÃ naæ byÃkareyyÃsi,
taæ kimmi¤¤asi gÃmaïÅ idhassa puriso pÃïÃtipÃtÅ adinnÃdÃyÅ kÃmesu micchÃcÃrÅ
musÃvÃdÅ pisunÃvÃco pharusÃvÃco samphappalÃpÅ abhijjhÃlÆ byapannacitto micchÃdiÂÂiko,
tamenaæ mahÃjanakÃyo saÇgamma samÃgamma ÃyÃceyya thomeyya pa¤jaliko
anuparisakkeyya: "ayaæ puriso kÃyassa bhedÃ parammaraïÃ sugatiæ saggaæ lokaæ
upapajjatu"ti, taæ kimma¤¤asi gÃmaïÅ apinu so puriso mahato janakÃyassa ÃyÃcanahetu vÃ
thomanahetu vÃ pa¤jalikaæ anuparisakkanahetu vÃ kÃyassa bhedÃ parammaraïÃ sugatiæ
saggaæ lokaæ upapajjeyyÃtaci, no hetaæ bhante. 

1. OkkÃmenti - machasaæ

[BJT Page 072] [\x  72/]     

SeyyathÃpi gÃmaïÅ puriso mahatiæ puthusilaæ gambhire udakarahade pakkhipeyya,
tamenaæ mahÃjanakÃyo [PTS Page 046] [\q  46/]      saÇgamma samÃgamma ÃyÃceyya
thomeyya pa¤jaliko anuparisakkeyya ummujja bho puthusile uplava bho puthusile
phalamuplava bho puthisile'ti. Taæ kimma¤¤asi gÃmaïÅ apinu sÃ mahatÅ puthusilÃ mahato
janakÃyassa Ãyacanahetu vÃ thomanahetu vÃ pa¤jalikaæ anuparisakkanahetu vÃ ummujjeyya
vÃ uppaveyya vÃ phalaæ vÃ uplaveyyÃti, no hetaæ bhante. Evameva kho gÃmaïÅ yo so
puriso pÃïÃtipÃtÅ adinnÃdÃyÅ kÃmesu micchÃcÃrÅ musÃvÃdÅ pisunÃvÃco pharusÃvÃco
samphappalÃpÅ abhijjhÃlÆ byÃpannacitto micchÃdiÂÂhiko, ki¤cÃpi naæ mahÃjanakÃyo
saÇgamma samÃgamma ÃyÃceyya thomeyya pa¤jaliko anuparisakkeyya: ayaæ puriso kÃyassa
bhedÃ parammaraïÃ sugatiæ saggaæ lokaæ upapajjatuti. Atha kho so puriso kÃyÃssa bhedÃ
parammaraïÃ apÃyaæ duggatiæ vinipÃtaæ nirayaæ upapajjeyya. 

. 1
Taæ kiæ ma¤¤asi gÃmaïÅ yo so puriso pÃïÃtipÃtÃ paÂivirato adinnÃdÃnÃ paÂivirato kÃmesu
micchÃcÃrÃ paÂivirato musÃvÃdÃ paÂivirato pisunÃvÃcÃ paÂivirato pharusÃvÃcÃ paÂivirato
samphappalÃpa paÂivirato abhijjhÃlÆ byÃpannacitto paÂivirato sammÃdiÂÂhiko, tame naæ
mahÃjanakÃyo saÇgamma samÃgamma ÃyÃceyya thomeyya pa¤jaliko anuparisakkeyya: ayaæ
puriso kÃyassa bhedÃ parammaraïÃ apÃyaæ duggatiæ vinipÃtaæ nirayaæ upapajjatuti. Taæ
kimma¤¤asi gÃmaïÅ apinÆ so puriso mahato janakÃyassa ÃyÃcana hetu vÃ thomanahetu vÃ
pa¤jalikaæ anuparisakkanahetu vÃ kÃyassa bhedÃ parammaraïÃ apÃyaæ duggatiæ vinipÃtaæ
nirayaæ. 1
UpapajjeyyÃti, no hetaæ bhante. SeyyathÃpi gÃmaïÅ puriso sappikumbhaæ vÃ telakumbhaæ
vÃ gambhÅraæ udakarahadaæ ogÃhitvÃ bhindeyya, tatra yassa-1. SasakkharakaÂhalaæ taæ-2.
AdhogÃmi assa, ya¤ca khavassa tatra sappi vÃ telaæ vÃ. Taæ uddhaægÃmi assa, tamenaæ
mahÃjanakÃyo saÇgamma samÃgamma ÃyÃceyya thomeyya pa¤jaliko anuparisakkeyya: osÅda
bho sappitela, saæsÅda bho sappitela, avaæ gaccha bho sappitelÃti. Taæ kimma¤¤asi gÃmaïÅ,
apinu [PTS Page 048] [\q  48/]      taæ sappitelaæ mahato janakÃyassa ÃyÃcana hetu vÃ
thomanahetu vÃ pa¤jalikaæ anuparisakkanahetu vÃ osÅdeyya vÃ saæsÅdeyya vÃ avaæ vÃ
gaccheyyÃti? No hetaæ bhante. Evameva kho gÃmaïi yo so puriso 
PÃïÃtipÃtÃ paÂivirato adinnÃdÃnÃ paÂivirato kÃmesu micchÃcÃrÃ paÂivirato musÃvÃdÃ
paÂivirato pisunÃvÃcÃ paÂivirato pharusÃvÃcÃ paÂivirato samphappalÃpÃ paÂivirato
abhijjhÃlÆ byÃpannacitto paÂivirato sammÃdiÂÂhiko, ki¤cÃpi naæ mahÃjanakÃyo saÇgamma
samÃgamma ÃyÃceyya thomeyya pa¤jaliko anuparisakkeyya: "ayaæ puriso kÃyassa bhedÃ
parammaraïÃ apÃyaæ duggatiæ, vinipÃtaæ nirayaæ upapajjatuti. Atha kho so puriso kÃyassa
bhedÃ parammaraïÃ sugatiæ saggaæ lokaæ upapajjeyya" iti dhammo suviïïo apÃyehi
rakkhati. 

Tattha yÃ maggassa tikkhatÃ adhimattatÃ ayaæ dhammo suviïïo sabbÃhi upapattÅhi
rakkhati. Evaæ bhagavÃ Ãha: 
5. "TasmÃ rakkhitacitta'ssa sammÃ saÇkappagocaro, 
SammÃdiÂÂhipurekkhÃro ¤atvÃna udayabbayaæ;
ThinamiddhÃbhibhu bhikkhu sabbÃ duggatiyo jahe"ti. 

1. YÃssa - sÅmu. Machasaæ. 
2. SakkharÃ vÃ kaÂhalÃ vÃ sÃ - sÅmu, machasaæ. 

[BJT Page 074] [\x  74/]     

Tattha duggatinaæ hetu taïhÃ ca avijjÃ ca. TÃni cattÃri upÃdÃnÃni. Tehi catÆhi upÃdÃnehi. Ye
saupÃdÃnÃ khandhÃ idaæ dukkhaæ cattÃri upÃdÃnÃni samudayo, pa¤cakkhandhÃ dukkhaæ.
Tesaæ bhagavÃ pari¤¤Ãya ca pahÃnÃya ca dhammaæ deseti dukkhassa pari¤¤Ãya
samudayassa pahÃnÃya tattha taïhÃya pa¤cindriyÃni rÆpÅni padaÂÂhÃnaæ, avijjÃya
manindriyaæ padaÂÂhÃnaæ, pa¤cindriyÃni rÆpÅni rakkhanto samÃdhiæ bhÃvayati tanha¤ca
niggaïhÃti. Manindriyaæ rakkhanto vipassanaæ bhÃvayati avijja¤ca niggaïhÃti.
TaïhÃniggahena dve upÃdÃnÃni pahÅyanti: kÃmÆpÃdÃna¤ca sÅlabbatupÃdÃna¤ca.
AvijjÃniggahena dve upÃdÃnÃni pahÅyanti: diÂÂhupÃdÃna¤ca attavÃdÆpÃdÃna¤ca, [PTS Page
048] [\q  48/]      catusu upÃdÃnesu pahÅnesu dve dhammÃ bhÃvanÃ pÃripÆriæ gacchanti:
samatho ca vipassanÃ ca. Idaæ vuccati brahmacariyanti. Tattha brahmacariyassa phalaæ
cattÃri sÃma¤¤aphalÃni: sotÃpattiphalaæ sakadÃgÃmiphalaæ anÃgÃmiphalaæ arahattaæ
aggaphalaæ, imÃni cattÃri brahmacariyaphalÃnÅti. Iti purimakÃni ca dve saccÃni dukkhaæ
samudayo ca, samatho ca vipassanÃ ca brahmacariya¤ca maggo. Brahmacariyassa phalÃni ca
tadÃrammaïÃ ca asaÇkhatÃ dhÃtu nirodho, imÃni cattÃri saccÃni. TenÃha: "dhammo have
rakkhatÅ"ti. Tattha yaæ paÂivedhena rakkhati idaæ dukkhaæ, yato rakkhati ayaæ samudayo,
yena rakkhati ayaæ maggo, yaæ rakkhati ayaæ nirodho. ImÃni cattÃri saccÃni. TenÃha ÃyasmÃ
mahÃkaccÃno: "ekamhi padaÂÂhÃne"ti. 

Niyutto ÃvaÂÂo hÃro. 

3. 1. 8
VibhattihÃravibhaÇgo

Tattha katamo vibhattibhÃro: "dhamma¤ca padaÂÂhÃnaæ bhumiæ cÃ"ti. Dve suttÃni
vÃsanÃbhÃgiya¤ca nibbedhabhÃgiya¤ca, dve paÂipadÃ pu¤¤abhÃgiyÃ ca phalabhÃgiyÃ ca.
Dve sÅlÃni saævarasÅla¤ca pahÃnasÅla¤ca. Tattha bhagavÃ vÃsanÃbhÃgiyaæ suttaæ
pu¤¤abhÃgiyÃya paÂipadÃ deseti. So saævarasÅle Âhito tena brahmacariyena brahmacÃrÅ
bhavati. [PTS Page 049] [\q  49/]      tattha bhagavÃ nibbedhabhÃgiyaæ suttaæ
phalabhÃgiyÃya paÂipadÃya deseti so pahÃnasÅle Âhito tena brahmacariyena brahmacÃrÅ
bhavati. 

Tattha katamaæ vÃsanÃbhÃgiyaæ suttaæ: vÃsanÃbhÃgiyaæ nÃma suttaæ "dÃnakathÃ sÅlakathÃ
saggakathÃ kÃmÃnaæ ÃdÅnavo nekkhamme Ãnisaæsoti, tattha katamaæ nibbedhabhÃgiyaæ
sutta: nibbedhabhÃgiyaæ nÃma suttaæ yÃ catusaccappakÃsanÃ. VÃsanÃbhÃgiyo sutte natthi
pajÃnanÃ natthi maggo natthi phalaæ. NibbedhabhÃgiyo sutte atthi pajÃnanÃ atthi maggo
atthi palaæ. ImÃni cattÃri suttÃni. Imesaæ catunnaæ suttÃnaæ desanÃya phalena sÅlena
brahmacariyena sabbato vicayena hÃrena vicinitvÃ yuttihÃrena yojetabbÃni, yÃvatikÃ ¤ÃïÃssa
bhumi. 
[BJT Page 076] [\x  76/]     

Tattha katame dhammÃ sÃdhÃraïÃ: nÃma sÃdhÃraïÃ vatthusÃdhÃraïÃ ca. Yaæ vÃ pana ki¤ci
a¤¤ampi evaæ jÃtiyaæ. MicachattaniyatÃnaæ sattÃnaæ aniyatÃna¤ca sattÃnaæ dassanÃ
pahÃtabbÃ kilesÃ sÃdhÃraïÃ. Puthujjanassa sotÃpannassa ca kÃmarÃgabyÃpÃdÃ sÃdhÃraïÃ.
Puthujjanassa anÃgÃmissa ca uddhaæbhÃgiyÃ saæyojanÃ sÃdhÃraïÃ. Yaæ ki¤ci ariyasÃvako
lokiyaæ samÃpattiæ samÃpajjati, sabbÃ sÃ avÅtarÃgehi sÃdhÃraïÃ, sÃdhÃraïÃ hi dhammÃ
evaæ a¤¤ama¤¤aæ paraæ paraæ sakaæ sakaæ visayaæ nÃtivattanti, yopimehi dhammehi
samannÃgato na so taæ dhammaæ upÃtivattati ime dhammÃ sÃdhÃraïÃ. 

Tattha katame dhammÃ asÃdhÃraïÃ: yÃva desanaæ upÃdÃya gavesitabbÃ: sekkhÃsekkhÃ
bhabbÃbhabbÃti. AÂÂhamakassa ca sotÃpannassa kÃmarÃgabyÃpÃdÃ [PTS Page 050] [\q  50/] 
    sÃdhÃraïÃ dhammatÃ asÃdhÃraïÃ. AÂÂhamakassa ca anÃgÃmissa uddhaæbhÃgiyÃ
saæyojanÃ sÃdhÃraïÃ, dhammatÃ asÃdhÃraïÃ. Sabbesaæ sekkhÃnaæ nÃmaæ sÃdhÃraïaæ,
dhammatÃ asÃdhÃraïÃ. Sabbesaæ paÂipannakÃnaæ nÃmaæ sÃdhÃraïaæ, dhammatÃ
asÃdhÃraïÃ. Sabbesaæ sekkhÃnaæ sekkhasÅlaæ sÃdhÃraïaæ, dhammatÃ asÃdhÃraïÃ. Evaæ
visesÃnupassinÃ hÅnukkaÂÂhamajjhajimaæ upÃdÃya gavesitabbaæ. 

Dassanabhumi niyÃmÃcakkantiyÃ padaÂÂhÃnaæ. BhÃvanÃbhumi uttarikÃnaæ phalÃnaæ pattiyÃ
padaÂÂhÃnaæ. DukkhÃ paÂipadÃ dandhÃbhi¤¤Ã samathassa padaÂÂhÃnaæ, sukhÃ paÂipadÃ
dhippÃbhi¤¤Ã vipassanÃya padaÂÂhÃnaæ. DÃnamayaæ pu¤¤akiriyavatthu paratoghosassa
sÃdhÃraïaæ padaÂÂhÃnaæ. SÅlamayaæ pu¤¤akiriyavatthu cintÃmayiyÃ pa¤¤Ãya sÃdhÃraïaæ
padaÂÂhÃnaæ. BhÃvanÃmayaæ pu¤¤akiriyavatthu bhÃvanÃmayiyÃ pa¤¤Ãya sÃdhÃraïaæ
padaÂÂhÃnaæ dÃnamayaæ pu¤¤akiriyavatthÆ parato ca ghosassa sutamayiyÃ ca pa¤¤Ãya
sÃdhÃraïaæ padaÂÂhÃnaæ. SÅlamayaæ pu¤¤akiriyavatthu cintÃmayiyÃ ca pa¤¤Ãya yoniso ca
manasikÃrassa sÃdhÃraïaæ padaÂÂhÃnaæ. BhÃvanÃmayaæ pu¤¤akiriyavatthu bhÃvanÃmayiyÃ
ca pa¤¤Ãya sammÃdiÂÂhiyÃ ca sÃdhÃraïaæ padaÂÂhÃnaæ. PatirÆpadesavÃso vivekassa ca
samÃdhissa ca sÃdhÃraïaæ padaÂÂhÃnaæ. SappurisÆpanissayo tiïïaæ ca aveccappasÃdÃnaæ
samathassa ca sÃdhÃraïaæ padaÂÂhÃnaæ. AttasammÃpaïidhÃnaæ hiriyÃ ca vipassanÃya ca
sÃdhÃraïaæ padaÂÂhÃnaæ. AkusalapariccÃgo kusalavÅmaæsÃya ca samÃdhindriyassa ca
sÃdhÃraïaæ padaÂÂhÃnaæ. DhammasvÃkkhÃtatÃ kusalamÆlaropaïÃya ca phalasamÃpÃttiyÃ
ca sÃdhÃraïaæ padaÂÂhÃnaæ. SaÇghasuppaÂipannatÃ saÇghasuÂÂhutÃya sÃdhÃraïaæ
padaÂÂhÃnaæ. SatthusampadÃ appasannÃna¤ca pasÃdÃya pasannÃnaæ ca bhÅyobhÃvÃya
sÃdhÃraïaæ padaÂÂhÃnaæ. AppaÂihatapÃtimokkhatÃ [PTS Page 051] [\q  51/]     
dummaÇkÆnaæ ca puggalÃnaæ niggahÃya pesalÃna¤ca puggalÃnaæ phÃsuvihÃrÃya
sÃdhÃraïaæ padaÂÂhÃnaæ. TenÃha mahakaccÃno: "dhamma¤ca padaÂÂhÃna"nti. 

Niyutto vibhattÅhÃro

[BJT Page 078] [\x  78/]     

3. 1. 9
Parivattana hÃravibhaÇgo

Tattha katamo parivattanno hÃro? "KusalÃkusale dhamme"ti. SammÃdiÂÂhissa
purisapuggalassa micchÃdiÂÂhi nijjiïïÃ bhavati, ye cassa micchÃdiÂÂhippaccayÃ uppajjeyyuæ
aneke pÃpakÃ akusalÃ dhammÃ te cassa nijjiïïÃ honti, sammÃdiÂÂhippaccayÃ cassa aneke
kusalÃ dhammÃ sambhavanti, te cassa bhÃvanÃ pÃripÆriæ gacchanti. SammÃsaækappassa
purisapuggalassa micchÃsaækappo nijjiïïo bhavati, ye cassa micchÃsaÇkappapaccayÃ
uppajjeyyuæ aneke pÃpakÃ akusalÃ dhammÃ, te cassa nijjiïïÃ honti,
sammÃsaÇkappapaccayÃ cassa aneke kusalÃ dhammÃ sambhavanti, te cassa bhÃvanÃ
pÃripÆriæ gacchanti, 

SammÃvÃcassa purisapuggalassa micchÃvÃcassa nijjiïïÃ bhavati, ye cassa
micchÃvÃcassappaccayÃ uppajjeyyuæ aneke pÃpakÃ akusalÃ dhammÃ te cassa nijjiïïÃ honti,
sammÃvÃcassapaccayÃ cassa aneke kusalÃ dhammÃ sambhavanti, te cassa bhÃvanÃ pÃripÆriæ
gacchanti. SammÃkammantassa purisapuggalassa micchÃkammanto nijjiïïo bhavati, ye
cassa micchÃkammantappapaccayÃ uppajjeyyuæ aneke pÃpakÃ akusalÃ dhammÃ, te cassa
nijjiïïÃ honti, sammÃkammantappapaccayÃ cassa aneke kusalÃ dhammÃ sambhavanti, te
cassa bhÃvanÃ pÃripÆriæ gacchanti, 
SammÃÃjÅvassa purisapuggalassa micchÃÃjÅvassa nijjiïïÃ bhavati, ye cassa
micchÃÃjÅvappaccayÃ uppajjeyyuæ aneke pÃpakÃ akusalÃ dhammÃ te cassa nijjiïïÃ honti,
sammÃÃjÅvassapaccayÃ cassa aneke kusalÃ dhammÃ sambhavanti, te cassa bhÃvanÃ pÃripÆriæ
gacchanti. SammÃvÃyÃmassa purisapuggalassa micchÃvÃyo nijjiïïo bhavati, ye cassa
micchÃvÃyappapaccayÃ uppajjeyyuæ aneke pÃpakÃ akusalÃ dhammÃ, te cassa nijjiïïÃ honti,
sammÃvÃyÃmappapaccayÃ cassa aneke kusalÃ dhammÃ sambhavanti, te cassa bhÃvanÃ
pÃripÆriæ gacchanti, 
SammÃsatissa purisapuggalassa micchÃsatissa nijjiïïÃ bhavati, ye cassa
micchÃsatissappaccayÃ uppajjeyyuæ aneke pÃpakÃ akusalÃ dhammÃ te cassa nijjiïïÃ honti,
sammÃsatissapaccayÃ cassa aneke kusalÃ dhammÃ sambhavanti, te cassa bhÃvanÃ pÃripÆriæ
gacchanti. SammÃsamÃdhissa purisapuggalassa micchÃsamÃdhi nijjiïïo bhavati, ye cassa
micchÃsamÃdhippapaccayÃ uppajjeyyuæ aneke pÃpakÃ akusalÃ dhammÃ, te cassa nijjiïïÃ
honti, sammÃsamÃdhippapaccayÃ cassa aneke kusalÃ dhammÃ sambhavanti, te cassa
bhÃvanÃ pÃripÆriæ gacchanti, 
SammÃvimuttissa-1. Purisapuggalassa micchÃvimuttissa nijjiïïÃ bhavati, ye cassa
micchÃvimuttissappaccayÃ uppajjeyyuæ aneke pÃpakÃ akusalÃ dhammÃ te cassa nijjiïïÃ
honti, sammÃvimuttissapaccayÃ cassa aneke kusalÃ dhammÃ sambhavanti, te cassa bhÃvanÃ
pÃripÆriæ gacchanti. 
SammÃvimutti¤Ãïadassanassa purisapuggalassa micchÃvimutti¤Ãïadassanaæ nijjiïïaæ
bhavati, ye cassa micchÃvimutti¤ÃïadassanapaccayÃ uppajjeyyuæ aneke pÃpakÃ akusalÃ
dhammÃ, te cassa nijjiïïÃ honti, sammÃvimutti¤ÃïadassanapaccayÃ cassa aneke kusalÃ
dhammÃ sambhavanti, te cassa bhÃvanÃ pÃripÆriæ gacchanti, 

Yassa vÃ pÃïÃtipÃtÃ paÂiviratassa pÃïÃtipÃto pahÅno hoti, adinnÃdÃnÃ paÂiviratassa
adinnÃdÃnaæ pahÅnaæ hoti, brahmacÃrissa abrahmacariyaæ pahÅnaæ hoti, saccavÃdissa
musÃvÃdo pahÅno hoti, apisunavÃcassa pisunÃvÃcÃ pahÅnÃ hoti, saïhavÃcassa pharusÃ vÃcÃ
pahÅnÃ hoti, kÃlavÃdissa samphappalÃpo pahÅno hoti, anabhijjhÃlussa abhijjhÃ [PTS Page
052] [\q  52/]      pahÅnÃ hoti, abyÃpannacittassa byÃpÃdo pahÅno hoti, sammÃdiÂÂhissa
micchÃdiÂÂhi pahÅnÃ hoti. 

Ye ca kho kecÅ ariyaæ aÂÂhaÇgikaæ maggaæ garahanti, nesaæ sandiÂÂhikÃ sahadhammikÃ
gÃrayihÃ vÃdÃnuvÃdÃ-2. ùgacchanti. SammÃdiÂÂhiæ ca te bhavanto dhammaæ garahanti.
Tena hi ye micchÃdaÂÂhikÃ tesaæ bhavantÃnaæ pujjÃ ca pÃsaæsÃ ca. (Evaæ)
SammÃsaÇkappaæ ca te bhavanto dhammaæ garahanti. 
Tena hi ye micchÃsaÇkappÃ tesaæ bhavantÃnaæ pujjÃ ca pÃsaæsÃ ca. 
SammÃvÃcÃ ca te bhavanto dhammaæ garahanti. 
Tena hi ye micchÃvÃcÃ tesaæ bhavantÃnaæ pujjÃ ca pÃsaæsÃ ca. 
SammÃkammantaæ ca te bhavanto dhammaæ garahanti. 
Tena hi ye micchÃkammantaæ tesaæ bhavantÃnaæ pujjÃ ca pÃsaæsÃ ca. 
SammÃÃjÅvaæ ca te bhavanto dhammaæ garahanti. 
Tena hi ye micchÃÃjÅvÃ tesaæ bhavantÃnaæ pujjÃ ca pÃsaæsÃ ca. 
SammÃvÃyÃmaæ ca te bhavanto dhammaæ garahanti. 
Tena hi ye micchÃvÃyÃmaæ tesaæ bhavantÃnaæ pujjÃ ca pÃsaæsÃ ca. 
SammÃsatiæ ca te bhavanto dhammaæ garahanti. 
Tena hi ye micchÃsatiæ tesaæ bhavantÃnaæ pujjÃ ca pÃsaæsÃ ca. 
SammÃsamÃdhiæ ca te bhavanto dhammaæ garahanti. 
Tena hi ye micchÃsamÃdhiæ tesaæ bhavantÃnaæ pujjÃ ca pÃsaæsÃ ca. 
SammÃvimuttiæ ca te bhavanto dhammaæ garahanti. 
Tena hi ye micchÃvimuttiæ tesaæ bhavantÃnaæ pujjÃ ca pÃsaæsÃ ca. 
MicchÃvimuttiæ ca te bhavanto dhammaæ garahanti. 
Tena hi ye micchÃvimuttiæ tesaæ bhavantÃnaæ pujjÃ ca pÃsaæsÃ ca. 
SammÃvimutti¤Ãïadassana¤ca te bhavanto dhammaæ garahanti. 
Tena hi ye micchÃvimutti¤ÃïadassanÃ tesaæ bhavantÃnaæ pujjÃ ca pÃsaæsÃ ca. 

Ye ca kho keci evamÃhaæsu: bhu¤jitabbÃ kÃmÃ paribhu¤jitabbÃ kÃmÃ ÃsevitabbÃ kÃmÃ
nisevitabbÃ kÃmÃ bhÃvayitabbÃ kÃmÃ bahulÅkÃtabbÃ kÃmÃ"ti. KÃmehi veramaïÅ tesaæ
adhammo. Ye vÃ pana kecÅ evamÃhaæsu: "attakilamathÃnuyogo dhammo"ti, nÅyÃïiko tesaæ
dhammo adhammo. Ye ca kho keci evamÃhaæsu: "dukkho dhammo" ti, sukho tesaæ
dhammo adhammo. YathÃ vÃ pana bhikkhuno sabbasaÇkhÃresu asubhÃnupassino viharato
subhasu¤¤Ã

1. SammÃvimuttassa - machasaæ
2. VÃdÃnupÃtÃ - pu. 

[BJT Page 080] [\x  80/]     

PahÅyanti, dukkhÃnupassino viharato sukhasa¤¤Ã pahÅyanti, aniccÃnu passino viharato
niccasa¤¤Ã pahÅyanti, anattÃnupassino viharato attasa¤¤Ã pahÅyanti, yaæ yaæ vÃ pana
dhammaæ rocayati vÃ upagacchati vÃ tassa tassa dhammassa yo paÂipakkho svÃssa
aniÂÂhito ajjhÃpanno bhavati. TenÃha, ÃyasmÃ mahÃkaccÃno: "kusalÃ kusale dhamme"ti. 

Niyutto parivattano hÃro. [PTS Page 053] [\q  53/]      

3. 1. 10
VevacanahÃravihaÇgo

Tattha katamo vevacano hÃro: "vevacanÃni bahÆnÅ"ti. YathÃ ekaæ bhagavÃ dhammaæ
a¤¤ama¤¤ehi vevacanehi niddisati. YathÃha bhagavÃ: 

1. "ùsÃ pihÃ ca abhinandanÃ ca
AnekadhÃtÆsu sarÃ patiÂÂhitÃ, 
A¤¤ÃïamÆlappabhavÃ pajappitÃ
SabbÃ mayÃ byantikatÃ samÆlakÃ"ti

ùsÃ nÃma vuccati: yÃ bhavissassa atthassa ÃsiæsanÃ, avassaæ ÃgamissatÅti ÃsÃssa uppajjati.
PihÃ nÃma yÃ cattamÃnakassa atthassa patthanÃ, seyyataraæ vÃ disvÃ ediso bhaveyyanti
pihÃssa uppajjati. AtthanipphattipaÂipÃlanÃ abhinandanÃ nÃma, piyaæ vÃ ¤Ãtiæ abhinandati,
piyaæ vÃ dhammaæ abhinandati, appaÂikÆlato vÃ abhinandati. AnekadhÃtuti: cakkhudhÃtu
rÆpadhÃtu cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu sotadhÃtu saddadhÃtu sotavi¤¤ÃïadhÃtu ghÃnadhÃtu
gandhadhÃtu ghÃnavi¤¤ÃïadhÃtu jivhÃdhÃtu rasadhÃtu jivhÃvi¤¤ÃïadhÃtu kÃyadhÃtu
phoÂÂhabbadhÃtu kÃyavi¤¤ÃïadhÃtu manodhÃtu dhammadhÃtu manovi¤¤ÃïadhÃtu. SarÃti
keci rÆpÃdhimuttÃ keci saddÃdhimuttÃ keci gandhÃdhimuttÃ keci rasÃdhimuttÃ keci
phoÂÂhÃbbÃdhimuttÃ keci dhammÃdhimuttÃ. Tattha yÃni cha gehasitÃni domanassÃni yÃni
ca cha gehasitÃni somanassÃni yÃni ca cha nekkhammasitÃni domanassÃni yÃni ca cha
nekkhammasitÃni somanassÃni, imÃni catuvÅsa padÃni taïhÃpakkho, taïhÃya etaæ
vevacanaæ. YÃ cha upekkhÃ gehasitÃ ayaæ diÂÂhipakkho. SÃyeva patthanÃkÃrena
dhammanandi dhammapemaæ dhammajjhosonanti taïhÃya etaæ vevacanaæ. 

Cittaæ [PTS Page 054] [\q  54/]      mano vi¤¤Ãïanti cittassa etaæ vevacanaæ. Manindriyaæ
manodhÃtu manÃyatanaæ vijÃnanÃti manassetaæ vevacanaæ. 

[BJT Page 082] [\x  82/]     

Pa¤¤indriyaæ pa¤¤Ãbalaæ adhipa¤¤ÃsikkhÃ pa¤¤Ã pa¤¤Ãkkhandho
dhammavicayasambojjhaÇgo ¤Ãïaæ sammÃdiÂÂhi tÅraïÃ vipassanÃ dhamme ¤Ãïaæ atthe
¤Ãïaæ anvaye ¤Ãïaæ khaye ¤Ãïaæ anuppÃde ¤Ãïaæ ana¤¤Ãta¤¤assÃmÅtindriyaæ
a¤¤indriyaæ a¤¤ÃtÃvindriyaæ cakkhu vijjÃ buddhi bhuri medhÃ Ãloko, yaæ vÃ pana ki¤ci
a¤¤ampi evaæ jÃtiyaæ pa¤¤Ãya etaæ vevacanaæ. Pa¤cindriyÃni lokuttarÃni, sabbÃ pa¤¤Ã, api
ca ÃdhipateyyaÂÂhena saddhÃ, ÃrambhaÂÂhena viriyaæ, apilÃpanaÂÂhena sati,
avikkhepaÂÂhena samÃdhi, pajÃnanaÂÂhena pa¤¤Ã. 

YathÃ ca buddhÃnussatiyaæ vuttaæ: "itipi so bhagavÃ arahaæ sammÃ sambuddho
vijjÃcaraïasampanno sugato lokavidÆ anuttaro purisadammasÃrathÅ satthÃ devamanussÃnaæ
buddho bhagavÃ" balanipphattigato vesÃrajjappatto adhigatapaÂisambhido
catuyogavippahÅno agatigamana vÅtivatto uddhaÂasallo nirÆÊhavaïo madditakaïÂako
nibbÃpita pariyuÂÂhÃno bandhanÃtÅto ganthaviniveÂhano ajjhasayavÅtivatto bhinnandhakÃro
cakkhumÃ lokadhammasamatikkanto anurodhavirodha vippayutto iÂÂhÃniÂÂhesu dhammesu
asaÇkhepagato bandhanÃtivatto ÂhapitasaÇgÃmo abhikkantaro ukkÃdharo Ãlokakaro
pajjotakaro tamonudo raïa¤jaho aparimÃïavaïïo appameyyavaïïo asaÇkheyyavaïïo
ÃbhaÇkaro pabhaÇkaro dhammobhÃsapajjota karoti ca buddhÃ bhagavantoti ca
buddhÃnussatiyÃ etaæ vevacanaæ. 

YathÃ ca dhammÃnussatiyaæ vuttaæ: [PTS Page 055] [\q  55/]      "svÃkkhÃto bhagavatÃ
dhammo sandiÂÂhiko akÃliko ehipassiko opanayiko-1. Paccattaæ veditabbo vi¤¤Æhi" yadidaæ
madanimmadano pipÃsavinayo ÃlayasamugghÃto vaÂÂupacchedo su¤¤ato atidullabho
taïhakkhayo virÃgo nirodho nibbÃnaæ. 

2. "AsaÇkhataæ-2. NantamanÃsavaæ ca
Saccaæ ca pÃraæ nipuïaæ sududdasaæ, 
Ajajjaraæ dhuvamapalokitaæ ca
Anidassanaæ nippapa¤caæ ca santaæ. 

1. Opaneyyiko - machasaæ. 
2. AsaÇkhataæ anataæ - machasaæ. 

[BJT Page 084] [\x  84/]     

3. Amataæ païitaæ ca sivaæ ca khemaæ
Taïhakkhayo acchiriyaæ ca abbhutaæ, 
AnÅtikaæ'kÅ. Tachassase nÃ-1. 
NibbÃnametaæ sugatena desitaæ. 

4. AjÃtaæ abhÆtaæ anupaddava¤ca
Akataæ asokaæ ca atho visokaæ, 
Anupasaggaæ'nupasaggadhammaæ
NibbÃnametaæ sugatena desitaæ. 

5. GambhÅra¤ceva duppassaæ uttaraæ ca anuttaraæ, 
Asamaæ appaÂisamaæ jeÂÂhaæ seÂÂhanti vuccati. 

6. Lena¤ca tÃïaæ araïaæ anaÇgaïaæ
AkÃca-2 metaæ vimalanti vuccati, 
DÅpo sukhaæ appamÃïaæ patiÂÂhÃ
Aki¤canaæ appapa¤canti vutta"nti. 

DhammÃnussatiyÃ etaæ vevacanaæ. 

YathÃ ca saÇghÃnussatiyaæ vuttaæ: "supaÂipanno ujupaÂipanno ¤ÃyapaÂipanno
sÃmÅcipaÂipanno yadidaæ cattÃri purisayugÃni aÂÂhapurisapuggalÃ esa bhagavato
sÃvakasaÇgho Ãhuneyyo pÃhuneyyo dakkhiïeyyo a¤jalikaraïÅyo anuttaraæ pu¤¤akkhettaæ
lokassa" [PTS Page 056] [\q  56/]      sÅlasampanno samÃdhisampanno pa¤¤Ãsampanno
vimuttisampanno vimutti¤Ãïadassanasampanno sattÃnaæ sÃro sattÃnaæ maï¬o sattÃnaæ
uddhÃro sattÃnaæ esikÃ sattÃnaæ surabhipasÆnaæ-3. Pujjo devÃnaæ manussÃnaæ cÃti
saÇghÃnussatiyÃ etaæ vevacanaæ. 

1. AnÅtikadhammaæ - machasaæ
2. AkÃma - aÂÂhakathÃ
3. Surabhi pasÆnaæ - sÅmu, machasaæ

[BJT Page 086] [\x  86/]     

YathÃ ca sÅlÃnussatiyaæ vuttaæ: "yÃni tÃni sÅlÃni akhaï¬Ãni acchiddÃni asabalÃni
akammÃsÃni ariyÃni ariyakantÃni bhujissÃni vi¤¤ÆppasatthÃni aparÃmaÂÂhÃni samÃdhi
saævattanikÃni". AlaÇkÃro ca sÅlaæ uttamaÇgopasobhanatÃya, nidhÃna¤ca sÅlaæ
sabbadobhagga samatikkamanaÂÂhena, sippa¤ca sÅlaæ akkhaïavedhitÃya, velÃ ca sÅlaæ
anatikkamanaÂÂhena, dha¤¤aæ ca sÅlaæ dÃÊiddopacchedanaÂÂhena, Ãdoso ca sÅlaæ
dhammavolokanatÃya, pÃsÃdo ca sÅlaæ volokanaÂÂhena, sabbabhumÃnuparivatti ca sÅlaæ
amatapariyosÃnanti sÅlÃnussatiyÃ etaæ vevacanaæ. 

YathÃ ca cÃgÃnussatiyaæ vuttaæ: "yasmiæ samaye ariyasÃvako agÃraæ ajjhÃvasati muttacÃgo
payatapÃïi vossaggarato yÃcayogo dÃnasaævibhÃgarato"ti cÃgÃnussatiyÃ etaæ vevacanaæ.
TenÃha ÃyasmÃ mahÃkaccÃno: "vevacanÃni bahÆnÅ"ti. 

Niyutto vevacanohÃro. 

3. 1. 11

Pa¤¤attihÃravibhaÇgo

Tattha katamo pa¤¤attihÃro: "ekaæ bhagavÃ dhammaæ pa¤¤attÅhi vividhÃhi desetÅ"ti. [PTS
Page 057] [\q  57/]      yÃ pakatikathÃya desanÃ ayaæ nikkhepapa¤¤atti. KÃ ca
pakatikathÃya desanÃ: cattÃri saccÃni, yathÃ bhagavÃ Ãha: "idaæ dukkha"nti. Ayaæ pa¤¤atti
pa¤cannaæ khandhÃnaæ channaæ dhÃtÆnaæ aÂÂhÃrasannaæ dhÃtÆnaæ dvÃdasannaæ
ÃyatanÃnaæ dasannaæ indriyÃnaæ nikkhepapa¤¤atti. 

"KabaliækÃre ce bhikkhave ÃhÃre atthÅ rÃgo atthÅ nandi atthi taïhÃ, patiÂÂhitaæ tattha
vi¤¤Ãïaæ virÆÊhaæ, yattha patiÂÂhitaæ vi¤¤Ãïaæ virÆÊhaæ, atthÅ tattha nÃmarÆpassa
avakkanti. Yattha atthi nÃmarÆpassa avakkanti atthi tattha saÇkhÃrÃnaæ vu¬¬hi. Yattha atthi
saÇkhÃrÃnaæ vu¬¬hi atthÅ tattha Ãyatiæ-1. PunabbhavÃbhinibbatti. Yattha atthi Ãyatiæ
punabbhavÃbhi nibbatti, atthi tattha Ãyatiæ jÃtijarÃmaraïaæ, yattha atthi Ãyatiæ
jÃtijarÃmaraïaæ sasokaæ taæ bhikkhave sadaraæ saupÃyÃsanti vadÃmi, 

1. ùyati - sÅmu, machasaæ. 

[BJT Page 088] [\x  88/]     

"Phasse ce bhikkhave ÃhÃre atthÅ rÃgo atthÅ nandi atthi taïhÃ, patiÂÂhitaæ tattha vi¤¤Ãïaæ
virÆÊhaæ, yattha patiÂÂhitaæ vi¤¤Ãïaæ virÆÊhaæ, atthÅ tattha nÃmarÆpassa avakkanti. Yattha
atthi nÃmarÆpassa avakkanti atthi tattha saÇkhÃrÃnaæ vu¬¬hi. Yattha atthi saÇkhÃrÃnaæ
vu¬¬hi atthÅ tattha Ãyatiæ punabbhavÃbhinibbatti. Yattha atthi Ãyatiæ punabbhavÃbhi
nibbatti, atthi tattha Ãyatiæ jÃtijarÃmaraïaæ, yattha atthi Ãyatiæ jÃtijarÃmaraïaæ sasokaæ taæ
bhikkhave sadaraæ saupÃyÃsanti vadÃmi, 

"Manosa¤cetanÃya ce bhikkhave ÃhÃre atthÅ rÃgo atthÅ nandi atthi taïhÃ, patiÂÂhitaæ tattha
vi¤¤Ãïaæ virÆÊhaæ, yattha patiÂÂhitaæ vi¤¤Ãïaæ virÆÊhaæ, atthÅ tattha nÃmarÆpassa
avakkanti. Yattha atthi nÃmarÆpassa avakkanti atthi tattha saÇkhÃrÃnaæ vu¬¬hi. Yattha atthi
saÇkhÃrÃnaæ vu¬¬hi atthÅ tattha Ãyatiæ punabbhavÃbhinibbatti. Yattha atthi Ãyatiæ
punabbhavÃbhi nibbatti, atthi tattha Ãyatiæ jÃtijarÃmaraïaæ, yattha atthi Ãyatiæ
jÃtijarÃmaraïaæ sasokaæ taæ bhikkhave sadaraæ saupÃyÃsanti vadÃmi, 
"Vi¤¤Ãïe ce bhikkhave ÃhÃre atthÅ rÃgo atthÅ nandi atthi taïhÃ, patiÂÂhitaæ tattha
vi¤¤Ãïaæ virÆÊhaæ, yattha patiÂÂhitaæ vi¤¤Ãïaæ virÆÊhaæ, atthÅ tattha nÃmarÆpassa
avakkanti. Yattha atthi nÃmarÆpassa avakkanti atthi tattha saÇkhÃrÃnaæ vu¬¬hi. Yattha atthi
saÇkhÃrÃnaæ vu¬¬hi atthÅ tattha Ãyatiæ punabbhavÃbhinibbatti. Yattha atthi Ãyatiæ
punabbhavÃbhi nibbatti, atthi tattha Ãyatiæ jÃtijarÃmaraïaæ, yattha atthi Ãyatiæ
jÃtijarÃmaraïaæ sasokaæ taæ bhikkhave sadaraæ saupÃyÃsanti vadÃmi, 

"KabaliækÃre ce bhikkhave ÃhÃre natthÅ rÃgo natthÅ nandi natthi taïhÃ, appatiÂÂhitaæ tattha
vi¤¤Ãïaæ avirÆÊhaæ, yattha appatiÂÂhitaæ vi¤¤Ãïaæ avirÆÊhaæ, natthi tattha nÃmarÆpassa
avakkanti. Yattha natthi nÃmarÆpassa avakkanti natthi tattha saÇkhÃrÃnaæ vu¬¬hi. Yattha
natthi saÇkhÃrÃnaæ vu¬¬hi natthÅ tattha Ãyatiæ punabbhavÃbhinibbatti. Yattha natthi Ãyatiæ
punabbhavÃbhibbatti, natthi tattha Ãyatiæ jÃtijarÃmaraïaæ, yattha [PTS Page 058] [\q  58/] 
    natthi Ãyatiæ jÃtijarÃmaraïaæ asokaæ taæ bhikkhave adaraæ aupÃyÃsanti vadÃmi, 

"Phasse ce bhikkhave ÃhÃre natthÅ rÃgo natthÅ nandi natthi taïhÃ, appatiÂÂhitaæ tattha
vi¤¤Ãïaæ avirÆÊhaæ, yattha appatiÂÂhitaæ vi¤¤Ãïaæ avirÆÊhaæ, natthi tattha nÃmarÆpassa
avakkanti. Yattha natthi nÃmarÆpassa avakkanti natthi tattha saÇkhÃrÃnaæ vu¬¬hi. Yattha
natthi saÇkhÃrÃnaæ vu¬¬hi natthÅ tattha Ãyatiæ punabbhavÃbhinibbatti. Yattha natthi Ãyatiæ
punabbhavÃbhibbatti, natthi tattha Ãyatiæ jÃtijarÃmaraïaæ, yattha natthi Ãyatiæ
jÃtijarÃmaraïaæ asokaæ taæ bhikkhave adaraæ aupÃyÃsanti vadÃmi, 

"Manosa¤cetanÃya" ce bhikkhave ÃhÃre natthÅ rÃgo natthÅ nandi natthi taïhÃ, appatiÂÂhitaæ
tattha vi¤¤Ãïaæ avirÆÊhaæ, yattha appatiÂÂhitaæ vi¤¤Ãïaæ avirÆÊhaæ, natthi tattha
nÃmarÆpassa avakkanti. Yattha natthi nÃmarÆpassa avakkanti natthi tattha saÇkhÃrÃnaæ
vu¬¬hi. Yattha natthi saÇkhÃrÃnaæ vu¬¬hi natthÅ tattha Ãyatiæ punabbhavÃbhinibbatti.
Yattha natthi Ãyatiæ punabbhavÃbhibbatti, natthi tattha Ãyatiæ jÃtijarÃmaraïaæ, yattha natthi
Ãyatiæ jÃtijarÃmaraïaæ asokaæ taæ bhikkhave adaraæ aupÃyÃsanti vadÃmi, 

"Vi¤¤Ãïe ce bhikkhave ÃhÃre natthÅ rÃgo natthÅ nandi natthi taïhÃ, appatiÂÂhitaæ tattha
vi¤¤Ãïaæ avirÆÊhaæ, yattha appatiÂÂhitaæ vi¤¤Ãïaæ avirÆÊhaæ, natthi tattha nÃmarÆpassa
avakkanti. Yattha natthi nÃmarÆpassa avakkanti natthi tattha saÇkhÃrÃnaæ vu¬¬hi. Yattha
natthi saÇkhÃrÃnaæ vu¬¬hi natthÅ tattha Ãyatiæ punabbhavÃbhinibbatti. Yattha natthi Ãyatiæ
punabbhavÃbhibbatti, natthi tattha Ãyatiæ jÃtijarÃmaraïaæ, yattha natthi Ãyatiæ
jÃtijarÃmaraïaæ asokaæ taæ bhikkhave adaraæ aupÃyÃsanti vadÃmi, 

Ayaæ pari¤¤Ãpa¤¤atti dukkhassa, pahÃna pa¤¤atti samudayassa, bhÃvanÃpa¤¤atti
maggassa, sacchikiriyÃpa¤¤atti nirodhassa. 

"SamÃdhiæ bhikkhave bhÃvetha appamatto nipako sato, samÃhito bhikkhave bhikkhu
yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, ki¤ca yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti: cakkhuæ-2. Aniccanti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti
rÆpÃ aniccÃti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, cakkhuvi¤¤Ãïaæ aniccanti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti,
cakkhusamphasso aniccoti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, yampidaæ-3. CakkhÆsamphassapaccayÃ
uppajjati vedayitaæ sukhaæ vÃ dukkhaæ vÃ adukkhamasukhaæ vÃ tampi aniccanti
yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti. 

Sotaæ aniccanti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti saddÃ aniccÃti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, sotavi¤¤Ãïaæ
aniccanti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, sotasamphasso aniccoti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, yampidaæ
sotasamphassapaccayÃ uppajjati vedayitaæ sukhaæ vÃ dukkhaæ vÃ adukkhamasukhaæ vÃ
tampi aniccanti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti. 


GhÃnaæ aniccanti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti gandhÃ aniccÃti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti,
ghÃnavi¤¤Ãïaæ aniccanti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, ghÃnasamphasso aniccoti yathÃbhÆtaæ
pajÃnÃti, yampidaæ ghÃnasamphassapaccayÃ uppajjati vedayitaæ sukhaæ vÃ dukkhaæ vÃ
adukkhamasukhaæ vÃ tampi aniccanti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti. 

JivhÃ aniccanti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti rasÃ aniccÃti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, jivhÃvi¤¤Ãïaæ
aniccanti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, jivhÃsamphasso aniccoti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, yampidaæ
jivhÃsamphassapaccayÃ uppajjati vedayitaæ sukhaæ vÃ dukkhaæ vÃ adukkhamasukhaæ vÃ
tampi aniccanti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti. 

KÃyo aniccoti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti phoÂÂhabbÃ aniccÃti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, kÃyavi¤¤Ãïaæ
aniccanti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, kÃyasamphasso aniccoti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, yampidaæ
kÃyasamphassapaccayÃ uppajjati vedayitaæ sukhaæ vÃ dukkhaæ vÃ adukkhamasukhaæ vÃ
tampi aniccanti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti. 

Mano aniccoti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti dhammÃ aniccÃti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, manovi¤¤Ãïaæ
aniccanti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, manosamphasso aniccoti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, yampidaæ
manosamphassapaccayÃ uppajjati vedayitaæ sukhaæ vÃ dukkhaæ vÃ adukkhamasukhaæ vÃ
tampi aniccanti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti. " Ayaæ bhÃvanÃpa¤¤atti maggassa, pari¤¤Ãpa¤¤anatti
dukkhassa, pahÃnapa¤¤atti samudayassa, sacchikiriyÃpa¤¤atti nirodhassa. [PTS Page 059]
[\q  59/]      

1. ùyati - sÅmu. Machasaæ
2. Cakkhu - sÅmu. Machasaæ
3. Yamidaæ - sÅmu. 

[BJT Page 090] [\x  90/]     

"RÆpaæ rÃdha vikiratha vidhamatha viddhaæsetha vikÅÊanikaæ-1 karotha (pa¤¤Ãya)
taïhakkhayÃya paÂipajjatha. TaïhakkhayÃ dukkhakkhayo dukkhakkhayÃ nibbÃnaæ. 
"Vedanaæ vikiratha vidhamatha viddhaæsetha vikÅÊanikaæ karotha (pa¤¤Ãya)
taïhakkhayÃya paÂipajjatha. TaïhakkhayÃ dukkhakkhayo dukkhakkhayÃ nibbÃnaæ. 
"Sa¤¤aæ vikiratha vidhamatha viddhaæsetha vikÅÊanikaæ karotha (pa¤¤Ãya) taïhakkhayÃya
paÂipajjatha. TaïhakkhayÃ dukkhakkhayo dukkhakkhayÃ nibbÃnaæ. 
"SaÇkhÃre" vikiratha vidhamatha viddhaæsetha vikÅÊanikaæ karotha (pa¤¤Ãya)
taïhakkhayÃya paÂipajjatha. TaïhakkhayÃ dukkhakkhayo dukkhakkhayÃ nibbÃnaæ. 
"Vi¤¤Ãïaæ vikiratha vidhamatha viddhaæsetha vikÅÊanikaæ karotha (pa¤¤Ãya)
taïhakkhayÃya paÂipajjatha. TaïhakkhayÃ dukkhakkhayo dukkhakkhayÃ nibbÃnaæ. 
TaïhakkhayÃ dukkhakkhayo, dukkhakkhayÃ nibbÃnaæ" ayaæ nirodhapa¤¤atti nirodhassa,
nibbidÃpa¤¤atti assadassa, pari¤¤Ãpa¤¤atti dukkhassa, pahÃnapa¤¤atti samudayassa,
bhÃvanÃ pa¤¤atti maggassa, sacchikiriyÃpÃ¤¤atti nirodhassa. 

"So idaæ dukkhanti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, ayaæ dukkhasamudayoti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti,
ayaæ dukkhanirodhoti yathÃbhÆtaæ pajÃniti, ayaæ dukkhanirodhagÃmini paÂipadÃti
yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti" ayaæ paÂivedhapa¤¤atti saccÃnaæ, nikkhepapa¤¤atti dassanabhumiyÃ,
bhÃvanÃpa¤¤atti maggassa, sacchikiriyÃpa¤¤atti dassanabhumiyÃ, bhÃvanÃpa¤¤atti
maggassa, sacchikiriyÃpa¤¤atti sotÃpattiphalassa. 

"So ime ÃsavÃti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, ayaæ Ãsavasamudayoti yathabhÆtaæ pajÃnÃti, ayaæ
Ãsavanirodhoti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, ayaæ ÃsavanirodhagÃminÅ paÂipadÃti yathÃbhÆtaæ
pajÃnÃti, ime ÃsavÃ asesaæ nirujjhantÅti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti" ayaæ uppÃdapa¤¤atti khaye
¤Ãïassa, okÃsapa¤¤atti anuppÃde ¤Ãïassa, bhÃvanÃpa¤¤atti maggassa, pari¤¤Ãpa¤¤atti
dukkhassa, pahÃnapa¤¤atti samudayassa, Ãrambhapa¤¤atti viriyindriyassa, ÃsÃÂanÃpa¤¤atti
ÃsÃÂikÃnaæ, nikkhepapa¤¤atti bhÃvanÃbhumiyÃ, abhinÃghÃtapa¤¤atti pÃpakÃnaæ akusalÃnaæ
dhammÃnaæ. 

"Idaæ dukkhanti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuæ udapÃdi ¤Ãïaæ
udapÃdi pa¤¤Ã udapÃdi vijjÃ udapÃdi Ãloko udapÃdi, ayaæ dukkhasamudayoti me
bhikkhave "idaæ dukkhanti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuæ udapÃdi
¤Ãïaæ udapÃdi pa¤¤Ã udapÃdi vijjÃ udapÃdi Ãloko udapÃdi, ayaæ dukkhanirodhoti me
bhikkhave "idaæ dukkhanti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuæ udapÃdi
¤Ãïaæ udapÃdi pa¤¤Ã udapÃdi vijjÃ udapÃdi Ãloko udapÃdi, ayaæ
dukkhanirodhagÃminÅpaÂipadÃti me bhikkhave [PTS Page 060] [\q  60/]      pubbe
ananussutesu dhammesu cakkhuæ udapÃdi ¤Ãïaæ pa¤¤Ã udapÃdi vijjÃ udapÃdi Ãloko
udapÃdi" ayaæ desanÃpa¤¤atti saccÃnaæ, nikkhepapa¤¤atti sutamayiyÃ pa¤¤Ãya,
sacchikiriyÃpa¤¤atti ana¤¤Ãta¤¤assÃmÅtinidriyassa, pavattanÃpa¤¤atti dhammacakkassa. 

"Taæ kho panidaæ dukkhaæ pari¤¤eyyanti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu
cakkhuæ udapÃdi ¤Ãïaæ udapÃdi pa¤¤Ã udapÃdi vijjÃ udapÃdi Ãloko udapÃdi. 
So kho panÃyaæ dukkhasamudayo pahÃtabboti me bhikkhave pubbe ananussutesu
dhammesu cakkhuæ udapÃdi ¤Ãïaæ udapÃdi pa¤¤Ã udapÃdi vijjÃ udapÃdi Ãloko udapÃdi.
So kho panÃyaæ dukkhanirodho pahÃtabboti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu
cakkhuæ udapÃdi ¤Ãïaæ udapÃdi pa¤¤Ã udapÃdi vijjÃ udapÃdi Ãloko udapÃdi. 
So kho panÃyaæ dukkhanirodho sacchikÃtabboti me bhikkhave pubbe ananussutesu
dhammesu cakkhuæ udapÃdi ¤Ãïaæ udapÃdi pa¤¤Ã udapÃdi vijjÃ udapÃdi Ãloko udapÃdi. 
SÃ kho panÃyaæ dukkhanirodhagÃminÅpaÂipadÃ bhÃvetabbÃti me bhikkhave pubbe
ananussutesu dhammesu cakkhuæ udapÃdi ¤Ãïaæ udapÃdi pa¤¤Ã udapÃdi vijjÃ udapÃdi
Ãloko udapÃdi" ayaæ bhÃvanÃpa¤¤atti maggassa, nikkhepapa¤¤atti cintÃmayiyÃ pa¤¤Ãya,
sacchikiriyÃpa¤¤atti a¤¤indriyassa. 

1. Vikilaniyaæ - machasaæ. 

[BJT Page 092] [\x  92/]     

"Taæ kho panidaæ dukkhaæ pari¤¤Ãtanti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu
cakkhuæ udapÃdi ¤Ãïaæ udapÃdi pa¤¤Ã udapÃdi vijjÃ udapÃdi Ãloko udapÃdi. 
So kho panÃyaæ dukkhasamudayo pahÅnoti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu
cakkhuæ udapÃdi ¤Ãïaæ udapÃdi pa¤¤Ã udapÃdi vijjÃ udapÃdi Ãloko udapÃdi. So kho
panÃyaæ dukkhanirodho sacchikatoti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu
cakkhuæ udapÃdi ¤Ãïaæ udapÃdi pa¤¤Ã udapÃdi vijjÃ udapÃdi Ãloko udapÃdi. 
SÃ kho panÃyaæ dukkhanirodhagÃminÅpaÂipadÃ bhÃvitÃti me bhikkhave pubbe
ananussutesu dhammesu cakkhuæ udapÃdi ¤Ãïaæ udapÃdi pa¤¤Ã udapÃdi vijjÃ udapÃdi
Ãloko udapÃdi" ayaæ bhÃvanÃpa¤¤atti maggassa, nikkhepapa¤¤atti bhÃvanÃmayiyÃ pa¤¤Ãya,
sacchikiriyÃpa¤¤atti a¤¤ÃtÃvino indriyassa, pavattanÃpa¤¤atti dhammacakkassa. 

1. "Tulamatula¤ca sambhavaæ bhavasaÇkhÃramavassaji muni, 
Ajjhattarato samÃhito ahidÃ-1. Kavacamivattasambhavaæ"ti. [PTS Page 061] [\q  61/]      

'Tula'nti saÇkhÃradhÃtu; 'atula'nti nibbÃnadhÃtu; tulamatula¤ca sambhava'nti
abhi¤¤Ãpa¤¤atti sabbadhammÃnaæ, nikkhepapa¤¤atti dhammapaÂisambhidÃya;
'bhavasaÇkhÃramavassaji munÅ'ti pariccÃgapa¤¤atti samudayassa, pari¤¤Ãpa¤¤atti dukkassa,
'ajjhattarato samÃhito'ti bhÃvanÃpa¤¤atti kÃyagatÃya satiyÃ, Âhitipa¤¤atti cittekaggatÃya,
'abhidÃ kacavamittasambhava'nti abhinibbidÃpa¤¤atti cittassa. UpÃdÃnapa¤¤atti
sabba¤¤utÃya, padÃlanÃpa¤¤atti avijjaï¬akosÃnaæ. TenÃha bhagavÃ: 'taalamatula¤ca
sambhaÇga'nti. 

2. "Yo dukkhamaddakkhi yato nidÃnaæ
KÃmesu so jantu kathaæ nameyya, 
KÃmÃ hi loke saÇgoti ¤atvÃ
Tesaæ satÅmÃ vinayÃya sikkhe"ti
'Yo dukkha'nti vevacanapa¤¤atti ca dukkhassa pari¤¤Ãpa¤¤atti ca, 'yato nidÃna'nti
pabhavapa¤¤atti ca samudayassa pahÃnapa¤¤atti ca, 'addakkhÅ'ti vevacanapa¤¤atti ca
¤Ãïacakkhussa paÂivedhapa¤¤atti ca, kÃmesu so jantu kathaæ nameyyÃ'ti vevacanapa¤¤atti
ca kÃmataïhÃya abhinivesa pa¤¤atti ca, kÃmÃhi loke saÇgoti ¤atvÃ'ti paccatthikato
dassanapa¤¤atti kÃmÃnaæ, kÃmÃ hi aÇgÃrakÃsÆpamÃ maæsapesa6pamÃ pÃvakakappÃ papÃta
uragopamÃ ca. 'Tesaæ satimÃ' ti apacayapa¤¤atti pahÃnÃya, nikkhepapa¤¤atti kÃyagatÃya
satiyÃ, bhÃvanÃpa¤¤atti maggassa, 'vinayÃya sikkhe'ti paÂivedhapa¤¤atti rÃgavinayassa
dosavinayassa mohavinayassa, 'jantu'ti vevacanapa¤¤atti yogissa, yadÃ hi yogÅ kÃmÃ saÇgoti
pajÃnÃti, so kÃmÃnaæ anuppÃdÃya kusale dhamme uppÃdayati, so anuppannÃnaæ kusalÃnaæ
dhammÃnaæ uppÃdÃya cÃyamati. [PTS Page 62] [\q  62/]      ayaæ vÃyÃmapa¤¤atti
appattassa pattiyÃ, nikkhepapa¤¤atti oramattikÃya asantuÂÂhiyÃ. Tattha so uppannÃnaæ
kusalÃnaæ dhammÃnaæ ÂhitiyÃ. 

1. Abhindi - machasaæ

[BJT Page 094] [\x  94/]     

VÃyamati'ti ayaæ appamÃdapa¤¤atti bhÃvanÃya, nikkhepapa¤¤atti viriyindriyassa,
Ãrakkhapa¤¤atti kusalÃnaæ dhammÃnaæ, Âhitipa¤¤atti adhicittasikkhÃya. TenÃha bhagavÃ.
"Yo dukkhamaddakkhi yato nidÃna"nti. 

3. "Mohasambandhano loko bhabbarÆpoca dissati
Upadhisambandheno bÃlo tamasÃ parivÃrito, 
AssirÅ viya khÃyati passato natthi ki¤canaæ"ti

'Mohasambandhano loko'ti desanÃpa¤¤atti vipallÃsÃnaæ, 'bhabbarÆpoca dissatÅ'
viparÅtapa¤¤atti lokassa, upadhisambandhano bÃlo'ti pabhavapa¤¤atti pÃpakÃnaæ
icchavacarÃnaæ, kiccapa¤¤atti pariyuÂÂhÃnÃnaæ, balavapa¤¤atti kilosÃnaæ, virÆhanÃpa¤¤atti
saÇkhÃrÃnaæ, tamasÃ parivÃrito'ti desanÃpÃ¤¤atti avijjandhakÃrassa vevacanapa¤¤atti ca.
AssirÅ viya khÃyatÅ'ti dassanapa¤¤atti dibbacakkhussa, nikkhepapa¤¤atti pa¤¤Ãcakkhussa,
'passato natthi ki¤cana'nti paÂivedha'pa¤¤atti sattÃnaæ, rÃgo ki¤canaæ doso ki¤canaæ moho
ki¤canaæ. TenÃha bhagavÃ: "mohosambandhano loko"ti. 

"Atthi bhikkhave ajÃtaæ abhÆtaæ akataæ asaÇkhataæ, no ce taæ bhikkhave abhavissa ajÃtaæ
abhÆtaæ akataæ asaÇkataæ, na idha jÃtassa bhÆtassa katassa saÇkhatassa nissaraïaæ
pa¤¤Ãyetha. YasmÃ ca kho bhikkhave atthi ajÃtaæ abhÆtaæ akataæ asaÇkhataæ, tasmÃ jÃtassa
bhÆtassa katassa saÇkhatassa nissaraïaæ pa¤¤ÃyatÅ"ti. [PTS Page 063] [\q  63/]      

'No cetaæ bhikkhave abhavissa ajÃtaæ abhÆtaæ akataæ asaÇkhata'nti desanÃpa¤¤atti
nibbÃnassa vevacanapa¤¤atti ca, 'na idha jÃtassa bhÆtassa katassa saÇkhatassa nissaraïaæ
pa¤¤ÃyethÃ'ti vevacanapa¤¤atti saÇkhatassa upanayana pa¤¤atti ca, 'yasmÃ ca kho
bhikkhave atthi ajÃtaæ abhÆtaæ akataæ asaÇkhata'nti vevacanapa¤¤atti nibbÃnassa
jotanÃpa¤¤atti ca, 'tasmÃ jÃtassa bhÆtassa katassa saÇkhatassa nissaraïaæ pa¤¤ÃyatÅ'ti ayaæ
vevacanapa¤¤atti nibbÃnÃssa, nÅyÃïikapa¤¤atti maggassa, nissaraïapa¤¤atti saæsÃrato.
TenÃha bhagavÃ: 'no ce taæ bhikkhave abhavissÃ'ti. 

TenÃha ÃyasmÃ mahÃkaccÃyano: "ekaæ bhagavÃ dhammaæ pa¤¤attÅhi vividhÃhi desetÅ"ti. 

Niyutto pa¤¤attihÃro. 

[BJT Page 096] [\x  96/]     

3. 1. 12
OtaraïahÃravibhaÇgo

Tattha katamo otarareïÃ hÃro: yo ca paÂiccuppÃdo"ti. 

1. "Uddhaæ adho sabbadhi vippamutto
AyamahamasmÅti: 1. AnÃnupassÅ
Evaæ vimutto udatÃri oghaæ
Atiïïapubbaæ apunabbhavÃyÃ"ti. 

'Uddha'nti rÆpadhÃtu ca arÆpadhÃtu ca, 'adhoti' kÃmadhÃtu, 'sabbadhi vippamutto'ti
tedhÃtuke. Ayaæ asekhÃvimutti, tÃni yeva asekhÃni pa¤cindriyÃni ayaæ indriyehi otaraïÃ,
tÃni yeva asekhÃni pa¤cindriyÃni vijjÃ. VijjuppÃdÃ avijjÃnirodho, avijjÃnirodhÃ
saækhÃranirÃdho, saÇkhÃranirodhÃ vi¤¤Ãïanirodho, vi¤¤ÃïanirodhÃ nÃmarÆpanirodho,
nÃmarÆpanirodhÃ saÊÃyatananirodho saÊÃyatananirodhÃ phassanirodho, phassanirodhÃ
vedanÃnirodho, [PTS Page 064] [\q  64/]      vedanÃnirodhÃ taïhÃnirodho, taïhÃnirodhÃ
upÃdÃnanirodho, upÃdÃnanirodhÃ bhavanirodho, bhavanirodhÃ jÃtinirodho, jÃtinirodÃ
jarÃmaraïaæ sokaparidevadukkhadomanassÆpÃyÃsÃ nirujjhanti, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa nirodho hoti. Ayaæ paÂiccasamuppÃdehi otaraïÃ, tÃni yeva asekhÃni
pa¤cindriyÃni tÅhi khandhehi saægahitÃni sÅlakkhandhena samÃdhikkhandhena
pa¤¤Ãkkhandhena, ayaæ khandhehi otaraïÃ. TÃni yeva asekhÃni pa¤cindriyÃni
saÇkhÃrapariyÃpannÃni ye saÇkhÃrÃ anÃsavÃ no ca bhavaÇgÃ te saÇkhÃrÃ
dhammadhÃtusaÇgahÅtÃ. Ayaæ dhÃtÆhi otaraïÃ. SÃ dhammadhÃtu dhammÃyatana
pariyÃpÃnnaæ yaæ Ãyatanaæ anÃsavaæ no ca bhavaÇgaæ ayaæ Ãyatanahi otaraïÃ. 

'AyamhamasmÅ'ti anÃnupassÅ'ti ayaæ sakkÃyadiÂÂhiyÃ samugghÃto, sÃ sekhÃ vimutti, tÃni
yeva sekhÃni pa¤cindriyÃni, ayaæ indriyehi otaraïÃ, tÃni yeva sekÃni pa¤cindriyÃni vijjÃ.
VijjuppÃdÃ avijjÃ nirodho, avijjÃnirodhÃ saÇkhÃranirodho, saækhÃranirodhÃ vi¤¤Ãïanirodho,
vi¤¤ÃïanirodhÃ nÃmarÆpanirodho, nÃmarÆpanirodhÃ saÊÃyatananirodho saÊÃyatananirodhÃ
phassanirodho, phassanirodhÃ vedanÃnirodho, vedanÃnirodhÃ taïhÃnirodho, taïhÃnirodhÃ
upÃdÃnanirodho, upÃdÃnanirodhÃ bhavanirodho, bhavanirodhÃ jÃtinirodho, jÃtinirodÃ
jarÃmaraïaæ sokaparidevadukkhadomanassÆpÃyÃsÃ nirujjhanti, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa nirodho hoti. Ayaæ paÂiccasamuppÃdehi otaraïÃ, sÃyeva vijjÃ
pa¤¤Ãkkhandho, ayaæ khandhehi otaraïÃ. SÃ yeva vijjÃ saÇkhÃra pariyÃpannÃ. Ye saÇkhÃrÃ
anÃsavÃ no ca bhavaÇgÃ, te saÇkhÃrÃ ayaæ dhÃtuhi otaraïÃ. SÃ dhammadhÃtu
dhammÃyatana pariyÃpannÃ yaæ Ãyatanaæ anÃsavaæ no ca bhavaÇgaæ, ayaæ Ãyatanehi
otaraïaæ. SekhÃya ca vimuttiyÃ asekhÃya ca vimuttiyÃ vimutto udatÃri oghaæ
atiïïapubbaæ apunabbhavÃya [PTS Page 065] [\q  65/]      tenÃha bhagavÃ "uddhaæ
adho"ti. 

[BJT Page 098] [\x  98/]     

"Nissitassa calitaæ anissitassa calitaæ natthi, calite asati passaddhi, passaddhiyÃ sati nati na
hoti, natiyÃ asati Ãgati gati na hoti, ÃgatigatiyÃ asati cutupapÃto na hoti, cutupapÃte asati
nevi'dha na huraæ na ubhayamantarena esevanto dukkhassÃ"ti. 

'Nissitassa calita'nti nissayo nÃma duvidho: taïahÃnissayo diÂÂhinisyo ca, tattha yÃ rattassa
cetanÃ ayaæ taïhÃnissayo, yÃ mÆÊahassa cetanÃ ayaæ diÂÂhinissayo. CetanÃ pana saÇkhÃrÃ,
saÇkhÃrapaccayÃ vi¤¤Ãïaæ, vi¤¤ÃïapaccayÃ nÃmarÆpaæ, nÃmarÆpapaccayÃ saÊÃyatanaæ,
saÊÃyatanapaccayÃ phasso, phassapaccayÃ vedanÃ, vedanÃpaccayÃ taïhÃ, taïhÃpaccayÃ
upÃdÃna, upÃdÃnapaccayÃ bhavo, bhavapaccayÃ jÃti, jÃtipaccayÃ jarÃmaraïaæ,
sokaparidevadukkhadomanassupÃyÃsÃ sambhavanti, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo hoti. Ayaæ paÂiccasamuppÃdehi otaraïÃ. Tattha yÃ rattassa
vedanÃ ayaæ sukhÃ vedanÃ, yÃ sammÆÊhassa vedanÃ, ayaæ adukkhamasukhÃ vedanÃ, imÃ
vedanÃ vedanÃkkhandho. Ayaæ khandhehi otaraïÃ. Tattha sukhÃ vedanÃ dve indriyÃni,
sukhindriyaæ somanassindriyaæ ca, adukkhamasukhÃ vedanÃ upekkhandriyaæ, ayaæ
indriyehi otaraïÃ. TÃni yeva indriyÃni saÇkhÃrapariyÃpannÃni ye saÇkhÃrÃ sÃsavÃ bhavaÇgÃ,
te saÇkhÃrÃ dhammadhÃtusaÇgahÅtÃ, ayaæ dhÃtuhi otaraïÃ. SÃ dhammadhÃtu
dhammÃyatanapariyÃpÃnnÃ yaæ Ãyatanaæ sÃsavaæ bhavaÇgaæ, ayaæ Ãyatanehi otaraïÃ. 

'Anissitassa calitaæ natthÅ'ti samathavasena vÃ taïhÃya anissito vipassanÃvasena vÃ diÂÂhiyÃ
anissito, yÃ vipassanÃ ayaæ vijjÃ vijjuppÃdÃ avijjÃnirodho, avijjÃnirodhÃ saækhÃranirÃdho,
saÇkhÃranirodhÃ vi¤¤Ãïanirodho, vi¤¤ÃïanirodhÃ nÃmarÆpanirodho, nÃmarÆpanirodhÃ
saÊÃyatananirodho saÊÃyatananirodhÃ phassanirodho, phassanirodhÃ vedanÃnirodho,
vedanÃnirodhÃ taïhÃnirodho, taïhÃnirodhÃ upÃdÃnanirodho, upÃdÃnanirodhÃ
bhavanirodho, bhavanirodhÃ jÃtinirodho, jÃtinirodhÃ jarÃmaraïaæ
sokaparidevadukkhadomanassÆpÃyÃsÃ nirujjhanti, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa nirodho hoti. [PTS Page 066] [\q  66/]      ayaæ paÂiccasamuppÃdehi
otaraïÃ, sÃ yeva vipassanÃ pa¤¤Ãkkhandho, ayaæ khandhehi otaraïÃ. SÃ yeva vipassanÃ
dve indriyÃni: viriyindriyaæ ca pa¤¤indriyaæ ca, ayaæ indriyehi otaraïÃ. SÃ yeva vipassanÃ
saÇkhÃrapariyÃpannÃ ye saÇkhÃrÃ anÃsavÃ no ca bhavaÇgÃ, te saÇkhÃrÃ dhammadhÃtu
saÇgahÅtÃ, ayaæ dhÃtÆhi otaraïÃ. SÃ dhammadhÃtu dhammÃyatanapariyÃpÃnnaæ yaæ
Ãyatanaæ anÃsavaæ no ca bhavaÇgaæ, ayaæ Ãyatanahi otaraïÃ. 

'PassaddhiyÃ satÅ'ti duvidhÃ passaddhi: kÃyikÃ ca cetasikÃ ca; yaæ kÃyikaæ sukhaæ ayaæ
kÃyikÃ passaddhi, yaæ cetasikaæ sukhaæ ayaæ cetasikÃ passaddhi, passaddhakÃyo sukhaæ
veyaditi, sukhino cittaæ samÃdhiyati, samÃhito yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, yathÃbhÆtaæ pajÃnanto
nibbindati, nibbindanto virajjati, virÃgÃ vimuccati, vimuttasmiæ vimuttamiti '¤Ãïaæ hoti
'khÅïÃ jÃti vusitaæ brahmacariyaæ kataæ karaïÅyaæ nÃparaæ itthattÃyÃ'ti pajÃnÃti. So na
namati rÆpesu na sadadesu na gandhesu na rasesu na phoÂÂhabbesu na dhammesu, khayÃ
rÃgassa khayÃ dosassa khayÃ mohassa, yena rÆpena tathÃgataæ tiÂÂhintaæ carantaæ
pa¤¤apayamÃno pa¤¤apaiyya, tassa rÆpassa 
1. VimuttambhÅti - sÅmu. 

[BJT Page 100] [\x 100/]     
KhayÃ virÃgÃ nirodhÃ cÃgÃ paÂinissaggÃ rÆpasaÇkhaye vimutto tathÃgato atthitipi naupeti,
natthÅtipi na upeti, atthi natthÅtipi na upeti, nevatthi no natthÅtipi na upeti, atha kho
gambhÅro appameyyo asaÇkheyo nibbutoti yeva saÇkhaæ gacchati, khayÃ rÃgassa khayÃ
dosassa khayÃ mohassa. 

YÃya vedanÃya tathÃgataæ tiÂÂhantaæ carantaæ pa¤¤ÃpayamÃne pa¤¤Ãpeyya, tassa vedanÃya
khayÃ virÃgÃ nirodhÃ cÃgÃ paÂinissaggÃ vedanÃya saÇkhaye vumutto tathÃgato atthipi na
upeti, natthÅtipi na upeti. Atha ko gambhiro appameyyo asaÇkheyyo nibbutoti yeva saÇkhaæ
gacchati. 
YÃya sa¤¤Ãya tathÃgataæ tiÂÂhantaæ carantaæ pa¤¤ÃpayamÃne pa¤¤Ãpeyya, tassa sa¤¤Ãya
khayÃ virÃgÃ nirodhÃ cÃgÃ paÂinissaggÃ sa¤¤Ãya saÇkhaye vumutto tathÃgato atthipi na
upeti, natthÅtipi na upeti. Atha ko gambhiro appameyyo asaÇkheyyo nibbutoti yeva saÇkhaæ
gacchati. 
Yehi saÇkhÃrehi tathÃgataæ tiÂÂhantaæ carantaæ pa¤¤ÃpayamÃne pa¤¤Ãpeyya, tassa
saÇkhÃrehi khayÃ virÃgÃ nirodhÃ cÃgÃ paÂinissaggÃ saÇkhÃrehi saÇkhaye vumutto tathÃgato
atthipi na upeti, natthÅtipi na upeti. Atha ko gambhiro appameyyo asaÇkheyyo nibbutoti
yeva saÇkhaæ gacchati. 
Yena vi¤¤Ãïena [PTS Page 067] [\q  67/]      tathÃgataæ tiÂÂhantaæ carantaæ
pa¤¤ÃpayamÃne pa¤¤Ãpeyya, tassa vi¤¤Ãïena khayÃ virÃgÃ nirodhÃ cÃgÃ paÂinissaggÃ
vi¤¤Ãïena saÇkhaye vumutto tathÃgato atthipi na upeti, natthÅtipi na upeti. Atha ko
gambhiro appameyyo asaÇkheyyo nibbutoti yeva saÇkhaæ gacchati. 
'ùgatÅ'ti idhÃgati: gatÅ'ti peccabhavo, Ãgatigatipi na bhavanti. 'NevidhÃ'ti chasu ajjhattikesu
Ãyatanosu. 'Na huraæ'ti chasu bÃhiresu Ãyatanesu. 'Na ubhayamantarenÃ'ti ssasamuditesu
dhammesu attÃnaæ na passati. 'Esevanto dukkhassÃ'ti paÂiccasamuppÃdo. So duvidho:
lokiko ca lokuttaro ca. Tattha lokiko avijjÃpaccayÃ saÇkÃrÃ yÃva jarÃmaraïÃ, lokuttaro
sÅlavato avippaÂisÃro jÃyati, yÃva nÃparaæ itthattÃyati pajÃnÃti. TenÃha bhagavÃ 'nissitassa
calitaæ anissitassa calitaæ natthi, calite asati passaddhi, passaddhiyÃ sati nati na hoti, natiyÃ
asati Ãgati gati na hoti, ÃgatigatiyÃ asati cutupapÃto na hoti, cutuppÃte asati nevi'dha na
huraæ na ubhayamantarena esevanto dukkhassÃ"ti. 
2. "Ye keci sokÃ paridevitÃ vÃ
Dukkha¤ca lokasmiæ anekarÆpaæ
Piyaæ paÂicca pabhavanti ete
Piye asante na bhavanti ete. 

3. TasmÃ hi te sukhino vÅtasokÃ
Yesaæ piyaæ natthi kuhi¤ci loke, 
TasmÃ asokaæ virajaæ patthayÃno
Piyaæ na kayirÃtha kuhi¤ci loke"ti

"Ye keci sokÃ paridevitÃ vÃ dukkha¤ca lokasmiæ aneka rÆpaæ piyaæ paÂicca pabhavanti
ete"ti ayaæ dukkhÃ vedanÃ, "piye asante na bhavanti ete'ti ayaæ dukkhÃ vedanÃ, "piye asante
na bhavanti ete" ti ayaæ sukhÃ vedanÃ, [PTS Page 068] [\q  68/]      ayaæ vedanÃkkhandho.
Ayaæ khandhehi otaraïÃ. VedanÃ paccayÃ pana taïhÃ, taïhÃ paccayÃ upÃdÃnaæ,
upÃdÃnapaccayÃ bhavo, bhavapaccayÃ jÃti, jÃti paccayÃ jarÃmaraïaæ. (Evaæ sabbaæ) ayaæ
paÂiccasamuppÃdehi otaraïÃ. Tattha sukhÃ vedanÃ dve indriyÃni: sukhindriyaæ
somanassindriya¤ca. DukkhÃ vedanÃ dve indriyÃni: dukkhindriyaæ domanassindriyaæ ca.
Ayaæ indriyehi otaraïÃ. TÃni yeva indriyÃni saÇkhÃrapariyÃpannÃni ye saÇkhÃrÃ sÃsavÃ
bhavaÇgÃ, te saÇkhÃrÃ dhammadhÃta;saægahÅtÃ, ayaæ dhÃtuhi otaraïÃ. SÃ dhammadhÃta;
dhammÃyatanapariyÃpÃnnÃ yaæ Ãyatanaæ sÃsavaæ bhavaÇgaæ, ayaæ Ãyatanehi otaraïÃ. 
[BJT Page 102] [\x 102/]     

4. "TasmÃ hi te sudhino vÅtasokÃ
Yesaæ piyaæ natthi kuhi¤ci loke, 
TasmÃ asokaæ virajaæ patthayÃno
Piyaæ na kayirÃtha kuhi¤ci loke"ti. 

Idaæ taïhÃpahÃnaæ, taïhÃnirodhÃ upÃdÃnanirodho. UpÃdÃnanirodhÃ bhavanirodho.
BhavanirodhÃ jÃtinirodho, jÃtinirodhÃ jarÃmaraïaæ sokadaparidevadukkhadomanassupÃyÃsÃ
nirujjhanti, evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti. Ayaæ
paÂiccasamuppÃdehi otaraïÃ, taæ yeva taïhÃpahÃnaæ samatho, so samatho dve indriyÃni:
satindriyaæ samÃdhindriyaæ ca. Ayaæ indriyehi otaraïÃ. So yeva samatho
samÃdhikkhandho, ayaæ khandhehi otaraïÃ. So yeva samatho saÇkhÃrapariyÃpanno ye
saÇkhÃrÃ anÃsavÃ no ca bhavaÇgÃ, te saÇkhÃrÃ dhammadhÃtusaÇgahÅtÃ. Aya dhÃtuhi
otaraïÃ. SÃ dhammadhÃtu dhammÃyatanapariyÃpannÃ yaæ Ãyatanaæ anÃsavaæ no ca
bhavaÇgaæ. Ayaæ Ãyatanehi otaraïÃ. TenÃha bhagavÃ: "ye keci sokÃ" ti. [PTS Page 069] [\q 
69/]      

5. "KÃmaæ kÃmayamÃnassa tassa cetaæ samijjhati, 
AddhÃ pÅtimano hoti laddhÃ macco yadicchati. 

6. Tassa ce kÃmÃyÃnassa chandajÃtassa jantuno, 
Te kÃmÃ parihÃyanti sallaviddho'va ruppati 
7. Yo kÃme parivajjeti sappasseva padÃ siro, 
So'maæ visattikaæ loke sato samativattatÅ"ti. 

Tattha yÃ pÅtimanatÃ ayaæ anunayo. YadÃha: "sallaviddhova ruppatÅ"ti, idaæ paÂighaæ,
anunayapaÂighaæ ca pana taïhÃpakekhÃ. TaïhÃya ca pana dasa rÆpÅni ÃyatanÃni
padaÂÂhÃnaæ. Ayaæ Ãyatanehi otaraïÃ. TÃni yeva dasa rÆpÅni ÃyatanÃni rÆpakÃyo nÃma
sampayutto, tadubhayaæ nÃmarÆpaæ. NÃmarÆpapaccayÃ saÊÃyatanaæ, saÊÃyatanapaccayÃ
phasso, phassapaccayÃ vedanÃ, vedanÃpaccayÃ taïhÃ. (Evaæ sabbaæ) ayaæ
paÂiccasamuppÃdehi otaraïÃ. Tadeva nÃmarÆpaæ pa¤cakkhandhÃ. Ayaæ khandhehi otaraïÃ.
Tadeva nÃmarÆpaæ aÂÂhÃrasa dhÃtuyo, ayaæ dhÃta;hi otaraïÃ. Tattha yo rÆpakÃyo imÃni
pa¤carÆpÅni indriyÃni, yo nÃmakÃyo imÃni pa¤ca arÆpÅni indriyÃni, imÃni dasa indriyÃni.
Ayaæ indriyehi otaraïÃ. 

Tattha yadÃha: 

8. "Yo kÃme parivajjeti sappasseva padÃ siro, 
So'maæ visattikaæ loke sato samativattatÅ"ti. 

Ayaæ saupÃdisesanibbÃnadhÃtu ayaæ dhÃtuhi otaraïÃ. SÃyeva saupÃdisesanibbÃnadhÃtu
vijjÃ, vijjuppÃdÃ avijjÃ nirodho, avijjÃnirodhÃ saÇkhÃranirodho. SaÇkhÃranirodhÃ
vi¤¤Ãïanirodho, vi¤¤ÃïanirodhÃ nÃmarÆpa nirodho, nÃmarÆpanirodhÃ, saÊÃyatananirodho
saÊÃyatananirodhÃ phassanirodho, phassanirodhÃ vedanÃnirodho, vedanÃnirodhÃ
taïhÃnirodho, taïhÃnirodhÃ upÃdÃnanirodho, upÃdÃnanirodhÃ bhavanirodho, bhavanirodhÃ
jÃtinirodho jarÃmaraïaæ sokaparidevadukkhadomanassupÃyÃsÃ nirujjhanti, evametassa
kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti. [PTS Page 071] [\q  71/]      ayaæ
paÂiccasamuppÃdehi otaraïÃ. SÃyeva vijjÃ pa¤¤Ãkkhandho. Ayaæ khandhehi otaraïÃ.
SÃyeva vijjÃ dve indriyÃni: viriyindirayaæ pa¤¤indriyaæ ca. Ayaæ indriyehi otaraïÃ. SÃyeva
vijjÃ saÇkhÃrapariyÃpannÃ ye saÇkakhÃrÃ, 

[BJT Page 104] [\x 104/]      
AnÃsavÃ no ca bhavaÇgÃ, te saÇkhÃrÃ dhammadhÃtusaÇgahÅtÃ. Ayaæ dhÃtuhi otaraïÃ. SÃ
dhammadhÃta; dhammÃyatanapariyÃpannÃ yaæ Ãyatanaæ anÃsavaæ no ca bhavaÇgaæ, ayaæ
Ãyatanahi otaraïÃ. TenÃha bhagavÃ: "kÃmaæ kÃmayamÃnassÃ'ti. 

EttÃvatÃ paÂicca - indriya - khandha - dhÃta; - ÃyatanÃni samosaraïotaraïÃni bhavanti.
Evaæ paÂicca - indriya - khandha - dhÃtu ÃyatanÃni otÃretabbÃni. TenÃha ÃyasmÃ
mahÃkaccÃno: "yo ca paÂiccuppÃdo"ti: 

Niyutto otaraïo hÃro. 
3. 1. 13
SodhanahÃravihaÇgo tattha katamo sodhano hÃro: "vissajjitamhi pa¤he"ti gÃthÃ. YathÃ
ÃyasmÃ ajito pÃrÃyane bhagavantaæ pa¤haæ pucchati: 
1. "Kenassu nivuto loko kenassu nappakÃsati, 
KissÃbhilepanaæ brÆsi kiæsu tassa mahabbhaya"nti?
2. "AvijjÃya nivuto leko (ajitÃti bhagavÃ)
VivicchÃ pamÃdÃ nappakÃsati, 
JappÃbhilepanaæ brÆmi dukkhamassa mahabbhaya"nti. 

"Kenassu nivuto loko'ti pa¤he "avijjÃya nivuto loko'ti bhagavÃ padaæ sodheti no ca
Ãrambhaæ. "Kenassu nappakÃsati'ti [PTS Page 071] [\q  71/]      pa¤he "vivicchÃ pamÃdÃ
nappakÃsatÅ'ti bhagavÃ padaæ sodheti no ca Ãrambhaæ. "KissÃbhilepanaæ brÆsÅ'ti pa¤he
"jappÃbhilepanaæ brÆmÅ'ti bhagavÃ padaæ sodheti no ca Ãrambhaæ. "Kiæsu
tassamahabbhaya'nti pa¤he "dukkhamassa mahabbhaya'nti bhagavÃ padaæ sodheti, suddho
ÃrambhÃ. TenÃha bhagavÃ: "avijjÃya nivuto loko"ti. 

3. "Savanti sabbadhi sotÃ (iccÃyasmÃ ajito)
SotÃnaæ kiæ nivÃraïaæ?
SotÃnaæ saævaraæ brÆhi kena sotÃ pithiyare"ti?

[BJT Page 106] [\x 106/]     

4. "YÃni sotÃni lokasmiæ (ajitÃti bhagavÃ)
Sati tesaæ nivÃraïaæ. 
SotÃnaæ saævaraæ brÆmi pa¤¤Ãyete pithiyare"ti. 

Savanti sabbadhi sotÃ sotÃnaæ kiæ nivÃraïa'nti pa¤eha 'yÃni sotÃni lokasmiæ sati tesaæ
nivÃraïa'nti bhagavÃ padaæ sodheti no ca Ãrambhaæ. 'SotÃnaæ saævaraæ brÆhi kena sotÃ
pithiyare'ti pa¤he 'sotÃnaæ saævaraæ brÆmi pa¤¤Ãyete pithiya'ti suddho Ãrambho. TenÃha
bhagavÃ: "yÃni sotÃni lokasmiæ"ti. 

5. "Pa¤¤Ã ceva sati ca (iccÃyasmÃ ajito)
NÃmarÆpaæ ca mÃrisa, 
Etaæ me puÂeÂhÃ pabrÆhi katthetaæ uparujjhatÅ"ti?

Pa¤he: 
"Yametaæ pa¤haæ apucchi-1. Ajita taæ vadÃmi te, 
Yattha nÃma¤ca rÆpa¤ca asesaæ uparujjhati: [line omitted?] 

Suddho Ãrambho. [PTS Page 072] [\q  72/]      tenÃha bhagavÃ: "yametaæ pa¤haæ apucchi"ti.
Yattha evaæ suddho Ãrambho, so pa¤ho vissajjito bhavati. Yattha pana Ãrambho asuddho na
tÃva so pa¤ho vissajjito bhavati. TenÃha ÃyasmÃ mahÃkaccÃno "vissajjitambhi pa¤he"ti. 
Niyutto sodhano hÃro. 3. 1. 14
AdhiÂÂhÃnahÃravibhaÇgo

Tattha katamo adhiÂÂhÃno hÃro: "ekattatÃya dhammÃ ye pi ca vemattatÃya niddiÂÂhÃ" ti. Ye
tattha niddiÂÂhÃ tathÃ te dhÃrayitabbÃ. 

'Dukkha'nti ekattatÃ, tattha katamaæ dukkhaæ: jÃti dukkhÃ, jarÃ dukkhÃ, vyÃdhi dukkho,
maraïaæ dukkhaæ, appÅyehi sampayogo dukkho, piyehi vippayogo dukkho, yampicchaæ na
labhati tampi dukkhaæ, saÇkhittena pa¤cupÃdÃnakkhandhÃ dukkhÃ: rÆpÃ dukkhÃ, vedanÃ
dukakhÃ, sa¤¤Ã dukkhÃ, saÇkhÃrÃ dukkhÃ, vi¤¤Ãïaæ dukkhaæ'. Ayaæ vemattatÃ. 

1. Pucchasi pa¤haæ - sÅmu. 

[BJT Page 108] [\x 108/]     
Dukhasamudayo'ti ekattatÃ, 'tattha katamo dukkhasamudayo: yÃ'yaæ taïhÃ ponobhavikÃ
nandirÃgasahagatÃ tatratatrabhÅnandini, seyyathÅdaæ: kÃmataïhÃ bhavataïhÃ
vibhavataïhÃ, ayaæ vemattatÃ. 

'Dukkhasanirodho'ti ekattatÃ. 'Tattha katamo dukkhanirodho: yo tassÃyeva taïhÃya
asesavirÃganirodho cÃgo paÂinissaggo mutti anÃlayo. ' Ayaæ vemattatÃ. 

DukkharodhagÃminÅpaÂipadÃ'ti ekattatÃ. [PTS Page 073  [\q  73/]     ']tattha katamÃ dukkha
nirodhagÃminÅ paÂipadÃ: ayameva ariyo aÂÂhaÇgiko maggo, seyyathÅdaæ: sammÃdiÂÂhi
sammÃsaÇkappo sammÃvÃcÃ sammÃkammanto sammÃÃjÅvo sammÃvÃyÃmo sammÃsati
sammÃsamÃdhi. '
Ayaæ vemattatÃ. 

'Maggo'ti ekattatÃ. 'Tattha katamo maggo: nirayagÃmÅ maggo tiracchÃnayonigÃmÅ maggo
pettivisayagÃmÅ maggo asurayonigÃmiyo-1. Maggo saggagÃmiyo magego manussagÃmÅ
maggo nibbÃnagÃmÅ maggo' ayaæ vemattatÃ. 

'Nirodho'ti ekattatÃ. 'Tattha katamo nirodho: paÂisaÇkhÃ nirodho, appaÂisaÇkhÃnirodho,
anunayanirodho, paÂighanirodho, mÃnanirodho, makkhanirodho, palÃsanirodho,
issÃnirodho, macchariyanirodho, sabbakilesanirodho. Ayaæ vemattatÃ. 
'RÆpa'nti ekattÃtÃ. 'Tattha katamaæ rÆpaæ cÃtummahÃbhÆtikaæ-2. RÆpaæ catunnaæ ca
mahÃbhÆtÃnaæ upÃdÃya rÆpassa pa¤¤atti. Tattha katamÃni cattÃri mahÃbhÆtÃni:
paÂhavidhÃtu-3. ùpodhÃta; tejodhÃtu vÃyodhÃtu. 


DvÅhi ÃkÃrehi dhÃtuyo parigaïhÃti saÇkhepena ca vitthÃrena ca. Kathaæ vitthÃrena dhÃtuyo
parigaïhÃti: visatiyÃ ÃkÃrehi paÂhavidhÃtuæ vitthÃrena parigaïahÃti. DvÃdasahi ÃkÃrehi
ÃpodhÃtuæ vitthÃrena parigaïhÃti. CatÆhi ÃkÃrehi tejodhÃtuæ vitthÃrena parigaïhÃti. Chahi
ÃkÃrehi vÃyodhÃtuæ vitthÃrena parigaïhÃti. 

Katamehi vÅsatiyÃ ÃkÃrehi paÂhavidhÃtuæ vitthÃrena parigaïhÃti: [PTS Page 074  [\q  74/] 
   ']atthi imasmiæ kÃye kesÃ lomÃ nakhÃ dantÃ taco maæsaæ nahÃrÆ-4. AÂÂhÅ aïÂhimi¤jÃ-5.
Vakkaæ hadayaæ yakanaæ kilomakaæ pihakaæ papphÃsaæ antaæ antaguïaæ udariyaæ
karÅsaæ matthaluÇganti. Imehi visatiyÃ ÃkÃrehi paÂhavÅdhÃtuæ vitthÃrena parigaïhÃti. 

Katamehi dvÃdasahi ÃkÃrehi ÃpodhÃtuæ vittharena parigaïhÃti: 'atthi imasmiæ kÃye pittaæ
semhaæ pubebo lohitaæ sedo medo assu vasÃ kheÊo siÇghÃïikÃ lasikÃ muttanti. Imehi
dvÃdasahi ÃkÃrehi ÃpodhÃtuæ vitthÃrena parigaïhÃti. 

1. Asurayoni - sÅmu
2. CÃtumahÃbhÆtikaæ - machasaæ
3. PaÂhavidhÃtu - machasaæ 4. NhÃrÆ - machasaæ
5. AÂÂhima¤jaæ - machasaæ

[BJT Page 110] [\x 110/]     

Katamehi catÆhi ÃkÃrehi tejodhÃtuæ vitthÃrena parigaïhÃti: 'yena ca santappati yena ca
jirÅyati-1 yena ca pari¬ayhati yena ca asitapÅtakhÃyitasÃhitaæ sammÃ pariïÃmaæ gacchatÅ'ti,
imehi catÆhi ÃkÃrehi tejodhÃtuæ vitthÃrena parigaïhÃti. 

Katamehi chahi ÃkÃrehi vÃyodhÃta; vitthÃrena parigaïhÃti: 'uddhaægamÃ vÃtÃ adhogamÃ
vÃtÃ kucchisayÃ vÃtÃ koÂÂhasayÃ vÃtÃ aÇgamaÇgÃnusÃrino vÃtÃ assÃso passÃso iti' imehi
chahi ÃkÃrehi vÃyodhÃtuæ vitthÃrena parigaïhÃti. 

Evaæ imehi dvÃvattÃrÅsÃya ÃkÃrehi vatthÃrena dhÃtuyo sahÃvabhÃvato-2. Upalakkhayanto
tulayanto pariyogÃhanto parivÅmaæsanto paccavekkhaneto na ki¤ci gayhÆpagaæ passati
kÃyaæ vÃ kÃyapadesaæ vÃ: yathÃ candanikaæ pavicinaneto na ki¤ci gayhupagaæ passeyya,
yathÃ saÇkhÃradhÃnaæ-3. Pavicinaneto na ki¤ci gayhÆpagaæ paseseyya, yathÃ vaccakuÂiæ
pavicinaneto na ki¤ci gayhÆpagaæ passeyya, yathÃ sivathikaæ-4. Pavicinaneto na ki¤ci
gayhÆpagaæ passeyya, evamevaæ imehi dvÃvattÃrÅsÃya ÃkÃrehi evaæ [PTS Page 075] [\q 
75/]      vitthÃrena dhÃtuyo sahÃvabhÃvato upalakkhayaneto ta;layanto pariyogÃbhaneto
parivÅmaæsaneto paccavekkhanto na ki¤ci gayhÆpagaæ passati kÃyaæ vÃ kÃyapadesaæ vÃ.
TenÃha bhagavÃ: 


"YÃ ceva kho pana ajjhattikÃ paÂhavÅdhÃtu yÃ ca bÃhirÃ paÂhavÅdhÃtu,
paÂhavÅkhÃturevesÃtaæ netaæ mama neso'hamasmi na meso attÃti evametaæ yathÃbhÆtaæ
sammappa¤¤Ãya daÂÂhabbaæ. Evametaæ yathÃbhÆtaæ sammappa¤¤Ãya disvÃ
paÂhavÅdhÃtuyÃ nibbindati paÂhavÅdhÃtuyÃ cittaæ virÃjeti. 
"YÃ ceva kho pana ajjhattikÃ ÃpodhÃtu yÃ ca bÃhirÃ ÃpodhÃtu, ÃpodhÃturevesÃtaæ netaæ
mama neso'hamasmi na meso attÃti evametaæ yathÃbhÆtaæ sammappa¤¤Ãya daÂÂhabbaæ.
Evametaæ yathÃbhÆtaæ sammappa¤¤Ãya disvÃ ÃpodhÃtuyÃ nibbindati ÃpodhÃtuyÃ cittaæ
virÃjeti. 
"YÃ ceva kho pana ajjhattikÃ tejodhÃtu yÃ ca bÃhirÃ tejodhÃtu, tejodhÃturevesÃtaæ netaæ
mama neso'hamasmi na meso attÃti evametaæ yathÃbhÆtaæ sammappa¤¤Ãya daÂÂhabbaæ.
Evametaæ yathÃbhÆtaæ sammappa¤¤Ãya disvÃ tejodhÃtuyÃ nibbindati tejodhÃtuyÃ cittaæ
virÃjeti. 
"YÃ ceva kho pana ajjhattikÃ vÃyodhÃtu yÃ ca bÃhirÃ vÃyodhÃtu, vÃyodhÃturevesÃtaæ netaæ
mama neso'hamasmi na meso attÃti evametaæ yathÃbhÆtaæ sammappa¤¤Ãya daÂÂhabbaæ.
Evametaæ yathÃbhÆtaæ sammappa¤¤Ãya disvÃ vÃyodhÃtuyÃ nibbindati vÃyodhÃtuyÃ cittaæ
virÃjeti. Ayaæ cemattatÃ 
'AvijjÃ'ti ekattatÃ. 'Tattha katamÃ avijjÃ: dukkhe a¤¤Ãïaæ dukkhasamudaye a¤¤Ãïaæ
dukkhanirodhe a¤¤Ãïaæ dukkhanirodhagÃminiyÃ paÂipadÃya a¤¤Ãïaæ pubbante a¤¤Ãïaæ
aparante a¤¤Ãïaæ pubbantÃparante a¤¤Ãïaæ idappaccayatÃpaÂiccasamuppannesu
dhammesu a¤¤Ãïaæ. Yaæ evarÆpaæ a¤¤Ãïaæ adassanaæ anabhisamayo ananubodho
asambodho appaÂivedho asallakkhaïÃ
[PTS Page 076] [\q  76/]      
1. Jirati - sÅmu. 2. SahÃvato - sÅmu, machasaæ. 3. SaÇkÃraÂÂhÃnaæ-sÅmu, machasaæ. 4.
Sivathikaæ-machasaæ

[BJT Page 112] [\x 112/]     

AnupalakkhaïÃ apaccupalakkhaïÃ asamapekkhaïaæ apaccakkhakammaæ dummejjhaæ
bÃlyaæ asampaja¤¤aæ moho pamoho sammoho avijjÃ avijejÃgho avijjÃyogo avijjÃnusayo
avijjÃpariyuÂÂhÃnaæ avijjÃlaÇgÅ moho akusalamÆlaæ, ayaæ vemattatÃ. 

'VijjÃ'ti ekattatÃ, ' tattha katamÃ vijjÃ: dukkhe ¤Ãïaæ dukkhasamudaye ¤Ãïaæ
dukkhanirodhe ¤Ãïaæ dukkhanirodhagÃminiyÃ paÂipadÃya ¤Ãïaæ pubbante ¤Ãïaæ
aparante ¤Ãïaæ pubbantÃparante ¤Ãïa idappaccayatÃpaÂiccasamuppannesu dhammesu
¤Ãïaæ. YÃ evarÆpÃ pa¤¤Ã pajÃnanÃ vicayo pavicayo dhammavicaye sallakkhaïÃ
upalakkhaïÃ paccupalakkhaïÃ paï¬iccaæ kosallaæ nepu¤¤aæ vebhavyÃ cintÃ upaparikkÃ
bhÆri medhÃ pariïÃyikÃ vipassanÃ sampaja¤¤aæ patodo pa¤¤Ã pa¤¤indriyaæ pa¤¤Ãbalaæ
pa¤¤Ãsatthaæ pa¤¤ÃpÃsÃdo pa¤¤ÃÃloko pa¤¤ÃobhÃso pa¤¤Ãpajjoto pa¤¤Ãratanaæ amoho
dhammavicayo sammÃdiÂÂhi dhammavicaya sambojjhaÇgo maggaÇgaæ maggapariyÃpannaæ.
' Ayaæ vemattatÃ. 

' SamÃpattÅ'ti ekattatÃ. Tattha katamÃ samÃpatti: sa¤¤ÃsamÃpatti asa¤¤ÃsamÃpatti
nevasa¤¤ÃnÃsa¤¤ÃsamÃpatti vibhÆtasa¤¤ÃsamÃpatti nirodhasa¤¤ÃsamÃpatti. Ayaæ vemattatÃ. 

'JhÃyÅ'ti ekattatÃ. Tattha katamo jhÃyi: atthi sekho jhÃyi, atthi aseko jhÃyi, atthi nevasekho
nÃsekho jhÃyÅ, ÃjÃnÅyo jhÃyi, assakhaluÇko jhÃyÅ, diÂÂhuttaro jhÃyÅ, tanhuttaro jhÃyÅ,
pa¤¤Ætataro jhÃyÅti. [PTS Page 077] [\q  77/]      ayaæ vemattatÃ. 

'SamÃdhÅ'ti ekattatÃ. Tattha katamo samÃdhi: saraïo samÃdhi, araïo samÃdhi,
saverosamÃdhi, avero samÃdhi, sabyÃpajjho samÃdhi, abyÃpajjho samÃdhi, sappÅtiko
samÃdhi, nippÅtiko samÃdhi, sÃmiso samÃdhi, nirÃmiso samÃdhi, sasaÇkhÃro samÃdhi,
asaÇkhÃro samÃdhi ekaæsabhÃvito samÃdhi, ubhayaæsabhÃvito samÃdhi,
ubhatobhÃvitabhÃvano samÃdhi, savitakkasavicÃro samÃdhi, avitakkavicÃramatto samÃdhi,
avitakkaavicÃro samÃdhi, bhÃnabhÃgiyo samÃdhi, ÂhitibhÃgiyo samÃdhi visesabhÃgiyo
samÃdhi, nibbedhabhÃgiyo samÃdhi, lokiyo samÃdhi, lokuttaro samÃdhi, micchÃsamÃdhi,
sammÃsamÃdhi, ayaæ vemattatÃ. 

[BJT Page 114] [\x 114/]     

'PaÂipadÃ'ti ekattatÃ. 'Tattha katamÃ paÂipadÃ: ÃgÃÊhÃ paÂipadÃ, nijjhÃmÃ paÂipadÃ, majjhimÃ
paÂipadÃ, akkhamÃ paÂipadÃ, khamÃ paÂipadÃ, samÃ paÂipadÃ, damÃ paÂipadÃ, dukkhÃ
paÂipadÃ dandhÃbhi¤¤Ã, dukkhÃ paÂipadÃ khippÃbi¤¤Ã, sukhÃ paÂipadÃ dandhÃbhi¤¤Ã,
sukhÃ paÂipadÃ khippÃbhi¤¤Ã'ti. Ayaæ cemattatÃ. 

'KÃyo'ti ekattatÃ. Tattha katamo kÃyo: nÃmakÃyo rÆpakÃyo ca. Tattha katamo rÆpakÃyo: kesÃ
lomÃ nakhÃ dantÃ taco maæsaæ nahÃru ÂÂhi aÂÂhimi¤jÃ vakkaæ hadayaæ yakanaæ kilomakaæ
pihakaæ papphÃsaæ antaæ antaguïaæ udariyaæ karÅsaæ pittaæsemhaæ pubbo lohitaæ sedo
medo assu vasÃ kheÊo siÇghÃïikÃ lasikÃ muttaæ matthaluÇganti. [PTS Page 078] [\q  78/]  
   ayaæ rÆpakÃyo. NÃmakÃyo nÃma vedanÃ sa¤¤Ã cetanÃ cittaæ phasso manasikÃroti ayaæ
nÃmakÃyoti. Ayaæ vemattatÃ. 

Evaæ yo dhammo yassa dhammassa samÃnabhÃvo, so dhammo tassa dhammassa
ekattatÃyaekÅbhavatÅ, yena yena vÃ pana vilakkhaïo tena tena vemattataæ gacchati. Evaæ
sutte vÃ veyyÃkaraïe vÃ gÃthÃyaæ vÃ pucchitena vimaæsitabbaæ, kiæ ekattatÃya pucchati
udÃhu vemattatÃyÃti. Yadi ekattatÃya pucchitaæ, ekattatÃya vissajjayitabbaæ. Yadi
vemattatÃya pucchitaæ, vemattatÃya vissajjayitabbaæ. Yadi sattÃdhiÂÂhÃnena pucchitaæ,
sattÃdhiÂÂhÃnena vissajjayitabbaæ. Yadi dhammÃdhiÂÂhÃnena pucchitaæ, dhammÃdiÂÂhÃnena
vissajjayitabbaæ. YathÃ yathÃ vÃ pana pucchitaæ. YathÃ yathÃ vÅssajjayitabbaæ. TenÃha
ÃyasmÃ mahÃkaccÃno "ekattatÃya dhammÃ'ti. 

Niyutti adhiÂÂhÃno hÃro

3. 1. 15

ParikkhÃrahÃravibhaÇgo

Tattha katamo parikkhÃro hÃro: " ye dhammÃ yaæ dhammaæ janayanti"ti. Yo dhammoyaæ
dhammaæ janayati, tassa so parikkhÃro. Kiælakkhaïo parikkhÃro: janakalakkhaïo
parikkhÃro. Dve dhammÃ janayanti: hetu ca paccayo ca. Tattha kiælakkhaïo hetu,
kiælakkhaïo paccayo: asÃdhÃraïalakkhano hetu, sÃdhÃraïalakkhano paccayo. YathÃ kiæ
bhave: yathÃ aækurassa nipphattiyÃ bÅjaæ asÃdhÃraïaæ, paÂhavi
[PTS Page 079] [\q  79/]      
[BJT Page 116] [\x 116/]     

ùpe ca sÃdhÃraïÃ. AÇkurassa hi paÂhavÅ Ãpoca paccayo, sabhÃvo hetu, yathÃ vÃpana ghame
duddhaæ pakkhittaæ dadhi bhavati, na catti ekakÃlasamavadhÃnaæ duddhassa ca dadhissa
ca, evameva natthi ekakÃlasamavadhÃnaæ hetussa ca paccayassa ca. 

Ayaæ hi saæsÃro sahetusappaccayo nibbatto. Vuttaæ hi: "avijjÃpaccÃya saÇkhÃrÃ,
saÇkhÃrÃpaccayÃ vi¤¤Ãïaæ". Evaæ sabbo paÂiccasamuppÃdo. Iti avijjÃ avijjÃhetu, ayeniso
manasikÃro paccayo. PurimikÃ avijjÃ pacchimÅkÃya avijjÃya hetu. Tattha purimikÃ avijjÃ
avijjÃnusayo, pacchimikÃ avijjÃ avijjÃpariyuÂÂhÃnaæ. Purimiko avijÃnusayo pacchimikassa
avijjÃpariyuÂÂhÃnassa hetubhÆto paribrÆhanÃya bÅjaÇkuro viya samanantarahetutÃya. Yaæ
pana yattha phalaæ nibbattati, idaæ tassa paramparahetutÃya hetubhÆtaæ. Duvido hi hetu:
samanantarahetu paramparahetu ca. Evaæ avijjÃyapi duvidho hetu: samanantarahetu
paramparahetu ca. 

YathÃ vÃ pana thÃlaka¤ca vaÂÂi ca tela¤ca dÅpassa1 paccayabhÆtaæ, na sabhÃvahetu, na hi
sakkÃ thÃlakaæ ca vaÂÂiæ ca tela¤ca anaggikaæ dÅpetuæ, padÅpassa paccayabhÆtaæ. PadÅpo
viya sabhÃvo hetu hoti. Iti sabhÃve hetu, parabhÃvo paccayo, ajjhattiko hetu, bÃhiro paccayo.
Janako hetu, pariggÃhako paccayo, asÃdhÃraïo hetu, sÃdhÃraïo paccayo. 

Avupacchedattho santatiattho, nibbattiattho phalattho, paÂisandhiattho punabbhavatto,
sampaÊibodhattho pariyuÂÂhÃnattho, asamugghÃtattho anusayattho, asampaÂivedhattho
avijjattho, apari¤¤Ãtatto2 vi¤¤Ãïassa bÅjatto. Yattha avupacchedo tattha santati, yattha
santati tattha [PTS Page 080] [\q  80/]      nibbatti, yatthi nibbatti tattha phalaæ, yattha
phalaæ tattha paÂisandhi, yattha paÂisandhi tattha paÂisandhi tattha punabbhavo, yattha
punabbhavo tatta paÊibodo, yattha paÊibodho tattha pariyuÂÂhÃnaæ, yattha

1. DÅpassa - sÅmu. 2. Pari¤¤atattho - sÅmu

[BJT Page 118] [\x 118/]     

ParayuÂÂhÃnaæ tatthi asamugghÃto, yattha asamugghÃto tattha anusayo, yattha anusayo
tattha asampaÂivedho, yattha asampaÂivedho tattha avijjÃ, yattha avijjÃ tattha sÃsavaæ
vi¤¤Ãïaæ apari¤¤Ãtaæ, yattha sÃsavaæ vi¤¤Ãïaæ apari¤¤Ãtaæ tattha bijatthe. 

SÅlakkhandho samÃdhikkhandhassa paccayo, samÃdhikkandho, pa¤¤Ãkkhandhassa paccayo,
pa¤¤Ãkkhandho vumuttikkhandhassa paccayo, vimuttikkhandho
vumutti¤Ãïadassanakkhandhassa paccayo. Tittha¤¤ÆtÃ pÅta¤¤ÆtÃya1 paccayo, pÅta¤¤utÃ
patta¤¤utÃya paccayo, patta¤u¤ÆtÃ1 atta¤¤utÃya paccayo. 

YathÃ vÃ pana cakkhuæ ca paÂicca rÆpe ca uppajjati cakkhuvi¤¤Ãïaæ, tattha cakkhÆ
Ãdhipateyya paccayo, rÆpÃ ÃrammaïapaccayatÃya paccayo, Ãloko sannissayatÃyapaccayo,
manasikÃro sabhÃvo hetu. SaÇkÃrÃ vi¤¤Ãïassa paccayo, sabhÃvo hetu. Vi¤¤Ãïaæ
nÃmarÆpassa paccayo, sabhÃvo hetu. NÃmarÆpaæ saÊÃyatanassa paccayo, sabhÃvo hetu.
SaÊÃyatanaæ phassassa paccayo, sabhÃvo hetu. Phasso vedanÃya paccayo, sabhÃvo hetu.
VadenÃ taïhÃya paccayo, sabhÃvo hetu. TaïhÃ upÃdÃnassa paccayo, sabhÃve hetu.
UpÃdÃnaæ bhavassa paccayo, sabhavo hetu. Bhavo jÃtiyÃ paccayo sabhÃve hetu. JÃti
jarÃmaraïassa paccayo, sabhÃvo hetu. JarÃmaraïaæ sokassa paccayo, sabhÃvo hetu. Soko
paridevassa paccayo, sabhÃvo hetu. Paridevo dukkhassa paccayo, sabhÃvo hetu. Dukkhaæ
domanassassa paccayo, sabhÃvo hetu. Domanassaæ upÃyÃsassa paccayo, sabhÃve hetu. Evaæ
yo koci upanissayo, sabbo so parikkÃro. TenÃha ÃyasmÃ mahÃkaccÃyano: "ye dhammÃ yaæ
dhammaæ janayantÅ"ti. 

Niyutto parikkhÃro hÃro. [PTS Page 081] [\q  81/]      

3. 1. 16

SamÃropaïahÃravibhaÇgo

Tattha katamo samÃropaïo hÃro: ye dhammÃ yammulÃ ye cekatthÃ pakÃsitÃ muninÃ"ti.
Ekasmiæ padaÂÂhÃne yattakÃni

1. Matta¤¤utÃ sÅmu. 

[BJT Page 120] [\x 120/]     

PadaÂÂhÃnÃni otaranti, sabbÃni tÃni samÃropayitabbÃni. YathÃ Ãvatte hÃre
bahukÃnipadaÂÂhÃnÃni otaranti. Tattha samÃropaïÃ catubbidha: padaÂÂhÃnaæ vevacanaæ
bhÃvanÃ pahÃnamiti. 

Tattha katamÃ padaÂÂhÃnena samÃropaïÃ: 

1. "SabbapÃpassa akaraïaæ kusalassa upasampadÃ, 
Sacittapariyedapanaæ etaæ puddÃna sÃsana"nti. 

Tassa kiæ padaÂÂhÃnaæ: tÅÂhi suciratÃna kÃyÃsucaritaæ vacÅsucaritaæ manosucaritaæ. Idaæ
padaÂÂhÃnaæ. Tattha yaæ kÃyikaæ vÃcasikaæ ca sucaritaæ, ayaæ sÅlakkhandhÃ. Manosucarite
yÃ anabhijjhÃ. AbyÃpÃdo ca, ayaæ samÃdhikkhandho. YÃ sammÃdiÂÂhi, ayaæ pa¤¤Ãkkhandho
idaæ padaÂÂhÃnaæ. Tattha sÅlakkhandho samÃdhikkhandho ca samatho, pa¤¤Ãkkhandho
vipassanÃ. Idaæ padaÂÂhÃnaæ. Tattha samathassa phalaæ rÃgavirÃgÃ cetovimutti.
VipassanÃya phalaæ avijjÃvirÃgÃ pa¤¤Ãvimutti. Idaæ padaÂÂhÃnaæ. 

Vanaæ vanathassa padaÂÂhÃnaæ. Ki¤ca vanaæ, ko ca vanatho: vanaæ nÃma pa¤ca kÃmaguïÃ,
taïhÃ vanato. Idaæ padaÂÂhÃnaæ. [PTS Page 082] [\q  82/]      vanaæ nÃma nimittaggÃho
itthiti vÃ purisoti vÃ, vanato nÃma tesaæ tesaæ aÇgapaccaÇgÃnaæ anupya¤janaggÃho: aho
cakkhu aho sotaæ aho ghÃnaæ aho jivhÃaho kÃyo iti, badaæ padaÂÂhÃnaæ. Vanaæ nÃma
caajjhattikabÃhirÃni ÃyatanÃni apari¤¤ÃtÃni. Yaæ tadubhayaæ paÂicca uppajjati saæyojanÃ,
ayaæ vanato. Daæ padaÂÂhÃnaæ. Vanaæ nÃma anusayo, vanato nÃma pariyuÂÂhÃnaæ. Idaæ
padaÂÂhÃnaæ. TenÃha bhagavÃ: "chetvÃ vanaæ ca vanathaæ cÃ"ti. Ayaæ padaÂÂhÃnena
samÃropanÃ. 

Tattha katamÃ vevacanena samÃropaïÃ: rÃgavirÃgÃ cetovumutti sekhaphalaæ, avijjavirÃgÃ
pa¤¤Ãvimutti asekhaphalaæ idaæ vavecanaæ. RÃgavirÃgÃ cetovimutti anÃgÃmiphalaæ,
avijjÃvirÃgÃ pa¤¤Ãvimutti aggaphalaæ arahattaæ. Idaæ vevacanaæ. RÃgavirÃgÃ cetovimutti
kÃmadhÃtusamatikkamanaæ, avijjÃvirÃgÃ pa¤¤Ãvimutti tedhÃtukasamatikkamanaæ, idaæ
vevacanaæ. Pa¤¤indriyaæ pa¤¤Ãbalaæ adhipa¤¤ÃsikkhÃ pa¤¤Ãkkhandho
dhammavicayasambojjhaÇgo upekkhÃsambojjhaÇgo ¤Ãïaæ sammÃdiÂÂhi tÅraïÃ santÅraïÃ
hiri vipassanÃ dhamme ¤Ãïaæ. Sabbaæ idaæ vevacanaæ. Ayaæ vevacanena samÃropaïÃ. 

[BJT Page 122. [\x 122/]     ] 
Tattha katamÃ bhÃvanÃya samÃropaïÃ: yathÃha bhagavÃ "tasmÃtiha tvaæ bhikkÆ kÃye
kÃyÃnupassÅ viharÃhi ÃtÃpi sampajÃno satimÃ vineyya loke abhijjhÃdomanassaæ"'ÃtÃpÅ'ti
[PTS Page 083] [\q  83/]      viriyindriyaæ; 'mpajÃno'ti pa¤¤indriyaæ; "satimÃ'ti satindriyaæ;
'vineyya loke abhijjhÃdomanassa'nti samÃdhindriyaæ. Evaæ kÃye kÃyÃnupassino viharato
cattÃro satipaÂÂhÃnÃ bhÃvanÃ pÃripÆriæ gacchanti. Kena kÃraïena; ekalakkhaïattÃ catunnaæ
indriyÃnaæ, catusu satipaÂÂhÃnesu bhÃviyamÃnesu cattÃro sammappadhÃnÃ bhÃvanÃ
pÃripÆriæ gacchanti. Catusu sammappadhÃnesu bhÃviyamÃnesu cattÃro iddhipÃdÃ bhÃvanÃ
pÃripÆriæ gacchanti. Catusu iddhipÃdesu bhÃviyamÃnesu pa¤cindriyÃni bhÃvanÃ pÃripÆriæ
gacchanti. (Evaæ sabbe) kena kÃraïena: sabbe hi bodhaÇgamÃ dhammÃ bodhipakkhiyÃ
nÅyÃnikalakkhaïena ekalakkhaïÃ. Te ekalakkhaïattÃ bhÃvanÃ pÃripÆriæ gacchanti. Ayaæ
bhÃvanÃya samÃropaïÃ. 

Tattha katamÃ pahÃnena samÃropaïÃ: kÃye kÃyÃnupassi viharanto asubhe subhanti
vipallÃsaæ pajahati. KabaliÇkÃro cassa ÃhÃro pari¤¤aæ gacchati. KÃmÆpÃdÃnena ca
anupÃdÃno bhavati. KÃmayogena ca visaæyutto bhavati. AbhijjhÃkÃyaganthena ca
vippayujjati, kÃmÃsavena ca anÃsavo bhavati. KÃmogha¤ca uttiïïo bhavati. RÃgasallena ca
visallo bhavati. RÆpupikÃ cassa vi¤¤ÃïaÂÂhiti pari¤¤aæ gacchati. RÆpadhÃtuyÃ cassa rÃgo
pahino bhavati. Na ca chandÃ agatiæ gacchati. 

VedanÃsu vedanÃnupassÅ viharanto dukkhe sukhanti vipallÃsaæ pajahati. Phasso cassa ÃhÃro
pari¤¤aæ gacchati bhavupÃdÃnena ca anupÃdÃno bhavati. Bhavayogena ca vippayutto
bhavati. ByÃpÃdakÃyaganthena ca vippayujjati. BhavÃsavena ca anÃsavo bhavati. [PTS Page
084] [\q  84/]      bhavogha¤ca uttiïïo bhavati dosasallena ca visallo bhavati. VadanÆpikÃ
cassa vi¤¤ÃïaÂÂhiti pari¤¤aæ gacchati. VedanÃdhÃtuyÃ cassa rÃgo pahÅno bhavati. Na ca
dosÃagatiæ gacchati. 

Citte cittÃnupassÅ viharanto anicce niccanti vipallÃsaæ pajahati. Va¤¤Ãïaæ cassa ÃhÃro
pari¤¤aæ gacchati. DiÂÂhÆpÃdÃnena ca anupÃdÃno bhavati. DiÂÂhiyogena ca vippayutto
bhavati. SÅlabbataparÃmÃsakÃyaganthena ca vippayujjati. DiÂÂhÃsavena ca anÃsavo bhavati.
DiÂÂhogha¤ca uttiïïo bhavati. MÃnasallena ca visallo bhavati. Sa¤¤ÆpikÃ cassa
vi¤¤ÃïaÂÂhiti pari¤¤aæ gacchati. Sa¤¤ÃdhÃtuyÃ cassa rÃgo pahÅno bhavati, na ca bhayÃ
agatiæ gacchati. 

[BJT Page 124] [\x 124/]     

Dhammesu dhammÃnupassÅ viharanto anattaniye attÃti vipallÃsaæ pajahati.
Manosa¤cetanÃcassa ÃhÃro pari¤¤aæ gacchati. AttavÃdÆpÃdÃnena ca anupÃdÃno bhavati
avijjÃ yogena ca visaæyutto bhavati. IdaæsaccÃbhinivesa kÃyagatthena ca vippayujjati
avijjÃsavena ca anÃsavo bhavati. Avijjogha¤ca uttiïïo bhavati. Mohasallena ca visallo
bhavati. SaÇkhÃrÆpikÃ cassa vi¤¤ÃïaÂÂhiti pari¤¤aæ gacchati. SaÇkhÃradhÃtuyÃ cassa rÃgo
pahÅno bhavati. Na ca mohÃ agatiæ gacchati. Ayaæ pahÃnena samÃropaïÃ tenÃha ÃyasmÃ
mahÃkaccÃyano: 

"Ye dhammÃ yaæmÆlÃ ye cekatthÃ pakÃsitÃ muninÃ, 
Te samaropayitabbÃ esa samÃropano hÃro"ti. 

Niyutto samÃropaïo hÃro
NiÂÂhito va hÃravibhaÇgo
[PTS Page 085] [\q  85/]      
3. 2. 1
DosanÃhÃrasampÃto

1. "SoÊasa hÃrÃ paÂhamaæ disalocanena disÃ viloketvÃ, 
SaÇkhipiya aÇkusena hi nayehi tÅhi niddise suttanti. 

VuttÃ tassÃ niddeso kuhiæ daÂÂhabbo: bhÃrasampÃte. Tattha katamo desanÃhÃrasampÃto: 

2. "Arakkhitena cittena1 micchÃdiÂÂhihatena ca, 
ThÅnamiddhÃbhibhÆtena masaæ mÃrassa gacchati"ti. 

'Arakkhitena cittenÃ'ti kiæ desayati; pamÃdaæ. Taæ vaccuno padaæ. 'MicchadiÂÂhihatena cÃ'ti
micchÃdiÂÂhihataæ nÃma pavuccati yadÃ anicce niccanti passati. So vipallÃso. So pana
vipallÃso kiæ lakkhaïo: viparÅtagÃhalakkhaïo vipallÃso. So kiæ vipallÃsayati: tayo dhamme,
sa¤¤aæ cittaæ diÂÂhimiti. So kuhiæ vipallÃsayati: catusuattabhÃvavatthÆsu - rÆpaæ attato
samanupassati rÆpavantaæ vÃ attÃnaæ attani vÃ rÆpaæ rÆpasmiæ vÃ attÃnaæ, evaæ vedanaæ
samanupassati vedannataæ vÃ attÃnaæ attani vÃ vedanaæ vedanasmi vÃ attÃnaæ sa¤¤aæ
attato samanupassati sa¤¤Ãnnataæ vÃ attÃnaæ attani vÃ sa¤¤aæ sa¤¤asmiæ vÃ attÃnaæ.
SaÇkhÃre attato samanupassati saÇkhÃravantaæ vÃ attÃnaæ attani vÃ saÇkhÃraæ saÇkhÃrasmiæ
vÃ attÃnaæ. Vi¤¤Ãïaætato samanupassati vi¤¤Ãïavantaæ vÃ attÃnaæ attani vÃ vi¤¤Ãïaæ
vi¤¤ÃïasmiævÃ attÃnaæ. Tattha rÆpaæ paÂhamaæ vipallÃsavatthu: asubhe subhanti, vedanÃ
dutiyaæ vipallÃsavatthu: dukkhe sukhanti, sa¤¤Ã saÇkhÃrÃ ca tatiyaæ vipallÃsavatthu:
anattani attÃti, vi¤¤Ãïaæ catutthaæ vipallÃsavatthu: anicce niccanti. [PTS Page 086] [\q  86/] 
    

Dve dhammÃ cittassa saækilosÃ: taïhÃ ca avijjÃ ca. TaïhÃ nivutaæ vittaæ dvihi vipallÃsehi
vipallÃsÅyati: asubhe subhanti dukkhe sukhanti. DiÂÂhinivuta cittaæ dvihi vipallÃsehi
vipallÃsÅyati: anicce niccanti anattaniye attÃti. Tattha yo diÂÂhivipallÃso so atÅtaæ rÆpaæ
attato samanupassati, atÅtaæ vedanaæ ttato samanupassati, atÅtaæ sa¤¤aæ attato
samanupassati, atÅte saÇkhÃre attato samanupassati, atÅtaæ vi¤¤Ãïaæ attato samanupassati.
Tattha yo taïhÃvipallÃso so anÃgataæ rÆpaæ abhivandati, anÃgataæ vedanaæ abhinandati,
anÃgataæ sa¤¤aæ abhinandati, anÃgate saÇkhÃre abhinandati, anÃgataæ vi¤¤Ãïaæ
abhinandati, dve dhammÃ cittassa upakkilesÃ: taïhÃ ca avijjÃ ca. TÃhi visujjhantaæ cittaæ
visujjhati. Tesaæ avijjÃvaraïÃnaæ taïhÃsaæyojanÃnaæ pubbÃ koÂi na pa¤¤Ãyati.
SandhÃvantÃnaæ saæsÃrantÃnaæ sakiæ nirayaæ sakiæ tiracchÃnayoniæ sakiæ pettivisayaæ sakiæ
asurakÃyaæ sakiæ deve sakiæ manusse. 

'ThÅnamiddhÃbhabhÆtenÃ'ti thÅnaæ1 nÃma yÃ cittassa akallatÃ akammaniyatÃ, middhaæ
nÃma yaækÃyassa lÅnattÃ. "Vasaæ mÃrassa gacchatÅ"ti kilesamÃrassa ca sattamÃrassa ca vasaæ
gacchati so hi nivuto saæsÃrÃbhimuko hoti. ImÃni bhagavatÃ dve saccÃni desitÃni: dukkhaæ
samudayo ca. Tesaæ bhagavÃ pari¤¤Ãya ca pahÃnÃya ca dhammaæ deseti: dukkhassa
pari¤¤Ãya samudayassa pahÃnÃya. Yena ca parijÃnÃti yena ca pajahati, ayaæ maggo. Yaæ
taïhÃya avijjÃya ca pahÃnaæ. Ayaæ nirodho, imÃni cattÃri saccÃni. TonÃha bhagavÃ:
"arakkhitena cittenÃ"ti tenahÃyasmÃ mahÃkaccÃno: "assÃdÃdÅnavatÃ"ta. 

Niyutto desanÃhÃrasampÃto
[PTS Page 087] [\q  87/]      
3. 2. 2. 

VicayahÃrasmapÃto. 

Tattha katamo vicayahÃrasampÃto: tattha taïhÃ dÆvidhÃ: kusalÃpi akusalÃpi. AkusalÃ
saæsÃragÃminÅ, kusalÃ apacayagÃminÅ pahÃnataïhÃ. MÃnopi duvidho: kusalopi akusalopi.
Yaæ mÃnaæ nissaya mÃnaæ pajahati, ayaæ mÃnÃ kusalo yo pana mÃno dukkheæ nibbattayati,
ayaæ mÃno akusalo. Tattha yaæ nekkhammasitaæ domanassaæ "kudassu nÃmÃhaæ taæ
Ãyatanaæ sacchikatvÃ upasampajja viharissaæ, yaæ 

1. Thinaæ - machasaæ. 

[BJT Page 128] [\x 128/]     

AriyÃ santaæ Ãyatanaæ sacchikatvÃ upasampajja viharantÅ"ti, tassa uppajjati vihÃ,
pihÃpaccÃya domanassaæ, ayaæ taïhÃ kusalÃ rÃgavirÃgÃ cetovumutti, tadÃrammaïÃkusalÃ
avijjÃvirÃgÃ pa¤¤Ãvumutti. 

TassÃ ko pavicayo: aÂÂha maggaÇgÃni: sammÃdiÂÂhi sammÃsaÇkappo sammÃvÃcÃ
sammÃkammanto sammÃÃjÅve sammÃvÃyÃmo sammÃsati sammÃsamÃdhiti. So kattha
daÂÂhabbo: catutthe jhÃne pÃramitÃya. Catutthe hi jhÃne aÂÂhaÇgasamannÃgataæ
cittaæbhÃvayati parisuddhaæ pariyodÃtaæ anaÇgaïaæ vigatÆpakkilesaæ muduæ1
kammaniyaæ Âhitaæ Ãne¤jappattaæ. So tattha aÂÂhivÅdhaæ adigacchati: cha abhi¤¤Ã dve ca
visese. Taæ cittaæ yato parisuddhaæ tato pariyedÃtaæ, yato pariyodÃtaæ tato anaÇgaïaæ, yato
anaÇghaïaæ tato vigatÆpakkilesaæ, yato vigatupakkilosaæ tato muduæ yato muduæ tato
kammaniyaæ, yato kammanÅyaæ tato Âhitaæ. TÃ Âhitaiæ tato Ãne¤jappattaæ; [PTS Page 088]
[\q  88/]      tattha aÇgaïÃ ca upakkilesÃ ca tadubhayaæ taïhÃpakkho, yÃ ca i¤janÃ yÃ ca
cittassa aÂÂhiti ayaæ diÂÂhipakkho. 
CattÃri indriyÃni dukkhindriyaæ domanassindriyaæ sukhindriyaæ somanassindriya¤ca
catutthajjhÃne nirujjhanti. Tassa upekkindriyaæ avasiÂÂhaæ bhavati. 

So uparimaæ samÃpattiæ santato manasi karoti. Tassa uparimaæ samÃpattiæ santato
manasikaroto catutthajjhÃne oÊÃrikÃ sa¤¤Ã saïÂhahati, ukkaïÂhÃ ca paÂighasa¤¤Ã. So
sabbaso rÆpasa¤¤Ãnaæ samatikkamÃ paÂighasa¤¤Ãnaæ atthaÇgamÃ nÃnattasa¤¤Ãnaæ
amanasikÃrÃ anantaæ ÃkÃsanti ÃkÃsÃna¤cÃyatanasamÃpattiæ sacchikatvÃ upasampajja
viharati. Abhi¤¤ÃbhinÅhÃro rÆpasa¤¤Ã, vokÃro nÃnÃttasa¤¤Ã samatikkamati. PaÂighasa¤¤Ã
cassa abbhattaæ gacchati. Evaæ samÃhitassa tassa obhÃso antaradhÃyati, dassana¤ca rÆpÃnaæ.
So samÃdhi chaÊaÇgasamannÃgato paccavekkhitabbo: anabhijjhÃsahagataæ me mÃnasaæ
sabbaloke, abyÃpannaæ me cittaæ sabbasattesu, Ãraddhaæ me viriyaæ paggahitaæ, passaddo

1. Mudu-sÅmu, machasaæ

[BJT Page 130] [\x 130/]     

Me kÃyo asÃraddho. SamÃhitaæ me cittaæ avikkhittaæ, upaÂÂhitÃ me sati apammuÂÂhÃ,
tattha ya¤ca anabhijjhÃsahagataæ mÃnasaæ sabbaloke ya¤ca abyÃpannaæ cittaæsabbasattesu
ya¤ca Ãraddhaæ viriyaæ paggahitaæ ya¤ca samÃhitaæ cittaæ avikkhittaæ, ayaæ samatho. Yo
passaddho kÃyo asÃraddho ayaæ samÃdhiparikkhÃro. YÃ upaÂÂhitÃ sati apammuÂÂhÃ1 ayaæ
vipassanÃ. 

So samÃdhi pa¤cavidhena veditabbo: ayaæ samÃdhi paccuppannasukhoti itissa paccattameva
¤Ãïadassanaæ paccupaÂÂhitaæ bhavati. Ayaæ samÃdhi Ãyatiæ sukhivipÃkoti itissa
paccattameva ¤Ãïadassanaæ paccupaÂÂhitaæ bhavati. Ayaæ samÃdhi ariye nirÃmisota [PTS
Page 089] [\q  89/]      itissa pacacattameva ¤Ãïadassanaæ paccupaÂÂhitaæ bhavati. Ayaæ
samÃdhi akÃpurisasevitoti itissa paccattameva ¤Ãïadassanaæ paccupaÂÂhitaæ bhavati. Ayaæ
samÃdhi santo ceva païÅto ca paÂippassaddhiladdho ca ekodibhÃvÃdhigato ca na
sasaÇkhÃraniggayha vÃritavato2 cÃti tissa paccattameva ¤Ãïadassanaæ paccupaÂÂhitaæ
bhavati taæ kho panimaæ samÃdhiæ sato samÃpajjÃmi sato vuÂÂhahÃmiti itissa paccattameva
¤Ãïadassanaæ paccupaÂÂhitaæ bhavati. Tattha yo ca samÃdhi paccuppannasukho yo ca
samÃdhi Ãyatiæ sukhavipÃko ayaæ samatho, ye ca samÃdhi ariyo nirÃmiso yo ca samÃdhi
akÃpurisasevito yo ca samÃdhi santo ceva païÅto ca paÂippassaddhiladdho ca
ekodibhÃvÃdigato ca na sasaÇkhÃraniggayha vÃritavato ca ya¤cÃhaæ taæ ko panimaæ
samÃdhiæ sato samÃpajjÃmi sato vuÂÂhahÃmÅti ayaæ vipassanÃ. 
So samÃdhi pa¤cavidhena veditabbo: phÅtieraïatÃ. SukhaeraïatÃ, cetoeraïatÃ, ÃloeraïatÃ,
paccavekkhaïÃnimittaæ. Tattha yo ca pÅtierano yo ca sukhaerano yo cÃ cetoerano ayaæ
samato, ye ca Ãlokaerano ya¤ca paccavekkhaïÃ nimittaæ ayaæ vipassanÃ. 

Dasa kasiïÃyatanÃni: paÂhavikasiïaæ Ãpokasiïaæ tejokasiïaæ vÃyokasinaæ nÅlakasiïaæ
pÅtakasiïaæ lohitakasiïaæ odÃtakasiïaæ ÃkÃsakasiïaæ vi¤¤Ãïakasiïaæ. Tattha ya¤ca
paÂhavikasiïaæ ya¤ca Ãpokasiïaæ (evaæ sabbaæ) ya¤ca odÃtakasiïaæ, imÃni aÂÂha
kasiïÃni¤a samato, ca ÃkÃsakasiïaæ ya¤ca vi¤¤Ãïakasiïaæ ayaæ vipassanÃ. Evaæ sabbo
ariye maggo yena yena ÃkÃrena vutto, tena tena samathavipassanena yojayitabbo. [PTS Page
090] [\q  90/]      tÅhi dhammehi saÇgahÅtÃ: 

1. AsammuÂÂhÃ- machasaæ 2. VÃritagato - machasaæ. 

[BJT Page 132] [\x 132/]     

AniccatÃya dukkhatÃya anattatÃya. So samathavipassanaæ bhÃvayamÃno tÅïi
vimokkhamukhÃni bhÃvayati. TÅïi vimokkhamukhÃni bhÃvayanto tayo khandhe bhÃvayati,
tayo khandhe bhÃvayanto ariyaæ aÂÂhaÇgikaæ maggaæ bhÃvayati. 

RÃgacarito puggalo animittona vimokkhamÆkhena nÅyÃti, adhichittasikkhÃya sikkhanto
lobhaæ akusalamÆlaæ pajahanto sukha vedanÅyaæ phassaæ anupagacchanto sukhaæ vedanaæ
parijÃnanto rÃgamalaæ pavÃhento rÃgarajaæ niddhunanto rÃgavisaæ vamanto rÃgaggiæ
nibbÃpento rÃgasallaæ uppÃmento rÃgajaÂaæ vijamento. 

Dosacarito puggalo appaïihitena vimokkhamÆkhena nÅyÃti, adhichittasikkhÃya sikkhanto
dosaæ akusalamÆlaæ pajahanto dukkha vedanÅyaæ phassaæ anupagacchanto dukkhaæ
vedanaæ parijÃnanto dosamalaæpavÃhento dosarajaæ niddhunanto dosavisaæ vamanto
rÃgaggiæ nibbÃpento dosasallaæ uppÃmento dosajaÂaæ vijamento. 

Mohacarito puggalo su¤¤ata vimokkhamÆkhena nÅyÃti, adhichittasikkhÃya sikkhanto mohaæ
akusalamÆlaæ pajahanto adukkhamasukha vedanÅyaæ phassaæ anupagacchanto
adukkhamasukhaæ vedanaæ parijÃnanto mohamalaæ pavÃhento moharajaæ niddhunanto
mohavisaæ vamanto mohaggiæ nibbÃpento mohasallaæ uppÃmento mohajaÂaæ vijamento. 

Tattha su¤¤atavivokkhamÆkhaæ pa¤¤Ãkkhandho, animittavimokkhamÆkhaæ
samÃdikkhandho, appaïihitavimokkhamukhaæ sÅlakkhandho. So tÅïi vimokkhamukhÃni
bhÃvayanto tayokhandhe bhÃvayati, tayo khandhe bhÃvayanto ariyaæ aÂÂhaÇgikaæ maggaæ
bhÃvayati. [PTS Page 091] [\q  91/]      tattha yÃ ca sammÃvÃcÃ yo ca sammÃ kammanto yo
ca sammÃÃjÅvo ayaæ sÅlakkhandho, yoca sammÃvÃyÃmo yÃ ca sammÃsati yo ca
sammÃsamÃdhi ayaæ samÃdhikkhandho, yÃca sammÃdiÂÂhi ye ca sammÃsaÇkappo ayaæ
pa¤¤Ãkkhandho. Tattha sÅlakkhandho ca samÃdhikkhandho ca samatho, pa¤¤Ãkkhandho
vipassani. 

Yo samathavipassanaæ bhÃveti, tassa dve bhavaÇgÃni bhÃvanaæ gacchanti: kÃyo citta¤ca.
BhavanirodhagÃminÅ paÂipadÃ dve padÃni: sÅlaæ samÃdhi ca. So hoti bhikkhÆ bhÃvitakÃyo
bhÃvitasÅlo bhavita citto bhÃvitapa¤¤o kÃye bhÃviyamÃne dve dhammÃ bhÃvanaæ gacchanti:
sammÃkammanto sammÃvÃyÃmo ca, sÅle bhÃviyamÃne dve dhammÃ bhÃvanaæ gacchanti:
sammÃvÃcÃ sammÃÃjÅvo ca, citte bhÃviyamÃne dve dhammÃ bhÃvanaæ gacchanti: sammÃsati
sammÃsamÃdhi ca. Pa¤¤Ãya bÃviyamÃnÃya dve dhammÃ bhÃvanaæ gacchanti: sammÃdiÂÂhi
sammÃ saÇkappo ca. 

[BJT Page 134] [\x 134/]     

Tattha yo ca sammÃkammanto yo ca sammÃvÃyÃmo siyÃ kÃyiko siyÃ cetasiko. Tattha yo
kÃyasaægaho so kÃye bhÃvite bhÃvanaæ gacchati. Yo cittasaÇgaho so citte bhÃvite bhÃvanaæ
gacchati. So samathavipassanaæ bhÃvayanto pa¤cavidhaæ adigamaæadhi gacchati:
khippÃdhigamo ca hoti, vimuttÃdhigamo ca hoti. MahÃdhigamo ca hoti, vipulÃdhigamo ca
hoti, anavasesÃdhigamo ca hoti. Tattha samathena khippÃdhigamo ca mahÃdhigamo ca
vipulÃdhigamo ca hoti, vipassanÃya vimuttÃdhigamo ca anavasesÃdhigamo ca hoti. 

Tattha yo deseti so dasabalasamannÃgato satthÃ ovÃdena sÃvake na visaævÃdeti. So tividhaæ:
badaæ karotha, iminÃ upÃyena karotha, idaæ vo kurumÃnÃnaæ hitÃya sukhÃya bhavissati. So
tathÃ ovadito tathÃnusiÂÂho tathÃ karonto yathÃ paÂipajjanto taæ bhumiæ na pÃpuïissatÅti
netaæ ÂhÃnaæ vijjati, so tathÃ ovadito tathÃnusiÂÂho sÅlakkhandhaæ aparipurayanto taæ
bhumiæ anupÃpuïassatÅti teæ ÂhÃnaæ vijjati. So tathÃ ovadito tathÃnusiÂÂho sÅlakkhandhaæ
paripÆrayanto taæ bhÆmiæ anupÃpuïissatÅti ÂhÃnametaæ vijjati. 

SammÃsambuddhassa te sato ime dhammÃ anabhisambuddhÃti netaæ ÂhÃnaæ vijjati,
sabbÃsavaparikkhiïassa te sato ime ÃsavÃ aparikkhÅïÃti netaæ ÂhÃnaæ vijjati, yassa te attÃya
dhammo desito so na nÅyÃti takkarassa sammÃ dukkhakkhayÃyÃti netaæ ÂhÃnaæ vijjati.
SÃvako ko pana te dhammÃnudhammapaÂipanno1 sÃmicipaÂipanno2 anudhammacÃrÅ so
pubbena aparaæ uÊÃraæ visesÃdhi gamaæ na saccikarissatÅti netaæ ÂhÃnaævijjati. 

Ye kho pana dhammÃ antarÃyikÃ te paÂisevato nÃlaæ antarÃyÃyÃti netaæ ÂhÃnaæ vijjati. Ye
ko pana dhammÃ anÅyÃnikÃ te niyyanti takkarassa sammÃ dukkhakkhayÃyÃti netaæ ÂhÃnaæ
vijjati. Ye ko pana dhammÃ nÅyÃnikÃ te niyyanti takrassa sammÃ dukkhakkhayÃyÃti
ÂhÃnametaæ vijjati. SÃvako ko pana te saupÃdiseso anupÃdisesaæ nibbÃnadhÃtuæ
anupÃpuïissatÅti netaæ ÂhÃnaæ vijjati. 


DiÂÂhisampanno mÃtaraæ jÅvitÃ voropeyya hatthehi vÃ pÃdehi vÃ suhataæ kareyyÃti netaæ
ÂhÃnaæ vijjati, puthujjano mÃtaraæ jÅvitÃ voropeyya hatthehi vÃ pÃdehi vÃ suhataæ kareyyÃti
ÂhÃnametaæ vijjati. Evaæ pitaraæ. . . Ahahantaæ bhikkhuæ. . . DiÂÂhisampanno puggalo
saÇghaæ bhindeyya saÇghe vÃ saÇgharÃjiæ janeyyÃti, netaæ ÂhÃnaæ vijjati. Puthujjano [PTS
Page 094] [\q  94/]      saÇghaæ bhindeyya saÇghe vÃ saÇgharÃjiæ

1. DhammÃnudhammaæ, paÂipaÂipanno - sÅmu. 
DhammÃnudhammappaÂipanne - ma. Cha. Saæ. 

2. SÃmÅcippaÂipanno - ma. Cha. Saæ. 

[BJT Page 136] [\x 136/]     

JaneyyÃti ÂhÃnametaæ vijjati. DiÂÂhisampanno tathÃgatassa duÂÂhacitto lohitaæ uppÃdeyya,
parinibbutassa vÃ tathÃgatassa duÂÂhacitto thÆpaæ bhindeyyÃti netaæ ÂhÃnaæ vijjati.
Puthujjano tatÃgatassa duÂÂhacitto lohitaæ uppÃdeyya, parinibbutassa vÃ tathÃgatassa
duÂÂhacitto thÆpaæ bhandeyyÃ'ti ÂhÃnametaæ vijjati. DiÂÂhisampanno a¤¤aæ sattÃraæ
apadiseyya api jÅvitahetÆti netaæ ÂhÃnaæ vijjati, puthujjano a¤¤aæ satthÃraæ apadiseyyÃti
ÂhÃnametaæ vijjati. DiÂÂhisampanno ito bahiddhÃ a¤¤aæ dakkhiïeyyaæ pariyeseyyÃti netaæ
ÂhÃnaæ vijjati. Putujjano ito bahiddhÃ a¤¤aæ dakkiïeyyaæ pariyeseyyÃti ÂhÃnametaæ vijjati.
DiÂhisampanno kutuhalamaÇgalena suddhiæ pacceyyÃti netaæ ÂhÃnaæ vijjati. Putujjano
kutuhalamaÇgalena suddhiæ pacceyyÃti ÂhÃnametaæ vijjati. 

Itti rÃjÃ cakkavatti siyÃti netaæ ÂhÃnaæ vijjati. Puriso rÃjÃ cakkavatÅ siyÃti ÂhÃnametaæ vijjati.
Itthi sakko devÃnamindo siyÃti netaæ ÂhÃnaæ vijjati. Puriso sakko devÃnamindo siyÃti
ÂhÃnametaæ vijjati. Itthi mÃro pÃpimÃ siyÃti netaæ ÂhÃnaæ vijjati. Puriso mÃro pÃpimÃ siyÃti
ÂhÃnametaæ vijjati. Itthi mahÃbrahmÃ siyÃti netaæ ÂhÃnaæ vijjati. Puriso mahÃbrahmÃ siyÃti
ÂhÃnametaæ vijjati. Itti tathÃgato arahaæsammÃsambuddho siyÃti netaæ ÂhÃnaæ vijjati. Puriso
tathÃgato arahaæ sammÃsambuddho siyÃti ÂhÃnametaæ vijjati. 

Dve tathÃgatÃ ahahanto sammÃsambuddhÃ apubbaæ acarimaæ ekissÃ lokadhÃtuyÃ
uppajjeyyuæ dhammaæ vÃ deseyyunti netaæ ÂhÃnaæ vijjati. Ekova tathÃgato arahaæ
sammÃsambuddho ekissÃ lokadhÃtuyÃ uppajjissati dhammaæ vÃ desissatÅti ÂhÃnametaæ
vijjati. 

Tiïïaæ duccaritÃnaæ iÂÂho kanto piyo manÃpo vipÃko bhavissatÅti netaæ ÂhÃnaæ vijjati.
Tiïïaæ dÆccaritÃnaæ aniÂÂho akanto appiyo amanÃpo vipÃko bhavissatÅti ÂhÃnametaæ [PTS
Page 094] [\q  94/]      vijjati. Tiïïaæ sucaritÃnaæ aniÂÂho akanto appiyo amanÃpo
vipÃkobhavissatÅti netaæ ÂhÃnaæ vijjati, tiïïaæ sucaritÃnaæ iÂÂho kanto piyo manÃpo vipÃko
bhavissatÅti ÂhÃnametaæ vijjati. 

A¤¤ataro samaïo vÃ brÃhmano vÃ kuhako lapako nemittako kuhanalapananemittakattaæ
pubbaÇgamaæ katvÃ pa¤canÅvaraïe appahÃya cetaso upakkilese pa¤¤Ãya dubbalÅkaraïe
catusu satipaÂÂhÃnesu anupaÂÂhitasati viharanto sattabojjhaÇge abhÃvayitvÃ anuttaraæ
sammÃsambodhiæ abisambujjhissatÅti netaæ ÂhÃnaæ vijjati. A¤¤ataro samano vÃ brÃhmano
vÃ sabbadosÃpagato pa¤canÅvaraïo pahÃya cetaso upakkilese pa¤¤Ãya dubbalÅkaraïe
catusu satipaÂÂhÃnesu upaÂÂhitasati viharante sattabojjhaÇge bhÃvayitvÃ anuttaraæ
sammÃsambodhiæ abisambujjhissatÅti ÂhÃnametaæ vijjati. Yaæ ettha ¤Ãïaæ hetuso ÂhÃnaso
anodiso, idaæ vuccati.  hÃnÃÂhÃna¤Ãïaæ paÂhamaæ tathÃgatabalaæ. Iti (1)

[BJT Page 138] [\x 138/]     

 hÃnÃÂhÃnagatÃ sabbe khayadhammÃ vayadhammÃ virÃgadhammÃ nirodha dhammÃ, keci
sagagupagÃ keci apÃyÆpagÃ keci nibbÃnÆpagÃ. Evaæ bhagavÃ Ãha: 
1. "Sabbe sattÃ varissanti maraïantaæ hi jÅvitaæ, 
YathÃkammaæ gamissanti pu¤¤apÃpaphalÆpagÃ, 

2. Nirayaæ pÃpakammantÃ pu¤¤akammÃca suggatiæ, 
Apare ca maggaæ bhÃvetvÃ parinibbanti anÃsavÃ"ti. 

Sabbe sattÃti" ariyÃca anariyÃ ca sakkÃyapariyÃpannÃ ca sakkÃyavÅtivattÃ ca; "marissantÅ"ti
dvihi maraïehi: dandhamaraïena ca adandhamaraïena ca; sakkÃyapariyÃpannÃnaæ
adandhamaranaæ sakkÃyavÅti vattÃnaæ dandhamaraïaæ. "Maraïantaæ hi jÅvita"nti khayÃ
Ãyussa indriyÃnaæ uparodhÃ jÅvitapariyanto maraïapariyanto; "yathÃkammaæ gamissantÅ"ti
kammassakatÃ; "pu¤¤apÃpaphalÆpagÃ"ti kammÃnaæ phaladassÃvitÃ ca avippavÃso ca;
"nirayaæ pÃpakammantÃ"ti apu¤¤a saækhÃrÃ; "pu¤¤akammÃ ca suggati"nti [PTS Page 095]
[\q  95/]      pu¤¤asaækhÃrÃ sugatiæ gamissanti; apare ca maggaæ bhÃvatvo parinibbanti
anÃsavÃ"ti sabbasaÇkÃrÃnaæ samatikkamanaæ. TenÃha bhagavÃ: "sabbe 
Sabbe sattÃti" ariyÃca anariyÃ ca sakkÃyapariyÃpannÃ ca sakkÃyavÅtivattÃ ca; "marissantÅ"ti
dvihi maraïehi: dandhamaraïena ca adandhamaraïena ca; sakkÃyapariyÃpannÃnaæ
adandhamaranaæ sakkÃyavÅti vattÃnaæ dandhamaraïaæ. "Maraïantaæ hi jÅvita"nti khayÃ
Ãyussa indriyÃnaæ uparodhÃ jÅvitapariyanto maraïapariyanto; "yathÃkammaæ gamissantÅ"ti
kammassakatÃ; "pu¤¤apÃpaphalÆpagÃ"ti kammÃnaæ phaladassÃvitÃ ca avippavÃso ca;
"nirayaæ pÃpakammantÃ"ti apu¤¤a saækhÃrÃ; "pu¤¤akammÃ ca suggati"nti pu¤¤asaækhÃrÃ
sugatiæ gamissanti; apare ca maggaæ bhÃvatvo parinibbanti anÃsavÃ"ti. 
"Sabbe sattÃ marassanti maraïantaæ hi jÅvitaæ 
YathÃkammaæ gamissanti pu¤¤ÃpaphalÆpagÃ
Nirayaæ pÃpakammantÃ"ti

ùgÃÊhÃ ca nijjhÃmÃ ca paÂipadÃ. "Apare ca maggaæ bhÃvetvÃ parinibbanti anÃsavÃ"ti
majjhimÃ paÂipadÃ. 

"Sabbe sattÃ marassanti maraïantaæ hi jÅvitaæ 
YathÃkammaæ gamissanti pu¤¤ÃpaphalÆpagÃ
Nirayaæ pÃpakammantÃ"ti
Ayaæ saækileso; evaæ saæsÃraæ nibbattayati. "Sabbe sattÃ marissanti
"Sabbe sattÃ marassanti maraïantaæ hi jÅvitaæ 
YathÃkammaæ gamissanti pu¤¤ÃpaphalÆpagÃ
Nirayaæ pÃpakammantÃ"ti

Ime tayo vaÂÂÃ: dukkhavaÂÂo kammavaÂÂo kilesavaÂÂo. "Apare ca maggaæ bhÃvetvÃ
parinibbanti anÃsavÃ"ti tiïïaæ vaÂÂÃnaæ vivaÂÂanÃ. 

"Sabbe sattÃ marassanti maraïantaæ hi jÅvitaæ 
YathÃkammaæ gamissanti pu¤¤ÃpaphalÆpagÃ
Nirayaæ pÃpakammantÃ"ti
ùdÅnavo; "pu¤¤akammÃ ca suggati"nti assÃdo; "apare ca maggaæ bhÃvetvÃ parinibbanti
anÃsavÃ"ti nissaraïaæ. 

"Sabbe sattÃ marassanti maraïantaæ hi jÅvitaæ 
YathÃkammaæ gamissanti pu¤¤ÃpaphalÆpagÃ
Nirayaæ pÃpakammantÃ"ti
Hetu ca phala¤ca; pa¤cakkhandhÃ phalaæ, taïhÃ hetu. "Apare ca maggaæ bhÃvetvÃ
parinibbanti anÃsavÃ"ti maggo ca phala¤ca. 

[BJT Page 140] [\x 140/]     

"Sabbe sattÃ marassanti maraïantaæ hi jÅvitaæ 
YathÃkammaæ gamissanti pu¤¤ÃpaphalÆpagÃ
Nirayaæ pÃpakammantÃ"ti
Ayaæ saækileso; so saækileso tividho: taïhÃsaækileso diÂÂhi saækileso duccaritasaækilesoti.
Tattha taïhÃsaækileso tÅhi taïhÃhi niddisitabbo: kÃmataïhÃya bhavataïhÃya
vibhavataïhÃya. Yena yena vÃ pana vatthunÃ ajjhosito tena teneva niddisitabbo, tassÃ
vitthÃro chattiæsÃya taïhÃya jÃliniyÃ vicaritÃni. TatthadiÂÂhisaækileso ucchedasassatena
niddisitabbo. Yena yena vÃ pana vatthunÃ diÂÂhivasena abinivÅsati [PTS Page 096] [\q  96/] 
    idameva saccaæ moghama¤¤anti tena teneva niddisitabbo. TassÃ vitthÃro
dvÃsaÂÂhidiÂÂhigatÃni. Tattha duccaritasaækileso cetanÃcetasikakammena niddisitabbo. TÅhi
duccaritehi: kÃyaduccaritena vacÅduccaritena manoduccaritena. Tassa vitthÃro
dasaakusalakammapathÃ. "Apare ca maggaæ bhÃvetvÃ parinibbanti anÃsÃvÃ"ti idaæ vedÃnaæ;
tayidaæ vodÃnaæ tividhaæ: taïhÃsaækileso samathena visujjhati, so samatho
samÃdhikkhandho. DiÂÂhisaækileso vipassanÃya visujjhati. SÃ vipassanÃ pa¤¤Ãkkhandho.
Duccaritasaækileso sucaritena visujjhati, taæ sucaritaæ sÅlakkhandho. 

"Sabbe sattÃ marassanti maraïantaæ hi jÅvitaæ 
YathÃkammaæ gamissanti pu¤¤ÃpaphalÆpagÃ
Nirayaæ pÃpakammantÃ"ti

Apu¤¤apaÂipadÃ, "pu¤¤akammÃ ca suggati"nti pu¤¤apaÂipadÃ; "apare ca maggaæ bhÃvetvÃ
parinibbanti anÃsavÃ?Ti pu¤¤apÃpasamatikkamapaÂipadÃ; tattha yÃ ca pu¤¤apaÂipadÃ yÃ ca
apu¤¤apaÂipadÃ ayaæ ekÃ paÂipadÃ sabbattha gÃminÅ, ekÃ apÃyesu ekÃ devesu, yÃ
capu¤¤apÃpasamatikkamapaÂipadÃ, ayaæ tatthatatthagÃminÅ paÂipadÃ. 

Tayo rÃsi: micchÃttaniyato rÃsi sammattaniyato rÃsi aniyato rÃsi. Tattha ye ca vicchattaniyato
rÃsi, ye ca sammattaniyato rÃsi ekÃ paÂipadÃ tatthatatthagÃminÅ. Tattha yo aniyato rÃsi yaæ
sabbatthagÃminÅ paÂipadÃ. Kena kÃraïena: paccayaæ labhanto niraye uppajjeyya, paccayaæ
labhanto tiracchÃnayonisu uppajjeyya, paccayaæ labhanto [PTS Page 097] [\q  97/]     
pettivisayesu uppajjeyya, paccayaæ labhanto asuresu uppajjeyya paccayaæ labhanto devesu
uppajjeyya, paccayaæ labhanto manussesu uppajjeyya, paccayaæ labhanto parinibbÃyeyya.
TasmÃyaæ sabbatthagÃminÅ paÂipadÃ, yaæ ettha ¤Ãïaæ hetuso ÂhÃnaso anodhiso, idaæ
vuccati sabbatthigÃminÅpaÂipadÃ ¤Ãïaæ, dutiyaæ tathÃgatabalaæ. Iti(2)

SabbatthagÃminÅ paÂipadÃ anekadhÃtuloko. TatthatatthagÃminÅ paÂipadÃ nÃnÃdhÃtuloko.
Tattha katamo anekadhÃtuloko: cakkhudhÃtu rÆpadhÃtu cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu, sotadhÃtu
saddadhÃtu sotavi¤¤Ãïa dhÃtu, ghÃnadhÃtu gandhadhÃtu phoÂÂabbadhÃtu
kÃyavi¤¤ÃïadhÃtu, manodhÃtu dhammadhÃtu manovi¤¤ÃïadhÃtu, paÂhavidhÃtu ÃpodhÃtu
tejodhÃtu vÃyodhÃtu ÃkÃsadhÃtu vi¤¤ÃïadhÃtu kÃmadhÃtu byÃpÃdadhÃtu vihiæsÃdhÃtu
nekkhammadhÃtra abyÃpadadhÃtu avihiæsÃdhÃtu dukkhadhÃtu domanassadhÃtu avijjÃdhÃtu
sukhadhÃtu somanassadhÃtu upekkhÃdhÃtu rÆpadhÃtu arÆpadhÃtu nirodhadhÃtu
saÇkhÃradhÃtu nibbÃnadhÃtu, ayaæ anekadhÃtu loko. 

Tattha katamo nÃnÃdhÃtuloko: a¤¤Ã cakkhÆdhÃtu a¤¤Ã rÆpadhÃtu a¤¤Ã
cakkhuvi¤¤ÃïadhÃtu (evaæ sabbÃ)a¤¤Ã nibbÃnadhÃtu, yaæ ettha ¤Ãïaæ hetuso ÂhÃnÃso
anodhiso, idaæ vuccati anekadhÃtunÃnÃdhÃtu¤Ãnaæ tatiyaæ tathÃgatabalaæ. Iti (3)

AnekadhÃtunÃnÃdhÃtukassa lokassa yaæ yadeva dhÃtu sattÃ adhimuccanti, taæ tadeva
adiÂÂhahanti abhinivisanti, keci rupÃdhimuttÃ keci saddÃdimuttÃ keci gandhÃdhimuttÃ keci
rasÃdhimuttÃ keci phoÂÂhabbÃdimuttÃ keci dhammÃdhimuttÃ keci itthÃdhimuttÃ keci
purisÃdhimuttÃ keci cÃgÃdhimuttÃ keci [PTS Page 098] [\q  98/]      hÅnÃdimuttÃ keci
païÅtÃdhimuttÃ keci devÃdhimuttÃ keci manussÃdhimuttÃ keci nibbÃnÃdhimuttÃ. Yaæ ettha
¤Ãïaæ hetuso ÂhÃnaso anodhiso "ayaæ veneyyo ayaæ na veneyyo ayaæ saggagÃmi ayaæ
duggatigÃmÅ"ti, idaæ vuccati sattÃnaæ nÃnÃdhimuttikatÃ¤Ãïaæ catutthaæ tathÃgatabalaæ iti.
(4)

Te yathÃdhimuttÃ ca bhavanti, taæ taæ kammasamÃdÃnaæ samÃdiyanti, te chabbidhaæ
kammaæ samÃdiyanti: keci lobhavasena, keci dosavasena, ci mohavasena, keci
saddhÃvasena, keci viriyavasena keci pa¤¤Ãvasena. Taæ vijjamÃnaæ duvidhaæ saæsÃragÃmi
ca nibbÃnagÃmi ca. 

Tattha yaæ lobhavasena dosavasena mehavasena ca kammaæ karoti, idaæ kammaæ kaïhaæ
kaïhavipÃkaæ. Tattha yaæ saddhÃvasena viriyavasena ca kammaæ karoti. Idaæ kammaæ
sukkaæ sukkavipÃkaæ. Tattha yaæ lobhavasena1 dosavasena1 mohavasena1 saddhÃvasena ca
kammaækaroti, idaæ kammaæ kanhasukkaæ kanhasukkavipÃkaæ. Tattha yaæ viriyavasena3
pa¤¤Ãvasena ca kammaæ karoti, idaæ kammaæ akaïhaæ asukkaæ akanhaasukkavipÃkaæ
kammuttamaæ kammaseÂÂhaæ kammakkhayÃya saævattati. 

CattÃri kammÃsamÃdÃnÃni: atthi kammasamÃdÃnaæ paccuppannasukaæ Ãyatiæ ca
dukhavipÃkaæ, atthi kammasamÃdÃnaæ paccuppannadukkhaæ Ãyatiæ ca sukhavipÃkaæ, atthi
kammasamÃdÃnaæ paccuppannadukkha¤ceva Ãyatiæ ca dukkhavipÃkaæ, atthi
kammasamÃdÃnaæ paccuppannasukha¤ceva Ãyatiæ ca sukhavipÃkaæ, yaæ evaæjÃtiyaæ2
kammasamÃdÃnaæ. IminÃ puggalena akusalakammasamÃdÃnaæ upacitaæ avipakkaæ
vipÃkÃya paccupaÂÂhitaæ, na ca bhabbe abhinibbidÃ4 [PTS Page 099] [\q  99/]      gantunti.
Ta bhagavÃ na ovadati. YathÃ devadattaæ kokÃlikaæ sunakkhattaæ licchaviputtaæ. Ye vÃ
pana¤¤epi sattÃ micchattaniyatÃ. 

1. Vasona ca - sÅmu. 2. Evaæ jÃtikaæ -sÅmu. 3. Viriya vasena ca - sÅmu. 4. AbhinibbidhÃ
-sÅmu. 

[BJT Page 144] [\x 144/]     

Imesaæ ca puggalÃnaæ upacitaæ akusalaæ na ca tÃva pÃripÆriæ gataæ, purÃ pÃrapuriæ
gacchati, purÃ phalaæ nibbattayati, purÃ maggaæ ÃcÃrayati, purÃ veneyyattaæ
samatikkamatÅti. Te bhagavÃ asamatto ovadati, yathÃ puïïa¤ca govatikaæ acela¤ca
kukkuravatikaæ. Imassa ca puggalassa akusalakammasamÃdÃnÃparipÆramÃnaæ maggaæ
ÃcÃrayissati, purÃ pÃripÆriæ gacchati, purÃ phalaæ nibbattayati, purÃ maggaæ ÃcÃrayati, purÃ
veneyyattaæ samatikkamatÅti taæ bhagavÃ asamattaæ ovadati, yathÃ Ãyasmantaæ aÇgulimÃ 
Sabbesaæ mudumajjhÃdhimattatÃ: tattha mudu Ãne¤jÃbhisaÇkhÃrÃ, majjhaæ
avasesakusalasaÇkhÃrÃ, adimattaæ akusalasaÇkhÃrÃ. Yaæ ettha ¤Ãïaæ hetuso ÂhÃnaso
anedhiso "idaæ diÂÂhadhammavedanÅyaæ idaæ upapajjavedanÅyaæ idaæ
aparÃpariyavedanÅyaæ idaæ nirayavedanÅyaæ idaæ tiracchÃnavedanÅyaæ idaæ
pettivisayavedanÅyaæ idaæ asuravedanÅyaæ idaæ devavedanÅyaæ idaæ
manussavedanÅyaæ"ti. Idaæ vuccati atÅtÃnÃgatapaccuppannÃnaæ kammasamÃdÃnÃnaæ hetuso
ÂhÃnaso anodhiso vipÃkavemattatÃ¤Ãïaæ pa¤camaæ tathÃgatabalaæ iti. (5)

TathÃ1 samÃdinnÃnaæ kammÃnaæ samÃdinnÃnaæ jhÃnÃnaæ vimokkhÃnaæ samÃdinaæ
samÃpattÅnaæ yaæ saækileso idaæ vedÃnaæ idaæ vuÂÂhÃnaæ evaæ saækilissati evaæ vodÃyati
evaæ vuÂÂhahatÅti ¤Ãïaæ anÃvaraïaæ. 

Tattha kati jhÃnÃni: [PTS Page 100] [\q 100/]      cattÃri jhÃnini. Kati vimokkhÃ: ekÃdasa ca
aÂÂha ca satta ca tayo ca dve ca. Kati samÃdhi: tayo samÃdhi: savitakko avicÃro samÃdhi.
Kati samÃpattiyo: pa¤ca samÃpattiyo: sa¤¤ÃsamÃpatti, asa¤¤asamÃpatti,
nevasa¤¤ÃnÃsa¤¤ÃsamÃpatti vubhÆtasa¤¤ÃsamÃpatti, 2 nirodhasamÃpatti. 

Tattha katamo saækileso: paÂhamassa jhÃnassa kÃmarÃgabyÃpÃdo saækileso, ye ca
kukkuÂajjhÃyÅ dve paÂhamakÃ ye vÃ pana koci hÃnabhÃgiyo samÃdhi, ayaæ saækileso. Tattha
katamaæ vodÃnaæ: nÅvaraïapÃrisuddhi paÂhamassa jhÃnassa ye ca kukkuÂajjhÃyÅ dve
pacchimakÃ yo vÃ pana koci visesabhÃgiyo samÃdhi, idaæ vodÃnaæ. Tattha katamaæ
vuÂÂhÃnaæ: yaæ samÃpatti vuÂÂhÃnakosallaæ, idaæ vuÂÂhÃnaæ. Yaæ ettha ¤Ãïaæ hetuso
ÂhÃnaso anodhiso, badaæ vuccati sabbesaæ jhÃnavimokkhasamÃdhisamÃpattÅnaæ
saækilesavodÃnavuÂÂhÃna¤Ãïaæ chaÂÂhaæ tathÃgatabalaæ iti (6)

1. Bati tathÃ-machasaæ. 2. VibhÆtasamÃpatti -sÅmu. 

[BJT Page 146] [\x 146/]     

Tasseva samÃdhissa tayo dhammÃ parivÃrÃ: indriyÃni balÃni viriyamiti. TÃni yeva indriyÃni
viriyavasena balÃni bhavanti, adhipateyyaÂÂhena indriyÃni, akampiyaÂÂhena balÃni. Iti tesaæ
mudumajjhÃdhimattatÃ: ayaæ mudindriyo ayaæ majjhindriyo ayaæ tikkhindriyoti. Tattha
bhagavÃ tikkhindriyaæ saækhitena ovÃdena ovadati, majjhindriyaæ bhagavÃ
saækhittavitthÃrena ovadati, mudindriyaæ bhagavÃ vitthÃrena odati. Tattha bhagavÃ
tikkhindriyassa mudrakaæ dhammadesanaæupadasati majjhindriyassa bhagavÃ mudutikkhaæ
[PTS Page 101] [\q 101/]      dhammadesanaæ upadisati, mudindriyassa bhagavÃ tikkhaæ
dhammadesanaæ upadisati. Tattha bhagavÃ tikkhindriyassa samathaæ upadisati,
majjhindriyassa bhagavÃ samathavipassanaæ upadisati, mudindriyassa bhagavÃ vipassanaæ
upadisati. Tattha bhagavÃ tikkhindriyassa nissaranaæ upadisati, majjhindriyassa bhagavÃ
Ãdinavaæ ca nissaraïa¤ca upadisati, mudindriyassa assÃda¤ca ÃdÅnava¤ca nissaraïa¤ca
upadisati, tattha bhagavÃ tikkhindriyasasa adhipa¤¤ÃsikkhÃya pa¤¤Ãpayati, majjhindriyassa
bhagavÃ adhicittasikkhÃya pa¤¤Ãpayati, mudindriyassa bhagavÃ adhisÅlasikkhÃya
pa¤¤Ãpayati. Yaæ ettha ¤Ãïaæ hetuso ÂhÃnaso anodhiso "ayaæ imaæ bhamiæ bhÃvana¤ca
gato imÃya ca velÃya imÃya ca anusÃsaniyÃ evaæ dhÃtuko cÃyaæ, ayaæ cassa Ãsayo ayaæ ca
anusayo" iti. Idaæ vuccati parasattÃnaæ parapuggalÃnaæ indriyaparopariyattavemattatÃ¤Ãnaæ
sattamaæ tathÃgatabalaæ iti. (7)

Tattha yaæ anekavihitaæ pubbenivÃsaæ anussarati. SeyyathÅdaæ: ekampi jÃtiæ dvepi jÃtiyo
tissopi jÃtiyo catassopi jÃtiyo pa¤capi jÃtiyo. Dasapi jÃtiyo vÅsampi jÃtiyo tiæsampi jÃtiyo
cattÃrÅsampi jitiyo pa¤¤Ãsampi jÃtiye jÃtisatampi jÃtisahassampi jÃtisatasahassampi anekÃnipi
jÃtisatÃni anekÃnipi jÃtisahassÃni anekÃnipi jÃtisatasahassÃni anekepi saævaÂÂakappe anekepi
vivaÂÂakappe anekepi saævaÂÂavivaÂÂakappe amutrÃsaæ evaænÃmo vaeægotto evaævaïïo
evamÃhÃro evaæsukhadukkhapaÂisaævedi evamÃyupariyanto, [PTS Page 102] [\q 102/]     
so tato cuto amutra udapÃdiæ, tatrÃpÃsaæ evaænÃmo evaægotto evaævaïïo evamÃhÃro
evaæsukhadukkha paÂisaævedi evamÃyupariyanto, so tato cuto idhupapannoti. Iti sÃkÃraæ
sauddesaæ anekavihitaæ pubbenivÃsaæ anussarati. 

Tattha saggupagesu ca sattesu manussÆpagesu ca sattesu apÃyÆ pagesu ca sattesu "imassa
paggalassa lobhÃdaye ussannÃ alobhÃdaye mandÃ, imassa puggalassa alobhÃdayo ussannÃ
lobhÃdayo mandÃ, ye vÃ pana ussannÃ ye vÃ pana mandÃ, imassa 
[BJT Page 148] [\x 148/]     

Puggalassa imÃni indriyÃni upacitÃni, imassa puggalassa imÃni induyÃni anupavitÃni,
amukÃyaæ vÃ kappakoÂiyaæ kappasatasahasse vÃ kappa sahasse vÃ kappasate vÃ kappe vÃ
antarakappe vÃ upa¬¬hakappe vÃ saævacchare vÃ upa¬¬hasaævacchare vÃ mÃse vÃ pakkhe
vÃ daavase vÃ muhutte vÃ, iminÃ pamÃdena vÃ pasÃdenavÃ"ti taæ taæ bhavaæbhagavÃ
anussaranto asesaæ jÃnÃti. 

Tattha yaæ dibbena cakkhunÃ visuddhena atikkantamÃnusakena satte passati: cavamÃne
uppajjamÃne hÅne païÅte suvaïïe dubbaïïe sugate duggate, yathÃkammupage satte
pajÃnÃti: ime vata bhonto sattÃ kÃyaduccaritena samannÃgatÃ vacÅduccaritena samannÃgatÃ
manoduccaritena samannÃgatÃ ariyÃnaæ upavÃdakÃ micchÃdiÂÂhikÃ
micchÃdiÂÂhikammasamÃdÃnÃ, te kÃyassabhedÃ parammaraïÃ apÃyaæ duggatiæ vinÅpÃtaæ
nirayaæ upapannÃ, ime vÃ pana bhonto sattÃ kÃyasucaritena samannÃgatÃ vacÅsucaritena
samannÃgatÃ manosucaritena samannÃgatÃ ariyÃnaæ anupavÃdakÃ sammÃdiÂÂhikÃ
sammÃdiÂÂhikammasamÃdÃnÃ, te kÃyassa bhedÃ parammaraïÃ sugatiæ saggaæ lokaæ
upapannÃ. Tattha saggupagesu ca sattesu -peapÃyÆpagesu ca sattesu iminÃ puggalena
evarÆpaæ kammaæ amukÃyaæ kappakoÂiyaæ upacitaæ kappasatasahasse vÃ kappasahasse
[PTS Page 103] [\q 103/]      vÃ kappasate vÃ kappe vÃ antarakappe vÃ upa¬¬hakappe vÃ
saævacchare vÃ upa¬¬hasaævacchare vÃ mÃse vÃ pakkhe vÃ divase vÃ muhutte vÃ iminÃ
pamÃdena vÃpasÃdena vÃti. ImÃni bhagavato dve ¤ÃïÃni pubbenivÃsÃnussati ¤Ãïa¤ca
dibbacakkhÆca aÂÂhamaæ navamaæ tathÃgagabalaæ iti. (8-9)

Tattha yaæ sabba¤¤utÃ pattÃ, viditÃ sabbadhammÃ, virajaæ vitamalaæ uppannaæ
sabba¤¤uta¤Ãnaæ, nihato mÃro bodhimÆle, idaæ bhagavato dasamaæ balaæ
sabbÃsavaparikkhayaæ ¤Ãïaæ. DasabalasamannÃgatÃ hi buddhÃ bhagavantoti. (10)

Niyutto vicayo hÃrasampato. 

3. 2. 3. 

Tattha katamo yuttihÃrasampÃto: 
"TasmÃ rakkhitacitta'ssa sammÃsaÇkappagocaro, 
SammÃdiÂÂhipurekkhÃro ¤atvÃna udayabbayaæ;
ThÅnamiddhÃbhibhu bhikkhÆ sabbÃ duggatiye jahe"ti. 

[BJT Page 150] [\x 150/]     

"TasmÃ rakkitacitta'ssa sammÃsaÇkappagocaro"ti rakkhitacitta'ssa sammÃsaÇkappagocaro
bhavissatÅti yujjati, sammÃsaÇkappagocaro sammÃdiÂÂhi bavissatÅti yujjati,
sammÃdiÂÂhipurekkhÃro viharanto udayabbayaæ paÂivijjhissatÅti yujjati, udayabbayaæ
paÂivijjhanto sabbÃ duggatiyo jahissatÅti yujjati, sabbÃ duggatiyo jahanto
sabbÃniduggativinipÃtabhayÃni samatikkamissatÅti yujjatÅti. 

Niyutto yuttÅhÃrasampÃto. [PTS Page 104] [\q 104/]      

3. 2. 4. 

Tattha katamo padaÂÂhÃno hÃrasampÃto: "tasmÃ rakkitacitta'ssa sammÃsaÇkappagocaro"ti
gÃthÃ "tasmÃ rakkhitacitta'ssÃ"ti tiïïaæ sucaritÃnaæ padaÂÂhÃnaæ; "sammÃsaÇkappagocaro"ti
samathassa padaÂÂhÃnaæ; sammÃdiÂÂhipurekkhÃro"ti vipassanÃya padaÂÂhÃnaæ; ¤atvÃna
udayabbaya"nti dassanabhÆmiyÃ padaÂÂhÃnaæ; "thÅnamiddhÃbhibhu bhikkhÆ"ti viriyassa
daÂÂhÃnaæ; "sabbÃduggatiyo jahe"ti bhÃvanÃya daÂÂhÃnaæ. 

Niyutto daÂÂhÃno hÃrasampÃto. 

3. 2. 5. 

Tattha katamo lakkhano hÃrasampÃto: "tasmÃ rakkhitacitta'ssa sammÃsaÇkappagocaro"ti
gÃthÃ. "TasmÃ rakkitacitta'ssa sammÃ saÇkappagocaro"ti idaæ satindriye gahite gahitÃni
bhavanti pa¤cindriyÃni. "SammÃdiÂÂhipurekkhÃro"ti sammÃdiÂÂhiyÃ gahitÃya gahito bhavati
ariyo aÂÂhaægiko maggo. Taæ kissa hetu: sammÃdiÂÂhito hi sammÃsaÇkappo pabhavati,
sammÃsaÇkappato sammÃvÃcÃ pabhavati, sammÃvÃcato sammÃkammanto pabhavati,
sammÃkammantato sammÃÃjÅvo pabhavati, sammÃÃjivato sammÃvÃyÃmo pabhavati, sammÃ
vÃyÃmato sammÃsati pabhavati, sammÃsatito sammÃsamÃdhi pabhavati, sammÃsamÃdhito
sammÃvimutti pabhavati, sammÃvimuttito sammÃvimutti ¤Ãïadassanaæ pabhavati. 

Niyutto lakkhano hÃrasampÃto. [PTS Page 105] [\q 105/]      

3. 2. 6

Tattha katamo catubyÆho hÃrasampÃto: "tasmÃ rakkitacitta'ssa sammÃsaÇkappagocaro"ti
gÃthÃ. "TasmÃ rakkhitacitta'ssÃ"ti rakkitaæ paripÃlÅyatÅti esÃ nirutti. Idha bhagavato ko
adhippÃyo: ye duggatÅhi parimuccitukÃmÃ bhavissanti, te dhammacÃrino bhavissantÅti. 

[BJT Page 152. [\x 152/]     ] 

Ayaæ ettha bhagavato adhippÃyo. KokÃliko hi sÃriputta moggallÃnesu theresu cittaæ
padosayitvÃ mahÃpadumaniraye uppanno, bhagavÃ ca satiÃrakkhena cetasÃ samannÃgato,
suttamhi vuttaæ: "satiyÃ cittaæ rakkitabbaæ"ti. 

Niyutto catubyÆho hÃrasamapÃto. 

3. 2. 7. 

Tattha katamo ÃvaÂÂo hÃrasampÃto: "tasmÃ rakkitacitta'ssa sammÃsaÇkappagocaro"ti gÃthÃ.
"TasmÃ rakkhitacitta'ssa sammÃ saÇkappagocaro"ti ayaæ samatho; sammÃdiÂÂhipurekkhÃro"ti
vipassani; "¤atvÃna udayabbaya"nti dukkhapari¤¤Ã; thÅnamuddhÃbhibhÆ bhikkhÆ"tÅ
samudayapahÃnaæ; "sabbÃduggatiyo jahe"ti ayaæ nirodho;

Niyutto ÃvaÂÂo hÃrasampÃto. 

3. 2. 8. 

Tattha katamo vibhattihÃrasampÃto; "tasmÃ rakkhitacitta'ssa sammÃsaÇkappagocaro"ti gÃthÃ.
Kusalapakkho kusalapakkhena niddisitabbo, akusalapakkho akusalapakkhena niddisitabbo. 


Niyutto vibhattihÃrasampÃto [PTS Page 106] [\q 106/]      
3. 2. 9. 

Tattha katamo parivattano hÃrasampÃto: "tasmÃ rakkhitacitta'ssa sammÃsaÇkappagocaro"ti
gÃthÃ. SamathavipassanÃya bhÃvitÃya nÃrodho phalaæ pari¤¤Ãtaæ dukkhaæ samudayo
pahÅno maggo bhÃvito paÂipakkhena. 

Niyutto parivattano hÃrasampÃto

3. 2. 10 
Tattha katamo vevacanahÃrasampÃto; "tasmÃ rakkhitacitta'ssa sammÃsaÇkappagocaro"ti
gÃthÃ. "TasmÃ rakkhitacitta'ssÃ"ti cittaæ mano vi¤¤Ãïaæ manindriyaæ manÃyatanaæ vijÃnanÃ
vijÃnitattaæ, idaæ vevacanaæ "sammÃsaÇkappagocaro"tinekkhammasaÇkappo
abyÃpÃdasaÇkappo avihiæsÃsaÇkappo, idaæ vevacanaæ. "SammÃdiÂÂhipurekkhÃro"ti
sammÃdiÂÂhi nÃma pa¤¤Ãsatthaæ pa¤¤Ãkhaggo pa¤¤Ãratataæ pa¤¤Ãpajjoto pa¤¤Ãpatodo
pa¤¤ÃpÃsÃdo, idaæ vevacanaæ. 

Niyutto vevacano hÃrasampÃto 

[BJT Page 154] [\x 154/]     

3. 2. 11. 

Tattha katamo pa¤¤atti hÃrasampÃto: "tasmÃ rakkhitacitta'ssa sammÃsaÇkappagocaroti"ti
gÃthÃ. "TasmÃ rakkhitacitta'ssÃti padaÂÂhÃnapa¤¤atti satiyÃ;sammÃsaÇkappagocaro"ti
bhÃvanÃpa¤¤atti samathassa; "sammÃdiÂÂhi purekkhÃro ¤atvÃna udabbaya"nti
dassanabhumiyÃ nikkhepapa¤¤atti; "thÅnamuddhÃbhibhu bhikkhÆ"ti samudayassa
anavasesapahÃna pa¤¤atti; "sabbÃ duggatiyo jahe"ti bhÃvanÃpa¤¤atti maggassa. 

Niyutto pa¤¤atti hÃrasampÃto
[PTS Page 107] [\q 107/]      
3. 2. 12. 

Tattha katamo otaraïo hÃrasampÃto: "tasmÃ rakkhitacitta'ssa sammÃsaÇkappagocaro"ti
gÃthÃ. "TasmÃ rakkhitacitta'ssa sammÃsaækappagocaro sammÃdiÂÂhipurekkhÃro"ti
sammÃdiÂÂhiyÃ gahitÃya gahitÃni bhavanti pa¤cindriyÃni. Ayaæ indriyehi otaraïÃ. TÃni yeva
indriyÃni vijjÃ. VijjuppÃdÃ avijjÃnirodho, avijjÃnirodhÃ saÇkhÃra nirodho, saÇkhÃranirodhÃ
vi¤¤Ãïanirodho, (evaæ sabbaæ) ayaæ paÂiccasamuppÃdena otaraïÃ. TÃnÅyeva pa¤cindriyÃni
tÅhi khandhehi saÇgahitÃni: sÅlakkhandhana samÃdhikkhandhena pa¤¤Ãkkhandhena, ayaæ
khandhehi otaraïÃ. TÃni yeva pa¤cindriyÃni saÇkhÃrapariyÃpannÃni ye saÇkhÃrÃ anÃsavÃ no
ca bhavaÇgÃ, te saÇkhÃrÃ dhammadhÃtusaÇgahitÃ. Ayaæ dhÃtuhi otaraïÃ. SÃ dhammadhÃtu
dhammÃyatanapariyÃpannÃ, yaæ Ãyatanaæ anÃsavaæ no ca bhavaÇgaæ ayaæ Ãyatanehi
otaraïÃ. 

Niyutto otaraïo hÃrasampÃto

3. 2. 13

Tattha katamo sodhano hÃrasampÃto: "tasmÃ rakkhitacitta'ssa sammÃsaÇkappagocaro"ti
gÃthÃ. Yattha Ãrambho suddho so pa¤ho vissajjito bhavati. Yattha pana Ãrambho na suddho,
na tÃca so pa¤ho vissajjito bhavati. 

Niyutto sodhano hÃrasampÃto 

3. 2. 14. 

Tattha katamo adhiÂÂhÃno hÃrasampÃto: "tasmÃ rakkhita citta'ssa sammÃsaÇkappagocaro"ti
gÃthÃ, "tasmÃ rakkhitacitta'ssÃti ekattatÃ; cittaæ mano vi¤¤Ãïaæ, ayaæ vemattatÃ,
"sammÃsaÇkappagocaro"ti ekattatÃ; nekkhammasaÇkappo abyÃpadasaÇkappo [PTS Page 108]
[\q 108/]      avihiæsÃsaÇkappo, ayaæ vemattatÃ. SamamÃdiÂÂhipurekkhÃro"ti ekattatÃ;
sammÃdiÂÂhi nÃma yaæ dukkhe ¤Ãïaæ

[BJT Page 156] [\x 156/]     

Dukkhasamudaye ¤Ãïaæ dukkhanirodhe ¤Ãïaæ dukkhanirodhagÃminiyÃ paÂipadÃya ¤Ãïaæ
magge ¤Ãïaæ hetusmiæ ¤Ãïaæ hetusamuppannesu dhammesu ¤Ãïaæ paccaye ¤Ãïaæ
paÂiccasamuppannesu dhammesu ¤Ãïaæ, yaæ tattha tattha yathÃbhÆta¤Ãïadassanaæ
abhisamayo sampaÂivedo saccÃgamanaæ, ayaæ vemattatÃ: ¤atvÃna udayabbaya"nti ekattatÃ:
udayena-avÅjjÃpaccayÃ saÇkhÃrÃ, saÇkhÃrapaccayÃ vi¤¤Ãïaæ; (evaæ sabbaæ, ) samudayo
bhavati, vayena avijjÃ nirodhÃ saÇkhÃranikarodho saÇkhÃranirodhÃ vi¤¤Ãïanirodho, (evaæ
sabbaæ) nirodho hoti. Ayaæ vemattatÃ. "ThÅnamiddhÃbhibhu bhikkhÆ"ti ekattatÃ, thinaæ
nÃma yÃ cittassa akammaniyatÃ, middhaæ nÃma yaæ kÃyassa lÅnattaæ, ayaæ vemattatÃ.
"SabbÃ duggatiyo jahe"ti ekattatÃ; devamanusse vÃ upanidhÃya apÃyÃ duggati, nibbÃnaæ vÃ
upanidhÃya sabbÃ upapattiye duggati. Ayaæ vemattatÃ. 

Niyutto adhiÂÂhÃno hÃrasampÃto


3. 2. 15. 

Tattha katamo parikkhÃro hÃrasampÃto: "tasmÃ rakkhitacitta'ssa sammÃsaÇkappagocaro"ti
gÃthÃ ayaæ samathavipassanÃya parikkhÃro. 

Niyutto parikkhÃro hÃrasampÃto 

3. 2. 16. 

Tattha katamo samÃropano hÃrasampÃto: 

"TasmÃ rakkhitacitta'ssa sammÃsaÇkappagocaro, 
SammÃdiÂÂhipurekkhÃro ¤atvÃna udayabbayaæ;
ThÅnamiddhÃbhibhu bhikkhu sabbÃ duggatiyo jahe"ti. [PTS Page 109] [\q 109/]      

"TasmÃ rakkhitacitta'ssÃ"ti tiïïaæ sucaritÃnaæ padaÂÂhÃnaæ, citte rakkhite taæ rakkitaæ
bhavati kÃyakammaæ vacÅkammaæ manokammaæ. "SammÃdiÂÂipurekkhÃroti
sammÃdiÂÂhiyÃ bÃvitÃya bÃvito bhavati ariye aÂÂhaÇgito maggo, kena kÃraïena:
sammÃdiÂÂhito hi sammÃsaÇkappo pabhavati, sammÃsaÇkappato sammÃvÃcÃ pabhavati,
sammÃvÃcÃto sammÃmmanto pabhavati, sammÃkammantato sammÃ ÃjÅvo pabhavati,
sammÃÃjÅvato sammÃvÃyÃmo pabhavati, sammÃvÃyÃmato sammÃsati pabhavati,
sammÃsatito sammÃsamÃdhi pabhavati, sammÃsamÃdhito sammÃvimutti¤Ãïadassanaæ
pabhavati, ayaæ anupÃdiseso puggaloanupÃdisesÃ ca nibbanadhÃtu. 

Nuyutto samÃropano hÃrasampÃto

TenÃha ÃyasmÃ mahÃkaccÃno: 

"SoÊasa hÃrÃ paÂhamaæ disalocanena disÃ viloketvÃ, 
Saækhipiya aÇkusena hi nayehi tÅhÃ niddise sutta"nti. 

Nuyutto hÃrasampÃto

[BJT Page 158] [\x 158/]     

NayasamÆÂÂhÃnaæ. 

3. 3. 1-5

Tattha katamaæ nayasamuÂÂhÃnaæ: pubbÃ koci na pa¤¤Ãyati avijjÃya ca bhavataïhÃya ca.
TatthaavijjÃ nÅvaranaæ, taïhÃsaæyojanaæ. AvijjÃnÅvaraïÃ sattÃ avijjÃsaæyutta1
avijjÃpakkhena vicaranti. Te vuccanti "diÂÂhicaritÃ"ti, taïhÃsaæyojanÃ sattÃ taïhÃsaæyuttÃ2
taïhÃpakkhena vicaranti, te vuccanti "taïhÃcaritÃ"ti. [PTS Page 110] [\q 110/]     
diÂÂhicaritÃ ito bahiddhÃ pabbajitÃ attakilamathÃnuyogamanuyuttÃ viharanti taïhÃcaritÃ ito
bahiddhÃ pabbajitÃ kÃmesu kÃmasukhallikÃnuyogamanuyuttÃ viharanti. 

Tattha kiæ kÃraïaæ yaæ diÂÂhicaritÃ ito bahiddhÃ pabbajitÃ attakilamathÃnuyogamanuyuttÃ
viharanti, taïhÃcaritÃ ito bahiddhÃ pabbajitÃ kÃmesu kÃmasukhallikÃnuyogamanuyuttÃ
viharanti: ito bahiddhÃ natthi saccavacatthÃnaæ, kuto catusaccappakÃsanÃ
samathavipassanÃkosallaæ vÃ upasamasukhappatti vÃ. Upasamasukhassa anabhi¤¤Ã
viparÅtacetÃ evamÃhaæsu: natthi sukhena sukhaæ, dukkhena nÃma sukhamadhigantabbaæ,
yo kÃme paÂisevati so lokaæ va¬¬hayati, yo lokaæ va¬¬hayati so bahuæ pu¤¤aæ
pasavatÅ"ti. Te evaæsa¤¤i evaædiÂÂhi dukkhena sukhaæ patthayamÃnÃ kÃmesu pu¤¤asa¤¤i
attakilamathÃnuyogamanuyuttÃ ca viharanti kÃmasukhallikÃnuyogamanuyuttÃ ca. 

Te tadabhi¤¤Ã santÃ rogameva va¬¬hayanti gaï¬ameva va¬¬hayanti sallameva
va¬¬hayanti. Te rogÃbhitunnÃ gaï¬apaÂipÅÊitÃ sallÃnuviddhÃ
nirayatiracchÃnayonipetÃsuresu ummujjanimmujjÃni karontÃ ugghÃtanigghÃtaæ
paccanubhontÃ rogagaï¬asallabhesajjaæ na vindanti. Tattha attakilamathÃnuyogo
kÃmasukhallikÃnuyogo ca saækileso, samathavipassanÃ vodÃnaæ, attakilamathÃnuyogo
kÃmasukhallikÃnu yogo ca rogo; samathavipassanÃ roganigghÃtakabhesajjaæ
attakilamathÃnuyogo kÃmasukhallikÃnuyogo ca gaï¬o, samathavipassanÃ
gaï¬anigghÃtakabhesajjaæ. AttakilamathÃnuyogo kÃmasukhallikÃnuyogo ca sallo,
samathavipassanÃ salluddharaïabhesajjaæ. 

Tattha saækileso dukkhaæ, tadabhisaÇgo taïhÃ samudayo, taïhÃnirodho dukkhanirodho,
samathavipassanÃ dukkhanirodhagÃminÅ paÂipadÃ. [PTS Page 111] [\q 111/]      imÃni
cattÃrÅ saccÃni: dukkhaæ pari¤¤eyyaæ samudayo pahÃtabbo maggo bhÃvetabbo nirodho
sacchikÃtabbo. 

1. AvijjÃya saæyuttÃ - sÅmu 2. TaïhÃya saæyuttÃ-sÅmu. 

[BJT Page 160] [\x 160/]     

Tattha diÂÂhicaritÃ rÆpaæ attato upagacchanti, vedanaæ attato upagacchanti, sa¤¤aæ attato
upagacchanti, saÇkhÃre attato upagacchanti vi¤¤Ãïaæ attato upagacchanti, taïhÃ caritÃ
rÆpavantaæ attÃnaæ upagacchanti, attani vÃ rÆpaæ rÆpasmiæ vÃ attÃnaæ, vedanÃvantaæ
attÃnaæ upagacchanti, sa¤¤Ãvantaæ attÃnaæ upagacchanti, saÇkhÃravantaæ attÃnaæ
upagacchanti, vi¤¤Ãïavantaæ attÃnaæ upagacchanti, attani vÃ vi¤¤Ãïaæ vi¤¤Ãïasmiæ vÃ
attÃnaæ. Ayaæ vuccati visativatthukÃ sakkÃyadiÂÂhi. 

TassÃ paÂipakkho lokuttarÃ sammÃdiÂÂhi, anvÃyikÃ sammÃsaÇkappo sammÃvÃcÃ
sammÃkammanto sammÃÃjÅvo sammÃvÃyÃmo sammÃsati sammÃsamÃdhi, ayaæ ariyo
aÂÂhaÇgiko magge. Te tayo khandhÃ: sÅlakkhandho samÃdhikkhandho pa¤¤Ãkkhandho.
Silakkhandho samÃdhikkhandho ca samato, pa¤¤Ãkkhandho vipassanÃ. Tattha sakkÃyo
dukkhÃæ, sakkÃyasamudayo dukkhasamudayo, sakkÃyanirodho dukkha nirodho, ariyo
aÂÂhaÇgiko maggo dukkhanirodhagÃminÅpaÂipadÃ. ImÃni cattÃri saccÃni, dukkhaæ
pari¤¤oyyaæ samudayo pahÃtabbo maggo bhÃvetabbo nirodho sacchikÃtabbo. 

Tattha ye rÆpaæ attato upagacchanti, vedanaæ attato upagacchanti, sa¤¤aæ attato
upagacchanti, saÇkhÃre attato upagacchanti vi¤¤Ãïaæ attato upagacchanti, ime vuccanti,
'ucchedavÃdino'ti ye rÆpavantaæ attÃnaæ upagacchanti, attani vÃ rÆpaæ rÆpasmiæ vÃ attÃnaæ,
vedanÃvantaæ attÃnaæ upagacchanti, sa¤¤Ãvantaæ attÃnaæ upagacchanti, saÇkhÃravantaæ
attÃnaæ upagacchanti, vi¤¤Ãïavantaæ attÃnaæ upagacchanti, attani vÃ vi¤¤Ãïaæ
vi¤¤Ãïasmiæ vÃ attÃnaæ, ime vuccanti 'sassatavÃdino'ti. 

Tattha ucchedasassatavÃdi ubho antÃ, ayaæ saæsÃrappavatti. [PTS Page 112] [\q 112/]     
tassa paÂipakkho majjhimÃ paÂipÃdÃ ariyo aÂÂhaÇgiko maggo , ayaæ saæsÃranivatti. Tattha
pavanti dukkhaæ, tadabhisaÇgo taïhÃ samudayo, taïhÃnirodo dukkhanirodho, ariyo
aÂÂhaÇgiko maggo dukkha nirodhagÃminÅ paÂipadÃ, imÃni cattÃri saccÃni. Dukkhaæ
pari¤¤eyyaæ samudayo pahÃtabbo maggo bhÃvetabbo nirodho sacchikÃtabbo. 

Tattha ucchedasassataæ samÃsato visativatthukÃ sakkÃyadiÂÂhi, vitthÃrato dvÃsaÂÂhi
diÂÂhigatÃni, tesaæ paÂipakkho tevattÃlÅsaæ bodhipakkhiyÃ dhammÃ, aÂÂha vimokkhÃ, dasa
kasiïÃyatanÃni. DvÃsaÂÂhi diÂÂhigatÃni mohajÃlaæ anÃdi anidhanappavattaæ. TetÃlÅsaæbodi
pakkhiyÃ dhammÃ ¤Ãïavajiraæ mohajÃlappadÃÊanaæ. Tattha moho avijjÃ, jÃlaæ bhavataïhÃ.
Tena vuccati: "pubbÃ koÂi na pa¤¤Ãyati avijjaya ca bhavataïhÃya cÃ"ti. 

[BJT Page 162] [\x 162/]     

Tattha diÂÂhicarito asmiæ sÃsane pabbajito sallekhÃnusantata vutti bhavati sallekhe
tibbagÃrave, taïhÃcarito asmiæ sÃsÃne pabbajito sikkhÃnusantatavutti bhavati sikkhÃya
tibbagÃravo, diÂÂhicarito sammattaniyÃmaæ okkamanto dhammÃnusÃrÅ bhavati, taïhÃcarito
sammattaniyÃmaæ okkamanto saddhÃnusÃrÅ bhavati, diÂÂhicarito sukhÃya paÂipadÃya
dandhÃbhi¤¤Ãya khippÃbhi¤¤Ãya ca niyyÃti, taïhÃcarito dukkhÃya paÂipadÃya
dandhabhi¤¤Ãya khippÃbha¤¤Ãya ca niyyÃti, tattha kiæ kÃraïaæ: yaæ taïhÃcarito dukkhÃya
paÂipadÃya dandhÃbhi¤¤Ãya khippÃbhi¤¤Ãya ca niyyÃti, tassa hi kÃmÃ apariccattÃ bhavanti.
[PTS Page 113] [\q 113/]      so kÃmehi viveciyamÃno dukkhena paÂinissarati dandhaæ ca
dhammaæ ÃjÃnÃti. Yo panÃ'yaæ diÂÂhicarito, ayaæ Ãdito yeva kÃmehi anatthiko bhavati. So
tato viveciyamÃno khippa¤ca paÂinissarati khippa¤ca dhammaæ ÃjÃnÃti. 

DukkhÃpi paÂipadÃ duvidhÃ: dandhÃbhi¤¤Ã ca khippÃbhi¤¤Ã ca. SukhÃpi paÂipadÃ duvidhÃ:
dandhÃbhi¤¤Ã ca: khippÃbi¤¤Ã ca. SattÃpi duvidhÃ: mudindriyÃpi tikkhindriyÃpi. Ye
mudindriyÃ te dandhaæ ca paÂinissaranti, dandha¤ca dhammaæ ÃjÃnanti, ye tikkhindriyÃ te
khippa¤ca paÂinissaranti, khippa¤ca dhammaæ ÃjÃnanti. ImÃ catasso paÂipadÃ, ye hi keci
nÅyiæsu vÃ niyyanti vÃ nÅyissanti vÃ, te imÃhi eva catÆhi paÂipadÃhi. Evaæ ariyÃ
catukkamaggaæ pa¤¤Ãpenti abudhajanasevitÃya bÃlakantÃya rattavÃsiniyÃ vanduyÃ
bhavataïhÃya ÃvaÂÂanatthaæ. Ayaæ vuccati nandiyÃvaÂÂassa nayassa bhÆmiti. TenÃha:
"taïha¤ca avijjampi ca samathenÃ"ti. 

"VeyyÃkaraïesu hi ye kusalÃ'kusalÃ"ti te duvidhena upaparikkitabbÃ: lokavaÂÂÃnusÃrÅca
lokavivaÂÂÃnusÃrÅ ca. VaÂÂaæ nÃma saæsÃro, vivaÂÂaæ nibbÃnaæ, kammakilesÃ hetu
saæsÃrassa. Tattha kammaæ cetanÃ cetasika¤ca niddisitabbaæ. Taæ kathaæ daÂÂhabbaæ:
upacayena1 sabbepi kilesÃ catÆhi vipallÃsehi niddisitabbÃ. Te kattha daÂÂhabbÃ:
dasavatthuke kilesapu¤je. [PTS Page 114] [\q 114/]      

KatamÃni dasa vatthÆni: cattÃro ÃhÃrÃ cattÃro vipallÃsÃ cattÃri upÃdÃnÃni cattÃro yogÃ cattÃro
ganthÃ cattÃro ÃsavÃ cattÃro oghÃ catatÃro sallÃ catasso vi¤¤ÃïaÂÂhitiyo cattÃri
agatigamanÃni. PaÂhame ÃhÃre paÂhamo vipallÃso, dutiye ÃhÃre dutiye vipallÃso, tatiye
ÃhÃme tatiyo vipallÃso, catutthe ÃhÃre catuttho vipallÃso. PaÂhame vipallÃse paÂhamaæ
upÃdÃnaæ, ndutiye vipallÃse dutiyaæ upÃdÃnaæ, tatiye vipallÃse tatiyaæ upÃdÃnaæ. Catutthe
vipallÃse catutthaæ upÃdÃnaæ. PaÂhame upÃdÃne paÂhame yogo, dutiye upÃdÃne dutiyo
yogo, tatiye upÃdÃne tatiyo yogo, catutthe upÃdÃne catuttho yogo. PaÂhame yoge paÂhamo
gantho, dutiye yoge dutiyo

1. Upacayo-sÅmu. 

[BJT Page 164] [\x 164/]     

Gantho, tatiye yoge tatiyo gantho, catutthe yoge catuttho gantho. PaÂhame ganthe paÂhamo
Ãsavo, dutiye ganthe dutiyo ÃsavÃ, tatiye ganthe tatiyo Ãsavo, catutthe ganthe catuttho
Ãsavo. PaÂhame Ãsave paÂhamo ogho, dutiye Ãsave dutiyo ogho, tatiye Ãsave tatiye ogho,
catutthe Ãsave catuttho ogho. PaÂhame oghe paÂhamo sallo, dutiye oghe dutiye sallo. Tatiye
oghe tatiyo sallo, catutthe oghe catuttho sallo, paÂhame salle paÂhamÃ vi¤¤ÃïaÂÂhiti, dutiye
salle dutiyÃ vi¤¤ÃïaÂÂhiti, tatiye salle tatiyÃ vi¤¤ÃïaÂÂhiti, catutthe salle
catutthovi¤¤ÃïaÂÂhiti. PaÂhamÃyaæ vi¤¤ÃïaÂÂhitiyaæ paÂhamaæ agatigamanaæ, dutiyÃyaæ
vi¤¤ÃïaÂÂhitiyaæ dutiyaæ agatigamanaæ, tatiyÃyaæ vi¤¤ÃïaÂÂhitiyaæ tatiyaæ agatigamanaæ,
catutthiyaæ1 vi¤¤ÃïaÂÂhitiyaæ catutthaæ agatigamanaæ. 

Tattha yo ca kabaÊiækÃro2, ÃhÃro yo ca phasso ÃhÃro, ime taïhÃcaritassa puggalassa
upakkilesÃ, ye ca manosa¤cetanÃhÃro ye ca vi¤¤ÃïÃhÃro, me diÂÂhicaritassa puggalassa
upakkilesÃ, tattha ye ca 'asubhe subha'nti vipallÃso, ye ca 'dukkhe sukha)nti vipallÃso. Ime
taïhÃcaritassa puggalassa upakkilesÃ. Yo ca 'anicce nicca'nti vipallÃso yo ca 'anattani attÃ'ti
vipallÃso ime diÂÂhicaritassa puggalassa upakkilesÃ. [PTS Page 115] [\q 115/]      tattha
ya¤ca kÃmupÃdÃnaæ ya¤ca bhavupÃdÃnaæ, ime taïhÃcaritassa puggalassa upakkilesÃ. Ya¤ca
diÂÂhÆpÃdÃnaæ ya¤ca attavÃdÆpÃdÃnaæ, ime diÂÂhicaritassa puggalassa upakkilesÃ. Tattha
yo ca kÃmayogo yo ca bhavayogo, ime taïhÃcaritassa puggalassa upakkilesÃ. Ye ca
diÂÂhiyogo yo ca avijjÃyego, ime diÂÂhicaritassa puggalassa upakkilesÃ. Tattha yo ca abhijjhÃ
kÃyagantho yo ca byÃpÃdo kÃyagantho, ime taïhÃcaritassa puggalassa upakkilesÃ. Ye ca
parÃmÃsakÃyagantho ye ca idaæ saccÃbhinivesakÃyagantho, ime diÂÂhicaritassa puggalassa
upakkilesÃ tattha yo ca kÃmÃsavo yo ca bhavÃsavo, imetaïhÃcaritassa puggalassa
upakkilesÃ. Ye ca diÂÂhÃsavo yo ca avijjÃsavo, ime diÂÂhicaritassa puggalassa upakkilesÃ.
Tattha yo ca kÃmogho yo ca bhavogho, ime taïhÃcaritassa puggalassa upakkilesÃ. Yo ca
diÂÂhogho yo ca avijjogho, ime diÂÂhicaritassa puggalassa upakkilesÃ. Tattha yo ca rÃgasallo
yo ca dosasallo, ime taïhÃcaritassa puggalassa upakkilesÃ. Ye ca mÃnasallo yo ca mohasallo
ime diÂÂhicaritassa puggalassa upakkilesÃ. Tattha yÃ ca rÆpupagÃ vi¤¤ÃïaÂÂhiti yÃ ca
vedanÆpagÃ vi¤¤ÃïaÂÂhiti, ime taïhÃcaritassa puggalassa upakkilesÃ. YÃ ca sa¤¤ÆpagÃ
vi¤¤ÃïaÂÂhiti yÃ ca saÇkhÃrÆpagÃ vi¤¤ÃïaÂÂiti, ime diÂÂhicaritassa puggalassa upakkilesÃ.
Tattha ya¤ca chandÃ agatigamanaæ ya¤ca dosÃ agatigamanaæ, ime taïhÃcaritassa
puggalassa upakkilesÃ. Ya¤ca bhayÃ agatigamanaæ ya¤ca mohÃ agatigamanaæ, ime
diÂÂhicaritassa puggalassa upakkilesÃ. 

1. CatutthÃyaæ-sÅmu. 2. KabaÊÅkÃro-machasaæ. 

[BJT Page 166] [\x 166/]     

Tattha kabaÊiÇkÃre ÃhÃme asubhe subhanti vipallÃso, phasse ÃhÃre dukkhe sukhanti
vipallÃso. Vi¤¤Ãïe ÃhÃre anicce niccanti vipallÃso manosa¤cetanÃya ÃhÃre anattani attÃni
vipallÃso. 

PaÂhame vipallÃse Âhito kÃme upÃdiyati, idaæ vuccati kÃmÆpÃdÃnaæ. Dutiye vipallÃse Âhito
anÃgataæ bhavaæ [PTS Page 116] [\q 116/]      upÃdiyati, idaæ vuccati bhavÆpÃdÃnaæ. Tatiye
vipallÃse Âhito saæsÃrÃbhinandiniæ diÂÂhiæ upÃdiyati, idaæ vuccati diÂÂhÆpÃdÃnaæ.
Kassidaæ1 upÃdiyati, idaæ vuccati attavÃdÆpÃdÃnaæ. 

KÃmÆpadÃnena kÃmehi saæyujjati, ayaæ vuccati kÃmayogo. BhavupÃdÃnena bhavehi
saæyujjati, ayaæ vuccati bhavayogo. DiÂÂhÆpÃdÃnena pÃpikÃya diÂÂhiyÃ saæyujjati,
ayaævuccati diÂÂhiyogo. AttavÃdÆpÃdÃnena avijjÃya saæyujjati, ayaæ vuccati avijjÃyego. 

PaÂhame yoge Âhito abhijjhÃya kÃyaæ ganthati, ayaæ vuccati abhijjhÃkÃyagattho. Dutiye yoge
Âhito byÃpÃdena kÃyaæ ganthati, ayaæ vuccati pyÃpÃdakÃyagantho. Tatiye yoge Âhito
parÃmÃsena kÃyaæ ganthati, ayaæ vuccati parÃmÃsakÃyagantho. Catutthe yoge Âhito idaæ
saccÃbhinivesena kÃyaæ ganthati, ayaæ vuccati idaæsacchÃbhinivesakÃyagantho. 

Tassa evaæ ganthitÃ kilesÃ Ãsavanti, kuto ca vuccati 'ÃsavantÅ'ti2, anusayato
vÃpariyuÂÂhÃnato vÃ. Tattha abhijjhÃkÃyaganthena kÃmÃsavo, byÃpÃdakÃyaganthena
bhavÃsavo, parÃmÃsakÃyaganthena diÂÂhÃsavo, idaæ saccÃbhinivesakÃyaganthena avijjÃsavo. 

Tassa ime cattÃro ÃsavÃ vepullaæ gatÃ oghÃ bhavanti, iti ÃsavavepullÃ oghavepullaæ. Tattha
kÃmÃsavena kÃmogho, bhavÃsavena bhavogho, diÂÂhÃsavena diÂÂhogho, avijjÃsavena
avijjogho. 

Tassa ime cattÃro oghÃ anusayasahagatÃ ajjhÃsayamanupaviÂÂhÃ. Hadayaæ Ãhacca tiÂÂhanti,
tena vuccanti "sallÃ"iti. Tattha kÃmo ghena rÃgasallo, bhavoghena dosasallo, diÂÂhoghena
mÃnasallo, avijoghena mohasallo. 

1. Kappiyaæ -sÅmu, machasaæ 2. AssavattÃ-ne a. 

[BJT Page 168] [\x 168/]     

Tassa imehi catÆhi sallehi pariyÃdinnaæ vi¤¤Ãïaæ catusu dhammesu saïÂhahati. RÆpe
vedanÃya sa¤¤Ãya saÇkhÃresu. Tattha rÃgasallena nandÆpasevanena vi¤¤Ãïena [PTS Page
117] [\q 117/]      rÆpÆpagÃ vi¤¤ÃïaÂÂhiti, dosasallena nandupasecanena vi¤¤Ãïena
vedanÆpagÃ vi¤¤ÃïaÂÂhiti, mÃnasallena nandÆpasecanena vi¤¤Ãïena sa¤¤ÆpagÃ
vi¤¤ÃïaÂÂhiti, mohasallena nandÆpasecanena vi¤¤Ãïena saÇkhÃrÆpagÃ vi¤¤ÃïaÂÂhiti. 

Tassa imÃhi catÆhi vi¤¤ÃïaÂÂhiti upatthaddhaæ vi¤¤Ãïaæ catÆhi dhammehi agatiæ gacchati
chandÃ dosÃ bhayÃ mohÃ. Tattha rÃgena chandÃgatiæ gacchati, dosena dosÃgatiæ gacchati,
bhayena bhayÃgatiæ gacchati, mohena mohÃgatiæ gacchati. Iti kho ta¤ca kammaæ ime ca
kilesÃ. Esa hetu saæsÃrassa. Evaæ sabbe kilesÃ catÆhi vipallÃsehi niddisitabbÃ. 

Tattha imÃ catasso disÃ: kabaÊiækÃro ÃhÃro asubhe subhanti vipallÃso kÃmÆpÃnaæ kÃmayogo
abhijjhÃkÃyagantho kÃmÃsavo kÃmogho rÃgasallo rÆpÆpagÃ vi¤¤ÃïaÂÂhiti chandÃ
agatigamananti paÂhamÃ disÃ. 
Phasso ÃhÃro dukkhe sukhanti vipallÃso bhavÆpÃdÃnaæ bhavayogo byÃpÃdakÃyagantho
bhavÃsavo bhavogho dosasallo vedanÆpagÃ vi¤¤ÃïaÂÂhiti dosÃ agatigamananti dÆtiyÃ disÃ. 

Vi¤¤ÃïÃhÃro anicce niccanti vipallÃso diÂÂhÆpÃdÃnaæ diÂÂhiyogo parÃmÃsakÃyagantho
diÂÂhÃsavo diÂÂhogho mÃnasallo sa¤¤ÆpagÃ vi¤¤ÃïaÂÂhiti bhayÃ agatigamananti tatiyÃ disÃ. 

Manosa¤cetanÃhÃro anattani attÃti vipallÃso attavÃdÆpÃdÃnaæ avijjÃyogo
idaæsaccÃbhinivesakÃyagantho avijjÃsavo avijjogho mohasallo saÇkhÃrÆpagÃ vi¤¤ÃïaÂÂhiti
mohÃ agatigamananti catuttha disÃ. 

Tattha yo ca kabaÊiÇkhÃro ÃhÃro yo ca asubhe subhanti vipallÃso kÃmÆpÃdÃnaækÃmayogo
abhijjhÃkÃyagantho kÃmÃsavo kÃmogho rÃgasallo rapÆpagÃ vi¤¤ÃïaÂÂhiti chandÃ
agatigamananti imesaæ dasannaæ suttÃnaæ eko attho bya¤janameva nÃnaæ, ime rÃgacaritassa
puggalassa upakkilesÃ. [PTS Page 118] [\q 118/]      

Tattha yo ca phasso ÃhÃro yo ca dukkhe sukhanti vipallÃso bhavÆpÃdÃnaæ bhavayogo
byÃpÃdakÃyagantho bhavÃsavo bhavogho dosasallo vedanÆpagÃ vi¤¤ÃïaÂÂhiti dosÃ
agatigamananti imesaæ dasannaæ suttÃnaæ eko attho bya¤janamevanÃnaæ, ime dosa caritassa
puggalassa upakkilesÃ. 

[BJT Page 170] [\x 170/]     

Tattha yo ca vi¤¤ÃïÃhÃro yo ca anicce niccanti vipallÃso diÂÂhÆpÃdÃnaæ diÂÂhayogo
parÃmÃsakÃyagantho diÂÂhÃsavo diÂÂhogho mÃnasallo sa¤¤ÆpagÃ vi¤¤ÃïaÂÂhiti bhayÃ
agatigamananti imesaæ dasannaæ suttÃnaæ eko attho bya¤canameva nÃnaæ, ime
diÂÂhicaritassa mandassa upakkilesÃ. 

Tattha yo ca manosa¤cetanÃhÃro ye ca anattani attÃti vipallÃse attavÃdÆpÃdÃnaæ avijjÃyogo
idaæsaccÃbhinivesakÃya gantho avijjÃsavo avijjegho mohasallo saÇkhÃrÆpagÃ vi¤¤ÃïaÂÂhiti
mohÃ agatigamananti imesaæ dasannaæ suttÃnaæ eko attho bya¤janameva nÃnaæ, ime
diÂÂhicaritassa udatthassa upakkilesÃ. 

Tattha yo ca kabaÊiækÃrÃhÃro yo ca phasso ÃhÃro, ime appanihitena vimokkhamukhena
pari¤¤aæ gacchanti, vi¤¤ÃïÃhÃro su¤¤atÃya, manosa¤cetanÃhÃro animittena. 

Tattha yo ca asubhe subhanti vipallÃso yo ca dukkhe sukhanti vipallÃso, imo appaïihitena
vimokkhamÆkhena pahÃnaæ abbhatthaæ gacchanti, anicce niccanti vipallÃso su¤¤atÃya,
anattani attÃni vupallÃso animuttena. 

Tattha kÃmÆpÃdÃnaæ ca bhavÆpÃdÃnaæ ca appaïihitena vimokkhamÆkhena pahÃnaæ
gacchanti, diÂÂhÆpÃdÃnaæ su¤¤atÃya, attavÃdÆpÃdÃnaæ animittena. 

Tattha kÃmayogoca bhavayogoca appaïihitena vimokkhamukhena pahÃnaæ gacchanti,
diÂÂhiyogo su¤¤atÃya, avijjÃyogo animittena. 

Tattha abhijjhÃkÃyagantho ca byÃpÃdakÃyagantho ca appaïihitena vimokkhamÆkhena
pahÃnaæ gacchanti, [PTS Page 119] [\q 119/]      parÃmÃsakÃyagantho su¤¤atÃya, idaæ
saccÃbhinivesakÃyagantho animittena. 

Tattha kÃmÃsavo ca bhavÃsavo ca appaïihitena vimokkhamukhena pahÃnaæ gacchanti,
diÂÂhÃsavo su¤¤atÃya, avijjÃsavo animittena. 

Tattha kÃmogho ca bhavogho ca appaïihitena vimokkhamukhena pahÃnaæ gacchanti,
diÂÂhogho su¤¤atÃya, avijjogho animittena. 

Tattha rÃgasallo ca dosasallo ca appaïihitena vimokkhamukhena pahÃnaæ gacchanti,
mÃnasallo su¤¤atÃya, mohasallo animuttena. 

Tattha rÆpÆpagÃ ca vi¤¤ÃïaÂÂhiti vedanÆpagÃ ca vi¤¤ÃïaÂÂhiti appaïihitena
vimokkhamukhena pari¤¤aæ gacchanti, sa¤¤ÆpagÃ su¤¤atÃya, saÇkhÃrÆpagÃ animittena. 

[BJT Page 172] [\x 172/]     

Tattha chandÃ ca agatigamanaæ dosÃ ca agatigamanaæ appaïihitena vimokkhamukhena
pahÃnaæ gacchanti, bhayÃ agatigamanaæ su¤¤atÃya, mohÃ agatigamanaæ animittana
vimokkhamukhena pahÃnaæ gacchanti. 

Iti sabbe lokavaÂÂÃnÆsÃrino dhammÃ nÅyanti telokÃ tÅhi vimokkhamukhehÅti. TatÅradaæ
nÅyÃnaæ catasso paÂipadÃ cattÃro satipaÂÂhÃnÃ cattÃri jhÃnÃni cattÃro vihÃrÃ cattÃro
sammappadhÃnÃ cattÃro acchariyÃ abbÆtÃ dhammÃ cattÃrÅ adhiÂÂhÃnÃni catasso
samÃdhibhÃvanÃ cattÃro sukhabhÃgiyÃ dhammÃ catasso appamÃïÃ. 

PaÂhamÃ paÂidÃ paÂhamaæ satipaÂÂhÃnaæ, dutiyÃ paÂipadÃ dutiyaæ satipaÂÂhÃnaæ, tatiyÃ
paÂipadÃ tatiyaæ satipaÂÂhÃnaæ, catutthÃ paÂipadÃ catutthaæ satipaÂÂhÃnaæ. PaÂhamaæ
satipaÂÂhÃnaæ paÂhamaæ jhÃnaæ, dutiyaæ satipaÂÂhÃnaæ dutiyaæ jhÃnaæ, tatiyaæ
satipaÂÂhÃnaæ tatiyaæ jhÃnaæ, catutthaæ satipaÂÂhÃnaæ catutthaæ jhÃnaæ. PaÂhamaæ jhÃnaæ
paÂhamo vihÃro, dutiyaæ jhÃnaæ dutiyo vihÃro, tatiyaæ jhÃnaæ tatiyo vihÃro, catutthaæ
jhÃnaæ catuttho vihÃro. PaÂhamo vihÃro paÂhamaæ sammappa dhÃnaæ, dutiyo dutiyaæ,
tatiyo tatiyaæ, catuttho [PTS Page 120] [\q 120/]      vihÃro catutthaæ sammappadhÃnaæ
paÂhamaæ sammappadhÃnaæ paÂhamo acchariyo abbhÆto dhammo, dutiyaæ dutiyo, tatiyaæ
tatiyo, catutthaæ sammappadhÃnaæ catuttho acchariyo abbhuto dhammo. PaÂhamo
acchariyo abbhÆto dhammo paÂhamaæ adhiÂÂhÃnaæ, dutiyo acchariyo abbhÆto dhammo
dutiyaæ adhiÂÂhÃnaæ, tatiyo acchariyo abbhÆto dhammo tatiyaæ adiÂÂhÃnaæ, catuttho
acchariyo abbhuto dhammo catutthaæ adhiÂÂhÃnaæ. PaÂhamaæ adhiÂÂhÃnaæ paÂhamÃ
samÃdhibhÃvanÃ, dutiyaæ adhiÂÂhÃnaæ dutiyÃ samÃdhibhÃvanÃ, tatiyaæ adiÂÂhÃnaæ tatiyÃ
samÃdhibhÃvanÃ, catutthaæ adiÂÂhÃnaæ catutthÃ samÃdhibhÃvanÃ. PaÂhamÃ samÃdhibhÃvanÃ
paÂhamo sukhabhÃgiyo dhammo, dutiyÃ samÃdhibhÃvanÃ dutiyo sukhabhÃgiyo dhammo,
tatiyÃ samÃdhibhÃvanÃ tatiyo sukhabhÃgiyo dhammo, catutthÃ samÃdhibhÃvanÃ catuttho
sukhabhÃgiyo dhammo. PaÂhamo sukhabhÃgayo dhammo paÂhamaæ appamÃïaæ, dutiyo
sukhabhÃgiyo dhammo dutiyaæ appamÃïaæ, tatiyo sukhabhÃgiyo dhammo tatiyaæ
appamÃïaæ, catuttho sukhabhigiyo dhammo catutthaæ appamÃïaæ. 

PaÂhamÃ paÂipÃdÃ bhÃvitÃ bahulÅkatÃ paÂhamaæ satipaÂÂhÃnaæ paripÆreti, dutiyÃ paÂipadÃ
bhÃvitÃ pahulÅkatÃ dutiyaæ satipaÂÂhÃnaæ paripÆreti. TatiyÃ paÂipadÃ bhÃvitÃ pahulÅkatÃ
tatiyaæ satipaÂÂhÃnaæ paripÆreti. CatutthÃ paÂipadÃ bhÃvitÃ pahulÅkatÃ catutthaæ
satipaÂÂhÃnaæ paripÆreti. PaÂhamo satipaÂÂhÃno bhÃvito bahulÅkato paÂhamaæ jhÃnaæ
paripÆreti, dutiyo satipaÂÂhÃno bhÃvito bahulÅkato dutiyaæ jhÃnaæ paripÆreti, tatiyo
satipaÂÂhÃno bhÃvito bahulÅkato tatiyaæ jhÃnaæ paripÆreti, catuttho satipaÂÂhÃno bhÃvito
bahulÅkato catutthaæ jhÃnaæ paripÆreti, paÂhamaæ jhÃnaæ bhÃvitaæ bahulÅkataæ paÂhamaæ
vihÃraæ paripÆreti, dutiyaæ jhÃnaæ bhÃvitaæ bahulÅkataæ dutiyaæ vihÃraæ paripÆreti, tatiæ
jhÃnaæ bhÃvitaæ pahulÅkataæ tatiyaæ vihÃraæ paripÆreti, catutthaæ jhÃnaæ bhÃvitaæ [PTS
Page 121] [\q 121/]      pahulÅkataæ catutthaæ vihÃraæ paripÆreti, paÂhamo vihÃro bhÃvito
bahÆlÅkato anuppannÃnaæ pÃpakÃnaæ akusalÃnaæ dhammÃnaæ anuppÃdaæ paripÆreti, dutiyo
vihÃro bhÃvito bahulÅkato uppannÃnaæ pÃpakÃnaæ akusalÃnaæ dhammÃnaæ pahÃnaæ
paripÆreti tatiyo vihÃro bhÃvito 

[BJT Page 174] [\x 174/]      bahulÅkato anuppannÃnaæ pÃpakÃnaæ kusalÃnaæ dhammÃnaæ
uppÃdaæ paripÆreti, catutthe vihÃro bhÃvito bahulÅkato uppannÃnaæ kusalÃnaæ dhammÃnaæ
Âhitiæ asammosaæ bhiyyobhÃvaæ paripÆreti, paÂhamaæ sammappadhÃnaæ bhÃvitaæ
bahulÅkataæ mÃnappahÃnaæ paripÆreti, dutiyaæ sammappadhÃnaæ bhÃvitaæ bahulÅkataæ
ÃlayasamugghÃtaæ paripÆreti, tatiyaæ sammappadhÃnaæ bhÃvitaæ bahulÅkataæ avijjÃpahÃnaæ
paripÆreti, catutthaæ sammappadhÃnaæ bhÃvitaæ bahulÅkataæ bhavÆpasamo bhÃvito
paripÆreti, mÃnapahÃnaæ bhÃvitaæ bahÆlÅkataæ saccÃdhiÂÂhÃnaæ paripÆreti, ÃlayasamugghÃto
bhÃvito bahÆlÅkato cÃgÃdhiÂÂhÃnaæ paripÆreti, avijjÃpahÃnaæ bhÃvitaæ bahulÅkataæ
pa¤¤ÃdhiÂÂhÃnaæ paripÆreti, bhavÆpasamo bhÃvito pahulÅkato upasamÃdhiÂÂhÃnaæ
paripÆreti, saccÃdhiÂÂhÃnaæ bhÃvitaæ bahulÅkataæ chanda samÃdhiæ paripÆreti,
cÃgÃdiÂÂhÃnaæ bhÃvitaæ bahulÅkataæ viriyasamÃdhiæ paripÆreti, pa¤¤ÃdhiÂÂhÃnaæ bhÃvitaæ
bahulÅkataæ cittasamÃdhiæ paripÆreti, upasamÃdhiÂÂhÃnaæ bhÃvitaæ bahulÅkataæ
vÅmaæsÃsamÃdhiæ paripÆreti, chandasamÃdhi bhÃvito bahulÅkato indriyasaævaraæ
paripÆreti, viriyasamÃdhi bhÃvito bahulÅkato tapaæ paripÆreti, cittasamÃdhi bhÃvito
bahulÅkato buddhi paripÆreti, vÅmaæsÃsamÃdhi bhÃvito bahulÅkato sabbÆpadhi
paÂinissaggaæ paripÆreti. Indriyasaævaro bhÃvito pahulÅkato mettaæ paripÆreti, tapo bhÃvito
bahulÅkato karuïaæ paripÆreti, buddhi bhÃvitÃ pahulÅkatÃ muditaæ paripÆreti,
sabbÆpadhipaÂinissaggo bhÃvito bahulÅkato upekkhaæ paripÆreti. 

Tattha imÃ catasso disÃ; paÂhamÃ paÂipadÃ paÂhamo satipaÂÂhÃno paÂhamaæ jhÃnaæ
paÂhamo vihÃro paÂhamo sammappadhÃno paÂhamo acchariyo abbhuto dhammo
saccÃdhiÂÂhÃnaæ chandasamÃdhi induriyasaævaro mettÃ iti paÂhamÃ disÃ. 

DutiyÃ paÂipadÃ dutiyo satipaÂÂhÃno dutiyaæ jhÃnaæ dutiyo vihÃro dutiyo sammappadhÃno
dutiyo acchariyo abbhÆto dhammo cÃgÃdhiÂÂhÃnaæ viriyasamÃdhi tapo karuïÃ iti dutiyÃ
disÃ, 

TatiyÃ paÂipadÃ tatiyo satipaÂÂhÃno tatiyaæ jhÃnaæ tatiyo vihÃro tatiyo sammappadhÃno
tatiye acchariyo abbhÆto dhammo pa¤¤ÃdhiÂÂhÃnaæ cittasamÃdhi buddhi muditÃ iti tatiyÃ
disÃ. 

CatutthÃ paÂipadÃ catuttho satipaÂÂhÃno catutthaæ jhÃnaæ catuttho vihÃro catuttho
sammappadhÃno catuttho acchariyo abbhuto dhammo upasamÃdhiÂÂhÃnaæ
vÅmaæsÃsamÃdhi sabbÆpadhipaÂinissaggo upekkhÃ iti catutthÃ disÃ. 

Tattha paÂhamÃ paÂipadÃ paÂhamo satipaÂÂhÃno paÂhamaæ jhÃnaæ paÂhamo vihÃro
paÂhamo sammappadhÃno paÂhamo acchariyo abbhÆto dhammo saccÃdhiÂÂhÃnaæ
chandasamÃdhi indriyasaævaro mettÃ iti imesaæ dasannaæ suttÃnaæ eko attho bya¤janameva
nÃnaæ. Idaæ rÃgacaritassa puggalassa bhesajjaæ. 

[BJT Page 176] [\x 176/]     

DutiyÃ paÂipadÃ dutiyo satipaÂÂhÃno dutiyaæ jhÃnaæ dutiyo vihÃro dutiyo sammappadhÃno
dutiyo acchariyo abbhuto dhammo cÃgÃdhiÂÂhÃnaæ viriyasamÃdhi tapo karuïÃ iti imesaæ
dasannaæ suttÃnaæ eko attho bya¤janameva nÃnaæ. Idaæ dosacaritassa puggalassa bhesajjaæ. 

TatiyÃ paÂipadÃ tatiyo satipaÂÂhÃno tatiyaæ jhÃnaæ tatiyo vihÃro tatiyo sammappadhÃno
tatiyo acchariyo abbhÆto dhammo pa¤¤ÃdhiÂÂhÃnaæ cittasamÃdhi buddhi muditÃ iti imesaæ
dasannaæ suttÃnaæ eko attho bya¤janameva nÃnaæ. Idaæ diÂÂhicaritassa
mandassapuggalassa bhesajjaæ. 

CatutthÃ paÂipadÃ catuttho satipaÂÂhÃno catutthaæ jhÃnaæ catuttho vihÃro catuttho.
SammappadhÃno catuttho acchariyo abbhÆto dhammo upasamÃdhiÂÂhÃnaæ vimaæsÃsamÃdhi
sabbÆpadhipaÂinissaggo upekkho iti imesaæ dasannaæ suttÃnaæ eko attho bya¤janameva
nÃnaæ. [PTS Page 123] [\q 123/]      idaæ diÂÂhicaritassa udatthassa bhesajjaæ. 

Tattha dukkhÃ ca paÂipadÃ dandhÃbhi¤¤Ã dukkhÃ ca paÂipadÃ khippÃ bhi¤¤Ã appaïihitaæ
vimokkhamukhaæ, sukhÃ paÂipadÃ dandhÃbhi¤¤Ã su¤¤atavimokkhamukhaæ, sukhÃ
paÂipadÃ khippÃbhi¤¤Ã animitta vimokkhamukhaæ. 

Tattha kÃye kÃyÃnupassitÃ satipaÂÂhÃnaæ ca vedanÃsu vedanÃnupassitÃ satipaÂÂhÃnaæ ca
appaïihitaæ vimokkhamukhaæ, citte cittÃnupassitÃ su¤¤atÃ vimokkhamukhaæ, dhammesu
dhammÃnupassÅtÃ animittaæ vimokkhamukhaæ. 

Tattha paÂhama¤ca jhÃnaæ dutiyaæ ca jhÃnaæ appaïihitaæ vimokkhamukhaæ tatiyaæ jhÃnaæ
su¤¤ÃtÃ, catutthaæ jhÃnaæ animittaæ vimokkhamukhaæ. 

Tattha paÂhamo ca vihÃro dutiyo ca vihÃro appaïihitaæ mivekkhamukhaæ, tatiyo
sammappadhÃnaæ su¤¤atÃ, catutthaæ sammappadhÃnaæ animittaæ vimokkhamukhaæ. 

Tattha mÃnapahÃnaæ ca ÃlayasamugghÃto ca appaïihitaæ vimekkhamukhaæ avijjÃpahÃnaæ
su¤¤atÃ, bhavupasamo animittaæ vimokkhamukhaæ. 

Tattha saccÃdhiÂÂhÃnaæ ca cÃgÃdhiÂÂhÃnaæ ca appaïihitaæ vimokkhamukhaæ, avijjÃpahÃnaæ
su¤¤atÃ, bhavÆpasamo animittaæ vimokkhamukhaæ. 

Tattha saccÃdhiÂÂhÃnaæ ca cÃgÃdhiÂÂhÃnaæ ca appaïihitaæ vimokkhamukhaæ,
pa¤¤ÃdhiÂÂhÃnaæ su¤¤atÃ, upasamÃdhiÂÂhÃnaæ animittaæ mimokkhamukhaæ. 

Tattha chandasamÃdi viriyasamÃdhi ca appaïihitaæ vimokkhamukhaæ, citta samÃdhi
su¤¤atÃ, vimaæsÃsamÃdhi animittaæ vimokkhamukhaæ. 

[BJT Page 178] [\x 178/]     

Tattha indriyasaævaro ca tapo ca appaïihitaæ vimokkhamukhaæ, buddhi su¤¤atÃ
sabbÆpadhipaÂinissaggo animittaæ vimokkhamukhaæ. [PTS Page 124] [\q 124/]      

Tattha mettÃ ca karuïÃ ca appaïihitaæ vimokkhamukhaæ, muditÃ su¤¤atÃ, upekkhÃ
animittaæ vimokkhamukhaæ. 

Tesaæ vikkÅÊitaæ;cattÃro ÃhÃrÃ, tesaæ paÂipakkho catasso paÂipadÃcattÃro vipallÃsÃ, tesaæ
paÂipakkho cattÃro satipaÂÂhÃnÃ cattÃri upÃdÃnÃni, tesaæ paÂipakkho cattÃri jhÃnÃni. CattÃro
yogÃ, tesaæ paÂipakkho cattÃro vihÃrÃ, cattÃro ganthÃ, tesaæ paÂipakkho cattÃro
sammappadhÃnaæ 'cattÃro ÃsavÃ tesaæ paÂipakkho cattÃro accariyÃ abbhÆtÃ dhammÃ cattÃro
oghÃ, tesaæpaÂipakkho cattÃri adhiÂÂhÃnÃni, cattÃro sallÃ, tesaæ paÂipakkho catasso
samÃdhibhÃvanÃ catasso vi¤¤ÃïaÂÂhitiyo, tesaæ paÂipakkho cattÃro sukhabhÃgiyÃ dhammÃ.
CattÃri agatigamanÃni, tesaæ paÂipakkho catasso appamÃïÃ. 

SÅhÃ: buddhÃ paccekabuddhÃ sÃvakÃ ca hatarÃgadosamohÃ; tesaæ vikkhÅÊitaæ bhÃvanÃ
sacchikiriyÃ byantÅkiriyÃ ca, vikkhÅÊitaæ indurayÃdhiÂÂhÃ naæ, vikkÅÊitaæ
vipariyÃsÃnadhiÂÂhÃnaæca indriyÃni saddhammagocaro, vipariyÃsÃ kilesagocaro ayaæ vuccati
sÅhavikkÅÊitassa ca nayassa disÃlocanassa ca nayassa bhumÅtu. TenÃha. "So neti vipallÃsehi
kilese" "vyokaraïesu hi ye kusalÃkusalÃ " tica. 

Tattha ye dukkhÃya paÂipadÃya dandhÃbhi¤¤Ãya khippÃbhi¤¤Ãya ca nÅyanti ime dve
puggalÃ. Ye sukhÃya paÂipadÃya dandhÃbhi¤¤Ãya khippÃbhi¤¤Ãya ca nÅyanti ime dve
puggalÃ. Tesaæ catunnaæ puggalÃnaæ ayaæ saækileso: cattÃro ÃhÃrÃ cattÃro vipallÃsÃ cattÃri
upÃdÃnÃni cattÃro yogÃ cattÃro ganthÃ cattÃro ÃsavÃ cattÃro oghÃ cattÃro sallÃ catasso
vi¤¤ÃïaÂÂhitiyo cattÃrÅ agatigamanÃnÅti. [PTS Page 125] [\q 125/]      tesaæ catunnaæ
puggalÃnaæ idaæ vedÃnaæ: catasso paÂipadÃ cattÃro vihÃrÃ cattÃro sammappadhÃni cattÃro
acchariyÃ abbhÆtÃ dhammÃ cattÃri adhiÂÂhÃnÃni catasso samÃdibhÃvanÃ cattÃro
sukhabhigiyÃ dhammÃ catasso appamÃïÃ iti. 
Tattha ye dukkhÃya paÂipadÃya dandhÃbhi¤¤Ãya khippÃbhi¤¤Ãya ca nÅyanti ime dve
puggalÃ ye sukhÃya paÂipadÃya dandhÃbhi¤¤Ãya khippÃbhi¤¤Ãya ca nÅyanti ime dve
puggalÃ. Tattha yosukhÃya paÂipadÃya khippÃbhi¤¤Ãya ca nÅyÃti ayaæ ugghaÂita¤¤u, yo
sÃdhÃraïÃya ayaæ vipa¤cita¤¤u, yo dukkhÃya paÂipadÃya dandhÃbhi¤¤Ãya nÅyÃti ayaæ
neyyo. 

[BJT Page 180] [\x 180/]     

Tattha bhagavÃ ugghaÂita¤¤ussa puggalassa samathaæ upadisati, neyyassa vipassanaæ,
samathavipassanaævipa¤cita¤¤ussa. Tattha bhagavÃ ugghaÂita¤¤ussa puggalassa mudukaæ
dhammadesanaæ upadisati; tikkhaæ neyyassa, mudutikkhaæ vipa¤cita¤¤ussa puggalassa.
Tattha bhagavÃ ugghaÂita¤¤ussa puggalassa saækhittena dhammaæ desayati,
saækhittavitthÃrena vipa¤cita¤¤ussa, vitthÃrena neyyassa. Tattha bhagavÃ ugghaÂita¤¤ussa
puggalassa nissaraïaæ upadisati, vipa¤cita¤¤ussa ÃdÅnavaæ ca nissaraïaæ ca upadisati,
neyyassa assÃda¤ca ÃdÅnavaæ ca nissaraïaæ ca upadisati. Tattha bhagavÃ agghaÂita¤¤ussa
adhipa¤¤Ãsikkhaæ pa¤¤Ãpayati, adhicittaæ vipa¤ci ta¤¤ussa, adhisÅlaæ neyyassa. 

Tattha ye dukkhÃya paÂipadÃya dandhÃbhi¤¤Ãya khippÃbhi¤¤Ãya ca nÅyanti ime dve
puggalÃ. Ye sukhÃya paÂipadÃya dandhÃbhi¤¤Ãya khippÃbhi¤¤Ãya ca nÅyanti ime dve
puggalÃ. Iti kho cattÃri hutvÃ tÅïi bhavanti. UgghaÂita¤¤u vipa¤cita¤¤Æ neyyoti. 

Tesaæ tiïïaæ puggalÃnaæ ayaæ saækileso: tÅïi akusalamÆlÃni: lobho akusalamÆlaæ doso
akusalamÆlaæ [PTS Page 126] [\q 126/]      moho akusalamÆlaæ, tÅÂhi daccaritÃna:
kÃyaduccÃritaæ vacÅduccaritaæmanoduccaritaæ, tayo akrasalavitakkÃ: kÃmavitakko
byÃpÃdavitakko, vihiæsÃvitakko tisso akusalasa¤¤Ã: kÃmasa¤¤Ã byÃpÃdasa¤¤Ã vihiæsÃsÃ¤¤Ã
tasso viparÅtasa¤¤a: niccasa¤¤Ã sukhasa¤¤Ã attasa¤¤Ã, tisso vedanÃ: sukhÃ vedanÃ dukkhÃ
vedanÃ adukkhamasukhÃ vedanÃ, tisso dukkhatÃ: dukkhadukkhatÃ saÇkhÃradukkhatÃ
viparÅnÃmadukkÃtÃ, tayo aggacÅ: rÃgaggi dosaggi mohaggi. Tayo sallÃ: rÃgasallo dosa sallo
mohasallo, tisso jaÂÃ: rÃgajaÂÃ dosajaÂÃ mohajaÂÃ, tisso akulalupaparikkhÃ: akusalaæ
kÃyakammaæ akusalaæ vacÅkammaæ akusalaæ manokammaæ, tisso vipattiyo: sÅlavipatti
diÂÂhivipatti ÃcÃravipattÅti. 

Tesaæ tiïïaæ puggalÃnaæ idaæ vedÃnaæ: tÅïi kusalamÆlÃni: alobho kusalamÆlaæ adoso
kusalamÆlaæ amoho kusalamÆlaæ, tÅni sucaritÃni: kÃyasucaritaæ vacÅsucaritaæ
manosucaritaæ, tayo kusalavitakkÃ: nekkhammavitakko abyÃpÃdavitakko avihiæsÃvitakko,
tayo samÃdhi: samitakko savicÃro samÃdhi avitakko vicÃramatto samÃdhi avitakko avicÃro
samÃdhi, tisso kusalasa¤¤Ã: nekkhammasa¤¤Ã abyÃpÃdasa¤¤Ã avihiæsÃsa¤¤Ã, tisso
aviparitasa¤¤Ã: aniccasa¤¤Ã dukkhasa¤¤Ã anattasa¤¤Ã, tisso kusalÆpaparikkhÃ: kusalaæ
kÃyakammaæ kusalaæ vacÅkammaæ kusalaæ manokammaæ, tÅïi soceyyÃni: kÃyasoceyyaæ
vacÅsoceyyaæ manosoceyyaæ, tisso sampattiyo: sÅlasampatti samÃdhisampatti
pa¤¤Ãsampatti, tisso sikkhÃ: adhisÅlasikkhÃ adhicittasikkhÃ adhipa¤¤ÃsikkhÃ, tayo dhandhÃ:
sÅlakkhandho samÃdhikkhandho pa¤¤Ãkkhandho, tÅïi vimokkha mudhÃni: su¤¤ataæ
animittaæ appaïihitanti. 

[BJT Page 182] [\x 182/]     

Iti kho cattÃri hutvÃ tÅïi bhavanti, tÅïi hutvÃ dve bhavanti: taïhÃcarito ca diÂÂhicarito ca,
tesaæ dvinnaæ puggalÃnaæ ayaæ saækileso: taïhÃ ca avijjÃ ca ahirika¤ca anottappa¤ca, asati
ca [PTS Page 127] [\q 127/]      asampaja¤¤aæ ca, ayonisomanasikÃro ca kosajja¤ca
dovacassa¤ca ahaÇkÃro ca mamaækÃro ca assaddhÃ ca pamÃdo ca asaddhammasavaïa¤ca
asaævaro ca abhijjhÃ ca vyÃpÃdo ca nÅvaraïa¤ca saæyojana¤ca kodho ca upanÃho ca
makkho ca palÃso ca issÃ ca macchera¤ca mÃyÃ ca sÃÂheyya¤ca sassatadiÂÂhi ca
ucchedadiÂÂhi cÃti. 

Tesaæ dvinnaæ puggalÃnaæ idaæ vodÃnaæ: samatho ca vipassanÃ ca hiri ca ottappa¤ca sati
ca sampaja¤¤a¤ca yonisomanasikÃroca viriyÃrambho ca sovacassa¤ca dhamme¤Ãïaæ ca
acacaye¤Ãïa¤ca khaye¤Ãïa¤ca anuppÃde¤Ãïa¤ca saddhÃ ca appamÃdo ca saddhamma
savaïa¤casaævaro ca anabhijjhÃ ca abyÃpÃdo ca rÃgavirÃgÃ ca cetovimutti avijjÃvirÃgÃ ca
pa¤¤Ãvimutti abhisamayo ca appicchatÃ ca santuÂÂhi ca akkodho ca anupanÃbho ca
amakkho ca apalÃso ca issÃpahÃna¤ca macchariyapahÃna¤ca vijjÃ ca vimutti ca saÇkhatÃ
rammaïo ca vimokkho asaÇkhatÃrammano ca vimokkho saupÃdisesÃ ca nibbÃnadhÃtu
anupÃdisesÃ ca nibbÃnadhÃtuti. Ayaæ vuccati tipukkhalassa canayassa aækusassa ca nayassa
bhumuti. Kanoha: "yo akusale samÆlehi netÅ"ti, "olokayitvÃ disalocanenÃ"tica. 

Tiyuttaæ nayasamuÂÂhÃnaæ. 

3. 4. 

SÃsanapaÂÂhÃnaæ

Tattha aÂÂhÃrasa mÆlapadÃ kuhiæ daÂÂhabbÃ: sÃsanapaÂÂhÃne, tattha katamaæ
sÃsanapaÂÂhÃnaæ: [PTS Page 128] [\q 128/]      saækilesabhÃgiyaæ suttaæ, vÃsanÃbhÃgiyaæ
suttaæ, nibbedhabhÃgiyaæ suttaæ. AsekhabhÃgiyaæ suttaæ, saækilesa bhÃgiya¤ca
vÃsanÃbhÃgiya¤ca suttaæ, saækilesabhÃgisa¤ca nibbedhabhÃgiya¤casuttaæ,
saækilesabhÃgiya¤ca asekhabhÃgiya¤ca suttaæ, saækilesabhÃgiya¤ca nibbedhabhÃgiya¤ca
asekhabhÃgiya¤ca suttaæ, saækilesabhÃgiya¤ca nibbedhabhÃgiya¤ca asekhabhÃgiya¤ca
suttaæ, saækilesabhÃgiya¤ca vÃsanÃbhigiya¤ca nibbedhabhÃgiya¤ca suttaæ, vÃsanÃbhÃgiya¤ca
nibbedhabhÃgiya¤ca suttaæ, taïhÃsaækilesabhÃgiyaæ suttaæ, diÂÂhisaækilesabhÃgiyaæ suttaæ,
duccaritasaækilesabhÃgiyaæ suttaæ, taïhÃvodÃnabhÃgiyaæ suttaæ, diÂÂhivodÃnabhÃgiyaæ
suttaæ, duccaritavodÃnabhÃgiyaæ suttaæ. 

Tattha saækileso tividho: taïhÃsaækileso diÂÂhisaækiloso duccaritasaækileso. Tattha
taïhÃsaækileso samathena visujjhati. So samato samÃdhikkhandho. DiÂÂhisaækileso
vipassanÃya visujjhati. SÃ vipassani pa¤¤Ãkkhandho. Duccaritasaækilesosucaritena visujjhati.
Taæ sucaritaæ sÅlakkhandho, tassa sÅle patiÂÂhitassa yadÅ Ãsatti uppajjati bhavesu, evaæ
sÃ'yaæ samathavipassanÃ bhÃvanÃmayaæ pu¤¤akiriyavatthu bhavati.
TatralappattiyÃ1saævattati. 

1. TatrupapattiyÃ-machasaæ. 

[BJT Page 184] [\x 184/]     

ImÃni cattÃri suttÃni sÃdhÃraïÃni katÃni aÂÂha bhavanti. TÃni yeva aÂÂha suttÃni sÃdÃraïÃni
katÃni soÊasa bhavanti. Imehi soÊasehi suttehi bhinnehi navavidhaæ suttaæ bhinnaæ bhavati.
GÃtÃya gÃthÃ anumunitabbÃ. VeyyÃkaraïena veyyÃkaraïaæ anumunitabbaæ. Suttena suttaæ
anuminitabbaæ. 

3. 4. 1. 

(1) Tattha katamaæ saækilesabhÃgiyaæ sutataæ: 

1. "KÃmandhÃ jÃlasa¤channÃ taïhÃchadanachÃditÃ. [PTS Page 129] [\q 129/]      
PamattapandhanÃ paddhÃ macchÃva kuminÃmukho;
JarÃmaraïamanventi vaccho khÅrapakova mÃtara"nti

Idaæ saækilesabhÃgiyaæ suttaæ. 

"CattÃrimÃni bhikkhave agatigamÃnÃni, katamÃni cattÃri: chandÃ agatiæ gacchati, dosÃ agatiæ
gacchati, bhayÃ agatiæ gacchati, mohÃ agatiæ gacchati, imÃni ko bhikkhave cattÃri
agaticamanÃni. Idamavoca bhagavÃ idaæ vatvÃna sugato athÃparaæ etadavoca satthÃ. 

2. ChandÃ dosÃ bhayÃ mohÃ yo dhammaæ ativattati, 
NihÅyati tassa yaso kÃlapakkheva candimÃ"ti. 

Idaæ saækilesabhÃgiyaæ sutaætaæ. 

3. "ManopubbaÇgamÃ dhammÃ manoseÂÂhÃ manomayÃ, 
ManasÃ ce paduÂÂhena bhasati vÃ karoti vÃ;
Tato naæ dukkhamanveti cakkaæca vahato pada"nti. 

Idaæ saækilesahÃgiyaæ sutataæ. 

4. "Middhi yadÃ hoti mahagghaso ca niddÃyitÃ saæparivattasÃyi. 
MahÃcarÃhova nivÃpapuÂÂho punappunaæ gabbhamupeti mando"ti 

Idaæ saækilesabhÃgiyaæ suttaæ. 

5. 'AyasÃva malaæ samuÂÂhitaæ taduÂÂhÃya"1 tameva khÃdati, 
Evaæ atidhonacÃrinaæ sÃni2 kammÃni nayanti duggati"nti. 

Idaæ saækilesabhÃgiyaæ suttaæ
[PTS Page 130] [\q 130/]      
1. TatuÂÂhÃya - machasaæ 2. TÃni - sÅmu. 

[BJT Page 186] [\x 186/]     

6. "Coro yathÃ sandhimukhe gahÅto. 
SakammunÃ ha¤¤ate bajjhate ca
Evaæ ayaæ pecca pajÃ parattha
SakammunÃ bha¤¤ate bajjhate cÃ"ti. 

Idaæ saækilesabhigiyaæ suttaæ. 

7. "SukhakÃmÃni bhÆtÃni yo daï¬ena vihiæsati, 
Attano sukhamesÃno pecca so na labhate sukha"nti

Idaæ saækilesabhÃgiyaæ suttaæ. 

8. "Gunnaæ ve taramÃnÃnaæ jimhaæ gacchati puÇgavo;
SabbÃ tÃ jimhaæ gacchanti nette jimhagate sati. 

9. "Evamevaæ manussesu yo hoti seÂÂhasammato, 
So ce adhammaæ carati pageva itarÃ pajÃ;
Sabbaæ raÂÂhaæ dukhaæ seti rÃjÃ ce hoti adhammiko"ti. 

Idaæ saækilesabhÃgiyaæ suttaæ. 

10. "SukiccharÆpÃ vatime manussÃ
Karonti pÃpaæ upadhÅsu rattÃ, 
Gacchanti te pahujanasannivÃsaæ
Nirayaæ avÅciæ kaÂukaæ bhayÃnaka"nti. 
Idaæ saækilesabhÃgiyaæ suttaæ. 

11. "Phalaæ ve kadaliæ hanti phalaæ veÊuæ phalaæ naÊaæ, 
SakkÃro kÃpurisaæ hanti gabbho assatariæ yathÃ"ti. 

Idaæ saækilesabhÃgiyaæ suttaæ. 

12, " Kodhamakkhagaru bhikkhÆ lÃbhasakkÃrakÃraïÃ, 
Sukhette pÆtibÅjaæva saddhammasmiæ na rÆhatÅ"ti. 

Idaæ saækilesabhÃgiyaæ suttaæ. 

"IdÃhaæ bhikkhave ekaccaæ puggalaæ paduÂÂhacittaæ, evaæ cetasÃ ceto paricca pajÃnÃmi,
yathÃ kho ayaæ puggalo irÅyati ya¤ca paÂipadaæ paÂipanno ya¤ca maggaæ samÃrÆÊho [PTS
Page 131] [\q 131/]      imamhi cÃyaæ samaye kÃlaæ kareyya yathÃbhataæ nikkhatto evaæ
niraye, taæ kissa hetu: cittaæ hissa bhikkhave paduÂÂhaæ, cittappadosahetu kho pana
bhikkhave evamidhekacce sattÃ kÃyassa bhedÃ parammaraïÃ apÃyaæ duggatiæ vinipÃtaæ
nirayaæ upapajjanti. Etamatthaæ bhagavÃ avoca. Tatthetaæ iti vuccati. 


[BJT Page 188] [\x 188/]     

13. "PaduÂÂhacittaæ ¤atvÃna ekaccÃ idha puggalaæ, 
Etamatthaæ viyÃkÃsi buddho bhikkhÆna santike. 

14. "Imamhi cÃyaæ samaye kÃlaæ kayirÃtha puggalo, 
Nirayasmiæ upapajjeyya cittaæ bhissa padÆsitaæ. 
Cittappadosahetu hi sattÃ gacchanti duggati, 

15. YathÃbhataæ nikkhipeyya evameva tathÃvidho kÃyassa bhedÃ duppa¤¤o nirayaæ
so'papajjatÅ"tÅ. 

Ayampi attho vutto bhagavatÃ iti me suta'nti. 

Idaæ saækilesabhÃgiyaæ suttaæ. 

16. Sace bhÃyatha dukkhassa sace vo dukkhamappÅyaæ, 
MÃ'kattha pÃpakaæ kammaæ ÃvÅ vÃ yadivÃ raho. 

17. Sace ca pÃpakaæ kammaæ karissatha karotha vÃ, 
Na vo dukkhÃ pamuttyatthi upeccÃ'pi palÃyata'nti. 

Idaæ saækilesabhÃgiyaæ suttaæ. 

18. "Adhammena dhanaæ laddhÃ musÃvÃdena cÆbhayaæ, 
Mameti bÃlÃ ma¤¤anti taæ kathannu bhavissati: 

19. AntarÃyÃsu bhavissanti sambhata'ssa vinassati, 
MatÃ saggaæ na gacchanti nanu ettÃvatÃ hatÃ"ti. 

Idaæ saækilesabhÃgiyaæ suttaæ. 

20. "Kathaæ khaïati attÃnaæ kathaæ mitteha jirati, 
Kathaæ vivaÂÂate dhammÃ kathaæ saggaæ na gacchati. 

21. LobhÃ khaïati attÃnaæ luddho mittehi jirati, 
LobhÃ vivaÂÂate dhammÃ lobhÃ saggaæ na gacchati"ti. 

Idaæ saækilesabhÃgiyaæ suttaæ. 

22. "Caranti bÃlÃ dummedhÃ amitteneva attanÃ, 
KarontÃ pÃpakÃæ kammaæ yaæ hoti kaÂukapphalaæ. [PTS Page 132] [\q 132/]      

23. Na taæ kammaæ kataæ sÃdhu yaæ katvÃ anutappati, 
Yassa assumukho rodaæ vipÃkaæ paÂisevatÅ"ti. 

Idaæ saækilesabhÃgiyaæ suttaæ. 

[BJT Page 190] [\x 190/]     

24. "Dukkaraæ duttitikkhaæ ca aviyattena sÃma¤¤aæ, 
BahÆhi tattha sambÃdhÃ yattha bÃlo visÅdati. 

25. Yo hÃ atthaæ ca dhammaæ ca bhÃsamÃne tathÃgate, 
Manaæ padosiye bÃlo moghaæ kho tassa jÅvitaæ. 

26. Eta¤cÃ'haæ arahÃmi
Dukkha¤ca ito ca pÃpiyataraæ bhante, 
Yo appameyyesu tathÃgatesu
Cittaæ padosemi avÅtarÃgo"ti. 

Idaæ saækilesabhÃgiyaæ suttaæ. 

27. "Appameyyaæ pamiïanto ko'dha vidvÃ cikappaye, 
Appameyyaæ pamÃyantaæ nivutaæ ma¤¤e akissava"nti. 

Idaæ saækilesabhÃgiyaæ suttaæ. 

28. "Purisassa hi jÃtassa kuÂhÃrÅ jÃyate mukhe, 
YÃya chindati attÃnaæ bÃlo dubbhÃsitaæ bhaïaæ. 

29. "Na hi satthaæ sunisitaæ visaæ halÃhalaæ ira, 
Evaæ viruddhaæ pÃteti vÃcÃ dubbhÃsitÃ yathÃ"ti. 

Idaæ saækilesabhÃgiyaæ suttaæ. 

30. "Yo nindiyaæ pasaæsati ta vÃ nindati ye pasaæsiyo, 
VicÅnÃti mukhena so kaliæ kalinÃ tena sukhaæ na vindati. 

31. Appamatto ayaæ kali yo akkhesu dhanaparÃjayo. 
SabbassÃ'pi sahÃ'pi attanÃ ayameva mahantataro kali
Yo sugatesu manaæ padosaye. 

32. Sataæ sahassÃnaæ nirabbudÃnaæ, 
Chattiæsati pa¤ca ca abbudÃni, [PTS Page 133] [\q 133/]      
YamariyagarahÅ nirayaæ upeti, 
VÃcaæ mana¤ca païidhÃya pÃpaka"nti. 

Idaæ saækilesabhÃgiyaæ suttaæ. 

[BJT Page 192] [\x 192/]     

33. "Yo lobhaguïe anuyutto
So vacasÃ paribhÃsati a¤¤e
Assaddho akadariyo1 avada¤¤Æ
MaccharÅ pesuniyaæ anuyutto

34. Mukhadugga, vibhÆta, anariyaæ
Bhunahu pÃpaka dukkatakÃrÅ
Purisantakali avajÃtakaputta
MÃ pahubhÃïÅdha nerayiko'si. 

35. RajamÃkirase ahitÃya
Satte garahasi kibbisakÃri
BahÆni duccaritÃni caritvÃ
Gacchasi papataæ ciraratta"nti. 

Idaæ saækilesabhÃgiyaæ suttaæ. 

3. 4. 2. 

(2) Tattha katamaæ vÃsanÃbhÃgiæ suttaæ. 

1. "Mano pubbaÇgamÃ dhammÃ manoseÂÂhÃ manomayÃ, 
ManasÃ ce pasannena bhÃsati vÃ karoti vÃ;
Tato naæ sukhamanveti chÃyÃ'va anapÃyinÅ"ti. 

Idaæ vÃsanÃbhÃgiyaæ suttaæ. 

MahÃnÃmo sakko bhagavantaæ etadavoca: "idaæ bhante kapilavatthu iddhaæ ceva phitaæ ca
bahujanaæ2 Ãkiïïamanussaæ sambÃdhabyuhaæ. So kho ahaæ bhante bhagavantaæ
payirÃpÃsitvÃ manobhÃvanÅye vÃ bhikkhÆ sÃyanhasamayaæ kapilavatthÆ pavisanto
bhantena'pi rathena samÃgacchÃmi, bhantena'pi sakamena samÃgacchÃmi, bhannena'pi
purisena samÃgacchÃmi. Tassa mayhaæ bhante tasmiæ samaye mussate'va bhagavantaæ
Ãrabbha sati, mussati dhammaæ Ãrabbha sati, mussati saÇghaæ Ãrabbha sati. Tassa mayhaæ
bhante evaæ hoti: "imamhi cÃ'haæ samaye kÃlaæ kareyyaæ kÃ mamassa gati, 3 ko
abhisamparÃyo'ti. [PTS Page 134] [\q 134/]      

1. Anariyo- sÅmu 2. BÃhuja¤¤aæ -machasaæ. 3. Mayhaægati-machasaæ. 

[BJT Page 194] [\x 194/]     

MÃ bhÃyi mahÃnÃma mÃ bhÃyi mahÃnÃma, apÃ pakaæ te maranaæ bhavissati, apÃpikÃ te
kÃlakiriyÃ. CatÆhi do mahÃnÃma dhammehi samannÃgato ariyasÃvako nibbÃnaninno hoti
nibbÃnapoïo nibbÃnapabbhÃro. Katamehi catÆhi: idha mahÃnÃma ariyasÃvako buddhe
aveccappÃsÃdena samannÃgato hoti: "itipi so bhagavÃ ahaæ sammÃ sambuddho vijjÃcaraïa
sampanna segato lokavidÆ anuttaro purisa dhamma sÃrati satthÃ deva manussÃnaæ buddho
bhagavÃ'ti. Idha mahÃnÃma ariyasÃvako buddhe aveccappÃsÃdena samannÃgato hoti:
svakÃtho bhagavate dhammo sandhiÂÂhiko akÃliko eheyipassikho opanayiko paccattaæ
veditabbo vi¤¤ÆhÅti. Idha mahÃnÃma arayasÃvako buddhe aveccappÃsÃdena samannÃgato
hoti: supaÂipanno bhagavato sÃvaka saÇgho ujupaÂipanno bhagavato sÃvaka saÇgho
¤ÃyapaÂipanno bhagavato sÃvaka saÇgho sÃmÅcipaÂipanna bhagavato sÃvaka saÇgho
yadhidaæ cattÃri puri«ayugÃni aÂÂhapuridha«a puggalÃ esa bhagavato sÃvakaÇgho
Ãhuneyiyo pÃhuneyiyo dakkhineyiyo aæjalikaraneyiyo anuttaraæ pu¤¤akhettaæ lokassÃti.
Ariyakantehi sÅlehi samannÃgato hoti akhaï¬ehi acchiddehi asabalehi akammÃsehi
bhujissehi vi¤¤Æppasatthehi aparÃmaÂÂhehi samÃdhisaævattanikehi seyyathÃpi mahÃnÃma
rukkho pÃcÅnaninno pÃcipÃïo pÃcÅnaipabbhÃro, so mÆlehi chinno katamena papateyyÃti:
yena bhante, ninno yena poïo yena pabbhÃro'ti. Evameva kho mahÃnÃma imehi catÆhi
dhammehi samannÃgato ahiyasÃvako nibbÃnaninno hoti nibbÃnapoïo nibbÃnapabbhÃro. MÃ
bhÃyi mahÃnÃma mÃ bhÃyi mahÃnÃma, apÃpakaæ te maraïaæ bhavissati apÃpikÃ te
kÃlakiriyÃ"ti. 

Idaæ vÃsanÃbhÃgiyaæ sutta. 

2. SukhakÃmÃni bhÆtÃni yo daï¬ena na hiæsati. 
Attano sukhamesÃno pecca so labhate sukha"nti

Idaæ vÃsanÃbhÃgiyaæ suttaæ. 

3. "Gunnaæ ce taramÃnÃnaæ uju gacchati puÇgavo
SabbÃ gÃvÅ ujuæ yanti nette ujugate sati

4. Evameva manussesu yo hotÅ seÂÂhasammato, 
So ceva dhammaæ carati pageva itarÃ pajÃ, 
Sabbaæ raÂÂhaæ sukhaæ seti rÃjÃ ce hoti dhammiko"ti. 

Idaæ vÃsanÃbhigiyaæ suttaæ. 

"BhagavÃ sÃvatthiyaæ viharati jetavane anÃthapiï¬ikassa ÃrÃme, tena kho panaba samayena
sambahulÃ bhikkhÆ [PTS Page 135] [\q 135/]      bhagavato cÅvarakammaæ karonti:
niÂÂhitacÅvaro bhagavÃ temÃsaccayena cÃrikaæ pakkamissatÅ'ti. Tena kho pana samayena
isidattapurÃïÃ thapatayo1 sÃkete2 paÂivasanti kenacideva karaïÅyena. Assosuæ kho
isidattapurÃïÃ thapatayo sambahulÃ kira bhikkhÆ bhagavato cÅvarakammaæ karonti
niÂÂhitacÅvaro bhagavÃ temÃsaccayena cÃrikaæ pakkamistÅ'ti. 

Atha kho isidattapurÃïÃ thapatayo magge purisaæ Âhapesuæ: yadÃ tvÃ amho purisa
passeyyÃsi bhagavantaæ Ãgacchantaæ arahantaæ sammÃsambuddhaæ. Atha amhÃkaæ
ÃroveyyÃsÅ'ti dvÅhatÅhaæ Âhito kho so puriso addasÃ bhagavantaæ dÆrato: va Ãgacchantaæ,
disvÃna yena isidattapurÃïÃ thapatayo tenupasaÇkami, upasaækamitvÃ isidatta purÃïe
thapatayo etadavoca: ayaæ so bhante bhagavÃ Ãgacchati arahaæ sammÃsambuddho,
yassadÃni kÃlaæ ma¤¤athÃti. 

1. Gahapatayo- saæ. A. 2. SÃdhuke- saæ. Ni. 

[BJT Page 196] [\x 196/]     

Athakho isidattapurÃïÃ phapatayo yena bhagavÃ tenupasaækamiæsu upasaækamitvÃ
bhagavantaæ abhivÃdetvÃ bhagavantaæ piÂÂhito piÂÂhito anubandhiæsu, athakho bhagavÃ
maggÃ okkamma yena¤¤ataraæ rukkhamÆlaæ tenupasaækami, upasaækamitva pa¤¤atte
Ãsane nisÅdi. IsidattapurÃïÃ'pi kho thapatayo bhagavantaæ abhÃvÃdetvÃ ekamantaæ
nisÅdiæsu. EkamantaænisinnÃ kho isidattapurÃïÃ thapatayo bhagavantaæ etadavocuæ. 

YadÃ mayaæ bhante bhagavantaæ sunoma sÃvatthiyÃ kosalesu cÃrikaæ pakkamissatÅ'ti, hoti
no tasmiæ samaye anattamanatÃ hoti domanassaæ dÆre no bhagavÃ bhavissatÅti, yadÃ pana
mayaæ bhante bhagavantaæ suïoma sÃvatthiyÃ kosalesu cÃrikaæ pakkantoti, hiti no tasmiæ
samaye anattamanatÃ hoti domanassaæ dÆre no bhagavÃ'ti. 

YadÃ mayaæ bhante bhagavantaæ suïoma kÃsisu magadhesu cÃrikaæ pakkamissatÅ'ti hoti no
tasmiæ samaye anattamanatÃ hoti domanassaæ dÆre no bhagavÃ [PTS Page 136] [\q 136/]  
   bhavissatÅ'ti. YadÃ pana mayaæ bhante bhagavantaæ suïoma kÃsÅsu magadhesu cÃrikaæ
pakkantoti, anappakÃ no tasmiæ samaye anattamanatÃ hoti anappakÃæ domanassaæ dÆre ne
bhagavÃti. 

YadÃ mayaæ bhante bhagavantaæ suïoma magadhesu kÃsÅsu cÃrikaæ pakkamissatÅ'ti heti
ne tasmiæ samaye attamanatÃ hoti somanassaæ, Ãnne no bhagavÃ bhavissatÅti. YadÃ pana
mayaæ bhante bhagavantaæ suïoma magadhesu kÃsisu cÃrikaæ pakkantoti, hoti no tasmiæ
samaye attamanatÃ hoti somanassaæ Ãsanne no bhagavÃ'ti. 

YadÃ mayaæ bhante bhagavantaæ suïoma kosalesu sÃvatthiyaæ cÃrikaæ pakkamissatÅ'ti hoti
no tasmiæ samaye attamanatÃ hoti somanassaæ Ãsanne no bhagavÃ bhavissatÅ'ti. YadÃ pana
mayaæ bhante bhagavantaæ suïoma sÃvatthiyaæ viharati jetavane anÃthapiï¬ikassa
ÃrÃmeti, anappakÃ no tasmiæ samaye attamanatÃ hoti anappakaæ somanassaæ Ãsanena ne
bhagavÃ'ti. 

TasmÃtiha thapatayo, sambÃdho gharÃmÃso rajapatho, abbhokÃso pabbajjÃ, alaæca pana vo
thapatayo appamÃdÃyÃ'ti, atthi ko no bhante etamhÃ sambÃdhÃ a¤¤o sambÃdho
sambÃdhataro ceva sambÃdhasaækhÃtataro cÃ'ti, katamo pana vo thapatayo etamhÃ
sambÃdhÃ a¤¤o sambÃdho sambÃdhataro ceva sambÃdhasaækhÃtatarocÃti. 

[BJT Page 198] [\x 198/]     

Idha mayaæ bhanto yadÃ rÃjÃ pasenadikosalo uyayÃnabhÆmiæ gantukÃmo1 hoti ye te ra¤¤o
pasenadissa kosalassa nÃgÃ opavayhaæ, te kappetvÃ yÃ tÃ ra¤¤o pasenadissa kosalassa
pajÃpatiyo piyÃ manÃpÃ tÃ2 ekaæ purato ekaæ pacchato nisÅdipema. TÃsaæ kho pana bhante
bhaginÅnaæ evarÆpo gandho hoti, seyyathÃpi nÃma gandhakaraï¬akassa tÃvadeva
civariyamÃnassa yathÃ taæ rÃjÃrahena gandhena vibhusitÃnaæ. TÃsakho pana bhante
bhaginÅnaæ evarÆpo kÃyasamphasso hoti. SeyyathÃpi [PTS Page 137] [\q 137/]      nÃma
tulapicuno vÃ kappÃsapicuno vÃ yathÃ taæ rÃjaka¤¤Ãnaæ sukhedhitÃnaæ, tasmiæ ko pana
bhante samaye nÃgo'pi rakkhitabbo hoti, tÃ'pi bhaginiyo rakkhitabbÃ honti. AtatÃpi
rakkhitabbo hoti. Na kho pana mayaæ bhante abhijÃnÃma tÃsu bhaginÅsu pÃpakaæ cittaæ
uppÃdentÃ. Ayaæ kho no bhante etamhÃ sambÃdhÃ a¤¤o sambÃdho sambÃdhataro veva
sambÃdhasaÇkhÃtataro cÃ'ti. 
TasmÃtiha thapatayo sambÃdho gharÃvÃso rajÃpatho, abbhokÃso pabbajjÃ, alaæca pana vo
thapatayo appamÃdÃya. CatÆhi kho thapatayo dhammehi samannÃgato arayasÃvako
sotÃpanno hoti. AvinipÃtadhammo niyato sambodhiparÃyano, katamehi catÆhi: idha
thapatayo sutavÃ ariyasÃvako buddho aveccappasÃdena 
SamannÃgato hoti. "Itipi so bhagavÃ ahaæ sammÃ sambuddho vijjÃcaraïa sampanna sugato
lokavidÆ anuttaro purisa dhamma sÃrati satthÃ deva manussÃnaæ buddho bhagavÃ'ti. Idha
mahÃnÃma ariyasÃvako buddhe aveccappÃsÃdena samannÃgato hoti: svakÃtho bhagavate
dhammo sandhiÂÂhiko akÃliko eheyipassikho opanayiko paccattaæ veditabbo vi¤¤ÆhÅti. Idha
mahÃnÃma arayasÃvako buddhe aveccappÃsÃdena samannÃgato hoti: supaÂipanno
bhagavato sÃvaka saÇgho ujupaÂipanno bhagavato sÃvaka saÇgho ¤ÃyapaÂipanno bhagavato
sÃvaka saÇgho sÃmÅcipaÂipanna bhagavato sÃvaka saÇgho yadhidaæ cattÃri puri«ayugÃni
aÂÂhapuridha«a puggalÃ esa bhagavato sÃvakaÇgho Ãhuneyiyo pÃhuneyiyo dakkhineyiyo
aæjalikaraneyiyo anuttaraæ pu¤¤akhettaæ lokassÃti. CÅgatamalamaccherena cetasÃ agÃraæ
ajjhÃvasati muttacÃgo payatapÃïi vossaggarato yÃvayogo dÃnasaævibhÃgarato
appaÂivibhattaæ sÅlavantehi kalyÃïadhammehi, imehi kho thapatayo catÆhi dhammehi
samannÃgato ariyasÃvako sotÃpanno hoti avinipÃtadhammo niyato sambodhiparÃyaïo.
Tumhe kho thapatayo buddhe aveccappasÃdena samannÃgatÃ: "itipi so bhagavÃ ahaæ sammÃ
sambuddho vijjÃcaraïa sampanna sugato lokavidÆ anuttaro purisa dhamma sÃrati satthÃ
deva manussÃnaæ buddho bhagavÃ'ti. Idha mahÃnÃma ariyasÃvako buddhe
aveccappÃsÃdena samannÃgato hoti: svakÃtho bhagavate dhammo sandhiÂÂhiko akÃliko
eheyipassikho opanayiko paccattaæ veditabbo vi¤¤ÆhÅti. Idha mahÃnÃma arayasÃvako
buddhe aveccappÃsÃdena samannÃgato hoti: supaÂipanno bhagavato sÃvaka saÇgho
ujupaÂipanno bhagavato sÃvaka saÇgho ¤ÃyapaÂipanno bhagavato sÃvaka saÇgho
sÃmÅcipaÂipanna bhagavato sÃvaka saÇgho yadhidaæ cattÃri puri«ayugÃni aÂÂhapuridha«a
puggalÃ esa bhagavato sÃvakaÇgho Ãhuneyiyo pÃhuneyiyo dakkhineyiyo aæjalikaraneyiyo
anuttaraæ pu¤¤akhettaæ lokassÃti. Yaæ kho pana ki¤ci kule deyyadhammaæ, sabbaæ taæ
appaÂivibhattaæ sÅlavantehi kalyÃïadhammehi, taæ kimma¤¤atha thapatayo kati viya te
kosalesu manussÃ ye tumhÃkaæ samasamÃ yadidaæ dÃnasaævibhÃgegÅ'ti? LÃbhÃ no bhante
suladdhaæ no bhante, yesaæ no bhagavÃ evaæjÃnÃtÅ"ti. 

Edaæ vÃsanÃbhÃgiyaæ suttaæ. [PTS Page 138] [\q 138/]      

5. "Ekapupphaæ cajitvÃna sahassaæ kappakoÂiyo, 4
Deve ceva manusse ca sesena parinibbuto"

Idaæ vÃsanÃbhagiyaæ suttaæ. 

6. "Assatthe harito'bhÃse saævirÆÊhamhi pÃdape, 
Ekaæ buddhagataæ sa¤¤aæ alabhissaæ5 patissato. 

1. NiyyÃtukÃmo-machasaæ 2. TÃsaæ-sÅmu. 3. Sahassa-sÅmu. 4. AsÅtikappakoÂiyo-pu
5. Alabhitthaæ-machasaæ. 
[BJT Page 200] [\x 200/]     

7. Ajja tiæsaæ tato kappÃ nÃbhijÃnÃmi duggatiæ, 
Tisso vijjÃ sacchikatÃ tassÃ sa¤¤Ãya vÃhasÃ"ti*

Idaæ vÃsanÃgÃhiyaæ suttaæ. 

8. "Piï¬Ãya kosalaæ puraæ pÃvisi aggapuggalo, 
AÂukampako puregattaæ taïhÃnigghÃtako muni. 

9. Purisassa vaÂaæsako hatthe sabbapupphehi1 laækato, 
So addasÃsi sambuddhaæ bhikkhusaÇghapurakkhataæ. 

10. Parisantaæ rÃjamaggena devamÃnusapÆjitaæ, 
HaÂÂho cittaæ pasÃdetvÃ sambuddhamupasaÇkami. 

11. So taæ vaÂaæsakaæ surabhiæ vaïïavantaæ manoramaæ, 
Sambuddhassu'panÃmesi pasanno sehi pÃïihi. 

12. Tato aggisikhÃvaïïÃ buddhassa lapanantarÃ, 
Sahassaraæsi vijjuriva okkÃ nikkhami ÃnanÃ. 

13. Padakkhiïaæ karitvÃna sÅse Ãdiccapandhino, 
Tikkhattuæ parivattetvÃ muddhanantaradhÃyatha. 

14. Idaæ disvÃna acchiriyaæ abbhutaæ lomahaæsanaæ, 
Ekaæsaæ cÅvaraæ katvÃ Ãnando etadabravi. 

15. Ko hetu sitakammÃya byÃkarohi mahÃmune, 
DhammÃloko bhavissati kaÇkhÃ vitara no mune. 

16. Yassa taæ sabbadhammesu sadÃ ¤Ãïaæ pavattati,
[PTS Page 139] [\q 139/]      
KaÇkhÃ vetikaæ theraæ Ãnandaæ etadabravi. 

17. Yo so Ãnanda puriso mayi cittaæ pasÃdayi, 
CaturÃsÅti kappÃni duggatiæ na gamissati. 

18. Devesu devasobhaggaæ dibbaæ rajjaæ pasÃsiyaæ, 
Manujesu manujindo rÃjÃ raÂÂhe bhavissati. 

19. So carimaæ pabbajitvÃna sacchikatvÃna dhammataæ. 
Paccekabuddho dhutarÃgo vaÂaæsako nÃma bhavissati. 

20. Nanthi citte pasannamhi appikÃ nÃma dakkhiïÃ, 
TathÃgate vÃ sambuddhe atha vÃ tassa sÃvake. 

21. Evaæ acintiyÃ buddhÃ buddhadhammÃ acintiyÃ. 
Acintiyesu pasannÃnaæ vipÃko hoti acintiyo"

Edaæ vÃsanÃbhÃgiyaæ suttaæ. 

*Ekatiæse ito kappe - yaæ sa¤¤amalabhiæ tadÃ
TassÃ sa¤¤Ãya vÃhasÃ - patto me Ãsavakkhayo saïÂhita therÃpadÃna. 

1. Sabbaæ pupphehi - sÅ. Mu. 

[BJT Page 202] [\x 202/]     

"IdÃ'haæ1 bhikkhave ekaccaæ puggalaæ pasannacittaæ evaæ cetasÃ ceto paricca pajÃnÃmi:
(yathÃ ko ayaæ puggalo irÅyati ya¤ca paÂipadaæ paÂipanno ya¤ca maggaæ samÃrÆÊhe, )
imasmiæ cÃ'yaæ samaye puggalo kÃlaæ kareyya, yathÃ'bhataæ nikkhittoevaæ sagge. Taæ kissa
hetu: cittaæ bhi'ssa bhikkhave pasannaæ2 cittappasÃdahetu kho pana evamidhekacco kÃyassa
bhedÃ parammaraïÃ sugatiæ saggaæ lokaæ upapajjeyyÃ'ti. Etamatthaæ bhagavÃ avoca.
Tatthetaæ vuccati: 

22. "Pasannacittaæ ¤atvÃna ekaccamidha puggalaæ, 
Etamatthaæ viyÃkÃsi buddho3 bhikkhÆna santike. 

23. Imamhi cÃ'yaæ samaye kÃlaæ kayirÃtha4 puggalo, 
Sugatiæ upapajjeyya cittaæ hi'ssa pasÃditaæ, 
TetopasÃdahetu hi sattÃ gacchanti suggatiæ. 

24. YathÃgataæ nikkhipeyya evamevaæ5 tathÃvidho, 
KÃyassa bhedÃ sappa¤¤o saggaæ so upapajjati. 

Ayampi attho vutto bhagavatÃ iti me suta"nti
[PTS Page 140] [\q 140/]      
Idaæ vÃsanÃbhÃgiyaæ suttaæ. 

25. "Suvaïïachadanaæ6 nÃvaæ nÃrÅ Ãruyha tiÂÂhasi, 
OgÃhase7 pokkharaïiæ padumaæ chindasi pÃïinaæ. 
26. Kena te tÃdiso vaïïo anubhÃvo8 jutÅ ca te, 
Uppajjanti ca te bhogÃ ye keci manasi'cchitÃ, 
PucchitÃ devate saæsa kissa kammassidaæ phalaæ. 

27. SÃ devatÃ attamanÃ devarÃjena pucchitÃ, 
Pa¤haæ puÂÂhÃ viyÃkÃsi sakkassa iti me sutaæ. 

28. AddhÃnaæ paÂipannÃ'haæ disvÃ thÆpaæ manoramaæ, 
Tattha cittaæ pasÃdesiæ kassapassa yasassino. 

29. Padumapupphehi pÆjesiæ pasannÃ sehi pÃïihi, 
Tasseva kammassa phalaæ vipÃko
EtÃdisaæ katapu¤¤Ã labhanti"

Idaæ vÃsanÃbhÃgiyaæ suttaæ. 

1. IdhÃhaæ-sÅmu, machasaæ. 2. PasÃditaæ-sÅmu 3. SatthÃ -sÅmu. 4. KÃlaækiriyÃ-sÅmu. 
5. Evametaæ -sÅmu. 6. Suvaïïacchadanaæ -machasaæ. 7. OgÃhasi - machasaæ 8.
ùnubhÃvo-sÅmu, machasaæ. 

[BJT Page 204] [\x 204/]     

DÃnakathÃ sÅlakathÃ saggakathÃ pu¤¤akathÃ pu¤¤avipÃkakathÃ

Idaæ vÃsanÃbhÃgiyaæ suttaæ. 

30. ApicÃpi paæsuthÆpesu uddissa katesu dasabaladharÃnaæ. 
Katthapi kÃraæ katvÃ saggesu narÃ pamodanti?

Idaæ vÃsanÃbhÃgiyaæ suttaæ. 

31. "DevaputtasarÅravaïïÃ sabbe suhagasaïÂhitÅ, 
Udakena paæsuæ temetvÃ thÆpaæ va¬¬hetha kassapaæ. 

32. Ayaæ sugatte sugatassa thÆpo
Mahesino dasabaladhammadhÃrino, 
Yasmiæ ime devamanujÃ pasannÃ
KÃraja karontÃ jarÃmaraïÃ pamuccare"

Idaæ vÃsanÃbhÃgiyaæ suttaæ. 

33. "UÊÃraæ vata taæ Ãsi yÃhaæ thÆpaæ mahesino, [PTS Page 141] [\q 141/]      
UppalÃni ca cattÃri mÃlaæ ca abhiropasiæ. 

34. Ajja tiæsaæ tato kappÃ nÃbhijÃnÃmi duggatiæ, 
VinipÃtaæ na gacchÃmi thÆpaæ pÆjetva satthuno"

Idaæ vÃsanÃbhÃgiya suttaæ. 

35. "Battiæsalakkhaïadharassa
Vijitavijayassa lokanÃthassa, 
Satasahassaæ kappe
Mudito thÆpaæ apÆjesi. 
36. Yaæ mÃyÃ pasutaæ pu¤¤aæ
Tena ca pu¤¤ena devasobhaggaæ, 
Rajjani ca kÃrÅtÃni
AnÃgantuna vinipÃtaæ. 

37. Yaæ cakkhuæ adantadamakassa sÃsane païihitaæ tathÃ, 
Cittaæ taæ me sabbaæ laddhaæ vimutta cittamhi vidhÆtalatoti"

Idaæ vÃsanÃbhÃgiyaæ suttaæ. 

38. "SÃmÃkapatthodanamattameva hi
Paccekabuddhasmiæ adÃsi dakkhiïaæ, 
Vimuttacitte akhile anÃsave
AraïavihÃrimbhi asaægamÃnase. 

[BJT Page 206] [\x 206/]     

39. Tasmi¤ca okappayi dhammamuttamaæ
Tasmi¤ca dhamme païidhesiæ mÃnasaæ
Evaæ vihÃrÅhi me saægamo siyÃ
Bhave kudassu'pi ca mÃ apekkhavÃ. 

40. Tasseva kammassa vipÃkato ahaæ 
Sahassakkhattuæ kurÆsÆpapajjatha, 
DÅghÃyukesu amamesu pÃïÅsu
VisesagÃmisu ahÅnagÃmÅsu. 

41. Tasse va kammassa vipÃkato ahaæ
Sahassakkhattuæ tidaso'papajjatha, 
Vicita; mÃlÃbharaïÃnulepisu
VisiÂÂhakÃyÆ'pagato yasassisu. 

42. Tasseva kammassa vipÃkato ahaæ
Vimuttacitto akhÅlo anÃsavo, 
Imehi me antima dehadhÃrÅhi
[PTS Page 142] [\q 142/]      samÃgamo Ãsi hitÃhitÃsihi. 

43. Paccakkhaæ khvÅmaæ avaca tathÃgato jino
Samijjhate sÅlavato yadicchati, 
YathÃ yathÃ me manasÃ vicintitaæ. 
TathÃ samiddhaæ ayamantimo bhavo"

Idaæ vÃsanÃbhÃgiyaæ suttaæ. 

44. "Ekatiæsamhi kappamhi jino anejo, 
AnantadassÅ bhagavÃ sikhiti. 
TassÃ'pi rÃjÃ bhÃtÃ sikhaï¬i
Buddhe ca dhamme ca abhippasanno. 

45. Parinibbuto lokavinÃyakamhi
ThÆpaæ sakÃsÅ vipulaæ mahantaæ, 
Samantato gÃvutikaæ mahesino
DevÃ'tidevassa naruttamassa. 
46. Tasmiæ manusesÃ balimÃbhihÃrÅ
Paggayha jÃtisu manaæ pahaÂÂho, 
VÃtena pupphaæ pati tassa ekaæ
TÃhaæ gahetvÃna tasseca'disiæ. 

47. So maæ avocÃ'tipasannacitto
Trayheva cetaæ pupphaæ dadÃmi, 
TÃ'haæ gahetvÃ abhiropayesiæ
Punappunaæ buddhamanussaranto. 
[BJT Page 208] [\x 208/]     

48. Ajja tiæsaæ tato kappÃ nÃbhijÃnÃmi duggatiæ, 
VinipÃtaæ na gaccÃmi thÆpapÆjÃyidaæ phalaæ"

Idaæ vÃsanÃbhÃgiyaæ suttaæ. 
49. "Kapilaæ nÃma nagaraæ suvibhattaæ mahÃpathaæ. 
ùkiïïamiddhaæ thitaæ ca brahmadattassa rÃjino, 

50. KummÃsaæ vikkiïiæ tattha pa¤cÃlÃnaæ puruttame, [PTS Page 143] [\q 143/]      
So'haæ addasiæ pambuddhaæ upariÂÂhaæ yasassinaæ. 

51. HaÂÂho cittaæ pasÃdetvÃ nimantesiæ naruttamaæ, 
AriÂÂhaæ dhÆvabhattena yaæ me gehasmiæ vijajatha. 

52. Tato ca kattiko puïïo puïïamÃsÅ upaÂÂhitÃ, 
Navaæ dussayugaæ gayha ariÂÂhasso'panÃmayiæ. 

53. Pasannacitta ¤atvÃna paÂigaïhi naruttamo, 
Anukampako kÃruïiko taïhÃnigghÃtano muni. 

54. TÃhaæ kammaæ karitvÃna kalyÃïaæ buddhavaïïitaæ, 
Deve ceva manusse ca sandhÃvitvÃ tato cuto. 

55. BÃrÃïasiyaæ nagare seÂÂhissa ekaputtako, 
A¬¬he kulasmiæ upapajjiæ pÃïehi ca piyataro. 

56. Tato ca vi¤¤Ætaæ patto devaputtena codito, 
PÃsÃdÃ oruhitvÃna sambuddhamupasaÇkamiæ. 
57. So me dhammamadesayi anukampÃya gotamo, 
Dukkhaæ dukkhasamuppÃdaæ dukkhassa ca atikkamaæ1. 

58. Ariyaæ caÂÂhaÇgikaæ maggaæ dukkhÆpasamagÃminaæ, 
CattÃri ariyasaccÃni muni dhammamadesayi. 

59. TassÃ'haæ vacanaæ sutvÃ vihariæ sÃsane rato, 
Samathaæ paÂivijjhÃ'haæ rattindivamatandito. 

60. Ajjhattaæ ca bahiddhÃ ca ye me vijjÅæsu2 ÃsavÃ, 
Sabbe Ãsuæ samucchinnÃ na ca uppajjare puna. 

61. Pariyantakataæ dukkhaæ carime'yaæ samussayo, 
JÃtimaraïasaæsÃro natthi dÃni punabbhavo"ti. 

Idaæ vÃsanÃbhÃgiyaæ suttaæ. 

1. Atikkammaæ- sÅmu. 2. Vijjhiæsu-sÅmu. 

[BJT Page 210] [\x 210/]     

3. 4. 3. 

(3) Tattha katamaæ kibbedhabhÃgiyaæ suttaæ: 
"Uddhaæ adho sabbadhi vippamutto
Ayamahamasminti anÃnupassÅ
Evaæ vimutto udatÃri oghaæ
Atiïïapubbaæ apunabbhavÃyÃ"ti. 

Idaæ nibbedhabhÃgiyaæ suttaæ. [PTS Page 144] [\q 144/]      

"SÅlavato Ãnanda, na cetanÃ karaïÅyÃ: kinti me avippaÂisÃro jÃyeyyÃ'ti, dhammatÃ esÃ
Ãnanda, yaæ sÅlavato avippaÂisÃro jÃyeyya. 

AvippaÂisÃrino1 Ãnanda, na cetanÃkaraïÅyaæ: - kinti me pÃmojjaæ jÃyeyyÃti, dhammatÃ esÃ
Ãnanda, yaæ avippaÂisÃrino pÃmojjaæ jÃyeyya. 

Pamuditena Ãnanda, na cetanÃ karaïÅyaæ: - kinti me pÅtÅ jÃyeyyÃ'ti, dhammatÃ esÃ Ãnanda
yaæ pamuditassa pÅti jÃyeyya. 

PÅtimanassa Ãnanda, na cetanÃ karaïÅyÃ: - kinti me kÃyo passambheyyÃ'ti, dhammatÃ esÃ
Ãnanda, yaæ pÅtimanassa kÃyo passambheyya. 

PassaddhakÃyassa Ãvanda, na cetanÃ karaïiyÃ: - kintÃ'haæ sukhaæ vediyayye'nti, dhammatÃ
esÃ Ãnanda, yaæ passaddhakÃyo sukhaæ vediyeyya. 

Sudhino Ãnanda, na cetanÃ karaïÅyÃ: - kinti me samÃdhi jÃyeyyÃ'ti. DhammatÃ esÃ Ãnanda,
yaæ sukhino samÃdhi jÃyeyya. 

SamÃhitassa Ãnanda, na cetanÃ karaïÅyÃ: 'kintÃhaæ yathÃbhÆtaæ pajÃneyya'nti, dhammatÃesÃ
Ãnanda, yaæ samÃhito yathÃbhÆtaæ pajÃneyya. 

YathÃbhÆtaæ pajÃnatÃ Ãnanda, na cetanÃ karaïÅyÃ: 'ninti me nibbidÃ jÃyeyÃ'ti, dhammatÃ esÃ
Ãnandha, yaæ yathÃbhÆtaæ pajÃnanto nibbindeyya. 

Nibbindantena Ãnanda, na cetanÃ karaïÅyÃ: 'kinti me virÃgo jÃyeyyÃ'ti. DhammatÃ vasÃ
Ãnanda, yaæ nibbindanto virajjeyya. 

Virajjantena Ãnanda na cetanÃ karaïÅyÃ: 'ninti me vimutti jÃyeyyÃ'ti. DhammatÃ esÃ Ãnanda,
yaæ virajjanto vimuccheyya. 

1. AppaÂisÃrinÃ -machasaæ. 
[BJT Page 212. [\x 212/]     ] 

Vimuttena Ãnanda, na cetanÃ karaïÅyÃ: 'kinti me vimutti ¤Ãïadassanaæ uppajjeyyÃ'ti,
dhammatÃ esÃ Ãnanda yaæ vumuttassa vimutti¤Ãïadassanaæ uppajjeyyÃ"ti. 

Idaæ nibbedhabhÃgiyaæ suttaæ. [PTS Page 145] [\q 145/]      
2. "YadÃ have pÃtubhavanti dhammÃ
ùtÃpino jhayato brÃhmaïassa, 
Athassa kaÇkhÃ vapayanti sabbÃ
Yato pajÃnÃti sahetu dhamma"nti. 

Idaæ nibbedhabhÃgiyaæ suttaæ. 

3. "YadÃ have pÃtubhavanti dhammÃ
ùtÃpino jhayato brÃhmaïassa, 
Athassa kaÇkhÃ vapayanti sabbÃ
Yato khayaæ paccayÃnaæ avedi"ti. 

Idaæ nibbedhabhÃgiyaæ suttaæ. 

4. "Kinnu kujjhasi mÃ kujjhi akkodho tissa te varaæ, 
KodhamÃnamakkhavinayatthaæ hi tissa brahmacariyaæ vussatÅ"ti. 

Idaæ nibbedhabhÃgiyaæ suttaæ. 

5. KadÃ"haæ nandaæ passeyyaæ Ãra¤¤aæ paæsukulikaæ, 
A¤¤Ãtu¤chena yÃpentaæ kÃmesu anapekkina"nti. 

Idaæ nibbedhabhÃgiyaæ suttaæ. 

6. "Kisu chetvÃ1 sukhaæ seti kiæsu chetvÃ na socati, kissassa ekadhammassa vadhaæ rocesi
gotamÃ"ti?

7. Kodhaæ chetvÃ sukhaæ seti kodhaæ chetvÃ na socati, 
Kodhassa visamÆlassa madhuraggassa (brÃhmaïa: 2) devate, 
Vadhaæ ariyÃ pasaæsanti ta¤hi chetvÃ na secatÅ"ti. 

Idaæ nibbedhabhÃgiyaæ suttaæ. 

8. "Kiæsu hane uppatitaæ kiæsu jÃtaæ vinodaye, 
Kiæ cassu pajahe dhÅro kissÃbhisamayo sukho?.
[PTS Page 146] [\q 146/]      

9. Kodhaæ hane uppatitaæ rÃgaæ jÃtaæ vinodaye, 
Avijjaæ pajahe dhÅro saccÃbhisamayo sukho?Ti. 

Idaæ nibbedhabhÃgiyaæ suttaæ. 

1. Kiæsu jhatvÃ- saæni. 
2. Devate -saæni. 

[BJT Page 214. [\x 214/]     ] 

10, "SattiyÃ viya omaÂÂho ¬ayhamÃno: ca matthake, 
KÃmarÃgappahÃnÃya sato bhikkhÆ paribbaje. 

11. SattiyÃ vi. OmaÂÂho ¬ayhamÃno: ca matthake, 
SakkÃyadiÂÂhippahÃnÃya sato bhikkhÆ paribbaje"ti. 

Idaæ nibbedhabhÃgiyaæ suttaæ. 
12. Sabbe khayantÃ nicayÃ patanantÃ samussayÃ, 
Sabbesaæ maraïamÃgamma sabbesaæ jÅvitamaddhuvaæ;
Etaæ bhayaæ maraïe pekkhamÃno
Pu¤¤Ãni kayirÃtha sukhÃvahÃni. 

13. Sabbe khayantÃ nÅcayÃ patanantÃ samussayÃ, 
Sabbesaæ maraïamÃgamma sabbesaæ jÅvitamaddhuvaæ;
Etaæ bhayaæ maraïe pekkhamÃno
LokÃmisaæ pajahe santipekkho"ti. 

Idaæ nibbedhabhÃgiyaæ suttaæ

14. "Sukhaæ sayanti munayo na te socanti mÃvidha, 
Yesaæ jhÃnarataæ cittaæ pa¤¤avÃ susamÃhito;
ùraddhaciriyo pahitatto oghaæ tarati duttaraæ. 

15. Virato1 kÃmasa¤¤Ãya2 sabbasaæyojanÃtigo, 
Nandibhava3 parikkhÅno so gambhÅre na sÅdatÅ"ti. 

Idaæ nibbedhabhÃgiyaæ suttaæ. 

16. "SaddahÃno arahataæ dhammaæ nibbÃnapattiyÃ, 
SussÆsÃ labhate pa¤¤aæ appamatto vicakkhaïo. [PTS Page 147] [\q 147/]      

17. PatirÆpakÃrÅ dhuravÃ uÂÂhÃtÃ vindate dhanaæ, 
Saccena kittiæ pappoti dadaæ mittÃni ganthati: 
AsmÃ lokÃ paraæ lokaæ savepecca na socatÅ"ti

Idaæ nibbedhabhÃgiyaæ suttaæ. 

18. "SabbaganthappahÅnassa vippamuttassa te sato, 
Samaïassa na taæ sÃdhu yada¤¤amanusÃsati. 

19. Yena kenaci vaïïena saævÃso sakka, jÃyati, 
Na taæ arahati sappa¤¤o manasÃ ananukampituæ. 

1. Viratto-pu. 2. TÃmasa¤¤Ãsu-pu. 

[BJT Page 216] [\x 216/]     

20. ManasÃ ce pasannena yada¤¤amanusÃsati, 
Na tena hoti saæyutto yÃnukampÃ anuddayÃ"ti. 

Idaæ nibbedhabhÃgiyaæ suttaæ. 

21. "RÃgo ca doso ca kuto nidÃnÃ
AratÅ ratÅ lomahaæso kutojÃ, 
Kuto samuÂÂhÃya manovitakkÃ
KumÃrakÃ dhaækamivossajanti. 

22. RÃgo ca doso ca ito nidÃnÃ
AhatÅ ratÅ lomahaæso itojÃ, 
Ito samuÂÂhÃya manovitakkÃ
KumÃrakÃ dhaækamivossajanti. 

23. SnehajÃ attasambhutÃ nigrodhasseva khandhajÃ, 
PuthÆ visattÃ kÃmesu mÃluvÃva vitatÃ vane

24. Ye naæ pajÃnanti yato nidÃnaæ
Te naæ vinodenti suïohi yakkha, 
Te duttaraæ oghamimaæ taranti
Atiïïapubbaæ apunabbhavÃyÃ"ti. 

Idaæ nibbedhabhÃbhiyaæ suttaæ. [PTS Page 148] [\q 148/]      

Dukkaraæ bhagavÃ sudukkaraæ bhagavÃ'ti. 

25. "Dukkaraæ vÃ pi karonti (kÃmadÃti bhagavÃ )
SekhÃ sÅlasamÃhitÃ
 hitattÃ anagÃriyupetassa
TuÂÂhi hoti sukhÃvahÃ'ti. 

DullabhÃ bhagavÃ yadidaæ tuÂÂhiti. 

26. "Dullabhaæ vÃpi labhanti (kÃmadÃti bhagavÃ) cittavÆpasame ratÃ, 
Yesaæ divÃ ca ratto ca bhÃvanÃya rato mano'ti. 

DussamÃdahaæ bhagavÃ yadidaæ cittanti. 

27. "DussamÃdahaæ vÃpi samÃdahanti ( kÃmadÃti bhagavÃ ) indriyÆpasame ratÃ, 
Te chetvÃ maccuno jÃlaæ ariyÃ gacchanti kÃmadÃ'ti. 

Duggamo bhagavÃ visamo maggo'ti. 

28. Duggame visame vÃpi ariyÃ gacchanti kÃmada, 
AnariyÃ misame magge papatanti avaæsirÃ;
AriyÃnaæ so samo maggo ariyÃ hi visame samÃ"ti. 

Idaæ nibbedhabhigiyaæ suttaæ. 

[BJT Page 218] [\x 218/]     

29. Idaæ hi taæ jetavanaæ isisaÇghanisevitaæ, 
ùvutthaæ dhammarÃjena pÅti sa¤jananaæ mama. 

30. Kammaæ vijjÃ ca dhammo ca sÅlaæ jÅvitamuttamaæ, 
Etena maccÃ sujjhanti na gottena dhanena vÃ

31. TasmÃ hi païato poso sampassaæ atthamattano, 
Yoniso vicine dhammaæ evaæ tattha visujjhati. 

32. SÃriputto'ca pa¤¤Ãya sÅlena upasame na ca. 
Yo hi pÃragato1 bhikkhÆ etÃ'ca paramo siyÃti. 

Idaæ nibbedhabhÃgiyaæ suttaæ. 
33. AtÅtaæ nÃnvÃgameyya nappaÂikaÇkhe anÃgataæ, 
YadatÅtaæ pahÅnaæ taæ appattaæ ca anÃgataæ. [PTS Page 149] [\q 149/]      

34. Paccuppannaæ ca yo dhammaæ tattha tattha vipassati, 
AsaæhÅraæ asaækuppaæ taæ vidvÃ manubrÆhaye. 

35. Ajjeva kiccaæ Ãtappaæ ko ja¤¤Ã maraïaæ suve, 
Na hi no saægaraæ tena mahÃsenena maccunÃ. 

36. Evaæ vihÃriæ ÃtÃpiæ ahorattamatanditaæ, 
Taæ ve bhaddekaratto'ti santo Ãcikkhate munÅ"ti. 

Idaæ nibbedhabhÃgiyaæ suttaæ. 

"CattÃrimÃni bhikkhave, sacchikÃtabbÃni. KatamÃni cattÃri: atthi bhikkhave, dhammÃ
cakkhunÃ pa¤¤Ãya ca sacchikÃtabbÃ, atthi dhammÃ satiyÃ pa¤¤Ãya ca sacchikÃtabbÃ, atthi
dhammÃ kÃyena pa¤¤Ãya ca sacchikÃtabbÃ, atthi dhammÃ pa¤¤Ãya veditabbÃ pa¤¤Ãya ca
sacchikÃtabbÃ. 

Katame ca bhikkhave, dammÃ cakkhunÃ pa¤¤Ãya ca sacchikÃtabbÃ: dibbacakkhuæ
suvusuddhaæ atikkantamÃnusakaæ cakkhunÃ pa¤¤Ãya ca sacchikÃtabbaæ. 

Katame ca bhikkhave, dhammÃ satiyÃ pa¤¤Ãya ca sacchikÃtabbÃ: pubbe nivÃsÃnussati satiyÃ
pa¤¤Ãya ca sacchikÃtabbÃ. 

1. Yopi pÃraÇgato- sÅmu, machasaæ. 

[BJT Page 220] [\x 220/]     

Katame ca bhikkhave, dammÃ kÃyena pa¤¤Ãya ca sacchikÃtabbÃ: iddhividhÃ kirodho1
kÃyena pa¤¤Ãya sacchikÃtabbÃ. 

Katame ca bhikkhave, dhammÃ pa¤¤Ãya veditabbÃ pa¤¤Ãya ca sacchikÃtabbÃ: ÃsavÃnaæ
khaye ¤Ãïaæ pa¤¤Ãya veditabbaæ pa¤¤Ãya ca sacchikÃtabbaæ"ti. 

Idaæ nibbedhabhÃgiyaæ suttaæ. 

3. 4. 4. 

(4) Tattha katamaæ asekhabhÃgiyaæ suttaæ. 

1. "Yassa selÆpamaæ cittaæ Âhitaæ nÃ'nupakampati, 
Cirattaæ rajanÅyesu kopaneyye na kuppati. Yassevaæ bhÃvitaæ cittaæ kuto naæ
dukkhamessatÅ"ti. [PTS Page 150] [\q 150/]      

Idaæ asekhabhÃgiyaæ suttaæ. 

"ùyasamato ca sÃriputtassa cÃrikÃ dasamaæ veyyakaraïaæ kÃtabba"nti. 

Idaæ asekhabhÃgiyaæ suttaæ. 

2. "Yo brÃhmano bÃhitapÃpadhammo
Nihuhuæko2 nikkasÃvo yatatto, vedantagu vusutabrahmacariyo
Dhammena so brahmavÃdaæ vadeyya, 
YassussadÃ natthi kuhi¤ci loke"ti

Idaæ asekhabhÃgiyaæ suttaæ. 

3. "BÃhitvÃ pÃpake dhamme ye charanti sadÃ satÃ, 
KhÅïasaæyojanÃ buddhÃ te ve lokasmiæ brÃhmaïÃ"ti. 

Idaæ asekhabhÃgiyaæ suttaæ. 

4. " Yattha Ãpo ca paÂhavÅ tejo vÃyo na gÃdhati, 
Na tattha sukkÃ jotanti Ãdicco nappakÃsati. 
Na tattha candimÃ bhÃti tamo tattha na vijjati, 

5. "YadÃ ca attanÃ vedi muni monena brÃhmaïo, 
Atha rÆpÃ arÆpÃ ca sukhadukkhÃ pamuccatÅ"tÅ. 

Idaæ asekhabhÃgiyaæ suttaæ. 

1. NirodhÃ-sÅmu. Machasaæ 2. Nihuhuækako-sÅmu, nihuæhuæko-machasaæ

[BJT Page 222. [\x 222/]     ] 

6, "YadÃ sakesu dhammesu pÃragu hoti brÃhmaïo, 
Atha etaæ pisÃca¤ca pakkula¤cÃ'ti vattati"ti. 

Idaæ asekhabhÃgiyaæ suttaæ. 

7. "NÃbhinandati Ãyantiæ pakkamantiæ na socati, saÇgÃ saÇgÃmajiæ muttaæ tamahaæ brÆmÅ
brÃhmaïa"nti

Idaæ asekhabhÃgiyaæ suttaæ, [PTS Page 151] [\q 151/]      

8. "Na udakena suci hoti bavhettha nhÃyati jano, 
Yamhi saccaæ ca dhammo ca so suci so ca brÃhmaïo"ti. 

Idaæ asekhabhÃgiyaæ suttaæ. 

9. "YadÃ bhave pÃtubhavanti dhammÃ
ùtÃpino jhÃyato brÃhmaïassa, vÅdhÆpayaæ tiÂÂhati mÃrasenaæ sÆriyova
obhÃsayamantalikkha"nti. 

Idaæ asekhabhÃgiyaæ suttaæ. 

10. "Santindriyaæ passatha irÅyamÃnaæ
Tevijjappattaæ apahÃnadhammaæ. 
SabbÃni yogÃni upÃtivatto
Aki¤cano irÅyati paæsukuliko. 

11. "Taæ devatÃ sambahulÃ uÊÃrÃ
BrahmavimÃnaæ upasaÇkamitvÃ
ùjanÅyaæ jÃtibalanisedhaæ
TidhÃ namassanti pasannacittÃ. 

12. "Namo te purisÃja¤¤a namo te purisuttama, 
Yassa te nÃbhijÃnÃma kinti1 nissÃya jhÃyasÅ"ti. 

Idaæ asekhabhÃgiyaæ suttaæ. 

13. "SahÃyÃ vime bhikkhÆ cirarattaæ sametikÃ, 
Sameti nesaæ saddhammo dhamme buddhappavedite. 

14. SuvinÅtÃ kappÅnena dhamme ariyappavedite, 
DhÃrenti antimaæ dehaæ jitvÃ mÃraæ savÃhini"nti. 

Idaæ asekhabhÃgiyaæ suttaæ. 

1. Kiæ tvaæ- machasaæ

[BJT Page 224] [\x 224/]     

15. "Nayidaæ sithilamÃrabbha nayidaæ appena thÃmasÃ, 
NibbÃnaæ adhigantabbaæ sabbaganthappamocanaæ.
[PTS Page 152] [\q 152/]      

16. Aya¤ca daharo bhikkhu ayamuttamaporiso, 
DhÃreti antimaæ dehaæ jetvÃ mÃraæ savÃhini"nti. 

Idaæ asekhabhÃgiyaæ suttaæ. 

17, "Dubbaïïako lÆkhacÅvaro mogharÃjÃ sadÃ sato. 
KhÅïÃsavo visaæyutto katakicco anÃsavo. 

18. Tevijjo iddhippatto ca cetopariyÃya kovido, 
DhÃreti antimaæ dehaæ jetvÃ vÃraæ savÃhini"nti. 

Idaæ sekhabhÃgiyaæ suttaæ. 

"TathÃgato bhikkheve arahaæ sammÃsambuddho rÆpassa nibbidÃ virÃgÃ nirodhÃ anupÃdÃ
vimutto sammÃsambuddo rÆpassa nibbidÃ virÃgÃ nirodhÃ anupÃdÃ vimutto
smÃsambuddho'ti vuccati. Bhikkhu'pi bhikkhave pa¤¤Ãvimutto rÆpassa nibbidÃ virÃgÃ
nirodhÃ anupÃdÃ vimutto pa¤¤Ãvimutto'ti vuccati. 

"TathÃgato bhikkheve arahaæ sammÃsambuddho vedanÃya nibbidÃ virÃgÃ nirodhÃ anupÃdÃ
vimutto sammÃsambuddo rÆpassa nibbidÃ virÃgÃ nirodhÃ anupÃdÃ vimutto
smÃsambuddho'ti vuccati. Bhikkhu'pi bhikkhave pa¤¤Ãvimutto vedanÃya nibbidÃ virÃgÃ
nirodhÃ anupÃdÃ vimutto pa¤¤Ãvimutto'ti vuccati. 

"TathÃgato bhikkheve arahaæ sammÃsambuddho sa¤¤Ãya nibbidÃ virÃgÃ nirodhÃ anupÃdÃ
vimutto sammÃsambuddo rÆpassa nibbidÃ virÃgÃ nirodhÃ anupÃdÃ vimutto
smÃsambuddho'ti vuccati. Bhikkhu'pi bhikkhave pa¤¤Ãvimutto sa¤¤Ãya nibbidÃ virÃgÃ
nirodhÃ anupÃdÃ vimutto pa¤¤Ãvimutto'ti vuccati. 

"TathÃgato bhikkheve arahaæ sammÃsambuddho saÇkhÃrÃnaæ nibbidÃ virÃgÃ nirodhÃ
anupÃdÃ vimutto sammÃsambuddo rÆpassa nibbidÃ virÃgÃ nirodhÃ anupÃdÃ vimutto
smÃsambuddho'ti vuccati. Bhikkhu'pi bhikkhave pa¤¤Ãvimutto saÇkhÃrÃnaæ nibbidÃ virÃgÃ
nirodhÃ anupÃdÃ vimutto pa¤¤Ãvimutto'ti vuccati. 
"TathÃgato bhikkheve arahaæ sammÃsambuddho vi¤¤Ãïassa nibbidÃ virÃgÃ nirodhÃ
anupÃdÃ vimutto sammÃsambuddo rÆpassa nibbidÃ virÃgÃ nirodhÃ anupÃdÃ vimutto
smÃsambuddho'ti vuccati. Bhikkhu'pi bhikkhave pa¤¤Ãvimutto vi¤¤Ãïassa nibbidÃ virÃgÃ
nirodhÃ anupÃdÃ vimutto pa¤¤Ãvimutto'ti vuccati. 

Tatra bhikkhave ko viseso ko adhippÃyo kiæ nÃnÃkaraïaæ tathÃgatassa arahato
sammÃsambuddhassa pa¤¤Ãvimuttena bhikkhunÃ'ti? BhagavammÆlakÃ no bhante dhammÃ
-pe-
TathÃgato bhikkhave arahaæ sammÃsambuddho anuppannassa maggassa uppÃdetÃ
asa¤jÃtassa maggassa sa¤janetÃ anakkhÃtassa maggassa akkhÃtÃ magga¤¤Æ maggavÅdÆ
maggakovido maggÃnugÃ ca bhikkhave etarahi sÃvakÃ viharanti pacchÃ samannÃgatÃ. Ayaæ
kho bhikkhave viseso ayaæ adhippÃyo idaæ nÃnÃkaraïaæ tathÃgatassa arahato
sammÃsambuddhassa pa¤¤Ãvimuttena bhikkhunÃ"ti. 

Idaæ asekhabhÃgiyaæ suttaæ. 

3. 4. 5. 

(5) Tattha katamaæ saækilesabhÃgiya¤ca vÃsanÃbhagiya¤ca suttaæ: [PTS Page 153] [\q 153/] 
    
1. "Channamativassati vivamaæ nitivassati, 
TasmÃ channaæ vivaretha evaæ taæ nÃtivassati"

"ChannamativassatÅ"ti saækileso; "civamaæ nÃtivassatÅ"ti vÃsanÃ: "tasmÃ channaæ
vivarethaevaæ taæ nÃtivassatÅ"ti ayaæ saækileso ca vÃsanÃ ca. 

Idaæ saækilesabhÃgiya¤ca vÃsanÃ bhÃgiya¤ca suttaæ. 
[BJT Page 226] [\x 226/]     

"CattÃrome mahÃrÃja puggalÃ santo saævijjamÃnÃ lokasmiæ katame cattÃro: tamo
tamaparÃyaïo, tamo jotiparÃyaïo, joti tamaparÃyaïo, joti jotiparÃyaïo"ti. Tattha yo ca
puggalo joti tamaparÃyaïo yo ca puggalo tamo tamaparÃyaïo, ime dve puggalÃ
saækilesabhÃgiyÃ; ye ca puggalo tamo jotiparÃyaïo yo ca puggalo loti lotiparÃyaïo ime dve
puggalÃ vÃsanÃbhÃgiyÃ". 

Idaæ saækilesabhÃgiya¤ca vÃsanÃbhÃgiya¤ca suttaæ. 

3. 4. 6. 

(6) Tattha katamaæ saækilesabhÃgiya¤ca nibbedhabhÃgiya¤ca suttaæ. 

1. "Na taæ daÊhaæ bandhanamÃhu dhÅrÃ
YadÃyasaæ dÃrujaæ babbajaæ cÃ, 
SÃrattarattÃ maïikuÂhalaisu
Puttesu dÃresu ca yÃ apekkhÃ"ti. 

Ayaæ saækileso. 

2. "Etaæ daÊhaæ pandhanamÃhu dhÅrÃ
OhÃrinaæ sithilaæ duppamu¤caæ
Etampi chetvÃna paribbajanti
Anapekkhino kÃmasukhaæ pabhÃyÃti

Ayaæ nibbedho. 
Idaæ saækilesabhÃgiya¤ca nibbedhabhÃgiya¤ca suttaæ, 

"Ya¤ca bhikkhave ceteti, ya¤ca pakappeti, ya¤ca anuseti, Ãrammaïametaæ hoti vi¤¤Ãïassa
ÂhitiyÃ. ùrammaïe sati patiÂÂhÃ tassa vi¤¤Ãïassa hoti, tasmiæ patiÂÂhite va¤¤Ãïe [PTS Page
154] [\q 154/]      virÆÊhe Ãyatiæ punabbhavÃbhinibbatti hoti. ùyatiæ
punabbhavÃbhinibbattiyÃ satiÃyatiæ jarÃmaraïaæ sokaparidevadukkhadomanassupÃyÃsÃ
sambhavanti evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti. 

No ce bhikkhave ceteti, no ce pakappeti, atha ce anuseti, Ãrammaïametaæ hoti vi¤¤Ãïassa
ÂhitiyÃ, Ãrammaïe sati patiÂÂhÃ tassa vi¤¤Ãïassa hoti. Tasmiæ patiÂÂhite vi¤¤Ãïe virÆÊhe
Ãyatiæ punabbhavÃbhinibbatti hoti. ùyatiæ punabbhavÃbhi nibbattiyÃ sati Ãyatiæ
jÃtijarÃmaraïaæ sokaparidevadukkhadomanassupÃyÃsÃ sambhavanti. Evametassakevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo hotÅ"ti. 

Ayaæ saækileso. 

[BJT Page 228] [\x 228/]     

"Yato ca kho bhikkhave no ceteti no ca pakappeti no ca anuseti Ãrammaïemetaæ na hoti
vi¤¤Ãïassa ÂhitiyÃ, Ãrammaïe asati patiÂÂhÃ tassa vi¤¤Ãïassana hoti, tasmÃ appatiÂÂhite
vi¤¤Ãïe avirÆÊhe Ãyatiæ punabbhavÃbhinibbattina hoti, Ãyatiæ punabbhavÃbhinibbattiyÃ
asati jÃtijarÃmaraïaæ sokaparidevadukkhademanassupÃyÃsÃ nirujjhanti. Evametassa
kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti. 

Ayaæ nibbedho;

Idaæ saækilesabhÃgiya¤ca nibbedhabhÃgiya¤ca suttaæ. 

3. 4. 7

(7) Tattha katamaæ saækilesabhÃgiya¤ca asekhabhÃgiya¤ca suttaæ: 

"Samuddo samuddoti kho bhikkhave assutavÃ puthujjano bhÃsati. Neso bhikkhave ariyassa
vinaye samuddo, mahÃ eso bhikkhave udakarÃsi mahÃ yadakaïïavo. Cakkhu bhikkhave
purisassa samuddo, tassa rÆpamayo vego"ti. 
Ayaæ saækileso;

"Yo taæ rÆpamayaæ vegaæ sahati, ayaæ vuccati bhikkhave atÃri cakkhÆsamuddaæ saÆmiæ
sÃvaÂÂaæ sagÃhaæ1. [PTS Page 155] [\q 155/]      sarakkhasaæ. Tiïïo pÃragato thale tiÂÂhati
brÃhmaïo"ti. 

Ayaæ asekho;

"Sotaæ bhikkhave samuddo, tassa saddamaye vego"ti. GhÃnaæ bhikkhave purisassa
samuddo tassa sÃyitvÃyo vego"ti. JivhÃ bhikkhave purisassa samuddo, tassa sÃyitvÃyogo"ti.
KÃyo bhikkhave purisassa samuddo, tassa pÆsitvÃyo vego"ti. 
Mano bhikkhave purasassa samuddo tassa dhammamayo vego"ti. 

Ayaæ saækileso;

"Yo taæ dhammamayaæ vegaæ sahati, ayaæ vuccati bhikkhave atÃri2 manosamuddaæ
saÆmiævaÂÂhaæ sagÃhaæ1 sarakkhasaæ tiïïo pÃragato thale tiÂÂhati brÃhmaïo"ti. 

Ayaæ asekho;

1. Sagahaæ- sÅmu, machasaæ. 
2. Atari-machasaæ. 

[BJT Page 230] [\x 230/]     

"Idamevoca bhagavÃ, idaæ vatvÃ sugato athÃparaæ etadavoca satthÃ: 

1. "Yo imaæ samuddaæ sagÃhaæ1 sarakkhasaæ
SaÆmibhayaæ duttaraæ accatÃri, 2
Sa vedantagu vusitabrahmacariyo
Lokantagu pÃragato'ti vuccatÅ"ti. 

Ayaæ asekho;

Idaæ saækilesabhÃgiya¤ca asekhabhÃgiya¤ca suttaæ. 

"Cha ime bhikkhave baÊisÃ lokasmiæ anayÃya sattÃnaæ byÃbÃdhÃya3 pÃïÅnaæ. Katame cha;
santi bhikkhave cakkhuvi¤¤eyyÃ rÆpÃ iÂÂhÃ kantÃ manÃpÃ piyarÆpÃ kÃmÆpasaæhitÃ rajanÅyÃ;
taæ ve bhikkhÆ abhinandati abhivadati ajjhosÃya tiÂÂhati, ayaæ vuccati bhikkhave bikkhÆ
gilabaÊiso mÃrassa anayaæ Ãpanno byasanaæ Ãpanno yathÃkÃma karaïÅyo pÃpimato. 

Santi bhikkhave sotavi¤¤eyyÃ saddÃ iÂÂhÃ kantÃ manÃpÃ piyarÆpÃ kÃmÆpasaæhitÃ rajanÅyÃ.
Ta¤ce bhikkhÆ abhinandati abhivadati ajjhosÃya tiÂÂhati. Ayaæ vuccati bhikkhave bhikkhÆ
gilabaÊiso mÃrassa anayaæ Ãpanno byasanaæ Ãpanno yathÃkÃmakaraïÅyo pÃpimato"ti. 

GhÃnavi¤¤eyyÃ gandhÃ iÂÂhÃ kantÃ manÃpÃ piyarÆpÃ kÃmÆpasaæhitÃ rajanÅyÃ. Ta¤ce
bhikkhÆ abhinandati abhivadati ajjhosÃya tiÂÂhati. Ayaæ vuccati bhikkhave bhikkhÆ
gilabaÊiso mÃrassa anayaæ Ãpanno byasanaæ Ãpanno yathÃkÃmakaraïÅyo pÃpimato"ti. 

JivhÃvi¤¤eyyÃ rasÃ iÂÂhÃ kantÃ manÃpÃ piyarÆpÃ kÃmÆpasaæhitÃ rajanÅyÃ. Ta¤ce bhikkhÆ
abhinandati abhivadati ajjhosÃya tiÂÂhati. Ayaæ vuccati bhikkhave bhikkhÆ gilabaÊiso
mÃrassa anayaæ Ãpanno byasanaæ Ãpanno yathÃkÃmakaraïÅyo pÃpimato"ti. 

KÃyavi¤¤eyyÃ phoÂÂhabbÃ iÂÂhÃ kantÃ manÃpÃ piyarÆpÃ kÃmÆpasaæhitÃ rajanÅyÃ. Ta¤ca
bhikkhÆ abhinandati abhivadati ajjhosÃya tiÂÂhati. Ayaæ vuccati bhikkhave bhikkhÆ
gilabaÊiso mÃrassa anayaæ Ãpanno pyasanaæ Ãpanno yathÃkÃmakaraïÅyo pÃpimato"ti. 

Manovi¤¤eyyÃ dhammÃ iÂÂhÃ kantÃ manÃpÃ piyarÆpÃ kÃmÆpasaæhitÃ rajanÅyÃ. Ta¤ce
bhikkhÆ abhinandati [PTS Page 156] [\q 156/]      abhivadati ajjhosÃya tiÂÂhati. Ayaæ
vuccati bhikkhave bhikkhu gilabaÊiso mÃrassa anayaæ Ãpanno byasanaæ Ãpanno
yathÃkÃmakaraïÅyo pÃpimato"ti. 

Ayaæ saækileso, 

"Santi ca kho bhikkhave cakkhuvi¤¤eyyÃ rÆpÃ iÂÂhÃ kantÃ manÃpÃ piyarÆpÃ kÃmÆpasaæhitÃ
rajanÅyÃ. Ta¤ce bhikkhÆ nÃbhinandati kÃbhivadati na ajjhosÃya tiÂÂhati, ayaævuccati
bhikkhave bhikkhÆ na gilabaÊiso mÃrassa abhedÅ baÊisaæ paribhedi baÊÅsaæ na anayaæ
Ãpanno na byasanaæ Ãpanno na yathÃkÃmakaraïÅyo pÃpimato. 


Santi ca bhikkhave sotavi¤¤ayyÃ saddÃ iÂÂhÃ kantÃ manÃpÃ piyarÆpÃ kÃmÆpa saæhitÃ
rajaïÅyÃ. Taæ ce bhikkÆ nÃbhinandati nÃbhivadati nÃjjhosÃya tiÂÂhati. Ayaæ vuccati
bhikkhave bhikkhu na gilabaÊiso mÃrassa abhedÅ baÊisaæ parigedi baÊisaæ na anayaæ
Ãpanno na byasanaæ Ãpanno na yathÃkÃmakaraïÅyo pÃpimato"ti. 
Santi ca bhikkhave ghÃnavi¤¤ayyÃ gandhÃ iÂÂhÃ kantÃ manÃpÃ piyarÆpÃ kÃmÆpa saæhitÃ
rajaïÅyÃ. Taæ ce bhikkÆ nÃbhinandati nÃbhivadati nÃjjhosÃya tiÂÂhati. Ayaæ vuccati
bhikkhave bhikkhu na gilabaÊiso mÃrassa abhedÅ baÊisaæ parigedi baÊisaæ na anayaæ
Ãpanno na byasanaæ Ãpanno na yathÃkÃmakaraïÅyo pÃpimato"ti. 
Santi ca bhikkhave jivhÃvi¤¤ayyÃ rasÃ iÂÂhÃ kantÃ manÃpÃ piyarÆpÃ kÃmÆpa saæhitÃ
rajaïÅyÃ. Taæ ce bhikkÆ nÃbhinandati nÃbhivadati nÃjjhosÃya tiÂÂhati. Ayaæ vuccati
bhikkhave bhikkhu na gilabaÊiso mÃrassa abhedÅ baÊisaæ parigedi baÊisaæ na anayaæ
Ãpanno na byasanaæ Ãpanno na yathÃkÃmakaraïÅyo pÃpimato"ti. 
Santi ca bhikkhave kÃyavi¤¤ayyÃ poÂÂhabbhÃ iÂÂhÃ kantÃ manÃpÃ piyarÆpÃ kÃmÆpa saæhitÃ
rajaïÅyÃ. Taæ ce bhikkÆ nÃbhinandati nÃbhivadati nÃjjhosÃya tiÂÂhati. Ayaæ vuccati
bhikkhave bhikkhu na gilabaÊiso mÃrassa abhedÅ baÊisaæ parigedi baÊisaæ na anayaæ
Ãpanno na byasanaæ Ãpanno na yathÃkÃmakaraïÅyo pÃpimato"ti. 

Santi ca bhikkhave manovi¤¤ayyÃ dhammÃ iÂÂhÃ kantÃ manÃpÃ piyarÆpÃ kÃmÆpa saæhitÃ
rajaïÅyÃ. Taæ ce bhikkÆ nÃbhinandati nÃbhivadati nÃjjhosÃya tiÂÂhati. Ayaæ vuccati
bhikkhave bhikkhu na gilabaÊiso mÃrassa abhedÅ baÊisaæ parigedi baÊisaæ na anayaæ
Ãpanno na byasanaæ Ãpanno na yathÃkÃmakaraïÅyo pÃpimato"ti. 
Ayaæ asekho;

Idaæ saækilesabhÃgiya¤ca asekhabhÃgiya¤ca suttaæ. 

1. Sagahaæ - sÅmu. Machasaæ 2. Accatari-machasaæ 3. ByÃpÃdÃya - sÅmu. 

[BJT Page 232] [\x 232/]     

3. 4. 8. 

(8) Tattha katamaæ saækilesabhÃgiya¤ca nibbedhabhÃgiya¤ca asekhabhÃgiya¤ca suttaæ: 

1. "Ayaæ loko santÃpajÃto
Phassapareto hodaæ1 vadati attano, 2
Yena yena hi ma¤¤anti
Tato naæ hoti a¤¤athÃ

2. A¤¤athÃbhÃvÅ bhavasatto loko
Bhavapareto bhavamevÃbhinandati, 
Yadabhinandati taæ bhayaæ
Yassa bhÃyati taæ dukkha"nti. 

Ayaæ saækileso;

"BhavavippahÃnÃya ko panidaæ brahmacariyaæ vussatÅ"ti. 

Ayaæ nibbedho;
[PTS Page 157] [\q 157/]      
"Ye hi keci samaïÃ vÃ brÃhmaïÃ vÃ bhavena bhavassa vippa mokkhamÃhaæsu, sabbe te
avippamuttÃ bhavasmÃ'ti vadÃmi. 

Ye vÃ pana keci samaïÃ vÃ brÃhmaïÃ vÃ vibhavena bhavassa nissaraïamÃhaæsu, sabbe te
anissaÂÃ bhavasmÃ'ti vadÃmi. UpadhÅ hi3 paÂicca dukkhamidaæ sambhotÅ"ti. 
Ayaæ saækileso;

"SabbÆpÃdÃnakkhayÃ natthi dukkhassa sambhavo"ti. 

Ayaæ nibbedho;

"Lokamimaæ passa, puthu avijjÃya paretaæ bhÆtaæ bhÆtarataæ bhavÃ aparimuttaæ4. Ye hi
kecibhavÃ sabbadhi sabbattatÃya5 sabbe te bhavÃ aniccÃ dukkhÃ vipariïÃmadhammÃ"ti. 

Ayaæ saækileso;

3. "Evametaæ yathÃbhÆtaæ sammappa¤¤Ãya passato, 
BhavataïhÃ pahÅyati vibhavaæ nÃbhinandati. 

1. Rogaæ- udÃna, machasaæ. 2. Attato- udÃna. 3. Upadhiæhi - machasaæ. 4. BhÆtÃ bhÆtaratÃ
yanÃdÅ prathamÃ bahuvacana yukta purÃïa pÃÂhayeka da Šta. 

5. SabbatthatÃyaæ- sÅmu. 

[BJT Page 234] [\x 234/]     

Sabbaso taïhÃnaæ khayÃ1 asesavirÃganirodho nibbÃna"nti. 

Ayaæ nibbedho;

4. "Tassa nibbutassa bhikkhuno
AnupÃdÃnÃ punabbhavo na hoti, 
AbhibhÆto mÃro vijitasaÇgÃmo2
UpaccagÃ sabbabhavÃni tÃdÅ"ti. 

Ayaæ asekho;

Idaæ saækilesabhÃgiya¤ca nibbedhabhÃgiya¤ca asekhabhÃgiya¤ca suttaæ. 

"CattÃro'me bhikkhave puggalÃ. Katame cattÃro: anusotagÃmÅ paÂisotagÃmÅ Âhitatto tiïïo
pÃragato thale tiÂÂhati brÃhmaïo"ti. 

Tattha yo'yaæ puggalo anusotagÃmÅ, ayaæ puggalo saækilesa bhÃgiyo. Tattha yoca puggalo
paÂisotagÃmÅ ye ca Âhitatto, ime dve puggalÃ nibbedhabhÃgiyÃ. [PTS Page 158] [\q 158/]  
   tattha yo'yaæ puggalo tiïïo pÃragato thale tiÂÂhati brÃhmaïo, ayaæ asekho. 

Idaæ saækilesabhÃgiyaæ ca nibbedhabhÃgiyaæ ca asekhabhÃgiyaæ ca suttaæ. 

3. 4. 9

(9) Tattha katamaæ saækilesabhÃgiyaæ ca vÃsanÃbhÃgiyaæ ca nibbedhabhÃgiyaæ ca suttaæ: 

"ChaÊÃbhijÃtiye: atthi puggalo kaïho kaïhÃbhijÃtiko kaïhaæ dhammaæ abhijÃyati,
atthipuggalo kaïho kaïhÃbhijÃtiko sukkaæ dhammaæ abhijÃyati, atthi puggalo kaïho
kaïhÃbhijÃtiko akaïhaæ asukkaæ akanhaasukkavipÃkaæ accantaniÂÂhaæ3 nibbÃnaæ ÃrÃdheti,
atthi puggalo sukko sukkÃbhijÃtiko kaïhaæ dhammaæ abhijÃyati. Atthi puggalo sukko
sukkÃbhijÃtiko sukkaæ dhammaæ abhijÃyati, atthi puggalo sukko sukkÃbhijÃtiko akaïhaæ
asukkaæ akaïha asukkavipÃkaæ accantaniÂÂhaæ nibbÃnaæ ÃrÃdheti. 
Tattha yo ca puggalo kaïho kaïhÃbhijÃtiko kaïhaæ dhammaæ abhijÃyati, yo ca puggalo
sukko sukkÃbhijÃtiko kaïhaæ dhammaæ abhijÃyati, ime dve puggalÃ saækilesabhÃgiyÃ. 

1. TaïhÃsaækhayÃ-sÅmu 2. Vijito saægÃmo- sÅmu 3. Accantaæ niÂÂhaæ- sÅmu. 

[BJT Page 236] [\x 236/]     

Tattha yo ca puggalo kaïho kaïhÃbhijÃtiko sukkaæ dhammaæ abhijÃyati, yo ca puggalo
sukko sukkÃbhijÃtiko sukkaæ dhammaæ abhijÃyati, ime dve puggalÃ vÃsanÃbhÃgiyÃ. 

Tattha yo ca puggalo kaïho kaïhÃbhijÃtiko akanhaæ asukkaæ akaïhaasukkavipÃkaæ
accantaniÂÂhaæ nibbÃnaæ ÃrÃdheti, yo ca puggalo sukko sukkÃbhija tiko akaïhaæasukkaæ
akaïhaasukkavipÃkaæ accantaniÂÂhaæ nibbÃnaæ ÃrÃdheti, ime dve puggalÃ
nibbedhabhÃgiyÃti. 

Idaæ saækilesabhÃgiya¤ca vÃsanÃbhÃgiya¤ca nibbedhabhÃgiya¤ca suttaæ. 

"CattÃrimÃni bhikkhave kammÃni, katamÃni cattÃri: [PTS Page 159] [\q 159/]      atthi
kammaæ kaïhaæ kaïhavipÃkaæ, atthi kammaæ sukkaæ sukkavipÃkaæ, atthi kammaæ
kaïhaæ sukkhaæ kaïhasukkavipÃkaæ, atthi kammaæ akaïhaæ asukkaæ
akaïhaasukkavipÃkaæ kammaæ kammuttamaæ kammaseÂÂhaæ kammajhayÃya saævattati". 

Tattha ya¤ca kammaæ kaïhaæ kaïhavipÃkaæ, ya¤ca kammaæ kaïhaæ sukkaæ
kaïhasukkavipÃkaæ, ayaæ saækilesÃ. Ya¤ca kammaæ sukkaæ sukkavipÃkaæ, ayaæ vÃsanÃ.
Ya¤ca kammaæ akaïhaæ asukkaæ akaïha sukkavipÃkaæ kammaæ kammuttamaæ
kammaseÂÂhaæ kammakkhayÃya saævattati, ayaæ nibbedhoti. 

Idaæ saækilesabhÃgiya¤ca vÃsanÃbhÃgiya¤ca nibbedhabhÃgiya¤ca suttaæ. 

3. 4. 10

(10) Tattha katamaæ vÃsanÃbhÃgiya¤ca nibbedhabhÃgiya¤ca suttaæ: 

1. "LaddhÃna mÃnusattaæ ce kiccaæ akiccameva ca, 
Sukiccaæ ceva pu¤¤Ãni saæyojanavippahÃnaæ vÃ"ti. 

"Sukiccaæ ceva pu¤¤ÃnÅ"ti vÃsanÃ; saæyojanavippahÃnaæ vÃ"ti nibbedho;

2. "Pu¤¤Ãni karitvÃna saggÃ saggaæ vajanti katapu¤¤Ã, 
SaæyojanappahÃnÃ jarÃmaraïÃ vumuccantÅ"ti. 

"Pu¤¤Ãni karitvÃna saggÃ saggaæ vajanti katapu¤¤Ã"nivÃsanÃ; "saæyojanappahÃnÃ
jarÃmaranÃ vimuccantÅ"ti nibbedhoti. 

Idaæ vÃsanÃbhÃgiya¤ca nibbedhabhÃgiya¤ca suttaæ. 

[BJT Page 238] [\x 238/]     

"DvemÃni bhikkhave padhÃnÃti, katamÃni dve: yo ca agÃrasmÃ anagÃriyaæ pabbajitesu
cÅvara- piï¬apÃta - senÃsanagilÃnapaccayabhesajjaparikkhÃraæ pariccajati, yo ca agÃrasmÃ
anagÃriyaæ pabbajitesu sabbupadhipaÂinissaggo taïhakkhayo virÃgo nirodhonibbÃna"nti.
[PTS Page 160] [\q 160/]      

Tattha "yo agÃrasmÃ anagÃriyaæ pabbajitesu
cÅvara-piï¬apÃta-senÃsana-gilÃnapaccayabhesajjaparikkhÃraæ pariccajati, " ayaæ vÃsanÃ, "yo
agÃrasmÃ anagÃriyaæ pabbajitena sabbÆpadhipaÂinissaggo taïhakkhayo virÃgo nirodho
nibbÃnaæ". 

Ayaæ nibbedho;

Idaæ vÃsanÃbhÃgiya¤ca nibbedhabhÃgiya¤ca suttaæ. 

Tattha taïhÃsaækilesabhÃgiyaæ suttaæ taïhÃpakkheneva niddisitabbaæ. TÅhi taïhÃhi:
kÃmataïhÃya bhavataïhÃya vibhavataïhÃya. . Yena yena vÃ pana vatthunÃ ajjhositÃ tena
teneva niddisitabbÃ. TassÃ taïhÃya vitthÃro chattiæsataïhÃjÃliniyÃ vicaritÃni. 

Tattha diÂÂhisaækilesabhÃgiyaæ suttaæ diÂÂhipakkheneva niddisitabbaæ ucchedasassatena,
yena yena vÃ pana vatthunÃ diÂÂhivasena abhinivisati idameva saccaæ moghama¤¤anti tena
teneva niddisitabbaæ tassÃ vitthÃro- dvÃsaÂÂhi diÂÂhigatÃni. 

Tattha duccaritasaækilesabhÃgiyaæ suttaæ cetanÃya cetasikakammena niddisitabbaæ, tÅhi
duccaritahi: kÃyaduccaritena vacÅduccaritena manoduccaritena. Tassa vitthÃro
dasaakusalakammapathÃ. 

Tattha taïhÃvodÃnabhÃgiyaæ suttaæ samathena niddisitabbaæ. DiÂÂhivodÃnabhÃgiyaæ suttaæ
vapassanÃya niddisitabbaæ. Duccarita vodÃnabhÃgiyaæ suttaæ sucaritena niddisitabbaæ. 

TÅïi akusalamÆlÃni, taæ kissa hetu saæsÃrassa nibbattiyÃ, tathÃ nibbatte saæsÃre
kÃyaduccaritaæ kÃyasucaritaæ vacÅduccaritaæ vacÅsucaritaæ manoduccaritaæ manosucaritaæ. 

IminÃ asubhena kammavipÃkena idaæ bÃlalakkhaïaæ nibbattatÅti. [PTS Page 161] [\q 161/] 
    

Idaæ saækilesabhÃgiyaæ suttaæ. 

IminÃ subhena kammavipÃkena daæ mahÃpurisalakkhaïaæ nibbattatÅ'ti. 

Idaæ vÃsanÃbhÃgiyaæ suttaæ. 

[BJT Page 240] [\x 240/]     

Tattha saækilesabhÃgiyaæ suttaæ catÆhi kilesabhumihi niddisitabbaæ: anusayabhumiyÃ
pariyuÂÂhÃnabhumuyÃ saæyojanabhumiyÃ upÃdÃnabhÆmiyÃ. SÃnusayassa pariyuÂÂhÃnaæ
jÃyati, pariyaÂÂhito saæyujji, saæyujjanto upÃdiyati, upÃdÃnapaccayÃ bhavo, bhavapaccayÃ
jÃti, jÃtipaccayÃ jarÃmaraïaæ sokaparidevadukkhadomanassÆpÃyÃsÃ sambhavanti.
Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti. ImÃhi catÆhi kilesabhumuhi
sabbe kilesÃ saÇgahaæ samosaranaæ gacchanti. 

Idaæ saækilesabhÃgiyaæ suttaæ. 

VÃsanÃbhÃgiyaæ suttaæ tÅhi sucaritehi niddisitabbaæ. NibbedhabhÃgiyaæ suttaæ catÆhi
saccehi niddisitabbaæ. AsekhabhÃgiyaæ suttaæ tÅhi dhammehi niddisitabbaæ
buddhadhammehi paccekabuddhadhammehi sÃvakabhÆmiyÃ, jhÃyivisaye niddisitabbanti. 

Tattha katame aÂÂhÃrasa mÆlapadÃ: lokiyaæ lokuttaraæ lokiya¤ca lokuttara¤ca,
sattÃdhiÂÂhÃnaæ dhammÃdhiÂÂhÃnaæ sattÃdhiÂÂhÃnaæ ca dhammÃdhiÂÂhÃnaæ ca, ¤Ãïaæ
¤eyyaæ ¤Ãïa¤ca ¤eyyaæ ca, dassanaæ bhÃvanÃ dassanaæ ca bhÃvanÃ ca, sakavacanaæ
paravacanaæ sakavacana¤ca paravacana¤ca, vissajjanÅyaæ avissajjanÅyaæ vissajjanÅya¤ca
avissajjanÅya¤ca, kammaæ vipÃkÃ kamma¤ca vipÃko ca, kusalaæ akusalaæ kusala¤ca
akusala¤ca, anu¤¤Ãtaæ paÂikkhittaæ anu¤¤Ãta¤ca paÂikkhitta¤ca, tavo cÃti. 

(1) Tattha katamÃæ lokiyaæ: 

1. "Na hi pÃpaæ kataæ kammaæ sajju khÅraæva muccati, 
Dahantaæ bÃlamanveti bhasmacchanno ca pÃvako"ti
[PTS Page 162] [\q 162/]      
Idaæ lokiyaæ. 

"CattÃrimÃni bhikkhave agatigamanÃnÅ'ti ( sabbaæ) -pe- nihÅyate tassa yaso kÃlapakkheva
candimÃ"ti. 

Idaæ lokiyaæ. 

"AÂÂhime bhikkhave lokadhammÃ. Katame aÂÂha: lobhÃ ca alÃbho ca ayaso ca yasoca nindÃ
ca pasaæsÃ ca sukha¤ca dukkhaæ ca ime kho bhikkhave aÂÂha lokadhammÃti. 

Idaæ lokiyaæ. 

[BJT Page 242] [\x 242/]     

(2) Tattha katamaæ lokuttaraæ: 

2. "YassindriyÃni samathaæ gatÃni
AssÃ yathÃ sÃratinÃ sudantÃ, 
PahÅnamÃnassa anÃsavassa
DevÃpi tassa pihayanti tÃdino"ti. 

Idaæ lokuttaraæ. 

"Pa¤cimÃni bhikkhave indriyÃni lokuttarÃni, katamÃni pa¤ca: saddhindriyaæ viriyandriyaæ
satindriyaæ. SamÃdhindriyaæ pa¤¤indriyaæ. ImÃni kho bhikkhave pa¤cindriyÃni
lokuttarÃnÅ"ti. 

Idaæ lokuttaraæ

(3) Tattha katamaæ lokiya¤ca lokuttara¤ca: 

"LaddhÃna mÃnusattaæ dve kiccaæ akiccameva cÃ"ti dve gÃthÃ. Yaæ iha "sukiccaæ ceva
pu¤¤ÃnÅ"ti ca "pu¤¤Ãti karitvÃna saggÃ saggaæ vajanti katapu¤¤Ã"ti ca idaæ lokiyaæ. Yaæ iha
'saæyojana vippahÃnaæ vÃ"ti ca "saæyojanappahÃnÃ jarÃmaraïÃ vimuccantÅ"ti ca idaæ
lokuttaraæ. 

Idaæ lokiya¤ca lokuttara¤ca. [PTS Page 163] [\q 163/]      

"Vi¤¤Ãïe hi bhikkhave ÃhÃre sati nÃmarÆpassa avakkanti hoti, nÃmarÆpassa avakkantiyÃ sati
punabbhavo, hoti, punabbhave sati jÃti hoti, jÃtiyÃ sati jarÃmaraïaæ
sokaparidevadukkhadomanassupÃyÃsÃ sambhavanti, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo hoti, seyyathÃpi bhikkhave mahÃrukkho, tassa yÃni ceva
mÆlÃni adhogamÃni yÃni ca tiriyaÇgamÃni sabbÃni tÃni uddhaæ ojaæ abhiharanti, evaæ hi so
bhikkhave mahÃrÃkkho tadÃhÃro tadupÃdÃno ciraæ dÅghamaddhÃnaæ tiÂÂheyya. Evameva
kho bhikkhave vi¤¤Ãïe ÃhÃre sati nÃmarÆpassa avakkanti hoti, (sabbaæ) "vi¤¤Ãïe hi
bhikkhave ÃhÃre sati nÃmarÆpassa avakkanti hoti, nÃmarÆpassa avakkantiyÃ sati
punabbhavo, hoti, punabbhave sati jÃti hoti, jÃtiyÃ sati jarÃmaraïaæ
sokaparidevadukkhadomanassupÃyÃsÃ sambhavanti, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo hoti"ti. Idaæ lokiyaæ. 
Vi¤¤Ãïe ce bhikkhave ÃhÃre asati nÃmarÆpassa avakkanti na hoti, nÃmarÆpassa avakkantiyÃ
asati punabbhavo na hoti, punabbhave asati jÃti na hoti, jÃtiyÃ asati jarÃmaraïaæ
sokaparidevadukkhadomanassÆpÃyÃsÃ nirujjhanti, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa nirodho hoti. SeyyathÃpi bhikkhave mahÃrukkho, atha puriso
Ãgaccheyya kuddÃlapiÂakaæ ÃdÃya, so taæ rukkhaæ mÆle chindeyya, mÆle cenvÃ
paÊikhaïeyya, paÊikhaïitvÃ mulÃni uddhareyya antamaso usÅranÃÊamattÃnipi, so taæ
rukkhaæ khaï¬Ãkhaï¬ikaæ chÃndeyya, khaï¬Ãkhaï¬ikaæ chetvÃ phÃleyya, phÃletvÃ
sakalikaæsakalakaæ kareyya sakalikaæ katvÃ vÃtÃtape visoseyya, vÃtÃtape visosetvÃ agginÃ
¬aheyya, agginÃ ¬ahitvÃ masiæ kareyya, masiæ katvÃ mahÃvÃte vÃ opuneyyanadiyÃ vÃ
sÅghasotÃya pavÃheyya, 

[BJT Page 244] [\x 244/]     

Eva¤hi so bhikkhave mahÃrukkho ucchinnamÆlo assa tÃlÃvatthukato anabhÃvaæ gatoÃyatiæ
anuppÃdadhammo. Evameva kho bhikkhave vi¤¤Ãïe ÃhÃre asati [PTS Page 164] [\q 164/] 
    nÃmarÆpassa avakkanti na hoti, nÃmarÆpassa avakkantiyÃ asati (sabbaæ) punabbhavo,
hoti, punabbhave sati jÃti hoti, jÃtiyÃ sati jarÃmaraïaæ
sokaparidevadukkhadomanassupÃyÃsÃ sambhavanti, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa nirodho hoti"ti idaæ lokuttaraæ. 
Idaæ lokiya¤ca lokuttara¤ca. 

(4) Tattha katamaæ sattÃdhiÂÂhÃnaæ: 

3. "SabbÃ disÃ anuparigamma cetasÃ nevajjhagÃ piyataramattanÃ jhaci, 
Evampiyo puthu attÃ paresaæ
TasmÃ na hiæse paraæ attakÃmo"ti. 

Idaæ sattÃdhiÂÂhÃnaæ. 
4. "Ye keci bhÆtÃ bhavissanti vÃpi2
Sabbe gamissanti pahÃya dehaæ
Taæ sabbajÃtiæ kusalo3 viditvÃ
ùtÃpÅ so4 brahmacariyaæ careyyÃ"ti. 

Idaæ sattÃdhiÂÂhÃnaæ. 

"Sattahi bhikkhave aÇghehi samannÃgataæ kalyÃïamittaæ api viveciyamÃnena
panÃmiyamÃnena gale'pi panujjamÃnena5 yÃvajÅvaæ na vijahitabbaæ. Katamehi sattahi: piyo
ca hoti garuca bhÃvanÅye ca vattÃ ca vacanakkhamo ca gambhÅraæ ca kathaæ kattÃ na ca6
aÂÂhÃne niyojako, imehi kho bhikkhave sattahi bhikkhave aÇgehi samannÃgataæ
kalyÃïamittaæ api viveciyamÃnena panÃmiyamÃnena gale'pi panujjamÃnena5 yÃvajÅvaæ na
vijahitabbaæ. Idamavoca bhagavÃ idaæ vatvÃna sugato athÃparaæ etadavoca satthÃ: 

5. " Piyo ca garu bhÃvanÅyo cattÃ ca vacanakkhamo, 
GambhÅra¤ca kathaæ kattÃ no caÂÂhÃne niyojako; 
Taæ mittaæ mittakÃmena yÃvajÅvampi seviya"nti. 

Idaæ sattÃdhiÂÂhÃnaæ. [PTS Page 165] [\q 165/]      

(5) Tattha katamaæ dhammÃdhiÂÂhÃnaæ;
6. "Ya¤ca kÃmasukhaæ loke yaæ cidaæ diviyaæ sukhaæ, 
Taïhakkhayasukhassete kalaja nÃgghanti soÊasiæ"ti. 

Idaæ dhammÃdhiÂÂhÃnaæ

1. ParamattakÃmo-machasaæ. 2. Soca-sÅmu, ye vÃpi-machasaæ. 3. Sabbaæ jÃtikusalo-sÅmu. 4.
ùtÃpiyo -machasaæ 5. Vihanama¤¤amÃnena- machasaæ, pamajjamÃnena-sÅmu 6. No ca -
machasaæ

[BJT Page 246] [\x 246/]     

7. "Susukhaæ vata nibbÃnaæ sammÃsambuddhadesitaæ, 
Asokaæ virajaæ khemaæ yattha dukkhaæ nirujjhatÅ"ti. 

Idaæ dhammÃdhiÂÂhÃnaæ. 

(6) Tattha katamaæ sattÃdiÂÂhÃna¤ca dhammÃdhiÂÂhÃnaæ ca: 

8. "MÃtahaæ pitaraæ bhantvÃ rÃjÃno dve va khattiye, 
RaÂÂhaæ sÃnucaraæ hantvÃ"ti. 

Idaæ dhammÃdhiÂÂhÃnaæ. 

"AnÅgho yÃti brÃhmaïo"ti. 

Idaæ sattÃdhiÂÂhÃnaæ. 

Idaæ sattÃdhiÂÂhÃnaæ ca dhammÃdhiÂÂhÃna¤ca. 

"CattÃro me bhikkhave iddhipÃdÃ, katame cattÃro:
chandasamÃdhipadhÃnasaÇkÃrasamantÃgato iddhipÃdo, viriya chanda
samÃdhipadhÃnasaÇkhÃrasamannÃgato iddhipÃdo, citta
chandasamÃdhipadhÃnasaÇkhÃrasamannÃgato iddhipÃdo"ti. 

Idaæ dhammÃdhiÂÂhÃnaæ. 

"So kÃye'pi cittaæ samodahati, citte'pi kÃyaæ samodahati. KÃye sukhasa¤¤a¤ca lahusa¤¤a¤ca
okkamitvÃ upasampajja viharatÅ"ti. Idaæ sattÃdhiÂÂhÃnaæ. 

Idaæ sattÃdhiÂÂhÃna¤ca dhammÃdhiÂÂhÃna¤ca. 

(7) Tattha katamaæ ¤Ãïaæ: 

9. "Yaæ taæ lokuttaraæ ¤Ãïaæ sabba¤¤Æ yena vuccati, 
Na tassa parihÃnatti sabbakÃle pavattatÅ"ti. 

Idaæ ¤Ãïaæ. [PTS Page 166] [\q 166/]      

10. "Pa¤¤Ã hi seÂÂhÃ lokasmiæ yÃ'yaæ nibbÃnagÃminÅ1
YÃya sammÃ pajÃnÃti jÃtimaraïa saÇkhaya'nti2. 

Idaæ ¤Ãïaæ. 

(8) Tattha katamaæ ¤eyyaæ: 

11. "KittayissÃmi te santiæ (dhotakÃ'ti bhagavÃ)
DiÂÂhe dhamme anÅtihaæ, 
Yaæ viditvÃ sato caraæ
Tare loke visattikaæ. 

1. NibbedhagÃminÅ- iti. 2. JÃtibhava parikkhayaæ-iti. 

[BJT Page 248] [\x 248/]     

12, Ta¤cÃ'haæ abhinandÃmi(ccÃyasamÃ dhotako)
Mahesi santimuttamaæ, 
Yaæ vÅdÅtvÃ sato caraæ
Tare loke cÅsattikaæ. 

13. Yaæ ki¤ci sampajÃnÃsi(dhotakÃ'ti bhagavÃ)
Uddhaæ adho tiriyaæ cÃ pi majjhe, 
Etaæ viditvÃ saÇgoti loke
BhavÃbhavÃya mÃkÃsi taïha?Nti. 

Idaæ ¤eyyaæ. 

"Catunnaæ bhikkhave ariyasaccÃnaæ ananubodhÃ appaÂivedÃ evamidaæ dÅghamaddhÃnaæ
sandhÃvitaæ saæsaritaæ mama¤ceva tumhÃkaæ ca. Tayidaæ bhikkhave dukkhaæ ariyasaccaæ
anubuddhaæ paÂividdhaæ, dukkhasamudayo1 ariyasaccaæ anubuddhaæ paÂividdhaæ,
dukkhanirodho2 ariyasaccaæ dukkha nirodhagÃminÅ paÂipadÃ ariyasaccaæ anubuddhaæ
paÂividdhaæ, ucchinnÃ bhavataïhÃ, khÅïÃ bhavanetti, tatthi'dÃni punabbhavoti. Idamavoca
bhagavÃ idaæ vatvÃna sugato athÃ'paraævatada'voca satthÃ: 

14. Catunnaæ ariyasaccÃnaæ yathÃbhÆtaæ adassanÃ. 
Saæsitaæ3 dÅghamaddhÃnaæ tÃsu tÃsve'va jÃtisu

15. TÃni etÃni diÂÂhÃni bhavanetti samÆhatÃ, 
Ucchinnaæ mÆlaæ dukkhassa natthi"dÃni punabbhavo"ti. [PTS Page 167] [\q 167/]      

Idaæ ¤eyyaæ. 

(9) Tattha katamaæ ¤Ãïaæ ca ¤eyyaæca: 

"RÆpaæ aniccaæ vedanÃ aniccÃ sa¤¤Ã aniccÃ saækhÃrÃ aniccÃ vi¤¤Ãïaæ anicca"nti idaæ
¤eyyaæ. 

"Evaæ jÃnaæ evaæ passaæ ariyasÃvako rÆpaæ aniccanti passati, vedanÃ aniccÃti passati, sa¤¤Ã
aniccanti passatÅ"ti idaæ ¤Ãïaæ. SaækhÃrÃ aniccanti passatÅ"ti idaæ ¤Ãïaæ. Vi¤¤Ãïaæ
aniccanti passatÅ"ti idaæ ¤Ãïaæ. 

"So parimuccati rÆpena parimuccati vedanÃya parimuccati sa¤¤Ãya parimuccati saÇkhÃrehi
parimuccati vi¤¤ÃïamhÃ parimuccati dukkhasmÃti vadÃmÅ'ti. 
Idaæ ¤Ãïaæ ca ¤eyyaæ ca. 

"Sabbe saÇkhÃrÃ aniccÃ"ti idaæ ¤eyyaæ. 

"YadÃ pa¤¤Ãya passati"ti idaæ ¤Ãïaæ. 

3. Dukkhasamudayaæ-machasaæ 4. Dukkhanirodhaæ-machasaæ 5. Saæsaritaæ -sÅmu. 

[BJT Page 250] [\x 250/]     
"Atha nibbindati dukkhe esa ggo visuddhiyÃ"ti idaæ ¤Ãïaæ ca ¤eyyaæ ca. 

Sabbe saÇkhÃrÃ dukkhÃti savecca abhisamecca dhammaæ; sabbe dhammÃ anattÃ"ti idaæ
¤eyyaæ. 

"YadÃ pa¤¤Ãya passatÅ"ti idaæ ¤Ãïaæ. 

"Atha nibbindati dukkhe esa maggo visuddhiyÃ"ti idaæ ¤Ãïaæ ca ¤eyyaæca. [PTS Page 168]
[\q 168/]      

"Ye hi ci1 soïa, samaïÃ vÃ brÃhmaïÃ vÃ aniccena rÆpena dukkhena vipariïÃmadhammena
seyyohamasmiti vÃ samanupassanti. SadisohamasmÅti vÃ samanupassanti, hÅnohamasmÅti
vÃ samanupassanti, kima¤¤ata; yathÃbhÆtassa adassanÃ, aniccÃya vedanÃya dukkhena
vipariïÃmadhammena sayyohamasmÅti vÃ samanupassanti. AniccÃya sa¤¤Ãya dukkhena
vipariïÃmadhammena seyyohamasmÅti vÃ samanupassanti. Aniccehi saÇkhÃrehi dukkhena
vipariïamedhammena seyyohamasmÅti vÃ samanupassanti. Aniccena vi¤¤Ãïena dukkhena
viparinÃmadhammena seyyohamasmÅti vÃ samanupassanti, sadisohamasmiti vÃ
samanupassanti, hÅnohamasmiti vÃ samanupassanti kima¤¤ata; yathÃbhÆtassa adassanÃ"ti.
Idaæ ¤eyyaæ. 

" Ye ca kho keci soïa, samaïÃ vÃ brÃhmaïÃ vÃ anaccena rÆpena dukkhena
vipariïÃmadhammena seyyohamasmÅti"pi na samanupassanti, sadisohamasmÅtipi na
samanupassanti, hÅnohamasmÅtipi na samanupassanti, kima¤¤atra yathÃbhÆtassa dassÃnÃ,
aniccÃya vedanÃya dukkhena vipariïÃmadhammena seyyohamasmÅti'pi na samanupassanti,
aniccÃya sa¤¤Ãya dukkhenavipariïÃmadhammena seyyohamasmÅti'pi na samanupassanti,
sadisohamasmÅtipi na samanupassanti, aniccehi saÇkhÃrehi dukkhena
vipariïÃmadhammena seyyohamasmÅti'pi na samanupassanti, sadisohamasmÅtipi na
samanupassanti, aniccena vi¤¤Ãïena dukkhena vipariïÃmadhammena seyyohamasmÅtipi
na samanupassanti, sadisohamasmÅti pi na samanupassanti, hÅnohamasmÅti pi na
samanupassanti, kima¤¤atra yathÃbhÆtassa dassanÃ"ti. Idaæ ¤Ãïaæ. 

Edaæ ¤Ãïaæ ca ¤eyyaæ ca

(10) Tattha katamaæ dassanaæ: 

16. " Ye ariyasaccÃni vibhÃvayanti
GambhÅrapa¤¤ena sudesitÃni, 
Ki¤cÃpi te hontÅ bhusappamattÃ
Na te bhavaæ aÂÂhamaæ ÃdiyantÅ"ti. 

Idaæ dassanaæ. 

17. " YathindakhÅlo paÂhaviæ sito siyÃ
Catubbhi vÃtehi asampakampiyo, [PTS Page 169] [\q 169/]      
TathÆpamaæ sappurisaæ vadÃmi
Yo ariyasaccÃni avecca passatÅ"ti

Idaæ dassanaæ. 

1. Yeca kho keci -sÅmu. 

[BJT Page 252] [\x 252/]     

"CatÆhi bhikkhave sotÃpattiyaÇgehi samannÃgato ariyasÃvako ÃkaÇkhamÃno attanÃvaattÃnaæ
byÃkareyya khÅïanirayomhi. KhÅïatiracchÃnayoni, khÅïapettimisayo,
khÅïÃpÃyaduggativinipÃto, sotÃpannohamasmi avinipÃtadhammo niyato sambodhÅparÃyanÃ
sattakkhattuparamaæ1 deve ca manusse ca sandhÃvitvÃ saæsaritvÃ dukkhassantaæ
karissÃmÅti. Katamehi catÆhi: idha bhikkhave ariyasÃvakassa tathÃgate saddhÃ niviÂÂhÃ
patiÂÂhitÃ virÆÊhÃ mÆlajÃtÃ asaæhÃriyÃ samaïena vÃ brÃhmaïena vÃ devane vÃ mÃrena vÃ
brahmunÃ vÃ kenaci vÃ lekasmiæ saha dhammena. Dhamme kho pana niÂÂhaæ gato hoti.
SvÃkkÃto bhagavatÃ dhamme sandiÂÂhiko akÃliko ehipassiko Åpanayiko paccattaæ veditabbo
vi¤¤Æhi yadidaæ madanimmadano -pe- nirodho nibbÃnaæ. SahadhammiyÃ ko panassa honti
iÂÂhÃ kantÃ piyÃ manÃpÃ gihi ceva pabbajitÃ ca ariya kantehi kho pana sÅlehi samannÃgato
hoti akhaï¬ehi accidedahi asabalehi akammÃsehi bhujissehi vi¤¤Æppasatthehi
aparÃmaÂÂhehi sÃdhisaævattanikehi. Imehikho bhikkhave catÆhi sotÃpattiyaÇgehi
samannÃgato ariyasÃvako ÃkaÇkhamÃno attanÃva attÃnaæ byÃkareyya khÅïanirayomhi
khÅïatiracchÃnayoni, khÅïapettivisayo khÅïÃpÃyaduggativinipÃto sotÃpannohamasmi
avinipÃtadhamme niyato sambodhiparÃyano sattakkhattuparama deve ca manusse ca
sandhÃvitvÃ saæsaritvÃ dukkhassantaæ karissÃmÅ"ti. [PTS Page 170] [\q 170/]      

Idaæ dassanaæ. 

(11) Tattha katamÃ bhÃvanÃ: 

18. "YassindriyÃni2 subhÃvitÃni
Ajjhattaæ bahiddhÃ ca sabbaloke, 
Nibbijjha imaæ paraæ ca lokaæ
KÃlaæ kaÇkhati bhÃvito sa danto3?Ti. 

Ayaæ bhÃvanÃ. 

"CattÃrimÃni bhikkhave dhammapadÃni. KatamÃni cattÃri: anabhijjhÃ dhammapadaæ
abyÃpÃdodhammapadaæ sammÃsati dhammapadaæ sammÃsamÃdhi dhammapadaæ. ImÃni
ko bhikkhave cattÃri dhammapadÃnÅ"ti. 

Ayaæ bhÃvanÃ. 

(12) Tattha katamaæ dassanaæ ca bhÃvanÃ ca: 

19. "Pa¤ca chinde pa¤ca jahe pa¤cacuttari bhÃvaye, 
Pa¤ca saÇgatigo bhikkhu oghatiïïoti vuccatÅ"ti. 

1. Paramo-sÅmu 2. YassindriyÃnÅdha - sÅmu 3. Sudanto-sÅmu. 

[BJT Page 254] [\x 254/]     

"Pa¤ca chinde pa¤ca jahe"ti idaæ dassanaæ. "Pa¤ca cuttari bhÃvaye pa¤ca saÇgÃtigo bhikkhÆ
oghatiïïoti vuccatÅ"ti ayaæ bhÃvanÃ. 

Idaæ dassanaæ ca bhÃvanÃ ca. 

"TÅïimÃni bhikkhave, indriyÃni. KatamÃni tÅïi: ana¤¤Ã ta¤¤assÃmÅtindriyaæ
a¤¤ÃtÃvindriyaæ. 

Katamaæ ca bhikkhave, ana¤¤Ãta¤¤assÃmÅtindriyaæ: idha bhikkhave, bhikkhÆ
anabhisametassa dukkhassaariyasaccassa abhisamayÃya chandaæ janeti vÃyamati viriyaæ
Ãrabhati cittaæ paggaïhÃti padahati, anabhisametassa [PTS Page 171] [\q 171/]     
dukkhasamudayassa ariyasaccassa abhisamayÃya chandaæ janeti vÃyamati viriyaæ Ãrabhati
cittaæ paggaïhÃti padahati, dukkhanirodhassa ariyasaccassa abhisamayÃya chandaæ
janetivÃyamati viriyaæ Ãrabhati cittaæ paggaïhÃti padahati, dukkhanirodha gÃminiyÃ
paÂipadÃyaariyasaccassa abhisamayÃya chandaæ janeti vÃyamati viriyaæ Ãrabhati cittaæ
paggaïhÃta dahati, idaæ bhikkhave, ana¤¤Ãta¤¤assÃmÅtindurirayaæ"ti. 

Idaæ dassanaæ. 

"Katamaæ ca bhikkhave, a¤¤indriyaæ: idha bhikkhave, bhikkhu idaæ dukkhanti yathÃbhÆtaæ
pajÃnÃti, ayaæ dukkhasamudayoti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, ayaæ dukkhanirodhoti yatÃbhÆtaæ
pajÃnÃti, ayaæ dukkhanirodhagÃminÅ paÂipadÃti yathÃbhÆtaæ pajÃnÃti, idaæ bhikkhave,
a¤¤indriyaæ. 

Katamaæ ca bhikkhave, a¤¤ÃtÃvindriyaæ: idha bhikkhave, bhikkhÆ ÃsavÃnaæ khayÃ anÃsavaæ
cetovimuttiæ pa¤¤Ãvumuttiæ diÂÂheva dhamme sayaæ abi¤¤Ã sacchikatvÃ upasampajja
viharati, khÅïÃ jÃti, vusitaæ brahmacariyaæ, kataæ karaïÅyaæ, nÃparaæ itthattÃyÃti pajÃnÃti,
idaæ bhikkhave, a¤¤ÃtÃvindriya"nti. 

Ayaæ bhÃvanÃ. 

Idaæ dassanaæ ca bhÃvanÃ ca. 

(13) Tattha katamaæ sakavacanaæ: 

20. "SabbapÃpassa akaraïaæ kusalassa upasampadÃ, 
Sacittapariyodapanaæ etaæ buddhÃna'sÃsana"nti. 

Idaæ sakavacanaæ. 

"TÅïimÃni bhikkhave bÃlassa bÃlalakkhaïÃni, bÃlanimittÃni bÃlÃpadÃnÃni, yehi bÃlaæ bÃloti
pare sa¤jÃnanti, katamÃni tÅni: bÃlo bhikkhave duccintitacintÅ ca hoti, dubbhÃsitabhÃsÅ ca
hoti, dukkatakammakÃrÅca hoti, imÃni kho bhikkhave tÅïi bÃlassa bÃlalakkhaïÃni
bÃlanimittÃni bÃbÃpadÃnÃni. [PTS Page 172] [\q 172/]      

[BJT Page 256] [\x 256/]     

"TÅïimÃni bhikkhave païatessa paï¬utassa paï¬italakkhaïÃni paï¬itanimittÃni
paï¬itÃpadÃnÃni, yehi paï¬itaæ paï¬itoti pare sa¤jÃnanti. KatamÃni tÅïi: paï¬ito
bhikkhave sucintitacintÅca hoti, subhÃsitabhÃsÅ ca hoti, sukatakammakÃrÅ ca hoti. ImÃni ko
bhikkhave tÅïi paï¬itassa paï¬italakkhaïÃni paï¬itanimittÃni paï¬itÃpadÃnÃnÅ"ti. 

Idaæ sakavacanaæ. 

(14) Tattha katamaæ paravacÃnaæ: 

21. "PaÂhavisamo natthi vÅtthato
Ninno pÃtÃlasamo na cijjati. 
Merusamo natthi unnato
Cakkavatti sadiso natthi poriso"ti. 

Idaæ ravacanaæ. 

"Hotu devÃnaminda, subhÃsitena jayoti. Hotu vepacitti subhÃsitena jayoti. Bhaïa vepacitti,
gÃthanti, atha khe bhikkhave vepavitti asurando imaæ gÃthaæ abhÃsi: 

22. "Bhiyyo bÃlÃ pakujjheyyuæ1 no cassa paÂisedhako, 
TasmÃ bhusena daï¬ena dhÅro bÃlaæ nisedhaye"ti. 

BhÃsitÃya ko pana bhikkhave vepacittinÃ asurindena gÃthÃya asurÃ anumodiæsu devÃ tuïhÅ
ahesuæ. Atha ko bhikkhave vepacitti asurindo sakkaæ devÃnamindaæ etadavoca: bhaïa
devÃnaminda gÃthanti. Atha ko bhikkhave sakko devÃnamindo imaæ gÃthaæ abÃsi: 

23. "Etadeva ahaæ ma¤¤e bÃlassa paÂisedhanaæ, 
Paraæ saækupitaæ ¤atvÃ yo sato upasammatÅ"ti. 
BhÃyitÃya kho bhikkhave sakkena devÃnamÅndena gÃthÃya devÃ anÆvodiæsu, asurÃ
tunhÅahesuæ. Athako bhikkhave sako devÃnamindo vepacitti asurindaæ etadavoca bhaïa
vepacitti gÃthanti. Atha kho bhikkhave vepacitti asurindo imaæ gÃthaæ abhÃsi: 
[PTS Page 173] [\q 173/]      

24. "Etadeva titikkhÃya vajjaæ passÃmi vÃsava, 
YadÃ naæ ma¤¤atÅ bÃlo bhayÃ myÃyaæ titikkhati: 
AjjhÃrÆhati dummedo gova bhÅyo palÃyina"nti. 

1. Pakuppeyyuæ-pu. 

[BJT Page 258] [\x 258/]     

BhÃsitÃya ko pana bhikkhave vepacittinÃ asurindena gÃthÃya asurÃ anumodiæsu,
devÃtuïahÅ ahesuæ athako bhikkhave vepacitti asurindo sakkaæ devÃnamindaæ etadavoca.
Bhaïa devÃnaminda, gÃthanti. Athakho bhikkhave, sakko devÃnamindo imÃgÃtÃya abhÃsi: 

25. "KÃmaæva¤¤atu vÃ mÃ vÃ bhayÃ myÃyaæ titikkhati, 
SadatthaparamÃ atthÃ khantyÃ bhiyo na vijjati. 

26. Yo have balavÃ santo dubbalassa titikkhati. 
TamÃhu paramaæ khantiæ niccaæ dhamati dubbalo. 

27. Abalaæ taæ balaæ Ãhu yassa bÃlabaæla balaæ, 
Balassa dhammaguttassa paÂicattÃ na vijjati. 

28. Tasseva tena pÃpiyo yo kuddhaæ paÂikujjhati, 
Kuddhaæ apaÂikujjhanto saÇgÃmaæ jeti dujjayaæ. 

29. Ubhinnamatthaæ carati attano ca parassa ca, 
Paraæ saækupitaæ ¤atvÃ yo sato upasammati. 

30 Ubhinnaæ tikicchantÃnaæ attano ca parassa ca. 
JanÃ ma¤¤anti bÃloti ye dhammassa akovidÃ"ti. 

"BhÃsitÃsu kho pana bhikkhave, sakkena devÃnamindena gÃthÃsu devÃ anumodiæsu asurÃ
tunhÅ ahesu"nti. 

Idaæ paravacÃnaæ. 

(15) Tattha katamaæ sakavacÃnaæ ca paravacanaæ ca: 

"Ya¤ca pattaæ pa¤ca pattabbaæ ubhayametaæ rajÃnukiïïaæ ÃturassÃnusikkhato. Ye ca
sikkhÃsÃrÃ sÅlaæ vataæ jÅvitaæ brahmacariyaæ upaÂÂhÃnasÃrÃ, ayameko anto. Ye ca
evaævÃdino evaædiÂÂhino natthi kÃmesu dosoti, ayaæ [PTS Page 174] [\q 174/]      dutiyo
anto. Iccete ubho antÃ kamasiva¬henÃ kaÂasiyo diÂÂhiæ va¬¬henti, ete ubho ante
anabhi¤¤Ãya olÅyanti eko atidhÃvanti eke"ti. Idaæ paravacanaæ. 

Ye ca ko te ubho ante abi¤¤Ãya tata; ca na ahesuæ. Te na ca ama¤¤iæsu. VaÂÂaæ tesaæ natthi
pa¤¤ÃpanÃyÃ"ti. 

Idaæ sakavacanaæ

Ayaæ udÃno sakavacanaæ ca paravacanaæ ca. 

[BJT Page 260] [\x 260/]     

"RÃjÃ pasenadi kosalo bhagavantaæ etadavoca: idha mayhaæ bhante, rahogatassa
patisallÅnassa evaæ cetaso paricitakko udapÃdi: kesaæ nu kho piyo attÃ, kesaæ appiyo attÃti.
Tassa mayhaæ bhante etadahosi: ye kho keci kÃyena duccaritaæ caranti vÃcÃya duccaritaæ
caranti manasÃ duccaritaæ caranti, tesaæ appiyo attÃ. Ki¤cÃpi te evaæ vadeyyuæ: 'piyo no
attÃ'ti. Atha ko tesaæ appiyo attÃ. Taæ kissa hetu: ya¤hi appiyo appiyassa karoti. Taæ te
attÃva attano karonti. TasmÃ tesaæ appiyo attÃ. Ye ca kho keci kÃyena sucaritaæ caranti
vÃcÃya sucaritaæ caranti manasÃ sucaritaæ caranti, tesaæ piyo attÃ. Ki¤cÃpi te evaæ vadeyyuæ
'appiyo no attÃ'ti, atha kho tesaæ piyo attÃ. Taæ kissa hetu: yaæ hi piyo piyassa kareyya, taæ
te attanÃva attano karonti, tasmÃ tesaæ piyo attÃ'ti. 

Evametaæ mahÃrÃja, evametaæ mahÃrÃja, ye hi ci mahÃrÃja kÃyena duccaritaæ caranti vÃcÃya
duccaritaæ caranti manasÃ duccaritaæ caranti, tesaæ appiyo attÃ. Ki¤cÃpi te evaæ vadeyyuæ
'piyo no attÃ'ti, atha ko tesaæ appiyo attÃ, taæ kissa hetu: yaæ hi mahÃrÃja, appiyo appiyassa
kareyya, taæ te attanÃva attano karonti, tasmÃ tesaæ appiyo attÃ, ye ca kho keci mahÃrÃja
kÃyena sucaritaæ caranti vÃcÃya sucaritaæ caranti manasÃ sucaritaæ caranti, tesaæ piyo attÃ.
Ki¤cÃpi te evaæ vadeyyuæ 'appiyo no attÃ'ti, atha ko tesaæ piyo attÃ. [PTS Page 175] [\q
175/]      taæ kissa hetu: yaæ hi mahÃrÃja, piyo piyassa kareyya, taæ te attanÃva attano
karonti. TasmÃ tesaæ piyo attÃti. Idamavoca bhagavÃ. Idaæ vatvÃ sugato athÃparaæ
etadavoca satthÃ: 

31. "AttÃna¤ce piyaæ ja¤¤Ã na naæ pÃpena saæyuje, 
Na hi taæ sulabhaæ hoti sukhaæ dukkatakÃrinÃ. 

32. AntakenÃdipannassa jahato mÃnusaæ bhavaæ, 
Kiæ hi tassa sakaæ hoti ki¤ca ÃdÃya gacchati;
Kiæ cassa anugaæ hoti chÃyÃva anapÃyinÅ. 

33. Ubho pu¤¤aæ ca pÃpaæ ca yaæ macco kuruto idha, 
Taæ hi tassa sakaæ hoti taæ ca ÃdÃya gacchati;
Taæ cassa anugaæ hoti chÃyÃva anapÃyinÅ. 

34. TasmÃ kareyya kalyÃïaæ nicayaæ samparÃyikaæ, 
Pu¤¤Ãni paralokasmiæ patiÂÂhÃ honti pÃïÅna"nti. 

Idaæ suttaæ paravacanaæ. AnugÅti sakavacanaæ. 

Idaæ sakavacanaæ ca paravacana¤ca. 

[BJT Page 262] [\x 262/]      
(16) Tattha katamaæ vissajjanÅyaæ: 

Pa¤he pucchite idaæ abhi¤¤eyyaæ idaæ pari¤¤eyyaæ idaæ pahÃtabbaæ idaæ bhÃvetabbaæ
idaæ sacchikÃtabbaæ ime dhammÃ evaæ gahitÃ idaæ phalaæ nibbattayanti tesaæ evaæ
gahitÃnaæ ayaæ attho iti. 

Idaæ vissajjanÅyaæ. 

"UÊÃro buddo bhagavÃ"ti buddhuÊÃrattaæ dhammasvÃkkhÃtataæ saÇghasuppaÂipatti¤ca
ekaæseneva niddise. "Sabbe saÇkhÃrÃ aniccÃ"ti "sabbe saÇkhÃrÃ dukkhÃ"ti "sabbedhammÃ
anattÃ"ti ekaæseneva niddise. Yaæ vÃ pana¤¤ampi evaæ jÃtiyanti. 

Idaæ vissajjanÅyaæ. [PTS Page 176] [\q 176/]      

(17) Tattha katamaæ avissajjanÅyaæ. 

35. "ùkaÇkhato te naradammasÃrathi
DevÃ manussÃ manasÃ micintitaæ. 
Sabbe na ja¤¤Ã1 kasiïÃpi pÃïino santaæ samÃdiæ araïaæ nisevato. 
"Kiæ taæ bhagavÃ ÃkaÇkhati"ti. 

Idaæ avissajjanÅyaæ. 

"Ettako bhagavÃ sÅlakkhandhe2 samÃdhikkhandhe pa¤¤Ãkkhandhe vimuttikkhandhe
vimutti¤Ãïadassanakkhandhe iriyÃyaæ pabhÃve hitesi kÃyaæ karuïÃyaæ iddhiya"nti. 

Idaæ avissajjanÅyaæ. 

"TathÃgatassa bhikkave arahato sammÃsambuddhassa loke uppÃdÃ tiïïaæ ratanÃnaæ
uppÃdo: buddharatanassa dhammaratanassa saÇkharatanassa". 

"Kiæ pamÃïÃni tÅïi ratanÃnÅ"ti idaæ avissajjanÅyaæ buddhavisayo avissajjanÅyo.
Puggalaparopara¤¤utÃ avissajjanÅyÃ. 

"PubbÃ bhikkhave koÂi na pa¤¤Ãyati avijjÃnÅvaranÃnaæ sattÃnaæ taïhÃsaæyojanÃnaæ sakiæ
nirayaæ sakiæ tiracchÃnayoniæ sakiæ pettivisayaæ sakiæ asurayoniæ sakiæ deve sakiæ
manusse sandhÃvataæ saæsarataæ". 

1. Na jÃneyyuæ- aÂÂhakathÃ. 2. SÅlakkhandhena-pu. 

[BJT Page 264] [\x 264/]     

"KatamÃ pubbÃ koÂi"ti avissajjanÅyaæ. "Na pa¤¤ÃyatÅ"ti sÃvakÃnaæ ¤Ãïavekallena.
Duvidhaæ buddhÃnaæ bhagavantÃnaæ desanÃ: attÆpanÃyikÃ ca parÆpanÃyikÃ ca. 'Na
pa¤¤ÃyatÅ'ti parÆpanÃyikÃ; 'natthi khuddhÃnaæ bhagavantÃnaæ appajÃnanÃ'ti1 attupanÃyikÃ;
yathÃ bhagavÃ kokÃlikaæ bhikkhuæ Ãrabbha a¤¤ataraæ bhikkhuæ evamÃha: [PTS Page 177]
[\q 177/]      

'SeyyathÃpi bhikkhu, vÅsatikhÃriko kosalako tilavÃho -penatveva eko abbudo nirayo.
SeyyathÃpi bhikku, vÅsati abbudÃ nirayÃ, evameko nirabbudo nirayo, seyyathÃpi bhikkhu,
vÅsati nirabbudÃ nirayÃ, evameko ababo nirayo seyyathÃpi bhikkhÆ, vÅsati ababÃ nirayÃ,
evameko aÂaÂo nirayo. SeyyathÃpi bhikkhÆ, vÅsati aÂaÂÃ nirayÃ, evameko ahaho nirayo.
SeyyathÃpi bhikkhÆ vÅsati ahahÃ nirayÃ evameko kumudo nirayo. SeyyathÃpi bhikkhÆ,
vÅsati kumudÃ nirayÃ, Êuvameko sogandhiko nirayo, seyyathÃpi bhikkhu, vÅsati sogandhikÃ
nirayÃ, evameko uppalako nirayo. SeyyathÃpi bhikkhÆ, vÅsati uppalakÃ nirayÃ, evameko
puï¬arÅko nirayo. SeyyathÃpi bhikkhÆ, vÅsati puï¬arÅkÃ nirayÃ, evameko padumo nirayo.
Padumaæ kho pana bhikkhu, nirayaæ kokÃliko bhikkhÆ upapanno sÃriputta moggallÃnesu
cittaæ ÃghÃtetvÃ"ti. 

Yaæ vÃ pana ki¤ci bhagavÃ Ãha: ayaæ appameyyo asaækheyyoti, sabbaæ taæ avissajjanÅyantÅ. 

Idaæ avissajjanÅyaæ

(18) Tattha katamaæ vissajjanÅyaæ ca avissajjaniyaæ ca: 

YadÃ so upako ÃjÅvako bhagavantaæ Ãha: "kuhiæ Ãvuso gotama, gamissatÅ"ti. BhagavÃ Ãha: 

36. "BÃhÃïasiæ gamissÃmi Ãhantuæ2 amatadunduhiæ, 
Dhammacakkaæ pavattetuæ loke appativattiya"nti. 

Upako Ãjivako Ãha: "jinoti ko Ãvuso bho gotama paÂijÃnÃsi"ti, bhagavÃ Ãha: 

37. "MÃdisÃ ve jÃnÃ3 honti ye pattÃ Ãsavakkhayaæ, 
JitÃ me pÃpakÃ dhammÃ tasmÃhaæ upakÃ jino"ti. 

1. AvijÃnanÃti-machasaæ. 2. ùhaæ taæ -machasaæ, Ãha¤chaæ-mani, mapÃ, 3. JinÃ ve
mÃdisÃ-sÅmu. 

[BJT Page 266] [\x 266/]     

"Kathaæ jino" "kena jino"ti vissajjanÅyaæ; "katamo jino"ti avissajjanÅyaæ, "katamo
Ãsavakkhayo: rÃgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo"ti vissajjanÅyaæ; kittako Ãsavakkhayo"ti
avissajjanÅyaæ;
[PTS Page 178] [\q 178/]      
Idaæ vissajjanÅya¤ca avissajjanÅya¤ca. 

"Atthi tathÃgato"ti vissajjanÅyaæ; "atthi rÆpaæ"ti vissajjanÅyaæ. "RÆpaæ tathÃgato"ti
avissajjanÅyaæ, "rÆpavÃ tathÃgato"ti avissajjanÅyaæ, "rÆpe vÃ tathÃgato"ti avissajjanÅyaæ,
"tathÃgate rÆpa"nti avissajjanÅyaæ. Evaæ "atthi vedanÃ"ti vissajjanÅyaæ, "vedanaæ tathÃgato"ti
avissajjanÅyaæ, "vedanÃ tathÃgato"ti avissajjanÅyaæ, "vedanÃ vÃ tathÃgato"ti avissajjanÅyaæ,
"tathÃgate veda"nti avissajjanÅyaæ. "Atthi sa¤¤Ãya"ti vissajjanÅyaæ. "Sa¤¤Ãyaæ tathÃgato"ti
avissajjanÅyaæ, "sa¤¤Ã tathÃgato"ti avissajjanÅyaæ, "sa¤a¤e vÃ tathÃgato"ti avissajjanÅyaæ,
"tathÃgate sa¤¤Ã"nti avissajjanÅyaæ. Atthi saækhÃraæ"ti vissajjanÅyaæ. "SaækhÃraæ tathÃgato"ti
avissajjanÅyaæ, "saækhÃrÃ tathÃgato"ti avissajjanÅyaæ. "SaækhÃre vÃ tathÃgato"ti
avissajjanÅyaæ, "tathÃgate saækÃra"nti avissajjanÅyaæ, atthi vi¤¤Ãïa"nti villajjanÅyaæ.
"Vi¤¤Ãïaæ tathÃgato"ti avissajjanÅyaæ, vi¤¤ÃïavÃ tathÃgato"ti avissajjanÅyaæ, vi¤¤Ãïe
tathÃgato"ti avissajjanÅyaæ, "tathÃgate vi¤¤Ãïa"nti avissajjanÅyaæ. "A¤¤ata; rÆpena
tathÃgato"ti avissajjanÅyaæ, a¤¤atra vedanÃya tathÃgato"ti avissajjanÅyaæ, a¤¤ata; sa¤¤Ãya
tathÃgato"ti avissajjanÅyaæ, a¤¤atrasaÇkhÃrehi tathÃgato"ti avissajjanÅyaæ, a¤¤atra vi¤¤Ãïena
tathÃgato"ti avissajjanÅyaæ, "ayaæ so tathÃgato arÆpako avedanako asa¤¤ako
asaÇkhÃrakoavi¤¤Ãïako"ti avissajjanÅyaæ. 

Idaæ vissajjanÅya¤ca avissajjanÅya¤ca. 

"Passati bhagavÃ dibbena cakkhunÃ visuddhena atikkantamÃnusakena satto cavamÃne
upapajjamÃne (evaæ sabbaæ) hÅne païÅte suvaïïe dubbaïïe sugate duggate
yathÃkammÆpage satte pajÃnÃti: vissajjanÅyaæ. "Katame sattÃ' katamo tathÃgato"ti
avissajjanÅyaæ. 

Idaæ vissajjanÅya¤ca avissajjanÅya¤ca. 

"Atthi tathÃgato"ti vissajjanÅyaæ, "atthi tathÃgato parammaraïÃ"ti avissajjanÅyaæ. 

Idaæ vissajjanÅyaæ ca avissajjanÅyaæ ca. 

(19) Tattha katamaæ kammaæ: 

38. "AntakenÃdipannassa jahato mÃnusaæ bhavaæ, 
Kiæ hi tassa sakaæ hoti ki¤ca ÃdÃya gacchati;
Ki¤cassa anugaæ hoti chÃyÃva anapÃyinÅ"

39. "Ubho pu¤¤a¤ca pÃpaæ ca yaæ macco kurute idha, 
Taæ hi tassa sakaæ hoti taæ ca ÃdÃyagacchati;
Ta¤cassa anugaæ hoti chÃyÃva anapÃyinÅ"ti. 

Idaæ kammaæ. 

[BJT Page 268] [\x 268/]     

"Punaca paraæ bhikkhave, bÃlaæ pÅÂhasamÃrÆÊhaæ vÃ [PTS Page 179] [\q 179/]     
ma¤casamÃrÆÊhaæ vÃ chamÃya1 vÃ semÃnaæ, yÃnissa pubbe pÃpakÃni kammÃni katÃni
kÃyena duccaritÃni vÃcÃya duccaritani manasÃ duccaritÃni, tÃnissa tamhi samaye olambanti
ajjeddhÃlambanti abhippalambanti. SeyyathÃpi bhikkhave, mahantÃnaæ2 pabbatakÆÂÃnaæ
chÃyÃ sÃyanhasamayaæ paÂhaviyÃ olambanti ajjholambanti abippalambanti, evameva ko
bhikkhave bÃlaæ pÅÂhasamÃrÆÊhaæ vÃ ma¤casamÃrÆÊhaæ vÃ chamÃya1 vÃ semÃnaæ yÃnissa
pubbe pÃpakÃni kammÃni katÃni kÃyena duccaritÃni vÃcÃya duccaritÃni manasÃ duccaritÃni,
tÃnissa tamhi samaye olambanti ajjholambanti abippalampanti. Tata; bhikkhave bÃlassa evaæ
heti: akataæ vata me kalyÃïaæ akataæ kusalaæ akataæ bhÅruttÃïaæ, kataæ pÃpaæ kataæ
luddaæ kataæ kibbisaæ, yÃ ca hoti3 akatakalyÃïÃnaæ akatakusalÃnaæ akatabhÅruttÃïÃnaæ
katapÃpÃnaæ kataluddÃnaæ katakibbisÃnaæ gati, taæ gatiæ pecca gacchÃmÅti so socati
kilamati paridevati urattÃÊiækandati sammohaæ ÃpajjatÅti. 

Punaca paraæ bhikkhave, paï¬itaæ pÅÂhasamÃrÆÊhaæ vÃ ma¤casamÃrÆÊhaæ vÃ chamÃya vÃ
semÃnaæ, yÃnissa pubbe kalyÃïÃni kammÃni katÃni kÃyena sucaritÃni vÃcÃya sucaritÃ
manasÃ sucÃritÃni, tÃnissa tamhi samaye olambanti ajjholambanti abhippalambanti. Evameva
kho bhikkhave paï¬itaæ pÅÂhasamÃrÆÊhaæ vÃ ma¤casamÃrÆÊhaæ vÃ chamÃya vÃ semÃnaæ
yÃnissa pubbe kalyÃïÃni kammÃni katÃni kÃyena sucaritÃni vÃcÃya sucaritÃni manasÃ
sucaritÃni, tÃnissa tamhi samaye olambanti ajjholambanti abhippalambanti. Tata;. Bhikkhave
paï¬itassa evaæ hoti: akataæ vata me pÃpaæ akataæ luddaæ akataæ kibbisaæ kataæ kalyÃïaæ
kataæ kusalaæ kataæ bÅruttÃïaæ, yÃ ca hoti3 pÃpÃnaæ akataluddÃnaæ akatakibbisÃnaæ
katakalyÃïÃnaæ katakusalÃnaæ katabhÅruttÃïÃnaæ gati, taæ gatiæ pecca gacchÃmÅti. So na
socati na kilamati na paridevati na urattÃÊiæ kandati na sammohaæ Ãpajjati kataæ me
pu¤¤aæ akataæ pÃpaæ, yÃ bhavissati gati akatapÃpassa akataluddassa akatakibbisassa
katapu¤¤assa katakusalassa katabhÅruttÃïassa, taæ pecca gatiæ gacchÃmÅti vippaÂisÃro na
jÃyati. AvippaÂisÃrino. Ko bhikkhave itthiyÃvÃ purisassa vÃ gihÅno vÃ pabbajitassa vÃ
bhaddakaæ maraïaæ bhaddikÃ kÃlakiriyÃti vadÃmÅti. 

Idaæ kammaæ. 

"TÅïimÃni bhikkhave duccaritÃni, katamÃni tÅïi: kÃyaduccaritaæ vacÅduccaritaæ
manoduccaritaæ. ImÃni kho bhikkhave tÅïi duccaritÃni. 

1. ChamÃyaæ -machasaæ. 2. Mahataæ -machasaæ. 3. YÃvatÃ hoti -sÅmu, machasaæ

[BJT Page 270] [\x 270/]     

TÅnimÃni bhikkhave, sucaritÃni. KatamÃni tÅïi9 kÃyasucaritaæ vacÅsucaritaæ mano
sucaritaæ. ImÃni ko bhikkhave, tÅïi sucaritÃnÅ"ti. 

Idaæ kammaæ. 
(20) Tattha katamo vipÃko: 

"LÃbhÃ vo bhikkhave, suladdhaæ vo bhikkhave khano vo paÂiladdho brahmacariyavÃsÃya,
diÂÂhÃ mayÃ bhikkhave, cha phassajayatanikÃ nÃma nirayÃ, tattha yaæ ki¤ca cakkhunÃ rÆpaæ
passati aniÂÂharÆpaæ yeva passati neÂa iÂÂharÆpaæ, akantarÆpaæ yeva passati no kantarÆpaæ,
amanÃparÆpaæyeca passati no manÃparÆpaæ, yaæ ki¤ci sotena saddhaæ vijÃnÃti
aniÂÂhasaddhaæ yeva vijÃnÃti no iÂÂhasaddhaæ, akantasaddhaæ yeva vijÃnÃti no kanta
saddhaæ, amanÃpa dhammaæ yeva vijÃnÃti, no manÃpasaddhaæ yaæ ki¤ci ghÃnena gandhaæ
vijÃnÃti aniÂÂhagandhaæ yeva vijÃnÃti no iÂÂharÆpaæ, akantadhammaæ yeva vijÃnÃti no
kantagandhaæ, amanÃpa gandhaæ yeva vijÃnÃti, no manÃpagandhaæ, yaæ ki¤ci jivhÃya rasaæ
vijÃnÃti aniÂÂha rasaæ yeva vijÃnÃti no iÂÂharasaæ, akantarasaæ yeva vijÃnÃti no kantarasaæ,
amanÃpa rasaæ yeva vijÃnÃti, no manÃparasaæ. Yaæ ki¤ci kÃyena phoÂÂhabbaæ vijanÃti
aniÂÂhaphoÂÂhabbaæ yeva vijÃnÃti no iÂÂhaphoÂÂhabbaæ akantaphoÂÂhabbaæ yeva vijÃnÃti
no kantaphoÂÂhabbaæ, amanÃpa phoÂÂhabbaæ yeva vijÃnÃti, no manÃpadhammaæ, yaæ ki¤ci
manasÃ dhammaæ vijÃnÃti aniÂÂhadhammaæ yeva vijÃnÃti no iÂÂhadhammaæ,
akantadhammaæ yeva vijÃnÃti no kantadhammaæ, amanÃpa dhammaæ yeva vijÃnÃti, no
manÃpadhammaæ lÃbhÃ [PTS Page 181] [\q 181/]      vo bhikkhave, suladdhaæ vo
bhikkhave, khano vo paÂiladdho brahmacariyavÃsÃya. 

DiÂÂhÃ mayÃ bhikkhave, cha phassÃyatanikÃ nÃma saggÃ. Tattha yaæ ki¤ci cakkunÃ rÆpaæ
passati iÂÂharÆpaæyeva passati no aniÂÂharÆpaæ, kantarÆpaæyeva passati no akantarÆpaæ,
manÃparÆpaæyeva passati no amanÃparÆpaæ, yaæ ki¤ci sotena saddaæ suïÃti
iÂÂhadhammaæyeva vijÃnÃti no aniÂÂhasaddaæ, kantasaddhaæyeva vijÃnÃti no akanta
saddhaæ, manÃpasaddhayeva vijÃnÃti no amanÃpa saddhaæ, yaæ ki¤ci ghÃnena gandhaæ
suïÃti iÂÂhaghandhaæyeva vijÃnÃti no aniÂÂhaghandhaæ, kantaghandhaæyeva vijÃnÃti no
akantagandhaæ, manÃpagandhaæyeva vijÃnÃti no amanÃpaghandhaæ, yaæ ki¤ci jivhÃya rasaæ
suïÃti iÂÂharasaæyeva vijÃnÃti no aÂiÂÂharasaæ, kantarasaæyeva vijÃnÃti no akanta rasaæ,
manÃparasaæyeva vijÃnÃti no amanÃparasaæ, yaæ ki¤ci kÃyena phoÂÂhabbaæ suïÃti
iÂÂhaphoÂÂhabbaæyeva vijÃnÃti no aniÂÂhaphoÂÂhabbaæ, kantaphoÂÂhabbaæyeva vijÃnÃti no
akantaphoÂÂhabbaæ, manÃpaphoÂÂhabbaæyeva vijÃnÃti no amanÃpaphoÂÂhaæ, yaæ ki¤ci
manasÃ dhammaæ vijÃnÃti iÂÂhadhammaæyeva vijÃnÃti no aÂiÂÂhadhammaæ,
kantadhammaæyeva vijÃniti no akanta dhammaæ, manÃpadhammaæyeva vijÃnÃti no
amanÃpadhammaæ, lÃbhÃ vo bhikkhave, suladdhaæ vo bhikkhave, khano vo paÂiladdho
brahmacariya vÃsÃyÃ"ti

Ayaæ vipÃko. 

40. "SaÂÂhi vassasahassÃni paripuïïÃni sabbaso, 
Niraye paccamÃnÃnaæ kadÃ anto bhavissati. 

41. Natthi anto kuto anto na anto pati dissati, 
TadÃ hi pakataæ pÃpaæ mama1 tuyhaæ ca mÃrisÃ"ti. 

Ayaæ vipÃko. 

(21) Tattha katamaæ kammaæ ca vipÃkoca: 

42. "AdhammacÃrÅ hi naro pamatto
Yahiæ yahiæ gacchati duggatiæ yo, 
So naæ adhammo carito hanÃti
Sayaæ gahÅto yathÃ kaïhasappo"

1. Mamaæ-jÃtaka. 

[BJT Page 272] [\x 272/]     

43. "Na hi dhammo adhammo ca abho samavipÃkino, 
Adhammo nirayaæ neti dhammo pÃpeti suggatiæ"

Idaæ kammaæ ca vipÃko ca. 

"MÃ bhikkave pu¤¤Ãnaæ bhÃyittha, sukhassetaæ bhikkhave, adhivacanaæ iÂÂhassa kantassa
piyassamanÃpassa [PTS Page 182] [\q 182/]      yadidaæ pu¤¤ÃnÅti. AbhijÃnÃmi ko panÃhaæ
bhikkhave, dÅgharattaæ katÃnaæ pu¤¤Ãnaæ dÅgharattaæ1 iÂÂhaæ kantaæ piyaæ manÃpaæ
vipÃkaæ paccanubhÆtaæ satta vassÃni mettacittaæ bhÃvetvÃ satta saævaÂÂavivaÂÂakappe na
imaæ lokaæ punarÃgamÃsiæ, sÃvaÂÂamÃne sudaæ2 bhikkhave, kappe ÃbhassarÆpago homi,
vivaÂÂamÃne kappe su¤¤aæ brahmavimÃnaæ upapajjÃmi, tata; sudaæ2 bhikkhave, brahmÃ
homi mahÃbrahmÃ abibhu anabhibhuto a¤¤adatthu daso vasavattÅ. Chattiæsakkhattuæ kho
panÃhaæ bhikkhave, sakko ahosiæ devÃnamindo. Anekasatakkhattuæ rÃjÃ ahosiæ cakkavattÅ
dhammiko dhammarÃjÃ cÃturanto vijitÃvÅ janapadatthÃvariyappatto sattaratanasamannÃgato
ko pana vÃdo padesarajjassa. 

Tassa mayhaæ bhikkheve, etadahosi: kissa nu kho me idaæ kammassa phalaæ kissa
kammassa vipÃko yenÃhaæ etarahi evaæ mabhiddhiko evaæ mahÃnubhÃvoti. Tassa mayhaæ
bhikkhavo, etadahosi: tiïïaæ kho me idaæ kammÃnaæ phalaæ tiïïaæ kammÃnaæ vipÃko
yenÃhaæetarahi evaæ mahiddhiko evaæ mahÃnubhÃvo, seyyathÅdaæ: dÃnassa damassa
saæyamassÃti. 

Tattha ya¤ca dÃnaæ ye ca damo ye ca saæyamo, idaæ kammaæ. Yo tappaccayÃ vipÃko
paccanubhuto, ayaæ vipÃko. 

TathÃ "cullakammavibhaÇgo" vattabbo, yaæ subhassa mÃïavassa todeyya puttassa desitaæ.
Tattha ye dhammÃ appÃyukadighÃyukatÃya saævattanti, bavhÃbÃdhaappÃbÃdhatÃya -
appesakkha mahesakkhatÃyadubbaïïa suvaïïatÃyanÅcakulikauccÃkulikatÃya - appabhoga
mahÃ bhogatÃyaduppa¤¤apa¤¤ÃvantatÃya [PTS Page 183] [\q 183/]      ca saævattanti, idaæ
kammaæ. YÃ tattha appÃyukadÅghÃyukatÃ saævattanti, bavhÃbÃdhaappÃbÃdhatÃya -
appesakkha mahesakkhatÃyadubbaïïa suvaïïatÃyanÅcakulikauccÃkulikatÃya - appabhoga
mahÃ bhogatÃyaduppa¤¤apa¤¤ÃvantatÃ, ayaæ vipÃko

Idaæ kammaæ ca vipÃko ca. 

(22) Tattha katamaæ kusalaæ: 

44 "VÃcÃnurakkhÅ manasÃ susaævito
KÃyena ca akusalaæ na3 kayirÃ, 
Ete tayo kammapathe visodhaye
ùrÃdhaye maggaæ isippavedita"nti. 

Idaæ kusalaæ. 

1. DÅgharattaæ- katthaci Ænaæ. 2. SudÃhaæ-sÅmu. 3. NÃ kusalaæ-machasaæ

[BJT Page 274] [\x 274/]     
45Ga "yassa kÃyena vÃcÃya manasÃ natthi dukkaÂaæ, 
Saævutaæ tÅhi ÂhÃnehi tamahaæ brÆmi brahmaïa"nti. 

Idaæ kusalaæ. 
"TÅnimÃni bhikkhave, kusalamulÃni. KatamÃni tÅïi: alobho kusalamÆlaæ adoso kusalamÆlaæ
amoho kusalamÆlaæ. ImÃni kho bhikkhave, tÅïi kusalamÆlÃnÅ"ti

Idaæ kusalaæ. 

"VijjÃ bhikkhave, pubbaÇgamÃ kusalÃnaæ dhammÃnaæ samÃpattiyÃ anvadeva1 hiri¤ca
otappaæcÃ"ti. 

Badaæ kusalaæ. 

(23) Tattha katamaæ akusalaæ: 

46. "Yassa accantadussÅlyaæ mÃluvÃ sÃlamivotataæ, 
Karoti so tathattÃnaæ yathÃ naæ icchati diso"ti. 

Idaæ akusalaæ. 

47. "AttanÃ hi kataæ pÃpaæ2 attaja attasambhavaæ, 
Abhimatthati dummedhaæ vajiraæ vasmamayaæ maïiæ"ti. 

Idaæ akusalaæ. [PTS Page 184] [\q 184/]      

48. Dasa kammapathe niseviya
AkusalÃ kusalehi vicaccitÃ, 
GarahÃ bhavanti devate, 
BÃlamatÅ nirayesu paccare"ti. 

Idaæ akusalaæ. 

"TÅnimÃni bhikkhave akusalamÆlÃni. KatamÃni tÅïi: lobho akusalamÆlaæ doso
akusalamÆlaæmoho akusalamÆlaæ. ImÃni kho bhikkhave tÅïi akusalamÆlÃnÅ"ti. 

Idaæ akusalaæ. 

(24) Tattha katamaæ kusalaæ ca akusalaæ ca: 

49. "YÃdisaæ vapate bÅjaæ tÃdisaæ harate phalaæ, 
KalyÃïakÃrÅ kalyÃïaæ pÃpakÃrÅca pÃpaka"nti. 

1. Anudeva -machasaæ, saæni. 2. AttanÃ'ca kataæ kammaæ - dhammapada

[BJT Page 276] [\x 276/]     

Tattha yaæ Ãha: "kalyÃïakÃrÅ kalyÃïa"nti idaæ kusalaæ, yaæ Ãha: "pÃpakÃrÅ ca pÃpakaæ"tÅ
idaæ akusalaæ. 

Idaæ kusalaæ ca akusalaæ ca. 

50. "Subhena kammana vajanti suggatiæ
ApÃyabhumiæ asubhena kammunÃ, 
KhayÃ ca kammassa vimuttacetaso
Nibbanti te jotirivindhanakkhayÃ". 

Tattha yaæ Ãha: subhena kammena vajanti suggati"nti idaæ kusalaæ, yaæ Ãha:
"apÃyabhÆmiæasubhena kammunÃ"ti idaæ akusalaæ. 

Idaæ kusala¤ca akusala¤ca. 

(25) Tattha katamaæ anu¤¤Ãtaæ: 
51. "YathÃpi bhamaro pupphaæ vaïïagandhaæ aheÂhayaæ, 
Paleti rasamÃdÃya evaæ game munÅ care"ti. 

Idaæ anu¤¤Ãtaæ. [PTS Page 185] [\q 185/]      

TÅïimÃni bhikkhave, bhikkhÆnaæ karaïÅyÃni. KatamÃni tÅïi: idha bhikkhave, bhikkhu
pÃtimokkha saævarasaævuto viharati ÃcÃragocara sampanno aïumattesu vajjesu
bhayadassÃvÅ samÃdÃya sikkhati sikkhÃ padesu, kÃyakammavacÅkammena samannÃgato
kusalena parisuddhÃjÅvo, Ãraddhaviriyo kho pana hoti, thÃmavÃ daÊhaparakkamo
anikkhittadhÆro akusalÃnaæ dhammÃnaæ pahÃnÃya kusalÃnaæ dhammÃnaæ bhÃvanÃya
sacchikiriyÃya, pa¤¤avÃ kho pana hoti udayabbayagÃminiyÃ pa¤¤Ãya samannÃgato ariyÃya
nibbedikÃya sammÃdukkhakkhayagÃminiyÃ. ImÃni ko bhikkhave bhikkhÆnaæ tÅïi
karaïiyÃnÅ"ti. 

Idaæ anu¤¤Ãtaæ. 

"Dasa ime bhikkhave, dhammÃ pabbajitena abhiïhaæ paccavekkhitabbÃ. Katame dasa:
vevaïïiyamhi ajjhÆpagatoti. Pabbajitena abhiïhaæ paccavekkhitabbaæ sabbehi me piyehi
manÃpehinÃnÃbhÃvo vinÃbhÃvoti, pabbajitena abhiïhaæ paccavekkhitabbaæ; kammassa
kobamhi kammadÃyÃdo kammayoni kammabandhu kammapaÂisarano yaæ kammaæ
karissÃmi kalyÃïaæ vÃ pÃpakaæ vÃ tassa dÃyÃdo bhavissÃmÅti pabbajitena abhiïhaæ
paccavekkhitabbaæ; kathamibhÆtassa merattiædivÃ vÅtipatantÅti pabbajitena abhiïhaæ
paccavekkhitabbaæ; kacci nu khohaæ su¤¤ÃgÃre abhiramÃmÅti pabbajitena abhiïhaæ
paccavekkhitabbaæ atthinukho me uttaramanussadhammÃ alamariya¤Ãïadassanaviseso
adhigato, sohaæ pacchime kÃle sabrahmacÃrÅhi puÂÂho na maÇkubhavissÃmÅti pabbajitena
abhiïhaæ pacacavekkhitabbaæ;ime kho bhikkhave, dasa dhammÃ pabbajitena abhiïhaæ
paccavekkhitabbÃ"ti. 

Idaæ anu¤¤Ãtaæ. 

"TiïimÃni bhikkhave karaïÅyÃti. KatamÃni tÅïi: kÃyasucaritaæ vacÅsucaritaæ
manosucaritaæ. ImÃni ko bhikkhave tÅïi karaïÅyÃnÅ"ti

Idaæ anu¤¤Ãtaæ. 

[BJT Page 278] [\x 278/]     

(26) Tattha katamaæ paÂikkhittaæ: 
52. "Natti puttasamaæ pemaæ natthi gosamitaæ dhanaæ, 
Natthi suriyasamÃ ÃbhÃ samuddaparamÃ sarÃ"tÅ. 

BhagavÃ Ãha: 

53. 'Natthi attasamaæ pemaæ natthi dha¤¤asamaæ dhanaæ, 
Natthi pa¤¤ÃsamÃ ÃbhÃ vuÂÂhi ve paramÃ sarÃ"ti. 
Ettha yaæ purimakaæ, idaæ paÂikkhittaæ. [PTS Page 186] [\q 186/]      

"TÅnimÃni bhikkhave, akaraïÅyÃni. KatamÃni tÅïi: kÃyaduccaritaæ vacÅduccaritaæ
manoduccaritaæ. ImÃni kho bhikkhave, tÅïi akaraïiyÃnÅ"ti. 

IdaæpaÂikkhittaæ. 

(27) Tattha katamaæ anu¤¤Ãtaæ ca paÂikkhittaæ ca: 

54. "KiæsÆdha bhÅtÃ janatÃ anekÃ
Maggo ca nekÃyatano1 pavutto, 
PucchÃmi taæ gotama bhÆripa¤¤a, 
Kismiæ Âhito paralokaæ na bhÃye"ti. 
55. "VÃcaæ mana¤ca païidhÃya sammÃ
KÃyena pÃpÃni akubbamÃno, 
BavhannapÃnaæ gharamÃvasanto
Saddho mudu saævibhÃgÅ vada¤¤Æ;
Etesu dhammesu Âhito catusu
Dhamme Âhito paralokaæ na bhÃye"ti. 

Tattha yaæ Ãhaæ: "vÃvaæ manaæ ca païidhÃya sammÃ"ti idaæ anu¤¤Ãtaæ; "kÃyena pÃpÃni
akubbamÃno"ti idaæ paÂikkhittaæ; "bavhannapÃnaæ gharamÃvasanto saddho mudÆ
saævibhÃgÅ vada¤¤Æ etesu dhammesu Âhito catusu dhamme Âhito paralokaæ na bhÃye"ti
idaæanu¤¤Ãtaæ;

Idaæ anu¤¤Ãta¤ca paÂikkhittaæ ca. 

56. "SabbapÃpassa akaranaæ kusalassa upasampadÃ, 
Sacittapariyodapanaæ etaæ buddhÃnasÃsanaæ"


Tattha yaæ Ãha: "sabbapÃpassa akaraïa"nti idaæ paÂikkhittaæ, yaæ Ãha: "kusalassa
upasmapadÃ"ti idi anu¤¤Ãtaæ. 

Idaæ anu¤¤Ãtaæ ca paÂikkhittaæ ca. 

1. NekÃyatanaæ -saæni. 

[BJT Page 280] [\x 280/]     

"KÃyasamÃcÃrampahaæ devÃnamunda, duvidhena vadÃmi: sevitabbampi asevitabbampati.
VacÅsamÃcÃrampahaæ [PTS Page 187] [\q 187/]      devÃnaminda, duvidhena vadÃmi:
sevitabbampi asevitabbampÅti, pariyesanampabhaæ devÃnaminda, dÆvidhena vadÃmi:
sevitabbampi asevitabbampÅti

KÃyasamÃcÃrampahaæ devÃnaminda, dÆvidhena vadimi: sevitabbampi asevitabbampÅti. Iti
khopanetaæ vuttaæ, ki¤ceta paÂicca vuttaæ: yathÃrÆpa¤ca kho kÃyasamÃcÃraæ sevatoakusalÃ
dhammÃ abhiva¬¬hanti kusalÃ dhammÃ parihÃyanti, evarÆpo kÃyasmÃcÃro na sevitabbo,
tattha yaæ ja¤¤Ã kÃyasamÃcÃraæ imaæ kho me kÃyasamÃcÃraæ sevato akusalÃ dhammÃ
parihÃyanti kusalÃ dhammÃ abiva¬henti, evarÆpo kÃyasamÃcÃro sevitabbo.
KÃyasamÃcÃrampahaæ devÃnaminda duvidhena vadÃmi: sevitabbampi asevitabbampi iti
yantaæ vuttaæ, idametaæ paÂicca vuttaæ. VacÅsamÃcÃrampahaæ devÃnaminda, duvidhena
vadÃmi: sevitabbampi asevitabbampiti, parayesanampahaæ devÃnaminda, duvidhena
vadÃmi: sevitabbampi asevitabbampÅti. 
Pariyesanampahaæ devÃnaminda, dÆvidhena vadimi: sevitabbampi asevitabbampÅti. Iti
khopanetaæ vuttaæ, ki¤ceta paÂicca vuttaæ: yathÃrÆpa¤ca kho pariyesanaæ sevato akusalÃ
dhammÃ abhiva¬¬hanti kusalÃ dhammÃ parihÃyanti, evarÆpÃ pariyesanÃ na sevitabbo,
tattha yaæ ja¤¤Ã pariyesanaæ imaæ kho me pariyesanaæ sevato akusalÃ dhammÃ parihÃyanti
kusalÃ dhammÃ abhiva¬¬hantÅti, evarÆpÃ pariyesanÃ sevitabbÃ. Pariyesanampahaæ
devÃnaminda duvidhena vadÃmi: sevitabbampi asevitabbampi iti yantaæ vuttaæ, idametaæ
paÂicca vuttaæ. 

Tathe yaæ Ãha: "sevitabbampÅ"ti idaæ anu¤¤Ãtaæ. Yaæ Ãha: "na sevitabbampi"ti
idaæpaÂikkhittaæ. 

Idaæ anu¤¤Ãtaæ ca paÂikkittaæ ca. [PTS Page 188] [\q 188/]      

(28) Tattha katamo thavo: 

57 "MaggÃnaÂÂhaÇgito seÂÂho saccÃnaæ caturo padÃ, 
VirÃgo seÂÂho dhammÃnaæ dvipadÃnaæ ca cakkhumÃ"ti. 

Ayaæ thavo. 

"TÅïimÃni bhikkhave, aggÃni, katamÃni tÅïi: yÃvatÃ bhikkhave sattÃ apadÃ vÃ dvipadÃ vÃ
catuppadÃ vÃ bahuppadÃ vÃ rÆpino vÃ arÆpino vÃ sa¤¤ino vÃ asa¤¤ino nevasa¤¤inÃsa¤¤ino
vÃ, tathÃgato tesaæ aggamakkhÃyati seÂÂhamakkhÃyati pavaramakkhÃyati, yadidaæ arahaæ
sammÃsambuddho. 

YÃvatÃ bhikkhave, dhammÃnaæ païïatti saÇkhatÃnaæ vÃ asaÇkhatÃnaæ vÃ virage tesaæ
dhammÃnaæ aggamakkhÃyati seÂÂhamakkhÃyati pavaramakkhÃyati, yadidaæ
madanimmadano -pe-nirodho nibbÃnaæ. 

[BJT Page 282] [\x 282/]     

YÃvatÃ bhikkhave, saÇghÃnaæ païïatti gaïÃnaæ païïatti mahÃjanasannipÃtÃnaæ païïatti
tathÃgatasÃvakasaÇkho tesaæ aggamakkhÃyati seÂÂhamakkhÃyati pavaramakkhÃyati yadidaæ
cattÃri purisa yugÃni aÂÂhapurisapuggalÃ esa bhagavato sÃvakasaÇgho, Ãhuneyyo pÃhuneyyo
dakkhiïeyyo a¤jalikaraïÅyo anuttaraæ pu¤¤akkhettaæ lokassÃ"ti. 

58. "Sabbalokuttaro satthÃ dhammo ca kusalakkhato, 1
Gaïo ca narasÅhassa tÃni tÅïi visissare. 

59. Samaïapadumasa¤¤ayo gaïo
Dhammavaro ca vudÆna sakkato, 
Naravaradamako ca cakkhumÃ
TÃni tÅïi lokassa uttarÅ. 
60. SatthÃ ca appaÂisamo
Dhammo ca sabbo nirÆpadÃho, 
Ariyeca gaïavaro
TÃni khalu visissare tÅïi. 

61. SaccanÃmo jino khemo
SabbÃbhibhu saccadhammo, nattha¤¤o tassa uttarÅ
AriyasaÇgho niccaæ vi¤¤Æna pÆjito
[PTS Page 189] [\q 189/]      tÃni tÅïi lokassa uttari. "

62. "EkÃyanaæ jÃtikhayantadassÅ
Maggaæ pajÃnÃti hitÃnukampÅ, 
Etena maggena tariæsu pubbe
Tarissanti ye ca2 taranti oghaæ. 
Taæ tÃdisaæ devamanussaseÂÂhaæ
SattÃ namassanti visuddhipekkhÃ"ti. 

Ayaæ thavo'ti. 

Tattha lokiyaæ suttaæ dvÅhi suttehi niddisitabbaæ: saækilesa bhÃgiyena ca
vÃsanÃbhÃgiyenaca. Lokuttarampi suttaæ tÅhi suttehi niddisitabbaæ: dassanabhÃgiyena ca
BhÃvanÃbhÃgiyena ca asekha bhÃgiyena ca. Lokiya¤ca lokuttara¤ca yasmiæ sutte yaæ
yaæpadaæ dissati saækilesabhÃgiyaæ vÃsanÃbhÃgiyaæ vÃ, tena tena lokiyanti niddisitabbaæ,
dassanabhÃgiyaæ vÃ bhÃvanÃbhÃgiyaæ vÃ asekkhabhÃgiyaæ vÃ yaæ yaæ padaæ dissati, tena
tena lokuttaranti niddisitabbaæ. 

VÃsanÃbhÃgiyaæ suttaæ saækilesabhÃgiyassa suttassa nigghÃtÃya, dassanabhÃgiyaæ suttaæ
vÃsanÃbhÃgiyassa suttassa nigghÃtÃya, dassana bhÃgiyaæ suttaæ vÃsanÃbhÃgiyassa suttassa
paÂinissaggÃya. BhÃvanÃbhÃgiyaæ suttaæ dassanabhÃgiyassa suttassa paÂinissaggÃya,
asekkhabhÃgiyaæ suttaæ bhÃvanÃbhÃgiyassa suttassa paÂinissaggÃya, asekkhabhÃgiyaæ
suttaæ duÂÂhadhammasukhavihÃratthaæ. 

1. Kusalamakkhato-sÅmu 2. Ye cÃpi - sÅmu 
[BJT Page 284] [\x 284/]     

Lokuttaraæ suttaæ sattÃdhiÂÂhÃnaæ chabbÅsatiyÃ puggalehi niddisitabbaæ. Te tÅhi suttehi
samanvesitabbÃ: dassanabhÃgiyena bhÃvanÃbhÃgiyena asekkhabhÃgiyena cÃti. 

Tattha dassanabhÃgiyaæ suttaæ pa¤cahi puggalehi niddisitabbaæ: ekabÅjinÃ kolaækolena
sattakkhattuparamena saddhÃnusÃrinÃ dhammÃnusÃrinÃ cÃti. DassanabhÃgiyaæ suttaæ imehi
pa¤cahi puggalehi niddisitabbaæ. BhÃvanÃbhÃgiyaæ suttaæ dvÃdasahi puggalehi
niddisitabbaæ: sakadÃgÃmiphalasaccikiriyÃya paÂipannena, sakadÃgiminÃ,
anÃgÃmiphalasacchikiriyÃya paÂipannena, [PTS Page 190] [\q 190/]      anÃgÃminÃ,
antarÃparinibbÃyinÃ, upahaccaparinibbÃyinÃ, asaÇkhÃraparinibbÃyinÃ,
sasaÇkhÃraparinibbÃyinÃ, uddhaæ sotena akaïiÂÂhagÃminÃ, saddhÃvimuttena,
diÂÂhippattena, kÃyasakkhinÃ cÃti. BhÃvanÃbhÃgiyaæ suttaæ imehi dvÃdasahi puggalehi
niddisitabbaæ. AsekhabhÃgiyaæ suttaæ navahi puggalehi niddisitabbaæ: saddhÃvimuttena,
pa¤¤Ãvimuttena, su¤¤atavumuttena, animitta vimuttena, appaïihitavimuttena,
ubhatobhÃgavimuttena, samasÅsinÃ, paccekabuddhasammÃsambuddhehi cÃti.
AsekkhabhÃgiyaæ suttaæ imehi navahi puggalehi niddisitabbaæ. Evaæ lokuttaraæ suttaæ
sattÃdhiÂÂhÃnaæ imehi chabbÅsatiyÃ puggalehi niddisitabbaæ. 

Lokiyaæ suttaæ sattÃdhiÂÂhÃnaæ ekÆnavÅsatiyÃ puggalehi niddisitabbaæ: te caritehi niddiÂÂhÃ
samanvesitabbÃ, kecÅ rÃgacaritÃ, ci dosacaritÃ, ceci mohacaritÃ, ceci rÃgacaritÃ ca dosacaritÃ
ca, ci rÃgacaritÃ ca mohacaritÃ ca, keci dosacaritÃ ca mohacaritÃ ca, keci rÃgacaritÃ ca
dosacaritÃ ca mohacaritÃ ca. HÃgamukhe Âhito moha carito, rÃgamukho Âhito rÃgacarito ca
dosacarito ca mohacaritoca. Dosamukhe Âhito dosacarito dosamukhe Âhito mohacarito,
dosamukhe Âhito rÃgacarito, dosamukhe Âhito rÃgacarito ca dosa carito ca mohacarito ca.
Mohamukhe Âhito mohacarito, mohamukhe Âhito rÃgacarito, mohamukhe Âhito dosacarito,
mohamukhe Âhito rÃgacarito ca dosacarito ca mohacarito cÃ ti. Lokiyaæ suttaæ
sattÃdiÂÂhÃnaæ imehi ekÆnavÅsatiyÃ puggalehi niddisitabbaæ. 

VÃsanÃbhÃgiyaæ suttaæ sÅlavantehi niddisitabbaæ. Te [PTS Page 191] [\q 191/]      yÅlavanto
pa¤ca puggalÃ: pakatisÅlaæsamÃdÃnasÅlaæ cittappasÃdo samato vipassanÃ cÃti.
VÃsanÃbhÃgiyaæ suttaæ imehi pa¤cahi puggalehi niddisitabbaæ. Imehi pa¤cahi dhammehi.
1
Lokuttaraæ suttaæ dhammÃdiÂÂhÃnaæ tÅhi suttehi niddisitabbaæ. DassanabhÃgiyena
bhÃvanÃbhÃgiyena asekkhabhÃgiyena ca. 

1. Machasaæ - imehi pa¤cahi dhammehÅti Ænaæ. 

[BJT Page 286] [\x 286/]     

Lokiya¤ca lokuttara¤ca sattÃdhiÂÂhÃna¤ca dhammÃdhiÂÂhÃna¤ca ubhayena niddisitabbaæ.
¥Ãïaæpa¤¤Ãya niddisitabbaæ. Pa¤¤indriyena pa¤¤Ãbalena adhipa¤¤ÃsikkhÃya
dhammavicayasambojjhaÇgena sammÃdiÂÂhiyÃ tÅraïÃya santÅraïÃya dhamme ¤Ãïena
anvaye ¤Ãïena khaye ¤Ãïena anuppÃde ¤Ãïena ana¤¤Ãta¤¤assÃmitindriyena a¤¤indriyena
a¤¤ÃtÃvindriyena cakkhunÃ vijjÃya buddhiyÃ bhÆriyÃ medhÃya, yaæ yaæ vÃ pana labbhati
tena tena pa¤¤Ãdhivacanena niddisitabbaæ. 

¥eyyaæ atitÃnÃgatapaccuppannehi ajjhattikabÃhirehi hÅnappaïÅtehi dÆrasantikehi
saÇkhatÃsaÇkhatehi kusalÃkusalabyÃkatehi, saÇkhepato vÃ chahi Ãrammaïehi niddisitabbaæ.
¥Ãïa¤ca ¤eyya¤ca tadubhayena niddisitabbaæ. Pa¤¤Ã'pi ÃrammaïabÆtÃ ¤eyyÃ, yaæ ki¤ci
ÃrammaïabhÆtaæ ajjhattikaæ vÃ bÃhiraæ vÃ, sabbaæ taæ saÇkhatena asaÇkhatena ca
niddisitabbaæ. 

Dassanaæ1 bhÃvanÃ sakavacÃnaæ paravacanaæ vissajjanÅyaæ avissajjanÅyaæ kammaæ
vipÃkoti sabbattha tadÆbhayaæ sutte yathÃ niddiÂÂhaæ tathÃ upadhÃrayitvÃ labbhamÃnato
niddisitabbaæ, yaæ vÃ pana ki¤ci bhagavÃ a¤¤ataraæ vacÃnaæ bhÃsati, sabbaæ taæ yathÃ
niddhiÂÂhaæ dhÃrayitabbaæ. 

Duvido hetu: ya¤ca kammaæ ye ca kilesÃ. Samudayo kilesÃ [PTS Page 192] [\q 192/]     
tattha kilesÃ saækilesabhÃgiyena suttena niddisitabbÃ. Samudayo saækilesabhÃgiyena ca
vÃsanÃbhÃgiyenaca suttena niddisitabbo. 

Tattha kusalaæ catÆhi suttehi niddisitabbaæ: vÃsanÃbhÃgiyena dassanabhÃgiyena
bÃvanÃbhÃgiyena asekkhabhÃgiyena ca. Akusalaæ saækilesabhÃgiyena niddisitabbaæ. Kusalaæ
ca akusalaæ ca tadubhayehi niddisitabbaæ. 

Anu¤¤Ãtaæ bhagavato aÂu¤¤ÃtÃya niddisitabbaæ. Taæ pa¤cavidhaæ: saævaro pahÃnaæ
bhÃvanÃ sacchikiriyÃ kappiyÃnulomoti. Yaæ dissati tÃsu tÃsu bhÆmÅsu taæ kappiyÃnulomena
niddisitabbaæ. BhagavatÃ paÂikkhittaæ paÂikkittakÃraïena niddisitabbaæ. Anu¤¤Ãta¤ca
paÂikkhitta¤ca tadÆbhayena niddisitabbaæ. 

Thavo pasaæsÃya niddisitabbo. So pa¤cavidhena veditabbo: bhagavato, dhammassa,
ariyasaÇghassa, ariyadhammÃnaæ sikkhÃya lokiyaguïasampattiyÃti. Evaæ thavo
pa¤cavidhena niddisitabbo. 

1. DassanÃ - sÅmu. 

[BJT Page 288] [\x 288/]     

IndriyabhÆmi navahi padehi niddisitabbÃ, kilesabhÆmi navahi padehi niddisitabbÃ.
EvametÃni aÂÂhÃrasa padÃni honti: nava vadÃni kusalÃni nava padÃni akusalÃnÅti tathÃ hi
vuttaæ: "aÂÂhÃrasa mÆlapadÃ kuhiæ daÂÂhabbÃ: sÃsanapaÂÂhÃne"ti. TenÃha ÃyasmÃ
mahÃkaccÃyano: 

"Navahi padehi kusalÃ navahi ca yujjanti akusalÃ pakkhÃ, 
Ete khalu mÆlapadÃ bhavanti aÂÂhÃrasa padÃnÅ"ti. 

Niyuttaæ sÃsanapaÂÂhÃnaæ. [PTS Page 193] [\q 193/]      

EttÃvatÃ samattÃ netti yÃ ÃyasmatÃ mahÃkaccÃyanena bhÃsitÃ bhagavatÃ
anumoditÃmÆlasaÇgÅtiyaæ saÇgÅtÃti

Nettippakaraïaæ niÂÂhitaæ.